Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ u.2070 A 14/10/2000 vardhamAna -38-8 jIvana-koza 1 [dvitIya khaNDa] 0. ...AD zrIkailAsasAgarasUri jJAnamandira zrImahAvIra jaina ArAdhanA kendra kovA (gAMdhInagara) pi. 300008 -88-m Jain all intem
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza [dvitIya khaNDa ] CYCLOPAEDIA OF VARDHAMANA jaina dazamalava vargIkaraNa saMkhyA 0354 tathA 6224 sampAdaka : mohanalAla bAMThiyA, bI. kaoNma zrIcanda coraDiyA, nyAyatIrtha ( dvaya ) prakAzaka: jaina darzana samiti 16-sI, Dovara lena, kalakattA-700026 san 1984
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina Agama viSaya koza granthamAlA caturtha puSpa-- vardhamAna jIvana-koza, dvitIya khaNDa : jaina dazamalava vargIkaraNa saMkhyA 0354 tathA 6224 artha sahAyaka-zrI bhagavatIlAla sisodiyA TraSTa, jodhapura mAraphata-zrI jabaramala bhaMDArI, tathA anyagaNa prathama AvRti 500 mUlya bhArata meM ru0 65.00 videza meM Sh 85/ mudraka : mizrA ArTa presa 24 sI, ravIndra saraNI, kalakattA-700073
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNa mahAmahima yugapradhAna AcArya zrI tulasI hamAre nirNAyaka rahe haiN| jIvana kI nAva AvoM se bacakara, jvAroM ko lAMghakara jo maMjileM pAra kara rahI hai, usameM niryAyaka kA kauzala eka apratima hetu bhI hai| yugapradhAna AcArya zrI tulasI ne terApaMtha dharma saMgha meM sAhitya kI aneka dhArAbhoM kA sUtrapAta kiyA, jisameM eka dhArA Agama koza kI hai| jinhoMne mere mana meM zrata kI dhAra pravAhita kI, una AgamoM ke vAcanA pramukha yugapradhAna AcArya zrI tulasI ko maiM vardhamAna jIvana koza dvitIya khaMDa sabhakti, savinaya samarpita karatA huA apUrva Ananda kA anubhava kara rahA huuN| -zrIcanda corar3iyA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakalana-saMpAdana meM prayukta granthoM kI saMketa-sUcI aNutta0 anyayo0 aMta0 aSTa0 abhidhA0 aSTapA0 aNuo. aNuo0 hAri0 AyA. AyA0 cU0 Ava0ni0 aMguttaranikAya aNuttarovavAiyadasAo ayonavyavacchedikA anyayogavyavacchedadvAtriMzikA aMtagaDadasAo aSTasahastrI abhidhAna citAmaNi saMskRta koSa aSTaprAbhRta aNuogaddArAI aNuogaddArAiM hAribhadrIyaTIkA ardhamAgadhI koSa Agama aura tripiTaka Ayaro-TIkA-cUrNI Apte saMskRta aMgrejI chAtra koSa Avazyaka cUNi Avazyaka niryakti Avazyaka bhASya AvassayaM suttaM uttarajjhayaNAI-TIkA uttamapuruSacaritram utarapurANa upadezamAlA saTIka uvAsagadasAo-TIkA ovavAiyaM kappasuttaM kalpasUtra kalpalatA byAkhyA kalpasUtracUNi kasAyapAhuDaM kriyAkoza jaMbuddIvapaNNattI Ava0 bhASya Ava0 utta0 uttapu0 uttarapu0 uvA0 ova0 kappa0 kalpasU0 cU. kasApA0 kriyAko jaMbU0
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvA0 ThANaM0 cauppa0 catuH caMda0 tilopa0 dasave0 trizalAkA0 dasAsu dharmoM dhyAko naMdI0 jIvAjIvAbhigamo ThANaM ThANaM TIkA cauppanapurisacariu caturvizatistavana caMdapaNNattI titthogAlIpainnayavividhatIrthakalpa tiloyapaNNatto tulasI prajJA dasaveAliyaM triSaSTizlAkApuruSacaritra dIrghanikAya darzanasAra dasAsuyakhaMdho-TIkA dharma saMgraha saTIka dhamopadezamAlA nyAyabindu dhyAna koza ( aprakAzita) naMdIsuttaM nyAyAvatAra NAyAdhammakahAo nirayAvaliyAo NisIhaM pudgala koza ( aprakAzita ) khaNDa 1 pudgala koza ( aprakAzita ) khaNDa 2 paribhASA koza (aprakAzita) paumacariyaM paNhAvAgaraNAi pariziSTaparva paMcAzakaTIkA pAiasaddamahANNavo pravacanasAroddhAra paMcavastukagrantha paNNavaNAsuttaM bhagavaI-TIkA bharatezvarabAhubalivRtti nAyA0 nirayA0 NisI0 pudko01 pudko02 pariko. pauma0 paNhA0 pAda pravasA. paMcavastuka. paNNa. bhaga. ( 5 )
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ - miAvi0 mahApu0 yogako biha0 ratnazrA0 rAya0 vara0 leko lezyAko vaDaDhaca. vivA0 voraji0 majjhimanikAya majjhimapaNAmaka mithyAtvIkA AdhyAtmika vikAsa mahAvIracariyaM matsyapurANa mahApurANa yoga koza aprakAzita yajurveda ajurveda) bihakappo ratnakaraNDazrAvakAcAra rAyapaseNaiyaM-TIkA vararUcivyAkaraNa lezyAkoza yuktyanuzAsanam saMyukta lezyA koza ( digambarasorsa ) vaDaDhamANacariu vAyupurANa vivAga vIrarjAiNadacariu vinayapiTaka vIravardhamAnacaritam vicArazreNi vavahAro vizeSAvazyaka bhASya saptatizata sthAna prakaraNa svayaMbhU stotra siridusamAkAla samaNa saMghathayaM-avacUri sUrapaNNattI saMyuktanikAya samavAo TIkA sUyagaDo TIkA suttanipAttapAli skaMdhamahApurANa harivaMzapurANa siddhahemazabdAnuzAsanam RgvedamaMDala voravardhamAna vava. vizebhA0 saptatizata0 svabhU0 sUra0 sama. saya haripu0 hema. ( 6 )
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzIrvacana bhagavAna mahAvIra kA jIvana aneka dRSTiyoM se aneka lekhakoM ne likhA hai / kucha lekhakoM ne svatantra rUpa se likhA haiM aura kucha lekhakoM ne sAdhAra / svargIya zrI mohanalAlajI bAMThiyA aura zrIcanda corar3iyA ke saMyukta prayAsa se kucha vargIkRta kozoM kA saMkalana kiyA gayA hai| unameM se lezyA koza, kriyAkoza aura vardhamAna jIvana koza ( prathama khaNDa ) prakAzita ho cuke haiN| prastuta prantha vardhamAna jIvana-koza (dvitIya khaNDa) prakAzanAdhIna hai / yaha koI svatantra yA maulika cintana se prasUta jIvana jIvanavRtta nahIM hai| jaina AgamoM aura prAcIna granthoM ke AdhAra para isakA saMkalana kiyA gayA hai| isameM saMkalanakarttA ko adhyayana, rUci, dhRti aura parizrama ko eka sAtha ujAgara hone kA avasara milA hai / sAdhAraNa pAThakoM ke lie isa grantha kA bahuta bar3A upayoga nahIM ho sakatA / kintu jo vidvAn bhagavAna mahAvIra ke jIvana sandarbha meM vizeSa rUpa se jijJAsu aura saMdhi haiM. unake lie pranthamAlA prakAzastambha kA kAma karanevAlI hai / vidvAna loga isa pranthamAlA kA salakSya upayoga kara zrI bAMThiyA aura zrI corar3iyA zrama ko sArthaka hI nahIM kareMge, apane zodhakArya meM upasthita aneka samasyAoM kA samAdhAna bhI pA sakeMge, aisA vizvAsa hai / 26 mArca 1684 curU (rAjasthAna ) ( 7 ) - AcArya tulasI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ je0 da0 ba0 sa0 (hamAre aMkana ) -jaina dArzanika pRSThabhUmi 11 * 1 lokAloka - 02 - dravya utpAda vyaya- prIvya 03 - jIva 04 - jIva pariNAma 05 - ajIva arUpI jaina vAGamaya kA dazamalava vargIkaraNa mUla vibhAgoM kI rUparekhA 06 - ajIva rUpI - pudgala 07 - pudgala pariNAma 08 - samaya vyavahAra samaya 01 - viziSTha siddhAnta 1 - jaina darzana 11- AtmavAda 12 - karmavAda Asava-baMdha 13- kriyAvAda saMvara- nirjarA mokSa 14 - jainevaravAda 15- manovijJAna 16- nyAya pramANa 17- AcAra saMhitA 18 syAdavAda nayavAda anekAnta 19- vividha dArzanika siddhAnta - dharma -1 21- jaina dharma kI prakRti 22 - jaina ke dharmagrantha 23- AdhyAtmika matavAda 24 - dhArmika jIvana 25- sAdhu-sAdhvI- yati bhaTTAraka kSullakAdi 26 - catuvidha saMgha 27 - jaina dharma kA sAmpradAyika itihAsa 28 - sampradAya 26 - jainetara dharma tulanAtmaka dharma (8) yU0 DI0 sI0 ke aMkana + 523.1 + 120 sI0 epha0 577 + 114 117 sI0 epha* 538 + 115 sI0 epha0 526 + 1 12 + + 14 15 16 17 + 2 21 22 23 24 25 26 27 28 26
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3-samAja vijJAna 31-sAmAjika saMsthAna 32-rAjanIti 33-arthazAstra 34-niyama-vidhi-kAnUna-nyAya 35-zAsana 36-sAmAjika unnayana 37-zikSA38-vyApAra-vyavasAya-yAtAyAta 36-rIti-rivAja-loka kathA m + m mmm0 SKWW T 4-bhASAvijJAna-bhASA 41-sAdhAraNa tathya 42-prAkRta bhASA 43-saMskRta bhASA 44-apabhraMza bhASA 45-dakSiNI bhASAeM 46-hindI 47-gujarAtI-mahArASTrI 48-rAjasthAno 14-anya dezI-videzI bhASAra 461.3 461.2 461.3 461.8 461.43 461.4 461.46 461 5-vijJAna 51-gaNita 52-khagola 53-bhautikI-yAMtrikI 54-rasAyana 55-bhUgarbha vijJAna 56-pUrAjIva vijJAna 57-jIva vijJAna 58-vanaspati vijJAna 56-pazu vijJAna 6-prayukta vijJAna 61-cikitsA 62-yAMtrika zilpa 63- kRSi vijJAna ( 1 )
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 - gRha vijJAna 65+ 66 - rasAyana zilpa 67 - hasta zilpa vA anyathA 68 - viziSTa zilpa 66 - vAstu zilpa 7- kalA - manoraMjana-kIr3A 71 - nagarAdi nirmANa kalA 72 - sthApatya kalA 73 - mUrti kalA 74- rekhAMkana 75 - citrakArI 76 utkIrNana 77 - pratilipi - lekhana kalA - 78 - saMgIta 76- manoraMjana ke sAdhana 8- sAhitya 81 - chaMda - alaMkAra - rasa. 82- prAkRta sAhitya 83 - saMskRta jaina sAhitya 62 - jIvanI 63 - itihAsa 64 - madhya bhArata kA jaina itihAsa 64 + 65 - dakSiNa bhArata kA jaina itihAsa 16 - uttarI bhArata kA jaina itihAsa 67 gujarAta mahArASTra kA jaina itihAsa 16- rAjasthAna kA jaina itihAsa 66 - anya kSetra va vaidezika jaina itihAsa 66 67 68 66 7 71 72 73 74 75 76 77 78 76 8 81 + 84- apabhraMza 5- dakSiNI bhASA meM jaina sAhitya 86- hindI bhASA meM jaina sAhitya 87 gujarAtI mahArASTrI bhASA meM jaina sAhitya + 88 - rAjasthAnI bhASA meM jaina sAhitya - anya bhASAoM meM jaina sAhitya 6- bhugola jIvanI - itihAsa 11 - bhUgola + + + + + + + & 61 6 2 63 + + +++ * + ( 10 )
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ .03 jIva dvAra kA vargIkaraNa 0331 paryApta-AryApta 0332 sUkSma-bAdara 0333 sa-sthAvara 0334 saMjJI-asaMjJo 0335 garmaja-saMmucchima 0336 saindriya-anendriya 0337 AhAraka anAhAraka 030. sAmAnya vivecana 0301 jIva audhika 0302 siddha arUpI 0303 saMsArI rUpI 0304 nArakI 0305 tiyaMca 03.6 ekendriya tiyaMca 0307 pRthvIkAya 0308 appakAya 0306 agnikAya 0310 vAyukAya 0311 vanaspatikAya 0312 pratyeka vanaspatikAya 0313 sAdhAraNa vanaspatikAya 0314 nigoda 0315 vikalendriya tiyaMca 0316 beindriya tiyaMca 0317 teindriya tiryaca 0318 caturindriya tiryaMca 0316 paMcendriya jIva 0320 tithaMca paMcendriya 0321 manuSya 0322 karmabhUmija manuSya 0323 akarmabhUmija manuSya 0324 aMtartIpaja manuSya 0325 yugaliyA 0326 dava 0327 bhavanapati 328 vyaMtara 0326 jyotiSI deva 0330 vaimAnika deva 0340 0341 mithyA dRSTi 0342 samamithyA dRSTi 0343 samyaktvI 0344 asaMyatI 0345 saMyatAsaMyatI 0346 saMyatI 0347 pramatta 0348 apramatta 0346 savedI 0350 avedI 0351 sakaSAyI 0352 akaSAyI 0353 chadmastha 0354 sarvajJa - sarvadarzI (sAmAnya kevalI, tIrthaGkara ) 0355 salezI 0356 alezI 0357 sayogI * 358 ayogI 0359 sakriya 036. akriya 0 mr 0 m 0 m 0 mr ( 11 )
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1200 sAmAnya vivecana 201 RSabhanAtha tIrthakura 1202 ajitanAtha 1203 saMbhavanAtha 204 abhinaMdana 6205 sumatinAtha 206 padmaprabhu 207 supArzvanAtha,, 1208 caMdraprabhu 206 suvidhinAtha, 1210 zItalanAtha 9211 zreyAMsanAtha 212 vAsupUjya 9213 vimalanAtha 214 anaMtanAtha 9215 dharmanAtha 2216 zAMtinAtha e217 kuMthunAtha 1216 aranAtha 1219 mallInAtha 1220 munisuvrata 221 naminAtha 222 nemInAtha 6223 pArzvanAtha 9224 vardhamAna 33 37 21 27 17 " 33 77 21 37 17 " " " 21 * 62 jIvanI kA vargIkaraNa 17 225 indrabhUti gaNadhara 1226 agnibhUti, 1227 vAyubhUti, 6228 vyakta 6226 sughamaM 923 maMDita 231 mauryaputra 1232 akampita 6233 acalabhrAtA 1234 metArtha 6235 prabhAsa 6236 dhanya anagAra 6237 nami rAjarSi 238 karakaM 6247 6248 ( 12 ) 27 21 33 "1 33 " 236 durmukha 9240 nagaI 6241 6242 1243 Arya caMdanA 244 mRgAvatI 245 prabhAvatI 246 padmAvatI 31 37
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva0 zrI mohanalAlajI parikalpanA prastuta kI thI tathA eka viSaya sUcI praNIta kI thii| prArambha kiye the| prAyaH 1000 surakSita haiN| prakAzakIya . bAMThiyA ne apane aneka anubhavoM se prerita hokara, eka jaina viSaya koza kI zrIcaMdajI corar3iyA ke sahayoga se pramukha Agama granthoMkA manthana aura cintana karake, phira usa viSaya sUcI ke AdhAra para jaina AgamoM ke viSayAnusAra pATha saMkalana karane viSayoM para pATha saMkalita ho cuke the| ve jaina darzana samiti ke pAsa abhI bhI astu lezyA koza, kriyA koza unhoMne zrIcaMdajI corar3iyA ke sahayoga se kramazaH san 1966 va 1966 prakAzita kiye the / meM isake bAda pudgala koza, dhyAna koza, saMyukta lezyA koza Adi kA kArya sva0 zrI mohanalAlajI bA~ThiyA ne pUrNa kiyA jo abhI prakAzita nahIM hue hai| ina kozoM ko jaina vizva bhAratI, lADanUM jaldI hI prakAzita kregii| paribhASA koza' kA kArya bhI svargIya zrI mohanalAlajI bAMThiyA ke sAnnidhya meM claa| maiM yaha bhI ullekha karanA cAhUMgA ki sva0 zrI mohanalAlajI bAMThiyA ke isa prayatna aura prayAsa meM sakriya sahayoga diyA zrIcaMdajI coraDiyA ne / tatpazcAt bhagavAn mahAvIra kI 25 vIM nirvANa zatAbdI ke suavasara para svargIya sAhitya vAridhi zrI agaracaMdajI nAhaTA kI sadpreraNA se vardhamAna jIvana koza kA zubhAraMbha 175-1975 I0 ko svargIya zrI mohanalAlajI bAMThiyA ne zubhAraMbha kiyaa| jaina darzana samiti dvArA zrI bAMThiyA ne apane jIvana kAla meM zrIcaMdajI corar3iyA ke sahayoga se vardhamAna jIvana koza kA saMkalana kara liyA thA parantu 23 6 1676 meM unakA Akasmika svargavAsa ho gyaa| bAMThiyAjI ke svargavAsa para jaina darzana samiti ko bahuta bar3A dhana kA lagA / astu vardhamAna jIvana koza ke sAtha-sAtha zrI naMdajI corar3iyA apanI svataMtra kRti 'midhyAtvI kA adhyAtmika vikAsa' pustaka kI taiyArI kara rahe the / phalasvarUpa midhyAtvIkA adhyAtmika vikAsa' pustaka 30-11-1677 ko jaina darzana samiti dvArA prakAzita huii| niHsaMdeha dArzanika jagata meM corar3iyAjI kI yaha eka apratima dena hai| isakI bhI pratikriyA acchI rahI / ataH vardhamAna jIvana koza, prathama khaMDa ke prakAzana meM vilaMba huA / svargIya zrI bAMThiyAjI ke svargavAsa ke cAra varSa pazcAt vardhamAna jIvana koza- prathama khaMDa kA prakAzana huA (1950 I0 meM) yaha vardhamAna jIvana koza- vizva varga dvArA jitanA samApta huA tathA jaina darzana aura vAG maya ke adhyayana ke liye jisa rUpa meM ise aparihArya batAyA gayA aura patra-patrikAoM meM samIkSA ke rUpa meM jisa taraha mukta kaMTha se prazaMsA kI gaI, yahI usakI upayogitA tathA sArvajaninatA ko Alokita karane meM sakSama hai| ( 13 )
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ isake bAda unake sAthI zrI jabaramalajI bhaMDArI, jaina darzana samiti ke adhyakSa zrI navaratanamala surAnA, zrI mAMgIlAla lUNiyA, sva0 tAjamalajI botharA, dharmacaMdajI rAkhecA, hanutamalajI bAMThiyA, caMdamalajo maNota, baccharAjajI seThiyA Adi mahAnubhAvoM ne isa kArya ko apane hAtha meM lekara vadhamAna jIvana koza, dvitIya khaMDa ke prakAzita karane kI yojanA bnaayii| isake prati samiti ina sajjanoM ko dhanyavAda jJApita karatI hai| ___ isa mahatvapUrNa pratha ko prakAzita karane meM zrI jabaramalajI bhaMDArI dvArA-bhagavatIlAla sisodiyA TraSTa hameM 600.) ru. dvitIya khaMDa ke prakAzanArtha dekara utsAhita kiyA tathA zrI zobhAcaMdra sohanalAla coraDiyA ceriTebala TrasTa kalakatA ne 1000) aura anya sajjanoM ne isa utsAha ke vAtAvaraNa meM 250)- 250) rupaye dekara aura utsAha bddh'aayaa| isake liye samiti unheM dhanyavAda jJApita karatI hai| sahAyaka datAoM ke nAma nimna prakAra haiM jodhapura kalakattA jayapura 1-zrI bhagavatIlAla sisodiyA TrasTa, 2-zrI navaratanamala surAnA 3-zrI mohanalAla baida 4-zrI hanutamala bAMThiyA 5-zrI rAvatamala harakhacaMda 6-zrI mAnikacaMda bAMThiyA 7-zrI caMpAlAla AMcaliyA 8-seTha mannAlAlajI surAnA memoriyala TrasTa 6-zrI mAnikacaMda seThiyA 1.-zrI svAgata phaMDa sabhA 11-zrI hanumAna ceriTITrasTa 12-zrI kezarIcaMda jItamala 13- zrI kundanamala jayacaMdalAla nAhaTA ceriTebala TrasTa 14-zrI siMdhI phAunDesana 15-zrI jayacaMdalAla seThiyA 16-zrI jaMvarImala baMda 17-zrI begarAja bhaMvaralAla coraDiyA cerITebala TrasTa 18-zrI baccharAja seThiyA 16-zrI zrIcaMda rAmapuriyA 20-zrI zobhAcaMda sohanalAla coraDiyA ceriTebala TrasTa kalakattA ( 14 )
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21-zrI ratanacaMda nAhaTA kalakattA 22-zrI devacaMda dugar3a 23-zrI bihArIlAla jaina, 24-zrI jJAnacanda gulAbacanda ___ yadyapi 'vardhavAna mahAvIra, jIvana ke saMbaMdha meM aneka graMtha prakAzita ho tuke haiM lekina yaha vardhamAna jIvana koza, zAstroM ke AdhAra para eka ucca koTi kA koza hai jisameM mUla Agama kA AdhAra to hai hI-digambara aura zvetAmbara graMthoM kA AdhAra bho pracura mAtrA meM liyA gayA hai| kucha bauddha aura vaidika grathoM kA bhI AdhAra rahA hai| bhagavAna mahAvIra ke pUrva bhava, gyAraha gaNadhara, Arya caMdanA Adi kA vivecana aneka pustakoM meM aneka prakAra se Aye haiN| ve isa graMtha meM saMkalita hai| isa taraha yaha jIvavRtta aura jIvana prasaMga kA koza hai| astu hama Apake sAmane vardhamAna jIvana koza -dvitIya khaMDa ko rakha rahe haiN| prastuta graMtha kA pratipAdana atyanta prAJjala evaM prabhAvaka rUpa meM sUkSmatA ke sAtha kiyA gayA hai| yaha bhagavAna mahAvIra kI jIvanadhArA ko zAstroM ke AdhAra para batAne vAlA anupama graMtha hai| vardhamAna jIvana koza ke tRtIya khaMDa ko bhI jalda hI prakAzita karane kI yojanA hai| isameM vardhamAna ke sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA tathA aitihAsika puruSa vizeSa kA vyaktigata rUpa se vivecana rhegaa| paramArAdhya yugapradhAna AcArya zrI tulasI hamArI prArthanA para dhyAna dekara prastuta koza para AzIrvacana likhA isake liye unake prati zraddhAvanata haiN| ___LD. Institute of Indology ahamadAbAda ke bhUtapUrva DAirekTara dalasukhabhAI mAlavaNiyA jo jaina darzana ke udbhaTa vidvAna hai, unake bahumUlya sujhAva barAbara milate rahe haiM tathA lakhanaU ke DA. jyotiprasAda jaina jo jaina darzana ke uccakoTi ke vidvAna hai| prastuta granya para 'Fore-word likhakara hameM anugRhIta kiyA hai| isake liye hama una donoM vidvAnoM ke liye atyanta AbhArI haiN| sva. zrI mohanalAlajI bAMThiyA tathA zrIcaMdajI coraDiyA aneka pustakoM kA adhyayana kara prastuta koza ko taiyAra kara hame prakAzita karane kA maukA diyA-unake prati bhI hama AbhArI haiN| sva. zrI tAjamalajI botharA ko bhI hama bhUla nahIM sakate haiN| jinakA koza kArya meM barAbara sahayoga rhaa| jabaramalajI bhaMDArI jo hamArI saMsthA ko maarg-drsh| de rahe haiM evaM isa koza ko prakAzita karane meM tana mana, dhana se sahayoga dete rahe-unake prati hama atyanta kRtajJa haiN| samiti ApakI sevAoM ko sadaiva smaraNa rkhegii| hamArI samiti ke dvArA prakAzita abhI 3 pustakeM sToka meM hai| hamArI samiti ke nirNayAnusAra 100) ru. dene vAle sajjanoM ko 130) ru. kI nimnalikhita pustakeM dI jAtI hai| 1-mithyAtvI kA adhyAtmika vikAsa 15) 2-vardhamAna jIvana koza- prathamakhaMDa 50) 3-vardhamAna jIvana koza-dvitIyakhaMDa 65) ( 15 )
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ katipaya vyaktiyoM ne agrima grAhaka banakara hamArA utsAha bar3hAyA hai aura hameM AzA hai ki sabhI jaina baMdhu isa kArya meM sahayogI hoMge / mere sahayogI -- jaina darzana samiti ke sabhApati zrI navaratanamala surAnA, upasabhApati zrI hanutamala bAMThiyA, zrI mAMgIlAla lUNiyA, zrI dharmacanda rAkhecA, zrI baccharAja seThiyA, zrI caMdamala maNota, zrI jaMvarImala baMda Adi samiti ke utsAhI sadasyoM, zubha cintakoM, evaM saMrakSakoM kA sAhya aura niSThA kA ullekha karanA merA kartavya hai / jinakI icchAe~ aura parikalpanAyeM mUrtarUpa meM mere sAmane A rahI 1 sva0 zrI sUrajamalajI surAnA kA bhI hameM abhUtapUrva sahayoga rahA hai / se jaina darzana samiti ne jaina darzana ke pracAra karane ke uddezya sabhI samudAya se hamArA anurodha hai ki 'vardhamAna jIvana koza' dvitIya ke vidvAnoM bhaMDAroM meM, pustakAlayoM meM usakA yathocita vitaraNa karane meM mizrA ArTa presa tathA unake karmacArI bhI dhanyavAda ke pAtra haiN| jinhoMne aneka bAdhAoM ke hote hue bhI ( presa karmacAriyoM kI har3atAla, bijalI loDazeDiMga Adi ) prakAzita karane meM sakSama rahe / 10 sitambara 1684 kalakattA isakA mUlya kevala 65 ) rakhA hai / jainetara khaMDa ko kaya karake aMtataH apane sampradAya sahayoga de / ( 16 ) mohanalAla baida maMtrI jaina darzana samiti
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA jaina darzana sUkSma aura gahana hai tathA mUla siddhAnta granthoM meM isakA kramabaddha tathA viSayAnukama nahIM hone ke garaNa isake adhyayana meM tathA isake samajhane meM kaThinAI hotI hai| aneka viSayoM ke vivecana apUrNa adhUre haiM ataH naka sthala isa kAraNa se bhI samajha meM nahIM Ate haiN| artha bodha ko isa durgamatA ke kAraNa jana-arjana donoM prakAra vidvAn jaina darzana ke adhyayana se sakucAte haiN| kramabaddha aura viSayAnukrama vivecana kA abhAva jaina darzana ke adhyayana sabase bar3I bAdhA upasthita karatA hai-aisA hamArA anubhava hai / adhyayana kI bAdhA miTAne ke lie hamane jaina viSaya koza kI eka parikalpanA banAyI aura usa parikalpanA ke anusAra samagra Agama granthoM kA adhyayana kiyA aura usa adhyayana ke AdhAra para sarvaprathama hamane viziSTa pAribhASika hAnika aura AdhyAtmika viSayoM kI eka sUcI bnaaii| viSayoM kI saMkhyA 1000 se bhI adhika ho gaI tathA ina viSayoM kA samyak vargIkaraNa karane ke lie hamane Adhunika sArvabhaumika dazamalava vargIkaraNa karane kA adhyayana kiyA / tatpazcAt bahuta kucha isI paddhati kA anusaraNa karate hue hamane sampUrNa vAGmaya ko 100 vargoM meM vibhakta karake mUla viSayoM ko vargIkaraNa kI eka rUparekhA ( dekhe pRSTha 10) kii| yaha rUparekhA koI antima nahIM hai| parivartana, parivarddhana tathA saMzodhana ko apekSA bhI raha sakatI hai| mUla viSayoM kI sUcI bhI hamane taiyAra kI hai| unameM se jIva pariNAma ( mUla viSayAMka .04 ) kI upaviSaya sUcI lezyA koza meM de dI gaI hai tathA karmavAda ( mUla viSayAMka 12) vA kiyAvAda ( mUla viSayAMka .13 ) ko upasUcI kriyAkoza meM dI gaI hai| jova pariNAma, karmavAda tathA kriyAvAda vaha upasUcI bhI parivartana, paripaddhaMna tathA saMzodhana kI dhapekSA rakha sakatI hai| __ astu prastuta grandha-vardhamAna jIvana koza-dvitIya khaNDa meM isa avasarpiNo kAla ke caubIsaveM tIrthakara ayAna ke pUrvabhava kA vivecana hai hii| sAtha hI sAtha vardhamAna mahAvIra bhagavAn kI stuti viSayaka pAThoM kA bhI vivecana hai| caturvidha saMgha kI utpatti bhagavAna mahAvIra kI prathama tathA dvitIya dezanA, antima dezanA kA bhI ullekha / bhagavAna mahAvIra ke indrabhUti Adi gyAraha gaNadharoM kA bhI vivecana hai / Arya candanA kA bhI pracura mAtrA meM lekha hai| isa prakAra pustaka bar3I rocaka bana par3I hai| tIrthakara vardhamAna-jIva dvAra ( jaina vAGamaya kA dazamalava vargIkaraNa saMkhyA * 03 ) ke antargata tathA jIvanI ( jaina vAGamaya kA dazamalava vargIkaraNa saMkhyA 62 ) ke antargata samAviSTa hai| hamane jIva dvAra ke upaviSayoM ko sUcI alaga-alaga dI hai| (dekheM pRSTha 13-14 ) ina sUciyoM meM bhI parivartana, parivarddhana tathA saMzodhana kI pekSA raha sakatI hai| jIva dvAra meM vardhamAna nAma viSayAMka 354 hai tathA jIvanI meM nAma zabda viSayApha 6224 hai| ( 17 )
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThoM ke saMkalana saMpAdana meM prayukta granthoM kI sUcI meM yadyapi hamane katipaya granthoM kA hI nAma diyA hai tathApi adhyayana hamane adhika granthoM kA kiyA hai| cUo, niyukti, TIkA Adi kA bhI adhyayana kiyA hai| digambara graMthakaSAya pAhuDaM vaDDhamANacariu, vIrajiNidacariu, vardhamAnacaritam, uttamapurANa Adi granthoM kA bhI upayoga kiyA hai| lezyA koza kriyAkoza, mithyAtvIkA AdhyAtmika vikAsa Adi kI taraha pAThoM kA milAna hamane kaI mudrita pratiyoM se kiyA hai| yadyapi hamane sandarbha eka hI prati kA diyA hai| sampAdana meM nimnalikhita bAtoM ko hamane AdhAra mAnA hai1-pAThakoM kA saMkalana aura milAna 2-viSaya ke upaviSayoM ke vargIkaraNa tathA 3-hindI anuvAda astu pAThoM ke milAna ke lie hamane kaI mudrita pratiyoM kI sahAyatA lI hai aura yadi koI mahatvapUrNa pAThAntara milA to use zabda ke bAda hI koSThaka meM de diyA hai| jahA~ 'vardhamAna' sambandhI pATha svatantra rUpa meM mila gayA hai vahA~ hamane use usI rUpa meM liyA hai lekina jahA~ vardhamAna sambandhita pATha anya viSayoM ke sAtha sammizrita diye gaye haiM vahAM hamane nimnalikhita do paddhatiyoM ko apanAyA hai (1) pahalI paddhati meM hamane sammizrita pAThoM se 'vardhamAna' sambandhI pATha alaga nikAla diyA hai tathA jisa sandarbha meM yaha pATha AyA hai usa sandarbha ko prArambha meM koSTha meM dete hue usake bAda vardhamAna sambandhI pATha de diyA hai| (2) dUsarI paddhati meM hamane sammizrita pAThoM meM se jo pATha vardhamAna se sambandhita nahIM hai usako bAda dete hue vardhamAna sambandhI pATha grahaNa kiyA hai| vargIkRta upaviSayoM meM hamane mUla pAThoM ko alaga-alaga vibhAjita karake bhI diyA hai tathA kahIM-kahIM samUce mUla pAThako eka vargIkRta upaviSaya meM dekara usa pATha meM nirdiSTa anya vargIkRta upaviSayoM meM ukta mUla pAThakoM bAra-bAra uddhRta na karake jahA~ samUcA mUla pATha diyA gayA hai usa sthala ko iMgita kara diyA gayA hai| lezyAkoza, kriyAkoza, pudgalakoza, dhyAnakoza kI taraha vardhamAna jIvana koza ko bhI hamane dazamalava vargIkaraNa se vibhAjita kiyA hai / __ astu hamane vardhamAna jIvana koza ko tIna khaNDoM meM vibhAjita kiyA hai| jisakA prathama khaNDa cAra varSa pUrva prakAzita ho cukA hai| jisameM bhagavAna mahAvIra ke cyavana, garbha, janma-dIkSA, sAdhanA kAla, kaivalyajJAna tathA parinirvANa Adi kA vivecana hai / jisakA dUsarA khaNDa Apake hAthoM meM hai| isake mUla vibhAga isa prakAra hai| 1-vardhamAna ( mahAvIra ) ke pUrvabhava-27 bhava athavA 33 bhava 2-bhagavAna mahAvIra ke paryAyavAcI nAma 3-vardhamAna-mahAvIra kI stuti ( 18 )
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4-bhagavAna mahAvIra aura caturvidha saMgha kI utpatti 5-bhagavAn mahAvIra kI dezanA 6-vardhamAna aura zAsana sampadA 1-bhagavAn ke gyAraha gaNadharoM kA vivecana 2-Arya cndnaa| digambara sampradAya meM bhagavAn mahAvIra ke carita kA vistRta varNana sarvaprathama guNabhadrAcArya ne apane uttara purANa meM kiyA hai| tatpazcAt asaga kavi ne vi saM0 110 meM mahAvIra carita kA saMskRta bhASA meM eka mahAkAvya ke rUpa meM nirmANa kiyaa| isake pazcAt saMskRta bhASA meM prastuta mahAvIra carita ko likhanevAle bhaTrAraka sakala kIrti hai| isa prakAra saMskRta bhASA meM nibanddha ukta tIna carita pAye jAte haiN| prAkRta bhASA meM kisI bhI di. AcArya ne mahAvIra carita likhA ho-aisA abhI taka jJAna nahIM ho sakA hai| hA~, apabhUza bhASA meM puSpadanta likhita mahApurANa meM mahAvIra carita, jayamittahallakA vaDaDhamANacariu, vivudha zrIdhara kA vaDDhamANa cariu aura rayadhU kavi kA mahAvIracariu-isa prakAra cAra racanAyeM pAyI jAtI hai| tIrthakara svayaM saMbuddha hote haiM / bhagavAn mahAbora svayaM saMbuddha the| unheM apane Apa saMbodhi prApta huI thii| usake AdhAra para unhoMne vizva ke svarUpa kI samokSA aura dArzanika vicAroM kI mImAMsA kii| astu satpuruSa upakArI hote haiM to phira sarva kRtajJa puruSoM meM ziromaNi vardhamAna mahAvIra prabhu kI to bAta hI kyA ? tIthaMkaroM kA yaha niyama hai ki ve kisI puruSa vizeSa ko praNAma nahIM karate haiM / ( kalpasUtrArtha prabodhinI pRSTha 127) / tIrthaMkaratva eka garimA pUrNapada hai| vaha kAmya nahIM huA krtaa| vaha to sahaja sukRta saMcayase prApta ho jAtA hai| tIrthakaratva prApti ke lie bIsa nimitta mAne gaye hai| yadhA1-arihaMta kI ArAdhanA 11-SaD Avazyaka kA vidhivat samAcaraNa 2-siddha kI ArAdhanA 12-brahmacarya kA niraticAra pAlana 3-pravacana kI ArAdhanA 13-dhyAna 4-guru kA vinaya 14-tapazcaryA 5-sthavira kA vinaya 15-pAtradAna 6-bahuzruta kA vinaya 16-vaiyAvRtti 7-tapasvI kA vinaya 15 --. samAdhi-dAna 8-abhIkSNa jJAnopayoga 18-apUrva jJAnAbhyAsa 8-nirmala samyag darzana 16-zruta bhakti 10-vinaya 20-pravacana prabhAvanA garbhaharaNa kA prasaMga digambara paramparA meM abhimata nahIM hai| kalpasUtra meM saMharaNa-kAla ko bhI ajJAta batAyA hai| vaha kisI apekSA vizeSa se hI yathArtha ho sakatA hai| tatvataH to avadhi jJAna yukta mahAvIra ke lie vaha agamya nahIM ho sktaa| ( 19 )
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetAmbara paramparA ke anusAra kumAra varddhamAna mAtA-pitA ke sAmane jhuka gye| unhoMne vivAha kara liyaa| mahAvIra bhoga samartha hokara dAmpatika jIvana prArambha karate haiN| digambara paramparA meM mahAvIra kA dAmpatika jIvana mAnya nahIM hai / digambara paramparA ke anusAra kumAra varddhamAna ne vivAha kA anurodha ThukarA diyaa| ve jIvana bhara brahmacArI rahe / digambara paramparA bhagavAna mahAvIra kA pANi-grahaNa to nahIM mAnatI, para itanA avazya mAnatI hai ki mAtApitA kI ora se unake vivAha kA vAtAvaraNa banAyA gayA thaa| aneka rAjA unheM apanI-apanI kanyAyeM denA cAhate the| rAjA jitazatru apanI kanyA yazodA kA unake sAtha vivAha karane ke lie vizeSa AgrahazIla thaa| para mahAvIra ne vivAha karanA svIkAra nahIM kiyaa| bhagavAna mahAvIra ke dIkSArtha vana-gamana ke samaya unake pitA kA zoka aura mAtA trizalA kA karuNa vilApa to pAThoM ke netroM meM bhI A~sU lAye binA na rhegaa| ataH digambara paramparAnusAra bhagavAn ke dIkSA lene ke samaya unake mAtA-pitA jIvita the| kintu zvetAmbara zAstroM ke anusAra donoM ke svargavAsa hone ke do varSa pazcAta bhagavAna mahAvIra ne dIkSA grahaNa kI hai| sAdhanA kAla ke bAraha varSa teraha pakhavAr3oM meM kevala eka bAra muhUrta bhara nIMda lIaisA mAnA jAtA hai| kaivalya prApta hone para bhagavAn kI sAdhanA sampanna ho gii| phira unhoMne naraMtarika upavAsa nahIM kiye| upavAsa apane Apa meM koI lakSya nahIM hai| vaha lakSya pUrti kA eka sAdhana hai / lakSya kI pUrti hone para sAdhana asAdhana bana gyaa| zvetAmbara paramparAnusAra bhagavAna mahAvIra ke prathama cAra kalyANa uttarA phAlgunI nakSatra meM hue, parinirvANa svAti nakSatra meM hubhA parantu digambara paramparAnusAra bhagavAn mahAvIra ke pAMcoM kalyANoM kI tithi aura nakSatra nimna prakAra thI 1-garbha kalyANaka-ASAr3ha zuklA SaSThI, uttarASADhA nakSatra / 2-janma kalyANaka-caitra zuklA trayodazI, uttarAphAlgunI nakSatra / 3 --dIkSA kalyANaka-mArgazIrSa kRSNAdazamI, , nakSatra / 4-kevala kalyANaka-baizAkha zuklA dazamI, maghA nakSatra / 5-nirvANa kalyANaka-kArtika kRSNA amAvasyA, svAti nakSatra / digambara paramparAnasAra bhagavAna mahAvIra ke 5 nAma prasiddha rahe haiM 1-vIra-janmAbhiSeka ke samaya indra-pradatta nAma 2-zrI vardhamAna-nAma saMskAra ke samaya pitA dvArA pradatta nAma 3-sammati-vijaya-saMjaya muni dvArA zaMkA samAdhAna hone para pradatta nAma 4-mahAvIra-saMgama deva dvArA pradatta nAma 5-mahati mahAvIra-sthANu rudra dvArA pradatta nAma bhagavAna mahAvIra ke pUrvapakSa-digambara paramparA meM purUravA bhIla se lekara mahAvIra hone taka bhagavAna ke gaNanIya 33 bhavoM kA ullekha hai jabaki zvetAmbara paramparA meM 27 hI bhava milate haiN| unameM prArambha ke 22 bhava kucha nAma parivartanAdi ke sAtha ve hI haiM jo ki digambara paramparA meM batalAye gaye haiN| zeSa bhavoM meM se kuchako nahIM mAnA hai / ( 20 )
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ donoM paramparAoM ke anusAra bhagavAn mahAvIra ke pUrvabhavoM meM ukta chaha bhavoM kA antara kaise pdd'aa| yaha prazna vidvadvajanoM ke lie vicAraNIya hai / prathama tIrthaMkara RSabhadeva ne pUrva ke aneka bhava lakSya kara marIci tApasa ko kahA- yaha antima tIrthaMkara hogA / yaha mahAvIra kI ghaTanA unake paccIsa bhava kI yA ikatIsa bhavapUrva kI hai / marIci bharata kA putra thaa| sura-asuroM dvArA kI gaI bhagavAn RSabhadeva ke kevala jJAna kI mahimA ko dekhakara vaha bhI apane pAMca sau bhAiyoM ke sAtha nirgrantha banA thaa| kAlAntara meM bhagavAn mahAvIra ke saMgha se niSkAsita ho gyaa| bAda meM tridaMDI tApasa ho gayA / zvetAmbara paramparAnusAra mahAvIra ke kula sattAIsa bhavoM kA varNana milatA hai, jisameM do bhava marIci bhava se pUrva ke haiM aura zeSa ke bAda ke sattAIsa bhavoM meM prathama bhava nayasAra karmakAra kA thaa| isa bhAva meM nayasAra ne kisI tapasvI muni ko AhAra dAna kiyA thA aura prathama bAra samyag darzana upArjita kiyaa| satAIsa bhavoM meM mahAvIra ne jahAM cakravartitva aura vAsudevatva pAyA vahAM unhoMne saptama naraka taka kA bhayaMkara duHkha bhI sahA / paccIsaveM bhAva meM tIrthaMkaratva prApti ke bIsa nimittoM kI ArAdhanA karate hue tIrthaMkara gotra nAmakarma baaNdhaa| embIsaveM bhAva meM prANata nAmaka dazaveM svarga meM rahe aura sattAIsaveM bhava meM mahAvIra ke rUpa meM janma liyA / zrIdhara ne apabhraMza bhASA meM racita apane vaDhDhamANa cariu meM bhagavAn mahAvIra kA carita digambara paramparAnusAra hI likhA hai to bhI kucha ghaTanAoM kA unhoMne viziSTa varNana kiyA hai| jaise tripRSThanArAyaNa ke bhava meM siMha ke upadrava se pIr3ita prajA jaba unake pitA se jAkara kahatI hai, taba ve use mArane ko jAne ke lie udyata hote haiN| taba kumAra tripRSTha unheM rokate hue kahate haiM / jaya maha saMtevi asivaru levi pahiNa karaNa arthAt yadi mere hote sante bhI Apa khaMga lekara kyA lAbha ? uTTiu kari koDa vari viloDa tA ki mataeNa // eka pazu kA nigraha karane jAte haiM to phira mujha putra se aisA kahakara tripRSTha kumAra siMha ko mArane ke lie svayaM jaMgala meM jAtA hai aura vikarAla siMha ko dahAr3ate hue sammukha AtA dekhakara usake khule hue mukha meM apanA nAma hAtha dekara dAhine hAtha se usake mukha ko phAr3a detA hai aura siMha kA kAya jIva se alaga kara detA hai / siMha ke mArane kI isa ghaTanA kA varNana zvetAmbara paMthoM meM bhI pAyA jAtA hai| digambara paramparA ke anusAra bhagavAn mahAvIra ne kevalajJAna prApta kara lene ke bAda 66 dina taka mauna pUrvaka vihAra kiyA kyoMki taba taka unheM gaNadhara gaNakA saMgha kA dhAraka, jo ki bhagavAn ke upadezoM ko smRti rakhakara unakA saMkalana kara sakatA, nahIM milA thaa| vihAra karate-karate mahAvIra magadha dezakI rAjadhAnI rAjagRhI meM padhAre aura usake bAhara vipulAcala parvata para tthhre| usa samaya rAjagRhI meM rAjA zreNika rAno calanA ke sAtha rAjya karate the| digambara paramparAnusAra bhagavAn mahAvIra ko kevala jJAna utpanna hone ke pazcAt indrabhUti gautama ke samAgama nahIM hone taka 66 dina divyadhvani nahIM khirane para bhI bhUtala para vihAra karate rhe| kevalajJAna rUpa sUrya kI kiraNoM ke ( 21 )
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAraNa kara lene para nirguna muni Adi ke sAtha bhAratavarSa meM vihAra karate hue chayAsaTha dina bIta jAne para bhI bhagavAna ko divyavANI prakaTa nahIM huI taba amarezvara indra ke mana meM cintA huI ki sakala sAmagrI ke hone para mo kyA kAraNa hai ki bhagavAn apanI vANI se jIvAdi tatvoM ko nahIM kaha rahe haiN| indra cintita huA aura avadhi jJAna se gaNadhara ke abhAva ko jAnakara tathA vRddha brAhmaNa kA rUpa banAkara gautama ko lAne ke lie gayA / tiloyapaNNattI, dhavalA-jayadhavalA TIkA aura harivaMza purANa meM zrAvaNa kRSNA tipadA ke prAtaHkAla arthAta kevalajJAna kI baisAkha zuklA dazamI ko utpatti ho jAne ke 66 dina pazcAta bhagavAn mahAvIra ke dvArA dharma dezanA kA spaSTa ullekha hone para bhI sakalakoti ne vIra vardhamAna carita meM isakA ullekha kayoM nahIM kiyA-yaha bAda vicAraNIya hai| ___ vahIM para ASAr3ha zuklA pUrNimA, jise guru pUrNimA bhI kahate haiM, ke dina indrabhUti nAma kA gautama gotrI veda-vedAMga meM pAraMgata eka zIlavAn brAhmaNa vidvAn jIva-ajIva viSayaka saMdeha ko dUra karane ke lie mahAvIra ke pAra aayaa| aura sandeha dUra hote hI usane mahAvIra ke pAdamUla meM jinadIkSA le lo aura unakA pradhAna gaNadhara bana gayA usake bAda hI prAtaHkAla meM bhagavAna mahAvIra kI prathama dezanA huii| jaisAki prAcIna gAthAoM meM likhA hai "paMca zailapura meM ( pAMca parvatoM meM zobhAyamAna hone ke kAraNa rAjagRha ko paMca zailapura yA paMcaNhADI kahate haiM ) ramaNIka, nAnA prakAra ke vRkSoM se vyApta aura deva-dAnava se vandita vipula nAmaka parvata para mahAvIra bhavyajanoM ko upadeza diyaa|" varSa ke prathama mAsa arthAt zrAvaNa mAsa meM, prathama pakSa arthAt kRSNa pakSa meM, pratipadA ke dina, prAtaHkAla samaya abhijit nakSatra ke udaya rahate hue dharmatIrtha kI utpatti huI / astu digambara paramparAnusAra bhagavAna kI prathama dezanA rAjagRhI meM hI zrAvaNa kRSNA pratipadA ke brAhmamuhurta / hone ke prAcIna ullekha hai| harivaMza purANakAra AcArya jinasena bhI zrAvaNa kRSNA pratipadA ke prAtaHkAla abhijit nakSatra ke samara bhagavAna mahAvIra ko divyadhvani prakaTa hone kA ullekha kiyA hai bhagavAna mahAvIra ke dharma saMgha meM 14000 sAdhu aura 360.0 sAdhviyAM batAI gaI hai| saMgha vistAra kArya kaivalya aura bodha prApti ke sAtha-sAtha hI prArambha ho gyaa| sahasroM 2 ke thoka ( samUha ) vividha ghaTanA prasaMgoM sAtha dIkSita hue the| dIkSita honevAloM meM bar3A bhAga vaidika paNDitoM, parivrAjakoM va kSatriya rAjakumAroM kA hotA thA mahAvIra-indrabhUti Adi gyAraha paMDitoM va cAra hajAra cAra sau unake brAhmaNa ziSyoM ko dIkSita karate haiN| mahAvIra apanI janmabhUmi meM Akara pAMca sau vyaktiyoM ke parivAra se apane jAmAtA ko va pandraha sau parivAra se apara pUtrI priyadarzanA ko dIkSita karate haiN| astu bhagavAn mahAvIra ke gyAraha gaNadhara the| agnibhUti, vAyubhUti, acalabhAtA, metArya aura prabhAsapAMca gaNadharoM kA nirvANa bhagavAna se pahale ho cukA thaa| byakta, maNDita, maurya putra aura aMkapita-ina cAra gaNadhA kA nirvANa bhagavAna ke nirvANa ke kucha mahIne pahale huaa| indrabhUti bhagavAna ke parinirvANa ke sAr3he bAraha varSa bhI ( 22 )
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudharmA sAr3he bIsa varSa jIvita rahe / ye donoM pacAsa varSa gRhavAsa meM rhe| bhagavAn kA nirvANa huA taba ye donoM 80 varSa ke the / gautama kA nirvANa 62 varSa kI tathA sudharmA kA nirvANa 100 varSa kI avasthA meM huA / kumAra zramaNa kezI bhagavAn pArzvanAtha ke aura zramaNa gautama bhagavAn mahAvIra ke ziSya the| bhagavAn mahAvIra astitva meM Aye hI the / unakA dharmacaka abhI pravRtta huA hI thaa| saMkSipta uttara se kezI kI jijJAsA zAMta huii| taba gautama ne bhagavAn mahAvIra ke jIvanavRtta ke aneka citra kezI ke sAmane prastuta kiye| nirvrantha saMgha meM mahAvIra ke prathama samavasaraNa meM ho strI dokSAyeM huii| candanabAlA prathama ziSyA thI aura vaha chattIsa hajAra ke vRhat zramaNI saMgha meM bhI sadaiva pravartinI agraNI rhii| kevalajJAna prApta kara jaba mahAvIra madhyama pAvA padhAre taba candanavAlA unake samavayaNa meM dIkSita huii| bhagavAn bahattaraveM varSa meM cala rahe the| usa avasthA meM bhI ve pUrNa svastha the| ve rAjagRha se vihAra kara apApApurI meM Aye vahAM kI janatA aura rAjA hastipAla ne bhagavAn ke pAya dharma kA sazva sunA bhagavAn ke nirvANa kA samaya bahuta najadIka A rahA thA / bhagavAn ne gautama ko Amantrita kara kahA- gautama! pAsa ke gAMva meM somazarmA (devazarmA) nAma kA brAhmaNa hai| use dharma kA tatra samajhAnA hai| tuma vahAM jAo aura use sambodhi do / gautama bhagavAn kA Adeza zirodhArya kara vahAM cale ge| bhagavAn pravacana karate-karate hI nirvANa ko prApta ho gye| usa samaya rAtri cAra ghar3I zeSa thI (caturghaTikAthazeSAyAM zatro kalpasUtra-sUtra 147 subodhikA TIkA ) mahala aura licchavi gaNarAjyoM ne dIpa jalAye kArtikI amAvasyA kI rAta jagamagA uTho / somazarmA brAhmaNa pratibuddha ho gyaa| gautama apane kArya meM saphala hokara bhagavAn ke pAsa A rahe the itane meM unheM samvAda milA ki bhagavAn mahAvIra kA nirvANa ho gyaa| kucha kSaNoM ke lie gautama mAma bhUla gye| unakI antarAtmA jAgRta huii| ve sambhale gautama dhyAna ke ucca zikhara para phuNce| unakA rAga kSINa huaa| ve kevalI ho gaye / maMtrI gauzAla kI mRtyu unake jIvana kAla meM tathA gautama buddha ke pahale hI mahAvIra kA nirmANa apApA ( pAvA ) meM ho cukA thaa| bauddha granthoM meM ullekhita vibhinna saMvAdoM se spaSTa hai ki mahAvIra ko gautama buddha se Ayu meM jyeSTha mAnA jAtA thA / jena paramparA meM gauzAla kI mRtyu mahAvIra ke nirvANa ke sAr3he solaha varSa pahale zrAvastI meM hone tathA kUpa. agata ke zAsana kAla ke solaveM varSa meM bhagavAn ke nirmANa ke ullekha upalabdha haiN| mahAvIra ke nirmANa aura avantIdAja pradyota ke uttarAdhikArI pAlaka kA rAjyArohaNa eka hI dina huA thA / mahAvIra ne nirvANa ke samaya cunda samAsa kA varSAvAsa bhI pAvA meM hI thaa| mahAvIra gautama buddha kI apekSA cira-dIkSita aura oSTha the tathA mahAvIra kA nirmANa gautama buddha ke jIvana kAla meM ho cukA thA / mahAvIra ko kevalajJAna gautama buddha ko sambodhi prApta hone ke pUrva hI prApta ho cukA thA / candragupta maurya aura mahAvIra nirvANa ke boca 215 varSa kA antara ( 312 + 215 ) mAnA gayA gayA hai tathA mahAvIra nirmANa ke 400 varSa bAda ujjayinI meM vikramAditya rAjA ke hone kA ullekha hai / ( 23 )
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa divyadhvaninA vizva saMzayacchedinA jina: / dundubhidhvanidhIreNa yojanAntag yAyinA || zrAvaNasyAsite pakSe nakSatre'abhijiti prabhuH / pratipadyahni pUrvAnhe zAsanArtha mudAharat // - haripu0 sarga 2, zlo0 60-61 kevala darzana utpanna hone ke pUrva vizvAra bhagavAn ke parinirvANa ke bAda gautama svAmI ko kevalajJAna karate haiM " rAga aura dveSa saMsAra ke hetu hai usakA tyAga karane ke lie - parameSThI ( bhagavAn mahAvIra ) ne hamArA tyAga kiyA hogA / isalie aise mamatA rahita prabhu meM mamatA rakhane se hamako kyA lAbha huA / rAgadveSaprabhRtayaH kiM cAmI bhavahetavaH / hetunA tena ca tyaktAratenApi parameSThinA // 276 // nirmame nAthe mamatvena mamA'pyalam / mamatvaM samamatve'pi munInAM na hi yujyate // 280|| - trizalA kA0 parva 10 / sarga 13 yadi ajAtazatru ke dvArA rAjagRha hastagata karane kI tithi I0 pU0 544 mAnI jAya to gautama buddha nirvANa kI tithi I0 pU0 502 hogI / ke mahAvIra ke nirvANa kI tithi usake rAjyArohaNa ke 16 varSa pazcAt hai jo ki jaina paramparA ko vizvasanIya mAnanA anucita nahIM hai / jaina paramparA ke anusAra mahAvIra ke kaivalya prApta karane ke lagabhaga teraha varSa pazvAt zreNika bimbasAra kI mRtyu huii| ataH yaha ghaTanA I0 pU0 544 kI rahI hogI / avaMtIrAja caMDapradyota kI mRtyu mahAvIra ke nirvANa ke kucha dinoM ke pahale ho cukI thI, kyoMki jaina paramparA ke anusAra usake uttarAdhikArI aura putra pAlaka kA rAjyAbhiSeka mahAvIra kI nirvANa rAtri ko huA thaa| pradyota, magadha ke zAsaka bimbasAra aura usake putra ajAtazatru donoM kA hI samakAlIna thA / bhagavAn mahAvIra ke paramparAnusAra tIna pATa kevalI hue 1 - gautama svAmI 2 - sudharmA svAmI - 13 - jabhbU svAmI sarvajJa-sarvadarzI meM hamane sAmAnya kevalI va tIrtha kara ko grahaNa kiyA hai / sarvajJa - sarvadarzI vardhamAna tIrthaMkara kA viSayAMkana hamane 354 kiyA hai| isakA AdhAra yaha hai ki sampUrNa jaina vAG maya ko 100 vibhAgoM meM vibhAjita kiyA gayA hai| (dekheM - mUla vargIkaraNa sUcI pRSTha 10-12 ) / isake anusAra jIvakA viSayAMkana 03 hai / jIva ko 60 vibhAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai ( dekheM - jIva vargIkaraNa sUcI pRSTha 13 ) isake anusAra vardhamAna kA viSayAMkana hamane 9224 kiyA hai / isakA AdhAra isa prakAra hai jaina vAGamaya ke mUla vargIkaraNa meM jIvakA viSayAMkana 03 hai tathA jovanI ( mahApuruSoM kI jIvanI / ke upavargIkaraNa meM tIrthaMkara vardhamAna kA viSayAMkana 24 hai ataH jIvanI meM viSayAMkana 6224 kiyA hai / vardhamAna sambandhI tulanAtmaka adhyayana ke lie hama kaI asuvidhAoM ke kAraNa anya dharmoM ke dArzanika graMthoM kA samyaka adhyayana nahIM kara sake, kevala majjhima nikAya, aMguttara nikAya, yajurveda Adi kA adhyayana kiyA / usase prApta vardhamAna ( mahAvIra ) jovano sambandhI pAThoM ko hamane de diyA hai / ( 24 )
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnyataH anuvAda hamane zAbdika artha rUpa hI kiyA hai lekina jahA~ viSaya ko gambhIratA yA jaTilatA dekhI hai vahA~ artha ko spaSTa karane ke lie vivecanAtmaka artha bhI kiyA hai| kahIM-kahIM bhAvArtha bhI kiyA hai| vivecanAtmaka artha karane ke lie hamane sabhI prakAra kI TIkAoM tathA anya siddhAMta graMthoM kA upayoga kiyA hai| chadmasthA ke kAraNa yadi anuvAdoM meM yA vivecana karane meM kahIM koI bhUlabhAMti va truTi raha gaI ho to pAThaka varga sudhAra leN| jahAM mUla pATha meM viSaya spaSTa rahA hai vahA~ mUla pATha ke artha ko spaSTa karane ke lie hamane TIkAkAroM ke spaSTIkaraNa ko bhI apanAyA hai tathA sthAna-sthAna para TIkA kA pATha bhI uddhRta kara diyA hai| astu vardhamAna jIvana koza -zvetAmbara Agama tathA digambara tathA zvetAmbara siddhAMta graMthoM se taiyAra kiyA gayA hai| sampAdana, vargIkaraNa tathA anuvAda ke kAma meM niryakti, cUrNI, vRtti, bhASya Adi kA bhI upayoga kiyA gayA hai| saMbhava hai hamArI chadmasthA ke kAraNa tathA mudraka ke karmacAriyoM ke pramAdavaza pustaka kI chapAI meM kucha azuddhiyA~ raha gaI ho| AzA hai pAThakagaNa azuddhiyoM ke lie hameM kSamA kareMge tathA AvazyakatA ke anusAra saMzodhana kara leNge| hamArI koza parikalpanA kA abhI bhI parokSaNa kAla cala rahA hai ataH isameM aneka truTiyoM hoM to koI Azcarya kI bAta nahIM hai| lekina isa hamArI parikalpanA meM puSTatA A rahI hai| tathA hamAre anubhava se yatheSTa samRddhi huI hai isameM koI sandeha nahIM hai / pAThaka varga se sabhI prakAra ke sujhAva abhinandanIya hai| cAhe ve sampAdana, anuvAda yA anya kisI prakAra ke hoN| AzA hai isa viSaya meM vidvad varga apane sujhAva bhejakara hameM pUrA sahayoga deNge| astu vardhamAna jIvana-koza-tRtIya khaNDa kI taiyArI adhikAMza sampUrNa ho cukI hai| isameM vardhamAna tIrthaMkara ke sAdhu-sAdhvI-zrAvika-zrAvikA kA to vivecana rahegA hI aura bhI pracura sAmagrI milegii| hama jaina darzana samiti ke AbhArI hai jisane vardhamAna jovana-koza ke prakAzana kI sArI vyavasthA kI jimmevAro grahaNa kii| yuga pradhAna AcArya zrI tulasI ke prati bhI hama zraddhAvanata hai jinhoMne ativyavastatA ke kAraNa bhI prastuta koza para AzIrvacana likhaa| hama bandhuvara jabaramala jI bhaMDArI ke atyanta AbhArI haiM jinhoMne sadA isa kArya ke lie protsAhita kiyA hai| lakhanaU ke DA. jyoti prasAda jaina ko hama kabhI nahIM bhUla sakate-jinhoMne samayasamaya para apane bahumUlya sujhAva dete rahe tathA prastuta koza para "Foreword" likhaa| L D. Institute of Indology ahamadAbAda ke bhUnapUrva DAirekTara zrI dala sUkha bhAI mAlavaNiyA ke prati hama AbhArI haiM jinhoMne samaya-samaya para apane bahumUlya sujhAva jatAte rhe| hama una dezI-videzI vidvAnoM ko dhanyavAda dete haiM jinhoMne lezyA koza, kriyA koza, mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa tathA vardhamAna jIvana-koza prathama khaNDa para apanI apanI sammatiyAM bhejakara hamArA utsAhavardhana kiyA hai ! yugapradhAna AcArya zrI tulasI tathA yuvAcArya zrI mahAprajJa kI mahAna dRSTi hamAre para sadaiva rahI hai-jise hama bhUla nahIM skte| hama jaina darzana samiti ke sabhApati zrI navaratanamala surAnA, sva0 tAjamalajI botharA, nemIcandajI gadhaiyA, mohanalAlajo baida ( mantrI ), mAMgIlAlajI lUNiyA, jayasiMhajI siMghI, sumeramalajI surAnA, dharmacandajI rAkhecA, bhaMvaralAlajI siMghI tathA sva* sUrajamala jI surAnA Adi Adi sabhI bandhuoM ko dhanyavAda dete haiM jinhoMne hamAre viSaya koza nirmANa kalpanA meM hameM kisI na kisI rUpa meM sahayoga diyA hai| kalakattA, -zrIcanda corar3iyA 11, navambara, 1984
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ do zabda svargIya zrI mohanalAlajI bAMThiyA tathA unake sAthiyoM ne jainAgama evaM vAG maya ke talasparzI gaMbhIra adhyayana kara Adhunika dazamalava praNAlI ke AdhAra para alaga-alaga aneka viSayoM para koza prakAzita karane kI parikalpanA kI aura isako mUrtarUpa dene ke lie jaina darzana samiti kI sthApanA mahAvIra jayaMtI ke dina san 1969 ke dina kI gaI / yaha saMsthA svargIya mohanalAlajI bAMThiyA evaM zrIcaMda corar3iyA dvArA nirmita viSayoM para koza prakAzana kA kArya kara rahI hai| isake dvArA nimnalikhita koza prakAzita haiM jinakA sakSipta vivaraNa isa prakAra haiN| 1. lezyAkoza - prathama puSpa - lezyA adhyavasAya kA beromeTara hai / isa koza meM chaoM lezyAoM kA vistRta vivecana hai| ina lezyAoM kA Agama graMthoM meM aneka sthala para ullekha hai usakA saMkalana huA hai| CYCLOPAEDIA OF LESHYA ke rUpa meM isa graMtha kA prakAzana huA hai| jisase ki lezyA viSaya para anusaMdhAna karane vAloM ko va darzana zAstra meM rUci rakhane vAloM ko eka hI sthAna meM paryApta sAmagrI upalabdha ho skegii| amerikA ke eka chAtra ne isa viSaya ko lekara PH D. DiplomA prApta kiyaa| viSaya para adhyayana karane meM 'lezyAkoza' se bharapUra sAmagrI prApta huii| 2. kriyAkoza - dvitIya puSpa - isI prakAra kriyA koza meM AraMbhikI Adi paccIsa kriyAoM kA vistRta vivecana hai / kriyA kA ekarUpa puNya-pApa kA baMdhana hai aura usakA dUsarA rUpa karma-baMdhana se chuTakArA pAnA hai / kiyA koza meM Agama va graMthoM ke AdhAra para vistRta vivecana hai / 2. midhyAtvIkA AdhyAtmika vikAsa tRtIya puSpa midhyAsvI prANI kA saha AcaraNa zreSTha nahIM mAnA jAya to usakA AdhyAtmika vikAsa kaise ho sakatA hai| zrIcaMda corar3iyA ne lagabhaga do sau graMthoM kA gambhIra parAyaNa evaM AloDana karake zAstrIya rUpa meM apane viSaya ko prastuta kiyA hai / ataH paMDita dalasukha bhAI mAlavaNiyA ke zabdoM meM yaha graMtha lezyAkoza tathA kriyAkoza kI koTikA ho hai / unake kathanAnusAra isa - 4. vardhamAna jIvana koza- prathamakhaNDa - caturtha puSpa prastuta graMtha jaina darzana samiti ko koza paramparA kI - kar3I meM eka mahatvapUrNa saMdarbha graMtha hai| vardhamAna jIvana koza kA yaha prathama bhAga svargIya mohanalAlajI bAMThiyA dvArA saMkalita evaM taiyAra sAmagrI kA vyavasthita saMpAdita rUpa hai / bA~ThiyAjI isa kAma ko adhUrA chor3akara svargavAsI ho gaye, kintu zrIcanda corar3iyA ne atyanta parizrama kara ise taiyAra kiyA hai / isameM bhagavAn mahAvIra ke pavana, garbha, janma, dIkSA, kevala jJAna tathA parinirvANa Adi kA vistRta vivecana hai| ( 25 )
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza-dvitIya khaNDa-paMcama puSpa-jo Apake sAmane hai| isameM bhagavAna mahAvIra ke pUrva zvetAmbara matAnusAra 27 bhava tathA digambara matAnusAra 33 bhavoM kA Agama tathA siddhAMta graMthoM ke AdhAra para vivecana hai| isameM bhagavAn mahAvIra ke indrabhUti Adi gyAraha gaNadharoM ke jIvana para bhI prakAza DAlA gayA hai| isa prakAra jaina darzana samiti ke dvArA saikar3oM viSayoM para koza saMkalana kArya huA hai| kozoM ke saMbaMdha meM bhArata ke uccakoTi ke vidvAnoM ne mukta kaMTha se sarAhanA kI hai| inameM mukhya rUpa se 1-sva0 prajJAcakSu paMDita sukhalAla jI saMghavI 2-sva0 AdinAtha nemInAtha upAdhyAya 3-DA0 jyotiprasAda jaina 4-yugapradhAna AcArya zrI tulasI 5-pro0 dalasukha bhAI mAlavaNiyA 6-sva. DA0 sunItikumAra caTarjI 7 - pro0 padmanAtha jaina U.S A. 8-pro0 DA0 L. ALSDROF, Hamburg Adi ke nAma ullekhanIya hai / isa prakAra dazamalava praNAlI ke AdhAra para karIba 1000 viSayoM para Agama tathA prAcIna bhAratIya graMthoM kA talasparzI adhyayana karake sva0 zrI mohanalAlajI bAMThiyA va zrIcaMda coraDiyA ne pAMDulipi tayAra kii| jisako hamane surakSita rakhA hai| ___ isa samiti meM bhAratIya darzana meM rUci lene vAle sabhI sajjana sadasya ho sakate haiN| saMsthA meM do sadasya zreNI hai 1-AjIvana saMrakSaka sadasya-jisakI sadasyatA phIsa 1000) hai| unheM saMsthA dvArA prakAzita sAhitya binA mUlya saprema bheMTa kiyA jAtA hai| 2-AjIvana sAdhAraNa sadasya-jisakI sadasyatA phIsa sirpha 1.1) hai| sadasya vyaktigata rUpa se hI liye jAte haiN| mAnanIya jodhapura nivAsI zrI jabaramalajI bhaMDArI isa saMsthA ke sahayogI aura zubhacintaka hai| unake samayasamaya para abhUtapUrva sujhAva milate rahe / kozoM ke prakAzana meM Arthika sahayoga bharapUra rahA hai| hamArI saMsthA aba taka vidvavad yogya sAmagrI tayAra karatI rahI hai| ataH saMsthA ko janapriya banAne ke liye sarala bhASA meM choTI-choTI pustakeM taiyAra karAkara prakAzita karane kI yojanA hai| aura saMbhava ho to unheM niHzulka vitaraNa kI jaaye| ___ astu sva0 mohanalAlajI bA~ThiyA isa saMsthA ke saMsthApaka hI nahIM the, prANa the| ve itane kozoM kI rUparekhA taiyAra karake chor3a gaye haiM ki kaI vidvAna varSoM taka kArya kare to bhI samApta na ho| aise manISi kI smRti meM Thosa kArya honA hI caahie| isa saMsthA kA pAvana uddezya jaina darzana va bhAratIya darzana ko ujAgara karanA hai jisase mAnava jJAna razmiyoM se apane ajJAna aMdhakAra ko miTA skeN| isa saMsthA dvArA prakAzita sAhitya saste dAmoM meM vitaraNa kara adhika se adhika pracAra ho-yahI isakA uddezya hai| isa punIta kArya meM sabakA sahayoga apekSita hai| bhavadIya kalakattA navaratanamala surAnA, adhyakSa 12-12-84 jaina darzana samiti ( 27 )
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ FOREWORD This is an age of systematic enquiry and research. So, when a scholar undertakes the study of a particular topic, he does not rest satisfied with a single source or version handed down to him by tradi tions, leterary, epigraphical or oral. Whereas a simple believer would not question the authority of the scriptures or traditions he puts his faith in, the modern investigator would try to explore all the sources relating to the subject under study, and examine thoroughly all the aspects and relevant details connected with it. This unbounded spirit of enquiry and tendency to a comprehensive methodical approach have been greatly facilitated by the discovery publication or availability and specialised studies of the diverse source material related to almost every subject or branch of learning which may arouse the interest of a scholar. There is thus now no dearth of source material of various kinds and categories on almost any topic which is sought to be investigated This in itself however, makes the task of the researcher much more arduous and time consuming And, herein lies the importance of different kinds of reference books which render his task comparatively easy and smooth Topical dictionaries constitute a very valuable class of such reference books So far, as Jainological studies are concerned, encyclopaedies like the Abhidhana Rajendra Kosha and the Jainendra Siddhanta Kosha. several bibliographies. collections of colophons. catalogues of manuscripts, glossaries of technicalterms dictionaries of historical persons and places, and collections of inscriptions and of other historical records like potifical genealogies and Vijnapti patras. etc.. have already been published These reference books are undoubtedly of immense help to the research scholar of Jainological studies. The conception of topical dictioneries. like the present one is however. a bit different from that of the works mentioned adove The late Sri Mohanlal Bhanthia was, perhaps the first to initiate develop and launch upon a scheme of compiling topical dictionaries of Jaina religion philosophy and traditions He was lucky in having a hardworking dedicated and competent assistant in Pt Srichand Choraria The scheme covered about a thousand topics. but to begin with they compiled and published in 1966. the Leshya Kosha in 1969 the Kriya Kosha in 1980, the Vardhamana Jivana Kosha Part I, and its Part II in 1984 in the form of the present publication. ( 28 )
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ The object in compiling and publishing this 'Cyclopaedia of Vardhamana, as they have Called it, is to indicate. with references the known sources quoting the different texts with their Hindi translations, on almost all the details or data relating to Bhagawan Vardhamana Mahavira (599 527 B.C), the 24th and last Thirthankara of the Jaina tradition. The sources utilised include the canonical texts, their commentaries and the non canonical literature of the Shvetambara tradition, alongwith the more important works of the Digambara tradition, a few of Buddhish and Brahamanical works relevant to the purpose, and some later encyclopaedia. dictionaries and reference volumes. Part-I of the Kosha contained details of the life of the great Hero from his conception to Nirvana, whereas Part-II, the present volume, deals with the 33 or so previous births of Mahavira, as gleaned from the Shvetambara and Digambara sources incidentally facilitating a comperative study of the two traditional accounts, besides, the five Kalyanakas or auspicious events of his life, his aliases or epithets, his eulogies, his Samavasarana, Divya, dhwani or Discourse Divine, his sanghs or the fourifold order. his disciples including the Eleven Ganadharas headed by Indrabhuti Gautamas with particulars about each, and many other minor or miscellaneous details On many points, the information collected in this part supplements that contained in the first part. The topics have been classified and arranged in the international decimal system as adapted by the editors of this Kosha and used in their earlier topical dictionaries, mentioned above. There is no doubt as to the value and usefulness of this unique opical dictionary of the Tirthankara Mahavira for scholars and research Workers. We heartily congratulate the Learned Pt Srichand Choraria or accomplishing this very painstaking and time-consuming task so atisfactorily. The Jain Darshan Samiti and its Office bearers deserve hanks for publishing the Volume. yoti Nikunj. Charbagh Lucknow-19 (U.P.) 2th June, 1984 ( 29 ) (JYOTI PRASAD JAIN)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA kA hindI anuvAda yaha yuga vidhivaddha khoja va zodha kA hai / ataH jaba koI vidvAna kisI viSaya para zodha karatA hai to vaha kisI paramparA se prApta tathya para hI kevala nirbhara nahIM karatA cAhe vaha tathya grantha, zilAlekha yA kahAvata rUpa se prApta huA ho| jabaki sarala vizvAsI mAnava jisa paramparA meM vaha vizvAsa rakhatA hai usake zAstra itihAsa purANa ko nirvivAda rUpa se satya mAna letA hai taba Adhunika anveSaka usa viSaya para jahAM bhI jo kucha bhI prApta ho sake use prApta karane kA evaM prApta tathyoM ko vizad rUpa se nirIkSaNa va vibhinna dRSTikoNoM se parakhane kA prayAsa karatA hai| jJAna-vijJAna ke kisI bhI viSaya yA zAkhA jisameM vidvAnoM kI rUcI jAgRta ho sakatI hai usa viSaya yA zAkhA se sambandhita vibhinna prakAra ke tathya granthoM kI khoja, prakAzana unakI sahajatayA prApti tathA vizad adhyayana zodha kI isa asImita pravRtti tathA tathya ko samagra rUpa se yathAkrama samajhane ke prayAsa ko protsAhita kiyA hai| zodha khoja ke lie prApta vibhinna prakAra ke vibhinna viSayoM se sambandhita graMthoM kI Aja koI kamI nahIM hai| satya to yaha hai ki isane anveSaka ke kArya ko aura bhI jaTila banA diyA hai, samaya sApekSa banA diyA hai| ataH inake kArya ko sahaja va sugama karane ke lie hI vibhinna prakAra ke sandarbha graMthoM kI bar3I upayogitA hai| ina sandarbha graMthoM se bhI adhika upayogitA hai vargIkRta koSoM ko| __ jaina vidyA ke kSetra meM abhidhAna rAjendra koza, jainendra siddhAnta koza jaise koza graMtha evaM grantha paMjiyoM, prazasti saMgraha hastalikhita graMthoM kI sUciyAM, pAribhASika zabda sUciyAM aitihAsika vyakti va sthAnoM kA abhidhAna, zilAlekha saMgraha va anya aitihAsika pramANa jaise vaMzAvaliyA~ vijJapti patra Adi prakAzita ho cuke haiN| ye sabhI sandarbha grantha jaina vidyA ke anveSakoM ke lie bar3e sahAyaka hote haiN| kintu vargIkRta kozagraMtha jaisA ki prastuta graMtha hamAre hAthoM meM hai uparokta sabhI graMthoM se kucha bhinna hai / jaina dharma darzana evaM purANa ke vargIkRta koza granthoM ke racanA kSetra meM zAyada svargIya mohanalAlajI bAMThiyA hI prathama vyakti haiM jinhoMne isake prayojana ko samajhakara use kriyAnvita karane kA prayAsa kiyA hai| saubhAgya se unheM isa kArya ke lie paM0 zrIcandajI coraDiyA jaise karmaTha samarpita va samartha vyakti kA sahayoga bhI prApta ho gyaa| isa kArya ke lie eka hajAra viSayoM kI yojanA banAI gaI jisameM abhI taka lezyA koza (1966) kriyA koza (1969) vardhamAna jIvana koza bhAga-1 (1980) prakAzita ho cuke haiM evaM vardhamAna jIvana koza kA yaha dUsarA bhAga Apake sammukha hai / vardhamAna jIvana-koza ke prakAzana meM unakA uddezya yaha thA ki caubIsaveM tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra ke jIvana (566-527 I0 pU0) se sambandhita samasta tathya jahAM se bhI jo kucha bhI prApta ho use sandarbha va hindI anuvAda sahita prakAzita krnaa| isa kArya ke lie unhoMne Agama grantha unakI TIkAyeM, zdetAmbara va digambara Agametara grantha, kucha bauddha evaM brAhmaNya grantha evaM paravartI kAlIna koza, abhidhAna a'da kA bhI upayoga kiyA hai| vardhamAna jIvana-koza bhAga ( 80 )
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka meM bhagavAna mahAvIra ke garbha praveza se nirvANa taka kA jIvanavRtta saMkalita kiyA gayA hai| bhAga do meM unake 33 pUrva bhavoM kA vivaraNa hai jo ki zvetAmbara va digambara paramparA se liyA gayA hai| isase tulanAtmaka adhyayana sugama ho jAtA hai| isake atirikta isameM bhagavAna mahAvIra ke pAMcoM kalyANaka, nAma evaM upanAma, unakI stutiyAM, samavasaraNa, divyadhvani, saMgha vivaraNa, indrabhUti Adi gyAraha gaNadharoM kA pRthaka-pRthaka vivaraNAdi saMkalita hai|| isa bhAga meM saMkalita aneka viSaya bahudhA prathama bhAga meM saMkalita viSayoM ke paripUraka haiM / viSayoM ko isameM antarjAtIya dazamalava ke rUpa meM vibhAjita va saMkalita kiyA gayA hai jaisA ki sampAdakoM ne uparokta vargIkRta koza granthoM meM kiyA hai| vidvAn anveSakoM ke lie tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra ke isa bhAMti ke vargIkRta koza granthoM kI upAdeyatA ke viSaya meM koI do mata nahIM ho sktaa| parizrama sAdhya va samaya sApekSa isa kArya ko itane sucArU rUpa se sampAdana karane ke lie hama vidvAna paNDita zrI zrIcanda corar3iyA kA Antarika bhAva se abhinandana karate haiM / sAtha hI jaina darzana samiti aura unake kAryakartAoM ko bhI isake prakAzana ke lie dhanyavAda dete haiN| jyoti nikuMja jyotiprasAda jaina cAra bAga, lakhanaU 12 jUna, 1984 ( 31 )
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya sUcI *004 viSaya pRSTha saMkalana-saMpAdana meM prayukta granthoM ko saMketa sUcI AzIrvacana -AcArya tulasI 7 jana vAGmaya kA dazamalava vargIkaraNa jIva kA vargIkaraNa jIvanI kA vargIkaraNa prakAzakIya prastAvanA do zabda -navaratanamala surAnA 26 bhUmikA (Foreword) -DA. jyotiprasAda jaina 28 bhagavAna (mahAvIra) ke pUrva bhava pUrva bhava vivecana ananta-saMsAra-bhramaNa bhagavAna mahAvIra kA jIva grAmaciMtaka-nayasArabhilla-purUravAbhilla ke bhava meM pUrvabhava meM prathama bAra samyaktva prAptabhagavAna mahAvIra kA jIva--saudharmakalpa deva meM bhagavAn mahAvIra kA jIva-marIcikumAra bhava meM-nIca gotrakarma kA upArjana bhAvI tIrthakara vardhamAna mithyAmata kI prarUpaNA-ziSyatva ke lobha se marIci ke ziSya kapila dvArA sAMkhya darzana kA pravartana bhagavAn mahAvIra kA jIva brahmakalpadeva meMbhagavAna mahAvIra kA jIva-kauzika parivrAjaka bhava meM athavA jaTila brAhmaNa bhava meM (ka) kauzika parivrAjaka bhava meM (zve) (kha) jaTila brAhmaNa bhava meM (dig0 ) caturgati saMsArabhramaNa * worror .. . .04 Mr m *05 ( 32 )
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 viSaya .06 IzAna svargadeva athavA saudharma svargadeva bhava meM .06.1 saudharma svarga ke deva bhava meM (zve.) 06.2 saudharma svarga ke deva bhava meM (diga0) '07 puSyamitraparivrAjaka athavA puSyamitra brAhmaNa bhava meM *070 saMsAra bhUmaNa *08 saudharmakalpadeva athavA IzAnakarUpadeva bhava meM .08ka saMsAra bhramaNa *06 agnidyota parivrAjaka athavA agnisaha (agnizikha) brAhmaNa bhava meM 1. IzAna kalpadeva-yA sAnatkumAra deva bhava meM .10ka saMsAra bhUmaNa .11 agnibhUti pAribAjaka yA agnimitra prAhmaNa *11ka saMsAra bhUmaNa .12 sanatkumAra deva-yA mAhendra kalpadeva bhava meM .12ka saMsAra bhUmaNa *13 bhAradvAja parivrAjaka bhava meM "13ka saMsAra bhUmaNa .14 mAhendra kalpadeva bhava meM .14ka saMsAra bhUmaNa (zve0) .14% basa-sthAvara yoni ke asaMkhyAta bhava (diga0) '15 sthAvara parivrAjaka bhava meM .16 brahmaloka kalpadeva athavA mAhendra kalpadeva bhava meM .16ka saMsAra bhUmaNa .17 vizvabhUti kSatriya ke bhava meM .18 mahAzukra kalpadeva bhava meM 16 tripRSTha vAsudeva ke bhava meM 19.1 tripRSTha vAsudeva kA mamayakAla .192 prathama do cakravartI ke bAda-tripRSTha vAsudeva 19.3 tripRSTha vAsudeva ke mAtA-pitA ke nAma 1904 tripRSTha vAsudeva kA nidAna-pUrva bhava kA 19.5 tripRSTha vAsudeva ke pratizatru ( 33 ) l ial o e
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ od 74 viSaya 19.6 tripRSTha vAsudeva ke pitA kA putrI se vivAha *167 tripRSTha vAsudeva kA avataraNa 198 tripRSTha vAsudeva ke pratizatru-azvagrIva prativAsudeva '169 vAsudevoM meM vipRSTha prathama vAsudeva thA .19.10 tripRSTha vAsudeva dvArA kezarI siMha kA mArA jAnA .19.11 tripRSTha vAsudeva dvArA azvagrIva prativAsudeva kA mArA jAnA *19.12 tripRSTha vAsudeva kA rAjyAbhiSeka 19.13 tripRSTha bhava meM kArmo kA gADha baMdhana '2. saptama naraka ke nArakI ke bhava meM '21 siMha ke bhava meM '22 caturtha naraka athavA prathama naraka ke nArakI ke bhava meM .22katipaya tiryaga-manuSya eva meM '23 siMha ke bhava meM .24 saudharma svarga kA deva 25 kanakojjvala rAjA-kanakaprabha rAjA lAmtava svarmakAdeva *27 hariSeNa rAjA *28 mahAzukra svarga kA deva .29 priyamitra-priyadala cakravartI ke bhava meM *291 janma *262 priyamitra-cakravartI kI chaha-bADa para vijaya (ka) mAgama tIrthaM para vijaya (kha) varadAma tIrtha Adi para vijaya *26.3 eka vivecana '29.4 poTTilabhava (priyamitra pakravartI) meM (diga0 ba zve. mAnyatA) *3. sahastrAra svarga kA deva-bhaSayA mahAzukra kA deva * nanda-mandana rAjA .311 nandana rAjA-naMdIvardhana rAjA-mAlika rAjA the| 51.2 nandarAjA-maMdIvardhana rAjA ke-tIrthakara prakRtikA 12 agyuta svarga- prANata svarma kA deka . lA W : UUN ( 34 )
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 101 101 103 103 108 108 111 viSaya *32.1 deva rUpa meM utpanna '32.2 acyuta svarga kA indra athavA prANata svarga kA indra '323 AhAra-zvAsocchvAsa-jJAna *32.4 puSpottara vimAna meM bhagavAna mahAvIra kA jIva aura bhAvijanma-kSetra meM dhanavarSA '33 vardhamAna tIrthakara-bhagavAn mahAvIra '33.1 garbhapradeza *33.2 priyakAriNI ( trizalA ) ke garbha ke samaya dhana-varSA '33ka bhagavAn mahAvIra-devAnaMdA-garbha meM .33kha trizalA-garbha meM ( siddhArtha rAjA kI patnI ) *33kha 1 garbha vivecana *33kha'2 garbhakA prabhAva-trizalA ke garbha ke samaya dhana-varSA *33kha.3 trizalA ke garbha meM abhigraha *33kha 4 vardhamAna kA vaMza *33kha 5 bardhamAna bhagavAn kA zarIra *33kha 6 vardhamAna bhagavAn ke zarIra ke avayavoM kA vivecana (ka) zikha-nakha vivecana *33kha 7 bAlyAvasthA meM adhyayana '33kha' bu.mArAdi paryAya '33' AmalakI krIDA '33kha 10 cakravartI kI kalpanA *33kha.11 bhagavAn ke abhiniSkramaNa kA vicAra aura naMdIvardhana *33kha'12 naMdIvardhana ke Agraha para do varSa aura gRhasthAvAsa meM *33kha.13 sAdhika do varSa meM vividha-niyama .1- rAtri-bhojana na karane tathA sacitta jala na pIne kI pratijJA '2- ekatva bhAvanA *33kha 14 jIva-sacitta-acitta kA jJAna '33kha 15 dIkSA-paryAya *3316 prathama-bhikSA-dAtA ne kaisI bhikSA dI .33kha 17 jambhaka devoM dvArA prathama pAraNe meM vRSTi *33.18 bhagavAn ke chadmastha-avasthA kA jJAna 111 112 112 115 115 115 116 116 116 117 117 118 118 118 ( 35 )
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya * 1 karma aura karmaphala kA jJAna *33kha 16 vardhamAna se caturtha prahara meM kevalajJAna kI upali '33kha 20 jJAna kalyANaka * 1 devoM dvArA mahotsava * 2 kevalajJAnotpatti ke samaya AsanakaMpana *33kha 21 vardhamAna kI aMtakriyA aura parinirvA * 33kha 22 bhagavAn ke paryAyavAcI nAma 1 mahAmAhaNa 2 mahAgopa *3 mahAsArthavAha *4 mahAdharmakatha * 5 mahAniyamaka *33kha 23 maMgala aura tapa zabdoM meM vardhamAna * 1 vaddhamANaka (varddhamAnaka) 2 AyaMbila vaddhamANaM (AyaMbila varddhamAna ) * 33kha 24 torthapravartana kAla '33kha 25 bardhamAna ke samaya cAritra '33kha 26 bhagavAn mahAvIra aura dIpamAlikA 033 27 vardhamAna mahAvIra bhagavAn ko stuti * 1 sUyagaDI (sUtrakRtAMga ) se 2 kasA pAhu se *3 agyAnya AgamoM se '4 anyAnya granthoM se *33 27 janetara granthoM meM *34 1 brAhmaNa granthoM meM 2 bauddha granthoM meM digambara aura zvetAmbara paramparAoM meM bhagavAna mahAvIra ke jIvanavRta viSayaka bhAgmAya bheda vardhamAna kI janma kuMDalI vardhamAna mahAvIra aura samavasaraNa dezanA koThoM kA vistAra ( 36 ) pRSTha 116 116 120 120 121 121 121 121 121 122 122 123 123 123 123 123 123 124 124 124 132 133 135 137 137 137 136 136 140 rrr
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya bhagavAn mahAvIra aura catuvidha saMgha kI utpatti dvitIya samavasaraNa meM tIrthotpatti bhagavAn mahAvIra aura divyadhvani digambara matAnusAra gautama ke prazna gautama ke prazna karane para prathama dezanA bhagavAn dvArA divyadhvani ke dvArA upadeza dazabhiH proktaH parItena jinezinA zvetAmbara matAnusAra bhagavAn kI dvitIya dezanA apApA nagarI meM dvitIya samavasaraNa meM tIrtha kI sthApanA bhagavAn mahAvIra aura samavasaraNa / - 160 161 dezanA kA niSkarSa - apApA nagarI ke dvitIya samavasaraNa meM catuvidha saMgha kI sthApanA AryacandanA ko pravartinI pada para sthApita bhagavAna mahAvIra kI dezanA dvitIya dharma dezanA bhagavAn mahAvIra kI antima dezanA ke samaya indrabhUti (gautama) bhagavAn ke nikaTa nahIM the bhagavAn kI aMtima dezanA ( antima rAtri meM ) bhagavAn mahAvIra ko antima dezanA 161 162 163 bhagavAn kI aMtima dezanA kI samApti para rAjA hastipAla rAjAke dvArA dekhe gaye ATha svapnoM kI artha pUchA 163 bhagavAna kI aMtima dezanA kI samApti para hastipAla rAjA ke ATha svapnoM kA artha svayaM pUchanA - 165 160 -- 168 bhagavAna mahAvIra kI rAjagRha meM dharma dezanA (dhanumAra ke dIkSita varSa meM) brAhmaNa kUMDagrAma meM dharmadezanA ( RSabhadatta - devAnandA dIkSita) hue caMpAnagarI meM dharma dezanA ( kRNika rAjA, subhadrAdi deviyoM ke samakSa ) anyAnya nagara meM bhagavAn kI dharma dezanA 169 170 172 102 172 172 zramaNa bhagavAn mahAvIra ke vividha vizeSaNa bhagavAn mahAvIra aura durgama sthAna bhagavAn mahAvIra aura unakA pravacana bhagavan mahAvIra se upadiSTa aura anumata pAMca vastu bhagavAn mahAvIra se upadiSTa evaM anumata pAMca sthAna bhagavAn mahAvIra se upadiSTa evaM anumata pAMca sthAna bhagavAna mahAvIra se upadiSTa evaM anumata pAMca sthAna " 32 17 --- "2 ( 37 ) pRSTha - 147 147 148 140 150 150 152 157 157 160 173 173 173 174 174
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha viSaya bhagavAna mahAvIra se. upadiSTa evaM anumata pAMca sthAna 174 175 176 176 177 178 0 179 16 bhagavAna mahAvIra ke zAsana aura anya tIrthaMkaroM ke zAsana meM aMtara*40/69 vardhamAna (mahAvIra) aura zAsana saMpadA *40/46 vardhamAna ke gyAraha gaNadharoM kA vivecana *40/1 maudhika gaNadhara vivecana 1 somila brAhmaNa dvArA yajJa aura gaNadhara-gaNadharoM ke mAma (pave.) *2 gaNaghara-parivAra (gaNaghara ke sAtha dIkSita ) *3 . gaNadhara kI vyAkhyA '4 gautama gaNadhara ke saMzaya "5 agnibhUti ke saMzaya , . .6 vAyubhUti ke saMzaya 7 vyakta gaNadhara ke saMzaya '8 sudharma gaNadhara ke saMzaya SaSThama gaNadhara-maMDita ke saMzaya saptama gaNaghara-mauryaputra ke saMzaya aSTama gaNadhara --akaMpita ke saMzaya. .12 navama gaNadhara-acalabhAtA ke saMzaya *13 dazamam gaNadhara-metArya ke saMzaya ekAdazam gaNadhara-prabhAsa ke saMzaya gaNadharoM kA sAmAnya vivecana 16 bhagavAna mahAvIra ke gaNa aura gaNadhara'17 aMgapUrvo kI racanA aura gaNadhara .18 gaNagharoM kA zruta 19 maNaghara aura tIrtha *2. gaNadharau ko pramukhatA 21 gaNavara aura varSAvAsa '22. bhagavAn ke gaNadharoM kA parinirvANa 6 dr . or . , SV VI V . . . . 181 181 14 181 181 183 186 187 187 187 188 188 ( 38 )
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 186 160 190 161 161 '28 161 192 162 163 193 163 viSaya *23 bhagavAn ke aMtima samaya-kAla meM-sirpha do gaNadhara the .24 gaNadharoM kI janmabhUmi '25 gaNadhara aura kAla-nakSatra-candra-yoga "26 gaNadharoM ke pitA ke nAma *27 gaNadharoM kI mAtA ke nAma gaNadharoM kA gotra :26 gaNadharoM kI AgAra paryAya - 3. gaNagharoM kA chadmasthakAla '31 gaNadharoM kA kevalikAla-jinaparyAya 12 gaNadharoM kI Ayu-sarvAyu *33 saba gaNadharoM ke zarIra ke saMhanana aura saMsthAna *34 . saba gaNadhara labdhi sampanna the '35 parinirvANa ke samaya tapa '36 gaNadharoM kI zruta sAdhanA-Agama adhyayana '37 bhagavAn ke parinirvANa ke samaya-indrabhUti aura sudharma gaNadhara the 41 prathama indrabhUti (gautama) gaNadhara ' 41.1 gautama gaNadhara aura saudharma indra kA prazna 41.2 gaNadhara gautama kA bhagavAna mahAvIra ke pAsa Agamana 41.3 apApA nagarI meM dIkSA grahaNa 41.4 gautama gaNadhara ko sAta RddhiyAM va caturdaza pUrvo kA jJAna 41.5 gautama kA dUsarA nAma indrabhUti 41.6 indrabhUti ke mAtA-pitA ke nAma 41.7 gautama gaNaghara-prathama gaNadhara 41. sAdhu-samudAya meM pramukha indrabhUti 41. gautama svAmI ke chadmasthAvasthA kA eka vivecana 11.1.chadmasthAvasthA meM gautama gaNadhara ne chaTha-tapa-bele-bele kI tapasyA aneka bArakI 1.11 gautama kI jijJAsA 1.12 kezI aura gautama saMvAda .12.1 kezI-gautama-milana 122 kezI-gautama saMvAda 164. 165 166 206 206 207 200 210 210 214 ( 39 ) .
