Book Title: Aagam 40 Aavashyak Malaygiri Vrutti Mool Sootra 1 Part 01
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/007201/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [40/1] zrI Avazyaka [mUlAsUtram namo namo nimmaladaMsaNassa pUjya zrIAnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurubhyo nama: "Avazyaka" niyukti: evaM vRtti: niyukti: 1 se 134 [bhadrabAhusUri sUtritA niyukti: evaM malayagirisUri racitA vRttiH] [Adya saMpAdaka: - pUjya AgamoddhAraka AcAryadeva zrI AnaMdasAgara sUrIzvarajI ma. sA. ] (kiJcit vaiziSThyaM samarpitena saha) pana: saMkalanakartA- muni dIparatnasAgara (M.Com., M.Ed., Ph.D.) 28/07/2017, zukravAra, 2073 zrAvaNa zukla 5 jain_e_library's Net Publications muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti evaM malayagirisUri-racitA vRtti: MOA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: -, bhASyaM [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - zrIAgamodayasamitigranthoddhAre, granthAGkaH 56. cAryakRtavivaraNayutaM, zrutakevalizrImadbhadrabAhukhAmisUtritaniyuktiyuta shriiaavshyksuutrm| dIpa anukrama - (pUrvabhAgaH). prakAzaka:-zrIAgamodayasamiteH kAryavAhaka:-jIvanacanda-sAkaracandaH jhverii| idaM pustakaM mohamayyA nirNayasAgaramudraNAlaye kolabhATavIcyA 26-28 tame gRhe rAmacaMdra yesU zeDagedvArA mudrayitvA prakAzitam / vIrasambat 2454. vikramasaMvat 1984. sana 1928. pratayaH 125.] vetanaM rU. -. [Rs.4-0-0 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [Avazyaka- niryuktiH evaM vRttiH] isa prakAzana kI vikAsa- gAthA zrI bhadrabhAhusvAmijI kI niryukti para malayagirisUrijI racitA vRtti kI prata sabase pahale "zrI AvazyakasUtra" ke nAmase sana 1928 (vikrama saMvata 1984) meM Agamodaya samiti dvArA prakAzita huI, isa ke saMpAdaka mahodaya the pUjyapAda AgamoddhAraka AcAryadeva zrI AnaMdasAgarasUrIzvarajI (sAgarAnaMdasUrijI mahArAja sAheba | pUjyapAda zrI haribhadrasUrijIne bhI Avazyaka sUtra para eka vizAla vRtti kI racanA ki hai, jo hamArI "Agama suttANi saTIkaM" evaM "savRttika Agama sUtrANi" me mudrita hui hai| * hamArA ye prayAsa kyoM? Agama kI sevA karane ke hameM to bahota avasara mile, 45-Agama saTIka bhI hamane 30 bhAgome 12500 se jyAdA pRSThomeM prakAzita karavAe hai, kintu logo kI pUjya zrI sAgarAnaMdasUrIzvarajI ke prati zraddhA tathA prata svarupa prAcIna prathA kA Adara dekhakara hamane isI prata ko skena karavAI, usake bAda eka speziyala phorameTa banavAyA, jisame bIcame pUjyazrI saMpAdita prata jyoM kI tyoM rakha dI, Upara zIrSasthAname Agama kA nAma, phira adhyayana-niryukti-bhASya-mUlasUtra- Adi ke naMbara likha die, tA~ki par3hanevAle ko pratyeka peja para kaunasA adhyayana, niryukti, bhASya, sUtra Adi cala rahe hai usakA saralatA se jJAna ho zake, bAyIM tarapha Agama kA krama diyA hai, usake sAtha isI prata kA sUtrakrama aura 'dIpa anukrama' dene kI hamArI paddhatti hai magara yahAM to mukhya taura pe niryukti aura bhASya para hi malayagirijI racitA vRtti hai kyoM kI ye vRtti sirfa 1- adhyayana taka hI prApta ho rahI hai isilie bAyI tarafa sUtrAMka aura dIpa- anukramavAle vibhAga ki koi upayogitA nahi rahI | yahAM mUla saMpAdaka ki banAyI huI eka anukramaNikA bhI pAyI gaI hai, jo kI tino [cAro] vibhAgo kI eka sAtha hi hai, jisame niyukti, bhASya Adi ke krama, (prata ke) pRSThAMka sahita likha diye hai, jisase abhyAsaka vyakti apane cahite niryukti evaM bhASya taka AsAnI se pahu~ca zakatA hai | aneka pRSTha ke nIce viziSTha phUTanoTa bhI likhI hai, jisame usa pRSTha para cala rahe qhAsa viSayavastu kI, mUla pratameM rahI huI koI-koI mudraNa-bhUla kI yA kramAMkana sambandhI jAnakArI prApta hotI hai / abhI to ye jain_e_library.org kA 'iMTaraneTa pablikezana' hai, kyoMki vizvabharameM aneka logo taka pahu~cane kA yahIM sarala, sastA aura Adhunika rAstA hai, Age jAkara Isi ko mudraNa karavAne kI hamArI manISA hai| ...muni dIparatnasAgara....... muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: -, bhASyaM [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: Avazyakasya malayagirIyAyA vRtte gatrayasya viSayAnukramaH / prata patramA sUtrAMka dIpa biH viSayaH prayojanANupanyAsasAphalyam-(vacanaprAmANyam) ... 1 jJAnapaJcakakramasiddhiH, ekendriye zrutasiddhiH, lakSaNAvimaGgalabarSA, nAmAdilakSaNAni, dravyamAle nayacarcA,maGgalo- bhedairmtibhutyorbhedH| ... ... ... 20 payoge mAlatA, nAmAdInAM bhinntaa,naamaayekaantniraasH| 2 avamahAdayo matibhedAH ( gaa.2)| (saMzayAdIhAyA bhedaH) 22 drvyaarvikpryaayaarthikvicaarH| (mahavAdisiddhasenamate) / 12 malavAdisiddhasenamate ) / 12 avamahAdInAM svarUpam / (gA. 3) vyaJjanAvamahe jJAna, nndinikssepaaH| ... .... ... ... 12 cakSurmanasoraprApyakAritA / ... .. . 23) mAnapatrakalarUpaM ( gA.1) pratyakSaparojhavibhAgaH, Atmano avamahAdInAM kAlamAnam / (gA. 4) / ... ... jArAvaM, indriyANAM karaNatve'pi vyavadhAyakavA, phevaLe zabdAdInAM prAptAprAptabaddhasRSTavAdi (gA.5)(zabdasvA shessjnyaanaamaavsikiH| ... ... ... 13 prApyakAritAnirAsaH) ... ... shaanpkpaarthkysiddhiH| ........ ... 17 | zabdasyAkAzaguNatvamapAstam / ... . anukrama E atra mUla saMpAdakena racita niyukti-Adi-anukrama: darzitaH, ukta patrAMka: mudrita pratAnusAra jJAtavya: Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] zrImAva0 malayagi0 1 Jan Educand "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH+vRttiH) bhAga-1 niryuktiH [--], bhASyaM [-], mUla [- / gAthA-] adhyayana [ - ], muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH viSaya: ... ... ... ... indriyaviSayANAmAtmAGgulameyatA, prakAzyaprakAzaka viSaya ... mAnabhedaH / mizraparAdhAtazabdazravaNam (gA. 6) / zabdapudgalAnAM grahaNanisargI, (gA. 7) / trividhena zarIreNa mahaNaM bhASA ca, (gA. 8) / bhASAyA grahaNamokSo, bhedAya (gA. 9) / bhASAyA lokavyAptiH, pUraNarItizva (gA. 10-11 ) / ( jainasamudghAtarItyA na vyAptiH ) / AbhinibodhikasyaikArthikAni (gA. 12 ) ... satpadAdIni dvArANi (gA. 13-14) / ( samyaktve vyavahAraniyayau ) ! (kriyAniSThayorbhedAbhedau ) / (babagAhasparzanayorbhedaH ) / atra mUla saMpAdakena racita niryukti-Adi-anukramaH darzitaH, ukta patrAMkaH mudrita pratAnusAra jJAtavyaH ... ... patrAhuH ... 29 31 32 34 35 38 39 viSayaH aSTAviMzatirbhedAH / (drvykssetrkaalbhaavvicaar| ) / suSajJAnakathanapratijJA / (gA. 16) / ... ... 46 yAvadakSaraM prakRtiH, azaktirbhaNane / (gA.. 17-18 ) 45 akSarAcA bhedAH, (gA. 19) ( akSarabhedAH) / anakSaraghutam (gA. 20) aGgAnaGgamaviSTavicAraH / zAstralAbharIti: (gA. 21) / buddhiguNAH (gA. 22 ) / zravaNavidhiH (gA.23) / anuyogavidhiH, (3gA. 24) / 49 avadheH prakRtayaH, (gA. 25) / ( yAvatprakRtibhaNane'zati: (gA. 26) / ~5~ ... patrAtu *%* avadhyAdIni dvArANi (gA. 27-28 ) / abarnakSepAH, (gA. 29) / avaSerjaghanyaM kSetram (gA. 30) / anukra* 25 rary.org Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: -, bhASyaM [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama viSayaH viSayaH "patrA avagherutkRSTaM kSetram, (yA. 32) / poDhA'gmijIvAvasthA- utkRSTAdyavadhInAM gatiSu sattA, saMsthAnaM ca (gaa.53-55)| 67 hai| nam, sUcizreNistvAdezaH / ... ... ... 53 AnugAmiketarAvavadhI, (antagavAdibhedAH), (-gA. 56)1 68 avadheH kSetrakAlapratibandhaH (gA. 32-35) / kAlAdi- kSetrakAdravyaparyaveSvavasthAnam , (gA. 57-58) ... 70 vRddhiniyamaH ( gA. 36 ) / kSetrasya sUkSmatA, | kSetrakAladravyaparyAyANAM vRddhihAnI, (gA. 59) / ... 71 ... ... 54 spardhakAvadhiH, (pratipAtyapratipAtinI) (gA. 60-61) / 72 avadheH prasthApakaniSThApako ( gA. 38) / dravyakSetravargaNAH bAbAntarAvabhyoH pratipAvotpAtI, (gA. 62-63) (gA. 39-40) / ... ... ... / dranyaparyAyapratibandhaH (gA. 64) / ... ... gurulavAdIni dravyANi (gA. 41) / avadheIyajhe- sAkArAdIni (gA. 65) / avagherabAdyAH (gaa.66)| 74 * trAdipratibandhaH, (gA. 42-43) / ... ... 61 | sambaddhAsambaddhAH (gA. 67) / gtyaactideshH| (gaa.68)| 75 paramAvardravyAdi (gA.44-45) ... ... 63 | bAmauSamyAdyAH (69-70) / ... ... 78 ti yenarakayoravadhiH, (gA. 46-47) ... ... 64 | vAsudevacayaItA balam, (gA. 71-5) / (zrIrA devAnAmaghastiyaMgalamavadhiH, (gA. 48-51 / ) Ayu- / | baayaaH)| ... ... ... ... 79 kA mAnenAvadhiH, (gA. 52) / ... ... .65 | manaHparyAyasvarUpam , (gaa.76)| ... atra mUla saMpAdakena racita niyukti-Adi-anukrama: darzita:, ukta patrAMka: mudrita pratAnusAra jJAtavya: Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: -, bhASyaM [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: pAtrA prata zrImAva. malayagi sUtrAMka 8 dIpa anukrama H CAESREE viSayaH viSayaH anukra0 kevalajJAnasvarUpam, (gA. 77) / ... ... 82 gaNagharavavaMzavAcakavaMzapravacanAnA namaskAraH, (gA. 82) / prajJApanIyabhASaNaM dravyamuktA ca, (gA. 78) / (si niyuktikayanapratijJA, (gA. 83) / niyuktiviSayANi dvAnA 15 bhedaaH)| ... ... - 83 zAkhANi / (84-86) / ... ...100 atenAdhikAraH, pradIpadRSTAnto'nuyoge, ( pIThikA.), guruparamparAgatA sAmAyikaniyuktiH, (gA. 87) / (gA. 79) / Avazyaka nijhepAH (agIvArthAsaMki (dravyaparamparAyAM dRssttaantH)| ... ... 101 asya ranavaNijo jJAtI, ekArthikAni, avanikSepAH, panapA sUtrANi, skandhanilepAH, aryAdhikArAH, upaka niyuktatve'pyarthAnAM vibhASaNam , (gA. 88) / taponiyamAdInAM bhedaprabhedAH, brAhmaNyAdInAM dRSTAntAH, gaGgApra ___ majJAnavRkSaH kusumavRSTirmanthanaM ca (gA. 89-90) / 104 bAidarzikathA, pUrvAnupUrvyAyAH, pramANAgamalokottarA | sUtrakRtI hetavaH, (gA. 91) / arthamASakA aInna / dibhedAH, adhyayanAdInAM nikSepAH, madhyamajalacarcA | 86 sUtrakato gaNadharAH, (gA. 92) / butaparaNasAra: upoSAvamaGgalam, (gA. 8.) dravyamAvatIthe, mukhA- (gA. 93) / ... ... ... ... 106 / / hai bvaaraavibhedaaH|... ... ... ... 9. acaraNasya na mokSaH, potadRSTAntaH, sApekSe jJAnakriye / / zrIvIranamaskAraH, (gA. 81) / / ... ... 99 | (gA. 94-103) / ... ... ... 107 atra mUla saMpAdakena racita niyukti-Adi-anukrama: darzita:, ukta patrAMka: mudrita pratAnusAra jJAtavya: EKASAKACAACARLARKI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: -, bhASyaM [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka CA dIpa anukrama viSayaH patrA kSaye kevalaM, utkRSTakarmasthitI naikamapi, kottaakottyntaayH| kevalasyAzeSaviSayatA, (gA. 124 ) / jinapravacanAdIni, | (gA. 104-106) / ... ... ... 111 | (gA. 125) ekAdhikAni, (gA. 126-128) / 128 4ApalyAdayo dRSTAntAH, (gA. 107) / (aspbhussndhcrcaa)| 113 anuyoganikSepAH, 7 (gA. 129) / ... ... | anantAnubandhyAdayaH, (gA. 108-111) / aticAre kAmAdidRSTAntairbhASakAdyAH, (gA. 132) / ... 138 mUlacchede ca hetavaH / (gA. 112)... ... 116 vyAkhyAnavidhI gavAdiSTAntAH, (mA. 133) ... 139/ ziSyaguNadoSAH, zailaghanAdyA dRSTAntAH, (gA. 134-6) / 141 cAritrapaJcakam , (gA. 113-15) / (parihAre 20 uddezAdIni upodghAtadvArANi 26 / (gA. 135-138) / 146 dvaaraanni)| ... ... ... ... 118 | uddezanikSepAH 8 (gA. 139) / nirdezanijhepAH (gA. upazamaNiH , (gA. 116) / suukssmsmpraayH| (gA. 140) / nirdeze nayAH, (gA. 141) / ... 148 nirgamanikSepAH 6, (gA. 142) / ... ... 151 kaSAyasAmarthyam, (gA. 118-20) / ... ... 125 nayasArabhavaH, (gA, 143-44 / 1-2 mU0 bhaa0)| 152 / / pakazreNiH, (gA. 121-23) / (gAthAtrayasthAsamI- kulakaravaktavyatA, hastino nIvayana (gA. 145-166) / ciintaa)| ... .... ... ... 126 / . 3 mU. bhaa0)| ... ... ... 153 atra mUla saMpAdakena racita niyukti-Adi-anukrama: darzita:, ukta patrAMka: mudrita pratAnusAra jJAtavya: 123 ay.org Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] zrI Ava0 malayagi Jan Educat "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH+vRttiH) bhAga-1 niryuktiH [--], bhASyaM [-], mUla [- / gAthA-] adhyayana [ - ], muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH viSaya: patrAGa: 192 zrI RSabhabhavAH, 20 sthAnakAni, zrI RSabhavaktavyatA, abhiSeka, 157 vaMzasthApanA (gA. 185-186) vRddhiH vivAhaH, nRpatvaM umAyAH, AhArAcA: (gA. 187-230 ) sambodhanAdIni 21, lokAntikAH sAMvatsarikadAnaM rAjAnaH kumArAya tapaH karma jJAnakSaNi sAdhusAdhvImAnaM gaNadharA. gaNaH paryAyaH sarvAyuH / (gA. 231-235 ) / 201 RSabhadIkSA namivinamI, vidyAdharanikAyAH 16, tApasAH pAraNaM zreyAMsavRttaM pAraNakAnAM sthAnAni dAtAraH, AdityamaNDalaM, dharmacakraM cakrotpAtaH, marudevImokSaH, marIcidIkSA, paTkhaNDasAdhanaM, sundarIdIkSA, 99bhrAtRdIkSA, bAhubalidIkSA, (gA. 336-349 / 37 mA.) / 215 parivrAjakatA, avagrahAH 5, mAhanAH tIrthakRSa kridazAI viSayaH RSabhanirvANaM, aSTApadatIrthe bharatakevalaM durbhASaNaM zrIvIrabhavAH / (gA. 350 -457 ) / ... 233 svapnA apahAraH nizcalatA amimahaH janma nAma bhISaNaM lekhe-zAlA vivAhaH priyadarzanA dAnaM lokAntikAH, dIkSAma haH siddhanamaskArapUrva pApAkaraNaniyamaH kumAramAme gopopasargaH kolAke divyAni ( lohAryaH ), zUlapANi: svapnadazakaM acchandakaH caNDakauzikaH pradezimahimA kambalambala puSyaH, gozAlaH, niyavigrahaH, pATakadAhaH, upahAsaH municandraH, somAjayanyau manuSyamAMsaM pathikAniH mukhatrAsaH, maNDapadAhaH meSa: anAryATanaM nandiSeNaH, vijayApragalbhe, vAhanaM ayaskAraH yakSaH tAmalI lokarvadhiH parAGmukhasthAnaM kaTapUtanA baggUra: vilastambaH, vezyAyanaH zaGkhagaNarAjaH AnandaH tvAni cakriNo vAsudevAH, jinAntarANi, marIcimAnaH, atra mUla saMpAdakena racita niryukti-Adi-anukramaH darzitaH, ukta patrAMkaH mudrita pratAnusAra jJAtavyaH ~9~ ... patra anukra* brary.org Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: -, bhASyaM [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka viSayaH patrA pratimAH peDhAlaH saGgamakA sukhasAtapramaH kauzAmbI ca. | ekAdazadhA kAlaH, cetanAcetanasthitiH, addhAkAlabhedAH, marotpAtaH meNDikaH amigrahaH khAtidattaH RjuvAlukA yathAyuSkakAlaH, (gA. 664) / ... ... 340 tapA mahAsenavanaM mahimA / (gA. 458-542 / upakramakAle icchAkArAyAH sAmAcAryaH, icchAkAraH, 45-114 bhA.. ... ... ... 252 (gA. 681) / mithyAkAraH (687) tayAkAraH, (gA. samavasaraNAdIni dvArANi, karaNaniyamAniyamo devavidhiH 690) / AvazyakI (694) naiSeSikI (696) dezanAkAlaH prativimbAni parSadaH sAmAyikA tipattiH tIryapraNAmaH paramarUpAdi saMzayacchedaH vRttidAnaM baliH (135-136bhA.), ApRcchAdhAH (gA. 697) / gaNagharadezanA (gA. 543-590) / ... ... 301 upasampat (gaa.702)|... ... ... 341 gaNadharANAM nAmAni, saMzayAH, parivAraH, indrabhUtyuktiH pramArjananiSadyAakRtikarmAdIni (gA. 717 / 137 bhA.) (121-126 bhA.) ... ... ... 311 (hA. 123) / cAritropasampat, (gA. 723) / 351] |saMzayAH sadapagamAH, (641 / 132 bhaa.)| ... 312/ adhyavasAnAcA bhAyuSkopakramAH, maye somilakathA, daNDAgaNadharANAM janmabhUminakSatragotraparyAyAyurhAnamokSatapAMsi, dayo nimitte, prazastAprazastadezakAlo,pramANakAlaH, bhAve (gA. 659) / . ... ... ... 337 bhanAH / (gA. 735) / ... ... ... 355) atra mUla saMpAdakena racita niyukti-Adi-anukrama: darzita:, ukta patrAMka: mudrita pratAnusAra jJAtavya: RECENESEARSA dIpa anukrama ~10~ Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: -, bhASyaM [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: pa anukra0 thIAva0 malayagi- prata sUtrAMka viSayaH purupanijhepAH 10, kAraNanikSepAH 4, tadnyAnyadravye ni. AryarakSitavRtte svarNanandI paJcazailaH iGginI jIvassvAmI micanimittinau, samavAyyasamavAyinI kaLadi, bhAve- prabhAvatI gAndhAraH guTikAzataM yuddhaM paryuSaNopadAsaHkSAusaMyamAdi, pravRttito'zarIratvAntaM,pratyaye'vadhyAdi lakSaNaM maNaM, rakSitasya vidyArtha pATalIputre gamanaM, dIkSA, bhadragupta12 sahazasAmAnyAdi zraddhAnAdi bA, (gA. 753)1363 niryApaNA vanakhAmipAz'dhyayanaM phalgurakSitadIdhA mUlanayAH, smAtpadaM,avadhAraNavidhiH, digmbriiymtsmiikssaa| 369 nigamalavaNaM, ( bhinnasAmAnyaniyasaH), sahavyavahArarjus rathAvataH kuTumbadIkSA vRddhAnuvartanaM puSpamitratrayaM nayAnuzabdasamamirUdaivambhUtalakSaNAni, prasthakavasatipradeza yogAnAM pArthasya, ( gA. 124 mU. mA.) / mathurAyAM raSTAntAH , prbhedvttvN| ... ... ... 371 zakrAgamaH, goSThAmAhilavRttaM, (gA. 777) / ... 391 vanakhAmivRtte zAlamahAzAlau kauNDinyAdayastApasAH puNDa | nivAdhikAraH, 1 (125-126 bhA.)2 (127-128) rIkakaNharIko dIkSA sAdhvyupAzrayAvasthitiH, satsAra 3(129-130) 4 (131-132) 5(133kalpaH, dRSTivAdAnujhA rukmiNIdIkSA vidyAdvayam , utta 134) 6 (135-140) (141-944) / 401 rApaye sAnistAra puryAmutsavaH puSpAvacayaH rAmaH boTikanirAsaH ( savistara) (145-148 maa.)| AvakatA, (gA. 772) / .... ... ... 383 doSadvayAdi 788 / ... ... ... 418 dIpa anukrama H atra mUla saMpAdakena racita niyukti-Adi-anukrama: darzita:, ukta patrAMka: mudrita pratAnusAra jJAtavya: ~11~ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] A.su. 102 Jan Educand "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH+vRttiH) bhAga-1 niryuktiH [--], bhASyaM [-], mUla [- / gAthA-] adhyayana [ - ], muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH .... 428 ... viSayaH anumate tapaH saMyamAdi, sAmAyikasyAtmAdi lakSaNaM, ( gA. 149 - 155 ) / vratAnAM dravyeSvavatAraH, dravyaparyAyApekSayA sAmAyikaM . 431 sAmAyikasya bhedAH samyattatvAdInAM bhedAH ( 150 bhA. ) gA. 795 / sannihitAtmAdeH sAmAyikam (gA. 803 ) / sAmAyika prAptihetukSetra dikAlagatyAdIni dvArANi alaGkArAdidvArAntAni dinikSepaH, (gA. 829 ) / dravyaparyAyavyApitAvicAraH, (gA. 830) / manujatvAdInAM daurlabhye cola kAdayo dRSTAntAH, (gA. 840 ) / 451 AlasyAyA dharmavinaddetavaH, yAnAvaraNAdirUpakam (gA. 843) / ... 436 ... 451 ... ityupodghAtaniryuktiH / sUtrasya doSA guNAH sUtrasparzika niyuktinayAnAM samamanugamaH, (gA. 886) / ... 482 utpatyAdikAntaM namaskAre, samutthAnatrAcanAbandhitaH svAmI nikSepAsteSu nayAH kimAdipadyA satpadAdiatra mUla saMpAdakena racita niryukti-Adi-anukramaH darzitaH, ukta patrAMkaH mudrita pratAnusAra jJAtavyaH ... ** patrAi ... 433 ... 435 455 ~ 12 ~ ... viSayaH dRSTAnubhavAdI samyatanaM, ( AnandAdibhAva kacaritrANi ) (gA. 844 ) / ... 456 valkalacIrivRttam / ... 457 anukampAyA hetavaH, taddRSTAntAca vaidyAdayaH, abhyutthAnA daya:, (gA. 849 ) / kAlamAnaM, pratipadyamAnAdayaH, antara, avirahavirahI AkarSAH sparzanA bhAgaH paryAyAH, damadantAdyA dRSTAntAH ... 469 (gA. 879) / ... ... 460 *** 200 ... *** patrAGkaH ... rary.org Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: -, bhASyaM [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka zrIAva0 malayagi dIpa anukrama viSayaH samA pAtrA navapadyA va nirUpaNaM vastuni AropaNAcAH prakRnyAyAH, karmajAyA lakSaNaM tadRSTAntAsa, (gA. 946) ... 526 mArgAdyA hetavaH, (gA. 903) / ... ...485 pAriNAmikyA lakSaNaM uSTAntAca, (gA. 951) / ... 5204 *dezakaniryAmakamahAgoparavAni, (gA. 927) / ...494 tapaHkarmakSayasiddhau sivakharUpaM samudghAtaH zailezI rAgadvapakavAyendriyANAM bhedAH svarUpaM dRSTAntAca, (gaa.928)|497 | zATIdRSTAntaH pUrvaprayogAdayaH lokApapratiSThitAvAdi IparISahasvarUpaM, upasargANAM svarUpaM dRSTAntAzca / ...508 lAgmArA avagAhanA saMsthAnaM dezapradezasparzanA siddhAnAM - anekadhAI nirutayaH, namaskAraphalaM ca, (gA. 926) / 510 lakSaNaM sukhaM ca paryAyAH, namaskAraphalam , (gA.992) / 534 karmazilpAdisiddhAH, karmasiddhaH, (gA. 929) / zilpa- AcAryanikSepAdi, (ga. 999) ... ... 549 siddhaH / (gA. 930) / vidyAsiddhaH, (gA. 931- | upAdhyAyanikSepAdi, (gA. 1007 // mA. 151) sAdhunijhe-' 2) / mane (33) yoge. (34) AgamAryayoH, pAdi, (gA.1017) upasaMhAraH, saMkSepavistAracarcA, (mA. 35) yAtrAvA (36) ... ... 511 (pA. 1020) / ... ... ... 550 buddhisiddhasvarUpaM, buddhabhedAH, autpattikyA rakSaNaM dRSTAntAzya, kramadvAraM prayojanaphale vikhyAdayo dRSTAntAH, (gaa.1025)| 5535 (gA. 944) / ... ... ... 516 | sambandhaH sAmAyikasUtraM ca savyAkhyAna, nikSepyapadAni, ve nAyikyA lakSaNaM taddRSTAntAna (gA. 945) / ... 523 (gA. 1029) / ... atra mUla saMpAdakena racita niryakti-Adi-anukrama: darzita:, ukta patrAMka: mudrita pratAnusAra jJAtavya: lAvalA E ~13~ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: -, bhASyaM [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: panAha prata sUtrAMka % = % dIpa anukrama viSayaH hai nAmAdikaraNAni, (mA. 152-154) / kSetrakALakara sAvadyArthaH, (gA. 1051) / dravyamAvayogAH (gA. pAni, bhAve'tra mutavaddhAnizIthAsyAni,(gA. 1036) / nozrutakaraNam , (gA. 1031) / 1053) / ... ... ... .. ... 578 ::.558 katAkRtAdidvArasaptakam, (udissttopdeshaadissu)| Aloca- pratyAkhyAne dravyAzmeidAH, (gA. 1054) / yAvaccha mAyA nayAH, (gA. 1040 / 175-183 bhaa.)| 565 | dArthaH, (gA. 1055) / dezasarvaghAtipAte sAmAyika, (gA. 1041) / ... 572 jIvitanikSepAH, (gA.1056 / 189-190 bhaa.)| 580 bhayanikSepAH, antaM poDhA, (184-185 maa.)| ... 572 sAmAyikasUtrasyAH, sAmAyikaikArthAH nikSepA epAm, pratyAkhyAne 147 matAH (gA. 1057) / trikAlapaha(gA. 1045) ... ... 574 Nam, (gA. 1058) / ... ... ... hai sAmAyikasya paryAyAH, karTakarmakaraNavicAraH, AtmA kA vividhAderapunarukatA, (gA. 1059) / ... ... ol rakaH, (gA. 1049) ... ... ... 575 sarvasya nijhepAH, (gA. 1050) dezasarvAdi, (gA. banyamAvapratikramaNodAharaNe, ( gA. 1060 ) / nindA * 186-189 maa.)| .... ... 576 giiyo|, (1061-1062) / ... ...584 atra mUla saMpAdakena racita niyukti-Adi-anukrama: darzita:, ukta patrAMka: mudrita pratAnusAra jJAtavya: = la land ~14~ Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: -, bhASyaM [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: anukra0 prata sUtrAMka patrA viSayaH zrIAvA viSayaH malayagi jJAnakriyAnayavaktavyatA, (gA. 1065-1067) / ... 586 / lokanayAyAH, udyotAne jhepAH 4, (gA. 1074 ) / ... 594 | | dharmanikSegaH, 4 (gA. 1075-6) / tIrthanirAH 4, iti sAmAyikAdhyanam tristhavyarthAdyAH paryAyAH (gA. 1081) / ... 595 kara nekSepAH 6, dravya karAH 18 prazasta bhAvakaraH, (gA. 1082-7) ... ... ... ... 596 adhyayanasambandhaH, caturviMzatyAdenikSepAH, (gA. 1068) / arhatkIrtanacaturviMzatikeca lipadAni (gA, 1089-91) / caturvizateH, (gA. 192 mA.) stavastra, (gA. cAlanAsamAdhI / ... 193) / bhAvastavamahattA, (gA. 194-195) / RSabhAdagAthAtrayArthaH, (gA. 1092-99 ) ... 599 kRpadRSTAnto dvaye, (gA. 196 bhaa.)| ... 588 'logassa' suutrvyaakhyaa| ... ... ... 591 lokanikSepAH 8 (gA. 1069) jIvAjIvanityattvAdi, iti caturviMzatistavAdhyayanam / kAlabhavabhAvaparyavalokAH, (gA. 197-205 ) / 592 ! dIpa anukrama H atra mUla saMpAdakena racita niyukti-Adi-anukrama: darzita:, ukta patrAMka: mudrita pratAnusAra jJAtavya: ~150 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka - mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: -, bhASyaM -, vibhA gAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka S4%ACKC zrImanmalayagiryAcAryaviracitaM zrutakevalizrImadbhadrabAhusvAmisUtritaniyuktiyutazrImadAvazyakasUtravivaraNaM dIpa anukrama 144 E pAntu yaH pArzvanAthasya, pAdapadmanakhAMzavaH / azeSavinasaGghAtatamobhedaikahetavaH // 1 // jayati jagadekadIpaH, prkttitniHshessbhaavsdbhaavH|kumtptnggvinaashii zrIvIrajinezvaro bhagavAn // 2 // natvA gurupadakamalaM prabhAvatastasya mandazaktirapi / AvazyakaniyuktiM vivRNomi yathA''gamaM spaSTam // 3 // yadyapi ca vivRtayo'syAH santi vicitrAstathApi vissmaastaaH| sampati jano hi jaDadhI yAnitivivRtisaMrambhaH tatra prekSAvatAM pravRttyarthamAdau prayojanAdikamupanyasanIyaM, anyathA na yukto'yamAvazyakaprArambhaprayAsaH niSprayojana-1 tvAt kaNTakazAkhAmaInavat , nirabhidheyatvAt kAkadantaparIkSAvat , asambaddhatvAiza dADimAni SaDapUrA ityAdivAkaravat | mA.sU. maintinrary.org ... TIkAkAreNa kRta Adya maGgalaM ~16~ Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: -, bhASyaM -, vibhA gAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: poTAte prata sUtrAMka - LA dIpa anukrama svecchAviracitazAkhabaDhetyAzaGkAtaH prekSAvantona pravaran , tathA maGgalamapyAdau vaktavyaM, anyathA kaNAM zrotRNAM cAvineneSTa- anantarapaphalasiddhacayogAt, ukkaM ca-"prekSAvatAM pravRttyartha, phalAditritayaM sphuTam / maGgalaM caiva zAkhAdau, cAcyamiSTArthasiddhaye // 1 // ramparatatra prayojanaM dvidhA-paraM aparaM ca, punarekai dvidhA-kartRgataM zrotRgataM ca, tatra drvyaastiknymtpryaalocnaayaamaagmsy| yojana 1 nityatvAt karturabhAva eva, tathA cokam-"eSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsInna kadAcinna bhavati na kadAcinna bhaviSyati dobhuvA nityA zAzvatI" ityAdi, paryAyAstikanayamataparyAlocanAyAM cAnityatvAdavazyaMbhAvI tatsadbhAvaH, tattvaparyAloca. nAyAM tu sUtrArthobhayarUpatvAt sUtrApekSayA tvanityatvAt kathaJcitkartRsiddhiH, tatra ca sUtrakarturanantaraM prayojanaM sattvAnugrahaH, paramparaM tvapavargamAptiH, ukta ca-"sarvajJoktopadezena,yaH sattvAnAmanugraham / karoti duHkhataptAnA,sa praapnotyciraacchivm||1||" tadarthapratipAdakasya bhagavato'haMtaH kiM prayojanamiti cet , ucyate, na kizcit , kRtakRtyatvAt , prayojanamantareNAdhapratipAdinaprayAso na samIcIna iti cet, na, tasya tIrthakaranAmakarmavipAkodayaprabhavatvAt , vakSyati ca-"taM ca kahaM veijai ?, agilAe dhammadesaNAe u' (tacca kathaM vedyate?, aglAnyA dharmadezanayaiva) iti / zrodaNAmanantaraM prayojanamAvazyakazrutaskandhArthaparijJAnaM, paramparaM niHzreyasAvAptiH, kathamiti cet, ucyate, iha jJAnakriyAbhyAM mokSA, samyagavabodhapurassaraM sAvadhAnavadyayoganivRttipravRttibhyAM savituH kharakiraNairjalArdrazATikAyAH salilakaNAnAmiva karmaparamANUnAmavayavazo'pagamasammatvAt , jJAna kriyAtmakaM cAvazyakaM, ubhayasvabhAvatvAt , tayozca jJAnakriyayoravAptirvivakSitA''vazyakazrutaskandhaH zravaNato jAyate, nAnyathA, tatkAraNatvAt tadavAH , ata eva bhagavaMto bhadrabAhukhAminaH paramakaruNAparItacetasa aidaM E andro wwwjainitiorary.org ... TIkA-racanAyA: prayojana ~17~ Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: [-], bhASyaM -, vi0bhAgAthA -1, mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama yugInasAdhUnAmupakArAya Avazyakasya vyAkhyAnarUpAmimAM niyuktiM kRtavantaH, abhyathA samyakparijJAnAbhAvata: ziSyANAM mokSapathapravRsyucchedamasakteH, kAraNAdeva kAryasiddhibhAvAt, Aha ca bhASyakRt-"nANakiriyAhi mokkho 8 tamamayamAvassayaM jao teNaM / tabakkhANAraMbho kAraNao kajasiddhiti ||shaa" [jJAnakriyAbhyAM mokSo yatastanmayabhAvazyakaM / tataH tabyAkhyArambhaH, kAraNataH kAryasiddhiriti // 1 // ] (bhA.) tataH zrotRNAmapi paramparayA muktibhAvAd bhavati teSAM paraM prayojana niHzreyasAvAptiriti prayojanavAn AvazyakapArambhaprayAsaH, abhidheyaM sAmAyikAdi, teSAmevAsmin grandhe savistaramabhidhAsyamAnatvAt , sambandhastu dvidhA-upAyopeyabhAvalakSaNo guruparvakramalakSaNaca, tatrAyaH tI nusAriNaH prati, tadyathA-vacana te rUpApannamAvazyakamupAyaH upeyaM sAmAyikAdiparijJAnaM, muktipadaM vA,tasyApyataH pAramparyeNa bhAvAt , tathAhi-asmAt samyaksA-11 mAyikAdyarthaparijJAnaM bhavati, sati ca tasmin samyagdarzanAdivaimalyaM kriyAprayatnazca, tAbhyAM prakarSamAdhAbhyAM muktipadaprAptiriti, guruparvakramalakSaNastu sambandhaH upodghAtaniyuktI 'uddese niise ya niggame' ityAdinA andhena svayameva niyuktikRtA prA-1 cana vakSyate / atra kazcidAha-nanu adhigatazAstrArthAnAM svayameva prayojanAdiparijJAnaM bhaviSyatIti nirarthaka epa zAstrAdaura prayojanAdyupanyAsa iti, na, anadhigatazAstrArthAnAM pravRttihetutayA saphalatvAt , atha prekSAvatAM pravRttinizcayapUrvikA bhavati, na ca prayojanAdAvukte'pi anadhigatazAstrArthAnAM tannizcayopapattiH, bacanasya bAhyArtha prati prAmANyAbhAvAt / na ca saMzayataH pravRttirupapannA, prekSAvattAkSatiprasaGgAt, tataH kathaM sArthakatA adhikRtaprayojanADupanyAsasya !, tadetadaparibhASitabhApitaM, vacanasya bAhyAthai prati prAmANyabhAvAt , anyathA sakalavyavahArocchedamasake, vijRmbhitaM cAtra I tan Education inarnational For Farmony wwimwaintiorary.org ~18~ Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAte // 2 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [-], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH prapaJcato dharmasaGgrahaNiTIkAdAviti tataH paribhAvanIyaM, atha yadi vacanasya vAhyArtha prati prAmANyaM tarhi ata eva samyagabhidheyAdiparijJAnabhAvAnniradhiMkA zAstre prekSAvatAM pravRttiH, phalAbhAvAt pravRttI hi phalamabhidheyAdiparijJAnaM taccAdhi kRtaprayojanAdyupanyAsata eva siddhamiti, tadetadbAlizavijRmbhitaM, adhikRtena hi prayojanAdyupanyAsena prayojanAdInAmadhigatirbhavati sAmAnyena, nAzeSavizeSaparijJAnapurassarA, adhikRtaprayojanAdyupanyAsasya sAmAnyena pravRttatvAt, 'sAmAnyaniSThaM hi vacaH sAmAnyaM pratipAdayati, vizeSaniSThaM vizeSam ato vacanaprAmANyAdadhikRtaprayojanAdyupanyAsavAkyataH * sAmAnyena prayojanAdike'dhigate kathaM nu nAma asmAkaM savizeSaM sAmAyikAdiparijJAnaM syAditi vizeSaparijJAnAya bhavati prekSAvatAM zAstre pravRttiH, anyacca yadi vacanasyAprAmANyamabhyupagamyate tathApi na kAcidvivakSitArthakSatiH, saMzayato'pi pravRttibhAvAt, tathAhi -anenAdhikRtaprayojanAdyupanyAsena tadviSayasaMzaya upajanyate, saMzayazca dvidhA -arthasaMzayo'nardhasaMza yazca tatrArthasaMzayo yathA yadi vRSTyAdisAmagrI tataH sambhavati zasya niSpattiH, anarthasaMzayo yathA - (yadi) viSamidaM yo bhakSayati sa mriyate, tatrAnardhasaMzayAt na kasyacitsacetasaH pravRttiH, anarthataH saMzayasyApi vibhyasvAt, arthasaMza. yastu prekSAvato'pi pravRttyaGga, anarthakazaGkAyA abhAvAt phalasya ca keSAJcidarzanAt, na cAyamadhikRtaprayojanAdyupanyAsajanitaH saMzayo'narthasaMzaya iti bhavati prekSAvatAM pravRttiriti na kiJcidanupapannam // samprati maGgalamucyate, yataH zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti, uktaM ca- "zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM, kvApi yAnti vinAyakAH // 1 // " | ayamapi ca AvazyakAnuyogo nirmuktirUpaH paramapadaprAdhivIjabhUtatvAt zreyobhUtaH tato mA bhUttatra vighna iti tadArambhe vighna Jan Education Interna For Pitate & Personal Use Only ~19~ prayojana vAkyasya saphalatA / // 2 // www.jainslibrary.org Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: -, bhASyaM -1, vibhA gAthA [13,14], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka GANGACRICKASKR dIpa anukrama vinAyakopazAntaye maGgalamupanyasyate, tacca zAstrasyAdau madhye'vasAne ca bhavati,na yukto maGgalatrayopanyAsaH, AdimaGgalenavA-1 bhISTArthasya siddhatvAditi cet, tadasamyak, AdimaGgalamAtrAdabhISTArthasikhyayogAt, tathAhi-AdimaGgalaM vivakSitazAhai strasyAvinena pAra gaccheyurityevamartha, madhyamaGgalamavagRhItazAstrArthasthirIkaraNArtha, antamaGgalaM ziSyapraziSyaparamparayA zAstrasyAvyavacchedArtham , ukta ca-"taM maMgalamAIe majjhe pajaMtae ya satthassa / paDhamaM satvatthA'vigdhapAragamaNAya nidiI // 1 // (bhA. 13) tasseva ya jatthaM majjhimaya aMtimaMpi tasseva / abocchittinimittaM sissapasissAivaMsasta // 3 // (bhA. 14) atra 'sissapasissAivaMsasse"ti prAkRtatvAttRtIyAtheM SaSTI, tato'yamarthaH-tasyaiva zAstrArthasya ziSyapraziSyAdivaMzenAnyavRcchittirbhUyAdityevamarthamantamaGgalamiti, tatrAdimaMgalam 'AbhiNivoyinANaM suyanANaM 'tyAdi, jJAnapaJcakasya paramaGgalatvAt, madhyamaGgalaM 'baMdaNa cii kiikamma'mityAdi, banda-18 nasya vinayarUpatvAttasya cAbhyantaratapobhedatvAt tapobhedasya ca maGgalatvAt, paryantamaGgalaM 'paJcakkhANamityAdi, pratyAkhyAnasyAdyatapobhedatvena maGgalatvAt / syAdetad-idaM maGgalavayaM zAstrAdbhinnamabhinnaM vA, kicAtaH, ubhaya-TH tathA'pi doSaH, tathAhi-yadi bhinnaM tataH zAstrasyAmaGgalavaprasaGgo, maGgalAdbhinnatvAt, tadanyavastvantaravat / yaca svarUpeNAmaGgalaM tadanyamaGgalopanyAsenApi maGgalIka mazakyaM, svabhAvasya cyAvayitumazakyatvAt, na khalu kAcaH svarUpeNAvaiDUryamaNiH san kenApi vaiDUryamaNIkriyate, tato nirarthako maGgalopanyAso, mAlatvakAryAkaraNAt, atha maGgalIka mazakyasyApi maGgalamupAdIyate tathA lokapravRtteH tInavasthAprasaGgA, tathAhi-yathA prAgamaGgalasya sataH zAstra an For Photo & Porsand van on ... maGgalatrayasya AvazyakatA varNayate vi0bhA0 = vizeSAvazyaka bhASya, (vi0bhA0 meM sarvatra vizeSAvazyaka bhASya kI gAthA ke saMdarbha diye hai) ~20~ Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAte // 53 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [-], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH maMgalatraya katA sya maGgalamucyate evaM maGgalAntaramapi vaktavyam, AdyamaGgalAbhidhAne'pi tasya tathaivAmaGgalatvAt evaM maGgalAntarAbhidhAne'pyamyanmaGgalAntaramabhidhAtavyaM, nyAyasya samAnatvAd, tatrApyanyadityanavasthA, athAbhinnamiti pakSaH tarhi zAstrameva maGgala syAvazyamityanyamaGga uopAdAnamanarthakaM, amaGgale hi maGgalamupAdIyate yastu svata eva maGgalaM tatra kiM maGgalavidhAnena ?, nahi zuklaM zukkIkriyate, nApi snigdhaM snehyate, atha maGgalabhUtasyApyanyanmaGgalamupAdIyate tarhi tenApi maGgalIbhUtasyAnyanmaGgalamupAdAtavyaM, maGgalarUpatvAvizeSAt, tatrApyanyadityanavasthA, atha mA bhUt prastutArthakSitirityanavasthA neSyate tarhi zAstrasyAmaGgalatvaprasaGgaH, kathamiti cet, ucyate, iha yathA zAstraM svato maGgalamapi anyamaGgalanirapekSamamaGgalaM, anyathA anyamaGgalopAdAnanairarthakyaprasakteH, yadi hi anyamaGgalanirapekSamapi tanmaGgalaM bhavet tarhi nAnyamaGgalamapekSeta, svataH samarthasyAnyavyapekSAyA ayogAt, anyamaGgalavyapekSA cet nUnamamaGgalatA, tasya svarUpata evaM maGgalasyApyanya maGgalazUnyasyAmaGgalateti, anavasthA'niSTau maGgalamamaGgalaM, tadyogAcchAstramapyamaGgalamityamaGgalatA zAstrasyeti, atrocyate, ihAdyaH pakSastAvanAbhyupagamyate, tato'nabhyupagamatiraskRtatvAdeva na naH kSitimAvahati, yadivA so'pyabhyupagamyate, na ca prAgukadopAvakAzaH, yato dvividhAni jagati vastUni - bhAvyAni abhAvyAni ca tatra kAcAdInyabhAvyAnIti na tAni vaiDUryarUpatayA karttuM zakyante, zAstrANi tu bhAvyAni tataH svarUpeNAmaGgalAnyapi tAni maGgalarUpatayA pariNamyante, maGgalasya svaparatadrUpatA''pAdane / samarthatvAt, lavaNapradIpAdivat yathA hi pradIpaH svaparaprakAzanasamarthatvAt svaM paraM ca prakAzayati, yathA vA lavaNaM svaparalavaNimasvabhAvApAdane samarthatayA svaM paraM ca lavaNayati, evaM maGgalamapi svapara For Pete & Personal Use Only ~21~ // 2 // wjanslibrary.org Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [-], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH maGgalakaraNasamarthatvAt svaM paraM ca maGgalayatIti na kazciddoSaH, dvitIyapakSe'pi na maGgalopAdAnanairarthakyaM ziSyamatimaGgalaparigrahAya zAstrasyaiva maGgalatvAnuvAdAt, tathAhi kathaM nu nAma vineyo maGgalamidaM zAstramityevaM | gRhNIyAditi maGgalopanyAsena maGgalamidaM zAstramiti prabodhyate, na caivamanavasthA, prathamamaGgalopanyAse ca ziSyamatimaGgalaparigrahasya kRtatvAt anyamaGgalAkAGkSAyA nivRtteH na ca zAstrasyAmaGgalatvaprasaktiH, anyamaGgalanirapekSasya tasya svato maGgalatvAt maGgalaM hyanyadupAdIyate na zAkhasya maGgalatvakaraNAya, tasya svata eva maGgalatvAt, kintu 1, ziSyamatimaGgalaparigrahAya, tataH kathamanyamaGgalopAdAne'navasthAniSTau zAstrasyAmaGgalatvamiti, nanu yadi zAstraM svato | maGgalaM tarhi yadyapi maGgalamidaM zAstramityevaM na gRhNAti vineyastathApi tatsvakAryaprasAdhanasamarthameva, tasya tathAravabhAvatvAditi kathamanyamaGgalopAdAnaM na nirarthaka miti 1, tadetadasamyak, abhiprAyAparijJAnAt iha vicitrA bhAvAnAM zaktayaH, kizcittathAsvarUpeNa gRhyamANaM svakAryaprasAdhanasamarthaM yathA suvarNa, suvarNaM hi suvarNarUpatayA parigRhyamANaM svaphalapradAna samartha na loSThAdirUpatayeti, kiJcittathAsvarUpeNAgRhyamANamapi yathA kiJcidaniSTamantaH samuttha vyAdhyAdi kaM, taddhi tathAsvarUpeNAviditamapi svaphalaM duHkhamutpAdayati, maGgalamapi maGgalabujyA parigRhyamANaM maGgalaphalasAdhanAyAlaM nAnyathA sAdhuvat, tathAhi sAdhuH samyagdarzanajJAnacAritrapariNAmapariNato bhAvitAtmA kSAntinidhAnaM 'samaNaM saMjayaM daMta' miti vacanAt maGgalabhUto'pi maGgalabuddhyaiva parigRhyamANaH san prazastacetovRtterbhavyasya maGgalakAryaprasAdhako bhavati, | yadi tu tathA na gRhyate tarhi tasya kAlupyopahatacetasaH satvasya na bhavatIti, evaM zAkhamapi svato maGgalamapi sat For Pivate & Personal Use Only ~22~ Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: -, bhASyaM -], vibhA gAthA [21], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: . epoddhAte prata sUtrAMka // 4 // dIpa anukrama maGgalavuDhyA parigRhItaM maGgalaphalasAdhaka, nAnyathA, ukaM ca-"iha maGgalamapi maMgalavuddhIe maMgalaM jahA sAhU' (bhA. 21) maMgalabuddhI iti, nanu yadi maGgalamapi maGgalavuyA parigRhyamANaM maGgalaM netarathA tarhi bhavanmatena manaHpramANaM, yad yathA manaH maMgalaM saGkalpayate tattathopajAyate netaraditi, evaM tarhi amaGgalamapi maGgalabuddhyA parigRhItaM maGgalakAryakRt prApnoti, nyAyasya samAnatvAt , na caitad dRSTamiSTaM veti, yatkizcidetad , vastutacAparijJAnAt, maGgalaM hi svarUpeNa maGgalaM tatastanmaGga-18 labuddhyA parigRhyamANaM maGgalaphalasAdhanAyAlaM, svato maGgalasya svabuddhisahitasya paripUrNasAmagrIkatayA svakAryAbhinirvartanasamarthatvAt , kAJcanavat , kAJcanaM hi svataH kAJcanaM sat kAJcanabuddhyA parigRhyamANaM bhavati kAzcanaphalakRt , nAnya-10 theti, pratItametat, yattvamaGgalaM tatsvarUpato maGgalaM na bhavati, tataH kathaM maGgalavuddhyA'pi tatparigRhyamANaM maGgalakAryakRt , nahi leSTrAdi kAzcanabuddhyA parigRhItaM kAJcanaphalamupajanayatIti / nanu yadi ziSyamatimaGgalaparigrahAya || maGgalopanyAsastata AdimaGgalamevAstu, ziSyamatimaGgalaparigrahasya tenaiva kRtatvAt , ki maGgalatrayopanyAsena !, na, vihihAtottaratvAt , AdimaGgalena hyAdau maGgalamatiparigrahaH kriyate, na madhyamaGgalamatiparigraho nApyavasAnamaGgalamatiparigrahaH, tatastatrApi vivakSitaphalasAdhanAya ziSyANAM maGgalamatiparigraho bhUyAditi maGgalavayopanyAsaH, yadyevaM maGgalavayApAantarAladvayamamaGgalamApadyate, tatra mAlamatiparigrahAbhAvAt , naiSa doSaH, sampUrNasyaiva zAstrasya tridhAvibhaktatvenApAntarAla-15 yAsambhavAt modakavat, yathA hi modake tridhAvibhakke nApAntarAladvayasambhavastathA'dhikRta zAstre'pi, tata AdikhaNDamAdimaGgalena maGgalavuyA parigRhItaM madhyaM madhyamaGgalenAvasAnamavasAnamaGgalena, svato maGgalaM ca taditi svasvaphalasAdhanAya| 44* an Education in For Farm ~23~ Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jain Education h "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [-], muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA - ] mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH prabhavati, atha zAstrasya kathaM svato maGgalatA 1, ucyate, nirjarArthatvAt, tathA cAtra prayogaH - adhikRtaM zAstraM sakalamapi maGgalaM nirjarArthatvAt tapovat, atha kathamasya nirjarArthateti cet, ucyate, jJAnarUpatvAt, jJAnasya ca karmanirjaraNahetutvAt uktaM ca- "jaM annANI kammaM khavei bahuyAhi vAsakoDIhiM / tannANI tihiM gutto khavei UsAsametteNaM // 1 // " [ yadajJAnI karma kSapayati bahukAbhirvarSakoTIbhiH / tat jJAnI tribhirguptaH kSapayatyucchrAsamAtreNa // 1 // ] tasmAt sthitametat - zAstrasyAdau madhye'vasAne ca maGgalamupAdeyamiti / atha maGgalamiti kaH zabdArthaH, ucyate, 'aga vagu magu' ityAdi daNDakadhAtuH, 'uditaH' iti nam, manavate adhigamyate prApyate itiyAvat hitamaneneti maGgalaM "mRdikandi kuNDipaTipATimaGgiza kimaMDike vyamicaJcidevRzalikalikamapaligudhyaJcicapivahidi hikuhitRsRpizitusi kusya nidramerala' ityalapratyayaH, athavA mayate- prApyate svargo'pavargo vA'neneti maGgaH'punnAmnI'ti karaNe ghapratyayaH, maGgo nAma dharmmaH, tathA'tra pUrvavaiyAkaraNaprasiddheH taM lAti -Adatte iti maGgalaM, 'Ato'nupasargA, dahvAyAmaH' iti upratyayaH, maGgo nAma dharmaH dhamrmopAdAnaheturiti bhAvaH, uktaM ca- 'maMgijjara'dhigammai jeNa hiyaM teNa maMgalaM hoi| ahavA maMgo dhammo taM lAi tayaM samAdatte // 1 // " (bhA0 ) apare punarevaM vyutpattimAcakSate maDu bhUpAyAM, maNDyate-zAstra| malaGkiyate'neneti maGgalaM pUrvavadalapratyayaH, athavA 'man jJAne' manyate - jJAyate nizcIyate vinAbhAvo'neneti maGgalaM, yadivA 'madai harSe' mAdyanti-vighnAbhAvena hRpyanti ziSyA anena 'maha pUjAyAM vA mahyate pUjyate zAkhamaneneti maGgalaM, sarvatra "viraloralaka| piMjalayugala bhagala kuntalotpala komalapiGgalakAilAdaya" ityalapratyayo nipAtanAcca vivakSitarUpaniSpattiH, nairukkAH punarevaM ... atra 'maGgala' zabdasya artha darzayate For Pityte & Personal Use Only ~24~ jainslibrary.org Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-1 poddhA // 5 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [-], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH mAM gAlayati - apanayati saMsArAditi maGgalaM, yadivA malaM - pApaM gAlayati spheTayatIti maGgalaM mA bhUt galo - vighno'smA diti vA maGgalaM, sarvatra pRSodarAditvAdiSTarUpaniSpattiH / tacca nAmAdibhedAccaturddhA tadyathA - nAmamaGgalaM sthApanAmaGgalaM dravyamaGgalaM bhAvamaGgalaM ca tatra yasya kasyacijjIvasya ajIvasya vA maGgalazabdArtharahitasya maGgalamiti nAma kriyate tannAmamaGgale, yata evaM talakSaNam - " yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyAnabhidheyaM ca nAma yAdRcchikaM ca tathA // 1 // " asyAyamarthaH - 'yadvastuno' jIvAjIvAdernAma, yathA gopAladArakasyendra iti, 'sthitamanyArtha' iti tasmAd- | gopAladAra kAdanyazcAsAvarthazca anyArthaH tasmin sthitaM paramArthatastridazAdhipe avasthAnAt, 'tadarthanirapekSa' miti tasyaindrAdinAmno'rthastadarthaH - paramaizvaryAdirUpastasya nirapekSaM tadarthanirapekSaM, tathAhi indra iti kimuktaM bhavati ? - 'idu paramaizvarye' | indanAdindraH paramaizvaryayukta ityarthaH evaMbhUtena cArthena yuktamidaM nAma paramArthatakhidazAdhipe eva varttate, tasya tAsvika paramaizvaryayuktatvAt, gopAlake tu tadarthazUnyamiti, tathA 'paryAyAnabhidheya' miti, iha nAma nAmavatorabhedopacArAt indra iti gopAladArakavastveva gRhyate tatparyAyaiH zakrapurandarapAkazAsanazatamakhaprabhRtibhiranabhidheyaM paryAyAnabhidheyaM, na hi gopAladAra kava| stvindrazabdavAcyamapi tAttvikendravat zakrapurandarAdizabdairabhidheyamiti, pratItametat evaMbhUtaM nAma, prakArAntareNa nAnnaH svarUpamAha - 'yAdRcchikaM ca tatheti yadRcchayA nirvRttaM yAdRcchikaM, kimukaM bhavati 1-na kevalamanantaroktalakSaNaM nAma, kintu anyatrAvarttamAnamapi yad evameva yadRcchayA gopAladArakAdernAma kriyate yathA Dittho Davittha iti tadapi nAma, idaM | cobhayarUpamapi prAyeNa yAtradravyabhAvi, merudvIpasamudrAdikaM hi nAma prabhUtaM yAvadravyabhAvi dRzyate kiJcittvanyathA'pi, Jan Education in ... maGgala zabdasya nAma Adi nikSepAH darzayante For Pivate & Personal Use Only 25~ nAmanikSepa // 5 // www.janlibrary.org Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: [-], bhASyaM -, vibhA gAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama devadattAdinAmavAcyAnAM vidyamAnAnAmapi aparAparanAmaparAvarttasya loke darzanAt, yaddapi ca siddhAnte'bhihita 'nAma | Avakahiya'ti tata pratiniyatAM janapadAdisaMjJAmadhikRtya, yathottarAH kurava ityAdi, nAma ca tanmaGgalaM ca nAmamaGgalaM, yadA tu vastu vAcyaM vivakSyate tadaivaM vyutpattiH-nAmnA maGgalaM nAmamaGgala, yadvA nAmanAmavatorabhedopacArAt nAma ca tata mAla ca nAmamaGgalaM, tacca nAmarUpaM maGgalaM tridhA, tadyathA-jIvaviSayamajIvaviSayamubhayaviSayaM ca, tatra jIvaviSayaM / 4 // yathA sindhuviSaye agnemaGgalamiti nAma, ajIvaviSayaM yathA lATadeze davarakavalanakasya maGgAlamiti nAma, ubhayaviSaya yathA vaMdanamAlAyA maGgalamiti nAma, atra hi davarakAdInyacetanAni patrAdIni tu sacetanAnIti jIvAjIvarUpatA vndnmaalaayaaH| tathA sadbhAvamAzritya lepyakamodiSvasadbhAva cAzrityAkSavarAdAdiSu yA svastikAdInAM sthApanA sA sthApanAmaGgala, sthApanA cAsau maGgalaM ca tat sthApanAmaGgalamiti vyutpatteH, sthApanAlakSaNaM cedaM-'yatnu tadarthaviyuktaM tadabhiprayeNa yaJca tatkagaNi / lepyAdi karma tatsthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // 1 // " asthAyamarthaH-tatsthApanetyabhidhIyate, yatkimityAha- 'yatnu' yatpunaH, tuzabdo nAmalakSaNAt sthApanAlakSaNasya bhedamAha, 'tussA de'vadhAraNe' iti vacanAt, 'tadarthaviyuka'miti sa cAsAvarthazca tadartha:-sadbhUtendralakSaNaH tena viyukta-zUnyaM tadarthaviyukaM, atha ca tadabhiprAyeNe'ti tasya-satendrasyAbhiprAyo-buddhiradhyavasAyastadabhiprAyastena taduddhacetyarthaH, kRtamityAdi gamyate, kathaMbhUtamityAha-yaca 'tatkaraNi' tasyaiva-satendrasyaiva karaNi:-AkRtirAkAro yasa tat taskaraNi-satrasendrasamAnAkAraM lepyAdikarmeti bhAvArthaH padAsadAkRtizUnya vAvanikSepAdi tatsthApanA, tacApakA-hatvaraM, pamdAcAvadravyamApi ca, urpha / an Educa t ion wwwimpaintiorary.org ~26~ Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -, niyukti: -1, bhASyaM -1, vibhA gAthA [25,29], mUlaM /-/gAthA-] (40) sthApanAivyalakSaNaM prata sUtrAMka upoddhAte cAnuyogadAre-"nAma AvakahiyaM ThavaNA ittariyA vA hojjA AvakahiAvA"bhASyakAro'pyAha-"ja puNa tayatvasunna taya- bhippAraNa tArisAgAraM / kIrai va nirAgAraM ittaramiyaraM va saatthvnnaa||||"(bhaa. 25) / samprati dravyamaGgalabhidhAtavyaM, tatra // 6 // INIdravyamiti-dravati gacchati tAMstAn paryAyAniti dravyaM, 'kRddhahula'miti vacanAt kartari yaH, dravyaM ca tanmaGgalaM ca dravyama galaM, tallakSaNamidam-"bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu ylloke| tad dravyaM tattvajJaiHsacetanAcetanaM kathitam // 1 // " asyAyamarthaH-bhUtasya-atItasya bhAvino vA-eSyataH bhAvasya-paryAyasya kAraNaM-nimittaM yadasmin loke tat tattvajJaiHsarvajJaiH tIrthakRdbhiritiyAvat dravyaM kathitaM, dravati-cchati tAMstAn paryAyAn agretanAn prAcInAMzca muJcatIti dravyamiti vyutpattyarthAnugamAt, tacca dvidhA-sacetanamacetanaM ca, tatra sacetanaM anupayuktapuruSAkhyaM, acetanaM jJazarIrAdIti, ukaM dravyalakSaNam , adhunA prakRtamupayujyate, dravyamaGgalaM dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra A-samantAt gamyate vastutattvamanenetyAgamaH-zrutajJAnaM AgamamadhikRtyAgamataH, 'sthAniyapaH karmAdhAreM' iti karmaNi paJcamI, yathA prAsAdamAruhya prekSate ityarthe prAsAdAt prekSate ityatra, AgamApekSayeti bhAvArthaH, AgamasyAbhAvaH Agamasya ekadezo vA Agamena saha mizraNaM vA noAgamA, nozabdasya triSvapyartheSu vartamAnatvAt , noAgamamadhikRtya noAmamataH, tatra Agamato maGgalazabdArthajJAtA tatra cAnupayuktaH, sa hi maGgalazabdArthavAsitAntaHkaraNatayA tajjJAnalabdhisahito nopayukta iti 'anupayogo dravya'miti vacanAt dravyam, Aha ca bhASyakRt-"Agamao'Nuvautto maMgalasaddANuvAsio vattA / tannANaladdhisahio'vi novaucoti to davaM ||1||"(bhaa. 29) navAgamo maGgalazabdArthaparijJAnamAgamaH zrutajJAnamiti pUrvamabhi dIpa anukrama ROKAR // 6 // JanEducation inNKA ~27~ Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-, niyukti: -, bhASyaM [-], vibhAgAthA [31,34,], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka H dIpa anukrama H ghAnAzanaM bhAva iti kathamasya dravyatA, ukkaM ca-"jai nApamAgamo to kaha davaM davamAgamo kaha "IN (bhA..pU.) iti, naiSa doSaH, jJAnaM jhupayogAtmakaM bhAvo, na labdhirUpaM, 'upayogo bhAva' iti vacanAt , anupayuktazcAtmA talugdhisahitatvAt jJAnakAraNam, ato bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNamiti dravyalakSaNasambhavAt dravyamiti, idaM pAgamato dravyamaGgalaM pUrvasUribhirnayairvicAritaM, nayAzca sapta, tadyathA-naigamaH saGgrahaH vyavahAraH RjusUtraM zabdaH samamirUDhaH [evaMmataca, amISAM zabdArtha bhAvArtha ca svasthAne vakSyAmaH, tatra naigamanayaH sAmAnya vizeSAMzcAbhyupagacchati, vizeSAva pRtha-16 bhilasvarUpA iti tanmatena eko'nupayuktaH eka dravyamaGgalamaneke'nupayuktA anekAni dravyamaGgalAni, Aha ca bhASyakRt|"ego maGgalamegaM NegA gAI gamanayassa" (bhA. 31 pU.) / saGgrahanayastu sAmAnyamevaikaM niravayavamakiyamabhyupaiti / mAnyata, sahi vizeSavAdinaH pratyAha-vizeSaH sAmAnyAvatyaraikSIdvA na vA, AdyapakSe na vizeSaH, sAmAnyA vyati-18 ArikatvAt khapuSpavat, saditi hi tadvaktuM zakyate yatsaditi pratyayamutpAdayati, saditi pratyayaM cotpAdayati sAmAnyameva tasya tathAsvabhAvatvAt na vizeSa iti vizeSasya kharaviSANakalpatA, atha dvitIyaH pakSastahi so'pi sAmAnyameva tada vyatiriktatvAta tatsvarUpavat, ukkaM -"sAmanAoM viseso apaNo'NaNNo va hoja jai aNNo / so nasthi khapuparphapica na'paNo sAmaNNameva sayaM ||1||"(bhaa. 34) tata itthaM kevalasAmAnyavAdinastasya matena sarvasminnapi jagatyekameva dravyamaGgalaM, srvepaaN| myamAlasAmAnyAdabyatiriktatvAt, sAmAnyasya ca tribhuvane'pyekatvAt , Aha ca bhASyakRt-"saMgahanayarasa ekaM sarva dApaya maGgalaM boe (bhA0 31 30) iti, vyavahArastu vizeSavAdI, tathA ca sa sahahanayaM pratyAha-vizeSA eva tAttvikA-18 JainEducmonirm Fornivon-spronwar ~28~ Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: [-], bhASyaM -], vibhA gAthA [35,39,40], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama sapoddhAte steSAmeva dohavAhAdikriyAsUpayujyamAnatvAt, na sAmAnya tadviparyayAt, na ca tat saditi pratyetuM zakumaH anupala-150 dabhAt , nahi gavAdIniva vizeSAn zRGgamAhikayA tebhyo vyatiriktaM gotvAdisAmAnya pazyAmo, na cApazyanta AtmAnaM | nyvi||7|| vipralabhemahi, tataH kathaM tadabhyupagacchAmaH !, upalaMbhavyavahArAbhAvAt, uktaM ca-'na visesatthaMtarabhUyaM asthi sAmannamAha cAraH vavahAro / uvalaMbhavavahArAbhAvAo kharavisANaM va // 1 // (bhA0 35) evaM cAsyApi matena naigamanayasyeva eko'nupayukta eka dravyamaGgalaM, bhUyAMso'nupayuktA bhUyAMsi dravyamaGgalAni, nanu naigamo'pi vizeSAnicchati vyavahAro'pi tataH ko'nayoH prativizeSaH 1, uttametat naigamaH sAmAnyamicchati vizeSAMzca vyavahArastu vizeSAneveti, siddhasenIyAH punaH paDeva nayAnabhyupagatavantaH, naigamasya saGgrahavyavahArayorantarbhAvavivakSaNAt, tathAhi-yadA naigamaH sAmAnyapratipattiparastadA / hai sa saGgrahe'ntarbhavati sAmAnyAbhyupagamaparatvAt vizeSAmyupagamaniSThastu vyavahAre, Aha ca siddhasenIyamatamupasajighRkSu - pyakRt-"jo sAmannaggAhI sa negamo saMgahaM gao ahavA / iyaro vavahAramio jo teNa samANaniddeso // 1 // " (bhA0 39) tataH siddhasenIyAbhiprAyeNa pahireva nayairAgamato dravyamaGgalavicAraH kartavyaH na saptabhiriti, RjusUtra-13 stvabhidhatte-yadatItaM yaccAnAgataM yacca sadapi parakIyaM tadavastu, atItasya vinaSTatvAt anAgatasya tvalabdhAtmalAbhatvAt | parakIyasya cArthakriyAkAritvAbhAvAt, devadattadhanaM hi yajJadattasya paramArthato'sat taskAryAkaraNAditi, pratiprANi prasi- 7 Frmetat, kintu yat sat svakIya tadevaika vastu, tato'sya matenaikameva dravyamabala na bhUyAMsIti, uktaM ca-"ujusuyassa te sayaM saMpayaM ca ja maMgalaM taya pakaM / nAtItamaNuppannaM maMgalamiTuM parakaM vaa||1||(bhaa040)ye tu zabdasamabhirUdaiva ROCCA.COCOCCA an Fun wwwjainitiorary.org ~29~ Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [ ], niryuktiH [-], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 42 ], mUlaM [- /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH | bhUtA nayAH te atyantavizuddhatvAdAgamato dravyamaGgalamityeva nAnumanyante, tathA ca te AhuH - Agamato hi dravyamaGgala| midamucyate maGgalazabdArthajJAtA taMtra cAnupayukta iti, tadetatparasparavyAhataM yadi maGgalazabdArthajJAtA tarhi kathamanupayuktaH 1, | anupayuktazcet kathaM maGgalazabdArthajJAtA, jJAnasyopayogAtmakatvAt tadabhAve tasyApyabhAvAt, na khalu jIvazcetanArahita iti ( zakyaM pratipattuM sacetaseti, uktaM ca- "jANaM nANuvautto'Nuvautto vA na jANaI jamhA / jANato'Nuvauttotti viMti saddAdao'vatyuM // 1 // " ( bhA0 42 ) itthaM cAgamato dravyamaGgalasya nayairvicAraH sUtre'pi sAkSAt saMvAdI, tathA cAnuyogadvAreSvAgamato dravyAvazyakamadhikRtya sUtra--" negamasta NaM ego aNuvatto AgamatI evaM davAvassayaM dunni aNuvauttA donni davAvastathAI / tinni aNuvaDattA Agamao tiSNi davAvatsayAI, evaM jAvaiyA aNuvattA Agamato tAbaDyAI negamassa davAvasvayAI, evameva vabahArassathi, saMgahastra NaM ego vA aNego vA aNuvautto vA aNuvattA vA davAvasvayaM vA davAvassayAI vA se evaM davAvasvayaM, uzumuyassa Agamato evaM davAvastayaM, puhuttaM necchai, tinhaM sahanayANaM jANae avara avallU, kanhA ?, jai jANae aNuvat na bhavai" iti / uktamAgamato dravyamaGgalamadhunA noAgamato'bhidhIyate ca tridhA, tadyathA-jJazarIradravyamaGgalaM bhavyazarIradravyamaGgalaM jJazarIra bhavyazarIravyatiriktadravyamaGgalaM ca tatra yanmaGgalapadArthajJasyApagatajIvitasya zarIraM siddhizilAtalAdigataM tadbhUtabhAvanayA ghRtamasmin kumbhe prakSiptamAsIdityeSa ghRtakumbha ityAdivadatItanayAnuvRttyA jJazarIradravyamaGgalaM yastu vAlako nedAnIM maGgalazabdArthamavabudhyate athacAvazyamAyatyAM tenaiva zarIrasamu- | cchrayeNa bhotsyate sa bhAvibhAvanibandhanatvAd ghRtamasmin kumbhe prakSapsyate ityeSa ghRtakumbha ityAdivad bhaviSyannayAnusa For Pitate & Personal Use Only ~30~ wwww.janlibrary.org Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: [-], bhASyaM -], vibhA gAthA [46,47,48], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - dIpa anukrama prapobAraNena bhavyatrarIkhaSyamaGgalaM, rabhavamapi ca nobhAgamato dravyamaGgalaM sarvathA AgamarahitatvAt , ata eva sarvaniSedhavAcI noAganokSagdo'tra pratipacaNyA, jJazarIrabhavyazarIravyatirikaM tu dravyamaGgalaM jinapraNItapratyupekSaNAdikriyAM kurvan anupayuktatA // 8 sAvAdiH, kiyA hi pratyupekSaNAdikA hastapAdAdivyApAravizeSarUpA, tato'sAvAgamo na bhavati, Agamasya jJAnatvAt , zarIrAdiceSTAyAstu tadviparItatvAt, tAmapi yadhupayuktaH karoti tato'sau bhAvamaGgalaM bhavati, anupayuktasa sA dravyaM 'anupa-18 boyo dravya miti vacanAva, tataH kriyAyA dravyatvAdanAgamatvAcca tAM kurvan sAdhvAdirabhedopacArAt noAgamato zarIrabha-11 myArIraSyatirikaM dravyamaGgalaM, atrApi sarvaniSeghavAcI nozabdaH, ukta ca-"jANayabhavasarIrAirittamiha davamaMgalaM hoi| bA majallA kiriA taM kuNamANo aNuvauco // 1 // ' (bhA046) athavA yat bhUtacaraNakaraNapariNAma Agamato carIradabyamabalavat bhUtabhAvamabalatvAt zarIrabhavyazarIravyatirekaM dravyamaGgalaM, yadapi vAlakazarIraM caraNakaraNa kiyApariNAmayogya tadapi prAguktabhavyazarIradabyamaGgalavat bhAvibhAvamaGgalatvAt zarIrabhavyazarIravyatirikaM dravyamaGgalaM, mAguke hi nomAgamato jJazarIrabhavyazarIre dravyamale bhUtabhAvijJAnapariNAmApekSe, caraNakaraNakriyApariNAmastu jJAnapari- NAmAmina iti zarIrabhanyazarIravyatiriktatA, yadivA svabhAvata eva zobhanavarNAdiguNaM suvarNAdi tat jJazarIramavazarIramyatirikaM dravyamajalaM, bAha ca bhASyakRta- "jaM bhUyabhAvamaGgalapariNAma tassa vA jaya jogga / Ane 4aa pahAvasohaNavaNyAiguNaM suvnnyaaii||1|| pi yahu bhAvamaGgalakAraNao maGgAlaMti niddiDha / noAmamao davaM mAgamarihitoti bhaNiyaM // // (bhA0 47 48) atra jaM bhUyabhAvamaGgalaMti yat bhUtacaraNakaraNakriyApariNAma E "+CHOKES JanEduration ima ~31 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: [-], bhASyaM -, vi0bhAgAthA -1, mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata % sUtrAMka % 44+ + 2 dIpa anukrama 'tassa yA jayaM jogga miti tasya vA-caraNakaraNakriyApariNAmasva yaghogyaM bAlakAdizarIra, zeSa sugamam / uUM dravyamaGgalaM, adhunA bhAvamaGgalamabhidhAtavyaM, bhAvasya ca lakSaNamidaM- bhAvo vivakSitakriyAnubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / savarindAdivadihendanAdikriyAnubhavAt // 1 // " asyAyamarthaH-bhavanaM bhAvaH, vivakSitarUpeNa pariNamanamityarthaH, yadivA bhava tIti bhAvaH, 'sahAdidunIbhUgraho No veti kartari NapratyayaH, vivakSitarUpeNa pariNata ityarthaH, sarvajJaH samAkhyAtA, ko'sATra vityAha-'vivakSitakriyAnubhUtiyukta vakturyA vivakSitA indanajvalanajIvanAdikA kriyA tasyA anubhUtiH-anubhavanaM tayA Iyuko vivakSitakriyAnubhUtiyukkA, ka ivetyAha-indanAdikriyAnubhavAta , atrAdizabdAt jvlnjiivnaadikriyaaprigrhH| indrAdivat-zakAdivat, AdizabdApajvalanajIvAdiparigrahaH, indanAdikriyAnubhavayukkendrAdivaditi bhAvaH, atra bhAvato maGgalaM bhAvamaGgalaM yadivA bhAvazcAsau maGgalaM ca bhAvamaGgalaM, taca dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato maGgalapadArthasya jJAtA tatra copayuktA, upayogo bhAvanikSepa' iti vacanAt , nanu maGgalapadArthajJAnopayogamAtreNa kathaM puruSo bhAvamaGgalaM bhavati ?, na hyagnijJAnopayukto mANavako'gnidahanapacanaprakAzanAdyarthakriyAsAdhakatvAbhAvAt , tadetadasamyaka, abhiprAyAparijJAnAt, saMvit jJAnamavagamo bhAvo'bhiprAya ityanarthAntaraM, 'arthAbhidhAnapratyayAzca tulyanAmadheyAH sarvapravAdinAma visaMpAdena sthitA' tathAhibAhyaH pRthavanodarAkAro'rtho'pi ghaTa iti vyapadizyate, tadvAcakamabhidhAnaM ghaTa iti, tarajJA-1* vAnarUpA pratyayo'pi ghaTa iti, tathA ca loke pakAra:-kimidaM puro dRzyate , ghaTA, kimasau vaki, ghaTa, kimasya cetasi / Traspati, paTA, evaM ca mati yadaniriti jJAnaM ThadavyatirekAta mANavako'pyani: jJAnajJAninoH kathaMcidavyatirekA FACESS For Farm -~32~ Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: -, bhASyaM -1, vibhA gAthA [49,50], mUlaM /-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama upoddhAteanyathA tajjJAne satyapvasau nopalabheta , atanmayatvAt , pradIpahastAndhavat puruSAntaravadvA, bandhAdhabhAvaprasaGgazca, jJAnA- bhAvama jJAnasukhaduHkhapariNAmazUnyatvAt , AkAzavat , na khalvAkAzaM jJAnAjJAnasukhaduHkhapariNAmarahitaM bandhamokSAmyAM yujyate / // 9 // tasmAtkathazcidanyatireko jJAnajJAninoH, na ca nirAkAraM jJAnaM, anAkAratve padArthAntaravat vivakSitasyApi padArthasya paricchedAprasaktaH, tadAkArazUnyatvAvizeSAt , tato jJAnasyAgyAkAratvAttavyatirikta AtmA'pyanyAkAra ityagnirmANavakaH, na caivaM dahanapacanaprakAzanAdyarthakriyAprasaktiH, sarvasyAgnerdahanAdyakriyAprasAdhakatvAyogAt bhasmacchannAgninA vyabhicArAditi, noAgamato bhAvamaGgalaM 'suvizuddhaH kSAyikAdiko bhAvaH', nozabdo'tra sarvaniSedhavAcI, ukkaM ca-maGgalasuyauvautto Agamao bhAvamaGgalaM hoi / noAgamao bhAvo suvisuddho khaaiyaaiio||1||"(bhaa049) athavA-noAgamato bhASamAlamAgamavarje jJAnacatuSTayaM sarvaniSedhavacanasvAnozandasya, yadivA yaH samyagdarzanazAnacAritrapariNAmaH sa na Agama eva kevalo nApyanAgamaH kinvAgamasammizra iti nomAgamato bhAvamaGgalaM, nozabdo'tra mizraSacanA, Ahapa-10 "(mahavA) sammaiMsaNanANaparicovayogapariNAmo / noAgamao bhAvo nosaho mIsabhAvami ||1||"(bhaa05.) vadivA yo bhagavadahanamaskArAdhupayogaH sa khalvAgamaikadezo, vivakSitAdhyayanAthapekSayA tasyaikadezatvAt , tato nozabdasya dezavAcitvAt noAgamataH sa bhASamaGgalaM / nanu nAmasthApanAdravyeSu maGgalAbhidhAnaM vivakSitabhAvazUnyatvAt draSyatvaM ca samAnamataH eSAM prativizeSaH, ucyate, iha yathA sthApanendra locanasahanakuNDalakirITakarakulizadhAraNazacIsavidhAna-18/ siMhAsanAcyAsanAdijanitAtizayaH savindrAkAro lakSyate, kartRva satendrAbhiprAyo bhavati yathA'yaM mayA svargASi E land ~334 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: -, bhASyaM -1, vibhA gAthA [53,55], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: || || prata sUtrAMka = dIpa anukrama patiH sAvAdAlikhita ityAdi, draSTuba tadAkAradarzanAt pratyayo yathA'yamindro varcata iti, praNatikRtazca phalArthinaH stotra pravarNate, phalaM ca kizcidabhISTa devatAniyogAt prApnuvanti, na tathA nAmendre nApi dravyendra, tato nAmadranyAbhyAmitthaM | sthApanAyA vizeSaH, uktaM ca-"AgAro'bhipAo buddhI kiriyA phalaM ca pAraNaM / jaha dIsai ThavarNida na tahA nAme na daviMde // 1 // " (bhA0 53) yathA sa dravyendro bhAvendrakAraNatAM pratipadyate pratipannavAn vA bhAvendratAM upayogApekSAyAmapi tadupayogatAmAsAdayiSyati avAptavAn vA na tathA nAmendro nApi sthApanendra iti nAmasthApanAbhyAM dravyasya vizeSaH, sthApanAdravyalakSaNavyatiriktasvarUpaM tu nAmeti dravyasthApanAbhyAM nAno vibhinnatA, aparastvAha-bhAvamajhalamevaika bhAvAnAmevArthakriyAkAritvAt ye tu nAmAdayaste saGkalpamAtrasampAditasattAkA iti kiM teSAmupanyAsena', tadetadasamyak, nAmAdInAmapi bhAvavat , tAttvikatvAt teSAmapi bhAvavadavizeSeNa zabdataH pratIteH, tathAhi-aviziSTe indravastunyuccarite nAmAdicatuSTayamavizeSeNa pratItimAsAdayati, kimanena nAmendro vivakSitaH Ahozcit sthApanendro dravyendro bhAvendro vA iti !, tato yathA ghaTa ityukte ko'nena ghaTo vivakSito raktaH kRSNaH zukla: nIlo veti zabdataH pratIyamAnAH sarve'pi tAttvikAstathaite nAmAdayo'pIti, tathA ca etadeva sAkSepaparihAraM bhASyakRdAha-"iha bhAvocciya vatthu tadatthamunnehiM kiM nu sesehiM ! / nAmAdao'vi bhAvA jaM te'vihu varathupajAyA // 1 // " (mA055) atra 'vatthupajjAyA' iti indrAdirUpasya sAmAnyavastuno vizeSAH, itazca nAmasthApanAdravyANi tAttvikAni bhAvamaGgalAGgatvAt, tadaGgatA tatpariNAmakAraNatvAt , tapAhi-majalAmiSAnaM siddhApabhidhAna copazusa bhagavadaItpatimA vA rahA bhUtabatibhAvaM bhavya = wwwjaintiorary.org ~34~ Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM -, niyukti: [-], bhASyaM -1, vibhA gAthA [56-58,60], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: ini prata sUtrAMka dIpa anukrama sapodAte yatibhAvaM vA bharIraM copalabhyopajAyate prAyaH kasyApyAsannamuktigAminaH samyagdarzanAdirUpabhAvamaGgalapariNAmaH, uktaMdranAmAdInA gha-"ahavA nAmaMThavaNAdavAI bhAvamaGgalaMgAI / pAeNa bhAvamaGgalapariNAmanimittabhAvAo ||1||jh maGgalAbhihANaM viziSTatA siddhaM vijaya jiNiMdanAmaM ca / soUNa perichaUNa ya jiNapaDimAlakkhaNAI ca // 2 // parinibbuyamuNidehaM bhava jaijaNa paryAyatAca suvaNNamallAi / daNa bhAvamaGgalapariNAmo hoi pAeNa // 2 // " (bhA0 56-57-58) anyacca-yad vastuno'midhAnaM tad amiSeyadharmamantareNa nopajAyate, abhidhAnAbhidheyayorvAcyavAcakasambandhena parasparama vinAbhAvitvAt , abhidheyadha. mo'pi ca nAmAdivicAraprakrame nAmAbhidhIyate, abhidheye abhidhAnopacArAt, yazca pratiniyata AkAro ghaTAdivastunaH sA sthApanA, yA ca tattadrUpatayA pariNamanazaktiH sA dravyaM kAraNatvAt, yazca sAkSAt puraH parisphuran pratibhAsate paryAyaH dasa bhAvA, urka ca-"ahavA vatyu'bhihANaM nAmaM ThavaNA ya jo tdaagaaro| kAraNayA se davaM kajAvanna tayaM bhaavo||1||" (bhaa060)|| tato yadvastu tannAmAdicatuSTayAtmakaM tadantareNa vastutyAyogAditi tAttvikAni naamaadiini| evaM ca tAttvikanAmAdicatuSTayAtmake sarvasminnapi vastuni vyavasthite ye ekaikAMzAvalambino nAmAdinayA, tadyathAnAmanaya Aha-vastudharmo nAma tatpratyayahetutvAt ,yad yasya pratyayahetustattaddharmo yathA ghaTasya svarUpAdayaH, vastunaH pratyayahetuzca nAma tato niHsandigdhAviparItapratItisamudbhavAt, tasmAdvastudharmo nAma,yadi punarvastudharmo nAma na syAt tatastadvastu vastveva na // 10 // sthAt, nirabhidheyatvAt SaSThabhUtavat, anyacca-vastudharmatvAbhAve ghaTa iti nAmnyuccarite ghaTa itipratItiniHsandigdhA na syAt prativagdhAbhAvAta, kintu keSAMcitsaMzayo yathA kimayamAha, keSAMcitkadAcidviparyayo yathA'nena paTa: proka iti, anyeSAM ACDa an Edu ~35~ Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: [-], bhASyaM [-], vibhA gAthA [62,65-67], mUlaM -/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: 3U prata sUtrAMka dIpa anukrama (a)pratibandhaM paryAlocayataH tadarzanenAnadhyavasAyo, yadivA yahacchayA bhavet pratipattiH, Aha -"saMsayavivajayA vAuNa-15 jhavasAo'havA jahicchAe / hojatthe paDivacI na vatthudhammo jA nAmaM // 1 // (bhA0 62)na caitat dRzyate, tasmAt vastudharmo nAma, tadeva caikaM tAttvika, tadvazAdeva sakalavyavahArapravRttena sthApanAdaya ityevamukke sthApanAnaya Aha-AkAra eva vastu, tatraiva buddhyabhidhAnapravRttikriyopalambhAt, tathAhi-pratyakSata AkAravadeva vastu parigRhyate, tadeva ca zabdenApyabhidhIyate, tatraiva ca puruSasya pravRttiH, arthakriyAmapi ca tadeva karotItyAkAra eva tAttviko na nAmAdayaH, tathA ca prayogaH yadAkArarahitaM na tadvastu, yathA gaganendIvaraM, AkArarahitaM ca parAbhimataM nAmAdi, uktaM ca-"na parANumayaM patthu AgArAbhAvao khapuSpaM va / uvalaMbhavavahArA''bhAvAo nANagAraM ca // 1 // " (bhA065) atra pUrvArddha sugama, uttarArddhasya vyAkhyAnamida-na anAkAraM vastu upalambhAbhAvAt vyavahArAbhAvAcca / evaM sthApanAnayenokte dravyanaya Aha-! tAtvikotpAdavyayarahitaM yanirvikAramAvirbhAvatirobhAvamAtrapariNAmAtmaka dravyaM tadevaikaM tAttvikaM, tasyaiva pratyakSAdinA pramANenopalabhyamAnatvAt , yattu tadatiricya sthApanAnayena procyate tadasad, dravyAtirekeNAnyasyAkArasyopalambhAbhAvAt , uktaM ca-"davapariNAmamettaM mottUNAgAradarisaNaM kiM tN?| upAyabayarahiyaM davaM ciya nidhiyAraM taM // 1 // AvimbhAvatirobhAvametapariNAmakAraNamaciMtaM / nicaM bahurUvaMpiva naDova vesaMtarAvanno // 2 // " (bhA066-67) iti, itazca dravyaM tAttvikaM kAraNatvAt mRtpiNDapayaHprabhRtivat, yacAkAraNaM na tada vastu, yathA gaganakusuma, akAraNaM ca parAbhimatamAkA. padIti / evaM dravyanayenAbhihive bhAvanayaH prAha-bhAva eva pAramArthiko na dravyaM, tasyAnupalambhAva,ma hi mRtpiNDa in Ede ~36~ Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] upodghAte // 11 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryukti: [ - ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH zivakasyAsakozakuzUlAdibhAvebhyo vyatiriktamanvayinamarthaM pazyAmaH, na cApazyantaH pratipattuM zakumaH mA prApadatyantA|sato'pi SaSThabhUtAderabhyupagamaprasaGgaH, atha dravyamantareNa kathamiva bhAvAnAmutpattirupapadyate ? tasmAdavazyaM dravyamabhyupagantavyaM, tadasamyak, pratItyotpAdavAdasya samyagvyavasthitatvAt, tathAhi pUrva bhAvaM kAraNatvena pratItyottaro bhAvaH samutpadyate, pUrva va kAraNaM kAryotpattisamaye svata eva vinivarttate, tasya kSaNamAtrAvasthAyitvAt, uttaro'pi ca bhAvastaduttarabhAvaM prati kAraNabhAvamanubhUya dvitIyakSaNe na bhavati, sarvabhAvAnAM kSaNamAtrAvasthAnAt, 'kSaNikAH sarvasaMskArA' iti vacanAt, evamekaikAMzAvalambino nAmAditayA mithyAdRzaH ekAMzAbhyupapamaparatayA sampUrNavastusaMsparzitvAyogAt, vastuno'nekadharmatyAt, bhagavadarhanmataM tu sarvanayasamUhAtmakamato'nekAMzAvalamvi, kintyekAMzavicAraprakrame'pItarAMzasApekSatvAt sampUrNavastugrAhIti pramANaM, tathAhi - nAmApi ca vastudharmastasya tatpratyaya hetutvAt, AkAro'pi tAttvikastasya pratyakSAdinA | pramANenAvisaMvAditayopalambhAt, dravyamapi ca pramANaM, tadabhAve bhAvAnAmatyantAsatAM kharaviSANasyevotpAdAyogAt, bhAvA api ca tAttvikA dravyasya vicitrazaktikatayA tathA tathApariNamanabhAvAt, tathA cAhuH stutiSu guravaH-"anyo'nyapakSapratipa| kSabhAvAvU, yathA pare matsariNaH pravAdAH / nayAnazeSAnavizeSamicchan, na pakSapAtI samayastathA te // 1 // AdyastutikAro'pyavocat -"nayAstava syAtpadalAJchanA ime, rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato, bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // 1 // tatI nAmAdayo'pi bhAvavat tAvikA iti teSAmapyupanyAsaH // atha sarvajJazAsane sakalanayamUlabhUtau dvAveva nayau, tadyathA dravyAstikanayaH paryAyAstikanayazca tathA cAhuH zrImalavA For Pete & Personal Use Only ~37~ nAmAdInA sApekSatA // 11 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ - ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 75 ], mUlaM [- /gAthA -] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH dina:--"saGgavisesasahavisesapatthAramUlavAgaraNI / davaDio ya pAvanao ya sesA viyappA siM // 1 // " [saMgrahavizeSANAM | saMgrahavizeSa prastAra mUlavyAkaraNinau / dravyArthikaJca paryAyArthikazca zeSA vikalpA anayoH // 1 // ] tatra nAmAdicatuSTayamadhye kasya kiM sammatamiti nirucyatAM 1, ucyate, nAmasthApanAdravyANi dravyAstikanayasya bhAvaH paryAyAstikanayasya, kathamiti cet, ubhyate, | iha siddhasenIyAstAvadevamAhuH - 'sAmAnyagrAhI naigamaH saGgrahe'ntarbhUto vizeSagrAhI vyavahAre' iti SaDeva tattvatto nayAH, tatra saGgraho vyavahArazca dravyAtikanayo dravyAbhyupagamaparatvAd, atastasya nAmAditritayamabhimataM etAvAMstu vizeSaH - sAmA- | | nyAbhyupagamaparatvAt yAni kAnicinnAmamaGgalAni tAni sarvANi ekaM nAmamaGgalaM sarvANi sthApanAmaGgalAnyekaM sthApanA| maGgalaM sarvANi dravyamaGgalAnyekaM dravyamaGgalaM, vyavahArastu vizeSagrAhIti nAmamaGgalAni pratyekaM bhinnAnIcchati, evaM sthApanAmaGgalAni dravyamaGgalAni ceti, RjusUtrazabdasamabhirUDhaivaMbhUtAstu paryAyAbhyupagamaparatvAt paryAyAstikanayaH, tatastastha bhAvaH sammataH, uktaM ca- "nAmAitiyaM davaTTiyassa bhAvo upajjavanayassa / saMgahavavahArA paDhamagassa sesA u iyarassa // 1 // " ( bhA0 75 ) sUtrAbhiprAyeNa tu RjusUtro'pyavizuddho dravyAstikanayastasyApi dravyAbhyupagamAt tathA cAnuyogadvArasUtram - "ujussuyarasa ego aNuvautto Agamato egaM davAvasvayaM, puDutaM necchara' iti, tadevamuktaM prAsaGgikaM, adhunA prakRtamucyate-tatra noAgamato bhAvamaGgalamane kaprakAramuktaM, athavA noAgamato bhAvamaGgalaM nandI, atha nandIti kaH zabdArthaH 1, ucyate, 'dunadu samRddhA' vityasya dhAtoH 'udita' iti nami vihite nandanaM nandiH, pramAdo harSa ityanarthAntaraM, nandihetutvAt jJAnapaJcakAdikamapi nandiH, athavA nandanti prANino'nenAsmin veti nandiH, 'padipaTi ... 