Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ SANATANAMANANAANAWATANATAWANANARTANA zreSThi-devacandra lAlabhAI-jainapustakoddhAre-granthAGkaH-53. zrImanmaladhAragacchIyazrImaddhemacandrasUrisUtritaM, hAribhadrIyAvazyakavRttiTIppaNakam. NMNMNMNUNMUUT saMzodhakaH-prajJAMzaguruvaryazrImanmaNivijayagaNipAdasarojeSaTpadaH kumudavijayaH prakhyApakaH-zAha nagInabhAI ghelAbhAI jahverI, asyaikaH kaaryvaahkH| idaM pustakaM mohamayyAM-zAha nagInabhAI ghelAbhAI jaharI 426 jahverI bAjAra ityanena nirNayasApAra mudraNAlaye rAmacandra yesU zeDagedvArA mudrayitvA prakAzitam . vIranirvANAt 2446. vikramasaMvat 1976. kAISTasya san 1920. pratayaH-1000 mUlyam rU.1-12-. PUCATjAlalATAsAlArajA ENANARTANARNANAND Jain Education international For Private Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ SELDORF ASSASAASAASAASASIS asya punarmudraNAdyAH sarve'dhikArA etatsaMsthAkAryavAhakANAmAyattAH sthApitAH All rights reserved by the Trustees of the Fund. Printed by Ramchandra Yesu Shedge, at the Nirnaya-sagar Press, No. 23, Kolbhat Lane, Bombay. Published for Sheth Devchand Lalbhai Jain Pastakoddhar Fund, at the office of Sheth D. L. J. P. fund, No. 426 Javeri Bazar, Bombay, by Shaha Naginbhai Ghelabhai Javeri. UNG C Jain Education na For Private & Personal use only D w .jainelibrary.org
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ adyAvadhi atra mudritA grnthaaH| IPL aMka. nAma. mUlyam / aMka. nAma. mUlyam. | aMka. nAma. mUlyam. * 1 zrIvItarAgastotram 0-8-0* 11 zrIjalpakalpalatA 0-3-0 20 zrIAnandakAvyamahodadhiH * 2 zrIzramaNapratikramaNasUtravRttiH 0-1-6 *12 zrIyogadRSTisamuccayaH 0-3-0 2 mau00-10-0 * 3 zrIsyAdvAdabhASA 0-1-6* 13 zrIkarmaphIlosophI (aMgrejI)0-5-0*21 zrIupadezaratnAkaraH 1-4-0 * 4 zrIpAkSikasUtram 0-6-0* 14 zrIAnandakAvyamahodadhiH * 22 zrIAnandakAvyamahodadhiH * 5 zrIadhyAtmamataparIkSA 0-6-0 1 mau0 0-10-0 3 mau00 -10-0 * 6 zrISoDazakaprakaraNam 0-6-0* 15 zrIdharmaparIkSA 0-5-0 * 23 zrIcaturviMzatijinAnandastutiH 0-2-0 * 7 zrIkalpasUtrasubodhikA vRtti: 0-12-0*16 zrIzAstravArtAsamuccayaH 2-0-0* 24 zrISaTpuruSacaritram 0-2-0 * 8 zrIvandAruvRttiH 0-8-0* 17 zrIkarmaprakRtiH 0-14-0 * 25 zrIsthUlabhadracaritram 0-2-0 |* 9 zrIdAnakalpadrumaH 0-6-0 18 zrIkalpasUtram 0-8-0* 26 zrIdharmasaMgrahapUrvArdham 1-0-0 51*10 zrIyogaphIlosophI(aMgrejI)0-5-0*19 zrIpaJcapratikramaNasUtrANi 0-4-0* 27 zrIsaMgrahaNisUtram -12-0 Jain Education Donal Kpw.jainelibrary.org
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0643 mudritA granthAH 3 43 aMka. nAma. mUlyam. | aMka.. nAma. mUlyam. / aMka. nAma. mUlyam. * 28 zrIupadezazataka-samyaktva- 35 zrIsamyaktvasaptatikA 1-0-0 *45 zrIdharmasaMgrahasya uttarArddham 1-4-0 parIkSe / 0-2- 0 36 uttarAdhyayanasya dvitIyabhAgaH1-12.0*46 zrIupamitibhavaprapazcApUrvArddham 2-0-0 X* 29 zrIlalitavistarA 0-8-0* 37 anuyogadvArasya dvitIyabhAgaH1-0-0 47 zrIdazavakAlikasUtraM saMpUrNam 2-8-0 mA 30 zrIAnandakAvyamahodadhiH *38 guNasthAnakramArohaH 0-2-0 48 zrIzrAddhapratikramaNasUtram 2-0-. 4 mau00-12-0 *39 dharmasaMgrahaNeH pUrvArdham 1-8-0 49 zrIupamitibhavaprapaJcA *31 zrIanuyogadvArasya prathamo *40 dharmakalpadrumaH 1-0-0 uttarArdham SIL vibhAgaH 0-10-0*41 zrI uttarAdhyayanasya tRtIya 5. zrImajIvAjIvAbhigamo32 zrIAnandakAvyamahodadhiH | bhAgaH 1-14-0 pAGgam 3-4-0 5 mau0 0 -10-0* 42 zrIdharma saMgrahaNyA uttarArdham 1-4-0 51 zrIsenapraznaH OM 33 zrIuttarAdhyayanasya prathamo 43 zrIAnandakAvyamahodadhiH 52 zrImajambUdvIpaprajJaptiH bhAga: 1-5- 0 6 mau0 0-12-0 53 zrIAvazyakavRttiPl* 34 zrImalayasuMdarIcaritram -7-0, 44 zrIpiNDaniyuktiH 1-8-01 TIppaNakam 1-12-0 * vikrayaviSaye nAvazeSAH cihnIbhUtAgranthAH prAptisthAnam-zAha mAnacaMda belacaMda gopIpurA baDekhAM cakalA surata WARRANGA4%AR %*%*% 1-0-0 4-0-0 prajJaptiH *% Jan Education international For Private & Personal use only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zreSThI devacaMda lAlabhAI javerI. niryANam 1962 vaikramAbde janma 1909 vaikramAbde kArtika zuklaikAdazyAM, sUryapure pauSakRSNatRtIyAyAm , mumbayyAm, L9-4marriam-0-0080Permrowse nume-008069-@moharam The Late Sheth Devchand Lalbhai Javeri, Born 1853 A. D. Surat. Died 13th January 1906 A. D. Bombay. 29-Aamrarurman-names. comyamirm The Bombay Art Printing Works, Tort
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Interational For Private & Personal use only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // zreSThi-devacandra lAlabhAi jainapustakoddhAra-granthAGke zrImanmaladhAragacchIyazrImaddhemacandrasUrisUtritaM, hAribhadrIyAvazyakavRttiTIppaNakam. SACREASAGAR jagatrayamatikramya, sthitA yasya padatrayI / viSNoriva tamAnamya, zrImadAdyajinezvaram // 1 // zeSAnapi namaskRtya, jinAnajitapUrvakAn / zrImato varddhamAnAntAn , muktishrmaavidhaayinH||2|| samupAsitagurujanataH samadhigataM kiJcidAtmasaMsmRtaye / saGke pAdAvazyakaviSayaM TippanamahaM vacmi // 3 // iha hi ziSTAH kvacidabhISTe vastuni pravarttamAnA vighnavinAyakopazAntaye abhISTadevatAdinamaskArapurassaraM prekSAvatAM pravRttaye sambandhAbhidheyaprayojanakathanapUrvakaM ca pravartante, ayamapi bhagavAn vRttikAraH ziSTasaGghAtAgraNIrityanenApi tatsamAcAraH paripAlanIyo, namaskArocitazca devatAvizeSastridhA-abhISTAbhimatAdhikRtabhedAt , tatrAbhiyuktaiH sarvaireva mumukSubhiri jyate-pUjyata ityabhISTA sA cAsau devatA cAbhISTadevatA-mahAvIrAdistIrthakaravizeSaH sarve vA tIrthakRta iti, evamanyatrApi & vizeSaNasamAsaH kAryaH, tathA abhimanyate-zreyaHpravRttairvighnavAtavighAtakatvena nizcIyata ityabhimatA-zAsanadevatAdiH, tathA Jan Educati For Private Personal Use Only w.ininelibrary.org
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ maGgalAdhi Ava0 hAri0 kAra: TIppaNaM // 1 // CEOCOCCORROCARROREGAORE adhikriyate-prastutazAstrapraNetRtvena sambadhyata ityadhikRtA-gaNadharAdiH, ityevaM trividhasyApi devatAvizeSasya pUrvArddhana stutividhAyaka pazcArddhana tu sambandhAdipratipAdaka zlokamAha-'praNipatye' tyAdi (1-7), vyAkhyA-'praNipatya namaskRtya, kam ? ityAha-'vIra' vidArayatyaSTaprakAraM karma virAjate vA sabAhyAbhyantareNa tapasA 'sUra vIra vikrAntA' vityasya / vA vIrayati-karmazatrUn prati vikramata iti vIraH, taduktam-"vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa | yuktazca, tasmAdvIra iti smRtH||1||" tamitthambhUtaM, tameva vizinaSTi-jinAH-kSINopazAntamohanIyakANazchadmasthavItarAgAsteSAM varAH kevalinasteSAmaSTamahAprAtihAryezvaryayogAdindrastaM, tadanenAbhISTadevatAnamaskAraH kRto bhavati, abhimatadevatAM namaskurvannAha-zrutasyAdhiSThAtrI devatA zrutadevatA, cazabdasyahottaratra ca gamyamAnatvAttAM ca praNipatyeti yogaH, adhikRtadevatAnamaskAramAha-gRNanti jIvAditattvamiti guravaH-gautamAdayastAn , tathA sAdhayanti sadanuSThAnavizeSaiH paramapadamArgamiti sAdhavastAMzca, praNipatyetIhApi sambadhyate, atra sAdhugrahaNenopAdhyAyAdayo'pi saGgrahItAH, teSAmapi sAdhutvAvyabhicArAt , Aha-nanu prastutazAstrapraNetRtvena gautamAdInAmadhikRtadevatAtvaM yujyate zeSANAM tUpAdhyAyAdInAM kathaM 8 tadbhAvaH ? iti, ucyate, tadadhyetRRNAM vAcanApradAnasAhAyyakartRtvAdibhisteSAmapi tadbhAvAvirodhAdadoSaH / tadevaM kRtadevatAtyanamaskAraH prayojanAdyupadidarzayiSayedamAha-avazyaM karttavyamAvazyaka-sAmAyikAdipaDadhyayanakalApastasya vivaraNaM 1 bAbu cunIlAlapannAlAlavitIrNadravyasAhAyyena AgamodayasamityA mudritasya hAribhadrIyAvazyakasya patrANyatra jJeyAni, atra prathamo'GkaH patrasya, dvitIyastu pateH, vRttipATho'pi yo bhinnaH so'traiva darzitaH / CRICARRORICA Jan Education For Private Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttistAM 'vakSye' abhidhAsye iti yogaH, ahamityAtmanirdezaH, tAM ca na svamanISikayA vakSye kintu gurUNAmupadezo gurUpadezastasmAt , anena ca mokSArthinA sarvameva gurupAratatryeNAnuSTheyaM na svAtanyeNetyAveditaM bhavati, tadanena zlokapazcA|rddhana SaDvidhAvazyakArtho'syAbhidheyatvena darzito bhavati, prastutavRttestadarthavyAkhyArUpatvAt , prayojanaM tu ziSyAcAryabhedAMvidhA-paramaparaM ca, tatra paraM dvayorapi ziSyAcAryayoH paramapadaprAptirUpam , aparaM tvAcAryasya ziSyAnugrahaH ziSyasya tu SaDvidhAvazyakaparijJAnam , etadapyanena sUcitaM bhavati, sambandhastUpAyopeyabhAvalakSaNaH sAmarthyAdavasIyate, tathAhi-atropeyaM SaDvidhAvazyakaparijJAnam upAyastu prastutavRttiriti gamyata ityArthiH / evaM ca paramazreyonivandhane vRttikaraNe pravRttasya bhagavataH kazcidvibhISikAprAyaH sambhavatyevaM vAdI paraH-niSphalo'yaM bhavadvRttikaraNaprayAsaH, tvayaiva tAvaccheSasUribhizca savistarAyA etadvattervihitatvAditi, etannirAsArthamAha-'yadyapI' tyAdi (1-8), yadyapyetadvyatirekeNa mayA'parA'pi savistarA vRttiviracitA tathA zeSazca sUribhiH tathA'pi saGke pAt-saddhiptataraH kriyate vRttikaraNaprayAso'yamiti yogaH, kimartha ?-tatra-saGkepe ruciH yeSAM sattvAnAM tadanugrahArtha, vidyante hi bahavaH prajJAdidoSAtsaGkSiptarucayaH prANino yeSAmetadvattito'pyanugrahaH syAditi bhAvArthaH, 'yadyapi mayA vRttiH kRte' tyevaMvAdini ca vRttikAre caturazItisahasrapramANA'nenaivAvazyakavRttiraparA kRtA''sIditi pravAdaH satya iva lakSyate ityAryArthaH // iha ca niyuktikArastAvatsvayameva 'AbhiNibohiyanANa'mityAdinA bhAvamaGgalaM darzayiSyati, prayojanAditritayaM nAmAdimaGgalaM ca sAmarthyagamyamiti taddazayitumAzaGkApUrvakaM vRttikAra upakramate-'ihAvazyake' tyAdi (1-9), atra ca yathAbodhaM viSamapadAni viviyante, CCCCC DIRaw.jainelibrary.org Jain Educati o nal
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 zAstra ke kSetra maGgalAdhikAraH TIppaNaM ha tAtparyamaghAte'tyAdinA tadyathA-'sambandhastUpAyopeyalakSaNastarkAnusAriNaH pratIti (2-6), etaduktaM bhavati-tarkAnusArimatenopAyopeyalakSaNaH sambandhaH, siddhAntAnusAriNastu kena kRtamidaM zAstraM kva kSetre kasmin vA kAle ? ityAdikaM sambandhaM vyAcakSate, taM cAnantaramevAsau 'athavA upodghAte'tyAdinA(2-8) svayameva darzayiSyatIti, nApyatabuddhye ti(3-19), kAJcane'pyakAJcanabuddhyA, idamiha tAtparyam-Atmagate samyagjJAnamithyAjJAne eva maGgalAmaGgalasvarUpe na bAhya vastu,tasya nimittamAtratvAta,yastu maGgalamapi maGgalabuddhyA na gRhNAti yo vA'maGgalamapi maGgalabuddhyA'dhyavasyati tau dvAvapi mithyAjJAnApavitritamAnasAviti kutastayormaGgalamiti, 'cazabdAdyAvadravyabhAvi ca prAyaza' iti (4-17 prAyasaH), etaduktaM bhavati-'yavastuno'bhidhAna mityAdinA (4-12)pratipAditasya dvividhasyApi nAmna idamaparaM cazabdAkSiptaM vizeSaNaM draSTavyaM, tadyathA-dvividhamapi nAma bhavati, kathambhUtaM?TU prAyazo yAvadravyabhAvi-yAvantaM kAlaM nAmavad dravyamAste tAvantaM kAlaM nAmApyavatiSThate prAyaza iti bhAvaH, nanu prAyo grahaNaM kimartha ? sUtre yAvatkathikatayA nAmno nirapavAdaM pratipAditatvAd ? ityAzaGkayAha-'yatsUtropadiSTa'mityAdi (4-17yattu),yadyapi sUtre'nAmaM Avakahiya'(anu011)mityAdyavizeSeNoktaM tathA'pyaGgA vaGgA magadhA kaliGgA ityAdipratini-18 da yatajanapadAdyAzritasyaiva yAvatkathikatvaM vijJeyaM nAparasya kasyacid , indrAdinAmno jIvatyapi gopAladArakAdau nivRttidarzanAditibhAvArthaH / 'jJazarIrameva dravyamaGgala' mityAdi (5-9), atra ca pakSadvaye'pi karmadhAraya eva kevalaM vyAkaraNaprakriyA-1 kRto yadi paraM kazcidvizeSaH, 'tatrArthAbhidhAnapratyayAstulyanAmadheyA' ityAdi (4-6), atra arthaH-pRthubudhnodarAkAro TU bAhyo ghaTalakSaNaH abhidhAnaM tu-tatpratipAdako dhvanivizeSaH pratyayastu-ghaTagrAhakaM jJAnamityetAni ca trINyapi tulyanAma paramava dravyamaGgala' mityAkhAcad , indrAdinAmno jIva kRto yadi paraM Jain Education internaciona For Private Personal use only Saw.jainelibrary.org
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ dheyAni-tulyazabdavAcyAnItyarthaH, tathAhi-yathA bAhyaH pRthubudhnodarAkAra padArtho ghaTazabdAbhidheyastathA tadviSayapratyayAbhidhAne api, yataH kenacid ghaTe antarvikalpite abhihite cAparaH kazcidanyaM pRcchati-kimasya cetasi kiM cAsau vakti ?, sa pratyuttarayati-ghaTo'sya cetasi ghaTaM ca vakti, na caitatpratyuttaramAbhidhAnapratyayAnAmekatvamantareNa yujyata iti bhAvArthaH, evaM ghaTavadanyatrApIndravahyAdAvAyojyaM, tataH sthitametat-vahnijJAnamapi vahnirityucyata iti, nanvevaM sati vahnigrAhakajJAnasyaiva vahnitvaM na tajjJAnavataH ? ityAha-'agniriti ca yajjJAna'mityAdi ( 6-5), agnijJAnAvyatirikto jJAtA'pyagniriti bhAvaH, jJAnatadvatorvyatireke doSamAha-'anyathe'tyAdi (6-5) sugama, nanvagne svarAdirAkAro bhavati na ca tadrAhakajJAnasyAyamasti tatkathamagnijJAnasya tadavyatiriktasya jJAnino vA'gnitvam ? ityAzaGkayAha-'na cAnAkAra'mityAdi (6-6) sugamam , punarapi jJAnajJAnino de doSamAha-'bandhAdyabhAvazcetyAdi ( 6-7), yaduktaM dahanapacanaprakAzanAdyarthakriyA'prasAdhakatvAditi, tatrAha-'na cAnalaH sarva evetyAdi subodhaM, "bhaMbhAmauMdamaddala' (7-6) gAhA sugamA, navaraM 'bhambhA' iti pRthulamukhaDhakkAvizeSaH, 'mukundamaIlau' murajavizeSAveva, kevalamekataH saGkIrNo'nyatra tu vi|stIrNo mukunda ityabhidhIyate maIlastUbhayato'pi sama iti, kaDaMbA-karaTikA talimA-tiullikA zeSaM pratItamiti / 'athavA'bhinivudhyate tadi'tyAdi (7-12), nanu kartAramantareNa karma na bhavati, abhinibudhyate tadityatra tu matijJAnaM | kAsti na kartA, tatkathamidaM ghaTate ? ityAha-'tasya khasaMviditarUpatvAditi(7-13),svayameva jJAnaM nIlAdigrAhakatvenAtmAnaM vyavacchinatti, na bAhyo jJAnaparicchedakaH karttA'nveSaNIya iti bhAvaH, nanvodanaM pacati devadatta ityAdiSu bheda eva Jain Education Emailurnal For Private & Personal use only LMw.jainelibrary.org
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 3 // kartRkarmavyavahAro dRSTaH, atra tu tadeva jJAnaM paricchedakaM tadeva ca paricchedyamiti bhedAbhAvAtkathaM tadvyavahAraH ? ityAzayAha- nandyAM 'bhedopacArAditi' (7-13), taddhi pradIpavatprakAzasvabhAvamevotpadyata ityasannapi kartRkarmabhAvena bheda upacaryata iti matijJAnA bhAvaH // Aha-'tivaggasuttatthagahiyapeyAle'tyAdi (9-14), idamuktaM bhavati-"bharanittharaNasamatthA tivaggasuttatthagahiapeyAlA / ubhaologaphalavaI viNayasamutthA havai buddhI // 943 // " (423-3) ityasyAM vakSyamANagAthAyAM | trivargasUtrArthagRhItavicArA vainayikI buddhirbhavatIti vakSyati, dharmArthakAmapratipAdakazAstranizritetiyAvat , tatkathamautsattikyAdibuddhicatuSTayasyApyazrutanizritatvamiti pUrvapakSabhAvArthaH, samAdhAnapakSe tvayaM bhAvArthaH-yadyapyotpattikyAdibuddhInAM zrutanizritatvaM sAkSAnnoktaM tathA'pyavagrahehApAyadhAraNAnAM zrutanizritatvamAgame pratipAditameva, ato vainayikyA buddheH sambandhino'vagrahAdayaH zrutanizritA api bhavantu ko doSaH?, nanu buddhInAmavagrahAdayaHsUtre noktA eva tatkathamidamucyate?, satyaM, sAkSAnnoktAH sAmarthyAttu gamyanta eva, na hi tA apyavagrahAdInullaccaya jhagityeva vartanta iti yuktisaGgataM, nanvanayA yuktyA tarhi sarvAsAmapi buddhInAM zrutanizritatvaM prAmoti iti cettadayuktam , azrutanizritatvena vizeSya tAsAM siddhAnte pratipAdanAt, na ca vaktavyaM vizeSaviSayamazrutanizritatvamiti tarhi sarvAsAmapyastu, tasya prAyovRttiviSayatvAt , 'vainayikI vihAya (9-17) tadvRttarityarthaH, ato vyavasthitametat-vainayikImapahAya zeSabuddhInAmazrutanizritatvamiti, yadyevamazrutanizritAnAmautpattikyAdibuddhInAM madhye kimiti zrutanizritAyA vainayikyA upanyAsaM niyuktikAraH kariSyati Cl // 3 // ityAzaGkayAha-'buddhisAmyAce'tyAdi (9-17), atra ca yadazrutanizritaM buddhicatuSTayalakSaNaM matijJAnaM tasyAgame'vagrahAdibhedaH MUw.jainelibrary.org Jan Educati o For Private Personal Use Only nal
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAkSAnna pratipAdyata eva, akhaNDarUpasyaiva buddhicatuSTayasyAzrutanizritatvena nandyAdizAstreSu pratipAdanAd, ato yatrAvagrahAdibhedaH pratipAdyate tat sAmarthyAt zrutanizritameva bhavatIti cetasi vyavasthApya vRttikRdAha-tatra zrutanizritamatijJAnakharUpapradarzanAyAheti (9-18), 'prAptinibandhanAkhyahetuvizeSaNArthanirAkRtatvAditi (13-10), ida-/ matra hRdayaM-prAptinibandhanau yau tatkRtAvanugrahopaghAtau tacchUnyatvAditi hetUpanyAsaM kurvatA yuSmaddUSaNaM nirastameva, na hi jalasUryAdayaH padArthAH prAptAH santazcakSuSI anugRhNanti bAdhante vA, kintu svarUpameva teSAM jalaghRtavanaspatisUryAdInAM yaduta viSayatvena cakSuSA'prAptA api tathAvidhapudgalapariNAmasadbhAvAt tatsvAsthyaM bAdhAM vA janayantIti, athAvazyaM viSayaprAptinibandhanAvanugrahopaghAtAvabhyupagamyate tatrAha-'kiM ca yadi hI'tyAdi (13-10) sugamaM yAvat 'prAk pratijJAtayo rityAdi (13-13), yadi hi sUkSmA nAyanA razmayo'bhyupagamyante tadA yo prAg bhavataiva vanaspatisUryAdibhyo'nugrahopaghAtau pratijJAtau tAvapi na prAmuta iti bhAvaH // 'iha kazcinmandaprayatno vaktA bhavatItyAdi (17-10), atra mahAprayatnavaktRpakSe'nantaguNavRddhyA vardhamAnAnIti bhaNiSyamANatvAt mandaprayatnavaktRpakSe stokatvena vibhidyanta iti sAmarthyA|tsAdhyAhAraM vyAkhyeyaM, kutaH stokatvena bhidyante ? ityAha-'asaGkhyeyAtmakatvAt' (17-11), tAni hi vakturmandapraya natvAdasaGkhyeyAnyeva khaNDAni bhavanti nAnantAnIti stokAnyeva bhavanti, 'paristhUratvAca' yadi hi tAni sUkSmatayA | bhidheraMstadA bahUnyapi syuH na ca tathA bhidyanta ityato'pi stokAnIti bhAva iti, 'yadA tu lokAntasthito vA bhASako vaktIti' (17-18), atra 'tuH punararthe vAzabdastu cazabdArthe, tasya caivaM prayogo draSTavyaH-yadA ca punarlokA Jain Education a l For Privale & Personal use only Www.jainelibrary.org
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandyAMmati jJAne bhASA vyAptiH ntavyavasthito bhASako vakti, etadeva vyAcaSTe-'catasRNAM dizAmanyatamasyAM vA dizi nADyA bahiravasthita' iti Ava0 hArika (17-19), ayamatra bhAvArthaH-yadi bhASakaH kiJcinnADyA bahirvinirgatya catasRNAM dizAmanyatamasyAM vA dizi svayambhUraTIppaNaM maNaparakUlalokAnte'lokasya nikaTIbhUya vacanamudIrayati tadA caturaGgalavAhalyo rajvAyAmo daNDaH prathamasamaye'ntarnADI pravizya svayambhUramaNAparaprAnte lagati, UrdhvAdhastu na sampUrNadaNDaprasaro'sti, lokaskhalitatvAditi bhAvanIyaM, tatazca dvitii||4|| yasamaye caturaGgalabAhalyo rajjuvistara UrdhvAdhastu caturdazarajvAyAmaH kapATAkArA(ros)NurAziHpradhAvati, tiryagloke tu digdadvayANuvinirgame sthAlakAkAraH pudgalarAzirbhavati, tRtIyasamaye tUvodhovyavasthitakapATe manthasiddhiH, caturthe tvantarAlapUra Namiti caturbhiH samayairlokaH pUrito bhavati, 'yadA tu vidigvyavasthito vaktI'tyAdi (17-20), atra kilaikasmin samaye vidizo dizi samAgacchanti pudgalAH, dvitIyasamaye tvantarnADI pravizanti, zeSasamayatrayaM pUrvavadeva, atra vRttAkAraM lokaM madhye vRttAkArAM basanADI ca vyavasthApya digvidikkalpanA bhAvanIyA, tadyathA-sthApanA-(0) atra ca trisama-| yapaMkSe catuSpaJcasamayapakSe ca ye'nuzreNivyavasthitA niSkuTAsta eva pUryante, vakraniSkuTapUraNaM tu na buddhyata eva, svalpatvAcca na vivakSitamiti lakSyate iti, 'zeSadikSu parAghAtadravyasambhavAd dvitIyasamaya eva manthAnasiddhe'ri G tyAdi (18-4 ), etaduktaM bhavati-tAni hi bhASAdravyANi vAsakasvabhAvAni, vAsyadravyANi tu sarvAsvapi dikSu vidyante, tatazca yathA vahnirdAhyaM prApya dahatyeva nodAste tathA'yamapi bhASAdravyasamUhaH prathamasamaye sattA prApya dvitIyasamaye sarvA ORGANIS // 4 // ARGICS Jain Educa Haw.jainelibrary.org
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ svapi dikSvaparavAsyadravyANi vAsayan prasaratyeveti dvitIyasamaye manthasiddhiH, kevalinastu jIvapradezA dvitIyasamaye kapATatayaiva prasaranti, teSAmaparavAsyadravyAbhAvAdbhavopagrAhikarmaparatantratvAcceti, zeSaM sugama 'yAvaccaramAnte'saGkhyeyabhAge'ityA di (18-11), nanu ca SaTsthAnalakSaNagaNitamapekSya caramAnto'nantabhAgo'pi sambhavati tatkimityasaGgyeyabhAge ityuktamityAzaGkayAha kSetragaNitamapekSye'ti, idamuktaM bhavati-lokakSetrasyAsaGkhayeyapradezAtmakatvAdanantazabdavirahitaM catuHsthAna8 kalakSaNameva gaNitaM sambhavati, tatra tu caramo'saGkhyeyabhAga eva nAnantabhAga iti yuktamuktaM caramAnte 'saGkhyeyabhAge iti / tatrAdyeSvanantAnubandhiSu krodhAdiSUbhayAbhAva iti' (20-2), nanvanantAnubandhiSUdayaprApteSu sAsvAdanaH pUrvapratipanno matijJAnasya sambhavati tatkathamubhayAbhAva uktaH ?, satyaM, sambhavati kintvalpatvAttatkAlasyAvivakSeti lakSyate, tattvaM tu bahuzrutA vidantIti / vyavahAranayamatena samyagdarzanamatizrutAnAM pratipadyamAnako mithyAdRSTireva bhavati na punaH samyagdRSTiH san matizrute pratipadyate, kutaH ? ityAha-'samyagdarzanamatizrutAnAM yugapallAbhAditi (20-7), yadi hi prApte sati samyaktve tato matizrute pratipadyeta tadA syAtsamyagdRSTirmatijJAnasya pratipadyamAnakaH, na caitadasti, samyaktvena sahaiva tallAbhAt , atha samyaktvena saha labdhe api matizrute samyagdRSTiH punarapi pratipadyate ? ityAzaGkayAha-'AbhinibodhikapratipattyanavasthAprasaGgAce'ti (20-7), yadi hyekadA pratipannamapi punarapi pratipadyate tadA tatpratipattyanuparamaprasaGga iti bhAvaH / 'nizcayanayastvi'tyAdi (20-7), nanvA|bhinibodhikalAbhasya samyagdarzanasahAyatvAditi vyavahAranayenApyuktaM tatko'sya vyavahArAdvizeSo yenAsya samyagdRSTirmatijJA ESEARCCARRIORRECAR JanEducation
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hArika TIppaNaM nasya pratipadyamAnako bhavati ? ityAha-'kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAditi (20-8), nizcayo hi manyate yadaiva lA matijJAnasamyaktvaprAptikriyAviziSTo bhavati jIvaH tadaiva samyagdRSTivyapadezamAsAdayati, kriyAkAlasya niSThAkAlasya caikatvAd, ataH prAptau vyavasamyagdRSTiHsannetadabhiprAyeNa matijJAnaM pratipadyata iti / 'idAnIM darzanadvAra'mityAdi (20-17), nanvatra cakSuracakSurdarzaninaH hAranizcayakimiti vizeSatastallabdhimanto vyAkhyAtAH, yAvataitaddarzanopayoge'pi mateH pUrvapratipannA labhyanta eva ?, satyametat, kintu vicAraH labdhimatpakSe pUrvapratipannAH pratipadyamAnakAzcobhaye'pi labhyante, upayogapakSe tupUrvapratipannA eva prApyante netare iti tadvyudAsena vizeSato labdhimadrahaNaM, yadyevamupayogapakSe pUrvapratipannA labhyanta iti pakSAntaraM vRttikRtA kimiti na darzitam ? iti cetsatyaM, sugamatvAditi pazyAmaH, svayameva vA'bhyUhyamiti, bhavatvevaM, tathA'pyavadhidarzaninAM yaH pratipadyamAnakaniSedhaH so'samIkSitAbhidhAnAdiva lakSyate, tathAhi-yadA vibhaGgajJAnI devanArakAdiH kazcit samyaktvaM pratipadyate tadA'vadhidarzanyevAsau mateH pratipattA labhyate, na ca vaktavyaM vibhanino'vadhidarzanaM nAsti, tasyAgame'nekadhA pratipAdanAd, yadAha prajJaptiH-"ohidasaNaaNagArovauttA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI, goyamA ! nANIvi annANIvi, je nANI te atthe|gaiyA tinANI atthegaiyA caunANI, je tinANI te AbhiNibohiyanANI suanANI ohinANI, je caunANI te Abhi-IN [NibohiyanANI suyanANI ohinANI maNapajavanANI, je annANI te niyamA tiannANI, taMjahA-matiannANI suya-18 annANI vibhaMgaannANI" tadetadavadhidarzanino'pyajJAnatrayamuktamiti kathaM vibhaGgino nAvadhidarzanamiti, yadivA vibh-16||5|| gajJAnyapi yadA samyaktvamatizrutAvadhIn pratipadyate tadA pratipadyamAnaM pratipannamiti nizcayanayamatena pratipattikSaNe'pyayamava Jain Education inimation KUjainelibrary.org
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio dhijJAnI avadhidarzanI ca bhavatyeva, tatazcAnenApi nyAyenAvadhidarzanI matijJAnasya pratipattA labhyata evetyetadAcAryasyA - | pyekaM skhalitamivAbhAtIti, tadetatsarvamayuktam, abhiprAyAparijJAnAt, yadi hyavadhidarzanalabdhimanto'tra vivakSitAH syu- / stadA sarva tvaduktaM zobheta, na caitadasti, avadhidarzanopayoginAmeveha vivakSitatvAt na ca darzanopayoge varttamAnasya matijJAnapratipattirasti, labdhitvAttasya, labdhInAM ca darzanopayoge niSedhAd, vizeSAnabhidhAnAt kathamavadhidarzanopayogina iha vivakSitA iti labhyate ? iti ced etadvacanAnyathA'nupapatteriti brUmaH, tattvaM punaranuttarajJAnino vidantIti zeSaM subodhaM yAvanmatijJAnasamAptiH // idAnIM zrutajJAnamArabhyate, tatra - ' athavA dravyAdicatuSTayAtsAdyanAdyAdi avagantavyaM yathA nandyadhyayane iti' ( 25-15), vyAkhyAyate, ekena prakAreNa tAvatsAdisaparyavasitAdivicAraH kRtaH, sAmpratamasAveva dravyakSetrakAlabhAvadvAreNa nandyanusArato vidhIyate, tatra dravyata ekaM jIvadravyamAzritya sAdisaparyavasitaM zrutajJAnaM, tathAhikenacittatprathamatayA zrutamavAptaM punarbhavAntaraM mithyAtvaM vA gatasya pramAdaglAnatvAdibhyo vA kAraNebhyaH pratipatatIti tattasya sAdi saparyavasitaM ca bhavati, kSetrato'pi bharatairAvatakSetrAdyAzritya dvAdazAGgazrutaM sAdi saparyavasitaM ca bhavati, kAlato'pyutsarpiNyavasarpiNISu tadrUpataiva bhAvanIyA, bhAvato'pi prajJApakopayogaM prajJApanIyabhAvAMzcAzritya sAdisaparyavasi - tatA'vaseyA, prajJApakopayogo hi prayatnAdinirvartyatvAdanityaH, prajJApanIyabhAvA api pudgalAdisambandhino gatisthitivarNagandhAdayo'nityA eva, yaccAnityaM tad ghaTavatsAdi saparyavasitamiti pratItameva, atastadAzrayaM zrutamapi tadrUpameveti
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 6 // bhAvArthaH, tathA dravyato nAnAjIvAn kSetrato videhAn kAlato videhasambandhikAlaM bhAvatazca kSAyopazamika bhAvamAzritya nandyAM zruta zrutamanAdyaparyavasitamiti jJeyaM, vizeSArthinAtu vishessaavshykmnusrnniiymiti| 'gAthAzeSa'mityAdi(25-18), gAthAzeSa | syadravyAdi 'sattavi ee'ityAdikaM vyAkhyAtameveti sambandhaH, kiM kurvatA?-pUrvamevAvadhAraNaprayogaM darzayateti yogaH, zeSa sugama yAvacchRtajJAnaM samAptamiti / avadhiradhunA viviyate-'tathA'vadhizabdo dirAvartyata iti vyAkhyAta'miti tAdi ava | dhiprati(28-13), etadatra hRdayam-ekIyAcAryamatena tAvadavadhizabdaH pRthagadvAratayA yojito, dvitIyamatena tu vakSyamANa pattizca dvAraiH sahaikatvena mIlayitvA'nantaraMmeva bhaNivyamANavidhinA vyAkhyeya ityevaM dvirAvRttiH, idaM ca dvirAvarttanaM mayA pUrvameva vyAkhyAtaM, nanu pUrva na kacidvyAkhyAtametat ? iti cetsatyaM, sAkSAnna vyAkhyAtam , 'anye tvAcAryA avadhirityetatpada'mityAdinA sAmarthyAdvirAvRttirvyAkhyAtaiva, katham ?, avadhi, nAmAdibhedabhinno vaktavyaH avadhervA kSetraparimANAdIni dvArANi vaktavyAnIti, prathamamatamevAzritya tAvadAha tathA kSetre'tyAdi (28-14 ), nanvAdyamate tAvadavadhirityekA pratipattiH, kSetraparimANaM tu dvitIyA, saMsthAnamiti tRtIyA, dvitIyamate tu yadA'vadhizabdo'rthavazAtprathamAnto'pi SaSThyantaH zeSadvAraiH saha sambadhyate tadA saMsthAnamiti katithI pratipattirbhavati ? ityAha-'athavA arthAdvibhaktI'tyAdi (28-14), pAtanikayaiva vyAkhyAtaM, kevalaM dvitIyaveyaM saMsthAnalakSaNA pratipattiriti sAmarthyAdgamyate, 'emeyA paDivattio'iti dvitIyazlokAnte'bhidhAsyamAnatvAt , kathaM punaH saMsthAnaM dvitIyA pratipattirbhavati ? ityAha-'tatazcAvadherjaghanye JamEducational
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAdi (28-15), anye tu dvitIyaveyaM vibhaktirityAdikaM kiJcidvyAkhyAnayanti tattu yadi paraM ta eva vidanti, sakamakakriyAyA eva sUtre'zravaNAdityalaM prasaGgeneti / 'caturNA dravyAdInAM vRddhi'rityAdi (32-11), nanu kAle varddhamAne pArizeSyAt trayANAmeva dravyakSetrabhAvAnAM vRddhirbhavatItyetAvadeva vaktumucitaM kathamucyate-kAle varddhamAne caturNA hai vRddhirbhavati ?, ityAzaGkayAha-'sAmAnyAbhidhAnAditi, prathama varddhamAnatayA vizeSataH kAlaM nirdhArya tato vRddhisAmyAcaturNAmapi sAmAnyenAbhidhAnAditi bhAvaH, asti cAyaM nyAyaH-ekasmin rasanendriye jite paJcApi jitAni bhavantIti, tathA'ndhena bhoktumAkAritena janadvayamAgacchatItyAdivacanapravRttidarzanAditi / 'kAlastu bhaktavyo-vikalpayitavya'ityAdi (32-12), yadi hi kSetrasya pratipradazavRddhA kAlaH samayavRddhyA varddhate tadA'GgulAsaGkhyeyabhAgamAtrakSetravRddhAvapi kAla-| to'saGkhyayA utsarpiNyavasarpiNyo vaDheran , na caitadiSyate, ataH kSetravRddhAvapi sthUlatvAtkAlaH syAdvarddhate syaanneti| 'e hoi 1 pUrvagAthAto vakSye ityasyAnuvRttAbhAt, kriyApadaM tvatrApi adhyAhAryameva, tatazca vibhaktipariNAmAt 'khittaparimANe saMThANe'ityAdau dvitIyA vAcyA, tatazca kSetraparimANaM vaktavyamiti brUmadhAtunA sambandhayati, evametAH pratipattIrvakSye iti paryante tattvataH sambandhaH, saMsthA-12 napratipatteH saMkhyAnaM tvanupayogyeveti syAttanmataM / Adau viSayasaptamyA vyAkhyAne'vadhermukhyatA'bhUt, pariNAme tu tasyaiva kSetraparimANAdermu-18 lakhyateti avadheriyAdigranthasaMgatiH, dvitIyA pratipattiriti tu anye tvAcAryA ityAdinA labdhameva, dvirAvartyate ityapi prAgvyAkhyAta eva siddhaM, | yataH prathamaM tAvadavadhizabdo nAmAdibhedabhinna'vadhau vyAkhyAtaH dvitIyo'vadhizabdazcAgre yojyate kSetraparimANaviSayo'vadhirityAdau tato yuktA AvRttiH, tathA ca na vyAkhyAnadvayasyAvRttizabdavAcyatA, sthAnamapi ca naitadasyeti tadabhiprAyaH / Jain Education H a Kell B Mw.jainelibrary.org
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 7 // BRAAAAAARTY ayArate'ityAdi (32-13) gAthAvyAkhyA-dvitIyAbahuvacanAnte'kArAnte pade puMlliGge'bhidheye'ntasyaikAro bhavati, avadhijJAyathA-'namiUNa jiNavariMde'ityAdi, tathA tRtIyAdiSvAdizabdAccaturthIparigrahastatazca 'egaMmitti ekatve vartamAnAnAM ne dravyAtRtIyAcaturthISaSThIsaptamInAM sthAne mahilatthetti-strIliGge'bhidheye ekAro bhavati, tatra tRtIyAyAM yathA-'suMdarabuddhIe kaya' divRddhiH mityAdi, caturthyAM yathA-'gAvIe puNa diNNaM taNaMpi khIrattaNamuvei'ityAdi, SaSThyAH sthAne yathA-'tIe puNa visuddhIe kAraNaM hoti paDimAo'ityAdi,saptamyAH sthAne yathA'traiva, nanu tRtIyAdiSvityatrAdizabdAt kimiti na paJcamIparigrahaH?, naivaM, tatsthAne okArasya darzanAt , tadyathA-'itthIo Avi saMkaNa'mityAdi, ata eva cAtra 'taiyAisu chaTThIsattamINa' iti vyastanirdezaH, anyathA hyAdizabdena caturthyAdInAM sarvAsAmapi vibhaktInAmanurodhaH syAdeveti gaathaarthH|| nanu vastUnAM navapurANAdayaH paryAyAH kAlakrameNaiva bhavantyataste ceduttarottarakAlakramavRddhibhAjo vartante tadA tadvaddhau siddhaiva kAlavRddhirataH paryAyavRddhau kAlo bhajanIya iti yaduktaM tadasaGgatam ? ityAzaGkayAha-'akramavartinAmapi vRddhisambhavA'-18 dityAdi (32-18), idamuktaM bhavati-yadyuttarottarakAlakramavRddhibhAjo navapurANAdaya eva vastUnAM paryAyAH syustadA | yujyata bhavadvacaH, tacca nAsti, rUparasagandhasparzatAratamyAdiparyAyANAM mandakSayopazamAvasthAnupalabdhAnAM viziSTakSayopazame sati kAlakramavRddhyabhAve'pi bahUnAM yugapadeva vRddhisambhavAditi bhAvanIyam / 'paraM paraM sUkSma (tattvA0 a02 sU0 |38) mityAdi ( 35-3), audArikazarIrAdvaikriyaM sUkSma svalpAkAzapradezAvagAhItiyAvat , tato'pyAhArakataijasakArmaNAni kramazaH sUkSmANi, tadanenApi kila tattvArthasUtreNa kSetrato madvyAkhyAta eva krama ukto bhavati, anena hi kila Jain Education na For Privale & Personal use only O w.jainelibrary.org
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramparasUkSmatvapratipAdanena kArmmaNavargaNAH svalpAkAzapradezAvagAhinyastato'pi taijasAdInAM kramazo bahupradezAvagAhinya iti sAmarthyAduktaM bhavati, 'pradeza to'saGkhyeyaguNa' mityatra ( ta0 a0 2 sU0 39 ) prAktaijasAditi vizeSo dRzyaH, yAvadbhiH pudgalairaudArikaM niSpadyate tato'saGkhyeyaguNairvaikriyaM tato'pyasaGkhyeyaguNairAhArakaM, taijasakArmaNe tu kramazo'nantaguNapradezaniSpanne 'anantaguNe pare' iti ( ta0 a0 2 sU0 40 ) vacanAditi / 'bhedAbhedapariNAmAbhyA' mityAdi ( 35 - 13 ), yAvadbhiH kila pudgalaistanuvargaNAskandhA niSpadyante tebhyo yadA kecit pudgalA vibhidya pRthag bhavanti anye | tvAgantukAH samAgatyAbhedena pariNamantIti AbhyAM bhedAbhedapariNAmAbhyAmetAstanuvargaNA audArikAdiyogyabAdarapariNAmAbhimukhA bhavantItyarthaH / 'ayameva sarvotkRSTapradeza' ityAdi ( 35 - 18 ), ayamevAcittamahAskandha utkRSTapudgalasaGkhyAnirvRtto, nAnye santIti kecit etaccAyuktaM, katham ? ityAha- 'yasmAdi tyAdi, nanu cAcittamahAskandhA api kAlabhedena bahavo bhavanti teSAM ca sthityavagAhanAdibhiH parasparaM vaiSamyAd yadidaM prajJApanAyAM sthityavagAhanAdibhizcatuHsthAna| patitatvAdi vaiSamyamuktaM tadacittamahAskandhAzrayeNApyupapatsyate tatkuta etadvyatirekeNAparotkRSTapradezakaskandhasattA ? ityAzaGkayAha - 'ayaM punastulya eveti ( 35 - 21 ), ayamityetajjAtAvekavacanaM, tatazcAyamarthaH - amI punaracittaskandhAH | kAlabhedena bahavo'pi jAyamAnAstulyA eveti etaduktaM bhavati -- yadyapyacittamahAskandhAH kAlabhedena bahavo bhavanti tathA'pi sthitiraSTasAmayikI avagAhanA ca lokavyAptilakSaNaiva sarveSAmapi tulyaiveti kathaM tadAzrayeNa prajJApanoktaM sthityAdivaiSamyaM yujyate ?, kiM ca-asau prajJApanAyAmutkRSTapradezikaH skandho'STasparzaH paThyate, ayaM tvacittamahAskandha utkR Jain Education international jainelibrary.org
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hArika TIppaNaM KAR // 8 // STapradeziko'pi san sUkSmapariNAmatvAccatuHsparza eva,tasmAtprajJApanoktasthityAdivaiSamyabhAjo'STasparzAzcAnye'pyutkRSTapradezikAH avadhijJAskandhAH santIti sthitam / guruladhvAdidravyavicAre 'orAliya' gAhA, (36-3), atra bhAvArtha ucyate-iha vyavahArazca-18 ne vargaNAdhi turddhA dravyamicchati, tadyathA-adhogamanasvabhAvaM gurukaM leSvAdivad UrddhagatisvabhAvaM laghukaM pradIpazikhAvat tirazcInagati- kAraHguruzIlaM gurulaghu vAyvAdivat nizcalasvabhAvaM tvagurulaghu vyomAdivat, Aha ca-"guru lahuaM ubhayaM nobhayamiti vAva- laghudravyA. hAriyanayassa / davaM lihU dIvo vAU vomaM jahAsaMkhaM // 1 // " nizcayastu manyate-nAyamakAnto'dhogamanasvabhAvaM gurveva bhavatIti, laghunA'pyadhogatipariNatenANunA vyabhicArAt , nApyUddhagatisvabhAvaM laghveva, phalamuktoddhagatipariNatagurusvabhAvairaNDamiJjayA vyabhicArAt, tasmAdekAntagurvekAntalaghu ca dravyaM nAsti, kintu yadbAdarapariNAmaM tadgurulaghu, yattu sUkSmaM tadaguruladhviti nizcayasya paribhASeti, Aha ca-"nicchayao sabaguruM sabalahuM vA na vijjae davaM / bAyaramiha gurulahuaM agurulahu~ sesayaM davaM // 1 // " tasmAdiha nizcayanayamAzrityaudArikAdIni taijasAntAni bAdarapariNAmatvAdgurulaghutvenoktAni, kArmaNadravyAdIni tu sUkSmapariNAmatvAdagurulaghutveneti, etanmanasyAdhAyAha vRttikRt-'nizcayanayApekSayeti ( 36-5) 'ihApi sAmarthyaprApitatvAdravyopanibandhanasye'tyAdi(36-17), saGkhyeyalokapalyopamabhAgadarzino'pi hi kila tAvatkamadravyANi viSayatayA'bhihitAnyato'syAdhikakSetrakAladarzinaH sAmarthyAvyamapi karmadravyANyatikramya kimapyadhikameva C // 8 // dRzyamiti, kAle cauNha vuDDI'iti pUrvamevoktatvAditi bhAvaH, nanu ca paramAvadherdravyataH sarva rUpi dravyaM kSetrato'loke lokapramANAsaGkhyeyAkAzakhaNDapramANaM kSetraM kAlato'saGkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyo viSaya uktaH, sa ceha dravyAdyupanibandhAvasare Jain Educati o nal For Privale & Personal Use Only R aw.jainelibrary.org
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio 'nuktatvAtkathamavaseyaH ? ityAha- 'ata evetyAdi, ata eva ca - sAmarthyAdeva ca taduparyapi - karmadravyoparyapi dhruvavargaNAdikaM sarvamapi paramANuparyavasAnaM dravyaM pazyataH kSetrakAlavRddhiH krameNa jJeyA yAvatparamAvadhiviSaya iti, karmadravyAtikramamAtre'pi hi kSetrato lokapramANo'vadhiruktaH yastu sarvamapi dhruvavargaNAdidravyaM pazyati tasyAtivizuddhatvAt sAmarthyAdeva paramAvadheH sambhavo'numIyata iti bhAvaH / sa ca palyopamAsaGkhyeya bhAgasamudAyamAna' iti ( 37 - 1 ), palyopamAsaGkhyeyabhAgarUpo yaH samudAyaH sa eva mAnaM yasya sa tathA palyopamAsayeyabhAga itiyAvat, na punaH samudAyazabdamadhikamAlokyArthAntaraM kalpanIyamiti / 'sAmAnyaM nyAyamaGgIkRtyetthamevetyAdi ( 43 - 15 ), idamuktaM bhavati - kSetrasyAsaMkhyeyapradezAtmakatvAd yadi dravyamapi tadavagADhatvAdasaGkhyeyabhAgaiH parikalpya kSetrasya prAdhAnyAttadanuvRttyA vRddhiM nIyate tadA kSetravadravyasyApi caturvidhaiva vRddhiH syAt, yadA tu kSetranirapekSamevAvadhijJAnaviSayatayA svatantraM dravyaM cintyate tadA tasya dvividhaiva vRddhiH, nanu tathA'pi paryAyavadravyasyApi SaDvidhA vRddhiH kasmAnna bhavati AnantyasyobhayatrApi samAnatvAt ?, atrocyate, paryAyANAM hyaparakSetrAdivRddhyabhAve'pyavasthita eva kSetrAdAvasaGkhyeyabhAgAdivRddhiH saMbhAvyate, dravyasya tvavasthitakSetre'nantabhAgalakSaNaiva vRddhirlabhyate, yadA tvadhikaM vizuddhyamAnako bhavati tadA kSetramapi varddhate tasmiMzca varddhamAne zeSavRddhisthAnAnyulakyAnantaguNaiva dravyavRddhirbhavatItyevaM tAvatsaMbhAvyate, tattvaM tu kevalino vidantIti, 'pudgalAnuvRttyA ca tatparyAyA' iti, ayamatrArthaH- pudgalAstikAyasya vidyata evedaM svarUpaM, yaduta dravyasyAnantabhAgAdivRddhau paryAyANAmapi tAvatyevAsau bhavati, paryAyAnantasya sarvadravyeSu samAnatvAt, kintu yadA'vadherviSayatayA paryAyAzcintyante tadA'vadhyAvaraNakSayopazamApekSaiva ational +++++*
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM tatvaM taddhaddhirna dravyavRddhyapekSeti, ato yasya kSetrAderyathaiva cAturvidhyAdikrameNa vRddhiAnirvA proktA tasya tathaiva yuktA, kutaH ? avadhijJAityAha-pratiniyataviSayatvAditi' (43-18), pratiniyato hyavadhiviSayatayA cintyamAnayoH kSetrAdivRddhihAnyo-ne dravyAdhi viSayaH, tadyathA-vuDDI vA hANI vA cauvihe'tyAdi, nanvetadapyavadhiviSayatayA cintyamAnayovRddhihAnyoH pratiniyata | vRddhiniyaviSayatvaM kutaH ? ityAha-'vicitre'tyAdi, avadhernibandhanaM kSayopazamaH sa ca vicitro'tastadvazAjAyamAne vRddhihAnI | uktakramaNaiva bhavata ityalaM prasaGgeneti / 'locanadvayopayogavadi'tyatra (43-24 ) saptamyantAdvatiH, yathA kila locanadvayasyApyupayoge -vyApAre sati jIvasyaikadA eka evopayogaH evamanekasparddhakavyApAre'pyeka evAsyopayoga iti, yadivA yaH prakAzamayastasyaikasminnapyarthe prakAzakatvena vyApriyamANasya sarvAtmanA vyApAro na dezataH, yathA pradIpasya, jIvo'pi jJAnaprakAzena prakAzavAn tato'syApi sarvasparddhakairekopayogatayA sarvAtmanA vyApAra iti, etadevAha-'prakAzamaye'tyAdi,uktArthameva, navaraM pradIpasyopayogo-vyApAraH sa iva-tadvat , pradIpasya hi prakAzane vyApriyamANasya pratyartha sarvAtmanA vyApAraH na dezataH, evaM jIvasyApIti bhAvaH / kSetradvAre 'saMkhejamasaMkhejjA' gAhA (46-9), atrAyaM tAtparyArthaH-yastAvadasambaddho'vadhirbhavati sa 'puruSAbAdhayA hetubhUtayA' (46-13 ), avadhipuruSayoryadantarAlaM tena hetubhUtenAsambaddho'vadhirbhavatItyarthaH, sa cAvadhiH saGkhyeyakSetraviSayo'saGgyeyakSetraviSayo vA bhavati, yadivA puruSAbAdhayA 'saheti sahArthe tRtIyA, // 9 // ko'rthaH ?-puruSAvadhyorantarAlaM saGkhyeyamasayeyaM ca bhavati avadhizca saGkhyeyo'saGkhyeyazca bhavatIti, etadevAha-'idAnImabAdhayA cintyata ityAdi (46-15), zeSaM sugamaM yAvajjJAnapaJcakasamAptiH, navaraM 'kevalanANeNa'tthe'ityAdigAthAM 552952-%%* 555 Jain Education a nal For Privale & Personal use only jainelibrary.org
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivRNvatA paryante yaduktaM 'vAgyogazrutaM dravyazrutameva' (50-14 ) bhavatIti tadanantaravyAkhyAtapAThAntareNa saha na yojanIyaM, kintu prAgeva, tatra kila pUrva zrutazabdaM pRthakkRtyaitaduktaM 'sa zabdarAziH procyamAnastasya bhagavato vAgyoga eva bhavati', sAmprataM tu samastaM zrutazabdaM kRtvA nirdezastadvAyogazrutaM zeSaM bhavati-dravyazrutameva bhvtiityrthH|| jJAnapaJcakavivaraNaM samAptamiti // 'apagatavratAticAretaropacitakarmavizaraNArtha miti / (53-16), anantarAbhihitapazcavidhAvazyakAnuSThAnenApagatA ye batAnAmaticArAstebhyo ye itare-sAmAyikAdikAyotsargAntapaJcavidhAvazyakAdazuddhAstarupacitaM yatkarma tadvizaraNArthamanazanAdiguNasandhAraNA pratyAkhyAnasyAdhikAraH, idamuktaM bhavati-iha kecidaticArA mandasaklezajanitAH kAyotsargAvasAnAvazyakAnuSThAnato'pi nivartante, apare tvadhikatarasaGklezanivAstapaHzodhyA bhavanti, tairyadupacitaM karma tannirjaraNArthamanazanAdiguNapratipattiradhikAraH SaSThAvazyakasyeti / 'nivapucchieNa bhaNio'ityAdi (56-12) gAthArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-iha kasyacidrAjJaH sUrezca jalpo'bhUt-ekenoktaM-rAjaputrA vinItA bhavanti, apareNa tUkta-saMya| tAH, tatra dvayorapi parIkSaNArtha prathamaM tAvadAjaputro gaGgA kimabhimukhI vahatIti nirIkSaNArtha preSitaH, tena coktaM-kimatra nirIkSaNIyaM ?, pUrvAbhimukhI vahatyasAviti pratItamevedaM, mahatA kaSTena preSito'pyapAntarAlAdAgatyAvocat-gato'haM dRSTA pUrvAbhimukhI vahatIti / sAdhuH preSitaH, sa cAcintayat-guravo'pi pUrvAbhimukhI vahatyasAviti jAnantyeva, kevalamiha kAra|Nena bhAvyamiti vicintya jAnannapi tamarthaM gato gaGgAyAM, svataH paratazca vizeSato nizcitya gurave nyavedayat-pUrvAbhimukhI % Jain Educati o nal For Privale & Personal use only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakA ghi.vinayakathA sukhA vatAratvAdi Avazavahati, tattvaM tu guravo vidantIti, dvayorapi ca ceSTA pracchannapuruSairAjJe niveditA, pratipannaM cAnena-sAdhUnAmanuttaro vinaya hAri0 iti, tadapareNApi mumukSuNA tatsAdhuvadAcaraNIyamiti / 'idaM ca niruktidvAre sUtrasparzikaniyuktau'cetyAdi (58-7) TIppaNaM tatra 'uddese niddese a niggame ityAdi yadvAragAthAdvayaM bhaNiSyati tadvitIyagAthAnte 'bhavAgarisaphAsaNaniruttI- // 10 // tyanenopAttaM niruktidvAraM adhyavasAnaparyantavarttinyA 'sAmAiaM samai sammAvAo'ityAdigAthayA vyAkhyAsyate, | atra tAvanniruktidvArAyAtaM sAmAyika vyAkhyAtaM, tathA 'naMdimaNuogadAraM'ityAdinA ca bhaNiSyamANasUtrasparzikaniyuktau 'sAmaM samaM ca sammaM igamiti sAmAiassa egaTThA ityAdigAthAyAM ca sAmAyikavyAkhyA kariSyata iti bhAvaH, zeSaM prakaTArthamiti / 'sukhAvatAra'mityAdi (59-19), sukhAvatAraM sukhottAraM sarajaskadarzanamiti saMTaGkaH, kathaM ?, tatra kaSTAnuSThAnaniyamasya kasyacidabhAvAdyathAkathaMcidrUpatayA'pi vrataparipAlanasya tairabhidhAnAt sukhenaiva taddIkSA prANinaH pratipadyanta iti sukhAvatAratA, tathA na teSAM darzane tathAvidhavAsakasvabhAvA kAcinnipuNA yuktirasti yadvAsitAntarAtmA pumA~staddIkSAM na parityajet , kiJca-"zaivo dvAdaza varSANi, vrataM kRtvA tataH param / yadyazaktastyajetApi, yAgaM kRtvA vratezvaram // 1 // " iti dIkSAtyAgasya nirdoSatayA'pyabhidhAnAtsukhottaratteti ?, sukhAvatAraM duruttAraM zAkyAnAM, tatra 'mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, bhaktaM madhye pAnakaM caapraahe| drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddharAtre, mokSazcAnte zAkyaputreNa dRssttH||1|| ityabhidhAnAt , tathA 'maNunnaM bhoaNaM bhoce'tyAdyabhidhAnAcca sukhAvatAratA, tathA vAsakanipuNayuktisadbhAvAtatyAge ca mahataH saMsAradaNDAdeH pratipAdanAduruttArateti 2, tRtIyaM boTikAnAM, tatra nAmyAdikaSTasya duradhya *CCCCCCC JainEducation Owainelibrary.org
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaseyatvAdduHkhAvatAratA nAnyapratiSThApakatathAvidhanipuNayuktyabhAvAt sukhottArateti 3, caturtha sAdhUnAM, tatra duHkhAvatAratA boTikavad duruttAratA zAkyavadbhAvanIyeti / / anye tu sukhottAratAM duruttAratAM vA sarvatra mokSamAzritya vyAcakSate, tatra sarajaskAnAM svalpenaiva kilezvaroktAnuSThAnena muktiprAptyabhyupagamAtsukhottAraM sukhenAsmAtsaMsArajaladhimuttarantIti vyutpatteriti, zAkyAnAM tu duravApaviziSTadhyAnamArgAd yogijJAnotpattyAdikrameNa muktyabhyupagamAhuruttAratA duHkhenAsmAtsaMsAramuttarantItikRtvA, boTikAnAM tu bhikSAzuddhyAdInAM gauNatvenAbhyupagamAnnAgyalakSaNanirgranthatAmAtrAdeva muktyabhyupagamAtsukhottAratA, sAdhUnAM tu duruttAratA zAkyavadbhAvanIyeti, avatArapakSe tu sarvatra bhAvanA pUrvoktaiveti / 'dravyabhAvatIrtha miti (59-20), tairapyuktakrameNa catuSprakAraM nadyAdevyatIrthamAtmAtmIyaM tu darzanaM bhAvatIrthamiSyate iti bhAvaH ||'te vaMdiUNa sirasA'ityAdi gAthAM vivRNvatA vRttikRtA-kiM ?-niyuktiM kIrtayiSye, ityasmAdanantaraM 'kasyeti (61-13) SaSThyantaM | yatpadaM niradezi tasya paryante'bhidhAsyamAnena zrutajJAnasyetyanena padena saha sambandho, na punaranantaranirdiSTena arthapRthaktvasyetyanena saha, tasya vizeSaNatvAcchutajJAnasyaivAtra vizeSyatvAt , zrutajJAnasya niyuktiM kIrtayiSye ityarthaH, bhagavata ityetadvizeSaNaM kimityAha-'varUpAbhidhAnameveti tadvatAM samagraizvAdiguNakalApopetatvena bhagavattvAcchratamapi bhagavaditi zrutajJAnasya svarUpamanena vizeSaNenAbhidhIyata ityarthaH / 'allessehiM vannehiM cittiutti (63-9), vajralepAdikudravyaprakSeparahitairvarNakaizcitrita ityrthH| 'eteSAM ca madhyabhAgaMkSapayannetAH saptadaza prakRtI rityAdi (84-11), iha karmagranthepvatrAntare SoDazaiva prakRtayaHkSapyamANatvenAbhyupagamyante na saptadaza, yatastanmatenAparyAptanAmakarmeha na kSapyate, kintvayogI Jain Educati onal For Privale & Personal use only X ww.jainelibrary.org
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava 0 hAri0 TIppaNaM // 11 // Jain Education dvisaptatikarmmaprakRtikadambakamadhye tatkSapayati, tasmAnmatAntaratveneha saptadazAnAmupanyAso na virudhyata iti / 'samacauraMse naggoha maMDale' ityAdigAthA nirdiSTAnAmeva saMsthAnAnAM svarUpavyAcikhyAsayA prAha - 'tullaM vitthaDabahulaM gAhA (85-9), tatra nAbheradhastAdUrddha ca sarvatra zAstrokta samasta zarIra lakSaNAvisaMvAditvAtsamacaturasraM tulyamucyate, taddhi kilaivaM vyutpAdyate - | samAH - zarIralakSaNoktapramANAvisaMvAdinyazcatasro'srayo yasya tatsamacaturasraM, 'suprAtasuzva sudivazArikukSacaturazreNI padA| japadaproSThapadAdi' (pA- 5 - 4 - 120 ) tyakAraH samAsAntaH, atrayastviha caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavAH, tatazca sarve| 'pyavayavAH zarIra lakSaNoktapramANAvisaMvAdino yasya na nyUnAdhikapramANA iti tattulyaM bhavatyeva 1, tathA nyagrodhavatparimaNDalaM, yathA nyagrodha upari sampUrNAvayavo bhavati adhastu na tathA tathedamapyata evAha - ' vitthaDabahulaM'ti, nAbherupari vistarabahulaM zarIralakSaNoktapramANabhAk adhastu hInAdhikapramANamiti bhAvaH 2, tRtIyaM sAdi kathambhUtaM bhavatItyAha - 'ussehabahu ti, utsedhazabdena nAbheradhastanadehabhAgo gRhyate, utsedhena bahuparipUrNaM nAbheradhastanadehabhAge zarIralakSaNoktapramANabhAg bhavatItyarthaH, ata eva tatsAdItyabhidhIyate, saha AdinA- utsedhAkhyanAbheradhastanakAyena varttata iti sAdi, sarvameva hi zarIra| mabhihitasvarUpeNAdinA saha varttata eveti vizeSaNAnyathAnupapatterAdiriha vaiziSTyopeto labhyate 3, vAmanaM tu maDabhakoSThaM, atra | kila pANipAdazirogrIvaM zarIrala kSaNoktapramANayuktaM bhavati, zeSaM tu hRdayodarapRSTharUpaM koSThaM hInAdhikapramANatvAnmaDabhamitikRtvA maDabhakoSThamidamucyate 4, kuLaM tvadhastanakAyamaDabhaM, adhastanakAyazabdena ceha karacaraNorugrIvAziraHprabhRtayo'vayavA gRhyante, 'ussehamahokAo karacaraNAI ya hiDillo' itivacanAt, te cAtra maDabhAH - hInAdhikapramANopetA yathokta saMsthAna paGkaM // 11 // jainelibrary.org
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ECAUSESAROSCORMALSOCIRCHROERY lakSaNavisaMvAdino bhavantItyadhastanakAyamaDabhamidamucyate, koSThasyAtra viziSTapramANalakSaNopetatvAditi 5, 'huNDaM tu sarvatrAsaMsthitaM' sarvazarIrAvayavAnAM prAyastatra yathoktapramANalakSaNavisaMvAditvAditi gaathaarthH| vacanAnuyogaM vyAkhyAnayatA yaduktaM 'SoDazAnAM veti (88-12), tatrAyamarthaH-ekavacanAdisvarUpAvirbhAvaka vyAkhyAnaM vacanAnuyogo'bhidhIyate, SoDazavacanasvarUpAvirbhAvakaM vA, kAni punastAni SoDaza vacanAnIti ced, ucyate, 'liMgatiyaM vayaNatiyaM kAlatiyaM taha parokkhapaJcakkhaM / uvaNayavaNayacauddhA abbhatthaM hoi solasamaM / 1 / vyAkhyA-iyaM strI ayaM puruSaH idaM kulamiti trINi liGgapradhAnAni vacanAni-liGgavacanAni, eko dvau bahava ityekatvAdyabhidhAyakazabdasandarbho vacanatrikaM, akarotkaroti karipyatItyatItAdikAlanirdezapradhAnaM vacanaM 'kAlatiyaMti kAlatrikavacanamityarthaH, tathA sa iti parokSanirdezaH parokSavacanaM, ayamiti pratyakSanirdezaH pratyakSavacanaM, upanayApanayavacanaM tu caturddhA bhavati, tadyathA-rUpavatI strI suzIlA ceti upanayopanayavacanaM, rUpavatI strI paraM kuzIletyupanayApanayavacanaM, kurupA paraM suzIletyapanayopanayavacanaM, kurUpA kuzIlA cetyapanayA-1 panayavacanaM, yatrAnyaccetasi nidhAya vipratArakabuddhyA'nyanna vakti, kintu tadyathA vivakSitaM tattathaiva manaHzuddhyA bravIti | tat SoDazamadhyAtmavacanamityeteSAM SoDazAnAM vacanavizeSANAM svarUpAvirbhAvakaM vyAkhyAnaM vacanAnuyoga iti gaathaarthH| 'paMcahiM ThANehiM suyaM vAijetyAdi (88-15), yadyAcAryaH ziSyAn zrutaM na grAhayati tadA taM parityajya zrutArthinaste'nyatra gaccheyuriti kathaM nu nAma mayaite ziSyAH saGgrahItA bhaviSyantIti buddhyA zrutaM vAcayati, upagrahArtha vA-teSAmeva ACROSOCIRCROCARLORDCORRECECOGA yavacanaM tu catu dhanamityarthaH, tathA sa inaki, akarotkaroti laGga-3 Jain Educa t ional For Privale & Personal use only Di
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hArika TIppaNa nAnidravyA dyanuyogasamAvezaH // 12 // ziSyANAmanugrahArthamityarthaH svakarmanirjaraNArtha ca, tathA zrutaparyavajAtena hetubhUtena vAcayet ziSyAn , zrutaM vAcayataH zrutaparyavajAtaM-zrutaparyAyarAzirmama vRddhiM yAsyati, ziSyAn vAcayato mamApi zrutaM nirmalaM bhaviSyatIti kRtabuddhirvA zrutaM vAcayedityarthaH / 'dave niyamA bhAvo'gAhA (88-19), vyAkhyA-'dravye' iti dravyaviSaye'nuyoge niyamAjhAvo-nizcayena bhAvAnuyogo'sti, tadavyAkhyAne dravyasya vyAkhyAtumazakyatvAditi, 'na viNA te yAvi khettakAlahiM ti tAvapidravyabhAvAnuyogI kSetrakAlAnuyogAbhyAM vinA na bhavataH, tadviziSTatvAttayoH, tathAhi-paryAyAdhAraM dravyaM vyAkhyAnayannavazyameva kvacidavagADhaM vyAcaSTe sthitimacceti, tathA kSetrAnuyoge kriyamANe trayANAmapi-dravyakAlabhAvAnuyogAnAM bhajanA kadAcitsanti kadAcinneti, alokalakSaNe hi kSetre vicAryamANe tatra paramANvAdidravyasyAbhAvAdAkAzadravyasya ca kSetradvAhareNaiva gRhItatvAdravyAnuyogAbhAvaH, samayAdirUpakAlasya ca tatrAbhAvAtkAlAnuyogAbhAvaH, aguruladhvAdikSetraparyAyANAmavivadakSitatvAtkSetragrahaNenaiva ca teSAM gRhItatvAdbhAvAnuyogAbhAvo'pi bhAvanIya ityalokakSetre trayo'pyanuyogA na vidyante, loke tu samayakSetrAdau santIti bhajanA / tathA triSvapi-dravyakSetrabhAveSu kAlAnuyogo bhajanIyaH, samayAdilakSaNo hi kAlaH samayakSetrAntarvarttidravyAdiSvasti bahirvatiSu tu nAstIti bhajanA, nanu yadyevaM 'na viNA te yAvi khettakAlahiM'ityatra kAlamantareNa dravyabhAvau na bhavata iti yaduktaM tadvirudhyate, samayakSetrAdvahistamantareNApi tayoH sulabhatvAt , satyaM, kintu pUrva vartanArUpasyaiva kAlasya vivakSitatvAttasya sarvavyApitvAd, atra tu samayakSetraniyatasamayAdirUpasyaiva kAlasya vivakSita // 12 // Jain Education For Private Personal Use Only Miw.jainelibrary.org
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvAdadoSo, vizeSArthinA tu bhASyavivaraNamanveSaNIyamiti gaathaarthH| 'asthANatthaniuttA'gAhA (99-7), asthAne-anauhai cityenArtheSu-prayojaneSvarthAn-sUtrArtharUpAnniyukte asthAnArthaniyoktA gururna bhavatIti yogo,vidhinA pratipAdite vA arthe guru bhiviparItArthaniyoktA zivyo na bhavati, keva keSAM ?-viparItaniyokI AbharaNAnAM jIrNazreSThiduhiteveti gaathaarthH| 'aMbattaNeNa jIhAe~' gAhA (102-11), iha kila haMsasya jihvA amlA bhavati, tatazcAsau yadA dugdhamizrodakamadhye canupuTaM kSipati tadA tajihvAyA amlatvaguNena dugdhe vitrur3ite 'kUiyA hoti'tti dugdhavarATikA bhavantItyarthaH, tato haMso jalaM muktvA varATikAbhiH sthitaM dugdhamApibati evaM suziSyo'pi doSAnmuktvA guNAn gRhNAtIti gaathaarthH| 'evaM 1 yadyapi pUjyaireva khayaM vizeSAvazyakaM vivRNvadbhireSA gAthA'nuyogaviSayANAM dravyAdInAM parasparasamAvezArthakatayA pazcAd vyAkhyAtA atra cAnuyogasamAvezakatayA, tathA'pi na kathaJcanApi hArdamudbhAvitaM nIyate tata evamuktau na kAJciddhAni pazyAmaH yaduta dravyasya guNaparyAyavattvAt kevalasya dravyasyAbhAvAt yadA yadA dravyAnuyogaH kriyate tadA'vazyaM bhAvAnuyogaH karttavyatAmApanIpadyate eva, tathA ca dravyAnuyoge kriyamANe niyamata eva bhAvAnuyogasya kRtiH, tathA bhAvo na dravyAzrayamantarA vyaM ca na kSetramAdhAramavasthitilakSaNaM ca kAlaM. vyatiricyeti dravye bhAve |ca vyAkhyAyamAne avazyameva tadvyAkhyAsaMpUrNatAyai kSetrakAlavyAkhyAnakRtiriti na tau kSetrakAlAbhyAM vinA vyAkhyeyAviti na kSetrakAlAbhyAM / |vinA dravyabhAvayorvyAkhyAna, yadA ca AdhArabhUtamAkAzarUpaM kevalaM kSetraM vyAkhyAyate tadA AdheyatadguNAdisthitirUpANAM dravyAdInAM vyAkhyAnaM nAtIvopayuktaM na cAvinAbhUtamiti bhajanA, tathA vartanArUpe kAle svatantratayA vyAkhyAyamAne na dravyabhAvakSetrAnuyogAnAmupayuktateti 'kAle bhayaNAe tIsupi' dravyAdyanuyogaviSayiNyA sattetararUpabhajanayA kAlAnuyogaHsyAditi / ASISTIDOS Jalara t ional For Privale & Personal use only ww.jainelibrary.org
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 13 // Jain Education sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsaka' miti (107 - 3 ), samatAlakSaNo hyarthaH kila puMliGgaH, sa ca rUDhivazAlloke napuMsakatvena pratIta iti samatAlakSaNamartharUpaM nirdezyamAzritya naigamanayaH sAmAyikasya napuMsakanirdezamicchati, yadivA nirdezyamevAzrityaitanmatena sAmAyikasya prakArAntareNa liGgatrayanirdezo'pi ghaTata iti darzayitumAha - 'tathA sAmAyikavataH strIpuMnapuMsake' tyAdi ( 107 - 4 ), tadevaM nirdezyavazAt kevalo napuMsakanirdeza eva liGgatrayanirdezo'pi ceti darzitaM, sAmprataM nirdezaka zAtriliGgatA darzayitumAha' - tathA nirdeSTu' rityAdi (107 - 5 ), sugamam, 'yadA pumAn pumA~sa striyaM cAhe tyAdi (107-17), idamuktaM bhavati - nanu puMsaH pumAMsaM nirdizataH puMnirdezaH striyaM nirddizatastadupayogAnanyatvAtstrInirdezo napuMsakamabhidadhatastadupayogAnanyatvAdeva napuMsakanirdeza iti pratyeka vastvabhidhAne zabdanayamatamavagantavyaM, yadA tvasamAnaliGge dve vastunI pumAn niddizati tadA kiM bhavatItyabhidadhAnaM ziSyamAzaGkya sUrirAha - 'asamAna liGganirdezastvavastveve'ti, asamAnaM liGgaM yayoH strIpuruSayostayorekakAlamekena vakrA yo'sau nirdezaH so'vastveva, tameva nirdezaM darzayati'yadA pumAnityAdi, nanu kathamasya nirdezasyAvastutvamityAha - ' tasya puruSayoSidityAdi (107-18 ), tasya - vaktuH puMsaH puruSayoSidApatteriti sambandhaH kena ? - 'puruSayoSidvijJAnopayoge tyAdi, idamuktaM bhavati - puruSavijJAnopayogasya yoSidvijJAnopayogasya ca parasparaM bhedo'bhedo vA ?, yadi bhedastadA vaktuH parasparavibhinnapuruSayoSidrUpatApattiH, tadupayogA nanyatvAd, athAbhedo'trApi tata eva hetorvaktuH parasparaM saGkIrNazabalarUpapuruSayoSidrUpatApattireveti puruSayoSidvijJAnopayogayoH parasparaM bhede'bhede vA vaktuH puruSayoSidApattireveti bhAvanIyamiti / nanu vaktuH sambandhina upayogasya puruSayoSidru nirdezyani|rdezakavazA liGgam // 13 //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ patA'stu, vaktustu kathaM ? tasyopayogAdbhinnatvAdityAzaGkayAha-'anyathA vastvabhAvaprasaGgAditi (107-18), idamatra hRdayaM-iha vaktA tAvadajIvatvena bhavadbhirapi nAbhyupagamyate, jIvastUpayogalakSaNo bhavati, tatazcAyaM vaktA jIvo'pi na bhaved, upayogAdbhinnatvAd, upalazakalavat , na ca jIvAjIvavyatirekeNa vastvantaramasti, tatazca vaktRlakSaNavastvabhAva eva syAt , tasmAtpuruSayoSidvijJAnopayogAdvaktA'bhinna evAbhyupagantavyaH, tadabhyupagame ca vakturanivAritaiva puruSayoSidrUpatApa-18 ttiriti tAtparyArthaH ||'arihNtsiddhpvynn'ityaadi (pa0-119) gAthAvivaraNe 'eesiMti padaM vyAkhyAnayannAha'eteSAmahadAdInA'miti (119-11), nanu kathaM sarve'haMdAdayaH SaSThyantatayA sambandhyante "bahussue tavassIsu" ityatra hi saptamI dRzyata ityAzaGkayAha-prAk SaSTyarthe saptamI'tyAdi (119-11), "bhagavato titthagarassa kannamUlaMsi duve pAhANavaTTae'ityAdi (123-11), dikkumArikAH pASANadvayaM gRhItvA tIrthakarakarNamUle tatpATavanimittaM vAdayanti, vadanti |ca, kimityAha-'bhavatu' ityAdi, parvatAyurbhavatu bhavAn , yAvatI himavadAdiparvatAnAM sthitistAvatI bhavato'pi bhvtvityrthH| 'egaM siridAmagaMDaM tavaNijujale tyAdi( 124-13 ), ekaM zrIdAmagaNDaM-zrImadvicitraratnamAlAsamudAyaM tIrthakarasyopari candragolake nikSipati-avalambata ityarthaH kathambhUtamityAha-'tavaNijjetyAdi, tApanIyaH-sauvarNaH ujjvalo lambUsakaH-kanduko yatra zrIdAmagaNDe taM tathAbhUtaM, agrabhAgavinyastasauvarNakandukaM ratnamAlAsamUhamuparyavalambata ityrthH| 4 tathA keSucitpradezeSu suvarNaprataramaNDitaM-hemavicchittibhirvibhUSitaM, zeSaM sugamamiti / 'ajayamaJjarIviva'tti (125-2), anjako nAma vanaspativizeSo yathA tasya maJjarI anekadhA sphuTitA nirgacchati tathA tasyApi ziraH sphuTiSyatIti bhaavH| RANCCCCCC++ Jan Educatio wrarw.sainelibrary.org For Private Personal Use Only nal