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 214 215 216 217 215 220 viSaya (ka) cArayAma ( mahAprata ) ke sambandha meM (kha) sacelaka-acelaka ke sambandha meM (ga) aMtaraMga zatruoM ke sambandha meM (gha) pAza ( rAgadveSAdi ) sambandha meM (ca) latA ke sambandha meM (cha) agni ( krodha-mAna-mAyA-lobha ) ke sambandha meM (ja) ( manarUpI ) duSTa azva ke viSaya meM (sa) sanmArga-kumArga ke sambandha meM (a) dharbharUpa dvIpa ke sambandha meM (Ta) naukA ke sambandha meM (3) sacce sUrya ke sambandha meM (3) kSemarUpa-zivarUpa-bAdhA-pIr3A rahita sthAna ke sambandha meM *41.12.3 gautama svAmI se kezI svAmI ne cAra mahAbrata se pA~ca mahAvrata grahaNa kiye *41.12.4 zramaNa bhagavAna mahAvIra kI samakAlIna avasthA meM gautama svAmI kA bhikSArtha jAnA .41.12.5 gautama gaNadhara aura mANaMda zrAvaka *1 vANijya grAma meM bhikSArtha AjJA mAnanA-bhikSArtha jAnA '2 gautama dvArA Ananda kI carcA viSayaka samAcAra kA zravaNa '3 gautama kA mAnanda ke pAsa pahuMcanA / *4 Ananda ne gautama svAmI ko apane pAsa Ane kA nivedana kiyA .5 Ananda dvArA apane jJAna kI sUcanA '6 gautama kA saMdeha aura Ananda kA uttara *7 gautama kA zaMkita hokara bhagavAna ke pAsa Agamana *8 gautama dvArA kSamA yAcanA "41:12.6 mahAzataka zrAvaka aura gautama gaNadhara .1 gautama kA Agamana 2 mahAzataka kA bhUla svIkAra karanA aura prAyazcitta karanA '3 gautama kA mahAzataka zrAvaka ke ghara se vApasa AnA 41.12.7 anya tIthiyoM se gautama svAmI kA vAda-vivAda 1 anya tIthiyoM dvArA prazna '2 anya tIthiyoM ke sAtha saiddhAntika matabheda .3 bhagavAna mahAvIra dvArA gautama svAmI kI prazaMsA 221 222 222 222 223 22.3 224 225 / 225 226 226 227 USU 228 229 226 229 229 230 ( 40 )
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 233 233 234 234 234 235 235 235 235 235 235 236 viSaya 2.8 parinirvANa ke dina gautama gaNadhara ko devazarmA ko pratibodhArtha bhejA 2.6 indrabhUti ko kevalajJAna 2.10 vardhamAna mahAvIra ke pazcAta dharma kA pravartana 11 gautama kA parinirvANa 12 indrabhUti kA eka vivecana .13 indrabhUti-sarvalabdhi sampanna the 14 saMhanana aura saMsthAna 15 indrabhUti kA janma-nakSatra 16 gautra 17 gRhasthaparyAya 18 chamasthaparyAya 16 kevaliparyAya *20 indrabhUti kA parinirvANa-bhagavAna mahAvIra ke pazcAta *21 gautama gaNadhara kA zruta 22 gautama gaNadhara kI Ayu 23 parinirvANa ke samaya tapa 42. dvitIya agnibhUti 1 agnibhUti kA zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Agamana aura dIkSA grahaNa __ 2 dIkSA ke samaya-agnibhUti kI Ayu *3 agnibhUti ke mAtA-pitA ke nAma '4 agnibhUti gaNadhara-dvitIya gautama se sambodhita .5 agnibhUti kA parinirvANa-parinirvANa ke samaya avasthA 43. tRtIya vAyubhUti ( tRtIya gautama ) gaNadhara 431 vAyubhUti kA bhagavAn mahAvIra ke pAsa Agamana-saMzaya kA nivAraNa aura dIkSA 43.2 vAyubhUti ke mAtA-pitA ke nAma 433 vAyubhUti gaNadhara-tRtIya gautama se saMbodhita 43.4 vAyubhUti kI Ayu " vaturtha gaNadhara-vyakta 441 vyakta gaNadhara kA bhagavAn mahAvIra ke pAsa Agamana 2. vyakta svAmI ke mAtA-pitA ke nAma 236 236 236 236 240 240 241 241 242 242 244 244 - 245 245 245 247.. ( 41 )
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya *443 vyakta gaNa ghara kI Ayu *45 451 sudharmA gaNadhara kA bhagavAn ke pAsa Agamana, saMzaya nivAraNa aura dIkSa 452 sudharmA gaNadhara ke mAtA-pitA ke nAma *453 Arya sudharmA kA gautra paMcama gaNadhara - sudharmA gaNadhara *454 sudharmA ke janma ke samaya nakSatra kA yoga *455 gaNadhara sudharmA kA zruta * 1 dIkSA ke pUrva kA zruta *2 dvAdazAMgI se pUrva - pUrvo kI racanA *456 saMhanana aura saMsthAna *457 Arya sudharma kA AyuSya *458 sudharmA gaNaghara kA eka vivecana *451 sudharma kA kaivalyakAla aura parinirvANa *45*10 sudharmA gaNadhara se jambU svAmI ke praznotara *4511 bhagavAn mahAvIra ke paTTapara sudharmA gaNadhara *4512 sudharmA gaNadhara kA mAsika anazana meM parinirvANa *4513 sudharmA gaNadhara kI nirvANa bhUmi *45*14 sudharmA gaNadhara kI butasAdhamA 4515 Arya sudharmA kI apatya paramparA yA vaMza-paramparA *4516 sudharmA ke paTTadhara jambUsvAmI * 1 jambU svAmI - eka vivecana 2 jambUsvAmI 3 jambU jAva pajjuvAsAmi 4 ma ke paTTadhara jammU svAmI ve *4517 sudharma gaNadhara ke paTTadhara jammU ke anantara katipaya viccheda *4518 sudharmA gaNadhara ke bAda jambUsvAmI Adi 4519 bhagavAn ke parinirvANa ke bAda sudharmA svAmI campAnagarI meM *4520 sudharmA gaNadhara ke bihAra ( bhagavAn mahAvIra ke parinirvANa ke bAda ) * 45 SaSTamaMDita gaNadhara ( 42 ) pRSTha 247 240 247 246 246 246 250 250 250 250 251 251 254 255 256 257 258 258 258 258 258 256 256 260 260 260 261 262 262 262
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya *451 maMDita maMDika gaNadhara kA bhagavAn ke pAsa Agamana *45*2 maMDita ke mAtApitA ke nAma * 453 maMDita gaNadhara kI zramaNa-paryAya *458 maMDita putra ko Ayu *45*5 parinirvANa ke samaya tapa 46 satama mauryaputra gaNadhara * 461 mauryaputra kA zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Agamana *862 mIryaputra ke mAtA-pitA ke nAma * 463 dokSA ke samaya mauryaputra kI avasthA 464 mauryaputra kA AyuSya *47 aSTama - akaMpita gaNadhara *471 akaMpita gaNadhara kA bhagavAn mahAvIra ke pAsa Agamana *472 akaMpita ke mAtA-pitA ke nAma * 47.3 akaMpita gaNadhara kI Ayu *48 navaveM - acalabhrAtA gagadhara *481 acalabhrAtA kA zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Agamana *482 acalabhrAtA ke mAtA-pitA ke nAma *483lAtA gaNadhara ke zarIra kA saMhanama-saMsthAna *484 acalabhrAtA gaNadhara kI Ayu *41 (ka) dazama -- gaNadhara metArya '46 (ka) 1 metArya gaNadhara kA zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Agamana aura dIkSA grahaNa * 2 metArya gaNadhara ke mAtA-pitA ke nAma *3 metArya gaNadhara ke saMzaya *4 metArya gaNazvara kA janma nakSatra *5 metArtha gaghara kA gotra 6 metArya gaNabara kI AgAraparyAya gRhasthaparyAya * metArya gaNadhara kI chamastha dIkSA paryAya * dIkSA ke pUrva metArya gaNadhara kA adhyayana * metArya gaNadhara kA kevalikAla - jinaparyAya * 10 metArya gaNadhara kI Ayu ( 43 ) pRSTha 262 264 264 264 264 265 265 266 267 267 265 268 270 270 270 270 272 272 272 273 273 274 274 274 274 275 275 275 275 275
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 276 276 276 280 28. viSaya * 46 (kha) gyArahaveM gaNadhara-prabhAsa .1 prabhAsa gaNadhara kA bhagavAn mahAvIra ke pAsa Agamana .2 prabhAsa gaNaghara ke mAtA-pitA ke nAma '3 prabhAsa gaNadhara kA parivAra ( gaNadhara ke sAtha dIkSita) .4 prabhAsa gaNadhara ke saMzaya .5 prabhAsa gaNadhara kA zruta-adhyayana *6 prabhAsa gaNadhara kA janma-makSatra .7 prabhAsa gaNadhara kI AgAra paryAya-gRhastha paryAya '8 prabhAsa gaNadhara kA gautra aura jAti 9 prabhAsa gaNadhara kI chadmastha-dIkSA-paryAya '10 prabhAsa gaNadhara kA kevalikAla-jinaparyAya 11 prabhAsa gaNadhara kI Ayu-sarvAyu *46(ga) vividha .1 dvAdazAMga kA upadeza *2 bhagavAna mahAvIra aura gautama kA bhavAntarIya sambandha '3 bhagavAna ke parinirvANa ke dina jyeSTha anagAra gautama ko kevala jJAna-kevala darzana samutpanna .4 parinirvANa ke dina gautama svAmI nikaTa meM nahIM the *5 agnibhUti kI avagAhanA .6 gyAraha gaNadharoM ke nAma-paramparA meM bhinnatA *7 AmISadhi Adi labdhi sampanna the 8 gautama ke praznottara kI jijJAsA * gaNadhara ke upadeza kA samaya .50 bhagavAn pArzvanAtha ke saMtAnIya ziSya 50.1 udayapeDhAlaputra aura gautama gaNaghara ke praznottara 502 udayapeDhAlaputra kA bhagavAn gautama ke nikaTa-Agamana "50 3 udayapeDhAlaputra kA prazna 50.4 bhagavAn gautama kA uttara *505 udayapeDhAlaputra kA pratiprazna .506 bhagavAn gautama kA pratyuttara 50.7 udayapeDhAlaputra kA-sapakSa sthApanA 260 is i V xxx Mm SV ... 284 286 .. i .. in . in .. o .. n ( 44 ),
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 29. 290 264 269 303 305 307 307 viSaya 50.8 bhagavAn gautama kA pratyuttara .506 zramaNa-dRSTAMta *50.10 pratyAkhyAna-viSaya-upadarzana *5011 nava-bhaMgI pratyAkhyAna 50.12 sa-sthAvara-prANiyoM kA avicchinna *5013 upasaMhAra-pada *51 gautama gaNadhara ke prazna .52 parinirvANa ke dina bhagavAna mahAvIra ne gautama gaNadhara ko devazarmA ko pratibodhArtha bhejA "53 bhagavAn mahAvora kA parinirvANa sunakara gautama kA vilApa aura kevalajJAna *53.1 bhagavAn ke parinirvANa ko rAtri ko gautama kA krandana *53.2 bhagavAna ke parinirvANa ke dina gautama gaNadhara ko kevalajJAna kI upalabdhi *54 gyAraha gaNagharoM ke nAma (dig0) 55 zramaNI saMgha ko pratino ( agraNI )-Arya candanA ( sAdhvI pramukhA) candanabAlA .552 abhigraha phalita hone para devoM dvArA vRSTi .55.3 dIkSA-grahaNa-bhagavAna mahAvIra se "55deg4 bhagavAn mahAvIra ko mukhiyA-caMdanA sAdhvI .555 candanA AryA ko kevalajJAna kI utpatti MMMC 301 301 325 sh m lh . ( 45 )
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna (mahAvIra) ke pUrvabhava .00 / 4 pUrvabhava vivecana .00 ananta saMsAra - bhramaNa ananta saMsAra bhramaNa ke pazcAt bhagavAna mahAvIra ke jIva kA sarvaprathama mithyAtva se nigama : (ka) etacca sarvaM bhagavanmahAvIralakSaNadravyAdhI namatastasyaiva prathamato mithyAtvAdibhyo nirgamamabhidhitsurAha-- Ava0 nigA0 142 / TIkA vippaNaTThANaM / vaddhamANassa || paMtha kira desittA sAhUNaM aDavi sammattapaDhamalaMbho malayaTIkA -- panthAnaM 'kile' tyAptavAde dezayitvA - kathayitvA sAdhubhyaH, sUtra e SaSThI prAkRtatvAt, 'aDavi' tti prAkRtatvAdevAtra saptamyA lopaH aTavyAM patho vipranaSTebhyaH, paribhraSTebhyaH, punastebhyaH eva dezanAM zrutvA samyaktvaM prAptaH, evaM samyaktva prathamalAbho boddhavyo varddhamAnasyeti gAthAkSarArthaH / - Ava0 nigA0 143 aTavI meM pathabhraSTa sAdhuoM ko sahI patha dikhAne se tathA una sAdhuoM kI dezanA zravaNa karane se bhagavAna mahAvIra ke jIva ko mithyAtvAdi se nirgamana hokara, samyaktva kI pahalI bAra prApti huI / (kha) ghattA - bahu- duriya-mahalle micchA salleM viviha- deha - saMghArai | bharasara-NaMdaNu saMsaya-haya- maNu cirUhiMDivi saMsArai // 5 // - vIraji0 saMdhi 1 / kaDavaka 5 bhagavAna mahAvIra kA jIva aneka janmoM meM aneka prakAra ke zarIra dhAraNa kiye aura vaha marIci bharatezvara putra hokara bhI mana meM sarAya ke AghAta se cirakAla taka saMsAra meM bhramaNa karatA rahA / *
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ .01 bhagavAn mahAvIra kA jIvagrAmaciMtaka- nayasAra bhilla-pururavAbhilla ke bhava meM pUrvabhava meM prathama samyaktva prApta(ka) malayaTIkA-xxx etacca sarva bhagavanmahAvIralakSaNadravyAdhInamatastasyaiva prathamato mithyAtvAdibhyo nirgamamabhidhitsurAha paMtha kira desittA sAhUNaM aDavi vippaNaTThANaM / sammattapaDhamalaMbho boddhavvo vaddhamANassa // 143 / / TIkA-paMthAnaM 'kile' tyAptavAde dezayitvA-kathayitvA sAdhubhyaH, sUtra SaSThI prAkRtatvAt 'aDavi' tti prAkRtvAdevAtra saptamyA lopaH aTavyAM patho vipranaSTebhyaH-paribhraSTebhyaH punastebhyaH eva dezanAM zrutvA samyaktvaM prAptaH, evaM samyaktvaprathamalAbho boddhavyo varddhamAnasyeti gAthAkSarArthaH -Ava0 nigA0 143 aTavI meM pathabhraSTa sAdhaoM ko dezanA zravaNa karane se bhagavAna mahAvIra ke jIva ko mithyAtvAdi se thirgamana hokara, sabhyaktva kI pahalI bAra prApti huii| (kha) kathAnakAdavaseyaH, teccadam-avaravidehe egammi gAme balAhito, so ya rAyAeseNa sagaDANi gahAya dArUnimitta mahADaviM paviTTho, ito ya sAhuNo maggaM pavannA satyeNa samaM vaccaMti, satthe AvAsie bhikkhaM paviTThA, sastho gato, te maggato pahAviyA, ayAtA saMhA, mRDhadisA pathaM ayAtA teNa aDavipaMtheNa majjhaNhadivasakAle taNhAe chuhAe ya pAraddhA taM desaM gayA jattha so sagaDasaMniveso, so ya balAhio te pAsittA mahaMtaM saMvegamAvaNNo bhaNai-aho ! ime sAhuNo adesiyA tavassiNo aDavimaNupaviThThA, tesiM so paramabhattIe viulaM asaNapANaM dAUNa Aha-eha bhagavaM / jeNa paMthe samavatAremi, purato saMpatthito, tAhe te'vi sAhuNo tasseva maggeNa aNagacchanti, tatogurU tassa dhamma kaheumAraddho, so tassuvagato, tato paMthaM samoyArittA niyatto, te pattA sadesaM, so puNa avirayasammaTThiI kAlaM kAUNa sohamme kappe palitovamahiito devo jAto / / etadevopadarzayan gAthAdvayamantarbhASyakRdAha avaravidehe gAmassa ciMtago rAyadArUvaNagamaNaM / sAhU bhikkhanimitta sasthA hINe tahiM pAse / / 1 / /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza dANa'nna paMtha nayaNaM, aNukaMpa guruNa kahaNa sammattaM / sohamme uvavanno paliyAu suro mahiDDIto // 2 // Ava0 mUlabhASya / gA0 1, 2 malaya TIkA-aparavidehe grAmasya cintako 'rAyadArUvaNagamaNa' miti atra nimittazabdalopo draSTavyo rAjadArUnimittAM tasya vanagamana, susAdhUna bhikSAnimittAM sArthAdmaTAna tatra dRSTavAna, tato'nukampayA. --paramabhaktyA dAnaM annapAnasya, nayanaM-prApaNaM pathi, tadanantaraM guroH kathanaM, tataH samyaktvaprAptiH, tatprabhAvAnmRtvA'sau saudharmaloke utpannaH palyopamAyuH suro mahaddhika iti / ! ladrUNa ya sammatta aNukaMpAe so suvihiyANaM / bhAsuravaraboMdidharo devo vemANito jAto // -Ava0 nigA / 144 malaya TIkA-sa grAmaciMtakaH suvihitAnAmanukampayA-paramabhaktyA tebhyaH samyaktvaM labdhvA ca bhAsvarAM--dIptimattI varAM-pradhAnAM bondI-tanu dhArayati iti bhAsvaravarabondidharaH devo vaimAniko jAta iti niyuktigaathaarthH| (ga) asyaiva jamyUTopasya pratyagvidehabhUSaNe / vijaye'sti mahAvapre jayantI nAmataH purI // / / dorvIryeNa samutpanna iva navyo jnaardnH| mahAsamRddhistatrAsonnRpatiH zatra mardanaH // 4 // tasya prAme tu pRthiviiprtisstthaanaabhidhe'bhvt| svAmibhakto nayasArAbhivAno grAmacintakaH / / 5 / / sAdhusaMbaMdhabAhyo'pi so'kRtyebhyaH parAGa mukhH| doSAnveSagavimukho guNagrahaNatatparaH // 6 // so'nyadA varadArubhyaH pRthiviiptishaasnaat| sapAtheyo mahATavyAmAdAya zakaTAnagAt // 7 // tasya cchedayato vRkssaanmdhyndinmupaayyau| jaThare'gniriva vyomni didIpe tapano'dhikam // 8 // bhRtakairnayasArasya sArA rasavatI tdaa| samayajJa rupaninye maMDapAbhataroradhaH ||6|| kSudhitastRSitoH vApi yadi syAdatithimama / taM bhojayAmIti nayasAro'pazyaditastataH // 10 // kSudhitAstRSitA: zrAntAH saarthaanvessnnttpraaH| dharmAmbhaHplutasarvAMgAH sAdhavazcAyayustadA / / 11 / / sAdhvamI sAdhavo me'trAtithayaH samupasthitAH / cintayanniti natvA tAn so'bravId graamcintkH||12| bhagavanto bhavanto'syAmaTavyAM kathamAgatAH / ekAkinaH zAstrigo'pi paryaTanti na khalviha / / 13 / / te'pyabhyadhurvayaM sthAnAt sArthana prasthitAH purA / grAme praviSTA bhikSAyai yayau sArthatastadaiva hi // 14 // anAttabhikSAzcalitAH sArthasthAnupadaM vayam / Agacchanto mahATavyAmasyAM nipatitAstataH // 15 // nayasAro'bravIdevamaho ! sArtho'tiniSkRpaH / aho pApAdyabhoruraho vizvastadhAtakaH // 16 / / yatsaha prasthitAn sAdhUna sAtha pratyAzayA sthitAn / anAgamaypa prapayau nijakAryakaniSTha raH / / 17 / / matpuNya! yamAyAtA vanetrAtithayo mama / ityuktvA bhojanasthAnaM sa ninye tAnmahAmunona / 18 / / svArthopanotaiH pAnAnnaiH sa munon pratyalAbhayat / anyatra gatvA vidhinA te'pyabhuJjata sAdhavaH / / 16 / / prAmAyukto'pi hi bhuktvA gavA natvA'vadanmunon / calAtu bhAvato'ya pUrmArga darzayAmi vH||20||
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ / te tena sahaveluzca prAyuzca nagarIpatham taroradhazcopavizya dharmaM tasyAcacakSire ||21|| sa pratyAdi samyaktvaM dhanyaMmanyaH praNamya tAn / baliyA dArUNi rAjJa e prapId grAme svayaM svgaat| 22 / athAbhyasyan sadA dharmaM saptatattvAni cintayan / samyaktvaM pAlayan kAlamanaiSIt sa mahAmanAH ||23| vihivArAdhanaH so'nte smRtapaJcanamaskRtiH / mRtvA babhUva saudharme sUraH pazyopamasthitiH ||24|| - trizalAkA * parva 10 sarga 1 zlo0 3 se 24 isa jambUdvIpa ke pazcima mahAvideha kSetra ke AbhUSaNa rUpa mahAvana nAma ke vijaya meM jaya tI nAmaka nagarI thii| usa nagarI meM bhujA ke bAyeM se mAno navIna vAsudeva utpanna huA ho aisA mahAsamRddhivAn zatrumardana nAmaka rAjA thA / usake pRthvI pratiSThAna nAmaka grAma meM nayasAra nAnaka eka svAmIbhakta grAmaciMtaka (gometI) nivAsa karatA thA / bahu sAdhu-saMga se dUra thA tathApi svabhAva se hI apakRtya se parAGamusa, dUsaroM ke doSa ko dekhane meM vimukha aura guNa grahaNa karane meM tatpara thA / sAtha mahA aTavI meM AkAza meM adhika ke nIce usake lie to maiM use bhojana usI samaya dhAtura - ekadA rAjA kI AjJA se moTe kATha dene ke lie pAtheya (bhAtu) lekara kitaneka zakaToM ke gayA / vahA~ vRkSoM ko chedate hue madhyAhna samaya huA - itane meM udara meM jaTharAgni kI taraha sUrya prakAza-tapAyamAna huA / usa samaya nayasAra ke samaya ko jAnane vAle sevaka maMDapAkAra vRkSa uttama rasavatI lAye / svayaM kSudhA tRSA se Atura hote hue bhI koI atithi kA padArpaNa ho karAkara bAda meM maiM bhojana karU~ aisA mana meM dhAraNa kara vaha nayasAra idhara-udhara dekhane lagA / tRSAtura, zrAMta, svayaM ke sArthakI khoja karane meM tatpara aura pasInA se jisake sarvAGga vyApta ho gaye the-- aise kitaneka muni usa tarapha Aye / ye sAdhu hamAre atithi haiM-- sammukha upasthita haiM--aisA ciMtana kara unheM namaskAra kiyaa| namaskAra kara navasAra ne una sAdhuoM se pUchA ki he bhagavan ! isa mahA aTavi meM Apa kahAM se Aye haiM ? kyoMki zastradhArI bhI ekAkI rUpa meM isa aTavI meM nahIM phira sakate haiN| taba ve sAdhu bole- hama pUrva hamAre sthAna se sArthake sAtha cale the parantu isa mArga meM kisI grAma meM bhikSArthaM gaye idhara meM sAtha calA gyaa| hameM kucha bhI bhikSA nahIM milii| ataH hama usa sArtha ke pIche-pIche calane lage parantu vaha sArthaM nahIM milA / ata: bhaTakate-bhaTakate isaaTavI meM A gaye / pratyuttara meM navasAra bolA-naho! yaha sAtha kaisA nirdayI hai? - -- pApa meM bhI abhIra hai, vizvAsavAtI hai ki usakI AzA se sAdhugaNa sAtha meM Aye phira unako sAtha liye binA vaha svayaM ke svArtha meM hI niSThura banakara calA gyaa| parantu isa vana meM mere puNyodaya se Apa atithi rUpa meM padhAre - yaha kArya bahuta acchA hai| isa prakAra kahakara navasAra una mahAmuniyoM ko jahA~ svayaM kA bhojana sthAna thA vahA~ le gayA / tatpazcAt svayaM ke liye taiyAra karake AyA huA annapAna se usane muniyoM ko pratilAbhita kiyaa| munigaNa pratilAbhita AhAra se anya sthAna meM jAkara vidhivat AhAra kiyA bhojana karake nayasAra muniyoM ke pAsa aayaa| unheM namaskAra kara - praNAma kara usane kahA - he bhagavaMta ! Apa padhAriye maiM Apako nagara kA mArga batAU~ / phalasvarUpa sAdhugaNa usake sAtha cale aura nagara ke mArga para Aye / eka vRkSa ke noce baMThakara unhoMne nayasAya ko dharma batAyA / usa dharma ko sunakara AtmA ko dhanya mAnakara nayavAra ne usI samaya samva ko prApta kiyaa| muniyoM ko namaskAra-vaMdana kara vApasa nayasAra AyA aura sarva kASTha rAjA ke pAsa chor3akara svayaM ke grAma meM AyA / 1
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jovana-koza tatpazcAta moTA manavAlA nayasAra sadA dhama kA abhyAsa karatA huA, sapta tattva kA citavana karatA haA aura samyaktva kA pratipAlana karatA huA kAla nirgamana karane lgaa| isa prakAra ArAdhanA karatA huA nayasAra anta samaya meM pA~ca namaskAra maMtra kA smaraNa karA mRtyu ko prApta kara saudharma devaloka meM eka palyopama kI Ayu vAlA deva huaa| (gha) pAyaDa-ravi-dIvai-jaMbU-dIvai puvva-videhai maNahari / sIyahiM uttarayali pavimala-sarajali pukkhalavai-desantari / / 1 / / viyasiya - sarasa - kusuma - zya - dhUsari / mahuyara-piya-maNahari mahuyara-vaNi / / sabaha su dUsiu du-ppariNAmeM caMDa-kaMDa-kovaMDa-pariggahu / kAla-savari-AliMgiya-viggahu / / ai-parirakkhiya-thAvara-jaMgamu / sAyaraseNu NAmu jai pugamu / / vighahuM teNa tetthu ADhattau / jAva Na maggaNu kaha va Na cittau / -vIraji0 saMdhi / kaDa 1,2 sUryarUpo dIpaka se prakAzamAna isa jaMbUdvIpa ke pUrvavideha nAmaka manohara kSetra meM nirmala jala ke pravAhayukta sotA nadI ke uttara taTa para puSkalAvato nAmaka deza hai| usa deza meM eka vana thaa| usa madhukara nAmaka vana meM purUrava nAmaka eka zabara rahatA thaa| vaha atyanta durbhAvanAoM se dUSita thaa| eka samaya jaba vaha apane pracaNDa dhanuSa aura bANa ko lie hue apano kRSNa varNa zabarI ke sAtha usa vana meM vicaraNa kara rahA thA, tabhI usane sthAvara aura jaMgama jovoM kI yatnapUrvaka rakSA karane vAle zreSTha muni sAgarasena ko dekhaa| usane tatkAla unheM apane bANa se cheda dene kA vicAra kiyA, kintu vaha apane bANa ko jabataka hAtha meM le tabho usako strI ne use rokA / tAma tamAla - NIla - maNi - vaNNa' / sisu - kari - daMta-khaMDa - kaya-kaNNA // ghattA-taNa - viraiya * kolai~ gaya - maya-NIla taru-pattAi - Niyastha vellI - kaDi - sutta paMkaya - Nettai~ pala-phala-piDhara-vihatthaI // 2 // -vIraji0 saMdhi zakaDara vaha zabaro tamAla aura nIlamaNi ke sadRza kAlI thI, choTe hAtho ke dA~ta ke Tukar3oM se nirmita karNa-bhUSaNa pahane hae thI tathA tRNa ke bane kola dhAraNa kiye tho| vaha hAtho ke mada ke samAna nIlavarNa tho, vRkSoM ke pattoM se bane vastra dhAraNa kiye thA aura latA-belI se bane kaTisUtra ko pahane tho| usake hAtha meM mAMsa evaM phaloM se bharI piTArI thii| usake netra nIla-kamala ke sadRza the| bhaNiu puliMdiyAI mA dhAyahi / hA he mUDha Na kiM pi viveyahi // migu Na hoi buhu deva bhaDArau / ihu paNavijjai loya - piyArau // taM NisuNivi bhuya-daNDa-vihUsaNu / mukku puliMdai mahihi sarAsaNu / / SaNaviu muNi-variMdu sabbhAveM / teNAbhAsiu NAsiya-pAveM //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza bho bho dhamma-buddhi tuha hojjau / bohi - samAhi - suddhi saMpajjau // jIva ma hiMsahi aliu ma bollhi| kara-yalu parahaNi kahiM mi ma ghallahi / / para-ramaNihi muha kamalu ma joyhi| thaNa-maMDali kara-pattu ma Dhoyahi / ko vi ma jiMdahi dUsiu doseM / saMga-pamANa karahi saMtoseM / / paMcubara - mahu - pANa - NivAyaNu / rayaNi-bhoyaNu dukkhahaM bhAyaNu // vAha vivajahi maNi paDivajjahi / Niccameva jiNu bhattii~ pujjahi / / taM NisuNevi maNuya-guNa-NAsaha~. / laiya Nivitti teNa mahu-mAsaha / / ghattA-huu jIva-dayAvaru savaru Nirakkharu / lAgau jiNavara dhammai / / muu kAleM jaMteM giliu kayaMteM / uppaNNau sohammai // -vIraji0 saMdhi 1 / kaDa 3 usa zabarI ne zabara se kahA-mata maaraa| hAya re mUr3ha, tU kucha bhI viveka nahIM krtaa| yaha koI mRga nahIM hai| ve jJAnI munirAja haiM jo lokapriya haiM, aura sabhI unheM praNAma karate haiN| zabarI kI yaha bAta sunakara usa pulinda ne apane bhUjadaMDa ke bhuSaNa dhanuSa ko bhUmi para paTaka diyA / aura sadbhAva pUrvaka munivara ko praNAma kiyaa| pApa kA nAza karane vAle una munirAja ne use AzIrvAda dete hue kahA-he zavara !, tujhe dharmabuddhi tathA zuddhajJAna aura samAdhi prApta ho / aba tU jIvoM ko hiMsA mata karanA, jhUTha mata bolanA tathA kabhI bhI parAye dhana ko hAtha nahIM lagAnA' parAyo striyoM ke mukha kamala kI ora mata ghUranA aura unake stana-maMDala para hAtha nahIM claanaa| doSoM se dUSita hone para bhI kisI kI niMdA mata karanA, ghara meM kitanA sAja-sAmAna rakhanA hai isako saMtoSapUrvaka sImA kara lenA / vaTa pIpala, pAkara, umara va kaThUmara ina pA~ca udumbara phaloM kA, tathA madhu, madya aura mAMsa kA bhojana evaM rAtri bhojana, duHkha ke kAraNa banate haiN| tU AkheTa karanA chor3a de| isakI apane mana meM dRr3ha karanA chor3a de| isakI apane mana meM dRr3ha pratijJA karale / pratidina bhaktibhAvapUrvaka jina bhagavAna kI pUjA karanA / muni ke isa upadeza ko sunakara usa zabara ne mAnavIya guNoM kA nAza karane vAle madhu aura mAMsa ke tyAga kI pratijJA le lii| isa prakAra vaha nirakSara zabara jIvadayA meM tatpara ho -dharma meM laga gyaa| kAlavyatIta hone para vaha yama dvArA nigalA ja kara marA aura sodharma svarga meM deva utpanna huaa| (ca) atha-jambadra mopeto jambUdvopo viraajte| madhye dvopAbdhi sarveSAM cakravartIva bhUbhujAm // 2 // tanmadhye meharAbhAti sudarzano mhonntH| madhye vizvAcalAnAM ca devAnAmiva tIrthakRt // 3 // tasmAtpUrvadizo bhAge bhrAjate kssetrmuttmm| ramyaM pUrvavidehAkhyaM dhArmikaiH zrojinAdibhiH / / 4 / / yatotra tapasAnantA videhA munyshcidaa| bhavantyataidaM kSetra vidhatte sArthanAmahi / / 5 / / -vIravarSaca0 adhi 2 / asaMkhyAta dvopa-samudroM vAle isa madhyaloka ke madhya meM rAjAoM meM vakI ke samAna jabUvRkSa se saMyukta jambUdvIpa zobhita hai| usa jambUdvIpa ke madhya meM mahAn unA sudarzana nAma kA meruparvata devoM ke madhya meM tIrthakara ke samAna sarva parvatoM meM ziromaNi rUpa se zobhita hai| usa meparvata ke pUrva dizA meM pUrva videha nAma kA eka uttama kSetra
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 7 zrI jinendra devoM se aura dhArmika jainoM se ramaNIya zobhita hai| yataH usa kSetra se ananta munigaNa tapa karake deharahita ho gaye haiM, ata: yaha kSetra 'videha' isa sArthaka nAma ko dhAraNa karatA hai| tanmadhyasthitasItAyA nadyA uttara divtte| viSayaH puSkalAvasyabhidho bhAti mahAna zriyA // 6 / / + + tanmadhye nAbhivad bhAti nagarI puNDarIkiNI // 17 // pUrvArdha + tasyA bAhya bhavadramyaM madhu kAkhyaM vanaM mht| zItalaM saphalaM hedhA dhyAnasthamunibhUSitam // 18 / / vased vyAdhAdhipastatra purUravAbhidhAnakaH // 16 / / pUrvArdha kadAcitkAnane tasmin vandanAyai jineshinH| muniH sAgarasenAkhya AyAtaH satpathe vrajan // 20 // sArthavAhena dharmasya svAminA saha so'shubhaat| sArtho bhillaigRhIto khilo bhAt kiM na jAyate // 21 // atastatra munIndra tamIryApathavilocanam / diGa mohAddharmasaMlInaM paryaTantamitastataH // 22 / / dUrAdvIkSya mRgaM matvAhantukAmaH puruurvaaH| niSiddho dra tamityuktvA zubhAttatkAntayA girA // 23 / / vanadevAzcarantIme vizvAnugrahakAriNaH / na kartavyamidaM nAtha tvayA karmAvakAraNam // 24 // tadvacaH zravaNAtkAlalabdhyA bhUtvA prsnndhiiH| upaityAsau munIzaM taM nanAma zirasA mudA // 25 // + iti tadvacasA tyaktvA madyamAMsavadhAdikAn / natvA munIndrapAdAbjau zraddhayA parayAsamam / / 31 // jagrAha dRSTInA sArdha bhillAdhipaH shubhaashyH| dvAdazaiva vratAnyAzu zrAvakasya bRSAptaye // 32 / / tato yateH sa puNyAtmA darzayitvA pathottamam / namaskAraM muhuH kRtvA jagAma svAzrayaMmudA // 36 / / AjanmAnta prapAlyoccaiH sarvaM vratakadambakam / ante samAdhinA mRtvA vratajAtazubhodayAt // 37 // saudharmAkhye mahAkalpe'nekzarmAkare'bhavat / mahaddhiko'maro bhilla ekasAgarajIvitaH // 38 / / -vIraca0 adhi2 usa pUrvavideha kSetra ke madhya meM sthita sItA nadI ke uttara dizAvartI taTa para lakSmI se zobhAyamAna eka puSkalAvatI nAmaka deza hai / usa puSkalAvatI deza meM eka puNDarIkiNI nAmakI nagarI hai| usa nagarI ke bAhara madhuka nAma kA eka ramaNIka mahAvana hai, jo zItala chAyAvAle aura phale-phUle hue vRkSoM se yukta tathA dhyAnastha muniyoM se bhUSita hai| usa vana meM purUravA nAma kA bhadra prakRtti kA eka bholoM kA svAmI rahatA thaa| usakI kAlikA nAma kI eka bhadra aura kalyANakAriNI priyA thii| kisI samaya jinadeva kI vaMdanA ke lie jAte hue sAgarasena nAmaka eka munirAja usa vana meM Aye / ve munirAja dharma ke svAmI kisI sArthavAha ke sAtha A rahe the ki mArga meM usa sArthavAhako pApodaya se bhIloM ne pakar3a liyaa| azubha karma ke udaya se vayA nahIM ho jAtA hai| sArthavAha ke hAtha se bichur3akara aura dizA bhUla jAne se IryAsamatise idhara-udhara ghUmate hue dharma meM saMlagna una munirAja ko purUravA bhIla ne
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamAna jIvana-koza dUra se dekhA aura unheM mRga samabhakara bANa dvArA mArane ke lie udyata huaa| tabhI puNyodaya se usakI strI ne zIghra hI yaha kahakara use mArane se rokA ki- are, ye to saMsAra kA anugraha karane vAle vanadeva vicara rahe haiM / he nAtha ! tumheM mahApApa karma kA kAraNabhUta yaha niMdya kArya nahIM karanA caahie| apanI stro ke ye vacana sunane se aura kAla- . labdhi ke yoga se prasannacitta hokara vaha una munirAja ke pAsa gayA aura ati harNa ke sAtha mastaka se unhe namaskAra kiyaa| manirAja ne use dharmopadeza diyA / manirAja ke ina vacanoM se usa bhillarAja ne madya-mAsAdikA bhakSaNa aura jIvaghAta Adi kA tyAga kara aura parama zraddhA ke sAtha zrAvaka ke bAraha hI vratoM ko dharma-prApti ke lie zIghra grahaNa kara liyaa| tatpazcAt vaha puNyAtmA bhillarAja munirAja ko uttama mAga dikhalA kara aura unheM bAra-bAra namaskAra karake harSita hotA huA apane sthAna ko calA gyaa| usane apane jovana-paryanta usa saba vrata samudAya ko uttama prakAra se pAlana kiyA aura anta meM samAdhi ke sAtha maraNa kara zrata pAlana se utpanna hue puNya ke udaya se aneka sukhoM ke bhaMDAra aise saudharma nAmaka mahAkalpa meM eka sAgaropama kI Ayu kA dhAraka mahaddhikadeva utpanna huaa| (cha) etthavi jaMbUdIva videhaI paMgaNi varisiya viviha. mehai~ / pukkhalavai - visayammi visAlae NAri - diNNa - maMgala - rAvAlae / sIyA - jalavAhiNi - uttarayale agiNiya - gohaNa - maMDiya - mhiyle| viula puMDariMkiNi puri nivasai jahiM muNigaNu bhavvayaNaha~ harisai / satthavAhu tahiM vasai vaNIsaru dhamma * sAmi nAmeNa mahura - saru / taho sastheNa teNa sahu~ caliyau maMdagAmi tavalacchI - caliyau / hiyayakamale - viNihitta jiNesaru / NAmeM sAyaraseNu muNisaru / ekkahiM diNi corehiM viluTie / tammi sasthi lavaDovala - kuTie / sUrahiM jujhevi pANa - vimukkaI kAyaraM-Nara palAivi thakkaI etyaMtare vaNa-majjhe muNideM / tava pahAva-uvasamiya phaNedeM disa * vihAya - mUDheNa NihAliu savaru kAli - savarI - bhuva - lAliu / sUvara - hariNa - viyAriya - sUrau rUva-rahiu~ nAmeNa pururau / pupvajjiya - pAveNa asuddhau so kuruvi muNi vayaNahiM buddhau bhatti kareviNu sahu~ sammattaM laiyai~ sAvaya - vaya ipayatte / kouvasaMtaeNa cuva saMge NiNNAsiya duvvAra - niraMge / ghattA-sahu~ muNiNA jAevi karu uccAivi teNa maggi muNi lAiu / jiNa-guNacitaMtara maiNibhaMtau gau uvasama siri rAiu / -vaDDamANaca0 saMdhirA kaDa 10
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza sAvaya vaya vihANaM pAlivi jIvaI appa - samANa. lAlivi / bahukAle so marevi purUrau paDhama sagge suru jAu sarUrau / ve - rayaNAyarAu aNimAiya - guNa - gaNaIi mhNtu| -vaDa DhamANaca0 sandhi |kdd 11 (ja) atha jambUdra mAlakSye dvIpAnAM madhyavartini / dvIpe videhe pUrvasmin sItAsaridudaktaTe // 14 // viSaye puSkalAvatyAM nagarI puNDarI kiNI / madhukAsye vane tasyA nAmnA vyAdhAdhipo'bhavat / / 15 / / purUravAH priyAsyAsIt kAlikAkhyAnurAgiNo / anurUpaM vidhatte hi vedhAH saMgamamaGginAm / / 16 / / kadAcit kAnane tasmin digvibhAgavimohanAt / muni sAgarasenAkhyaM paryaTantamitastataH // 17 // vilokya taM mRgaM matvA hantukAmaH svakAntayA / vanadevAzcarantIme mAvadhIriti vAritaH // 18 // tadaiva sa prasannAtmA samupetya puruurvaaH| praNamya tadvacaH zrutvA suzAMtaH zraddhayAhitaH // 16 // madhvAditritayatyAgalakSaNaM vrtmaasdt| jIvitAvasitau samyakpAlayitvAdarAT vratam / sAgaropamadivyAyuH saudharme'nimeSo'bhavat / / 22 / / -uttapu0 parva 74/zlo 14se 16, 21 pUrvArdha 22, saba dvIpoM ke madhya meM rahane vAle isa jambU dvIpa ke pUrvavideha kSetra meM sItAnadI ke uttara kinAre para puSkalAvatI nAma kA deza hai / usakI puNDarIkiNI nagarI meM eka madhu nAma kA vana hai| usameM pururavA nAma kA eka bhIloM kA rAjA rahatA thaa| usakI kAlikA nAma kI anurAga karane vAlI strI thI so ThIka hI hai kyoMki vidhAtA prANiyoM ke anukUla hI samAgama karatA hai / kisI eka dina digbhrama ho jAne ke kAraNa sAgarasena nAma ke munirAja usa dhana meM idhara-udhara bhramaNa kara rahe the| unheM dekha pururavA bhIla mRga samajhakara unheM mArane ke liye udyata huA parantu usako strI ne yaha kahakara manA kara diyA ki 'ye vana ke devatA ghUma rahe haiM, inheM mata maaro| vaha pururavA bhIla usI samaya prasannacitta hokara una munirAja ke pAsa gayA aura zraddhA ke sAtha namaskAra kara tathA unake bacana sunakara zAMta ho gyaa| vastutaH vaha bhola bhI sAgarasena munirAja ko pAkara zAnta huA thaa| usane munirAja se madhu aura tIna prakAra ke tyAga kA vrata grahaNa kiyA aura jIvana-paryanta usakA bar3e Adara se accho taraha pAlana kiyaa| Ayu samApta hone para vaha saudharma svarga meM eka sAgara ko uttama Ayu kA dhAraka deva huaa| - isa jambUdvIpa sthita videha kSetra ke prAMgaNa meM vividha prakAra ke meghoM kI varSA hotI hI rahatI hai| vahIM para puSkalAvatI nAma kA eka vizAla deza hai jahA~ mahilAeM maMgalagAna gAtI rahatI hai / usa deza meM jalavAhinI sItAnadI ke uttarataTa para agaNita godhanoM se maNDita mahItalapara vizAla puNDarikINI nAmakI nagarI basI hai, jahA~ ke munigaNa bhavyajanoM ko harpita karate rahate haiN| usa nagarI meM dharma kA rakSaka 'madhusvara' isa nAma se prasiddha eka caNika zreSTha sArthavAha nivAsa karatA thaa|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza ___ usa sArthavAha ke sAtha madagAmI tapolakSmI se yukta tathA hRdaya kamala meM jinezvara ko dhAraNa kiye hue sAgarasena nAmaka munizvara cale / eka dina vaha sArthavAha coroM ke dvArA luTa liyA gayA tathA usake sAthI lakar3I pattharo se kUTe gae / jo zurava ra the, unhone to jubhate huye prANa chor3a diye aura jo kAyara vyakti the, ve bhAga khar3e huye / isI bIca meM vana ke madhya meM nIndra (sAgarasena ) ke tapa ke prabhAva se eka pa.NIndra ne sthiti ko zAta kiyaa| dizA ke vighAta se vimUr3ha ( digbhrama ho jAne ke kAraNa ) sundara bhujAvAle una munIndra ne eka zabara ko kAlI nAmaka apanI zabarI ke sAtha dekhA / zukara aura hiraNoM ke vidAraNa meM zura tathA atyanta kurUpa usa zabara kA nAma purUravA thA / pUrvopArjita pApoM ke kAraNa kaluSita mana vAlA vaha ka ra purUravA bho muni vacanoM se prabuddha ho gayA / usa zabara ne munIndra kI bhakti karake unake pAsa pramAda rahita evaM samyaktva sahita hokara zrAvakavatoM ko le liyA tathA krodha ko upazama kara, parigraha chor3akara dunivAra kAma-vAsanA ko naSTa kara diyA / ghattA-muni ke sAtha jAkara, kara UMcAkara, usa zabara ne unheM mArga meM lagA diyA ( patha-nirdeza kara diyA ) / isa prakAra jina guNoM kA cintana karatA huA vaha purUravA apanI mati ko nirdhI ta kara upazamazrI se suzobhita huaa| vidhi-vidhAna pUrvaka zrAvaka vratoM kA dIrghakAla taka pAlana kara tathA jIvoM kA apane samAna hI lAlana karatA huprA vaha purUravA nAmaka zabara marA aura prathama svarga meM do sAgara kI Ayu se suzobhita tathA aNimAdika RddhisamUha se mahAn suraurava nAmaka deSa huaa| kara diyaa| .02 bhagavAna mahAvIra kA jIva-saudharmakalpa deva meM (ka) aparavidehe grAmasya cintako XXX rAjadArunimittaM tasya vanagamanaM susAdhUna bhikSAnimittaM sArthAdmaSTAn tatra dRSTavAna, tato'anukampayA-paramabhaktyA dAnaM annapAnasya,+ +-+, prApaNaM pathi, tadanantaraM guroH kathanaM, tataH samyaktvaprAptiH, tatprabhAvAnmRtvA'sau saudharmadevaloke utpannaH palyopamAyuH suro maharddhika iti| - Ava0 mUlabhASya / gA 1.2|ttiikaa (kha) asyaiva jaMbUdvIpasya pratyagvidehabhUSaNe / vijaye'sti mahAvapre jayantI nAmataHpurI // 3 / / + svAmIbhakto nayasArAbhidhAno grAmacintakaH / / 5 / / uttarArdha + grAmAyukto'pi hi bhuktvA gatvA natvA'vadanmunIn / / 20 / / pUrvArdha athAbhyasyan sadA dharma saptatattvAni cintayan / samyaktvaM pAlayan kAlamanaiSIt sa mahAmanAH / / 23 vihitArAdhanaH so'nte smRtapaJcanamaskRtiH / mRtvA babhUva saudharma sUraH palyopamasthitiH // 24 // trizalAkA parva 10|srg 1 apara videha kSetra meM bhagavAna mahAvIra kA grAmacintaka jIva susAdhuoM ko parama bhakti se annapAna dene se tathA
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jovana-koza se nikalane kA sahI patha dikhAne se samyaktva ko prApta kara usake prabhAva se AyaSa kSaya hone para saudharma svarga rUpa meM utpanna huA / vahA~ eka palyopama kI Ayu thii| . (ga) huu jIva dayAvaru savarU NikkharU laggau jiNavara dhammai / . muu kAle jaMtaM giliu kayaMta uppaNNau sohammai / / 3 / / -vIraji0 saMdhi 1/kaDa 3 baha nirakSara zabara jovadayA meM tatpara ho gayA aura jinadharma meM laga gyaa| kAla vyatIta hone para vaha yama dvArA galA jAkara marA aura saudharma svarga meM deva utpanna huaa| (gha AjanmAntaM prapAlyoccaiH sarvaM vratakadambakam / ante samAdhinA mRtvA vratajAtazubhodayAt // 37 // saudharmAkhye mahAkalpe'nekazarmAkare'bhavat / maha dviko'maro bhilla ekasAgarajIvitaH // 38 // -vIraca0 adhi 2 pururavA bhilla ne apane jovana-parpanta upa saba vrata samudAya ko uttama prakAra se pAlana kiyA aura anta meM samAdhi sAtha maraNa kara vrata-pAlana se utpanna huye puNyodaya se aneka sukhoM ke bhaNDAra aise saudharma nAmaka mahAkalpa meM eka garopama kI Ayu kA dhAraka mahaddhika deva utpanna huaa| (ca) zilAsaM puTagarbha sa taMtrApya navayauvanam / muhUrtena vilokyAzu vimAnAdizriyaM parAm // 36 // samastaM prAgbhavaM jJAtvA vratAdijanitaM phalam / tarakSaNAptAvadhijJAnAddharmedhAtsvamati dRDhAm // 40 // tatazcaityAlayaM gatvA mudA dharmAdisiddhaye / cakre'sau paramAM pUjAM pratimAnAM jinezinAm // 41 / / sArdha svaparivAreNa caassttbhedaimhaarcnaiH| jalAdiphalapayantItanRtyastavAdibhiH // 42 / / punaH prapUjya tIrthezamUrtIzcatyadrume sthitAH / merunandIzvarAdau ca gatvArUDhaH svavAhanam / / 43 // jinendrkevljnyaanignneshaadimhaatmnaam| mahAmahaM vidhAyoccabhaktyA mUrnA nanAma saH // 44 // tebhyaH zrutvA dvidhA dharma vizvatattvAdigarbhitam / upAya bahudhA puNyaM so'gamatsvAlayaM tataH / / 4 / / ityasau vividhaM puNyaM kurvANaH zubhacenTayA / kroDA kurvan svadevIbhiH saudhameruvanAdiSu // 46 / / / zRNvan maNoharaM gItaM kvacitpazyazca nartanam / zRGgAraM rUpasaundarya vilAsaM divyayoSitAm / / 4 / / ityAdiparamAn bhogAn bhujAnA prAkazubhArjitAn / saptahastastatanUtsedhaH savadhAtva tigaanggbhaak||48|| trijJAnASTaddhibhUSADhyo netraspandAdidUragaH / divyadehadharatatra tiSThecchAbdhimadhyagaH // 46 / / - vIravadhUca0 adhi 2 // zlo 41 se 36 upapAdazayyA ke zilAsampuTa garbha meM antamuhUtaM ke bhotara hI navayauvana avasthA ko prApta kara aura tatkSaNa prApta me avadhi jJAna se pUrvabhava meM kRta vratAdikA phala jAnakara aura svarga-vimAnAdiko u kRSTa lakSmI ko dekha kara usane bama meM apanI mati ko aura bhI dRr3ha kiyaa| tadanantara dharma Adi kI siddhi ke liye harSita hokara usane apane parivAra ke sAtha ca:yAlaya meM jAkara jinendra devoM pratimAoM kI jala ko Adi lekara phala-paryanta bhedarUpa utama dravyoM se gota, nRtya, stavana Adi ke sAtha
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vardhamAna jIvana-koza mahApUjA ko / puna: caityadrumoM meM sthita tIrtha karoM kI mUrtiyoMkA pUjana karake vaha apane vAhanapara AruDha hokara merUparvata aura nandIzvara Adi meM gayA aura vahA~ kI pratimAoM kApUjana karake tathA videha Adi kSetroM meM, sthita jinendra deva kevala jJAnI aura gaNadharAdi mahAtmAoM kA ucca bhakti ke sAtha mahApUjana karake usane una sabako namaskAra kiyaa| tathA unase samasta tattva Adi meM gabhita muni aura dhAvakoM ke dharma ko sUna kara aura bahuta-sA puNya upAjana karake vaha apane devAlaya ko calA gayA / ___ isa prakAra vaha aneka prakAra se puNya ko upArjana karatA huA aura apanI zubha ceSTA se apanI deviyoM ke sAtha deva bhavanoM meM tathA merugiri ke vanoM Adi meM kror3A karatA huA, unake manohara gIta sunatA huA aura divya nAriyoM ke nRtya-zRgAra, rUpa-sondarya aura vilAsa ko dekhatA huA tathA puNyopArjita nAnA prakAra ke parama bhogoM ko bhogatA huA vaha svargIya sukha bhogane lgaa| usakA zarIra sAta hAtha unnata thA, sapta dhAtuoM se rahita aura netrA-spadana Adi se rahita thaa| vaha tIna jJAna kA dhAraka aura aNiAbhAdi ATha RddhiyoM se vibhUSita thA / divya-deha kA dhAraka thA / isa prakAra vaha sukhasAgara meM nimagna rahatA haA apanA kAla bitAne lgaa| (cha) sAvaya-vayaI vihANe pAlivi jIvaI apa-samANai lAlivi / bahukAle so marevi pururau paDhama-sagge suru jAu surUrau ve-rayaNAyarAu sohaMtau aNimAiya-guNa-gaNahiM mahaMtau / -baDDhamANaca0 saMdhi 2/kaDa 11 vidhi--vidhAna pUrvaka zrAvaka bratoM kA dIrghakAla taka pAlana kara tathA jIvoM kA apane samAna hI lAlana karatA huA vaha purUravA nAmaka zabara marA aura prathama svarga meM do sAgaropama kI Ayu se suzobhita thA ! aNimAdika Rddhi-samUha se mahAn surorava nAmaka deva huaa| (ja) jIvitAvasitau samyakpAlayitvAdarAT vrtm| sAgaropamadivyAyuH saudharme'nimeSo'bhavat / -uttapu0 parva 74 zlo 22 jodhana-paryanta madhu Adi tIna prakAra ke tyAga ke vratoM kA samyaga pAlana kiyaa| Ayu samApta hone para vaha saudharma svarga meM eka sAgaropama kI uttama Ayu ko dhAraNa karane vAlA deva huA / .03 bhagavAna mahAvIra kA jova-marIcikumAra bhava meM (ka caiUNa devalogA iha ceva ya bhArahami vAsaMmi / ikkhAgakule jAto usabhasuyasuto marIitti / / 145 / / malayaTIkA-tato devalokAta svAyuH kSaye cyutvA bhAratavarSa / ikSvAkukule jAtaH-utpannaRSabhasutasuto / / marIciH RSabhapautra ityarthaH kulagaravaMse tIe bharahassa suo marIitti / / 146 / / - Ava0 nigA 145/146 kA uttarAdha
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 vardhamAna jIvana-koza saudharma devaloka se cavakara bhagavAna mahAvIra kA jIva bhagavAna RSabha ke putra bharata ke putra rUpa meM utpanna huA / usakA nAma marIcikumAra thaa| ikSvAku kula meM janma huA / atIta meM kulakara vaMza thaa| (kha) itazcAtra va bharate vinItetyasti pUrvarA / purA yugAdinAthasya kRte suravaraiH kRtA / / 25 / / tatra shriikRssbhsvaamisuunurnvnidhiishvrH| caturdazaratnapatirbharatazcakravartyabhUt / / 26 // grAmacintakajIvaH sa cyutvA'bhUttasya nandanaH / marIcIna vikiraMstena marIciriti vizrutaH // 27 // trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 (ga) asthi iheva jaMbuddIve dIve ikkhAgabhUmI tasthaNAbhI kulgro| tassa ya marudevIe bhAriyAe samuppaNNo usahasAmI tithyshe| tassaya uppaNNadivvaNANassa puttassa bharahacakkavaTTiNo suo miriI samuppaNNaveraggo pavvaio jahuttavihArI vihri| -cauppana0 pR067 vinItA nagarI meM RSatradeva bhagavAn kA putra bharata cakravartI jo navanidhi aura catudaMza ratna kA svAmI cakravartI thA / grAmaciMtaka -nayasAra kA jIva putra rUpa meM utpanna huaa| usakA nAma marIci prasiddha huA / (gha) tetthu sudiva bhoya bhujeppiNu / ekku samuddovamu jIveppiNu / / etthu viuli bhAraha-varisaMtari / kosala visai susAsa-NiraMtari / NaMdaNa-vaNa varahI rava rammahi / + hotau risahaNAhu ciru-Naravai / pavimala NANa-dhAri suha-saMkarU / paDhama NariMdu paDhama-titthaM karu // + tahu pahilArahu suu bharahe saru / jo chakkhaMDa-dharaNi-paramesaru / / + + -vIraji0 saMdhi 1/kaDa 4 saudharma svarga meM divyabhogoM ko bhogakara tathA eka sAgaropama kAla jIvita rahakara vaha zabara svarga secyuta huaa| usa samaya isa vizAla bhAratavarSa meM kozala deza dhana dhAnya se sampanna thaa| usakI rAjadhAnI ayodhyA nagarI ke nandanavana mayUroM kI dhvani se ramaNIka thii| aiso usa ayodhyA nagarI ke rAjA RSabhanAtha the, jinake caraNoM meM devendra bhI namaskAra karate the| unhoMne dIrghakAla taka rAjya kiyaa| ve vizuddha jJAna ke dhAraka zubhazakara ( puNya aura sukhakartA ) prathama tIrtha kara aura prathama nareMda hue / unake prathama putra bharatezvara the-jo SaTkhaNDa pRthvI ke samrATa hue / (ca) mAgahu vara-taNu jeNa pahAsu vi / jittau suru veyaDaDha-NivAsu vi / / vijjAhara-vai bhaya kaMpAviya / Nami-viNamIsa vi seva karAviya / / ghattA-jo sisu-hariNacchii seviu lcchii| gaMgai siMdhui siMciu / Nava-kamala-dalakkhahi~ uvavaNa-jakkhahiM NANA kusumahiM aMciu / / -vIraji0 saMdhi 1/kaDavaka 4
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza unhoMne vaitADhya giri para nivAsa karane vAle sundara dehadhArI mAgagha- prabhAsa nAmaka deva ko bhI jIta liyaa| unhoMne vidyAdharoM ke svAmI nami aura vinami nAmaka rAjAoM ko bhaya se kaMpAyamAna karAkara unase apanI sevA karAyo ! bAlamRganayanI lakSmo bhI unakI sevA karatI thI / gaMgA aura siMdhu nadI-deviyA~, unakA abhiSeka karatI thIM tathA naye kamala-daloM ke sadRza netroMvAle upavana nivAsI yakSa bhI nAnA prakAra ke puSpoM se unakI pUjA karate the / 14 (cha) tA kaMkelI dala komala kara / vINA vaMsa-haMsa - koila. sara || tAsu devi uttuMga payohara NAma anaMtamai timaNohara || so surasuMdari cAliya cAmaru | tAhi gabbhi jAyau sabarAmaru || u NAmeM marIi vikkhAyau || bahu-lakkhaNa samarlakiya-kAya // deva-deu accanta-viveiu / NIlaMjasa maraNe uvve || caraNa-kamala juya-NamiyAhaMDalu / dikkhaMkiu melliva mahimaMDala || hari-kuru-kula- kacchAi gariMdahiM / samau NamaMsiu iMda-padihi || NAlI piyAmahu jaiyahu~ / Nattau jai pAvaiyau taiyahu~ / / duccara - risaha mahAtavalaggaDa / bhagga NarAhiva ehu vibhaggau || saravarasalilu pievvai laggau / bhukkhai~ bhajjai lajjai Naggau || vakkalu parihai taru-hala bhakkhai / micchAiTThi asaccu Nirikkhai | vatA - bahuduriyamaharule micchA salle viviha- deha saMdhArai | bharasara-naMdaNu saMsaya- haya- maNu ciru hiMDivi saMsArai ||5|| - vIraji0 saMdhi 1 / kaDabaka 5 bharata kI rAnI anaMtamatI atyanta suMdara thI / usake hAtha kaMkelI puSpoM ke daloM ke samAna komala tathA usakA svara vINA, haMsa, bA~surI va kokila ke samAna madhura thA / usI turaMga payodharI devI ke garbha meM vaha zabara kA jIva Akara utpanna huA, jisake Upara devaloka ko sundariyA~ camara Dhorato thIM / unakA vaha putra marIci nAma se vikhyAta huA / usakA zarIra aneka zubha lakSaNoM se alaMkRta thA / jaba usake pitAmaha devoM ke deva va atyaMta jJAnavAn nIlAMjasA nartakI ke maraNa se virakta hokara pRthyo-maMDala kA rAjya tyAgakara dIkSita muni ho gaye aura indra bhI unake caraNa kamaloM ko praNAma karane lage, taba indra aura pratondra evaM harivaza va kuruvaMza ke kacchAdi rAjAoM sahita unake isa pote marIci ne bhI apane pitAmahako dhyAna-lIna avasthA meM namana kiyA aura vaha usI samaya pravrajita ho gayA / kintu zIghra ho una bhagavAm RSamadeva ke duzvara mahAtapa ko asahya pAkara jaba aneka anya dIkSita rAjA tapa se bhraSTa hue, taba vaha bhI bhraSTa ho gayA ! vaha valkala dhAraNa karane lagA, vRkSoM ke phala khAne lagA aura mithyAdRSTi hokara asatya bAtoM para dRSTi dene lagA / isa prakAra nAnA mahAn pApoM se yukta midhyAtva rUpI zalya ke kAraNa usane aneka janmoM meM aneka prakAra ke zarIra dhAraNa kiye / aura vaha bharatezvara putra hokara bhI mana meM saMzaya ke AvAsa se cirakAla taka sasAra meM paribhramaNa karatA rahA /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 15 (ja) Adya samavasaraNe RSabhasvAminaH prabhoH / pitRbhrAtrAdibhiH sArdhaM marIciH kSatriyo yayau // 28 // mahimAnaM prabhoH prekSya kriyamANaM sa nAkibhiH / dharma cAkarNya samyaktvalavdhadhIvraM tamAdade // 26 // samyagjJAtayatidharmaH svazarIre'pi niHspRhaH / triguptaH paMcasamitirniSkaSAyo mahAvratI | 30|| sthavirANAM puro'GgAni paThannekAdazApi hi / RSabhasvAminA sArdhaM marIcirvyaharacciram ||31|| - trizalAkA0 parva 10 | sarga 1 | eka samaya zrI RSatradeva ke prathama prabhu kI mahimA dekhakara aura dharmaM ko samavasaraNa meM pitA tathA bhAiyoM ke sAtha meM marIci bhI gayA / vahA~ devakRta sunakara samyaktva ko prApta huA / phalasvarUpa usane tatkAla cAritragrahaNa kiyA | samyag prakAra yatidhamaM ko jAnakara svayaM ke zarIra meM bhI niHSpaha hokara trigupti aura paMca samiti ko dhAraNa kara aura kaSAya ko chor3ate hue mahAvrato marIci muni sthavira sAdhuoM ke pAsa ekAdaza aMga kA abhyAsa kiyaa| anukrama se bhagavAn RSabhadeva ke sAtha vihAra karane lagA / (jha) attheha bhArate kSetre dezo'sti kozalAbhighaH / AryakhaNDasya madhyastha AryANAM muktikAraNaH // 50 // ityAdivarNanopetasyAsya dezasya madhyagA / vinItAsti purI ramyA vinItajanasaMbhRtA / / 56 / / yojanAnAM nava vyAsAyAmA dvAdazayojanaiH / prItikarA surAdInAM tarAM kiM varNyate hi sA ||26|| babhUvAsyAH patiH zrImAn prathamazcakravartinAm / Adi sRSTividhAtustumgjyeSTho hi bharatAbhidhaH 64 || + + + + tasya puNyavato devI puNyAdAsItsukhAkarA / puNyADhyA dhAriNIsaMjJA divyalakSaNalakSitA ||68|| tayoH sa svargazcyutvA purUravAcaro'maraH / sUnurmarIcinAmAbhUd rUpAdiguNamaMDitaH // 66 // + + + sakramAd vRddhimAsAdya svayogyAnnAdibhUSaNaiH / paThitvAnekazAstrANi prApya svayogyasaMpadaH ||70|| sArdha' fraAmahenaiva svasya pUrvazubhArjitAn / anvabhUd vividhAn bhogAn vanakrIr3AdibhiH saha ||71 kadAcid vRSabhaH svAmI devInartanadarzanAt / vizva bhogAGgarAjyAdau labdhvA saMvegamUrjitam // 72 zibika gatvA vanaM zakrAdibhiH samam / jagrAha saMyamaM tyaktvA dvidhA saMgAn svamuktaye ||73 || tadA kacchAdibhUpAlaiH svAmibhaktiparAyaNaiH catuH sahasrasaMkhyAnaiH kevalaM svAmibhaktaye ||74 || samaM marIciraNyAzu dravyasaMyamamAdade / nagnaveSaM vidhAyAGga svAmivanmugdhadhIstataH // 75 || - vIraca0 adhi 2 isa bharatakSetra ke Aya khaNDa ke madhya meM kozala nAma kA eka deza hai, jo Arya puruSoM ko mukti kA kAraNa hai / usa kozala deza ke madhya meM vinItA nAma kI eka ramaNIka purI hai, jo vinItajanoM se paripUrNa haiM / vaha purI nau yojana caur3I hai aura bAraha yojana lambI hai| adhika kyA varNana kareM, vaha nagarI devAdikoM ko bhI atyanta Ananda karane vAlo hai / usa vinItA nagarI kA adhipati zrImAn bharata nareza huA, jo cakravartiyoM meM prathama thA aura Adi * suSTi-vidhAtA vRSayadeSa- RSabhadeva kA jyeSTha putra thA /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza . usa puNyAtmA bharata ke puNyodaya se sukha kI khAni, puSya-vibhUSita aura divya lakSaNoM vAlI dhAriNI nAma kI rAnI thI / una donoM ke vaha purUravA bhIla kA jIva deva svarga se cayakara rUpAdi gaNoM se maMDita marIci nAma kA putra Utpanna huaa| vaha krama se apane yogya anna-pAnAdi se aura bhUSaNoM se vRddhi ko prApta hokara, aneka zAstroM ko par3hakara aura apane yogya sampadA ko prApta karake pUrvopArjita puNyakama ke udaya se apane pitAmaha ke sAtha ho vanakrIDA Adi ke dvArA nAnA prakAra ke bhogoM ko bhogatA rhaa| kisI samaya nIlAMjanAM devI ko nRtya dekhane se bRSabhadeva svAmI ne samasta bhogoM meM, deha meM aura rAjya Adi meM utkRSTa vairAgya ko prApta hokara aura pAlakI para baiTakara indrAdi ke sAtha vana meM jAkara aura antaraga-bahiraMga donoM prakAra ke parigraha ko apanI mukti ke lie chor3akara saMyama ko grahaNa kara liyaa| usa samaya kevala svAmi-bhakti ke lie svAbhibhakta parAyaNa kaccha Adi cAra hajAra rAjAoM ke sAtha marIci ne bhI zoghra dravya-saMyama ko grahaNa kara liyA aura nagnaveSa dhAraNa karake vaha mugdha buddhi zarIra meM vRSabha svAmI ke samAna ho gyaa| kintu antaraMga meM isa dIkSA kA kucha bhI rahasya nahIM jAnatA thaa| (ba) mariIvi sAmipAse viharai tvsNjmsmggo| sAmAiamAIaM ikkArasamA u jAva aNgaao| ujjutto bhattigao ahinjio so gurusagAse / / -Ava mUla bhASya gA 36 / uttarArdha, 37 malaya TIkA-xxxmarIcirapi svAmipArzve viirati tapaHsaMyamasamapraH, sa ca samAyikAdikaM ekAdazamaMgaM yAvat udyuktaH kriyAyAM bhaktigato bhagavati zrute vA adhItavAn sa gurusakAza ityupanyasta gAthArthaH RNabhanAtha bhagavAn ke pAsa marIci dIkSita hokara tapa aura saMyama se viharaNa karane lgaa| (Ta) mirIivi sAmAiyAdi ekkArasa aMgAgi ahijjito| -Ava0 nigA 348|mly TIkA dIkSita hokara mirIcI ne sAmAyikAdi ekArasa aMga kA adhyayana kiyA / sAmAiamAIaM ikkArasamA u jAva aMgAo / -Ava mUla bhASya gA 37pUrvAdha (Tha) (miriI ) aNNayA acintasattittaNao kammapariNaIe, avassamAvittaNao tassa bhAvassa, jANantassa vi ummaggadesaNApariNAmaphalaM tassummaggadesaNApariNAmo sNvutto| payaTTAviyaMca teNa kuliMga bhAgavayadarisaNaM / uvasaMttaya sIsate sAhUNaM samappei / 'gilANapaDijAgaranti egaM pavAvemitti cintayantassa uvaDio kavilAhirANo raayputto| sAhio ya asthi dhammo, sAhudaMsaNevi asthi tti / tao eeNa dubbhAsieNa baddhaM duhavivAgaM kmm| pabbAvio ya
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza kavilo / ciTThai tssNtie| sarai sNsaaro| mirIyI vi caurAsIpuThavalakkhe AuyamaNuvAliUNa, caiUNa aNasaNavihiNA tassa ya dubbhAsiyahANassa apaDikkato. mariUNa bambhaloe kappe dasasArArovamAi ( vama ) hiIo devo samuppaNNo -cauppanna0pU067 Da) so'pareya priissmRtaavussnnaaNshukrdaarunne| pratimArga pAnthapAdanakhaMpacarajazcaye // 32 // svedrAIbhUtasarvAGgamalaliptAMzukadvayaH / tRSNArto cintayaditi cAritrAvAraNodayAt // 33 // na zrAmaNyaguNAnmerusamabhArAn durubahAn / niguNo'haM bhavAkAMkSI voDhu prabhurataH param / / 34 / / kiM tyajAmi vrataM loke tattyAge lajjyate khalu / labdho vA'yaM mayopAyo vrataM yena klamo na ca // 35 / / zramaNA bhagavanto'mI tridaMDaviratAH sdaa| astudaNDainirjitasya tridaMDI mama lAMchanam // 36 / / kezalocAdamI muNDAH kSuramuNDaHzikhI vaham / mahAvratadharAzcAmI syAmaNuvratabhRttvaham / / 37 / / niSkiJcanA munayo'mI bhUyAnme mudrikA ditu / amIvimohAmohenacchannasya chatramastu me // 38 / / upAnadrahitAzcAmI sazcaranti mhrssyH| pAdatrANanimittaM me bhavatAmapyupAnaho // 36 / / sugandhayo'mI zIlena durgandhaH zIlatastvaham / saugandhyahetorbhavatu zrIkhaNDatilakAdi me // 40 // amI zuklajaradastrA niSkaSAyA maharSayaH / bhavantu me tu vAsAMsi kASAyANi kaSAyiNaH // 41 // syajanyamI jalArambhaM bahujIvopamamardakam / snAnaM pAnaM ca payasA mitena bhavatAcca me // 42 // evaM vikalyya svadhiyA liMganirvAha hetve| pArivAjyaM pratyapAdi marIciH klezakAtaraH / 43 // -trizalAkA parSa 10 / sarga 1 Dha) aNNayA ya bharahaputto mirIyI divasayarakaraniyaratAvio majjhaNhadesayAle mala jallA. vilasarIro ahiNavaloyapariyAviuttimaMgo padidiNaM jAyaNAparIsahaparAjio bAyAlIsadosarahiyabhikkhAsohimacayanto gimhumhavAluyakilAmiyacalaNakamalo bhAgavayaM kuliMga parikappiThaNa ahAsuhaM vihariumADhatto / -cautpanna0 pRSTha 46 (Na) aha annayA kayAi gimhe uNheNa parigayasarote / aNhANaeNa caio imaM kuliMgaM vicitei / / 350 / / malayaTokA-kadAcid-ekasmin kAle prISme uSNena parigatazarIraH asnAneneti-asnAnaparISaheNa tyAjitaH saMyamAt etatkuliGga-vakSyamANaM vicintayatIti / meru girIsamabhAre na huvi samastho muhuttamavi voDhu / sAmannae guNe guNarahio saMsAramaNukaMkhI / / 351 / / malayaTIkA - merugirisamo bhAro yeSAM te tathAvidhAstAna va samartho muhUrtamapi voDhu, kAn ? - nai zramaNAnAmete zrAmaNAH, ke te?-guNAH-viziSTakSAnsyAdayastAn, kuto ? yato dhRtyAdiguNarahito'haM
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 vadhamAna jovana-koza saMsArAnukAMkSIti gAthArtha / tatazca kiM mama yujyate ? gRhasthatvaM tAvadanucitaM, zramaNaguNAnupAlana mapyazakyam / evamaNucitayaMtassa tassa niagA maI samuppannA / laddho mae uvAo jAyA me sAsayA buddhI / / 352 / / malaya TokA-'evaM' mukta na prakAreNAnucintayatastasya nijA matiH samutpannA na paropadezena, sa hya vaM cintayAmAsa-labdho mayA vartamAnakAlocitaH khalUpAyo, jAtA mama zAzvatA buddhiH, 'zAzvate' tyAkAlikI, prAyo niravadyajIvikA hetutvAditi gAthArthaH / yaduktamidaM kuliGga aci tayata tatpradarzanAyAha samaNAtidaMDavirayA bhagavaMto nihuasNkuiaaNgaa| ajii diadaMDassa u hou tidaMDaM mahaMciMdhaM / / 353 / / malaya TokA-gAthAgamanikA zramaNA manovAkAyalakSaNatridaMDaviratAH aizvaryAdibhagayogAdbhagavantaH nibhRtAni-antaHkaraNAnyazubhavyApAraparityAgAt saMkucitAni-azubhakAyavyApAraparityAgAdaGgAni yeSAM te tathocyante, ahaM tu nevaMvidho, yataH 'ajitendriye' tyAdi na jitAni indriyANi cakSurAdIni daMDAzca-manovAkkAyalakSaNA yena sa tathocyate, tasyAjitendriyadaMDasya tu tridaNDaM mama cinhaM avismaraNArthamiti gAthArthaH / tathAloiMdiya muMDA saMjayA u ahayaM khureNa sasiho a| thalagapANivahAo veramaNaM me sayA hou / / 354 / / malaya TIkA-gAthAgamanikA-muNDo hi dvidhAbhavati-dravyato bhAvatazca tatra te zramaNA dravyabhAvamuNDAH, kathAM locenendriyazca muNDAH saMyatAstu, aha punanendriyamuNDaH yataH ato'laM dravyamuNDatayA, tasmAdahaM kSureNa muNDaH sazikhazca bhavAmi, tathA sarvaprANivardhAvaratAH zrama vattante, ahaMtu navaMvidho yataH ataH sthUlaprANAtipAtAdviramaNaM me sadA bhavasviti gAthArthaH nikiMcaNA ya samaNA akiMcaNA mama kiMcaNaM hou| sIlasugaMdhA samaNA ayaM sIleNa duggaMdhA / / 355 / / malaya TIkA-gAthAgamanikA-nirgataM kiJcanaM-hiraNyAdi yebhyaste niSkiJcanAzva zramaNAH, tathAvidyamAnaM kiJcana-alpamapi yeSAM teSAM akiJcanA jinakalpikAdayaH, ahaM tu naivaMvidho yato'to mArgAvismRtyarthaM mama kiJcanaM bhavatu, pavitrikAdi, tathA zIlena zobhano gaMdho yeSAM te tathAvidhAH zramaNAH ahaM tu zIlena durgandhaH ato gaMdhacaMdanagrahaNaM me yuktamiti gAthArthaH /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamAna jovana-koza vavagayamohA samaNA mohacchannassa chattayaM hou / aNuvANahA ya samaNA majbhaMtu uvANahe huntu / / 356 / / malaya TIkA-gAthAgamanikA -vyapagato moho yeSAM te vyapagatamohAH zramaNAH, ahaM tu netthaM yataH ato mohAcchAditasya chatrakaM bhavatu, anupAnakAMzca zramaNAH mama copAnahau bhavata iti gAthArthaH / / sukka barA ya samaNA niraMbarA majha dhaaurttaaii| huMtu ime vatthAI ariho mi kasAyakalusamaI / / 357 / / malaya TIkA-gAthAgamanikA-zuklAMtyambarANi yeSAM te zuddhAmbarAH, zramaNAH tathA nirgatamambaraM yeSAM te nirambarAH-jinakalpikAdayaH, 'majha' ti mama ca, ete zramaNA ityanena tatkAlotpannatApasazramaNavyudAsaH, dhAturaktAni bhavantu mama vastrANi kimiti ?, asmi yogyo'smi teSAmeva, kaSAyaH, kaluSA matiryasya so'haM kaSAyakaluSamatiriti gAthArthaH // vajaMta'vajjabhIrU bahujIvasamAulaM jalAraMbhaM / hou mama parimieNaM jaleNa hANaM ca piaNaM ca / / 358 / / malaya TIkA-gAthAgamanikA-varja yantyavadyabhoravo bahu nIvasamAkulaMjalArambha, tatra va vanaspateravasthAnAt , avadya--pApaM, ahaM tu netthaM-pataH ato bhavatu me parimitena jalena snAnaM ca pAnaM ceti gaathaarthH| evaM so rUiyamaI niagamaivigappi imaM liNg| tadviaheusujuttaM porivvajaM tao kAso / 356 / / malaya TIkA-sthUlamRSAvAdAdinivRttaH, evamasau rucitA matiryasya asau rucitamatiH, ato nijamatyA vikalpitaM nijamativikalpitam , idaM liGga viziSTa, tasya hitAstadhditAH taddhitAzca hetavazceti samAsaH taiH suSThu yukta zliSTamityarthaH paritrAjAnAmidaM pArivAjaM pravarttayati, zAstrakAravacanAt vartamAna nirdezo'pyaviruddha eva, pAThAntaraM vA 'pArivvajaM tato kAsitti' pArivAjaM tataH kRtapAniti gaathaarthH| -Ava0 nigA 350 se 356 isa prakAra bahuta kAla paryanta vihAra karate hue anyadA grISmaRtu kA Agamana huaa| usa samaya ati dAruNa sUrya kI kiraNeM par3ane se tapta pRthvI kI raja pratimArga meM caraNa ke nakhoM ko rAMdhane lgaa| usa samaya jinake sarva aga sveda se Adrita ho gye| aura pahane hue do vastra mala se lita ho gye| tathA ve maroci muni tRSA se pIr3ita ho gaye / phalasvarUpa cAritrAvaraNIya karmodaya se isa prakAra ciMtana karane lge| meru parvata ko taraha jisakA vahana nahIM ho sakatA-usa sAdhupana kA vahana karane meM maiM samartha nahIM huuN| kyoMki maiM guNa-vihIna hU~ aura. bhavakI AkAMkSA vAlA huuN| paMgu hone se vrata kA tyAga bhI kaise ho sakatA hai| usa sAdhupana kA tyAga karane se loka meM
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 vardhamAna jIvana-koza lajjA ko prApta hoU~gA parantu eka upAya hai jisase vrata bhI kucha aMza meM raha jAtA hai aura paisA zrama bhI uThAnA nahIM par3atA hai| ye zramaNa bhagavaMta tridaNDa arthAt manodaNDa, vAk daNDa, aura kAyadaNDa se virakta haiM aura maiM tridaNDa kA vijetA hai ataH merA tIna daNDa kA lAMchana ho / ye sAdhu keza ke loca se muNDita hai aura maiM to zastra se kezoM ko muNDane vAlA va zikhAdhAro hoU / ye sAdhu mahAvratadhArI hai aura maiM aNuvratadhArI bnuuN| ye muni niSkicana hai aura maiM mudrikAdi parigrahadhArI hoU~ / ye muni moharahita haiM parantu mai moha se AcchAdita hone se chatra vAlA hoU / ye maharSi upAnad rahita haiM parantu maiM pAdako rakSA ke lie upAnad ko grahaNa kruuNgaa| ye sAdhu zola ke dvArA sugandhita hai parantu maiM zola se sugandhita nahIM huuN| ata: sugandhI ke liye mere zrIkhaNDa candana kA tilaka honA caahie| ye maharSi kaSAya rahita hone ke kAraNa aura zukla aura jIrNa vastradhArI hai| isake banibasta kaSAya vAle aisA hamArA kaSAya (raMge hue ) vastra hai| ye munigaNa to ghane jovoM ko virAdhanA vAle sacita jala kA Arambha chor3A hai / isake banibasta hamAre mita jala se snAna-pAna ho| isa prakAra svayaM kI buddhi se vicAra karake kaSTa se kAyara aisA maroci liMga kA nirvAha karane ke lie tridaNDI sanyAsa ko grahaNa kiyA / (ta) yakvA dehamamatvAdona bhUkhA merusamo'valaH / hantuka risaMtAnaM karmArAtinikandanam / / 76 / / dadhe yogaM paraM mukyai SamAsAvadhinAratavAn / pralambitamunAdaNDo dhyAnapUrva jAguruH / / 77 / / tataste kSuttipAsAdIn sarvAn ghoraparoSahAn / tena sAdhaM ciraM soDhvA pazcAtsodu kilAkSamAH / 78 // tamaklezabharAkrAntA donAsyA dhRtidUragAH / janayuritya manyonyaM suncha, donatayA girA / / 76 / / aho eSa jagadbhartA vacakAyaH sthirAzayaH / na jJAyate kiyakAlamevaM sthAsyati vizvarATa // 8 // asmAkaM prANasaMdeho vatatesmasanAnakaiH / yato'nena samaspardhA kRtvA matavyameva kim // 81 / / ityuktvA liGginaH sarve te natvA taskamAmbujau / bharatezabhayAd gantumazakkAH svAlayaM tataH / / 82 / / tatra va kAnane pApAtsvecchayA phaLabhakSa gam / katu pAtu jalaM donA svayaM prArebhire zaThAH / / 83 / / . -vIravardhaca0 adhi-2 bhagavAn vRSabhadeva ne deha se mamatA Adi ko chor3akara aura meru ke samAna acala hokara karmazatruoM ko santAna kA nAza karane ke liye karmadhesarI kA ghAtaka chaha mAsa kI avadhi vAlA pratimA yoga mukti prApti ke liye dhAraNa kara liyA aura Atma-sAmadhyapAna ve jagadguru apane bhujAdaNDoM ko lambA karake dhyAna meM avasthita ho gaye / / bhagavAn vRSabhadeSa ke sAtha jo cAra hajAra rAjA loga dokSita huye the, ve kucha dina taka to bhagavAn ke samAna hI kAryotsarga meM khar3e rahe aura bhUkha pyAsa mAdi sabho ghora parISahoM ko sahana karate rhe| kintu Age doghakAla taka bhagavAna ke sAtha unheM sahane meM asamartha ho gye| - ve saba tapa ke klezabhAra se AkrAMta ho gaye unake mukha donatA se paripUrNa ho gaye, unakA dherya calA gayA. taba ve atyanta dAna-vANI se paraspara meM isa prakAra vArtAlApa karane lge-'aho| yaha jagad-bhartA vakAya aura sthiracita vAlA hai, hama nahIM jAnate haiM ki yaha vizva kA svAmI kitane samaya taka isI prakAra se khar3A rahegA?
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 21 baMba to hamAre prANoM ke rahane meM sandeha hai ? apane samAna logoM se isa prabhu ke sAtha spardhA karake kyA maranA hai ?' isa prakAra kahakara ve saba veSavArI sAdhu bhagavAn ke caraNa-kamaloM ko namaskAra karake vahA~ se cale / kintu bharateza ke bhaya se apane ghara jAne meM asamartha hokara vahIM vana meM hI pApa se svecchAcArI hokara ve dIna zaTha phaloM kA bhakSaNa karane lage / aura nado Adi kA jala ponA unhoMne prArambha kara diyA / (tha marIcirapi taiH sArdhaM pIDito'tiparISadaiH / tatsamAnakriyAM kartuM pravRtto'dhavipAkataH // 84 // 85 // nindya karma tu tAn vilokya vanadevatA / ityAha re zaThA yUyaM zRNutAsmadvacaH zubham // veSeNAnena ye mUDhAH karmedaM kurvate'zubham / ninyaM sattvakSayaM kartR zvabhrAbdhau te patantyaghAt // 86 // gRhiliGgakRtaM pApamalliGgana mucyate / arhalliGgakRtaM pApaM vajralepo jAyate // 87 // ato daM jagatpUveSaM muktrA jinezinAm / gRhaNIdhvamaparaM no cedraH kariSyAmi nigraham // 88 // iti tadvacasA bhItA muktvA veSaM budhaacitm| jaTAdidhAraNairnAnAveSaM te jagRhustadA / / 86 / / marIcirapi totrAttamidhyAtvodayataH svayam / parivrAjakadIkSAM sa hatvA veSa nijaM vyadhAt // 60 // tacchAstraracanesyAzu dIrgha saMsAriNaH strayam / zaktirAsIdaho yatra yadbhAvi tatkimanyathA / / 61 / / vIravadhaca 0 adhi 2 pApa ke udaya se ati ghora paroSoM ke dvArA pIr3ita huA marovi bhI una logoM ke sAtha unake samAna ho kriyAeM karane ke liye prata ho gayA / ina bhraSTa sAdhu ko ni-karma karate hue dekha kara ghanadevatA ne kahA'are mUrkho, tuma loga hamAre zubha vacana suno ' 'ina nagnaveSa ko dhAraNa kara jo mUhajana aisA nindya azubha aura jIvAtaka kArya karate haiM, ve usa pApa phala se ghAra naraka ke sAgara meM par3ate haiM / are veSavAriyo, gRhastha-veja meM kiyA huA pApa to jiliMga ke dhAraNa karane se chU jAtA hai kintu isa jinaliMga meM kiyA gayA pApa baccanepa ho jAtA hai| ( usakA chUTanA bahuta kaThina hai ) mataH jitezvara deva ke isa jagatpUjya veSa ko chor3akara tuma loga koI anya veSa dhAraNa karo / anyayA maiM tuma logoM kA nigraha kruuNgaa|' isa prakAra vanadevatA ke vacana se bhayabhIta hokara vidvatpUjya jinaveSa ko chor3akara taba una logoM ne jaTA Adi ko dhAraNa karake nAnA prakAra ke veSa grahaNa kara liye / moci ne bhI to midhyAtva karma ke udaya se jinaveSa ko chor3akara svayaM hI parivrAjaka dIkSA ko dhAraNa kara liyA | doghaM satArI isa maroci ke usa paribrAjaka dIkSA ke anurUpa zAstra kI racanA karane meM zIghra ho zakti pragaTa ho gayI / aho | jisa kA jaisA bhavitavya hotA hai, vaha kyA anyayA ho sakatA hai / (da) tAdRgveSaM ca taM dRSTvA'cmaM jano'khilaH / sAbudharma satAcakhyau so'pi teSAM jinoditam // 44 // kiM tvaM svayaM nAcarasItya nuyuktaH punarjanaiH / mehamAraM na taM voDhumIzo'smIti zazaMsa saH / / 45 / / dharmAkhyAnapratibudvAn sa tu bhnyyaanupsthitaan| zidhyAt samayAmAsa svAmine nAbhisUnave // 46 // tyAcAro vijahAra marociH svAminA saha / - trizalAkA0 parva 10 / sa 1
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza maroci ke isa prakAra ke navIna dveSa ko dekhakara saba loga use dharmaM pUchane lage / phalasvarUpa marIci jinezvara dvArA kathita dharma kahane lagA / punaH loga use pUchane lage ki tu usa sAdhu dharma kA AcaraNa kyoM nahIM karate ho ? pratyuttara meM marIci kahane lagA ki usa mehabhAra jaise sAghu dharma ko vahana karane ke liye maiM samartha nahIM hUM / svaya ke dharma ke vyAkhyAna se pratibodha ko prApta jo bhavya hotA use RSabhanAtha bhagavAn ke pAsa jAne ke lie prerita karatA arthAt ziSyarUpa meM unheM samarpita kara detaa| aisA AcAra vAlA marIci bhagavAn ke sAtha vihAra karatA rahatA / XXX bhagavatA ca saha vijahAra taM ca sAdhumadhye vijAtIyaM dRSTavA kautukAllokaH pRSTavAn, tathA cAha (gha) aha ta pAgaDarUvaM daTTu pucchei bahujaNo dhammaM / kahai jaINaM to so vibhAlage tasya parikahaNA || 388 || malaya TokA - atha taM pravijAtIyatvAt dRSTvA pRcchati bahujano dhammaM, kathayati yatonAM sambandhibhUtaM kSAntyAdilakSaNaM tato'sAviti, lokA bhaNanti - yadyayaM zreSTho bhavatA kiM nAGgIkRta iti vicAraNe, tastra pariH- samantAt kathanA parikathanA zramagAH tridaMDaviratA ivAdilakSagA pRcchatIti trikAlagocarasUtrapradarzanArthatvAdevaM nirdezaH pAThAntaraM vA 'ahaM taM pAgaDal da DaM. pucchiM bahujaNo dhammaM / kahatI sujatINaM so vidyAlaNetassa parikahaNA / pravarttata iti gAthArthaH / dhammakA akkhitta uvaTTira dei bhagavao sose / gAmanagarAgarAI viharai so sAmiyA sadbhi || 360 || mATokA - dharmakathA kSiptAn upasthitAn dadAti bhagavataH ziSyAn grAmanagarAdona viharati sa svAminA sArddhaM, bhAvArthaH sugamaH / itthaM nirdezana yojanaM pUrvavad granthakAravacatatvAdvA doSa iti gAthArthaH / anyadA bhagavAn viharamANo aSTApadamanuprAptavAn tatra ca samavasRtaH bharato'pi bhrAtRpratrajyAkarNanAt sajjAtamanastApovRtiM cakra e kadAcidbhogAdIn dIyamAnAn punarapi gRhantItyAlocya bhagavatsamIpaM cAgamya nimantrayaMzca tAn bhogairnirAkRta zcintayAmAsa eteSAmedAnIM parityaktapaGgAnAM AhAradAnepi tAvadvatAnaM karomIti paMcabhiH zakadvArA tairvicitramAhAramAnAyyopani nyAdhAkamahitaM ca na kalpate yatInAmiti pratiSidvaikRtakAritenAnyeva nimantritavAn, rAjapiNDo'vyakalpanoyaiti pratiSiddhaH sarvaprakArairahaM bhagavatA parikSaka iti sutarAmumAthito babhUva tamunmAthitaM vijJAya devarATAccho koparAntaye bhagavantamava papraccha - katividhaH avagraha iti / - Ava0 nigA 388, 360 pucchaMtAna kaI vaTThie dei sAhuNo sIse / gelanne'paDiyaraNaM kavilA / itthaMpi ihayaMpi // - Ava nigA 437 malaya TIkA- gamanikA - pRcchatAM kathayati upasthitAn dadAti sAdhumyaH zidhyAna, glAnale upratijAgaraNaM, kapila ! atrApi ihAni / bhAvArtha sa hi prAgvarNitasvarUna marocirbhagavati nivR se
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 23 sAdhubhiH saha viharan pRcchatAM lokAnAM kathayati dhammaM jinapraNItameva, dharmAkSiprAMzca prANina: upasthitAn dadAti sAdhubhyaH ziSyAniti, 'titthagaro ko iha bharahe' tti, tai vyAcikhyArUpA'ha aha bhai naravariMdo tAya ! imIsittiAi parisAe / annasa ko'vi hohI bharahe vAsammi titthayaro ? / / 44 / / ( mUla bhASya ) malayaTIkA - atrAntare atha bhaNati naravarendraH - tAtU ! asyAH etAvatyAH pariSadaH anyo'pi kazcid bhaviSyati tIrthakaraH asmina bhArate varSe, bhAvArthastu sugama eveti gAthArthaH // tattha marII nAmA AiparivvAyago usabhanattA / sajjhAyajjhANajuo egaMte jhAyai mahappA || 422 / / malayaTIkA tatra bhagavataH pratyAsanne bhUbhAge marIcinAmA Adau parivrAjakaH AdiparivrAjakaH pravarttakatvAt, RSabhanatA pautraka ityarthaH, svAdhyAya eva dhyAnaM2 tena yuktaH ekAMte dhyAyati mahAtmeti / taM dAi jiNido evaM nariMdeNa pucchio saMto | dhammavaracakkatraTTI apacchimo vIranAmutti / / 423 / / TIkA - gamanikA - bharatapRSTho bhagavAn 'naM' marIci darzayati jineMdraH evaM narendraNa pRSTaH san dharmmavara - cakravartI pazcimo vIranAmA bhaviSyatI ' / tathA - Aigaru dasArANaM tiviTTha, nAmeNa poaNAhivaI / piyamittacakkavaTTI mUAi videhavAsammi || 424 / / TIkA - gamanikA - Adikaro dasArANaM (dazArANAM ) tripRSThanAmA potanA nAma nagarI tasyA adhipatirbhaviSyatIti / kriyA, tathA priyamitranAmAcakravarttI mUkAyAM nagaryAM videhavAsaMmi tti mahAvidehe bhaviSyatIti / taM vayaNaM soUNa rAyA aMciataNUruhasarIro / abhivaMdiUNa piaraM marIimabhivaMdao jAi / / 425 / / TIkA- gamanikA - tadvacanaM tIrthakaravadanavinirgataM zrutvA rAjA aJcitAni tanUruhANi zarIre yasya tathAvidhaH, abhivandya pitaraM tIrthakaraM marIci abhivandako yAti pAThAntaraM vA 'mirI " abhivaMdiDaM jAI' tti marIci yAti kimartham ? - 'abhivaMdiu, abhivandanAyetyarthaH, yAtIti varttamAnakAlanirdezastrikA lagocarasUtrapradarzanArtha iti gAtha thaH / so viNaNa uvagao kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto | vaMda abhitto imAhiM maharAhi vaggUhiM // 426 / / TIkA - sa bharataH vinayena karaNabhUtena marIcisakAzamupagataH san kRtvA pradakSiNAM ca 'tikkhunto' tti trikRtvaH tisro vArA ityarthaH vandate, abhiSTutavAn, etAbhirmadhurAbhirvagubhirva / gbhariti gAthArthaH / lAbhA hu te suddhA jaM'si tumaM dhammacakkavaTTINaM / ho hisi sacaudasamo apacchimo vIranAmunti // 427 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 rimAna jIvana koza TIkA- 'lAbhA' abhyudayaprAptivizeSAH, hukAro nipAtaH sa caivakArArthaH tasya ca vyavahitaH sambandhaH 'te' taba subdhA eva yasmAt tvaM dharmacakravarttinAM bhaviSyasi dazacaturddazaH, caturviMzaratima ityarthaH apazcimo vIranAmeti gAthArthaH / tathA AigarI dasArANaM (424) gAthA pUrvavat neyA / ekAnta samyagdarzanAnuracita hRdayo bhAvitIrthakara bhaktyA ca tamabhivandanAyodyato bharata evAhanAvia te pArivajjaM vaMdAmi aha imaM ca te jammaM / jaM hohisi titthayaro apacchimo teNa vaMdAmi // 428 // TIkA- gamanikA - nApi ca pArivrAjAmidaM parivrAjyaM vaMdAmi ahaM, idaM ca te janma, kintu yad bhaviSyasi tIrthakara, apazcimastena vaMdAmIti gAthAthaH / evaM ha thoUNaM kAUNa padAhiNaM ca tikkhutto / ApucchiUNa piyaraM viNIaNagAra aha paviTTho // / 426 // TIkA- gamanikA - evaM stutvA vhamiti nipAtaH pUraNArtho vattete kRtvA pradakSiNAM ca trikRtvaH, Apucchaya pitaraM RSabhadevaM vinItanagarIm - ayodhyAyAmatha - anantaraM praviSTo bharata iti gAthArthaH // marIci kA jAtimada tavvayaNaM soUNaM tivaI apphoDiUNa tikkhutto / aSmahiajAyahariso tattha marII imaM bhaNai // 430 / / TIkA - gamanikA - tasya bharatasya vacanaM tadvacanaM zrutvA tatra marIciH idaM bhaNatIti yogaH, kathamityata Aha- tripadIM dattvA raGgamadhyagatamallavat, tathA AsphoTya trikRtvaH, tisro bArA ityarthaH; kiviziSTaH saMstataH Aha - abhyadhiko jAto harSo yasyeti samAsaH, tatra sthAne marIciridaMvakSyamANaM bhaNati, vartamAna nirdezaprayojanaM prAgvaditi gAthArthaH / jai vAsudeva paDhamo mUAi videha cakkavaTTittaM / carimo tikhayarANaM hou alaM itiaM majhjha / 431 / / TIkA- gamanikA yadi vAsudevaH prathamo'haM mUkAyAM videhe cakravarttitvaM prApsyAmi tathA caramaH - pazcimaH tItha karANAM bhaviSyAmi, evaM tarhi bhavatu etAvanmama, etAvataiva kRtArtha ityarthaH, alaM paryAptamanyenevi pAThAntaraM vA 'aho mae ettiyaM' ti gAthArthaH / ahayaM ca dasArANaM piyA ya me cakkavaTTivaMsassa / ajjo titthayarANa aho kulaM uttamaM mama // 432 // TIkA- gamanikA ahameva ca zabdasyaivakArArtha khAt, kiM ? - dasArANaM, prathamo bhaviSyAmiti vAkyazeSaH, pitA ca 'meM' mama cakravartivaMzasya prathama iti kriyAdhyAhAraH, tathA 'AryakaH pitAmahaH sa tIrthakarANAM prathamaH, yata evamata aho vismaye kulamuttamaM mameti gAthArthaH // - Ava0 nigA 421 se 432
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ . nIca gotrakarmakAupArjana(na) svAmI ca samavAsArka dvinItAyAM punaH puri // 47 / / tatra prabhunamaskRtya pRSTo bharatacakriNA / bhAviNo'rhaccakriviSNuprativiSNubalAJjagau // 48 // punaH papraccha bharataH kiM kazcidiha parSadi / bhAvyatra bharatakSetra nAtha ! tvamiva tIrthaMkRt / / 46 / / marIciM darzayannAkhyat svAmo sUnurayaM tava / pazcimastorthakRdvoro nAmnA bhAvIha bhArate / / 50 / / bhAvyAdyo'tra tripRSThAkhyaH zAGga bhRtpotane pure / mUkApUryAM videheSu priyamitrazca cakrabhRt // 51 / / tacchra, tvA nAthamApRcchaya marIci bharato yayau / trizca pradakSiNIkRtya vanditvaivamavocata / 52 / / svAminokta caramastvaM bhAvyarhanniha bhaarte| Adizca vAsudevastvaM tripRSThaH potanezvaraH // 53 / / cakro videhamUkAyaryA priyamitro'bhidhAnataH / pArivAjyaM na te vandya bhAvyahanniti vandyase // 54 / / tamityuktvA cakravartI praNamya svAminaM punaH / vanItAtmA praviveza vinItAM muditaH purIm / / 55 / / tadAkarNya marocistrirAsphoTya tripadI mudA / ityuvAcoccakaiviSNubhaviSyAmi yadAdimaH // 56 / / mUkAnagA~ me cakravartitvaM ca bhaviSyati / bhAvyahaM caramazcAha na paryAptamapareNa me // 57 / / Adyo'haM vAsudevAnAM pitA me cakravartinAm / pitAmahastIrthakRtAmaho me kulamuttamam / / 58 // evaM jAtimadaM kurvan bhujAvAskoTayanmuhuH / nIcagotrAvidhaM karma marociH samupArjayat // 56 / / -trizalAkA0 parva 10/sarga 1 bhAvI tIthaMkara-vardhamAna :pa) anyadA bhagavAn viharamANo aSTApadamanuprAptavAn , tatra ca samavamRtaH, bharato'pi bhrAtRpravrajyA karNanAt saJjAtamanastApo'dha tiM cakra, kadAcid bhogAdIn dIyamAnAna punarapi gRha NantItyAlocya bhagavatsamIpaM cAgamya x x x 'pucchatti bharato bhagavantamaSTApadasamamRtamevaM pRSTavAna - yAdagbhUtA yUyamevaMvidhAH tIrthakRtaH kiyantaH khalviha bhaviSyantItyAdi x x x -Ava0 nigA 360, 366/TIkA - puNaravi a samosaraNe pucchIa jiNaM tu cakkiNo bharahe / appuTTho a dasAre titthayaro ko ihauM bharahe ? // 367 / / malaya ttiikaa-xxx| bhagavAnapi tAna kathitavAna , tathA apRSTazca dazArAna , tathA tIrthakaraH ka iha bharate'syAM paraSadIti pRSTavAna, bhagavAnapi marIciM kathitavAniti / (pha) aNNayA ya bharahacakkavaTTiNA avasesatitthagara cakkavaTTipaNhakahaNAvasANammi pucchiyaM-kiM bhayavaM / asthi koi imIse parisAe tahAviho jo titthayaratta pAvihi ? tti / bhagavayA bhaNiyaM -asthi tuha ceva putto mirII, soya addhacakkavaTTINaM paDhamo poyaNAhivaI tiviThThaNAmeNaM, puNo videhe cakkavaTTI, puNo vi kAleNa baMdhiUNa titthayaraNAmaM apacchimo vaddhamANAhihANo titthayaro bhvissi| cauppana0 pU046
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 vardhamAna jovana koza tao tamAyaNiUNa bharahacakkavaTTI uvaNIyaNANAvihAhAro sAhugo NimaMtei x x x tao asamaMja - sapariharaNattha' kAgaNirayaNeNa dhijjAiyANamupapatti kAU viNioiyAhAro aNuNgAyayamarahacchetta sAhupayA miroI (i) - vaMdaNatthaM gao / vaMdio ya gurukahiubaTTaNaputrvaM miraaii| mirIciNA vi 'titthayarI apacchimo bhavissAmi tti jANiUNa kayamuttuNattaNaM, gahio mANatthaMbheNa tappaccayaM ca baddha NIyAgoyaM / bhagavao samIve samaiviraiyaliMgo ya vihariumAdatto / uvasAmei bahuvihe hiM payArehiM pANiNo / vasanteya pavajjamuvaTThie jayagAhassa somattaNeNa uvaNeti / caupanna0 pR0 46 eka samaya bhagavAn RSabhadeva punaH vinotA nagaroM ke samIpa padhAre / vahA~ bharata cakravartI bhagavAn ke pAsa Akara bhAvI arihaMtAdi se saMbaMdhita prazna pUche / pratyuttara meM bhagavAn ne bhaviSyat meM hone vAle arihaMta, cakravartI, vAsudeva, aura baladeva batAye / tatpazcAt bharata cakravartI ne punaH prazna kiyA - he nAtha | ApakI isa sabhA meM isa bharata kSetra meM vartamAna cauboso meM torthaMkara hote vAlA kyA koI vyakti hai / pratyuttara bhagavAn ne mayIci ko bhAvI tIrthaMkara batAkara bole - yaha tumhArA putra marIci isa bharata kSetra meM vIra nAmaka aMtima torthaMkara hogA tathA potanapura meM tripRSTha nAmaka prathama vAsudeva aura mahAvibeha kSetra meM mUkApurI meM priyamitra nAma kA cakravartI hogA / yaha bAta sunakara bhagavAn kI AjJA lekarA bharata marIci ke pAsa Aye aura tIna pradakSiNA dekara use vandana kiyaa| bAda meM kahA ki - bhagavAn RSabhadeva ke kathanAnusAra tuma isa bharata kSetra meM carama tIrthaMkaratva ko prApta hooge / potanapura meM tripRSTha nAmaka prathama vAsudeva aura mahAvideha kSetra meM mukAnagarI meM priyamitra nAmaka cakravartI hooge / tuma sanyAsI ho - isa kAraNa tumheM maiM vandana nahIM karatA hU~ parantu bhAvI tIrthaMkara ho isa kAraNa maiM tumheM vadana karatA hU~ / isa prakAra kahakara vinayavAn bharata cakravartI bhagavAn RSabhadeva ko punaH vaMdana harSita hokara vinItA nagI Aye / idhara marIci - bharata cakravartI ke pAsa sArI hakIkata jAnakara haSa se tIna bAra tripadI kara nAcane lagA aura ucca svara se kahane lagA ki - potanapura meM maiM prathama vAsudeva hoU~gA, mUkAnagarI meM cakravatI hoU~gA aura tatpazcAt carama tIrthaMkaratva ko prApta hoU~gA / mujhe dUsaroM kI kyA apekSA hai / maiM vAsudevoM meM prathama bAsudeva, mere pitA cakravartiyoM meM prathama cakravartI aura mere pitA ke pitA tIrthakaroM meM prathama tIrthaMkara hai| aho | hamArA kula kaisA uttama hai / isa prakAra bArambAra bhujAsphoTa kara jAtibheda karate hue marIci te nIca go karma kA upArjana kiyA / marIci kA ziSyatva grahaNa (ba) RSamasvAmi nirvANAdadhvaM sArdhaM sa sAdhubhiH / viharana prabodhya bhavyAna prAhiNot sAdhusannidhau // 60 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza vyAdhibhizcAnyadA prasto'saMyamIti sa sAdha bhiH / apAlyamAno glAnaH sanmanasyevaM vyacintayat / / 61 / / aho amI sAdhavo dhiGa nirdAkSiNyAH kRpojjhitAH / svArthamAtrodyatA lokavyavahAraparAGmukhAH / / 62 / / yanmAM paricitaM snigdhamapyekagurudIkSitam / vinItamapi nekSante dure'stu mama pAlanam // 63 / / padvAduzcintitaM medo yadamI svatanorapi . paricaryAM na kurvanti bhraSTasya tu kathaM mama / / 64 / / anena vyAdhinA muktastat svastha praticArakam / kaJcicchiSyaM kariSyAmi svaliGga nAmunaiva hi // 65 / / evaMdhyAyana vidhivazAnmarocirabhavat paTuH / anyadA militazcAsya kapilaH kulaputrakaH / / 66 // dharmArthI jJApitastena kapilo dharmapAhatam / ki svayaM na karoSIti so'cchi kapilena ca / / 67 / / marIcivadaddharma nainaM kartu mahaM kSamaH / kapilo'yabravIt kiM tvanmArge dharmo na vidyate // 68 / / jinadharmAlasaM jJAtvA ziSyamicchana sa taM jagau / mArge jaine'pi dharmo'si mama mArge'pi vidyate / / 66 // tacchiSyaH kapilo'thAbhUnmithyAdharmopadezanAt / marIcirapyabdhikoTikoTIsaMsAramArjayat // 70 / / marIcistadanAlocya vihitAnazano mRtaH / brahmaloke dazodanvatpramitAyuH suro'bhavat / / 71 / / -trizalAkA0parva 10/sarga 1 gelanne paDiyaraNaM kavilA ! itthaMpi iyaMpi // 437 / / --Ava. nigA 437 malaya TIkA-anyadA sa glAnaH saMvRttaH sAdhavo'pyasaMyatatvAnna pratijAprati, sa cintayati niSThitArthAH khalvete, nAsaMyatasya kurvanti, nApi mamaitAna kArayitu yujyate, tasmAtkaMcana pratijAgaraka dIkSayAmIti apagata rogasya ca kapilo nAma rAjaputro dharmazuzrUSayA tadantikamAgataiti, kathite sAdhudharme sa Aha-yadyayaM mArga kimiti bhavataMtadaGgIkRtaM ? marIcirAha-pApo'haM 'loe iMdiye' tyAdi vibhASA pUrvavat kapilo'pi karmodayAt sAdhudhAnabhimukha' khalvAha-tathApi ki bhavadarzane nAstyeva dharma i te ? marIcirapi pracurakA khalvayaM na tIrthakarokta pratipadyate, varaM me sahAyaH saMvRttaiti saca sAha-'kapilA etyApa' tti api zabdasyaivakArArthatvAnnirUpacaritaH khalvatra va sAdhumArga, 'i.iM pi' tti svalpastvatrApi vidyataiti gAthArthaH / sahya vamAkarNya tatsakAza evaM prajitaH, marIcinA'pyenena durvacanena saMsAro'bhinivartitaH zrI RSabhadeva svAmI ke parinirvANa ke pazcAt bho sAdhuoM ke sAtha bihAra karatA huA marIci bhavyajanoM pratibodhita kara sAdhuoM ke pAsa bhejA karatA thaa| eka samaya marIci vyAdhi grasta huaa| usa samaya-"yaha mo nahIM hai - aisA dhArakara anya sAdhugaNa usakI AzvAsana nahIM kii| phalasvarUpa glAniko prApta hokara marIci ne
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ badhamAna jIvana-koza mana meM vicAra kiyA-'aho / ye sAghu jo dAkSiNya binA, nirdaya, svArtha meM udyamavaMta aura lokavyavahAra se vimukha hai - unheM dhikkAra hai-isake banisbata meM jo unase paricita snehavAlA aura eka hI guru dvArA dIkSita tathA dhinIta huuN| usakA pAlana karanA to dUra rahA parantu ve unake sAmane bhI nahIM dekhate haiM parantu mujhe ucita hai ki inase azlIla vyavahAra nahIM karanA cAhie kyoMki ye sAdhu svayaM ke zarIra kI bhI paricaryA nahIM karate haiM phira hamAre jaise bhraSTa kI paricaryA kaise kara sakate haiN| merA aisA vicAra hai ki yadi maiM isa vyAdhi se mukta hoU~gA to bAda meM hamArI sevA karane yogya eka ziSya karUMgA / vaha bhI aisA hI liMga ko dhAraNa kare / isa prakAra citavana karate hae marIci devayoga se svastha huaa| eka samaya use kapila nAmaka kiso kula putra se bheMTa huI / vaha dharmArthI thA phalasvarUpa marIci ne kapila ko Ahatadharma ko kahA / usa samaya kapila ne yaha prazna kiyA ki Apa svaya' kyoM nahIM dharma kA AcaraNa karate ho| maroci ne kahA ki maiM usa dharma ko pAlana karane meM asamartha huuN| tatpazcAt kapila ne kahA-taba kyA tumhAre mArga meM dharma nahIM hai| isa prazna se use jinadharma meM AlasI jAnakara ziSya kI icchA karatA huA marIci bolA"jaina mArga meM bhI dharma hai aura hamAre mArga meM bho dharma hai| bAda meM kapila -marIcikA ziSya bana gayA / usa samaya mithyAdharma ke upadeza se marIci ne eka koTA-koTo sAgaropama pramANa sasArA ko upArjana kiyaa| pApakarma ko kiMcit bhI AlocanA kiye binA anta meM anazana yukta mRtyu prApta kara maroci brahmadevaloka meM dazasAgaropama ko AyuSya vAlA deva huaa| mithyAmata kI prarupaNA-ziSyatva ke lobha se (bha) aNNayA ya bhaviyavvAe tArisabhAvayAsa gelaNNAvasare kavilamuNiNA pucchio-bhayavaM'! kahiM puNa NirUvAo mokkhamaggo ? tao sahasakkAreNa jahaTThiyameva NiveiyaM bhayavao samIve / puNovi kavilamuNiNA bhnniyN-bhyvN| ihapuNa kiMgasthi ceva mokkho ! tamAyaNNiUNa gelannapaDiyaraNakaMkhuNA samuiNNakammuNA paNaTThaviveeNaM aNAloiyA''gAmiyaduiparaMpareNaM bhaNiya dIhayarasaMsArakAraNaM mirIiNA. kavilA ! etthaM pi mokkhamaggo asthi tti / tao eeNa dubhAsieNaM appA saMsArasAgare pavAhio tti / -"cauppana0 pR0 46 (ma) dubbhAsieNa ikkeNa marII dukkhasAgaraM ptto| bhamio koDAkoDiM sAgarasarinAmadhijjANaM / / 438 / / taM mUlaM saMsAro nIAguttaM ca kAsi tivimmi| apaDikkato baMbhe kavilo aMtaddhio kahae // 436 / / -Ava0 nigA 438-436
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 vardhamAna jIvana-koza malaya TIkA-prathamagAthAgamanikA-durbhASitena ekena uktalakSaNena marIciTuHkhasAgaraM prAptaH, bhrAntaH koTAmoTInA, keSAmityAha-sAgarasarinAmadhejjANaM'ti sAgarasadRzanAmadheyAnAM, sAgaropaNAmiti gAthArthaH / dvitIya gAthAgamanikA-'tanmUlaM durbhASitamUlaMH saMsAraH sajAtaH, tathA sa eva nIcaurgotraM ca 'kRtavAn' niSpAditavAn tripadyAM prAgvarNitasvarUpAyAmiti, 'apaDikkato babhetti sa marIcizcaturazItipUrvazatasahasrANi sarvAyuSkamanupAlya tasmAt durbhASitAd garvAccApratikrAMtaH-anivRttaH brahmaloke dazasAgaropamasthitidevaH saJjAta iti / (ya) athAsau trijagatsvAmI hya kAkI siMhavanmahIm / vihRtyAbdasahasrAntaM maunena prAktane vane / / 12 / / hatvA ghAtiripUna zukladhyAnakhaGagena tiirthraatt| kevalajJAnasAmrAjyaM svIcakAra jagadvitam / 63 / / tatkSaNaM yakSarADasya divyamAsthAnamaNDalam / sphuradratnasuvarNAdya zcakre vizvAGgipUritam / / 64 / / indrAdyAH parayA bhUtyA sakalanAH sa vAhanAH / cakrire'STavidhAM pUjAM bhaktyA divyAca naivibhoH / / 65 / / kacchAdyAH prAktanAste'smAdAkarNya baMdhabhokSayoH / svarUpaM paramArthena nimranthA bahavo'bhavan // 16 // marIcistrijagabhartuH zrutvApi satpathaM param / mukta na svamataM durdhAzcAtyajad bhavakAraNam // 67 / / yathaiSa tIrthanAtho'trAtmanA saMgAdivarjanAt / trijagajjanasaMkSobhakAri sAmarthyamAptavAn // 6 / / madupajJa tathA loke vyavasthApya matAntaram // tannimittorusAmAjjagattrayaguroraham // 66 / / pratIkSA prAptumicchAgi tanme'vazyaM bhaviSyati / iti mAnodayAduSTo na vyaraMsItsvadurmatAt // 100 // tridaMDasaMyutaM veSaM tamevAdAya paapdhiiH| kAyaklezaparo mUrkhaH kamaNDalukarAGkitaH / / 101 // prAtaH zItajalasnAnAtkandamUlAdibhakSaNAt / bAhyopadhiparityAgAt kurvan vikhyAtimAtmana // 102 / / kapilAdisva ziSyANAM svakalpitamatAntaram / indrajAlanibhaM nindya yathArtha pratipAdayan // 103 / / mudA bhrAntvA ciraM bhUbhau mithyAmArgAgraNIH khalaH / kAlena maraNaM prApa tanUjo bharatezinaH / / 104 // ajJAnatapasAthAsau brahmakalpe'maro'jani / dazasAgarajIvi svayogyasaMpatsukhAnvitaH // 105 / / aho idRk tapaHkartAyaM yadyApa surAlayam / ato ye sutapaH kuryasteSAM kiMkathyate phalam / / 106 / / -vIraca0 adhi 2 anAntara ve gijasvAmI RSabhadeva ( chaH mAsa ke yoga pUrNa hone ke pazcAt ) eka hajAra varSa taka mauna se siMha ke samAna pRthvI para vihAra karake jisameM dIkSA lI thI, usI pUrvavana meM Aye aura vahAM para unhoMne zukla dhyAna rUpa khaDaga se ghAtikarma rUpa zatra oM kA ghAta karake jagat kA hitakAraka kevala jJAna rUpa sAmrAjya prApta kiyA aura torAT bana gye| usI samaya yakSarAja ne sphurAyayAna ratna-suvarNAdi se unake divya AsthAnamaMDala ( samavasaraNa sabhA ) ko racanA kI; jisameM sarvaprANI yathAsthAna beTha skeN| indrAdika bhI utkRSTa vibhUti, apanI devAMganAoM ora vAhanoM ke sAtha Aye aura divya pUjana-sAmagrI se unhoMne prabhu kI bhakti ke sAtha ATha prakAra kI pUjA kii| bhagavAn ke mukha se bandha aura mokSakA svarUpa sunakara una purAtana kacchAdika bhraSTa sAdhuoM meM bahuta se sAdhu puna:
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamAna jIvana-koza paramArtha rUpa se niprantha bana gye| durbuddhi marIci trijagatprabhu se mukti kA parama sanmArga kapa upadeza sunakara ke bhI saMsAra ke kAraNabhUta apane khoTe mata ko nahIM chodd'aa| pratyuta mana meM sa cane lagA ki jaise ina pUjya tIrzanAtha RSabhadeva ne parigrahAdi ko tyAgane se tIna jagata ke jIvoM ko kSobhita karane vAlI sAmathya prApta kI hai, usI prakAra mai bhI apane dvArA prapita isa anya mata kA loka meM vyavasthita karake usake nimita se mahAna sAmaya vAlA hokara trijagat kA guru ho sakatA huuN| mai isa avasara ko pAne ke lie pratIkSA karatA huuN| vaha sAmathya mujhe avazya prApta hogii| isa prakAra ke mAna kaSAya ke udaya se vaha duSTa apane khoTe mata se viruddha nahIM huaa| vaha pA usI tIna daNDa yukta veSako dhAraNa kara aura hAtha meM kamaNDalu lekara kAyakleza sahane meM ta para rahane lgaa| vaha prAta:kAla zItala jala se snAna karake kaMdamUlAdi phaloM ko khA karake aura bAharI parigraha ke tyAga se apanI prakhyAti karane lagA, tathA kapila Adi apane ziSyoM ko indrajAla ke samAna apane kalpita nindya matAntara ko yathAtha pratipAdana karatA huA mithyAmArga ke pravartana kA agraNI banakara cirakAla taka bhAratabhUmi meM paribhramaNa karatA rhaa| aMta meM bharateza vaha putra maroci yathAkAla maraNa ko prApta hokara ajJAna tapake prabhAva se brahmakalpa meM dasa sAgaropama kI Ayu kA dhAraka aura apane puNya ke yogya sukha-saMpati se yukta deva huaa| aho, isa prakAra ke kutapa ko karane vAlA vyakti yadi svargaloka ko prApta huA, to jo loga sutapa ko kareMge, unake tapa kA kyA phala kahA jAye ? arthAt ve to aura bhI adhika utama phala ko prApta kreNge| marIci ke ziSya kapila dvArA sAMkhyadarzanakA pravartana xxx kavilo aMtaddhio kahae / / -Ava nigA 436 uttarArdhaM (ra) malaya TIkA-kapilo'pi graMthArthaparijJAnazUnya eva taddarzitikridhArato vijahAra, AsurinAmA ca ziSyo'nena pratrAjita iti, tasya svabhAcArapAtraMdideza evamanyAnapi ziSyAn sa gRhItvA ziSyapravacanAnurAgatataro mRtvA brahmaloka evotpannaH, sa hya tpattimamanantaramevAvadhi prayuktavAn ki mayA hutaM veSTaM vA dAnaM vA dattaM yenaiSAM divyA devaddhiH prApteni, straM pUrvabhavaM vijJAya cintayAmAsa-mama ziSyo na kiJcidvetti, tattasyopadizAmi tattvamiti, tasmai AkAzasthapaMcavarNamaMDalakasthaH, tattvaM jagAda, Aha ca - kapilo aMtaddhio kahae' kapilaH antarhitaH kathitavAna , kiM ?' avyaktAd vyakta prabhavati, tataH SaSTitantra, tathA cAhustanmatAnusAriNaH -- 'prakRtemahAMstato'GkArastasmAd gaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAt paMcabhyaH paMca bhUtAnI / / 1 / / (la) kavilo vi granthasthaviNNANarahio kevalaM tiki kariyANuDhANaparAyaNo viharati / aNNayA teNa AsurI NAma pvaavo| tasya ya so kavigo AcAramettaM uddisiUNa aNNe ya bahave sIsA pavAveUNa ya, sadarisaNANugayacitto mariUNa bambhalogaM ceva go| teNa ya umpattisamaNatarameva uvautto
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 vardhamAna jIvana-koza ohI, ukladdho putthvjmmvuttnto| ciMtiyaM ca NeNa jahA-majha sIso visTThiviNNANarahio, tA eyassa uvaisAmi tattaM / ti ciMtiUNa oiNNo mattaloe / AgAsasthapaMcamaMDalakovaviThTho tattaM udisiumADhatto, taMjahA-avvattAo tiguNapariNAmappahANAo vatta pahavai ti| tao tassuvaeseNaM sahita saMjAyaMti / -cauppanna0 pR067 va) ziSyAn vidhAyAsUryAdIna svAcArAnupadizyaca vipadya ca brahmaloke kapilo'pyamaro'bhavat / / 72 / / sa prAgjanmAvadhetviA mohAdabhyetya bhUtale / svayaM kRtaM sAMkhyamatamAsUryAdInabodhayat / / 73 / / tadAmnAyAdatra sAMkhyaM prAvartata ca darzanam / sukhasAdhye hyanuSThAne prAyo lokaH pravartate / / 75 // -trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 (za) kapilo marIcisakAze niSkrAntaH / --Ava0 nigA 366 / malaya TIkA marIcikA ziSya kapila bhI AsUrya Adi ko svayaM kA ziSya kiyaa| unheM svaya' ke AcAra vAlA upadeza diyaa| kAlAntara meM mRtyu ko prApta hokara kapila brahmadevaloka meM deva huA / vahA~ avadhi jJAna se svayaM ke pUrva janma ko jAnakara usa pRthvI para AyA aura usane AsUrya Adi ko svaya kA sAMkhya mata btaayaa| usakI AmnAya se isa pRthvI para sAMkhya darzana kA pravartana huA / kyoMki adhikatara loga sukhasAdhya anuSThAna meM ho pravartana karate haiN| .04 bhagavAna mahAvIra kA jova brahmakalpa deva meM(ka) malayaTIkA-+++'apaDikkato baMbhe' tti sa marIcizcaturazItipUrvazatasahasrANi sarvAyuSkamanu pAlya tasmAt durbhASitAd garvAJcApratikrAMtaH - anivRttaH brahmalokedazasogaropamasthitirdevaH saMjAtaH iti // ikkhAgesu maroI caurAsII a baMbhaloammi / ++ + | malayaTIkA-gamanikA- ikSvAkuSu marIcirAsIt, caturazItiM ca pUrvazatasahasrANyAyuSka pAlaritvA 'baMbhaloyaMmi' brahmaloke kalpe devaH saMghRttaH ++ + / -Ava0 nigA 436/440 bhagavAna mahAvIya kA jIva marIcikumAra bhava kA AyuSa kSaya karake durbhASita vacana ( parivrAjaka mata kA pratipAdana ) karane se tathA ( bhAvI tIrthakara hone ke ) garva se anivRtaH rahakara / ( eka kAla meM svadhyAya evaM dhyAna yukta hokara ) brahmaloka meM daza sAgaropama sthiti ke deva rUpa meM utpanna huaa|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 vardhamAna jovana-koza (kha) jina dharmAlasaM jJAtvA ziSyamicchan sa tNjgau| mArge jainepi dharmosti mamamArge'pi vidyate / / tacchidhyaH kapilo'thAbhUnmithyAdharmopadezanAt / marIcirapyabdhikoTikoTIsaMsAramArjayat // marIcistadanAlocya vihitAnazano mRtaH / brahmaloke dazonvatpramitAyuH suro'bhavat / -trizalAkA0 parva 10saga 1 / zlo 66 se 71 (ga) mirIyI vi caurAsIpuvvalakkhe AuyamaNuvAliUNa, caiUNa aNasaNavihiNA tassa ya dubbhAsiyaTThANassa apaDikkato, mariUNa bambhaloe kappe dasasAgarovamAI ( bama ) hiIo devo samuppaNNo / --cauppanna0 pR067 jinadharma meM Alasa jAnakara ziSya kI icchA karatA huA marIci kapila ko bolA- jaina mArga meM bhI dharma hai aura hamAre mAga meM bhI dharma hai| phalasvarUpa kapila unakA ziSya huaa| usa samaya mithyAdharma ke upadeza se maroci ne koTAkoTo sAgaropama pramANa saMsAra-upArjana kiyaa| usa pApakarma kI kiMcita bhI AlocanA kiye binA anazanakara mRtyu ko prAptakara marIci brahma devaloka meM dasa sAgaropama kI AyuvAlA deva huaa| gha) mudA bhrAntvA ciraM bhUbhau mithyAmArgAgraNIH khlH| kAlena maraNaM prApa tanUjo bharatezinaH // 104 // ajJAnatapasAthAsau brhmklpe'mrojni| dasasAgarajIvi svayogyasaMpatsukhAnvitaH / / 105 / / -vIraca0 adhi 2 mithyA mArga ke pravartana kA agraNI banakara cirakAla taka bhAratabhUmi meM durbuddhi marIci paribhramaNa karatA rhaa| aMta meM bharateza kA vaha putra marIci yathAkAla maraNa ko prApta hokara ajJAnatapa ke prabhAva se brahmakalpa meM daza sAgaropama kI Ayu kA dhAraka aura apane puNya ke yogya sukhasampatti se yukta deva huaa| (ca) paMcavIsa tacca uvaesivi kumaya-magge jaDayaNu viNiesivi / parivAyaya - tau ciru viraeviNu somicchatte pANa-mue vinnu| paMcama-kappi suhAsiva hUvau kaho uvamijjai aNuvama-rUvau / daha rayaNAyara-parimiya-jIviu sahajAharaNa-kiraNa-paridIviu // jIviyaMti soNihau kayaMte -vaDDhamANaca0 saMdhi 2 / pR0 3. kumata mArga meM jar3ajanoM ko vinivizita kara unheM pacIsa-tattvoM kA upadeza kiyA aura cirakAla taka paritrAjaka-tapa karake usa marIci ne mithyAtvapUrvaka prANa chor3e aura pAMcaveM kalpa meM sudhAzI deva huaa| vaha rUpasauMdarya meM anupama thaa| vahAM usakI jIvita Ayu dasa sAgara pramANa pii| vaha sahaja sundara AcaraNoM se pradIpta thaa| (cha) kapilAdisvaziSyANAM yathArtha pratipAdayan / sUnurbharatarAjasya dharivyoM ciramabhramat / / 66 / / sa jIvitAnte saMbhUya brahmakalpe'mRtAzanaH dazAbbyupamadevAyuranubhUya sukhaM tataH // 67 / / --uttapu0 parva 74
