Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रबोधिनी टीका पद १८ सू० १ जीवादिकाय स्थितिनिरूपणम्
३३७
रुपलभ्यते, उत्कृष्टेन तु अनन्तकालपर्यन्तम् तस्य चानन्तस्य कालस्य कालतः क्षेत्रतश्च द्विधा प्ररूपणम्, तत्र कालापेक्षया अनन्ता उत्सर्पिण्यवसर्पिण्यः, क्षेत्रापेक्षया अनन्ता लोकाः, अनन्तेषु लोकाकाशेषु प्रतिसमय मे कैक प्रदेशापहारे क्रियमाणे यावत्योऽनन्त उत्सर्पिण्यवसर्पिण्यो भवन्ति तावतीरनन्ता उत्सर्पिण्यवसर्पिणी यत्रत् तिर्यग्योनिकस्तिर्यग्योनि कत्वेनावतिष्ठते, तच्च कालपरिमाणम् असंख्येयपुद्गलपरार्तरूपं बोध्यम् असंख्येयपुद्गलपरावर्ताच आवलिकाया असंख्येयभागरूपा बोध्याः, तथाचावलिकाया असंख्येयतमे भागे यावन्तः समयास्तावत्प्रमाणा असंख्येयपुद्गपरावर्ताः, इदञ्च तिर्यग्योनिकस्य कायस्थिति परिमाण वनस्पत्यपेक्षयाऽवगन्तव्यं नो तद्भिनतिर्यग्योनिका पेक्षया, वनस्पतिव्यतिरिक्तानां तिर्यग्योनिकानामेतत्कालप्रमाण काय स्थितेर सद्भावादिति भावः ।
कायस्थिति अनन्त काल की है । यद्यपि तिर्येच की काय स्थिति अधिक से अधिक एक भव संबंधी तीन पल्योपम की है, उससे अधिक नहीं, किन्तु जो तिर्यच तिर्यच भवको त्याग कर लगातार तिर्यच भव में ही उत्पन्न होते रहते हैं - बीचमें किसी अन्य भव में उत्पन्न नहीं होते, वे अनन्त काल तक तिर्यच ही बने रहते हैं । उस अनन्त काल का यहां काल और क्षेत्र से, दो प्रकार से स्पष्टी करण किया गया है । काल की अपेक्षा अनन्त उत्सर्पिणियां और अनन्त अवaffयां व्यतीत हो जाती है, फिर भी तिर्यग्योनिक तिर्यग्योनिक ही बना रहता हैं । काल का यह परिमाण असंख्यात पुद्गलपरावर्त्त समझना चाहिए और आवलिका के असंख्यात वे भाग में जितने समय होते हैं, उतने असंख्यात पुद्गलपरावर्त समझने चाहिए । तिर्यग्योनिक की यह जो कायस्थिति बतलाई गई है, यह वनस्पति की अपेक्षा से है, उससे भिन्न तिर्यग्योनिकों की अपेक्षा से नहीं, क्योंकि वनस्पति काय के सिवाय अन्य तिर्यचों की कायस्थिति इतनी नहीं होती है ।
અધિકથી અધિક એક ભવ સમ્બન્ધી ત્રણ પયૈાપમની છે, તેનાથી અધિક નથી હોતી, પરન્તુ તિયંચતિય ચ ભવને ત્યાગીને નિરન્તર તિર્યંચભવમાં જ ઉત્પન્ન થયા કરે છે— વચમાં કઇ અન્ય ભવમાં ઉત્પન્ન નથી થતા, તેએ અનન્તકાલ સુધી તિયથ ખની રહે છે, તે અનન્તકાળનુ અહી' કાલ અને ક્ષેત્રથી, એમ એ પ્રકારે સ્પષ્ટીકરણ કરાયેલુ છે. કાળની અપેક્ષાએ અનન્ત ઉત્સર્પિણીયા અને અનન્ત અવસર્પિણીયા વ્યતીત થઈ જાય છે, પછી પણ તિય ચૈાનિક તિગ્યેાનિક જ બની રહે છે. કાળનુ આ પરિમાણુ અસ ખ્યાત પુદ્ગ‰ પરાવર્તન સમજવુ જોઇએ અને આવલિકાના અસ`ખ્યાતમા ભાગમાં જેટલેા સમય થાય છે, તેટલાં અસંખ્યાત પુગલ પરાવર્તન સમજવા જોઈએ. તિયગ્યેાનિકની આ જે કાયસ્થિતિ અતાવેલી છે, તે વનસ્પતિની અપેક્ષાએ છે, તેનાથી ભિન્ન તિર્યંચૈા. નિકાની અપેક્ષાએ નહીં, કેમકે વનસ્પતિકાયના સિવાય અન્ય તિ"ચેની કાયસ્થિતિ એટલી નથી હોતી.
प्र० ४२
श्री प्रज्ञापना सूत्र : ४