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava 0 hAri0 TIppaNaM // 14 // 'taccAgnAvutpanne saJjAta' miti ( 129 - 10 ), kRSyupakArikuzyAdInAmagnimantareNAbhAvAditi bhAvaH / saNaH saptadazo yasya tatsaNasaptadazaM dhAnyamityuktaM taccedaM - " sAli 1 java 2 vIhi 3 koddava 4 rAlaya 5 tila 6 mugga 7 mAsa 8 valla9caNA 10 | tuvari 11 masUra 12 kulatthA 13 gohuma 14 niSphAva 15 ayasi 16 saNA 17 // 1 // prathamavaravarikA samAptA / dvitIyavaravarikAyAM prAyaH sugamatvAdvRttikRtA bahvaco gAthA na vyAkhyAtAH atastA yathA vaiSamyaM vyAkhyAyante - tatra chadmasthakAlopalakSitaM yattapaH karmmadvAraM tadrUpo yo'vayavastadvyAkhyAvasare 'vAsasahassaM' gAhA 'tiduekkaga' gAhA 'tahabArasa' gAhA ( 10 138 ) vyAkhyA - prathamatIrthakRtaH chadmasthakAlo varSasahasraM 1 tathA vakSyamANavarSazabdasambandhAd dvAdaza varSANi 2 caturdaza varSANi 3 aSTAdaza varSANi 4 viMzatirvarSANi 5 mAsAH paTU 6 agre'pi mAsazabdasambandhAnnava mAsAH 7 trayo mAsAH 8 catvAro mAsAH 9 trayo mAsAH 10 dvau mAsau 11 eko mAsaH 12 dvau mAsau 13 / 'tiduekkaga solasagaM ti anantaravakSyamANavarSazabdasyeha sambandhAtrINi varSANi 14 dve varSe 15 ekaM varSa 16 SoDaza varSANi 17 trINi varSANi 18 ahorAtramekam 19 ekAdaza mAsAH 20 nava mAsAH 21 catuHpaJcAzaddinAni 22 caturazItirddinAni 23 tatheti samuccaye dvAdaza varSANi 24, iha ca mahAvIrasya sAtirekANi dvAdaza varSANi chadmasthakAlaH "bArasa ceva ya vAsA mAsA chacceva addhamAso a / vIravarassa bhagavao eso chaumatthapariyAo // 1 // itIhaiva vakSyamANatvAt kevalamihAlpatvena tadavivakSeti lakSyate / tadevamidaM jinAnAM RSabhAdimahAvIraparyavasAnAnAM yathAkramaM chadmasthakAlaparimANaM vijJeyaM / evaM ca chadmasthakAlamAnamabhidhAya tapaH karmmasvarUpapratipAdanAyAha - ' uggaM cetyAdi ( 138 - 16 ), sarveSAmapi tIrthakRtAM Jain Education onal prathamavaravarikAsamA - tiH jinatapaHkarmAdi // 14 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapaHkarmogram-itarajantubhirduradhyavaseyaM, vizeSato varddhamAnasya sambandhi tapo duradhyavaseyaM, vakSyamANanyAyena sopasargatvAdapAnakatvAdbahutvAcca, sAtirekadvAdazavarSamAnachadmasthakAle hi tasya varSamapyekAdazabhirdinaiyUMnaM pAraNakakAlo vakSyate, zeSa tu upoSitastasthau, etacca sarbamapAnakaM sopasarga ceti zeSatIrthakRyo duradhyavaseyatamamiti gAthAtrayArthaH / idaM ca cirantanAnuyogapaTadarzanAdyanusArato mayA vyAkhyAtaM iti na svamanISikA bhAvyeti / atra kalyANakaiH sArddha kvacidvyabhicAro'pi dRzyate, sa tu na pratanyate, kevaligamyatvAttannirNayasyeti / ziSyasaGgraharUpe saGgrahadvAre yatimAnapratipAdanAyAha-'culasIti' gAhA, tinni yagAhA, chAvaTThIgAhAcodasa'gAthA (pa0139)vyAkhyA-AditIrthakRtaH caturazItiH sahasrANi yatiziSya| saGgrahapramANaM 1, eka lakSaM 2 lakSadvayaM 3 trINi lakSANi 4 viMzatisahasrAdhikAni trINi lakSANIti 5 triMzatsahasrAdhikAni trINi lakSANi 6 trINi lakSANi 7 sArddhalakSadvayaM 8 lakSadvayaM 9 eka lakSam 10 caturazItiH sahasrANi 11 dvisaptatiH sahasrANi 12 aSTaSaSTiH sahasrANi 13 SaTSaSTiH sahasrANi 14 catuHSaSTiH sahasrANi 15 dviSaSTiH sahasrANi 16 SaSTiH sahasrANi 17 paJcAzatsahasrANi 18 catvAriMzatsahasrANi 19 triMzatsahasrANi 20 viMzatiH sahasrANi 21 aSTAdaza saha-18 |srANi 22 SoDaza sahasrANi 23 caturdaza sahasrANi 24 / evaM caturviMzatitIrthakRtAM sarvasaGkhyAyAmAgataM yatInAmaSTAviMzatirlakSANi aSTacatvAriMzatsahasrANi, Aha ca-"aTThAvIsaM lakkhA aDayAlIsaM ca taha sahassAI / sabesipi jiNANaM jaINa mANaM viNiddiThaM // 1 // " tadetajinAnAmRSabhAdivardhamAnAntAnAM yathAkrama yatiziSyasaGgrahapramANaM vijJeyamiti sArddhagAthAtrayArthaH / sAmprataM AryAsaGgrahapratipipAdayiSayA gAthAdalena prastAvanAmAha-AryAsaGgrahamAnamRSabhAdInAmito'nantaraM Jain Educati o nal For Privale & Personal Use Only Www.jainelibrary.org ta
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hArika TIppaNaM // 15 // vakSye, tadevAha-'tinneva ya' gAhA 'lakkhaM' gAhA 'saTThI' gAhA (139-7) vyAkhyA-prathamatIrthakRtastrINi lakSANyA- jinaziSya saGgraho'bhUditi 1 triMzatsahasrAdhikAni trINi lakSANi 2 SaTtriMzatsahasrAdhikAni trINi lakSANi 3 triMzatsahasrAdhi | saMgrahAdi kAni SaT lakSANi 4 'paMca ya tIsatti triMzatsahasrAdhikAni paJca lakSANi 5 viMzatisahasrAdhikAni catvAri lakSANi 6 triMzatsahasrAdhikAni catvAri lakSANi 7 azItisahasrAdhikAni trINi lakSANi 8 'tiNhamitto yatti trayANAM tIrtha-18 | kRtAM navamadazamaikAdazalakSaNAnAmita Urddha yathAkramaM vakSye iti gamyate, tadevAha-vIsuttaraM chalahiyaM tisaharasahiyaM lakkhaM ceti,anantaralakSazabdasyehApi sambandhAdizatisahasrAdhikaM lakSa9 SaDbhirAryikAbhiradhikaM lakSaM 10tribhiH sahasrairadhikaM lakSaM 11 lakkhaM ceti lakSamekam12aSTabhiH zatairadhikaM lakSa13 dviSaSTiH sahasrANi 14'causayasamaggaM ti anantarAtikrAntAni dviSaSTisahasrANyatrApi sambandhyante, tatazcaturbhiH zataiH samagrANi dviSaSTiH sahasrANi 15 SaTzatAdhikAnyekaSaSTiH sahasrANi |16 SaTzatAdhikAni SaSTiH sahasrANi 17 'sahi'tti SaSTiH sahasrANi 18 'paNapanna'tti paJcapaJcAzatsahasrANi 19 panna'tti paJcAzatsahasrANi 20 'egacatta'tti ekacatvAriMzatsahasrANi 21 'catta'tti catvAriMzatsahasrANi 22 aSTatriMzatsahasrANi 23 SaTtriMzatsahasrANi 24 / eSa uktasvarUpazcaturvizaterapi tIrthakRtAM yathAkramamAryikANAM saGgraho vijJeyaH / atra ca sarva // 15 // tIrthakarasAdhvIsaGkhyAyAmAgataM catuzcatvAriMzallakSANi SaTcatvAriMzatsahasrANi catvAri zatAni SaT cAryikAH, tathA cAha"coyAlIsaM lakkhA chAyAlasahassa causayasamaggA / chacceva ajiANaM saMgaho hoi esotti // 1 // " / iti gAthAcatuSTayArthaH / eSA ca sAdhusAdhvInAM svahastadIkSitAnAM saGkhyA draSTavyA, na gaNadharAdidIkSitAnAmiti guravaH, zrAvaka-18 Join Education 128 For Private Personal Use Only Jainelibrary.org
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvikApUrvadharAdisaGkhyA tu prathamAnuyogato jJeyA, anuyogapaTeSvapi dRzyate, paraM mayA na likhitA, teSAmapi parasparaM visaMvAditvAditi / 'kalpAttatra kRtasamavasaraNApekSaye ti(140-4), kalpo'vazyaM tIrthakRtAM prathamasamavasaraNaM bhavatyeva, ato jantUnAmanavabodhaM pazyatA'pi kalpAd-avazyaMkarttavyAdbhagavatA tatra samavasaraNamakAri, tadapekSayA madhyamAsakaM dvitIyamiti bhaavH| gaNasaGkhyA pratipAdanAvasare culasI'tyAdigAthAtrayametAzca tisro'pi gAthA nigadasiddhA apyaGkato vibhajyanteculasIti 1paMcaNautI 2 viuttaraM 3 solasuttara, SoDazottaraM zatamiti gamyate 4 sayaM ca 5 / sattahiaM 6 paNaNautI 7 tiNautI 8 aThThasItI ya 9 // 1 // ekkAsIi 10 chAvattarI a (bAvattarI vR0)11 chAvaThi 12 sattavannA ya 13 / pannA 142 teyAlIsA 15 chattIsA ceva 16 paNatIsA 17 // 2 // tittIsa 18 ahavIsA 19 aThArasa 20 taya ceva (ceva tahaya vR0) sattarasa 21 / ekkArasa 22 dasa23 navagaM24 gaNANa mANaM jinniNdaannN||3|| gaNAnAM-ekavAcanAcArakriyAsthayatisamudAyAnAM mAnamuktarUpaM vRSabhAdijinendrANAM yathAkramaM vijJeyamiti, na kulasamudAya iti, 'tattha kulaM vinneyaM egAyariyassa saMtatI jA ya / doNha miho NegANa va sAvikkhANaM gaNo bhnnio||1|| iti vacanAdyo'yamanyatra kulasamudAyarUpo gaNo'bhihai hitaH sa iha na gRhyate, kintUktasvarUpa eveti bhaavH| tatra zrImanmahAvIragaNadharadvayasya yathApravRttyaiva kathaJcitsUtraviracane ekaiva vAcanA, sAmAcAryapyekaivAbhUditi gaNadharadvayenApi gaNa eka evAbhUd, evamaparasyApi gaNadharadvayasyaivameva vAcyam , evaM ca bhagavato mahAvIrasyaikAdazabhirapi gaNadharairgaNA navaivAbhUvanniti, zeSatIrthakRtAM tu yAvanto gaNadharA gaNA api tAvanta hai eveti, etadevAha-'ekkArasa u gaNaharA' gAhA (140-14), uktAthaiveti / 'dharmopAyasya dezakA' (140-15), ACCORRECACCCCCC w w.jainelibrary.org Jain EducatA40onal IITT
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 16 // Jain Education ityetasmin dvAre dharmmaH - kSAntyAdiko dazaprakAraH, sa ceha zailezyAvasthAprAptasya sambandhI prakarSaprApto gRhyate, tasya copAyo - yenAsau prApyate sa vaktavyaH, tasya copAyasya dezakA vaktavyAH, etadubhayamapyAha - 'dhammovAto pavayaNa' gAhA ( 140 - 17 ), vyAkhyA - dharmasyopAyaH, ka ityAha- 'pravacanaM' dvAdazAGgIsvarUpaM caramAGgAntarvatIni vA pUrvANi uktasvarUpadharmmasya prAyupAyaH, etaduktAnuSThAnAdeva tadavApteriti / dharmopAyamupadarzya tasya dezakAnAha - dezakAstasya - dhamrmopAyasya, ke ityAha- sarve jinAnAmRSabhAdInAM gaNadharAH - RSabhasenendrabhUtyAdayo, ye ca yasya tIrthakRtazcaturdazapUrvavido yAvantaste dharmopAyasya dezakA nAnye, teSAmeva yathoktadharmmasvarUpavettRtvAditi gAthArthaH / prakArAntareNa dharmopAyamupadarzayannAha - 'sAmAiyAiyA vA' gAhA ( 140 - 18 ), vyAkhyA - sAmAyikamAdiryAsAM tAH sAmAyikAdayaH, sAmAyikapUrvikA ityarthaH, vratAni - prANAtipAtaviramaNAdIni jIvanikAyAH - pRthivyAdayaH bhAvanAH - 'iriAsamie sayAjae' ityAdigranthapratipAditAH paJcavratasambandhinyaH paJcaviMzatiH anityatvAdiviSayA vA dvAdaza, eSAM dvandve vratajIvanikAyabhAvanAH, | sAmAyikAGgIkAra pUrvikAH satyo vratajIvanikAyabhAvanA ityeSa dhamrmopAyo jinaiH sarvairnirdiSTa iti saNTaGkaH / kadA nirdiSTa ityAha- 'prathama' miti AdyasamavasaraNapravarttanAvasara evetyarthaH / yadivA prathamamoghatastAvadAdyadIkSApratipattisamaye eSa dharmopAyaH, uttarakAlaM tu jinakalpaparihAravizuddhikabhikSupratimA'bhigrahAdibhedabhinno'nekavidho draSTavya iti bhAvaH, nanu sAmAyikAdInAM dharmmopAyatvamastu, jIvanikAyAnAM tu kathaM ?, kepAzcit kliSTasattvAnAM vadhapariNatihetutvena pratyutAdhamrmmopAyatvAtteSAmiti, hanta yadyevaM sAmAyikAdInyapi keSAJcit kSudrasattvAnAmasadadhyavasAyajanakatvena kiM jinagaNa saMkhyAdi // 16 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAdhammopAyatayA preryante ?, atha vivekinAM mahAsattvAnAM zubhAdhyavasAyahetutvena dharmopAyabhUtAnyevAmUni, yadyevamuktavizepaNaviziSTAnAM dayApariNatijanakatvena jIvanikAyeSvapi samAnamidaM pazyAma ityalaM prasaGgeneti gaathaarthH|| sAmprataM paryAyadvAraM prakRtaM, tatra kasya tIrthakarasya kiyAna dIkSAkAla iti pratipAdayannAha-'usabhassa puvalakkhaM' gAhA 'paNavIsaM gAhA 'cauppannaM' gAhA 'tevIsaMca' gAhA 'aTThamA' (140), vyAkhyA-iha pUrvAGgaM caturazItivarSalakSapramANaM pUrbAGge4ANaiva guNyate tata ekaM pUrva bhavati, tattvidaM-70560000000000, taduktaM-"pubassa ya parimANaM sayariM khalu hoti koDilakkhAo / chappannaM ca sahassA boddhabA vAsakoDINaM // 1 // " tatrAdyatIrthakRta RSabhasvAmina uktasvarUpANAM pUrvAbhaNAmekaM lakSaM dIkSAkAlo vijJeyaH 1, tadeva pUrvalakSaM pUrvAGgena-caturazItivarSalakSapramANena nyUnamajitasya dvitIyatIrthakRto dIkSAkAlaH 2 ita UrdhvaM caturbhiH pUrvAGgaiH punaH 2 nyUnaM pUrvalakSaM tAvanneyaM yAvatsuvidhirnavamastIrthakaraH, tadyathA-caturbhiH pUrvAGgainyUnaM pUrvalakSa 3 aSTabhiH pUrvAGgainyUnaM pUrvalakSaM 4 dvAdazabhiH pUrvAGgainyUnaM pUrvalakSaM 5 SoDazabhiH pUrvAGgaiyUnaM pUrvalakSa 6 viMzatibhiH pUrvAGgainyUna pUrvalakSaM 7 caturviMzatibhiH pUrvAGgainyUnaM pUrvalakSaM 8 aSTAviMzatibhiH pUrvAGgainyUna pUrvalakSaM 9 evaM suvidhiM yAvadatidezenAbhidhAya zItalaprabhRtInAM pratyekamabhidhitsurAha-zItalasya punaH paJcaviMzatiH pUrvasahasrANi paryAyaH 10 zreyAMsasyakaviMzativarSalakSANi 11 catuHpaJcAzadvarSalakSANi 12 paJcadazavarSalakSANi 13 tataH sArddha saptavarSalakSANi 14 tataH sArddhavarSalakSadvayaM 15 paJcaviMzativarSasahasrANi 16 trayoviMzativarSasahasrANi sArddhasaptazatAdhikAni bhavanti 17 eka|viMzativarSasahasrANi 18 varSazatanyUnAni paJcapaJcAzat varSasahasrANi 19 sArddhasapta varSasahasrANi 20 sArddha varSasahasradvayaM 26 Jain Educatio n al For Private & Personal use only TMw.jainelibrary.org
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM jinadIkSAkAlAdi 21 saptavarSazatAni 22 saptativarSANi 23 dvicatvAriMzadvarSANi 24 / eSa dIkSAkAlo jinendrANAmRSabhAdInAM yathAkramaM * vijJeya iti gAthApaJcakArthaH // evaM dIkSAparyAyaM pratipAdya sAmprataM paryAyasAmyAdeva kumAravAsAdiparyAyaM darzayannAha- 'usabhassa kumAratta'mityAdi (pa0 141), gAthAstrayoviMzatiretAH pAThasiddhA eva, navaramAdyAsu navasu gAthAsu RSabhAdInAM suvidhiparyantAnAM navAnAM tIrthakRtAM kumAratvaparyAyorAjyaparyAyazcetyetadeva dvayaM dvayaM uktaM na dIkSAparyAyastasyAnantara mevoktatvAt punarapi ca 'usabhassa pucalakkha'mityAdinA vakSamANatvAcceti / vAsupUjyamalyariSThanemipArzvavaddhamAnalakSagaNAnAM tu tIrthakRtAM kumAratvaparyAyo vrataparyAyazcetyetadeva dvayaM catasRbhiH gAthAbhiruktaM, na rAjyaparyAyaH, anaGgIkRtarAjya tvena pratipAditattvAtteSAM tadasaMbhavAditi, zAntikunthvaralakSaNasya tu tIrthakaratrayasya tisRbhirgAthAbhiH kumAramANDalikacakravarttidIkSAparyAyalakSaNaM catuSTayaM 2 uktaM, cakravartitvAtteSAM, tatra mANDaliko'navAptacakraratnAdicakravartilakSmIkaH sAmAnyo rAjA ucyate, zeSANAM tu saptAnAM tIrthakRtAM saptabhirgAthAbhiH kumArarAjyadIkSAparyAyalakSaNaM trayaM 2 pratipAditaM, aGgIkRtarAjyatvAtteSAmacakravartitvAcceti / aparaM ceha-'aDDAijjA lakkhA kumArayAso sasippahe hoii| addhaM chacciya rajje'tti kvacidevaM pAThaH, kvacittu 'achuTTAvi a lakkhA kumAravAso sasippahe hoI / addhacchahAyarajjetyevaM, kvacittu 'aDDAijjA lakkhA kumAravAso sasippahe hoI / addhacchaTTa ya rajjetyevaM dRzyate 3, iti pAThatrayaM, tatra caramapATho'zuddha eva, sarvAyuSkeNa saha visaMvAditvAt , tathAhi-'caurAsItibisattarItyAdigAthAyAmanantaramevAsya daza pUrvalakSANyAyuH pratipAdayiSyate, asmi~stu pAThe dIkSAparyAyasatke caturviMzatibhiH pUrvAGgainyU~ne pUrvalakSe kSipte'pi navaiva pUrvalakSANyAgaccha-1 SCALCUCAUSACROSA // 17 // Jan Education For Private & Personal use only How.jainelibrary.org
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education In ntIti, anyatra tu pAThadvaye dIkSAparyAyasaGkhyAkSepe dazapUrbalakSANyAgacchantyeva, kevalamAdyapATha eva saGgatimAniti vRddhavAda:, tattvaM tu kevalino vidantIti / evamanyatrApi yatra visaMvAdabuddhirutpadyate tatra kumAravAsAdiparyAyasaGkhyAM mIlayitvA sarvAyuSkeNa saha saMvAdo mRgya iti trayoviMzatigAthAtAtparyArthaH // nanu RSabhAdInAM suvidhiparyantAnAM navAnAM tIrthakRtAM | kimiti kumArarAjyaparyAyalakSaNaM dvayamevoktaM, na tu dIkSAparyAya iti ?, pUrvoktatvAtpunarbhaNane paunaruktyaprasaGgAditi cettarhi | zItalaprabhRtInAmapi pUrvamasAvukta eva kimiti punarapyukta ityAzaGkayAdyAnAM navAnAM tIrthakRtAM dIkSAparyAyapratipAdanAyAha'usabhassa puvalakkhaM' gAhA ( 141), prAkpratyekaM dIkSApratipAdanAvasare vyAkhyAtaiveyamiti / nanvanayA gAthayA navAnAmabhihito dIkSAparyAyaH, zeSANAM tu kathamityAha - 'sesANaM pariyA' gAhA ( 141 ), vyAkhyA - zeSANAM zItala| prabhRtInAM dIkSAparyAyaH kumAravAsAdiparyAyeNa sahaivokta iti nehocyata iti bhAvaH / nanvidameva prathamaM bhavadbhidakSAparyAya ucyate uta prAgapyukto'sAvityAha - 'patteaMpi ya putraM 'ti, pratyekaM kumAravAsAdiparyAyairviyuto'pizabdasya vyavahitasambandha - tvAtpUrvamapi bhaNito'sAviti zeSaH / yadyevaM - sthAnadvaye'sya bhaNanaM kimarthamityAha - tathAvidhasmRtipATavaviyuktaziSyaja| nAnugrahArthamiti gAthArthaH // nanUktastIrthakRtAM kumAravAsAdiparyAyaH kevaliparyAyastu nAdyApyuktaH sa kathamavaseya ityAha'chaumatthakAla' gAhA ( pa0 142 ), vyAkhyA - bhAvapradhAnatvAnnirdezasya chadmasthatvasya chadmasthatve vA kAlabhchadmasthakAlaH | chadmasthAnAM vA kAlaH chadmasthakAlastaM, kimityAha- 'eto soheu' ti etasmAtsthAnadvayoktadIkSAkAlAcchodhayitvA zeSakastUddharito jinakAlo vijJeya iti gamyate, yadyapi ceha kSINopazAntamohacchadmastho'pi jina ucyate tathA'pyatra jinazabdena *** ww.jainelibrary.org
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNa // 18 // BAROSSA CASA kevalI vivakSito, jinatvasya jinAnAM vA kAlo jinakAlaH, kevalikAla ityarthaH, idamuktaM bhavati-'vAsasahassaM bAra-jinarAjya. setyAdinA yazchadmasthakAla uktaH sa dIkSAkAlAd 'usabhassa puvalakkha'mityAdinA abhihitAcchodhyate, tataH zeSaH kumArAdi kevalikAlo bhavati, tadyathA-RSabhadevasya varSasahasralakSaNaH chadmasthakAlo yadA pUrvalakSasvarUpAd dIkSAkAlAdudriyate tadA sarvAyuSkAvarSasahasranyUnaM pUrvalakSa kevalikAlo bhavati, evamanyatrApi bhAvanIyamiti / tadevaM sarvatIrthakRtAM samastAnapi kumAravAsAdi dica paryAyAn bhedato'bhidhAya sAmprataM sarveSAM sAmAnyena sarvAyuSkapratipipAdayiSayA upakramate-'savAuya'mityAdi, sarvA-3 yuSkamapi RSabhAdInAmata UrTsa mama kathayato nizAmayata yUyamiti gAthArthaH / yathApratijJAtamevAha-'caurAsII' gAhA(pa0 142), vyAkhyA-iha gAthAparyante pUrvANAmityuktaM gAthAprathamArddhaparyante ca lakSANItyuktaM, tatazcetthaM sambandho draSTavyaHpUrvANAM lakSANi caturazItiH prathamatIrthakarasya sarvAyuSkamiti 1 dvisaptatiH pUrvalakSANi 2 SaSTiH pUrvalakSANi 3 paJcAzatpUrva lakSANi 4 catvAriMzatpUrvalakSANi 5 triMzatpUrvalakSANi 6 viMzatiH pUrvalakSANi 7 daza pUrvalakSANi 8 dve pUrvalakSe 9 eka * pUrvalakSaM 10 / 'caurAsII' gAhA (pa0 142), vyAkhyA-ihApi gAthAparyante zatasahasrANItyuktaM, prathamArcaparyante tu varSA NAmiti, tatazcaturazItivarSANAM zatasahasrANi lakSANItiyAvat ekAdazasya sarvAyuSkamiti dRzyaM 11 dvisaptativarSalakSANi 6 12 SaSTivarSalakSANi 13 triMzadvarSalakSANi 14 daza varSalakSANi 15 ekaM varSalakSa 16 'paMcANauI' gAhA (pa0 142), paJca navatiH sahasrANi varSANAmitIhApi sambadhyate 17 caturazItivarSasahasrANIti gamyate 18 paJcapaJcAzadvarSasahasrANi 19 triMzadvarSasahasrANi 20 daza varSasahasrANi 21 eka varSasahasra 22 zataM varSANAM 23 dvisaptativarSANi 24 iti gAthAtrayArthaH / Jain Education a l Kow.jainelibrary.org
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ A0 4 Jain Educa | sarvAyuSkaM pratipAdya kramaprAptamantakriyAdvAramAha- 'nivANa' gAhA (142), vyAkhyA - antakriyA kimucyate ityAha- nirvANaM mo kSagamanamitiyAvat, sA cAntakriyA caturddazabhaktena SaGgirupavAsairityarthaH, prathamanAthasya - RSabhadevasyAbhUt, zeSANAM tvajitAdInAM mAsopavAsena, kiM sarveSAmityAha - vIrajinendrasya SaSThena, dvAbhyAmupavAsAbhyAmiti gAthArthaH / keSu punaH sthAneSu teSAmantakriyA'bhUdityAha - 'aTThAvaya' gAhA (142), aSTApadAdiSu sthAneSu RSabhAdayaH siddhiM gatA iti yathAsaGkhyaM sambandhaH, tadyathAaSTApadaparvate RSabhaH siddhimupAyayau, campAyAM vAsupUjyaH, ujjayante nage nemiH, apApAnagaryo mahAvIraH, zeSAstu ukta vyatiriktA viMzatiH sammetazailazikhare siddhiM gatA iti gAthArthaH / tatra ca kaH kiyatparivAraH siddha ityAha- 'ekko' gAhA 'paMcahiM' gAhA 'satta' gAhA 'dasahiM' gAhA ( 142 ), etAzcatasro'pi pAThasiddhA eva, navaraM 'aTThasaeNaM dhammo 'ti aSTottarazatena sAdhUnAM parivRto dharmaH siddha ityarthaH, 'paumAbhe tinni aTThasaya'tti padmaprabhatIrthakRdviSaye trINyaSTottaraza| tAni sAdhUnAM nirvRtAnItyavagantavyaM, triguNamaSTottarazatamityarthaH, trINi zatAni caturviMzatyadhikAnItiyAvat, nanUktaM tIrthakRtAmantakriyAvasare bhaktaparityAgasthAnaparivArasvarUpam, etattu noktaM kastIrthakaraH kasyAM velAyAM siddhivadhUsaGgamupalebhe, ko vA kimavasthaH siddha ityAdi, tadetadAzaGkayAha -- antakriyAsambandhakAlAdisvarUpaM yanmayeha noktaM tatprathamAnuyogAddvAdazAGgAntargatAcchAstravizeSAdvijJeyamiti gAthAcatuSTayagUDhapadArthaH // sAmprataM sarvatIrthakara vaktavyatAyA bahutvamAlokya tadbhaNane ca prakRtagranthagauravaM nizcitya granthAntare'tidezaM ditsurupasaMharannAha - 'izcevamAI savaM' gAhA ( 142 ) vyAkhyA - 'itiH' upapradarzane, evaMzabdaH prakArArthe, tatazca 'saMbohaNapariccAe ' ityAdigranthasaMdarbheNa yanmayA tIrthakRtAM sambodhanapari donal
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava 0 hAri0 TIppaNaM // 19 // tyAgAdikamuktamityevaMprakAramAdau kRtvA'paramapi pUrvabhavavaktavyatAdikaM savistaraM sarva jinAnAM sambandhi prathamAnuyogAd-ukta| svarUpAdvijJeyamiti / nanu yadyevaM sarvamapi prathamAnuyogAdeva jJAsyate tvayA kiJcidapi kimityuktamityAzaGkayAha - sthAnAzUnyArtha punarbhaNitaM kiJciditi gamyata iti na doSaH / itaH kimityAha - 'pagayaM ao vucchaM' ti ( 14), prakRtaM - prastu taM vastu ato'nantaraM vakSye'bhidhAsya iti gAthArthaH / nanu prakRtaM vakSye ityuktaM, kiJca tadiha prakRtamiti nAdyApi samyanizcinuma ityAha- 'usabhajiNa' gAhA (142), vyAkhyA - kathamasau samyaktvamavApa kadA vA tIrthakara nAmakarmabandhaH kuto vA''gatya ihotpannaH kadA vA dIkSAM jagrAha ityAdilakSaNaM RSabhajinasamutthAnamatra prakRtaM tadvakSye iti pUrvagAthAvayavena saMTaGkaH, nanu kathamatra RSabhajinasamutthAnaM prakRtamityAha - 'uDANaM jaMtao marIissa' tti (142), yadyasmAtkAraNAt RSabha jinAdutthAnam - utpattirmarIceH, idamuktaM bhavati - marIcerihotpattirAnetavyA, nacAsau RSabhadevasamutthAne'varNite'bhihitApi samyagavidhAryata iti RSabhajinasamutthAnamiha prakRtaM, nanu syAdevaM yadi marIcerapyutpattyA kiJcidiha prayojanaM syAt tacca nAsti, asambaddhattvAttasyA ityAha- 'sAmAiyassa eso' ityAdi (142), 'yad' yasmAtkAraNAdeSa sarvo'pi pUrva SaDvidhanirgamasvarUpapra| tipAdanAdArabhya sAmAyikasya kutaH puruSadravyAdidaM nirgataM so'pi ca puruSaH kathaM mithyAtvAdibhyo nirgata ityevaMrUpo nirgamo'dhikRtaH, tena marIcyutpattiH prayojanavatI, yadi nAma sAmAyikasya nirgamo'dhikRtastarhi marIcyutpatteH kimAyAtaM ?, satyam, etaduktaM bhavati - sAmAyikAdhyayanaM hyetat, tatastasya dravyanirgame vicArye kuto dravyAdidaM nirgatamiti jijJAsite mahAvIradravyAditi vaktavyaM, mahAvIro'pi kathaM mithyAtvAdibhyo nirgata iti bubhutsite mahAvIrotpattirvaktavyA, na cAsau marIcyu Jain Education rational RSabhAdijinavaktavyatA // 19 // w.jainelibrary.org
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnakathanamantareNAvikalA kathitA syAditi marIcyutthAnaM vaktavyaM,tadapina RSabhasamutthAnakathanamantareNa samyakathayituM zakyahai miti RSabhajinasamutthAnasya prakRtatA, tacca kiJciduktaM kiJcittu 'cittabahulaTThamIe (142) ityAdinA'nantarameva vakSyata iti / gaathaarthH||'cturmussttikN ca locaM kRtve'ti (142-21),paJcamamuSTiyogyAn kila kezAn bhagavataH kanakAvadAte zarIre'JjanarekhA ivarAjamAnAnupalabhya zakreNa praNipatya vijJaptaM-bhagavan ! mayyanugrahaM vidhAya dhriyantAmitthamevAmI, bhagavatA'pi taduparodhAttathaiva kRtamiti, ata evedAnImapi skandhopari vallarikAH kriyanta iti bhaavH| 'sejjaMso se sayaMpabhAdevI putvabhavaninnAmiya-' tti (146-4), sa zreyAMsajIvo lalitAGgadevasya svayaMprabhAdevI AsIt , sA'pi pUrvabhave kimAsIdityAha-'nirnAmike'ti, atha keyaM nirnAmiketi?, tadutpattiH saMkSepAducyate-dhAtakIkhaNDadvIpe pUrvavidehe maGgalAvatIvijaye nandigrAme atIva dAridrayavidrutanAilAbhidhAnagRhapate gazrInAmyAstadbhAryAyAH SaNNAM duhitRRNAmupari saptamI putrikA samabhUd duhitrudvijitaizca mAtApitRbhirna tasyA nAma cakre, tato loke nirnAmiketi khyAtiM gatA, anyadA ca kasmiMzcidutsave samRddhajanaDimbharUpANi nAnAvidhakhAdyapeyAdivastuvyagrahastAnyudyAnAdiSu gacchanti dRSTvA nirnAmikA'pi modakAdivastUni mAtaraM yAcitavatI, mAtrA'pyatIvAniSTatvAduktA'sau, gacchAmbaratilakaM parvataM tataH pAtaM kRtvA mriyasva vA phalAni vA bhakSaya, itastAvadapasara, tato'sAvatIva duHkhitA rudatI gRhAnnirgatyAmbaratilakaM parvataM yayau, tatra ca pUrvasamavasRtayugandharAcAryasamIpe dharmamAkarNya pratipadya zrAvakadharma gatvA nandigrAmaM kRtvA vividhaM tapaHkarma daurbhAgyAdidoSAt kenacidapariNItaiva pariNatavayAH svIkR For Private Personal Use Only DIRv.ininelibrary.org Jan Education HI DIL
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmAvacamamAnAmavAIRSabhAdi Ava0 hAri0 TIppaNaM // 20 // yava. tyAnazanaM agretanacyutadevIkena lalitAGgadevena prArthitA vidhAya nidAnaM saMprApyezAnakalpaM tasyaiva bhAryA svayaMprabhA nAma devI | samabhUditi pUrvabhavanirnAmikeyamiti / 'dhammacakkaM ciMdhaM kArita mityAdi (147-19), atra bhagavadavasthAnasya cihna- jinavaktamidaM bhavatvitikRtvA sarvaratnamayapaJcayojanocchtidaNDasyopari ratnamayaM yojanAyAmaviSkambhaM vRttAkAraM dharmacakrAkhyaM cakraM vyatA cakri kAritavAn , cUrNI tu cakrasyaitadevamAnaM daNDazca yojanocchrAya evokta iti / 'ujANatthANaM purimatAla'miti (147-21),18| paTkhaNDajaatyAsannatvAdvinItAyA udyAnasthAnIyaM purimatAlaM nagaraM saMprApta iti / 'siMdhudevIM oyavei'tti (150-10), sindhunadyA adhiSThAtrI devatAM 'oyavei'tti pUrvoktakrameNa sAdhayatItyarthaH, kevalamiha nadyA madhye na pravizati nApi zaraM muJcati, kintu aSTamabhaktAnte svata eva calitAsanA asau ratnamayabhadrAsanadvayAdi prAbhRtaM gRhItvopatiSThati, tataH sindhudevIvadeva vaitAThyAdhiSThAtAraM devaM, tato'pi timizrAguhAvAsinaM devaM sAdhayati, tatazcakravatI tatraiva tiSThati yAvatsuSeNAbhidhaH senApatizcarmaratnena | sindhunadImavatIrya tatparakUlavarti khaNDaM sAdhayitvA samAgacchati, tatazcakravAdezAt senApativiziSTapUjApurassaraM daNDaratnena timizrAguhAkapATodghATanaM karoti, yastu dvAdaza yojanAni turagArUDhaH senApatiH zIghramapasaratItyAdipravAdaH so'nA-18 gamika iva lakSyate, kvacidapyanupalabhyamAnatvAditi, tatazcakravatI kariskandhArUDhastasyaiva kariNo dakSiNakumbhavinyastamaNiratnenodyotaM kurvastimizraguhAM pravizati, tatrAtmanaH tAvanmaNiratnodyotenaiva mArgAdiprakaTanaM bhavati, zeSajananimittaM tu kAkiNIratnena uktapramANAni vRttahiraNyarekhArUpANi maNDalAni karoti, tatra timizraguhA AyAmena paJcAzadyojanAni, vaitAvyasya 8 // 20 // mUle tAvadvistaratvAt , viSkambhena tu dvAdaza yojanAni, tatra pravizaMzcakravartI gomUtrikAnyAyena ekasyAM bhittau paJcaviMzatiH CARICREARRASSAGACASE JanEducation For Private & Personal use only A jainelibrary.org
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ parasyAM tu caturviMzatirityekonapaJcAzanmaNDalAni karoti, etAni ca kilaikAGgena dvAdaza yojanAni prakAzayanti anyenatu, yojanamevetyato yojanAntaritAni karoti, kathaM cAmUni karotIti sthApanAto'vaseyaM, sA ceyaMevaM ca SaTkoSThakaparikalpitaSaDyojane kSetre ekasminpakSe trINi anyatra tu dve militAnyapi paJcamaNDalAni bhavanti, evamanena gomUtrikAmaNDalakaviracanakrameNa paJcAzadyojanAyAmAyAmapi guhAyAmekonapaJcAzanmaNDalAni buddhyanta iti vRddhAH, tattvaM punaH kevalino vidanti, viziSTAmnAyAbhAvAditi / tasyAzca guhAyA madhye vistarataH kSetrasamAsoktasvarUpaM sAnvarthanAmaka nadIdvayamasti, tatraikasyAM zilAdikamapi prakSiptamunmajatyeva, kallolairAdhUyaratIre kSipyata ityarthaH, tenAsau unmagnetyabhidhIyate, aparasyAM tu tRNAdikamapyadha eva nimajati, teneyaM nimagnetyucyate, tayozca nadyozcakravAdezAd varddhakiH pratyekamanekastambhazatayuktaM bhittirahitadaTitadIrghapaTTazAlAkAraM sarvaratnamayaM samaM karoti, tena cA''cakravartirAjyaparisamApteH sarvo'pi loka uttarati, guhA ca tAvantaM kAlamapAvRtaivAste,maNDalAnyapi tathaiva tiSThanti, uparate tu cakriNi sarvamuparamata iti, evaM ca timizrAguhAto nirgacchati cakrI, dvitIyapakSasatkakapATe ca svata evodghaTete, na punaH senApatirudghATayati, atrAntare cilAtaiH samaM saMgrAme sati nAgakumAravizeSA meghamukhA nAma devA aSTamabhaktArAdhanayA tairArAdhitA vRSTiM cakruH, cakriNA ca carmacchatraratnasampuTamadhye prakSipya sainyaM vRSTayupadravAdrakSitaM, sampuTAntaya'ndhakArApanodArtha ca maNiratnaM sthApayati, ketyAha-chattarayaNassa batthibhAe' (paDicchabhAe vR0)tti (150-14 ), chatrabastibhAgo nAma chatramakA dhyabhAgavartI daNDaprakSepasthAnarUpastatretyarthaH, vRSTayuparame ca tataH sampuTAccakrisainyaM nirgacchadupalabhya lokenoktaM-brahmaNA sRSTa Jain Educate hational For Privale & Personal use only ww.jainelibrary.org
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava 0 hAri0 TIppaNaM // 21 // midamaNDakaM tataH iyaM jagataH prasUtirityevaM sarvatra pravAdo'bhUt, tato'pi ca brahmANDapurANaM nAma zAstramabhUditi / tatazrulahimavantaM devaM prasAdhya RSabhakUTe himavadadhobhAgavartini svanAma likhati, kathamiti ceducyate-ussappiNI imIse taiyAeN samAeN pacchime bhAe / ahayaMsi cakkavaTTI bharaho iti nAmadhijeNaM // 1 // ahayaMsi paDhamarAyA ahayaM bharahAhivo naravariMdo / natthi mahaM paDisattU jiyaM mae bhArahaM vAsaM // 2 // anena gAthAdvayena svanAma likhitaM / khaNDaprapAtaguhApravezAdikaM timi - zraguhAvadvaktavyaM nAnAtvaM tvabhyUhyamiti, zeSaM sugamaM, yAvad 'gaGgAkUle nava nihito uvAgacchaMti' tti ( 151 - 4 ), nidhi - | ratnArAdhanArthamaSTamabhaktaM tatra karoti, tato nava nidhayaH sidhyanti, te cAmI - nesappe 1 paMDuyae 2 piMgalae 3 savarayaNa 4 mahapaume 5 / kAle ya 6 mahAkAle 7 mANavaga 8 mahAnihI saMkhe 9 // 1 // eSAM ca svarUpamidaM - cakkaTTapaiTThANA aDDussehA ya nava ya vikkhabhe / bArasa dIhA maMjUsasaMThiyA jaNhavIi muhe // 1 // vyAkhyA - pratyekamaSTasu cakreSu pratiSThitA aSTau yojanAnyuccaistvena vistareNa tu nava yojanAni dairyeNa dvAdaza yojanAni maJjUSAsaMsthitA jAnhavI- gaGgA tasyA mukhe-tatsamIpe bhavantIti gAthArthaH // kiMmayAste nidhayo bhavantItyucyate - veruliyamaNikavADA kaNagamayA viviharayaNapaDipuNNA / paliovamaTTitINaM devANaM te u AvAsA // 1 // eteSu ca nidhiSu nItipustakAbharaNavastraratnahiraNyapraharaNAtodyAdayaH padArthAH samutpadyante, te ca savistarAH sthAnAGgAdibhyo'vaseyA iti / asya ca bharatacakriNa ekendriyasvarUpANi catvAri ratnAni cakracchatradaNDakhaDgaratnalakSaNAnyAyudhazAlAyAmutpannAni, carmaratnamaNiratnakAkiNIratnAni tu zrIgRhe, senApatigRhapativarddhakipurohitaratnAni tu paJcendriyasvarUpANi catvAri vinItAyAM nagaryo, gajaturagarale tu vaitADhyamUle, strIralaM tu vidyAdharebhya Jain Educational SaTkhaNDajayavakta vyatA // 21 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Hot S ARSOCIENCIA utpanna miti / 'paMDullakiyamuhIM' (151-7), pANDuvicchAyamukhItyarthaH / iti cakrivijayavaktavyatA / aGgAradAhakadRSTAntaH-kila kazcidaGgAravikrayI tadarthamaraNyaM yayau, tRddaato gRhe kRccheNAgato mUrcchitaH patitaH svamaM pazyati-yathA jalaM pibatA mayA sarve'pi samudrasarittaDAgakUpAdijalAzayAH tiryaglokavarttino niSThAM nItAstathApi pipAsA na zAmyati, atoDaparajalAzayAnveSaNapravRttena tucchajalo jIrNakUpa eko dRSTaH, tatra ca rajjubaddhaH kuzapUlakaH kSiptaH sa ca jalaM muJcan katipayajalabinduyuktastIradezamAgataH, tajalaM sa pAtumArabdhaH, tatkiM yasya samudrAdijalaiH pipAsocchitti bhUt tasya taiH katipayabindubhirasau bhaviSyati ?, evaM yuSmAbhirapItyAdi upanayaH sugama eva / vaitAlIyAdhyayanaM (pa0152) sUtrakRtAGgadvitIyAdhyayanamiti / 'zrAvakANAM na santi vratAnIti (157-5), nirupacaritAni paripUrNAni vratAni kila mahAvratAnyevocyante'tastadabhAvAcchAvakANAM vratAni na santItyucyate, yAni tu santi tAnyAha-'kintvi'tyAdi / 'anAyostu pazcAtsulasAyAjJavalkyAdibhiH kRtA' iti (158-4), iha bhAvArthaH kathAnakagamyaH, tacca saMkSepAdidaM-iha sulasAsubhadrAnAmakaM parivrAjikAdvayamAsIt , sulasA atIvAnekazAstrakovidA, atrAntare yAjJavalkyanAmnA parivrAjakena yo mAM vAde vijayate tasyAhaM ziSya ityudghoSaNApUrvakaM paTaho dApitaH, sulasayA ca jito'sau, tacchiSyatvaM cAnena prapannam , atiparicaye ca tayorakAryapravRttirabhUd, garbhazca sulasAyAH samabhavad, vijJAte ca subhadrayA niSThuramupAlabdhA'sau, pracchanne ca dhRtA, anyasmiMzca vAsare rAtrau putraM prasUtA, avijJAtA ca subhadrayA pippalavRkSasyAdhastAtputraM parityajya parivrAjakena saha rajanyAmeva nijagAma, prAtazca padAnusAreNAnveSayantyA subhadrayA Dimbho dRSTaH, ayaM ca bubhukSito vinasAtaH pippalaphalaM 2-56059-2-56 Jan Educati onal For Private Personal Use Only Naw.jainelibrary.org *
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM anAryavedavaktavyatA // 22 // mukhe patitamAsvAditavAniti pippalAda iti nAma tasya kRtaM, vRddhiM nItaH, pAThitazcAsau subhadrayA, vAggmI cAtIva jAtaH, zrutamAtRpitRsambandhazca mAtari pitari ca pradveSamApanno'nAryAn vedA~zcakAra, teSu cedaM prarUpitavAn-yaduta rAjabhirazivAdizAntinimittaM svargAvAptaye ca pazuturagagajamAnuSAdibhiryAgaH karaNIya iti, tasya ca 'aliehi ya vasurAyA' ityAdikathAnakaprasiddhaH parvatako nAma mitramabhUt, tena coktaM-ajairyaSTavyamiti vede'pi pratipAditameveti zobhanaM tvayA prarUpitamiti / | aparaM ca madhunAmA rAjaputraH kutracit svayaMvaramaNDapamilitasamastarAjavargeNApamAnitasteSu ca pradveSamApanno mRtvA vyantare pUtpannaH, sa cAcintayad-bhavyamidaM parivrAjakasutena parikalpitaM, yadyetadrAjAno'nutiSThanti tadA sarve'pi amI naraka | yAntIti mama vairasiddhirbhavatIti vicintya ca tamuvAca-prarUpaya tvamidaM loke sAhAyyamahaM kariSyAmItyabhidhAya sarvatra rogAnutpAditavAn , parivrAjakena ca rAjAno'bhihitAH-yadi pazvAdibhiryajJaM kuruta tadA sarvamidamupazAmyati, te'pi ca pazcAdayo yajJe nihatA divaM yAsyanti, nAtra kazciddoSa iti, rAjAno'pi ca tathaivAnuSThitavantaH, tridivagamanapratItinimittaM yajJanihatapazvAdInvimAne samAropya nabhasA gacchato madhudevo janasya darzayati rogA~zca sarvAnupazamayatIti lokasyAtrArthe sthiratA | babhUva, tatazca pippalAdenetthaM prarUpayatA gacchatA kAlena rAjJaH sakAzAdAnIya mokSametI gamiSyata iti vyAjena mAtApitarau yajJe hutau, tadarthatvAdeva sarSArambhasyeti, tatkAlAdArabhyAnAryavedapravRttiriti saMkSepo, vyAsArthinA tu harivaMzo'nveSaNIya iti // AsaggIve 1 tArae 2 merae 3 mahukeTave 4 nisuMbhe a5 / bali 6 pahAe 7 taha rAmaNe ya 8 navame jarAsiMdhU 9 // (159), atra caturthaH vAsudevo madhureva, kaiTabhastu tadbhAtA, kaiTabhenopalakSito madhurmadhukaiTabha iti draSTavyamiti / // 22 // Jain Educati For Private & Personal use only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ FACASSACROSAROSAGARLOCALENGEOGA marudevi 1 vijaya 2 seNA 3 siddhatthA 4 maGgalA 5 susImA ya 6 / puhaI 7 lakkhaNa 8 sA(rA)mA 9naMdA 10 viNhU 11 jayA |12 (rAsA)mA 13 // 1 // sujasA 14 sudhayA 15 airA 16 siri 17 devI ya 18 pabhAvaI 19 / paumAvaI ya 20 vappA 21 sivA 22 vammA 23 tisalAiya 24 ||2||iti tIrthakaramAtaraH(160) nAbhI 1jiyasattU A 2, jiyArI 3 saMvare isa 4 / mehe 5dhare 6 paiDhe a 7, mahAseNe ya 8 khttie||1||suggiive 9 daDharahe 10viNhU 11, basupUje akhattie 12 / kayavammA 13 sIhaseNe a 14, bhANU 15 vissaseNe ia 16 // 2 // sUre 17 sudaMsaNe 18 kuMbhe 19 sumittu 20 vijae 21 samuddavijae a 22 / rAyA ya AsaseNe 23 siddhatthevia khattie 24 // 3 // iti tIrthakRtpitaraH / (161) sumaMgalA 1 jasavatI 2 bhaddA 3 sahadevI 4 aira 5 siri 6 devI 7 / tArA 8 jAlA 9 merA ya 10 vappa 11 taya culaNI a 12 // 1 // iticakravarttimAtaraH / ( 161), usame 1 sumittavijaye 2 samuddavijae ya 3 assaseNe a 4 / taha vIsaseNa 5 soria 6 sudaMsaNe 7 kittivirie ya 8 // 1 // paumuttare 9 mahAhari 10 vijaye rAyA 11 taheva baMbhe a 12 // avasarpiNyAmasyAM pitRnAmAni cakravartinAmiti / vAsudevabaladevA bhinnamAtRkA eva bhrAtaro bhavantIti vAsudevamAtRnAmAnyAha-'miyAvatI' gAhA (50 162 ) pAThasiddhaiva / baladevamAtRrAha-bhadda' gAhA, sugamA / pitarastvamISAma-8 |bhinnA evetyAha-'havai payAvaI' gAhA (pa0 163 ) subodhA / 'prakRtermahAni' (171-14 ) tyAryA vyAkhyAavyaktaM prakRtirityanAntaraM, tasmAdavyaktAtprakRtilakSaNADhyaktaM-mahadAdikamutpadyate, mahAniti buddheH saMjJA, prakRterbuddhirutpadyata 1 pratyantare naitA gAthAH kintu iti gAthAyAM ityAdigAthAmiH ityAdigAthAbhiH ityAyuktaM / meti / vAsudevAya sadamattare 9 mahAhari iDavijae ya 2 asaNe tahaya calaNI / Jan Educaton For Private Personal Use Only Jainelibrary.org
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 23 // ityarthaH, tato'hamiti pratyayaH, tato'pi SoDazako gaNaH, sparzanAdIni prasiddhAnyeva paJca indriyANi, aparANyapi vAkpANi jinAdimA pAdapAyUpasthamanolakSaNAni SaTUrmendriyANi, tathA rUpatanmAtraM rasatanmAtraM gandhatanmAtraM sparzatanmAtraM zabdatanmAtramityevaM tApitrAdi paJca tanmAtrANi, evameSa SoDazako gaNaH, tasmAdapi ca SoDazakagaNamadhyAt paJcabhyastanmAtrebhyaH sakAzAtpaJca bhUtAnyutpa zrIvIropa sargAH dyante, tadyathA-rUpatanmAtrAttejo rasatanmAtrAdApo gandhatanmAtrAtpRthvI sparzatanmAtrAdvAyuH zabdatanmAtrAnnabhaH, ityevaM catuviMzatistattvAni, paJcaviMzatitamo jIva iti paJcaviMzatisaMkhyAni tattvAnItyAryArthaH // 'rAyA gameti'tti (172-21) rAjA devImanunayatItyarthaH, "kiM me rajjeNe' tyAdi, kiM mama rAjyena kiMvA tvayA ityarthaH / dvitIyavaravarikA samAptA // ___ sAmpratamupasargeSu viSamapadAni vitriyante-'pANIsu bhottavati (189-13), Aha-nanu tIrthakRtAM sarvadaiva pANibho| jitvAtkimanenAbhigraheNa sAdhyate ?, satyaM, kiMtu yathA savastradharmAkhyApanArtha zakranyastaM vastraM pratIcchati tathaiva sapAtradharmakhyApanArthaM prathamapAraNakaM pAtra eva karoti tata Uddha pANibhojIti kecit manyanta ityAvazyakacUNiH / 'kuMTalaviMTalehi' (193-4), mantravAdinimittAdibhijIMvatItyarthaH, 'bahusaMmoiya'tti (193-5), bahubhirjanaimilitaiH saMmodate-saMhRSyatIti || bahusaMmoditaH, vyantaratvAtkrIDApriyatvAt naikAkinastasya ratiritibhAvaH / ityAsannaM kaJcana puruSa gacchantaM zabdayitvA bhaNatItyAdi sugamaM / 'mahisiMdurukkhassa'tti ( 194-15), khajUrIvRkSasyetyarthaH, / 'keI varaM sissANa vatthapatta'mityAdi // 23 // ( 195-9), yadi kila zobhane snigdhapradeze patitaM bhavati tadA ziSyANAM vastrAdilAbhaM sUcayati, viparyaye tu viparyaya iti / 'so kuhADo se uDDoDio'tti (196-9abhimuho vR0), patatastasya kuThAra 'uDDoDiutti urddhamukhIbhUtaH zira-10 Jain EducatioN iona For Private & Personal use only O aw.jainelibrary.org
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education syAzliSTa iti bhAvaH / ' kUigAdi' tti ( 198 - 4 ), kUcikA nAma dakSa upari dravasvarUpo mAthuzabdatayA khyAto vastuvizeSaH, sa ca kila jIrakAdibhiH saMskRto'tIva svAdurbhavatIti / 'vAulANitti ( 198- 5 ), bahuprayojanatayA vyAku| lAnItyarthaH, bhaNDIramaNo yakSaH, bhaNDI tu gantrIti / 'mahasitthacikakhalla' iti ( 199 - 10 ), cikkhallo hi sama| yaparibhASayA tridhA bhavati - madhusitthukaH piNDakaH cikkhalla eva ca tatra maNDanArthaM caraNeSu yAvati sthAne yoSito'laktakaM dadati tAvantaM dezaM yatra caraNAvanulipyete sa madhusikthukaH, arddhazuSkaH piNDikAbandhayogyaH piNDakaH, yatra tvatibahucaraNA nimajjanti sa cikkhala evAbhidhIyate, taduktam- 'tiviho u hoi ullo, mahusittho piMDao ya cikkhallo / latta pahalittiuMDuya khuppijjai jattha cikkhallo // 1 // iha tu madhusitthukenAdhikAraH, tatra nimagnapadagatalakSaNAnyupalabhya puSpaH cintayatItyAdi sugamaM / 'eehiM lakkhaNehiM juttaM Na eeNa samaNeNa hou' tti ( 199 - 12 ), itthamiha sambandhaH - etairlakSaNevidyamAnairnAnena zramaNena bhavituM yuktam, atha cAsau zramaNo dRzyate rAjyocito'pItibhAvaH / 'kho' ti ( 199 - 17 ), | kedArapaTTikaH 'bhaMDIsuNaeNe tyAdi ( 200 - 10 ), yathA kandukazvA'bhipannapi maNDakAdikaM na kiJcillabhate, tathA | tenApi na kiJcillabdhamitibhAvaH / 'dhIyArANaM dAtumityAdi, ( 200 - 15 ), nijakopakaraNaM dhigjAtIyebhyo brAhmaNebhyo dattvA 'sauttarohaM muNDanti ( 200 - 15 ) muNDaM muNDanamucyate, tatazca samukhaM zirazca muNDayitvA gataH svAmyanveSaNAyeti bhAvArtha: / 'jeNa jaM kabhalaM ( karullaM vR0 ) AsAiya' mityAdi - ( 201 -2), teSAM madhye yena gopena yatkarparaM prAptaM | sa tatraiva jemita iti / 'taveNa sutteNe'tyAdi ( 202 - 14 ) zlokavyAkhyA - jinakalpaM pratipitsuzcaturthAdiSaNmAsAnta ww.jainelibrary.org
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNa // 24 // tapo'bhyAsenAtmAnaM bhAvayati, yadyetAvattapaH kurvANaH prathamameva na vAdhyate tadA jinakalpaM pratipadyate, nAnyatheti bhAvaH, zrIvIropasUtraM ca navapUrvAdilakSaNaM jinakalpocitaM tathA'bhyasyati yathA pazcAnupUrvyAdikrameNApi parAvartayituM zaknoti, sattvaM-parISa- sagAMH hAdyakSobhyatvaM caitasiko'vaSTambhaH, tacca 'paDhamA uvassayaMmI tyAdyanantaravakSyamANagAthoktasthAneSu kAyotsargapradAnataH prathama-16 meva parIkSaNIyamiti sattvabhAvanA, ekatvabhAvanA tvekAkyeva paryaTan yadi vizrotasikAdibhirna bAdhyate tadA jinakalpaM pratipadyate, nAnyatheti, balabhAvanA tu ekAGguSThAdyavaSTambhena cirasthAyitvAdirUpaH zarIrAvaSTambhastatparIkSaNarUpA, eSA paJcadhA tulanA jinakalpaM pratipitsoH prathamameva bhavatIti zlokArthaH / 'anja amha aMtaraMti (203-1), adyAsmAkamupavAso vartata ityarthaH / 'cAriyatti kAUNa oDa(u9)vAlagetyAdi (204-1), cArikA herikA eta itikRtvA'dhaHziraso'vaTekUpe prakSipyanta iti tAtparyArthaH, tatra gozAlakaH prathamameva kSipto, bhagavA~stu nAdyApItyatrAntare mocitA iti / 'se soNiyaM ruciUNaM (susodhitaM raMdhiUNa vR0) ti (205-4), yastava garbho mRtaH samutpadyate sa zoNita eva 'ruciUNaM ti zlakSNaM cUrNayitvA pAyasamadhye prakSipya sutapasvine deya iti bhAvArthaH, kvacittu 'suzodhitaMti pAThastatra susaMskRtamiti vyAcakSate, 'AhADIyo' (205-9), gatAgatAni karoti, dvAraM gRhasya parAvartitamiti nopalakSyate / 'khuMkhuNakA' (206-1) nAma ghughurukAste dhAvatAM patatAM bhajyante / 'niuDukkaDiyAe'tti (206-9), avanata unnatazca bhUtvA nirIkSate prstaa-4||24|| vo'tra yAJcAyA na veti / 'athAriyAdiTuMtaM hiyae kareItti (207-1), atyArikAnAma hAsikAsteSAM dRSTAntaH, sa cAyaM-iha yathA kasmin grAme kazcitkRSIbalo vrIhyAdyanyataradhAnyaM lavanakAlocitaM prabhUtaM dRSTvA cintayati-yadyetadahamAtma Jan Educational
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ A0 5 Jain Educatio naiva laviSyAmi tadA prabhUtenApi kAlena niSThAM na yAsyati, tataH sarvamapi grAmavAsinaM lokamabhyarthya prabhUtadinalavyamapi dhAnyaM bahubhihAsikaiH samanvito'lpenaiva kAlena lunAti, tathA bhagavAnapi cintayati - tatra gatena mayA prabhUtakAlavedyamapyazubhaM karmma tannivAsyanArya janasAhAyyAtsvalpenApi kAlena vedanIyamityevaMrUpamatthAriyAdRSTAntaM cetasi nidhAya praviSTonAryeSviti / 'bahi phoDo'tti (207-8) bahubhakSakaH, tato mahadbhAjanaM kUrasya bhRtvA tairdattaM 'na nittharati'tti ( 207 - 8 ) na zaknoti bhoktumatibahutvAt, tata uddharitabhaktaM kRSIvalaiH kopAttasyaiva mastake kSiptaM, tatazca kelIkilatvAt 'ukliMto'tti (207 - 9 ) valgan gacchati / 'chinnaTThANa' miti ( 208-6), yatrAtibhISaNatvAtpathikAdayo na saMcaranti tacchinnasthAnamiti / 'chammAsapaDilaggato tti (208-11), paNmAsaM yAvadrogI bhUtvA ArogyaH sannupakaraNAni gRhItvA tatrAgata iti / 'muhe tassa sAgAriyaM dAu ti ( 210 - 1 ), sAgArikaM nAma mehanaM liGgamiti yAvat / 'jANuko pparamAyatti ( 210-11 ), jAnunI ca kUppare ca jAnukUpparaM tasyaiva yadi paraM mAtA, aparasyApatyasyAbhAvAditi, sAmayikI ceyaM nirapatyAyAH saMjJeti / 'ullapaDasADaDa 'tti ( 211-1), laukikI rUDhiriyaM kAcid yaduta vyantarAdhArAdhanaM sArdravastrairvidheyaM itthameva tatparituSTisiddheriti sArdravastro'sAviti / 'jahA baMbhaceresu' ityAdi ( 212 - 3 ), AcArAGgaprathama zrutaskandhasya navApyadhyayanAni sAmAnyato brahmacaryAdhyayanAnItyucyante, teSu madhye upadhAnazrutAkhye'dhyayane yathA mahAvIrasyopasagI varNyante tathA'tra draSTavyA iti bhAvaH, sUtroktameva zlokAvayavamAha - 'chucchukraMtItyAdi (212 - 3 ), tenAryA AtmIyAn zunaH chatakRtvA bhagavantamuddizya muJcanti idaM cAhuH - kukurAH tional w.jainelibrary.org
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ GURU Ava0 zvAnaH zramaNamenaM dazantvityAdi / 'so alehaDo Asitti ( 212-4), sa varSAkAlazcaturvidhAhArarahita AsIditi zrIvIropahArika bhAvaH, aparaM ca mAsadvayaM tatraiva nirazano vihRta iti pANmAsikaM ca kSapaNamihAbhUditi / 'pupphA ya paJcAyAya'tti sargAH TIppaNaM (tilapuSphajIvA uddAittA egAe tilaseMgaliyAe vaccAyAhiMti vR0 212-9), te ca saptApi tilapuSpajIvA mRtvA / tasyaiva tilasya zikSAyAM sapta bIjAnyutpannA iti bhAvaH / 'nAmaniggaya'tti (213-2), prasiddhetyarthaH / 'sIyaliyA // 25 // teyalesA nisarati, sA jaMbuddIvaM bAhirao veDheti' (214-1), bhagavAn zItalezyAM nisRjati, sA ca zItalezyA vaizyAyanasatkatejolezyAM parataH prakSipyAtmanA sarva jambUdvIpaM bahistAdveSTayati, etaduktaM bhavati-bhagavataH sambandhinI zItalezyA'ntaHsthitA jambUdvIpaM veSTayati, tejolezyA tu tatparikSiptA bahiHsthitA taMveSTayatIti, etadevAha-'bhagavato sIyadalIyA tejolesA abhitarao veDhei, iyarAvi taM pariyaMcaI'tti, pAThAntarANyapyetadanusArato jJeyAnIti / 'pArahaiNae saNahAe kummAse'tyAdi (214-5), aGgulIcatuSTayanakhAkrAntahaste yakA muSTirbadhyate sA sanakhA kulmASapiNDike tyucyate 'egeNaM viyaDAsaeNaM ityAdi ( 214-5 ), ekenoSNodakaculukenetyarthaH / 'saMkhittaviula tealesse'tti (214-6), kAryamantareNAmocanAtsaMkSiptA-antarvyavasthApitA sattAyAM kRtA vipulA tejolezyA yena sa tathA / 'kUvataDe dAsIe'ityAdi (214-11), kUpataTe gataH kayAciddAsyA'niSTa kizciduktastasyai kupitaH tejolezyAM muktvA tAM dagdhavAn ato nizcitaM mama tejolezyA samutpanneti, pArzvanAtha ziSyAzca tasya paT dikcarA militAH, taizcASTAGganimittaM gozAlasyohaddiSTamatastena nimittAlokamAtreNAjino'pi-akevalyapi kevalI ahamityevaM pralapanvicaratIti bhAvArthaH / 'dUekkAi'tti *AICHURROSSOS & Jain Educati w.jainelibrary.org o nal
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12), bhadrAkhyAyA syAdizi catvAro sAyapratibhAyAM a pavAe vicatuti (215-12), mayAM dizi catvArA (214-16), bekkikkAyAM zarIracintAyAmitiyAvat , 'nAvAkaDaeNaM ti (214-16), nAvArUDha ityarthaH / 'paDhami-14 yAe cauro'tti ( 215-12), bhadrAkhyAyAM prathamapratimAyAM catvArazcatuSkakAH yAmAnAM bhavantItyarthaH, etadeva bhAvayati-"puvAe disAe cattAri jAmA" ityAdi pUrvasyAM dizi catvAro yAmA ityevaM catasRSvapi dikSu catvArazcatuSkakA yAmAnAM bhavantIti / 'bIyAe ahatti (215-12), mahAbhadrAkhyAyAM dvitIyapratimAyAM aSTacatuSkakA yAmAnAM bhavantIti, etadeva spaSTayati-'puvAe vicaturotti (215-12) pUrvasyAM dizi dvau catuSkako yAmAnAM bhavataH, etAvantaM kAlaM pUrvAbhimukhaHkAyotsargeNa tiSThatItyarthaH, evaM zeSadikSvapi vAcyamiti, upasaMhAramAha-ete aha'tti (215-13), ete pUrvapratijJAtA zcatasRSvapi dikSu aSTau catuSkakA yAmAnAM bhavantIti, caturdinamAnatvAdasyA iti bhAvaH / 'taiyAe vIsaMti (215-13), sarvatobhadrAkhyAyAM tRtIyapratimAyAM viMzatizcatuSkakA yAmAnAM bhavantIti, etadeva darzayati-'puvAe disAe becaukkA' ityAdi (215-13), pUrvasyAM dizi dvau catuSko yAmAnAM bhavataH, evaM dazasu dikSu viMzatizcatuSkakA yAmAnAM bhavanti, etadevAha-vIsaM ti' evameva uktakrameNa viMzatizcatuSkakA yAmAnAM bhavanti, dazadinamAnatvAdasyA iti bhAvaH / atra 8 ca vimalAkhyAmUrkhadizamadhikRtya yadA kAyotsarga kurute tadA UrddhalokavyavasthitAnyeva kAnicidvimAnAdIni dravyANi dhyAyati adhodizi tu tamAkhyAyAM vyatyayo vAcya iti / 'jahAsaMbhavaM sesANivI'tyAdi (216-3), anyAnyapi 'ahINapaNihiMaMgehiM sabiMdiehiM guttehiM'ityAdIni zAstrAntaroktAnyekarAtrikIpratimAsaMbhavIni vizeSaNAni vAcyAnIti / 'IsiMpanbhAragao' (216-3), etadyAcaSTe-'isiM oNayakAo'tti / 'tato sUyaMti'(217-11), Jain Educat i onal For Privale & Personal use only R ww.jainelibrary.org
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 tataH-trizalAdevIrUpAdanantaraM sUpakAra-rasavatIkAraM vikurbtiityrthH| 'kiha so'tti,kathamasau vikurvita iti prazne uttaramAha- bIbI hAri0 ha'tatokhaMdhAvAra mityAdi(217-11),tatastrizalAdevIrUpAdanantarameva skandhAvAraM vikurvati sa ca skandhAvAro bhagavataH samIpe || sargAH TIppaNaM AvAsaM gRhNAti, tatra ca sUpakAraH kila cullIviracanAya pASANAnalabhamAno bhagavatazcaraNadvayAntare vahiM prajvAlya 'ukkhaM'ti ukhAM sthAlImupari pAdayorvyavasthApya pacati bhaktamiti / 'pakkaNaM'ti (217-13), caNDAlaM vikurvati, sa ca tIkSNatuNDazaku-13 nibhRtapaJjarANi bhagavataH karNabAhumUlAdipradezeSvavalambate, te ca pakSiNaH paJjaracchidrermukhAni niHsArya bhagavaccharIraM bhakSayantIti bhAvArthaH / 'sAgAriyaM kasAiyaM ti (219-1), tvacamapakRSya vikRtaM liGgaM karotItyarthaH / 'anne bhaNaMti paMcAladevaM jahA ityAdi(219-2), anye tvabhidadhati-lokaprasiddhapaJcAlAbhidhAnadevatAvizeSasadRzaM rUpaM saGgamakaH karoti, dAtacca kIdRzamiti na jJAyate, viziSTasampradAyAbhAvAditi / 'saMdhimaggaM sohei, paDile hei yatti (219-14 ), divA lokasya pazyataH khAtrakhananamArga zodhayati-kaNTakAdi tato'panayati, nirgamapravezasthAnAni ca pratyupekSate, khAtrakhananopakaraNAni ca bhagavatsamIpe muJcatIti / 'ege bhaNaMti-jahA taddivasaM khIra mityAdi (220-15), eke pratipAda-15 yanti-na dosINeNa-paryuSitena kSIrAnnena tayA bhagavAn pratilAbhitaH, kintu tasyAH svakIyagRhakSIraM nAsti yAcitamevara bhavati, na cotsavadine yAcitamapi tattayA labdhaM, lokasya svata eva tasmindine tatprayojanatvAd, ato dvitIya dine NIME UhAriUNaM ti ( 220-15) lokAtpayo yAcitvA paramAnnamAtmArthamupaskRtaM tena pratilAbhita iti bhAvaH / 'asaMbhasso'( 221-2), asaMbhASyo'nAlapanIya ityrthH| 'sesA devA iMdaNa vAriyatti (221-4), saGgamakena saha RASPORA ACARA PARA Jain Education Conal For Privale & Personal Use Only Mr.jainelibrary.org
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadIyA devyo mutkalitAH, zeSAstu taparivArabhUtA devA niSiddhAH-nAnena saha merau gantavyamiti nivAritA iti bhaavH|| saca sAmAnikatvAdvisAgaropamAyuH, tatra ca samaye eka sAgaropamamatikrAntamekaM tu zeSamAsIdityAha-'tassa ya'ityAdi| (221-4) / 'elugaM vikkhabhittA'ityAdi (pa0 222), elugaM nAma gRhadehalI tAM viSkambhya-eka pAdaM tasyA arvAbhAge eka ca parabhAge kRtvA yadi dAsyati tadA grahISyAmItibhAva iti / 'jaggaho ghosito'tti (223-10), yagraho nAma yo yatmApsyati tasyaiva tadityu STamiti / 'hoDIo nAma' (223-11), lUSaka purussH| 'varaM teNa samaMda mama tammI tyAdi (223-15), campAyAM nagaryo yasya kasyacitsatkA bhaviSyati tasyaivainAM samarpayiSyAmi, tatastena saha mama gamanAgamanaM-maitrI bhaviSyatIti bhaavH| 'tAe (tAhe vR0)so pelliu'tti (224-9), tayA mUlayA sa-pari-18 jano'nantaroktavacanena bheSita iti bhAvaH / 'bahirakuhaMDiya'tti (224-9), tAlitadvArA kRteti bhaavH| 'mama bhagiNIdhU'tti (225-4), kila mRgApatyA bhaginI padmAvatI dahivAhanena pariNItA dhAriNI ca padmAvatyAH sapatnItikRtvA dhAriNyapi mRgApatyA bhaginyeveti bhAvaH / 'ko hyAtmA bhagavAnAhe tyAdi (225-16), parijJAnaparIkSAnimittaM dvijena bhagavAnpRSTaH-ka Atmeti, kiM paJcabhUtAtmaka uta tadvyatirikta ityevaM pRSTe bhagavAn pratyuttarayati-'yo'hamityabhimanyata' iti, sukhyahaM duHkhyahamityAdiahaMpratyayakartRtvenAtmAnaM yo'bhimanyate-nirdizati sa paJcabhUtavyatirikto'ntarmukhavRttyA'haMpratyayagrAhya Atmeti bhAvaH, evaM bhagavatA prokte dvijaH prAha-sa kIdRza iti' zarIratayA pariNatabhUtavyatirikta hi na kaJcidAtmAnaM pazyAmo, yadi punarasau tadvyatiriktaH kazcidasti tadA kIdRzo'yamiti tasya svarUpa Jain Educati o nal For Privale & Personal use only &ww.jainelibrary.org
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hArika TIppaNaM // 27 // vAcyamiti dvijena pRSTa trailokyabandhurAha-'sUkSmo'sAviti ( 226-1), idamuktaM bhavati-amUrtatvAtkarmasambandhApekSayA zrIvIropasa kathaJcinmUrttatve'pi karmapudgalAnAM sUkSmatvAccAnatizayinAmagamyatvAt sUkSmo'sau, tatazca sUkSmatvenAyaM na dRzyate, na puna- gaSu Atmarasattveneti bhAvaH / ityevaM ca tIrthakRtA'bhihite sUkSma kimucyata iti sAmAnyenaiva sUkSmasya svarUpamajAnAno dvijaH pRcchati tAsvarUpapraznaH 'kiM tatsUkSmamiti ?', sUkSmasya svarUpamevAha, na vedmi kiM tatsUkSmamucyata iti, atra bhuvanagururAha-'yanna gRhNImaH ityatra yadanatizayinA chadmasthena karaNaigrahItuM na zakyate tatsUkSmamiti, atra bhagavadvivakSAmajAnAno vipra Aha-nanu zabdagandhAnilA'iti, nanuzabdaH praznAkSepe, nanu yadi yanna gRhyate tatsUkSmamabhyupagamyate tadA zabdAnilagandhAdayazcakSuSA na gRhyante, ata ete'pi kiM sUkSmA ityatra bhagavAnAha-'neti' hanta naite zabdAdayaH sUkSmAH , kuta ityAha-'ete indriyagrAhyA iti, ete indriyagrAhyatvAnna sUkSmA ityarthaH, etaduktaM bhavati-naitanmayA vivakSitaM yaduta yaccakSuSA na gRhyate tatsUkSma, kintu sarvairevendriyairyanna gRhyate, hRSIkAtikrAntajJAnaparicchedyaM tatsUkSmamiha pratipipAdayiSitaM, ete tu zabdagandhA-2 nilA yathAkramaM zrotraghrANasparzanendriyagrAhyA iti kuta eteSAM sUkSmatvaprasaGga iti / indriyagrAhyAH zabdAdaya iti yaduktaM bhagavatA tadupajIvya brAhmaNa Aha-te na grahaNamAtmeti, gRhNAtIti grahaNamiti kartari lyuTpratyayaH, tatazca te-tava na // 27 // vastUnAM grAhaka AtmA prApnoti zabdAdInAmindriyagrAhyatvenAbhidhAnAda,etaduktaM bhavati-ete indriyagrAhyA iti bhavatA prati pAditaM, evaM paJcendriyANi vastUnAM grAhakANyuktAni bhavanti nAtmeti, atra bhagavAn siddhasAdhyatAM manyamAna Aha-'nanu grAhayitA sa'iti, idamuktaM bhavati-indriyANi grAhakANItyabhyupagamyata evAsmAbhiH, jIvastu grAhayitA, tathAhi-artha_ Jain Educat onal For Privale & Personal Use Only *rww.jainelibrary.org
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educat mindriyANi gRhNanti jIvastu tAni tatra prayuGkte, ato vastUnAM grAhakANIndriyANi grAhayitA jIva iti na kiJcidaniSTaM - karaNavivakSayA karaNAnyapyamUni bhavanti, anantadharmAdhyAsitatvAdvastunaH, asiH chinatyasinA chinattIti darzanAditi / 'eehiM parahiM tassa uvagataM ' ti ( 226-3), tasya brAhmaNasyaitaiH pUrvoktapadairupagataM - pariNatamidaM, yaduta - sarvabhAvavettA'sau tato yuktaM devaiH pUjanamasyeti / 'veyAvattaM ' ( 227 - 10 ) caityamiti, ko'rtha ityAha- 'avyakta' miti jIrNaM patitaprAyama nirddhAritadevatAvizeSAzrayabhUtamityarthaH / upasargavivaraNa samAptamiti / 'daza dve ca saGkhyayA dvAdazeti (228-15), atra vArA iti zeSo draSTavya iti / 'kSIrAdidravAhAra bhojana kA lalabhyavyatirekeNe' ti ( 228 - 23 ), kSIrAdizcAsau dravAhArazca tasya bhojanakAlaH tatra labhyaM prAptaM gRhItaM yatpAnakaM tadvyatirekeNa nAnyadA pAnakabhogaM kRtavAnityarthaH yadA lepa| kRdAhArasaMsRSTaM karAdikamabhUttadA pAnakaM jagrAha nAnyadetibhAvaH, anye tvAhuH- kSIrAdidravAhArazcAsau bhojana kAlalabhyazca tadvyatirekeNeti, idamuktaM bhavati - chadmasthakAle yadi paraM dravAhAra eva kSIrAdikaH pAnakasthAne abhUnnAnyatpAnakaM gRhItavAn, tattvaM bahuzrutA vidantIti / 'vakSyamANavainayikadharmamUla' miti ( 235 - 5 ), vakSyamANo - yo'syAmeva parSadi mayA vakSyate vainayiko - vinayamUlo dharmmastasya mUlaM kAraNaM, mayi hi vinayaM kurbati maduktaM vinayamUlaM dharmma loko'pi pratipatsyata iti bhAvaH / ' anye tvekagAthayaivAna ye' tyAdi ( 235 - 12 ), prakRtaM "kevaiyatti" dvAraM, tasya ca kila te kiyato bhUbhAgAdapUrve samavasaraNe adRSTapUrve vA sAdhunA AgantavyamityamumarthaM vyAcakSate, na punaH kiyanti sAmAyikAni manuSyAdayaH pratipadyante ityAdikamiti, tatazca 'savaM ca desaviraI' ityAdigAthAnAM samavasaraNadvAre'ntarbhAvaM kRtvA prakRta 'kevaiya'tti dvitIya *444% %%
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1E3% Ava0 hAri0 TIppaNaM gaNadharavakavyatA // 28 // dvArAbhidhAyakatvena prastutagAthAmeva vyAcakSate, vyutpannA ceyaM vyAkhyA, 'kevaiya'tti zabdasya prastutArthadhvanakatvAdityAdikAraNAditi / 'apizabdAdupazame'pIti (236-9), upazamaH prakRtInAM yadyapi tasya na sambhavati tathApi karmaNAM| tIvrodayanirodhamAtramupazamatvena vivakSyata iti / 'akAlaharaNa'miti (237-2), zrotuH pRcchAkAlasyAnatipAto, bahUnAM kathane hi tatkAlAtipAta eva syAditi / 'sAdhAraNAsapatnAyA miti (237-14 ) grAhakagiro vizeSaNaM / iti smvsrnnvktvytaa| idAnI gaNadharavaktavyatA-'anno'vi jANai mae ThiyammI' (aha ei ahammANI amarisio indabhUitti (vR.) atra tu jJAyate anno'vi jANai mae ThiyaMmi so indabhUittI 241) tyAdigAthAdalaM, mayyapyatra sthite'nyo'pi | kazcitkiJcijjAnAtIti kutastyametat ?, na smbhvtiityrthH| 'satsamprayoge'ityAdi (242-16), satA-vidyamAnena ghaTA| dinA samprayoge-sambandhe keSAm ? indriyANAM puruSasya-jIvasya yadbuddhijanma bhavati tatpratyakSamiti / 'na ca vAcyaM ghaTasattAyAmapi navate'tyAdi ( 243-4 ) ayamatra bhAvArthaH-cArvAkaH kilAha-nanu ghaTe vidyamAne'pi navatA nivarttate purANAvasthAyAm , atha ca tathApi navatA ghaTasya dharmo bhavati, evaM yadyapi zarIrasadbhAve caitanyaM nivarttate tathApi ghaTanavatAvadbhUtadharmAtaiva caitanyasyeti,tadetanna vaktavyaM,kuta ityAha-'ghaTasya dravyaparyAye'tyAdi(243-5),sugama 'pradIpe'tyAdi(243-15) pradIpena bahirbhAgarUpapradezenodyotito na sarvAtmanA yo ghaTastadvaddezataH pratyakSo jIva iti / nanu ca deha eva graho na tadvyatiriktaH, tasya cAvyatiriktasya hAsyAdiliGgena sahAvinAbhAvo'dhyakSasiddha evetyAzaGkayAha-'naca deha eva graha'iti RCMCCROSSAMACHAR // 28 // Jain Education in M inelibrary.org
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dehatyAvizeSAtsarvadehAnAmada vitaNDAjAtyAdipaviziSTA kAcidabhyupagamAnA / (243-18), yadi hi deha eva grahaH syAttadA dehatvAvizeSAtsarvadehAnAmapyaSyatiriktahAsyAdiprasaGga iti bhAvaH iti prathamo gaNadharaH / idAnI dvitIyaH-'chalAdine'ti (243-27), AdizabdAd vitaNDAjAtyAdiparigrahaH, 'akAraNatAvizepAbhyupagame ce'tyAdi (245-3), etaduktaM bhavati-yadyatiprasaGganivRttyarthamakAraNatApi viziSTA kAcidabhyupagamyate tadA tadbhAvaprasaGgaH-karmabhAvaprasaGgaH, saMjJAntareNa tasyaivoktatvAdityabhiprAyaH iti dvitIya iti / tRtIyaH sugamaH / idAnIM caturthavaktavyatA-samUhibhyastattvAnyatvAbhyA'mityAdi (246-27 ), samUhaH samudAya ityanAntaraM, samUhinaH samudAyina ityapi ca, tatazcAyaM samudAyaH samudAyibhyo bhinno vA syAdabhinno vA ?, yadyAdyaH pakSastIsau samudAyiSu vartamAnaH kiM dezena varttate sarvAtmanA veti vaktavyaM, yadi dezeneti pakSastarhi teSvapi dezeSvanena vartitavyaM, tatastatrApi varta mAnaH kiM dezena vartate sAmastyena vetyAdi punastadevAvarttata ityanavasthA, atha sarvAtmaneti pakSastayekasminneva samudAyini sAmastyena vRttatvAdvitIyAdisamudAyinaH samudAyazUnyatvamAsAdayeyuH, atha mA bhUdeSa doSa ityabhinno'sau abhyupagamyate tarhi samudAyina eva tena punastadatiriktaH samudAyo vAstavaH kazcanApi vidyata iti tattvAnyatvAbhyAM-bhedAbhedAbhyAmani4 vacanIyaH-avAcya ityarthaH, 'tadabhAve khalvekaparamANuvyatirekeNetyAdi (247-4), 'tadabhAve' iti tulyatvAbhAve, kathaM zeSaparamANUnAmabhAva iti ced ucyate, te hi vivakSitaparamANunA sArddha paramANutvena tulyA na veti vAcyaM, yadi tulyAstarhi tulyarUpasiddhiH, atha na tulyA iti pakSastarhi yathA paramANutvenAtulyasya vyomAdeH paramANutvAbhAvastathA vivakSitaikaparamANuvyatirekeNa zeSaparamANuSvapi tattvAbhAvaH syAt, tatraitat syAt-tadanyavyAvRttimAtraM tulyatvaM, tacca parika Jan Educat i onal For Private & Personal use only Amww.jainelibrary.org