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jovana - koza 33 isa prakAra kapila Adi apane ziSyoM ke lie apane kalpita tatva kA upadeza detA huA samrATa bharata kA putra marIci cirakAla taka isa pRthvI para bhramaNa karatA rhaa| Ayu ke anta meM marakara vaha brahmasvarga meM dasa sAgara kI AyuvAlA deva huA 1 *05 bhagavAna mahAvIra kA jIva kauzika parivrAjaka bhava meM athavA jaTila brAhmaNa bhava meM * 1 kauzika parivAjaka bhava meM (zve0 ) (ka) tataH (brahmadevalokasya ) AyuSyakakSAyAt cyutvA ' ko siyakollAesa' tti kollAkasaniveze kauziko brAhmaNo babhUva, 'asItimAu' ca saMsAra' tti sa ca tatrAzItipUrvazatasahasrANyAyuSkamanupAlaya XXx / kosia kullAgammI asIimAu' ca saMsAro // - Ava0 nigA0 440 / malaya TIkA (kha) cyutvA marIcijIvospi kollAke sannivezane / kauzikAkhyaH pUrvalakSAzItyAyurbrAhmaNo'bhavat // 75 // sa sadA viSayAsakto dravyopArjanatatparaH / hiMsAdiSu ca niHzUkaH kAlaM bhUyAMsamatyagAt // 76 // - trizalAkA0 parva0 10 sa0 1 (ga) mirIyIvi devalogAo caviUNa kollAgasannivese kosio NAma bambhaNattaNeNa samuppaNNe / tatthayaasIti puvvalakkhe AuyamaNuvAliUNa, anteya parivvAyagattaNeNaM vihariUNa, kAlaM ca kAUNa mao / - cauppanna0 pR0 67 bhagavAna mahAvIra kA jIva brahma devaloka se cavana karake kollAkasanniveza meM kauzika brAhmaNa rUpa meM utpanna huA tathA usakI AyuSa assI lAkha pUrva kI thI / '2 jaTila brAhmaNabhava meM - (dig0 ) ( ka atheha bhArate pUrNAM sAketAyAMdvijovaset / kapilAkhyaH priyA tasya kAlInAmnA babhUva hi / / 107 // tayoH sa nirjaraH svargAdetyAMbhUjjaTilAbhidhaH / suto durmatasaMlIno vedasmRtyAdizAstravit / / 108 / / pUrvasaMskArayogena parivrAjaka eva saH / bhUtvA mUDhajanairvandyaH svakumArgaM prakAzayan / / 106 / / vIraca0 adhi 2 isa bhAratavarSa meM sAketApurI ke bhItara kapila nAma kA eka brAhmaNa rahatA thA / usakI kAlI nAma kI strI thI / una donoM ke vaha deva svarga se cayakara jaTila nAma kA putra huaa| vaha kumata meM saMlIna rahatA thA aura veda, smRti Adi zAstroM kA vidvAn thA | pUrva saMskAra ke yoga se vaha punaH parivrAjaka hokara kumArga kA prakAzana karatA huA mUDhajanoM se vaMdanIya huA /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamAna jIvana-koSa (kha) tiviha-bhuvaNa bhavaNaMge kayaMteM / kosalapuri kavilaho bhUdevaho pariNivasaMtaho cavala - sahAvaho / jaNNaseNa - kaMtA - aNurattaho jaNNoiya - paribhUsiya - gattaho / taho taNusahu sasthattha - viyakkhaNu huu bahyaNu savvaMga-salakkhaNu / jaDilu bhaNiu jalaNuva dippaMtau micchAdihihe sahu~ japaMtau / -vaDDamANaca0 saMdhi 2 tIna hokoM meM eka advitIya bhavana ke samAna kozalA nAma kI nagarI thI, jahA~ capala svabhAvI kapila bhUdeva nAmaka brAhmaNa nivAsa karatA thaa| usakI yajJAdika se paribhUSita gAtravAlI evaM anurAgiNI yajJasenA nAma kI kAntA thii|| unake yahA~ zAstroM evaM unake arthoM meM vilakSaNa vidvAn tathA sarvAgINa zArIrika lakSaNoM se yukta jaTila nAma kA putra utpanna huA, jo agni zikhA ke samAna dIpta thaa| tathA jo mithyAdRSTiyoM ke sAtha hI vArtAlApa karatA thaa| (ga) pracyutyAgatya sAkete kapilabrAhmaNaprabhoH kAlyAzca tanayo jajJa jaTilo nAma vedavit // 68 / / parivrAjakamArgasthastanmArga saMprakAzayan / pUrvavatsuciraM x x x // 66 / / -uttapu0 parva 74 brahmasvarga se cyuta huA aura ayodhyA nagarI meM kapila nAmaka brAhmaNa kI kAlI nAma kI strI se vedoM ko jAnane vAlA jaTila nAma kA putra haa| parivrAjaka ke mata meM sthita hokara usane pahale kI taraha cirakAla taka usIke mArga kA upadeza diyaa| .05 ka caturgati saMsArabhramaNa (ka) x x x sNsaaro|| malayaTIkA-'saMsAra' tti tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNe saMsAre paryaTita iti gAthArthaH / / -Ava0 nigA 440 kA aMza (kha) so'nte tridaMDI bhUtvA ca mRtvA bhrAntvA bahUn bhavAn || -trizalAkA0 parva 10/sarga 1/zlo 77/ pUrvArdha kollAka sanniveza meM kauzika brAhmaNa bhava ke pazcAt bhagavAn mahAvIra ke jIva ne caturgati rUpa saMsAra kA bhramaNa kiyaa| .06 IzAna svarga deva athavA saudharma svarga deva bhava meM ___ (ka) Avazyaka niyukti meM isa bhavakA varNana nahIM hai| caturgati rUpa saMsAra kA bhramaNa karate kisa deva bhavako prApta kiyA-isakA ullekha nahIM hai|
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 badhamAna jIvana-koza (kha) trizalAkA puruSa caritra meM bhI isa bhava kA varNana nahIM hai / caturgatirUpa saMsAra kA bhramaNa karate kisa devabhava ko prApta kiyA-isakA ullekha nahIM hai / 1 saudharma svarga kA deva bhava meM-(zve) (ga) ko sioNAma bambhaNattaNeNa x x x mariUNa ajahaNNukkosaTiio sohamme kappe samuppaNNo / / -cauppanna pR.67 kauzika parivrAjaka marakara saudharma phalpa meM ajaghanya-anutkRSTa sthiti vAlA deva huaa| 2 saudharma svarga kA deva bhava meM ( dig0) (ka) pUrvavatsuciraM loke mRtvA svasyAyuSaH kSaye / tatkaSTAdamaro jajJa kalpe saudharmanAmani // 110 // dvisAgaropamAyuSkaH svalpardhisukhasaMyutaH / aho na niHphalaM jAtu kudhiyAM kutapo bhuvi // 111 // -vIravardha0-adhi 2 (kha) -- parivrAjakamArgasthastanmArga saMprakAzayan / pUrvavarasuciraM mRtvA saudharme'bhUtsuraH punaH / / 66 / / -uttapu0 parva 74 ga) bhayava-dikkha gevheviNu kAle paripAleviNu muu asarAleM / ghattA-huu suru sohamma maNimaya-hammai~ ve-sAyara-jIviya-dharu / amiyajjui samaNNiu sura-yaNa-maNNiu sundaru uNaNaya-kundharu / / -vaDDhamANaca0 saMdhi 2 anta samaya meM baTila ne bhagavatI dIkSA grahaNa kara usakA pAlana kara kaSTa pUrvaka marA / pUrvabhava ke samAna isabhava meM bhI vaha cirakAla taka apane mata kA pracAra karatA aura use pAlana karatA hamA Ayu ke kSaya ho jAne para marakara usa ajJAna tapa ke kaSTa-sahana ke prabhAva se puna: saudharma nAmaka kalpa meM deva utpanna huaa| vahAM vaha do sAgaropama kI AyukA dhAraka aura alpa Rddhi se saMyukta huaa| ahii| kubuddhiyoM kA kutapa bhI saMsAra meM kabhI niSphala nahIM hotA / 07 puSyamitraparivrAjaka athavA puSpamitra brAhmaNa bhava meM (ka) malaya TIkA-saMsAre kriyantabhaSi kAlamaTitvA sthUNAyAM nagaryA jAta iti, amumevArtha 'thUNAye tyAdinA pratipAdayatithUNAI pUmamitto Au bAvattari ca sohamme /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamAna jIvana koza malaya TIkA-sthuNAyAM nagaryAM puSpamitro nAma brAhmaNaH sajAtaH 'AbAvattariM ca sohamme' tti tasyAyuSkaM dvisapratipUrvazatasahasrANyAsIt-parivAjakadarzane ca pratrajyAM gRhItvA tAMpAlayitvA kiyantamapi kAlaM sthitvA + + + / --Ava0 nigA 441 (kha) so'nte tridaMDI bhUtvA ca mRtvA, bhrAntvA bahUn bhavAn / sthANUkhye sanniveze'bhUt puSpamitrAbhidhodvijaH / / 77 / / bhUtvA tridaNDikaH pUrvalakSadvAsaptatipramam / atotyAyuH sa saudharme suro'bhUnmadhyamasthitiH / / 78 // -trizalAkA0 parva 10sarga 1 bhagavAn mahAvora kA jIva kauzika brAhmaNa kA bhavAyukSaya karake, saMsAra paryaTana kara sthUNA nagarI meM puSpamitra nAmaka brAhmaNa rUpa meM utpanna huaa| parivrAjaka dIkSA grahaNa kii| sarvAyu bAvattara lAkha pUrva kA bhoga kiyA / (ga) athaivAtra pure ramye sthuunnaagaarsmaahvye| bhAradvAjadvijo'myAsItpuSpadantA ca vallabhA / / 112 / / tayoH sa kalpatazcyutvA puSpamitrAhayo'bhavat / tanUjo durmatotpannakuzAstrAbhyAsatatparaH / / 113 // punarmithyAghapAkena mithyAmatavimohitaH / svIkRtya prAktanaM veSaM prakRtyAdiprarUpitAna // 114 / / -vIraca0 adhi 2 (gha) sUNAyAra gAmi maNa-mohaNi kusumiya-phaliya viviha-vaNa-sohaNe / Asi vippu puhuvie vikkhAyau Niya - kula - bhUsaNu bhAradAyau / / pupphamitta taho kaMta maNohara kaMcaNa-kalasa-sariccha-paohara || vimalohaya pakkhahiM pavirAiya haMsiNIva hariseNappAiya / AveppiNu tiyasAvAsaho suru tAha~ puttu jAyau bhA-bhAsuru / pUsamitta NAmeM maNa-mohaNu mANiNi-yaNa-maNa vitti-NirohaNu / parivAyamaha~ nilau pAveppiNu sagga-sukkhu Niya-maNi bhAveppiNu / bAluvidikkhiu bAlAyaraNe gamai kAlu bhava-bhaya-duha yaraNeM / tau ciru kAlu karei mareviNa paMcavIsa taccaI bhAveviNa / / -vaDr3hamANaca0 saMdhi 2 (ca) dvisamudropamaM kAlaM tatra bhuktvocitaM sukham / prAnte tataH samAgatya bharate'sminpurottame // 7 // sthUNAgArAbhidhAne'bhUbhAradvAjadvijasya sH| tanUjaH puSpadattAyA puSyamitrAhvayaH punaH // 71 / / svIkRtya prAktanaM veSaM prakRtyAdiprarUpitam / paMcaviMzatidustattvaM mUr3hAnAM matimAnayat / / 52 // uttapu0 parva 74 do sAgara taka saudharma svarga ke sukha bhogakara Ayu ke aMta meM vaha vahA~ se cyuta huA aura iso bharatakSetra ke sthaNAgAra nAmaka zreSTha nagara meM bhAradvAja nAmaka brAhmaNa ko puSpadattA strI se puSyamitra nAmaka putra utpanna haa|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza usane vahI pahalA parivrAjaka kA veSa dhAraNa kara prakRti Adi ke dvArA nirUpita pacIsa mithyA tattva mUrkha manuSyoM kI buddhi meM prApta karAye arthAt mUrkha manuSyoM ko pacIsa tattvoM kA upadeza diyaa| 7 ka saMsAra bhramaNa xxx parivrAjakadarzane ca pravrajyAM gRhItvA tAM pAlayitvA kiyantamapi kAlaM sthitvA x x x / -Ava* nigA 441malayaTIkA parivrAjaka bhavameM pravrajyA grahaNakara-pAlana kara saMsAra meM kitanekakAla bhramaNa kiyA thA 08 saudhama kalpa deva athavA IzAna kalpadeva bhava meM ka) xxx ca sohamme / malayaTIkA- xxx puppamitro xxx kiyantamapi kAlaM sthitvA saudharme kalpe'jaghanyotkRSTasthitiH samutpanna iti| - Ava0 nigA 441 kA aMza bhagavAn mahAvIra kA jISa puSpamitra brAhmaNabhava kI Ayu kSaya karake saudharma kalpadeva loka meM madhyama sthiti ke AyuSka deva rUpa meM samutpanna humA / (kha) bhUtvA tridaNDikaH puurvlkssdvaaspttiprmm| atItyAyuH sa saudharme suro'bhUnmadhyamasthitiH / / -trizalAkA* parva 10/sarga 1 / zlo0 78 / (ga) paJcaviMzatidustattvAn dudhiyaambhimaanyn| baddhavA maMdakaSAyeNa devAyuH so'bhavad vyasuH // 115 // tena saudhrmklpebhuudeksaagrjiivitH| sa devaH svatapoyogyasukhalakSmyAdimaMDitaH // 116 // -vIraca0 adhi 2 (gha) niSkaSAyatayA bavA devAyurabhavansuraH / saudharmakalpe tatsaukhyamekavAdhyupamAyuSA // 73 // -uttapu0 parva 74 puSpamitra prakRti Adi pUrva prarUpita pacIsa kuttattvoM ko kubuddhijanoM ke lie svIkAra karatA huA manda kaSAya ke yoga se devAyu ko bA~dha kara marA aura saudharma kalpa meM eka sAgaropama kI Ayu kA dhAraka evaM apane tapa ke yogya sukha aura lakSmI Adi se maMDita deva utpanna huaa| (ca) taucirU kAlu karei mareviNu paMcavIsa taccai~ bhAveviNu / suru IsANe-saggi saMjAyau kusuma-mAla-samalaMkiya-kAyau / ve-sAyara-saMkhAusu suhayaNa acchara-yaNa kaya-gaTTa-Nihiya-maNa / -vaDDhamANaca0 saMdhi 2
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 vardhamAna jIvana - koza puSpamitra cirakAla taka tapa karatA rhaa| phira mara kara 25 tattvoM kI bhAvanA bhAkara IzAna svarga meM puSpamAlA se alaMkRta dehadhArI deva huA / vahA~ usakI Ayu do sAgara pramANa thI / vahA~ vaha apsarAoM dvArA racAye gaye suhAvane nRtyoM meM mana lagAne lagA / 08 ka saMsAra bhramaNa chavi parivvajjaM bhabhio tatto a saMsAre / - Ava0 nigA 443 uttarAdhaM malayaTIkA - evaM SaTsvapi vArAsu parivrAjaktvamadhikRtya divamavAptavAn 'bhamio tatto ya saMsAre' XXX I cha parivrAjaka bhavoM ke bAda devaloka meM utpanna hokara bhagavAna mahAvIra ke jIva ne saMsAra bhramaNa kiyA thA / isa gAthA ke AdhAra para yaha kahA jA sakatA hai ki puSpamitra brAhmaNa ke bhava ke bAda saudharma devaloka se cyavana karake bhagavAna ke jIva ne 'saMsAra - bhramaNa' kiyA / 06 agnidyota parivrAjaka athavA agnisaha (agnizikha) brAhmaNa bhava meM (ka) ceia aggijjoo covaTThI ceva IsANe // - Ava0 nigA 441 uttarArdha malayaTIkA - 'ceiya aggijjoto coyaTThIsANakappaM mi' ( ceva IsA ) tti saudharmAccyutaH caityasanniveze agnidyoto brAhmaNaH sanjAtaH / tatra catuHSaSTipUrva zatasahasrANyAyuSkamAsIt / parivrAT sabjAto | (kha) cyutvA caitye sanniveze'gnyudyotaH sa dvijo'bhavat / pUrvalakSacatuH SaSTyAyuSkaH prAgvastridaNDyabhUt // 76 // - trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 (ga) tao ya caiUNa ceie saNNivese aggijjoo NAma baMbhaNo samuppaNNo / tattha ya caDasaTThi putrvalakkhe AuyamaNa vAliUNa ante parivvAyao hoUNa mao / - cauppanna0 pR0 67 bhagavAna mahAvIra kA jIva saudharma devaloka se cava karake caitya sanniveza meM agnidyota brAhmaNa ke rUpa meM utpanna hue| vahA~ causaTha lAkha pUrva kI Ayu thI / (gha) atheha bhArate kSetra e zvetikAkhye pure zubhe brAhmaNo'khyagnibhUtAkhyo brAhmaNI (tasya) gautamI // 117 // svargAcyutvA tayorAsItso'maraH karmapAkataH / putro'gnisahanAmA nijjaikAntamatazAstravit // 118 // prAkkarmaNA bhUtvA parivrAjakadIkSitaH / kAlaM sa pUrvavannItvA svAyuSo'nte punaH mRtiM vyagAt // 116 // - vIraca0 adhi 2
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 36 isI bharata kSetra meM zvetikA nAma ke utama nagara meM agnibhUti nAma kA brAhmaNa rahatA thaa| usakI brAhmaNI kA nAma gautamI thaa| svarga se cayakara vaha deva una donoM ke agnisaha nAma kA putra utpanna huaa| vaha pUrvakRta mithyAtva kama ke udaya se apane hI pUrva pracArita ekAMta mata ke zAstroM kA jJAtA huA aura punaH purAtana kama se parivrAjaka dIkSA se dIkSita hokara aura pUrva ke samAna kAla vyatIta kara Ayu samApta kiyaa| (ca) bhuktatvA tataH samAgatya bharate suutikaahvye| pure'gnibhUtegau tamyAmabhUdagnisahaH sutaH // 74 // parivrAjakadIkSAyA nItvA kAlaM sa pUrvavat x x x / -uttapu0 parva 74 (cha) dhattA-kaNa - nivaDiya - khayarihe soiya Nayarihe aggibhUi diuhuntau / gottama - piya * juttau patta - pahuttau chakkammai~ mANaMtau / / 34 // eyaha~ dohiMmi suhu bhujaMtaha~ sajjaNAI vigae~ raMjataha~ / Aukkhai~ sura-vAsu mueppiNu sura-sundarihi~ samANu rameppiNa / pUsamitta - caru bhayau dhaNaMdhau Niya-guNa-jiyarANaMdiya baMdhau / bhaNiu aggisihu sosai - jaNaNe dujjaNa - bhaNiya - vayaNa - parihaNaNe / puNu parivAyaya - tau viraeviNu ciru - kAleM paMcatta laheviNu / -vaDDhamANaca0 saMdhi 2 vaha ( marIci kA jIva ) IzAna deva svarga se kaNa ke samAna patita haa| zvetA nAmakI nagarI meM agnibhati nAma kA dvija rahatA thA, jo apanI gautamI nAma kI priyA se yukta SaTa karmoM ko mAnatA huA prabhutA ko prApta thaa| ( jaba ) ye donoM ( agnibhUti aura gautamI) sukha - bhoga kara rahe the tathA apane vinaya guNa se sajjanoM kA manoraMjana kara rahe the tabhI una ke yahA~ Ayu ke kSaya hone para svargIvAsa chor3a kara sura-sundariyoM ke sAtha ramaNa karane ghAlA vaha (puSyamitra kA jIva ) IzAna deva svarga se cayakara apane guNa samUha dvArA bandhugaNoM ko Anandita karane vAle putra ke rUpa meM utpanna huaa| apane pitA (agnibhUti ) ke dvArA vaha 'agnizikha' isa nAma se pukArA jAtA thaa| 'agnizikha durjanoM ko kahe gaye vacanoM kA khaNDana karane vAlA thaa| punaH vaha cirakAla taka parivrAjaka tapa kara paMcatva ko prApta huaa| *10 IzAna kalpa deva~yA sAnatkumAra deva bhava meM(ka. xxx ceva IsANe // -Ava0 nigA 441 kA zeSAMza malaya TIkA-xxx agnidyoto brAhmaNaH saJjAtaH, tatra catuHSaSTipUrvazatasahasrANyAyuSkamAsIt, paritrAT saMJjAto, mRtvA cezAne devo'jaghanyotkRSTasthitiH saMvRta iti gAthArthaH /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 (kha) mRtvaizAne madhyamAyuH so'bhUdeva statazcyutaH / / 80 / / vardhamAna jIvana - koza - trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 +++ agnijjoo NAma baMbhaNo + + + / mariUNa ya IsANe kappe'jahaNNamukkosaTThiI devo - caupanna0 pR0 67 bhagavAna mahAvIra kA jIva agnidyota brAhmaNa ke bhava meM parivrAjaka dIkSA grahaNa karake tathA sarvAyu causaTha lAkha pUrva kA jIkara AyukSeSa meM mara kara IzAna devaloka meM ajadhanya - anutkRSTa Ayu vAle deva rUpa meM utpanna huA / (ga) punaH prAkkarmaNA bhUtvA parivrAjakadIkSitaH / kAlaM sa pUrvavannItvA svAyuSo'nte mRti vyagAt // 116 // tadajJAnatapaklezAd babhUvAsau surau divi / sanatkumArasaMjJa e saptAbdhayAyukaH sukhAnvitaH / / 120 / / - vIravardha mAna0 adhi 2 saggaM jAya usuru | (gha) ciru kAleM paMcatta, laheviNu / saNakumAra viSphuraMta bhUsaNa bhA bhAsuru / satta jalahi pamiyAu mahAmai / gaNagaNe maga mahiya suraya gai / - - - vaDDhamANaca0 saMdhi 2 (ca) parivrAjakadIkSAyAM nItvA kAlaM sapUrvavat / sanatkumAra kalpe'lpaM devabhUyaM prapannavAn // 75 / / saptAndhyupamitAyuko bhuktvA tatrAmaraM sukham // - uttapu0 74 vahA~ bhI parivrAjaka kI dIkSA lekara pahale ke samAna hI apanI Ayu bitAyI aura Ayu ke aMta meM marakara deva pada ko prApta huA / * 10 ka saMsAra bhramaNa IzAna devaloka ke bAda bhagavAna mahAvIra ke jIva ne saMsAra bhramaNa kiyA thA / .11 agnibhUti pArivrAjaka yA agnimitra brAhmaNa (ka) maMdire agnibhUI chappannAu' saNakumArammi / - Ava0 nigA 442 pUrvArdha malayaTIkA - gamanikA - IzAnAccyuto 'maMdira' iti maMdirasanniveze agnibhUtinAmA brAhmaNo babhUva, tatra SaTpaJcAzat pUrvaMzatasahasrANi jIvitamAsIt parivrAjakazca babhUva / - - ( Ava0 nigA0 443 uttarArdha )
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza mRtvezAne madhyamAyuH so'bhUda vastatazcyutaH / mandire sanniveze'bhUdagnibhUtiriti dvijaH / / 80 / / X X X SaTpaMcAzatpUrvalakSAyuSkaH so'pi tridaMDyabhUt // - trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 o ya caiUNa maMdire nagare aggibhUINAma baMbhaNo saMvRtta / tattha ya chapaMcAse puvvalakkhe AuyamaNupA liUNa aMte parivAyagattaNeNaM / - cauppanna0 pR0 67 bhagavAna mahAvIra ke jIva ne IzAna devaloka se cakkara maMdira sanniveza meM agnibhUti nAmaka brAhmaNa ke rUpa meM liyaa| parivrAjaka dIkSA lI tathA chappanna lAkha pUrva kI Ayu kA bhoga kiyA / yathAsmin bhArate ramye mandirAkhyepure vare / vipro gautamanAmAsya kauzikIM brAhmaNI priyA / / 121 // tayordevo divazcyutvA so'gnimitrAbhidho'janiH / tanudbhavo mahAmidhyAdRSTiduHzrutipAragaH / / 122 / / - vIraca0 adhi0 2 AyuSo'nte tatazcyutvA viSaye'smin pure'bhavat // 76 // mandirAkhye'gnimitrAkhyo gautamasya tanUdbhavaH / kauzikyAM duHzruteH pAraM gatvAgatya purAtanIm // 77 // - uttapu0parva 74 - iha Niva sai sundara maMdirapuru kAmiNi - yaNa paya sahiya Neuru / maMdaragga dhaya paMti pihiya - ravi tahiM bali vihiNA saMpINiya havi / gottamu NAmeM diyavaru huvau pariyANiyaNiya samaya - sarUvau | taho kosiya kAmiNi - jaNa - mohaNa taNu lAyaNNa - vaNNa - saMkhoiNa // battA - eyaha~ suu hUvau NaM rai dUvau diyavara - sattha - rasillau | - - * sobhAsi jagaha payAsiu agnimittu - illau || 35 || giha vAsaNi raha- bhAu NivArivi NArAyaNa sAsaNa mae dhArevi / maNu pasaraMtu jiNevi taDa leviNu cUlAsahiu tirdahu dhAreviNu / parivAyaya - rUveNa bhameviNu bhUrikAla micchatti rameviNu // - 41 - vaDamANaca0 saMdhi 2 / kaDa 16 isa saMsAra meM mandirapura nAma kA eka sundara nagara hai / jahA~ kAminIjanoM ke pairoM ke nUpura zabdAyamAna hai, jahA~ mandiya ke agrabhAga meM lagI huI dhvaja paMktiyA~ ravi ko DhaMka detI thI / vahA~ bali-vidhAna se homa kiyA [ thaa| vahA~ gautama nAmaka eka dvina zreSTha huA-- jo apane mata ke svarUpa kA jAnakAra thA / zarIra ke lAvaNya dirya se jagat ko moha lene vAlI usakI kauziko nAma kI kAminI thI /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koSa una donoM ke vahA~ vaha ( sanatkumAra deva cayakara ) agnimitra nAma ke putra ke rUpa meM utpanna huA / vaha pratIta hotA thA mAno rati kA dUta hI ho| vaha dvija zreSTha zAstroM kA rasika thaa| usake pitA ( gautama ) ne usa kahA ki - he agnimitra, loka meM apanA teja prakAzita karo / 42 vaha agnimitra ghara meM nivAsa karate hue bhI rati bhAvanA kA nivAraNa kara nArAyaNa-zAsana ke mata ko dhA kara mana ( kI vRttiyoM ) ke prasAra ko jIta karA, tapa grahaNa kara, cUlA ( zikhA jaTA ) sahita tridaMDa ( trizula dhAraNa kara, parivrAjaka rUpa meM bhramaNa kara dIrghakAla taka mithyAtva meM ramA / 11 ka saMsArabhramaNa IzAna devaloka ke bAda bhagavAna mahAvIra ke jIva ne saMsAra bhramaNa kiyA thA / . 12 sanatkumAra deva - yA mAhedrakalpa deva bhava meM (ka) +++ aggibhUI +++ saNakumArammi / - Ava nigA 442 pUrvArdha maTIkA - xxx mRtvA 'saNakumAraMmi' tti sanatkumAre kalpe vimadhya sthitirdevaH samutpanna iti / (kha) SaTpaMcAzatpUrvalakSAyukaH so'pi tridaMDyabhUt / mRtvA sanatkumAre ca madhyamAyuH suro'bhavat // 81 / - trizalAkA0 parva 10 / sarga (ga) aggibhUI NAma baMbhaNo XXX mariUNa saNakumAre majjhimaThiIo devo samuppaNNo / - cauppana0 pR0 1 bhagavAna mahAvIra ke jIva ne agnibhUti brAhmaNa kA bhava kSaya karake sanatkumAra devaloka meM vimadhya sthiti ke rUpa meM samutpanna huA / - ( dekho0 Ava0 nigA0 443 uttarArdha (gha) punaH pUrvabhavAbhyAsAnnItvA dIkSAM purAtanIm / vidhAya vapuSa klezaM mRtaH sa svAyuSaHkSaye // 123 tenAjJatapasA jajJa kalpe mAhendrasaMjJake / gIrvANaH svatapojAtAyuH zrIdevyAdimaNDitaH / / 124 - vIraca0 adhi 2 (gha) parivAyaya-rUveNa bhameviNu bhUrikAla micchatti rameviNu / mari mAhiMda-saggi saMjAyau satta jalahi-sabhAu suchAyau afe fun suhuM devIhi rameviNu caviu supuNNakkha pAveviNu / (cha) dIkSAM mAhendramabhyetya tatazcyutvA purAtane / - vaDaDhamANaca0 saMdhi 2 / kaDa 16 - uttapu0 parva 74 / zlo 78/ pUrvArdha
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 43 mitra punaH pUrvabhava ke abhyAsa se pUrva bhavavAlI parivrAjaka dIkSA ko lekara aura zArIrika klezoM ko apanI Ayu ke kSaya hone para marA aura usa ajJAna tapa se mAhendra nAma ke svarga meM apane tapAnusAra Ayu, aura devI Adi se maMDita deva utpanna huA / ka saMsAra bhramaNa IzAna devaloka ke bAda bhagavAna mahAvIra ke jIva ne saMsAra bhramaNa kiyA thA / bhAradvAja parivrAjaka bhava meM seavi bhAraddAo coAlIsaM ca mAhinde | - Ava0 nigA 442 uttarArdha [ dekho0 Ava0 nigA 443 / uttarAdhaM ] malayaTIkA - XXX sanatkumArAccyutaH zvetAmbyAM nagaryAM bhAradvAjo nAma brAhmaNa utpanna iti / tatra ca catuzcatvAriMzat pUrva zatasahasrANi jIvitamAsIt, parivrAjakazcAbhavat x x x/ cyutvA ca zvetavIpuryAM bhAradvAjo'bhavadvijaH / catuzcatvAriMzatpUrvalakSAyuH sa tridaMDyabhUt // 82 // - trizalokA0 parva 10 / sarga 1 puNa kumAo viUNa seyaviyAe nayarIe bhAraddAo NAma bambhaNo samuppaNNo / tattha ya coyAlIsaM puvvalakkhe AuyamaNuvA liUNa aMte ya parivAyagattaNamaNuvAliUNa paMcattamuvagao / - cauppana0 pR0 67 bhagavAna mahAvIra kA jIva sanatkumAra devaloka se cavakara zvetAmbyA nagarI meM bhAradvAja nAmaka brAhmaNa ke rUpa nma liyA / parivrAjaka dIkSA grahaNa kI aura cauvAlisa lAkha pUrva kI Ayu pUrNa karake mAhendra devaloka meM huA / aha prAktane ramye pure mandiranAmake / sAlaMkAyanavipro'sti mandirA tasya vallabhA / / 125 / / tayordvijacaro devazcyuttrA mAhendrata sa tuk / bhAradvAjAhvayo jAtaH kuzAstrAbhyA satatparaH || 126 || - vIraca0 adhi 2 satyavaMtapure para-maNa-hAraNa kusumapatta kusa -pattI-dhAraNu / niyamaNi nikAiya nArAyaNa / Asi vippacaru sAlaMkAyaNu / maMdira-NAma piyAhu eyaho / guNa-maMdiru muNiyAyamabheyaho / ha~go eva taruha saMbhUvau muha-jiya- aMbhoruhu | jagaNe bhAsi bhAraddAyau surasari jala pakkhAliya- kAyau ghatA- - puNaravi vikkhAyau huu parivAyau x x x - vaDamANaca saMdhi 2IkaDa 16
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza (cha) dIkSA mAheMdramabhyetya tatazca yutvA purAtane / mandirAkhyapure zAlaGkAyanasya suto'bhavat / / mandirAyAM jagatkhyAto bhaardvaajsmaahvyH| tridaMDamaMDitAM dIkSAbhakSaNAM ca samAcaran / / 76 // _ -uttapu0 sarga 74 mAhendra svarga se vyut hokara usI maMdira nAmaka nagara meM zAlakAyanabrAhmaNI kI mandirA nAma kI strI bhAradvAja nAma kA jagatpraziddha putra huA aura vahAM usane tridaNDa se suzobhita akhaMDa dIkSA kA AcaraNa kiyaa| 13 ka saMsAra bhramaNa xxx parivrAjakazcAbhavat xxx / -Ava0 nigA 442 / malaya TIkA bhAradvAja brAhmaNa ke bAda bhagavAna mahAvIra ke jIva ne saMsAra mramaNa kiyaa| .14 mAhendra kalpa deva bhava meM (ka) xxx bhAradAo xxx ca mAhiMnda // -Ava0 nigA 442 uttarArdha / malayaTIkA-xxx bhAradvAjo xxx mRtvA ca mAhendra kalpejaghanyotkRSTa sthitirdevo babhUveti gaathaarthH| kha) catuzcatvAriMzatpUrvalakSAyuH satridaMDyabhUt / / 82 / / mRtvA mAhendrakalpe'bhUt sa suro madhyamasthitiH - trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 / (ga) bhAradAo + + + mariUNa mAhinde kappe majjhimaTThiIo devo smuppnnnno| cauppanna0 pR0 17 bhagavAna sahAvIra kA jIva bhAradvAja bhava kI Ayu pUrNa karade mAhendra devaloka meM madhyasthiti vAle deva ke . meM utpanna huaa| (gha) tatkujJAnajasaMvegAdIkSA tridaMDamaNDitAm / gRhItvA tapasA baddhvA devAyuH sa mRtiyayau / / 127 / / tatphalena babhUvAsau divi mAhendranAmani / dhRtvA saptAbdhigAnAyuH svatapo'rjitazarmabhAk // 128 // -vIraca0 adhi 2 (ca) tridaMDamaMDitAM dIkSAbhakSaNAM ca samAcaran // 76 // saptAbyupamitAyuH san kalpe maahendrnaamni| ----uttapu0 parva 74 (cha) ghattA-puNaravi vikkhAyau huu parivAyau ciru tau karevi mareviNu / mAhiMdi maNohari maNimaya - surahare huvau amaru jAe viNu // -vaDa DhamANaca0 saMdhi-2 kaDa / 16
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 45 bhAradvAja sadA kuzAstra ke abhyAsa meM tatpara rahatA thaa| punaH usa kujJAna se utpanna saMvega se usane tIna daMDoM se maDita tridaMDI dIkSA grahaNa kara aura tapa se devAyu ko bA~dhakara marA aura usake phala se mAhendra nAmaka ke svarga meM sAta sAgaropama AyukA dhAraka aura apane tapa se upArjita puNya ke anusAra sukha ko bhogane vAlA deva rUpa meM utpanna huaa| .14ka-saMsAra bhramaNa ( zve. ) (ka) saMsariya thAvaro ++ + -Ava0 nigA0443 kA aMza malayaTIkA-bhAradvAjo +++ mRtvA ca mAhendra kalpe'jaghanyotkRSTasthitirdeva babhUveti (nigA 442 mAhendrAccyutaH saMsRtya kiyantamapi kAlaM saMsAre + + / (kha) mRtvA mAhendrakalpe'bhUt sa suro madhyamasthitiH // cyutvA bhrAnsvA bhavaM rAjagRhe'bhUtsthAvarodvijaH / / 83 / / -trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 (ga) tao vicuo puNo saMsAramAhiMDiUNa xxx / --caupanna0 pR067 bhagavAn mahAvIra kA jIva mAhendra devaloka se cavakara kiyatkAla saMsAra-bhramaNa kiyaa| .14 ka-trasa-sthAvara yoni ke asaMkhyAta bhava ( dig0 ) (ka) tataH pracyutya durmaargprkttiikRtjensH| mahApApavipAkena nindyAH sarvA adhogatIH / / 126 / / pravizyAsaMkhyavarSANi ciraM bhrAntvA sukhAtigaH / duHkamazRMkhalAbaddhastrasa sthAvarayoniSu // 130 / / sarvaduHkhanidhAneSu nAnAduHkhAtipIDitaH / vaco'tigaM mahAduHkhaM mithyAtvaphalato'nvabhUt / / 131 // iti kupathavipAkAcchama bindvAbhamApya jalanidhisamaduHkhaM cAnvabhUt satridaMDI+ + -vIraca0 adhi 2 zlo 126 se 131, 136 pUrvArdha (kha) iha palAva virayaMtu paDhukkau maraNAvasthAhiM pAhiM mukkau / tatthaho ovarevi pAvAsau micchattANala-jAla huvAsau / thAvarajoNi-majjha NivaseviNa sociru bhUri-dukkhu visaheviNu / dukkheM kahava tasattu laheviNu viviha-jIva saMghAu vaheviNu / pAveppiNu maNu vattaNu vallahu jUasavilA saMjoe~ dullahu / jIu payaMDa purAiya-kammeM kiM kiM Nakarai muTu agammeM / -vaDDhamANaca0 saMdhi 2 / kaDa 22 (ga) bhUtvA tato'vatIryAtra durmaargprkttiikRteH|| 80 // phalenAdhogatIH sarvAH pravizya guruduHkhabhAk // trasasthAvaravargeSu saMkhyAtItasamAzciram // 81 / / paribhramya parizrAntastadante magadhAhaye / / -uttapu0 parva 74
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza mAhendra svarga se cyuta hokara kumArga ke prakaTa karane ke phalasvarUpa samasta adhogatiyoM meM janma lekara usane bhArI duHkha bhoge / isa prakAra trasa-sthAvara yoniyoM meM asaMkhyAta varSa taka paribhramaNa karatA huA bahutahI zrAnta ho gyaa| kheda-khinna ho gyaa| .15 sthAvara parivrAjaka bhava meM (ka) saMsariya thAvaro rAyagihe cautIsa baMbhalogammi / -Ava nigA 443 pUrvArdha malayaTIkA-gamanikA-mAhendrAccyutaH saMsRtya kiyantamapi kAlaM saMsAre sthAvaro nAma brAhmaNo rAjagRhe samutpanna iti, tatra ca catustriMzatpUrvazatasahasrANyAyuSkaM, parivrAjaka AsIt , mRtvA brahmalokejaghanyotkRSTa sthitirdevaH saJjAtaH + + + / (kha) mRtvA mAhendrakalpe'bhUt sa suro madhyamasthitiH / cyutvA bhrAntvA bhabaM rAjagRhe'bhUtsthAvaro dvijaH / / 83 / / catustriMzatpUrvalakSAyuSkaH so'pitridaMDyabhUt + + -trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 (ga) tao vicuo puNo saMsAramAhiDiUNa rAyagihe Nagare thAvaro nAma baMbhaNo samuppaNNo / tastha ya cottosapupvalakkhe AuyamaNuvAliUNa pajjante parivvAyagattaNeNa mariUNa bNbhloe| majjhimahiio devo samuppaNNo ca uppanna0 pR067 bhagavAna mahAvIra ke jIva ne mAhendra devaloka se cyuta hokara-kucha kAla saMsAra meM bhramaNa karake-rAjagRha nagarI meM sthAvara nAma brAhmaNa ke rUpa meM janma liyA tathA paribrAjaka dIkSA svIkAra kI aura cautIsalAkha pUrva kI Ayu sampUrNa karake brahmaloka meM samutpanna huaa| (gha) atheha mAgadhe deze pure rAjagRhAbhidhe / brAhmaNaH zANDilirnAmnA tasya pArAzarI priyA // 2 // bhavabhramaNataH zrAntaH so'tiduHkhI tatastayoH / sthAvarAkhyaH suto jAto vedavedAGgapAragaH / / 3 / / -vIraca adhi 3 (ca) paribhramya parizrAntastadante mAgadhAhvaye / deze rAjagRhe jAtaH suto'sminvedavedinaH // 2 // zANDilyAkhyasya mukhyasya pArazoM svasaMjJayA / sthAvaro vedavedAGgapAragaH pApabhAjanam / / 83 matiH zrataM tapaH zAntiH samAdhistattvavokSaNam / sarva samyaktvazUnyasya marIceriva niSphalam / / 84 / / / parivrAjakadIkSAyAmAsakti punarAdadhat / -uttapu0 parva 74 (cha) bharaikhette kheyaraha~ piyaMkare magaha-visai rAyahare suhaMkare huvau vippa caru saMDillAyaNu jaNNa vihANAiya guNabhAyaNu tahosaMjAya kaMta pArAsari Na paccakkha samAgaya surasari
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza taho saMbhUu puttu payaNiya-dihi thAvaruNAmeM jui-Nijjiya-sihi / -vaDa DhamANaca0 saMdhi 2 / kaDa 22 vidyAdharoM ke liye priyaMkara, bharatakSetra sthita magadhadeza ke sukhakArI rAjagRha nagara meM zANDilyAyana nAma kA eka vipra rahatA thA, jo yajJa-vidhAnAdi guNoM kA bhAjana thaa| usakI pArAsarI nAma kI kAntA thii| vaha aisI pratIta hotI tho-mAno sAkSAt AyI huI gagAnadI hI ho| una donoM ke dhairya ko prakaTa karane vAlA, apanI yuti se zikhI ko nirjita karane vAlA sthAvara nAma kA ( vaha mAhendradeva ) putra utpanna huaa| 16 brahmaloka kalpa deva athavA mAhendra kalpa deva bhava meM (ka) +++ thAvaro ++ + baMbhalogammi / -Ava0 nigA0 443 pUrvAdha (kha) malayaTIkA-+++ sthAvaroM + + + mRtvA brahmaloke'jaghanyotkRSTasthitirdevaH saJjAtaH / (ga) catustriMzatpUrvalakSAyuSkaH so'pitridaMDa yabhUt / vipadya ca brahmaloke madhyamAyuH sUrA'bhavat / / 84 // -trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 (gha thAvaro NAma baMbhaNo +-++ mariUNa baMbhaloe majjhimahiIo devo samuppaNNo / -cauppanna0 pR0 67 bhagavAna mahAvIra kA jIva sthAvara brAhmaNa bhava ko AyuSa pUrNa karake brahmadevaloka meM madhyama sthiti ke devarUpa meM samutpanna humaa| ca) tatrApi prAk svamithyAtvasaMskAreNa mudaadde| parivrAjakadIkSAM sa kAyaklezaparAyaNaH // 4 // tenAGgaklezapAkena mRtvAsIdamaro divi / mAhendra saptavAAyuH so'lpazrIsukhabhogabhAk / / 5 / / -vIraca0 saMdhi 3 (cha) parivrAjakadIkSAyAmAsakti punarAdadhat / saprAbdhyupamitAyuSko mAhendra samabhUnmarut // 85 / / -uttapu0 parva 74 vahA~ para bhI apane pUrva mithyAtva ke saMskAra se sthAvara ne saharSa parivrAjaka dIkSA grahaNa kara lI aura kAyakleza meM pArAyaNa hokara nAnA prakAra ke khoTe tapa karane lgaa| usa kAyakleza ke paripAka se Ayu ke anta meM masakara vaha mAhendra svarga meM sAta sAgaropaya Ayu kA dhAraka aura alpa lakSmI ke sukha kA bhogane vAlA deva huaa| (ja) bhayava-bhaNiu ruuciru viraeviNu / bamhaloi so pattu mrevinnu| daha-sAyara-saMkhA-pamiyAusu ai-maNaharu NaM ahiNau pAusu / / saha-bhava divvAharaNa pasAhiu sura-sImaMtiNi niyarA rAhiu / -vaDaDhamANaca. saMdhi 2 / kaDa 22
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 badhamAna jIvana-koza bhAgavata ke kathanAnusAra cirakAla tapa karake vaha sthAvara punaH marA aura brahmaloka - svarga ko prApta huA / vahA~ vaha dasa sAgara pramANa Ayu vAlA tathA abhinava-pAvasa ke samAna atyanta manohara deva haa| janma ke sAtha meM hI vahA~ hone vAle divya AcaraNoM se prasAdhita tathA sura-sImantiniyoM / devAMganAoM dvArA ArAdhita haa| .16 ka saMsAra bhramaNa (ka) chassuvi pArivajjaM bhamio tatto a saMsAre / / -Ava0 nigA0 443 uttarArdha malayaTIkA-+ + + evaM SaTsvapi vArAsu parivrAjakatvamadhikRtya divamavAptavAn, 'bhamio tatto ya saMsAre' tataH brahmalokAccyutvA bhrAMtaH saMsAre prabhUtaM kAlamiti gaathaarthH| (kha) brahmalokAtparicyutya sa babhrAma bahUn bhavAn / bhavo hyanantI bhavati svakarmapariNAmataH // 85 // -trizalAkA parva 10 / sarga 1 (ga. tao vi caviUNa caugaisasArakantAraM pribhmio| -caupanna0 pR068 bhagavAna mahAvIra ke jIva ne chaH vAra parivrAjaka dIkSA grahaNa karake devaloka prAta kiyA tathA tatpazcAta brahmaloka se cyuta hokara prabhUtakAla taka saMsAra bhramaNa kiyA / .17 vizvabhUti kSatriya ke bhava meM (ka) rAyagiha vissanaMdo visAhabhUIa tassa juvraayaa| juvaraNNo vissabhUI visAhanaMdI a iarassa / / rAyagiha vissabhUI visAhabhUisua khattie koddii| vAsasahassaM dikkhA saMbhUajaissa pAsammi // -Ava. nigA 444 / 445 malayaTIkA-akSarArthastvabhidhiyate-rAjagRhe nagare vizvanandinAma rAjA abhUt, vizAkhabhUtizca tasya yuvarAjaH tasya dhAriNIdevyA vizvabhUtinAma putra AsIt , vizAkhanandizcetarasya, rAjJa ityarthaH, tatthamadhikRto marocijIvaH 'rAyagiha vissabhUitti' rAjagRhe nagare vizvabhUtirnAma vizAkhabhUtisutaH kSatriyo'bhavat , tatra ca varSakoTI AyuSkamAsIt , tasmiMzca bhave varSasahastra dIkSA-pratrajyA kRtA, sambhUtayateH pAveM // tatra vaguttAsio mahurAe saniANo mAsieNa bhattaNa / mahasukka uvavanno tao cuo poaNapurammi / / - Ava* nigA0 446 malayaTIkA-pAraNakapraviSTo gotrAsito mathurAyAM nidAnaM cakAra mRtvA ca sanidAnonAlocittApratikrAMtaH, aMte mAsikena bhaktana mahAzukra kalpe upapanna utkRSTasthitideva iti /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 46 bhagavAna mahAvIra kA jIva brahmaloka se cyuta hokara saMsAra bhramaNa karake rAjagRhI nagarI meM vizAkhabhUti kA putra vizvabhUti nAma kA kSatriya huA / usa bhava meM unakI eka koTi gharSa kI Ayu thI / usameM eka hajAra varSa kI zramaNa paryAyakA pAlana kiyA aura yaha pravarttyA unhoMne sambhUtayati ke pAsa grahaNa kI thI / ekadA pAraNa hetu mathurA nagarI meM gotrAsita' meM praviSTa hokara nidAna kiyA / tathA vahA~ se sanidAna - anAlocita - apratikAMta mAsakSamaNa ke ata meM mara kara mahAzukra devaloka meM utpanna hue / kathAnakAdava seyaH, taccedam (kha) rAyagihe nagare vissanaMdI rAyA tassa bhAyA visAhabhUti, so ya juvarAyA, tassa jutraraNNo dhAriNIe devIe vissabhUttI nAma putto jAto' raNo'vi putto visAhanaM ditti / tara vistabhUtissa vAsakoDI Au, tattha pupphakaraMDakaM nAma ujjANaM, tattha so vistabhUtI aMDaravarato sacchaMdaha paviyara, tato jA sA visAhanaMdista mAyA tIse dAsaceDIo puSkakaraMDae ujjANe pattANi puSpANiya A (vi) NeMti, pecchati ya vissabhUti kIDataM, tAsiM amariso jAo, tAhe sAhati jahA evaM kumAro lalai, kiM amha rajjeNa vA baleNavA ?, jai visAhanaMdI na bhujai evaMviha bhoe, aha nAmaM ceva, rajjaM puNa juvaranno puttassa jasserisaM laliyaM, sA tAsi aMtie sou devI IsAe koraM paviTThA, jai tAva rAyANae jIvaMtae esA avasthA ? jAhe rAyAmato bhavissai tAhe itthamhe ko gaNehitti ? rAyA gamei, sA pasAyaM na giNhai, kiM me rajjeNa tume vatti ? pacchAteNa amaccassa siMha, tA macco'vitaMgameti, tahavi na ThAi, tAhe so amacco bhaNai rAyaM mA devIe vayaNAtikkamo kIra, mAmArehiti, appANaM rAyA bhaNati - ko uvAo hojjA ? Na ya amhaM vaMse annami atigate ujjANe aNNo atIti tattha vasaMtamAsaM Thio mAsaggetu acchai, amaccI bhaNai - uvAokajjau jahA amugo paccatarAyA oTTo, aNajjaMtA purisA kUDalehe varNetu, evameteNa kayakeNa te kUDalehA rannA uvaThaviyA, tA yA jataM gii taM vissabha tiNA suyaM, tAhe bhaNati mae jIvamANe tubbhekiM niggacchaha ? tAhe so gao, tAhe ceva imo aiyao, so gao taMpaccataM jAva na kiMci pecchai uDDumareMtaM, tAhe AhiMDittA jAheri koi atikkai tAhe puNaravi puSkakaraMDayaM ujjANamAgao, tattha dAravAlA daMDagahiaggahatthA bhatimA aIha sAmI ki nimitta ettha visAhanaMdI kumAro ramai, tato evaM soUNaM kuvio vissabhUti teNa nAyaM- kayakeNa ahaM niggacchAviotti, tattha kaviTThalatA aNegaphalabhara samosayA, sA muhAreNa AyA, tAhe tehi kaviTTha hi bhUmI acchuyA, te bhaNAti evaM ahaM tujbhaM sIsANi pADito jai aha mahallapiuNo goravaM na kareMto, ahaM ye chammeNa nINio tamhA alAhi bhogehiM, tao niggao, bhogA avamANamUlatti ajjasaMbhUyANaM aMtie paJvaio, taM pavvaiyaM soDatAhe rAyA saMteurapariyaNo juvarAyA ya niggao, te taM khabhAveti Neva tesi so pasatti geNhai tato bahUhiM chaTThamA diehiM appANa bhAvemANo viharati, evaM so viharamANo mahuranagari gao / oya visAhanandI kumAro tattha mahurAe piucchAe ranno aggamahisIe dhayA ladvelliyA, tattha
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 vardhamAna jIvana-koza gato, tatthase rAyamagge AvAso dinno / so ya vissabhatI aNagAro mAsakhamaNapAraNage hiMDato taM paesamAgato jatya ThANe visAhanandIkumAro acchai, tAhe tassa purisehiM kumAro bhaNNai-sAmi / tubbhe eyaM na yANaha ? sobhaNati-na yANAmi, tehi bhaNNai - esa so vissabhUtIkumAro, tato tassa taM daTThANa roso jAo, itthaMtare sUiyAra gAvIe paNollio paDio, tAhe tehiM ukkuTThikalayalo ko, imaMcaNehi bhaNiyaM taM balaM tujha kaviThThapADaNaM ca kahiM gayaM ? tAhe teNatatto paloiyaM, diTTho ya'NeNa so pAvo, tAhe amariseNaM taMgAvi aggasiMgehi gahAya uDDamuvvahai sudubalassAvisiMghassa ki siyAlehiM balaM laMdhijjai ? tAheceva niyatto, imo durappA ajjavi mama rosaM vahai tAhe so niyANaM kareijai imassa tavaniyamabaMbhacerassa phalamasthi to AgamessANaM aparimiyaballo bhavAmi, tattha so aNAloiyapaDikkatomahAsukke uvavaNNo, tatthukkosadvitIyo devo jaato| -Ava0 nigA 444-445 para kathAnaka (ga) itazcabhUdrAjagRhe vizvanandI mhiiptiH| patnyAM priyaMgau vizAkhanandI tasyAbhavatsutaH / / 86 / / vizAkhabhUtiyuvarADa rAjJastasyAnujo'bhavat / yuvarAjasya tasyAbhU ddhAriNI nAmataH priyA / 87 // marIcijIva prAgjanmopArjitaiH shubhkrmbhiH| vizAkhabhUterdhAriNyAM vizvabhUtiH suto'bhavat / / 88 / / udyauvano vizvabhUtirvane puSpakaraNDake / reme sAntaHpuro devakumAraiva nandane / / 86 // vizAkhanandI krIDecchU rATputrosthAttu tdvhiH| puSpAdyarthaMgatA dAsyo dadRzustau tthaasthitau|| 10 // tAbhyojJAtvA priyaMgustat kopaukaH kupitA yayau / tadIpsitArtha rAjApi yAtrAbherImavAdayat // 11 // udvRttaH purUSasiMhaH sAmantastajjayAya tat / yAsyAmIti sabhAmadhye mAyayA cAvadannRpaH // 12 // tacca zrutvA vizvabhUti juretya vanAttataH / bhaktyA nivArya rAjAnaM prayANamakarot svayam // 13 // gatazca purUSasiMha dRSTvA'jJAvatinaM punaH / vavale tatraca yayau vane puSpakaranDake // 14 // vizAkhanaMdI madhye stItyukto dvAHsthena tatra saH / acintayanmAyayA'haM kRSTaH puSpakaranDakAt / / 65 / / RddhaH kapitthaM muSTayAhastatphalaiH patitabhuvam / chAditAM darzayan so'tha jagAda dvArapAlakam / / 66 / / pAtayAmi zirAMsyeva sarveSAM bhavatAM punaH / jyAyasi jyAyasI tAte na cedbhaktirbhavenmama // 17 // bhogairIhagvaJcanAdya mamAlamiti sa bruvan / saMbhUtamunipAdAnte gatvA vratamupAdade // 68 // taM ca pravrajitaM zrutvA rAjA sAvarajo'pyagAt / natvA ca kSamayitvA ca rAjyAyArthayate sma ca / / 66 / / vizvabha timanicchantaM jJAtvA bha pogamad gRham / tato vyahArSIdanyatra sa punagurUNA saha // 10 // sa garvanujJayakAkivihAreNa tapaHkRzaH / viharannekadAgacchannagarI mathurAbhidhAm // 101 / / tadAvizAkhanandyAgAdudvodu tnnRpaatmjaam| vizvabhUtizca mAsAnte pAraNAmayAvizatpurIm // 102 // vizAkhanandinaH so'tha shiviraabhyrnnmaagtH| vizvabha tiH kumAro'sAvityadarghAta puruSaiH / / 103 / / vizAkhanandI taM sadyaH prekSya dviSamivAkupat / gavaikayA vizvabha tiH paryastazca tadA'patat / / 104 // kapitthapAtanaM sthAma kva te cetyahasacca saH / dhRtvA gAM zRGgayovizvabhUtizcAbhramamA dhA // 10 // bha yiSThavIryo bhUyAMsa mRtyavesya bhvaantre| anena tapasogreNa nidAnamiti so'karot // 106 / /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza saMpUrya koTivarSAyuranAlocya ca tanmRtaH / vizvabha, tirmahAzukra prakRSTAyuH suro'bhavat // 107 / / -trizalAkA parva 10|srg 1 xxx bhamiUNa ya aNaMtarabhave tahAvihaM ki pi kammaM kAUNa rAyagiheNagare vissaNaMdI raayaa| tassa bhAyA visAhabha, I juvarAo ti| tassa ya juvarAyassa dhAriNIe mahAdevIe putto vissabhUto nnaamennjaao| xxx + + + io ya rAiNo putto visAhaNaMdI ujjANabAhiragao tappavesasamUsuo ciTThai +++ vissabha tIvi aNagAro tammi gheva Nagare viharato samAgao / paviTTho mAsassa pAraNae kkhANimittaM nngrN| diTTho ya viiramANo vissaNaMdipurisehiM, pccbhinnnnaao| daTTaNa ya tesi muppaNNo mcchro| viyambhiyamaNNANatimiraM / aNNANaMdhayAramohiyamaIe mukkA ahiNavapasUyA gaavii| e samuhAgao Nollio, paDio y| kao halabolo vissaNaMdipurisehiM / bhaNiyaM ca Nehi-kahiM gayaM tujha kaviThThapADaNabalaM ? ti / paccabhiNNAyA ya jahA ee vissaNaM disaMtiyA purisaa| tayaNantarameva huNo paNaTTho viveo parigalio uvasamo, pajjaliMo kohggii| dhAviUNaya gahiyA gAvI gahehi, bhamADiyA sosovariM, taNapUliya vva pakkhittA dhrnniie| bhaNiyaMca Na-"re re kA rasAhamA ! kolhuyasamasIsiyA hoUNa maM uvahasai ? ki chahAparigayadubbalasarIrassavi vagAhivaiNo muhakuhare aMguliM pakkhiviu koi samattho ? ti / kiMca ki kIrai maya tumhArisehi gomAu-sANasarisehiM / gaikallolasamehi payaDiyamuhamettasArehiM // 26 / / / evaM ca suiraM ciMti (? bhaNi) UNa garuyAhimANavasageNa koNapacchAiyavivegeNa kao NiyANANubaMdho, vahA-jai imassa dukkarassa tava-caraNassa aNuciNNassa hojja phalaMtao ahaM atulabala-parakkamo esakAlaM jtti| evaM baMdhiUNa NiyANaM, imassa ThANassa apaDikkato vihariukiM pi kAlaM kAlamAse kAlaM aNa mahAsukke devaloe ukkosahiIo devo smuppnnnno| -cauppanna0 pR068/69 rAjagRha nagarI meM vizvanaMdI nAmaka rAjA thaa| usakI priyaMgu nAmakI patnI se vizAkhanaMdI nAmaka eka putra / / usa rAjA ke vizAkhabhUti nAmaka eka choTA bhAI thA-jo yudharAja thA / usa yuvarAja ke dhAriNI nAmaka marIcikA jIdha pUrvopArjita zubhakama se vizAkhabhUti yuvarAja kI dhAriNI nAmakI strI se vizvabhUti nAmaka se janma liyaa| vizvabhUti anukrama se yauvana-vaya ko prApta huaa| / eka samaya naMdanavana meM devakumAra kI taraha vaha vizvabhUti aMta:pura sahita puSpakaraMDaka nAmaka udyAna meM krIr3A karane gayA / vaha kor3A kara gahA thA-itane meM rAjA kA putra vizAkhanandI krIr3A karane kI icchA se vahAM paayaa| vizvabhUti andaya hone ke kAraNa vaha bAhara rahA / usa samaya puSpa lene ke liye usakI mAtA kI dAsiyAM
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamAna jIvana-koSa aayii| unhoMne vizvabhUti aura vizAkhabhUti ko kramazaH andara aura bAhara dekhaa| dAsiyoM ke pAsa se ukta bAta suna kara priyaMgu rANI kopa ko prApta hokara gusse meM Akara ghara meM jAkara baiTha gyii| rAjA ne rANI kI icchApUrti ke lie yAtrA kI bherI bajAI aura kapaTa se sabhA meM kahA-apanA puruSasiMha sAmaMta uddhata ho gayA hai bhataH usakI vijaya ke lie maiM jaauugaa| yaha khabara sunakara sarala svabhAvo vizvabhati vana meM se rAjya sabhA meM AyA aura bhakti ke vaza rAjA ko jAne kA nipedhakara svayaM lazkara ke sAtha prasthAna kiyaa| vaha puruSasiMha sAmaMta ke pAsa gyaa| vahA~ use AjJAvaMta dekhakara svayaM vApasa AyA / mArga meM puSpakaraDaka vana ke nikaTa aayaa| vahA~ dvArapAla ne sUcita kiyA-"andara vizAkhanaMdI kUmAra hai-yaha sanakara ciMtana karane lagA"mujhe kapaTapUrvaka puSpakaraMDaka vana meM se nikAlA / tatpazcAt usane krodhita hokara muSTi se eka koThe ke vRkSa para prahAra kiyA jisase usake saphala TUTakara pRthvI para par3ane se sArI pRthvI AcchAdita ho gyii| yaha batAkara vizvabhUti dvArapAla ko bolA-yadi bar3e pitA zrI para hamArI bhakti na hotI to maiM isa koThe ke phala kI taraha tumhAre saboM ke mastiSka bhUmi para girA detA parantu unakI bhakti ke kAraNa maiM aisA nahIM kara sakatA / parantu isa vaMcanA yukta bhoga mujhe jarUrata nahIM hai| aisA bolatA huA vaha saMbhUtimuni ke pAsa gayA aura cAritra grahaNa kiyaa| vaha dIkSita ho gayA hai-aisA jAnakara vizvanaMdI rAjA anuja bandhu sahita vahAM aayaa| aura use namaskAra kara kSamatakSAmanA kara rAjya lene ke lie prArthanA kii| parantu vizvabhUti ko rAjya-lipsA se rahita jAnakara rAjA svayaM ke ghara AyA aura vizvabhUti muni guru ke sAtha anyatra bihAra kiyA tapasyA se atikRza huA aura guru kI AjJA se ekAko bihAra karatA huA vizvabhUti muni anyadA mathurApuroM aayaa| usa samaya vahA~ rAjA kI putrI ke sAtha vivAha karane ke lie vizAkhanaMdI rAjaputra bhI mathurA meM AyA huA thaa| vizvabhUti muni mAkhakSamaNa kA pAraNa ke lie nagarI meM gocarI ke lie gye| jahA~ vizAkhanando kI chAvaNI thI vahA~ najadIka Aye tathA unake manuSyoM ko kahA-yaha vizvabhUti kumAra jAtA hai| aisA kahakara vizAkhanadI ko btaayaa| zatru ko taraha unheM dekhate hI vizAkhanadI kupita huaa| usa kAla meM vizvabhUti muni kisI gAya ke sAtha meM abar3Ane se pRthvI para par3a gaye / yaha dekhakara-"koTho ke phaloM ko upAr3ane ke samaya jo bala thA vaha kahA~ gayAaisA kahakara vizAkhanadI haMsA ! vizAkhanaMdo kI yaha bAta sunakara vizvabhUti krodhita hokara gAya ke sIMgoM ko pakar3a kara AkAza meM bhramita kiyaa| tatpazcAt aisA nidAna kiyA-isa ugra tapasyA ke prabhAva se maiM bhavAMtara meM ghanA parAkrama vAlA hokara isa vizAkhanaMdI kI mRtyu ke lie hoU / astu koTivarSa kI AyuSyapUrNa kara pUrva / prAyazcita kiye binA mRtyu prApta kara vaha vizvabhUti mahAzukra devaloka meM utkRSTa Ayu vAlA deva huaa|" (ca) athAsmin mAgadhe deze pure raajgRhaahvye| vizvabhUtirmahIpo'bhUjjanI nAmnAsya vallabhA // 6 // tayoH svargAtsa Agatya vizvanaMdI suto'jni| vikhyAtapauruSo dakSaH puNyalakSaNabhUSitaH // 7 vizvabhUtimahobhatuH sasneho'syAnujo mahAn / vizAkhabhUtinAmAsya lakSmaNAkhyA priyAbhavat // 8 // tayoH putraH kudhIrjAto vishaakhnNdsNjnykH| te sarva pUrvapuNyena tiSThanti zarmaNA mudA / / 6 / / vicinyeti samAhUya tasmai datvAzu tadvanam / tyaktvA rAjyazriyaM sogAtsaMbhUtagurusaMnidhim // 36 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ + vardhamAna jIvana-koza mUrnA natvA yatIndrAMvo hitvA sarvaparigrahAn / sarvatrAptasusaMvego vizvanandI tapo'grahIt // 40 // + vizvanandI bhrmntaanaadeshgraamvnaadikaan| tapAtikRzIbhUtaH pakSamAsAdinAbalaH / / 46 // kvacitsvatanuzaMsthityai sviiryaapthaattlocnH| zuSkauSThavadanAGgo'sau prAvizanmathurA purIm / / 47 // tadA durvyasanAnnindyAd bhraSTarAjyo mhiipteH| kasyacidbhutabhAvenAgatya tAM sa purIM zaThaH // 48 / / vizAkhananda evAdhIvazcAsaudhAgrasaMsthitaH / sadyaH prasUtagozRGgaghAtAta durbalaM munim // 46 / / praskhalantaM samIkSyAti kSINadehaparAkramam / ityavAdIt prahAsena durvacaH svarupa ghAtakam / / 50 / / + iti tadurvacaH zrutvA kodhmaanodyaadyti| bhUtvA kopena raktAkSa ityantargatamAha saH / / 53 / / re duSTa mattapomAhAtmyAtprahAsaphalaM mahat / prApyasi tvaM na saMdehaH kaTukaM mUlanAzakRt / / 4 / / IdRzaM sa taducchittyai nidAnaM budhaninditam / kRtvA svatapasA prAnte saMnyAsenAbhavavyasuH / / 55 / / -vIraca0 adhi 3 (cha) surapura paDichaMdu Nara NihaMdu Nayaru rAyagihu-bhava tetthu vaDDamANaca0 saMdhi 3/kaDa 1 Nivasai asesa-Nayaraha pahANu vara-vatthu - rayaNa - dhAraNa * NihANu / + dhattA-tahiM bhujA rajju, ciMtiya kajju vairi - hariNa - gaNa - vaahu| NAmeNa pasiddha lacchi - samiddha vissabhUi NaraNAhu / / 41 / / -vaDDamANaca* saMdhi 3 / kaDa 2 taho asthi sahoyaru jaNa-maNi, viNayArAhiya - guruyaNu - kaNi, dINANAhaha paviiNNa - bhUi NAmeNa pasiddha visAhabhUi / jeTThaho jaiNI NAmeNa bhajja bhAviya - piya - paya-paMkaya salajja / NaM Nivaihe Nava - jovvaNaho lacchi Nimmalayara -NIluppala dalacchi / NAvai tailoyaho taNiya kaMti ekkaTThiya jaNa-vibhau jaNaMti / avaraho lakkhaNa NAmeNa bhajja NANAviha vara-lakkhaNa maNojja / ghattA-paDhamaho suu jAu aisucchAu tiyasAvAsu muevi| taNu bala-siri rUvau bahu-guNa bhUvausahu~ sohagu lahevi // 42 / / -vaDDamANaca saMdhi 3/kaDa 3 so vissaNaMdi-jaNaNe pauttu pariyANivi NaNA - guNa - Niutta / lahu bhAihe jAu visAhaNaMdi NaMdaNu Niya-kula kamalAhiNaMdi / / -vaDDamANaca0 saMdhi 3/kaDa 4
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 bardhamAna jIvana koza bala - vIra - lacchi Naya saMjuo vi sura karivara kara juvarAuNa Niya pitti ratti yaho ANa laMgheviNu viraiya - - - dohara-bhuvovi / apa-ThANa / vaDDamA ca0 saMdhi 3 / kaDa 5 ghantA - magahe sarajutta deha - viuttu solaha jalahi samAu | mahakka sateu jAu deu so suMdarayara kAu / / 86 / / vaDDUmANaca saMdhi 3 / kaDa 17 (ja) tato'vatIyaM deze'smin magadhAkhye purottame / jAto rAjAgRhe vizvabhUtinAmamahIpateH // 86 / / jainyAzca tanayo vizvanandI vikhyAtapauruSaH / vizvabhUtimahIbhatu ranujAto mahodayaH || 87 || vizAkhabhUtiretasya lakSmaNAyAmabhUd vidhIH / putro vizAkha nandAkhyaste sarve sukhamAsthitAH // 88 // athA'nyadA kumAro'sau vizvanandI manohare / nijodyAne samaM svAbhirdevobhiH krIDayAsthitaH / / 62 / / vizAkhanandastaM dRSTvA tadudyAnaM manoharam svIkatu matimAdAya gatvA svapitRsaMnidhim // 63 // mahyaM manoharodyAnaM dIyatAM bhavatAnyathA / kuryAM dezaparityAgamahamityabhyadhAdasau // 64 // satsu "savapi bhogeSu viruddha viSayapriyaH / bhavedbhAvibhave bhUyo bhaviSyaduHkhabhAradhRt // 65 // zrutvA tadvacanaM cittenidhAya snehanirbharaH / kiyattattaM dadAmIti saMtoSya tanujaMnijam // 66 // vizvanandinamAhUya rAjyabhArastvayAdhunA / guhyatAmahamAkramya pratyantapratibhUbhRtaH // 67 // kRtvA tajjanitakSobhaprazAnti gaNitairdinaiH / pratyeSyAmIti so'vocaccha tvA tatpratyuvAca tam // 68 // pUjyapAda svayatraiva nizcintamupavizyatAm / gatvAhameva taM praiSaM karomItisuttottamaH // 66 // rAjyamasyaiva me snehAd bhrAtrA'dAyityatarkayan / vanArthamatisaMdhitsurabhUtaM dhigdurAzayam // 100 // tataH svAnumate tasmin svAbalena samaM ripUn / nirjaMtu vihitodyogaM gate vikramazAlini // 101 // vanaM vizAkhanandAya snehAdanyAyakAMGa kSiNe / vizAkhabhUtirullaGadhya kramaM gatamatirdadau / / 102 / / vizvanando tadAkarNya sadyaH krodhAgnidopitaH / pazya mAmatisaMghAya pratyantanRpatIn prati // 103 // prahityamadvanaM dattaM pitRvyenAtmasUnave / dehIti vacanAnnAha kiM dadAmi kiyadvanam // 104 // vidadhAtyasya duzceSTA mama saujanyabhabjanam / itimatrA nivRttayasau hantu N svavanahAriNam // 105 // prArabdhavAn bhayAdgatvA sa kapitthamahIruham / kRtvAvRtiM sthitaH sphItaM kumAro'pi mahIruham // 116 / / - uttapu0 parva 74 isI magadhadeza meM aura isI rAjagRha nagara meM vizvabhUti nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usakI jainI nAma kI vallabhA rAnI thii| una donoM ke vaha devasvagaM se Akara vizvanandI nAma kA putra utpanna huaa| vaha prasiddha puruSArthaM vAlA, dakSa evaM pavitra lakSaNoM se bhUSita thA / farebhUti mahIpati ke atipyArA vizAkhabhUti nAma kA choTA bhAI thA / usakI lakSmaNA nAma kI priyA thI / una donoM ke kubuddhi vAlA vizAkhananda nAma kA eka putra huA /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza kAmabhoga samasta duHkhoM ke nidhAnabhUta hai-aisA vicAra karA aura apane cacere bhAI vizAkhananda ko bulAkara vaha udyAna use hI dekara aura saba rAjalakSmI chor3akara vaha vizvanandI zIghra hI saMbhUtaguru ke samIpa gayA aura munirAja ke caraNoM ko mastaka se namaskAra kara tathA sarva parigraha ko chor3akara evaM deha, bhoga, saMsAra Adi sabhI meM vairAgya ko prApta hokara vizvanandI ne tapa ko grahaNa kara liyaa| vizvanandI muni pakSa-mAsa Adi tapoM ke karane se atikRza zarIra evaM nirbala hokara nAnAdeza, grAma, vanAdika meM bihAra karate oTha, mukha aura zarIra ke sUkha jAne para bhI IryApatha para dRSTi rakhe hue apane zarIra kI sthiti ke lie mathurApurI meM praviSTa hue| usa samaya ninda dudhyasanoM ke sevana se rAjyabhraSTa huA aura kisI anya rAjA kA dUta banakara mathurApurI meM Akara kisI vezyA ke bhavana ke agrayAga para baiThA huA vaha kubuddhi vizAkhananda sadyaH prasUtA gAya ke soMga ke AghAta se atikRzadeha aura kSINaparAkrama durbala una vizvanandI muni ko giratA huA dekhakara hAsyapUrvaka apanA ghAta karane vAle durvacana isa prakAra bolA / +++ / isa prakAra ke usake durvacana sunakara, krodha aura mAna kaSAya ke udaya se yaha muni kopa se raktanetra hokara mana meM bolA-are duSTa, mere tapa ke mAhAtmya se tU isa prahAsya kA svamUlanAzaka mahAn kaTuka phala pAyegA, isameM koI sadeha nahIM hai| isa prakAra jJAniyoM dvArA nindita nidAna usake vinAza ke lie vaha muni karake apane tapa se aMta meM saMnyAsa ke sAtha marA vaha mahAzukra devaloka meM utpanna huA jisakI sthiti solaha sAgara thii| bala, vIrya, lakSmI aura nayanIti se yukta tathA zreSTha airAvata hAthI kI sUDa ke samAna dIrghabhujAoM vAle usa yavarAja vizvanandi ne apanI cAcA kI AjJA kA ullaMghana kara apanA sthAna (alaga ) bnvaayaa| kisI dina vizvanandI kumAra apane manohara nAmaka udyAna meM apano striyoM ke sAtha krIr3Akara rahA thaa| use dekha, visAkhananda usa manohara nAmaka udyAna ko apane adhIna karane kI icchA se pitA ke pAsa jAkara kahane lagA ki manohara nAma kA udyAna mere lie diyA jAye anyathA maiM deza parityAga kara dUMgA-ApakA rAjya chor3akara anyatra calA jaauuNgaa| putra ke vacana ko sunakara tathA hRdaya meM dhAraNakara sneha se bhare hue pitA ne kahA ki vaha vana jitanI-sI vastu hai, maiM tujhe abhI detA huuN| isa prakAra apane putra ko saMtuSTa kara usane vizvanandI ko bulAyA aura (chala kapaTa se) kahA ki "isa samaya rAjya kA bhAra tuma grahaNa karo, maiM samIpavartI viruddha rAjAoM para AkramaNa kara unake dvArA kiye gaye kSobha ko zAnta kara kucha hI dinoM meM vApasa A jaauuNgaa| rAjA ke vacana sunakara zreSTha putra vizvanandI ne uttara diyA ki 'he pUjyapAda ! Apa yahIM nizcita hokara rahie, maiM hI jAkara una rAjAoM ko dAsa banAye lAtA huuN|' AcArya kahate haiM ki dekho ! rAjA ne yaha vicAra nahIM kiyA ki rAjya to isI kA hai, bhAI ne snehavaza mujhe diyA hai| kevala dhana ke lie hI vaha usa zreSTha putra ThagAne ke lie udyata ho gayA so aise duSTa abhiprAya ko dhikkAra haiN|
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza tadantara parAkrama se suzobhita vizvanandI jaba kAkA kI anumati le, zatra oM ko jItane ke lie apanI senA ke sAtha udyata karatA huA calA gayA taba buddhihIna visAkhabhUti ne krama kA ullaMghana kara vaha vana anyAya kI icchA rakhane vAle vizAkhananda ko de diyA / vizvanandI ko isa ghaTanA kA tatkAla hI patA cala gyaa| vaha krodhAgni se prajjvalita ho kahane lagA ki dekho kAkA ne to mujhe dhokhA dekara zatru rAjAoM ke prati bheja diyA aura merA vana apane putra ke lie de diyaa| kyA 'dekho' itanA kahane se hI maiM nahIM de detA ? vana hai kitanI cIja ? isakI ducyeSTA merI sajjanatA kA bhaMga kara rahI hai| aisA vicAra kara vaha loTa par3A aura apanA vana haraNa karane vAle ko mArane ke lie udyata ho gyaa| isake bhaya se vizAkhananda vahA~ se bhAgA aura eka patthara ke khambhA ke pIche chipa gayA parantu balavAna vizvanandI ne apanI hatheliyoM ke prahAra se usa patthara ke khambhe ko zIghra ho tor3a ddaalaa| vizAkhananda vahAM se bhI bhaagaa| yadyapi vaha kumAra kA apakAra karane vAlA thA parantu use isa taraha bhAgatA haA dekhakara kumAra ko sauhArdra aura karuNA donoM ne preraNA dI jisase prerita hokara kumAra ne use kahA ki Daro mata / yahI nahIM, use bulAkara vaha vana bhI use de diyA tathA svayaM sasAra ko duHkhamaya sthiti kA vicAra kara saMbhUta nAmaka guru ke samIpa dIkSA dhAraNa karalI so ThIka hI hai kyoMki nIca janoM ke dvArA kiyA huA apakAra bhI sajjanoM kA upakAra karane vAlA hI hotA hai / usa vizAkhabhUti ko bhI bar3A pazcAtApa huaa| 'yaha maiMne bar3A pApa kiyA hai-aisA vicAra kara usane prAyazcita svarUpa saMyama dhAraNa kara liyaa| 18 mahAzukra kalpa deva bhava meM (ka) xx+ mahasukke uvavanno xxx / -Ava0 nigA 446 uttarArdha malayaTIkA-xxx mRtvA ca sanidAno'nAlocitApratikrAntaH aMte mAsikena bhakta na mahAzukra kalpe upapanna utkRSTasthitirdeva iti / bhagavAna mahAvIra kA jIva vizvabhUti kSatriya bhava se sanidAna mara kara mahAzukra kalpa devaloDa meM utkRSTa sthiti ke deva ke rUpa meM utpanna huA ? (kha) bha miSThavIryo bhayAsaM mRtyave'sya bhavAntare / anena tapasogreNa nidAnamiti so'karot / / 106 / / saMpUrya koTivarSAyuranAlocya ca tanmRtaH / vizvabha tirmahAzukra prakRSTAyuH suro'bhavat / / 107 / / -trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 (ga) vissabha to vi aNagAro + + + kAlamAse kAlaM kAUga mahAsukke devaloe ukosahiIo devo smuppnnnno| -cauppanna0 pR066
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza IdazaM sa taducchittyai nidAna budhaninditam / kutvA svatapasA prAnte saMnyAsenAbhavadvyasuH // 55 // tatastapaH phalenAsau tabravAbhUtsuro divi / yatrAsti sukhasaMlIno visAkhabha tisanmuniH // 56 // - vIraca0 adhi 3 sa nidAno'bhavat prAnte kRtsNnyaasnkriyH| svayaM vizAkhabha tizca mahAzukramupAzrito / / 118 // tatra SoDazavArAzimAnameyAyuSau ciram / x // 116 // -uttapu0 parva 74 ghattA-magahe sarajutta deha-viuttu solahi jalahi samAu / mahasukki sateu jAyau deu so sundarayara kAu / / 56 / / tasthavi visANa dI pahUu, suu jiNavara-tau virai visarau -vaDDamANaca0 saMdhi 3/kaDa 17, 18 isa prakAra jJAniyoM dvArA nindita nidAna visAkhananda ke vinAza ke lie vaha muni karake apane tapa ke anta vyAsa ke sAtha marA aura usa tapa ke phala se usI svarga meM ( mahAzuka ) deva utpanna huA, jahA~ para visAkhabhati niyAja kA jIva sukha meM magna deva thaa| vahA~ para una uttama donoM devoM kI Ayu solaha sAgara pramANa thii| tripRSTha vAsudeva ke bhava meM viSTha vAsudeva kA samaya-kAla| paMca'rahate vadaMti kesavA paMca aannupRthviie| sijjaMsa tiviTThAI dhamma purisasIhaperaMtA / / -Ava* nigA 416 malaya TIkA-x + + 'AnupUyAM' paripATyA, 'senjaMsa tiviTThAi dhamma purisasohaperatA' zreyAMsAdIn tipRSThAdayaH dharmaparyantAn puruSasiMhaparyantA iti / prathama pAMca ghAsudeva-anukrama se zreyAMsanAtha yAvat dharmanAtha tIrtha kara ke kAla meM hue arthAt prathama tripRSTha vi-zreyAMsanAtha tIrthakara ke kAla meM hue yAvat pAMcave vAsudeva puruSasiMha-dharmanAtha tIrthakara ke kAla meM huai / tiviThTha, NaM vAsudeve yaurAsII vAsasacasahassAI samvAuya pAlaittA appaihANe narae neraiyattAe -sama0 sama 84/50 866 | TIkA-'tiviTTha,' tti prathamavAsudevaH zreyAMsajinakAlabhAvIti apratiSTAno narakaH-saptamapRthivyA jAnAM madhyama iti / tripRSTha vAsudeva gyAraha tIrtha kara zreyAMsanAtha ke samaya-kAla meM hue| AyuSyapUrNa kara sAtavIM naraka ke viSThAna narakAvAsa meM samutpanna hue /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza .2+++prathama do cakravartI ke bAda-tripRSTha vAsudeva cakkidugaM haripaNagaM I+++ -Ava0 nigA 421 malayaTIkA-prathamamuktalakSaNakAle cakravartidvaya bhaviSyatyabhavaddhA, tatastripRSThAdiharipaMcakaM / . prathama do cakravartI bharatacakravartI va sAgara cakravartI ke bAda tripRSThAdi paMca dhAsudeva hue| arthAt tIsare cakravartI pAMcaveM vAsudeva ke bAda hue| .3 tripRSTha vAsudeva ke mAtA-pitA kA nAma(ka) jaMbuddIveNaM dIve bhArahe vAse isIse osappiNIe navabaladeva-vAsudeva piyaro hotthA, taMjahA payAvaI ya baMbhe, rodde some sivetiya / mahasihe aggisihe, dasarahe navameya vasudeve // jaMbuddIveNaM dIve bharahe vAse imIse osa ppiNIe Nava vAsudevamAyaro hosthA, taMjahA. miyAvaI umAceva, puhavI sIyA ya ammyaa| lacchimaI sesavaI, kekaI devaI iya // -sama0 sU 238, 236 cUMki isa avasarpiNI kAla ke bharatakSetra meM tripRSTha vAsudeva-prathama vAsudeva the| unake pitA kA nA prajApati tathA mAtA kA nAma mRgAvatI thaa| 4 tripaSTha bAsudeva kA nidAna-pUrvabhava kA(ka) eesi navaNha vAsudevANaM pubvabhaviyA nava dhammAyariyA hotyA, taMjahA-saMbhUya subhadde sudaMsase ya seyaMsekaNha gagadatta ya / sAgarasamuddanAme, dumaseNe ya Navamae / ee dhammAyariyA kittIpurisANa vAsudevANaM / puvvabhave Asiha, jattha niyANAI kAsI ya / eesiM navaNha vAsudevANaM putvabhave nava niyANabhUmio hotthA, taMjahA - mahurA ya xx hasthiNapura c| eesi Na navaNha vAsudevANa navaniyANakAraNA hotthA, taMjahA-gAvI juve jAva mAuyA iya / - sama0 sU0 243-24 tripRSTha vAsudeva ke pUrvabhava ke AcArya kA nAma saMbhUti thaa| puruSoM meM pradhAna kIrtivAle vAsudeva ke pUrva bhava meM saMbhUti dharmAcArya ke pAsa cAritra grahaNakara nidAna kiyA / tripRSTha vAsudeva-pUrvabhaSa meM gAya ke kAraNa se nidAna kiyaa| (ka) eesiNa NavaNha baladevavAsudevANa puThavabhaviyA nava-nava nAmajjA hotyA, taMjahA "vissabhUI pavvaie' dhaNadatta samuddadatta sevaale| piyamitta laliyamitta puNavvasu gaMgadatteya // 1 // eyAI nAmAI puvvabhave Asi vAsudevANa / -sama0 0 242
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza cUki tripRSTha-prathama vAsudeva the| unake pUrva bhava kA nAma-vizvabhUti thaa| tripRSTha vAsudeva ke pratizatru eesi navaNha vAsudevANa nava paDisata hotyA, tNjhaa-assggiivejaavjraasNdhe| ee khalu paDisattU jAva sacako hiM / -sama0 sU. 246 tripRSTha vAsudeva kA pratizatra - azvagrIva thaa| arthAt azvagrIva prathama-prativAsudeva thaa| tripRSTha vAsudeva ke pitA kA putrI se vivAha tastha ya bhujiUNa jahicchie bhoe, caiUNa devalogAo poyaNapurAhihANe, Nayare phyAvaissa pAhivassa migAvaIe bhAriyAe puttattaNa samuppaNNo / tassa ya rAiNo ripaDisattU NAmaM psiddh| kA dhyAe paDilaggo, tao 'payAe Niyadha yAe ceva paI' tti loeNaM payAvaitti NAmaM kayaM / tasva bANo vissabhUI aNagAro mahAsukkAo caviU putto samuppaNNo / diTThA ya jaNaNIe satta gaa| NemittieNa sAhiyaM-paDhamo vAsudevo bhavissai tti / jAo ya sobhaNe divase / saMvaDiyo pnnmnnuptto| -cauppaNNa0 pR066 tAhe mahAsukkAo caiUNaM tIe miyAvatIe kucchisi uvavaNNo, satta suviNAdihA, sumiNapADhagehiM vAsudevo AiTTo, kAleNa jAto, tiNNi ya se piTTikaraMDakA teNa se tiviThTha, nAma kayaM, mAyAe makkhio uNhatelleNaMti, jooNagamaNupvatto / -bhAva nigA 445 / malaya TIkA meM uddhRta tato caiUNa poyaNapure nagare putto payAvaissa migAvaIe devIe kucchiMsi uvaNaNNo, tassa kaha vatI nAmaM ? tassa puci riupaDisatta tinAmaM hotthA, tassa ya bhaddAe devIe ayalenAmaM kumAre hotthA, ya ayalassa bhagiNI miyAvatI nAma dAriyA atIva rUvavatI, sA ya ummukkabAlabhAvA savvAlaMvibhUsiyA piupAya diyA gayA, teNa sA ucchage nivesiyA sAtIse rUbe jovvaNe ya aMgaphAse ya chao, visajjettA paurajaga vaya vAharai, tAhe bhaNai-jaM ettha rayaNaM uppajjai ta kassa ? te bhaNati, evaM tinnivorA sAhite sA ceDI uvahi ( Dhavi ) yA, tAhe lajjiyA niggayA, tesi savvesiM kUva pANaM gaMdhavveNa vivAheNa sayameva viyAhiyA, uppAiyA 'Ne bhAriyA sA, bhahA putroNa ayaleNa samaM khaNApahe mAhissiriM puriM nivesei, mahaMtIe isarIetti mAhessarI, ayale mAya ThaveUNa piumUlago, tAhe loeNa payAvatI nAma kaya payA aNeNa paDivaNNA payAvatitti, vede'pyuktam-"prajApatiH svAM hitaramakomayata / ' -Ava0 nigA 445/malaya TIkA meM uddhRta
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza (gha) asthi iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse poyaNapuraM NAmaM NayaraM / tattha ya rAyA pasAhiyAsesadisA balao payAvaI NAmeNaM parivasai / tassa ya mahAdevI savaMgasuMdarI migAvaI NAma, aviya +++ evaMca rAiNo visayasuhamaNuhavantassa aikkaMto koi kAle / ___ aNNayA ya miriijIvo saMsAramAhiDiUNa aNaMtaramave mahAsukkAo cuo imoe gambhammi smuppnnnno| diTThA ya tIe rayaNIe satta mhaasuminnaa| sAhiyA daiyassa / teNa vi samAsAsiyA puttjmmennN| tao puNNesuNa vasumAsesu aTTahamesu rAIdiesu suhasuheNaM dArayaM psuuyaa| kayaMvadvAvaNayaM mukkANi savvabaMdhaNANi / tassa ca paTThoe vaMsatiyaM daThTha - mAyA-pitIhiM tiviThu tti NAma kaya / tasya ya jeTThabhAuo ayalo NAma baladevo tti| soya tiviThu vajjarisahaNArAyasaMghayaNo mahAbala parakkamo samvamevaloya abhibhavanto vddiumaaddhtto| ummukkabAlabhAvoya vikkamekarasio suhaDAvale vahiumADhatto / xxx -cauppaNa0 pR065, / (ca) itazcAtra va bharate nagare potanAbhidhe / abhUdripupratizatra rnAma rAjAmahAbhujaH // 108 // tasya bhadreti patnyAsIttasyAM suunurjaayt| catubhiH sUcitaH svapnairbalabhadro'calAbhidhaH / / 106 / mRgAvatIti nAmnA'bhUt putrI ca mRglocnaa| sodyauvanA rUpavatI praNantu pitaraMyayau // 11 // jAtAnurAgastAM prekSya nijotsaMge nyadhatta sH| tatpAgi grahaNopAya vicintya vyasRjacca tAm // 1111 pauravRddhAnathAhUya papracchedaM mahIpatiH / yadana jAyate ratnaM tatkasya bata nirNayam // 112 / taveti te samAcakhyustrirUpAdAya tadvacaH / mRgAvatIM pariNetu tatra cAnAyayannRpaH // 113 / jagmuste lajjitAH sarve pArthivo'pi mRgAvatIm / gAndharveNa vivAhena svayameva ha yupAyata // 164 / lajjAkrodhAkulA bhadrAdevo muktvA mahIpatim / sahAcalena nirgasya prayayau dakSiNApathe // 115 // purI mAhezvarI tatra viracayyAcalo navAm / mAtaraM tatra saMsthApya jagAma piturantike / / 116 // taspitApi svaprajAyAH patitvenAkhilairjanaiH / prajApatiriti proce balIyaH karma nAma hi // 11 // "-trizalAkA parva 10 srg| - isa bharatakSetra meM potanapura nAmaka nagara meM ripuprati zatra nAmaka eka parAkramI rAjA thaa| usakI strI kA nA bhadrA thaa| usane rAtri meM cAra svapna dekhe - phalasvarUpa balabhadra (acala kumAra nAmaka eka putra utpanna huaa| aura mRgAvatI nAmaka mRgalocanA putrI huii| eka samaya yauvanavatI aura rUpavatI mRgAvatI bAlA pitA ko praNAma karane gyii| usa samaya rAjA ripupati zatru ne apanI putrI ko utsaMga meM baiThAyo / tatpazcAt usake sAtha 'pANigrahaNa' karane kA upAya socA aura ja vApasa bheja diyaa| eka dina ripupratizatru rAjA nagara ke vRddhajanoM ko bulAkara pUchA-apane sthAna meM jo ratna utpanna hotA vaha kisakA kahA jAtA hai| isI kA nirNayakara btaao| unhoMne kahA-''vaha ratna ApakA kahA jAtA hai|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza isa prakAra tIna bAra bAta ko TakarAkara pakA kiyaa| mRgAvatI ke sAtha vivAha karane ke lie rAjA ne rAjya sabhA meM use bulAyA / yaha dekhakara nagara ke loga lajjita hue| rAjA ne gAMdhavaM vidhi se mRgAvatI ke sAtha svayaMmeva vivAha kiyaa| yaha dekhakara lajjA aura krodha se Akula hokara bhadrAdevI rAjA ko chor3akara-acalakumAra ko sAtha lekara nagara ke bAhara nikalo tathA dakSiNa kI ora prasthAna kiyaa| acalakumAra ne vahAM mAhezvarI nAmaka navIna nagarI ko bsaayaa| usameM svayaM kI mAtA ko rakhakara svayaM pitA ke pAsa AyA / usakA pitA (ripupratizatru ) svayaM hI putrIrUpa prajA kA pati huaa| isase sarvaloka use prajApati nAma se pukArane lage-"aho ! karma kI gati bar3I balavAna hai ? 7 tripRSTha vAsudeva kA avataraNa (ka) mahAsukka uvavannau taoM cuo poaNapurammi / putto payAvaissA migAvaI [devI kucchisaMbhavobhayavaM // nAmeNa tiviThTha,tti AI AsI dasArANaM / / -Ava0 nigA 446 uttarArdha/447 malayaTIkA-tato mahAzukrAta cyutaH, pottanapure nagare putraH prajApateH rAjJaH mRgAvatIdevIkukSisambhUto. nAmrAH tripRSThaH, Adi:-prathama AsIt dasArANAM // tatra vAsudevatvaM ca caturazIti varSazatasahasrANi pAlayitvA adhaH saptamanarakapRthivyAmapratiSThAne narake trayastriMzatsAgaropamasthiti rakaH saMjAta iti / bhagavAna mahAvIra kA jIva mahAzukra kalpa se cyuta hokara pottanapura nagara meM prajApati rAjA kI mRgAvatI rAnI ke putra rUpa meM janma liyA aura tripRSTha nAmaka prathama vAsudeva hue aura caurAsI lAkha varSa kA AyuSa pAla kara saptama naraka ke nArakI ke rUpa meM utpanna hue| (kha) vizvabhUtizcyutaH zukrAnmRgAvasyA athodare / saptasvapnasamAkhyAtaviSNu bhAvaH samAgamat / / 118 / / tayA ca kAle suSuve sunuH prathamazAGgabhRt / trikaraMDakapRSThatvAt tripRSTha iti saMjJitaH // 116 / / azItidhanuruttugo ramamANo'calena saH / adhItasakalakala krameNa prApa yauvanam // 120 / / -trizalAkA0 parva 10/sarga 1 gabhaM ke Agamana ke samaya mRgAvatI ne sAta svapna dekhe / pRSTha bhAga meM tona pAsalI thI ataH usakA nAma tripRSTha rakhA / zarIrAvagAhanA assI dhanuSa kI thii| (ga) athAsminnAdime dvIpe suramyaviSaye zubhe / podanAkhye pure bhUpaH prajApatirabhUcchubhAt // 61 / / devI jayAvatI tasya tayozcyutvA divojani / vizAkhabhUtirAjAcaro'maro vijayAkhyatuk / / 62 // vizvanandicarodevaH svrgaadetyaabhvrsutH| tasya rAjJo mRgavatyAM tripRSThAkhyo mahAbalI // 63 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koSa candrandranIlavarNAGgau dIptikAMtikalAGkito | nyAyamArgaratau dakSau sapratApau zrutAnvitau // 64 // khabhUcara surAdhIzaiH sevyamAnapadAmba divyAbharaNamaMDitau / / 65 / / kramAtsadyonaM saMprAptaparamodayau || 66 // mahAvibhavasaMpannau prAya lakSmIkrIDAgRhopamau / prAGa mahApuNyapA divya bhogopabhogADhyau dAnAdiguNazAlinau / indvAdityAviva bhAtastAvAdyau rAmakezavau / / 67 / / - vIravardhaca0 adhi 3 (gha) tatraSoDazavArAzimAnameyAyuSau ciram bhogAnbhuktvA tatazcyutvA dvIpe'sminneva bhArate / / 116 / / suramyaviSaye ramye podanAkhyapure nRpaH / prajAparimahArAjo'jani devI jayAvatI // 120 / / tasyAsIdanayoH sUnuH pitRvyA vizvanandinaH vijayAkhyastato'sya va vizvanandyapyanantaram / / 121 / / mRgAvatyAmabhUt putrastripRSTho bhAvicakrabhRt / trikhaNDAdhipatitvasya sa pUrvagaNanAM gataH / / 122 / / udgamenaiva nighUtaripucakro'yamakramAt / arkasyeva pratApo'sya vyAvya vizvamanusthitaH / / 123 / / ananya gocarA lakSmIrasaMkhyeya samAH svayam / imameva pratIkSyAsta gADhautsukyAdha cakriNam / / 124 / / lakSmIlA namevAsya cakra' vikramasAdhitam / mAgadhAdyamarArakSya sasamudra mahItalam // 125 // siMhazauryo'yamityeSo'zemuSI kairabhiSTutaH // ki siMha ivanirdhIko namitAmaramastakaH / / 126 / / jitvA jyotsnAM mitakSetrIM vRddhihAnimatIM ciram / kIrtirasyA khilaM vyApya jJAtirvA vedhasaH sthitaaH|| 127 // - uttapu0 parva 74 (ca) itthaMtari ai-visthinna khetti taru- giri-suru- pUriya-bharaha khetti / suraNAmeNa desu gohaNa-bhUsiya-kANaNa-pae / Nivasa X / tatthasthi vilu puru poyaNakkhu / surapuru va sumohiya-surayaNakkhu // X X tahi asivara nirasiya-riGa * kavAla / nAmeNa payAvara bhUmipAlu | X X nAmeNa jayAvai paDhama bhajja / tahu avara mayAvara huasalajja | Aya dohima soi kema / tiNayaNu gaMgA gaurIhiM jema | + X + + avayarivi sadavAsaho sarUu huu paDhamu vijau nivaihe taNU | so jAu jayAvai harisa heu jo ciru magahAhiu guNa- Nikeu / dhattA - jiha niyama jameNa sAhu sameNa uvavaNu kusumacaraNa | pAusu kaMdeza nahu caMdreNa hi sohiu kuluteNa / - vaDDhamANaca0 saMdhi 3 / kaDa21 - vaDa DhamANaca0 saMdhi 3 / kar3a 22
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza gaehi diNehi karahiM piyAhi thagaMdhau jAu mayAvai Ahi / purA-jaiNI-suu-jo puNa sgge| suhAsiva hUu suhoha-samaggi / + karevi jiNesara-pAyaha~ pUja subhattie aTThapayAra maNojja / kio dahameM diyaheM tahu nAmu tiviThTha, aNi haro kaya-kAmu / tao kaDhiNatta sarIravaleNa pavuDa, Dhi gao guNasAri kameNa / ramaMtau bhUhara rakkhai kema aNagya maNI jalarAsihi jema / pattA-bAlegavi teNa vilayavareNa sayalavi kala niravajja / tirayaNa suddhie thira buddhie pariyANiya niva-vijja // 62 // - vaDDamANaca0 saMdhi 3/kaDa 23 mahAzukra svarga meM cirakAla taka vahA~ ke sukha bhogakara donoM hI ( vizAkhabhUti-vizvanaMdI kA jIva ) vahA~ se cyuta hue| unameM se vizvanaMdo ke kAkA vizAkhabhUti kA jIva suramya deza ke potanapura nagara meM prajApati mahArAja kI jayAvato rAnI se vijaya nAma kA putra huA aura usake bAda hI vizvanandI kA jIva inhIM prajApati mahArAja kI dUsarI rAnI mRgAvatI ke tripRSTha nAma kA putra humaa| yaha honahAra adhaM cakravartI thaa| utpanna hote hI eka sAtha samasta zatra oM ko naSTa karane vAlA isakA pratApa, sUrya ke pratApa ke samAna samasta saMsAra meM vyApta hokara bhara gayA thaa| adhaM cakravartiyoM meM gADha utsukatA rakhane vAlI tathA jo dUsarI jagaha nahIM raha sake aisI lakSmI asaMkhyAta varSe se svaya isa tripRSTha kI pratIkSA kara rahI thii| parAkrama ke dvArA siddha kiyA huA usakA cakra ratna kyA thA-mAno lakSmI kA hI cinha thA aura mAgadha Adi jisakI rakSA karate hai aisA samudra payasta kA samasta mahItala usake adhIna thaa| yaha tripRSTha 'siMha ke samAna zUravIra hai| isa prakAra jo loga usakI stuti karate the-ve merI samajha se buddhihIna hI the kyoMki deSoM ke bhI mastaka ko namrIbhUta karane vAlA yaha tripRSTha kyA siMha ke samAna nirbuddhi bhI thA ? usakI kAMti ne parimita kSetra meM rahane vAlI hAni-vRddhi sahita candramA ko cAMdanI bhI jItalI thI tathA vaha brahmA kI jAti ke samAna samasta saMsAra meM vyApta hokara cirakAla ke lie sthita ho gayI thii| .8 tripRSTha vAsudeva ke pratizatru -azvagrIva prativAsudeva (ka) tiviThTho ya duviThTho ya sayaMbhu purisuttame purissiihe| taha purisapuMDarIe datte nArAyaNe kaNhe // 40 // -Ava* mUla bhASya gA 40 pRSTha 237 .6 nava vAsudevoM meM tripRSTha prathama vAsudeva thA (ka) vAsudevazatra pratipAdanAyAha AsaggIve tAraya meraya mahukeDhave nisubhe y| bali palhAe taha rAvaNe ya navame jarAsiMdha / / 12 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSamAna jIvana-koza ee khalu paDisatta, kittIpurisANa vAsudevANaM / savve'vi cakkejohI savve'vi hayA sacakkehiM // 43 // -Ava0 mUlabhASya / gA 42, 43 __ malayaTIkA-gamanikA-ete khalu pratizatravaH, eta eva khalu zabdasyAvadhAraNArthatvAt , nAnye, kIrtipuruSArNa -vAsudevAnAM, sarveca cakrayodhinaH, sarveca hatAH svacakrariti, yatastAnyeva cakrANi vAsudevavyApattaye kSiptAni taiH puNyodayAdvAsudevaM praNamya tAneva byApAdayantIti / vAsudeva ke pratijJatru bhI nava hote hai-prathama pratizatru prativAsudeva-azvagrIva thaa| prathama prativAsudeva vAsudeva ko mArane ke lie svarahasta se cakra calAte hai / cakra cakravAsudevoM ko praNAma karatA hai / usI cakra ko vAsudeva svahasta se grahaNa karate haiM tathA svahastacakra se vAsudeva ke dvArA prativAsudeva mAre jAte hai| tripRSTha vAsudeva ke dvArA-pratizatru-prativAsudeva azvagrIva mAga gyaa| .10 tripRSTha vAsudeva dvArA kezarI siMha kA mArA jAnA(ka; vizAkhanandijIvo'tha bhavaM bhrAnsvA mRgAdhipaH jAtastugagirau zaMkhapuradezamupAdravat // 121 / / tadAnItAzvaprIveNa bhUbhujA prvivissnnunaa| mama mRtyuHkutaH iti pRSTo naimittiko'vadat // 122 // hantA sa te canDavegaM yo dUtaM dharSayiSyati / mArayiSyati yastugagirisiMha ca helayA / / 123 // azvagrIvastataH zaMkhapure zAlInavApayat / tadrakSArthaM cAdideza vArikeNa mahIpaton // 124 / / so'auSIcca mahAvIryo putrau rAjJaH prajApateH / tasmai drataM caMDavegaM preSIt cArthena kenacit // 125 // prajApateH kArayataH saMgItaM nijprssdi| akasmAtprAvizacaMDavegaH svAmibalonmadaH / / 126 // AgamAdhyayanasyevAkAlavidhutsamudgamaH / sa vighnabhUto gItasyAbhyuttasthe tenabhUbhujA // 127 / / mantriNazca kumArAbhyAM pRSTA Akhyan pumAnayam / pradhAnabhUto'zvagrIvamahArAjasya doSmataH / / 128 // yadA vrajatyayaM dUto jJApanIyastadA hinau / iti svakIyAnacalatripRSThAvUcaturnarAna // 126 / / sa prajApatinAnyeA visRSTo'bhyarcya gauravAt / yayau kumArayorAzu jJApitazca nijairnaraH // 130 / / gatvA kumArau mArgArdhe tamakuTTayatAM bhttaiN| palAyAMcakrire sadyastatsahAyAstu kAkavat / / 131 / / tatprajApatinA jJAtvA bhItenAnAyito gRhe| satkRtya cAdhikaM caMDavega evamabhASyata / / 132 / / kumArayodu vinayaM mA smAkhyaH svAminaH khalu / ajJAnajAd durvinayAnna kupyanti mahAzayAH // 133 / / AmetyuktvA yayau dRta snatyausnAttvagrato gatAt / vidAJcakArAzvagrIvastaddharSaNamazeSataH // 134 / / tadvidaM ca hayagrIvaM jJAtvA dUto ythaatthm| svadharSaNaM tadAcakhyAvalIkAkhyAnakAtaraH // 135 / / azvagrIveNa ziSTvA'nyaH prahito nA prajApatim / gatvAvocadrakSa siMhAcchAlInAjJA prabhoriyam // 136 / / prajApatiH sutAvUce yuvAbhyAM kopitaH prabhuH / pradadau yadavAre'pi zAsanaM siMharakSaNe // 137 / / isyuktvA prasthitaM bhUpaM kumArau pratiSidhya tau| prajagmatuH zaMkhapuraM siMhayuddhasakautukau // 138 / / .
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamAna jIvana-koza anye'rakSannRpAH siMhaM kathaMkAraM kiyacciram / iti pRSTastripRSThena zazaMsuH zAligopakAH // 136 / / caturaMgacamUvapra kRtvA'rakSan kssmaabhujH| AzAligrahaNamaho varSavArakramAgatAH // 140 // Uce tripRSThastAnevaM sthAsyatIyazciraMhi kaH / tadarzayata me siMhaM yathaikAkI nihanmitam // 141 / / tataste'darzayan siMhaM tugAcalaguhAgatam / jagmatuzca rathArUDhau tAM guhAM rAmazAGgiNau / / 142 / / cakra: kalakalaM cauccaitadguhApArzvayojanA / taM zrutvA niryayau jambhAdIrNavakra: sa kesarI // 143 // rathiko'hamasau pattirityAjina smaa''vyoH| iti tripRSThaH phalakAsidharo'vAtaradrathAt / / 144 / / daMSTrAkarajazastro'yaM phalakAsidharasvaham / naitadapyucitamiti carmAsI vyamucaddhariH / / 145 // tatprekSya kesarI jAtajAtismRtiracintayat / ekaM dhASyamaho eko yadAgAnmadguhAmasau // 146 // anyadrathAduttaraNaM tRtIyaM shstrmocnm| durmadaM tannihanmyeSa madAndhamiva sindhuram / / 147 / / vicintyaivaM kSaNaM vyAttAnanaH pNcaannaagrnniiH| datvA phAlAmutpapAtopatripRSTha papAta ca / / 148 // ekena pANinobha'SThamapareNAdharaM punH| dhRtvA viSThastaM siMha jIrNavAtramivAhaNAt // 146 // puSpAbharaNavastrANi vavRSadevatA harau / lokAzca vismayasmerA: sAdhu sAdhviti tuSTuvuH // 15 // aho kathamanenAha kumAreNAdya mAritaH / ityamarSAt sphuraMstasthau dvidhAbhUto'pi kesarI / / 151 / / gaNabhRdgautamajIvonsyAhajjIvasya zAGgiNaH / tadAnIM sArathiH siMha taM sphurantamado'vadat // 152 // nRSveSasiMhaH pazuSu tvaM tu tnmaarito'munaa| mudhApamAnaM kiMdhatse na honena hato'si yat // 153 / / sudhayeva tayA vAcA proto mRtvA sa kesrii| caturthA narakAvanyAM nArakaH samajAyataH // 154 / / taccarmAdAya kumArau calitau svapuraM prti| grAmyAnityUcaturvA jigrIvasyaitaddhi kathyatAm / / 155 / / zAlIn khAda yatheSTaM svaM vizvastastiSTha saMprati / asau hRdayazalyaM te kesarI yannipAtinaH / / 156 // ityuktvA potanapure tau kumArAvupeyatuH / grAmINAste'pi gatvA''lyana hayagrIvasya tattathA / / 157 / / -trizalAkA parva 10/sarga 1 (kha) hatyeNa uvarillo uTTho egeNaM he hilo gahio, tao teNa junnapaDagoviva duhA kAUNa mukko, tAhe logeNa kalayalo kao, ahAsannihiyAe devayAe AbharaNavatthakusumavarisaM varisiyaM, tAhe sIho teNa amariseNa phuraphureMto acchai. evaM nAma ahaM kumAraeNa juddheNa mAriotti, taM ca kirakAlaM bhagavao goyamasAmI raisArahI Asi, teNa bhaNNati-mA tumaM amarisaM vahAhi, esa narasIho tuma miyAdhirAo, tA jati sIho soheNa mArio ko ettha avamANo ?, tANi so vayaNANi madhumiva pibati, so marittA narae uvavaNNo, so kumAro taM cammaM gahAya nagarassapahAvio, te ya gAmellae bhaNai-gacchahabho ! Ava0 nigA 445/malaya TIkA meM uddhRta (ga) io ya mahAmaMDaliyo AsaggIvorAyA, so nimittiyaM pucchai-kato mama bhayaMti ? teNa bhaNiyaMjo caMDamehadUyaM Adha rasehitti, avaraMteya mahAbalavagaM sIha mAMrehiti, tato te bhayaMti, teNa suya, jahA payavatiputtA mahAbalavanA, tAhe tattha dUyaM pesei, tattha ya aMtepure pecchaNaya vaTTai, tattha ya dUo paviTTho, rAyA uDio pecchaNayaM bhaggaM, kumArA pecchaNageNa akkhittA bhaNaMti
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 vardhamAna jIvana-koza ko esa ? tehiM bhaNiyaM-jahA AsaggIvaraNNo dUo, te bhaNaMti-jAhe ta vaccenjA tAhe kahejjaha, so rAiNA pUeUNa visajjio, padhAvio appaNovisayassa, kahiyaM kumArANaM, tehiM gaMtUNa addhappahe hao, tassa je sahAyA te savvevi dasodisi palAyA, raNNA, sUrya-jahA Aharisio dUo, saMbhaMteNaM niyattio, tAheraNNA biuNatiuNaM dAUNa mA hu raNNo sAhijjasu jaM kumArehiM kayaM, teNa bhaNiyaM-na sAhemi, tAhe je te purao gayA tehiM siha jahA Adharisio dUo, tAhe so rAyA kuvio, teNa dUeNa nAyaM-jahA ranno puvvaM kahiellayaM, jahAvattaM siMha, tato assaggIveNa anno dUo pesio vacca payAvai gaMtUNa bhaNAhi-mama sAliM rakkhAhi kasijjamANaM, gao dUo, rannA kumArA ubaladdhA- kiha akAle maccU khavalio ? teNa amha avAraeceva jattA ANattA, rAjA pahAvio, te bhaNaMti-amhe vaccAmo, te rubhaMtA maDDAe gatA, gaMtUNaM khettae bhaNaMti-kiha anne rAyANo rakkhiyAiyA ? te bhaNaMti-AsahatthirahapurisapAgAraM kAUNaM, kecciraM ?, jAva karisaNaM paviTTha, tivaTTha, bhaNati-ko ecciramacchai ? mama taM paesaM dariseha, tehiM kahiyaM-eyAe guhAe, tAhe kumAro raheNa taM guha paviThTho, logeNa dohivi pAsehiM kalayalo kao, sIho'viya asaMbhaMto niggao, kumAro ciMtei-esapAdehiM aharaNa visarisaM juddhaM, asikheDagahattho rahAo uinno, tAhapuNo'vicitei-esa dADhANakhAyudho ahama sikheDageNa, evamavi asamaMjasaM taMpi'NeNa asikheDagaM chaDDiyaM, sIhassa amariso jAo-egaMtA tA raheNa guhamatigato egAgo, bitiyaM bhUmi oiNNo, tatiyaM AyudhANi vimukkANi, ajjaNaM viNivAemitti mahayA, avatAlieNaM vayaNe ukkadaM kAUNa saMpatto, tAhe kumAreNa egeNa xxx / -Ava0 nigA 445-malaya TIkA meM uddhRta vizAkhanandI kA jIva aneka bhavoM meM paribhramaNa kara tugagiri meM kezarI siMha huaa| vaha zaMkhapura ke pradeza meM upadrava karane lgaa| __ usa samaya azvagrIva nAmaka prativAsudeva eka nimittajJa ko ki pUchA---''merI mRtyu kisake dvArA hogii| pratyuttara meM nimitajJa ne kahA-jo tumhAre caMDavega nAmaka duta para gussA karegA aura tugagiri para sthita kezarI siMha ko eka lIlA mAtra meM hanana karegA vaha Apako mArane vAlA hogaa| isake bAda azvagrIva rAjA zaMkhapura meM zAlI ke kSetroM ko taiyAra karavAyA aura usakI rakSArtha svayaM ke adhInastha rAjAoM ko kramazaH rahane kI AjJA kii| eka samaya kisI se sunA ki prajApati rAjA ke do putra bar3e parAkramI hai| isa kAraNa kisI prakAra ke svAtha ke lie usake pAsa unhoMne svayaM ke caMDavega dUta ko bhejaa| rAjA prajApati svaya' kI sabhA meM baiThakara saMgIta karAtA thaa| vahAM svayaM ke svAmI ke bala se unmatta huA caMDavega dUta akasmAta Akara phuNcaa| jisa prakAra Agamana kA adhyayana karate hue-akAla meM bijalI hotI hai aura vidhana utpanna ho jAtA hai usI prakAra vaha saMgIta meM vidhnabhUta huA aura tatkAla rAjA khar3A huaa|
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ bardhamAna jIvana koza 67 donoM kumAroM ne mantrI se pUchA-yaha kauna hai ? pratyuttara meM mantrI ne kahA-yaha dUta mahAparAkramI azvagrIva rAjA kA pradhAna rUpa hai / tatpazcAt acala aura tripRSTha svayaM ke puruSoM ko AjJA kI-jaba yaha dUta yahAM se calA jAya taba mujhe sUcita karanA / prajApati rAjA kucha dina dUta ko apane pAsa rakhA-bAda meM use satkAra-sammAna dekara bidA kiyA / dUta ne vahA~ se prasthAna kiyaa| isakI sUcanA kumAra ke vyaktioM ne Akara donoM kumAroM ko dii| kumAroM ne usa dUta ko ardhamArga meM ADA kiyA aura svaya ke subhaToM ke pAsa se use samyag prakAra maarmraayii| usa samaya usakI sahAyatA karane bAle sumaTa sAtha meM the parantu ve saba kAka pakSI kI taraha bhAga gye|' yaha khabara prajApati rAjA ko mAlUma haI phalasvarUpa usa caDavega dUta ko vApasa svaya ke pAsa bulAyA bhaura adhika satkAra kara kahA-" he caNDavega / ye mere kumAra kA avinaya apane svAmI azvagrIva ko mata kahanA-kyoMki ajJAna se hue durvinaya se mahAzaya puruSa kopa nahIM karate haiN| pratyuttara meM duta ne kahA 'bahuta acchA / ( Ameti )-aisA kahakara dUta calA parantu usake sAtha jo subhaTa theunhoMne Age jAkara azvagrIva rAjA ko yaha sarva vRttAMta sUcita kiyA / 'azvagrIva yaha vAtI jAnI hai. aisA samajha meM Ane se asatya bolane se bhaya ko prApta caNDavega bhI svayaM ke Upara jo upadrava haA thA usakI vArtA yathArtha rUpa se khii| tatpazcAt azvagrIva rAjA dUsare manuSyoM ko samajhA kara prajApati rAjA ke pAsa bhejakara sadeza bhejA-tuma tugagiri jAkara siMha se zAlI ko rakSA karo-yaha azvagrISa rAjA kI AjJA hai| dUsare manuSyoM se yaha vRttAMta sunakara prajApati rAjA ne svaya ke kumAroM ko kahA-tumane apane svAmI AzvagrIva ko kRpita kiyA hai isa kAraNa usane vArI binAbhI siMha se zAlIkSetra kI rakSA karane kI mujhe AjJA dI hai| isa prakAra kahakara prajApati rAjA vahAM jAne ke lie taiyArI kI parantu donoM kumAra unheM nivAraNa kara siMha ke yuddha meM kautuko hokara svaya zaMkhapura kI ora prasthAna kiyaa| vahAM pahu~cakara bAda meM tripRSTha ne zAlIkSetra ke rakSaka gopalogoM ko pUchA ki-anya rAjA gaNa jaba yahA~ Ate hai taba ve isa siMha se kisa prakAra rakSA karate hai| aura usa vakta ve kahA~ rahate haiN| pratyuttara meM gopalogoM ne kahA-dUsare-dUsare rAjA pratyeka varSa bArI-bArI se Ate haiN| ve jahA~ taka rahate hai vahAM taka zAlo kI rakSA ke lie caturaMga senA ko zAlI kSetra para kilAkara rakSA karate hai| tripRSTha ghAsudeva ne kahA- "itanI dera taka yahA~ kauna rahegA ataH mujhe Apa siha batAiye-jisako meM ekelA hI use mAra duuNgaa| tatpazcAt unhoMne tugagiri kI guphA meM siMha ko btaayaa| rAma aura vAsudeva azvaratha meM baiThakara usa guphA ke pAsa aaye| gaphA ke pAsa logoM ne kolAhala kiyA / phalasvarUpa gaphA se muMha ko phAr3atA huA kezarI siMha bAhara niklaa| use dekhakara kahA-yaha siMha paidala bihArI hai aura maiM rathI hUM ataH hama donoM kA yuddha eka samAna nahIM kahA jA sktaa| aisA dhArakara tripRSTha hAtha meM DhAla-talavAra lekara ratha se nIce utara gyaa|
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 vardhamAna jIvana koza isake bAda phira vicAra kiyA - isa siMha ko dADha aura nakha mAtra hI zastra rUpa hai aura hamAre pAsa DhAlatalavAra hai-- isa kAraNa yaha bhI ucita nahIM haiM / aisA dhAraNa kara tripRSTha ne DhAla-talavAra ko bhI chor3a diyA / yaha dekhakara usa kezarI siMha ko jAtismaraNa jJAna utpanna huA / isa kAraNa usane ciMtana kiyA - prathama to yaha puruSa akelA hamArI guphA ke pAsa AyA - yaha usakI dhRSTatA hai, dUsarA ratha se nIce utarA yaha bhI usakI dhRSTatA hai aura tIsarA isane zastra ko chor3a diyA hai yaha aura bhI kIusa kI ghRSTatA hai / ataH mujhe ucita hai ki madAMdha hAthI kI taraha atidumaMda aise tripRSTha ko mAra denA cAhie / aisA vicArakara mukha ko nikAlakara vaha siMha phAla bharakara tripRSTha ke Upara kUda par3A / tripRSTha ne eka hAtha Upara kA aura dUsarA hAtha nIce kA hoTha pakar3akara jIrNavastra kI taraha usa siMha ko phAr3a diyA - mAra diyA / tatkAla devoM ne vAsudeva para puSpa, AbharaNa aura vastroM kI dRSTi kI / loga vismaya ko prApta hue / 'sAdhusAdhu' aise zabdoM kA uccAraNa karate hue stuti karane lage / usa samaya aho ! yaha nAnA bAlakakumAra mujhe Aja kaise mArA - aise asamartha se vaha siMha - do bhAga hone para bhI dhUjane lagA / usa samaya carama tIrtha kara kA jIva vAsudeva kA sArathi gautama gaNadhara kA jIva thA / usane sphuraNamAna hote hue siMha ko kahA - "are siMha / jaise tuma pazuoM meM siMha ho vaise hI yaha tripRSTha manuSyoM meM siMha hai / usane tumheM mAyA hai-- kAraNa tuma vRthA apamAna kyoM mAnate ho ? kyoMki kisI dIna puruSa ne tumheM nahIM mArA hai / isa prakAra amRta jaisI sArathI kI vANI ko sunakara prasanna hokara vaha siMha mRtyu ko prApta huA / aura caturthaM naraka meM nArakI rUpa meM utpanna huA / usakA carma lekara donoM kumAra svayaM ke nagara kI ora cale aura pahale gAMva ke logoM ko kahA- tuma yaha khabara azvAgrIva ko do aura kaho ki - aba tuma icchAnusAra zAlI khAnA aura vizvAsa dharakara rahanA / kyoMki tumhAre hRdaya meM zalpa rUpa hai--jo kezarI siMha thA use mAra diyaa| isa prakAra kahakara donoM kumAra podanapura gaye aura pahale gAMva ke logoM ne yaha saba vRttAMta aztragrIva ko sUcita kiyA / * 11 tripRSTha vAsudeva dvArA azvagrova prativAsudeva kA mArA jAnA (ka) hayagrIvo'pi sAzaMko jivAMsurmAyayApi tau / anuziSyA dizad dUtaM prajApatinRpaM prati / / 158 gatvA sa dUtastaM smAhopasvAmi preSayAtmajau / rAjyaM yadanayoH svAmI pradAsyati pRthak pRthak / / 156 prajApatirbabhASe'haM yAsyAmi svAminaM svayam / kRtaM mama kumArAbhyAM tatra sundara ! / / 160 dUto bhUyo'vadatputrau na cettvaM preSayiSyasi / tatsajjIbhava yuddhAya mA vAdIH kathitaM na yat / / 161 ityuktavantaM taM dUtaM tau kumArAvamarSaNau / dharSayitvA nijapurAnniravAsayatAM kSaNAt / / 162 dUto gatvA tadAcakhyau hayagrIvAya gharSaNam / hayagrIvo'pi kopena hutAzana ivAjvalatU / / 163. hayagrIvaH sasainyospi tripRSThazcAcalo'pi / yuyutsavaH samabhyeyU rathAvartamahA girau / / 164
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 66 mitho yuyudhire sainyAH pakSayorubhayorapi / sAMvartikA ivAmbhodA AsphalantaH parasparam / / 165 / / kSINakSINeSu sainyeSu sainyayuddha' niSidhya tau / azvamIvastripRSThazcAyudhyetAM rathinau svayam / / 166 / / moghIkRtAstro'zvatravo'rigrIvocchedalampaTam / tripRSThAyAmucaccakra hAhAkArijanekSitam / / 167 / / tripRSTharaHsthale cakra tumbena nipapAta tat / zarabho rabhasodbhrAnta iva parvatasAnuni / / 168 / / vIrapraSThastripRSTo'tha tena cakreNa lIlayA / cakarta hayakaMThasya kaMThamaMbhojanAlavat // 166 // - trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 (kha) tassa ghoDayaggIvarasa kaheha, jahA acchasu vIsastho, tehiM gaMtUNa siTTha rUDo, dUya visajjei ee puta tumaM mama alaggAra paTThavehi, tumaM mahallo, jAhe pecchAmi sakkAremi rajjANi ya demi, teNabhaNiyaMacchaMtu kumArA, sayaM cetra NaM olaggAmitti, tAhe so bhaNati kiM na pesesi ? pesehi Au jujjhasajjo niggaccheti, so dUotehiM AdharisittA dhADio, tAhe so AsaggIvosavvabaleNauvaDio, iyare'vi desaMte ThiyA, subahu kAlaM jujjhiUNa hayagaya rahanarAdikkhayaM ca picchiUNa kumAreNa dUo pesio, jahAsha ca tumaMca donnivi juddhaM saMpalaggAmo kiM ca bahueNaakArijaNeNa mArieNa ? evaM hoUnti, biiyadivase rahehiM saMpalaggA, jAhe AuhANi khINANi tAhe cakkaM mukhyai, taM tiviTTha, ssa tu baNaure paDiyaM, teNeva sIsaM chinnaM / xxxtiviTTha, culasIti vAsasaya sahassAI savvAuvaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kAU sattamA puDhatrIe appatiTThANe narae tettIsa sAgarovamahitIo neraio uvavanno / - Ava0 nigA 445 / malayaTIkA meM uddhRta (ga) XXX | tao jujjhiUNa saJcAhehi ohA majjanteNa AsaggIveNa gahiyaM cakkarayaNaM karayaleNaM / bhabhADiUNaM ca saMpesiyaM tiviTThaNo / taM ca devavANuhAveNa bhaviyanvayANioeNa ya payAhiNI kAUNa ThiyaM dAhiNakarayale tiviNo / teNAvi amarisavasAbUriyahieNaM pesiyaM AsaggIvarasa | teNAvi cakkeNaM tAlaphalaM va pADiyaM sosaM paDivAsudevassa tti / ucchalio jayajayArakho / tuhiya tiyasA-surehiM mukkaM kusumavarisaM / sAhukkArio sayalajaNeNaM / bhaNiyaMca surasamUhehiM - esa paDhamo vAsudeva samuppaNNo / azvagrIva rArAjA aba tripRSTha kI zaMkA ko prApta hone lgaa| phalasvarUpa ko mArane kI icchA se usane eka dUta ko samajhAkara prajApati rAjA ke pAsa bhejA / he rAjan | tumhAre donoM putroM ko azvagrIva rAjA ke pAsa bhejo| hamAyA rAjya degA / pratyuttara meM prajApati rAjA ne kahA - he sundara duta ! hamAre kumAroM kI kyA jarUrata hai-- maiM svayaM hI svAmI ke pAsa AU gA / duta ne phira kahA yadi tuma kumAroM ko nahIM bhejate ho to yuddha karane kI taiyArI karo / - cauppaNa0 pR0 102 kapaTapUrvaka una donoM bhAiyoM vaha dUta vahAM jAkara bolAsvAmI donoM ko alaga-alaga
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 bAda meM kahA - nahIM hai - aisA mata kahanA / use tatkAla nagara ke bAhara nikAlA / dUta Akara una saba vArtA ko azvagrIva rAjA ko kahI / phalasvarUpa azvagrIva krodha meM agni kI taraha prajvalita huA / hayagrIva rAjA aura tripRSTha aura acala yuddha kI icchA se svayaM svayaM ke sainya ko lekara rathAvataM giri ke pAsa megha kI taraha paraspara athar3Ate hue donoM ke pakSa ke sainika paraspara yuddha karane lage / jaba sainikagaNa kA kSaya hone lagA taba azvagrIva aura tripRSTha donoM ne saMnyoM ke yuddha roka kara svayaM hI rathI hokara yuddha karane lage / azvagrIva ke sarva astra-zastra niSphala hone se usane zatru kI grIvA ko chedane meM saMpaTa aisA cakra tripRSTha ke Upara chor3A | usa samaya logoM ne hAhAkAra kiyaa| vaha cakra jaise aSTApada pazu parvata ke zikhara para par3atA hai - vese ho tu bhAga se tripRSTha ke urasthala para par3A / bAda meM vIra zreSTha tripRSTha usa cakra ko hAtha meM lekara usase kamalanADa kI taraha lIlAmAtra meM azvagrIva ke kaMTha ko cheda DAlA / caurAso lAkha varSa kA sarvAyu kA pAlana karA tripRSTha vAsudeva sAtavIM nArakI ke apratiSThAna narakAvAsa meM samutpanna huA / (gha) aha vijayArdhottara zreNyAmalakApure / mayUragrIvarAjAbhUd rAjJI nIlAbjanAsya ca / / 68 / / tayorvizAkhanandaH sa ciraM bhrAntvA bhavArNave / svargAdetya suto jAtaH kvacitpuNyavipAkataH // 66 // azvagrIvAbhidho dhImAMstrikhaNDazrIvimaMNDitaH / ardhacakrI suraiH sevyaH pratApI bhogatatparaH // 70 // + + vardhamAna jIvana - koza isa prakAra kahate hue dUta para kumAra krodhita hokara ghasITa kara + / / 68 / / to saMpavivAhAdivArtAzravaNavahnitaH / carAsyAcca jvalitAzu so'zvagrIvo narAdhipaH // 67 // bahubhiH khagapaiH sainyenAvRtaH saGgarAya ca / rathAvartAcalaM prApa cakraratnAdyalaMkRtaH tadAgamanamA caturaMgabalAnvitaH / prAgevAgalya tatrAsthAstripRSThaH saha baMdhunA // 66 // tato'dbhUtataraNe tatra nirjito bhAvicakriNA / mAyetarAdi saMgrAmaihayagrIvo'tivikramAt / 100 / / cakraranaM krudhAdAyAsannamRtyurvyaghodayAt / parItya preSayAmAsa tripRSTha prati niSThuram || 101 || tattaM pradakSiNIkRtya tasthau taddakSiNe bhuje / tasya puNyavipAkena trikhaMDazrIvazIkaram // 102 // tripuSTho drutamAdAya cakra zatra bhayaMkaram | uddizya svaripu kopAda kSipanniSThurAzayaH / / 103 / / azvovA'pi tenApya mRtti raudrAzayo'zubhAt / bahArambhaghanAthaH prAgbaddhazvabhrAyureva ca // 104 // kRlnaduHkhAkarIbhUtaM zamedUra ghRNAspadam / mahApApodayenAgAtsaptamaM narakaM kudhIH / / 105 // vIravardha mAnaca0 saMdhi3/ tasyAbhUttayoralakApure / 128 // (ca) udakcha eNyAM khagAdhIzo mayUragrovanAmabhAk / nIlakajanA priyA vizAkhanandaH saMsAre ciraM bhrAntrAtiduHkhitaH / azvagrIvAbhidhaH sUnuraja niSTApacAravAn / / 126 // te sarva'pi puropAttapuNyapAkavizeSataH / abhISTakAmabhogopabhogaistRptAH sthitAH sukham // 130 // + + +
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ bardhamAna jIvana - koza 71 caropanItatadvArtA jvalanajvalitAzayaH / vidyA tritayasaMpannairvidyAdharadharAdhipe // 156 // yuyutsayA / / 157 // ripuniSThuraH / / 158 / / zarasaMghAtavarSaNaiH // 156 // mahAbalau / 160 / / adhvanyairabhyamitrINairAyudhIyairbhaTairvRtaH rathAvartAcala prApadazvagrIvo tadAgamanamAkarNya caturaMgabalAnvitaH / prAgevAgatya tatrAsthAstripRSTho krudhvA tau yuddhasaMnaddhAvRddhatau ruddhabhAskarau / svayaM svadhanvabhiH sArdhaM azve rathairgajendrazca padAtiparivAritaiH / yathoktavihitanyU hai rayudhye tAM gajaH kaNThIraveNeva vajraNeva mahAcalaH / bhAskareNAndhakArovAtripRSThena parAjitaH || 161 / / sa vikSo hayagrIvo mAyAyuddhepi nirjitaH / cakra saMpreSayAmAsa tattaM pradakSiNokRtya maGakSa tadakSiNe bhuje / tasthau so'pi tadAdAya ripuM khaNDadvayaM hayagrIvagrIvAM sadyo vyadhAdadaH / trikhaMDAdhipatitvena tripRSTha + + (cha) ghattA - kare kalevi cakku vijayANuveNa NemicaMda kuMdujjalu / itiho sisacakkeM khuDiuucchalaMta soNiyajalu / tripRSThamabhiniSThuram / / 162 / / pratyakSipat krudhA / / 163 / / cArdha cakriNam // 164 // - uttapu0 parva 74 - vaDUmANaca0 saMdhi 5 / kaDa 23 bharata kSetra ke vijayArthaM parvata ko utara zreNI meM alakApura nAma ke nagara meM mayUragrIva (moravaMTha) nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usakI rAnI nilAMjanA ( kanakamAlA ) thI / vaha vizAkhananda cirakAla taka saMsAra sAgara meM paribhramaNa kara puNya ke vipAka se svarga meM gayA / aura phira vahA~ se cayakara ukta rAjA-rAnI ke azvagrIva nAma kA buddhimAn, trikhaMDa kI lakSmI se maMDita, devoM se sevya pratApI, bhoga meM tatpara, ardhacakrI ( pratinArAyaNa ) putra utpanna huA / + tripRSTha vAsudeva kA vivAha vijayArtha parvata kI uttara zreNI meM yathanUpuracakravAla nAma kI nagarI ke jvalanajaTI kI putrI svayaMprabhA ke sAtha huA-- bAta ke zravaNa rUpa agni se prajvalita huaa| vaha narapati azvagrIva zIghra hI vidyAdharoM se aura senA se saMyukta hokara tathA cakraratna Adi se alaMkRta hokara yuddha ke lie rathamapura ke pavaMza para AyA / usakA Agamana sunakara caturaMgiNI senA se yukta ho apane bhAI vijaya ke sAtha tripRSTha pahale se hI vahA~ para Akara Thahara gayA / tatpazcAt adbhUta yuddha meM bhAvI cakravartI tripRSTha te vidyopanata mAyAbI evaM anya zastrAstroM ke dvArA ati parAkrama se azvagrIva ko jIta liyaa| taba AsannamRtyu usa azvagrIva ne pApodaya se krodhita hokara cakraratna ko niSThuratA pUrvaka tripRSTha Upara claayaa| vaha cakraratna tripRSTha ko pradakSiNA dekara puNyodaya se usako dAhinI bhujA para Akara virAjamAna ho gayA / taba tripRSTha ne tonakhaNDa kI lakSmI ko vaza meM karane vAle aura zatruoM ke lie bhayaMkara usa cakra ko zIghra lekara niSThura hRdaya hoke krodha se apane zatru ko lakSya karake pheNkaa| raudrapariNAmI kubuddhi azvagrIva bhI usa cakra ke dvArA maraNa ko prApta hokara tathA bahuta Arambha parigrahAdi ke dvArA pUrva meM narakA ke
