________________
आगम
(४०)
प्रत
सूत्रांक
[-]
दीप अनुक्रम
[-]
“आवश्यक”- मूलसूत्र-१ (निर्युक्तिः + वृत्तिः) भाग - १
अध्ययनं [-], निर्युक्तिः [५], भाष्यं [-] वि० भा० गाथा [ ३३४] मूलं [- /गाथा - ] मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित.. आगमसूत्र [४०], मूलसूत्र-[१] "आवश्यक" निर्युक्तिः एवं मलयगिरिसूरि-रचिता वृत्तिः
तदावरण कर्मक्षयोपशमाख्या संस्कारापरपर्याया, अत एव स्मृतिधारणाया बीजभूता सङ्ख्येयवर्षायुषां सत्त्वानां सवेयं असपेयवर्षायुषां च पस्योपमादिजीविनामसङ्ख्येयमिति, उक्तं च "त (अ) त्थोग्गहो जहणणो समओ सेसोग्गहादयो बीसुं । अंतोमुहुत्तमेगं तु वासणा धारणं मोत्तुं ॥ १ ॥” (वि०३३४) तदेवमवग्रहादीनां कालमानमभिधाय सम्प्रति श्रोत्रेन्द्रियादीनां प्राप्ताप्राप्तविषयतां प्रतिपिपादयिषुराह
पुढं सुणे सर्व रूवं पुण पासई अपुढं तु । गंधं रसं च फासं च बद्धपुढं वियागरे ॥ ५ ॥ ननु व्यञ्जनावग्रहप्ररूपणाद्वारेणैव तथा श्रोत्रेन्द्रियादीनां प्राप्ताप्राप्तविषयता प्राक् प्रतिपादिता ततः किमर्थमेषः पुनः प्रयास इति १, उच्यते, तत्र प्रक्रान्तगाथा व्याख्यानद्वारेण प्रतिपादिता, सम्प्रति तु सूत्रतः प्रतिपाद्यत इत्यदोषः, श्रोत्रेन्द्रियं कर्तृ शब्दं कर्मतापनं शृणोति -गृह्णाति परिच्छिनतीति भावः स्पृष्टं तनौ रेणुवत् आलिङ्गितमात्रं, किमुक्तं भवति - शब्दद्रव्याणि सकललोकव्यापीनि सूक्ष्माणि, अत एव द्रव्येन्द्रियस्यान्तरपि मनाक् प्रविशन्ति, तदन्यद्रव्यवासनस्वभावानि च श्रोत्रेन्द्रियं शेषेन्द्रियगणापेक्षया प्रायः पटुतरं ततः स्पृष्टमात्रमेव शब्दद्रव्यसमूहं गृह्णाति एतेन | यदाहुः सुगतमतानुसारिणः - श्रोत्रमप्यप्राप्तकारि, तथा च तद्ग्रन्थः " चक्षुःश्रोत्रमनोऽप्राप्यकारी" ति, ते प्रतिक्षिप्ता द्रष्टव्याः तथाहि अप्राप्यकारि तत् प्रतिपत्तुं शक्यते यस्य विषयकृतानुग्रहोपघाताभावो यथा चक्षुर्मनसी, श्रोत्रस्य च शब्दकृत उपघातो दृश्यते, सद्योजात बालकस्य समीपे महाप्रयक्षताडितझलरीझात्कारश्रवणतो यद्वा विद्युत्प्रपाते, तत्प्रत्यासन्न देशवर्त्तिनां निर्घोषश्रवष्यतो बधिरीभावदर्शनात्, शब्दपरमाणवो हि उत्पत्तिदेशादारभ्य जउतरङ्गन्यायेन प्रस
श्रोत्रेन्द्रियस्य प्राप्त अप्राप्त विषयस्य वर्णनं
For P&Personal Use Only
~68~
www.janelibrary.org