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 29 // lpitamevetyAha-'na ca tadanye'tyAdi (247-4), etadapi kuta ityAha-kharUpe'tyAdi (247-5), paramANUnAM hi gaNadharava. kizcitsvakIyaM rUpamabhyupagantavyaM, anyathA tadanyavyAvRttimAtrarUpatAyAM khapuSpatvaprasaGgaH, syAdetad-bhavatu nAma paramANUnAM kavyatA svarUpaM, tathApi na bhavatsamIhitatulyatvasiddhiH, tasyaiva sajAtIyetaravyAvRttasya tadanyavyAvRttirUpatvAdityAha-na ca tadpameveti (247-6), kimitItyAha-'tasye tyAdi ( 247-7), tasya aNostebhyaH-sajAtIyetaraparamANugaganAdibhyaH, etaduktaM bhavati-yena svabhAvenAsau vyomAdibhyo vyAvRtto na tenaiva zeSANubhya iti svabhAvadvayamasyAbhyupagantavyaM, kasmA|dityAha-'khabhAve'tyAdi (247-7), ayamabhiprAyo-yadi hi vivakSitasyANoH svabhAvadvayaM syAttarhi tdaashrityaaymsy| sajAtIyaH paramANurvijAtIyazca gaganAdiriti vyavasthApyeta, nAnyathA, nibandhanAbhAvAt , yadi nAma svabhAvadvayaM tasyA-18 bhyupagataM tathApi tasya sajAtIyavyAvRttinibandhanasvabhAvena sarvathaiva sajAtIyebhyo vyAvRttatvAnna bhavadabhipretatulyatvasiddhirityAha-'sajAtIyaikAnte'tyAdi ( 247-7), idamatra hRdayaM yathA tasya vijAtIyebhyaH-anaNusvabhAvebhyaH vyomaDhyaNukAdibhyo'naNutvena vyAvRttau anaNutvasyAbhAvaH, SaSTyantasya vatiH, tathA sajAtIyebhyaH-paramANubhya ekAntenANutvenApi|| vyAvRttAviSyamANAyAmaNutvasyApyabhAvaH syAt , bhAve cANutvasyaiva tulyarUpateti siddhaM naH sAdhyaM, nanu cArthAnAM tulyatvAtulyatvacintA yujyate yadyarthA eva tAvatsatyatayA siddhA bhaveyuH, tacca nAsti, tatpratibhAsasya nirnimittatayA bhrAntatvAt, R 29 // tathAhi-stambhAdInAM yAvadRzyamasti tasya parabhAgaH kalpanIyaH, sa cArvAgbhAgena tirohitatvAnna dRzyate, sarvArAtIyabhAgastvekaikaparamANupratararUpaH, sa ca nAgdirzinAM dRgpathamavataratItyanAdividyAto ninirmittA evArthAvabhAsAstathA tathA vipari-1 Jain Education a l For Privale & Personal Use Only djainelibrary.org
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educat varttanta iti bhavadabhipretApi tulyabuddhirnimittarahitaivetyAzaGkayAha - 'na ceyamanimittetyAdi ( 247 - 8 ), etadapi kuta ityAha- 'deze 'tyAdi, yadi hi nirnimittA evArthabuddhayo bhaveyustarhi dezakAlAdyaniyamena sarvatraivotpadyeranniyAmakAbhAvAditi bhAvArthaH / nanu ca svapnabuddhayo'pi niyatadezAdivizeSitamarthaM gRhNanti na ca satyA evetyAha- 'na ca khame'tyAdi ( 247 - 9 ), bhAvanA sugamaiva, 'aNUbhUya' gAhA ( 247-9), anubhUtaM - jalAvagAhanAdi dRSTam - aGganAdi cintitaMkrayavikrayAdi zrutaM devalokAdi prakRtivikAro - vAtapittakSobhAdirdevatA - pratItA anUpa :- sajalapradezaH, tatra hi suptaH prAyaH kila pracura svapnadarzI bhavati, etAni sarvANyapi svapnadarzana nimittAni bhavanti, tathA zubhasvapnadarzane puNyaM duHsvapnadarzane pApaM ca nimittIbhavati nAbhAvaH - avasturUpaH / kiJca yadi ghaTAdayo'rthAH satyatayA nAbhyupagamyante tarhi neyaM bhavato vyavasthA yujyate-ayaM svapno'yaM cAsvanaH idaM gandharvanagaraM vyalIkamidaM tu vastu sannagaraM pATalIputrAdIti, amumevArthamAha - 'na ca bhUte' tyAdi ( 247 - 10 ), evaM tulyabuddheH sanimittatvaM vyavasthApya punarapi jJAnavAdimatamAzaGkayAha'na cAlaye' tyAdi ( 247 - 11 ), Alaya Azraya AdhAra ityanarthAntaraM tadbhUtaM vijJAnaM AlayavijJAnaM ghaTAdyarthagrAhakA|nekajJAnajanakazaktyAdhAramanAdipravAhavAhikayA pravRttaM manaskArAkhyaM caitanyamAtramityarthaH, tadgatA yA zaktistasyAstathAvidhavAsanAtaH samudbhUto yaH paripAkastatsamanantaraM yadutpannaM tulyo'yamiti vikalpajananasAmarthyamAlayavijJAnasya tadasyAstulyabuddhernimittaM na vAhyArthagataM tulyatvamiti na vAcyaM kuta ityAha- 'svalakSaNe' tyAdi ( 247 - 12 ), AlayavijJAnagataM hi sAmarthya sakalasajAtIyavijAtIyavyAvRttaM svalakSaNarUpaM, tacca kathaM tulyabuddhau viparivarttamAnasya vijAtIyavyAvRttimAtrarUpatu ational
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNa // 30 // Jain Education lit lyatvasya nimittI bhavati ?, naM hyAtmanA anyathAbhUtaM vastu anyathAbhUtaM vijJAnaM janayati, nIlavastuni pItajJAnaprasakteriti bhAvArthaH, nApyatyanta sAhasaparairakSiNI nimIlyedamabhidhAnIyaM - AlayajJAnaM svalakSaNAdanyatkiJcidutpatsyate tato'pi pAramparyeNa tulyabuddhigataM tulyatvaM sAmAnyamiti, kuta ityAha- 'svalakSaNe tyAdi ( 247 - 12 ), sugamaM kiJca yaH prAgAlayajJAnasya | zaktiparipAko'bhihitaH so'pi bAhyanIlAdyarthamantareNa nopapadyate, nibandhanAbhAvAt, anyathA sarvadA zaktiparipAkaprasaGgAt, etadevAha - 'bAhyetyAdi ( 247 - 13 ), kica- AlayajJAnasya yAH pUrvaM zaktayo'bhihitAH tA api bhedAbhedaivikalpyamAnA na sattAmanubandhanti, etadAha - 'kiJcAlaye' tyAdi ( 247 - 14 ), sarvaikatve zaktInAM yathA pItAdipratibhAsahetutA na bhavati tathA prayogeNa darzayati- 'nIla vijJAne tyAdi, 'na taddharme ti ( 247 - 15 ), na nIlavijJAnajananadhamrmetyarthaH, zaktyantarasvAtmavaditi, yathA zaktyantaraM - pItAdivijJAnajananazaktilakSaNaM nIlavijJAnaM na janayati tathA nIlavijJAnajananazaktirapi na tajjanayet, pItAdizaktyantararUpatvAttasyAH atha pItAdivijJAnazaktayo nIlavijJAnazaktirUpA| starhi viparyayaH svabuddhyA bhAvanIyaH / 'bAhyo'rthaH kena vAryata iti ( 247 - 17), ayamabhiprAyo - yadyAlayavijJAnAdvyatiriktA vastusatyaH zaktayo'bhyupagamyante tarhi gato jJAnAdvaitavAda ityarthA api kinnAbhyupeyanta iti, 'eva' mityAdyupasaMhAraH / nanu ca ' tadAbhAsajJAnotpatte' rityatra tulyarUpaparamANvAkArajJAnotpatteH paramANUnAM tulyarUpagrahaNamityayamartho'bhipretaH, sa ca na yuktaH, arthAkArasyaiva vijJAne vikalpAbhyAmanupapatteH tathAhi - nIle vastuni puro dRzyamAne yo'yaM jJAne nIlAkAro bhavadbhirgIyate sa kiM tasmAnnIlavastuno bhinno'bhinno veti vaktavyaM, yadi bhinnastarhi na nIlavastuparicchedo, na hi tato gaNadharavakavyatA // 30 // jainelibrary.org
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tyantavyatiriktAkAraparicchede tasya paricchedo yuktaH, anyathA ghaTaparicchittau paTasyApi paricchittiH syAditi na pratiniyataviSayavyavasthA, athAbhinno nIlaviSayAnnIlAkAro'bhyupagamyate tarhi viSayAkArasya jJAnAtmani saGkrAntatvAdviSayasya hai nirAkArataiva syAt , kiJca-viSayAdabhinnatvAdAkArasya tatsaGkAntau viSayasyApi jJAnAtmani saGkrAntirabhyupeyA, sA ca na yuktA, nizitazastradahananIranivahAdyavalokane hRdayapATanadahanaplAvanaprasakteH, tadevaM viSayAdbhinnasyAbhinnasya vA tadAkArasya 3 jJAnAtmani pratibhAsAbhAvAt tadvAreNa grAhyatvAbhimatArthAnAmapyabhAva iti jJAnamevaikaM vastu sannArtha ityevaM vihvalamArasantaM jJAnAdvaitavAdinamAzaGkayAha-'na ca viSaye'tyAdi ( 247-18), viSayo-nIlAdistadbalena yaH saJjAtaH saMvedanasyAkAro nIlAdiH tasya pUrvoktanItyA viSayAjhedAbhedavikalpamukhena anupapattiH-aghaTanA na bhAvyatyakSaraghaTanA, bhAvArthastu pAtanAvasare kathita eva, kvacid "viSayabalopasaMjAtasaMvedanAkArasya jJAnasyeti pAThaH, sa tu nAtIva zliSTatayA buddhyate, kathaJcitsvabuddhyA bhAvanIyo vA, kasmAtsaMvedane.kArasyAnupapattina bhAvyetyAha-viziSTe'tyAdi (247-18), ayamabhiprAyo-nAsmAbhirAkArasaGkrAntiAne'bhyupagamyate yena bhedAbhedaparikalpanayA''tmAnaM pariklezayati bhavAn , kintu viziSTapariNAmo yo'rthaH prativiziSTadezAdyavasthAnena sampAditavijJAnajananasvabhAva iti bhAvaH, tatsannidhAvAtmano-jIvasya kAlazca kSayopazamazca AdizabdAtsopayogatvAdiparigrahaH, tatsavyapekSasya nIlAdipratibhAsaM jJAnamutpadyate, tathAhi-puruSAdimukhasaGkrAntimantareNApi darpaNAdau kazcitpratibimbodayo dRzyate, na ca tatra bhedAbhedakalpanA yuktimatI, tathAvidhapuruSamukhAdisAmagyAstathAbhUtasapratibimbadarpaNAdivastUtpattidarzanAt , na hi dRSTe'nupapannaM nAma, yathA vA sUryopalaravikiraNagoma Jain Educa t ional For Private & Personal use only l
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ SSI gaNadharavaktavyatA Avaka yAdisAmagryA analaprasUtiH, na ca tatra sAmagryantargataM kiJcittatra saGkAmati, tathehApi rUpAlokamanaskArAdisAmagryA nIlAhAri0 dipratibhAsapariNAmasvarUpamAtmano jJAnamutpadyate kA tatra bhedAbhedaparikalpanA?, pratItibAdhitatvena tasyA anAdeyatvAt, TIppaNaM taduktaM kaizcitsaugatavizeSairapi-"rUpAlokamanaskAracakSuryaH saMpravartate / vijJAnaM maNisUryAMzugozakRdbhaya ivaanlH||1|| iti" tadevaM viziSTarUpAdisAmagryA nIlAdiviSayagrahaNapariNAmasyaiva jJAnasyAbhyupagamAnnAkArasaGkrAntipakSokto doSaH, // 31 // tadabhAvAcca nArthAbhAva iti sthitaM, taddarzanAnyathAnupapattereva svAbhyupagamaM grAhyannAha-'itthaM caitadi'tyAdi (247-19), prAgupanyastavikalpayugalaM bhedAbhedalakSaNaM, idamatra hRdayaM-arthAbhAve'pyanAdyavidyAvazatastAvadbhavatA'pi nIlapItAdibuddhayaH kSaNikasvarUpA iSyanta eva, tatra cottaranIlabuddhikSaNo yo nIlAkAraH pratibhAti sa kiM pUrvanIlabuddhikSaNAdbhinno'bhinno havA ?, yadi bhinnaH kathamuttarasaMvedanakSaNe pratibhAsate, pratibhAse vA pItAkArasyApyuttarabuddhikSaNe pratibhAsaH syAt , pUrva nIlabuddhikSaNAdvayorapi bhedAvizeSAt , athAbhinna iti pakSastarhi na janyajanakabhAvaH, uttaranIlasaMvedanAkArasya pUrvasmAdabhinnatvAd, bhede ca janyajanakabhAvAbhyupagamAdityuttaranIlasaMvedanotpattyabhAvAdekameva prathamanIlasaMvedanaM syAt , atha prAktananIlasaMvittestathAbhUtaivottaranIlasaMvittiH prAdurbhavati kiM tatra bhedAbhedacintayA?, hanta tarhi sa eva suhRdbhUto'smadabhyupagamastavApi zaraNaM, vayamapi hyevameva brUmaH-tathAvidhanIlaviSayAdisAmagryAstathAbhUtameva nIlapratibhAsapariNAmaM jJAnamutpadyate kimiha bhedAbhedacintayeti ityevamAdi sugamaM / nanvetAvatA granthenedamuktaM-ekaikaH paramANuna gRhyate, bahuSu tu paramANuSu samuditeSu tattulyarUpaM cakSurjJAne pratibhAsata iti tadetanmanyAmahe, kevalaM paramANUnAM bahutve'pi tulyabuddhyabhyupagame'yaM vizeSo na syAd // 31 // Jain Education I o nal W w.jainelibrary.org
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ayaM ghaTAdirayaM ca zarAvAdiH, nibandhanAbhAvAdityAzaGyAha-'na ca paramANUnA'mityAdi (247-21), pRthubunodarAkA rAdipariNAmavanto ghaTAdayaH uttAnacchatrAkArAdipariNAmavantazca zarAvAdaya ityAdipariNAmavaicitryAnnibandhanAbhAvAdityahA siddho heturityabhiprAyaH, nanu ca mayA bhUtAnAmabhAva AzaGkitaH, sAdhitA ca paramANusattetyasambaddhameta dityAzaGkayAha'na ca paramANvi'tyAdi (247-22), nanvayuktametad-AkAzasyAnaNurUpatvAt , satyaM yuktamuktaM, kevalaM pRthivyaptejovAyUnAM tadrUpatvAdbAhulyAditthamuktaM, AkAzaM tu vidyate nabhaH asamastapadavAcyatvAd ghaTavadityAdiyuktibhyaH svayamabhyUhyamityalaM prasaGgena samAptazcaturthagaNadharaH / paJcamaH sugamaH / SaSThaH prArabhyate-pUrva nirhetukatvAdAtmanaH prasUtireva nopapadyata ityuktaM, idAnIM pUrvasminneva pakSe prasUtimabhyupagamyApi dUSaNamAha-'na cAdimatyapI'tyAdi (249-16), kvacidanAdimatyapIti pAThaH, sa cAyukta eva, tatpakSasyAnantarameva vakSyamANatvAditi / anAditvAjjIvakarmasaMyogasya viyogAbhAvAnmo|kSAbhAvaM pratipAdya prakArAntareNAha-'dehakarmasaMntAne tyAdi ( 249-19), santAnazcAyaM dehakarmaNoritthaM draSTavyaH-zarIraM karma janayati, karmApi zarIraM, tadapi punaH karma, kApi punaH zarIramiti, tadevamatra janyajanakabhAvena vyavasthitedehakarmasantAnasya vyavacchedAbhAvAnmokSAbhAvaH pUrvamatra ca jIvakarmaNoviyogAbhAvAdityayaM vizeSaH, atra ca parihAraH-saMyogaviyogAbhAvapakSe yataH kAJcanopalayorityAdikaM vakSyati, dvitIyapakSe tu svayamabhyUhyaM, yathA nAyamekAnto'nAderjanyajanakatvenAvasthitasya santAnasyAnto na bhavati, yato'nAdikAlAjanyajanakabhAvena vyavasthito'pi bIjAGkurAdiH santAnaH sAnto| dRzyate, kasyacidvIjasya vayAdisAmagrIto vinAzAdaGkarasyAnutpatteriti, nanu ca jIvakarmaNoH saMyogaH kiM kAJcanopala Jain Educat i onal For Privale & Personal Use Only Mww.jainelibrary.org
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 2- Ava0 hAri0 TIppaNaM mAnatayopAtta // 32 // 'tyAdi (29 tAH siddhikSetramite tyAdi, vaduta jIvAkAzapradezavad?, yadyAdyaH pakSastahi bhavaddarzitanItyaiva yujyate viyogo, dvitIyapakSe tu na yujyate,satyaM, dvividhoDa-IN gaNadharavapIhAzrIyate, kintu prathamo bhavyAnAM dvitIyastvabhavyAnAmiti, nanu yadanAdisvabhAvaM tanna kriyate yathA vyoma, tathAsvabhAvaM ktavyatA cAbhyupagamyate karma, tasmAnna kriyata ityAzaGkayAha-'na cAnAditvAdi'tyAdi, (249-24), upapattimAha-'yata'ityAdi 1(249-25), yadi vartamAnatayopAttaM kRtamabhidhIyate tarhi anAditA kathamityAzaGkAya punarapi vartamAnatvam anAditvaM ca yathA bhavati tathA sadRSTAntaM darzayati-'sarva cetyAdi (249-27), etaduktaM bhavati-kAlavakarmaNaH pravAhApekSayA anAditvaM vyaktyapekSayA tu sAditvamiti, nanu cetthaM karmaviyogaM prApyAnantAH siddhikSetraM jagmurgamiSyanti ca, tacca paJcacatvAriMzadyojanalakSamAnameva, tatastAvatAM kathaM tatra sthitirityAzayAha-'na ca parimite'tyAdi, dRSTAntamAha'pratidravya'mityAdi (250-3), ekaikasminnapi hi paramANvAdike dravye yeSAM jJAnaM viSayamAsAdayati tanmatena anantAnAM siddhakevalinAmanantAni jJAnadarzanAni patanti, na ca tatra kazcitsambAdhaH, amUrttattvAjjJAnasya, tadvadihApIti bhAvaH, dRSTAntAntaramAha-nartakI'tyAdi ( 250-3), nayanAnAM vijJAnAni 2 nartakyAM tatsampAtastadvad, raGgabhUmau hi lAsyapravRttavarAGganAtanau keSAJcinmatena kautukAkSiptadidRkSUNAM nAyanA razmayo nirgatya bahavaH patanti, na ca tatra yoSittanoH kAcidbAdhA nApi razmInAM parasparaM tadvadihApIti bhAvaH SaSThaH samAptaH // saptama // 32 // Arabhyate-'sa eSa yajJAyudhI'tyAdi ( 250-13), yajJa evAyudhaM tadvidyate yasya sa tathA 'aJjasA' praguNena nyAyena iMda devasattApratipAdakaM, anantaraM ca 'tathA apAme tyAdi (250-14), jyotiSaH paryAyamAha-'svarga'miti, COCCASEASOCCASSCORECAMEL Jain Education For Privale & Personal use only Anjainelibrary.org
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ | ye'maraNadharmANo muktA na babhUvuste svargamagamanniti bhAvaH, gatvA'pi svarga kiM te pApurityAha-'avidAma devAni'ti, vide-13 lAbhArthatvAcchAndasatvAcca devAniti devatvaM labdhavanta ityarthaH, na kevalaM mama pratyakSatvAtsanti devAH, kintu bhavato'pi pratyakSatvAditi yojyaM, tatpratyakSatvaM ca devAnAM tadA tatraivAgatatvAt , AgamAcca 'sa eSa yajJAyudhI'tyAdilakSaNAtsantItyanuvarttate, nanu 'ko jAnAti mAyopamAni' tyAdilakSaNAdAgamAnnAstitvamapyavasIyata ityAha-'sarvathe' tyAdi, 'anadhInamanujakAryatvAditi ( 250-27), na hi manuSyANAM sambandhi kiJcitkArya devAnAmAyattaM, tasya manuSyanirvaya'tvAt , yadivAna devakArya kiJcinmanuSyAdhInaM yena tanniSpattaye te ihAgaccheyuriti bhAvaH, etaizca sarvaireva hetubhiH 'saMkaMtadivapemA visayapasattA samattakattavA / aNahINamaNuyakajjA narabhavamasubhaM na iti suraa||1|| eSA bhASyagAthA vivRtA bhavati, zeSaM sugamaM / saptamaH smaaptH||assttmH prArabhyate-atra sarvajJAbhAvavAdimImAMsakAdimatamAzaGkayAha-'na cAzeSe'tyAdi (251-18), upapattimAha-'yata ityAdi, yadi samastavastujJAyako'sau kimiti tanna pazyatItyAha-'jJAne'tyAdi, yadyAvRttasvabhAvo'sau jJasvarUpatvaM tarhi kathamavasIyate ityAha-'tatkSayetyAdi ( 251-19), tasya-jJAnAvaraNIyasya kSayopazamastasmAjAtaH, yadi nAma kSAyopazamiko jJAnavRddhivizeSastathApi kathaM tasya jJasvarUpatvamityAha-na hyaya'mityAdi ( 251-20), tatsvAbhAvyamiti-jJasvAbhAvyaM, etaduktaM bhavati-nAyaM jJAnavRddhivizeSo'jJasya yujyate, dRSado'pi tatprasaGgAd, ityevamityAdhupasaMhAraH, nanu cAtmA jJasvabhAvaH, padmarAgastu prakAzasvabhAvaH, tatazca yathA malakalaGkApagame'pratiskhalitadIptirapi prakAzasvabhAvo'pi na sarva prakAzayati, kintu kiyatpadArthaprakAzakatvenaiva tasya prakAzasvabhAvatvaM, evamAtmano'pi jJAnAvaraNA. Jain Educat onal For Privale & Personal use only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 33 // dyapagame'pi kiyatpadArthajJAyakatvena jJatvaM caritArtha, samastavastujJatvaM tu nopapadyate ityAzaGkayAha-'na cApratibaddhe'tyAdi || gaNadharava(251-24), upapattimAha-'tasya jJavabhAvatvAdi'tyAdi (251-25), nanu padmarAgapakSe'pi zakyata idaM vaktuM, na kavyatA hi prakAzakaH prakAzye sati pratibandhazUnyo na pravarttate, na cetthaM dRzyate, tasya kiyadvastuprakAzanAditi tenaiva vyabhicAra 5 6 ityAzaGkayAha-'naca prakAzake tyAdi, kuta etadityAha-'tasye tyAdi ( 251-26), yAvati hi pradeze svaprabhA jAlaM prasarati tAvaddezasthameva vastvasau prakAzayati, yattu anyatra dezAdau kuDyAditirohitaM taddezAdiviprakarSAdeva na prakAzayitumalaM, Atmano'pi tarhi dezAdayo viprakarSakA bhaviSyantItyAha-'na cAtmano'pI'tyAdi, atra yuktimAha-'tasyAgame'tyAdi ( 251-27), Agamena cUDAmaNIkaivalyAdilakSaNena ye gamyante-pratipadyante AgamagamyAsteSu, tAneva darzayati-sUkSmAH-paramANvAdayo vyavahitAH-samIpasthA api kSityAdyantargatA nidhAnAdayaH, viprakRSTAstu dvidhA-dezataH kAlatazca, tatra dezato dUrasthA amaralokAdayaH kAlatastu candroparAgAdayasteSvadhigatiH-avabodhastatsAmarthyadarzanAnna dezAdaya Atmano viprakarSakAH, etadeva sAdhayati-tathA cetyAdi etaduktaM bhavati-kSAyopazamikajJAnavAnapi tAvatsUtrAnusArataH paryAlocyedaM kathayatyeva kazcikSititirohitaM vRkSamUlaM kIlako vA'tra vidyate na tvayA gRhAdisannivezo'tra kartavyaH sazalyatvAt , kUpAdikhananodyataM vA puruSaM prati kathayati-etAvati mAne'trodakamunmIlayiSyati, tathA sUtrAnusArata evAma|ralokacandroparAgAdisvarUpAdhigatisAmarthya copalabhyate, na ca vaktavyam-Agamasyaiva tatsAmarthya na jIvasya, yata Agamo'pi |nAcetanasya kASThAdejaMDaprakRtevoM puruSAntarasya tad jJAnaM janayitumalaM, tasmAdAgamasavyapekSakSayopazamavato jIvasyaiva dezAdivi Jain Education D onal For Privale & Personal use only Phw.jainelibrary.org
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakRSTArthagrahaNasAmarthya, AgamAdistu hetukalApaH sahakArikAraNameva, asya ca sarvasyApi sarvajJasAdhakavacanasaMdarbhasya tAtparya prayogadvAreNocyate-yo yAvati prakAzayitavye samarthaH sa pratibandhakAbhAve tAvatprakAzayatyeva, yathA padmarAgAdimaNivizeSaH, sakalatrailokyAntargatavastuprakAzakazca pUrvoktanItyA jIvaH tasmAttatprakAzayatyeva, na ca vaktavyaM pUrvoktanItyA dezA-18 diviprakRSTavRkSamUlAdikiyatpadArthajJAtRtvena bhavatvasau jJasvabhAvo, lokAlokAntargatAmUrttatarasvarUpAkAzAstikAyAdipa-| dArthajJAtRtvena tu kathamAtmano jJatvasiddhiriti ?, yatasteSAmapyadarzane dezaviprakarSoM vA nimittaM syAtkAlaviprakarSo vA se |nimittaM syAtsvabhAvaviprakarSo vA ?, na tAvaddezaviprakarSastadajJAtRtvakAraNaM, dezaviprakRSTabhaumAdigrahasvarUpasyedAnImapi pari-5 jJAnAt , tathAhi-sambhavantyevaM jJAtAra idAnImapi kecana viziSTagaNakAH-adyAmukagraho vakrastha ityAdi, nApi kaalviprkrssH| tadviprakRSTasyApi candroparAgameghavRSTyAdeH parijJAnAt , nApi svabhAvaviprakarSaH tadviprakRSTasya narAdizarIrasaGkrAntabhUtAdeviziSTanimittabalenAdhunikairapi parijJAnAt , tadevaM dezaviprakarSAdipratibandhakAbhAvAttajjJAtRtvenApi tattvamasyAnivAryameva, yattu na pazyati aspaSTaM vA pazyati tajjJAnAvaraNAdipratibandhakasadbhAvAt , sajJAnadhyAnAdikAraNakalApAttu tadapagame'nantAnuttarajJAnavAn sarvadarzI bhavati, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi, zeSaM sugama, samApto'STama iti // navama Arabhyate-tatra 'khabhAvopanyAso'pi tathaiveti ( 252-15), svabhAvAdeva niyatadezagarbhAdigrahaNaM bhaviSyati kiM puNyapApAbhyAmityAdi, yathA dvitIyagaNadhare tathA vAcyamiti / 'azeSaparityAgAnmRtikalpo mokSa iti (252-20), nanu cApathyasya sarvasya parityAge pathyAhArasambhavAtkathaM tasya mRtiryenocyate mRtikalpo mokSa iti, satyaM, PASAURORAQAAAARISAIRAS Jain Education na For Privale & Personal use only MOw.jainelibrary.org
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM gaNadharavakavyatA OSAARIXACHADASSASA kintu puNyavatpathyAhArastasya mUlato'pyanabhyupagata eva, yadA tvapathyamapi sarva jahAti tadobhayAhArAbhAvAtkathaM na tasya mRti-I riti / 'anyo'nyAnuviddhakharUpakalpa'miti (252-21), anyo'nyasaMkIrNasvarUpaM paJcavarNa yathA mecakamaNyAdika vastu tatkalpaM-tatsadRzamityarthaH / 'nArakANAmapi (ca vR0) paJcendriyatvAnubhavA'diti (252-22), paripUrNapaJce|ndriyatvaM hi sukhamiti bhAvaH, 'na ca tadbhAvo duHkhahetu riti (253-2), tasya-puNyasyAbhAvastadabhAvaH, Aha-nanu yadi sukhavadduHkhamapi kizcidvAstavaM syAttadA tasya heturanviSyeta, yadA tu sukhabhAva eva svasattAvikalo duHkha-sukhaM nivRttaM sattadeva duHkhamabhidhIyate na punastadatiriktaM duHkhamasti yadartha pApalakSaNo heturmugyate tadA kiM taddhe tvanveSaNenetyAzaGkayAha-'na ca sukhAbhAva eve'tyAdi (253-3), pAtanAyAmeva vyAkhyAtaM, kvacit 'sukhabhAve' tyAdipAThaH sa cAzuddha iva lakSyate, atra hetumAha-'tasyAnubhUyamAnatvAditi, etaduktaM bhavati-sukhamapyastItyanubhavAdeva bhavatA nizcIyate, sa cAnubhavo duHkhe'pyasti, na coktakalpanAmAtrAdanubhUyamAnamapi niSedhuM zakyate, evambhUtakalpanAyA viparyayeNApi kartuM zakyatvAt, tasmAdduHkhasyApyuktanItyA vAstavatvAttadanurUpeNa pApalakSaNena hetunA bhAvyamiti, anumAnato darzayati-tatazcetyAdi, 'na ca puNyaleza eve'tyAdi ( 253-4 ), tasyAlpasyApi svalpasukhanivartakatvAdityAdi pUrvamevoktamiti bhAvaH, nanu pathyAhAralakSaNo dRSTAntaH pUrvamuktaH sa kathaM jJeya ityAzaGkhyAha-evaM dRSTAnto'pI'tyAdi, svalpo'pi pathyAhAra ArogyatAsukhahetureva bhavati, na hyaNIyaso'pi hemapiNDAdityAdyuktvA so'pyAbhAsanIyo-dUSaNIya iti bhaavH| 'sarvathA sammizrasukhaduHkhAkhyakAryaprasaGgAditi (253-6), ayamatra bhAvArtho-yadA kAraNaM tulyasukhaduHkhAMzaM bhavati tadA kAryamapi // 34 // Jan Education For Private & Personal use only XDainelibrary.org
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulyasukhaduHkhAMzameva prApnoti, na cetthaM dRzyate, etadAha-'asadRzetyAdi, yadi punaH kAraNe'pi sukhAMzo duHkhAMzo vA hInAdhiko'bhyupagamyate tadA sukhaduHkhayorbhedaH syAditi bhAvaH, etaccottaratra svayameva 'yadvRddhAvapi yasyetyAdinA ( 253-10) vakSyati, niraMzasammizrasukhaduHkhAkhyakAraNAbhyupagame dRSaNAntaramAha-'na ca savethe tyAdi (253-7), yadyapi kasyacijjIvasya sukhaduHkhAkhyaM niraMzaM kAraNaM mahad alpaM vA kasyacit tathApi-asmin bhede satyapi kAryasya hetudhAnuvidhAyitvAt svarUpeNa yo'sau pramANata iti-parimANamAzritya alpatvabahutvalakSaNo bhedastaM vihAya nAparo bhedaH| sukhaduHkhAMzayohInAdhikatvalakSaNo yujyate, etaduktaM bhavati-yAdRzo'khaNDasyaiva kAraNasyAlpabahutvalakSaNo bhedastAdRzaH kArye'pyastu, na punaH sukhaduHkhAMzayohInAdhikatvalakSaNa iti, tasmAdanyatsukhAtizayastha nimittamityAdyukte parAbhiprAyamAzakyAha-'na ca sarvathetyAdi (253-9), sukhAtizayasya nibandhanaM yo'zastasya vRddhiH kI sukhAtizayAya kalpate-sukhAtizayakAraNaM bhavatItina vAcyamiti yogaH, kayA hetubhUtayA?-duHkhAtizayasya kAraNaM yo'zastasya hAnyA sarvathaikasyeti-sAbhiprAyikamidaM sarvathaikatvAttasya, pApAMzahAnyA puNyAMze vRddhimupagate sukhAtizayo bhavatItyAdikalpanA na yujyata iti bhAvaH, kasmAdityAha-bhede tyAdi ( 253-10), puNyapApayoH kathaJcidabheda iti darzayati-'yataH sAte'tyAdi (253-11), zubhAyunAmagotrANIti zubhazabdaH pratyekamapi sambadhyate, tatazcAyuSkaM zubhamindrAdInAM, nAma tu zubhaM yazaHkIrtitIrthakarAdeyasubhagasusvarAdi, gotraM tu zubhamuccairgotraM, etAH karmaprakRtayaH puNyaM, zeSAstu mithyAtvanarakagatyAdayaH pApaM, atra ca samyaktvapuJjahAsyaratipuruSavedAnAM puNyatvaM saiddhAntikamatAnusArato draSTavyaM, kArmagranthikAstu na manyante eva, yato JanEducat For Private Personal use only Pawww.sainelibrary.org
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 35 // mohanIyabhedA ete, mohanIyaM ca pApameva, yadAha-"mohanIyaM sarvamazubhaM" zeSa subodhaM, navamaH smaaptH|| dazamaH gaNadharavasugama eva / ekAdaza Arabhyate-'jarAmayaM vA etatsarvaM yadagnihotra'miti ( 254-13), asya vyAkhyA-yadeta- ktavyatA dagnihotraM bahubhiH prakArairvede pratipAdyate etatsarvamapi, kiM ?-abhyudayArthibhiH karttavyamiti kriyAdhyAhAraH, kiyantaM kAlaM || yAvadityAha-'jarAmayaM veti jarA ca mArazca jarAmArI tayorbhAva iti yaNa chAndasatvAcca zeSasya nipAtane sati jarAmaryamiti bhavati, vAzabdaM caivakArArthaM prabhAso manyate, tatazca bAlakAlAdArabhya yAvajjarAmaraNe AgacchatastAvantameva kAlaM-yAvajIvamityarthaH, idaM tu vakSyamANanItyA nirdhANanAstitvAbhidhAyaka, tadastitvAbhidhAyakamAha-"ve brahmaNI ityAdi, brahmazabdastattvavacanaH, 'tatra paraM satya'miti-nirvANaM nirupacaritatvena tasyaiva paramArthataH satyatvAd aparaM tu tattvajJAnamiti, pUrvavAkyAdyathA nirvANanAstitvaM tathA darzayati-'agnihotre'tyAdi (254-14 ), bhUtAni-pazvAdIni teSAM vadhastena hotuH upakAro bhUto-jAto yasyAM sA tathA, yadivA bhUtavadhopakAraM bhUtA-prAptA tadbhAvastasmAt , zabalAkArA-sadoSA jarAmaryavacanAcca yAvajjIvavacanAcca sadA iyameva kartavyetyuktaM, saiva tarhi nirvANaphalA bhaviSyatItyAha-'sAce'tyAdi (254-15), abhyudayaH-svargaH tatphalaiva, etaduktaM bhavati-sajjJAnadhyAnAdikayA hi zuddhakriyayA nirvANamavApyate, agnihotrakriyA tu zabalatvAtsvargaphalaiva, yAvajIvavacanAcca zuddhakriyArambhakSaNo na labhyate iti kAraNAbhAvAnnirvANAbhAva iti, nanu ca bhavatA'pi paryAyikSaNasya paryAyarUpatayA kathaJcidabhAva iSyate tatazca bhavanmate'pi kathaM paryAyAntarotpattirityAha-tadabhAhai vasya sarvathAviziSTatvAditi (254-22 tadabhAvasya ca sarvadA'viziSTatvAt vR0) etaduktaM bhavati-asmAbhiH kathaJci Jain Education onal For Privale & Personal use only alw.jainelibrary.org
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ tu tattvamiha kevAta sarva susthaM bhavati bhavati, tattu na cchabdavizeSitakAraNAbhAvasyAbhyupagatatvAdhujyate paryAyotpattiH, paryAyiNaH kathaJcidavasthitatvAd, bhavatA tu kAraNAbhAvasya | sarvathAzabdaviziSTasyAbhyupagamAtkutastadutpattiH, kvacitsavedA viziSTatvAditipAThaH tatrApi viziSTatvaM kAraNAbhAvasya sarvathAzabdavizeSitatvAdraSTavyaM, zeSaM sugama, samApta ekaadshmH|| atha kSetrAdigaNabhRdva(gaNabhRtkSetrAdi)ktavyatA Aha-nanu maNDiko jyeSTho mauryastu laghutaro, gRhavAsapratipAdakagAthAyAM tu jyeSThasya tripaJcAzadvarSANi gRhavAsa ukto laghutarasya tu paJcaSaSTiH dIkSA dvayorapyekasminneva dine tatkathaM na virodhaH, satyaM, kintu tattvamiha kevalino vidanti, kevalaM gaNabhRnnAmapratipAdakagAthAyAM vyatyayapAThe gRhavAsasarvAyuSkapratipAdikAsu vA gAthAsu ca vyatyaye sati sarvaM susthaM bhavati, dhanadeve paJcatvamupAgate mauryeNa 8 gRhe dhRtA iti vRttyakSarANAM maurye paJcatvamupagate dhanadevena dhRtA iti vyatyaye vA sati susthaM bhavati, tattu na kriyate viziSTasampradAyAbhAvAditi // 'tIsAbArase'tyAdi ( 256-10) gAthA sugamatvena vRttau na vivRtA, tatra caudasadugaM ceti pAThastatra dvau vArau caturdazeti draSTavyaM / 'vartanAdilakSaNa'iti (257-6), vartanA-dravyasthitiH AdizabdAtpratikSaNabhAvI pariNAmaH / 'ekaH kAlazabdaHprAgi'ti ( 257-9), 'uddese niddese ya' gAthAyAM / 'devaskandhAde'riti (257-15), sacetanasya-devAdeH acetanasya-yaNukaskandhAdeH athavA 'cetanasyetyAdi' pUrva samastaM padaM atra tu cetanamityatrApi SaSThI draSTavyA, tato vyastaM padadvayamiti puurvvyaakhyaanaadbhedH| 'athavA dravyaM tu tadeve'ti (257-17 ), 'kAlazcetyeke' (tattvA018 a0 5 sU0 38) itivacanAdekIyamatena kAlasyAbhAvAditi bhAvaH / 'vartanAdimayo yathAyuSkakAla' iti (258-4), nanu ca dravyakAlo'pi vartanAdimaya evoktastatkathaM na saGkIrNatA ?, satyaM, kintu sa dravyANAM sAmAnyena ayaM tvAyuSa iti Jain Educatio n al Searww.jainelibrary.org
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNa vizeSaH / atha sAmAcArI vyAkhyAyate,-'kAle-kAlaviSayA sAmAcArIti' (259-6), iyaM sarvA'pIcchAkArAdikA icchAdikA sAmAcArI kAlaviSayA-prastAvaniyatA kasyAzcitkasmiMzcitprastAve kriyamANatvAt / 'apizcazabdArtha' iti (259-12), sAmAcArI 'tatthavi icchAkAro' ( 259) ityayamapizabdazcazabdArthe, sa cAnuktaM samuccinoti, tatazca yadyabhyarthayeta paraM anabhyarthito dU vA tasya kazcitkiJcitkuryAditIcchAkArasya viSayadvayaM darzitaM, cazabdasamuccitastvaparo'pi viSayaH'ahavA sayaM karantaM' ityAdinA (260-13) darzayiSyata ityayamatra bhaavaarthH| 'egassa sAhussa la ddhI asthi'tti (262-4), bhaktapAnalAbhava-5 strasIvanAdilakSaNA, 'evaM ceva virAheti'tti (262-9) evameva labdhirvidrAsyati akRtkaarytvaaditybhipraayH| kuTIbRhattarA paDAlI-laghutarakuTIti (262-11) / 'sohiyA vatti' (262-13), suhRdbhUtA-snigdhA svajanabhUtA 'AdesAdiappaDitappaNe tyAdi (263-1), AdezaH-prAghUrNakaH tasya taptyA, yadA hyAcAryo bhaktapAnAdyAnayanavastrasIvanAdiSu vyagro bhavati tadA doSAnAha-'muttatthesu a' gAhA (263-2), sUtrArthayoracintanaM AdezaH-prAghUrNa-14 kastasya svAgataM na kazcitkaroti, vRddhazikSakaglAnakSapakAdInAM ca na kazcittaptiM karoti, yadi tvAcAryo vaiyAvRttyavyagro na bhavati tatastAn parataH svato vA upacaratyeva / 'vAle'tti (263-2), vyAla:-sarpastena yadi kazcitsaMyato dazyate tadA pAnakAdyAnayanAya gate sUrau tadupacArajJAbhAvAtkastamupacarati?, evaM vRttAvapi yaduktaM 'bAle sappabhae' tadanantaroktavidhinaiva vyAkhyeyaM / 'iDDhImAI aNiDiya'tti ( 263-2), Rddhimati-sAmAnye sArthavAhAdI AdizabdAdrAjAmAtyAdI vAdini ca samAyAte saugatAdau yo doSo-lAghavalakSaNaH sa vRttikAreNaivoktaH anRddhimatastu vratAdyartha samAyAtasya AcAryamapi RESEARCLEARS Jain Education 12 lnal For Privale & Personal use only M r.jainelibrary.org
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaiyAvRttye niyuktaM dRSTvA vipariNAmAdayo doSA iti gaathaarthH| 'prAguktaM duSkRtakAraNa'miti (263-23 ), asyA eva gAthAyAH prathamapAde 'jaM dukkaDaMti micche'tyanena ydupaattmityrthH| 'sambaddha eva grantha' iti (263-24), yathAsyA gAthAyAH paryante paThyate tathaiveha yojyate, dvitIyavyAkhyAne tu mithyAzabdasya pUrvanipAtaH kariSyata iti bhAvaH / 'na hyasAvapyavazyaM karttavye'tyAdi (265-17), ayamabhiprAyaH-kRtanaSedhikIko'pi avazyaMkartavyavyApArAn karotyeva kRtAvazyakIko'pi tAneva karotIti kathaM naikArthateti / 'zeSakAlamapI'tyAdi (266-4), sthAnasthitasyApi sadanuSThAnavyAvRttasyAvazyakI draSTavyetyarthaH / 'athavA cetayata ityAdi (266-11), nanu pUrva zayanamanubhavatIti vyAkhyAtaM atra tu karotIti vyAkhyAyate, zayyAkaraNaM ca nAvazyamanubhavata eva, hastagRhItasaMstArakasyApi tadupacAradarzanAttatkathamasya: vyAkhyAnasya pUrvasmAnna bheda ityAzaGkayAha-zayanakriyA'mityAdi (266-11), 'pratikramaNAcazeSe'tyAdi(266-13), zayyAM sthAnaM ca yatra cetayate tatra sthAne naiSedhikI bhavatIti sambandhaH, kathambhUtaH sannityAha-'pratikramaNe'tyAdi, kathambhUte sthAne ? ityAha-evaMvidhe'tyAdi-evaMvidhAvazyakakaraNagurvanujJArUpA yatInAM yA sthitikriyA tayA viziSTe, idaM tu yateH sambhavadapi vizeSaNamupacArataH sthAnasyoktam / 'anene tyAdi (266-17), anena 'egaggassa pasaMtasse'. PI(265-20 ) tyAdinA granthena mUlagAthAyAH 'AvassiiM ca nito' (265-10) etallakSaNAyAH, 'etAvaditi | 31(266-18), uktapAdatrayaM vyAkhyAtamiti yogaH, kiM kRtvA ?-sthitirUpanaSedhikIpratipAdanamadhikRtya, kathambhUtaM tatprati-13 tapAdanaM ?-vyaJjanaM-zabdastadbhede nibandhana-kAraNaM, etaduktaM bhavati-gamanarUpA pUrva tAvadAvazyakI pratipAditaiva, yadA tvanantaraM A07 Jain Educat i onal Tww.jainelibrary.org
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM USISUSTUSTUSRASRO senaM ThANaM ca jahiM'ityAdinA sthitirUpA naiSedhikI pratipAdyate tadA'sau vyaJjanabhedanibandhanaM bhavatyeva, gamanasthiti-15 |icchAdikA rUpasya bhedasya vyaJjanabhedanibandhanatvAt, 'zayyaiva naiSedhikItyAdi (266-24), zayyA-vasatiH sA ca niSidhyante sAmAcArI tasyAM pravizadbhirbahiH saMjAtAticArA iti kRtvA naiSedhikItyucyate, tasyAM zayyAnaSedhikyAM bahistAtpravizan sAdhuH zeSasAjAdhUna prati brUte-bhoH sAdhavaH zayyAnaSedhikyAM yadAgamanaM tatpratyabhimukho'haM, kayA yadAgamanaM ?-'naSedhikyA' naiSedhikI zabdena cehopacArAniSiddhAtmanaH sambandhi zarIramucyate ataH zarIreNAgamanaM pratyabhimukho'haM, saMvRtagAtrairbhavadbhirbhAvyamityuktvA'vazyakarttavyasaMyamavyApAraparipAlanAya vasatau pravizati, AvazyikyAmapyavazyakarttavyayogA eva kriyanta ityekArthatA / 'athave'tyAdi (267-8), nanu pUrvArddhanApi niyamaniSiddha AvazyakayuktaH evetyuktamuttarAddhe'pi tadeva tatko'tra vizeSaH ?, satya-kintUttarArddha niSiddhAtmA'pItyatra apizabdAkSiptaM pakSAntaraM draSTavyaM, kinnu tad ?, ucyate, AvazyikI tAvadAvazyakayuktasyaiva bhavati, niSiddhAtmA'pItthambhUta eva, pUrvArddha tvayamevArtho vyatyayenokta iti bhedH| tatrA''stAMtAvagRhasthopasampaditi (267-21), upari vakSyamANatvAdityabhiprAyaH / 'gAthAdvayaM nigaMdasiddhameveti (268-15), atra sArddhagAthayA vartanAsandhanAgrahaNasvarUpamuktaM, dvitIyagAthApazcAddhena tu prasaGgAd arthagrahaNavidhimabhidhitsuruttaragranthasambandhanAyAha-arthagrahaNe prAya eSaH-vakSyamANo 'majaNanisijje (268-17) tyAdiko vidhirbhavati jJAtavyaH, prAyo // 37 // grahaNAtsUtramapi pramArjitabhUmAvadhyetavyamityAdi sUtragatamapi kazcidvidhi sUcayati / adhikRtavidhiH-vyAkhyAvidhistatpratipAdanArtha 'majaNaniseje tyAdi dvAragAthA (268-17), asyA vyAkhyA-pramArjanaM niSadyAH-akSAH vyAkhyAkatuH kRti Jan Educational For Private Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ , gurau paritoSo jAya, etacca svayameva sapA 14), pratyuccAraNaM pratyacA karma vighnopazAntaye anuyogArambhAya kAyotsagrgo yazca vyAkhyAvasAne cintanikAM kArayati sa iha jyeSTho vivakSitaH tasmai yadvandanakaM eteSAM pratyekaM vidhirvaktavyaH, Aha-nanu jyeSThaH kiM paryAyeNa uta laghurapi vyAkhyAlabdhisampanno bhASaka iha jyeSTha ityAzaGkayAha-bhASamANa iha jyeSTho na paryAyato'tastaM laghumapi bhASakaM vandadhvam , etacca svayameva saprapaJcaM vakSyatIti gAthArthaH / 'guruparitoSajAtene'ti ( 269-8), gurau paritoSo jAto'syeti vigrahaH / 'pratyuccArakazravaNasyeti (269-14 ), pratyuccAraNaM pratyuccAraH-cintanikA tadrUpazravaNasyAbhAvAditi / 'anyabhAvAdiparigraha' iti(270-17)etaduktaM bhavati-yadi svagacche anyasya vaiyAvRttyakartuH sAdhorbhAvaH-sattA bhavati tadApyanyatra gacchati, svagacche anyenaiva sAdhunA vaiyAvRttyakaraNAt / tathA 'nApUrayannityAdi ( 271-17), apUrayanneva yadA vartate tadaiva sAraNA visaggo vA ityevaM na iti yogH| sAmAcArI smaaptaa| atha ajjhavasANaM 'sAvi taM paloyaMtI'tyAdi (272-14), yAvadeSA niSiddhApi na tiSThati tAvadasau tathaiva tAmudakaM prakSipantIM vihAya gatastataH sA 'tAhe payoyatteti'tti tAvatpravartitavatI bhUmau karakeNodakamiti gamyate yAvadasau adRzyo jAtaH, 'oyalla'tti mRtA / 'mokkhANAsAsayAdosa'tti (274-13),yadi karmopakramyate aprAptakAlamapi taryuktanItyA'kRtAgamakRtanAzau prApnutaH tatazca mokSe'pyanAzvAsaH, akRtasyApi siddhAnAM karmaNa AgamanaprasaGgAtsaMsAraprApteH kRtanAzAcca sarvasaMsAriNAM muktiprApteritibhAvaH, uttaramAha-'nahI'tyAdi, agnikarogo-bhasmaka vyaadhiH| anye tu dvitIyabhaGga ityAdi (276-3), siddhAnAmapi cAritrAdyabhyupagamAditi bhaavH| bIyaM dutIyAIe' gAhA (276-7), asyA vyAkhyA-dvitIyaM tathA vyAdIMstyAdIMzca bhaGgAn varjayitvA zeSA bhaGgA yathAkrama audayikaaupazamikakSAyi Jain Educationa tional For Privale & Personal use only O ww.jainelibrary.org
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hArika TIppaNaM pakramaH // 38 // kabhAveSu draSTavyAH,'bItayaM sese'tti zeSe-kSAyopaza mikapAriNAmikabhAvadvaye dvitIyavarjAstrayastrayobhaGgA bhavanti,eteSAMbhaGgAnAM addhAkAlo viSayamAha-'bhavamicche'tyAdi (276-8), ayamatra bhAvArthaH-iha sAdiHsaparyavasAna iti prathamo bhaGgaH sAdiraparyavasAna iti dvitIyaHanAdiH saparyavasAna iti tRtIyaH anAdiraparyavasAna iti caturthaH, tatra dvitIyaM varjayitvA zeSAstraya audayike bhavanti, eteSAM ca viSayaH prathamabhaGgasya bhavonArakAdiH, zeSabhaGgadvayasya tu vRttikAroktanItyA viSayo mithyAtvaM, aupazamike tu vyAdibhi. varjitairAdya evAvaziSyate, tasya ca viSayaH samyaktvaM, kSAyikasya tu vyAdibhirvarjitairAdyabhaGgadvayamavaziSyate, tayozca yathAsaGkhyaM vRttikRduktanItyA caraNaM samyaktvaM ca viSayaH, kSAyopazamike tu dvitIyavarjAstrayo bhaGgAbhavanti, tatra prathamabhaGgasya catvAri jJAnAni viSayaH zeSabhaGgadvayasyoktanItyA 'iyara'tti ajJAnaM viSayaH, pAriNAmike tu dvitIyavarjAstrayo bhaGgAH, teSAM yathA-12 savayaM paramANvAdayo bhavyatvaM ca viSaya iti gaathaarthH| tasyAddhAkAlakharUpatvAditi (276-13), pramANakAlo hi divasarAtrilakSaNo'ddhAparyAya eva paryAyazca bhAva eveti bhAvArthaH / 'gataM mUladvAragArthe'tyAdi (276-21), nanu hai 'paMthaM kira desittA'ityAdinA yAvadgaNadharavaktavyatA samAptA tAvanmahAvIralakSaNasya gaNadharalakSaNasya ca dravyasya mithyAdatvAdibhyo nirgamaM pratipAdayatA dravyanirgamaH samarthito bhavati, kSetrakAlabhAvarUpastu nirgamo'dyApyavyAkhyAta eva, tatazca18 tasmin tRtIye dvAre'samApte kimiti 'uddese nise ya niggame tyAdimUladvAragAthAyAzcaturthapaJcamadvArarUpI kSetrakAlI vyAkhyAtAvityAzaGkayAha-'iha ca kSetrakAle'tyAdi, ka nirgamAGgatA kSetrAdInAM vyAkhyAteti ceducyate-"nAmaM ThavaNA 4. // 38 // davie khette kAle taheva bhAve a / eso u niggamassA nikkhevo chabiho hoi" (145 )tti asyAM gAthAyAM, ayaM cAtra ACCORRECEER Jain Education For Privale & Personal use only Sr.jainelibrary.org
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education bhAvArtha:- iha nirgamAntargatau kSetrakAlau sAmAnyau, sarvasyApi vastuno nirgame vicArye'nayoravatArAt, mUladvAragAthAntargatau ca kSetrakAlau prastutasAmAyikaviSayatvena mahasenavanaprathamapauruSIrUpatvAdvizeSarUpau vizeSe ca jyAkhyAte sAmAnyaM vyAkhyAtameva bhavatIti prastutAvapi nirgamAntargatau kSetrakAlI vihAya vizeSarUpatvAnmUlagAthApratibaddhau vyAkhyAtavAn sUriH, tadvyAkhyAne ca sAmAnyarUpanirgamAntargatakSetra kAlavyAkhyA kRtaiva bhavati, evaM ca lAghavasiddhiH syAd ato nAma sthApanAdravyarUpo nirgamaH pUrva vyAkhyAtaH kSetrakAlau tUktanItyA vyAkhyAtau, ato bhAvanirgama evAvaziSyate, tami dAnIM vyAkhyAnayati, syAdetad - yathA - mUlagAthAntargata kSetrakAlayoH prastutasAmAyikaviSayatvena vizeSarUpatA tathA nirga masyApi kasmAnneSyate ?, tasyApi tadviSayatvAnmUladvAragAthApaThitatvAt tadayuktaM, abhiprAyAparijJAnAd, bhAvanirgama eva | hyatra prastuta sAmAyikaviSayatayA'bhipreto dravyAdInAM tu tadupakAritvamAtrAdeva nirgamAntargatatA amukhyaiva, tathA ca tasyAmeva nirgamapratipAdakagAthAyAM vRttikRtoktam - atra tvadhikAraH prazastabhAvanirgamamAtreNaiva zeSairapi nirgamAGgatvAditi, tasmAnmukhyatayA prastutasAmAyika viSayatvAnnirgamAntargata kSetrakAlayoH sAmAnyarUpataiveti yadyevaM bhAvanirgamo'pi tarhi neha vaktavyo yato nirgamapratipAdakagAthAyAM bhAvanirgamo bhAvapuruSa evAbhipretaH, tathA ca tatra vRttikAreNoktam-iha ca kSetraM mahasenavanaM kAlaH prathamapauruSIlakSaNo bhAvazca bhAvapuruSa iti, sa ca bhAvapuruSo 'dabAbhilAvacindhe' ityAdi gAthAyAM vakSyati / 'athavA bhAvetti-bhAvanirgamaprarUpaNA yAmadhikRtAyA 'mityAdi ( 277-18 ), bhavatA'pi coktaM kSetra - kAlapuruSANAM nirgamAGgatA vyAkhyAtaiva, na punaridaM tvayA'pyuktaM - kSetrakAlabhAvAnAM nirgamAGgatA pratipAditaiveti, tadevaM
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM bhAvanirgamapratipAdanamihAsaGgatameva, satyaM, kintu nirgamapratipAdakagAthAyAM yaduktaM bhAvazca bhAvapuruSa iti, atra tu yadA 3 bhAvanirgamaH bhAvena kSAyikAdinA upalakSitaH puruSo bhAvapuruSaH iti vyutpattiH kriyate tadA 'khaiyammi vaTTamANassa niggaya'mityA lakSaNadvAraM |dinA kSAyikabhAvopalakSitamahAvIralakSaNapuruSAnnirgatamidaM sAmAyikamityAdiprarUpaNaM na kiJcidvirudhyate, yadA tu bhAvapuruSa iti zuddhapuruSa iti vyAkhyAyate tadA 'davAbhilAvacindhe ityAdigAthApratipAdita eva bhAvapuruSa iti na doSaH, idaM cAtra puruSadvayamapyabhipretaM lakSyate, 'khaiyammi vaTTamANasse'tyAdigAthopanyAsAda davAbhilAvetyAdivakSyamANatvAccetyalaM prasaGgena, atra ca nirgamadvAravyAcikhyAsayetyasyAnantaraM kvacidAhazabdasya pATho dRzyate sa cAzuddha eva lakSyate / 'tantusaMyoge'tyAdi (278-10), tantusaMyogA asamavAyina iti yogaH, paTasyeti gamyate, hetumAha-paTAkhyaM yatkAryarUpaM tantvapekSayA dravyAntaraM tasmAdUravartitvAd, etadapi kuta ityAha-kAraNaM yattanturUpaM dravyAntaraM ca tat paTApekSayA, taddharmatvAtsaMyogAnAM, yo hyanyadharmaH so'nyasya dUrata eva bhavati, saMyogAzca vyAditantumIlanarUpAstantudharmatvAtsaTAkhyakAryasya dUravartina itysmvaayikaarnnruupaaH| 'nirvayaM cetyAdikArikA (278-17), asyA vyAkhyA-nirvartya vikArya prApyaM vA yathAkramaM odanakASThabhAskarAdikaM vastu kriyAphalaM 'karturIpsitaM' (pA-1-4-49) kriyAviSayatveneSTamityarthaH tatkarma bhavatIti yogaH, kathambhUtaM ?-dRSTAdRSTasaMskAraM nirvatyai vikArye vA kaTAdikarmaNi zalAkAracanAdiH kazcid dRzyate saMskAro na prApye AdityaM pazyatItyAdAviti taddaSTAdRSTasaMskAra, anayA ca kArikayA nirvartanAdikriyAviSayatveneSTameva kamma // 39 // bhavatIti pratipAditamiti prakRte upanyastA / 'tathA sampradAnamityAdi (278-18), kumbhakArAdinA niSpadyamA dravyAntaraM tasmAdaraso'nyasya dUrakha vayasyAdikArikA (206pA-44-49) Jain Educational For Private Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ nasya ghaTasya sampradAna-janapadastasya janapadalakSaNasya sampradAnasya karmaNA-kAryeNa ghaTalakSaNena karaNabhUtenAbhipretatvAd-| ditsayA vyAptatvAd, yadi nAma ghaTaditsayA janapadalakSaNaM sampradAnaM vyAptaM tathApi kathaM janapadalakSaNasya sampradAnasya ghaTaM prati kAraNatA ityAha-taM sampradAnavizeSamantareNa tasya ghaTasyAbhAvAt (278-19), yadi hi nirvartyaghaTo yasmai dAtavyaH sa eva janapadAdirna syAttarhi ghaTasyAkaraNameva zreyaH, ato ghaTakriyA'nyathAnupapatteH kAraNameva sampradAnaM, prayogazcAtra-yo yamantareNa na saMbhavati sa tasya kAraNaM, yathA ghaTasya mRtpiNDo, na ca bhavati kartRkaraNakarmasampradAnApAdAnAdhikaraNakArakaSaTkAntargataikatarasyApyabhAve ghaTAdi kAryajAtaM, tasmAtpaNNAmapi kArakANAM kArya prati kaarnntaa'bhyupgntvyaa| 'matizrute tvi'tyAdi ( 280-26), bAhyaliGgarUpaM yadindriyalakSaNaM kAraNaM tadapekSaNAtparokSatvena viziSTapratyayatvAbhAvAnnaitayorgrahaNamiti bhAvaH, avadhyAdInAM bhavati pratyakSatA'nayornetyatra kA yuktirityAdyatra bahuvaktavyaM / 'yoIyori'tyAdi (281-14), yatra pUrva vizeSaNamuccArya tato vizeSyamuccAryate sA AnukUlyena gamanAdgatirucyate vyatyayoccAraNe tvAgatiH etAbhyAM ca jIvAdipadArthasvarUpaM lakSyate-vicAryate itikRtvA lakSaNamete bhvtH| 'rUvI ghaDotti gAhA (281-22), 'nIlotpalaM ceti, cazabdo'pyarthe tasya ca vyavahitaH sambandhaH, tatazca na kevalamiha siddhAnte, loke'pi vikalpaniyamAdayo bhaGgAH pUrvapadavyAhatAdisvarUpA bhaNitA iti yogaH, vikalpe-ekasmin pakSe niyamo yasya sa vikalpaniyamaH sa AdiryeSAM ubhayAniyamobhayaniyamAnAM te tathA, tatra rUpI ghaTa iti pUrvapadavyAhataH, kathamiti ceducyate-ghaTo rUpyeva, rUpI punarghaTaH paTo vA bhavati, evaM zeSabhaGgeSvapi bhAvanA kAryA, cUto druma ityuttarapadavyAhataH, nIlotpalamityubhayapadavyAhataH, CO Jain EducationDEtional For Privale & Personal use only KIMw.jainelibrary.org
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hArika TIppaNaM kArakapaTU kAraNatA nilayanAdi nAnayava0 // 40 // jIvaH sacetana ityubhayapadAvyAhataH, atrAdyau vikalpaniyamau tRtIya ubhayAniyamaH caturthastUbhayaniyama iti gAthArthaH / dravyato nAnAtA darzitA kSetrakAlabhAvanAnAtAM tvatidizannAha-'evamekAdipradeze tyAdi (282-1), tatra kSetratastadravyanAnAtA-ekapradezAvagADhAnAM parasparato bhinnatA anyadravyanAnAtAtvekapradezAvagADhasya dvipradezAvagADhAdibhyo bhinnatA kAlatastadrvyanAnAtA-ekasamayasthitInAM parasparato bhinnatA anyadravyanAnAtA tvekasamayasthitikasya dvisamayasthitikAdibhyo bhinnatA, bhAvatastadravyanAnAtA ekaguNakAlakAnAM parasparato bhinnatA, anyadravyanAnAtA tvekaguNakAlakasya dviguNakAlakAdibhyo bhinnateti bhAvanA'tra drssttvyaa| bhomasumiNagAhA (282-3) bhauma-bhUkampAdi svapnaH pratItaH AntarikSaM-gandharva nagarAdi divyaM-vyantarAdikRtamaTTahAsAdi AGga-ziraHsphuraNAdi svaranimittaM tu 'sajaM ravai mayUro'ityAdilakSaNaM strIpuruSAdInAM sAmudrikapratipAditaM vyaJjana-maSatilakAdi, etaccASTaprakAramapi lakSaNaM bhavati anenApi zubhAzubhasya lakSyamANa tvAditi / 'tathA lakSaNamida'miti ( 282-13), tathAzabdo dravyalakSaNApekSo yathA'nantaroktaM dravyalakSaNaM tathA bhAvePlspi lakSaNaM idamiti, yadvRttAvuktaM tathA 'bhAvAnAmaudayikAdInA'mityAdinA, etacca cetasi vyavasthitamidamA vyapadizati niyuktikRd, ata eva ca 'ahavAvi bhAvalakkhaNa'mityatra athavAzabda upapanno bhavati, anyathA hi pUrva pakSAntarasya bhAvalakSaNe darzitatvAnnirarthaka eva syAditi / 'nilayanaprasthake'tyAdi (283-10), tatra nilayanaM vasanamityanAntaraM, tadRSTAnto yathA-kazcitkenacitpRSTaH kva vasati bhavAn ?, sa prAha-loke tatrApi jambUdvIpe tatrApi bharatakSetre tatrApi madhyamakhaNDe tatrApyekasminjanapade nagare gRhe ityAdInsarvAnapi vikalpAnnaigama icchati, prasthako-dhAnyamAnavizeSastadRSTAnto yathA // 40 // 6 0- Jan Educa
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ tayogyaM kASThaM vRkSAvasthAyAmapi tadanukIrtikaM skandhe kRtaM gRhamAnItamityAdi sarvAsvapyavasthAsu naigamaH prasthakamicchati, grAmodAharaNaM yathA-vivakSitagrAmavAstavyapradhAnakatipayapuruSadarzane'pi grAmo'sAvitIcchati naigmH| "bhamarAi gAhA'(283-24), iha bhramarakokilAdiH kRSNatayopalabhyamAno'pi nizcayamatena paJcavarNaH, zeSavarNacatuSTayaM hi nyagbhUtatvAttatra na dRzyate na punarnAstIti pratipadyate'sau, tathA prajJapti:-"bhamare NaM bhaMte !kaivaNNe kaigaMdhe kairase, kaiphAse?, gotamA6 itthaM do nayA kajaMti, taMjahA-nicchayanae ya vAvahAriyanae a, vAvahArianayarasa kAlae bhamare, nicchayanayassa paMcavaNNe 8 | dugaMdhe paMcarase aTThaphAse ityAdi,evaM nIlalohitapItazuklatayA vyavahArato'vagateSvapi vastuSu nizcayataH paJcavarNatA'vagantavyA, tadevaM bhramarAdau nizcayanayamatena paJcavarNe nizcite sati vyavahArasya ko nizcayArtha ityAha-'so viNicchayatthotti (283-25), sa vinizcayArtha iti jJeyaH, ka ityAha-yattadornityAbhisambandhAccheSavarNeSu satsvapi yaH kRSNo'yamityA-18 hai dirUpo vinizcayaH samutpadyata iti gamyate, 'jammi vA jaNavayassa atthe'ti,vinizcaya itIhApi sambadhyate, tatazca yasminvA, sakasmiMzcidarthe janapadasya-gopAlAGganAdirUpasya nAmasthApanAdravyabhAvAnAmanyatararUpeNa atItAnAgatavartamAnAnyatararUpeNa vA nizcayaH samutsadyate sa vinizcayArthaH, kimuktaM bhavatIti tAtparyArthamAha-'jo gejjho'tti, anyeSu satsvapi bahuSvazeSagopAlAGganAdijanapadasyodbhUtazaktitayA yo grAhyo'zaH sa vinizcayArthaH tadartha vrajati vyavahAra iti gaathaarthH| yasminnevAMze janapa|dasya nizcayo bhavati kimityasau tameva gamayati sato'pi zeSAMzAnmuJcatItyAha-bahutarautti ya'ityAdi, sa eva bahutarAMzo yatra janapadasya nizcaya utpadyata iti tamevAMzaM gamayati-vyavahArapathamavatArayati,yeSu tvaMzeSu lokasya nizcayo na bhavati COCCASRANASSCREASANCHAR Jain Educationpornational X Niww.jainelibrary.org
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava. hAri0 TIppaNaM nayAdhikAra: // 41 // SASSOCIEOCOMSANGACANCSC tAnsato'pi muzcati vyavahAronayaH,kiM kurvan ? loka-lokavyavahAramicchan , kayA?-saMvyavahAraparatayA, saMvyavahArasvarUpatvAdeva tasyeti gaathaarthH| 'prati prati votpannamiti (284-3), ekaikaM svAminamAzrityotsannaM, etadevAha-'bhinnavyaktI'tyAdi, bhinnA vyaktayaH-svAminyo yasya tattathAbhUtaM, RjusUtro hi vartamAnakSaNabhAvyeva vastvicchati tadapi bhinnavyaktisvAmikaM, tanmatena hi yaddevadattasya vittaM tad yajJadattasyAvittameva, tadapekSayA vittakAryAkAraNAd, yajJadattasyApi yadvittaM taddevadattasyApyavittameva tata eva hetoH, tasmAdvayorapi vittayobhinnasvAmyapekSayaiva vittatvamiti bhinnavyaktisvAmitA |'RjusuutrH Rjuzruto veti ( 284-4), zabdadvayasya yathAkrama vyutpattimAha-tatra Rju-vartamAna'mityAdi / 'nAmasthApanAdravyaviraheNa samAna liGgavacane'tyAdi (284-10), liGgaM ca vacanazca liGgavacane samAne liGgavacane yeSAM te ca te paryAyadhvanayazca-indraH zakraH purandara ityAdayastadvAcyatvena ca, tadanenAtikrAntavakSyamANanayadvayAdbhinnatA'sya sUcitA,atikrAntanayo hi nAmAdicaturvidhamapi bhinnaliGgavacanaparyAyadhvanivAcyameva ca vastvicchati ayaM tu bhAvarUpameva samAnaliGgava-|| canaparyAyadhvanivAcyameva ca tadicchatItyanayorbhedaH, vakSyamANastvekasminvastunyeka eva dhvaniH pravartate na samAnaliGgavacanA api bahava ityabhimasyate, ato nayadvayAdapyasya bhinnatA, evamanyeSvapi nayeSu vizeSaNAni yathAsambhavaM pUrvottaranayabhinnatAsUcakatvena draSTavyAni / 'tasyArthaparigrahAdi'tyAdi ( 284-11), tasya-prAdhAnyenAGgIkRtazabdasya vAcyatvena sambandhI yo'rtho ghaTAdilakSaNastaM parigRhNAti, nayo-jJAnavizeSa ityupacArAtso'pi jJAnasvarUpo nayaH zabda ityucyate / 'na ca bhinne'-18 tyAdi (284-12), nanu bhinnavacanatvAdekatvAbhAve kuTavRkSavadityudAharaNamasaGgataM kuTazca vRkSazca kuTavRkSau tAviva kuTa // 41 // Jain Education inte For Privale & Personal use only HDapelibrary.org
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio vRkSavaditi, na hyatra kvacidvacanabhedo'sti, satyaM, syAdetad- yadyekavacanAntapadadvayasyAtra samAso'bhipretaH syAt kintu kuTazca / vRkSau ceti samasya vatiH kriyata ityasti vacanabhedaH, nanu bhavatvevaM tathApyayuktamidamudAharaNaM, nahyatra vacanAbhede'pi kuTavRkSazabdayoH paryAyatA yujyate bhinnajAtIyavastuvAcakatvAt, tathAhi -- kuTazabdena ghaTa ucyate vRkSazabdena tu zAkhAdimAnpadArthaH tatkuto vacanAbhede'pyanayoH paryAyazabdatA, naivaM bhinnajAtIyavastuvAcitvAdityasyAsiddhatvAd, yataH kau - pRthavyAmaTatIti vyutpatteH kuTazabdena vRkSa evAtra vivakSita ityanayoH paryAyazabdatA, kvacittu kUTavRkSavaditi pAThastatra nirvivAdaM kUTazabdena vRkSa evAbhidhIyata iti, asmAkaM tAvadayaM sampradAyaH, sudhiyA tvanyathApi bhAvyamiti / 'na sthAnabharaNakriyA' miti ( 284 - 23), sthAnasthasyaiva bharaNakriyA sthAnabharaNakriyA tAM na vizeSayatItyarthaH, yadA sthAnasthita eva jalAdinA bhriyate tadA ghaTo na bhavati kintu yoSinmastakArUDho jalAharaNaceSTAM kurvanneveti bhAvArthaH / samAptA nayAH / 'tadvyatirekeNe' tyAdi ( 285 - 7 ), sUtrArthopanibaddhavastuvyatirekeNApyarthasambhavAdityarthaH, na hyabhilApyavastUni sarvANyapi sUtre nibaddhAni, taduktaM - "paNNavaNijA bhAvA anaMtabhAgo u aNabhilappANaM / pannavaNijjANaM puNa anaMtabhAgo suanibaddho // 1 // " ataH sUtrAnibaddhavastvapekSayA yukto'dhyAhAra iti 'vistareNeti vizeSayati, 'virodhAvirodhe 'tyAdi ( 285 - 21), naigamasya vizepAnabhyupagacchataH saGgraheNa saha virodhaH, sAmAnyAbhyupagamena tvavirodhaH, vyavahArasyApi RjusUtreNa sArddha vizeSAbhyupagame'vi| rodho'kSaNikavastvabhyupagamena tu virodha ityAdiko yo'sau nayAnAM parasparaM virodhAvirodhasambhavavizeSaH sa Adiryasya | zeSanayavaktavyatAvistarasya tena virodhAvirodhasaMbhavAvizeSAdinA vistareNa nayAnAmapRthaktve samavatAra AsIdityarthaH / ito TSXI Donal *%* Key
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 - 0 20-5 hArika yatra tattathAbhUta / zabdaH patito bRhatvAcyA bahudivasayogyasUtra Ava0 vairakhAmivaktavyatA / 'annAhi mahilAhI tyAdi (289-13 ), nikaTagRhAdivartinIbhiranyastrIbhirasvAmimAtA'bhi-nayAdhikA hitA-enaM dAraka etasmai svabhatre sAdhuveSadhAriNe 'ubihehitti samarpaya 'tato kahiM nehiitti vainaM dAraka tvayA arpitamasauhAra vajrAdiTIppaNa dineSyati ? tato nirgatikatvAttvAmeva pratipatsyata iti bhAvaH / 'ahodhAraM ti ( 291-3), ahaH sarvamapi vyApya dhArA-dU caritaM // 42 // toyabinduparamparAlakSaNA yatra tattathAbhUtaM / 'entagapI tyAdi eyaMtagaMpi vR0(291-14), AgacchantamapyAlApakamudghoSayannAste / 'saddapaDiyaMti ( 292-1), zabdaH patito bRhatvAdvyApitayA sarvadikSu yasyAM sA tathA, bRhacchabdena naiSedhikI |cakrurityarthaH / 'ussArakappo'tti ( 292-13), yatraikasminneva dine bahudivasayogyasUtrasya vAcanA dIyate sa utsArakalpaH / 'ammoga iyAe'tti (293-15), abhimukho nirgata ityarthaH / 'taDiutti ( 295-12), abhidhAnametattasya / 'tubbhe gaheha'tti ( 295-13), grathayata tAvatpuSpANi yUyamityarthaH // ita AryarakSitacaritaM-tehiM pArado'tti (295-13), rAjA svalpaparivAra AsIdevena ca pUrvameva bahavastApasA vikurvitA AsannitibhAvaH / 'taMpI'ti (300-12), tasya gRhaM vadanaM-toraNamAlA 'aggheNa'tti ( 300-13 ), akSatapAtravastrAdinA 'pajeNaM ti prazastakusumamizrajalAdinA 'tevi suviNaya'mityAdi, (302-9) yathA-vairasvAminyadhyayanArthamAgate bhadraguptAcAryAH kSIrabhRtanijapatanahakamAgantukena pItaM dadRzustathA vairasvAmyapi svapnamadrAkSIt , kevalaM tena kiJciduddharitaM kSIraM dRSTaM yathA ca bhadra // 42 // guptAcAryaiH svapnArthaH pariNamitastathA ebhirpiityrthH| 'ajavairA bhaNaMtI'tyAdi (302-14 ) vairasvAminA AryarakSita uktaH-kuru tvaM, kimityAha-'jaitaM'ti, nanu javikaM kimucyata ityAha-'eaMparikammaM eyarasa'ti yathA zrIdharAdi Jain Education na Rrjainelibrary.org
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ CASSESSMS pATyAH saGkalanAdIni parikANi tathA javikAnyapyetasya dazamapUrvasya parikarmabhUtAni, tatazca javikalakSaNaparikarmazrutAdhyayanaM kuru yena dazamapUrvAdhyayanayogyo bhavasItyarthaH / 'ahigate'ti (304-8), adhigatajIvAditattvA cinteI'tyAdi sA zrAvikA cintayAmAsa-maivaM bhavatu yaduta vayamatra nagare UrjitaM-samAhAtmyaM jIvitvA tato 'dehabaliyAe'tti (304-9.), bhikSayA vRttiM kariSyAma iti / 'juyalaeNaM kuMDiyAi'tti ( 305-2), kuNDiyA nAma zaucArtha karapa-18 trikA tayA yugalakena ca-aDakacchAbandhayogyenaikenAdhaHparidhAnena dvitIyena tu prAvaraNena sArddha prvrjyaamnggiikromiityrthH| 'battIsaM sIsetyAdi ( 307-2), dvAtriMzanmodakalAbhanimittasUcitAH paramparayA yuSmatsantAnavyavasthApakA dvAtriMzacchiSyA bhaviSyantIti bhaavH| 'vaidisatti (307-12), ujjayinyAM, 'suttamaMDalIe'tti (308-8) sUtrapAThakayatimaNDalyAM / 'aisaya' gAhA 'sANuggaho' gAhA (308-14), atra ca dvitIyagAthAyAM kriyA, viSvak-pRthaga akArSIdAryarakSita iti prakramAdgamyate, kAn ?-anuyogAn-caraNakaraNAnuyogAdIn kena?-'kAliyasuaMca isibhAsiyAI ityAdi-IP gAthAvakSyamANazrutavibhAgena nayA~zca-naigamAdIn akArSIditi vartate, kathambhUtAn ?-suSchu nigRhito-vyAkhyAnirodhena channI-8 kRto vibhAgo yeSAM tA~stathAbhUtAn , kimartha?-sukhagrahaNAdinimittaM, AdizabdAd dhAraNAdiparigrahaH, etacca kRtavAn kathambhUtaH?-ziSyAn prati sAnugrahaH, kiM kRtvA ?-jJAtvA kSetramityanusvAro'lAkSaNikaH kSetrakAlAnubhAvaM AtmavyatiriktazeSapuruSA~zca matiH-arthagrahaNaviSayA medhA-sUtrAdhyayanaviSayA tAbhyAM parihINAn , kathambhUtaHsannetajjAnAtItyAha-zrutAtizaye 8 kRtopayoga iti gAthAdvayArthaH // evamanuyogapRthakaraNe nayAvibhAgakaraNe ca sAmAnyenokte'pi kAraNe punarapi nayAvibhA For Private Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM anuyogapArthakya // 43 // gakaraNe vizeSataH savistaraM kAraNamAha-savisayetyAdi gAthAdvayaM ( 308-14 ), asya vyAkhyA-iha ziSyAstrividhAH- kecittucchamatayo'pariNatajinavacanarahasyA apariNAmAH, pare tvekAntakriyApratipAdakAokanayamatavAsitAntaHkaraNA utsargamohitacetaso'tipariNAmAH, anye tu madhyasthavRttayaH pariNatajinavacasaH pariNAmA ityabhidhIyante, tatra ye apariNAmAste nayAnAM yaH svaH sva AtmIyo viSayo jJAnameva zreya ityAdistamazraddadhAnAH, ye tvatipariNAmAste'pi yadevaikena nayena jJAnaM pradhAnaM mutyaGgaM kriyA vetyAdi kiJciduktaM tadeva tanmAtraM pramANatayA gRhNanta ekAntanityAnityavastupratipAdakanayAnAM parasparaM virodhaM manvAnA mithyAtvaM mA gaman , ye'pi pariNAmA uktasvarUpAste yadyapi mithyAtvaM na gacchanti tathApi vistareNa nayairvyAkhyAyamAnairye sUkSmavicArAdayo bahavo bhedA bhavanti tAn grahItumazaktA bhaveyuriti matvA AryarakSitasUribhiH tataH kAlike ityupalakSaNatvAt sarvasminnapi zrute nayavibhAgo-vistaravyAkhyArUpo na kRtaH, tataH prabhRti niruddha ityarthaH, iti gAthAdvayArthaH ||'n skandhavad baddha miti ( 311-15), yathA'Nuskandho niviDapariNatirUpatayA'nyo'nyAvibhAgena baddho naivaM karmetyarthaH / nanu boTikA api nihnavA eva tatkimiti 'bahurayapaese'tyAdigAthAyAM bahuratajamAlItyAdigAthAddhaye ca tadupanyAso na kRtaH ?, vizeSaNArthakhaluzabdasUcitatvena prAgvyAkhyAtA eveti cet , naivaM, bahuratAdivat sAkSAkasmAnnopottAH?, satyaM, kintu ye dravyaliGgAdinA kizcitsAdRzyaM bibhrati ta evehopAdeyatvenAbhimatAH, ye tu dravyaliGga- to'pi bhinnA atIva visaMvAdino boTikAste bhinnadravyaliGgA mithyAdRSTayo bhedenevAgre vakSyante, yadyevaM nihnavaprabhavanagarapratipAdakadvAragAthAyAM kimiti tannagaropanyAsa ityAzaGyAha-vakSyamANabhinnadravye'tyAdi (312-6), yadi punariha 43 // Jain Education XMainalibrary.org
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ tannagarAdyupanyAso na syAt tadA tadvaktavyatAvasare dvAragAthAntaraM karttavyaM syAd , athaivaM brUyAt kRte'pyatra tannagarAdhupanyAse rahavIrapuraM nagaraM dIvagamujANa mityAdigAthAstadvaktavyatAvasare vakSyanta eva tatkimatra lAghavamiti?, yadyevaM bahuratAdinagarANAmapIhopanyAso'narthakastadvaktavyatAvasareSvapi savistaraM tannagarAdervakSyamANatvAd, vizeSavivaraNaM vakSyamANamiti ced atrApi tatsamAnamityalaM prapaJcena / 'mahAtavotIrappabha' ityAdi ( 318-2), rAjagRhAbahirvaibhAragirernikaTa-14 vattIM paJcadhanuHzatAyAmavistarajalAzayAbhidhAnavizeSo'yamiti bhAvaH / 'dRSTAnto'pi na sAdhanadharme tyAdi (322-2)jIvAtkarma na viyujyate ityAdI prayoge jIvasya svakIyadezA dRSTAntvenopanyastAsteSu ca yattvayA sAdhanatvenopanyastamanyo'-10 nyAvibhAgena yutatvaM-mIlanaM parasparaM bandha itiyAvat tanna siddhaM, na hi te jIvAdbhedena vyavasthitAH santo'nyataH kutazci | dAgatyAnyo'nyAvibhAgena sambadhyante, kuta ityAha-tAdrUpyeNa-ekatra piNDIbhUtatvena anAdisiddhattvAtteSAM, svapradezavat jIvAtkApyabhinnaM bhaviSyatItyAha-'bhinnaM cetyAdi ( 322-3) / yadazanAdi nihnavanimittaM kRtaM tatparityAge paribhoge vA bhAjyamitivyAkhyAdvayenoktaM, kathambhUtaM punastadazanAdIti darzayati-tatra bhAjyaM mUla'ityAdi (325-27), ayaM ca gAthAvayavaH pakSadvaye'pi samAna iti vyAkhyAdvayaM kRtvA pshcaadvivRtH|| samAptA nivAH ||'cturthsy ce'tyAdi ( 327-15), rUpANi-puttalikAdInyajIvAni rUpasahagatAni tu-sacetanakhyAdIni athavA nirbhUSaNAni-rUpANi bhUSaNAvRtAni tu-rUpasahagatAnyabhidhIyante / sa eva sAmAyikAdirguNa'ityAdi (327-23 ), paryAyAstikamatena hi dravyasyAvAstavatvAtsarve'pi padArthA guNarUpA eveti prasaGgataH zeSapadArthA api sAmAyikavad guNarUpAH setsyantIti sarvArthasAha *KAREERASACRACTIONS Jain Education internacional For Privale & Personal use only M