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza 72 bAMdhane ke mahAazubha pApodaya se samasta duHkhoM kI khAnibhUta, sukha se dUra, ghRNAspada sAtaveM naraka ko prApta huA / trikhaNDa kA adhipati hone se tripRSTha ko ardhacakravartI kA pada milA / * 12 tripRSTha vAsudeva kA rAjyAbhiSeka (ka) acalazca tripRSThazca prathamau halizAGkSiNau / ityAghopa surevyomni puSpavRSTipurassaram || 170 / / tayoH sarve'pi rAjAnaH sadyopi praNati yayuH / tAbhyAM cAsAdhi bharatakSetrayAmyArdha mojasA || 171 / / zilAM koTizilAM doSNopAya mUnyatapatravat / prathamaH puMDarIkAkSo dhArayAmAsa lIlayA / / 172 / / vikramAkrAMtabhUcakraH potanapuraM yayau / abhiSiktazcArdha cakripade devairnR pairapi / / 173 / / naMdurato'pi tripuSTha tattadAzrayat / ratnIbhUtAM gAyaneSu tameyuH ke'pi susvarAH // 174 | - trizalAkA0 parva 0 10 / sarga 1 sa (kha) xxxdevehiM ca ghuTTha jahesa tiviTTha, paDhamo vAsudevoupannoti, tA save rAyANI paNivAya muvagayA, avatiyaM adbhabharahaM, koDiyasilA daMDavAhAhiM dhAriyA, evaM rahAvattapaJvayasamIve jaddhamAsi, evaM parihAyamANe bale kaNheNa kirajaSNumANi jAva kivi pAviyA / - Ava0 nigA 445 / malayaTIkA se uddhRta tripRSTha ne azvagrIva ko cakraratna ke dvArA mAra girAyA - taba "yaha acala aura tripRSTha prathama balabhadra aura vAsudeva hai - aisI devoM ne puSpavRSTi dvArA AghoSanA kI / tatkAla sarva rAjAgaNa Akara unheM praNAma kiye / bAda maiM donoM vIroM ne svayaM ke parAkrama se dakSiNa bharatArddha ko sAdha liyaa| bAda meM prathama vAsudeva svayaM kI bhujA se koTi zilA kA upAr3ana kara chatra kI taraha lIlA mAtra meM mastaka taka U~cI kii| bAda meM sarvabhUcakra ko parAkrama se dabAkara vaha potanapura gayA / vahA~ devoM aura rAjAoM ne usakA ardhacakrIpana kA abhiSeka kiyA / jo jo ratnavastu unase dUra thI-- ve sarva triSTha ke pAsa Akara unake Azrita huI / unameM ve gAyakoM meM se yatnarUpa kitaneka madhura svara vAle gAyaka bhI tripRSTha ke pAsa Aye / * 13 tripRSTha bhava meM karmoM kA gaThabandhana (ka) X X X ratnIbhUtA gAyaneSu tameyuH ke'pi susvarAH / / 174 / / ekadA teSu gAyatsu zayyApAla harirnizi / Uce mayi zayAne mI visraSTavyAstvayA khalu || 175 / / AmetyUce tApAla AgAnnidrA ca zArGgiNaH / tadgItalubdho vyasrAkSIdgAyanAn so'pi tAnnahi // 176 // / teSu gAyatsu cauttasthau viSNurUce ca tAlpikam / tvayA visRSTAH kiM nAmI so'pyace gItalobhataH // 17 // tacchavA kUpito viSNuH prabhAte tasya karNayoH / akSepayastrapa, taptaM zayyApAlo mRtazca saH / / 178 / / tripRSThaH karmaNA tena vedya karmanyakAcayat / prabhutvAdanyadapyu karmA'vanAd durAyati // 176 // - trizalAkA0 parva 0 10 / saga~ 1
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza eka samaya gAyaka gAna kara rahe the aura vAsudeva zayana kara rahA thaa| usa samaya usane svayaM ke zayyApAla ko AjJA dI ki ye jo gAyaka gAnA gA rahe haiM jaba mujhe nidrA A jAya taba unheM vAraNa kara denaa| pratyuttara meM zayyApAla ne kahA-bahuta ThIka hai-aisA khaa| bAda meM tripRSTha nidrita ho gayA parantu gAyakoM ke madhuragAna meM lubdha huA zayyApAla ne gAyakoM ko bidA nahIM kiyA / aisA karane se prAtaHkAla ho gayA / phalasvarUpa vAsudeSa ko nidrA bhaMga huii-tthtthaa| usane gAyakoM kA gAna dekhakara zayyApAla ko kahA-ina gAyakoM ko tumane vidA kyoM nahIM kiyA / pratyuttara meM vaha bolA-svAmI! gAyana ke lobha se vidA nahIM kiyaa| zayyApAla kA yaha uttara sunakara tripRSTha kupita huaa| isa kAraNa prAtaHkAla usake kAna meM tapA haA zIzA DAlA phalasvarUpa zayyApAla turanta mRtyu ko prApta huaa| isa kukRya se tripRSTha ne asAtA bedanIya karma kA nikAcita 'baMdhana kiyaa| isake sivAya usa bhava meM bhagavAna mahAvIra ke jIva ne anyAnya bhI ghanIbhUta mahA bure pariNAma vAle unakarma bhI baMdhana kiyaa| .2. saptama naraka ke nArakI ke bhava meM (ka) tatra vAsudevatvaMca caturazIti-( graMthApra0 6600 ) varSazatasahasrANi pAlayitvA adhaH saptamanarakapRthivyAmapratiSThAne narake trayastriMzatsAgaropamasthiti rakaH saMjAta iti, amumevArthaM pratipAdayannAhaculasIimappai8 - -Ava0 nigA 448 kA aMza malaya TIkA-caturazItivarSazatasahasrANi vAsudevabhave khalvAyuSkamAsIt , tamanubhUya apratiSThAne narake samutpannaH xxx | bhagavAna mahAvIra kA jIva caurAsI lAkha varSa kA tripRSTha vAsudeva kA bhava kSaya karake saptama naraka meM samutpanna he| (kha) tacchra tvA kupito viSNuH prabhAte tasya karNayoH / akSepayastrapu taptaM zaiyyApAlomRtazca saH / / 178 / / tripRSThaH karmaNA tena vedya karmanyakAcayat / prabhutvAdanyadapyugraM karmAbadhnAd durAyati // 176 / / ahiMsAdiSvavirato mhaarNbhprigrhH| caturazItyabdalakSI prAjApatyo'tyavAyat / / 180 / / mRtvAca saptamAvanyAmudapadyata nArakaH / tadviyogAtpravajito'calo mRtvA zivaMyayau // 181 / / -trizalAkA0 parva0 10/sarga 1 (ga) aikasAyukkaDayAe ya teNa baddhaM appaiTThANe Narae AuyaMti / pAliuNa culasItivarisasayasahassA savAuyaM kAlamAse kAlaM kAUNa uvavaNNo ahe sattamAe apaiTThANe Narae tettIsasAgarovamA''U nnaargotti| -cauppaNNa0 pR0 103
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 74 tripRSTha vAsudeva ne zayyApAla ke kAna meM tapA huA zIzA DAlA-phalasvarUpa zayyApAla maraNa ko prApta huaa| isa kRtya se arthAt atikaSAyodaya se tripRSTha vAsudeva ne asAttA vedanIya karma kA nikAcita baMdha kiyaa| isake atirikta usa bhava meM anya mahA ugra karma kiye| hiMsAdika meM avirata rUpa meM, mahA-AraMbha, mahAparigraha meM tatpara tripRSTha vAsudeva-caurAsI lAkha varSa kA AyuSya samAptakarA-maraNa ko prApta hokara saptama naraka meM nArakI rUpa meM samutpanna huaa| (gha) ekko ya sattamAe, paMca ya chaThThIe paMcamI ekko / ekko ya cautthIe, kaNhopuNa taccapuDhavIe / -sama0 sU0 247 tripRSTha vAsudeva apane AyuSya ko pUrNa kara saptama naraka meM nArako rUpa meM utpanna huaa| kahA hai prathama vAsudeva ( tripRSTha vAsudeva ) saptama naraka meM, dUsare se chaThe taka vAsudeva chaThThI naraka meM, sAtavAM vAsudeva pAMcavIM naraka meM, AThavAM vAsudeva ( lakSmaNa ) caturtha naraka meM tathA navavAM kRSNa vAsudeva tIsarI naraka meM samutpanna (ca) mRtyuparyantamevAtigRDyA vRttaaNshduurgH| dharmadAnArcanAdInAM nAmamAtra vihAya ca // 112 / / tataH zvabhrAyurevAsau bhvaarmmprigrhaiH| atIvaviSayAsaktyA badhvA durdhyAnalezyayA // 113 / / zaidradhyAnena muktvAsUn pApamAreNa pApadhIH / dharmAdRte papAtAnte saptame narakArNave // 114 / / -vIraca0 adhi 3 (cha) rAjyalakSmI ciraM bhuktvApyatRptyA bhogakAMGa kSayA / mRtvAgAtsaptamI pRthvI bahvArambhaparigrahaH // 167 / / -uttapu0 parva 74 (ja) bhujiUNa cakkavai - lacchiyA mahi tikhaMDa juttA smicchiyaa| Niya-NiyANa-vasu-kanhu sutto| marevi rudda jhANeNa ptto| ghattA-duttaradukkhohe sattama Narai sapAu / __takkhaNe metteNa tetIsaMbuhi - Au // -vaDDamANaca0 saMdhi 6/kaDa ha tInoM khaMDavAlI pRthvI se yukta cakravartI-padarUpI lakSmI kA samicchita bhoga karake sote-sote hI apane nidAna ke vaza se raudradhyAnapUrvaka marakara pApI tripRSTha-tatkAla hI dustara duHkhoM ke gRha-svarUpa tetIsa-sAgara kI AyuvAle sAtaveM naraka meM jA phuNcaa| 21 siMha ke bhava meM (ka) xxxappaisIho xxx -Ava nigA 448 kA aMza
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza malaya TIkA-(apratiSThAt narakAt ) tasmAt api uddhRtya siMho babhUva xxxi (kha) tripRSThajIvo narakAduddhRtyA'jani kesrii| -trizalAkA0 parva 10/sarga 11 zlo0182 pUrvArdha (ga) athaiSanArakaH zvabhrAnnirgatya svAyuSaH kSaye / vanisiMhagirau siMho babhUvAzubhapAkataH // 2 // -vIraca0 adhi 4 vaha tripRSTha nArAyaNa kA nArakI jIva Ayu ke kSaya hone para vahA~ se nikalakara vanisiMha nAmaka parvata para pApodaya se siMha huaa| (gha) etyaMtare parai vicintu duhu aNuhuMje viNu alahaMtu suhu / kaha-kahava viNiggau kaya harise sari-sara-siharihiM bhAraha vrise| socakkapANi piMgala-NayaNu / bhaMgura-dADhA bhAsura - vayaNu / sIhayarihiM bhIsaNu sIhu huo| NaM vaivasusai avayariu duo| -vaDDamANaca0 saMdhi 6 kaDa 11 isI madhya meM tripRSThanArAyaNa ne naraka meM vicitra duHkhoM ko bhogA, vahA~ para leza mAtra bhI sukhAnubhava na kara skaa| jisa kisI prakAra vaha cakrapANi nadI aura tAlAboM se harSila bhAratavarSa meM eka parvata zikhara para piMgala-netra, bhayAnaka dAr3oM evaM tamatamAye vadanavAlA tathA siMhoM meM bhI bhayAnaka siMha yoni meM utpanna humA / (ca) parasparakRtaM duHkhamanubhUya cirAyuSA / svadhAtrIkRtaduHkhaM ca tasmAnnirgatya dustarAt // 168 // dvIpe'smin bhArate gaGgAnadItaTasamIpage / vane siMhagirau siMho bhunvA'sau bRhitAMhasA // 166 // -uttapu0 parva 74 para vahA~ paraspara kiye hae duHkha ko tathA prathivI saMbaMdhI du:kha ko cirakAla taka bhogatA rhaa| anta meM usa dustara naraka se nikala kara vaha tIvra pApa ke kAraNa isa jabUdvIpa ke bharatakSetra meM gaMgAnadI ke taTa ke samIpavartI dhana meM siMhamiri parvata para siMha huA / 22 caturtha naraka athavA prathama naraka ke nArako ke bhava meM (ka) xxxsIho naraesux -Ava0 nigA 448 kA aMza malaya TIkA-xxxsIho babhUva, mRtvA ca punarapi naraka evotpanna iti / (kha) kesaryapi vipanna: saMzcaturtha narakaM yayau /182 -trizalAkA0 parva0 10/sarga 1 bhagavAna mahAvIra kA jISa siMha bhava kSaya karake caturtha naraka meM nArakIpa utpanna hue|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 vardhamAna jIvana - koza (ga) tatrApyena upAyaccarhi sAdikra rakarmabhiH / tasyodayena saprApanindyAM E - vIraca0 adhi0 4 gha) ratnaprabhAM pravizyaiva prajvaladvahnimAptavAn / duHkhamekAbdhimeyAyustatazcyutvA punazca saH // 170 // uttapu0 parva 74 (ca) aviraya duriyAsau puNuvi hari / gau paDhamaNarai kari pAu mari || - vaDUmANaca0 saMdhi 6 / kaDa 11 nirantara duritAzaya vaha hari- tripRSTha kA jIva ( siMha ) pApakArI kArya karake puna: prathama naraka meM jA pahu~cA / . 22 ka katipaya tiryag - manuSya bhava meM (ka) x x x narapasu tiriamaNuessu ratnaprabhAva nim // 3 // F - Ava0 nigA 448 kA aMza malaya TIkA -- x x x 'tiriyamaNusu' tti punaH katicidbhavagrahaNAni tiryaGmanuyeSUtpadyaxxx / (kha) so'tha tiryaGa manuSyAdibhavAn babhrAma bhUrizaH / - trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 / zlo0 183 / pUrvArdha bhagavAna mahAvIra kA jIva siMha bhava se marakara naraka ( prathama ) meM utpanna hue aura vahA~ se Akara katipaya bhava tiryaJca aura manuSya ke kie / noTa :- digambara granthoM meM ina tiryaJca - manuSya bhavoM kA isa prakAra varNana hai / * 23 siMha ke bhava meM - 24 saudharma svarga deva ke bhava meM * 25 kanakojjvala rAjA ke bhava meM * 26 lAMtaka svarga deva ke bhava meM - 27 hariSeNa rAjA ke bhava meM 23. siMha ke bhava meM (ka) anubhUya mahAduHkhamekAbdhyantaM tatohi saH / cyutvA duHkarmabaddhAtmA dvIpe'sminnAdime zubhe // 4 // bhArate siddhakUTasya prAgbhAge himavagireH / sAnAvabhUnmRgAdhIzastIkSNadaMSTro mRgAntakaH // 5 // - vIraca0 adhi 4 (kha) iya naraya- dukkhAi~ sahiUNa tuhu~jAu / khara- nahara - niddaliya karikuMbha mayarAu || - vaDUmANaca0 saMdhi 6 / kaDa 13 (ga. dvIpe'smin sindhukuTasya prAgbhAge himavagireH / sAnAvabhUnmRgAdhIzo jvalatkesarabhAsuraH // 71 / / - uttapu0 parva 74
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamAna jIvana-koza 77 prathama naraka se cyuta hokara isI jambU dvIpa meM sindhu kUTa kI pUrva dizA meM himavat parvata ke zikhara para dedIpyamAna bAloM se suzobhita siMha huaa| 24 saudharma svarga kA deva (ka kadAcittaM mRgaikasya bhakSayantaM dadarzakhe / gacchan bhavyahitodya to yamI nAmnAjitaM jayaH // 6 // cAraddhipariprApto hyanekaguNasAgaraH / sahAmitaguNAkhyena muninA vyomagAminA / / 7 / / smRtvA tIrthakarokta so'vatIryanamasomahIm / upavizya zilApIThe kRpayA cAraNApraNIH / / 8 / / mRgAdhipaM samAsAdya taddhitAyetyuvAca vai| bho bho bhavya mRgAdhIza zRNu pathyaM mayoditam // 6 // + ato durgatinAzAya tyaktvA kraurya tvamaJjasA / gRhANAnazanaM sAraM vratapUrva zubhArNavam / / 22 / / + ito'smin bhArate kSeo dazame bhAvijanmani / tIrthakRdantimo nUnaM bhaviSyasi jagaddhitaH / / 35 / / jaMbUdvIpasthapUrvAkhyavidehe shriidhraahvyH| tIrthakRteti saMpRSTaH kenacitsadasisthitaH / / 36 / / bhagavannAdime dvIpe bharateyo bhvissyti| caramastIrthakRttasya jIvaH kvAdyapravartate // 37 / / iti tatpraznato'vAdIjinendraH svagaNAn prati / trikAlagocarAM sarvAM tvadIyAM sukathAmimAm / / 38 // jinezazrImukhAdetacchra tvA divyaM kathAnakam / bhUtaM bhAvi mayA kRtsnaM te hitAya nirupitam // 36 / / -vIraca0 adhi 4 (kha) tIkSNadraSTrAkarAlAnanaH kdaacidvibhiissnnH| kaMcinmRgamavaSTabhya bhakSayan sa samIkSitaH // 172 // abhre'mitaguNenAmA gcchtaatikRpaalunaa| ajitaMjayAnAmAgracAraNena munIzinA / / 173 / / sa munistIrthanAthoktamanusmRtyAnukampayA / avatIrya nabhomArgAt samAsAdya mRgAdhipam / / 174 / / zilAtale nivizyoccadhayAM vAcamudAharat / + aho pravRddhamajJAnaM tatte tasya prbhaavtH| pApistattve na jAnAsItyAkarNya tadudIritam // 164 // sadyo jAtismRti gatvA ghorasaMsAraduHkhajAt / bhayAccalitasarvAGgo galadvASpajalo'bhavat // 165 / / + + ito'smindazame bhAvI bhave'nsyastorthakRdbhavAn / sarvamazrAvi tIrthezAnmayedaM zrodharAhvayAt / / 204 // vidhAya hRdi yogIndrayugmaM bhktibhraahitH| muhuH pradakSiNIkRtya prapraNamya mRgAdhipaH / / 207 / / tattvazraddhAnamAsAdya sadyaH kAlAdilabdhitaH / praNidhAya manaHzrAvakavatAni samAdade / 208 / / evaM vratena saMnyasya smaahitmtiy'suH| sadyaH saudharmakalpe'sau siMhaketuH surojani / / 216 / / -uttapu* parva 74
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 vardhamAna jIvana-koSa (ga) yAvajjIvaM prapAlyoccairitthaM vratakadambakam / saMnyAsasahitaM prAnte tyaktvA prANAn smaadhinaa| vratAdijaphalenAbhUtkalpe saudharmanAmani / siMhomahaddhikaH siMhaketunAmAmaro mahAn / / 56 // -vIraca0 adhi 4 (gha) bho gaya - bhaya tuhuM eyaho bhavaho ho hosi bharahe paaunbhvho| dahamai bhari jiNevaru surmhiu| kamalAyareNa muNiNA kahiu / / tuha vohaNasthu taho vayaNu suNi amhettha samAgaya eu munni| muNivara maNu NippaDa hui jivi| bhavvatthe hoi sappihu taivi / vayaviru aNusAsevi tacca pahu / hari-taNu phasevi sa-yareNa lahu / ghattA-samaNicchiya vANi gaNa - muNivara gayaNeNa avalovijaMta hariNA thira * gayaNeNa / -vaDmANaca. saMdhi 6/kaDa 17 suha-dhamma-phaleNa maiMdu gau sohammasagge karipAva khau / amarahare maNorame deu huu NAmeNa hariddhau pabala - bhuu / ghattA-satta - rayaNi - dehu Niruvama - ruva - NivAsu / sammatta ho suddhi payaNaI sokhu na kAsu - vaDDamANaca0 saMdhi 6/kaDa 18 kisI samaya bhavyoM ke hita meM tatpara, aneka guNoM ke sAgara, cAraNa Rddhi ke dhAraka amitaguNa nAmaka AkAzagAmI muni ke sAtha AkAza meM jAte hue ajitaMjaya nAma ke munirAja ne use eka mRga ko lAte hue dekhaa| tIrthaGkarA devabhASita vacana kA smaraNa kara ve cAraNaRddhi dhAriyoM meM agraNI munirAja dayA se prerita hokara pRthvI para usake hitAthaM isa prakAra bole-bho bho ! bhavya munirAja, mere hitakArI pacana suna / xxx / ata: tU zIghra hI durgati ke nAza ke lie krUratA ko chor3akara vratapUrvaka puNya ke saagrsvruu| anazana ko grahaNa kr| aba isase Age dasaveM bhava meM tuma isa bhAratavarSa meM jagata kA hita karane vAle aMtima tIrthakara niyama se hooge| jambUdvIpastha pUrva videha nAmaka kSetra meM (kamalAkara muni) zrIdhara nAmaka to kara samavasaraNa meM virAjamAna hai| unase kisI ne pUchA-he bhagavan / isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM jo aMtima tItha kara hogA-vaha Aja kahA~ para hai| isa prakAra ke prazna karane para jinendra deva ne apane gaNoM ke prati tumhArI yaha trikAla viSayaka kathA khii| jinendra deva ke zrI mukha se sunakara maiMne tere hita ke lie bhUta aura bhAvI sarva divya kathAnaka tujhe kahA hai|
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 76 yAvajjIvana isa prakAra utkRSTa rIti se sabhI vrata samUha kA saMnyAsa sahita pAlana kara aura aMta meM samAdhi ke sAtha prANoM kA tyAga kara vaha siMha vratAdi pAlana karane se utpanna hue puNya ke phala se saudharmaM nAmaka kalpa meM siMha ketu (haridhvaja) nAma kA mahARddhi vAlA mahAn deva huA / .25 kanakojjvala rAjA- -kanakaprabha rAjA (ka) atha prAgdhAtakIkhaNDe videhe pUrvasaMjJake / dezo'sti maMgalAvatyAkhyeyamAGgalyakArakaH / / 72 / / vijayArdhAdrirgavyUtyekazatonnataH / bhAti kUTa jinAgAra vanazreNipurAdiSu / / 73 / / kanakaprabham / rAjate kanakaprAkArapratolI jinAlayaiH // 74 // tanmadhye tasyAdraruttarazreNyAM nagara patiH kanakapuGkhAkhyastasyAsIt khecarAdhipaH / priyA kanakamAlAkhyAsyAbhavat kanakojjvalA // 75 // tayozcyutvA sa saudharmAt siMhaketusuraH zubhAt / kanakojjvalanAmAbhUt sunuH kanakakontimAn / / 76 / / x x X tatossmai yauvane tAto vivAhavidhinA mudA / kanyAM kanakavatyAkhyAM dadau gRhivRSAye // 81 // anyedya urbhAryayA sArdhaM kumAraH krIDituM yayau / mahAmeru jinArcAdIn vanditu N ca zubhAya saH // 82 // tatra vIkSyAvadhijJAnavIkSaNaM munipuGgavam / nabhogAmyAdyanekaddhibhUSitaM triH parItya saH // 83 // praNamya zirasAprAkSIddharmArthIti tadAptaye / bhagavanme'nagha dharmaM brUhi yenAptate zivam // 84 // AkarNya tadvaco yogI jagAvitthaM tadIpsitam / dakSa tvamekacittena zRNu dharmaM dizAmyaham / / 85 / / X X X vicintyeti hRdA ghImAMstyaktvA bAhyAbhyantaropadhIn / pizAcImiva tAM kAntAM vArAdhya yatisatkramau // 103 // manovAkkAyasaMzuddhayA pravarjyA trijgnnutaam| jagrAha muktaye sArAM svamuktisukhamAtaram // 104 // X X X tapotratarjitA yena svarge lAntavanAmani / maharddhiko'maro jAto'neka kalyANabhUtimAk // 113 // - vIravardhamAnaca0 adhi 4 (kha) tato dvisAgarAyuko nirviSTAmarasaukhyakaH / niSkramya dhAtakIkhaMDapUrvamaMdara pUrvage / / 220 / / videhe maMgalAvatyAM viSaye khecarAcale / parArdhyamuttarazreNyAM nagaraM kanakaprabham // 221 // patiH kanakapuGkhAkhyastasya vidyAdharAdhipaH / priyA kanakamAlA bhUttayostukkana ko jjvalaH // 222 // sArdhaM kanakavatyAsau mandaraM krIDituM gataH / samokSya priyamitrAkhyamavadhijJAnavIkSaNam // 223 // pradakSiNIkRtya kRtI kRtanamaskRtiH / brUhi dharmasya sadbhAvaM pUjyeti paripRSTavAn // 224 // X X X ityavodasau so'pi nidhAya hRdi tadvacaH / tRSito vA jalaM tasmAt pItadharmarasAyanaH // 228 // bhoganiyogena dUrIkRtaparigrahaH / ciraM saMyamya saMnyasya kalpe'bhUt saptame'maraH // - uttapu0 parva 74
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza (ga) puvAmaragiri-putva vihAie viula-videhaMtari vikkhaaye| vacchA visau maNoharu nnivsi| jahiM muNi gaNu bhaviyaNa maNu harisai / / sIyA - sari - taDa - mAya - vilaggau ghara - siharAvali - Nayala - laggau / paMcavIsa joyaNa - utta gau kIlamANa - gaya - jayarahiM caMgau / / to uttaraseNie sura - maNaharu Nivasai puru kaNayaru timiraharu / / jihiM NivaDaMtu khayari * muha * paMkae sAsANila - vaseNa - nnippNke| -vaDmANaca0 saMdhi 7 / kaDa 1 / tahiM vijAharavai kaNayappahu jeNa jiNivi ariyaNa kiu nnipphu| + taho piya pIvara - pINa - paohara kaNayamAla NAmeNa maNohara / pavimala - sIlAharaNa - vihUsiya lAvaNNAlaMkariya adUsiya / / ehaha~ saggu muevi hariddhau suu jAyau NAmeM kaNayaddhau / / -vaDDamANaca saMdhi 7 kaDa 2 teNa sajaNaNA eseM sundari bhAra-maiMda - mahIhara - kaMdari / maNi gaNa jaDiyAharaNa pasAhiya vara kaNNappaha kaNNa vivAhiya -vaDDamANaca0 saMdhi 7 / kaDa 3 ekkahi~ diNe deviNu Niva - siri taho bhava bhIeNa nariMde puttaho / sumai - muNIsara * paya paNaveppiNu lakSya dikkhakaraNAri jiNeppiNu / / -vaDDamANaca0 saMdhi 7/kaDa 4 etyaMtare ekkahi~ diNikaMtae sahiu khayara vai-gau aikaMtae / kIlaNatthu NAmeNa sudaMsaNe vara - gaMdaNe khayarAli - vihiya - saNi / tahi~ asoya taru - mUle niviTThau vimala - silAyale sAhu visihau / suvvau NAme suvvaya - vaMtau duppayAru tau tivvu tavaMtau / / x x khayarAhiu taM dekkhi pahiTThau / -vaDDamANaca0 saMdhi 7/kaDa 5 puNa khayareM de paNavivi pucchiu / suvvaya - muNivaru hiyaya - samicchiu / dhamma-maggu so puNi aahaasi| -vaDDamANaca0 saMdhi 7/kaDa 6 x
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza iya japevi muNisaru jAvahiM viramiu khayare deNavi tAvahiM / taM paDivajjivi pariyANivi bhau / vahu-duhu vitthAraNu taja vi mara sahUM khayareNa sirie taha kaMtae kaNaya-mayA-''haraNahi dippte| dhattA-sosivi vau duvadasa vihitau, kari so marisuru hUvau / kApiTThae kappi visiTTae devANaMda suruvau / 144 / / -vaDDamANaca0 saMdhi 7/kaDa 8 pUrvadhAtakI khaNDa meM pUrva videha meM maMgalAvatI nAma kA maMgalakAraka deza hai, usake madhya meM eka sau koza U~cA yA parvata hai, vaha kUTa, jinAlaya, dhanazreNI aura nagara Adi se zobhAyamAna hai| usa parvata kI uttara zreNI meM maprabha nAmakA eka nagaya hai, jo suvarNamaya prAkAra, pratolI aura jinAlayoM se zobhita hai| usakA svAmI kanakanAmakA eka vidyAnareza thaa| usakI suvarNa ke samAna ujjvala dehakoti ko dhAraNa karane vAlI kanakamAlA kI priyA thii| una donoM ke vaha siMhaketu deva saudharma svarga se cyuta hokara puNya se svarNa kAMti kA dhAraka kanako. bAla nAmakA putra huaa| yauvana avasthA meM usake pitA ne gRhastha dharma kI prApti ke liye harSa se kanakavatI nAmakI kanyA sAtha usakA vivAha kara diyA / kisI eka dina vaha apanI bhAryA ke sAtha krIr3A karane aura jina pratimAoM kA pUjana-vaMdana karane ke liye bAmeru parvata para myaa| vahAM para avadhijJAna rUpa netra ke dhAraka, AkAzagAmI Adi aneka RddhiyoM se bhUSita uttama narAja ko dekhakara usane tIna pradakSiNAeM dekara aura mastaka se namaskAra karake dharma prApti ke lie dharma ke icchuka ne dharma kA svarUpa pUchA-he bhagavan ! mujhe dharma kA svarUpa kahie, jisase ki zivapada kI prApti hotI hai| / usake vacana sunakara yogIzvara ne usako abhISTa vacana isa prakAra kahe....he catura, meM dharma kA svarUpa kahatA hUM, ekAgra citta se suna / / munirAja se dharma kA tattva sunakara-aisA hRdaya meM vicArakara aura apanI kAntA ko pizAcI samajhakara buddhimAna kanakojjvala vidyAdhara ne bAhya aura AmyaMtara donoM prakAra ke parigraha ko chor3akara evaM sAdhu ke noM ko ArAdhanA kara mana, vacana, kArya ko zuddhi pUrvaka tIna loka se pUjanIya svarga aura mukti ke sukhoM kI jananI kI sArabhUta jina-dIkSA ko mukti ke lie grahaNa kara lie| aMtataH tapazcaraNa aura vrata pAlana se upAnita puNya ke yaha lAntava nAmaka svarga meM aneka kalyANa yukta vibhUti kA dhAraka mahaddhika deva huaa| 16 lAntava svarga kA deva ) tapovratAjitA yena svarge laantvnaamni| mahaddhiko'maro jAto'nekakalyANabhUtibhAk / / 113 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 vardhamAna jIvana-koza trayodazasamudrAyuH paJcahastocchritAMgadhRt / trayodazasahasrAbdaiH sudhAhAraM hRdA bhajan / / 116 / / x sptdhaatumlsvedaatigdivyshriirbhaak| samyagdRSTiH zubhayAnajinapUjArato mahAn / / 118 // -vIravardhamAnaca0 adhi 4 (kha) bhoganigayogena dUrikRtaparigrahaH ciraM saMyamya saMnyasya kalpe'bhUt saprame'maraH / / 226 / / trayodazAbdhimAnAyurAtmasAtkRtatatsukhaH / --uttapu0 parva 74 (ga) sosivi vau duvadasa vihitau, kari so mari suru hUvau / kApiTThae kappivisiTThae devANaMda surUvau - vaDamANacaH saMdhi 7 kaDa 8 kanakojjvala ( kanakadhvaja ) rAjA usI samaya bhogoM se virakta hokara samasta parigraha kA tyAga kara diyA thA cirakAla taka saMyama dhAraNa kara aMta meM saMnyAsa maraNa kiyA-jisake prabhAva se vaha sAtaveM svarga meM ( lAnta kApiSTha ) deva huaa| vahAM teraha sAgara kI Ayu thii| pA~ca hasta pramANa zarIra thA / teraha hajAra varSoM se hara dvArA amRta AhAra ko sevana karatA thA / saptadhAtu, mala-mUtra, prasvedAdi se rahita divya zarIra kA dhAraka thA, mahaH samyagdRSTi, zubhadhyAna aura jinapUjana meM nirata rahatA thaa| 27 hariSeNa rAjA (ka) atha jambUmati dvIpe viSaye kozalAhvaye / ayodhyA nagarI ramyA vidyate sajjana tA / / 121 // vajraseno nRpastasyAH patirAsIcchubhodayAt / zIlavatyAhayA tasya kAntAbhUcchIlazAlinI // 122 so'maro nAtakazcyutvA hariSeNAbhidhaH sutaH / divyalakSaNapUrNAGgastayoH puNyAdajAyata / / 123) -vIraca0 adhi-4 dIkSA-zrutasAgaranAmAnaM yogondra zrutapAragam / AsAdya zirasA natvA tri:parItyajagannutam // 1 // bAhyAntaH sthAkhilAn saMgastri zuddhyA pravihAya sH| mumukSabhuktaye jainI dIkSAM bhUpo mudAdadau // 1 // - vIraca0 adhi 5 (kha) sukhenAsmAt samAgatya susamAhitacetasA / / 230 / / dvIpe'smin kozale deze sAketanagarezinaH / vajrasenamahIpasya zIlavatyAmajAyata / / 231 // hariSeNaH kRtAzeSaharSI naisrgikaigunnaiH| vazIkRtya zriyaM svasya ciraM kulavadhUmiva / / 232 // mAlA vA luprasArI tAM parityajya yayau zamam / sutrataM suzrutaM zritvA sadguru zrutasAgaram / / 23 // varSamAnataH prAnte mahAzukra'janiSTasa -uttapu0 parva 74 (ga) etthaMtare iha jaMbUdIvae
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ XXX xxx Xxx vardhamAna jIvana-koza amarAlaya - dAhiNa - disi - bhAyae bharaha - varisi sari - sarayara - sundarex ai - visthiNu avaMtI NAmeM tahiM ujjeNipurI pari - Nivasai jA devAha mi mANai harasai -vaDDamANaca0 saMdhi 7/kaDa ha tahiM vajjaseNu NAmeNa Nio huvau vajjapANi - sama bhUri sau / vajjagu savaMdhava sokkhayaro sundarU vajjAlaMkariya * kro| -vaDDamANaca0 saMdhi 7/ kaDa 10 taho saMjAya susIlA gehiNi solAlaya na caMdaho rohiNi / haMsiNIva veyakkha - samujjvala kuDilAlaya - jiya - aliula - kjjl| muttivaMta je kAla - vasaM gaya jaggu mueviNu so suru jAyau / eyaha~ taNataNau vikkhaayu| avaloivi guNasirisaMjuttau saijaNaNe hariseNu pavuttau / ekkahiM diNi NiveNa sahuM puttaM aMteura - pariyaNa - saMjutta / suyasAyara - muNi - pAya NaveviNu jiNaNAheriu dhammu levinnu| ghattA-Nivvee jAya - vivee teNa rajje dhari taNuruhu / puNu dikkhiu uvalakkhiu taho samIve jiNi maNaruhu / / -vaDamANaca saMdhi 7/kaDa 11 sAvaya-vaya -leviNu muNiNAhaho paNaveppiNu Nijjiya-raiNAhaho / sammaIsaNa - rayaNa - virAiu hariseNu vi Niya * Nilai parAiu / / mahamai - maMti ugga parivAriu ari Na jAu so ugu NirAriu / ghattA-suha kAyau jo vasu jAyau pariNio vi Na u kaamho| jasu Na ramaI maNu pari viramai ramaevimame uddAmaho / -vaDDamANaca0 saMdhi 7/kaDa 12 iya taho rAya - lacchi bhujaMtahI NaraNAhaho vuha - yaNa - raMjaMtaho / suhayara - sAvaya - vitti - dharaMtaho gaya - vahu - varisa harisu pajaNaMtaho / etthaMtare viharaMtu samAyau pamaya - vaNaMtare mukka - pamAyau /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSamAna jIvana-koza supparaiTTha NAmeNa muNIsaru moharahiu Nimmahiya raIsaru taho paya - paMkaya juvalu NaveviNu NaraNAha~ uvasamu bhAveviNu levi dikkha uvalakkhivi satthaI bhavvayaNaI vohei pasatthai~ -vaDDamANaca0 saMdhi 7/kaDa 17 jambUdvIpa meM sumeru parvata ke dakSiNa dizA bhAga meM bhAratavarSa meM avaMtI nAma kA deza hai| usa abantI deza ujjayinI nAmakI eka purI hai| usI ujjayinI nagarI meM vajrasena nAmaka eka rAjA (rAjya karatA) thA jo vacapANi-indra ke samAna bane vibhUtiyoM vAlA thaa| vaha vajrazagIrI apane samasta bandhuoM ko sukha dene vAlA sundara evaM baca-cinha se bhalA hAthoM vAlA thaa| usa rAjA vajrasena kI gRhiNI-paTTazAnI kA nAma suzIlA thA, jo zIlakI nidhi ke samAna thii| vaha hai pratIta hotI thI mAnoM candramA kI priyA rohiNI hI ho / haMsinI ke samAna usake ( mAtR-pitR evaM sasurAla ) do ho pakSa samujjavala the| kAla ke vazIbhUta hokara vaha lAntavadeva svarga se cayakara ina donoM ke yahA~ eka vikhyAta putra ke rUpa huaa| use guNazrI se yukta dekha kara pitA ne svayaM hI usakA nAma 'hariSeNa' ghoSita kiyaa| eka dina rAjA ( vajrasena apane ) putra ko apane sAtha meM lekara aMtaHpura ke parijanoM sahita zrutasAgara muni / caraNoM meM praNAma kara tathA unase jinanAtha dvArA kathita dharma grahaNa kara vivekazIla banakara vaha vairAgya se bhara gayA usane kAma-bhAvanA ko jItakara tathA putra ko zAjya sauMpa kara unake samIpa dIkSA grahaNa kara lii| kAma ko jIta lene vAle muni nAtha se zrAvakoM ke vratoM ko lekara ( tathA unheM ) praNAma kara samyag darzana ratna se virAjita vaha hariSeNa bhI apane ghara lauTa aayaa| vaha mahAmati maMtriyoM aura ugra parivAra se niraMtara ghirA huA hone para zatruoM para vaha kabhI ugra nahIM huvA sundara kAya vAle usa ( rAjA hariSeNa ) ne yuvAvasthA meM vivAha kiyA thaa| to bhI vaha uddAma-kAya ke kA bhUta na huaa| usa upazAMta vRtti vAle kA mana viSayoM meM nahIM ramatA thaa| vaha unase eka dama viruddha rahatA thaa| isa prakAra rAjyalakSmI kA sukhabhoga karate hue, baMdhujanoM kA manoraMjana karate hue, sukhakArI zrAvakavRtti AcaraNa karate hue usa naranAtha hariSeNa ke aneka varSa vyatIta ho gye| isa bIca meM apramAdI, mohajAla se rahita evaM kAma-vijetA supratiSTha nAmaka munizvara vihAra karatepramada dhana meM pdhaare| una munirAja ke pada-paMkaja yugala ko praNAma kara yaha naranAtha upazama bhASa bhAkara, dIkSA grahaNa kara prazasta zAstroM ko upalakSita kara bhavyajanoM ko pratibodhita karane lgaa| *28 mahAzukra svarga kA deva (ka) tato dRgjJAnacAritratapasAM muktidaayinaam| ArAdhanAM vidhAyoccaiH zoSayitvAnivapuH / 2 /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamAna jIvana-koza tapo'gninA parityajya prANAn sarvasamAdhinA / tatphalene mahAzukra so'bhUnmahaddhiko'maraH // 24 // -vIraca0 adhi 5 (kha) tau duccaru ciru carivi payatteM muNiNAheNa teNa vigayate / aMtayAle sallehaNa bhAvevi hiyayaM kamale jiNavara - guNa - thaaivi| mellivi pANai sokkha - NihANe kiu mahusukki gavaNu suvihANe / pIyaMkaru NAma suru jAyau tahiM devaMgaNa - mANiya - kaayu| solaha - sAyara - Au - pamANau / -vaDDamANaca* saMdhi 7/kaDa 17 (ga) vardhamAnavataH prAnte mahAzukra janiSTa saH / SoDazAmbhodhimeyAyurAvirbhUtasukhodayaH / / 234 / / -uttapu0 parva 74 jisake vrata nirantara bar3ha rahe haiM-aisA hariSeNa Ayu kA aMta hone para mahAzaka svarga meM deva utpanna huaa| vahA~ vaha solaha sAgara kI Ayu pramANa uttama sukha bhogatA rhaa| *26 priyamitra- priyadatta cakravartI ke bhava meM *1 janma + + labdhvA ca mAnuSaM janma zubhaMkamai kadA'rjayat / / 183 / / tato'paravideheSu mUkAyAM puuribhuupteH| dhanaMjayasya dhAriNyAH panyAM kukSAvavAtarat / / 184 / / cturdshmhaasvpnaakhyaatckrdhrddhikH| kAle tayA ca suSuve sUnuH saMpUrNalakSaNaH / 185 / / priya mitra iti nAma pitarau tasya ckrtuH| pitromanorathaiH sAdhaM krameNa vavRdheca saH / / 186 / / atha saMsAraniviNNo dhnnyjymhiiptiH| priyamitra' sutaM rAjye nidhAyavratamAdade / 187 / / priyAmivabhuvaM pAtuH priya mitrasya bhuupteH| caturdazamahAratnAnyudapadyanta ca kramAt / / 188 / / SaTakhaMDa vijayaM jetu ckrmaargaanugo'clt| gatvAcapUrvAbhimukhaMmAgadha tIrthamAsadat / / 186 / / -trizalAkA0 parva 10/sarga 1 tithaMca aura manuSyoM ke aneka bhava kara bAda meM zubha karma upArjana kara apara videha meM mUkAnagarI meM dhanajayarAjA kI dhAriNI nAma kI rAnI kI kukSi meM putra rUpa meM utpanna huaa| rAnI ne caudaha svapna dekhe jisameM cakravati hone kI sacanA thii|-aise saMpUrNalakSaNa vAle usa putra ko dhAriNI ne yogya samaya meM janma diyaa| mAtA-pitA ne patra kA nAma-priyamitra rakhA / mAtA-pitA ke manoratha ke sAtha anukrama se vRddhi ko prApta haa| saMsAra se nirdhada ko prApta dhanaMjaya rAjA ne priyamitra ko rAjya para baiThA kara dIkSA grahaNa kii| priyA ko taraha bhUmikA pAlana karatA huA priyamitra rAjA ko anukrama se caudaha mahAratna utpanna hue /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 vardhamAna jIvana koSa tatpazcAt cakra ke mArga ke anusAra chaha khaNDa para vijaya karane ke lie calA / prathama pUrvAbhimukha calakara mAgadha tIrtha AyA / *2 priyamitra cakravartI kI chaha - khaMDa para vijaya (ka) -- mAgadha tIrtha para vijaya priyAmiva bhuvaM pAtuH priyamitrasya bhUpateH / caturdaza mahAratnAnyudapadyanta ca kramAt // 188 // SaTkhaMDa vijayaM jetu cakramArgAnugo'calat / gatvA ca pUrvAbhimukhaM mAgadhaM tIrthamAsadat // 186 / / kRtvA'STamatapastatra caturaGgacamUvRtaH / caturthAnte rathArUDhaH kiJcid gatvA'grahIdvanuH // 160 // mAgadhatIrthakumAraM samuddizya mahAbhujaH / kaMkapatra svanAmAMka garumantamivAkSipat // 169 // yojanAni dvAdazeSaH salaMghitvA vihAyasA / puro mAgadhadevasya papAtotpAtavatravat / / 162 / / bANo mumUrSuNA kena kSipta ityabhicintayan / mAgavezo ruSotthAya taM jagrAha zilImukham || 163 / / cakrinAmAkSara zreNIM vIkSya zAntIbhavan kSaNAt / upAyanAnyupAdAya priyamitra sa AyayauH / / 164 / AjJAdhastavAsmIti jalpan vyomasthito nRpam / pUjayAmAsa vividhopAyanaiH sa upAyavit / 65 / / taM satkRtya visRjyAtha valitvA pAraNaM vyadhAt / cakrI mAgadhadevasya cakre cASTAhnikotsavam / / 196 / / trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 priyA kI taraha bhUmikA pAlana karatA huA priyamitra rAjA ko anukramataH caturdaza mahAratna utpanna hue| bAda meM cakra ke mArgAnusAra SaTkhaNDa para vijaya karane ke lie cala par3A / sarvaprathama pUrvAbhimukha cAlakara mAgadha tIrthaM aayaa| vahA~ aSTama tapa kara caturaMga senA sahita par3Ava kiyaa| aSTama tapa ke aMta meM yathArUr3ha hokara thor3I dUra jAkara usane dhanuSya hAtha meM liyaa| bAda meM mahAbhuja mAgadha tIrthaM kumAra kA uddeza kara svayaM ke nAma se aMkita garUr3a kI taraha eka bANa usake Upara pheNkaa| vaha bANa bAhara AkAza meM yojanaparyanta jAkara mAgadha deva ke sAmane utpAta vajra ko taraha par3A / usa samaya " maraNa kI icchA rakhane vAlA yaha vANa kisane pheMkA hai aisA cintana karatA huA mAgadha deva krodha se uThakara usa bANa ko hAtha meM grahaNa kiyA / phalasvarUpa usa bANa ke Upara cakravartI ke nAma kI akSara kI zreNI dekhakara vaha kSaNabhara meM zAMta ho gayA / " - bAda meM bahuta sArI bheMTa lekara vaha priyamitra cakravartI ke pAsa AyA aura 'maiM tumhArA AjJAdhArI hUM' aisA bolatA huA AkAza meM ubhA rhaa| upAya jAnane vAlA usane vividha prakAra kI bheMToM se cakravartI kI pUjA kii| bAda meM cakravartI ne use sammAnita kara vidA kiyA aura sva priyamitra cakravartI vApasa Akara aSTama bhakta kA pAraNa kiyA / usI prakAra usane mAgadha deva ke nimitta vahA~ aTThAI utsava kiyA /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSamAna jIvana koza (kha) varadAma tItha-Adi para vijaya tato jagAma yAmyAyAM krksthitivaarymaa| varadAmAnamamaraM nRpaH prAgvadasAdhayat / / 167 // gatvA pratIcyAM prabhAsatIrthazamapi cakrabhata / vidhinA sAdhayAmAsa prati sindhu jagAma ca / / 168 / / kRtASTamasya pratyakSIbhUya sindhurmahIpateH / ratnabhadrAsane divye pradadau bhUSaNAni ca // 166 / / tAM vimRjya sa vaitADhya cakraratnAnugo yayau / vaitADhyAdrikumAraM cAsAdhayadvihitASTamaH / / 200 / / gatasyAbhitamisra cASTamasthasya mahIpateH / kRtamAlaH strIratnArhamanyaccAbharaNaM dadau / / 201 / / uttIrya carmaNA sindhu senAnIzcakrizAsanAt / lIlayA sAdhayAmAsa sindhoH prathamaniSkuTam // 202 / / bhUyo'pyabhyetya senAnIH priya mitrasya shaasnaat| kRtASTamo daMDaghAtAttamisrAmudaghATayat / / 203 / / cakra yArUDho gajaratnaM tatkubhe nyasya dakSiNe / maNiratnaM prakAzAya tamisrAM prAvizad guhAm / / 204 / / kAkiNyA maMDalAnyarkamaMDalAbhAni pAzvayoH / likhan guhAyAM dyotAyacakrI cakrAnugo gayau / / 205 / / padyayonmagnanimagne nadyau tIrkhA mhiiptiH| svayamuddhaTitenodagadvAreNa nirayAgireH / 206 / / ApAtanAmnaH kirAtAnajeSIttatra cakrabhRt / asAdhayaJca senAnyA dvitIyaM siMdhuniSkuTam / / 207 / / cakrAnugo nivRtyAtha bhUpo vaitADhyamabhyagAt / vazIcakra dvayoH zreNyostatra vidyAdharAMzca saH // 208 / / sAdhayitvA sa senAnyAM gAMgaM prathamaniSkuTam / svayamaSTamabhakta na gaMgAdevImasAdhayat / / 206 / / khaMDaprapAtayA senAnyudghATitakapATayA / vaitAThyAdranirjagAma sasainyo'pi mahIpatiH / / 210 / / athASTamatapaHsthasya priya mitrasya ckrinnH| navApi nidhayo'bhUvannaisapIdyA vazaMvadAH / / 211 // jitaSaTakhaMDavijayazcakrI mUkAM pUrI yyau| cakrImattvAbhiSeko'sya cakra dvAdazavArSikaH / / 213 / / amaraina varaizcApi mhotsvpurHsrm| nItyA pAlayatastasya pRthivIM pRthivIpateH / / 214 / / --trizalAkA0 parva 10/sarga 1 tatpazcAt karmAzI ke sUrya kI taraha cakravartI dakSiNa dizA kI ora calA / vahA~ varadAma nAmaka deva ko pUrva ( mAgadha deva kI taraha ) taraha sAdha liyA / vahAM se pazcima kI tarapha jAkara prabhAsapati ko saadhaa| isake bAda siMdhu nadI ke samIpa aayaa| vahA~ jita mana se aSTama tapa kiyA-aise cakravartI ke pAsa siMdhu nadI pratyakSa hokara do divya ratnamaya bhadrAsana aura divya AbhUSaNa diye| usa devo ko vidAI kara cakra ke mArgAnusAra cakravartI vetAhyagiri ke pAsa aayaa| vahA~ aSTama tapa kara vetADhyAdi kumAra nAmaka deva ko saadhaa| - isake bAda tamisrA guphA ke pAsa jAkara aSTama tapa kiyaa| phala svarUpa vahA~ sthita kRtamAla deva strIratna ke yogya aise dUsare AbhUSaNoM ko diye / bAda meM senApati cakravartI kI AjJA se carmaratna ke dvArA siMdhunadI ko pArakara lIlA mAtra meM usakI prathama niSkuTa sAdha liyaa| __ vahA~ se vApasa Akara cakravartI kI AjJA se aSTama tapa kara daNDa ratna ke ghAta se usane tamisrA guphA kA dvAra kholaa|
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSamAna jIvana koza isake bAda priyamitra cakravartI gajaratna para ArUr3ha hokara usake dakSiNa kumbha-sthala ke Upara prakAza ke lie maNiratna ko chor3akara tamisrA guphA meM baitthaa| vahA~ kAkaNI ratna se guphA kI donoM bAju kI tarapha prakAzAthaM sUryamaNDala-aisA mAMDale karatA huA cakravartI cakra ke anusAra calA / isake bAda unmagnA aura nimagnA nadI para pAja ( pAla ) bNdhaayii| vaha nApa se nadI pAra kara svayaM ke mela udhar3I gayA haA vaha gaphA ke uttara dvAra se cakravartI bAhara niklaa| vahA~ cakravartI ne ApAta jAti ke kirAta logoM ko jIta liyA aura senApati ke dvArA gaMgAnadI kI prathama niSkUTa sNdhaayaa| svayaM aSTama bhakta kara gaMgAdevI ko saadhaa| isake bAda guphA ke adhiSTAyakadeva ko senApati ke pAsa se siMdhu nadI kA dUsarA niSkUTa sadhAyA / cakraratna ke anusAra vahA~ se vApasa phirakara vetAbyagiri ke pAsa aayaa| vahA~ paitAThyagiri ke Upara kI donoM zreNI ke vidyAdharoM ko vazIbhUta kiyaa| bAda meM khaMDaprapAtA guphA ke adhiSTAyaka deva ko sAdhakara senApati ke pAsa se guphA ke dvAra kholakara cakravartI sainya sahita vaitADyagiri ke bAhara niklaa| tatpazcAt priyamitra cakravartI ne aSTama tapa kiyA--jisase naisarpa Adi navanidhi usake vazIbhUta huii| isake bAda senApati ke pAsa se gaMgA kA dusarA niSkUTa sAdhakara-chaH khaMDa para vijaya prAptakarA priya mitra cakravartI mUkA nagarI aaye| vahA~ devoM aura rAjAoM ne ekatrita hokara bAraha varSa ke mahotsavapUrvaka usakA cakravartitva kA abhiSeka kiyaa| tatpazcAt rAjA ne nItipUrvaka pRthvI kA pAlana karane lgaa| .3- eka vivecana (ka) atha saddhAtakIkhaNDe dvIpe pUrvAbhidhAnake / videhe pUrvasaMjJa'sti viSayaH puSkalAvatI / / 35 / / prAguktavarNanA tatra nagarI punnddriikinnii| mahatI zAzvatA divyAcakribhogyAhividyate / / 36 / / patistasyAH sumitrAkhyo narezo'bhUt supuNyavAn / rAjJItasyAbhavadramyA suvratAkhyA vratAGkitA // 37 // mahAzukrAsa Agatya devo'tidivyalakSaNaH / priyamitrAbhidho jAtastayoH putrojagatpriyaH / / 38 / / yauvanaM tu mahAmaNDalezvarazrIsamanvitam / pituH padaM samApyaiSa bhunakti sukhamulvaNam // 44 / / tadAsyAdbhutapuNyena prAdurAsan svayaM kramAt / cakrAdi sarva ratnAni nidhayonava cojitAH / / 45 / / asyAsan parapuNyena khbhuucrnRpaatmjaa| SaNNavati-sahasrANi rUpalAvaNyakhAnayaH // 50 // - + i
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jovana-koza athaikadA narezo'sau kSemakara jinezvaram / vaMditu parivAreNa vibhUtyAmA yayau mudA / / 74 / / taddhitAya jinAdhIzo'so divyadhvajinAnagham / gaNAn pratItyanuprekSApUrvakaM dharmamAdizat / / 76 / / iyanti me dinAnyatra saMyamena vinA vRthA / gatAni viSayAsaktasyAtaH kiMkAlalaMghanam // 104 / / vicintyeti padaM dattvA sarvamitrAkhyasUnave / nidhiratnAdibhiH sArdha zriyaMhatvA tRNAdivat / / 105 // mithyAtvAdya padhIn sarvAnantare ca narAdhipaH / jagrAhAzvAhatIM mudrAM muktaye muktikAriNIm / / 106 // durlabhAM trijagalloke devatiryakkujanminAm / sahasrabhUmi paiH sAkaM saMvegAdiguNAnvitaiH // 10 // -vIraca0 adhi 5 (kha) astamabhyudyatArko vA prAntakAlaM samAptavAn / dhAtakIkhaMDapUrvAzA videhe pUrvamAgage // 235 // viSaye puSkalAvatyAM dharezaH puNDarIkiNI / patiH sumitravikhyAtiH suvratAsya manoramA // 236 / / priyamitrastayorAsIttanayo nayabhUSaNaH / nAmnaiva namitAzeSavidviSazcakravartitAm // 237 // saMprApya bhuktabhogAGko bhguraansrvsNgmaan| kSemaMkarajinAdhIzavaktrAmbhojavinirgatAt // 238 / / tattvagarbhagambhIrArthavAkyAnmatvA viraktavAn / sarvamitrAkhyasUnau svaM rAjyabhAraM nidhAya saH / / 236 / / bhavyabhUpasahasraNa saha saMyamamAdade / pratiSThAnaM yamAstasminnavA paMste'STamAtRbhiH / / 240 / / -uttapu0 parva 74 uttama dhAtakI khaNDa dvIpa ke pUrvabhAgavartI pUrva videha meM puSkalAvatI nAma kA deza hai| vahAM para puNDasIkiNI nagarI hai jo vizAla zAzvatI, divya aura cakravartI dvArA bhogya hai| usa nagarI kA svAmI sumitra nAma kA patipuNyavAn rAjA thaa| usakI vrata bhUSita sunatA nAmakI sundara rAnI thii| una donoM ke mahAzukra vimAna se mAkara vaha deva divya lakSaNa vAlA, jagatpriya, priyamitra nAma kA putra huaa| yauvana avasthA meM mahAmaMDalezvara ko rAjya lakSmI se yukta pitA ke pada ko pAkara vaha uttama sukha ko bhogane lagA tatpazcAt usake adbhuta puNya se svayaM hI cakrAdi sabhI caudaha ratna aura utkRSTa nava nidhiyAM kramazaH prakaTa huii| isa priyamitra cakravartI ke parama puNya se vidyAdhara aura bhUmi gocarI rAjAoM se utpanna huI, rUpa aura lAvaNya kI khAnI aisI chiyAna hajAra rAniyA~ thii| isake pazcAt eka dina vaha cakravartI apane parivAra ke sAtha bar3o dhibhUti se harSita hotA huA kSemaM kara jinezvara kI vaMdanA karane ke liye gyaa| taba jinezvara deva ne usake hita ke liye divya-dhani dvArA sarva gaNoM ko lakSya karate hue pratIti (zraddhA) aura anuprekSApUrvaka dharma kA upadeza diyaa| mere viSayAsakta se itane dina yahA~ para saMyama ke binA vyathaM cale gaye haiN| ataH aba samaya bitAne se kyA lAbha hai ? aisA vicAra kara aura sarvamitra nAma ke putra ke lie rAjya pada dekara nau nidhi ( padma, kAla, mahAkAla, sarvarana pANDaka, naisarpa, mANaSa, zaMkha aura piMgala ) aura caudaha ratnoM ke sAtha sArI rAjyalakSmI ko tRNAdi ke samAna chor3akara tathA mithyAtva Adi rUpI Antarika parigrahoM ko bhI chor3akara usa nareza ne mukti prApti ke lie muktikAriNI tona loka meM deva, tiryaJca evaM kujanma vAle nArakiyoM ko durlabha aisI AhatI aisI jinamudrA ko saMvega-verAgya Adi guNo se yukta eka hajAra rAjAoM ke sAtha usa narAdhipa priyamitra cakravartI ne zIghra grahaNa kara liyaa|
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 vardhamAna jIvana koza (ga) iya dIvai~ putrva videhavaru sIyA sari taDi saMviya vivaru / kacchA NA Nivasa visau saMpayaNiya sayaliMdiya visau | tahi khemApuri Nivasai visAla NANAmaNi Nimmiya turaMga sAla | X X X tahi hubau ghaNajjau dharaNiNAhu NAyara jaNa maNaharu kaMcaNAhu | X X X NaM maNasiya-vijayaho vaijayaMti / jA kalahaMsi va sohai vayaMti / / NAmeNa pahAvai purisirIya | avayasa viggaha viNasas hirIva || rayaNi virAme sayaNayale tAe / NiddAvasa maDaliya loyaNAi~ || dikkhevi suha suiNAvali bhaNevi / piyayamaho purau vibhau jaNevi // + + + dhattA-- taha sukkAmaru Ausa khatrivi saMjAu puttu saggaho cavivi / rUbAi guNehiM alaMkariu NaM muttivaMtu jasu avayariu / / 154 / / vaDAca saMdhi 8 / kaDa 1 piyadatta bhaNiu so sajjaNehiM ruMdANaM dAUzyi - maNehiM / + + - + - dadhiNajjaeNa / sasihara sama jasa dhavaliya - jaeNa paNaveNi khemaMkara- payAi~ bhaviyaNa payaNiya siva saMpayAi~ / NisuNevi dhammu ekke maNeNa vairAille puNu takkhaNeNa / ghattA - Niya rajju samappevi Niya suvaho airAvai kari kara sama bhuvaho / taho jiNaho mUli dikkhA gahiya va ti visaya tavhA mahiya / / 155 / / - vaDamANaca0 saMdhi 8 / kaDa 2 NIsesa - ridAhIsa lacchi dullaha pAveviNa, piya samacchu / rAha Nihila maNe kiMkaratta / dhAraMta vairi samvAharatta / saccaraNAyaDDiya bhakti tema phulliya sayadala dali bhasalu jema / - vaDamANaca0 saMdhi 8 / kaDa 3 asar - divasahi cakkeNa teNa chakkhaMDa - vasuha vasukiya saheNa / + + + battIsa sahAsa NaresareIi solaha - sahAsa pavara marehi channavai sahasa vara kAmiNIhi mayaNANala huvavaha sAmiNIhi / pariyari sahai cakkavai tema / devI- gaNehiM sura rAu jema || - vahumANaca 0 saMdhi 8 / kaDa 5 * - - * - . -
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza . rajju karate kaya suddeNa puvvaha teyAsI - lakkha teNa / NIyai~ jiNa dhammukkaMThieNa visayaMbhoNihe parisaM ThipaNa | ghatA - aNNahi diNe pare lo 'laya rayaNa, dappaNi devakhate Niya vayaNa / cakkareM saMtare luliu sui mUli NihAliGa lava- paliu / / 160 / - vaDUmANaca0 saMdhi 8 / kaDa 7 taM devakhavi ciMtai cakkavaTTi arikhetta vimaddaNa maiyavaTTi / - hau~ jima ko paru maivaMtu ema vasu vihiu visaya visaehi tema / - vaDUmANaca saMdhi 8 kaDa viyANevi mukkha-paha cakkaNAho mueUNa lacchI mahIkaMcaNAho / ortUNa khemaMkaraM tirathaNAha akoha amoha aloha aNAhauM / ghattA - adevi ariM jayaNiya subaho mahu huvau diyaMvaru bahusuvaho / sahuM solaha sahasAhiM NaraMvarehiM avaloijjata sukharehiM / / 163 / / -vaDhamANaca0 saMdhi 8 / kaDa 10 isa jambUdIpa meM zreSTha eka pUrva videha nAmaka kSetra hai jahA~ sItA nadI ke taTa para vizeSa varadAnoM se saMcita tathA samasta indriyoM ke viSaya padArthoM sahita kacchA nAma kA eka deza avasthita hai / usI kacchA deza meM nAnA prakAra ke maNi-samUhoM se nirmita uttana evaM vizAla parakoToM vAlo kSemApurI nAmakI eka nagarI sthita hai / uso nagabI meM nAgarika janoM ke mana ko haraNa karane vAlA, kAMcana kI prabhA vAlA pRthvInAtha dhanaMjaya ( nAma kA rAjA ) huA / usa rAjA ko premAnurAga prabhAvatI nAmakI eka bhAryA thI / jo aisI pratIta hotI, mAnoM kAmavijaya kI vaijayaMtI - patAkA hI ho, jo gamana karate samaya kalaha hasinI kI taraha suzobhita hotI tho, jo zobhA saundarya meM pradhAna apayaza eva vigraha se dUra rahane vAlo tathA lajjA kI mUrti ke samAna thii| rAtri ke aMta meM zayyAtala para nidrAvaza mukulita netroM vAlI usa prabhAvatI ne eka zubha svapnAvalI dekhI tathA use usane apane priyatama ke sammukha Azcarya utpanna karate hue kaha sunAyA / tabhI vaha mahAzukra deva apanI AyuSya pUrNakara tathA svarga se cayakara usa rAnI ke yahA~ putra rUpa meM utpanna huA, jo rUpAdi guNoM se alaMkRta thA aura aisA pratIta hotA thA mAnoM yaza hI mUrtimAna hokara avatarA ho / / 1 / mahAnanda se paripUrita manavAle sajjanoM ne usa bAlaka kA nAma priyadatta rakhA / - 61 anya kisI eka dina candramA ke samAna yaza se saMsAra ko dhavalita karane vAle usa yAjA dhanaJjaya ne bhavyajanoM ke lie ziva saMpadA prakaTa karane vAle munirAja kSemaMkara ke caraNoM meM praNAma kara unase ekAgra mana hokara dharma sunA jisa kAraNa use tatkAla hI gherAbhya ho gayA / airAvata hAthI kI sUMDa ke samAna bhujAoM vAle apane usa putra priyadatta ko rAjya sauMpakara bar3hatI huI viSaya tRSNA kA maMcana kara usa dhanaJjaya ne una munirAja ke caraNoM meM dIkSA grahaNa kara lI // 2 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza samasta narendrAdhozoM kI priya, samartha evaM durlabha lakSmI ko prApta kara nikhila naranAthoM ke mana meM kiMkaratva kA bhAva jagA diyA / kintu jo vaira dhAraNa kiye hue the unakA sarva sthApaharaNa kara apane sadAcaraNa se una para tatkAla hI vaha usI prakAra chA gayA, jisa prakAra kI bhramara vikasita zatadala kamala para // 3 // dara kucha hI dinoM meM rAjA priyadatta ne usa cakraratna dvArA bar3I hI maralatA pUrvaka pRthvo ke chahoM khaNDoM ko apane vaza meM kara liyA / battIsa sahasra narendroM, solaha sahasra devendroM aura madanAnala meM jhoMka denevAlo zreSTha chayAnabe sahala zyAmA kAminiyoM se parivRtta vaha cakravartI priyadatta usI prakAra suzobhita rahatA thA jisa prakAra devI samUha se surarAja indra ||5|| isa prakAra sukha pUrvaka rAjya karate hue tathA viSaya sukha rUpI samudra meM sthita rahate huye bhI jina dharma meM utkaMThita usa cakravartI ne teNAsI lAkha pUrva vyatIta kara diye / anya kisI eka dina dedIpyamAna ratnoM se sevita usa cakravartI ne darpaNa meM apanA mukha dekhate hue zrutimUla ( kAna ke pAsa ) meM kezoM se chipA huA eka nava palita zveta keza dekhA || 7 || zatru samUha ke vimardana se pravRtta buddhivAlA vaha cakravartI usa zveta keza ko dekha kara vicAra karane lagA - "mujhe chor3akara aisA kauna buddhimAna hogA, jo viSaya viSayoM meM isa prakAra ulajhA rahatA ho // 8 // vaha cakranAtha mokSa kA patha jAna kara rAjyalakSmI evaM dhana-dhAnyAdi ko chor3akara akrodhI, nirmohI, alobhI evaM akiMcana tIrthanAtha kSemaMkara ko namaskAra kara apane ariMjaya nAmaka bahuzruta putra ko pRthvI sauMpakara vaha cakravartI solaha sahasra nacanayoM ke sAtha suranaroM ke dekhate-dekhate hI digambara muni ho gayA // 10 // * 264 poTTilabhava (priyamitra cakravartI) meM - ( zve0 va dig0 mAnyatA ) (ka) samaNe bhagavaM mahAvIre titthagarabhavaggahaNAo ghaTTa poTTilabhavaggahaNe egaM vAsakoDiM sAmaNNapariyAgaM pAuNattA sahassAre kappe savaTThavimANe devattAe uvavaNNe / - sama0 paisama / sU 86 / pR 611612 malaya TIkA--'samaNe' zyAdi, yato bhagavAn poTTilAbhidhAnarAjaputro babhUva, tatra varSakoTi pravrajyAM pAlitavAnityeko bhavaH, tato devo'bhUditi dvitIyaH tato nandanAbhidhAno rAjasUnuH chatrAmanagaryAM jajJa iti tRtIyaH tatra varSa lakSaNaM sarvadA mAsakSapaNena tapastaptvA dazamadevaloke puSpottaravara vijaya puNDarikAbhidhAne vimAne devo'bhavaditi caturthastato brAhmaNakuMDagrAme RSabhadattabrAhmaNasya bhAryAyA devAnandAbhidhAnAyAH kukSAvutpanna iti paMcamastatastryazItitame divase kSatriyakuMDagrAme nagare siddhArthamahArAjasya trizalA - bhidhAnabhAryAyAH kukSA vindravacanakAriNA harinaigameSinAmnA devena saMhatastIrthakaratayA ca jAta iti SaSThaH / uktabhavagrahaNaM hi vinAnAnyadbhavagrahaNaM SaSTha zrUyate bhagavata ityetadeva SaSThabhavagrahaNatayA vyAkhyAtaM yasmAca bhavaNAdidaM paThatadapyetasmAt SaSThameveti suSThucyate tIrthakara bhavagrahaNAtSaSThe poTTilabhavagrahaNe iti / zramaNa bhagavAn mahAvora tIrthaMkara kA bhava grahaNa karate ke pUrva chaTTu poTTilabhava ( priyamitra cakravartI ) meM eka kor3ha varSa maNa- paryAya kA pAlanakara sahastrAya nAmaka devaloka meM sarvArthaM nAma ke vimAna meM devarUpa meM utpanna hue /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSamAna jIvana-koza 63 TIkArya-bhagavAna mahAvIra svAmI pUrva bhava meM poTTila nAma ke rAjaputra the- usa bhava meM eka karor3a varSa pravrajyA sana kiyaa| (prathama bhava ) -vahAM se deva hue ( dUsarA bhava) -vahA~ se nandana nAma ke rAjaputra chatrAgranagaro meM hue-(tIsarA bhava ) -usa bhava meM lAkha varSa taka sabaMdA mAsa kSamaNa tapa kara dazave devaloka meM puSSottara-varavijayapuNDarIka nAma na meM deva hue ( caturtha bhava ) -vahA~ se brAhmaNakuNDagrAma meM RSabhadatta brAhmaNa kI patnI-devAnadA kI kukSi se utpanna hue (pAMcavAM bhagha ) 1-aura vahA~ se tirAsa dina kSatriya kuNDagrAma nagara meM siddhArtha mahArAjA ko trizalA nAmakI bhAryA kI | indra ke vacana ko pAlana karane vAlA hariNegameSI nAmaka deva ne saMharaNa kiyA aura tIrthaMkara rUpa meM utpanna hue bhava ) ataH tIrthakara ke bhava grahaNa karane se chaTThA poTTila kA bhaba grahaNa kiyA gayA hai| priyamittacakkavaTTI muyA videhAi culasIi // -Ava* nigA 448 uttarArdha malaya TIkA-apara videhe mUkAyAM rAjadhAnyAM dhanaJjayanRpaterdhAraNidevyAH priyamitrAbhidhAnazcakravartI saMmaH, tatra caturazItipUrvasahasrANyAyuSkamAsIditi / putto dhaNaMjayassA puTTila pariyAu ko Di savvaTTha / -Ava0 nigA 446 pUrvArdha malaya TIkA-tatrAsau priyamitraH putro dhanabjayasya dhAraNidevyAzca bhUtvA cakravartibhogAn muktvA cit sabjAtasaMvegaH sana 'poTTila' iti prauSTilAcAryasamIpe pravrajitaH, 'pariyAo koDi savvaTTha'tti bAparyAyo varSakoTibabhUva xxx / / bhagavAna mahAvIra kA jIva katipaya tiryaJca-manuSya bhava karake apara videha meM mUkA sAjadhAnI ke rAjA dhanaJjaya gAraNi rAnI kI kukSi meM utpanna hue| vahA~ priyamitra nAma se cakravartI rAjA hue aura bhoga bhoge tathA kadA utpanna hone se prauSTilAcArya ke samIpa dIkSita hue tathA eka koTi varSa kI zramaNa-paryAya kA pAlana kiyA / caurAsI lAkha pUrva kA AyuSya thaa| ekadA poTTilAcArya udyAne samavAsarat / dharma tadantike zrutvA rAjye nyasya svamAtmajam / sa pravatrAja tepe ca varSakoTI tapaH param / pUrvalakSacaturazItyAyuH saMnyAsapUrvakam / mRtvA zukrasa sarvArthavimAne tridazo'bhavat // 216 // -trizalAkA0 parva 10/sarga 1/zlo0 214 uttarArdha 215, 216 eka samaya mukAnagarI ke udyAna meM poTTila nAmaka AcArya kA padArpaNa huaa| unake pAsa se dharma sunA phala -putra ko rAjya para baiThA kara umase dokSA grahaNa ko / aura eka koTi SaSa taka utkRSTa tapa kiyaa| sarvAyuSya sI lAkha pUrva kA kSayakara mahAzukra devaloka ke sarvArtha nAmaka vimAna meM deva hue|
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 30 sahasrAra svarga kA deva-athavAmahAzukra kA deva ka) samaNe bhagavaM mahAvIre tisthagarabhavaggaNAo cha? poTTilabhavaggahaNe egaM vAsako Di sAma pAuNittA sahassAre kappe savva? vimANe devattAe uvvnnnne| -- sama0/paisama/sU 86/10 111 112 zramaNa bhagavAna mahAvIra kA jIva-proSTilakebhava ( priyamitra cakravartI ) meM eka koTi varSa kA prabhAva kA pAlana kara sahastrAra nAmake devaloka meM sarvArtha nAma ke vimAna meM devaM rUpa meM utpanna huaa| (kha! malayaTIkA -xxx mRtvA priya mitra cakravartI ) mahAzukra kalpe sarvArthavimAne saptadazama sthitirdevo'bhvt| -Ava0 nigA 446 malayaTIkA bhagavAna mahAvIra kA jIva priyamitra cakravartI ke bhava se marakara mahAzukra kalpa ke sarvArtha vimAna sAgaropama mAyuSa ke deSarUpa meM utpanna huaa| (dekho kramAMka 23) (ga) pUrvalakSacaturazItyAyuH saMnyAsapUrva km| mRtvA zukra sa sarvArthavimAne tridazo'bhavat / / 26 -trizalAkA0 parva 10 sarga 1 (gha) priya mitramunIndro'sau tadarjitazubhodayAt / sahasrAre'bhavadevo mahAsUryaprabhAbhidhaH // 115 -vIraca. adhi 5 (ca) ve paDhama-jhANa maNi pariharevi tau carai ghoru uvasamu dharevi / dasaha taveNa sosivi sarIru avasANakAle maNukaravi dhiiru| kari pANacAu saNNAsaNeNa pavvajiya pAva saNNAsaNeNa ' sahasAra * kappe sahasatti jAu sahajAharaNAlaMkariya-kAu / divaTTha - guNAmala - siri sameu NAmeNa sUrapahu sUradeu / -vaDDamANaca saMdhi 8/kaDa 11 manameM prathama do - AtaM aura raudra dhyAnoM kA tyAga kara tathA upazamabhAvoM ko dhAraNa kara vaha pAnI karane lagA aura dussaha tapa se zarIra kA zoSaNa kara avasAna ke samaya mana ko dhIra banAkara pUrvopAvita vidhipUrvaka nAzakara, saMnyAsamaraNa pUrvaka prANa-tyAga karake vaha sahasA hI sahastrAya svarga meM sahaja prApta kI alaMkRta kAmayukta tathA divyA aNimA, mahimA Adi ATha guNoM ko nirmala zrI se samRddha sUryaprabha nAmaka e (cha) prAnte prApya sahasrAramabhUt suuryprbho'mrH| sukhASTAdazavAAyuddhadibhuktabhogakaH // -uttapu0 parva 74
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza nandana rAjA chattamgAe paNavIsAu sayasahassA / / -Ava0 nigA 446 uttarAdha TIkA-sarvArthasiddhAncyutvA ( mahAzukra kalpAt ) chatrAyAM nagaryA jitazatra nRpaterbhadrAdevyA jo nAmakumAra utpanna iti, paJcaviMzativarSazatasahasrANyAyuSkamAsiditi / tatra ca bAla eva vikAra, caturvizativarSazatasahastrANi rAjyaM kRtvA tataHja puTTile sayasahassa savvastha mAsabhatteNaM / -Ava0 nigA 450 pUrvAdha TIkA-rAjyaM vihAya pravrajyAM kRtavAn 'pohale ti proSTilAcAryAntike, 'sayasahassa' tti tasahastra yAvaditi, kathaM-sarvatra mAsabhakta ne' ti anavaratamAsopavAsenati, asmin bhave tibhiH kAraNaistIrthakaranAmagotra karmanikAcayitvA mAsikayAsa~llekhanayA'smAnaM ksspyitvaa| bhaktAni vihAya AlocitapratikrAMtI mRtvA + + + / ghyutveha bharate chatrAyAM puryAM jitazatru taH / bhadrAdevyAM so'janiSTa nandano nAma nandanaH / / 217 / / + + jyasyodyauvanaM rAjye jitazatra mhiiptiH| saMsAravAsaniviNNaH parivrajyAmupAdade / / 218 / / jAnA hRdayAnando nandano'pi vasundharAm / yathAvidhi zazAsainA pAkazAsanazAsanaH / / 216 / / satyabdalacI janmato'tItya nndnH| viraktaH poTTilAcAryasamIpe vratamAdade / / 220 // popavAsaiH satataiH zrAmaNyaM sprkrssyn| vyahArSId guruNA sAdhaM prAmAkarapurAdiSu // 221 / / bhyAmapadhyAnAbhyAM baMdhanAbhyAM ca varjitaH / tribhirda Degauravaizca zalyazca rahitaH sadA // 222 / / catuSkaSAyazcatuHsaMjJA vivrjitH| caturvikathArahitazcaturdharmaparAyaNaH / / 223 / / varupasagairapariskhalitodyamaH / vrateSu paMcasUdyukto dvaSo kAmeSu paMcasu // 224 / / prakArasvAdhyAyaprasaktaH prativAsaram / bibhrANaH samitIH paMcajetA paMcendriyANi ca / / 225 / / ... jIvanikAyanAtA sptbhosthaanvrjitH| vimuktASTamadasthAnaH sa navabrahmaguptikaH / / 226 / / zavidha dharma samyagekAdazAMgabhRt / tapo dvAdazadhA kurvan dvAdazapratimAruciH // 227 / / mahAmapi sahiSNa : parISahaparaMparAm / nirIho nandanamunirvaSalA' tapokarot / / 228 / / bhaktyAdibhiH sthAnaviMzatyApi mahAtapA / durarjamajeyAmAsa tIrthakRnnAmakarma taH // 226 // niSkalaMka zrAmaNyaM caritvA muulto'pihi| AyuHparyantasamaye vyadhAdArAdhanAmiti // 230 // -trizalAkA0 parva 10 / saga 1 karmagaha NAM jantukSamaNAM bhaavnaapi| catuHzaraNaM ca namaskAraM cAnazana tathA / 266 // mArAdhanAM SoDhA sa kRtvA nandano muniH / dharmAcAryAnakSamayat sAdhana sAdhvIzca sarvataH / / 267 // TidiNAMnyanazana pAlayitvA samAhitaH : paMcaviMzatyabdalakSapUrNAyuH so'mamo mRtaH / 268 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 vardhamAna jovana-koza athAdhiprANataM puSpottaranAmani vistRte / vimAne sa upapede zayyAyAmudapadyata // 1 -trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 / mahAzukra devaloka se cyavana kara bhagavAna mahAvIra kA jISa bharatakSetra meM chatrA nAmakI nagarI meM rAjA ko bhadrA nAmako rAnI se nandana nAmaka putra hue // 217 // yauvanAvasthA ke prApta hone para use gA baiThA kara jita zatru rAjA saMsAra se nirveda ko prApta hokara dIkSA grahaNa ko| logoM ko Ananda utpanna karane ve nandana rAjA samRddhi se indra ko taraha hokara yathA vidhi pRthvI para rAjya karane lage // 218, 216 // caudhosa lAkha varSa rAjya kA bhoga kara-virakta hokara vaha nandana rAjA poTTilAcArya ke pAsa dIkSA grahA nirantara mAsopavAsa karane se svayaM ke zrAmaNya kI utkRSTa sthiti meM pahuMcate hue nandana muni guru ke sAtha meM Akara, purA Adi meM vihAra karane lage / / 220-221 / / donoM prakAra ke apadhyAna (Atta-raudra ) se aura dvividha baMdhana ( rAga-dveSa ) se vajita the| tIna praka daMDa ( mana, vacana, kAya ), tIna prakAra ke gaurava ( Rddhi-rasa satA ) aura tona jAti ke zalya ( mAyA-nidAna darzana ) se rahita the| cAya kaSAyoM ko unhoMne kSINa kiyA, cAra saMjJA se varjita the, cAra prakAra kI vikA vajita the, caturvidha dharma meM parAyaNa the aura cAra prakAra ke upasargoM se bho unakA udyama skhalita thA / paMcaviSa bata meM sadA udyamI the aura paMcaSidha kAya ( pA~ca indriyoM ke viSaya ) ke prati sadA dveSI the| pratidina pA~ca praka svAdhyAya meM Asakta the| pAMca prakAra kI samiti ko dhAraNa karate the aura pAMca indriyoM ke vijetA the|| vanikAya ke rakSaka the| sAta prakAra ke bhaya ke sthAna se varjita the| ATha mada ke sthAna se vimukta the| navavidha cayaM gapti kA pAlana karate the aura daza prakAra ke yati-dharma ko dhAraNa karate the| samyag prakAra ekAdaza adhyayana karate the| bAraha prakAra kI yatipratimA ko vahana karane se rUci vAle the| 222 se 227 / duHsaha aiso parISaha kI paramparA ko ve sahana karate the| unheM kisI bhI prakAra ko spRdhA nahIM thI, nandana muni ne eka lAkha varSa tapa kiyaa| ve mahAtapasvI muni-ahat bhakti Adi bIsa sthAnakoM kI ArAka duHkara tIrthakara nAma karma kA upArjana kiyA / 228 se 210 isa prakAra mUla se niSkala ka sAdhutva kA AcaraNa kara AyuSya ke aMta meM unhoMne isa prakAra ArAdhanA dRSkarma kI grahaNA, prANiyoM kI kSamaNA, zubhabhAvanA, catu:zaraNa, namaskAra smaraNa evaM anazana-isa prakAra prakAra kI ArAdhanA kara, svayaM ke dharmAcArya, sAdhuoM, sAdhviyoM ko kSamata-kSAmanA karane lge| sATha dina / prata kA pAlana kara, pacosa lAkha varSa kA AyuSya pUrNa karA, mRtyu prApta kara, prANata nAma ke dazave devalo puSpottara nAma ke vistAra vAle vimAna meM upapAda zayyA meM utpanna hue / / 266.266 / / / (gha) eesi cauvosAe titthagarANaM cauvIsaM puvvabhaviyA NAmadhejjA hotthA, taMjahA paDhamettha vairaNAme vimale taha vimalavAhaNe ceva / tatto ya dhammasIhe sumitta taha dhammamitte ya / adoNasatta saMkhe sudaMso naMdaNe ya boddhavve / osappiNIe ee titthakarANaM tu puvvabhavA / / -sama0 paisama sU 223 /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 - vardhamAna jIvana-koza caubIsa tIrtha karoM ke caubosa pUrva bhava ke nAma isa prakAra the| RSabha deva tIrtha kara ke pUrva bhava kA nAma ( manuSyagati kI apekSA ) vacanAbha thA tathA vardhamAna tIrthakara ke / kA nAma nandana thaa| naMdana-mAMDalika rAjA the| jaMbUdIve NaM dIve imIse osappiNIe tevIsaM titthagarA puvvabhave ekkArasaMgiNo hotthA, taMjahA ajie saMbhave abhiNaMdaNe jAva pAse vadvamANe ya / usabhe gaM arahA kosalie codasapuvvI hotthA --sama0 sama0 23 / sU0 3 / pR0 860 paDhamassa bArasaMga sesANikkArasaMgasuyalAbho / -Ava0 nigA 258/pUrvAdha malayaTokA-prathamasya-bhagavata RSabhasvAminaH pUrvabhavezrutalAbhaH paripUrNa dvAdazAGgam , avazeSANAm ajitasvAmiprabhRtInAmekAdazAGgAni, yasya ca yAvAn pUrvabhave zrutalAbhaH tasya tAvAn tIrthakarajanmanyapi anuvrtte| xxx samyagekAdazAGgamat xxx / -trizalAkA0 parva 10 / sarga 1 / zlo 227 pUrvAdha ajitanAthavAdat vardhamAna tIrtha kara ne (nandana rAjA kA bhava ) apane pUrva bhava meM ekAdazAMgoM kA adhyayana kiyaa| RSabhanAtha ne catudaMza pUrva kA adhyayana kiyaa| 1 naMdanarAjA-naMdovadhana rAjA-mAMDalika rAjA the| jaMbUddIve NaM dIve imose osappiNIe tevIsaM titthagarA putvabhave maMDaliyarAyANo hotthA taMjahAajie saMbhave abhiNaMdaNe jAva pAse vaddhamANe y| -sama0 sama 23 / sU 4 / pR0.860 vardhamAna pUrvabhava meM ( nandana rAjA ke bhava meM ) moDalika rAjA the| 2 nandarAjA-naMdIvadhana rAjA ke-tIrtha kara prakRti kA baMdha atha jambbAhvaye dvIpe kSetro bharatasaMjJake / chAtrAkArapuraM ramyamasti dharmasukhAkaram // 134 / / tasya svAmI zubhAdAsInnandivardhana bhuuptiH| rAjJI voramatI tasya babhUva puNyazAlinI // 135 / / cyutvA sanijero nAkAttayoH sUnurajAyata / nandanAmA surUpAdyarjagadAnandakArakaH / / 136 / / tato'sau yauvane labdhvA rAjyaM pituH zriyA saha / divyAn bhogAn hi bhujAna itidharma mudAcaret // 136 // -dhIraca0 adhi 5 arthakadA sadharmArtha proSThilaM yogisttmm| vanditu matimAn bhaktatyA yayau bhavyagaNAvRtaH / / 2 // tatrAbhyATabhivyadibhaktyA muniishvrm| mUrnA natvA sa dharmAya tatpAdAntamupAvizat / / 3 / / ityAdi cintanAdApya vairAgyaM dviguNaM nRpH| tameva yoginaM kRtvA hatvA dvividhopadhIn // 28 // antajanmasaMtAnaghAtakaM munisaMyamam / Adade parayAzuddhayA siddhaye siddhikAraNam / / 26 // gurUpadezapotenAzveekAzAGgavAridheH / pAraM jagAma nando'sau niHpramAdena saddhiyA // 30 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 vardhamAna jIvana - koza trizuddhyA bhAvayannityaM SoDazemAH subhAvanAH / tadguNArpitacitto'sau tIrthanAtha vibhUtidAH / / 61 / X X astIrthazasadbhUtikarAn SoDazakAraNAn / zuddhairmano vacaH kAyairbhAvayitvA sa pratyaham // / 67 / tatphalena babandhAzu tIrthakunnAmakarma hi / anaMta mahimopetaM trijagatkSobhakAraNama / / 68 / - vIraca0 adhi (kha) meghAdvidya dvizeSo vA tataH svargAdvinirgataH / chatrAkArapure'traiva nandivardhanabhUbhujaH // 242 / vIravatyAzca nandAkhyastanUjaH sujano'jani / niSThApyeSTamanuSThAnaM sa zreSTha proSThilaM gurum / / 243 / saMprApya dhamamANye nirNItA ptAgamArthakaH / saMyamaM saMprapadyAtu svIkRtaikAdazAGgakaH / / 244 / bhAvayitvA bhavadhvaMsi tIrthakRnnAmakAraNam / baddhvA tIrthakaraM nAma sahoccairgotrakarmaNA || 245 / - uttapu0 parva 74 (ga) aTThAraha - sAyara paramiyADa so tuhu~ saMjAyau NaMdaNakkhu dhattA - dhammaharaho Niya puttaho sasiri NaMdaNu appeviNu mahisa giri / dikkhi sahu~ daha saya Narahi~ paNavevi poDhisu muNi maNaharahi~ / - vaDamANaca0 saMdhi 8 / kaDa 13 vattA - NANA vihANa vihiNA karai saddaMsaNa NANA guNa dharai / chAvAsaha vihimaNe saMbharai saMkAiya dosai~ pariharai | vaDUmANaca0 saMdhi 8/kaDa 14 - ahareNa teNa mUlaho mayai~ Nirasiyai~ taTaya hiyaho bhayai~ / gaya saMga samAyaraNeNa tiha~jiNNAvaNiruha pavaNeNa jiha~ / - vaDUmANaca0 saMdhi 8/kaDa 15 dhattA mANeviNu sura suMdari piyAu / avayariGa etthu NIraya - dalakkhu / - vaDamANaca0 saMdhi 8/kaDa 11 ArAhai solaha kAraNAi~ bhavasAyara bhavaNa - *NivAraNAi~ / baMdha titthayaraho guttu NAmu muNivaraho karai bhattie paNAmu -vaDDhamANaca0 saMdhi 8 / kaDa 16 - - iyaso ta duccaru caraha jAma Thiu mAsa metta taho Au tAma / hi~ avasara so samiyaMtaraMgu thirayaru mayaraharu va NittaraMgu / fast sisihare maNu jiNa payesu / viNivesi samappiya siva parasu / - vaDDUmANaca0 saMdhi 8 / kaDa 17 -
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSamAna jIvana-koza 88 isI jambU nAmaka dvIpa ke bharata nAmaka kSetra meM chatra ke AkAravAlA, dharma aura sukha kA bhaMDAra eka ramaNIka sura nAma kA nagara hai| puNyodaya se usakA svAmI nandIvaghaMna nAmakA rAjA thaa| usakI puNyazAlinI vIramatI kI rAnI thii| una donoM ke vaha deva svarga se cyuta hokara naMda nAma kA putra utpanna huaa| vaha apane sundara rUpa di ke dvArA jagata ko Ananda karane vAlA thA / tatpazcAta yauvanAvasthA meM lakSmI ke sAtha pitA ke rAjya ko pAkara ( aura apanI striyoM ke sAtha) divya bhogoM harSa se bhogatA huA dharma kA AcaraNa karane lgaa| / eka bAsa bhavyajanoM se ghirA huA vaha buddhimAna naMdarAjA dharma prApti ke nimitta se proSThila nAmaka yogIrAja bandanA ke liye bhakti ke sAtha gyaa| vahA~ para didhya aSTa dravyoM se bhaktipUrvaka munizvara kI pUjA karake aura vaka se namaskAra karake dharma zravaNa karane ke liye unake caraNoM ke samIpa baiTha gayA / sad citavana se dugune vairAgya ko prApta hokara rAjA ne unhIM yogIrAja ko gurU banAkara, donoM prakAra ke parigoM ko chor3akara anaMta saMsAra-saMtAna ke nAzaka siddhi kA kAraNa aisA muniyoM kA sakala saMyama parama zuddhi se grahaNa kara liyaa| guru ke upadeza rUpa jahAja se yaha nanda muni niHpramAda aura uttama buddhi ke dvArA zIghra hI gyAraha aGgarUpa bhUtanAgara ke pAra ko prApta ho gyaa| ve munirAja tIthaGkara kI vibhUti ko dene vAlI ina vakSmANa solaha uttama bhAvanAoM kA tIthaGkaroM ke guNoM meM samarpita cita hokara niraMtara mana, vacana, kAya kI zuddhi se bhAvanA bhAne lge| isa prakAra tIrtha kara ko sadvibhUti ko denevAlI ina solaha kAraNa bhAvanAoM kI zuddha mana, vacana, kAya se pratidina bhAvanA karake usake phaladvArA tIrtha kara nAma kama kA zIgha badha kiyaa| yaha tIrtha kara nAma kama ananta mahimA se saMyukta hai aura tIna loka meM kSobha kA kAraNa hai| isa prakAra jaba vaha nandana duzcara tapa kara rahA thaa| tabhI usakI Ayu mAtra eka mAsa kI zeSa raha gyii| uso avasara para usane taraMga vihina sthiratara samudra kI taraha apane aMtaraMga kA zamana kiyA tathA vidhyAgiri ke zikhara para jina padoM meM apanA mana vinivezita ( saMlagna ) kara zivapada meM samarpita kara diyaa| noTa :-kahA jAtA hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra apane pUrvabhava meM (naMdarAjA) the-vahAM 11 lAkha-81 hajAra pAsakSamaNa kara gotha kara gotra kA upArjana kiyaa| 32 acyuta svarga-prANata svarga kA deva 32.1 devarupa meM utpanna ka pupphattare uvavanno tao cuo mAhaNakulammi / -Ava0 nigA 450 uttarArdha malayaTIkA-x x ( nandananRpabhavAt ) mRtvA 'puppha ttare uvavanno' tti prANatakalpeSu puSpottarAvaMtasake viMzatisAgaropamasthitirdeva utpanna iti / kha) SaSTiM dinAnnavazanaM pAlayitvA smaahitH| paMcaviMzatyabdalakSapUrNAyuH so'mamo mRtaH / / 268 // athAdhiprANataM puSpottaranAmani vistRte / vimAne sa upapede zayyAyAmudapadyataH / / 266 / / -trizalAkA0 parva 10 / sarga 1
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 varSamAna jIvana koza nandana muni sATha dina anazana vrata kA pAlana kara, pacIsa lAkha varSa kA AyuSya pUrNakara, mRtyu prAma prANata nAmaka daza devaloka meM puSpottara vimAna meM bosa sAgaropama kI sthiti vAle deva rUpa meM utpanna hue| (ga. samaNe bhagavaM mahAvIre x x x mahAvijayasiddhanthapupphuttara-pavara-puNDarIya-disAsovasthiya vaddhamA mahAvimANAo vIsaM sAgarovamAiM AuyaM pAlaittA x x x | -AyA. zru 2 / a 15 / sU0 3 / pR.2 (gha) AyuviMzatisAgaropamamitaM so'pUri devAgraNIH, paryante'pi vizeSataH pratikalaM dedIpyamAnaH shriyaa|| muhyanti hyapare triviSTapasadaH ssnnmaasshessaayussH| kApyuccainaM tu tIrthakRdiviSado'tyAsannapuNyo / / 284 // -trizalAkA0 parva 10 / sama varSamAna mahAvIra bIsa sAgaropama kA mAyuSya pUrNa kiyA-anya deva 6 mAsa ke AyuSya ke zeSa rahane moha ko prApta hote haiM parantu tIrthakara hone vAle devoM ke atizaya puNyodaya hotA hai najadoka hone para bhI bilkula / ko prApta nahIM hote hai|| 322 acyuta svarga kA indra athavA prANata svarga kA indra (ka) tatastadyogapAkena so'cyutendro'bhvdytiH| divi SoDazame'nekabhUtivAdhauM surArcitaH / / 104 // trikaroccAtidivyAGgadharo netrapriyo mahAn / svedadhAtumalAtIto nayanaspandavarjitaH // 16 // SaTaprabhAvaniparyantAn ruupidrvyaaNstridhaatmkaan| jAnan svAvadhibodhena vikriya ddhiprabhAvataH / / 166) gamanAgamanaM kartu kSamaH kSetra svcitsme| dvAviMzatyabdhimAnAyuvizvAbharaNabhUSitaH / / 160 dvAviMzatisahasrAbdagataiH srvaangktRptidm| divyaM sudhAmayAhAramAharanmanasorjitam // 168 ekAdazapramairmAsaniSkrAMtazca manAgbhajan / sugandhidivyamucchavAsaM surabhIkRtadikcayam // 169 -vIraca0 adhi (kha) jIvitAnte samAsAdya sarvamArAdhanAvidhim / puSpottaravimAne'bhUdacyutendraH surottamaH / / 246 dvaaviNshtybdhimeyaayurrsnitrydehkH| zuklezyAdvayopeto dvAviMzatyA sa niHzvasan // 247 pakSaistAvatsahasrAbdairAharan manasAmRtam / sadA manaHpravIcAro bhogasAreNa tRptavAn / / 248 ASaSThapRthivIbhAgAdvyAptAvadhivilocanaH svAvanikSatrasaMmeyabalAbhAvikriyAvaNiH / / 246 -uttapu0 parva nandana munirAja usa samAdhi yoga ke phala se aneka prakAra kI vibhUti ke samudra aise solahaveM acyutakalpa devoM se pUjita acyutendra utpanna hue| vaha indra tIna hApa unnata, ati divya deha kA dhAsaka, netroM ko atipriya sveda pAtu Adi saba maloM se rahita aura netra-TimakAra se rahita thaa| chaTThI pRthvI taka ke tona prakAra ke rUpI dravya ko apane avadhi jJAna se jAnatA huA vaha deva avadhi jJAna pramANa kSetra meM vikriyA Rddhi ke prabhAva se gamanAgama karane meM samartha thaa| bAisa sAgara pramANa Ayu thI aura saba uttama AbharaNoM se bhUSita thaa|
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 101 bAisa hajAra varSa bItane para sarvAga se tRpta karane vAlA amRtamaya divya AhAra mana se grahaNa karatA thA / gyArahamAsa bItane para diGmaMDala ko surabhita karanevAlA sugandhivAlA divya ucchvAsa nAma mAtra ko letA thA / (ga) pAvovaoga - vihiNA muNiMdu pANAI~ gANaM aNi / melleviNu pANaya- kappe jAu puSkottare surahare tiyasa-rAu | vimalaMgu vIsa- sAyara samAu - vaDUmANaca saMdhi 8 / kaDa 17 una anindya nandana munirAja ne pAdopagamana vidhi se dharmadhyAna pUrvaka prANa chor3e tathA prANata-svarga ke puSpottara vimAna meM tridazayarAja indra huA / cimala aMga vAle usa indra kI Ayu bIsa sAgara kI thI / '323 AhAra - zvAsocchvAsa- jJAna duvaI - dhuvaNIsAsu muyai so tentiya pakkhahiM duha - vihaMjaNo / ANai tAma jAma chaTThAvaNi vaDiya - ohi daMsaNo // paramAgama - sAhiya - divva - mANi / NivasaMtahu puSphuttara - puSpottara svarga meM devarUpa se rahate hue vaha sahasra varSa meM eka bAra AhAra karatA thA aura utane hI pakSoM meM zvAsocchravAsa letA thA / vaha samasta duHkhoM kA vinAza kara apane avadhi darzana dvArA chuTTI pRthvI taka kI bAteM jAna letA thA / vimANi // * 324 puSpottara vimAna meM bhagavAna mahAvIra kA jIva aura bhAvijanma kSetra meM dhana-varSA ka) jaiyahu~ vaTTa chammAsu tAsu / paramAu - mAu paramesarAsu / taiyahu~ sohamma surAhiveNa / pabhaNiu kuberu icchiya - siveNa // iha jaMbudovi bharahaMtarAli / ramaNIya visai sohA - visAli // kuMDauri rAu siddhatthu sahiu / jo siriharu maggaNa-vesa rahiu || X X X - - vIraji0 saMdhi 1 / kaDavaka6 - vIraji0 saMdhi 1 / kaDa 6 isa prakAra paramAgama meM kahe hue guNoM se yukta divya pramANa vAle usa puSpottara vimAna meM rahate hue jaba apanI utkRSTa SAyu pramANa ke chaha mAsa zeSa rahe tabhI saudharma svarga ke indra ne jagat-kalyANa kI kAmanA se prerita hokara kubera se kahA - isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM vizAla zobhAdhArI videha pradeza meM kuNDapura nagara ke rAjA siddhArtha rAjya karate haiM / ve Atma- hitaiSI hai aura zrIdhaya hote hue bhI viSNu ke samAna bAmanAvatAra sambandhI yAcaka veSa se rahita haiM /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 vardhamAna jIvana-koza ghattA-pahupaMgaNi tetthu vaMdiya-carama - jiNideM / chammAsa virahaya rayaNaviTThi jakkhiMdeM / / 7 / / -vIraji0 saMdhi 1/kaDa 7 aise usa rAjabhavana ke prAMgaNa meM antima tIrtha kara kI bandanA karane vAle una yakSoM ke rAjA kubera ne chaha mAsa taka ratnoM kI dRSTi kii| (kha) tasminSaNmAsazeSAyuSyAnAkAdAgamiSyati / bharate'sminvidehAkhye viSaye bhavanAGgaNe // 251 / / rAjJaH kuDapurezasya vsudhaaraapttpRthuH| saptakoTimaNiH sArdhA siddhArthasya dinaM prati / / 252 / / -uttapu0 parva 74 jaba usadeva kI Ayu chaH mAsa kI bAkI raha gayI aura svarga se Ane ko udyata huA taba isI bharata kSetra ke videha nAmaka deza sambandhI kuNDapura nagara ke rAjA siddhArtha ke bhavana ke AMgana meM pratidina sAr3he sAta karor3a ratnoM kI bar3I moTI dhArA barasane lgii| (ga) atha saudharmakalpezo jnyaatvaacyutsureshinH| SaNmAsAvadhizeSAyuH prAheti dhanadaM prati / / 42 // pIdAtra bhArate kSetra siddhaarthnRpmndire| zrIvardhamAnatIrthezazcaramo'vatariSyati // 43 / / ato gatvA vidhehi tvaM ratnavRSTi tdaalye| zeSAzcaryANi puNyAya svAnyazarmAkarANi ca // 44 / / ityAdezaM sa yakSezo muurnaadaayaamreshinH| dviguNIbhUtasadbhAva AjagAma mahItalam / / 45 / / tataH pratyahamArebhe mnnikaanycnvrssnnaiH| ratnavRSTi mudA katu bhUpadhAmani so'maraH / / 46 / / nAnAratnamayAdhArA sairaavtkraakRtiH| patantI zrorivAyAntyabhAt puNyakalpazAkhinaH / / 47 / / dIprAhiraNyamayI vRSTiH patantI khAGgaNAd babhau jyotirmAleva sAyAntI sevitu pitarau guroH|4|| -vIravardhaca adhi 7 saudharma svarga ke indra ne ukta acyutendra kI chaha mAsa pramANa zeSAyu ko jAnakara kubera ke prati isa prakAra kahA-he dhanada, isa bharatakSetra meM siddhArtha rAjA ke rAjamandira meM antima tIrtha kara zrI vardhamAna svAmI avatAra leMge, ataH tuma jAkara ke unake bhavana meM ratnoM kI vRSTi karo, tathA puNya prApti ke lie sva-para ko sukha karane vAle zeSa AzcaryoM ko bhI karo / vaha yakSeza amarendra ke isa Adeza ko zirodhAryakara dviguNa harSita hotA huA mahItala para aayaa| tatpazcAt usa yakSeza ne siddhArtha rAjA ke bhavana meM pratidina maNisuvarNa barasAte hue harSa se ratna vRSTi AraMbha kara dii| aizAvata hAthI kI guMr3a ke samAna AkAravAlo nAnA ratnamayI vaha dhArA AkAza se giratI huI aisI zobhatI thI, mAno puSparUpo kalpavRkSa se lakSmI hI A rahI ho / gaganAMgaNa se giratI huI vaha dedIpyadAna hiraNyamayI vRSTi isa prakAra zobhA de rahI thI mAno trijagad-garu ke mAtA-pitA kI sevA karane ke lie jyotirmaya nakSatra mAlA hI A rahI ho| gha) prAggarbhAdhAnataH SaNmAsAnta siddhaarthmNdire| sAdhu kalpadra modbhUtapuSpagaMdhAmbuvRSTibhiH / / 46 / / ratnavRSTi cakAroccamahAya'maNikAJcanaiH / dhanado'nudinaM bhUtyA sevayA zrIjinezinaH / / 50 / / -vIravarSaca. adhi7
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNamAna jIvana-koza 103 garbhAdhAna se pUrva chaha mAsa taka siddhArtha nareza ke mandira meM kalpavRkSoM se utpanna hue puSpoM ke aura sugandhita jalavarSA ke sAtha, tathA bahumUlya dhAle maNiyoM aura suvarNoM ke dvArA zrI jinezvara deva kI vibhUti se sevA karane ke lie pratidina mahAratnavRSTi karane lgaa| (ca) sakkANa levi bhattie Navivi / Nihi * kalasa - hatthu dhaNavai mahatthu / maNa - bhaMti toDi AhuTTha - kodd'i| vara maNi * gaNehi~ gayaNaMgaNehiM / varisiyau tAma chammAsa jaam| x x x -vaDDamANaca0 saMdhi , kaDa 6 mahAdhanapati-kubera apane mana kI bhrAMti ko tor3akara tathA bhaktipUrvaka namaskAra kara sAr3he tIna karor3a zreSTha maNigaNoM se yukta nidhi kalaza hAtha meM lekara gagana rUpo A~gana se ( kuNDapura meM ) usa samaya taka barasAtA rahA, jaba taka ki chaH mAsa pUre na ho gaye ho / 33 vardhamAna tIrthaMkara-bhagavAn mahAvIra 1 garbha praveza (ka) iha jaMbudIvi bhrhtraali| ramaNIya - visai sohA-visAli // kuMDauri rAu siddhatthu sahiu / jo siriharu maggaNa-vesa rahiu / / do - bAhu vi jo raNi sahasabAhu / suhi - diNNa - jIu jImUyabAhu / dAlidahAri rAyAhirAu / jo kapparukkhu NaukaTThabhAu / pattA-piyakAriNi devi tuga - kubhi kubhtthnni| tahu rAyahu iTTa NArIyaNa * cUDAmaNi / / -vIraji0 saMdhi 1/kaDa 6 isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM vizAla zobhAghArI videha pradeza meM kuDapura ke rAjA siddhArtha rAjya karate haiM / ve Atma-hitaiSI hai aura zrIdhara hote hue bhI viSNu ke samAna dhAmanAvatAra saMbaMdhI yAcaka veSa se rahita haiN| unakI bhujAeM to do hI thIM, kintu yuddha meM ve sahasrabAhu jaisI vIratA dikhalAte the| ve sudhI arthAt vidvAnoM ko jIvikA pradAna karate the, ataeva ve sAkSAt jImUtavAhana the jinhoMne apane mitra ke lie apanA jIvanadAna kara diyaa| ve rAjAdhirAja logoM ke dAridraya ko dUra karane vAle kalpavRkSa the, tathApi kalpavRkSa ke samAna ve kASTha aura kaTubhAva-yukta nahIM the| __ aise una siddhArtha rAjA kI rAno priyakAriNI devI thI jo vizAla hAthiyoM ke kubhasthaloM ke samAna pInastanI hotI huI samasta nArI-samAja kI cUr3AmaNi thii| (kha) duvaI-eyaha bihiM mijakkha kamalakkha / salakkhaNu rakkhiyAsavo // caurva samu jiNiMdu suu sohii| paya - juya - Naviya - vAsavo / / -vIraji.saMdhi1 / kaDa 7
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 vadhamAna jIvana-koza __indra kube ya sa kahate haiM ki he kamala-nayana yaza, inhIM rAjA siddhArtha' aura rAnI priyakAriNI ke zubha lakSaNoM se yukta madirAdi vyasanoM kA tyAgo putra caubIsavA~ tIrtha kara hogA, jisake caraNoM meM indra bho namana kreNge| (ga) AsADha - mAsi sasihara - payAsI / pakkhaMtarAli haya - timira - jAli / / disa * Nimmalammi chaTThI - dinnmmi| saMsAra - seu thiu gabbhi deu / saMpaNNa - hihi kaNa - kaNaya - vitttti| jakkheNa tAma Nava * mAsa - jAma / -vIraji0 saMdhi 1 / kaDa6 ASAr3ha mAsa ke candra se prakAzamAna va andhakAra samUha ko dUra karane vAle zukla pakSa meM chaTThI tithi ke dina jaba dizAeM nirmala thIM, taba saMsAra ke setubhUta bhagavAna mahAvIra, mAtA ke garbha meM Akara sthita hue| taba se nava mAsa taka dharaNandra yakSa AnandadAyI svarNa kI dRSTi karatA rahA / (gha) atheha bhArate kSetra videhAbhidha uurjitH| dezaH saddharmasaMghAdya videha iva rAjate // 2 // x ityAdi vaNanopetadezasyAbhyantare puram / kuNDAbhidhAM virAjeta nAbhivaddhAbhikaimahat // 10 // patistasya mahIpAlaH zrImAn siddhArthasaMjJakaH / AsIt kAzyapagotrastho harivaMzanabhoM'zumAn // 22 // X x tasyAbhavan mahAdevI sannAmnA pikaarinnii| anaupamyaguNavAtairjagatAM puNyakAriNI / / 28 / / gajendrAkAramAdAya bhavasyAsyapravezanAt / tvadgarne nirmale tIrthe'ntimo'vatariSyati / / 103 // tadaivASADhamAsasya zukla SaSThI dine shucau| uttarASADhanakSatra zubhe lagnAdika sati / / 110 / / so'marendro'cyutAccyutvA dharmadhyAnena dharmakRt / sugarbha priyakAriNyAH zucau puNyAdadhAtarat // 111 / / -vIravadha mAnaca0 adhi 7 isa bhArata varSa meM videha nAmaka eka vizAla deza hai, jo zreSTha dharma aura munizvaroM ke saMghAdi se videha kSetra ke samAna zobhAyamAna hai / ityAdi varNana se saMyukta usa deza ke bhItara nAbhi ke samAna madhyabhAga meM kuNDapura nAmaka mahAna nagara virAjamAna hai| usa kuNDapura ke svAmI zrImAn siddhArtha nAmavAle mahipAla the, jo kAzyapa gotrI, harivaMza rUpa gagana ke sUrya the| usa siddhArtha nareza kI rAnI 'priyakAriNI' isa uttama nAmavAlI mahAdevI thii| jo apane anupama guNa samUha se jagat kI puNyakAriNI thii| siddhArtha ne priyakAriNI ko kahA-mukha meM praveza karate hA gajendra ke dekhane se Apake nirmala garbha meM antima tIrthakara gajendra ke AkAra ko dhAraNa karake avatarita hogaa|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza usI samaya ASADha mAsa ke zukla pakSa kI pavitra SaSThI ke dina uttarASAr3ha nakSatra meM zubha lagnAdika hone para mA devendra dharmadhyAna ke sAtha acyuta svarga se cyuta hokara puNyodaya se priyakAriNI ke pavitra garbha meM matafa paNNadasadivasehi ahahi mAsehi ya ahiyapaMcahattarivAsAsese pautthakAle 75-8-15 puSpacara. vimANAdo AsADha-joNhapakkha chaTThIe mahAvIro vAhattaravAsAso tiNNANaharo gmbhmoinnnno| xxx / etthuvaujjaMtIo gAhAosura mahidoccudakappe bhogaM divvANubhAgamaNubhUdo / pupphuttaraNAmAdo vimANado jo cudo sNto| -kasApA0 bhAga 1/gA 1, 2/ TIkA savvasiddhiThANA avaiNNA ushdhmmphuditiyaa| xxx pupphottarAbhidhANA annNtseyNsNvddmaannjinnaa| -tilopa0 adhi gA 522 pUrvArdha, 524 uttarAdha sA taM SoDazasusvapnadarzanotsavapUrvakaM / dadhra garbhezvaraM garbha zrIvIraM priykaarinnii|| -haripu0 khaMDa 1 / sarga 2 / zlo 21 y xxx iha bhArahavare saMtare xxx Nivasai videhu NAmeNa desu khayarAmarehiM suhayara-payasu xxx tahiM Nivasai kuNDapurAhihANu -vaDDamANaca0 saMdhi / kaDa 1 ___ usI bhAratavarSa meM vidyApoM evaM amaroM se suzobhita pradezavAlA videha nAmaka eka suprasiddha deza hai| videha deza meM kuNDapura nAmaka eka nagara hai| ) suNeUNa eyaM kameNaM muhAo sa - kaMtassa dhArevi saannNdbhaao| gayA sundare maMdire jAma devI turaMtI tiloe gaNAsAra sevii| to so surAhIsu pupphuttarAo vimANAya bhAvevi sokkhaayraao| pattA-siviNae pavaru gaya-rUva-dharu Nisi paviThTha, devii-muhe| muNiSara bhaNiyA sAvaNa taNiyA siya chahihe jiy-srrhe|| -paDamANaca0 saMdhi/kaDa 7 rAjA siddhArtha ke mukha se svapnoM ke phala ko kramazaH sunakara usakI kAntA priyakAriNI bAnandalahI se bhara hai| triloka meM mahilA gaNoM kI sArabhUta mahilAoM dvArA sevita vaha devI zIghra hI jaba apane sundara bhavana meM bhI vaha surAdhIza sukhakArI puSpottaya vimAna se cayakara rAtri ke samaya pravara svapna meM devI priyakAriNI ke meM gaja ke rUpa meM praveza huaa| ( use ) munivaroM ne kamaloM ko jItane vAlI zrAvaNa saMbandhI zukla SaSThI (vidhi) dhaNavai vasu parisiu puNuvi tema Nava mAsu supAuse mehu jem| gambhaDiovi NANattaeNa somukku Na munniy-jyttenn| --baDDamANaca0 saMdhi/mADa 8
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza .... jisa prakAra varSA Rtu ke nava ( ASADa ) mAsa meM megha barasate haiM, usI prakAra panapati -kubera bhI punaH naumAsa taka ratmavRSTi karatA rahA / garbha meM sthita rahane para bhI ve bhagavAn mati zruta evaM avadhi kapa tIna jJAnoM se mukta na the| 2 priyakAriNI ( trizalA ) ke garbha ke samaya dhana - varSA(ka) ghattA-gharapaMgaNi tAsu rAyahu suha-pabbhArahiM / buTTau dhaNaNAhu avihaMDiya-dhaNa-dhArahi / -vIraji0 saMdhi 1 / kdd8| pR0 16 (kha) AsADha - mAsi sasiyara - payAsI pakkhaMtarAli haya - timira - jaali| disa - Nimmalammi chaTTho - diNammi / saMsAra - seu thiu * gambhi deu / saMpaNNa - hiTTi kaya kaNaya - vitttthi| jakkheNa tAma Nava - mAsa jAma / -vIraji0 saMdhi 1 / kaDa6 / pR0 18 (ga) dhaNavai vasu varisiu puNuvi tema va mAsu supAuse mehu jema __-vaDDhamANaca0 saMdhi hai / kaDa 8 (gha) yasyAvatArataH pUrvaM pitroH saudhe dhnaadhipH| mAsAn SaNNavasaMpUrNAzcakra ratnAdivarSaNam / / -vIravardhaca. saMdhi 1 / zlo 2 bhagavAna mahAvIra ke jIva ke rAnI priyakAriNI ke garbha meM Ane ke pazcAt nava mAsa taka dhanapati-kubera yA yakSa ne rAjA siddhAtha' ke prasAda ke prAMgaNa meM pracura ratnAdi kI vRSTi kii| 33 ka-bhagavAn mahAvIra-devAnaMdA garbha 1. samaNe bhagavaM mahAvIrexxx tassaNaM ASAr3hasuddhassa chaTThIpakheNaM hatyuttarAhi nakkhakhattaNaM jogamuvAgaeNaM, mahAvijaya - siddhattha - pupphuttara - pavara - puNDarIya * disAsovasthiya vaddhamANAo mahAvimANAo vIsaM sAgarovamAI AuyaM pAlayittA AukkhaeNaMbhavakkhaNaM ThiikkhaeNaM cue caittA iha khalu ... jaMbuhIve dIve, bhArahe vAse, dAhiNaDDhabharahe dAhiNamAhaNakuNDapurasannivesaMsi usabhadattamsa .. mANassa koDAla-sagottassa devANaMdAe mAhaNIe jAlaMdharAyaNa-sagottAe sIhobhUvabhUraNa ... . appANeNaM kucchisi gabbhaM vakte / -AyA0 12 / a 15 / sU3 / pR0 231 2 teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIrexxx tassaNaM AsADhasuddhassa chaTThIpakkheNaM mahA vijayapupphuttarapavarapuMDarIyAo mahAvimANAo vIsaM sAgarovamaTTiIyAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtara caI caittA iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse xxx samage bhagavaM mahAvIre carime tisthakare puvvatitthakaranihiDhe mAhaNakuNDaggAme nagare usabhadattassa mAhaNassa
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 107 koDAlasaguttassa bhAriyAe devANaMdAe mAhaNIe jAlaMdharasagottAe pubvarattAvarattakAlasamayaM si hathuttarAhi nakvattegaM jogamuvAgaNaM AhAravakkatIe bhavavakkatIe sarIravakkatoe kucchisi bhattAe vakkate / ---kapa0 sU 2 | pR0 4 3 asthi iva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse mAhaNaku DaggAmo NAma gAmo / tattha koDAlasagotto ( u sahadatto NAma ) baMbhaNo / tarasa devANaMdA bhAriyA / tIesaha jahAsuhaM vasantassa gacchati diyA / iyo ya tao pupphuttaravimANAo AsADhasuddhachaTTIe hatthuttarAhi caiUNa aNeya - bhavAyamirI jIvasuravaro 'aho uttamaM maha kulaM ti duruttavAyAvaiyarAvajjiyakammakiMcAvasesarANao samuppaNNo tIe bambhaNIe udarammi | -cappana0 pR0 270 4 itazca jaMbUdvIpe'smin kSetra e'sti bharatAbhidhe brAhmaNakuMDagrAmAkhyasaMnivezo dvijanmanAm // 1 // tatra varSabhadatto'bhUt kauDAlasakulodvijaH / devAnaMdA ca tadbhAryA jAlandharakulodbhavA / / 2 / / cyutvA ca nandano hastottarakSasthe nizAkare | ASADhasya zveSaSThyAM tasyAH kukSAvavAtarat / 3 // x 1 X X 11 // 12 // devAnandA garbhagate prabhau tasya dvijanmanaH / babhUva mahatI RddhiH kalpadruma ivAgate // 6 // trijagadguravo'rhanto notpadyante kadAcana / tucchakule rorakule bhikSAvRtikUle'pi vA // 6 // ikSvAkuvaMzaprabhRtikSatravaMzeSu kiM tvamI / jAyante puruSasiMhA muktAH zuktyAdikeSviva // 10 // tasaMgatamApannaM janma nIcakule prabhoH / prAdhyaM karmAnyathA kartuM yadvArhanto'pi nezate // marIcijanmani kulamadaM nAthena kurvatA / arjitaM nIcakairgotrakarmadyApi hya upasthitam // karmavazAnnIca kuleSUpannAnarhato'bhyataH / kSeptuM mahAkule'smAkamadhikAro'sti sarvadA // 13 // - trizalAkA0 parva 10 / sarga 2 bhaya tinANo gaecue, socaimsAmitti jANai, cayamANe na jANai- samayasya chadmasthopayogAviSayavAt, cuemitti jANai, jarayaNi devANaMdAe kucchisi gabhattAe uvavanne taM syaNi sA sayaNijjaMsi sutajAgarA ime codasa mahAsumiNe pAsai x x x 1 upaNNe khalu samaNe bhagavaM mahAvIre devANaMdAe mAhaNIe kucchisi tanna eyaM bhUyaM vA bhavai vA bhavissaivA xxx / - Ava0 nigA0 458 / malayaTIkA pupphutta uvavanno tao cuo mAhaNakulammi | - Ava0 nigA 450 1 TIkA - xxx 'tato cuto mAhaNakulaMmi' tti tataH - puSpottarAt cyuto brAhmaNakuMDagrAme nagare somilasya brAhmaNasya devAnandAyAH patnyAH kukSau samutpannaH / x x x mANaka DaggA ko DAlasaguttamAhaNo asthi / tassa ghare uvavanno devANaMdAi kucchisi // - Ava0 nigA // / 457 / /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 varSamAna jIvana-koza malayaTokA-asyA vyAkhyA--puSpottarAccyuto brAhmaNakuDaprAme nagare koDAlasagotro brAhmaNaH somilA bhidhAno'sti, tasya gRhe utpannaH devAnandAyAH kukSAviti / isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM brAhmaNakuNDa nAmaka eka brAhmaNa logoM kA grAma paa| vahAM koDAla gotra meM utpA RSabhanApa somila nAmaka eka brAhmaNa rahatA thaa| usake devAnandA nAmaka eka jAlaMdhara kula kI strI thii| ASADa mAsa kI zukla SaSThI-hastottarA nakSatra meM nandana muni kA jova daza devaloka se cyavana kara devAnanda kI ekSi meM avatarita huaa| jisa dina ve devAnandA ke garbha meM Aye tabhI se RSabhadatta ko moTI Rddhi kI prApti huii| tIna jagat ke gurU mahat kabhI bhI tuccha kula meM, dAridra kula meM yA bhikSukula meM utpanna nahIM hote parantu puruSa siMha samAna zIpa meM motI ke samAna ikSvAku Adi kSatriya vaMza meM hI utpanna hote haiM / bhagavAn nIca kula meM utpanna hue hai-yaha asagata bAta hai| parantu prAcIna karmoM ko janyathA karane meM bhagavAna bhI samartha nahIM hai| bhagavAna ne marIci ke bhava meM kulamada kiyA thA-isa kAraNa nIca gotra karma kA upArjana kiyA thaa| astu zakendra ne socA ki karma ke vazIbhUta hue nIca kula meM utpanna hue arhato ko kisI mahA kula meM le jAne kA pavaMdA hamArA adhikAra hai| 33 kha-trizalA garbha ( siddhArtha rAjA kI patnI) 1 garbha vivecana 1 evaMca pavaDhamANammi gambhe gaesu vAsIdiNesu tAva caliyAsohippaoeNamurAhivaiNA muNio bhayavo gbbhsNbhvo| ciMtiuMca payato-evaM bihA mahANubhAvA Na tucchakuleSu jAyanti / ti citiUNa avahario baMbhaNIo ( e ) gambhAo bhyvN| pakkhitto iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse uttuGgadhavalapAsAyasiharovasohIe tIra ( ? khattiya ) NagarAhihANe puravare xxx / aNNayA ya gAmANugAma gacchamANo kIlANimittamAgao NiyabhuttiparisaMThiyaM kuMDapuraM NAma jyrN| jahAvihAvayAreNa paviTTho nniyymNdirN| Agao sayalo vi purajaNavao daMsaNatthaM / sammAgiyavisajjiyammi pauraloe visiDhaviNoeNa aivAhiUNa diNasesaM pasutto vAsabhavaNammi / NivaNNA tayantie devI / samAgayA suheNaNiddA / tao pahAyappAyAe ramaNIe cauddasamahAsuviNANukUlalAbharAMsUio samuppaNNo AsoyaterasIe hatthuttarAhiM tisalAdevIe gbbhmmi| -cauppaNNa pR0 270 2 tAo gaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aNukaMpae NaM devegaM 'jIyameya' ti xxx tassaNaM bhAsoyabahulassa terasIpakkheNaM xxx jevi ya se tisalAe khattiyANIe kucchiMsi gambhe, taMpi ya dAhiNamAhaNakuDapurasannivesaMsi usabhadattasa mAhaNassa koDAla-sagotassa devANaMdAe mAhagIe jAlaMdharAyaNasagotAe kucchisi saahri| -bhAyA0 zru 2/ a 15/sU 5, 6
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 varSamAna jIvana koza 3 tathA garbhasya udarasatvassa haraNaM udarAntaraM * saMkAmaNaM garbhaharaNaM etadapi tIrthakarApekSayA'bhUtapUrva sadbhagavato mahAvIrasya jAtaM purandarAdiSTena hariNegameSidevena devAnandAbhidhAnabrAhmaNyudarAstrizalAbhidhAnAyA rAjapalyA udare saMkramaNAd, etadapyanantakAlabhAvitvAdAzcaryameviti / -ThANa sthA0 10 / sU. 160 / TIkA4 'samaNe' ityAdi ASADhasya zuklapakSaSaSThyA Arabhya vyazItyAM rAtrindiveSvatikrAMteSu jyazItitame vartamAne azvayujaH kRSNatrayodazyAmityarthaH garbhAta-garbhAzayAdevAnaMdAbrAhmINIkukSita ityarthaH garbha -trizalAbhidhAnakSatriyAkukSi saMhRto-nIto devendravacanakAriNA hariNegameSyabhidhAnadeveneti / -sama0 sama0 82 / sU 2 / TIkA hariNegamesiM pAyattANiyAhivaI devaM x x x je se vAsANaM tacce mAse paMcamepakkhe AsoyabahulaterasI tami devANaMdAe mAhaNIe kucchIto tisalAe khattiyANIe kucchisi avvAbAhaM sAharai, je se tisalAe gabbhe taM devANaMdAe kucchisi sAharai, xxx jaM rayaNi ca gaM bhagavaM devANaMdAe kucchIto tisalAe kucchisi sAharie taM rayaNiM sAdevANaMdA tesumiNe tisalAe haDe pAsittANaM. paDibuddhA, tisalAvi ya Na maNoramaMsi sayaNijjaMsi suttajAgarA te cohasa mahAsumiNa pAsittANa pddibuddhaa| -Ava* nigA 458/malayaTokA 6 tae Na se hariNa gamesI pAyattANiyAhivaI deve xxx je se vAsANa tacce mAse paMcamepakkhe Asoyabahule, tassaNaM Asoyabahulassa terasopakheNa + + + hiyANukaMpaeNa deveNaM hariNa gamesiNA sakavayaNasaMdihaNa mAhaNakuDaggAmAo nayarAo usabhadattassa mAhaNassa koDAlasagotsassa bhAriyAe devANadAe mAhaNIe jAlaMdharasagottAe kucchIo khattiyakuDaggAme nayare nAyANa khattiyANa siddhatthassa khattiyassa kAsavasagottassa bhAriyAe tisalAe khattiyANIe vAsihasagottAe puvvarattAvarattakAlasamayaMsi hatyuttarAhiM nakkhattaNaM jogamuvAgaeNaM avvAbAhaM avvAbAheNaM kucchisi sAharie / 4 -kappa0 sa 27, 30 vidha naigameSI ca tathaiva svAmizAsanam / devAnandAtrizalayorgarbhavyatyayalakSaNam // 26 // devAnandA brAhmaNI sA zayitA pUrvavIkSitAn / mukhAniHsarato'drAkSInmahAsvapnAMzcaturdaza / / 27 // usthAya vakSa AghnAnA niHsthAmA jvrjrjraa| kenApijaha me garbha iti cukroza sA ciram // 28 // kRSNAzvinatrayodazyAM candre hastottarAsthite / sa devastrizalAgarbhe svAminaM nibhRtaM nyadhAt / / 26 / / -trizalAkA* parva 10 / sarga 2 devAnandA brAhmaNI kI kukSi meM bhagavAna mahAvIra kA garbha hai-yaha vicArakara indra ke svayaM ke pAyadala senApiti hariNagameSI deva ko bulAkara kahA ki trizalAdevI kI kukSi meM usa garbha ko rakho tathA devAnandA brAhmaNI kI kukSimeM sabhaM ko rkho| yaha kArya satvasa karo / hariNagameSI deva bhI turanta svAmI kI AjJAnusAra devAnandA aura
