Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
२३०
प्रज्ञापनास्त्रे
या शब्दस्तु उपमानान्तरसमुच्चायक इति, अग्रेऽपि 'अंजणे वा' अञ्जनम् - सौवीराञ्जनमिति वा, अथवा अञ्जनम् - रत्न विशेष इति वा तत्सदृशी कृष्णद्रव्यात्मिका लेश्या 'खंजणेइया' खञ्जनं - दीप मल्लिकामल इति वा, अथवा स्नेहाभ्यक्तशकटाक्षघर्षणोद्भवो मल इति वा 'गबले इवा' गवलम् - महिषशृङ्गम् उपरितनत्वग्भागरहितमिति वा तत्रापि विशिष्टस्य कालिम्नो दर्शनात् ' गवल एडवा' गवलकवृन्दमिति वा तत्सदृशी सा लेश्या इति वा, 'जंबूफले वा जम्बूफलम् - प्रसिद्धमेव तदिव इति वा, 'अहारिपुप्फे वा' आर्द्रारिष्टकपुष्पम्आर्द्रम्-क्लिन्नम् अरिष्टकम् - फळविशेषः (रीठा) इति भाषा प्रसिद्धम् तदिव इति वा, 'परपुट्ठेइव' परपुष्ट :- कोकिल इति वा, तत्सदृशी कृष्णद्रव्यात्मिका लेश्या इति भावः, 'ममरेइ व ' अमरः मधुकरइति वा तस्यापि विशिष्टस्य कालिम्नः प्रसिद्धत्वात् 'भमरावळीइ वा 'भ्रमशवलि:द्विरेफपक्तिरिति वा, 'गयकलभेइ वा' गजकलभः - हस्तिपोत इति वा, 'किण्ह के सरेइवा' कृष्णके योग्य द्रव्य समझना चाहिए क्योंकि उन्हीं में वर्णादि हो सकते हैं, कृष्ण द्रव्यों के निमित्त से उत्पन्न होने वाली भावरूप कृष्णलेश्या नहीं समझनी चाहिए, भावलेश्या में वर्ग आदि का होना संभव नहीं है। यहां इति शब्द के द्वारा उपमान भूत वस्तु के नाम की समाप्ति सूचित की गई है और 'चा' शब्द अन्य उपमाओं के समुच्चय के लिए प्रयुक्त हुआ है
अंजन अर्थात् आंखों में आंजने का सौवीरांजन आदि अथवा अंजन नामक रत्न भी लिया जा सकता है। कृष्ण द्रव्य लेश्या इनके जैसे वर्ण की होती है । दीपमल्लिका का मल अथवा गाडी का औगन । कृष्ण द्रव्यलेश्या इसके समान भी होती है । इसी प्रकार कृष्णलेश्या कज्जल, भैंस के सींग के भीतरी भाग, गचलक वृन्द, जामुन के फल, ताजा अरीठा, कोयल, भ्रमर (भौंरा), भ्रमरों की कतार, हाथी के बच्चे, कृष्ण केशर - कृष्ण बकुल या आकाशथिग्गल अर्थात् शरद् ऋतु के मेघों के बीच के आकाश खण्ड के समान होती है। मेघों के मध्यवर्ती વર્ણાદિ હાઈ શકે છે, કૃષ્ણ, દ્રવ્યેના નિમિત્તથી ઉત્પન્ન થનારી ભાવરૂપ કૃલેશ્યા સમજવી ન જોઇએ, કેમકે ભાવલેશ્યામાં આદિનુ હાવું તે અસંભવિત છે. આહીં ઈતિ શબ્દ દ્વારા ઉપમાન ભૂત વસ્તુના નામની સમાપ્તિ સૂચિત કરેલી છે અને વા’ શબ્દ અન્ય ઉપમાઓના સમુચ્ચયને માટે પ્રયુક્ત થયેલ છે.
અ ંજન અર્થાત્ આંખામાં આંજવાનું સૌવીરાંજન આદિ અથવા અ ંજન નામનુ રત્ન પણ લઈશકાય છે કૃષ્ણ દ્રશ્યલેશ્યા તેમના જેવા વની હાય છે. ખંજન અર્થાત્ દીપમલ્લિકાનામલ અથવા ગાડીની મળો (આંગન) કૃષ્ણદ્રબ્યલેશ્યા તેના સમાન પણ હોય છે. એ પ્રકારે કૃષ્લેશ્યા કાજળ, ભેંસના સિંગડાના અંદરને ભાગ, ગવલક‰ન્દ્ર, જા મુકુળ તાજા અરીઠા, કાયલ ભ્રમર, ભમરાની કતાર, હાથીનું બચ્ચું, કૃષ્ણેકેસર-કૃષ્ણેખકુલ અગર આકાશ થિન્ગલ અર્થાત્ શરદઋતુના મેઘાની વચમાંના આકાશ ખંડની સમાન હોય છે,
श्री प्रज्ञापना सूत्र : ४