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai kamAdizabdaM nirdizati, ya eva dravyAstikena dravyatayA'bhyupagataH sa eva sAmAyikAdirarthaH paryAyAstikamatena guNaH, ayaJca Ava0 dravyaparyAhAri0 guNazabdo gAthAparyantAdAnIyAtra yojyate AvRttyA svasthAne'pi yokSyate, yuktimAha-yasmAt 'jIvassa esa guNotti vyaste- yAstiko TIppaNaM nApyanenAvayavena jIvasya guNo jIvaguNa iti SaSThItatpuruSasamAsaH sUcito draSTavyaH, tatazcetthaM prayogadvAreNa tAtparyamavaseyaM-iha yadevottarapadena tatpuruSasamAse pratipAdyate tadeva paramArthaH, tadyathA-tailadhArA, pratipAdyate ca jIvaguNa iti SaSThItatpuruSottarapa-13 // 44 // dena sAmAyikAdirguNaH tasmAtsa eva guNaH paramArthasan , na punastadatirikto jIvaH, tasya dhArAtiriktatailavat tatpuruSapUrvapadapratipAditatvenaupacArikatvAditibhAvaH / 'aparyAya ityAdi (328-12), yadyaparyAye parijJA nAsti tarhi ta eva paryAyA vastusanta eveti paryAyAstikenokte satyAha-'naca te paryAyA'ityAdi (328-13) / 'ekaikasye'tyAdi (328-27), tatra kSapakazreNiprapannasya caturvanantAnubandhiSu mithyAtvamizrapuJjadvaye ca kSapite samyaktvapuJjasyApi caramapudgalagrAsakSapaNo dyatasya vedakasamyaktvaM vijJeyaM, sadanuSThAnapravRttiM kArayatItivyutpatteH kArakasamyaktvaM sadanuSThAnavatAM cAritriNAM veditavyaM, rocayatyeva sadanuSThAnaM na tu kArayatIti rocakaM tattvaviratasamyagdRSTInAM, vyaJjakaM dIpakamityanAntaraM, etattu yaH svayaM mithyAdRSTirapi parebhyo jIvAdIn yathAvasthitAn vyanakti tasyAGgAramaIkAdeSTavyaM / nanu 'ajjhayaNapi ya tiviha' mityAdigAthAyAmadhyayanameva vyAkhyAsyate tatkathamucyate zrutasAmAyikaM vyAcikhyAsurityAzaGkayAha-tasyAdhyayanarUpatvAditi // 44 // 191(329-8), adhyayanaM zrutamityekArthamityarthaH / 'sAmprataM phaladarzanadvAreNe tyAdi ( 329-21), paro-mokSastadartha-17 6 miti vakSyamANaphalapradarzanadvAreNa 'asyeti sAmAyikasya karaNaM-nivartanaM tasya vidhAnaM karttavyamevedamiti pratipAdayiSyatI Jan Education For Private Personal Use Only neibrary.org
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA trividhanividhatvAdisAmAyika lAbhakSetrAdi tyrthH| 'sthUlasAvayetyAdi ( 330-7), trividhaM trividheneti yadbhagavatyAM zrAvakasya pratyAkhyAnamavAci tadrAjAntaHpurikAdyAsevanakAkamAMsabhakSaNAdisthUlasAvadyayogaviSayaM na punarekendriyasaGghaTTanAdisUkSmasAvadyayogaviSayamiti / 'jai kiMci' gAhA ( 330-7), na vidyate prayojanaM yena tadaprayojanaM-balibhukpizitAdi aprApyaM-meruziraHsamudbhUtacandanavRkSAdi yadyevambhUtaM kiJcidvastu vizeSya-tadAzrityetyarthaH trividhaMtrividhena pratyAcakSIta zrAvako na kazciddoSaH, kiMvat?-svayambhUramaNAzrayamatsyavad, yathA svayambhUramaNamatsyAnAM trividhaMtrividhena pratyAkhyAti tathA yadi madhyamakhaNDavartinAmapyatyantAprayojanAprApyavastUnAM trividhaM trividhena pratyAcakSIta tadA na kazcidvirodha iti gAthArthaH / 'karmavedaka'iti ( 330-13), etAvatA hyazena kRtasAmAyikaH zrAvako'pi zramaNavaducyate yato'sAvapi tasyAmavasthAyAM yathA zramaNastathA prabhUtakarmave. dako bhavatIti / 'kSetraniyamaM tvi'tyAdi (331-10), etaduktaM bhavati-'viraI maNussa loe' iti bruvatA viratirmanuSyaloka eva bhavatIti kSetraniyamaH kRtaH, sarvavAkyAnAM sAvadhAraNatvAd, ayaM tu na yujyate, yato yadi devApahArAdito manuSyalokAdarddhatRtIyadvIpasamudralakSaNAd bahinirgatasya nandIzvarAdizAzvatapratimAdidarzanAdviratilAbhaH syAt tadA kiM jhUyate yena manuSyalokena tallAbhaM niyamatItyabhiprAyavatoktaM 'viziSTazrutavido vidantIti / 'tatraikaikaH pradezo vidikSvi'tyAdi (331-18), nanvatra yato dravyAd dazAnAM dizAM prabhava unmIlito bhavati tadravyaM diktvena vivakSitaM, tacca trayodazabhireva pradezairbhavati na hInAdhikarityatra kA yuktiriti, ucyate, iha madhye tAvadekaH paramANuravasthApyate, taM ca yadA apare catvAraH paramANavo veSTayanti tadA SaNNAM dizAmevonmIlanA bhavati na vidizAM, ekasmAtparamANorvidigutthAnA Jain Educa t ional Tww.jainelibrary.org
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM XEXEYCL // 45 // bhAvAt Sadiksambandhasyaiva paramANorabhidhAnAd 'egapaesogADhaM sattapaesA ya se phusaNA' iti vacanAd, yadi hi paramANo- sAmAdhividiksambandhaH syAttadA ekAdazapradezaiva sparzanA syAt na saptapradezeti bhAvaH, tasmAnna paJcabhiH pradezaidigdazakasyonmIlanA kalAbhaH bhavati, navabhirapi na bhavati, ye hyapare dikSu catvAraH paramANavo vyavasthApyante taiH punarapi diza evottiSThanti na vidizaH|| koNAnAmantarniviSTatvAd ato vidigunmIlanArthamapare'pi catvAraH koNeSu vyavasthApyante iti dazadikprabhavaM kSetraM trayodazabhiH khANubhirbhavatIti na hInAdhikairiti sthApanA ( 331 ) paramArthatazcetasyevAvadhAraNIyA, vRttikRtA tu tadupadarzanabaddhAgrahaziSyAvabodhArthamevAsau darzitA yathAvadasyA darzayitumazakyatvAd abhyuhyA vA prAjJairiti / 'do ceva ya hoMti ruaganibha'tti (331-25), rucako nAma gostanAkAro aSTAkAzapradezaniSpanno yato dizaH prabhavanti tatsadRzamUrddhAdhodigdvayaM bhavatItibhAvaH / 'dezaviratisarvaviratisAmAyikayostvi'tyAdi ( 332-18) nanu cAdhastanabhUmikAyAM prajJA-1 pake dharma kathayati uparitanabhUmikAyAmadhastAdvA vyavasthitaH sambhavati sarvadezaviratyoH kazcitpratipattA, tathA tApadiga4|pyAdityApekSaiva tataH saviturapyU dhastatsambhavo ghaTata eveti kimityevaM niyamo, naitadevaM, yato dezasarSaviratI viziSTaguNa rUpe na viziSTavinayamantareNa prApyate yastu prajJApakazirasyadhobhAge vA'tyantasamazreNitayA vartate sa prajJApakAvajJAkAritvAtkathaM tadavAptibhAga bhavet?, samyaktvazrutasAmAyikayostu devanArakA pratipattAraH saMbhavanti atyantavyavahitatvenAzAtanAbhAvAda, AdityasyApyUrvAdhodigdvaye'tyantasamazreNivyavasthitasarvadezaviratipratipatrormanuSyatirazcoH sUkSmekSitayA vicAryamA | // 45 // Nayorasambhava eva lakSyate'ta eva pratiSedhAditi tAvadasmAkaM sampradAyaH, sUkSmadhiyA tvanyathA'pi bhAvyamiti / 'pravAhata' Jan Educat on For Private & Personal use only L aw.jainelibrary.org
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ da iti (333-6), sAmAnyato na vizeSataH pratikSaNaM sarvabhAvAnAmapacIyamAnatvAditi / 'pavidha'ityAdi (333-14), na cAtra duSSamaduSSamAyAmatyantakliSTatvAdvilavAsiSu sAmAyikAbhAva AzaMkanIyo, yataH prajJaptyAmapyuktaM-ussannaM dhammasannaparivajjiya'tti usannamiti prAyograhaNena jJAyate samyaktvamAtrapratipattA kazcidbhavatyapi / 'dvividhasya darzanacAri-13 trasAmAyikasya zailezI'ityAdi (334-16), nanu yathA'sya tathA siddhasyApi pUrvapratipattimaGgIkRtya samyaktvasA-16 mAyika vidyate tat kimiti siddhasya caturNAmapi niSedhaH ?, satyaM, kintu samyaktvavarjasAmAyikatrayaM saMsArasthAnAmeva sambhavati tatsAhacaryAtsamyaktvasAmAyikamapi saMsAriNAM sambandhi vicAryate, tathAbhUtaM tu siddhe nAstIti niSidhyata iti na dossH| 'jaghanyasthitikarmabandhakatvAditi ( 335-13), etaduktaM bhavati-yena kenacinyAyeneha ladhvI sthitirlabhyate tathA gRhyate, tatazca yadyapi kazcitkSapakAdiH zubhAdhyavasAyataH satkarmasthiti laghu karoti tathApi tatkAlabandhasthitya|pekSayA satkarmasthitibRhattaraiva bhavati, ato jaghanyapade vicArye bandhasthitirgRhyate na tUpAttasatkarmasthitiriti bhAvaH, nanu tathApyantakRtkevalI yo bhaviSyatIti kimiti sa eveha gRhIta iti ced, ucyate, ayaM hyekahelayaiva samastakarmakSayaM kRtvA jhagityeva mokSalakSmI prApsyatIti zeSakSapakebhyo vizuddhAdhyavasAyatvAdatilaghutarasthitibandhaka iti vizeSato gRhyate, nanvanivRttibAdarAdArabhya sarve'pi kSapakAstulyapariNAmA ityAgamaH tato vyartha vizeSagrahaNamiti cet , satyaM, kintvastyapUrvakaraNe kSapakANAmapi parasparaM vizeSo'saGkhyeyalokAkAzapramANAdhyavasAyasthAnaniSpannatvAttasya, ata evoktaM 'darzanasaptakAtikrAnta' iti darzanasaptakAtikrAnto hyapUrvakaraNAdArabhya prApyate, apUrvakaraNe ca yAH kAzcitkarmaprakRtayo bandhe vyavacchidyante tAsA Jain Education ca n al For Privale & Personal use only (Colww.jainelibrary.org
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- Ava0 hAri0 TIppaNaM // 46 // masau zeSakSapakebhyo jaghanyasthitibandhako bhavatIti yujyata eva vizeSagrahaNaM, bhavatvevaM tathApi samutpannakevalajJAnAdyavastho- sAmAdhintakRtkevalI sAmAnyataH kinna gRhyate yena vizeSaNadvayamupAdIyate darzanasaptakAtikrAntaH kSapaka iti cet , satyaM, kintvati-8 kalAbha: kAntadarzanasaptakakSapakAvasthayoreva karmasaptakasya jaghanyo bandhaHprApyate nAnyatra, tathAhi-akSINadarzanasaptakasya tAvanmandAdhyavasAyatvAdeva na jaghanyabandhasambhavaH, kSapakAvasthottIrNasyApi kSINamohasyotpannakevalasya vA karmasaptakabandhasyaivAbhAvAnna tajjaghanyabandhasambhava iti vishessnndvyaaddossH| 'dezaviratisAmAyikaM tvi'tyAdi (336-4), etaduktaM bhavati devanArakayatizrAvakAzcatvAro'vadhisvAminaH, tatrAdyatrayasya dezaviratipratipattyasambhava eva, zrAvako'pyavadhijJAnaM prApya dezaviratiM pratipadyate ityevaM na, kintu pUrvamabhyastadezaviratiguNaH pazcAdavadhi pratipadyate, kuta ityAha-dezaviratilakSaNaguNapUrvakatvAttadavApteH-avadhyApterityarthaH, anye tvanyathA'pyatra vyAcakSate, tattvaM tu kevalino vidantIti / 'pravarddhamAnapariNAmetyAdi ( 336-17), ayamatra bhAvArthaH-yathA 'sabAoladdhIo sAgArovaoge'tyAdika AgamaH tathA 'uvaogadugammi cauro paDivaje ityayamapyAgama eva ataH parasparapratisparddhisaiddhAntikavacasAM viSayavyavasthA nyAyyA, sA ceya-yAH samyaktvaM labdhvA mithyAtvaM gatAnAM punarapi kutazcicchubhodayAtpratikSaNaM varddhamAnAdhyavasAyavatAM samyaktvacAritrAdilabdhayo bhavanti tAH sAkAropayogopayuktasya draSTavyAH, yAstu prathamasamyaktvalAbhakAle'ntarakaraNapraviSTasyAvasthitAdhyavasAyasya samyaktvAdi // 46 // labdhayo bhavanti tA anAkAropayoge'pi bhavanti na kazciddoSo, na caitA anAkAropayoga eva bhavantIti niyamo vijJeyaH, upayogadvaye'pyatAsAM saMbhavAt, kevalamanAkAropayoge yadA bhavanti tadA 'uvaogadugammI'tyAdi sUtraM caritArtha bhavati,8 Jain Education a l For Private Personal Use Only R v .jainelibrary.org
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ antarakaraNe ca vartamAnaH samyaktvazrutasAmAyike samakAlameva kazcidatizuddhatvAddezaviratimaparastvativizuddhataratvAtsarvaviratiM tatsamakAlameva pratipadyata iti prathamaupazamikasamyaktvalAbhakAle'vasthitapariNAmasyAnAkAropayogino'pi catvAryapi sAmAyikAni sambhavantIti na kshcidvirodhH| atha ko'yamupazamasamyagdRSTirityAha-'Usaradese tyAdi gAthA atiprasiddhatvAnna vitriyante, bhavatvevambhUta upazamasamyagdRSTiH, avasthitapariNAmatA tu kathamasyetyAha-jaM micchasse'tyAdigAthA (336-20), asyA vyAkhyA-yad-yasmAtkAraNAnmithyAtvasyAnudayo'to na hIyate tasya pariNAmo'ntarakaraNe vartamA-| nasya, hAnikAraNamithyAtvapuJjasyAnudayAd, vardhatAM tahIti cedityAha-yad-yasmAt tatra vartamAnasya yaddarzanamohalakSaNaM satkarma tadupazAntamato na pariNAmasya vRddhirapi, anivRttikaraNe hi vartamAnasya mithyAtvasyopazamArtha pratikSaNamAsIt tasya pariNAmavRddhiH, antarakaraNe tu praviSTasyopazamanIyAbhAvAddAhyAbhAve vahnariva kutastasya pariNAmasya vRddhiH?, yata evaM na hIyate nApi varddhate tatpariNAmastana kAraNenAvasthita iti gaathaarthH| 'anyathe'tyAdi (337-10), etaduktaM bhavati-prakaraNAdanuvartamAnaM caturvidhamapIha sAmAyika sambadhyate, anyathA-yadi tatsambandho nAbhipretaH syAttadA sAmAnyena nArakAdayo'pi dve trINi vA sAmAyikAni labhanta eveti kimartha 'ukkosajahannaM vajiUNe'tyAdi vizeSato manuSyagrahaNagarbhamuttarArddha kuryAt , sAmAnyajIvAzritAvagAhanAvicAra eva hi kRtaH syAd, vizeSato manuSyAzrayAvagAhanAM vicArayati cettasmAtprakRtasAmAyikacatuSTayasambandha evAbhipreta iti nizcetavyam / 'matizrutajJAnalAbhacintAyAmityAdi (338-7), ayamatra bhAvArthaH-pUrva jJAnapaJcakavicAre matizrutajJAnayoH zuddhAsveva tisRSu lezyAsu lAbha uktaH idAnIM tu 'sammattasuaM RAKAASAKACAKC Jain Education Collona For Privale & Personal use only naw.jainelibrary.org
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hArika TIppaNaM sAmAdhikalAbha: // 47 // ta sabAsu lahaitti anena lezyASadve'pi tallAbha ucyate iti kathaM na pUrvAparavirodha iti, atrottaramAha-'ucyate'ityAdi (338-8), iyamatra bhAvanA-iha manuSyANAM dravyalezyAdayo'pi pratyantarmuhUrttamaparAparA eva bhavantyatasteSAM dravyato bhAvatazca vizuddhalezyAtrayodaya eva samyaktvAdilAbho, devanArakANAmapi bhAvato'pi zuddhalezyAtrayodaya eva, dravyatastu lezyASaTvAnyataralezyodaye'pi samyaktvAdiprAptiH syAdeva, teSAM hi 'kAU kAU taha kAUnIla' ityAdinA Agamena yA dravyalezyAH pratipAdyante tA AmaraNAntamavasthitA eva na parAvartante, nanu dravyalezyA bhAvalezyopaSTambhakatrIM bhavati, tatazcAdhaH saptamapRthvInArakAdInAM saMkliSTakRSNalezyAdhudaye sadAvasthite sati kuto vizuddhabhAvalezyAsambhava iti ced, ucyate, teSAM hi girisaridupalagholanavaicitryanyAyAt kenacicchubhodayena satyapi kRSNalezyAdhudaye zuklAdyanyataravizuddhalezyAdravyANyAkSipyante taiH zuklAdyanyatarabhAvalezyA nArakAderapi janyate, tAni ca zuklAdyanyataralezyAdravyANi prApya na kRSNAdi lezyA sarvathA svarUpaM parityajya tadrUpatayA pariNamati kintu tadAkAramAtraM tatpratibimbamAtraM vA svIkurute, yathA hi dUraTU vyavasthite japAkusume raktaprabhArUpamAkAramAnaM darpaNe saGkAmati, tasminnevAtyantasavidhIbhUte spaSTaM tatpratibimbamAdarza saGkA mati, na cAsau sarvasvarUpaparityAgena japAkusumarUpo jAta iti vaktuM zakyate, tadvadihApi jIvasya zuddhAdhyavasAyAkRSTeSu zuklAdyanyataralezyAdravyeSu prathamaM mandAnubhAveSu kRSNAdilezyA tatsambandhyAkAramAtraM pratipadyate punasteSveva prakarSa gacchatsu tatpratibimbamaGgIkaroti tadanurUpAnubhAvamAtra pratipadyate yena samyaktvAdilAbhaghAte'samarthA bhavati na punaH sarvathA tadrUpatAM svIkaroti darpaNavaditi bhAvaH, nanu kuSNAdidravyalezyodaye sati kimanyalezyAdravyANyAkSiSyante yenetthamucyate?, satyameve saa||47|| -- Jan Education jainelibrary.org
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ tat , tadAha-'uktaM ce'tyAdi (338-10), atra ca kRSNalezyAyAM 'ussakai vA' itIyAneva pATho bhavati yatpunaH 'kvacid / avasakkA vA' ityetadapi dRzyate tadazuddhameva, yata iha madhyamAzcatasro lezyA uttarapUrvalezyAsaGgame sati yathAkramamutsarpanti |avasarpanti ca, AdyAyAstUttarottarApekSayotsarpaNaM syAd avasarpaNaM tu tadadhastAllezyAbhAvAdeva na bhavati, caramAyAstvava. sarpaNameva notsarpaNaM, taduparilezyAbhAvAditi, tasmAtsthitametat-pUrva bhAvalezyApekSayA vizuddhalezyAtraye tallAbha uktaH idAnI hai tvavasthitadravyalezyApekSayeti / 'kiM taditi tatra sAmAyikajAtimAtramityAdi (341-1), etaduktaM bhavati-pUrva sAmAyikajAtimAtrasvarUpameva pareNa jijJAsitamataH kiM sAmAyikamiti sAmAnyaprazne pravRtte tatrAcAryeNoktaM 'AyA khalu sAmaiaM paccakkhAyaMtao bhavai AyA' viSayastu sAmAyikasya tatra pareNa na pRSTaH kevalaM viSayiNyapi pareNa jijJAsite viSayaviSayiNorabhedaM cetasi vyavasthApyottarArddhanokto viSaya AcAryeNa-'taM khalu paccakkhANaM AvAe sabadavANaM ti, tathA 'paDhamammi sabajIvA' ityAdinA ca, tasmAtsAmAyikameva pUrva jJeyabhAvenoktaM na viSayaH tasya pareNAjijJAsitatvAd, yattvasya pUrvamabhidhAnaM tadviSayaviSayiNorabhedena sAmAyikasyaiva svarUpAbhidhAnamitibhAvanIyaM, iha punaH sAmAyikasyaiva viSayAbhidhAnamiti sambandhaH, kena ?-jJeyabhAvena, keSu viSayabhUteSu sAmAyika bhavatIti viSayasyaiva pareNa pRSTatvAnmukhyatayA tatparijJAnabhAvena pUrva tu gauNabhAveneti tAtparyArthaH / 'iha NeyabhAvaobhihiyaMtti ( 341-2), iha keSviti dvAre sAmAyikamabhihitaM jJeyabhAvena viSayasyeti draSTavyaM, pAThAntaraM vA'tra dRzyate 'iha neyabhAvao'bhihiu'tti tatrApyayamevArthaH-iha mukhya-| tayA jJeyabhAvena viSayo'bhihitaH pUrva tu kiM sAmAyikamityevaM pareNa pRSTatvAtsAmAyikameva jJeyabhAvenoktaM viSayastu viSayiNaH | Jain Educatio n al For Privale & Personal use only Baluw.jainelibrary.org
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNa // 48 // sAmAyikAdabhinna iti matvA pareNAjijJAsito'pi tatrokta iti na jJeyabhAvenokta iti vyapadizyate'tra tu tathA vyapadizyata | sAmAdhieva pareNa jijJAsitasyoktarityalaM prasaGgena / 'karacollae'tti ( 341-19), karaH-avazyaM deyaH collako dezIvacanatvA- kalAbha: bhojanavAcakastatazca kararUpazcollakaH karacollakaH / 'davAijahovAyANurUvapaDivattiyA nIi'tti ( 347-2), dravyAdiSvityAdizabdArakSetrakAlabhAvaparigrahasteSu dravyAdiSu idaM dravyaM-vastrAdi itthaM grAhyaM anayoH kSetrakAlayoritthamutsagargeNApavAdena vA dharmakathA kAryA glAnAdibhAvayuktasya cetthamupacaraNIyamityAdirUpo yo'yamupAyo yathopAyaM tasyAnurUpA pratipattiH-parijJAnaM tasyAM-dravyAdiyathopAyAnurUpapratipattau vartituM zIlaM yasya tasya bhAvaH sattA sA nItirucyate / 'karaNaM sahaNaM ce'tyAdi (347-3), gAthArddha, karaNaM tapasi sahanaM copasargeSviti yathAsaGkhyamatra sambandhaH, kasyAM ? dugpadi eSa vyavasAyaH, etaduktaM bhavati-durgApatpatitasyApi dRDhadhRtitayA yattapasaH karaNaM-vidhAnaM upasargANAM cAkSobhyatayA yatsa-| hanaM sa vyavasAya ucyate // 'zrute ca avApyata' iti ( 347-8), AnandakAmadevAbhyAM zrImanmahAvIrasamIpe savistaraM dharma zrutvA sAmAyikamavAptamityarthaH / 'yathA'GgaRSiNe'ti ( 347-10), asya ca kathAnakaM 'caMpAe kosiajaMgarisI ruddae a ANattI' tyAdinA yogasaGgraheSUpariSTAvakSyate / 'esa puna vearaNI'tyAdi (348-2), kAliMjaro nAma janapadAdhiSThitaparvatastasya varttinyAM-mArge gaGgAvindhyaparvatayormadhya utpatsyata ityarthaH / 'kahiyaM jaha egA devI'tyAdi // 48 // (350-8), yuSmadantaHpure vidyate kAcidevaMvidhA'kAryakAriNI rAjJI paraM rAtrI sAndhakArapradeze dRSTatvAnna tAM samyagupalakSayAmIti rAjJe kthitmityrthH| 'sovi coro'ityAdi ( 351-3), bhUmau luThan kathamapi tasyAH sparza jnyaatvaanityrthH| Jain Education in For Privale & Personal use only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ yamatra bhAvArtha iti / jAnana niSkAsyamAnatvA yAni sthAnAni nirI 'bhayapurotti ( 352-5) RddhirbhUtA pUrva yasya sa tatheti sApekSasya samAsaH, pUrvamasAvapIzvara AsIditi matvA lokastasmai snigdhabhikSAdikaM dadAti / 'mA aNNassa khaNa'mityAdi (352-11) tvadvyatiriktAnyadattA bhikSA mayA grahItavyetyevambhUtaH kSaNo-niyamo na tvayA grAhyo, madIyaiva bhikSA grAhyA nAnyasyeti bhaavH| 'laddhA suItti ( 353-2) labdhaH sadbodha ityarthaH / 'tAhe so coriya'mityAdi ( 354-1), kenopAyena niSkAsita iti ced, ucyate, tayA kuTTinyA sa prokta idaM gRhamabhyantarato gomayAdinA sajyate tvamabhyantarApavarakAhistAtpaTTazAlAyAM bhava, tato'pi bhUmipramArjanAdivyAjena parataH kSiptastato'pi paratastAvad yAvatkhaDikikAyA bahiH prakSipya dAsyA'bhihito'sau-kimadyApyatra tiSThasi niSkAsitastvaM, gaccha yathepsitapradezamityayamatra bhAvArtha iti / 'tAo na taraMti dhariti (354-10) yadyapi hai prarUDhasnehatayA tAzcatasro vadhvastaM dhartumicchanti tathApi labdhapratiSThazvazrUjanena niSkAsyamAnatvAnna zaknuvanti dhartumiti bhAvaH / 'sabaveyAliu'tti ( 355-6) sarvANyeva velAkUlAnyupalakSaNatvAdanyAni cAvasthAnayogyAni sthAnAni nirIkSitAni / 'bAlANi'tti ( 356-12) duhitA putrazca bAlatve vartamAnatvAnnAdyApi pariNayanamanubhavata iti bhaavH| 'ohADiutti ( 358-7) vastrAdinA AcchAdita ityartha / 'vaMsasihare ar3e kaTTamityAdi (360-4), vaMza-12 zikhare tiryakASThaM vyavasthApyate tasya kASThasyobhayapArzvayoddhe 2 kIlike vyavasthApyete, tatreyaM sthApanA- // 1 // tatazca ilAputraH pAduke caraNayoH paridadhAti, te ca pAduke madhyatalapradeze ekaikacchidrayukte, tato'sau khaDgakheTakavyagrahastastiyakRtakASThamadhyapradeze sthitvA AkAzatalamutnutya saptAgratomukhAni sapta pazcAnmukhAni prastAvAtkaraNAni dattvA te / A. 9 Jain Ethication For Private & Personal use only X w.jainelibrary.org
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 49 // kIlike vAraM 2 pAdukAnAlikAyAmiti-pAdukAcchidrayoH pravezitavAnityarthaH / 'abhyutthAne satI'tyAdi (361-1), sAmAdhiatra hetumAha-'vinIto'yamityAdi, yadA hyasau sAdhUnAmabhyutthAnaM-abhimukhotthAnalakSaNaM karoti tadA vinIto'ya- kalAmaH |miti nizcitya sAdhavastasmai dharma kathayanti tatkathanAccAnyatarasAmAyikalAbho'syopapadyate, nanu ca vinayo'tra pRthagupAtta eva abhyutthAnamapi ca vinayarUpaM tatkimasya pArthakyenopanyAsaH' iti, satyaM, kintvabhyutthAnasya pradhAnavinayAGgatAkhyApanArtha bhedenopanyAsa iti na doSaH / 'dezaviratipratipattipariNAmastvi'tyAdi (361-9), ayamatrAzayaH-sarvavirateH sarvasAvadyayogaviratilakSaNaikarUpatvAd jhagityevaikasamayenApi bhavati kazcitpratipattyArambho, dezaviratestvanekarUpatvAd yAvatparyAlocayati kena rUpeNAsau mayA pratipattavyA tAvadasau pariNAmo'ntarmuhartena niSpadyate'ta ukta-dezaviratipratipattipariNAmastvAntarmuhUrtika eva, hetumAha-niyamitA-niyatA eva kAcid dvIndriyavadhAdinivRttilakSaNA yA prANAtipAtAdinivRttistadrUpatvAddezavirateH, yuktimAtraM caitat tattvaM punaH kevalino vidantIti / 'titthayarapavayaNe'tyAdigAthA (362-8), atra pravacanazabdena tadananyarUpatvAtsaGgho vivakSitaH, zrutaM tu dvAdazAGgaM AcAryo vairasvAmyAdiH gaNadharastu gautamAdiH maharddhikastu sAmAnyasAdhurapi ya AmoSadhyAdilabdhiyukta iti, zeSaM sugamam / 'shobhnmsn'mityaadi| (364-20), karmaNo jIvAtsakAzAdyaH kSepaH sa samAsa iti sambandhaH, kayA ?-upazamavivekasaMvaralakSaNapadatrayapratipatti- // 49 // vRttyA, samAse hi 'damadaMte meyaje' ityAdigAthAyAM cilAtIputra udAharaNaM bhaviSyati sa copazamAdipadatrayapratipattivRttyA svakarmapratyAsaM kariSyatItyevamupanyAsa iti / 'eeNa rajaM AyataMti (366-13) eSa eva rAjyakSamo na matputro Jain Education For Privale & Personal use only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlatvAditi bhAvaH / 'devovi meta'mityAdi (368-3), tena devena metAryapratibodhanArtha sa mAtaGgo'dhiSThitaH san roditumArabdhaH, 'khaDDAe chUDho'ityAdi ( 368-5) mAtaGgagatayAM prakSipya taM metArya svakIyaM rUpaM pradarzya devo'bhihitavAn-bho metArya! pUrva tAvadanekadhA pratibodhyamAno na pratibuddhastvaM, sAmprataM gartAprakSiptaH 'kiha'tti kathaM kariSyasIti kathaya, 'so bhaNatI'tyAdi (368-6) tataH sa metAryastasya devasya svarUpaM jJAtvA tamevoktavAn-mAtaGgasuto'yamiti janamadhye mamAvarNavAdaH samabhUd etasmAccAvarNavAdAnmAM mocaya tatazca dvAdaza varSANi gRhavAsaM paripAlya pravrajyAM grahISyAmi tatazca devo vadati-'kiM karomI'tyAdi, zeSa sugamam / 'abhao bhaNatI'tyAdi ( 368-9), taM pazumazuciM vyutsRjantaM dRSTvA abhayakumAra uktavAn-ayaM pazustvadgRhe ratnAni muJcati nAtreti devAnubhAva evAyaM, kintu tathApi parIkSyate, kihatti kathaM parIkSaNIya ityAha-bhaNito'sau mAtaGga iti shessH||'tss egAe vAyAe'ityAdi (368-16), tena hi suvarNakAreNa gRhamAnuSANyabhihitAni-asmai sAdhave bhikSAM prayacchata, taizca kutazcitkAraNAnna tasyaikenaiva vacanena bhikSA sAdhave dattA, tatazcAsau suvarNakAraH svayamevotthAya bhikSAdAnArtha gRhmdhye'tigtH-prvissttH| 'pahANo daMDo'ityAdi (369-14), sa dattaH pradhAno daNDaH-sAmanto'bhUt, kulaputrakazabdenehAmnAyAyAtazeSasAmantAmAtyAdayo'bhidhIyante, tatazcAsau tAn bhedayitvA agretanarAjAnaM niSkAsya svayaM rAjA samabhUt // samyagvAdaH smaaptH|| 'nAmagaM sAhitte'tyAdi (371-2), so'haM cilAtIputro yadyasti bhavatAM zaktistarhi rakSaNIyaM susumAdivastujAtamityevaM svanAma kathayitvA dhanaH saputra AdhanarSitaH, ayaM ca cilAtIputraH sahasrArAkhyASTamadevaloke samutpanna iti cuurnninnkaarH| pratyAkhyAnadvAre 'rAyA bhogalolo' Jan Educati onal For Private Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dilAbhaSTAntAHsUtra guNadoSAH Ava0 ityAdi ( 373-12) sa hi rAjA bhogalolupatayA ajJAnAdidamacintayat-yadi akSato mama putro bhaviSyati tarhi hAri0 balAnmAmapahastya rAjyaM gRhISyati tato mama bhogA na bhaviSyantItyavadhArya jAtamAtrAnapi putrAn karacaraNAdInavayavA~- TIppaNaM zchittvA rAjyAyogyAn karoti / 'kalA'tti sauvaNikaH puSpakAro nAma zreSThI tasminneva nagare parivasati sma, 'amacaM paumAvaItyAdi ( amacco ya egate paumAvaIya bhaNNai-vR0373-13), devyA'mAtyo'bhihitaH-kathamapyeka matputraM rAjJA vyaGgyamAnaM rakSa tato yathA bhikSAbhAjanaM-sthAlyAdi bhikSAyA AdhAro bhavatyevaM mama putro rakSita AvayorAdhAro bhaviSyatItyetad rahasyagataM rakSAma iti / ajjhavasANaM sammattaM / 'ArAdesAdivaditi (375-1), Ar At es ityete AdezA eteSu ca varNAnAM kramanirdezamAtraM vidyate na punarabhidheyatayA kazcidarthaH pratIyate ityevambhUtaM nirarthakamabhidhIyate / 'vAkachalAdIti ( 375-5), atrAdizabdAdarthacchalaparigrahaH, atra ca dvaye'pyudAharaNaM vivakSayA navakambala ityAyekamadapi bhavati, atra hi navaH kambalo yasyetyevaM navakambalazabdayorekavacanAntatve navazabdasya nUtanatvAbhidhAyitve ca vivakSite navakambalazabdayorbahuvacanAntatvakalpane navazabdasya saGkhyAbhidhAyitve ca parikalpyamAne vacanArthayorapi chalanopapadyate, bhedena vA kizcidudAharaNAntaraM svadhiyA vAcyamiti / 'gozabdavaditi ( 376-8), gozabdo hi bahuparyAyo bahvartha iti tAtparya 'dizi dRzi vAci jale bhuvi divi vajrezau pazau ca gozabda' itivacanAd evaM sUtramapi bahvarthazabdayuktaM vidheyamiti / 'pratimukhamanekArthAbhidhAyakaM vA sAravaditi (376-13), etaduktaM bhavati-sAravadvizvatomukhaM ceti 18 vizeSaNadvayaM svatantratayA sUtrasya vyAkhyAtaM, athavaikamevedaM sUtravizeSaNamityanena pratipAdayati, tatazcetthaM yojanA-vizvato SEARNERA // 50 // Jain Educatiorika For Private & Personal use only W w.jainelibrary.org
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhaM pratimukhaM pratisUtraM anekArthAbhidhAyakaM sat sAravadbhavatItyekameva vizeSaNaM, vAzabdo vyAkhyAntarasUcakaH / 'niryuktistvityAdi ( 376 - 20 ), vicArazabdeneha cAlanA gRhyate / 'dhAriNIsahio oloyaNa'mityAdi ( 378 - 17 ), atra bhAvArtha:- dhAriNyA sahito rAjA avalokanaM - gavAkSaM gataH, tatra dhAriNI kaNDDA gRhItaM bhikSAmaTantaM dramakaM dadarza taM ca dRSTvA sAnukampA satI nadIsadRzA rAjAno bhavantItisvabhartAramabhihitavatI, yathA hi nadyastoyaparipUrNa samudrameva jalena pUrayanti tathA rAjAno'pyaizvaryyayuktasAmantAdibhyo dravyajAtaM dadati na punarIdRgvidharaGkebhya ityupAlabdhavatI / 'tAo bhattagaM necchati'tti ( 378-23), bhoktuM necchantItyarthaH / 'noskandho nogrAma itivAkyazeSa' iti ( 379 - 27 ), noskandho nogrAmaH sa naigamAdyazuddhanayamatena jIvo namaskAra ityarthaH // tathA 'samyagdarzana sAhacaryyAdi' tyAdi ( 381 - 2 ), na kevalaM jJAnAvaraNasya darzanamohasya ca kSayopazamena sAdhyata iti yogo, hetumAha- samyagdarzanasAhacaryAjjJAnasya, etaduktaM bhavati - yadyapi zrutarUpatvAnnamaskAraH zrutajJAnAntargatatvAnmukhyatayA tadAvaraNakSayopazamamevApekSate tathApi darzanajJAnayoH sahacAritvAddarzanamohakSayopazamenApi sAdhyate, ata uktaM- darzanamohasya ca kSayopazamena sAdhyate iti / 'nAnAjIvAn (punara ) 'dhikRtye tyAdi ( 381 -20 ), uktamidaM kenApyabhisandhinA gambhIravacasA vRttikAreNa, paraM na samyagavagamyate yato nAnAjIvAnAzrityaiSA sthitiH kimupayogato labdhito vA 1, tatra yadyupayogatastarhi pIThikAyAM jJAnapaJcakavicAre matizrutajJAnayornAnAjIvAnAzrityopayogo jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrttika evokto, namaskArasyApi tadantargatavAttatkAlapramANa eva syAd, anena tvatra jaghanyaivaiSetyantarmuhUrttalakSaNA sthitiruktA utkRSTatastu sarvakAlamiti kathaM na Jain Educational *****
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM namaskAralAbhaH virodhaH?, atha labdhitaHsthitiriyamuktA tarhi tasyAH sarvakAlabhAvitvAjaghanyapadAbhidhAnamayuktaM, tasmAdihavaM draSTavya-nAnAjIvAnAzrityopayogApekSayA jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtameva labdhyapekSayA tu sarvakAlaM sthitiriti, yadenAmeva gAthAM vivR| NvannAha cUrNiNakAro-nANAjIve paDucca uvaogo jahanneNa ukkoseNa ya aMtomuhuttaM laddhIe sabaddha miti evambhUteSvapi ca | spaSTeSu cUrNyakSareSu kenApyabhiprAyeNa vRttikRtetthamuktamiti na jJAyate gambhIrAbhiprAyatvAttadvacasAmiti / 'anena cArthAntareNe'tyAdi ( 381-22), anena-namaskArasya paJcavidhatvapratipAdanena nama iti padasyArthAntareNArhadAdinA sArddhamAdau sambandhaH AdisambandhastamAhetiyogaH, kayA?-vastusthityA-paramArthena, tata etaduktaM bhavati-nama iti naipAtikameva padamiti nAsya svarUpeNa paJcaprakAratA'stItyekasvarUpasyApi namaHzabdasya paJcaprakAratvaM pratipAdayati cettarhi sAmarthyAdeva nizcIyate AtmavyatiriktArthAntarabhUtArhadAdipadapaJcakAbhisambandhAdevAsya paJcavidhatvamiti / 'saMtapayaM paDivanne' gAhA 'sammata gAhA ( 382), vyAkhyA-maggaNatti atrAnusvAro lupto draSTavyaH kriyA ca svayamadhyAhAryA, tatazca nArakAdiSu catasRSu 1 yadyapi vartamAneSu bahuSu AdarzeSu yathAbhipreta eva pAThastathApi sUridRSTe Adarza bhaviSyati pATho'nyathAvidha iti sarvametaduditaM, pAThazcaivaM syAttatra 'nAnAjIvAn punaradhikRtya jadhanyaipaivotkRSTatastu sarvakAlamiti' paraM tatrApi cUrNikArasyAkSarANyanusRtya nAnAjIvAnAzritya jaghanyakAla upayogApekSa utkRSTakAlazca labdhyapekSa ityarthAvabodhane na kAcit kSatiH, niyuktikAreNa upayogasyAntamuMhUkAlatA pratyapAdIti 'epaiveti vAkyenAnUditA jaghanyA, labdhestu niveditA pRthaga, upayogazcotkRSTato'pyantarmuharttamAno nAnAjIvAnAmavivakSitaH prasiddheranyatra prAg bahuza uktatvAdvA, atra niyuktikAreNa jaghanyotkRSTavibhAgamantaraivaikajIvamAzritya sthitiruktA'ntarmuhUrtalakSaNA / Jain Education in For Privale & Personal use only XMainelibrary.org
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnakAnyeSu nUbhayAbhAvo, maga tyAdi (383 prapazyate, dravyaprasAdaha tAni sAkSAyapi prAyo dravyApramA'ruci darza gatiSu zeSeSu cendriyAdidvAreSu caramadvAraparyavasAneSu satpadaM-namaskAralakSaNamAzritya mArgaNaM-prarUpaNA karttavyetyarthaH, kAnAzrityetyAha-pUrvapratipannAn pratipadyamAnakA~zca, iyamatra bhAvanA-narakagatau namaskArasya pUrvapratipannA niyamataH santi pratipadyamAnakAstu bhAjyAH, tiryaggatau paJcendriyeSvevameva, vikalendriyeSu tu pUrvapratipannAH kadAcidbhavanti na pratipadyamAnakAH, ekendriyeSu tUbhayAbhAvo, manuSyadevagatyostu narakagativadvAcyamityevaM zeSeSvapIndriyAdidvAreSu satpadaprarUpaNA kAryeti gAthAdvayArthaH / 'anuktadvAratraye'tyAdi ( 382-6), athamatra bhAvArthaH-satpadaprarUpaNA tAvaniyuktikRtA 'gai iMdie akAe' ityAdinA pIThikAyAM savistaramukteti neha prapazyate, dravyapramANAdIni tu dvArANi yadyapi vRttikRtA tatraiva bhAvitAni tathApi niyuktikRtA na sAkSAttatrAbhihitAnIti pUrvamanuktatvAdiha tAni sAkSAdabhidhatte, anantarayA tvekayaiva gAthayA dvAratrayaM pratipAdayiSyate, atastadanurodhAdeva dvAratrayasaGkhyAbhidhAnaM, yAvatA sarvANyapi prAyo dravyapramANAdIni dvArANi pUrva / |sAkSAdanuktatvAdihAbhidhAsyanta iti / 'anyathA kSAyike'tyAdi (382-18), eka ityanenAtmano'ruciM darzayati, yato namaskAro matizrutAntargata ityuktaM matizrute kSAyopazamikaM bhAvamapahAya na kadAcidvartete, zreNikAdInAM tu samyaktvaM cAritraM vA yadi kSAyikAdibhAve varttate tarhi kSAyopazamikajJAnAntargatanamaskArasya kimAyAtaM ?, tasmAt kSayopazamabhAve eva namaskAro'sya matenetyavasIyate, ye tvanyathA'pi varNayanti zreNikAdInAM te tadbhAvabhAvitvamAtratayA samyaktvarUpatAmapyadhyavasyanti namaskArasyeti avirodhH||'bhttpaannN ca tattha vibhAgau'tti ( 385-2), vibhAgataH kasmiMzcitpradeze labhyate kasmiMzcinnetyarthaH / 'ettha aTTa vAyA vaNNeyavA'ityAdi (386-22), iha yAsu prajJApakaH praznaM vA zakuna vA JanEdiX For Private & Personal use only Sraw.jainelibrary.org
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 52 // gRhItvA nimittaM kiJcidAlocayati tAH prajJApakApekSayA'STau ca dizo'STau ca vidizo bhavanti, tAsu yathAkramaM SoDazaiva vAtAn pU0 pU0 sattAsuo sattAmuo tuMgAro tuMgAro ro nirUpayannAha - ' pAINavAe' tyAdi, atra ca sthApanApratikUlo vAtaH sa sarvo'pi kAlikAvAtasaMjJo'vaganta kaliMDu tti ( 390 - 5 ), kalikaraNDaka ityarthaH / u ( 390 - 12 ), sve ca te guNAzca - jAtisampannatAdakArastanmUrcchAtmakatvAd, etaduktaM bhavati-mAnastAvatsvaparavaJcanAtmikA svArthalAbhamUcchitaireva vidhIyate, evaM prItyantargatatvAnmAnamAye lobhasvarUpe eva, atra mAnAprItyaMzasya tu krodhe ityevamaMzakalpanA kRtA, RjusUtra | prItirUpA lobhe ta evAprItirUpAH paripUrNA eva krodhe' kRteti zabdAdInAmRjusUtrAdbhedo'nyathA vA sudhiyA bhatteNa mityAdi ( 391-8 ), sa hi rAjA kilopoSitastIrthamiti kRtvA vAsupUjyapratimAntike pratrajyAgrahaNArthamuccalito'taH pratyAkhyAnabhaGgArthaM bhaktAdinA tAbhyAM nimantryate / 'to taM mAhaNA pahae' tyAdi ( 393 - 7 ), tatastaM subhUmaM te brAhmaNAH prahAraiH prahatavantaH te ca sarve'pi prahArA meghanAdAkhyavidyAdhareNa teSAmeva brAhmaNAnAmupari pAtyanta eteSu SoDazavAteSu madhye yaH pravahaNAnAM | vyo'nukUlastu gajjabhaH // 'kalida0 tuMgA 'svaguNopakAramUrcchAtmakatvAditi stebhyo ya AtmapratiSThAprApyAdika upada0 vAta guNabahumAnAtmakaH pratIta eva, mAyApi ca svaguNopakAramUrcchAtmakatvena kRtvA pa0 pItAu dInAM yaH prItyaMzastasya lobhe'ntarbhAvopItAu | matena tvakhaNDarUpA eva mAnAdayaH ntarbhavantIti uktaM na punastatrAMzakalpanA samutprekSaNIya iti // ' so parikhijjai de0 bAta u0 bAta u0 gajabho ganabho pa0 gajabho pUrva vAta pa0 pIta o SoDazavAtAH krodhAdisvarUpaM 11 42 11 w.jainelibrary.org
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ nItAH ye ca zabdAnusAreNa gamAe ityAdi (401-13-tama kasmiMzcitpu iti / 'vakhiDuti ( 395-11-baDDukheDu), ekasmin haste golakadvayamekasmin haste golakatrayaM darzayitvA punarindrajAlaprayogena kecid vyatyayena golakAnyatra darzayantIndrajAlikAH tad vaTTakhiDDamucyate // 'AkaramuktizcikkaNike'ti (397-7), mucyate asAviti muktiH-karmaNi ktipratyayaH Akare muktiH-parityAjyaM lohakiTTamityarthaH taddhi gAyeneva parasparamatinibhRtatayA baddhaM bhavatIti tatrApi lobhazabdaH pravarttate, lubha gA_ iti vyutpatteH / 'pottAI phAleUNa'tti ( 399-9), bahumUlyAni mAgarge sabhayAnItikRtvA jIrNacIvarANi pATayitvA ekaikaM khaNDa paridhAya prAvRttya ca nirgata iti bhAvaH // 'aMciaMca vaTTai'tti ( 399-14), aMcitaM nAma durbhikSaM tadAsIdityarthaH // 'saddavehiNo ya'tti (400-6), na kevalaM sarajaskA AnItAH ye ca zabdAnusAreNa zRgAlAdijIvaM vidhyanti te ca dikpAlAH zabdavedhinazcatvAra AnItA ityatrApi sambadhyate / 'mAyAsavattIe ya asamaMjasAe'ityAdi (401-13-tassa maMjUsAe ) mAtR-dU savakyA cAsya nimittamiti gamyate viSaM prakSipya maJjaSA nadyA pravAhitA // 'amAghAu'tti (401-16) kamizcitpuNyadivase amArI udghoSitA ityarthaH / 'asya bhAvArtha' iti (403-10), asya tattvArthabhaNitasUtrasya bhAvArthaH kArikAbhirucyate, tAzcedAnI kArikA yathAvaiSamyasambhavaM vyAkhyAyante-'sarvAhArapriyatvaviditi (403-14 ), sarveSAM jIvAnAM AhArapriyatvaM vetti sa tathA yathA hi mamAhAraH priyastathA anyeSAmapi jantUnAM sa eva priya ityevaM jAnan svazarIragatazoNitapAnarUpAhArapravRttA daMzamazakAstAnna vaaryedityrthH| 'saGgapaGkasudurbAdhA' iti (403-16), saGga eva paGkaH saGgapaGkaH suSTu-duHkhena bAdhyate sudurbAdhaH saGgapaGkaH sudurbAdho yAsAM tAH saGgapaGkasudurbAdhA duSparityAjyasaGgA ityrthH| zmazA-14 svadhyate / 'mAya manuSA nAta (103 RECAUSALAKAASARALCRICKR Jain Educatio n al For Privale & Personal use only aw.jainelibrary.org
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM nAdiniSadyAsvityAdi (403-17 ), zmazAnAdiSu samudbhUtAnupasargAneko-rAgadveSavirahitaH kSameteti yogaH, katha-mAyAlobhambhUtAn , -aniSTeSTAn tatrAniSTA vyantarAdikRtAdRTTahAsAdayastAn abhIH-nirbhayaH san saheta, iSTAstu divyAGganAprArtha- * svarUpaM parI nAdayastAn aspRho-vigatatadabhiSvaGgaH saheteti yathAsaGkhya sambandhaH, va sahetetyAha-'khyAdikaNTakavarjite' (403-18), pahakArikA tatra varjanaM varjitamabhAva ityarthaH khyAdaya eva mokSapathapravRttAnAM vighnahetutvena kaNTakA iva kaNTakAsteSAM varjitaM-a- vyAkhyA bhAvastasmin sati, etaduktaM bhavati-prathama syAdikaNTakAbhAvavatyapi zmazAnAdisthAne samAzrite yadi pazcAtkathaJcidAgantukA iSTA aniSTA vopasargAH prAdurbhavanti tAn samyagevAraktadviSTaH saheteti zlokArthaH / 'zubhAzubhAsvi'tyAdi, manojJAmano jJAsu zayyAsu-vasatiSu labdhAsu satISu tatra manojJAyAM sukhe samupasthite sati saGga-tatsukhAbhiSvaGgaM neyAt-na gacchet duHkhe ca samupasthite duHkhaM saheta nodvijeteti yathAkrama sambandhaH, kiM punazcetasA bhAvayannidaM kuryAdityAha-kiM mamAnayA ( manojJayA ) manojJayA vA karttavyaM ?, yataH zvaH-AgAmini dine tyAjyA pariharttavyeyaM, sAdhUnAmekatrAvasthiterabhAvAt ko'tra pratibandho dveSo vetyevaM manasA paribhAvayediti shlokaarthH| 'nAkruSTa'ityAdi zlokaH (403-19), sugamo, navaraM 'sAmyA'diti rAgadveSavirahitaH sama ucyate tasya bhAvaH sAmyaM tasmAt , kimuktaM bhavati ?-pareNAkruSTo'pi sama-IN tAmavalambya saheta na punastamAkrozediti / 'hataH sahetaivetyAdi (403-20), kenacillakuTAdinA hataH-tADitaH san // 53 // saheta na punastaM ghnantaM pratihanyAt , kathambhUtaH ?-sAmyamiti pUrvavadvetti sAmyavit kSamaiva karttavyA na paraM prati krodho manasA'pIti, atropapattidvAreNa bhAvanAmAha-'jIvAnAzAt yadyapi lakuTAdinA tADito'haM tathApi na mamAnena jIvita Jjainelibrary.org Jain Educatan
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educat nAzaH kRto, yadivA'sau tamapi kuryAtko nivArayet ?, tasmAnmamaiSo'pi lAbho yadanena jIvitanAzo na kRtaH, ityevaM bhAvanA bhAvanIyA, yatInAM zAstravihitatvAt, yadAha - "akkosahaNaNamAraNadhammanbhaMsANa bAlasulahANaM / lAbhaM mannai dhIro jahottarANaM abhAva'mi // 1 // " kiJca - kSamAyogAdguNApteH bhavanti hi kSamAvatAmiha loke yazaH kIrttyAdayaH paraloke ca sugatiprAtyAdayo guNAH, 'krodhadoSata' iti krodhe sati doSaH krodhadoSaH tasmAcca kSamaiva karttavyA, sambhavanti hi krodhavatAmihaloke'pi prANanAzAkIrttyAdayaH pretya ca narakagamanAdayo doSA iti zlokArthaH / ' ajAnan vastvi' tyAdi ( 403 - 26 ), yadyapi vivakSitaM kiJcijjIvAjIvAdivastujijJAsuH - boddhumicchurna tatsvarUpaM jAnAti tathApi na muhyedvi(dvAn ) janmApi viphalaM mama garbhe'pi kiM nAhaM vilayamupagata ityArttadhyAnarUpAM vicittatAM na kuryAdityarthaH, kathambhUtaH ?'karmadoSavit' yo hi rAgadveSopahatairjantubhiH anyajanmani yAnyupacitAni jJAnAvaraNAdikarmANi tadvilasitamevedaM | nAtrAtmAnaM vihAyAparaH kazcidaparAdhyatItyevaM karmmadoSaM jAnAti sa kathamArttarUpAM vicittatAmupagacchet ? pratyuta sadbodhAva| raNakarmmakSapaNAya dharmmadhyAnamevAnutiSThed, anyeSAM ca jJAninAM caturdazapUrbadharAdInAM sAtizayajJAnamanvIkSya ' tathaiveti' yathA nindAtmarUpamohaparityAgaH pUrvArddha pratipAditastathaiva kuryAd 'anyathA natviti pareSu sadbodhamAtmani cAjJatAmavalokya na mohaparityAgarUpapratipAditopadezAdanyathA vidheyaM, nAtmanindAdau pravarttitavyamiti bhAva iti zlokArthaH / sarve'pi caite parISahAH 'jJAnAvaraNave dyotthA' ityAdinA ( 404 - 2 ), caturSu karmmasvantarbhavantItyuktaM kevalaM vivRNvatA jJAnAvaraNAntarAyavedanIyAntarbhAvina evoktA na mohodayajanyAH, te cAmI draSTavyA:-'araI acela itthI nisIhiyA jAyaNA ya akkose / ational
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNa kSullakacANa kyasaptavR. ttivRttam sakkAra purakAre sammattaM aTTha mohammi // 1 // ete sarve'pi parISahAH kasya svAminaH kiyantaH sambhavantIti pratipAdayannAha- 'caturdazaita'ityAdi (404-4), sa iti saMbhavo'bhisambadhyate / 'kiNhavannaeNati (404-12), tilkhlenetyrthH| 'sirigharadiTuMta'mityAdi (404-18), zrIgRha-bhANDAgAramucyate, tadRSTAntazcAyaM-sa kSullako rAjAnamuvAca-yadi kazcidyuSmadbhANDAgAraM vinAzayati tarhi bhavantastasya prANanigrahAdidaNDaM kurvate naveti vAcyaM, kurma eveti rAjJokte kSullaka Aha-yadyevaM mayA'pi jJAnAdiratnatrayarUpAtmIyazrIgRhaluNTane pravRtteyaM daNDitA na mamAparAdha ityeSa zrIgRhadRSTAntaH / 'so TUya kila susIsa'ityAdi (405-2), sa ca kila candraguptazcANakyasyAjJAkArI suziSya AsId, atra ca cANakyena cintitaM-mayA tAvadasau jainadharme pravartanIyaH, kevalamupAyAntareNa, anyathA mAM pakSapAtinaM nizceSyatItyabhihitaM-rAjan |sarve'pi tIrthikA AkArya kramazo'ntaHpure dharmadezanaM kAryante, etadrUpadarzanena savilAsajalpitAdibhizca na kSobhyante teSAM vigatarAgadviSAM sambandhI dharmAstvayA kArya ityAha-'aMteuradhammakahaNa'mityAdi / 'ussariu'tti (405-3), osario-kSaNamekaM sthitvA zarIracintAdivyAjena yatikSobhananimittaM punarapi nirgata iti bhAvaH // 'rAyasannAya'mityAdi (405-4), teneAlunA rAjaviditaM nagare udghoSitaM-mama gRhe na kenacitpraveSTavyaM saptavRttiparikSiptaM gRhaM kAritaM / |'uddesii ceie'tyAdi (405-10), auddezike snigdhamadhurAdike citite-kenaciddatte sati tayA prAbhRtikayA ajI rNayA satyA ye zirovedanAdayaH samupajAyante sAmAnyataste AtmasaMvedanIyopasargAH, sAmprataM vizeSata Aha-'te cauvihe tyAdi 'suttothaddhojAu'tti (405-12), caraNAdiravayava iti gmyte| 'apAntarAlikaM namaskAraphala mityAdi nyolunA rAjaviliyAjena yatikSobhanAsammakahaNa mityAdi lAsa // 54 // Jain Educa ional For Private Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ (406-24), nanu cApAntarAlikaM svargAdiphalamabhidhIyate pAtanAkramAyAtagAthAyAM tu 'jIvaM moei bhavasahassAu' ityanena mokSalakSaNaM phalamabhidhAsyate tatkathaM pAtanAgAthArthayorna virodha iti ?, tadayuktaM, abhiprAyAparijJAnAt, na hyatra svargAdiphalApekSayA'pAntarAlazabda uktaH kintu 'uppattI nikkhevo payaM payattho' ityAdimUladvAragAthAkrameNAhadAdInAM paJcAnAmapi namaskArasya yatsamuditaM paryante phalamabhidhAsyate tadapekSayA mokSalakSaNamapIdaM prasaGgata ucyamAnamapAntarAlikaM vivakSitamiti na virodhH| 'dhaMtapIti (407-18) atyarthamapi samarthacittenetyarthaH / 'tappaNaINaM gAhA' (407-18), yasmAdevaM pUrvoktanItyA sa eva zubhacittanivandhanatvenApatkAlAdhucitaH tasmAt tam-kranantaroktaM dvAdazAGgaM zrutaskandhaM praNa| yanti-arthataH sUtrato vA viracayantIti tatpraNayino, yadivA tasya-prastutanamaskArasya yogyAstatpraNayina ucyante ahadAdaya eva teSAM zubhena cetasA ayamevAdhikRtanamaskAraH kRtajJatAM kRtArthatAM cAtmano manyamAnenAnusmaraNIyo-vidheya iti gAthArthaH / 'arthata' iti (408-3), siddhazabdAbhidheyatAmAtreNetyarthaH / 'koMkaNA'ityAdi (408-17 koMkaNagadese), ekasmindurge nivasantaH kuGkuNadezodbhavAH puruSAH sahyanAmnaH parvatAd godhUmaguDaghRtatailAdibhANDamavatArayantyArohayanti ca / 'kuMdurukkapaDibohiyallautti (408-20), kukkuDena rutaM kurvatA prAtannidrAM tyAjitaH san iti bhaavH| 'rittatthikkassa'tti (408-22), riktasya sthitasyetyarthaH / 'anbhuhiu'tti (409-3), so'pi siddhakastatrAntare saMvegamupagataH-pravrajyAM jgraahetyrthH|| 'so ya mUyabhAveNe'tyAdi (409-7.), dAsIsutaH kila zilpavidyAdhyayanaM na kAryate, tatazca rathakAreNa svaputreSvadhyApyamAneSu sa dAsIsuto mUkatvenAvatiSThatekilAhaM na kiJcicchRNomIti, atha ca AACHALISADSONGRESEARCRACT Jain Education D o nal For Privale & Personal use only INuww.jainelibrary.org
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM sarvAM zilpavidyAmavadhArayatIti bhAvArthaH / 'kiMkammaya'tti (409-15), kiMkarma gacchantIti kiMkarmagAH,bhavantaH kama- | abhiprAya dhikAraM kRtavanta iti pRssttaaH| 'imeNa taM saMghAiya'mityAdi (410-8), anena kokAzavarddhakinA yadarddhaniSpannamA- siddhAdhisIccakraM tatparipUrNa niSpAditaM, kIdRzaM ca svavijJAnAtizayAt kRtaM tadityAha-UddhIkRtya prakSiptaM sad yAti bahutaraM bhUde kAraH |zamAkrAmati agre ca kuDyAdau pratighAtasthAne praskhalitaM nivRttaM sat na tatraiva nipatati kintu pratimukhaM nivarttate yAvato, bhUbhAgAtprakSiptaM tAvantaM punarapi nivRttaM sadAkrAmatItyarthaH, UrddhasthAnena ca sthitaM sanna patati kintu tathaiva tiSThati, itarasya ca tannagaravAsino varddhakeH satkaM yatnena ghaTitaM tatkimityAha-'jAtI'tyAdi (410-9) sugama / 'mahAvissaMdA donnitti (411-16), dve pApANamayakuNDike tatrAbhUtAmityarthaH / tesiM kapparANa'mityAdi (412-1), teSAM cAkAzena gacchatpAtrANAmagrataH sitavastrapidhAnaH patagrahako gacchati tanmadhyasthitA ca TopparikA-kaDAhikA kasyacidupAsakasya gRhe gatA, sA ca sarvapravare Asane tairupAsakaiH sthApitA, anyathA'nAdareNa dRSTA satI agRhItvaiva bhaktapAnAdikaM svasvAmino'ntikamAyAti sAtizayatvAditi bhaavH| 'kaTTavirUDhagotti-(413-13), ekasminkASThe samArUDho'nyAni samAkarSati / 'kAdAcitkaM vA kammeM'tyAdi (415-3 ), yat kila pIThaphalakAdinirmApaNaM tasminneva kSaNe prArabdhaM tasminneva nippadyate na punaH prAsAdAdivannityaM pratidinaM kriyate tatkAdAcitkaM karmAbhidhIyate, prAsAdAdinirmANaM tu bahUni dinAni yAvannityavyApAraM zilpamucyate / "bharahadAraeNaM ti (416-8), bharato-naTastatputreNa / 'agaDe'tti (416-14),tthaa||55|| rAjJA samAdiSTaM-kUpa ekaH preSaNIyo, rohakeNotaM-AraNyako grAmyakUpa ekAkI samAgacchan vibhetIti bhavadbhirnAgarikakUpaH --561 D Jain Educatio ww.jainelibrary.org n al
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ M ANORAKASACARE preSyo yatastena samamAtmIyaM preSayAmaH / 'vaNasaMDo'tti, tasya grAmasya pUrvasyAM dizi vanakhaNDa AsIt , sa ca pazcimAyAM dizi prakSeptavya iti rAjJA samAdiSTaM, rohakeNa tu tataH sthAnAduccAlya tasyaiva vanakhaNDasya pUrvadigbhAge grAma saMsthApya rAjavaco'nuSThitaM / 'kSIrAnnaM cAgniM vinA saMskaraNIya mityAdiSTe utkuruTikAyAM ravikiraNataptakarIpapalAlAASmaNA saMskRtamityAha-'paramanna'mityAdi (416-15), 'cakkamajjhabhUmIe'tti (417-1), gantrIcakrotthApitarekhAmadhyena sahi kila notpatho nApi mArgazca, cakrAkrAntarekhAdvayamadhyasyaiva lokarUDhyA mArgatvAditi bhAvaH / 'paDikkamorUDho'tti (417-1-| vR0 eDagArUDho), tadAruDho hi kilAvaniM pAdAbhyAM spRzati tatazca na caraNairnApi yAnenetyArAdhitaM bhavati / 'vAsadeya-| bhaMDANaM vikao jAu'tti (418-1), yAvadbhANDaM varSeNa vikrIyate tAvadekadivasena vikrItamiti bhAvaH / 'udRvAmi'tti (418-6), uSTA ityrthH| 'lakkhAviutti (418-16-vR0 lakkhAe viliMpittA)vaidyena sa kRkalAso lAkSAra senAnulipto yena madIyodararaktAnulipto'sAviti tasya bhrAntiH samutpadyate / 'gayaghayaNagolakhaMbhe khuDagamaggitthi pai-| putte' ityatra (gAthA 940) gayatti dvAramAzritya kecinna gajadRSTAntaM vyAcakSate'pi tu gatagodRSTAntamityAha-'anne dI gAvimaggo silAe'tyAdi (419-12) atra ca bhAvArthaH-taskarairgAvo'pahRtAstAsAM ca zilAnicAkIrNamArgeNa hai nItatvAtpadaM nopalabhyate aparasya tu kasyacit svabuddhiprakarSAdudarAvaSTambhenAvAGmukhanipatitasyodare gavAM padAni pratibimbi-| tAni tadanusAreNa mArgamupalabhya nivartitAstena gAva ityasyotpattikI / 'uvAhaNANaM bhAreNa uvahiu'tti (419-15), yadA hyasau bhaNDo devyA nirviSayaH samAjJAtastata upAnadrathitamAlAM vaMzaprAnte'valambya devyAH samIpamAgataH, pRSTazca tayA Jain Educati o nal For Privale & Personal use only Di
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM | kimeSopAnanmAlA ?, sa prAha-evambhUtA nirAmayA tasya rAjJo devI vartata ityevambhUtA tvatkIrtiritaH sthAnAt tvayA ni- abhiprAyapkAsitena mayA bahuSu dezeSu netavyA, na caitAvadupAnadvyatirekeNa tAvanto dezAH paryaTituM zakyAH, tato devyA cintitaM- siddhAdhisAmprataM tAvadeSa evaitajjAnAti nirgatastu sarvatra mAM viDambayiSyati tasmAdihaiva tiSThatveSa iti bhItayA tatraiva dhRta iti / kAra: bhaavaarthH| 'hattho dUraM pasAriutti (420-5), kAraNikairhi dvayorapyatyantasadRzaM rUpaM dRSTvA nizcitaM-na vyantarikAmantareNaivambhUtaM sarvAvayavairavisaMvAdirUpaM kazcinnivartayituM kSamo, nisagargeNa hi yatra dvayoH sAdRzyaM bhavati tatrAvazyaM kazcidavayavaH kathaJcidvisaMvAdI bhavati, naivamatra tasmAdanayorekayA'vazyaM vyantarikayA bhAvyaM, paraM kAciditi na jJAyate'tastatparijJAnArthaM taistadbharttA dUraM preSitaH, te ca dve apyabhihite-tasya punarapyatrAgatasya sato bhavatyormadhye yA prathamamAsanaM dAsyati tasyA evAsau bhartetyabhidhAya punarevAkAritaH, tasya cAgacchato vyantarikayA'paryAlocitakAritvAt sahasA divyAnubhAvena karamatidUraM prasAryAsanaM dattamato'vagataM kAraNikaireSA vyantarIti bhAvArthaH / 'evaM nAyaM (asaddahaMtesu) puNoci paTTaviUNe'tyAdi (420-13), evaM jJAtamamAtyena yo'nayA pUrvasyAM dizi preSitaH sa dveSyo, rAjAdayastu nedaM zraddadhati |bhaNanti ca-avazyaM dvayormadhye ekaH kazcanApi pUrvasyAmapi preSaNIyaH kimatra dveSyatvaM ?, ityevaM teSvazraddadhAneSu punarapyamAtyena tadbhartRdvayaM pUrvAparadigvatigrAmayoH prasthApya tayoH zarIrakAraNavArtAsUcakau yugapavau puruSau tadgRhe preSitau, tAbhyAM ca pratyeka // 56 // tadbhartadvayazarIrakAraNamAtyantikaM tasyai niveditaM, tayA ca lokacittAnuvRttyarthamuktaM-yadyapi dvayorapi samAnamAtyantikaM zarIrakAraNaM tathApi eSa yaH pazcimAyAM dizi preSitaH sa mandasaMhanano'samartho vedanAnivahamadhisoDhuM ataH sa eva pratijA Jain Educationine D ainelibrary.org
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatic garocita iti mAyAvacoviracanAM vidhAya tasyaiva samIpaM gatA netarasyeti, rAjJA'pyavagataM yadutAsyA ayameva priya iti bhAvArthaH / 'sitthagakaro' tti ( 421 - 1 ), madhusikthakaraH sarvaprakRtibhyo rAjJA yAcita iti bhAvaH / 'unbhAmiya'tti kuzIletyarthaH / 'paDuppA iyaM tti (421-2 ), upapatinA sArddhaM nidhuvanasamaye uttAnayA sthitayA jAlyA madhye bhrAmaraM madhu dRSTamiti bhAvArtha: / 'vAuttie'tti vyAguptayA madhusiktthAdarzanena vyAkulayA, anena saMsthAnena sthitAM dRSTvA madduzcaritamasau jJAsyatIti vicArazUnyayetyarthaH / 'purohio nikkhevara ghettRNetyAdi ( 421 - 4 ), ekasminnagare purohitaH prativasati, tatsamIpe ca tIrthayAtrAdipravRttalokA nikSepakAn muktvA vrajanti, sa cAnyebhyaH pratyAgatebhyastAn samarpayati, ekena tu dramakena yanmuktaM tanna prayacchati, sa ca tadalAbhAlizAcIbhUtastaM purohitaM svadravyaM yAcamAno mArge gacchatA'mAtyena dadRze, saMjAtakRpeNa cAnena rAjJe niveditaM, anyadA ca purohitena nakkaM rAjJA samaM dyUtakrIDApravRttena hArite sati svanAmAGkitamudrikA grahaNake sAritA, tAJca pUrvasaGketitapuruSo rAjJaH sakAzAdgRhItvA purohitagRhaM yayau, tanmudrikAsAbhijJAnena ca tadbhAryyAyAH sakAzAdramakagRhItadravyaM samAnIya rAjJaH samarpitavAn rAjJA ca sa dramakanivalakaH svadravyabhRtanivalakAnAM madhye prakSiptaH, sa ca dramaka AkAryoktaH - amISAM madhye yastvadIyastaM gRhANa, tena ca pratyabhijJAya svakIyo gRhIta ityayamatra bhAvArthaH, etadanusAratazca cUrNyakSarANi neyAni / 'taheva egeNa nikkhittaM ti ( 421 - 9 ), tathaivaikena | pathikena kasyacidvaNijaH samIpe sahasradravyabhRtanivalako nyAsIkRtaH tena ca vaNijA sa utsIvitaH zuddhadrammAH svayaM gRhItAH sa ca kUTadrammairbhRtaH, kUTAzca kila nissAratvAt svalpaM dezaM rundhantItyadhastAtkarttayitvA saGkaTIkRtya punarapi sIvitaH, zuddha Aational , 66 ww.jainelibrary.org
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM kAraH // 57 // drammAstu bahudravyatvAtkila prabhUtadeze mAntIti, vivAda saJjAte kAraNikaiH punarapi zuddhadrammANAM sahasre tu prakSipte nAsau | abhiprAya nivalakaH sIvituM zakyate ato jJAtaM vaNigvilasitamidamiti bhAvArthaH / anye tvanyathApi bhAvayanti, tacca vistarabhayA- siddhAdhinocyateti / 'nANae taheva nikkhevatoM ityAdi (421-12), atrApi kasyacidvaNijaH samIpe zuddhabahumUlyacaulla-11 kAdidrammasvarUpanANakabhRtanivalako nyAsIkRtaH, tena vaNijA te drammA bahumUlyatvAtsvayaM gRhItAstatra ca nivalake|| alpamUlyAzuddhapaNAbhidhaM nANakaM prakSiptaM, svAmini cAgate samarpito nivalakaH, tena coktaM-nedaM madIyaM nANakaM, tvayA parA-1 vartitamidamiti, vivAde saMjAte kAraNikairuktaM-bho pathika ! kasmin saMvatsare tvayA idaM asya samarpitaM ?, kathitazcAnena | saMvatsaraH, tataH kAraNikairvaNira nirbhasitastasminkAle paNAnAM niSpattireva nAsId AdhunikatvAdamISAM, tadA'vidyamAnA. stavAnanaite kathaM samarpitAH?, tasmAdyadasya satkaM nANakaM tatsamarpaya, samappitaM ca tat vaNijA, daNDitazca rAjJeti bhAvArthaH, etdnusaartshshuupyekssraanni neyAni / 'annevi bhikkhaiMtagA'ityAdi ( 421-15), yadA hi tena bhikSuNA tasmai nikSe-10 pakaH samarpitaH tadA dyUtakArairuktam -anye'pi bhikSavo'smAbhiH saha samAyAtAstiSThanti tataste'pyasyAM yuSmanmaJjUSAyAM | sarva suvarNa sthApayiSyantyatastAnapyAkArayAma iti vyAjenotthAya sarve niSkrAntA iti bhAvArthaH / 'piimissaya'ttiHI(422-7), mAtApitroH pUjyavacanamidaM mAtApitrAdaya ityarthaH / vaDipauttaM na uggamai'tti (422-13), bhartAra C // 57 // mantareNa kalAntaradattaM dravyaM na labhata ityarthaH / 'paribhaTThau'tti (422-16) parivrAjakaH / 'tajAeNa ya tajjAyaM silogo'tti (423-19), "tajAeNa ya tajjAyaM, tannibheNa ya tannibhaM / tAruveNa ya tAruvaM, sarise sariyaM viNidise // 1 // 'kAraNikavANa, tasmAdyadasya va bhikkhaIta mAbhiH saha OCOCCASSASSACRACOCOCK JanEducation For Private & Personal use only VImininelibrary.org
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education ityevaM cUDAmaNipaThitazloko'yaM draSTavyaH / 'bIo Apucchai sambhAva' mityAdi ( 423 - 20 ), dvitIyo yena na samyagavagataM sa upAdhyAyaM pRSTavAn mamAnena sArddhaM samamevAdhIyAnasya na zAstrasadbhAvamAvedayasi tvaM, asya tu samyakkathayasIti taM sakopAbhisandhimAlokyopAdhyAya stau papraccha- kuto vyatikarAdidamabhidhIyate !, tAbhyAM sarvvaM yathAvRttamAveditamupAdhyAyAya, tatraikaH prAha - mayA ghaTasya vipattimAlokya "tajAeNa ya tajjAyamityAdi paryAlocayatA vRddhAsutasya maraNamAdiSTaM, aparastvAha-mametthamavagataM, ghaTastAvadayaM bhUvikAro bhagnaH san bhuva eva militaH evaM so'pi vRddhAsutastadudbhava - tvAttasyA eva miliSyati, yaduktaM - "tajAeNa ya tajjAya" mityAdi, guruNA ca sa mandaprajJaH ziSya uktaH - tajjAeNetyAdizloko dvayorapi mayaikarUpatayA vyAkhyAtaH, svaprajJAdoSAttu na tava samyak pariNata iti ko'tra mama doSa iti / 'atthasatthe - kappao dahikuMDaucchuka lAvasse' tyAdi ( 424 - 2 ), arthazAstraM - nItizAstraM tatprAvINye kalpako dRSTAntaH, kathAnakaM cedamupariSTAdyogasaGgraheSu nyakSeNa vakSyate, sthAnAzUnyArthe ca lezataH kiJciducyate-pATalIputranagare nandAbhidhAnena rAjJA kalpakAbhidhAno nijAmAtyaH kasmiMzcidaparAdhe sakuTumbo'ndhakUpe prakSiptaH, tadbhojanArthaM ca kodravakUrabhRtazarAvakaM pAnIyaM ca kiJcitprakSipyate taccAlpamiti vairaniryAtanArthaM jijIviSuH kalpaka evaiko bhuGkte na zeSANIti kalpakava sarvANyapi mRtAni, nandazca kalpakabuddhibalenaiva rAjyamakarod, atastamandhakUpe kSiptaM matvA samastapratipakSarAjavargeNa pATalIputre veSTite nandaH kalpakaM smRtavAn kathitaM ca tatpuruSaH- deva ! tatra kUpe prakSiptaM bhaktamadyApi kazcidgRhNAti tataH kUpAdAkRSya kalpakaH sapraNayaM rAjJA'bhyarthito na bhavabuddhimantareNApadiyaM nistIryate tasmAt kuruSva kiJcidupAyaM, ataH tional
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agha0 hAri0 TIppaNaM // 58 // kalpakenAtmIyapuruSAn preSya nadIparataTAvAsitasamasta pratipakSarAjavargasyAkhyApitaM arvAgbhAgAnnAvamAruhyAhamAgamiSyAmi paratastvAtmIyamantriNaH prepaNIyA yena nadImadhye sandhAnamucyate, samAyAtAstathaiva, kalpakenoktaM- ikSukalApakasya muSTibaddhasyAdhastAdupari ca chinnasya madhye kiM bhavati ? kuNDe prakSiptadano vA'dhauparicchinnasya madhye kiM bhavati ?, ityevamasambaddhaM jalpaM kizcidvidhAya pratinivRttaH, taizca mantribhirgatvA''tmIyasvAmibhyo niveditaM, te ca rAjAnazcintayanti - netthamasambaddhaM kalpako jalpati kadAcidapi, paramasmadIyA mantriNassarve'pi tena bheditAH sambhavati hi sabai tatpArzve sakalabuddhisampannatvAd, yadivA'sau jIvatItyasmAbhirjJAtamabhaviSyat tadA vigrahamapi nandena samaM na kazcidakariSyat tasmAdidAnImapyapasaraNameva zreya ityevaM vimRzya sarve pranaSTAH ityevaM kalpakasya nItizAstre prAvINyamiti / 'lehe jahA aTThArase' tyAdi ( 424 - 2 ), yaH kila lATakarNATadraviDadezajAdilipInAmaSTAdazakamapi vetti tasya vainayikI, athavA kazcidupAdhyAyo rAjaputrAn pAThayati, te ca durlalitatvAllAkSAgolakaiH krIDanti na punaradhIyate, ata upAdhyAyena svabuddhiprakarSAttathaiva krIDanto'pyamI yathA 2 akSarANyekadvitrAdyaGkAzca niSpAdyante tathA 2 bhUmau golakaprakSepaM kArayitvA samastalipIgaNitaJca grAhitAH na ca krIDArasasteSAM niruddha ityupAdhyAyasya vainayikI / 'khAyajANaeNaM bhaNiya mityAdi ( 424-3), khAtaM - kUpavApyAdi tatsvarUpajJAyakena kenacinnaimittikena keSAJcitkUpa khananapravRttapuruSANAM kathitam, etAvaddUramavanau khAtAyAmatra jalamunmIlayiSyati, taistAvatsamadhikaM khAtaM tathApi jalaM na prAdurasti, tato naimittikAya tairAkhyAMtaM - atikrAntaM bhavatkathitaM sthAnaM tathApi na pAnIyamunmIlati, naimittikena pratyavAci - yasminneva pradeze mayA kathitaM tasminneva jalaM kevalaM Jain Educationlanational abhiprAyasiddhAdhi kAraH // 58 // w.jainelibrary.org
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatraivaikasminpArce kUpataTaM tADayata yUyaM thAsakena-kuddAlakenetyarthaH, tathaiva tairanuSThitam , udbhUtaM ca toyamiti naimittikasya 6 vainayikItyevaM cUrNyakSarANi mantavyAnIti / 'aNegaAsAvahotti (424-6) anekAnazvAnAvahatItyanekAzvAvahaH, tena gRhe tiSThato'nye'pyazvA bahavo bhvntiityrthH|giibhodaahrnne-kshcidraajaa taruNavayasa eva puruSAn svasannidhau dhArayati na vRddhAn, anyadA ca sasainyaH kamapi zatrumanudhAvito'sau, araNye ca toyamantareNa vAdhyamAnAyAM senAyAmabahudRSTatvena taruNapuruSeSu jalasthAnAnyajAnAneSu kimatra kaTake asti kazcidvaddho yo jalAzayAn jAnIta ityevaM rAjJA pRSTaM, tatra caikena padAtinA pitRbhaktena rAjJaH pracchannaM svapitA vRddha AnIta AsIt , tena ca pRSTenasatA rAjJaH kathitaM yatra kila kharazcaraNAghAtAnprayacchan sAdaraM bhUmimAjighrati tatra svalpe'pi khAte jalamavApyate iti vRddhazrutiH, tathaiva ca khAnite tasya rAjJastoyazirAdarzanamabhUd, anye tvAcakSate-yena mArgeNa toyagandhamAjighanto rAsabhA jagmustanmArgamAzritya nItaM samastamapi sainyaM tena vRddhena dRSTazca jalAzaya iti, vRddhasya vainayikItyevaM cUrNyakSarANyunneyAni / 'lakSaNodAharaNaM' (424-8-lakkhaNe vR0), pArasaviSaye kasyacidgRhe prabhUtAsturaGgamAH, tena cAzvasvAminA etAvadazvasamUhamadhye svecchayA'zvadvayaM tvayA bhRtau varSAnte / grAhyamityuktvA kazcidazvarakSako dhRtaH, tasya ca taduhitA sArddha saGgatirabhUd, vRttikAle ca samAyAte azvarakSakena sA taduhitA pRSTA-amISAM madhye kathaya kimapi lakSaNayuktamazvadvayaM yena tadgRhNAmi, tayA'bhihito'sau-sarveSvazveSu araNye | | vizrabdhamupaviSTeSu gholacarmaH-carmamayAdhAravizeSaHsa pASANakhaNDAnAM bhRtvA upariSTAdvakSazAkhAto moktavyaH tathA paTahastadagrato vAdanIyaH ityevaM kRte yau na samuttrasyatastathA khukkhurakeNa-carmamayena pASANakhaNDabhRtena pRSThato vAdyamAnena sarvAnapi 8 Jain EducatiRinna For Privale & Personal use only T