'nandI' zabdasya artha eva nAma Adi nikSepAH For P&Personal Use Only ~38~ www.anlibrary.org Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: -, bhASyaM -], vi0bhA gAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: nandezabdArthaH prata HEIG dIpa anukrama upodghAte dokAdibhya' iti ipratyayaH, asAvapi maGgalavaJcaturbhedaH, tadyathA-nAmanandiH sthApanAnandiH dravyanandiA bhAvanandizva, tatra yasya jIvasthAjIvasya vA nandizabdAnvardharahitasya nandiriti nAma kriyate sa nAmnA nandi manandiH yadvA nAma- // 12 // nAmavatorabhedopacArAnAma cAso nandizca nAmanandiH, nandiriti nAma vA nAmanandiH, tathA sadbhAvamAzritya lepyakamAdizvasadbhAva cAzrityAkSavarATakAdiSu bhAvanandimataH sAdhvAdeH sthApanA sA sthApanAnandiH, athavA dvAdazavidhatUryarUpa-da dravyanandisthApanA sthApanAnandiH, dravyanandirbiMdhA-Agamato noAgamatazca, tatra Agamato nandipadArthasya jJAtA tatra cAnupayuktaH, anupayogo dravya'miti vacanAt noAgamatastu tridhA, tadyathA-jJazarIradravyanandiH bhavyazarIradravyanandirjazarIramavyazarIravyatiriktadravyanandizca, tatra yanandipadArthajJasyApagatajIvitasya zarIraM siddhizilAtalAdigataM vadbhUtabhAvanayA jJazarIravyanandiH, yastu bAlako nedAnI nandizabdArthamavabudhyate athacAvazyamAyatyAM tenaiva zarIrasamucchayeNa bhotsyate sa bhAvibhAvanibandhanatvAt bhavyazarIradravyanandiH, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA tu dravyanandI dvAdazaprakAra|stUryasaGghAtaH, sa cArya-"bhambhAmakundamahalakaDambajhallarihuDukakaMsAlA / kAhali talimA vasoM saMkho paNavo ya pArasamo | // 1 // " (bR. bhA0 ) bhAvanandirdvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato nandipadArthasya jJAtA vana copayukkA, noAgamataH paJcaprakAraM jJAnaM, baccedam- . bhiNiyohiyanANaM supanANaM ceya ohinANaM ca / taha maNapajavanANaM kevalanANaM ca paMcabhayaM // 1 // mA-arthAbhimukho niyataH-pratiniyatasvarUpo bodhA-bodhavizeSo'bhinibodho'bhinibodha evAminibodhika, abhinibodha CAIKARACTICACANCARNAKok: // 12 Incontre mpanelibrary.org jJAnasya Abhinibodhika-Adi paMca prakArA: ~39~ Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: [1], bhASyaM -1, vibhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka zabdasya vinayAdipAThAbhyupagamAt 'vinayAdibhya' ityanena svArthe ikaNa, 'ativartante svArthe pratyayakAH prakRtiliGgavacanAnI'ti vacanAdatra napuMsakatA, yathA vinaya eva bainayikamityatra, athavA abhinivudhyate anenAsmAdasminveti abhinibodha:-tadAvaraNakarmakSayopazamastena nivRttamAbhinivodhika, AbhinibodhikaM ca tat jJAnaM ca AbhinibodhikajJAna-indriyamanonimitto yogyadezAMvasthitavastuviSayaH sphuTapratibhAso bodhavizeSa ityarthaH, tathA zravaNaM zrutaM-vAcyavAcakabhAvapurassarIkAreNa zabdasaMpRSTArthagrahaNaheturupalabdhivizeSaH, evamAkAraM vastu jaladhAraNAdyarthakriyAsamartha ghaTazabdavAcyamityAdirUpatayA pradhAnIkRtatrikAlasAdhAraNasamAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArI indriyamanonimitto'vagamavizeSa ityarthaH, zrutaM ca tat jJAnaM ca zrutajJAnaM, athavA zrUyate'nena asmAt asmin veti zrutaM-tadAvaraNakarmakSayopazamA, 'kRdbahula miti vacanAt karaNAdAvapi kapratyayaH, tajjanitaM jJAnamapi zrutaM, kArye kAraNopacArAt, zRNotIti vA zrutaM-AtmA tadananya svAt jJAnamapi zrutaM, zrutaM ca tat jJAnaM ceti samAsaH, cazabdasvanayoH svAmikAla kAraNaviSayaparokSatvasAdhamyottulyakakSasAtodbhAvanAH , tathAhi-ya eva matijJAnasya svAmI sa eva zrutajJAnasyApi, 'jattha mahanANaM tattha suyanANaM jastha suyanANaM| tattha mainANa'miti vacanAt, tataH svAmisAdharya, tathA yAvAneva matijJAnasya sthitikAlastAvAneva zrutajJAnasyApi, tatra | pravAhApekSayA atItAnAgatavarjanAnarUpaH sarva eva kAlaH apratipatitakajIvApekSayA tu paTpaSTisAgaropamANi samadhikAni, ukaMca-"do vAre vijayAisu gayassa tinnie ahava taaii| airegaM narabhaviyaM nANAjIvANa sabadA // 1 // " (bhA02762) dAiti kAlasAdhamrya, yathA ca indriyAnindriyanimitaM matijJAna tathA zruvajJAnamapIti kAraNasAdhamrya, tathA yathA mati / dIpa anukrama In con For the Personal ~40 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyuktiH [1], bhASyaM [-], vibhA gAthA [90], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata HEI65 dIpa anukrama upoddhAte jJAnamAdezataH sarvavyAdiviSayaM tathA zrutajJAnamapIti viSayasAdharmya, yathA ca matijJAnaM parokSaM tathA zrutajJAnamapIti matizruta PR parokSatAsAdhaye, ecakArastvavadhAraNArthaH , sa ca parokSatvamanayoravadhArayati, AbhinibodhikazrutajJAne eva parokSe na yoHpro||16|| zeSa jJAnamiti, atha parokSamiti kaH zabdArthaH ?, ucyate 'azUTa vyAptauM' akSute-jJAnAtmanA sarvAnardhAna vyApnotI kSatA pratyakSaH, yadivA 'aza bhojane' aznAti-sarvAnarthAn yathAyogaM bhuGkte pAlayati vetyakSo-jIvaH, ubhayatrApi 'mAvAvadyami-10 4 kamihanikaSyazI'tyAdinA uNAdikasapratyayaH, akSasya-Atmano dravyendriyANi dravyamanazca pudgalamayatvAt parANi vante, pRthagvartanta iti bhAvaH, tebhyo yadakSasya jJAnamudayate tatparokSaM, 'pRSodarAdaya' iti rUpaniSpattiH, athavA paraiH-indriyA-1 dibhiH saha ukSA-sambandhI viSayaviSayibhAvalakSaNo yasmin jJAne na tu sAkSAdAtmanA tatparokSaM, dhUmAdagnijJAnavat , atha kathametayorAbhinibodhikazrutayoH parokSatA ?, ucyate, parAzrayatvAt, tathAhi-pudgalamayatvAt dravyendriyamanAMsyAtmanaH pRthagbhUtAni tatastadAzrayeNopajAyamAnaM jJAnamAtmano na sAkSAt kintu paramparayeti parokSatA, ukaM ca 'akkhassa poggalamayA jaM dabeMdiyamaNA parA hoti / tehiMto jaM nANaM parokkhamiha tamaNumANaM va // 1 // " (bhA090) atra vaizepikAdayaH prAhuH nanvakSANIndriyANyucyante, 'khamakSamindriyaM proktam , hRSIkaM karaNaM smRta miti vacanAt, tato'kSANAMindriyANAM yA sAkSAdupalabdhiH sA pratyakSe, akSaM-indriyaM prati varcata iti pratyakSamiti vyutpatteH, tathA ca sati sakala lokaprasiddha sAkSAdindriyAzrita ghaTAdijJAnaM pratyakSamiti siddhaM, tadetadayukta, indriyANAmupalabdhRtvAsambhavAt, 5 tadasambhavazvAcetanatvAt, tathA cAtra prayogaH- yadacetanaM tannopalabdhA, yathA ghaTaH, acetanAni ca dravyendri TKE For Paralel ... parokSajJAnasya ve bhede- mati evaM zruta ~41 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka - mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: [1], bhASyaM -1, vibhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka dIpa anukrama yANi, nacAyamasiddho hetuH, yato nAma dravyendriyANi nivRtyupakaraNarUpANi 'nirvRttyupakaraNe dravyendriya' (ta0 a02 sU017) iti vacanAt, nivRttyupakaraNe ca pudgalamaye, pudgalamayaM ca sarvamacetanaM, pudgalAnAM kAThinyAnavabodharUpatayA caitanya prati dharmitvAyogAt, dharmAnurUpo hi sarvatrApi dharmI yathA kAThinya prati pRthivI, yadi punaranurUpatvAbhAve'pi dharmadhammibhAvo bhavet tataH kAThinyajalayorapi sa bhavet, na ca bhavati, tasmAdacetanA pudgalAH, ukaMca-"bohasahAvamamuttaM visayapariccheyagaM ca ceyaNaM / vivarIyasahAvANi ya bhUyANi jagappasiddhANi // 1 // tA dhammadhammibhAvo kahameesiM taha'mbhuvagame ya / aNurUvattAbhAve kAThinnajalANa kinna bhave // 2 // (dharmasaMgrahaNI) iti, nApi sandigdhaunakAntikatA | hetoH zaGkanIyA, acetanasyopalambhakatvazaktyayogAd, upalambhakatvaM hi cetanAyA dharmaH, tataH sa kathaM tadabhAve bhavitumaheti !, Aha-pratyakSabAdhiteyaM pratijJA, sAkSAdindriyANAmupalambhakatvena pratIteH, tathAhi-cakSu rUpaM gRhRdupalabhyate kareM| zabdaM nAsikA gandhamityAdi, tadetanmahAmohAvaSTabdhAntaHkaraNatAvilasitaM, tathAhi-AtmA zarIrendriyaiH sahAnyo'nyAnuvidhena vyavasthitaH, tato'yamAtmA amUni cendriyANi iti vivekumazaknuvanto bAlizajantavaH tatrApi yuSmAdRzAM kuzAstra samparkataH kuvAsanAsaGgamaH, tataH sAkSAdupalambhikAnIndriyANi iti pratipannAH, paramArthataH punarupalabdhA tatrAtmaiva, katha|metadavasIyate iti cet, ucyate, tadvigame'pi tadupalabdhArthAnusmaraNAt, tathAhi-ko'pi pUrva cakSuSA vivakSitamartha gRhI-1 tavAn tataH kAlAntare daivaviniyogatazcakSuSo'pagame'pi sa tamarthamanusmarati, tatra yadi cakSureva draSTu syAt tatazcakSuSo'bhAve tadupalabdhArthAnusmaraNaM na bhavet, na vAmanA'sau artho'nubhUtaH kintu cakSuSA, cakSuSa eva sAkSAt draSTutvenopagamAt, na Jan Education International For the Personal ~42~ Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka - dIpa anukrama [-] upodghAte // 14 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [1], bhASyaM [ - ], vi0 bhA0 gAthA [ 91, 92], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH dhAnyenAnubhUte'rthe'nyasya smaraNaM, mA prApadatiprasaGgaH, apica - mA bhUccakSuSo'pagamastathApi yadi cakSureva draSTR tataH smaraNamAtmano na bhavet, anyenAnubhUte' 'nyasya smaraNAyogAd, bhavati ca smaraNamAtmanaH, cakSuSaH smartRtvenApratIteH anabhyupagamAcca, tasmAdAtmaivopalabdhA nendriyamiti, tathA cAtra prayogaH - yo yevUparateSvapi tadupalabdhAnarthAn smarati sa tatropalabdhA, yathA gavAkSopalabdhAnAmarthAnAmanusmarttA devadattaH, anusmarati ca dravyendriyopalabdhAnarthAn dravyendriyApagame'pyAtmA, iha smaraNamanubhavapUrvakatayA vyAptaM vyApyavyApakabhAvaJcAnayoH pramANataH pratipannaH, tathAhi -- yo'rtho'nubhUtaH saM smaryate na zeSaH tathA svasaMvedanapratyakSeNa pratIteH, vipakSe cAtiprasaGgo bAdhakaM pramANaM, ananubhUte'pi viSaye yadi smaraNaM |bhavettato'nanubhUtatvAvizeSAt kharaviSANAderapi smaraNaM bhavedityatiprasaGgaH, tathA dravyendriyApagame'pi tadupalabdhArthAnusmaraNAdAtmopalabdheti sthitam uktaM ca- "kesiMci iMdiyAI akkhAI taduvaruddha paJcakkhaM / tanno tAI jamacethaNAI | jANaMti na ghaDo va // 1 // uvaladdhA tatthAyA tavigame taducala ddhasaraNAto / gehagavakkhovarame'vi taduvaladdhANusariyA vA // 2 // // " | ( bhA0 91-92) atra vAzabda upamArthaH, apare punarAhu:- na vayamindriyANAmupalabdhatvaM pratijAnImahe, kiM tvetadeva brUmo - yadindriyadvAreNa pravarttate jJAnamAtmani tatpratyakSaM na cendriyavyApAravyavahitatvAdAtmA sAkSAnnopalabdheti vaktavyaM, indri | yANAmupalabdhi prati karaNatayA vyavadhAyakatvAyogAt, na khalu devadatto hastena bhuJjAno hastavyApAravyavahitatvAt sAkSAnna bhokteti vyapadeSTuM zakyaM, tadetadasamIcInaM, samyakU vastutattvAparijJAnAt iha hi yadA''tmA cakSurAdikamapekSya bAhyamarthamavabudhyate tadA'vazyaM cakSurAdeH sADhaNyAdyapekSate, tathAhi yadA sadguNaM cakSuH tadA bAhyamartha spaSTaM yathAva For P&Personal Use Only ~43~ Atmano draSTRtA // 14 // anelibrary.org Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: [1], bhASyaM -1, vibhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRttiH prata sUtrAka dIpa anukrama sthitaM copalabhate, yadA tu timirAzubhramaNanIyAnapittasakSobhadezadavIyasvAdyApAditavibhramaM tadA viparItaM saMzayita vA. tato'vazyamAramA arthopalabdhau parAdhInaH, tathA ca sati yathA rAjA nijarAjadauvArikeNopadarzitaM pararASTrarAjakIyaM puruSa pazyannapi samIcInamasamIcInaM vA nijarAjadauvArikavacanata eva pratyeti na sAkSAt tadvadAtmA'pi cakSurAdinopadarzita bAhyamartha cakSurAdipratyayata evaM samIcInamasamIcInaM, vA vetti na sAkSAt, tathAhi-cakSurAdinA darzite'pi bAhye'rthe yadi saMzayamadhirUDho bhavati tarhi cakSurAdisAguNyameva pratItya nizcayaM vidadhAti, yathA na me cakSustimiropaplutaM nauyAnAzubhramaNAdyApAditavibhrama yA tato'yamarthaH samIcIna iti, tato yathA rAjJo nAyaM mama || rAjadaucAriko'satyAlApI kadAcanApyasya vyabhicArAnupalambhAditi nijadIvArikasya sAdguNyamavagamya pararASTrarAjako| yapuruSasamIcInatAvadhAraNaM paramArthataH parokSaM, tadvadAtmano'pi cakSurAdisAdguNyAvadhAraNato vastuyAthAtmyAvadhAraNaM paramArthataH parokSa, nanvidamindriyasAdguNyAvadhAraNato vastuyAthAtmyAvadhAraNamanabhyAsadazAmupagatasya, abhyAsadazAmApa-* nastvabhyAsaprakarSasAmAdindriyasAdguNyamanapekSyaiva sAkSAdavabuddhyate, tatastasyendriyAzritaM jJAnaM kathaM pratyakSaM na bhavati ? tadasamyak, abhyAsadazAmApannasyApi sAkSAdanavavodhAt, tasyApIndriyadvAreNAvabodhapravRtteravazyamindriyasAdguNyApekSaNAt , kevalamabhyAsaprakarSavazAt tadindriyasAguNyaM jhaTityevAvadhArayati pUrvAvadhataM vA jhaTityeva vinizcinoti, tataH kAla-1* saukSamyAsanopalabhyate, itthaM caitadaGgIkartavya, yato'vazyamavAyajJAnamavagrahahApUrva, IhA ca vicAraNAmikA, vicArazcendridAyasAguNyasabhUtavastudharmAzritaH,anyathaikataravicArAbhAve'vAyajJAnasamyagjJAnatvAyogAt, na khasvindriye vastuni ca samyaga 44 on Education in For the Personal B ryam ~44~ Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka - mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -], niyukti: [1], bhASyaM -], vibhAgAthA [-], mUlaM -/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama upoddhAte | vicArite avAyajJAnaM samIcInaM bhavati, tato'bhyAsadazApanne'pIndriyasAdguNyAvadhAraNamavaseyaM, yadapi cokam-'na khalu / aindriya | devadatto hastena bhuJjAno hastavyApAravyavahitatvAt sAkSAnna bhokteti byapadeSTuM zakya miti, tadapyayugam , dRSTAntadA -15 kasya ntikayovaiSamyAd, bhoktA hi bhujikriyAnubhavabhAgI bhaNyate, bhujikriyAnubhavazca devadattasya na hastena vyavadhIyate, kintu || parokSatA sAkSAt , hasto hi kavalaprakSepa eva vyApriyate, na pariccheda kriyAyAmindriyamivAhArakriyAnubhave'pi yena vyavadhAnaM bhavet, 5 tato devadattaH sAkSAyoketi vyavahiyate, iha tu vastUnAmupalabdhirukkanItyA cakSurAdIndriyasAdguNyAvagamAnusAreNopajAyate hai| tato vyavadhAnAt na sAkSAdupalambhaka Atmeti / nanvidaM sarvamUtsUtraprarUpaNaM, nandyadhyayanasUtre hi indriyAzritaM jJAnaM pratya kSamuktaM, tathA ca tadgrantha:-"paJcakkhaM duvihaM pannattaM, taMjahA-iMdiyapaJcakkhaM noiMdiyapaccakkhaM ce"ti, satyametat , kintvidaM| lokavyavahAramapekSyoktaM na paramArthataH, tathAhi-yadindriyAzritamaparavyavadhAnarahitaM jJAnamudayate talloke pratyakSamiti ra | vyavasthitaM, aparadhUmAdiliGganirapekSatayA sAkSAdindriyamadhikRtya pravarttanAt, yatpunarindriyavyApAre'pyaparaM dhUmAdikama|pekSyAmyAdiviSayaM jJAnamudayate talloke parokSaM, tatra sAkSAdindriyavyApArAsambhavAd, yatpunarAtmana indriyamapyanapekSya sAkSAdupajAyate tatparamArthataH pratyakSaM, taccAvadhyAdikaM triprakAra, tataH saMvyavahAramadhikRtyendriyAnitaM jJAnaM pratyakSamuktaMda! na paramArthataH, atha kathametadavasIyate-saMvyavahAramadhikRtyendriyAzritaM jJAnaM pratyakSamukkaM na paramArthataH / , ucyate, tatraivottarasUtrArthaparyAlocanAt, tathAhi-pratyakSabhedAbhidhAnAnantaraM tatra sUtra-"parokkhaM duvihaM pannattaM, taMjahA-AbhiNiyohiya-18 nANe suyanANa'mityAdi, tatra AbhinibodhikamavagrahAdirUpamavagrahAdayazca zrotrendriyAcAlitAstatra varNitA, tadyaditA In En For the Personal Panelibrary.com ~45 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyuktiH [1], bhASyaM [-], vibhA gAthA [95], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka dIpa anukrama zrotrAdIndriyAzrita jJAna paramArthataH pratyakSaM tatkathamavagrahAdayaH parokSatvenApre'bhihitA, tasmAdusaratrendriyAzritajJAnasya parokSatvenAbhidhAnAdavasIyate prAgindriyAzritaM jJAnaM saMvyavahArataH pratyakSamuktaM, na paramArthataH, AIca bhASyakRt"eganteNa parokkhaM liMgiyamohAiyaM ca paJcakhaM / iMdiyamaNobhava jaMtaM saMvavahArapaJcakkhaM ||1||"(bhaa0 95) iti / tathA avazabdo'dhaHzabdArthaH ava-adho'dho vistRta vastu dhIyate-paricchidyate'nenetyavadhiH, athavA avadhiH-maryAdA rUpiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH, yadvA avadhAna-Atmano'rthasAkSAtkaraNavyApAro'vadhiH, avadhizcAsau jJAnaM ca avadhijJAnaM, cazabdaH khalvanantarotajJAnadvayena sahAsya sthityAdibhiH sAdharmyapradarza*nArthaH, tathAhi-yAvAneva matizrutayoranantaramukta pravAhApekSayA apratipatitaikasatvAdhArApekSayA vA sthitikAlastAvAnevAva-II dhijJAnasthApIti sthitisAdharmya, tathA yathaiva matiznute mithyAdarzanodayato viparyayarUpatAmAsAdayatastathA'vadhijJAnamapi, tathAhi-mithyAdRSTetAnyeva matizrutAvadhijJAnAni matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnAni bhavanti, ukta ca-'AdyatrayamajJAnamapi bhavati mithyAtvasaMyukta"miti (praza.) viparyayasAdhaye, tathA ya eva matizrutajJAnayoH svAmI sa evAvadhijJAnasyApi, tathAhi-vimaGgajJAninastridazAdeH samyagdarzanAvAptau yugapadeva matizrutAvadhijJAnAnAM lAbhasambhava iti lAbhasAdhamya / tathA pari-sarvato bhAve, avanamavaH, 'tudAdibhyo nakkI' ityadhikAre 'akito ve tyanena auNAdiko'kArapratyayaH, avana gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH, manasi manaso vA paryayo manaHparyavaH-sarvato manodravyapariccheda ityarthaH, athavA manaHparyaya iti pAThaH, tatra paryayaNaM paryayaH bhAve'lpratyayaH, manasi manaso vA paryayo manaHparyaya:-sarvatastatpariccheda EARNACOCARE In contana For the Personal ... pratyakSajJAnasya trayA: bhedA: - avadhi, mana:paryAya, kevalajJAna ~46~ Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] upoddhA / / 16 / / "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [1], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 89 ], mUlaM [- /gAthA -] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH iti, sa vAsau jJAnaM ca manaH paryavajJAnaM manaHparyayajJAnaM vA apare - 'maNapajayanANa' miti pAThe'pi manaHparyAyajJAnamiti zabdasaMskAramAcakSate, tatraivaM vyutpattiH- manAMsi - manodravyANi paryeti - sarvAtmanA paricchitti manaHparyAyaM, 'karmaNo'Ni' tyaNa, manaHparyAyaM ca tajjJAnaM ca manaHparyAyajJAnaM, yadivA manasaH paryAyAH manaHparyAyAH, paryAyA bhedA dharmA vAhyavastvAlocanaprakArA ityarthaH, teSu teSAM vA samvandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, idaM cArddha tRtIya dvIpasamudrAntarvarttisaMjJimanogatadravyAlambanameva / tathAzabdo'vadhijJAnena sahAsya chajhasthatvAdibhiH sArUpyapradarzanArthaH tathAhi - yathA'vadhijJAnaM chadmasthasya bhavati tathA manaH paryavajJAnamapIti chanasthasAdharmya, yathA vA'vadhijJAnaM rUpidravyaviSayaM tathA manaHparyavajJAnamapi tasya manaHpudgalAlambanatvAditi viSayasAdharmya, tathA yathA'vadhijJAnaM kSAyopazamikabhAve varttate tathA manaHparyAyajJAnamapIti bhAvasAdharmya, yathA cAvadhijJAnaM pratyakSaM tathA manaHparyAyamapi, tathAhi akSo bhaNyate jIvaH etacca prAgevopapAditaM, akSaM jIvaM prati sAkSAdvarttate yat jJAnaM tatpratyakSa- indriyamanonirapekSamAtmanaH sAkSAtpravRttimatpratyakSamityarthaH, taccAvadhyAdi tribhedaM uktaM ca - " akkho bhannai jIvo vAvaNabhoyaNaguNannito jeNaM / taM pai vaTTai nANaM jaM paJcakkhaM tayaM tivihaM // 1 // " (bhA. 89 akkho attha.) iti pratyakSa sAdharmyaM / tathA kevalamekamasahAyaM matyAdijJAnanirapekSatvAt, matyAdijJAnanirapekSatA ca kevalajJAnaprAdurbhAve matyAdInAmasambhavAt nanu kathamasambhavo yAvatA matijJAnAdIni svasvAvaraNakSayopazame'pi prAduHSyanti tato nirmUlasvasvAvaraNavi laye tAni sutarAM bhaviSyanti cAritrapariNAmavat, uktaM ca - " AvaraNadesavigame jAI vinaMti mahasuyAINi / AvaraNasahavigame kaha vAi~ na hoti jIvassaM? // 1 // " ucyate iha yathA jAtyasya sarakatAdimaNermalopadigdhasya yAvannAdyApi For P&Personal Use Only ~47~ anyeSAM pratyakSatA // 16 // wjanelibrary.org Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: [1], bhASyaM -1, vibhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka dIpa anukrama samUlamalApagamastAvadyathA yathA dezato malavilayaH tathA 2 dezato'bhivyaktirupajAyate, sA ca kacit kadAcitkathatidabhavatItyanekaprakArA, tathA''tmano'pi sakalakAlakalAkalApAvalambinikhilapadArthaparicchedakaraNakadakSapAramArthikasvarUpa sthApyAvaraNamalapaTatirohitasvarUpasya yAvannAdyApi nikhilakarmAmalApagamastAvad yathA yathA dezataH karmamalocchedastathA tathA dezatastasya vijJaptirujjRmbhate, sA kvacit kadAcitkathaJcidityanekaprakArA, uktaM c-"mlviddhmnney'tirythaa'nekprkaartH| karmaviddhAtmavijJaptistathA'nekaprakArataH // 1 // " sA cAnekaprakAratA matizrutAdibhedenAvaseyA, tato yathA marakatAdimaNerazeSamalApagamasambhave samastAspaSTadezazaktivyavacchedena parisphuTarUpaikAbhivyaktirupajAyate tadvadAtmano'pi jJAnadarzana-12 cAritraprabhAvato nimzeSAvaraNaprahANAdazeSadezajJAnavyavacchedenaikarUpA'tiparisphuTA sarvavastuparyAyasAkSAtkAriNI vijJapti-18 rullasati, tathA cokam-"yathA jAtyasya ratnasya, nizeSamalahAnitaH / sphuttaikruupaabhivyktirvijnyptistddhdaatmnH||1|| tato matyAdinirapekSaM kevalajJAnaM, athavA zuddha kevalaM tadAvaraNamaThakalaGkasyAnavayavazo'pagamAt, sakalaM vA kevalaM pratha-12 mata evAzeSatadAvaraNavigamataH sampUrNotpatteH, asAdhAraNaM vA kevalamananyasadRzatvAt , anantaM vA kevalaM jJeyAnantahai tvAda, kevalaM ca tat jJAnaM ca kevalajJAnaM, yathAvasthitAzeSabhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvAvabhAsijJAnamiti bhAvaH, pazabdo manaHparyayajJAnena sahAsyApramattayatibhAvAdinA sAdharmyapradarzanArthaH, tathAhi-yathA manaHparyavajJAnamapramattayaterevodayate tathA kevalajJAnamapItyapramattayatisAdhaye, tathA yathA manaHparyAyajJAnaM na viparyayamAsAdayati tathA kevalajJAnamapIti viparyayAbhAvasAdharmya, 'pazcamaka'miti pazcamameva paJcamakaM prAkRtatvAt svArthe kapratyayaH, paJcamatA cAsya sUtrakramaprAmANyAnu Indon For the Personal ... kevalajJAnasya viziSTa-varNanaM ~48~ Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: [1], bhASyaM -1, vibhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata kevaLe zepAmAva: AvaraNabhede hetuzca satrAka 17 // upoddhAte| saraNAta, sUtraM ceda-nANaM paMcavihaM pana, taMjahA-AbhiNiyohiyanANaM suyanANaM ohinANaM maNapajjavanANaM kevalanANa'- | miti, nanu sakalamapIdaM jJAnaM jJAyekasvabhAvaM, tato jJapyekasvabhAvatvAvizeSe kiMkRta eSa AbhinibodhikAdiko bhedaH, jayabhedakRta iti cet, tathAhi-vArtamAnikaM vastvAbhinibodhikajJAnasya viSayaH trikAlasAdhAraNasamAnapariNAmo dhvanirgocaraH zrutajJAnasya rUpidravyANyavadhijJAnasya manogavyANi manaHparyAyajJAnasya samastaparyAyAnvitaM sarva vastu kevalajJAnasya, tadetadasamIcInaM, evaM sati kevalajJAnasya bhedavAhulyaprasakteH, tathAhi-jJeyabhedAt jJAnasya bhedaH, yAni ca jJeyAni pratyekamAbhinivodhikAdijJAnAnAmiSyante tAni sarvANyapi kevalajJAne'pi vidyante, anyathA kevala jJAnena teSAmagrahaNaprasaGgAt , aviSayatvAt , tathA ca sati kevalino'pyasarvajJatvaprasaGgaH, AbhinivodhikAdijJAnacatudraSTayaviSayajAtasya tenAgrahaNAt , na caitadiSTamiti, athocyeta-pratipattiprakArabhedata abhinibodhikAdibhedaH, tathAhi na yAdRzI pratipattirAbhinivodhika jJAnasya tAdRzI zrutajJAnasya kintu anyAhazI, evamavadhyAdijJAnAnAmapi pratipattavyaM, tato bhavatyeva pratipattibhedato jJAnabhedaH, tadapyayuktaM, evaM satyekasminnapi jJAne'nekabhedaprasakteH, tathAhi-tattaddezakAlasvarUpabhedena vivicyamAnamekaikaM jJAnaM pratipattiprakArAnantyaM pratipadyate, tannaiSo'pi pakSaH zreyAna, syAdetad-astyAvArakaM karma tattvanekaprakAraM tatastabhedAttadAvArya jJAnamapyanekatAM pratipadyate, jJAnAvArakaM ca karma paJcadhA, prajJApanAdau tathAbhidhAnAt , tato jJAnamapi paJcadhA prarUpyate, tadetadatIvAyuktisaGgata, yataH AvAryApekSaM hyAvArakamata AvAryabhedAdAdeva tada, natu tannedAdAvAryabhedA, AvArya va jhatirUpApekSayA sakalamapyekaM tataH kathamAvArakasya pazcarUpatA yena %A4%AC-4 dIpa anukrama na In contana For the Personal ~49~ Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: [1], bhASyaM -1, vibhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka ka dIpa anukrama jItanedAta jJAnasyApi paJcadhA bheda udgIryeta, atha svabhAvata evAbhiniyodhikAdiko jJAnasya bhedo, na ca svabhAvA parya nuyogamati, na khalu kimiha dahano dahati nAkAzamiti ko'pi paryanuyogayAcarati, 'aho mahatI mahIyaso bhavataH |muSI, nanu yadi svabhAvata evAminibodhikAdiko jJAnasya bhedastahiM bhagavataH sarvajJatvahAniprasaGgaH, tathAhi-jJAnamAtmano dharmastasya cAbhinibodhikAdiko bhedaH svabhAvata evaM vyavasthitastataH kSINAvaraNasyApi tadbhAvaprasaGgaH, sati ca tadbhAve'smAdRzasyeva bhagavato'pyasarvajJatvamApanaM, AminibodhikAdibhinirvastuparicchedAt, kevalajJAnabhAvataH samastavastuparicchedAnAsarvajJatvamiti cet, nanu yadA kevalajJAnopayogasambhavastadA bhavatu sarvajJatvaM, yadA tvAbhinivodhikAdijJAnopayogastadA dezataH paricchedAdasmAdRzasyeva balAdasarvajJatvamApadyate, na ca vAcyaM tasya tadupayoga eva na bhavati, AtmasvabhAvatvena tasyApi krameNopayogasya nivArayitumazakyatvAt , kevalajJAnAnantaraM kevaladarzanopayogavat, tataH kevala jJAnopayogakAle sarvajJatvaM zeSajJAnopayogakAle cAsarvajJatvameva, tacca viruddhamiti, Aha ca-"nattegasahAvace Abhini*bodhAi kiMkao meo? neyavisesAo cena sabavisayaM jato carimaM // 1 // aha paDivattivisesA negemi aNegame. ybhaavaato| AvaraNavibheyao'vihu sabhAvabheyaM viNA na bhave // 2 // tammi ya sai sabesi khINAvaraNassa pAvaI bhaavo| taddhammattAocciya juttiviroho sa caanniddo|| 3 // arahAvi asavaNNU AbhiNiyohAibhAvato niymaa| kevalabhAvAo ce savaNNU naNu viruddhamiNaM // 4 // " (dharmasaMgrahaNI) tasmAdidameva yuktiyuktaM pazyAmo yaduta avagrahajJAnAdArabhya yAvadutkapAvaM paramAvavijJAnaM tAvat sakalamapyekaM, tacAsakalasaMjJitamazeSavastuviSayatvAbhAvAt, aparaM ca kevalinaH, taba dan Education International For the Personal ~50~ Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: [1], bhASyaM -1, vi0bhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata satrAka dIpa anukrama upoddhAte sikalasaMjJitamiti dvASevabhedau, uktaM ca-"tamhA avagahAo Arambha ihegameva nANaMti / juttaM chaumasthassAsagaLaM iyaraMca AvaraNa kevlinno||1||" (10) atra pratividhIyate-yattAvaduktaM 'sakalamapIdaM jJAnaM jJayekasvabhAvaM, tato jJAtyekasvabhAvatvAvizere bhede hetu // 18 // kiMkRta eSa AbhinicodhikAdibheda iti' tatra jJaptyekasvabhAvatA kiM sAmAnyato bhavatA'bhyupagamyate vizeSato vA, tatra na tAvadAdyaH pakSaH kSitimAdhatte, siddhasAdhyatayA tasya bAdhakatvAyogAt, bodharUpatArUpasAmAnyApekSayA'pi sakalamapi jJAnamasmAbhirekamabhyupagamyate eva, tataH kA no hAniriti / atha dvitIyaH pakSastadayuktamasiddhatvAt , nahi nAma vizeSato'pi jJAnamekamevopalabhyate, pratiprANi svasaMvedanapratyakSeNa utkarSApakarSakRtabhedadarzanAt, atha yadyutkarSApakarSakRtamAtrabhedadarzanAt jJAnabhedastahiM tAvutkarSApakarSoM pratimANi dezakAlAdyapekSayA sahasrazo vidyate tataH kathaM pazcarUpatA ?, naiSa doSaH, paristhUranimittabhedataH paJcadhAtvastha pratipAdanAt , tathAhi-sakalaghAtikSayo nimittaM kevalajJAnasya manAparyAyajJAnasya tvAmarSoSadhyAdilabdhyupetasya pramAdalezenApyakalaGkito viziSTo viziSTAdhyavasAyAMnugato'pramAdaH, 'taM saMjayassa sabappamAyarahiyassa vivihariddhimatoM' iti vacanAt , avadhijJAnasya punastathAvidho'nindriyarUpidravyasAkSAdavagamanivandhanaM dhayopazamavizeSaH, matizrutajJAnayostu lakSaNabhedAdikaM, taccAne vakSyAmaH, uktaM ca-"nattegasahAvattaM AheNa visesato puNa-12 asiddhaM / egaMtatassahAvattaNe u kaha haannivuddiio|| 1 ||jN avicaliyasahAve natte egaMtatassahAvatta / na yatA / tahovaThaddhaM ukarisAvagarisavisesA // 2 // tamhA parithUrAto nimittabheyAu samayasiddhAto / uvavattisaMgatoci AmijiMbohAito bheo.||3|| ghAikkhato. nimittaM kevalanANassa paNNio samae / maNapajjavanANassa u tahAvihI appamA-12 GARH In Econ For the Personal barang ~51 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: [1], bhASyaM -1, vibhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka dIpa anukrama doti // // ohinANasa tahA aNidiesupi jo khatovasamo / maisuyanANANaM puNa lakkhaNabheyAito mego // " (ca.saM. 836-40) yadapyuktam-'jJeyabhedakRta ityAdi tadanabhyupagamatiraskRtatvAt durApAstaprasaraM, na hi vayaM jJeyabhedamAtrato jJAnabhedamicchAmaH, ekenApyavagrahAdinA bahuravidhavastugrahaNopalambhAt, yadapi ca pratyapAdi-'pratipattiprakArabhedakRta' ityAdi, tadapi na no vAdhAmAdhAtumalaM, yataste pratipattiprakArA dezakAlabhedena Anantyamapi pratipadyamAnA na paristhUranimittabhedena vyavasthApitAnAbhinibodhikAdIn jAtibhedAnatikAmati, tataH kathamekasmin anekabhedabhAvaprasaGgaH', uktaM ca-"na ya paDikattivisesA egaMmi aNegabheyabhAvo'vi jaMtetahAvisiTTe na jAtibhede vilaMghaMti // " (dha.saM.842)yadapyavAdIt-'AvAyaryA-18 pekSaM hyApArakamityAdi' tadapi na no bAdhAyai, yataH-paristhUranimittabhedamadhikRtya vyavasthApito jJAnasya bhedaH tatastada-11 pekSamAvArakamapi tathA bhidhamAnaM na paravacanIyatAmAskandati, evamuttejito bhUyaH sAvaSTambhaM paraH praznayati-nanu paristhUra| nibhittabhedavyavasthApitA apyamI AbhinibodhikAdayo bhedA jJAnasyAtmabhUtA utAnAtmabhUtAH ?, kizcAtaH, ubhavadhA'pi pradoSa, tathAhi-yadyAtmabhUtAstataH kSINAvaraNe'pi tadbhAvaprasaGgaH, tathA cAsarvajJatvaM prAguktanItyA tasyApalaM, aba anAtma bhUtAstarhi na te pAramArthikAH, tataH kathamAvAryApekSo vAstava AvArakabhedaH, tadapi na manorama, samyak vastutasyAparijJAnAt , iha hi sakalaghanapaTalavinirmuktazAradadinamaNiriva samantataH samastavastustomaprakAzanakasvabhAvo jIvaH, saca tathAbhUtaH svabhAvaH kevalajJAnamiti vyapadizyate, saca yadyapi sarvaghAtinA kevalajJAnAvaraNenAniyate tathApi takhAnamvatamo bhAgo nityopArita eSa, "aksarasa aNaMto bhAgo nicummAkhito, mA puSa brovi mAvarejA teNaM jIvo A.. For the Personal de Chly Panelibrary.com ~52~ Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] poddhA // 19 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH: + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [1], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra -[40], mUlasUtra -[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH ajIvattaNaM pAvejA, suhuvi mehasamudaya hora pahA caMdasUrANaM' (nandI) iti vacanAt tatastasya kevalajJAnAvaraNAvRtasya dhana| paTalAcchAditasyeva sUryasya yo mandaH prakAzaH so'pAntazalAvasthita matijJAnAdyAvaraNakSayopazamasampAditaM nAnAtvaM bhajate, | yathA ghanapaTalAvRta sUryamandaprakAzo'pAMntarAlAvasthitakaTakuTyAdyAvaraNa vivarapradezabhedataH, sa ca nAnAtvaM tattatkSayopazamAnurUpaM tathA tathA pratipadyamAnaH svasvakSayopazamAnusAreNAbhidhAnabhedamaznute, yathA matijJAnAvaraNakSayopazamajanito matijJAnaM zrutajJAnAvaraNakSayopazamajanitaH zrutajJAnamityAdi, tata AtmasvabhAvabhUtA jJAnasyAbhinibodhikAdayo bhedAH, te ca prativacanopadarzitaparisthUranimittanedataH paMcasaGkhyAH, tatastadapekSamAvArakamapi paJcadhopavaNNatamiti na kazciddoSaH, na caivamAtmasvabhAvatve kSINAvaraNasyApi tadbhAvaprasaGgaH, yata ete matijJAnAvaraNAdikSayopazama rUpopAdhisampAditasattAkAH, yathA sUryasya ghanapaTalAvRtasya mandaprakAzabhedAH kaTakuvyAdyAvaraNavivarabhedopAdhisampAditAH, tataH kathaM te niHzeSAvaraNakSayAt tathArUpakSayopazamAbhAve bhavitumarhanti / na khalu sakalaghanapaTalakaTakuvyAdyAvaraNApagame sUryasya te tathArUpA mandaprakAzabhedA bhavanti, uktaM ca- "kaDavivarAgayakiraNA mehaMtariyassa jaha disassa / te kaDamehAvagame na hoMti jaha vaha imAIpi // 1 // " tato yathA janmAdayo bhAvA jIvasyAtmabhUtA api karmopAdhisampAditasattAkatvAttadabhAve na bhavanti tadvadAbhinibodhikAdayo'pi bhedA jJAnasyAtmabhUtA api matijJAnAvaraNAdikarmakSayopazamasApekSatvAt tadabhAve kevalino na bhavanti, tato nAsarvajJatvadoSabhAvaH, uktaM ca- "jamiha chaDamatyadhammA jammAIyA na hoMti siddhANaM / iya kevalINa-mAbhiNi bohA bhAvaMmi ko dosro 1 // 1 // 1" (4.845) iti / / aparastvAha-prapazya vayamuktayuktito jJAnasya paJcabhedatvaM paramamISAM For Pre & Personal Use Only ~53~ AvaraNa bhede hetuH // 19 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: [1], bhASyaM [-1, vibhA gAthA [85,106], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka dIpa anukrama bhedAnAmityamupanyAse kicidasti prayojanamuta yathAkathavideSa pravRttaH , astIti brUmaH, kiM taditi cet, ucyate, iha K matizrute sAvadekatra vaktavye, parasparamanayoH svAmikAlakAraNaviSayaparokSatvasAdhAda, tacca prAgeva bhASitaM, ava-6 dhyAdijJAnemyazca prAk, tadbhAva evAvadhyAdijJAnasadAvAda, uktaMca-"jaM sAmikAThakAraNavisayaparokkhacaNehi tullaaii| tabhAve sesANi ya teNAIe maisuya // 1 // " (vi.85) tatrApi pUrva matijJAnaM pazcAt zrutajJAnaM, matipUrvakatvAt zruta jJAnasya, tathAhi-sarvatrApi pUrvamahAdirUpaM matijJAnamudayate pazcAt zrutajJAnaM, Aha ca nanyadhyayanacUrNikRt-"tesuvi diya maipuSayaM suyaMti kiccA puSa mainANaM kayaM, tassa piTThato suyaM"ti, nanvete matizrute samyaktvotpAdakAle yugapadutpati mAsAdayatA, anyathA matijJAnabhAve'pi zrutAjJAnaprasaGkaH, sa cAniSTaH, tathA [pi] mithyAtvapratipattau yugapadevAjJAnarUpasatayA pariNamete, tataH kathaM matipUrva zrutamiti, uktaM ca-"NANANaNNANANi ya samakAlAI jato mahasuyAI |to na surya maipuSaM mainANe vA sua'naann||1||"(vi.106) naiSa doSo, yataH samyaktvotpAdakAle samakAlaM matizrute lamdhimAtramevAGgIkRtya proSyete na tUpayoga, upayogasya tathAjIvasvAbhAvyataH krameNaiva sambhavAt , matipUrva ca zrutamucyate upayogApekSayA, na 4 khalu matyupayogenAsazcitya zrutamanyAnusAri vijJAnamAsAdayati jantustato na kazciddopA, Aha pa-"iha laddhimaisuyAI samakAlAI na tUvayogo siN| maipurva suyamiha puNa suyovaogomaippabhavo ||1||"(vi.107) atha matizrutayoH kiMkRto bhedaH, ucyate, lakSaNabhedAdikRtaH, uktaM ca-"lakkhaNabheyA hetuphalabhAvato bheyaiMdiyavibhAgA / vAgakkharamUgetarabheyA bheo mA. suyANaM // 1 // " (vi. 108) tatra lakSaNabhedAd bhedo bhAvyate-abhimukhaM yogyadezAvasthitaM niyatamarthamindriyamanodvAreNAtmA dan Education International For the Personal mati-zruta jJAnasya lakSaNabhedAt viziSTa arthAH ~54~ Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH: + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [1], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH upodghAte 4 vena pariNAmavizeSeNAvabudhyate sa pariNAmavizeSoM jJAnAparaparyAyaH Abhinivodhika, tathA zRNoti vAcyavAcakabhAvapurassaraM zravaNaviSayeNa zabdena saha saMsRSTamarthaM paricchinatti yena pariNAmavizeSeNAtmA sa pariNAmavizeSaH zrurta, bhayaM ca // 20 // lakSaNabhedo nandyadhyayane sAkSAdabhihitaH, tathA ca tatsUtram - " jattha AbhiNibohiyanANaM tattha suyanANaM jastha suanANaM tattha AbhiNibohiyanANaM, do'vi eyAI, anunnamaNugayAI tahavi puNa ettha AyariyA NANattaM paNNaveti, abhiNibujjhaitti AbhiNivohiyaM, suNeIi suva" miti / nanu yadyevaMlakSaNaM zrutaM tarhi ya eva zrotrendriyandhimAn tathA bhASAlabdhimAn vA tasyaiva zrutamupapadyate, na zeSasyai kendriyasya, tathAhi yaH zrotrendriyalabdhimAn bhavati sa vivakSitaM zabdaM zrutvA tena zabdena vAcyamarthe pratipattumISTe, na zeSaH, zeSasya tathArUpazaktyabhAvAt, yo'pi ca bhASAlabdhimAn bhavati dvIndriyAdirapi so'pi prAyaH svacetasi kimapi vikalpya tadabhimAnataH zabdamudgirati nAnyathA, tatastasyApi zrutaM sambhAvyate, yastvekendriyaH sa na zrotrendriyalabdhimAn nApi bhASAlabdhimAn, tataH kathaM tasya zrutamupapadyate ?, atha ca pravacane tasyApi zrutamupavarNyate, tataH kathaM prAguktaM zrutalakSaNaM samyagiti ?, naiSa doSaH, iha tAvadekendriyANAmAhArAdisaMjJA vidyante, tathA sUtre'nekazo'bhidhAnAt saMjJA cAbhilASa ucyate, yaduktamasyaivAvazyakasya mUlaTIkAyAM-"AhArasaMjJAAhArAbhilASaH kSudvedanIyaprabhavaH khalvAtmapariNAmavizeSa" iti, abhilASazca mamaivaMrUpaM vastu puSTikAri tadyadIdamavApyate tataH samIcInaM bhavatItyevaM sabdArthollekhAnuviddhaH svapuSTinimittapratiniyatavastuprApyadhyavasAyaH, sa ca zrutameva, | tasya zabdArtha paryAlocanAtmakatvAt, zabdArthaparyAlocanAtmakatA ca mamaivaMrUpaM vastu puSTikAri tadyadIdamavApte, ityeva For P&Personal Use Only ~55~ jJAnakramasiddhiH // 20 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 1 ], bhASyaM [ - ], vi0 bhA0 gAthA [100, 103 ], mUlaM [-- /gAthA -] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH mAdInAM zabdAnAmantarjalpAkArarUpANAM vivakSitArthavAcakatayA pravarttamAnatvAt uktaM ca- "iMdiyamaNonimittaM aM vijJANaM suyANusAreNaM / niyayatthottisamatthaM taM bhAvasurya maI se sN|| 1 // " (vi. 100 ) atra 'suyANusAreNaM ti zabdArthaparyAlocanAnusAreNa / zabdArthaparyAlocanaM ca nAma vAcyavAcakabhAvapurassarIkAreNa zabdasaMsRSTasyArthasya pratipattiH, kevalaM ekendriyANAmavyaktameva, kizca nApyanirvacanIyaM tathArUpakSayopazamabhAvato vAcyavAcakabhAvapuraHsarIkAreNa zabdasaMsRSTArthagrahaNamavaseyaM, anyathA AhArAdisaMjJAnupapatteH, yadapyucyate yadyevaMlakSaNaM zrutaM tarhi ya eva zrotrendriyalabdhimAn bhASAlabdhimAn vA tasyaiva zrutamupapadyata ityAdi, tadapyasamIkSitAbhidhAnaM, samyak pravacanArthAparijJAnAt, tathAhi bakulAdInAM sparzanendriyAtiriktadravyendriyalabdhi| vikalatve'pi kimapi sUkSmaM bhAvendriyapaJcakavijJAnamabhyupagamyate, 'paMcediyoba vaDalo' ityAdibhASyakAravacanaprAmANyAt, tathA bhASAzrotrendriyalabdhivikalatve'pi teSAM kimapi sUkSmaM zrutaM bhaviSyati, anyathA AhArAdisaMjJAnupapatteH, Aha ca bhA SyakRt - "jaha sahamaM bhAvediyanANaM dabiMdiyA va rohevi / taha dabasuyAbhAve bhAvasuyaM patthivAINaM // 1 // (vi.103) tataH samIcInaM prAguktaM zrutalakSaNamiti bhavati lakSaNabhedAdbhedaH / tathA hetuphalabhedAt, tathAhi - matiH kAraNaM, matyA prApyamANatvAt zrutaM tu kArya, na khalu matipATayamantareNa zrutavibhavamuttarottaramAsAdayati jantustathA'darzanAt, yazca yadutkarSApakarSavazAdutkarSApakarSabhAkU tattasya kAraNaM, yathA ghaTasya mRtpiNDaH, matyutkarSApakarSavazAcca zrutasyotkarSApakarSo tataH kAraNaM matiH zrutasya, itazca kAraNaMmatyA zrutasya pAlyamAnatvAt pAlanaM nAma avasthitikaraNaM, kathaM avasthitikaraNaM matyA zrutajJAnasyeti cet, ucyate, iha darla zrutasya matiryathA ghaTasya mRt, tathAhi zruteSvapi bahupu (prantheSu) yadviSayaM smaraNamIhApohAdi adhikataraM sa granthaH sphuTaM For P&Personal Use Only ~56~ janelibrary.org Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [1], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 122, 123], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH upodghAte // 21 // pratibhAti na zeSaH, etacca pratiprANi svasaMvedanapramANasiddhaM tato yathotpanno'pi ghaTo mRdabhAve na bhavati tathAsvabhAvAyAM ca mRdi sthitAyAmavatiSThata iti sA tasya kAraNaM, evaM zrutasyApi matiH kAraNaM, materutpadyamAnatvAt, matau vA'vasthitAyAM tasyApyavasthAnAt / tathA ca bhedAdbhedaH, tathAhi caturddhA vyaJjanAvagrahaSoDhA'rthAvagraheha / pAya dhAraNAbhedAdaSTAviMzatividhamAbhinibodhikaM jJAnaM, aGgapraviSTAna praviSTAdibhinnaM ca zrutajJAnamiti tathA indriyavibhAgAdbhedaH, tatpratipAdikA ceyaM pUrvAntagaMtA gAthA- "sodiyovaladdhI hoi suyaM sesayaM tu mainANaM / mottUNaM davasuyaM akkharalaMbho ya sesesu // 1 // " asyA vyAkhyA-zrotrendriyeNopalabdhiH zrotrendriyopalabdhirbhavati zrutaM, 'sarva vAkyaM sAvadhAraNamiSTitazcAvadhAraNapravRtti' rityevamihAvadhAraNaM pratipattavyaM zrutaM zrotrendriyopalabdhireva natu zrotrendriyopalabdhiH zrutameva, kasmAditi cet, ucyate, iha yA zrotre|ndriyopalabdhirapi zrutamandhAnusAriNI seva zrutamucyate, yA punaravagrahehApAyarUpA sA matiH, tato yadi zrotrendriyo|palabdhiH zrutamevetyucyeta tarhi materapi zrutatvamApadyeta, taccAyuktaM, ataH zrotrendriyopalabdhireva zrutamityavadhAraNIyaM, Aha ca bhASyakRt - "soIdiovaladdhI caiva suyaM na utaI suyaM caiva / soiMdiyajvalajIvi kAI jamhA maInANaM // 1 // (vi. 122) tathA 'sesa tu mainANaM" iti zeSaM yaccakSurAdIndriyopalabdhirUpaM vijJAnaM tanmatijJAnaM bhavatIti sambadhyate, tuzabdo'nuktasamuccayArthaH, AstAM zeSaM vijJAnaM zrotrendriyopalabdhirapi kAcid avagrahehApAyarUpA matijJAnamiti samuccinotIti bhAvaH, uktaM ca- "tu samuccayavayaNAto kAI soiMdiovaladdhIvi / mai evaM sai souggahAdaoM hoMti maibheyA // 1 // " (vi. 122) tadevaM sarvasyAH zeSendriyopalabdherutsargeNa matitve prApte apavAdamAha 'mottUrNaM davasUyaM muktvA dravyazrurta-pustakapatra For Prise & Personal Use Only ~57~ matizrutayorbhedaH // 21 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) __"Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM -], niyukti: [1], bhASyaM [-], vibhA gAthA [86,87], mUlaM -/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka dIpa anukrama AAACAREERS kAdinyastAkSararUpAM dravyazrutaviSayAM zabdArthapolocanAsmikAM zeSendriyopalabdhi, tasyAH zrutajJAnarUpatvAt , yazca dravya zrutavyatirekeNAnyo'pi zeSendriyadhvakSaralAbhaH zabdArthapolocanAtmakaH so'pi zrutaM, na tu kevalo'kSaralAbhaH, kevalo akSaralAbho matAvapi IhAdirUpAyAM bhavati, na ca sA zrutajJAna, atrAha-nanu yadi zeSendriyeSvakSaralAbhaH zrutaM tarhi yadavadhAraNamuktaM 'zrotrendriyeNopalabdhireva zruta' miti tadvighaTate, zeSendriyopalabgherapi sampati zrutatvena pratipannatvAt , naiSa doSA, yataH zeSendriyAkSaralAbhaH sa iha gRhyate yaH zabdArthaparyAlocanAtmakaH, zabdArthaparyAlocanAnusArI cAkSaralAbhaH zrotrendriyopalabdhirUpa iti na kazcidoSa iti / tathA balkasama matijJAnaM, kAraNatvAt, zumbasamaM zrutajJAnaM, tatkAryatvAt, tato yathA valkazumbayorbhedaH tathA matizrutayorapi / itazca bhedo-matijJAnamanakSaraM sAkSaraM ca, tathAhi-avagrahajJAnamanakSaraM tasyAnirdezyasAmAnyamAtrapratibhAsAtmakatayA nirvikalpatvAt, IhAdijJAnaM tu sAkSaraM, tasya parAmarzAdirUpatayA'vazya varNArU[pitatvAt zrutajJAnaM punaH sAkSarameva, akSaramantareNa zabdArthaparyAlocanA'yogAt / itazca matizrutayomeMdo-mUkakalpa matijJAnaM, svamAtrapratyAyanaphalatvAt , amUkakalpaM zrutajJAnaM, svaparapratyAyakatvAditi // matizrutAnantaraM ca kAlaviparyayAdisAdhAdavadhijJAnasyopanyAsaH, tadanantaraM ca chadmasthaviSayabhAvAdisAdhamyAnmanaHparyavajJAnasyopanyAsaH, tadanantaraM ca 5 bhAvamunisvAmyAdisAdharmyAt sarvottamatvAcca kevalajJAnasya, uktaM ca-"maipurva jeNa suyaM teNAdIe maI visiTThI vaa| maibhedo ceva suaM to maisamaNaMtaraM bhaNiyaM ||shaa kAlavivajayasAmittalAbhasAhammato'vahI tatto / mANasamitto chaumatthavisayabhAvAisAhammA ||22aNte kevalamuttamamuNisAmittAvasANalAbhAto" iti (vi.86-87||) sampati 'yathoddezaM nirdeza na For the Personal ~58~ Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: [2], bhASyaM , vibhA gAthA [169], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: KI sonAma prata satrAka dIpa anukrama iti nyAyAt jJAnapaJcakAdAvuddiSTasyAbhinibodhikajJAnasya svarUpamamidhIyate, taccAbhiniyodhikajJAnaM dvidhA-zrutanizi-4 matibhedaH tamazrutanizritaM ca, tatra zAstraparikarmitamaterutpAdakAle zAstrArthaparyAlocanamanapekSyaiva yadupajAyate tat zrutanizritam- gA. 3 kA avagrahAdi. yatpanaH sarvathA zAstrasaMsparzarahitasya tathAvidhakSayopazamabhAvata evameva yathAvasthitabastusaMsparzi matijJAnamA pajAyate tadazrutanizritam-autpattikyAdi, Aha bhASyakRt-"purva suyaparikammiyamaissa jaM saMpayaM suyAtItaM / tannissiyamiyaraM puNa aNissiyaM maicaukkaM taM ||1||"(vi.169) nanvautpattikyAdikamapyavagrahAdirUpameva tataH ko'nayoH prativizeSaH 1, ucyate, tadapyavagrahAdirUpameva, kevalaM zAstrAnusAramantareNopajAyata iti bhedenopanyastaM, nanu 'tivaggasuttatthagahiyapeyAlA' iti vacanAt tatrApi kiJcit zrutopakArAdeva jAyate, taskathamazrutanizritamiti ?, satyametat , vainayikI vihAya azrutanizrita pratipattavyaM, yastu vainayikyA azrutanizriteSu nandhadhyayane niyuktI vA pAThaH sa buddhisAmyAditi kRtaM | prasaGgena / tatra zrutanizritAbhinibodhikajJAnasvarUpapradarzanArthamAha jaggahoIha avAto ya dhAraNA eva hoti cattAri / AbhiNibohiyanANassa bheyavatya samAseNaM // 2 // " | avagrahaNamavagrahaH, anirdezyasAmAnyamAtrarUpArthagrahaNamityarthaH, yadAha nanyadhyayanapUrNikRt-"sAmannassa rUvAdibisesa4ANarahiyassa aniddessassa avaggahaNamayaggaha" iti, tathA ihanamIhA-sadbhUtArthaparyAlocanarUpA ceSTA Ihi ceSTAyA'miti vacadAnAt, kimuktaM bhavati ?-avagrahAduttarakAlamapAyAt pUrva sadbhatArthavizeSopAdAnAbhimukho'sadbhUtArthavizeSaparityAgAbhimukhaH mAyo'tra madhuratvAdayaH zaGkhAdizabdadhammo dRzyante na kharakarkazaniSThuratAdayaH zAdizabdadharmA ityevaMrUpo mativizeSa IhA, In Edin For the Personal wwwsanelibrary.orm ... atra matijJAnasya 'avagraha' Adi bhedA: varNayante ~59~ Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [2], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [182, 184,291], mUlaM [- /gAthA -] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH Aha ca bhASyakRt -"bhUyAbhUya visesAdANaccAyAbhimuhamIhA / ' (vi. 184) anye tu saMzayamAtramI hAmupavarNayanti, tadasamyak, saMzayo hyajJAnaM, matijJAnAMzazca IhA, tatkathameSA saMzayamAtraM bhavitumarhati ? uktaM ca- " IhA saMsayamettaM keI na tayaM tao jamannANaM / maInANaMso cehA kahamannANaM taI juttaM 1 || 2 || " (vi. 182) tathA tasyaiva avagRhItasya Ihitasya cArthasya nirNayarUpo'dhyavasAyo'vAyaH, zAGkha evAyaM zArGga evAyamityAdirUpo'vadhAraNAtmakaH pratyayo'vAya iti bhAvaH cazabdaH pRthak 2avagrahAdisvarUpa svAtantryapradarzanArthaH, avagrahAdInAmIhAdayaH paryAyA na bhavantIti tadarthakhyApanArtha ityarthaH, tasyaivArthasya nirNItasya dharaNaM dhAraNA, sA ca tridhA avicyutirvAsanA smRtizca tatra tadupayogAdavicyavanamavicyutiH, sA cAntarmuhUrttapramANA, tatastathA Ahito yaH saMskAraH sa vAsanA, sA ca saGkhyeyamasaGkhyeyaM vA kAlaM yAvad bhavati, saGkhyeyavarSAyuSAM saGkhyeyaM kAlamasaGkhye varSAyuSAmasaMkoyaM kAlamiti bhAvArthaH, tataH kAlAntare kutazcittAdRzArtha darzanAdikAt kAraNAt saMskArasya pravodhe yad jJAnamudayate tadevedaM yanmayA prAgupalabdhamityAdirUpA sA smRtiH, uktaM ca-" tadanantaraM tadatthAviccatraNaM jo u vAsaNA jogo / kAlantareNa jo puNaraNusaraNaM dhAraNA sAu || 1|| (vi. 291 ) etAzvAvicyutivAsanAsmRtayo gharaNalakSaNasAmAnyAnvarthayogAddhAraNa/zabdavAcyAH, evaMzabdaH kramapradarzanAryaH, ArpatvAcca makAralopaH, evaM anenaiva krameNa, tathAhi nAnavagRhItamIhyate na cAnIhitamavagamyate na cAnavagataM dhAryata iti, catvAri AbhinivodhikajJAnasya bhidyanta iti bhedAH trikalpA aMzA ityanarthAntaraM ta eva vastUni bhedavastUni vAstavA bhedA iti bhAvaH, samAsena saGkSepeNa, natu vistarataH, vistarato'STAviMzatyAdibhedbhA vAt, athavA kAkkA nIyate evaM bhavanti catvAryAbhini bodhikajJAnasya bhedavastUni samAsena, na tu vistarata iti / For P&Personal Use Only ~60~ anelibrary.org Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] upodghAte // 23 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [3], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 194 ] mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH sAmpratamanantaropanyastAnAmavagrahAdInAM svarUpaM pratipipAdayiSuridamAha "asthANaM uggahaNaM avaggahaM taha viAlaNaM ihaM / cavasAyaM ca avArya dharaNaM puNadhAraNaM beMti // 3 // " arthyante gamyaM te paricchidyante itiyAvat arthAH "kamipragAttibhyastha" ityauNAdikaH thapratyayaH, te ca rUpAdayaH, teSAmarthAnAM prathamaM grahaNamavagrahaNamavagrahaM bruvate iti yogaH, sa ca dvidhA- vyaJjanAvagraho'rthAvagrahazca tatra vyaJjanAvagrahapUrvako'rdhAtramaha iti prathamaM vyaJjanAvagrahaH pratipAdyate, atha vyaJjanAvagraha iti kaH zabdArthaH 1, ucyate, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM taccopakaraNendriyasya zabdAdipariNatadravyANAM ca yaH parasparaM sambandhaH, saMpRktirityarthaH, sambandhe hi sati so'rthaH zrotrAdIndriyeNa vyaktuM zakyate nAnyathA, tataH sambandho vyaJjanaM, tathA cAha bhASyakRt - "vaMjijai jeNaDattho ghaDova dIveNa vaMjaNaM taM ca / uvagaraNiMdiyasa cha / ipariNaya dabasaMbaMdho // 1 // (vi. 194) vyaJjanena sambandhenAvagrahaNaM sambadhyamAnasya zabdAdirUpasyArthasyAvyaktarUpaH paricchedo vyaJjanAvagrahaH, athavA vyajyante iti vyaJjanAni, 'kRdvahulamiti vacanAt karmaNyanadra, vyaJjanAnAM zabdAdirUpatayA pariNatAnAM dravyANAmupakaraNendriyasamprAptAnAmavagrahaH - avyaktarUpaH paricchedo vyaJjanAvagrahaH, | athavA vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM-upakaraNendriyaM tena svasambaddhasyArthasya zabdAderavagrahaNaM - avyaktarUpaH paricchedo vyaJjanAvagrahaH, sa cAntarmuhUrttapramANaH, Aha-nanu vyaJjanAvagrahavelAyAM na kimapi saMvedanaM saMvedayAmahe, tatkathamasI jJAnarUpI gIyate 1, ucyate, avyaktatvAnna saMvedyate tato na kazciddoSaH, astitve kiM pramANamiti cet, ucyate, anumAnaM, tathAhi yadi prathamasamaye'pi zabdAdipariNatadravyANAmupakaraNendriyasya ca parasparasampRttau kAcidapi Education International For P&Personal Use Only ~61~ avagrahAdi svarUpam gA. 3 // 23 // anlibrary.org Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: [3], bhASyaM , vibhA gAthA [201], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRttiH prata sUtrAka jJAnamAtrA na bhavet tato dvitIye'pi samaye na bhavet , vizeSAbhAvAda evaM yAvacaramasamaye'pi, atha caramasamaye jJAnamarthAvagraharUpaM jAyamAnamupalabhyate tataH prAgapi kApi kiyatI mAtrA pratipattavyA, aba manyethA mA bhUta prathamasamayAviSu sadAdipariNatadravyAbhisambandhe'pi kAcidapi jJAnamAtrA zabdAdipariNatadravyANAM tatra hai stokatvAt caramasamaye tu bhaviSyati zabdAdipariNatadravyasamUhasya bhUyaso bhAvAt, tadapyayukaM, yato yadi prathamasamayAdiSu zabdAdidravyANAM stokatvAt sampRktau nAvyaktA'pi kAcidapi jJAnamAtropajAyate tatA prabhUtasamudAyasamparke'pi na bhavet, na khalu sikatAkaNAdiSu pratyekamasati tailaleze samudAye tailamunavadupalabhyate, asti ca caramasamaye prabhUtazabdAdisamparke jJAnaM, tataH prAktaneSvapi samayeSu stokastokatarairapi zabdAdipariNatadravyaiH sambandhe kAcidavyakkA jJAnamAtrA'bhyupagantavyA, anyathA caramasamaye'pi na syAt, uktaM ca-"jaM sabahA na vIsu sabesuvi data na reNu tellaM va / patteyamaNicchato kahamicchasi samudaye nANaM // 1 // " (vi. 201) tataH sthitametat-vyaJjanAvagraho *jJAnarUpaH, kevalaM ca tat jJAnamavyakamavasAtavyaM, sa ca caturvidhastadyathA-zrotrendriyavyaJjanAvagrahaH ghANendriyavyaJjanAvagraha jihvendriyavyaJjanAvagrahaH sparzanendriyavyaJjanAvagrahazca, nanu satsu paJcasvindriyeSu SaSThe ca manasi kasmAdayaM caturvidhaH, da ucyate, iha vyaJjanamupakaraNendriyasya zabdAdipariNatadravyANAM parasparaM sambandha ucyate, sambandhazca caturNA meva zrotrendri yAdInA, na nayanamanasoH, tayoraprApyakAritvAt , kathamaprApyakAriteti cet, ucyate, viSayakRtAnugrahopaghAtAbhAvAta, yadi punaHprAptamartha cakSurmano vA gRhNIyAt tarhi yathA sparzanendriyaM sacandanAdikamaDArAdikaM vA prAptamartha paricchi kavaka dIpa anukrama in Educa t ion For the Personal ~ ~ Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: [3], bhASyaM -1, vibhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata satrAka dIpa anukrama upoddhAtenda catkRtAnugrahopaghAtabhAga bhavati, tathA cakSurmanasI api bhavetA, na ca bhavatastasmAdaprApyakAriNI te iti, nanu dRzyete cakSuSoDa |cakSuSo'nugrahopaghAtI, tathAhi-jaraThakaraprasaramabhisarpayantamaMzumAlinaM ciraM vilokamAnasya bhavati cakSuSo vidhAtaH, zazA-1| praapy||24|| karanikara taraGgamAlopazobhitaM jalaM zAvalatarumaNDalaM vA'valokamAnasyAnugrahaH, tadetajJAjhyavilasitaM, yato na vayaM 3 kAritA brUmaH sarvathA cakSuSo'nugrahopaghAtau na bhavataH, kintu viSayamaprAptaM cakSurgrahAtItyevAbhidadhmahe, viSayakRtAnugrahopaghAtAsambhave'pi tatparicchedabhAvAt , prAptena sUpaghAtakenopaghAto bhaviSyatyanugrAhakeNa cAnugrahaH, tatrAMzumAlino razmayaH sarvatrApi prasaramupAdadate, nAtra visaMvAdaH, tataste cakSuH samprAptAH santaH sparzanendriyamiva cakSurapyupAnanti, zItAMzurazmayastu svabhAvata eva zItalatvAdanugrAhakAH tataste cakSuranugRhNanti, taraGgamAlAsaGghalajalAvalokena ca jalakaNasampRktasamIraNAvayavasaMspa|zato'nugrahaH, zADulatarumaNDalAvalokane'pi zADalatarucchAyAsamparkazItIbhUtasamIrasaMsparzAt , zeSakAlaM tu jalAyavalo kane'nugrahAbhimAna upaghAtAbhAvAdavaseyaH, bhavati copaghAtAbhAve'nugrahAbhimAno, yathA'tisUkSmAkSaranirIkSaNAdvinivRttya | yathAsukhaM nIlIraktavastrAdyavalokane, itthaM caitadaGgIkarttavyam , anyathA samparke yathA sUryeNopaghAto bhavati tathA hutavahajalazUlAdyAlokane dAhakledapATanAdayo'pi kasmAnna bhavanti ?, apica-yadi cakSuH prApyakAri tarhi svadezagataM rajomalAJjanAdi kiM na pazyati, tasmAdaprAdhyakAryeva cakSaH, nanu yadi cakSuraprApyakAri tarhi kasmAdavizeSeNa sarvAnapyarthAn na ||81 gRhNAti, yadi hi prApta paricchindyAt tarhi yadevAnAvRtamadUradeza vA tadeva gRhNIyAt nAvRtaM dUradezasthaM vA, tatra nayanarazmInAM gamanAsambhavAt samparkAbhAvAt, tato yujyeta cakSuSo grahaNAgrahaNe nAnyathA, tathA cokam-"prApyakAri cakSuH upala on Education in 160 baran ~634 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: [3], bhASyaM -1, vibhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRttiH 34 prata sUtrAMka dhyanupalabdhyoranAvaraNetarApekSaNAt dUretarApekSaNAca, yadi hi cakSurapApyakAri bhavet tadA AvaraNabhAvAdanupalabdhi-1 | ramyathopalabdhiriti na syAt, na hi tadAvaraNamupaghAtakaraNasamartha, prApyakAritve tu mUdravyapratighAtAdupapattimAn tathA vyApAtaH, atidUre ca gamanAbhAvAditi, prayogazcAtra-na cakSuSo viSayaparimANamaprApyakAritvAt , manovat, tadetadayu-18 kataraM, dRSTAntasya sAdhyavikalatvAt ,na khalu mano'pyazeSAn viSayAn gRhNAti, tasyApi sUkSmeSvAgamagamyAdiSvartheSu mohadarzanAt, tato yathA manodhyApyakAryapi svAvaraNakSayopazamasApekSatvAniyataviparya tathA cakSurapi svAvaraNakSayopazamasApe-10 kSatvAt yogyadezAvasthitaniyataviSayamiti na vyavahitAnAmupalambhaprasaGgo nApi dUradezasthitAnAmiti, apica-dRSTamaprA-18 pyakAritve'pi tathAsvabhAvavizeSAt yogyadezApekSaNaM, yathA ayaskAntasya, na khalvayaskAnto'yaso'yApyakarSaNe pravarttamAnaH sarvasyApyayaso jagadartina AkarSako bhavati, kintu pratiniyatasyaiva, atha manyethA ayaskAnto'pi prApyakArI, aya-12 | skAntacchAyANubhiH samAkRSyamANavastunaH sambandhabhAvAt , kevalaM te chAyANavaH sUkSmatvAnopalabhyante, tadetadunmatta-18 ImalapitaM, tagrAhakapramANAbhAvAt , na hi tatra chAyANusambhavagrAhaka pramANamasti, na cApramANakaM pratipattuM zakumaH, adhAsti | tagrAhakaM pramANamanumAna, iha yadAkarSaNaM tasaMsargapUrvaka yathA'yogolakasya saMdaMzena, AkarSaNaM cAyaso'yaskAntena, tatra sAkSAdayaskAmtena saMsargaH pratyakSabAdhita ityarthAt chAyANubhiH saha draSTavya iti, tadetadvAlizajalpitaM, hetoranai kAnti katvAt, mantreNa vyabhicArAta, tathAhi-mantraH smaryamANo'pi vivakSitaM vastvAkarSati, naca tatra ko'pi saMsarga iti // A.sa.5 anyastvAha-asti cakSuSaH prApyakAritve'nyavahitArthAnupalabdhiranumAnaM, tadapyayukaM, atrApi hetorane kAntikatvAt , kAcA-11 72564645643 dIpa anukrama In con For the Personal randibrary.org ~64~ Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM [-1, niyukti: [3], bhASyaM [-], vi0bhA0gAthA [221], mUlaM /-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: %ES prata sUtrAMka dIpa anukrama upoddhAte TrAbhrasphaTikairvyavahitasyApyupalabdho, athedamAcakSIthAH nAyanA razmayo nirgatya tamartha gRhNanti, nAyanAzca razmayastaijasatvAza || manasoDatejodravyaiH pratiskhalyante, tato na kazciddoSaH, tadapi na manorama, mahAjvAlAdau pratiskhalanopalabdheH, tasmAdaprApyakAritvaM praapykaa25|| cakSuSaH / evaM manaso'pyaprApyakAritvaM bhAvanIyaM, tatrApi viSayakRtAnugrahopaghAtAbhAvAt , anyathA toyAdicintAyAmanu ritA maho'gnizastrAdicintAyAM copaghAto bhavet , nanu dRzyate'pyanugraho harSAdibhiH zarIropacayadarzanAt , tathAhi-harSaprakarSavazAnmanaso'tipuSTatA, tazAcca zarIropacayaH, upadhAto'pi ca dRzyate, zarIradaurbalyadarzanAt, tathAhi-atizo kakaraNato manaso vidhAtasambhavastadvazAcca zarIrasya daurbalya, cintAvazAcca hRdroga iti, tadetadatIvAsaMbaddhaM, yata iha manadi so'pyaprApyakAritvaM sAdhyamAnaM vartate, viSayakRtAnugrahopaghAtAbhAvAditi hetoH, na ceha viSayakRtAvanugrahopaghAtI tvayA hai manaso daryete tatkathaM vyabhicAra, manastu svayaM pudgalamayatvAt zarIrasyAnugrahopaghAtau kariSyati, yatheSTAniSTarUpa AhAraH, tathAhi-iSTarUpa AhAraH paribhujyamAnaH zarIrasya poSamAdhatte aniSTarUpastUpaghAta, tathA mano'pyaniSTapudgalopacitamatizokAdinibandhanaM zarIrasya hAnipAdadhAti, iSTapudgalopacitaM ca harSAdikAraNaM puSTiM, "iTANidvAhArambhavahAre hoti puTThihANIto / jaha taha maNaso tAo poggalagaNatotti ko doso, // 1 // " (vi0221) tasmAmmano'pi viSayakRtAnugrahosApaghAtAbhAvAdaprApyakArIti caturdhA vyaJjanAvagrahaH / tathA vyaJjanAvagrahacaramasamayopAcazabdAdyarthAvagrahaNalakSaNo'rthAvagrahaH || sAmAnyamAnAnirdezyagrahaNamekasAmayikamarthAvagraha iti bhAvaH, 'tathe tyAnantarye vicAraNaM-paryAlocanamarthAnAmityanuvarttate, vAhanamIhA, tA huvate iti yogaH, kimuktaM bhavati |-avgrhaavuciirnno'paayaarpuurvH sadbhatArthavizeSopAdAnAbhimukho'sana RAKECARSHA an E ng For Prutta & Personal use only ~654 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [ - ], niryuktiH [3], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH kavaDa | tArthavizeSaparityAgAkAGkSI mativizeSa iti, viziSTo'vasAyo vyavasAyaH nirNayo nizcayo'vagama ityanarthAntaraM taM, vyavasAyam | arthAnAmiti varttate avAyaM ghruvata iti saMsarga, etaduktaM bhavati - zAGkha evAyaM zArGga evAyamityAdyavadhAraNAtmakaH pratyayo'vAya iti cazabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, vyavasAyamevAvArthaM bruvata iti, dhRtirdhAraNam arthAnAmiti varttate, paricchinnasya vastu| no'vicyutivAsanAsmRtirUpaM dharaNaM punardhAraNAM bruvate, punaHzabdo'pyevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, bruvate ityanena zAstrapAratantryamAha, itthaM tIrthakaragaNadharA bruvate iti, arthAvagrahehApAyadhAraNAH paJcasvindriyeSu SaSThe ca manasi bhAvAt pratyekaM paDbhedAtmakAzcaturddhA vyaJjanAvagraha iti sarvasaGkalanayA'STAviMzatibhedabhinnamAbhinibodhikaM jJAnamavagantavyaM, navaramIhA sadRzadharmopetavastuviSayeti nayanAdinibandhanehAviSayA yathAkramaM sthANupuruSAdikuSThotpalAdisambhRtakAravellamAMsAdisaprpotpalanAlAdayaH pratipattavyAH, uktaM ca- "thANupurisAdikuhuppalAdisaMbhiyakarelamaMsAI / sappupalanAlAiya samANaruvAi visayAI // 1 // " (vi0293) anye punarevaM paThanti - "atthANaM uggahaNami uggaho taha viyAlaNe IhA / vavasAyami avAo dharaNaM puNa dhAraNaM deti // 1 // tatrArthAnAmavagrahaNe sati avagraho nAma prathamo matibhedo bhavatItyevaM bruvate, evamIhAdiSvapi yojyaM, bhAvArthastu pUrvavat, | athavA prAkRtatvAdbhavati vibhaktInAM vyatyayo, yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe- "vyatyayo'pyAsA" miti, tato yathA AcA| rAhe "agaNiM ca khalu puTThA vege saMghAyamAvajaMtI" tyatra sUtre agninA ca spRSTA, athavA spRSTazabdaH patitavAcI, agnau ca patitA eke zalabhAdayaH saGghAtamApadyante - anyo'nyagAtrasaGkocamAsAdayanti tasmAdagnisamArambho'nekasa svavyApattihetutvAnna kArya iti dvitIyA tRtIyArthe saptamyarthe ca vyAkhyAtA, tathA'trApi saptamI prathamArthe draSTavyA, tato'yamartha - arthAnAmavagra Education International For Pe&Personal Use Only ~66~ www.janelibrary.org Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -], niyukti: [4], bhASyaM -1, vibhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: Hd prata avamahAdInAM kAlamAnam satrAka dIpa anukrama upoddhAte | haNamavagraho nAma prathamo matibheda ityevaM bruvate tIrthakaragaNagharAA, evamIhAdiSvapi bhAvanIyaM / sAmpratamabhihitasvarUpA- praNAmavagrahAdInAM kaalprmaannmbhidhitsuraah26|| umgaha eka samayaM IhAvAyA muhuttamaMtaM tu / kAlamasaMkhaM saMkhaM ca dhAraNA hoi nAyabA // 4 // avamaho-vyAkhyAnAt naizcayiko'rthAvagrahA, kimityAha-ekaM samayaM, atra "kAlAdhvanovyotA"viti dvitIyA, ekasamayaM yAvadityarthaH, tatra paramanikRSTaH kAlavizeSaH samayaH, sa ca pravacanapratipAditotpalapatrazatanyatibhedodAharaNAt padRzATikApATanadRSTAntAccAvaseyaH, sAMvyavahArikArthAvagrahavyaJjanAvagrahI pRthakpRthagantarmuhakAlapramANI, 'IhAvAyA muhusamaMtaM tu' iti IhAca avAyazca IhAvAyo, prAkRtatvAdbahuvacanaM, uktaM ca-"vahuvayaNeNa duvayaNaM chaThThIvibhattIeN bhannai cutthii| jaha hatthA taha pAyA namo'tthu devAhidevANaM // 1 // " tau IhAvAyau muhUrtAntaH-bhinnamuhUttai jJAtavyo, antarmadhyakaraNe, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, etadukkaM bhavati-muhUrtAntA-bhinnaM muhUrta jJAtavyo, antarmuhUrtamevetyarthaH, kvacit muhuttamaddhaM tviti pAThaH, tatra muhUrtazabdena paTikAdvayaparimANaH kAlo'bhidhIyate, tasyA muhUrtA, tuzabdo vizeSaNArthaH, sa caitadvizinaSTi-vyavahArApekSayA'rddhamityukaM tattvatastvantarmuhUrtamavaseyaM, tathA kalanaM kAlaH taM kAlaM na vidyate saGkhyAiyantaH pakSamAsayanasaMvatsarAdaya ityevaMbhUtA vasthAsAvasaGkhyaH, palyopamAdilakSaNa ityarthaH, ta kAlamasoya, tathA sancAyate iti sapA, iyantaH pakSamAsarvavanAdayaH ityevaM samApramiteH, sAla, cazabdAdantarmuhUrta ca, dhAraNA-abhihitalakSaNA bhavati zAtavyA, ayamatra bhAvArtha:-avAyocarakAlamavicyutirUpA antarmuhUrva bhavati, evaM smRtirUpApi, vAsanA tu] *** CACAKACH RECE In Edonin For the Personal ~67~ Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [5], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 334] mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH tadAvaraNa karmakSayopazamAkhyA saMskArAparaparyAyA, ata eva smRtidhAraNAyA bIjabhUtA saGkhyeyavarSAyuSAM sattvAnAM saveyaM asapeyavarSAyuSAM ca pasyopamAdijIvinAmasaGkhyeyamiti, uktaM ca "ta (a) tthoggaho jahaNaNo samao sesoggahAdayo bIsuM / aMtomuhuttamegaM tu vAsaNA dhAraNaM mottuM // 1 // " (vi0334) tadevamavagrahAdInAM kAlamAnamabhidhAya samprati zrotrendriyAdInAM prAptAprAptaviSayatAM pratipipAdayiSurAha puDhaM suNe sarva rUvaM puNa pAsaI apuDhaM tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuDhaM viyAgare // 5 // nanu vyaJjanAvagrahaprarUpaNAdvAreNaiva tathA zrotrendriyAdInAM prAptAprAptaviSayatA prAk pratipAditA tataH kimarthameSaH punaH prayAsa iti 1, ucyate, tatra prakrAntagAthA vyAkhyAnadvAreNa pratipAditA, samprati tu sUtrataH pratipAdyata ityadoSaH, zrotrendriyaM kartR zabdaM karmatApanaM zRNoti -gRhNAti paricchinatIti bhAvaH spRSTaM tanau reNuvat AliGgitamAtraM, kimuktaM bhavati - zabdadravyANi sakalalokavyApIni sUkSmANi, ata eva dravyendriyasyAntarapi manAk pravizanti, tadanyadravyavAsanasvabhAvAni ca zrotrendriyaM zeSendriyagaNApekSayA prAyaH paTutaraM tataH spRSTamAtrameva zabdadravyasamUhaM gRhNAti etena | yadAhuH sugatamatAnusAriNaH - zrotramapyaprAptakAri, tathA ca tadgranthaH " cakSuHzrotramano'prApyakArI" ti, te pratikSiptA draSTavyAH tathAhi aprApyakAri tat pratipattuM zakyate yasya viSayakRtAnugrahopaghAtAbhAvo yathA cakSurmanasI, zrotrasya ca zabdakRta upaghAto dRzyate, sadyojAta bAlakasya samIpe mahAprayakSatADitajhalarIjhAtkArazravaNato yadvA vidyutprapAte, tatpratyAsanna dezavarttinAM nirghoSazravaSyato badhirIbhAvadarzanAt, zabdaparamANavo hi utpattidezAdArabhya jautaraGganyAyena prasa zrotrendriyasya prApta aprApta viSayasya varNanaM For P&Personal Use Only ~68~ www.janelibrary.org Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [ - ], niryukti: [5], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH // 27 // upodghAte 4 ramabhigRhAnAH zrotrendriyamAgacchanti, tataH sambhavatyupaghAtaH, nanu yadi zrotrendriyaM prAptameva zabda gRhNAti nAmAptaM tarhi yathA gandhAdau gRhyamANe na tatra dUrAsannAditayA bhedapratItirevaM zabde'pi na syAt prApto hi viSayaH paricchidyamAnaH sarvo'pi sannihita eva tatkathaM tatra dUrAsannAdibhedapratItirbhavitumarhati atha ca pratIyate zabdo dUrAsannAditayA, tathA ca loke vaktAraH-zrUyate kasyApi dUre zabda iti, anyacca yadi prAptaH zabdo gRhyate zrotrendriyeNa tarhi cANDAloko'pi | zabdaH zrotrendriyasaMspRSTo gRhyate iti zrotrasya cANDAlaraparzadoSaH, tanna zreyasI zrotrendriyasya prAptakAritA, tadetanmahAmohamalImasamAnasabhASitaM, yato yadyapi zabdaH prApto gRhyate zrotrendriyeNa tathApi yata utthitaH zabdastasya dUrAsannatve | zabde'pi svabhAvavaicitryasambhavAt dUrAsannAdibhedapratItiruhasiSyati, tathAhi dUrAdAgataH zabdaH kSINazaktikatvAt khinna iva lakSyate, aspaSTarUpo vA, tato loke vyavahAro dUre zabdaH zrUyate iti, asya vAkyasyAyaM bhAvArtha:- dUrAdAgataH zrUyate iti, sthAdetad-evamatiprasaGgaH prApnoti, tathAhi etadapi vaktuM zakyate, dUre rUpamulabhyate, kimuktaM bhavati ?-dUrAdAgataM rUpamupalabhyata iti, tatazcakSurapi prApyakArIti prApnoti, na caitadiSyate tasmAnna tatsamIcInamiti, tadayuktaM yata iha cakSuSo | rUpakRtAvupagrahopaghAtau nopalabhyete, zrotrendriyasya tu zabdakRta upaghAta upalambhagocaro'sti, yathoktaM prAkU, tato nAtiprasaGgApAdanaM yuktimat, anyacca pratyAsano'pi janaH pavanasya pratikUlamavatiSThamAnaH zabdaM na zRNoti, pavanavartmani | punaravatiSThamAno dUradezasthito'pi zRNoti tathA va loke vaktAro na vayaM pratyAsannA api tvadIyaM zabdaM zRNumaH, pavanasya pratikUlamavasthAnAt, yadi punaraprAptameva zabda rUpamiva janAH pramippIyustarhi pavanasya pratikUlamapyavatiSThamAnA rUpamiva For Pete & Personal Use Only ~69~ | zabdAdI nAM suSTAspRSTavAdi // 27 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [5], bhASyaM [ - ], vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH | zabdaM yathAvasthitaM paricchindyuH, naca paricchindanti, tasmAtprAThA eva zabdaparamANavaH zrotrendriyeNa parigRhyante ityavazyamabhyupagantavyam, itakSAbhyupagantavyamanyathA kramagrahaNAnupapatteH tathAhi--pathaprAptA eva zabda gRhyante tarhi teSAM yogyadezAvasthitAnAM samIpasyairasyaiva grahaNamekakAle bhaveda, yayA cakSuSA yogyadezAvasthAnAM ghaTapaTAdInAM, atha ca krameNa grahaNamanubhUyate, pUrva samIpasyaiH pazcAddUrasthairiti yadapi cokaM 'cANDAlasparzadoSa' iti, tadapi cetanAvikalapuruSabhASitamivAsamIcIna, sparzAsparzavyavasthA hi loke kAlpanikI na pAramArthikI, tathAhi yAmeva bhuvamagre cANDAlaH spRzan yAti tAmeva pRSThataH zrotriyo'pi tathA yAmeva nAvamArohati cANDAlastAmevArohati zrotriyo'pi, tathA sa eva mArutaH cANDAlaM spRSTvA zrotriyamapi spRzati, na ca tatra loke sparzadopavyavasthA, tathA zabdapudgalasaMsparze'pi na bhavatIti na kazciddoSaH, anyacca| yadA ketakIdalanicayaM zatapatrAdipuSpanicayaM vA zirasi nivadhya vapuSi vA mRgamadacandanAdyavalepanamAracayya vipaNivIthImAgatya caNDAlo'vatiSThate tadA tadgata ketakIdalAdigandhapudgalAH zrotriyAdinAsikAsvapi pravizanti, tatastatrApi cANDAlasparzadoSaH prApnotIti taddoSabhayAnnAsikendriyamapyaprApyakAri pratipattavyaM, na caitadbhavato'bhyAgame pratipAdyate, tato vAlizajaspitamiti kRtaM prasaGgena / kecitpunaH zrotrendriyasya prApyakAritAmapyabhyupagacchantaH zabdasyAmbaraguNatvaM pratipannAH, tadaTI, AkAzaguNatAyAM zabdasyAmUrttatvaprasakteH, yo hi yadguNaH sa tatsamAnadharmA, vathA jJAnamAtmanaH, tathAhi - amUrca AtmA tatastadguNo jJAnamadhyamUrttameva, evaM zabdo'pi yadyAkAzaguNaH tarhi AkAzasyAmUrttatvAt zabdasyApi tadguNatvenAmUrttatA bhavet, na cAsau yuktisaGgatA, talakSaNAyogAt, mUrttiviraho hyamUrttatA, na ca zabdAnAM mUrttivirahaH sparzavattvAt, tathAhi For P&Personal Use Only ~70~ www.janelibrary.org Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -1, niyukti: [9], bhASyaM -1, vi0bhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata satrAka dIpa anukrama apolAtehAsparzavantaH zabdAH, tatsamparke upaghAtadarzanAlodhavat, na cAyamasiddho hetuH, yato dRzyate sadyojAtabAlakAnAM karNadezAbhyarNa-II zabdasyA gADhAsphAlitajhallarIjhArakArazravaNataH zravaNasphoTo, na cetthamupaghAtakRttvamasparzavattve sambhavati, yathA hi vihAyasaH, tato mvrgunn||28|| vipakSe gamanAsambhavAnnAnaikAntiko'pi, atazca sparzavantaH zabdAH, tairabhighAte girigaharabhittyAdiSu zabdotthAnAt loTa tAnirAsa: vat, ayamapi heturubhayorapi siddhaH, tathAhi-zrUyate tIvraprayatnoccAritazabdAbhighAte girigahurAdiSu pratizabdAH pratidina tataH sparzavattvAnmUrta eva zabdaH, 'rUpasparzAdisannivezo mUrti'riti vacanAt , tataH kathamivAkAzaguNatvaM zabdAnAmupapa-ha ttimat , apica-tadAkAzamekamanekaM vA , yadyekaM tarhi yojanalakSAdapi zrUyeta, AkAzasyaikatvena zabdasya tadguNatayA dUrAsannAdibhedAbhAvAt, athAnekam, evaM sati vadanadeza eva sa vidyata iti kathaM bhinnadezavartibhiH zrUyate !, badanadezAkAzaguNatayA tasya zrotRgatazrotrendriyAkAzasambandhAbhAvAt , atha ca zrotrendriyAkAzasambaddhatayA tatzravaNamabhyupagamyate,8 |tanna zreyAnAkAzaguNatvAbhyupagamaH, nanvAkAzaguNatvamantareNa zabdasyAvasthAnameva nopapadyate, avazyaM hi padArthena sthitimatA bhavitavyaM, tatra rUpasparzarasagandhAnAM pRthivyAdimahAbhUtacatuSTayamAzrayaH, zabdasya tvAkAzamiti, tadayukaM, evaM sati pRthivyAdInAmapyAkAzAzritatvenAkAzaguNatvAsaH, atha nAzrayaNamAtraM tadguNatvanivandhanaM, kintu samavAyaH, sacA-12 sti zabdasyAkAze na tu pRthivyAdInAmiti, nanu ko'yaM samavAyo nAma', ekalolIbhAvenAvasthAnaM yathA pRthivyaadiruupaayo-4||28|| riti cet, na tarhi zabdasyAkAzaguNatvam, AkAzena sahAsyakalolIbhAvenApatipatteH; athAkAze upalabhyamAnatvAt tadguNatA | zabdasya tarhi tUlakAderapyAkAze upalabhyamAnatvAt tadguNatA pAmoti, atha tUlakAdeH paramArthataH pRthivyAdisthAnamAkAze | In Edonin For the Personal mpanelibrary.org ~71 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM -], niyukti: [9], bhASyaM -1, vibhAgAthA [-], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka tUpalambho vAyunA saJcAryamANatvAt, yadyevaM tarhi zabdasya paramArthataH sthAnaM zrotrAdi yatpunarAkAze'vasthAnaM tadvAyunA saJcAryamANatvAt , tathAhi-yatora vAyuH saJcarati tatastataH zabdo'pi gacchati, vAtapratikUlaM zabdasyAzravaNAt , uktaM ca prajJAkaraguptena-"yathA vA preryate tUlamAkAze mAtarizvanA / tathA zabdo'pi kiM vAyoH, pratIpaM ko'pi ! zabdavit ! // 1 // " tannAkAzaguNaH zabdaH, kintu pudgalamaya iti / tathA rUpyata iti rUpaM tatpunaH pazyati-gRhNAti upalabhate itiyAvat , aspRSTa-anAliGgitaM, gandhAdivanna sambaddhamityarthaH, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, rUpaM punaH pazyati aspRSTameva, cakSu-18 po'prApyakAritvAt , etacca prAgeva bhAvita, punaHzabdo vizeSaNArthaH, sa caitad vizinaSTi-aspRSTamapi yogyadezAvasthitaM na punarayogyadezAvasthitamamaralokAdi, gandhyate-AghrAyate iti gandhaH taM rasa AsvAdane' rasyate'neneti rasastaM ca spRzyata iti sparzaH taM ca, cazabdau pUraNAoM, 'baddhaspRSTa' miti vaddhaM-AzliSTaM toyavadAtmapradezairAtmIkRta mityarthaH spRSTaM pUrvavat prAkR. tazailyA cetthamupanyAsaH 'vaddhapuDha'ti, paramArthatastu spRSTaM ca tat baddhaM ca spRSTabaddhamiti draSTavyaM, Aha-yadvaddhaM gandhAdi tatspRSTaM bhavatyeva aspRSTasya sambandhAyogAt , tataH spRSTazabdoccAraNaM gatArthatvAt anarthakamiti, naiSa doSaH, zAstrArambhasya sarvazrotasAdhAraNatvAt , trividhA hi zrotAra:-kecidudghaTitajJAH kecinmadhyabuddhayaH tathA'nye prapaJcitajJAH, tatra prapaJcitajJAnAmanugrahAya gamyamAnasyApyabhidhAnamadopAyeti, prakRtabhAvArthastvayaM-gandhAdidravyANi svalpAni sthUlAni tadanyAvAsakAni ca, mANAdIni cendriyANi zronendriyApekSayA apaTUni, tato ghANendriyAdigaNo gandhAdi AliGgitAnantaramAtmapradezarAtmIkRtaM gRhNAti, nAnyathetyevaM 'vyAgRNIyAt' pratipAdayet , prajJApakaH svaziSyebhyaH, etadeva vyAkhyAnaM bhASyakAro. dIpa anukrama % -% 2 *4 *** in Education For the Personal ~72 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] po / / 29 / / "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [ - ], niryuktiH [5], bhASyaM [-] vi0 bhA0gAthA [337], mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH | 'pyAha - "puThThe reNuM va tazuMmi baddhamappIkathaM papasehiM / jhikAI ciya giNhai saddaddavAI jaM tAI // 1 // taha (bahu) suhumabhAvugAI jaM paDuyarayaM ca soyavinnANaM / gaMdhAdI davAI vivarIyAI jato tAI // 2 // pharasANaMtaramattappapasamIsIkayAI dhippaMti / pahu| yaraviNNANAI jaM ca na ghANAikaraNAI ||3||" (vi.337-9) nanvidamuktaM - yogya dezAvasthitameva rUpaM pazyati nAyogyadezAvasthitaM, tatra kiyAn cakSuSo viSayaH kiyato vA dezAdAgataM zrotrAdi gRhNAti 1, ucyate, zrotraM tAvat zabdaM jaghanyato'GgulAsaGkhyeyabhAgamAtrAddezAdutkarSatastu dvAdazabhyo yojanebhyaH, cakSurindriyamapi jaghanyato'GgulasaGkhyeya bhAgamAtrAvasthitaM pazyati, utkarSatastu sAtirekayojanazatasahasravyavasthitaM, prANarasanasparzanAni tu jaghanyenAGgulA saGkhyeyabhAgamAtrAt dezAdAgataM gandhAdi gRhanti, utkarSatastu navabhyo yojanebhyaH / nanvaGgulaM tridhA bhavati, tadyathA - AtmAGgulamucchrayAGgulaM pramANAGgulaM ca tatra 'je NaM jayA maNUsA tesiM jaM hoi mANaruvaM tu / taM bhaNiyamihAyaGgulamaNiayamANaM puNa imaM tu // 1 // ityevaMrUpaM AtmAkulaM, "paramANU tasareNU rahareNU aggayaM ca vAlassa / likkhA jUyA ya javo aGaguNaviSaDiyA kamaso // 1 // " ityAdirUpamucchrayAGgulaM "ussehaGgulamegaM havai pamANaGgulaM sahassaguNaM / taM caiva duguNiyaM khalu vIrassAyaMgulaM bhaNiyaM // 1 // " ityevaMlakSaNaM pramANAlaM, tatra AtmAGgulena pramIyate tattatkAle vApIkUpAdikaM vastu, ucchrayAGgulena naratiryagdevanairavikazarIrANi, pramANAGgulena nagapRthivIvimAnAni, uktaM ca- "AyaGgaleNa vatyuM usseddapamANato miNasu dehaM / nagapuDhavivimANAI miNasu pamANaDuleNaM tu // 1 // " tatredamindriyaviSayaparimANaM kimAtmAGgulena pratipattavyamAhombit ucchrayAkulena 1, ucyate, AtmAGgulena, tathA cAha cakSurindriyaviSayaparimANacintAyAM bhASyakRt - "appattakAri nayaNaM maNo va nayaNassa visayaparimANaM / AyaGguleNa *** atra indriyANAM viSaya-mAnaM varNayate For Presne & Personal Use Only ~73~ *696% indriyA NAM viSaya mAnam // 29 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM -, niyukti: [5], bhASyaM -], vibhA gAthA [340-342], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama lakkhaM bhAirisa joyaNANaM tu // 2 // " (vi.340) nanu dehapramANe samucchyAnulena, dehAzritAni ca indriyANi, tatasteSAM viSayaparimANamapyucyAlena vaktumucitaM, kathamucyate AtmAjulena !, naiSa doSaH, yadyapi hi nAma dehAzritAni indriyANi tathApi teSAM | viSayaparimANamAtmAgulena,dehAdanyatvAd viSayaparimANasya, tathA cAmumevArthamAkSepapurassaraM bhASyakRdAha-"naNubhaNiyamussaya-14 kulapamANao jiivdehmaannaaii| dehapamANaM taM ciya na u iMdiyavisayaparimANaM ||1||"(vi0341) atra 'dehappamANaM taM ciya' iti yat tat ucchyAGgulameyatvenoka tadehapramANamAtrameva, natvindriyaviSayaparimANaM, tasyAtmAkulapameyatvAt , atha yadi viSayaparimANamindriyANAmucchyAGgulena syAt tataH ko doSa Apadyeta !, ucyate, pazcadhanuHzatAdimanuSyANAM viSayavyavahArajyavacchedaH, tathAhi-yadaratasyAtmAkulaM tatkila pramANAkulaM, tacca pramANAGgulamucchyAnulasahasreNa bhavati, "ussehakulamegaM havai pamANakulaM sahassaguNa"mitivacanAda, tato bharatasagarAdicakravartinAM yA ayodhyAdayo nagaryo ye ca skandhAvArA AtmAkulena dvAdazayojanAyAmatayA siddhAnte prasiddhAste ucchyAGgulapamityA anekAni yojanasahasrANi syuH, tathA ca sati tatrAyudhazAlAdiSu tADitabheryAdizabdazravarNana sarveSAmApadyeta, "vArasahiM joyaNehiM soyaM aigiNahae saha"miti vacanAt , atha ca samastanagaravyApI samastaskandhAvAravyApI ca vijayadakAdizabda Agame pratipAdyate, tata evamAgame prasiddhaH paJcadhanuzatAdimanu-13 pyANAM viSayavyavahAro vyavacchedaM mA prApadityAtmAGgulenendriyaviSayaparimANamavasAtavyaM, nocchyAnulena, tathA cAha bhASyakRt-"jaM teNa pNcdhnnusynraadivisyvvhaaroccheo| pAvai sahassaguNiyaM jeNa pamANaGgulaM tatto // 1 // " (vi.342) atra tasmAdAtmAGgulenaivendriyANAM viSayaparimANaM notsedhAGguleneti upasaMhAravAkyaM (yat) tat svataH paribhAvanIya, yadapyuktaM prAk 'dehA AAPAN In contana For the Personal ~744 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM [-], niyukti: [9], bhASyaM , vibhA gAthA [343], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata satrAka dIpa anukrama upoddhAte | zritAnIndriyANi iti teSAM viSayaparimANamucchyAGgulene ti, tadapyayuktaM, indriyANAmapi kepAzcit pRthutvasya AtmAGgulena | viSayamAna mIyamAnatvAbhyupagamAt , anyathA triganyUtAdimanuSyANAM rasAdyabhyavahAravyavacchedaprasakteH, tathAhi-trigavyUtAdInAM manu-16 alavipyANAM paDUganyUtAdInAM ca hastyAdInAM svasvazarIrAnusAritayA ativizAlAni mukhAni jihvAca, tato yAcchyAGgulena cAra | teSAM kSuraprAkAratayoktasyAbhyantaranivRttyAtmakasya jihvendriyasyAGgulapRthaktvalakSaNo vistAraH parigRhyate tadA alpatayA na tat sarvA jihAM vyApnuyAt, sarvathA vyApitvAbhAve ca yo'sau bAhulyena sarvAtmanA'pi jiyA rasavedanalakSaNaH pratipANi prasiddho vyavahAraH sa vyavacchedaM yAyAt , evaM prANAdiviSaye'pi yathAyogaM gandhAdivyavahArocchedo bhApanIyaH, tasmAdAtmAGalena jihAdInAM pRthutvamavasAtavyaM, nocchrayAGgulena, Aha ca bhASyakRt-iMdiyamANevi tayaM bhayaNijaM jaM tigaauyaaiinnN| jibhidiyAimANaM saMvavahAre virujjhejA // 1 // " (vi0 343) asyA akSaragamanikA-tat-ucchyAGgulamindriyamAne'pi, AstAmindriyaviSayaparimANacintAyAmityapizabdArthaH, bhajanIyaM-vikalpanIyaM, kApi gRhyate kApi na gRhyate ityarthaH, kimuktaM bhavati?