________________
आगम
(४०)
"आवश्यक”- मूलसूत्र-१ (नियुक्ति:+वृत्तिः) भाग-१ अध्ययनं १, नियुक्तिः [१९], भाष्यं न, विभागाथा [४५३], मूलं - /गाथा-] मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित..आगमसूत्र-[४०], मूलसूत्र-[१] “आवश्यक नियुक्ति: एवं मलयगिरिसूरि-रचिता वृत्ति:
प्रत
सूत्रांक
-
दीप अनुक्रम
शक्तिस्तस्माचतुर्दशविधनिक्षेपं, निक्षेपणं निक्षेपो-नामादिन्यासः चतुर्दशविश्चासौ निक्षेपश्च चतुर्दशविधनिक्षेपः तं, 'श्रुतज्ञाने' श्रुतज्ञानविषयं, पशब्दात् श्रुताज्ञानविषयमपिशव्दादुभयविषयं च, तत् श्रुतज्ञाने-सम्यक् श्रुते श्रुताज्ञाने-असंजिमिध्याभुते उभय श्रुते-दर्शनविशेषपरिमहादक्षरानक्षरादिरूपे वक्ष्ये-अभिधास्ये, उकं च-नाणंमि सुए चोहसविहं पसदेण तहय अन्नाणे । अविसदेणुमयमिवि किंचि जहासंभवं वोच्छ॥१॥" (वि०४५३) सम्पति चतुर्दशविधश्रुतनिक्षेपस्वरूपोपदर्शनार्थमाह_ "अक्सर सण्णी सम्म साईयं खलु सपञ्जवसियं च । गमियं अंगपविट्ठ सत्तवि एएसपदिक्खा ॥१९॥" | अक्षरादीनि सप्त द्वाराणि अनक्षरादिप्रतिपक्षसहितानि चतुर्दश भवन्ति, सर्वत्र च 'सूचनात् सूत्र'मितिकृत्वा श्रुतशब्दो द्रष्टव्यः, अक्षर श्रुतमनधरश्रुतमित्यादि, तत्र अक्षरमिति 'क्षर सञ्चलने' न क्षरतीत्यक्षरं, तच्च ज्ञानं-चेतना, न खस्बिदमनुपयोगेऽपि प्रच्यवते ततोऽक्षरमिति भावः, इत्थंभूतभावाक्षरकारणत्वादकारादिकमप्यक्षरमभिधीयते, कारणे कार्योपचारात्, अथवा अर्थान् क्षरति न च धयमुपयातीत्यक्षरं, तच्च समासतस्त्रिविधं, तद्यथा-संज्ञाक्षरे व्यञ्जनाक्षरं लब्ध्यक्षरं चेति, तत्र संज्ञाक्षरमक्षराकारविशेषः, यथा घटिकासंस्थानो धकारः, कुरुटिसंस्थानश्चकार इत्यादि, तच बाहयादिलिपीविधानादनेकविध, तथा व्यञ्जनाक्षर-व्यज्यतेऽनेनार्थः प्रदीपेनेव घट इति व्यञ्जनं, व्यञ्जनं च तदक्षरं च ब्यञ्जना-11
खरं, तोह सर्वमेव भाग्यमाणमकारादि हकारान्त, अर्धाभिव्यञ्जकत्वात् , तथा योऽक्षरोपलम्भस्तल्लन्ध्यक्षरं, तच्च इन्द्रि-15 पानमनोनिमिच श्रुतमन्यानुसारि सानं तदावरणक्षयोपशमो वा, तत्र संज्ञाक्षरं व्यञ्जनावरं च द्रव्यावर, श्रुतज्ञानाख्य
~106~