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 59 // Jain Education vAhaya yau zeSAzvavAhanikAto'dhikaM nirbahataH tau dvAvapi gRhANa, tena sarva tathaiva kRtvA vetanakAle - mUlyakAle azvasvAmI | yAcito mamAmukamamukaM cAzvaM dehi, turaGgamasvAmI tu samastalakSaNayuktau tAviti kRtvA''ha - etadvarja zeSAn sarvAnapi gRhANa kimetAbhyAM kariSyasi ?, sa tu tadvarja nAparaM kamapyazvamicchati, tatazcAzvasvAminA svabhAryoktA - pradIyatAmasmai svaputrikA yena gRhajAmAtRtvaM pratipanno nAzvau gRhItvA'nyatra vrajati, sA ca hIno'sAviti necchatyamumarthaM, tato'zvasvAmI bhAryA'vabodhAya varddhakisutaM dRSTAntIkaroti, kimarthamAzrityeti ced ucyate- lakSaNayuktena svagRhe dhRtena kuTumbaM dhanakanakAdinA varddhata iti, sAmprataM sa eva dRSTAnto bhAvyate - ekasya kasyacid bhAgineyasya mAtulakena varddhakinA svaduhitA pariNetuM dattA, gRhajAmAtA ca kRtaH, karmmAntaraM tvasau na kiJcitkaroti, ato varddhaki duhitrA preritaH kimiti puruSatratarahitaM paradattamupajIvaMstiSThasi ? vidhehi kiJcitkarmAntaramiti, kuThAraM gRhItvA kASThakarttanArthamaTavIM gataH, svAbhilaSita kASThaprApya - bhAvAcca pratidivasaM rikta eva nivarttate SaSThe ca mAse labdhaM kRSNacitrakakASThaM, tatra ca kulakaH - kalazikAcaturthIzarUpo dhAnyamApakavizeSo ghaTitaH tadvikrayArthaM ca dravyasya lakSeNa deya ityuktvA svabhAryA''paNapathe preSitA, sA ca tanmUlye | lakSaM yAcamAnA lokairupahasyate, aparastu buddhimAn vaNikkazcit kAraNeneha bhavitavyamiti vimRzya yAvattena dhAnyaM mimIte tAvanna kathaJcitkSIyate ato dhAnyAdyakSayanimittaM lakSamapi datvA tena gRhItaH, tataH prabhRti tena salakSaNajAmAtRkena gRhe dhRtena sarvamapi varddhakikuTumbaM dhanadhAnyAdinA vRddhimupayayau, tathA tvamapi nijaduhitaraM yadyasmai prayacchasi tadA'nenAsmadgRhe | tiSThatA samastalakSaNopetamazvadvayamapi tiSThati, tadazvadvayamAhAtmyena ca sarvAH sampadaH karasthA eva bhavanti asmAkamityAdi / abhiprAyasiddhAdhi kAraH // 51 // w.jainelibrary.org
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahavidhamaktvA dApitA tasmai duhitetyatra azvAdhipate(nayikItyevaM sabhAvArthA cUrNyakSaragamanikA / teNasIvaNIe'tti (425-1) taskarasIvanikayA naSTasIvanyetiyAvat / kimiti tena vaidyena stokaM viSamAnItamityAzaGkyAha-jaM kiM bahuNetyAdi ( 425-6), yad-yasmAtkAraNAt kiM nissAreNa vastunA viSeNAnyena vA bahunA'pi kriyate ? pratipakSadarzanenApi nissAreNa kiM bahunA ? api tu pratipakSo'pi sAra eba pradarzanIyaH svalpo'pi, yathA tena vaidyena viSapratipakSaH sa kazcipradhAnaH svalpo'pyagado darzito yena zatasahasrajantuvedhyapi viSaM jhagityeva nivartitaM, tasmAnna svalpaM bahu vA vastu cintanIyaM, kintu vivakSitasya vastuno ya Ayo lAbho niSpattiritiyAvat tadupAye yatkuzalatvaM tasyaiva darzana-prakaTanaM karttavyaM, etaduktaM bhavati-kimalpabahutvavicAreNa ? yenaiva vivakSitakAryaniSpattistatraiva yatno vidheya iti bhaavaarthH| 'sukiyaM bhaNaMti aho sIyA sADItyAdi (425-16), zuSkAmapi-anAmapi snAnazATikAM te kumArAH zItalAmapi vyapadiSTavantaH, tRNaM ca dvArAbhimukhaM kRtvA vyapadizanti aho sudIrghamidaM, krauJcanAmA jIvavizeSaH sa kila zeSadivaseSu snAnAvasAne maGgalArthamupAdhyAyasya pradakSiNIkRtyA''rAtrikavadavatAryate tatra ca divase viparyayeNAvatAritaH, evaM kumArairanuSThite'vagatamupAdhyAyena-kathamiti ? ced ucyate-zItalA zATiketi bruvANaiH kumAraiH svamAtApitrAdIni mAM prati zIta lAni-viraktAnIti sUcitaM, dIrghatRNadarzanena ca mama palAyanArtha dIrghaH panthAH pradarzitaH, krauJcaviparItyAvatAraNena tu damaraNamAveditaM mama, tathA cAha-'sIyANaMti (426-2)zmazAnasAtkartuM mRgayanti-mArayitumicchantItyarthaH, vaiparItyena hi kauJcAvatAraNAdikRtyAni kila mRtasyaiva kriyante na jIvata iti nizcitya prapalAyayAmAsa upAdhyAya iti, kumArANAM Jain Educa t ional For Privale & Personal use only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNa kAraH // 6 // CASCORSA * tathA sUcayatAM upAdhyAyasyApi tathaiva nizcinvato vainayikI / 'nIbodakodAharaNaM' (426-2), kAcidvaNigjAyA abhiprAyaciraproSite svabhartari manmathavyathitAntaHkaraNA dAsyAH sadbhAvamAkhyAtavatI-samAnaya kazcidupapati, na zaknomi soDhumana-5 siddhAdhimanirodhamiti, tayA'pi kazcidanviSya samAnItaH, sa ca nakhaprakSAlanAdyAvazyakam-avazyakaraNIyatArUpaM kArito rAtrau ca / gRhaM pravezitaH, sa ca pAnIyaM pAtumicchaMstadeva pratyAsannaM prAptaM nAsIdvA'nyajalamityAdikutazcitkAraNAt nItrodakaM pAyitaH, tacca kilodakaM nIvamadhyavartitvagviSasarpazarIraM spRSTvA'dhastAnnipapAta, viSadigdhajalapAnAcca mRto'sau, tayA ca vaNigdayi-- tayA rAtrAveva nagarabahirvatrtidevakulikAyAM tyAjitaH, taM cAbhinavaprakSAlitanakhaM dRSTvA nagarAmAtyena nApitAH sarve'pyAkAyoktAH-kena bhavatAM madhye'sya nakhAH prakSAlitAH ? kasmin vA deze sthitasyetyAdyApRSTe tanmadhyAdekena jagade-amukavaNigdAsIvacanAtsarvamAvazyakamidaM mayA kRtaM, ataH sA dAsI rAjapuruSaiH prahatA, tayA ca vaNigbhAryA niradezi, sA cAmAtyenAkArya pRSTA-kimidaM ?, tayA kathitaM-na jAnAmi kizcit, kevalaM nIvodakaM pItamanena nizAyAM, ato nizcitamamAtyenabhavitavyaM nItreSu viSadhareNa etanmaraNAnyathAnupapatteH, pralokito nIvrapradezo dRSTazca tvagviSasarpa ityeSa cuurnnykssrbhaavaarthH| 'gauNe tyAdyudAhAraNaM (426-5), kazcidakRtapuNyo yaM yaM vyavasAyamArabhate sa sa vipadyate, tato mitrAd yaacitbliivH| sakalaM divasaM halaM vAyati rAtrau punaH samarpayati, anyadA tu sandhyAyAM tatsamarpaNArthamAyAto mitraM ca bhuJjAnaM dRSTvA lajjayA na samIpamAyAtaH kevalaM tasya pazyatastadIyavATake prakSiptA balIvAH, tena ca mitreNa na saGgopitAstato vATakAnirgatAstaskaraizcApahRtAH, tato'sau akRtapuNyasyaiva pArSe yAcitavAn , sa tu prAha-mayA tava pazyata eva muktA iti mama | ORGANISAA%* For Privale & Personal Use Only A Join Education diconal w .jainelibrary.org
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ A0 11 Jain Educ ko'tra mama doSa iti ?, evaM vivAde dvAvapi rAjadhAnIM prati gantuM pravRttau, mArge cAzvAtpatitena kenacid akRtapuNyaH pumAnukaH- enaM prapalAyamAnamazvaM vyAvarttaya, tathaiva tena kRte marmAhato'zvo mRtaH tenApyasau gRhItaH, evaM trayo'pi janA rAjadhAnyA bahistAdvaTavRkSasyAdhastAdrAtrAvuSitAH, apare'pi lomanthikAH - naTAstatraivoSitAH, akRtapuNyapuruSeNa cAnayoryAvajjIvaM dAso'haM bhaviSyAmIti vicintya vaTavRkSe daNDIkhaNDenollambitaM, truTite ca tasminnadhovarttinaTamahattaro nipatatA vyApAdito, atastairapi naTaiH prArabdho'sau tataH sarvairapi yathAvRttavyatikare'mAtyasya kathite tamakRtapuNyapuruSaM niSpratibhaM dInavadanamanukampAspadaM dRSTvA kRpayA saJjAtatatpakSapAto nijagAda sacivo dadAtyeSa balIvardAn kevalaM yairmucyamAnA vATake balIvardA dRSTAstAni balIvarddasvAmino netrANi utkhAtayAmi, azvasvAmino yayA jihvayedamukta - nivarttayainamazvaM tAmutpATayAmi tato dAsyatyazvamasau, naTAstvabhihitAH, tasyaiva vaTavRkSasyAdhastAdayaM zete bhavatAM madhyAtkazcidulambayatu ityevamabhihitAstaM parityajya sarve praNaSTA iti cUrNyakSarabhAvArtha: / 'DovadRSTAnto' ( 427 - 9 ), yathA kAcitparivezanakartrI prathamameva jAnAti eSa etAvanmAtrayA dIyamAnaH sarveSAmekasminmAne bhaviSyati atastAvanmAtraM 2 DovaiH kRtvA dadAtItyarthaH / 'mauktikadRSTAntoM' ( 427 - 9 ), yathA kazcinmauktikAni zUkaravAle protayaMstathA''kAze mauktikamullAlayati yathA zUkavAlamukhena tacchidraM saMyujyata iti / 'pavautti ( 427 - 10 ), plavako - naTa itiyAvat / tunnAkaH abhyAsottarakAlaM pazcAdatisUkSmANi tUnayati yathA zrImanmahAvIrasambandhi vastraM dhigjAtIyena tunnAkasakAzAt tathA tunnApitaM yathA na kenacillakSitaM, zUcyA ca tunnAko nirIkSya kazcittAvanmAtraM davarakaM gRhNAti yAvatA vivakSitavastracchidraM pUryate na hInAdhi tional
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 kamiti / 'pajjoorAyagiha'mityAdi-(428-11), caNDapradyoto rAjA rAjagRhamavaruNaddhi tadAvAsabhUmau ca prathama-||3|| abhiprAya hAri0 || meva nidhAnAni svayameva nikSepyAbhayakumAreNa pazcAjhedayitvA tadIyaskandhAvAranivezajJAyakapuruSapAdiAkhyApitaM caNDapra-1|| siddhAdhiTIppaNaM dyotasya-tvadIyasAmantAH sarve'pi zreNikena bheditAH, anyathA zodhyantAM tadIyAvAsabhUmayo yadi zreNikaprayuktanidhAnAni kAraH // 61 // jAna labhyanta iti, tadvacaH zrutvA prapalAnazcaNDapradyota ityabhayasya paarinnaamikii| 'muhamakaDiyAhitti (430-3 ) yAsudrA vacanoktiSu karamutkSipyotkSipyAsabhyavAkyaiH paro dhRSyate tA mukhamarkaTikAstAbhirvelabitA-apamAnitA / 'uvavAsaM karei'tti (430-5), sa uditodayo rAjA vaizramaNArAdhanAyopavAsaM cakre, vaizramaNenApi tadIyazrAvakatvaparitoSitamAnasena dharmarucirAjaH saMhRtya svanagare vANArasIlakSaNe prakSiptaH / 'sallIvaissa'tti (433-11), zallakIpatiritinandasya virudamidaM / 'pAo paDhamo ukkhittotti (433-14), prathamaH pratijJAzlokaH utkSiptazcetasA anyadA tu tameva prakaTaM paThitavAn "kozena bhRtyai"zcetyAdi / 'imo ya upaspRzatI'tyAdi (434-7), candraguptaH padmasarasi pravezitaH svayaM tu cANAkyastattIre devArcanaM karoti, tatra ca kila maunenAhaM devatAmarcayAmIti khyApayan kenacinnandapuruSeNa / candraguptaH pRSTaH san zirazcalanasaMjJayaiva kathayatyagrato'sAviti 'ANAe vaMsIhi aMbage'tyAdi (435-7), iha kilaikasmin grAme bhikSATanaM kurvatA pUrva cANAkyena bhikSA na labdhA''sId ataH pratyapakAraM karomIti kSudrAdezastadgrAmeyakAnAM datto yathA cUtAn karttayitvA vaMzajAlInAM vRttirvidheyA, grAmeyakaiH punarna kazcanApi vaMzAnAM cUtaivRttiM kArayati tato lekhakadoSAdevArya vyatyayo'bhUditi vimRzya vaMzaizcUtAnAM vRttiH kRtA, ato madIyaM vaco'mIbhiranyathA kRtamiti tameva SASSASSUOSISUS CCCCCCCCCCCCCCCC niracakSatA pUrva cANAkyena vRttividhayA, grAmayaH prAmadIyaM vaco'mIbhira Jain Education 818nal For Privale & Personal use only Amr.jainelibrary.org
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ S rUpasyApyucchedo'bhyupagamyA cikIrSurviSamiva mantreNa prathamameva vAghaTAdivastucintanarUpo vyApAraH ASSASSASSA doSamadabhAvya cANAkyena sarvo'pi grAmo dAhaM prApita iti bhaavaarthH| 'iyaMpAuyAu'tti-(437-16-iMdapAu vR0), yA pUrvamindrakumArikA ityuktAH cANakyena nagarAtsvabuddhyA niSkAsitAstA eva nAmAntarata indrapAdukA itIhAvagantavyA iti ukto buddhivicaarH||'n tu zubhasya svarUpasyaiveti (439-19), evambhUtasyaivAzubharUpasya saMsArAnubandhinaH karmaNa eva kSayo yujyate na tu yathA sarvathA santAnocchedavAdibhiH saugataiH 'dizaM na kAzcidi'tyAdivacanataHzubhasya jIvasvarUpasyApyucchedo'bhyupagamyata ityatrAbhiprAya iti / 'sa hi yoganirodhaM kurvan prathamamevetyAdi (441-5), sa hi bhagavAn kevalI yogatrayanirodhaM cikIdhurviSamiva mantreNa prathamameva tAvattadvyApAraM niruNaddhIti sambandhaH, tasyA-manaHparyAptinivRtteH zarIrasavyapekSajIvasya manodravyagrahaNazaktirUpAyA yo'sau bAhyaghaTAdivastucintanarUpo vyApAraH prathamaM tAvata | taM niruNaddhItyarthaH, kena kRtvetyAha-'anuttareNe'tyAdi (441-7), anuttarAdivizeSaNaviziSTaM kila siddhAnAmapi vIrya bhavati tabyavacchedArthamuktaM-karaNavIryeNa-zarIrajavIryeNetyarthaH, tasyA vyApAra niruNaddhi, yA kimityAha-yA'sau zarIra tyAdi, punastAmeva vizeSayati-'yathA pUrva mityAdi, kimartha punastadvyApAraM niruNaddhItyAha-tasyA-manaHparyAptinirvatteryakAraNabhUtaM karma tena jIvasya yaH saMyogastadvighaTanAya, na hyavikale tatkAraNabhUte manaHparyAptinAmakarmaNi tatkAryabhUtAyA manodravyagrahaNazaktanirodhaH zakyaH kartumiti bhAvaH / 'nirudhya ceti, manovyApAraM upalakSaNatvAd vAkkAyavyApAra ca nirudhya tataH zailezIbhAvanAmetIti sambandhaH, atha manovyApArAdinirodhe kaH krama ityAha-'pajjattamitte'tyAdi (441-9), vyAkhyA-paryAptisamarthanottarakAlameva jaghanyayoginaH saMjJino yAvanti manodravyANi-cittAvaSTambhakamanovargaNAdalikAni Jain Education eal 4 w .jainelibrary.org
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM karmakSayasiddhAdhikAraH // 62 // yaguNavihInaM pratisamayAnasazepaJcendriyamanoyogatulyaM manoyogadhuH kevalI prathamamevAcintyasAmadhye tadvyApArazca-manodravyavyApArazca cintanIyAnukUlacaSTAlakSaNo vA yAvAn bhavati kevalino'pi zailezyavasthAprAptisamaye tAvanti manodravyANi tadvyApArazca tAvAneva bhavati, idamuktaM bhavati-zailezImArurukSuH kevalI prathamamevAcintyasAmarthya- vIryavizeSAjjhagityeva paryAptamAtrajaghanyayogisaMjJipaJcendriyamanoyogatulyaM manoyogaM dharati, tatazca tasmAdavaziSyamANamanoyogAd asaMkhyeyaguNavihInaM pratisamayaM nirandhAno'saMkhyeyasamayaiH sarvamapi manoyogaM niruNaddhi, avaziSyamANamano yogAtpratisamayamasaMkhyeyaM 2 bhAgamapanayanasaMkhyeyasamayaiH sarvamapi manoyogaM niruNaddhItyarthaH iti gAthAdvayArthaH / evaM hai vAgyogamapi viziSTavIryavizeSAtparyAptamAtradvIndriyajaghanyavAgyogatulyaM prathamameva vidhRtya, tathA kAyayogamapi prathamasamayo tpannasUkSmapanakajaghanyakAyayogatulyaM vidhRtya tatastadasakyeyaguNavihInaM pratisamayaM nirundhAno'saMzayeyasamayaiH sarva vAgyoga dehitribhAgaM ca muJcan sarva kAyayogaM niruNaddhi, niruddhya ca zailezI pratipadyata iti gAthAcatuSTayatAtparyArthaH / anye tvanyathApi vyAcakSate, prajJApanAdibhirvisaMvAditvAcca tanneha pradaryata ityalaM prasaGgeneti / 'tadAnantaryavRttireva pratiskhalanamityAdi (442-20), tasya-alokAkAzasyAnantaryeNa-avyavahitatvena yA vRttiH-avasthitiH saivAlokena siddhAnAM | pratiskhalanaM na punardaSTyAderiva stambhAdinA sArddha sambandhe sati pratighAtaH, sambandhasyaivAnupapatteH, tathAhi-ekaikasya jIvapradezasyaikaikenAlokAkAzapradezena saha sambandho bhavan sarvAtmanA vA bhavet dezAtmanA vA ?, yadi sarvAtmaneti pakSastadA jIvapradezasya sarvAtmanA''kAzapradezena sambaddhatvAdekatvaprasaGgaH, atha dezAtmaneti pakSaH, tadA pradezeSvapi pradezaprasaktiH, tadayuktaM, yadAha-'pradezAnAM niSpradezatvAditi na hi pradezeSvapi pradezAH santi ityevaM pakSadvaye'pi sambandhAbhAvAt // 62 // JainEducational For Private & Personal use only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadAnantaryavRttireva pratiskhalanamityevaM sabhAvArthamidaM vyAkhyeyam , ata evoktaM-'sUkSmadhiyA bhAvanIya miti / 'gaMtUNa joaNaM joyaNaM tu parihAi aMgulapuhutta'miti (443-15), atrAGgulapRthaktvaM jijJAsunA trairAzikamanusaraNIyaM, tatreyaM karaNakArikA-"AdyantayostrirAzAvabhinnajAtIpramANamitsA ca / phalamasya jAtimadhye tadantyaguNamAdimena bhajet // 1 // " bhAvanA tviyam-atra sArddhadvAviMzatiyojanalakSANi gatvA yadyaSTau yojanAni hIyante tadaikasmin yojane kiM parihIyate ?, sthApanA- 22500001811atra cAntyenaikakena madhyavarttino aSTau guNitAstAvanta eva bhavanti etAni cASTau yojanAnyAdyarAzinA vibhaktavyAni na ca bhAgaM prayacchanti ato'GgalAni kriyante, tatraikasmin yojane aSTaSaSTisahasrAdhikasaptalakSANyaGgalAnAM bhavanti ato'STasu yojaneSvayamaGgalarAzirbhavati 6144000, asya rAzeH sArddhadvAviMzatilakSasvarUpAdyarAzinA bhAge'pahRte kiJcinyUnamaGgulatrayaM labhyate tadeva cehAGgulapRthaktvazabdenoktaM draSTavyamiti, idaM cehAvizeSeNotatvAditthaM vyAkhyAyate yAvatA prajJApanAyAM dvitIyasthAnapade madhyabhAgavartyaSTayojaneSu hAniniSiddhaiva atastanmatena madhyabhAgASTayojanavarjA zeSakSetrasya hAnirdraSTavyeti / 'pRSThato'rdAvanatAdi riti (443-28-pRSThato vA ardhA0), AdizabdAdbhUnyastapRSThasyottAnasya parigrahaH niSaNNazcopaviSTa ucyate / utkRSTApi paJcadhanuHzatebhyastribhAge pAtite sati satribhAgatrayastriMzadadhikadhanuHzatatrayamAnaiva siddhAnAmavagAhanA bhavatIti / 'kiha marudevItyAdi gAthA (444-17), yadyutkRSTato'pi paJcadhanuzzatamAna eva sidhyati nAdhikamAnaH tatkathaM marudevyA mAnaM paJcaviMzatyadhikapaJcadhanuHzatalakSaNamupapannaM syAd ?, AcArya Aha-nAbheH kulakarAtsakAzAd yena kiJcinyUnAsau jJAtavyA, etaduktaM bhavati yadyapi paJcaviM bane / utkRSTApi marudevItyAdi yadhikapaJcadhanuHzatalAva JainEducarshalliational For Private Personal Use Only .
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM karmakSayasiddhAdhikAraH DONGAROSAGARLASAROGRESS zatyadhika paJca dhanuHzatAni nAbheH zarIrapramANaM tathA marudevyA api "saMghayaNaM saMThANaM uccattaM caiva kulayarehiM sama"mityatidezAttadeva prApnoti tathApi paJcadhanuHzatamAnaivAsau, sUtre hi kiyanmAtreNa hInAdhike'pi lAghavArthamanekasthAneSu dRzyante evAtidezA iti bhAvaH, athavA bhavatu nAbhizarIrapramANA tathApi kariskandhAvarUDhatvAtsaGkucitagAtrA siddheti na yathoktAda vagAhanAvirodha iti gAthArthaH / jaghanyAvagAhanAyA vipratipattimAviSkurvannAha paraH-'sattUsiesu'ityAdi (444-18), nanu prajJApanAdigrantheSu jaghanyapade'pi saptahastocchUitasyaiva siddhiruktA ataH kathamiha jaghanyato dvihastazarIramAnasya muktirucyamAnA na virudhyate ?, evaM pareNokta pazcAddhenottaramAha-'kile'ti vRddhavAdasUcAyAM evaM kila vRddhA vyAcakSate-sA prajJApanAdyuktA saptahastapramANA jaghanyAvagAhanA tIrthakRtAmeva draSTavyA, jaghanyapade'pi tIrthakaraH saptahastamAna eva siddhyatItyevaMviSayaivetibhAvaH, tIrthakaravyatirekeNa tu zeSajIvAnAM siddhyatAM-siddhimAsAdayatAM jaghanyapade yA'troktA dvihastapramANA'vagAhanA saiva draSTavyeti vAkyazeSa iti gAthArthaH, ke punaste ye dvihastAH siddhA ityAha-te puNe'tyAdi (444-19), te punarjaghanyena dvihastapramANAH kUrmaputrAdayaH siddhA bhaveyuH, anye punarabhidadhati-saptahastapramANa eva yo mayUrabandhAdinA saMvartya baddho yantre vA nipIDyamAnaH saGkucito dvihastIbhUtaH san siddhyati tasyaiva jaghanyA dvihastapramANAvagAhanA prApyate na punaH svarUpato'pi kazciTvihastaH siddhyatIti gAthArthaH, kiJca-prAyovRttimAzritya jaghanyataH saptahastA utkRSTatastu paJcadhanuHzatAni sUtre mAnamuktaM itarathA hInamapyadhikaM vA kiyatA'pi kasyacitsyAdevetyAha-'bAhullao ya'ityAdi (444-20), bAhulyamAzritya sUtre sapta hastA jaghanyaM paJcadhanuHzatAni cotkRSTaM mAnamuktam itarathA kasyacijjIvasyA // 63 // Jain Education a l Show.jainelibrary.org
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlapRthaktvaiH kaizcijaghanyaM saptahastalakSaNaM mAnaM hInamapi syAd, utkRSTamapi paJcadhanuzzatalakSaNaM mAnamabhyadhikamapi kaizci nApathaktvairbhavediti yathAsaGkhyaM sambandhaH, tatazca yadyapi kaizciddhanuHpRthaktvairmarudevyAH zarIramAnamabhyadhikaM tathApi na kazciddoSa iti gAthArthaH, kiJca-saptahastamAnAdadhastAt paJcadhanuzzatebhyazcopari vartamAnasya yatkasyacijIvasya siddhigamanaM tadAzcaryaprAyamiti yadyapi sAmAnyamumukSujIvazarIramAnapratipAdake sUtre na nibaddhaM tathApi paJcazatAdezavacanavatpramANayitavyameva, na hi paJcazatAnyAdezAnAM kvacitsUtre nibaddhAni na ca tAni na pramANamiti, Aha ca-'accherayAdi'ityAdi, (444-21), gAthA vyAkhyAtaiva, nvrmaashcryaadiityaadishbdaatprvirljiivbhaavitvaadiprigrhH| 'kenacit prakAreNAlaukikenAsthita miti (445-2), nanu yadiha saMsthAnaM tat tatrApi dhanapradezaM sat siddhAnAmanantaramevoktaM, tathAhijaM saMThANaM tu ihaM bhavaM cayaMtassa caramasamayaMmi / AsI a paesaghaNaM taM saMThANaM tahiM tarasa // 1 // iti (gA0 969) kathaM na virodha ? iti, naivaM, abhiprAyAparijJAnAd, yathA hyamUrttatvena nabhasaH svata AkArAbhAve'pi caturasragRhadvArAdyarthAvacchinnasya tasyApi paropAdhitazcaturasrAdyAkAratA kalpyate tathA siddhAnAmapi prAgaudArikazarIraparicchinnajIvapradezApekSayA paropAdhitaH saMsthAnamucyate na punasteSAM svataH saMsthAnamasti amUrttattvAt saMsthAnasya ca mUrttavastudharmAttvAditi na kazcidvirodha iti / 'siddhassa suho rAsI savApiMDio jai havejA'ityAdi (446-14) gAthAyAM sarcAddhAzabdena sAdiraparyavasitaH siddhasambandhyeva kAlo gRhyate nasAmAnyaH sarvo'pi kAlaH, tadgrahaNe hi vakSyamANamanantairvargamUlairapavarttanamasaGgataM syAd, yadi hi sarvakAlasamayarAzinA guNayitvA'pi punarapavarttanIyo rAziH tarhi tadguNanasya kiM phalaM ?, siddhasamba Jain Educa ional IM XTww.jainelibrary.org
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 64 // Jain Education ndhikAlagrahaNe tu sarvAddhApiNDita iti kimuktaM bhavati ? - sarveNApi sAdyaparyavasitena kAlena yatsukhaM siddhaH pratisamayamanubhavati tad yadyekatra saMpiNDyAsatkalpanayA rAziH kriyata iti, sa ca rAziranantavargApavarttita ityanantairvargamUlaistAvadapavarttito yAvat sarvAddhalakSaNaguNakAreNa yadadhikaM jAtamAsIt tasya sarvasyApyapavarttanena samIbhUtaH siddhatvAdyasamayamAtrabhAvisukharUpatAM prApta ityarthaH, etAvanmAtro'pi sarvAkAze na mAti sarvastu dUrApAsta eveti jJApanArthaM ca piNDayitvA punarapavarttanaM sukharAzeriti, etadeva bhAvayati - 'iha kila viziSTe' tyAdi (446 - 17), etaduktaM bhavati - sarvasyApi sukhazabdavAcyasyAhAdarUpasya sukhasya siddhasukhameva paramaprakarSaprAptaM bhavati, tacca kevaliprajJayA paricchidyamAnaM yAvato'MzAn prayacchati tAvato'MzAH sarvalokAlokAkAzapradezebhyo'pyAdizabdAt tatparyAyebhyo'pi bhUyAMsa ityanayA kila kalpanAviva - kSayoktaM- 'siddhANa suho rAsI savAgAse na mAijjetyAdi, anyathA yadyevaM vivakSAmanapekSya mukhyarUpatayaiva siddhasukhaM | sarvAkAze na mAtItyucyeta tadA kathamiti sUrayo'bhidadhatIti sambandhaH, kiM tadityAha-niyate deze -krozaSaDbhAgalakSaNe teSAM siddhAnAM avasthitiriti, ayamabhiprAyo - yadyukta kalpanAvyatirekeNa mukhyavRttyaiva siddhasya sukharAziH sarvAkAze na mAtI - tyucyeta tadA dharmiNamantareNa dharmmasyAbhAvAt siddho'pi sarvAkAze na mAtIti vaktuM yuktaM syAt tatkathaM pUrvasUrayaH krozaSaDbhAga eva siddhAvasthAnamabhidadhyuH tasmAdyathoktavivakSayaiva "siddhassa suho rAsI"tyAdi abhihitamiti sthitaM, na caitanmayA svamanISikayocyata iti darzayati- 'tathA caita' dityAdi ( 446 - 21 ), vidyante - jJAyante jIvAdaya padArthA aneneti vyutpattyA vedazabdeneha siddhAnto'bhidhIyate, tatazca gautamAdimaharSipraNIte siddhAnte'pi etatsaMvAdi - madIyavyAkhyAna karmakSayastriddhAdhikAraH // 64 //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ OPIAS GRUPSRS saMvAdi sthAne 2 proktamevetyuktaM bhavati yena ca granthenoktaM sa svayamevobhyUhyamiti / 'kuTTimAdau vicitrANI'tyAdi (447-10) zlokavyAkhyA-kuTTime-svacchakAntibhRnmaNinicayakhacitabhUtale AdizabdAdAdarzagRhe ca saGkrAntAni | vicitrANi-viziSTanAnAveSadhArINi vilAsavantyata eva locanAnandadAyIni svakIyarUpANi nijazarIrANi dRSTvA draSTavya kautukanivRttestatrAnutsuko bhavatIti shlokaarthH| 'ambare'tyAdi (447-11), ambarazabdenAtra matsyamado'bhidhIyate, |sa hi kilAtyantasugandho bhavati, zeSaM sugamam / vastutaH siddhaparyAyetyAdi (447-29), yadyapi siddhaH kRtakRtya | ucyate buddhastvavagatatattva ityAdikaM kiJcidabhidheyabhedaM bibhrati vakSyamANazabdAH tathApi vastutaH-paramArthataH siddhaparyAyA eva, ekasminnarthe sarveSAM vRtttvaaditibhaavH| 'AdizabdAvyabhUta AcArya'ityAdi (448-14 ), yadA kazcillokottaradarzanaprapanno'pi viziSTadharmakathAdyAcAryakAryAkSamo dRzyate tadaivaM vyapadezaH pravarttate-dravyabhUto'yamAcAryaH, AcAryAbhAsa ityartha iti / 'anye tvevaM bhedamakRtve'tyAdi (448-17), anye tu laukikalokottarabhedAd bhAvAcAryoM dvidhetyevaM na bhedaM kurvate, kintu laukikaH sarvo'pi dravyAcAryapakSe'ntarbhavatItyabhidadhati / 'yogaprAdhAnyakhyApanArtha miti (449-27), etaduktaM bhavati-yadyapi "nivANasAhae joe" ityukte sarvabhUtasamatA'pi labhyate tasyA api nirvANasA|dhakatvAt tathApi nirvANasAdhakayogeSu madhye sarvabhUtasamataiva pradhAnaM tadaGgamityevaM prAdhAnyakhyApanArtha "samA ya sababhUesu | ityanena tasyAH pRthagupAdAnaM kRtamiti / 'ihAsyA gAthAyA'ityAdi (450-11), ihAsyA "na saMkhevo na vitthAro" ityAdigAthAyAH sambandhinA "na saMkhevo" ityanena pAThena saha virudhyate, kiM tadityAha-lakSaNaM, ka yaduktaM lakSaNamityAha Jain Educatieirational For Privale & Personal use only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ namaskAra Ava0 chandovicitinAmni chandaHzAstra ityarthaH, kasmAdvirudhyata ityAha-aMzakramaniyamAt-chandaHzAstre hyayamaMzakakramaniyahAri0 mo'sti yaduta gAthAyAH prathamAMzakazcatumAtro vidheyo yathA-"namiUNa jiNavariMde" ityAdigAthAsvAdyouMzakazcatuAtro TIppaNaM bhavati tadyathA-namiU asyAM tu gAthAyAmAdyo'zakaH paJcamAtraH prAmoti tadyathA-nasaMkhe tasmAdihaivaM pATho draSTavyo-navi 155 18|saMkhevo ityAdi, evaM ca sati saMpadyante catamro mAtrAH prathamAMze, tadyathA-navisaM na ca vaktavyaM pUraNArtha evAyamapizabdo / / na punaH sArthako, yadAha-vidyamAnArtho draSTavyo, vidyamAnArthatAM ca samuccayalakSaNAmanantaramevAsya vyavahitasambandhaM kRtvA vRttikAra eva yato'tra na saMkSepo nApi vistara ityanena svayameva darzayiSyati, atrAha-nanu yadyapItthamativijJatAmavalambya bhavadbhiH prathamo'zaH zodhitaH tathApIyaM gAthA zeSeSvayaMzeSu nAtIva lakSaNasaMvAdinI dRzyate tathA anyA api gAthA na khalvASIyAH sarvA api lakSaNasaMvAdaM bibhrati tatkimanayA carcayA ?, satyamevaM manyate iha yatra kvacidArSe lakSaNavisaMvAdo dRzyate sa sarvo'pi vartamAnaprAkRtalakSaNagranthApekSayA eva draSTavyaH, cirantanaistu lakSaNagranthaiH sarvo'pi saMvadatyeva, prakRtagAthAprathamAMzakastu tairapi saha na saMvadatIti yuktaM carcitamiti / 'bAhirAha'tti (452-9-vivahArAhao vR0), bahirhiNDako vyasanopahata itiyAvat / 'so saMbhaMto ciMtetI'tyAdi (453-2), tatazcAnena saMbhrAntena cintitaM-kimanyAmyetAni puSpANIti ?,sA ca pRSTA-kutastvayA samAnItAnyetAni?, tayA kathitaM-tvayA nirUpitaghaTAd, atastena svayaM gatvA nirIkSite dRSTo ghaTaH puSpagataM ca vRntapatrAdi kizcit tatraiva sthitam / 'akkhapaDiya'tti (453-7),golakAkarSaNakrameNa kRtvaarkaaH|nmskaarniyuktiH smaaptaa| Jan Educati Blaw.jainelibrary.org For Private Personal Use Only onal
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ PLANLARAOSAXO9 SHAHARA sUtrasparzakAniyuktirArabhyate-sAmprataM sUtropanyAsArthamityAdi ( 454-10), sUtropanyAsArtha vastutaH sUtrasparzaniyuktigatAmeva gAthAmAheti sambandhaH, nanu "naMdimaNuoge"tyAdigAthayA na kazcitsUtrAvayavaH spRzyate tatkathamiyaM sUtrasparzaniyuktigatetyucyate ?, ityAzaMGkyAha-pratyAsattiyogAditi, etaduktaM bhavati, anayA gAthayA sambandhe ghaTite'nantarameva sUtrasparzaniyuktirbhaNiSyata iti yadyapyanayA na kazcitsUtrAvayavaH spRzyate tathApi sUtrasparzakaniryukteratyantaM pratyAsanneti vastutastadgatetyucyate / 'ahInAkSaramanatyakSara'mityAdi (455-1), yadyapyetAni padAni pUrva nandyAdau vyAkhyAtAni tathApi mandasmRtiziSyAnugrahAya lezato vyAkhyAyante-ahInAkSaraM-yatra hInamakSaraM na bhavati, anatyakSaraM-yatrAkSaramadhikaM na bhavati, vyatyAsitavarNavinyAsaM vyAvidvAkSaramucyate utkramaprotaratnamAlAvat na tathA avyAviddhAkSaraM, upalazakalAkulAvanau halavad yadadhIyAnaH skhalati tat skhalitaM na tathA'skhalitamucyate, asadRzadhAnyamIlakavad yanna vartate tadamilitamiti AkhyAyate, 'prAptarAjyasya rAmasya rAkSasA nidhanaM gatA' ityAdivAkyavad yadasthAnaviratimanna bhavati tadavyatyADitaM, mAtrAMzakAdiniyatamAnaM pratipUrNa, udAttAdighoSasamanvitaM pratipUrNaghoSaM bAlamUkabhaNitavad yadavyaktaM na bhavati tatkaNThoSThavipramuktamucyate, vAcanopagataM nAma yad gurudattavAcanayA'dhItaM na punaH svayameva pustakamAdAya paThitamiti // 'athavA paraH sannikarSa iti (455-5), yo visandhibhAvenoccAraNarUpaH sannikarSaH sa vA saMhitetyarthaH, padAni kila visandhibhAvenoccArayiSyanta iti saMhitApadayorvizeSa iti / 'nivAsacitizarIropasamAdhAneSviti (455-28), eteSvartheSu cinoterAdeH ko bhavati, ete ca sarve'pyarthA atra ca kAyazabde vyutpAdye %%A4%ACTORSESSASEX Jain Educ a tional ell
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM zarIraM jIvanivAsAdisthAnaMcA lanAdeHsUtra sparzakatA ghaTanta eveti yathAkramaM darzayati-jIvasya nivAsAdi zarIraM kAyo'bhidhIyate, kuto ?, jIvasya nivAsAditi, sarbANyapi paJcamyantapadAnyevaM yojanIyAni, etaduktaM bhavati-yadA jIvanivAsatvena kAyo vivakSyate tadA'trApi nivAsalakSaNo'rtho labhyate, tathA citizabdenApi nicayo'bhidhIyate, tatazcAtrApi yadA pudgalanicayaH kAyazabdasyAbhidheyatayA vivakSyate tadA cityartho'pi labhyate, pudgalavizarArutAyAM ca kAyazabdasyAbhidheyatayA vivakSitAyAM zarIralakSaNo'rthaH prApyate, yadA ca teSAmeva pudgalAnAmavayaveSu karacaraNAdiSu samAdhAnaM saGghAto mIlanaM kAyazabdAbhidheyatayA cintyate tadA'vayavasamAdhAnalakSaNo'rthaH prApyate, cIyate pudgalairavayavasamAdhAnadvAreNa nirvartyata iti kAya iti bhAvaH / 'jIvabaddhA jIvasamprayuktAzcati (456-3), tatra baddhAH-zithilabandhanapariNatyA saGgrahItamAtrAH saMprayuktAstu ta eva niviDabandhanapariNatyA AtmasAtkRtAH, athavA baddhAH kAyarUpatayA pariNatimAtramAnItAH saMprayuktAstu kAyanirvartyadhAvanavalganAdikriyAyAM vyApAritA ucyante iti / 'akkhaliyasaMhiyAIvakkhANacaukkae darisiyaMmI'tyAdi (456-10), nanu yadyaskhalitasaMhitAdivyAkhyAcatuSTaye darzite sati sUtrasparzakaniyukteravasarastarhi tasyAM cAlanApratyavasthAne eva vaktavye prAmutaH, zeSavyAkhyAGga catuSTayasya vRttikRtA'pi darzitatvAt , tatazca yat tasyAM 'karaNe bhaye ya aMte' ityAdinA padadarzanaM padArthakathanaM padavigrahakaraNaM 6 vA kiM kariSyati ?, tatsarvamatiricyate, atha tasyAmucyate tatsarva tarhi vRttikRtA yattasya svarUpamAviSkRtaM tatkathaM na | niSphalamiti, satyametat , kintu yadyapyasyAM sUtrasparzikaniyuktau prAyaH sarvANyapi vyAkhyAGgAni darzayiSyati tathApi nAyaM kA sarvatra niyamo, yataH sthAnAntare sUtrasparzaniyuktiSu kvaciccAlanApratyavasthAne evAbhidhIyete, kvacittu padArthamAtrAyeva kizci // 66 // Jain Education Antonal For Privale & Personal use only A Mw.jainelibrary.org
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ danyataravyAkhyAGgamucyate, ataH saiddhAntikI mudreyaM, yaduta-sarvairapi vyAkhyAtRbhiH vyAkhyAcatuSTayamabhidhAnIyaM, tataH sUtrasparzikaniyuktirvyAkhyeyA, yattu punarapi niyuktI kvacitpadArthAdyabhidhAnaM tena vRttikAroktameva spaSTIkariSyata ityadoSaH / 'zalAkAzalyakAGgaruhAdIti (456-24), tatra zalAkA-vaMzAdisambandhinI zalyakAGgaruha-sahikA (zihikA) zUlamucyate / Aha-'idaM nAmakaraNameve'tyAdi, nAmakaraNamevedaM, kiM tad ? ityAha-saMjJAkaraNa'miti (456-25) yadihocyate bhavadbhiH, kathamityAha-paryAyamAtrataH-paryAyamAtramAzritya, saMjJAzabdasya nAmaparyAyatvAt , saMjJAkaraNamityanena nAmakaraNamevoktaM bhavatItyarthaH / 'saMjJAkaraNaM tvanvarthata' iti, kriyate'neneti karaNaM, yo'yaM karaNazabdasya pratIya|mAno'rthastamAzritya saMjJAkaraNamiha gRhyate, kuta etadityAha-saMjJAyAH karaNaM saMjJAkaraNaM, dravyasya saMjJayA nirdizyamAnatvAditi, etaduktaM bhavati-yadi saMjJA cAsau karaNaM ceti karmadhArayasamAsAzrayaNAtsaMjJAmAtrasyaivAbhidhAnaM syAt tadA na syAdapi nAmakaraNAdasya bhedaH, tacca nAsti, yataH saMjJayA karaNamiti tRtIyAtatpuruSAzrayaNAtsaMjJAkaraNazabdena dravyaM pAi|lakAdyabhidhIyate, tacca karaNazabdAbhidheyArtharUpatayA dravaNapariNAmasvarUpamityanvartho labhyate eveti, ataH sthitamidaM-nAmakaraNamapi yatsAnvartha tat saMjJAkaraNamiti paribhASitaM, zeSaM tvanvarthazUnyaM nAmakaraNamiti, bhASyakAreNApyetadevokta 'sannA NAmaMti maI tyAdi (456-26), sArddhagAthAvyAkhyA-saMjJAzabdena nAmaivocyate, tatazca saMjJAkaraNasya nAmakararANAnna kazcidbheda iti parasya matiH syAdityevaM paramatamAzayottaramAha-yadbhavatA'bhihitaM tanna, saMjJAkaraNanAmakaraNayora4tyantabhedAt, etadevAha-'nAmaM jamabhihANaM'ti (457-1), yad-yasmAtkAraNAnnAmamiti-nAmakaraNaM-abhidhAna COMSASARAMRICA CHECLARIOUSALSAMACHAR A012 JainEducational For Private Personal use only R w .jainelibrary.org
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ . Ava0 hAri0 TIppaNaM mAtramevocyate, arthAnapekSakakArarephaNakArasvarUpavarNatrayaniSpannavaNNAvalImAtramevAbhidhIyata ityarthaH, yadvA tadarthavikale-kara karaNavaNazabdAbhidheyArthavikale jIvAdI karaNamiti nAma kriyate tannAmakaraNamucyate, etasmAcca dvibhedAdapi nAmakaraNAt saMjJA ktavyatA karaNaM bhidyata iti darzayati-dravyaM punaryatsaMjJAkaraNazabdenAbhidhitsatA pelukaraNAdi rUtapUNikAva (diva ) lanakAdItyarthaH, tad dravaNapariNAmaM karaNazabdAbhidheyArtharUpatayA pariNatisvabhAvamityarthaH atona tad dravyaM pelukaraNAdikaM tadarthazUnyaM-karaNazabdArthazUnyaM na vA zabdo'rthAnapekSavarNAvalImAtralakSaNaH,evaM ca nAmakaraNabhedadvayAdapi saMjJAkaraNasya bhedo darzito bhavatIti | gAthArthaH,Aha-nanu yadi tadravyaM pelukaraNAdi karaNazabdArthazUnyaM na bhavati kintu sAnvartha tarhi bhAvakaraNameva tat kimiti dravyakaraNAdhikAre paThyata ityetadevAha-'jai na tayatthavihINa'mityAdigAthA (457-2) vyAkhyA-yadi tadarthavi hInaM-karaNazabdArthavihInaM na bhavati dravyaM pAillakAdItizeSaH'to'tti tataH kiM-kasmAddhetoH dravyakaraNaM tat na tu bhAvakara Namiti , evaM ca pareNa sAkSepaM pRSTe satyAhAcAryaH-'jatotti yad-yasmAtkAraNAt tena pAilakAdinA karaNena dravyaMdU kaTAdikaM kriyate tasmAttadravyakaraNamucyate, etaduktaM bhavati-dravyasya karaNaM dravyakaraNamityevaM vyutpattyarthamAzritya dravyaprA-15 dhAnyavivakSayA tadravyakaraNamuktamiti, nanu dravyaM kriyate'neneti dravyakaraNaM tadastu, saMjJAkaraNaM tu kayA vivakSayocyata ityAha-saMjJAkaraNamiti ca karaNarUDhita iti, etaduktaM bhavati-teSAM hi pelukaraNAdInAM karaNamiti saMjJA kvaciddeze rUDhA, paalaa||67|| atastAM rUDhimAzritya saMjJAviziSTaM karaNaM saMjJAkaraNamityucyata iti gAthArthaH // 'paJcAnAmaudArikAdizarIrANAmAdyaM saGghAtakaraNa'mityAdi (458-11), nanu cAtra yaduktamAdyaM saGghAtakaraNamiti tat taijasakArmaNayorna ghaTate anAdi URANUSURA Jain Education Marjainelibrary.org For Privale & Personal Use Only anal
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ RECARROACCORRIAGRA tvAt na hyaudArikavat tayoH sarvathA parityaktayoH punarbhavAntarasaMbhavo'sti yenAdyapudgalagrahaNalakSaNaM saMghAtakaraNaM syAt , satyametat, kintu pravAhApekSayA tayoranAditvaM, idaM coktaM vyaktyapekSayA, tathA ca sati yanmanuSyAdibhave samutpannamAtrasta-| dyogyapudgalagrahaNaM karoti tat tadbhavApekSayA''dyaM taijasakArmaNayoH pudgalasaMghAtakaraNamucyate, na tu pUrvabhavasambandhizarIraM sarvathA parityajyottarabhavazarIraM gRhNato ya ekasAmayikapudgalagrahaNalakSaNaH siddhAntaparibhASitaH saMghAtaH sa iha gRhyate kintvAdyapudgalagrahaNamAtraM, tacca vivakSitabhavApekSayA tayorapi vidyata ityadoSaH / 'athavedamanyAhaka trividhaM karaNami'ti (458-21), etaduktaM bhavati-"jIvappaogakaraNaM duvihaM mUlappaogakaraNaM ce"tyAdinA tAvadekayA bhajayA darzitaM jIvaprayogakaraNaM, idAnIM tadeva prakArAntareNa pradarzyata iti / 'iha ca sarvajaghanyamAyuSkaM kSullakabhavagrahaNa'mityAdi (459-7) atra yadAnApAnakAlasya saptadazabhAga ityabhihitaM tat sthUlanyAyamAzritya, sUkSmekSikayA tu kiJcinyUno'sau draSTavyo, yata etasyAyamAnayanopAyaH-iha kilaikasmin muhUrta paJcaSaSTisahasrANi paJcazatAni SaTtriMzadadhikAni kSullakabhavagrahaNAnAM bhavantIti vRddhasampradAyaH, taduktaM-"pannaTTisahassAiM paMceva sayA havaMti chattIsA / khuDDAgabhavaggahaNA egamuhuttami evaiyA // 1 // " AnApAnAzcaikasminmuhUrte trINi sahasrANi saptazatAni trisaptatyadhikAni bhavanti, yadAhatinni sahassA satta ya sayANi tevattariM ca UsAsA / esa muhutto bhaNio sabehi~ aNaMtanANIhiM // 1 // tatazcAnenAnApAnarAzinA'nantaropadarzitakSullakabhavagrahaNarAzerbhAgo'pahiyate, tadyathA-65736 labdhaM 17 uddharitastvayaM rAziH 3373 atra ca yadi kazcitsUkSmekSikatayA jJAtumicchati tadA trayodazazatAni paJcanavatyadhikAni punarapi zatadvayena SaTpaJcAzada USAASTASSASSIC Jain Education anal For Private Personal Use Only MINojainelibrary.org
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 68 // Jain Education dhikena guNyante, yata etAvatya AvalikA ekasmin kSullakabhavagrahaNe bhavantIti vRddhAH, "tathA cAhuH - "do ya sayA chappannA AvaliANaM tu khuDDubhavamANaM / jiyarAgadosamohehiM jiNavarehiM viNiddi // 1 // " tatazcAyaM rAzirbhavati - 257130), labdhAzcaturNavatirAvalikAH sAtirekAH, etAvatA'bhyadhikAni saptadazakSullakabhavagrahaNAnyekasminnAnApAnakAle bhavanti / 'ukoso samaNo' ityAdi ( 459 - 14 ) gAthAvyAkhyA - utkRSTa audArikasya saGghAtaparizATakAlaH palyopamatrayalakSaNaH samayena hIno ya ukta iti zeSaH 'ukkosagaM tu paliyattiyaM tu samaUNa' mityanena granthena, sakimityAha-sa saMghAtanAsamayena hIno mantavyo, devakurvvAdiSu bhavAntarAdAyAtasya yaH prathamaH saMghAtasamayastasminnapanIte zeSaH samayonapalyopamatrayalakSaNaH kAlo'yamavApyata ityarthaH / nanu yathA palyopamatrayAtsarvasaMghAtasamayo'panIyate tathA caramasamayabhAvI sarvaparizAdasamayo'pyapaneya eva ato dvisamayahInaH kAlo'yaM prApnotIti etadevAha paraH - 'kiha na dusamaye tyAdi (459 - 15 ), kathaM kena prakAreNa na dvisamayahIno'sau palyopamatrayalakSaNaH kAlo bhavati, kva sati ? - saGghAtasamayavatparizATakasamaye'panIte satIti gAthArthaH / atrAcAryo nizcayamatamAlambyottaramAha - 'bhannatI' tyAdi, bhaNyate atra pratyuttaraM, kiM tad ityAha-bhavasya manuSyAdisambandhino yo'sau caramasamayastasminnapi saMghAtaparizATau samuditAveva pravarttete, yastu kevalaH parizATaH sa parabhavasamaya eva ato na tena hInaH kAlaH palyopamatrayalakSaNaH, nizcayanayo hi nijjaryamANaM nijIrNamicchatyato yasmin | samaye samastAyurddalikanirjIyamANatAlakSaNaH sarvaparizATaH sa parabhavAyuSa eva prathamasamaya iti na prAktanAyuSo madhyAdapa| neya iti gAthAbhAvArthaH / evamabhyupagame'nyadoSaM pazyan punarapi paraH prerayati - 'jai parapaDhame ityAdi ( 459 - 16 ), karaNavaktavyatA // 68 // w.jainelibrary.org
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education | yadi parabhavaprathamasamaye prAktanazarIrapudgalAnAM sarvaparizATo'bhyupagamyate hanta tarhi yadA kazcijjIvo nirvigrahato - vigraha - makRtvA RjuzreNyaivotpadyate tadA tasminneva samaye agretanazarIrapudgalAnAM sarvasaGghAto'pyabhyupagantavya eva bhavatvevaM ko doSa iti ced atrAha - nanu sarvaparizATaH sarvasaMghAtazcetyetadvayaM samaya ityekasminneva samaye'bhyupagamyamAnaM virudhyate, yugapadAyurdvayAnubhavaprasaGgAt, nacaitatsiddhAnte'bhyupagamyata iti gAthArthaH / atrAcAryo nizcayanayamatenaivottaramAha - 'jamhA | vigaccha mANa' mityAdi ( 459 - 17 ), yasmAd vigacchadvigataM utpadyamAnaM cotpannaM tasmAt parabhavAdyasamaye sarvamokSasadAnayorna kazcidvirodhaH, etaduktaM bhavati - nizcanayamate prAgbhavAyuHpudgalA apanIyamAnA apagatA eva draSTavyAH, tatkathamAgAmibhavAyuH pudgalairutpannaiH sahaikasmin samaye teSAmanubhUyamAnatA samasti yena virodhaH syAditi gAthArthaH / AcArya evA| bhyuccayadUpaNamAha- 'cutisamaye 'tyAdi ( 459 - 18 ), vyAkhyA - cyutisamaye ihabhavAyuH pudgalasarvaparizATasamaye tAvadihabhavo na bhavatyayaM, kutaH ? - ihabhavasambandhidehavimokSAt sarvaparityAgena parityaktatvAd, yathA'tItajanmanIhabhavo nAstyatratyadehAbhAvAt tathA cyutisamaye'pyasau na bhavatyeva, ihabhavadehAbhAvasyAvizeSAd, evaM ca sati yadi tasmi~zcayutisamaye parabhavo'pi bhavatA nAbhyupagamyate tadA'sau saMsArI jIvaH ko bhavatu ?, ihabhavatvasya tAvadyutita eva niSedhAt parabhavatvasya tu tvayA'pyanabhyupagamyamAnatvAt nirvyapadezya evAsau syAditi gAthArthaH // atrAha paraH - 'NaNu jaha viggahakAle' ityAdi ( 459 - 19), nanviti AkSepe, nanu yathA vigrahakAle- vakreNa parabhavagamanakAle pArabhavikadehAbhAve'pi parabhavasambandhI jIvo vyapadizyate tathA tenaiva prakAreNehabhavasambandhino dehasyAbhAve'pi bhavediha bhavo'pi na kazciddoSaH, etaduktaM ww.jainelibrary.org
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 69 // bhavati-yathA vakragatau parabhavazarIrAbhAve'pi parabhavatvena vyapadezaH tathehabhavazarIrAbhAve'pi cyutisamaye ihabhavatvena vyapa- karaNavadezo'bhyupagantavya eva, nyAyasya samAnatvAditi gAthArthaH / AcArya Aha-nanvetad bruvatA tvayA asmatsAhAyyamevAnu kavyatA |SThitaM syAd, yato yathA vigrahakAle pArabhavikazarIrAbhAve'pi parabhavavyapadezaH tathA cyutisamaye'pIhabhavazarIratyAge sati | parabhavazarIrAbhAvasya tulyatvAdvigrahakAlavadeva parabhavavyapadezaH kiM nAbhyupagamyata iti ?, etadevAha-'jaM ciya viggahakAle'ityAdi (459-20) yata eva kAraNAdvigrahakAle dehAbhAve'pi-parabhavazarIrAprAptAvapi [tataH] parabhavo'sau bhavato'pi sammataH tata eva tarhi cyutisamaye'pIhabhavasambandhI parabhavasambandhI vA nAsti deho'to dehAbhAvasya tulyatvAdvigrahakAla|vat cyutisamaye'pi kasmAt parabhavavyapadezo nAbhyupeyate, 'na viggaho jaitti yadi punarevaM brUyAtparo yaduta-asau cyutisamayo na vigrahaH parabhavavyapadezastu vigrahakAla eva mayA'bhyupagamyate, tatrocyate-'sa ko houtti yadi cyutisamayo vigraho na bhavatIti nAsya parabhavatvaM pratipadyate hanta tarhi saMsArI jIvastadA ko bhavatu ?, ihabhavavapuSastyaktatvAtpa rabhavasya ca tvayA'pyanabhyupagamyamAnatvAt tathaiva-nirvyapadezya eva syAditi gAthArthaH / jaghanyasaMghAtAntarabhAvanAmAhasAsaMghAyaMtarakAlo' gAhA 'tehaNaM' gAhA (460-7), vyAkhyA-ekadA saMghAtaM kRtvA punaH zarIrAntare saGghAtaM / kurvato yo'sau jaghanyo'ntarakAlaH sa trisamayahInaH kSullakabhavamAno'vaseyaH, sa ca kadA labhyata ityAha-parabhavamavigraheNa gatvA prathamasamaye saMghAtayataH-sarbasaMghAtaM kurvato jIvasya labhyata iti dvitIyagAthAyAM sambandhaH, kiM kRtvA yat parabhavaga- // 69 // manamityAha-kSullakabhavagrahaNalakSaNamAyurvidhRtya, kathambhUtaM ?-nyUnaM, kaiH ?-taitribhiH samayairiti gamyate, ye kimityAha Join Education Movw.sainelibrary.org
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvau vigrahasamayAvekazca saMghAtanAsamayaH sarve'pi trayaH, ayamatra bhAvArtho-jaghanyAntarakAlasya prastutatvAtprAgbhavAt kRtavigrahotpannasya jantoriha grahaNaM, anyathA hi madhyamaH kAlaH syAt , tatazca kazcijjIvaH kvacitpUrvabhave'satkalpanayA viMzati| samayapramANakSullakabhavagrahaNasvarUpamAyurvaTvA yadA samayadvayavigraheNa vanaspatiSu utpadyate tRtIyasamaye ca saMghAtaM karoti tataH zeSasaptadazasamayAn jIvitvA'nyatra kvacidavigraheNotpadya saMghAtaM karoti tadA ta eva saptadaza samayAH saMghAtadvayAntaraM bhavatIti gAthAdvayArthaH / idAnImutkaSTasaMghAtAntaraM bhAvayati-'ukkosaM tittIsaM' gAhA (460-8), 'kAUNa puccakoDiM' gAhA (460-9), vyAkhyA-sAgaropamANItyasya vyavahitaH sambandhaH, tatazca trayastriMzatsAgaropamANi samayAdhikapUrvakovyabhyadhikAnyaudArikasaMghAtAntaramutkRSTaM bhavatIti gamyate, kadA punarayaM saMghAtAntarakAlo labhyata ityAha-saH-uktalakSaNaH kAla iha tRtIyasamaye saMghAtayataH-sarva saMghAtaM kurbato labhyata iti dvitIyagAthAyAM saMTaGkaH, kiMkRtvA ? ityAha-kutazcitpUrvabhavAdavigraheNa iha tAvanmanuSyabhave samAgatya prathamasamaye saMghAtaM kRtvA pUrvakoTiM vidhRtya-pUrvakoTipramANamihAyuSkaM paripAlya tatazca jyeSThamAyuSkaM trayastriMzatsAgaropamalakSaNaM sureSvanuttaravimAneSu bhuktvA cyutaH samayadvayaM vigrahe vidhAya tRtIyasamaye saMghAtaM vidhatte, evaM ca sati samayonA pUrvakoTiHprathamAtrayastriMzatsAgaropamANi devabhavasambandhIni punarapIhAgatasya vigrahasatkasamayadvayaM ca saMghAtadvayasyAntaraM bhavati, atra ca vigrahasatkasamayadvayamadhyAdekaH prAktanapUrvakoTyA prakSipyate, ataH trayastriMzatsAgaropamANi samayAdhikapUrvakoTyadhikAni saMghAtAntaraM bhavatIti gAthAdvayArthaH / 'idaM punaH sarvasATAntaraM sarva (jaghanyaM) kSullakabhavamAnaM, katham ?, ihAnantarAtItabhavacaramasamaye' ityAdi (460-10) atrAha-nanu kazcidaudArikazarIrI Jain Educatio n al For Privale & Personal use only X w .jainelibrary.org
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM karaNavakavyatA // 70 // sarvasATaM kRtvA vanaspatiSvAgatyetyAdibhAvanA nAtIva ghaTAmiyati, yataH 'parabhavapaDhame sADoM iti nyAyAd vanaspatyA4IyuSa eva madhyAt sATasamayasyApagamo yuktaH, tanmadhyAcca tasminnapanIte samayahInaM kSullakabhavagrahaNaM jaghanyaM zATAntaraM prApnoti, tathotkRSTasATAntarabhAvanAyAmapi yaducyate kazcitsaMyatamanuSya audArikasarvasATaM kRtvA ityAdi, tadapi na yuktisaGgataM, yatastatrApyuktanyAyena devabhavAyuSa eva madhyAtsATasamayaH patitumahati, evaM ca sati samayonapUrvakoTyadhikAni trayastriMzatsAgaropamANyutkRSTa zATAntaraM syAditi, atrocyate, atra jaghanyazATAntarapakSe vRttikAro bhavadabhipretameva samayonakSullakabhavagrahaNamAnaM zATAntaraM guravastu vyAcakSata ityAdinA'bhyupagamayiSyati, kevalamutkRSTazATAntarapakSe vRttikRtA'pi na kiJciduktaM paraM, kintu jaghanyazATAntarAnusArata evotkRSTapakSe'pi bhavaduktameva zATAntaraM vRttikArasyApyabhimatamiti lakSyate, yattviha kazcit saMyatamanuSya audArikasarvazATa kRtvetyAdinotkRSTazATAntarabhAvanAM kurvatA paripUrNapUrvakoyyadhikAni trayastriMzatsAgaropamANi vRttikAreNoktAni na punaH samayahInapUrvakovyadhikAni tat kila 'khuDDAgabhavaggahaNaM jahannamukkosayaM tu tettIsa mityAdibhASyagAthAmanuvartamAnenoktaM, nanu yadi samayahInaM kSullakabhavagrahaNaM sarvazATAntaraM vRttikRto. |'pyabhipretaM tarhi gAthAyAM yaduktaM "tisamayahINaM khuDDu"mityAdi tatkathamupapannaM syAd ?, idaM hi gAthAzakalamanantarameva vRtti kAreNa svayamevetthaM vivRtaM, tatra trisamayahInaM sarvabandhasya kSullaM tu sampUrNa sarvazATasyeti, utkRSTazATAntarapakSe tu na kiJci* brUmaH, tasya gAthAyAmanuktasyaiva vRttikRtA bhASyagAthAnuvRttyA bhAvitatvAditi, atrAha-svayameva vRttikAraH 'tathA ca* |kilaivamakSarANi nIyanta'ityAdi (460-16), etaduktaM bhavati-nAtra karmadhArayaH kriyate trayazca te samayAzceti kintu AL+UCAROSASAR kNoktAni na punA, nanu yadi samayahAsyAda ?, idaM hi zATAntarapakSe tu tathA ca // 70 // T For Privale & Personal Use Only w Join Educati o nal w .jainelibrary.org R
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHAAAAAAAAAAAAAAA dvandvaH trayazca samayA iti gamyate samayazca trisamayAstahIna, evaM tu sati sarvabandhasya tribhiH sarvazATasya ca samayena hInaM kSullakamityuktaM bhavati, idaM ca sarva bhASyakAreNa saha virudhyate, yataH sa Aha-"khuDDAgabhavaggahaNaM jahannamukkosayaM ca tettIsaM / taM sAgarovamAI saMpunnA pucakoDI u||1||" atra cottarAdhyayanabRhaTTIkAdiSu bhASyakRdvacanasamarthakaM samAdhAna dRzyate, taccedaM-anantarAtItabhavacaramasamaya eva kazcidaudArikazarIrI sarvaparizAdaM kRtvA vanaspatitpadyate, na punarvanaspatyAyuSaH prathamasamaye sarvaparizATaM karoti, vyavahAramatAzrayaNAt, "parabhavapaDhame sADaNa"mityasya ca nizcayamatAzrayaNAt, tatazca yadA vanaspatiSUtpannaH paripUrNakSullakabhavagrahaNamativAhyAnyatrotpadyate tadA parabhavaprathamasamaye sarbazATaM karoti, atra nizcayamatAzrayaNAdvyavahAranayamatasya cAnAzrayaNAd, evaM ca satyAdau vyavahAranaye paryante ca nizcayanaye samAzriyamANe | sampUrNa kSullakabhavagrahaNaM sATadvayasyAntaramavApyata ityevaM na bhASyakRddhaco virudhyate, tathotkRSTAntarapakSe'pi yadA kazcit saMyatamanuSyastadbhavasyaiva caramasamaye uktanyAyena sarvaparizATaM karoti na parabhavasya prathamasamaye tadAnuttareSu paripUrNAni trayastriMzatsAgaropamANi, punarapi ca manuSyeSvAgataH pUrvakoTiM cAtivAhyAnyatrotpadyamAno nizcayanayamatena parabhavaprathame sATaM| karoti tadA trayastriMzatsAgaropamANi sampUrNA ca pUrvakoTiH zATadvayasyotkRSTamantaramavApyata ityevamutkRSTapakSe'pi bhASyakAravacanamavirodhena gamitaM bhavati, atrApyAdau vyavahArasyAnte ca nizcayasyAzrayaNAditi sarva susthamiti / evaM tAvadekaikamadhikRtya pRthak saMghAtasya parizATasya cAntaramuktaM, idAnIM yugapadubhayasyAntarakAlabhAvanAmAha-'ubhayaMtara' gAhA 'aNubhaviuM' gAhA (460-21) vyAkhyA-ubhayaM-saMghAtaparizATalakSaNaM tasya jaghanyataH samayapramANo'ntarakAlo vijJeyaH, BRAR Jain Educational For Private Personal Use Only how.jainelibrary.org
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNa // 71 // Jain Education kadA'sau labhyata ityAha - " nibiggahasaMghAe "tti iyamatra bhAvanA - aviziSTaH kazcidaudArikazarIrI mRtvA'nyatra RjuzreNyA samutpadya prathamasamaye saMghAtaM kRtvA yadA dvitIyasamaye saMghAtaparizATalakSaNamubhayaM karoti tadA saMghAtasamaya evaika ubhayAntare bhavatIti, utkRSTamubhayAntaramAha-paramaM prakRSTaM ubhayAntaramiti sambadhyate, saha tribhiH samayairvarttata iti satrisamayAni trayastriMzatsAgaropamANi bhavanti, kadA punaramUni labhyante ? ityAha- devAdiSyAdizabdAdapratiSThAne trayastriMzatsAgaropa| mANi anubhUyehAgatasya tRtIyasamaye saMghAtayato jJeyAni samayakuzalaiH, ayamatra bhAvArtha:-iha kazcinmanuSyAdiH svabhavacaramasamaye saMghAtaparizATau samuditau kRtvA anuttarasureSvapratiSThAne vA yadA trayastriMzatsAgaropamANyanubhUya punarapIha vigraheNotpannastRtIyasamaye saMghAtaM kRtvA tata ubhayamArabhate tadA dvau vigrahasamayAvekazca saMghAtasamayo devAdibhavasambandhIni ca trayastriMzatsAgaropamANyutkRSTobhayAntare prApyanta iti gAthAdvayArthaH / audArikasaGghAtAdivaktavyatA samAptA // vaikiyobhayasya bhAvanAmAha - 'ubhayaM jahannasamao' gAhA ( 461 - 10 ), ubhayaM - saMghAtaparizATalakSaNaM jaghanyaM vaikriyazarIrasya samayapramANaM bhavati, kasya tadbhavatItyAha- samayadvayaM vikurvya mRtasya, yo hi kilaudArikazarIrI vaikriyamArabhya prathamasamaye sarvasaMghAtaM dvitIyasamaye tu saMghAtaparizATau vidhAya mriyate tasyaikasAmayikaM vaikriyasya saMghAtaparizATalakSaNamubhayamavApyate, utkRSTaM vaikriyobhayakAlamAha-paraM - utkRSTaM vaikriyasyobhayaM saMghAtasamayahInAni trayastriMzatsAgaropamANyanuttara| devasyApratiSThAnanArakasya vA bhavantIti gAthArthaH / vaikriyasyaiva saGghAtAdyantarabhAvanAmAha-'saMghAyaMtarasamao' gAhA ( 461 - 15 ), vyAkhyA - ekadA vaikriyasaMghAtaM kRtvA punarapi vaikriyasaMghAtaM kurbato jaghanyamantaraM samayo bhavati, kadA ? karaNavakavyatA // 71 // jainelibrary.org
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityAha-"samaye"tyAdi jaghanyAntarakAlastRtIyasamaye divi saMghAtayato vijJeyaH, kasya ?-samayamekaM vikuLa mRtasya, yo hyau-IP dArikazarIrI samayamekaM vaikriyasaMghAtaM kRtvA mRtaH san samayamekaM vigrahaM ca vidhAya tRtIyasamaye divaM gatvA saMghAtayati tatsambandhinaH saGghAtadvayasya vigrahasamayo'ntare prApyata iti bhAvanA, athavedamevAntaraM prakArAntareNAha-tRtIye vA samaye mRtasya tRtIyasamaye saGghAtayata iti sambadhyate, etaduktaM bhavati-yaH kazcidihaudArikazarIrI vaikriyalabdhimAn vaikriyazarIramArabhya prathamasamaye saGghAtaM vidhatte dvitIyasamaye ca saGghAtaparizATau tRtIyasamaye biyate tasminneva ca tRtIyasamaye nirvigraheNa suralokamavApya vaikriyasaGghAtaM karoti tasya jantoH sambandhinaH saGghAtadvayasyAntare saGghAtaparizATasamayaH prApyata iti gAthArthaH / "tatie va mayassa tatiyaMmi"tti etadgAthAdalaM kizciduravabodhamiti sampradhArya bhAvanAmAtramAha vRttikAraHavigraheNa saGghAtayata ityAdi bhAvitameveti, sAmpratamubhayasya parizATasya cAntarakAlabhAvanAmAha-'ubhayassetyAdi gAthA (461-17), vyAkhyA-ubhayasya-vaikriyasambandhinaH saMghATaparizATalakSaNasya samaya eko jaghanyamantaramityadhyAhAraH, kasya jantoridamavApyate ? ityAha-ciramantarmuhUrttamAnaM kAlaM vikuLa vaikriyavapuSi sthitvA mRtasya deveSvavigrahagatasya jantoH saGghAtasamayo'ntare prApyate, ayamatra bhAvArthaH-ya audArikazarIrI vaikriyalabdhimAnAracitavaikriyazarIraH paripUrNa manuSyavaikriyazarIrasthitikAlaM yAvatsaGghAtaparisATau vidhAya ghiyate'vigraheNa ca surAlaye samutpadya prathamasamaye vaikri- | yasaGghAtaM karoti dvitIyAdisamayeSu tu saMghAtaparizATau tatsambandhina ubhayasya cAntare sa evAnantaroktaH saMghAtasamayo bhavajAtIti, nanu yadyevaM "ciraveuviyamayasse"tyatra ciragrahaNamapArthakam , iha hi manuSyAdiSu yazciraM stokaM vA kAlaM vaikriya SCIENCACCOACECAMORORE tarmuhartamAnaM kAladaparizATalakSaNasya samaya bhAvanAmAha-' Jain Education Alona For Privale & Personal use only W w.jainelibrary.org
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hArika TIppaNaM karaNavaktavyatA // 72 // *SAAAAAAAA saGghAtaparizATau kRtvA'vigraheNa divi samutpadyate tenaiva prayojanaM, kiM cirazabdavizeSaNena ?, satyaM, kintu prathamasamaye'pi maraNaniSedhArthamitthamukta, yadivA'nantaraM vaikriyasaGghAtAntaraM bhAvayatA saprayojanatvAd dvitIyAdisamayeSvAkasmikamasamApta-1 vaikriyasyApi maraNamuktaM atra tvasamAptavaikriyasyApi maraNanidarzane na kizcitprayojanamiti khyApanArtha ciragrahaNena paripaparNAntamauhartikamanuSyAdivaikriyasthitikAlAnujJAmapi kRtavAnAcArya itydossH| 'sADassaMtomuhutto'tti, ekadA vaikriya sarvazATaM kRtvA punarapi tatsarvazATaM kurvato'ntarmuhartta jaghanyamantaraM bhavati, kathamiti ced ? ucyate-kazcidaudArikazarIrI vaikriyalabdhimAn kasmiMzcitprayojane vaikriyazarIramArabhyAntarmuhUrta tathaivAvasthitiM vidhAya caramasamaye tatsarvazATa kRtvA punarapyaudArikamAzrayati, tatastatrAntarmuhUrta sthitvA punarapyutpanne prayojane vaikriyaM nivarttayatyantarmuhUrta ca tatra sthitiM kRtvA punarapyaudArikamAgacchaMzcaramasamaye vaikriyasaparizATaM karoti, evaM sati zATadvayasyAntare samayonamantarmuhartadvayaM bhavati, tena ca dvayenApi laghutvAdekameva puSTataramantarmuhUrta niSpadyate ato yujyate jaghanyazATAntaramantarmuhUrttamiti, saGghAtAditrayasyApyutkRSTamantaramAha-'tiNhavi tarukAlamukkosaM'ti, yadA kazcijjIvo vaikriyazarIrasya saGghAtAditrayaM kRtvA vanaspatiSUtpannaH tatra cAnantakAlamativAhya tata udvattaH punarapi kvacidvaikriyazarIramAsAdya tatsaMghAtAditrayaM karoti tadA ttsmbndhinH| saMghAtaparizATobhayalakSaNasya trayasyApyantare sa eva vanaspatikAlo bhvtiitigaathaarthH| 'tatazcAtra vyutpattibhedamAtramAzrIyata' iti (462-20), etaduktaM bhavati-pUrva hi "jIvamajIve pAogiyaM tvi"tyAdi bruvatA ajIve-kusumbhAdau 1 karaNamajIvakaraNamiti saptamItatpuruSaH sUcitaH, iha tu jIvaprayogAtkaraNaM jIvaprayogakaraNamiti paJcamItatpuruSa ityetAvanmA // 72 // Jain Educationin For Private & Personal use only KAnjainelibrary.org
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALASANA+ARSASK*%86 treNa bhedaH / 'tadiha vyaJjanazabdena kSetrAbhivyaJjakatvA'dityAdi (462-26), vyajyate-ghaTAkAzaM paTAkAzamityAdivyapadezairvizeSaNadvAreNa prakaTIkriyate kSetramamIbhiriti vyaJjanaM pudgalAH ghaTapaTazakaTalakuTAdayaH tatsambandhA'diti vyaJjanasambandhAt paryAyamApannaM vyaJjanaparyAyApannaM, etaduktaM bhavati-yadaikasminnabhodeze vyavasthito rakto ghaTaH prayogAntareNa zuklIkriyate tadA pUrva tannabho raktaghaTasambaddhamAsIt pazcAttadeva zuklaghaTasambaddhamabhUd, evaM ca sati sa zuklaguNalakSaNaH paryAyo vastuvRttyA tasyaiva nabhasa utpannaH, evamanyasyApi pudgalarAzeyaH pratikSaNaM paryAyasamUhaH samutpadyate tamApannaM nabho yadA vivakSyate tadA nabhaso'pyasti karaNaM, tathApi paryAyasyaiva karaNaM na vyomna iti cedityAha-'paryAyo dravyAnanya'iti (462-27), tasminkRte dravyamapi kRtameva bhavati, yadivA kimanena kaSTottareNa, laukikAdevopacArAsidhyati kSetrasya 8 karaNaM, sambhavanti hyevaM vaktAro lokAH-ikSukSetraM zAlikSetraM vA mayA kRtamiti, etadarzayati-'upacAramAtrAddhe'tyAdi (463-1) / atha yadA vartanAsvarUpaH kAlo vivakSyate tadA vartanAdInAM svayameva bhAvAnmA bhUt kAlasya karaNaM yadA tvarddhatRtIyadvIpasamudrAntarvartI samayAdirUpaH kAlo vivakSyate tadA tasya parakRtatvAtkaraNatvaM bhaviSyatItyAha-samayAdyapekSAyAM cAparopAdAnatvAditi (463-5), na hi samayAdirUpasyApi kAlasyopAdAnabhUtaH-kAraNabhUtaH kazcanApi |paro vidyate, tadA tasya parakRtatvAtkaraNatvaM bhaviSyatItyAha-tasyApi svarasasiddhattvAtkutaH krnntetibhaavaarthH| 'bavaM ca bAlavaM cetyAdi (463-10), iyamatra bhAvanA-kRSNacaturdazIrAtrau zakunirnAmAvasthitaM karaNaM bhavati, amAvAsyAyA-3 mahi catuSpadaM rAtrI nAgaM zuklapakSapratipadi divA kiMstughnaM, etAni catvAryapyavasthitAni karaNAnyucyante, etAsveva tithiSu 34OCRACASSACRACANCIES A013 Diww.ininelibrary.orl
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM NROERMSANSARDAR bhavantItikRtvA, tasyA eva zuklapratipado rAtrI bavanAmA karaNaM bhavati, idaM cAnavasthitam , etasyAmanyAsu ca tithiSu karaNavabhAvAd, evaM zeSeSvapi bAlavAdiSvanavasthitatvamavaseyaM, evaM zukla dvitIyAyAM divA bAlavaM rAtrau kaulavaM tRtIyAyAM divA tavyatA thIviloyaNaM rAtrau garamityevamekaikasyAM tithau krameNa karaNadvayaM 2 punarAvRttyApi tAvajjJeyaM yAvatkRSNapakSacaturdazyAM divA viSTistatastannizAyA Arabhya punarapyavasthitAni tAnyeva zakunyAdIni tAvadyAvat sitapakSapratipadi divA kiMstughnamityAdi punastadevAvarttate / 'pakkhatihIo duguNiyA ityAdyAnayanopAyo'pyavasthitakaraNabhogyatithibhyo'nyatithiSu draSTavyaH, tAsvavasthitakaraNAnAmeva siddhatvAditi / 'sattamicAuddasI ya aha vihitti (463-19), kRSNasaptamyAM caturdazyAM * cAhni vissttirbhvtiityrthH| 'idamevamitIti (464-14 ), idaM-zrutamevaM-baddhAbaddhabhedabhinnaM laukikalokottarabhedaM draSTavyaM, laukikaM baddhAbaddhaM lokottaraM cetyarthaH / 'zAstropadezava'diti (464-15), zAstrarUpaH upadezaH zAstropadezaH-AcArAdiH tadvaditi / 'bhUtApariNate'tyAdi (464-21), bhUtApariNatavigatazabdairyathAsaGkhyamutpAdadhrauvyavyayA ucyante teSAM yacchabdakaraNaM-bhaNanaM pratipAdanamityarthaH tatprakAzopadizyamAnatvAdaniSIthamiti bhAvArthaH / 'saTTIeyarujjhAya'tti (465-12) saTTIyarau-mAtRSvasRjAtau bhrAtarau upAdhyAyau-pUrvAvasthAyAmadhyApakabrAhmaNau tataH karmadhAraya iti / 'battIsaM aDDIyAo' ityAdi (465-18), aDDikApratyaDikAzca dhanurdharANAM sthAnavizeSA lokapratItAH, tatpratItAH pAThavizeSA vA ityanye, 4 karaNAni-narttakyAdInAmAlIDhAdInyapi dhanurddharAdInAmeva sthAnAni vaiziSTyAcca kutazcitpRthagupAttAni / 'bhAvazrutazabda-15 karaNe'dhikAro bhavati karttavya'iti (466-20), bhAvazrutaM ca zabdazca tadrUpakaraNaM bhAvazrutazabdakaraNaM, tatra bhAva-18 RECALLIECESSARALA Jain Education For Privale & Personal use only S r.jainelibrary.org