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza trizalA ke garbha ko adala-badala kiyaa| usa samaya zayyA meM soI huI devAnandA brAhmaNI ne pUrva dekhe hue caudaha mahAsvapnoM ko svayaM ke mukha se nikalate hue dekhaa| vaha turanta baiThI parantu zarIra nibala aura jvara se jarjarita ho gayA aura chAtI kaTatI-"kisI ne hamAre garbha kA hanana kiyA hai|" isa prakAra bAramvAra pukAra karane lgii| Azvina kRSNA trayodazI, candra hastotarA nakSatra ke AvAgamana hone para usa deva ne bhagavAna ko trizalA ke garbha meM sthApita kiyaa| 2 garbha kA prabhAva-trizalA ke garbha ke samaya dhana-varSoM 1 ja rayaNi bhayavaM tisalAe gabbhe sAharite taM rayaNi sakkavayaNeNaM tiriyajaMbhagA devA vivihAI maNi nihANAI siddhastharAyabhavaNaMsi sAharaMti, taM ca nAyakulaM hiraNeNaM suvaNNNaM dhanneNaM rajjeNaM baDale vAhaNeNaM koThAgAreNaM pureNa aMteureNaM jaNavayaputtehiM pasUhi sAvaijjaNa ya atIva atIva abhivaNai / siddhattharAyassaviya sAmaMtarAyANo savve vsmaagyaa| -zrAva.nigA 458/malayaTIkA 2 garbhasthe'tha prabhau zakrA''jJayA jabhakanAkinaH / bhUyo bhUyo nidhAnAninyadhuH siddhArthavezmani // 34 / / savaM jJAtakulaM bhUridhanadhAnyAdiRddhibhiH / garbhAvatIrNabhagavatprabhAvAvRdhetarAm // 35 / / siddhArthasyApi nRpaterdAdapraNatAH purA / praNemubhUbhujo'bhyetya svayaM prAbhUtapANayaH // 36 / / -trizalAkA0 parva 10 / sarga 2 bhagavAna jaba trizalA ke garbha meM Aye taba zakendra ko AjJA se jabhaka devoM ne siddhArtha rAjA ke gRha meM bAraMbAra dhana kA samUha lA lAkara sthApita kiyaa| gabha meM avatarita bhagavAna ke prabhAva se usakA samUcA kula dhanadhAnya kI samRddhi se vRddhi ko prApta huaa| jo rAjA garSa ke kAraNa pahale siddhArtha rAjA kI namana nahIM karate the-ve hasta meM svayaM bheMTa lekara vahAM Akara namane lge| '3 trizalA ke garbha meM abhigraha pitrovijJAya tad duHkhaM jJAnatrayadharaH prabhuH / aMguliM cAlayAmAsa garbhajJApanahetave / / 44 / / madgarbho'kSata eveti jJAtvA svaabhinymodt| amodayacca siddhArtha garbhaspandanazaMsanAta // 45 / / acintayacca bhagavAnmayyadRSTe'pi ko'pyho| mAtApitrormahAn sneho jIvatoranayoryadi // 46 / / pravrajiSyAmyahaM snehamohAdetau tadA dhvam / ArtadhyAnagatau karmAzubhaM bahvarjayiSyataH / / 47 / / athaivaM saptame 'mAsi jagrAhAbhigrahaM prbhuH| upAdAsye parivrajyAM na pitrorjIvatoraham / / 48 / / -trizalAkA parva 10/sarga 2 ___ For Private &Personal use only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 111 '2 aha sattamammi mAse ganbhattho ceva'bhiggahaM geNhe / nAhaM samaNo hohaM ammApiyaraMmi jIvaMte / / 56 / / -Ava0 nigA* 458 para bhASya gA0 56 malayaTIkA- xxx atha garbhAdArabhya saptame mAse tayormAtApitrorgarbhaprayatnakaraNenAtyantaM snehamavabuddhya aho mamoparyatIvAnayoH sneho, yadyahamanayorjIvitoH pravrajyAM gRha NAmi nUnaM na bhavata evaitAvityato garbhastha evAbhigrahaM gRha NAti, jJAnatrayopetatvAt, kiMviziSTamityAha-nAhaM zramaNo bhaviSyAmi mAtApitro jIvatoriti 3 tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre gabbhatthe ceva imeyArUvaM abhiggahaM abhigiNhA no khalu me kappai ammApiehiM jIvatehiM muDe bhavittA agAravAsAo aNagAri pavvaittae -kappa0 sUhA tona jJAna ke dhAraka (garbha meM sthita ) vardhamAna ne mAtA-pitAko duHkhita jAnakara garbhajJApana karAne ke lie eka aMgulI ko calAyamAna kiyaa| isase mAtA ne jAnA ki merA garbha kSati ko prApta nahIM huA hai| harSita huI / garbha kI spharaNA ko jAnakara siddhArtha rAjA bhI bahuta khuzI huaa| phalasvarUpa bardhamAna ne vicAra kiyA ki meM adRSTa hUM phira bhI mAtA-pitA kA mere para kitanA sneha hai| yadi maiM mAtA pitA ke jIvita rahate hue dIkSA grahaNa karU gA to ve sneha ke moha se ati AtaMdhyAna ko prApta hoNge|-ashubh karma upArjana kreNge| ataH mujhe ucita hai ki maiM unake jIvita kAla meM dIkSA grahaNa nahIM karUgA-yaha abhigraha bhagavAn ne sAta mAsa meM grahaNa kiyaa| 4 vardhamAna kA vaMza ikSvAkavaH sukhakSetra saMbhavaMti divshcyutaaH| vIre'vatarati trAtu dharitrImasudhAriNaH // -hari0 khaMDa 1 / sarga 2/zlo 4'uttarArdha/20 pUrvArdha vardhakAna kA ikSvAku vaMza thaa| '5 vardhamAna bhagavAna kA zarIra ( samaNe bhagavaM mahAvIre ) satta hatthUssehe samacauraMsa-saMThANa - saMThie vajja - risaha-nArAyasaMghayaNe aNuloma - vAuvege kaMkaggaNI kavoya - pariNAme sauNi - posa - pitaroru - pariNae paumuppala gaMdha - sarisa - nissAsa - surabhivayaNe, chavo nirAyaMka - uttama - pasattha - aiseya - niruvaya - pale jalla-malla - kalaMka - seya - raya - dosa - vajjiya - sarIra - niruvaleve chAyA - ujjoiyaMga - mNge| -ova0 sU0 16 zramaNa bhagavAna mahAvIra kI U~cAI sAta hAya ko thii| AkAra samacaurasa (ucita evaM zreSTha mApa se yukta sundara) thaa| unakI haDDiyoM kI saMyojanA atyanta majabUta thii| zarIrasthita bAyu kA vega anukUla thaa| kaMkapakSo ke samAna gudAzaya thaa| kabUtara ke AhAra pariNamana kI zakti ke samAna pAcana zakti thii| pakSiyoM ke samAna apAna-deza nirlepa rahatA thaa| pITha, antara (pITha aura peTa ke bIca ke donoM tarapha ke hisse pAzrva aura jaMghAe viziSTa pariNAma
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 varSamAna jIvana koza cAlI thI arthAt sundara thii| padma aura utpala kI sugandha ke samAna niHzvAsa se surabhita mukha thaa| unakI camar3I sundara aura komala thii| roga se rahita uttama, zubha, ati sapheda aura anupama prabhu kI deha kA mAMsa thaa| ata: jalla, malla, kalaMka, pasone aura raja ke doSa se rahita (bhagavAna kA) zagIra thA-usa para maila jama hI nahIM sakatA thaa| ataH aMga-aMga ujjvala kauti se prakAzamAna the| 6 vardhamAna bhagavAna ke zarIra ke avayavoM kA vivecana (ka) zikha-nakha vivecana ghaNa-niciya-subaddha-lakkhaNa praNaya-kUDAgAra-nipiMDi-agga sirae sAmali-boMDa ghaNa-niciyacchoDiyamiu visaya-pasattha-suhama-lakkhaNa sugaMdha-sundara-bhuamoaga - bhiMga-nela kajjala pahi-bhamara-gaNa-Niddha NikuraMba-niciya-kuciya-payAhiNAvatta muddha sirae dAlima-pupphappagAsa-tavaNijja-sarisa nimmala-suNiddha kesaMta-kesabhUmI ghaNa-niciya-chattAgAruttamaMgadese NivaNa-samalaha-maTTha candaddha-sama-NiDAle uDuvai paDipuNNa-somavayaNe, allINa-pamANa jutta-savaNe sussavaNe, pINa-maMsala kavola-desabhAe ANAmiya cAva-ruila-kiNDabbharAi taNu-kasiNa-Niddha bhamuhe anadAliya puNDarIya-yaNe koAsia-dhavala pattalacche garu lAyata-ujju-tuGgaNAse uvacia-sila pavAla-biMbaphala saNNibhAharoha, paMDura-sasi-saala-vimala Nimmala saMkha. gokkhIra-phega-kundadagaraya muNAliA-dhavala-daMta seDho akhaMDadaMte apphuDiadaMte aviraladaMte suNiddhadaMte sujAyadaMte egadaMtaseDhIviva aNegadaMte, huyavahaNiddhata-dhoya-tatta-tavaNijja ratta-tala-tAlu-jIhe avaDiya-suvibhatta-citta maMsU maMsala-saMThiya-pasattha sahUla viula haNUe, cauraMgula-suppamANa-kaMbu-vara-sarisa-gove, vara-mahisa varAha-sIha-sUddala usama-nAga - vara - paDipuNNa. viulakkhaMdhe juga-sannibha-pINa raiya pIvara-pauTTha susaMThiya-susiliTTha visiThTha-ghaNa-thira-subaddha-saMdhi pura vara-phaliha-vaTTiya bhue-bhuya-Isara-viula-bhoga AdANa paliha ucchUDha doha bAhU-ratta - talovaiya maua maMsala sujAya lakkhaNa-pasattha acchidda-jAla pANI pIvara komala varaMgulI AyaMba- taMba - taliNa - sui ruila-Niddha-Nakkhe caMdapANilehe sUrapANilehe saMkhapANilehe cakkapANilehe disAsosthikSa pANilehe caMda-sUra-saMkha-cakka-disA-sosthiya-pANilehe, kaNaga silAtalujjala pasastha samatala uvaciya vicchiNNa pihula vacche sirivacchaMkiyavacche akaraMDaakaNaga-ruyaya-nimmala-sujAya niruvahaya-dehadhArI-aThTha-sahassa - paDipuNNa - vara - purisa-lakkhaNa-dharesaNNayapAse saMgayapAse sundarapAse sujAyapAse miya-mAia-pINa-raiya-pAse ujua-sama-saMhiya-jacca-taNu-kasiNa-Niddha-Aijja-laDaha-ramaNijja-roma rAI jhasa vihaga sujAyapINa-kucchI jhasodare suikaraNe paumaviaDaNAbhe gaMgAvattaka payAhiNAvatta taraMga-bhaMgura-ravi-kiraNa taruNa-bohiya-akosAyaMta-pauma-gaMbhIra viyaDa-NAhe (bhe) sAhaya-soNaMda-musala-dappaNa-Nikariya-varakaNagaccharU-sarisa-vara-vara-valia-majjhe-pamuiya-vara-turaga-sIha-vara-vaTTiya-kaDI
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ barSamAna jIvana-koza vara-suraga-sujAya-sugujma-dese AiNNa-hauvva-Niruvaleve, varavAraNa-tulla vikkama vilasiya-gaI gayasasaNa-sujAya-sannibhoru samugga-Nimagga-gUDhajANU eNI - kurUviMdAvatta - vaTTANupubva - jaMghe saMThiya susiliTTha gUDhagupphe suppaiTThiya kumbhacArUcalaNe aNupuvva susaMhayaMgulIe uNNaya-taNu-taMba-Niddha-Nakkhe bharatappalapatta-mauya-sukumAla-komalatale aTThasahassavarapurisalakkhaNadhare, naga-nagara-magara-sAgara cakkaMka-varaMka maMgalaMkiya-calaNe visiTTa-rUve huyavaha niqhma-jaliya - taDitaDiya-tarUNa ravi-kiraNa-sarisa-tee, aNAsave amame akiMcaNe chinnasoe nirUvaleve vavagaya-pema-rAga-dosa-mohe, niggaMthassa pavayaNassa desae sasthanAyage paiTTAvae, samaNagapaI samaNaga viMda pariaTTae, cautIsa buddha yaNatisesa patte paNattIsa-sacca vayaNatisesa patte, -Ava0 saM0 20 - atyanta Thosa yA saghana, snAyuoM se acchI taraha se baMdhA huA, zreSTha lakSaNoM se yukta, parvata ke zikhara, ke bAkAra vAlA aura patthara kI gola piNDI ke samAna (bhagavAn kA) zira thaa| semala vRkSa ke phala jo ki rUI bharA huA ho, usake phaTe hue aMza se rUI bAhara nikAlI huI ho usake samAna komala, sulajhe hue, svaccha aura se yA patale-sUkSma, lakSaNayukta sugandhita, sundara, bhujamocaka ratna bhRgakoTa, nIla-vikAra, kAjala aura atyanta more ke samAna kAle aura laToM ke samUha se ekatrita pUMgharAle challedAra bAla (pradakSiNAvataM ) zirapara the| samIpa meM keza ke utpatti ke sthAna kI tvacA dADima ke phUla ke samAna prabhAyukta kI, lAla sone ke samAna "nirmala pI aura uttama tela se siJcita-sI thii| unakA uttamAMga dhana, bharA huA aura chatrAkArA thaa| lalATa Adhe vAMda ke samAna, ghAva Adi ke cihna se rahita manojJa ora zuddha thaa| nakSatroM ke svAmI pUrNa candra ke samAna saumya mukha thaa| manohara yA saMlagna yA mAlIna se yukta kAna the, ata: ve suzobhita the| donoM gAla mAMsala aura bhare hue the| bhauMhe kucha jhuke hue dhanuSa ke ( TeDI ) sundara aura kAle bAdala kI rekhA ke samAna patalI, kAlI aura kAMti se yukta thii| netra khile hue kimala ke samAna the| A~kheM baraunI se yukta dhavala thiiN| isa prakAra zobhita thIM mAnoM kucha bhAga meM pattoM se sale hue kamala hoN| nAka garur3a ke samAna lambA, sIdhA aura U~cA thaa| saMskArita-zilApravAla aura ke samAna adharoSTha the| dAtoM kI zreNi niSkalaMka candrakalA, nirmala se bhI nirmala zaMkha gAya ke dUdha, ke phUla, jalakaNa aura kamalanAla ke samAna sapheda tho| dAMta akhaNDa, ajarjara ( majabUta ), avirala (parahai hue do dAMtoM ke boca kA antara adhika nahIM ho aise ), susnigdha aura sundarAkAra the| eka dAMta kI zreNi dAMta the| tAlu aura jIbha ke tale agni ke tApa se mala rahita, jala se dhoe hue aura tape hue sone ke samAna / bhagavAn ko dAr3hI-mUche kabhI na bar3hatI tho-sadA eka sI rahatI aura sundara DhaMga se chaTI huI sI rAmya thii| ( ThuDDo ) mAMsala, sundazAkAra, prazasta aura vyAghra ko cibuka ke samAna vistIrNa thii| dviItA zreSTha zaMkha samAna ( sundara ) aura cAra aMgula kI uttama pramANa se yukta thii| skaMdha-khaMdhe zreSTha bhaise, sUara, bAgha, pradhAna hAthI aura vRSabha (khaMdhe ) ke samAna pramANa se yukta sabhI vizeSatAoM se sampanna aura vizAla unake bAhU gAr3I ke jur3e ke samAna, moTa, dekhane meM sukhakara aura durbalatA se rahita-puSTa poMcoM se yukta the| bAhU
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 varSamAna jIvana-koza kA bhAkAya sundara thA, saMgata thA, ataH ve viziSTa the-ghana, sthira aura snAyuoM se ThIka DhaMga se baMdhI huI ( haDDiyoM ke jor3a) se yukta the / ve pUre bAhU aise dikhAI dete the ki mAnoM icchita vastu ko prApta karane ke lie ne apanA mahAna deha phailAyA ho| prabhu ke hAtha ke tale lAla, unnata, komala, bhare hue, sundara aura zubha lakSA yukta the aura aMguliyoM ke bIca meM chida dikhAI nahIM dete the| aMguliyAM puSTa, komala aura zreSTha thiiN| ( aMgura nakha tAmbe ke samAna kucha-kucha lAla, pavitra, dIpta aura snigdha aura rUkSatA se rahita the| hAtha meM candrAkAra, sUba zaMkhAkAra, cakrAkAra aura dakSiNAvataM svastikAkAra rekhAyeM thI / ina sabhI rekhAmoM ke susaMgama se suzobhita the| bhagavAn kA vakSa ( = chAtI, sInA ) suvarNa zilAtala ke samAna ujjvala, prazasta, samatala, mAMsala, aura ghor3A thA / usa para 'zrIvatsa' svastika kA cihna thaa| mAMsalatA ke kAraNa pAMsaliyoM kI haDDiyAM nahIM detI thiiN| svaNaM kAMtisA ( sunaharA ), nirmala, manohara aura roga ke parAbhavase ( = AghAta se) rahita (bhara kA) deha thaa| jisameM pUre eka hajAra ATha, zreSTha puruSoM ke lakSaNa the / unake pAzvaM ( = bagala ) nIce kI ora kramazaH dhere vAle ho gaye the, deha ke pramANa ke anukUla the sundara the / uttama bane hue the, aura mitamAtrika puSTa-ramya the (vakSa aura udara para ) sIdhe aura sama rUpase eka dUsare se mile hue, pradhAna, patale, kAle, snigdha, mana ko vAle, salAvaNya aura ramaNIya romoM kI paMkti thii| matsya aura pakSIkI sI uttama aura dRddha mAMsapeziyoM ke kukSi tho| matsya kA-sA udara thaa| pAvana indriya thI yA peTa ke karaNa pAvana the| gaMgA ke bhaMvara ke mana dAhinI aura ghUmato huI taraMgoM ke bhaMgura arthAt caMcala sUrya kI teja kiraNoM se vikasita kamala ke madhyabhAga ke gambhIra aura gahana nAbhi thii| tridaNDa, mUzala, sAra para car3hAye hue zreSTha svarNa darpaNaka aura khaDga-muSTi ke zreSTha, vayavat kSINa madhya bhAga thaa| roga-zokAdi se rahita zreSTha azva aura siMha ke samAna ghe pAlI kaTi thii| zreSTha ghor3e ke samAna acchI taraha banA huA uttama gRha ya bhAga thaa| jAtivAn ghor3e ke samAna (kA ) zarIra lepa se lipta nahIM hotA thaa| zreSTha hAtho ke samAna parAkrama aura vilAsa yukta cAla thii| hAthI ke samAna jaMghAe~ thii| gola Dibbe ke Dhakkana ke samAna nimagna aura gupta ghuTane the| hariNI ( kI jaMghA ) ke aura 'kurupiMda' nAmaka tRNa ke samAna tathA sUtra banAne ke padArtha ke samAna kramazaH utAra sahita gola jaMghAeM ( athavA piMDaliyA~ thiiN)| sundarAkAra, sugaThita aura gupta paira ke maNibaMdha (= Takhane, the| zubharIti se spA kachue ke samAna caraNa the| kramazaH bar3hI-ghaTI huI aguliyA~ thiiN| UMce uThe hue, patale, tAmra varNa aura snigdha nA lAla kamala dala ke samAna komala aura sukumAra pagataliyAM thiiN| dehayaSTi meM zreSTha puruSoM ke 1008 lakSaNa the| parvata, nagara, magara, samudra aura cakra rUpa zreSTha cinhoM aura stastika Adi maMgala cinhoM se aMkita kama bhagavAm kA rUpa viziSTa thaa| dhueM se rahita jAjvalyamAna agni phailI huI bijalI aura taruNa sUrya kirana samAna bhagavAna kA teja thaa|
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamAna jIvana-koza 115 bhagavAna ne karma ke Atma-pradeza ke dvAroM ko rUpa diyA thaa| merepana kI buddhi tyAga dI thii| ataH minI mAlikI meM koI bhI vastu nahIM rakhI thii| bhaSa-pravAha ko cheda diyA thA / yA (parigraha saMjJA ke abhAva 1) zoka se rahita the| nirupalepa the| prema, rAga, dveSa aura moha se atIta ho cuke the| nimrantha pravacana ke upadezaka, zAstA, nAyaka aura pratiSThAyaka the / ataH sAdhu-saMgha ke svAmI the aura inda ke varddhaka ( unnatikartA yA pUrNatA kI ora le jAne vAle ) the| jinavara ke vacana Adi cauMtIsa atizeSa aya = tIvra aura utkRSTa puNyodaya se sarvajana hitaGkaratA kI bhAvanA se pUrva bhava meM baddha puNya ke udaya se hone | binasAdhAraNa ke lie durlabha paudgalika racanAdi vizeSa ) aura paiMtIsa satya-dhacana ke atizayoM ke pAraka the| lyAvasthA meM adhyayana adhitaahavAsajAte bhagavaM x x x ammApiUhiM lehAyariyassa / x x x tAhe sakko karatala. kataMjalipuDo pucchati ( upodghAtpadapadArthakramagurUlAghavasamAsavistarasaMkSepaviSayavibhAgaparyAyavacanA kSepaparihAralakSaNayA vyAkhyayA vyAkaraNArthaM ) akArAdINa ya pajjAe bhaMge game ya pucchati, tAhe sAmI vAgareti aNegappagAraM"tappabhiti ca NaM endra vyAkaraNaM saMvRtta te ya vimitA,"tiNANo maatotti| -Ava0 cUrNI pUrva bhAga pR0 246, 46 / bhagavAna ke mAtA-pitA ne ATha varSa kI avasthA hone para vardhamAna ko lekhAcArya ke pAsa bhejaa| sAhmaNa viSa meM zakrendra aayaa| usane kumAra vardhamAna se kucha prazna pUche-akSaroM ke paryAya kitane haiN| upodghAta kyA mAzepa aura parihAra kyA hai ? vadhamAna ne ina praznoM ke samucita uttara diye / zAlA Adi meM jAkara vyAkaraNa Adi kA adhyayana na mahAvIra karate haiM aura na buddha / mahAvIra eka dina ye zAlA meM jAte haiM aura indra ke vyAkaraNa sambandhI praznoM kA nirasana kara apanI jJAna-gathimA kA paricaya hamArAdiparyAyatIsA ya vaddhamANe bAyAlIsA ya priyaao| -Ava0 nigA 321 TIkA-varddhamAne varddhamAnasvAmino gRhavAsastriMzadvarSANi, vrataparyAyaH dvicatvAriMzadvarSANi / vardhamAna svAmI kI gRhaSAsa-paryAya kA kAlamAna tIsa varSa kA thA tathA vataparyAya arthAt dIkSAparyAya kA mAna bayAlIsa varSa kA thaa| mAmalakI krIDA bhagavaM ca pamadavaNe ceDarUvehi samaM sukalikaDaeNa (saM0 vRkSakrIDayA abhiramati / ) x x x tAhe
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 vadhamAna jIvana-koza . sAmiNA amUDhaNaM vAmahattheNaM sattatale ucchUDho / -Ava0 cU0 pUrvabhAga, pR0|| pramadadhana meM bhagavAn AmalakI krIr3A-khela khelate the| sAMpa ko pakar3akara eka ora DAla diyaa| tisaka khela do-do bAlakoM ke bIca yaha khela khelA jAtA thaa| donoM bAlaka lakSita vRkSa kI ora pdd'te| jo bAlaka lakSita vRkSa ko sabase pahale cha letA, vaha vijayI hotA / vijayI parAjita para savAra prasthAna sthAna para aataa| 10 cakravartI kI kalpanA pacchA sAmiNaMdivaddhaNasupAsapamuhaM sayaNaM Apucchati""tAhe saNiyapajjoyAdayo kumArA paDiya vA esa ckkitti| -Ava* cU0 pUrvabhAga pR0 supAzva, nandivaddhana pramukha vaddha'mAna ke cakravartI hone kA sAkSya de rahe the| 11 bhagavAn ke abhiniSkramaNa kA vicAra aura naMdivaIna pacchA sAmI paMdivaddhaNasupAsapamuhaM sayaNaM Apucchati, samattA patinnatti, tAhe tANi biguNasoga bhaNati mA bhaTTAragA, savvajagadapitA paramabaMdhU ekkasarAe ceva aNAhANi homunti, imehiM kAlagaM tubbhehi viNikkhamavanti khate khAraM pakkhevaMtA acchaha kaMci kAlaM jAva amhe visogANi jAtA, -Ava0 cU0 pUrvabhAga. pR0 nandivardhana supAsa pramukha vaddha'mAna ke pAsa Akara bole, bhaiyA ! idhara mAtA-pitA kA viyoga aur| tumhArA ghara se abhiniSkramaNa | kyA maiM isa zoka ko sahana kara skuugaa| *12 naMdivaddhana ke Agraha para do varSa aura gRhasthAvAsa meM (ka) amha' paraM bihiM saMvatsarehiM rAyadevisogo NAsijjati / -Ava0 cU0 pUrvabhAga pR0 (kha) amha paraM bihiM saMghaccharehiM rAyadevisogA nnaasijjiti| -AyA0 c0 pR0|| maMdivarddhana ke Agraha para bhagabAna do varSa aura viraktabhAva se gRhavAsa meM rahe / 13 sAdhika do varSa meM vividha-niyama 1 rAtri-bhojana na karane tathA sacitta jala na pIne ko pratijJA tAhe paDissuttaM to NavaraM acchAmi jati appaccha deNa bhoyaNAdikiriyaM karemi tAhe samAra
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNamAna jIvana - koza 117 atisayarUvaMpi tAva sekaMci kAlaM pasAmo, evaMsayaM nikkhamaNakAla NaccA avi sAhie duve vAse sItodagamabhoccA vikhate aSphAsugaM AhAraM rAibhattaM ca aNAhAreto baMbhayArI asaMjamavArarahito Thio, Na ya phAsugeNavi pahAto hAthaphadasoyaNaM AyamaNaM ca paraM NikkhamaNamahAbhisege aphasugeNaM hANito, jaya baMdhavehivi atiNeha katavaM / - Ava0 cU0 pUrvabhAga / pR0 246 anna nahIM khAyA, sajIva pAno nahIM kevala hasta pAda aprAsuka jala se dhote baMdhavoM para bhI ati sneha nahIM kiyA / abhiniSkramaNa kAla ko jAnakara sAdhika do varSa vaddhamAna ne sacitta pIyA aura na rAtri bhojana kiyA / acitta jala se bhI snAna nahIM kiyA, the / kevala niSkramaNAbhiSeka ke avasara para AprAsuka jala se snAna kiyA / 2 ekatva bhAvanA egattigatoNAma Name koti NAhamavi kassai / maiM akelA hUM dUsarA koI kisI kA nahIM hai-aisI bhAvanA kA Saddha mAna ciMtana karate / * 14 jIva- sacitta - acitta kA jJAna puDhavi ca AukAyaM, te kAryaM ca vADakAyaM ca / paNagAI bIya-hariyAI, tasakAyaM ca savvaso NaccA eyAI saMti paDile, cittamatAI se abhiNNAya / parivajjiyA Na viharitthA, iti saMkhAe se mahAvIre // - AyA0 zru 1 / a 6 / u1 gA 12, 13 / pR0 73 TIkA - xxx / puDhavica ityAdi iyAI ityAdizlokadvayasyApyayamathaM etAni pRthivyAdIni cittamatyabhijJAya tadAraMbha para vija viharati sma kriyAkAraka saMbaMdhaH / x x x / (yahAM pRthvIkAya, apkAya, te kAya, vAyukAya, vanaspatikAya panaka-bIja - harita) tathA trasakAya ke bhedoM kA varNana hai / ) xxx etAni pRthivyAdIni bhUtAni saMti vidyata ityevaM pratyupekSya tathA cittamanti sacetanAnyabhijJAya jJAtvA ityetatsaMkhyAvagamya sa bhagavAnmahAvIrastadAraMbhaM parivarja vihRtavAniti - AyA0zru 1 / a 6 / u1/gA 12, 13 pRthvIkAya, apUkAya, agnikAya, vAyukAya, panaka, bIja, haritAdi vanaspatikAya tathA sakAya ko sabaMdhA - sarva prakAra - bhedavibhedoM ko jAnakara, ye sabhI kAya asti vidyamAna hai - aisA dekhakara tathA ye kAya sacittasacetana hotI haiM isase abhijJAta hokara tathA ina sabhI bheda- vibhedoM se, astitva se tathA sacetanatva se avagamyaparijJAta hokara bhagavAna ( ina kAryoM ke Arambha ) kA parihAra kara viharaNa karate the / XXX I - AyA0 cU0 pR0 304 '15 dIkSA - paryAya X X X usabhassa puvvalakkhaM pubvaM gUNamajiyassa taM ceva / sarI bitavAsA dikkhAkAlo jiNidANaM / -- Ava0 nigA 264 / pUrvArdha, 268 / uttarArdha malayaTIkA - RSabhasya bhagavataH zramaNaparyAya ekaM pUrvalakSam, XXX pArzvanAthasya saptatirvarSANAM varddhamAnasvAmino dvAcatvAriMzat - xxx / RSabhAdInAM dIkSAkAlo---vrataparyAyaH / RSabhanAtha bhagavAn kI zramaNaparyAya kA kAlamAna eka lAkha pUrvakA thA / vardhamAna svAmI kI zramaNaparyAya kA kAlamAna bayAlIsa varSa kA thA /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 vardhamAna jIvana-koza 16 prathama-mikSA-dAtA ne kaise bhikSA dI ee kayaMjaliuDA bhattIbahumANasukkalesAgA / takkAlapahaThThamaNA paDilA su jiNavariMde / / -Ava0 nigA 330 pR0 227 malayaTIkA-ete zreyAMsaprabhatayaH kRtAJjalipuTAH bhaktiH-ucitapratipattyA vinayakaraNaM bahumAnaH AntaraH prItivizeSastAbhyAM zuklA-atIva zobhanA lezyA-pariNAmavizeSo yeSAM te bhaktibahumAnazuklalezyAkAH tatkAlaM-tasmin prathamabhikSAdAnakAle prahRSTamanaso yathA kramamRSabhAdIn jinavarendrAn pratilAbhitavantaH prathama bhikSA-dAtA zreyAMsa yAvat bahula brAhmaNa kRtAMjali jor3akara, vinayapUrvaka prItiSaza-zuklalezyApariNAma meM sthita avasthA meM bhagavAn RSabhadeva yAvat bhagavAn mahAvIra ko bhikSA dii| 17 jRmbhaka devoM dvArA prathama-pAraNe meM vRSTi ghuTTaca ahodANaM divvANi ya AhayANi tuuraanni| devA ya saMnivaiyA vasuhArA ceva vuTThAya / / -Ava0 nigA0 344 pR0 217 malayaTIkA-devairAkAzasthitaighuSTaM yathA-ahodAnamiti, ahozabdo vismaye, ahodAnamahodAnam asyAyamarthaH evaM dIyate, evaM hi dattaM bhavatIti, tathA divyAni tUrANi tridazairAhatAni, devAzca tadaivasannipatitAH, vasudhArAnipAtArthamAkAze jambhakAdevAH samAgatAH, tato vasudhArA vRSTA, dravyavRSTirabhUdityarthaH / evaM sAmAnyena pAraNakAlabhAvyuktam / sabhI tIrthakaroM ke dIkSA ke bAda prathama pAraNe meM devoM dvArA AkAza meM ahodAna ! ahodAnaM zabda gujita huaa| abhaMka devoM dvArA dravya-vRSTi huii| 18. bhagavAna ke chamastha-avasthA kA jJAna *1 karma aura karmaphala kA jJAna(ka) adu thAvarA tasattAe, tasajIvA ya thaavrttaae| adu savvajoNiyA sattA, kammuNA kappiyA puDhobAlA // bhagavaMca evaM mannesiM, sovahie hu luppati bAle / kammaM ca savvaso NaccA, taM paDiyAikkhe pAvagaM bhagavaM / / -AyA0 zru0 1 / a6 / u 1 / gA 14, 15 / pR. 73 malayaTIkA-adu thAvarA ityAdi athAnantaryasthAvarAH pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH te trasatayA dvIndriyA ditayA SipariNamaMte karmavazAd gacchanti ca zabda utarApekSayA samuccayArthastathA trasajIvAzca kRmyAdayaH sthAvaratayA pRthivyAditvena kamanighnAH samutpadyante; x x x athavA sarvA yonayaH utpattisyAnAni yeSAM sattvAnAM te sarva yonikAH satvA sarvagatibhAjaste ca
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 116 bAlArAgadveSAkalitAH svakRtena karmaNA pRthaktayA sarvayoni bhokta ena ca kalpitA vyavasthA - pitA iti / x x x1 kivaca bhagavaM ca ityAdi bhagavAMzcavIravarddhamAna svAmyevamavagamya jJAtavAn saha upadhinAvartata iti sopadhikaH dravyabhAvopadhiyuktaH jharavadhAraNe lupyata eva karmmaNo klezamanubhavatyevAjJo bAla iti, yadi tasmAt sopadhikaH karmaNA lupyate bAlastasmAtkarma ca sarvazo jJAtvA tatkarmma pratyAkhyAtavAMstadupAdAnaM ca pApakarmAnuSTAnaM bhagavAn varddhamAnasvAmIti / karmoM ke vazIbhUta hokara sthAvara jIva ( pRthvo- ap-tejasa - vAyu-vanaspattikAya ) sarUpa meM dvIndriyAdi jIva rUpa meM utpanna hote haiM tathA sajIva - kumI Adi bhI pRthvI Adi sthAvara rUpa meM utpanna hote haiM / jo jIva sarvayoni meM utpanna hue hai ve jIva sarvayonika kahalAte haiM tathA ve sarvayonika jIva bhajanA se sarvagatiyoM meM utpanna hue haiM / bAla-ajJAnI jIva rAga-dveSa se yukta hokara, apane kiye hue karmoM ke anusAra bhinna 2 yoniyoM meM utpanna hote haiM yaha yonyAntara kA kathana koI kalpita nahIM hai tathA vyavasthita nahIM bhajanA se hotA haiM / bhagavAna zrI barddhamAna svAmI ne svayameva svajJAna se yaha jAna liyA thA ki bAla ajJAnI jIva dravya aura bhAva rUpa upadhi ke kAraNa karma se lipta hokara ( eka yoni se anya yoni meM janma letA huA ) kleza ko pAtA hai / karmoM ko saba prakAra se karma aura karmaphala ko sarvaprakAra - sarvathA upAdAna jAnakara bhagavAna ne karma aura usake kAraNa pApa kA pratyAkhyAna kara diyA / '16 vardhamAna ko caturtha prahara meM kevala jJAna kI upalabdhi (ka) uggaM ca tavokammaM visesato vaddhamANassa / anya saba tIrthaGkaroM kI apekSA mahAvIra ke tapako ugratapa kahA gayA hai / (kha) vaizAkhe mAsi sajyotsnadazamyAmaparANhake / - uttapu0 parva / 74 / zlo0 350 vaizAkha zuklA dazamI ke dina aparAhnakAla meM vardhamAna ko kevala jJAna utpanna huA / (ga) tebIsAe nANaM utpannaM jiNavarANa pubvaNhe / vIrassa pacchimaNhe pamANapattAe caramAe / 275 / / - Ava0 nigA0 275 malayaTIkA - trayoviMzati (teH) jinavarANAM tIrthaMkRtAM jJAnamutpannaM purvAMhe, sUrodgamanamuhUrtte ityarthaH' tathA cokta' curNau - " tevIsAe tilthagarANaM suruggamaNamuhutte egarAiyAe paDimAe nANamutpanna miti, vIrasya bhagavataH apazcimatIrthakRtaH pazcimANDe, tatrApi pramANaprAptAyAM caramAyAM pauruSyAmiti, anye tvabhidadhati - dvAviMzateH pUrvAnhe jJAnamutpannaM mallisvAmimahAvIrayoH punaraparANhe iti / bIsa tIrthaMkaroM ko purkhAha - sUrya ke udgamana ke samaya meM kevalajJAna utpanna huA tathA vardhamAna ko pazcima prahara - caturtha prahara meM kevalajJAna utpanna huA / anya logoM kI yaha mAnyatA hai ki bAisa tIrthakaroM ko pUrvAnha meM kevala jJAna utpanna huA tathA mallinAtha va mahAvIra svAmI ko aparAnha meM kevalajJAna utpanna huA / - Ava0 nigA 262
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 vardhamAna jIvana-koza 20 jJAna-kalyANaka *1 devoM dvArA mahotsava(ka) vijJAyA''sanakaMpena kevljnyaanmiishituH| indrAH saha suraistatra samAjagmuH pramodinaH / / 5 / / ke'pyutpetuH kepi peturnanRtuH ke'pi ke'pi ca / jahasuH kepi ca jagubUccakra: kepi siMhavat / / 6 / / ke'pyazvavadaheSanta bahuH ke'pi hastivat / rathavat ke'pi cIccakra : pUccaka : ke'pi nAgavat // 7 // svAminaH kevalotpatyA hRSTAtyAno'pare'pi hi / caturvidhA diviSado vividhaM viciceSTire // 8 // -trizalAkA0 parva 10/sarga 5 jaba bhagavAn mahAvIra ko kevalajJAna utpanna huA taba indroM ke Asana kaMpita hue / bhagavAn ko kevalajJAna utpanna huA hai -aisA jAnakara devoM ke sAtha harSa ko prApta kara vahAM Aye / usa avasara para katipaya devagaNa nAcane lage,katipaya kudane lage, katipaya haMsane lage, katipaya gAnA gAne lage / katipaya deva siMha kI taraha garjane lage / katipayadeva azva kI taraha heSArava karane lge| katipaya deva hasti kI taraha nAda karane lage, katipaya ratha kI taraha corakAra karane lage, koI sarpa kI taraha pukAra mArane lge| astu bhagavAna ko kevalajJAna utpanna huA hai ata: kevala jJAna se harSa ko prApta hue cAroM nikAya ke deva abhya bhI vividha ceSTA karane lge| (kha) iti bhagavati vRttAnnirjitArau tadaiva nabhasi jayaninAdo devasaMdhairjajambhe / surapaTaharavaugha rudamAsItkhalokaM bhuvanapativimAnecchAditaM yAtrayAsya // 133 / / dhanakusumavRSTizcApatatkhAtsurendrAH asamaparamabhakta yAzrIpati prANamaMstam / vigatamalavikArAH saMbaMbhUburdizo'STau gaganamamalamAsIt kevalazrIprabhAvAt / / 134 // mRduzizirataro'smAnmAtarizvA vavau ca sakalasurapatInAM kampire vissttraanni|| samavasaraNabhUtiM yakSarADAzu cakra hyasamaguNanidhe zrIvardhamAnasya bhaktyA // 135 // -vIravardhaca0 adhi 13 isa prakAra cAritra ke prabhAva se bhagavAn ke karmazatru oM ke bIta lene para AkAza meM usI samaya deSasamUha ke dvArA jaya-jayakAra zabda ho gyaa| tathA deva-dundubhiyoM ke zabdoM se AkAza vyApta ho gyaa| bhagavAna kI darzanayanatrArtha Ane vAle bhuvanapatti devoM ke vimAnoM se AkAza acchAdita ho gyaa| kevala lakSmI ke prabhAva se AkAza meM saghanapuSpa-vRSTi hone lgii| aura devendroM ne bAkara una zrIpati mahAvIra jinendra ko anupama parama bhakti se namaskAra kiyaa| usa samaya pAThoM hI dizAe~ mala-vikAra se rahita (nirmala ) ho gayI dhaura AkAza bhI nirmala ho gyaa| usa samaya mRdu zItala samIca manda-manda bahane lagI aura sabhI devandroM ke Asana kampAyamAna hue| tabho yakSarAja ne Akara anaMta guNoM ke nidhAna zrI vardhamAna jinendra ko bhakti sakavasaraNa kI racanA kii|
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza la jJAnotpatti ke samaya AsanakaMpana suvaNassa tAhe aisayakoDIya ho dipakkhoho / sohammapahudiI dANa AsaNAi pi kaMpaMti ||706 || -tilopa* adhi 4 kevalajJAna utpanna hone para tInoM lokoM meM atizaya kSobha utpanna hotA hai aura saudharmAdi indroM ke Asana mAna hote haiM / vardhamAna kI aMtakriyA aura parinirvANa ahaM ca NaM imIse osappiNAe caDavIsAe titthaMkarANaM carime tisthaMkare sijjhirasa jAvaaMta karessaM ti -bhaga0 za 15. isa avasarpiNI kAla meM RSabhadeva yAvat carama tIrtha kaya- vardhamAna siddha hue, buddha hue yAvat aMtakriyA kI / bhagavAn mahAvIra ke paryAyavAcI nAma mahAmAhaNa XXX saddAlaputtaM samaNovAsayaM evaM vayAsI - Agae NaM devANupiyA ! ihaM mahAmAhaNe ? taNaM se saddAlaputta samaNovAsae gosAlaM maMkhaliputta evaM vayAsI - ke NaM devANu piyA ! mahAmAhaNe ? tae NaM se gosAle maMkhaliputta saddAlaputta' samaNovAsayaM evaM vayAsI samaNe bhagavaM mahAvIre mahAmAhaNe ! se keNaDaNaM devANuppiyA ! evaM vuccai - samaNe bhagavaM mahAvIre mahAmAhaNe ? evaM khalu saddAlaputtA ! samaNe bhagavaM mahAvIre mahAsamaNe uppaNNaNANadaMsaNaghare jAva mahiyapUie, jAva taccakammasampayA saMpatta e se teNaTuNaM devANuppiyA ! evaM vuccai samaNe bhagava mahAvIre mahAmAhaNe / 121 * - uvA0 a 7 / sU 44 se 46 zramaNa bhagavAn mahAvIra - mahAmAhaNa hai; kyoMki utpanna hue jJAna-darzana ko dhAraNa karane vAle yAcata -stuti karAye hue aura pUjita hai yAvat tathya karma kI saMpatti se yukta hai / mahAgopa Agae NaM devANa piyA ! ihaM mahAgove ? ke devANuppiyA / mahAgove ? samaNe bhagavaM mahAvIre mahAgove / se ga eNaM devANupiyA | jAva mahAgove ? evaM khalu devANupiyA / samaNe bhagavaM mahAvIre saMsArADavIe bahave jIve nassamANe viNassamANe khajjamANe chijjamANe bhijjamANe luppamANe viluppamANe dhammamaraNaM daMDeNa sArakkhamANe saMgovemANe nivvANamahAvADaM sAhasthiM saMpAvei, se teNa saddAlaputtA ! evaM vuccai - samaNe bhagavaM mahAvIre mahAgove | - uvA0 a / sU 46
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNamAna jIvana koza zramaNa bhagavAn mahAvIya mahAgopa hai; kyoMki zramaNa bhagavAn mahAvIya saMsArATacI meM nAza ko hue, vinAza ko prApta hote hue, bhakSaNa karate hue, chedAte hue, bhedAte hue, lupta hote hue bahuta se jIvoM ko (grA taraha ) dharma rUpa daNDa se saMrakSaNa karate hue, saMgopana karate hue nirvANa rUpa mahATavI meM svayaM ke hAtha se pahuMcA dete vivecana - mahAgopa - arthAt gopa-gAya kA rakSaka aura anya gAya kI rakSA karane kI apekSA viziSTa hone ke kAraNa mahAn hai ataH mahAgopa hai / 122 3 mahAsArthavAha Agae devANa piyA ! iha mahAsatthavAhe ? ke devANa piyA ! mahAsatyavAhe ? saddA samaNe bhagavaM mahAvIre mahAsatthavAhe, se keNa eNaM ? evaM khalu devANuppiyA / samaNe bhagavaM maha saMsArADavIe bahave jIvenassamANeviNassamANe jAva viluppamANe dhammamaeNaM pantheNaM sArak nivvANamahApaTTaNAbhimuhe sAhatthiM saMpAvei, se teNaTuNaM saddAlaputtA / evaM vuccai- samaNe mahAvIre mahAsatthavAhe / - uvA0 a0 7/ zramaNa bhagavAn mahAvIya mahAsArthavAha hai; kyoMki zramaNa bhagavAn mahAvIra saMsArATavI meM nAza ko hote hue, vinAza ko prApta hote hue yAvat vilupta hote hue bahuta se jIvoM ko dharmamaya mArga se saMrakSaNa karate nirvANa rUpa mahApaTTaNa - nagara ke sanmukha svayaM ke hAtha se pahuMcAte haiM / 4 mahAdharmakatha AgaeNaM devANupiyA / iha mahAdhammakahI ? keNaM devANupiyA / mahAdhammakahI ? samaNe mahAvIre mhaadhmmkhii| se keNaM NaM xxx samaNe bhagavaM mahAvIre mahAdhammakahI ? evaM khalu de piyA / samaNe bhagavaM mahAvIre mahaimahAlayaMsi saMsAraMsi bahave jIve nassamANe viNassamANe mANe chijjamANe bhijjamANe luppamANe viluppamANe ummaggapaDivaNe sappahavippaNTu mi lAbhibhU ahimmatama paDalapaDoccha bahUhiM aTThahiya jAva vAgaraNehi ya cAurantAo saM kantArAo sAhasthi nisthArei, se teNaTuNaM devANupiyA ! evaM vuccai - samaNe bhagavaM mahAvIre dhamakI | - uvA0 a0 / zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAghamaMkathI hai; kyoMki vAstava meM zramaNa bhagavAn mahAvIra atyaMta moTe meM nAza ko prApta hote hue, vinAza ko prApta hote hue, bhakSaNa karAte hue, chedAte hue, bhedAte hue, lupta hue, hue unmArga ko prApta hue, sanmArga se bhUle hue, midhyAtva ke bala se parAbhava ko prApta hue aura ATha prakAra ke rUpa aMdhakAra ke samUha se Dhake hue bahuta jIvoM ko bahuta arthoM, yAvat vyAkaraNa - uttara se cAra gati rUpa saMsa TavI se svayaM ke hAtha se pAra utArate haiM / isa prakAra se he devAnupriya zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAdharmakathI hai|
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza 123 muniryAmaka mAgae NaM devANuppiyA ! iha mahAnijjAmae ? keNaM devANuppiyA / mahAnijjAmae ? samaNe bhagavaM hAvIre mahAnijAmae / se keNa?NaM ? evaM khalu devaannuppiyaa| samaNe bhagavaM mahAvIre saMsAramahAsamudde bahave jIve nassamANe viNassamANe jAvaviluppamANe buDamANa nibuDamANe uppiyamANe ammaIe nAvAe nivvANatIrAbhimuhe sAhatthiM sampAvei, se teNaNaM devANuppiyA! evaM vuccaisamaNe bhagavaM mahAvIre mahAnijAmae / / -uvA0 a 7 / sU 46 zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAniryAmaka haiM; kyoMki zramaNa bhagavAn mahAvIra saMsAra rUpa mahAsamudra meM nAzako hote hue, vinAza ko prApta hote hue yAvat vilupta hote hue, buDate hue, atyanta buDate hue 'uppiyamANa gothA hata jIvoM ko dharma buddhirUpa naukA se nirvANa rUpa tIra ke sanmukha svayaM ke hAtha se pahuMcAte haiM -isa kAraNa gavAn mahAvIra ko mahAniryAmaka kahA hai| maMgala aura tapa zandoM meM vardhamAna baDhamANaka ( varddhamAnaka) ATha maMgala meM se eka maMgala kA nAma / aTThamaMgalayA purao ahANupuThavIe saMpar3hiyA / taMjahA -sovasthiya 1, sirivaccha 2, NaMdiyAvatta 3 badamANaka 4, bhaddAsaNa 5, kalasa 6, maccha 7, dappaNayA 8 / -ova0 sU 64 bhATha maMgala ke nAma isa prakAra haiM- 1- svastika, 2-zrIvatsa, 3-nanyAdhattaM, 4-baddha mAnaka, dvApsana, 6- phalaza, 7-matsya aura 8-darpaNa / AyaMbilavaddhamANaM (AyaMbila varddhamAna) (bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI niggaMthA ) bhadaMpaDima mahAbhaddapaDimaM savva obhaddapaDimaM AyaMbilavaddhamANaM tavokamma paDivaNNA |-ov0s 24 / bhagavAna mahAvIra ke bahuta se nigrantha bhadra pratimA, mahAbhadra pratimA, sarvatobhadra pratimA aura Ayambila na tapaH karma karanevAle the| tIrthapravartana kAla aai sayA aDahattarijuttA vAsANa pAsaNAhassa, igivIsasahassANi dudAla vIrassa so kaalo| -tilopa0 adhi 4/gA 1274 / vIra bhagavAn kA tIrthakAla ikkIsa hajAra vyAlIsa varSa pramANa hai| vardhamAna ke samaya cAritra paJcakkhANamiNaM saMjamo ya paDhamaMtimANa duvigppo| sesANaM sAmaito sattarasaMgo a savvesi // -Ava0 nigA-256 malayaTIkA-saMyamo'pi-sAmAyikAdirUpA prathamAntimajinayoDhivikalpaH, ikharaM sAmAyika dopasthAnIyaM cetyarthaH, zeSANAM-madhyamAmA dvAviMzatitIrthakRtA yAvatkadhikamevaika sAmAyika, na zeSaM
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 vardhamAna jovana-koza chedopasthApanAdi, tathAkalpatvAt, saptadazAGgaH - saptadazabhedaH punaH, caH punararthe, sarveSAM tIrthakRtA bhUt / saMyama kA artha sAmAyika rUpa hotA hai| prathama tathA aMtima tIrthakara ( RSabhadeva-dhaddhamAna ) ke zAsana do prakAra kA vikalpa thA-1. itvarika sAmAyika cAritra rUpa tathA chedopasthApanIya cAritra rUpa / madhyama na tIrtha karoM ke zAsana meM yAvatkathikam sAmAyika cAritra hotA hai kintu chedopasthApanIya cAritra nahIM hotaa| 2 hiMsAdipaMcapApAnAM sAmastyena ca sarvadA / tyajanaM yastriguptyApaMcadhA samitipAlanaiH // 16 cAritra vyavahArAkhyaM bhuktimuktinibaMdhanam / tajjJa yaM zarmada sAraM karmAgamanirodhakam // 1 // cAritraNa vinA jAtu tpo'nggkleshkottibhiH| karmaNAM saMvaraH katuM zakyate na jinairapi // 2 saMvareNa binA mukti kuto mukta vinA sukham / kathaM ca jAyate pusAM zAzvataM paramaM yataH // 21 -vIravardhaca0 adhi 18/zlo 18 se hiMsAdi pA~ca pApoM kA samasta rUpa se, arthAt kRta, kArita aura anumodanA se sarvadA ke lie triyoga zuddhipUrvaka tIna gupti aura pA~ca samiti ke paripAlana ke sAtha tyAga karanA vyavahAra cAritra hai, yaha bhakti ( sAMsA bhogasukha) aura mukti kA kAraNa hai| ise hI karmoM ke bhAsrava kA rokane vAlA aura sArabhUta sukha kA denevAlA bA caahie| auroM kI to bAta hI kyA hai, tIrthaGkara bhI cAritra ke binA zarIra ko kaSTa dene vAle koTi-koTi tapoM dvArA karmoM kA saMvara nahIM kara sakate haiN| saMdhara ke binA mukti kaise prApta ho sakatI hai aura karmoM se mukta hue ki jIvoM ko zAzvata sthAyI parama sukha kaise prApta ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sktaa| 26 bhagavAn mahAvIra aura dIpAlikA tatastu lokaH prativarSamAdarAt prasiddhadIpAlikayAtra bhaarte| samudyataH - pUjayitu jinezvaraM jinendranirvANavibhUtibhaktibhAk // -harivaMzapurANa 66 bhagavAn mahAvIra ke nirvANa ke upalakSya meM bhArata meM prativarSa logoM ke dvArA dIpAlikA parva manA jAtA hai| '27 vardhamAna-mahAvIra bhagavAn kI stuti *1 sUyagaDo (sUtrakRtAMga sUtra ) se (ka) pucchisu NaM samaNA mAhaNA ya, agAriNo yAparatisthiA ya / se ke 'imaM NitiyaM dhammamAhu aNelisaM ? sAhusamikkhayAe // 1 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 vardhamAna jIvana-koza kaha va NANaM ? kahaM daMsaNaM se ? sIlaMkaha NAyasuyassa AsI ? jANAsi NaM bhikkhu jahAtaheNaM, ahAsuyaM brUhi jahA NisaMtaM // 2 // kheya e se kusale mehAvI, aNaMtaNANI ya annNtdsii| jasaMsigo cakkhupahe Thiyassa, jANAhi dhammaM ca dhiiMca peha // 3 // -sUya0/zru 1/a 6/gA 1 se 3/ pRSTha 301 TokA-saH bhagavAn catustriMzadatizayasametaH khedaH - saMsArAntarvatinAM prANina karmavipAkarja duHkhaM jAnAtIti khedajJo duHkhApanodanasamarthopadezadAnAt , yadivA 'kSetrajJo' yathAvasthitAtmasvarUpaparijJAnAdAtmajJa iti, athavA-kSetram-AkAzaM tajjAnAtIti kSetrajJo lokAlokasvarUpaparijJAtetyarthaH, tathA bhAvakuzAn - aSTavidhakarmarUpAn lunAtichinatIti kuzalaH prANinAM karmocchittayenipuNa ityarthaH, Azu-zIghra prajJA yasyasAvAzuprajJaH, sarvatra sadopayogAd, na chadmastha iva vicintya jAnAtIti bhAvaH maharSiriti kvacitpAThaH, mahAzcAsAvRSizca maharSiH atyantogratapazcaraNAnuSThAyitvAdatulaparISahopasargasahanAcceti, tathA anantam - avinAzyanantapadArthaparicchedakaM vA jJAna-vizeSagrAhakaM yasyAsAvanantajJAnI, evaM sAmAnyArtha paricchedakatvenAnantadarzI, tadevambhUtasya bhagavato yazonRsurAsurAti zAyyatulaM vidyate yasya sa yazasvI tasya, logasya 'cakSuHpathe' locanamArge bhavasthakevalyavasthAyAM sthitasya, lokAnAM sUkSmavyavahitapadArthAvirbhAvanena cakSurbhUtasya vA 'jAnIhi' avagaccha 'dharma' saMsAroddharaNasvabhAvaM, tatpraNItaM vA zrutacAritrAkhyaM, tathA tasyaiva bhagavatastathopasagitasyApi niSprakampAcAritrAcalana svabhAvAM 'dhRti' saMyame rati tatpraNItAM vA 'prekSasva' sammakkuzAgrIyayA buddhyA paryAlocayeti, yadivA-taireva zramaNAdibhiH sudharmasvAmyabhihito yathAtvaM tasya bhagavato yazasvinazcakSuSpathe vyavasthitasya dharma dhRti ca jAnISe tato'smAkaM 'pehi' tti kathayeti / naraka ke duHkhoM ko sunakarA- saMsAra ke bhaya se bhayabhIta bane hue zramaNa, brAhmaNa, gRhastha aura paratIthikasudharmA svAmI ko pUchate the ki yaha ekAMta hita ko karane vAlA pradhAna dharma-sAdhu-samIkSA se kisane kahA hai zrI vIra prabhu kA jJAna, darzana aura yama-niyama rUpa zIla kaisA thA ? he svAmin ! jo jo maiMne pUchA hai use Apa yathAtathya jAnate ho-isaliye jaisA Apane sunA tathA avadhAraNa kiyA-vaisA kaho / aisA pUchane para sudharmAsvAmI vIra prabhu ke guNa kA varNana karate haiM // 2 // zrI mahAvIra prabhu-saMsArI jIvoM ko karmoM se utpanna huA jo kheda-usake jAnane vAle, maharSi kuzala, anaMta jJAnI aura anaMta darzI the| aise yazasvI kevalajJAnI ke dharma ko tuma jAno; vaise hI unakI ghRti ko dekho|(kh) 'uDDa' aheyaM' tiriya disAsu, tasA ya je thAvara je ya paagaa| 'seNiccaNiccehi' samikkhapaNNe, 'dIve va dhamma samiyaM udAhu / / -sUya0 8 1/ a 6/ gA 4/
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 vardhamAna jIvana-koza ttiikaa-xxx| sa bhagavAMstAn prANinaH prakarSaNa kevalajJAnitvAt jAnAtItiprajJaH sa eva prAjJo, nityAnityAbhyAM dravyArthaparyAyArthAzrayaNAt 'samIkSya' kevalajJAnenArthAna parijJAya prajJApanAyogyAnAhetyuttareNa saMbaMdhaH, tathA sa prANinAM padArthAvirbhAvanena dIpavat dIpaH yadivA-saMsArArNavapatitAnAM sadupadezapradAnata AzvAsahetutvAt dvIpa iva dvIpaH sa evambhUtaH saMsArottAraNasamartha 'dharmaH' zrutacAri. bAkhyaM samyak itaM-gataM sadanuSThAnatayA rAgadveSarahitatvena samatayA vA, tathA coktam-"jahApuNNassa kathaitahA tucchassa katthaI" ityAdi samaMvA dharmamut-prAbalyena Aha-uktavAn prANinAmanugrahArthaM na pUjAsatkArArthamiti / Urdhva, adho aura tiryak dizA meM trasa aura sthAvara prANI rahe hue hai unako samyag jAnane vAle zrI mahAvIra devane nitya, anitya, dravya, paryAyAdi bhedoM se dIpaka-dvIpa samAna samatA dharme kahA hai| (ga) se savvadasI abhibhUyaNANI, pirAmagaMdhe dhiimaM ThiyappA / aNuttare savvajagasi vijja, gaMthA atote abhae annaauu|| -sUya0 zru 1 / a6 / gA 5 / pR0 301 TIkA-'sa' bhagavAn sarva-jagat carAcaraM sAmAnyena draSTuzIlamasya sa sarvadarzI, tathA abhibhUya parAjitya matyAdIni catvAryapi jJAnAni yadvartate jJAnaM kevalAkhyaM tena jJAnena jJAnI / xxx | zrI pIya prabhu-savaM loka ke dekhane vAle, bAvIsa parIpaha ke sammukha ho--unako jItakara kevala jJAnI bane / mUla aura uttama guNoM ko vizuddha pAlane vAle, dhairyavaMta, sthirAtmA, pradhAna, sarvajagata meM nirupama jJAtA, bAhyAbhyaMtara pranthi se rahita, sapta prakAra ke bhaya se rahita tathA Ayukama se rahita the| (gha) se bhUipaNNe aNieyacArI, ohaMtare dhIre annNtckkhuu| aNuttaraM tavati sUrie vA, vairoyaNide va tamaM pagAse // -sUya* zra* 1 / a6 / gA 6 / pR0 301 TIkA-xxx / yathA-sUryaH 'anuttara' sarvAdhikaM tapatina tasmAdadhikastApena kazcidasti,evamasAvapi bhagavAn jJAnena sarvottama iti, tathA 'verocanaH' agniH sa eva prajvalitatvAt indro yathA'sau tamo'panIya prakAzayati, evamasAvapi bhagavAnajJAnatamo'panIya yathAvasthitapadArthaprakAzanaM karoti / vIra prabhu-bhUtiprajJa arthAt anaMta jJAnI tathA apratibaMdha bihArI the, bhavodha tIrane vAle, dhIra jJAna rUpa cakSu ke dhAraka the| -jaise sUrya sabase adhika tapatA hai-vaise hI bhagavAn jJAna karake uttama the| jese agni andhakAra ko nAzakara adhika prakAza karatI hai vaise hI mahAvoza-yathAvasthita padArtha ke prakAzaka the|(c) aNuttaraM dhammamiNaM jiNANaM, NetA muNI kAsave AsupaNNe iMdeva devANa mahANubhAve, sahassaNetA 'diviNavisiha' // -sUya0 zu. 1 / a6 / gA 7 / pR0 302 TIkA-nAsyottaro'stItyanuttarastabhimamanuttaraM dharma 'jinAnAm' RSabhAditIrthakRtAM saMbaMdhinamayaM muniH zrImAna vardhamAnAkhyaM 'kAzyapaH' gotroNa 'AzuprajJaH, kevalajJAnI utpannadivyajJAno 'netA' praNeteti, xxx / yathA cendro 'divi' svarga devasahasrANAM 'mahAnubhAvo' mahAprabhAvavAn xxx tathA 'netA' praNAyako 'viziSTo' rUpabalavarNAdibhiH pradhAna evaM bhagavAnapi sarvabhyo viziSTaH praNAyako mahAnubhAvazceti /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 127 zrI kAzyapa gotrIya kevala jJAnI mahAvIra zrI RSamadeva svAmI se prarUpita pradhAna dharma ke netA the| jaise indra sahastroM devoM kA nAyaka tathA mahA prabhAvAn devoM meM pradhAna hai vaise hI zrI mahAvIra prabhu sahasra manuSyoM meM indra ke sammAna mahAnubhAvabAle the / (cha) se paNNayA akkhayasAgarevA, mahodahI vAvi anaMtapAre / aNAile yA aksAi mukke sakke va devAhivaI juImaM // - sUya0 zru 1 / a 6 / gA 8 / pR0 302 TIkA - asau bhagavAn prajJAyate'nayeti prajJA tayA 'akSayaH' na tasya jJAtavye'rthe buddhiH pratikSIyate pratihanyate vA tasya hi buddhiH kevalajJAnAkhyA | xxx / yathA 'sAgara' iti, asyacAviziSTatvAt vizeSaNamAha - 'mahodadhiriva' svayaMbhUramaNa ivAnantapAraH yathA'sau vistIrNo gaMbhIrajalo'kSobhyazca evaM tasyApi bhagavato vistIrNA prajJA svayambhUramaNanantaguNA gambhIrA'kSobhyA ca x x x satyapi niHzeSAntakSa sarvaloka ca tathApi bhikSAmAtra - jIvitvAt bhikSurevAsau, nAkSINamahAnasAdilabdhimupajIvatIti, tathA zakra iva devAdhipatiH 'dya timAn' dIptimAniti zrI vIra prabhu kA jJAna vistIrNa jalavAlA svayaMbhUramaNa samuddha ke samAna akSaya prajJA vAlA thA vaise hI bhagavAn kAluSyatA rahita the / ( akaSAyI hone para bhikSA se AjIvikA karane vAle the / ) jaise devoM kA svAmI zakendra dIptimAna hai vaise hI zrI vIraprabhu dIptivAn the / seatfreNaM paDipuNNavIrie, sudaMsaNe vA nagasavvase / surAla' vAvi mudAre se, virAyae NegaguNovave || (ar) - sUya0 zra0 1 / 6 /gA 6 TIkA - 'sa' bhagavAna 'vIryeNa' aurasena balena dhRtisaMhanAdibhizca vIryAntarAyasya niHzeSataH kSayAt pratipUrNavIryaH, tathA 'sudarzano' merurjambUdvIpanAbhibhUtaH sa yathA nagAnAM - - parvatAnAM sarveSAM zreSThaH-pradhAnaH tathA bhagavAnapi vIryeNAnyaizca guNaiH sarvazreSTha iti / jaise sudarzana (meru) parvata sarva parvatoM meM zreSTha hai aura devaloka ke devoM ko vaha parvata Ananda karane vAlA hai aura bhI aise aneka guNoM se sahita hai-- vaise ho zrI voraprabhu vIryAntarAya karma ke kSaya se pratipUrNa vIryavAn the arthAt saMhananAdi meM balavAna the / (jha) sayaM sahassANa ujoyaNANaM, tikaMDage paMDagavejayaMte / se jo uti sahasse, uddhassie heTTha saharasamegaM // 10 // puTThebhe ciTTha bhUmivaTThie, jaM sUriyA aNupaviTTati / se mavaNe bahuNaMdaNe ya, jaMsI raI veyayaI mahiMdA // 11 // se pavva sahamahApagAse, virAyatI kaMca aNuttare girisu ya pavvadugge, girovare se jalie va bhome // 12 // mahI majjhami Thie Nagide, paNNAyate sUriyasuddhale se / evaM sirie u sa bhUritraNNe, maNorame 'joyati azcimAlI / / 13 / /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 vardhamAna jIvana-koza sudaMsaNassesa jaso girissa, paccatI mahato pavvatassa / etovame samaNe NAtaputte, jAtI-jaso-dasaNa-NANa-sIle // 14 / / -sUya0 zru 1 / a 6/gA 10 se 14 pR0 303 meruparvata saba milAkara eka lAkha yojana kA hai| usake tIna kANDa hai-~1. bhUmimaya, 2 suvarNamaya aura 3. paiDUrya maNi / usameM paMDagavana dhvajA ke samAna zobhita hotA hai / vaha merupavaMta ninAnaveM hajAra yojana UMcA hai aura nIce eka sahastra yojana hai / / 10 / / meruparvata pRthvI se lagAkara AkAza ko ar3akakara rahA huA hai| usake cAroM ora 1121 yojana ke aMtara para sUrya pramukha jyotiSI deva paribhramaNa kara rahe haiN| vaha meruparvata suvarNamaya hai aura usameM cAra ghana sthita haiM arthAt bha mitala meM bhadrazAla vana hai-usase pAMca so yojana Upara nandanadhana hai / usase 62500 yojana Upara somanasavana hai aura usase 36000 yojana Upara zikhara para paMDagavana hai| vahAM para devendra krIr3A karane ke lie Ate haiM aura ratisukha bhogate haiN| aura bhI vaha parvata mandara, meru, sudarzana, suragiri ityAdi nAmoM se prasiddha hotA huA zobhAyamAna hai tathA suSaNaM ke samAna dedIpyayAna sukumAla hai- usameM pradhAna mekhalA rahI huI haiM jisase sAmAnya jIvako car3hane meM bar3A viSama hai aura acchI maNi aura auSadhiyoM se dedIpyamAna bhUmI ke samAna hai // 12 // yaha nagendra [ meru parvata ] pRthvI ke madhyabhAga meM sthita hai aura sUrya ke samAna kAMtivAn hai| vaise hI lakSmI se sumerU parvata aneka varNavAlA aura mana ko Ananda dene vAlA hai tathA jaise sUrya saba dizA meM prakAza karatA hai vese hI vaha parvata dazoM dizAoM ko prakAzamAna karatA hai // 13 // sudarzana, sumeru Adi nAmoM ye prasiddha mahAn meru parvata kA yaza jaise kahate hai vaise hI jJAtaputra zrI voraprabhu jAti, yaza, darzana, jJAna aura zIla karake samasta dharmamArga ke prakAzakoM meM pradhAna the // 14 // ba) girivare vA NisaDhAyatANaM, ruyage va se? valayAyatANaM / tatovame se jagabhUtipaNNe, muNINa 'majjhe tamudAhu' paNa // --sUya0 zru 1 / a6 / gA 15 / pR0 302 ttokaa-xxx| yathA tAvAya tavRtatAbhyAM zraSTau evaM bhagavAnapi jagati-saMsAre bhUtiprajJaHprabhUtajJAnaH prajJayA zreSTha ityarthaH tathA apara munInA madhye prakarSaNa jAnAtIti prajJaH evaM tatsvarUpavidaH 'udAhuH' udAhRtavaMta uktavaMta ityarthaH / jaise samasta parvatoM kI lambAI meM niSedha parvata zreSTha hai aura vatu'lAkAra meM hacaka nAmaka parvata zreSTha hai vaise hI sarva jagata meM mahAvIra prabhu prajJA se zreSTha hai aura samasta muniyoM meM tatva svarUpa jAnane meM atyanta jJAnavAn jAnanA / (Ta) aNuttaraM dhammamudIraittA, aNuttaraM jhANavaraMjhiyAI / susukkasukkaM apagaMDasukkaM, saMkheMduvegaMtavadAtasukkaM / / -sUya0 zru1/ a6 / gA 16 / pR0 303
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jovana-koza 126 ttiikaa-xxx| 'anuttaraM pradhAna dhyAnavaraM' dhyAnazreSTha dhyAyati, tathAhi-utpannajJAno bhagavAn yoganirodhakAle sUkSma kAyayogaM nirundhan zukladhyAnasya tRtIyaM bhedaM sUkSma kriyamapratipAtAkhyaM tathA niruddhayogazcaturtha zukladhyAnabhedaM vyuparatakriyamanivRttAkhyaM dhyAyati, xxx zuklaM-zukladhyAnottaraM bhedadvayaM dhyAyati / zrI mahAvIra prabhu sarvottama dharma ko prarupita kara sarvottama zukladhyAna dhyAte the| vaha zukladhyAna zreSTha-zukla tu ke samAna sapheda doSa rahita-suvarNa ke samAna prakAzamAna, jala ke phena ke samAna upalaba, zaMkha aura candra ke samAna ta avadAMta ( svaccha ) zukladhyAna hai| bhagavAn mahAvIra yoganirodhakAla meM sUkSmakAyayoga ke nirodha ke samaya meM zukladhyAna kA tIsarA bheda -kriyA-apratipAti nAmaka zukla dhyAna dhyAte the| yoga nirodha hone ke bAda zuklaSyAna kA caturtha bheda-nyuparAtakriyAanivRti dhyAna vyAte the / aNuttaragaM paramaM mahesI, asesakammaM sa visohittaa| siddhi gati sAimaNaMta patte, gANeNa sIleNa ya daMsaNeNa / / -sUya0 zru 1 / a6 / gA0 17 samasta jJAnAvaraNIya karma Adi aSTa karmoM kA kSaya kara maharSi mahAvIra prabhu jJAna, darzana aura zIla navAcAra ) se sarvottama aura loka ke agrabhAga meM sthita Adi-aMta-rahita mukti meM gaye / 4) 'rukkhesu NAte jaha sAmalI vA, jaMsI rati veyayaMtI suvaNNA / vaNesu yA gaMdaNamAhu seDha, NANeNa sIleNa ya bhUtipaNNe / / -sUya0 zru 1 / a6 / gA 18 TokA-xxx / vaneSu ca madhye yathA nandanaM vanaM devAnAM krIDAsthAnaM pradhAnaM evaM bhagavAnapi 'jJAnena' kevalAkhyena samastapadArthAvirbhAvakena 'zIlena' ca cAritraNa - yathAkhyAtena 'zreSThaH' pradhAnaH, "bhUtiprajJaH' pravRddhajJAno bhagavAniti / sarvavRkSoM meM devakuru-uttarakuru meM sthita sAmalI vRkSa bar3A hai kyoMki vahAM suvarNakumArAdi deva Akara kA anubhava karate hai| aura vanoM meM nandanavana zreSTha hai-vaise hI jJAna, darzana aura zIla se zrI mahAvIra prabhu zreSTha the / ) thaNitaM va saha Na aNuttaraM u, caMdeva tArANa mahANubhAve / gaMdhesu vA caMdaNamAhu seTa, evaM muNoNaM apaDiNNamAhu / / sUya0 zru 1 / a6 / gA 16 TokA-yathA zabdAnAM madhye 'stanitaM' meghagajitaM tad 'aNu ttara' pradhAnaM, xxx / tArakANAM ca' nakSatrANAM madhye yathAcaMdro mahAnubhAvaH sakalajananirvRttikAriNyA kAnsyA manoramaH zreSThaH 'gandheSu' iti guNaguNinorabhedAnmutubalopAdvA gaMdhavatsu madhye yathA 'candanaM' gozIrSakAkhyaM malayajaM vA tajjJAH zreSThamAhuH, evaM 'munInAM' maharSINAM madhye bhagavantaMtAsya pratijJA ihalokaparalokAzaMsinI vidyate ityapratijJastamevambhUtaM zreSThamAhuriti /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 vardhamAna jIvana koza ___ saba zabdoM meM jaise meghagarjana pradhAna hai tathA nakSatroM ke madhya meM jaise saba ko Ananda dene vAle kAMti ke / mahAnubhAva candramA pradhAna hai tathA gaMdha (guNa aura guNI ke abheda se) arthAt gandhavAle padArthoM meM jaise gozIrSa bhayadhA candana zreSTha hai isI taraha muniyoM ke madhya meM isaloka tathA paraloka ke sukha kI kAmanA nahIM karane vAle bhara mahAvIra svAmI ko zreSTha kahate hai| (m) jahA sayaMbhU udahINa se8. NAgesu vA dharaNiMdamAhu se?' / khoodae vA rasa vejayaMte, tavovA muNi vejayaMte / / -saya0 zru 1 / a6 / gA 20 / pR0 ___ jaise saba samudroM meM svayaMbhUramaNa samudra pradhAna hai tathA jaise nAgoM meM dharaNendra sarvottama haiM eva jaise saba rasa meM ikSurasodaka samudra zreSTha hai isI taraha saba tapasviyoM meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI zreSTha hai / (ta) hatthIsu erAvaNamAhu jAte sIho mIgANaM salilANa gNgaa| pakkhIsu yA garule veNudeve, NivvANavAdINiha NAyaputte !! -sUya0 zra. 1 a6 / gA 21 / pR0 303 / TIkA-+ + + / nirvANa-siddhikSetrAkhyaM karmacyutilakSaNaM vA svarupatastadupAyaprAptihetuto vaditu zIlaM yeSAMte tathA teSAM madhye jJAtA:-kSatriyAsteSAM putraH apatyaM jJAtaputraH-zrImanmahAvIravardhamA svAmI sa pradhAna iti, yathAvasthitanirvANArthavAditvAdityarthaH / jaise hasti meM airAvaNa hasti pradhAna hai, pazuoM meM siMha, nadiyoM meM gagA, pakSioM meM garur3a pradhAna hai behe mokSamArga kI sthApanA karane vAloM meM mahAvIra prabhu zreSTha the| (tha) johesu NAe jaha vIsaseNe, pupphesu vA jaha araviMdamAhu / khattINa se? jaha daMtavakke, isINa se? taha vaddhamANe / / -sUya0 zru 1 / a6 / gA 22 TIkA-yodhesu madhye 'jJAto' vidito dRSTAMtabhUto vA vizvA-hastyazvarathapadAticaturaMga sametA senA yasya sa vizvasenaH-cakravartI yathA'sau pradhAnaH, puSpeSu ca madhye yathA aravindaM pradhAnamA tathA kSatAt trAyanta iti kSatriyAH teSAM madhyedAntA-upazAntA yasya vAkyenaiva zatravaH sa dAntavAkyA cakravartIyathA'sau zreSThaH / tadeva bahUn dRSTAMtAna prazastAna pradAdhunA bhagavantaM dArTAntikaM svanAmagrAhamA tathA RSINAM madhye zrImAna vardhamAnasvAmI zreSTha iti / / jaise yoddhAoM meM vAsudeva prasiddha hai, puSpa maiM aravinda aura kSatriya meM cakravartI zreSTha hai -vaise hI RSi meM vardhamAna svAmI zreSTha the| da) dANANa seTTha abhayappayANaM, saccesu yA aNavajjaM vayaMti / tavesu yA utama baMbhaceraM, logutame sarva NAyaputte / / -sya0 zru 1 / a 6 / gA 23 / pR03 TIkA-xxx tathA sarvalokottamarUpasaMpadA-sarvAtizAyinyA zaktyA kSAyikajJAnadarzanAe zIlena ca jJAtaputro' bhagavAn zramaNaH pradhAna iti / jaise dAna meM abhayadAna zreSTha hai, satyavacana meM niravadyavacana aura tapa meM brahmacarya zreSTha hai-vaise hI loka meM na zramaNa jJAtaputra the| For Private & Personal use only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jovana-koza 131 ThitINa seTThA lavasattamA vA, sabhA suhammA va sabhANa seTThA / NivvANaseTThA jaha savvadhammA, Na NAyaputtA paramasthi NANI // -sUya zru 1 / a6 / gA 24 / pR0 303 TIkA-sthitimatAM madhye yathA 'lavasattamAH' paMcAnuttaravimAnavAsino devAH sarvotkRSTasthitivartinaH mA: +++ / sabhAnAM ca parSadAM ca madhye yathA saudharmAdhipaparSacchaSThA bahubhiH krIDAsthAnairupetatvAttathA sarve'pi dharmA: 'nirvANazreSThAH' mokSapradhAnA bhavanti, kuprAvanikA api nirvANaphalameva svadarzanaM / yataH evaM 'jJAtaputrAt' vIravardhamAnasvAminaH sarvajJAt sakAzAt 'para' pradhAnaM anyadvijJAnaM nAsti. va bhagavAnaparajJAnibhyA'dhikajJAno bhavatIti bhaavH| / jaise sthiti meM lavasaptamadeva-paMcAnuttara-vimAna-vAsIdeva zreSTha hai, sarvasabhAoM meM saudharma sabhA tathA sarva meM nirvANa zreSTha hai vaise hI jJAtaputra mahAvIra se anya koI jJAnI nahIM hai| puDhovame dhuNatI vigayagehI, Na saNihiMkuvvai AsupaNNe / tariu samudaM va mahAbhavoghaM, abhayaMkare vIra tacakkhU -sUya0 zru * 1/1 6 / gA 25 / pR0 303 a. TIkA-sa hi bhagavAn yathA pathivI sakalAdhArA vatate tathA sarvasattvAnAmabhayapradAnataH sadupadezajahA sattvAcAra iti. yadi vA-yathA pRthvo sarva sahA evaM bhagavAn parISahopasargAn samyak sahata tathA 'dhunAti' apanayatyaSTaprakAraM karmeti zeSaH, tathA-vigatA pralInA sa bAhyAbhyantareSuvastuSu gAya mabhilASo yasya sa vigata gRddhiH, tathA sannidhAnaM sannidhiH, sa ca dravya sannidhiHnAtyahiraNyadvipadacatuSpadarUpaH bhAvasannidhistu mAyA krodhAdayo vA sAmAnyena kaSAyAstamubhayarUpamapi dhi na karoti bhagavAna. tathA 'AzuprajJaH' sarvatra sadoSayogAt na chadmasthavanmanasA paryAlocya padArthacchitti vidhatte, sa evambhUtaH taritvA samudramivApAraM 'mahAbhavaugha" caturgatika saMsArasAgaraM bahuvyasanAsarvottamaM nirvANamAsAditavAn punarapi tameva vizinaSTi-'abhayaM' prANinaH prANarakSArUpaM svataH raca sadupadezadAnAt karotItyabhayaMkaraH, tathA'STaprakAraM karmavizeSeNerayati-prerayatIti vIraH tathA naMtam' aparyavasAnaM nityaM jJeyAnantatvAdvA'nanta cakSuriva cakSuH-kevalajJAnaM yasya sa tatheti / / / jaise pRthvI sarva padArthoM ko AdhArabhUta hai-aisI upamA vAle zrI mahAvIra prabhu aSTa prakAra ke karmoM ko karate the aura ve vigata gRddhi the aura ve kevalajJAnI kiMcinmAtra saMcaya nahIM karane vAle the| aura ananta jJAna pakSavAle zrI mahAvIra prabhu bhavodha rUpI samudra ko tIrakara sarvajIvoM kA bhaya dUrA karane vAle the|) kohaM ca mANaM ca taheva mAya, lobhaM cautthaM ajjhattadosA / etANi cattA arahA maheso, Na kuvvaI pAva Na kAravei // -sUya0 zru 1 / a6 / gA 26 / pR0 304 TIkA-++ + krodhAdayaH kaSAyA: kAraNamata etAn adhyAtma-doSAMzcaturo'pi krodhAdIn kaSAyAn + + + parityajya asau bhagavAn 'arhan' tIrthakRt jAtaH, tathA maharSiH, evaM paramArthato mhrssi| katvaM bhavati yadyadhyAtmadoSA na bhavanti, nAnyatheti, tathAna svataH 'pApa' sAvadyamanuSThAnaM kazeti nApyanyaiH kArayatIti
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza krodha, mAna, mAyA aura lobha- ina cAra adhyAtma doSoM ko dUra kara zrI vIra prabhu kucha bhI pApa / karate se hI karAte bhI nahIM / (pha) kiriyA kariyaM veNaiyANavAyaM, aNNANiyANaM paDiyaca ThANaM / se savvavAyaM iha veyaittA, uvahi samma sa doharAyeM // - sUya0 zru 1 / a 6 / gA TIkA - tathA sa bhagavAn kriyAvAdinAmakriyAvAdinAM vainayikAnAmajJAnikAnAM ca 'sthAnaM, pA mabhyupagatamityarthaH, yadivA- sthIyate'sminniti sthAnaM durgatigamanAdikaM 'pratItya' paricchidya samya budhyetyarthaH / + + + / ityevaMrUpaM teSAmabhyupagamaM paricchidya-svataH samyagavagamya samyagavabodhe TaaraAna svAmI sarvamanyamapi bauddhAdikaM yaM kaMcana vAdamaparAn sattvAn yathA sthit tattvopadezena " vedayitvA" parijJApyopasthitaH samyagutthAnena saMyame vyavasthito na tu ++ bhagavAn mahAvIra svAmI ne kriyAvAdI, akriyAvAdI, vinayavAdI aura ajJAnavAdiyoM ke matoM ko ja kara athavA ye sabhI matavAdI durgati meM jAte haiM yaha jAnakara yAvajjIvana saMyamapAlana kiyA thA / 132 isa prakAra sabhI matavAdiyoM ke matoM ko acchI taraha samajhakara tathA dUsare bauddha Adi matoM ko jAnakara bhagavAn mahAvIra svAmI prANiyoM ko vastu ke yathArtha svarUpa kA upadeza dete hue saMyama meM sthita rahe / ve matavAdiyoM kI taraha nahIM the- kahA hai- ( vItarAga prabhu kI stuti karate hue jainAcArya kahate haiM ki he prabho ! dharmaM vAle AcAryoM meM jo cakra va doSa arthAt bolane ke doSa hai ve ApameM nahIM hai kyoMki dUsare bhagavAna upadeza denevA meM bar3e kuzala hai ataH unhoMne laghutA ko prApta kiyA hai, kAraNa yaha hai ki unake ziSya tathA ve, jo dUsare puruSoM upadeza karate haiM usake anusAra svayaM AcaraNa nahIM karate hai parantu Apane AjIvana ke lie saMyama dhAraNa kiyA thaa| (ba) se vAriyA itthi sarAibhattaM, uvahANavaM dukkhakhayajhyAe / logaM vidittA 'aparaM paraM ca savvaM pa vAriya savvavArI // - sUya0 zru 9 / a 6 / gA 28 / pR0 3 TIkA - sa bhagavAna, vArayitvA - pratiSidhya kiM tadityAha - 'striyam' iti strIparibhogaM maithUna tyarthaH, saha rAtribhakta ena vartata iti sarAtribhakta upalakSaNArthatvAdasyAnyadapi prANAtipAtaniSedhAra draSTavyaM tathA upadhAnaM tapastadvidhate yasyAsau upadhAnavAna - taponiSTapta dehaH, + + + bhagavAn mahAvIra svAmI ne strIbhoga tathA rAtribhojana tyAga diyA thA / yaha upalakSaNa mAnA hai isi bhagavAn ne dUsare pApoM ko arthAt prANAtipAta Adi ko bhI chor3A thA / bhagavAn ne tapa se apane zarIra tapA diyA thA / 12 kasAya pAhuDa se tamhA seya-mala-ra-rattaNayaNa - kadakkha saramokkhAdisarIra gayado savirahieNa samacaurassaMThA vajjari sahasaMghaDaNa - divvagaMdha pamANaNaharomaNirAharaNabhAsurasommavayaNa - NiraMbara- maNoha NirAua - suNibbhayAdiNANAguNasa hiyadivvadehadhareNa, dosa diyacavasama bAbIsaparIsahAdisayaladosavirahieNa, joyanaMtara dUra samIvatthaTThA rasadesabhA sakubhAsA - juda tirikkha maNussA sagasagabhA sAjuda- hoNAhiyabhAvavirahiya mahura-maNohara- gambhIra-visadavA * -
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSamAna jIvana-koza 133 (ga) disayasaMpaNNeNa, bhavaNavAsiya-vANaveMtara-jodisiya-sohammIsANAdikappavAsiya-cakkavaTTi-bala. NArAyaNa-vijjAhara-rAyAhirAya - maMDalIya-mahAmaMDalIya iMdaggi-vAubhUdi-siMgha-vAlAdi-deva - maNa va. muNi-maI dehito patta-pUjAdisayeNa sammatta-NANe daMsaNa-vIriyAvagAha-NAguruvalahua-avvAbAhasuhumattAdiguNehi siddhasAriccheNa vaDDhamANabhaDAraeNa uvaittAdo pamANe vAgamo / utta ca / NissaMsayakaro vIro mahAvIro jiNa ttmo| rAga-dosa-bhayAdIdo dhammatitthassa kArao / / -kasApA0 bhA 1/ gA 1 / TIkA / pR071 se 73 vardhamAna tIrthakara-- pasInA, mala, raja arthAt bAhya kAraNoM se zarIra para car3hA huA maila, nayana aura kaTAkSa rUpa voM kA chor3anA Adi zIragata samasta doSoM se rahita, samacaturasra saMsthAna, ghaca RSabha nArAca sahanana, divyagandha mya pramANa rUpa se sthita nakha aura roma, AbharaNoM se rahitapanA, dedIpyamAna aura saumya mukha, vastra se rahitapanA bohara, Ayudha se rahitapanA, aura atyanta nirbhayapanA Adi nAnA guNoM se yukta divya deha ko dhAraNa karane vAle uga, dveSa, kaSAya aura indriyoM se tathA deva, manuSya, tiryaca aura acetanakRta cAra prakAra ke upamarga aura bAisa joSaha Adi samasta doSoM se rahita, eka yojana ke bhItara dUsa yA samIpa baiThe hue nAnAdeza sambandhI aThAraha mahA ASA aura ( sAta sau) laghu bhASAoM se yukta aise deva, tiryaJca aura manuSyoM ko, apanI 2 bhASA rUpa se pariNata tathA nyUnatA aura adhikatA se rahita, madhura, manohara, gambhIra aura vizada ina bhASAoM ke atizayoM se yukta, bhavanabAsI, vyaMtara, jyotiSaka aura saudharma, aizAna Adi kalpavAsI, cakravartI, baladeva, nArAyaNa, vidyAdhara, rAjA, adhirAjA, maMDalIka, mahAmaMDalIka, indrabhUti, agnibhUti, vAyubhuti siMha, vyAla Adi deva-manuSya-muni aura tiyaMcoM ke indroM se pUjA ke atizayoM ko prApta hue aura kSAyika samyaktva, kevala jJAna, kevala darzana, anaMta vIyaM, avagAhanatva bagurulaghu avyAbAdha aura sUkSmatvAdi guNoM se siddha ke samAna vardhamAna bhaTTAraka ke dvArA upadiSTa hone se dravyagama pramANa hai / kahA bhI hai jinhoMne dharmatIthaM kI pravRti karake samasta prANiyoM ko niHsaMzaya kiyA, jo vIra haiM arthAt jinhoMne vizeSa se samasta padArtha samUha ko pratyakSa kara liyA hai, jo jinoM meM zreSTha hai tathA rAga, dveSa aura bhaya se rahita haiM aise bhagavAn mahAvIra dharmatIrtha ke kartA hai| 3 anyAnya AgamoM se (ka) iha khalu samaNaNa bhagavayA mahAvIreNaM AdigareNaM titthagareNa sayaMsaMbuddha purisottamega purisa sIheNa purisavarapoMDarIeNa purisavaragandhahasthiNA logottameNa loganAheNa logahieNa logapaIveNaM logapajjoyagareNa abhayadaeNa cakkhudaeNaM maggadaeNa saraNadaeMNa jIvadaeNa dhammadaeNa dhammadesaeNa dhammanAyageNa dhammasArahoNA dhammavaracAuraMtacakvaTTiNA appaDihayavaraNANadasaNadhareNa viyadRcchaumeNa jiNaNa' jAvaeNa' tiNNeNa tAraeNaM buddhaNa bohaeNa muttaNa moyageNa savvaNNuNA savvadarisiNA sivamayalamaruyamaNaMta - makkhaya - mavvAbAhamapuNarAvattayaM siddhigainAmadheya ThANaM saMpAviukAmeNaM / -sama0 sama 1/sU 2/-aNa tta0 va 3/a 10/sU 75-nAyA0 zru 1/1/sU 7jaMbU0 vakkhAra 5 sikanemal
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 vardhamAna jovana-koza (kha) teNaM kAleNaM teNa samaeNa samaNe bhagavaM bhagavaM mahAvIre Aigare titthagare sahasaMbuddhe purisuttame purisasIhe purisavarapoMDarIe purisavaragandhahatthI loguttame loganAhe logapadove logapajjoyamare abhayadae cakkhudae maggadae saraNadae dhammadesae dhammasArahI dhammavaracAuratacAkavaTTI appaDihayavaranANadaMsagadhare viyaTTachaume jige jANae buddhe bohae mutte moyae savaNNU savvadarisI sivamayalamaruyamaNaMtamakkhayamavvAbAhaM siddhagatinAmadheyaM ThANa saMpAviukAme xxx / 7 / / -bhaga0 za 1 / u 1 (ga) xxx / samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM AigaregaM titthagareNaM sayaMsaMbuddhaNaM jAva siddhigainAmadhenja / xxx -"nAyA0 zra. 1 / a 16 / sa 48 (gha) samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM AigareNaM titthagareNaM jAvasiddhigainAmadhenaM ThANaM saMpatteNaM / -nAyA0 zru 1 / a6/ sU 1 (ca) teNaM kAleNaM teNaM samae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre, Aigare titthagare sahasaMbuddhe, purisottame purisasIhe purisavara-puDarIe purisavaragandhahatthI. abhayadae cakkhudara maggadae saraNadara jIvadae, dIvotANaM saraNaM gaI paiTThA. dhamma-vara-cAuraMta-cakka vaTTI appaDihayavaranANa-daMsa ga-dhare viyadRcchaume jiNe jagAe tiNNe tArae mutte moyae buddhe bohae, savaNNU savvadarisI siva-mayala marua-maNaMtamakkhaya-mavvAbAhamapugarAvattigaM siddhigai-nAmadhejjaM ThANaM saMpAviukAme (arahA jiNe kevalI ) / -rAya0 sU8 / ova0 sU0 16 usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ( caMpA ke samIpa ) pdhaare| ve ghora tapasyA karane se 'zramaNa' nAma se prasiddha the| samasta aizvayaM ke yukta hone ke kAraNa bhagavAna kahe jAte the / deva Adi ke dvArA upadrava kiye jAne para bhI apane mArga para vIratA se DaTe rahe. ata: devoM ne unheM mahAvosa nAma se pratiSThita kiye the| ( kevala jJAna hone para pahale pahale zruta dharma ke karane vAle hone se ) ve Adi kartA the aura ( sAdhu sAdhvI-zrAvakazrAvikA rUpa caturvidha saMgha ke hone ke kAraNa ) tIrtha kara the| svayameva kisI kI sahAyatA yA nimitta ke binA hI unhoMne bodha prApta kiyA thaa| ve puruSoM meM uttama the, kyoMki unameM siMha ke samAna zaurya kA utkRSTa vikAsa huA thaa| puruSoM meM rahate hue bhI zreSTha sapheda kamala ke samAna sabhI prakAra kI azubhatAe-malinatAe unase dUra rahatI thI aura zreSTha gandhahastI ke samAna, kisI kSetra ke unake praviSTa hote hI sAmAnya hAthiyoM ke samAna paracakra, durbhikSa, mahAmArI Adi duritoM kA vinAza ho jAtA thA / ve prANoM ko haraNa karane meM rasika aura upadrava karane meM rasika aura upadrava karane vAloM ko bhI bhayabhIta nahIM karate the athavA sabhI prANiyoM ke bhaya ko haraNa karane vAlI dayA ke thAraka the-nirbhayatA ke dAtA the| cakSu ke samAna zrutajJAna ke dene vAle the| samyagdarzana Adi mokSa mArga ke pradAtA the| upadrava se rahita sthAna ke dAyaka the| aura jIvana ( = amaratA rUpa bhAva prANa ke ) dAnI the| ve dIpaka ke samAna samasta vastuoM ke prakAzaka athavA dvIpa ke samAna saMsAra-sAgara meM nAnA prakAra ke duHkhoM kI laharoM ke thaper3oM se pIr3ita vyaktiyoM ke lie AzvAsana dhayaM ke kAraNa rUpa, anarthoM ke nAzaka hone se trANarUpa, uddezya kI prApti meM kAraNa hone se zaraNa rUpa, kharAba avasthA se uttama avasthA meM lAne vAlo gati rUpa aura
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSamAna jIvana-koza 135 saMsAra rUpI khaDDa meM girate hue prANiyoM ke lie AdhAra rUpa the| cAra antoM ( = tIna dizAoM meM samudra aura uttama dizAoM meM himAlaya parvata rUpI kinAre ) vAlI pRthvI ke mAlika cakravartI ke samAna dharma meM zreSTha the| kyoMki ve adhisaMvAdaka-acaka jJAna ke aura darzana ke ghaTaka the, kAraNa unake jJAna Adi ke AvaraNa (jJAnAdi guNoM ko dabAne vAle karma ) haTa gaye the| (ata: nizcaya hI) rAga-dvaSa ko jIta liyA thaa| jJAyika bhAva meM rAgAdi ke svarUpa, unake kAraNa aura phala ke jJAta bhAva meM sthita the| isalie mukta the. mukta karane vAle the| samajhe hue the ) samajhAne vAle the| ve sarvadA sarvadarzI upadrava se rahita, svAbhAvika aura prayogajanya calana se rahita, nIroga, anaMta, sAdi hote hue bhI nAza se rahita, akSaya, bAdhA-pIr3A se rahita aura jahA~ ye puna: Agamana nahIM ho aise 'siddhagati' nAma vAle sthAna ko pAne ke lie sahaja bhAva meM ( vicaraNa kara rahe the ) arthAt abhI aise sthAna ko prApta nahIM hae the| kintu use prApta karane ko pravRtti cAla thii| (ch| aNAsave amame akiMcaNe chinnasoe niruvaleve vavagaya-pema-rAga-dosa-mohe niggaMthassa pavayaNassa desae satthanAyage paiTThAvae, samaNagapaI samaNaga-viMda-pariaTTae, cautIsabuddha-vayaNAtisesa pattepaNatIsa-saccaM vayaNAtisesa-patta / -ova0 sU0 16 bhagavAn ne karma ke Atma-praveza ke dvAroM ko rU~dha diyA thaa| mere pana kI buddhi tyAga dI thii| ata: unhoMne apanI mAlikI meM koI bhI vastu nahIM rakhI thI / bhava-pradhAha ko cheda diyA thA yA zoka se rahita the / nirUpalepa the| prema, rAga, dveSa aura moha se atIta ho cuke the| nigantha pravacana ke upadezaka, zAstA, nAyaka aura pratiSThAyaka the / ataH sAdhu-saMgha ke svAmI the aura zramaNavRnda ke varddhaka the| jinaghara ke vacana Adi cauMtasa atizaya ke aura paitIsa vacana ke atizayoM ke dhAraNa the| 4 anyAnya granthoM se (ka) viddhaMsiya - rayavai suravai - paravai - phaNivai - payaDiya - sAsaNu / paNaveppiNu sammai jiMdiya - dummai jimmala - magga - payAsaNu // viNAso bhavANaM maNe saMbhavANaM / diNeso tamANaM pahU uttamANaM / khayaggI-NihANaM tavANaM NihANaM / thiro mukka-mANo vasI jo smaanno| arINaM suhINaM surINaM suhINaM / sameNaM varAyaM pamattaM sarAya / calaM duviNIyaM jayaM jeNaM NIyaM / NIyaM NANa maggaM kayeM sAsamaggaM / sayA NikkasAo sayA ctt-maao| sayA saMpasaNNo sayA jo visaNNo / pahANo gaNAga sudivvaM gaNA: / Na pemme NisaNNo mahAvIrasaSNo / tamosaM jaINa jae saMjaINaM / damArNa jamANaM khamA rAjamANaM / uhANaM ramANaM pabuddhastha-mANaM / dayA-vaDDamANaM jiNaM vaDamANaM sireNaM NamAmo caritaM bhaNAmo / -vIraji0 sadhi 1 maiM una sanmati bhagavAna ko praNAma karatA hai jinhoMne kAmadeva kA vidhvaMsa kiyA hai, jinakA zAsana surapati, narapati tathA nAgapati dvArA prakaTa kiyA gayA hai|
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSamAna jIvana-koza jinhoMne kuzAna kI nindA kI hai aura nirmala mokSamArga kA prakAzana kiyA hai| ve bhagavAna janma-maraNa kI paraMparA ke vinAzaka hai tathA manuSyoM ke mana meM utpanna hue ajJAna rUpo andhakAra ko dUra karane ke lie sUrya-samAna haiN| ve prabha pApa rUpI Indhana ko naSTa karane ke lie agni samAna uttama tapoM ke nidhAna haiM / ve sthira haiM, mAna se mukta hai aura indriyoM ko vaza meM karane vAle haiM, tathA zatru aura mitra, surI aura sudhojanoM para samAna dRSTi rakhate haiN| unhoMne apane samatA bhAva dvArA, pramAdI rAga yukta tathA duvinIta caMcala mana ko parAjita kara diyA hai| unhoMne isa jagata ko jJAna ke mArga para lagAyA hai, tathA zAzvata mArga kI sthApanA kI hai| ye sarvadA kaSAya rahita haiM aura viSAda rahita hai| unake harSa bhI nahIM hai aura mAyA kA bhI abhAva hai|| ve sadaiva suprasanna rahate haiM / AhAya, bhaya Adi saMjJAeM unake nahIM hotiiN| ve una tapasvigaNoM ke pradhAna haiM, jinhoMne divya dvAdaza aMgoM kA jJAna prApta kiyA hai / ve mahAvIra nAmaka tIrthaGkara, uttama devAMganAoM ke prema meM Asakta nahIM hue| aise una jagatabhara ke muniyoM aura majikAoM ke svAmI dama, yama, kSamA, saMyama evaM abhyudaya aura niHzreyasa rUpa donoM prakAra ke lakSmI aura samasta dravyoM ke pramANa ke jJAnI, dayA se vRddhizIla vardhamAna jinendra ko maiM apanA mastaka dhUmAkara namana karatA hUM aura unake caritra kA varNana karatA huuN| (kha) samyaktva kSAyika cAsya prAktanaM maladUragam / asti tenAkhilArthAnAM svayaM sunizcayo'bhavat / / -vIravardhamAna adhi 10/zlo 12 bIraprabhu ke nirmala kSAyika samyaktva pUrvabhava se hI prApta thA, usase unake savaMtattvoM kA yathArtha nizcaya svayaM ho gyaa| (ga) jinavaramukhajAtA satkathAM dharmakhAni caramajinapatervacmIha karmArizAntyai / / 86 / / -vIraca adhi 1 / zlo 86 jinendra deva ke mukha se utpanna huI, dharma kI khAni svarUpa antima jinapati mahAvIra svAmI ko satkathA apane kamaMzatruoM ko zAMta karane ke lie hai| (gha) vIroDauSa nutaH stutaH kila mayA vIrazrayAmyanvahaM / vIreNAnucarAmyamA zivapathaM vIrAya kurko nuti / vIrAnnAstyaparo mamAtihitakRdvIrasya pAdau zraye / vore svasthitimAtanomi paramAM mAM vIrate'ntaM ny| -vIravardhaca0 / adhi 17 / zlo 206 vIraprabhu ke sAtha maiM bhI zivamArga kA anusaraNa karatA huuN| tathA vIraprabhu ke liye namaskAra karatA huuN| vIra se atirikta anya koI merA hita karane vAlA nahIM hai, isaliye maiM vIra jinendra ke caraNoM kA Azraya letA huuN| mai vIra bhagavAna meM apane cita ko parama sthiti karatA huuN| he vIra bhagavAna, Apa mujhe apane samIpa le jaaye|
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 vardhamAna jIvana-koza anthoM meM brAhmaNagranthoM meM - mAtithyaM rUpamAsara mahAvIrasya nagnahu / rUpa mupasadAmettisro rAtrIH. surAsutA / -yaju0 / a 16, maM 14 / atithi svarUpa pUjya mAsopavAsI nagna ( digambara ) mahAvIra kI upAsanA karo, jisameM (saMzaya-viparyayakhAya rUpa ) tona ajJAna, athavA ( dhana-zora-vidyA rUpa ) madatraya kI utpatti nahIM hotii| bauddhagranthoM meM nigaMTho Avuso nAtaputto sabvaz2a samvadarassI / aparisese NANa dassaNa parijAnAti / / -majjhini0 bhAga 1 . AyuSmAna nirgrantha jJAtRputra ( bhagavAna mahAvIra ) sarvajJa aura sarvadarzI hai| apane aparimeSa ( anaMta ) jJAnakA vaha saba kucha jAnate aura dekhate haiM / digambara paramparA meM pururavA bhIla se lekara mahAvIra hone taka bhagavAn ke gaNanIya 33 bhavoM kA ullekha hai zvetAmbara paramparA meM 27 hI bhava milate haiN| unameM prArambha ke 22 bhava kucha nAma parivartanAdi ke sAtha t, jo ki digambarA-paramparA meM batalAye gaye haiM / meSa bhavoM meM se kucha ko nahIM mAnA hai| unakI spaSTa garI ke lie, yahA~ para donoM paramparAoM ke anusAra bhagavAna mahAvIra ke pUrva bhava diye jAte haiMagambara mAnyatAnusAra zvetAmbara mAnyatAnusAra 0 ananta saMsAra-bhramaNa pururavA bhilla 1. grAmaciMtaka - nayasAra milla jodharma deva 2. saudharma kalpa kA deva gIci kumAra 3. marIci hyasvarga kA deva 4, brahmalokakalpa deva Tila brAhmaNa 5. kauzika 5ka catugaMti saMsAra-bhramaNa (apara) dharma svarga kA deva 6. IzAna athavA saudharma svarga kA deva dhyamitra zrAhmaNa 7. puSyamitra brAhmaNa 7ka saMsAra bhramaNa (apara) dharma deva athavA IzAna deva 8. saudharma kalpa deva 8.ka saMsAra bhramaNa agnisaha (agnizikha) brAhmaNa 6. agnadyota brAhmaNa 6.ka saMsAra bhramaNa (apara) For Private & Personal use only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 varSamAna jIvana-koza 10. sanatkumAra deva 11. agnimitra brAhmaNa 12, mAhendra deva 13. bhAradvAja brAhmaNa 14. mAhendra deva 14ka trasa - sthAvara yoni ke asaMkhyAta bhava 15. sthAvara brAhmaNa 16. mAhendra kalpa deva 10 IzAna deva 10ka saMsAra-bhramaNa (apara) 11 agnibhUti brAhmaNa 11ka saMsAra bhramaNa (apara) 12. sanatkumAra deva 12ka saMsAra bhramaNa (apara) 13. bhAradvAja brAhmaNa 13ka saMsAra bhramaNa 14, mAhendra deva 14ka saMsAra bhramaNa 15. sthAvara brAhmaNa 16. brahmaloka kalpadeva 16.ka saMsAra-bhramaNa (prabhUta) 17. vizvabhUti-pravrajyA-sanidAna 18 mahAzukra deva 16. tripRSTha vAsudeva (prathama dasA 20. saptama naraka kA naarkii| 21. siMha 22. caturtha naraka kA nArakI 22. ka kazcid tiyaMga manuSya bhI 17. vizvanandI munipada meM nidAna) 18. mahAzukra svarga kA deva . 16. tripRSTha nArAyaNa 20. sAtaveM naraka kA nArakI 21. siMha 22. prathama naraka kA nArako x xxx x 23. siMha (mRga-bhakSaNa ke samaya cAraNa muni ke dvArA sambodhana) 24. saudharma svarga kA deva 25. kanakojjvala rAjA-kanakaprabha rAjA 26. lAntava svarga kA deva 27. hariSeNa rAjA 28. mahAzukra svarga kA deva 26. priya mitra-priyadatta cakravartI x xxxxx xxx xx xx x x 3., sahastrAra svarga kA deva 31. nandarAja (tIrthakara prakRti kA baMdha) xxx 23. poTrila yA priyamitra cakrA prajita prauSTila AcArya ke / 24. mahAzukra kalpa deva sarvArtha vi athavA sahasrAra kalpa-sarvArtha / 25 nandana rAjA pravajyAtI prakRti kA baMdha 26 prANata svarga kA deva ( puSpoM dhimAna) 27 ka- bhagavAn mahAvIra-devAM garbha ( somila ko pani kha-trizalA garbha 32. acyuta svarga kA indra 33. bhagavAn mahAvIra
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 136 noTa - 'cauppanna mahApurisacariyaM' meM kahA hai ki kozika paribrAjaka marakara saudharmaM devaloka meM gayA / vahAM se kaba agnodyota brAhmaNa huA / parantu anyAnya granthoM meM likhA hai ki kauzika parivrAjaka IzAna devaloka athavA devaloka meM utpanna huaa| vahAM se vyavana kara puSyamitra brAhmaNa ke rUpa meM utpanna huA / [ digambara aura zvetAmbara paramparAoM meM bhagavAna mahAvora ke jIvana vRtta viSayaka amnAya bheda isa prakAra hai ! zvetAmbara digambara bhagavAna mahAvIra kI mAtA trizalA ceTaka kI bahina thI / rAjakumAra mahAvora kA vivAha basaMtapura nagara ke mahAsAmaMta samaravIrA kI putrI yazodA ke sAtha huA / dIkSA ke pUrva bhagavAn ke mAtA-pitA devaMgata ho cuke the / bhagavAn mahAvIra kA prathama dharmopadeza baizAkha zuklA ekAdazI madhyama pAvApurI meM huA / bhagavAn mahAvIra vANI dvArA upadeza dete the / bhagavAn mahAvIra kevalI hone ke pazcAt bhI AhAra karate the / bhagavAn mahAvora ke nirvANa ke pazcAt prathama AcArya sudharmA hue| vardhamAna kI janma kuNDalI yudhiSThara saM0 2661 ko tithi caitra zuklA 13 vAra maMgalavAra uttarA phAlgunI nakSatra 99 t 12 zu 1 sU vu 3 janma IsvI pUrva 566 - 10 maM ke zraka bhagavAn mahAvIra kI mAtA trizalA ceTaka kI putrI thii| rAjakumAra mahAvIra ke sAmane kaliMga nareza jitazatru kI putrI yazodA ke sAtha vivAha karane kA prastAva AyA para unhoMne vivAha nahIM kiyA / dokSA ke samaya bhagavAn ke mAtA-pitA vidyamAna the / bhagavAn mahAvIra kA prathama dharmopadeza zrAvaNa kRSNA ekama vipulAcala parvata para huA / bhagavAn mahAvIra divyapa-dhvani dvArA upadeza dete the / bhagavAn mahAvIra kevalI hAne ke pazcAt AhAra nahIM karate the / vR za bhagavAn mahAvIra ke nirvANa ke pazcAt prathama AcArya gotama hue / 296 za 5 nirvANa IsvI pUrva 527 L caM umra 72 varSa
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 %Dramananews varSamAna jIvana-koza 34 vardhamAna-mahAvIra aura samavasaraNa-dezanA 1 caturvidhA diviSado vividhaM viciceSTire / / 8 // prativapracaturdAraM vapratritayabhUSitam / cakra : samavasaraNaM yathAvidhi divaukasaH // 6 / / na sarvaviraterahaH ko'pyoti vidannapi / kalpa ityakarottaMtra niSaNNo dezanAM vibhuH // 10 // tattIrthajanmA mAtaMgo yakSaH kariratho'sitaH / bIjapUraM bhuje vAme dakSiNe nakulaM dadhat / / 11 // siddhAyikA tathotpannA siMhayAnA hricchviH| samAtuliMgavallakyau vAmabAhU ca bibhratI // 19 pustakA'bhayadau cobhau dadhAnA dakSiNau bhujau| abhUtAM te prabhunityA''sanne zAsanadevate / / -trizalAkA0 parva 10/ cUMki ja bhaka grAma ke bAhara juvAlikA nadI ke taTa para zAmAka nAmaka kisI gRhastha ke kSetra meM mahAvoga ko kevalajJAna-( kevala darzana ) utpanna huA / bhagavAna ke kevalajJAna ke utpanna hone se harSa ko prApta cAra prakAra ke deva dUsarI tayaha bhI anya ceSTA lge| tatpazcAt devoM ne tIna kilA vAlA aura pratyeka kile meM cAra-cAra daravAje vAle samavasaraNa kI racanA yahA~ savaM viratI ke koI yogya nahIM hai-aisA jAnate hue bhI bhagavAn samavasaraNa meM baiThakara dezanA dI unake tIrtha meM hAthI ke vAhana cAlA, kRSNavarNI vAma bhujA meM bIjapUra ( bIjorA ) aura dakSiNa bhA nakula kA dhAraNa karatA huA mAtaMga nAmaka yakSa aura siMha ke AsanavAlI nIlavarNa vAlI, do vAma bhujA meM ki aura voNA aura dA dakSiNa bhujA meM pustaka aura abhaya ko dhAraNa karato huI siddhAyikA nAmaka devI-ye donoM prabhu ke pAsa rahanevAle zAsana deva hue| noTa-yaha bhagavAn ko prathama dezanA niSphala gyo| kyoMki vahAM sirpha deva the| devoM ke vrata nahIM hotA tIrthakara kI dezanA niSphala nahIM jAtI hai parantu vIra bhagavAn kI prathama dezanA kisI ke bhI viradi kA grahaNa na hone se niSphala gyii| 2 pujvaviNimmiyabhAga, joyaNapariveDhamaMDalAbhoyaM / pAyAratiuNamaNimaya-gouravisthiNNakayasa aha doNi ya vakkhArA, atttthmhaapaaddihersNjuttaa| aTThai nADayAi, dAre dAre ya nacca solasa varavAvIo, kamaluppalavimala slilpunnnnaao| causu vidisAsu majjhe havaMti cattAri caI bhayavaM pi tihuyaNagurU, vicitasohAsaNe suhnivittttho| chattAichatta-cAmara-asoga-bhAmaNDalasaNA paDhamma ya vakkhAre, parisA nigganthamaharisoNaM tu ? tayaNantaraM pibIe, sohammAIsuravahUNaM // 2 // taiyammi ya vakkhAre, parisA ajANa guNamahantINaM // 3 / / tatto paraM tu niyamA, joisarva parisA ya // 4 // 56 // vantaravahUNa tatto 5 parisA uNa bhavaNavAsiyavahUrNa // 6 // tatto paraM tu niyamA, joisi suravarANaM // 7 // 57 / /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 vardhamAna jIvana koza vantarabhavaNindANaM 8, vakkhAresu ya havaMti parisAo / sohammAINa tao, devANaM kappavAsINaM 10 / / 58 // avarammi ya vakkhAre, parisA maNuyANa naravarindANaM 11 / hoi tirikkhANa puNo, parisA puvvuttare bhaage|| 12 / / 56 / / evaM pasannacitta, suravaramelINapasthivasamUhe / pucchai dhammA-'dhamma, titthayaraM goyamo nmiu|| 60 / / to addhabhAgahIe, bhAsAe, savvajIvahiyajaNaNaM / jalaharagaMbhIrakho, kahei dhammaM jiNavariMdo // 61 / / -pauca0 adhi0 2/ gA 50 se 61 ekayojanavistIrNa suvRttaM bhrAjate tarAm / surendranIlaratnaudhaistasyAdya pIThamUrjitam // 66 // bho viMzatisahasrAGkamaNisopAnarAjitam / muktvA sArdhadvigabyUti bhUmenabhasi saMsthitam // 70 / / tasya paryantabhUbhAgamalaMcakra'tidIptimAn / dhUlozAlaparikSepo ratnapAMzumayo mahAn // 71 / / kvacid-vidrubharamyAbhaH kvacitkAJcana sNnibhH| kvacidaJjanapuJjAbhaH kvacicchukacchadacchaviH / / 72 / / nAnAsuvarNaratnotthapAMsutejazcayaH kvacit / tanvannivendracApAni hasana vA khe sa rAjate / / 73 / / caturdizvasya dIptyADhyA hemastambhApralambitAH toraNA makarAsphoTamaNimAlA vimAnyaho / / 74 / / tato'ntarAntaraM kiMcidgatvA_mbupavitritAH / syuzcatasro jagatyo hi vIthInAM madhyabhUmiSu // 75 / / cturgaapursNyuktpraakaartryvessttitaaH| hemaSoDazasopAnayutA dIpA manoharAH // 76 / / tAsAM madhyeSu bhAntyuccastatpramAH pIThikAH praaH| jinedrapratimAyuktA maNitejo'rcanAdibhiH // 77 / / -vIravadha ca0 adhi 14/ zlo 66 se 77 kubera Adi mahAzilpiyoM dvArA nirmita samavasaraNa maMDala vaha samavasaraNa golAkAra eka yojana vistAra vAlA thA, usakA prathama pITha uttama indra nIlamaNiyoM se racA gayA thA-ataH vaha atyanta zobhAyamAna ho rahA thaa| he bhavyoM, vaha bIsa hajAra maNimayo sopAnoM ( sIr3hiyoM ) se virAjita thA aura bhUtala se aDhAI koza Upara AkAza meM avasthita thaa| usake kinAre ke bhU-bhAga ke savaM ora atidIptimAna ratnadhUli se nirmita vizAla dhUli. zAla nAmakA pahalA parakoTA thaa| vaha kahIM para vidra ma ( mUgA ) kI sundara kAMti vAlA thA, kahIM suvarNa AbhAvAlA thA, kahIM aMjanapuJja ke samAna kAlI AbhAvAlA thA aura kahIM para zuka ( totA ) ke paMkhoM ke samAna hare raMga bAlA thaa| kahoM para nAnA prakAra ke ratna aura suvarNotpanna dhUli ke tejapuJja se AkAza meM indradhanuSoM kI zobhA ko vistAratA athavA haMsatA huA zobhita ho rahA thaa| usako cAroM dizAoM meM dIpti-yukta suvarNa staMbhoM ke agrabhAga para makarAkRti maNimAlAvAle cAra toraNa dvArA suzobhita ho rahe the| usake bhItara kucha dUra cala kara ghothiyoM kI madhya bhUmi meM pUjana-sAmagrI se paSitrita cAra vediyA~ thii|
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 vadhamAna jovana-koza __ve cAra gopura dvAroM se saMyukta, tIna prAkAroM ( koToM ) se veSTita, suvarNamayo solaha sor3hiyoM se bhUSita dedIpyamAna aura mana ko haraNa karane vAlI thii| ___ una vediyoM ke madhya bhAga meM jinendra deva ko pratimAsahita, maNiyoM ko kAMti aura pUjanasAmagrI se yukta cAra U~ce pITha ( siMhAsana ) zobhAyamAna the| tasyA madhye vyadhAd redaH parAdhyamaNibhUSitam / haima siMhAsanaM divyaM svaprabhAjitabhAskaram // 11 // viSTaraM tadalaM cakra koTyA dityAdhikaprabhaH / bhagavAn zrImahAvIrastrijagadbhavyaveSTitaH // 182 / / anaMtamahimArUDho vizvAGga yuddharaNakSamaH / caturbhiraGgalaiH svena mahimnA'spRSTatattalaH // 183 / / -vIravardhamAnaca0 adhi 14/zlo 181 se 183 usa gaMdhakuTI ke madhya meM yakSarAja ne anamola utkRSTa maNiyoM se bhUSita, apanI prabhA se sUrya ko prabhA ko jotane vAlA, svarNamayo divya siMhAsana banAyA thaa| ___ usa siMhAsana ko koTisUrya kI prabhA se adhika pabhAvAle aura tInaloka ke bhavyajIvoM se veSThita zrI mahAvIra prabhu alaMkRta kara rahe the| usa para anaMta mahimAzAlo, vizva ke sarva prANiyoM ke uddhAra karane meM samartha aura apano mahimA se siMhAsana ke talabhAga ko cAra aMguloM se nahIM sparza karate hue bhagavAna aMtarikSa meM virAjamAna the / '5 vibhoH prAgdizamArabhya satkoSThe prathame zubhe / gaNIndrAdyA munIzodhAH sthitiM cakra zivAptaye / / 20 / / dvitoye kalpanAryazcAdya ndrANIpramukhAzcide / tRtIye cAryikAH sarvAH zrAvikAbhiH samaM mudA / 21 / / caturtha jyotiSAM devyaH paMcame vyantarAGganAH / SaSThe bhAvanadevAnAM padmAvatyAdidevatAH // 22 // saptame dharaNendrAdyAH sarve ca bhaavnaamraaH| aSTame vyantarA: sendrAH navame jyotiSAM surAH / / 23 / / candrasUryAdayaH sendrAH dazame klpvaasinH| ekAdazasarakoSThe ca khagezapramukhA nraaH|| 24 / koSThe dvAdazame tiryaJco'hisiMhamRgAdayaH / iti dvAdazakoSTheSu parItya trijagadgurum / / 25 / / dviSaDbhedA gaNA bhaktyA kRtAJjalipuTAH zubhAH / tiSThantyagnidAhArtAH pAtu tadvacanAmRtam / / 26 / / veSTitastairjagadbhartA bhaaste'tyntsundrH| sarveSAM dharmiNAM madhye dhamamUrtirivocchritaH // 27 / / __ -vIravardhaca0 adhi 15 zlo 20 se 27 isa samavasaraNa sabhA meM bAraha koThe ho| unameM se bhagavAna kI pUrva dizA se lekara prathama zubha prakoSTha meM gaNadharAdi munizvaroM kA samUha zivapada kI prApti ke lie virAjamAna thaa| dUsare koThe meM indrANo Adi kalpavAsinI deviyA~ virAjamAna thiiN| tIsare koThe meM sarva AthikAe~ zrAvikAoM ke sAtha harSa se baiTho huI thoN| cotho koThe meM jyotiSI devoM kI deviyA~ baiThI thiiN| pAMcave koThe meM vyaMtara devoM ko deviyA~ aura cha? koThe meM bhavanavAsI devoM kI padmAvatI Adi deviyoM baiTho thoN| sAtaveM koThe meM dharaNendra Adi sabhI bhavanavAso deva baiThe the| AThaveM koThe meM apane indroM ke sAtha dhyaMtara deva baiThe the|
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSamAna jIvana-koza 143 navace koThe meM candra-sUryAdi jyotiSI deSa baThe the| dasave koThe meM kalpavAsI deva baiThe the| gyAraha koThe meM vidyAdhara Adi manuSya baThe the aura bAraha koThe meM sarpa, siMha, mRgAdi tiyaJca baThe the| isa prakAra bAraha koThoM meM bAraha gaNavAle jIva bhakti se hAthoM kI aMjali bA~dhe hue, saMsAra tApa kI agni se pIr3ita hone se usakI zAMti ke lie bhagavAna ke vacanAmRta kA pAna karane ke icchuka hokara trijagad-gurU ko gherakara baiThe hue the| ukta bAraha gaNoM se veSThita, atyanta sundara, jagabhartA zrI vardhamAna bhagavAn sarva dharmIjanoM ke madhya meM unnata dharmamUrti ke samAna zobhAyamAna ho rahe the| '6 caubhAgeNa virahidA pAsassa ya vaDDamANasta -tilopa. adhi 4/gA 717 vardhamAna tIrthakara ke samavasaraNa kI sAmAnya bhUmi yojana ke caturtha bhAga se kama thii| iha keI AiriyA paNNArasakammabhUmijAdANaM / titthayarANaM bArasajoyaNaparimANamicchati // 716 / / -tilopa0 adhi 4 / gA 716 yahAM koI AcArya pandraha karmabhUmiyoM meM utpanna hue tIrtha karoM kI samavasaraNa bhUmi ko bAraha yojana pramANa mAnate haiN| pAsammi paMca kosA cau vIre aTThatAla hridaa| igihatthucchehA te sovANA ekahatthavAsAya // 722 // -tilopa adhi 4/ gA 722 bhagavAna pArzvanAtha ke samavasaraNa meM sIr3hiyoM ko lambAI ar3atAlIsa se bhAjita pA~ca koza aura vIranAtha ke ar3atAlIsa se bhAjita cAra koza pramANa thii| ve sIr3hiyAM eka hAtha U~cI aura eka hAtha hI vistAra vAlI thii| paNNArasehi ahiyaM kosANa sayaM ca pAsaNAhammi / devammi paDDamANe bANaudI atAlahidA // 727 vIhIdoyAsesu Nimmalapalihovalehi ridaao| do bedoo vIhIdIhattasamANadIhattA / / 728 -tilopa0 adhi 4 / gA 727, 28 vardhamAna ke samavasaraNa meM vIthiyoM kI dIrghatA aDatAlIsa se bhAjita vAnave koza pramANa thii| vIthiyoM ke donoM pAzrva bhAgoM meM vIthiyoM kI dIrghatA ke samAna dIrghatA se yukta aura nirmala sphaTikapASANa se racita do vediyAM hotI hai| kodaMDachassayAI paNavIsajudAI atttthhridaaii| pAsammi vaDDamANe paNaghaNadaMDANi dalidANi / / 730 -tilopa0 adhi4 vardhamAna svAmI ke samavasaraNa meM vediyoM kA vistAra do se bhAjita pAMca ke dhana arthAt eka sau paccIsa dhanuSa pramANa thaa| 7 ekko ya vaDDamANe koso baahttriihrido| -tilopa0 adhi 4 / 746 bhagavAna vardhamAna ke samavasaraNa meM dhUlisAlakA mUla vistAra bahatara se bhAjita eka kosa pramANa thA /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 8 paNavaNNAsA kosA pAsajiNe aTThasIdidusayahidA / -tilopa* adhi 4 / gA 755 vIranAtha bhagavAna ke samavasaraNa meM prathama pRthivI kA vistAra bAraha ke varga arthAt eka sau cavAlIsa bhAjita bAIsa kosa pramANa thA / 6 pAse paMcacchahidA tidayahidA doNNi vaDamANajiNe / sesANa addhamANA AdimapIDhassa udadyAo || 770 / / -tilopa0 adhi 4 / gA 770 vardhamAna jina ke samavasaraNa meM prathamapITha kI UMcAI tIna se bhAjita do dhanuSa pramANa thI / zeSa do pIThoM kI UMcAI prathama pITha kI UMcAI se AdhI thI / daMDANaM paMcasadA chakkahidA vIraNAhammi / // 774 || -tilopa* adhi 4 vIranAtha ke samavasaraNa meM tRtIya pITha kA vistAra chaha se bhAjita pAMca sau dhanuSa pramANa thA / 10 paMcasayA rUUNA chakkahidA vaDamANadevammi / NiyaNiya jiNaudayehiM bArasaguNidehi thaMbhaucche ho || -tilopa0 adhi0 4 / gA 777 vardhamAna tIrthaMkara ke samavasaraNa meM mAnastabhoM kA bAhulya chaha se bhAjita eka kama pAMca sau dhanuSa pramANa thA / ina mAna stambhoM kI U~cAI apane-apane tIrtha karA ke zarIra kI U~cAI se bAraha guNI hotI hai / vardhamAna jIvana koza * 11 caudAlacchakkahidA NidiTThA vaDUmANammi | -tilopa0 adhi 4 / gA 823 vardhamAna svAmI ke samavasaraNa meM mAna stambhoM kA vistAra chaha se bhAjita cavAlosa aMgula pramANa batalAyA gayA hai / dhayadaMDANaM aMtaramusahajige chassayANicAvANi / / 824 / / vIrajiNe ekkasaya tettiyamettehi avaharidaM / / 825 / / -tilopa, adhi 4 / gA 824,825 vIra - jinendra ke samavasaraNa meM dhvaja daMDoM kA antara ar3atAlIsa se bhAjita eka sau dhanuSa pramANa thA / '12 paNavIsAdhiyachassayadaMDA chattIsa saMvibhattAya / pAsammi vaDamANe NavahidapaNavIsa adhiyasayaM // -tilopa0 adhi- 4 / gA 851 bhagavAn vardhamAna svAmI ke samavasaraNa meM koTa kA vistAra nau se bhAjita eka sau pacosa dhanuSa pramANa thA / * 13 koThoM kA vistAra vIrajiNi daMDA paMcaghaNA dasahadA ya Navabhajidadya -tilopa0 adhi 4 / gA 855 vIrAjinendra ke samavasaraNa meM koThoM kA vistAra pAMca ke dhanako dazase guNA karake naukA bhAga dene para jo labdha ho utane dhanuSa pramANa thA / ekocci chakahide devesizviDDUmANammi / vardhamAna ke samavasaraNa meM prathama pITha kA vistAra chaha se bhAjita eka kosa pramANa thA / ekkasayaM paNavI sambhahiyaM vIrammi dohi hidaM / -tilopa* adhi 4 / gA 868 -tilopa0 adhi 4 /gA 87
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 145 vIra bhagavAna ke samavasaraNa meM pITha kI mekhalA kA vistAra do se bhAjita eka sau paccIsa dhanuSa pramANa thA / *14 pAsa jiNe paNadaMDA bArasabhajidA ya vIraNAhammi / ekkociya tiyabhajidA NANAvara rayaNaNilayailA || -tilopa0 adhi 4 / gA 876 pArzvanAtha tIrthaMkara ke samavasaraNa meM prathama pITha kA vistAra bAraha se bhAjita pA~ca dhanuSa aura vIranAtha ke tIna se bhAjita eka dhanuSa mAtra thaa| ye dvitIya pIThikAyeM nAnA prakAra ke uttama ratnoM se khacita bhUmiyukta hotI hai| ekasayaM paNavIsabbhahiyaM vIrammi dohihidaM || -tilopa0 adhi 4 / gA 878 I vIranAtha svAmI ke samavasaraNa meM dvitIya pITha kI mekhalA kA vistAra do se bhAjita eka sau paccIsa dhanuSa pramANa thA / paMcazci vIra jiNe pavittA aTThatA lehiM || -tilopa0 adhi 4 /gA 883 vIrajinendra ke samavasaraNa meM dvitIya pITha kA vistAra ar3atAlIsa se bhAjita pA~ca kosa mAtra thA / * 15 tANovari diyA pIDhAI viviharayaNaraidAi / niyaNiyaduijjapI ducchedhasamA tANa ucchedhA // AdimapIDhANaM vitthAracauttha bhAgasAricchA / edANaM vitthArA tiuNakade tattha samadhie paridhI // -tilopa0 adhi 4 / gA 884-885 dvitIya pIThoM ke Upara vividha prakAra ke ratnoM se racita tIsarI pIThikAyeM hotI hai / ina tIsarI pIThikAoM kI U~cAI apanI-apanI pIThikAoM ko UMcAI ke samAna hotI hai / inakA vistAra apanI prathama pIThikAoM ke vistAra ke caturtha bhAga pramANa hotA hai / aura tiguNe vistAra se kucha adhika inakI paridhi hotI hai / * 16 gaMdhakuTI viguNiyapaNavIsAI titthayare vaDDhamANammi / bhagavAna vardhamAna ke samavasaraNa meM gaMdhakuTI kI caur3AI aura laMbAI pacAsa dhanuSa pramANa thI / paNuvIsoNaM ca sayaM jiNapa vare vIraNAhammi | vardhamAna jinendra ke samavasaraNa meM gaMdhakuTI kI U~cAI pazcIsa kama sau dhanuSa pramANa thI / -tilopa0 adhi 4 / gA 860 * 17 siMhAsanANi majjhe gaMdhauDoNaM sapAdapIDhANi / varaphali haNimmidArNi ghaMTA jAlAdirammANi // rayaNakha cidANi tANi jiniMdaucche hanoggaudayANi / ittha titthayarANaM kahidAi samavasaraNAI // - tilopa0 adhi 4/ gA 863-64 gaMdha kuTiyoM ke madhya meM pAdapITha sahita uttama sphaTika maNiyoM se nirmita aura ghaMTAoM ke samUhAdika se ramaNIya sihAsana hote haiM / ratnoM se khacita una siMhAsanoM kI UMcAI tIrthaMkaroM ke hI yogya huA karatI hai / * 18 etyaMtare hariNA bhaNiu jAma, kiu samavasaraNu jakkheNa tAma / pavila vAraha - joyaNa-pama NIlamau gayaNaulu bhAsamANu / -tilopa0 adhi 4 /gA 862
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza valaya samu rayaNamaya dhUlisAru, caudisahi mANa-thaMbhehiM cAru / causaravaru jalalaharIhiM maMju, parihA - pANiya - pAyaDiya kaMju / maNimaya veiya-ballI-vaNehiM, vediu jaNa - NayaNa suhAvaNehiM / pattA-varavihi raiya maNigaNa khaiya kaNaya parihe paripunnau~ / ruppaya mayahiM Nahayala gayahiM goDara muhahiM ravaNNau~ / --vaDDhamANaca saMdhiha/kaDa 22 bhagavAn ko kevalajJAna utpanna hone ke bAda jaba hari-indra ne Adeza diyA taba yakSa ne eka samavazaraNa kI racanA kii| vaha 12 yojana pramANa vizAla thA, jo gagana tala meM nIlA-nIlA bhAsatA thaa| tathA jo ratnamaya dhUli se bane balaya ke samAna zAla (parakoToM), caturdika nirmita cAra mAnastaMbhoM se suzobhita maMjula jala-taraMgoM vAle cAra sarovaroM, jala se paripUrNa tathA kamala puSpoM se samRddha parikhAoM tathA logoM ke mana ko suhAvanI lagane vAlI vallI-vanoM se veSTita maNimaya vedikA-(se vaha samavazaraNa zobhAyamAna thA) aura ghattA-uttama vidhiyoM se racita, maNiyoM dvArA khacita (jaTita), kanaka maya paridhi se paripUrNa, raupyamaya aura gaganacumbI gopura mukhoM se ramaNIka jayai suyANaM pabhavo titthayarANaM apacchimo jayai / jayai gurU logANaM jayai mahappA mhaaviiro|| bhadaM savvajagujjoyagassa bhaI jiNassa vIrassa / bhaI surA'suraNamaMsiyassa bhaI dhuyarayassa / / -nandI* gA 2, 3/pR02 samagra zruta jJAna ke mUla srota jayavaMta hai| 24 tIrthaMkaroM meM aMtima tIrthakara jayazIla hai, jagavaMta hone se hI lokamAtra ke guru hai| mahAtmA mahAvIra apane AtmaguNoM se sarvotkRSTa hai-chataH jayavaMta hai| samasta jagata meM jJAna kA pragaza karane vAle kA kalyANa ho, rAga-dveSa rahita parama vijayI jina mahAvIra kA bhadra ho| deva-asuroM ke dvArA vandita kA bhadra ho| aSTavidha karma-raja ko sarvathA naSTa karane vAle mahAvIra kA sadaiva bhadra ho| toraNahiM vihaMsiya ghaMdhalehi vara aTThottara saya maMgalehi Na u sAli vIhi ghau uvavaNehiM x x x tipayAra vAvi maNi maMDavehiM kIlA mahihara laya maMDavehiM / amarA jaMtehiM vihiya raIhe pAsAya suhAlaya ghara taIhe aTThottara - aTThottara saehiM ekkekku alaMkariyau dhaehiM daha bheya mahA dhuvvira dhaehiM kiMkiNi rava tAsiya ravi-haehiM / kikiNi - Nimmiya - sAle suheNa para paumarAya - goura - muheNa maNimaya thUhahiM phaMsiya pahehiM / kiraNAvali pihiya mahAgaehiM / phalihAmala - pAyAreM varehiM hari maNamaya Neura siriharehi *16