- sparzanendriyapRthutvaparimANacintAyAM grAhyamanyendriyapRthutvaparimANacintAyAM tu na prAcaM, teSAmAtmAGgulena parimANakaraNAditi, kathametadavaseyamiti cet , tata Aha-yad-yasmAtsarveSAmapIndriyANAmucchyAGgulena parimANakaraNAt trigavyUtAdInAm , AdizabdAt dviganyUtAdiparigrahaH, jihvendriyAdimAnaM sUtroktaM saMvyavahAre virudhyeta, yathA ca virudhyeta tathAnantarameva bhAvitaM, tasmAtsarvamindriyaviSayaparimANamAtmAGgulenaiveti sthitam / nanu bhavatvAtmAGgalena viSayaparimANaM tathA-18 pyuktasvarUpaM cakSurindriyaviSayaparimANaM na ghaTate, adhikasyApi tadviSayaparimANasyAgamAntare pratipAdanAt , tathAhi ACANCARNAACARE EN For the Personal ~75~ Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM -, niyukti: [5], bhASyaM -], vibhA gAthA [345-347], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka dIpa anukrama puSkaravarArddha mAnuSottaraparvatasamIpe manuSyAH karkasaGkrAntI pramANAGgalaniSpannaH sAtirekairekaviMzatiyojanalajharvyavasthita8mAdityamavalokamAnAH pratipAdyante zAstrAntare, tathA ca tadgrandhaH-"igavIsaM khalu lakkhA cautIsaM ceva taha shssaaii| taha paMcasayA bhaNiyA sattattIsA ya airittA ||1||ii nayaNavisayamANaM pukkharadIvahuvAsimaNuyANaM / puSeNa ya avareNa | PAya pihaM pihaM hoi maNuyANa // 2 // " tataH kathamuktasvarUpaM nayanaviSayaparimANamAtmAGgulenApi ghaTate ?, (na) pramANAGgulenApi 4/vyabhicArAt, uktaM ca-"lakkhehi ekavIsAe~ sAiregehiM pukkharaddhami / udae pecchaMti narA sUraM ukkosae divase // 1 // 6/nayaNidiyassa tamhA visayapamANaM jahA sue bhaNiyaM / AussehapamANagulANa ekkeNavi na juttaM // 2 // " (345-6vi.) satyaPImetat , kevalamidaM viSayaparimANaM prakAzyaviSayaM draSTavyaM, na tu prakAzakaviSayaM, tataH prakAzake'dhikataramapi viSayaparimANaM na 4 // viruSyata iti na kazciddoSaH, kathametadavasIyata iti cet , ucyate, pUrvasUrikRtavyAkhyAnAt , sakalamapi hi kAlikazrutaM | hA pUrvasUrikRtavyAkhyAnAnusAreNaiva vyAkhyAnayanti mahAdhiyaH, na yathAkSarasannivezamAtra, pUrvagatasUtrArthasaGgrahaparatayA kAli. kazrutasya kvacitsaziptasyArthasya mahatA vistareNa kvacidvistaravato'pyatisaGkepeNAbhidhAne aktinaiH svamati (tyA) yathAva sthitArthatayA jJAtumazakyatvAt , ata evoktamidamanyatra--"jaha bhaNiyaM sutte taheva jai taM viyAlaNA natthiA kiMkAli-18 haiyANuyogo diTTho diTThippahANehiM ! // 1 // " tasmAtpUrvasUrikRtavyAkhyAnAnAdhikRtagrandhavirodhaH, Aha ca bhASyakRt-"suttA bhippAyo'yaM payAsaNije tayaM na ja payAse / vakkhANAu viseso nahi sNdehaadlkkhnnyaa||1||" (347vi.) athoktapramANa viSayamulakara kasmAt zrotrAdi zabdAdika na gRhNAti !, ucyate, sAmarthyAbhAvAt, utkarSato'pi hi zrotrAdInA Jan Education International For the Personal ~76~ Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM -, niyukti: [5], bhASyaM -], vibhA gAthA [345-347], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata satrAMka dIpa anukrama hAtemetAvatyeva zaktirSada dvAdazAdibhya eva yojanemya AgatAna zabdAdIna gRhanti, na parataH, cakSurapi sAtirakayojanalakSAnta-18 indriy|31|| yavasthitaM, na parato'pIti, tathA dvAdazabhyo navamyazca yojanebhyaH parataH samAgatAnAM zabdAdidravyANAM tathAvidhapa-18 viSayamAnaM |riNAmAbhAvAca, parato hi samAgatAH zabdAdipudgalAstathAsvAbhAbyAnmandapariNAmAstathopajAyante yena svaviSayaM zrotrA- IzabdazravaNe divijJAnaM notpAdayitumIzAH, Aha ca bhASyakRt-"cArasahiMto sottaM sesANi ca navahiM joyaNahito / gehaMti pattamatthaM | digvividopatto parato na geNhaMti ||1||dvaann maMdapariNAmayAe paratona iMdiyavalaM"ti, (348||vi.) manasastu na kSetrato viSayaparimANaM, zorbhedaH pudgalamAtranivandhanAbhAvAt, iha yatpudgalamAtranibandhaniyataM na bhavati na tasya viSayaparimANaM, yathA kevalajJAnasya, gA.6 na bhavati ca pudgalamAtranibandhaniyataM mana iti, viSayaparimANaM hi pudgalamAtranibandhaniyatatayA vyAptaM, tathAhi-yasya da| viSayaparimANamasti tatpudgalamAtranibandhaniyataM dRSTa, yathA'vadhijJAnaM manaHparyAyajJAnaM vA, tata evaM vyApyavyApakabhAvapra tibandhanizcaye vyApakAbhAve vyApyAbhAva' iti byApakAnupalabdhiriya, Aha ca bhASyakRt-"avaramasaMkhejakulabhAgAto nayaNavajjANaM // saMkhejaibhAgAto nayaNassa maNassa na visayaparimANaM / poggalamittanibaMdhAbhAvAto kevalaraseva // 1 // " (349-350 vi.) iha 'spRSTaM zRNoti zabda'mityuktaM, tatra kiM zabdaprayogotsRSTAnyeva kevalAni zabdadrayANi zRNoti utAnyAnyeva tadvAsitAni AhozcinmizrANIti codakAbhiprAyamAzA na tAvatkevalAni,teSAM vAsakatvAt , tadyogyadvyasa-| mAkulatvAca sakalalokasya, kintu mizrANi tadvAsitAni vA, na kevalAni gRhAtItyamumarthamabhiSitsurAha bhAsAsamaseDIto saIja suNaha mIsayaM muNai / vIseDhI puNa saI sui niyamA parAdhAe // 6 // RASIRSA%A9 Jan Education International For the Personal ~77~ Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM [-1, niyukti: [6], bhASyaM [-1, vibhAgAthA [352,353], mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka dIpa anukrama bhASyate iti bhASA-vaktrA zabdatayotsRjyamAnA dravyasaMhatistasyAH samabheSa yo bhASAsamazreNayaH, samagrahaNaM vizreNivyavacchedArtha, zreNayo nAma kSetrapradezapaGkayo'bhidhIyante, tAzca sarvasyaiva bhASamANasya paDhtu dikSu vidyante yAsUtsSTA satI mA prathamasamaya eSa lokAntamanudhAvati, uktaMpa-seDhIpaesapaMtI vadato sabassa chahisaM tAo / jAsu vimukAdhAvA sabhAsA paDhamaMmi smyNmi||2||(352vi.)" tA ito-gataH prApto bhASAsamazreNItaH bhASAsamazreNIvyavasthita ityarthaH 'zabda' mApAtvena pariNataM pudgalarAziM 'ya' puruSAzyAdisambandhina 'zRNoti' paricchedyatayA gRhNAti yattadornityAbhisamba-1|| mAndhAt taM mizraka zRNoti, kimukkaM bhavati :-bhASakavyutsRSTazabdadravyANi tadvAsitApAntarAlasthadvyANi cetyeva mizra zabdadravyarAziM zRNoti, na tu vAsakameva vAsthameva vA kevalamiti, 'bIsehI puNa'ityAdi,macAH kozantItyAdivat Adheye AdhAropacArAt vizreNivyavasthitaH zrotA'pi vizreNirucyate, vizreNiH punaH zrotA zabda, punaH zabdagrahaNaM parAghAtavAsitavyANAmapi tathAvidhazabdapariNAmakhyApanArtha, zRNoti, 'niyamAt'niyamena 'parAghAteM' vAsanAyAM satyA, etaduktaM bhavati-yAni bhASakotsRSTANi dravyANi malAdizabdavyANi vA taiH parApAte-vAsanAvizeSajanite sati yAni samulanazabdapariNAmAni dravyANi tAnyeva vizreNisthaH zRNoti, natu bhASakAdyutsaSTAni, teSAmanuzreNigAmitvena vidigamanAsambhavAt, na ca kuDyAdipratighAtasteSAM vidiggatinimittaM sambhavati, leSThAdivAdaradravyANAmeva tatsambhavAt, teSAM ca sUkSmatvAt , ukaMca-bhAsAsamaseDhI (diThi)o tambhAsAmIsiyaM suNai sii| taddababhAviyAI annAI suNei vidisittho // 1 // (353 vi.)" kena punaryogenaiSAM vAradravyANAM grahaNamutsagoM vA / kathaM vetyetadAzana gururAha-- In contana For the Personal ~78~ Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [7], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 355], mUlaM [- /gAthA -] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH upodghAte // 32 // gioes ya kAieNaM nisaraha taha vAieNa jogeNaM / egaMtaraM ca giraha nisiraha egaMtaraM caiva // 7 // kAyena nirvRttaH kAyikaH tena kAyikena yogena, yogo vyApAraH kriyetyanarthAntaraM, sarva eva hi vaktA kAyakriyayA 3 zabdadravyANi gRhNAti cazabdastvetrakArArthaH, sa cAtradhAraNe, tasya ca vyavahitaH sambandhaH, gRhNAti kAyikenaiva, nisRjati utsRjati muJcatItiyAvat, 'tathe' tyAnantaryArthaH grahaNAnantaramityarthaH ucyata iti vAkU cAcA nirvRtto vAcikastena vAcikena yogena, kathaM gRhNAti ? nissRjatIti vA ?, kimanusamayamutAnyathetyAzaGkAsambhave sati ziSyAnugrahArthamAha - ekA ntarameva gRhNAti nisRjatyekAntaraM caitra, yathA grAmAdanyo grAmo grAmAntaraM puruSAdanantaraH puruSaH puruSAntaraM, evamekaikasmAtsamayAdekaika evAnantarasamaya ekAntaraM, uktaM ca- "jaha gAmAto gAmo gAmaMtara me (vame) ga egaao| egaMtaraMti bhannai samayAo'NaMtaro samao // 1 // ( 355 vi0) tato'yamarthaH- pratisamayaM gRhNAti pratisamayaM muJcatIti gAthAsaGkSepArthaH // atra kazcidAha--nanu kAyikena yogena gRhNAtItyetad yuktaM, tasyAtmavyApArarUpatvAt, nisRjati tu kathaM vAcikena yogena ?, ko vA'yaM * vAgyogaH 1, kiM vAgeva vyApArAtmikA AhozcittadvisargahetuH kAyasaMrambhaH, tatra yadi pUrvo vikalpo'sAvanupapannaH, vAco yogatvAyogAt, na khalu vAkkevalA jIvavyApArastasyAH pudgalamAtrapariNAmarUpatvAt rasAdivat, tathA ca prayogaH-yaH pudgalamAtra pariNAmarUpaH sa jIvavyApArarUpo yogo na bhavati, yathA rasagandhAdayaH, pudgalamAtrapariNAmarUpA ca vAgiti yogo hyAtmanaH zarIravato vyApAra se kathaM pudgalamAtrapariNAmarUpo bhavitumarhati ?, anyacca-na tathA vAcA kizcidanyat nisRjyate, kintu saiva tato vAco yogatve 'nisarai taha vAipaNaMtI' tyetadanupapannaM, atha dvitIyaH pakSastarhi sa kAyavyApAra eveti Education International For P&Personal Use Only ~79~ vacane graha * Nanisargo gA. 7 // 32 // www.janlibrary.org Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka - mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [7], bhASyaM , vibhA gAthA [356-358,363,364], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata AAR sUtrAka dIpa anukrama kAyikenaiva nisRjatItyApanaM aniSTaM caitaditi, tadasamyak, abhiprAyAparijJAnAt , iha tanuyogavizeSa eva vAgyogo 4 manoyogazceti vyavahiyate, sarvadhA kAyavyApArazUnyasya siddhasyeva tayorasambhavAt , tathAhi-AtmanaH zarIravyApAre sati yena vyApAravizeSeNa zabdadravyopAdAnaM karoti sa kAyiko yogaH, yena tu kAyasaMrambheNa tAnyeva muJcati sa vAcikA yena tu manodravyANi manastvena vyApArayati sa mAnasaH, tataH kAyayoga eva saMvyavahArArtha vidhA vibhakta ityadoSaH, pUetadevAkSepapurassaraM bhASyakRdAha-"geNheja kAieNaM kiha nisiraha vAieNa jogeNa? / ko vA'yaM vAyogo ? kiM vAyA kAyasaMraMbho // 1 // vAyA na jIvajogo poggalapariNAmato rasAdicha / na ya tAe nisirijai saJciya nisirijae jamhA 2 // aha so taNusaraMbho nisirai to kAieNa pattavaM taNujogavisesacciya maNavaijogatti jamadoso ||3||(356-7-8vi.) athavA kAyavyApAreNAhato yo vAgadravyasamUhaH tadupaSTambhena ya upajAyate vAganisargaheturjIvavyApAraH sa vAciko18 yogaH, tathA kAyavyApAreNaivAhato yo'sau manodravyasamUhaH tadupaSTambhenopajAyamAno manodravyANAM cintanaheturvyApAravizeSaH sa manoyogaH, Aha ca-"ahavA taNujogAhiyavaidabasamUhajIvavAvAro / so vaijogo bhaNNai vAyA nisirijii| | tennN||2|| taha tnnuvaavaaraahiymnndsssmuuhjiivvaavaaro| so maNajogo bhaNNai mannai neyaM jato teNaM / / 2 / / (363-4-vi.)tataH sAdhUkaM-'vAcikena yogena nisRjatIti / tathA 'ekAntaraM gRhNAtyekAntaraM ca nisRjatI'tyatra kecit prathamasamaye gRhAti 4. dvitIye tu prathamasamayagRhItAni muzcati tRtIye samaye punaH gRhNAti caturthe samaye tRtIyasamayagRhItAni muzcatItyevamekaikaM vyavadahitamekAntaramiti vyAkhyAnayanti, teSAM vicchinnaratnAvalIkalpo dhvanirApadyate, antarAntaragrahaNasamayeSu sarveSvapyanava In En For the Personal maryam ~80~ Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] poddhA // 33 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH: + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [7] bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH NAt, tathA zrutavirodhaJca tathAhi prajJApanAyAM bhASApade sUtramidaM - " aNusamayamavirahiyaM niraMtaraM gevhaI' iti, atra ca pratisamayagrahaNapratipAdanena pratisamayanisargapratipAdanamapi draSTavyaM gRhItasya dvitIyasamaye'vazyaM nisargAt, ekAntaragrahaNamokSAbhyupagame cAdhikRtasUtravirodhaH, atha sUtra eva sAkSAdukaM - "saMtaraM nisirai no niraMtaraM, egeNa samarpaNaM gaNhai egeNaM samaeNaM nisirai" ityAdi, tataH kathamadhikRtasUtravirodhaH, tadetadayuktam, sUtrArthasamyakparijJAnAbhAvAt, iha nisargo'pi grahaNApekSa iti sAntaro'bhihitaH, tathAhi - yathA''dyasamayAdArabhya pratisamayaM grahaNaM naivaM nisargaH prathamasamaye tasyAbhAvAditi grahaNApekSayA'sau sAntarastata uktaM 'saMtaraM nisiraha no niraMtara 'miti, atha grahaNamapyevaM nisargApekSayA sAntaramApadyate, na caitatsUtre sAntaramabhihitaM tasmAdyatkiJcidetad vyAkhyAnamiti, tadayuktam, grahaNaM hi svatantraM, prathamasamaye nisargamantareNApi tasya bhAvAt tato naivAdastadapekSayA sAntaraM, nisargastu grahaNaparatantraM agRhItasya * nisargAyogAditi pUrvapUrvagrahaNa samayApekSayA sAntaravyapadezaH, yadyevaM tata etatsUtraM kathaM nIyate - ekena samayena gRhNAti ekena | nisRjatIti 1, ucyate, sAntaraM nisRjati no nirantaramityuktaM, etaccAvasIyate yat ekena samayena gRhNAti ekena samayena nisRjati kimuktaM bhavati / yAni yAni yasmin yasmin samaye gRhItAni zabdadravyANi tAni tAni tattadgrahaNasamayAna ntarasamaye sarvANi nisRjati, tato grahaNApekSayA sAntaro no nirantara iti, athavA ekena - Adhena samayena gRhNAti 'sarva vAkyaM sAvadhAraNamiSTitazcAvadhAraNavidhi' riti nyAyAd gRhNAtyeSa, na tu nisRjati, dvitIyasamayAdAramya nisargasya pravRtteH, prathamasamaye pUrvagRhItasyAsambhavAda, tathA pakena- paryantavarttinA samayena nijati-nisRjatyeva, na tu gRhNAvi, bhASa For P&Personal Use Only ~81~ grahaNanisagayoH sA ntaranira ntaravi cAra: // 33 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [8], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka dIpa anukrama dANAduparamAt, apAntarAlapartipu samayeSu grahaNanisagauM, sthApanA-nAna prAnananu grahaNanisargaprayatAvAtmanaH |parasparavirodhinI tataH kathamekasmin samaye to yujyate 1, naipani ni ni | ni ni doSA, ekasmin samaye karmAdAnanisargakriyAvat utpAdavyayakriyAvat aGgalyAkAzasaMyogavibhAgakiyAvaca mahaNanisargakriyAyasyApi sajAvopapatte, ekasmin samaye pathA jIvasvAbhAnyAt dvAvupayogI na bhavato 'jugavaM do nasthi uvaogA' iti vacanAt, kiyAstu bahadho'pi ghaTamta eva, kAyavAyanAkriyANAmekasminnapi samaye yugapatpravRttidarzanAt , Aha bhASyakRt"gahaNanisaggapayattA paropparavirohiNo kaha samae / samae do ubaomA na hoja kiriyANa ko doso 1 // 1 // (343vi.) padukaM 'gRhNAti kAyikena ghetyAdi, tatra kAyiko yogaH pazcaprakAra:-audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNabhedAta, tat [kiM paJcaprakAreNApi kAyikena gRhAti AhozcidanyayetyAzaGkAsambhave tadapanodArthamidamAha tivihaMmi sarIraMmI jIvapaesA havaMti jIvassa jehi ugeNhaha gahaNaM to bhAsaha bhAsato bhaasN||8|| 'trividhaM viprakAre zIryata iti zarIraM 'kRzRpUjamaMjikuTipaTikaMDizoDihiMsibhya I' iti Ira: pratyayA, tasmin audArikavaikriyAhArakANAmanyatarasminnityarthaH, jIvati-prANAn dhArayatIti jIvastasya pradezA jIvapradezA bhavanti, etAvatyucyamAne bhikSoH pAtramityAdau SaSTayA bhede'pi darzanAnmA bhUt bhinna pradezatayA ziSyANAmapradezAtmasampratyaya ityata Ai-jIvasya, jIvapradezA jIvasya bhavanti-jIvasyAtmabhUtA bhavanti, anena niSpradezajIvavAdanirAkaraNamAha sati niSpradezatve karaNacaraNorumIvAdyavayavasaMsargAbhAvaprasake bhedAbhedavikalpAbhyAmayogAt, tathAhi karAdisambaddha For the Personal ~82 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [8], bhASyaM H, vibhA gAthA [365,366], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRttiH % prata sUtrAMka 14 // 95%A5 dIpa anukrama jIvadezasyottamAGgAdisambaddhAtmadezebhyo bhedo'bhedovA !, yadi bhedastahi niyamAt jIvasya sapradezatA, bhinnAkAzadezava-niviSazahArtikaracaraNAdyavayavasambaddhapradezabhAvAt , athAbhedastahi sarveSAmapi karacaraNAdhavayavAnAmekatvaprasaGgaH, ekasmAdapradezAtrIreNa prajIvAdabhinnatvAt , tathAvidhaikavivakSitAvayavasvarUpavat, ukkaM ca-"karacaraNAisu jogo (gA) na ya apadese ca (sotti) zANa bAcA pUrA hoi vinnnneo| apaesaMmi ya pAvai karacaraNAINamegattaM // 1 // jo ceva u karadese sa eva jaMhoi caraNadesevi / to egI satyAdi bhede sapaeso niyamato hoi ||2||"(365-6dhrm0) vaijIvapradezaiH kiM karotItyata Aha-yaistu gRhNAti, tuzabdo vizeSaNArthaH, | bhedA: kiM vizinaSTi -na sarvadaiva gRhNAti, kintu tatpariNAme satIti, kiM punargRhAtItyata Aha-grahaNaM' gRhyata itigA ..1 grahaNam , 'kRd bahula'miti vacanAt karmaNyanad, zabdadravyasamUhamityarthaH, tato gRhItvA 'bhASate' vakti, bhASata iti bhASakaH, bhASaNakriyAviziSTa ityarthaH, anena niSkriyAtmavAdanyavacchedamAha, sati tasminniSkriyatvenApracyutAnutpannasthiraikarUpatvAdApaNAbhAvaprasaktaH, kiM bhASata ityAha-bhAdhyate iti bhASA tAM bhASAM, nanu tato bhApate bhASakaH ityanenaiva gatA-10 yatvAt bhASAgrahaNamatiricyate, tadasamyak, abhiprAyAparijJAnAt , bhASAgrahaNaM hi bhASyamANaiva bhASA, na pUrva nApi pazcAditya svArthasya khyApanArthamato naatiriktmitydossH|| atha katamat trividhaM zarIraM yadgatejIvapradezairvAgadravyANi gRhItvA / bhASako bhASata ityata Aha orAliyaveciyaAhArato geNDai muyaha bhAsaM / sarca sacAmosaM mosaM ca ascmosNc||9|| iha audArikazabdena zarIratadatorabhedopacArAt matvarthIyalopAt (vA) audArikazarIravAn jIva eva gRhyate, evaM vaiki A JanEliamong For the Personal Ananelibrary.com 4834 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH: + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [9] bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH vAn vaikriyaH AhArakavAn AhArakaH, asau audArikAdirgRhNAti - bhAdace zabdamAyogyAni dravyANIti gamyate, gRhItvA bhASAtvena pariNamayya muJcati - nisRjati bhASyata iti bhASA tAM zabdapariNatadravyasaMhatiM, kiMviziSTAmityAha - 'satyA' iha samto - munayasteSAmeva muktimArgapravRttatayA tAttvikaziSTatvAt tebhyo hitA- niravadyAnuSThAnarUpatayA muktimArgAnukUlatvAdupakAriNI satyA, iha yat yasmai hitaM tasatra sAdhviti sAdhutvavivakSAyAM 'tatra sAdhA viti yaH pratyayaH, athavA santo- mUlottaraguNAsteSAmeva muktimArgatayA atiprazasyatvAt tebhyo hitA tadArAdhanAt pUrvavatsAghutvavivakSAyAM yaH pratyayaH, yadivA santo-jIvAdayaH padArthAstebhyo hitA yathAvasthitatatsvarUpapratyAyakatvAt satyA, atrApi pUrvavat yaH pratyayaH, yathA asti jIvaH sadasadrUpo dehamAtravyApItyAdirUpA, tadviparItA'satyA, yathA nAsti jIvaH ekAntasadrUpo vetyAdirUpA, tathA satyAmRSA dhavakhadirapalAzAdimizreSu bahuSvazokavRkSeSvazokavanamevedamityAdirUpA, atra hi katipayAzokavRkSANAM sadbhA vAtsatyatA anyeSAmapi dhavAdInAM sadbhAvAnmRSatA, vyavahAranayamatApekSayedamucyate, paramArthataH punariyamasatyeti, yathA'bhi hitArthAyogAt tathA yA na satyA nApi mRSA sA asatyAmRSA, iha tripratipattau satyAM vastupratitiSThAzayA sarvajJamatAnusAreNa yA bhASA procyate yathA asti jIvaH sadasadrUpa ityAdi sA kila satyA paribhASitA, ArAdhakatvAt yayA punarvipratipatau satyAM sarvajJamatosIrNamucyate yathA nAsti jIva ekAntanityo veti sA'satyA, virAdhanItvAt, yA punarvastupratitiDAsAmantareNa svarUpamAtrapratipAdanaparA yathA he devadatta ! ghaTamAnaya gAM dehi mahyamityAdirUpA sA asatyAmRSA, iyaM hi svarUpamAtrapratipAdana phalatvAt na yathoktalakSaNA satyA nApi mRSA, tataH asatyA cAsAvamRSA ca asatyAmRSeti, AsAM For P&Personal Use Only ~84~ wjbrary.org Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [10,11], bhASyaM , vi0bhA0gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata HEIG dIpa anukrama upoddhAtaca svarUpamudAharaNayuktaM prajJApanAsUtrAdavasAtavyaM // nanvaudArikAdihAti muJcati ca bhASAmityukta, tataH sA mukkA bhASAloka15 satI utkarSataH kiyat kSetraM vyAnoti, ucyate, samastameva lokaM, yadyevaM tarhi- . bhAgepramo. // 35 // "kaihiM samaehiM logo bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuddo| logassa ya kahabhAgekA bhAgo hoi bhAsAe // 10 // " |ttarau mA. katibhiH samayailokyata iti lokaH, caturdazarajvAtmaka kSetralokaH parigRhyate, bhASayA nirantarameva bhavati spRSTo-vyAptaH10-11 pUrNa ityanAntaraM, lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyAH? // atrocyate"cauhiM samaehiM logo bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya carimaMte carimaMto hoi bhAsAe // 11 // " caturbhiH samayairloko bhASayA nirantarameva bhavati spRSTo-vyAptA, kiM sarvayaiva bhASayA uta viziSTayA ?, ucyate, viziSTayA, tathAhi-iha kazcidvakA mandaprayalo bhavati kazcinmahAprayajJaH, tatra yo mandaprayatno vakA sa yathArUpANi zabdadravyANi gRhItavAn tathArUpANyevAbhinnAni upajAtamandazabdapariNAmAni nisRjati, tAni ca tathA nisRSTAni mandaprayatnanisRSTatvAt paristhUrANi, ata eva tadanyadravyavAsanotpAdapATavarahitAnyasaJjayeyakhaNDazo bhidyate, bhidyamAnAni ca saGkhyeyAni yojanAni gatvA zabdapariNAmaM vijahati [1750], yastu mahAprayatno bakA, sa khalvAdAnaprayatnenApi bhittvaiva gRhNAti, gRhItvA ca zabdapariNAmamapi teSAmatyutkaTamutpAdayati, utpAdya ca nisargaprayatnena bhUyo bhiktvA nisRjati, tAni ca tathA nisRSTAni sUkSmatvAdatiprabhUtatvAdatyutkaTazabdapariNAmatvAcca tadanyAni bahUni dravyANi vAsayanti tadanyadravyavAsakatayA SaTsvapi dikSu anantaguNavRtyA parivarddhamAnAni lokAntamAmuvanti, zeSaM tu tatparASAtavAsitAni dravyANi Indonesia For Pune Personale chy awanelibrary.com ~85~ Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [10,11], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [380-382,387], mUlaM -gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka 64XOSS dIpa anukrama |lokamApUrayanti, Aha ca bhASyakRt-"koI maMdapayatto nisiraha sayalAI sabadavAI / anno tivapayatto nisirai so bhiMdivaM tAI // // gaMtumasaMkhejAmo avagAhaNavaggaNA abhinnAI / bhijati dhaMsamiti ya saMkheje joyaNe gaMtuM // 2 // bhinnAI suhumathAe arNataguNavaDiyAI logata / pArvati pUrayati(ya) bhAsAe~ niraMtara logaM // 3 // (380-1-2)" atra 'asaMkhejAoM avagAhaNavaggaNAoM' iti avagAhanA nAma ekaikasya bhASAdravyaskandhasyAdhArabhUtA asoyapradezAtmakakSetravibhAgarUpAstAsAM varmaNA avagAhanAvargaNAH asoyA-asadbhayeyayojanapramitAH, ata eva prAgukaM asoyAni yojanAni gatveti, zeSa sugama, catuHsamayagrahaNe tripaJcasamayagrahaNamapi pratipattavyaM, tulAdInAMmadhyagrahaNe AghantagrahaNavat, vicitrA vA sUtragatiH, ukaMca"causamayamajhagahaNe tipaMcagahaNaM tulAimajjhassa / jaha gahaNe pajjatamgahaNaM cittA va suttagaI // 1 // " (387vi.) atra kathaM tribhiH samayairloko bhASayA nirantaramApUrito bhavati?, ucyate, iha yadA lokamadhyastho vakA bhavati tadA tena nisRSTAni bhASApariNatAni cyANi prathamasamaya eva padsu dikSu lokAntamanudhAvaMti, jIvasUkSmapudgalAnAmanuzreNigamanAt, dvitIdAyasamaye tu ta eva pad daNDAH caturdikSu ekaikazo'nuzreNyA vAsitadravyaiH prasarantaH SaT manyAno bhavaMti, tRtIyasamaye tu pRthak pRthak tadantarAlApUraNAt pUrNo bhavati lokaH, evaM tribhiH samayairbhApayA lokaH spRSTo bhavati, yadA tu svayaMbhUramaNaparataTavartini lokAnte alokasyAtyantanikaTIbhUya bhASako vakti sanAcyA vA bahizcatasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi tadA caturbhiH samayairApUryate, kathaM 1, ucyate, iha yadA trasanAcyA bahirvyavasthito vaki tadA ekena samayenAntanoMDI sandavyANyanupravizanti, zeSasamayabhAvanA ca pUrvavat, yadApi lokAnte svayambhUramaNaparataTavartini catasaNAM dizAma % % 2- For the Personal ... bhASAyA: lokapUraNasya varNanaM ~86 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [10,11], bhASyaM H, vibhA gAthA [384-386], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka eka-CC H dIpa anukrama upodAtenyatamasyAM dizi vyavasthito bhApakA tadA vAmadakSiNapRSThodhodizAmalokena skhalitatvAt bhASAdravyANAM prathamasamaye trisamayA lokamadhye pravezaH, zeSAstu trayaH samayAstathaiva, yadA tu trasanAcyA bahirvidigvyavasthito bhASako vakti tadA pudgalA- dinA // 16 // nAmanuzreNigamanAt samayadayena zabdadrayANAmantarnADIpravezastadyathA-prathamasamaye vidizo dizigamanaM dvitoye tvantarnA-131 bhASayA DIpravezaH, zeSa samayatrayaM pUrvavadityevaM paJcabhiH samayaiH sakalalokApUraNaM, ukaMca-"paDhamasamae ciya jato mukkAI jati lokachadisi taaii|biiysmymi tecciya chadaMDA heti chmmNthaa| mathaMtarehi taie samae puNNehi pUrio logo / carahiM samaehiM vyAdhiH pUrai, lokaMte bhAsamANassa // 2 // disivaThiyassa paDhamo tigame te gheva sesayA tinni / vidisiDiyassa samayA paMcAigamaMmi jaM doni ||3||(384-5-6vi.)" anAtigamaH-pravezaH, zeSa pratItaM / anye jainasamudghAtagatyA sakalalokApUraNamabhimanyante, tadyathA-prathamasamaye U dhomAtragamanAt daNDo dvitIyasamaye kapATaH tRtIyasamaye mandhAzcaturthasamaye'pAntarAlApUraNamiti, uca-"jaiNasamugpAyagai keI bhAsaMti cAhiM samarahiM / pUrai sayalo logo aNNe puNa tIhiM samaehiM // 1 // " iti, tadetadayuktam , teSAM hyAcasamaye bhASAdravyANAmUrdAdhogamanAt zeSadikSu teSAmabhAvastadabhAvAca parAghAtavAsitadrabyANAmapyasambhavAnmizrazabdazravaNAsambhavaH, atha ca-bhAsAsamaseDhIto sahaja suNai mIsayaM sunni|' ityanenAvizeSaNa dikSu mizrazabdazravaNamuktamiti sUtravirodhA, atha 'vyAkhyAnato vizeSapatipattirnahi sandehAdalakSaNate'tivacanAdUrbhAdho-18 |digavayavarSidaNDa eka mizrazabdazravaNamukaM draSTavyaM, na zeSadizviti,nanvevamapi tribhiH samayairlokApUraNamApadyate, na catu:samayasambhavaH, kathamiti cet, ucyate, sa khalu daNDa jAdho gacchan avizeSeNa catasRSvapi dikSu zabdapAyogyadravyANi A CCEE For Personal l y . manelibrary.org -~-87 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [10,11], bhASyaM , vibhA gAthA [392], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka dIpa anukrama parAhanti parAghAtAca zabdapariNAma bhajante, tato dvitIyasamaye tAni prasaramadhirohanti mandhAna sAdhayanti, tRtIyasamaye tu tadantarAlApUraNAt sakalalokamApUrayanti, uktaM ca-"na samugghAyagaI' mIsayasavaNaM mayaM ca daMDami / jai tovi jAtIhiM pUraha samaehiM jao parAghAto // 1 // (392 vi0)" atha jainasamudghAta iva caturbhireva samayairbhASayA'pi lokApUraNaM| bhaviSyati, tataH ko doSaH, tadasamIcInaM, samyasiddhAntAparijJAnAt , jainasamudghAte hi jIvapradezA eva svarUpeNa lokamA| pUrayanti, na punastatra kasyApi parAghAto'sti, tato na tatra dvitIyasamaye manthAH, kintu kapATa eva kevalaH, anyacca-kevalI| bhavopanAhikarmaNAmupaghAtAya kevalisamudghAtamArabhate, sa ca kevalacakSuSA paribhAvyamAna itthameva kriyamANasteSAM bhavopagrAhikarmaNAmupaghAtAya prabhavati, nAnyathA, yadivA daNDakapATAdikrameNaiva jIvapradezaiH sakalalokapUraNaM bhavati, nAnyathA, tathAsvAbhAvyAditi kevalisamudghAtasya catuHsamayatA, bhASApudgalAnAM svanuzreNigamanaM parAghAtena dravyAntaravAsaka-| tAsvabhAvazca sakalalokavyAptI hetuH, tataH prathamasamaya eva UrdhvAdhodaNDe kRte dvitIyasamaye catasRSvapi dikSu anuzreNigamanAt | parAghAtena tadanyadravyavAsakatvAcca te mandhAnaM sAdhayanti, tRtIye tu samaye svantarAlApUraNataH samastalokavyAptiriti trisamayataivAtrApadyate, na catuHsamayateti, atha yo'sAvacittamahAskandhaH prajJApanAdiSu vaNyate sa jIvapradezApUraNAtmako | na bhavatyacittamahAskandhatvAt, kintu pudgalamayaH, tato yathA'sau pudgalamayo'pi niyamAccatuHsAmayika eva, evaM bhASa-1 yA'pyApUrarNa lokasya catuHsAmayikameva bhaviSyati, na trisAmayikamiti ko doSaH ?, tadayuktam , acittamahAskandhI hi viznasApariNAmena bhavati, visApariNAmazca yadyapi vicitrastathApi sa kevalacakSuSA sarvadaiva tathAsvAbhAvyAdityame '-.---.xkxx bhA,sU. For the Personal ~88~ Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [10,11], bhASyaM H, vi0bhAgAthA [394,395], mUlaM -gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata satrAka % % 2362- dIpa anukrama upoddhAtevopajAyamAna upalabdha ityameruSNatvamiva na paryanuyogamahati, anyacca-nAsau parAghAtenAnyadravyANAmAtmapariNAmamutpAdayati, kintu svapudgalaireva lokamApUrayati, tato'sau catuHsamaya eva, yadi punastatrApi parApAto bhavettarhi so'pi bhASayA 6 dravyeNa lokalokApUraNamiva trisAmayiko bhavet, na catuHsAmayika iti, Aha ca bhASyakRt-"khaMdho'vi vIsasAe na parAghAo u vyAptiH teNa causamayo / aha hoja parAghAto havija to so'vi tismio||1||(394vi0)" anye tvabhidadhati-prathamasamaye tAvadUrddhadizi daNDaM karoti,dvitIyasamaye tatra manthAnamadho dizi punardaNDaM, tRtIyasamaye Urdhva dizyantarAlApUraNamadhodizi tu manthAnaM, caturthasamaye tu tatrApyantarAlApUraNAt samastamapi lokaM bhASAdravyairApUrayati iti, tadapi nAgamakSama, kacidapyAgama evamazravaNAt , nApi yuktimat , kA'tra khalu yuktiryadanuzreNigamanasvabhAvAnAM pudgalAnAmekayaiva UrdhvadizA gamanaM nAdhodizA nApi zeSAbhiH pUrvAdidigbhiriti yatkiJcidetat, uktaM ca-"egadisamAdisamaye daMDa kAUNa cauhiM pUrei / aNNela bhaNati taMpi ya nAgamajuttikkhamaM hoi // 1 // (395 vi0)" yaduktam-'lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyA' iti, tatrottaramAha-lokasya ca kSetragaNitamapekSya caramAnte asoyabhAgobhavati bhASAyA samasta lokavyApinyAH, iyamatra bhAvanAtrisamayavyAptI catu:samayanyAptau pazcasamayavyAptI vA niyamena prathamadvitIyasamayoloMkAsayayabhAge bhASAyA asalyeyo bhAgo bhavati, tathAhi-trisamayacyAptI prathamasamaye daNDaSaTvaM bhavati, dvitIyasamaye tu SaT manthAnaH, te ca daNDAdayo yadyapi dairyeNa lokAntasparzinastathApi vaktRmukhavinirgatatvAt tatpramANAnusArato bAhalyena caturakhulAdimAnA bhavanti, caturAdIni cAkulAni lokAkAzAsayabhAgavattInyeveti trisamayavyAptI prathamadvitIyasamayayoloMkAsayayabhAge 84% -- - in Echo For the Personal ~89~ Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-] niryuktiH [ 10,11] bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra -[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH | bhASAyAH asaGkhyeyabhAvaH, catuHsamayanyAptAvapi prathamasamaye lokamadhyamAtrapravezo dvittIyasamaye tu daNDasamudbhavaH, paJcasamayanyAtau tu prathamasamaye bhASAdravyANAM vidizo dizi gamanaM dvitIyasamaye lokamadhye mAtrapraveza ityubhayatrApi prathamasamaye dvitIya samaye ca lokA soyabhAge bhASAyA asajJeyo bhAgaH, trisamayanyAtau tRtIye samaye bhaassaayaa| samasta lokavyAptiH, catuHsamayavyASThau tRtIyasamaye lokasya saGkhyeye bhASAyAH saGkhyeyo bhAgaH, kathamiti cet, ucyate, svayambhUramaNapazcimaparataTavartini lokAnte trasanAcyA bahirvA pazcimadizi sthitvA bruvato bhASakasya prathamasamaye caturaGgulAdivAhalyo rajjudIrgho daNDaH tirazcInaM gatvA svayaMbhUramaNapUrvaparataTavarttini lokAnte lagati, tato dvitIyasamaye tasmAddaNDAdUrdhvAdhazcaturdaza rajjUcchritaH pUrvAparatirazcInatayA rajjuvistRtaH parAghAtavAsitadravyANAM daNDo nirgacchati, lokamadhye tu parAghAtavAsitadravyANAmeva caturaGgulAdivAhalyaM rajju vistIrNa daNDadvayaM vinirgatya svayambhUramaNadakSiNottaravarttilokAntayorlagati, evaM ca sati caturaGgulAdivAhalyaM sarvato rajjuvistIrNa lokamadhye vRttaM chatvaraM siddhaM bhavati, tRtIyasamaye tUrdhvAdho vyavasthitadaNDAccaturdikprasutaH parAghAtavAsitadravyasamUho mandhAnaM sAdhayati, lokamadhya vyavasthita sarvatorajju vistIrNachatvarAdUrdhvAdhaH prasRtaH punaH sa eva trasanADIM samastAmapi pUrayati, evaM ca sati sarvApi trasanADI UrdhvAdhovyavasthitadaNDamarthibhAvena tadadhikaM ca lokasya pUritaM bhavati, etAvacca kSetraM lokasya saGkhyAtatamo bhAgaH, tathA ca sati catuHsAmayikyA vyApteH | tRtIyasamaye lokasya saGghaveyatame bhAge bhASAyA api samastalokavyApinyAH saGkhyAtatamo bhAgaH, paJcasAmayikyAstu vyAseH tRtIyasamaye lokAsazleyatame bhAge bhASAyA asaGkhyeyatamo bhAgaH, tasyAM tasya daNDasamayatvAt, tatra cokaprakAre For P&Personal Use Only ~90~ www.janlibrary.org Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [12] bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 399 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH upodghAte // 38 // NAsaveyabhAgavarttitvasva bhAvAditi, caturthe samaye catuHsAmayikyAM vyAptI madhyAntarAlapUraNAt samasta lokavyAptiH, OM paJcasAmayikyAM tu vyAsau caturthasamaye lokasya saGkhyeyabhAge bhASAyAH saGkhyeyo bhAgaH, tasyAM tasya mathisamayatvAt, tasya ca satyeyabhAgavarttitvasya prAgeva bhAvitatvAt paJcamasamaye tu pazJcasAmayikyAM vyAptau madhyAntarAlapUraNAt samastalo kavyAptiH, etacca mahAprayalavanisRSTadravyApekSayA draSTavyaM mandaprayatnavaktRnisRSTAni tu lokAsayeyabhAga eva varttante, daNDAdikrameNa teSAM lokApUraNAsambhavAt, trisamayavyAptau catuHsamayavyAptau pazcasamayavyAptau ca tryAdiSu samayeSvApUrite loke lokasya caramAnte bhASAyA api caramAnto bhavati, kimuktaM bhavati ? -loke niSThAM gate bhASA'pi niSThAM yAtIti, uktaM ca-gA. 12 "ApUriyaMmi loge doNhavi logassa taha ya bhaasaaeN| caramaMte caramaMto caramasamayaMmi sabattha ||1|| (391 vi0)" asyAkSaragamanikA- 'sarvatra' trisAmayikyAM catuHsAmayikyAM paJcasAmayikyAM ca vyAptau carame samaye dhyAdirUpe ApUrite loke dvayorapi, etadeva vyAcaSTe - Thokasya tathA bhASAyAzcaramAnte caramAnto bhavati, tata uktam- "logassa ya caramaMte, caramaMto hoi" mAsA iti, iha 'tabhedaparyAyairvyAkhyA, tatra tattvatto bhedatazca matijJAnasvarUpamuktam, idAnIM nAnAdezajavineyagaNasusvapratipattaye tatparyAyazabdAnabhidhitsurAha "IhA apoha vImaMsA, maggaNA va gavesaNA / saNNA saI maI paNNA, savaM AbhiNiSohiyaM // 12 // " 'Iha ceSTAyAM' IhanamIhA-satAmarthAnAmanvayinAM vyatirekiNAM ca paryAlocanA, tathA apohanaM apoho nizcaya ityarthaH, bimarzanaM vimarzaH, apAyAt pUrva IhAyA uttaraH prAyaH ziraH kaNDUyanAdayaH puruSadharmmA atra ghaTante iti sampratyayaH, ... AbhinibodhakajJAnasya paryAyAnAM varNanaM For P&Personal Use Only ~91~ loka bhASA bhAga vyAdhiH matere kArthAH 11 36 11 www.anelibrary.org Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [13-15], bhASyaM , vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka dIpa anukrama tathA anvayadharmAnveSaNaM mArgaNA, vyatirekadharmAlocanaM gaveSaNA, tathA saMjJAnaM saMjJA-bajanAvagrahocarakAlo mativi|zeSaH, smaraNaM smRti:-pUrvAnubhUtArthAlambanapratyayaH, mananaM mati:-kazcidarthaparicisAvapi sUkSmadharmaparvAlocanarUpA buddhiH| hai tathA prajJAnaM prajJA-viziSTakSayopazamajanyA pramUtavastugatayathAvasthitadharmAlocanarUpA matiH, sarvamidamAminibodhikaM, matijJAnamityarthaH, evaM kiJcidbhedAjhedaH pradarzitaH, paramArthatastu sarva evaite mativAcakAH pryaayshbdaaH| tadevaM tattvabhedaparyAyairmatijJAnasvarUpaM vyAkhyAya sampati navabhiranuyogadvAraiH punastadrUpanirUpaNArthamAha"saMtapapaparavaNayA dabapamANaM ca khittaphusaNA ya / kAlo a aMtara bhAgo bhAve appAvahuMceva // 13 // gai iMdie ya kAe joe vee kasAyalesAsu / sammattanANadaMsaNa saMjaya uvayoga AhAre // 14 // bhAsaga-paritta-pavatta-suhuma sannI ya hoha bhavacarime / AbhiNivohiyanANaM maggijvai ema ThANesu // 15 // | saca tatpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNaM-gatyAdidvAreSu vicAraNaM satpadamarUpaNaM satpadaprarUpaNasya bhAvA-satpadaprarUpaNazabdasya || pravRttinimittaM satpadaprarUpaNatA, tadeva satpadaprarUpaNamiti bhAvaH, kimuktaM bhavati - matijJAnamiti yatsatpadaM tasya gatyA. dibhiAraH prarUpaNamiti, athavA sadviSayaM padaM satpadaM-tadeva matijJAnamitirUpaM parda, matijJAnasya sattvAt prakAntatvAca, zeSaM pUrvavat, nanvasatpadasyApi kiM prarUpaNA kriyate yenedamucyate-'satpadaprarUpaNe'ti / , ucyate, kriyate khalu khara| viSANAderapyasatpadasya prarUpaNA, tataH sadbhahaNamiti, athavA santi ca tAni padAni ca sthAnAni satpadAni gatyAdIni sAtaiH prarUpaNaM mateH satpadanarUpaNaM, zeSaM pUrvavat, dravyapramANaM jIvapramANamiti vaktavyaM, kimuktaM bhavati ?-ekasmin samaye - 44 n onin For the Personal n ame satpadaprarupaNA Adi dvArANAm varNanaM 492~ Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] poddhA // 19 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [13-15], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 432] mUlaM [- /gAthA -] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH | matijJAnaM kiyantaH pratipadyante 1 iti, sarve vA kiyantaH 1 iti, cazabdaH samuccaye, tathA kSetraM vaktavyaM, kiyati kSetre matijJAnaM sambhavati 1, tathA sparzanA ca vaktavyA, yathA kiyat kSetraM matijJAninaH spRzanti, atha kSetrasya sparzanAyAzca kaH prativizeSaH 1, ucyate, yatrAvagAhastat kSetra, sparzanA tu tadbhAhyato'pi bhavati, tathA paramANumadhikRtyoktam- "egapaesogAho | sattapasA ya se phusaNA (432 vi0) / " ca zabdaH pUrvavat kAla:- sthitilakSaNo matijJAnasya vAcyaH, cazabdaH pUrvavat, antaraM ca- ekadA pratipadya viyuktaH kiyatA kAlena punarapi tat pratipadyate ityevaMrUpaM tasya vaktavyaM, tathA matijJAninaH zeSajJAninAM katibhAge varttante ityevaM bhAgo vaktavyaH, tathA kasmin bhAve matijJAnino varttante ityevaM bhAvo bhaNanIyaH, tathA alpabahutvaM vaktavyaM, atha bhAgadvArAdevAyamartho'vagatastataH kimanena dvAreNa ?, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha matijJAninAmeva pUrvapratipannapratipadyamAnakAnAM parasparamalpabahutvaM vaktavyaM, bhAgastu zeSajJAnApekSayA iti, eSa gAthAsamudAyArthaH / samprati prAgupanyastagAthAdvayenAbhinivodhikajJAnasya satpadaprarUpaNatAdvArAvayavArthaH pratipAdyate - AbhinivodhikajJAnaM kimasti nAstIti 1, asti, yadyasti kva tat 1 tatra gatimaGgIkRtyAlocyate sA gatizcaturvidhA, tadyathA-narakagatisti| ryaggatiH manuSyagatirdevagatizca tatra catuSprakArAyAmapi gatau AbhinibodhikajJAnasya pUrvapratipannA niyamato vidyante, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyAH kadAcid bhavanti kadAcinneti, tatra (te) pratipadyamAnA abhidhIyante ye tatprathamatayA AbhinibodhikaM pratipadyante, te prathamasamayavarttinaH pratipadyamAnAH, zeSeSu samayeSu tu pUrvapratipannAH, tathA 'iMdie' ti indriyANyaGgIkRtya mRgyate, tatra pazcendriyAH pUrvapratipakSA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu bhAjyAH, dvitricaturindri Education Internation For P&Personal Use Only ~93~ sadAdIti dvArANi gatyAdayo mArgaNAH gA. 1305 // 39 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-] niryukti: [ 13-15] bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH Education International yAstu karaNA paryAptAvasthAyAM pUrvabhavAyAtaM sAsvAdana samyaktvamaGgIkRtya pUrvapratipannAH sambhavanti, natu pratipadyamAnakAH, ekendriyAstUbhayavikalAH, 'ubhayAbhAvo egidiesa saMmatalaDIe' itivacanAt / tathA' 'kAe' iti kAyAnadhikRtya vicAyete, pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasakAyabhedAt kAyAH pad, tatra sakAye pUrvapratipannA niyamato vidyante, pratipadyamAnAstu bhAjyAH, zeSakAyeSu tu pRthivyAdiSu paJcasu ubhayAbhAvaH, etacca siddhAntAbhiprAyeNa, kArmagranthikAbhiprAyeNa labdhiparyAptavAda ra pRthivyabvanaspatikaraNAparyAzeSu pUrvapratipannAH sambhavanti, sAsvAdana samyaktvasya tadabhiprAyeNa teSu bhAvAt, itare tu sarvathA naiva, tejovAyavastUbhayavikalA eva / tathA 'joe' iti yogAnadhikRtya vicAryate - yogAstrayaH, tadyathA-manoyogo vAgyogaH kAyayogazca tatra triSu yogeSu samuditeSu pAcendriyavadvatayaM, manorahitavAgyogiSu vikalendriyavat, kevlkaayyogipyekendriyvt| tathA 'vee' iti vedAnadhikRtya vicAraNA, vedAzca trayaH, tadyathA-khIvedaH puruSavedo napuM sakavedazva, tatra triSvapi vedeSu vivakSitakAle pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakAstu bhAjyAH, kapAyAH krodhamAnamAyAlo bhAkhyAH pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalana bhedabhinnAH, tatrAdyeSvanantAnubandhiSu krodhAdiSu sAsvAdana samyaktvamaGgIkRtya pUrvapratipanno labhyate, na pratipadyamAnakaH, zeSeSu tu dvAdazakapAyeSu pUrvapratipannA niyamataH santi pratipadyamAnakAstu bhAjyAH, tathA 'lesAsu' iti lezyAsu cintyate, tatra zleSayantyAtmAnamaSTavidhena karmaNeti lezyAH, kAyAdyanyatamayogavataH kRSNAdidravya sambandhAdAtmanaH kRSNAdipariNAmAH, tatroparitanISu tisRSu lezyAsu pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakAstu bhAjyAH, AdyAMsu kRSNAdikAsu tisRSu pUrvapratipannAH sambhavanti na tvitare, samya For P&Personal Use Only ~94~ www.janlibrary.org Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [13-15], bhASyaM H, vibhA gAthA [414], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama sapoddhAte ktvadvAre nizcayavyavahAranayAbhyAM vicAraH, tatra vyavahAranayo manyate-mithyAdRSTirajJAnI ca samyaktvajJAnayoH pratipadyamA-nizcayavya nako bhavati, na tu samyaktvajJAnasahitaH, nizcayanayastu bUte-samyagdRSTiAnI ca samyaktvajJAne pratipadyate, na tu mithyAha- vahArAmyA // 40 // TirajJAnI ca, Aha ca bhASyakRt-"sammattanANarahiyassa nANamuppAitti vvhaaro| necchAiyanao bhAsai upajai tehiMjJAnalAbha: sahiyassa // 1 // (414 vi0)" tatra vyavahAraH parapakSadUSaNAya svapakSasAdhanAya ca pratyavatiSThate-yadi nAma samyagdRSTi jJAnI ca samyaktvajJAne pratipadyate ityabhyupagamastatastatsamyaktvaM jJAnaM ca jAtamasAvutpAdayati, na ca jAtaM bhUyo jAyate, jAtatvAzAdeva, niSpannaghaTavat , prayogazcAtra-yadvidyamAnaM tatkenacidapi kartuM na zakyaM, yathA pUrvaniSpanno ghaTaH, vidyamAne ca samyaga-1 dRSTeH samyaktvajJAne iti, vipakSe bAdhakaM pramANamanavasthAprasanaH kriyAvaiphalyaM ca, tadhAhi-yadi kRtamapi kriyate tahi | kRtatvAvizeSAt bhUyo bhUyaH karaNaprasaGgA, pUrvaniSpannatvena kriyAyAH phalAbhAvAnnaiSphalyamiti, anyacca-pratyakSabAdhA, tathAhi-sarvamapi kArya ghaTAdi pUrvamabhUtaM bhavat dRzyate, natu bhUta, atha kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAdevamucyate samya gdaSTijJAnI ca samyaktvaM jJAnaM ca pratipadyate iti, tadapyayukta, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedasthAbhAvAt, pratyakSata evaM hai|ghttaadikriyaakaalsy dIrghatayopalabhyamAnatvAt, na khalvArambha eva zivakAdyaddhAyAM vA ghaTAdikArya pazyAmaH, kintu vivakSi takriyAkAlaparyante, evamatrApi na avaNAdhArambha eva jJAnaM, kintu tadanta iti mithyAdRSTirajJAnI ca samyaktvajJAnayoH pratipacA, na samyagdRSTiAnI ceti, uktaMca-"vavahAramayaM jAyaM na jAyae bhAvato kayaghaDoba / ahavA kayaMpi kijai kina nizca na ya samattI // 1 // kiriyAvephalaMciya puSamabhUyaM ca dIsae hotaM / dIsai dIho ya jato kiriyAkAlo ghaDAdINaM // 2 // | // 40 // ndani ! For the Personal 495 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [13-15], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [415-418,420], mUlaM -gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata %*OM sUtrAMka dIpa anukrama nAraMbheJciya dIsaha na sivAdaddhAi dIsai tadaMte / iya na savaNAikAle nANaM jutvaM tadatami // 3 // (415-6-7 vi0) evmukt| nizcayanaya Aha-nAjAtaM khalu jAyate kizcidapi, abhAvatvAt, khapuSpavad, vipakSe bAdhakaM pramANaM kharaviSANAderapyutpattiprasa-1 jho'jAtatvAvizeSAd, Aha ca bhASyakRt-"nicchaio nAjAyaM jAya'bhAvattato khapuSpaM va / aha va ajAyaM jAyai jAyara to kharavisANaMpi ||shaa (418 vi0)" yo'pi kRtatvAvizeSAt sadAkaraNaprasaGga iti doSa ApAditaH sa itaratrApi samAnaH, tathAhi-yadyasat kriyate tarhi nityameva kriyatAmasattvAvizeSAt , na ca vAcyaM kAryotpattI viramaNabhAvAt sadAkaraNAprasaGga iti, kAryasyaivotpattyayogAt, kharaviSANasyevAtyantAsata utpAdayitumazakyatvAt , tathA ca sati kriyAyA api vaiphalyaM, kriyAphalasya kAryotpAdasyAsambhavAt , yadapyuktaM 'sarvamapi kArya ghaTAdi pUrvamabhUtaM bhavat dRzyate, natu | bhUtamapi, tadapyasamyaka, abhUtaM hi yadi bhavat dRzyate tarhi kharaviSANamapi kiM nopalabhyate !, prAgasavAvizeSAt , yadapya|vAdIt 'kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedasyAbhAvAditi, tadapyazlIla, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedasya vyavasthitatvAt , anyathA kAryakAle na kriyAbhAva iti kriyAyA abhAvAvizeSAt pUrvavat kAryAnutpattiprasaGgaH, evaM ca yadudhyate 'pratyakSata *eva ghaTAdikriyAkAlasya dIrghatayopalabhyamAnasvAditi tad bAlizajalpitaM, pratisamayaM hyanyat anyat kAryamupajAyate, tathAhi-zivako'nyatkAryamanyatamat sthAso'nyat kuzUla ityAdi, tato yadi parasparavilakSaNAnAM pratisamayAnyAnyotpa-12 dUdhamAnakAryANAM dIrghaH kriyAkAlo dRzyate tato ghaTasya kimAyAtaM ?, nahi zepakArya kriyAkAlo ghaTakAryakriyAkAlaH, ukkaM ca*"paisamauppaNNANaM paropparavilakkhaNANa subahUrNa / dIho kiriyAkAlo jai dosai kiM ca (gha) kuMnassa! ||1||(420vi0)" yada-|' *******% For the Personal yang ~96~ Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] upodghAte // 41 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 13-15], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 421, 423], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH 1566 nizcayanyaH jJAnalAbhA pyavocata- 'na khalvArambha evaM zivikAdyaddhAyAM vA ghaTAdikAryaM pazyAma' iti, tadapi sthUlamatitAsUcakaM, prathamasamaye hi na ghaTAdikAryamArabdhaM, kintu cakramastakamRtpiNDAropaNAdi, tacca tasmin samaye dRzyate, yat nArabdhaM ghaTAdi tatkathaM dRzyate 1, 4 bahArA na khalvanyArambhe'nyat dRzyate, yathA ghaTaH paTArambhe, zivakAdayo'pi na ghaTa iti tadadbhAvAmapi tasya darzanAbhAvaH, Aha ca - "annAraMbha annaM kiha dIsau jaha ghaDo paDAraMbhe ? / sivagAdayo na ghaDao kiha dIsau so tadaddhAe ? // 1 // (421 vi0 ) " | yaJcaitaduktam- 'kintu vivakSitakriyAkAlaparyante' iti, tatsamIcInameva, vivakSitakAryanimittabhUta kAryakoTikriyA kAlaparyanta eva tasyArabdhatvAt yastu loko vyavaharati- etAvAn ghaTasya karaNe kAlo lagna iti sa ghaTArthitayA ghaTanimittapratisa mayotpannakArya kriyAkAlaM ghaMTe lagayati, na ca vivecayati sthUlamatitvAt evaM bhavAnapi sthUlamatitayA lokavyavahAra| patitaH san na kimapi vicArayati, Aha ca - " qisamaya kajja koDI niravikkho ghaDagayAbhilAso'si / paisamayakajjakAlaM thUlamai !ghaDaMmi lAesi // 1 // (423 vi0 ) " evamatrApi zravaNAdIni pratisamayabhAvIni parasparavilakSaNAni kAryANi, tato na tatkAle samyaktvAtpAdo jJAnotpAdo vA'myArambhe'nyasyotpAdAbhAvAt, yasmiMstu samaye samyaktvotpAdArambho jJAnArambho vA tasmin samaye tadutpadyata eveti / samyaktvadvAre vyavahAranayamatena samyagdRSTirAminivodhika jJAnasya pUrvaprati - panna eva natu pratipadyamAnakaH, samyaktvajJAnayoyugapallAbhAt, tatkAle ca kriyAyA abhAvAt, tadabhAve ca pratipadyamA 4 // 41 // | nakatvAyogAditi nizcayanayamatena tu samyagdRSTirAbhinivodhikasya pUrvapratipannaH pratipadyamAnakazca labhyate, kriyAyAH kAryaniSThAyAzca yugapadbhAvAd, etacca prAgeva samarthitamiti, jJAnadvAre matizrutAvadhimanaHparyAyakevala bhedAt paJcadhA jJAnaM, For Pete & Personal Use Only ~97~ andlibrary.org Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-] niryukti: [ 13-15] bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH 6. natrApi vyavahAranizcayanayAbhyAM vicAraH, tatra vyavahAranayamatena matizrutAvadhimanaH paryAyajJAninaH Aminitrodhikasya pUrvapratipannA eva, natu pratipadyamAnAH na tanmatena jJAnI san matijJAnaM pratipadyate kintvajJAnI iti, kevalI na tu pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnakaH, tasya kSAyopazamikajJAnAnItatvAt, tathA matyajJAnazrutAjJAna vibhaGgajJAnavantastu kadAci + | dvivakSitakAle pratipadyamAnakA bhavanti, na tu pUrvapratipannAH, nizcayanayamatena tu matizrutAvadhijJAninaH pUrvapratipannA / niyamataH santi, pratipadyamAnakA api sambhavanti, samyagdarzana lAbhasamaya eva matyAdilAbhasya sambhavAt, kriyAkAlaniSTAkAlayozcAbhedAt manaHparyAyajJAninastu pUrvapratipannA eva, na pratipadyamAnakAH, pUrvaM samyaktvalAbhakAle pratipanna4 | natijJAnasyaiva pazcAt yatyavasthAyAM manaHparyAyajJAnamadbhAvAt, kevalinAM tUbhayAbhAvaH, matyAdijJAnavyavacchedena kevalajJAnanAvAt, matyAdyajJAnavantastu na pUrvapratipannA, nApi pratipadyamAnakAH, pratipattikriyAkAle matyAdyajJAnAbhAvAt, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAt, ajJAnabhAve ca pratipattikriyAyA abhAvAt, darzanadvAre cakSuracakSuravadhiketralabhedAt darzanaM caturddhA, tatrAdyadarzanatraye labdhimaGgIkRtya pUrvapratipannA niyamataH prApyante, pratipadyamAnakAstu bhajanIyAH, tadupayogaM tvAzritya pUrvapratipannA eva na nu pratipadyamAnakAH, matijJAnasya labdhitvAt, labdhyutpattezca darzanopayoge niSiddhatvAt, 'sabAo laddhIo sAgArovaogovauttassa uvavajaMti' iti vacanAt, kevaladarzaninAM tUbhayAbhAvaH, dezadarzana vyavacchedena | kevalajJAnadarzanabhAvAt saMyatadvAre saMyata Abhinivodhikasya pUrvapratipanno niyamAllabhyate, pratipadyamAnako bhajanayA, nanu | samyaktvAbhAvasthAyAmeva matijJAnasya pratipannatvAt saMyataH kathaM pratipadyamAna ko'vApyate ?, satyametat, kevalaM yo'tivi Pse & Personal Use Only ... nizcaya evaM vyavahAra-matena mati Adi jJAnAnAM lAbha-alAbhasya varNanaM ~98~ wwwww.anlibrary.org Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [13-15], bhASyaM , vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata satrAka dIpa anukrama upoddhAte zuddhatvAt samyaktvaM cAritraM ca yugapatpatipadyate sa tasyAmavasthAyAM pratipadyamAnasya saMyamasyApratipanatvAt saMyatA Abhi- darzanA nibodhikajJAnasya pratipadyamAnako bhavati, uktaM cAsyaiva mUlAvazyakacUrNI-'nasthi caritaM sammattavihUrNa dasaNaM tu bhaNi- dIti PAyaja' bhajanAmevAha-'sammattacarittAI jugavaM purva ca sammattaM,' upayogadvAre upayogo dvidhA-sAkAro'nAkAraca, tatra paJcadvArANi jJAnAni trINyajJAnAni sAkAraH, catvAri darzanAni anAkAraH, tatra sAkAropayoge pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakAstu vivakSitakAle bhAjyAH, anAkAropayoge tu pUrvapratipannA eva, natu pratipadyamAnakAH, anAkAropayoge, 4 labdhyutpatterabhAvAt , AhAradvAre AhArakA pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vikalpanIyAH, vivakSitakAle anAhArakA apAntarAlagatau pUrvapratipannAH sambhavanti, pratipadyamAnakAstu na bhavantyeva, adhunA bhASakadvAram-tatra bhASA labdhisampannA bhASakAH, te bhApamANA abhASamANA vA pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakAstu vivakSitakAle bhaja4AnIyAH, bhASAlabdhizUnyAzcobhayavikalAH, te hyekendriyA eva, teSAM cobhayAbhAvaH prAgvat / parIttadvAre parIttAH-pratyeka-18 zarIriNaH parIttIkRtasaMsArAcA, parIttIkRtasaMsArA nAma stokAvazeSasaMsArAH, ete ubhaye'pi pUrvapratipannAH niyamato labhyante, pratipadyamAnakAstu bhajanIyAH, aparIttAstu sAdhAraNazarIriNo'pAIpudgalaparAvAdapyupari saMsArAvA, te mithyASTivA-II dubhaye'pyubhayavikalA paryAptakadvArepanirAhArAdibhiH paryAptibhirye paryAptAHte pUrvapratipannA niyamato vidyante, vivakSitakAle 8 pratipadyamAnakAstu bhajanIyAH, aparyAptakAstu SaTparyAptyapekSayA pUrvapratipannAH sambhavanti, na vitare / sUkSmadvAre sUkSmAH khalbhayavikalAH, vAdarAstu pUrvapratipamA niyamataH santi, itare tu vivakSitakAle bhAjyA:, adhunA saMjhidAraM-tabeha JanElicmon inter For the Personal 499~ Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [13-15], bhASyaM H, vibhA gAthA [429], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: * * * prata 95 sUtrAka % % dIpa anukrama saMjJino dIrghakAlikopadezena parigRhyante, te ca pUrvapratipannA niyamato labhyante, itare tu bhajanIyAH vivakSite kAle, asa-1 jJinastu pratipannAH sambhavanti natvitare iti / bhava iti dvAraM, tatrabhavasiddhikAH saMjJivat , abhvsiddhikaastuubhyshuunyaaH| caramadvAre caramo bhavo bhaviSyati yeSAM te abhedopacArAccaramAH, te ca pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakAstu vivakSitakAle bhAjyAH, acaramAstUbhayavikalAH, AbhinivodhikajJAnameteSu gatyAdimArgaNAsthAneSu mAyete, tacca mArgitamuktaprakAraNeti // sAmpratamAbhinivodhikajIvadravyapramANamucyate-tatra pratipattimaGgIkRtya vivakSitakAle kadAcidbhavanti kadAcinneti, yadi bhavanti tarhi jaghanyata eko dvau trayo vA utkarSatastu kSetrapalyopamAsakhyeyabhAgapradezarAzipramANAH, pUrvapratipannAstu jaghanyataH kSetrapalyopamAsayabhAgapradezarAzipramANAH utkarSatastu tebhyo vizeSAdhikAH, uktaM ca"khattapaliovamAsaMkhabhAga ukkosato pvjejaa| puvapavannA dosuvi paliyAsaMkhejaimabhAgA // 1 // " (vi0429) atra 'dosuI vittidvayorapi padayorjaghanyapade utkRSTapade ca, navaraM jaghanyapadAdutkRSTapadaM vizeSAdhika draSTavyaM, anyathotkRSTapadatvAyogAt // hai idAnI kSetradvAram-tatra nAnAjIvAnagI kRtya sarve'pyAbhinivodhikajJAnina ekatra piNDitA lokAsaGgyeyabhAgameva vyAnu-11 vanti, Aha ca mUlaTIkAkRt-"sarva evAbhinitrodhikajJAnino lokasyAsaye yabhAge vartate" iti, ekajIva stvilikAgatyA gacchan manuttarasureSu saptasu caturdazabhAgeSu rajupramANeSu varttate, tebhyo vA''gacchan , adhastu paSThIM pRthivIM gacchan tato +vA pratyAgacchan paJcasu caturdazabhAgeSu, nAtaH paramadhA kSetramasti, yasmAta samyagdRSTaradhaH saptamanarakagamanaM pratiSiddhaM, pachI-1 mapi pRthivIM yAvatsaiddhAMtikamatena virAdhitasamyaktvo gRhItenApi kSAyopazamikenaM samyaktvena kazcidutpadyate, tata ukta + 7 mA.sU. 8 + anon For the Personal barre ~100 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [13-15], bhASyaM H, vibhA gAthA [430-432], mUlaM [- /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka // 43 // dIpa anukrama poTAmadhaH paJcasu caturdazamAgeSviti, AhaSa bhASyakRta-"khettaM haveja candasa mAgA sattovari ahe paMca / iliyAgaImatA viggahagayassa gamaNe'havA''gamaNe // 1 // (vi0430)" kArmagranthikAbhiprAyeNa tu vaimAnikadevebhyo'nyatra tibaGmanuSyo pramANa vA vAntenaiva bAyopazamikenotpadyate, na gRhItena, saptamanarakapRthivyAM punarubhayamatenApi vAntenaiva, Aha-apaHsaptamanara trasparzana kapRthivyAmapi samyagdarzanalAbhasya pratipAditatvAt tata AgacchataH paza caturdazabhAgA adhikA api kSetrasya lmbnte| tataH kathamuktaM paJcasu caturdazasu bhAgeSviti, tadapyayukta, saptamanarakapRthivyAH samyagdRSTerAgamanasyApyabhAvAta, kathaM!, yasmAt tata uddhRtvAstiryasvevAgacchanti, devanArakAca samyagdRSTayo manuSyeSviti, uktaM ca-"AgamaNaMpi nisiddhaM cara mAo jaMtijaM tiriksesuN|surnaargaa ya sammadiDI jaM eMti maNueK ||1||"(vi0431) adhunA sparzanAdvAram-tatra kSetraspakAnayorayaM vizeSa: yatrAvagAhastat kSetra, sparzanAtu tato'tirikA, yatheha paramANorakapradeza kSetraM saptapadezAca sparzanA, uktaM ca-"avagAhaNAiripi phusaI bAhiM jahANuNo'bhihiyaM / egapaesa khetaM sattapaesA va se phusaNA // 1 // " (vi0432) etacca prAgapyabhihitaM // kAladvAre upayogamadhikRtya ekasya anekeSAM ca jaghanyata utkarSatazcAntamudvarttamAtra eva kAlA, lamdhimazrIkRtya jaghanyenaikasvAntarmuhUrta utkarSataH pakSaSTisAgaropamANi adhikAni, kathamiti cet, ucyate, iha kazcitsAdhumetyAdijJAnAmbito dezonAM-pUrvakoTI yAvat pravrajyAM paripAlya vijayavaijayantajayantAparAjitavimAnAnAmanyatamasmin vimaane| utkRSTaM trayaviMzatsAgaropamaparimANaM devAyuranubhUya punarapratipatitamatyAdijJAna eva manujeSUtpanno dezonAM puurvkottiiNprngyaaN| | viSaya tadeva vijayAditkRSTamAyuH saMprApya punarapi apratipatitamasyAdijJAna eka manuSyeSu pUrvakoTI jIvitvA sikhyati, +RPSCk%CC% A4 JanEducation ForPrvice Persanamory isaneliterary.com ~101~ Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [13 - 15], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 435-438 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH evaM vijayAdiSu vAradvayaM manasya, athavA abhyutadevaloke dvAviMzatisAgaropamasthitikeSu deveSu trIn vArAn gatasya tAni |STrapaSTisAgaropamAthi adhikAni bhAvanIyAni, adhikaM ceha narabhavasambandhi pUrvakoTitrayaM pUrvakoTicatuSTayaM nA draSTavyaM, nAnAjIvApekSayA tu sarvakAlaM, na khalu asau kAlo'sti yatrAbhinibodhikalabdhimadamyo bhavati loka iti uktaM ca"lajIvi jahazeNaM egassevaM parA imA hoi / aha sAgarovamAI chAsaTThI sAiregAI // 1 // do vAre vijabAisu gayassa | tithi'vae ahava tAI / airegaM narabhaviyaM nANAjIvANa sngghddhaa||2||" (vi0 415-436) sAmpratamantaradvAram -tatraikajIkmadhikRtyAbhiniyodhika jJAnasthAntaraM jaghanyenAntarmuhUrtte, kathamiti cet, ucyate, iha yadA kazcijjIvaH samyaktvasahitaM matijJAnamavApya pratipatya cAntarmuhUce mithyAtve sthitvA punarapi tadAvaraNakarmmakSayopazamAt samyaktvasahitaM tadavApnoti tadA adhanvamantaramantarmuhUrtta matijJAnasya, utkarSatastvapArddhapudgala parAvarttaH, sa cAzAtanApracura svAvasAtavyaH, uktaM ca- "titthayaspavayaNasUrya AyarivaM gaNaharaM mhddiyN| AsAyaMto bahuso anaMtasaMsArio bhnnio|| 1 // (vi0437)" nAnAjIvAnapekSyAnta|| rAbhAvaH, jaminivodhikajJAnibhirlokasya sarvadaivAzUnyatvAt, uktaM ca- "egassa jahanneNaM aMtaramaMtomuhuttamukkosaM / | poggalapariyaddaddhaM deNaM dosabahulassa // 1 // (vi0438) jamasunnaM tehiM tato nANAjIvANamaMtaraM natthi / " bhAga iti dvAraM, tatra | matijJAninaH zeSajJAninAma jJAninAM cAnantatame bhAge varttate, zeSajJAnino hi siddha kevalisahitA ajJAninastu vanaspatisahitAH anantAH, AbhinibodhikajJAninastu sarvaloke'pyasaGkhyAtA eveti, Aica - "mainANaM sesANaM jIvANamaNaMtabhAgaMmi" ( iti atha bhAvadvAraM, tatra matijJAninaH kSAyopazamike bhAve varttante, matyAdicatuSTayasya kSAyopazamikatvAt // sampratyalpabahutva For Pevce & Personal U Ony Jan Education International 102~ www.sanlibrary.org Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [13-15], bhASyaM H. vi0bhA0gAthA , mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: * upoddhAta prata sUtrAMka // 44 // dIpa anukrama vAram-tacca Abhinivodhika jJAninAmeva pUrvapratipannapratipadyamAnAnAM parasparaM draSTavyaM, zeSajJAnyapekSayA alpabahatvasya bhAgadvAra evAntargatatvAt , tatra sadbhAva sati sarvastokAH pratipadyamAnakA: tebhyaH pUrvapratipannA jghnypdinodd-| lAntarabhArata sayAtaguNAH tebhyo'pyutkRSTapadinaH pUSapratipannA vizeSAdhikA iti // samprati yathAcyAvarNitamatibhedasaGkhyApradaza-IRT nadvAreNopasaMharannAha AbhiNiyohiyanANe aTThAvIsaM havaMti pyddiio| - AbhiniyodhikajJAne'STAviMzatirbhavanti prakRtayaH, prakRtayo bhedAH ityanAntaraM, kathamaSTAviMzatiH prakRtayo bhavantIti | cet, ucyate, iha catuddhoM vyaJjanAvagrahaH, tasya nayanamanovarjendriyasambhavAt , aAvagrahaH poDhA, sarvendriyamanasmu tasya sambhavAt , evaM poDhA IhA poDhA apAyaH SoDhA dhAraNA, sarvasaGkalanayA'STAviMzatirbhedA, nanu prAgevAvagrahAdinirUpaNAyAM 'asthANaM oggahaNa' mityAdAtAH prakRtayaH pradarzitA eva kimarthaM punaH prayante, naiSa doSaH, tatra hi sUtre na saGkhyA niyama uktaH, iha tu saGgyAniyamena pratipAdana gityapaunaruvatyaM / / idaM ca matijJAnaM caturvidham , tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra ca dravyataH sAmAnyAdazena matijJAnI sabaidravyANi dharmAstikAyAdIni jAnAti na vizeSAdezena. kimuktaM bhavati ?-sAmAnyaprakAreNa asayeyapradezAtmako lokavyApI amUrsaH prANinAM pudgalAnAM ca gatipariNAmapariNatAnAM gatyupaSTambhaheturdharmAstikAyaH amakyeyapradezAtmaka eva lokavyApI amUrtaH prANipudgalAnAM sthitipariNAmapariNatAnAM sthityupaSTambha turadharmAstikAyaH anantapradezAtmako lokAlokavyApI amUrto'vakAzadAnaheturAkAzAstikAya ityAdirUpeNa paDapi denyA gyavavuyate na tu sarvavizaSaH, sapoyANAM kevaligamyatvAt, uktaM ca-"taM puNa *4-4-2--000-4 // 44 // % - *% JanEdication I NT ForFive Persanamory ** anelibrary.com ... atha AbhinibodhajJAnasya 28 prakRtayaH varNanaM ~103 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 16, 17], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra -[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH caubihaM nevabhedato teNa jaM taduvaDato / AeseNaM savaM davAi gharavihaM muNai // 1 // Aesotti pagAro oghAdeseNa | saGghadavAI | dhammatthiyAiyAI jANai na u sahabhedeNaM // 2 // ( vi0402-403 ) evaM sAmAnyAdezena matijJAnI kSetrato lokAlokaM jAnAti kAlataH sarvakAlaM, iha yadyapi kSetrakAlau sAmAnyena dravyAntargatau tathApi nivAsamAtraparyAya madhikRtya | kSetraM varttanAdirUpatAmadhikRtya kAlo bhedena rUDha iti pRthagupAdAnam, bhAvata audayikAdIn paJca bhAvAn, uktaM ca- "khettaM logAlogaM, kAlaM sabaddhamahava tivipi / paMcodaiyAIe bhAve jaM neyamevaiyaM // 1 // " (vi0404) tadevamuktaM matijJAnam, sAmpratamavasaramA zrutajJAnamatastatpratipipAdayiSuridamAha - suyaNANe payaDIo vistharato Avi vocchAmi // 16 // zrutajJAnaM - pUrvavyutpAditazabdaM tasmin prakRtayo- bhedAstAH 'vistarataH' prapaJcena cazabdAt saGkSepatazca, apizabdaH | sambhAvane sacaitat sambhAvayati - tadanantaraM - avadhiprakRtIzca vakSye - abhidhAsye / samprati tA evaM zrutaprakRtIdarzayati---- patteyamakkharAI akkharasaMjoga jantiyA loe / evaiyA suyanANe payaDIo hoMti nAyavA // 17 // ekamekaM prati pratyekamakSarANi - akArAdIni anekAnekabhedAni, tadyathA-akAraH sAnunAsiko niranunAsikaza, punarekaikastridhA - udAtto'nudAttaH svaritazceti SoDhA akAraH, evamAkAraH plutaJcatyeSTAdazAvarNabhedAH, evamivarNAdiSvapi yathAsambhavaM bhedajAtamabhidhAnIyaM tathA akSarANAM saMyogA akSarasaMyogA vyAdayo yAvanto loke yathA ghaTaH paTa ityAdi vyAghraH strI ityAdi, ete cAnantAH, nanu saGkhyeyAni akArAdInyakSarANi tatasteSAM saMyogA api saGkhyeyA eva ghaTante kathamanantA iti ?, Jan Education Inten ... atha zrutajJAnasya prakRtayaH varNanaM For Peace & Personal Use Only ~104~ Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-] niryuktiH [18], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 1423] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40] mUlasUtra [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH upodghAte // 45 // ucyate, iha pudgalAstikAyAdikamabhidheyaM, pudgalAstikAyAdikaM ca paraspara vilakSaNamanantaM ca tadyathA- paramANurdviprade| zikastri pradeziko yAvadanamtANuka ityAdi, abhidheyabhede cAbhidhAnasyApi bhedaH, abhidhAnabhedasyAbhidheya bheda hetukatvAt, OM ekatrApi cAbhidheye'bhidheyadharmabhedato'nekAbhidhAnapravRttiryathA paramANurniraMzo niravayavo niSpradezo nirbhedaH, tathA vyaNuko vyaMzo dvipradezo dvibhedo dvyavayava ityAdi, na caite dhvanayaH sarvathaikAbhidheyavAcakAH sarvazabdAnAM bhinnapravRttinimi tatvAt, evaM sarvadravyeSu sarvaparyAyeSu ca yathAyogaM bhAvanIyaM tato bhavantyanantA akSarasaMyogAH, 'etAvatyaH' iyatparimANAH prakRtayaH zrutajJAne bhavanti jJAtavyAH // samprati sAmAnyarUpatayo darzitAnAmanantAnAM zrutajJAnaprakRtInAM yathAvadbhedena pratipAdana sAmarthyamAtmanaH khalu apazyannAha - [ graM0 2000 ] Jan Education zrute 14 prakRtikadhanapratijJA 16-18 "kaso me vaNDaM sattI suyanANasacapayaDIo / coisavihanikskhevaM suyanANe Avi vocchAmi // 18 // " kuto me - mama varNayituM pratipAdayituM zaktiH - sAmarthya !, naivetyarthaH, kAH 1 - 'zrutajJAna sarvaprakRtIH' prakRtayo-bhedAH sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH zrutajJAnasya sarvaprakRtayaH zrutajJAnasarvaprakRtayastAH, kathaM na zaktiriti cet, ucyate, iha ye grandhAnusAriNI mativizeSAste'pi zrutamiti pratipAditAH, uktaM ca- 'teviya maIvisesA suyanANavyaMtare jANa / ( > | tAMzcotkRSTazrutadharo'pyabhilApyAnapi na sarvAn bhASituM samarthaH, teSAmanantatvAdAyuSaH parimitatvAdvAcaH kramavarttitvAcca, Aha // 45 // |ca bhASyakRt - "jAvaMto vayaNa hA suANusAreNa kei labbhaMti / te sabe suanANaM bheANatA madvisesA // 1 // (vi02265 ) | ukkosa va suanANI vijANamANovi te'bhilappe'vi / na tarai sadhe votuM na pahuppai jeNa kAlo se // 2 // (vi01423 ) " tato' For Peace & Personal Use Only 105~ wjanlibrary.org Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM 1, niyuktiH [19], bhASyaM na, vibhAgAthA [453], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - dIpa anukrama zaktistasmAcaturdazavidhanikSepaM, nikSepaNaM nikSepo-nAmAdinyAsaH caturdazavizcAsau nikSepazca caturdazavidhanikSepaH taM, 'zrutajJAne' zrutajJAnaviSayaM, pazabdAt zrutAjJAnaviSayamapizavdAdubhayaviSayaM ca, tat zrutajJAne-samyak zrute zrutAjJAne-asaMjimidhyAbhute ubhaya zrute-darzanavizeSaparimahAdakSarAnakSarAdirUpe vakSye-abhidhAsye, ukaM ca-nANaMmi sue cohasavihaM pasadeNa tahaya annANe / avisadeNumayamivi kiMci jahAsaMbhavaM vocch||1||" (vi0453) sampati caturdazavidhazrutanikSepasvarUpopadarzanArthamAha_ "aksara saNNI samma sAIyaM khalu sapaJjavasiyaM ca / gamiyaM aMgapaviTTha sattavi eesapadikkhA // 19 // " | akSarAdIni sapta dvArANi anakSarAdipratipakSasahitAni caturdaza bhavanti, sarvatra ca 'sUcanAt sUtra'mitikRtvA zrutazabdo draSTavyaH, akSara zrutamanadharazrutamityAdi, tatra akSaramiti 'kSara saJcalane' na kSaratItyakSaraM, tacca jJAnaM-cetanA, na khasbidamanupayoge'pi pracyavate tato'kSaramiti bhAvaH, itthaMbhUtabhAvAkSarakAraNatvAdakArAdikamapyakSaramabhidhIyate, kAraNe kAryopacArAt, athavA arthAn kSarati na ca dhayamupayAtItyakSaraM, tacca samAsatastrividhaM, tadyathA-saMjJAkSare vyaJjanAkSaraM labdhyakSaraM ceti, tatra saMjJAkSaramakSarAkAravizeSaH, yathA ghaTikAsaMsthAno dhakAraH, kuruTisaMsthAnazcakAra ityAdi, taca bAhayAdilipIvidhAnAdanekavidha, tathA vyaJjanAkSara-vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM, vyaJjanaM ca tadakSaraM ca byaJjanA-11 kharaM, toha sarvameva bhAgyamANamakArAdi hakArAnta, ardhAbhivyaJjakatvAt , tathA yo'kSaropalambhastallandhyakSaraM, tacca indri-15 pAnamanonimica zrutamanyAnusAri sAnaM tadAvaraNakSayopazamo vA, tatra saMjJAkSaraM vyaJjanAvaraM ca dravyAvara, zrutajJAnAkhya ~106~ Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM 1, niyukti: [20], bhASyaM H, vibhA gAthA [502,503], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: potAte | prata sUtrAMka 46 // gA. dIpa anukrama bhAvAkSarakAraNatvAt , labdhyakSaraM tu bhAvAkSaraM vijJAnAtmakatvAt , akSaraM ca tat zrutaM ca akSarazrutaM // uktamayara zrutam / / | akSarAnaidAnImanakSarazrutasvarUpamabhidhirasurAha kSarazrute "UsasiyaM nIsasiyaM nicchuDhaM khAsiyaM ca chIyaM ca / nissiMghiyamaNusAraM aNakkharaM cheliyAIyaM // 20 // " usanamucchrasitaM, bhAve kapratyayaH, tathA niHzvasanaM niHzvasitaM niSThIvanaM niSThyUtaM kAsanaM kAsitaM, cazabdaH samucca- 19-2. yArthaH, kSavaNaM dhutaM, cazabdaH samuccayArtha eva, asya ca vyavahitaH sambandhaH seNTitAdi cAnakSarazrutamiti, nissaMdhanaM nissiMghitaM, anusvAravat anusvAraM, 'abhrAdibhya' iti matvarthIyAtpratyayavidhAnAdanakSaramapi yadanusvAravat uccAyate tadanakSaramanusvAramiti bhAvArthaH, etaducchrasitAdyanakSaraM-anakSarazrutaM, na kevalametat , kintu seNTanaM siNTitaM etadAdi cAnakSarazrutamiti // iha ucchasitAdi dravyazrutamAtraM, dhvanimAtratvAt , athavA zrutavijJAnopayuktasya jantoH sarva eva vyApAraH zrutaM, tasya tadbhAvena pariNatatvAt , yadyevaM tahi kimiti karacaraNAdiceSTApi zrutamiti na vyavahiyate ?, yeno-18 sitAyevokamiti, ucyate, rUdivazAt , tathAhi-ucchusitAyeva zrutamiti vyavahAramavatINe, tasya zrUyamANatvAt , na karAdiceSTA, tasyAH zravaNapathAtItatvAt , anusvArAdayastvakArAdivarNA ivArthasyAdhigamakA iti nirvivAdameva te zrataM.1 Aha ca bhASyakRt-"UsasiyAI dabasuyamettamahavA sutovauttassa / sabocciya vAvAro suyamiha to kiM na ceTThAvi // 46 // J // 1 // rUDhI' taM surya subaitti ceTTA na subaha kayAvi / ahigamagA vaNNA iva jamaNussArAdayo teNaM ||2||"(vi0502-503) ukamanakSarazrutadvAraM, dAnI saMjidvAram-atha saMjJIti kA zabdArthaH1, ucyate, saMjJAnaM saMjJA, sA asthAstIti saMjJI, nanu anelibrary.com ~107 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM ], niyukti: [20], bhASyaM H, vibhAgAthA [505-507], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: * prata * * sUtrAMka * * * dIpa anukrama yadi saMjJAsambandhamAtreNa saMjJI tata ekendriyA api saMjhinaH prApnuvanti, teSAmapyAhArAdisaMjJAsadbhAvAt , tathA ca prajJApanAdasUtram-"egiMdiyANaM bhaMte ! kaivihA saNNA paNNatA, goyamA! dasavihA pannattA, taMjahA-AhArasapaNA bhayasaNNA mehuNasaNNA pariggahasaNNA kohasaNNA mANasaNNA mAyAsaNNA lobhasaNNA ohasaNNA logasaNNA" iti, satyametat. keyalametAsu saMjJAsu madhye yA oghasaMjJA lokasaMjJA vA sA'tistokA, tato na tatsambandhamAtreNa saMjJIti vyapadeSTuM zakyaH, na khalu kApaNadhanamAtreNa loke dhanavAnityucyate, yA tvAhArabhayaparigrahamaithunAdikA saMjJA sA bhUyasyapi mohanIyo dayaprabhavatvena na viziSTA, na cAviziSTayA saMjJayA saMjJItyabhidhAtuM zakyaM, na hyaviziSTena mUrtimAtreNa loke rUpavAniti vyavahAraH, tato yA mahatI zobhanA ca jJAnAvaraNakarmakSayopazamajanyA manojJAnarUpA saMjJA tayaiva saMjJIti vyapadizyate, ukta ca-"jai saNNAsaMbaMdheNa saNiNo teNa saNiNo ske| egidiyAiyANavi jaM sapaNA dasavihA bhaNiyA 1||thovaa na sohaNAviya jaM sA to nAhikIrae ihaI / karisAvaNe na dhaNavaM na svayaM muttimiveNaM // 2 // jaha bahudabodhaNavaM pasandharUvo ya rUva hoi| mahatIe sohaNAe ya taha saNNI naannsnnnnaae||3||" (vi0505-507) saca hai|sNjnyii vividhastadyathA-dIrghakAlikopadezena hetuvAdopadezena dRSTivAdopadezena ca, tantra yayA saMjJayA sudIrghamapi kAlamatI tamartha smarati eSyantaM ca cintayati, yathA-kathaM na nAma mayA kartavyamiti.sa dIrghakAlikopadezena saMjJI, dIrghaH kAlo dIgha-11 hAkAlaH so'syAstIti dIrghakAlikaH sa cAsAvupadezazca, upadezobhaNanaM, dIrghakAlikopadezastena, eSa ca dIrghakAlikopadezena | hAsaMjhI manojJAnAvaraNakarmakSayopazamazAnmanolamdhisampanno'nantAn manoyogyAna pudgalAn gRhItvA manastvena pariNa-1* JanEducatoniroerna ~108~ Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [20], bhASyaM H, vibhA gAthA [515-117], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: pohAte prata ja sUtrAMka C%A dIpa anukrama magya manyate cintanIyaM vastujAtaM, tenAsau garbhajastiryagmanuSyo vA devo nArako vA draSTavyo, na zeSa ekendriyAdiH, vizi- STamanolandhivikalatvAt , tathA ca sati dIrghakAlikopadezenAsaMjJI ekendriyo dvIndriyAdizca pratipattavyaH, hetunimitta kAraNamityanarthAntaraM tasya vadanaM vAdaH tadviSaya upadezaH-prarUpaNaM hetuvAdopadezastena saMjJI, yo buddhipUrvakaM svadehaparipAlanAya iSTeSvAhArAdiSu pravarttate aniSTebhyastu nivarttate, sa ca dvIndriyAdirapi veditavyaH, tasyApi manAsacintanapUrvakamiSTAniSTaviSayapravRttinivRttidarzanAt, kevalamasya manasA cintanaM prAyo vartamAnakAlaviSayaM, na bhUtabhaviSyadvipayamalpamanolamdhisampannatvAt , tato na dIrghakAlikopadezena saMjJI labhyate, etanmatenAsaMjJina ekendriyA eva draSTavyAH, ukaMca-"je puNa saciMte iTANihesu visayavatthusuM / vati niyattaMti ya sadehaparipAlaNAhe ||1||paarnn saMpaicciya kAleMmi tayA Na dIhakAlaNNU / te heuvAyasaNNI niciTThA hoMti u asaNI // 2 // " (vi0515-516) tathA dRSTiH darzanaMsamyaktvAdi tasya vadanaM vAdaH tadviSaya upadezaH-prarUpaNaM tena saMjJI-samyagdRSTistasya saMjJA jJAnAvaraNakSayopazamabhAvAt , asaMjhI mithyAdRSTiH, uktaMca-"sammaddiDDI saNNI saMte nANe khaovasamiyaMmi / assaNNI miccha diTThIvAyovaeseNaM (vi051) tatazca saMjhinaH zrutaM saMjJizrutaM, tathA asaMjinaH zrutamasaMjJizrutaM, tathA samyak zrutaM-aGgAnanapaviSTamaHcArAvazyakAdi, tathA mithyAzrutaM-purANarAmAyaNabhAratAdi, sarvameva vA darzanaparigrahavizeSAtsamyakazrutaM itaradvA, tathAhi- samyagdRSTI sarvamapi zrutaM samyaktaM,heyopAdeyazAstrANAMheyopAdeyatayA parijJAnAt,mithyAdRSTau sarva mithyAzrutaM viparyayAt // tathA sAdisaparyavasitamanAyaparyavasitaM ca nayAnusArato'vaseba, taba dravyAstikanayamatAdezena anAdyaparyavasitaM dharmAstikA Siex 47 // JEKT vsansliterary.orm ~109~ Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM 1, niyuktiH [20], bhASyaM na, vibhAgAthA [137], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - dIpa anukrama yAdivat, paryAyAstikanavamatAdezena sAdisaparyavasitaM anityatvAt nArakAdipayoyavat, Aha pabhASyakRt-"asthitti || nayasseyaM aNAipakhaMtamasthikAyaba / iyarassa sAisaMtaM gaipajAehiM jIvana // 1 // (vi0537)" athavA dravyAdicatuSTayama-- dadhikRtya sAdhanAdyAdi mAvanIyam , tadyathA-eka puruSaM pratItya sAdisaparyavasitaM, nAnAjIvAnAnityAnAdhaparyava-II sitaM, kadAcidapi vyavacchedAbhAvAt , kSetrataH paJca bharatAni paJcaravatAni pratItya sAdisaparyavasitaM, suSamasuSamAdAvabhAvAt , paJca mahAvidehAnadhikRtyAnAthaparyavasitaM, sakalakAlaM tatra bhAvAt , kAlato'vasarpiNI utsappiNI cAdhikRtya sAdisaparyavasitaM, tRtIyAdharakeSveva bhAvAt , notsarpiNyavasarpiNImadhikRtyAnAdyaparyavasitaM, mahAvideheSu satataM bhAvAt, bhAvataHprajJApakagatAn upayogasvaraprayanasthAnavizeSAdIn bhAvAn gatisthAnabhedasavAtavarNarasagandhasparzanAdIn jJeyagatAMzca bhAvAn pratItya sAdisaparyavasitaM, prajJApakabhAvAnAM jJeyabhAvAnAM cAmyathAnyathAbhAvAt, kSAyopazamikaM punarbhAvamA jIkRtyAnAdyaparyavasitaM, tasya sarvakAlaM bhAvAt , khaluzabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe tasya ca vyavahitaH sambandhaH, saptaivaite / zrutapakSAH sapratipakSAH, na punaH pakSAntaramasti, sato'traivAntarbhAvAt / samprati gamikadvAra-tatra gamA-bhaGgakAH gaNitAdi|vizeSAsa, yadivA kAraNavazato ye sadRzapAThAste gamAH te'sya santIti gamika ato'nekasvarAditimatvIya ikapratyayA, taJca pAyo dRSTivAdaH, ukkaM ca nanyadhyayane-"gamiyaM diDivAdo" iti, yatpunarasadRzapATha tad agamika, tacca prAyaH kAlikaM / sAmprataM aMgapraviSTadvAra-atha aGgapraviSTAnaGgapraviSTayoH kaH prativizeSaH 1, ucyate, yad gaNadharaiH sAkSAd || ra sabajayaviSTaM, taca dvAdazAGgaM, yatpunaH sthavirairbhadrabAhusvAmimabhRtibhirAcAryarupanibaddhaM tadanaGgapraviSTa, tacAvazyaka % and remona ForFive Persanamory ~110~ Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [20], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [550-552], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra -[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH poddhA // 48 // niryuktyAdi, athavA vAratrayaM gaNadharapRSTena satA bhagavatA tIrthakareNa yatpratyucyate 'uppanne vA vigamei vA dhucei vA' 4 iti padatrayaM tadanusRtya yanniSpannaM tadaGgapraviSTaM yatpunargaNadhara praznavyatirekeNa zeSakRtapraznapUrvakaM vA bhagavato mukale vyAkaraNaM tadadhikRtya yanniSpannaM jambUdvIpaprajJatyAdi, yacca vA gaNadharava cAMsyevopajIvya dRbdhamAvazyaka niyuktyAdi pUrvasthaviraistadanaGgapraviSTaM, yadivA yatsarvatIrtha karatIrtheSvaniyataM tadanaGgamaviSTaM, sarvapakSeSu dvAdazAGgAnyaGgapraviSTaM, zeSananaGgapraviSTaM, | uktaM ca - "gaNaharatherakathaM vA AemA mukkavAgaraNato vA / dhuvacalavisesato vA aMgANaMgesu nANattaM // 1 // (vi0550) nanu pUrva | tAvat pUrvANi bhagavadbhirgaNadharairupanibadhyante, pUrva karaNAt pUrvANIti pUrvAcArya pradarzitavyutpattizravaNAta, pUrveSu ca sakalavADAyasyAvatAro, na khalu tadasti yatpUrveSu nAbhihitaM tataH kiM zeSAGgaviracanenAGga vAhya viracanena vA 1, ucyate, iha vicitrA jagati prANinaH tatra ye durmedhasaH te pUrvANi nAdhyetumIzate, pUrvANAmatigambhIrArthatvAt teSAM ca durmedhastvAt, strINAM pUrvAdhyayanAnadhikAra eva, tAsAM tucchatvAdidoSabahulatvAt uktaM ca-- " tucchA gAravabahulA caliMdiyA dubalA ghiIe ya / iti aisesajjha| yaNA bhUyAvAyo na itthINaM // 1 // (vi0552) " antra atizeSAdhyayanAni - utthAnazrutAdIni bhUtavAdo- dRSTibAdaH / tato durmedhasAM strINAM cAnugrahAya zeSAGgAnAmaGgabAhyasya ca viracanamiti, uktaM ca- 'jaiviya bhUyAbAda sabassa vayogayassa oyAro / nijjUhaNA tahAvihu dummehe pappa itthI ya // 1 // (vi0551)" gAthAzeSaM avadhAraNaprayogaM darzayatA vyAkhyAtaM // satyadaprarUpaNAdi | matijJAnavat AyojyaM // tadevaM pratipAditaM svarUpeNa zrutajJAnaM, sAmprataM viSayadvAreNa nirUpyate - caturvidhaM zrutajJAnaM, tadyathAdravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca tatra dravyataH zrutajJAnI upayuktaH sarvANi dravyANi jAnAti, natu pazyati, kSetrataH sarva Jan Education In For Pivote & Personal Use Ony ~111~ triyutA dibhedAH // 48 // janibrary.org Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: 21,22], bhASyaM H. vi0bhA0gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama kSetraM kAlataH sarve kAlaM bhAvataH sarvAn bhAvAn / idaM ca zrutajJAnaM sarvAtizayaralakalpa prAyo gurvadhInaM ca tato | vineyajanAnugrahArtha yo yathA cAsya lAbhataM tathA'sya darzayati "AgamasatthaggahaNaM jaM buddhiguNehiM aTThahiM dihU~ / ti suyaNANalaMbhaM taM putvavisArayA dhIrA // 21 // " / A-abhividhinA sakalazrutaviSayavyAptirUpeNa mayodayA vA yathAvasthitaprarUpaNayA gamyate-paricchidyate arthA yenasa AgamaH, 'munAmnItikaraNe ghapratyayaH, sa caivyutpattyA avadhikevalAdirUpo'pi prAmoti tatastadvyavacchedArtha vizeSaNAntaramAha-zAstreti ziSyate'neneti zAstraM Agamazca tat zAstraM ca AgamazAstra, AgamagrahaNena SaSTitatrAdikuzAstravyavacchedaH, teSAM yathAvasthitArthaprakAzanAbhAvenAnAgamatvAt , AgamazAstrasya grahaNamAgamazAstragrahaNaM, yad buddhiguNaiH / vakSyamANaH karaNabhUtairaTabhidRSTaM tadeva grahaNaM zrutajJAnasya lAbha bruvate, pUrveSu vizAradAH pUrvavizAradAH, vizAradA-vipazcita:, dhIrAH-vratapAla ne sthirAH, kimukkaM bhavati !