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutamanta lpAkAraM zrutopayogarUpaM, zabdakaraNaM tu nAtra karemi bhaMte ! sAmAiyaM sarva sAvajaM jogamityAdisAmAyikazabdoccAraNaM nirupayogasya sambandhi gRhyate, kiM tarhi gRhyate ? iti cedityAha-tacchandaviziSTaH zrutabhAva eveti(466-21), tasya-sAmAyikasya abhidhAyakatvena sambandhI yaH zabdaH-karemi bhaMte ! sAmAyikamityAdistena viziSTo-yuktaH zrutabhAva dieveti gRhyate, tata idamuktaM bhavati-bhAvazrute'ntarjalpAkAre kevale bahiHzabdoccAraNasahite ca zrutasAmAyikasyAvatAro bhavati / 'manovAgyojanAyAM satyAsatyAmRSAdvaya dvayasyeti (466-24), atra kila zrutasAmAyike samyaktvasA mAyikasya cAritrasAmAyike tu dezaviratisAmAyikasyAntarbhAvaM cetasi nizcityetthamAha-dvaye-satyAsatyAmRSAmanovAgyoTra galakSaNe dvayasyApi-zrutacAritrasAmAyikalakSaNasyAvatAro bhAvanIya iti, anyathA hi yadyantarbhAva nAbhipreyAt tadA * sAmAyikacatuSTayasyApi tatrAvatAraM brUyAt , na Tukta, manovAgyogadvayavatazcatvAryapi sAmAyikAni na sambhavantIti / kAyayojanAyAmapi dvayasyAdyasya ceti ( 467-1)dvayasya-zrutacAritrasAmAyikalakSaNasya kAyayojanAyAmavatAro vedi-1 |tavyo, nanu hastAdinA bhaGgAdivartanAt tadavaSTambhena cAntarjalpasya bahiHzabdasya ca pravRtterbhavatu zrutasAmAyikasya kAya. yoge'vatAraH, cAritraM tu nizcayataH sAvadyayoganivRttirUpo jIvapariNAmo yadAha-"AyA khalu sAmaiya"mityAdi Doll tatkathaM tasya kAyayoge'vatAra ityAzaGyAha-'Adyasya ceti etaduktaM bhavati-kAyAvaSTambhena yatpravarttate bAhyapratyupekSaNA| dikriyArUpaM vyAvahArikacAritraM tadapekSayA dvayasyApi tatrAvatAra ukto, naizcayikaM tvAtmapariNAmarUpaM cAritramapekSya yadi | preryate bhavatA tadA''dyasyaiva zrutasAmAyikasya kAyayojanAyAmavatAro bhAvanIya iti / 'ucchuvaNe sAlivaNe'ityAdi | SUGUSESSORIASSA in Education For Privale & Personal use only dow.jainelibrary.org
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 74 // AAAAAA (470-20) gAthA-ikSukSetrazAlikSetrayoH samIpe padminIpaTalamaNDitasya sarasaH samIpe kusumite vA campakavRkSAdivana-IIMa khaNDe gambhIraH-parvatanitambAdiSu nAnAjAtIyAnekaprazastavRkSanikarAkINoM gahvarapradeza ucyate, sAnunAdastu yatra zabde | kavyatA samuccarite dikSu pratizabdaH samuttiSThati gambhIrazca sAnunAdazceti vigRhyekavadbhAvAdgambhIrasAnunAdaM tasminnevambhUte pradeze nadyAdiSu ca yatra dakSiNAvartena jalamAvarttate tatsamIpe jinagRhe vA sAmAyika ziSyAya dIyata ityanantaravakSyamANagAthAkriyA sarvatra sambadhyata iti gaathaarthH| 'saMjhAgayaM ravigaya mityAdi (471-8) gAthAvyAkhyA-sandhyAgataM-yatsandhyAyAmudeti yathA-kArtikamAsaprathamadinasandhyAyAM kRttikA, mArgazIrSe vA mRgazira ityAdi, ravigataM-yatrAdityo'vatichate, viDDeraM nAma kRtavakragrahAdhiSThitaM, saggaha-krUragrahAdhyAsitaM, vilambitaM-yadAdityena bhuktvA'nantarameva tyaktaM, rAhuhayaM (gataM) yatra ravezcandramaso vA grahaNamabhUd, grahabhinnaM-nAma yadbhittvA bhaumAdyanyataro graho madhyena vinirgataH, etAni sapta nakSatrANi sAmAyikaM prayacchan varjayediti gaathaarthH| 'abhivAhAro kAliyasuyasse (suaMmI)tyAdi (471-12), gAthA-atrAbhivyAhAro nAma ziSyAcAryayoruktipratyuktyAdinA prakAreNa sAmAyikAdizrutasyoddezasamuddezAdividhirucyate, saca sAmAyike prakRte'pi prasaGgataH sarvasyApi zrutasyAnuyogadvArAdigranthadRSTaH sAmAcAryAyAtazca sAmAnyenocyate, iha sAmAyikAdhyayanAdizrutapaThanecchayA ziSye samupasthite guruH samavasaraNasthApanAM vidhAya vAmapakSIkRtaziSyaH pUrvAbhimukha hai| IC // 74 // uttarAbhimukho vA devAn vandate tatazca ziSyaM dvAdazAvarttavandanaM dApayitvA tena sahaiva yogotkSepanArtha paJcaviMzatyucchAsamAnaM kAyotsarga karoti, pAritakAyotsargazcaturvizatistavaM paThati, tatazca Urddhasthita eva vAratrayaM paJcamaGgalapAThapurassaraM "nANaM prakRte'pi prasaGgataH sarvasyApi zrutasyAH samavasaraNasthApanAM vidhAya vAmapanA paJcaviMzatyucyAsamAna / Jan Education M i ninelibrary.org
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcavihaM pannatta"mityAdinandimuccArayati,tadante praNipatyotthito brUte vineyaH-icchAkAreNa amugaM suyaM uddisaha, AcArya icchApUrvakamAha-uddisAmi khamAsamaNANaM hattheNaM sutteNaM attheNaM tadubhaeNaM, punaH praNipatya ziSya Aha-saMdisaha kiM bhaNAmo ?, | gururAha-vaMdittA paveyaha' ziSyo'pIcchAma iti bhaNitvA praNipatyotthito vakti-icchAkAreNa tunbhehiM amugaM suyamuddiDha icchAmi aNusaTuiM' gururAha-jogaM karehatti, tata icchAma ityuktvA ziSyaH praNipatyAtrAntare namaskAramuccArayan guruM 5 pradakSiNayati, tadante punaH prAha-tumbhehiM amugaM suamuddiDha icchAmi aNusahi, gururAha-jogaM karehatti, tata icchAmItyuktvA vanditvA ca namaskArapAThena punarguruM pradakSiNayati punastenaiva krameNa tRtIyapradakSiNApi vAcyA, tatazca pradakSiNAtrayAnte guroH purataH ziSyo'vatiSThate, guruzcAtrAntare niSIdati, tatazcArDAvanatagAtraH ziSyo bhaNati-tubhaM paveiyaM saMdi saha sAhUNaM paveemi, gururAha-paveyahatti, ziSyastu icchAma ityuktvA praNipatya cotthitaH paJcanamaskAraM paThati, punaHpraNipahai tyotthito vakti-tumbhaM paveiyaM sAhUNaM paveiyaM saMdisaha karemi kAussaggaM, gururAha-evaM karehatti, tataH praNipatyotthito amugassa uddisAvaNiyaM karemi kAussaggaM annattha UsasieNamityAdyuktvA saptaviMzatyucchrAsamAnaM kAyotsarga karoti, tataH pAritakAyotsargazcaturviMzatistavaM paThati, atra pradakSiNAvandanakatrayeNApyekameva gaNyate, tataH saptabhiH kSullakavandanakairaGgAdizrutoddezo'vasito bhavati, uddeze ca kRte'GgAdyanyatarazrutamidaM bhavato vAcayAmIti kila guruNA proktaM bhavati, samu-| deze'pi nandyAkarSaNAdirahitaH kSullakavandanakasaptakAdisvarUpaH sa eva vidhiH, kevalaM pravedite gururAha-sthirapariciyaM kare6 hatti, samuddeze ca kRte vivakSitasUtrasya sthiraparicitatvakaraNAya kila ziSyo niyukto bhavati, anujJAyAM tu yogotkSepakA Jain Educati o nal For Privale & Personal use only ww.jainelibrary.org
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 bhadantazabdArthaH TIppaNaM // 75 // yotsargavo nandyAkarSaNAdika uddezavidhireva vaktavyo, navaraM pravedite gururAha-sammaM dhAraya annesiM ca paveyasutti, evamasau kAlikazrute'bhivyAhAraH, utkAlikadRSTivAde'pItthamevAbhivyAhAraH, kevalaM ziSyeNa amugaM suyaM uddisaha ityukte gurustatretthamAha-idamuddissAmItyAdi / 'karaNeyattI'tyAdi (472-18), na kevalaM karaNeyattItyupanyastadvAraparAmarzaH kintu bhayeyattItyayamapIti yojanA, ayamatra bhAvArtho-yadidamanantaroditaM sAmAyikakaraNaM tadbhAvakaraNaM, va punarbhAvakaraNaM 8 zAstrakAreNa pUrvamuddiSTaM yenedamiha yojyate ityAha-"karaNe ya bhae ya"tti, idaM hi prAgupanyastadvAragAthAdyadvAradvayaM, anena ca sakalApi sA gAthA sUcitA bhavati, tadyathA-'karaNe bhae ya ante sAmAia sabae a vaje ya' ityAdi asyAM gAthAyAM yadbhAvakaraNamuktaM zAstrakRtA tadidamanantaroditaM sAmAyikaraNamityarthaH / 'bhadi kalyANe sukhe cetyAdi (472-22), nanu bhadanta ityakhaNDe zabde sati kuto'yaM prakRtivibhAgo labhyate ityAha-'vizi'ityAdi (u0413), etaduktaM bhavati-jRvizItidhAtudvayasyoNAdau tAvadantapratyayo dRzyate, uNAdayazca bahulaM bhavantItyatrApi jhacpratyayo labhyate, tasmiMzca sati sAmarthyAt bhadirUpaiva prakRtirabhyuhyate / 'pazcAnupUrdhyA grantha'iti ( 473-9), hoi bhayaMto ityAdau kilaivamupanyAso bhavati bhadanto bhavAnto bhayAntazceti, adhikAropanyAsastu viparyayeNa kRta iti pazcAnupUrvI kRtA / 'AvassayaMpi nicaM' gAhA ( 473-13), vyAkhyA-atra kila kalpagranthanibaddheyaM sAmAcArI-yadi laghvI vasatirbhavati tadA kecitsAdhavaH sthAnAntare'pi parivasanti, kintu gurorantike samAgatya pratikramaNaM kRtvA prAdoSikakAlagrahaNAnantaraM kAlaM hai sUtrArthapauruSIdvayaM ca vidhAya tataH sthAnAntare gatvA nidrAmokSaM vidadhati, atha mArge zvApadAdibhayaM tadA'rthapIruSI hApa RECERCANNOTAcc // 75 // Jain Education
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education yanti atha tathApi mArgabhayAdi kiJcit tarhi sUtrapauruSImapi tyajanti tatazcaramakAyotsarga dvitIyamAdyaM vA tAvad yAva ttiSThatyapi savitari kAraNato vasatyantaraM gatvA gurusthApanAdikrameNAnyatrApi sthitAH pratikramaNAdiSu yatante yato'trApi bhadanta ityAmantraNaM kurvate iti darzitaM bhavati, kiM tad ityAha- AvazyakaM pratikramaNAdilakSaNaM nityameva gurucaraNamUle karttavyamiti, kasyaitaddarzitaM bhavatItyAha - 'vIsuMpi hu saMvasato kAraNato 'tti ( 473 - 14 ), ekapratizrayanivAsinA tAvadurvantika evAvazyakaM kArya yo'pi kAraNato vasantisaGkIrNatAdervizvak pRthag vasati tasyApyanantaradarzitakalpoktanItyA gurucaraNAntika evAvazyakaM karttavyatayA darzitaM bhavati, nanu yaH zvApadabhayAtkAraNato gurvantikAdrAtrau gantuM na zaknoti sa kiM karotItyAha - 'jayati sejjAe'ti, kAraNata itIhApi sambadhyate, tatazca yadyapi zvApadabhayAdikAraNato gurdhantikaM gantuM na zaknoti tathApyanyasyAmapi zayyAyAM parivasan gurusthApanAdikrameNaiva yatate - yatanAM karotIti gAthArthaH // 'sampU| zabdAvayavamevAdhikRtyAhe tyAdi ( 474 - 1 ), iha 'sAmaM samaM ce'tyAdi khaNDIkRtazabdApekSayA sAmAyikamityakhaNDaH - sampUrNaH zabda ucyate, 'karaNe bhae ya aMte sAmAiya sabae ya vajje yetyAdigAthaikadezatvAdavayavaH, tatazca sampU zabdazcAsAvavayavazca sampUrNazabdAvayavastamadhikRtya sAmaM samaM samyak ikaM ityete catvAro'pi zabdA ekArthAH, ekArthatvaM | ceha na paryAyazabdatvamamISAM mantavyaM kintvekasyaiva sAmAyikazabdalakSaNasyArthasya niSpattaye sAmAdayazcatvAro'pi zabdA vyApriyanta ityekArthA ucyanta iti / 'oghato madhurapariNAma' mityAdi ( 474 - 5 ), oghataH - sAmAnyena tAvanmadhurapariNAmaM - zarkarAdidravyaM, vizeSatastu kasyacit svasAtmyAdikAraNAtkaTukamapi madhuramivAbhAtIti bhAvaH / 'bhUtArthAloca
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 76 // 645X49XXXXXX nAyAM samaM tulAdravya'miti, bhUtaH-sadbhUtaH taulye kiyatpramANo'yamartha ityAlocanAyAM-tattaulyapramANajijJAsAyAM satyAM sAmAyikA yathAvasthitapratipAdakatvena samaM tulAdravyamevetyarthaH / 'kaNThatastAvadukte cAlanApratyavasthAne'ityAdi (476-15),||dhikAraH nanu ca "ko kArao karito" ityAdau parasya kAdisvarUpaM praznayataH sUrerapi tatkathayata ubhayorapi punaruktatA, 'AyA khalu sAmaiya'mityAdinA tatsvarUpasyAnekasthAneSu pUrvameva nirUpitatvAd ityAzaGyAha-'ata eva cAtra punarukte'tyAdi, yata eva cAlanApratyavasthAne ete na svarUpakathanaM ata eva na punaruktatA, kuta ityAha-anuvAdavAreNe'tyAdi, etaduktaM |bhavati-yatkimapi kAdisvarUpaM sUrirabhidhAsyate tadahaM nirAkariSyAmIti cAlanAcikIrSayA parasya prazno yadyasau tatsva| rUpaM mayoktaM nirAkariSyati tadahaM sthApayiSyAmItyabhiprAyavatazca sUrenirvacanaM na tu mukhyatayA tatsvarUpapratipattyarthami* tydossH| 'vivakSitaM ghRta'miti (477-6), pratiniyataikabhAjanAdisthitaM na punaH samastajagadgatamiti bhaavH| 'atra |ca (tu)kSAyopazamikabhAvasarveNAdhikAra'iti (478-3), sarvazabdo'ntarjalpAkAraH kila zrutajJAnarUpaH zrutaM ca kSAyopazamike bhAve vartate ato yujyate kSAyopazamikabhAvasarveNAdhikAra iti / 'dAnapuNyaphalA kIrtiriti (480-16), dAnapuNyAbhyAM phalati 2 kasyacidAnasamutthA aparasya tu tathAvidhaM dAnamaprayacchato'pi pUrvabhavopAttapu // 76 // NyavazAtkIrtiH prAdurastIti bhAvaH / 'anyamapItyatiricyata iti (481-2), karaMtaMpi annaM na samaNujANAmItyatrApizabdo'nyazabdazcAtiricyata ityarthaH, tatrApizabdasya phalamAha-'yasmAt smbhaavne'pishbdo'ymityaadi(481-3)| 46495 Jan Educatiorialpnal wininelibrary.org
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyazabdaphalamAha-'na kriyAkriyAvato'rityAdi (481-6) / 'atastabhedopadarzanAyeti (481-12), yataH sAvadhaM yogaM trividhena pratyAkhyAtyatastadbhedopadarzanAya-sAvadyayogapratyAkhyAnabhedopadarzanAya 'sIyAlaM bhaMgasaya mityAdigAthAmAhetyarthaH / 'to kaha nijuttIe'ityAdi (481-21) gAthAvyAkhyA-yadi prajJaptyAM trividhaM trividhena gRhiNaH pratyAkhyAnamuktaM tataH kathaM niyuktyAM vakSyamANapratyAkhyAnAdhyayanasambandhiyAM "aNumainiseho"tti anumatipratyAkhyAnasya niSedhaH kriyamANo ghaTate, tathAhi-tatra 'duvihaM tiviheNa paDhamo'ityAdyeva vakSyati, na punaH 'tivihaM tiviheNaM paDhamautti evaM pareNokte satyuttaramAha-( so savisayaMmitti) sa niryuktAvanumatipratyAkhyAnaniSedhaH svaviSaye madhyamakhaNDAdirUpe yata AyAtaM vastu-vastrahiraNyazrIkhaNDAdi paribhute tadviSayo draSTavyo, viSayabahirvartisvayambhUramaNamatsyAdipratyAkhyAnaviSayaM tu prajJaptyAM trividhaM trividhenetyuktamityadoSaH, samAdhAnAntaramAha-'sAmanne vA natthI'tyAdi ( sAmaNNeNaM natthi ) yo vA amukakSetravarttina iti vizeSamantareNa sAmAnyato dvIndriyAdayo mayAna hantavyA ityevaM pratyAkhyAti tasya nAstyeva trividhaM trividhena pratyAkhyAnaM, tadviSayaH sa niryuktAvanumatiniSedhaH, prajJAyAM tu svayambhUramaNAdyAdhAravizeSitajantupratyAkhyAnaviSayA'numatipratyAkhyAnAbhyanujJeti na doSa iti gAthArthaH / 'Aha kahaM puNa maNasA' gAhA (482-1) vyAkhyApara Aha-nanu ca vAkkAyAbhyAM tAvatpratyakSAdipramANata eva karaNakAraNAnumatayo dRzyante manasastu tA nopalabhyante tatkathaM tAstatra pratyetavyA ityAha-yathA vAgyogatanuyogAbhyAM karaNakAraNAnumatayaH tathA manasApi bhavantyeva, kuta ityAha'tadadhINattA vaitaNukaraNAINa'mityanantaragAthAyAM sambandhaH, etaduktaM bhavati-vAktanvoH sambandhIni yAni karaNAni-13 Jain Educat i onal For Privale & Personal use only T ww.jainelibrary.org
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 7 // 40540SASARACTICS karaNakAraNAnumataya ityarthaH tAni mano'dhInAnyeva bhavanti, nahi manovikalpamantareNa prAyastanuvacanAbhyAM karaNAdIni pratyAkhyAnaM pravartante ato manasyapi tanuvacanakaraNAdyupacAraH kriyata iti bhAvaH, yadivA kimatropacAreNa ?, yadA hi nirvyApAratanuvacano'pi sAvadyayogakaraNAdi manasA vikalpayati tadA mukhyatayA'pi tanuvacanavanmanasyapi karaNAdIni sambhavantyeveti, Aha ca-'aha maNakaraNaM sAvajajogamaNaNa mityAdi bhAvitameveti / 'arthavikalpasaGgrahArthaM na punarukta'miti (484-11), artho-manaHprabhRtikaraNalakSaNaH tasya vikalpA-bhedAH tatsaGgrahArthaM trividhenetyucyamAnaM na punaruktaM, etaduktaM bhavati-ya eva manasA vAcA kAyenetyanantaraM savistaraM vakSyamANo'rthaH sa eva trividhenetyanena saGgahyokto'taH saGgrahapadatvAdapunaruktamidamiti / 'athavA atrANamatItasAvadyayoga'mityAdi (486-19), na trANaM atrANaM-saMsArabhayAt trAtumasamartha sAvadhaM yogaM jugupse ityarthaH, kasmAdityAha-adhunA sAmAyikena trANaM mama bhaviSyatIti hetoH, labdhe hi sAmprataM trANarUpe sAmAyike tamatrANasvarUpaM sAvadhaM yogaM vyutsRjaamiitibhaavH| nanvevaM sAvadyayogaparityAgAdityAdi (486-23) atra kila paro'tIvAsambaddhapralApitayA vivakSitanirdoSasambandhena sambandhitamapi vyutsRjAmizabdamanipTasambandhena sambandhayannidamAha-nanu caivamuktanyAyena 'karemi bhaMte ! sAmAiya'mityAdisUtrasyAyaM tAtparyArtho gamyate, yaduta-sAvadyayogaparityAgena karomi bhadanta ! sAmAyikamiti, evaM sati sAvadyayoganivRttiratra pratIyate, paryante ca 'tassa 51 bhaMte ! paDikamAmI'tyAdau tasya vyutsRjAmItizabdaprayoge satIdamaniSTamApadyate tsy-anntrsaamrthylbdhsaavdyyognivrtt-G|| 77 // nasya vyutsRjAmi-sAvadyayogasya nivRttimutsRjya pravRttiM vidadhAmItyarthaH, atrottaramAha-'tanne'tyAdi (486-24),IA Jain Educational For Privale & Personal Use Only Plainelibrary.orpa
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio yadi hyevamuNThatayA sambandhaH kriyate tarhi yadA kazcit 'maMsaM paJcakkhAmi annatthaNAbhogeNa' mityAdinA mAMsaviratimabhidhAya paryante vyutsRjAmIti bravIti tadA'trApyanantaroktAM mAMsaviratiM vyutsRjAmItyaniSTasambandhaH syAd, athAtra mAMsa| virativipakSa eva tyAjyatvena manasi vivakSito manogata eva ca bhAvaH pratyAkhyAnaM bhavatIti nAniSTaH sambandhaH kriyate, yadyevaM sarva susthamihApi sAvadyayoganivRttivipakSasya heyatvenAbhipretatvAditi / 'trividhaM trividhena vyutsRjati pApa| meSyamityAdi ( 488 - 11 ), vizeSata eSyamiti bruvANasya ko'bhiprAyaH 1, ucyate, sAvadyayogavirata ityanenaiva gatArthe trividhaM trividhena vyutsRjati pApamiti yadvitIyapadopAdAnaM tenaivaM kila jJApayati yatra sAvadyayoge pravRttirAsIt tato nivRtta iti pratipAditaM 'sAvajjajogavirao' ityanena padena yadeSyaM pApaM tato'nivRtta eva kila eSa pratIyate atastannavRttipratipAdakaM dvitIyapadamiti vizeSata uktaM vRttikRtA trividhaM trividhena vyutsRjati pApameSyamiti, kadA punarayamevaMvidhaH karttA bhavatItyAha - 'sAmAyikAdau' ( 488 - 12 ), sAmAyikArambhasamaya ityevaM sambandho, yadA tu sAmAyikAdau sUtra ityanena dvitIyavyAkhyAnena 'karemi bhaMte ! sAmAiya mityAdisUtraM gRhyate tadetthaM sambandhaH, eSo'nugamaH parisamAptaH, ka viSaye yo'sAvanugama ityAha-- 'sAmAyikAdau sUtre karemi bhaMte ! sAmAiyamityAdisUtraviSaya ityarthaH / sAmAyikAdhyayanaM samAptamiti // adhunA caturviMzatistava Arabhyate 'caturviMzatistavasya nikSepo bhavati nAmaniSpanna' iti ( 491 - 15 ), nanu kiM tannAma yasya nikSepaH kariSyata ational ** xxx
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM caturviMzatistavaH ityAha-'anyasyAzrutatvAditi, nanu yadi nAmaivAtra pRSTavyaM tatkimiti ka ityanena puMstvanirdezaH kRto vRttikRtA ?, | satyaM, kintu ko nAmaniSpanno nikSepa iti nikSepApekSayetthaM nirdezo vastutaH punarnAmaivAtra pRSTavyamityadoSaH / 'paramANavastvapradezA eveti (494-23), nanu yadi sAmAnyavizeSarUpatayA pradezatvamapradezatvaM ca gIyate tarhi paramANorapyubhaya-1 rUpatA kiM na syAd yenocyate paramANavastvapradezA iti, na hi jainAnAM kiJcidvastu sAmAnyavizeSarUpatAmatikAmati, satyaM, vidyate paramANuSu tiryaksAmAnyaM na punaH svAvayavavyApitatvalakSaNamUrddhasAmAnyaM, niravayavatvAdeva teSAmityadoSaH // 'udaiyakhaovasamiya' gAhA 'uvasamaseDhI ekko' gAhA (495-26), nArakANAmaudayiko bhAvo-narakagatyAdiH, kSAyopazamikasvindriyasampannatAdiH pAriNAmikastu jIvatvAdirityevaM bhAvatrayaniSpanno narakagatAveko bhaGgaH, evaM tiryagna-1 rAmaragatiSvapyekaiko vAcyaH, tato gaticatuSTaye'pi catvAro bhaGgA bhavanti, tathA'bhihitasvarUpe bhAvatraye kSAyikabhAvaprakSepe |bhAvacatuSTayaniSpanna eko bhaGgo bhavati, gaticatuSTayasambandhAt catvAro bhaGgAH sampadyante, kSAyikabhAvasampannA hi kSAyikasamyagdRSTayaH sarvAsvapi gatiSu labhyante, atha kSAyikamapahAya tatsthAne aupazamikaH prakSipyate, tadyogenApi gaticatuSTaye catvAro bhaGgA bhavanti, prathamameva samyaktvamAsAdayatAM hi gaticatuSTaye prApyate aupazamiko bhAvaH, evaM sarve'pi dvAdaza, tathA darzanasaptakaM kSapayitvA ya upazamazreNI vidhatte tasyaudayikaupaza mikakSAyikakSAyopazamikapAraNAmikabhAvapaJcakaniSpanna eko bhaGgo labhyate, kevalino'pyaudayikakSAyikapAriNAmikabhAvatrayaniSpanna eka eva kSAyopazamikastvasya nAsti 'atIndriyAH kevalina' itivacanAt, siddhasyApi kSAyikapAriNAmikabhAvadvayaniSpanna eka eva, ete sarve'pi trayaH pUrvoktA // 78 // Jain Education na For Privale & Personal use only jainelibrary.org
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza sarve piNDitAH paJcadaza aviruddhasAnnipAtikabhedA bhavanti, sAnnipAtikabhedA hi kilAnyathA-prarUpaNAyAM SaDviMzatibhavanti, tadyathA-audayikAdibhAvapaJcakasya dvikasaMyoge daza, trikasaMyoge'pi dazaiva, catuSkasaMyoge paJca, paJcakasaMyoge tvekaH, | sarve'pi paDviMzatiH, ete ca viruddhA ucyante, keSAJcit kvacidupalabhyamAnatvena prarUpaNAmAtrakatvAt , prastutAstu paJcadazotanyAyena labhyamAnatvAdaviruddhAH, ata uktaM-"aviruddhasannivAiyabheyA u pannarasattIti" gAthAdvayabhAvArthaH / iha tu kila naigamanayadarzanaM mUDhanayadarzanaM vA'dhikRtye tyAdi (496-5), etaduktaM bhavati-jaigamavarjA hi kila zeSAH SaDU nayAH kecit kevalasAmAnyavAdinaH kecittu kevalavizeSavAdinaH, tatra yadi sAmAnyavAdinayamatamAzrIyate tadA paryAyasAmAnyasyaikatvAccaturvidhatvaM paryAyalokasyAnupapannaM syAt, vizeSavAdinayAstu pratyekaM bhinnatvAtparyAyANAmanantameva paryAyalokamicchanti na caturvidha, naigamaH punaranekarUpatvAccaturvidhamapIcchati paryAyalokamatastanmatamihAzrIyate, yadivA "mUDhanaiyaM suyaM| kAliyaM tvi"tyAdivacanAtkila prAyaH sAmprataM sUtrANi nayana vicAryante eveti mUDhanayadarzanAzrayaNAdvivakSAvazenaiva kiyato'pi bhedAnAzritya paryAyalokasya cAturvidhyamucyata iti / 'sItAkaro-bhoga' iti (499-6), sItA-lAgalapaddhatiH tAmAzritya karo-bhogo dhaanyyaacnmityrthH| 'AsevanAyAmayameva prathamasthAne kArya'iti ( 499-14) etaduktaM bhavati-yadyapyazubhakarmavazatayA pazcAtkazcidaprazastamapi bhAvamAsevate tathApi mumukSuNA prathamaM tAvatprazasta evAsevanIya iti |jJApanArtha "duviho u hoi bhAvo pasattha taha appasattho ya" ityatra prathama prazastabhAvopAdAnamiti / 'sAmarthe varNenAyAM cetyAdi (500-13), vyAkhyA-sAmarthya tAvadvarttate'sau kalpazabdaH tadarthadhAtuniSpannatvAd, varNanAyAM yathA-ka A014 Jain Educati o nal For Privale & Personal Use Only IXhw.jainelibrary.org
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 79 // 4lpito-varNitaH zlAghito devadattaH, chedane yathA-kalpitaM-cheditaM dvidhAkRtaM vastramiti, karaNe yathA-brAhmaNArthaM kalpitAHcaturviMzapUpAH, kRtA ityarthaH, aupamye yathA-samudrakalpamidaM taDAgaM, adhivAse yathA-kalpitA-adhivAsitA snAnAya sajjitA prati-18|| |tistave ka|metyarthaH, eteSvartheSu kalpazabdaM vidurbudhA iti zlokArthaH / tAva egaiyAo bhavaha'tti (503-1), yAvanmama putro ranikSepaH bhavati tAvadekIbhUya sthIyatAmiti bhAvaH / 'AmaMtaNi'gAhA 'aNabhiggahiA'gAhA (508-24 ), vyAkhyA-iha bhASAbhedAH yatkila vastunaH sAdhakatvena bAdhakatvena vA pramANAntarairabAdhitaM vacanamucyate tatsatyaM, tadeva pramANairbAdhyamAnaM sanmRSA, tadeva bAdhyamAnAbAdhyamAnaM mizra, yattu vastusAdhakabAdhakatvAvivakSayA vyavahArapatitasvarUpamAtrAbhidhitsayA procyate tadasatyAmRSa, tatra AmantraNI yathA-he devadatta ityAdi, iyaM hi vastusAdhakabAdhakatvAbhyAmapravRtteH svarUpamAtrAbhidhAnaparatvAdasatyAmRSeti, AjJApanI yathA-tvamidaM kuru, iyamapi svarUpamAtrAbhidhAnaparatvAdasatyAmRSaiva, yadyevaM satyA'pyasatyAmRSAto na | bhidyate tasyA api jIvAjIvAdisvarUpAbhidhAnamAtrakatvAditi cet kaH kimAha ?, yato yadA pareNa saha vipratipattI satyAM | | vastutattvavyavasthApanecchayA pramANAbAdhitaM jIvAdisvarUpAbhidhAyakaM vacanamucyate tadA satyavyapadezaM labhate, tadeva yadA'vi pratipattau tIrthakarAdirdezanAdyavasthAyAM jIvAdisvarUpAvirbhAvanamAtravivakSayA brUte tadA'satyAmRSamucyata iti vivakSaivAtra |pramANamiti na kAcitkSatiriti, evamanyatrApi svabuddhyA bhAvanIyamiti, yAcanI yathA-bhikSAM prayaccha, tathA pRcchanI yathA-| C // 79 // kathametaditi, prajJApanI yathA-hiMsAdipravRtto duHkhitAdirbhavati, pratyAkhyAnIbhASA yathA-na dAsyAmi te, icchAnulomA ca bhASA yathA-kenacitkazciduktA-sAdhusakAzaM gacchAmaH, sa Aha-zobhanamidamiti, anabhigRhItA bhASA-arthamanabhigRhya 25 JanEducation For Private Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ ayunA yA procyate DityAdivaditi, bhASA cAbhigrahe boddhavyA-arthamabhigRhya yA procyate ghaTAdivaditi, saMzayakaraNI bhASA anekArthasAdhAraNA yA procyate-saindhavamityAdivaditi, vyAkRtA-spaSTA prakaTArthA devadatta eSa te bhrAtetyAdivaditi, avyAkRtA caiva aspaSTA-aprakaTArthA bAlalallAdInAM thapaniketyAdivaditi gAthAdvayArthaH / caturviMzatistavaH smaaptH|| adhunA vandanAdhyayanamArabhyate 'acchaMti'tti (512-19), tiSThanti svopAzraye'pi tAvadAcAryAH kiM manyamAnA ? ityAha-manye bhAgineyA bahirapi sUtrapauruSIM kurvantIti, tataH sApi sUtrapauruSyudghATitAdinA avasitA, tatazcintayanti-manye arthapauruSIM vidhAya samevyanti, tathApi nAyAtAstato'ticirAyitamityAcAryAstatraiva gatAH / pArzvasthAdilakSaNapratipAdakagAthA vRttikAreNa na vivRtAH atastAsu yathAvaiSamyaM kiJcid vitriyate-'so pAsattho gAhA (517-11 ) vyAkhyA-so'nantaroddiSTaH pArzvastho dvividhaH, etadevAha-sarvato dezatazca, tatra sarvapakSe jJAnadarzanacAritrebhyaH pArzve-pRthag yo varttate sa pArzvasthaH, atra niSIthacUrNiH "sutto acchai suttaporisiM atthaporisiM vA na karei, dasaNAAresuna vaTTai cAritte na vaTTai, aiAre vA na vajei, evaM sattho acchai pAsattho" anena cUrNiNagranthena jJAnadarzanacAritrebhyo yena pArzvasthatvaM bhavati tatkrameNa darzitamiti mantavyamiti gAthArthaH / dezata Aha-'desaMmi u'gAhA (517-12) deze-dezapakSe pArzvasthaH, ka ityAha-zayyAtarapiNDama| bhyAhRtapiNDaM nityapiNDaM ca yo bhuGga iti sambandhaH, 'nIyaM ca aggapiMDaM ti cazabdasya vyavahitaH sambandho'apiNDaM ca bhute, | kathambhUtamityAha-nityaM-anavarataM, evaM zayyAtarapiNDAdibhojane'pyayaM nityazabdo yojanIyaH, kathamityAha-niSkAraNenaiva, evaM satyA gAthArthaH / dezaca yo bhuta itizayyAtarapiNDA Jan Education intematonal For Private & Personal use only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM sakAraNastu bhuJjAno vizuddhacAritryevetyarthaH, ityakSarayojanA, bhAvArthastvayaM-zayyayA-sAdhusamarpitagRhalakSaNayA bhavArNavaM tara-31 pArzvasthAtIti zayyAtarastasya piNDo-vakSyamANalakSaNastaM yo nityaM bhuGkte sa dezapArzvasthaH, sopayogatvAdatra kiJcitprAsaGgikamucyate, dibhedA: | atha ko'yaM zayyAtaraH 1 kadA ca zayyAtaro bhavati 2 katividhazca tatpiNDaH 3 kadA vA'zayyAtaro bhavati 4 kasya samba-IN ndhyasau varjanIyaH 5 ke ca tatpiNDagrahaNe doSAH 6 kadA ca tatpiNDo gRhyate 7 kva ca zayyAtaro bhavatI 8 tyaSTau dvArANi, tatrAdyadvAre-yatipradattopAzrayaprabhuH tena yatkRtapramANatayA nirdiSTo vA zayyAtaraH, dvitIyadvAre yadA zayyAtaragRhe rAtrau suptvA jAgaritvA vA prAbhAtikapratikramaNaM kurvanti tadA'sau zayyAtaraH, athaitacchayyAyAM sakalAM rAtri jAgaritvA prAbhAtikapratikramaNamanyatra kurvanti tadA maulaH zayyAtaro na bhavati, kintu yadgRhe pratikramaNaM kRtaM sa eva, atha mUlazayyAyAM rAtrau sutvA'nyatra prAtaH pratikrAmati tadA maulo'nyazca dvAvapi zayyAtarau, yadA tu vasatisaMkIrNatAdikAraNAd anekopAzrayeSu sAdhavastiSThanti tadA yatrAcAryaH sthitaH sa zayyAtaro nAnyaH, tRtIyadvAre dvAdazadhA tatpiNDaH, taduktam-"asaNAIA cauro pAuMchaNa vatthapattakaMbalayaM / sUIchurakannasohaNa naharaNiyA saagaariypiNddo||1||" ayaM tu vakSyamANaH tadapiNDaH-5 taNaDagalachAramallaga sejjAsaMthArapIDhalevAI / sijjAyarapiMDo sona hoi seho ya sovahio // 1 // caturthadvAre-ahorAtrAtparato zayyAtaro bhavati, yaduktaM-"vucche vajeja'horattaM" idamatra hRdayaM-yatroSitAstataH sthAnAd yasyAM velAyAM nirgatA dvitIyadine // tAvatyA velAyAH parato'zayyAtaro bhavati, paJcamadvAre-sAdhuguNavirahitasya liGgamAtrAvazeSasyApi sambandhI zayyAtaro varja-| nIyaH, SaSThadvAre-'titthaMkarapaDikuTTho ANA annAya uggamoviana sujhe / avimutti alAghavayA dullahasejAi voccheo||1|| Jan Education
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ asyA vyAkhyA-Adyantava madhyamairmahAvidehajaizca tIrthakarairvaramAdhAkarma kathaJcidbhuktaM na punaH zayyAtarapiNDo'tastatpratikadaSTatvAdvarjanIyo'yaM "ANa"tti taM ca gRhNatA tIrthakarAjJA na kRtA syAt , "aNNAu"tti yatra sthitastatraiva bhikSAM gRhNa tA ajJAtoJchaM ca na kRtaM syAt "uggamo'vi ya na sujjhe"tti AsannAdibhAvataH punaH punastatraiva bhaikSapAnakAdinimittaM pravizata udgamadoSAzca syuH, svAdhyAyazravaNAdibhyazca prItaH zayyAtaraH kSIrAdisnigdhadravyaM dadAti tacca gRhNatA vimuktiHgAAbhAvo na kRtaH syAt, "alAghavaya"tti zayyAtaratatputrabhrAtRpitRvyAdibhyo bahUpakaraNaM snigdhAhAraM ca gRhNata upakaraNazarIrayorlAghavaM na syAt , tatraiva cAhArAdi gRhNataH zayyAtaravaimanasyAdikAraNAcchayyA durlabhA syAt , sarvathA tadvyavacchedo'pi syAt , atastatpiNDo varjanIyaH, saptamadhAre-'duvihe gelannaMmiya nimaMtaNe dabadullahe asive / omodariapa-3 ose bhae agahaNaM aNunnAyaM // 1 // vyAkhyA-AgADhAnAgADhe dvividhe glAnatve sUtroktavidhinA zayyAtarapiNDo'pi grAhyaH, nimantraNe ca-zayyAtaranirbandhe sakRt taM gRhItvA punaH prasaGgo nivAraNIyaH, durlabhe tu kSIrAdidravye'nyatrAlabhyamAne tatraiva gRhNanti, "paose"tti-rAjJA pradviSTena sarvatra bhaikSye nivArite pracchannaM tadgRhe'pi gRhNanti, taskarAdibhaye cAnyatra tatrApi svIkurvanti, zepaM sugama, aSTamadvAre-svasthAne vasan zayyAtaro bhavati dezAntare gato na bhavatyapi, kevalaM bhadrakaprAntado-15 pAt tatpiNDastatrApi varjanIyaH, bhadrako himama tAvat svagRhAvasthitasyAmI na kiJcidgRhNanti yadi hi (atra tu) gRhNanti tathApi zobhanamiti vicintyAneSaNIyamapi kRtvA dadyAt , prAntastu mama svagRhasthitasyAmI na kiJcid gRhanti atra tu sarva gRhNanti tatkimidAnImahamanyaH saMjAtaH? tasmAnmAyAvina eta iti vicintya vasatyucchedAdi kuryAd evaM zayyAtarasambandhinAM karaNazarIrayolAghavaM na syAta, "alAghavayatti zavyAMtaH zayyAtaraH kSIrAdini syAt, atastatpiNDova cAhArAdi gRhNataH zayAtaramanaspiTavyAdibhyo bahupakaraNa snigdhA Jain Educati on For Privale & Personal use only Halww.jainelibrary.org
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 pArzvasthAdibhedAH hArika TIppaNaM giddhastannizrayA vivazati, saMkhaNDyantAcasaha mAtApitrA iti ga bhrAtRmAtulAdInAmupAzrayasyAprabhUNAmapi sambandhI piNDo varjanIyo, bhadrakamAntAdidoSAdityalaM vistareNa, tadarthanA tu prakalpatRtIyoddezako'nveSyaH, svaparagrAmAtsAdhunimittaM ya AnIyate so'bhyAhRtapiNDaH, pratidinaM tavaitAvanmAnaM dAsyAmi madgRhe nityamAgantavyamiti nimantritasya nityaM gRhNato nityapiNDaH, tatkSaNottIrNodanasthAlyA avyApAritAyAH zikhAkUralakSaNo'grapiNDaH, etAnpiNDAn niSkAraNo nityaM bhuJjAno dezapArzvastha iti gAthArthaH / 'kulanissAe'gAhA (51713 ) kulAni-zrAddhakulAdIni snigdhAhArAdigRddhastannizrayA vicarati, AcAryabAlavRddhaglAnAdinimittaM sthApitAni dAnazraddhAlUni kulAni sthApanAkulAni kAraNamantareNApi tAni pravizati, saMkhaNDyante'syA jIvA iti saMkhaDI-vivAhAdikA tadavalokanArtha kautukAdinA gacchati, zarIraM cAdarzAdiSvavalokate, tathA kenacitsaha mAtApitrAdisambandhaghaTanalakSaNaM saMstavaM karoti, athavA dAnalAbhAt pUrvamuttarakAlaM vA dAturguNastutilakSaNaM saMstavaM karoti eSa dezapArzvastha iti gaathaarthH|| avasannalakSaNamAha-'osanno'viya'gAhA (517-14 ) avasIdati sAmAcAryAmityavasannaH, so'pi dvividhaH-sarvato dezatazca, tatra sarvataH-"uubaddhapIDhaphalago"tti-ihaikakASThaniSpannasaMstArakAlAbhe bahubhirapi vaMzAdikASThakhaNDairdavarakAdibandhAna dattvA varSAsu saMstArakaH kriyate, sa ca pakSasandhyAdiSu bandhApagamaM kRtvA pratyupekSaNIya ityAjJA, yastvevaM na pratyupekSate so'tra baddhapIThaphalako'bhidhIyate, athavA punaH punaH zayanAdinimittaM nityamAstIrNasaMstAraka eva vA ya Aste sa evamabhidhIyate, tathA sthApitabhojI ca sarvAvasanno jJAtavya iti gAthArthaH / dezAvasannamAha-'Avassaya'gAhA 'AvassayAiAI'gAhA, lA(517-15), Avazyake-pratikramaNAdau svAdhyAye-vAcanAdau pratyupekSaNAyAM-vastrAdisambandhinyAM dhyAne-zubhamanaHpravR CACASSALGAOACCORK // 81 // JainEducation For Private Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAdilakSaNe bhikSAyAM-gocaracaryAyAM bhaktArthe-bhojane bhojanamaNDalyAmitiyAvat Agamane-upAzrayapravezalakSaNe nirgamaneupAzrayabahinirgamanalakSaNe sthAne-kAyotsarge niSadane-upavezane tvagvarttane-zayane iti sarvatra saptamInirdezo draSTavyaH, tatazcaiteSu AvazyakAdiSu viSaye dezAvasanno bhavatItizeSaH, kadA? ityAha-"AvassayAiAI na kare ahavAvi hINamahiyAI"ti, yadaitAnyAvazyakasvAdhyAyAdIni sthAnAni sarvathA na karoti athavA hInAdhikAni karoti tadA dezAvasanno bhavatItyarthaH, idamatra hRdayaM-yaH pratikramaNAdyAvazyakaM na karoti hInAdhikAdidoSaduSTaM vA karoti svAdhyAyaM na karoti pratiSiddhakAlakaraNAdidoSaduSTaM vA karoti pratyupekSaNAmapi na karoti doSaduSTAM vA karoti dhyAnaM-zubhaM "kiM me kaDaM kiccamakiccasesaM kiM sakaNijja na samAyarAmI'tyAdilakSaNaM pUrvApararAtrakAle na dhyAyati azubhaM vA dhyAyati, AlasyopahataH sukhalipsurbhikSAyAM na paryaTati anupayukto vA paryaTati, aneSaNIyaM vA gRhNAti bhaktArtha maNDalyAM na bhute kadAcidvA bhur3e maNDalIsambandhisaMyojanAdidoSaduSTaM vA bhuGkte, Agamane naiSadhikyAdisAmAcArI na karoti, nirgamane'pyAvazyakyAdisAmAcArI na karoti, kAyotsarga gamanAgamanAdiSu na karoti doSaduSTaM vA karoti, niSadanazayanayoH saMdaMzabhUpramArjanAdisAmAcArI na karoti samyagvA na karoti, "guruvayaNa balAi taha"tti tathA sAmAcArIvitathAcaraNAdikAraNeSvAvazyakavelAdau | samyagAlocaya prAyazcittaM pratipadyasvetyAdi guruNA preritastadvacanaM prativalayati-abhimukhIbhUya AlajAlAnyasambaraddhAni vakti na punastadvacaH samyak pratipadyate sa eSa bhaNito'vasanno dezataH, upalakSaNaM cedaM tataH skhaliteSu mithyA-1 duSkRtaM na dadAti guruvaiyAvRttyaM na karoti saMvaraNAdiSu vandanakaM na dadAti AdAnanikSepAdiSu pratyuprekSaNapramArjane na tathA sAmAvati-abhimukhAvataH skhalita ne JanEducation international For Private Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ -% Ava0 hArika TIppaNaM dibhedAH ACCORRECCA karoti, ityAdyanyadapi sAmAcArIvitathAcaraNaM dezapArzvasthatvakAraNaM draSTavyamiti gAthAdvayArthaH // yaduktaM 'guruvacanaM prati pArzvasthAvalati' tatsavizeSa vivarIpurAha-'goNo'gAhA (517-17), yathA galigauH svAminA prerito duHzIlatayA valanvyAvRttya sammukhIbhUya bhanakti samilAM so'pyavasanna evameva guruvacanamakurvan valati-sammukhIbhavatItyeva catadRSTAntena sAmyaM, karoti vA tathApi "ussoDhuM"ti tvatsamIpe kilAhamevaikastiSThAmi yena punaH punarmAmevAdizasItyAdyasUyAvAkyamuktvA karotItyabhiprAya iti gaathaarthH|| idAnI kuzIlasvarUpamAha-'tivihogAhA (517-18), jJAnadarzanacAritraviSayatvena trividhaH kuzIlo bhavati, zeSa sugamamiti gAthArthaH / kathaM jJAnAdiviSayatvena trividhaH kuzIlo bhavatItyAha'nANe'gAhA, jJAnAcAra-kAlAdikaM yo virAdhayati sa jJAne-jJAnaviSaye kuzIla iti zeSaH, idamuktaM bhavati-"kAle viNaye bahumANe uvahANe taha aniNhavaNe / vaMjaNaatthatadubhae ahaviho naannmaayaaro||1||" ityamumaSTavidhaM jJAnAcAraM yo virAdhayati-na samyaganutiSThati sa jJAnakuzIlaH, 'nissaMkianikaMkhianivittigicchAamUDhadiTThI a| uvavhathirIkaraNe vaccha lapabhAvaNe aThTha // 1 // amuM punaraSTaprakAraM darzanAcAraM virAdhayati sa darzane-darzanaviSaye kuzIlaH, caraNakuzIlaH punarayaM-12 vakSyamANasvarUpa iti gaathaarthH| 'kougAhA (518-1), kautukaM bhUtikarma praznApraznaM nimittaM AjIvaM kalkakurukAlakSaNAM vidyAM mantrAdIMzca ya upajIvati, sarvatra dvitIyA draSTavyA, sa evambhUtazcaraNakuzIlo jJAtavya iti gAthArthaH, tatra kautukaM kim ? ityAha-'sohaggAI'gAhA (518-2), saubhAgyanimittamapatyAdinimittaM ca yoSidAdInAM trikacatuSkacatvarAdiSu snAnAdi yakriyate tatkautukaM bhaNitaM tatkurvannasau kuzIlo bhavatIti draSTavyaM, evamuttaratrApi, bhUtikarmasvarUpamAha CCCCCANCREASACREAL Jain Educationa tional
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio jvaritAdInAM tadapagamArthaM bhUtyAH - bhasmano'bhimantrya yatpradAnaM tad bhUtikarmeti gAthArthaH / arthijanena zubhAzubhaM pRSTo daivajJaH svamAdiSu tatparijJAnArthaM vidyAdidevatAM yatpRcchati sa praznaH, arthijanapraznAddevatAyAH praznaH praznAprazna itikRtvA, tatsvarUpamAha - 'suviNaga' gAhA ( 518 - 3 ), svapne vidyayA - vidyAdevatayA kathitaM svapnavidyAkathitaM, athavA svapnasya vidyA svapnavidyA tayA kathitaM svamavidyAkathitaM AkhyAti zubhAzubhaM ityAkhyAyikA - devatAvizeSarUpA tathA karNadvAre vAditaghaNTikAdvAreNa kathitaM, AkhyAyikAdevatA hi mantreNAhUtA ghaNTikAdvAreNa zubhAzubhaM daivajJasya kathayati etacca devatAkathitaM yadanyebhyaH ziSyate kathyate sa praznapraznaH tadupajIvanAdapi caraNakuzIla iti gAthArthaH // nimittAjIvayoH svarUpamAha-' tI AI' gAhA ( 518 - 4 ) atItabhaviSyadvarttamAnakAlatrayavarttilAbhAdibhAvakathanaM nimittaM bhavati, AjIvaH punaH saptavidhastadyathA - jAteH | kulasya ca pratItasya zilpasya kumbhakAralohakArAdisambandhinaH karmaNaH - kRSikarmAdeH tapasaH - anazanAdeH gaNasya - mallagaNAdeH guNa iti pATho zuddho lakSyate niSIyA dibhirvyabhicAritvAt sUtrasya - kAlikAdeH, etaduktaM bhavati vayaM bhavantazcaikajAtikulazilpakarmagaNavarttina ityAdivacanaracanA AhArAdigRddhasya jAtyAdyAjIvaH, tapaHsUtrAbhyAsaprakaTanamAhArAdigRddhasyaiva tapaHsUtrAjIvaH, Adizabda eteSAmeva bahuprakAratvasUcaka itigAthArthaH // kalkakurukAdIn gAthayA vyAkhyAnayannAha - 'kakkakurugAi' gAhA ( 518-4), kalkakurukA kA'bhidhIyate ? ityAha-mAyA, atraiva tAtparyArthamAha- nikRtyA pareSAM dambhanaMvaJcanamiti yaduktaM bhavati, strIpuruSahastyazvAdilakSaNaM tu lakSaNamabhidhIyate, 'itthI vijjAbhihiA puriso maMtotti tadviseso'yaM / vijjA sasAhaNA vA sAhaNarahio bhave maMto // 1 // ' ityAdigranthasiddhA vidyAmantrAdayaH, AdizabdAccUrNayogau National *
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 83 // SadhAdayaH prakaTAH, etaccopalakSaNamAtraM, ataH zeSANyapi zarIropadhidhAraNAdInyakAraNe kurvazcaraNakuzIlobhavatIti gaathaarthH|| pArzvasthA| uktastrividhaH kuzIlaH, idAnIM saMsaktasvarUpamAha-'saMsattoyagAhA 'emeva ya'gAhA (518-7), saMsakta idAnImucyate, sa dibhedAH punaH saMsaktaH kasmAd bhaNyata iti dvitIyagAthAnte sambandhaH, kasmAdityAha-yasmAt mUlaguNaviSayiNa uttaraguNaviSayiNazca 31 ye kecana doSA guNAzca te tasmin sannihitAH sarve'pi prApyanta iti, kathaM sannihitA ? ityAha-evameva, ka ? yathA iti dRSTAntamAha-"gobhattalaMdae ceva"tti cevazabdo yathAzabdArtho, yathA gobhaktakalandake yatkiJciducchiSTamanucchiSTaM vA tatsarva kSipyate, evameva saMsakte'pi ye kecana mUlottaraguNadoSAste sarve prApyante, etaduktaM bhavati-yathA gomahiSyAdInAM khAdanakalandake ucchiSTamanucchiSTaM vA bhaktakhalakAsikAdi sabai prakSiptaM prApyate tathA mUlottaraguNaviSayiNo ye kecana doSA guNAzca te sarve'pi tatra prApyante tasmAtsaMsakto'sAvabhidhIyate iti gAthAdvayArthaH // punaH prakArAntareNa tatsvarUpamAha-'rAya' gAhA 'evamevagAhA (518-9), yathA rAjavidUSako rAjJaH kelipAtraM tatazcaiva bahurUpI bhavati, naTo vA yathA bahUni rUpANi karoti, "ahavAvimelago u"tti anusvAro'lAkSaNikaH athavApi yathA elakaH-UraNako haridrArAgAdinA bahuvarNo bhavati haridrayA upaliptaH pIto bhavati punaH prakSAlya gulikayA raJjitaH kRSNo bhavati, punaH prakSAlya hiGgalakena raJjito rakto bhavati evaM prakSAlya 2 punaH 2 vastvantareNoparajyamAno bahuvarNo bhavati evamevAyamapi yAdRzena zuddhenAzuddhena vA'pi saha saMmilati tatra tAdRza eva bhavati, dhArmikamadhye milito dhArmikamAtmAnaM darzayati itareSu tvitararUpaM tasmAtsaMsakto bhaNyate iti // 83 // gAthAdvayArthaH // sa ca dvividhaH sAmAnyena bhavatItyAha-'so duvigappo'gAhA (518-10), sugamA saMkliSTasaMsaktasya svarU For Private Personal Use Only N Jan Education le w.jainelibrary.org
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ pamAha-paMcAsava'gAhA (518-11), Azravati-Adatte jIvaH karma yaiste AzravAH hiMsAnRtastainyAbrahmaparigrahalakSaNAH paJca tatpravRttaH-tadAsevanarato yastriSu RddhirasasAtagauraveSu pratibaddhaH "itthigihisaMkiliTTho"tti strIsaMkliSTo gRhisaMkiSTazca. tatra-strIpratiSevI-strIsaMkliSTaH, gRhisambandhinAM tu dvipadacatuSpadadhanadhAnyAdInAM taptikaraNapravRtto gRhisaMkliSTaH, evambhUtaH saMsakto'tizayenAvizuddhatvAt saMkliSTo'bhidhIyate iti gAthArthaH / asaMkliSTasvarUpamAha-'pAsatthAiesugAhA (518-12), gatArthA, ukto'saMkliSTaH / idAnIM yathAcchandasvarUpamAha-'ussutta'gAhA (518-13), utsUtramAcaran-utsUtraM prajJApayanneSa yathAcchanda icchAcchandazcetyekArthoM zabdAvitigAthArthaH / utsUtraM kimucyata ? ityAha-'ussutta'gAhA (518-14),vyAkhyAutsUtraM kimityAha-yadanupadiSTaM tIrthakaragaNadharaiH svacchandena-svAbhiprAyeNa vikalpitaM-utprekSitaM ata eva siddhAntAnanupAti-siddhAntabahirbhUtamityarthaH, yathAcchandasyaiva svarUpAntaramAha-parataptipravRttaH,tiMtiNo nAma yaH svalpe'pi kenacidaparAddho'. navarataM punaH 2 jhapannevAste epa yathAcchanda iti gAthArthaH / yathAcchandasya punaH svarUpAntaramAha' sacchaMda'gAhA (518-15)|| svacchandA-AgamanirapekSA yA'sau matistayA kizcidAlambanamadhyayanAdikaM vikalpya-utprekSya tataH sukhaM svAdayatIti sukhasvAdaH sa cAsau vikRtipratibaddhazca, mithyAlambanaM kiJcidvikalpya yaHsukhalipsurvikRtipratibaddho bhavatItyarthaH, tathA tribhigauravaiH RddhirasasAtalakSaNaH yo mAdyati taM jAnIhi yathAcchandamiti gaathaarthH||atr kvacidagrapiNDabhojitvAdinA'lpadoSeNa kacittu strIsevAdinA mahAdoSeNAvandyatvamuktamiti tattvaM na jJAyate ataHkiJcidvizeSajJAnArtha kalpasya bhASyaM cUrNiNazca kizciducyate"saMkinnavarAhapayoaNANutAvI ya hoi avaraddhe / uttaraguNapaDisevia AlaMbaNavajio vajo ||1||atr cUrNiH-saMkinno PRACOCALCCCCCCCC JainEducation T iral For Private Personal Use Only Khainelibrary.org
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava 0 hAri0 TIppaNaM // 84 // Jain Education nAma bahUhiM-uttaraguNAvarAhapaehiM te ya kAuM nANutappara hA duhukayaM, nissaMko niddao pavattai, AlaMbaNaM - nANAi tehiM vajjio yaH sa kRtikarme varjanIyaH, arthAdApannaM - ALaMbaNasahio uttaraguNe paDisevamANevi pujjo iti ziSyavacanaM, Ayario bhaNati na kevalaM uttaraguNapaDisevI, mUlaguNapaDisevIvi AlaMbaNasahio pujjo, tathA ca bhASyaM - heDANaoviya pAvayaNigaNaTTayAe ahare U / kaDajogI u nisevai AiniaMToba so pujo // 1 // atra cUrNiH- hehelehiM saMjamaThAhiM Thiovi mUlaguNapratiSevyapIti bhAvaH, kaDayogI nAma jo gIyattho pAvayaNI-Ayario gaNo gaccho eesiM aTThayAe asaDhayAe adhare-AtyantikakAraNe jaM nisevai teNaM saMjamaseDhIe ceva vaTTai jahA AiniyaMTho - pulAgo tassa laddhI cakka - vaTTikhaMdhAvAraMpi thaMbhe viNAseDaM vA kulAika jesu AloiyapaDikaMto suddho mahAnijjaro ya, yata Aha bhASyakAraH - "kuNa| mANovi ya kaDaNaM kayakaraNo neva dosamabbhei / appeNa bahuM icchai visuddha AlaMvaNo samaNo // 1 // " kaDaNaMti- kaTakamaddamapi kurvANaH kRtakaraNa:- pulAko na doSamabhyeti, vizuddhAlambano'lpena bahnicchati, aparaM ceha bhraSTasaMyamaguNo'pyAyopAyakuzalena kAryArthinA vandanIyaH, anyathA dopaprasaGgAt, tathAhi - kenacidAcAryeNa gItArthAbhAve agItArthA api kSullakA: pratyantapayAM kSetrapratyupekSaNArthaM preSitAH, tatra ca bhraSTavrata eko vAcako rAjakule yatkRtapramANaH parivasati, te ca pratyupe| kSitakSetrAH sAdhavastaM pRcchanti-kvAsau tiSThati, lokena ca kathitamaraNye tiSThati tataste'pi tatra gatAH, tamajArakSaNapravRttaM bhraSTataM dRSTvA adraSTavyo'yamiti vimRzya agItArthatvena zanaiH zanairavaSvaSkanti, tA~zca tathA dRSTvA kupito vAcakaH pallIpateH kathayitvA tAn guptau prakSiptavAn, tatastadanveSaNArthaM guruvastatra samAyAtAH taM vAcakaM vratabhraSTamapi vanditvA ziSyakA ete pArzvasthA dibhedAH // 84 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajJA ityAdyuktvA mocitAH, tathA ca bhASyam-"pesaviyA paccaMte gIyAsai khettapehaga agiiaa| pehiyakhettA pecchaMti vAyagaM kattha rannetti // 1 // osakate dahUM saMkacchetI u vAyago kuvio / pallivaikahaNaraMbhaNaguruAgamavaMdaNaM sehA // 2 // " nanvevaM pArzvasthAdIn vandamAnasya taddoSAnujJAtaH saMyamavyayAdayo doSAH prasajanti, satyaM, kintu saMyamavyayAt tadAyo yathA garIyAn bhavati tathA yatitavyameva, tathA ca bhASyam-"kuNai vayaM dhaNaheDaM dhaNassa vaNio u AgamaM nAuM / iya saMjamassavi vao tassevaTThA na dosAya // 1 // gacchassa rakkhaNaTThA aNAgayaM AuvAyakusaleNaM / evaM gaNAhivaiNA suhasIlagavesaNA kujjA // 2 // " tadyathA-'vAyAe namokkAro'ityAdi, kiMbahunA ?-"vAyAe kammuNA vA taha ciTThai jaha na hoi se mNtuN| passai jao avAyaM tayabhAve dUrao vaje // 1 // " iti tAvad guNavarjitAnAM vAyAe namokkArAdikamuktaM, yatra tu guNaH svalpo'pyasti tatra kimityatrApi bhASyam-"daMsaNanANacarittaM tavaviNayaM jattha jattiyaM jaanne| jiNapannattaM bhattIi pUyae taM tahiM bhAvaM // 1 // " kimatra bahuvistareNa sakalapravacanasya sAramucyate-"Na ya kiMci aNunnAyaM paDisiddhaM vAvi jiNavariMdehiM / esA khu tesi ANA kajje sajeNa hoyacaM // 1 // bahuvittharamussaggaM bahuyaramavavAyavittharaM naauN| jaha jaha saMjamavuDDI taha jayasu nijarA jaya // 2 // " ityalaM vistareNa, tadarthinA tu nizIthatrayodazoddezakaH kalpazca nirIkSaNIyaH / 'bhANDakhAdikArasAdigraha'iti (522-7), bhANDakhAdikAraso nAma jalavizeSaH tatra kila prakSiptaM sarvamapi lohAdi jalarUpatAmetIti / "praNamatastatkimitI'tyAdi (522-11), yadi nAma pArzvasthAdiSu dhruvA sAvadhakriyA tathApi tatpraNAmakartuH ko doSa ? iti Aha-'samaNumanna'tti (525-12), pArzvasthAdInAM praNAmaM kurvatastatsAvadhakriyAnumodanaM bhavatItibhAvaH / 'tebhya A.15 Jain Educati o nal For Privale & Personal use only Miw.jainelibrary.org
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM evaikendriyebhyazcetyAdi (533-5), etaduktaM bhavati-tebhya eva nArakebhyo jJAnadarzanAnvitebhyaH tathaikendriyebhyazca kRtikarmajJAnadarzanavikalebhya udvRttA jIvA manuSyabhavamaprApya tAvanna siddhyanti na ca manuSyo'pi cAritravikalaH sidhyati ato vicAraH jJAyate cAritramantareNAsahAyajJAnadarzanayorakiJcitkaratvamiti / 'ujjamamANassa guNA'ityAdi (534-1) gAthAyA hai bhAvArtha ucyate-iha praSTurayamabhiprAyaH-sAdhustAvatsvazaktyapekSaM tapaH karoti kazcinnamaskArasahitaM kazcittu prathamapauruSImaparastu purimArddhamityAdi yAvattANmAsikaM, tathA zrutamapi kazcidaSTapravacanamAtRpramANamadhIte'parastu bahu anyastu bahutaraM yAvacaturdazapUrvANi, tadevaM yathA zrutatapasoH svazaktyapekSaM vartate tathA saMyame'pi yAvantaM pRthivyAdhupamaI rakSituM zaknoti tAvanta| meva rakSatu tathA mRSAvAde'pi yatparihartu kSamate tadeva pariharatu evaM zeSavrateSvapi yojyaM, na caitad bhavadbhirabhyupagamyate, aNI| yasyAmapi saMyamavirAdhanAyAM cAritramAlinyAbhyupagamAtprAyazcittapradAnAca, tapaHzrutayostu svazaktipravRttAvapi cAritramAlinyAnabhyupagamAtprAyazcittApradAnAcca, tadetatkathamiti ? AhAcAryaH-'anigUhiMto viriaMgAhA (534-6), asyAvyayaM bhAvArtha:-zrutatapasorapi tAvacchaktirna nigUhanIyA, tatazca saMyame'pi zaktiM cenna nigRhayati tadA na virAdhakaH sAdhuH, na hyAgame glAnAdyavasthAsu yatanayA kurvato'zaThacittasya kiJcitsAvadyApi kriyA nAnujJAtA bhagavadbhiriti / 'vigati vigaIbhIo'gAhA (537-21), vyAkhyA-vigatebhIto vigatibhItaH sAdhuryo vikRti-kSIrAdikAM bhuta iti yogaH, caza bdasyAnuktasyApi darzanAt vikRtigataM ca-kSIrAnnAdikaM yo bhute sa durgatiM yAtIti vAkyazeSaH, kasmAdityAha-vikRti6 balAjIvamanicchantamapi vigati-narakAdikAM nayatIti, etadapi kuta ityAha-vikRtiryato vikRtisvabhAvA, vikArajanana X For Privale & Personal Use Only Jain Education iainelibrary.org anal
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio svabhAveti gAthArthaH / ' egaggayA ya jhANe' gAhA ( 540 - 8 ), vyAkhyA - sUtravAcanAdAnaparihAreNArthameva vyAkhyAnayata AcAryasyaikAgratA dhyAne- arthacintanalakSaNA bhavati, yadi punaH sUtramapi vAcayet tadA bahuvyagratvAdarthacintAyAmekAgratA na syAd, ekAgratayA ko guNa ityAha- 'buDi 'tti ekAgrasya hi cintayataH sUtrArtho vRddhimupayAtIti bhAvaH, tIrthakarAnukRtizca bhavati, tIrthakarA hi kilArthameva kathayanti na sUtraM atastadanukArazca kRto bhavati, sUtravAcanAM ca prayacchata AcAryasya | lAghavamapi syAt tadvAcanAyAstato'dhaHpadavarttamAnaiH upAdhyAyAdibhirapi sAdhyatvAd, ato'rthameva kathayataH sUrergurutA- garimA bhavati, AjJAyAM ca sthairyya, AjJA ca tIrthakRtAM pAlitA bhavatItyarthaH, tIrthakarairitthameva nirdiSTatvAditi bhAvaH / ' iti guru kariNamokakho na vAi' tti (540-9), iti - asmAduktasvarUpAtkAraNakalApAdgururna vAcayati sUtraM, kathambhUto ? - yataH kRtaRNamokSaH, tena hi sAmAnyAvasthAyAmaneke sAdhavaH sUtramadhyApitA eva, ataH prAgapi kRtasUtralakSaNaRNamokSatvena kRtakRtyatvAt pUrvoktakAraNakalApAcca guruH sUtraM na vAcayatIti gAthArthaH / upAdhyAyasya sUtravAcanApradAne ko guNaH syAdityAha - 'suttasthesu thirattaM' gAhA ( 540 - 11 ), vyAkhyA - upAdhyAyaH ziSyebhyaH sUtravAcanAM prayacchan svayamarthamapi paribhAva yati ataH sUtre'rthe ca sthiratvaM bhavati, anyasya vAcanAdAnena ca sUtralakSaNaRNamokSo bhavati, AyatyAM- AgAmini kAle apratibandhaH - sUtrasantatyavicchedalakSaNo bhavati, 'pADiccha' tti ye'nyata Agatya sAdhavaH sUtropasampadaM gRhNanti te pratI cchakA ucyante te ca sUtravAcanApradAnenAnugRhItA bhavantIti vAkyazeSaH, mohajayazca -sUtravAcanAdAnavyagrasya hi cittavizrotasikA na bhavatItyarthaH, etaiH kAraNaiH sUtraM vAcayatyupAdhyAya iti gAthArthaH / zeSA gAthAH sugamAH, navaraM - ' uddhAvaNA tional *
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'abhyutthitavATApyante, yat punarAlA vATikA gAthAH kenA Ava0 pahAvaNa'tti (540-17) prAbalyadhAvanaM ca prakarSadhAvanaM ca te uddhAvanapradhAvane gacchaprayojanApekSitayA karoti gaNA kRtikarmahAri0 vicchedaka iti, zeSa nigadasiddhaM / 'abhyutthitavandana'miti (541-1) abhyutthitavandanakaM nAma yadevameva vinayArtha hA vicAra TIppaNaM gurubhyo dIyate tadevambhUtameva vandanakaM mAtrAdIni na dApyante, yat punarAlocanAsvAdhyAyaprasthApanAnuyogazravaNAdiSvA bhAvyaM tattAnyapi sAgArikAdyabhAve dApyanta eveti bhaavH| dvAtriMzadvandanakadoSapratipAdikA gAthAH kenApyabhiprAyeNa vRtti. // 86 // 1 AyarakaraNaM ADhA tabivarIaM aNADhi hoi / dave bhAve thaddho caubhaMgo davvao bhaio // 54 // pabbiddhamaNuvayAraM jaM apito'. |NijaMtio hoi / jattha va tattha va ujjhai kayakicco vakkharaM ceva // 54 // saMpiDie va vaMdai paripiMDiavayaNakaraNao bAvi / Tolaba upphiDaMto osakka'hisakaNe kuNai // 56 // uvagaraNe hatthaMmi va cittu nivesei aMkusaM viti / ThiabiTTariMgaNaM jaMtaM kacchamariMgiaM jANa // 57 // uTuMtanisIaMto unvattai machauvva jalamajjhe / baMdiukAmo va'nnaM jhasukha pariattae turiaM // 58 // appaparapattieNaM maNappaoso a veiApaNagaM / taM puNa jANUvari jANuhiTThao jANubAhiM vA // 59 // kuNai kare jANuM vA egayaraM Thavai karajualamajjhe / ucchaMge || karai kare bhayaMti nithnnaaiiaN||60|| bhayai va bhaissaiti va ia vaMdai horayaM nivesNto| emeva ya mittIe gAravasikkhAviNIo'haM // 61 // nANAiti muttuM kAraNamihalogasAhagaM hoi / pUAgAravaheuM nANaggahaNe'vi emeva // 62 ||aayrtrenn haMdi vaMde Na teNa paccha pnnisse| k| kAhii na paNayabhaMgaM vaMdaNaye mullabhAvo'yaM // 13 // hAuM parassa dilui vaMdaMto teNiaM havai eaM / teNoviva appANaM gUhai obhAvaNA mA me || // 64 // AhArassa u kAle nIhArassAvi hoi paDiNIaM / roseNa dhamadhamaMto jaM vaMdai ruTameaM tu // 65 // navi kuppasi na pasIasi kaTThasivo ceva tajiaM eaM / sIsaMgulimAIhi va tajjei guruM paNivayaMto // 66 // vIsaMbhaTThANamiNaM sabbhAvajaDhe sadaM havai eaN| kavaDaMti AGUSA***** Jan Education a l For Private & Personal use only S ainelibrary.orl
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtoccArya na vyAkhyAtA ato yathAvaiSamyametAH kAzcitkizcidvibriyante-'AyarakaraNaM gAhA, AdaraH-sambhramastaskaraNamAdRtatA sA yatra na bhavati tadanAdRtamucyate, dvitIyadoSamAha-stabdhatvaM tadravyato bhAvatazca bhavati, atra caturbhaGgikA, tadyathA dravyataH stabdho na bhAvato, bhAvataH stabdho na dravyataH, anyastu na dravyato nApi bhAvata iti, atra ca bhaGgacatuSTaye'pi caramo |bhaGgaH zuddhaH, zeSabhaGgakeSvapi bhAvataH stabdho'zuddha eva dravyatastu bhajanIyaH udarapRSThazUlavyathAdibAdhito'vanAmaM kartuM na zaktaH kAraNikaH syAdapi stabdho na tu niSkAraNika ata evAha-dabato bhaitottIti gAthArthaH / tRtIyaM doSamAha-'paviddhamaNuvayAraMgAhA, praviddhaM nAma yadupacArarahitaM, etadeva vyAcaSTe-yadvandanakaM gurubhyo'rpayan-dadadaniyantrito bhavati-anavasthita kaivayaMti a saDhayAvi a huMti egaTThI // 67 // gaNi vAyaga jiTujjatti hIliaMkiMnu me paNamiUNaM hai / daravaMdiaMmi vikahaM karei paliuMciraM eaN|| 68 // aMtario tamase vA na vaMdaI vaMdaI u dIsaMto / eaM diTThamadiDhe siMgaM puNa kuMbhapAsehiM // 69 // karamiva mannai dito baMdaNayaM ArahaMtiakarutti / loiakarAu mukkA na muccimo vaMdaNakarassa // 70 // AliddhamaNAliddhaM rayaharaNasIsehiM hoi caubhaMgo / vayaNakkharehiM UNaM jahannakAleva sesehiM / / 71 // dAUNa baMdaNaM matthaeNa baMdAmi cUliA esA / mUubva sadarahio jaM vaMdai mUagaM taM tu // 72 // DhagurasareNa jo puNa suttaM ghosei DhaDraM tamiha / caDuliM va giNhiUNaM rayaharaNaM hoi caDuliM tu // 73 // na dRzyanta AdhunikAvazyakaTIkAdazeSvetA gAthAH, "vRttikRtoccArya na vyAkhyAtA" iti zrIpUjyaTIppaNakAravacanenAbhavannetAH prAcInAdarzeSu ityanumIyate, tataH pravacanasAroddhArAdatra likhitAH, atratyaM prAyaH tadvivaraNamapi pravacanasAroddhAraTIkAkSarasadRzamiti, yadyapi vandanakadoSapratipAdikA gAthAstadvivaraNaM cAdhunAtanAdarzeSu dRzyante tadanusAreNaiva ca zrImantaH khayamapi aGkuzAdidoSeSvanuvadanti savivRtIstAH paraM doSakharUpanirUpakagAthAnAbhabhAva eva tatra / Jain Educatiotional O ww.jainelibrary.org
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtikarma Ava0 hAri0 TIppaNaM vicAra // 87 // ityarthaH, anavasthitatvena ca yatra vA tatra vA sthAne prathamapravezAdilakSaNe'samAptamapi vandanakamujjhitvA nazyati, ka iva yathA kimujjhatItyAha-'kayakicco vakkharaM cevatti, etaduktaM bhavati yadA kenacidATakena kutazcinnagarAnnagarAntare 'vakkharaM' bhANDamupanItaM, vakkharasvAminA ca bhATiko'bhihitaH-pratIkSasva kaJcitkAlaM yAvadasya vakkharasyAvataraNAya sthAnaM kiJcidanveSayAmi, sa prAha-mayA'sminneva nagare samAnetavyamidamityevoktaM ataH kRtakRtyatvAnnAtaH paraM pratIkSe'hamityuktvA'sthAna eva tadbhANDamujjhitvA gacchati, evaM sAdhurapyasthAna eva vandanaka parityajya nazyati ityetAvatA dRSTAnta iti gaathaarthH| caturtha doSamAha-saMpiDie va'gAhA, yatra saMpiNDitAna-ekatramilitAnAcAryAdInekavandanakenaiva vandate na pRthak 2 tat paripiNDitaM vandanakamucyate, athavA vacanAni-sUtroccAraNagarbhANi karaNAni-karacaraNAdIni saMpiNDitAni-avyavacchinAni vacanakaraNAni yasya sa tathA, urvorupari hastau vyavasthApya saMpiNDitakaracaraNau avyaktasUtroccAraNapurassaraM yatra vandate tadvA paripiNDitamiti bhAvaH / paJcamaM doSamAha-utSvaSkaNaM-agrataH saraNaM abhiSvaSkaNaM-pazcAdapasaraNaM te utSvaSkaNAbhiSvaSkaNe Tolavat-tiDDavad utplutya 2 karoti yatra taTTolagativandanakamiti gAthArthaH / SaSThaM doSamAha-'uvagaraNe'gAhA, yatrAGkazena gajamiva ziSya AcAryamUrddhasthitaM zayitaM prayojanAntaravyagraM copakaraNe-colapaTTakakalpAdau haste vA'vajJayA samAkRSya vandanadAnArthamAsane upavezayati tadaGkazavandanakamucyate, na hi pUjyAH kadAcidapyupakaraNAdyAkarSaNamarhanti, avinayatvAt , kintu praNAmaM kRtvA kRtAJjalipuTairvinayapUrvamidamucyate-upavizantu bhagavanto yena vandanakaM prayacchAmItyato doSa // 87 // Jain Educational For Privale & Personal use only jainelibrary.org
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educa duSTamidaM, etacca vRttikRtA anyathA vyAkhyAtaM tattvaM tu viziSTazrutavido vidantIti, saptamaM doSamAha-sthitasyorddhasthAnena | 'tettIsannayarAe' ityAdi sUtramuccArayataH, upaviSTasya vA''sInasya ahokAyaM kAya ityAdisUtraM bhaNataH kacchapasyeva - jalacarajIva - | vizeSasyeva riGganaM- agrato'bhimukhaM prAgabhimukhaM ca yatkiJciccalanaM tadyatra karoti ziSyaH tadidaM kacchapariGgitaM nAmeti gAthArthaH / aSTamaM doSamAha-'uTTaMtanivesiMto' gAhA, uttiSThannivizamAno vA jalamadhye matsya ivodvarttate - udvelayati yatra tanmatsyodvRttaM | athavA ekamAcAryAdikaM vanditvA tatsamIpa evAparaM vandanArha kazcana vanditumicchaMstatsamIpe jigamiSurupaviSTa eva jhaSa | iva-matsya iva tvaritamaGgaM parAvRttya yatra gacchati tadvA matsyodvRttaM itthaM ca yadaGgaparAvarttanaM tadrecakAvartta ityabhidhIyata iti | gAthArthaH / navamamAha - 'appaparapaccaeNaM' gAhA, manaHpradveSo'nekotthAnaH - anekanimitto bhavati, sa ca sarvo'pi Atmapratyayena parapratyayena vA syAt, tatrAtmapratyayena yadA ziSya eva guruNA kiJcitparuSamabhihito bhavatIti, parapratyayena tu yadA tasyaiva ziSyasya sambandhinaH suhRdAdeH sammukhaM sUriNA kimapyapriyamuktaM bhavatItyevaMprakArairanyairapi svaparapratyayaiH kAraNAntarairmanasaH pradveSo bhavati yatra tanmanasA praduSTamucyate / dazamaM doSamAha - 'paMceva veiAo'tti jAnunorupari hastau nivezyAdho vetyAdinA vRttikRtA yAH paJcaiva vedikA nidarzitAstAH ziSyo yatra karoti tadvedikAbaddhaM bhaNyate / ekAdazaM doSamAha-'bhayaMti nijjUhaNAIaM'ti nirjjahaNaM gacchAnniSkAzanaM tadAdikaM yadbhayaM tena yatra vandate tad bhayavandanakamAkhyAyate iti sambhavataH sAdhyAhAraM sarvatra vyAkhyeyaM sUcAmAtratvAtsUtrasyetigAthArthaH / dvAdazaM doSamAha - 'bhayai va bhaissara vagAhA, smarttavyaM bho 1 rajoharaNamaGkuzavatkaradvayena gRhItvA vandate iti vRttau / mational