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza tipayArahiM pIDhahiM sundarehiM bAraha - kohahiM maNoharehiM / rayaNamaya-dhamma-cakkarhi phurantu / gaMdhau ihiM surahara - siriharantu // -vaDDhamANaca. saMdhi 6/kaDa 23 megha-samUha kA vidhvaMsa kara denevAle toraNoM para uttama 108.108 aMkuza, caMvara mAdi maMgala dravya surakSita the-jo bhagavAn kI vibhUti ko prakaTa kara rahe the| tathA (gopuroM ke bhItara) nATyazAlAe, vIthiyA~ azoka, saptacchadra, campaka evaM Amra nAmaka cAra upavana ( azoka bAdi cAra prakAra ke vRkSa ? ) candA, nandavatI evaM nandottara nAmaka tIna prakAra kI vApiyA~ tathA maNimaMDapa, krIr3A parvata evaM latA-maMDapa bane hue the| deva yantroM dvArA vidhipUrvaka racita prAsAda, sabhAmaMDapa, bhavana bAdi kI paMktiyA~ bhI suzobhita thiiN| (vIthiyoM ke cAroM ora) eka-eka (vIthI) paramayUra, mAlA Adi dasa bhedavAlI tathA kiMkiNI ravoM se sUrya ke ghor3oM ko bhI trasta kara denevAlI UMcI-UMcI phaharAtI huI 108-108 dhvajA patAkAeM thiiN| kikiNiyoM dvArA nirmita sundara zAla banAye gaye jo ki padmarAga maNiyoM ke dvArA banAye gaye gopura mukhoM se yukta the| gagana cumbI maNimaya stUpa bane hue the-jo apanI kiraNAvali se mahAgajoM ko bhI DhaMka denevAle the| sphaTika ke nirmala evaM zreSTha prAkAra harin-maNiyoM se nirmita tathA nUpuroM se yukta zrIgRha (zrImaMDapa) tIna prakAra ke sundara pauTha evaM manohara 12 koThe bane hue the| isI prakAra ratnamaya cakra se sphurAyamAna tathA svargazrI kA haraNa karane vAlI gaMdhakuTI se vaha samavazaraNa zobhAyamAna thaa| 20 bhagavAna mahAvIra aura caturvidha saMgha kI utpatti . dvitIya samavasaraNa meM - tIrthotpatti (ka) titthaM cAuvvaNNo saMgho so paDhamae samosaraNe / uppaNNo ujiNANaM vIrajiNidassa bIyaMmi // 287 / / -Ava0/ni/gA 287 malaya TIkA-tIrtha nAma pravacanaM, tacca nirAdhAraM na bhavatIti caturvarNaH, saMghaM uccate, sa jinAnAm RSabhAdInAM prathama eva samavasaraNe utpannaH, vaurajinendrasya punardvitIye samavasaraNe, madhyamApAMpuri, yatra hi kevalajJAnayAMmutpannaM, tatra tathAkalpatvAt samavasaraNamabhUt yAvatAna tatra saMgho jaatH| sAmAnyataH tIrthaMkaroM ke prathama samavasaraNa meM hI caturvidha saMgha kI utpatti ho jAtI hai| bhagavAna RSama Adi ke prathama samavasaraNa meM hI caturvidha saMgha kI utpatti ho gaI lekina bhagavAna mahAvIra ke caturvidha saMgha kI utpatti dvitIya samavasaraNa meM huii| unakA prathama samavasaraNa nirAdhAra-niSphala gyaa| (kha) jiNNaM divasaM samaNamsa bhagavao mahAvIrassa NivvANe kasiNe jAva samuppaNNe, taNNaM divasaM bhavaNa vaivANamaMtarajoisiyavimANAvAsidevehi ya devIhi ya ovayaMtehiM ya jAva uppijalagabhUe yAvi
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 vardhamAna jIvana-koza hotthA // tao NaM samaNe bhagavaM mahAvIra uppaNNavaraNANadaMsaNadhare appANaM ca logaM ca abhisamekkha puvvaM devANaM dhammamAikkhati, tao pacchA maNussANaM // -AyA0 zru0 2/a 15/sU0 40.41 jisa dina zramaNa bhagavAn mahAvIra ko antima paripUrNa kevalajJAna-kevala darzana utpanna huA, usa dina bhavanapati. vANaNyaMtara, jyotiSka, vaimAnika devoM meM tathA deviyoM meM unake nIce Ane-jAne se cahala-pahala ho gyii| tatpazcAta sarvajJa sarvadarzI zramaNa-bhagavAn mahAvIra ne AtmA aura loka ke svarUpa ko jAnakara pahale devoM ko aura phira manuSyoM ko dharma kA upadeza diyaa| (ga) taoNaM samaNe bhagavaM mahAvIre uppaNNaNANadaMsaNadhare goyamAINaM samaNANaM NiggaMthANaM paMca mahavvayAI sabhAvaNAI chajjIvanikAyaI Aikkhai bhAsai parUvei, taMjahA--puDhavikAe AukAe, teukAe, vAukAe, vaNassaikAe, tskaae| -AyA0 2/a 15/sU 40/pR0 241 bhagavAn ne dvitIya dezanA meM bhAvanA sahita paMca mahAvrata, chajjIvanikAya kA upadeza diyA-yathA-pRthvIkAya, apakAya, agnikAya, vAyukAya, vanaspatikAya tathA trasakAya21 magavAna mahAvIra aura divyadhvani (ka) NiggaMthAiya sameDa bharaMtaha, kevali kiraNaho dharavirahaMtaha / gaya chAsaTTi digaMtara jAmahi, amarAhiumaNi cintai tAmahi / / ima sAmaggi sayala jiNaNAhaho, paMcamaNANuggama gayabAhaho / kiMkAraNu Na u vANi payAsai, jIvAiya taccAi Na bhAsai / -vaDDhamANa ca0 (jayamittala) bhagavAn mahAvIra kevalajJAna utpanna hone ke pazcAta indrabhUti gautama ke samAgama nahIM hone taka 66 dina divya-dhvani nahIM khirane para bhI bhUtala para vihAra karate rhe| yathA kevalajJAna rUpI sUrya kI kiraNoM ke dhAraNa kara lene para nirguna muni Adi ke sAtha bhAratavarSa meM vihAra karate hue chayAsaTha dina bIta jAne para bhI jaba bhagavAn ko divya vANI prakaTa nahIM huI, taba amarezvara indra ke mana meM cintA sAmagrI ke hone para bhI kyA kAraNa hai ki bhagavAn apanI vANI se jIvAdi tattvoM ko nahIM kaha rahe haiN| digambara paramparA ke anusAra bhagavAn mahAvIra ne kevalajJAna prApti ke 65 dina bAda zrAvaNa kRSNA pratipadA ke dina pahalA pravacana kiyA thaa| isake vipahIta zvetAmbara paraMparA ke anusAra bhagavAna mahAvIra ko jisa dina kevalajJAna utpanna huA usa dina devoM ke madhya meM prathama pravacana kiyA thaa| (kha) digambara matAnusAra prastAve'smin vilokyAzu gaNAn dvAdazasaMkhyakAn / svasvakoSTheSu cAsInAn saddharmazravaNotsukAn / / 78 / / yAmatraye gate'pyasyAhato na dhvaninirgamaH / hetunA kena jAyetAdIndro hRdItyacintayat / / 6 / /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ bardhamAna jIvana - koza tataH svAdhinA gaNezAcaraNAkSamam / munivRndaM punazcetthaM devendrazcintayetsudhIH // 80 // munIndraH ko'pi tAdRzaH / aho madhye munIzAnAM nAsti yo'InmukhodbhUtAn vizvatattvArtha saMcayAn // 81 // zrutvA sakRtkarotyatra dvAdazAMgazrutAtmanAm / sampUrNA racanAM zIghraM yogyo gaNabhRtaH pade // 82 // vicintyetyanuvijJAya gautamaM vipramUrjitan / gaNendrapada yogyaM ca gotamAnvayabhUSaNam // 83 // so'pyatrAgamiSyati nopAyena dvijottamaH / iti cintAM kAroccaiH saudharmendraH prasannadhIH ||84 | | aho eSa mayopAyo jJAta AnayanaM prati / vidyAdigarvitasyAsya kiMcitpRcchAmi durghaTam ||85|| kAvyAdimaGkSu gatvAhaM puraM brahmAbhidhaM kila / tadajJAnAtse vAdArthI svayamatrAgamiSyati // 86 // ityAlocya dhImAn yaSTikAnvitasatkaram / vRddhabrAhmaNaveSaM sa kRtvA vidyAmadoddhataM maunAlambI vIkSya viprauttamAtra vidvAMstvaM madguruzrI vardhamAnAkhyo vrate mayA samaM nAhaM kAvyArthArthI tvihAgataH // 86 // kAvyArthI nAtra jAtAjIvikA mama puSkalA / upakArazca bhavyAnAM taba khyAtirbhaviSyati // 60 // jJAtvA tannikaTaM // 87 // pratyuvAca saH / vicAraya ||88|| sa vidyate / gautamaM matkAvyaikaM 146 - vIravardhamAnaca0 adhi 15 / zlo0 78 se 60 dekhakara, isI avasara meM samyag dharma ko sunane ke lie aura apane-apane koThoM meM baiThe hue bAraha gaNoM ko zIghra tathA tIna prahara kAla bIta jAne para bhI ina arhantadeva kI divya dhvani kisa kAraNa se nahIM nikala rahI hai, isa prakAra se indra ne apane hRdaya meM cintavana kiyA / taba apane avadhijJAna se buddhimAna indra ne gaNadharapada kA AcaraNa karane meM asamartha munivRnda ko jAnakara isa prakAra vicAra kiyA / aho, ina munIzvaroM ke madhya meM aisA koI bhI munIndra nahIM hai, jo ki arhanmukha kamala - vinirgata sarva tattvArtha saMcaya ko eka bAra sunakara dvAdazamizruta kI saMpUrNa racanA ko zIghra kara sake aura gaNadhara pada ke yogya ho /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza aisA vicAra kara gautama gotra se vibhUSita gautama vipra ko uttama aura gaNadhara pada ke yogya jAnakara kisa upAya se vaha dvijottama gautama yahA~ para AyegA, isa prakAra prasanna buddhi saudharmendra ne gaMbhIratApUrvaka cintavana kiyaa| kucha dera taka cintavana karane ke pazcAt vaha mana hI mana bolA-aho ! usake jAne ke lie maiMne yaha upAya jAna liyA hai ki vidyA Adi garva se yukta usase kucha durghaTa (ati kaThina) kAvyAdi ke artha ko zIghra usa brAhmaNa ke Age jAkara kahU~ ? usa kAvya ke artha ko nahIM jAnane se vaha vAda ( zAstrArtha ) kA icchuka hokara svayaM hI yahAM para bhA jaayegaa| hRdaya meM aisA vicAra kara vaha buddhimAn saudharmendra lakar3I hAtha meM lie hue vRddha brAhmaNa kA veSa banA karake usa gautama ke nikaTa gyaa| vidyA ke mada se uddhata gautama ko dekhakara usane unase kahA-he viprottama! Apa vidvAna haiM, atA mere isa eka kAvya kA artha vicAra kre| mere guru zrI vardhamAna svAmI hai, ve isa samaya mauna dhAraNa karake virAja rahe haiM aura mere sAtha nahIM bola rahe haiN| ataH kAvya ke parva ko jAnane kI icchA vAlA hokara maiM Apake pAsa yahA~ AyA hU~ / kAvya kA artha jAna lene se yahA~ merI bahuta acchI AjIvikA ho jAyegI-bhavyajanoM kA upakAra bhI hogA aura bApakI khyAti bhI hogii| 2 gautama ke prazna athAsau gautamasvAmI praNamya zirasA mudA / hitaM jagatsatAmicchan svasya zrItIrthanAyakam / / 2 / / ajJAnocchittaye jJAnaprAptyai sarvajJagocarAm / praznamAlAmimAmaprAkSId vizvAMgihitAM parAma // 3 // devAderjIvatattvasya lakSaNaM kIdRzaM bhuvi / kAvasthA ca kiyanto hi guNAbhedA dvidhAtmakAH // 4 // ke paryAyAH kiyanto bA siddhsNsaarigocraaH| ajIvasyApi tattvasya ke prakArA guNAdayaH // 5 // kimatra bahunoktana bhUtaM bhAvi ca sAmpratam / trikAlaviSaya jJAnaM dvAdazAMgabhavaM cayat // 24 // tatsarva tvaM kRpAnAtha divyena dhvaninA diza / bhavyAnAmupakArAya svargamuktivRSAptaye // 25 // -bIravardhamAnaca0 adhi 16 una gautama svAmI ne tIrthanAyaka zrI mahAvIra prabhu ko harSa ke sAtha sira se praNAma karake apane tathA jagata ke saMtajanoM ke hitArtha ajJAna ke vinAza aura jJAna kI prApti ke lie samasta prANiyoM kA hita karane vAlI yaha sarvajJa-gamya uttama praznAvalI puuchii| he deva ! sAta tattvoM meM jo saMsAra meM jIva tattva hai, usakA kaisA lakSaNa hai, kesI avasthA hai, kitane guNa hai, unake vibhAgAtmaka kitane bheSa haiM, kitanI paryAya haiM, siddha aura saMsArI viSayaka usake kitane bheda haiM ? isI prakAra ajIva tattva ke bhI kitane bheda, guNa aura paryAya Adi haiN| *3 gautama ke prazna karane para-prathama dezanA bhagavAna dvArA-divyadhvani ke dvArA upadeza iti praznavazAhavo vizvabhavyahitodyataH / tattvAdipraznarAzInAM sadbhAvaM ca tadIpsitam // 26 // divyena dhvaninA tIrthed svargamuktisukhAptaye / prAreme vaktumitthaM ca muktimArgapravRttaye // 27 // zRNudhIman manaH kRtvA sthiraM sarvagaNaiH samam / procyamAnamidaM sarva tvadabhipretasAdhanam // 28 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza prokturvibhormanAga naasiidosstthaadispndvikriyaa| mukhAbje sAmyatApanne tathApi tanmukhAmbujAt // 26 // niryayo bhAratI ramyA sarvasaMzayanAzinI / maMdarAdriguhotpanna praticchandanibhA zubhA // 30 // aho tIrthe zinAmeSA yogajA shktiruurjitaa| yathA jagatsatAmatropakAraH kriyate mahAn / / 31 / / -vIravardhaca0 adhi 16/zlo 26 se 31 isa prakAra gautama svAmI ke prazna ke vaza se saMsAra ke samasta bhanya jIvoM ke hita karane ke lie udyata, tIrthakara vardhamAna deva ne muktimArga kI pravRtti ke lie sapta tattvAdi viSayaka samasta prazna-samUhoM kA sadbhAva aura unakA abhISTa abhiprAya jIvoM ko svarga aura mokSa ke sukha prApta karAne ke lie divyadhvani se isa prakAra kahatA prAraMbha kiyA he dhoman ! sarva gaNa ke sAtha mana ko sthira karake tumhAre sarva abhISTa sAdhaka merA yaha vakSyamANa (uttara) suno| jaba bhagavAna ne uttara denA prAraMbha kiyA, taba bolate samaya prabhu ke sAnyatA ko prApta mukha-kamala meM raMca mAtra bhI oSTha bAdi calane kI vikriyA (vizeSa kriyA) nahIM huii| tathApi unake mukha-kamala se sarva saMzayoM kA nAza karane pAlo maMdarAcala kI guphAoM meM se nikalI pratidhvani ke samAna gaMbhIra, zubha aura ramaNIya vANI niklii| AcArya kahate haiM ki aho! tIrthaMkaroM kI yaha yogajanita UrjasvinI zakti hai ki jisake dvArA isa saMsAra meM samasta sajjanoM kA upakAra hotA hai // 31 // apaappraaptitnvijyaasthaayikaatishyorjitH| paramAtmapadaM prApatparameSThI sa sanmatiH // 355 / / atha divyadhvanehetuH ko bhAvItyupayogavAn / tRtIyajJAnanetraNa jJAtvA mAM parituSTavAn // 356 / / tadaivAgatya madnAma gautamAkhyaM zacIpatiH / tatra gautamagotrotthamindrabhUtiM dvijottamam // 357 / / mahAbhimAnamAdityavimAnAdesya bhAsvaram / zeSaH puNyaiH samutpannaM vedavedAMgavedinam // 358 / / dRSTa vA kenApyupAyena samAnIyAntikaM vibhoH / svapipRcchiSitaM jIvabhAvaM pRcchetya codayat // 36 // asti kiM nAsti vA jIvastatsvarUpaM nirUpyatAm / ityaprAkSamato maha yaM bhagavAnmavyavatsalaH // 360 // asti jIvaH copAttadehamAtraH sadAdibhiH / kimAdibhizca nirdezyo notpanno na vinaGa kSyati / / 361 / / dravyarUpeNa paryAyaiH pariNAmI pratikSaNam / caitanyalakSaNaH kartA bhoktA sarvaikadezavit / / 362 / / iti jIvasya yAthAtmyaM yuktyA vyaktaM nyavedayat / dravyahetuM vidhAyAsya vacaH kAlAdisAdhanaH // 366 // vineyo'haM kRtazrAddho jiivtttvnishcye| x x x bhaTTArakopadezena zrAvaNe bahule tithau / / 366 // pakSAdAvartharUpeNa sadyaH paryANaman sphuTam / pUrvANhe pazcime bhAge pUrvANAmapyanukramAt // 370 // -uttapu0 parva 74
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 vardhamAna jIvana koza puNya rUpa parama audAdika zarIra kI pUjA aura samavasaraNa kI racanA honA Adi atizayoM se saMpanna zrI vardhamAna svAmI parameSThI kahalAne lage aura paramAtmA pada ko prApta ho gye| tadanantara indra ne bhagavAn kI divya-dhavani kA kAraNa kyA honA cAhie-isa bAta kA vicAra kiyA aura avadhijJAna se mujhe (indrabhUti) usakA kAraNa jAnakara vaha bahuta hI saMtuSTa huaa| vaha usI samaya mere gA~va meM aayaa| meM vahA~ para gautama gotrIya indrabhUti nAma kA uttama brAhmaNa thaa| mahAbhimAnI thA. Aditya nAmaka vimAna se Akara zeSa bace hue puNya ke dvArA vahA~ utpanna huA thA, merA zarIra atizaya dedIpyayAna thA aura maiM vedavadAMga kA jAnane vAlA thaa| mujhe dekhakara vaha indra kisI upAya se bhagavAna ke samIpa le AyA aura preraNA karane lagA ki tuma jIva tattva ke viSaya meM jo kucha pUchanA cAhate the pUcha lo| . indra kI bAta sunakara maiMne bhagavAn se pUchA ki he bhagavan ! jIva nAmaka koI padArtha hai yA nahIM? usakA svarUpa khie| isake uttara meM bhavyavassala bhagavAn kahane lage ki jIva nAmaka padArtha hai aura vaha grahaNa kiye gaye zarIra ke pramANa hai, satsaMkhyA Adi sadAdika aura nirdeza Adi kimAdika se usakA svarUpa jAnA jAtA hai| vaha dravya rUpa se na kabhI utpanna huA hai aura na kabhI naSTa hogA kintu paryAya rUpa se pratikSaNa pariNamana karatA hai| cetanA usakA lakSaNa hai, vaha kartA hai, moktA hai aura padArthoM ke eka deza tathA sarva deza kA jAnakAra hai| isa prakAra bhagavAn ne yuktipUrvaka jIva tattva kA spaSTa svarUpa kahA / bhagavAn ke vacana ko dravya-hetu mAnakara tathA kAlalabdhi Adi kI kAraNa sAmagrI milane para mujhe jIva tattva kA nizcaya ho gyaa| aura maiM usakI zraddhAkara bhagavAn kA ziSya bana gyaa| tadanantara bhaTTAraka vardhamAna svAmI ke upadeza se mujhe zrAvaNa vadI pratipadA ke dina pUrvAhna kAla meM samasta aMgoM ke artha aura pada spaSTa jAna pdd'e| isI taraha usI dina aparAhna kAla meM anukrama se pUrvo ke artha va padoM kA bhI spaSTa bodha ho gyaa| noTa-ataH digambara matAnusAra bhagavAn ko prathama dezanA-kevalajJAna kI prApti ke chayAsaThaveM dina zrAvaNa vadI pratipadA ko huii| '4 gaNairdvAdazabhiH proktaH parItena jinezinA / / 380 // siMhaviSTaramadhyasthenArdhamAgadhabhASayA / SaDdravyANi padArthAzca saptasaMsRtimokSayoH // 381 // pratyayastatphalaM caitatsarvameva prpnyctH| pramANanayanikSepAcU pAyaiH sunirUpitam // 382 // autpattikyA didhIyuktAH zratavantaH sbhaasdaaH| kecitsaMyamApannAH saMyamAsaMyama pare // 383 / / samyaktvamapare sadyaH svabhavyatvavizeSataH evaM zrIvardhamAnezo vidadhaddharmadezanAm // 384 // kramAdurAjagRhaM prApya tasthivAn vipulaacle| zrutvaitadAgarma sadyo magadhezatvamAgataH // 38 // -uttapu0 parva 74
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza isa prakAra Upara kathita bAraha gaNoM se parivRtta bhagavAn ke siMhAsana ke madhya meM sthita ho ardhamAgadhI bhASA ke dvArA chaha dravya, sAta tattva, saMsAra aura mokSa ke kAraNa tathA unake phala kA pramANa naya aura nikSepa Adi ke dvArA vistArapUrvaka nirUpaNa kiyaa| bhagavAn kA upadeza sunakara svAbhAvika buddhivAle kitane zAstrajJa sabhAsadoM ne saMyama dhAraNa kiyA, kitanoM hI ne saMyamAsaMyama dhAraNa kiyA aura kitanoM ne apane mavyatva guNa kI vizeSatAyeM zIghra hI samyagdarzana dhAraNa kiyaa| isa prakAra vardhamAna svAmI dharma dezanA karate hue anukrama se rAjagRha nagara Aye aura vahA~ vipulAcala nAmaka parvata para sthita ho gye| he magadheza ! jaba tumane bhagavAn ke Agamana kA samAcAra sunA-taba tuma zIghra hI yahA~ aaye| .5 seNiya hau~ ANiu diya pamuhu / mahu saMsayeNa saMbhiNNamai / jiNu pucchiu jIvahu taNiya gai / gAheM mahu saMsau NAsiyau / maI appau dikkhaI bhuusiyu| mai~ samau samaNa-bhAvahu gy| pAvaiya diyaha~ paMcasaya ghattA-patte mAse sAvaNi bahule pADivae diNi / uppaNNau cau-buddhiu mahu satta vi risi-riddhiu / / -vIraji0 saMdhi 2/kaDa 6 indra prasanna mukha hokara mujha (indrabhUti) dvija pramukha ko bhagavAn ke samavasaraNa meM le aayaa| usa samaya merI mati saMzaya se bhrAMta thI, ataeva maiMne jinendra se jIva kI gati ke viSaya meM prazna kiyaa| bhagavAna ne mere saMzaya ko dUra kara diyA, taba maiMne apane Apako muni-dIkSA se vibhUSita kiyaa| mere sAtha anya pA~caso dvija bhI pravrajyA lekara zramaNa bana gye| tatpazcAta zrAvaNa mAsa ke kRSNa pakSa kI pratipadA ke dina Ane para mujhe cAroM prakAra kI buddhi tathA sAtoM RSi-RddhiyA~ bhI utpanna ho gyiiN| 1-vardhamAna-mahAvIra ko RjukUlA nadI ke tIra para kevalajJAnotpatti 2-tatpazcAta hI indra ke Adeza se yakSa dvArA samavazaraNa kI racanA 3-bhagavAn kI divyadhvani jhelane ke lie indra kI khoja 4-indra apanA veSa badalakara gautama ke yahAM pahu~catA hai NiDahevi ghAi-kammedhaMNAI bhANANale jAlohiM ghnnaa|| ghAikkhai daha-aisaya dharehiM / x x x etthaMtare hariNA bhaNiu jAma kiu samavasaraNu jakkheNatAma / paviulu vaarh-joynn-pmaannu| x x -vaDa DhamANaca. saMdhiha/kaDa 23
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 vardhamAna jIvana-kona iya vAraha-viha-gaNu uvaviTThau / hare viTThare Thiu sahai jiNesara, bhAmaMDala juiNijjiya nnesruu| x x x etyaMtare NiNNAsiya mArave aNa uppajjamANa divvArave / ghatA-taho jiNaNAhaho avahie muNevi gotama-pAse turaMtau / gau suravai gaNiyANaNa laivi mauDa-maNIhi phuraMtau // -vaDa DhamANaca0 saMdhi 10/kaDa 1 taba dhyAna rUpI agnijvAlA se gahana ghAtiyA karma rUpI Idhana jalAkara siddhArtha narendra ke usa stanandhaya-putra (varSamAna-mahAvIra) ko kevalajJAna utpanna ho gyaa| usa samaya ve uttama daza atizayoM ko dhAraNa kara suzobhita hue| isI bIca meM jaba hari-indra ne Adeza diyA taba yakSa ne eka samavasaraNa kI racanA kii| vaha 12 yojana pramANa vizAla baa| isa prakAra 12 sabhAoM meM 12 prakAra ke gaNa (sAdhu-1, sAdhviyA~-2, bhavanapati-vANadhyaMtara-jyotiSIvaimAnika deva-deviyA~-3 se 10, manuSya-11 tathA tiyaMca-12) upaviSTa the| bhAmaMDala kI yuti se sUrya ko bhI jIta lene vAle jinezvara siMhAsana para baiThe hue suzobhita ho rahe the| (kintu) usa samaya jinanAtha ko mithyAtva evaM mAra-kAmanAzaka divyadhvani nahIM khira rahI thii| taba mukuTa-maNiyoM se sphurAyamAna indra ne apane avadhi jJAna se (usakA kAraNa) jAnA aura (vikriyA Rddhi se) gaNitAnana-gaNitajJa-devajJa brAhmaNa kA veSa banAkara vaha turanta hI gautama ke pAsa pahu~cA / surendra ne gautama gotrarUpI naMbhAgaNa ke lie candramA ke samAna tathA guNa-samUha ke nivAsasthala usa indrabhUti gautama ko dekhA tathA use vaha svayaM hI le AyA, jahA~ ki svAmI-jina virAjamAna the| usa gautama ne nata-zira hokara jIva-sthiti para prazna kiyA, jisakA uttara paramAnanda jinezvara ne spaSTa kiyaa| usa utpanna divyadhavani ko usa gautama ne samajha liyA, jisase usa (gautama) kA sandeha dUra ho gyaa| apane 500 vija putroM ke sAtha milakara usa gautama vipra ne saba kucha tyAga kara jina-dIkSA le lii| usI dina aparAhna meM usa gautama nAmaka RSi ne mahAvIra-jina ke mukha se nirgata arthoM se alaMkRta sAMgopAMga dvAdazAMga zrutapadoM kI racanA kii| *7 tahiM avaloeviNu guNa - gaNaharu, gottama gottaNahaMgaNa - sasaharu / vippavaDUva veNa sureMdeM, meru mahIhare haviya jinneNdeN| sai~ vAsaveNa purANiu tittahe, iMdabhUi jiNusAmiu~ jettahe / mANathaMbhu avaloevi dUraho vihaDiu mANu tamohu va sUraho / paNaya - sireNa teNa gaya - mANe, gottameNa mahiyale asamANe / pucchiu jIva - chidi prmesru| payaNiya - paramANaMdu jiNesaru /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza sovijAya - divyajjhaNi bhaasi| taho saMdehu asesu viNAsai / paMca sayahiM diya - suyaheM smmilleN| laiya dikkha vippeNa smelleN| tammi divase avaraNahae tennvi| sovaMgA gotama NAmeNavi / jiNa - muha - Niggaya atthAlaMkiya / vArahaMgaM suya - paya rayaNaMkiya / -vaDDhamANaca0 saMdhi 10/kaDa 2 bhAsai ahara - pharaNa - parivajiu, khayarAmara nara niyarahiM pujiu / doviha jIva siddha - sNsaariy| saMsAriya Niya - kammeM bhAriya / / -vaDDhamANaca0 saMdhi 10/kaDa 4 sumeru parvata para jinendra kAnhavana karane vAle tathA vipra vahuka ke veSadhArI usa surendra ne gautama gotrarUpI naMbhAgaNa ke lie candramA ke samAna tathA guNa-samUha ke nivAsa-sthala usa indrabhUti gautama ko dekhA tathA use vaha svayaM hI le AyA, jahA~ ki svAmI jina virAjamAna the| dUra se mAnastambha dekhakara usa (gautama) kA mAna-ahaMkAra usI prakAra naSTa ho gayA, jisa prakAra ki sUrya ke sammukha aMdhakAra-samUha naSTa ho jAtA hai| usa gautama ne nirahaMkAra bhAva se natazira hokara pRthivI-maMDala para asAdhAraNa una paramezvara ke jIva-sthiti para prazna kiyA, jinakA uttara paramAnanda jinezvara ne spaSTa kiyaa| usa utpanna divya-dhvani ko usa gautama ne samajha liyA, jisase usa (gautama) kA sama gyaa| apane 5.0 dvija-putroM ke sAtha milakara usa gautama vipra ne saba kucha tyAgakara jina-dIkSA le lii| pUrvAhna meM dIkSA lene ke sAtha hI use (gautama ko) 7 vikhyAta (akSINa) labdhiyA~ (buddhi, kriyA, vikriyA, bala) utpanna ho gayoM tathA usI dina aparAhna meM usa gautama nAmaka RSi ne mahAvIra-jina ke mukha se nirgata artho se alaMkRta sAMgopAMga dvAdazAMga zrutapadoM kI racanA kii| vidyAdharoM, devoM aura manuSyoM dvArA pUjita mahAvIra jineMdra ne oSTha-sphuraNa ke binA hI sapta tattvoM para isa prakAra pravacana kiyA siddha aura saMsArI ke bheda se jIva do prakAra ke hote haiN| apane karmoM ke bhAra ko DhonevAle jIva saMsArI kahalAte haiN| *8 NistaMsayakaro vIro mahAvIro jiNuttamo / rAga-dosa-bhayAdIdo dhammatitthassa kArao // 16 // 51. katthaM kahiyaM ? seNiyarAe sacelaNe mahAmaMDalIe sayalavasuhAmaMDala bhujaMte magahAmaMDala-tila ovamarAyagihaNayA rayidisamahiTThiya - viula - giripavvae siddhacAraNasevie bArahagaNapariveDDhieNa kahiyaM / uttaM ca"paMcaselapure ramme, viule pvvduttme| NANAdumasamAiNNe, siddhacAraNasevide // 17 // RSigiriraindrAzAyAM caturasro yAmyadizi ca vaibhaarH| vipulagirinaiRtyAmubhau trikoNo sthitI tatra / / 18 / /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza dhanuSA (rA) kAracchinno vAruNa-vAyavya-somadikSu ttH| vRttAkRtirIzAne pAMDussarve kuzAgravRtAH // 16 // kamhi kAle kahiyamidi pucchide sissANaM paccayajaNaNa8 kAlaparUvaNA kIrade / taMjahA- duSiho kAlo ussappiNI osappiNI cedi / jattha balAuussehANamussappaNNaM buDDhI hodi so kAlo ussappiNI / jattha tesiM hANI hodi so osappiNI / tattha eka ko susamasusamAdibheeNa chaviho / tattha edassa bharahakhettassa osappiNIe cautthe dussamasusamakAle Navahi divasehi chahi mAsehi ya ahiytettiisvaasaavsese| titthuppattI jadA / uttaMcaimmissevasappiNIe cautthakAlassa pcchimebhaae| cottIsavAsAvasese kiMci visesUNa kAlammi // 20 // -kasApA0 bhA 2/gA/5/TIkA/pR0 73-74 edamhi chAvaTThidivasUNakevalikAle pakkhitte NavadivasachammAsAhiya tettIsavAsANi cautthakAle avasesANi hoti / chAsahidivasAvaNayaNaM kevalakAlammi kimaTTa korade / kevalaNANe samuppaNNevi tattha titthaannusspttiido| divyajmANIe kimalu tatthApauttI ? gnnidaabhaavaado| sohamidAdeNa takkhaNe caiva gaNido kiNNa Dhoido ? Na; kAlaladdhIe viNA asahejassa deviMdassa taDa DhoyaNasattIe abhAvAdo / sagapAdamUlammi paDivaNNamahavvayaM mottaNa aNNamudissiya divajjhuNI kiNNa payaTTade ! saahaaviyaado| Na ca sahAo para pajjaNiogAruho; avvavatthAvattIdo / tamhA cottIsavAsAvasesakiMcivisesUNacautthakAlammi titthuppattI jAdetti siddh| - kasApA0 gA 1/TIkA/bhAga 1/pR0 75-76 paTavaSTi divasAn bhUyo maunena viharan vibhU: / AjagAma jagatkhyAtaM jino rAjagRhaM puram / / Aruroha giri tatra vipulaM vipulazriyam / prabodhArtha sa lokAnAM bhAnumAnudayaM yathA / / zrAvaNasyAsi te pakSe nakSatre'bhijiti prbhuH| pratipadyahni pUrvAhna zAsanArthamudAharat / / -haripu0 2, 61 Adi jinhoMne dharmatIrtha kI pravRtti karake samasta prANiyoM ko ni saMzaya kiyA, jo vIra hai arthAt jinhoMne vizeSa rUpa se samasta padArtha-samUha ko pratyakSa kara liyA hai, jo jinoM meM zreSTha hai tathA rAga, dveSa aura bhaya se rahita hai-aise bhagavAna mahAvIra dharmatIrtha ke kartA hai| pra0-bhagavAn mahAvIra ne dharmatIrtha kA upadeza kahA~ para diyaa| samAdhAna-jaba mahAmaMDalIka zreNika rAjA apanI celanA rAnI ke sAtha sakala pRthivI maMDala kA upabhoga karatA thaa| jaba magadha deza ke tilaka ke samAna rAjagRha nagara kI naiRtya dizA meM sthita tathA siddha aura cAraNoM ke dvArA sevita vipulagiri parvata ke Upara bAraha gaNoM arthAt sabhAoM se pariveSTita bhagavAna mahAvIra ne dharmatIrtha kA kathana kiyaa| kahA bhI hai|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 "paMcazaila meM arthAt pA~ca pahAr3oM se zobhAyamAna rAjagRha nagara ke pAsa sthita, nAnA prakAra ke vRkSoM se vyApta, * siddha tathA cAraNoM se sevita aura sarva parvatoM meM uttama aise ati ramaNIka vipulAcala parvata ke Upara bhavyajanoM ke lie bhagavAn mahAvIra ne dharma tIrtha kA pratipAdana kiyA / aindra arthAt pUrva dizA meM caukora AkAra vAlA RSigiri nAma kA parvata hai / dakSiNa dizA meM bebhAra aura naiRtya dizA meM vipulAcala nAma ke parvata hai / ye donoM parvata trikoNa AkAra vAle haiM / pazcima, vAyavya aura uttara dizA meM dhanuSa ke AkAra vAlA chinna nAma kA parvata hai / aizAna dizA meM golAkAra pAMDu nAma kA parvata hai / ye saba parvata kuza ke agrabhAgoM se DhaMke hue haiM / vardhamAna jIvana - koza kisa kAla meM dharma tIrtha kA pratipAdana kiyA -- aisA pUchane para ziSyoM ko kAla kA jJAna karAne ke lie Age kAla kI prarUpaNA kI gayI hai / vaha isa prakAra hai- utsarpiNI aura avasarpiNI ke bheda se kAla do prakAra kA hai / jisa kAla meM bala, Ayu aura zarIra kI UcAI kA utsarpaNa arthAt vRddhi hotI hai vaha kAla utsarpiNI kAla hai / tathA jisa kAla meM bala, Ayu aura zarIra kI UMcAI kI hAni hotI hai vaha avasarpiNI kAla hai / unameM se pratyeka kAla suSamasuSamAdi ke bheda se chaha prakAra kA hotA hai| unameM se isa bharata kSetra sambandhI avasarpiNI kAla ke cautheduHSabha-suSamA kAla meM nau dina aura chaH mAsa adhika tetIsa varSa avaziSTa rahane para dharmatIrtha kI utpatti huI ! kahA bhI hai| isa avasarpiNI kAla ke duSabhasuSamA nAmaka cauthe kAla ke pichale bhAga meM kucha kama cautIsa varSa bAkI rahane para dharma tIrtha kI utpatti huI / (ga) zvetAmbara matAnusAra bhagavAn kI dvitIya dezanA - apApA nagarI meM ( bhagavAn mahAvIra aura samavasaraNa ) dvitIya samavasaraNa meM tIrtha kI sthApanA paropakAraikaparaH 1 ca prabhuH / upakArArhalokAnAmabhAvAttatra tIrthakRnnAmagotrA'khyaM karma vedyaM mahanmayA / dyasannikAya ni koTIbhirasaMkhyAtAbhirAvRtaH / suraiH saMcAryamANeSu sphuTe mArge dina iva devoghotena nizyapi / dvAdazayojanAdhvanAM bhavya sattvaira laMkRtAm // 17 // gautamAdyaH prabodha hairbhUriziSya samAvRtaiH / yajJAya militairjuSTAmapApAmagamatpurIm ||18|| tasyA adUre puryAzca mahAsenavanAbhighe / udyAne cArusamasaraNaM vibudhAvyadhuH ||16|| saJjAtasarvAtizayaH stUyamAnaH surAsaraiH / pUrvadvAreNa samavasaraNaM prAvizatprabhuH ||20| dvAtriMzaddhanuruttuMgaM ratnacchaMdacchaM virnibham / tataH pradakSiNIkRtya caityavRkSaM jagadguruH // 21 // namastIrthAmetyuditvA pAlayannarhatIM sthitim / sapAdapIThe nyaSadatpUrva siMhAsane prabhuH ||22|| svAminaH pratirUpANi tanmahimnaiva nAkinaH / vicakrire bhaktimantastisRSvanyAsu dikSvapi ||23|| yathAdvAraM pravizyAtha yathAsthityatratasthire / pazyantaH svAmivadanaM sarve suranarAdayaH ||24|| namaskRtya jagannArthaM dya sannAthaH kRtAJjaliH / romAJcitavapurbhaktayA stotumevaM pracakrame ||25|| - trizalAkA0 parva 10 / sarga 5 prakSINapremabaMdhanaH || 14 // bhavyajaMtuprabodhenAnubhAvyamitibhAvayan // 15 // svarNAbjeSu dadhatkramau // 16 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 vardhamAna jIvana-koza ityabhiSTutya virate biDojasi jagadguruH / sarvabhASAjuSA vAcA vidadhe dezanAmiti // 38 // . aho apAraH saMsAraH sarasvAniva dAruNaH / kAraNaM tasya karmaiva hanta bIjaM taroriva / / 3 / / karmarNA svakRtenaiva vivekprivrjitH|| kUpakAraivAdhastAdgatimApnoti dehabhRt // 40 // apyUrdhvagatimApnoti nijanaiva hi karmaNA / prAsAdakAraka iva zarIrI vizadAzayaH // 4 // prANAtipAtaM no kuryAt krmbNdhnibNdhnm| svaprANavat paraprANaparitrANaparo bhavet // 42 // na mRSA jAtu bhASeta kiM tu bhASeta sUnRtam / parapIDAM pariharannAtmapIDAmivAMgavAn // 43 / / adattaM nAdadI'tArtha bAhyaprANopamaM nRNAm / artha hi haratA teSAM vadha eva kRto bhavet // 44 // maithunaM ma vidadhyAcca bahujIvopamardakam / brahmava kuryAttatprAjJaH parabrahmanibaMdhanam // 45 // parigrahaM na kuryAcca parigrahavazena hi| gorivAdhikanAreNa vidhuro nipatatyadhaH / / 46 // etAnprANAtipAtAdIn sUkSmAMstyaktaM na cetkSamAH / tyajeyurbAdarAMstarhi sUkSmatyAge'nurAgiNaH // 47 // itthaM ca dezanAM bhartuH zRNvanto'vahitA jnaaH| tasthurAnandanispandA AlekhyalikhitA iva // 48 // -trizalAkA0 parva 18/sarga 5 uppannaMmi aNate naTummi a chAumathie nANe / rAIe saMpatto mahaseNavaNammi ujjANe / / -Ava0 ni gA 538 malaya TIkA-utpanne-prAdurbhUte anante- anaMtajJa yaviSaye, kasmin ?- jJAne kevalajJAne naSTe ca chAdmatthike matyAdirUpe jJAne, dezajJAnavyavacchedena kevalajJAnasabhAvAd, bhAvitaM caitat prathamapIThikAyAM, rAtrau samprApto mahasenavane udyAne, kimiti cet ? ucyate bhagavato jJAnaratnotpattisamanantarameva devAzcaturvidhA apyAgatA Asan , atyadbhutAM ca praharSavanto jJAnotpAdamahimAM cakra, tatra bhagavAn avabudhyate-nAtra kazcitpravrajyApratipattA vidyate, tata etad vijJAya na viziSTadharmakathanAya pravRttavAn , kevalaM kalpa eSaH-yatra jJAnamutpadyate tatra jaghanyato'pi muhUrttamAtramavasthAtavyaM devakRtA ca pUjA pratIcchanIyA dharmadezanA ca karttavyeti saMkSepato dharmadezanAM kRtvA dvAdazasu yojaneSa madhyamAnAma nagarI, x x x / amaranararAyamahio patto varadhammacakkavaTTittaM / bIaMpi samosaraNaM pAvAe majjhimAe u / / -Ava: ni gA 536 malaya TIkA-amarA-devAH narA-manuSyAH teSAM rAjAnastairmahitaH- pUjitaH prApto dharmavaracakravattitvaM dharmavaraprabhutvaM, dvitIyaM punaH samavasaraNaM, apizabdaH punararthe, pApAyAM madhyamAyAM prApta ityanuttate / jJAnotpattisthAnakRtapUjApekSayA cAsya dvitiiytaa| x x x evaM jAva majjhimAe NagarIe mahaseNavaNaM ujANaM sNptto| tattha devA bitiyaM samosaraNaM kareMti, mahimaMca suruggamaNe, ega jattha nANaM bitiyaM imaM ceva / -Ava0 cU0 pUrva bhAga/pR0 323-324
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaka grAma meM bhagavAn ne prathama dezanA dI / phalasvarUpa usa samaya vahA~ upakAra ke yogya aise jIvoM kA bilkula abhAva hone se paropakAra meM tatpara aura jinakA premabaMdhana kSINa ho gayA hai-- aise vardhamAna mahAvIra ne apApA nagarI kI ora vihAra kiyA mere tIrthaMkara nAma gotra nAma kA moTA karma vedane ke anubhava karane yogya hai| aisA vicAra kara asaMkhpa koTi devoM se para caraNa chor3ate hue bhagavAn divasa kI taraha devoM ke udyota se vAlI bhavya prANiyoM se alaMkRta aura yathArtha bulAye hue, vimoM se sevita apApA nagarI meM bhagavAna aaye| pahu~ce / mahAsena udyAna meM Thahare / yogya hai| una bhavya jIvoM ko pratibodha dene ke yogya parivArita aura devoM ke dvArA saMcArita suvarNa kamala rAtri meM bhI prakAza karate hue bAraha yojana ke vistAra prabodha ke yogya bahuta se ziSyoM se parivArita, gautamAdika arthAt bhagavAn mahAvIra vaizAkha zuklA ekAdazI ko madhyama pAvA usa purI ke najadIka mahAsena vana nAmaka udyAna meM devoM ne eka sundara samavasaraNa kI racanA kI / tatpazcAta sarva atizayoM se saMpanna, sura asuroM se stavita bhagavAn ne pUrvadvAra se usa praveza kiyA / vardhamAna jIvana koza batIsa dhanuSa UMce rana ke praticchaMda cetya vRkSa ko tIna pradakSiNA kara 'tIrthAya namaH' aisA kahakara AtI maryAdAoM ko pAlana kara bhagavAn pAdapITha yukta pUrva siMhAsana para baitthe| bhakti vAle devoM ne prabhu kI mahimA se ho anya tIna dizAoM meM prabhu ke pratirUpa kiye| satya hI bolanA cAhie / - 156 usa avasara para sarva devoM tathA manuSyAdi yogya dvAra se samavasaraNa meM praveza kara prabhu ke zarIra ko dekhate svayaM svayaM ke yogya sthAna meM baiThe 1 tatpazcAt zakendra bhakti se romAJcita zarIra se prabhu ko namaskAra kara aMjali jor3akara stuti kii| karma ke baMdha kA kAraNa aisI prANI kI hiMsA kadAcit bhI nahIM karanI cAhie / hamezA svayaM ke prANI kI taraha dUsaroM ke prANI kI rakSA karane meM tatpara rahanA cAhie / Atma pIr3A kI taraha para jIva ko pIr3A ko dUra karane kI icchA rakhatA huA prANI asatya nahIM bolate hue manuSya ke bahi:prANa lene kI taraha adatta dravya kadAcit bhI grahaNa nahIM karanA caahie| kyoMki usake dravya kA haraNa karane se usakA vadha kiyA huA ho kahA jAtA hai / bahuta jIvoM kA upamardana karane vAlA maithUna kA kabhI bhI sevana nahIM karanA caahie| prazApuruSa ko parabrahma (mokSa) ko dene vAlA brahmacarya ko hI dhAraNa karanA cAhie / parigraha kA grahaNa nahIM karanA caahie| ati parigraha ke grahaNa karane se adhika bhAra se balada kI taraha prANI vidhura hokara adhogati meM girate hai / ina prANAtipAtAdi ke do bheda haiM- sUkSma aura bAdara / inameM se yadi sUkSma ko nahIM chor3A jA sakatA hai to sUkSma ke tyAga meM anurAgI hokara bAdara kA tyAga avazya hI karanA cAhie / isa prakAra kI bhagavAna kI dezanA sunakara sarva loka Ananda meM magna hokara citravat sthira ho gaye /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza bhagavAn bhI stuti kara indra virAga ko prApta huaa| tatpazcAt prabhu sarva bhASA meM samajhA jAya--aisI vANI se dezanA dii| yaha bhagavAn mahAvIra ko dvitIya dezanA thii| ___ "aho ! yaha saMsAra samudra kI taraha dAruNa hai aura usakA kAraNa vRkSa meM bIja kI taraha karma hI hai| .... svayaM ke hI kiye karma se viveka rahita huA prANI kUpa khodane vAle kI taraha adhogati ko prApta hotA hai aura zuddha hRdaya vAlA puruSa, svayaM ke ho karma se mahat bAMdhane vAle kI taraha Urdhvagati ko prApta hotA hai| *3 bhagavAna mahAvIra aura samavasaraNa dvitIya samavasaraNa meM tIrtha kI sthApanA huI-gyAraha gaNadhara dIkSitamalaya TIkA-xx x tatra bhagavAn x x x saMkSepato dharmadezanAM kRtvA dvAdazasu yojaneSa madhyamAnAma nagarI, tatra somilAkhtho nAma brAhmaNaH, sa yajJa yaSTumabhyudyataH, tatra caikAdazopAdhyAyAH, khalvAgatAH, te ca caramazarIrA bhavAntaropA jitagaNadharalabdhayazca, tAn vijJAyAsaMkhyeyAbhivakoTibhiH parivRto devodyotena divasa ivA zeSaM paMthAnamudyotayan devaparikalpiteSa sahasrapatreSu navanItaspazeSa pameSa caraNanyAsaM vidadhAno madhyamanagaryA mahasenavanodyAnaM samprAptaH // x x x tattha kirasomilajjottimAhaNo tassa dikkhakAlammi / paurA jaNajANavayA samAgayA jannavADammi / / egate a vivitte uttarapAsammi jannavADassa / to devadANaviMdA kariti mahimaM jiNidassa / / bhavaNavaivANamaMtara joisavAsI vimANavAsI ya / savviDDhIi saparisA kAsI nANuppayAmahimaM / / -Ava0 ni gA 540 se 542 TIkA-tatra pApAyAM madhyamAyAM kilazabdaH pUrvavat, somila: Arya iti-vrAhmaNaH tasya dIkSAkAle yAgakAle paurA-viziSTanagaranivAsilokA janAH-sAmAnyalokA janapadA-nAnAjanapadabhavA lokA samAgatA yajJa pATe // xxx bhagavAna mahAvIra ne apApA nagarI ke najadIka mahAsena udyAna meM saMkSepataH dharma dezanA dii| apApA nagarI meM somila nAmakA eka dhanADhya brAhmaNa rahatA thaa| usane yajJakarma meM vicakSaNa gyAraha dvija ko yajJa karane ke lie AmaMtrita kiyaa| ekAdaza upAdhyAyoM kA samAgata huaa| ve carama zarIrI the| unhoMne aneka devoM ko AkAza mArga se bhagavAn mahAvIra ke samavasaraNa kI ora jAte hue dekhaa| gyAraha hI gaNadharoM ne 4400 ziSyoM ke sAtha bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kI ! .4 dezanA kA niSkarSa-apApA nagarI ke dUsare samavasaraNa meM-caturvidha saMgha kI sthApanA mahAkulA mahAprAjJAH saMvignA vishvvNditaaH| ekAdazA'pi te'bhUvanmUlaziSyA jagadguroH // 16 // itazca candanA tatra shtaaniikgRhsthitaa| pazyantI yAntamAyAntaM diviSajanamambare // 16 // svAminaH kevlotpttinishcyaadvtkaaNkssinnii| tridazairadavIyobhininye zrIvIraparSadi // 162 / /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 161 sA triH pradakSiNIkRtya natvA copAsthita prabhum / pravrajyArthaM nRpA'mAtyaputryo bahUyo'parAapi // 163 // candana dhuri kRtvA tAH svayaM prAvrAjayat prabhuH / asthApayacchrAvakatve nRnnArIzca sahasrazaH // 164 // jAte saMve caturtheSaM dhobyotpAdavyayAtmikAm / indrabhUtiprabhRtInAM tripadI vyAharat prabhuH || 165 // - trizalAkA0 parva 10 / sarga 5 ( bhagavAn ke pAsa apane praznoM kA samAdhAna kiyA ) isa prakAra mahAn kula meM utpanna hue mahAprAjJa, saMvega ko prApta aura vizva ko vaMdita - aise indrabhUti Adi gyAraha prasiddha vidvAna zrI vIra prabhu ke mUla ziSya hue / isa samaya zatAnika rAjA ke ghara meM sthita caMdanA ne AkAza mArga meM Ate-jAte hue devoM ko dekhaa| isase prabhu ko kevalajJAna kI utpatti hone kA nizcaya hone se usako vrata lege kI icchA huI / tatpazcAt pAsa meM sthita koI deva use zrI vIra prabhu kI pariSad meM lAkara rakhA / prabhu ko tIna pradakSiNA kara namaskAra kara caMdanA dIkSA lene ke lie tatpara huI aura khar3I rahI / usa samaya dUsare bhI aneka rAjA tathA amAtya kI putriyA~ dIkSA lene ke lie taiyAra huI / bhagavAn ne caMdanA ko Age kara una sarva ko dIkSA dI aura hajAroM nara-nArI zrAvakapana meM sthApita kiye / isa prakAra prathama (dvitIya) dezanA ke bAda catuvidha saMgha kI sthApanA huI / 5 Arya caMdanA ko pravartinI pada para sthApita - bhagavAn mahAvIra kI dharma dezanA - dvitIya dharma dezanA - sAdhvInAM saMyamodyogaghaTanArthaM tadaiva ca / pravartinIpade svAmI sthApayAmAsa candanAm // 182 // pUrNaprathama ruyAM dezanAM vyasRjat prabhuH / rAjopanItastatra prAgadvAreNa prAvizadubaliH || 18 || - trizalAkA0 parva 10 / sarga 5 bhagavAn mahAvIra ne satrI caMdanA ko saMyamodyoga ke ghaTanArtha pravartinI pada para sthApita kiyA / isa prakAra prathama pauruSI pUrNa huI / bhagavAn ne dezanA samApta kI '6 bhagavAn kI antima dezanA ke samaya indrabhUti (gautama) bhagavAn ke nikaTa nahIM the / * 1 bhagavAn bahattaraveM varSa meM cala rahe the / usa avasthA meM bhI ve pUrNa svastha the / ve rAjagRha se vihAra kara ApApApurI meM Aye / vahA~ kI janatA aura rAjA hastipAla ne bhagavAn ke pAsa dharma kA tattva sunA / bhagavAn ke nirvANa kA samaya bahuta samIpa A rahA thA / bhagavAn ne gautama ko AmaMtrita kara kahA- gautama ! pAsa ke gAMva meM somazarmA nAma kA brAhmaNa hai / use dharma kA tattva samajhAnA hai / tuma vahA~ jAo aura use saMbodhi do / gautama bhagavAn kA Adeza zirodhArya kara vahA~ cale / bhagavAn ne do dina kA upavAsa kiyA / ve do dina taka pravacana karate rahe / bhagavAn ne apane antima pravacana meM puNya aura pApa ke phaloM kA vizad vivecana kiyaa| bhagavAn pravacana karate-karate hI nirvANa ko prApta ho gaye / usa samaya rAtri cAra ghar3I zeSa thI / " 1 - saubhAgyapacayAdi parva kathA saMgraha, parva 100 2 -- samavAo, 55/4 3--kalpasUtra, sUtra 147, subodhikA TIkA, caturthaghaTikAvazeSAyAM satrau /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza somazarmA brAhmaNa pratibuddha ho gayA / gautama apane kArya meM saphala hokara bhagavAn ke pAsa A rahe the / unakA mana prasanna thA / ve soca rahe the - maiM bhagavAn ko apane uddezya meM saphala hone kI bAta kahU~gA / unheM isakA patA ho, phira bhI maiM apanI ora se batAUMgA / ve apanI kalpanA kA tAnA-bAnA buna rahe the / itane meM unheM saMvAda milA ki bhagavAn mahAvIra kA nirvANa ho gayA / bhagavAn mahAvIra kI antima dezanA solaha prakAra kI thii| bhagavAn chuTTa bhakta se antargata aneka prazna- carcAeM huii| rAjA puNyapAla ne apane ATha svapnoM kA phala pUchA / virakta huA aura dIkSita huA / hastipAla rAjA bhI pratibodha pAkara dIkSita huA / ra 2 bhagavAna kI antima dezanA ( antima rAtri meM ) - samaNe bhagavaM mahAvIre aMtimarAiyaMsi, paNapaNNaM ajmayaNAI kallANaphala vivAgAi, paNapaNNaM ajjhaNANi pAvaphalavivAgANi vAgaritA siddhe buddha e mutte aMtagaDe pariNinvaDe savyadukkhapaNe - samaH sama 55/04/10 886 TIkA- 'antimarAyaMsi ' tti survAyuHkAlaparyavasAnarAtrau rAtreratime bhAge pApAya madhyamAya nagaryAM hastipAlasya rAjJaH karaNasabhAyAM kAttikamAsAmAvAsyAyAM svAtinakSatreNa caMdramasA yukta nAgakaraNe pratyuSasi paryaM kAsananiSaNNaH paJcapaJcAzadadhyayanAni 'vallANaphalaviSAgAi " tti kalyANasya - puNyasya karmaNaH phalaM kArya vipAcyate - vyaktI kriyate yaistAni valyANaphalavipAkAni, evaM pApaphalavipAkAni vyAkRtya pratipAdya siddho buddhaH yAvatkaraNAt 'mutte aMtakaDe parinibuDe dukkhanahINe ti dRzyaM / 'paDha' tyAdi prathamAyAM triMzannara kalakSANi dvitIyAyAM paMcaviMzatiriti paMcapaMcAzat / 'daMsaNe' tyAdi, darzanAvaraNIyasya nava prakRtayo nAmnodvicatvAriMzat AyuSazcatasra ityekaM paMcapaM nAzaditi uposita the / dezanA ke uttara sunakara saMsAra se zramaNa bhagavAn mahAvIra antima rAtri meM pacapana adhyayana puNyaphala ke vipAka vAle aura pacapana adhyayana pApaphala ke vipAka vAle prarUpita kara siddha hue, buddha hue yAvat sarva duHkhoM se rahita hue / 'aMtimarAmaM sitti' sarva AyuSya ke kAla kI antima rAtri meM, rAtri ke antima prahara pApA nAma kI madhyamA nagarI meM hastipAla rAjA ko kArya sabhA meM kArtika mAsa kI amAvasyA meM, svAti nakSatra meM candra ke rahate hue, nAga nAmaka karaNa ke rahate hue, prAtaHkAla paryaM kAsana meM baiThe hue bhagavAna ne pacapana adhyayana kalyANa ke puNya karma ke phala kA, kArya ko pragaTa karane vAle kahe adhyayana kahakara siddha buddha yAkta sarva duHkhoM se aura isI prakAra pApaphala ko pragaTa karane vAle pacapana mukta hue / '3 atha tatra surAzcakra urvapratritayabhUSitam / ramyaM jJAtvA nijAyu paryantamantima dezanAM prabhuH / karttuM svAminaM samavasRtaM jJAtvA'pApApurIpatiH / hastipAlaH samAgatya natvA ca samupAvizat ||3|| samavasaraNaM svAmino dezanAsadaH // tasminnupAvikSat surAsuraniSevitaH ||2||
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza zuzrUpamANAstatrAsthuryathAsthAnaM suraadyH| etya natvA sahasrAkSa iti svAminamastavIt // 4 // -trizalAkA0 parva 10/sarga 15 apApAnagarI meM devoM ne tIna vanoM se vibhUSita ramaNIka samavasaraNa bhagavAn kI dezanA dene ke lie racita kiyaa| sura-asura sevita prabhu svayaM ke AyuSya kA aMta jAnakara antima dezanA dene ke lie baitthe| bhagavAn padhAre haiM-aisA jAnakara apApApurI kA rAjA hastipAla vahA~ AyA aura bhagavAn ko namaskAra kiyA aura bhagavAn kI dezanA sunane ke lie baitthaa| deva bhI dezanA sunane ke lie vahAM aaye| usa samaya indra Akara bhagavAna ko namaskAra kiyaa| phira bhagavAna ne aisI dezanA dIsamaNe bhagavaM mahAvIre egadivaseNaM eganisijAe cauppaNNAIvAgarAI vAgaritthA / -sama0 sama 55/sU3 zramaNa bhagavAn mahAvIra ne eka hI divasa meM eka hI Asana para baiThakara caupana vyAkaraNa (praznottara) kahe the| 7 magavAn mahAvIra kI antima dezanA evaM stutvA hastipAla virate'InnapazcimaH / apazcimAmityakarodbhagavAn dharmadezanAm // 24 // pumarthA ihayatvAraH kAmArthI tatra janminAm / arthabhUto nAmadheyAdanI paramArthataH // 5 // arthastu mokSa eko dharmastasya ca kAraNam / saMyamAdirdazavidhaH saMsArAmbhodhitAraNaH // 26 / / anantadu khaH saMsAro mokSo'nantasugvaH punaH / tayostyAgapariprAptiheturdharma vinA na hi // 7 // mArga zrito yathA dUraM kramAt paMgurapi brajet / dharmastho ghanakarmA'pi tathA mokSamavApnuyAt // 28 // evaM ca dezanAM kRtvA virate trijgdgurau| maNDalezaH puNyapAlaH prabhuM natvA vyajijJapat // 6 // -trizalAkA0 parva 10/sarga 13 hastipAla rAjA ne bhagavAn kI stuti kii| tatpazvAt caramatIrthakara bhagavAna mahAvIra ne isaprakAra dezanA dI "isa jagata meM dharma, artha, kAma aura mokSa-ye cAra puruSArtha haiN| unameM kAma aura artha-prANiyoM ke lie nAma se hI artha rUpa haiM, paramArtha rUpa meM anartha rUpa hai| cAra puruSArtha meM, samyag rUpa se, artha rUpa eka mokSa rUpa hai aura usakA kAraNa dharma hai| vaha dharma-saMyamAdi daza prakAra kA kahA hai| aura saMsAra-sAgara se tArane vAlA hai| anaMta daHkha rUpa saMsAra hai aura anaMta sukha rUpa mokSa hai| isakA kAraNa saMsAra kA tyAga aura mokSa kI prApti kA hetu dharma ke binA anya koI nahIM hai|" paMgu manuSya bhI vAhana ke Azraya se dUra jA sakatA hai usI prakAra dhanakarmI hone para bhI dharma ke Azraya se mokSa jA sakatA hai| 8 bhagavAn ko antima dezanA kI samApti para rAjA hastipAla ne dekhe gaye ATha svapnoM kA artha pUchAatha tatra surAzcaka rvapratritayabhUSitam / ramyaM samavasaraNaM svAmino dezanAsadaH // //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koya jJAtvA nijAyuparyantamantimA deshnaaprbhuH| kartu tasminnugavikSat surAsuraniSevitaH // 2 // svAminaM samavasRtaM jJAtvA'pApApurIpatiH / hastipAlaH samAgatya natvAca samupAvizat // 3 // zuzrUSamANAstatrAsthuryathAsthAnaM suraadyH| x x x evaM stutvA hastipAla virate'InnapazcimaH / apazcimAmityakarod bhagavAn dharmadezanAm // 24 // evaM ca dezanAM kRtvA virate trijgdgugai| maNDalezaH puNyapAlaH prabhuM natvA vyajijJapat / / 2 / / svAmin svapnA mayA'dyASTo dRSTAstatra gajaHkapiH / kSIraduH kAkasiMhAbja bIjakuMbhAime kramAt // 30 // tadAkhyAhi phalaM teSAM bhIto'smi bhagavannaham / iti pRSTo jagannAtho vyAcakAreti tatphalam / / 3 / / 1. vivekauMgyAd bhUtvA'pi hastitulyAataH param / vatsyanti zrAvakA lubdhAH kSaNikarDisukhegRhe / 32 // na dausthye pAcakra vA prajiSyantyupasthite / AttAmapi parivrajyAM tyakSyanti ca kusaMgataH // 33 // viralAH pAlayiSyanti kusaMge'pi vrataM khlu| idaM gajasvapnaphalaM kapisvapna phalaM tvadaH // 34 / / 2. prAyaH kapisamA lolapariNAmA'lpasattvakAH / AcAryamukhyA gacchasthAH pramAdaM gAmino vrate // 35 // te viparyAsaviSyanti dharmasthAnitarAnapi / bhAvino viralA eva dharmodyogaparAH punaH // 36 // . dharmazlatheSu ye zikSA prdaasyntyprmaadinH| te tairupahasiSyante prAmyaiAmasthaporavat // 37 // itthaM pravacanA'vajJA'taH paraMhi bhaviSyati / plavaMgamasvapnaphalamidaM jAnIhi pArthivaH ! // 38 // 3. kSIradra tulpAH sukSetre dAtAraH shaasnaackaaH| zrAvakAste tu rotsyante ligibhivacanAparaiH / / 3 / / teSAM na pratibhAsyanti siMhasattvabhUto'pi hi| maharSayaH sArameyA ivAsAramatispRzam // 40 // AdAsyante suvihitavihArakSetrAddhatim / liMgino babbUlasamAH kSI' druphalamIdRzam // 41 // 4. dhRSTasvabhAvA munayaH prAyo dharmAthino'pi hi / raMsyante na hi gaccheSu dIpikAMmaHsthiva dvikAH // 42 // tato anyagacchikaiH suripramukha canA praiH| mRgatRSNAnibhaiH sArdha caliSyanti jaDAzayA // 43 / / na yukramebhirgamana miti tatropadezakAn / bAdhiSyante nitAntaM te kAkasvapnaphalaM hyadaH // 44 // 5. siMhatulyaM jinamataM jAtismRtyAdyanUjjhitam / vipatsyate'sin bharatavane dharmajJavajite // 4 // na kuta thirutirya co'bhibhaviSyanti jAtu tat / strotpannAH kRmiva tkiM tu liMgino'zuddhabuddhayaH / 46 / / ligino'pi prAkprabhAvAt zvApadAbhaiH kutIthikaiH / na jAtvabhibhaviSyante siMhasvapnaphalaM hyadaH // 47 // 6. ajAkarecaMbujAni sugandhInIva dehinaH / dhArmikA na bhaviSyanti saMjAtAH sukuleSvapi / / 8 / / api dharmaparA bhUtvA bhaviSyanti kusNgtH| grAmAvakarakotpanna gardabhAbjavadanyathA / / 46 / / kudeze kukule jAtA dharmasthA api bhaavinH| hInA ityanupAdeyAH padmasvapnaphalaM hyadaH // 50 // 7. yathA phalAyAbI nAni bIjabuddhyokhare vapet / tathA vapsyantyakalAni kupAtre kalpabuddhitaH / / 5 / / yadvA ghuNAkSaranyAyAdyathA ko'pi kRSIvalaH / abIjAntargataM bIjaM vapet kSetre nirAzayaH / / 52 // akalpAntargataM kalpamajJAnAH zrAvakAstathA / pAtre dAnaM kariSyanti bIjasvapnaphalaM dadaH // 53 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza kSamA diguNapAkAH sucritraambupuuritaaH| rahaHsthA bhAvinaH kumbhA iva stokA maharSayaH // 54 // zlathAcAracaritrAzca kalazA malinA iva / yatra tatra bhaviSyanti bahavo liMginaH punaH / / 5 / / samatsarAH kariSyanti kalahaM te maharSibhiH / ubhayeSAmapi teSAM sAmyaM loke bhaviSyanti // 56 // gItArthA liginazca syuH sAmyena vyavahAriNaH / janena prahilenevAgrahilapahilo nRpaH // 54 // kathA-tathAhi pRthivIpuryA pUrNonAma mhiiptiH| subuddhistasya cAmAtyo nidhAnaM buddhisaMpadaH / / 8 / / kAlaM tenAgamiSyantaM pRSTo'nyedya : subuddhinA / lokadevo'bhidhAnena naimittikavaro'vadat / / 5 / / mAsAdanantaraM megho varSitA tajjalaM punH| yaH pAsyati sa sarvo'pi prahaprasto bhaviSyati // 6 // kiyatyapi gate kAle suvRSTizca bhaviSyati / punaH sajjA bhaviSyanti tatpayaHpAnato janAH // 6 // rAjJa maMtrI tadAcakhyau rAjA'pyAnakatADanAt / AkhyApayajane vArisaMgrahArthamathA''dizat // 62 / / sarvo'pi hi tathAcakra vavarSokte'hni caambdH| kiyatyapi gate kAle saMgRhItAmbu niSThitam // 63 / / akSINasaMgrahAmbhasko rAjAmAtyau tu to vinaa| navAmbu lokAH sAmantapramutkhAzcapapustataH // 64| tattAnAd prahilAH sarve nanRturjahasurjaguH / svairaM ciceSTire'nyatra binA tau rAjamaMtriNau / 6 / / rAja mAtyo visadRzau sAmantAdyA nirIkSya te / maMtrayAJcakrire nUnaM prahilo rAjamaMtriNau // 66 // asmadvilakSaNAcArAvimakApasArya tat / aparau sthApayiSyAmaH svocitau rAjamaMtriNau // 6 // maMtro jJAtvetitanmaMtraM nRpAyAkhyannRpo'vadat / AtmarakSA kathaM kAryA tebhyo vRndaM hi rAjavat // 68 // maMnyUce pahilobhUga sthAtavyaM prahilaiH saha / trANopAyo na ko'pyanya idaMhi samayocitam // 66 // kRtrimaM prahilIbhUya tatastau raajmNtrinnau| teSAM madhye vavRtAte rakSantau nijasaMpadam // 7 // tataH sumamaye jAte 'zubhavRSTau nbodke| pIte sarve bhavan svasthA mUlaprakRtidhAriNaH // 7 // evaM ca duHSamAkAle gItArthA liMgibhiH saha / sadRzIbhUya vatsyaMti bhAvisvasamayecchavaH // 72 // iti zrutvA svapnaphalaM puNyapAlo mhaamnaaH| prabuddhaH prAbajattatrakramAnmokSamiyAya ca // 73 // -trizalAkA0 parva 18/sarga 13 bhagavAn kI antima dezanA kI samApti para hastipAla rAjA ke ATha svapnoM kA artha svayaM pUchanA ___ bhagavAn kI antima dezanA samApta huii| tatpazcAt hastipAla rAjA ne bhagavAn ko namaskAra kiyA aura kahA-'he svAmin ! maiM Aja svapna meM anukramataH-hAthI, kapi, kSIra-vAlA vRkSa, kAkapakSI, siMha, kamala, bIja aura kuMbha-ye ATha bAteM dekhI hai, unakA kyA phala hogaa| bhagavAn ! ina svapnoM ko dekhane se mujhe bhaya lagatA hai| isa prakAra hastipAla ne puuchaa| tatpazcAt bhagavAn bole-he rAjan ! ina svapnoM kA artha suna 1-vartamAna meM kSaNika samRddhi ke sukha meM lubdha hue zrAvaka varga viveka binA kI jar3atA se hAthI jaise hone 1-ina svapnoM meM hAthI, kapi Adi mAtra spaSTa nahIM dekhe parantu alaga-alaga sthiti meM dekhe| isa kAraNa unakA vizeSa phala-varNana 'divAlIkalpa' meM jAnanA caahie|
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 vadhamAna jIvana-koza para bhI ghara meM par3e rheNge| mahA duHkhI sthiti athavA paracaka kA bhaya utpanna hogA-to bhI dIkSA grahaNa nahIM kreNge| yadi kadAcit dIkSA grahaNa kareMge to unheM bhI kusaMga hone ke kAraNa chor3a deNge| phalasvarUpa kusaMga hone ke kAraNa lie hue vratoM ko pAlane vAle virale hoMge-isa prakAra prathama dekhe hue hAthI-svapna kA phala hai| 2-dUsare kapi ke svapna kA phala yaha hai-bahudhA gaccha ke svAmIbhUta AcArya kapi kI taraha capala pariNAmI, alpa sattvavAle aura vrata meM pramAdI hoNge| itanA hI paryApta nahIM hai-parantu dharma meM sthita dUsaroM ko bhI viparyAsa bhAva kraayeNge| dharma ke udyoga meM tatpara to koI virale hI nikleNge| jo pramAdI hote hue dharma meM zithila anyoM ko zikSA deNge| unakI gAMvoM meM rahe hue-zaharoM kI taraha grAmyajana bhI hAMsI kreNge| he rAjan ! isa rIti se AgAmI kAla meM pravacana ke ajJAta puruSa hoNge| yaha kapi ke dekhe gaye svapna kA phala hai| 3-jo kSIra vRkSa kA svapna dekhA- isase sAtoM kSetra meM dravya denevAle dAtAra aura zAsana pUjaka kSIra vRkSa tulya zrAvaka varga hoNge| unako ThagI liMgadhArI loga roka deNge| aise pAsatthoM kI saMgati se siMha jaise sattvavAle maharSi gaNa bhI unako zvAna kI taraha sAra binA lgeNge| __ suvihita muniyoM kI vihAra bhUmi meM liMgadhArI zulI jaise hokara upadrava kreNge| kSIra vRkSa jaise zrAvaka aise muniyoM kI saMgati nahIM karane deNge| isa prakAra kSIra vRkSa ke svapna kA phala hai| 4-cauthe svapna kA phala isa prakAra hai-vRSTa svabhAvo munigaNa dharmArthI hone para kAkapakSI kI taraha vihAravApikA meM ramaNa nahIM karate haiN| ve prAyaH svayaM ke gaccha meM nahIM rheNge| isa kAraNa anya gaccha ke sUrigaNa kI taraha vaMcanA karane meM tatpara aura mRga-tRSNikA kI taraha mithyAbhAva dikhAne vAle hoNge| unake sAtha meM jar3Azaya kI taraha cleNge| unake sAtha gamana karanA upayukta nahIM hai| aise upadeza karane vAloM ko ve sammukha hokara viparIta baMdhana kreNge| isa prakAra kAka pakSI ke svapna kA phala hai| 5-zrI jinamata ke jo siMha jaisA hai-vaha jAti-smaraNa Adi se rahita-aisA dharmajJa rahita-aisA bharata kSetrarUpI vana dekhane meM aayeNge| usa para tIrthIrUpI tithaMca to parAbhava kara nahIM skeNge| parantu siMha ke kalevara meM jaise kIr3e par3ate haiM aura ve upadrava karate haiM usI taraha ve liMgI kRmi kI taraha svayaM meM hI utpanna hue ve upadrava kareMge aura zAsana kI hIlanA kraayeNge| kitaneka liMgadhArI to jaina zAsana ke pUrva ke prabhAva ko liye hue zvApadoM kI taraha anya darzaniyoM se kabhI bhI parAbhava ko prApta nahIM hoNge| .... isa prakAra siMha ke svapna kA phala hai| - 6-jaise kamalAkara meM kamala sugaMdha ko prApta hotA hai vaise hI uttama kula meM utpanna hue sarva prANI dhArmika hone caahie| parantu vartamAna meM vaise nahIM hote haiN|
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ bardhamAna jIvana - koza dharmaparAyaNa hokara vApasa ve kusaMga se bhraSTa hote haiM aura ukarar3e meM kamala paidA hone kI taraha kudeza aura kukula meM utpanna hue koI-koI prANI dharmI hoMge / tathApi ve hIna-jAti ke hone se anupAdeya hoNge| isa prakAra kamala ke svapna kA phala jAnanA cAhie / 7 - jaise phala prApti ke lie bIja uSara bhUmi meM boye jAte haiM usI prakAra kupAtra meM supAtra buddhi se akalya vastu boyeNge| athavA jaise koI nirAzaya khehuta ghUNAkSara nyAya se uttama kSetra meM abIja ke antargata bIja bote haiM usI prakAra koI zrAvaka - akalpya ke aMtargata kalpya rUpa pAtra dAna kareMge -yaha bIja svapna kA phala hai / 8- kSamAdi guNa rUpa kamaloM se aMkita aura sucaritra rUpa jala se pUrita aise ekAMta meM rakhe hue kuMbha kI taraha maharSigaNa koI eka sthAna meM aura ve bhI bahuta thor3e dikhAI deMge / 1 aura malina kalaza kI taraha zithilAcAra aura cAritra vAle liMgI - jahA~ vahA~ bahuta dekhane meM aayeNge| ve matsara bhAva se maharSiyoM ke sAtha kalaha kareMge aura ve donoM loka meM sarikhe mine jAyeMge gItArtha aura liMgI nagaralova lA hone se jaise deMge usake Upara eka kathA hai-vaha isa prakAra hai rAjA bhI belA huA bese vyavahAra pakSa meM sarikhe dikhAI 'pRthivIpurI meM pUrNa nAma kA rAjA thaa| usake subuddhi nAmaka buddhi saMpatti vAlA maMtrI thA / sukhameM kAla nirgamana karate hue subuddhi maMtrI ne devaloka nAmaka nimittajJa ko bhaviSyat kAla saMbaMdhI prazna pUchA / tatpazcAt usa nimitajJa ne kahA- eka mAsa ke bAda meM meghavRSTi hogii| usake jala kA jo pAna karegA una saboM ke grahila (dhelA) ho jAyegA / tatpazcAt kivaneka kAla ke bAda meM dUsarI bAra mepa vRSTi hogii| usake jala kA pAna karane se loka vApasa ThIka ho jAyeMge / maMtrI ne yaha saba vRttAnta rAjA ko kahA tatpazcAt rAjA ne paDaha phirAkara logoM ko jala saMgraha karane kI AjJA kI / sA kiyaa| tatpazcAt nimitajJa ke kathita dina ko megha vRSTi huii| turaMta saMgrahita jala ko logoM ne nahIM piyA parantu kitaneka kAla-nirgamana hone se logoM kA saMgraha kiyA huA pAnI rikta ho gayA / phalasvarUpa unake sivAya anya sAmaMta Adi logoM mAtra rAjA aura maMtrI kA vahA~ jaba rikta nahIM huA / ne naye varpe hue jala kA pAna kiyA / haMsane lge| jaise-taise bolane lge| gAne lage aura usakA pAna karate hI ve loga nA hokara nAcane lge| svecchA se aneka prakAra kI ceSTA karane lage / mAtra rAjA aura maMtrI do hI ThIka rahe / tatpazcAt anya sAmaMta Adi rAjA aura maMtrI ko svayaM ke hI viparIta pravRttivAlA dekhakara nizcaya kiyA ki jarUra yaha rAjA aura maMtrI donoM aisA ho gayA aisA jAnA jAtA hai| kyoMki ve apane se vilakSaNa AcAra vAle haiN| isa kAraNa unako unake sthAna se dUra kara anya rAjA aura maMtrI ko apane logoM ke lie sthApita karanA caahie| phalasvarUpa sarva logoM ne
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza unakA yaha vicAra maMtrI ke jAnane meM AyA / usane rAjA ko sUcita kiyA / phalasvarUpa rAjA ne maMtrI ko pUchA ki - apane ko aba unase Atma rakSA kisa rIti se karanI cAhie ? kyoMki janavRnda rAjA ke samAna hai / maMtrI ne kahA ki he deva ! apane ko bhI unake sAtha dhelA hokara unakI taraha rahanA cAhie / tatpazcAt rAjA aura maMtrI kRtrima ghelA hokara isake sivAya anya koI upAya isa samaya yogya nahIM hai / unake madhya meM rahane lage / aura svayaM kI saMpatti kA bhoga karane lage / va jisa samaya vApasa zubha samaya AyA aura zubha vRSTi huI usa samaya ve navIna vRSTi ke jalapAna ke karane se sarva mUna prakRti vAle ho gaye / isa prakAra duHSama kAla meM gItArtha muni zrI veSadhAriyoM ke sAtha unakI taraha hokara raheMge / parantu bhaviSyat meM svayaM ke samaya kI icchA rakheMge / astu isa prakAra svayaM ke svapnoM kA phala sunakara mahAzaya hastipAla rAjA pratibodha ko prApta huA / dIkSA grahaNa kara mokSa sthAna prApta kiyA / noTa - apApA nagarI meM samavasaraNa meM bhagavAn dezanArtha baiThe / surAsura sevita prabhu svayaM ke AyuSya kA anta jAnakara aMtima dezanA ke lie baiThe / bhagavAn kA padArpaNa sunakara hastipAla rAjA bhagavAn ke nikaTa AyA aura bhagavAn kI dezanA sunane ke lie baiThA / * bhagavAn mahAvIra kI rAjagRha meM dharma dezanA - ( meghakumAra ke dIkSita varSa meM ) vicittaM dhammamAikakhai / 21 tae NaM samaye bhagavaM mahAvIre mehaNassa kumArasta tIseya mahai mahAliyAe parisAe majma gae nAyA0 zru 1/a 4 / sU0 100 2 itazca viharan bhavyAvabodhAya jagadguruH / surAsuraparIvAroyayau rAjagRhaM puram / / 362 / / tasmin gugazile caitye caityavRkSopazobhitam / suraprakUla samavasaraNaM zizriye prabhuH || 363|0 x x pIyUpavRSTidezIyAM vidadhe dharmadezanAm ||375 || zrutvA tAM dezanAM bhartuH samyaktvaM zreNikro'zrayat / zrAvakadharma svabhayakumArAdyAH prapedire ||376 // - trizalAkA * parva 10 / sarga 6 vIra bhagavAn amRta - x bhagavAn mahAvIra rAjagRha meM guNazIlaka caitya meM padhArakara vahA~ samavasaraNa meM padhAre / sRSTi jaisI dharma dezanA do ! prabhu kI dezanA sunakara zreNikarAjA samyatratva ko prApta kiyA aura abhayakumArAdi ne zrAvaka dharma aMgIkAra kiyA / 10. brAhmaNa kuMDagrAma meM dharma dezanA - ( RSabhadatta devAnandA dIkSita hue) 02 tara NaM samaNe bhagavaM mahAvIre usabhadantassa mAhaNassa devANaMdAe mahAliyAe X X X dhammaM parivai / 12 viharan brAhmakuMDagrAme gAt paramezvaraH / pudAttasmAdvahiH sthite / baduzAlAbhivAdyAne cakraH samavasaraNaM X 2x mAhaNIe tIse ya maiti bhaga0 za / u 33 / sU 146 tridazottamAH // 2 // trivanaM x
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 166 3 pitarau duHpratIkArAvIdagdhIbhagavAnapi / tAvuddizya janAMzcApi vidadhe dezanAmiti // 14 // -trizalAkA0 parva 10||srg - anyadA bhagavAn brAhmaNakuMDa grAma pdhaare| usake bAhara bahuzAla nAmaka udyAna meM devoM ne tIna gar3havAle samavasaraNa kI racanA kii| bhagavAna siMhAsana para baitthe| devAnaMdA brAhmaNI tathA RSabhadatta brAhmaNa ko lakSita kara aura anya logoM ko lakSita kara bhagavAna ne dezanA dii| 11 caMpAnagarI meM dharma dezanA--(kUNika rAjA, subhadrAdi deviyoM ke samakSa) taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre kUNiyassa raNNo bhiMbhasAraputtassa subhaddApamahANa ya devINaM tIseya mahatimahAliyAe isiparisAe maNiparisAe jaiparisAe devaparisAe aNegasayAe aNegasayavaMdAe aNegasayamavaMdapariyAlAe ohabale aibale mahabbale aparimiyabala - vIriya - teya - mAhappakaMtijutte sArayaNavatthaNiya - mahuraMgabhIra - koMcaNigghosa - dudubhissare ure vitthaDAe kaMThe vaTTiyAe sire samAiNNAe agaralAe amammaNAe 'suvyattaka vara - saNNivAiyAe puNNarattAe savvabhAsANugAmiNIe sarassaIe joyaNaNIhAriNAsareNaM addhamAgahAe bhAsAe bhAsai-arihA dhamma prikhei| tesiM savvesiM AzyimaNAriyANaM agilAe dhamma aaikvi| sAvi yaNaM addhamAgahA bhAsA tesiM savvesiM AriyamaNAriyANaM appaNo sabhAsAe pariNameNaM prinnmi| x x x // 71 // dhamamamaikkhai-iNameva NiggaMthe pAvayaNe sacce aNuttare kevalie saMsuddha, paDipuNNe NeyAue sallakattaNe siddhimagge muttimagge 'NijjANamagge NivvANamagge' avitahamavisaMdhi svvdukkhpphiinnmgge| itthaMThiyA jIvA sijhaMti bujhaM ti muccaMti pariNivyAyaMti savvadukkhANAmaMtaM kareMti / -ova0 sU071, 72 taba oghabalI ( sadA samAna bala vAle ), mahAbalI ( prazasta bala vAle ), aparimita zArIrika zakti ( bala zArIrika prANa ) vIrya ( Atma janita bala ), teja, mAhatmya ( mahAnubhAvatA ) aura kAMti se yukta aura zarada Rtu ke nava-megha kI madhura gaMbhIra dhvani, kraca pakSI ke nirghoSa aura dudabhi nAda ke samAna svara vAle una zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhabhasArapatra kUNika ko, subhadrA Adi deviyoM ko, kaI sau aura kaI sau vRnda parivAra vAlI usa ati vizAla pariSad ko, RSi ( atizaya jJAnI sAdhu ) pariSad ko, muni ( maunadhArI sAdhu pariSad ko ), yati ( caraNa meM udyata sAdhu ) pariSad aura deva pariSad ko, hRdaya meM vistRta hotI huI, kATha meM ThaharatI huI, mastaka meM vyApta hotI huI alaga-alaga nIca sthAnIya uccAraNa vAle akSaroM se yukta, aspaSTa uccAraNa se rahita ( yA hakalAhaTa se rahita ), uttama spaSTa varNa saMyogoM se yukta, svara kalA se saMgItamaya aura sabhI bhASAoM meM pariNata hone vAlI sarasvatI ke dvArA, eka yojana taka pahu~cane vAle svara se, ardhamAgadhI bhASA meM dharma ko pUrNa rUpa se kahA / una sabhI Arya-anAryoM ko aglAni se ( tIrthaMkara nAma karma ke udaya se anAyAsa binA thakAvaTa ke) dharma haa| vaha arddhamAgadhI bhASA bhI, una sabhI Arya-anAryo kI apanI-apanI svabhASA meM parivartita ho jAtI thii|
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza ( bhagavAn prakArAntara se ) dharma kI prarUpaNA karane lage-yaha nirgrantha pravacana ( jar3a cetana kI graMthi ko chur3Ane vAlA upadeza-AtmAnuzAsana ) satya hai| anuttara ( sarvottama alaukika ) hai| kevala ( advitIya yA kevali praNIta tathA anaMta artha kI viSayatA ke kAraNa anaMta ) hai| pratipUrNa ( alpa graMthatAdi pravacana guNoM se sarvAMga saMpanna ) hai| saMzuddha ( kaSAdi se zuddha svarNa ke samAna guNa pUrNatA ke kAraNa nirdoSa ) hai| naiyAyika ( pramANa se bAdhita nahIM hone vAlA ) hai| zalya kartana ( maryAdi zalya kA nivAraka ) hai / siddhi mArga ( kRtArthatA kA upAya ) hai| mukti mArga ( karma rahita avasthA kA hetu ) hai| nirmANa mArga (punaH nahIM lauTane vAle gamana kA hetu ) hai / nirvANa mArga ( sakala saMtApa rahitatA kA paMtha ) hai| avitatha ( sadbhUtArtha vAstavika ) aura avisaMdhi arthAt mahAvideha kSetra kI apekSA se isakA na kabhI viccheda hotA hai aura na kabhI viccheda hogA aura sarva duHkha prahINa mArga ( sakala duHkhoM ko niHzeSa karane kA paMtha athavA jahA~ sabhI duHkha prahINa hai aise mokSa kA yaha mArga hai| isa ( pravacana meM ) sthita jIva siddha ( siddhi gamana ke yogya athavA isa loka meM aNimAdi mahAsiddhiyoM ko prApta ) hote haiN| buddha ( kevala jJAnI-pUrNa jJAnI ) hote haiN| mukta ( bhavopanAhI karmAMza se rahita ) hote haiN| parinivRta ( karma kRta sakala saMtApa se rahita AnaMda ghana ) hote haiM aura sabhI duHkhoM kA aMta karate haiN| anantavijJAnamatItadoSamabAdhyasiddhAntamamartya pUjyam / zrIvardhamAnaM jinamAptamukhyaM svambhuvaM stotumahaM yatiSye // 1 // -anyayo0 ananta jJAna ke dhAraka, doSoM se rahita, abAdhya siddhAMta se yukta, devoM dvArA pUjanIya, yathArtha vaktAoM meM pradhAna aura svayambhU-aise zrI vardhamAna jinendra ko stuti kruugaa| vAgvaibhavaM te nikhilaM vivekta mAzAsmahe ced mahanIyamukhyaM / laMghema jaMghAlatayA samudra vahema caMdradyutipAnatRSNAma // 31 // he pUjya ziromaNi ! Apake saMpUrNa guNoM kI vivecanA karanA vega se samudra ko lAMghane athavA candramA kI cAMdanI kA pAna karane ko tRSNA ke samAna hai| idaM tttvaatttvvytikrkraale'ndhtmse| jaganmAyAkArairiva hataparairdA vinihitm|| taduddharta zakto niyatamavisaMvAdivacanastvamevAtastrAtastvayi kRtasaparyAH kRtAdhiyaH // 32 // __ -anyayo0 indrajAliyoM kI taraha adhama anya darzanavAloM meM isa jagat ko tatva aura atattva ke ajJAna meM bhayAnaka gADa aMdhakAra meM DAla rakhA hai| ataH Apa hI isa jagat kA uddhAra kara sakate haiM kyoMki Apake vacana visaMvAda se rahita haiN| ataH he jagat ke rakSaka ! buddhimAna loga ApakI sevA karate haiM / 12 teNaM kAleNaM teNa samaeNaM sAhaMjaNI nAmaM nayarI hotthaa| x x x teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre smosrie| parisArAyA ya nigge| dhammo khio| parisA gyaa| -vivA0 zru 1/a 4 sU 2, 11
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 171 usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra sAhaMjanI nagarI meM devaramaNodyAna meM pdhaare| vahA~ para dharmadezanA dii| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kosaMbInAmaM nayarI hotthA-riddhathimiyasamiddhA / bAhiM candotaraNe ujjaanne| seyabhadde jakkhe / x x x teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM mahAvIre samosaDhe / -vivA0 zru0 1/a 5/sU0 2,6 ___ usa kAla usa samaya meM kauzAmbI nagarI meM bhagavAna mahAvIra padhAre tathA vahA~ pariSad ke bIca dharmadezanA do| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM mahurA nAma nagarI x x x teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI smosddhe| parisA niggayA rAyA niggao jAva parisA pddigyaa| -vivA0 zru0 1/a 6 sU0 2, 6 usa kAla usa samaya meM mathurA nAma kI nagarI thii| usa nagarI meM zramaNa bhagavAna mahAvIra pdhaare| pariSad aura rAjA bhagavAna ke darzanArtha Aye tathA bhagavAna ne dharmadezanA dii| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyagAme NAmaM nayare hotthA x x x / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe (vaanniygaame)| parisA niggtaa| rAyAniggao x x x | dhammo khio| parisA paDigayArAyAya go||-vivaa0 zru0 2/a 2/sU0 11 zramaNa bhagavAn mahAvIra vANijyagrAma pdhaare| vahA~ kA mitra nAmaka rAjA thaa| bhagavAn ne vahA~ dharmadezanA dii| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre purimatAle nagare smosddhe| parisA niggayA, rAyA-niggao, dhammo kahio, parisA rAyA ya pddigo| -vivA0 zru 1/a 3/sU 2, 12 usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra purimatAla nagara meM padhAre / pariSad-janatA niklii| mahAvIla rAjA bhI darzanArtha aayaa| bhagavAn ne dharma kA upadeza diyA / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM hasthisIse NAmaM Nayare hotthA x x x teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre smosddhe| prisaaniggyaa| adINasatta jahA kUNie thaanigge| subAhuvi jahA jama lI tahA raheNa niggae jAva dhammo khio| rAyA parisA gyaa| -vivA0 zru0 1/a 1/sU 12 hastizIrSa nagara meM bhagavAna mahAvIra kA padArpaNa huaa| pariSad meM bhagavAn ne dharmadezanA dii| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre smosrie| parisA niggyaa| taeNaM tIse kAlIe devIe, imIse kahAelaTThAe samANIe ayameyArUve ajjhasthie jAva smuppjjitthaa| -nira0 va 1/a 1 usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra caMpA nagarI meM pdhaare| deva aura manuSyoM kI sabhA meM bhavyoM ko dharmadezanA dene lge| dharma kathA zravaNa karane ke lie pariSad niklii|
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 vardhamAna jIvana-koza taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre subAhussa kumArassa imaM eyAruvaM ajjhatiyaM x x x hatthisIse Nagare jeNeva pupphakaraMDayaujANe jeNeva kayavaNamAlaSiyassa jaka vassa jakvAyataNe teNeva uvAgacchai, xxx / parisA rAyA nigge| 4.4 4 / dhammo khio| parisA rAyA paDigayA / -vivA0 zru 2/a 1/sU 32, 33 tadanantara bhagavAn mahAvIra kramazaH grAmAnugrAma vihAra karate hue hastizIrSa nagara ke puSpakaraNDaka udyAnAntargata kRtavana mAlapriya nAmaka yakSa ke yakSAyatana meM padhAre / bhagavAn ne pariSad ko dharma kA upadeza diyaa| .13 zramaNa bhagavAn mahAvIra ke vividha vizeSaNa mama dhammAyarie, dhammovadesae, samaNe bhagavaM mahAvIre uppaNNanANa-dasaNadhare arahA jiNe kevalI tIya-paccuppanna-maNAgayaciyANae, savvaNNU, savvadarisI xx x | -bhaga0 za 2|u 1/sU 38 dharmAcArya, dharmopadezaka, zramaNa bhagavAna mahAvIra utpanna jJAna-darzana ke dhAraka haiM, arihaMta haiM, jina haiM, kevalI haiM / bhUta, bhaviSyat aura vartamAna ke jJAtA haiM, sarvajJa-sarvadarzI hai / 14 bhagavAna mahAvIra aura durgama sthAna . paMcahiM ThANehiM purima-pacchimagANaM jiNANaM duggamaM bhavati. taMjahA-duAikkhaM, duvibhajjaM dupassaM, dutitikkhaM, duraNucaraM / -ThANa0 sthA 5/u 1/sU 32/pR0 184 prathama tathA aMtima tIrthaMkara ke zAsana meM pA~ca sthAna durgama hote haiM1-dharma tatva kA AkhyAna karanA / 2-tatva kA apekSA dRSTi se vibhAga krnaa| 3-tatva kA yukti pUrvaka nidarzana karanA / 4-utpanna parISahoM ko sahana krnaa| 5-dharma kA AcaraNa karanA / noTa-vardhamAna tIrthaMkara-antima tIrthaMkara-jina the| *15 bhagavAna mahAvIra aura unakA pravacana *1 bhagavAta mahAvIra se upadiSTa aura anumata pAMca vstue| paMca ThANAI samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM niggaMthANaM NicaM vaNNitAI NitvaM kittitAI NittvaM buiyAI NicaM pasatthAI NiJcamabbhaNuNNAtAI bhavaMti taMjahA-khaMtI, muttI, ajave, maddave, laaghve| -ThANa0 sthA 5/u 1sU 34/pR0 65 zramaNa bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie pA~ca sthAna sadA vajita kiye haiM, kIrtita kiye haiM, vyakta kiye haiM, prazaMsita kiye haiM / abhyanujJAta ( anugata ) kiye haiM (1) kSAMti, (2) mukti, (3) Arjava, (4) mArdava aura (5) lAghava /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 173 '2 bhagavAna se upadiSTa evaM anumata pA~ca sthAna paMca ThANAI samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM NiggaMthANaM NiccaM vaNNitAiM NicaM kittitAI NiccaM buiyAI NiccaM pasatthAI NiccaM abbhaguNNAtAI bhavaMti, taMjahA-sacce, saMjame, tave, ciyAe, bNbhcervaase| -ThANa0 sthA 5/u 1/sU 35/pR0 685 zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie pA~ca sthAna sadA varNita kiye haiM, kIrtita kiye haiM, vyakta kiye haiM, prazaMsita kiye haiM, abhyanujJAta (anumata) kiye haiM satya, saMyama, tapa, tyAga, aura brahmacarya-vAsa / '3 bhagavAna se upadiSTa evaM anumata pA~ca sthAna paMca ThANAI samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM NiggaMthANaM NiccaM vaNNitAI NicvaM kittitAI NicaM buiyAiM NicaM pasatthAI NiccaM abbhaNuNNAtAI bhavaMti, taMjahA-ukkhittacarae, Nikkhittacarae, aMtacarae, paMtacarae, lUhacarae / -ThANa0 sthA 5/u 1/sU 36|pR0 685 zramaNa bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie pA~ca sthAna sadA varNita kiye haiM, kIrtita kiye haiM, vyakta kiye haiM, prazaMsita kiye haiM, abhyanujJAta kiye haiM (1) utkSiptacaraka-pAka-bhAjana se bAhara nikAle hue bhojana ko grahaNa karane vaalaa| (2) nikSiptacaraka-pAka-bhAjana meM sthita bhojana ko grahaNa karane vaalaa| (3) antyacaraka-bacA-khucA bhojana grahaNa karane vaalaa| (4) prAntyacaraka-bAsI bhojana grahaNa karane vaalaa| (5) rUkSacaraka-rUkhA bhojana grahaNa karane vaalaa| .4 bhagavAna se upadiSTa evaM anumata pA~ca sthAna paMca ThANAI samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM NiggaMthANaM NicaM vaNNitAI NicvaM kittitAI NicaM buiyAI NicaM pasasthAi NicaM abbhaguNNAtAI bhavaMti, taMjahA-aNNAtacarae, aNNailAyacarae, moNacarae, saMsaTTakappie, tajja. tasaMsaTThakappie / -ThANa0 sthA 5/u 1/sU 37/pR0 685 zravaNa bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nigraMthoM ke lie pA~ca sthAna sadA vaNita kiye haiM, kIrtita kiye haiM, vyakta kiye haiM, prazaMsita kiye hai, abhyanujJAta kiye haiM 1-ajJAta paraka-jAti, kula Adi ko batAye binA bhojana karanevAlA / 2-annagalAya caraka-vikRta annako lAnevAlA 3-maunacaraka-binA bole bhikSA lenevAlA 4- saMsRSTa kalpika-lipta hAtha yA kar3achI Adi se lenevaalaa| 5-sajjAtasaMsRSTakalpika-deya dravya se lipta hAtha yA kar3achI se bhikSA lenevAlA /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 vardhamAna jIvana-koza .5 bhagavAna mahAvIra se upadiSTa evaM anumata pA~ca sthAna paMca ThANAI samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM NiggaMthANaM NiccaM vaNNitAiM NicaM kittitAI NicaM buiyAiM NicaM pasatthAI NittvaM abbhaNuNNAtAI bhavaMti, taMjahA-uvaNihie, suddhasaNie, saMkhAdattie, diTThalAbhie, puThThalAbhie / -ThANa0 sthA 5/u 1/sU 38/pR0 685 zramaNa bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nirgrathoM ke lie pA~ca sthAna sadA vaNita kiye haiM, prazaMsita kiye haiM, abhyanujJAta kiye haiN| 1-aupanidhika-pAsa meM rakhe hae bhojana ko lenevaalaa| 2-zuddhaSaNika-nirdoSa yA vyaMjana rahita AhAra lenevaalaa| 3-saMkhyAdattika-parimita dattiyoM kA AhAra lenevaalaa| 4-dRSTalAbhika-sAmane dIkhane vAle AhAra Adi ko lenevAlA / 5-pRSTalAbhika-'kyA bhikSA loge' yaha pUche jAne para hI bhikSA lenevaalaa| .6 bhagavAna mahAvIra se upadiSTa evaM anumata pA~ca sthAna paMca ThANAI samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM NiggaMthANaM NiccaM vaNNitAI NicvaM kittitAI NiccaM buiyAI NicvaM pasatthAI NiccaM anbhaNuNNAtAI bhavaMti, taMjahA-AyaMbilie, Nivviie, purimaDDhie, parimitapiMDavAtie, bhinnnnpiNddvaatie| -ThANa0 sthA 5/u 1/sU 36/pR0 685 zramaNa bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nimra thoM ke pA~ca sthAna sadA varNita kiye haiM-kIrtita kiye haiM, prazaMsita kiye haiM, abhyanu jJAta kiye haiN| 1-AcAmlika-odana, kulmASa Adi meM se koI eka anna khAkara kiyA jAnevAlA tapa 2-nivikRtika-ghRta Adi vikRti kA tyAga karanevAlA 3-pUrvAdhika-dina ke pUrvArdha meM bhojana nahIM karanevAlA / 4-parimita dravyoM kI bhikSA lenevAlA 5-bhinnapiMDapAtika-bhojana ke Tukar3oM kI bhikSA lenevaalaa| .7 bhagavAna mahAvIra se upadiSTa evaM anumata pA~ca sthAna paMca ThANAI samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM NiggathANaM NiccaM vaNNitAiM NicaM kittitAI NicaM buiyAI NittvaM pasatthAI NiccaM abbhaguNNAtAI bhavaMti, taMjahA-arasAhAre, virasAhAre, aMtAhAre, paMtAhAre, lUhAhAre / / ThANa0 sthA5/u 1/sU 40/pR0685-86 zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNa nigraMthoM ke lie pA~ca sthAna sadA vaNita kiye haiM--kIrtita kiye haiM, vyakta kiye haiM, prazaMsita kiye haiM, abhyanujJAta kiye haiM 1-arasAhAra-hIMga Adi ke bAdhAra se rahita bhojana lenevaalaa| 2-virasAhAra-pUrAne dhAnya kA bhojana karanevAlA /
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 175 3-antyAhAra 4-prAntyAhAra 5-rUkSAhAra .8 bhagavAna mahAvIra se upadiSTa aura anumata pA~ca sthAna paMca ThANAI samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM NiggathANaM NiccaM vaNNitAI NiccaM kittitAI Nicca buiyAI Nicca pasatthAI Nicca abbhaNuNNAtAI bhavaMti, taMjahA-arasajIvI, virasajIjI, aMtajIvI, paMtajIvI, luuhjiivii| -ThANa0 sthA 5/u 1/sU 41/pR0 686 zramaNa bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nigranthoM ke lie pA~ca sthAna sadA varNita kiye haiM, kIrtita kiye haiM, vyakta kiye hai, prazaMsita kiye haiM, abhyanujJAta kiye haiN| 1-arasajIvI-jIvana bhara arasa AhAra karane vaalaa| 2-virasajIvI-jIvana bhara virasa AhAra karane vaalaa| 3-antyajIvI 4-prAntyajIvI 5-rUkSajIvI .6 bhagavAna mahAvIra se upadiSTa aura anumata sthAna paMca ThANAI samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM NiggathANaM Nicca vaNNitAI Nicca kittitAI Nicca buiyAI NicaM pasatthAI Nicca abbhaguNNAtAI bhavaMti taMjahA-ThANAtie, ukkuDuAsaNie, paDimaTThAI, vIrAsaNie, nnesjjie| -ThANa0 sthA 5/u 1/sU 42/pR0 686 bhagavAn mahAvIra ne zramaNa nigraMthoM ke lie pA~ca sthAna sadA vaNita kiye haiM, kIrtita kiye hai, vyakta kiye haiM, prazaMsita kiye haiM, abhyanujJAta kiye hai 1-sthAnAyatika ~ kAyotsarga mudrA se yukta hokara donoM bAhuoM se ghuTanoM kI ora jhukAkara - khar3A rahane vaalaa| 2-utkuTukAsanika-ukaDU baiThane vAlA 3-pratimAsthAyI-pratimAkAla meM kAyotsarga kI mudrA meM avasthita 4- vIrAsanika-vIrAsana kI mudrA meM avasthita 5-naiSadhika-vizeSa prakAra se baiThane vAlA .10 bhagavAna mahAvIra se upadiSTa aura anumata pA~ca sthAna paMca ThANAI samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM NiggathANaM Nicca vaNNitAI Nicca kittitAI NiJca buiyAI Nicca pasatthAI NiccaM abbhaNuNNAtAI bhavaMti, taMjahA-daMDAyatie, lagaMDasAI, AtAvae, avAuDae, akNdduuye| -ThANa0 sthA 5/u 1/sU 43/pR0 686
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza zramaNa bhagavAna mahAvIra ne zramaNa ninthoM ke lie pAMca sthAna sadA vaNita kiye haiM, kIrtita kiye haiM, abhyanujJAta kiye haiM 1- daMDAyatika-pairoM ko pamArakara baiThane vaalaa| 2- lagaMDa zAyo- sira aura eDI bhUmi se saMlagna rahe aura zeSa sArA zarIra Upara uTha jAye / athavA pRSTha bhUmi bhAga se saMlagna rahe / aura sArA zarIra Upara uTha jAe-isa mudrAmeM sone vaalaa| 3-AtApaka-zItatApa sahane vaalaa| 4-aprAvRtaka-vastra tyAga karane vAlA 5-akaNDUyaka-khujalI nahIM karane vaalaa| .16 bhagavAna mahAvIra ke zAsana aura anya tIrthakaroM ke zAsana meM antara paMcahiM ThANehiM purima-pacchimagANaM jiNANaM duggamaM bhavaMti, taMjahA-duAikkhaM, duvibhajja', dupassaM, dutitikkhaM. duraNucaraM / paMcahiM ThANehiM majjhimagANaM jiNANaM suggama bhavaMti, taMjahA-suAikkhaM, suvibhajja, suparasaM, sutitikkhaM, suraNucaraM / / -ThANa0 sthA 5/u 1/sU 32, 33 prathama tathA aMtima tIrthakara ke zAsana meM pA~ca sthAna durlabha hote haiM :1- dharma tattva kA AkhyAna karanA / 2-tattva kA apekSA dRSTi se vicAra karanA / 3-tattva kA yukti pUrvaka nirdazana karanA / 4 utpanna parISahoM ko sahana karanA 5- dharma kA AcaraNa karanA madhyavartI tIrtha karoM ke zAsana meM pA~ca sthAna sugama hote haiN| 1-dharma tattva kA kA ArUyAna karanA 2- tattva kA apekSA dRSTi se vibhAga karanA 3-tattva kA yukti pUrvaka nidarzana karanA 4- utpanna parISahoM ko sahana karanA 5- dharma kA AcaraNa karanA 40/66 vardhamAna (mahAvIra) aura zAsana saMpadA 40/46 vardhamAna ke gyAraha gaNadharoM kA vivecana 40/1 audhika gaNadhara vivecana
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza . 1 somila brAhmaNa dvArA yajJa aura gaNadhara x x x tatra somilAkhyo nAma brAhmaNaH, sa yajJa yaSdumabhyudyataH, tatra caikAdazopAdhyAyAH khalvAgatAH, te ca caramazarIrA bhavAntaropArjitagaNadharalabdhayazca tAn vijJAyAsaMkhyeyAbhidde vakoTibhiH parivRtto devodyotena divasa ivAzeSaM paMthAnamudyotayan devaparikalpiteSu sahasrapatreSu navanItaspazeSu padmeSu caraNanyAsaM vidadhAnomadhyamanagaryAM mahasenavanodyAnaM saMprAptaH / gaNadharoM ke nAma(ka) - Ava0 nigA 538 / malaya TIkA jaba bhagavAn mahAvIra madhyamA apApA meM mahasena vana meM padArpaNa kiyA taba vahA~ somila nAmaka brAhmaNa yajJArtha indrabhUti Adi gyAraha brAhmaNoM ko bulAyA thA / ve carama zarIrI the - bhavAntara upArjita gaNadhara labdhi bhI prApta kii| unhoMne AkAza mArga se devoM ke AvAgamana dekhA | taM divvaM devaghosaM soUNaM mAhaNA tahiM tuTThA / aho ! jannieNa jaTTha devA kiraAgayA ihayaM // 561 || malaya TIkA - taM divyaM devaghoSaM zrutvA manuSyAstatra yajJapATake tuSTAH, aho vismaye, yajJa ena yAjayati lokAniti yAjJikaH tena iSTaM yato devAH kilaAgatA atreti, kilazabdaH saMzayaeva teSAmanyatra gamanAt, tatra yajJapATake vedArthavida ekAdazApi gaNadharAH RtvijaH samanvAgatAH / tathA cAha-- ikkArasavi gaNaharA savve unnayavisAlakulavaMsA / pAvAi majjhimAe samosaDhA jannavADammi || 562 || malaya TIkA-- ekAdazApi gaNadharAH samavasRtA yajJapATe itiyogaH kimbhUtA ityAha- sarve niravazeSAH unnatAH pradhAnajAtitvAt vizAlAH pitAmahapitRpitRvyAdyanekajanasamAkulAH kulAnyeva vaMzA-anvayA yeSAM te tathAvidhAH, 177 pApAyAM madhyamAyAM samavasRtA -- ekIbhUtA yajJapATe || Aha- kimAdyA kinAmAno vA te gaNadharA iti / ucyatepaDhamittha iMdabhUI bIe puNa hoi aggibhUiti / taie a vAbhUI tao viatte suhamme a || 563 // maMDia moriputte akampie ceva ayalabhAyA ya / meajje a pabhAse gaNadharA huti vIrassa || 564 || - Ava0 bhAga 2 / nigA 561 se 564 taie paDhamittha iMdabhUI, bIe puNa hoi aggibhUitti / vAI, tao viyatte suhamme a // maMDia moriyaputte, akaMpie ceva ayalabhAyA ya / meajje ya pahAse, gaNaharA huMti vIrassa / - naMdIsutta0 stutipada, Ava0 nigA 564
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 vardhamAna jIvana-koza (kha) samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa ekArasa gaNaharA hotthA,-taMjahA-iMdabhUI, aggibhUI, vAyubhUI, viatte, sohamme maMDie, moriyaputte, akaMpie, ayalabhAyA, metajje, pabhAse / -sama0 sama 11/sU 4 prathamo'tra gaNadharamadhye indrabhUtiH, dvitIya punarbhavati agnitrabhUtistRtIyo vAyubhUtizcaturtho vyaktaH paMcamaH sudharmasvAmI, SaSTho maNDikaputra saptamo mauryaputraH. putrazabdaH pratyekamabhisambadhyate, aSTamo'kampikaH, navamo'calabhrAtAdazamo metAryaH ekAdazaH prabhAsaH ete gaNadharA bhavanti viirsy| -Ava0 nigA564/TIkA zramaNa bhagavAn mahAvIra ke gyAraha gaNadhara the, yathA (1) indrabhUti (2) agnibhUti (3) vAyubhUti (4) vyakta (5) sudharmA (6) maMDita (7) mauryaputra (8) akaMpita () acalabhAtA (10) metArya aura (11) prabhAsa .2 gaNadhara-parivAra (gaNadhara ke sAtha dIkSita) sAmprataM gaNadharaparivAramAnapradarzanArthamAhapaMcaNhaM paMca sayA adhuTThasayA ca huMti duNhagaNA / duNhatu jualayANaM tisao tisao havai gaccho -Ava0 nigA 567 malaya TIkA-paMcAnAmAdyAnAM gaNadharANAM pratyeka parivAraH paMcazatAni, tathA addhaM caturthasya yeSu tAni arddhacaturthAni arddhacaturthAni zatAni mAnaM yayostau arddhacaturthazatau bhavatodvayoH pratyekaM gaNau, iha gaNaH samudAya evocyate, napunarAgamikaH, tathA dvayorgaNadharayugalakayoH pratyekaM trizatastrizato gacchaH, kimukta bhavati ?-uparisthitAnAM caturNA gaNabhRtAM pratyekaM pratyekaM trizatamAnaH privaarH| __prathama pA~ca gaNadharoM kA parivAra arthAt indrabhUti se sudharmA gaNadhara kA - pratyeka ke parivAra kI ( ziSyasaMkhyA ) 500-500 tho| maMDita do kA arthAt maMDita tathA mauryaputra kI ziSyasaMkhyA ( pratyeka pratyeka ko ) 350350 thii| do yugala kA arthAt Upara ke cAra gaNadhara akampita, acalabhAtA, metArya-prabhAsa ina cAroM kApratyeka pratyeka kI 300-300 ziSya-saMkhyA thii| kula ziSya-saMkhyA kAjor3a 4400 hotA hai / .3 gaNadhara - vyAkhyA (ka) sa gaNadharaH kva niSaNNaH kathayati ? ucyate rAovaNIyasIhAsaNovaviTTho ca pAdapIDhe vaa| jiTTho annayaro vA gaNahAri kahei bIyAe / --Ava0 bhAga 2/gA 58 malaya TIkA-x x x tadabhAve tIrthakarapAdapIThe bA upaviSTo jyeSTho'nyataro vA gaNaM-sAdhvAdisamudAyalakSaNaM dhArayituM zIlamasyeti gaNadhArI kathayati / tIrthakara kI pAdapITha meM upaviSTa ho tathA jyeSTha ho tathA sAdhu Adi samudAya ko zIla-AcAra vizeSa meM sthApita karate haiM va gaNadhara kahalAte
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 176 (kha) x x x dvitIyAyAM pauruSyAma || Aha sa kathayan kathaM kathayati ? ucyate / x x x yathA eSa gaNadharazchadmastha iti, azeSapraznottarapradAnasamarthatvAt tasya, evaM tAvat samavasaraNavaktavyatA sAmAnye- Ava0 bhAga 2 / nigA 586, 60/ TIkA noktA, samprati prakRtamabhidhIyate, gaNadhara chamastha hote hue bhI azeSa praznoM ke uttara dene meM samarthavAn hote haiM / indrabhUti Adi ekAdaza gaNadhara yajJa vizeSa ke lie madhyama pApA nagarI meM somila brAhmaNa dvArA AmaMtrita hone para Aye the / ve yajJa meM tallIna the / unhoMne devoM ko udhara AkAza se jAte hue dekhA / hamArI tarapha A rahe haiM-- unhoMne aisA socA / parantu ve deva anyatra pApA nagarI meM jA rahe the 1 unakI noTa- gyAraha gaNadharoM ke nimnalikhita AzaMkAeM thI jinakA samAdhAna bhagavAn mahAvIra se milA / AzaMkAoM kA vivaraNa isa prakAra hai 1 indrabhUti - AtmA kA astitva hai yA nahIM ? 2 - agnibhUti - karma hai yA nahIM ? 3 - vAyubhUti -- jo jIva hai, vahI zarIra hai yA anya ? 4- vyakta - paMcabhUta hai yA nahIM 5 - sudharmA -- isa bhava meM jo jaisA hai, parabhava meM vaha vaisA hI hotA hai ? 6 - maNDita - karmoM kA baMdha va mokSa kaise haiM ? 7 -- mauryaputra - svarga deva hai yA nahIM ? 8 - akampita--- naraka hai yA nahIM ? 6 - acala bhrAtA - puNya-pApa hai yA nahIM / 10 - metArya - paraloka hai yA nahIM 11 prabhAsa - nirvANa hai yA nahIM ? yA nahIM / . 4 gautama gaNadhara ke saMzaya tatra jiiv|disNshy|pnodnimittN gaNadhara niSkramaNamitikRtvA yo yasya saMzayastadupadarzanArthamAha jIve kamme tajjIva bhUa tArisaya baMdha mukkhe ca / devA neraiyA vA punne paraloa nivvANe // yajJa kI mahImA se ye deva bhagavAn mahAvIra ke darzanArtha malaya TIkA-- Adyasya gaNabhRto jIve saMzayaH, kimasti nAstiti / gyAraha gaNadharoM ke jIvAdi kA saMzaya unakI dIkSA meM hetubhUta bane / prathama gaNadhara ke yaha saMzaya thA ki jIva hai - Ava0 nigA 566 /TIkA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 vardhamAna jIvana-koza .5 agnibhUti ke saMzaya : xxx dvitIyasya karmaNi, yathA jJAnAvaraNIyAdilakSaNaM karma kimasti kiMvA nAstIti -Ava0 nigA 566/malaya TIkA dvitIya gaNadhara-agnibhUti ke yaha saMzaya thA ki karma he yA nhiiN| .6 vAyubhUti ke saMzaya : tRtIyasya 'tajjIve'ti kiM tadevaM zarIraM sa eva jIvaH kiM vA'nya iti, na punarjIvasattAyAM tasya sNshyH| Ava0 nigA 46/TIkA tRtIya agnibhUti ke yaha saMzaya thA ki zarIra hI jIva hai yA anya / .7 vyakta gaNadhara ke saMzaya caturthasya bhUteSu saMzayaH, kiM pRthivyAdIni bhUtAnisanti kiMvA neti ? -Ava0 nigA 566/TIkA caturtha gaNadhara-vyakta gaNadhara ke bhUta meM saMzaya thA; pRthvI Adi bhUta hote haiM yA nhiiN| .8 sudharma gaNadhara ke saMzaya paJcamasya 'tArisaya' tti kiM yo yAdRza ihabhave so'nyasminnapi bhavetAddaza eva utAnyathApIti sNshyH| -Ava0 nigA 546/TokA paMcama gaNadhara-sudharmA gaNadhara ke yaha saMzaya thA ki jo isa bhava meM jaisA hai vaha anya bhava meM vaisA hI hogA yA anyathA hogaa| .6 SaSThama gaNadhara-maMDita ke saMzaya SaSThasya bandhazca mokSazca baMdhamokSaM tasmin saMzayo yathA bandhamokSau sta kiMvA neti AhakarmasaMzayAdasya kovizeSaH ? -ucyate, sakarmasattAgocaraH, ayaMtu tadastitve satyapi jIvakarmasaMyoga vibhAgagocaraiti / -Ava0 nigA 546/TIkA SaSThama gaNadhara-maMDita gaNadhara ke yaha saMzaya thA ki bandha aura mokSa hai yA nhiiN| .10 saptama gaNadhara-mauryaputra ke saMzaya saptamasya kiM devAH santi kiMvAna santItisaMzayaH -Ava0 nigA 566/TokA saptama gaNadhara-mauryaputra ke saMzaya thA ki deva hai yA nhiiN| .11 aSTama gaNadhara akampita ke saMzaya : aSTamasya nArakAH saMzayagocaraH, kiM te santi kiMvA na sntiiti| -Ava0nigA 566/TIkA aSTama gaNadhara kA yaha saMzaya thA ki nArakI hai yA nhiiN|
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 181 2 navama gaNadhara-acalabhrAtA ke saMzaya : navamasya puNye saMzayaH, karmaNi satyapi kiM puNyameva prakarSaprApta prakRSTasukhahetuH tadeva cApacIyamAnaantasvalpAvasthaM duHkhasya, uta tadatiriktaM pApamasti, AhosvidekamevobhayarUpamuta svatantramubhayamiti / -AvanigA 566/TIkA navama gaNadhara-acalabhrAtA ke saMzaya thA ki puNya hai yA nhiiN| pRNya aura pApa eka rUpa hai yA do rUpa / 3 dazama gaNadhara--metAya ke saMzaya dazamasya paraloke saMzayaH, satyApyAtmani paraloko-bhavAntaralakSaNaH, kimasti kiMvA nAstIti -Ava0 nigA 566/TIkA dazama gaNadhara--metArya ka paraloka meM saMzaya thaa| paraloka hai yA nhiiN| 14 ekAdazam gaNadhara-prabhAsa gaNadhara ke saMzaya ekAdazasya nirvANe saMzayaH, nirvANakimasti kiMvA neti-Aha-baMdhamokSasaMzayAdasya ko vizeSaH ?, nyate-sa hyu bhayagocarAH, ayaM tu kevalavibhAgaviSaya eva tathA kiM saMsArAbhAvamAtra eva, mokSaH kiM sA'nyaH ityaadi| -Ava0 nigA 566/TIkA ekAdazama gaNadhara-prabhAsa gaNadhara ke nirvANa hai yA nahIM--yaha saMzaya thaa| saMsAra kA abhAva hI mokSa hai yA anya .15 gaNadharoM kA sAmAnya vivecana mahaMto mahANANavaMto sbhuii| gaNI vAubhUI puNo aggibhUI / / sudhammo muNiMdo kulaayaas-cNdo| aNiMdo NivaMdo caritte amNdo|| isI mori muMDI suo ctt-gaavo| samuppaNNa - vIraMghi - rAIva-bhAvo / sayA sohamANo taveNaM khgaamo| pavitto sacitteNa mitteya nnaamo|| sayAkaMpaNo Niccalako phaaso| vimukkaMga-rAo rii-nnaah-nnaaso|| ime evamAI gaNesA munnillaa| jiNiMdassa jAyA asallA mahallA // __ -vIraji0 saMdhi 2/kaDa 7/pR0 34 mahAjJAnavAn evaM vibhUtiyukta indrabhUti gautama mahAvIra bhagavAn ke zreSTha gaNadhara hue| dUsare-vAyubhUti, tIsare-agnibhUti, cauthe -sudharma munIndra jo apane kularUpI AkAza ke candramA the / pA~cave-RSi maurya / chaThe-muNDi (maunny)| sAtaveM-suta (putra) jo indriyoM kI Asakti se rahita tathA vora bhagavAn ke caraNa kamaloM ke bhakta the| AThaveM-maitreya jo mahAtapa se zobhAyamAna, indriyajit va zukladhyAnI aura citta
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 vardhamAna jIvana-koza se pavitra the| nakveM-akampana jo sadaiva tapasyA meM akampa rahate the| dasaveM-acala aura gyArahaveM-prabhAsa jo deha ke anurAga se rahita aura kAmadeva ke vinAzaka the / astu bhagavAna mahAvIra jinendra-ke-ye gyAraha gaNadhara muni hue jo zalyarahita aura mahAna the| xxx iti zrutaddhibhiH pUrNo'bhUvaM gaNabhRdAdimaH // 372 / / tataH paraM jineMdrasya vaayubhuutygnibhuutiko| sudharmamauyau~ mauMdrAkhyaH putramaitreyasaMjJakau // 373 // akaMpano'ndhavelAkhyaH prabhAsazca mayA saha / ekAdazeMdrasaMpUjyAH sammatergaNanAyakAH // 374 / / -uttapu0/parva 74/zlo 372-373-74 eyAraha gaNadhara taho jAyaI, iMdabhui dhuridhari tnnukaayii| -vaDDhaca0 saMdhi 10/kaDa 40 athendrabhUtirevAdyo vaayubhuutygnibhuutiko| sudhrmmaurymaunnddyaakhyputrmaitreysNjnykaaH|| akampino'ndhavelAkhyaH prabhAso'mI surArcitAH ekAdaza caturjJAnAH sanmateH syurgnnaadhipaaH|| -vIravardhaca0 adhi 16/zlo 206-7 vIra jineMdra ke gyAraha gaNadharoM meM indrabhUti gautama prathama gaNadhara the| dUsare vAyubhUti, tIsare agnibhUti, cauthe-sudharmA, pA~cave - maurya, chaThe-mauDya (maNDika), sAtaveM -putra (?), AThaveM-maitreya, navaveM-akampana, dasaveM-aMdhavela aura gyArahaveM-prabhAsa gaNadhara hue| ye vIra bhagavAn ke sabhI gaNadhara devapUjita aura cAra jJAna ke dhAraka the| (ga) taMdAlaM chattIsA paNatIsA tIsa atttthviisaay| aTThArasa-sattarasekkArasa-dasa-ekkAsa ya vIraMtaM / / dha 43, saMti 36, kathu 35, ara 30, ma 28, mu 18, Na 17, Ne 11, pA 10, vIra 11 / -tilopa0 adhi 4/gA 663 dharmanAtha tIrtha kara se lekara mahAvIra paryanta kramazaH tetAlIsa, chattIsa, paiMtIsa, tIsa, aTThAIsa, aTThAraha, sattaraha, pAraha, dasa aura gyAraha gaNadhara the| ataH vIra bhagavAn ke gyAraha gaNadhara the| (gha) ittazca magadhe deze govrgraamnaamni| grAme gotamagotro'bhUdvasubhUtiriti dvijaH // 46 // tasyendrabhUtyagnibhUtivAyubhUtyabhidhAH sutaaH| patnyAM pRthivyAmabhavaMste'pi gotreNa gotamAH // 50 // kollAke'bhUddhanumitro dhamillazca dvijstyoH| putrau vyaktaH sudharmA ca vAruNIbhadrilAbhavau // 5 // dhanadevazca mauryazca mauryA'khye snniveshne| dvAvabhUtAM dvijanmAnau mAtRSvasra yakau mithaH // 52 // pattyAM vijayadevAyAM dhanadevasya nndnH| maMDiko'bhUttatra jAte dhanadevo vyapadyata // 53 // lokAcAro hyasau tatretyabhAryo mauryako'karot / bhAyo vijayadevAM tAM dezAcAro ti ta hiye // 4 // kramAdvijayadevAyAM mauryasya tnyo'bhvt| sa ca loke mauryaputra iti nAmnaiva paprathe // 55 //
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 183 tathaiva mithilApuryA devanAmno dvijnmnH| abhUdakaMpito nAma jayaMtIkukSijaH sutaH // 56 / / abhUJca kozalApUryA vasunAmno dvijanmanaH / sUnurnAmnA'calabhrAtA nandAkukSisamudbhavaH ||5nnaa vatsadeze tuMgikA'khye sanniveze dvijnmnH| dattasya sUnurNAtAryoM varuNAkukSibhUrabhUt // 58 / tathA pure rAjagRhe balanAmno dvijnmnH| prabhAso nAma putro'bhUdatibhadrodaMrodbhavaH // 56 // ekAdazApi te'bhuuvshcturvedaabdhipaargaaH| gautamAdyAH upAdhyAyAH pRthak ziSyazatavRtAH // 6 // -trizalAkA0 parva 10/sarga 5 bhagavAna mahAvIra ke samaya meM magadha deza meM gobara nAmaka grAma meM vasubhUti nAmaka eka gautama gotrIya brAhmaNa rahatA thaa| usake pRthvI nAma kI strI se indrabhUti, agnibhUti aura vAyubhUti nAmaka tIna gautama gotrIya putra the| kollAka grAma meM dhanubhitra aura dhammilla nAmaka do brAhmaNa the| unake vAruNI aura bhaddilA nAma kI striyoM se vyakta aura sudharmA nAmaka do putra the / maurya grAma meM dhanadeva aura maurya nAmaka do vipra the| ve paraspara mAsI ke putra bhAI the| unameM dhanadeva ko vijayadevI nAma kI patnI se maMDika nAma eka putra huA thaa| usake janma hote hI dhanadeva mRtyu ko prApta ho gyaa| usakA lokAcAra vidhi se strI vinA kA maurya vijayadevI ke sAtha vivAha kiyaa| dezAcAra lajjA ke lie nahIM hotaa| anukamataH maurya se vijayadevI ke eka putra huA vaha loka meM 'mauryaputra' nAma se prasiddhi ko prApta huaa| isI prakAra vimalApurI meM deva nAmaka brAhmaNa ko jayaMtI nAma kI strI se akaMpita nAmaka eka putra huaa| kozalAnagarI meM vasu nAmaka brAhmaNa ko naMdA nAma kI strI ke udara se acalabhAtA nAmaka eka putra huaa| vatsadeza meM tuMgika nAmaka grAma meM datta nAmaka brAhmaNa ko karuNA nAma ko strI se metArya nAmaka putra huaa| rAjagRha nagara meM bala nAmaka brAhmaNa ko atibhadrA nAmako strI se prabhAsa nAmaka putra huaa| ye gyAraha vitra mAra cAra veda rUpI sAgara ke pAragAmI hue aura gautamAdika upAdhyAya hokara alaga-alaga saiMkar3oM ziSyoM se vicarate rahate the / apApA nagarI meM somila nAmaka eka dhanADhya brAhmaNa yajJakarma meM vicakSaNa-aise gyAraha brAhmaNoM ko yajJa karane ke lie bulAyA thA / .16 bhagavAna mahAvIra ke gaNa aura gaNadhara (ka) samaNassa NaM bhagavato mahAvIrassa NavagaNA hutthA, taMcahA-godAsagage, uttarabalissahagaNe, uhe hagaNe, cAraNagaNe, uddavAiyagaNe, vissavAiyagage, kAmaDDhiyagage, mANavagage, koDiyagaNe / -ThANa0 sthA/sU 26/pR0 782-3 bhagavAn mahAvIra ke eka kriyA aura vAcanA vAle sAdhuoM ke samudAya rUpa nava gaNa the-yathA1-godAsa gaNa, 2-uttarabalissaha gaNa, 3-uddeha gaNa, 4-cAraNa gaNa, 5-uDDupATika gaNa 6-vezapATita gaNa, 7-kAmaddhika gaNa, 8-mAnava gaNa, 9-koTika gaNa /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 vardhamAna jIvana-koza (kha) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa nava gaNA ekArasa gaNaharA hotthaa| 201 // se keNatuNaM bhaMte ! evaM buccai-samaNassa bhagavao mahAvIrassa nava gaNA ekArasa gaNaharA hotthA ? samaNassa bhagavao mahAvIrassa je? iMdabhUI aNagAre goyame gotteNaM paMca samaNasayAI vAteDa, majjhime aNagAre aggibhUI nAmeNaM goyame gotteNaM paMca samaNasayAI vAtei, kaNIyase aNagAre vAubhUI nAmeNaM goyase gotteNaM paMca samaNasayAI vAei, there ajaviyatte bhAradAye gotteNaM paMca samaNasayAI vAei, there ajjasuhamme aggivasAyaNe gotteNaM paMca samaNasayAI vAei, there maMDiyaputte vAsiTTha gotteNaM adbhuTThAI samaNasayAiM vAei, there moriyaputte kAsavagotteNaM adbhuTThAI samaNasayAI vAei, there akaMpie goyame gotteNaM there ayalabhAyA hAriyAyaNe gotteNaM te dunni vi therA tinnitinni samaNasayAiM vAiMti, there meyajje there ya ppabhAse ee donnivi therA koDinnA gotteNaM tinni tinni samaNasayAI vAeMti, se eteNaM aTThaNaM ajjo ! evaM buJcai-samaNassa bhagavao mahAvIrassa nava gaNA ekkArasa gaNaharA hotthaa| -kappa0 sU201-202060 zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nava gaNa aura gyAraha gaNadhara the| prazna ho sakatA hai ki zramaNa bhagavAn mahAvIra ke gyAraha gaNadhara the parantu nau gaNa the| RSabhAdika teisa tIrthaMkaroM ke jitane gaNadhara the-utane hI gaNa the / gaNadhara-mUlasUtra ke kartA-dhAraka hote haiN| gyAraha gaNadharoM meM se do-do gaNadhara ko eka vAcanA AcArakriyA thii| ataH nau gaNa the / Age samAdhAna isa prakAra hai1-zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha indrabhUti gaNadhara jinakA gautama gautra thaa| unhoMne pAMca sau zramaNoM ko vAcanA dI thii| 2-madhyama-dvitIya gaNadhara-agnibhUti-jinakA bhI gautama gautra thaa| unhoMne pAMca sau zramaNoM ko vAcanA dI thii| 3---sabase choTe-tIsare gaNadhara-vAyubhUti-jinakA bhI gautama gotra thaa| unhoMne pAMca sau zramaNoM ko vAcanA dI thii| 4--bhAradvAja gotrIya sthavira Arya vyakta ne pAMca sau zramaNoM ko vAcanA dI thii| 5-- agnivezAyana gotrIya sthavira Arya sudharmA ne pA~ca sau zramaNoM ko vAcanA dI thii| 6-vAsiSTha gotrIya sthavira maMDita putra ne tIna sau pacAsa zramaNoM ko vAcanA dI thii| 7-kAzyapa gotrIya sthavira mauryaputra ne tIna sau pacAsa zramaNoM ko vAcanA dI thii|
