Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १७ सू० १५ लेश्याश्रयज्ञाननिरूपणम्
२०३
पर्यवज्ञानमत्यन्त विशुद्धस्य संजायते कृष्णलेश्यायाश्च संक्लिष्टाध्यवसायरूपत्वात् कथं कृष्णलेश्यस्य जीवस्य मनःपर्यवज्ञानसम्भवः ? अत्रोच्यते - लेश्याना प्रत्येकासंख्येय लोकाकाशप्रमाणाध्यवसायस्थानत्वेन तत्र कानिचिद् मन्दानुभावानि अध्ययसायस्थानानि प्रमत्त संयतस्योपलभ्यन्ते, मनः पर्यवज्ञानञ्च प्रथमतोऽप्रमत्त संयतस्योत्पद्यते ततः प्रमत्तसंयतस्यापि उपलभ्यते इत्येवंरीत्या कृष्णलेश्यस्यापि जीवस्य मनः पर्यवज्ञानं संभवत्येव ' एवं जाव पहले से' एवम् - कृष्णलेश्य इव यावत्-नीललेश्यः, कापोतलेश्यः, पदमलेश्यश्च जीवो द्वयोर्वा त्रिषु वा चतुर्षु वा ज्ञानेषु भवेत्, गौतमः पृच्छति - 'सुक्कलेस्सेणं भंते ! जीवे कइसु नाणेसु होज्जा ?' हे भदन्त ! शुक्ललेश्य जीवः कतिषु ज्ञानेषु भवेत् ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'दोसु वा तिसु वा चउसु वा होज्जा' द्वयोर्वा त्रिषु वा चतुर्षु वा ज्ञानेषु भवेत् तत्र - 'दोसु होमाणे आभिणिबोहियनाण एवं जहेव कण्हलेस्साणं तहेव भाणि - संक्लेशमय परिणाम रूप होती है। ऐसे स्थिति में कृष्णलेश्या वाले जीव में मनः पर्यवज्ञान कैसे हो सकता है ? इस प्रश्न का समाधान यह है कि प्रत्येक लेश्या के अध्यवसाय स्थान असंख्यात लोकाकाश प्रदेशों के जितने हैं । उनमें से कोई, कोई मन्द अनुभाव वाले होते हैं जो प्रमत्त संयत में पाये जाते हैं । मनः पर्यवज्ञान यद्यपि अप्रमत्त संयत जीव में ही उत्पन्न होता है, परन्तु बाद में वह प्रमत्तदशा में भी रहता है । इस प्रकार कृष्णलेश्या वाला जीव भी मनः पर्यवज्ञानी हो सकता है ।
कृष्णलेश्या के समान नीललेश्या वाला, कापोतलेश्या वाला, तेजोलेश्या वाला और पद्मश्या वाला जीव भी दो, तीन अथवा चार ज्ञानों में होता हैं । गौतमस्वामी - हे भगवन्! शुक्ललेश्या वाला जीव कितने ज्ञानों में होता है ? भगवान् हे गौतम! दो, तीन अथवा चार ज्ञानों में होता है। दो ज्ञानों में हो तो आभिनिवोधिक और श्रुतज्ञान में होता है, इत्यादि जो वक्तव्यता પાળા જીવમાં મનઃપ`વજ્ઞાન કેવી રીતે થઈ શકે ?
આ પ્રશ્નનું સમાધાન આ છે કે પ્રત્યેક વૈશ્યાના અધ્યવસાય સ્થાન અસ ંખ્યાત લેાકાકાશ પ્રદેશેાના જેટલાં છે. તેમનામાંથી કાઇ કાઇ મન્ત્ર અનુભાવવાળા હાય છે જે પ્રમત્ત સયતમાં મળે છે. મનઃ પ`વજ્ઞાન યદ્યપિ અપ્રમત્ત સયત જીવમાં જ ઉત્પન્ન થાય છે, પરન્તુ પછીથી તે પ્રમત્ત દશામાં પણ રહે છે. એ પ્રકારે કૃષ્ણવેશ્યાવાળા જીવ પણ મનઃપ પજ્ઞાની થઇ શકે છે.
કૃષ્ણલેશ્યાના સમાન નીલલેશ્યાવાળા, તેજોલેશ્યાવાળા અને પદ્મલેશ્યાવાળા જીવ પણ છે, ત્રણ અથવા ચાર જ્ઞાનામાં હેય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! શુકલલેશ્યાવાળા જીવ કેટલા જ્ઞાનામાં હાય છે ? શ્રી ભગવાન્ હે ગૌતમ ! બે, ત્રણ અથવા ચાર જ્ઞાનામાં હાય છે. એ જ્ઞાનેામાં હાય તો આભિનિબેાધિક અને શ્રુતજ્ઞાનમાં હોય છે, વગેરે જે વક્તવ્યતા કૃષ્ણલેશ્યામાં કહી છે
श्री प्रज्ञापना सूत्र : ४