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 88 // Jain Education AcArya ! bhavantaM vandamAnA vayaM tiSThAma ityevaM nihorakaM nivezayan vandate, kimitItyAha-bhayai va bhaissai va mametihetoH, | kimuktaM bhavati ?- eSa tAvadbhajate- anuvarttayati mAM sevAyAM patito me varttata ityarthaH agre vA mama bhajanaM kariSyatyasau tatazvAhamapi vandanakasatkaM nihorakaM nivezayAmItyabhiprAyavAn yatra vandate tad bhajamAnavandanakamabhidhIyate / trayodazaM doSamAha - 'emeva ya mettIe 'tti, evameveti ko'rtho ? - yathA - nihorakadoSAdiduSTaM vandate tathA maitryApi hetubhUtayA kazcidvandata eva AcAryeNa saha maitrI - prItiM icchan vandata ityarthaH tadidaM maitrIvandanakamucyate / caturddazaM doSamAha - 'gArava'tti sUcAmAtratvAdgarbavandanakamiti pratyeyaM kathambhUtaM tadityAha - 'sikkhAviNIo'haM ti, zikSA-vandanakapradAnAdisAmAcArIviSayA tasyAM vinItaH - kuzalo'hamityavagacchantvamI zeSasAdhvAdaya ityabhiprAyavAn yathAvadAvarttAdyArAdhayan yatra vandata itigAthArthaH / sAmprataM kAraNalakSaNaM paJcadazaM doSamabhidhitsuH kAraNasyaiva tAvalakSaNamAha - 'nANAitiyaM gAhA, jJAnadarzanacAritratrayaM muktvA yatkimapyanyadihalokasAdhakaM vastrAdi vandanakadAnAt sAdhurabhilapati tatkAraNaM bhavatItipratipattavyaM, nanu jJAnAdigrahaNArthaM yadA vandate tadA kimekAntenaiva kAraNaM na bhavatItyAzaGkayAha-yadi pUjArthaM gauravArtha ca vandate, vandanakaM dattvA vinayapUrvakaM zrutaM gRhNAmi yena loke pUjyo'nyebhyazca zrutadharebhyo'dhikataro bhavAmIti abhiprAyavAn yadi jJAnagrahaNe'pi vandate tadA tadapyevameva kAraNameva bhavatItigAthArthaH / tatra kimabhiprAyavata ihalokasAdhakaM kAraNaM bhavatItyAha'AyarataraeNa' gAhA, haMdIti ihalokasAdhakakAraNopapradarzane, atizayAdareNa vande -praNamAmyenamAcArya tena ca vandanapradA nena hetubhUtena pazcAdamuM kiJcidvastrAdi praNayiSye- yAciSye, na cAsau mama praNayabhaGgaM - prArthanAbhaGkaM kariSyati, kathambhUtaH kRtikarmavicAra: // 88 // jainelibrary.org
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ san ? ityAha-vandanakameva mUlyaM tatra bhAvaH-abhiprAyo yasya sUreH sa tathAbhUto, vandanakamUlyavazIkRta ityarthaH, ityabhiprAyavataH kAraNavandanakaM bhavatItigAthArthaH / SoDazaM doSamAha-'hAuM parassa'gAhA vyAkhyA-hApayitvA-vaJcayitvA parasya-Atmavyatiriktasya sAdhuzrAvakAdedRSTiM 'vaMdaMto'tti dakArAnusvArasyAlAkSaNikatvAdvandamAnasya ziSyasya stainyaM vandanakaM bhavati, etadeva spaSTataraM vyAcaSTe-stena iva-taskara ivAnyasAdhvAdyantardhAnenAtmAnaM gRhayati-sthagayati, kasmAdityAha'ubbhAvaNA mA meM'tti nanvasAvapyatividvAn kimanyeSAM vandanakaM prayacchati ? ityevambhUtA'pabhrAjanA mama mA bhUdityeSa gaathaarthH| pratyanIkatvaruSTatvalakSaNadoSadvayapratipAdanAyAha-'AhArassa u'gAhA nigadasiddhA / ekonaviMzaM doSamAha'navi kuppasi'gAhA, kASThaghaTitazivadevatAvizeSa ivAvandyamAno na kupyasi tathA vandyamAno'pyavizeSajJatayA na prasIdasyevaM tarjayan vandate-nirbhartsayan yatra vandate tat tarjitamucyate, yadivA melApakamadhye vandanakaM mAM dApayan tiSThasyAcArya ! paraM jJAsyate tavaikAkina ityabhiprAyavAn yadA zIrSeNAGgalyA vA-pradezinIlakSaNayA tarjayan guruM praNipatan-vandamAnastajayan vandate tadvA tarjitaM bhavatItigAthArthaH / viMzatitamaM doSamAha-vIsaMbhaTThANa'gAhA, vinambho-vizvAsaH tasya sthAnamidaM vandanakaM etasmin yathAvadIyamAne zrAvakAdayo vizvasantItyarthaH ityabhiprAyeNaiva sadbhAvajaDhe-sadbhAvarahite'ntarbhAvanAzUnye vandamAne ziSye zaThametadvandanakaM bhavatIti, zaThazabdameva paryAyazabdAcaSTe-'kavaDaMtI'tyAdi sugamamiti gAthArthaH / ekaviMzatitamaM doSamAha-'gaNivAyaga'gAhA, gaNin ! vAcaka ! jyeSThArya ! kiM tvayA vanditenetyAdi sotprAsaM hIlitvA yatra vandate tad hIlitavandanakamucyate / dvAviMzaM doSamAha-'daravaMdiya'mityAdi subodhamitigAthArthaH / dRSTAdRSTa in Educat i onal For Private & Personal use only laww.jainelibrary.org
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM kRtikarmavicAraH // 89 // dna tu mAJcatipadayAyAmAlapakamavatara doSaM zRGgadoSaM cAha-'aMtario'gAhA, bahuSu vandamAneSu sAdhvAdinA kenacidantaritaH tamasi vA-sAndhakArapradeze vyavasthito maunaM vidhAyopavizya vA''ste na tu vandate dRzyamAnastu vandate etaduSTAdRSTaM vandanakamabhidhIyate, 'siMgaM puNa kuMbhapAsehiti kumbhazabdeneha lalATamucyate tasya pAzvI-vAmadakSiNarUpI tAbhyAM yaddadAti tadvandanaka zRGgamucyate, etaduktaM bhavati-ahokAyaM kAyamityAdiAvartAn kurvan karAbhyAM na lalATasya madhyadezaM spRzati kintu lalATasya vAmapArzva dakSiNapArzva vA spRzatItigAthArthaH, gAthApUrvArddhana karalakSaNaM pazcAddhena tu mocanalakSaNaM doSamAha-karamiva'gAhA, nigdsiddhaa| saptaviMzaM doSamAha-'AliDamaNAliddhaMgAhA, AzliSTamanAzliSTaM cetipadadvayamAzritya rajoharaNazirasorviSaye caturbhagikA bhavati, sA ca ahokAyaM kAya ityAdyAvarttakAle sambhavati, rajoharaNaM karAbhyAmAzleSayati zirazcetyAdinA vRttikRtA darzitaiva, atra prathamabhaGgasya zuddhatvAccheSabhaGgatraye AzliSTAnAzliSTadoSaduSTaM prakRtavandanakamavatarati / aSTAviMzaM doSamAha-vacanaM-vAkyaM kriyAntAkSarasamUhAtmakaM tenAkSarairvA ekadvyAdibhiH hInaM-nyUnamucyate, yadivA 'jahannakAle va sesehiti yadi punaH kazcidatyutsukaH pramAditayA jaghanyenaiva-atisvalpenaiva kAlena vandanakaM samApayati tadA AstAM vacanAkSaraiH zeSairapi-avanAmAdibhirAvazyakaiyUnaM bhvtiitigaathaarthH| 'dAUNaM gAhA DhaDDara'gAhA cUlikAdidoSacatuSTayapratipAdakaM gAthAdvitayamapyetannigadasiddhaM vRttikRyAkhyAnAnusAratazca vivecanIyamiti // vandanakAdhyayanamidamucyate tatra vandanakArtho nirUpitaH, sAmpratamadhyayanazabdArthasyAvasarastatrAha-'atrAntare'dhyayanArtha'ityAdi (546-7) / 'pravizya gurupAdAntikaM nidhAya tatra rajoharaNa'mityAdi (547-12), tacchabdeneha rajoharaNaM parAmRzyate, na kevalaM tallalATaM cetiyogaH, zeSaM sugamaM / / ESAKASEARC CMCCC // 89 // Jain Education inte For Privale & Personal Use Only Hrinelibrary.org
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tato vineyaH praNamyaivaM kSamayitve'tyAdi (547-21), tatra zodhayanniti ko'rthaH ?-zodhayiSyannityuktaM veditavyaM, kena ?-prAyazcittena, kathambhUtena ?-AlocanAhNa pratikramaNArheNa ca, tatra "khamAsamaNANaM devasiyAe AsAyaNAe" ita Arabhya yAvat "jo me aiAro kao" ityeSA AlocanAhaprAyazcittena zuddhiH, anena hyetAvatpramANenAnantarameva vakSyamANasUtreNa kilAticAraM gurorAlocayiSyati-nivedayiSyatItyarthaH, "tassa khamAsamaNo! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmIti"eSA tu pratikramaNAhaprAyazcittazuddhiH, anena hi kilAticArAnpratikramyAkaraNatayAbhyuttiSThatIti / yathA'rthoM vyavasthita'ityAdi (547-22) vandanakadAturAtmanazcetasi vyavasthito'rtho guroH svakIyamaticAramAlocya tasmAtpratikramaNIyaM mayetyevaMlakSaNastaM "AvassiyAe paDikamAmi khamAsamaNANa"mityAdisUtroccAraNarUpeNa kriyAdvAreNa pradidarzayiSurnikrAmatyavagrahAditi bhAvArthaH / 'adhunehabhavAnyabhavagatAtIte'tyAdi (548-6), anAgatakAle kathamAzAtanAsambhava iti ceducyate-kalye'sya sUreridamaniSTamahaM kariSyAmIti cintAtaH sambhavatyeva, ihabhave tAvaditthaM bhavAntare'pi tadvidhanidAnAdikaraNasambhavAd ghaTata eveti / 'itthaM sUtre prAyazo vandamAnasya vidhirukta' ityAdi (549-20), sUtre'pi kila 'causira'mityatra vAradvayazironamanalakSaNo vandyagato'pi vidhiruto'taH prAyograhaNamakAri, syAnmatiH-'causira'mitiniyuktikRtA proktaM na sUtra iti, satyamidaM, kintu niyuktikRtA sUtrAbhiprAyasyaiva vyaktIkRtatvAdadoSa iti samAptaM vandanakAdhyayanamiti / Jain Educatio n al For Privale & Personal use only A ww.jainelibrary.org
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava 0 hAri0 TIppaNaM // 90 // Jain Education In idAnIM pratikramaNAdhyayanamArabhyate tatra 'svasthAnAdyatparasthAna' mityAdizloko ( 551 - 6 ), vyAkhyA - yaditi yasmAdasau pratikrAmaka: svasthAnAtzubhayogalakSaNAt parasthAnaM - azubhayogalakSaNaM pramAdavazena gatastasmAttatraiva - zubhayogalakSaNe svasthAne yat kramaNaM - gamanaM tatpratikramaNamucyate / 'akkhoDabhaMgaparihAraNa' tti akkhoDaM - lAGgalAdibhirakSuNNaM janapadAnAkrAntabhUmaNDalamucyate tad ye bhaJjanti- lAGgalAdibhirAkrAmanti tatprathamatayA vAsayantItiyAvat nipAtanAtte akkhoDabhaGgAsteSAmanugraheNa pariharaNA rAja - | deyabhUmikarAderitigamyate, ye hi tatprathamatayA nagaraniveze rAjAdezAdinA'nyataH kutazcidAgatya tatrAvasathAni kurvanti bhUmIzca khilAH kheTayanti teSAM rAjA'nugraheNa karaM muJcati, sAmpratamapi varukabhaJjakA iti saMjJayA pallikAdisthAneSu rUDhA evAmI ityeSA'nugrahapariharaNeti / 'egAe aviraiAe parAyaM jaMtiyAeM' ityAdi ( 560 - 9 ), kathAnikA - ekayA kayAcid yoSitA 'pagayaM'ti vivAhAdyutsavaM kaJcid gacchantyA kasyacitsamIpe suvarNakaTakadvayaM yAcitaM, tenApi 'ruvaehiM baMdhaeNa'tti bandhakazabdeneha grahaNakamucyate, tatazcAyamarthaH - tanmUlyapramANAn rUpakAn grahaNake dhRtvA kaTakadvayaM dattaM, itara| yA'pi yoSitA te kaTake nijaduhiturhaste kSipte, tatazca vRtte'pi tasminprakaraNe vismaraNAdinA na tayA kaTakasvAminaH kaTake samarpite, zeSaM sugamaM / 'Abhoge jANateNa 'gAhA ( 564 -8), jJAtvApya kAryAsevanamA bhogastasminnAbhoge sati pratikramaNaM bhavatItisambandhaH kasya ? - jAnAnena yo'ticAraH kRtastasya, kva sati ? - punarjAte'nutApe sati, 'ajANayA iyaro'tti // 90 // itara :- anAbhogo'jAnAnasyAkAryyamAsevamAnasya bhavatItigAthArthaH / asyA eva gAthAyA 'iyaro' tti caramAvayavaM kiJcidviSamaM pratikra maNA jainelibrary.ora
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ manyamAno vRttikRdvivRNoti-'anAbhoga'iti (564-9), prathamaikavacanAntapadena sahasAkAre ityetatsaptamyekavacanAntaM padaM mantavyamiti, 'itthaMlakSaNa'iti 'puciM apAsiUNa'mityAdyanantaraM vakSyamANalakSaNe sahasAkAre pratikramaNaM bhavatIti hRdayaM, kvacittvanAbhoga itipadaM visargarahitaM kRtvA anAbhogasahasagAre itthaMlakSaNa iti pATho dRzyate sa cAzuddha eveti lakSyata iti / 'bIo vihI aNAgayaparittANe bhANiyaco tti (569-7) madIyauSadhasyaikastAvadeSa vidhiH yaduta roges sati rUpalAvaNyAdIn karoti tathA dvitIyo'pyanAgatarogaparitrANe vidhirvAcyaH, anenauSadhenopayuktena anAgatA api rogA na prAdurbhavantItyapi vAcyamityabhiprAya iti / 'arahaMtA tAva tahiMgAhA 'aNubhAvaM'gAhA (570-7) vyAkhyAarhatsiddhAdiSu madhye'rhantastAvad bhAvalokasyottamA bhavanti, kasmAd ?-'yaditi yasmAdaudayikasya bhAvasya niyamAt te uttamA bhavantIti dvitIyagAthAparyante sambandhaH, audayiko hi bhAvasteSAM sarvadevottamo bhavatItyarthaH, kiM kRtvA ?-anubhAvaM-rasaM pratItya-tadudayamAzrityetyarthaH, keSAM sambandhI yo'nubhAva ityAha-ArSatvena vacanAdivyatyayAvedanIyAyurnAmagotrANAM, kathambhUtAnAM ?-sarvAsAM karmaprakRtInAM madhye prazastAnAM, vedanIyAdIni hi bhavopagrAhINi, ghAtikApekSayA svarUpeNaiva prazastAni, vizeSatastIrthakRtAM zubhAnubhAvAnyeva bhavantIti gAthAdvayArthaH / bhavopagrAhimUlaprakRticatuSTayApekSamuttama-1 tvamabhidhAya taduttaraprakRtyapekSayavAha-evaM cetyAdi ( 570-8) sugama / kSAyikabhAvApekSamahatAmuttamatvaM pratipipAdayiSuH 'khAiyabhAvassa puNo'ityAdi (570-14) sArddhagAthAmAha, vyAkhyA-kSAyikabhAvalakSaNasya lokasya niyamAtte uttamA | |bhavantIti gAthAcaramAnte yogaH, va satItyAha-bhAvakSaye-bhAvataH-paramArthato yo'sau kSayastasminsati na punaH "jJAnino dharma A.16 Jain Educatio n al Www.jainelibrary.org
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 91 // tIrthasya, kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tiirthnikaartH||1||" ityAdisaugatAdikalpite, kiM kRtvA | pratikrayo bhAvakSaya ityAha-niHzeSakSayaM pratItya, keSAM niHzeSakSaya ? ityAha-etesiM'ti eteSAM, tAnyeva darzayati-dvayorapyAvara- maNAdhya. NayoH-jJAnadarzanAvaraNalakSaNayorkhaptavibhaktitvAnnirdezasya, tathA mohAntarAyayorityeSAM nizzeSakSayamAzrityeti saarddhgaathaarthH| sAnnipAtikabhAvasambandhitvenottamatvamAha-'havai puNo'ityAdi (570-15) subodhaM / 'nirlepaM-pRthukAdI'ti (572-12) pRthukazabdena pahuMko bhaNyate, sa hi kilodUkhale kaNDito bharjitazca vatinAM grAhyo bhavati nAnyatheti / 'maMDIpAhuDi' gAhA (575-20) maNDIprAbhRtikocyate, keyamityAha-sAdhAvAgate 'aggakUra maMDIe'tti siddhAntazailyA kilAgrakUraM|saMskRtabhaktazikhAgataudanalakSaNaM maNDIzabdenocyate, tatazcAgrakUra-maNDI tasyA madhyAt kiJcidutkSipya 'to'tti tataH sAdhave dadAtIti saMTaGko, yadivA tadagrakUraM sthAlyA uddhRttyAnyasmin bhAjane kRtvA-utsAryetyarthaH, tatazca tasyAM sthAlyAmuddhRte | agrakUre yaccheSaM sthitaM tanmadhyAdapi yadi dadAti tathApi maNDIprAbhRtikaivetigAthArthaH / 'caMDaruddo Ayario ujjeNi'mityAdi (577-20), atra aNujANazabdena rathayAtrocyate / RddhiprAtyabhimAnAprAptisaMprArthanadvAreNeti (579-19), // 91 // etaduktaM bhavati-RddhiprAptau satyAmabhimAna-ahaMkAralakSaNaM karoti aprAptau ca prArthanaM taddvAreNa cAzubhabhAvagauravamA|tmanaH puSNAti evaM rasAdiSvapIti ||'avivittyaae'tti (580-23), etaduktaM bhavati-yadA kSaNadRSTanazvarebhyo dhanakanakAdibhyaH svAtmAnamanAdyanidhanamapi viviktaM-pRthagbhUtaM na pazyati kintu taddhanakanakAdikaM svatattvatayA'dhyavasyati tadA aviviktatayA tIvrA parigrahasaMjJA prAdurasti / 'bhattakahAvi caubihe tyAdi (581-5), gAthAtrayaM-iha bhaktakathA Jain Education
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ catA, tadyathA-AvApakathA nirvApakathA ArambhakathA niSThAnakathA ceti, etAneva caturo bhedAnvivRNoti-'AvAve'tti ityAdi, 'AraMbhetyAdi (581-7) amukasya rAjJaH sArthavAhAdervA rasavatyAM daza zAkavizeSAH paJca palAni sarpistathAssDhakastandulAnAmupayujyata ityAdi yadA sAmAnyena vivakSitarasavatIdravyasaMkhyAkathAM karoti sA AvApabhaktakathocyate, 'dasapaMcarUva'iti rUpazabdo bhedavacanaH, kimuktaM bhavati ?-punarekaikasmin zAke dazadhA paJcadhA vA saMskRte sati sarve'pyetAvanto vyaJjanabhedA bhavantyetAvantazca kUrarUpAdibhedAstatra jAyante ityAdi vizeSato vyaJjanabhedAdikathA nirvApabhaktakatheSyate / 'AraMbheti ArambhabhaktakathA ketyAha-grAmanagarAdyAzrayAzchAgamahiSAdayaH AraNyakA-ATavikAstittirakuraGgalAvakAdayaH etAvanto'mukasya rasavatyAM hatvA saMskriyanta ityevaMrUpA, niSThAnakathAmAha-amukasya rasavatyAM rUpakazataM lagatyamukasya | paJca zatAni tAvadyAvadamukasya lakSapAkA rasavatI bhavatItyevaMsvarUpA niSThAnakatheti gAthAdvayArthaH / dezakathA caturddhA tadyathAchandakathA vidhikathA vikalpakathA nepathyakathA, tatra chandakathAmAha-'chando gammAgamma'mityAdi sugamaM navaraM 'annesiM egA paMcaNha'tti ( 581-10) anyeSAM kvaciddeze paJcAnAmekaiva bhAryA bhavati vidhirviracanocyate tatkathAmAha-bhoaNetyAdi (581-11), sugamA navaraM cauraMtagaH-pariNayanasthAnaM caturikocyate, zasyaniSpattyAdikA vikalpakathA sugamA / nepathyakathAmAha-'itthINa'mityAdi subodhaM, navaraM 'bheDiga'tti (581-14 ), jAlikArahitA kaJcalikocyate pRSThikhaDapa-10 kasya bheditatvAd-jAlikArahitatvena nirntrtvaaditibhaavH| 'jAliga'tti anena saiva jAlikAsahitocyate, evaM tAvad gamyate'bhiyuktena tvanyathApi bhAvyamiti / rAjakathA caturkI, tadyathA-nirgamakathA pravezakathA balavAhanakathA kozakoSThA Jain Educati o n HRw.dainelibrary.org
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM SANSACTICAROSAROSA // 92 // gArakatheti caturvidhApi pAThasiddhA, navaraM-'cAmIyarasUravapu'tti (581-16), cAmIkara-suvarNa sUryaH-Adityastadvat / pratikakAntaM-dIptimad vapuryasya rAjJaH sa tthaa| idAnIM dhyAnazatamArabhyate / 'kiM tarhi ?-bhAvanAnuprekSAtmakaM ceta'iti maNAdhya. (584-5) etaduktaM bhavati-yadA dharmadhyAnAdavatarati tadA eko'hamazaraNazcetyAdyA ihaiva vakSyamANA anuprekSA vibhAvayati, punarapi ca dharmadhyAnAdidhyAnamArurukSurbhAvanAH-jJAnadarzanAdyA vakSyamANasvarUpAH paribhAvayati, etaddhyAnAntaramucyate na punarekasmAd dhyAnAdavatIryAnantaramevAnyad dhyAnaM pratipadyate anuprekSAbhAvanAntaritaM tu pratipadyate tato'pyuttIrNasyAyameva krama ityevaM dhyAnasantAno bhavatyapIti / 'pUrvamapi viyuktAsaMyuktayobahumatatvene tyAdi (585-2), yadatItakAle mamAmukaH |saMyujya viyuktaH Adita eva vA na saMyuktastatsundaramabhUd ityatItamanumodamAnasyAtItakAlaviSayamapyAta bhavatIti / |'jUiyarasolamiMThA'gAhA (592-20) sugamA, navaraM solAH-sthAnapAlAH udbhraamkaaH-paardaarikaaH| 'AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharma miti (595-7), vicayaH paricayo'bhyAsa ityanAntaraM, anantaravakSyamANanyAyenAjJAdyabhyAsAya pravarttamAnasya dharmadhyAnaM bhvtiityrthH| 'kiM ca pradezabhinnaM zubhAzubhaM yAvat 'kRtvA pUrvavidhAna'mi|tyAdi (599-1) pUrvamaharSivacanatvAdgambhIramidamasmAdRzAmagamyaM, AmnAyAnusAratastu gamanikAmAtraM kiJciducyate-iha , pradezabhinnaH-zubhAzubharUpaH karmavipAko bhAvanIyaH, pradezAzca jIvasya karmANavo'bhidhIyante, taizca kiyadbhirekaiko jIva- // 9 // pradeza AveSTitaH pariveSTita iti cintanIyaM, ayaM ca pradezabandhaH karmaprakRtyAdiSu vistareNAbhihito'ta eva zubhAzubhaM yAvadityatra zAstrakRd yAvacchabdaM cakAra, sa cAtra saMkSepataH kathyate-asaMkhyAtapradezasyApi jIvasyAsatkalpanayA kila SaTpa R OGRAMSAROCED Jain Educationix Mainelibrary.org
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ JcAzadadhike dve zate pradezAnAM sthApyete 256, asya caitAvanmAnasya rAzerghanIkRtasya yadAgataM phalaM tAvatpramANaiH karmapradezaiH kilaite jIvapradezA AveSTitAH, bahutvapradarzanamAtraM cedaM, ekaikasyApi jIvapradezasyAnantAnantakarmavargaNAveSTitatvAt , tatrAsya kalpitajIvapradezarAzerghanIkaraNArtha karaNakArikAmAha-kRtvA pUrva vidhAna'mityAdi (599-2), asyAzcArtha:'sthApyo'ntaghano'ntyakRtiH sthAnAdhikyaM tripUrvaguNitA ca / AdyakRtirantyaguNitA triguNA ca dhanastathA''dyasya // 1 // etatkArikAnusArato gaNitavidhijJena vijJeyaH, tatra 'sthApyo'ntyadhana'iti antyo'tra dvikastasya dhano'STau 8 sthApyante, 'antyakRti'riti antyasya dvikasya kRtiH-vargazcatvAraH, 'tripUrvaguNitA ceti tribhiH pUrveNa ca paJcakena guNyate jAtA SaSTiH 'sthAnAdhikya miti sA SaSTiH pUrvasthApitASTakasyAdhastAtsthAnAdhikyena sthApyate tadyathA 'AdyakRti'riti dvikApekSayA AdyaH paJcakastasya kRtiH paJcaviMzatiH, 'antyaguNite'ti eSA kRtirantyena dvikena guNitA jAtA pazcAzat 'triguNA ceti sA triguNitA jAtaM sArddhazataM, tacca sthAnAdhikyena sthApyate 85. 'ghanastathAdyasyeti AdyaH paJcakastasya ghanaH paJcaviMzatyadhikaM zataM tadapi sthAnAdhikyena sthApyate tadyathA-8525 etA- 6 vatI ca prakriyA pUrvagaNitakArasaMjJayA pUrvavidhAnamityucyate ata etAvatA kRtvA pUrva vidhAnaM padayorityetadvyAkhyAtamavaseyaM, sthApyo'ntaghano ityAdi kArikA punarAdita Ava ya'te,tatra ca niryukte rAzirantya'mitivacanAdidAnIM paJcaviMzaterantyasaMjJA tasyAzca ghanaH kila mIlita evAste'taH sthApyo'ntyaghana ityullaJcayAntyakRtiH kriyate, tatra jAtAni paJcaviMzatyadhikAni SaT zatAni, triguNite jAtAni pazcasaptatyadhikAni aSTAdaza zatAni, paJcaviMzateH pUrvaH SaTThastena guNite jAtAni sArddhazatadvayAdhikAni ekAdazasahasrANi sthAnAdhikyena sthApyante yathA Jain Education For Privale & Personal use only Mirw.jainelibrary.org
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM dhyAne pradezabandhe varga | ghanAdi // 93 // 1127 |85250 anena cAnantaravidhinA tAvaiva pUrvavadvAvityetad vyAkhyAtaM, tau dvikapaJcakalakSaNau padavizeSau pUrvapUrvavad vA11. vityasyAnuSThitatvAdupalakSaNaM caitat triguNaSaDguNatvayoriti, Adyasya SaTkasya kRtirantyabhUtayA paJcaviMzatyA guNitA . triguNitA ca jAtAni zatAni saptaviMzatiH pUrvarAzau sthAnAdhikyena sthApyate, tadyathA-852500 Adyasya SaTkasya ghane jAtaM zatadvayaM SoDazAdhikaM sthAnAdhikyena pUrvarAzau kSipyate, tadyathA-8525216 anena ca varga- 61250 ghanau kurvatAM tRtIyarAzeH SaTkalakSaNasyetyetad vyAkhyAtaM, nanu yathA SaTsya vargo vihita- 61250 stathA paJcaviM zatyA tribhizca guNitastatkathaM labhyate ? ityAha-'tataH prAgvaditi yadanuktaM tat pUrvavat / sarva vidheyamiti bhAvaH, asmiMzca rAzau mIlite AgataM 16777216 / etAmeva kArikAM vRttikRd vyAcaSTe-'kRtvA vidhAna'mityAdi, 'pUrvapadasya ghanAdi'ityAdi pUrvapadasya dvikalakSaNasya ghano vidheyaH AdizabdAdavanyAdau sthApanaM ca kRtvA tasyaiva dvikalakSaNasya padasya vargaH AdizabdAt triguNakaraNAdiparigrahaH tato dvitIyasya padasya paJcakalakSaNasyedameva yad dvikasya kRtaM tadviparItaM kriyate, etaduktaM bhavati-dvikasya prathamaM ghanAdi kRtaM tato vargAdi paJcakasya tu prathamaM vargAdi tato ghanAdi kriyate etacca sarva kRtameva bhAvanIyaM, tadetAvatA kRtvA pUrvavidhAnamiti vyAkhyAtaM, sAmprataM 'tAveva pUrvavadvA 'vetad vyAcaSTe-etAveva dvikapaJcako vagryete iti vargaghanau kuryAtAmityAdi vyAkhyAnayati, tataH SaTTalakSaNasya tRtIyapadasyetyAdi, etacca sarva keSucitpustakeSu na dRzyate teSu ca duravagamatvenotsAritamiti lakSyate bahuSvAdazeSu darzanAdityalaM prasaGgeneti / 'saMsthAnaM mukhyavRttyA pudgalaracanAkAralakSaNa mityAdi (599-13 ), etaduktaM bhavati-mukhyavRttyA tAvatparimaNDalasamacaturasrAyeva rUpidravyasambandhi saMsthAnamucyate dharmAdharmAkAzAnAM tvamUrttatvena mukhyavRttyA na sambhavatyeva saMsthAnaM, kintu lokena sarvato' // 93 // Jain Education ! For Privale & Personal use only Objainelibrary.org
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacchinnaM sadupacAratastu pratiSThakAdyAkAraM lokakSetramucyate dharmAdharmayorapi tadvRttitvAt tannibandhana evopacArataH saMsthAnavyavahAraH ata evAha-'dharmAdharmayorapi lokakSetre'tyAdi (599-16), nanu lokakSetrasyaiva kiM saMsthAnamityAha-'hiTThA majhegAhA vyAkhyA-adhastAnmadhye uparica yathAsaMkhyaM chavijhallarimRdaGgasaMsthAno loko'vaseyaH tatra chabI-nAma vistIrNA puSpacaGgerI tadAkAro'dholokaH, tiryagloko jhalAkAraH, Urddhalokastu mRdaGgAkAra iti, nanvavagatamuktakrameNa dharmAdharmAkAzajIvapudgalAnAM saMsthAnaM, atha kAlasya kiM saMsthAnamityAha-'addhAgAro addhAkhittAgitI neto'tti addhAyAH-kAlasyAkAro'ddhAkSetraM-manuSyakSetraM tadAkRtijJeyaH, sUrya kriyAbhivyaGgayo hi kAlaH kila manujakSetra eva varttate, ato ya eva tasyAkAraH sa eva kAlasyApyupacArato vijJeya itigaathaarthH| selIsIti prAkRtanAmAdhikRtya vyutpattimAha-'ahavA seloca isI'gAhA (606-13 ), vyAkhyA-sela iva isI-maharSiH zailezIti bhavati, nanu zailezI tasya maharSeHkAcidviziSTA'vasthaivocyate kathaM zailezIpratipattA munirapyevaM vyapadizyata ? ityAha-so'pyevaM vyapadezyo bhavati sthiratayA hetubhUtayA, sa hi maharSistasyAmavasthAyAM zailavat sthiro bhavatIti zailezItyucyate, enameva prAkRtazabdamadhikRtya vyutpattyantaramAha-'soveti vAzabdaH pakSAntaradyotakaH, sa zailezIpratipattA muniH 'alesIhoItti tasyAmavasthAyAmalezyaH-samastalezyAvikalo bhavatItikRtvA, alezItipadasambandhino'kArasya lopaM kRtvA selezIti prAkRtazabdena selesI pratipattAbhidhIyata itigaathaarthH| samAptaM dhyAnazataM / 'jIvanesatthIyA rAyAisaMdesAto jahA udgassa jatAIhi'mityAdi ( 613-15), jIvAjjIvena vA hetubhUtena vastUdakAdi nisRjati yasyAM jIvanipAtanAt sA jIvanasRSTikI, atra hi rAjAdijIvAt-tadAdezAdityarthaH tena Jain Educat onal X kww.jainelibrary.org
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 94 // vA rAjJA hetubhUtenodakaM yatrAdibhiH kUpAderAkRSya nisRjati, evamajIvAdajIvena vA dhanurAdinA zilImukhAdi nisRjati / kriyA: yasyAM sA ajIvanasRSTikI, athavA jIve-gurbAdau jIvaM-svaziSyaM putraM vA avidhinA nisRjati-dadAti yasyAM sA jIva- samitayaH naisRSTikI, ajIve-acittasthaNDilAdau anAbhogAdinA'neSaNIyaM svIkRtamajIvaM vastraM pAtraM vA sUtravyapetaM yathA bhavatyapramArjitAdyavidhinA nisRjati-parityajati yasyAM sA ajIvanasRSTikI, etadeva vyutpattyantaraM cetasi vyavasthApyAha-'ahavA nesatthiyA jIve jIva'mityAdi vyAkhyAtameveti / tatra kAmyanta iti kAmA:-zabdAdayasta eva vakharUpe'tyAdi (615-15),teSAM zabdAdikAmAnAM svakIyaM yatsvarUpaM tadeva guNa iva guNo-davarakastena yaHprANinAMbandhaH-saGgastaddhetutvAd guNAH zabdAdayaH ucyante prANinAM bandhahetutvenarajava itiyAvat / eSaNAsamityudAharaNe tassa ya dhAraNibhajAgAhA (616-14), sugamA, navaraM pANmAsike garbha dhigjAtIyo gautamo mRto dhigjAtikA brAhmaNI jAte nandiSeNe mRteti zeSaH / maMdabhaggaphukkiyatti ( 617-6), citAyAM prakSipya phUmitastvamiti dezIbhASayA AkrozaH / 'sAmAiye nisiddho mA piya'tti ( 618-9) etaduktaM bhavati-sAmAyike samabhAve'GgIkRte satyAtmano'pi pIDA niSiddhA siddhAnte, ato yathA tvamasya sAdhoH pIDAM rakSasi tathA''tmano'pyasau rakSaNIyaiva, taduktam-bhAviyajiNavayaNANaM mamattarahiyANa natthi hu viseso / appANammi parammi a to vaje pIDamubhaovi // 1 // tasmAt prazravaNamidaM mA pibeti taM nivAryAvRttaH-tuSTo devadU ||94 // iti / idAnI paristhApanikA prArabhyate-atra ca vRttikRtA prabhUtA cUNilikhitA tadbhAvArthastu viziSTazrutadharagamyatvAt tathAvidhAmnAyAbhAvAca nAsmAdRzAM gamyastathApi yathopalabdhArthasyA''tmasmRtyartha viSamatarapadAnAM kiyatA NAGAR Jain Education R Mw.jainelibrary.org
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ mapi gamanikAmAtramucyate-tatra evaM lokapi jANato'ityAdi (620-1), etaduktaM bhavati-iha pRthvIkAyasyAtmasamutthaM parasamutthaM ca grahaNaM punaH pratyekaM dvidhA-AbhogataH anAbhogatazcetyuktaM, tatra-AtmasamutthaM Abhogato mRttikAyA graha-113 NamuktaM, lavaNasyApyatidezamAha-evaM lavaNamapi jAnAno gRhNAti, mRttikAvallavaNamapi glAnAdikAraNata Abhogena | gRhNAtItyarthaH, anAbhogata AtmasamutthaM pRthvIkAyasya grahaNaM kathamiticed ? ityAha-'aNAbhoeNa teNa loNaM ma-IN gita'mityAdi ( 620-1), tena sAdhunA kvacitprayojane lavaNaM yAcitaM tattvanAbhogato mizraM sacittaM vA gRhItvA 5 Agato jJAte sati yata eva sthAlyAderbhAjanAd dAcyA samuddhRttya taddattaM tatraiva kSeptavyaM, atha sA dAtrI tatra bhAjane prakSeptuM na dadAti tadA tAhe pucchijjai-kao tubbhehiM ANIyamityAdyuttaravakSyamANavidhinA paristhApyaM, khaNDabhrAntigRhItalavaNe parasamutthasacittapRthvIgRhaNe'pi caivameva draSTavyamiti / sUtragAthAnAmapi vRttikRtA bhAvArthamAtrameva kathitaM | na pratyakSaraM vyAkhyAtaM atastAsAmapi yathAvaiSamyaM kiJcidvyAkhyAyate-'ajiaM tu jAiuM lejjetyAdi kadAcidajIvamiti |budhyA yAcitvA anAbhogato mizraM sacittaM vA kiJcillavaNAdi gRhNIyAditi, zeSagAthA sugamA vyAkhyAnusAratastu bhAvanIyA iti pRthvIkAyavaktavyatA samAptA // idAnImapkAyavidhirucyate-'visakuMbho'tti (620-8), vAtAdivikArajanito mahAsphoTaka ucyate / 'kuGkaNesu pANiya'mityAdi (620-11), kuGkaNadeze ekasyAM vedikAyAM-kASThamayamaJcikAyAM jalamAcAmlaM ca tiSThatastatsvAminyA ca yAcitayA sAdhuruktaH-itaH svayameva gRhANa, tena cAcAmlabhrAntyA jalaM gRhItaM, tacca jJAte sati yadi tatsvAminI samanujAnIte tadA yataH sthAnAt gRhItaM tatraiva prakSipyate anyathA''kare-taDAgAdau vakSya-5 Jain Education Monal jainelibrary.org
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 mANavidhinA tyajyata iti / 'haradodagaMti ( 620-13), idasambandhi sacittamudakamityarthaH / 'jai sukkA taTA'ityAdi pAriSThAhAri0 IMI(120-16), etaduktaM bhavati-iha jalaM dvidhA-kopaM taDAganadyAdisaMbhavaM ca, tatra taDAgAyudakatyAge vidhirucyate-yadi tasya panikA TIppaNa jAtaDAgAderjalarahitau taTau sAdrau bhavataH tadA taTe'pi jalaM zanaiH prakSipyate tacca tatra prakSiptaM sat pravAhato gatvA avsthito||95|| dakasya milati, atha zuSkaH taTo na tarhi taTe prakSipyate zuSkAvanau tacchoSaprasaGgAt tarhi tatra ko vidhirityAha-'pANIyaM vaDapatta'mityAdi pANIyaM vigiMcijai-parityajyata iti sambandhaH, kiMkRtvA ?-taDAgAdyavasthitajalopari vaTapatraM piSpalapatraM vA aDDitvA tacca zanaiH tathA tyajyate yathA ujjharA na bhavati-patajalazabdAH, anye tu vyAcakSate'nekairmArgeH patrAttaDAgamadhye jalapatanaM ujjharA iti, madhurapiSpalavRkSapatrAdyabhAve 'bhANassa uTThAsaNiyaM(kaNNA jAva hehAsaNiyaM vR0)udayaMalliyAvija'tti ( 621-1), bhAjanasya-tumbakAderoSThA mukhapradezarUpA udakaM yAvadatIva pratyAsattyA vyavasthApyanta ityarthaH tataH zanairudakaM tyajyate, atha kUpodake vidhirucyate-yadyaraghaTTayaTikAdikSarajjalena kUpataTapradezA ArdrA bhavanti tadA tatraivopavizya zanairudakaM tyajyate tacca pravAhato gatvA'vasthitodakasya milati 'aNulhisaMto'tti akhasan kUpasya tAvati pradeze sthitena jalaM tyajanIyaM yAvati sthito lhasitvA kUpe svayaM na patatItibhAvArthaH, atha kUpasya taTapradezAH zuSkA bhaveyuH kUpaikadeza-| lakSaNaM sthAnamAtraM ca na kiJcidAmasti yena tajalaM gatvA avasthitajale patati tadA jalabhAjanaM sikke prakSipyate sikka-31 kamUle ca pralambo davarako badhyate tat sikkakaM kUpamadhye tAvadavalambyate yAvadIpajjalamaprAptaM tato mUlabaddhadavaraka AkR- IC // 95 // pyate yena bhAjanamavAGmukhaM bhavati taccopari niyantritatvAtsvayaM na patati jalaM tu muJcatIti zeSa subodhaM yAvat 'esA / Jain Educationa For Privale & Personal Use Only H OMainelibrary.org
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education vihi'tti ( 621- 6 ) eSa pUrvoktaH zuddhasacittodakatyAgavidhiH, nanu yadyasau zuddhasacittodakatyAge vidhiruktastarhi pratyanIkatAdikAraNato yatsacittamacittaM ca mizrayitvA dAtrI dadAti tasya ko vidhirityAha- 'jaM paDiNIyattAe' ityAdi ( 621- 6 ), dAtryA'SkAyamizramudakaM dattaM tacca yadi sAdhunA vivikte pUrvagRhItajalarahite bhAjane gRhItaM tadA sUtroktayatanayA paristhApayati, kUpataDAgAdijale tu pUrvavat nedaM prakSipyate tadvirAdhanAprasaGgAt, nanu viviktabhAjane gRhItamizra - jalasya bhavatvevaM yadA tu pUrvagRhItAcittajalayukte bhAjane sacittamudakaM gRhItaM bhavati tadA ko vidhirityAha- 'jaM saMjayasse' - tyAdi ( 621-6), etaduktaM bhavati - yadi pUrvagRhItAranAlAdermadhye sacittajalaM kathaJcidgRhItaM bhavati tadA yadi sthaNDi - lamApnuvato'rvAgapi pariNataM talakSyate tadA paribhujyate, atha yAvatA kAlena sthaNDilamavApnoti tAvatA kAlena na pariNamati tadA paristhApyate haritanvAdibhAve tu pratIkSya zuSkeSu teSu parityajyate, etadvyAkhyAnusArataH sUtramapi sudhiyA'bhyUhyaM, navaraM 'iyaraMpi emeva etti yathA AtmasamutthamAbhogato'nAbhogatazca varNitaM tathA parasamutthamapi vAcyamityarthaH / 'vAghAyammi va'tti vyAghAto nAma kUpadavarakAdyabhAvaH stenazvApadAdibhayalakSaNaH / sAmprataM tejaH kAya vidhirucyate- 'AbhoeNa chAreNa deja'tti ( 621 - 13 ) murmurAgniM chAreNa mizrayitvA kazcid dadyAdityarthaH, 'vasahIe agaNiM joI vA karejatti ( 621-13 ) pratyanIkatayA bhaktito vA agniM pradIpaM vA prajvAlya vasatAvudyotaM kazcitkuryAditibhAvaH / 'pUa - liyaM vA saiMgAlaM deja' tti ( 621-14 ) vilagnAGgArazakalAM roTTikAM dadyAdityarthaH / sUtramanuzriyate 'acittamIsagA navaramuNhapAsANamAiyA neya'tti iha kilAgniH sacittAcittamizrabhedAtridhA bhavati, tatra sacitto'GgArAdiH pratIta eva, v.jainelibrary.org
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hArika TIppaNaM yastu pASANAdiragnivarNatAmanApanna uSNamAtratAM tu prAptaH so'citto'bhidhIyate, sa eva ca pASANAdiH keSucitpradezeSu / pAriSThAvahnirUpatayA pariNataH keSucinneti mizra ucyate, zeSaM sugamaM, tejaHkAyavidhiravasitaH / sAmprataM vAyupAristhApanikocyate- panikA "evaM ca batthissa (daiyassa-vR0) puciM dhaMtassa eseva kAlavibhAgo'tti ( 622-3), diie vA kajamityanantarA-18 kSiptatvena pratyAsattyA pUrva kila dRtipavanasyaiva kAlavibhAga ukto'to'tidizati bastipavanasyApyeSa evaM pUrvoktaH kAlavibhAgo'vaseyaH, tatra bastirnAma carmamayo bhastrAvizeSaH, nanveSa zUlAdikAryagRhItapavanasya sacittAdirUpatAyAM kAlavibhAga | ityavagataM yadA tu nadyAdyavataraNanimittaM dRtirbastirvA vAyo tvA nadyAdijale prakSipyate tadA sacittAdibhavane ko vibhAga ityAha-'jo puNa tAhe ceva dhamittA'ityAdi sugamaM yAvat 'pacchA saMghADiyAuvitti (622-7), saMghATI nAma bRhatpramANA pracchAdanapaTI tayA prAvRtaH,etaduktaM bhavati-yadi sakapATApavarakamadhuravananiguJjAdIni sthAnAni na prApyante na vA teSu kutazcitkAraNAdgantuM pAryate tadA mahatpramANaM kalpaM prAvRttya tadantaryatanayA mucyate pavana iti, sAmpratametadviSayaM sUtramanuzriyate'ukkosAukkose niddhe batthiMgAhA vyAkhyA-ukkose ityatra prAkRtazailyA Adizabdasya lopaM kRtvA nirdezaH, pAThAntaraM vA ukkosAdukkose iti, atrApyAdizabdasambandhina ikArasya prAkRtalakSaNena lopaM kRtvA nirdezaH, tatazcAnantarAtikrAntagA-12 thAyAM kAlaH snigdho rUkSazca punarekaikastridheti pratipAditaM, tatra tattraividhyadarzanArthamidamukta-utkRSTAdiriti, AdizabdAnma // 96 dhyamajaghanyaparigrahaH, talotkRSTe snigdhakAle kiyatI velAM yAvadacitto mizraH sacitto vA bhavatItyAha-'ukkose niddhe vasthimmI'tyAdi, utkRSTe snigdhe kAle bastivAta upalakSaNatvAd dRtivAto'pi prathamapauruSyAmacitto dvitIyAyAM mizrastRtIyAyAM SEARS Jain Education Heonal For Privale & Personal use only (Haw.jainelibrary.org
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitto bhavatIti gAthArthaH, zeSaM spaSTamiti vAyukAyavidhiH samAptaH // sAmprataM vanaspativiSayo vidhirArabhyate-tatrAbhogena sacittAnyapi mUlAdIni gRhItvA gharSayitvA gaNDAdiSUpayujyante, anAbhogena tarhi kiM gRhNIyAdityAha-bhakte-kUrAdau karaDiprabhRtInAM sambandhI loTTaH patito bhavati, sa cAnAbhogato gRhItaH syAt piSTakaM vA yavagodhUmAdInAM sambandhi sadyodalitamanAbhogato gRhItaM bhavet karaDiprabhRtidhAnyAnAmeva sambandhinaH kukkusA vA gRhItAH syuH| 'so ceva porisivibhAgo'tti ( 622-9), ya eva vAyukAyavidhau pauruSyAdikAlavibhAga uktaH sa evehApi draSTavyaH, kevalaM tatrAcittasya sataH pavanasyAcittamizrasacittarUpatAyAM kAlavibhAga uktaH atra tu loTTAdeH sacittasya sataH sacittamizrAcittarUpatAyAM kAlavibhAgo yojyaH, tathA pUrva snigdhakAle pauruSyo rUkSakAle tu dinAnyuktAni atra tu vyatyayena yojyaM, etaduktaM bhavati-sA dAtrI pRcchacate-kiyatI velA'sya kuTTitasya loTTAdervarttate, tatazca yadi rUkSakAlasambandhinI pauruSyekA'tikrAntA bhavati tadA nAdyApyacittIbhUta ityavaseyaM, dvitIyapauruSyatikrame'pyevameva, tRtIyapauruSyatikrame tvacittIbhUta iti patito'pi bhaktamadhye na parihAryo bhavati, snigdhakAle'pyevameva, kevalaM pauruSIsthAne dinAni vAcyAni, etacca paristhUranyAyamAzritya digmAtrapradarzanameva, kadAcidatyantazlakSNIkRtakaNikAloTTAdikaM jhagityeva pariNamed anyattu bAdarabIjazakalayuktaM ciramapi sacetanaM sambhavediti, ko'tra niyama ityetadevAha-dukuTTie ciraMpi hoja' ( dukkuDio ciraMpi hojA-vR0-622-9), sacittamitizeSaH, tasmAddezakAlAdyabhijJena sAdhunaiveha nipuNena bhavitavyaM, idAnIM tu kaNikkAdikaM dalanakAlAdUrddha ghaTikA-2 dvayamAtraM ca varjayanto dRzyante iti yathAvagataM gamanikAmAtramidamuktaM tattvaM tu kevalino vidanti anyena vA sudhiyA A. 17 Jain Education Interational _____
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM anyathA'pi vivecanIyamiti / 'paro allaeNa mIsiyagaMti ( 622-10), kazcidgRhasthaH sacittazRGgAbereNa mizritaM || pAriSThAkiJcitpUraNAdikaM vastu dadyAditi zeSaH, cavalakairvA mizritAni pIlUni dadyAd, athavA kUrasya bhaktasya oDikA-khoTTarikA | panikA tadantaH prakSipya kiJcitsacittaM phalAdivastu dadyAdityadhyAhAraH, karamandakairvA mizritaM kAJjikaM dadyAt , tAni hi kila kvacikAJjikasyAmlatApAdanArtha tanmadhye prakSipyanta eveti, anyataro vA mudgamASAdibIjakAyaH kAJjikAdiSu patito bhavet sa cAnAbhogato gRhItaH syAditi, evaM tilAnAmapyanAbhogato grahaNaM bhavet , va punasteSAM saMbhava ityAha-nivatilamAiesu hoja'tti ( 622-11), caitramAse hi kila kvacinnimbapatrANi tilamizrANi kuTTayitvA hRdayazuddhayartha nimbatilakAH kriyante, tatra kecitsacittA api syuH te ca nimbatilakAM gRhNAnena gRhItA bhaveyuH, AdizabdAdanyatrApi kvacitpakvAnnAdau patitA bhaveyuriti, atra ca glAnAdikArye yatsacittaM mUlAdyAbhogena gRhItaM gRhasthena vA''bhogato dattaM tatsiddhe prayojane pariziSTaM pUrvoktena vakSyamANena ca vidhinA parityajyate, tadevAha-'jai Abhogagahiya'mityAdi ( 622-11), yat puna loTTapiSTAdikamanAbhogataH sAdhunA gRhItaM gRhasthena vA'nAbhogato dattaM tad yadi zaknoti bhaktamadhyAdvivektu-uddhartuM tadodAdRtya prathamaM tAvat parasya-dAyakasya sambandhi yatpAtraM-sthAlyAdi yata AnIya gRhasthena taddattaM tasminneva parityajyate yadi dAyakaH samanujAnIte, atha na samanujAnAti tadA svapAtre'pi-yAcitamadhurakarparAdau nidhAya zItalAcittapradeze parityajyate, etadeva sUcayati-'aNAbhogagahie' ityAdi yAvat 'paDhamaM parapAe'tti (622-12), yadi punaH salepadravyamadhyapatitati|lAdikamuddhartuM na zaknoti tadA sarvameva tadvastu yatanayA pariharati, saMstArake daNDake vA yadi panakaH saMmUJchito bhavati // 97 // JainEducationi For Private Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadA ko vidhiriti ? ucyate-yAvatpanako nAdyApipariNamati tAvat tatsahitopakaraNaM na paribhujyata eva, atha mArge calitA varttante tadA sarvamapi tadupakaraNaM tyajyate, athAnyalAbhAdyabhAvAnna tenopakaraNena parityaktena nirbahanti tadA 'uNhaM sIyaM nAUNa vigiMcaNaM' (622-13)ti, etaduktaM bhavati-yadi soSmapradezavyavasthite daNDakAdyupakaraNe sa panakaH sammUchitaH syAt tadA'yamuSNaprakRtiriti jJAtvA tasminnevoSNapradeze parityajyate, atha zItalapradezopakaraNasammUrchitatvAcchItaprakRtiriti jJAyate tadA zItalapradeza eva parityajyata iti, nanu vanaspatipAristhApanikAprastAva ko'yamavanaspatirUpapanakasya dhavakhadirapalAzAdivanaspatibhyo'tyantavilakSaNasya vicAra ityevaM mugdhaprerakeNokte satyAha-'esavi vaNassaikAu'tti (622-13 ), eSo'pi panako vanaspativizeSa eveti yuktastadvicAra iti, kathambhUtaH punarasAvityAha-pacchAaMtotti pAzcAtyaH-sarvasUkSmo'sAvityartho, vyavahAracArivanaspatInAM madhye nAtaH paraM sUkSmo vanaspatirastItibhAvaH, sarva cedamakSaragamanikAmAtra, tattvaM kevalino viziSTazrutavido vA vidantIti, teSAM ca allakapIlukAdInAM "paDhama parapAe sapAe" ityAdinA sAmAnyenokte'pi parityAgavidhau punarvizeSa vivakSuH praznaM kArayati-'kA tesiM vigiMcaNavihitti ( 622-13 ), uttaramAha-'allagaM allagakhette' ityAdi, yadi dAyako na svIkurute tadA allakaM yatra kSetre samutpadyate tatraiva pariSThApyate zeSANyapi pIlukAdIni Akare-svotpattisthAne parityAjyAni, AkarANAmabhAve kiM vidheyamityAha-nivAghAe mahurAe bhUmIe aMto vatti ( 622-14) atra vAzabdo'nantaravakSyamANapakSAntarApekSayA samuccaye, nirvyAghAte-tiryagAdyApAtarahite pradeze sArdramadhurabhUmyantaH zRGgAberAdIni pariSThApyante madhurakapare vA madhuravRkSapAtre vA nidhAya madhuravananiguJjAdau pari Jain Educatio n al Tww.jainelibrary.org
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 98 // DMCANAGEMENTS hiyante, etadviSayaM sUtraM sugamatvAd vyAkhyAnAnusArata unneyamiti / vanaspatipAristhApanikA samAptA // sAmprataM dvI-10 |ndriyapAristhApanikocyate-'sattugA vA AlevaNanimittaM UraNiyAsaMsattetyAdi (623-16), etadaktaM bhavati-ga-18 panikA NDAdInAmAlepanArtha-piNDidAnArtha saktavo gRhItAste ca yadi gaDarikAsaMsaktA bhaveyustadA tanmadhyAda gaDarikAdigrahaNaM |bhavati saMzodhya dAyakasambandhisaktuyuktasthAlyAdibhAjanamihAkaro gRhyate tatra tAH prakSipyante athAkaro nAsti na vA dAyakastatra prakSeptuM dadAti tadA saktubhiH kaizcitsaha nirvyAghAtapradeze tA gaDDarikAH parihiyante iti kriyA'nuvartate, nanu glAnaprayojanagRhItasaMsaktasaktUnAmayaM vidhiH, yadA tu saMsaktadezAdI kvacitsaMsaktasaktukAdigrahaNaM bhavati tadAko vidhiH? iti tatra vizeSa vibhaNiSuH khayameva pakSAntaraM darzayati-'saMsattadese vA katthaI tyAdi, atra vidhimAha-taM desaM ceva na gammaI tyAdi ( 623-17), yatra deze bhaktapAnAni saMsajyante tatra sAdhubhirna gantavyameva, athAzivAdibhiH kAraNaistatrApi gamanaM bhavet tadA yatra saktavaH saMsajyante tatrAsaMsaktasvarUpaM kUraM yAcate iti sAdhyAhAraM sarvatra vyAkhyeyaM, atha cAsaMsaktasvarUpaM kUraM na labhate tadA tadaivasikAn saktUnapi yAcate, tadaivasikasaktUnAmabhAveviitie'tti (623-18) dvidaivasikAn tadabhAve tridevasikAn saktUn gRhNAti teSAmapyabhAve gRhasthabhAjana eva sthitAH pratyupekSya 2-saMzodhya 24 gRhyante, atha velAtikramo bhavati adhvani vA te sAdhavo vartante tadA vidhimAha-'saMkiyA vibhattA gheppaMti'tti // 98 // (saMkiyA vA matte-vR0-623-19), anantaroktaprayojanautsukye te zaGkitAH saktavo vibhaktasthAne gRhyante tatazca bahirudyAne devakule vA pratizrayasya vA bahirdeze rajastrANamAstIrya tadupari caikaM ghanamasRNaM paTalakaM vyavasthApya tatra pRthaggRhItasaktavaH Jain Education a l Mr.jainelibrary.org
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakSipyante, tataH kiM vidheyamityAha-tinni UraNakapaDilehaNAtotti ( 623-20) araNikArthamUraNikAnAM vA pratyu6 pekSaNAH zodhanA uraNikApratyupekSaNAH tAstisro vidhIyante, ekaH sAdhuH pratyupekSate punardvitIyaH punastRtIya ityarthaH, kutazcitkAraNAt trayaH sAdhavo na bhavanti tadaiko'pi vAratrayaM pratyupekSeta ityevaM tisraH pratyupekSaNAH, etAzca yadi prathamavelAyA-1 mekApi gaDDarikA na dRzyate tathApi zaGkitasaktuSu tisro'pi karttavyA eva, yadi punargaDDurikA dRzyate tadA vAratrayaM niyamena punaH 2 pratyupekSyante tAvadyAvadekasyAM vArAyAM naikA'pi dRSTA punardvitIyavAraM zodhyate na caikApi dRSTA evaM tRtIyavArAyAmapi naikApi dRSTA, tadA yatkarttavyaM tadAha-'nathi jati tAhe puNo paDilehaNAo tini muTThIo gahAya jai suddhA paribhujaMti'tti (623-21), vyAkhyA-yadi nAsti-na vidyate ekApi gaDDariketi gamyate, tataH punarapi 'paDilehaNAo utti pratyupekSaNAtrayaM, atra pratyupekSitAH saktavo'pyupacArataH pratyupekSaNA ityucyante ataH pratyupekSaNAtaHhai pratyupekSitasaktubhyo madhyAd athavA nopacAraH kriyate kintu pratyupekSaNAtaH-pratyupekSaNAtrayAdUrddhamityarthaH, kiM vidheyamityAha-prastutatvAttebhya eva zodhitasaktubhyo madhyAnmuSTitrayaM gRhItvA zodhyate yadi zuddhAstahi paribhujyante, atha tasminmuSTitraye zodhyamAne eko'pi jIvavizeSo dRzyate tadA mUlAtpunaH sarve'pi zodhyante, atra pAThAntarANi bahUni dRzyante mayA tvAvazyakacUlnusAryeSa pATho vyAkhyAtaH, zeSANyapyarthataH prAyo'visaMvAdInyavAto vyAkhyAnusArato'bhiyuktena vyAkhyeyAni, zodhyamAneSu ca saktuSu ye prANino labhyante teSAM parityAgavidhimAha-'je tattha pANA te mallae'ityAdi (623-22), Akaro nAma gRhasthasambandhisaktubhRtasthAlyAdibhAjanaM, evaM tAvadeSa saMsaktabhakke vidhiruko yatra tu pAna Jain Educatio n al Tww.jainelibrary.org
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM kamapi saMsajyate tatra kiM vidheyamityAha-'bIapAe'ityAdi ( 623-22), dvitIyapAtre saMzodhya 2 tata udAhitaM nAma pAriSThAyasminpAtre'nyatpAnakaM gRhyamANamAste zuddhaM sat tatra prakSipati, atharasajaiH saMsaktaM tadAsa pAtraM parityajyate, atha nAsti pAtraM panikA tadA sArdrAmAranAlasthAlIlakSaNAmambiliM yAcate, atha sAmambiliM na labhate tadA zuSkAmapi yAcate, 'ulle'ti aparA cAmlenArdIkRtya tasyAM saMsaktamAcAmlaM parikSipati 'asati'tti yadi zuSkA'pyambilI na labhyate tadA'nyasminyAcitabhaNDake'mbilibIjAni nAma yaistandulaDhuNDhaNakAdibhirambilI niSpadyate tAni dhAvanAdhudakamizrANi kRtvA tatra bhaNDake'mla|tA''pAdanArtha prakSipyante, atha bIjAni na labhyante tadA bIjarahite'pi tatra tatsaMsaktapAnaka nidhIyate, etacca bhaNDakaM yadi gRhasthena nirdeyarUpatayA sarvathA dattaM bhavati tadA sapAnakaM kasmizcinniyAghAtavRttikoNe vananikuJjAdau vA tatra paristhApyate yatra na kazcit tiryagAdirApibati, athAprAtihArikabhaNDaka na labhyate kintu prAtihArika labdhaM punarapi tad gRhasthasya samarpaNIyaM tadA yad vidheyaM tadAha-pacchA paDissae pADihArieNa tikAlaM paDileheti'tti (pADihArie vA apADi-2 hAriyaM vA tikAlaM-vR0-624-3), pazcAditi yadyaprAtihArika bhaNDakaM na labhyata iti bhAvastataH prAtihArikabhaNDake prakSipya tatsaMsaktodakaM pratizraye'pi dhriyate trikAlaM ca pratidinaM nirIkSyate yadA jIvAH pariNatA bhavanti tadA tatpAnIyaM paristhApyate atha nAdyApi pariNamanti pAnIyaM tu zuSyati tadA'nyadapi pAnIyaM tatra prakSipyate tAvad dhriyate yAvat te jIvAH pariNatA bhavanti tataH pAnIyaM paristhApya bhaNDakaM gRhasthasya pratyayaMte, athAnAtihArikamitaradvA bhaNDakaM na labhyate tadA yadvidheyaM tadAha-'aDavIe aNAgamaNapahe'ityAdi (624-4), etaduktaM bhavati-nirvyAghAte vRkSAdicchAyAcikkhalle Jain Education in Old For Privale & Personal use only jainelibrary.org
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ C RECAUSACRECCASSACROADCASS gartA khanyate sA ca madhyabhAge limpitvA nizchidrA kriyate madhuravRkSapatreNa ca zanaistadudakaM tasyAM prakSipyate saMsaktodakasaMsRSTabhAjanaM tvasaMsaktodakena vAratrayaM prakSAlyate tacca kSAlanajalaM tasyAmeva garttAyAM prakSipyate, etadevAha-'ekkasiM pANaeNa'mityAdi, 'pacchA kappe'iti (624-5), pazcAdvAratrayadhAvanottarakAlaM kalpaM. dadAti-pAtraM prakSAlayatItyarthaH, tataH zlakSNakASThAlakaM karoti-sUkSmakASThanirantaraM ga mAcchAdayatItyarthaH, upari ca kardamena nizchidra limpayati upari ca kaNTakavRkSazAkhayA samAcchAdayati, atra ca vRttAvanukto'pi yaH kazcinmayA vizeSa uktaH sa AvazyakacUrNyanusArata iti na svamanISikA bhAvanIyA vizeSArthinA tu saivAnveSaNIyeti / tadevaM "taM desaM ceva na gantavaM asivAIhiM gammeje" tyAdinA "saMsatami na gammaI"tyAdi "pAyAsaI aMbilI" tyAdi ca gAthAdvayaM vyAkhyAtaM, sAmprataM 'pAyammi nasIyAI' ityAdigAthAbhAvArthamAha-'teNa ya bhAyaNeNa'mityAdi ( 624-6), yatra bhAjane saMsaktodakaM gRhItamAsIt tatra zItodakaM na gRhyate / tatsaMsaktiprasaGgAt kintvekaM dve trINi vA dinAni yAvat tatrAvazrAvaNaM kUraM vA gRhNAti, saMsaktamasaMsaktaM ca pAnakameka eva sAdhuna dharati yato'saMsaktamapi pAnakaM saMsaktagandhamAtreNApi saMsajyate saMsaktaM ca gRhItaM vijJAtaM vA'paristhApya na gocarAdau hiNDyate bhojanaM vA kriyate virAdhanAprasaGgAttajjIvAnAM, yadi mArgakhedAdinA parizrAnto bhavati tadA kiM vidheyamiti Aha-'ye na hiMDatI'tyAdi sugama, vyAkhyAtA 'pAyammi nasIyAI' ityAdigAthA, sAmprataM takrAdigatavidhivivakSayA "takkAINavi eva"mityAdigAthAdalAbhiprAyamAha-evaM ceva mahIyassavItyAdi (624-9), takrasya pAnIyavat vidhirvaktavyaH, saMsaktatvena saMbhAvyamAnadadhinavanItayovidhimAha-gAlitakaThinIbhUtadano navanItAdvaikA uNDI-khoTTarikA gRhItvA takrasya Jain Educat Miational For Privale & Personal use only X ww.jainelibrary.org
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hArika TIppaNaM // 10 // madhye prakSipyate yadi bhavanti jIvAstadA tatra prakSipte sati dRzyante, nanu yadi takraM na bhavati tadA vAsAvuNDikA pAriSThA4 prakSipyate ityAha-'gorasadhovaNe pacchA uNhodakaM sIyalAvijaI'tyAdi ( 624-10), gorasadhovaNaM nAma panikA dadhisaMsRSTasthAlyAdiprakSAlanajalaM tatrAsAvuNDikA prakSipyate tadabhAve zItIbhUtoSNodake tasyApyabhAve madhuratandulodake prakSipya nirIkSyate zuddhaM paribhujyate saMsaktaM tu uktayatanayA paristhApyate, nanu ca gAlitadanaH saMsaktaparijJAnamuktaM sahaja tu saMsaktamitaradveti kathaM nizcIyate ? ityAha-'dahiassa pacchao uattetA niyatte paDilehijjai tIrAe'tti (624-12), agAlite dani bhAjanapatite sati saMsaktabhrAntau satyAM taddadhibhAjanaM tIrAbhimukhamAnIya punaH pazcAbhimudra khamapAvaya'te nivRtte ca sati saMsRSTadadhitIreSu nirIkSyate yadi saMsaktaM bhavati tadA dRzyante tatra jIvA ityeSa tatra saMsaktiparijJAnopAyaH / 'sattevi (sattesuvi) esA vihi'tti ( 624-12), ikSuvikAre kakkabe tImane'pyeSa vidhirityarthaH, AtmasamutthaM dvIndriyagrahaNamuktaM, parasamutthamatidizati-'parovi AbhogaaNAbhogA eANi deja'tti (624-12), etadviSayaM sUtraM vastuto vyAkhyAtameva, navaraM 'AbhogAIvi bhaiaba'miti, dvIndriyANAmAbhogAdika grahaNaM vibhajanIyaM-anekaprakAraM vaktavyamityarthaH, tadevAnekaprakAratvaM darzayati-'saMsattaMmi na gammaI' ityAdi vyAkhyAtameveti dvIndriyapAristhApanikA samAptA // sAmprataM trIndriyapAristhApanikocyate-rallako nAma trIndriyajIvavizeSaH, kASThaphalakAdilakSaNaH // 10 // saMstArako yadi matkuNaiH saMsakto bhavati tadA tAdRgjAtIye kASThAntare'mI saGkrAmyante, uddehikAgRhIte tu vasne utsargatastAvatpariharaNIyameva tad, atha 'natthi tassa vigiMcaNaM'ti ( 624-14), athAparavastrAbhAvAdinA kenacitkAraNena tatpa JanEducation For Private & Personal use only S ainelibrary.org
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ rihartuM na zakyate ityarthastadA yadvidheyaM tadAha-tAsAmuddehikAnAM yatkuDUyAdau bilaM bhavati tasya pratyAsannIkriyante tato nirgatya vastrAt tatra pravizanti, loce tu kRte saptadinAni yAvat kezAH zodhyante, mArgagamanAdikAraNe sakRdapi zodhitA nirvyAghAtazItalapradeze paristhApyanta iti, trIndriyajAtebahutvAtpratyekaM vaktumazakyatvAdatidizati-'evamAINaM tahevetyAdi (524-15), kITikAbhirvyAptaM pAnakamanAbhogAdinA gRhItaM bhavati tadA zIghrameva tatpAnakaM galyate 'aha paDitA'iti (624-16 ), atha sadyogRhItapAnake kutazcidakasmAttasminneva kSaNe ekA dve bahvayo vA kITikAH patitAstadA bhaktakharaNDitasalepenApi hastena jhagityevodbhiyante, nanvevaM sati saMsRSTakarasambandhibhaktAvayavaiH pAnakaM salepaM syAt tathA ca tatparibhoge sAdhUnAM pratyAkhyAnabhaGgaprasaGga ityAha-'alevADaM ceva pANagaM hoti'tti (625-1), jIvadayApravRttatvAdbahutaraguNasiddherna salepatvaM pAnakasyeti bhAvaH, prasaGgata evAha-evaM makSikApi pAnakAdau patitA jhagityeva salepenApi hastenodriyate, etacca salepatvaM karasyaikAkinaM sAdhumadhikRtyoktaM yadA punargocaracaryAyAM sAdhudvayaM paryaTati tadaika eva bhaktaM gRhNIte sa eva bhaktaM kareNa spRzati dvitIyastu pAnakameva gRhNAti tasyAlepa eva kara iti, etadevAha-saMghADaeNa puNa ego bhatta'mityAdi sugamaM, yadi punastandulodakAdiSu pUtarako dRzyate tadA vistIrNamukhapAtre tajjalaM prakSipyopari gAlanakaM badhyate tatazca tadantaritaM tatpAnIyaM kozakena-mRnmayalaghubhAjanavizeSeNa khorakeNa vA-yAcitakaroTakAdinA ulli zyate zeSa sugamaM yAvatrIndriyapAristhApanikA // idAnIM caturindriyapAristhApanikA-'parahatthe bhatte pANae vA ityAdi BI(625-7), yadi dAyakahastavyavasthite ghRtAdau makSikA patati tadA tadagrAhyaM yatInAM, atha gRhIte tatrAsau patati tadA Jain Education nal For Privale & Personal use only C w .jainelibrary.org
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 101 // Jain Education jhagityevoddhRtya chAreNAvaSTabhyate, kotthalagArikA nAma bhramarikA, 'saMdhAraNa maMkuNANaM' ti ( 625-8 ), saMstArake - kASThaphalakAdilakSaNe 'maMkuNANaM' ti matkuNairiti draSTavyaM taiH pUrvagRhIte- gRhasthagRha eva saMsakte satItibhAvaH, tatra kimityAha'taheva 'tti ( 625 - 9 ), yathA gRhasthapANivyavasthitaghRtAdau makSikAyAM patitAyAM tadagrAhyaM bhavati tathA saMstArako'pi pUrvasaMsaktau akalpya iti, atha svIkRtaH san saMsajyamAno dRzyate tadA pAdapuJchanakena - rajoharaNena pratidinaM saMsaktini| SedhAya trikAlamapi pramArjyate, atha tathApi saMsajyate tarhi tAdRgjAtIye kASThe matkuNAH saGkAmyante, etacca ghRtAdyanepaNIya| bhaNanaprasaGgata uktaM anyathA matkuNAnAM trIndriyatvAttadvidhezca lezataH pUrvamuktatvAdiha tadupAdAnamapArthakaM syAt, pUtarakajAtInAM tu bahutvAtkazciccaturindriyo'pi syAditi tadbhaNanamaduSTamiti zeSaM sugamaM, caturindriyaparisthApanikA samAptA // sAmprataM paJcendriyaparisthApanikocyate tatrApi napuMsakavidhau 'asive omoyarie' ityAdi ( 626 - 12 ) dvAragAthAM bhASyakRDyAcaSTe 'rAyaduTTabhae tANaTThe' ityAdi ( 626 - 16 ) gAhA - vyAkhyA - duSTAH - pratyanIkA rAjA ca duSTAzca tebhyo bhayAni teSu satsu rAjavallabhAdinapuMsakastattrANArtha dIkSito bhavati nRpasya vA'bhigamanArthaM - anukUlanArthamiti / glAnadvAramAha-yadivA napuMsakaH svayameva vaidyo bhavati tasya vA sambandhI kazcitsvajanAdistena pravrajitena satA glAnasya pathya bhaiSajyAdinA pratitarpiSyati - upakariSyatIti gAthArtha: / 'guruNo ya appaNo vA'gAhA ( 626 - 17), guroH zrutajJAnaM gRhNata AdizabdAddarzanaprabhAvakANi ca sammatyAdizAstrANi gRhNato'sau bhaktapAnAdibhirupakariSyati, vAzabdasya cazabdArthatvAdAtmanazca parasyAtmanazca bhaktapAnAdibhirnirvAhakSamatvAddIkSitaH syAditibhAva iti jJAnadarzanadvAradvayamuktaM, pAriSThApanikA // 101 // jainelibrary.org
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNadvAramAha-acaraNadezo nAma yatra cAritraM pAlayituM na zakyate tato dezAdgaNe nirgacchati mArgagrAmAdiSu svajanAdibalAd bhaktapAnAdibhistaskarAdirakSaNatazcopakariSyati, avaziSTaM dvAradvayamAha-avamAzivayorvA pratitapiSyatIti, atra cAnAnupUrvyA api vastutvakhyApanArtha itthaM dvAravyAkhyA, uttamArthadvAraM tu sugamatvAnna vyAkhyAtamiti gaathaarthH| 'ajA-6 Nao na yANe pannavaNA kIraI tyAdigAthA, etaduktaM bhavati-jJAyake'jJAyake ca napuMsake pravrajyAgrahaNAya samupasthite na bhavatAM pravrajyA grahItuM yujyate virAdhanAprasaGgAdityAdinA prajJApanA kriyate, yadyetadvaca icchatastadA dIkSA na dIyata eva anicchatastadvacaH pravrajyAmevAbhilaSataH Atmanazca kiJcidazivAdyanantaropanyastaM kAraNamupasthitaM vartate tadA vakSyamANavidhinA dIkSA pradIyate, siddhe ca kArye vakSyamANaprakAreNaiva tasya parityAgaH kriyata iti etadevAha-'aNiccha kaje u esa vihi'tti iti gaathaarthH| 'annAe paDiseho' ityAdinA'jJAtapakSo vyAkhyAtaH, sAmprataM jJAtapakSe vidhimAha-'nAyammi annadese'gAhAvyAkhyA-yadyamIbhirasau dIkSita ityevaM tatra deze lokasya jJAtaM bhavati tadA'nyasmindeze gatvA'sau parityajyate, anye tu vyAcakSate-jAte'pi nAnyatra deze gamyate kintu rAjJA pRSTaiH sAdhubhiridaM vaktavyaM-rAjan ! yadi yuSmadIye zrIgRhe bhANDAgAre kazciJcukkati tadA tasya bhavantaH kiM kurvate ?, rAjA prAha-niSkAzayAmi daNDena daNDayAmi, tadA'smAkamapyasau jJAnAdiratnatrayalakSaNaM zrIgRhaM vinAzayatIti vayamenaM parityajAma ityevaMlakSaNaM zrIgRhodAharaNaM kathayitvA parityajyate, atha bahusvajanatvAttatrAnyatra vA deze na zakyate parityaktuM tadA vakSyamANA yataneti gAthArthaH / napuMsakaparisthApanikA'vasitA / jaDDuvidhau 'gacche puNa so aNunnAoM' ityuktaM tatkimasau kAraNato'nujJAtaH kAraNAbhAve'pi vetyAzaGyAha XRECRUSSORRIERCAR R OCA% Jain Education ( ional w.jainelibrary.org
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hArika TIppaNaM // 102 // RCMCAOROSCALCREAL vRttikAraH-kAraNaMtareNa'tti ( 628-22), kAraNAntareNa-jJAnAdyAlambanenAnujJAto na niSkAraNa ityarthaH, nanu zarIra pAriSThAjaDDasya pravrAjane ko doSa ? ityAha-'uDDassAso'gAhA-( 629-1), iyaM ca sUcAmAtratvAtsUtrasya kvacitsopaskArata panikA yA'pi vyAkhyAyate-sa tAvadUocchAso bhavati nirantaraM zvasitItyarthaH, tathA bhaktapAnAdyAnayane mArgagamanAdau cAparAkramaH-asamartho bhavati, glAnatve ca satyudvartanAdikriyAM kartumazakto bhavati, utthAne cakramaNAdikriyAsu vA lAghavaM na bhavati, pradIpanakAdAvagnezca na zIghraM palAyituM zaknoti, sarpAdidarzane vA nApasaraNakSamo bhavati, adRSTAvaSTambhatvena ca nadyAdijalena plAvyate, kiJca atIva gADhaglAnatve jaDDasya glAnirutpadyate asamAdhimaraNaM ca syAditi gAthArthaH / kiMca'seeNa kakkhamAigAhA ( 629-2), kakSorvAdipradezAH svedena tasya kothamAnuvanti taddhAvane ca kSityAdinizritAH prANinaH plAvyante, kiJca 'na bhavati galazcaura' ityato jJAyate odanamuNDA evaite nAparaM kiJcittattvaM vidantItyevaMrUpo ninditamuNDAdipravAdo bhavatItyAdayo jaDDapravrAjane doSA iti gAthArthaH / uktaM bhASAzarIrajaDDayoH svarUpaM, sAmpratamIryAsamityAdInAM karaNaM-vidhAnaM tatra jaDDaH karaNajaDDastasya svarUpamAha-IriyAsamie'gAhA ( 629-3) gatArthA, asya kiM vidheyamityAha-eso'vI'tyAdi gAthA ( 629-4), sugamA, navaraM 'jo puNa karaNe jaDDo'ityAdinA tasya dIkSitasya sato yadvidheyaM tadvakSyatIti / mammaNamUkasya svarUpaM prAgevoktaM, asya ca medhAvino dIkSA prAgevAnujJAtA, atha medhArahito'pi M // 12 // glAnAdikAraNato yadA dIkSito bhavati tadA yadvidheyaM tadAha-"mottuM gilANakajaMgAhA (629-6), vyAkhyAnaM tvasyA vRttikRtaiva kRtamiti na pratanyate, jaDDaparisthApanikA samAptA // 'puvaM gahaNaM ca NaMtakakaTThassa'iti atra (631-15) SANSLACK dAnAM karaNaM-vidhAnaM tatrAdagAthA ( 629-4), sugamA, asya ca medhAvinI dI SO-50- NCCCC Jain Education I tional For Privale & Personal use only A Mw.jainelibrary.org
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ CREASEASEENA kASThaM nAma yena rajanyAdAvakasmAtkAlagataH sAdhurvoDhavyastaducyate, tacca grahaNArtha pUrvamevAlokyate, ka punarityAha-'tatthasnattha ve'ti ( 631-16), tatreti-vasatAveva kiJcidRDhavahanakASThaM nirIkSyate tadabhAve'nyatrApi-zayyAtaragRhAdau nirIkSyate iti, asyaiva vahanakASThasya saprapaJcaM vidhimAha-'tattha kaTThassa gahaNe'ityAdi ( 631-16), AujjoaNAdiahigaraNadosa'tti ( 632-2), araghaTTAdiyojanAdayo doSA ityrthH| 'aMguTThAisu bajjhai'tti (633-12) caraNAaSThadvayaM mIlayitvA badhyate, evaM karAGgaSThadvayamapIti / 'dve ca sA kSetre nakSatre'ityAdi ( 634-11) iha vakSyamANAnyuttarAdIni nakSatrANi paJcacatvAriMzanmuhUrtabhoktRNi sArddhakSetrANyucyante sArddhadinabhoktRNItiyAvad evamazvinyAdInyapyekadinabhoktRNi samakSetrANyucyante, zatabhiSagAdIni tvarddhadinabhoktRNyapArddhabhogINyAkhyAyante, teSAM ca kila cirantanajyotiSkagrantheSvitthameva bhuktirAsInnatu yathA sAmprataM sarvANyapyekadinabhogInItibhAvaH / 'kAyabottha kakAroM' ityAdi (635-20), asya sthApanA ka (sAmAcAryA tu viparItaH kaH kAryaH-ka sthApanA ) "asamattho jai ekkAsaNayaM evaM sabitiyaMpi'tti (637-12), etaduktaM bhavati-yokAsanakamapi kartumasamartho bhavati tadA "sabiiaMpi"tti sadvitIyamapi bhojanaM kurute yAsanakamapi karotItiyAvat / 'paDissae muhattagaM saMcikkhAvijai jAva uvautto'tti (638-12), azivamRtatvAdavajJAhetoH kilAsya samIpe mukhavastrikA rajoharaNaM ca na mocyate atastridivagamane upayuktaH sanpratizrayasthitaM svavapurdRSTyA saMyato'hamAsIditi jAnIte, pitavanabhUmau tu cihnAbhAvAnna jAnIyAdatastatraiva kSaNamAtra dhriyate | iti bhAvArthaH / 'jeNa saMthAraeNa nINito vikaraNo kIraitti (638-13), devatAnayanAdidoSaprasaGgAtkhaNDIkRtya A018 Jain Educati -60 o nal For Privale & Personal use only Vlaw.jainelibrary.org