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 185 -08-gautama gotrIya sthavira akaMpita tathA hAritAyana gotrIya sthavira acalabhAtA-ina donoM sthaviroM ne pratyeka ne tIna-tIna so zramaNoM ko vAcanA dI thii| 10/11.-koDinna gotrIya sthavira Arya meijja ( metArya ) aura sthavira prabhAsa-iNa donoM sthaviroM ne tIna-tIna sau zramaNoM ko vAcanA dI thii| ___ uparokta kAraNa se he AryoM ! aisA kahA jAtA hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nava gaNa aura gyAraha gaNadhara the / godAsa Adi nau gaNa kA saMbaMdha gyAraha gaNadhara se nahIM hai parantu gotrI Arya bhadrabAhu sthavira ke ziSya gaudAsa Adi ziSya paramparAgata se hai / (ga) culasIi paMcaNauI biuttaraM solasuttarasayaM ca / xxx ekkArasadasanavagaM gaNANa mANaM jiNiMdANaM // -Ava0 nigA 288/pUrvArdha va 260/uttarArdha malaya TIkA-bhagavata Adi tIrthakarasya caturazItirgaNA, gaNo nAmeha ekavAcanAcArakriyAsthAnAM samudAyo, na kulasamudAya iti pUrvasUrayaH, ajitasvAminaH paMcanavatirgaNAH saMbhavanAthasya hyuttaraM zatam abhinandanasya SoDazottaraM zataM x x x ariSThanemerekAdaza pArzvanAthasya varddhamAna svAmino nava, etat jinendrANAma-RSabhAdInAM jinAnAM yathAkramaM gaNAnAM mAna-parimANaM / gaNa arthAt eka vAcanA-AcAra kriyAvAle sAdhuoM kA samudAya / parantu kula samudAya ko gaNa nahIM kahA jAtA hai| eka samAcArI kA pAlana karane vAle sAdhu-samudAya ko gaNa kahA jAtA hai| __ bhagavAn RSabhadeva ke caurAsI gaNa the tathA vardhamAna tIrthaMkara ke nau gaNa the| (gha) malaya TIkA-bhagavata AditIrthakarasya caturazItirgaNA, gaNo nAmeha ekavAcanAcArakriyAsthAnAM samudAyo, na kulasamudAya iti pUrvasUrayaH xxx varddhamAnasvAmIno nava / x x x / sampati gaNadharapratipAdanArthamAha___ ekkArasa u gaNadharA vIrajiNiMdassa sesyaannNtu| jAvaiyA jassa gaNA tAvaiyA gaNadharA tassa // 26 // __-Ava0 nigA 261 malaya TIkA-gaNa dharA nAma mUlasUtrakartAraH, te ca vIrajinasya ekAdaza, gaNAstu nava, dvayoryugala soraikavAcanAca rakriyA sthatvAt, zeSANAM tujinavarendrANAM yasya yAvanto gaNastasya tAvanto gaNadharA, pratigaNadharaM bhinna-bhinna vAcanAcArakriyAsthatvAt / bhagavAn RSabhadeva ke caurAsI gaNa the tathA caurAsI hI gaNadhara the| cUMki bhagavAn mahAvIra ko bAda dekara zeSa tIrthaMkaroM ke jitane gaNa hote haiM, utane gaNadhara hote haiM lekina bhagavAn mahAvIra ke nau gaNa tathA gyAraha gaNadhara the /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 vardhamAna jIvana-koza gaNa arthAt eka vAcanA-AcAra-kriyAsthAna samudAya hotA hai, kintu kula samudAya nhiiN| bhagavAn mahAvIra ke do yugaloM kA eka samAna vAcanA-AcAra-kriyAsthAna thA / ataH gaNa 6 va gaNadhara 11 the| (ca) sUtritAni gaNadharairaMgebhyaH pUrvameva yat / pUrvANotyabhidhIyante tenaitAni caturdaza // 172 / / evaM racayatAM teSAM sAptAnAM gnndhaarinnaam| parasparamajAyanta vibhinnAstatra vAcanAH // 173|| akaMpitA'calabhrAtroH shriimetaaryprbhaasyoH| parasparamajAyanta sadRkSA eva vAcanAH / / 174 / / zrIvIranAthasya gnndhressvekaadshsvpi| dvayordva yorvAcanayoH sAmyAdAsan gaNA nava // 175 / / -trizalAkA0 parva 10/sarga 5 gaNadharoM ne utpAda Adi caturdaza pUrvo ko aMgoM ke pUrva racanA kI phalasvarupa use pUrva kahA gayA hai| isa prakAra racanA-prathama sAta maNadharoM kI sUtra-vAcanA paraspara alaga-alaga huI aura akaMpita tathA acalabhAtA kI; metArya aura prabhAsa kI paraspara eka samAna vAcanA huii| astu zrI vIraprabhu ke gyAraha gaNadhara hone para unakI do eka samAna vAcanA hone ke kAraNa gaNa (muni samudAya) nau hue| .17 aMga-pUrvo kI racanA aura gaNadhara : (ka) jAte saMghe catudhevaM dhrauvyotpaadvyyaatmikaam| indrabhUtiprabhRtInAM tripadI vyAharat prabhuH // 165 // AcArAMgaM sUtrakRtaM sthAnAMgaM smvaayyuk| paMcamaM bhagavatyaMga jJAtAdharmakathApi ca // 166 / / upaaskaaNtkRdnuttroppaatikaadshaaH| praznavyAkaraNaM caiva vipAkazrutamapyatha // 167|| dRSTivAdazcetyaMgAni tattripadyA kRtAni taiH| pUrvANi dRSTivAdAntaH sUtritAni caturdaza 3 / 168 / / tatrotpAdA''grAyaNIye viiryprvaadmitypi| astinAstipravAdaM ca jJAnapravAdanAma ca // 166 / / satyapravAdamAtmapravAdaM karmapravAdayuk / pratyAkhyAnaM ca vidyApravAdakalyANake api // 170|| prANAvAyA'bhidhAnaM ca kriyaavishaalmitypi| lokabiMdusAramatha pUrvANyevaM caturdaza // 171 / / -trizalAkA0 parva 10/sarga 5 isa prakAra caturvidhi saMgha kI sthApanA hone ke bAda bhagavAn ne indrabhUti Adi ko dhaubya, utpAdaka aura vyayAtmaka tripadI kA kathana kiyaa| unhoMne tripado ke dvArA AcArAMga, sUtrakRtAMga, ThANAMga, samavAyAMga, bhagavatI, jJAtAdharma kathA, upAsakadazAMma, aMtakRddazAMga, anuttaropAtikadazA, praznavyAkaraNa, vipAkasUtra aura dRSTivAda-ina bAraha aMgoM kI racanA kI / aura dRSTivAda ke antargata caudaha pUrvo kI bhI racanA kii| usake nAma isa prakAra hai - 1-utpAda, 2-AgrAyaNIya, 3-vIrapravAda, 4-asti nAsti pravAda, 5-jJAnapravAda, 6- satyapravAda, 7-AtmapravAda, -karma pravAda, 6-pratyAkhyAna pravAda, 10-vidyA pravAda, 11- kalyANa, 12-prANAvAya, 13-kriyAvizAla aura 14- lokabiMdusAra /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 187 (kha) usabhAi-jiNiMdANaM sabvesiM gaNahare ya there y| paDhamANuogabhaNiyA ahabhaNiyo vIranAhassa // 2 // namiUNa mahAvIraM saha suyadevIe gaNahare thunnimo|| desAo (U)-jaNaya-jaNaNI-kama-nAmattthaeNa suya-vihiNA -dharmopa0 pR0 226 .18 gaNadharoM kA zruta : dhammovAo pavayaNamahavA puvAiM desayA tassa / savvajiNANa gaNaharA coisapuvI u te tassa -Ava0 nigA 262 TIkA-dharmopAyo nAma pravacanaM, tadantareNa dharmAsyAsaMbhavAt, athavA pUrvANi, tasya-dharmopAyasya dezakAH sarvajinAnAM gaNadharAH, teSAM mUlasUtrakartRtvAt , athavA ye yasya tIrthakRta zcatuI zapUrviNaste dharmopAyasya dezakAH, pUripUrNazrutatayA teSAM yathAvasthitavastudezakatvAt / gaNadhara mUlasUtra ke kartA hote haiM / bhagavAna mahAvIra ke gyAraha gaNadhara the| ye gaNadhara dharmopAya ke dezaka hote haiN| dharma ke upAya kA nAma pravacana hai| usake binA dharma saMbhava nahIM hai| gaNadhara caturdazapUrvadhArI hote haiN| ve paripUrNazrata ke eka deza ko upadezita karate hai| .16 gaNadhara aura tIrtha titthaM ca suhammAo niravaccA gaNaharA sesA / -Ava0 nigA 565 malaya TIkA- x x x tathA tIrthaM sudharmAt-paJcamAt gaNadharAt jAtaM, yato nirapatyAH-ziSya rahitAH zeSAH indrabhUtyAdayo gnndhraaH| caMki vardhamAna tIrthaMkara ke parinirvANa hone ke pazcAt paMcama gaNadhara sudharmA pATa para virAjamAna hue the ataH gaNadharoM meM sudharmA gaNadhara se tIrtha kI utpatti huI parantu zeSa gaNadharoM se nhiiN| .20 gaNadharoM kI pramukhatA : ekkArasavi gaNahare pavAyae pavayaNassa vNdaami| savvaM gaNaharavaMsaM vAyagavaMsaM pavayaNaM ca // 2 // . -Ava0 nigA 2 TIkA- ekAdazeti saMkhyAvAcakaH zabdaH, apiH samuccaye, anuttaraM jJAnadarzanAdidharmagaNaM dhArayantIti gaNadhara stAna , prakarSeNa pradhAnA Adau vA vAcakAH pravAcakAstAna , kasya pravAcakAH ? pravacanasya-dvAdazAGgasya, vande, evaM tAvat mUlagaNadharavandanaM kRtaM, tathA sarva-niravazeSa gaNadharA-xxx / tIrthakRto mUlagaNadharAzca vandyAH- x x x ucyate, iha yathA arthavaktAro'rhanto vandyAH sUtravaktArazca gaNadharAstathA x x 4 / bhagavAna ke gautamAdi gyAraha gaNadhara the / anuttara jJAnadarzanAdi dharmagaNa ko gaNadhara dhAraNa karate haiN| tIrthakRta mUla gaNadhara hote hai| arihaMta bhagavAna artha ko kahate hai use sUtrarUpa meM gaNadhara gaMthate hai|
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza * 21 gaNadhara aura varSAvAsa : jahA NaM samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANaM savIsairAe mAse vIikkaMte (sattarie rAI diehiM sesehiM) vAsAvAsaM pajjosavei tahANaM gaNaharA vi vAsANaM savIsairAe mAse viikkaMte vAsAvAsaM pajjosaviMti / - sama0 sama 70 / sU 1, kappa0 sU 226 / 1066 jisa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra varSA Rtu ke bIsa dina rAta sahita eka mAsa vyatIta hone para varSAvAsa kiyA usI prakAra gaNadharoMne bhI varSARtu ke bIsa dina-rAta sahita eka mAsa vyatIta hone para varSAvAsa kiye / . 22 bhagavAna ke gaNadharoM kA parinirvANa : savve ee samaNassa bhagavao mahAvIrassa ekkArasa vi gaNaharA duvAlasaMgiNo coddasapuvviNo samattagaNipiDagadharA rAyagihe nagare mAsieNaM bhattieNa apANaeNaM kAlagayA jAva savvaduk bappahINA / there iMdabhUI there ajja hammesiddhiMgae mahAvIre pacchA donni vi parinivvuyA / - kappa0 sU0 203 zramaNa bhagavAna mahAvIra ke indrabhUti Adi gyAraha gaNadhara dvAdazAMgI ke jJAtA the aura caturdaza pUrvI ke vettA the aura samagra gaNipiTaka ke dhAraka the / ve sarva gaNadhara rAjagRha nagara meM eka mahinA kA anazana kara kAladharma ko prApta hue yAvat sarva duHkhoM kA anta kiyA / noTa -- bhagavAna mahAvIra ke parinirvANa ke bAda sthavira indrabhUti tathA Arya sudharmA donoM gaNadhara parinirvANa ko prApta hue / .23 bhagavAn ke aMtima samaya - kAla meM - sirpha do gaNadhara the 11 yAteSu gautamasudharma munIndravarja / mokSazriyaM gaNadhareSu navasvathoccaiH / svAmI surAsuranabhacara sevyamAna / pAdo jaMgAma bhagavAnnagarImapApAm // - trizalAkA0 parva 10 / sarga 102 / zlo 440 vardhamAna jaba aMtimakAla meM avApA nagarI padhAre the usa samaya gautama aura sudharma gaNadhara ke atirikta anya gaNadhara mokSa prApta kara cuke the /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 184 .24 gaNadharoM kI janmabhUmi magahA gubbaragAme jAyA tinneva goymsguttaa| kullAgasannivese jAu viyatto suhammo a||643|| morIasaMnivese dobhAyara maMDi-moriA jAyA / ayalo akosalAe mihilAe akaMpio jaao||644|| tuMgIasaMnivese meajjo vacchabhUmie jaao| bhagavaMpi ya pabhAso rAyagihe gaNaharo jAo // 645 // __-Ava0 nigA 643 se 645=bhAga-2 malaya TIkA-magadheSu janapadeSu gobbaranAme jAtAstraya evAdyA gaNadharAH, kathambhUtA ete trayo'pItyAha 'gautamasagotrAH' saha gotraM yeSAM te sagotrAH gautamena gotreNa sagotrA gautamasagotrAH, gautamAbhidhagotrayuktA ityarthaH, tathAkollAkasannideze jAto'vyaktaH sudharmazca, mauryasaniveze dvau bhrAtarau maNDikamau? jAto, acalazca kozalAyAM mithilAyAmakampiko jAta iti, tuGgike sanniveze, vatsabhUmau kauzAmbIviSaye ityarthaH, metAryoM jAtaH, bhagavAnapi ca prabhAso rAjagRhe gaNadharo jAtaH / indrabhUti, agnibhUti tathA vAyubhUti-ye tInoM gaNadhara sahodara bhAI the tathA janmabhUmi-gobbara grAma thii| vyakta aura sudharma-ye do gaNadhara ko janmabhUmi -kAlAkasanni veza thii| maMDita aura mauryaputra-ye do gaNadhara kI janmabhUmi morya sanniveza tho| avanabhAtA ko janmabhUmi kauzala, akampita gaNadhara ko janmabhUmi-mithilA thii| metArya tathA prabhAsa gaNadhara kI janmabhUmi kramazaH tuMgikAsanniveza, rAjagRha thii| .25 gaNadhara aura kAla-nakSatracaMdra-yoga (janma ke samaya-gaNadharoM kA-nakSatracaMdra-yoga) jeTThA kattiya sAI savaNo hatthuttarA mahAoa / rohiNi uttarasADhA migasira taha arisaNI pusso||646|| -Ava0 nigA 646 malaya TIkA- indrabhUterjanmanakSatraM jyeSThA agnibhUteH kRttikAH vAyubhUte svAtiya'ktasya zravaNaH sudharmAsya hasta uttaro yAsAM tA hastottarA uttarAphAlgunya ityarthaH, maNDikasyamaghAH, mauryasyarohiNI, akampikasya uttarASAr3hAH, acalabhrAtuH mRgaziraH metAyasya azvinI, prabhAsasya puSyaH / indrabhUti Adi gaNadharoM ke janma ke samaya isa prakAra nakSatra caMda kA yoga rahA hai / 1-indrabhUti ke janma ke samaya jyeSTa nakSatra caMdra kA yoga / 2-agnibhUti , kRttikA , 3-vAyubhUti , svAti , 4-vyakta " zravaNa ,
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 vardhamAna jIvana-koza 5-sudharma ke janma ke samaya hastottarA-uttarA phAlgunI nakSatra candra kA yoga 6-maMDita maghA 7-mauryaputra rohiNI 8-akaMpita uttarASADhA -acalabhAtA mRgazira 10-metArya azvinI 11-prabhAsa , puSpa .26 gaNadharoM ke pitA ke nAma vasubhUI dhaNamitto dhammila dhanadeva morie ceb| deve vasU a datte bale a piaro gaNaharANaM // 64 // -a.va0 nigA 647 malaya TIkA- AdyAnAM trayANAM gaNabhRtAM pitA vasubhUtiH, vyaktasya dhanamitraH, sudharmasya dhammilaH, maMDikasya dhanadevaH, mauryasya mauryaH akampikasya devaH, acalabhra turvasuH, metAryasya dattaH, prabhAsasya balaH, evaM pitaro gaNadharANAM bhavanti / indrabhUti, agnibhUti vAyubhUti- ina tInoM Adya gaNadharoM kA pitA ke nAma vasubhUtti thA, vyakta gaNadhara ke pitA kA nAma dhanamitra, sudharma gaNadhara ke pitA ke nAma dhammila, maMDita ke pitA kA nAma dhanadeva, mauryaputra ke pitA kA nAma maurya, akaMpita ke pitA kA nAma deva, acalabhAtA ke pitA kA nAma vasu, metArya ke pitA kA nAma datta tathA prabhAsa gaNadhara ke pitA nAma bala thaa| .27 gaNadharoM kI mAtA ke nAma puhavI a vAruNI bhahilA ya vijayadevA tahA jayaMtI y| naMdA ya varuNadevA aIbhaddA ya maayro||648|| -ava0 nigA 648 malaya TIkA- AdyAnAM trayANAM gaNabhRtAM mAtA pRthivI, vyaktasya vAruNI. sudharmasya bhadrilA, maNDika mauryaputrANAM vijayadevA pitRbhedena, dhanadeve, paJcatvamupAgate maNDikaputrasahitA mauryeNa dhRtA tato mauryojAtA, avirodhazcatasmin deze ityadUpaNaM, jayantI mAtA akampikasya, nandA acalabhrAtuH, varuNadevA metAyasya atibhadrA prabhAsasya / Adya tIna gaNadhara-indrabhUti, agnibhUti, vAyubhUti ko mAtA kA nAma pRthvI, rakta kI mAtA kA nAma vAruNI. sadharma kI mAtA kA nAma bhadilA, maMDita tathA maurya putra kI mAtA kA nAma vijayadevA maMDita ke pitA dhanadeva kA svargavAsa hone ke bAda maMDita putra sahita vijayadevA ko maurya ne grahaNa kiyaa| usake mauryaputra utpanna huA cUMki usa deza meM avirodha thaa| akaMpita kI mAtA kA nAma jayantI, acalabhUAtA kI mAtA kA nandA metArya ko mAtA kA nAma varuNadevA tathA prabhAsa ko mAtA kA nAma atibhadrA thaa|
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 161 .28 gaNadharoM kA gotra tinni ya goyamaguttA bhAradA aggivesa vaasitttthaa| kAsava goama hAriakoDinnaduggaM ca guttAI // 646 / / -Ava0 nigA 646 malaya TIkA-traya AdyA gaNabhRto gautamagotrA, bhAradvAjo vyaktaH, agnivezyAyanaH sudharmaH, vAsiSTho maNDikaH, kAyazpo mauryikaH. gautamo'kampika: hArito'acalabhrAtA. kaunDinyau metArya prabhAsazca / Adya indrabhUti Adi tIna gaNadharoM-kA gotra-gautama gotra thaa| vyakta gaNadhara kA gotra-bhAradvAja, sudharma kA gotra-agnivezyAyana maMDika kA vaziSTha, mauryaputra kA kAzyapa, akaMpita kA gautama, acalabhAtA kA hArita, metArya tathA prabhAsa kA gotra kauDinya thA / .26 gaNadharoM kI agAraparyAya - gRhasthaparyAya adhunA agAraparyAyadvArapratipAdanArthamAha pannA chAyAlIsA bAyAlA hoi panna pannA ya / tevanna paMcasaTThI aDayAlIsA ya chAyAlA // 650 // chattIsA solasagaM agAravAso bhave gaNaharANaM / __ - Ava0 nigA 650-51 pUrvArdha malaya TIkA- indrabhUteragAraparyAyaH paMcAzadvarSANi, agnibhUteH paTcatvAriMzad vAyubhUtejcatvAriMzat : vyaktasya paMcAzat , sudharmaNaH paJcAzat , maNDikasya tripaMcAzat . mauryasya paMcaSaSTiH, akampitasyASTAcatvAriMzat , acalabhrAtuH SaTcatvAriMzat , metAryasya SaTtriMzat , prabhAsasya poddsh| indrabhUti pacAsa varSa, agnibhUti chayAlIsa varSa, vAyubhUti bayAlIsa varSa, vyakta pacAsa varSa, sudharmA pacAsa varSa maMDita vepana varSa, mauryaputra paiMsaTha varSa, akampita ar3atAlIsa varSa, acalabhAtA chayAlIsa varSa, metArya chatIsa varSa aura prabhAsa solaha varSa gRhastha paryAya meM rahe / .30 gaNadharoM kA chadamasthakAla chaumatthaM pariyAgaM ahakkama kittaitsAmi // 651 / / tIsA bArasa dasagaM bArasa bAyAla caudasadugaM ca / navagaM bArasa dasa aTTagaM ca cha umatthapariAo // 652 // -Ava0 nigA 651-652/bhAga 2
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 vardhamAna jIvana-koza malaya TIkA- ata UvaM chadmasthaparyAyaM yathAkrama kIrtayiSyAmi // pratijJAtamevAha ___ indrabhUtezchadmasthaparyAyastriMzadvarSANi, agnibhUtedaza, vAyubhUtevarSadazaka, vyaktasyadvAdaza sudharmaNo dvAcatvAriMzat maNDikasyacaturdaza mauryasyApi caturdaza akampitasyavarNanavakaM acalabhrAtudaza varSANi metAryasya daza prabhAsasya varSASTakameSAmeva yathAkramaM chadmasthaparyAyaH / gyAraha gaNadharoM kI chamastha paryAya isa prakAra thI, yathA 1-indrabhUti 30 varSa, 2-agnibhUti 12 varSa, 3-vAyubhUti 10 varSa, 4-vyakta 12 varSa, 5 - sudharmA 42 varSa, 6-maMDita 14 varSa, 7-mauryaputra 14 varSa, 8-akaMpita 6 varSa, 6-acalabhAtA 12 varSa, 10-metArya 10 varSa tathA 11 - prabhAsa 8 varSa chamastha paryAya meM rahe / .31 gaNadharoM kA kevalikAla-jinaparyAya kevaliparyAyaparijJAnopAyamAhachaumatthappariyAgaM agAravAsaM ca vukksittaannN| savvAuassa sesaM jiNapariyAgaM viyANA hi // 653 // ba.rasa solasa aTThAraseva aTThAraseva aTThava / solasa solasaikavIsa caudasa sole a sole a||654|| -Ava0 bhAga 2/nigA 653-54 malaya TIkA-chadmasthaparyAyamagAravAsaM ca vyavakalayya yat sarvAyuSkasya zeSaM tat jinaparyAyaM vijAnIhi, sacAyaM jinaparyAyaH indrabhUteH kevaliparyAyo dvAdazavarSANi, agnibhUteH SoDazaH, vAyubhUteraSTAdaza, vyaktasyASTAdaza, sudharmaNo'STau, maNDikasya SoDaza, maurya putrasya SoDaza, akampitaraya ekaviMzatiH, acalabhrAtuzcaturdazaH, metAryasya SoDaza, prabhAsasya SoDaza / gaNadharoM ko sarvAyu meM chamastha paryAya aura agAravAsa ko ghaTAne se jina paryAya-kevali kAla jAnanA caahie| indrabhati kI jina paryAya bAraha varSa, agnibhUti kI solaha varSa, vAyubhUti ko aThArahavarSa, vyakta kI aThAraha varSa. sadharmA kI ATha varSa, maMDita kI solaha varSa, akaMpita kI ikkIsa varSa, acalabhAtA kI caudaha varSa, metArya ko solaha varSa tathA prabhAsa kI solaha varSa thii| .32 gaNadharoM kI Ayu-sarvAyu samprati sarvAyuSkamAhabANauI cauhatari sattari tattobhave asII ya / ega ca sayaM tatto tesII paMcanauI A // 65 // attariM ca vAsA tatto bAvattariM ca vaasaaii| bAvaTThI cattA khalu savvagaNaharAuaM eaN||656|| -Ava0 bhAga 2/nigA 655-56
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAnajIvana-koza malaya TIkA-indrabhuteH sarvAyurdvinavativarSANi, agnibhUtezcatuH saptatiH. vAyubhUteH saptatiH vyaktasyaazItiH, sudharmasya eka varSAzataM maMDikasya nyazItiH, mauryaputrasya paMcanavatirvANi, akampikasyASTasaptatiH, acalabhrAturdAsaptatiH, metAryasya dvASaSTiH, prabhAsasya catvAriMzat , evaM krameNa gaNadharANAM sarvAyuSkamiti / gyAraha gaNadharoM kI sarvAyu kramaza: nimna prakAra thI - indrabhUti kI sarvAyu bANaveM varSa, agnimUti kI cauhattara varSa, vAyubhUti kI sattara varSa, vyakta kI assI varSa sudharmA kI eka sau varSa, maMDita kI vyAso varSa, mauryaputra kI paMcAnaveM varSa, akampita kI aThahattara varSa, acalabhAtA kI bahattara varSA, metArya ko bAsaTha varNa tathA prabhAsa kI cAlIsa varSa thii| .33 saba gaNadharoM ke zarIra ke saMhanana aura saMsthAna vajaRSabhanArAca saMhanana tathA samacaturasra saMsthAna yukta thaa| vajarisahasaMghayaNA samacauraMsA ya sNtthaanne| -Ava0 nigA 656 malaya TIkA- sarva eva gaNadharA- x x x tathA vajrarSabhasaMhananAH samacaturasrAzca saMsthAne sNsthaanvissye| indrabhUti Adi saba gaNadhara samacaturasra saMsthAna tathA vajra RSabhanArAca saMhanana ke dhAraka the-yukta the| .34 saba gaNadhara-labdhi sampanna the| x x x savve'vi ya svvlddhisNpnnaa| -Ava0 nigA 656/pUrvArdha--- malaya TIkA-sarve'pi srvlbdhismpnnaa-aamaaNpdhyaadyshesslbdhismpnnaaH| sarva gaNadhara-sarvalabdhi-AmarSISadhi Adi azeSa labdhi saMpanna the| .35 parinirvANa ke samaya tapa mAsaM pAovagayA savve'vi ya mvvlddhismpnnaa| --Ava0 nigA 656 malaya TIkA-sarva eva gaNadharA mAsaM yAvat paadpogmngtaaH| parinirvANa ke samaya indrabhUti Adi sarva gaNadharoM ne eka mAsa kA tapa kiyA-pAdopagamana saMthArA grahaNa kiyA / .36 gaNadharoM kI zruta sAdhanA-Agama adhyayana AgamadvArapratipAdanAthamAhasavva ya mAhaNA jacA, madhye ajjhaavyaaviuu| savve duvAlasaMgIA, savve caudasapugviNo // 657 // -Ava0nigA 657/bhAga 2
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 164 malaya TIkA - sarve brAhmaNA jAtyAH -- prazastajAtikulotpannAH, tathA sarve'dhyApakA- upAdhyAyA vidantIti vido - vidvAMsaH, caturdazavidyAsthAnapAragamanAt, tAni caturddaza vidyAsthAnAnyamUni: - "aGgAni vedAzcatvAro, mImAMsA nyAyavistaraH / dharmazAstraM purANaM ca vidyA hyetAzcaturddazaH // 1 // " tatrAGgani SaT, tadyathA - zikSA kalpo vyAkaraNaM nirukta chando jyotiSaM ceti, eSa gRhasthA gama uktaH, lokottarAgamapratipAdanArthamAha sarve dvAdazAGginaH, tatra svalpenApi dvAdazAGgAdhyayanena dvAdazAGgino'bhidhIyante tataH sampUrNadvAdazAGgajJApanArthamAha-sarve caturddazapUrviNaH // indrabhUti Adi saba gaNadhara brAhmaNa the-jina kA kUla prazasta thA / saba adhyApaka - upAdhyAya vidvAna the| caturdaza vidyAsthAna ke pAragata the / lokottara Agama meM saba gaNadhara dvAdazAMgI ke jJAtA the- saba gaNadharoM ne svalparUpa se dvAdazAMgI kA adhyayanaH kiyA / isake bAda saMpUrNa dvAdazAMgI ke caturdaza pUrva ke jJAtA the / . 37 bhagavAn ke parinirvANa ke samaya -- indrabhUti aura sudharma gaNadhara the / parinibbuyA gaNaharA jIvaMte nAyae nava jaNA u / iMdabhUI suhammo a rAyagihe nivvue vIre // 658| - Ava0 nigA 658 - malaya TIkA - jIvati jJAtake - jJAtakulotpanne vIre bhagavati nava janAH - indrabhUtisudharmmasvAmivarNAH parinirvRtAH, indrabhUtiH sudharmazca svAminI vIre nivRte parinirvRtiH, tatrApi prathamamindrabhUtiH pazcAtsudharmmasvAmI, yazca yazca kAlaM karoti sa sa sudharmmasvAmino gaNaM dadAti, teSAM tathAvidhasantAnapravRttihetubhUtAcAryAsambhavAt, sudharmmasvAmI tu kAlaM kurvan nijaziSyAya jambUsvAmine gaNaM samarpitavAn / zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samaya meM hI gautama tathA sudharma gaNadhara ko chor3akara avazeSa gaNadhara kA parinirvANa ho cukA thA / bhagavAna ke parinirvANa ke bAda indrabhUti tathA sudharma gaNadhara kA parinirvANa huA / phira bhI pahale indrabhUti kA tathA bAda meM sudharma gaNadhara kA parinirvANa huA / jaise jaise kAla gayA--vaise vaise sudharma svAmI gaNa dete rahe / sudharma svAmI ne kAla nikaTa jAnakara jaMbU svAmI ko gaNa kA bhAra diyA /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 41 prathama indrabhUti (gautama) gaNadhara * 1 gautama gaNadhara aura saudharma indra kA prazna : (ka) yAmatraye na prastAve'smin vilokyAzu gaNAn dvAdazasaMkhyakAn / svasvakoSTheSu cAsInAn saddharmazravaNotsukAn ||8|| yasto dhvaninirgamaH / hetunA kena jAyetAdIndro hRdItyazcintayat ||7|| tataH svAvadhinA jJAtvA gaNezAcaraNAkSamam / munivRndaM punazcetthaM devendrazcintayetsudhIH || aho madhye munIzAnAM munIndraH ko'pi tAdRzaH / nAsti yo'rhanmukhodbhUtAn vizvatattvArtha saMcayAn // 81 // zrutvA sukRtkarotyatra dvAdazAGgazrutAtmanAm / saMpUrNA racanAM zIghra yogyo gaNabhRtaH pade || 2 || vicintyetyanuvijJAya gautamaM vipramUrjitam / gaNendrapadayogyaM ca gotamaH nvayabhUSaNam // 83 // kenopAyena so'pyatrAgamiSyati dvijottamaH / iti cintAM cakAroccaiH saudharmendraH prasannadhIH // 84 // aho epa mayoyAyo jJAta AnayanaM prati / vidyAdigarvitasyAsya kiMcitpRcchAmi durghaTam // 85 // kAvyAdimaGkSu gatvahaM puraM brahmAbhidhaM kila / tadajJAnAtsa vAdArthI svayamatrAgamiSyati // 86 // ityAlocya hRdAdhImAn yaSTikAnvita satkaram / bRddhabrAhmaNaveSaM sa kRtvA tannikaTaM yayau // 8 // vidyAmadoddhataM vIkSya gautamaM pratyuvAca saH / sadguru zrIvardhamAnAkhyo maunAlambI sa vidyate / kAvyArthI jAna jAyetAjIvikA mama puSkalA / viprottamAtra vidvAMstvaM matkAvyaikaM vicAraya ||8|| brUte mayA samaM nAhaM kAvyArthArthI tvihAgataH ||8|| upakArazca bhavyAnAM tava khyAtirbhaviSyati ||10|| - vIravardhaca0 adhi 15/ zlo 78 se 60 165 apane-apane koThoM meM baiThe hue bAraha gaNoM ko isa avasara meM samyaka dharma ko sunane ke lie utsuka aura zIghra dekhakara tathA tIna prahara kAla bIta jAne para bhI ina arhantadeva ( vardhamAna tIrthaMkara ) kI divyadhvani kisa kAraNa se nahIM nikala rahI hai, isa prakAra se indra ne apane hRdaya meM cintavana kiyA // 78 76 // taba apane avadhi jJAna se buddhimAna indra ne gaNadhara pada kA AcaraNa karane meM asamartha munivRddha ko jAnakara isa prakAra vicAra kiyA // 80 // aho, ina munizvaroM ke madhya meM aisA koI bhI munIndra nahIM hai, jo ki arhanmukha kamala-vinirgata sarva tattvArtha saMcaya ko eka bAra sunakara dvAdazAMgazruta kI sampUrNa racanA ko zIghra kara sake aura gaNadhara pada ke yogya ho / / 81-82 // aisA vicAra kara gautama gotra se vibhUSita gautamavipra ko uttama evaM gaNadhara pada ke yogya jAnakara kisa upAya se vaha dvijottama gautama yahA~ para AyegA, isa prakAra prasannabuddhi saudharmendra ne gaMbhIratApUrvaka cintavana kiyA // 83-84 // kucha dera taka cintavana karane ke pazcAt vaha mana hI mana bolA- aho ! usake lAne ke lie maiMne yaha upAya jAna liyA hai ki vidyA Adi garva se yukta usane kucha durghaTa ( ati kaThina ) kAvyAdi ke artha ko zIghra usa brAhmaNa ke Age jAkara pUchU ? usa kAvya ke artha ko nahIM jAnane se vaha vAda ( zAstrArtha ) kA icchuka hokara svayaM hI yahAM para A jAyegA / / 85-86 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 vardhamAna jIvana-koza hRdaya meM aisA vicArakara vaha buddhimAna saudharmendra lakar3I hAtha meM liye hae vRddha brAhmaNa kA veSa banAkara ke usa gautama ke nikaTa gayA // 87|| vidyA ke mada se uddhata gautama ko dekhakara usane unase kahA-he viprottama ! Apa vidvAna haiM, ataH mere isa eka kAvya ke artha kA vicAra kare // 18 // mere guru zrI vardhamAna svAmI hai, ve isa samaya mauna dhAraNa karake virAja rahe haiM aura mere sAtha nahIM bola rahe haiM / ataH kAvya ke artha ko jAnane kI icchA vAlA hokara maiM Apake pAsa yahA~ AyA hU~ // 8 // kAvya kA artha jAna lene se yahAM merI bahata acchI AjIvikA ho jAyegI-bhavyajanoM kA upakAra bhI hogA aura Apako khyAti bhI hogI // 10 // .2 gaNadhara gautama kA bhagavAna mahAvIra ke pAsa Agamana : (ka) vicintyeti sa kAlAdilabdhiprerita Aha vai / vAdaM vitraM tvayA sAdhaM na kurva tvadguru vinA / / 114 // ityuktvAsau sabhAmadhye ziSyaiH pNcshtvRtH| bhAtRbhyAM ca tato vegAnniryayau sanmatiM prati // 11 // kramAtsudhIrvajan mArge hRdaye cintyediti| asAdhyo'yamaho vipro guruH sAdhyo'sya me kathama // 116 / / athavA mahatI yogAbhAvi yattatmamAstu bhoH| kintu vRddhirna hAnirma zrIvardhamAnasaMzrayAn / / 117 // itthaM sa cintayan dUrAnmAnastaMbhAnmahonnatAn / dadarza puNyapAna jagadAzcaryakAriNaH // 118 / / seSAM darzanavajraNa mAnAdriH shtcuurnntaam| agAttasya zubho bhAvaH prAdurAsIcca mArdavaH // 11 // tato'tizuddhabhAvena pazyan saashcrymaansH| vibhUtiM mahatI divyAM prAvizattatsabhAM dvijaH // 12 // tatrAntaHsthaM jagannAthaM vishvrdhignnvessttitm| divyaviSTaramAsInamapazyatsa dvijottamaH // 121 / / tato'sau parayA bhaktyA triH parItya jagadgurum / svakarau kuDmalIkRtya natvA |tccrnnaambujau // 12 // mUrjI bhaktibhareNaiva nAmAyaiH pavidyaiH praiH| sArthakaiH stutinikSepaiH svasiddha yai stotumudyayau // 123 // -vIravardhaca0 adhi 15/zlo 114 se 123 isa prakAra vicAra kara aura kAlalabdhi se prerita haA vaha gautama bolA-he vipra, nizcaya se tere guru ke binA maiM tere sAtha vAda-vivAda nahIM karatA hU~ / arthAta tere gurU ke sAtha hI bAta karugA // 114 / / __ isa prakAra sabhA ke madhya meM kahakara apane pAMca sau ziSyoM aura donoM bhAiyoM se ghirA haA vaha gautama vina sanmati pramu ke samIpa jAne ke lie vahAM se vegapUrvaka nikalA // 115 // vaha baddhimAna kramazaH mArga meM jAte hue hRdaya meM isa prakAra socane lagA ki jaba yaha bUr3hA brAhmaNa hI asAdhya hai taba isake guru sAdhya kaise ho sakatA hai // 116 // athavA mahApuruSa ke vega se jo kucha honevAlA hai, vaha mere hove| kintu zrI vardhamAna svAmI ke Azrama meM merI vRddhi ho hogI, hAni nahIM ho sakatI hai // 117 // ___ isa prakAra cintavana karate aura jAte hue gautamane dUsare hI saMsArameM Azcarya karanevAle ati uttama mAna staMbhoM ko pUNyodaya se dekhA // 118 // unake darmanarUpa vajra se usakA mAnasarUpI parvata zatadhA cUrNa-cUrNa ho gayA aura usake hRdaya meM zubha mRdubhAva utpana huA / / 11 / /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza taba vaha gautama Azcarya yukta cittavAlA hokara ati zuddha bhAva se mahAn vibhUti ko dekhatA huA usa samavasaraNa sabhA meM praviSTa huaa| vahAM para sabhA ke madhya meM sthita, samasta RddhigaNa se veSTita aura divya siMhAsana para virAjamAna zrI vardhamAna svAmI ko usa dvijottama gautama ne dekhaa| __ taba vaha parama bhakti se jagad-gurU kI tIna pradakSiNA dekara aura apane donoM hAthoM ko jor3akara unake caraNa-kamaloM ko mastaka se namaskAra kara bhaktibhAra se avanata ho nAma, sthApanAdi chaha prakAra ke sArthaka stuti-nikSepoM ke artha stuti karane ke lie udyata huaa| (kha) atha divyadhvanetuH kobhAvItyupayogavAn / tRtIyajJAnanetreNa jJAtvA mAM parituSTavAn // 356 // tadevAgatya mad grAma gautamAkhyaM shciiptiH| tatra gautamagotrotthamiMdrabhUtiM dvijottamam // 357 / / mhaabhimaanmaadityvimaanaaditybhaasvrm| zeSaiH puNyaiH samutpannaM vedavedAMgavedinam // 358 / / dRSTvA kenApyupAyena samAnIyAntikaM vibhoH| svapipRcchiSitaM jIvabhAvaM pRcchetyacodayat / / 356 / / asti kiM nAsti vA jIvastatsvarUpaM nirUpyatAm / ityaprAkSamato mahya bhagavAn bhavyavatsalaH // 360 // asti jIvaH sa copAttadehamAtraH sdaadibhiH| kimAdibhizca nirdezyo notpanno na vinaMkSyati // 361 / / divyarUpeNa paryAyaiH pariNAmI prtikssnnm| caitanyalakSaNaH karttA bhoktA sarvekadezavit // 362 // iti jIvasya yathAtmyaM raktyA vyakta nyavedaya / dravyahetuM vidha.yAsya vacaH kAlAdisAdhanaH // 363 / / vineyo'haM kRtazrAddho jiittttvvinishcye| saudharmapUjitaH paMcazatabrAhmaNasUnubhiH // 364 // zrIvardhamAnamAnasya saMyama prtipnnvaan| tadaiva me sa tpannAH pariNa.mavizaSataH // 365 / / -uttapu0 pava 74/zto 356 se 365 jaba vardhamAna tIrthakara sarvajJa ho gaye taba isake bAda indrane bhagavAna kI divyadhvani kA kAraNa kyA honA cAhie isa bAta kA vicAra kiyA aura avadhi jJAna se mujhe (gautama-indrabhUti ) ko isakA kAraNa jAnakara bahuta hI saMtuSTa huaa| vaha usI samaya mere gAMva aayaa| maiM vahAM para gautama gotrIya nAma kA uttama brAhmaNa thA, mahAbhimAnI thA, Aditya nAmaka vimAna se Akara zeSa bace hue puNya ke dvArA vahA~ utpanna huA thaa| merA zarIra atizaya dedIpyamAna thaa| aura maiM veda-vedAMga kA jAnakAra thaa| mujhe dekhakara vaha indra kisI upAya se bhagavAn ke pAsa le AyA aura preraNA karane lagA.ki tuma jIva tattva ke viSaya meM jo kucha pUchanA cAhate the-pUcha lo| ___indra kI bAta sunakara maiMne bhagavAn se pUchA ki he bhagavAn ! jIva nAma kA koI padArtha hai yA nahIM ? usakA svarupa khie| isake uttara meM bhavyavatsala bhagavAn kahane lage ki jIva nAma kA padArtha hai aura vaha grahaNa kiye hue zarIra ke pramANa hai, satsaMkhyAdi sadAdika aura nirdeza Adi kimAdika meM usakA svarUpa kahA jAtA hai| vaha dravya rUpa se na kabhI utpanna haA hai aura na kabhI naSTa hogA kintu paryAya rUpa se pratikSaNa pariNamana karatA hai| cetanA usakA lakSaNa hai, vaha kartA hai, bhoktA hai aura padArtho ke eka deza tathA sarva deza kA jAnakara hai isa prakAra bhagavAn se yuktipUrvaka jIva tattva kA spaSTa svarUpa khaa| bhagavAn ke vacana ko dravya hetu mAnakara tathA kAla labdhi Adi ko kAraNa sAmagrI milane para mujha jIva tatva kA nizcaya ho gayA aura maiMne pA~ca sau brAhmaNoM ke sAtha zrI vardhamAna svAmI ko namaskAra kara saMyama dhAraNa kara liyaa| pariNAmoM kI vizeSa zUddhi hone se mujhe usI samaya sAta RddhiyA~ prApta ho gyii|
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 (ga) vardhamAna jIvana - koza hare viTThare Thiu sahai jiNesaru, bhAmaMDala jur3a Nijiya Nesama / X X etyaMtare NiNNAsiya mArave, aNa uppajjamANa divvAkhaM / dhattA - taho jiNaNAhaho avahie muNevi gotama-pAse turaMta / gau suravai gaNiyANaNa laivi mauDa - maNIhiM phuraMta || -vaDDhaca0 X saMdhi 10 / kaDa 9 bhAmaMDala kI ti se sUrya ko bhI jIta lenevAle jinezvara siMhAsana para ho baiThe hue suzobhita ho rahe the / kintu usa samaya jinanAtha kA mithyAtva evaM bhAra-kAmanAzaka divyadhvani nahIM khira rahI thI / taba indra ne pAsa pahu~cA / apane avadhi jJAna se jAnA aura gaNitajJa devajJa brAhmaNa kA veSa banAkara vaha turaMta gautama ke tahiM avaloeviNu guNa-gaNaharu, gottamu gottaNahaMgaNa - sasaharu / vippa vaDUva rUveNa sureMdeM, merumahIhare haviya jiNedeM / sai~ vAsaveNa purANi tittahe, iMdabhUi jiNu sAmi jetta / mAthaMbhu avaloeva dUraho, vihaDiu mA tamohu va suraho / paNaya - sireNa teNa gaya-mANeM. gottameNa mahiyale asamANeM / pucchiu jIva-TThidiparamesaru, payaNiya- paramANaMDu jiNesaha | so vijAya divvajjhaNi bhAsai, taho saMdehu asesu viNAsa | paMca sayahiM disu he samille, laiya dikkha vippeNa sammelleM ! yasi~ sahu~ dikkhae jAyara, laddhiu satta - jAsu vikkhAyau / tammi divase avaraNhae teNa vi sovaMgA gottama NAmeNa vi / jiNa-muha - Niggaya - attha, laMkiya vArahaMga suya-paya rayaNaMkiya / sumeru parvata para jinendra kA nhavana karane vAle tathA vipra vaTuka veSadhArI usa surendra ne gautama gotra rUpI nAbhAMgaNa ke lie cadramA ke samAna tathA guNa-samUha ke nivAsasthala usa indrabhUti gautama ko dekhA tathA use svayaM ho le AyA, jahAM ki svAmI jina virAjamAna the| dUra se hI mAna staMbha dekha kara usa ( gautama ) kA mAna ahaMkAra usI prakAra naSTa ho gayA, jisa prakAra ki sUrya ke sammukha aMdhakAra-samUha naSTa ho jAtA hai / usa gautama ne nirahaMkAra bhAva se natazira hokara pRthivI maMDala para asAdhAraNa una paramezvara se jIva-sthiti para prazna kiyA, jisakA uttara paramAnaMda jinezvara ne spaSTa kiyA / usa utpanna divya dhvani ko usa gautama ne samajha liyA, jisase usa (gautama) kA samasta saMdeha dUra ho gayA / apane 500 dvija-putroM ke sAtha milakara usa gautama vipra ne ( tatkAla hI ) saba kucha tyAga kara jina dIkSA le lii| - vaDUDhaca0 saMdhi 10/kau 2 pUrvAhna meM dIkSA lene ke sAtha hI gautama ko 7 vikhyAta ( akSINa ) labdhiyA~ ( buddhi, kiyA, vikriyA, rasa ) tapa, auSadhi evaM bala ) utpanna ho gayIM tathA usI dina aparAhna meM usa gautama nAmaka RSi ne mahAvIra jinake mukha nirgata artho se sAMgopAMga dvAdazAMga zrutapadoM kI racanA kI se
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 166 .3 apApA nagarI meM dIkSA-grahaNa : vipraH puryAmapApAyAM yaSTumAThyo'tha somilH| AninAya zraddhayA tAn yajJakarmavicakSaNAn // 61 // tadA ca tatra samavasRtaM vIraM vivandiSUna // surAnApatataH prekSya babhASe gautamo dvijAna // 6 // maMtreNAsmAbhirAhUtAH pratyakSA nanvamI suraaH| iha yajJa samAyAnti prabhAvaM pazyata kratoH // 63 // tyaktvA caNDAlavezmeva yajJavATa suressutu| prati samavasaraNaM yAtsu loko'bravIditi // 64 // udyAne samavasRtaH srvjnyo'tishyaanvitH| taM vandituM surAH yAnti paurAzcAmI pramodinaH // 65 // sarvajJa ityakSarANi shrutvaa''kroshmivocckaiH| indrabhUtiH prakupitaH svAnevamavadanjanAn // 66 / / mAM tyaktvA kimamI yAnti pAkhaNDinamamaM jnaaH| tyaktvA cUtamivA'vijJAH karIraM maramAnupAH // 6 // mamApi purato'trAsti sarvajJa iti ko'pi kim| paMcAnanasya na hyagre bhaktyanyaH parAkramI // 6 // manuSyA yadyamI mUrkhA yAntyenaM yAntu tnnnu| devAH kathamamI yAnti dambhaH ko'pyasyatanmahAn / / 6 / / yAdRzo vaiSa sarvajJo devA api hi taadRshH| yadi vA yAdRzo yakSo jAyate tAdRzo baliH // 70 / / asya sarvajJatAdapamasAvayaharAmyaham / devAnAM mAnavAnAM ca pazyatAmeva samprati / / 7 / / so'haMkArAdudIryaivaM ziSyapaMcazatIvRtaH / yayau samavasaraNe vIraM suranarAvRtam // 72 / / tatraddhiM svAminaM prekSya rUpaM tejazca tAdRzam / kimetaditi sAzcarya indrabhUtiravA sthita // 73 / / bhau gautamendrabhute ! kiM tava svAgatamityatha / sudhAmadhurayA vAcA taM babhASe jagadguruH / / 74|| gautamo'cintayanme'sau gotraM nAma ca vetti kim ? jagatprasiddhamathavA ko jAnAti na mAmiha / / 5 / / saMzayaM hRdayasthaM me bhASate ca chinati c| yadyasau jJAnasaMpattyA tadA''zcaryakaraH khalu // 76 / / ityantaH saMzayadharaM tamUce prmeshvrH| asti jIvo na vetyuccairvidyate tava saMzayaH // 7 // astyeva jIvaH sa puna:yo gautama ! lkssnnaiH| cittacaitanyavijJAnasaMjJAprabhRtibhiH khalu ||7|| na jIvo'vasthitazcetsyAdbhAjanaM punnypaapyoH| yAgadAnAdikaM tahiM kiMnimittaM tavApyaho // 74 / / iti svAmivacaH zrutvA mithya tvena sahaiva saH / ujjhAzcakAra saMdehaM svAminaM praNanAmaca ||8|| Uce ca tvatparIkSArtha durbuddhirahamAgamam / uttuMgavRkSamudyuktaH pramAtumiva vAmanaH / / 8 / / bodhito'smi tvayA sAdhu duSTo'pyeSo'hamadya tat / bhavAdvirakta pravrajyAdAnenAnu gRhANa mAma // 2 // Adya gaNadharaM jJAtvA bhAvinaM taM jagadguruH / svayaM pravrAjayAmAsa paMcaziSyazatIyutam / / 3 / / -trizalAkA0 parva 10/sarga 5 (kha) ukta mAnuSaGgika, prakRtamucyate-te hi devAstaM yajJapATa parihatya samavasaraNabhuvi nipatitavantaH, tAzca tathAdRSTvA loko'pi tatraiva jagAma, bhagavantaM tridazalokena pUjyamAnaM dRSTvA atIva harSa cakra pravAdazca sajAtaH - sarvajJo'tra samavamRtastaM devAH pUjayantIti, atrAntare khalyA karNitasarvajJazyAdo'mAdhmAta indrabhUtirbhagavantaM prati prasthitaH, tathA cAha
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 20 soUNa kIramANiM mahimaM devehiM jiNavariMdassa / aha ei ahaMmANI amarisio iMdabhUitti / / 568 / / malapa TIkA-zrutvA-janaparamparAta AkarNya, paatthaantsto| dRSTvA vA, mahimAM-pUjA-devaiH kriyamANAM jinavarendrasya bhagavato varddhamAnasvAminaH, athAsmin prastAva eti - Agacchati bhagavatsamIpama, ahameva vidvAniti mAno'syeti ahaMmAnI amarSito'marpo-matsaravizeSaH sa sajAto'sya so'marSitaH, mayi sati ko'nyaH sarvajJa ityapanayAmyadya sarvajJavAdamityAdisaMkalpakaluSitAntarAtmA, ko'sAvityAha-indrabhUtiriti nAmnA prathitaH, sa bhagavatsamIpaM prApya bhagavantaM ca catustriMzadatizayasamanvitaH devasuranarezpara parivRtaM dRSTvA saashngkstdprtststhau| -Ava0 nigA 568 muttUNa mama logo, kiM vaccai eru tassa pAmUle ? anno'vi jANai mae Thiammi kattucciyaM eyaM ? // 120 // malaya TIkA-mAM sakalazAstrapAragaM muktvA kimeSa lokastasya pAdamUlaM vrajati ? na cAsau madapekSayA kimapi jAnAti, tathAhi-mayi prativAdini sthite'nyo'pi kimapi jAnAtIti kautastyametat ? na cetatsaMbhavatIti bhAvaH / punarapyAhaH - vaJcinna va mukkhajaNo devA kaha'NeNa vimhayaM nIyA ? vaMdaMti saMthuNaMti a jeNaM savanubuddhIe // 12 // malaya TIkA-vrajeddhA tatpAdamUlaM mUrkhajano, mUrkhatayA yuktAyuktavivekavikalatvAt , devAstu kathamanena vismayaM nItAH ? yena vismayanayanena sarvajJabudghayA taM vandante saMstubanti ca / ahavA jArisao cciya so nANI tArissA surAte'vi / aNusariso saMjogo gAmanaDANaM va mukkhANaM // 12 / 2 / malaya TIkA-athavA yAdRza eva sa jJAnI te'pi surAstAdRzA eva, mUrkhA ityrthH| tato'nusadRzaM-anurUpaH saMyogastasya jJAninaH eteSAM ca devAnAM, kayoravetyAha-grAmanaTayoriva mUrkhayoH, yathA grAmo mUryo naTo'pi ca tathAvidhavidyAvikalatvAt mUrkha iti parasparaM tayoH saMyogo'nurUpaH, evmesso'piiti| kAuM hayappayAvaM purato devANa dANavANaM c| nAsehaM nIsesaM khaNeNa savvannuvAyaM se // 123 / / malaya TIkA- devAnAM dAnavAnAM ca purataH - agre tathAvidhapraznajAlaihatapratApaM kRtvA kSaNena-kSaNamAtreNa 'se' tasya sarvajJavAdaM niHzeSamahaM nAzayAmi / ia vuttUrNa patto daTuM telukkaparivuDaM viirN| cautIsAisayanihiM sa saMkio ciTThio purao // 124|| malaya TIkA- iti pUrvoktamuktvA prApto bhagavatsamIpaM, dRSTvA ca bhagavantaM vIraM trailokyaparivRttaM caturviMzadatizayanidhiH sa zaGkitaH purto'vsthitH|| atrAntare -Ava0 bhASya gA
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAnajIvana-koza 201 AbhaTTho ya jiNeNaM jAi-jarA-maraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gutteNa ya savvannU savvadarisiNA // 566 // -Ava0 nigA 566 malaya TIkA-AbhApitaH --saMlapto jinena bhagavatA mahAvIreNa jAtiH - prasUtirjarAH vayohAnilakSaNA maraNaM-dazavidhaprANaviprayogarUpaM ebhirvipramuktastena, kathamAbhASita ityAha-nAmnA-he indrabhUte ! ityevaMrUpeNa tathA gotreNa ca-yathA he gautamagotra ! kiMviziSTena jine netyAha-sarvajJana sarvadarzinA // Aha-yo jarAmaraNavipramuktaH sa sarvajJa eveti gatArthamidaM vizeSaNaM, na nayavAdaparikalpitajAtyAdivipramuktanirAsArthatvAt , tathAhi-kaizcid guNavipramuktamokSavAdibhiracetanA muktA iSyante 'tastannirAsArthamUce sarvajJona sarvadarzineti / / ___ itthaM nAma gotrAbhyAM saMlaptasya tasyacintA abhavat-tathA cAhahe ! iMdabhUi ! goama ! sAgavamutte jiNeNa ciNtei| nAmaMpi me viANai, ahavA ko maM na yANei ? // 125 // TIkA- he indrabhute ! gautama ! svAgatamiti jinenokta sa cintayati-aho nAmApi me vijAnAti, athavA sarvatra prasiddho'haM ko mAM na jAnAti / jai vA hi ayagayaM me saMsaya manijja ava chidijjaa| tA hunja vimhao me iya ciMtaMto puNo bhaNio // 126 / / TIkA- yadi me hRdgataM saMzayaM manyeta-jAnIyAt , athavA chindyAt-apanayet , tato me vismayobhavet --bhaviSyati iti cintaya ra punarapi bhagavatA bhnnitH| kiM bhaNita ityAha kiM manni asthi jIvo uyAhu natthitti maMsayo tujjha / veya pathANa ya atthaM na yANasI tesimo attho // 600 // . TIkA-he gautama ! kiM manyate-asti jIvaH uta nAstIti, nanvayamanucita eva tava saMzayaH, yato'yaM saMzayaste viruddhavedapadazrutinibaMdhanaH, teSAM na ca vedapadAnAmarthaM na jAnAsi yathA na jAnAsi tathA vakSyAmaH, teSAmayamoM-vakSyamANasvarUpaH, anye tu kiM zabdaM paripraznArthe vyAcakSate, taccana yujyate, bhagavataH sakalasaMzayAtItatvAt , saMzayavataH paripraznArthaH kiMzabdaprayogo, yathA kimitthamanyathA veti, athavA kimasti jIva uta nAsti iti manyase, ayaM tava saMzaya ityevaM vyAkhyeyaM, zeSaM tathaiva, yaduktaM saMzayastava viruddhapadazrutinibandhana iti, tAnya ni vedapadAni-vijJAnadhana evaitebhyo bhutebhyaH samutthAya punastAnyevAnu vinazyati na pretya saMjJAstI 'tyAdi, tathA sa vai ayamAtmA jJAnamaya ityAdIni ca, eteSAM ca vedapadAnAmayamoM bhavaccetasi viparivarttate-vijJAnameva-caitanyameva ghano-nIlAdirUpatvAn vijJAnaghanaH x x x amUrta AtmetyarthaH, x x x vedapadAnAmayamarthaH
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza vijJAnaghana eveti jJAnopayogadarzanopayogarUpaM vijJAnaM tato'nyanyatvAta AtmA vijJAnadhanaH, pratipradezamanantavijJAnaparyAyasaMghAtAtmakatvAdvA vijJAnaghanaH / xxx / AtmanaH pratyakSasiddhatvAt , tadguNasya jJAnasya svasaMvedanapramANasiddhatvAt , tathAhi-svasaMviditA evAgrahehAvAyAdayaH utpadyante vyayante vA, tatastadguNasya svasaMviditatvAta siddhatmAtmanaH pratyakSatvaM / x x x tataH pratyakSAnumAnAgamapramANasiddhatvAvedapratiSThitatvAcca saumya / asti jIva iti prtipttvym| chinnammi saMsayammi a jiNeNa jara-maraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahiM saha khaMDiyasaehi // 601 / / TIkA- uktapramANena jinena-bhagavatA varddhamAnasvAminA jarAmaraNAbhyAmuktalakSaNAbhyAM vipramuktaiva vipramuktaH tena chinne-nirAkRte saMzaye sa indrabhUtiH paMcabhiH khaNDikazataiH-chAtrazataiH saha zramaNaH pravrajitaH san sAdhuH saMvRtta ityrthH|| apApA nagarI meM somila nAmaka eka dhanADhya brAhmaNa yajJakarma meM vicakSaNa aise indrabhUti Adi gyAraha vinoM ko yajJa karane ke lie bulaayaa| usa samaya vahAM bhagavAna mahAvIra padhAre hue the| vIra prabhu ko vaMdana karane kI icchA se Ate hue devoM ko dekhakara gautama.-indrabhUti ne anya brAhmaNoM ko kahA-'isa yajJa ke prabhAva ko dekho| apane maMtroM se bulAye hae ye deva pratyakSa hokara isa yajJa meM A rahe haiN| usa samaya caMDAla ke gRha kI taraha yajJa kI vATa ko chor3akara deva samavasaraNa meM jAte hue dekhakara loga kahane lage-he nagarajano ! atizaya sahita sarvajJa prabhu udyAna meM padhAre hai / unhe vaMdanArtha ye deva harSapUrvaka jAte haiM / "sarvajJa' aisA akSara sunakara jAno koI Akroza kiyA ho vaisA indrabhUti kopakara svajana ke prati bolA-are dhikkAra ! are dhikkAra ! marudeza ke manuSyoM kI taraha Amra ko chor3akara karIra pAsa meM jAtA hai usI prakAra ye loga mujhe chor3akara isa pAkhaMDI ke pAsa jAte haiN| kyA mere se Age koI dUsarA sarvajJa hai| siMha ke Age dUsarA koI parAkramI hotA hI nahIM hai| kadAcit manuSya to mUrkha hone se unake pAsa jAte haiM to bhale hI jAyeM-parantu ye deva kaise jAte haiM ? isase usa pAkhaMDI kA dambha apekSA se mahAn lagatA hai- parantu ve jaise sarvajJa haiM vaise deva bhI jAne jAte haiN| kyoMki jaise yakSa hotA hai vaise hI bali hotA hai / - aba ina devoM aura manuSyoM ko dekhate hue maiM usake sarvajJapana kA garva hanana kara lAU gaa| isa prakAra ahaMkAra se bolatA huA gautama pAMca sau ziSyoM ke sAtha padArpaNa kiyA - jahA~ vIra pramu sura-naroM se AvRtathe--vahAM samavasaraNa meM aayaa| pramu kI samRddhi aura tAdRza teja ko dekhakara-'yaha kyA hai ? isaprakAra indrabhUti Azcarya ko prApta huA / usI samaya to he gautama-indrabhUti / tumhArA svAgata hai| isa prakAra bhagavAna mahAvIra ne amRta jaisI vANI se khaa| yaha sunakara gautama vicAra meM par3a gyaa| kyA yaha merA nAma aura gotra bhI jAnatA hai| athavA hamAre jaise jagatprasiddha
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 203 manuSyoM ko kauna nahIM jAnatA ? parantu jo hamAre hRdaya meM sthita saMzaya ko jAnatA hai aura use svayaM kI jJAnasaMpatti se cheda DAlatA hai to vaha vAstava meM AzcaryakArI hai - aisA maiM mAnatA hU~ / isa prakAra hRdaya meM vicAra karate hue -- aise saMzayayukta indrabhUti ko bhagavAn ne kahA- he vipra ! jIva hai yA nhiiN| aisA tumhAre hRdaya meM saMzaya hai / parantu he gautama! jIva hai, vaha citta; caitanya, vijJAna aura saMjJAdi lakSaNoM se jAnA jA sakatA hai| yadi jIva nahIM hotA to puNya-pApa kA pAtra kauna hotA ? aura tumhAre isa yAga, dAnAdi karane kA nimitta bhI kyA hotA ? isa prakAra bhagavAn ke vacana sunakara indrabhUti midhyAtva ke sAtha saMdeha ko chor3a diyA aura bhagavAna ke caraNoM meM namaskAra karabolA ki - he svAmI / OMce vRkSa ko mApa lene ke lie nIce puruSa kI taraha maiM durbuddhi ApakI parIkSA lene AyA thA / he nAtha ! maiM doSayukta hU~ / aisA hote hue bhI samyag prakAra se mujhe pratibodhita kiyA / aba maiM saMsAra se virakta huA -- mujhe dIkSitakara anugrahita karo / phalasvarUpa jagatgurU vIraprabhune -- indrabhUti ko svayaM kA prathama gaNadhara hogA - aisA jAnakara pA~ca sau ziSyoM ke sAtha svayaM dIkSita huA / (ga) upanItaM kubereNa dharmopakaraNaM tataH / tyaktasaMgo'pyAdadAno gautamo'thetyacintayat ||84|| niravadyatratatrANe yadetadupayujyate / vastrapAtrAdikaM grAhyaM dharmopakaraNaM hitat ||85|| chadmasthairiha SaDjIvanikA yayatanAparaiH / zakyeta kathamanyathA // 86 // jalajvalanavAyUrvItarutrasatayA bahUn ! dharmopakaraNaM vinA // 1 // gRhItopakaraNo'pi karaNatrayadUSitaH / asaMtuSTaH sa AtmAnaM pratArayati kevalam ||12|| indrabhUtirvibhavyaivaM ziSyANAM paMcabhiH zataiH / samaM jagrAha dharmopakaraNaM tridazArpitam ||13|| - trizalAkA0 parva 10 / sarga 5 samyak prANidayAM kartuM jIvAMstrAtuM kathamalaM grahaNa usI samaya indrabhUti kI dIkSA ke samaya kuberane cAritradharma ke upakaraNoM ko lAkara diye / nisaMga hote use karate hue gautama ne vicAra kiyA "niravadya vrata kI rakSA karane meM ye vastra pAtrAdika upayoga meM Ate haiM phalasvarUpa grahaNa karane ke yogya haiN| kyoMki ve dharma ke upakaraNa hai / usake binA chaha prakAra kI jIvanikAya kI yatanA karane meM tatpara aise chadmastha muniyoM kI sabhyagrUpa se jIva dayA kA kaise pratipAlana ho sakatA hai / pRthvIkAya Adi jIvoM kI dharmopakaraNa ke binA kaise rakSA ho sakatI hai / upakaraNa grahaNa karane para bhI jo svayaM ko AtmA ko mana, vacana - kAla se dUSita aura asaMtoSI rakhatA hai to vaha kevala AtmA ke sAtha dhokhebAjI karatA hai / isa prakAra vicAra kara indrabhUti pA~ca sau ziSyoM ke sAtha devoM ke dvArA arpita kiye hue dharmopakaraNoM ko grahaNa kiyaa| (gha) mithyAtvArAtisaMtAnaM hantuM mohAdizatrubhiH / sArdhaM viprAgraNIrmuktyai dIkSAmAdAtumudyayau || 147|| tatastyaktvAntare saMgAn daza bAhya caturdaza / trizuddha yA parayA bhaktyArhatIM mudrAM jagannutAma // 148 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza . bhAtRbhyAM sa jagrAha tatkSaNaM ca dvijottamaH / zatapaMcapramaizchAtraH prabuddhastattvamajasA // 14 // anye ca bahavo bhavyA jinavA kirnnotkraiH| mohasaGgatamo hatvA jagRhurmunisaMyamam // 150 / / -vIravardhamAnaca0 adhi 18 ( bhagavAna ko divyavANI sunakara ) brAhmaNoM kA netA gautama vairAgyapUrvaka mohAdi zatruoM ke sAtha mithyAtvarUpI vairI kI santAna ko mArane aura mukti pAne ke lie dIkSA lene ko udyata huaa| tatpazcAt nizcaya tattva ke prabodha ko prApta usa gautama ne apane donoM bhAiyoM ( agnibhUti, vAyubhUti ) ke sAtha pA~ca sau chAtroM ke sAtha caudaha aMtaraMga aura dazabAhaya parigrahako chor3akara triyoga zuddhipUrvaka parama bhakti se jagatpUjya jinamudrA ko tatkAla grahaNa kiyA / .4 gautama gaNadhara ko sAta RddhiyA~ va caturdaza pUrvo kA jJAna : (ka) tatkSaNaM zrIgaNezasya saptavAsya mhrdhyH| prAdurbabhUvuratyantapariNAmasuzuddhitaH // 16 // sadya zrIvardhamAnArhattatvopadezena ca / sarvAGgArthapadAnyeva hRdA pariNatiM yayuH / / 163 // artharUpeNa pUrvAhne zrAvaNe bahule tithau| pakSAdau yogazuddha yAsya hIndrabhUtigaNezinaH // 164 // tataH pUrvANi sarvANi bhAge'sya pazcime dhiyaa| divasasyArtharUpeNa prAdurAsan vidheH kSayAt // 16 // tato'sau jJAtasarvAGgapUrvo dhIcatuSkavAn / tIkSNaprajJomavuddha yAkhilAMganAM racanAMparAma !!166 / / cakAra vizvabhavyAnAmupakAraprasiddhaye / pUrvarAtre mubhaktyA padavastuprAbhRtAdibhiH // 167 / / pUrvANAM pazcime bhAge yAminyA racanAM shubhaam| padagranthAdirUpeNa cakre'sau tIrthavRttaye // 168 iti vRpaparipAkAd gautamaH shriignneshH| sakalayati gaNAnAM mukhya AsItasurAyaH // 166 pUrvArdha / / vIravardhamAnaca0 adhi 18 jina-dIkSA grahaNa karane para zrI gautama gaNadhara ko pariNAmoM kI atyanta vizuddhi se tatkAla sAtoM hI mahARddhiyA~ prakaTa ho gyii| zrI vardhamAna jinake tattvopadeza se sarva aMgazrutake bIja pada indrabhUti gautama gaNadhara ke hRdaya meM zrAvaNa kRSNapakSa ke Adi dina arthAt pratipadA ke pUrvAha Na kAlameM yogazuddhi ke dvArA artharUpa se pariNata ho gaye / - tatpazcAt usI dina ke pazcima bhAga meM zrutajJAnAvaraNa karma ke viziSTa kSayopazama se prakaTa huI buddhi ke dvArA sabhI (caudaha) pUrva artharUpa se pariNata ho gye| bhAvArtha-zrAvaNa kRSNA pratipadA ke pUrvAha Na kAla meM to gautama aMgazruta ke vettA hae aura aparAhna kAla meM caturdaza pUrvo ke vettA bne| isake pazcAt sarva aMga-pUrva ke jJAtA aura cAra jJAna ke dhArI gautama gaNadhara ne apanI tIkSNa prajJA aura vizAla buddhi ke dvArA samasta aMgoM kI utkRSTa racanA samasta bhavyajanoM ke upakAra kI siddhi ke lie pUrva rAtri meM subhakti se kI / aura rAtri ke pazcima bhAga meM pada, vastu, prAbhRta Adi ke dvArA sarva pUrvo kI zubharacanA pada-graM se dharmatIrtha ko pravRtti ke lie kii| isa prakAra dharma ke paripAka se devoM se pUjya zrI gautama gaNadhara sarvasAdhu samUha ke pramukha hue aura sakalazruta ke vidhAtA bne| |
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza seNiya hau~ ANiu diya - pamuhu / / mahu saMsayeNa saMbhiNNa mi| jiNu pucchiu jIvahu taNiya gai // NAheM mahu saMsau nnaasiyu| mai~ appau dikkhai bhUsiyau / / mai~ samau samaNa-bhAvahu gyiN| pAvaiyai~ diyaha~ paMcasayai~ / / ghattA-patte mAse sAvaNi bahule pADivae diNi / uppaNNau cau-buddhiu mahu sattavi risi-riddhiu / -vIraji0 saMdhi 2/kaDa 6/pR032 gautama gaNadhara rAjA zreNika se kahate hai ki he zreNika ! usa samaya indra prasannamukha hokara mujha dvijapramukha ko yahAM le AyA ( bhagavAn mahAvIra ke pAsa ) usa samaya merI mati saMzaya se bhrAMta thI, ataeva maiMne jineMdra se jIva ke gati ke viSaya meM prazna kiyaa| bhagavAn ne mere saMzaya ko dUra kara diyA, taba maiMne apane Apako muni-dIkSA se vibhUSita kiyaa| mere sAtha anya pA~ca sau dvija bhI bhagavAna ke pAsa pravrajyA lekara zramaNa bana gye| tatpazcAt zrAvaNa mAsa ke kRSNapakSa kI pratipadA kA dina Ane para mujhe cAroM prakAra kI buddhi tathA sAtoM RSi-RddhiyA~ bhI utpanna ho gyiiN| (ga) zrIvardhamAnamAnamya saMyama pratipannavAn tadaiva me samutpannAH pariNAmavizeSataH // 36 // mRddhayaH sptsrvaanggaanaampyrthpdaanytH| bhaTTArakopadezena zrAvaNe bahule tithau // 366 / / pakSAdAvartharUpeNa sadyaH paryANaman sphuttm| pUrvAhne pazcime bhAge pUrvANAmapyanukramAt / / 370 / / ityanujJAtasarvAGgapUrvArthoM dhIcatuSkavAn / aMgAnAM graMthasaMdarbha pUrvarAtrau vyadhAmaham / / 371 / / pUrvANAM pazcime bhAge prathakartA tato'bhavam / iti zrutaddhibhiH pUrNo'bhavaM gaNabhRdAdimaH // 372 / / -uttapu0/parva 74/zlo 366 se 372 dIkSA ke bAda-pariNAmoM kI vizeSa zuddhi hone se mujhe ( indrabhUti ) usI samaya sAta RddhiyA~ prApta ho gyiiN| tadanantara bhaTrAraka vardhamAna svAmI ke upadeza se mujhe zrAvaNa badI pratipadA ke dina pUrvAhna kAla meM samasta aMgoM ke artha aura pada spaSTa jAna pdd'e| isI taraha usI dina aparAla kAla meM atukama se pUrvo ke artha tathA padoM kA bhI spaSTa bodha ho gyaa| isa prakAra jise samasta aMgoM tathA pUrvo kA jJAna huA hai aura jo cAra jJAna se sampanna haiM aise maiMne rAtri ke pUrvabhAga meM aMgoM kI racanA aura pichale bhAga meM pUrvo kI anya racanA kI / usI samaya se maiM ( indrabhUti ) granyakartA huA / isa prakAra zruta jJAna rUpI Rddhi se pUrNa / / maiM bhagavAn mahAvIra svAmI kA prathama gaNadhara ho gyaa| .5 gautama kA dUsarA nAma indrabhUti : tadaivAsya gaNezasya saudhrmendro'tibhktitH| divyArcanaiH prapUjyaiSa pAdAbjau trijagannutau // 156 / / natvA kRtvA stutiM divyairguNamadhye jagatsatAm / indrabhUtirayaM svAmItyuktvA nAmAntaraM vyadhAt / / 160 / / -vIravardhamAnaca0 adhi 18
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza usI samaya saudharmendra ne dvAdaza gaNoM ke svAmIpada ko prApta hue gautama gaNadhara kI ati-bhakti se divya pUjanadravyoM ke dvArA triloka-namaskRta caraNa-kamaloM ko pUjakara, namaskAra kara aura divya guNoM ke dvArA stuti karake saba satpuruSoM ke madhya meM 'ye indrabhUti svAmI haiM' aisA kahakara unakA indrabhUti yaha dUsarA nAma rakhA / *6 indrabhUti ke mAtA-pitA kA nAma : (ka) itazca magadhe deze govrgraamnaamni| grAme gotamagotro'bhUdvasubhUtiriti dvijaH / / 4 / / tasyendrabhUtyagnibhUtivAyubhUtyatridhAH sutaaH| patnyAM pRthivyAmabhavaMsta'pi gotreNa gotamAH / / 50 / / --trizalAkA0 parva 10 maga 5 - magadha deza meM-govara nAmaka grAma meM vasubhUti nAmaka eka gautama gotrIya brAhmaNa rahatA thaa| usake pRthvI nAma kI strI thii| usake tIna putra hue-indrabhUti, agnibhUti aura vAyubhUti / jinakA gautra gotama thaa| (kha) puhaI-vasubhUI-suo gaNahArI jayaDa iMdabhui tti| bANauI-vAsAU govvaragAmubbhavo paDhamo / / ---dharmopa0 pR. 207 indrabhUti kI mAtA kA nAma pRthvI va pitA kA nAma vasubhUti brAhmaNa thaa| janmasthAna govara grAma (magadha deza) thA / vANaveM varSa kI Ayu tho / .7 gautama gaNadhara-prathama gaNadhara : (ka) paDhamo hu usahaseNo kasariseNo ya cArudatto y| vajacamaro ya vajo camaro bldttvedbhaa|| ___NAgo kuMthU dhammo maMdiraNAmA jao ariTTho y| seNo cakkAyudhayo sayaMbhu kuMbho visAvo ya / / mallINAmo suppahavaradattA syNbhuiidbhuudoo| usahAdINaM AdimagaNadharaNAmANi edANi / / ---tilopa0 adhi 4/gA 664 se 66 paDhamittha iMdabhUI bIe puNa aggibhUitti -Ava- bhAga 2 nigA 563 malaya TIkA-prathamo'tra gaNadharamadhye indrabhUtiH indrabhUti-bhagavAna mahAvIra ke Adi-prathama gaNadhara the| . (gva) eyAraha gaNahara taho jAyaI, iMdabhUi dhuri dhari taNu kAyaI / -~-vaDhamANaca0 maMdhi 10/kaDa40 una vIraprabhu ke ke saMgha meM gyAraha suprasiddha gaNadhara hue| una saba meM indrabhUti-gautama sarva prathama gaNadhara the| .8 sAdhu-samudAya meM pramukha indrabhUti : .. zramaNamya bhagavato mahAvIrasya indrabhUtipramukhANi caturdazazramaNasahasrANi 14000 - Ava0 nigA 286 zramaNa bhagavAn mahAvIra ke 14000 sAdhuoM meM pramukha-indrabhUti the /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza .6 gautama svAmI ke chadmasthAvasthA kA eka vivecana : (ka) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTha aMtevAsI iMdabhUtInAmaM aNagAre 'goyamasagotte NaM' sattUsse he samacauraMsasaMThANasaMThie vajjarisabhanArAyasaMghayaNe kaNagapulaganighasapamhagore uggatave dittanave tattatave mahAtave ora le ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI 'ucchRDhasarIre saMvittaviuttateyalese coddasapuvvI caunANovagae savvakvarasannivAtI samaNasma bhagavao mahAvIrasma adUrasAmaMte uDDhaMjANU ahosire jhANakoTTovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe vihagi // 8 / -bhaga0 za 1/u 1/ (kha) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa je? aMtavAsI iMdabhUI NAmaM aNagAra gotamagotteNaM uttussehe samacauraMsa-saMThANa-saMThie vairarisahaNArAya-saMghayaNe kaNaga-pulaga-Nighasa-pamhagore uggatave dittatave tattatave mahAtave urale ghore ghoraguge ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI ucchUDhasarIre saMkhitta-viula-teyalesse samaNassa bhagavao mahAvIrasta adUrasAmaMte uDDhaMjANU ahosire jhANakoTThovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / -~-ova0 sU 82 usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke jyeSTha arthAt sabase bar3e prathama ziSya indrabhUti anagAra the| unakA gotra gautama thaa| unakA zarIra sAta hAtha U~cA thaa| unakA saMsthAna-samacaturasra samacaurasa thA / unakA saMhanana-vajraRSabha nArAca za / kasauTI para khIMcI huI sone kI rekhA ke samAna tathA kamala ko kezara ke samAna gaura varNa ke the| ve ugra tapasvI, dipta tapasvI, tapta tapasvI, mahA tapasvI, udAra, karma zatruoM ke lie ghora, ghora guNavAle, ghora tapasvI, ghora brahmacarya ke pAlana karane vAle, ataeva zarIra-saMskAra ke tyAgI the| / dUra dUra taka phailane vAlI vipula tejolezyA ko unhoMne apane zarIra meM saMkSipta kara rakhI thii| ve caudaha pUrva ke jJAtA the| matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaHparyava-ina cAra jJAna ke dhAraka the aura aura sarvAkSara sannipAti the| ve zramaNa bhagavAn mahAvora svAmI ke na bahuta dUra, na bahuta najadIka, urdhvajAnu aura adhaH zira hokara arthAt donoM ghuTanoM ko khar3e karake evaM zira ko kucha nIce kI ora jhukAkara dhyAna rUpI koSThaka meM praviSTa hokara saMyama aura tapa le apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the| (ga) x x x / teNa mahAvIra bhaDAraeNa iMdabhUdissa ajjasta ajakhettuppaNNassa cauramalabuddhimaMpaNNamsa dituggatattatavassa aNimAdiaTThavihaviuvvaNaladdhisaMpaNNasta savvaTThasiddhiNivAsidevehiMto aNaMtaguNavalassa muhutteNekkeNa duvAlasaMgatthagaMthANaM sumaraNaparivAdikaraNakkhamassa sapANipattaNivadidagvvaM pi amiyasarUveNa pallaTTAvaNasamatthassa pattAhAravasahi-akkhINariddhissa savvohiNANeNa divAsesapoggaladavvassa tavobaleNa uppAyidukkassa viulamadimaNapajjavaNANassa sattabhayAdIdassa khavidacadukasAyarasa
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 vardhamAna jIvana-koza jiyapaMciMdiyassa bhaggatidaMDassa chajjIvadayAvarassa NiviyaaTThamayassa dasadhammujjayassa aTThamAugaNaparivAliyassa bhaggabAbIsaparIsahapasarassa saccAlaMkArassa attho khio| tado teNa goamagotteNa iMdabhUdiNA aMtomuhutteNAvahAriyaduvAlasaMgattheNa teNeva kAleNa kayaduvAlasaMgagaMtharayaNeNa guNehi sagasamANassa suhamA irissa gaMdho bkkhaannido| tato kettieNavi kAleNakevalaNANamuppAiya bArasavAsANi kevalavihAreNa vihariya iMdabhUdibhaDArao NibuI saMpatto / 12 // -kasApA0/gA 1/TIkA bhAga 1/pR0 83/84 jo Arya kSetra meM utpanna hue hai, mati, zruti, avaghi ora manaHparyaya :-ina cAra nirmala jJAnoM se saMpanna hai, jinhoMne dIpta, ugra aura tapta tapa ko tapA hai, jo aNiyAdi ATha prakAra kI vaikriyaka labdhiyoM se saMpanna hai, jinakI sarvArtha siddhi meM nivAsa karane vAle devoM se ananta guNa bala hai, jo eka muhUrta meM bAraha aMgoM ke artha aura dvAdazAMga rUpa graMthoM ke smaraNa aura pATha karane meM samartha hai, jo apane pANipAtra meM dI gaI khIra ko amRta rUpa se parivartita karane meM yA akSaya banAne meM samartha hai, jinheM AhAra aura sthAna ke viSaya meM akSINa Rddhi prApta haiM, jinhoMne sarvAvadhi jJAna se azeSa pudgala dravya kA sAkSAtkAra kara liyA hai, tapa ke bala se jinhoMne utkRSTa viputamati manaHparyavajJAna utpanna kara liyA hai, jo sAta prakAra ke mada se rahita hai, jinhoMne cAra kapAyoM kA kSaya kara diyA hai, jinhoMne pAMca indriyoM ko jIta liyA hai| jinhoMne mana, vacana, kAyarUpa tIna daNDoM ko bhagna kara diyA hai, jo chaha kAyika jIvoM kI dayA pAlane meM tatpara hai, jinhoMne kulamada Adi ATha madoM ko naSTa kara diyA hai| jo kSamAdi dasa dharmoM meM nirantara udyata hai| jo ATha pravacana mAtRka gaNoM kA arthAt pAMca samiti aura tIna guptiyoM kA pratipAlana karate hai| jinhoMne kSudhAdi bAisa parISahoM ke prasAra ko jIta liyA hai| aura jinakA satya hI alaMkAra hai-aise Arya indrabhUti ke lie una mahAvIra bhaTTAraka ne sarvathA upadeza diyaa| usake anantara una gautama gotra meM utpanna hue indrabhUtine eka aMtarmuhUrta meM dvAdazAMga ke artha kA avadhAraNa kara ke usI samaya bAraha aMga rUpa graMthoM kI racanA kI aura guNoM se apane samAna hI sudharmAcArya ko usakA vyAkhyAna kiyaa| tadanantara kucha kAla ke pazcAt indrabhUti bhaTTAraka kevala jJAna ko utpanna karake aura bAraha varSa taka kevali-vihAra rUpa se vihAra karake mokSa ko prApta hue| .10 chadmAvasthA meM gautama gaNadhara ne chaTTha-tapa-bele 2 kI tapasyA aneka bAra kii| (ka) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rohIDaenAmaM nayare hotthaa| x x x teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe jAva parisA pddigyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa je? aMtevAsI cha?kkhamaNapAraNagaMsi taheva jAva rAyamaggamogADhe x x x / -vivA0 zru 2/a 6/sU 2, 5, 6 jaba zramaNa bhagavAn mahAvIra rohitaka nagara padhAre the| usa samaya bhagavAn ke jyeSTha ziSya gautama svAmI SaSTha kSamaNa-bele ke pAraNe ke lie bhikSArtha gaye aura rAgamArga padhAre /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAnajIvana-koza 206 (kha) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao samosaraNaM jAva parisA paDigayA l x x x 6 // tateNaM se bhagavaM goyame doccaMpi chaTukkhamaNapAraNagaMsi paDhamAe porisIe jAva pADalisaMDaM NagaraM dAhiNilleNaM duvAreNaM aNuppavisati / 8 / / -vivA0 zru 1/a 7/sU 6, 8 tadanantara bhagavAn gautama ( prathama bAra praveza karane ke pazcAt ) dUsarI bAra SaSTha kSamaNa ke pAraNe meM bhI arthAta lagAtAra do dina ke upavAsa ke anantara pAraNA ke nimitta prathama pauruSI-prahara meM yAvat pATaliSaMDa nagara meM dakSiNa dizA ke dvAra se praveza karate haiN| (ga) tae NaM se bhagavaM goyame taccapi chaTThak khamaNa pAraNagaMsi tadeva jAva pADalisaMDaM nayaraM paJcatthimilleNaM duvAreNaM agupavisamANe taM ceva purisaM pAsai-kacchullaM // 6 // taeNaM se bhagavaM goyame cautthaM pi chaTukkhamaNapAraNagaMsi taheva jAva pADalisaMDaM nayaraM uttareNaM duvAreNaM aNupavisamANe taM ceva purisaM pAsai-kacchullaM // 10 // gautama-tIsarI bAra SaSTha kSamaNa ke pAraNe meM usI nagara ke pazcima dvAra se, cauthIvAra SaSTha kSamaNa ke pAraNe meM nimitta pATaliSaMDa nagara ke uttara dizA ke dvAra se praviSTa hue| noTa : - cAroM bAra eka puruSa ko kaMDU ke roga se abhibhUta huA dekhaa| (gha) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyagAme nAmaM nayare hotthA / x x x // 2 // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe rarisA niggayA / x x x ||1|| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagapao mahAvIrassa jeThe aMtevAsI iMdabhUI nAmaM aNagAre goyamagotteNaM jAva saMvittaviulateyalese haTuMchaTaNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe viharai // 12 // -vivA0 zru 1/a 2/sU 8, 11, 12 usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra vANijya grAma nagara meM pdhaare| usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pradhAna ziSya indrabhUti anagAra tejo lezyA ko saMkSiptakara apane andara dhAraNa kiye hue haiM tathA SaSTha tapa-bele-bele kI tapasyA karate the| .11 gautama kI jijJAsA : tate NaM bhagavaM goyame jAyasaDDhe jAyasaMsae jAyakouhalle uppannasaDDhe uppannasaMsae uppannakouhalle saMjAyasaDDhe saMjAyasaMsae saMjAyakouhalle samuppannasaDDhe samuppannasaMsae samuppannako uhalle uTThAe uTheti, uTTettA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNa-payAhiNaM karei, karettA vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA NaccAsanneNAtidUre sussUsamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliyaDe pajjuvAsamANe evaM vayAsI..... ||10|| -bhaga0 za 1/31
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza jinako zraddhA, saMzaya aura kutUhala utpanna huA hai-aise gautama svAmI apane sthAna se uThakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Aye aura zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ko tIna bAra pradakSiNA karake vaMdana-namaskAra kiyaa| bhagavAn ke na ati najadIka na atidUra kintu yathocita sthAna para rahakara bhagavAn ke sammukha vinayapUrvaka hAtha jor3akara isa prakAra bole vivecana-'jAyasaDaDha, arthAt gautama svAmI ko zraddhA-artha tattva jAnane kI icchA utpanna huii| 'jAyasaMsae' unheM saMzaya paidA haA ki bhagavAn ne 'calamANa calie', arthAt calate hue ko calita-calA huA kahA hai to vartamAna kAlika prayoga bhUtakAlika kase kahA gayA hai| isakA nirNaya kr| isa prakAra nirNaya karane kI buddhirupa saMzaya paidA huaa| 'jAyakoUhalle' unheM kotuhala utpanna huA ki bhagavAn isakA samAdhAna kisa prakAra phrmaaveNge| .12 kezI aura gautama-saMvAda : [kezI kumAra zramaNa-bhagavAn pArzvanAtha ke saMtAnIya ziSya the| tathA grAmAnugrAma vicarate hue zrAvasthI nagarI pdhaare| vahA~ unakA milana gaNadhara gautama se huA aura gautama svAmI se saMvAda-pratisaMvAda huaa| tathA caturyAma aura paMcayAma dharma ke bheda kA spaSTIkaraNa huaa| anagAra kezI kumAra ne paMcayAma dharma ko bhAva se aMgIkAra kiyaa| bhagavAn jaba 58 varSa ke the, usa samaya unake ziSya gautama aura bhagavAna pArzva ke ziSya kezImeM vAda huA thaa| usameM dharma, vezabhUSA Adi aneka viSayoM para carcA huI thii| bahuta sambhava hai ki piTakoM meM yahI ghaTanA kAla kI vismRti ke sAtha ullikhita huI ho| .1 kezI-gautama milana : (ka) jiNe pAsitti NAmeNaM, arahA logpuuio| saMbuddhappA ya savvaNNU , dhamma-titthayare jiNe // 1 // tassa logapaIvassa, Asi sIse mhaayse| kesIkumAra samaNe, vijjAcaraNa - pArage // 2 // ohiNANasue buddhe, siissNghsmaable| gAmANugAmaM rIyaMte, sAvatthi puramAgae // 3 // tiMduyaM NAma ujjANaM, timma nngrmNddle| phAsue sijja-saMthAre, tattha vAsamuvAgae // 4 // aha teNeva kAleNaM, dhammatitthayare jinne| bhagavaM vaddhamANitti, savvalogammi vissue // 5 // tassa logapaIvassa, Asi sIse mhaayse| bhagavaM goyame NAma, vijjAcaraNa-pArage // 6 // bArasaMviU buddhe, siissNghsmaaule| gAmANugAmaM rIyaMte, se'vi sAvatthimAgae / / 7 / / koThUgaM NAma ujjANaM, tammi nngrmNddle| phAsue sijjasaMthAre, tattha vAsamuvAgae Et kesIkumAra samaNe goyame ya mahAyase / ubhao'vi tattha vihariMsu, allINA susamAhiyA // 6 // ubhao sIsa-saMghANaM, saMjayANaM tvssinnN| tattha ciMtA samuppaNNA guNavaMtANa tAiNaM // 10 // -utta0 a 23/gA 1 se 10 (kha) taMjahA-pAsasAmiNo tevIsaima-titthayarassa kesinAmo aNega-sIsa-gaNa-parivAro sasurAsuranariMda-paNaya-pava-paMkao bohiMto bhavva-kamalAyare, nAsiMto micchattamandhayAraM, avaNeto moha-niiM, mAsakappeNa viharamANo samosario sAvatthIe nayarIe muNi-gaNapAoge phAsue tiMdugAhihANe ujjaanne|
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamAna jIvana - koza viruvviyaM tiyasehiM divvamaccaMta-maNAbhirAmaM kaMcarNa-sayavattaM / Thio tattha / samAdattA dhamma kahA / saMpattA deva-dANava nariMdAiNo tti / avi ya / tiyasAsura-naya-calaNo dhammaM sAhei gaNaharo kesI / daTThabva-diTTha-sAro mokkha phalaM savva-sattANaM // tIya ciya nayarIe ujjANe koTThagammi viirss| sIso goyamagotto samosaDho iMdabhUiti // kaMcaNa-pauma- nisaNNo dhammaM sAhei so vi sattANa / puvvavarAviruddhaM pamANa - naya heu-saya-saliyaM // nANA viha-va-dharA sisA kesirasa siyavaDa - sameyA goyama - gaNahara - sIsA miliyA ettha ciMtaMti // - dharmopa0 pRSTa 140 1 / 211 jina ( rAga-dveSa ke vijetA ), arahA ( narendra-devoM se vaMdita), loka meM pUjita, tattvajJAna se yukta AtmAvAle, sarvajJa, dharmatIrthaMkara, samasta karmoM ko jItanevAle pArzvanAtha nAma ke bhagavAn ( teisaveM tIrthaMkara) the / 1 loka meM dIpaka ke samAna una pArzvanAtha bhagavAn ke jJAna aura cAritra ke pAragAmI, mahAyazasvI kezIkumAra zramaNa, ziSya the / matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna se yukta, tattvoM ko jAnanevAle, ziSyoM ke parivAra sahita grAmAnugrAma vicarate hue ve kezIkumAra zramaNa zrAvastI nAmaka nagarI meM padhAre / usa zrAvastI nagarI ke samIpa tinduka nAma kA eka udyAna thA / sthAna meM ve kezIkumAra zramaNa Thahare / vahA~ prAsuka (jIva rahita ) saMstAraka yukta astu -- usI samaya dharmatIrtha kI sthApanA karanevAle, rAga-dveSa ke vijetA bhagavAn vardhamAna svAmI samasta saMsAra meM sarvajJa sarvadarzI tIrthaMkara rUpa se prasiddha the / loka meM dIpaka ke samAna una bhagavAn vardhamAna svAmI ke jJAna aura cAritra ke pAragAmI, mahAyazastrI bhagavAn gautama (apara nAma - indrabhUti - prathama gaNadhara the ) ziSya the / bAraha aMgoM ke jJAtA, tattvajJAnI, ziSyoM ke parivAra sahita, grAmAnugrAma vicarate hue, gautama svAmI zrAvastI nagarI meM bhI pdhaare| usa zrAvastI nagarI ke samIpa koSThaka nAma kA eka udyAna thA / vahA~ prAsuka (jIva rahita ) saMstAraka yukta sthAna meM Thahare gaye / mana-vacana-kAya yukta, jJAna- darzana - cAritra kI samAdhivaMta, mahAyazasvI kezIkumAra zramaNa aura gautama svAmI donoM hI vahA~ sukha-zAMtipUrvaka vicarate the / kezIkumAra zramaNa ora gautama svAmI donoM ke saMyaMtI, tapasvI, jJAna darzana- cAritra Adi guNa sampanna, chaH kAya jIvoM ke rakSaka, ziSya - samudAya ke mana meM vahA~ zaMkA utpanna huI / noTa- gocarI ke lie nikale hue una donoM ke ziSya samudAya ko eka hI dharma ke upAsaka hone para bhI eka dUsare ke veSAdi meM antara dikhAI dene ke kAraNa eka-dUsare ke prati zaMkA utpanna huI / (ga) keriso vA imo dhammo ? imo dhammo va keriso ? AyAra - dhammappaNihI, imA vA sA va kerisI 111 // cAjjAmo ya jo dhammo, jo imo paMca- sikkhio / desio vaddhamANeNaM, pAseNa ya mahAmunI ||12|| acelago ya jo dhammo, jo imo saMtaruttaro / egajjapavaNNA, visese kiMNu kAraNaM ||13|| aha te tattha sIsANaM, viSNAya pavitakkiyaM / samAgame kayamaI, ubhao kesigoyamA // 14 // goyamo paDavaNU, sIsasaMghasamAule | jeTalaM kulamavekkhaMto, siMduyaM vaNamAgao // 15 //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza kesIkumAra samaNe, goyama dissamAgayaM / paDirUvaM paDivatti, sammaM saMpaDivajaI // 16 // palAlaM phAsugaM tattha, paMcamaM kusataNANi y| goyamassa NisejjAe, khippaM saMpaNAmae // 17 // kesIkumAra-samaNe, goyame ya mhaayse| ubhao NisaNNA sohaMti, caMdasUrasamappabhA // 18 // samAgayA bahU tattha, pAsaMDA kougA miyaa| gihatthANa aNegAo, sAhassIo samAgayA // 16 // deva - dANava - gaMdhavvA, jkkh-rkkhs-kinnnnraa| adissANaM ca bhUyANaM, AsI tattha samAgamo // 20 // --utta0 a 23/gA 11 se 20 . (gha) avvo ! mokkha-kajje sAheyavve kiM puNa kAraNaM pAsa-sAmiNA cattAri mahavvayA Ni niddiTTANi ? kAraNaM NAe ya paDikkamaNaM ? aNassa muNiNo kayamaNNassa kppi| nANAvihavattha-gahaNaM, saamaaiy-sNjmaaiinniy| kosa vaddhamANasAmiNA paMca mahavvayANi, . ubhayakAla-paDikkamaNamavassaM, siyavattha-gahaNaM, egassa muNiNo kayaM AhAkammAi savvesi na kappaNijja sejjAyarapiMDa-vivajjaM, sAmAiyaM-chedovatthA [va] NAINi tti ? ___ iya evaM vihacittaM (ntaM) sIsANaM jANiUNa te do vi| micchatta - nAsaNatthaM saMgama - ciMtAurA jAyA // tao jeThaM kulamavekkhamANe aNega-sIsa-gaNa-parivAro vuccaMto vijjAhara IhiM saMpaTiThao goyamo tiMdugujjANe bhagavao kesigaNaharassa vNdnn-vddiyaae| bhaNiyaM ca paramamuNi nnaa| - "goyamo paDivaNNa [rUvaNNU ] siis-sNgh-smaaulo| jeThaM kulamavekkhaMto tiMdurga va maago| kesI kumArasamaNo goyamaM dissamAgayaM / paDirUvaM paDivattiM khippaM so paDivajjaDa // " takSaNaM ca sIsehi rayAu nisejjAo kaya-jahArihaviNayakammo goyamo kesI yatti / "kesI kumAra-samaNe goyame ya mahAyase / duio nisaNNA sohaMti caMda-sUra-sama-ppabhA // " tao tANa bhagavaMtANa samAgamaM soUla-vinnANa-heuM pUyAi daMsaNasthamAgayA savye pAsaMDiNo, gihatthA, bhavaNavai-vANamaMtara-joisa vemANiyA [f] ya devANamaNegAu koDIu tti / -dharmopa0 pR0 140-141 ve ziSya isa prakAra zaMkA karane lage ki yaha hamArA dharma kaisA hai aura yaha inakA dharma kaisA hai tathA yaha hamArI AcAra-dharma kI vyavasthA arthAt bAhyaveSa dhAraNAdi kriyA kaisI hai aura unakI AcAra-dhana kI vyavasthA kaisI hai ? - mahAmuni pArzvanAtha bhagavAn ne jo caturyAma arthAt cAra mahAvrata vAlA dharma kahA hai aura vardhamAna svAmI ne jo yaha pA~ca mahAvrata vAlA dharma kahA hai to isa bheda kA kyA kAraNa hai ? bhagavAn vardhamAna svAmI ne jo parimANotheta zveta evaM alpa mUlyavAle vastra rakhane kA dharma kahA hai| aura bhagavAn pArzvanAtha ne jo yaha viziSTa evaM bahumUlya vastra rakhane rUpadharma kahA hai, to mokSa prApti rUpa eka kArya ke lie pravRtti karanevAloM ke bAhyAcAra meM itanA antara hone kA kyA kAraNa hai ?
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 213 isake bAda vahA~ para apane-apane ziSyoM kI zaMkA ko jAnakara usakI nivRtti ke lie una kezIkumAra zramaNa aura gautama svAmI donoM mahApuruSoM ne eka sthAna para milane kA vicAra kiyaa| - kezIkumAra zramaNa tevIsaveM tIrthaMkara bhagavAn pArzvanAtha ke santAniye (ziSyAnuziSya) the| isalie unake kula ko jyeSTha mAnakara vinaya dharma ke jJAtA gautama svAmI apane ziSya samudAya sahita tiduka udyAna meM jahA~ kezIkumAra zramaNa the-vahA~ aaye| ___ kezIkumAra zramaNa gautama svAmI ko Ate hue dekhakara bahumAna bhakti ke sAtha unake yogya satkAra-sammAna karane lge| kezIkumAra zramaNa ne vahA~ gautama svAmI ke baiThane ke lie prAsuka, palAla arthAt zAlI, brIhi, kodrava rAkha-ye cAra aura pAMcavAM DAbha ke tRNa-ye pA~ca prakAra ke palAla diye - candra sUrya ke samAna kAntivAle mahAyazasvI kezIkumAra zramaNa aura gautama svAmI, donoM Asana para baiThe hue caMdramA aura sUrya ke samAna zobhita ho rahe the| - una donoM muniyoM kI carcA-vArtA ko sunane ke lie aneka hajAroM gRhastha vahA~ tiMduka vana meM Aye aura bahuta se mRga ke samAna ajJAnI pAkhaMDI loga aura kutUhalI loga bhI vahA~ Akara ikaTThe hue| jyotiSI aura vaimAnika deva, dAnava (bhavanapati, gandharva) yakSa, rAkSasa, kinnara Adi deva bhI vahA~ Aye aura dikhAI na denevAle bhUtoM kA bhI vahA~ samAgama thA arthAt adRzya bhUna bhI vahA~ Aye the| (ca) puccha: mi te mahAbhAga ! kesI goymmbbvii| tao kesiM buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 2 // puccha bhaMte ! jahicchaM te. kesiM goym-mbbvii| tao kesI aNuNNAe, goyamaM iNamabbavI // 22 // -utta0 a 23/gA 21, 22 kezIkumAra zramaNa ne gautama svAmI se kahA ki, 'he mahAbhAga ! Apo vucha pUchanA cAhatA hU~ / ' taba isa prakAra bolate hue kezI kumAra zramaNa ko gautama svAmI isa prakAra kahane lge| gautama svAmI ne kezIkemAra zramaNa ko kahA ki, 'he bhagavan ! ApakI jaisI icchA ho vaisA prazna kro|' isake bAda gautama svAmI kI anumati prApta hone para kezI mAra zramaNa gautama svAmI se isa prakAra pUchane lge| (cha) kAlANurUva - kiriyaM suyANusAreNa kuru jhaa-jog|| jaha kesigaNahareNaM goyama - gaNahAriNo vihiyA // 52 // __-dharmopa0 gA 52/pR0 140 TIkA - kAlAnurUpa - kriyAM paMcamahAvratAdilakSaNAmAgamAnusAreNa yathA -- gautama-samIpe pArzvanAthIyakesi (zi) gaNadhareNa kRteti /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 vadhamAna jIvana-koza (ja) tao titthAhiva-gaNaharo tti kAUNa sIsAINa bohaNatthaM saviNayaM jANamANeNAvi pucchio goyamasAmI kesIgaNahareNa pavutta-saMsara (e)| goyameNa bhaNiyaMusabhasAmI [tittha-sAhu] No attvaMtamujja (jju) ya-jaDA, vaddhamANasAmi-tittha-sAhuNo puNa accNt-vkk-jddaa| ao puvvilla-sAhUNa duvvisohao, pacchimANa puNa durnnupaalo| imiNA kAraNeNa doNhaMpi pNcmhvvyaailkkhnno| majjhima-jiNa-titthasAhuNo puNa ujuyA visesaNNuNo, teNa dhamme duhA kae tti / nicchaeNa puNa sammadaMsaNa-nANa-carittANi nivvANa-maggo, tANi ya savvesi pi titthayaraM sosANaM sarisANi tti| -dharmopa0 pR0 141, 142 .2 kezI-gautama-saMvAda : (ka) cArayAma ( mahAvrata) ke saMbaMdha meM : cAujAmo ya jo dhammo, jo imo pNcsikkhio| desio vaddhamANeNa, pAseNa ya mahAmuNI / / 23 / / egakaja pavaNNANaM, visesekiNNu kAraNaM !! dhamne duvihe mehAvi ! kahaM vippaccao Na te 24|| tao kesiM buvaMtaM tu, goyamo innmbbvii| paNNA samika vae dhamma, tattaM tattaviNicchiyaM // 25 // purimA ujjujaDA u, vakkajaDA ya pcchimaa| majjhimA ujjupaNNA u, teNa dhasme duhA kae // 26 // purimANa duvvisojjho u, carimANaM durnnupaalo| kappo majjhimagANaM tu, suvisojho supAlao // 2 // -utta0 a 23/gA 23 se 27 pahalA prazna-mahAmuni pArzvanAtha bhagavAn ne jo yaha cAra mahAvata vAlA dharma kahA hai aura bhagavAn vardhamAna svAmI ne jo yaha pA~ca mahAvrata vAlA dharma kahA hai| eka hI kArya ( mokSa prApti kArya rUpa ) ke lie pravRtti karane vAloM meM paraspara vizeSatA kA kyA kAraNa hai arthAt hama do prakAra ke dharma ke viSaya meM he buddhiman ! kyA Apako saMzaya nahIM hotA ? arthAt bhagavAn pArzvanAtha aura bhagavAn vardhamAna svAmI donoM sarvajJa haiM, to phira matabheda kA kyA kAraNa hai ? isake bAda isa prakAra kahate hue kezIkumAra zramaNa se gautama svAmI isa prakAra kahane lage ki jIvAdi tattvoM sameM nizcaya kiyA jAtA hai-aise dharma tattva ko buddhi hI ThIka samajha sakatI hai arthAt buddhi dvArA hI tattvoM kA nirNaya hotA hai| pahale tIrthaMkara ke sAdhu Rjujar3a hote haiM aura antima tIrthaMkara ke sAdhu vakrajar3a hote haiM aura madhya ke bAisa tIrthaMkaroM ke sAdhu RjaprAjJa hote haiM isalie dharma do prakAra kA kahA gayA hai| noTa-prathama tIrthaMkara ke sAdhu Rjujar3a hote haiN| ve tattvoM ke abhiprAya ko zIghra nahIM samajha pAte haiM / antima tIrthaMkara ke sAdhu vakrajar3a hote haiM, unheM hitazikSA dI jAne para bhI ve aneka prakAra ke kutoM ke dvArA paramArtha kI avahelanA karane meM udyata rahate haiM, tathA vakratA ke kAraNa chalapUrvaka vyavahAra karate hue apano mUrkhatA ko caturatA ke rUpa meM pradarzita karane kI ceSTA karate haiN| madhya ke bAisa tIrthaMkaroM ke sAdhu RjuprAja hote haiM arthAt sarala aura
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ buddhimAna hote haiM / ve saralatApUrvaka samajhAye ve usa tattva ke marma taka pahu~ca jAte haiM / tIrthaMkara ke sAdhuoM ke lie pA~ca mahAvratoM kA cAra mahAvratoM kA kathana kiyA gayA hai / vardhamAna jIvana - koza 215 jA sakate haiM aura aise buddhimAna hote haiM ki saMketa mAtra kara dene se hI isalie dharma ke niyamoM meM bheda kiyA gayA hai arthAt prathama aura antima vidhAna kiyA gayA hai aura madhya ke bAisa tIrthaMkaroM ke sAdhuoM ke lie pahale tIrthaMkara ke sAdhuoM kA AcAra durvizodhya hai aura antima tIrthaMkara ke sAdhuoM kA AcAra duranupAlaka hai aura madhya ke bAisa tIrthaMkaroM ke sAdhuoM kA AcAra suvizodhya aura supAlaka hai / arthAt prathama tIrthaMkara ke sAdhu apane kalpa ( AcAra ) ko zIghra samajha nahIM pAte haiM / unakI prakRtti sarala hotI hai, isalie unakI buddhi zIghratA se padArthoM ke avadhAraNa karane meM samartha nahIM hotI / antima tIrthaMkara ke sAdhu vakrajar3a hote haiM, ve kisI bAta ko saralatApUrvaka samajhate nahIM aura samajha jAne para bhI usakA saralatA se pAlana nahIM karate, kyoMki isa kAla ke jIva kutarka utpanna karane meM bar3e kuzala hote haiM / madhya ke bAisa tIrthaMkaroM ke muniyoM ko zikSita karanA yA sAdhu kalpa kA bodha denA aura unake dvArA usakA pAlana kiyA jAnA -- ye donoM bAteM sulabha hotI hai, isalie inake lie cAra mahAvratoM kA vidhAna kiyA gayA hai aura prathama aura antima tIrthaMkaroM ke muniyoM ke lie pA~ca mahAvratoM kA vidhAna kiyA gayA hai / (kha) sacelaka - acelaka ke sambandha meM : sAhu goyama ! paNNA te, chiSNo me saMsao imo / acelago ya jo dhammo, jo imo saMtaruttaro / egajjapavaNNaNaM, visese kiNNu kAraNaM / simevaM buvANaM tu, goyamo iNamantravI / paccayatthaM ca logassa, NANAviha vigappaNaM / aha bhave paiNNA u, mokSa- sabyasAhaNA / aNNo vi saMsaomajjhaM, taM me kahasu goyamA ||28|| sio vaddhamANeNa, pAseNa ya mahAjasA ||26|| liMge duvihe mehAvI ! kaha vippaccao Na te ||30|| viSNANeNa samAgamma, dhamma- sAhaNa - micchiyaM ||31|| jattatthaM gahaNatthaM ca, loge liMgapaoyaNaM ||32|| gANaM ca daMsaNaM ceva, caritaM ceva Nicchae ||33|| - utta0 a 23 /gA 28 se 33 he gautama! ApakI buddhi zreSTha hai / Apane merA yaha saMzaya dUra kara diyA hai / merA aura bhI saMzaya hai isalie he gautama! usake viSaya meM bhI mujhe kahie arthAt merA jo dUsarA saMzaya hai use bhI dUra kIjiye / dUsarA prazna - mahAyazasvI mahAmunizvara bhagavAn vardhamAna svAmI ne jo yaha acelaka ( parimANopeta zveta aura alpa mUlyavAle vastra rakhane ) rUpa dharma kahA hai aura bhagavAn pArzvanAtha svAmI ne jo yaha mAnopeta rahita, viziSTa evaM bahumUlya vastra rakhane rUpa dharma kahA hai, to ekahI kArya ke lie arthAt mokSa prApti rUpa kArya ke lie pravRtti karanevAloM meM paraspara vizeSatA hone meM kyA kAraNa hai ? he medhAvin ! bAhyaveza ke do bheda ho jAne para kyA Apake mana meM saMdeha utpanna nahIM hotA hai ? jaba donoM bAte sarvajJa kavita hai to phira mataneda kA kyA kAraNa hai ? isa prakAra kahate hue kezIkumAra zramaNa ko gautama svAmI isa prakAra kahane lage / bhagavAn pArzvanAtha svAmI aura bhagavAn vardhamAna svAmI ne vijJAna dvArA arthAt kevalajJAna dvArA jAnakara yathAyogya dharma-upakaraNoM kI AjJA dI
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 vardhamAna jIvana-koza hai| aneka prakAra ke upakaraNoM kI kalpanA, logoM kI pratIti evaM vizvAsa ke lie hai aura saMyama-yAtrA kA nirvAha karane ke lie tathA jJAnAdi grahaNa ke lie loka meM liMga (veza) kA prayojana hai| noTa-'yaha sAdhu hai' loka meM aisI pratIti hI isake lie liMga kA prayojana hai| anyathA pratyeka vyakti apanI pUjA ke lie apanI icchAnusAra veza dhAraNa karake sAdhu kahalAne kA DhoMga kara sakatA hai| saMyama-yAtrA ke nirvAha ke lie tathA jJAnAdi ke grahaNa ke lie bhI veza ko AvazyakatA hai| kadAcit karmodaya se saMyama ke prati arUci athavA mana meM kisI prakAra kA vikAra utpanna ho jAya to yaha vicAra karanA cAhie ki merA sAdhu-veza hai| mujhe isake anusAra hI pravRtti karanI caahie| ___ bhagavAn pArzvanAtha aura bhagavAn vardhamAna svAmI kI donoM tIrthaMkaroM kI pratijJA to yahI hai ki nizcaya meM mokSa ke vAstavika sAdhana jJAna, darzana aura cAritra hI hai| isalie nizcaya meM donoM mahApuruSoM kI pratijJA eka hI hai, isameM koI matabheda nahIM hai| vyAvahArika dRSTi se bAhyaveza meM uparokta kAraNoM se bheda hai| (ga) aMtaraMga zatruoM ke sambandha meM : sAhu goyama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo| aNNo'vi saMsao majjha, taM me kahasu goyamA // 34 // aNegANaM sahassANaM, majjhe ciTThasi goyamA ! / te ya te ahigacchati, kahaM te Ni jiyA tume ? // 35 // ege jie jiyA paMca, paMca jie jiyA ds| dasahA u jiNattANaM. savva-sattU jiNAmahaM // 36 // -utta0 a 23/gA 34 se 36 he gautama ! Apako buddhi zreSTha hai| Apane merA yaha saMzaya dUra kara diyA hai| merA aura bhI saMzaya hai| isalie he gautama ! usake viSaya meM bhI mujhe kahiye arthAt merA jo tIsarA saMzaya hai use bhI dUra kIjiye / tIsarA prazna-he gautama ! Apa aneka hajAroM zatruoM ke bIca meM khar3e ho aura ve zatru Apa para AkramaNa kara rahe haiN| Apane una saba zatruoM ko kaise jIta liyA hai ? eka ke jItane para pA~ca jIte gaye aura pA~coM ko jotane para dasa jIte gaye aura dasoM zatruoM ko jItakara maiMne sabhI zatruoM ko jIta liyA hai arthAt vaza meM na kiyA huA AtmA hI zatru hai| usa eka zatru ko jIta lene para pA~ca (cAra kaSAya aura eka AtmA) zatru jIta liye jAte haiM aura pA~ca ko jIta lene para dasa (pA~ca indriyA~, cAra kaSAya aura eka AtmA) zatru jota liye jAte haiN| inako jIta lene para nokaSAya Adi samasta zatru jIta liye jAte haiM / sattU ya ii ke vutte ? kesI goyama mbbvii| tao kesi buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 37 // egappA ajie sattU , kasAyA iMdiyANi y| te jiNittu jahANAyaM, vihara mi ahaM muNi // 38 // -utta0 a 23/gA 37, 38 / uparokta viSaya ko spaSTa karane ke lie kezIkumAra zramaNa gautama svAmI se isa prakAra pUchane lage ki ve zatra kauna-se kahe gaye haiM ? isa prakAra ukta prakAra se prazna karate hue kezIkumAra zramaNa ko gautama svAmI isa prakAra kahane lge| ___ gautama svAmI kahate haiM ki he mune! vaza meM na kiyA huA eka AtmA hI zatru hai, kaSAya aura indriyA~ bhI zatru hai| unako nyAyapUrvaka jItakara maiM vicaratA huuN|
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAnajIvana-koza 217 (6) pa.sa (rAga-dveSAdi) ke sambandha meM : sAhu goyama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo| aNNo'vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 36 // dIsaMti bahave loe, pAsabaddhA sriirinno| mukka-pAso lahubbhUo, kahaM taM viharasi muNI // 40 // te pAse savvaso chittA, NihaMtUNa uvaayo| mukkapAso lahubbhUo, viharAmi ahaM muNI // 41 // pAsA ya ii ke vuttA ? kesI goymmbbvii| kesimevaM buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 42 // rAgaddosAdao tivvA, NehapAsA bhyNkraa| te chiMdittu jahANAyaM, viharAmi jahakkama // 43 // -utta0 a 23/gA 36 se 43 he gautama ! ApakI buddhi zreSTha hai| Apane merA yaha saMzaya dUra kara diyA hai| merA aura bhI saMzaya hai| isalie he gautama ! usake viSaya meM bhI mujhe kahiye arthAt merA jo cauthA saMzaya hai use bhI dUra kiijiye| cauthA prazna-kezIkumAra zramaNa pUchate haiM ki loka meM bahuta se prANI pAza meM baMdhe hue dikhAI dete haiM kintu he mune ! Apa baMdhana se mukta hokara tathA vAyu ke samAna labhUta hokara (halake hokara) kaise vicarate haiM ? gautama svAmI kahate haiM ki he mune! upAya dvArA una baMdhanoM ko sarvathA prakAra se kATakara evaM unakA sarvathA nAza karake maiM baMdhanarahita hokara tathA apratibaddhavihArI hone se vAyu ke samAna laghubhUta hokara vicaratA huuN| uparokta viSaya ko spaSTa karane ke lie kezIkumAra zramaNa gautama svAmI se isa prakAra pUchane lage ki ve pAza kauna-se kahe gaye haiN| isa prakAra prazna karate hue kezIkumAra zramaNa ko gautama svAmI isa prakAra kahane lage gautama svAmI kahate haiM ki rAgadvaSAdi tathA moha aura tIvra dhana-dhAnya-putra kalatra Adi ke sneha rUpI pAza bar3e bhayaMkara hai unakA yathAnyAya chedana karake maiM yathAkrama arthAta zAMtipUrvaka bicaratA huuN| (ca) latA ke sambandha meM : sAhu goyama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo| aNNo'vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 44 // aMto - hiyayasaMbhUyA, layA ciTThai goymaa| phalei visabhakkhINi, sA u uddhariyA kahaM // 4 // taM layaM savvaso chittA, uddharittA smuuliyN| viharAmi jahANAyaM, mukko mi visabhakkhaNaM // 46 // layA ya ii kA vuttA ? kesI goymmbbvii| kesimevaM buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 4 // bhavataNhA layA vuttA, bhImA bhiimphlodyaa| tamuddhittu jahANAyaM, viharAmi mahAmuNI // 4 // utta0 a 23/gA 44 se 48 he gautama ! ApakI buddhi zreSTha hai| Apane merA yaha saMzaya dUra kara diyA hai| merA aura bhI saMzaya hai isalie he gautama ! usake viSaya meM bhI mujhe kahiye arthAt merA jo pAMcavAM saMzaya hai use bhI dUra kIjiye / pA~cavA~ prazna-he gautama ! hRdaya ke andara utpanna huI eka latA hai| vaha latA viSa ke samAna jaharIle phala detI hai, usa latA ko Apane kisa prakAra ukhAr3akara samUla naSTa kara diyA hai|
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 vardhamAna jIvana-koza gautama svAmI kahane lage ki maiMne usa latA ko sarvathA kATakara mUla sahita ukhAr3akara pheMka diyA hai isI kAraNa usake viSa samAna phala khAne se maiM mukta huuN| ataH maiM jinezvara deva ke nyAyayukta mArga meM zAMtipUrvaka vicaratA huuN| kezIkumAra zramaNa gautama svAmI se isa prakAra pUchane lage ki vaha latA kauna-sI kahI gyii| uparokta prakAra se prazna karate hue kezIkumAra zramaNa ko gautama svAmI isa prakAra kahane lage he mahAmune ! saMsAra meM tRNArUpI latA kahI gayI hai| vaha atyanta bhayaMkara hai tathA bhayaMkara phala denevAlI. hai, usako yathAnyAya (jina zAsana kI rIti ke anusAra) ucchedana kara ke sukhapUrvaka vicaratA hai / (cha) agni ( krodha-mAna-mAyA-lobha) ke sambandha meM : sAhu goyama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo| aNNo'vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA !!46 / / saMpajjaliyA ghorA, aggI ciTTai goyamA ! / je DahaMti marIratthA, kahaM vijjhAviyA tume ? ||5|| mahAmehappasUyAo, gijjha vAri jamuttamaM / miMcAmi sayayaM te u, sittA No va DahaMti meM // 51 // aggI ya ii ke vuttA ? keso goymmbbvii| kasimevaM buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 52 // kasAyA aggiNo vuttA, suya-sIla-tavo jlN| suyadhArAbhihayA saMtA, bhiNNA hu Na DahaM ti me // 53 / / utta0 a 23/gA 46 se 53 he gautama ! ApakI buddhi zreSTha hai| Apane merA yaha saMzaya dUra kara diyA hai| merA aura bhI saMzaya hai, isalie he gautama ! usake viSaya meM bhI mujhe kahiye arthAt merA chaTThA saMzaya hai use bhI dUra kIjiye / chaTThA prazna-he gautama ! bhayaMkara jalatI huI eka agni hai, jo zarIra meM rahakara AtmaguNoM ko jalAtI hai / Apane kisa prakAra use bujhAyA hai ? gautama svAmI kahate haiM ki mahAmegha se utpanna hue uttama jala ko grahaNa karake meM zarIra meM rahI haI usa agni ko niraMtara bujhAtA rahatA huuN| isa prakAra bujhAI huI vaha agni mujhe arthAt mere AtmaguNoM ko jalAtI nahIM hai| kezIkumAra zramaNa gautama svAmI se isa prakAra pUchane lage ki, vaha agni kauna-sI kahI gayI hai aura mahAmegha aura jala kauna-sA kahA gayA hai ? uparokta prakAra se prazna karate hue kezIkumAra zramaNa se gautama svAmI isa prakAra kahane lage krodha-mAna-mAyA-lobha-ye kaSAya rUpa agni kahI gayI hai aura zruta-zIla tapa rUpa jala kahA gayA hai| usa zruta rUpa jala se sicita kI jAne para naSTa huI vaha agni mujhe nahIM jalAtI hai| noTa-zrI tIrthaMkara deva, mahAmegha ke samAna hai| jisa prakAra megha se jala utpanna hotA hai, usI prakAra tIrthakara bhagavAn ke mukhAravinda se zruta-Agama utpanna hotA hai| usameM varNita zrutajJAna, zIla aura tapa rUpa jala hai| usa zruta... zIla aura tapa rUpa jala ke chir3akane se kaSAya rUpI agni zAMta ho jAtI hai, phira vaha AtmaguNoM ko nahIM jalA sktii|
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 vardhamAna jIvana-koza : (ja) (manarUpI) duSTa azva ke viSaya meM : sAhu goyama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo| aNNo'vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 54 // ayaM sAhassio bhImo. duTThasso pridhaavii| jaMsi goyama ! ArUDho, kahaM teNa Na hIrasi ? // 55 / / pahAvaMtaM NigiNhAmi, suyarassIsamA hiyN| Na me gacchai ummaggaM, maggaM ca paDivajjaI // 56 // Ase ya ii ke vutte ? kasI goymmvvvii| kasimevaM buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI !!57|| mano mAhamsio bhImo, duTTasso pridhaavii| taM samma NigiNhAmi, dhammasikvAi kaMthagaM !!58 / / utta0 a03/gA 54 se 58 he gautama ! ApakI buddhi zreSTha hai| Apane merA yaha saMzaya dUra kara diyA hai| merA aura bhI saMzaya hai| isalie he gautama ! usake viSaya meM bhI mujhe kahiye arthAt merA jo sAtavA~ saMzaya hai use bhI dUra kIjiye / sAtavA~ prazna-he gautama ! yaha sAhasika aura bhayAnaka duSTa ghor3A cAroM ora bhAgatA-phiratA hai| usa para car3he hue Apa usa ghor3e dvArA unmArga meM kyoM nahIM lie jAte ho-arthAt vaha duSTa ghor3A Apako unmArga meM kyoM nahIM le jAtA hai ? gautama svAmI kahate haiM ki he mune ! unmArga kI ora jAte hue usa duSTa ghor3e ko zrutarUpI lagAma se bAMdhakara maiM vaza kara letA huuN| isase vaha mujhe unmArga meM nahIM le jAtA hai, kiMtu sanmArga meM hI pravRtti karatA hai / kezIkumAra zramaNa gautama svAmI se isa prakAra pUchane lage ki vaha ghor3A kauna-sA kahA gayA ? isa prakAra prazna karate hue kezIkumAra zramaNa se gautama svAmI isa prakAra kahane lage manarUpI sAhasika aura bhayAnaka duSTa ghor3A cAroM ora bhAgatA rahatA hai| jisa prakAra jAtivAna ghor3A zikSA dvArA sudhara jAtA hai| usI prakAra manarUpI ghor3e ko samyag prakAra se dharma kI zikSA dvArA maiM vaza meM rakhatA huuN| (jha) sanmArga-kumArga ke sambandha meM : sAhu goyama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo| aNNo'vi saMsao majjhaM, taM me kahasu, goyamA // 58 / / kuppahA bahavo loe, jehiM NAsaMti jaMtavo! adbha.Ne kahaM varseto, taM Na NAsasi goyamA ? // 6 // je ya maggeNa gacchati, je ya ummgg-ptttthiyaa| te savye veiyA majjhaM, to Na NassAmahaM muNI // 6 // magge ya ii ke vutte, kaMsI goymmbbvii| kesimevaM buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 62 / / kuppavayaNa - pAsaMDI, savve ummgg-ptttthiyaa| sammaggaM tu jiNavAyaM, esa magge hi uttame // 3 // utta0 a 23/gA 56 se 13 he gautama ! ApakI buddhi zreSTha hai| Apane merA yaha saMzaya dUra kara diyA hai| merA aura bhI saMzaya hai, imalie he gautama ! usake viSaya meM bhI mujhe kahiye arthAt merA jo AThavAM saMzaya hai, use bhI dUra kIjiye / loka meM bahuta se kumArga haiM, jisase prANI sumArga se bhraSTa ho jAte haiN| he gautama ! sumArga meM rahe hue Apa kaise sumArga se bhaSTa nahIM hote ho ?