-yadeva jinapraNItavacanArthaparijJAnaM tadeva paramArthataH zrutajJAnaM, na zeSamiti // buddhiguNairaSTabhirityuktamatastAneva buddhiguNAnAha "sussasai paDipucchai sui giNhai ya Ihae vAvi / tatto apohae vA dhArei karei vA sammaM // 22 // " | pUrva tAvat zuzrUSate-vinayayukto guruvadanAravindAnnirgacchadvacanaM zrotumicchati, tataH pratipRcchati yatra zaGkitaM bhavati tatra bhUyo'pi binayanamratayA vacasA gurumanaH prahAdayan pRcchati, pRSTe ca sati yadguruH kathayati tat samyak-vyAkSepapari. |hAreNa sAvadhAnaH zRNoti, zrutvA cArtharUpatayA gRhNAti, gRhItvA ca Ihate-pUrvAparAvirodhena pAlocayati, cazabdaH samu-15 ForFive Persanamory ansliterary.com ~112~ Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] upodghAte // 49 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 23, 24 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH cayArthaH, apizabdaH paryAlocayan kiJcitsvabuddhyA'pyutprekSate iti sUcanArthaH, tataH-- paryAlocanAnantaramapohate eva| metat yadAdiSTamAcAryeNa nAnyathetyavadhArayati, tatastamartha nizcitaM svacetasi vismRtyabhAvArtha samyak dhArayati, karoti ca samyak yathoktamanuSThAnaM, yathoktAnuSThAnamapi zrutajJAnaprAptihetu:, tadAvaraNa karmakSayopazamanimittatvAt, athavA yad yad AjJApayati gurustattatsamyaganugrahaM manyamAnaH zrotumicchati zuzrUSate, pUrvasandiSTazca sarvakAryANi kurvan punaH pRcchati pratipRcchati, punarAdiSTaH samyak zRNoti zeSaM pUrvavat // tadevaM vyAkhyAtA guNAH, samprati yat zuzrUpate ityuktaM tatra zravaNavidhimAha - "mUyaM huMkAraM vA vADhakAra paDipuccha vImaMsA / tatto pasaMga pArAyaNaM ca pariNiTTa sasamae // 23 // " 'mUka' miti prathamato mUkaM zRNuyAt, kimuktaM bhavati 1 - prathamazravaNe saMyatagAtrastUSNImAsIta, tato dvitIye zravaNe huGkAraM dadyAt, vandanaM kuryAdityarthaH, tRtIye vADhakAraM kuryAt, bADhaM- evametat nAnyatheti prazaMsedityarthaH, caturthe zravaNe gRhItapUrvAparasUtrAbhiprAyo manAk pratipRcchAM kuryAt kathametat iti paJcame mImAMsAM pramANajijJAsAM kuryAditi bhAvaH, SaSThe zravaNe taduttarottaraguNaprasaGgaM pAragamanaM cAsya bhavati, tato sahame zravaNe pariniSTho, guruvadanubhASate ityarthaH // evaM tAvat zravaNavidhiruktaH, samprati vyAkhyAnavidhimabhidhitsurAha-"suttastho khalu paDhamo bIo nijjuttimIsito bhaNito / taio ya niravaseso esa vihI hoi aNuoge 24 " prathamo'nuyogaH sUtrArtha :- sUtrArthapratipAdanaparaH, khalu evakArArthaH sa cAvadhAraNe, tato'yamartha:--- guruNA prathamo'nu Jan Education International For Peace & Personal Use Only ~113~ buddhiguNAH anuyoga vidhiH 21-24 // 49 // www.janlibrary.org Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [25], bhASyaM H, vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka yogaH sUtrAbhidhAnalakSaNa eva kartavyaH, mA bhUt prAthamikavineyAnAM matibhedaH, dvitIyo'nuyogaH sUtrasparzakaniyuktimizrito bhaNitastIrthakaragaNadharaiH, sUtrasparzaniyuktisahitaM dvitIyamanuyogaM gururvidadhyAdityAkhyAtaM tIrthakaragaNadharairiti bhAvaH, tRtIyazcAnuyogo niravazeSa:-prasakAnuprasaktapatipAdanalakSaNa iti, 'eSA' uktalakSaNo vidhirbhavatyanuyoge-vyAkhvAyAM, Aha-pariniSThA saptame ityukaM trayazcAnuyogaprakArAstadetatkathaM ?, ucyate, trayANAmanuyogaprakArANAmanyatamena kenaciprakAreNa bhUyo bhUyo bhAvyamAnena saptavAraM zravaNaM kAryate, tato na kazcidoSaH, athavA kazcinmandamativineyamadhikRtya taduktaM draSTavyaM, na punareSa eva sarvatra zravaNayidhiniyamaH, udghaTitajJavineyAnAM sakRcchravaNata evAzeSagrahaNadarzanAditi kRtaM prasaGgena // tadevamukaM zrutajJAnasvarUpam , sampati prAgabhihitaprastAvamavadhijJAnamupadarzayannAha*"saMkhAtItAo khalu ohInANassa sbpyddiio|kaaii bhavapacayA khovasamiyA u kAovi // 25 // " | 61 samAnaM saGkhyA tAmatItA:-atikrAntAH saGkhyAtItAH, asaGghayeyA ityarthaH, tathA sahayAtItamanantamapi bhavati tatazcA namtA apIti draSTavyaM, tathA ca khaluzabdo vizeSaNArthaH, sa caitat vizinaSTi-kSetrakAlAkhyaprameyApekSayA saGkhyAtItA dravyabhAvAkhyaprameyApekSayA tvanantA iti, avadhijJAnasya-prAgnirUpitazabdArthasya prakRtayo-bhedA, sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH, iyamatra bhAvanA-dahAvadherlokakSetrAsayayabhAgAdArabhya pradezavRjyA asAyalokaparimANamutkRSTamAlamvanabAtayA kSetramuktaM, kAlazcAvalikAyA asalyayabhAgAdArabhya samayavadyA khavasapeyotsapiNyavasarpiNIpramANa ukta, jJeya / bhadAca jJAnasya bheda iti kSetrakAlAvadhikRtya saMkhyAtItAstatprakRtayaH, tathA tejasavAradravyApAntarAlavayanantaprAdezika 402042402- dIpa anukrama ~1144 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM ], niyukti: [26], bhASyaM H, vibhAgAthA [572-574], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama upoddhAta kAyAdArabhya vicitravRyA sarvamUrtadravyANyuskRSTa viSayaparimANaM dravyataH prativastugatAsaGgyeyaparyAyaparimANaM vissymaan| avadhe bhAvato, jJeyabhedenaiva jJAnasyApi bheda iti samastaM pudgalAstikAyaM tatparyAyAMzcAGgIkRtyAnantA avadheH prakRtayaH, AsAM ca bhaidA 5. IN |madhye kAzcanAbhyatamAH prakRtayo bhavapratyayAH' bhavanti karmavazavarcinaH prANino'sminniti bhavo-nArakAdijanma sa pakSiNAM| 25.26 | gaganagamanalabdhirivotpattI pratyayaH-kAraNaM yAsAM tAH bhavapratyayAH, tAzca nArakAmarANAmeva, kAzcana punaranyatamAH guNapratyayAH kSayopazamena nirvRttAHkSAyopazamikAH tAzca tiyeDamanuSyANAM, uktaMca-"bhavapaJcaiyA nArayasurANa pakkhINa vA nabhoga. maNaM / guNapariNAmanimittA sesANa khovsmiyaao||1||" (vi.572) nanu avadhijJAnaM kSAyopazamike bhAve pratipAditaM, nArakAdibhavastvaudayikaH, tataH sa kathaM tAsAmavadhiprakRtInAM pratyayo bhavitumarhati !, naiSa doSaH, tAsAmapi kSayopazamanibandha natvAt , kevalamasau kSayopazamastasmin nArakAmarabhave satyavazyaMbhAvIti bhavapratyayAstA ityuktaM, Aha ca bhASyakRt-18 "ohI khaovasamie bhAve bhaNito bhayo tahodaie / to kiha bhavapaJcaio vottuM jutto'vahI doNhaM // 1 // sovi hu khaovasamio kiMtu sa evakhaovasamalAbho / saMmi sai hoavassa bhaNNai bhavapaJcao to so // 2 // " (vi. 57331574 ) sAmprataM sAmAnyarUpatayoddiSTAnAmavadhiprakRtInAM vAcaH kramavartitvAdAyupazcAlpatvAt yathAva dena tatpratipAdanasAmarthyamAtmano'pazyaniyuktikRdAha "katto me vapaNe sattI ohissa svpyddiio|codsvihnikkhevN iDDIpatte ya vocchAmi // 26 // " kuto 'meM mama varNayituM zaktiravadheH sarvaprakRtI, naiva zaktirityarthaH, AyuSaH parimitatvAdvAcaH kramavartitvAca, // 50 // Jan Education ~115 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [27,28], bhASyaM H. vibhAgAthA , mUlaM F/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - *56--% tathApi vineyajanAnugrahAya catuIzavidhanikSepaM avadheH sambandhinamAmoSadhyAdilakSaNaM Rddhi prAptAH RddhiprAptAstAMzca, cazabdaH samuccaye, vakSye-abhidhAsye // tatra caturdazavidhanikSepapatipipAdayiSustadvAragAthAdvayamAha "ohI kheta parimANe, saMThANe ANugAmie / avahie cale tivva-maMdapaDivAuppayA iya // 27 // nANadasaNavinbhaMge, dese khitte gaI iya / ihIpattANuoge ya, emeyA paDivattIo // 28 // " iha avadhyAdIni gatiparyantAni caturdaza dvArANi, Rddhistu cazabdasamuccitatvAt paJcadazaM dvAram , taca caturdaza-18 x vidhanikSepavaktavyatAnantaraM pazcAdvakSyate, anye tyAcAryA avadhirityetatpadaM parityajya AnugAmikamanAnugAmikasahitama-1 thato'bhigRhya caturdaza dvArANi vyAcakSate, vadanti ca-yasmAnAvadhiH prakRtiH, kintu prakRtimAna , prakRtInAM ca catuIzadhA nikSepa iti, pakSadvaye'pyavirodhaH, tatrAvadhiriti avadhernAmAdibhedabhinnasya svarUpamabhidhAtavyaM, avadhizabdo dvirAvaya'te, arthavazAca vibhaktipariNAma iti 1, jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnamavadheH kSetraparimANaM vaktavyaM 2, tathA saMsthAnamavadhetanyaM 3, tathA anugamanazIla AnugAmiko'vadhiH sapratipakSo vaktavyaH, ekArAmtatA sarvatrApi prathamAntasya prAkRtatvAt , yathA-'kayare Agacchai dittarUve' ityAdi 4, tathA dravyAdiSu kiyantaM kAlamapratipatitaH san upayogato labdhitazcAvatiSThate ityavasthito'vadhirvaktavyaH5, tathA varddhamAnatayA kSIyamANatayA ca cala:-anavasthito'vadhirvaktavyaH 6, tathA tIno mando madhyamazcAvadhirvaktavyaH, tatra tIbro-vizaddhaH mandaH-avizuddhaH tIvramandastUbhavaprakRtiriti 7, tathA dravyAdyapekSayA ekakAle pratipAtotpAdau vaktavyau 8, tathA jJAnadarzanavibhaGgA vAcyAH, kimukkaM bhavati |-kimtr jJAnaM dIpa anukrama % 14-4-59-2-% 24x4%94%E5% ForFive Persanamory Twsansliterary.orm ... atha avadhijJAnasya prakRtaya: varNanaM kriyate ~116~ Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [29], bhASyaM H, vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: jAne prata sUtrAMka // 51 // va - dIpa anukrama kiMvA darzanaM ko vA vibhaGgA, parasparatazcAmIpAmalpabahutvaM ca cintanIyamiti jJAnadarzanavibhAratrayamavasAtavyaM 11, kSetrAdIni tathA 'desa'tti kasya dezaviSayaH sarvaviSayo vA'vadhirbhavatIti vakavyaM 12, tathA 'khettati sambaddhAsambaddhasoyAsajhoyA- dvArANi ntarAlakSetradvAreNa kSetraviSayo'vadhirvaktavyaH 13, 'gatiriti cetyatra itizabdo gaNasaMsUcako draSTavyaH, 'ityAdibahuvaca- nikSepAra nAni gaNasya saMsUcakAni bhavantIti vacanAt , tato 'gai iMdie ya kAeM' ityAdidvArakalApo'vagherdraSTavyaH ityukaM veditavyaM ||27-29 14, tathA RddhiprAptAnuyogazca vaktavyaH, anuyoga-anvAkhyAnaM, evaM anena prakAreNa etA-anantarokAH 'pratipattaya 6 pratipadanaM pratipattiH paricchittirityarthaH avadheH prakRtaya eva pratipattihetutvAt pratipattaya ityucyate, athavA pratipadyate yathAvadavagamyate avadhirAbhiH prakRtibhiriti pratipattayaH, 'lAbhAdibhya' iti karaNe tiprtyyH|| sAmpratamanantaradvAragAthAdvayavyAcikhyAsayA idamAha "nAmaMThapaNAdavie khette kAle bhace ya bhAve ya / eso khalu ohissA nikkhevo hoha sattaviho // 29 // " / yaskha jIvasthAjIvasya vA'vadhiriti nAma kriyate sa nAmnA nAmamAtreNAvadhirnAmAvadhiH, yathA loke maryAdA avadhiriti, sthApanAvadhirakSAdi: avadhirepa iti nyasyamAnA, athavA avadhereva yadabhidhAnamavadhiriti tanAmAvadhirnAma ca tadavadhizca nAmAvadhiriti vyutpatce, sthApanAvaSiryaH khalu avadherAlambanaya dravyasya kSetrasya yadivA svAminaH AkAravizeSaH, sahi viSayaviSayiNorabhedopacArAdavane sambandhI, AkArazca sthApanA, sthApanA''kAravizeSa' iti vacanAt, ukkaM ca-"ahavA nAmaM tasseva jamabhihANaM sapajatasseva / ThavaNA''gAraviseso tahakkhettasAmINaM ||2||"(vi.583)ath dravyAvadhirityucyate IKH // 51 // Jan F ilm ~117~ Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [29], bhASyaM H vibhAgAthA [584], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - dIpa anukrama usa dvividhA-Agamato nomAgamataca, tatrAgamato'vadhipadArthajJastatra cAnupayuktA, anupayogo dravya'miti vacanAt, nomAga- matasividhastadyathA-zazarIradravyAvadhiH bhavyazarIradravyAvadhiH zarIrabhavyazarIravyatiriktadravyAvadhizca, tatra zarIrabhanyazarIre pratIte, tRtIyastu sAkSAtsUtreNaivopAttaH 'davie' iti dravyAvadhivyAlambana ityarthaH, athavA sUtre prathamAntasyApyekArAntatA, jinavacanasya ca sarvasyApyardhamAgadhabhASAtvAt , tato dravyamevAvadhivyAvadhiH, kAraNaM dravyamiti bhAvaH, yadivA utpadyamAnasvAvadheryadupakArakaM zarIrAdi tadavadhikAraNatvAt dravyAvadhiH, mAha ca-dabohI upajA jattha tato jaMca pAsae teNa / jaMvokyAridavaM dehAi tadubhave hoi // 1 // (vi.584) tathA kSetre'vadhi kSetrAvadhiH, kimuktaM bhavati |-ptr kSetre'vasthitasyAvadhirutpadyate yatra vA kSetre'vadhiH prajJApakena prakAzyate yatra vA kSetre svayogyAni dravyANyavadhiH paricchinatti sa kSetrasyApAratvena prAdhAnyavivakSayA kSetre vyapadizyate iti kSetre'vadhiH kSetrAvadhirityucyate, evaM yatra prathamapauruSyAdI kAle'vadhirutpadyate yatra vA prajJApakena prarUpyate yasmin vA kAle svayogyAni dravyANi paricchinatti sa kArasta prAdhAnyavivakSayA kAlena vyapadizyate, kAlenAvadhiH kAlAvadhiH, atha kimiti kSetrakAlAvasthitAni dravyANi pazyatyasAvityucyate, na punaH kSetrakAlAveva sAkSAtpazyatIti !, ucyate, kSetrakAlayoramUrttatvena tadaviSayatvAd, Aha ca bhASyakRta-"khete jaraghuppajjA kahijae pecchae va dvaaii|evN ceva ya kAle nau pecchai khettakAle se // 1 // "( vi.585) tathA bhavanti tattatkarmavazavartinaH prANino'sminniti bhavaH-nArakAdilakSaNaH, 'tudAdibhyo nakA'vityadhikAre 'akitI ceti apratyayaH tasmin bhave utpadyate varcate prekSate kA yo'vadhiH sa bhavAvadhiH, bhAvaH-kSAyopazamikaH dravyaparyAyo vA tasminnavadhi - 18695% and remona viewsanelitary.com ~118~ Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [30], bhASyaM H, vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata avadherjadhanyakSetra .30 sUtrAMka dIpa anukrama poddhAtevAvadhiH, cazabdo samuccayArthoM, eSo'nantaracyAvarNitasvarUpaH, khaluzabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe, eSa eva nAnyaH, nikSe. paNaM nikSepo'vadherbhavati saptavidhaH-saptaprakAraH // sampati kSetraparimANAkhyaM dvitIyadvAraM abhidhAtavyaM, kSetraparimANaM ca // 52 // tridhA-jaghanya madhyamamutkaSTaM ca, tatra jaghanya kSetraparimANamabhidhitsurAha "jAvaiyA tisamayAhAragassa suhamassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahaNNA ohI khettaM jahaNaM tu // 30 // " hai| AhArayati-AhAraM gRhAtItyAhArakA, trayaH samayAH samAhRtArikhasamaya, trisamayamAhAraka: trisamayAhArakA, 'vyAptA-10 viti samAsaH, 'nAma nAmnekArthe samAso bahala'miti samAsaH, tasya trisamayAhArakasya 'sUkSmasya' sUkSmanAmakarmodayava-1 kArtinaH, panakajIvasya panakazcAsau jIvazca panakajIvA-vanaspativizeSaH tasya, 'yAvatI' yAvatparimANA'vagAhante kSetraM yasyAM| [sthitA jantavaH sA'vagAhanA-tanurityarthaH jaghanyA-zeSatrisamayAhArakasUkSmapanakajIvApekSayA sarvastokA etAvatparimANa-16 mavadherjaghanya kSetraM, tuzabdo'vadhAraNe 'tuH syAnede'vadhAraNe' iti vacanAt , jaghanya kSetramavadheretAvadeveti, atrAyaM sampradAyaH-yaH kila yojanasahasraparimANAyAmo matsyaH svazarIrasya bahirekadeze evotpadyamAnaH prathamasamaye sakalanijazarIrasambaddhAnAmAtmapradezAnAmAyAma saMhRtyAkulAsaGkhyeyabhAgavAhalyaM svadehaviSkambhapramANAyAmavistAraM prataraM karoti, tamapi dvitIyasamaye saMhRtyAGgulAsayeyabhAgaviSkambhAM matsyadehaviSkambhapramANAyAmAmAtmapradezAnAM sUcI viracayati, tRtIyasamaye tAmapi saMhRtyAGgulAsaGghaveyabhAgamAtre svazarIrasya bahiH pradeze sUkSmapariNAmapanakarUpatayotpadyate, tasyopapAtasamayAdArabhya tRtIye samaye vartamAnasya yAvatpramANaM zarIraM bhavati tAvatparimANaM jaghanyamAlambanavastubhAjanakSetramava // 2 // Jan Education in ForFive Persanamory ~119~ Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Educat "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [30], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [593-594 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH sAtavyaM, uktaM ca- yojanasahasramAno matsyo mRtvA svakAyadeze yaH / utpadyate hi panakaH sUkSmatveneha sa grAhyaH // 1 // saMhRtya cAdyasamaye sadyAyAmaM karoti ca prataram / saGkhyAtItAkhyAkula vibhAgabAhalyamAnaM tu // 2 // svatanu (ka) pRthutvamAtrAM dIrghatvenApi jIvasAmarthyAt / tamapi dvitIyasamaye saMhRtya karotyasau sUcim // 3 // saGkhyAtItAkhyAGgula vibhAgaviSkambhamAnanirdiSTAm / nijatanupRthutvadairdhyA tRtIyasamaye tu saMhRtya // 4 // utpadyate ca panakaH svadehadeze sa sUkSmapariNAmaH / | samayatrayeNa tasyAvagAhanA yAvatI bhavati // 5 // tAvajjaghanyamava dherAlambanavastubhAjanaM kSetram / idamitthameva munigaNasusampradAyAt samavaseyam // 6 // " atra kazcidAha - kimiti yojanasahasrAyAmo matsyaH, kiM vA tasya tRtIyasamaye svadehRdeze sUkSmatvenotpAdaH kiM vA trisamayAhArakatvaM parigRhyate 1, ucyate, iha yojana sahasramAno matsyaH sa kila tribhiH samayaiH AtmAnaM saGkSipati mahataH prayakSavizeSAt, mahAprayatnavizeSAdhirUDhazcotpattideze'vagAhanAmArabhamANo atIva sUkSmAmArabhate, tato mahAmatsyasya grahaNaM, sUkSmapanakazcAnyajIvApekSayA sUkSmAvagAhano bhavati, tataH sUkSmapanakagrahaNaM, tathA utpattisamaye dvitIye samaye cAtisUkSmo bhavati caturdhAdiSu tu samayeSvatisthUrastrisamayAhArakastu yogyastatastrisamayAhArakagrahaNaM, uktaM ca- "maccho mahalakAo saMkhito jo u tIhiM samaehiM / sa kira payattaviseseNa sahabhogAhaNaM kuNai // 1 // sahayarA saNhayaro suhumo paNago jahaNNadeho ya / subahuvisesavisiho saNhayaro savadehesu // 2 // paDhamabIetisaNho jamaitthUlo cautyAdIsu / taiyasamayami joggo gahiyo to tisamayahAro // 3 // (vi. 593 - 594 ) " anye tu vyAcakSate - trisamayAhAra kasyeti, AyAmapratarasaMharaNe samayadvayaM tRtIyazca samayaH sUcI saMharaNotpattidezAgamaviSayaH, evaM trayaH For Peace & Personal Use Only 120~ wjanlibrary.org Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [31], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [599-600 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH upodghAte 4 samayAH, vigrahagatyabhAvAccaiteSu triSvapi samayeSvAhArakastata utpAdasamaya eva trisamayAhArakaH sUkSmapanakarjIvo jadhanyAvagAhanazcAsau, tatastaccharIramAnaM jaghanyamavadhikSetraM, tazcAyuktaM yatastrisamayAhArakasyeti vizeSaNaM panakasya, na tu matsyasya, naca matsyAyAmapratara saMharaNasamayau panakabhavasya sambandhinau, kintu matsyabhavasya tata utpAdasamayAdArabhya trisamayAhArakasyeti | draSTavyaM nAnyathA, etAvatpramANajaghanyakSetrasyAvadhiH taijasabhASAprAyogyavargaNApAntarAlavartti dravyamAlambate, 'teyAbhAsAdaddANamaMtarA ettha lahai paTTavato' itivakSyamANavacanAt // tadevaM jaghanyamavadheH kSetramuktam, sAmpratamutkRSTamabhidhA // 53 // tukAma Aha "sababahuagaNijIvA niraMtaraM jattiyaM bharivaMsu / khettaM saGghadisAgaM paramohI kheta nidiTTho // 31 // " 'savatrahu' iti, yata Urddhamanya eko'pi jIvo na kadA canApi prApyate te sarva bahavaH, sarvabahavazca te'gnijIvAH sUkSmavAdararUpAH sarvabahnagnijIvAH, kadA sarvavahagnijIvA iti cet, ucyate, yadA sarvAsu karmabhUmiSu nirvyAghAtaM agnikAyasamArambhakAH sarvabahavo manuSyAH, te ca prAyojitasvAmitIrthakarakAle prApyante yadA cotkRSTapadavartinaH sUkSmAnalajIvAstadA sarvabahagnijIvaparimANaM, uktaM ca- abAdhAe savAsu kammabhUmIsu jaM tadAraMbhA / sababahavo maNussA, honta' jiyajiniMda| kAlaMmi // 1 // ukkosayA ya suhumA jayA tathA sababahugamagaNINaM / parimANa" miti, (vi.599-600) 'nirantara' miti kriyA- // 53 // vizeSaNaM, yAvad - yAvatparimANaM kSetraM 'bhRtavanto' vyAptavantaH kimuktaM bhavati / -nairantaryeNa viziSTasUcIracanayA yAvadvayA| savantaH, vyAptavanta iti bhUtakAlanirdeza' ajitasvAmikAla eva ca prAyaH sarvabahavo'nalajIvA asyAmavasarpiNyAM bhavanti Jan Education International Far Pavoce & Personal Use Ony avaghe kRSTakSetra 31 121~ www.janlibrary.org Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 39 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [609,603,604], mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH Jan Education International smeti khyApanArthaH, idaM cAnantaroditavizeSaNaM kSetramekadikamapi bhavati tata Aha- sarvadikaM, anena sUcI bhramaNapramitatvaM kSetrasya sUcayati, paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH, etAvad anantaroditaM sarvabahanalasUcIparikSepapramitaM kSetramaGgIkRtya 'nirdiSTaH' | pratipAdito gaNadharAdibhiH kSetranirdiSTaH kimuktaM bhavati ? - sarvavahnagnijIvA nirantaraM yAvat kSetraM sUcIbhramaNena sarvadikaM bhRtavantaH etAvati kSetre yAnyavasthitAni dravyANi tatpariccheda sAmarthyayuktaH paramAvadhiH kSetramadhikRtya nirdiSTo gaNadharAdibhiH / ayamiha sampradAyaH - sarvavahnagnijIvAdayaH prAyo'jitasvAmitIrthakAle prApyante, tadArambhakamanuSya bAhulyabhAvAt, sUkSmAzcotkRSTapadavarttinaH tatraiva vivakSyate, tatazca te sarvabahavo'nalajIvA bhavanti, teSAM khabuddhyA SoDhA avasthAnaM | kalpyate - ekaikakSetra pradeze ekaikajIvAvagAhanayA sarvatazcaturasro ghana iti prathamaM sa eva ghano jIvaiH svAvagAhanAbhiriti dvitIyaM, evaM prataro'pi dvibhedaH, zreNirapi dvidhA, tatrAdyAH pazca prakArA anAdezAH, teSu kSetrasyAlpIyastayA prApyamANatvAt SaSThastu prakAraH sUtrAdezaH, utaM ca- " ekekAgAsapaesa jIvarayaNA ya sAvagAhe ya / cauraMsa ghaNaM payaraM seDhI chaTTo suyAdeso // 1 // " (vi.601) tatazcAsau zreNiH svAvagAhanAsaMsthApitasakalAnalajIvAvalirUpA avadhijJAninaH sarvAsu dikSu zarIraparyantena bhrAmyate sA ca bhrAmyamANA asaleyAn lokamAtrAn kSetravibhAgAn aloke prApnoti, etAvatkSetramavadhirutkRSTaH, uktaM ca-niyagAvagAhaNAgaNijIvasarIrAvalI bhamaMteNa / bhAmijjaha ohinANIdehapajatato sA ya // 1 // aigaMtUNamaloge logaagaasppmaannmettaaii| ThAi asaMkhejjAI idamohIkhettamukkIsa // 2 // (vi. 603 - 604 ) " idaM ca sAmarthya mAtramupavarccate, etAvati kSetre yadi draSTavyaM bhavati tarhi pazyati, yAvatA'loke tanna vidyate, aloke rUpidravyANAmasaMbhavAt, rUpindra Far Pavoce & Personal Use Ony 122~ www.janelibrary.org Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [32-35], bhASyaM H, vibhA gAthA [605,606], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: akyo prata sutrAMka 4 % % dIpa anukrama pokhAte byaviSayazcAvadhiH, kevalamayaM vizeSo-yAvadadyApi paripUrNamapi lokaM pazyati tAvadiha skandhAneva jAnAti, yadA punaH aloke || IN prasaramavadhiradhirohati tadA yathA 2 abhivRddhimAsAdayati tathA tathA loke sUkSmAn sUkSmatarAn skandhAna pazyati, kSetrakAla yAvadante paramANumapi, uktazca-"sAmatthamettamuttaM dabaM jai haveja pecchejjA / na u taM tatthathi jato so rUvinibaMdhaNo pratibaMdhA |bhaNio // 1 // bahuMto puNa bAhiM logatthaM ceva pAsaI dabaM / suhumayara suhumayaraM paramohI jAva paramANU // 2 // (vi.605- 32-35 606)" evaM tAvat jaghanyamutkRSTaM cAvadhikSetramukaM, samprati madhyamaM pratipipAdayipuretAvatkSetropalame etAvatkAlopalambhaH / etAvatkAlopalaMbhe ca etAvat kSetropalambha ityasyArthasya prakaTanAthaM gAthAcatuSTayamAha- "aMgulamAvaliyANaM bhAgamasaMkhena dosu saMkhejjA / aMgulamAvaliyaMto AvaliyA aMgulapuhuttaM // 32 // hatthaMmi muhusaMto divasaMto gAuyammi bodho / joyaNa divasaputaM pakakhaMto paNNavIsAo // 33 // bharahaMmi addhamAso jaMbuddIvammi sAhito maaso| vAsaM ca maNuyaloe vAsapuhuttaM ca ruyagaMmi // 34 // saMkhijaMmi u kAle dIvasamuhA ya huMti sNkhejaa| kAlammi asaMkhene dIvasamuddA ya bhaiyavA // 35 // " aGgulamiha kSetrAdhikArAt pramANAkulamamigRhyate, anye tyAhuH-avadhyadhikArAducchrayAGgulamiti, AvalikA aso-12 yasamayAtmikA, jaghanyayuktAsaGgyAtakapramANasamayasamudAyAtmikA iti bhAvaH, aMgulaM ca AvalikA ca aMgulAvalike tyo-18||| 54 // bhAgaM-aMzamasaMkhyeyaM pazyatyavapijJAnI, kimukaM bhavati-kSetrato'GgalAsayeyabhAgamAtraM pazyan kAuta AvalikAyA asara peyameva bhAgamatItamanAgataM ca pazyati, ukkaM ca-"khettamasaMkhe jaMgula pAsa pAsaM tameva kAleNaM / AvaliyAe bhAgaM nI JanEentarinde ~123 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM H. niyukti: [32-35], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [611-614], mUlaM [- /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama vANAnaM ca jANAi4, (vi.611) AvalikAvAsAsovamArga pazcan kSetrato'GgulAmakoyaM bhAvaM pazyati, evaM sarvapi kSetrakAlayoH parasparaM yojanA kavyA,kSetrakAladarzanaM copacAreNa draSTavyaM, na sAkSAt, na khalu kSetraM kALaM vA sAkSAdavadhijJAnI pazyati,tayoramUrtatvAd, rUpidravyaviSayazcAvadhiH, tata etaduktaM bhavati etAvati kSetre kAle ca yAni dravyANi teSAM vyANAM ye paryAyAstAn pazyatIti, ukaMca-"vatyeva va je davA, tesi ciya je havaMti pajAyA / isa khette kAlaMmi ya joejA davapabAe // 1 // " (vi.612)evaM ca sarvatrApi bhAvanIyaM, kriyA ca gAthAcatuSTaye svayameva yojanIyA, tathA boragulAvalikayoH saveyau bhAga pazyati, aGguThatva soyaM bhAgaM pazyan AvalikAyA api soyameva bhAgaM pazyatItyarthaH, tathA aGgulaM-aGgumAtraM kSetraM pazyan AvalikAntaH-kiJcidUnAmAvalikAM pazyati, AvalikAM cet kAlataH pazyati kSetrato'GgulapRthaktvaM-paripUrNAkulavRkktva parimANa kSetraM pazyati, uktaM ca-"saMkhecaMgulabhAge AvaliyAevi muNai tibhaagN| amulamiha pecchato Avaliyato muNaikAlaM ||shaapaavliyN muNamANo saMpuNyaM khettamaMgulaputta"miti (vi.613, 614)pRthaktvaM dviprabhRtirA navabhyaH, tathA haste hastamAtre kSetre jJAyamAne kAlato muhAntaH pazvati, antarmahapramANaM kAlaM pazyatItyarthaH,tathA kAlato divasAntaH | vidhAna divasa pazyan vetrato mabyUrva-gavyUtaviSayo draSTavyaH, tathA yojana-yojakamAtraM pazyan kAlato divasapRthaktvamAtra kAlaM pazyatItyarthaH, tathA pakSAntaH kiJcidUnapakSaM pazyan kSevataH paMcaviMzatiyojanAni pazyati, "bharahamI" tyAdi, bharatesakaThabharatapramANe kSetre'vadhI kAlatoddhamAsa mkA, bharatapramANaM kSetraM pazyan kAlato'tItamanAgavaM cA mAsa-pazyatIti sAvAye evaM jambUdvIpaviSaye'vadhau sAdhiko mAsa kAlato viSayatvena boddhavyaH, tathA manuSyaloke manuSyalokapramANakSe nA.pa. ForFive Persanamory ~1244 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [32-35], bhASyaM H. vi0bhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata avadhau. sUtrAMka dIpa anukrama Avazyake 8 viSayo'vadhivarSa-saMvatsaramatItamanAgataM ca pazyati, tathA rucake-rucakAsyabAhyadvIpapramANakSetraviSayo'vadhirvarSapRthaktvaM || upoddhAte pazyati / 'saMkhe' tyAdi, saMkhyAyate iti saGkhyeyaH, sa ca saMvatsaralakSaNo'pi bhavati, tatazcazabdo vizeSaNArtha upAttaH, sa caita-15 nivandhaH dvizinaSTi-sapeyaH kAlo varSasahasrAtparo veditavyaH, tasmin samayeye kAle'vadhigocare sati kSetratastasyaivAvadhergocaratayA // 55 // dvIpAzca samudrAzca dvIpasamudrAste'pi bhavanti saGkhyeyAH, apizabdAnmahAneko'pi mahata ekadezo'pi, kimuktaM bhavati ?saGkhyeye kAle'vadhinA paricchidyamAne kSetramapi saMkhyeyadvIpasamudraparimANaM paricchedyaM bhavati, tatra yadi nAma atratyasyAvadhirutpadyate tato jambUdvIpAdArabhya saGkhyeyA dvIpasamudrAstasya paricchedyAH, atha vAhye dvIpe samudre vA soyayojanavistRte kasyApi tirazcaH saGkhyeyakAlaviSayo'vadhirutpadyate tadA yathoktakSetraparimANaM tamevaikaM dvIpaM samudraM vA pazyati, yadi punarasaveyayojanavistRte svayaMbhUramaNAdike dvIpe samudre vA sadheyakAlaviSayo'vadhiH kasyApyupajAyate tadAnIM sa prAguktaparimANaM tasya dvIpasya samudrasya vA ekadezaM pazyati, yadivA ihatyatiryaGmanuSyavAhyAvadhirekadvIpaviSayo dvIpaikadezavipayo vA veditvyH| tathA kAle'soye-palyopamAdilakSaNe'vadhiviSaye sati tasyaivAsaGkhyeyakAlaparicchedakasyAvadheH kSetratayA paricchedyA dvIpasamudrAstu bhAjyAH-vikalpayitavyAH, kasyacidasoyA eva kasyacitsoyAH kasyacinmahAnekaH kasyacidekadeza ityarthaH // 55 // tatra iha yadA manuSyasyAsadheyakAlaviSayo'bhyantarAvadhirutpadyate tadAnImasoyA dvIpA samudrAzcAsya viSayaH, yadA punabahirvIpe samudre vA vartamAnasya kasyacittirazco'saGkhyakAlaviSaya upajAyate tadA tasya saGkhyayA bIpasamudrAH, athavA yasya manuSyasyAsayeyakAlaviSayo bAhyadvIpasamudrAlambano bAhyAvadhirutpadyate tasya saGgveyA dvIpasamudrAH, evamekadvIpaviSayo'pi 696 Inmyansliterary.orma ~125 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-] niryukti: [ 36 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [618] mUlaM [- / gAthA-] nadIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH | bhAvanIyaH, yadA punaH svayaMbhUramaNe dvIpe samudre vA kasyacittirazvo'vadhirasaGkhyeyakAlaviSayo jAyate tadA tasya svayaMbhUra| maNasya dvIpasya samudrasya vA ekadezo viSayaH, svayambhUramaNaviSayamanuSyavAhyAvadhirvA tadaikadezo viSayaH, kSetraparimANaM punaH sarvatrApi yojanApekSayA saMkhyeyAkhyaM asaveyAkhyaM vA tadevaM yathA kSetravRddhau kAlavRddhiH kAlavRddhau ca yathA kSetravRddhistathA paristhUranyAyamaGgIkRtya pratipAditaM / samprati dravyakSetrakAlabhAvAnAM madhye yadvRddhau yasya vRddhirupajAyate yasya ca na tadabhidhitsurAha hare buhI, kAlo bhaiyabbu khetavuTTIe / buTTIe dubapajjava bhahayavA vittakAlA u // 1 // kAle-avadhigocare varddhamAne caturNAM dravyakSetrakAlabhAvAnAM vRddhirbhavati, tathA kSetrasya vRddhiH kSetravRddhistasyAM satyAM kAlo bhajanIyo - vikalpanIyaH, kadAcidvarddhate kadAcinna, kSetraM hyatyaMtasUkSmaM kAlastu tadapekSayA paristhUraH, tato yadi prabhUtA kSetravRddhistato varddhate zeSakAlaM neti / dravyaparyAyAM tu niyamato varddhate, yata uktam- "kAle pavamANe sabai davAyo pavati / khi kAlo bhaio vahuti u davapajjAyA // 1 // (vi. 618) tathA dravyaM ca paryAyazca dravyaparyAyau tayorvRddhau satyAM, sUtre vibhaktilopaH prAkRtatvAd, bhajanIyAveva kSetrakAlau, tuzabda evakArArthaH sa ca bhinnakramaH tathaiva ca yojitaH, bhajanA |caivaM kadAcittayorvRddhirbhavati kadAcinna, yato dravyaM kSetrAdapi hRkSmaM, ekasminnapi nabhaH pradeze'nantaskandhAvagAhataH, dravyAdapi sUkSmaH paryAyaH, ekasminnapi dravye'nantaparyAyasambhavAt tato dravyaparyAyavRddhI kSetra kAlI bhajanIyAveva bhavataH, dravye ca varddhamAne paryAyA niyamato varddhante, pratidravyaM soyA nAmasaGkhyAnAM vA paryAyANAmavadhinA paricchedasambhavAt paryAye tu Jan Education International Pavate & Personal Only *** *atra niryuktiH 36 eva vartate kintu mUla saMpAdane gAthA ||1|| iti mudritaM 126~ www.sanlibrary.org Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [*36], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [619,624], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata pAkAlAr3ei sUtrAMka - MI - dIpa anukrama 6varddhamAne dravyaM bhAjyam, ekasminnapi dravye paryAyaviSayAvadhivRdyavRddhisambhavAt , Ai ca bhASyakRt-"bhayaNA ya khelakAle popa rivaddhatesu davabhAvasuM / dave bahui bhAvobhAve davaM tu bhynnijN||1"(vi.619)aah-nnu jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinyo paravadhijJAnasambandhino kSetrakAlayoH aGgulAvalikAsoyabhAgAdirUpayoH parasparaM pradezasamayasaGkhyayA tulyatvamuta hiinaa||56|| adhikatvaM', ucyate, hInAdhikatvaM, tathAhi-AvalikAyA asaMkhyeye bhAge jaghanyAvadhiviSaye yAvantaH samayAstadapekSayA bhajatA alasyAsajhaleyabhAge jaghanyAvadhiviSaye eva ye nabhampradezAste asoyaguNAH, evaM sarvatrApyavadhiviSayAt kAlAdasAya-1 gaNatvamavadhiviSayasya kSetrasyAvagantavya, ukaMca-"sabamasaMkhejaguNaM kAlAo khittamohivisayaMmi / avaropparasaMbaddhaM samayapaesappamANeNaM // 1 // " (vi.624) atha kSetrasyetyaM kAlAdasoyaguNatA kadhamavasIyate ?, ucyate, sUtraprAmANyAt / tadeva sUtramupadarzayati suhumo ya hoi kAlo tatto muTumaparayaM havA khettaM / baMgulasehImitte, bhossappiNio asaMkhejA // 36 // 'sUkSmA' lakSNazca bhavati kAlaH, cazabdo vAkyabhedakramopadarzanArthaH, yathA sUkSmastAvatkAlo bhavati, yasmAdutpalapazatabhede pratipatramasamevAH samavAH pratipadyante, tataH sUkSmaH kAlaH, tasmAdapi kAlAt sUkSmataraM kSetraM bhavati, yasmAda? lazreNimAtre kSetre-pramANAlaikamAtre zreNirUpe namaHkhaNDe pratipradezaM samayagaNanayA asoyA avasApiNyasvIkRta girAkhvAtAH, idamukkaM bhavati-pramANAjulaikamAtre ekaikapradezazreNirUpe namaHkhaNDe yAvanto'sovAskyasapiNISu samayAkhAvatpamANA (pradezA) vante, tataH sarvatrApi kAlAdasoyaguNaM kSetra, kSetrAdapi cAnantaguNaM dravyaM, dravyAdapi caavdhivissyH| >>krts-IN % % 4 // 56 // For Pay & Personal wsanelitary.com .....atra niyukti: 37 eva vartate kintu mUla saMpAdane gAthA ||36|| iti mudritaM ~127~ Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [*37], bhASyaM , vibhA gAthA [625,628-629], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - dIpa anukrama paryAyaH saGgayeyaguNo'soyaguNo vA, ukaMca-"khettavisesehito, bamaNataguNiyaM paesehiM / daveDiMto bhAvo makhamaNo'saMkha-16 guNiyo vA // 1 // " (vi. 625 pae.) upakamavadherjaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinna kSetraparimANa, kSetraM cAvadhigocarananyAdhArejAvadheya'padizyate, tataH kSetrasya drabyAvadhikaravAtadabhidhAnAnantaraM avadhiparicchedayogyaM dravyamabhidhAtavyaM, avadhizca tridhA-jaghanyo madhyama utkRSTazca, tatra jaghanyAvadhiparicchedayogya tAbadravyamabhidhitsurAha teyAbhAsAdavANa aMtarA ettha lahaha paTTadhago / gurulahu aguruyala huyaM taMpi ya teNeva nivAi / / 37 // taijasaM ca bhASA ca taijasabhASe tayocyANi taijasabhASAdravyANi teSAM taijasabhASAdrabyANAmantarAt, prAkRtatvAdvibhakti-14 4 pariNAmaH, antare, athavA aMtare iti pAThAntarameva, kimaktaM bhavati ?-taijasabhApAdravyANAmapAntarAle iti. 'ana' pata-18 smin ubhayAyogyadravyasamUhe taijasabhASAbhyAmanyadeva dravyaM 'labhate' pazyati, ko'sAvityAha-'prasthApakaH' prasthApako naamaa| tatprathamatayA avadhijJAnaprArambhakaH, kiMviziSTaM tadityAha- 'guruladhvagurulaghu' guru ca laghu ca gurulaghu tathA na guruladhu| /agurulaghu, kimukkaM bhavati ?-gurulaghuparyAyopetaM gurulaghu agurulaghuparyAyopetamagurulaghu, tara yattaijasadravyAsannaM tad guru-4 dalaghu yarapunabhopAdravyAsannaM tadagurulaghu, tadapi cAvadhijJAnaM pracyavamAnaM satpunastenaiva dravyeNopalabdhena satA niSThAM yAti, pracyavate iti bhAvaH, tathA cokta--"paddhavago nANassAraMbhato (pAsae) jaMta(yA)dIe / ubhayAjoggaM pecchA teyAbhAsaMtara dabaM| // 1 // gurulaghu teyAsannaM bhAsAsannamaguru va pAsejjA / AraMbheja diTuM daTTaNaM paDai taM ceva // 2 // " (vi.628.9) 'tadapi / tyatrApizabdo yatpratipAti tatrAyaM niyamo na punaravadhijJAnaM pratipAtyeva bhavatIti saMdarzanArtha, caabdstvesskaaraarthH| JanEducatari ForPivate Permaneumony T amakorary.org ....atra niyukti: 38 eva vartate kintu mUla saMpAdane gAthA ||37|| iti mudritaM ~128~ Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [39,40], bhASyaM H. vi0bhA0gAthA , mUlaM -/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata svaska bhA sUtrAMka vagaNAta dIpa anukrama prAvayAsa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH-avadhijJAnamevaivaM pracyavate, na zeSajJAnAnIti, atha kiyatpradezaM tat dravyaM yataijasa-I avadherAupodAte | bhASAdravyANAmapAntarAlapattiM japanyAvadhipremayamityAzaGkA, tatkila paramANvAdikramopacayAdaudArikAdivargaNAnukramataH|| pratipAdayituM zakyaM, atastatsvarUpaM pratipipAdayiSurgAthAdvayamAha orAlaviuccAhArateyabhAsANapANamaNakamme / aha davavaggaNANaM kamo vivajjAsato khette // 39 // kammovari dhuveyara sunnearavaggaNA annNtaao| caudhuvaNaMtarataNuvaggaNA ya mIso thaa'citto||40|| Aha-kimarthamaudArikAdizarIramAyogyAprAyogyadravyavargaNAHprarUpyante?, ucyate-vineyAnAmasaMmohAthai, tathA cAtrodAha-IA raNam-iha bharatakSetre magadhAjanapade prabhUtagomaNDalasvAmI kucikarNo nAma gRhapatirAsIt , sa ca tAsAM gavAmatiprabhUtatvAt | sahanAdiparimitAnAM pRthak pRthaganupAlanArtha prabhUtAn gopAlAna cakre, te ca tAsu parasparaM militAsu gopA AtmIyAH2| | samyagajAnantaH santo'navarataM kalahamakArSaH, tAMzca tathA parasparaM vivadamAnAn upalabhyAsau teSAmavyAmo-* hAtha kalahavyavacchittaye ca zuklakRSNaraktakarburAdibhedabhinnAnAM gavAM pratigopAlaM sajAtIyagosamudAyarUpA bhinnA vargaNA vyavasthApitavAn , eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH-iha gopAlaprabhukalpo bhagavAMstIrthakaraH gopakalpebhyaH ziSyebhyo gosamUhasamAnapudgalAstikAyaM tadasammohAya paramANvAdivargaNAvibhAgena nirUpitavAn iti, kRtaM prasaGgena, padArthaH prati-I pAdyate, tatra audArikamahaNAdaudArikazarIraprAyogyA vargaNAH parigRhItAH, iha vargaNAH sAmAnyatazcaturvidhA bhavanti, tadyathA-nyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, taba dravyata ekaparamANvAdInAM yAvadanantaparamANUnAM kSetrata ekapradezAvagADhAnAM *RA% and remona viewsanelibrary.com ~129 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [39,40], bhASyaM H. vibhAgAthA , mUlaM F/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama yAvat asaMkhyapradezAvagAdAnA, kAlata ekasamayasthitInAM sarveSAM paramANUnAM skandhAnAM ca ekA vargaNA dvisamayasthitInAM sarveSAM dvitIyA vargaNA trisamayasthitInAM sarveSAM tRtIyA vargaNA ekmekaikasamayavRyA saMkhyeyasamayasthitInAM |paramANvAdInAM saGkhoyA vargaNAH asoyasamayasthitInAM tvasoyA vargaNAH, bhAvata ekaguNakRSNAnAM paramANUnAM skandhAnAM |ca sarveSAmekA vargaNA kRSNavarNaguNadvayayuktAnAM paramANvAdInAM dvitIyA vargaNA evamekaikaguNavRyA soyakRSNavarNa guNAnAM soyA vargaNAH asaJjayeyakRSNavarNaguNAnAmasoyA anantakRSNavarNaguNAnAmanantAH, evaM nIlalohitahAri| zakleSu 4 surabhItarayorgandhayoH 6 titakaTukaSAyAmlamadhureSu paJcasu raseSu 11 karkazamRdgurulaghuzItoSNasnigdharUkSeSu aSTAsu sparzeSu 19 sarvasapayA ekonaviMzatisthAneSu pratyekamekAdInAM soyaguNAnAM soyAH asoyaguNAnAmasAdheyAH anantaguNAnAmanantA vargaNA vAcyAH, tathA laghuguruparyAyANAM cAdarapariNAmAnvitavastUnAmekA vargaNA, agurulaghuparyAyANAM tu sUkSmapariNAmapariNatavastUnAmekA vargaNA, evamete dve vargaNe bhavataH, tatra samastalokAkAzapradezapartinAmekAkiparamANU nAM samudAya ekA vargaNA, tataH samastalokavartinAM dvipradezikaskandhAnAM dvitIyA vargaNA, tataH samastAnAmapi tripradezikaskandhAnAM tRtIyA vargaNA, catuSpradezikaskandhAnAM caturthI, evamekottaravRkhyA tAvanneyaM yAvat sanyAtapradezikaskandhAnAM saGkhyayA vargaNAH asalyeyapradezikAnAmasaGkhyeyAH anantapradezikAnAmanantAH khalvagrahaNaprAyogyA vargaNA vilaya viziSTa pariNAmayukkA audArikazarIragrahaNaprAyogyA anantavargaNA bhavanti, tato ekottarapradezavRddhyA varddhamAnAH pracuradravyatvAtsUkSmatarapariNAmatvAcaudArikasyAgrahaNamAyogyA anaMtA vargaNA bhavaMti, tAzca svarUpaparamANuniSpannatvAddhAdarapari and remona For Five Porno Kaviersanelibrary.orm ~130 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Avazyake 6 NAmayuktatvAcca vaikriyasyApyagrahaNaprAyogyAH, kevala naudArikavargaNAnAmAsannatvena tadAbhAsatvAt tadagrahaNa bogyA inti vyava-audAriupodghAte hiyante tAsA bhaudArikAgra haNamA yogya vargaNAnAmupari ekaikapradeza vRddhyA vardhamAnAH svalpadravyaniSpannatvAd vAdarapariNAmatvAcca vaikriya zarIrasyAgrahaNaprAyogyA anantA vargaNA bhavanti, tAzca pracuradravyaniSpannatvAt sUkSmapariNAmatvA caudA rikasyApyagrahaNaprAyogyAH paraM vaikriyavargaNApratyAsannatayA tadAbhAsatvAdvaikriyazarIrAgrahaNaprAyogyA iti vyapadiSTAH, tala evamekottaravRddhyA varddhamAnAH pracuradravyanirvRttatvAttathAvidhasUkSma pariNAmatvAcca vaikriyazarIrasya grahaNaprAyogyA anantA vargaNA bhavanti, tata UrdhvamekottaravRddhyA pravarddhamAnAH pracuradravyArabdhatvAtsUkSmatara pariNAmatyAca vaikriyasyAgrahaNaprAyogyA anantA vargaNAH, tAsAM ca vaikriyAgrahaNaprAyogyavargaNAnAmuparcekottaravRddhyA pravarddhamAnAH svalpadravyaniSpannatvAdvAdarapariNAmatvAccAhAra kazarIrasyAgrahaNaprAyogyA anantA varNaNAH, tadanantaramekottara vRddhyA vardhamAnAH pracuradravyanirvRttatvAt tathAvidhasUkSmapariNAmapariNatatvAccAhArakazarIrasya grahaNaprAyogyA anantA vargaNAH, tato'pyeko saravRddhyA varddhamAnA bahutamadravyaniSpannatvAdatisUkSmapariNAmattvAccAhAra kazarIrasyAgrahaNaprAyogyAH anantA vargaNAH, evaM tejasasya 4 bhASAyAH 5 AnANayoH 6 manasaH 7 karmaNazca yathottaramekottara jyupetAnAM pratyekamanantAnAmayogyAnAM yogyAnAM punarabogyAnAM vargathAnAM pRthak trayaM vaktavyaM, Aha ca bhASyakRt -"egA paramANUrNa, eguttaravaddhito tato krmso| saMkhejapAsANaM saMkhejjA vaggaNA hoti // 1 // tatto saMkhAtItA saMkhAtItappapasamANAM / tatto puNo anaMtAtapasANa gaMtUNaM // 2 // orAliyamsa mahAppAyoggA vaggaNA anNtaao| arahaNapAyoggA, tasseva tato ayaMtAoM // 2 // evamajoggA joggA, puNo ajo kAya // 58 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 39,40 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra -[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH Jan Education free For Peace & Personal Use Only ~ 131~ kAdyA vargaNAH // 58 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [39,40], bhASyaM H, vibhA gAthA [633-637,675], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama dnnaanntaa| vedhiyAiyANaM, ne vivigappameklekaM // 4 // (vi.633-636) sAha-kathaM punarekaikasyaudArikAdeH vayaM vayaM gambaje, ucyo, taijasabhASAdravyApAntarAlavayubhayAyogyadravyAvadhigocarAbhidhAnAt , ukta ca-"ekekassAdIe pajjantami havaMta-11 jogaaii| u yAjogAI jato teyAbhAsaMtare paDhAi // 1 // " (vi.637) ahe' tyAdi, atha eSa dravyavarmachAnAM kramaH-paripATI, vargaNA vagA rAziriti paryAyAH, tathA viparyAsato' viparyAsena kSetre' kSetraviSayo vargaNAkramo veditavyaH, tadyathA-paramA lAM ghaNukAdyanantANukaparyantaskandhAnAM ca ekaikAkAzapradezAvagAhinAM sarveSAmekA vargamA, ghyaNukAdhanantAmukapayanta: 11 kandhAnAM dvipradezAvagAhinAM skandhAnAM dvitIyA vargaNA, vyaNukAdyanantANupayantaskandhAnAM tripradezAvagAhinAM tRtIyA vargaNA, evamekaikAkAzaprade vRddhyA saGgyeyapradezAvagAhinAM skandhAnAM saJcayeyA vargaNAH, tato'sAdheyapradezAvagAhinAM skandhAnAmasamayayAH, hAca ekaikAkAzapradezavRddhyA varddhamAnAH khalu asoyA vargaNA vilaDhaya krmnnH| prAyogyA asAveyA vargaNA bhavanti, tato'nantaramalpaparamANuniSpannatvAdu bAdaraparimANatvena bahAkAzapradezAvagAhi tvAcca tasyaiva karmaNo'grahaNaprAyogyA ekakAkAzapradezavRddhyA asaGkhyayA vargaNAH 1 evamekekAkAzapradezavRddhyA varddhamA-* jAnA manaso'pyasabeyA agrahaNavagaNAH, punaretAvatya eva tasya grahaNavargaNAH, punaretAvatpramANA evaM tasyaivAgrahaNaprAyogyAra vargaNAH, evamAnaprANayonApAyAstaijasasyAhArakasya vaikriyasyaudArikasya cAyogyayogyAyogyavargamAnA kSetrato'pi pratilomaM trayaM trayaM pratyekamAyojanIyam "paraM paraM sUkSmA pradezato'soyaguNa"miti (tattvA.2-38-39) vacanAta, bhASyakAropyAha-"paesogADhANa vaggaNegA pesbuddiie| saMkhejjogADhANaM, saMkhejjA vagagA tatto // 1 // (vi.675) tatto sNkhaatiitaa| saMsAtIta samANANaM / gaMtumasaMkhejAto joggAto kammuNo bhnniyaa||2|| tato saMkhAtIyA taseva puNo hrvt'joggaatot|| %- 2 % ForFive Persanamory * ~132 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] mAvazyake upodghAte // 59 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 39, 40 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [648-649], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra -[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH mANasadavAINavi, evaM tivikappamekekaM // 3 // " ( vi. 648, 649 ) adhunA dvitIyagAthAvyAkhyA - tatrAnantaragAthAyAM | karmadravyavargaNAH pratipAditAH, samprati pradezottaravRddhyA tadagrahaNaprAyogyAH pradavaryante kriyate mithyAtvAdisacivaijIMveniMvartyate iti karmma karmmaNa upari kammopari, ' nAma nAmnaikArthe samAso bahulamiti samAsaH, SaSThItatpuruSastu na prApnoti, 'avyaye 'ti pratiSedhAt, kammagrahaNaprAyogyavargaNAnAmuparItibhAvaH, 'dhuve'ti dhruvavargaNA anantA bhavanti, tadyathA-karmagrahaNaprAyogyavargaNAnAmupari ekAdhikaparamANU pacitAtisUkSmapariNAmAnantaparamANvAtmikA prathamA dhruvavargaNA bhavati, tata ekottaravRddhayA varddhamAnAH etA api dhutravargaNA anantA veditavyAH, dhruvA-nityAH lokavyApitayA sarvakAlAvasthAyinya iti bhAvaH, antadIpakaM cedaM tatazcaitAsAM dhutratvabhaNanena prAguktA api karmmavargaNAntAH sarvA eva vargaNA dhruvA ityavagantavyam, tAsAmapi sarvatra loke sadaivAvyavacchedAt, anyacca - etA dhruvavargaNA vakSyamANAzcAdhuvAdyAH sarvA api grahaNAprAyogyavargaNAH atibahudravyopacitvenAtisUkSmapariNAmatvena ca sarvajIvairaudArikA dibhAvenAgrahaNAt tadanantarami - tthamevaikottaravRddhyA varddhamAnA dhruvavargaNAbhya itarA adhruvavargaNA anantA bhavanti, etAzca tathAvidhapulapariNAmavaicitryAt kadAcilloke na bhavantyapi tata etA adhruvA iti vyapadizyante, adhruvA azAsvatyaH, kadAcinna santyapIti bhAvaH, tataH 'sunnA' iti 'sUcanAt sUtra' miti nyAyAt zUnyAntaravargaNAH parigRhyante ekottara vRddhyA, kadAcicchUnyAni - vyavahitAni antarANi yAsAM tAH zUnyAntarAH tAzca tA vargaNAzca zUnyAntaravargaNAH, kimuktaM bhavati / - etA ekoca ravRddhyA nirantaramanantAH sadaiva prApyante, paraM kadAcidetAsvekottaravRddhirantarAntarA zuvyati, tata etAH zUnyAntaravargaNAH, etA adhya Jan Education International For Peace & Personal Use Only ~133~ dhruvAcA vargaNAH // 59 // www.janelibrary.org Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [39,40], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [641-642], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka -- dIpa anukrama SHAREkok nantA eva, 'iyara' iti itaragrahaNAdazUnyAntaravargaNA gRhyante, ekoparacyA sarvadevAzUnyAni antarANi yAsa tA azUnyAntarAH tAzca tA vargaNAca azUnyAmtaravargaNAH, patA kottaravasyA nirantarameva loke sarvadaiva prApyante, na puna-11 rakottaravRddhihInirapAntarAle, tata patA azUnyAntaravargaNAra, tA apica pradezottarapasyA khasvanantAra, 'caudhuvaNaMtara iti, tato'zUnyAntaravarmaNAnAmupari dhruvAnantarANi catvAri vargaNAdravyANi bhavanti, bhuvANi ca sarvakAlabhAvitvAdanantarANi ca nirantarakottaravRddhibhAttvAt suvAnantarANi, kimuktaM bhavati |-aadhaa dhruvA'nantaravargaNAH prathamato'nantA bhavanti, tadanantarametAvatyo dvitIyAstatastRtIyA tatazcaturthA vAcyA, bhuvavargaNAH prAgapyuktAH paraM tAbhya patA bhinnA eva, na punastAsvantarbhavanti, atisUkSmapariNAmatvAdahudradhyopacitatvAca, etAsAM catasRNAmapi dhruvavargaNAnAM pratyekamapAntarAle ekottaravRddhihAniravasAtavyA, anyathA nirantaramekottaravRddhisambhave cAturvidhyAsambhavAt, evaM tanuvargaNAnAmapi bhAvanIyam, etAsAM catasRNAM dhruvavargaNAnAmupari pratyekamekottaravRddhiyuktAnantavargaNAtmikAzcatasrastanuvargaNA bhaviti, tanUnAm-audArikAdizarIrANAM bhedAbhedapariNAmAbhyAM yogyatvAbhimukhA vargaNAstanuvargaNAH, athavA vakSyamANamizraskandhAcitaskandhadvayasya tanuH dehaH zarIraM mUrtiritiyAvat, tadyogyatvAbhimukhA vargaNAsta nuvargaNAH, Aha ca bhASyakRt"dhuvarNatarAi cattAri, jaM dhuvAI aNaMtarAiM ca / bheyapariNAmato jA sarIrajoggattaNAbhimuhA // 1 // khaMdhadugadehajoggasaNeNa vA dehavaggaNAtotti (vi. 641-642) / 'mIso' iti, tadanantaraM mizraskaMdho bhavati, sUkSma eva san ISadvAdarapariNAmAbhimukhA sUkSmatvavAdaratvapariNAmamizraNAt mizraskandhA, Aha cabhASyakRt- "suhumo daragayavAyarapariNAmo miisgokhNgho|| and remona wiewsanelibrary.cret ~134 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [39,40], bhASyaM , vibhA gAthA [383,642,645], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata Avazyake yoddhAta utkRSTAcittaskadhayonInAtvam sUtrAMka dIpa anukrama (vi. 642)'tahA acitto"iti, tathetyAnantaye acitta iti padakadeze padasamudAyopacArA'acittamahAsvandhaH, sa ca vizva- sApariNAmavaicitryAt kevalisa mudghAtagatyA caturbhiH samayaH sakalalokamApUrayati, caturbhireva ca samayaista sva saMharaNamiti, Ahaca bhASyakRt-jaiNasamugdhAyagaI cAhiM samaehiM pUraNaM kuNai / logassa tehiM ceva ya, saMharaNaM tassa paDilomaM // 1 // (vi.383) Aha-acittatvAvyabhicArAdacittavizeSaNamanarthakamiti, na, kevalisamudghAtasacittakarmapudgalalokavyApi (tA)vyavacchedaparatayA vizeSaNasya sArthakatvAt , eSa eva sarvotkRSTapradedyo'cittamahAskandha iti kecid byAcakSate, tadasamyak, yasmAtprajJApanAyAmavagAhanasthitibhyAmasaGkhyeyabhAgahInAdibhedAccatuHsthAnapatitA uktAH utkRSTaprAdezikAH skandhAH tathA ca tatsUtram- "ukosapaesiyANaM bhaMte ! khaMdhANaM kevaiyA pajavA pannattA ?, goyamA ! aNaMtA, se keNaguNa bhaMte ! evaM vuccai 1, goyamA ! ukkosapae sie khaMdhe ukkosapaesiyassa khaMdhassa dabaThThayAe tule, ekaikadravyatvAt , padasaTThayAe tule, utkRSTa pradezasya cintyamAnatvAt, ogAhaNaTThayAe cauTThANavaDie, taMjahA-asaMsejabhAgahINe vA saMkhejabhAgahINe vA asaMkhejaguNahINe vA saMkhijaguNahINo vA, aha abbhahie asaMkhejabhAgacanbhahie vA saMkhejabhAmaavabhahie vA saMkhijaguNambhahie kA asaMkhijjaguNabhahie bA, evaM Thiievi ca uTThANavaDie, vaNNarasagaMdhaphAsehiM chahANavaDie" iti, epaH punaracittamahAskandho'cittamahAskandhAntareNa sahAvagAhanAsthitibhyAM tulya eva, anyatra sAmAnya utkRSTaprAdezikaskandho'TaspoM gIyate, acittamahAskandhaH punAtuHsparzaH, tato'nye'pi utkRSTa prAdezikAH skandhAH santIti niyamataH pratipattavyam, tathA coka-sandukkosapaeso raso keI na caaymenNto| ukkosapaespe jamavamAhadiIo cauTThANo // 15 (vi.645)| x // 6 . ForFive Persanamory wsanelibrary.com ~135 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] A.sU. 19 Jan Education "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [41] bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [545,546, 655,656], mUlaM [- /gAthA -] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH phAso yajato bhaNito eso ya caDaphAso / aNNe'vi tato poggalameyA saMtitti saddheyaM // 2 // (vi. 545 - 546 ) iha mAk 'tajasabhASAdravyANAmapAntarAle gurulaghvagurulaghu ca jaghanyAvadhiprAyogyaM dravyamuktam, jaghanyAvadhizca dvidhA - gurulaghudravyArabdho'gurulaghudravyArabdhava, tatra gurulaghudravyArabdhaH ko'pi tAnyeva tejasa pratyAsannAni gurulaghudravyANi dRSTvA vidhvaMsamApadyate, 'saMpiya teNeva nihAi' iti vacanAt yastu vizuddhimAsAdayan pravarddhate so'dhastanAni tAnyeva gurulaghUnyaudArikAdIni dravyANi dRSTvA tato'dhikatarAM vizuddhimAsAdayan krameNaivAgurulaghUni bhASAdidravyANi pazyati, agurulaghudravyasamArabdho'pi kazcidU hi varddhamAna itarANyapi tatkAlaM gurulaghUnyaudArikAdIni pazyati, uktaM ca - " gurula hudavAro gurulahu | dabAi pecchiuM pacchA / iyarAI koi pecchara, vimujjhamANo kameNeva ||1|| agurulahusamAraddho uhuM bahai kameNa so naahii| vahRto'viya koI pecchai iyarAI sayarAhaM // 2 // " (vi.655 - 656) atra 'sayarAha' miti zIghraM yugapaditi tAtparyArthaH // atha kiM gurulaghu kiM vA agurulaghu iti zaGkAyAM tatsvarUpapratipAdanArthamAha " orAliya uddiya AhAraga teya gurulahU davA / kammagamaNabhAsAI eyAI agurulahuyAI // 41 // iha dvau naya-vyavahAranayo nizcayanayazca tatra vyavahAranayaH prAha-caturdhA dravyam, tadyathA-kiJcidguru kiJcillaghu kizcidurulaghu kiJcidagurulaghu, tatra yadUrdhvaM tiryagvA prakSiptamapi punarnisargAdadho nipatati dravyaM tadguru, tadyathA loTvAdi, yattu dravyaM nisargata evordhvagatisvabhAvaM talaghu, yathA dIpakalikAdiH, yatpunarnordhvagatisvabhAvaM nApyadhogatisvabhAvaM kintu svabhAvenaiva tiryaggatidharmakaM tadgurulaghu, yathA vAyuH, yattUrdhvAdhastiryaggatisvabhAvAnAmekatarasvabhAvamapi na bhavati Far Pevate & Personal Use Ony ~136~ janelibrary.org Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [42,43], bhASyaM H, vibhA gAthA [658,659], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama [-1 Avazyake sarvatra vA gacchati tadgurulaghu, yathA bomaparamANvAdi, uUMca-"guruyaM lahuye ubhaya nobhayamiti vAvahAriSanavassa 13 gurUlapu. upoddhAte | davaM leI dIvo vAU voma jahAsaMkhaM // 1 // " (vi.658) nizcayanayaH punaridamAha-na sarvagukAMtena kimapi vastvasti, gurorapisAvyavibhAloSTravAdeH prayogAdAdigamanadarzanAta, nApyekAntena sarvalavapyasti, atilaghorapi vAyavAdeH karatADanAdinA adhogamanA- IgAHgA.41 // 51 // 18| didarzanataH, tasmAd dvividhameva vastu, tadyathA-gurulaghu agurulaghu ca, tatra yad bAdaraM bhUbhUdharAdikaM tatsarva gurulapu, zeSa tu bhASAmANApAnamanovargaNAdikaM paramANuvyaNukanyomAdikaM ca sarvamagurulaghu, uktaM ca-"nicchayato sabaguruM sabalahuM vA na vijae davaM / bAyaramiha gurulahuyaM agurula huM sesayaM davaM // 1 // " (vi. 659) tatreyaM gAthA nizcayanayamatena, padArthavyAkhyA tvam-audArikavaikriyAhArakataijasadravyANi aparANyapi taijasadravyapratyAsannAni tadAbhAsAni bAdararUpatvAdgurulaghUni" gurulaghusvabhAvAni, kArmaNamanobhASAdravyANi tu AdizabdAt prANApAnadravyANi bhASAdravyAgvittIni bhASAbhAsAni aparANyapi ca paramANubdhaNukAdIni vyomAdIni ca etAni 'agurulaghUni' agurulaghusvabhAvAni // vakSyamANagAthAdvayasambandha evaM-pUrva kila kSetrakAlasambandhino kevalayorakulAvalikAsoyAdivibhAgakalpanayA parasparopanibandha ukaH, sammati tayorevokalakSaNena dravyeNa saha parasparopanibandha upadazyate saMkheja maNodave, bhAgo logapaliyassa boddhayo / saMkheja kammadave, loge thokhUNaya paliyaM // 42 // teyAkammasarIre teyAdA ya bhAsadace ya / boddhavamasaMkhejA dIvasamuhA ya kAlo ya // 43 // manovagargaNAgataM manaHpariNAmayogyaM manodravyaM tasmin manodravye-manodravyaviSaye avadhau 'saMkhejatti'. soyatamo -AXECRACK Jan Edition Farve Personal ~137~ Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] Jan Education "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 42, 43], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [670 ], mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra -[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH bhAgo lokapalyopamayoH, sUtre caikatvaM samAhAradvandvavivakSaNAt viSayatvena voddhavyaH kimuktaM bhavati 1-manovargaNAgataM dravyaM pazyan avadhiH kSetrato lokasya saGkhyAtatamaM bhAgaM kAlatastu palvopamasya satatamaM bhAgaM pazyati, 'saMkheja kammadakSe' iti karmmavargaNAgataM karmapariNAmayogyaM karmadravyaM tadviSaye'vadhau soyA lokapasyopamayorbhAgA viSayatvena vijJeyAH, idamuktaM bhavati-karmmavargaNAdravyaM pazyan avadhiH kSetrato lokasya satheyAn bhAgAn pazyati, kAlatastu palyopamasya soyAn bhAgAn uktaM ca- "logapaliyANa bhAgaM saMkhaimaM muNai jo maNodavaM / saMkhejje puNa bhAge, pAsai jo kampuNo jogaM // 1 // " (vi. 670) 'loe thoUNayaM paliyaM' ti loke caturdazarajvAtmakaThoka viSaye'vadhau kAlataH stokonaM palyopamaM viSayatayA vijJeyam, kimuktaM bhavati ? - kSetrataH samastaM lokaM pazyannavadhiH kAlataH stokonaM palyopamaM pazyatIti, dravyeNa saha kSetrakAlayorupani bandhe prastute kevalayorupanibandhaprarUpaNamasamIcInaM, vismaraNazIlatA sUcakatvAditi cet, naiSa doSaH, dravyoMpanibandhasyAtrApi sAmarthya prApitatvAt, tathAhi pUrva 'kAle cauNha vuDDI' ityuktam, kAlavRddhizcAtra anantaroktakarmmadravyadarzakApekSayA pratipAditA, tato'sya samastalokastokonapatyopamadarzinaH sAmarthyAtkarmadravyopari yat kimapi dhruvavargaNAdi tadviSayatvena draSTavyam, ata eva taduparyupari dravyANi pazyataH kSetrakAlavRddhikrameNa paramAvadhisambhavo'pyanumeyaH, dvitIyagAthAvyAkhyA- zarIrazabdaH pratyekamabhisambadhyate, taijasazarIre kArmaNazarIre ca etadviSaye'vadhAviti bhAvaH, tathA tejasavargaNA dravyaviSaye'vadhau bhASAdravyavargaNAviSaye cAvadhau kSetrataH pratyekamasaGkhyA dvIpasamudrAH kAlazcAsajJeyaH - palyo|pamAsoya bhAgarUpo viSayatvenAvasAtavyaH iha yadyapyavizeSeNokaM tathApi taijasazarIrAt kArmaNazarIrasya sUkSmatvAt Far Pete & Personal Use Only ~138~ ejene Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [42,43], bhASyaM H. vi0bhA0gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata Avazyaka upodAte sUtrAMka pAtapatrikAlA 62 // 2 % dIpa anukrama tahazina idameva dvIpasamudrakAlAsaGkhyatvaM bRhad draSTavyam , kArmaNazarIrAdapyacaddhAnAM taijasavargaNAcyANAM sUkSmatvAda vRhattaraM, tebhyo'pi bhASAdravyANAmatisUkSmatvAd bRhattamamiti, nanu pUrva karmadravyadarzinaH pratyekaM lokapalyopamabhAgAcyAdI sakveyA viSayatvenokAH, atra tu kArmaNazarIradravyadarzinaH kimatistokAveva kSetrakAlo viSayatvenAbhihitAviti, II ucyate-pUrva karmadravyANi karmavargaNAgatAni jIvena zarIratayA avaddhAni ukkAni, atra tu zarIratayA baddhAni, gA.4 baddhAni cAbaddhebhyo bAdarANi bhavanti, abyUtatantubhyo byUtatantuSu tathAdarzanAt, tataH kArmaNazarIradarzinaH stoko kSetrakAlAvukAviti, aparastvAha-nanu yadi taijasadravyANi pazyato'soyA dvIpasamudrAH kAlazcAsaveyo viSayaH, taha yatyAguktam-taijasabhASApAntarAladravyadarzino'GgalAvalikAsaveyabhAgAdi kSetrakAlapramANaM tadvirudhyate, apAntarAladravyANi hi taijasebhyo'pi paratvAtsUkSmANi, tatra taijasadravyopalabdhAvasadheyakSetrakAlAbhidhAnaM taijasadravyebhyo'pi parasUkSmadravyopalabdhau tvAlAvalikA'sayabhAgAdikSetrakAlAbhidhAnamiti kathaM na virodhaH, naiSa doSaH, iha vicitrA vastukayA, tatopAntarAladravyANi prArambhakassAvadheviSayaH, taijasAni svasajhayeyadvIpasamudrAsaGkhyeyakAlaviSayasyeti na kazciddoSaH, yadivA alpadravyANyadhikRtya tat aGkalAvalikAsayabhAgAdikSetrakAlapramANamuktamidaM tu pracurataijasadvyANyadhikRtyAsoyadvIpasamudrAsayeyakAlAbhidhAnamityavirodhaH // nanu jaghanyAvadhiprameyaM pratipAdayatA guruladhvagurulaghu ca dravyaM pazya- 32 // tItyukaM, na sarvameva, vimadhyamAvadhiprameyamapi ca aGgulAvalikAsaGkhyeyabhAgAdyabhidhAnAnna sarvadravyarUpaM, tatrasthAnAmeva darzanAt, tata utkRSTAvadherapi kimasarvadravyarUpamAlambanamAhozcit sarvadravyamAlambanamiti saMzayaH, tatastadapanodArthamAha % -% For Five Persana tumory ~139~ Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Education Inter "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [44] bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH "egapaesogADhaM, paramohI lahai kammagasarIraM / lahara a agurualahuaM teasarIre bhava" // 44 // prakRSTo dezaH pradezaH ekazcAsau pradezaca ekapradezaH tasminnavagADhaM vyavasthitaM ekapradezAvagADhaM - paramANuvyaNukAdi dravyaM, paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH utkRSTAvadhirityarthaH, labhate pazyati, avadhyavadhimatoramedopacArAdavadhiH pazyatItyuktam, tathA kArmaNazarIraM ca labhate Aha-paramANuvyaNukAdikaM dravyamanuktaM kathaM labhyate ? yAvatA ekapradezAvagADhaM | kArmaNazarIramityupAttameva kasmAnna yojyate ?, tadasamyak, kArmaNazarIrasya jIvapradezAnusAritayA sayAtIta pradezAvagAhisvenaikapradezAvagADhatvAyogAt, labhate cAgurulaghu cazabdAd gurulaghu ca jAtyapekSayA sarvame (trai) kavacanam, tataH sarvANyapye|kapradezAvagADhAni kArmaNazarIrANi agurulaghUni gurulaghUni ca dravyANyasau pazyatIti pratipattavyamiti, tathA taijasazarIraviSaye'vadhau kAlato bhavapRthaktvaM tenAsatyeyena kAlena viziSyate, bhavapRthaktvamadhya eva sa palyopamAsoyabhAgaH kAlo nAdhikaH, etanmadhye eva ca bhavapRthaktvaM na tadatikrame'pIti / Aha--nabhvekapradezAgADhasya paramANvAderatisUkSmatvAt tadupalambhe vAdarANAM kArmaNazarIrAdInAmupalambho gamyate eva tataH kimarthaM teSAM pRthagupanyAso 1, vyarthatvAd, athavA ekapradezAvagADhamityapi na vaktavyam, 'rUpagataM labhate sarva mityasya vakSyamANatvAt, tadayuktaM samyagvastutattvAparijJAnAt, tathAhi--yaH sUkSmaM paramANvAdi pazyati tena vAdaraM kArmmaNazarIrAdikamavazyaM draSTavyam yo vA bAdaraM pazyati tena sUkSmamapyavazyaM jJAtavyamiti na ko'pi niyamaH, yataH - 'teyA bhAsAdadvANamaMtarA' ityAdivacanAt prathamotpattA va gurulaghudravyaM pazyanapyavadhirna gurulaghupalabhate, anyadvA atisthUraMmapi ghaTAdikaM tathA manaHparyAyajJAnI manodravyANi sUkSmANyapi For Pivote & Personal Use Ony 140~ janelibrary.org Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [45], bhASyaM H, vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata Avazyake upodghAte sUtrAMka - dIpa anukrama pazyati, cintanIyaM tu ghaTAdikaM rathUramapi na pazyati, tata evaM vijJAnaviSayavaicitryasambhave sati saMzayavyavacchedArthameka- paramAvadhepradezAvagAdagrahaNe satyapi zeSavizeSaNopAdAnamaduSTameva, yadapyuktam-athavA ekapradezAvagAdamityapi na baktabyamityAdi, viSayaHmA. tadapyazlIlaM, tasyaiva vakSyamANasya prapaJcAyAsya pravRttatvAt , labhate rUpagataM sarva, yata ekapradezAvagADhAdikaM pazyatIti, yadivA ekapradezAvagAvagrahaNena paramANvAdi dravyaM gRhItam , zeSaM tu karmavargaNAparyantaM kArmaNazarIragrahaNenopalakSita, karmavargaNoparitanaM tu sarvamapi dravyamagurulaghugrahaNena gRhItaM, cazabdasUcitagurulaghugrahaNena tu ghaTapaTabhUbhUdharAdikamata: samastapadlAstikAyaviSayatvaM paramAvagheranena sUtreNAviSkRtaM, tathA ca sati rUpagataM labhate sarvamityetad vakSyamANamasyaiva niyamAya pratipattavyam , 'siddhe satyArambho niyamAya bhavatIti nyAyAt, etadeva rUpagataM sarvaM labhate, nAnyadityalaM vistareNa // tadevaM paramAvadherdravyarUpo viSaya uktaH, adhunA kSetrakAlau tadviSayatayA pratipipAdayiSurAha "paramohi asaMkhejA logamettA samA asaMkhejA / svagayaM lahai saI khettovamiyaM agaNijIvA // 45 // " pAmazcAsAvabadhizca paramAvadhiH, kSetrato'saGgyeyAni lokamAtrANi, khaNDAni iti gamyate, labhate iti sambandhaH, kAlatastu samA-utsarpiNyavasarpiNIrasakyeyA eva labhate, tathA dravyato rUpagataM-mUrtadravyajAtaM 'labhate' pazyati 'sarva samastaM, kimuktaM bhavati:-paramANvAdibhedabhinnaM samastaM pudgalAstikArya pazyatIti, bhAvatastu pratidravyaM soyAnasaGkhyeyAn vA / paryAyAniti / yaduktamasoyAni lokamAtrANi khaNDAni paramAvadhiH pazyatIti, tadasoyaphamUnamadhikaM ca ko'pi saGkalpayedato niyataparimANapratipAdanArthamAha-upamIyate'nena upamitaM, mAhulakAt pharaNe niSThApratyayaH, kSetrasyopamita kSetropamitaM, andre wsanelionary.orm ~141 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka H dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [46 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 689 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH Jan Education Internal kSetrapramANakAriNaH prAgabhihitA evAgnijIvAH, idamuktaM bhavati utkRSTAvagherviSayatvena kSetrato ye'sajJeyA lokAH proktAste prAgabhihitasvAgavAhanAvyavasthApitotkRSTAsatyeya sUkSmavAdarAgnijIvasUcyA paramAvadhimato jIvasya sarvato bhramyamANayA yatpramANaM kSetraM vyApyate tatpramANAH samavaseyA iti, nanu rUpagataM labhate sarvamityetadanantaragAthAyAmarthato'bhihitameva tataH kimarthaM punaratrAbhihitam 1, tadayuktam, atrArthe parihArasya prAgevoktatvAd, athavA anaMntaragAthAyAmekapradezAvagADhamityAdi paramAvadheH dravyaparimANamuktam, iha tu rUpagataM labhate sarvamiti kSetrakAlayorvizeSaNaM taccaivam - kSetrakAladvayaM lokamAtrAsaGkhyakhaNDAsayotsarpiNyavasarpiNIlakSaNaM yadi rUpidravyAnugataM bhavati tataH samastaM labhate na kevalaM, tasyArUpitvAdavadhijJAnasya ca rUpidravyanibandhanatvAt itthaMbhUta paramAvadhikalitazca niyamAdantarmuhUrtamAtreNa kevalA lokalakSmImAsAdayati, uktaM ca- 'paramohimANavido kevalamaMto muhuttameteNa' (vi. 689 ) // tadevaM manuSyAnadhikRtya kSAyopazamikaH khalvanekaprakAro'vadhiruktaH, samprati tirazvo'dhikRtya taM pratipipAdayiSurAha "AhArateyalaMbho, uphoseNaM tirikkhajoNIsu / gAuya jahaNNamohI narapasu ya joyakoso // 46 // AhArazca tejazca AhAratejasI tayorlAbhaH prAptiH paricchittirityeko'rthaH AhArate jolAbhaH sUtre ca lambha iti nirdeza: prAkRtatvAd, AhArate jo grahaNamupalakSaNaM, tataH yAnyaudArikavaikriyA hAra kataijasadravyANi yAni ca tadantarAleSu tadayogyAni teSAM sarveSAmapi parigrahaNaM, utkarSata stiryagyoniSu, kimukkaM bhvti| tairyagyonikasattvAdhAro yo'vadhiH sa utka rSata audArikavaikriyA hArakatejodravyANi tadantarAladravyANi ca sarvANi pazyatIti uktaM ca- 'orAliyaveTa biya AhAra Far Pavoce & Personal Use Only ~142~ Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM ], niyukti: [47], bhASyaM H, vibhAgAthA [691-692], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: nAraka prata sUtrAMka vadhiH gA. 46-7 - dIpa anukrama IRL Avazyaka 6 gateyagAI tiriesu / ukkoseNaM pecchai jAiM ca tdNtraalesu||2||"(vi. 691)etadravyAnusAreNa kSetrakAlabhAvA apipari-18 upodAterachedyatayA svayamabhyUhyAH, tadevaM yaduktam-"kAo bhavapacaiA,khaovasamiyAo kA'o vi|" iti tatra jhAyopasamikapaka- tayo'bhihitAH, atha bhavapratyayAstA pratipAdyAH, tAzca suranArakANAM bhavanti, tatrAlpavaktavyatvAt prathamaM naarkaannaambhidhi||4|| sUtsurAha-'gAuye tyAdi, 'narakeSu tu' narakeSu punarutkRSTeSveva madhye jaghanyo'vadhiH kSetrato gabyUtaM pazyati, sa ca saptamapRthi byAmavasAtavyaH, utkRSTastu yojanaM pazyati, saca prathamAyAM pRthivyAm, Aha ca bhASyakRt-"bhaNito khayovasamio,bhavapaJcaiosa crmpuddhviie| gAuyamukkoseNaM paDhamAe joyarNa hoi // 1 // " (vi.692)itthaMbhUtakSetrAnusAreNa dravyAdayaH svayaM paribhAvanIyAnAtadevaM sAmAnyena nArakajAtimadhikRtyAbhihitamutkRSTamavadhikSetraparimANam,atha tadeva ratnaprabhAdipRthivIbhAgenAha "cattAri gAuyAI, achuTTAI tigAuyaM ceva / aDDAijA donni ya divaDDamegaM ca naraesu / / 47 // " iha narakA nAma nArakANAmAzrayAH, te ca saptapRthivyAdhAratvena savadhA bhidyante, tatra narakeSu rasaprabhAyAM utkRSTamavadhidra parimANaM catvArigavyUtAni jaghanyamarddhacaturthIni, zarkarAmabhAyAmutkRSTamarddhacaturthAni, arddha caturtha yeSAM tAnyaIcaturthAni, sArdAni vINi gavyUtAnIti bhAvaH, jaghanyaM vINi ganyUtAni, vAlukAprabhAyAmutkRSTaM trINi gavyUtAni jaghanyamarddhatRtIyAni, paprabhAyAmutkRSTamarddhatRtIyAni jaghanyaM dveganyUte, dhUmaprabhAyAmutkRSTaM dveganyUte jaghanyaM byarba gavyUtaM, tamammabhAyAmutkRSTaM ghar3a gabyUtaM, dvitIyamardai yasya tat barDa, sArdhamityarthaH, pUraNArtho vRttAvantabhUto yathA dvitIyo bhAgo dvibhAga ityatra, jaghanya ganyUtaM, tamastamamprabhAyAmutkRSTaM ganyUtaM jaghanyamaI gavyUtaM, sarvotkRSTamarddhagamyUtonaM japanyamiti tAtpa ++C4%AACAKCE FANA Jan FrPivesPersana tumory ~1434 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Education Inte "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [47], bhASyaM [H] vi0 bhA0 gAthA [ 694], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH 1 paryam, atha jaghanyamanukkaM kuto'vasIyate ?, ucyate, prajJApanAsUtrAt, tathA ca tatsUtram - " rayaNappabhApuDhavineraiyA NaM bhaMte ! kevaiyaM khettaM ohiNA jANaMti pAsaMti?, goyamA / jahaNNeNamaduhAI gAuyAI, ukkoseNaM cattAri gAThayAiM jANaMti pAsaMti. sakarappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM tinni gADayAI ukkoseNaM aTThAI gAuyAI jANaMti pAsaMti, vAluyappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aDAijjAI gAuyAI ukkoseNaM tinni gADayAI jANaMti pAsaMti, paMkaSpabhApuDha vineraiyANaM pucchA, goyamA ! jahazeNaM donni gAuyAI ukkoseNaM ahAijAiM gAuyAI jANaMti pAsaMti, dhUmappabhApuDha vineraiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNeNaM divahUM gAuyaM ukoseNaM do gAuyAI jANaMti pAsaMti, tamappabhApuDhavIneraiyANaM bhaMte! pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM gAuyaM ukkoseNaM divahagAuyaM jANaMti pAsaMti, ahe satamAe pucchA, goyamA ! jahaNeNaM addhagAuyaM ukoseNaM gAuyaM jANaMti pAsaMti" nanu yadi saptama pRthivyAmarddhagavyUtaM jaghanyamavadhikSetraparimANaM tarhi yaduktaM prAkU 'gAuya jahaNNamohI narapasu ya' iti tad vyAhanyate, naiSa doSaH, utkRSTajaghanyApekSayA tadabhidhAnAt idamatra hRdayam - saptasvapi pRthivISu yad ganyUtacatuSTyAdikamutkRSTamavadhikSetrapari| mANaM tanmadhye saptamapRthivInArakANAM gavyUtalakSaNamavadhikSetraM svasthAne utkRSTamapi zeSapRthivyutkRSTApekSayA sarvastokatvAjaghanyamuktamiti, na caitat svamanISikAvijjRmbhitaM yata Aha bhASyakRt - "aTTagAibAI, jahaNNayaM arddhagAuyaMtAI / jaM gAjayaMti bhaNiyaM saMpiya ukkosagajaNaM // 1 // (vi.694) tadevaM nArakasambandhino bhavapratyayAvadheH svarUpamabhihitam, samprati devasambandhinaH pratipipAdayiSuridaM gAthAtrayamAha - For Peace & Personal Use Only ~144~ sanlibrary.org Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [48-50], bhASyaM H. vi0bhA0gAthA , mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: Avazyake upodAte prata vaimAnikAnAmavadhira gA.4849-50 sUtrAMka dIpa anukrama "sakIsANA paDhama, doccaM ca saNaMkumAramAhiMdA / tacaM ca baMbhalaMtaga sukasahassAraga cautthiM // 48 // ANayapANayakappe, devA pAsaMti paMcami puDhaviM / taM ceva AraNAya ohINANeNa pAsaMti // 49 // chaTTi heTTimamajjhimagevilA sattarmi ca uvarillA / saMbhinnaloganAliM, pAsaMti aNuttarA devA // 50 // zakrazca IzAnazca zakrezAnau-saudharmezAnakalpadevendrau prathamA rakSaprabhAbhidhAnAM pRthivIM, pazyantIti kriyAM dvitIyagAthAyAM vakSyati, zanazAnagrahaNaM copalakSaNaM tena saudharmezAnakalpanivAsino devAH sAmAnikAdayo'pi parigRhyante, teSAmapyavadhinA ratnaprabhAyAH pRthivyAH sarvAntimamadhastanaM bhAgaM yAvaddarzanAt, dvitIyAM ca pRthivImityagrataH sambadhyate, sanatkumAramAhendrau-tRtIyacaturthakalpa devAdhipI, atrApIndragrahaNamupalakSaNaM tena tatkalpanivAsinaH sAmAnikAdayo'pi pratipattavyAH, evaM tRtIyAM ca pRthivI brahmalokalAntakadevendropalakSitAstatkalpanivAsino devAH pazyanti, zukrasahasrArasurendropalakSitAstatkalpanivAsinazcaturthI (thIM) pRthivIM pazyanti / dvitIyagAthAvyAkhyA-AnataprANatakape prAkRtatvAdvibhaktivacanavyatyaya iti vacanAt dvayorarthayorekavacanaM, tato'yamarthaH-AnataprANatayoH kalpayordevAH pazyanti paJcamI pRthivI, tAmeva AraNAcyutayoH kalpayordevA avadhijJAnena pazyanti, svarUpakathanamevedam, natu vyavacchedakamavadhijJAnasyaiveha prastutatayA vyavacchedyAbhAvAt , navaraM tAM vizuddhatarAM bahuparyAyAM ceti pratipattavyam , uttarottaradevAnAM vimalatarAvadhijJAnasadbhAvAt / tRtIyagAthAvyAkhyA-lokapuruSagrIvAsthAne bhavAni graiveyakAni vimAnAni, tAni ca vidhA-adhastanauveyakAni madhyamaveyakAni uparitananaiveyakAni ca, tatrAdhastanamadhyamaveyakA Adheye AdhAropacArAt adhastanama JanEentarior Koirwsanelitrary.com ~1454 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [11], bhASyaM , vi0bhA0gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - dIpa anukrama dhyamaveyakavimAnavAsino devAH SaSThIM tamaHprabhAbhidhAnAM pRthivIM pazyanti, saptamI ca pRthivI uparitanA-upari| tanaveyakavimAnavAsino devAH pazyanti, tathA sambhinnAM catasRSvapi dikSu svajJAnena vyAsAM lokanADI caturdazarajupamANAM kanyAcolakasaMsthAnAmavadhinA pazyanti 'anuttarA' anucaravimAnavAsino devAH / eSa kSetrato devAnAM bhavapratya yAvadheviSaya uktaH, etadanusAreNa dradhyataH kAlato bhAvatazcAyaseyaH, tadevamadho vaimAnikAvadheH kSetraparimANaM pratipAditam , 4 adhunA tiryagUrva ca tatpratipAdayannAha "eesimasaMkhejA, tiriyaM dIvA ya sAgarA ceva / pahuyaparaM uvarimagA uhuMca sakappathabhAI // 51 // eteSAM saudharmAdidevAnAM saGgyAyante iti saGgyeyA na soyA asaGkhyeyAstiryak dIpAzca jambUdvIpAdayaH sAgarAzca lavaNasAgarAdayaH, kSetrato'vadhiparicchedyatayA iti vAkyazeSaH, tadeva dvIpasamudrAsayeyaM bahutaraka-prabhUtataraM pazyanti upa|rimA eva uparimakAH, uparyupari devalokanivAsino devA ityarthaH, uparyuparidevalokanivAsinAM devAnAM vizuddhavizuddhatarA-18 vadhijJAnasadbhAvAt , tathA Urdhva svakalpastUpAyeva yAvat , AdizabdAt dhvajAdiparigrahA, kSetraM saudharmAdayo devAH sarve'pi pazyanti, na parataH, tathA bhavasvAbhAvyAt, jaghanyataH punaramI sarve'pi saudharmAdayo'nuttaravimAnavAsiparyantA agulAsaGkhyeyabhAgamAtra kSetraM pazyanti, uktaM ca prajJApanAyAm-"sohammagadevA NaM bhaMte ! kevaiyaM khettaM ohiNA jANaMti pAsaMti, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejaibhAga ukoseNaM ahe jAva imIse rayaNappabhAe puDhavIe hechille carimate, tiriya 4 // jAva asaMkheje dIvasamuhe, uhuM jAva sagAI vimANAI ohiNA jANati pAsaMti, evaM IsANagadevAvi, saNaMkumAradevAvi | zAevaM gheva, navaraM 'ahe jAva doccAe sakarappabhAe puDhavIe hechille carimaMte, evaM mAhiMdadevAvi, bhalogalatagadevA tccaae| wiewsanelibrary.cret ~146 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM ], niyukti: [12], bhASyaM H, vibhAgAthA [702-703], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: 16 prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama AvazyakeA puDhavIe hechille carirmate, mahAsukkasahassAragadevA cautthIe paMkappabhAe puDhavIe hehile carimaMte, ANayapANayaAraNa-dAmAniupoddhAte acuyadevA ahe paMcamAe puDhavie dhUmappabhAe heDille caramaMte, heDimamajhimagevijagadevA ahe jAva chaDIe tamAe puDhabIe kAnAM hiDille caramaMte, uvarimagevijagadevANaM bhaMte ! kevaiyaM khetaM ohiNA jANaMti pAsaMti, goyamA! aNNeNaM aMgulasma asaM-18/zapANAM ca khejabhAgaM ukkoseNaM ahe sattamAe puDhavIe hechile carimaMte, tiriyaM jAva asaMkhije dIvasamudde, ukhu jAva sagAI vimA-RstiyaMgUlaNAI ohiNA jANaMti pAsaMti, aNuttarovavAidA NaM bhaMte ! devA NaM kevaiyaM khecaM ohiNA jANaMti pAsaMti ?, goyamA ! mavadhiH jahanneNaM aMgularasa asaMkhejabhArga ukkoseNaM saMbhinnaM loganAliM jANaMti pAsaMti", atra apara Aha-nanvahulAsayabhAga-8 gA.51-2 pramito'vadhiH sarvajaghanyo bhavati, sarvajaghanyazcAvadhistiryaGmanuSyeSveva, na zeSeSu, yata Aha bhASyakRt svakRtabhASya-/ TIkAyAm-"utkRSTomanuSyeSveva nAnyeSu, manuSyatiryagyoniSu jaghanyonAnyeSu, zeSANAM madhyama eve"ti, vakSyati ca-'ukoso maNupasuM maNussatiricchaemu ya jahaNNo' iti(vi.703) tatkaghamiha vaimAnikAnAM sarvajaghanya ukta', ucyate-saudharmAdidevAnAM pArabhAviko'pyupapAtakALe'vadhiH sambhavati, saca sarvajaghanyo'pi kadAcidavApyate, upapAtAnantaraM tu devabhavapratyayajastato na kazcidoSaH, Aha ca duSyamAndhakAranimagnajinapravacanapradIpo bhASyakRt jinabhadragaNikSamAzramaNa:-"vemANi-12 yANamaMgulabhAgamasaMkhaM jahaNNato hoi / uvavAe parabhavio, tanbhavajo hoi to pacchA // 1 // " (vi.702) tadevaM vaimaani-18|| 66 / / kAnAmavadhikSetraparimANamuktam, idAnI sAmAnyatastaddharjadevAnAM pratipipAdayiSurAha "saMkhejajoSaNA khalu, devANaM addhasAgare UNe / teNa paramasaMkhejA jahaNNayaM paNNavIsaM tu||52|| FACAR *CSAKAL CCC ~147~ Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] mA.su. 12 Jan Education fr "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 53 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 701 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH saveyAni ca tAni yojanAni ca saveyayojanAni, khaluzabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe asya ca ubhayathA sambandhaM upadarzayiSyAmaH, devAnAmarddhasAgare padekadeze padasamudAyopacArAt arddhasAgaropame nyUne AyuSi sati, kimuktaM bhavati, 1 - arddhasAgaropame nyUne AyuSi sati devAnAM saGkhveyayojanAnyevAvadhikSetraM, tathA devAnAM saveyayojanAnyavadhikSetramarddhasAgaropame nyUna evAyuSi sati, na paripUrNe nApyadhike iti, tataH paraM sampUrNArddhasAgaropamAdAvAyuSi punarasayeyAni yojanAnyavadhikSetramavaseyam Urdhvamadhastiryak ca saMsthAnavizeSAdvakSyamANAd bhAvanIyam // uktaM utkRSTamavadhikSetram, atha jaghanyamAha - 'jahaNNaya mityAdi, jaghanyamavadhikSetramiti devAnAmiti varttate, paJcaviMzatistuzabdasya evakArArthatvAt paJcaviMzatireva yojanAni tAni ca dazavarSasahasrasthitInAM bhavanapativyantarANAmavasAtavyAni, 'paNabIsa joyaNAI dasavAsasahassiyA ThiI jesi' miti vacanAt, jyotiSkAH punarasaGkhyeya sthitikatvAjjaghanyato'pi satyeyayojanapramitAn soyAn dvIpasamudrAn avadhijJAnataH pazyanti, utkarSato'pi soyayojanapramitAneva satyeyAn dvIpasamudrAn, kevalamadhikatarAn uktaM ca prajJApanAyAm " joisiyA NaM bhaMte! kevaiyaM khittaM ohiNA jANaMti pAsaMti ?, goyamA ! jahanneNavi saMkhijje dIvasamudde ukkoseNavi saMkhije dIvasamudde" bhASyakAro'pyAha- "duviho'ci joi[si]yANaM, saMkhejo ThiiviseseNaM / " (vi. 701 ) atra saGkhyeyaH saGkhyeyayojanapramita saGkhyeya dvIpasamudraviSayaH sthitervizeSAt sthiterasaveyatvAdityarthaH // atha ayameva cAvadhiryeSAmutkRSTAdibhedabhinno bhavati tAnupadarzayannAha"ukkoso maNupasaM, maNussatericchipasu ya jahaNNo / ukkosa logamitto parivAha paraM apaDivAI // 53 // " For Peace & Personal Use Only 148~ Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Ava. mala. pokha avadhI // 67 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 54,55 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 704], mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH iha dravyataH kSetraH eat bhavatazcotkRSTo'vadhirmanuSyeSveva na devAdiSu tathA manuSyAzca tiryaJcazca manuSyatiryaJcasteSu manuSya tiryakSu ca jaghanyaH, cazabda evakArArthaH, manuSyatirvakSveva jaghanyo, na nArakasureSu, tatra pratipAtiSvavadhiSu madhye utkRSTo'vadhiH pratipatituM zIlamasyeti pratipAtI lokamAtra eva, mAtrazabdo'lokavyavacchedArthaH, idamatra hRdayam - | yadyavadhiH pratipatati tata utkarSato lokamAtra eva, na lokAt paraM pradezamAtramapi pazyan, tathA cAha- 'paraM apaDivAI' tato lokAt paramekamapyAkAzapradezaM pazyan niyamAd apratipAtI, kSetraparimANadvAre prastute prasaGgataH pratipAtyapratipAtisvarUpAbhidhAnamaduSTameva, vineyajanapratipattilAghavAt uktaM kSetraparimANadvAram 1 // adhunA saMsthAnadvAramabhidhitsurAha - fubugAgAra jahaNo, baTTo ukkosamAyato kiMci / ajahaNNamaNukkoso ya, khettato'gasaMThANo // 54 // stibuka:- udavindustasyaivAkAro yasyAsau stibukAkAro jaghanyAvadhiH, tameva spaSTayati-vRttaH, sarvato vRtta iti bhAvaH, panakakSetrasya varttulatvAd, utkRSTaH - paramAvadhiH, AyataH - pradIrghaH, kiJcit - manAk vahnijIvasUcyA avadhimaccharIrasya sarvato svAmyamANayA vyApyamAnasya kSetrasya etadAkArabhAvAt uktaM ca "paNako thibugAgAro, teNa jahannAvahI tadAgAro / | iyaro seDhiparikkhe to sadehANuvattIe // 1 // (vi.704) tathA 'ajaghanyotkRSTazca' na jaghanyo nApyutkRSTaH ajaghanyotkRSTaH, cazabdo'vadhAraNe, ajaghanyotkRSTa eva, 'kSetrato'nekasaMsthAnaH' anekAni saMsthAnAni yasyAsAvaneka saMsthAnaH, evaM tAvajjAghanyotkRSTASadhisaMsthAnamabhihitam // samprati vimadhyamAvadhisaMsthAnapratipAdanArthamAha tappAgAre pallaga - paDaga-sari-muiMga- puSpha-jave / tiriya-maNupasu ohI, nANAvihasaMThio bhaNio // 55 // Jan Education International For Pavoce & Personal Use Ony ~149~ utkRSTapratipAtI gA. 53 // 67 // www.sanelibrary.org Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Education International "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 54,55 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 707], mUlaM [- /gAthA - ] dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra -[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH * uttarArddhe tiryagmanuSyANAmabaghernAnAvidhasaMsthAnabhaNanAt pUrvArDena saMsthAnapratipAdanaM yayAkramaM nArakabhavana| pativyantarajyotiSka kalpopapannakalpAtIta maiveyakAnuttarasurANAmavadheravasAtavyam, tathA ca pUrvArddhapratipAditasaMsthAnaviSayaM bhASyam - "neraiya-bhavaNa-vaNayara- joisa kappAlayANamohissa / gevijjaNuttarANanya hoMtAgiio jahAsaMkhaM // 1 // " (vi. 707) tamo nAma kASThasamudAya vizeSo yo nadIpravAheNa plAvyamAno dUrAdAnIyate, sa ca Ayatakhyatrazca bhavati, tasyevAkAro | yasyAsau taprAkAro'vadhirnArakANAM 'pallaga'tti palako nAma lATadeze dhAnyAdhAravizeSaH, sa ca UrdhvAyata upari ca | kiJcitsaGgizaH, AkArazabdaH pratyekamabhisambadhyate, palakasyevAkAro yasyAsI palakAkAro bhavanapatInAM, paTahaH - AtodyavizeSaH, sa ca kiJcidAyata uparyadhazca samapramANaH, paTaha eva paTahakastadAkAro'vadhirvyantarANAm, tathA ubhayato vistIrNA carmAvanaddhamukhA madhye sahasA DhakkAkArA zaharI- AtodyavizeSarUpA tadAkAro'vadhirjyotiSkadevAnAM mRdaGgo-vAdyavizeSaH, sa cAdhastAdvistIrNa upari ca tanukaH supratItastadAkAro'vadhiH saudharmAdidevAnAmacyutadevaparyantAnAM, 'puppha'ci padekadeze padasamudAyopacArAt saprazikhA puSpabhRtA caGgerI puSpacaGgerI parigRhyate, tadAkAro'vadhiryaiveyakavimAnanivAsi - devAnAM, 'jaba' iti atrApi padaikadeze padasamudAyopacArAt yavanAlaka iti draSTavyam, yavanAlako nAma kanyAcolakaH, sa ca marumaNDalAdiprasiddhazcaraNakarUpeNa kanyAparidhAnena saha sIvito bhavati yena paridhAnaM na khasati, kanyAnAM caiSa mastakapadezena prakSipyate, ata evAyamUrdhvaH sarakaJcuka iti vyapadizyate, tathA ca taprAdivyAkhyAnaM kurvannAha bhASyakRt"tappeNa samAgAro tapyAgAro sa cAyayattaMso / uDhAyao ya palo, uvariM ca sa kiMci saMkhitto // 2 // nazcAyao For Pevate & Personal Use Ony 150~ wjanelibrary.org Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [16], bhASyaM H, vibhA gAthA [708-713], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka H dIpa Ava.mala.81 samo'viya, paDaho hiTThovariM paIo so / cammAvaNaddhavicchiNNavalayarUvA ya jhallariyA // 3 // uDDhAyao muiMgo, heDA ruMdo khAnaupodghAtetahovari tnnuo| pupphasihAbaliraDyA, caMgerI puSphacaMgerI // 4 // javanAlautti bhaNio, unbho sarakaMcuo kumArIe / mAnugAmukaM avadhI aha sabakAlaniyao kAyAikko'vi sesANaM // 5 // " iti, (vi.708-11) yavanAlakAkAro'vadhiranuttarasurANAM / eSa ca ca,gA. nArakAdInAmanuttarasuraparyantAnAmetadAkAraH sarvakAlaniyataH pratyetavyaH / 'tiriyamaNuesu' ityAdi, tiryazvazca manuSyAzca 55-6 // 6 // PISIS tiryaGmanuSyAsteSu avadhirnAnAvidhaM saMsthitaM saMsthAnaM yasya sa nAnAvidhasaMsthitA, svayambhUramaNajalanidhivAsimatsyagaNa vat, apica-tatra matsthAnAM valayAkAraM saMsthAnaM niSiddhaM, tiryaGmanuSyAvadhestu tadapi bhavati, uktaM ca-"nANAgAro ditiriyamaNaesa macchA sayaMbhUramaNeva / tattha valayaM nisiddhaM, tassiha paNa tapi hojA hi ||6||(vi.712)" bhaNita: pratipAditastIrthakaragaNadharaiH, anena ca saMsthAnapratipAdanenedamAveditam-bhavanapativyantarANAmUrva prabhUto'vadhivaimAnikAnAmadhaH jyotiSkanArakANAM tiryaga vicitro naratirazcAm , Aha ca bhASyakRt-"bhavaNavai-catarANaM uDDhe bahugo aho yI sesANaM / nAraga-joisiyANaM tiriya orAlio citto // 7 // " (vi.713) uktaM saMsthAnadvAram 2 / sampati sapratipakSamAnugAmikadvArArtha pracikaTaviSayedamAha- . aNugAmioya ohI, neraiyANaM taheva devANaM / aNugAmI aNaNugAmI mIso ya maNussatericche // 56 // gAntaM puruSamAsamantAt anugacchatItyevaMzIlA anugAmI anugAmyevAnugAmikA, svArthe kapatyayaH, yadivA anugamaH prayojanamaskhetyAnugAmikA, anuzatikAdipAThAbhyupagamAvubhayapadavRddhi, AnugAmikazcAvadhividhA, tathA antagato anukrama kalakalAI JanEduration inoria mpaintiorary.org ~1514 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H. niyukti: [16], bhASyaM H. vi0bhA0gAthA [738], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama madhyagataH, athAntagata iti kaH zabdArthaH1, ucyate, iha pUrvAcAryapradarzitamarthatrayam, ante-AtmapradezAnAM paryante gataH| sthito'ntagataH, kAtra bhAvaneti cet, ucyate-ihAvadhirutpadyamAnaH ko'pi sparddhakarUpatayotpadyate, sparddhakaMca nAma avadhijJAnaprabhAvA gavAkSajAlAdidvAravinirgatapradIpaprabhAyA iva pratiniyato vicchedavizeSaH, tathA cAha bhASyakRtsvopajJabhAgyaTIkAyAM-"sparddhakamavadhivicchedakavizeSa" iti, tAni ca ekajIvasyAsoyAni soyAni vA bhavanti, yaddhasyatiphaDA va asaMkhejA saMkheje yAvi egajIvassa' (vi. 738) iti, tAni ca vicitrarUpANi kAnicitparyantava[ciSu mAtmapradezeSUtpadyante, tatrApi kAnicitpurataH kAnicitpRSThataH kAnicidadhobhAge kAnicinmadhyavartivAramapradezeSu, tatra yaH paryantavartiSvAtmapradezeSvavadhirutpadyate sa AtmanaH paryante sthita itikRtvA antagata ityabhidhIyate, taireva paryantavatriMbhirAtmapradezaH sAkSAdavavodhAt, athavA audArikazarIrasyAnte gataH-sthito'ntagataH, audArikazarIramadhikRtya kayAcidekayA dizopalambhAt , idamapi sarddhakarUpakamavadhijJAnaM, athavA sarveSAmapyAtmapradezAnAM kSayopazamabhAvepi audArikazarIrAnte kayAcidekayA dizA yazAdupalabhate so'pyantagataH, Aha-yadi sarveSAmapyAtmapradezAnAM kSayopazamastataH sarvataH kiM na pazyati ?, ucyate, ekadizaiva kSayopazamasambhavAt , vicitro hidezAdyapekSayA karmaNAM kSayopazamaH, tataH sarveSAmapyAtmapradezAnAmitthaMbhUta eva svasAmagrIvazAt kSayopazamaH saMvRtto yadaudArikazarIramapekSya kayAcidvivakSitayA dizA pazyatIti, tathA coktaM nandyadhyayanacUNau~ "orAliyasarIraMte ThiyaM-gati egahu~, taMca AyappaesaphaDagAvahiegadisopalaMbhAo ya aMtagayamohinANaM bhannai, ahavA savAyappaesesu visuddhemuvi orAliyasarIragaMNa egadisi pAseNa For Farm ~152 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [16], bhASyaM , vibhA gAthA H1, mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata Ava.maTa poddhAte sutrAka avadhI dIpa anukrama gayamaMtagayaMti bhaNNai" iti, eSa dvitIyo'rthastRtIyaH punarayaM-ekadigbhAvinA tenAvadhinA yadudhotitaM kSetraM tasyAnte antamavartate so'vadhiH, avadhijJAnavatastadante vartamAnatvAt , tato'nte ekadiggatasyAvadhiviSayasya paryante gataH-sthito'ntagataH, dhyagata antagatazcAvadhistridhA, tadyathA-purato'ntagataH pRSThato'ntagataH pArvato'ntagatazca, tatra yathA kazcit puruSo hastagRhItayA vyAkhyA 4| dIpikayA purataH preyamANayA purata eva pazyati, nAnyatra, evaM yenAvadhinA tathAvidhakSayopazamabhAvataH purata eva save-18/ tyAnyasayeyAni vA yojanAni pazyati, nAnyatra, so'vadhiH purato'ntagata ityabhidhIyate, tathA sa eva puruSo yadhA pRSThato hastena dhriyamANayA dIpikayA pRSThata evaM pazyatyevaM yenAvadhinA pRSThata eva saGkhyeyAnyasoyAni vA yojanAni pazyati | saH pRSThato'ntagataH, yena punaH pArzvata ekato dvAbhyAM vA saGkhyeyAnyasaGgyeyAni vA yojanAni pazyati sa pArzvato'ntagataH, uktaM ca nandyadhyayane-"purato'ntagaeNaM ohiNANeNaM purato ceva saMkhejANi vA asaMkhejANi vA joyaNAI jANai . pAsai, maggato'ntagaeNaM ohiNANeNaM maggato ceva saMkhejANi vA asaMkhejANi vA" ityAdi, madhyagata ityatrApi tridhAra vyAkhyAnaM, iha madhyaM prasiddhaM daNDAderiva, tatrAtmapradezAnAM madhye-madhyavartiSvAtmapradezeSu gataH-sthito madhyagataH, ayaM ca hai sparddhakarUpaH sarvadigupalambhakAraNaM madhyavartinAmAtmapradezAnAmavadhiravasAtavyaH, athavA sarveSAmapyAtmapradezAnAM kSayopa zamabhAve'pi audArikazarIramadhyabhAgenopalavdheH, tanmadhye gato madhyagataH, uktaM ca nandyadhyayanacUrNI-"orAliyasarIramajjhe phaDugavisuddhIto saghAyappaesavisuddhIto vA sabadisovalaMbhattaNato majjhagatotti bhaNNaI' tti, athavA tenAvadhinA yadudyoti kSetraM sarvAsu dikSu tasya madhyabhAge sthito madhyagataH, avadhijJAninastadudyotitakSetramadhyavarcitvAt, Aha ca nandyadhyayana lan Education on wainitiorary.org ~153 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM 1, niyuktiH [17], bhASyaM H, vibhA gAthA 714,715], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama cUrNikRt-"ahavA upaladdhikhettassa avadhipuriso majhagatoti, ato vA majjhagato ohi bhannAI" iti, satrehAntagato na mAhyo, devanArakANAmabhyantarAvadhitvAt , kintu madhyagataH, so'pyanta(ntya)vyAkhyAnaviziSTo, devanArakANAM svAvadhiyotitakSetramadhyavartitvAt , tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, AnugAmika eva yathokarUpo nAnya iti, keSAmityAhanarAn kAyanti-svayogyAn AhvayantIti narakAHnArakAzrayAH teSu bhavA nArakAsteSAM, tathA 'dInyanti' yathecchayA krIDantIti devAH teSAM, manuSyazca tiryak ca manuSyatiryak tasmin manuSyatiryaci (razci) jAtAvekavacanam, tato'yamartha:-manuSyeSu tiryakSu AnugAmika uktazabdArthaH, anAnugAmikA-avasthitazRGkhalAniyantritapradIpa iva yo gacchantaM puruSaM nAnugacchati, Aha ca bhASyakRt-"aNugAmio'Nugacchai, gacchaMtaM loyaNaM jahA purisaM / iyaro ya nANugacchai ThiyapaIvo va gacchataM // 1 // (vi.714) yasya tUtpannasvAvadherdezo prajati svAminA saha aparazca dezaH pradezAntaracalitapuruSasyopahatekalocanavadanyatra na prajati sa mizna ucyate, uktaM ca-"ubhayasahAvo mIso, desojassANujAi no anno / kAsaigayassa hai katthaI, egaM uvahammai jahacchi // 2 // (vi.715) eSa ca bhavati, ayaM gAthAsalepArthaH-devanArakANAM sarvAtmapradezajAbhyantarAvadhirUpamadhyagataH AnugAmiko'vadhiH, tiryaDUmanuSyANAM sarvaprabhedaH-Anugamiko'nAnugAmiko miznazceti / / uktamAnugAmikadvAram 3 / athAvasthitadAraM vaktavyam, avasthitatvaM cAvadherAdhArabhUtakSetrata upayogato landhitazca cintanIyam, tatra kSetrata upayogatazca pratipipAdayiSuridamAha sitsassa avaDANaM tesIsaM sAgarA u kAleNaM / dave bhinnamuhatto pajjavalaMmeya sattala // 17 // ... and ration wwimwaintiorary.org, ~1540 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [17], bhASyaM H, vibhA gAthA [719-721], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama Ava.mala. avasthitiH avasthAnam, avadherAdhArarUpatAlakSaNena paryAyeNa kSetrasyAvasthAnaM, kAlena-kAlamAzritya sAgaropamANi avasthAupodAtetuzabda evakArArdhaH sa cAvadhAraNe bhinnakamazca trayastriMzatameva, iyamatra bhAvanA-anuttarasurA yatra kSetre yeSveva ca prati- nam gA. avadhI niyateSu kSetrapradezeSu janmasamaye'vagADhAste prAyastatraivAbhavakSayamavatiSThante, tataH tAnadhikRtyotkarSato'vadheravasthAnaM traya-12 striMzataM sAgaropamANi yAvadavApyate, uktaM ca-"AhAre uvaoge, laddhIe kA havija'vatthANaM / AhAro se khitaM, tettIsaM 81 // 7 // sAgarA tatya ||shaa vijayAisUbavAe jatthogADho bhavakkhayaM (o vi0) jAva / khette'vaciTThai tahiM davesu ya dehasayaNesu // 2 // (vi.719-20)" upayogamadhikRtyAvadheravasthAnaM, dravati-gacchati tAMstAna paryAyAniti dravyaM, vAhulakAt kartari pratyayaH, tasmin dravye-dravyaviSaye tatra cAnyatra kSetre bhinna zcAsau muhUrttazca bhinnamuhUrtaH, antarmuhUrta kAlaM yAvaditi tAtparyArthaH, na parataH,sAmarthyAbhAvAt, ukaMca-"dabe bhinnamuhuttaM,tattha'nattha va haveja khettmi| uvaogona uparao sAmatthAbhAvao tassa 5 // 3 // (vi.721)" tathA tatraiva dravye ye paryavA:-paryAyadharmAstallAbhe paryAyAntaraM saMcarato'vadherupayogamadhikRtyAvasthAnaM saplASTo vA samayAn yAvat, na parataH, paryAyANAM sUkSmatayA paratastadviSaye'vasthAne sAmAbhAvAt , anye tu vyAcakSateparyevA dvividhAH, tadyathA-guNAH paryAyAca, tatra sahavarjino guNAH zuklatvAdayaH, kramavarjinaH paryAyAH navapurANAdayaH, tatra | guNA: sthUlA paryAyAstu sUkSmAH, yathA 2 ca sUkSma vastu tathA 2 upayogasya stokakAlatA, dravyaguNaparyAyAzca yathottaraM sUkSmAstato guNeSvaSTau samayAna yAvadupayogasyAvasthAnaM, paryAyeSu tu sapta samayAniti, upa-"dave tattheva guNA, saMcarao saca vaha vA samayA / aNNe puNa aTUTha guNe bhaNaMti tappajave satta ||4||jh jaha muhurma vatthu taha taha thovovogyaa| land jainitiorary.org. ~155 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM 1, niyukti: [58,59], bhASyaM H. vibhA gAthA [722-723], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka * * OM* * dIpa anukrama hoi / davaguNapanavekheM taha patteyapi nAyavaM // 5 // (vi.725-3)" atha labdhimadhikRtyAvasthAnakAlamAnamAha addhAeN avaThThANaM, chAvarhi sAgarA u kAleNaM / ukkosagaM tu eyaM, ekko samao jahaneNaM // 5 // iha addhA nAmAvadhijJAnAvaraNakSayopazamarUpA landhirabhipretA, tato addhAyA-labdheH kAlena-kAlato'vadheravasthAnaM, tatrAnyatra vA kSetre teSvanyeSu vA dravyAdiSUpayuktasyAnupayuktasya vA bhavati SaTpaSTisAgaropamANi, tuzabdasya vizeSaNArthavAnmanAgadhikAni, ukkaM ca-"sA sAgarocamAI, chAvaDhi hoja saairegaaii| vijayAisu do vAre gayassa narajammaNA samayaM // 7 // " (vi.725) upasaMhAramAha-'ukkosaga mityAdi, kAlato'vasthAnamidamAdhArAdiSu utkarSataH pratipAditamavasAtavyam / jaghanyena-jaghanyataH punarupayogalabdhI aGgIkRtyAvasthAnaM dravyAdAvapyekaH samayaH, tatra naratirazcAM samayAdUrdhvamavadheH pratipAtAdnupayogAdvA ekasamayAvasthAnatA vijJeyA, devanArakANAM tu yeSAM bhavasya caramasamaye samyaktvalAbhAdvibhaGgajJAnamavadhijJAnarUpatayA pariNamati tataH paraM ca mRtAnAM tadavadhijJAnaM pracyavate teSAmavasAtavyam / tadevamuktamavasthitadvAram 4 / adhunA caladvAramabhiSitsurAhabuDDhI cA hANI vA, caubihA hoi khetta-kAlANaM / davesu hoi duvihA, chaviha puNa pakhave hoi // 19 // caladvAramidamucyate, calazvAvadhidravyAdiviSayamaGgIkRtya varddhamAnako hIyamAnako vA bhavati, vRddhihAnI ca pratyeka sAmAnyenAgame paDi proke, tadyathA-anantabhAgavRddhiH 1 asaGgyAtabhAgavRddhiH 2 saGkhyAtabhAgavRddhiH 3 saGgyAtaguNavRddhiH *4 asamAtaguNavRddhiH 5anantaguNavRddhiH6 tathA anantabhAgahAniH1 asazcAtabhAgahAniH 2 saGkhyAtabhAgahAniH 3 sayA SCACACANCE % 44 andur For Farm aintiorary.org. ~156 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM 1, niyukti: [58,59], bhASyaM H. vibhA gAthA 730-732], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka H dIpa bhAva.mala.