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAriSThApanikA Ava0 pariSThApyata iti bhaavH| saMyataparisthApanikA smaaptaa| idAnImasaMyataparisthApanikocyate-'sA tihiM kAraNohiM payahejatti hArika (chunbhejA vR0 640-1) tAni cAmUni kAraNAni, tadyathA-pratyanIkatayA anukampayA bhayena ca, tAni ca trINyapi TIppaNaM krameNa darzayati-tatrApi pratyanIkatayA tAvatkhaNDitazIlAyA garbhavatyAH zramaNyA mahoDDAho'yamitimanyamAnaiH sAdhubhI // 10 // rajoharaNAdiliGge uddAlite mamaitairliGgamapahRtamiti manyamAnA pratyanIkatayA svamapatyaM jAtaM tadAzraye prakSipet parivrAjikAdikA vA kAciditi, anukampayA tu duSkAlAdau kAciduHsthitayoSijjIvanAya svApatyaM tadAzraye tyajed, bhayena tu vidhavAdiriti / 'upekkheja vA paoso vaDaI'ityAdi (640-17), tasmin zabe vasatau patite'pi vakSyamANakAraNairupe|kSeta-vilambeta, tAnyeva kAraNAni darzayati-rajanyA mukhameva varttate lokazca saJcarati tato vilambya niHsaMcAre vivekaH | kAryaH / 'jahA ettha Aeso na Uveheavo tAhe vigiMcianvotti (641-1), atrAyaM bhAvArtho-yadi punarayamA dezaH-prAghUrNako'nAtha iva lakSyate tadA kiJcitsaMcare'pi sAgArikAbhAve paristhApyata eva na vilambyate, athAtiprabhAtAyAM / |rAtrau zavamidaM dRSTaM bhavati tadA sakalamapyaharativAhyAnyasyAM rAtrI sAgArikAbhAve paristhApyate, etacca sarva tadA kriyate yadainaM vanIpakAdikaM na kazcitpraticarati-anveSayati, yadA tu kazcitpraticarati tadA tasyaivopari kSipyate-tasyaiva samaya'ta ityarthaH, sa ca yadrocate tatkarotu, "viSpajaDhavigiMcaNaM kuja"tti gAthAyAmuktaM, tatra 'vippajaDha'tti vyAkhyAtaM 'vigiMcaNa'samityetadvyAkhyAnayannAha-vigicaNaM nAma jaM tattha tassa bhaMDovagaraNa'mityAdi ( 641-2), etaduktaM bhavati-vippajaDha | ityanena vanIpakAdizabapariSThApanamukta, vigiMcaNamityanena tu tadupakaraNasyeti, tatra ca vanIpakAdizarIre khaDgAdighAtodbhUtaM STORE // 10 // Jain Education01 On
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityATitathAlyAdiprakSiptodaka gAbhavaH zeSaM sugamaM yAvatpAra aniyama AsIttadarthamuktachA na banAtItyarthaH / 4 yadi rudhiraM na galati, atha galati tadA tatparityajyate, kuta ityAha-'ekkahA vA bihA vA magge najihitti (641-3), ekena dvAbhyAM vA ahobhyAM rudhirarekhAnusAreNa mArgo rAjapuruSAdibhiAsyata itikRtvA na paristhApyate, tarhi kiM kriyate ? ityAha-'bole tyAdi (641-4) 'AdiggahaNeNa saMsaTThapANae vA ityAdi ( 641-10), saMsRSTapAnakaM nAma bhaktakharaNTitasthAlyAdiprakSiptodakaM gorasakuNDalaM dadhikharaNTitabhAjanaM eteSu bhAjanavizeSeSu sthitamacittamiti jJAtvA yadudaka gRhItaM tatra pUrvapraviSTasacittamatsyagrahaNasaMbhavaH zeSa sugama yAvatpAristhApanikA smaaptaa|| paJcamyAmupAsakapratimAyAM 'asiPNANaviaDabhoI'gAhA (647-4), pUrva kila rAtribhojane aniyama AsIttadarthamuktaM "viaDabhoI"tti, etadeva vyAcaSTe-'pagAsetyAdinA dinabhojItiyAvat "maulikaDo"tti etadvyAcaSTe-kacchetyAdi kacchAM na banAtItyarthaH, hai| zeSa subodhaM, iyaM ca paJcamIpratimA matAntareNa rAtrau pratyAkhyAtacaturvidhAhArasyaiveti etAvanmAtreNa bhvtiityvgntvymiti| paramAdhArmikavicAraprastAve 'dhADeMti' (650-22) gAhA tatrAmbAbhidhAnAH paramAdhArmikAH svabhavanAnnarakAvAsaM gatvA krIDayA nArakAnatrANAn sArameyAniva zUlAdiprahAraistudanto "dhADiti"tti prerayanti sthAnAtsthAnAntaraM prApayantItyarthaH, tathA "pahADeMti"tti svecchayetazcetazca bhramayanti, tathA'mbaratale prakSipya punarnipatantaM mudgarAdinA nanti, tathA zUlAdinA vidhyanti, tathA "nizubhaMti"tti kRkATikAyAM gRhItvA bhUmau pAtayantyadhomukhA~stathotkSipyAmbaratale muJcantI tyevamAdikayA viDambanayA tatra nArakAn kadarthayantIti gAthArthaH / 'ohae'tyAdi ( 650-23 ) gAthA upa-sAmIpyena / mudgarAdinA hatA upahatAH punarapyupahatA eva khaDgAdinA hatA upahatahatAstAn tasyAM narakapRthivyAM niHsaMjJakAn-naSTasaMjJAn OCOCCCCSASSACCORCELCCASIOCCASS Jan Educati onal w.jainelibrary.org
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNe paramAdhAmikA rtamAnAnAM nArakANAMnaiyAnaH suyAH kurvantIti / sADaNe vidAlacchinnAn kurvanti "cara Ava0 mUcchitAn sataHkarpaNIbhiH kalpayantIti-chindantIti, tathA "vidalagaM"ti dvidalacchinnAn kurvanti "caTulaga"tti khaNDazaH hAri0 |chinnAnnArakA~statra narakapRthivyAmambarSinAmAnaH surAH kurvantIti / 'sADaNe'tyAdi (551-1) gAthA tathA'puNyavatA-1 TIppaNaM tIvrAsAtodaye vartamAnAnAM nArakANAM zyAmAkhyAH paramAdhArmikAH etaccaitacca pravarttayanti, tadyathA-sAtanamaGgopAGgAnAM // 104 // chedanaM, tathA pAtanaM-niSkuTAdadho vajrabhUmau prakSepaH, tathA todanaM-zUlAdinA vyathanaM, tathA sUcyAdinA nAzikAdau vedhaH, tathA rajjvAdinA krUrakarmakAriNaM badhnanti, tathA talaprahArAdibhistADayantyevaM duHkhotpAdakaM dAruNaM zAtanapAtanavedhanabandhanAdikaM bahuvidhaM prvrtyntiiti-vyaapaaryntiiti| 'aMtagae'tyAdi (651-2) gAthA tathA zabalAkhyA narakapAlAstathAvidhakammodayasamutpannakrIDApariNAmA apuNyabhAjAM nArakANAM yatkurvanti taddarzayati-tadyathA-annagatAni phiphisAni-antrAntarvatIni mAMsavizeSarUpANi AkarSayantItyadhyAhAraH, evamanyatrApi kriyA'dhyAhAro'bhyUhya iti, tathA hRdayaM pATayanti tathA tadgataM "kAlija"nti hRdayAntarvatti mAMsakhaNDaM tathA "phupphuse"tti udarAntarvatI annAdyAzritamAMsavizeSastaM ca, tathA valkAmana-vadhrANyAkarSayantIti sarvatra gamyate, evaM te nArakANAM nAnAvidhaM duHkhamapuNyavatAM pravartayantIti / 'asisatti'gAhA (651-3), "bhajati'gAhA (651-4), ete dve api sugame / 'mIrAsugAhA (651-5), tathA kAlAkhyA narakapAlA mIrAsu-dIrghacullISu tathA mudaJcakeSu-dIrghavaMzAdikASThAgreSu tathA kanduSu pacanakeSu lohISu ca eteSu triSvapi maNDakAdipacanayogyeSvivAyasakavallivizeSeSu kumbhISu ca pratItAsu vyavasthApya jIvanmatsyavannArakAn vahnau pacantIti / 'kappaMti' gAhA ( 651-6), mahAkAlAkhyA narakapAlA nArakAnnAnAvidhairupAyaiH kadarthayanti, tadyathA-kAkiNImAMsakAni zlakSNa OSAICHAPARROSSOS // 104 // Jain Education For Privale & Personal use only H ow.jainelibrary.org
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio mAMsakhaNDAni kalpayanti, tathA "sIhapucchANI" ti pRSThapradezabaddhAMstAMrichandantyutkarttayanti, "khAveMti" tti ye prAgmAMsA - zino nArakA AsaMstA~zca khAdayanti svazarIramAMsAnIti gamyanta iti / 'hatthe' tyAdigAthA ( 651 - 6 ), sugamA / 'kanno'gAhA (651-6), tathA kaNNauSThanAzAkaracaraNadazanastanaputorubAhUnAM chedanabhedanazAtanAni kurvanti, tathA asipatravanaM bIbhatsaM | kRtvA chAyArthinastatrAgatAnnArakAnnAnAvidhaiH praharaNaiH " abhivADeMti"tti abhipATayanti - vidArayanti, ke etatkurvantItyAha - " asipattadhaNU "tti asipraharaNapradhAnAH patradhanunAmAno narakapAlA etatsarvaM kurvantItyarthaH / ' kuMbhIsu gAhA (651-8) kumbhInAmAno narakapAlA narakeSu nArakAn ghnanti pacanti ca kvetyAha- kumbhISu pacanakeSu lohISu ca eteSu pUrvoktasvarUpeSu kandulahikumbhISu punaH kandukAnAmivAyomayabhAjana vizeSarUpAsu koSThikAkRtiSu vyavasthApya vibhAvasau pacantIti / 'taDataDataDasse' tyAdi ( 651 - 9 ) gAthA, vAlukAkhyA narakapAlA nArakAnatrANAMstaptavAlukA bhRtabhAjane caNakAniva taDataDatti sphuTataH " bhajanti "tti bhRjjanti - pacanti ketyAha-kadambapuSpAkRtirvAlukA kadambavAlukA tasyAH pRSTha - uparitalaM tasmin pAtayitvA'mbaratale lolayantIti / 'pUaruhire' tyAdi ( 651 - 10 ) gAthA vaitaraNInA - mAno narakapAlA vaitaraNI nadIM vikurvanti sA ca pUyarudhirakezAsthivAhinI mahAbhayAnakA kalakalAyamAnajatuzrotAH - kathyamAnalAkSAsadRzazrotA ityarthaH, tasyAM ca taptakSAroSNajalAyAmatIva vIbhatsadarzanAyAM nArakAnpravAhayantIti / ' kappeMtI' tyAdi ( 651 - 10 ), tatra narake kharasvarAkhyAH paramAdhArmikA nArakAnevaM kadarthayanti, tadyathA - krakacaiH - karapatraiH stambhamiva kalpayanti - vidArayanti, tathA teSAmeva haste parazUn samarpya parasparaM tAneva takSayanti, parazubhiranyo'nyaM dehAvayavAnAmutkarttanaM tional
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 105 // SARALAMAKAMASA kArayantItyarthaH, tathA kharasvarairAraTanto nArakAn vajrakaNTakAkulaM zAlmalIvRkSaM cArohayantyArUDhA~zca punaH punaH kadartha-15 pratikramaNe yantIti / 'bhIe a'gAhA ( 651-11), mahAghoSanAmAno'dhArmikA nArakAnevaM vyathante, tadyathA-iha yathA pazuvadhe samu- asamAdhayaH pasthite bhItA~stato nazyataH pazUn bastAdIstatraiva kazcitkrUrakarmA niruNaddhi tathA te'pi kutazcitpIDotpAdakAt sthAnAd zavalA: bhItAn prapalAyamAnAnmahAghoSAn kurvato nArakA~statraiva sthAne nirundhanti-vyavasthApayantIti iti sUtrakRtAGgavivaraNadRSTapaJcadazagAthAtAtparyArthaH / 'palhavikoyavigAhA ( 652-9), pAvAratti-pralambA tiraskaraNI procyate navataM tujINamabhidhIyate, zeSA bhedAstu "palhavihatthuttharaNa"mityAdinA vyAkhyAtA eveti |tliyaakhllg ityAdigAthArddha, 'bajjhe'tti (652-12) vardhaH kozakaM tu yatrAcAryaH kSurazUcyAdyupakaraNAni prakSipati, kRttistu mArge davAnalabhayAdgacche yaccama |dhriyate, zeSaM subodham / iha viMzatirasamAdhisthAnAnyekaviMzatiH zabalAH pratipAditAstatra caikaikaM sthAnaM kiyatA'pi bhavatIti vRttikRtA spaSTatayA na pratipAditaM, mayA tu zAstrAntaradarzanAnusAreNAGkaparicchedataH pratipAdyate-davadavacAri 1 apa. majia 2 dupamajiaM 3 atirittsijjaasnnie4|raainniypribhaasii 5 thera 6bhUtovaghAtI ya 7 // 1 // saMjalaNA 8 kohaNo 6.9 piDimaMsie 10 'bhikkha'bhikkhamohArI 11 / ahigaraNakara 12 udIraNa 13 akAlasajjhAyakArI ya 14 // 2 // sasarakkhapANipAe 15 saddakare 16 kalaha 17 jhaMjhakArI ya 18 / sUrappamANabhoI 19vIsaime esaNAsamie 20||3||saamprtN zabalA // 105 // 4 aGkaparicchedato'bhidhIyante-taMjaha u hatthakamma kubaMte 1 mehuNaM ca sevaMte 2 / rAI ca bhuMjamANe 3 AhAkammaM ca bhuMjante daa||1|| tatto a rAyapiMDaM 5 kIyaM 6 pAmicca 7 abhihaDu 8 cchejaM / bhuMjate sabale U 9 paJcakkhiya'bhikkha bhuMjate 10 Jan Education For Private & Personal use only w.jainelibrary.org
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ F // 2 // chammAsan tarato gaNA gaNaM saMkama karemANe 11 / mAsabhaMtara tinni u dagalevA U karemANe ||3||maasn tarao PvA mAIThANAI tinni kuNamANe 12 / pANAivAya uddhiM kurvate 13 musaM vayaMte a14||4|| giNhate a adinnaM 15 AuTTi tahA annNtrhiaae| puDhavIe ThANasejaM nisIhiaM vAvi ceei 16 // 5 // evaM sasiNiddhAe sasarakkhAe cittamaMtasilaleluM / kolAvAsapaiTThA kola ghuNA tesimAvAso 17 // 6 // saMDasapANasabIe jAva u saMtANae bhavati tahiyaM / ThANAi ceyamANe sabale AuTTiyAe u 18 // 7 // AuTTimUlakaMde pupphe a phale a bIaharie ya / bhuMjate sabale U 19 taheva sNvcchrssNto||8|| dasa dagaleve kucha taha mAiThANadasa ya varisaMto 20 AuTTiya sItodaga vagdhAriyahatthamatte a||9|| dabIe bhAyaNeNa va dirjataM bhattapANa ghettUNaM / bhuMjai sabalo eso egavIso hoi nAyabo 21 // 10 // (655 ) / tesi-pada meva ya nANINaM sammaM na paDitappar3a'tti (661-7) zlokArddha teSAmeva paramabandhUnAM-AcAryopAdhyAyAnAM kArye samutpanne / bhaktapAnAdibhiH samyagna pratitarpayatIti sambandhaH, kathambhUtaH sannityAha-taireva jJAnena prabhAvita ityadhyAhAraH, zeSaguNopalakSaNaM caitat , tatazcAcAryAdibhireva jJAnadarzanacAritragrahaNAsevanAzikSAdiguNaiH prabhAvito-garIyastvamAnIto dodhmAtasteSAmapi kRtyeSu na varttata iti sUtrasyaitadvRttyakSarANAM ca garbhArthaH / sthUlabhadrakathAnake 'ukkuio vayANi karei'tti ( ukkaiovakkaiyANi karei-vR0-697-12) AderantaM yAvadantAdAdiM yAvatparAvarttate caturdazApi pUrvANIti bhAvaH 'na tarai paDipucchaeNa paDhi'ti ( 697-13), nirantaravAcanAmantareNa saptapratipRcchAmAtrato'dhyetuM na zakyata iti muktvA | sthUlabhadraM sarve'pi sAdhavo'pasRtA iti / 'puvaM parIsahasamatthANaM jaM uvahANaM kIratI'tyAdi (699-2), vyAkhyA Jain Education du.ininelibrary.org
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 pratikramaNe yogasaMgrahaH vibhaktivyatyayAdbhinnakramasambandhAcca parISahasamarthaiH sAdhubhiryadupadhAnaM tapaH kriyate tatpUrvameva yathA loko na jAnAti tathA hAri0 8 karttavyaM, kuta ityAha-'nAtaM vA kayaM na najeja'ityAdi, etaduktaM bhavati-janajJApanavAJchayA kRtamapi tathAvidhaviziSTaka- TIppaNaM rmodayAbhAvAjanairna jJAyate, kadAcittu pracchannamapi kRtaM tathAvidhayazaHkIyudayAtsarvatra jJAyata evetibhAvaH, idameva dRssttaante||106|| nAha-kosaMviajiaseNe'tyAdi ( 699-3) / 'kei bhaNaMti-esA asoyapucchatti (706-3), atra kecanAcAryA itthamabhidadhati-dharmaghoSadharmayazaHsAdhubhyAM mahAvIrasamIpe yakA chAyA sthairyamAzrityAzokavRkSasambandhinI pRcchA kRtA saitAvatA granthena samAptA / 'nArauppattIe'tti (706-4), caH punararthe nAradotpattiH punaraviziSTA procyate so ummukkavA labhAvo ityAdinA, na cetthamapi tairvyAkhyAyamAne kaJcana lAbha hAni vA pazyAma iti / nimbakakathAnake so bhaNai-kiM 8 khaMta ! syasi ?, bhaNai khaMto-tumaM nAmaM niMbautti kayaM na gotteNaM, AyArehiM tumaMtaNaehiM ahaMpi ThAyaM na labhAmitti, nimbakena pitA'bhihitaH-tAta ! kiM rodiSi?, sa prAha-hanta mayA tava nimbaka iti niranvayaM-nAmamAtrameva kRtaM na gotreNetianvarthamAzritya na kRtamityarthaH, tvayA tvevamAcaratA sAnvarthakatAM nItamitibhAvArthaH, tatazcaitairduvinayalakSaNairAcAraiH tuma taNaeNaM Natti (vRttipAThaH 708 patre'sti ) tvadIyairahamapi na kvacitsthAnaM prApnomIti, atra ca mayA vRttipustakeSu bahuSu tapAThAntarANi pazyatA sAbhiprAyatara iti manyamAnenAvazyakacUrNidRSTaH pATho'sau vyAkhyAtaH, pAThAntarANi tu uktAnu sAreNAbhyUTAnIti / saGgaparijJAkathAnake-'bhAvato'bhiSvaGgaH' tameva vyAcaSTe-lehaguNato rAgaH', punastAtparyamAha"bhAvo u abhissaMgo'tti (723-14) bhAvo nAma-jIvasya pariNAmaH so'bhiSvaGgo'bhidhIyate, kiM sarvo'pi jIvapari // 106 // Jan Education jainelibrary.org
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ NAmastathocyate ?, netyAha-yena dhanadhAnyakalatrAdigArdhyapariNAmenAsya jantorante-AyatyAM nArakAdibhavaduHkhalakSaNaM bhayamu-1 tpadyate sa tathAbhUtaH pariNAmo'bhiSvaGgo na sarvo'pIti bhAvArthaH / yogasaGgrahAH samAptAH // sAmpratamahadAzAtanAdigatA gAthA vitriyante, 'tattha-natthI arahaMtattIgAhA (728-7) vyAkhyA-pratyakSAdipramANAgrAhyatvAnna santi kecanAhantaH, sattve vA gRhavAse'pi yadi jJAnatrayasamanvito'rhannabhyupagamyate tahiM jAnAno'pi kimiti vipAkadAruNAn bhogAn asaura bhuGkte, samutpannakevalajJAnazca kimiti vItarAgo'pi san prAbhRtikA-suraracitasamavasaraNamahAprAtihAryAdipUjAlakSaNAmupajIvati, tasmAnnAyaM kSodakSama iti bruvata AzAtanA bhavati, evaM vadatazcAsyedamuttaraM vAcya, yadAha-bhoga'gAhA(728-8), bhogaphalAH pUrvajanmanirvatitA yAH sAtAdyAH puNyaprakRtayastAsAmudayaprAbalyAdbhuGkte bhogAniti bhogabhuktipakSe uttaramevaM, prAbhR-12 4 tikAyAmapyetad-vakSyamANamuttaraM zRNu, tadyathA-'nANAiaNavarohaga'gAhA (728-9), jJAnadarzanacAritrANAmanuparo-18 dhakaH--anupaghAtako yo'yamaghAtisukhapAdapaH-sAtavedanIyaM upalakSaNatvAdyazaHkIrtyAdikarma ca tadvedanArtha surasArthavihitapUjAmahannanubhavatIti prakaraNAd gamyate, tIrthakRto hyaghAtikarmavedane nopAyAntaramasti, na ca tathA vedayataH kazcit jJAnAdhuparodho'sti, tIrthakaranAmakarmodayAccAmarAdipUjAmayamanubhavati, tIrthakaranAmakarmaNo hi sakalatrailokyapUjanIyataiva vipAko nApara iti, tathA vItarAgatvAcca surapUjAmanubhavato'pi na tasya tatrAbhiSvaGgaH kSINaniHzeSAbhiSvaGgakAraNamohapaTalatvAditi sarva samaJjasamiti gaathaarthH| 'siddhANaM AsAyaNa'mityAdi (728-10), mUDhasya-ajJasya vakSyamANaM vadataH siddhaviSayAzAtanA bhavati, tadyathA-na santi siddhAH pratyakSAdyagrAhyatvAt , sattve vA pASANavannizceSTA eva kiM JainEducation M onal For Private Personal Use Only R ujainelibrary.org R
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava 0 hAri0 TIppaNaM // 107 // Jain Education tariti, nanu pASANakalpatvamasiddhaM kevalajJAnopayogayuktatvAtteSAmityAha- sati vA kevalopayoge viziSTetaravastUpayoge dhruvau rAgadveSau prasajyete, tathA siddhAnAM darzanajJAnayoranyAnyakAle upayogo'bhyupagamyate, evaM cAmISAmasarvajJatA prApnoti, darzanakAle vizeSANAmadarzanAt jJAnakAle tu sAmAnyasyAdarzanAd evaM caikasminnapi kSaNe na sarvajJateti, kiMca- jJAnakAle darzanaM na bhavati tatkAle cetaranna bhavatItyatra kAraNaM vAcyaM tacca na jJAnadarzanAvaraNakarmaNI, tayornnirmUlakASaMkaSitatvAt tataH sAmarthyAt jJAnena darzanamAbriyate darzanena tu jJAnamityanyo'nyAvaraNatA samApadyate, atha parasparAvaraNatA'pi neSyate tarhi tanniSedhakakAraNAbhAvAdyugapadeva jJAnadarzane pravartteyAtAM, tathA ca sati tayorekatvaM syAditi sArddhagAthAdvayokta pUrvapakSArthaH 'bhannai navi eesi' mityAdinA ( 728 - 12 ), pratividhIyate eteSAM - siddhAnAmeko'pyuktadoSo na saMbhavati, tathAhiyaduktaM na santi siddhAstatrAha - santi niyamAtsiddhAH, siddha itizabdAdevedaM gamyate, bhAvanA cAtra prayogato'vaseyA, sa cAyaMsanti siddhAH vyutpattimatzuddhazabdavAcyatvAd ghaTAdivaditi nizceSTatApreraNAyAM tu siddhasAdhyataivetyAha- karaNavIryamAzritya nizceSTA api bhavantyamI, kAyayogajanitavIryasyAtyantakSayAditibhAvaH, yaduktaM- 'rAgadosadhuvatta'tti, tatrAha - viziSTetara| vastudarzane'pi na teSAM rAgadveSau bhavataH, tatkAraNarUpakrodhAdikaSAyapaTalasya niravazeSakSayAditi yadapi kAlabhedenopayogapravRttimudbhAvya dUSaNamuktaM tatrApyAha-yo'yaM yugapadarzanajJAnopayogaH siddhAnAM na bhavati sa tAvajjIvasvAbhAvyAdeveti, yatpunarayugapadupayoge'sarvajJatA preritA tatrAha - 'nayamayAo yatti ( 728-14 ), ayugapadupayogapravRttAvapi niyamataH sarvajJatA'syAnivAritaiveti adhyAhAraH, idamatra hRdayaM - yatra kSaNe asau sAmAnye upayuktastasminnapi kSaNe vizeSaparijJAnalabdhirasya pratikramaNe AzAtanAH // 107 // fainelibrary.org
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyate yatra vA kSaNe vizeSeSUpayuktastatrApi sAmAnyaparijJAne labdhirasti, tatazca ya iha naigamAdirnayo labdhimicchati tanmate-! nAsya sarvajJatA kadAcidapi na hIyate, itthaM cedamaGgIkartavyaM anyathaikasminkAle tAvadekasminneva jJAne upayogo na bahuSu, atha ca chadmasthAvasthAyAmeSa dvijJAnI trijJAnI caturjJAnItyAdayo vyapadezAH kathaM sarvadaiva pravarteran ?, athaikajJAnopayoge'pi labdhitaH zeSajJAnAnyapi santIti na sarvadA zeSajJAnairvyapadezo duSTaH tadetadihApi samAnamitivyavasthitametad-ayugapadupayogapravRttAvapi naigamAdilabdhinayamatena sarvadaiva sarvajJatA'sya na jhUyata iti, yadapyuktaM-'yugapadeva jJAnadarzane pravarttayAtAM tathA ca tayorekatvaM syAditi, tatra jIvasvAbhAvyAt tayoryugapatpravRttineSyate eveti kuta ekatvaM ?, athavA yugapatpravRttimabhyupagamyApyAha-'na pihuyAvaraNAu'tti (728-14), yugapadupayogapravRttyabhyupagame'pi na jJAnadarzanayorekatvamityadhyAhAraH, kuta ityatra hetumAha-pRthagAvaraNAditi, bhAvArthaH prayogAdavaseyaH, sa cAyaM-iha yasya 2 pRthagAvAraka karma AsIt tattadavakSepe yugapatpravRttAvapi naikIbhavati, yathA-darzanAvaraNavIryAntarAyakSayodbhUte kSAyikasamyaktvAnantavIrye, AsIca pRthagAvArakaM karma darzanajJAnayoH tataH tatkSaye yugapatpravRttAvapi naikIbhavata iti, yadivA'vabodhasAmAnyamAzritya dravyA[rthikamatena darzanajJAnayorekatvamapi bhavatItisiddhasAdhyataivetyetadAha-davahie'tyAdi pAtanayaiva vyAkhyAtamiti, dravyArthi8 kamatameva darzayati-'nANanayetyAdi, (728-15), gAthA sugamA, navaraM jJAnanayadarzananayau dravyArthikabhedau, dravyArthiko hi sAmAnyavAditvAdavabodhasAmAnyamAzritya sarva jJAnamevedaM darzanaM vetyabhyupagacchatIti, ayugapadupayogApekSayA pUrvamasarvajJatA | preritA tAM punaH prakArAntareNa parihartumAha-'pAsaNayaM vagAhA (728-16), etaduktaM bhavati-kevalajJAnasya kevala-2 Jain Education N ona For Privale & Personal use only Gulaw.jainelibrary.org
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 108 // darzanasya ca prajJApanAyAM pazyattA pratipAditA, tAM cAzritya jJAnopayogakAle darzanamasti darzanopayoge'pi jJAnamapi, pazya- pratikramaNe ttAsAmAnyasyobhayatrApi bhAvAditi nAsarvajJatetyuttarapakSagatasArddhagAthApaJcakArthaH / sadevamanujAsuralokAzAtanApratividhAne AzAtanAH 'sattasu parimie'tyAdi (730-8) gAthAdvayavyAkhyA-yattAvaduktaM-'saptadvIpasamudramAtro lokaH, tadasaGgataM, etAvanmAtre loke sattvAnAM parimitatvAt teSAmapi cAnavarataM siddhigamanAtkAlasya cAnantatvAnnigodajIvAnAM ca parairvArtayA'pyazruta tvAtsarvazUnyatApattiH, sopaskAratvAtprajApatinA kRto loka iti abhyupagame so'pi prajApatiH kena kRta iti vAcyaM, apa-13 haraprajApatineti cet so'pi kenetyanavasthA, 'prakRtipuruSasaMyogAlloko bhavatIti yaduktaM tatrAha-prakRtyAH pravRttireva kathaM ghaTate ?, yad-yasmAtkAraNAt acetanA satI puruSArthaprasAdhanAya kila pravartate'sAvityabhyupagamyate, nacAcetanasya svatantrasyopalazakalasyeva pravRttiyujyate, acetanAmapyetAM puruSaH pravarttayiSyatIti cedatrAha-'tIse cia apavattI parotti (730-9), tasyAzca-prakRteH 'apavatti'tti apravartakaH paraH puruSa ityarthaH, etaduktaM bhavati-na hyacetanAyAstasyAH puruSaH pravartakatvena | bhavadbhirabhyupagamyate tasya sakartRtvaprasaGgAt , tasmAtprakRteH kathaJcidapi lokanirvarttane pravRttyayogAtprakRtipuruSasaMyogAdapi na tatsiddhiriti sarvameva viruddhaM paraiH pralapitamiti gAthAdvayArthaH / 'ubhayorapi dRSTo'nta'iti (730-18) nizcaya ityarthaH / 'tAmAlambya prazastamanasaH karmakSayadarzanAditi (731-3 ) yo hi kila zrutadevatAdhiSThitaM mantraM prazastamanasA // 108 // dhyAyati tasya kAvyAdizaktayo viziSTazrutalAbhazca dRzyate, tatazca karmakSayaH supratIta eveti // etAni ca caturdaza sUtrANi zrutakriyAkAlagocaratvAnna paunaruktyabhAJjIti (731-9), ayamatra bhAvArthaH-iha yadyapi kevalipannattassa Jain Education a For Privale & Personal use only N w .jainelibrary.org
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 19 dhammassa AsAyaNAeM' ityatra sUtre zrutadharmAzAtanAdvAreNa zrutAzAtanA pratipAditA tathA 'suassa AsAyaNAe' ityatrApi sUtre'sau proktA tathA prastutairapi caturddazabhiH sUtrairasAveva zrutAzAtanA pratipAdyate tathApi na paunaruktyamAzaGkanIyaM, yataH pUrvasUtradvayoktAzAtanA sAmAnyazrutaviSayA draSTavyA 'jaM vAiddha' mityAdiprastutacaturddazasUtroktA tu zrutakriyAkAlagocarA zrutAdhyayanapravRttasyetyarthaH, pUrvasUtradvayasya tu parasparaM paunaruktyaM 'suyassa AsAyaNAe' ityatra vRttikRtaiva parihRtamiti sarva susthamiti, nanu tathApyetAni caturddaza padAni tadA pUryante yadA suSThu dattaM duSThu pratIcchitamiti padadvayaM pRthagAzAtanAsvarU| patayA gaNyate, na caitadyujyate, suSThu dattasya tadrUpatA'yogAt, na hi zobhanavidhinA datte kAcidAzAtanA saMbhavati, satyaM, syAdetad yadi zobhanatvavAcako'tra suSThuzabdaH syAt tacca nAsti, atirekavAcitvenehAsya vivakSitatvAd, etadatra hRdayaM - suSThu - ati| rekeNa vivakSitAlpazrutayogyasya pAtrasyA''dhikyena yat zrutaM dattaM tasya mithyAduSkRtamiti vivakSitatvAnna kiJcidasaGga| tamiti // AzAtanAH samAptAH // sAmpratamasvAdhyAyika niryuktirArabhyate tatra yaduktaM- 'sadhesiM jAva pADivao'tti tatra | paraH prAha- nanvASADhIprabhRtyutsavAH paurNamAsIparyantA eva prAyo dRzyante tatkathaM pratipadaM yAvadvarNyante ityAzaGkyAha- 'chalaNAvasesa eNaM gAhA ( 737 -2 ), ihApADhIprabhRtyutsaveSu sarvatra paryaTat krIDApriyavyantarAdibhyastAvacchalanA saMbhavati tadava - zeSazcAtIva pratyAsatteH pratipadyapi saMbhAvyate ata chalanAvazeSeNa hetunA pratipatsvapi utsavA anusarpanti, kiM ca - mahaH - utsavastayAkulatvena paurNamAsyAM ye gRhasthairbhojanAdinA na sanmAnitA bhavanti teSAM paurNamAsyAM asAritAnAM - asanmAnitAnAM sanmAnaH pratipatsvapi sambhavati tena tatrApyutsavA anusarpantIti, prakSepagAthA ceyaM lakSyate sopayogA ceti vyAkhyA ational
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ asvAdhyAyaH Avaka teti gAthArthaH / piTTAyagalohabhaMDaNe vatti (738-10), piSTaM mudgamASamakuSThAdInAM loTTastu yovAriprabhRtidhAnyAnAM, hAri0 tatazca yatheha dhUlihaTTikAyAM reNunA krIDanti tathA viSayAntareSu piSTaloTTAdibhiH svaviSayaprasiddhairlokAH krIDanti teSu ca TIppaNaM krIDatsu tAvatIM velAmanadhyayanaM bhavatIti, bhaMsulA:-krIDokSiptareNvAdinikarA iti / 'sIANe jaM daTuMgAhA (743 // 109 // 12), vyAkhyA-zmazAne yadagdhamasthi upalakSaNatvAd vyUDhaM ca yadudakapravAhena tannAsvAdhyAyika karotIti gamyate 'tattu modattUNaM ti tat zmazAnadagdhaM muktvA zeSANyanAthamRtakanihitAsthIni tathA ADambaro-mAtaGgayakSo harimikka iti ca tasya nAmAntaraM rudraH pratItastayoH mAtRNAM ca-cAmuNDAdInAmAyatanasyAdhastAdyAni nikhAtAnyasthIni tAni 'vAritti dvAdaza saMvatsarANyasvAdhyAyikaM kurvantItigAthArthaH / 'je vAmato te aNaMtarasaveNa gaMtu'mityAdi (746-3), ye vAmataH svAdhyAyAdivyagrAH sAdhavo bhavanti te vAmata eva prAJjalamAgatya pratikramaNabhUmimadhyAsayanti natu paridhamyAgacchanti evaM dakSiNabhAgavartino dakSiNata evAgacchanti na savyata itibhAvArthaH / 'vAghAe tao simityasyA gAthAyAH pUrvArddha vyAkhyAya 'iyare pucchaMti duve jogaM kAlassa ghecchAmotti (746-17) pazcArddhavyAcikhyAsayA prAha-nivAghAepacchaddhamiti (747-4), tatra ca iyare ityetatpadaM nivAghAe ityanena vyAkhyAtaM, yataH pUrvArddha savyAghAtakAlasvarUpamuktaM itarasmistu-niyAghAtakAle vicArye "pucchaMti duve jogaM kAlassa ghecchAmo" ityAdi vaacymitibhaavH| itykhaadhyaayikniyuktiHsmaaptaa||nnu trayastriMzadAzAtanAparyantAnyeva pratikramaNasthAnAni utAnyAnyapi santItyAzaGkayAha-'eyaM suttanivaddha'mityAdi (759-21), vyAkhyA-etattAvatpUrva digmAtrapradarzanAya sUtranibaddhaM pratikramaNasthAnakadambakamuktaM, na caitAva PARLIAMECLASSESSMALL // 109 // Jain Educabenmintelnational For Privale & Personal use only Tww.jainelibrary.org
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ devaitaditi mantavyaM aparasyApi catustriMzadAderanantaparyavasAnasya pratikramaNasthAnasyArthato'tra sUcitatvAt , tadapi cAsaMmo-4 hArthamoghataH-sAmAnyenAhaM pravakSyAmItigAthArthaH, yathApratijJAtamAha-'tettIsAegAhA (759-22), trayastriMzadAzAtanAsthAnebhya upari catustriMzadvacanA(buddhA)tizeSAH-catustriMzattIrthakarAtizayAH pratikramaNIyatvena vaktavyAH te ca pratItA eva, tathA paJcatriMzadvacanAtizayA vaktavyAH, teSAM ca svarUpaM na viviyate viziSTasampradAyAbhAvAt , tathA SaTuiMzaduttarAdhya. yanAni vAcyAnItigAthArthaH / idAnIM zatasthAnakaM yAvadgAthArddhanAtidezamAha-evaM yathA samavAye tathaiva saptatriMzadAdisthAnAni tAvadvaktavyAni yAvacchatasthAnake "saibhisayAnakkhatte sayatAre pannatte" iti / sAmpratamuttarArddhana zatasthAnakAduparyapi pratikramaNasthAnAni pazyannatibahutvena tadbhaNane sAmarthyamapazyannatidezamAha-iti saGkhyeyairasaGkhyeyairanantaizca paramANuskandhajI-15 varAzyAdibhiH sthAnaiH kRtvA yaH saMyamasyAsaMyamasya vA sambandhitvena pratiSiddhAdyAcaraNarUpo'ticArastasya bhavati pratikramaNamityuttaragAthAyAM saMTaGkaH / tettIsehiM tu tANi puNo'tti (760-2) tAni punaH saMkhyeyAsaMkhyeyAnantAni pratikramaNasthAnAni trayastriMzadAzAtanArUpeSvantargatAni sarvANyapi niyamAdbhavantIti uttaragAthAyAM sambandhaH, pakSAntaramAhasabo vaDyAragaNo'ityAdi (760-3), idamuktaM bhavati-kizcAsmAkaM matena trayastriMzadAzAtanApadeSvapAntarAlikAnta rbhAvena tAnyapi hi AzAtanApadAnyaparo'pi ca dvikasaMyogAdiko ya eSa "paDikamAmi dohi baMdhaNehiM"ityAdipadopAttaH 4 saMkhyeyAsaMkhyeyAnantapadaizcAnantaranirdiSTaH sa sarvo'pyekavidhasyAsaMyamasya 'paDikkamAmi egavihe asaMyameM' ityAdipadopAttasya bhavati paryavasamUho-bhedasamUhastatprapaJcaH sarvo'pyeSa bhavatItyarthaH, ityanantaragAthAyAM mIlanIyaM, uttaragranthasya sambandhamAha RECORNSRC-C4%--* Join Educati onal U w.dainelibrary.org
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 110 // Jain Educatio evamaticArazuddhiM kRtvA karoti namaskAramRSabhAdInAmitigAthAcatuSTayArthaH / ' vakSyamANadravyavandana parihArAye 'ti | ( 762 - 14) jAvaMta kevi sAhU rayaharaNagocchetyatra vakSyamANA ye sAdhavasteSAM bhAvazUnyaM dravyavandanamidaM mA bhUditi vizeSyate - mAyAmRSAvarjita itibhAvArthaH // pratikramaNAdhyayanaM samAptamiti // sAmprataM kAyotsarganiyuktirArabhyate - sA ca prAya, sarvaiva sugamA, navaraM nikAyakAyavyAkhyAyAM 'evaM jIvanikAyaH sAmAnyena nikAyakAyo bhaNyate' ityAdi (768-14) etaduktaM bhavati - ekAdyasaMkhyeyAntaH pRthvIskandhaH kAyatvena vivakSitastadadhikoddha ritasajAtIyapRthvIkAyikaprakSepe so'pi nikAya ityucyate, evamekAdyasaMkhyeyAntApkAyaskandhaH kAyaH tadadhikoddharitAkAyikajIvaprakSepe sa eva nikAyaH, evaM tejovAyuvanaspatiSvapi vAcyaM, evaM ca yadyapi sarveSvapi pRthivyAdibhedeSu pratyekaM nikAyatA labhyate tathApi sAmAnyeneha sarvo'pi jIvasaGghAto nikAyatvena vivakSyate, anyathA anantaravakSyamANavyAkhyAntarabhedAbhAvaprasaGgAt, tatazca nikAya eva kAyo nikAyakAya iti karmadhArayo'tra vidheyo, dvitIyavyAkhyAne tu SaDvidho'pi pRthvyAdibhedo nikAyatayA pratyekaM vivakSyate, tatazca nikAyAnAM kAyo nikAyakAya iti paSThItatpuruSa iti vyAkhyAdvayasya bheda iti / 'anena ca dharmAdharmAkAzAnAmaikaikadravyatvAdastikAyatvAnupapattiraddhA samayasya caikatvAdastikAyatvApattiriti etatparihRtamavagantavya'| mityAdi ( 768 - 16 ), ayamatra bhAvArtha:- atra yadi kazcidryAt nanu kAyazabdasya nicayavAcitvAddhamrmmAdharmmAkAzAnAM tvekaikadravyarUpatvAdastikAyatvAnupapattiriti paJcAstikAyA ityayuktaM, athaikarUpasyApyastikAyatvamabhyupagamyate tarhyaddhAsamayasyApyekarUpasya tatsyAd, evaM ca sati SaDastikAyAH prApnuvanti, etad gAthAyAM bahupradezagrahaNenaivakArArthena tuzabdena ca parihRtaM, ational kAyotsarge nikAyani. // 110 // Www.jainelibrary.org
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ etaduktaM bhavati-dharmAdharmAkAzAnAM bahupradezatvasyAgame'nekadhA pratipAditatvena nicayarUpatAyA avirodhAtkAyazabdapravR. ttiraduSTaica, addhAsamayasya tu vartamAnasamayamAtrarUpatvAnnicayatvAyogAd Agame ca kvacidapi anuktatvAnna kAyazabdapravRttiriti pazcaivAstikAyA na hInA nApyadhikA iti, gandhahastinA tu kayAcidvivakSayA kAlasyApyastikAyatA uktA, sA viha na vivakSiteti // iha pAkSikakSAmaNakasUtrANi vRttikRtA na sAmastyena vyAkhyAtAnyataH saMkSepataH kizcivyAkhyAyante-tatra ca vAcanAvaicitryadarzanAt pratyakSaraM sUtramabhilikhyate-'icchAmi khamAsamaNo ! abhuTTiomi abhitarapakkhioM khAmeDa, pannarasaNhaM divasANaM pannarasaNhaM rAINaM kiMci apattiyaM parapattiyaM bhatte pANe viNae veyAvacce AlAve saMlAve uccAsaNe samAsaNe aMtarabhAsAe uvaribhAsAe jaMkiMci majjha viNayaparihINaM suhama vA bAyaraM vA tumbhe jANaha ahaM na yANAmi tassa micchAmi dukaDaMti (792), vyAkhyA-'icchAmi'tti abhilaSAmi kSamayitumitiyogaH 'khabhAsamaNo'tti he kSamAzramaNa !, okArAntatvaM ca prAkRtatvAt , na kevalamicchAmi kintu 'abhu. Tiomitti-abhyutthito'smi prArabdho'smyahaM, anenAbhilaSitamAtravyapohena kSamaNakriyAyAH prArambhamAha, 'abhitara-5 pakkhiati pakSAbhyantarasambhavamaticAramiti gamyate, kSamayituM-marSayitumitiprastAvanA, kSamaNamevAha-"pannarasaNhaM" paJcadazAnAM "divasANaM"ti dinAnAM 'pannarasaNha' paJcadazAnAM 'rAIgaMti rAtrINAM abhyantara iti zeSaH, "jakiMci"tti | yatkiJcitsAmAnyato niravazeSa vA "apatti"ti prAkRtatvAdaprItika-aprItikamAtraM "parapattiaM" prakRSTaM aprItikaM parapratyayaM vA-parahetukaM upalakSaNatvAdasya AtmapratyayaM ceti draSTavyaM, bhavadviSaye mama jAtaM bhavatAM vA mayA janitamiti Jain Educat i onal For Privale & Personal use only Miww.jainelibrary.org
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSAmaNAni Ava0 hAri0 TIppaNaM ||11shaa vAkyazeSaH, "tassa micchAmi dukkaDa"miti sambandhaH, tathA bhakte-bhojanaviSaye pAne-pAnaviSaye vinaye-abhyutthAnAdirUpe vaiyAvRttye-auSadhapathyadAnAdinopaSTambhakaraNarUpe AlApe-sakRjalpe saMlApe-mithaH kathAyAM uccAsane samAsane ceti vyakta antarabhASAyAM-ArAdhyasya bhASamANasya antarAlabhASaNarUpAyAM uparibhASAyAM-ArAdhyabhASaNAnantarameva tadadhikabhASaNarUpAyAM, iha samuccayArthaH cazabdo lupto draSTavyaH, yatkiJcitsamastaM sAmAnyato vA "majjha"tti mama vinayaparihINaM-zikSA|viyutatvamanaucityamityarthaH saJjAtamitizeSaH, vinayaparihINasyaiva sAmastyaM sAmAnyarUpatAM vA darzayannAha-sUkSmaM vA bAdaraM vA, vAzabdau dvayorapi mithyAduSkRtaviSayatAtulyatodbhAvanAthoM 'tumme jANahatti yUyaM jAnItha yatkiJciditivarttate "ahaM na yANAmi"tti ahaM punarna jAnAmi mUDhatvAd yat kiJciditi varttata eva 'tassatti SaSThIsaptamyorabhedAdasminaprItikaviSaye vinayaparihINaviSaye ca 'micchAmi dukkaDaM'ti-mithyA me duSkRtamiti svaduzcaritrAnutApasUcakaM svadoSapratipattisUcakaM vA pratikramaNamiti paribhASitaM vAkyaM prayacchAmItizeSaH, athavA 'tassa'tti vibhaktipariNAmAttadaprItika vinayaparihINaM ca mithyA-mokSasAdhanaviparyayabhUtaM varttate me-mama tathA duSkRtaM-pApamiti svadoSapratipattirUpamaparAdhakSamaNamiti / atrA''cAryo brUte-'ahamavi khAmemi tumbhetti (792-9), pratItArthamevedamiti / iha yathA rAjAnaM puSpamANavA-maGgalapAThakA atikrAnte mAGgalyakArye bahu manyante yaduta akhaNDitabalasya te suSTu kAlo gto'nyo'pyevmevopsthitH| evaM pAkSikaM vinayopacAraM dvitIyakSAmaNakasUtreNa sAdhavaH AcAryasya kurvanti, taccedaM-'icchAmi khamAsamaNo! piaM ca me jaMbhe haTThANaM tuTThANaM appAyaMkANaM abhaggajogANaM susIlANaM subbayANaM sAyariyauvajjhAyANaM // 11 // Jain Education Elainelibrary.org
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educat nANeNaM daMsaNeNaM caritteNaM tavasA appANaM bhAvemANANaM bahusubheNa bhe divaso posaho pakkho vahato anno ya bhe kallANeNaM pajjuvaTTio sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi" vyAkhyA - tatra icchAmi -abhilaSAmi vakSyamANaM vastu he kSamAzramaNa !, kuto'pi kAraNAdapriyamapi kiJcidiSyata ityata Aha-priyaM - abhimataM cazabdaH samuccaye me-mama, kiM tadicchAmi priyaM cetyAha-yad bhe-bhavatAM hRSTAnAM - rogarahitAnAM tuSTAnAM toSavatAM athavedaM harSAtirekapratipAdanArthamekArthikapadadvayopAdAnaM alpAtaGkAnAM - alpazabdasyAbhAvavacanatvAtsadyoghAtirogavarjitAnAM sAmAnyena vA nIrogANAM stokarogANAM vA sarvathA nirujatvasyAsaMbhavAt "abhaggajogANaM" ti abhagnasaMyamayogAnAM 'susIlANaM suiyANaM ti vyaktaM, sAcAryopAdhyAyAnAM - anuyogAdyAcAryopAdhyAyopetAnAM jJAnAdibhirAtmAnaM bhAvayatAM bahuzubhena - atyarthazreyasA ISadUnazubhena vA sarvasya zubhasyAsaMbhavAt 'bhe' iti bho bhagavantaH athavA bhe iti bhavatAM bhAvayatAmityekenaiva vizeSaNena sambandhanIyaM, divaso-dinaM, kiMviziSTaH ? - pauSadho-dharmmapoSakaH tathA pakSaH - arddhamAsarUpo vyatikrAntaH - atilaGghitaH anyazca pakSa iti varttate bhe- bhavatAM kalyANena-zubhena yukta iti gamyate paryupasthitaH - prakrAnta ityevaM maGgalavacanamabhidhAya gurUn praNamannAha - zirasA manaseti vyaktaM, cazabdazceha samuccayArtho draSTavyaH 'matthaeNa vaMdAmi'tti namaskAravacanamavyutpannaM samayaprasiddhaM ataH zirasetyabhidhAyApi yanmastakenetyuktaM tadaduSTameva, yathaiSAM balIvardAnAM eSa gosvAmIti gosvAmizabdasya svAmiparyAyatayA loke rUDhiriti // atrAcArya Aha- 'tubhehiM samaM' (793 - 4 ) ti, yuSmAbhiH sArddhaM sarvametatsampannamityarthaH / atha caityavandApanaM sAdhuvandApanaM ca nivedayitukAmA bhaNanti - 'icchAmi khamAsamaNo ! putriM ceiAI vaMdittA NamaMsittA national
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava. hArika TIppaNaM // 112 // CALCANCICROSORROSAGARLOCTsex tubhaNhaM pAyamUle viharamANeNaM je keI bahudevasiyA sAhuNo diTThA sAmANA vA vasamANA vA gAmANugAmAsAna dainjamANA vA rAyaNiyA saMpucchaMti omarAyaNiyA vaMdaMti ajjayA vaMdaMti ajjiyAo vaMdaMti sAvayA vaMdaMti sAviyAo vaMdaMti ahaMpi nissallo nikkasAo sirasA maNasA matthaeNa vNdaami||'ahmvi vaMdAvemi ceiyAIti vyAkhyA-icchAmi-abhilaSAmi caityavandApanaM sAdhuvandApanaM ca bhavatAM nivedayitumiti vAkyazeSaH 'khamA-15 samaNo'tti pUrvavat 'pudhi'nti vihArakAlAtpUrva caityAni-jinapratimAH vanditvA stutibhirnamaskRtya praNAmataH, kara vanditvA ? ityAha-'tunbhaNhaM pAyamUle' yuSmadIyacaraNAntike, etaduktaM bhavati-bahirvihAraM cikIrSatA yuSmadantika eva meM tAvadviziSTapraNidhAnataH saGghasatkacaityavandanamakAri, tadanantaraM kimityAha-viharamANeNaM ti vicaratA mayA 'je keI'tti ye kecana sAmAnyataH 'bahudevasiyA' bahudivasaparyAyAH sAdhavo dRSTAH,kiMviziSTA ityAha-'sAmANA vatti javAbalaparikSayAvRddhavAsitayaikakSetravAsinaH 'vasamANA vatti vihAravantaH Rtubaddhe kAle mAsakalpena varSAkAle tu caturmAsakalpe-18 neti, ata evAha-'gAmANugAma'mityAdi grAmaH pratIto'nugrAmastu tadanantara iti grAmAnugrAmaM tadravanto-gacchantaH atra teSu madhya iti vAkyazeSo draSTavyaH, 'rAyaNiya'tti rAnikAH-bhAvaratnavyavahAriNa AcAryA ityarthaH, 'saMpucchaMti' saMpraznahai yanti mayA vanditAH santo bhavatAM zarIrAdikuzalavArtAmiti gamyate, avamarAtnikAH-bhavataH pratItya laghutaraparyAyA evI vandante-praNamanti kuzalAdi ca praznayanti, 'anjayA vaMdati'tti sAmAnyasAdhavaH praNamanti evamAryikAdayo'pi 3 aha-10 4 mapi ca tAn yathAdRSTasAdhUniHzalyAdivizeSaNo 'vandAmitti vanditavAnityartho, vartamAnatAnirdezastu tatkAlApekSaye-15 JanEducational A w .jainelibrary.org
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educati tyadoSaH, zeSaM prAgvat / tathA "ahamavi vaMdAvemi ceiyAI " ti ahamapi tAn yathAdRSTasAdhUn vaMdApayAmi, caityAni vandA - pitavAnityarthaH, varttamAnatAnirdezaH prAgvad, amutra nagarAdau yuSmatkRte mayA caityAni vanditAni tAni yUyaM vandadhvamityevaM te mayA caityAni vandApitA iti bhAvArtha:, evaM ziSyeNokte AcAryaH pratyuttarayati - yathA mastakena vande tAn ye mama vArttAsaMpRcchanAdi kurvantItibhAvaH // atha vastrAdinivedanadvAreNAtmAnaM gurUNAM nivedayati caturthakSAmaNakasUtreNa, taccedaM - 'icchAmi khamAsamaNo ! uvaDio'haM tumbhaNhaM saMtiyaM ahAkappaM vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA akkharaM vA payaM vA gAhaM vA silogaM vA silogaddhaM vA ahaM vA heuM vA pasiNaM vA vAgaraNaM vA tumbhehiM ciyatteNa dinaM mae aviNaeNa paDicchiyaM tassa micchAmi dukkaDaM ti ( 793 ), vyAkhyA - icchAmi kSamAzramaNa ! vastrAdinivedanadvAreNAtmAnaM nivedayitumitivAkyazeSaH, na kevalaM icchAmyeva kintu abhyutthito'smyAtmani| vedanAyeti zeSaH, yatkimadhyasmatparibhogyamasti tatsarvaM 'tumbhaNhaM saMtiyaM'ti yuSmAkaM satkaM yuSmadIyamityarthaH kiMbhUtaM tad ? ityAha- 'ahAkappaM ti kalpAnatikrAntaM sthavirakalpocitaM kalpanIyaM cetyarthaH, kiM punastadityAha - 'vastraM vetyAdi pratItameva, navaraM patagrahaH pAtraM pAdaproJchanakaM - rajoharaNaM 'ahaM vatti artha:-sUtrAbhidheyaH prAkRtatvAnnapuMsakanirdezaH, praznaH - paNDitAbhimAnI paro mAnanigrahAya gururvA saMzaye sati yatpraznyate tatraiva ca yaduttaraM tadvyAkaraNaM, vAzabdAH samuccayArthAH evaM tAvadyatkimapyasmatparibhogyaM tatsarvaM yuSmadIyamityevaM vastrAdinivedanadvAreNAtmAnaM gurUNAM nivedya sAmprataM yuSmAbhirevedaM vastrAdi mama dattamityA vedayaMstadrahaNasaMbhavinamavinayaM kSamayannidamAha - 'tumbhehI'tyAdi, yuSmAbhiryat prItyA ational
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 113 // dattaM mayA tvavinayena pratIpsitaM tatra mithyAduSkRtamiti prAgvad, evaM cokta sUrirAha-'AyariasaMtiyaMti(793-11), kSAmaNAni pUrvAcAryasatkametadvastrAdikaM kiM mamAtretyahaGkAravarjanArtha gurubhaktikhyApanArtha cetthamAheti / sAmprataM pakSAbhyantare yadvinayitAH zikSA grAhitAstamanugrahaM bahumanyamAnAH paJcamakSAmaNakasUtramAhuH, taccedaM-'icchAmi khamAsamaNo ! apuvAI kayAiM ca me kiikammAiM AyAramaMtare viNayamaMtare sehio sehAvio saMgahio ucaggahio sArio vArio coio paDicoio ciyattA me paDicoaNA uvaDhio'haM tumbhaNhaM tavateyasirie imAocAuraMtasaMsArakaMtArAo sAhaTTa nittharissAmittikaTTha sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi'tti vyAkhyA-he kSamAzramaNa ! | icchAmi-abhilapAmyahamapUrvANi-anAgatakAlInAni kRtikarmANi vinayopacArarUpANItiyogaH, kartumiti vAkyazeSaH, tathA kRtAni ca mayA pUrvakAle 'me'tti mayA kRtikarmANi vaiyAvRttyavizeSarUpANi bhavatAmiti gamyate, teSu ca vaiyAvRttyavizeSeSu kriyamANeSu yatkiJcid AcArAntare-jJAnAdyAcAravizeSe viSayabhUte AcAravyavadhAne vA sati, jJAnAdikriyAyA akaraNe satIti bhAvaH, tathA vinayAntare-AsanadAnAdivinayavizeSe viSayabhUte vinayavicchede * vA tadakaraNa ityarthaH, 'sehio'tti yadahaM zikSitaH svayameva bhavadbhiH zikSA grAhita ityarthaH, sedhito vA-niSpA|ditaH AcAravizeSa vinayavizeSeSu kuzalIkRta ityarthaH, tathA 'sehAvio'tti zikSApitaH sedhApito vA upaa-15||113|| dhyAyAdiprayojanataH, tathA 'saMgahiotti saGgahItaH ziSyatvenAzritaH, tathopagRhIto-jJAnAdibhirvastrAdibhizcopaSTambhitaH, tathA sArito-hite pravartitaH kRtyaM vA smAritaH, tathA vAritaH-ahitAnnivartitaH, tathA 'coio'tti saMyamayogeSu mati vAkyazeSaH / satIti bhAvAcArAntare-jJAnAdyAcA tyavizeSarUpANi bha bAmaH zikSA prAviSayabhUte vinA sAta, - Jain Education N S For Privale & Personal use only Hal.jainelibrary.org
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ skhalitaH sannayuktametadbhavAdRzAM vidhAtumityAdivacanena preritaH 'paDicoio' tti tathaiva punaH punaH preritaH, evaM cAsau 'cittA me paDicoyaNa'tti prItiviSayA saumanasyakarI mameyaM pratipreraNA bhavadbhiH kriyamANetyarthaH, upalakSaNaM caitat zikSAderiti etaduktaM bhavati - teSu 2 vaiyAvRttyAdikRtikarmmasu kriyamANeSu yat kvacidAcArAntarAdau bhavadbhiH zikSAdikaM dattaM tatsarvaM mama paramaprItikAraNameva na punarvaimanasyajanakamiti, tatazca 'anbhuTTio'haM 'ti upasthito'smyahaM pratipreraNAdiviSayArthasampAdane kRtodyama ityarthaH, kiMca yuSmAkaM tapastejaH zriyA - bhavadIyayA tapaHprabhAvasampadA hetubhUtayA asmAccaturantasaMsArakAntArAt catvAro nArakatiryagnarAmaragatilakSaNA antA yasya saMsArasya sa tathA sa eva kAntAraM tasmAt 'sAha'tti saMhRtya - kapAyendriyayogAdibhirvistIrNamAtmAnaM saMkSipyetyarthaH "nittharissAmi'tti laGghayiSyAmi 'iti'tti itikRtvA - itihetoritiyAvat, 'sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmitti bhavata iti vAkyazeSaH, zeSaM prAgvad, atra gurunirvacanaM- 'nitthAragapAragA hoha tti ( 794 - 1 ) nistArakA bhavata saMsArasamudrAt prANinAM pratijJAyA vetigamyate, pAragAstu-saMsArasamudratIragAmino bhavatetyAzIrvacanamiti, atra ca yadAdau 'apuvAI ti sUtrapadaM likhitaM tadvahupvAdazeSu na dRzyate kevalaM pUrvAcAryaiH kutazcidvyAkhyAtaM yuktisaMgataM ceti mayApi vyAkhyAtaM yadivA 'kayAI ce 'tyatra pakSAntarasUcakacazabdAdapi labhyata evedamityadoSaH, zeSaM sugamaM yAvatkAyotsarganiyuktiH samAptA // sAmprataM pratyAkhyAna niryuktirArabhyate - iha ca 'duvihaM tiviheNaM paDhamao' ityAdinA ( 805 ) zrAvakArhapaJcANutratAdivratasaMhatibhaGgakadeva kulikAH sUcitAH, tAzcevaM- duvihaM tiviheNetyAdinA ekaikaM vrataM prati abhihatapaGgairniSpadyate tathA ebhireva SaGgaGgarmanovAkkAyakaraNakAraNa Jain Educationcional %%%%%%% Cw.jainelibrary.org
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM zrAvakatra. tabhaMgAH // 114 // nItyA paTtathaikavizAzca vineyAnamahAya lazabhagA to kAdvAreNa cAritarakaikavataM prati ye ekaviMzatirbhaGgA bhavanti taizca tathA tivihaM tiviheNaM vA paDikkamatItyAdinA bhagavatyAmekai kavataM prati ye nava bhaGgA uktAstaizca tathaibhireva navabhibheGgemenovAkAyakaraNakAraNAnumatidvAreNa cAritarekaikavrataM prati ekonapaJcAzadbhaGgA bhavanti taizca tA niSpadyante, tathA ca vRddhAH-egavaechabbhaMgA tahegavIsA naveva igavaNNA gADiya-IC gguNiA teNa juyA vayasamaM bhaMgA // 1 // asyAzca vineyAnugrahAya lezato vyAkhyA pratanyate-ihaikasminnate sthalamANAta pAtaviramaNAdike'nantaroktanItyA SaT tathaikaviMzatistathA navaikonapaJcAzagaGgA bhavanti, atra ca vyAdivatabhaGgasaGkhyAparijJAnAyottarArddhana karaNamAha-egAhiyatagguNiya'tti ta eva SaTakAdirAzayo'vadhI vyavasthApyante tenaiva paTTenakaviMzatyA navakenaikonapaJcAzadrAzinA caikAdhikena-prakSiptakarUpeNa saptAdirAzinetyartho guNitAH-tADitAstena ca-paTTAdinA yuktA bhaGgA bhavanti-sarvabhaGgakasaGkhyArAzirbhavatItyarthaH, kiyatIH punarvArAH SaTkAdirAzayo guNyanta ityAha-vayasamati yAvanti da vratAni vivakSyante tAvatIrvArA guNyante, sthUlaM ca nyAyamAzrityaivamucyate yAvatA ekavatabhaGgarAzeravadhau vyavasthApitatvAdvivakSitavratebhya ekena hInA vArA guNyante ityakSarArthaH, bhAvArthastu paJcANuvratAnyAzritya tAvaddayate-ekavate tAvat ssddnggaaH| te ca rUpAdhikena SaTrena saptabhirityartho guNitA jAtA dvicatvAriMzat tatra SaT kSipyante jAtA aSTacatvAriMzata 48/ epApi saptabhirguNyante SaT kSipyante jAtaM 342| atrApi saptabhirguNite paTsu prakSipteSu jAtaM 2400 punaH saptabhirguNite SaTprakSepe jAtaM 16806 evaM SaDnaGgapakSabhAvanA, ekaviMzatibhaGgapakSe'pyevameva, kevalamekaviMzatiravadhau vyavasthApya vAraM 2 dvAviMzatyA guNyante ekaviMzatistu prakSipyate yAvaccaturthavArAyAmAgataM 5153631, navabhaGgapakSe'pyevaM, navaramavadhau nava te ca vAraM 2 SROCHOROSCARSOCCALLS5DGAORS Jain Educati o nal a w .jainelibrary.org
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542564545+C+C45 dazabhirguNyante nava ca prakSipyante yAvaccaturthavArAyAmAgataM 99999, ekonapaJcAzadbhaGgapakSe tvavadhAvekonapaJcAzad vAraM 2] pazcAzatA guNyante ekonapaJcAzakSipyate yAvaccaturthavelAyAmAgataM 312499999, evaM tAvat SaDbhaGgakAdiSu caturdhvapi padeSu paJcANuvratAnyAzrityaiSA sarvabhaGgakasaGkhyA, yadi punarvAdazAnAmapi vratAnAM kazcid bhaGgakasaMkhyAM jijJAset tadA yathaiva SaDbhagarAzizcatasro vArAH pUrva guNitastathaiva saptakaguNitaSaTprakSepadvAreNAparA api saptavArA guNanIyA yAvadekAdazyAM velAyAmAgataM 13841287200 evamekaikavrataM prati SaDbhaGgapakSe sarvA dvAdazavratabhaGgasakyaiSA, ekaviMzatibhaGgapakSe'pi dvAviMzatiguNanaikaviMzatiprakSepakrameNa pUrvavadaparA api saptavArA gaNanA vidheyA yAvadekAdazavelAyAM sarvadvAdazavatabhaGgasaMkhyAyAmAgataM ( 12855002631049215 ) (pratyantare-128550003631049215) navabhaGgapakSe'pi dazaguNananavaprakSepakrameNa pUrvavadanyA api saptavArA guNanIyaM yAvadekAdazyAM vArAyAM sarvavratabhaGgakasaMkhyAyAmAgataM 999999999999, ekonapazcAzadbhaGgapakSe pazcAzagaNanekonapaJcAzatprakSepakrameNAparasaptavArAguNite sarvavratabhaGgasaMkhyAyAmAgataM 244140624999999999999 iti gaathaarthH| nanvanayA gAthayA vivakSitavratabhaGgakasabasaMkhyaivAgacchati, bhedatastvekaikadvikasaMyogAdibhaGgakaracanAkrameNa yA devakulikAracanA sA kathamAnIyata iti, satyaM, atrApyuktaM vRddhaiH, tadyathA-egAI vayatullA uvaruvariM pakkhive / caramavajjA / chacchakkagaguNiANaM guNakArA hoti nAyabA // 1 // vyAkhyA-ekAdayaH AdizabdAd dvitricatuHpaJcAdiparigrahaH te ekAdayo yAvanti vratAni vivakSyante tattulyA uparyupari vyavasthApyante, tatra kila paJcANuvratAni vivakSyante'ta A0 20 JainEducatior For Private Personal Use Only KIww.jainelibrary.org
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava 0 hAri0 TIppaNaM // 115 // tattulyekAdInAM sthApanA 5 ete ca vAraM vAraM caramaM varjayitvA uparyupari prakSeptavyAH, tadyathA - ekako dvike prakSipto jAtAstrayaH te'pyuparitanatriSu prakSiptA jAtAH paTU te'pi caturSu kSiptA jAtA daza caramastu paJcako varjyate na kimapi tatra kSipyata ityarthaH, tataH punarapyeka striSu kSipyate jAtAzcatvAraste'pi SaTsu kSiptA jAtA daza uparitanastu dazako varjyate, tataH punarapyeka- 1 zcaturSu kSipto jAtAH paJca uparitanastu dazako varjyate evamete guNAkArA jAtAH, keSAmitice| dityAha - "chacchakkagaguNiyANaM" ti SaNNAM ca SaDbhirguNitAnAM cetyarthaH, etaduktaM bhavati - paGkasya paJcako guNakArakastasmi~zca paTTe paDUbhireva guNite yo rAzistasya dazako guNakArakastasyApi rAzeH paGguNitasya paJcako guNakArastasyApi SaDguNitasyaikako guNakArakaH, ' etaizca guNakArakairguNyarAzau guNite sati yallabhyate tena saha devakulikA sthApanA nidarzyatesAca patrAdau likhitA ayaM ca bhAvArtha:- paJca kilaikakasaMyogAH te ca pratyekaM SaT bhaGgAn labhante ataH paT paJcabhirguNitA triMzat tathA daza dvikasaMyogAH te ca pratyekaM paTUtriMzataM 2 bhaGgAn labhante ato dazabhiH paTUtriMzad guNitA labdhaM SaSTyadhikAni trINi zatAni bhaGgAnAM tathA daza trikasaMyogAH paJca catuH saMyogAH ekastu paJcakasaMyogaH, zeSaM pUrvavadeveti, atra yantramasti, evaM navaikaviMzatyekonapaJcAzaGgapakSe'pyanayA dizA devakulikA racanAbhaGgAH samAnetavyAH 16806 // kevalaM 'chacchakagaguNiANa' mityasya sthAne 'navanavahiyaguNiyANa' mityAdyAlApakabhedo vidheyo, dvAdazApi ca vratAnyuktakrameNa bhAvanIyAnI-| tigAthArtha: / 'jassa visohIe hoi uvaladdhati ( 807 - 10 ), tatra vizodhirnAma jIvasya vizuddhikAritvAtpratyAkhyA | 6 | 5 30 | 36 10 360 | 216 | 10 | 2160 / | 1296 5 6480 | 1777617776 | 16806/ Jain Education Konal zrAvaka tabhaMgAH // 115 // www
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ namucyate tadviSaya ityarthaH, zeSaM sugamam / 'kholapuriso suNejjA so vA iyaro vA'ityAdi ( 821-18), kholorAjapuruSavizeSastena tasminnabhyAkhyAnavacasi zrute yadi tatsatyaM tadA abhyAkhyeyapuruSo rAjJaH sakAzAnmAryate daNDyate vA athAsatyaM tat tadA sa evAsadabhyAkhyAtA tathA kRtvA nigRhyate, kasmAtpunaH so'bhyAkhyeyo mAryate daNDyate vetyAha'evaMguNo esa'tti (vR0 evaM guNo vesitti 821-19), cauratvAdiguNopeto'sAvitikRtvA ityAvazyakacUrNipATho, 1 vRttipustakeSu tvanyathApi kvacidRzyate nacAsau samyagavabudhyata ityupekSitaH, doSAntaramAha-"bhaeNe'tyAdi, etaduktaM bhavati-tasminnabhyAkhyAnavacasi rAjapuruSAdinA zrute sati so'bhyAkhyeyo bhayAdAtmAnamabhyAkhyAtAraM vA virAdhayet mAra yediti / mRSopadezakathAnakaM kiJcitspaSTIkriyate-kazcit parivrAjakaH kaMciddaridrapuruSaM bhaNati-kimiti klizyasi ? tvAma1rthapatiM vidhApayAmi, kathamityupAyamAha-amukasya vaNijaH satkahadde'hamane gatvopavekSyAmi tvayA'pi pRSThatastatrAgantavyaM, dAvyAkulazcAsau vaNig bhaNanIyo-mamocchinnaM sahasramekaM drammANAM prayaccha, sa ca vyAkulatayA na tava pratyuttaraM dAsyati, | tatazca dvitIyadine punargatvA sAmAnyena yAcanIyaM mama dehi 2, sa ca vyAkulacittatayA pratyuttarayiSyati-pratIkSasva prayacchAmi, pratidinaM caitatkarttavyaM, tato bahujanenaitasmin zrute'nyasmindine bhaNanIyaM-prayaccha yat mayA tava sthapanikAyAM | drammANAM sahasramekamarpita, yadA na manyate tadA rAjakule neyo'haM ca sAkSitvenoddeSTavyo yena dApayAmi, tena tathaiva kRta-IKI miti bhAvArthaH // 'ohAragaM hiMsAiesu na dei'tti (vavahAragahiMsAdi Na deti vR0-823-1) hiMsAdiSu karttavyeSu tannivahArtha dravyaM na dadAtItyarthaH, 'hiMsAI na deha'tti kvacitpAThaH-tatra hiMsrANi-khaDgakuntAdIni praharaNAni AdizabdAtteSAM Jain Education For Privale & Personal use only KIw.jainelibrary.org
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ vratakathAH Ava0 hAri0 TIppaNaM // 116 // PARACHARYA svagRhe bhojanAdikaM ca na dadAtIti / AyogasthAnAni-taskarANAM kSAtrakhananAdipradezarUpANi lAbhasthAnAnItyarthaH, 'dantanakhotpalapatrikAdibhirityAdi (825-16), dantai khaizca yoSitzarIrAvayaveSu yAnyutpalapatrikAracanAdIni tairmadanamuttejayati, tathA avAjino vAjirUpatApAdanaM vAjIkaraNaM tacca karoti, vAjino hi kila zukradhAtuprAcurya bhavatIti auSadhaprayogAdinA so'pyAtmanastadrUpatAmApAdayatItyeke, anye vAhuH-auSadhAdiprayogAccireNa zukradhAtoH pAtanaM vAjIkaraNamiti / 'muheNa vA ariM ANei jahA kumArAmacceNe'tyAdi ( 831-1), kathAnikA saMkSipyAnavagamyamA-2 nArthatayA ceha likhitA, cUNau tu kizcitsavistarA sugamA ca dRzyate, tadyathA-kasyacidrAjJaH kvaciddezAntare tvaritagantrA puruSeNa prayojanamabhUditi ko'tra zIghra iti sacivaM papraccha, so'pi kaJcana puruSaM tathAvidhaM niveditavA~stasya cAnicchato'pi ArAjJA vRttiH kRtA, haThAcca tasminprayojane preSito'yaM cAmAtye pradveSamApanno'mAtyaM jaghAnetyamAtyenAsau svamukhena zatrutAM nIta iti, vRttyakSarANyapyuktanyAyena gamanIyAnIti / pauSadhAdhikAre 'ikasiM vA do ca'tti (836-4), ekabhakta dvibhaktaM vA karotItyarthaH 'danbhavatthaM vA suddhavatthaM vatti (836-16), darbhavastrAdi zuddhavastraM vaa''strtiityrthH| 'pajjosavaNAgahaNaM ettha vigiTTha kIrai savajahanno aTThamanti ( 841-15) idamuktaM bhavati-cAturmAsikapAkSikApekSayA || paryuSaNAyAmaSTamalakSaNaM gariSThaM tapaH kriyata itikRtvA "hohI pajjosavaNA"ityAdigAthAyAM paryuSaNAgrahaNamakAri, anyathA : hi yathA paryuSaNAyAmaSTamaM tathA cAturmAsike SaSThaM pAkSike caturtha vidhIyata eva, tathA tIrthaGkarasnAtre'nuyAne ca rathayAtrArUpe * yathAzaktyA tapaH kriyata eveti, idaM ca paryuSaNAyAmaSTamaM kriyate tadvikRSTatapasAM madhye sarbajaghanyamitijJeyaM, ata evoktaM // 116 // JainEducation For Private & Personal use only M E nwr.jainelibrary.org
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ "vigiTTha karei sabajahanno aTThama"ti, guravaH-AcAryAsteSAM payuSaNAyAM bhaktapAnAdi vaiyAvRttyaM vidheyamiti cetasi nidhAya paraH prerayati-te kinna kareMti'tti (841-16), idamuktaM bhavati-te'pi guravaH paryuSaNAyAmupavAsaM kiM na vidadhati ?, tadvidhAne ca sAdhoguruvaiyAvRttyAsaMbhava eveti parAbhiprAyaH, atrottaramAha-'asahU hujjatti upavAse kartavye-4 'sahiSNavaH-asamarthA guravo bhaveyuriti na tapaH kurvantItibhAvaH, yadi guravo'pi kurvantyeva tatropavAsaM tarhi guruvaiyAvRttyA-1 saMbhava iti cenna, yato na bhaktAdyAnayanameva guruvaiyAvRttyaM, kiMtvanyadapItidarzayati-'aNNA kAi ANattiM paye' tyAdi (841-17), tatra dine grAmAntarAdau guravaH preSayeyuH zikSakAdinimittaM vA bhaktapAnAdyAnayanaM kArayeyurvyAkhyAnAdi4 zrAntAnAM vA teSAM zarIre kizcidvaiyAvRttyaM karttavyaM syAdityanyadapi guruvayAvRttyaM saMbhavatItisthitaM, atra ca vidhimAha'tAhe so'ityAdi ( 841-19), ayamatra bhAvArthaH-sa ca kazcidvivakSitasAdhuranyo vA paryuSaNAyAmupavAse vaiyAvRttye ca kartavye yadi samartho bhavati tadA sa eva vaiyAvRttyaM kAryate na punaranAgataM ko'pi tapaHkarma kAryate, atha dvitaye kartavye nAsti ko'pi kSamastadA ya upavAsakaraNAkSamastatra dine svata eva pArayiSyati, sa karotu vaiyAvRttyaM atha so'pi nAsti na vA labhate bhaktapAnAdikaM vaiyAvRttyavidhiM na jAnAti tadA sa eva vivakSitasAdhuranAgatameva tapaHkarma kAryata iti, tapasvivaiyAvRttyavidhimAha-'tavassI nAma khavao'ityAdi (841-19), tasya bhaktAdibhirvaiyAvRttyaM tatra dine karttavyamidra tyupajIvya paraH prAha-so'pi kSapakastadA paryuSaNAyAM kiM na tapaH karotIti ?, atrAcArya Aha-'so tIrapattotti (841-20), etaduktaM bhavati-yattena tapaH prArabdhamAsIt tasya tapasastIraprApto'sau, samarthitaM tattapaH ityarthaH, itysau| Jain Education For Private Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ava0 hAri0 TIppaNaM // 117 // SRA- NAGARIKARACK paryuSaNAyAmapi pArayati, nanu paryuSaNAyAM yadaSTamalakSaNaM tapaH kriyate tadasau kSapakaratahi kadA kariSyatItyAha-'pajosa pratyAkhyAna vaNA osAriyatti (841-20) yattena mAsakSapaNAdikaM tapaH kRtaM tatraiva tat tapo'ntarbhAvyata eveti bhAvaH, yadivA hai tIraM na prAptaH kintu vivakSitatapasyaparisamApte'pyasahiSNuriti svayaM gurubhistatra dine pAraNakaM kArita ityetadevAha 'asaha sayaM pArAvitotti ( 841-20), tatra vidhimAha-'tAhe saya'mityAdi sugamaM / 'niyaMTitaM nAma niyamiya'mityAdi (843-7), tatraikena prakAreNa tAvanniyantritaM tapaH prAha-'jahA ettha kAya'ti etasminsamaye mAse divase vA vivakSite tapaH syAdvivakSitaM kiJcit niyamena tAvatkartavyamityeva kazcinniyamya tatastapaH karoti, prakArAntareNAha-vocchinnaM ahavA chinnaM jahA ittha avassakAyadyamityAdi, pUrvameva chinna-vizeSitaM abhigrahaM gRhNAti, kathamityAha-mAse amuge amugo cautthAi tavo amugadivase iti cUrNiNapAThaH, prathame niyamaH sAmAnyato dvitIye tu mAsadivasatapAMsi viziSya niyamayatIti vizeSa iti tAtparyArthaH / 'AyaMbilaM ca bhavati AyaMbilapAuggaM cetyAdi| (855-10), AcAmlaM nAmotkRSTaM zAlikUrAdidravyaM tena kilAcAmlaM kriyate ata upacArAttadapyAcAmlamuktaM, idaM cotkRSTatvAtprAyo na gRhyate evetyata Aha-"AyaMbilaM pAuggaM ce"ti, etacca tandulakaNikAdi draSTavyaM, asya ca nirapa-5 vAdaM grAhyatvAtprAyogyatvamuktamiti, etaccAcAmlaM pUrvamodanasatkukakulmASabhedAtridhoktaM, tatraudanamAzrityAcAmlaM prAyogya // 117 // Vica didarzayiSurAha-'tattha oyaNe AyaMbilaM.tyAdi ( 855-10), odanaviSaye AcAmlaM bhavati, kiM tadityAha3 sapta lokaprasiddhAH kalamazAlyAdikUravizeSAH, yadivA na saptaiva, kintu yAni kAnicilloke kUravidhAnAni-kUrabhedAste | +- Jain Education dmonal hwlainelibrary.org
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education sarve'pyAcAmlaM ucyate, odanamAzritya prAyogyaM, kiM tadityAha - tandulakaNikAH pratItAH kuNDakastu tandulakaNikAvizeSa | eva kazciditi lakSyate, piSTaM piSTapUpalikAzca pratItAH "pinhugaM" ti pihuMkaH bharolA nisveditaloTTapiNDikA - janapratItAH maNDakAstu-paryuSitotsveditA gRhyanta iti vyAcakSate guravo'nyeSAmutkRSTatvAt, tattvaM tu kevalino vidantIti / sAmprataM kulmASAnAzrityAcAmlaM prAyogyaM ca didarzayiSurAha - 'kummAsA puNa puva' mityAdi ( 855 - 12 ) sugamaM / saktUnA| zrityAha- 'sattugA javANa' mityAdi suvodhaM, navaraM godhUmayavabhUjjikA - dhANikA, zeSaM prAyaH sugamaM yAvat pratyAkhyAnaniryuktiH samApteti / tatsamAptau zrImadabhayadevasUricaraNAmbujacaJcarIkazrIhemacandrasUriviracitamAvazyaka vRttipradezavyAkhyAnakaM samAptamiti // iti gurujanamUlAdarthajAtaM svabuddhyA, yadavagatamihAtmasmRtyupAdAnahetoH / taduparacitametat yatra kiJcitsadoSaM, mayi kRtagurutoSaistatra zodhyaM munIndraiH // 1 // chadmasthasya hi mohaH kasya na bhavatIha karmmavazagasya ? | sadbuddhivirahitAnAM vizeSato madvidhAsumatAm // 2 // granthAgraM 4600 cha / zubhaM bhavatu // zrI // iti zreSThi-devacandra lAlabhAI - jainapustakoddhAre granthAGkaH 53 w
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANORAMA ROMANO NAMONDARA maladhAragacchIyazrImadabhayadevasUriziSyazrImaddhemacandrasUriviracitamAvazyakahAribhadrIvRttiTIppaNakaM samAptimagamat // ANNE iti zreSThi-devacaMdra lAlabhAI-jainapustakodvAre granthAGkaH 53. Jain Education Interational