________________
आगम
(४०)
प्रत
सूत्रांक
H
दीप
अनुक्रम
[-]
“आवश्यक”- मूलसूत्र-१ (निर्युक्तिः + वृत्तिः) भाग - १
अध्ययनं [-], निर्युक्तिः [१२] भाष्यं [-] वि० भा० गाथा [ ३९९ ], मूलं [- / गाथा-] मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित.. आगमसूत्र [४०], मूलसूत्र-[१] "आवश्यक" निर्युक्तिः एवं मलयगिरिसूरि-रचिता वृत्तिः
उपोद्घाते
॥ ३८ ॥
णासवेयभागवर्त्तित्वस्व भावादिति, चतुर्थे समये चतुःसामयिक्यां व्याप्ती मध्यान्तरालपूरणात् समस्त लोकव्याप्तिः, ॐ पञ्चसामयिक्यां तु व्यासौ चतुर्थसमये लोकस्य सङ्ख्येयभागे भाषायाः सङ्ख्येयो भागः, तस्यां तस्य मथिसमयत्वात्, तस्य च सत्येयभागवर्त्तित्वस्य प्रागेव भावितत्वात् पञ्चमसमये तु पश्ञ्चसामयिक्यां व्याप्तौ मध्यान्तरालपूरणात् समस्तलो कव्याप्तिः, एतच्च महाप्रयलवनिसृष्टद्रव्यापेक्षया द्रष्टव्यं मन्दप्रयत्नवक्तृनिसृष्टानि तु लोकासयेयभाग एव वर्त्तन्ते, दण्डादिक्रमेण तेषां लोकापूरणासम्भवात्, त्रिसमयव्याप्तौ चतुःसमयव्याप्तौ पश्चसमयव्याप्तौ च त्र्यादिषु समयेष्वापूरिते लोके लोकस्य चरमान्ते भाषाया अपि चरमान्तो भवति, किमुक्तं भवति ? -लोके निष्ठां गते भाषाऽपि निष्ठां यातीति, उक्तं च-गा. १२ "आपूरियंमि लोगे दोण्हवि लोगस्स तह य भासाएं। चरमंते चरमंतो चरमसमयंमि सबत्थ ||१|| (३९१ वि०)" अस्याक्षरगमनिका- 'सर्वत्र' त्रिसामयिक्यां चतुःसामयिक्यां पञ्चसामयिक्यां च व्याप्तौ चरमे समये ध्यादिरूपे आपूरिते लोके द्वयोरपि, एतदेव व्याचष्टे - ठोकस्य तथा भाषायाश्चरमान्ते चरमान्तो भवति, तत उक्तम्- "लोगस्स य चरमंते, चरमंतो होइ" मासा इति, इह 'तभेदपर्यायैर्व्याख्या, तत्र तत्त्वत्तो भेदतश्च मतिज्ञानस्वरूपमुक्तम्, इदानीं नानादेशजविनेयगणसुस्वप्रतिपत्तये तत्पर्यायशब्दानभिधित्सुराह
“ईहा अपोह वीमंसा, मग्गणा व गवेसणा । सण्णा सई मई पण्णा, सवं आभिणिषोहियं ॥ १२ ॥ " 'ईह चेष्टायां' ईहनमीहा-सतामर्थानामन्वयिनां व्यतिरेकिणां च पर्यालोचना, तथा अपोहनं अपोहो निश्चय इत्यर्थः, बिमर्शनं विमर्शः, अपायात् पूर्व ईहाया उत्तरः प्रायः शिरः कण्डूयनादयः पुरुषधर्म्मा अत्र घटन्ते इति सम्प्रत्ययः,
... आभिनिबोधकज्ञानस्य पर्यायानां वर्णनं
For P&Personal Use Only
~91~
लोक
भाषा भाग
व्याधिः मतेरे
कार्थाः
11 36 11
www.anelibrary.org