|| taguNahAniH 4 asavAtaguNahAniH 5 anantaguNahAniH 6, etayozca pavidhavRddhihAnyormadhyAdavadhiviSayabhUtakSetrakAlayo-jAlandhyakaupodAte | rAdyatabhedadvayavarjitA caturvidhA vRddhihanirvA bhavati, anantabhAgavRddhiranantaguNavRddhi tathA anantabhAgahAniranantaguNa-1 sthAnaM . avadhau / hAnirvA kSetrakAlayorna sambhavati, avadhiviSayabhUtakSetrakAlayorAnantyAbhAvAt , iyamatra bhAvanA-yAvat kSetraM prathamamavadhinA vyAdiva pravarddhamAnAkhyena dRSTaM tataH pratisamayaM sa pravarddhamAno'vadhiH kazcidasajhyAtabhAgavRddhaM pazyati ko'pi saGkhyAtabhAgavRddhaM ko'pizAdivoM saGkhyAtaguNavRddhamaparo'saGkhyAtaguNavRddha, tathA yAvat kSetraM prathamamavadhinA hIyamAnena dRSTaM tataH pratisamayamasaGkhyAtabhA- gA.58-9 gahInaM kazcitpazyati kazcitsaGkhyAtabhAgahIna ko'pi saGgyAtaguNahInamanyo'saGkhyAtaguNahInaM, evaM kSetrasya vRddhionirvA caturvidhA bhavati, itthaM kAle'pi vRddhihAnyozcAturvidhya bhAvanIyam, dravyeSu punaravadhiviSayabhUteSu dvividhA vRddhirhAnirvA bhavati, tathAhi-yAvanti dravyANi prathamamavadhinA dRSTAni tataH paraM ko'pi tebhyo'nantabhAgAdhikAni pazyati, aparastu, nAtebhyo'nantaguNavRddhAni, natvasaGgyAtabhAgAdinA vRddhAni, tathAsvAbhAvyAt, tathA tataH paraM ko'pi pUrvopalabdhebhyo'nanta4 bhAgahInAni dravyANi pazyati, aparastvanantaguNahInAni, natvasamAtabhAgAdinA hInAni, tathAsvAbhAvyAdeva, paryAyeSu / ta punaH pUrvokkA SaDvidhA'pi vRddhirhAnirvA bhavati, ukkaM ca-"paisamayamasaMkhijaibhAgahiyaM koI saMkhabhAgahiyaM / anno / saMkhejaguNaM khittamasaMkhijaguNamaNNo // 2 // pecchai vivaDamANaM, hAyaMtaM vA taheva kAlaMmi / nANaMtavuddhi-hANI pecchA // 1 // 4 do'vi nANaMte ||3||ddhmnnNtshiyN arNataguNavuhiyaM ca pecchejaa| hAyaMta vA bhAvammi, chavihA buhi-hANIo" // hai (vi.730-2) eteSAM ca dravyakSetrakAlabhAvAnAM parasparaM saMyoge cintyamAne ekasya vRddhAvevAparasya vRddhiH, natvekasya hAnA anukrama H JanEducation froornational wwimjainitiorary.org. ~157 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM . niyukti: [60,61], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [733], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka ACCASEACHES dIpa anukrama vanyasya vRddhiA, tathA ekasya hAnAvevAparasya hAniA, natvekasya vRddhAvaparasya hAni:, anyazca-ekasya dravyAderbhAgena vRddhI hAnau vA jAyamAnAyAmaparasyApi prAyo bhAgenaiva vRddhihAnI, na tu guNakAreNa, guNakAreNApyekasya guNavRddhihAnyoH pravarttamAnadAyoraparasyApi prAyo guNakAreNaiva te pravate, na tu bhAgena, yata ukta-"buDDhIe ciya vuDDhI, hANI hANI' na u vivjaaso| || bhAge bhAgo guNaNe, guNo ya davAisaMjoe" // 5 // (vi.733) Ai-nanu kSetrasthAsaGkhyeyabhAgAdivRddhau tadAdheyadravyANAmapi tannibandhanatvAdasoyabhAgAdivRddhiH prAmotIti, tathA dravyasyAnantabhAgAdivRddhau satyAM tatparyAyANAmapyanamtabhAgAdivRddhireva prApnoti, na paTUsthAnaka, paryAyANAM dravyanibandhanatvAd, ucyate, iha yadyapi nAma svarUpeNa kSetrAnuvartinaH pudgalAH pudgalAnuvartinazca paryAyAstathApi yadA kSetrAnuvRttyA pudgalAH parisaGkhyAyante pudgalAnuvRttyA ca tatparyAyAstadA |kSetrasyAsoyAdibhAgavRddhihAnyordravyasyApi tadanuvRttyA tathaiva vRddhihAnI prAmuto, dravyasyApi cAnantabhAgAdivRddhihAnyostatparyAyANAmapi tadanuvRtyA tathaiva vRddhihAnI, yadA tu svakSetrAdanantaguNAH pudgalAH pudgalebhyo'pi tatparyAyA anantaguNAH, avadhizca kSayopazamAdhInaH, kSayopazamazca tatcadvyAdisAmagrIvazAdvicitrapariNAmaH, kevalatejasA ca bhagavataivasvarUpa eSopalabdhastadA yathoktasvarUpe eva vRddhihAnI pratipattavye 5|naanytheti na kazcidoSaH, ukta caladvAramidAnIM tIjamandadvAramabhidhitsurAha phaDAya asaMkhejA, saMkheje yAvi egajIvassa / egapphaDDuvaoge, niyamA savattha pavautto // 6 // phaDAya ANugAmI, aNANugAmI ya mIsayA va / paDivAi apaDivAI, mIsA ya maNussatericche // 6 // 4%95 1 tan Education inarnational wwimwaintiorary.org. ~158~ Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [H] "Avazyaka" - mUlasUtra - 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [60, 61], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH Ava. mala. // 72 // sparddhakAraNa prAgukasvarUpANi tAni caikajIvasya satyeyAnyasatreyAnyapi bhavanti, tatra ekasparddhakopayoge sati niyamAt upodghAte sarvatra sarveSu sparddhakeSUpayukto bhavati, ekopayogatvAjjIvasya, ekalocanopayoge dvitIyalocanopayuktavat, dvitIyagAthAavadhau 1 vyAkhyA - etAni ca sparddhakAni vividhAni bhavanti, tadyathA anugamanazIlAnyAnugAmikAni-yatra pradeze tiSThato'vadhi | mato jIvasyotpannAni tato'nyatrApi prajatastasyAnuyAyInIti bhAvaH, etadviparItAni anAnugAmikAni, AnugAmikAnAnugAmikarUpo bhayasvarUpANi mizrANi kAnicidezAntarAnuyAyIni kAnicineti bhAvaH, etAni ca punaH pratyekaM tridhA 4 bhavanti, tadyathA - pratipatanazIlAni pratipAtIni kiyantamapi kAlaM sthitvA tato dhvaMsagamanasvabhAvAnIti bhAvaH tadviparItAnyapratipAtIni, AmaraNAMta bhAvInItyarthaH, pratipAtApratipAtasvabhAvAni mizrANi kAnicit pratipAtIni kAnicinetyarthaH etAni ca sparddhakAni manuSyatiryakSu yo'vadhistasminneva bhavanti, na devanArakAvadhI, para Aha-nanu tIvramandadvAre prastute sparddhakAvadhisvarUpaM pratipAdayataH kathaM na prakramavirodhaH, ucyate, iha prAya AnugAmikApratipAtIni sparddhakAni tIvravizuddhiyuktatvAt tItrANi bhaNyante, anAnugAmipratipAtIni tvavizuddhatvAnmandAni, mizrANi madhyamAni tatastItramandadvAramityadoSaH, aparastvAha-AnugAmikApratipAtisparddhakayoH parasparaM kaH prativizeSaH ? ko vA anAnugAmikapratipAtisparddhakayoH, ucyate-atrApratipAtisparddhaka mAnugAmikameva bhavati, AnugAmikaM tu pratipAtyapratipAti ceti vizeSaH, tathA pratipAti pratipatatyeva patitamapi ca dezAntare gatasya kadAcijjAyate, na cetthamanAnugAmikamityanAnugAmikapratipAtinorvizeSaH, utaM tIvramandadvAram 6 / idAnIM pratipAtotpAtadvAraM vivRNvan gAthAdvayamAha For Pitate & Personal Use Only ~ 159~ tItramande spardhakAna gA. 60-1 // 72 // wjainslibrary.org Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [H] - 13 "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [62, 63 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH bAhiralaM me bho, dabe khette ya kAla - bhAve ya / uppA - parivAo'vi ya tadubhayaM vegasamaeNaM // 62 // amitarabadvIpa, tadubhayaM natthi egasamaeNaM / uppA paDivAo'viya, egayaro egasamaeNaM // 63 // dravamito yo'vastisyaiva ekasyAM dizi bhavati sa brAhmAvadhirathavA anekAsvapi dikSu yaH sparddhakAvadhiranyo'nyaM vicchinno bhavati so'pi bAhyAvadhiH / sthApanA / athavA sarvataH parimaNDalAkAro'pyavadhiryo'vadhimato jIvasya bakulamAnAdinA kSetravyavadhAnena sarvato'sambaddhaH so'pi bAhyAvadhiH, tathA cAtrArthe cUNiH- "bAhiralaMbho nAma jattha se Thikssa ohinANaM samuppannaM tammi ThANe so ohinANI na kiMci pAsai, taM puNa ThANaM jAhe aMtariyaM hoi, taMjahA - aMguleNa vA aMgurapuhutteNa vA vihatyIe vA vihatyipuhuceNa vA evaM jAva saMkhejjehi vA asaMkhejjehi vA joyaNehiM, tAhe pAsa, esa bAhiralaMbho bhaNNai, sthApanA 0 tasya evaMvidhasya 'bAhyasya' bAhyAvarlA- prAptau satyAM 'bhAgyo' vikalpanIyaH, ko'sAvityAha-utpAda' utpattiH, 'pratipAto' dhvaMsaH, 'tadubhayaM ca' utpAdapratipAtarUpaM ubhayaM ca ekasamayena, kasmin viSaye ityAha- dravye kSetre kAle mAve ca, iha gAyAyAmapizabdacazabdAH yathAyogaM pUraNasamuccayArthAH, ekasmin samaye dravyAdau viSave vayodharUpakha brAhmAvadheH kadAcidutpAdo bhavati kadAcid vyayaH kadAcidubhayam / utpAdapratipAdayoH parasparaviruddhatvAtkathamubhayamekasamayeneti cet, na eSa doSaH, vibhAgena bhAvAt tathA cAtra dAvAnaladRSTAntaH, tathAhi - dAvAnalaH | satvekakAla eva ekato dIpyate anyatazca dhvaMsate, tathA avadhirapyekadeze jAyate anyatra pracyavate, uktaM ca- "uppAo parivAo umayaM vA hoja egasamaeNaM / kahamubhavamegasamae, vibhAgao taM na saMbassa // 1 // dAvAnalo va katthai, For Pitate & Personal Use Only 160~ wjainslibrary.org Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [64], bhASyaM H, vibhA gAthA [750,751,754], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka H bhAva.mala. sapodAte avadhau dIpa anukrama laggA vijhAi samayamalaco / taha koi ohideso se jAyai nAsae biio||2||" (vi.750-1) dvitIyagAthAbyAkhyA vyAkhyA- utpAda iha draSryaH sarvataH sambaddhaHpradIpasya prabhAnikaravat so'bhyantarAvadhistasya-abhyantarasyAbhyantarAvadherlandhiramyantaralamdhi- pAtau gA, stasyAM satyA, abhyantarAvadhiprAptAvityarthaH, uktaM ca cUrNo-"tattha abhaMtaraladdhI nAma jattha se Thiyassa ohinANaM samuppaNNaM 31 62-3 tastha ThANAto Arambha ohinANI niraMtara saMvaddhaM saMkhejamasaMkheja vA khetaM ohiNA jANai pAsai, esa ambhitaraladdhiti"da tadubhayam-utpAdapratipAtarUpamubhayaM nAsti ekasamayena, dravyAdI viSaye ityanuvartate, kiM tarhi?, utpAdaH pratipAto vA ekatara eva ekasamayena, apizabda evakArArthaH, sa ca bhinnakramastathaiva ca yojitaH, ayamiha bhAvArtha:-pradIpasyevotpAda eva vA TU pratipAta eva vA ekasamayenAbhyantarAvadherupajAyate, na tUbhayamadezAvadhitvAt , na hyekasya ekaparyAyotpAdavyayau yugapa-16 dravitumarhataH, paraspara virodhAt, Aha ca-"uppAo vigamo vA, dIvassa va tassa nobhayaM samayaM / na bhavaNa-nAsA samayaM vatthussa jamegadhammeNaM // 1 // " (vi. 754) ukaM pratipAtotpAdadvAram / sampati yaduktaM-"saMkheja maNodave bhAgo 8 logapaliyassa' ityAdi, tatra kila dravyAditrayasya parasparopanibandha uktA, idAnI prasaGgata evotpAdapratipAtAdhikAre dravyaparyAyayoH parasparamupanivandha pratipAdayannAha davAo asaMkheje, saMkhene yAvi pajjave lhi| do pajave duguNie, lahaha ya egAu dvaao||14|| paramANvAdi dravyamekaM pazyAvadhijJAnI dravyAt sakAzAt tatsaryAyAnutkarSato'sAveyAn sajheyAMzcApi madhyamato 'labhate' prAyoti, pazyatIti tAtparyA, jaghanyatastu dvau paryAyau dviguNitI ekasmATravyAlabhate, kimukaM bhavatiI-sAmA KI73 // Jan Educmon Internations ~1614 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [65], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA , mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama nyato varNagandharasasparzalakSaNAMzcaturaH paryAyAnekasmin dravye pazyati, na tvekaguNakAlAdIna bahUniti, ukta pa-"gaM||| dra davaM peccha, khaMghamaNuM vA sa pajjave tassa / ukosamasaMkhije, saMkhije pecchaI koI // 1||do pajave duguNie, sabajahaNNeNa pecchae te ya / vaNNAiyA va cauro nANaMte pecchai kayAi // 2 // " (vi.761-2) anamtAMzca paryAyAnutkarSato'pi na prekSate ekabhAdravyagatAn , ananteSu dravyeSu samuditeSvanantAMstAn pazyatyeva, yata uktaM nandyadhyayane-"bhAvatoNaM ohiNANI aNate bhAve jANai pAsaI" ityAdi |gtN saprasaGga utpAdapratipAtadvAram, idAnI jJAnadarzanavibhaGgalakSaNaM dvAratraya yugapadabhidhitsurAha sAgAramaNAgArA, ohi-vibhaMgA jahaeNayA tullA / uvarimagevejesu(u) pareNa ohI asaMkhejo // 65 // iha yo'vadhirvizeSagrAhakaH sa sAkAraH, saca samyagdRSTeH jJAnamityabhidhIyate, sa eva mithyAdRSTevibhaGgA, yaH punaH sAmAnyaprAhako'vadhiH vibhaGgo vA so'nAkAraH, sa ca darzanaM, tatra sAkArAnAkArAvavadhivibhaGgo jaghanyakAdArabhya tulyauda lokapuruSagrIvAbhavAni aveyakAni uparimANi ca tAni aveyakANi ca uparimapraiveyakANi teSu yAvat , tuzabdo vizeSa NArthaH, sa caitadvizinaSTi-nArakabhavanapatidevebhya Aramya tiryamanuSyavarjamupariveyakeSu yAvat sAkArAnAkArAvavadhi|vibhaGgau kSetrakAlaviSayAvadhimadhikRtya jaghanyAdArabhya tulyasthitikatvena tulyAviti, iyamatra bhAvanA-nArakA bhavanapatyAdayazca uparitanauveyakavimAnavAsiparyantA devA ye ye jaghanyatulyasthitayo madhyamatulyasthitayo utkRSTatulyasthitayo vA teSAM teSAmavadhivibhaGgajJAnadarzane kSetrakAlarUpI viSayAvadhikRtya parasparatastulye, na tu dravyabhAvaviSayau tAvaGgIkRtya, tulyasthitikAnAmapi samyagdarzanaM vizuddhatapaHkarmAdikaM ca prAgbhavagataM kAraNaM pratItyAtidaraM talyatvAbhAvAta. 'pareNa - an Educa t ion wwwjainitiorary.org. ~1624 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] A. maTha, podA avaghI // 74 "Avazyaka" - mUlasUtra - 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [H], niryuktiH [ 66 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH ohI asaMkhejoM' iti traiveyakavimAne vastu parato'nuttara vimAneSvavadhiH, jJAnadarzanarUpo'vadhireva bhavati, na tu vibhaGgajJAnaM, mithyAdRSTInAM tatropapAtAbhAvAt, sa ca kSetrataH kAlatazvAsaGkhyo bhavati, asaGkhyAtakSetra kAlaviSayo bhavatIti bhAtraH, dravyabhAvaistvanandaviSayaH, iha tiryajyanuSyANAM tulyasthitInAmapi kSayopazamatIvramandatAdikAraNavaicitryAt kSetrakAla-viSayayorapyavadhivibhaGgajJAnadarzanayorvicitratA, na punastulyataivaitIha tadvarjanaM / mataM jJAnadarzanavibhaGgarUpaM dvAratrayam / adhunA dezadvAramabhiSitsuridamAha nerahayadevatitvaM karA ya ohissa'mAhirA hoMti / pAsaMti sabao khalu sesA deseNa pAsati // 66 // nairavikAJca devAJca tIrthakarAzya nairavikadevatIrthakarAH, tIrthaMkarA ityatra 'tIrthAtveke' iti vacanAt khapratyaye tIrthazandasya mam, dhazabdo'vadhAraNe'sya ca vyavahitaH prayogaH, taM ca darzayiSyAmaH, avadheH- avadhijJAnasyAbAhyA eva, bAhyA na kadAcanApi mavantItyarthaH sarvato'vabhAsakAvadhyupalabdhakSetramadhyavarttinaH sadaiva bhavantIti bhAvanA, uktaM ca-- " ohiNAmanase sambhaMvaragA hoMti nArayAIyA / sabadiyo'vahivisao tesiM dIvapyabhovammo || 1 || " (vi. 767) tathA pazyanti sarvataHsarvAsu dikSu vidiSu ca khanuzabdo'vadhAraNArthaH sarvAkheva digvidiviti, Aha-avagheravAhyA bhavantItyasmAdeva sarvata itvasya anyatvAt sarvataHzabdagrahaNamatiricyate, nAtiricyate, abhyantaratvAbhidhAne'pi sarvato darzanApratIteH, na khalvavameramyantaratve'pi sati sarve sarvataH pazyanti, kasvaciddigantarAlAdarzanAt, vicitratvAdavadheH, tataH sarvato darzanakhyApanAyeM 'pAti saghato khar3a' ityuktam, Aha ca mASyakRt - "ammiMtaratti bhaNie, bhaNNai pAsaMti sabao kIsa 1 / For Pitate & Personal Use Only 163~ paryAyasAbArAdi. atrAdyavi. dhiH 64-6 // 74 // www.jinslibrary.org Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Education "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 67 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [768, 771], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH oyai jamasaMtayadiso aMto'vi Thio na sabato // 1 // " (vi. 768) zeSAstiryaGnarA dezena ekadezena pazyanti, 'sarva vAkyaM sAvadhAraNamiSTitazcAvadhAraNavidhi' riti evamavadhAraNIyaH- zeSA eva dezataH pazyanti, natu zeSA dezataH eva, tiryaGganarANAM | dezataH sarvatazca yathAyogamavadhinA darzanAt uktaM ca- "sese cciya deseNaM, na u deseNeva sesayA kiM tu / deseNa sabao - vi ya pacchaMti narA tirikkhA ya // 1 // (vi.771) athavA'nyathA vyAkhyAyate - nairayikadevatIrthaGkarA evAvadherabAhyA bhavanti, kimuktaM bhavati:- niyatAvadhayo bhavanti, niyamenaiSAmavadhirbhavatIti bhAvaH evaM cAbhihite sati saMzayaH- kiM te dezena pazyanti uta sarvataH, tataH saMzayApanodArthamAha- pazyanti sarvataH khalu sarvata eva tenAvadhinA nairayikAdayo, natu dezataH, atra para Aha- nanu pazyanti sarvataH khalvityetAvadeva stAmavadheravAdyA bhavantItyetanna yuktaM yato niyatAvadhitvapratipAdanArthamidamucyate, niyatAvadhitvaM ca devanArakANAM 'donhaM bhavapaJcaiyaM, taMjahA- devANaM neraiyANaM ceti vacanasAmarthyAtsiddhaM, tIrthakRtAM tu pArabhavi kAvadhisamanvAgamasyAtiprasiddhatvAt ucyate-iha yadyapi 'donhaM bhavapacayaM' ityAdivacanato nairayikAdInAM niyatAvadhitvaM labdhaM, tathApi sarvakAlaM teSAM niyato'vadhiriti na labhyate, tataH sarvakAlaM niyatAvadhitvakhyApanArthamavadheravAhyA bhavantItyuktam, Ah -- yadyevaM tIrthakRtAmavadheH sarvakAlAvasthAyitvaM virudhyate, na, chadmasthakAlasyaiva teSAM vivakSaNAt zeSaM prAgvat // gataM dezadvAram / idAnIM kSetradvAraM vivarISurAha saMkhejjamasakhelo, purisamabAhAe kheptao ohI / saMbaddhamasaMbaddho logamaloge ya saMbaddho // 67 // iha kazcit kSetrato'varivadhimati jIve pradIpe prabhApaTalamitra sambaddho-lagno bhavati, jIvAvaSTandhakSetrAdArabhya nira For Pitate & Personal Use Only ~164~ ainslibrary.org Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [67], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA , mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata Ava.mala. spoddhAte avadhI saMbaddhAsaMbaddhau gA. sUtrAMka // 75 // dIpa ntaraM draSTavyaM vastu prakAzavatIti bhAvaH, kazcitpunarativiprakRSTaM tamovyAkulamantarAlavattinaM pradezamullaca dUrasthita- mittyAdipratisphalitapradIpaprabhevAsambaddho jIve bhavati, kayA hetubhUtayA asambaddha ityAha-'purisamabAdhAe' iti makAro- |'lAkSaNikaH, pUryate sukhaduHkhAmyAmiti puruSaH, abAdhanamavAdhA, apAntarAlamityarthaH, Aha ca-'abAhA nAma purisassa ohIe ya jaM aMtaraM sA abAhA bhaNNaI' iti, puruSAdabAdhA puruSAbAdhA tayA hetubhUtayA asmbddhH| sa ca sambaddhosambaddhazcAvadhiH kSetrataH kiyAn bhavatItyata Aha-saMkhejamasaMkhejoM' atrApi makAro'lAkSaNikaH, saGkhyeyaH asaveyazca yojanApekSayA bhavati, kimukaM bhavati:-asambaddho'pyavadhiH kSetrataH saGkhyeyAni vA yojanAni bhavatyasoyAni vA, evaM sambaddho'pi, kiM kevala eva sambaddho asambaddho vA'vadhiH saGkhyeyo'sayeyo vA yojanApekSayA bhavati', netyAha-puruSAbAdhayA | idaM padaM dvitIyavAramAvarcitam , navaraM asmin vAre sahArthe tRtIyA puruSAvAdhayA soyo'saGkhyeyo vA bhavatIti, idamukta bhavati-puruSasyAvadhezcApAntarAlamapi saGkhyeyAnyasaGkhyeyAni vA yojanAni bhavatIti, Aha cUrNikRt-"jovi asaMbaddho sovi saMkhijANi asaMkhijjANi vA joyaNANi aMtare kiccA tato pareNa pAsai, AreNa na pAsaI" iti, sA ca puruSAbAdhA asambaddha evAvadhau bhavati, natu sambaddhe, tantra sambaddhatvenaiva tadasambhavAdiha tvasambaddhe'vadhau apAntarAle ca caturbhaGgikA-saGkhyeyamantaraM saGkhyeyo'vadhiH 1 saGkhyeyamantaramasaGkhyeyo'vadhiH 2, asaGgaveyamantaraM sadheyo'vadhiH 3 asoyamantaraM asoyo'vadhiH 4, sambaddhe svavadhau vikalpAbhAvaH, tadutthAnahetorantaralakSaNasya dvitIyapadasya tatrAbhAvAt , tathA'yamavadhiloke'loke ca sambaddho'pi bhavati, tathA cAha-'logamaloge ya saMbaddhoM' iha lokazabdena lokAntaH parigRhyate, anukrama RSASTra IDh75 1 tan Education inarnational For Farm wwimwaintiorary.org, ~165 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [68], bhASyaM H. vibhAgAthA [774-775], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: PR prata sUtrAMka H dIpa anukrama ESESEXAINA tathA pUrvapUrikRtamyAkhyAnAda, atrApi caturbhalikA-pule sambaddho lokAnte, puruSa sambaddho na DokAnte, -- to'myantarAvadhi:2, na puruSa samvRddhaH kintu lokAnte, ekadigvadhI vAdyAvadhiH3, zUnyo'yaM bhaGga iti TIkAkArA, bada- sambaka, pUNoM bhASye cApratiSedhAdasambhavahetutvAbhAvAca, tathA na lokAnte sambaddho nApi puruSe, cAyAvadhireva svokadezavatI 4 yastvaloke sambaddhaH sa puruSe niyamAt sambaddha eva, abhyantarAvarevAlokadarzanasamarthatvAt, bAica bhASyakRta"saMkhijamasaMkhije, dehAo khittamantaraM kA saMkheMjjAsaMkheja, pecchena tadataramabAhA" // 1 // saMbaddhA-saMbaddho, maraloyatesu hoi cumbhNgo| saMbaddho ra aloe, niyamA purise'vi saMbaddho ||2||"(vi.474-5) iti garne kSetradvAram / idAnI gatidvAra vimaNipurAhagaha nehayAIA, hehA jaha vaNiyA taheva ihaM / ihI esA vaNijjaitti to sesiyAo'vi // 18 // atrevamavadheyaM-zrIharibhadrasUripAdAnAM lokAntasyAlokasya caikyatAmAzritya yathA'lokasaMbaddhasyAvadheravazyamabhyantarAvadhitA zrImadviH svayamapi svIkRtA tathA lokAntasaMbaddhasyApyavadherAtmasaMbaddhatvasyAvazyaMbhAvaH saMmataH, ata eva ca lokAntamalokAntaM cAmila na puruSasaMbandhabhavaM caturbhalikAdvayaM, ekasyAmeva ca caturbhanayAM 'saMbaddho u aloe' ityAdibhASyaM 'jo puNa alogassa appamavi pAsai so puriseNa [niyameNa saMbaddhoM' iti cUrNizca saMgatimASahati, caturbhagikAdvayapakSe tu zrImadvAkyaM bhASyacUrNivAkyAbhyAM minnAmiprAyaka, alokadarzakalevAtmasaMbaddhatvaniyamAta , pUrvatra lokAlokazabdena tadantapahacaturmajhI caikA, uttaratra caturbhajIdvayaM mahazcAntasya vikalpena, minazca parasparaM, maryAdAbhAvomayadarzakatvAdantamamama, asamyagityAdi na maryAdApazeNaiva, nikaTaprAnvanAzAcayakvAcitvamanvazandaspeti kozakArokkiApi / andmine watinidhrary.com ~166~ Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [68], bhASyaM H, vibhA gAthA [777-778], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka H dIpa anukrama Ava.mala.. gati rayikAdikA, gatigrahaNaM zeSasya indriyAdidvArakalApasyopalakSaNaM, tato'yamoM-ye gatvAdayaH satpadaprarUpaNA-18 gatyAdiupodghAte hetavo ye ca dravyapramANAdayo'STI dvAravizeSAste yathA adhastAnmatizrutayovarNitAstathaivehApi draSTavyAH, ayaM tu vizeSaH- mArgaNAH avadhI ye pUrva matijJAnasya pratipattAraH prAguktAste'vadhijJAnasyApi pratipattavyAH, navaraM pUrva matijJAnasyAvedakA akaSAyiNo gA.68 manAparyAyajJAninazca pUrvapratipannA evokAH, iha tu pratipadyamAnA api draSTavyAH, yataH zreNidvaye vartamAnAnAmavedakAnAmakapAyANAM ca keSAzcidavadhijJAnamutpadyate, yeSAM cAnutpannAvadhijJAnAnAM matizrutacAritravatAM prathamameva manaHparyAyajJAnamutpadyate te ca manaHparyAyajJAninaH kecitpaJcAdavadhijJAnasya pratipattAro bhavanti, anyacca-anAhArakA aparyAptakAzca matijJAnasya pUrvapratipannA evokAH, natu pratipadyamAnakAH, iha tu ye'pratipatitasamyaktvAstiryamanuSyebhyo devanArakA sajAyante te'vadhijJAnasya pratipadyamAnakA api prattipattavyAH, pUrvapratipannAH punarye eva matijJAnasya prAguktAsta eva draSTavyAH, navaraM dvitricaturindriyAsaMjJipaJcendriyatirazco muktvA, te hi sAsvAdanasamyagdRSTayo matijJAnasya pUrvapratipannA ukkA, avadhestu na pratipadyamAnakA nApi pUrvapratipannA iti, zeSaM tathaiva, uktaM ca-"je paDivajbaMti maI, te'vahinANaMpi samahiA aNNe / beyakasAyAIA, maNapajavanANiNo ceva // 1 // sammA suraneraiyA'NAhArA jeya haoNti pajjacA te ciya puSapavaNNA, viyalA'saNNI ya mottUrNa ||raa(777-8) etadeva vineyajanAnugrahAya savistaraM bhAvyate, tatraivaM satpadaprarU N 76 // paNAvatAraH ko'pi ziSyaH kazcidAcArya pRcchati, bhagavan ! avadhijJAnaM kimasti / nAsti ? iti, AcArya Aha-niyamAdasti, hai| yadyapi asti tathApi kathamavagantavyam ?, AcArya Aha-tyAdibhirmArgaNAsthAnaH, tAni cAmUni 'gai iMdie yamAhA 'bhAsa kara landi Jainitiorary.org ~167 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [68], bhASyaM , vibhA gAthA [409-410], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka _ 4- dIpa anukrama gaparica'gAhA, (vi.409-10) tatra gatidvAre caturvidhAyAmapi gatI avadhijJAnasya pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadya-15 mAnakAstu vivakSitakAle bhAjyAH, indriyadvAre ekadvitricaturindriyeSu na pUrvapratipannA nApi pratipadyamAnakAH, paJcendriyeSu pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakAstu bhAjyA, kAyadvAre pRthvyaptejovAyuvanaspatiSUbhayAbhAvaH, basakAye| pazcendriyavat, yogadvAre triSu yogeSu samuditeSu paJcendriyavat, manorahitavAgyogiSu kevalakAyayogeSu cobhayAbhAvaH, vedadvAre | triSvapi vedeSu paJcendriyavat, avedakeSu ubhayamapi bhAvyam , evaM kaSAyadvAre'pi, lezyAdvAre uparitanISu tisaSu lezyAsu paJcendriyavat , AdyAsu tisRSu pUrvapratipannAH santi, navitare, samyaktvadvAre nizcayavyavahArAmyAM vicAraH, tatra vyavahAra navamatena mithyAdRSTiH samyagdRSTizcAvadhijJAnasya pratipattA, pUrvapratipannastu samyagdRSTireva, nizcayanayamatena pratipadyamAnakA hai pUrvapratipannazcAvadhijJAnasya samyagdRSTireveti, jJAnadvAre vyavahAranayamatena jJAnI vA pratipadyamAnako bhavatyajJAnI vA, yadi jJAnI tata AminiboSikajJAnI zrutajJAnI manaHparyAyajJAnI, ajJAnI matyajJAnI zrutAjJAnI vibhaGgajJAnI vA, pUrvapratipakSAH puniinana eva, teca matijJAninaH zrutajJAnino'vadhijJAnino manaHparyAyajJAninazca, kevalajJAnI punaravadhijJAnasya na pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnakA samUladhAta dezajJAnaghAte kevalajJAnasambhavAt, nizcayanayamatena pratipadyamAnakAH pUrvapratipannAzca niyamato jJAnina eva, tatra matizrutAvadhimanaHparyAyajJAninaH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakA api sambhavaMti, kevalajJAninAmubhayAbhAvaH, dezajJAnAnAM vyavacchede kevalajJAnasadbhAvAt , matyAdyajJAnavantastu na pUrvaprapatipannA nApi pratipadyamAnakAH, pratipatikriyAkAle matyAdijJAnabhAvAda, kriyAkAlaniSThAkAlayoraikyAt , darzanadvAre NCR __ an Education For Farm ~168~ Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama H "Avazyaka" - mUlasUtra - 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM []-], niryuktiH [ 68 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH avadhau // 77 // Ava. ma. 4 cakSurdarzanI acakSurdarzanI avadhidarzanI ca labdhimaGgIkRtya pUrvapratipannA niyamataH prApyante, pratipadyamAnakAstu bhAjyAH, upodghAte | upayogaM pratItya pUrvapratipannA eva, natu pratipadyamAnakAH, avadhijJAnasya labdhitvAlabdhyutpattezca darzanopayoge niSiddhatvAt, | kevaladarzanI na pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnako, dezadarzana vyavacchedena kevaladarzanabhAvAt saMyatadvAre saMyatA asaMyatAH || saMyatAsaMyatAH avadhijJAnasya pUrvapratipannA niyamataH santi, prapadyamAnakAstu bhAjyAH, upayogadvAre sAkAropayoge pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakAstu vivakSitakAle bhAjyAH, anAkAropayoge tu pUrvapratipannA eva, na tu pratipadyamAnakAH, anAkAropayoge sambhyutpatterabhAvAt, AhArakadvAre AhArakAH pUrvapratipannAH niyamataH santi, pratipadyamAna kA vivakSitakAle bhAjyAH, anAhArakA zcApAntarAlagatau pUrvapratipannAH pratipadyamAna kAzca vivakSitakAle sambhavanti, pratipatitasamyaktvAnAM tiryamanuSyebhyo devanArakatvenotpadyamAnAnAmavadhijJAnasya pratipaterapi sambhavAt, bhASakaparIttadvAre prAgvat, paryAptadvAre bahiH paryAptibhirye paryAptAste pUrvapratipannAH niyamataH santi, pratipadyamAnakA vivakSitakAle bhAjyAH, aparyATakA api SaTparyAtyapekSayA karaNAparyASThAste pUrvapratipannAH pratipadyamAnakAzca sambhavanti, sUkSmAdIni dvArANi * dravyapramANAdIni ca prAgvat, uktamavadhijJAnaM taccaturddhA tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca tatra dravyato'vadhijJAnI jaghanyato'nantAni rUpidravyANi, utkarSataH sarvANyapi (rUpi) dravyANi jAnAti pazyati, kSetrato'vadhijJAnI jaghanyato'GgulasyAsameyabhAgaM utkarSato'loke lokapramANamAtrANi saGkhyAtItAni khaNDAni, kAlato jaghanyenAvalikAyA asayaM Jan Education International For Pitate & Personal Use Only ~ 169~ gatyAdimArgaNAH gA. 68 // 77 // wjanlibrary.org Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H. niyukti: [69,70], bhASyaM , vi0bhA0gAthA H], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: % prata t sUtrAMka A H 4 dIpa anukrama bhAgamatkarSato'soyA utsappiNyavasarpiNIH, bhAvato jaghanyenApyanantAna bhAvAn sarvabhAvAnAmatantabhAgaM jAnAti pazyati, eSa cAvadhiH RddhivizeSo gIyate, tata RddhipratipAdanAvasarAt zepardhayorapi paryante, tA evAha Amosahi vipposahi, khelosahI jallamosahi ceva / saMbhinnasoya ujumaha, sabosahi caiva boddhco|| 69 // cAraNaAsIvisA kevalI ya maNanANiNo ya puSadharA / arihaMta-cakkavaDI baladevA vAsudevA ya // 7 // | tatra AmarSaNamAmarSaH, saMsparzanamityarthaH, sa eva auSadhiryasyAsAvAmoMSadhiH, karAdisaMsparzanamAtrAdeva vyAdhyapanayanasamartho, lagghilabdhimatorabhedopacArAt sAdhurevAmapauSadhilabdhirityarthaH, evaM zeSapadeSvapi bhAvanA kAryA, 'vipposhi| iti, mUtrasya purIpastha vA'vayavo viT ucyate, anye tyAhuH-viDiti viSThA iti praznavaNaM te auSadhiryasyAsau tathA, khela:zleSmA auSadhiryasya sa tathA, jallo-malaH sa auSadhiryasya sa tathA, sugandhAzcaite bhavanti viDAdayastallabdhimatA, iyamatra bhAvanA-ihAmaSA~padhilabdhiH kasyApi zarIraikadeze samutpadyate, kasyApi sarvasmin zarIre, tenAtmAnaM paraM vA yadA vyAdhyapagamavujhyA parAmazati tadA tadapagamo bhavati, viDAdibhirapi tallabdhimanto yadA''tmAnaM paraM vA rogApanayanavujhyA parAmRzanti tadA tadrogApagamaH, 'sambhinnasoya iti yaH sarvairapi zarIradezaH zRNoti sa sambhinnazrotAH, athavA zrotAMsi-18 indriyANi sambhinnAni ekaikazaH sarvaviSayairyasya sa sambhinnazrotA:-ekatareNApIndriyeNa samastAparendriyagamyAn viSayAn yo'vagacchati sa sambhinnazrotA ityarthaH, athavA zrotAMsi-indriyANi sambhinnAni-parasparata ekarUpatAmApannAni yasya / sa tathA, protraM cakSukAryakAritvAt cakSurUpatAmApana, cakSurapi protra kAryakAritvAt tadpatAmApanamityevaM sambhinnAni % *245 E wwimjainitiorary.org. ... atra AmarSAMSadhi Adi RddhinAM varNanaM kriyate ~170 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [H] "Avazyaka"- mUlasUtra -1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 69, 70], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 783 ], mUlaM [- / gAthA-1 muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH yasya parasparamindriyANi sa sambhinnazrotA iti bhAvaH, athavA dvAdazayojanavistRtasya cakravarttikaTakasya yugapat bruvANasya | upodghAtacUryasaGghAtasya vA yugapadAsphAlyamAnasya sambhinnAn lakSaNato vidhAnatazca parasparato vibhinnAn jananivahasamutthAn OM zaGkhakAhalA bherI bhANakaDhakAditUryasamutthAn vA yugapadeva subahUn zabdAn yaH zRNoti sa sambhinnazrotAH, uktaM ca- "jo suNai sabato suNai savavisae va sabasoehiM / suNai bahue va sadde bhinne saMbhinnasoo so // 1 // " (vi. 783 ) evaM ca // 78 // sambhinnazrotRtvalandhirapi tathA RjcI- prAyo ghaTAdimAtragrAhiNI matiH RjumatiH- vipulamatimanaH paryAyajJAnApekSayA kizcidavizaddhataraM manaHparyAyajJAnameva, 'saGghosahi' iti sarva eva vimUtrakezanakhAdayo'vayavAH surabhayo vyAdhyapanayanasamarthatvAdISadhayo yasyAsau sarvoSadhiH, athavA sarvA-AmaSaSadhyAdikA auSadhayo yasya ekasyApi sAdhoH sa tathA, 'cAraNa' iti caraNa-gamanaM tadvidyate yeSAM te cAraNAH, jyotsnAdibhyo'N iti matvarthIyo'NpratyayaH, tatra gamanamanyeSAmapyasti tato vizeSaNAnyathAnupapattyA caraNamiha viziSTaM gamanamAgamanaM cAbhigRhyate, ata evAtizayane matvarthIyo'yaM, yathA rUpavatI kanyetyatra, tato'tizAyigamanAgamanalabdhisampannAzvAraNAH, te ca dvibhedAH- jaGghAcAraNA vidyAcAraNAzca tatra ye cAritratapovizeSaprabhAvataH samudbhUtagamanAgamanaviSayalabdhisampannAste jaGghAcAraNAH, ye punarvidyAvazataH samutpannagamanAgamanalabdhayaste vidyAcAraNAH, jaGghAcAraNAzca rucakavaradvIpaM yAvat gantuM samarthAH, vidyAcAraNA nandIzvaraM, tatra jaGghAcAraNA yatra kutrApi gantumicchavastatra ravikarAnapi nizrIkRtya gacchanti, vidyAcAraNAstvevameva, jaGghAcAraNazca rucakavaradvIpaM gacchan ekenaivotpAtena gacchati, pratinivarttamAnastu prathamenotpAtena nandIzvaramAyAti, dvitIyena svasthAnaM, yadi punarmeruzikharaM jigamiSustarhi prathamenaivotpAtena paNDa Ava. mala. Jan Education h For Pitate & Personal Use Only ~171~ labdhyadhikAraH gA. 69-70 // 78 // janslibrary.org Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM 1, niyukti: [69,70], bhASyaM H. vibhA gAthA [786-790], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: S prata sUtrAMka * E ** dIpa anukrama * kavanamabhirohati, pratinivartamAnastu prathamenotpAtena nandanavanamAgacchati, dvitIyena svasthAnamiti, jakAcAraNo hi cAritrAtizayaprabhAvato bhavati, tato labdhyupajIvena autsukyabhAvataH pramAdasambhavAcAritrAtizayanibandhanA labdhirapi hIyate, tataH pratinivartamAno dvAbhyAmutpAtAbhyAM svasthAnamAyAti, vidyAcAraNAH punaH prathamenotpAtena mAnuSottara parvataM gacchaPInti, dvitIyena tu nandIzvaraM, tatra ca gatvA caityAni vandate, tataH pratinivartamAnastvekenaivotpAtena svasthAnamAyAti, tathA meruM gacchan prathamenotpAtena nandanavanaM gacchati, dvitIyena paNDakavana, tatra caityAni vanditvA tataH pratinivartamAna ekenaivotpAtena svasthAnamAyAti, vidyAcAraNo hi vidyAvazAdbhavati, vidyA ca parizIlyamAnA sphuTA sphuTataropajAyate, tataH pratinivartamAnasya zaktyatizayasambhavAdekenaivotpAtena svasthAnAgamanamiti, uktaM dha-"aisayacaraNasamatthA jalA-vi jAhiM cAraNA muNao / jaMghAhi~ jAi par3hamo nIsaM kAuM ravikare'vi // 2 // eguppAeNa gao ruyagavaramio tao pddihiniyco| bIeNaM naMdissaramihaM tao ei taieNaM // 3 // paDhameNa paMDagavaNaM, vIoppAeNa naMdaNaM ei / taioppAraNa matamo iha jaMghAcAraNo hoi // 4 // paDhameNa mANusottaranagaM sa naMdissaraM tu viieNa / ei tao taieNaM kayaceiyavaMdaNo dAihaI / / 5 // paDhameNa naMdaNavaNe vIoppAeNa pNddgvnnmmi| ei iI taieNaM jo vijAcAraNo hoi // 5 // " (vi.786-90)| AsIvisa'iti, Asyo-daMSTrAstAsu viSaM yeSAM te AzIviSAH, te dvividhA-jAtitaH karmatazca, tatra jAtito vRzcikamaNDU-11 koragamanuSyajAtayaH krameNa bahubahutaravahutamaviSAH, vRzcikaviSaM hi utkarSato'rddhabharatakSetrapramANaM zarIraM vyAmoti, bAsATrImaNDUkaviSa bharatakSetrapramANaM, bhujaGgamaviSaM jambUdIpapramANaM, manuSyaviSa samaya kSetrapramANaM, karmatazca pazcendriyatiryagyonayo | ** ~172 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [71,72], bhASyaM , vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAka H pAva.mala. upodAte avadhau // 79 // dIpa anukrama manuSyAH, devAzcAsahastrArAt, ete hi tapazcaraNAnuSThAnato'nyato vA guNata AzIviSavRzcikabhujaGgAdisAdhyA kriyA kurva- 1landhyadhinti, zApapradAnAdinA paraM vyApAdayantIti bhAvaH, devAstvaparyAptAvasthAyAM tacchaktimanto'vasAtavyAH, te hi pUrva manu-15 kAraH ke pyabhave samupArjitorjitAzIviSalabdhayaH sahasrArAntadeveSvabhinavopannA aparyAptAvasthAyAM prAgbhavikAzIviSalabdhisaM- zavAdibala skArAdAzIviSalabdhimaMto vyavahiyante, tataH paraM paryAptAvasthAyAM saMskArasyApi nivRttiriti na tavyapadezabhAjA, yadyapicagA. ca nAma paryAptA api devAH zApAdinA paraM vyApAdayanti tathApi na labdhivyapadezaH, bhavapratyayatastathArUpasAmarthyasya sarvasAdhAraNatvAt , guNapratyayo hi sAmarthyavizeSo labdhiriti prasiddhiH / 'kevalI yetyAdi, kevalinazca prasiddhAH,manojJAnino manaHparyAyajJAninA, tacca manaHparyAyajJAnaM vipulamatirUpaM gRhyate, RjumatirUpasya prAgeva gRhItatvAt tatra, vipulaM-bahuvizeSopetaM vastu manyate-gRhAtIti vipulamatiH, vAhulakArakartari tapratyayaH, yadivA vipulA-paryAyazatopetacintanIyaghaTAdivastuvizeSagrAhiNI matirmananaM yat tabipulamatiH, pUrvANi dhArayantIti pUrvadharAH-dazacaturdazapUrvavidaH, azokAdyaSTamahA-2 pratihAryAdirUpAM pUjAmahantItyahantaH-tIrthakarAcakravartina:-caturdazaratnAdhipAH SaTkhaNDabharatezvarAH, baladevAH prasiddhAH, vAsudevAH saptaratnAdhipAH arddhabharataprabhavaH, ete hi sarve eva cAraNAdayo labdhivizeSAH, iha vAsudevatvaM cakravartitvamahattvaM ca RddhayaH pratipAditAstatra tadatizayapratipAdanArthamAha solasa rAyasahassA sabaSaleNaM tu saMkalanivaddhaM / aMchaMti vAsudevaM agaDatamI ThiyaM saMtaM // 71 // ghettUNa saMkalaM so, vAmagahatyeNa aMchamANANaM / aeNjija viliMpija va mahumahaNaM te na cAeMti // 72 // // 79 anon ! For Prats Personal un any wanity ~1734 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [73-75], bhASyaM H, vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama iha vIryAntarAyakSayopazamavizeSAddhalAtizayo vAsudevasya pradarzyate, SoDaza rAjasahasrANi sarvabalena istyazvarathapadAtirUpeNa samanvitAni khalAnibaddhaM 'aJchati' dezIvacanametat AkarSanti vAsudevaM avaTataTe-kUpataTe sthitaM santa, tatazca gRhItvA zvAlAmasau vAmahastena 'aMchamANANaM'ti AkarSatAM, muMjIta viliMpedvA avajJayA dRSTaH san, na punaste madhumadhanaM zaknuvantyARSTumiti vAkyazeSaH / cakravartibalapratipAdanArthamAha do solA battIsA, sabavaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchati cakkavahi, agaDataDammI ThiyaM saMtaM // 7 // ghettUNa saMkalaM so, vAmagahatyeNa aMDamANANaM / bhuMjina viliMpija va, cakaharaM te na cAeMti // 74 // 'dvau poDazakauM' dvAtriMzadityetAvatyeva vAcye dvau SoDazakAvityabhidhAnaM cakravartino vAsudevAt dviguNaDhikhyApanArtha, rAjasahasrANIti gamyate, dvAtriMzadrAjasahasrANi sarvavalena samanvitAni zRGkhalAnivaddhamAkarSanti cakravartinaM avaTataTe sthitaM santaM, gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastenAkarSatAM bhuJjIta vilimpedvA, na punaste cakravartinaM zaknuvantyARSTumiti vaakyshessH|| sampati tIrthakaravalapatipAdanArthamidamAha| jaM kesavassa u valaM, taM duguNaM hoI cakkavahissa / tatto balA balavagA, aparimiyabalA jiNavariMdA // 7 // yat kezavasya balaM tad dviguNaM bhavati cakravartinaH, tataH zeSavalA 'balA' baladevA balavantaH, kezavabalApekSayA tvarddhabalA iti prasiddheravagantavyam , tathAniravazeSavIryAntarAyakSayAdaparimitaM balaM yeSAM te'parimitabalA, ke te ityAha-jinavaredandrA -tIrthakRtaH, tathA (yadvA) tatazcakravattino balAdUlavanto jinavarendrA,kiyatA balenetyAi-aparimitabalA, aparimitena 4 an Educa t ion wwwjainitiorary.org. ~1744 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [73-75], bhASyaM H. vibhAgAthA [799-800], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama balena balavanta iti bhAvaH, tadevamukA lbdhyH| etAzcAnyAsAmapikSIrAzravamadhvAzravasarpirAzravakoSThabuddhibIjabuddhipadAnusA-18kitI upolAdAritvAkSINamahAnasatvaprabhRtilabdhInAmupalakSaNaM, tena tA api pratipattavyAH, tatra puMDUcAriNInAM gavAM lakSasya kSIramaddho-61 kAbalaM avadhI krameNa dIyate yAvadevamekasyAH pItagokSIrAyAH kSIraM, takila cAturakyamityAgame gIyate, tadyathopabhujyamAnamatIva mana:- kSIrAzravA 18zarIrapralhAdaheturupajAyate tathA yadvacanamAkaNyemAnaM manAzarIrasukhotpAdanAya prabhavati te kSIrAzravAH, kSIramiva vacana-18|dyAca gA. 38.ne mAsamantAt zravamtIti kSIrAzravAH iti vyutpatteH, tathA madhvapi kimapyatizAyi zarkarAdimadhuradravyaM draSTavyam , ghRtamapi 73-5 puMdeSucArigokSIrasamutthaM mandAgnikathitamativiziSTavarNAdyupetaM, maciva vacanamAzravantIti madhvAcavAH, ghRtamiva vacana-1 mAavantIti ghRtAzravAH, tathA koSTha iva dhAnyaM yeSAM buddhirAcAryamukhAdvinirgatau tadavasthAveva sUtrAthoM dhArayati na kimapi tayoH kAlAntare'pi galati te koSThabuddhayaH, koSTha ica buddhiryeSAM te koSThabuddhayaH iti vyutpatteH, yeSAM punarbuddhirekamapi sUtrapadamavadhArya zeSamazrutamapi tadavasthameva zrutamavagAhate, te padAnusAribuddhayaH, yeSAM punarbuddhiH ekamarthapadaM tathAvidhamanusRtya zeSamazrutamapi yathAvasthitaM prabhUtamarthapadamavagAhate te vIjabuddhayaH, uktaM ca-"khIramahusappisAovamA u vayaNA tavAsavA hoti / koyadhanasuniggalamuttatthA kohabuddhIyA ||1||jo suttapaeNa bahuM suyamaNudhAvai pavANusArI so| jo atthapaeNatvaM aNusarai sa bIyabuddhI u // 2 // " (vi.799-800) akSINaM mahAnasaM yeSAM te akSINamahAnasAH, yeSAM bhikSA lne nAnyaihubhiragupabhujyamAnA niSThAM yAti, kintu taireva jimitaiH, te'kSINamahAnasAH, Aha ca cUrNikRt-"akkhINamahANasiyassa miksA na aneNa niDhavijai, tami jimie niDhAI iti, prabhRtigrahaNAt gaNadharatvapulAkatvatejaHsamudghAtAhAraka land ~175 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [H] Jan Education "Avazyaka" - mUlasUtra - 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [73-75], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- /gAthA -] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH zarIrakaraNAdilabdhayo veditavyAH, etAsAM ca labdhInAM madhye'rhasvalabdhirvAsudevatvalandhizcakravarttitvalandhiH sambhinnazrotolabdhirjAcAraNalabdhiH pUrvadharalabdhirityetAH saSTha ubdhayo bhavya strINAM nopajAyante, abhavyapuruSANAmRjumatitvavipulamatitvalabdhI api, abhavyastrINAM madhvAzravakSIrAzravasappirAzravala bdhayo'pi, uktaM ca "jiNatralacakkIkesava saMbhinna jaMghaca raNa puDhe ya / bhaviyAe itthiyAe eyAoM na satta laddhIo || 1 ||" zeSAstu bhavantIti sAmarthyAdavasIyate, "rijumaivipulamaIo, satta ya eyAoM puvabhaNiyAo / laddhIoM abhavANaM, hoMti narANaMpi na kayAi // 1 // abhaviyamahilANaMpihna evAo na hoMti satta laddhIo / mahukhIrAsavaladdhIvi neva sesAoM aviruddhA ||2||" anye tvevamAhuH- AmapauSadhilabdhiH 1 zleSmIpadhilabdhiH 2 jalloSadhilabdhi 3 vipazravaNauSadhilabdhiH 4 sarvoSadhilabdhiH 5 koSThabuddhiH 6 bIjabuddhiH 7 padAnusArI 8 sambhinnazrotA 9 RjumatiH 10 vipulamatiH 11 kSIramadhvAzravalabdhiH 12 akSINamahAnasalabdhiH 13 vaikriyalabdhiH 14 jaGghAcAraNalabdhiH 15 vidyAdharalabdhiH 16 arhattvalabdhiH 17 cakravarttitvalandhiH 18 valadevatvalandhiH 19 vAsu| devatvalabdhiH 20 etA viMzatilabdhayo bhavyapuruSANAM bhavanti, tathA coktam- "AmosahI ya khele jalle vippe ya hoi sabai y| koTThe yaM bIyabuddhI payANusArI ya saMbhinne // 1 // ujjumai viula khIre mahu akkhINe viuvi caraNe y| vijAhara arahaMtA cakkIbalavAsu vIsaimA // 2 // bhavasiddhiyANameyA, vIsaMpi havaMti ittha laddhIo!" iti, tadetadasamyak, anyAsAmapi bhavasiddhiyogyAnAM gaNadharatvapulAkatvaprabhRtInAM labdhInAM sadbhAvAt nApyetA bhavasiddhikayogyA eva, vaikriyavidyAdharatva For Pityte & Personal Use Only ~176~ jainslibrary.org Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka" - mUlasUtra - 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM []-], niryuktiH [ 76 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH Ava. ma. 4 ubdhInAmAmarSoSadhyAdilabdhInAmapi cAbhavyAnAmapi sambhavAt // samprati manaHparyAyajJAnaM labdhinirUpaNAyAM sAmAnyato'upodghAte padiSTamapi viSayasvAmyAdivizeSopadarzanAya jJAnapaJcakakramAyAtamabhidhitsurAha avadhau // 81 // maNapajjavanANaM puNa, jaNamaNapariciMtiyatthapAgaDaNaM / mANusa svettanibaddhaM, guNapacayaM caritavao // 73 // manaHparyAya'jJAnaM prAgnirUpitazabdArtham, punaHzabdo vizeSaNArthaH, sa ca rUpiviSayakSAyopazamikatvAdisAmye'pyavadhijJAnAdidaM manaHparyAyajJAnaM svAmyAdibhedAdbhinnamiti vizeSayati, tathAhi avadhijJAnamaviratasamyagdRSTerapi bhavati, dravyato'zeSarUpidravyaviSayaM kSetrato lokaviSayaM katipayalokapramANakhaNDApekSayA lokAlokaviSayaM ca kAlato'tItAnAgatAsaGkhyeyotsapi vyavasarpiNIviSayaM bhAvato'zeSedhvapi rUpidravyeSu pratidravyamasayeya paryAyaviSayaM manaHparyAyajJAnaM punaH saMyatasyApramattasyA| marSoSadhyAdyanyatamarddhiprAptasya dravyataH saMjJimanodravyaviSayaM kSetrato manuSyakSetragocaraM kAlato'tItAnAgatapalyopamAsaGkhyeyabhAgaviSayaM bhAvato manogatA nantaparyAyAlambanaM tato'vadhijJAnAdbhinnam etadeva lezataH sUtrakRdAha-janamanaHparicinti tArthaprakaTanaM jAyante iti janAsteSAM manAMsi janamanAMsi taiH paricintitazcAsAvarthazca janamanaH paricintitArthaH sa prakavyate-prakAzyate'neneti janamanaH paricintitArthaprakaTanaM, tathA mAnuSakSetra nibaddhaM, na tadbahirvyavasthitaprANimanodravyaviSaya| miti bhASaH, tathA guNAH- kSAntyAdayaH te pratyayAH- kAraNaM yasya tad guNapratyayam, cAritramasyAstIti cAritravAn tasya cAritravato'pramattasaMyatasya / idaM manaHparyAyajJAnaM samAsatazcaturvidhaM prajJaSThaM, tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca tatra | dravyataH RjumatiranantAnantaprAdezikAn manobhAvapariNatapudgalaskandhAn jAnAti, tAneva vipulamatirvizuddhatarAna, kSetrata Jan Education h ... atha manaH paryavajJAnasya varNanaM kriyate For Pitate & Personal Use Only ~177~ manaHparyA yaMtra gA. 76 // 81 // janlibrary.org Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama H "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [77], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [813-814], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH RjumatiradholaukikagrAmeSu yaH sarvAghastana AkAzapradezapratarastaM yAvat UI yAvat jyotizcakrasyoparitalaM tiryagyAyadarddhatRtIyadvIpasamudreSu arddhatRtIyAkulahIneSu saMjJinAM paJcendriyANAM paryAptAnAM manogatAn bhAvAn jAnAti, vipulamati' rarddhadvatIyairaGgulairabhyadhikAn, kAlaMta RjumatiratItamanAgataM ca palyopamatvAsatyeyabhAgameva vipulamatirabhyadhikataraM vizuddhataraM ca bhAvata RjumatiranantAn bhAvAn jAnAti, tAneva vipulamatirabhyadhikatarAn iha sAkSAt tAneva manaHparyAyAn paricchinati, manastvapariNataiH punaH skandhairAlocitAn bAhyAnarthAn manodravyANAM tathArUpapariNAmAnyadhAnupapasitaH, yuktaM caitat yato mUrttadravyAlambanamevedaM manaHparyAyajJAnamiSyate, mantArastvamUrttamapi dharmAstikAyAdikaM manyante, tato'numAnata eva cintitamarthamavabudhyante, nAnyatheti pratipattavyam Aha va bhASyakRt - "muNai maNodavAI naraloe | so maNijamANAiM / kAle bhUya-bhavisse paliyA'saMkhijjabhAgammi // 1 // dabamaNopajjAe jANai pAsai ya taggae'te | teNAvabhAsie uNa jANai bajjhe'NumANeNaM // 2 // " (bi.813-4 ) idaM manaHparyAyajJAnaM manodravyANAM paryAyAneva gRhNan upajAyate, paryAyAzca vizeSAH, vizeSagrAhakaM ca jJAnamato manaHparyAyajJAnameva bhavati natu manaHparyAyadarzanamiti // satpadaprarUpaNatAyastvavadhijJAnavadagantavyAH, nAnAtvaM cAnAhArakAparyATako na pratipadyamAnako nApi pUrvapratipannAviti / uktaM manaHparyAyajJAnamidAnImavasaraprAptaM kevalajJAnaM pratipAdayannAha- aha samayapariNAma - bhAvavizattikAraNamaNataM / sAsayamappaDivArya, egavihaM kevalaNNANaM // 77 // avazabda ihopanyAsArthaH, pUrvamuddezasUtre manaHparyAyAnantaraM kevalajJAnamupanyastaM, tatsamprati tAtparyanirdezArthamupanyasyate ... atha kevalajJAnasya varNanaM kriyate For Pivate & Personal Use Only ~178~ www.janlibrary.org Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [7], bhASyaM H, vibhA gAthA [825,826,828], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: kevalajJAnaM gA.76 prata sUtrAMka H dIpa Ava.mala. iti, paThitazcAnyatrApyupanyAsArtho'dhazabdaH, yata ukam atha prakriyApraznAnantaryamaGgalopanyAsaprativacanasamuccayeSvi"ti, upoddhAte sarvANi ca tAni dravyANi ca-jIvAdIni teSAM pariNAmAH-prayogavinasobhayajanyA utpAdAdayaH paryAyAH sarvadravyapariNA- avadhI IPmAsteSAM bhAvA-sattAsvarUpaMskhalakSaNaM vA svaM svamasAdhAraNarUpaM tasya vizeSeNa jJAna vijJaptiH vijJAnaM vA vijJaptiH pariccheda ityarthaH / / tasyAH kAraNa-hetuH sarvadravyapariNAmavijJaptikAraNaM, kevalajJAnamiti sambadhyate, uktaM ca-"sabadavANa paoga-dhIsasAmI-| sajA jahAjogaM / pariNAmA pajAyA jammaviNAsAdao save (te u)||1|| tersi bhAvo sattA, salakkhaNaM vA visesato tassa / nANaM viSNattIe kAraNaM kevalaNNANaM // 2 // " (vi.825-6) tacca svajJeyAnantatvAdanantam , tathA zazvad bhavaM zAzva tam, sadopayogavaditi bhAvArthaH, tathA pratipatanazIlaM pratipAti na pratipAti apratipAti, sadAvasthAyIti bhAvaH, nanu yat hai zAzvataM tadapratipAtyeva tataH kimanena vizeSaNena?, tadayuktam , samyakzabdArthAparijJAnAt , zAzvataM hi nAma anavarataM bhavadu cyate, zazvadbhavaMzAzvatamiti vyutpatteH,tacca kiyatkAlamapi bhavati,yAvadbhavati tAvanirantaraM bhavanAt,tataH sakalakAlabhAvapratipattyarthamapratipAtivizeSaNopAdAnaM, eSa tAtparyArthaH-anavarataM sakalakAlaM bhavatIti, athavA ekapadavyabhicAre'pi vizeSaNavizeSyabhAvapratItijJApanArtha vizeSaNadvayopAdAnam, tathAhi-zAzvatamapratipAtyeva, apratipAti tu zAzvatamazAzvataM ca bhavati, yathA apratipAtyevAvadhijJAnamiti,tathA ekavidham-ekaprakAraM tadAvaraNakSayasyaikarUpatvAt , ukkaM ca-"pajAyao aNaMtaM, sAsayamidaM stovogaao| abayao'paDivAI egavihaM sabasuddhIe // 2 // " (vi.828) kevalaM ca tat jJAnaM ca kevalajJAnam // iha tIrthakRtsamupajAtakevalAlokastIrthakaranAmakarmodayataH tathAkhAbhAcyAdupakAryakRtopakArAnapekSaM sakalasattvAnumahAya KAKUCCESS anukrama JanEducation ino ~179~ Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM 1, niyukti: [8], bhASyaM na, vi0bhA gAthA [141,831], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka KC dIpa anukrama saviteva prakAza dezanAmAtanoti, tatrAvyutpanna vineyAnAM keSAMcidevamAzaGkA bhavet-bhagavato'pi tIrthakRtastAvat dravyazrutaM dhvanirUpaM vidyate, dravya zrutaM ca bhAva zrutapUrvakaM, tato bhagavAnapi zrutajJAnIti, tatastadAzakApanodArthamAha- kevalanANeNa'sthe nAuMje tattha panavaNajogge / te bhAsaha titthayaro, vaijogasuyaM havai sesaM // 78 // . kevalajJAnena 'sarva vAkyaM sAvadhAraNamiti nyAyAt kevalajJAnenaiva, na zrutajJAnena, tasya zAyopazamikabhAvAtikramAt, sarvakSaye dezakSayAbhAvAt, arthAn-dharmAstikAyAdInabhilApyAnabhilApyAn jJAtvA-vinizcitya ye tatra-teSAmabhilASyAnAM madhye prajJApanayogyA abhilApyA ityarthaH tAna bhASate, netarAn, tAnapi prajJApanayogyAna bhASate, na sarvAna, teSAmanantatvena sarveSAM | |bhASitumazakyatvAt , vAcaH kramavartitvAca, AyuSazca parimitatvAt , kintu katipayAnevAnantabhAgamAtrAn , Aha ca bhASya|kRta-"paNNavaNijjA bhAvA aNaMtabhAgo u aNabhilappANaM / paNNavaNijANaM puNa aNaMtabhAgo subanibaddho ||1||"(vi.141) tatrApi tAn katipayAna bhASate grAhakApekSayA yogyAn , tatrApi yAvanmAtre bhaNite zeSa svayamapyabhyahitamISTe tAvanmAtra.1 na svabhyUhyamapi, ukta ca-"tatthavi jogge bhAsai nAjogge gAhagANuvittIe / bhaNievi jaMmi sesaM sayamUhai bhaNai tammattaM | mer(vi.831) tatra kevalajJAnopalabdhArthAbhidhAyakaH zabdarAziHprocyamAnastasya bhagavato vAgyoga eva bhavati, na zrutaM, tasya | bhASAparyotyAdinAmakarmodayanibandhanatvAt , zrutasya ca kSAyopazamikatvAt , sa ca vAgyogo bhavati zrutaM zeSam-apradhAna, dravyazrutamityarthaH, zrotaNAM bhAvazrutakAraNatayA dravyazrutaM vyavahiyate iti tAtparyAdhaH, anye tvevaM paThanti-'vaiyoga surya havai tesiM' tatrAyamarthaH-teSAM zrotaNAM zrutakAraNatvAt sa vAgyogaH zrutaM bhavati, zrutamiti vyavahiyate ityarthaH, athavA In Eduard ~180 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [78], bhASyaM , vibhA gAthA H1, mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata Ava.mala. upoddhAte avadhI sutrAka // 3 // dIpa vAgyogazrutaM dravyazrutamiti // tatkevalajJAnaM svAminamadhikRtya dvividhaM prazaptam , tadyathA-bhavasthakevalajJAnaM siddhakevalajJAnaM, jinavAca: ca, tatra yad manuSyabhave avasthitasya caturvaghAtikarmasvakSINeSu kevalajJAnaM tad bhavasthakevalajJAnaM, yat punarazeSeSu karmAze-18| zrutatA pvapagateSu siddhatvAvasthAyAM tat siddhakevalajJAnaM, tatra yadbhavasthakevalajJAnaM tad dvividham , tadyathA-sayogibhavasthakevalajJAna- gA. 78 mayogibhavasthakevalajJAnaM ca, tatra kevalajJAnotpatterArabhya yAvadadyApi zailezyavasthA na pratipadyate tAvat sayogibhavasthakevalajJAnaM, zailezyavasthAyAmayogibhavasthakevalajJAnaM, tatra yatsayogibhavasthakevalajJAnaM tad dvividhaM prajJaptam , tadyadhA-prathamasamayasayogibhavastha kevalajJAnamaprathamasamayasayogibhavasthakevala jJAnaM ca, tatra yasmin samaye kevalajJAnamutpannaM tasmin samaye tatprathamasamayasayogibhavasthakevalajJAnaM, zeSeSu tu samayeSu zailezIpratipatterA vartamAnamaprathamasamayasayogibhavasthakevala jJAnam , athavAsnyathA dvividhaM prajJaptam , tadyathA-caramasamayasayogibhavasthakevalajJAnamacaramasamayasayogibhavasthakevalajJAnam, tatra yatsayogitvAvasthAyAzcaramasamaye vartamAnaM tat caramasamayasayogibhavasthakevala jJAna, tataHprAk zeSeSu samayeSu vartamAnamacaramasamayasayogibhavasthakevalajJAnaM, tathA ayogibhavasthakevala jJAnamapi dvividhaM prajJaptam , tadyathA-prathamasamayAyogibhavasthakevalajJAnamaprathamasamayAyogibhavasthakevalajJAnaM ca, athavA caramasamayAyogibhavasthakevalajJAnamacaramasamayAyogibhavasthakevalajJAnaM ca, prathamAprathamacaramAcaramasamayabhAvanA prAguktAnusAreNa svayaM bhaavniiyaa| siddhakevalajJAnaM vividha prajJaptam , tadyathA-anantarasiddhakevala- 83 // | jJAnaM paramparasiddha kevalajJAnaM ca, satra yasmin samaye siddho jAyate tasmin samaye vartamAnamanantarasiddhakevalajJAnaM, siddhatvadvitI| yAdisamayeSu vartamAnaM paramparasiddha kevala jJAnaM, tatrAnantarasiddhakevala jJAnamupAdhibhedAt paJcadazavidha prajJatam , tadyathA-tIrtha anukrama wwwpaintiorary.org, ~181 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [H] "Avazyaka" - mUlasUtra - 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 78 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH | siddha kevalajJAna 1 matIthasiddha kevalajJAnaM 2 tIrthaMkarasiddha kevalajJAna 3 matIrthakara siddha kevalajJAnaM 4 svayaMbuddhasiddha kevalajJAnaM 5 pratyekabuddhasiddhakevalajJAnaM 6 buddhabodhitasiddhakevalajJAnaM 7 khIliGgasiddha kevalajJAnaM 8 puruSaliGgasiddha kevalajJAnaM 9 napuM| sakaliGgasiddha kevalajJAnaM 10 svaliGgasiddha kevalajJAna 11 manyaliGgasiddha kevalajJAnaM 12 gRhiliGgasiddha kevalajJAnaM 13 eka| siddha kevalajJAnaM 14 anekasiddha kevalajJAnaM 15 ca / tatra ye tIrthakarANAM tIrthe varttamAne siddhAsteSAM yatkevalajJAnaM tattIrthasiddhakevalajJAnam, yatpunastIrthakarANAM tIrthe'nutpanne vyavacchinne vA siddhAsteSAM yatkevalajJAnaM tadatIrthasiddhakevalajJAnaM, tIrthakarAH santo ye siddhAsteSAM kevalajJAnaM tIrthakarasiddha kevalajJAnaM, zeSANAmatIrthakarasiddha kevalajJAnaM, tathA svayaMbuddhAH santo ye siddhAsteSAM kevalajJAnaM svayaMvRddha siddha kevalajJAnaM, pratyekabuddhAH santo ye siddhAsteSAM kevalajJAnaM pratyekabuddhasiddhakevalajJAnam, atha svayaMvuddhapratyekabuddhAnAM kaH prativizeSaH ?, ucyate, bodhyupadhizrutaliGgakRtaH, tathAhi svayaMvuddhA bAhyapratyayamantareNaiva budhyante, svayameva - vAhyapratyayamantareNaiva nijajAtismaraNAdinA buddhAH svayaMbuddhA iti vyutpatteH, Aha ca cUrNi kRt - "sayamappaNijjaM jAissaraNAdikAraNaM pahuca buddhA sayaMbuddhA" iti, te ca dvidhA-tIrthakarAstIrthakaravyatiriktAzca, iha tIrthakaravyatiricairadhikAraH, Aha ca cUrNikRt -"te sarvabuddhA duvihA- titthayarA titthayaravairittA ya, iha vairitehiM ahigAro' iti, pratyekabuddhAstu vAhyaM pratyayamapekSya, pratyekaM bAhyaM vRSabhAdikaM kAraNamabhisamIkSya buddhAH pratyekabuddhAH iti vyu | tpatteH tathA ca zrUyate bAhyapratyayasApekSA karakaNDAdInAM bodhiH, bahiH pratyayamapekSya te ca buddhAH santo niyamataH pratyekameva viharanti na gacchvAsina iva saMhatAH, ukaM ca cUrNo- "patteyaM bAhyaM vRSabhAdikaM kAraNamabhisamIkSya buddhAH pratyekabuddhAH, Jan Education International For Pitate & Personal Use Only 182~ jainslibrary.org Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [78], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA , mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka Ava.mala. upoddhAte avadhau ACC H dIpa anukrama paesi niyamA patteyaM vihAro jamhA tamhA ya te patteyabuddhA" iti, tathA svayaMbuddhAnAmupadhirvAdazavidha eva pAtrAdikA pratyekabuddhAnAM tu dvidhA-jaghanyata utkarpatazca, tatra jaghanyato dvividhA, utkarSato navavidhA prAvaraNavarjaH, ukai ca-patte-II yabuddhANaM jahaNNeNaM duviho, ukkoseNa navavidho pAvaraNavajjo bhavati" iti, tathA svayaMbuddhAnAM pUrvAdhItaM zrutaM bhavati vA kevalabheda navA, yadi bhavati tato liGgaM devatA vA prayacchati gurusannidhau vA gatvA pratipadyate, yadi ca ekAkiviharaNasamartha | icchA ca tasya tathArUpA jAyate tata ekAkI viharatyanyathA gacchavAse'vatiSThate, atha pUrvAdhItaM zrutaM tasya na bhavati tarhi niyamAt gurusannidhau gatvA liGgaM pratipadyate, gacchaM cAvazyaM na muJcati, tathA coktaM cUrNI-"pubAhI suyaM se havara vA navA, jai se natthi to liGgaM niyamA gurusannihe paDivajai, gacche ya viharai iti, aha puvAhIyasuyasaMbhavo asthi to se liGga devayA payacchai, gurusannihe vA paDivajai, jai ya egavihAraviharaNasamattho icchA ca se to eko ceva viharai, annahA gacche viharaI" iti, pratyekabuddhAnAM tu pUrvAdhItaM zrutaM niyamato bhavati, tacca jaghanyata ekAdazAGgAni utkarSataH kizcinyUnAni daza pUrvANi, tathA liGga tasmai devatA prayacchati, liGgarahito vA kadAcid bhavati, tathA cokam-"patteyabuddhANa puvAhIasuyaM niyamA havA, jahaNNeNaM ekArasa aMgA ukkoseNaM bhinnadasapuSI, liGgaM ca se devayA payacchai, liMgavajimovAbhavai, jato bhaNiyaM-"rUppaM patteyabuhA" iti, tathA buddhaiH-AcAryAdibhivoMdhitasya yatkevalajJAnaM tat buddhabodhitake-18neym valajJAna, striyA liGga strIliGgaM, strItvasyopalakSaNamityarthaH, tacca vidhA, tadyathA-vedaH zarIranirvRttiH nepathyaM ca, tatreha zarIranirvRttyA prayojanaM, na vedanepathyAbhyAM, vede sati siddhatvAbhAvAt , nepathyasya cApramANatvAt, Aha ca nanyadhyayanacUrNi SAMA land For Farmony ~1834 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [H] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 78 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH mA.su. 15 Jan Education Interna kRt -' itthIe liMgaM itthiliMgaM, itthIe uvalakkhaNaMtivRttaM bhavati, taM ca tivihaM vedo sarIranidhittI nevatthaM ca, iha sarIranivittIe ahigAro, na veyanevatthehiMti" tasmin strIliGge varttamAnA ye siddhAsteSAM kevalajJAnaM strIliGgasiddha kevalajJAnaM, evaM | puruSaliGge siddhAnAM kevalajJAnaM puruSaliGgasiddha kevalajJAnaM, evaM napuMsakaliGgasiddha kevalajJAna mapi bhAvyam, tathA svaliGge- rajoharaNAdI siddhAnAM kevalajJAnaM svaliTa: siddha kevalajJAnaM, anyaliGgasiddha kevalajJAnaM nAma yadanyasmin line varttamAnAH samyaktvaM pratipadya bhAvanAvizeSAt ke jJAnamutpAdya kevalotpattisamakAlameva kAlaM kurvanti tadanyaliGgasiddha kevalajJAnaM, yadi puna| ste'nyaliGgasthitAH kethalamupAdyAtmano'parikSINamAyuH pazyanti tataH sAdhuliGgameva parigRhNanti, gRhaliGge sthitAH santo ye siddhAsteSAM kevalajJAnaM gRhiliGgasiddha kevalajJAnam, ekasiddha kevalajJAnaM nAma yasmin samaye sa vivakSitaH siddhastasmin | samaye yadyanyaH ko'pi na siddhastatastasya kevalajJAnamekasiddhakevalajJAnaM, ekasmin samaye'nekeSAM siddhAnAM kevalajJAnamanekasiddhakevalajJAnaM, ekasmiMzca samaye'neke siddhyanta utkarSato'STottarazatasaGkhyA veditavyAH, yata uktam - " battIsA aDayAlA saTThI vAyattarI va boddhavA / culasIo channauI, durahiyamahuttarasyaM ca // 1 // " asyA vineyajanAnugrahAya vyAkhyAaSTau samayAn yAvada nirantaramekAdayo dvAtriMzatparyantAH siddhAntaH prApyante, kimuktaM bhavati, 1-prathame samaye jaghanyata eko | dvau vA utkarSato dvAtriMzatsiddhayantaH prApyante, dvitIye'pi samaye jaghanyata eko dvau vA utkarSato dvAtriMzat, evaM yAvada| Tame'pi samaye jaghanyata eko dvau vA utkarSato dvAtriMzat, tataH paramavazyamantaram, tathA trayastriMzadAdayo'STacatvAriMzaparyantA nirantaraM sidhyantaH sapta sara yAvatyApyante parato niyamAdantaraM, tathA ekonapaJcAzadAdayaH SaSTiparyantA For Pitate & Personal Use Only ~184~ jinslibrary.org Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [78], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka X dIpa anukrama Ava.ma.nirantaraM sijhyantaH patkarSataH SaT samayAna yAvatprApyante, tathaikaSadhyAdayo dvisaptatiparyantA nirantaraM siSyantaH utkarSataH|| upodAte paJca samayAna yAvadavApyante, tataH paramantaraM, trisaptatyAdayazcaturazItiparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSatacaturaH samayAna siddhAH avadhI yAvat , tata mantaraM, tathA paJcAzItyAdayaH SaNNavatiparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSataslIna samayAna, parato niyamA dantaraM, tathA saptanavatyAdayo jhuttarazataparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSato dvau samayau yAvat , parato'vazyamantaraM, tathA ghyuttarazatAdayo'STottarazataparyantAH sijhyanto niyamAdekameva samayaM yAvadavApyante, na dvivAdisamayAniti / paramparasiddhakevalajJAnamanekavidha prajJaptam , tadyathA-aprathamasamayasiddhakevalajJAnaM, siddhatvadvitIyasamayakevalajJAnamiti bhAvaH, dvisamayasiddhakevalajJAnaM, siddhatvatRtIyasamayakevala jJAnamityarthaH, evaM trisamayasiddhakevalajJAnaM catuHsamayasiddhakevalajJAnaM yAvat saGgaceyasamayasiddhakevalajJAnamasaGkhyeyasamayasiddha kevalajJAnamanantasamayasiddhakevalajJAnam / tadevamukaM kevalajJAnasvarUpamadhAsya gatyAdidvAraviSayA satpadaprarUpaNatA dravyapramANAdIni ca vibhAvyante, tatra satpadaprarUpaNAyAM gatimaGgIkRtya siddhigatI| manuSya-tau ca kevalajJAnam, indriyadvAre noindriyA'tIndriyeSu, kAyadvAre trasakAyAkAyayoH, yogadvAre sayogAyogayoH, vedadvAre'vedakeSu, kaSAyadvAre'kapAyeSu, lezyAdvAre zuklalezyAlezyayoH, samyaktvadvAre samyagdRSTiSu, jJAnadvAre kevalajJAniSu, darzanadvAre kevaladarzaniSu, saMyatadvAre saMyateSu nosaMyatenoasaMyatenosaMyatAsaMyateSu, upayogadvAre sAkArAnAkAropayogayoH, AhAraka-| dvAre AhArakAnAhArakayo, bhASakadvAre bhASakAbhASakayoH, parIttadvAre parIneSu noparIttAparIteSu ca, paryApThadvAre paryApteSu | | nopayAMptAparyAdheSu ca, sUkSmadvAre bAdareSu nosUkSmavAdareSu ca, saMjJidvAre saMkSiSu nosaMjJAsaMjiSu, bhavyadvAre bhavyeSu nobhavyA lAyana 1 - 5 // - - * wwwjainitiorary.org. ~185 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [79], bhASyaM , vibhA gAthA H1, mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama bhavyeSu ca, caramadvAre carameSu, bhavasthakevalinAM caramatvAd, acarameSu ca, siddhAnAM bhavAntaraprAptvabhAvato'caramatvAt , pUrva pratipannapatipadyamAnakayojanA tu svadhiyA kartavyA, dravyapramANadvAre pratipadyamAnakAnAzrityotkarSato'STottarazataM kevalinAM haiM prApyate, pUrvapratipannAca jaghanyata utkarSatazca koTIpRthaktvapramANA bhavasthakevalinaH prApyante, siddhAH anantA, kSetra| sparzanAdvArayostu jaghanyato lokasyApyasaGkhyeyabhAge kevalI labhyate, utkarSatastu sarvaloke, kAladvAre sAdyaparyavasitaM kAla mA sarvo'pi kevalI bhavati, antaraM tu kevalajJAnasya na vidyate, pratipAtAbhAvAt , bhAgadvAraM matijJAnavat, mAvadvAre kSAyike bhAve, alpabahutvadvAraM matijJAnivat // tacca kevalajJAnaM samAsatazcaturvidha prajJaptam , tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvataca, tatra dravyataH kevalajJAnI sarvavyANi jAnAti pazyati, kSetrataH sarva kSetram, kAlataH sarvakAlam , bhAvataH sarvAn bhAvAn , ukaM ca kevalajJAnaM, tadabhidhAnAca nandI, tadabhidhAnAnmAlamiti // tadevaM maGgalasvarUpAbhidhAnAreNa jJAnapaJcakamuktam , iha tu prakRtena zrutajJAnenAdhikAraH, tathA cAha niyuktikRt| itthaM puNa ahigAro suyanANeNaM jato sueNaM tu / sesANamappaNo'Siya aNuyoga padIvadiluto // 79 // atra-punaH prakRte'dhikAraH zrutajJAnenaiva (zrutena) zeSANAM matyAdijJAnAmAmAtmano'pi cAnuyogo vyAkhyAnaM kriyata iti vAkyazeSaH, khaparaprakAzakatvAt , tathA cAvaM pradIpadRSTAntaH, yathA hi pradIpaH svaparaprakAzakatvAt sa eva gRhe'dhikriyate evamihApi zrutajJAnamiti bhaavH||piitthikaa smaadhaa|| kara an Educa t ion wwwjainitiorary.org ~1864 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [H] upodghAtaniryutiH // 86 // Jan Education in "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [79], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [838-839 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH samprati maGgalasAdhyaH prakRto'nuyoga upadarzyate sa ca svaparaprakAzakatvAt gurvAyattatvAca zrutajJAnasya, uca so mainANAINaM kayarassa ? suyassa, jaM na sesAI / hoMti parAhINAI, na ya paravohe samatthAI // 1 // pAeNa parAhINaM, dIvoba parappavohagaM jaM ca / suyanANaM teNa parappavohaNatthaM tadaNuyogo // 2 // (vi.838-9) Aha- nanvAvazyakasyAnuyogaH prakRta eva, punaH zrutajJAnasyetyayuktaM, naiSa doSaH, AvazyakamidaM zrutAntargatamityetadarthapradarzakatvAdetadvAkyasya, nanu yadi AvazyakasyAnuyogastarhi tadAvazyakaM kimaGga aGgAni zrutaskandhaH zrutaskandhAH adhyayanamadhyayanAni uddezaka uddezakAH?, ucyate, AvazyakaM | zrutaskandhaH adhyayanAni ca na zeSA vikalpAH, uktaM ca-"AvassayaM no aMgaM no aMgAI suyakkhaMdho no suakkhaMdhA no ajjhayaNaM ajjhayaNA no uddeso no uddesagA iti", (anu. 6) nanu nandIvyAkhyAne aGgAnaGgapraviSTazrutanirUpaNAyAmanaGgasaMjJA pratiSA|ditaiva, tataH kathaM kimaGgamaGgAnItyAzaGkAsambhavaH, satyametat, kevalaM tadvyAkhyAnAniyamapradarzanArthametadvAkyamityadoSaH, na | khatyavazyaM zAstrAdau nandyadhyayanArthakathanaM karttavyamiti niyamaH, akRte cAzaGkAsambhava iti, nanu zAstrasyAdAvavazyaM maGgalArthaM / nandyabhidhAnaM tAvat karttavyam, tataH kathamaniyamaH, naiSa doSaH, jJAnapaJcakAbhidhAnamAtrasyaiva maGgalatvAt tathAhi -jJAna|paJcakAbhidhAnamAtramevAvazyaM zAstrasyAdau maGgalArtha karttavyam, natvavayavArthAbhidhAnaM, avayavArthAnabhidhAne cAzaGkAsambhavaH, kica- AvazyakavyAkhyAnArambhe zAstrAntaravyAkhyAnArambho'samIcIno'prastutatvAt zAkhAntaraM ca nandI, pRthak zrutaskandhatvAt, yadyevamihAvazyaka zrutaskandhAnuyogaprArambhe kimiti nanyanuyogaH kRtaH?, ucyate-ziSyAnugrahArthe, na punareSa niyama iti khyApanArtham, athavA apavAdapadapradarzanArtham, tathAhi kadAcidutkalitaprajJa vinIta puruSApekSayA tadanugrahArthe utkra For Pivate & Personal Use Only 187~ nandI vyAkhyA ' niyama; // 86 // wjainslibrary.org Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama H Jain Education h "Avazyaka" - mUlasUtra - 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [79], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH meNApi anyArambhe cAnyavyAkhyAyate iti kRtaM prasaGgena, tatra yasmAdidaM zAkhAbhidhAnamAvazyaka zrutaskandha iti tadbhedAzcAdhyayanAni tata AvazyakaM nikSetavyam zrutaskandhazca, aparastvAha- kimidaM zAstrAbhidhAnaM pradIpAbhidhAnavat yathArthaM Ahozcit palAzAbhidhAnavat ayathArtha uta DitthAdyabhidhAnavat anarthakaM ?, tatra N yadi yathArtha tatastadupAdeyam, tatraiva | samudAyArthaparisamAptibhAvAt ucyate - yathArtham, tathAhi pUrva sUri pradarziteyamasya vyutpattiH- avazyaM karttavyamAvazyakam, zramaNAdibhiravazyaM ubhayakAlaM kriyate iti bhAvaH kvaciditi karmmaNi vAhulakAt upratyayaH, pRSodarAdaya iti nipAtanAt zeSarUpasiddhiH, athavA jJAnAdiguNAnAmA-samantAt vazyA indriyakaSAyAdibhAvazatravo yasmAt tadAvazyakaM zeSAdve 'ti kacpratyayaH, yadivA jJAnAdiguNakadambakaM mokSo vA A-samantAt vazyaM kriyate'nenetyAvazyakaM, athavA 'AvarasayaM'ti prAkRtazailyA AvAsakaM, guNazunyamAtmAnaM guNairAvAsayatItyAvAsakaM, guNasAnidhyamAtmanaH karotIti bhAvaH taccA|vazyakaM caturvidham, tadyathA-nAmAvazyakaM sthApanAvazyakaM dravyAvazyakaM bhAvAvazyakaJca tatra jIvasyAjIvasya jIvAnAM vA ajIyAnAM vA tadubhayasya vA tadubhayeSAM vA Avazyakamiti nAma kriyate tannAmanAmavatorabhedopacArAt nAmAvazyakaM, sthApanAvazyakaM nAma kASThakarmAdiSvakSavarATakAdiSu vA sadbhAvasthApanayA vA asadbhAvasthApanayA yA yadAvazyakamiti sthaapyte| tat sthApanAvazyakaM dravyAvazyakaM dvidhA, tadyathA-Agamato noAgamatazca tatra Agamato yasyAvazyakamiti padaM zikSitaM / sthitaM jitaM mitaM parijitaM nAmasamaM ghoSasamaM ahInAkSaramanatyakSaramavyAviddhAkSaramaskhalitamamilitamavyatyAsmreDitaM pratipUrNa pratipUrNaghoSaM kaNThauSTha vipramukkaM vAcanopara N ca syAt sa puruSa AgamatI dravyAvazyakaM tatra zikSitaM nAma yat pA ... atha Avazyaka zabdasya nikSepA: varNayate For Pityte & Personal Use Only 188~ wjainslibrary.org Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [79], bhASyaM , vibhA gAthA H1, mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata satrAka CARRICA H dIpa anukrama upoddhAta- antaM nItam , tadevAcismaraNatazcetasi sthitatvAt sthitaM apracyutamityarthaH, parAvarttanaM kurvataH pareNa vA kacitpRSTasya yat Avazyaka niyuktiH zIghamAgacchati tat jitam , akSarasaGkhyayA padasaGkhyayA yA paricchinnaM mitaM, pari samantAt jitaM parijitaM, parAvartanaM kurvato hA nikSepAH yatkramaNotkramaNa vA samAgacchatIti bhAvaH, nAmasamaM yathA kasyacit svanAma zikSitaM sthitaM jitaM mitaM parijitaM ca // 8 // bhavati tathatadapIti bhAvaH, ghoSasamaM yathA guruNA'bhihitA ghopAstathA yatra ziSyeNApi samyaguJcAryante tad ghoSasamamiti bhAvaH, ahInAkSaramekenApyakSareNAhInam , anatyakSaramekenApyakSareNAnadhikaM,tathA na vyAviddhAni-viparyastaratnamAlAgataratnAnIva viparyastAnyakSarANi yatra tadabyAviddhAkSaram , upalazakalAdyAkulabhUbhAge lAGgalamiva yanna skhalati tadaskhalitaM, anekazAkhasambandhIni sUtrANi ekatra mAlayitvA yatpaThyate tanmilitaM yanna tathA tadamilitam , avyatyAveDitamasthAnaviratirahitaM, ata eva pratipUrNa hInAdhikAkSarAbhAvAt , pratipUrNaghoSaM guruvat samyagudAttAdighoSANAmuccAraNAt , vAcanopagataM vAcanayA prazna parivartanayA dharmakathayA nAnuprekSayA upagataM prApta, zeSa sugamam, noAgamato dravyAvazyakaM trividham, tadyathA jJazarIradravyAvazyakaM bhavyazarIradravyAvazyakaM jJazarIrabhavyazarIravyatirikadravyAvazyakaM ca, tatra jJazarIrabhavyazarIre hai pUrvavat , tadvyatirikaM tridhA, tadyathA-laukikaM kupAvacanikaM lokottaraM ca, tatra ye ime rAjezvaratalavaramADavika prabhRtayaH prAtarutthAya zarIracintAmukhadantaprakSAlanarAjakAryAdi kurvanti tallaukikaM vyAvazyaka, ye punarime | carakapramukhAH paribAnakAH prAptarutthAya skandhAdidevatAgRhasammArjanopalepanaghUpanAdi kurvanti tat kumAvacanikamAvazyakaM, yatpunarete amaNaguNamukayoginaH pahajIvanikAyaniranukampA hayA iva uddAmAno gajA iva niraGkuzAH KXCORREASE rUma ( tan Education incomational wwimjainitiorary.org. ~189 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama H "Avazyaka" - mUlasUtra - 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [79], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra -[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH |pANDurapaTaprAvaraNA jinAnAmanAjJayA svacchaMdaso vihRtyobhayakALaM AvazyakakaraNAyopatiSThante tallokottaraM inyAvazyakaM, bhAvazUnyatvenAbhipretaphalAbhAvAt, ettha udAharaNaM-vasaMtapuraM nagaraM, tattha gaccho agI atyasaMviggo viharai, tastha ego agIyattho samaNaguNamukajogI, so divase 2 udaullasasaNiddha AhAkammAINi paDisevittA viAle mahayA saMvepaNa Aloei, tassa puNa gaNI agIatyattaNao pAyacchittaM dito bhai-aho imo dhammasaMThio sAhU, suhaM paDiseviDaM dukkhaM AloeDaM, evaM nAma esa Alopai agrahaMto, asaDhattaNato esa suddhotti, evaM dahUNa anne agIyatthA samaNA pasaMsaMti, ciMtaMti ya- navaraM AloeyavaM, natthettha kiMci paDisevipaNaMti, tatthannayA kayAi koi gIyatyo saMviggo viharamANo agato, so taM divasadevasiyavihiM dahUNa udAharaNaM darisei girinayare a koi rayaNavANiyago, so rayaNANa gharaM bhareUNa palIbei, taM pAsitA sabo logo pasaMsad, aho imo dhanno bhayavaMtaM huyAsaNaM tippei, akSayA kayAi veNa saM gharaM palIviyaM, vAto ya pabalo jAo, dahuM savaM nayaraM, pacchA raNNA paDibhaNito, sabassAvahAro se kato, annahiM nagare ego evaM karei, so rAyaNA suto jahA evaM karei, so sabastaharaNaM kAUNa visajjito, aDavIe kIsa na palIvesi 1, jahA teNa vANiyageNa avasesAvi daDA evaM tumaMpi eyaM pasaMsaMto ee sAhuNo pariccayasi, jAhe na DhAi tAhe sAhuNo bhaNiyA- esa mahAniddhammo agIyattho alaM eyassa ANAe, jai eyassa nimgaho na kIrai tAhe ane'vi viNassaMti, gataM dravyAvazyakaM samprati bhAvAvazyakaM vaktavyaM tadapi dvidhA-Agamato noAgamatazca tatra Agamato bhAvAvazyakamAvazyakajJAtA upayuktaH, 'upayogo bhAvanikSepa' iti vacanAt noAgamato bhAvAvazyakaM trividhaM tadyathA-laukikaM Jan Education International For Pityte & Personal Use Only 190~ www.janlibrary.org Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [79], bhASyaM , vibhA gAthA H1, mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: trutani kSapAH prata sUtrAMka dIpa anukrama upAdAta-131kumAvacanikaM lokottaraM ca, tatra yatpUrvAhe bhAratavyAkhyAnam aparAhe rAmAyaNavyAkhyAnametalaukika, yat punarate carakaniyukidAprabhRtayaH pAkhaNDasthA nijanijadevatAsmaraNajApapramukhamanuSThAnaM kurvanti tat kughAvanikaM bhAvAvazyaka, yat punaH shrmnno| yA zramaNI thA zrAvako vA zrAvikA vA ekAnte vizuddhacitta ubhayakAlaM pratikramaNaM karoti tallokottaraM noaagmto| // 8 // bhAvAvazyaka, jJAnakriyArUpobhayapariNAmAtmakatvAt, mizravacanazcAtra nozabdaH, anena lokotsareNehAdhikAraH, asyA lAcAmanyekAthikAni-AvazyakaM avazyakaraNIyaM dhRvanigraho vizuddhiH adhyayanapaddhavargaH nyAyaH ArAdhanAmArga iti, uktaM ca-"AvassayaM avassakaraNija dhuvaniggahI visohI ya / ajhayaNachakavaggonAo aaraahnnaamggo"||1|| (ana-201 Avazyakazabdasya vyutpattipradarzikA ceyaM gAthA-"samaNeNa sAvaeNa ya avassa kAyaSayaM havai jmhaa| aMto ahonisassa yA tamhA AvassayaM naam||1||(anu-31)"shrutmpi caturvidha-tadyathA-nAmazrutaM sthApanAzrutaM dravyazrutaM bhAvazrutaMca, tatra nAmasthA-16 |pane pratIte, dravyazrutaM dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatasvividha-: jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktabhedAt , tatra jJazarIrabhavyazarIre pUrvavat, tadvyatirikta pustakapatranyastam , athavA zruta-11 |miti sUtramapyucyate, taca sUtra tavyatirikaM paJcadhA, tadyathA-aNDaja poNDa kITajaM vAlajaM valvajaM ca, tatra aNDaja|| caTakasUtra, pathendriyahaMsagarbhasambhavamityanye, poNDajaM karpAsaprabhavaM, kITaja paJcadhA, tadyathA-paTTasUtraM malaya aMzukaM cInAMzuka | kRmirAgaM, atra vRddhavyAkhyA-kila yatra viSaye paTTasUtramutpadyate tatrAraNye bananikuJjasthAne mAMsacIDAdirUpasyAmipasya | puJjAH kriyante, teSAM ca puJjAnAM pArvato nimnA unnatAzca sAmtarA bahavaH kIlakA bhUmau nikhanyante, teSu ca vanAntareSu : JanEdurason froom For Farm ... atra zruta zabdasya nikSepA: varNayate ~1914 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [79], bhASyaM , vibhA gAthA H1, mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: IPI prata sUtrAMka dIpa anukrama sazcarantaH pataGgakITAH samAgatya mAMsAcAmiSopabhogalubdhAH kIlakAntareSvitastataH paridhamanto lAlAH pramuzzanti, tAzcA kIlakeSu lagnAH parigRhyante, etatpaTTasUtramabhidhIyate, anenaiva krameNa malayaviSayotpannaM tadeva malayaM, itthameva cInaviSayakahirutpannamaMzukam , ityameva cInaviSayotpannaM tadeva cInAMzukamityabhidhIyate, kSetravizeSAddhi kITavizeSaH, kITavizeSAcca paTTasUtrAdivyapadezavizeSa iti, evaM kvacid viSaye manuSyAdizoNitaM gRhItvA kenApi yogena yukaM bhAjanasampuTe sthApyate, tatra ca prabhUtAH kRmayaH samutpadyante, te ca vAtAbhilApiNo bhAjanacchidrairnirgatya tadAsannaM paryaTanto yallAlAjAlamabhimunvanti tatkamirAgaM paTTasUtramucyate, tacca raktavarNakRmisamutthatvAt svapariNAmata eva raktaM bhavati, anye tvabhidadhati-yadA tatra zoNite kRmayaH samutpannA bhavanti tadA sakRmikameva tanmalitvA kiTTisaM parityajya raso gRhyate, tatra ca kazcidyogaH prakSipyate, tena yadjyate paTTasUtra taskRmirAgamiti, tacca dhautAdyavasthAsvapi na manAgapi rAga muJcati, vAlajaM paJcavidhaM, tadyathA-1 ANikamauSTika mRgalomika kauta kiTTisaM ca, tatra UrNAmayaM aurNikam, auSTraromaniSpannamauSTrika, mRgAkRtayo bRhatpucchA | ATavikA jIvavizeSA mRgAstalomaniSpannaM mRgalomika, udararomaniSpannaM kautavam , UrNAdInAM yaduddharitaM kidvisaM tanniSpanna | sUtramapi kiTTisa, balba saNaprabhRti, bhASazrutaM dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra Agamato jJAtA upayuktaH, noAbhagamato dvividha-laukika lokottaraM ca, tatra laukika bhAratarAmAyaNAdi, lokottaraM dvAdazAGgaM gaNipiTakam / Avazyaka 4/ noAgamato bhAvabhutaM, mozabda ekadezavacanaH, tasya cemAnyekArthikAni-zrutaM sUtra granthaH siddhAntaH pravacanamAjJA vacanaM upadezaH prajJApanA AgamaH ukaM ca--"suyamuttagaMthasiddhaMtapavayaNe ANavayaNauvaese / paNNavaNaAgame yA egA SCCCCCCTOCKMARK FarPihaNAParamal-m DriN ~192~ Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniryuktiH // 89 // Jan Education Insp "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-] niryuktiH [79], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 902 ], mUlaM [-- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH pajavA sute || 1|| " ( anu-40 vi. 894) skandho'pi nAmAdibhedAccaturvidhaH, tatra nAmasthApane gate, dravya [zruta]skamdho dvidhA-mAgamato noAgamatazca tatra Agamato jJAtA'nupayuktaH, noAgamatastrividho-zazarIra bhavyazarIratadvyatiriktabhedAt, tatra jJazarIra bhavya zarIre pratIte, tadvyatiriktastrividhaH, tadyathA - sacitto'citto mizrabdha, tatra sacitto dvipadAdiH acitto dvipradezakA dirmizraH senAderdezAdiH, bhAvaskandho dvidhA-Agamato noAgamatazca tatra Agamato jJAtA upayukto, noAgamatastvidamAvazyakaM, nozabdoM dezavacanaH sakalazrutaskandhApekSayA Avazyaka zrutaskandhasya ekadezatvAt, sAmAyikAdInAM zrutavizepANAM skandhaH zrutaskandhaH AvazyakaM ca tat zrutaskandhazca Avazyaka zrutaskandhaH / Aha-- kasmAdidamAvazyakaM paDadhyayanAtmakam ?, ucyate, paDarthAdhikArabhAvAt, te cAmI sAmAyikAdInAM yathAkramamarthAdhikArAH, "sAvajjajogaviraI 1 ukisaNa 2 guNavato a paDivattI 3 / khaliyassa niMdaNA 4 vaNatigiccha 5 guNadhAraNA 6 caiva // 1 // " (anu-60 vi. 902) asthA vineyajanAnugrahAyAkSaragamanikA -prathame sAmAyika lakSaNe'dhyayane prANAtipAtAdisarvasAvadyayogaviratirarthAdhikAraH, 'ukkittaNa' iti dvitIye caturviMzatistavAdhyayane pradhAnakarmmakSayakAraNatvAt labdhabodhavizuddhihetutvAt punarvodhiphalatvAcca sarvasAvadyayogavi ratyupadezakatvenopakAriNAM tIrthakRtAM guNotkIrttanAdhikAraH, 'guNavato a paDivantIti guNAH - mUlaguNottaraguNarUpA vratapiNDavizuddhyAdayaste vidyante yasyAsau guNavAn tasya pratipattiH bandanakAdikA karttavyeti tRtIye vandanAdhyayane'rthAdhi| kAraH, cazabdAtpuSTAlambane'guNavato'pi pratipattiH karttavyeti draSTavyaM, 'khaliyarasa niMdaNa' ti skhalitasya-mUlottaraguNeSu pramAdAcIrNasya pratyAgatasaMvegasya jantorvizuddhAdhyavasAyakto'kAryamiti nindA pratikramaNe'rthAdhikAraH, 'vaNatigicchA' ... atra skandha zabdasya nikSepAH varNayate For Pitate & Personal Use Only ~193~ skandhanikSepAH // 89 // www.jainslibrary.org Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [H] "Avazyaka" - mUlasUtra - 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM []-], niryuktiH [79], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH iti kAyotsargAdhyayane vraNacikitsA arthAdhikAraH, idamukaM bhavati cAritrapuruSasya yo'yamaticArarUpo bhAvagaNastasya | dazavidhaprAyazcittabheSajena kAyotsargAdhyayane cikitsA pratipAdayiSyate iti, 'guNadhAraNA ceve' ti pratyAkhyAnAdhyayane guNadhAraNA ardhAdhikAraH, idamatra hRdayam - mUlaguNottaraguNapratipattistasyAzca niraticArasandhAraNaM yathA bhavati tathA | pratyAkhyAnAdhyayane prarUpaNA kariSyate, cazabdAdanye cApAntarAlArthAdhikArA vijJeyAH, evakAro'vadhAraNe iti gaathaarthH|| eteSAM cArthAdhikArANAM pratyadhyayanamarthAdhikAradvAra evAvasaraH, kevalamiha prasaGgata uktAH / tadevamAvazyaka zrutaskandhAnAM nyAsa uktaH, idAnImadhyayananyAsaprastAvaH taM cAnuyogadvArakramAyAtaM pratyadhyayanamoghaniSpanne nAmaniSpanne ca lAghavArtha vakSyAmaH, epa Avazyakasya samudAyArthaH, sAmpratamavayavArthapradarzanAya ekaikAdhyayanaM vakSyAmaH, tatra prathamamadhyayanaM sAmAvikaM prathamatA cAsya samabhAvalakSaNatvAccaturviMzatistavAdInAM ca tadbhedatvAt, asya ca sAmAyikAdhyayanasya mahApurasyeva catvAri anuyogadvArANi bhavanti, anuyogo nAma sUtrasya vyAkhyAnaM tasya dvArANIva dvArANi tatpravezamukhAni anuyogadvArANi yathA hi akRtadvAraM nagaramanagarameva bhavati, kRtaikadvAramapi hastyazvarathajanasaGkulatvAt duHkhasaJcAraM kAryAti pattaye ca jAyate, kRtacaturmUlapratolIdvAraM tu sapratidvAraM sukhanirgamapravezaM kAryAnatipattaye ca sAmAyikapuramapyarthAdhi. gamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati, kRtaikAnuyogadvAramapi kRcchreNa drAghIyasA ca kAlenAdhigamyate, vihitasaprabhe| dopakramAdidvAracatuSTayaM tu sukhAdhigamamalpIyasA ca kAlenAdhigamyate, tataH phalavAnanuyogadvAropanyAsaH, uktaM ca---- "aNuogaddArAI mahApurasseva tassa cattAri / aNuogotti tadatyo, dArAI tassa u muhAI // 1 // akayaddAramanagara, Jan Education International *** atra anuyogadvArANi darzayate For Pitate & Personal Use Only ~194~ www.janlibrary.org Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM . niyukti: [79], bhASyaM H, vibhA gAthA [915], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata anuyogadvArANi sUtrAMka dIpa anukrama jamodAta kaegadArapi dukkhsNcaarN| caumUladdAraM puNa sappaDidAraM suhaahigmH|2|| sAmAiyapurameva (mahapuramavi) akrayaddA tahegadAraM vaa| niyuktiH durahigamaM caudAraM sappaDidAraM suhAhigarma ||shaa (vi.907-9) tAni cAnuyogadvArANyamUni-upakramo nikSepaH anugamo nayaH, tatra zAkhamupakramyate-samIpamAnIyate nikSepasyAneneti upakramaH, nikSepayogyatApAdanamiti bhAvaH, upakramAntargatabhedaihi vicArita nikSipyate nAnyatheti, nikSepaNaM nikSepo-nAmAdibhedaiH zAstrasya nyasanaM, anugamanamanugamyate vA zAstramaneneti anugamaHsUtrasyAnukUlaH paricchedaH, tathA nayanaM nIyate vA aneneti nayA-vastuno vAcyasya paryAyANAM sambhavato'dhigamaH / nanUpakramAdidvArANAM kimityevaM kramaH!, ucyate, iha nAnupakrAntaM sat nikSipyate'samIpIbhUtatvAt , guruparvakramalakSaNena hi sambandhena samIpamAnItaM nAmAdibhedainikSesuM zakyaM, nAnyatheti, na ca nAmAdibhedairanikSiptaM yathAvadarthato'nugamyate, na cArdhatonanugata nayairvicArayituM zakyate, tato'yameva kramaH, ukaca-"dArakkamo'yameva u nikkhippaDa jeNa nAsamIvatthaM / aNugammainAnatvaM nANugamo nymyvihuunno||2||"(vi.915)ttr upakramo dvividhaH-zAstrIya itarazca, tatretaraH SaTpakAraH, tadyathAnAmopakramaH sthApanopakramo dravyopakramaH kSetropakramaH kAlopakramobhAvopakramazca, tatra nAmasthApane sugame, dravyopakramo dvidhA Agamato noAgamatazca, tatra AgamataH upakramapadArthajJastatra cAnupayuktaH, noAgamatastridhA-jJazarIradravyopakramo bhavyazarIhAdagyopakramo zarIrabhavyazarIravyatiriktadravyopakramazca, tatrAdyabhedadayaM pratItaM, tavyatiriktadravyopakrama nividhastadyathA sacicadranyopakramo'cicadravyopakramaH mizradravyopakramazca, sacittadravyopakramastu tridhA-dvipadacatuSpadApadopAdhimedAt, punarekaiko dvidhA-parikarmaNi vastunAzeSa, vatra parikarma nAma dravyaskha guNavizeSapariNAmakaraNaM, vastvabhAvApAdanaM vastunAzaH, tatra 90 and in + Jainitiorary.org ~1954 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [79], bhASyaM , vibhA gAthA H1, mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama parikarmaNi dvipadopakramo yathA puruSasya varNAdikaraNamathavA karNaskandhavarddhanAdi, anye tu zAstragandharvanRtyAdikalAsampAdanamapi dravyopakramaM vyAcakSate, tadasAdhu, zAstrAdiparijJAnasya vijJAnavizeSAtmakatvAt tadupakramasya bhAvopakramatvAt , yadivA AtmadravyasaMskAravivakSayA dravyopakramatve'pyavirodhaH, evaM zukazArikAdInAmapi zikSAguNavizeSakaraNaM bhAvanIya, tathA catuSpadAnAM hastyAdInAM zikSAguNavizeSakaraNaM catuSpadopakramaH, apadAnAM vRkSAdInAM vRkSAyurvedopadezAdvArdhakyAdiguNApAdanamapadopakramaH / nanu yatsvayaM kAlAntarabhAbyupakramyate yathA tarorvArdhakyAdi tatra parikarmaNi dravyopakramatA yuktA, varNakaraNaM kalAdisampAdanaM ca kAlAntare'pi vivakSitahetujAlamantareNa nopapadyate tataH kathaM tasya parikarmaNi dravyopakramatA !, naiSa doSaH, vivakSitahetujAlamantareNa nopapadyate ityasyAsiddhatvAt , varNo hi nAmakarmaviSAkodayasambhavI kalAdayo'pi ca jJAnAvaraNakarmakSayopazamabhAvinaH, tato vivakSitahetujAlamantareNApi kAlAntare svayamapyate sambhavanti, vibhramavilAsAdInAM yuvAvasthAyAM tathA darzanAt , tataH svayaM kAlAntarabhAvinAmeteSAM arvAk vivakSitahetujAlena | sampAdanaM upapadyate parikarmaNyupakramaNamiti, vastuvinAze tu puruSAdInAmupakramaNaM khnggaadibhirvinaashH| Aha-parikamai. vastuvinAzayorabheda eva, ubhayatrApi pUrvarUpaparityAgenottarAvasthApatteraviziSTatvAt , tadasamyak, parikarmopakramajanitottararUpApattau hi prANinAmavizeSeNa pratyabhijJAnAdyupajAyate, vastunAzopakramasampAdite tUttaradharme vastunyadarzana miti mahAna hai vizeSaH, athavA ekatra nAza eva vivakSito nocarAvasthetyadoSaH, acittadravyopakramaH parikammaNi yathA padmarAgamaNeH mAsU. 16vAramRtpuTapAkAdinA vaimalyApAdana, va tuvinAze vinAzaH, mizradravyopakramaH parikarmaNi kaTakAdivibhUSitapuruSAdidra In Education For Prats a persona unan Jainitiorary.org ~1964 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama H "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-] niryuktiH [79], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 926], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH upodAsa niryuktiH // 91 // 4 vyasya zikSApAdanaM, vastuvinAze khadgAdibhirvinAzaH / kArakayojanA svadhiyA bhAvanIyA, tadyathA-- dravyasya dravyANAM dravyeNa dravyairvA dravye dravyeSu vA upakramo dravyopakramaH, tatra dravyasyopakramo yathA ekasya puruSasya zikSAkaraNaM, dravyANAmupakramo yathA teSAmeva bahUnAM dravyeNopakramo yathA phalakena samudrataraNaM, dravyairupakramo bahubhiH yathA phalakairnAvaM niSpAdya samudrollaGghanaM dravye upakramo yathA kasyApyekasmin phalake upaviSTasya zikSAkaraNaM, dravyeSUpakramo vahnaSUpaviSTasya, tathA kSetrasyopakramaH kSetropakramaH, so'pi dvidhA - parikarmaNi vastuvinAze ca nanu kSetramAkAzaM 'khettaM khalu AgAsa' miti vacanAt, tazcAmUrtta nityaM ca tataH kathaM tasya parikarmmavinAzopapattiH 1, ucyate, iha tadvyavasthitadravyaparikarmavinAzau bhavataH | upacAreNa khalu kSetrasyApi parikarmmavinAzau vyapadizyete bhavati ca tAtsthyAttaddvyapadezo, yathA-maJcAH krozanti, tato na kazciddoSaH, tatra parikarmmaNi kSetropakramo nAvA samudrasyolaGghanaM halakulikAdibhirvA ikSvAdikSetrasya parikarmmaNA, vastuvinAze kSetropakramo gajavandhanAdibhiH kSetrasya virUpIkaraNaM, tathA kAlo nAma varttanAdirUpatvAt dravyaparyAyaH, tato dravyasya parikarmmaNi vastuvinAze vA kAlasyApi tAvupacaryete iti kAlopakramaH, uktaM ca - "jaM vattaNAirUvo kAlo dadyANa ceva pjjaao| tA takaraNaviNAse kIrai kAlovayArottha (u) // 1 // (vi. 926) atha ye varttanAdirUpameva kAlamicchanti tammatena kAlopakrama evaMrUpo bhavatAt, yastu lokaprasiddho ghaTikA muhUrttapraharAdirUpastasya kathaM parikarmmarUpo vinAzarUpazca upakramaH 1, 2 // 91 // ucyate, iha yat zaGkAdicchAyayA nADikayA vA yathArtha praharAdiparijJAnaM sa parikarmmaNi kAlopakramaH, yattu grahanakSatrAdicAravizeSairvirUpIbhavanaM sa vastuvinAze kAlopakramaH, Aha ca- "chAyAeN nAliyAe va parikammaM se jahatthaviNNANaM / rikkhA For Pityte & Personal Use Only ~197~ upakramAH anorary.org Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-] niryuktiH [79], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 927], mUlaM [- /gAthA ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH IcArehi va tassa viNAso vivajjAso // 1 // " (vi. 927) bhAvopakramo dvidhA-Agamato noAgamatazca tatra Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamato dvidhA-prazasto'prazastazca bhAvopakramo hi nAma parahRdayAkRtasya yathAvatparijJAnaM tacca prazastAprazastaviSayatayA dvibhedamiti dvighA bhAvopakramaH - prazasto'prazastazca tatrAprazasto brAhmaNIgaNikAmAtyAdInAM, atrodAharaNAni, egA marugiNI, sA ciMtei kiha dhUyAo suhiyAo hojatti ?, tAhe jeDiyA dhUyA sikkhaviyA -jaha tumaM vareNa saha kIlaMtI avasaraM laheUNa varaM matthae panhiyAe AhaNijjAsi, tIe tahA kathaM, so tuTTho pAyaM mahitumArakho, na hu dukkhAviyA tumaMti, tato pabhAe tIe mAyAe kahiyaM, tAe bhaNNai-jaM karehi taM karehi, na esa tubbha avarajjhai' iti, bIyA sikkhaviyA, tIevi tahA kathaM, so jhaMkhittA uvasaMto, mAyAe kahiyaM, sA bhaNai-tumapi bIsatthA ciTThaha, navaraM jhaMkhaNato esatti, taiyA sikkha viyA, tIpavi pAeNa matthae Ahato, so ruho, teNa daDhaM piTTitA, ghADiyA ya, taM akulaputtI jA evaM karesi, tIe mAyAe kahiyaM, pacchA kahavi aNugamio, amhaM esa kuladhammotti, ghUyA ya bhaNiyA- jahA devayassa tahA vaTTijAsi, na annahA iti / gaNiyAdito - egaMmi nayare causaTThikalAkusalA gaNiyA, tIe parabhAvovakamaNanimittaM ragharaMmi sabAo pagiIo niyaniyavAvAraM karemANIo AlihAviyAo, tattha ya jo jo para vajraimAi so so niyaM niyaM sippaM pasaMsei, nAyabhAvo ya suaNuyatto havai, aNuyatio ya uvayAraM gAhito bahuyaM bahuyaM dabajAyaM viyaraha, esavi apasattho bhAvodakamo / iyANimamaccadito egaMmi nayare koi rAyA assavAiNiyAe amatreNa saha niggato, tattha ya se asseNa vaccaMteNa kaMmivi parase kAiyA vosiriyA, khelaraM baddhaM taM puDhabIe thirattaNato tahadviyaM caiva raNNA paMDiniyasa For Pitate & Personal Use Only ~ 198~ www.janlibrary.org Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [79], bhASyaM H, vibhA gAthA [931-934], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka H dIpa anukrama upodghAta-INmANeNa suiraM nijjhAiyaM, ciMtiyaM ca raNNA-iha talAgaM sohaNaM havaitti, na uNa vursa, amaceNa ya iMgiyAgArakusaleNI bhAboniyukinArAyANamaNApucchiya mahAsaravaraM khaNAviyaM, se pAlie ArAmA pacurA kavA, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rannA puNaravi pakramaH assavAhaNiyAe gacchaMteNaM diha, bhaNiyaM ca'NeNa-keNeyaM khaNAviyaM ?, amacceNa bhaNiyaM-sAmi ! tumbhehi ceva, rAiNA bhaNiyaM-kahaM !, amacceNa bhaNiyaM-avaloyaNAe kahie paritudveNa raNNA pasAo kato, eso'vi apasattho bhAvovakkamo, ukto'prazasto bhAvopakramaH / idAnI prazasta ucyate-tatra zrutAdinimittamAcAryabhAvopakramaH prazastaH, Aha-nanu vyAkhyA patipAdanAdhikAre gurubhAvopakramAbhidhAnamanarthaka, tadasamyak, tasyApi vyAkhyAnatvAt , gurvadhInA hi shaastraarmbhaasttH| avazyaM kartavyo gurubhAvopakramaH, uktaM ca-"gurvAyattA yasmAcchAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAd gurvArAdhanapareNa hitakAviNA mAnyam ||1||(pr.69) tathA bhASyakAreNApyabhASi-"gurucittAyattAI vakkhANaMgAI jeNa sabAI / to tAjeNa suppasanna hoi tayaM taM tahA kajjaM ||shaa jo jeNa pagAreNaM tUsai karaNaviNayANuvittIhiM / ArAhaNAe~ maggo socciya abAhato tassa // 2 // AgAriMgiyakusalaM jai seyaM vAyasaM vae pujA / tahaviya siM navi kUDe virahamiya kAraNaM pucche // 3 // 3 nivapurichaeNaguruNA maNito gaMgA katomuhI vahai / / saMpAiyavaM sIso jaha taha savattha kAya // 4 // (vi. 931-4) etAzcatasro'pi bhASyagAthA sugamAH, navaraM caramagAthAyA bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, tacchedam-kanyakuchane pure kenacidrAjJA // 12 // sUriNA saha goSThIpravandhe propha-rAjaputrA vinItA, sUriNA'bhihitaM-sAdhavaH, tato vivAde sUriNA prokaM-yuSmadIyaH sarvotkRSTaguNo vineyo rAjaputraH parIkSyatAmasmadIyastvavinIto bhavatAM yaH pratibhAsate sa eva sAdhuriti, tato'bhyupagataM rAjJA, CCAMESCRIPARK For any ~199~ Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [79], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 931-934] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH | samAdiSTazca vinItatayA prasiddho rAjaputraH - kutomukhI gaGgA vahatIti zodhaya, tenoktam- kimiha zodhanIyaM ?, bAlAnAmapi pratItametat - pUrvAbhimukhI gaGgA pravahatIti, rAjJA proce-kimiti tvamatraiva vitaNDAvAdaM karoSi ?, gatvA nirIkSasva tAvat, tato manasyasUyAM vahan bahiH saMvRtiM kRtvA mahatA kaSTena tataH pradezAnnirgataH, siMhadvAre ca gacchan kenApi mitreNa pavRcche-bhadra ! kva gatavyaM ?, tenAsUyayA prokam-araNye rojhAnAM lavaNadAnArtha, tato mitreNoktam- ko'yaM vyatikaro ?, rAjaputreNa sarvamapi rAjAdiSTaM niveditaM, mitreNoktaM- yadi rAjJo grahaH saMlagnaH tatkiM tavApi saMlagnaH ?, gatvA nivedayanirIkSitA mayA gaGgA, pUrvAbhimukhI vahati, tathaivAnuSThitaM rAjaputreNa, pracchannaherikeNa ca niveditaM rAjJastacceSTitaM, tato bilakSeNa rAjJA proktam- bhavyaM sAdhurapi parIkSyatAM, tato yaH kazcidavinIto rAjJA lakSitastadviSaye rAjJA parIkSArthaM pratipAditena guruNA'bhihitaH sa ziSyo gatvA nirIkSasva kena mukhena gaGgA bahatIti, tatra pUrvAbhimukhI gaGgA bahatIti guravo'pi vidanti, paramatra kenApi kAraNena bhavitavyamiti cetasi nizcitya tena prokam - icchAmyAdezamiti etaccAbhidhAya nirgataH prApto gaGgAM nirIkSitA sA svayaM tadanantaraM pRSTA parebhyaH tadanu zuSkatRNAdivAhane nAnvayavyatirekAbhyAM nizcitA, tato niveditamAgatya gurubhyaH - itthamitthaM ca mayA nizcitaM pUrvAbhimukhI gaGgA vahatIti, pracchannaherikeNApyasya sarve niveditaM, tato'bhyupagataM saharSeNa rAjJA guruvacanamiti / nanu yadyevaM gurubhAvopakrama evAbhidhAtavyo na zeSA niSprayojanatvAt, tadayuktaM, gurucittaprasAdanArthaM teSAmupayogitvAt, tathAhi dezakAlAvapekSya parikarmanAzau dravyANAmudaka|danAdInAmAhArAdikAryeSu kurvan harati vineyo gurUNAM cetaH, athavopakramasAmAnyAt prakRte nirupayogA apyanyatropayo For Pitate & Personal Use Only ~ 200~ jainslibrary.org Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [79], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 931-934] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH upodghAta niryuktiH // 93 // zyante ityupanyastAstato na kazciddoSa ityalaM prasaGgena, ukta itara upakramaH / samprati zAstrIya ucyate, sa SoDhA, tadyathAAnupUrvI 1 nAma 2 pramANaM 3 vaktavyatA 4 arthAdhikAraH 5 samavatArAM 6, tatrAnupUrvI dazadhA tadyathA-nAmAnupUrvI sthApanAnupUrvI 2 dravyAnupUrvI 3 kSetrAnupUrvI 4 kAlAnupUrvI 5 gaNanAnupUrvI 6 utkIrttanAnupUrvI 7 saMsthAnAnupUrvI 8 7 sAmAcAryAnupUrvI 9 bhAvAnupUrvI 10, uktaM ca- "nAmaM ThavaNAdavie, khete kAle ya gaNaNa aNupubI / ukittaNa saMThANe maiM sAmAyArI ya bhAve ya // 1 // " etAsu dazasvAnupUrvISu yathAsambhavamavatAraNIyamidaM sAmAyikAdhyayanaM tatrotkIrttanAnupUrvyA gaNanAnupUrvyA cAjasA samavatarati, utkIrttanaM nAma saMzabdanaM yathA sAmAyikaM caturviMzatistava ityAdi, gaNanaMparisavAnaM, ekaM dve trINi catvAri, sA ca gaNanAnupUrvI triprakArA, tadyathA pUrvAnupUrvI pazcAnupUrvI anAnupUrvI ca tatra sAmAyikaM pUrvAnupUrvyA prathamaM pazcAnupUrvyA SaSTham, anAnupUrvyA tvaniyataM kacitprathamaM kvacid dvitIyamityAdi, tatrAnAnupUrvINAmayaM karaNopAyaH, -egAdeguttaragA chagacchagayA paroppara'vbhatthA / purimaMtimadugahINA parimANamaNANupubInaM ||1|| (vi. 942) asyA gAthAyA akSaragamanikA-ekAdyA ekottarakAH aDDA vyavasthApyante, ekottarakA iti ekaika uttarobarddhamAno yeSu te ekottarakAH te ca SaDadhyayanaprastAvAt SaDgacchagatAH samavaseyAH, tatra paNNAM gacchaH-samudAyaH SaDgacchaH taM gatAH- tatpratibaddhAH te ca parasparAbhyastAH - parasparaguNitAH prathamAntimabhaGgadvayarahitAH sarvasaGkhyArUpamanAnupUrvINAM parimANaM // 93 // bhavati, tathAhi ekottarakAH par3hadhyayanaviSayAH paDaGkAH sthApyante, 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 / te ca parasparaM guNyante, tadyathA- eka kena dviko guNyate, jAtau dvau, ekena guNitaM tadeva bhavatIti vacanAt dvAbhyAM triko guNyate jAtAH paTU ~ 201~ anAnupUvibhedAH jainslibrary.org Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H. niyukti: [79], bhASyaM H. vi0bhA0gAthA [943], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka 8952 dIpa anukrama H taizcatvAro guNyante jAtAH caturvizatiH tayA paJca guNyante jAtaM vizaM zataM, tena SaT guNyante, jAtAni vizAni sapta bhaGgakazatAni 720, iha ca prathamabhaGgaH pUrvAnupUrvIrUpaHcaramabhaGgastu pazcAnupUrvIrUpastadapanayane'STAdazottarANi sapta zatAni | sarvasaGkhyayA anAnupUrvIbhaGgakaparimANaM, athaveyamanAnupUrvIbhaGgakAnAmAnayanopAyabhUtA karaNagAthA-"puvANupudhi hehA sama| yAbheeNa kuNa jahAjeI / uvarimatullaM purao naseja pubakkamo sese||1||"(vi.943) asyA apIyamakSaragamanikA-iha vivakSitapadAnAM krameNa sthApanA pUrvAnupUrvI, tasyA adhastAd dvitIyAdibhaGgakAna jijJAsuH kuru-sthApaya ekAdipadAnIti zeSaH, kathamityAha-jyeSThasyAnatikrameNa yathAjyeSThaM, yo yasyAdau sa tasya jyeSThaH, yathA ekako dvikasya jyeSThaH, trikasyAnujyeSThA, catuSkAdInAM tu jyeSThAnujyeSThaH, evaM trikasya dviko jyeSThaH, sa eva dvikazcatuSkasyAnujyeSThaH paJcakAdInAM jyeSThAnujyeSThaH, evaM satyuparitanAGkasyAdhastAt jyeSTho nikSipyate tasminnalabhyamAne'nujyeSThastasminnapyalabhyamAne jyeSThAnujyeSTha iti yathAjyeSTha nikSepaM kuru, kimaniyamena, netyAha-'samayAbhedena' samayaH-saMketaH prastutabhaGgaracanA vyavasthA tasya abhedaH-anatikramaH tena samayAbhedena nikSepaM kuru, samayasya ca bhedastadA bhavati yadA tasminneva bhajanake nikSiptAGkasadRzo'paro'pyaGkaH samApatati, tata evambhUtaM samayabhedaM varjayanneva jyeSThAdyaGkanikSepaM kuru, uktaM ca-"jahiyammi u nikkhitte, puNaravi so ceva aNkvinaaso| so hoi samayabhedo vajayavo payatteNaM ||1||"(anu.cuu.) nikSiptasya cAkasya purastAt-agrataH uparitanA: tulyaM-sadRzaM yathA mavati evaM nyaset , uparitanAGkasadRzAnevAGkAn purataH sthApayedityarthaH, 'puzvakkamo sese' iti yathAsaGkhyaM nikSiptAGkasya di yathAsambhavaM pRSThataH zeSa-paddharitazeSAGkAnAm pRSThatastAnevoddharita zeSAn pUrvakrameNa sthApayet, yaH samayA laghuH sa prathama an Education wwwjainitiorary.org. ~202 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H. niyukti: [79], bhASyaM H. vi0bhA0gAthA [943], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: ni.lAvasvatA prata sUtrAMka 4 dIpa poDAta- sthApyate yastu saGgyayA mahAn sa pazcAt eSa pUrvakramaH, pUrvAnupUrvIlakSaNe prathamabhaGgake itthameva kramasya dRSTatvAditi karaNa-18 nayukti gAthArthaH, bhAvArthastu diGamAtrapradarzanAya sukhAdhigamAya jJAnadarzanacAritrarUpANi trINi padAnyAzrityopadaya'te-tatra ekaddhi vilakSaNasya padatrayasyAbhyAse sAmAnyena sarvasaGkhyayA SaD bhaGgAH, te caivamadhikRtena karaNenAnIyante, tatrAyaM pUryAnupUrvIlakSaNaH // 94 // prathamo bhaGgakaH 1 / 2 / 3 / asyAzca pUrvAnupUrvyA adhastAd bhaGgakaracanAyAM kriyamANAyAmekakasya tAvat jyeSTha eva hA dinAsti, dvikasya tu vidyate ekakaH sa tadadhastAnikSipyate, tasya cAgrata 'uvarimatulaM purato naseja' iti vacanAt triko myasyate, pRSThata uddharitazeSo dviko dIyate, tato'yaM dvitIyo bhaGgakaH sampannaH 2 / 1 / 3 / atra dvikasya vidyate jyeSThaH paraM nAsau tadadhastAnnikSipyate, agrataH sadRzAGkapAtena samayabhedaprasaGgAt , ekakasya tu jyeSTha eva nAsti, trikasya tu, vidyate jyeSTho dvikaH sa tadadhastAnikSipyate, atra cAprabhAgasya tAvadasambhava eva, pRSThatastu sthApitazeSau ekakatriko * krameNa sthApyate, 'puvakamo sese' iti vacanAt, tato'yaM tRtIyo bhaGgakA sajjAtaH 1 / 3 / 2 / atrApyekasya jyeSTha eva na vidyate, trikasya tu jyeSTho'sti dviko na cAsau tadadhastAnyasyate, agre sadRzApAtena samayabhedApatteH, tato'syaivAnujyeSTha ekaka sthApyate, agratastu dviko dIyate, 'uvarimatullaM purato naseja' iti vacanAt , pRSThatastu sthApitazeSastriko vyavasthApyate iti caturthoM bhktH3|1|2| adhatrikasya vidyate dviko jyeSThaH ekakazvAnujyeSThaH paraM tau na tadadhastA-15 nikSipyete, purataH sadRzAGgapAtena samayabhedapasanAt, ekakasya tu jyeSTha eva nAsti, dvikasya tu astyekako jyeSThaH sa tadadhastAvyasyate, tasya pRSThatastu sthApitazeSau dvikaviko kramazaH sthApyate iti paJcamo bhataH 2 / 3 / 1 atra dvikasyA anukrama ~203 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H. niyukti: [79], bhASyaM H. vi0bhA0gAthA [943], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - dIpa anukrama styekako jyeSThaH kintvasau na tadadhastAnikSipyate, purataH sadRzAnyAsApattyA samayabhedaprasaktaH, trikasya tu dviko jyeSThaH, sa tadadhastAnikSipyate, agratastvekako dIyate, 'uvarimatulaM purato naseja' iti vacanAt, pRSThatastu sthApitazeSatrikA zasthApyate, eSa SaSTho bhnggH3|2|1 SaNNAmapi ca bhaGgAnAmiyaM samudAyasthApanA // atrAdyabhaGgasya pUrvAnupUrvItvAccaramasya ca pazcAnupUrvItvAmmadhyamA eva catvAro bhaGgAH anAnupUrvItvena mantavyAH, evaM catuHpaJcaSaTsaptASTAdipadAnAmapi bhaGgakAH smaanetvyaaH| idAnIM nAma vaktavyaM-prativastu namanAnnAma, taccaikAdidazAntaM yathA'nuyogadvAreSu tathA vaktavyaM, tatra sAmAyikasya paNnAmnyavatAraH, tatra ca SaT bhAvA audayikAdayo nirUpyante, tatra sarvasyApi zrutasya kSAyopazamikatvAt kSAyopazamike bhAve'vatAraH / tathA pramANa dravyAdi, pramIyate'neneti pramANamiti vyutpatteH, tacca |pramANaM prameyabhedAccatUrUpaM, tadyathA-dravyapramANaM kSetrapramANaM kAlapramANaM bhAvapramANaM ca, tatra sAmAyika bhAvAtmakatvAt bhAva-| dApramANavipayaM, tacca bhAvapramANaM guNanayasaGkhyAbhedAt triprakAra, tadyathA-guNapramANaM nayapramANa satyApramANaM ceti, tatredaM jIvaguNarUpatvAt guNapramANe'ntarbhavatIti, guNapramANamapi dvidhA-jIvaguNapramANamajIvaguNapramANaM ca, tatra jIvAdapRthagabhUtatvAt sAmAyikasya jIvaguNapramANe samavatAraH, jIvaguNapramANamapi tridhA, tadyathA-jJAnaguNapramANaM darzanaguNapramANaM | cAritraguNapramANaM ca, tatra bodhAtmakatvAt sAmAyikasya jJAnaguNapramANe samavatAraH, jJAnaguNapramANamapi catuddhA, tadyathA-pratyakSamanumAnamupamAnamAgamazca, tatra sAmAyikasya prAyaH paropadazasanyapekSatvAdAgamapramANe samavatAraH, Agamo'pi dvidhA laukikalokottara bhedAt , tatredaM sAmAyika sarvajJapraNItatvAllokottare samavatarati, nanu loko E Jainitiorary.org ~ 204 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniryuktiH / / 95 / / Jan Education from "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [79], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [947, 948, 950], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH saro'pyAgamaH sUtrArthIbhayarUpatvAt trividha eva tatredaM kvAntarbhavati 1, ucyate, sAmAyikasya sUtrArthIbhavarUpatvAtrividhe'pi lokottarAgame, uktaM ca- "jIvAnannattaNato jIvaguNa bohabhAvato nANe / loguttaramuttatthobhayAgame tassa bhAvAo // 1 // (vi. 947) nanu lokottara AgamastridhA, tadyathA-AtmAgamaH anantarAgamaH paramparAgamazca tataH kedraM samavatarati 1, ucyate, idaM sUtrato gautamAdInAmAtmAgamaH tacchiSyANAM jambUsvAmiprabhRtInAmanantarAgamaH, praziSyANAM tu prabhavapramukhANAM paramparAgamaH, tathA arthato'rhatAmAtmAgamaH gaNadharANAmanantarAgamaH sacchiSyANAM paramparAgamaH evaM sUtrato'rthatazca trividhe pramANe'ntarbhavati, uktaM ca- "suttAu gaNaharANaM tassisANaM tahA pasissANaM / evaM attANaMtaraparamparAgamapamANami ||1||" "attheNa u titthaMkaragaNaharasissANamevamevedaM // (vi. 948 // ) " nayapramANe tu mUDhanayaM kAlika zrutamiti nayasya nAdhunA'vatAraH, pUrva tvanuyogAnAmapRthagbhAve sa AsIt, yadivA puruSaM kaJcanApi samAsAdya nyprmaanntstvvit| | yathAzakti naye'pi samavatAraM kuryAt, Aha ba - "Asi purA so niyato aNuogANamapuhuttabhAvaMma | saMpai natthi puhutte | hojjavi purisaM samAsajja // 1 // " (vi. 950) samprati saGkhyApramANaM cintyate, tatra saGkhyA nAmasthApanA vyakSetrakAlopamyaparimAbhAvabhedAdaSTaprakArA yathA'nuyogadvAreSu tathA vaktavyA, tatrotkAlika zrutaparimANasaGkhyAyAM samavatAraH, tatra sUtrataH sAmA| yikaM parimitapramANaM arthato'nantaparyAyatvAdaparimitapramANaM / samprati vaktavyatA, sA trividhA, tadyathA-svasamayavaktavyatA parasamayavaktavyatA ubhayasamayava kavyaMtA ceti, tatra samayaH - siddhAntaH vaktavyatA - padArthavicAraH, tatra svasamayavaktavya| tAyAmasya sAmAyikAdhyayanasya samavatAraH, svasamayasyaiva atra pratipAdyamAnatvAd, evaM sarvANyapyadhyayanAni svasamayavakta For Pyate&Personal Use Only ~ 205~ nAmapramANe // 95 // wjainslibrary.org Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM 1, niyukti: [79], bhASyaM H, vibhA gAthA [953,958], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka KKRA% EXX - dIpa anukrama vyatAyAM samavatAraNIyAni, parasamayapratipAdakAnAM ubhayasamayapratipAdakAnAmapi samyagdaSTeH svasamayatvAt , heyopAde| yArthAnAM samyak heyopAdeyatayA parijJAnAt , Aha ca-parasamao ubhayaM vA sammadidvissa sasamao jeNaM / to sabajjhayaNAI sasamayakttavaniyayAI ||1||(vi.953)" idAnImAdhikAraH, sa cAdhyayanasamudAyArthaH, sa ca svasamayavakanyataika-| dezaH, saca sAvadyayogaviratirUpaH / idAnIM samavatAraH, sa ca lAvArtha pratidvAraM samavatAraNAdvAreNa pradarzita eva, ukta upakramaH / idAnI nikSepaH, sa ca trividhastadyathA-opaniSpano nAmaniSpaJcaH sUtrAlApakaniSpannazca, tatrauSo nAma sAmAnya zAkhAbhidhAne, tacceha caturvidham-adhyayana 1 makSINa 2 mAyaH 3 kSapaNA 4ca, ekaMca-"oho jaM sAmanna, suyAbhihANaM cauvihaM taM ca / ajjhayaNaM ajjhINaM Ao jhavaNA ya pttey||2||"(vi.958) punarekaikaM nAmAdibhedAccaturvidhaM, tadyathA-nAmA| dhyayanaM sthApanAdhyayanaM dravyAdhyayanaM bhAvAdhyayanaM ca, tathA nAmAkSINaM sthApanAkSINaM dravyAkSINaM bhAvAkSINaM, tathA nAmAyaH sthApanAyo dravyAyo bhAvAyaH, nAmakSapamA sthApanAkSapaNA dravyakSapaNA bhAvakSapaNA ca, etAni ca yathA|'nuyogadvAreSu tathA prarUpyedaM sAmAyikamadhyayanaM bhAvAdhyayane bhAvAkSINe bhAvAye bhAvakSapaNAyAM cAyojyaM, tatra yasmAdanena zubhamadhyAtma janyate'thavA'dhyAtmamAnIyate, adhikaM vA ayanaM bodhasya saMyamasya mokSasya vA idamityadhyayanamAdyavyutpattipavadaye pRSodarAditvAdiSTarUpaniSpattiH, tathA ziSyebhyo'navarataM dIyamAnamapyamyucchittinayApekSayA nakSayamupayAtyalokavadityakSINaM, zAnadarzanacAritrANAM prAptihetutvAdAyaH, pApakarmakSapaNahetutvAt kSapaNA, uktaM ca-"jeNa suhajjhappajaNaNaM| ajajhAppANayaNamaDiyamayaNaM vA |bohss saMjamassa va mokkhassa ca tamAyaNaM ||1||amiinnN dijaMtaM aghocchicinayato E - - wwwjainitiorary.org. ~206~ Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAta niryuktiH // 96 // Jan Education "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [79], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [960, 961,970], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita... AgamasUtra -[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH alogoba / Ayo nANAINaM jhavaNA pAvANa khavaNaMti // 2 // (vi. 960 - 1) nAmaniSpanne nikSepe sAmAyikamiti vizeSanAma, taJca nAmAdibhedAccaturvidhamidaM ca niruktidvAre sUtrasparzikaniryukau ca prapaJcena vakSyAmaH, Aha-yadi tadiha nAma abasaraprAptaM tarhi kimiti niruktyAdAvasya svarUpapratipAdanaM / tatra cet svarUpAbhidhAnamasya tarhi kasmAdatropanyAsaH ?, ucyate, iha nikSepadvAre nikSepamAtrasyaivAvasaraH, nirukau tu tadanvAkhyAnasyetyadoSaH, nanvevamapi niruktidvAra eva yadi sAmAyikavyAkhyAnaM tataH kiM sUtre punarabhidhIyate ?, tadasamyakU, vastutattvAparijJAnAt, sUtre hi sUtrAlApakavyAkhyAnaM, na tu nAmnaH, niruktau tu nikSepadvAranyastaM sAmAyikamityadhyayanAbhidhAnaM nirUpyate, ityalaM prasaGgena, ukto nAmaniSpanno nikSepaH / samprati sUtrAlApaka niSpananikSepasyAvasaraH, sa ca prAptAvasaro'pi na nikSipyate, kasmAditi cet, ucyate, sUtrAbhAvAda, asati hi sUtre kasyAlApakasya nikSepaH 1, tato'stItaH tRtIyamanuyogadvAramanugamAkhyaM tatraiva nikSepsyAmaH, Aha-yadi prAptAvasaro'pyasAviha na nikSipyate tataH kimityupanyasyate ?, ucyate, nikSepasAmAnyAt, Aha ca- "iha jai patto'vi tao na nassae kIsa bhaNNae ihaI 1 / dAijjai so nikkhevamittasAmaNNato navaraM // 1 // " (vi. 970) idAnImanugamAvasaraH, sa ca dvidhA -niryuktyanugamaH sUtrAnugamaJca, niryuktyanugamastrividhaH, tadyathA-nikSepaniryuktyanugamaH, upodghAta| niryuktyanugamaH sUtrasparzaka niyuktyanugamazca, tatra nikSepaniryuktyanugamo nAma yadadho nAmAdinyAsAndhyAkhyAnamuktaM tataH so'nugata eva, idAnImupodghAtaniryuktyanugamaprastAvaH, sa ca uddezAdidvAralakSaNaH, tato'sya mahArthatvAt mA bhUdvina iti prArambhe'sya maGgalamucyate, Aha- nanu maGgalaM prAgevokaM tataH kiM punastena ?, atha kRtamaGgalairapi punarmaGgalamabhidhIyate For Pivate & Personal Use Only ~ 207 ~ oghaniSpanAdibhedAH // 96 // www.janlibrary.org Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Zhi You :Song "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 80 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [960, 961, 970], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH tarhi pratidvAraM pratyadhyayanaM pratisUtraM ca vaktavyamiti, tataH kazcidevaM pratividhAnamAha mArksa hi zAkhakhAdI madhye'vasAne ceti pratipAditaM, tatrAdimaGgalaM jJAnapaJcakarUpamuktamidAnIM madhyamaGgalamucyate iti, tadetadayuktaM, zAkhameva hi tAvannArabhyate, anArabdhe tu zAstre kuto madhyAvakAza iti / atha brUyAt caturanuyogadvAraM zAstram, ata eva cAnuyogadvArANAM zAstrAGganA, taleo'nuyogadvAradvaye upakramanikSeparUpe'tikrAnte madhyAvakAza iti bhavati madhyamaGgalAvasaraH, nanvevamapIdaM zAstramadhyaM na bhava, adhyayanamadhyatvAt, zAstramadhye va madhyamaGgalAbasara iti yatkiJcidetat, tasmAdayamatra pakSaH zreyAniha yata dI maha pratipAditaM tadAvazyakasyAdimaGgalaM, idaM tu vakSyamANaM na Avazyakasya, kintu sarvAnuyogopayogyupo ghAtaniryuktirUpaH prakAnta upodghAtaH tasya, sarvAnuyogopayogitvenAsya mahArthatvAt kathaJcit zAstrAntaratvAt, tathA ca sarvAnuyogopayogitAmeva darzayan vakSyati "Avassayassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre / sUyagaDe nijjutiM bocchAmi tahA dasANaM ca // 1 // " ityAdi, tathA "sesesuvi ajjhayaNesu hoi eseva nijattI' ityatra zeSeSvapyabhyayaneSu| caturviMzatittavAdiSviti, Aha-- sAmAyikAnvAkhyAne'dhikRte ko'tra dazavaikAlikAdInAM prastAvo yena tadutkSepo'tra | kriyamANaH zobhate ?, ucyate, upodghAtasAmAnyAt, tathAhi teSAmapi prAyaH khalvayamevopodghAtaH, stoko vizeSaH, sa ca svasvaniryuko vakSyate ityadoSaH ityalaM prapacena / tatropodghAtasyAdimaGgalamAha titthapare bhagavaMte aNuttaraparakame abhiyanANI / tine sugaigaigae siddhipahapadesae vaMde // 80 // tIrthe kurvantItyevaMzIlAstIkarAH, 'hetutacchIlAnukuDevi 'tyAdinA TaH pratyayaH, artha tIrthamiti kaH zabdArthaH 1, ucyate, Jan Education ... atra tIrthaMkarasya vizeSaNa saha vaMdanA kriyate For Pitate & Personal Use Only ~208~ www.jinslibrary.org Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [80], bhASyaM H. vibhA gAthA [1030], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - // 97 // 4 dIpa anukrama SCk tIryate'neneti tIrtha, 'diramihaninIkuSapAgoravikAzivaciricisicibhyaH kiditi kitpratyayaH,taJca nAmAdibhedAcaturdhA, tIrthakaravatadyathA-nAmatIrtha sthApanAtIrtha dravyatIrtha bhAvatIrtha ca, nAmasthApane sugame, dravyato'pi yAvat noAgamato jJazarIrabha- ndanam gA. vyazarIre, tadvyatiriktaM nadyAdInAmanapAyaH samo vibhAgaH, tIrthasiddhau ca tritayaM siddhaM, tadyathA-tarItA taraNaM taraNIyaM || ca, tatra puruSastarItA bAhuDupAdi taraNaM nadhAdi taraNIya, dravyatA svasya tIrNasyApi punastaraNIyabhAvAt , kadAcidapAyasambhavenAnekAntikatvAJca, atha tIrtha nadyAdinAnatIrtha purANeSu prasiddhaM gIyate, na zeSa, tacca bhavatAraNAttIrthamiti, tadasamyak, tasyApi bAhyamalamAtrApanayanakAritayA dravyatIrthatvAnatikamAt, na khalu tadAntaraM malamapanetuM samartham, A-x ntaro hi malaH sarvadhA samucchinno bhavati bhAvimalotpattinirodhataH prAcInamalavidhvaMsatazca, tatra bhAvimalotpattinirodha-6 stAvattIrthasnAnAnna bhavati,malo hi prANAtipAtAdikAraNapUrvakastatastannivRttyaiva tadutpattinirodha upajAyate, na tIrthasnAnamAtrAt, ata evoktamatra dharmakIrtinA-"vedaprAmArNya kasyacitkartRvAdaH, sAne dharmecchAjAtivAdAyalepaH / santApArambhaH pApahAnAya ceti, dhvastaprajJAne paJca liGgAni jAbye // 1 // " anyacca-tIrthasnAna vizeSato bhAvimalotpattikAraNaM, na punastadutpattinirodhahetuH,jIvopaghAtahetutvAdudUkhalAyadhikaraNavat, tathAhi-tIrthasnAnaM kurvatA virAdhyante bahavo'SkA-10 yikA jIvA iti, pratItametat tattvavedinAM, tata udUkhalAyadhikaraNamiva zUnAGgamidamiti na bhavatAraNAyopajAyate, itazca na bhavatAraNakAraNaM-kAmAbatayA yatijanAyogyatvAt, maNDanavat, Aha pa-"sUNaMgapi va tamukhalaM va na ya mokkhakAraNaM se pahANaM / na ya jaijogga taM maMDaNaMva kaamNgbhaavaato||1||"(vi.1030) nApi prAcInamalocchedahetuH, prAcInamalasya viziSTa JanEduration noor For PiaNAParamal-Un Dil X a nationary.org ~209~ Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [80], bhASyaM H. vibhAgAthA [1032], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka 554%4 - CAKACCIA dIpa anukrama kiyAsavyapekSAdhyavasAyajanyasya tatpatyanIkakriyAsahagatAdhyavasAyata eva kSayasambhavAt tato bhAvimalotpattinirodhAbhAvataH prAcInamalakSayAbhAvatazca bhavataraNAnupapatcene bhAvatIrtha nadyAditIrthamiti, bhAvatIrtha dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra Agamato jJAtA upayukta, noAgamataH saGghaH samyagdarzanAdipariNAmAnanyatvAt , uktaMca-"titthaM bhaMte ! titthaM titthayare titya, goyamA! arihA tAva niyamA titthaMkare, tirathaM puNa cAucaNNo samaNasaMgho"iti(12-682) asmiMzvabhAvatIrthe tarItA | tadvizeSa eva sAdhuH, samyagadarzanAditrayaMkaraNabhAvApannaM taraNaM, taraNIyaH saMsArasamudraH, AhaSa-"bhAve titthaM saMgho suyavihi tArato tahiM sAhU / nANAitiyaM taraNaM tariyabo bhavasamuddo ||2||"(vi.1032) athavA yathA nadyAdigataH samo vi|bhAgo'napAyaH paGkaprakSAlanAddAhopazamAtpipAsAvyavacchedAttIrthamiti prasiddhaM, pRSodarAdidarzanatatriSu sthitamiti tIrthamiti | vyutpatteH, evaM saho'pi karmamalakSAlanAt krodhAgnidAhopazamAt lobharUpatRSNAvyavacchedAca triSu sthita iti tIrthamityuhAcyate, uktaM ca-"padAhapipAsAnAmapahAraM karoti yat / taddharmasAdhanaM tathyaM, tIrthamityucyute budhaiH // 1 // " athavA nadyAdigataM dravyatIrtha caturdA dRSTa, tadyathA-sukhAvatAraM sukhottAraM 1 sukhAvatAraM duruttAraM 2 duHkhAvatAraM sukhottAraM 3 duHkhAvatAraM duruttAraM 4, evaM bhAvatIrthamapi caturddhA draSTavyaM, tatra yatra sukhenaivAvataranti-pravizanti prANinaH sukhenaiva ca yata uttaranti-yanmuJcanti tarasukhAvatAraM sukhottAraM, tacca zaivaM draSTavyaM, tatra rAgadveSakaSAyendriyaparISahopasargamanovAkAyajayAdilakSaNaduSkarAnuSThAnAbhAvataH sukhenaiva pravezAt , nipuNayuktyabhAvato niviDavAsanAyA AkAlaparipAlanahetubhUtAyA ayogataH, "zaivo dvAdaza varSANi, prataM kRtvA tataH param / yadyazaktastyajet pazcAdU, yAgaM kRtvA vratezvare // 1 // " ityA E 9424CESAX an Educa t ion wwimwaintiorary.org, ~210~ Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 80 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 1040, 1041, 1048], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH // 98 // upodghAta-dinA dIkSAtyAgasya nirdoSatAzravaNAzca sukhenaiva mokSaNasambhaghAca, tathA yat sukhena svIkriyate duHkhena parityanyate tat niryutiH sukhAvatAraM duruttAraM tacca bauddhaM zAsanaM, tatra hi 'mRddhI zayyA prAtarutthAya peyA, bhakaM madhye pAnakaM cAparA / drAkSAkhaNDaM zarkarA bArddharAtre, mokSazcAnte zAkyasiMhena dRSTaH // 1 // " tathA " maNuNNaM bhoyaNaM bhuvA, maNuSNaM savaNAsaNaM / maNuSNaMsi agAraMsi, maNuSNaM jhAyae muNI ||2||" ityAdyabhidhAnato viSayasukhasiddheH sukhenaiva pravezaH, tathA nipuNa yuktivastIvravAsanotpAdAt pratatyAge mahataH saMsAradaNDAdeH pratipAdanAJca duHzakastatparityAgaH, tathA yatra duHkhena pravezaH sukhena vinirgamaH tad duHkhAvatAraM sukhocAraM tacca digambaraM darzanaM, taddhi nAgyamatiduSkaraM lajjAspadatvAditi duHkhena pravizyate, aneSaNoyaparibhogakapAyabAhulyadarzanatastu tadvirAgopapatteH sukhena parityajyate iti caturthabhaGgagataM tvidaM pAramemvaraM pravacanam, atra hi rAgadveSakapAyendriyaparISahopasargAdijayasya sadA apramattabhAvasya ziroluJcanAdikaSTAnuSThAnasya ca pratipAdanAnmahatA kaSTena pravezaH praviSTasya ca tattvAdhigamenAmocanAt etadvataM tviha saMsAraparitrANakAraNaM vratabhaGgeca mahAn saMsAra iti janAnasya duSkaraparityAgaH, uktaM ca- " ahava suhotArottAraNAi dabe caDhavihaM titthaM / evaM cija bhAvaM| mivi tatthAmayaM sarakakhANaM // 1 // taccaNNiyANa bIyaM visayasuhakusatthabhAvaNAghaNiyaM / taiyaM ca voDiyANaM carimaM jahaNaM sivaphalaM tu // 2 // (vi. 1040- 1) tatra duHkhAvatAraduHkhocArarUpaparamatIrthakaraNazIlAstIrthakarAstAn vande iti yogaH, tathA bhagaHsamatraizvaryAdilakSaNaH sa yeSAmastIti bhagavantaH, uktaM ca-" issariyakhvasirijasadhammapayattA mayA bhagAbhikkhA / te tesimasA samAseti jato teNa bhagavaMto 51 // (vi.1048) grAn, nanu tIrthakarAnityanenaiva bhagavata iti gataM, tIrthakRtAmuka lakSaNa Jan Education For Pilyate Personal Uon Oly ~211~ tIrthakaravandanam // 98 // www.jinslibrary.org Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [80], bhASyaM , vibhA gAthA H1, mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama bhagAvyabhicArAt tataH kimanena vizeSaNena?, tadayukam asya nayamavAntarAvalambiparikalpitabuddhAditIrthakaratiraskArapara-12 tvAt, tathAhi-na te buddhAdayaH svasvadarzanarUpatIrthakAriNo'pi tattvavRttyA bhagavanto, yadhoktasamapraizvaryAdiguNakalApA-18 | yogAditi, tathA pare-pAtrayaH te ca dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra dravyato matsariNo bhAvataH krodhAdayaH, iha bhAvazatrubhiH prayojanaM, teSAmevocchedato muktibhAvAt , AkramaNamAkramaH-parAjayaH uccheda itiyAvat pareSAmAkramaH parAkramaH so'nutaraH-ananyasadRzo yeSAM te'nuttaraparAkramAstAna, vande iti kriyA sarvatra yojyA, Aha-ye khalvaizvaryAdibhagavantaste'nutta-18 raparAkramA eva, tamantareNa vivakSitabhagAsambhavAt, tato'nuttaraparAkramAnityetadatiricyate, naiSa doSaH, asya anAdisiddhaizvaryAdisamanvitaparamapuruSapratipAdanaparanayavAdaniSedhaparatvAt, tathAhi-kaizcidanuttaraparAkramatvamantareNaiva hiraNyagarbhAdInAmanAdivivakSitabhagayogo'bhyupagamyate, ukaM ca-"jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jgtpteH| aizvarya caiva dharmazca, sahasiddhaM catuSTayam // 1 // " ityAdi, tathAbhUtAn bhagavatastIrthakarAn mA jJAsiSurvineyA iti tadvyavacchedArthamanuttaraparAkamAnityuka, tathA amitam-aparimitaM jJeyAnantatvAt jJAnaM kevalajJAna amitajJAna tadyeSAmasti te'mitajJAninastAn, nanu ye anuttaraparAkramAste'mitajJAnina eva, krodhAdiparikSayottarakAlamavazyamamitajJAnasya bhAvAt, satyametat, kevalaM ye kezakSaye'pyagitajJAnaM nAbhyupagacchanti, tathA ca tadgranthaH, "sarva pazyatu yA mA vA, tattvamiSTaM tu pazyatu / kITasalApari jhAna, tasya naH kopayujyate // 1 // " ityAdi, tanmatavyavacchedaphalamidaM vizeSaNamityadoSaH, tadvyavacchedazcaivam-sarvabhA-14 bhavaparijJAnAbhAve tattvavRttyA ekasyApi vastunaH parijJAnAyogAt , sarvasyApi yathAyogamanuvRttavyAvRttadhammatayA sarveH saha / Snary ~212~ Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtanakiH // 99 // Jain Education Im "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 81], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [1058 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH savyapekSatvAt, Aha va "eko bhAvaH sarvathA yena dRSTaH sarve bhAvA: sarvathA tena dRSTAH / sarve bhAvAH sarvathA yena dRSTAH, eko bhAvaH sarvathA tena dRSTaH // 1 // " AcArAGge'pyuktam- "je egaM jANai se sabaM jANai, je sarva jANaha se egaM jANai" iti, ( 8-123) athavA ye khasiddhAnte chadmasthavItarAgAste'nucaraparAkramA bhavanti, kapAyAdizatrUNAmAkramaNAt, na tvamitajJAninaH, kevalajJAnAbhAvAt, tatastadvyavacchedArthamidaM vizeSaNamiti, tathA taranti sma bhavArNavamiti tIrNAstAn, tIrtvA ca bhavaughaM sugatigatigatAn, tatra sarvajJatvAt sarvadarzitvAcca nirupamasukhabhAginaH sugatayaH - siddhAsteSAM gatiH sugatigatiH, anena tiryaGnaranArakAmaragativyavacchedena paJcamIM mokSagatimAha, tAM gatAH - prAptAH sugatigatigatAstAn, anena ye prAptANimAdyaSTavidhaizvarya svecchAvilasanazIlaM puruSaM tIrNa pratipAdayanti tathA ca tadgranthaH- "aNimAdyaSTavidhaM | prApyaizvarya kRtinaH sadA / modante sarvabhAvajJAstIrNAH paramadustaram // 1 // " ityAdi, taddvyavacchedamAha, tathA siddheH- pazcamaga|tirUpAyAH panthAH siddhipathaH tasya pradhAnA dezakAstaddhetubhUtasAmAyikAdipratipAdanAt pradezakAH siddhipathapradezakAstAn, | anenAneka bhavyasattvopakAritIrthakaranAmakarmmavipAkodayasamanvitaM bhagavatAM svarUpamAha / evaM tAvadavizeSeNa RSabhAdInAM | maGgalArthaM vandanamuktamidAnImakhila zrutajJAnArthapradezakatvenAsannopakAritvAdvarttamAnatIrthAdhipatervarddhamAnasvAmino vandanamAhadAmi mahAbhAgaM mahAmuNiM mahAyasaM mahAvIraM / amaranararAyamahiyaM vitthayarabhimassa titthassa // 81 // 'vaMdAmItyAdi dIpakamazeSottarapadAnuyAyi draSTavyaM tatra bhAgaH - acintyazaktiH, Aha ca mASyakRt - "bhAgo'ciMtA sattI sa mahAbhAgo mahaSyabhAvoti / sa mahAmuNI mahaMtaM jo muNai muNiSpahANo vA // 1 // (vi.1058) iti, mahAn |... bhagavan mahAvIrasya stuti evaM vaMdana For Pityte & Personal Use Only ~213~ tIrthakaraNandanam // 99 // www.jainslibrary.org Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Education h "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 82 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [1058 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH bhAgo'sya mahAbhAgo - mahAprabhAvastaM, tathA manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAmiti suniH sarvajJatvAta, mahAMzcAsau munizra | mahAmuniH, tathA trailokyavyApitvAmmahadyazo'syeti mahAyazAstaM, mahAvIramityabhidhAnaM, tasyeyaM vyutpattiH zUra vIra vikrAntI' | kaSAyAdizatrujayAt mahAvikrAnto mahAvIraH, yarivA 'Da vidAraNe' vidArayati karmmaripusaGghAtamiti vIraH, athavA ananyAnubhUtamahAtapaHzriyA vizeSato rAjate iti vIraH, antaraGgamahAmohavalaniIlanAya tapovIryamanantaM vyApArayatIti vA vIraH, pRSodarAditvAdiSTarUpaniSpattiH, uktaM ca-"vidArayati yatkarmma, upasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktaca, tasmAdvIra | iti smRtaH // 1 // " tathA amarAzca narAzya amaranarAsteSAM rAjAnaH- indracakravarttiprabhRtayastai me hitaH -pUjitastaM, tIrthakaraMtIrthakaraNazIla, kasya tIrthasya karaNazIlamityata Aha- asya varttamAnakAlAvasthAyinastIrthasya / evaM tAvadarthavaturmaGgalArtha vandanamuktam, idAnIM sUtrakartRprabhRtInAmapi pUjyatvAdvandanamAha kArasavi gaNahare pavAyae pavayaNassa vaMdAmi / savaM gaNaharavaMsaM vAyagavaMsaM pavaNaM ca // 82 // ekAdazeti saGkhyAvAcakaH zabdaH, apiH samuccaye, anuttaraM jJAnadarzanAdidharmmagaNaM dhArayantIti gaNadharAstAna, prakarSeNa pradhAnA Adau vA vAcakAH pravAcakAstAn, kasya pravAcakAH 1, pravacanasya- dvAdazAGgasya, vande, evaM tAvat mUlagaNadharavandanaM kRtaM, | tathA sarve - niravazeSaM gaNadharA - AcAryAsteSAM vaMzaH - paramparayA pravAhastaM tathA vAcakA upAdhyAyAsteSAM vaMzakhaM, tathA pravacanam - AgamaM ca vande, Aha ca-tIrthakRto mUlagaNadharAzca vandyAH syuH, teSAM yathAkramamarthasUtrapraNetRtvAt, vaMzadvayasya pravacanasya ca kathaM kandyatA, ucyate, iha yathA arthavakAro'rhanto vandyAH sUtravakArazca gaNadharAkhathA yairidamAcAryopAdhyAyairaryasUtrarUpaM pravacanamA ... gaNadhara AdeH vaMdanA For Pitate & Personal Use Only ~ 214~ www.jinslibrary.org Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [83-86], bhASyaM H, vibhA gAthA [1058], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka' niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka 4 dIpa anukrama upoddhAta- nItaM tavaMzo'pyAnayanadvAreNopakArIti bandhaH, pravacanaM tu sAkSAdvRttyaivopakArIvi vandyamiti / idAnI prakRtamupadarzayati- gaNadharAniyuktiH te vaMdiUNa sirasA atyapusRttassa tehiM kahiyassa / suyanANassa bhagavao niti kittaissAmi / / 83 // | divandanaM tAn-anantarokAn tIrthakarAdIna zirasA upalakSaNatvAt manaHkAyAbhyAM ca vanditvA, kim ?-niyukti kIrtayi-12 // 10 // dazaniyupyAmi, kasya :-'arthapRthaktvasya' arthAt kadhazcidbhinnatvAt sUtraM pRthak ucyate, prAkRtatvAcca pRdhageva pRthaktvam, arthastu kipratijJA satrAbhidheyaH pratIta eva, arthazca pRthaktvaM ca arthapRthaktvaM samAhAro dvandvaH tasya, zruvajJAna vizeSaNametat, sUtrArthobhaya pa gA .82-6 pavetyarthaH, taiH-tIrthakaragaNadharAdibhiH kayitasya-pratipAditasya, kasyetyAha-zrutajJAnasya bhagavataH, svarUpAbhidhAnametat, sUtrAryayoH parasparaM niryojana sambandhana niyukiH, tAM kIrtayiSyAmi-pratipAdayiSyAmi / nanu kimshessshrutjnyaansyaa| dUna, kiM tarhi 1, zrutavizeSANAmAvazyakAdInAm, ata Aha bhASassayassa dasakAliyassa taha utsarajjhamAyAre / sUyagaDe nijurti vocchAmi tahA dasANaM ca // 4 // kappassa ya nijurti vavahArasseva paramaniuNassa / sUriapaNNattIe voccha isibhAsiANaM ca / / 85 // eesi nitiM vocchAmi ahaM jiNovaeseNaM / AharaNa-heja-kAraNapayanivahamiNaM samAseNaM // 86 // jAvazyakasya dazavakAlikasya tathA 'bhAmA satyabhAme'tyAdAviva padaikadeze padasamudAyopacArAt 'uttaragjhe'tyucarA-II 10 // sAyavanamahaNaM,tato'yamarthaH-uttarAdhyayanAcArayoH,tathA 'sUtrakRte sUtrakRtAGgaviSayAM niyukti vakSye,tathA dazAnAM ca-dazAcaIvapanna tathA kalpakha sathA vyavahArasya ca paramanipuNasya, aba paramagrahaNaM movAGgatvAta nipuNagrahaNaM tvnvNsktvaat| JanEduration Incom ... atha niyukti-racanA pratijJA kriyate ~215 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [87], bhASyaM , vibhA gAthA H1, mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka PEACO 4 dIpa anukrama nasatvayaM vyavahAro manvAdipraNItavyavahAra iva vyaMsaka saccapacAsuvavahArA (12-23)iti vacanAt tathA sUryaprAptervasye, tathA RSibhASitAnAMca-devendrasvavAdInAm, anekazaH kriyAbhidhAnaM zAstrAntaraviSayatvAt, samAsavyAsarUpatvAca zAkhArambhaskhetyaduSTam, pateSAM zrutavizeSANAM niyukti vakSyAmyahaM jinopadezena,na tusvamanISikayA, kathaMbhUtAmityAha-AharaNahetupadanivahAm , imAm-antastatvatayA niSpannAM 'samAsena' saGkepeNa, tatra sAdhyasAdhanAnvayavyatirekapradarzanamAharaNa, dRSTAnta iti bhAvaH, sAdhye satyeva bhavati sAdhyAbhAve ca na bhavatyevaM sAdhyadharmAnvayavyatirekalakSaNo hetuH, hetumullasya prathama dRSTAntAbhidhAnaM nyAyapradarzanArtha-kaci tumanabhidhAya dRSTAnta evocyate, yathA gatipariNAmapariNatAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhako dharmAstikAyo matsyAdInAM salilamiva, tathA kaciddhatureva kevalo'bhidhIyate, na dRSTAntaH, yathA madIyo'yamazvo viziSTacihnopalavdhyanyathAnupapatteH, tathA ca niyuktikAreNAmyaghAyi-"jiNavayaNaM siddhaM ceva, bhannaI katthaI udaahrnnN| Asajja u soyAraM heUvi kahiMci bhnnnnejaa|shaa"(5-49)iti, kAraNam-upapattimAtraM,yathA nirupamamukhaH siddhA, jJAnAnAvAdhaprakarSAt, nAnAvidvadaganAdiloke pratItaH sAdhyasAdhanadharmAnugato dRSTAnto'sti, AharaNaM ca hetuzca kAraNaM ca AharaNahetukAraNAni teSAM padAnyAharaNahetukAraNapadAni teSAM nivahaH-sAto yasyAM niyuko sA tathAvidhA taaN| taba 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAt prathamato'dhikRtAvazyakAdhyayanasya sAmAyikasyopodghAtaniyuktimabhidhitsurAha sAmAipaniti boccha uvaesiyaM gurujaNeNaM / AyariyaparaMparaeNa AgayaM ANupubIe // 87 // sAmAyikasa niyukti sAmAyikanikistAM vakSye, kathaMbhUtAmityAha-upa-sAmIpyena dezitA upadezitA tAM, kena !-18 In Education For Farm wainitiorary.org | ... atha sAmAyikasya upodghAt niyukti: darzayate ~216~ Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 87], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH upodghAtaniryuktiH 101 // gurujanena - tIrthakara gaNadharalakSaNena, punarupadezakAlAdAramya AcAryapAramparyeNAgatAM sa ca paramparako dvidhA dravyato bhAvatazca tatra dravyaparamparakaH puruSapAramparyeNa iSTakAnAmAnayanaM, atra cAsammohArtha kathAnakaM gAdhAvivaraNasamAptau vakSyAmaH, bhAvaparamparakastviyameva upodghAtaniryuktirAcAryapAramparyeNAgateti kathamAcAryapAramparyeNAgatamiti cet, ata AhaAnupUrvyA-paripAvyA, tadyathA - jambUsvAminaH prabhavenAnItA tato'pi zayyambhavAdibhiriti, athavA jinagaNadharebhya Arabhya AcAryapAramparyeNAgatAM pazcAt svakIyagurujanenopadezitAmiti / tatra dravyaparamparake idamudAharaNaM- sAketaM nAma nagaraM, tassa usarapuracchime disIbhAge surappiyago nAmago jakkho, tassAyayaNaM, so ya surapio jaklo sannihiyapADihero, so varise varise cittijjara, maho ya se paramo kijai, so ya cittito samANo taM caiva cittagaraM mArei, aha na citiAi to pabhUyajaNamAriM karei, to cicagarA sabai paThAiDamAraddhA, pacchA raNNA nAyaM jai sabai paThAissaMti to eso jakkho acintito amcha vahAe bhavissara, tato teNa cittakarA save saMkaliyavaddhA kathA, tesiM savesiM nAmAI pacae lihiUNa ghaDae chUDhANi, tato varise varise jassa nAmaM vAlaeNa ayANamANeNa kahijjamANaM niggacchada teNa citteyadho, evaM kAlo vaccai, annayA kayAi kosaMbio citakaradArako gharAto palAiuM tatthAgato sikkhago, so bhamaMto sAgeyassa cittagarassa gharamallINo, so'vi egaputtago therIputtago, so se mitto jAto, evaM tassa tattha acchaMtastra aha taMmi varise therIputtassa vArato jAto, pacchA sA 'therI bahuppagAraM karuNaM ruyaha, taM ruyamANaM theriM daddUNa kosaMgako jAtakaruNo bhaNaikiM ammo / rupasi 1, tAe kahiyaM jahA mama pucassa vArato jAto, so bhaNai mA ruyaha, aha evaM jakkhaM cittisvAmi, Jan Education Ind ... atra mRgAvateH kathAnakaM varNayate For Pivate & Personal Use Only ~217~ pArampaye iSTakAnayanazA gA. 87 // 101 // jainslibrary.org Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [87], bhASyaM , vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka N 4 dIpa anukrama vAhe sA maNA-tuma me putto kina hohisi !, teNa bhaNiyaM-sacaM tava putto'haM, tahAvi ahaM disata, acchaha tumbhe asogAmo, tato teNa chaTThabhattaM kAUNa ahataM vatthajuyalaM parihicA ahaguNAe pocIe muhaM baMdhiLaNa cokkheNa payatteNa suIbhUteNa navaehiM kalasehiM pahAvittA [vajralepAdikudravyarahitaH] navagehiM kuccehiM navagehiM malasaMpuDehiM assehiM va hiM citiUNa pAyavaDio bhaNai-khamaha mae jamavaradaMti, tato tuTTho jakkho bhaNai-carehi varaM, so bhaNai-esa ceva mama varaM | dehi-mA loga mArehi, jakkho bhaNai-eyaM tAvaDiyameva, jaM tuma na mArio, evamanne'vi na mAremi, annaM bhaNa, so bhaNai-assa egadesamavi pAsAmi dupavassa cA cauppayassa vA apayarasa vA tassa tayaNurUvaM svaM nibattemi, evaM houtti diNNo varo, tato so laddhavaro raNNA sakArito samANo gato kosaMbinayariM, tattha sayANito nAma rAyA, so annayA kayAi suhAsaNagato dUyaM pucchai-kiM mama nasthi jaM anarAINaM asthi ?, teNa bhaNiyaM-cittasamA natthi, 'maNasA devANaM evAyAe patvivANaM takkhaNamittameva ANattA cittagarA, tehiM sabhAovAsA vibhaiyA, pacittiyA, tassa varadiNNagasso ! raNo aMteurakiDDApadeso so dino, teNa tattha tayANuruvesurUvesu nimmiesu kayAi migAvaIe bAukaDagaMtareNa paayNguhto| diho, savamANeNa nAyaM-jahA esA migAvaI, teNa pAyaMguDhagANusAreNaM devIe evaM nivattiyaM, tIse cakkhummi ummillijaMte daego masibiMdU uruaMtare paDito, teNa phusio, puNovi jAto,evaM tinnivArA, pacchA teNa nArya-eeNa evaM hoyavameva, vato cittasabhA nimmAyA, tato rAyA cittasarUvaM paloyaMto taM paesa palo jattha sA devI, nivanaMteNa so biMdU divo, daNa ruho, eeSa mama pattI parisiyA iti, tato vajho ANato, vittagaraseNI ubar3hiyA-sAmi ! esa varaladdhamoti, 51 - Anh and nombong wwwjainitiorary.org. ~218~ Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [87], bhASyaM , vibhA gAthA H1, mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: R . prata sutrAMka rampayam - 4 dIpa anukrama podAtAhatato se jAe muhaM dAiyaM, teNa tayANurUvaM nibattiyaM, tahAvi teNa saMDAsago chiMdAvito, nivisao ANaso, so puNodaiSTakApAniryatijaksassa ubavAseNa Thito, bhaNito ya-vAmeNa cittihisi, sayANiyassa padosaM gato, teNa ciMtiyaM-poto eyassa piiii| OMA pivejjA, tato aNeNa migAvatIe cittaphalae ruvaM citteNa pajjoyassa uvaTThaviyaM, teNa diI, pucchimao ya, teNa kahiyaM 31 // 102 // savisesa, tato pajjoeNa sayANiyassa dUto pesio-migAvaI deviM sigdhaM paDaveha, jai na paTThavesi tato savasAmaggIe pahAmi, gato dUto, teNa asakkArito niddhamaNeNa nicchUDho, teNa kahiyaM pajjotassa, pajjoto'viya dUyavayaNeNa aasurutto| sabavaleNa kosaMbi pai, taM AgacchaMtaM souM sayANito appavalo cice khuhito, atisAreNa paMcattamuvagao, tAhe migAva-161 vIe ciMtiyaM-mA imo bAlo mama putto viNassihiti, esa khareNa na sakkae, pacchA dUto paTTavito, bhaNitoya-esa kumAro bAlo, amheMhiM gaehiM mA sImaMtarAiNA keNai aNNeNa pilijihiI, so bhaNai-ko marma gharamANe pillihid,saa| maNA-osIsae sappo joyaNasae vijo, kiM karehiiti !, nagari daDhaM kareha, so bhaNai-AmaM karemi, sA bhaNai-tajjeNIe iDagAo baliyAo tA eyAhiM kIrau, AmaMti, tassa ya caddasa rAiNo vasavattiNo, teNa te sabalA ThAviyA, parisaparaMparaeNa tehiM iTTagA ANIyAto, kayaM nagaraM daDaM, tAhe tAe bhaNNai-iyANi dhannassa bharehi nagariM, tato teNa bhariyA, jAhe nagarI rohagasajjA jAyA tAhe sA visaMvaiyA,ciMThiyaM caNAe-dhannA NaM te gAmAgaranagarapaTTaNamaDaksazivesA jattha sAmI viharaha, pavajAmi jai sAmI eja, tato bhagavaM samosaDho, tatva sabaverA pasamaMti, migAvatI niggayA, dhamme kahikhamANe egro puriso esa sabattikAcaM pacchannaM maNasA pucchaDa, tato sAmiNA bhaNito-bAyAe puccha devANu-12 CTCA%AGAN JanEduration noorms anttiorary.org ~219~ Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [87], bhASyaM , vibhA gAthA H1, mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama H * ppiyA 1, varaM bahave sasA saMbujhaMti, evamavi bhaNite teNa bhaNiya-bhava!jA sA sA sA', tattha bhagavayA AmaMti bhaNito, tato gotamasAmiNA bhaNiyaM-bhaya / kiM eeNa jA sA sA seti bhaNiya / tatva tIse uTThANapAriAvaNiya sarva bhagavaM Traparikahei, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA nAma nayarI, tastha ego suvaNNagAro itthIlolo, so paMca paMca suvaNNasayANi hai dAUNa jA pahANA kannA taM pariNei, evaM teNa paMcasayA piMDiyA,ekkekkAe tilagacoddasagaM alaMkAraM karei, divasa jAe samaM bhoge muMjai tadivasaM dei alaMkAraM, sesakAlaM na dei, so issAlugo taM gharaM na kayAi muyai, na vA annassa alliyAvaM dei, so anna yA mittassa pagate miceNa vAhio, aNicchaMto'vi balA jeme nIto, so tahiM gaocinAUNa tAhiM ciMtiyaM-ki amhaM eeNaM suvaNNaeNaMti ?, aja pairikka hAmo samAlabhAmo AvidhAmo, hAyAto pairikke majjiyava yavihIe, tilagacoddasageNa alaMkAreUNa adAgaM gahAya pehamANIto ciTThati, so ya tato Agato, taM daDUNa Asuratto, Tra teNa ekkA mahilA tAva piTTiyA jAva muyatti, tato annAo bhaNati evaM amhe'vi ekkekkA nihaMtavA, tamhA eyaM etdhetra adAgapuMjaM karemo, tattha egaNehiM paMcahiM mahilAsaehiM paMca egUNAI adAgasayAI jamagasamagaM pakkhittAI, tattha so ahA. gapuMjo jAto, pacchA puNodi tAsi pacchAyAvo jAto, kA gaI amha paimArigANaM bhavissai, loe ya uddhaMsaNAo sahiyabA, tAhe sAhiM gharakavADAI niraMtaraM nicchiddAI dArAI uveUNa se aggI dinno sabatosamaMtato, teNa pacchANutAveNa sANukko. sayAe tAe ya akAmanijarAe ya maNUsesu uvavaNNA,paMcavi sayA corA jAyA, egami padhae parivasaMti,so'vi suvaNNakAro| mA.sU. 18kAlamuvagato tirikkhesu uvavano, tattha jA sA paDhamamAriyA sA ekkaM bhavaM tiriesu, pacchA ekkami banaNakuLe peDo - 24% and |... mRgAvate: kathA madhye 'jAsAsA' kathA kathayate ~220 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [87], bhASyaM , vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: upodAta- baDA tIsevA dravyapara prata sUtrAMka - - 4 dIpa anukrama AyAto, so va paMcavariso jAto, so ya suvaNNagArajIvo tirikkhesu bhamiUNaM taMmi kule dAriyA jAyA, so ceDo tIse bAlaggAho, sAya nizcameva royai, teNa odarapoppayaM karateNa kihavi sA joNihAreNa hatyeNa AhayA, taha ceva ThiyA roDa mpa rakera teNa nAyaM laddho mae uvAo iti,evaM so nicakAlaM karei,so tehiM mAvApiIhiM nAto, tAhe haNijaNa dhADio. sAviSTAntA apaDuppamA ceva kAmAureNa vippaNahA, so ceDo palAyamANo ciranagaraviNaTThadussIlAyAro jAto, gato ega corapalliM jattha tANi erNANi paMca corasayANi parivasaMti, sAvi viNasIlA pairikkaM hiMDaMtI egaM gAmaM gayA, so gAmo tehiM corehiM pislimo,sA tehiM gahiyA, sA tehiM paMcahivi corasaehiM paribhuttA,tesiM ciMtA jAyA-aha imA varAgI ettiyANa ta khuvarNa sahara, jA azA se viijjA labhejAmo to se vissAmo hojA, tato tehiM annayA kayAi tIse bihajjA ANIyA, jaMceva divasaM ANIyA tadivasaM chiddANi sA maggai, keNa uvAeNa bhArejjA, te ya annayA dhArDi ghettuM pahA4 viyA, tAe sA bhaNiyA-peccha kUvehiM kiMpi dIsai, sA dakumAraddhA, tApa tattheva chuDhA, te AgayA pucchati, tAe bhaNNA-appaNo mahilaM kIsa na sAraveha 1, tehiM nAyaM-jahA eyAe mAriyA, tato tassa baMbhaNaceDagassa hiyae ThiyaM-jahA esA mama pAvakammA bhagiNitti, subai ya jahA bhayavaM mahAvIro sabanna sabadarisI ya, tato esa samosaraNe pucchara, tato sAmI 10 // bhaNai-saJcaiva sA tava bhagiNI, evaM kahie so saMvegamAvanno, pabaio,evaM soUNa sabA sA parisA payaNurAgA jAyA,tato migAbaI jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaha namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-navaraM pajoyaM ApucchAmi,tato tumbhaM sagAse papayAmittimaNiUNa pajoyaM ApucchA, tato pajjoto tIse mahaimahA kalAkana ra an Educa t ion wwwjainitiorary.org. ~221 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [88] bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH www - livAe sadevamaNuyAsurAe parisAe lajjAi na taraha vArerDa tAhe bisajjeiti, tato migAvaI pajjoyassa udayaNaM kumAraM nikkhevaganikhitaM kAUNa pavayA, pajjoyassavi aTTha aMgAravaIpamuhAo devIo pavaiyAto, tANivi paMca corasayANi teNa gaMtUNa saMbohiyANi, evaM pasaMgeNa bhaNiyaM, pattha ihagAparaMparageNAhigAro, esa dAparaparaMgo / sAmprataM niyuktisvarUpAbhidhAnArthamidamAha - nijuttA te asthA jaM baddhA teNa hoi nijuttI / tahavi ya icchAbeha vibhAsiuM suttaparivADI // 88 // yadyasmAt sUtre nizvayenAdhikyena sAdhu vA Adau vA yuktAH-sambaddhA niryuktAH, niryuktA evaM santaMste zrutAbhidheyA jIvAjIvAdayo'rthA anayA prastutaniryuktyA baddhA-vyavasthApitA vyAkhyAtA itiyAvat teneyaM bhavati niryuktiH, niryukAnAM-sUtre prathamameva sambaddhAnAM satAmarthAnAM vyAkhyArUpA yuktiyoMjanaM niryuktayuktiriti prApte zAkapArthivAdidarzanAt yuktalakSaNasya padasva lopAt niryuktiriti bhavati, nanu yadi prathamameva sUtre'rthAH sambaddhA eva santi tarhi kimiti te niryuktyA vyAkhyAyante 1, sambaddhAnAM svayameva vineyavargeNAvabuddhyamAnatvAt, tata Aha-' tahaviyetyAdi, yadyapi sUtre sambaddhA evArthAH santi tathApi tAn sUtre niryuktAnapi arthAn vibhASituM vyAkhyAtuM sUtraparipATI-sUtrapaddhatiH eSayatIva eSayati- prayojayati, iyamatra bhAvanA - apratibuddhyamAne zrotari guruM tadanugrahArthaM sUtraparipAThyeva vibhASitumeSayati, icchata icchata mAM pratipAdayitumitItthaM prayojayatIveti, kvacit 'sUtraparipATI miti pAThaH, tatraivaM vyAkhyA- ziSya eva sUtraparipATImanavabuddhayamAno gurumicchAyAM pravarttayati icchata icchata mAM vibhASituM vyAkhyAtuM sUtraparipATImiti, vyAkhyA va niryuktiH ataH punaryojanarUpA niryutirityamadoSAyeti // iha prAgidamuktam- artha pRthaktvasya taistIrthakaraNaNadharaiH kathitasya zrutajJA Jan Education International 'niryukti' zabdasya vyAkhyA prastUyate For Pitate & Personal Use Only 222~ www.janlibrary.org Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [89-90], bhASyaM H, vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: % prata sUtrAMka % - ** 4 dIpa anukrama upoddhAta-13nasya niyukti kIrcayiSyAmIti, taba teSAmeva tIrthakaragaNadharANAM zolAdisamparasamanvitatApratipAdanArya vAthAdvayamAhaniyukiH taSa-niyama-nANarukkhaM ArUDho kevalI amiyanANI / to muyai nANavudi bhaviyajaNaviyohaNaTTAe // 89 // saM buddhimaeNa paDeNa gaNaharA givihAM niravasesaM / titthayarabhAsiyAiM gaMthaMti tao pavayaNaTThA // 9 // // 10 // rUpako nAmAtrAlaGkAraH, tatra vRkSo dravyato bhAvatazca, dravyataH pradhAno vRkSaH kalpavRkSA, yathA tamAruhya kazcid gandhAdi-11 89-90 guNasamanvitAnAM kusumAnAM saJcayaM kRtvA tadadhobhAgavarcinAM puruSANAM tadArohaNAsamAnAmanukampayA kusumAni bisjati, te'pi ca bhUpAtarajoguNDanabhayAt vimalavistIrNapaTaiH pratIcchanti, punaryadhopayogamupabhuJjAnAH parebhyazcopakurvANAH sukhaM prApnuvanti, evaM bhAvavRkSe'pi sarvamidamAyojyaM, tadyathA-tapazca niyamazvajJAnaM ca taponiyamajJAnAni tAnyeva vRkSastaponiyamajJAnavRkSaH tam, anazanAdivAyAbhyantarabhedabhinnaM tapaH, niyamastvindriyanoindriyasaMyamaH, tatra zrotrAdInAM saMyamanaM indriyaniyamaH, krodhAdInAM vinigraho noindriyasaMyamA, jJAnamiha kevalajJAnaM parigRhyate,tasyaiva sampUrNatvAta, uttaratra kevaligrahaNAca, itthaMbhUtaM vRkSamArUDhA,iha jJAnaM sampUrNamasampUrNa ca bhavati tataH sampUrNajJAnaparigrahArthamAha-kevalaM sampUrNajJAnamasyAstIti kevalI,asAvapi trividhA, tadyathA zrutakevalI kSAyikasamyaktvakevalIkSAyikajJAnakevalI, yadivA catuviMdhaH,tadyathA-zrutakevalI avadhikevalI manaHparyAyajJAnakevalI kevalajJAnakevalIti,tatra zrutAdikevalivyavacchittaye kevala jJAnena kevalitvaM pratipipAdayiSurAha-amitajJAnI,amitajJAnena kevalIti bhAvArthaH, sa ceha prakramAd bhagavAn catutidazadatizayasampannastIrthakaraH, 'toci tato vRkSAt jJAvarUpakusumavRSTiM kAraNe kAryopacArAt jJAnakAraNabhUtazabdakusumavRSTiM, * %* // 14 // *% an dan For Farm ... 'gaNadhara' dvArA sUtra-racanAyA: kathana ~223 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [89-90], bhASyaM H, vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka F 4 dIpa anukrama AKASACREAKEXkara kimarthamityAha-bhanyAzca te janAzca bhavyajanAsteSAM vibodhanam tadartha-tanimittam, atra para Aha-nanu kRtakRtyo bhagavAna 4 tatastasya parebhyastattvakathanamanarthakam , prayojanAbhAvAt, athAsti prayojanaM tahiM nAsau kRtakRtyA, prayojanasApekSatvAdasma- dAdivat, anyacca-sarvajJo vItarAgazca bhagavAn sa bhavyAneva vibodhayatItyayukaM, tathAhi-sarvajJatvAdasAvabhavyAnAmapi vi-12 vodhanopAyamavagacchati, anyathA sarvajJatvavyAghAtaprasaGgAt, na ca tasya bhavyeSu pakSapAto yena bhanyAneva vivodhayati nAbha-18 vyAn vItarAgatvAditi, atrocyate, kRtakRtyo bhagavAn na bhavati, tIrthakaranAmakarmavipAkodayasyAdyApyanubhUyamAnatvAt , tadanubhavazca saddharmadezanAdiprakAreNeti na tattvakathanamanarthakaM, yadapyuktam ' sarvajJo vItarAgazca bhagavAni'tyAdi, tatrApi | yata eva bhagavAn sarvajJo'ta eva bhavyAneva vibodhayati,abhavyAnAM bodhanopAyasya kasyApyabhAvAt, anyathA abhabyatvAyogAt , tato na kazciddoSaH, na ca pakSapAto bhavyeSu, vItarAgatvAt,kevalaM tasya bhagavatakhailokyAdhipateH pakSapAtanirapekSamavizeSeNa saddharmadezanAM kurvato vibhinna svabhAveSu prANiSu tathA tathA svAbhAvyAd vibodhAviyodhakAriNI puruSolukakamalakumudAdipyAdityasya prakAzanakriyeva saddharmadezanakriyopajAyate, tato na kazciddoSaH, ukaM ca vAdimukhyena-"vadvAkyato'pi kepAzcidabodha iti me'drutam / bhAnormarIcayaH kasya, nAma naalokhetvH||1|| naivAdbhutamulUkasya, prakRtyA viSTacetasaH / svacchA api tamastvena, bhAsante bhAsvataH karAH // 2 // " kiJca-yathA suvaidyaH sAdhyamasAdhyaM vA vyAdhi [cikitsamAnaH pratyAcakSANazca nAtajjJo na ca rAgadveSavAn, evaM sAdhyAsAdhyabhanyAbhavyakarmaromamapanayananapanayaMzca nAtarajhona ca rAgadveSavAn , yA vA yogye dalike rUpaM kurvan ayogye cAkurvan rUpakAro nAtagjho navA raagdvessvaan| 4%25A4% 1- land in paintiorary.org ~2244 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniryuktiH // 105 // Jan Education h "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [89-90 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- /gAthA -] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH evaM yogyAn vibodhayan ayogyAMzcAvibodhayan nAtajjJo navA rAgadveSavAn bhagavAn, utkaMca " sajjhaM tigicchamANo, rogaM rAgI na bhaSNae bejo / muNamANo ya asajyaM nisehayaMto jaha adoso // 1 // taha bhavakammarogaM, nAsaMto rAgavaM na jinnvejo| naya dosI abhavAsajjhakammarogaM nisehaMto // 2 // mosumajogaM jogge, dalie rUvaM karei ruuyaaro| na ya rAgaddosillo, taheva jogge vivohaMto // 3 // (vi. ) " dvitIyagAthA vyAkhyA - tAM jJAnakusumavRSTiM buddhimayenabuddhyAtmakena paTena gaNadharAH - prAguktasvarUpA gautamAdayo grahItum AdAtuM niravazeSAM sampUrNA, gaNabhRtAM bIjAdibuddhitvAt kiM kurvantItyata Aha-bhASaNAni bhASitAni, bhAve niSThApratyayaH, tIrthakarasya bhASitAni tIrthakarabhA| pitAni kusumakalpAni praznanti, vicitrakusumamAlAvat, kimarthamityAha - pragataM prazastamAdau vA vacanaM pravacanaM - dvAdazAGgaM gaNipiTakaM tadarthaM kathamidaM pravacanaM bhavedityevamarthamiti vA, yadivA pravatIti pravacanam, bahulavacanAt karttaryanadra, saGghastadarthamiti, tathA cAyamevArtho bhASyakAreNApi poSitaH, -" tuMgaM vilakkhaMdhaM sAtisayo kappa - rukkhamArUDho / pajjattagahiya bahuvihasuramikusumo'NukaMpAe // 1 // kusumatthibhUmiviTThiyapurisapasAriyapaDesu pakkhivai / gaMdhati te'vi ghettuM se sajaNANuggahaDAe || 2 || logavaNasaMDamajjhe, cottIsAisaya saMpadoveto / tavaniyamanANamaiyaM sa 4 // 105 // | kapparukkhaM samArUDho // 3 // pAttamANakusumo, tAI chaumatthabhUmisaMthesu / nANakusumatthigaNahasiyabuddhipaDesu pakkhivai // 4 // taM nANakusumabuddhiM dhenuM bIyAivuddhayo savaM / gaMdhati patrayaNaDA mAlA iva cittakusumANaM // 5 // pArtha For Pitate & Personal Use Only 1904564 225~ niryuti svarUpaM 88 sUtraracanA 89-90 jainslibrary.org Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka" - mUlasUtra - 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 91], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH vayaNaM pavayaNamiha suyanANaM kathaM saI hoja / pavayaNamahavA saMgho, garhiti tayaNuggahaTThAe // 6 // (vi.) " | prayojanAntaraM pratipipAdayiSuridamAha ghe va suhaM suhagaNaNadhAraNA dAu pucchiuM caiva / eehiM kAraNehiM jIyaMti kathaM gaNaharehiM // 91 // bhokaM vacanavRndaM mutkalakusumanikurambamiva sarvAtmanA grahItuM na zakyate, prathitaM tu sUtrIkRtaM sat grahItuM AdAtuM sukhaM bhavati, sukhena prahItuM prabhUtamapi zakyate iti bhAvaH, iyamatra bhAvanA-padavAkyaprakaraNAdhyAyoddezAdhyayanaprAbhRtavastu pallavAdiniyatakramavyavasthApitaM jinavacanametAvadasya gRhItametAvaJca purastAd grahIta - vyamiti vivakSayA pravarddhamAnenotsAhena yakSata evaM grahItuM zakyate, tathA guNanaM dhAraNaM ca guNanadhAraNe te api prathite sati sukhaM bhavataH, tatra guNanaM - parAvarttanaM dhAraNA tvavismRtiH, tathA dAtuM ziSyebhyaH praSTuM ca saMzayApanodArthaM gurupAdamUle sukhaM bhavati, sukhena praznaH ziSyebhyazcAtisarjanaM karttuM zakyata iti bhAvaH, etairanantaroktaiH kAraNaiH jIyanta iti jIviruda zrutasyojIvanamidamiti, kimutaM bhavati ? - jIvitaM jIvanarUpaM na kadAcid vyavacchedamupayAti tathA zrutamapyavyavacchi tinayAbhiprAya to na kadAcid vyavacchidyate, tato jIvitamiva jIvitaM sadA'vasthAnaM dvAdazAGgasya syAdityevamarthaM kRtaM prathitaM gaNadharaiH, athavA na sukhAdikAraNebhya eva, kiM tarhi ? 'jIyaMti'tti jIvitaM maryAdA gaNadharANAmidaM jIvitam iyaM maryAdA tannAma karmodayatastatsvabhAvatayA karttavyameva zrutaviracanamiti taiH sUtraM prathitam, athavA jIyanta iti jItam AcaritaM kalpa ityeko'rthaH tataH sarveSAM gaNabhRtAmidaM jI [vi]tam-ayaM kalpo yathA sandarbhaNIyaM tIrthakaravacanamiti taiH kRtaM, Jan Education International For Pitate & Personal Use Only 226~ www.janlibrary.org Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [92,93], bhASyaM , vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata upodghAta-1 niyuktiH IHA hetuH 90 sUtrAMka // 106 // LGAOCALCA:CACC ttiH sutrA dIpa anukrama -"savehiM gaNaharehi, jIyati surya jato na vocchinaM gaNaharamajAvA vA jIrya sabANupitaM vA" 1(vi0 sUtramandhane atha tIrthakarabhASitAmyeva kramavyavasthApitAni sUtramastu, gaNadharasUtrIkaraNe tu ko vizeSaH / , ucyate, iha bhagavAn viziSTamatisampanagaNadharApekSayA prabhUtArtha svalpamevArthamAtramamighatte, navitarajanasAdhAraNaM andharAzi, tato gaNadharANAM sUtra-131 kRtiH, tathA caah| atthaM bhAsada arahA suttaM gaMthati gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyavAe, tao suttaM pavasei / / 92 // *di91-3 artham-arthamAtramevAhana bhASate, na prabhUtajanasAdhAraNaM grantharAzi, tato gaNadharAH zAsanasya hitArtha 'nipurNa' bahu 4 sUkSmArthapratipAdakaM niguNaM vA-niyataguNaM sannihitAzeSasUtraguNamitiyAvat 'sUtra' dvAdazAGgarUpaM pramanti,tata eva sUtraM jagati pravarttate iti, kacitpAThAntaraM 'gaNaharA niuNA' iti, tatra gaNadharAH vizeSyante, nipuNAH sUkSmArthadarzivAda, niyataguNA niguNA vaa,snnihitsmstgunntvaat||aah-ttpunHsuutrNkimaadikN kiMparyavasAnaM kiyatparimANaM ko vA'sya sAra ityata Ai sAmAiyamAIyaM muyanANaM jAva piMdusArAo tassavi sAro dharaNaM sAro caraNassa nidhANaM // 13 // tat zrutajJAnaM sAmAyikamAdiryasya tat sAmAyikAdi yAvat bindusArAt-bindusAraM yAvat, bindusArAkhvacaturdazapUparyantamityarthaH, tacca mUlabhedApekSayA vibhedaM, tadyathA-aGgamaviSTamanaGgapraviSTaM ca, aklamaviSTaM dvAdazabhedamAcArAdibhedAd.. anaGgamaviSTamanekabhedamAvazyakatadvyatiriktakAlikokAlikAdibhedAt ukkaM ca-ghanekadvAdazabhedaM zruta (tattva)miti,12 E SS JanEducation nor ... 'gaNadhara' dvArA sUtra-racanAyA: hetu: ~227 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [92,93], bhASyaM , vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka Asc-CA F 4 dIpa anukrama tasyApi-zrutajJAnasya sArazcaraNaM, sArazabdo'tra phalavacanaH pradhAnavacanazca mantavyaH, tasya phalaM caraNaM, yadivA tasmAdapi zrutajJAnAcaraNaM pradhAnaM, nanu caraNaM nAma saMvararUpA kriyA, kriyA ca jJAnAbhAve hatA, 'hayA anANato kiyA' iti vaca|nAt, tato jJAnakriyAbhyAM samuditAbhyAmeva mokSa iti samAnatvamevobhayoH, kathaM jJAnasya sArazcaraNamiti !, ucyate, iha yadyapi "samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga" (tattvA-1.1) iti samAnaM jJAnacaraNayornirvANahetutvamupanyasta, tathApi hai|guNapradhAnabhAvo'sti, tathAhi-jJAna prakAzakameva, 'nANaM payAsaya'miti vacanAt , caraNaM tvabhinavakarmAdAnanirodhaphalaM | zAmAgupAttakarmanirjarAphalaM ca, tato yadyapi jJAnamapi prakAzakatayopakArIti jJAnacaraNarUpadikAdhIno mokSaH, tathApi prakA-15 4 zakatayaiva vyApriyate jJAnaM, karmamalazodhakatayA tu caraNamiti pradhAnaguNabhAvAccaraNaM jJAnasya sAraH, ukkaM ca-"nANaM payAsa-4 yaM ciya guttivisuddhIphalaM ca jaM crnnN| mokkho ya dugAhINo caraNaM nANassa to saaro||1||" (vi. )apizabdAt samya-14 zaktvasyApi sArazcaraNam, athavA apizabdasya vyavahitaH sambandhaH, tasya-zrutajJAnasya sArazcaraNamapi, apizabdAnirvANama5/pItyarthaH, anyathA jJAnasya nirvANahetutA na syAt, kintu caraNasyaiva,aniSTaM caitat 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH tathA 'nANakiriyAhiM mokkho' ityAdi vacanAt , kevalaM sA jJAnasya nirvANahetutA gauNatayA pratipattavyA, mukhyatayA tu] caraNasya, yataH kevalajJAnalAbhe'pi na tatkSaNameva muktirupajAyate, kintu zailezyavasthAcaramasamayabhAvicaraNapratipattyana-161 pAntaram, ato mukhya kAraNaM nirvANasya caraNaM, tathA coktam-"jaM savanANalaMbhAnaMtaramahavA na muccae sabo / mubaha ya sabasaMvaralAbhe to sopahANayaroga(vi.)tata uktam-tasya sArazcaraNamiti tathA 'sAro caraNassa nivANa'mityatra JanEducation nou For Farm ~228~ Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAta niryuktiH // 107 // "Avazyaka" - mUlasUtra - 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 94 96], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH * sArazabdaH phalavacanaH, caraNasya saMyamataporUpasya sAraH phalaM nirvANam, ihApi zailezyavasthAbhAvi sarvasaMvararUpathAritramantareNa nirvANasyAbhAvAt tadbhAve cAvazyaMbhAvAditi pradhAnabhAvamadhikRtya upanyastam, anyathA zailezyavasthAyAmapi kSAyikajJAnadarzane sta iti samyagjJAnadarzanAdirUparatnatrayasya samuditasyaiva nirvANahetutvamiti // tathA cAha niyuktikAraHsuyamANammivi jIvo bahaMto so na pAuNa mokkhaM / jo tava-saMjamamaie joge na caei voDhuM je // 94 // zrutajJAne apizabdAnmatyAdiSvapi jJAneSu jIvo varttamAnaH san na prApnoti mokSamityanena pratijJArthaH sUcitaH, yaH kiMviziSTa ityAha-yastapaHsaMyamamayAn- tapaHsaMyamAtmakAn yogAn na zaknoti vodumityanena hetvarthaH, je iti pAdapUraNe 'ijerAH pAdapUraNe' iti vacanAt dRSTAntastu svayamabhyudyo vakSyati vA, prayogaH-na jJAnamevepsitArthaprApakaM satkriyAvirahAt svadezaprAtyabhilaSitagamanakriyAzUnyamArgajJajJAnavat, sautro vA dRSTAntaH, mArgajJaniryAmakAdhiSThitepsita dikUsamyApaka pavanakriyAzUnyapotavat // tathA cAha jaha cheyaladdhanijAma o'vi vANiyagaicchiyaM bhUmiM / vAeNa viNA poo na caeha mahaNNavaM tariDaM // 95 // taha nANaladdhanijAmao'vi siddhivasahiM na pAuNa / niuNo'vi jIvapoo taba saMjamamAkhyavihINo // 96 // ' yathA ' yena prakAreNa 'cheko' dakSo 'labdhaH' prApto niryAmako yena potena sa tathAvidhaH apizabdAt sukarNadhArAdya| dhiSThito'pi vaNija iSTA vaNiNiSTA tAM bhUmiM mahArNavaM tIrtvA vAtena vinA potoM na zaknoti, prAptumiti vAkyazeSaH, upanaya | mAha tathA zrutajJAnameva labdho niryAmako yena jIvapotena sa tathAvidhaH, apizabdAtsunipuNamatikarNadhArAdya viSThito'pi, For Pitate & Personal Use Only mokSa prAptau saMyamasya mukhyatAyAH kathanaM 229~ saMyamasya mukhyatA 94-6 11 800 11 wjainslibrary.org Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [17], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA , mUlaM [-/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - dIpa anukrama saMyamataponiyamarUpeNa mArutena vihIno nipuNo'pi jIvapoto bhavArNava tIvI sanmanorathavaNijo'bhipretAM siddhivasatiM na mAmoti, tasmAttapaHsaMyamAnuSThAne khasvapramAdavatA bhavitavyam // tathA cAtrIpadezikameva gAthAsUtramAhasaMsArasAgarAo unbuDDo mA puNo nivuDDejbA / caraNaguNavippahINo, buDDA subahuMpi jANato // 97 // | asyAH padArthoM sTAntAbhidhAnadvAreNa procyate, yathA nAma kazcit kacchapaH pracuratRNapatrapaTalaniviDatamazaivalAcchAdi| todakAndhakAramahAdAntargato vividhAnekajalacarakSobhAdivyasanaparamparAvyavasthitamAnasaH sarvataH paribhraman kathamapi zevAlarandhramAsAdya tenaiva ca tata upari vinirgatya zaradi pArvaNacandracandrikAsparzasukhamanubhUya bhUyo'pi svabandhusnehAkaTacetovRttisteSAmapi tapasvinAmadRSTakalyANAnAmahamidaM suralokakalpaM kimapi darzayAmItyavadhArya tasminneva hRdamadhye |nimanna, tataH samAsAditavandhuvargastadarzananimittaM vivakSitarandhropalabdhaye paryaTana avazyaM kaSTataraM vyasanamanubhavati sma, evamayamapi jIvakacchapo'nAdikarmapaTalasantAnAcchAditAmmithyAdarzanAditamo'nugatAna vividhazironetrakarNavedanAvara-10 kuSThabhagaMdarAdizarIreSTaviyogAniSTasamprayogAdimAnasaduHkhajalacarasamUhAnugatAna , saMsaraNaM saMsAraH,bhAve ghaJpratyayaH, sa eva | sAgarastasmAt paricaman kathazcideva manuSyabhavaprAptiyogyakarmodayalakSaNa raMdhramAsAdya manuSyatvaprAyA unmanaH san jinacandravacanakiraNAvabodhamAsAdya duSpApo'yaM jinavacanabodhilAbha ityevaM jAnAnaH svajanasnehaviSayAturacittatayA mA punaH kUrmavat tatraiva nimajeta, Aha-ajJAnI kUrmo'to nimajati, itarastu hitAhitaprAptiparihArajJo jJAnI tataH kathaM nimajjati / / 8+ E sa an Education to For Prats personal van on wainitiorary.org .. caraNa-guNasya mahattA pratipAdanam / ~230 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniryuktiH // 108 // Jan Education "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 98-100 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH tata Aha-caraNaguNaiH vividham- anekaprakAraM prakarSeNa hInazcaraNaguNaviprahINaH, tataH subahNapi jAnan nimajjati, athavA nizcayana yadarzanenAsAvapyajJa eva, jJAnaphalazUnyatvAd, ato nimajjatIti prakRtamevArthe samarthayamAna Aha subahupi suyamahIyaM kiM kAhI caraNavippahINassa ! | aMdhassa jaha palitA dIvasaya sahassakoDIvi // 98 // -subahapi zrutamadhItaM caraNaviprahINasya nizcayato'jJAnameva, tatphalAbhAvAt tatastatsadapi kiM kariSyati ? na kividapi, akiJcitkarameveti bhAvaH, atraiva dRSTAntamAha-andhasya yathA dIpazatasahasrakoTyapi, pradISThAnAM dIpAnAM zatasaha - srANi teSAM koTI, apizabdAt taddvyAdikoTayo'pi, Aha ca bhASyakRt - "saMtaMpi tamaNNANaM nANaphalAbhAvao subahuyaMpi / sakkiriyAparihINaM, aMdhassa padIva koDIvi // 1 // " vyatirekamAha api sumahIyaM pagAsayaM hoi caraNajuttassa / ekko'vi jaha paIyo, sacakkhuyassA payAsei // 99 // alpamapi zrutamadhItaM ' caraNayuktasya' sAvadyetarayoganivRttipariNAmarUpacaraNalakSaNacakSuSmataH prakAzakaM bhavati - heyopAdevArthaprAptiparihArapradarzakamupajAyate, caraNAnugatayathAvasthitazuddhapariNAmarUpacakSurupetattvAd, tatraiva dRSTAntamAha-eko'pi yathA pradIpaH sacakSuSkasya prakAzayati / Aha-nanvitthaM sati caraNarahitAnAM jJAnasampat sugatiphalApekSa yA nirarthikA prApnoti, satyamevametat, iSyate eva nirarthikA, yata Aha jahA kharo caMdaNabhAravAhI, bhArassa bhAgI nahu caMdaNassa / evaM khu nANI caraNeNa hINo, nANassa bhAgI nahu suggaIe // 100 // For Pitate & Personal Use Only ~231~ caraNopadezaH 97-100 // 108 // wanslibrary.org Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [101], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [1157], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama H hai| yathA kharazcandanabhAravAhI san bhArata bhAgI-candanakAhamAramudvahana tajanitvamAdikaSTamAgI, na tu candanasya candanarasakriyamANavilepanAderbhAgI, evameva, khuzabdo'vadhAraNe, jJAnI caraNena hInaH san jJAnasva-jJAnapaThanaparAvartanacintanAdijanyakkezaparamparakasya bhAgI, natu sudevatvasumAnuSatvasiddhilakSaNAvA: sugateH, ukaM ca-"nahi nANaM viphalaM ciya kilesaphalayapi crnnrhiyss|nissphlprivhnnaato caMdaNamArokharasseva // 1 // " (vi01157) sampati mA bhUdvineyasya ekAntenaiva jJAne'nAdaraH kriyAyAM ca tacchUnyAyAM pakSapAta iti dvayorapi kevalayoriSTaphalAsAdhakatvamupadarzayati / hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANo kiyA / pAsaMto paMgulo baDo, dhAvamANo ya aMdhao // 101 // atrAkSarArthaH pratIta eca, bhAvArthaH tadudAharaNAdavaseyaH, baccedam-egammi mahAnagare palIvaNaM saMvRttaM, tami ya aNAhA | duve jaNA, taMjahA-paMgulo aMghaloya,tevanagaraloejalaNabhayasamunbhaMtaloyaNe palAyamANe saMte paMgulato gmnnkiriyaaviylo| jANaMtovi palAyaNamaggaM kamAgaeNa agaNiNA daho, aMgho'vi gamaNakiriyAjuco palAyaNamaggamajANato turiyaM jalamaNAbhimuhaM ceva gaMtu payaho, tato agaNibhariyAe khANIe paDito, daho ya, eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-jJAnyapi kriyA rahito na kAMgreH palAyituM samarthaH, nApItaraH samarthoM, jJAnavikalatvAt, atra prayogo-jJAnameva viziSTaphalasAdhakaM na bhavati, saskriyAyogazUnyatvAt, nagaradAhe palapalAyanavijJAnavat , nApi kriyeva viziSTaphalaprasAdhikA samjJAnarahitavAta, nagaradAha evAndhasya palAyanakriyAvat, nanvevaM samuditayorapijJAnakriyayonirvANaprasAdhakasAmAnupapattiH, pratyekamabhAvAn, sikatAlavat , Aha --"pacevamabhAvAo, nivArNa samudiyAsuvina juttaM / nANakiriyAsu votuM sika an Education et For Farm ~232~ Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM . niyukti: [102], bhASyaM , vibhA gAthA [1163,1165], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata jJAnakri sUtrAMka calAyAbhyAM - H lam 101-2 dIpa anukrama dAtAsamudAyatelaM va ||1||(vi.1153)" nepa doSaH, samudAyasAmarthyasya pratyakSasiddhatvAt ,tapAhi-jJAnakriyAbhyAM kaTAdikArya- niyutiH | siddhaya upalabhyante eva, natu sikatAsu taila,ma ca dRSTamapahotuM zakyate, paSamAbhyAmadRSTakAryasiddhirapyaviruddheti na kazci-I hoSaH, kizva-na sarvathaivAnayoH pratyeka nirvANaprasAdhakasAmoyogaH, dezopakAritvAbhyupagamAt, tathA hi tadeva dezopa- // 10 // kAritvaM samudAye samaprasvAdiSTaphalaprasAdhakaM bhavati, kevalaM tu sAmagrIvikalatayetarasApekSatvAdasAdhakamiti kevalayoH sAmarthyAyogaH, ukkaM ca-"vIsuM na sabaha ciya sikatAtelaM va sAhaNAbhAvo / desovagAriyA jA sA samudAyami saMpuSNA // 1 // (vi.1165) etadevAha saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, bahu egacakkeNa raho payAe / aMgho ya paMgU ya vaNe samiccA, te saMpattA nagaraM paviTThA / / 102 // jJAnakriyayoH saMyoganiSpattAveva mokSalakSaNaM phalaM vadanti-vyAcakSate bhagavantastIrthakarAH, na hi loke'pyekacakreNa rathaH pravartate, evamanyadapi sAmagrIjanya kArya sarvemavagantavyam, atraiva dRSTAntamAha-andhazca paGgazca bane sametyamilitvA tau samprayuktau nagaraM praviSTI, sametyetyukte'pi tau samprayuktAviti punarabhidhAnamAtyantikasamprayogapradarzanAdham , atra udAharaNaM-egammi raNNe rAyabhaeNa nagarAto upasiya logo Thio, puNovi dhADibhapaNa pavahaNANi uljhiya palAto, tattha duve aNAhA ujhiyA, gayAe dhADIe logaggiNA vAyapalIvieNa vaNadavo laggo, te ya bhIyA, tattha aMdho chuTTakaccho ayANataNato aggisaMmuI ceva palAyai, tato paMguNA bhaNiyaM-mA ito nAsa, jatto ito ceva aggI, teNa // 109 // an Edmonton For PiaNAParamal-Un Dil Jainitiorary.org ... jJAna-kriyAyA: pAraspArika saMbaMdham darzayate ~233 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [103], bhASyaM H, vibhA gAthA -, mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka' niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka F FACCRAC4 4 4||bhaNiya-kuto puNa gcchaami|,pNgunnaa bhaNiyaM-ahaMpi purato atidUre maggadesaNena samatyo, jato paMgU, tA meM baMdhe kareha jeNa ahaM kaMTagajalaNAdiapApa pariharAvito suhaM taM nagaraM pAvayAmi, teNa tahatti paDivajjiya maNuSThiyaM, gayA ya khemeNa dovi nagara, eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-evaM jJAnakriyAbhyAM samuditAbhyAM siddhipuramavApyate iti, prayogazcAtraviziSTakAraNasaMyogo'bhilaSitakAryaprasAdhakA, samyakriyopalabdhirUpatvAdandhapaGboriva nagarAvAH, yaH punarabhilaSitaphalasAdhako na bhavati sa samyakriyopalabdhirUpo'pi na bhavati, iSTagamanAdikriyAvikalavighaTitaikacakrarathavaditi vyatirekaH, nanu jJAnakriyayoH sahakAritve sati kiM kena svabhAvenopakurute, kimavizeSeNa zivikodvAhakavat, utane bhinnasvabhAvatayA gamanakriyAyAM nayanacaraNAdivat , ucyate, bhinnasvabhAvatayA, yata AhanANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikro| tiNhaMpi samAoge mokkho jiNasAsaNe bhnnio||10|| iha yathA kizcidudghATadvAraM bahuvAtAyanajAlakarUpacchidraM vAtAkRSTAdipracurareNukacavarapUrita zUnyagRhaM, tatra va vastukAmaH ko'pi tat zuzodhayipuravAtAyanajAlakAni sarvANyapi bAhyareNukacavarapravezaniSedhArtha sthagayati, madhyeca pradIpaM prajvalayati, puruSaM ca kacavarAdyAkarSaNAya vyApArayati, tatra pradIpo revAdimalaprakAzanavyApAreNopakurute, dvArA disthagarna bAhyareNvAdipravezaniSedhena, puruSastu revAdyAkarSaNAt tacchodhanena, evamihApi jIvApavaraka udghATitAnava4dvAraH sadguNazUnyo mithyAtvAdihetvAkRSTakarmakacavarApUrito muktisukhanivAsahetoH zodhanIyo varcate, tatra jJAyate'ne neti jJAna, taca prakAzayatIti prakAzaka, jJAnaM prakAzakatvenopakurute, sarasvabhAvatvAt , gRhamalApanayane pradIpavaditi dIpa anukrama an Education n ational ... jJAna, tapa evaM saMyamasya samAyoge mokSa-prApti: / ~2344 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRtti:) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [103], bhASyaM H, vibhA gAthA -, mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: upodAta- niyuktiH prata sUtrAMka RECERNET dIpa bhAvaH, kriyA tu tapAsaMyamarUpatvAditvamupakurute, zoSavatIti zoSakaM, kintadityAha-tApayatyanekabhavopAttamaSTaprakAra ? pAhatApapalanakamavApattimaprakArakA jJAnAdI. kati tapaH, tatodhakatvenopakurute,tatsvabhAvatvAt, gRhakacavarojjJanakriyayA tacchopane karmakarapuruSavat , tathA saMvamanaM nAmapaka saMyamaH, bhAve'lpratyayaH, AzravadvAraviramaNamitiyAvat, candaH pRthagjJAnAdInAM prakAntaphalasiddhau bhinnopakAraH ityA-1 ritAra. vadhAraNAH , gopanaM guptiH, striyAM tipratyayaH, AgantukakarmAkacanaranirodha iti hRdayaM, guptikaraNazIlo guptikaro, hetu-18 vacchIlAnukUleSvityAdinA TapratyayaH, kimukaM bhavati !-saMyamo'pyapUrvakarmAkacavarAgamananirodhenopakurute, tatsvabhAvalAta, gRhazodhane pavanapreritakacavarAgamananirodhena vAtAyanAdisthaganavat, evaM ca trayANAmeca, apizabdo'vadhAraNe. athavA sambhAvane, kiM sambhAvayati-travANAmapi jJAnAdInAM, kiMviziSTAnAm !-nizcayataH thAyikANAM, na tu kSAyopamitrAnAmapi, samAyoge-saMyoge moSaH-sarvayA aSTavidhakarmamalaviyogalakSaNaH jinAnAM zAsanaM jinazAsanaM tasmin 'maSitA' uktaH, nanvevaM sati 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga ityAgamo virudhyate, samyagdarzanamantarepokalakSaNajJAnAdiSayAdeva mokSapratipAdanAd, naipa doSaH, jJAnagrahaNena tasthApi grahaNAd, anyathA jJAnatvAyogAt, ata evAnyatra catuSTayamusaM-"jJAnaM sumArgadIpaM samyaktvaM tadaparAGmukhatvAva / cAritramAnavAnnaM rupayati karmANi tu tpo'gniH||1||" iti| yat prAgniyukikRtA'bhyadhAvi-zrutajJAne'pi jIvo varcamAnaH san na prAmoti mokSamiti, tatpatijJAgAthAsUtra, tacaiva sUtrasUcitaH khasvayaM heturavagantavyaH, kutaH , tala bAyopathamikatvAda, dRSTAnto'pi sUtrasUcitoyamavadhijJAna-1 viditi, sAvikajJAnAvavAcau ca mobAvAdhiriti tatvaM, satA zrutasaiva bAyopazcamikamAvamupadarzavavi anukrama In Educa For Farm ~2354 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra -1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-] niryuktiH [ 104, 105], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH bhAve khaovasamie dubAlasaMgaMpi hoi suyanANaM / kevaliyanANalaMbho naNNatya lae kasAyANaM // 104 // bhavanaM bhAvo bhavatIti vA bhAvastasmin sa ca audayikAdyanekabhedastata Aha- kSAyopazamike, dvAdazAGgAni yatra tat dvAdazAGgam, apizabdAdabAhyamapi bhavati zrutajJAnam upalakSaNametat, matyAdijJAnatrayamapi sAmAyikacatuSTayamapi, tathA kevalasya bhAvaH kaivalyaM - dhAtikarmaviyoga ityarthaH tasmin jJAnaM kaivalyajJAnaM, kaivalye sati jJAnagrahaNena iha yo 'buddhyadhyavasitamarthaM puruSazcetayate' iti vacanAt prakRtivimuktasya buddhyabhAvAt jJAnAbhAva iti pratipannastasya prakRtimukkAjJAnipuruSapratipAdanaparakunayamatavyavacchedamAha, tasya lAbhaH - prAptiH, kathaM ? -kapAyANAM krodhAdInAM kSaye sati nAnyatra, tRtIyArthe saptamI, nAnyena prakAreNa, chAsthavItarAgAvasthAyAM kaSAyakSaye satyapyakSepeNa kaivalyajJAnAbhAve jJAnAvaraNakSayAnantaraM cAvazyabhAve kaSAyakSayagrahaNaM prAdhAnyakhyApanArtha, kaSAyakSaya eva sati nirvANaM, nAnyathA, kaSAyakSaya eva sati trayANAmapi samyaktvAdInAM kSAyikatvasiddheH, nanvevaM tarhi yadAdAvuktaM zrutajJAne'pi varttamAnaH san jIvo na prApnoti mokSaM, yastapaH saMyamAtmakayogazUnya iti vizeSaNaM tadanarthakaM zrute'pi sati tapaHsaMyamAtmakasahiSNorapi mokSAbhAvAt, satyametat, kevalaM kSAyopazamika samyaktva zrutacAritrANAmapi samuditAnAM kSAyikasamyaktvAdinibandhanatvena paramparayA mokSa hetutvamastItyadoSaH / Aha pratipannamasmAbhirmokSakAraNakAraNaM zrutAdi, paraM tasyaiva kathamalAbho lAbho beti, ucyateahaM paDaNaM ukosahiIeN ghaTTamANo u / jIvo na lahai sAmAiyaM capi egayaraM // 105 // aSTAnAM prakRtInAM jJAnAvaraNIyAdikarmmaprakRtInAma utkRSTA cAsyai sthiti utkRSTasthitistasyAM varttamAno jIvo na labha Jan Education Intern **** kaSAyakSaye eva mokSaH ... sAmayika prApteH saMyogaH For Pitate & Personal Use Only ~236~ jainslibrary.org Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [104,105], bhASyaM [-] vi0bhA0gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH upodghAtaniryutiH // 111 // tena prApnoti, kintadityAha -sAmAyikaM, kiM tadityAha caturNA - samyaktva sAmAyika zrutasAmAyikadezaviratisAmAyika sarva| viratisAmAyikAnAmekataram - anyatamad, apizabdAt matijJAnAdi ca na labhate, na kevalametAni na labhate, pUrvapratipanno'dhyAyurvarjakarmotkRSTasthitau na bhavati, yato'vAptasamyaktvastatparityAge'pi na bhUyo pranthimucyotkRSTa sthitIH kammaprakRtIrthaprAti, 'baMgheNa na volai kayAI 'ti vacanAt eSa siddhAntikAbhiprAyaH, karmmagrandhikAstu bhinnagrantherapyutkRSTa sthitibandho bhavatIti pratipannAH, AyuSastUtkRSTasthitau varttamAnaH samyaktva zrutasAmAyikayoranuttarasura upapAtakAle pUrvapratipakSo na pratipadyamAnakaH, pUrvamavazyaM pratipannatvAta, AyuSastu jaghanyasthitau varttamAno na pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnakaH, AyurjaghanyasthitiH zullakabhavagrahaNapramANA, sA ca vanaspatiSu, na ca vanaspatiSu samyaktvasyApi pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnakaH, sAsvA* danasamyaktvasahitasyApi teSvanutpAdAt, 'ubhayAbhAvo puDhavAipasu' iti vacanAt prakRtInAM cotkRSTetarabhedabhikSA sthitiriyaM jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedanIyAntarAyANAM utkRSTA sthitistriMzatsAgaropamakoTIkovyaH saptatirmohanIyasya nAmagotrayoviMzatiH trayastriMzatsAgaropamANyAyuSkasyeti, jaghanyA tu dvAdaza muhUrttA vedanIyasya nAmagotrayoraSTI zeSANAmantarmuhUrttamiti, uktaM ca- "bIsamayarovamANaM koDAkoDIu nAmagoyANaM / sayarI mohassa ThiI sesANaM tIsa ukkosA // 1 // Aussa sAgarAI tettIsa avarato muhusNto| aTTha u nAmAgoe veyaNie bArasa muhutA // 2 // (vi. 1187 - 8 ) nanvetAH karmmaprakRtayaH kiM yugapadevotkRSTAM sthitimAsAdayanti uta ekasyAmutkRSTasthitimApanAyAM satyAmanyA api niyamata utkRSTasthitayo jAyante, AhombidanyathA vaicitryamiti 1, ucyate, anyathA vaicitryaM, tathAhi -- mohanIyatvotkRSTAyAM sthitau zeSANA For Pitate & Personal Un Only ~237~ zrutasya kSAyopasAmAvikalAbhaH 104-5 // 111 // janatarary.org Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [106], bhASyaM na, vi0bhA0gAthA [1189,1190,1194,1195], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka 4 dIpa anukrama CON4444449-90% nAmapi paNNAmutkRSTava sthitiH, AyuSastu utkRSTA vA madhyamA vA, na tu japanyA, mohanIvarahitAnAM tu zeSaprakRtInAmanya-IN tamaskhA utkRSTasthitisagAve mohanIyasya zeSANAM utkRSTA vA madhyamA vA, na tu jaghanyeti, parka-"mohassuko-|4| sAe ThiIe~ sesANa kaNhamukosA / AussukosA vA majjhamiyA vA na u jahaNNA // 1 // mohavivajukosadviAre mohassa sesiyANaM cArakosa majjhimA vA kassaina jahaNiyA hojA // 2 // (vi.1189-90)" tadevamukaM samyaktvAdInAmalAbhakAraNam, madhunA lAbhakAraNamAha sattaNhaM payaDINaM abhitarao u koDikoDIe / kAUNa sAgarANaM jaha lahai cauNDamaNNayaraM // 106 // sakSAnAmAyuvarjAnAM karmaprakRtInAM yA paryantavartinI sthitistAmajIkRtya sAgaropamANAM koTAkoTI tasyA abhyantara pak-madhya eSa, tuzabdo'vadhAraNArthaH, kRtvA AtmAnamiti gamyate, yadi labhate-yadi prAmoti caturNI-zrutasAmAyikAdInAmanyatamat , tata eva labhate nAnyathA, pAThAntaraM 'kAUNa sAgarANaM ThiI labhai cauNDamaNNayara' tatra sAgaropamANAM | | koTIkovyA amyantarato-madhye kRtyA sthitiM labhate caturNAmanyatamat, eSa gAthAkSarArthaH, iyamatra bhAvanA-AyurvarjAnAM | | saptAnAM karmaprakRtInAM yadA sthitiH paryantavartinI pasyopamAsaGkhyeyabhAgahInasAgaropamakoTIkoTIpramANA avatiSThate tadA dhanarAgadveSapariNAmarUpo'tyantadurbhedadArupandhivatkarmaprandhirbhavati, ukaMca-"aMtimakoDAkoDI, sabakammANa Auva-| jANaM / paliyAsaMkhejaime bhAge khINe havA gaMThI ||shaa gahitti sudummedo kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThiyA jIvassa kammajaNito ghnnraaghosprinnaamo||2||"(vi.1194-5)tsmiNsh karmagranthAvapUrvakaraNanAmavizeSavizuddhikuThAradhArayA bhinne paramapadahetuH / JanEduration Inoermanions/ For Prats Personal un any imjainitiorary.org ~238~ Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [106], bhASyaM , vi0bhA0gAthA [1196-1201], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka 44 + upodAta- samyaktvalAbha upajAyate, kevalaM karmagrandherbheda eva manovighAtaparizramAdibhiHsAdhaH, tathAhi sa jIvaH karmaripumadhya-18sAmAyika niyuktiH digatastaM prApya vighAtayannatIva parizrAmyati,prabhUtakArAtisainyAntakAritayA sAtakhedatvAt , mahAsamarazirasi durjayA- tuH 101 pAkRtAnekazatrugaNaH subhaTa iva, ukaM ca-"bhinnaMmi tami lAbho saMmattAINa mokkhaheUNaM / so ya dulabhoparissamacittavi-11 // 112 // ghAyAivigghehi // 1||(vi.1196)" aparastvAha-nanu kiM tena karmagrandhinA bhinnena ? kiMvA samyaktvAdinA avApna ? yAvatA yathA'tidIrghA karmasthitiH samyaktvAdiguNarahitenaiva kSapitA evaM karmazeSamapi guNarahita eva kSapayitvA vivakSitaphalabhAm bhaviSyatIti, ucyate, sa hi tasyAmavasthAyAM pravartamAno'nAsAditaguNAntarona zeSakSapaNayA viziSTaphalaprasAdhanAyAlaM, cittavighAtAdipracuravighnasakulatvAt, viziSTAyAzcAprAptapUrvaphalaprApteH prAgabhyastakriyayA'yAsumazakya-14 svAsa, anekasaMvatsarAnupAlitAcAmlAdipurazcaraNakriyA''sAditaguNAntarasahAyakriyArahitavidyAsAdhaphavad, uktaMca"kammahiI sudIhA khaviyA jai nigguNeNa sesaMpi / khau nigguNaJciya kiMtha puNodaMsaNAdIhiM ? // 1 // AcArya Aha"pAraNa puSasevA parimauI sAhaNami gurutariyA / hoi mahAvijAe kiriyA pAyaM savigdhA ya / / 2 // taha kammadviikhavaNe parimaI mokkhasAhaNe guruii| iha daMsaNAikiriyA, dulahA pAyaM savigghA y||sh(vi.1197-200) athavA yata eva vahI karmasthitiranenonmUlitA ata evApacIyamAnadoSasya samyaktvAdiguNalAbhaH saJjAyate, azeSakarmaparikSaye siddhatvavat , tata ||11yaa eSa ca mokSaH, tato na zeSamapi karmA guNarahita evApAkRtya mokSa prasAdhayati, Ai.ca-"mahaba jaucima subahuM khavito niguNona sesaMpi / salavei jajo kabhae smmcmubaaigunnlaam||2|| (vi.1201)" iti| sampati samyaktvAdiguNA dIpa anukrama + + + ka ra JanEduration Incom ~239~ Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [107], bhASyaM , vi0bhA0gAthA [1202-1203], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka F 4 dIpa anukrama vAtividhirubhyate, iha jIvA dvividhA bhavanti, tadyathA-bhavyAca amavyAzca, tatra bhavyAnAM karaNatrayaM bhavati, karaNaM nAma 5 samyaktvAdyanuguNo vizuddharUpaH pariNAmavizeSaH, tadyathA-yathApravRttakaraNamapUrvakaraNamanivakiraNaM, tatra yathaiva-anA-14 |disaMsiddhenaiva prakAreNa pravRttaM yathApravRttaM kriyate karmakSapaNamaneneti karaNaM yathApravRtvaM ca tatkaraNaM ca yathApravRttakaraNamanAdikAlAtkarmakSapaNAya pravRtto girisaridupalagholanA[nyAyena] kalpo'dhyavasAyavizeSo yathApravRttakaraNamiti, tathA aprApThapUrvamapUrva sthitighAtarasaghAvAdyapUrvArthanirvakaM vA apUrvaka, tacca tatkaraNaM ca apUrvakaraNaM, nivarttanazIlaM nivarNina nivarti anivarti-AsamyagdarzanalAbhAnna nivartata ityarthaH, tataH prAgvatkaraNazabdena saha vizeSaNasamAsaH, etAni zrINyapi yathocaraM vizuddhavizuddhatarAdhyavasAyarUpANi bhavanti bhavyAnAm , abhavyAnAM tvAdyameva karaNaM, tatra anAdikAlAdArabhya yAca grandhisthAnaM tAvadAya, prandhi tu samatikAmato dvitIya,prAktanAt vizuddhatarAdhyavasAyarUpeNa tena granthe dakaraNAt, samyagdarzanalAbhAbhimukhasya tRtIyam, uktaMca-"karaNaM ahApavattaM apubamaniyaTTimeva bhssaannN| iyaresiM paDhama ciya bhannai karaNaM tu pariNAmo // 1 // jA gaMThI tA paDhama gaThiM samaicchato havai bIyaM / aniyaTTIkaraNaM puNa sammattapurakkhaDe jIne // 2 // " (vi.1202-3) samyaktvaM puraskRtam-abhimukhaM kRtaM yena sa samyaktvapuraskRto'bhimukhasamyakrava ityayaH tasmin | jIve sampati karaNatrayamaGgIkRtya sAmAyikalAbhadRSTAntAnabhidhitsurAha pllggirisribhovl-piviiliyaa-puris-ph-jrggdiyaa| koDama-mala-patyANi pasAmAiyalAmavitA / / 107 // Himjainstiorary.org ... sAmAyika-karaNe lAbha: ~240-~ Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [107], bhASyaM , vi0bhA0gAthA [1205-1206], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: % prata sUtrAMka % * dIpa anukrama upoyAta-II iha sAmAyikalAme nava dRSTAntAH, tadyathA-prathamaH patyakadRSTAntaH 1 dvitIyo girisaridupalahaTAntaH 2 tRtIyaH pala pipIlikAdRSTAntaH 3 caturthaH puruSadRSTAntaH 4 paJcamaH payadRSTAntaH 5SaSTho jvaragRhItadRSTAntaH 6 saptamaH kodravadRSTAntaH haTAndAra * aSTamo jaladRSTAntaH 8 navamo vkhruupH| tatra prathamapasyakadRSTAntabhAvanA-patyako nAma lATadeze dhAnyAlayaH, tatra yathA kazcit mahApalye dhAnyaM svalpaM svalpataraM prakSipati, pracuraM pracurataraM tata Adatte, tata evaM grahaNanikSepakaraNe kAlAntareNa sa rikkIbhavati, evaM karmadhAnyapalye jIvo'nAbhogapravRttena yathApravRttakaraNena svalpaM svalpataramupacinvan prabhUtaM prabhUtataramapacinvan gacchatA kAlena grandhimAsAdayati,punastaM bhindAnasyApUrvakaraNaM samyagdarzanalAbhAbhimukhasyAnivartIti, eSa palyakadRSTAntaH, ekaM ca-"jo palle'imahalle dhannaM pkkhivithovthovtrN| sohei bahubahutaraM jhijjai thoveNa kAleNa // 2 // taha kammadhannapalle, jIvo'NAbhogato bahutarAgaM / sohaMtothovataraM, giNhatopAvae gtthiN||2||" (vi.1205-6)atra para AhananveSa dRSTAnto'nupapanno, yataH-saMsAriNo yogavataH pratisamayaM cayApacayAbukkI, tatrAsaMyatasya bahutarasya cayo'lpatarasthApacayaH, ata AgamaH-palle mahaimahalle, kuMbhaM pakkhivai sohaI nAliM / assaMjae avirae bahu baMdhai nijarai thovaM ||1||plle mahaimahalle, kuMbhaM sohei pakkhive nAliM / je saMjae pamatte bahunijara baMdhae thovaM // 2 // palle mahaimahalle kuMbha sohei pakkhiva na kiMci / je saMjaeupamatte, bahu nijara baMdhaina kiMci // 3 // (zrAva. 35-36-37) tato nAma pUrvamasaMyatasya mithyAdRSTeraviprabhUtatarakarmabandhasya kuto mndhideshpraaptismbhvo| yataH samyaktvAvAptiriti, tadayuktamabhiprAyAparijJAnAt, idaM hi sUtra bAhulyamaGgIkRtya pravRcaM, prAyeNAsaMyata ukaprakAreNa vanAti, natu sarva evAsaMyata SROSex JanEducation fnoormational Jainitiorary.org ~241 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [107], bhASyaM H, vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - h dIpa anukrama hai evameva, tato na kazidoSaH, ukkaM ca-"eyamiha oSavisayaM bhaNiyaM sabena evamevatti / assaMjato ya evaM paDucca osa samAvaM tu // 1 // " (zrAva. 38) avaitadevaM kathamavasIyate yathedaM sUtraM bAhulyaviSayaM na punaH sarva evAsaMyata evameva banAtIti, ucyate, anyathA bandhAbhAvaprasaGgAt , tathAhi-yadi sarva evAsaMyataH sUtroktaprakAreNa karmapudgalopAdAnamAdatte tataH kAlAntare pratidivasaM puruSasahasradazakena rUpyakapaJcakagrahaNe ekarUpyakamokSe ca (s) divasatrayamadhye lakSasya vyavaccheda iva sarvapudgalAnAM jIvamehaNato'bhAvaH prAmoti, tadabhAve ca bandhAbhAvA, bandhayogyakarmapudgalAsambhavAt , Aha ca-"pAvai baMdhAbhAvo annahA pogglaann'bhaavaato| iyavuhigahaNato te saye jIvehiM jujjati // 1 // " (zrAva. 39) atha manyethAH-gRhItapudlAnAmasaGyeyakAlAdRmavazyaM mokSA, pudgalAnAmuskarvato'pyasoyakAlasthitikatvAt , te ca mucyamAnAH pratisamayaM sarvajIvebhyo'pyanantaguNAH, tataH kathaM pudgalAnAmasambhavato bandhA-150 bhAvaprasaGgaH 1, uktaMca-"mokkhu asaMkhejjAto, kAlAto te yajaM jiehito / bhaNiyANaMtaguNA khalu na pasa doso tato jutto||1||" (zrAva. 40) tadetadayuktam, mokSo hi gRhItAnAM kiyatkAlAtikrame bhavati, grahaNaM tvavazyaM pratisamayaM pratijIvaM ca sarvajIvebhyo'nantaguNAnAM, tataH kathaM prAkpasaJjitadoSAnavakAza iti, Aha ca-"gahaNamaNaMtANa na kiM jAyai samaeNa tA khmdoso?"|| (zrAva. 40 // ) iti, atha bruvIdhAH-evaMrUpastAvadAgamo vijRmbhate 'jAvaNaM esa jIve eyai beyai calai phaMdai ghaTTai khumbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai tAva sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA] vihadhae vA egavihabaMdhae vA, no cevaNaM abaMdhae siyA' (vyAkhyA. sU.) iti, tathA saMsAro'pi pratisamaya E XTRACTOcte an Educa t ion wwwjainitiorary.org. ~242 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [107], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [1207,1222,1223], mUlaM F/gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - 4 dIpa anukrama prapodAta- bandhakasattvasaMmRtirUpaH pratyakSata evopalabhyate, tata AgamaprAmANyAtsaMsAradarzanAcana tathA bhUyasAmanantAnAM pudgalAnAM prandhipAniyukiH grahaNa pathA bandhayogyakarmapudgalAsambhavato bandhAbhAvaprasaGga iti, uk ca-"AgamasaMsArAto, na tahANatANa mahaNaM ptisaMbhavaH tu|" (zrAva. 41) iti, nanu yadyevaM samyaktvAderapi pratipAdaka Agamo vartate, "sammattami uladdhe paliyAhatteNa sAvato|81 // 114 // hoha caraNovasamakhayANa sAgara saMkhatarA hoti // 1 // evaM aparivaDie sammatte devamaNuyajammesu / annavarasaDhivajja ega bhaveNaM ca savAI ||2||"(vi.1222-3) tathA mokSo'pi samyaktvAdiguNaghAtinAM karmapudgalAnAM siddhaeva, samyaktvAdi-* guNAnAM svagatAnAM svasaMvedanataH paragatAnAM tvanumAnato darzanAt, tato Agamato mokSAcca prAcInameva sUtramopaviSayaM | | kiM nAbhyupagamyate', evaM hyaniSTakalpanAparihAraH pUrvasUrikRtavyAkhyAnabahumAna (ca) tadahamAne ca sarvajJAjJArAdhanaM, tasmAta-16 deva vyAkhyAnaM samIcInamiti ghaTate prandhidezaprAptiriti na kazciddoSaH, uktaMca-"AgamamokkhAja na kiMci visesavi-1 sayattaNeNa suttassa / to jAviha'saMpacI na ghaDaitamhA adoso u||1||" (zrAva.42) iti bhAvitaH palyakadRSTAntaH, kathaM punaranAbhogataHpracuratarakarmakSaya iti girisaridupaladRSTAnta ucyate-gireH sarigirisarittasthAmupalA: pASANA giri saridupalAstadvat, iyamatra bhAvanA-yathA girisaritupalA-parasparasannikaNopayogazUnyA api vicivAkRtayo jAyante evaM pAyathApravattakaraNato jIvAstathAvidhavicitrakarmasthitikA vicitrA iti yathApravRttakaraNato pranthidezaprAptiH. u%-- G"girinaivattaNipattharapaDaNovammeNa paDhamakaraNeNaM / jA.gaMThI kammaThiikkhavaNamaNAbhogato tassa ||1||(vi.1207) apanA pipIlikAdaSTAntaH, pipIlikA-nAma kITikAra, tAsAM kSitI gamana svabhAvato bhavati, kAsAMcita svabhAvata eva For Farm 'samyaktva viSayaka vizada vivaraNa / ~243 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H. niyukti: [107], bhASyaM H. vibhA gAthA [1208-1210], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama H ESSAGTakakAraka sthANyArohaNamaparAsAM ca saJjAtapakSANAM tasmAdapyutpatanamanyAsAM sthANubugne'vasthAnaM kAsAzcit sthANubunAt pratyavasarpaNam, evamiha jIvAnAM kITikAnAM kSitau svabhAvagamanamiva yathApravRttakaraNaM, sthAvArohaNasadRzamaprAptapUrvavAdapUrvakaraNaM, tataH kIlakAdutpatanamiva jIvAnAmanivartikaraNam , anivartikaraNavalena mithyAdRSTiguNasthAnakAdumRtya samyagdRSTiguNasthAnagamanAt, sthANuvunAvasthAnasadRzaM granthAvavasthAnaM, sthANubunAdavasarpaNasadRzaM granthidezAtpunarvyAvarttanena dIrghakarmasthitikaraNam , uktaM ca-"khitisAhAviyagamaNaM, thANUsaraNaM tato samuppayaNaM / ThANaM thANusire vA orahaNaM vA muiMgANaM ||1||atr 'thANusire vA' iti sthANubune iti draSTavyaM, bughnapradeza evaM bhUtalasambaddho nimgnsthaannuprdeshaapekssyaa| zira iva ziro vivakSitam , "khitigamaNaMpiva paDhama thANUsaraNaM va karaNamappuvaM / uppayaNaMpiva tatto, jIvANaM karaNamaniyatrI ||2||thaannuv gaMThideso gaMThiyasattassa tatva'vatthANaM oyaraNaMpiva tatto puNovi kammaTThitivivahI ||3||"(vi01208-10) aba 'dhANuva' iti sthANuvunnamivetyarthaH / samprati puruSadRSTAntaH yathA kecana trayaH puruSAH mahAnagarayiyAsaba mahATavIM prapannAH sudIrghamadhvAnamatikAmantaH kAlAtipAtabhIravo bhayasthAnamADhaukamAnAH zIghrataragatayo gacchantaH purastAdubhayataH samutkhAtakaravAlapANI dvau taskarAvAlokya teSAmekA pratIpamanuprayAtaH aparastu tAbhyAmeva gRhItaH a-yastu to dvApyatikamyaSTaM nagaramanuprApta ityeSa dRdhAntaH, ayamupanayaH-iha saMsArATavyAM puruSAkhayaH saMsAriNaH kalpyante, panthAH karmasthitiratidIrghA, bhayasthAnaM granthidezA, dvau taskarau rAgadveSau, tatra pratIpagAmI yo yathApravRttikaraNena granthidezamAsAdya punaraniepariNAmaH san karmasthitimuskRSTAmAsAdayati, taskaradvayAvarunaH pravalarAgadveSodayo grandhikasattvaH, abhilaSitanamarAnu and in Far PiaNAParamal-Un Dil ~244 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniryuktiH // 115 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-] niryuktiH [ 107 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [1211-1214], mUlaM [- /gAthA - muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH | prApto'pUrvakaraNato rAgadveSacaurAcapAkRtyAnivarttikaraNenAvAtasamyagdarzanaH uktaM ca-"jaha vA tiSNi maNUsA jaMta'Davipa | sabhAvagamaNeNaM / velAikamabhIyA turaMti pattA ya do corA // 1 // dahuM maggataDatthe, te ego maggato paDiniyatto / biito gahito taito samaikaMto puraM patto // 2 // aDavI bhavo maNUsA jIvA kammaTTiI paho dIho / gaMThI ya bhayadvANaM rAga|| dosA ya do corA // 3 // bhaggo ThiiparivuddhI, gahito puNa gaMThio gato taito / sammatapuraM evaM joijA tiNNi karaNANi |||4||" (vi. 1211-4) atra para Aha-nanu granthibhedaM kRtvA samyagdarzanamupadezato labhate utAnupadezataH 1, ucyate, ubhayathApi labhate, kathaM 1, payaH paribhraSTapurupatrayavat, tathAhi --yathA kazcitpathaH paribhraSTapuruSa upadezamantareNaiva paribhraman svayaM panthAnamAsAdayati, kazcintu paropadezena, aparastu nAsAdayatyeva, evamihApyatyantagranaSTa satpayo jIvo yathApravRttakaraNataH saMsArATavyAM paribhraman kazcit granthimAsAdyApUrvakaraNena tamatikramyAnivarttikaraNamanuprApya svayameva samyagdarzanAdirUpaM nirvANapu| rapanthAnaM labhate, kazcitparopadezAd, aparastu pratIpagAmI granthikasatvo vA naiva labhate iti / samprati jvaradRSTAntaH, yathA jvaraH kazcitsvayamevApaiti kazcid bheSajopayogena kazcinnaivApaiti, evamihApi mithyAdarzanamahAjvaro'pi kazcitsvayamevApaiti, kazcidarhadvacana bheSajopayogAd, aparastu tadauSadhopayoge'pi nApaiti / kodravadRSTAntaH, yathA keSAJcit kodravANAM madanabhAvaH svayameva kAlAntarato'paiti keSAJcid gomayAdiparikarmmato'pareSAM tathAparikarmmaNAyAmapi nApaiti, evaM mithyAdarzanabhAvo'pi keSAJcitsvayameva vinAzamupayAti, apareSAmupadezaparikarmmataH, anyeSAM tu na sarvathA'vaiti, yo'pi ca svayamu|padezaparikarmmaNAto vA'paiti so'pyapUrvakaraNabalena, tathAhi --sa jIvo'pUrvakaraNena zuddhAzuddhAzuddhamadanakodravanidarza Jan Education International For Pivate & Personal Use Only ~ 245~ 107 samyaktvA sidRSTAntAH // 115 // jinslibrary.org Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka" - mUlasUtra - 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-] niryuktiH [ 107 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [1215-1217, 1220, 1221 ], mUlaM [- /gAthA -] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH Jan Education International nena mithyAtvaM mithyAdarzanasamyagmithyAdarzanasamyagdarzanabhedena tridhA vibhajate, tathA cokam - "mayaNA daranivaliyA | nivaliA ya jaha kohavA tivihA / taha micchantaM tivihaM pariNAmavaseNa so kuNai // 1 // (vi. 1220 ) tato'nivarttikaraNavizeSAt samyaktvaM prApnoti, evaM karaNatrayayogavato bhavyasya samyagdarzanaprAptiH, abhavyasyApi kasyacidyathApravRttikaraNato granthimAsA cAIdAdivibhUtisandarzanataH prayojanAntarato vA pravarttamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati, na zeSasAmAyikalAbhaH, uktaM ca- "nAsei sarya va parikammato va jaha kodavANa mayabhAvo / nAsai taha micchamao, sayaM va parikammaNAe vA // 1 // appuveNa tipuMjaM, micchattaM kuNai kodabovamayA / aniyaTTIkaraNeNa u so sammadaMsaNaM laddaha // 2 // tikarAipUrya, dahuM aNNeNa vAvi kajjeNaM / suyasAmAiyalaMbho hoja abhavassa gaMthiMmi // 3 // " (vi. 1215-7) samprati jaladRSTAntaH, yathAhi - jalaM malinamarddhavizuddhaM zuddhaM ceti tridhA bhavati, evaM darzanamapi mithyAdarzanAdibhedena apUrvakaraNatastridhA karoti, evaM vakhadRSTAnte'pi bhAvanA kAryA, Aha ca - "jaha veha kiMci maliNaM, darasuddhaM suddhamaMbu vatthaM vA / evaM pariNAmavasA, kare | so daMsaNaM tivihaM // 1 // " (vi. 1221) samprati prAsaGgikamucyate evaM samyagdarzanalAbhottara kAlamavazeSakarmmaNaH palyopamapRthaktvasthitiparikSayottarakAlaM dezaviratiravApyate punaH zeSAyAH saveyeSu sAgaropameSu sthiterapagateSu sarvaviratiH, tadanantaramava| zeSasthiterapi saGkhyeyeSveva sAgaropameSu kSINeSu upazamazreNiH, tadanantaraM bhUyo'pyavaziSTasthiteH saGkhyeyeSu sAgaropameSvapagateSu kSapakazreNiriti, iyaM ca dezaviratyAdiprAptiretAvatkAlato devamanuSyeSUtpadyamAnasyApratipatitasyotkarSato draSTavyA, anyathA anyatarazreNirahitasya samyaktvAdiguNaprAptirekabhavenApyaviruddheti, bhaNitamAnuSaGgikamidAnIM yadudayAt samyaktvasAmA | For Pitate & Personal Use Only ~246~ www.janlibrary.org Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM 1, niyukti: [108], bhASyaM , vi0bhA0gAthA [1226,1227], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka' niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: I prata sUtrAMka - 25-SEKA 4 upoddhAta- 1yikAdilAbho na bhavati saJjAto vA'paiti tAniha AvaraNarUpAn kaSAyAn pratipAdayazAha, yadivA yadukaM 'kaivalyajJA-15 niyuktiH4AnalAbho nAnyatra kaSAyakSayAditi, te kaSAyAH ke| kiMsAkA vA! ko vA kasya samyaktvAdisAmAyikasyAvaraNa sayA ko vA khalu kasyopazamAdikrama itymumrthmbhidhitsuraah||11|| vArakA paDhamiluANa udae niyamA saMjoyaNAkasAyANaM / sammaIsaNalaMbhaM bhavasiddhIyAvina lahaMti // 108 // prathamA eva pradhamellukAH, dezIvacanametat , yathA 'paDhamelA estha ghare' tyAdi, teSAM prathamelukAnAm-anantAnuvandhinAM HIodhAdInAM, teSAM prAthamyaM samyaktvAkhyaprathamaguNavighAtitvAt kSapaNakramAdvA, udayaH-udayAvalikApraviSTAnAM tatpuda galAnAmaddhatasAmarthyatA tasminnudaye, niyamena astha padastha vyavahitapadena saha sambandhaH taM ca darzayiSyAmaH, sampati / hA punaH prathamelakA evaM vizeSyante, kiMviziSTAnAM prathamelukAnAm karmaNA tatphalabhUtena vA saMsAreNa saha saMyojayanti jIvamiti saMyojanAH, uktaMca-"khavaNaM paDucca paDhamA paDhamaguNavighAiNotti se (vA) jmhaa| saMjoyaNA kasAyA bhavAdisaMjoyaNAto y||1||" (vi.1226) te ca kaSAyAzca saMyojanAkaSAyAH, 'kaSAyA' iti kapanti-parasparaM hiMsanti prANino'sminniti kapa:-saMsAraH karma vA tataH kapa:-karma bhavovA tasya Ayo-lAbho yebhyaste kaSAyAH, athavA karSa-saMsAramAyayanti-gamayanIti kapAyAH, Aha ca-karma kaso bhavo vA kasamAto siM jato kasAvA to|ksmaayyNti va ato gamayaMti kasaM kasA-13 yati "(vi.1227) teSAM prathamellukAnAM saMyojanakapAyANAmudaye kim !-niyamena samyak-aviparItaM darzanaM samyaga-18 dAdarzanaM sasya lAbhA-prAptiH sambagdarzanalAmaH taM, mave siddhiryeSAM te mavasiddhikAH, sarveSAmeva bhave sati siddhirbhavati tataH kiM dIpa anukrama and I For Farm ... kasya kaSAyasya udaye kasya alAbha: vartate? ~247 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [109,110], bhASyaM H. vibhAgAthA [1232,1233], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka 4 dIpa anukrama BACCASHARMA bhavagrahaNena !, satyametat, kevala bhavagrahaNAdiha tadbhavo gRhyate, tadbhavasiddhikA api na lamante, kiM punaH parIttasaMsA-12 riNaH abhavyA veti // ukAH samyaktvasyAvaraNabhUtAH kaSAyA, samprati dezaviratyAvaraNabhUtAna tAn pratipAdayati. bIyakasAyANudae, apacakkhANanAmadhejANaM / sammaiMsaNalaMbha, virayAviraI na u lahaMti // 109 // dvitIyAzca te kaSAyAca dvitIyakaSAyAsteSAM, dvitIyatA dezaviratilakSaNadvitIyaguNavighAtitvAt kSapaNakramAdvA, udaye, 'pratyAkhyAnanAmadheyAnAM' na vidyate dezataH sarvato vA pratyAkhyAnaM yeSUdayaprApteSu te'pratyAkhyAnAH, sarva niSedhavAcI na, Aha ca-"sA deso va jato, paJcakkhANaM na jesimudaeNaM / te appacakkhANA sabanisehe mto'kaaro||1||" (vi. 1232) apratyArAnA iti nAmadheyaM yeSAM te'pratyAkhyAnanAmadheyAsteSAmudaye, samyagdarzanalAbha, bhavyA labhanta iti vAkya| zeSaH, ayaM ca vAkyazeSo viratAvirativizeSakatuzabdasaMsUcito draSTavyaH, Aha ca-"sammaIsaNalaMbha, lahiMti bhaviatti hai vaseso'yaM / virayAviraivisesaNatusaddasaMlakkhito'yaM ca // 1 // " (vi.1233) tathA viramaNaM virataM tathA na viratiraviratirvirataM cAviratizca viratAviratirdezaviratirityarthaH tAM natu labhaMte, tuzabdAt samyagdarzanaM tu ThabhaMte iti bhAvaH / / atha tRtIyasya sarvaviratiguNasyAvArakAn tRtIyakaSAyAnAha taiyakasAyANudae, pacakkhANAvaraNanAmadhejANaM / desikadesaviraI, carittalaMbha na u lahaMti // 11 // kA sarvaviratilakSaNatRtIyaguNavighAtitvAt kSapaNakramAdA tRtIyAste ca te kaSAyAzca tRtIyakaSAyAsteSAmudaye, kiMvidhisAnAmityAha-AvRNvantItyAvaraNAH, 'kRdAhula'miti kayanada, pratyAkhyAnaM-sarvaviravilakSaNaM tasyAvaraNAH pratyAkhyAnAca X* In Educa ~248~ Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [111], bhASyaM H. vibhAgAthA [1235], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka 4 dIpa anukrama sapoddhAta-181raNAH pratyAkhyAnAvaraNA iti nAmadheya yeSAM te pratyAkhyAnAvaraNanAmadheyAH teSA, nambapratyAkhyAnanAmadheyAnAmudaye pratyA-16dezamayanayuktadAkhyAnaM nAstItyuktaM, natrA pratiSiddhatvAt, ihApi cAvaraNazabdena pratyAkhyAnapratiSedha evAbhidhIyate, tataH ka eSAM prtivi-daayaakhyaat||117|| doSaH, ucyate, tatra naJ sarvaniSedhavacanaH, iha punarAmaryAdAyAmIpadatheM veti, ISanmaryAdayA vA''vRNvantItyAvaraNA- cAritrAvA |stataH sarvaviratiniSedha evAyamAvaraNazabdo vartate, na dezaviratiniSedhe iti mahAn vizeSaH, Aha ca-"sarva paJcakkhANaM,18/109-111 | vareMti te jaM na desameeNaM / pacakkhANAvaraNA AmajjAdIsadatthesu // 1 // " (vi.1235) dezazca ekadezazca dezaikadezI, tatra deza:-sthUraprANAtipAtAdiH ekadezastu-tasyaiva dRzyavanaspatikAyAcatipAtaH tayordezaikadezayoviratiH-nivRttistAM, labhaMte iti vAkyazeSaH, atrApi vAkyazeSaH 'carittabhaM nau lahaMtI'tyatra tuzabdopadAnAllabhyate, yata Aha-'caritte'tyAdi, 'ghara 8 gatibhakSaNayoH' caranti-gacchantyaninditamaneneti caritraM, 'khanasahalUdhUvate riti itrapratyayaH, caritrameva cAritraM, kimukaMda |bhavati :-anyajanmopAttASTavidhakarmasaJcayApacayAya caraNa-sarvasAvadhayoganivRttirUpaM cAritramiti tasya lAbhazcAritralA-10 bhastaM na tu labhante, tuzabdAt dezaikadezaviratiM tu labhante eveti // amumevArtha saGgRhya vibhaNiSustathA caturthakapAyANAM | yathAkhyAtacAritrAdivighAtitvaM ca didarzayiSurAha- . mUlaguNANaM laMbha, na lahaDa mUlaguNaghAiNo udae / saMjalaNANaM udae na lahai caraNaM ahakkhAyaM // 11 // iha samyaktvaM mahAvratAmyaNuvratAni ca mUlabhUtA guNAH mUlaguNAH, uttaraguNAdhArA ityarthaH, teSAM mUlaguNAnAM lAbha na labhate-na pAmoti, kadetyAha-mUlaguNAn ghAtayituM zIlaM yeSAM te mUlaguNaghAtinaH teSAM mUlaguNaghAtinAm-anantAnuva lan Educat i on ~249~ Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra -1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 112, 113], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH leDala ndhyapratyAkhyAnakaSAyapratyAkhyAnAvaraNAnAM dvAdazAnAM kaSAyANAmudaye, tathA sam-ISatparISadAdisampAte cAritriNamapi jvalayantIti sacalanAH krodhAdayasteSAmudaye na labhate caraNaM cAritraM, kiM sarvameva 1, netyAha- 'yathAkhyAtaM' yathaiva tIrtha| karagaNadharairAkhyAtamakaSAyaM bhavati cAritramiti tathaiva yat tad yathAkhyAtam, akaSAyamityarthaH, sakaSAyaM tu labhate eva // na ca yathAkhyAtacAritramAtropaghAtina eva saJjvalanAH, kintu zeSacAritradezopaghAtino'pi tadudaye zeSacAritrasyApi dezato'ticArasambhavAt, tathA cAha savevi ya aiyArA saMjalaNANaM tu udayabha hoMti / mUlacchejaM puNa hoi bArasahaM kasAyANaM // 112 // sarve'pi AlocanAdicchedaparyantaprAyazcittazodhyA apizabdAt kiyanto'pi aticaraNAnyavicArAH - vAritraskhalana| vizeSAH samjvalanAnAmevodayato bhavanti, tuzabda evakArArthaH, dvAdazAnAM punaH kaSAyANAmudayato mUlacchedyaM bhavati, | mUlena-aSTamasthAnavarttinA prAyazcittena chidyate- apanIyate yat doSajAtaM tat mUlacchedyam, azeSacAritrocchedakArIti bhAvaH, punaH zabdaH prakrAntArthavizeSaka eva bhavati dvAdazAnAmanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNalakSaNAnAM kaSAyANAmudaye, athavA mUlacchedyaM doSajAtaM yathAsambhavato yojyate, tadyathA - pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyacatuSTayodaye sarvavirati | rUpasya cAritrasya mUlacchedyaM sarvanAzarUpaM doSajAtaM bhavati, apratyAkhyAnakapAyacatuSTayodaye dezaviraticAritrasya, anantAnubandhikapAyacatuSTayodaye tu samyaktvasyeti / yatazcaivamataH cArasavihe kasAe, khaie ubasAmie va jogehiM / lanmaha paricalaMbho, tassa visesA ime paMca // 113 // For Pivate & Personal Use Only Jan Education International ~ 250 ~ www.jainslibrary.org Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [114,115], bhASyaM H, vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka ' // 11 // va dIpa anukrama upodAta- 11 dvAdazavidhe-dvAdazaprakAre'nantAnubandhyAdibhedabhinne kaSAye-krodhAdirUpe 'kSapite' vidhyAtAnitulyatA nIte 'upaza-18 aticAraniyuktiH||mite' bhArachanAgnikalpatA prApite vAzabdAt vAyopazamike ca-arddhavidhyAtajvalanasamatAmupanIte yogaiH-manovAkAyala-14HcAri kSaNaiH prazastaihetabhUtaiH, kiM -ubhyate cAritralAbhA, tatra kSayata upazamataH kSayopazamatazcAdyAni trINi labhyamte, sUkSmasa- TA mparAyayathAkhyAtacAritre punaH kSayata upazamato vA, na tu kSayopazamataH, ukkaM ca-"khayato vA samato vA, khatovasamato18| 112-15 va tiNi unbhanti / suhumAikkhAyAI khayato samato va nnntto||1||" (vi.1257) 'tasya cAritrasya sAmAnvarUpasya, na tu dvAdazavidhakapAyakSayAdijanyasyaiva, vizeSA-bhedA ime-vakSyamANAH paJca // tAnevAha- sAmAiya stha padama, cheovaTThAvaNaM bhave bIyaM / parihAravisuddhI, suhumaM taha saMparAyaM ca // 114 // tattoya ahakkhAyaM, khAyaM sarvami jIvaloyammi / jaM cariUNa suvihiyA, vacaMta'yarAmaraM ThANaM // 15 // samorAgadveparahitatvAd ayo-gamanaM samAyaH, eSa cAnyAsAmapi sAdhukriyANAmupalakSaNaM, sarvAsAmapi sAdhukriyANAM rAgadveSarahitatvAt , samAyena nirvRttaM samAye bhavaM vA sAmAyikaM, yadvA samAnAM-jJAnadarzanacAritrANAmAyo-lAbhaH samAyaH samAya evaM sAmAyikaM, vinayAderAkRtigaNatayA 'vinayAdibhya' iti svArthe ikaNa, tacca sarvasAvadyaviratirUpaM, yadyapi ca sarvamapi cAritramavizeSataH sAmAyika tathApi chedAdivizeSavizeSyamANamarthataH zabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate, prathama || punaravizeSaNAt sAmAnyazabda evAvatiSThati, tacca dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca, tatratvaraM bharatairAvateSu prathamapazcimatIrthakaratIrtheSu anAropitamahAbatakha zaikSakasya vijJeyaM, yAvatkavikaM pravajyApatipacikAlAdArabhyAmANoparamAt, tacca mahA % A In Education to For PiaNAParamal-Un Dil ... cAritrasya bhedAnAM varNanaM ~2514 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Education in "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 114,115], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [1262 1267], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH videhatIrtha karatIrtheSu bharatairAvatabhAvimadhya dvAviMzatitIrthakara tIrtheSu ca sAdhUnAmavaseyaM, teSAmupasthApanAyA abhAvAt, uktaM ca"sabamiNaM sAmAiya cheyAivisemao puNo bhinnaM / avisesiya sAmAiya Thiyamiha sAmannasannAe // 1 // sAvajjajogaviraiti tattha sAmAiyaM duhA taM ca / itaramAvaka haMtiya paDhamaM paDhamaMtimajiNANaM // 2 // titthesu aNAroviyavayassa sehassa yevakAlIyaM / | sesANamAya kahiyaM titthesu videhayANaM ca // 32 // (vi.1262-4) nanu cetvaramapi sAmAyikaM 'karomi bhadanta ! sAmAyikaM yAva | jIva' mityevaM yAvadAnurAgRhItaM, tata upasthApanAkAle tatparityajataH kathaM na pratijJAbhaGgaH 1, Aha ca-"naNu jAvajIvAe ittariyaMpi gahiyaM muyaMTasa hoi paiNNAlovo, jahAvakahiyaM muyaMtassa // 1 // " (vi.1265) ucyate nanu prAgevoktaM sarvamevedaM cAritramavizeSataH sAyakaM sarvatrApi sarva sAvadyayogaviratisadbhAvAt, kevalaM chedAdivizuddhivizeSairvizeSyamANamarthataH zabdAntaratazca nAnAeM bhajate, tato yathA yAvatkathikaM sAmAyikaM chedopasthApanaM vA paramavizuddhivizeSarUpa sUkSma samparAyAdicAritrAvAsau naGgamAskandati tathetvaramapi sAmAyikaM vizuddhivizeSarUpacchedopasthApanAvAptau, yadi hi pravrajyA parityajyate tarhi tadbhaGga adyate, na tu tasyaiva vizuddhivizeSacchedopasthApanAvAtau, uktaM ca- "naNu bhaNiyaM sabaM ciya, sAmAiyamiNaM vimuddhito bhinnaM / vajraviraimaiyaM ko vaya loyo visuddhIe 1 // 1 // unnikkhamato bhaMgo jo puNa taM civa karei suddhayaraM / sannAmettavisiddhaM suhumaMpi tassa ko bhaGgo ||2||" (vi.1266-7) tathA chedopasthApanaM bhavet dvitIyaM, tatra chedaH pUrvaparyAyasya upasthApanA ca mahAtrateSu yasmin cAritre tat chedopasthApanaM tacca dvidhA - sAticAraM niraticAraM ca tatra niraticAraM yat itvarasAmAyikavataH zaikSasvAropyate, tIrthAntarasaGkrAntau vA yathA pArzvanAthatIrthAdvarddhamAnasvAmi tIrthe saGkrAmataH paJcayAmadharmapratipattau, sAticAraM yanmUlaguNa For Piryate Personal on Drly 252~ jainslibrary.org Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra- 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 114, 115], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 1269], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH // 119 // upodghAta- ghAtinaH punarbratoccAraNaM, uktaM ca- "sehassa niraiyAraM titthaMtarasaMkame va taM hojjA / mUlaguNaghAiNo sAiyAramubhayaM ca Thiyakappe niryuktiH 1 // 1 // (vi. 1269) 'ubhayaM ce 'ti sAticAraM niraticAraM ca sthitakalpe-prathamapazcimatIrthakaratIrthe, tathA pariharaNaM parihAraH| tapovizeSastena vizuddhiryasmin cAritraM tatparihAravizuddhiH, tacca dvidhA - nirvizamAnakaM nirviSTakAyakaM ca tatra nirvizamAnakA - vivakSitacAritrasevakA nirviSTakAyikA - AsevitavivakSitacAritrakAyAH, tadvyatirekAJcAritra mevamucyate, iha navako gaNazcatvAro nirvizamAnakAzcatvArazcAnucAriNaH ekaH kalpasthito vAcanAcAryaH, yadyapi ca sarve'pi zrutAtizayasampannAstathApi kalpatvAtteSAmekaH kazcitkalpasthito'vasthApyate, nirvizamAnakAnAM cAyaM parihAra:- "parihAriyANa u tavo jahanna majjho | taheva ukkoso| sIuNhavAsakAle bhaNito dhIrehiM patteyaM // 1 // tattha jahanno gimhe cattha chaTTaM tu hoi majjhimao / aTThamamiha | ukkoso eto sisire pavakkhAmi // 2 // sisire u jahannAI, chaThThAI dasamacarimago hoi / vAsAsu aTThamAI bArasapajjaMtago | neo // 3 // pAraNage AyAmaM, paMcasu gahu dosa'bhiggaho bhikkhe| kappaDiyAi paidiNa kareMti emeva AyAmaM // 4 // evaM chammA| satavaM carijaM parihAragA aNucaraMti / aNucarage parihAriyapayaTThie jAva chammAsA // 5 // kappaTThitovi evaM chammAsa tavaM kare i sesA u| aNuparihAragabhAvaM vayaMti kappaThiyattaM vA // 6 // eveso aTThArasamAsapamANo u vannito kapyo / saMkhevato viseso visesasusAu nAyavo // 7 // kappasamatIeN tayaM jiNakaSpaM vA urveti gacchaM vA / paDivajamANagA puNa, jiNassagAse pavajaMti // 8 // viratha| yarasamIvAsevagassa pAse va no u annarasa / eesiM jaM caraNaM parihAravisuddhiyaM taM tu // 9 // " (paMcava0) athaite parihAravizuddhikAH kasmin kSetre kAle vA bhavanti 1, ucyate, iha kSetrAdinirUpaNArthaM viMzatirdvArANi tadyathA kSetradvAraM 1 kAladvAraM 2 For Pitate & Personal Use Only 253~ sAmAyi kAdIti // 119 // www.jaintlibrary.org Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [114,115], bhASyaM H, vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka ANGA dIpa anukrama cAritradvAraM tIrthadvAraM 4 paryApadvAraM 5 AgamadvAraM dadvAra.kalpadvAraM 8liGgadvAraM 9 zyAdvAraM 10 dhyAnadvAraM 11 gaNanAdvAraM 12 amigrahadvAraM 13 pratrajyAdvAraM 14 muNDApanadvAraM 15 prAyazcittadvAraM 16 kAraNadvAraM 17 niSpatikarmatAdvAraM 18 mikSAdvAraM 19 pathadvAraM 20, tatra kSetre dvidhA mArgaNA-janmataH sadbhAvataca, tatra yatra kSetre jAtastatra janmato mArgaNA, yatra ca kalpe sthito varcate tatra sadbhAvataH, ukaM ca-"khette duheha maggaNa jammaNato ceva saMtibhAve y| jammaNatojahiM jAto saMtIbhAvoya jahiM kappe // 1 // " (paMca.1485) tatra janmataH sadbhAvatazca paJcasu bharateSu paJcasvairavateSu, na tu mahAvideheSu, na caiteSAM saMharaNamasti, yena jinakalpikA iva saMharaNataH sarvAsu karmabhUmiSu akarmabhUmiSu vA prApyerana, uktaM ca-"khette bharaheravaesu hoti saMharaNavajiyA niymaa|"(pN.1529) kAladvAre'vasapiNyAM tRtIye caturthe vA arake janma sadbhAvaH paJcame'pi, utsapiNyAM dvitIye tRtIye caturthe vA janma, sadbhAvataH punaH tRtIye caturthe vA, ukaMca-"osappiNIe domuM, jammaNato tIsu saMtibhASeNaM / usa ppiNi vivarIto,jammaNato saMtibhAve y||1||"(pNc.1487) notsarpiNyavasappi-18 haiNIrUpe caturikapratibhAgekAle na sambhavanti, mahAvidehakSetreSu tepAmasambhavAt , cAritradvAre saMyamasthAnadvAreNa mArgaNA, tatra sAmAyikasya chedopasthApanasya ca cAritrasya yAni jaghanyAni saMyamasthAnAni tAni parasparatulyAni, samAnapariNAmatvAt | 4 tato'saveyalokAkAzapradezapramANAni saMyamasthAnAnyatikramyoca yAni saMyamasthAnAni tAni parihAravizuddhikayogyAni, tAnyapi ca kevaliprajJayA paribhAvyamAnAnyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni, tAni prathamadvitIyacAritrAvirodhIni, teSvapi sambhavAt , tataH urva yAni saGkhyAtItAni saMyamasthAnAni tAni sUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrayogyAni, uktaM ca-1 an Educa t ion wwwjainitiorary.org ~2544 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniryuktiH // 120 // Jan Education I "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 114, 115], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH "tulA jahannaThANA saMjamaThANANa paDhamavIyANaM / tatto asaMkhaloge gaMtuM parihAriyadvANA // 1 // tevi asaMkhA logA, aviruddhA caiva paDhamabIyANaM / uvariMpi tato'saMkhA saMjamaThANA u donhaMpi // 2 // " (paMca. 1530-1) tatra parihAravizuddhikakalpapratipattiH svakIyeSveva saMyamasthAneSu varttamAnasya bhavati, na zeSeSu yadA tvatItanayamadhikRtya pUrvapratipanno vivakSyate tadA zepeSvapi saMyamasthAneSu bhavet, parihAravizuddhihetukalpasamApyanantaramanyeSvapi cAritreSu sambhavAt teSvapi ca varttamAna| syAtItanayamapekSya pUrvapratipannatvAvirodhAt uktaM ca "sahANe paDivattI annemuvi hoja puvapaDivanno / tesuvi nahaMto so, tIyanayaM pappa vitIe ke // 1 // " (paMca. 1532) tIrthadvAre parihAravizuddhiko niyamAttIrthe pravarttamAna eva sati bhavati, na tUcchede nAnupapattyAM vA tadabhAve jAtismaraNAdinA, uktaM ca- "tityatti niyamato ciya hoi sa titthaMmi na uNa tadabhAve / vigaeNuppanne vA jAissaraNAiehiM tu // 1 // " (paMca. 1491 ) paryAyadvAre paryAyo dvidhA - gRhasthaparyAyo yatiparyAyazca, ekaiko'pi dvidhA- jaghanya utkRSTazca tatra gRhasthaparyAyo jaghanya ekonatriMzadvarSANi yatiparyAyo viMzatiH, dvAvapi cotkarSato dezonapUrva koTIpramANau, ukaM ca "eyassa esa neo gihipariyAto jahanna guNatIso / jatipariyAno vIsA dosuvi ukkosa desUNA // 1 // " (paMca. 1494 ) AgamadvAraM apUrva mAgamaM sa nAdhIte, yasmAcaM kalpamadhikRtyocita yogArAdhanata eva sa kRtakRtyatAM bhajate, pUrvAdhItaM tu vizrotasikAkSayanimicaM nityamevaikAgramanAH samyak prAyo'nusmarati, Ada ca - "appuSaM nAhijjai, Agamameso pahuca taM 4 // 120 // kappaM / jamuciyapa gahitajogArAhaNa to caiva kayakicco // 1 // puvAhIyaM tu tayaM pAyaM aNusaraha nicameveso / egaggamaNo sarva vissoyasigAikhayaheU // 2 // " (paMca. 1495-6) vedadvAre pravRttikAle vedaH puruSave do vA bhavet napuMsakavedo vA, na khIvedaH, striyAM For Pitate & Personal Use Only ~ 255 ~ parihAravizuddhiH jainslibrary.org Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [114,115], bhASyaM H, vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka sa dIpa anukrama taparihAravizuddhikakalpapratipattyasambhavAd, atItanayamadhikRtya punaH pUrvapratipanazcintyamAnaH savedo vA bhavedavedo vA, tatra | savedaH zreNipratipattyabhAve, upazamazreNipratipattau kSapakazreNipratipattau vA tvaveda iti, uktaMca-"vedo pavittikAle itthI-100 vajo ya hoi egyro|puvpddivngo puNa, hoja savedo avedo vaa||1|| (paMcava. 1497)" kalpadvAre sthitakalpa evAyaM, nAsthitakalpe, 'ThiyakappaMmi ya niyamA'iti vacanAt , tatra 'Acelaku 1 desiya 2 sijjAyara 3 rAyapiMDa 4 kiikamme 5 TA vaya 6 jeTha 7 paDikkamaNe 8 mAsaM 9 pajosavaNakappe 10 // 1 // (paMca. 1500) ityevaMrUpeSu dazasu sthAneSu ye sthitAH sAdhavasteSAM kalpaH sthitakalpaH, ye puna:-"sejAyarapiMDamI cAujAme ya purisajeDhe ya / kiikammassa ya karaNe catvAri avaTThiyA kappA // 1 // " / ityevaMrUpeSu caturvavasthiteSu kalpeSu sthitAH zeSeSu cAcelakyAdiSu SaTsu asthitAstatkalposthitakalpaH uktaM ca-"Thiya advito ya kappo, AcelakAiesu ThANesu / sabesu ThiyA paDhamo cAThiya chasu aTThiyA bIo| // 1 // " (paMca. 1499) liGgadvAre niyamato dvividhe'pi liGge bhavati, tadyathA-dravyaliGge bhAvaliGge ca, ekenApi vinA vivakSitakalpocitasAmAcAryayogAda, lezyAdvAre tejaHprabhRtikAsu uttarAsu tisRSu vizuddhAsu lezyAsu parihAravizuddhika kalpaM pratipadyante, pUrvapratipannaH punaH kathaJcitsarvAsvapi lezyAsu bhavati, tatrApItarAsu avizuddhAsu lezyAsu nAtyantaM sar3akliSTAsu vartate, tathAbhUtAsu ca tAsu vartamAno na prabhUtaM kAlamavatiSThate, kintu stokaM, yataH svavIryavazAt jhaTityeva tAbhyo vyAvarcate, atha prathamata eva kasmAtmavarcate ?, ucyate-karmavazAt , ukkaM ca-"lesAsu visuddhAsu ya paDivajaha tIsuna uNa sesAsu / puSapaDivanato puNa hojA vAsuvi kahaMci ||1||ncNtsNkilitttthaasu thovakAlaM ca haMdi iyarAsu / cicA %A4%2 bAsa.21 In Education For PiaNAParamal-Un Dil ~256~ Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [114,115], bhASyaM , vibhA gAthA 1, mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka upoDAtaniyuktiH dIpa anukrama ACCACANCE kammANa gaI tahAvi viriya phalaM deha // 2 // " (paMca. 1503-4) dhyAnadvAre dharmadhyAnena pravarddhamAnena parihArika kalpa parihAravipratipadyate, pUrvapratipannaH punarAtaraudrayorapi bhavati, kevalaM prAyeNa niranubandhaH, Aha ca-"jhANamivi niyameNa paDivajaha zuddhika so pavahamANeNaM / iyaresu'vi jhANesuM puSapavanno na paDisiddho // 1 // evaM ca kusalajoge uddAme tibkmmprinnaamo| roddesu'vi bhAvo, imassa pAyaM niraNubandho // 2 // " (paMca. 1505-6) gaNanAdvAre jaghanyatastrayo gaNAH pratipadyante, utkarSataH zatasayA, pUrvapratipannA jaghanyata utkarSato vA zatazaH, puruSagaNanayA jaghanyataHpratipadyamAnAH saptaviMzatirutka-II pataH sahastraM, pUrvapratipakSakA punajedhanyataH zatazaH utkarSataH sahasrazA, Aha ca-"gaNato timeva gaNA jahanna paDivatti sayasa ukosA / ukkosa jahanneNaM sayasociya puvapaDivannA // 1 // sattAvIsa jahannA, sahassamukkosato ya pddivttii| sayaso sahassaso vA, paDivanna jahanna ukosA // 2 // " (paMca. 1534-5) anyacca-yadA pUrvapratipannakalpamadhyAdeko nirgacchati 5 anyaH pravizati tadonaprakSepe pratipattI kadAcideko'pi bhavati pRthaktvaM vA, pUrvapratipanno'pyevaM bhajanayA kadAcidekara prApyate pRthaktvaM vA, ukaMca-"paDivajamANa bhayaNAe~ hoja eko'vi UNapakkheve / puvapaDivanayAvi ya, bhaiyA ekko jApuhattaM vA ||1||"(pNc. 1536) abhigrahadvAre abhigrahAzcaturvidhAH, tadyathA-dravyAbhigrahAH kSetrAbhigrahAH kAlAbhigrahA bhAvAbhigrahAzca, ete cAnyatra carcitA iti na bhUyazcaya'nte, tatra parihAravizuddhikasyaite'bhigrahA na bhavanti, yasmAdetasya [ // 12 // kalpa eva yathoditarUpo'bhigraho vartate, upa-"davAIya abhiggaha, vicittarUvA na hoti puNa keii| eyarasa jAva kappo kappocciya'bhiggaho jeNaM // 1 // eyaMmi goyarAI niyayA niyameNa niravavAdA yAtappAlaNaM ciya paraM eyassa visa 4CCCCC ~257 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 114, 115], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH Jan Education International ddhiThANaM tu // 2 // ( paM. 1509 - 11 ) pratrajyAdvAre nAsAvanyaM prajJAjayati kalpasthitireSetikRtvA, Aha ca- "paDAve na eso akSaM kappadvihati kAraNaM / " (paM. 1510 ) upadezaM punarvathAzakti prayacchati, muNDApanAdvAre'pi nAsAvanyaM muNDayati, atha pravamyAnantaraM niyamato muNDanamiti prabrajyAgrahaNenaiva gRhItamataH kimarthamidaM pRthag dvAraM !, tadayuktaM, pravrajyAnantaraM niyamato muNDApanasyAsambhavAd, ayogyasya kathaJciddattAyAmapi prabrajyAyAM punarayogyatAparijJAne muNDApanAyogAt, tataH pRthagidaM dvAramiti / prAyazcittavidhidvAre manasA'pi sUkSmamapyaticAraM prAptasya niyamatazcaturgurukaM prAyavittaM yato'sya kalpa ekAgratApradhAnastatastadbhaGge gurutaro doSa iti / kAraNadvAre - kAraNaM nAma AlambanaM, tatpunaH suparizuddhaM jJAnAdikaM taccAsya na vidyate yena tadAzrityApavAdapadasevitA syAt, eSa hi sarvatra nirapekSaH kliSTakarmmakSayanimittaM prArabdhameva svaM kalpaM yathoktavidhinA samApayan mahAtmA varttate, ukaM ca" kAraNamAlaMbaNamo taM puNa nANAiyaM suparisuddhaM / eyassa taM na vijjai uciyaMtapasAhaNA pAyaM // 1 // savattha niravaikkho, ADhattaM ciya darda samANito / vaTTara esa mahaSyA, kilikammakkhayanimittaM // 2 // ( paM. 1517-8 ) " niSpratikarmatAdvAre eSa mahAtmA niSpratika| zarIro'kSimalAdikamapi kadAcinnApanayati, na ca prANAntike'pi samApatite vyasane dvitIyapadamA sevate, uktaM ca"niSpaDikammasarIro acchimalAIvi nAvaNei sayA / pANatieviya tahA vasaNaMmi na bahue bIe // 1 // appabahuttAloyaNavisayAtIto u hoi esanti / ahavA suhabhAvAto bahugaM eyaMciya imassa // 2 // ( paM. 1519-20 )" bhikSAdvAre pathadvAre ca bhikSA vihArakramazcAsya tRtIyasyAM pauruSyAM bhavati, zeSAsu ca pauruSISu kAyotsargo, nidrA'pi cAsyAlpA draSTavyA, For Pitate & Personal Use Only ~ 258~ www.jainslibrary.org Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka - mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [114,115], bhASyaM H, vibhAgAthA [1278], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata rAyaH sUtrAMka = % dIpa anukrama upodghAta- yadi punaH kathamapi javAbalamasya parikSINaM bhavati tathApyeSo'viharanapi mahAbhAgo na dvitIyapadamApadyate, kintu tatraiva sUkSmasaMpaniyuktiH yathAkalpamAtmIyayogaM vidadhAtIti, rakaM ca-"taiyAe porisIe bhikkhAkAlo vihArakAlo u / sesAsu u ussaggo 81 tapAya appA ya niddeti // 1 // jaMghAvalaMmi khINe aviharamANouna bIamAvaje / tattheva ahAkappaM kuNaiya jogaM mahAbhAgo // 122 // // 2 // " (paM. 1521-2) ete ca parihAravizuddhikA dvividhAH, tadyathA-itvarA yAvatkathikAca, tatra ye kalpasamAptyanantaraM tameva kalpaM gacchaM vA samupayAsyanti te itvarAH, ye punaH kalpasamAptyanantaramavyavadhAnena jinakalpa pratipatsyante te yAvatkadhikAH, ukkaM ca-"icariya therakappe, jiNakappe aavkhiyti|" (paM.1523) atra sthavirakalpamupalakSaNaM svakalpe ceti draSTavyaM, tatretvarANAM kalpaprabhAvAdeva devamanuSyatiryagyonikakRtA upasargAH sadyoghAtinaH AtaGkA atIvAviSahyAzcAtIva vedanA na prAduSpanti, yAvatkathikAnAM punaH sambhaveyurapi, te hi jinakalpaM pratipatsyamAnA jinakalpabhAvamanuvidadhati, jinakalpikAnAM copasargAdayaH sambhavantIti, uktaM ca-"ittariyANuvasamgA AyaMkA veyaNA ya na hvNti| AvakahiyANabhaiyA" iti // (paM. 1526) 'suhumaM taha saMparAyaM ceti tathe tyAnantarye gAthAbhaGgabhayAd vyavahitasyopanyAsaH, sUkSmamityanu svAro'pyalAkSaNikA, sUkSmasamparAyaM caturtha cAritraM, tatra saMparyeti saMsAramaneneti samparAya:-kaSAyodayaH sUkSmo-lobhAzA-14 vizeSa: samparAyo yatra tat sUkSmasamparAya, tacca dviSA-vizudhyamAnakaM saGktizyamAnakaM ca, tatra vishukhkhmaankNksspkshrennimu-I||12|| pazamazreNiM vA samArohatA, savizvamAnakaM tUpazamazreNitaH pracyavamAnastha, ukaMca-"seTiM vilamAto taM visujjhamANaM tato bhyNtss|vh saMkilissamANaM pariNAmavaseNa vizevaM // 1 // " (vi.1278) taco a ahakkhAya'mityAdi, tatazca-sUkSma 8 = an Education For PiaNAParamal-Un Dil ~259~ Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Education Inter "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 116 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [1285- 1286 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH samparAyAntaraM 'athAkhyAtam' athazabdo yathArthe Ajha abhividhau yAthAtathyena abhividhinA ca yat khyAtaM - kathitamakaSAyaM cAritramiti tat athAkhyAtaM, uktaM ca-"ahasaho jAitthe AunabhivihIe~ kahiyamakvAyaM / caraNamakasAyamuditaM tamahakkhAyaM jahakvAyaM // 1 // " (vi. 1279) yathAkhyAtamiti dvitIyaM nAma, tasyAyamanvarthaH - yathA sarvasmin jIvaloke khyAtaM - prasiddhamakaSAyaM bhavati cAritramiti tathaiva yat tadyathAkhyAtaM tathA cAha- khyAtaM prasiddhaM sarvasmin jIvaloke, yat kathaMbhUtamityAha yaccaritvA - Asevya zobhanaM vihitam - anuSThAnaM yeSAM te suvihitAH - susAdhavo vrajantyajarAmaraM-na vidyate jarA yatra tadajaraM na viyate prANI yatra tadamaram, acUpratyayo bAhulakAt, ajaraM ca tadamaraM ca ajarAmaraMmokSalakSaNaM sthAnaM, idaM ca dvidhA, tadyathA-chAsthikaM kaithalikaM ca tatra chAdmasthikamupazAntamohaguNasthAne kSINamohaguNasthAnake vA, kevalikaM sayogikevalibhavaM ayogikevalibhavaM ca / iha sUkSmasamparAyaM yathAkhyAtacAritraM ca upazamakSayalabhyamataH karmopazamakramapradarzanArthamAha aNa- daMsa-napuMsi-sthIveya-chakkaM ca purisaveyaM ca / do do egaMtarie, sarise sarisaM usame // 116 // iha upazamazreNiprArambhako bhavatyapramattasaMyata eva, anye tvaviratadezaviratapramattasaMyatApramattasaMyatAnAmanyatama iti, upazama zreNiparyavasAne tvapramattasaMyatapramattasaMyatadezaviratAviratAnAmanyatamaH, uktaM ca-" uvasAmaga seDIe paTuvago appamattavirato u / pajjavasANe so vA hoi pamatto avirato vA // 1 // anne bhaNati avirayadesapama cApamattavirayANaM / annayaro paDivajaha daMsaNasamaNammi u nivaTTI // 2 // (vi. 1285-6 ) sa cetyamupazamazreNimArabhate - 'aNa'ti 'aNaraNe' tyAdi For Pitate & Personal Use Only 260~ www.janbrary.org Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka - mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM na, niyukti: [116], bhASya , vibhA gAthA [1285-1286], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: sapodvAta. prata sUtrAMka niyuktiH * // 123 // = dIpa anukrama RANDED 1,24 daNDakadhAtuH, aNantIva-avikalahetutvenAsAtavedhaM narakAghAyuSkaM ca zabdayantyAkArayantItyaNA:-AdyAH krodhAdayazca-151 upazamazretvAraH kaSAyAH, athavA 'padaikadeze padasamudAyopacArAd aNa' ityanantAnuvandhina iti draSTavyaM, tatrAsau pratipattA |NiH 116 prazasteSvadhyavasAyeSu vartamAnaH prathama yugapadantarmahUrttamAtreNa kAlenAnantAnuvandhinaH krodhAdInupazamayati, tato darzana darzasta-darzanaM, tacca trividhaM, tadyathA-mithyAdarzanaM samyagmithyAdarzanaM samyagdarzanazca, etAni trINyapi yugapadantarmuhUrtamAtreNopazamayati, evaM sarvatra yugapadupazamakAlo'ntarmuhUrsapramANa eva draSTavyaH, yadi puruSaH prArambhakaH tato 'napuMsa'tti anudIrNamapi napuMsakavedamantarmuhUrtenopazamayati, tataH strIvedaM, tadanantaraM hAsyaratyaratizokamayajugupsAlakSaNaM hAsyaSaddhaM, tataH puruSavedam, atha strIprArambhikA tataH prathamaM napuMsakavedamupazamayati, pazcAt puruSavedaM tadanantaraM hAsyAdiparTsa atha ||3 napuMsakaH prArambhakastato'sAvanudIrNamapi prathama strIvedamupazamayati tataH puruSaM vedaM tadanantaraM strIvedam, tataH hAsyAdiSaTU | tato napuMsakavedamiti, 'do doegaMtarie'ityAdi, ita jI dvau dvau-krodhAdyau ekAntaritI-saMjvalanakrodhAntaritau sadRzI-1 krodhAditayA parasparaM tulyau sadRzaM yugapadeva pratyekamantarmuhUrtenopazamayati, etaduktaM bhavati-apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakrodhI krodhatvena sadRzau yugapadantarmuhUrttamAtreNopazamayati, tataH saJcalanakrodhamekAkinamevAntarmuhartamAtreNopazamayati, tato'pratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNamAnau yugapadeva tataH sajvalanamAnamekAkinameva, tato'pratyAkhyAnapratyAkhyAnAvara- / // 123 // NamAye yugapat tataH samavalamAyAmekAkinI, tato'pratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNalobhau tataH saJcAlanalobha, taM copazamayan vidhA karoti, tatra dvau bhAgau yugapadupazamayati, tRtIyabhAgaM soyAni khaNDAni karoti, tAnyapi pRthakpRthakkA CROMAX-* = landini ~2614 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [116], bhASyaM H, vibhA gAthA [1293], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - dIpa anukrama sAlabhedenopazamayati, tata eteSAM saGkhyeyAnAM khaNDAnAM yaccarama khaNDaM tadasAyeyAni khaNDAni karoti, tataH samaye samaye| dAekaikaM khaNDamupazamayati, iha darzanasaptake upazAnte'pUrvakaraNo'nivRttibAdaro vA'bhidhIyate, sa cAnivRttibAdarastAvad yAvat saGkhyeyAntimacaramakhaNDa / nanUpazamazreNiprasthApako'pramattasaMyata eva 'uvasAgamaseDhIe par3havago appamattavirato ya' iti | vacanAt, apramattasaMyatazca anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNamithyAtvasamyagmithyAtvAnAmupazamAd bhavati, anyathA teSAmudaye samyaktvAdilAbhAyogAt , tathA cAbhihitaM prAk-'paDhamelluyANa udaya'ityAdi, tataH kathamidAnI teSAmupazamo bhaNyate / iti, tadasat, samyak siddhAntAparijJAnAt, pUrva hi teSAM kSayopazama. evAsIt, nopazamA, idAnI | tUpazamaH kriyate / nanu kSayopazamo'pyudite karmIze kSINe'nudite ca upazAnte bhavati, upazamo'pi cetthaMbhUta eva, tataH ko'nayoH prativizeSo yenaivamucyate-pUrva kSayopazama AsIt idAnI tUpazamaH kriyate iti, ucyate, iha kSayopazame tadAvArakasya karmaNaH pradezato'nubhavo'sti, upazame tu sa na bhavatIti prati vizeSaH, Aha ca bhASyakRt-"veei saMtakamma | khatovasamiesu nANubhAvaM so| uvasaMtakasAo puNa, veei na saMtakammapi ||1||"(vi. 1293) nanu yadi satyapi kSayopazame'nantAnubandhyAdikaSAyamithyAtvAnAM pradezato'nubhavo'sti tahiM kathaM na samyaktvAdiguNavidhAta upajAyate ?, tadudaye dhavazyaM | samyaktvAdiguNalAbhaH sannapyapagacchati, yathA sAsvAdanasamyagdRSTeriti, naiSa doSaH, pradezato'nubhavasya mandAnubhAvatvAt , mandAnubhAvo hyudayo na svAvAryaguNavighAtamAdhAtumalaM, yathA caturjAnino matijJAnAvaraNAdInAM vipAkato'pyudayaH, tathAhi-matijJAnAvaraNAdika karma dhruvodayaM dhruvodayatvAcAvazyaM sarvadA vipAkato'nubhavanIyaM, vipAkAnubhavApekSayaiva dhruvoda E and room For Prath & Personal un any ~262 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka - mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [117], bhASya , vibhA gAthA [1297,1298], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama sapodvAta- yatvAbhidhAnAt, atha ca tat sakalacaturtAnino gautamAderiva namatyAdijJAnavidhAtakRt bhavati, tadanubhavasya mandAnubhA- yopazaniyuktiH vatvAt , tadhadi vipAkato'pyanubhUyamAnaM mandAnubhAvodayatvAnna svAvAryaguNavighAtAya prabhavati tataH pradezato'nubhUyamAna-mamandAna. manantAnuvandhyAdi sutarAMna prabhaviSyati, tadudayasyAtIva mandAnubhAvatvAd, Aha ca bhASyakRt-"kiha daMsaNAighAto na // 124 // hoi saMjoyaNAivedayato / maMdANubhAvayAe jahANubhAvaMmivi khNci|||| nicodiNNaMpi jahA, sagalacaupaNANiNo tadA-18 varaNaM na vidhAi maMdayAe paesakammaM tahAneyaM // 2 // " (vi.1297-8) iha saveyAni lobhakhaNDAni upazamayan vAdarasamparAya ma. 117 / ucyate, caramasya tu soyakhaNDasyAsakyeyAni khaNDAni, pratisamayamekaikakhaNDamupazaman sUkSmasamparAyaH // tathA cAhalobhANU veyaMto jo khalu uksAmao va khavao vaa| so sahumasaMparAo ahakhAyA UNo kiMci // 117 // lobhasya-saGgvalanalobhasya aNUna-soyatamasya khaNDasyAsaGkhyeyAni khaNDAni vedayamAnaH-anubhavan upazamakA kSapako vA bhavati, so'ntarmuhUrta kAlaM yAvatsUkSmasamparAyo bhaNyate, ayaM ca yayAkhyAtAtkiJcidUnaH, kimuktaM bhavati ?sUkSmasamparAyAvasthAmantarmuharttamAtrakAlamAnAmanubhUya upazamakanimrantho yathAkhyAtacAritrI bhaviSyatIti, iha yadi naddhAyurupazamazreNipratipannaH zreNimadhyagataguNasthAnAnuvarcI upazAntamoho vA bhUtvA kAlaM karoti tadA niyamenAnuttarasurevRtpadyate, zreNipratipatitasya tu kAlakaraNe'niyamaH, nAnAmatitvena nAnAsthAnagamanAt, athAbaddhAyustA pratipannaH12 // 124 // kAvantimuhucemupazAmtamoho bhUtvA niyamataH punarapyuditakaSAyaH kArasnyena zreNipratilomamAvarcate, rakaM pa-"baddhA-19 ra pahivako sevigato vA pasaMtamoho vA / jai kuNai koI kAThaM vacA to'NucarasuresuM // 1 // anivaDAka ho JanEduration nor Paintionary.org ~263 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Education I "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [118 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [1303, 1304, 1307], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH pasaMtamoho muhuttametaddhaM / uditakasAo niyamA niyanttara seDhipaDilomaM // 2 ( vi. 1303-4 ) // tathA ca etadeva durantaM kaSAyasAmarthyamutkIrttayannAha uvasAmaM ucaNIyA, guNamahayA jiNacaritasarisaMpi / paDivAyaMti kasAyA, kiM puNa sese sarAgatye 1 // 118 // upazamanamupazamaH tam apizabdAt kSayopazamamapi, upanItAH, kenetyAha-guNairmahAn guNamahAn tena guNa mahatAupazamakena, pratipAtayanti kaSAyAH saMsAre, kam ? - tamevopazamakaM kathambhUtamityAha - 'jinacAritrasadRzamapi' jinasyakevalinazcAritreNa kRtvA sadRzaH- tulyo jinacAritrasadRzo dvayorapi kaSAyodayarahitacAritrayuktatvAt, tamevaMbhUtamapi pratipAtayanti, kiM punaH zeSAn sarAgasthAn ?, tAn sutarAM pratipAtayanti, athopazAntAH santaH kaSAyAH kathaM svasvarUpamupadarzayanti ?, ucyate, iha yathA bhasmacchanno'gniH svarUpeNAdyApi sattvAt pavanAdisahakArikAraNAntaramAsAdya punaH svaM svarU pamupadarzayati yathA vA aJjanadrumo vanadavadhyAmito'pyaMtaH sArasya adyApi sacetanatvAd udakasekAdikAraNasAmagrImavApya punarapi aGkurapuSpapatrapravAlAdirUpaM nijasvarUpamupadarzayati evamupazAntA api kapAyAH svarUpeNAdyApi santa iti tathAvidhaM kiJcikSimicamAsAdya svasvarUpaM prakaTanti, tato'ntarmuharttAnniyamena pratipatati, uktaM ca- "davadUmiyaMjaNadumo chAracchannA- | gaNiva paJcayato / dAvei jaha sarUvaM taha sa kasAtodayo bhujjo // 1 // (vi. 1307) pratipatitazca saMsAraM paryaTati, tathAhi - sa tAba tadbhava eva nirvANaM na labhate utkarSatastu dezonamarddhapudgalaparAvarttamapi saMsAramanubadhnAti, uc ca - " taMmi bhave For Pitate & Personal Use Only ~ 264~ www.janlibrary.org Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniryuktiH // 125 // Jan Education h "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga - 1 adhyayanaM [-], niryuktiH [119 - 121] bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 1308, 1311], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH nivANaM na labhai ukosato va saMsAraM / poggalapariyahaddhaM, desUNaM koi hi~DejA // 1 // " (vi. 1308) yata evaM tIrthakaropadezo'ta aupadezikaM gAthAdvayamAha jaha uvasaMtakasAto lahai anaMtaM puNo'vi paDivAyaM / na tu me vIsasiyahaM dhede'vi kasAyasesamma // 119 // aNathovaM vaNadhovaM aggIthovaM kasAyathovaM ca / na hu bhe bIsasiyAM dhevaMpi hu taM bahuM hoi // 120 // yadyupazAnta kaSAyo'pyanantaM bhUyo'pi pratipAtaM labhate tataH stoke'pi kapAyazeSe 'na hu' naiva 'me' bhavadbhirvizvasitavyam, amumevArtha sadRSTAntaM bhAvayati- 'aNathova' mityAdi, RNasya stokaM RNastokaM vraNastokamagnistokaM kaSAyastokaM ca dRSTvA 'na hu' naiva bhavadbhirvizvasitavyaM yataH stokamapi tat-RNAdi bahu-prabhUtaM bhavati, tathA cAnekadoSasambhavaH, tathAhi RNaM pravarddhamAnaM gacchatA kAlenAtiprabhUtaM saddAsatvamupanayati, yathA vaNigduhituH sAdhubhaginyAH, praNazca visa n atiprabhUto bhUtvA stokakAlena maraNaM, vahnirvAtA disAmagrIvazAdatipra saramadhirohana sarvasyApi grAmanagarAderdAhaM, kaSAyAH punaH pravarddhamAnA bhavamanantamiti, uktaM ca--"dAsattaM dei aNaM acirA maraNaM vaNo visappaMto / sabassa dAhamaggI deti kasAyA bhavamaNataM // 1 // " (vi. 1111) uktamaupazamikaM cAritramidAnIM kSAyikamAha, athavA sUkSmasamparAya yathAkhyAtacAritre upazamazreNyaGgIkaraNenoke, samprati kSapakazreNyaGgIkaraNataH pratipAdayati--- aNa-miccha - mIsa - sammaM, aTTha napuMsitthiSeya-chakaM ca / pumaveyaM ca khaveha kohAIe ya saMjalaNe // 121 // iha yaH kSapakazreNiprasthApakaH so'vazyaM manuSyo varSASTakAcopari vartamAna uttama saMhananazuddha dhyAnApitamanA avirata For Pitate & Personal Use Only ~ 265~ alpArNA 4 dAvavizvA* saH 118 20 // 125 // wanaliorary.org Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Education h "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [119- 121 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [1314,1316, 1317], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH | samyagdRSTidezaviratapramattApramattasaMvatAnAmanyatamaH Aha ca- "paDivatIe avirayadesapamattApamattavirayANaM / annayaro paDivajaha suddhajjhANovagayacitto // 1 // " (vi. 1314) kevalaM yadyapramattasaMyataH pUrvavit tataH zukladhyAnopagataH zreNimArabhate, zeSastu dharmadhyAnopagataH, tatra kSepaka zreNimArohan sa prathamamanantAnubandhinazcaturo'pi krodhAdInantarmuhUrttena yugapat kSapayati, tadanantabhAgaM tu mithyAtve prakSipya mithyAtvaM sahaiva tena yugapat kSapayati, yathA hyatisambhRto davAnalaH khalvarddha| dagdhendhana evendhanAntaramAsAdya ubhayamapi dahati evamasAvapi kSapakastItrazubhapariNAmatvAdavazeSamanyatra prakSipya kSapayati, tadanantaraM tathaiva samyagmithyAtvaM tadanantarameva ca samyaktvam, iha yadi baddhAyuH kSapakazreNimArabhate anantAnubandhikSavyAnantaraM ca maraNasambhavato vyuparamate tataH kadAcinmithyAdarzanodayAt bhUyo'pyanantAnubandhina upacinoti tadvIjasya mithyAtvasyAvinAzAt, kSINamithyAdarzanastu na upacinoti, bIjAbhAvAt kSINasaptakasvapratipatitapariNAmo'vazyaM tridazeSu madhye samutpadyate, pratipatitapariNAmastu nAnAmatisambhavAt yathApariNAmaM sarvagatibhAga bhavati, uktaM ca--" baddhAU paDivanno, paDhamakasAyakkhae jai mrejaa| tA micchattodayato ciNijja bhUto na khINaMmi 1 // taMmi mato jAi divaM tappariNAmo ya sattae khINe / uvarayapariNAmo puNa pacchA nANAmaigaio || 2 ||" (vi. 1316 - 7) vaddhAyuH ko'pi yadi tadAnIM kAlaM na karoti tathApi saptake kSINe niyamAdavatiSThate, na cAritramohakSapaNAya yalamAdadhAti, Aha ca - "baddhAU parivanno niyamA khINaMmi sattae ThAe / " atrAha - nanu yadi darzanatrikamapi kSayamupanItaM tataH kimasau samya| gdRSTirutAsamyagdRSTiH 1, ucyate, samyagdRSTiH, samyagdarzanAbhAve samyagdRSTitvamanupapannamiti cet, tadasad, abhiprA For Pitate & Personal Use Only 266~ wjainslibrary.org Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [122-123], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [1318-1321], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka + dIpa anukrama capodAta-pAyAparijJAnAta iha nimardanIkRtamadanakodravakalpA apagatamithyAtvabhAvA mithyAtvapudgalA evaM yat samyagdarzanaM tadeva dakSapakareniyuktikSINaM, yatpunarAtmapariNatisvabhAvaM tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyagdarzanaM tanna kSINam, api ca-tadatIva zlakSNazuddhAvapaTalavi- NiH 16 gamena manuSyasya dRSTiriva zuddhajalAnugataM zuddhaM vastramiva vA jalakSaye vizuddhatarasvarUpaM bhavati, Aha ca-"khINami | prakRtayaH // 126 // dasaNatie ki hoi tato tidsnnaatiito| bhaNNai sammaddiTThI sammattakhae kuto samma // 1 // nivaliyamayaNakodava-| 121-3 rUvaM micchattameva sammat / khINaM na u bo bhAvo saddahaNAlakkhaNo tassa // 2 // so tassa visuddhayaro jAyai sammatapumAlakkhayae / diviSa sAhasuddhagbhapaDalavigame maNUsassa ||3||jh suddhajalANugayaM vatthaM suddha jalakkhae sutaraM / sammatasuddhapoggalaparikkhae daMsaNaM evaM // 4 // " (vi. 1318-21) yadi punarabaddhAyuHkSapakazreNimArabhate tataH sakSake vINe niyamAdanuparatapariNAma eva cAritramohakSapaNAya yatnamArabhate, yadAha-"iyaro aNuvarato ciya, sayalaM seTiM samAyei / " vakSapaNakramazcArya-samyaktvasya thapitazeSe'vatiSThamAna evApratyAkhyAnapratyAkhyAnAcaraNakapAyASTakaM samakameSa kSapayi tumArabhase, pateSu cAvapiteSvanyAH SoDaza prakRtIH kSapayati, tatpratipAdakamidaM gAthAvayam gaiANupuri do do jAtI mAmaM ca jAva criNdii| AyAvaM ujjoyaM, thAvaranAmaM ca suhumaM ca // 122 // sAhAramaNpajasaM nirAniraMca payalapayalaM ca / dhINaM khavei tAhe avasesaM jaMca aTThaNDaM // 12 // 126 // gatizca AnupUrvIca gatyAnupUjyauM de de, tadyathA-narakagatinAma narakAnupUrvInAma tiryaggatinAma tiryagAnupUrvImAma, tathA khAtinAma ekendrivAdijAvinAma yAvacaturindriyAra, kimukaM bhavati |-ekendriyjaavinaam dvIndriyajA + land ~267~ Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [122-123], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [1330-1331], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka CAKAC dIpa anukrama tinAma trIndriyajAtinAma caturindriyajAtinAma iti, caH samuccaye, tathA AtapanAma udyotanAma sthAvaranAma sUkSmanAma sAdhAraNanAma aparyAptakanAma nidrAnidrAM pracalAmacalAM styAnaddhi ca, etAzca poDazApi karmaprakRtIH kSapayitvA tadana15/ntaraM yadaSTAnAM kaSAyANAM zeSa tat kSapayati, sarvamidamantarmuhUrttamAtreNa, tato napuMsakavedaM tataH khIvedaM tato hAsyAdipardU, tataH puruSavedasya khaNDanayaM kRtvA khaNDadvayaM yugapat vapayati, tRtIyaM tu khaNDaM saJcalanakrodhe prakSipati, puruSe pratipattayayaM / kramaH, napuMsakAdau pratipattaryupazamazreNinyAyo vaktavyaH, tataH krodhAdIn caturaH saMjvalanAn pratyekamantarmuhUrttamAtreNa kSapayati, kSapaNaM caiSAM khaNDatyAdikaraNakrameNa puruSavedavat vAcyaM, krodhasatkaM ca tRtIyaM khaNDaM mAne prakSipati, mAnasatkaM mAyAyAM mAyAsatkaM lome, kSapaNakAlazca pratyekaM sarvatrAntarmuharcapramANo mantavyaH, zreNirapi so antamuhasemAnA, ekasminnapyantarmuharne laghutarANAmantarmuhUrtAnAmasaGkhyeyAnAM bhAvAt , lobhasya tu caramaM tRtIyaM khaNDaM soyAni | khaNDAni karoti, tAni ca khaNDAni pRthak pRthak kAlabhedena kSapayati, teSAmapi ca saGkhyAtatamaM carama khaNDamasayeyAni khaNDAni karoti, tAni tu samaye samaye ekaikazaH kSapayati / iha va kSINadarzanasaptako nivRttibAdara ucyate, tata aGkamanivRttivAdaro yAvat saGkhyAtatama caramaM lobhakhaNDa, tata U masaGkhyeyAni lobhakhaNDAni pratisamayamekaikaM kSapayana | sUkSmasamparAyo yAvaccaramalobhAMzakSayaH, ata UrdU yathAkhyAtacAritrI bhavati, ukkaM ca--"daMsaNamohaksavaNe, niyahi | aniyahibAdaro parato / jAva ra seso sNjlnnlobhmsNkhejbhaagotti|||| tadasaMkhejavabhAgaM samaye samaye khavei ephekaM / / nA.sU.22eratha va suhumasarAmo lobhANU jAva ikoni // 2 // (vi. 131-1)" mahAsamudramataraNaparimAntavat mohasAgara - 2 4.4 4 -4 ~268~ Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [122-123], bhASyaM H, vibhA gAthA [1332-1333], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata * zreNiH sUtrAMka - dIpa anukrama upodAta- tIA anAbhoganivartitena karaNena vizrAmyati, tataH chadmasthavItarAgatvadvicaramasamayayoH prathame samaye nidrAmaniyuktiHcale kSapayati caramasamaye paJcavidhaM jJAnAvaraNa caturvidhaM darzanAvaraNaM paJcavidhamantarAyamiti caturdaza prakRtIyugapat / kSapayitvA anantarasamaye kevalajJAnaM kevaladarzanaM cotpAdayati, Aha ca cUrNikRt-"ja saMkhejaimaM lobharasa // 127 // khaMDaM taM asaMkheje bhAge karei, tevi kameNa khavei, tattha khavao suhumasaMparAo, jAhe taMpi khavisaM hoi|4|| / tAhe khabaganiyaMTo lambhai, itthaMtarA vIsamai aNAbhoganivattieNaM karaNovAeNaM, jahA koi mahAsamuI tariUNa jAhe aNeNa thAho laddho havai tAhe aMtomuhuttaM acchi UNa sesaM tarai, evaM so aNegabhavasaMciyaM kamma khaviUNa tAhe muhurtataraM Asattho, etthaMtare jAva acchai tAhe niyaMTho lanbhai jAva dohiM samarahiM sesehiM kevalanANaM upajissaitti | tAhe jo ego samao tattha niI payalaM ca khavei, jo caramasamayo tattha paMcavihaM nANAvaraNijaM cauvihaM darisaNAvaraNijaM paMcavihamaMtarAyaM etAo cauddasa kammapagaDIo jugavaM khavittA aNaMtaM kevalanANaM dasaNaM uppADeI" iti, bhASyakAro'pyAha-"khINe khavaganiyaMTho, vIsamae mohasAgaraM tari / aMtomuttamudahi, tari thAhe jahA puriso||1|| chatamatthakAladucaramasamae niI khavei payalaM ca / carame kevala lAbho, khINAvaraNaMtarAyassa // 2 // (vi. 1332-3)" iha parame |samaye kSINAvaraNAntarAyasya-kSINajJAnAvaraNapaJcakadarzanAvaraNacatuSTayAntarAyapaJcakasyAnantarasamaye kevalalAbha iti prati- 2 // 127 // tApattavyam , anye tvevamabhidadhati+dvicarame samaye kSINamoho nidrAM pracalAM ca apayati, nAmnazcamAH prakRtIstadyathA devagatidevAnupUvyoM vaikriyadvikaM prathamavarjAni paJca saMhananAni uditavoni paJca saMsthAnAni AhArakanAma tIrthakara CREAKRA E CAKACC an Education in ons wwwjainitiorary.org ~269~ Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [124], bhASyaM H, vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: *** prata sUtrAMka dIpa anukrama ********** nAma ca yadyasyAtIrthakaraH pratipattA iti, abArthe ca tanmatena timro'nyakartRkA imA gAthA:-"vIsamiUNa niyaMTho dohi u samaehiM kevale sese| paDhamaM niI payalaM nAmassa imAu payaDIto // 1 // devagaiANupuSI vessiysNghynnpddhmvjaaii| annayaraM saMThANaM titthayarAhAranAmaM ca // 2 // carame nANAvaraNaM paMcavihaM daMsaNaM gharavikappaM / paMcavihamaMtarAya khavAcA kevalI hoi // 3 // " etacca matamasamIcInaM, cUrNikRto bhASyakRtaH sarveSAM ca karmagranthakArANAmasammatatvAt , kevalaM vRttikRtA kenApyabhiprAyeNa likhitamiti, sUtre'pyetA gAthA: pravAhapatitAH, niyukikArakRtAstvetA ne bhavanti, cUrNI bhASye cAhaNAditi, utpanna kevalajJAnakevala darzanazca bhagavAn sarva vastu jAnAti // tathA cAha niyuktikAra: saMbhinnaM pAsaMto logamalogaM ca sabao sabaM / taM nathi jaMna pAsai bhUyaM bhavaM bhavisaM ca // 124 // | sam-ekIbhAvena bhinna sambhinnaM, yathA vahistathA madhye'pItyarthaH, athavA dravyakSetrakAlabhAvalakSaNaM sarvamapi jJeyaM viSa-18 yatvena darzanIyaM, tatra sambhinnamiti dravyaM vizeSyaM sUcitaM, kAlabhAvI tadvizeSako, kAlabhAvI hi dravyasya paryAyau, tA. stAbhyAM samantAdinnaM dravyamiti sambhinnagrahaNena tritayamapi sUcitam, etatpazyan-upalabhamAno loka-dharmAdyAdhArabhUtaM kSetramalokaM ca-tadviparIta kSetram, anena kSetraM pratipAditam , etAvadeva caturvidha jJeyaM, nAnyaditi, kimekayA dizA pazyanityAha-sarvataH-sarvAsu dikSu, tAsvapi kiM kiyadapi dravyAdi uta netyAha-'sarva' niravazeSa, amumevArtha spaSTayannAha 1 niyuktInAM sarvAsA cUAdAvamahAt na yuktamidaM, apakopazamakate prakRte mohamAzrityeti na nAmavicAraNyAdI, matabhedastu nAsaM. bhagati vA gAthA vRttI vyAkhyAtAH I tan Education insormations wwimwaintiorary.org ~2704 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [125], bhASyaM H, vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: apoddhAta prata sUtrAMka dIpa anukrama tannAsti kimapi jJeyaM bhUtam-atItaM bhavatIti bhavyaM-vartamAnaM bhaviSyaJca yanna pazyati kevalIti, itthaM tAvadupodghAta- valaya. niyukiH niyuko prasUtAyAM prasaGgato yaduktam 'taponiyamajJAnavRkSamArUDhaH kevalI'ti ayamasau kevalI nidarzitaH, etasmAt rUpaM pravaca disAmAyikAdizrutamAcAryapAramparyeNAyAtam, etasmAca jinapravacanaprasUtirityAdi, sarva prAsaGgika niyuktisamutthAnaprasaGgelAya. // 128 // nokaM, sAmpratamapica keyaM jinapravacanotpattiH kiyadabhidhAnaM cedaM jinapravacanaM ko vA'syAbhidhAnavibhAga! ityetatpa prAsaGgikazeSa zeSadvArasaMgrahaM cAbhidhitsurAha jiNapavayaNautpattI pavayaNaegaDiyA vibhaagoy| dAravihIya napavihI vakkhANavihIya annuogo|| 12 // PI iha jinapravacanotpattiH pravacanaikArthikAni ekArthikavibhAgazceti tritayamapi prasaGgazeSa, dvArANi-uddezanirdezAdIni 4 teSAM vidhi-prarUpaNaM dvAravidhi:, ayamupodghAto'bhidhIyate, nayavidhistUpakramAdInAM mUlAnuyogadvArANAM caturthamanuyogadvAraM, tathA vyAkhyAnasya vidhirvyAkhyAnavidhiH-ziSyAcAryaparIkSAbhidhAnam , anuyogaH-sUtrasparzikaniyuktiH sUtrAnugamazceti samudAyArthaH / Aha-caturthamanuyogadvAraM nayavidhimabhidhAya punastRtIyAnuyogadvArAkhyAnuyogAbhidhAnaM kimartham , ucyate, nayAnugamayoH sahacarabhAvamadarzanArtha, tathAhi-nayAnugamau pratisUtraM yugapadanugacchataH, nayamatazUnyasyAnugamasyAbhAvAt , yadi yugapannayAnugamI gacchatastarkhetadupanyAso'pi yugapadevAstu, kimarthamanuyogadvAracatuSTayopanyAse nayAnAmante | upanyAsaH,sacyate, yugapaddhakumazakyatvAn, mAha mUlaTIkAkRta-"anuyogadvAracatuSTayopanyAsetu nayAnAmante'miSAnaM yumapAkumazAtvA"diti / aparastvAha-caturanuyogadvArAtmakaM jhAlaM, tatazcaturanuyogadvArAtirikasa an Education from For Farm ~271 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [126], bhASyaM H, vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama vyAkhyAnavidherupanyAso nirarthakA, tadayuktam , anugamAGgatayA nirarthakatvAyogAt, anugamAGgatA ca vyAkhyAGgatvAditi, tatra jinapravacanotpattiniyuktisamutthAnaprasaGgato'bhihitA, advacanatvAt pravacanasya, Aha ca 'suyamiha jiNappavayaNaM tassuppattI pasaMgato'bhihiyA' iti // samprati pravacanaikArthikAni tadvibhAgaM ca pratipAdayannAha-(pranthA 5000) egaThiyANi tinni upavayaNa susaM taheva atyo ya / ekakassa ya etto nAmA egaTTiyA paMca // 126 // eko'thoM yeSAM tAnyekArthikAni trINyeva, kAni punastAnItyata Aha-pravacanam-uktazabdArtha sUcanAtsUrva aryate | ityarthaH-abhidheyaM, caH samuccaye, ata kaI ekaikasya-pravacanasya sUtrasya arthasya ca nAmAnyekArthikAni pazca, iha pravacana sAmAnya zrutajJAnaM, sUtrArthoM tu tadvizeSau, uktaM ca-"jamiha pagayaM pasatthaM pahANavayaNaM ca pavayaNaM taM ca / sAmannaM suyanANaM visesato suttamattho ya // 1 // (vi. 1367)" Aha-sUtrArthayoH pravacanena sahakArthatA yuktA, tayostadviSayatvAt , sUtrArthoM ca parasparavibhinnau, tathAhi-sUtraM vyAkhyeyamarthastu tadvyAkhyAnamiti, athavA trayANAmapyeSAM bhinnArthataiva yuktyupapannA, pratyekamekAthikavibhAgasadbhAvAt , ghaTapaTazakaTavad, anyathA ekArthatAyAM satyAM medenaikArthikAbhidhAnamayuktaM, ghaTakumbhayoriveti, atrocyate, iha yathA mukulavikasitayoH padmavizeSayoH saGkocavikAzarUpaparyAyabhede'pi kamala sAmAnyarUpatvenAbhedaH tathA sUtrArthayorapi pravacanApekSayA parasparatazcAbhedaH, tathAhi-avivRtaM mukulatulyaM sUtra, tadeva vivRtaM prabodhitaM vikacakalpamarthaH, pravacanaM tUbhayamapi, yathA ca teSAM kamalasaGkocavikAzAnAmekAthikavibhAga upalabhyate, kamalamaravindaM paGkaja-| mityAdi pIkArthikAni tathA mukulaM taM saGkucitamityAdIni mukulakAthikAni tathA vikacaM phuI vibuddhamityAdIni | land ~272~ Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM , niyukti: [127], bhASyaM H. vibhA gAthA [1379-1380], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sutrAMka H dIpa anukrama spoddhAta- vikasitaikArthikAni, tathA pravacanasUtrArthAnAmapi padmamukulavikasitakalpAnAmekArthikavibhAgo na viruddha iti, athavA pravacanazruniyukiH anyathA vyAkhyAyate-ekAdhikAni trINyevAzritya vaktavyAni, tadyathA-pravacanamekAthikagocarastathA sUtramarthazca, zeSa tArthakAI pUrvavat, Aha-yadyevaM dvAragAthAyAM yaduktaM pravacanaikArthikAni iti tad vyAhanyate, sUtrArthayorapyekAdhikAbhidhAnAt, naiSa / tA // 129 // doSaH, pravacanasya sAmAnyavizeSarUpatayA sUtrArthayorapi pravacanavizeSarUpatvena pravacanatvopapatte, Aha-yadyevaM tarhi 126-7 hai vibhAgazceti pRthagadvArAbhidhAnamanarthaka, tadasamyak, vibhAgazceti kimuktaM bhavati ?-nAvizeSeNa sAmAnyavizeSarUpasya pravacanasya paJcadazaikArthikAnIti, kiM tarhi :-vibhAgazca vaktavyA, vizeSagocarAbhidhAnaparyAyANAM sAmAnyagocarAbhidhAna: paryAyatvAnupapatteH, nahi cUtasahakArAdayo vRkSAdizabdaparyAyA bhavanti, loke tathA vyavahArAbhAvAditi // tatra pravacanasUtrayostAvat paJca paJca ekAthikAnyAha suyadhamma tittha maggo pAvayaNaM pavayarNa ca egtttthaa| suttaM taMtaM gaMyo pATo satthaM ca egaTThA // 127 // zrutasya dharmaH-svabhAvaH zrutadharmaH, zrutasya bodhasvabhAvAt zrutasya dharmo bodho boddhavyA, athavA zrutaM ca tat dharmazca sugatidhAraNAt zrutadharmaH, yadivA jIvaparyAyatvAt zrutasya zrutaM ca tat dharmaH zrutadharmaH, ukkaM ca-"boho suyassa dhammo, surya va dhammo sjiivpjjaato| sugaIe saMjamaMmi ya dharaNAto vA suyaM dhmmo||1||" (vi.1379) tathA tIryate saMsArasa- // 129 // mudro'neneti tIrtha, tacca saha ityuktam, iha tu tadupayogAnanyatvAtpravacanaM tIrthamucyate, pAca-"titthaMti puSabhaNiya, saMgho jo naanncrnnsNghaato| iha pavayaNapi titthaM, tatto'NatyaMtaraM jeNa // 1 // " (vi. 1380) tathA mRjyate-zodhyate'nenAtmA iti CCCC land For PiaNAParamal-Un Dil al ~273 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka - mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM 1, niyukti: [128], bhASya , vi0bhAgAthA [1381-1386], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama mArgaHmArga vA mArgaH, zivasyAnveSaNamiti bhAvaH, papa-"majijbA sohiMjA, jeNacA pavayaNaM tomggo| ahavA |sivassa maggo, maggaNamannesaNaM paMtho ||2||"(vi.1381)iti, tathA pragatamabhividhinA jIvAdiSu padArtheSuvacanaM prAvacana,pravaca-13 namuktazabdArtham, ukAni paJca pravacanaikArthikAni, sampati paJca sUtraikArthikAnyAha-'mutta'mityAdi, sUcanAt sUtra, tanyate'nena asmAdasminniti vA tavaM prabhyate'nena asmAdasmimiti vA artha iti anthA, prathyate iti vA granthaH, paThanaM pAThaH paThyate. vA taditi pAThaH, paThyate-vyakta kriyate'nena asmAdasminnabhidheyamiti vA pAThaH, tathA ziSyate'nenAsmAdasminniti vA jJeyamAtmA vA iti zAstram , ekAdhikAnIti punarabhidhAnaM sAmAnyavizeSayoH kathaJci dakhyApanArthamiti / / atha arthakArthikAni vaktavyAni, tatra arthoM vyAkhyAnamanuyoga ityanarthAntaram , ato'nuyogaikArthikAni vibhaNipurAhaaNuogo ya niogo, bhAsa vibhAsA ya vattiyaM ceva / ee aNuogassa u, nAmA egaTThiyA paMca // 128 // __ sUtrasyArthena sahAnukUlaM yojanamanuyogaH athavA'bhidheye vyApAraH sUtrasya yogaH anukUlo'nurUpo vA yogo'nuyogaa| yathA ghaTazabdena ghaTasya pratipAdanamiti, uktaM ca-"anuyojaNamaNujogo suyassa niyaeNa jamabhidheeNaM / vAvAro vA jogo, jo aNurUvo'NukUlo vA // " (vi. 1386) tathA niyato nizcito vA yogaH-sambandhI niyogaH, yathA ghaTazabdena ghaTasyaiva pratipAdanaM na paTAderiti, tathA bhASaNaM bhASA vyaktIkaraNamityarthaH, yathA ghaTanAt ghaTA, ceSTAvAnarthoM ghaTa iti, tathA vividhA bhASA vibhASA-paryAyazabdaiH svarUpakathanaM yathA ghaTaH kuTaH kumbha iti, vArtikaM tvazeSaparyAyakathanamiti, etAnyanuyogasya nAmAnyekArthikAni paJca, eSa gAthAsamudAyArtho'vayavArthe tu pratidvAraM vakSyati, tatra yadyapi CAMERA JanEduranon Inoernational wwwjainitiorary.org ... atra anuyogasya varNanaM kriyate ~2744 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [129], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 1389 ], mUlaM [- /gAthA - ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH upodghAta- 1 pravacanAdInAme kArthikA bhidhAnaprakramastathApyanuyogasvAnuyogAdInAmekArdhikAnAM medopanyAsenAnvAkhyAnamarthagarIyastvaniryuktiH khyApanArtham, ukaM ca - " suttaharA atthaharo atthaharA hoi tadubhayadharo cha / " ityAdi, tatrAnuyogAkhyaprathamadvArasvarUpaM * vyAcikhyAsurAha // 130 // nAmaM ThavaNA davie, khitte kAle vayaNa-bhAve ya / eso aNuogassA, nikkhevo hoi sattaviho // 129 // nAmAnuyogo yasya jIvAderanuyoga iti nAma kriyate, nAno vA anuyogo nAmAnuyogo-nAmavyAkhyA, yadivA nAnAanurUpo yogo nAmAnuyogaH, uktaM ca- "nAmassa joDaNuyogo, ahavA jssaabhihaannmnnuyogo| nAmeNa va jo jobhgo jogo nAmANujogo so // 1 // " (vi. 1389) sthApanA - akSanikSepAdirUpA, tatra yo'nuyogaM kurvan sthApyate so'nuyogAnuyogavatoramedopacArAt sthApanAnuyogaH, sthApanA cAsAvanuyogazca sthApanAnuyogaH, yadivA sthApanAyA anuyogo-vyAkhyA sthApanAnuyogaH athavA yaH sthApanAyA anukUlo yogaH-sambandhaH kimukkaM bhavati 1-yasya sthApanA sthApyamAnA dezakAlAdyapekSayA yuktA pratibhAsate iti sa sthApanAnuyogaH, uktaM ca- "ThavaNAe jo'Nuyogo'Nuyoga iti vA Thavejjae jaM tu / jA beha jassa ThavaNA joggA ThavaNANujogo so // 1 // " dravyAnuyogo dvidhA-Agamato noAgamataca, tatra Agamato'nuyogapadArthajJAtA tatra cAnupayuktaH, 'anupayogo dravya miti vacanAt, noAgamatastridhA tadyathA-jJazarIradravyAnuyogo bhavyazarIradravyAnuyogastadvyatiriktazca tatra jJazarIra bhavyazarIre prasiddhe, tadvyatiriktastvanekadhA-dravyasya dravyANAM dravyeNa dravyairdravye drakyeSu vA anuyogo dravyAnuyogaH, evaM kSetrAdiSvapi SadbhedayojanA kAryA, tatra dravyasyAnuyogo Jan Education For Pitate & Personal Use Only ~275~ anuyoge paryAyAH nikSepAzca 128-9 // 130 // wjinslibrary.org Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Education Inters "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 129], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 1393 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH dvighA, tadyathA - jIvadravyasyAnuyogo'jIvadravyasvAnuyogaca, ekaiko'pi caturdhA, tadyathA-pramyataH kSetrataH kAlato bhAvataya, uktaM ca- "davassa u aNuyogo, jIvaddavassa vA ajIvassa / ekkekaMmi ya eto, havaMti davAiyA cauro // 1 // " (vi. 1393) tatra dravyato jIva ekaM dravyaM kSetrato'saGghayapradezAvagADhaH kAThato'nAdyaparyavasitaH bhAvato'nantajJAnAnantadarzanacAritradezacAritrAcAritrAgurulaghuparyAyavAn, eSa jIvadravyasya dravyAdimedAccaturddhA'nuyogaH, ajIvadravyANi paramANvAdIni,, tatrAjIvadravyasya dravyAdibhedAccaturddhA'nuyoga evaM- dravyataH paramANurekaM dravyaM kSetrato ekapradezAvagADhaH kAlato jaghanyenaikaM samayaM dvau vA utkarSatastvasameyA utsarpiNyavasarpiNIryAvat bhAvatastvekarasa ekavarNa ekagandho dvisparza iti eteSAM svasthAne'nantA rasAdiparyAyA ekaguNatikAdimedena draSTavyAH, evaM vyaNukAdInAmapi anantAzukaskandhAvasAnAnAM | svarUpaM draSTavyam / ukto dravyasyAnuyogaH, sAmprataM dravyANAmanuyogo'bhidhIyate, so'pi dvidhA - jIvadravyANAmajIvanavyANAM gha, ekaiko'pi caturghA, tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra anantAni jIvadravyANi iti dravyataH, jIvadravyANi sarvalokApannAnIti kSetrataH, anAdyanidhanAni jIvadravyANi iti kAlataH, tathA anantAni paramANvAdInyajIvadravyANi iti dravyataH tAni samastalokAzritAnIti kSetrataH tacatsAmagrIvazAt tathA 2 sAdiparyavasAnAni anAdyanidhanAni dharmAstikAyAdinIti vA kAlataH, bhAvato'nuyogo jIvadravyANAmajIvadravyANAM ca yathA prajJApanAyAM, tathA ca tatra sUtram - "kaviddA NaM bhaMte ! pajavA pakSacA 1, goyamA ! duvidhA panacA, taMjahA- jIvapajavA ya ajIvapAvA ya, jIvapajjavA NaM bhaMte / kiM saMjA saMbejA bhaNatA ?, goSamA ! no saMkhejA no asaMkhekhA anaMtA, eva! For Pitate & Personal Use Only ~276~ jainslibrary.org Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra -1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [ 129], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [ 1400, 1402 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra -[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH // 131 // upodghAta- majIvapajjavAdi anaMtA" ityAdi, ukto dravyANAmanuyogaH, samprati dravyeNa dravyairvA dravye dravyeSu vA anuyogo bhAvyate, niryuktiH 7 tatra ekayA khaTikayA ekena pralepenaikenAkSAdinA vA kRtvA yo'nuyogaH kriyate sa dravyeNAnuyogaH, yastu bahubhirakSAdibhiH sa dravyairanuyogaH, yastu dravye phalakAdAvupaviSTenAnuyogaH kriyate sa dravye'nuyogaH, yastu bahuSu phalakeSu prabhUtAsu vA niSadyAsUpaviSTena sa dravyeSvanuyogaH, tathA kSetrasyaikasya jambUdvIpAderanuyogo yathA jambUdvIpaprajJaptiH, tasyA jambUdvIpalakSaNekakSetravyAkhyAnarUpatvAt, bahUnAM kSetrANAmanuyogo yathA dvIpasAgaraprajJaptiH, bahUnAM dvIpasamudrANAM tathA vyAkhyAnAt, | kSetreNAnuyogo yathA pRthivIkAyikAdisatvA vyAkhyAnaM jambUdvIpaM prasthakaM kRtvA, uktaM ca- "jaMbuddIvapamANA, puDhavijiyANaM tu patthayaM kAuM / evaM mavijamANA havaMti logA asaMkhejjA // 1 // " (vi. 1400) kSetrairanuyogo yathA bahudvIpasamudrapramANaM prasthanaM kRtvA pRthivIkAyAdisaGkhyAbhaNanam, uktaM ca-- "khetehiM bahudIvehiM puDhavijiyANaM tu patthayaM kAuM / evaM mavi - | jamANA havaMti logA asaMkhejjA // 1 // " (1402) kSetre'nuyogastiryagloke bharatAdau vA kSetreSvanuyogo'rddhatRtIyeSu dvIpasamudreSu, | kAlasyAnuyogo yathA samayasyAnuyogadvAreSu prarUpaNA, kAlAnAmanuyogaH prabhUtAnAM samayAvalikAdInAM prarUpaNA, kAlenAnuyogo yathA vAdaravAyukAyikAnAM vaikriyazarIrANi addhApalyopamasyAsaGkhyeya bhAgamAtreNApahriyante, kAlairanuyogo yathA pratyutpannAsa kAyikAH pratisamayamekaikApahAreNApahriyamANA asaGkhyAbhirutsapiNyavasarpiNIbhirapazyinte iti, kAle'nuyogo dvitIyapaurupayAM, kAleSu anuyogo yathA avasarpiNyAM tRtIyacaturthapaJcameSvArakeSu tadyathA-suSamAcaramabhAge duSpamasuSamAyAM puSpamAyAM ceti, utsarpiNyAM kAladvaye duSpamasuSamAyAM suSamaduSpamAyAM / vacanasyAnuyogo yathA itthambhUta For Pivate & Personal Use Only Jan Education in ~277~ anuyoganikSepAH // 131 // jainslorary.org Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [129], bhASyaM H, vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka 8 dIpa anukrama mekavacana dvivacana bahuvacanaM vA, vacanAnAmanuyogo yathA ityaMbhUtAnyekavacana dvivacanabahuvacanAni, yadivA poDazAnAM vacanAnAmanuyogaH, tAni ca SoDaza vacanAnyamUni-"liMgatiyaM vayaNatiyaM kAlatiyaM taha parokkha paJcakkhaM / uvaNaya'vaNayacajakaM aGgAtthaM hoi solasamaM // 1 // asyA akSaragamanikA-liGgatrika iyaM khI ayaM puruSaH idaM napuMsakamiti, vacanatrika ekavacana dvivacana bahuvacanamiti, kAlatrikamakarot karoti kariSyatIti, parokSavacanaM yathAsa iti,pratyakSavacanaM yathA ayamiti, upanayaH-stutirapanayo-nindA tayorvacanacatuSkaM, yathA-rUpavatI strItyupanayavacanaM, kurUpA strItyapanayavacanaM, rUpavatI khI kintu kuzIletyupanayApanayavacanaM, kurUpA strI kintu suzIletyapanayopanayavacanamiti, tathA anyazcetasi nidhAya vipratArakavuddhyA anyadiNipurapi sahasA yaccetasi tadeva vati yat tatvoDazamadhyAtmavacanaM, vacanenAnuyogo yathA kazcidAcAryaH sAdhvAdibhirabhyarthita ekenApi vacanenAnuyogaM karoti, vacanairanuyogo yathA sa eva bahubhirvacanairabhyarthitastaM karoti, kSAyopazamike tu vacane sthitasyAnuyogo vacane'nuyogaH, vacaneSvanuyogo vyaktivivakSayA bahuSu kSAyopazamikeSu vacaneSu sthitasya, anye tu pratipAdayanti-vacaneSu nAstyanuyogaH, vacanasya kSAyopazanikatvenaikatayA bahutvAsambhavAt, bhAvAnuyogo dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA upayuktaH, noAgamato bhAvasyAnuyogo'nyatamasyaudayikAdeAkhyAnaM, bhAvAnAmanuyogo nAma bahUnAmaudayikAdInAM bhAvAnAM vyAkhyAnaM, |mAvenAnuyogaH saGgrahAdInAM paJcAnAmadhyavasAyAnAmanyatareNAdhyavasAyena yo'nuyogaH, sabahAdayaH pazcAmI-'paJcahiM| ThANehiM surya vAejA, taMjahA-saMgahavayAe 1 uvaggahaDDayAe 2 nijarahayAe 3 suapajjavajAeNaM 4 abochittIe 5] K-4446 8 *431 ~278~ Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniryuktiH // 112 // Jan Education "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 129], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra -[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH asya sthAnAGgasUtrasvAyamarthaH kathaM nu nAmaite ziSyAH sUtrArthasagrAhakAH sampatsyante iti saGgrahArthatA, kathaM nu nAma gItArtha bhUkhA vastrAdyutpAdanena gacchasyopagrahakarA bhaviSyantItyupagrahArthatA, mamApyetAn vAcayataH karmanirjarA vipulA bhaviSyatIti karmanirjarArthatA, tathA zrutaparyavajAtaM zrutaparyAyarAzirmamApi vRddhiM yAsyatIti zrutaparyavajAtaM caturthaM kAraNaM, zrutasya ziSyapraziSyaparamparAgatatayA avyavacchicirmUyAditi paJcamamavyavacchittiH kAraNaM, etaiH paJcabhirabhiprAyaiH zrutaM sUtrato'rthatazca vAcayediti, eSAmeva saGgrahAdibhAvAnAM madhyAt dvitrAdibhirbhAvaiH sarvairvA'nuyogaM kurvato bhAvairanuyogaH, kSAyopazamike bhAve sthitasya vyAkhyAM kurvato bhAve'nuyogaH, bhAveSu punarnAstyanuyogaH, kSAyopazamikabhAvasya ekatvAd, | athavA eko'pi kSAyopazamiko bhAva AcArAdizAkhalakSaNaviSayabhedAdanekadhA bhidyate tadA''cArAdizAstraviSayabheda| bhinneSu bahuSu kSAyopazamikeSu bhAveSu buddhyA vyavasthitasya vyAkhyAM kurvato bhAveSvanuyoga ityapyaviruddhamiti, athavA | pratikSaNamanyathA'nyathA pariNamite kSAyopazamikabhAve'pi tataH pratikSaNamanyasmin anyasmin pariNamamAne kSAyopazamike bhAve'vasthitasya vyAkhyAM kurvato ghaTate mAveSvanuyoga iti // atha teSu dravyakSetrakAlabhAvAnuyogeSu kasya kutra samAvezaH 1, ucyate, ii dravye niyamAdbhAka, paryAvarahitastva dravyatvAsambhavAt, dravyaparyAyI ca kSetrakAlAvinAbhAvinau, tato dravyAnuyoge bhAvAnuyogasya kAlAnuyogasva kSetrAnuSomasya bhAvatAro bhavati, kSetre tu dravyakAlabhAvAnuyogAnAM bhajanA, | tathAhi yadi kSetraM lokarUpaM vivakSyate tarhi tatra dravyANi dharmAstikAbAdIni santi kAlaca varcanAdilakSaNaH samayAva|likAdirUpo vA bhAvAstu gurubdhavo'gurutamavo vA varNAdirUpAJca tataH kSetrAnuyoge lokakSetra viSaye vivakSite dravyAnuyogaH For Pivate & Personal Uan Only ~279~ anuyoganikSepAH samAvezaya // 132 // jainslibrary.org Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [130], bhASyaM H, vibhA gAthA [1408], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama 29- 9096 kAlAnuyogo bhAvAnuyogazca yathAvivakSa sambhavati, athAlokarUpasya kSetrasyAnuyogavivakSA tarhi na tatrAnyAni dravyANi santi, ye'pyagurulaghuparyAyAste'pi pratItA eva, amUrtatvAdalokAkAzasya, kAlazca tatra sannapi vartanAdirUpona vivakSyate, byavahArAbhAvAt , tadabhAvazcAnAdyanidhanatayA pratItatvAt, tato'lokarUpakSetrAnuyoge na dravyAnuyogasya na kAlAnuyogasya nApi bhAvAnuyogasya sambhava iti kSetrAnuyoge dravyakAlabhAvAnuyogAnAM bhajanA, kAlAnuyogaH punadravyakSetrabhAvAnuyogeSu bhajanayA, kAlo hi nAma dvidhA bhavati-pattanAdirUpaH samayAvalikAdirUpazca, tatra yadi vartanAdilakSaNo vivakSyate tataH samastadravyakSetrabhAvavyApIti dravyAnuyoge kSetrAnuyoge bhAvAnuyoge ca kAlAnuyogasya sambhavaH, atha samayAvalikAdirUpasya vivakSA tarhi (sa) samayakSetra eva nAnyatreti samayakSetragatadravyakSetrabhAvAnuyogeSu tadanuyogasya sambhavo, na tadahi vyakSetrabhAvAnuyogeSviti, | uktaM ca-"dave niyamA bhAvo na viNA te yAvi khettakAlehiM / khette tiNhavi bhayaNA kAlo bhayaNAe~ tIsupi // 1 // " (vi. 1408) utko'nuyogaH, etadviparIto'nanuyogaH, sAmpratamanuyogAnanuyogapratipAdakadRSTAntapratipAdanArthamAhavacchagagoNI khujA sajjhAe ceva bahiraullAvo / gAmellae ya vayaNe satteva ya hoMti bhAvammi // 130 // iha yathA nAmAdibhedAt saptavidho'nuyogo varNitastathA'nanuyogo'pi yathAsambhavaM varNayitavyaH, tatra nAmasthApane sugame, dravyAnanuyoge tatprasaGgAto dravyAnuyoge vatsagAvAbudAharaNaM, kSetrAnanuyogAnuyogayoH kubjA udAharaNaM, kAlAnanuyogAnuyogayoH svAdhyAyaH, vacanAnanuyogAnuyogayorudAharaNadvayaM, tadyathA-badhiroSThApo grAmeyakazca, bhAve tu udAharaNAni sapta vizyamANAni / tatra vatsagodRSTAntabhAvA iyam-"jai godohato jo pADalAe vacchago taM bahulAe muyai bAhuleyaM vA bA.sU.23 ~280 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniryuktiH // 133 // Jan Education h "Avazyaka"- mUlasUtra- 1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-] niryuktiH [ 130 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH bacchagaM pADalAeM muyai to'NaNuyogo vuddhakajjassa ya appasiddhI, jai puNa jo jAe taM tAe caiva muyaha to aNuyogo to yuddhakajjarasa ya niSphasI, evamihAvi jai jIvalakkhaNeNamajIvaM parUvei ajIvalakkhaNeNaM vA jIvaM to aNaNuogo bhavai, tato vitahaparUvaNeNa visaMvayaMteNa attho visaMvayara, attheNa visaMbayaMteNa caraNaM visaMvayara, caraNaviNAse mokkhAbhAvo, mokkhAbhAve dikkhA niratthigA, aha puNa jIvalakkhaNeNaM jIvaM parUvei ajIvalakkhaNeNaM ajIvaM to anuyogo, tato kajjasiddhI, avigalo atthAvagamo hoi, tato caraNabuDI tato mokkho iti, ukto dravyAnanuyogAnuyogayorvatsagodRSTAntaH / samprati kSetrAnanuyogAnuyogayoH kubjodAharaNaM bhAvyate - paiThANe nagare sAlivAhaNo rAyA, so varise varise bharuyacche nayare nahavAhaNaM rAyANaM rohei, jAhe ya varisAratto patto havai tAhe sanagaraM par3a jAi, evaM kAlo vaccai / annayA teNa roharaNa gaelaeNamatthANamaMDaviyAe niTTataM, tassa ya paDiggahadhAriNI khujjA, sA ciMtei-nUrNa rAyA jAtukAmo teNa esA aparibhogA saMbhAviyA, tIse ya rAulato jANasAlito paricito, tIe tassa sihaM, so (teNa) para jANagANi pamakkhiuM payaTTAviyANi ya, taM daTTaNa sesato khaMdhAvAro paTTito. rAyA rahasi ekallo dhUlAdibhayA gacchissAmitti payaTTo jAba sabo khaMdhAvAro paTTito diTTo, rAyA ciMteina mae kassai kahiyaM, kahameehiM nAyaM?, gavi paraMparapaNa jAva khujjatti, tato pucchiyA khujjA, tAe tahevamakkhAyaM ettha khujAe aparibhogaM khettaM jAyaMti paNNavaMtIe aNuogo, annahA puNa aNaNuogo, evaM niSpa esa megaMtaniJcamekamAgAsaM paDivalAvaMtassa aNaNuogo, sappadesAi puNa paDivajjAviMtassa aNuyogo / kAlAnanuyogAnuyogayoH svAdhyAyodAharaNabhAvanA - ego sAhU pAdosiyaM pariyahaMto rahaseNa kAlaM na yANai, sammadiTTigA ya devayA taM For Pitate & Personal Use Only 281~ dravyAdhanuyogAdI dRSTAntAH // 133 // wwww.jainslibrary.org Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [130], bhASyaM H, vibhA gAthA , mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: VT prata sUtrAMka LELENCELEC dIpa anukrama hiyahAe bohei micchadihigAi bhaeNa, sA takassa ghaDaM bhareUNa mahayA mahayA saddeNa ghosei-mahiyaM mahiyaM vikkAi iti, so tIse kaNNAroDagamasahato bhaNai-aho takvelatti, sA bhaNai-jahA tumbhaM sajjhAyavelA tahA mamavi takavelatti, tato sAhU uvauMjiUNa micchAdukaDaMti bhaNai, devayAe aNusAsio-mA puNovi evaM kAhisi, mA micchAdiDiyAe chalijihisi, tassa akAle sajjhAyaMtassa aNaNuyogo, devayAe kAlaM sAhaMtIe annuyogo| idAnIM vacanaviSaye badhirollApodAharaNabhAbanA-egami gAme bahirakuDuMba parivasai, thero therI ya tANaM putto tassa bhajjA, so putto hala vAhei, annayA paMthe vaccaMto paMthaehiM paMthe pucchite bhaNai-gharajAyagA ee mAjha baillA, tato khettaMgato,bhajAe tassa bhattamANiyaM, tIse kahei-jahA ee majha baillA siMgiyA, sA bhaNai-loNiyaM vA aloNiyaM vA tava mAyAe rakheM, nAhaM jANAmi, tIe ghare AgaMtUNa sAsuyAe kahiyaM, sA katrtatI ciTTai, tato sA bhaNai-thulaM vA varaDa vA bhavau me suttaM, therassa potaM hohii, tato thero Agato, so| kira tilarakkhago Asi, tato therIe bhaNiyaM-jahA evaM te vaha bhaNati, tatomae bhaNiyaM-thulaM vA vararDa vA bhavatu, therasma pottaM hohiitti, ghero bhaNai-pAI te jieNa egapi tilaM na khAmi, estha tesiM taM vayarNa annahA kahatANamaNaNujogo, taheva kahatANaM puNa aNujogo, evaM jai egavayaNaM parUviyarva duvayaNaM paravei duvayaNe vA egavayarNa to aNaNuyogo, aha taheba paruvei to aNuyogo / idAnIM grAmeyakodAharaNaM bhAvyate-ergami nagare egA mahilA, sA bhattAre mae kaTThAINivi tA viikIyANi, ghicchAmotti tA jIvamANI khuDugaM putrI ghettuM gAmaM gayA, so dArato vahRto mAyaraM pucchaikahiM mama piyA, tIe si?-jahA mato iti, tato so puNo pucchai-keNa pagAreNa so jIviyAito, sA bhaNai-o ex. wwwjainitiorary.org ~282 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [130], bhASyaM H, vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka upoddhAta- niyuktiH // 134 // = dIpa anukrama laggAe, to khAI ahapi olaggAmi, sAbhaNai-na jANihisi olaggiuM, tato pucchai-kaI olagijai, bhaNito dravyAdhanuviNayaM karejAsi, keriso viNato, bhaNai-jokAro kAyavo nIyaM caMkamiyaI chaMdANuvattiNA hoyaI, tato so nagaraM yogAdI pahAvito, aMtarA aNeNa vAhA mayANa gahaNatvaM nilukkA diTThA, tato so vaDDeNaM saddeNaM tesiM jokArotti bhaNai, teNa| dRSTAntAH saddeNa mayA palAyA, tato tehiM rudvehiM so ghenuM pahato, sadabhAvo NeNa kahito, tato tehiM bhaNiyaM-jayA erisaM pecche-18 jAsi tayA nilakaMtehiM nIyaM AgaMtavaM, na ya ullavijai, saNiyaM vA, tato agge gacchaMteNa rayagA divA, tato nilukato saNiya saNiya pai, tesiM ca rayagANaM pottagA hIraMti, te thANaM baMdhiUNa rakkhaMti, so nilukato ei, esa corotti tehiM gahito baMdhito piTTito ya, sambhAve kahite muko, tehiM bhaNiyaM-evaM bhaNijAsi-suddhaM nIrayaM nimmalaM ca / bhavatu, asaM ca paDala, tato so nayarasamuhaM ei, egatya vIyANi vAvijaMti, teNa bhaNiya-bhaTThi! suddhaM nIrayaM bhavatu, Uso ya paDala, tato tehiM kimakAraNaverio evaM bhAsaitti gahito baMdhito piTTito ya, sambhAve kahite mukko, bhaNito ya-parise kaje evaM bhaNNaincahuM erisaM bhavatu, bhaMDiM bhareha eyassa, tato puNo nagarasammuhaM eti, egattha maDayaM nINijjataM daI bhaNati-bahuM erisaM bhavatu, bhaMDiM bhareha eyassa, tatthavi gahito piTTito ya, sambhAve kahite mukko, bhaNito ya-parise kje|| evaM vuccai-eriseNaM accaMtaviyogo bhavatu, annattha vivAhe bhaNai-aJcaMtaviogo bhavau, tatthavi piTTio, sambhAve // 13 // kahie mako. bhaNito ya-erise kajje evaM bhaNNai-niccha erisayANi pecchaMtayA hoha, sAsayaM ca evaM havatu, tato gcchNto| egattha niyalabaddhaM daMDiyaM daddaNa evaM bhaNati-niccha parisayANi pecchaMtayA hoha, sAsayaM ca bhe evaM havau, tatthavi gahito || = land LO ~283 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [131], bhASyaM H, vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama pidvitoya, sambhAve kahite muko, bhaNito ya-erise kaje evaM maNijAsi-ebAto me hu~ mukto svaraci, kto gAto egastha kei micA saMghADayaM karite picchA, tattha bhaNai-eyAto me lahuM mokkho bhavana, tasvavi pihijo, sambhAve kahie muko, gato nagare, tattha egassa daMDikulaputcagassa AlINo, so sevaMto acchA, abhayA dumbhikkhe tassa kulapucassa aMbikhalliyA siddhilliyA, tassa bhavAe so bhaNNati-jAhi mahAjaNamajhAto sadAvehi beNa muMjai, sIpalA apAoggA bhavissai, teNa gaMtuM mahAyaNamajjhe baDeNaM saheNaM bhaNito-ehi ehi sIyalI kira hoI aMbakhaliyA, so lajjito, gharaM gaeNa aMbADito, bhaNito ya-erise kane nIyamAtUNaM kapaNe kahijjai, annayA paraM palica, tassa bhajjAe bhaNitolahuM sahAveha ThakuraMti, tato so tattha gato saNiya saNiyaM AsannaM hoUNa kapaNe kahei, jAva so tattha gaccA saNiyaM saNiyaM AsannaM hoUNa aksA payaTTo tAva gharaM sarva jhAmiyaM, tatyavi aMbADito, bhaNito ya-parise kaje na Agammai, navi akkhAijjai, kiMtu appaNA ceva pANiyaM vA gomuttaM vA Adi kArya gorasaMpi chulmai tAva jAva vijhAi, annayA tassa daMDiputtagarasa pahAiUNa dhUrvitassa dhUmo niggacchaitti gomuttaM chuDhaM gomuttAiyaM ca / evaM jo anami kahiyo akaM khe| to aNaNuyogo bhavati, samma kahejamANe aNuyogoM' iti, dvitIyaM ca vacanAnanuyogAnuyogaviSayamudAharaNaM vacanAnuyogasya garIyastvakhyApanArtham // yaduktam-'saptaiva bhavanti bhAvAnanuyogAnuyogaviSayANyudAharaNAni tAni pratipAdayati sAvagabhajA satsavaIe ya koMkaNagadArae naule / kamalAmelA saMbassa sAhasaM seNie koco // 11 // prathamamudAharaNaM AvakabhAryA 1 dvitIyaM sAtapadikaH puruSaH 2 tRtIyaM kohaNadArakA caturva nakulA 4 paJcamaM Indon For Prath & Personal un any ~2844 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniryuktiH // 135 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 131], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH kamalAmelA 5 paSThaM zAMbasya sAhamaM 6 saptamaM zreNikasya SaSThIsaptamyorarthaM pratyabhedAt kopaH 7 / tatra zrAvakabhAryodAharaNamidam- sAvageNa niyabhajjAe vayaMsiyA unbhaDarUvA AbharaNAlaMkAra vibhUsiyA diTThA, ajjhovavanno, eyaM ciya sumariDaM dubbalo bhavai, mahilAe pucchito na kahei, nibaMdhe sihaM, tIe bhaNiyaM-ANemi, tAhe saMjhAsamae tehiM caiva ktthAbharaNehiM appANaM nevasthittA aMdhakAre alINA saMbutthA, pacchA bitiyadivase addhiI pagato vayaM khaMDiyaMti, tato tAe bhaNiyaM vayaM na khaMDiyaM, ahaM caivAgayA, sAbhinnANaM pattiyAvito, evaM jo sasamayavattavayaM parasamayavattatrayaM bhaNai, parasamayavattavayaM vA sasamayavattavayaM, udaiyabhAvalakkhaNeNa uvasamiyaM bhAvaM parUveda uvasamiyabhAvalakkhaNeNa vA odaiyaM, tAhe | aNaNuyogo, sammaM paruvijjamANe aNuyogo tathA saptabhiH padairvyavaharatIti sAptapadikaH, tadudAharaNamidaM - egaMmi pazcaMtagAme ego alaggayamaNUso sAhumAhaNAINaM na suNeina vA samIyamalliyai, nAvi rojjaM dei, mA mama dhammaM kahehiMti, mA'haM dhammaM socA sahao hohAmitti, annayA taM grAmaM sAhuNo AgatA, paDissayaM maggati, tAhe goliehiM so na deitti sovi eehiM pavaMcito hou iti tassa gharaM daMsiyaM, jahA eriso tArikho tumbha bhatto sAvagotti eyassa gharaM jAha, tAhe sAhUNo gharaM gayA, diTTho so, para na caiva ADhAi, tattha ekkeNa sAhuNA bhaNiyaM-jaha na ceva so eso, ahavA pavaMciyAmotti, taM soUNa teNa te sAhUNo pucchitA, kahiyaM jahA amha kahiyaM eriso tArilo vA sAvagotti, so ciMtei aho akarja, mamaM tAva pazcaMtu, to kiM sAhuNo parvacaMtitti, tAhe mA tesimasArayA houtti bhagai - demi paDissayaM ekAe vavatthAe, jai mama dhammaM na kaheha, sAhUhiM bhaNiyaM --evaM houtti, dinaM gharaM, varasAratte nivatte ApucchaMti-amhe viharAmo, tAhe Jan Education Internationa For Pitate & Personal Use Only 285~ bhAvAnuyogAdau haSTAntAH // 135 // jainslibrary.org Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [131], bhASyaM H, vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama |payahA sAhuNo annatya viharilaM, teNa aNubaiyA, tato sImApajate dhammo kahito, so bhaNai-bhaya itya na kiMci mUla-1 |guNaM uttaraguNaM majjamahumaMsaviraI vA ghettuM tIrai, pacchA sAhUhiM sattavaiyaM vayaM dinnaM, mAreukAmeNaM jAvaieNaM kAleNaM / | sat payA osakijati evaiyaM kAlaM paDikkhiI mAreyacaM, saMbujhissaittikAuM, gayA sAhuNo / annayA so coriyAe gato, avasauNeNaM niyatto rattiM saNiyaM gharaM ei, tadivasaM ca tassa bhagiNI AgateliyA, sA purisanevatyaM kAUNaM bhAjajAyAe samaM naDapekkhiyA gayA, cireNa AgayA, nidakatAo taheva ekami ceva sayaNe sahayAto, iyaro ya Agato, tato pecchai, parapurisotti asiM karisittA AhaNAmitti, vayaM sumariyaM, Thito sattaparyataraM, eyami aMtare tassa bhagiNIe / bAhA bhajAe akaMtiyA, tIe dukkhAvinaMtIe bhaNiyaM-halA avaNehi bAhAto me sIsaM, teNa sareNa nAyA-bhagiNI me esa purisanevatthiyA iti, lajjito jAto, aho mae maNAgeNa akarja na kayaMti, uvaNato jahA sAvagabhajjAdihate, so saMvuddho paaito| koMkaNakadArakodAharaNamidam-koMkaNagavisae eko dArago, tassa mAyA matA, piyA se annamaha liyaM na lahara, savattiputto acchA iti, annayA saputtago kaThThANaM gato, tAhe aNeNa ciMtiyaM-jAva eso jIvai tAbA di mahilaM na labhAmi, to mAremi eyamiti kaMDaM pakkhittaM, ANatto-vacca kaMDaM ANehi, so pahAvito, anneNa kaMDeNa viddho| ceDeNa bhaNiyaM-kiM tae kaMDaM khitaM ?, viddhomitti, puNovi khitaM, raDato mArito, pudamayANateNa viddhomitti agaNuyogo, mArijAmitti evaM nAe aNuyogo, ahavA sArakkhaNijjaM mAremitti aNaNuyogo, sArakkhaMtassa aNuyogo, evaM annaM parUveyarSa annaM parvatassa aNaNuyogo, jahAbhUtaM parUvemANassa aNuyogo / nakulodAharaNamidam-egA cAra-12 PokX2% I tan Education inarnational For Prath & Personal un any ~286 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniryuktiH // 136 // Jan Education Inderna "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 131], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH STAntAH bhaDiyA gabbhiNI jAyA, annAvi nauliyA ganmiNI ceva, tatya egAe eva ratIe samagaM tAo pahuMcAto, tato 4 bhAvAnuyocArabhaDIe ciMtiyaM mama puttassa ramaNato bhavissai, tassavi naulassa pIiyaM khIraM ca dei, akSayA tIse aviraiyAe gAdI - kaMDatIe jattha maMculliyAe so dikarao uyArito tattha sappeNa ghaDittA saito mato, nauleNaM maMculiyAe ovaraMto diTTho, tato teNa khaMDAkhaMDIkato, tAhe so teNa ruhiralitteNa tuMDeNa tIse aviraivAe mUDhaM gaMtUNa cADu kare, tAhe nAyaM paNa mama putto khaito, musaleNa AhaNittA mArito, tAhe dhAvaMtI gayA purAssa mUlaM, jAva sappaM khaMDAkhaMDI kayaM pAsai, tAhe duguNataraM addhiI pagatA, tIse aviraiyAe puSiM aNaNuyogo pacchA aNuogo, evaM jo anaM paruvevavaM anaM parUve tassa aNaNuyogo, jo puNa taM caiva parUber3a tassa aNuyogo / kamalAmeodAharaNaM - cAravaIe baladevaputtassa nisassa puso sAgaracaMdo rUveNamukiDo, savesiM saMbAINaM iTTho, tattha ya vAravatIe vatyavassa ceva annassa raNNo kamalAmelA nAma ghUyA, ukiDasarIrA, sA ya uggaseNana tuyassa ghaNadevassa vareliyA, ito va nArado sAgaracaMdassa pare samAgato, abbhuTThito ya sAgaracaMdeNa, tato uvaviddhaM samANaM sAgaracaMdo nArayaM pucchai-bhayavaM / diTThaM kiMci jacchera 1, so bhai-mAme dinaM, kahiM 1, iheba bAravatIe kamalAmelA nAma dArigA, sAgaracaMdo pucchara karasaha sA diniyA 1, nArado maNai-AmaM, tato so bhaNai kaI mama tApa samaM saMpaogo hujA 1, nArado na graNAmiti maNiva gato, so va sAgaracaMdo taM soUNa nadi Asane navi sayaNe bhidaM labhaha, taM dAriyaM phalae lihato nAmaM ca gevhaMto acchara, nAradobi kamalAmelApa aMtiyaM gato, tApa pucchito--di kiMci dipucamaravaMti !, so bhaNa-duve vidvAni-kavena sAgara For Pitate & Personal Use Only 287~ // 136 // jainslibrary.org Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [131], bhASyaM H, vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: R prata sUtrAMka . dIpa anukrama caMdo virUvattaNeNa dhaNadevo, tato sAgaracaMde mucchitA dhaNadeve virattA, nAraeNa samAsAsiyA, teNa gaMtumakkhiyaM sAgaraca-18 dassa jahA tuma sA icchatitti, tAhe sAgaracaMdassa mAyA anne ya kumArA AdannA-parai nUNaM sAgaracaMdotti, saMbo Agato jAva pecchai sAgaracaMdaM vilavamANaM tAhe aNeNa pacchato ThAiUNa acchINi dohivi hatthehiM pacchAiyANi, sAgaracaMdeNa bhaNiyaM-kamalAmelA iti, saMveNa bhaNiyaM-nAhaM kamalAmelA, kiMtu ahaM kamalAmelo, tato sAgaracaMdeNa bhaNiyaM-AmaM tuma dAceva mamaM vimalakamaladalalolaloyaNiM kamalAmelaM melehisi, tAhe tehiM kumArehiM saMbo maja pAyaittA abbhuvagacchAvito, vigatamado ciMtei-aho mae Alo abbhuvagato, iyANiM kiM sakkA kAuM', nivahiyabaMti pajjunnaM pannatiM vijaM pADihAriyaM maggai, teNa dinnA, tato kamalAmelAe vivAhadivase savijjAe paDirUvaM viuviUNamavahariyA kamalAmelA, revate ujjANe tIe saha vivAha kAUNaM sadhe miliyA uvalalaMtA acchati, vijApaDirUvaMpi vivAhe vaTTamANe aTTahAsaM kAUNa uppaiyaM, tato jAto khobho, na Najjai keNai hariyatti, nArado pucchito bhaNai-revaie ujjANe divA, keNavi | vijAhareNa avahariyA iti, tato savalavANo niggato kaNho, saMbo vijAharavaM kAUNa saMpalaggo jujjhiuM, save sesA rAiNo parAiyA, tato kaNheNa saddhiM laggo, tato jAhe aNeNa nAto rudvo tAtotti tato se calaNesu paDito, tato saibeNa bhaNiyaM-esA amheNa gavakkheNaM appANaM muyaMtI diTThA, tato kaNheNa uggaseNo aNugamito, pacchA imANi bhoge muMja-11 mANANi viharaMti, annayA bhayavaM arihanemisAmI samosarito, tato sAgaracaMdo kamalAmelA ya sAmisagAse dhamma sojaNa gahiyANuvayANi sAvagANi saMvuttANi, tato sAgaracaMdo ahamicauddasIsu sunnagharesu vA susANesu vA egarAiyaM paDima ThAi, A%AA%AR land ~288 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-] niryuktiH [ 131 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra -[40], mUlasUtra - [1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH upodghAtaniryuktiH // 137 // ghaNadeveNaM eya nAUNa taMbiyAto sUito ghaDAviyAto, tato sunaghare paDimaM Thiyassa bIsasubi aMgulInahesu akloDiyAto, tato sammamahiyAsemANo veyaNAbhibhUto kAlagato devo jAto, tato vizyadivase gavesaMtehiM diTTho akaMdo * jAto, gavesaMtehiM sUIto diTThAto, taMbakuTTagasagAse ucaladdhaM dhaNadeveNa kArAviyAo, rusiyA kumArA dhaNadevaM maggaMti, doNhavi balANaM yuddhaM saMpalaggaM, tAhe sAgaracaMdo devo aMtare ThAUNa uvasAmei, pacchA kamalAmelA bhayavato sagAse padmaiyA, ettiyaM pasaMgeNa bhaNiyaM ettha sAgaracaMdassa saMvakumAraM kamalAmelaM mannamANassa aNaNuyogo, nAhaM kamalAmelatti bhaNie aNuyogo, evaM jo vivarIyaM parUvei tassa aNaNuyogo, jahAbhAvaM parUvemANassa aNuyogo / saMvassa sAhasamudAharaNaM- aMbavatI kanhaM bhaNai ekAvi mae puttassa aNADiyA na diTThA, kaNheNa bhaNiyaM - ajja dAemi, tAhe kaNheNa jaMbavaIe AbhIrIrUvaM kayaM sayaM AbhIro jAto, dovi takaM ghettuM bAravaimajjhamoiNNANi mahiyaM vikiNaMti, saMtreNa diTThANi, AbhIrI bhaNiyA - ehi mahiyaM kiNAmiti, sA aNugacchai, AbhIro maggeNa ei, so ekilayaM deuliyaMmi pavisei, sA AbhIrI bhaNai-nAhaM pavisAmi, kiMtu mollaM dehi, jai icchA to pattha caiva dvito tarka geNDrAhi, so bhai-avassaM paisiyAM, sA necchai, tAhe hatthe laggo, AbhIro uddhAito, saMveNa samaM saMpalaggo, saMbo juddhamahidvito, AbhIro vAsudevo jAto, iyarIbi jaMbavatI, tato saMbo piyaraM mAyaraM ca pAsiUNa lajjito aMguTThi kAUNa palAito, biiyadivase maDDAe ANijaMto khIlagaM ghaDei, vAsudeveNa pucchito- kiM eyaM ghaDehisi 1, so bhaNai-jo pAriyAsiyaM bolaM kahehi tassa muhe khoDijjihira, pattha paDhamamaNaNuyogo, nApa aNuyogo, evaM jo vivarIyaM paruveha tassa aNaNuyogo, iyarassa annuyogo| zreNika kopodAharaNam For Pivate & Personal Use Only 289~ bhAvAnuyogAdI - STAntAH | // 137 // jainslibrary.org Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Education Insem "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [132] bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH | rAyagihe nayare seNiko rAyA, cellaNA tassa bhajjA, sA vajramANasAmimapacchimatityayaraM vaMdittA veyAliyavelAe mAimAse | navaraM pavisai, aMtarApahe ya sAhU paDimA paDivanato diTTho, tIe ratiM sutiyAe kihavi hattho laMbito, jayA sIeNa gahito tathA cetiyaM, hattho samijjhe pavesito, tassa itthassa taNaeNa sarva sarIraM sIeNa gahiyaM, pacchA tAe | bhaNiyaM - sa tabassI kiM karissai saMpayaM ?, pacchA seNieNa ciMtiyaM-saMgAradinato koI, ruheNa pabhAe abhayo bhaNitosigdhamaMteDaraM palIvehi, seNiko gato sAmisagAsaM, abhaeNaM hatthisAlA palIviyA, seNiko sAmiM pucchara - kiM cehaNA egapattI aNegapattI 1, sAmiNA bhaNiyaM egapattI, tAhe mA Dajjhihitti turiyaM niggato, abhayo ya nipphiDai, seNieNa bhaNiyaM-palIviyaM 1, abhayo bhaNati AmaM, seNito bhaNai-tumaM kiM na paDito ?, bhaNai ahaM sAmimUle pavaissAmi kiM mama aggiNA 1, tAhe abhaeNa ciMtiyaM mA viNassihiha, pacchA bhaNiyaM-na Dajjhai, seNiyassa pelaNAe purvi aNaNuyogo, pucchie aNuyogo, evaM vivarIyaparUvaNe aNaNuyogo, jahAbhAve parUvie aNuogo, // evaM tAvadanuyogaH sapratipakSaH prapaJcenoko, niyogo'pi prAkpratipAditasvarUpamAtraH sodAharaNo'nuyogavadavaseyaH, sAmprataM prAgupanyastabhASAdisvarUpapratipAdanArthamAha kaTThe potthe cinte sirigharie boMDa desie caiva / bhAsaga vibhAsae vA vittIkaraNe ya AharaNA // 132 // kASTha iti kASThaviSayo dRSTAntaH, yathA kASThe kazcit rUpakAraH svalpAkAramAtraM karoti, kazcit sthUlAvayavaniSpatiM, kazcitpunarazeSAGgopAGgAdyavayavaniSpattiM, evaM kASTakalpa sAmAyikAdisUtraM tatra bhASakaH paristhUramarthamAtramabhidhatte For Pitate & Personal Use Only ~ 290~ www.jainlibrary.org Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM 1, niyukti: [132], bhASya , vi0bhAgAthA [1426-1427], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama upoddhAta-16 yathA samabhAvaH sAmAyikamiti, vibhASakastu tasyaivAnekadhA arthamabhidhatte, yathA samabhAvaH sAmAyika, samAnAM vA bhASakAdiniyuktiH jJAnadarzanacAritrANAM vA''yaH samAyaH samAya eva sAmAyika, svArthe ikaNapratyaya ityAdi, tathA vyaktikaraNazIlo / | svarUpam vyaktikaraH, yaH khalu nirava zeSavyutpattiaticArAnaticAraphalAdibhedabhinnamadhai bhASate sa vyaktikara iti bhAvaH, saca // 138 // nizcayataH caturdazapUrvadhara eva, iha bhASakAdisvarUpAnyAkhyAnAt bhASAdaya evaM pratipAditA draSTavyAH, bhASAdInAM | tatmabhavatvAt , uktaM ca- 'paDhamo rUvAgAraM dhUlAvayavovadaMsaNaM vIo / taito savAvayavo niddoso sabahA kuNai // 1 // kaTThasamANaM suttaM tadatyarUvegabhAsaNaM bhAsA / thUlaTThANa vibhAsA sabesi vattiyaM neyaM // 2 // (vi.1426-7) sampati pustaviSayo dRSTAntaH, yathA puste kazcidAkAramAtraM karoti, kazcitparisthUlAvayavaniSpatti, kazcitvazeSAvayavaniSpattimiti, dArzantikayojanA prAgvat / idAnI citraviSayo dRSTAntaH, yathA citrakarmaNi kazcidvartikAbhirAkAramAtraM karoti, kazcit haritAlAdivarNo daM, kazcittvazeSaparyAyaniSpAdayati, dAntikayojanA pUrvavat / zrIgRhikodAharaNam-zrIgRhaM-bhANDAgAraM tadasyAstIti 'ato'nekasvarAditi ikapratyayaH, tadRSTAntabhAvanA iyam-kazcidranAnAM bhAjanameva vetti, iha bhAjane ranAni santIti, kazcijAtimAnAdi, kazcitpunarguNAnapi, evaM prathamadvitIyatRtIyakalpA bhASakAdayo drssttvyaaH| tathA 'boNDa miti padma, tadyathA ISadbhinnamarddhabhinnaM vikasitarUpamiti tridhA bhavati, evaM bhASAdyapi krameNa yojanIyam / idAnI deshik-18/||18|| viSayamudAharaNaM, dezanaM deza:-kathanamityarthaH so'syAstIti dezikA, yathA kazcidezikaH panthAnaM pRSTaH san digmAtrameva kathayati, kazcitcadvyavasthitanAmamagarAdibhedena, kazcitpunastadutthaguNadoSabhedena kathayati, evaM bhASAdayo'pi krameNa 2 I JanEthicason immon For Prvono a Personal torony wjainelibrary.org ~291 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [133], bhASyaM H, vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka = dIpa anukrama yojniiyaaH| tadevaM tAvadvibhAga ukA, sampati dvAravidhimavasaraprAtamapi vihAya vyAkhyAnavidhiH pratipAdyate, athA caturanuyogadvArAnadhikRta eva vyAkhyAnavidhistataH kimartha pratipAdyate iti / , ucyate, ziSyAcAryayoH sukhazravaNasukhavyAkhyAnapravRttyA zAstropakArArtham , athavA caturanuyogadvArAdhikRta eva vyAkhyAna vidhiH, anugame'ntarbhAvAd, antarbhAvazca vyAkhyAGgatvAdityabhihitametat prAgapi, Aha-yadyasAvanugamAGgaM tataH kimavatArya dvAravidheH prAk pratipAdyate , ucyate, iha dvAravidhirapi bahuvaktavyastato mA bhUdihApi vyAkhyAnavidhiviparyaya ityatraivAcAryaziSyayorguNadoSAH pratipAdyante, yenAcAryoM guNavate ziSyAyAnuyogaM karoti, ziSyo'pi guNavadAcAryasannidhAveva zRNotIti, nanu yadi vyAkhyAnavidhiranugamAGgatvAdihAvatArya procyate tarhi dvAragAthAyAmapyevaM kasmAnnopanyastaH, ucyate, sUtravyAkhyAnasya gurutvakhyApanArtha, yathA vizeSataH sUtravyAkhyAyAmAcAryaH ziSyo vA guNavAn anveSTavyaH, ityalaM vistareNa / vyAkhyAnavidhi pratipAdayati goNI caMdaNakaMdhA ceDIo sAvae bahiragohe / TaMkaNao vavahAro paDivakkhe Ayariya-sIse // 133 // __ AcArya ziSyayoryogyAyogyavicAre gauNI-gaustadudAharaNaM vaktavyam , tathA candanakanthA tathA cevyA-jIrNAbhinavazreSThiputrike, tathA zrAvakaH tathA badhiragohA-badhirapuruSaH tathA TaMkaNavyavahAraH SaSTha udAharaNam, eteSu SaTsUdAharaNeSu ziSyAcAryayoH sAkSAdayogyatvamabhidhAya tataH pratipakSe yogyatvaM yojanIyaM, yogyatvaM vA sAkSAdabhidhAya tataH pratipakSe'yogyatvamAyojyam, athavA eSAM SaSaNAmuzAharaNAnAM madhye yogyatvAyogyatvayoH kameNaikamudAharaNamAcAryasya eka ziSya sa.24 JanEduration inoornar For PiaNAParamal-Un Dil ~292 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [133], bhASyaM H, vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka sapoddhAta-styeivaM yojanA kAryA, tatrAya goTaSTAnta:-egammi navare egeNa kassai puttassa samAse gAvI rogiyA rahiu~pi asamatthA vyAkhyAniyuktiH niviTThA ceva pakiNiyA, so taM paDivikkiNai, tato kayagA bhaNaMti-pecchAmo se gaipayAraM duddhaM ca joemi tA kiNIhAmi, navidhI so bhaNai-mae evaMvihA uvaviTThA ceva gahitA, jai paDihAi tumhevi evameva giNhaha, iyare bhaNaMti-jai tumaM bodaho gvaadi||13|| tAki amhevi boddahA, vayaM na geNhAmo, evaM jo Ayario pucchito parihAraM dAumasamattho bhaNai-maevi evaM suyaM,8 dRSTAntAH tumhevi evaM suNahatti, tassa sagAse na soya, saMsaiyapayaMmi micchattasaMbhavAto, jo puNa avikalagovikiNago ivaTA gA.133 akkhevaniNNayapasaMgapAragAmI tassa sagAse soyabaM, sIsovi avicAriyagAhI paDhamagovikSiNagova so ya ajogyo, ityaro a joggotti / candanakanthodAharaNam-bArayaIe vAsudevassa tini bherIo, taMjahA-saMgAmiyA abbhuiyA komuiyA, tatra prathamA saGkrAmakAle samupasthite sAmantAdInAM jJApanArtha vAdyate, dvitIyA punarAgantuke kamizcitprayojane | samudbhUte lokAnAM sAmantAdInAM ca parijJApanAya, tRtIyA kaumudImahotsavAdyutsavajJApanArtha, tAto tiNNivi gosIsacaMda-10 paNamaito devatApariggahiyAto, tasaM cautthI merI asivappasamaNI, tIse uppattI kahijai-teNaM kAleNaM teNaM samapaNaM sako deviMdo, so tattha devaloge suramajhe vAsudevassa guNakittaNaM karei-aho uttamapurisA ee avaguNaM na giNhaMti, nIeNa ya| juddheNa na jujhaMti, tattha ego devo asadahato Agato, vAsudevo'vi jiNasagAsaM baMdago paDito, so aMtarA kAlasuNayarUvaM | // 19 // mayayaM viuvaha dumbhimegha, tassa maMdheNa sabo logo parAbhaggo, vAsudeveNa diTTho, bhaNiyaM ca'NeNa-aho imassa kAlasuNayassa paMDurA daMtA maragayabhAyaNanihittamutcAvalIva rehiMti, devo ciMtei-saca muNagmAhI, tato vAsudevassa AsarayaNaM dIpa anukrama AKAA%2-%COM 443-AAACTS: land ~293~ Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] Jan Education "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 133], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita ..AgamasUtra [40], mUlasUtra -[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH gahAya pahAvito, so va vaMdurApAlapaNa nAto, teNa kUviyaM-jahA Aso hIraha, tato kumArA rAyANo a niggayA, te | deveNa iyavippahayA kAUNa ghADiyA, vAsudevo nimmato, bhaNai-kIsa mama AsarayaNaM Irasi ?, eso mama Aso tumbha na hoi, devo bhaNai-imaM jujjhe parAjiNiUNa giNhAhi, vAsudeveNa bhaNiyaM-vADhaM, kiha jujjhAmo 1 tumaM bhUmIpa ahaM ca rahe to raha geNha, devo bhaNai-alaM me raheNa, evaM Aso hatthI paDisiddho, vAyAjuddhAiyAI savAI paDisehei, to khAI keNa jujjheNa jujjhiyavaM 1, devo bhaNai- ahiTThANajuddheNa, vAsudeveNa bhaNitaM - parAjito'haM, nehi AsarayaNaM, nAhaM nIyajuddheNa jujjhAmi tato devo tuTTo samANo bhaNati varehi varaM kiM te demi 1, vAsudeveNa bhaNiyaM -asivovasamaNiM meri dehi, teNa dinA, esA tIse bherIpa uppattI / tAhe sA rupaDaM chaNhaM mAsANaMte vAijai, tattha jo sahUM suNei tassa punvuppannA rogA uksamaMti, navagAvi chammAse na uppajaMti, tattha'nayA kayAi AgaMtuko vANiyago AyAto, so ya atIva dAhajjareNAbhibhUto, taM merIpAlagaM maNai-geNha tumaM sayasahassaM mama etto palametaM dehi, teNa lomeNa dinnA, tattha'nnA caMdaNathiggaliyA dinnA, evamantreNavi anneNavi maggito dinnaM ca sA sabA caMdaNakaMthA jAtA, sA annayA kayAi aside vAsudeveNa tAlAvivA, jAva taM caiva sabhaM pUrei, teNa bhaNiyaM-joeha mA merI viNAsiyA hojjA, tAhe joiyA diTThA kaMthIkayA, hA bherI saccA viNAsiyA, tao so bherIpAlo vavarovito, azA bherI aTTamabhatteNa ArAhaittA laddhA, anno bherIpAlo kato, so AyareNa rakkhar3a, so puuto| evaM vaH ziSyaH sUtramarthaM vA paramatena svakIyayanthAntareNa vA mizravitvA kanyAM karoti athavA vismRtaM sUtramarthaM vA suzikSitaH svayamevAhaM nAnyaM kaJcitkadAcitkimapi pRcchAmItyakAreNa For Pitate & Personal Use Only ~ 294~ www.jainslibrary.org Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka - mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H niyukti: [133], bhASya , vi0bhA0gAthA [1438-1439], mUlaM -gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata niyukti sUtrAMka // 14 // dIpa anukrama paramatAdibhirapi mizrayitvA sampUrNa vidadhAti so'nuyogazravaNasya na yogyaH, evaM kandhIkRtastrArthoM gururapi nAnuprayogabhANasya yogyaH, uktaM ca-"jo sIso suttatthaM caMdaNakathaM va paramayAIhiM / mIsei galiyamahavA mikkhiyamANeNa sa na joggonavidhI 1 // kaMthIkayasuttastho, gurUvi joggona bhaasiyvs| aviNAsiyasucatyA, sIsAyariyA viNidihAzA" (vi.1438-9) gavAtiatra 'sikkhiyamANeNa' iti suzikSito'haM svayameva nAnyaM pRcchAmIti mAnena, galitaM-vismRtaM sampUrNa karoti ityarthaH, dRSTAnsAH zeSa sugamam / samprati ceSTIdRSTAnta ucyate-vasaMtapure nayare juNNasedvidhUyA abhinavasedvidhUyA ya, vAsiM paropparaM pII, tahavi: gA. 133 se juNNasedvidhUyAe asthi veso, jahA-amhe eehiM upaTTiyANi, tAo annayA kayAi majilaM gayAto, tattha jA sA navagassa seTThissa dhUyA sA tilagacoddasageNa alaMkAreNa alaMkiyA, sA AbharaNANi taDe ThavittA oinnA, junnaseTi-18 dhUyA tANi gahAya pahAvitA, iyarA jANai-kher3e karei iti, tIe juSNasehidhUyAe mAyApiUNa sihaM, tANi bhaNati-16 tuhikA acchAhi, navagasehidhUyA vhAittA niyayaM gharaM gayA, piumAUNaM kahiyaM, tehiM maggite na diti, amhe ubhiH| yANitti paribhUtAI, kiM AbharagANivi amhANaM natthi ?, rAyakuLe vavahAro jAto, nathi sakkhI, tattha kAraNigA|| bhaNaMti-veDito vAhijaMtu, vAhittA bhaNiyA-jai tubhaccayaM tA Aviddha, tAhe sA juNNasedvidhUyA ke hatthe taM paae| Avidhei, jaM pAe taM hatthe, na yANei, taM ca se asiliI jAyaM, vAhe tehiM nArya, jahA-etIe na hoti, tAhe iyarI bhaNiyA-tuma AviMdha, tAe kameNa Avir3a, siliTuM ca se jAya, bhaNiyA ya-mellehi, tAhe taheva nicaM AmucatIe parivADIe mukaM, tAhe so junnnnsettttii| daMDito, jahA so egabhaviyaM maraNaM patto evamAyariovijaM annatya tamanahiM // 14 // janEduration inooral ~295 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H. niyukti: [134,135], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [1440-1443], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: O prata sUtrAMka | saMghaDei, annavattavayAto annastha parUvei, evaM so saMsAradaMDeNa daMDijA, tArisastagAse na soyacaM, jaha sA navagasehidhUyA jasaM pattA AviMdhaNasuhaM ca evaM jo Ayario na visaMvAei teNa arahatANaM ANA kayA bhavai, tassa pAse | suttatthANi gaheyabANi, estha gAhAto-"atthANatyaniuttA''bharaNANaM juNNasedvidhUyava / na gurU vihimaNie vA vivarIyanijojato sIso // 1 // satthANatyaniuttA IsaradhUyA samUsaNANaM vA / hoi gurU sIsoviya viNijojato jahAbhaNiyaM | // 2 // " (vi.1440-1)zrAvakodAharaNaM pUrvavat , navaramevamupasaMhAraH-"cirapariciyapi na sarai suttatthaM sAvago samajaM va / jona sa jogo sIso guruttaNaM tassa dUreNaM ||1||"(vi.1442) badhirapuruSodAharaNamapi pUrvavadeva, navaramatraivamupasaMhAraH-"annaM puTTho* annaM jo sAhai so gurU na bahiroba / na ya sIso jo annaM suNei aNubhAsae annaM ||1||"(vi. 1443) sampati | TaMkaNakavyavahArodAharaNa-uttarAvahe TaMkaNAnAma mecchA, te suvaNNadaMtAIhiM dakSiNAvahagAI bhaMDAI geNhaMti, te ya avaro paraMbhAsa na yANaMti, pacchA puMje karaMti, hattheNaM ucchAiMti, jAva icchA na pUrai na tAva avaNeti, evaM eesi icchiyapaDi[cchito vavahAro, AyarieNaM tAva sissassa attho bhANiyabo jAva tassa paDipugnaM gahaNaM, sIseNa ya tAva pucchiyavaM jAva | uvagayaMti, esA TaMkaNavaNitovamA / itthamuktena prakAreNa gavAdiSu dvAreSu sAkSAdabhihitArthaviparyayaH pratipakSaH sa AcArya|ziSyayoryadhAyoga yojanIyaH, sa ca yojita eveti / samprati vizeSataH ziSyadoSaguNAn pratipAdayati kassa na hohI deso aNabhuvamao ya niruvagArI ya / appacchaMdamaIo patthiyao gaMtukAmo y||134 // viNaoNaehiM paMja liyaDehi chaMdamaNupattamANehiM / ArAhio gurujaNo supaM bahuvihaM lahuM deha // 134 // 44-CCIM dIpa anukrama ~296~ Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [136], bhASyaM H, vibhA gAthA [1453], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata upodyAtaniyutiH sUtrAMka // 14 // dIpa anukrama Aha-ziSyadoSaguNAmiSAnaM kimartham , ucyate, kAlAntareNa tasvaiva gurutvabhavanAdayombAvaca gurupadavidhAne tIrtha-ziSyadoSakarAjJAdilopaprasaGgAt , tatra prathamagAthAbyAkhyA-kasya gurorna bhavati dveSTA(pyaH)-aprItikaraH ziSyaH, api tu bhavatyeva, guNAHdhikiM sarva eva !, netyAha-anabhyupagataH-zrutasampadA anupasampannaH, aniveditAtmA iti bhAvaH, upasaMpanno'pi na sarva pyArIkSA evAvepyo bhavati, tata Aha-nirupakArI cha' nirupakartuM zIlamasyeti nirupakArI-gurUNAM nirupakArakA, gurukRtyeva-18| gA. pravartaka iti bhAvaH, upakAryapi na sa sarva evAdveSya ityata Aha-AtmacchandA-AtmAyattA matiryasya kAryeSvasAvAtma- 114-6 cchandamatikA svAbhiprAyakAryakArI, gurvAyattamatirapi na sarva pavAdveSyaH, tata Aha-prasthito' yo yo'nyaH ko'pi ziSyo gantumanAstasya dvitIyaH, tathA gantukAmazca, gantukAmo nAma so'bhidhIyate yaH sadaiva gantumanA vyavatiSThate, vakti ca-ko'sya guroH sannidhAne'vatiSThate / , samarthyatAmetat zrutaskandhAdi tato yAsyAmIti, tadevaMbhUtaH ziSyo na yogyaH zravaNasya / idAnIM guNAH pratipAdyante-vinayA-abhivandanAdilakSaNastenAvanatA vinayAvanatAstaritthaMbhUtaiH sadbhiH, tathA pRcchAdiSu kRtAH prAJjalayo yaiste kRtaprAJjalayastaiH, tathA-chando-gurvabhiprAyaH taM igitAkArAdinA vijJAya tadadhyavasitazraddhAnasamarthanakaraNakAraNAdinA anuvartamAnaiH, ukkaM ca-sahai samatthei ya kuNai karAvei gurujaNAbhimayaM / chaMdamaNuvasamANo sa gurujaNArAhaNaM kuNai // 1 // " (vi. 1453) tairevaM ArAdhito gurujanam zrutaM-sUtrArthobhayarUpaM bahuvidham- // 14 // anekaprakAraM laghu-zInaM dadAti-prayacchati // sampatti prakArAntareNa ziSyaparIkSA prtipaadytiselghv-mhg-baalmi-pripuunnm-hNs-mhis-mesey|msm-jluum-piraalii jaahg-go-merii-baaherii||15 ~297 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [136], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [1453], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - dIpa anukrama 'saDa'tti mudgazailA-mudrapramANaH pASANavizeSaH bano-meghA, labha panaca layanaH tadudAharaNaM prathama, kuTo-paTa cAlaNI pratItA, paripUrNakA-sudharIciTikAgRha, haMsamahipameSamasakajalaukAviDAsyaH prArItA, jAhaka seDDulakara, gaura merI AmerI ca pratItA / udAharaNaM ca dvighA bhavati-paritaM kalpitaMca, ukaM ca-"pariyaM ca kaSiyaM 4 bAhara duvihameva pannat / atyassa sAhaNaTThA iMdhaNamiva oynntttthaae||1||"(pinnddni. 630) tattha imaM kappiyaM, taMjA-mumna-2 selo pukkhalasaMvaTTato va majhameho jaMbuddIvapamANo, tattha ya nAravasthANIo kalahaM saMjoei, mummaselaM maNati-tumbha nAmaggahaNe kapa pukkhalasaMvato bhaNai-jA NaM egAe dhArAe virAemi-bhinanIti bhAvArthaH, selo upAsito bhaNai-jai me tilatusatibhAgaMpi ullei to nAma na vahAmi, pacchA mehassa mUle bhaNai mumgaselavayaNAI saukarisAI, tato so kuvito sabAyareNa jugappamANAhiM pArAhi parisitumArado, sattarase vuDhe ciMtei-iyANiM gato so varAgotti Thito, iyaro misimisaMto ujjalataro jAto dippiumAraddho, maNai-jojharosi, meho lajito gato, evaM koI sIso mumgaselasamANo |egaMpi payaM nAyagAi, tato khanno Ayario gajato mAgato, ahaNNaM gAhemi, paThati ca gamAtamAnasa:-"AcArya syaiva tajAvya, yacchiyo nAvabudhyate / gAvo gopAlakeneva, kutiirthenaavtaaritaaH||1||" vado paDhAveumArato,na saktio, lajito, parisassa na dAyacaM, kasmAditi cet, ucyate, iha yasmAna vandhyA gauH zirazikavadanapRSThapugchodarAdau sasneha sRSTA satI dugdhapadAyinI bhavati, tathA svAbhAvyAd, ekmeSo'pi samyak pAThyamAno'pi padamapyekaM nAvamAite, tato na tasya | ThAvadupakAra, bhAvanopakAyamA pratyutAcArye sUtre cApakIrtirupayAyave, pAna sabhyazasyamAcaryasya vyAyA E I tan Education inaormational ~298~ Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniSeka: 1142 // Jan Education "Avazyaka"- mUlasUtra -1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryukti: [ 136 ], bhASyaM []-], vi0 bhA0 gAthA [ 1453, 1458 ], mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH yAm idaM vA'dhyayanaM na samIcInam, kathamayamanyathA nAvabudhyate iti, api ca-tathAvidhakuziSyapAune tatyAtratrodhAbhAvAt uttarottarasUtrArthAvagAhane sUreH sakalAvapi zAstrAntargatau sUtrArthI bhraMzamAvizataH, anyeSAmapi ca pazraNAmuttarottarasUtrArthAvagAhanahAniprasaGgaH, uktaM ca- "Ayarie suttaMmi ya parivAo suttaatthapalimaMtho / annesiMpi ya hANI puTThAvi na duddhayA vaMjhA // 1 // " (vi. 1457) mudrazailapratipakSAd tato yogyaziSyaviSayo dRSTAntaH kRSNabhUmipradezaH, tatra hi prabhUtamapi | nipatitaM jalaM tatraivAntaH pariNamati, na punaH kiJcidapi tato bahirapagacchati, evaM yo vineyaH sakalasUtrArthagrahaNadhAraNe samarthaH sa kRSNabhUmipradezatulyaH, sa ca yogyaH, tatastasmai dAtavyamidamadhyayanamiti, uktaM ca- "buTTe'vi doNamehe na kaNhabhomAo loe udayaM / gahaNadharaNAsamatthe, iya deyamachittikAraMmi // 1 // (vi. 1458 ) samprati kuTadRSTAntabhAvanA - kuTA- ghaTAH, te dvividhAstadyathA - navInA jIrNAzca, navInA ye sampratyevApAkataH samAnItAH, jIrNA dvividhA bhAvitA abhAvitAzca, bhAvitA dvividhAH prazastadravyabhAvitA aprazastadravyabhAvitAzca tatra ye karpUrAgurucandanAdibhiH prazastadravyairbhAvitAste prazastadravya bhAvitAH, ye punaH palANDulazuna surAtailAdibhirbhAvitAste'prazastadravyabhAvitAH, prazastA prazastadravyabhAvitA api dvidhA-vAmyA avAmyAzca, abhAvitA nAma ye kenApi dravyeNa na vAsitAH, evaM ziSyA api prathamato dvidhA navInA jIrNAzca tatra ye bAlabhAve varttamAnA ajJAninaH sampratyevAvabodhayitumArabdhAste navInAH, jIrNA dvividhA - bhAvitA abhAvitAzca tatrAbhAvitA ye kenApi darzanena na vAsitAH, bhAvitA dvividhAH - kuprAvacanikapArzvasthAdibhiH saMvigbhaizca, kuprAvacanikapArzvasyAdimirapi bhAvitA dvividhAH -vAmyA avAmyAzca, saMvibhairapi bhAvitA dvidhA -vAmyA avA For Pitate & Personal Use Only ~299~ ziSya rIkSAyAM zailAdi dRSTAntAH // 142 // jainstibrary.org Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka'- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [136], bhASyaM H, vibhA gAthA [-], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka dIpa anukrama myAca, tatra ye navInA ye jIrNA abhAvitA yeca kumAvacanikAdimAvitA api kamyA ve ca saMvighnabhAvitA avAmyAte sarve'pi / yogyA:, zeSA ayogyAH / athavA'nyathA kuTadRSTAntabhAknA-iha catvAraH kuTAstadyathA-chidrakuTaH khaNDakuTaH kaNThahInakuTA sampUrNakuTazca, tatra yasya adho bune chidraM sa chidrakuTaH, yasya punaroSTaparimaNDalAbhAvaH sa kaNThahInakuTaH, yaskha punarekapAce khaNDena hInatA sa khaNDakuTaH, yaH punaH sarvAvayavasaMpUrNaH sa saMpUrNakuTA, evaM ziSyA api catvAro veditavyAH, tatra yo| vyAkhyAnamaNDalyAmupaviSTaH sarvamarthamavabudhyate vyAkhyAnAdutthitazca na kimapi sArati sa chidrakuTasamAno, yathA hi chidra kuTo yAvattadavastha eva gADhamavanitalasaMlagno'vatiSThate tAvanna kimapi jalaM tataH zravati, stokaM vA kiJciditi, evameSo'pi yAvadAcAryaH pUrvAparAnusandhAnena sUtrArthamupadizati tAvadavabudhyate, utthitazcevyAkhyAnamaNDalyA. tarhi svayaM pUrvAparAnusandhA-| dinavikalatvAnna kimapi anusmarati, yastu vyAkhyAnamaNDalyAmapyupaviSTo'rddhamAtra vibhAga catuSkaM vA hIna vA sUtrArthamavadhAra-1. yati tathA'vadhAritaM ca smarati sa khaNDakuTasamAnaH, yastu kiJcidnaM sUtrArthamabaghArayati pazcAdapi ca tathaiva smRtipathamavatArayatira sakaNThahInakuTasamAnaH, yastu AcAryoktaM sakalamapi sUtrArtha yathAvadavadhArayati pazcAdapi ca tathaiva saMpUrNa smarati sa sampUrNakuTasamAnA,atra chidrakuTasamAna ekAntenAyogyaH,zeSA yathottaraM pradhAnAHpradhAnatarAH prdhaantmaaH|smpti cAlanISTaSTAntabhAvanA, cAlanI lokAsiddhAyayA kaNikkAdi cAlyate, tatra yathA cAlanyAmudakaM prakSipyamANaM tatkSaNAdeva gacchati, na punaH kiya-12 mtamapi kAlamavatiSThate, tathA yasya sUtrArthaH pradIyamAno yadaiva karNe pravizati tadaiva vismRtipathamupaiti sa cAlaNIsamAnaH, tathA dAmudgazailacchidrakuTacAlaNIsabhAnaziyamedapradarzanArthamukkaM bhASyakRtA-"seleyachiducAliNi mihokahA soja raTThiyANaM tu / AA%A an Education in For Prath & Personal un any ~300 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [136], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [1463-1467], mUlaM F /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - dIpa anukrama upodyAta- chiDDAha tatva viTTho sumariMsu sarAmi neyANi // ramema visai bIema, nIi kamyeNa pAliNI Aha / dhanoratha AhAzaya niyutiH selo pavisai nIi vA tumaM // 2 // " (ki.1413-4) tata epo'pi cAlanIsamAno na yogyH| cAlanIpratipakSabhUvaM ca rIkSAyAM vaMzadalanirmApti tApamamAjanaM, tato hi vindumAtramapi jalaM navavati, uktaM ca-"tAvasakhaurakaviNayaM cAlaNipaDivakhuna lAgi // 143 // sabaha davapi (vi.1465) tatastatsamAno yogyaH / sampati paripUNakadRSTAnto mAvyate, paripUNako nAma ghRtakSIragAlanI dRSTAntAH sugRhAbhiSacaTakAkulAyo kA, tena hyAbhIryo ghRtaM mAlayanti, tato yathA sa paripUNakaH kacavaraM dhArayati ghRtamujjhati tathA * ziSyo'pi yo vyAkhyAvAcanAdau doSapanabhigRhNAti guNAMstu muzcati sa paripUNakasamAnaH, sa cAyogyaH, Aha ca cUrNikRt "vakkhANAisu dosaM hiyayaMmi Thavei muyai guNajAlaM / so sIso a ajoggo bhaNito paripUNagasamANo ||zA"(nandITIppa.) Aha-sarvakSamate'pi doSAH sambhavantItyazraddheyametat, satyam, uktamatra bhASyakRtA-"sabannuppAmanA dosA huna saMti |jinamae kevi / aNukutsakahaNaM, apattamAsana va vaMti ||1||(vi.1466)" sampati iMsadRSTAntabhAvanA-yathA haMsaH | kSIramudakamizritamapi udakamapahAya kSIramApibati tathA ziSyo'pi yo guroranupayogAdisambhavAn doSAn avadhUya guNAneva kevalAnAdatte sa haMsasamAnA, sa caikAntena yogyama, nanu haMsara sIramudakamizritamapi kathaM vibhaktIkaroti', yena zrIrameva kevalamApivati, na tUdakamiti, ucyate, jihvAyA ammalena kUrcikIbhUya pRthagbhavanAt, uktaMca-"aMbasaNeNa jIhAe~, kRciyA hoisIramudamami / iMso muttUka jalaM AviyA vaM bahasusIso (vi.1467) mocUma daDhaM dose guruSo'NuvauttabhAsivAdaIemeNhai guNe bone kono samavayasArasva (mandITI.) dAnI mahiAdhantabhAvanA-yathA mahiSo niSAnakhAna // 14 // an insansliterary.orms ~3014 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [136], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [1468-1470], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata sUtrAMka - + dIpa anukrama haimavAsaH san udakamadhye saduda muhurmuhuH bhavAmyAM vAjayanavagAhamAnaca sakalamapi kalupIkaroti, vato na svayaM pAtuM zakroti, nApi yUyaM, tadapichayo'pi yo vyAkhyAnaprabandhAvasare'kANDa evaM kSudrapRcchAbhiH kalahavikathAdibhirvA A-H smanaH pareka cAnuyogabaNavighAtamAghate sa mahiSasamAnaH, sa caikAntenAyogyaH, uktaM ca-"sayamavi na piyai mahiso naba jUhaM pibai loliya udayaM / viggahavikahAhiM tahA athakapucchAhi ya kusIso ||1||"(vi.1468) meSodAharaNabhAvanA| yathA meSo vadanasya tanutvAt svayaM ca nibhRtAtmA goSpadamAtrasthitamapi jalamakaluSIkurvan pibati tathA yaH ziSyo'pi pada-11 mAtramapi vinayapuraHsaramAcAryacittaM prasAdayan pRcchati sa meSasamAnaH, sa caikAntena yogyaH / masakadRSTAntabhAvanAyaH zimyo masaka iva jAtyAdikamuddayan guromanasi vyathAmutpAdayati sa masakasamAnaH, sa cAyogyaH / jalaukAhaTAntabhAknA-yathA jalaukAH zarIramadunvatI rudhiramAkarSati tathA ziSyo'pi yo'dunvan zrutajJAnamApibati sa jalukAsamAnaH, ukaM ca-"jalugA va tama(ja)dUmito, piyai susIso'vi suyanANaM / (vi.1470) biDAlIdRSTAntabhAvanA-yathA niDAlI bhAjanasaMstha kSIraM bhUmau binipAtya pivati, tathA duSTasvabhAvatvAt , ziSyo'pi yo vinayakaraNAdibhItatayA na sAkSAd gurusamIpe gatvA zRNoti, kintu vyAkhyAcAdutthitebhyaH kebhyazcit sa biDAlIsamAnaH, sa cAyogyaH / tathA jAhakA|tiyagvizeSastadudAharaNamAknA-vathA jAhakaH stokaM stokaM kSIraM pItvA pArthANi leDhi, tathA ziSyo'pi pUrvagRhItaM sUtra-11 *martha vA matiparicitaM kRtvA janyatkRcchati sa jAhakasamAnA, saca yogyaH / sampati godRSTAntabhAvanA-yathA kenApika kauTumbiona kamiMtiparvaNi catuzcaturvedAramAmi vipremyo gaurdatA, tataste parasparaM cintayAmAsuH gayA iyamekamA + wiewsanelibrary.cret ~302 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [136], bhASyaM H, vi0bhA0gAthA [1473-1475], mUlaM - gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata upodAta- niyuktiH rokSAyAM sUtrAMka // 144 // dIpa anukrama gauzcaturNAmasmAkaM, tataH kathaM karttavyA?, tatraikenoka-paripAcyA duhyatAmiti, tacca samIcInaM pratibhAtamiti sarvaiH pratipanna | zivatato yasya prathamadivase gaurAgatA tena cintita-cayA'hamadyaiva dhokSyAmi, kalye punaranyo dhokSyati, tataH kiM nirarthikAmasthAzcAriM vahAmi', tato na kizcidapi tasyai tena dattaM, evaM zeSerapi, tataH sA zvapAkakulanipatitava tRNasalilAdivirahitA || zalAdi. | gatAsurabhUt, tataH samutthitasteSAM dhigjAtIyAnAmavarNavAdo loke, zeSagodAnAdilAbhabyavacchedazca, evaM ziSyA api ye dRzantAH cintayanti-na khalu kevalAnAmasmAkamAcAryoM vyAkhyAnayati, kintu pratIcchakAnAmapi, tatasta eva vinayAdikaM kariSyanti, kimasmAkamiti, pratIcchakA apyevaM cintayanti-nijaziSyAH sarva kariSyasti, kimasmAkaM kiyatkAlAvasthAyinAmiti / / tatasteSAmevaM cintayatAmapAntarAla evAcAryoM viSIdati, loke ca teSAmavarNavAdo jAyate, anyatrApi ca gacchAntare durlabhI teSAM sUtrAyauM, tataste gopatigAhakacaturdvijAtaya ivAyogyA draSTacyAH, uktaM ca-"anno dujhihi kala niratyayaM se | vahAmi kiM caariN|| caucaraNagavI u mayA avannahANI u baDuvANaM ||1||(vi.1473) sIsA paDicchagANaM bharotti te'viya hu siisgbhrotti|n kareMti suttahANI annatthavi dulaha tesi ||2||"(vi.1475) eSa eva godRSTAntaH pratipakSe'pi yojanIyaH, yathA kazcitkauTumbiko dharmazraddhayA caturyaH caturvedapAragAmibhyo gAM dattavAn , te'pi ca pUrvavatparipATyA dogdhumArabdhAH, tatra vastra prathamadivase sA gaurAgatA sa cintitavAn-yadyahamaskhAzcAriM na dAsyAmi tataH kSudhA dhAtukSayAdeSA prANAnapahAsthati,81 sato me lokeSu gohatyAvarNavAdo bhaviSyati, punarapi cAsmabhyaM na ko'pi gavAdikaM dAsyati, apica-vadi madIyacAricaraNena puSTA satI zerairapi brAhmaNai|kSyate tato me mahAn anugraho bhaviSyati, ahamapica paripAcyA punarapyenA G // 144 / Jan Education wsanelitary.com ~303 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niyukti:+vRttiH ) bhAga-1 adhyayanaM H, niyukti: [136], bhASyaM H, vibhA gAthA H], mUlaM - /gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra-[40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka niyukti: evaM malayagirisUri-racitA vRtti: prata AAG sUtrAMka dIpa anukrama dhokSyAmi, tato'vazvamasyai dAtavyA cAririti dadau dhArim, evaM zeSA api daduH, tataH sarve'pi cirakAlaM dugdhAmyavahArabhAjino jAtAH, loke ca samucchalitaH sAdhuvAdaH, labhante ca prabhUtamanyadapi gavAdika, evaM ye'pi vineyAzcintayantiyadi vayamAcAryasya na kimapi vinagAdikaM vidhAtArastata eSo'vasIdannavazyamapagatAsubhaviSyati, loke ca kuziSyA ime ilyavarNavAdaH, tato gacchAntare'pi na vayamavakArya lapsyAmahe, apica-asmAkameSa pravrajyAzikSAvatAropaNAdikaraNato mahopakArI, sampati ca jagati durlabhaM zrutarasamupayacchan varcate, tato'vazyametasya vinayAdikamasmAbhiH karaNIyam , anyaJca-yadyasmadIyavinayAdisAhAyakavalena pratIcchakAnAmadhyAcAryata upakAraH kimasmAbhirna labdha 1, dviguNatarapuNya lAbhasyAsmAkaM bhAvAt, prAtIcchikA api ye cintayanti-anupakRtopakArI bhagavAnAcAryo'smAkaM, ko nAmAnyo mahAdantamevaM vyAkhyAprayAsamasmannimittaM vidadhAti !, tataH kimeteSAM vayaM pratyupakartuM zakAH, tathApi yatkurmaH so'smAkaM mahAn lAbha iti parasparanirapekSaM vinayAdikamAdadhate, teSAM nAvasIdatyAcAryo'vyavacchinnA ca sUtrAdhepravRttiH samucchalati ca | tataH sarvatra sAdhuvAdaH gacchAntare ca teSAM sulabha zrutajJAnaM paraloke ca sugatyAdilAbhaH / meryudAharaNaM prAgvat / sampatyAbhIrISTAntabhAvanA, kazcidAbhIro nijabhAryayA saha vikrayAya ghRtaM gaNyA gRhItvA pattanamavatIrNaH, catuppathe ca samAgatva vaNigApaNeSu paNAyituM pravRtto, yaTitazca paNAvAH sabUTA, tataH samArabdhe ghRtamApe gaLyA adhastAdavasthitA AbhIrI ghRtaM / mA pArakeNa samaryamANaM pratIcchati, tataH kathamapyarpaNe grahaNe vA'nupayogato'pAntarAle evaM eko laghughaTarUpo vArako| bhUmI mipatya laNDazo bhagnaH, tato ghRtahAnidUnamanAH pasirullapitu kharaparuSavAkyAni pApa-ta-bacA hA pApIyasi / 5.......55 ForPivate Permaneumony anelibrary.com ~304 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] upodghAtaniryutiH // 145 // "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [136 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra -[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH | duHzIle ! kAmaviDambitamAnasA taruNimAbhiramaNIyaM puruSAntaramavalokase, na samyagvArakamabhigRhAsi, tataH sA kharaparuSavAkyazravaNataH samudbhUta kopa vezavazocchalita kampa kampitapInapayodharA sphuradadharabimboSThI dUrotpATita varekhAdhanuravaSTambhato nArAcazreNimiva kRSNakaTAkSasantatimavirataM pratikSipantI pratyuvAca - hA grAmeyakAdhama ! ghRtaghaTamapyavagaNayya vidagdha| mattakAminInAM mukhAravindAnyava lokase, na caitAvatA avatiSThase, tataH kharaparuSavAkyairmAmapyadhikSipasi, tataH sa evaM pratyuko'tIva jvalitakopAnalo yatkimapyasambaddhaM bhASituM lagnaH sA'pyevaM, tataH samabhUttayoH kezAkezi, tato bisaMsthulapAdAdinyAsataH sakalamapi prAyo gantrIghRtaM bhUmau nipatitaM tacca kiJcicchopamupagataM avazeSaM cAvalIDhaM zvabhiH, gantrIghRtamapi zeSIbhUtamapahRtaM pazyatoharaiH, sArthikA api svaM svaM ghRtaM vikrIya svagrAmagamanaM prapannAH, tataH prabhUtadivasabhAgAtikrameNApasRte yuddhe svAsthye ca labdhe yatkizcit prathamato vikrINayAmAsa ghRtaM tadravyamAdAya tayoH svagrAmaM gacchatoH apAntarAle'staM gate sahasrabhAnau sarvataH prasaramabhigRhati tamovitAne parAskandinaH samAgatya vAsAMsi dravyaM balIvadda cApahRtavantaH, tata evaM tau mahato duHkhasya bhAjanamajAyetAM eSa dRSTAntoH, ayamarthopanayaH yo vineyo'nyathA prarUpayannadhIyAno vA kharaparuSavAkyarAcAryeNa zikSito'SikSepapuraHsaraM prativadati - yathA tvayaivetthamahaM zikSitaH, kimidAnIM nimhuSe ? ityAdi, sa na kevalamAtmAnaM saMsAre pAtayati, kinvAcAryamapi kharaparuSapratyuccAraNAdinA tIvratIvratarakopAnalajvAlanAt, bhavanti ca kuvineyA mRdorapi guroH kharapuruSapratyuccAraNAdinA kopaprakopakAH, urpha cottarAdhyayaneSu - 'aNAsavA dhUlavayA kusIlA, mitaMpi caMDaM pakariMti sIsA' iti, apica-guravo guNaguravaH, tataste yadi kathamapi duSTazaikSazikSApanena kopamupAgamaMta- * For Pevate & Personal Use Ony ~305~ anuyoge dRSTAntAH // 145 // janelibrary.org Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (40) prata sUtrAMka [-] dIpa anukrama [-] "Avazyaka"- mUlasUtra-1 (niryuktiH + vRttiH) bhAga-1 adhyayanaM [-], niryuktiH [136 ], bhASyaM [-] vi0 bhA0 gAthA [-] mUlaM [- / gAthA-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra [40], mUlasUtra-[1] "Avazyaka" niryuktiH evaM malayagirisUri-racitA vRttiH ghApi teSAM bhagavadAjJAvarttitvAdalpapApabhAjAM midhyAduSkRtAdimAtreNApi vizuddhirupajAyate, ziSyastu bhagavadAjJAvilo| patto gurvAzAtanAyAzcopacitAzubhagurukarmA dIrghatarasaMsArabhAgI, kizca evaM sa varttamAno matimAnapi zrutaralAdvahirbhavati, anyatrApi tasya durlabha zrutatvAt, ko hi nAma sacetano dIrghatarajIvitAbhilApI sarpamukhe svahastena payobindUn prakSipatIti, sa ekAntenAyogyaH / pratipakSabhAvanAyAmapIdameva kathAnakaM paribhAvanIyam, kevalamiha ghRtaghaTe bhanne sati dvAvapi tau dampatI tvari| tatvaritaM kaparairyathAzakti ghRtaM gRhItavantau stokameva vinanAza, nindati cAtmAnamAbhIro yathA-hI na mayAM ghRtaghaTaste samyak samarpitaH, AbhIryapi vadati - samarpitastvayA samyak na mayA samyak gRhItaH, tata evaM tayorna kopAvezaduHkhaM nApi ghRta| hAniH nApi sakAla evAnyasArthikaH saha svagrAmamabhisarpatAmapAntarAle taskarAvaskandaH, tatastau sukhabhAjanaM jAto, evami hApi kathaJcidanupayogAdinA'nyathArUpe vyAkhyAne kRte sati pazcAdanusmRtayathAvasthitavyAkhyAnena sUriNA ziSyaM pUrvamukkaM vyAkhyAnaM cintayantaM prati evaM vaktavyam-vatsa ! maivaM vyAkhyaH, mayA tadAnImanupayuktena vyAkhyAtaM, tata evaM vyAkhyAhi, tata | evamukte sati yo vineyaH kulIno vinItAtmA sa evaM prativadati-yathA bhagavantaH kimanyathA prarUpayanti 1, kevalamahaM matidaurbalyAdanyathA'vagatavAniti, sa ekAntena yogyaH // tadevamAcArya ziSyadoSaguNakathana lakSaNo vyAkhyAnavidhiH pratipAditaH samprati kRtamaGgalopacAro vyAvarNitaprasaGgavistaraH pradarzitavyAkhyAnavidhirupodghAtaM pratipAdayati Avazyaka malayagirijI vRtteH pUrvArdhasya prathamo bhAga samAptaH dvitiya bhAgasya AraMbha: niryukti: [ 135, 136 ], 1 se 26 dvAraiH kRtaH Avazyaka- mUlasUtra- [40 / 1] niryukti evaM malayagirisUrijI racitA TIkA parisamAptAH mUla saMzodhakaH sampAdakazca pUjya AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAja sAheba kiMcit vaiziSTya samarpitena saha punaH saMkalanakartA muni dIparatnasAgarajI / | [M.Com.,M.Ed.,Ph.D., zrutamaharSi] Jan Education International ~ 306~ www.janelibrary.org Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladasaNassa pUjya AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurubhyo namaH 40/1 pUjya AgamodhdhAraka AcArya zrI sAgarAnaMdasUrIzvareNa saMzodhita: saMpAditazca "Avazyaka-mUlasUtra" [niyukti: evaM malayagirisUrijI-racitA vRttiH] (kiMcit vaiziSThyaM samarpitena saha) muni dIparatnasAgareNa puna: saMkalita: "Avazyaka" niyukti: evaM vRtti:" nAmeNa parisamApta: >Remember it's a Net Publications of 'jain e library's' ~307