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 vadhamAna jIvana-koza gautama svAmI kahate haiM ki jo sumArga se jAte haiM aura jo unmArga meM pravRtti karate haiM-una sabako maiMne jAna liyA hai, isalie he mune ! maiM sumArga se bhraSTa nahIM hotaa| ___ kezIkumAra zramaNa gautama svAmI se isa prakAra pUchane lage ki vaha sumArga aura kumArga kauna-sA kahA gayA hai / isa prakAra prazna karate hue kezIkumAra zramaNa se gautama svAmI isa prakAra kahane lage - jo kupravacana ko mAnanevAle pAkhaNDI loga haiM, ve sabhI unmArga meM pravRtti karanevAle haiN| jinendra bhagavAn dvArA prarUpita mArga hI sanmArga hai. isalie yaha mArga hI uttama mArga hai| (a) dharma rUpa dvIpa ke sambandha meM : sAhu goyama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo| aNNo'vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 6 // mahA - udagavegeNa, vujjhamANANa paanninnN| saraNaM gaI paiTThA ya, dIvaM ke maNNasi muNI // 65 // atthi ego mahAdIvo, vArimajjhe mhaalo| mahAudagavegassa, gaI tattha Na vijaI // 66 / / dIve ya ii ke vutte ? kesI goymmbbvii| kesimevaM buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 6 // jarAmaraNavegeNaM, bujjhamANANa pANiNaM / dhammo dIvo paiTThA ya, gaI saraNamuttamaM // 68! utta0 a 23/gA 64 se 68 he gautama ! apakI buddhizreSTha hai / Apane merA yaha saMzaya dUra kara diyA hai| merA aura bhI saMzaya hai, isaliye he gautata ! usake viSaya meM bhI mujhe kahie arthAt merA jo navavAM saMzaya hai-use bhI dUra kiijiye| navavA prazna-kezIkumAra zramaNa pUchate haiM ki he mune pAnI ke mahAna pravAha dvArA bahAye jAte hue prANiyoM ke lie zaraNarUpa tathA gatirUpa aura pratiSThA rUpa arthAt duHkha se pIr3ita prANI jisakA Azraya lekara sUkhapUrvaka raha sake aisA dvIpa Apa kise mAnate haiM / (samudra ) pAnI ke madhya meM bahuta UcA evaM vistRta eka mahAdvIpa hai usa para pAnI ke mahAn pravAha kI gati nahIM hai arthAt usa mahAdvIpa meM jala kA praveza nahIM ho sktaa| kezI kumAra zramaNa gautama svAmI se isa prakAra pUchane lage ki vaha dvIpa kauna sA kahA gayA hai| uparokta 'prakAra se prazna karate hue kezI kumAra zramaNa se gautama svAmI isa prakAra kahane lge| ____ jarA aura maraNa ke vega se pravAhita hote hue prANiyoM ke lie dharmarUpI dvIpa hai, vaha gati rUpa hai aura uttama zaraNa rUpa hai tathA pratiSThA rupa hai arthAta dharma hI eka aisA dvIpa hai jisakA Azraya lekara prANI saMsAra rUpI samudra se pAra ho sakate haiN| (Ta) naukA ke sambandha meM : sAha goyama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo| aNNo'vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 66 // aNNavaMsi mahohaMsi. NAvA vipridhaavii| jaMsi goyama ArUDho kahaM pAraM gamissasi ? // 70 //
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 221 asAviNI gAvA, NaM sA pArassa gAmiNI / jA NirassAviNI NAvA, sA u pArassa gAmiNI // 71 // jAvA ya ii kA vRttA ? kesI goyamamabbavI / kesimevaM buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 72 // sarIramAhu NAvatti, jIvo vuccai NAvio / saMsAro aNNavo vRtto, jaM taraMti mahesiNo ||73 || - utta0 a 23 /gA 66 se 73 he gautama! Apako buddhi zreSTha hai / Apane merA yaha saMzaya dUra kara diyA hai / merA aura bhI saMzaya hai, isalie he gautama! usake viSaya meM bhI mujhe kahiye arthAt merA jo dasavA~ saMzaya hai-use bhI dUra kIjiye / dasavA~ prazna --- mahApravAha vAle samudra meM eka naukA viparIta dizA meM jA rahI hai / he gautama ! usa para car3he hue Apa kaise pAra ho jAoge ? gautama svAmI kahate haiM ki - "jo naukA chidroMvAlI hotI hai-vaha kabhI pAra le jAnevAlI nahIM hotI, apitu vaha svayaM samudra meM DUba jAtI hai aura usa meM baiThe hue manuSyoM ko bhI DUbA detI hai kintu jo naukA chidroM rahita hai vaha avazya hI pAra le jAnevAlI hotI hai / " kezIkumAra zramaNa gautama svAmI se isa prakAra pUchane lage ki - 'vaha naukA kauna-sI kahI gayI hai|' uparokta prakAra se prazna karate hue kezIkumAra zramaNa se gautama svAmI isa prakAra kahane lage 'torthaMkara deva ne isa zarIra ko naukA kahI hai aura jIva nAvika (naukA) ko calAnevAlA kahA jAtA hai tathA saMsAra, samudra kahA gayA hai, jise maharSi loga tirakara pAra ho jAte haiN| ' (Tha) sacce sUrya ke sambandha meM : sAhu goyama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo / aNNo'vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA ! ||74 || aMdhayAre tame ghore, ciTThati paNiNo bahU / ko karissai ujjoyaM, savvaloyammi pANiNaM // 75 // ugao vimalo bhANU, savvaloya-pabhaMkaro / so karissai ujjoyaM, savvaloyammi pANiNaM // 76 // bhANU ya ii ke kutte, kesI goyamamabbavI / kesimevaM buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI ||77|| uggao khINasaMsAro, savvaNNU jiNabhakkharo / so karissai ujjoyaM savvalogammi pANiNaM // 78 // utta0 a 23/gA 74 se 78 merA aura bhI saMzaya hai, he gautama! ApakI buddhi zreSTha hai / Apane merA yaha saMzaya dUra kara diyA hai| isalie he gautama! usake viSaya meM bhI mujhe kahiye arthAt merA jo gyArahavA~ saMzaya hai--use bhI dUra kIjiye / meM gyArahavA~ prazna --jahA~ A~khoM kI pravRtti rUka jAne se puruSa aMdhe ke samAna bana jAtA hai, aise ghora aMdhakAra se prANI rahate haiM / una prANiyoM ke lie sampUrNa loka meM kauna udyota karegA / bahuta vaha gautama svAmI kahate haiM ki- 'sampUrNa loka meM prakAza karanevAlA eka nirmala sUrya udaya huA hai / prANiyoM ke lie sAre saMsAra meM udyota karegA / '
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ iizi */t vardhamAna jIvana - koza isa prakAra pUchane lage ki vaha sUrya kauna-sA kahA gayA hai / 18 kakumAra zramaNa gautama svAmI se 'prakAra se prazna karate hue kezIkumAra zramaNa se gautama svAmI isa prakAra kahane lage kSINa ho gayA hai saMsAra jisakA arthAt saMsAra ke mUlabhUta karmoM kA kSaya kara denevAlA sarvajJa, jinendra bhagavAn rUpI sUrya udaya huA hai / vaha prANiyoM ke lie sampUrNa loka meM prakAza karegA / ' (Da) kSemarUpa, zivarUpa- bAdhApIr3A rahita sthAna ke sambandha meM : sAhu goyama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo / sArI mANase dukkhe, bajjhamANANa pANiNaM / asthi evaM dhuvaM ThANaM, logaggammi durAruhaM / ThaNe ya ii ke kutte ? kesI goyamamabbavI / viNaM ti abAhaM ti, siddhi logaggameva ya / taM ThANaM sAsayaM vAsa, logaggammi durAruhaM / aNNo'vi saMsao majjha, taM me kahasu goyamA ! ||7|| khemaM siva-maNAbAha, ThANaM kiM maNNasI muNI // 80 // jattha Natthi jarAmaccU, bAhiNo veyaNA tahA // 81 // kesimevaM buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 82 // khemaM sivaM aNAbAhaM, jaM caraMti mahesiNo // 83 // jaM saMpattA Na soyaMti, bhavoMtakarA muNI // 84 // utta0 a 23 / gA 76 4 he gautama! ApakI buddhi zreSTha hai / Apane merA yaha saMzaya dUra kara diyA hai| merA aura bhI saMzaya hai, isalie he gautama! usake viSaya meM bhI mujhe kahiye arthAt merA jo bArahavA~ saMzaya hai-use bhI dUra kIjiye / bane bArahavA~ prazna - he mune! zArIrika aura mAnasika duHkhoM se pIr3ita hote hue athavA Akula-vyAkula prANiyoM ke lie kSema rUpa, zivarUna aura bAdhA - pIr3A rahita sthAna Apa kauna-sA mAnate haiM ? hue gautama svAmI kahate haiM ki - "loka ke agrabhAga para eka dhruva sthAna hai / vedanA nahIM hai kintu vaha sthAna durArUha hai arthAt usa sthAna taka pahu~canA bar3A kaThina hai / " uparokta kezIkumAra zramaNa gautama svAmI se isa prakAra pUchane lage ki, "vaha sthAna kauna-sA kahA gayA hai ?" uparokta prakAra se prazna karate hue kezIkumAra zramaNa se gautama svAmI isa prakAra kahane lage vaha sthAna zAzvata hai, loka ke agrabhAga para kaThina hai, urakAdi bhavoM kI paramparA kA anta karanevAle zoka nahIM karate arthAt vahA~ pahu~cane ke bAda zoka, kleza, saMsAra meM nahIM AnA par3atA "he mune ! vaha sthAna nirvANa, atryAbAdha, siddhi, kSema, ziva aura anAbAdha ityAdi nAmoM se kahA jAtA hai aura vaha sthAna lokAgra para sthita hai, usa sthAna ko maharSi loga prApta karate haiN| " sAhu goya! paNa te, chiNNo me saMsao imo / evaM tu saMsae chiSNe, ghoraparakkame / kesI jahA~ bur3hApA, mRtyu, vyAdhi tathA . 3 gautama svAmI se kezI svAmI ne cAra mahAvrata se paMca mahAvrata grahaNa kiye / sthita hai / vaha durUha hai arthAt vahA~ para pahu~canA atyanta muni usa sthAna ko prApta karate haiM aura vahA~ para pahu~cane para janma, jarA Adi duHkha kabhI bhI nahIM hote - phira kabhI Namo te saMsayAtIta ! savvamuttamahoyahI // 85 // abhivaMdittA sirasA, goyamaM tu mahAyasaM // 86 //
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 vardhamAna jIvana-koza paMca mahavvayadhamma paDivajjai bhaavo| purimassa pacchimammi, magge tattha suhAvahe // 8 // kesIgoyamao NicaM, tammi Asi smaagme| suya-sIla-samukkaso, mahatthattha viNicchao ||8|| sosiyA parisA savvA, sammaggaM smuvtttthiyaa| saMthuyA te pasIyaMtu, bhayavaM kesigoyame / ttibemi || utta0 a 23/gA 85 se yaha he gautama ! ApakI buddhi zreSTha hai| Apane mere ina saMzayoM ko dUra kara diyA hai| he saMzayAtIta ! he sarva sUtra mahodadhi ! arthAt sarvaMzAstroM ke jJAtA Apako namaskAra karatA huuN| isa prakAra saMzaya dUra ho jAne para ghora parAkrama vAle kezIkumAra zramaNa ne mahAyazasvI gautama svAmI ko maka se vandanA karake ( hAtha jor3akara tathA sira jhukAkara ) vahIM tinduka vana meM pAMca mahAvrata rUpa dharma ko bhAvapUrvaka aMgIkAra kiyA aura ve usa rukhakArI mArga meM vicarane lage jo, prathama aura aMtima tIrthaMkara devoM ke sAdhuoM ke lie prarUpita kiyA gayA hai| usa tinduka udyAna meM kezIkumAra zramaNa aura gautama svAmI kA jo nitya, samAgama huA, usase zruta aura cAritra kI vRddhi karanevAle, mahAm padArthoM kA nirNaya huaa| noTa--zrI kezIkumAra zramaNa aura unake ziSya tathA zrI gautama svAmI aura unake ziSya jabataka zrAvastI nagarI rahe, tabataka nitya prati unakA samAgama hotA rhaa| deva, asura aura manuSyoM se yukta vaha sArI sabhA atyanta saMtuSTa huI aura sabhI sanmArga meM pravRtta hue tathA ve sabhI stuti karane lage ki bhagavAn kezIkumAra aura gautama svAmI sadA prasanna raheM evaM jayavaMta rheN| .4 zramaNa bhagavAna mahAvIra kI samakAlIna avasthA meM gautama svAmI kA bhikSArtha jAnA : (ka) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva sirIvaNe vihri| teNaM kAleNaM teNaM samaevaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa je? aMtevAsI iMdabhUI aNagAre jahA paNNattIe jAva polAsapure Nayare uccaNIya jAva aDai / - aMta0 va 6/a 15 usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra grAmAnugrAma vicarate hue zrIvana udyAna meM pdhaare| usa samaya bhagavAna ke jyeSTha aMtevAsI indrabhUti bhagavAn ko pUchakara polAsapura nagara meM U~ca, nIca, madhyama kuloM meM gRha sAmudAnika bhikSArtha bhramaNa karane lge| .5 gautama gaNadhara aura ANaMda zrAvaka : .1 vANijya grAma meM bhikSArtha AjJA mAnanA-bhikSArtha jAnA : . (ka) tae Na bhagavaM goyame chaTTaka bamaNapAraNagaMsi paDhamAe porisie sajjhAyaM karei, biiyAe porisIe jhAgaM jhiyAi, taiyAe porisIe aturiyaM acavalaM asambhante muhapottiyaM paDilehei, paDilehettA,
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 vardhamAna jIvana-koza bhAyaNaM-vatthAI paDilehei, paDilehettA bhAyaNAI vatthAI pamajjai, pamajjittA bhAyaNAI uggAhei, uggAhettA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA evaM vayAsI-"icchAmi NaM bhAMte ! tubbhehiM abbhaNuNNAe [samANe] chaTTakkhamaNapAraNagaMsi vANiyagAme nayare uccanIya majjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe addite|" "ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibandhaMkareha" // -uvA0 a 1/sU 70 tadanantara bhagavAn gautama ne SaSThakSapaNA ke arthAt belA upavAsa ke pAraNe ke dina prathama pauruSI meM svAdhyAya kiyA, dUsarI pauruSI meM dhyAna kiyA, tIsarI pauruSI meM zIghratA rahita capalatA rahita asaMbhrAMta hokara mukhavastrikA ko pratilekhanA kI, pratilekhanA karake pAtra aura vastroM kI pratilekhanA kii| pratilekhanA karake pAtra-vastroM kA pramArjana kiyaa| pramArjana karake pAtroM ko utthaayaa| uThAkara jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra the-vahA~ aaye| Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdanA-namaskAra kiyaa| vaMdanA-namaskAra karake isa prakAra kahA-"bhagavan ! ApakI anumati prApta hone para belA pAraNA ke lie vANijyagrAma nagara meM ucca-nIca aura madhyama vuloM meM gRha-samudAnI-sAmUhika gharoM meM bhikSAcaryA ke lie paryaTana karanA cAhatA huuN|" bhagavAn ne uttara diyA- "he devAnupriya ! jaise tumako sukha hovilamba na kro|" (kha) tae NaM bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNuNNAe samANe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo dUipalAsAo ceiyAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA aturiyamacavalamasaMbhaMte jugaMtara paDiloyaNAe diTThIe purao riyaM sohemANe-sohamANe jeNeva vANiyagAme nayare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA vANiyagAme nayare uccanIyamajjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe addi|| uvA0 a 1/sU 71 tadantara bhagavAn gautama zramaNa bhagavAn mahAvIra se anumati mila jAne para zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se dUtipalAza caitya se nikle| nikalakara binA zIghratA kiye capalatA rahita-asaMbhrAMta hokara arthAt yugaparimANa avalokana karanevAlI dRSTi se Age kI ora IryA kA zoSana karate hue-jahA~ vANijyagrAma nagara thA, vahA~ pahu~ce / pahu~cakara vANijyagrAma nagara meM uttama, madhyama, nIca kuloM meM gRha samudAnI bhikSAcaryA ke lie bhramaNa karane lge| 2 gautama dvArA AnaMda kI carcA-viSayaka samAcAra kA zravaNa : tae NaM se bhagavaM goyame vANiyagAme nayare, jahA paNNattIe tahA jAva bhikkhAyariyAe aDamANe ahApajjattaM bhattapANaM paDiggAhei, paDiggAhettA vANiyagAmAo nayarAo paDiNiggacchai, paDiNiggacchittA kollAyassa sannivesassa adUrasAmaMteNaM vIivayamANe, bahujaNasaI nisAmei, bahujaNo annamannassa evamAikkhai 4-"evaM khalu devANuppiyA ! samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI ANaMde nAmaM samaNovAsae posahasAlAe apacchima jAva aNavakakhamANe viharai / --uvA0 a 1/sU 72
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 225 tadanantara usa bhagavAn gautama ne vANijyagrAma nagara meM bhikSAcaryA ke lie bhramaNa karate hue yathAparyApta bhattapAna samyag rUpa se grahaNa kiyA, grahaNa karake vANijyagrAma nagara se nikle| nikalakara ke jaba ve kollAka sanniveza ke pAsa se jA rahe the to bahuta se manuSyoM ko yaha kahate hue sunA, bahuta manuSya paraspara isa prakAra kaha rahe the-'he devAnupriyo / isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra kA ziSya Ananda nAmaka zrAvaka pauSadhazAlA meM apazcima mAraNAMtika saMlekhanA kiye hue yAvat mRtyu kI AkAMkSA na karate hue vicara rahA hai|' .3 gautama kA Ananda ke pAsa pahu~canA : ___ tae NaM tassa goyamassa bahujaNassa aMtie eyama soccA nisamma ayameyArUve ajjhatthiya 4-"taM gacchAmi NaM ANaMdaM samaNovAsayaM pAsAmi / " evaM saMpehei, saMpehittA neNeva kollAe sannivese jeNeva ANaMde samaNovAsae. jeNeva posahasAlA teNeva uvaagcchi| -uvA0 a 1/sU 73 aneka manuSyoM se yaha bAta sunakara gautama svAmI ke yaha vicAra AyA ki maiM idhara kA udhara hI jAU~ aura AnaMda zramaNopAsaka ko dekhU / yaha vicArakara ve kollAka sanniveza meM sthita pauSadhazAlA meM baiThe hue AnaMda zrAvaka ke pAsa aaye| .4 AnaMda ne gautama svAmI ko apane pAsa Ane kA nivedana kiyA : tae NaM se ANaMde samaNovAsae bhagavaM goyamaM ejjamANaM pAsai, pAsittA haTTa jAva hiyae bhagavaM goyamaM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-"evaM khalu bhaMte ! ahaM imeNaM orAleNaM jAva dhammaNisaMtae jAe, no saMcAemi devANuppiyassa aMtiyaM pAubbhavittA NaM tikkhutto muddhANeNaM pAe abhivaMdittae, tubbheNaMbhaMte ! icchAkAMreNaM aNabhiogeNaM io ceva eha jA NaM devANuppiyANaM tikkhutto muddhANeNaM pAesu vaMdAmi namasAmi / -uvA0 a 1/sU 74 tadanantara usa Ananda samaNopAsaka ne bhagavAn gautama ko Ate hue dekhA, dekhakara hRSTa, tuSTa yAvat prasanna hRdaya hokara bhagavAn gautama ko vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana namaskAra karake isa prakAra kahA-"he bhagavAn ! isa prakAra meM isa udAra tapasyA se yAvat dhamaniyoM se vyApta ho gayA hU~, ataH devAnupriya ke pAsa meM Akara tIna bAra mastaka se pairoM ko vaMdanA karane meM samartha nahIM huuN|" he bhagavan ! Apa hI icchApUrvaka aura binA kisI dabAva ke yahA~ pdhaarie| jisase maiM devAnupriya ko tIna bAra mastaka dvArA caraNoM meM vaMdanA-namaskAra kruu|
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 05 Ananda dvArA apane avadhijJAna kI sUcanA : vadhamAna jIvana - koza taNaM se bhagavaM goyame jeNeva AnaMde samaNovAsae, teNeva uvAgacchai / tae NaM se AnaMde samaNovAsae bhagavao goyamassa tikkhutto muddhANeNaM pAesu vaMdai namaMsai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI- "asthi NaM maMte ! gihiNo gihamajjhAvasaMtassa ohinANaM samupajjai" "haMtA asthi" / jahaNaM bhaMte! gihiNo jAva samupajjai, evaM khalu bhaMte / mamavi gihiNo gihamajjhAva saMtassa ohinA samuppaNNe- puratthime NaM lavaNasamudde paMcajoyaNasayAI jAva loluyaccuyaM narayaM jANAmi pAsAmi ! - uvA0 a 1 / sU 75 tatpazcAt bhagavAn gautama jahA~ Ananda zramaNopAsaka thA - vahA~ Aye / tadanantara Ananda ne bhagavAn gautama ko tIna bAra mastaka se pairoM meM vaMdanA kI, namaskAra kiyA / vaMdanA - namaskAra karake isa prakAra kahA - 'bhagavan ! kyA gRhastha ko ghara meM rahate hue kyA avadhijJAna utpanna ho sakatA hai ' bhagavAn ne uttara diyA- 'hA~, ho sakatA hai / ' punaH Ananda ne kahA - "he bhagavan / yadi gRhastha ko avadhijJAna utpanna ho sakatA hai, to he bhagavan! isa prakAra mujha gRhastha ko bhI ghara meM rahate hue ko avadhijJAna kI utpanna huA hai -- pUrva kI ora lavaNa samudra meM pA~ca sau yojana kSetra ko jAnane aura dekhane lgaa| isI prakAra dakSiNa aura pazcima meM bhI pA~ca sau yojana taka jAnane-dekhane lagA / uttara kI ora kSullahemavAn varSadhara parvata ko jAnane-dekhane lagA tathA Urdhvaloka meM saudharmakalpa taka jAnane-dekhane lagA / adholoka meM isa ratnaprathA pRthvI ke caurAsI hajAra varSa kI sthiti vAle loluyAcyuta naraka taka jAnane-dekhane lagA / .6 gautama kA saMdeha aura Ananda kA uttara : tae NaM se bhagavaM goyame AnaMda samaNovAsayaM evaM vayAsI- "asthi NaM AnaMdA ! gihiNo jAva samuppajjai / no ceva NaM emhaale| taM NaM tumaM, AnaMdA ! eyarasa ThANatsa Aloehi jAva tavokammaM paDivajjAhi / tase Ade samaNovAsae bhagavaM goyamaM evaM kyAsI - asthi bhaMte! jiNavayaNe saMtAna tacANaM tahiyANaM sambhUyANaM bhAvANaM Aloijjai jAva paDivajjijjai ? no iTTe samaTThe / - 6 'jai NaM bhaMte! jiNavayaNe saMtANaM jAva bhAvANaM no Aloijjai jAva tavokammAM no paDivajjijjai taM NaM bhAMte ! tubbhe ceva eyarasa ThANassa Aloeha jAva paDivajjeha / " - uvA0 a 1/sU 77, 78 tadanantara bhagavAn gautama Ananda bhramaNopAsaka se isa prakAra bole- "he Ananda, yaha ThIka hai ki ghara meM rahate hue gRhastha ko avadhijJAna utpanna ho sakatA hai, kintu itanA vizAla nahIM / isalie he Ananda, tuma mRSAvAda rUpa isa sthAna kI AlocanA karo yAvat use zuddha karane ke lie tapasyA svIkAra karo / "
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 227 tatpazcAt vaha Ananda zramaNopAsaka bhagavAn gautama ko isa prakAra bolA-'he bhagavan ! kyA jina zAsana meM satya, tAttvika, tathya tathA sadbhUta bhAvoM ke lie bhI AlocanA kI jAtI hai ? aura yAvat tapaH karma svIkAra kiyA jAtA hai| gautama ne uttara diyA - aisA nahIM hai, taba AnaMda ne kahA-he bhagavan ! yadi jina pravacana meM satya Adi bhAvoM ko AlocanA nahIM hotI yAvat unake lie tapaH karma svIkAra nahIM kiyA jaataa| to he bhagavan ! Apa hI isa sthAna ke lie AlocanA kIjiye / yAvat tapaH karma svIkAra kIjiye / .. gautama kA zaMkita hokara bhagavAna ke pAsa Agamana : tae NaM se bhagavaM goyame ANaMdeNaM samaNovAsaeNaM evaM vutte samANe, saMkie kaMkhie viigicchA samAvanne, ANaMdassa samaNovAsagassa aMtiyAo paDiNika vamai, paDiNikkhabhittA jeNeva dUipalAse ceie, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uvAgacchai-uvAgacchaittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmante gamaNAgamaNAe paDikkamai paDikkamittA esaNamaNesaNaM aloei, AloittA bhattapANaM paDidaMsai, paDidaMsittA samaNaM 'bhagavaM vaMdai namasai, viMdattA NamaMsittA evaM vayAsI-"evaM khalu bhaMte ! ahaM tubbhehiM abbhaguNNAe taM ceva savvaM kahei, jAva taeNaM ahaM x x x saMkie 3 ANaMdassa samaNovAsagassa aMtiyAo paDikkhamAbhi, paDiNikkhamittA jeNeva ihaM teNeva havvamAgae, taM gaM bhaMta ! kiM ANaMdeNaM samaNovAsaeNaM tassa ThANassa AloeyavvaM jAva paDivajjeyavvaM udAhu mae ?" goyamA i ! samaNa bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyama evaM vayAsI-goyamA ! tumaM cevaNaM tassa ThANassa Aloehi jAva paDivajAhi, ANaMdaM ca samaNovAsayaM evamaTTa khAmehi / -uvA0 a 1/sU 76 se 81 tadanantara bhagavAn gautama AnaMda zramaNopAsaka ke dvArA isa prakAra kahe jAne para zaMkita, kAMkSita aura vicikitsA yukta hokara Ananda ke pAsa se nikle| nikalakara jahA~ dUtipalAsa caitya thA jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahA~ phuNce| pahu~cakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa meM gamanAgamana kara pratikramaNa kiyaa| pratikramaNa karake eSaNIya-aneSaNIya kI AlocanA kii| AlocanA karake AhAra-pAnI dikhlaayaa| dikhAkara zramaNa bhagavAt mahAvIra ko vandanA kara namaskAra kiyaa| vaMdanA, namaskAra karake isa prakAra bole-"he bhagavan ! isa prakAra nizcaya hI maiM Apako anumati milane para ityAdi sArI ghaTanAeM kaha sunAI, yAvat usase maiM zaMkita hokara Ananda zramaNopAsaka ke pAsa se nikalA / " nikalakara yahA~ Apa virAjamAna haiM, vahA~ zIghratApUrvaka AyA hU~, to kyA bhagavan ! usa sthAna ke lie Ananda zramaNopAsaka ko AlocanA karanI cAhie, yAvat grahaNa karanA cAhie athavA mujhe, gautama ! yaha saMbodhana karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhagavAn gautama ko isa prakAra kahA-"he gautama ! tuma hI usa sthAna kI bAlocanA karo, yAvat tapaH karma svIkAra karo aura Ananda zramaNopAsaka se isa bAta ke lie kSamA prArthanA kro|
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 vardhamAna jIvana-koza .8 gautama dvArA kSamA yAcanA : tae NaM se bhagavaM goyame, samaNassa bhagavao mahAvIrassa 'taha' tti eyamaDheM viNaeNaM paDisuNei, paDisuNettA tassa ThANassa Aloei-jAva paDivajjai, ANaMdaM ca samaNovAsayaM eymttuNkhaamei| -uvA0 a 1/sU 82 - gautama ne bhagavAn mahAvIra ke ukta kathana ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA aura usa doSa kI AlocanA kI tathA prAyazcita ke rUpa meM Ananda zrAvaka se kSamA-yAcanA kii| .6 mahAzataka zrAvaka aura gautama gaNadhara .1 gautama kA Agamana : (ka) tae NaM se bhagavaM goyame samaNassa bhagavao mahAvIrassa 'taha' tti eyamaTTa viNaeNaMpaDisuNei, paDisuNettA tao paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA rAyagihaM nayaraM majhaM-majjheNaM aNuppavisai, aNuppavisittA jeNeva mahAsatagassa samaNovAsagassa gihe jeNeva mahAsatae samaNovAsae teNeva uvAgacchai ! --uvA0 a8/sU 47 sadanantara zrI bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko isa bAta ko (revatI patnI dvArA dUsarI tathA tIsarI bAra aisA kahane para mahAzataka krudha ho gyaa| usane avadhijJAna kA prayoga karake revatI kA bhaviSya dekhA aura usane naraka meM utpanna hone kI bAta khii|) yahI ThIka hai, kahakara--vinayapUrva svIkAra kiyA, svIkAra karake vahA~ se nikale, nikalakara rAjagRha nagara ke bIca meM praveza kiyaa| praveza karake jahA~ mahAzataka zramaNopAsaka kA ghara thA-jahA~ mahAzataka zramaNopAsaka thA-vahA~ aaye| ... (kha) tae NaM se mahAsatae samaNovAsae bhagavaM goyamaM ejjamANaM pAsai, pAsittA haTTa jAva hiyae bhagavaM goyamaM vaMdai nmsi| -uvA0 a 8/sU 48 mahAzataka bhagavAn gautama ko Ate dekhakara prasanna aura saMtuSTa huA aura unheM vaMdana-namaskAra kiyaa| (ga) tae NaM se bhagavaM goyame mahAsatayaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai, bhAsai, paNNavei, parUvei-"no khalu kappai devANuppiyA ! samaNovAsagarasa apacchima jAva vaagritte| tume rNa devANuppiyA! revaI gAhAvaiNI saMtehiM jAva vaagriaa|" taM gaM tuma devaannuppiyaa| eyarasa ThANassa Aloehi jAva paDivajAhi / " -uvA0 asU 46 tadanantara bhagavAn gautama mahAzataka zramaNopAsaka se isa prakAra bole- "he devAnupriya ! isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ne aisA kahA hai, bhASaNa kiyA hai, pratipAdana kiyA hai, prarUpita kiyA hai ki .he devAnupriya nahIM.. kalpanA zramaNopAsaka ko-aMtima saMlekhanAdhArI ko yAvat aisA kahanA-tumane devAnupriya ! revatI gAthApatnI ko.. tathya rUpa vacana kahe-ataH he devAnupriya ! tuma isa sthAna kI AlocanA karo yAvat prAyazcit karo / :
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 226 .2 mahAzataka kA bhUla svIkAra karanA aura prAyazcita karanA : tae NaM se mahAsatae samaNovAsae bhagavao goyamasma taha tti eyama viNaeNaM paDisuNei, paDisuNettA tassa ThANassa Aloei jAva ahArihaM pAyacchittaM tavokammaM pddivjji| -upA0 asU 50 / tadanantara usa mahAzataka zramaNopAsaka ne bhagavAn gautama kI isa bAta ko tatheti ( ThIka hai ) kahakara vinayapUrvaka svIkAra kiyaa| svIkAra karake usa bAta kI AlocanA ko yAvat yathAyogya prAyazcita aMgIkAra kiyaa| .3 gautama kA mahAzataka zrAvaka ke ghara se vApasa AnA : ___ tae NaM se bhagavaM goyame mahAsatagassa samaNovAsagassa aMtiyAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA rAyagihaM nayaraM majhaMmajjheNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uvAgacchai, udAgapichattA sama bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdittA namasittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihri| 51 // -uvA0 agha/sU 51 mahAzataka-ANaMda Adi dasa pramukha zrAvakoM meM eka zrAvaka thaa| bhagavAn gautama mahAzataka zramaNopAsaka ke samIpa se nikale-nikalakara rAjagRha nagarI ke bIca meM se hote hue jahA~ para zramaNa bhagavAna mahAvIra the -vahA~ Aye -Akara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra karake saMyama-tapa ke dvArA AtmA ko bhAvita karate hae vicarane lge| .7 anyatIthiyoM se gautama svAmI kA vAda-vivAda : .1 anyatIrthiyoM dvArA prazna : teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM rAyagihe jAva puDhavisilApaTTao, tassa NaM guNasilassa ceiyassa adUrasAmaMte bahave aNNautthiyA privsNti| tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samAsaDhe jAva parisA pddigyaa| taNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeDhe aMtevAsI iMdabhuI NAmaM aNagAre jAva uDDhajANU java vihri| tae NaM te aNNautthiyA jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA bhagavaM goyama evaM vayAsI-'tubhe NaM ajjo ! tivihaM tiviheNaM assaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha / ' tae Na bhagavaM goyame aNNautthie evaM vayAso-'keNaM kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM assaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhvaamo|' tae NaM te aNNautthiyA bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-'tujnbhe NaM ano! royaM rIyamANA pANe pecyeha, amihaNaha jAva uvaddavemANA tivihaM tiviheNaM jAva ergatabAlA yAvi bhavada / '
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 vadhamAna jIvana-koza tae NaM bhagavaM goyame te aNNautthie evaM vayAsI-'No khalu ajjo! amhe rIyaM rIyamANA pANe peccemo jAva uddavemo, amhe NaM ajjo! rIyaM rIyamANA kAyaM ca joyaM ca royaM ca paDucca dissA-dissA padissA-padissA vayAmo, tae NaM amhe dissA-dissA vayamANA padissA-padissA vayAmo, tae NaM amhe dissA-dissA vayamANA padissA-padissA vayamANA No pANe peJcamo jAva No uddavemo, tae NaM amhe pANe apeccemANA jAva aNoddavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo, tubbhe NaM ajjo! appaNA ceva tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha / / --bhaga0 za 18/3 8/sU 163 se 168 usa kAla usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara yAvat pRthvIzilApaTTa thaa| usa guNazIla udyAna ke samIpa bahuta se anyatIthika rahate the| anyadA kisI samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI vahA~ padhAre yAvat pariSad vaMdanA kara calI gii| usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke jyeSTha aMtevAsI indrabhUti anagAra yAvat UrdhvajAnu (donoM ghuTane UMce karake) tapa-saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the| usa samaya ve anyatIthika gautama svAmI ke samIpa Akara kahane lage ki, 'he AryoM ! tuma trividha-trividha (tona karaNa tIna yoga se ) asaMyata, avirata yAvat ekAMta bAla ho| ... anya tIthikoM kA AkSepa sunakara gautama svAmI ne kahA-'he AryoM! kisa kAraNa hama trividha-trividha asaMyata yAvat ekAMta bAla haiM ?' taba anyatIthikoM ne kahA-'he Aryo ! gamana karate hue tuma jIvoM ko AkAMta karate ho (dabAte ho), mArate ho, yAvat upadrava karate ho| isalie prANiyoM ko AkAta ya. pat upadrava karate hue tuma trividhatrividha asaMyata yAvat ekAMta bAla ho / ' isa para se gautama svAmI ne una anyatIthiyoM se kahA-'he AryoM ! hama gamana karate hue prANiyoM ko AkrAMta nahIM karate, yAvat pIr3A nahIM phuNcaate| hama gamana karate hue kAyayoga (saMyamayoga) aura sUkSmatApUrvaka (capalatA Adi se rahita) dekha dekha kara calate haiN| isa prakAra calate hue hama prANiyoM ko AkrAMta nahIM karate, yAvat pIr3A nahIM pahu~cAte / isa prakAra prANiyoM ko AkAMta nahIM karate hue, yAvat pIr3A nahIM karate hue hama vividha vividha yAvat ekAMta paMDita haiN| tuma svayaM hI trividha-trividha asaMyata, avirata yAvat ekAMta bAla ho / ' .2 anyatIrthiyoM ke sAtha saiddhAMtika matabheda : tae NaM aNNautthiyA bhagavaM goyama evaM vayAsI-keNaM kAraNeNaM ajjo! amhe tivihaM tiviheNaM jAva bhvaamo|' tae NaM bhagavaM goyame te aNNautthie evaM vayAsI-'tumbhe NaM ajo! rIyaM rIyamANA pANe pecceha, jAva uddaveha, tae NaM tumbhe pANe peccemANA jAva uddavemANA tivihaM jAva egaMtavAlA yAvi bhvh|' tae NaM bhagavaM goyame te aNNautthie evaM paDibhaNai, paDibhaNittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai, vaMdittA namaMsittA NaJcAsaNe jAva pnjuvaasi| -bhaga0 za 18/u 8/sU 166 se 171/pR0 781
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 231 anyatIrthiyoM ne gautama svAmI kA kathana sunakara isa prakAra kahA- 'he Aryo ! hama kisa prakAra trividha-trividha asaMyata, avirata yAvat ekAMta bAla haiM ?' taba gautama svAmI ne una anyatIrthiyoM se kahA - 'he AryoM! calate hue tuma prANiyoM ko AkAMta karate ho, pIr3ita karate ho / jIvoM ko akAMta karate hue yAtrat por3ita karate hue tuma trividhavividha asaMyata, avirata, yAvat ekAMta bAla ho / ' isa prakAra gautama svAmI ne una anyatIrthiyoM ko nistara kiyA / isake pazcAt gautama svAmI zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kI sevA meM Akara un vaMdanA - namaskAra karake na atidUra, na ati nikaTa yAvat paryupAsanA karane lage / . 3 bhagavAn mahAvIra dvArA gautama svAmI kI prazaMsA : gomAdI ! samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM vayAsI - suT Thu NaM tumaM goyamA ! te aNNautthi evaM vayAsI - sAhu NaM tumaM goyamA ! te aNNautthie evaM vayAsI, asthi NaM goyamA / mamaM bahave aMtevAsI samaNA NiggaMthA chaumatthA, NaM NopabhU eyaM vAgaNaM vAgarettae, jahA NaM tumaM, taM suchu NaM tumaM goyamA ! te aNNautthie evaM vayAsI, sAhU NaM tumaM goyamA ! te aNNautthie evaM vayAsI / tae NaM bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM kutte samANe haTTa tuTThe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI - bhaga0 za 18 / u 8 / sU 172 se he gautama! isa prakAra sambodhita kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ne gautama svAmI se kahA - 'he gautama! tumane una anyatIrthiyoM ko ThIka kahA, he gautama! tumane una anyatIrthiyoM ko yathArtha kahA / gautama ! mere bahuta ziSya zramaNa-nirgrantha chadmastha haiM / jo tumhAre samAna uttara dene meM samartha nahIM haiN| isalie he gautama! tumane una anyatIthiyoM ko ThIka kahA / he gautama! tumane una anyatIrthiyoM ko bahuta ThIka kahA / ' jaba zramaNa bhagavAn mahAvIra ne aisA kahA -taba hRSTa-tuSTa hokara gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdanA namaskAra kiyA / .8 parinirvANa ke dina gautama gaNadhara ko devazarmA brAhmaNa ko pratibodhArtha bhejA : svAmI taddinayAminyAM viditvA mokSamAtmanaH / sa eva kevalajJAnapratyUho'sya mahAtmA: / devazarmA dvito grAme parasminnasti sa tvayA / yathA''dizati me svAmItyuditvA ca praNamyaca / tadA ca kArtikadarzanizAyAH pazci kSaNe / X paMcahnasvAkSaroccAramitakAlena dadhyAvaho gautamasya mayi sneho niratyayaH // 218 || sacchedya iti vijJAya nijagAdeti gautamam // 216 // bodhaM prApsyati taddhetostatra tvaM gaccha gautama ! ||220|| jagAma gautamamunistathA cakre prabhorvacaH // 221|| sva. tikSe vartamAne kRtaSaSTho jagadguruH ||222|| X X tena tu / dhyAnena turyeNa turyapumarthA X vyabhicAriNA // 236 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 . vardhamAna jIvana-koza eraMDabIjavabaMdyAbhAvArdhvagatiH prbhuH| pathA svAbhAvaRjunA mokSamekamupAyayau // 240 // nArakANAmapi tadA kSaNamekamabhUt sukham na ye sukhalavasyApi kadAcidapi bha.janam // 241 / / x itazca devazarmANaM bodhayitvA nivRttavAn / zuzrAva gautamaH svAminirvANaM suravArtayA // 24 // gautamasvAmyathottAmyaM zcintayAmAsa cetasi / ekasyAhnaH kRte bha; kimahaM prepito'smihA ! // 275! / jagannAthamiyatkAlaM sevitvA'nta na dRSTavAn / adhanyaH sarvathA'smyeSa dhanyAste tatra ye sthitAH / 276 / / gautama ! tvaM vajramayo vajrAdapyadhiko'si vA / zrutvA'pi svAminirvANaM zatadhAyanna dIryase ||277|| yadvA''dito'pi bhrAnto'haM yadrAgaM rAgavarjite / mamatvaM nirmame cAsmin kRtavAnIdRze prabhau // 278 / / rAgadveSapabhRtayaH kiM cAmI bhavahetavaH / hetunA tena ca tyaktAstenApi parameSThinA // 256 / / IdRze nirmame nAthe mamatvena mamA'pyalam / mamAvaM samamatve'pi munInAM na hi yujyate // 280 // evaM zukladhyAnaMparaH kSapakazreNibhAka kSaNAt / ghAtikarmakSayAtprApa kevalaM gautamo muniH // 281 // -trizalAkA0 parva 10/sarga 13 kArtika kRSNA kI amAvasyA kI rAtri ko svayaM kA mokSa jAnakara bhagavAn ne vicAra kiyA ki-aho / gautama kA sneha mere para atyAdhika hai aura vahI use kevala jJAna kI utpatti meM aMtarAya karatA hai| isa kAraNa usa sneha ko samuccheda kara denA ucita hai| aisA vicAra kara bhagavAn ne gautama ko kahA-yahA~ se najadIka ke anya grAma meM devazarmA nAmaka brAhmaNa rahatA hai-vaha tumase pratibodha ko prApta hogaa| ataH tuma vahA~ jaao| yaha sunakara ! jaisI ApakI AjJA ! aisA kahakara gautama vIrA ko namaskAra kara turanta vahA~ Aye aura prabhu kA vacana satya kiyA arthAt use pratibodhita kiyaa| idhara kArtika mAsa kI amAvasyA kI pazcima rAtri-candra svAti nakSatra thA-chaTTatapa thaa| astu ca hrasvAkSara kA uccAraNa kiyA jAya -usa kAla mAtra vAlA avyabhicArI zukladhyAna kI caturtha pAda se ( caturdazaveM guNasthAna meM ) eraMDa ke bIja kI taraha karmabaMdha rahita hue| prabhu yathAsvabhAva Rjugati meM Urdhvagamana kara mokSa pada prApta kiyaa| usa samaya jinako eka kSaNamAtra bhI sukha nahIM prApta hotA hai - aise nArakI jIva ko bhI kSaNamAtra sukha prApta huaa| astu idhara hI gautama gaNadhara devazarmA brAhmaNa ko pratibodha prApta karAkara vApasa phire / mArga meM devoM kI vArtA se prabhu kI nirvANa kI bAta sunii| isa kAraNacitta meM vicAra karane lage eka divasa meM nirvANa thA-aisA hone para are prabho ! mujhe kisa kAraNa se dUra bhejA ? are jagatpati ! maiM itane kAla taka tumhArI sevA kI parantu aMtakAla meM mujhe ApakA darzana nahIM huA-isase maiM sarvathA adhamya huuN| are, gautama ! tuma sahI artha meM vajramaya hai-ve vajra se bhI adhika kaThina hai ki jisase prabhu kA nirvANa sunakara bhI tumhAre hadaya ke saikar3oM kakaDA kayoM nahIM hotA arthAta ho jAnA caahie|
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza athavA he prabho ! maiM bhrAMta ho gayA hU~ jisa kAraNa una nirAgI aura nirbhaya prabhu ke prati maiMne rAga aura mamatA rakhA hai| ve rAga aura dveSa saMsAra ke hetu hai| usakA tyAga karane ke lie parameSThI ne merA tyAga kiyA hai| mamatA rahita prabhu meM mamatA rakhane se hamAre kucha bhI nahIM huaa| muniyoM ko mamatA rakhanA ucita nahIM hai| isa prakAra zukladhyAna meM parAyaNa hote hue gautama muni ne kSapaka zreNI ko prApta kiyA-phalasvarUpa ghAtI karma kA kSaya hone se gautama ko kevalajJAna prApta huaa| .6 indrabhUti ko kaivalya jJAna : (ka) jAdo siddho vIro tahivase godamo paramaNANI / jAdo tassiM siddhe sudhammasAmI tado jAdo // 1476 // -tilopa0 adhi 4/gA 1476 jisa dina bhagavAn mahAvIra siddha hue usI dina gautama gaNadhara kevalajJAna ko prApta hue| punaH gautama ke siddha hone para unake pazcAt sudharmA svAmI kevalI hue| Nivvui vIri galiya-maya-rAyau / indabhUi gaNi kevali jAyau // so viulairihi gau NivvANahu / kamma - vimukkara sAsaya - ThANahu / / tahi~ vAsari uppaNNau kevalu / muNihi sudhammahu pakkhAliya-malu // -vIraji0 saMdhi 3/kaDa 2 vIra bhagavAn ke nirvANa prApta karane para mada aura rAga ko vinaSTa kara indrabhUti gaNadhara ne kevalajJAna prApta kiyaa| ve apane karmoM se mukta hokara, vipulagiri parvata para nirvANarUpI zAzvata sthAna ko prApta ho gaye / usI dina sudharma muni ko pApamala kA prakSAlana karanevAlA kevalajJAna utpanna huA / .10 vardhamAna mahAvIra ke pazcAt dharma kA pravartana : (ka) zrI gautamaH sudharmAkhyaH zrIjambUsvAmirantimaH / mokSaM gate mahAvIre trayaH kevalino'pyamI // 4 // madhye dvASaSTivarpANAM jAtA ye dharmavartinaH / zaraNaM tatkramAjAnAM tadguNArthI vrajAmyaham // 42 // -vIravardhaca0 adhi 1 bhagavAn mahAvIra ke mokSa cale jAne para zrI gautama, sudharmA aura aMtima jaMbUsvAmI-ye tIna kevalI- yahA~ para bAsaTha varSa taka dharma kA pravartana karate rahe, ataH unake guNoM kA icchuka maiM unake caraNakamaloM kI zaraNa ko prApta hotA huuN|
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza (kha) taddivase ceva suhammAiriyo jaMbUsAmiyAdINamaNeyANamAiriyANaM vakvANidaduvAlasaMgo ghAica ukkakkhaeNa kevali jaado| tado suhammabhaDArayo vi bArasavassANi 12 kevalavihAreNa vihariya NivvuI ptto| -kasApA0/gA 1 TIkA/bhAga 1/pR084 usI dina sudharmAcArya, jaMbUsvAmI Adi aneka AcAryo ko dvAdazAMga kA vyAkhyAna karake cAra ghAtiyA karmo kA kSaya karake kevalI hue| tadanantara sudharma bhaTTAraka bhI bAraha varSa taka kevalivihAra rUpa se vihAra karake mokSa ko prApta hue| .11 gautama kA parinirvANa : tatra dvAdazavatsarI kSititale bhavyAn prabodhyoccakaiH / svAmIvAmalakevalarddhiramarairabhyarcito gautamaH // 28 // gatvA rAjagRhe pure kSata bhavopagrAhikarmA prabhu- bhUtvA mAsamupoSitaH padamagAdakSINazarmAspadam / / 282 // -trizalAkA0 parva 10/sarga 13 kevalajJAna samutpatti ke bAda-bAraha varSa pRthvI para vihAra kara aura bhavya prANiyoM ko pratibodhita karate hue kevalajJAna rUpa acala samRddhi se prabhu kI taraha devoM dvArA pUjita gautama muni aMta meM rAjagRha nagarI Aye / vahA~ eka mAsa kA anazana kara, bhavopagrahI karma khapAkara akSaya sukhavAle mokSa pada ko prApta kiyaa| .12 indrabhUti kA eka vivecana : (ka) there NaM iMdabhUtI bANauI vAsAiM savvAuyaM pAlaittA siddhe, vuddha -sama0 sama 12 TIkA- sthaviraindrabhUtirmahAvIrasya prathamagaNanAyakaH, sa ca gRhasthaparyAye paMcAzataM varSANi triMzataM chadmasthaparyAyaM dvAdaza ca kevalitvaM pAlayitvA siddha iti sarvANi dvinavatiriti / sthavira indrabhUti bhagavAna mahAvIra ke prathama gaNadhara the| jinakA gRhastha paryAya pacAsa varSa, chadmastha sAdhu paryAya tIsa varSa tathA kevali-paryAya bAraha varSa kA thaa| sarvAyu 12 varSa ko thii| (kha) bAsaTThI vAsANiM godamapahudINa NANavaMtANa / dhammapayaTTaNakAle parimANaM piMDarUveNaM // -tilopa0 adhi 4/gA 1478 gautama Adi kevaliyoM ke dharma-pravartana-kAla kA pramANa piMDarUpa se 62 varSa hai| .13 indrabhUti-sarvalabdhi saMpanna the : malaya TIkA-sarve'pi sarvalabdhisampannAH- aamossdhyaadyshesslbdhismpnnaaH| -Ava0 nigA 656 indrabhUti AmA~ Sidhi Adi sarvalabdhi se saMpanna the|
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 235 .14 saMhanana aura saMsthAna : vanapabhanArAca saMhanana va samacaturasra saMsthAna thA sarva eva gaNadharA x x x | varSabhasaMhananAH samacaturasrAzca saMsthAne sNsthaanvissye| -Ava0 nigA 659/TokA .15 indrabhUti kA janma nakSatra : jetttthaa-xxx| TIkA-indrabhuterjanmanakSatraM jyeSThA / -Ava0 nigA 646/pUrvArdha indrabhUti kA janma-jyeSThA nakSatra meM huA thaa| .16 gautra : (ka) magahA gubbaragAme jAyA tinneva goymsguttaa| -Ava0 nigA 643/bhAga 2 malaya TIkA-magadhepu janapadeSu gobbaragrAme jAtAtraya evAdyA gaNadharAH, kathambhUtA ete trayo'pI tyAha-'gautamasagotrAH' saha gotraM yeSAM te sagotrAH, gautamena gotreNa sagotrA gotamasagotrAH, gautamAbhidhagotrayuktA ityarthaH / (kha) tinni ya goyamaguttA x x x / -Ava0 nigA 646 TokA-traya AdyA gaNabhRto gautmgotraaH| indrabhUti kA gautra-gautama gotra thA / gRhasthaparyAya : pannA x x x / chadmatthaM pariyAgaM xxx / -Ava0 nigA 650-51 TIkA-indrabhUteragAraparyAyaH pNcaashvrssaanni| indrabhUti pacAsa varSa gRhasthaparyAya meM rahe / .18 chadmasthaparyAya : tIsA x x x chaumatthapariAo -Ava0 nigA 652 TIkA-indrabhUtezchadmasthaparyAyastriMzadvarSANi indrabhUti gaNadhara tIsa varSa chadmastha paryAya meM rahe / .16 kevaliparyAya : malaya TIkA-chadmaparyAyamagAravAsaM ca vyavakalayya yat sarvAyuSkasya zeSaM tat jinaparyAya vijAnIhi, sa cAyaM jinaparyAyaH, indrabhUteH kevaliparyAyo dvAdaza vrssaanni|| -Ava0 nigA 654/TIkA indrabhUti kA kevali-kAla bAraha varSa kA thaa|
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 vardhamAna jIvana-koza .20 indrabhUti kA parinirvANa-bhagavAn mahAvIra ke pazcAt : indrabhUtiH sudharmazca svAmini vIre nivRte parinirvRtaH, tatrApi prathamamindrabhUtiH pshcaatsudhmmsvaamiiH| -Ava0 nigA 658/TIkA bhagavAna mahAvIra ke parinirvANa ke pazcAt (12 varSa pazcA) indrabhUti kA parinirvANa huaa| .21 gautama gaNadhara kA zruta : savve ya mahaNA jaccA, savye ajjhAvayA viuu| savye duvAlasaMgIA, savve caudasapugviNo // 657 // -Ava0 nigA 657 indrabhUti gaNadhara-Adi saba gaNadhara-sarva brAhmaNa kula meM samutpanna the-prazasta jAti kulotpanna the| saba adhyApaka-upAdhyAya the, vidvAna the| saba gaNadharoM ne svalpa rUpa se dvAdazAMgI kA adhyayana kiyaa| isake bAda sampUrNa dvAdazAMgI- caturdaza pUrva ke jJAtA the| .22 gautama gaNadhara kI Ayu : (ka) vANauI xxx / -Ava0 nigA 655 ____TIkA-indrabhUteH sarvAyurdvinavatirvarSANi (kha) TIkA-sthaviraindrabhUtimahAvIsya prathamagaNanAyakaH, sa ca gRhasthaparyAya paJcAzataM varSANi triMzataM chadmasthaparyAyaM dvAdaza ca kevalitvaM pAlayitvA siddhi iti sarvANi dvinavatiriti / -sama0 sama 62/TIkA sthavira indrabhUti bhagavAn mahAvIra ke prathama gaNanAyaka the| ve gRhasthaparyAya meM pacAsa varSa, chadmasthaparyAya meM tIsa varSa tathA kevaliparyAya meM bAraha varSa rahakara siddha he| sarvAyu (50+30+12 = 62) bAnaveM varSa kI thii| .23 parinirvANa ke samaya tapa : sarva eva gaNadharA mAsaM yAvat pAdapopagamanagatAH Ava0nigA 656/malaya TIkA indrabhUti ke pAdopagamana saMthArA eka mAsa kA thaa| -Ava0 nigA 645/TIkA .24 dvitIya agnibhUti (dvitIya gautama) gaNadhara : .1 agnibhUti kA zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa Agamana aura dIkSA-grahaNa : (ka) taM ca zrutvA prtrjitmgnibhuutircintyt| tenendrajAlikenendrabhUtinaM pratAritaH // 14 // ___ gatvA jaya.myasarvajJamapi srvjnymaaninm| AnayAmi bhrAtaraM svaM mAyayaiva pagajitama !!65||
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 237 sarvazAstrarahasyajJamindrabhUtiM mhaamtim| ko'laM jetuM vinA mAyAM-mAyA jaitrI tvamAyiSu 166 / / sa cenma saMzayaM jJAtA chettA ca hRdayasthitam / tadA'hamapi tacchiSyaH saziSyo'pIndrabhUtivat // 17 // agni tirvimRzyaivaM paJcaziSyazatA''vRtaH / yayau samavasaraNe tasthau copajinezvaram // 8 // tamAlapatprabhurvipra. bhUtaM ! go..nAnvaya ! / asti vA nAsti kiM karmetyeSa te saMzayohadi // 16 // pratyakSAdipramANAnAmagamyaM karma mUrtimat / kathaMka..raM sa badhnIyAjIvo mUrtatvavarjitaH // 100|| upaghAtA'nugrahAzca kathaM mUtena karmaNA! jIvasya syuramUrtasyetyAzaMkA hi mudhaiva te // 101 / / pratyakSaM karmAtizayajJAninAM tvAdRzAM punH| anumAnAbhigamyaM tajjIvavaicitryadarzanAt // 102 / / karmaNAmeva vaicitryAdbhavanti ca zarIriNAm / sukhaduHkhAdayo bhAvAstatkarmAstIti nizcinu // 103 / / tathAhi syunRpAH ke'pi hrtyshvrthvaahnaaH| kecittatra bhave pAdacAriNo nirupAnahaH // 104 / / sahasrakukSibharayo bhavantyaka mhrddhyH| bhikSayA svodaramapi pUrayantyaparepunaH // 105 / / dezakAlAditulyatve'pyekasya vyvhaarinnH| bhUyiSTho jAyate lAbho mUlanAzo'parasyatu // 106 // evaMvidhAnAM kAryANAM jJeyaM karmaiva kAraNam / na vinA kAraNaM kAryavaicitryamupajAyate // 107|| mUrtAnAM karmaNAM jIvenAmUrtena ca saMgamaH / samIcInaH so'pi nUnamAkAzaghaTayoriva // 108 // upaghAtA'nugrahAzya naanaavidhsuraussdhaiH| amUrte'pi bhavantIti niravadyamado'pihi // 106 / / evaM ca svAminA cchinnasaMzayastyaktamatsara / agnibhUtiH pravavrAja ziSyapaMcazatIyutaH // 110 // -trizalAkA0 parva 10/sarga 5 taM paivvaaM souM bIo AgacchaI amariseNaM / baccAma NamANemI parAjiNi tA Na taM samaNaM // 602 / / malaya TIkA-taM-indrabhUtiM pravrajitaM zrutvA dvitIya :- khalvagnibhUtiratrAntare amarSeNa prAgvyAvarNitasvarUpeNa hetubhUtena Agacchati bhgvtsmiipN| kenAbhiprAyeNetyAha-vrajAmi, Namiti vAkyAlaMkAre AnayAmi, nijabhrAtaramindrabhUtimiti gamyate parAjityaM Namiti pUrvavat taM shrmnnmindrjaasikkaalpmiti| punarapi kiM cintayannasAvAgata ityAha chalio chalAiNA so manne mAiMdajAlio vAvi / ko jANai kahavattaM ittAhe vaTTama NI se // 127 bhaa|| malaya TIkA- durjayastribhuvanasyApi madbhrAntA indrabhUtiH, kevalamahamidaM manye chalAdinA chalito'sautena sahi chalajAtinigrahaNasthAnagrahaNanipuNaH sambhAvyate, athavA mAyendrajAlikaH ko'pi nizcitamasau yenatasyApi jagadgurormadbhAturbhamitaM cetaH, yadivA ko jAnAti tayoH kimapi vAdasthAnaM kathamapi vRttaM ? matparokSatvAd. ata UrdU mayi tatra gate 'se' tasya chalAdikuzalasya mAyendrajAlakuzalasya vA 'vaTTamANI ti yA kAcit vArtA vartani vA bhaviSyati, tAM drakSyatyayaM samagro'pi lokaiti gmyte| idaM ca tena tatrAgacchatA proktam
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 vardhamAna jIvana-koza so pakkhaMtaramegaM pi jAijai me tao mi tasseva / sIsattaM hujja gao vuttuM patto jiNasagAsaM // 128 / / bhA0 malaya TIkA- ko jAnAti tAyadindrabhUtistena kathamapi nijitaH ? mama punarekamapi pakSAntaraM-pakSavizeSa sa yadi yAti, kimuktaM bhavati ?-madvihitasya sehetUdAharaNasya pakSavizeSasya yadyuttarapradAnena kathamapi pAraM gacchati tato mIti vAkyAlaGkAre tasyaiva zramaNasya ziSyatvena gato'haM bhaveyamiti uktvA prApto jinasya-bhagavato mahAvIrasya sakAzaM-samIpam / tataH kimityAha AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNa / nAmeNa ya gotteNa ya savvannUsavvadarisINa // 603 / / he agnibhUti goyama ! sAgayamutte jiNeNa ciMtei / nAmaMpi me viyANai, ahavA ko maM na yANAi ||126bhaa0| jai vA hiyayagayaM me saMsaya mannejja ahava chiMdijjA / to hoja vimhao me iya ciMteto puNo bhaNito // 130. / (idaM gAthAtrayamapi pUrvavadeva / / ) malaya TIkA-xxx / he agnibhUti ! gautama ! svAgatamiti jinenokte sa cintayati-ahonAmApi me vijAnAti, athavA sarvatra prasiddho'haM ko mAM na jaanaati| yadi me hRdgataM saMzayaM manyeta-jAnIyAt , athavA chindyAt-apanayet , tato me vismayo bhavet-bhaviSyati iti cintayan punarapi bhagavatA bhnnitH| kiM bhaNita ityAha kiM manye atthikammaM uyAhu natthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho||604|| malaya TIkA- he agnibhUte ! gautama ! tvametat manyase-cintayasi, yaduta kama-jJAnAvaraNIyAdi kimasti uta tAstiti ? nanvayamanucitastava saMzayaH, yato'yaM saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhanaH, x x x yadA kamara hitasyApyAtmanaH zarIrakaraNecchopajAyate tadA zarIramArabhate, AtmanaH AtmanasakalazaktisamanvitatvAt , ata eva muktAtmano na bhUyaH zarIritvaprasaGgaH, zarIrakaraNecchAyA evAbhAvAt , tadapyazlIla, zuddhasyasato rAgadveSa rahitatayA zarIrakaraNecchAyA evApravRttaH, muktAtmavat / x x x / tasmAtkArmaNazarIrapUrvakaM bAlazarIramiti siddhakarma. anyathA pratiniyata dezasthAnagarbhaprAptinarapazvAdirUpeNa vaicitryaM vA nopapattimat , niyAmakAbhAvAt , uktaM ca AtmatvenAviziSTasya, vaicitryaM tasya yadvazAt / narAdirUpaM taccitramadRSTaM karmasaMjJakam // 1 //
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza atha svabhAva eva niyAmakA vaicitryasya na kamrmeti krmaasiddhiH| x x x atha mUrta tahiM sa mUrttavastudharmaH pudgalaparyAyaevAnyasya mUrtavastudharmatvAyogAt, karmApi ca pudgalaparyAyAnanyarUpamiti krmsiddhiH| anyacca-samAne'pi ca sevAdyArambhe samAne'pi ca svAmicittaparijJAnAdirUpe tadupAye yaH khalu parasparaM manuSyANAM phalabhedaH sahetvantaraM vinA na yuktimiyati, kAraNabhedamantareNa kAryabhedAyogAt / tato yadeva tatra kiJcanApi hetvantaraM tatkanrmeti pratipattavyam , uktaJca tathA tulye'pi cArambhe, sadupAye'pi yo nRNAm / phalabhedaH sa yukto na, yuktyA hetvantaraM vinA / / 1 / / tasmAdavazyameSTavyamatra hetvantaraM praiH| tadevAdRSTamityAhuranye zAstrakRtazramAH // 2 // ( zAstravA0 ) AgamagamyaM caitat , 'puNyaH puNyena karmaNA, pApaH pApena karmaNe ti zrutivacanaprAmANyAt , athakarmAstIti pratImaH, tacca karma pudgalasvarUpaM nAmUrttamiti kathaM pratipattavyam ? x x x tathA ca sati yasyopAgheH samparkavazAt sA zaktirAtmano nArakAdibhavabhramaNarUpA samudapAdi tadevAsmAkaM paudgalikaM kammeti na kaacitkssti| yadapyuktam , anyaccAmUrta a.tmA mUttaM ca karmetyAdi tadapyasamyak , amUrtasyApyAkAzasya mUrtena ghaTAdinA saha yadivA dravyasya parAbhiprAyeNAmUrtayA kriyayA saha saMyogabhAvAt , uktaM camuttassAmuttimayA jIveNa kahaM haveja saMbaMdho ? / soma ! ghaDassava nabhasA jaha vA davvassa kiriyAe / / 1 / / (vi0 1635) tathA amUrtasyApyAtmano mUrtakarmakRtAvanugrahopaghAtAvaviruddhau, vijJAnasya brAhamyauSadhyAdimadirApAnAdibhiranugrahopaghAtadarzanAt , Aha camutteNAmuttimato uvaghAyANuggaho kahaM hojA ? jai vinANAINaM madirApANosahAI hiM // 1 / / (vi0 1637) evaM bhagavatA'bhihite'gnibhUtiH kiM kRtavAnityAhachinnaMmi saMsayaMmI jAijarAmareNavippamukkeNa / so samaNo pavvaio paMcahiM saha khaMDiyasaehiM / 605 / / TIkA-uktapramANena jinena-bhagavatA varddhamAnasvAminA jarAmaraNAbhyAmuktalakSaNAbhyAM vipramukta iva vipramuktaH tena chinne-nirAkRte saMzaye sa agnibhUtiH paMcabhiH khaNDikazataiH saha zramaNaH prabajitaH san sAdhu saMvRtta ityartha // indrabhUti ko dIkSita huA jAnakara agnibhUti ne vicAra kiyA ki usa indrajAlika ne avazya hI indrabhUti ko chala liyA hai| ataH maiM vahAM jAkara sarvajJa nahIM hone para bhI apane ko sarvajJa mAnanevAle dhUtAre ko jItanA cAhie aura mAyA se parAjita kiye hue mere bhAI ko vApasa lAnA ucita hai| sarva zAstra ke rahasya ko jAnane vAlA aura moTo buddhi vAle indrabhUti ko mAyA binA jotane meM kauna samartha ho sakatA hai| kyoMki mAyA rahita puruSoM meM mAyA-vijaya dekhA jAtA hai| parantu jo yaha mAyAvI hamAre hRdaya ke saMzaya jAnakara chedatA hai to maiM bhI indrabhUti kI taraha ziSyoM sahita unakA ziSya ho jaauuNgaa|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 vardhamAna jIvana-koza aisA vicAra kara agnibhUti pAMca sau ziSyoM sahita samavasaraNa meM gayA aura jinezvara ke pAsa baiTha gyaa| use dekhakara bhagavAn bole ki- "he gautama gautrI agnibhUti ! tumhAre hRdaya meM aisA saMzaya hai ki karma hai yA nhiiN| aura yadi karma hotA hai to pratyakSAdi pramANa ke agamya hone para mUrtimAna kahA jAtA hai| isa prakAra ke karma ko amUrtimAna jIva kisa prakAra bAMdha sakatA hai| atimAna jIva ko mUrtivAle karma se upaghAta aura anugraha kisa prakAra hotA hai| isa prakAra kA tumhAre hRdaya meM saMzaya hai| yaha saMzaya vyartha hai| kyoMki atizaya jJAnI puruSa karma ko pratyakSa hI jAnate haiM / aura tumhAre jaise chamastha puruSa ko jIva kI vicitratA dekhane se anumAna se karma jAnA jAtA hai| karma ko vicitratA se hI prANiyoM ko sukha-duHkhAdi vicitra bhAva prApta hote rahate haiN| isase siddha hotA hai ki karma kA astitva hai| aisA agnibhUti ! tuma nizcita kro| kitaneka jIva rAjA hote haiM aura kitaneka hAthI, azva aura ratha ke vAhanapana ko prApta hote haiN| usI prakAra kitaneka usake pAsa upAnaha Adi paira se calanevAle hote haiM, kaIeka hajAroM prANiyoM ke udara bharanevAle mahaddhika puruSa hote haiM aura koI bhikSA mAMgakara bhI svayaM kA udara nahIM bhara sakate haiN| deza, kAla eka samAna hone para eka vyApArI ko bahuta lAbha hotA hai aura anya kI mUla pUMnI bho naSTa ho jAtI hai-aise kAryoM kA kAraNa karma hai kyoMki kAraNa binA kArya ko vicitratA nahIM ho sakatI hai| mUttimAn karma kA amUrtimAna jova ke sAtha jo saMgama hai vaha bhI AkAza aura ghaTa kI taraha kharAkhara nahIM milatA hai| tathA vividha jAti ke madya se aura auSadha se amUrta * aise jIva ko bhI upaghAta aura anugraha hotA hai| isI prakAra karmoM se jIva ko upaghAta aura anugraha hotA hai-vaha bhI nirdoSa hai / isa prakAra bhagavAna mahAvIra ne agnibhUti ke saMzaya kA nivAraNa kiyaa| phalasvarUpa agnibhUti IrSyA chor3akara pAMca sau ziSyoM ke sAtha bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kii| .2 dIkSI ke samaya-agnibhUti kI Ayu : theraNaM agnibhUI sattAlIsaM vAsAI agAramajhA vasittA muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pvvie| -sama0 sama 47/sU 2 TIkA-'agnibhUi' tti vIranAthasya dvitIyo gaNadharastasya ceha saptacatvAriMzadvarSANyagAravAsaH uktaH, __ Avazyake tu SaTcatvAriMzat , saptacatvAriMzattamavarSasyAsaMpUrNatvAdavivakSA, iha tvasampUrNasyApi pUrNatvavivakSeti saMbhAvanayA na virodha iti / sthavira agnibhUti saiMtAlIsa varSa kI avasthA meM anagAra-pravrajyA grahaNa kii| moTa :-Apake bar3e bhAI indrabhUti tIna varSa bar3e the| .3 agnibhUti ke mAtA-pitA kA nAma : (ka) itazca magadhe daza govaragrAmanAmani / grAme gotamagotro'bhUdvasubhUtiriti dvijaH // 46 // tasyendra bhUtyagni timaa| tyabhidhAH sutaaH| patnyAM pRthivyAmabhavaMste'pi gotreNa gotamAH // 50 // -trizalAkA0 parva 10/sarga 5
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 241 isa magadha deza meM gobara nAmaka grAma thA / usa grAma meM vasubhUti brAhmaNa rahatA thA / jisakA gautama gotra thaa| usakI patnI kA nAma pRthivI thA / usake indrabhUti, agnibhUti aura vAyubhUti - tIna putra the / Age jAkara agnibhUti bhagavAn mahAvIra ke dvitIya gaNadhara hue / (kha) puhavI-vasubhUi-suo gaNahArI jayai cahattavAsa U govvaragAmubhavo (ga) vasubhUI x x x abhibhUi tti / bIo // - dharmopa0 pR0 227 - Ava0 nigA 647 TIkA- AdyAnAM trayANAM gaNabhRtAM pitA va trutiH / puMchavI x X x / malaya TIkA - AdhAnAM trayANAM gaNabhRtAM mAtA pRthivI / agnibhUti kI mAtA kA nAma pRthivI va pitA kA nAma vasubhUti thA / cahattara varSa kI Ayu thI / - Ava0 nigA 648 *4 agnibhUti gaNadhara - dvitIya gautama se saMbodhita : teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa docce aMtevAsI aggibhUI nAmaM aNagAre goyame gotteNaM sattura sehe jAva pajjuvAsamANe evaM vadAsI x x x / docce goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai vaMdittA namaMsittA jeNeva tacce goyame vAyubhUti aNagAre teNeva uvAgacchai / x x x - bhaga0 za 3 / u 1 / sU4/8 janmasthAna gobara grAma ( magadha ) thA / uma kAla usa samaya mokA nagarI meM bhramaNa bhagavAna mahAvIra ke dUsare aMtevAsI agnibhUti aNagAra jinakA gautama gotra thA, sAta hasta pramANa avagAhanA thI bhagavAn mahAvIra kI sevA meM upasthita hue / kAlAntara meM ve dUsare gautama bhagavAn mahAvIra ko vaMdana namaskAra kara jahA~ tIsare gautama vAyubhUti anagAra the vahA~ Aye / *5 abhibhUti kA parinirvANa - parinirvANa ke samaya avasthA : the agbhUiI gahare covattariM vAsAIM savvAuyaM pAlaittA siddhe buddhe mutte aMtagaDe pariNiDe savvadukkha pahINe || - sama0 sama 74 / sU 1 TIkA - tatrAbhibhUtiriti mahAvIrasya dvitIyo gaNadhara : - gaNanAyakaH tasyeha catuHsaptativarSANyAyuH, atra cAyaM vibhAgaH - SaTcatvAriMzadvarSANi gRhasthaparyAya: dvAdaza chadmasthaparyAyaH, SoDaza kevaliparyAya iti / sthavira agnibhUti gaNadhara cauhattara varSa kI Ayu meM siddha buddha, mukta, aMtakRta- parinirvANa - sarva duHkha se rahita hue /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 . 43 tRtoya vAyubhUti (tRtIya gautama) gaNadhara : * 1 vAyubhUti kA bhagavAn mahAvIra ke pAsa Agamana : saMzaya kA nivAraNa aura dIkSA (ka) atha tRtIyasya gaNadharasya vAyurbhUtervaktavyatAmabhidhitsurAha-- te pavvaie souM taio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vandAmi vaMdittA pajjuvAsAmi || 606 // vardhamAna jIvana - koza malaya TIkA - tau indrabhUtyagnibhUti pravrajitau zrutvA tRtIyo - vAyubhUtinAmA dvijopAdhyAyo jinasakAzamA gacchati, sAtizayanijabandhudvya niSkramaNAkarNanAdapagatAbhimAno bhagavati saJjAtasarvajJapratyayaH sannevamavadhArayat-vrajAmi Na iti vAkyAlaGkAre tatha, vande bhagavantaM vanditvA paryupAiti // aparaM ca kiM vikalpya samAgato'sAvityAha / - Ava0 nigA 606 / bhAga 2 sIsatteNovagayA saMpai iMda'ggiNo jassa / tihuaNakayappaNA mo sa mahAbhAgo'bhigamaNijjo || bhASya | tadabhigamavaMdaNanamaMsaNAiNA hujja pUapAvo'haM / vucchinnasaMsao vA vuttuM patto jiNasagAsaM // bhASya | malaya TIkA- gAthAdvayamapi sugamaM, pUtapApo - vizuddhapApo'pagatapApa ityarthaH // tata kimityAha - AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvannUsavvadarisINa || 607 || malaya TIkA- asyA vyAkhyA prAgiva / itthaM sagauravamAbhASito'pi bhagavatA sakalatrailokyAtazAyinIM tasya rUpAdisamRddhimabhisamIkSya kSobhAdasamartho hRdgataM saMzayaM praSTu vismayAttUSNamAzritaH punarapyuktaH kimityAha tajjIvatassarIraMti saMsao navi sa puccha se kiMci / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho || 608 || - Ava0 nigA 607, 608 bhAga 2 malaya TIkA - he AyuSman ! - vAyubhUte ! tavAyaM saMzayo, yadutaM - sa eva jIvastadeva ca zarIramiti, nApi ca pRcchasi kiJcit viditAzeSatattvaM mallakSaNaM kSobhAt, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhanaH teSAM ca vedapadAnAmarthaM na jAnAsi tena saMzayaM kuruSe teSAM ca tava saMzayanibandhanAnAM vedapadAnAmayamarthI- vakSyamANa iti gAthArthaH / tAni cAmUni parasparaviruddhAni vedapadAni 'vijJAnaghanaevaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya punastAnyevAvinazyati, na pretya saMjJA'sti' ityAdi, tathA - 'satyena labhyastapasA hyeSa brahmacaryeNa nityaM jyotirmayo hi zuddho yaM pazyanti dhIrA yatayaH 'saMyatAtmanaH' ityAdi ca, eteSAM cAyarthamastava buddhau pratibhAsate-na dehAtmanorbhedasaMjJAsti, vijJAnaghanetyAdInAM vyAkhyA pUrvavat, navaraM na pretya saMjJA'sti bhUtasamudayamAtra
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 243 dharmatvAccaitanyasya, tena cAmUni kila zarIrAtiriktAtmocchedaparANi varttante, 'satyena labhyastapasA pa ityAdIni tu dehatiriktAtmapratipAdakAni tataH saMzayaH, yuktA ca bhUtasamudAyamAtradharmmatA cetanAyAH, tasyAH bhUtasamudAyamAtra evopalambhAt gauratAdivan / pratyakSAdipramANagocarAtikrAntazca dehAtirikta AtmA iti, tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, ca zabdAta yuktihRdaye ca teSAmayamartha:: - tatra vijJAnaghanetyAdInAM vedapadAnAmarthaH prAgeva vyAkhyAtaH, satyena labhya ityAdIni tu supratItAni bhUtAtiriktAtmapratipAdakAni, tathAhi - satyena - satyavacanena tapasAanazanAdirUpeNa brahmacaryeNa ca sphuTaM nityaM niyamena jyotirmayo- - jJAnamayaH zuddho bhavati, yaM tathAbhUtamAtmAnaM dhIrAH - paramajJAnakalitA yatayo - maharSayaH saMyatAsmAno dhyAnaikaniSaNNA pazyati, na ca cetanAyA bhUtasamudAyamAtra evopalabhyAt bhUtadharmmatA, vilakSaNatayA tasyA mUrttatvAyogAt, etaccatrAgeva bhAvitam, naca tasmin satyevopalambhastaddharmatvAnumAnAyAlaM, vyabhicAradarzanAt, tathAhi - sparze satyeva rUpAdaya upalabhyante, na ca teSAM taddharmmateti / tataH zarIrAtiriktAtmAkhyapadArtha dharmazcetaneti sthitaM, pratyakSasiddho'pyeSa AtmA, tadguNasyAvaprahAdijJAnasya spaSTasaMvedanapratyakSa siddhatvAt / anumAnagamyo'pi taccedaM - dehendriyAtirikta AtmA, tadudvigame'pi tadupalabdhArthAnusmaraNAt, paJcavAtAyanopalabdhArthAnummatR devadattavat, iha smaraNamanubhava pUrva tayA vyAptaM, vyApyavyApakabhAvazcAnayoH pratyakSeNaiva pratipannaH, tathAhi - yo'rtho'nubhUtaH sa smaryate na zeSastathA svasaMvedanapratyakSeNa pratIteH, vipakSe cAtiprasaGgo bAdhakaM pramANaM, ananubhUte hi viSayeyadi smaraNaM bhavet tato'nanubhUtatvAvizeSAt kharavipANAderapi smaraNaprasaktirityatiprasaGgaH, vivakSite dehe vivakSiteSu ca indriyeSu satsupalabhyo yo'rthaH sa bhavAntare tadvigame'pi jAtismaraNe smaryate, tato'vazyaM tasyArthamyopalambhako dehAtirikta AtmA pratipattavyo na tanmAtraH, tanmAtratve tadavigame tadupalabdhArthAnusmaraNAyogAt adhikRtadehendriyamAtreNa tasyAnupalabdhatvAriti, AgamagamyatA tvasya suprasiddhaiva, satyena labhya ityAdiveda - pramANAbhyupagamAt / evaM bhagavatA vyAkRte sa kiM kRtavAn ? ityAha- chinnaMmi saMsayaMmI jAijarAmaraNavippa mukkeNa / so samaNo pavtraito paMcahiM saha khaMDiyasa ehiM || 606 || malaya TIkA - asyA vyAkhyA pUrvavat / prathama gaNadharAdidaM nAnAtvaM tasya jIvasattAyAM saMzayaH, asya tu zarIrAtirikta khalvAtmani, na tutatsattAyAmiti || - Ava0 nigA 606 / bhAga 2 (kha) sasminnapi pratrajite vAyubhUti cintaya // ! jitau me bhrAtarau yena sarvajJaH khalvayaM tataH ||111 / / tadetasya bhagavato'bhyarhaNA vandanAdibhiH / dhautakalmaSakAluSyaH syAM chinayi ca saMzayam // 112 // evaM vicintya so'pyAgAt svAminaM praNanAma ca / svAmyapyuvAca jIvaH sa tadvapuzcetite bhramaH ||113|| pratyakSAdyagrahaNena jIvo bhinnastanorna hi / jalabudabudavatso'Gga mUrcchatIti tavAzayaH // 114 //
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 vardhamAna jIvana-koza mithyA taddezapratyakSo jIvaH sarvazarIriNAm / tadguNAnAmIhAdInAM pratyakSatvAtsvasaMvidA // 11 // dehendriyAtiriktaH sa indriyA'pagame'pi yat / indriyArthAn saMsmarati maraNaM ca prapadyate // 116 / / iti svAmigirAcchinnasaMzayo vimukho bhvaat| paryavrAjIvAyubhUtiH ziSyapaMcazatIyutaH // 11 // -trizalAkA parva 10/sarga 5 agnibhUti ne bhI dIkSAgrahaNa kI hai-yaha bAta sunakara vAyubhUtine vicAra kiyA ki 'jisane hamAre donoM bhAiyoM ko jIta liyA hai to vaha nizcava hI sarvajJa honA caahie| ataH mujhe ucita hai ki bhagavAna ke pAsa jAkara, vaMdanakara hamAre kRta pApa ko dhonA caahie| isI prakAra merA bhI saMzaya dUra karu / isa prakAra vicAra kara vAyubhUti bhagavAn ke pAsa AyA aura praNAma kara baitthaa| use dekhakara bhagavAn bole ki he vAyubhUti ! tumheM jIva aura zarIra ke viSaya meM bar3A bhrama hai| pratyakSAdi pramANa se grahaNa na hone ke kAraNa jIva zarIra se alaga dikhAI nahIM detaa| isa kAraNa jala meM parapoTe kI taraha jIva zarIra meM hI utpanna hokara zarIra meM hI mUrchA ko prApta hotA hai-aisA tumhArA Azaya hai / parantu vaha mithyA hai| kyoMki sarva prANiyoM ko yaha jIva deza se to vaha pratyakSa hai kyoMki usake icchAdi guNa pratyakSa hone se jIva svasaMvid hai phalasvarUpa usakA svayaM ko ho anubhava hotA hai| vaha jIva zarIra aura indriyoM se bhinna hai| aura jisa samaya indriyA~ nAza ko prApta hotI hai| usa samaya bhI ve indriyA~ prathama bhoge hue artha ko saMsmaraNa karatI hai| aisI bhagavAn ko vANI sunakara svayaM kA saMzaya naSTa hone para vAyumUti saMsAra se vimukha hokara pAMca sau ziSyoM ke sAtha dIkSA grahaNa kii| .2 vAyubhUti ke mAtA-pitA kA nAma : itazca magadhe deze govrgraamnaamni| grAme gotamagotro'bhUdvasubhUtiriti dvijaH // 4 // tasyendrabhUtyagnibhUtivAyubhUtyabhidhAH sutaaH| patnyAM pRthivyAmabhavaMste'pi gotreNa gotamAH // 50 // -trizalAkA0 parva 10/sarga 5 vAyubhUti ke pitA kA nAma vasubhUti thA tathA mAtA kA nAma pRthivI thaa| gautama gotra thaa| .3 vAyubhUti gaNadhara. * tRtIya gautama se saMbodhita : ___ tacce goyame vAyubhUI aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA jeNeva docce goyame aggibhUI aNagAre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA doccaM goyamaM aggibhUi aNagAraM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA eyamaTTha sammaM viNaeNaM bhujjo-bhujjo khaamei| -bhaga0 za 3/u 1/sU 11 kisI tattvacarcA meM agnibhUti aura vAyubhUti kA vAda-vivAda ho jAne para-tatpazcAt bhagavAn mahAvIra ne usakA samAdhAna diyaa| isake bAda tIsare gautama-vAyubhUti ne agnibhUti gaNadhara se bArambAra kSamata-kSAmanA kiyA /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ *4 vAyubhUti kI Ayu : duI - vasubhUi-suo gaNahArI jayar3a vAubhUitti / iha sattarivAsAU govvaragAmubbhavo taio ||5|| - dharmopa0 pR0 227 janmasthAna gobaragrAma (magadha ) vAyubhUti kI mAtA kA nAma pRthivI va pitA kA nAma vasubhUti brAhmaNa thA / 27-30 varSa ko Ayu thI / . 44 caturtha gaNadhara -- vyakta vardhamAna jIvana - kAMza .5 vyakta gaNadhara kA bhagavAn ke pAsa Agamana : - saMzaya kA nivAraNa -dIkSA grahaNa (ka) te pavvaie souM viatta AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmi vaMdittA pajjuvAsAmi // 610|| malaya TIkA -- tAn - indrabhUtipramukhAn prabrajitAna zrutvA vyakto nAma caturthI gaNadharo jinasakAzaMbhagavatsamIpaM Agacchati, kenAdhyavasAyenetyAha- vrajAmi Namiti vAkyAlaGkAre vande bhagavantaM varddhamAnasvAminaM vanditvA ca paryupAsa iti // evaMbhUtena ca saMkalpena gatvA bhagavantaM praNamya tatpAdAntike bhagavatsampadupalabdhyA vismayotphullanayanastasthau / atrAntareAbhaTTho a jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNa / nAmaNa ya gotteNa ya savvannUsavvadarisINaM // 611 // malaya TIkA asyA api vyAkhyA pUrvavana kiM manne paMca bhUA asthi natthitti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho // 612 // 245 11 AbhASya ca bhagavatA kimukto'yamityAha - malaya TIkA -- kiM paJca bhUtAni - pRthivyAdIni santi kiM vA na santIti manyase vyAkhyAntaraM pUrvavat / ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhanaH tAni cAmUni vedapadAni, 'svapnopamaM vai sakalamityeSa brahmavidhirajjamA vijJeya' ityAdi / tathA 'dyAvApRthivI' ityAdi, tathA pRthivI devatA Apo devatA' ityAdi, teSAM ca vedapadAnAmayamarthaH, tava pratibhAsatesvapnopamaM svapnasadRzaM vai nipAto'vadhAraNe sakalama- azeSaM jagadityeSa brahmavidhiHparamArthaprakAraH aJjasA-praguNena nyAyena vijJe yo jJAtavyaH evamAdIni / kila vedapadAni bhUtanihnavaparANi. 'dyAvA pRthivI' tyAdIni tu sattApratipAdakAni. tataH saMzaya:, tathA parvate cittavibhramo yathA bhUtAbhAva evaM samIcInasteSAM pramANe
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza naagrhnnaat| tathAhi- cakSugadivijJAnasyAttambanaM paramANavA vA myuH prmaannusmuuho| vA'vayavI vA ? x x x I evaM vibhrame sphuTIkRte bhagavAnuttaramAha... vedapadAnAmartha na jAnAsi, cazabdAt yukti bhAvArtha ca, tatra tava saMzayanivandhanAnA vedapadAnAmayamarthaH-svapnopamaM va sakalamityAdIni. adhyAtmacintAyAM maNikanakAGganAdisaMyogasya aniyatatvAta asthiratvAn vipAkakaTukatvAt AsthAnivRttiparANi, na tu tadatyantAbhAvapratipAdakAni, dyAvApRthivityAdIni tu bhUnamattApratipAdakAni bhavato'pi pratItAni. tato vedasiddhA siddhA bhUtAnAM sattA, yadapyukta-bhUnAbha va eva mamocInamtepAM pramANenAgrahaNAdityAdi, tadapyasamyak bhUtAnAM prtykssaadiprmaannmiddhtvaan| .xi avayavipakSoktaM dRSaNamanavakAzaM, pRthagdravyAntarapasyAyavino'mmAbhiAnabhyupagamAna , ya eva hi paramANUnAM tatha vidhadezakAlAdimAmagrIviraMpamApakSANAM vivakSitajaladhAraNAdikriyAsamarthaH samAnaH pariNAmavizaMpaH, so'vayavI. tataH kunA dezakAsnyavRttivikalpadopAvakAzaH ? zepaM tu mamavAyavakSoktamana pagamA | naM: kSinimAvahati / evaM bhagavanA'bhihite sa kiM kRtavAnityAhachinnaMmi saMsayaMmI jAijarAmaraNavippamukaNaM / mo samaNA pabvaio paMcahiM saha khaMDiyasAhiM / / 13 / / malaya TIkA---- azyA vyAkhyA pUrvavana -Ava. nigA 650 sa 613 (kha) vyakto'pyacintayad yakta sarvajJo bhgvaanym| indrabhUtyAdayo yena jitA baMdA ivatrayaH / / 118 // mamApi maMzayaM dettA nizcitaM bhagavAnayama / tanaH ziAyI bhaviSyAmi dhyAtyaivaM so'pyagAtprabhuma / 116 / namapyuvAca bhagavAna bho vyakta ! tava cetasi / na hi bhUnAni vidyAntaM pRzyAdInIti saMzayaH / / 10 / / tapAM tu pratipattiA mA bhrmaajncndrvn| savazUnyatvamevevaminine bar3ha . AzayaH / / 12 / / tanmithyA sarvazUnyatvapale bhuvnvishrutaaH| myuH svapnA'vapnagandharSa puretarabhidA na hi // 12 // itthaM ca cchinna maMdeho vyakto'pi vyaktavAmanaH / parivatrAja ziSyANAM zata: paMcabhitvita: // 123 / / -trizalAkA0 paya 18 maga 5 isake pazcAt vyakta ne spaSTatA se vicAra kiyA ki ye avazya hI sarvajJa bhagavAna hai. jinhoMne tona bada kI taraha indrabhUti Adi tInoM ko jIta liyA hai| ye marvajJa bhagavAna hamArA bhI maMzaya avazya dUra kara dega....bAda meM meM unakA ziSya hogaa| sA vicAra kara vyakta bhagavAna ke pAsa aayaa| use dekhakara bhagavAna bole-'he vykt| tumhAre cina meM mA saMzaya hai ki pRthvI Adi paMcabhUta nahIM hai| usakI jo yaha pratIti hotI hai vaha bhama se jala meM candra kI taraha hai| ye sarva zUnya hI hai-yaha tumhArA dRr3ha Azaya hai| parantu yaha mithyA hai- kyoMki yadi sarva zUnyatA hI pakSa grahaNa kiyA jAtA hai to bhuvana meM vikhyAta hue svapna, asvapna, gaMdharvapura Adi bheda ghaTita hI nahIM hote haiN| bhagavAn kI isa prakAra vANI sunakara vyakta kA saMzaya naSTa ho gayA---isa kAraNa umane bhI vyanavAganA ko batAkara pAMca sau ziSyoM ke sAtha bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kii|
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ badhamAna jIvana-koza .. vyana svAmI ke mAnA-pitA ke nAma : kollAka'bhUddhanumitro dhammilazca dvijstyoH| putrau vyaktaH sudharmA ca vAruNIbhadrilAbhavau // 5 // - -trizalAkA0 parva 10/sarga 5 ___ kaulAka grAma meM dhanumiva aura dhammila nAmaka do brAhmaNa the| unake vAruNI aura bhaddilA nAma kI striyoM se vyakta aura madhamA nAmaka do putra hue the| .3 vyakta gaNadhara kI Ayu : kolTa,ga-sannivase uppaNNo jayai gnnhr-cutthaa| dhAriNi-dhaNamitta-suo asIi-varisAuo vutto|| -dharmopa0 pR0 227 vyakta gaNadhara ke mAtA kA nAma dhAriNI va pitA kA nAma dhanamitra thaa| assI varSa kI Ayu thii| kollAga sanniveza (magadha) janmasthAna thA / .45 paMcama gaNadhara-sudharmA gaNadhara .5 sudharma gaNadhara kA bhagavAna ke pAsa agamana, maMzaya nivAraNa aura dIkSA-- (ka) te pacahA mou muhamma Agat chaI jiNasagAsa / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 614 / / malaya TokA-nAna indra bhutipramu vAna pravrajitAna zrutvA sudharmaH paMcamo gaNadharo jinasakAzaM-bhagava samIpamAgacchati, kiM tenAdhyavasAyenetyAha, pazcAddhaM pUrvavat / / saca bhagavantaM dRSTvA' nova mumude, annAntareAbhaTTA ya niNa Na jAhajagamaraNa vippamukka Na / nAmaNaya gotaMNaya savvannamavvadarisINa / / 655 / / malaya TokA - amyA vya.khyA evaM bt| kiM manne jAgmio iha bhavaMmi so tArimo parabhave vi / vayapayANa ya atthaM na yANasI namimo attho / / 65 / / malaya TokA kiM manyase yA manuSyAdidizaM iha bhI sa parabhave 'pi tAdaza eva. nanvayamanucitastava saMzayo. yano'sau vi vedapadazrutinibandhanaH, tAni cAmani padAni-puraSo vai puruSatvamazrata pazavaH pazutva, mityAdi, tathA zRgAlo varakha jAyate yaH sapurIpo dahyate ityAdi ca, tatra vedapadAnAM tvamitthamarthamavayudvayara,-pura.po mataH sana putpatvamazrate.pra.pnoti pazavA gavAdayaH pazutvameva, abhani vedapadAni kila bhavAntagmAdRzya:tipAdakAni, tathA zRgAlo va epa ityAdoni tu vaimA zyaprApakAni tataH saMzayaH, anyaca yatte' bhinAyo yathA kAraNa nurUpaM kAyaM bhavani, na khalu zAlivIkAta godhamAGka ra pramatiH.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-kAza tanA bhavAntarasArazyamevopapattimata , natra vedapadAnAmAthaM ca zabdAta yukti bhAvArtha ca na jAnAsi, teSAM vedapadAnAmayamartha:-puruSaH balviha janmani mvabhAvena mAIvAja vAdiguNayukto manuSyanAmagotrakamaNI badavA mRtaH san puruSatvamazrute, na tu niyamataH, evaM pazavo'pi pazubhAvamAyAdiguNayuktAH pazunAmagotre kamaNI baddhAmRtAH santaH pazutvamAsAdayanti, na tu niyogataH, jIvAnAM gativizeSasya kamasApakSatvAna , zeSANi tu vedapadAni sugamAni, na ca niyamataH kAraNAnumpa kArya vaimadRzyamyApi darzanAta . tathAhi zRGgAccharo jAyate, tasmAdeva sarSapAnuliptAtta tRNAnIni. golomAvilomabhyAM dUrvA, nato na niyamaH athavA kAraNAnurUpakAryapakSe'pi bhavAnnaravacityamasya yuktameva / yato bhavAGkurabIjaM sAtmaka kamma, taca niyaMganagamaranArakAyuSkAdibhedabhinnatvAna citrama . ataH kAraNavaicitryAna kAryavaicitryamiti, vastusthimyA tu maumya ! kiJcidiha lokeparaloke vA na savathA mamAnamasamAnaM vA'sti, tathA caha bhave yuvA nijairapyatInAnAgatarbAlavRddhAdi paryAyaH mavathA na mamAno'vasthAbhedagrahaNAna, nApi sarvathA'mamAnaH mattAmanugamAna evaM paraloke'pi manujA devatvamApannA na marvathA mamAna. zarIgantarAdibhavAna , __nApi mavathA'samAno jIvatvAdyanvayAna , itthaM catadaGgIkartavyamanyathA dAnadamadayAdInAM vaiyayaprasaGgAta , evaM bhagavatA'bhihite sa kiM kRtavAnityAha - chinnaMmi maMsayaMmI jAijarAmaraNavippamukkeNa ! mo samaNo paJcaio paMcahiM maha khaMDiyamaehiM / / 16 / / malaya TIkA-vyAkhyA pUrvavata Ava0 nigA 114 se 616 (a) upAdhyAyaH sudhA'pi saMzayaccha dvaanychyaa| samAyayo mahAvIramatucchAlokabhAskarama // 124 / / tabhapya jalpadbhagavAna sudharmastava dhiigyim| yAhagatra bhavedeha! tAka parabhave'pihi // 125 / / kAryahi kAraNAsyAnurUpaM bhavati mNmRtau| na ha yuyupta kalamabIja prarohati yavAMkuraH / / 526 // nanna yuktaM yadbhave'smina yo mRdutvA''javAdibhiH / naraH karma nagayuSka badhnAtisa punarnaraH // 12 // mAyAdiyuka paryastu sa pratyA'pi pazuHkhalu / karmAdhInA samutpattimtannAnAtvaM ca janminAma // 18 // mahAzaM kAraNamyaiva kaaymitypysNgtm| zugapratike yo'pi zarAdonAM prohaNAna / / 124 / / nyAkaNya sudharmA'pi pnycshissyshtiiyunH| pravajyAmAdadaM pAzva svAmipAdAravindayoH / / 130 / / trizalAkA0 parva 10 maga 5 indrabhUti Adi cAra dIkSita ho gaye haiM-yaha bAta sunakara upAdhyAya sudharma bhI svayaM kA saMzaya naSTa karane kI icchA se lokAloka ke svarUpa ko dekhane meM sUrya jaise zrI vIraprabhu ke pAma aayaa| use dekhakara bhagavAna ne kahA-he sudharmA / tumhArI buddhi se aisA vicAra utpanna haA hai ki jIva jaisA isa bhava meM hai---vaisA hI parabhava meM hotA hai kyoMki saMsAra meM kAraNa ke milane se hI kArya hotA hai| zAlI pIjI
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ badhamAna jIvana koza Ane se usameM se kucha bhI bhavAMkura nahIM hotA hai| parantu yaha ApakA vicAra khoTA aura aghaTita hai| kyoMki isa saMsAra meM jo manuSya mRdunA aura marananAdi manuSya kA Ayu bAMdhanA hai| yaha karane se manuSya hotA hai parantu jo mAyAdi kI racanA karatA vai vaha yahAM patru rUpa meM rahatA hai I vaha manuSya bhaviSyat meM pazu hotA hai| isa kAraNa jIva bhI pRthaka-pRthaka gati meM utpatti karma ke AdhIna hai aura isI ke kAraNa prANiyoM meM vividhatA dikhAI detI hai| phalasvarUpa kAraNa ke milane se hI kArya hotA hai aisA kahanA bhI asaMgata hai| kyoMki zrRMga Adi meM se zAra nikalate haiN| aisI bhagavAn kI vANI sunakara sudharmA pAMca sau ziSyoM ke sAtha prabhu ke caraNa kamaloM meM dIkSA grahaNa kii| sudhamA gaNadhara ke mAtA-pitA ke nAma (ka) bhaddila prammila taNao gaNahArI nava paMcama suhammo // kollAga sannivese uppaNNI varisa saya-jIo - dharmo0 0 227 surmA gaNadhara ke mAtA kA nAma bhalA va pitA kA nAma bhrammila thA / kolAga sanniveza (magadha ) janmasthAna thA / 100 varSa kI Ayu thI / (kha) kolA ke anumitro dhammillakSya dvijastayoH putrau vyaktaH sudharmA ca vAruNIbhadrilAbhavau / / 51 / / - trizalAkA parva 20 / sarga 5 kollAka grAma meM zrammila nAma kA brAhmaNa rahatA thA / usake mahilA nAma kI strI thI / usake sudharmA nAmaka eka putra thaa| 1 (ga) vasubhuIcaNamittAM dhammila dhaNadeva mAriedheya deve vasU adattaM balaM a piaro gaNaharANaM // Aya nigA / 647 sUma ke pitA kA nAma dhammila aura mAtA kA nAma bhahilA thA / Arya mI kA gotra (ka) sama bhagava mahAvore kAmavagAttaNaM saraNamma NaM bhagavao mahAvIrassa kAsavagottamsa ajamere devAsI aggivesAyaNasagAMta kappa0 sU 205 kAzyapa gotrI zramaNa bhagavAna mahAvIra ke agni vaizAyana gAMdhI zramaNa bhagavAn mahAvIra kAzyapa gotrI the| sthavira Aya sudharmA nAmaka aMtavAsI ziSya the / / (kha) tinniya goyamagattA bhAgdA aggisa va. siTTA kAsavagAMama hAria koDinnadugaMca guntAI // suSamA ani vaizyAyana gotrIya brAhmaNa vaMza meM utpanna hue the / * sudharmA ke janma ke samaya --nakSatra kA yoga jA kattiya sAIsavaNo hatyuttarA mahAo / rohiNi uttarasodA migasira taha ammiNI puraso || -Aya nigA sudhamA ke janma ke samaya uttara-phAlgunI nakSatra kA yoga thA / - Ava0 nigA 646
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza .5 gaNadhara sudharmA kA zruta(ka) dIkSA ke pUrva kA zruta savve mAhaNA jaccA, savve ajjhAvayA viU / / savve duvAlasaMgiA, savve caudasapugviNo / / -Ava0 nigA 655 vidantIti vido -vidvAMsaH caturdazavidyAsthAnapAragamanAna / tAnicaturdaza vidyAsthAnAnyamuni aMgAni vedAzcatvAro, mImAMsA nyaamaavistrH| dharmazAstraM purANaMca vidyA hya taashcturdsh| tatrAMgAni tadyathA zikSA kalpo vyAkaraNaM nirukta chando jyotiSaM ceti, eSa gRhasthAgama uktaH / vidvavaMza paramparA meM utpanna hone ke nAte Arya sudharmA ne Rka , yajuSa , sAma aura atharva-ina cAroM bedoM, zikSA, kalpa, vyAkaraNa, nirukta, chaMda tathA jyotiSa-ina chahoM vedAMgoM, mImAMsA, nyAya dharmazAstra tathA purANa Adi saba milakara ina cavadaha vidyAoM kA samyaktayA adhyayana kiyaa| unake pUrNa adhikArI vidvAn bane / (kha) dvAdazAMgI se pUrva pUrvo kI racanA aura sudharmagaNadhara--- dhammovAo pavayaNamahavA puvvAI desayAtassa / savvajiNANa gaNahaga cohasapuvI u te tasma / / sAmAiyAiyA vA vayajIvanikAyabhAvaNA paDhamaM / eso dhammovAdo jiNehiM savvehiM uvittro|| -Ava0 nigA 262-63 kisI kA abhimata hai ki dvAdazAMgI kI racanA ke pUrva gaNadharoM dvArA ahaMbhASita tIna-mAtRkA padoM ke AdhAra para caturdaza zAstra race gaye jisameM samagra zruta kI avataraNA kI gaI hai| isI AdhAra se sudharma gaNadhara ne pUrvo kI racanA dvAdazAMgo ke pUrva kii| dvAdazAMgI ke pUrva--pahale yaha racanA kI gaI-ataH ye caturdaza zAstra caturdaza pUrvo ke nAma se vikhyAta hue| . saMhanana va saMsthAnamAsaM pAovagayA savve'viya svvlddhisNpnnaa| vajjarisahasaMghayaNA samacauraMsA ya saMThANe // Ava0 nigA 656 Arya sudharmA sabhI labdhiyoM se yukta the| unakA daihika gaThana vajra-RSabha-nArAca saMhanana tathA samacaturasra saMsthAnamaya thA / nirvANa se pUrva Arya sudharmA eka mAsa taka pAdopagamana AmaraNa anazana meM rhe| noTa--pAda kA artha vRkSa kA jamIna meM gar3A huA jar3a kA bhAga hai| usakI taraha jima ( gRhota-anazana ) vyakti kI aprakaMpa sthiti hotI hai, use pAdopagata kahA jAtA hai| AmaraNa anazana prApta-sAdhaka ---jima meM pAdapa vRkSa kI taraha parispandana-kaMpana Adi se sarvathA rahita ho jAtA hai, use pAdopagamana anazana kahA jAtA hai|
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna bhIvana-koza 251 .7 Arya sudharma kA AyuSya (ka) thereNaM ajasuhamme eka vAsasayaM savvAuyaM pAlaittA siddhe buddhe mutte aMtagaDe pariNivvuDe svvdukkhpphiinne| -sama0 sama 100 sU 5 pR0606 sthavira Arya sudharmA eka sau varSa kA sarvAyu pAlanakara siddha hue yAvat sarva duHkhoM se rahita hue / TIkA- evaM 'therevi ajjasuhame' tti AryasudharmoM mahAvIrasya paMcamo gaNadharaH so'pivarSazataM sarvAyuH pAlayitvA siddhastathA ca tasyAgAravAsaH paMcAzadvarSANi chadmasthaparyAyo dvicatvAriMzatkevaliparyAyo'STau, bhavati caitadrAzitrayamilane varSazatamiti / ___ sudharma svAmI kA gRhavAsa pacAsa varSa, chamastha paryAya bayAlIsa varSa aura kevali paryAya ATha varSa--isa prakAra sudharmA svAmI kI AyuSya 100 varSa kI thii| (kha) mAsaM pAovagayA savve'vi ya savvaladdhisampannA / vajjarisahasaMdhayaNA samacauraMsA ya saMThANe / / -Ava0 nigA 656 nirvANa se pUrva Arya sudharmA eka mAsa taka pAdopagamana AmaraNa anazana meM rhe| niyuktikAra ne sabhI gaNadharoM ke lie isI prakAra ke aMtima tapa kA ullekha kiyA hai| .8 sudharmA gaNadhara kA eka virvacana (ka) teNaMkAleNaM te NaM samaeNaM caMpA nAmaM nayarIhotthA, vnnnno| tIse NaM caMpAe NayarIe bahiyA uttarapurathime disIbhAe puNNabhadde nAmaM ceiehotthaa| tattha NaM caMpAe NayarIe koNie NAmaM rAyA hotthA, vaNNao / te NaM kAle NaM, te NaM samae NaM, samaNamsa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI ajjasuhanme nAma there, jAtisaMpaNNe, kulasaMpaNNe, balamvaviNayaNANadaMsaNacarittalAghavasaMpaNNe; oyaMsI, teyaMsI, baccasI, jasaMsI; jiyakohe, jiyamANe, jiyamAe, jiyalohe. jiIdie, jiyanidde, jiyaparisahe; jIviyAsamaraNabhayavippamukke, tavappahANe, guNapyahANe, evaM karaNacaraNaniggahaNicchayaajjavamaddavalAghavakhatiguttimutti 10, vija matabaMbhaveyanayaniyamasaJcamoyaNANasaNa 20, caritta; ogale, ghore, ghoravyae, ghoratabassI, ghorabaMbhacegvAsI; ucchRDhazarIre, saMkhitta viulateyalle se, codasapuvvI, cauNa,Novagata, paMcahiM aNagAramaehiM maddhiM saMpagvuiDaM, puvvANapuci caramANe, gAmANugAme dUtijjamANe, suhasuheNaM viharamANe; jeNeva caMpA nayarI, jeNeva puNNabhadra cetie teNAmeva uvAgacchai, uvAgacchittA, ahApaDirUvaM ungaha, urigaNhitta, maMjameNa tavasA appANaM bhAvamANe viharati / / sUtrama-4 / / --NAyA0 zruta0 1 a0 1 usa kAla arthAt isa avamapiNI kAla ke cothe Are meM aura usa samaya meM arthAta kuNika rAnA ke samaya meM caMpA nAmaka nagarI thii| uma caMpA nagarI ke bAhara, uttarapUrva dikakoNa meM arthAt IzAna bhAga meM pUrNabhadra nAmaka caitya thaa| usa caMga nagarI meM kaNika nAmaka rAjA thaa|
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza ve jAtisaMpanna usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke ziSya Arya sudharma nAmaka sthavira uttama mAtRpakSa vAle the| kulasaMpanna - uttama pitRpakSa vAle the, uttama saMhanana se uttama bala se yukta the / anuttara vimAna vAsI devoM ko apekSA bhI adhika rUpavAna the, vinayavAna cAra jJAnavAn, kSAyika samyakvavAna, lApazvAna ( dravya me alpa upadhi vAle aura bhAva se Rddhi-rasa evaM sAtA rUpa tIna gAravoM se rahita ) the| ojasvI arthAt mAnasika teja se saMpanna yA car3hate parimANa vAle tejasvI arthAt zArIrika kAMti se dedIpyamAna vacasvI saguNa vacana vAle, yazastra, krodha ko jItane vAle, mana ko jItane vAle, mAyA ko jItane vAle lobha ko jItane vAle, pA~coM indriyoM ko jItane vAle, nidrA ko jItane vAle paro yahIM ko jItane vAle jIvita rahane kI kAmanA aura mRtyu ke bhaya se rahita tapaH pradhAna arthAt anya muniyoM kI apekSA adhika tapa karane vAle yA utkRSTa tapa karane vAle guNa pradhAna arthAt guNoM ke kAraNa utkRSTa yA utkRSNa saMyama guNa vAle karaNapradhAna - piNDavizuddhi Adi karaNasattarI meM pradhAna, caraNapradhAna -- mahAvrata Adi caraNasattarI meM pradhAna, nigrahapradhAna - anAcAra meM pravRtti na karane ke kAraNa uttama tantra kA nizcaya karane meM pradhAna, isI prakAra Arjava pradhAna, mArdavapradhAna lAghavapradhAna, arthAt kriyA karane ke kauzala meM pradhAna kSamApradhAna guptipradhAna, mukti (ni) meM pradhAna deva adhiSThita prajJapti Adi brahmacarya, arthAt samasta kuzala anuSThAnoM meM pradhAna, veda pradhAna arthAt laukika aura lokottara AgamoM meM niSNAna, narapradhAna niyamapradhAna bhAMti-bhAMti ke abhigraha dhAraNa karane meM kuzala satyapradhAna, zaucapradhAna, jJAnapradhAna darzanapradhAna, cAritrapradhAna udAra arthAt apanI usa tapazvaryA se samIpavartI. alpa sarakhavAle, manuSyoM se bhaya utpanna karane vAle pora arthAt parISahoM, indriyoM arthAt kaSayoM Adi Antarika zatruoM kA nigraha karane meM kaThora, poravatI arthAt mahAvatoM ko ananya sAmAnya pAlana karane vAle, pora tapastrI, sTA kA pAlana karane vAle, zarIra saMskAra ke tyAgI, vipula tejo lezyA kA apane zarIra meM hI samAviSTa karake rakhane vAle, caudaha pUrvo ke jJAtA, cAra jJAnoM ke dhanI, pAMca sau sAdhuoM ke sAtha parivRtta, anukrama meM calate hue eka grAma se dUsare grAma meM vicaraNa karate hue sukhe sukhe vihAra karate hue jahAM caMpA nagarI thI aura jahA~ pUrNabhadra caitya thA usI jagaha Aye / Akara yathocitta avagraha ko grahaNa kiyA arthAt upAzraya kI yAcanA karake usameM sthita hue / grahaNa karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage avagraha kI tatpazcAt caMpA nagarI se pariSad nikalI / kUNika rAjA bhI ( vaMdanA karane ke lie ) nikalA / sudharmA 250 svAmI ne dharmopadeza diyA / (kha) teNaM kAleNaM teNaM samarpaNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtavAsI ajjasuhammA NAmaM therA bhagavaMto jAtisaMpannA kula saMpannA jAva uddadhI caDaNANovagayA paMcahi aNagArasahiM saddhi saparivRDA yovANupuvi caramANA gAmANugAmaM duinamANa suhaMsuheNaM viharamANA jeNeva rAyagihe Nayare jeNeva guNasIlae beie jAva saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANNa viharati parisA niggayA, dhammo kahio. parisA jAmeva disaM pAyA tAmeva disiM paDigayA ||3|| -NAyA0 zru 21 a0 1 zramaNa bhagavAn mahAvIra ke ziSya Arya sudharmA -pAMca sau sAdhuoM ke sAtha grAmAnugrAma vihAra karate hue rAjagRha ke guNazIlaka caitya meM pdhaare| saMyama aura tapa ke dvArA AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge|
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jovana-koza 253 ... (ga) teNaM kAleNaM taNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI ajjamuhamma NAmaM aNagAre jAisaMpaNNe kulasaMpaNNe, vaNNao, caudasapuvvI, caunANovagae paMcahiM aNagArasaehiM saddhiM saMparivuDe puvANupubdhi caramANe jAva jeNeva puNNabhadda ceie x x x ahApaDirUvaM jAva vihri| parisA niggyaa| - saccA nisamma jAmeva disaM pAubhUyA, tAmeva disaM paDigayA / -vivA0 zru 5/a 1 / sU 2 eka samaya kI bAta hai ki-grAmAnugrAma vihAra karate hue usa samaya, zrI sudharmA svAmo aneka guNa gaNoM se maNDita, zAMta, dAMta aura caturdazapUrvaka dhArI the, usa udyAna meM apane 500 ziSyoM sahita pdhaare| nagaravAsiyoM ko jyoMhI isa udyAna meM sudharmA svAmI ke padhArane kI khabara par3I tyoMhI nagarIjana saba ke saba unake vandana darzana evaM unase dharma zravaNa karane ke nimitta bar3I hI utkaMThA se bahAM para Aye, sudharmA svAmI ne upadeza diyaa| upadeza sunakara ve saba apane apane sthAna gaye // sU. 2 // (gha) teNaM kAleNaM teNa samaeNaM samaNa sa bhagavao mahAvIrassa atevAsI ajjasuhamme NAmaM aNagAre jAisaMpanne jahA kesii| jAva paMcahiM aNagArasaehiM saddhiM saMparibuDe puvvANupuvvi cagmANa ( gAmANugAmaM duijamANe ) jeNeva rAyagihe jAva ahApaDirUvaM oggahaM ogiNhittA saMjameNa jAva vihrdd| parisA NiggayA dhammo khio| parisA paDigayA / -nirayA0 va 1 / a 1 / sU 3 usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke ziSya Arya sudharmA pAMca sau anagAroM ke sAtha tIthaMkara paramparA se vicarate hue grAmAnugrAma vihAra karate hue rAjagRha nagara meM dUtipalAsa caitya meM pdhaare| (ca) teNaM ka.leNaM teNaM samaeNaM ajja suhamme there jAva paMcahiM aNagArasaehiM saddhiM saMparivuDe puvANapubdhi caramANe gAmANugAma dUijjamANe suhaM suheNaM virahamANe jeNeva capA nayarI jeNeva puNNa bhadde ceiye teNeva smosrie| parisA niggayA jAva parisA pddigyaa| -aMta0 va 1 / sU 1 usa kAla usa samaya meM sthavira Arya sudharmA svAmI pA~ca sau anagAroM ke sAtha tIrthaMkara paramparA se vicarate hue grAmAnugrAma vihAra karate hae, usa campAnagarI ke pUrNabhadra nAmaka udyAna meM pdhaare| x x x (cha) AryikA pratijAgarako vA 'sAdhuvizeSaH smyprsiddhH| -sthAnAMgasUtra vRtti 4-3-323 sAdhviyoM ke pratijAgaraka ko gaNadhara kahA gayA hai| savve ee samaNassa bhagavao mahAvIrassa ekkArasa vi gaNairA duvAlasaMgiNo cauddasapugviNo samattagaNipiDagadharA rAyagihe nayare mAsieNaM bhattieNaM, apANaeNaM kAlagayAjAva :savvadukkhappahINA / dhere iMdabhuI thare ajasuhamme siddhiMgae mahAvIre pacchAdonni ci pariNivvuyA / -kappa0 sU 203 bhagavAn mahAvIra ke sabhI gyArahoM gaNadhara dvAdazAMgavettA, caturdaza-pUrvI tathA samasta gaNi piTaka ke dhAraka the| rAjagRha nagara meM mAsika anazanapUrvaka ve kAlagata he| sarvadaHkhamahINa bane / arthAt mukta hae / sthavira indrabhUti
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 254 ( gautama ) tathA sthavira Arya sudharmA - ye donoM hI mahAvIra ke siddhigata hone ke pazcAt mukta hue / kAlagata hote gae, unake gaNa sudharmA ke gaNa meM antarbhAvita hote gaye / noTa AryikA pratijAgarako vA sAdhuvizeSaH samayaprasiddhaH / - ThANa0 sthA 4-3-323/TokA gaNadhara ko sAdhviyoM kA pratijAgaraka kahA hai / ata: sudharmA gaNadhara bhI sAdhviyoM ke pratijAgaraka the / gaNadhara kA yaha eka kArya bhI hotA thA ki vaha sAdhvIvRnda ko pratijAgRta rakhane -- unheM saMyama - jIvitavya meM uttarottara gatizIla rakhane meM preraka rahe, unakA mArgadarzana kare / 6 sudharma kA kaivalyakAla aura parinirvANa (ka) taddiva se ceva suhammAiriyo jaMbUsA miyAdINamaNeyANamAiriyANaM vakkhANidaduvAla saMgo ghAicakkakkhaeNa kevalI jAdo / tado suhammabhaDArayo vi bArahavassa Ni / kasApA0 bhAga 1 /gA0 1 / pR0 84 jisa dina gautama svAmI - indrabhUti ne mokSapada prApta kiyA- usI dina sudharmAcArya jaMbUsvAmI aneka AcAryoM ko dvAdazAMga kA vyAkhyAna karake cAra ghAtika karmoM kA kSaya karake kevalI hue / " tadanantara sudharma bhaTTAraka bhI bAraha varSa taka kevalivihArarUpa meM vihAra karake mokSa kI prApta hue / (kha) tahiM vAsari uppaNNau kevalu / taNivvANai jaMbU - NAmahu | muNihi sudhammahu - pakkhAliya - malu // paMcamudivva NANu haya kAma // jyoM-jyoM gaNadhara indrabhUti ke nirvANa ke dina sudharma gaNadhara ko pApamala kA prakSAlana karanevAlA kevalajJAna utpanna huA / sudhanaM svAmI kA nirvANa hone para kAma ko jItanevAne jambU nAmaka muni ko vahIM divyajJAna arthAt kevalajJAna utpanna huA / (ga) tammi kadakammaNAse jaMbUsAmitti kevalI jAdo tatthavi siddhipavaNNe kevaliNo NatthiaNubaddhA // -tilopa0 adhi/gA 1477 gautama, sudharmA aura jambU kA kevali kAla 62 varSa kA batAyA hai / - vIraji0 saMdhi 3/kaDa 2 sudharmA svAmI ke karmanAza karane arthAt mukta hone para jambU svAmI kevalI hue / phira jambUsvAmI ke bho siddhi ko prApta honepara phira koI anubaddha kevalI nahIM rahe / vAsaTThI vAsANiM godamapahudINa NANavaMtANaM / dhammapayaTTaNakAle parimANaM piMDarUveNaM // tilopa0 gA 1478
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 255 jAdo siddho vIro tadivase godamo prmnnaannii| jAdo tassi siddha sudhammasAmI tado jAdo / / tammi kadakAmmaNa se jaMbUsAmi tti kevalI jaado| tatthavi siddhipavaNNe kevaliNo Nasthi aNubaddhA / / -tilopa0 1476,77 ghAti karmoM kA nAza kara jambU svAmI kevalI hue| jambU svAmI ke bAda kevalajJAna kA viccheda ho gayA / jambU svAmI dvArA siddhi prApta kara liye jAne para anubaddha kevali nahIM hue| theressaNaM ajapuhammassa aggivesaaynngottss| ajjajaMbunAmathere aMtevAsI kAsavagotte / / -kappa0 sU 205 suhammaM aggivesANaM, jaMbU nAmaM ca kAsavaM / / -naMdI0. sthavirAvalI gA 25 agni vaizyApana gotrotpanna, sthavira Arya sudhamo ke kAzyapagotrotpanna Arya jaMbU nAmaka sthavira aMtevAsI the| Arya sudharmA ke paTTadhara jaMbUsvAmI the / (gha) mukta tatra ca paMcamo gaNadharo labdhvA sudharmaprabhu-rjJAnaM paMcamamanvazAJcirantaraM dharma janAn kSmAtale / / prApto rAjagRhAbhidhAnanagare niHzeSamapyanyadA, jaMbUsvAmImuneradhInamanaghaM saMghaM nijaM nirmame // 283 // tasminneva pure sudharmagaNabhRtkSINASTakarmA-kramA-tturyadhyAnadharo'punarbhavamagAdadvaitasaukhyaM padam / pazcAdantimakevalI kSititale zrIvIramArgAgraNIdharma bhavyajanAn prabodhya suciraM jaMbUprabhuzcAnyadA // 284 - trizalAkA0 parva 10/sarga 13 gautamasvAmI ke mokSa jAne ke bAda pAMcave gaNadhara sUdharma svAmI paMcama jJAna ko prApta kara bahata varSoM taka pRthvI para vicaraNa kara logoM ko dharmadezanA dii| aMta meM ve bhI rAjagRhI nagarI meM padhAre aura svayaM ke nirdoSa saMgha ko jaMbUsvAmI ko svAdhIna kiyaa| bAda meM sudharmAsvAmI gaNadhara bhI usI nagarI meM azeSa karmoM ko kSaya kara zuddha dhyAna meM addhata sukhavAle sthAna ko prapta kiyaa| usake bAda antima kevalo zrI jaMbusvAmI bhI zrI viir| bhagavAna ke zAsana meM agraNI hokara bahuta varSoM taka bhakajanoM ko dharma saMbaMdhI upadeza diyA aura aMta meM mokSa prApta kiyaa| .10 sudharmA gaNadhara se jaMbUsvAmI ke praznottara teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ajja suhammassa aNagAssa jeTTe aMtevAsI ajajaMbU NAmaM aNagAre kAsavagotteNaM satra sehejAva ajjasuhammassa therassa adUrasAmaMte uDDhaM jANU ahosire jhANakoTThovagae saMjameNaM tavassA appANaM bhAvemANe viharai / / 6 / / -nAyA0 zru 1/a6 usa samaya sudharmA anagAra ke jyeSTha ziSya kAzyapagotrotpanna Arya jaMbU apane guru ke na bahuta dUra, na bahuta samIpa, Urdhva jAnU , praNata mastaka, dharmadhyAna va zuddha dhyAnarUpI kopTha meM avasthita, saMyama aura tapasyA se apane ko prabhAvita karate hue upasthita the|
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 vardhamAna jIvana-koza .11 bhagavAna mahAvIra ke paTTadhara-sudharma gaNadhara (ka) samaNassaNaM bhagavao mahAvIrassa kAsavagottassa ajamuhamme there aMtevAsI aggivesAyaNagote / -kappa0 sU0 205 kAzyapa gotrIya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke aMtevAsI Arya sudharmA sthavira agnivazyAyana gotrIya the| zvetAmbara mavAnusAra gautama ke nirvANa ke pazcAt ATha varSa taka ve kevala jJAnI rUpa meM rhe| digambara paraMparA meM unakA kevala jJAna-kAla dasa varSa kA mAnA jAtA hai| (kha) jAdo siddho vIro taddivase godamo prmnnaannii| jAde tassiM siddhe sudhammasAmI tado jAdo // 1476 / / tammi kadakammaNAse jabUsAmi tti kevalI jaado| tatthavi siddhipavaNNe kevaliNo Nasthi aNuvaddhA / / 1477 / / bAsaTThI vAsANiM godama pahudINa nnaannvNtaannN| dhammapayaTTaNakAle parimANaM piMDarUpeNaM // 1478 / / -tilopa0 adhi / jisa dina bhagavAn siddha avasthA ko prApta hae, gautama ko parama jJAna yA sarvajJatva prApta huaa| gautama ke nirvANa-prApta kara lene para sudharmA sarvajJa hue| sudharmA dvArA samasta karmoM kA uccheda kara diye jAne para yA vaisA kara mukta ho jAne para jaMbU svAmI ko sarvajJatva lAbha huaa| jaMbU svAmI ke siddha prApta ho jAne ke pazcAt sarvajJoM ko anukramika paraMparA vilupta ho gyii| gautama prabhRti jJAniyoM ke dharma-pravartana kA samaya piDa rUpa meM sammilita rUpa meM bAsaTha varSa kA hai| (ga) samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa kAmavagottassa anjasuhamme there aMtevAsI aggivesaaynnsgott| thegssa NaM anjasuhamalsa aggivesAyaNasagottassa ajjajaMbunAma there atevAsIkAsavagotte : thesssa NaM ajajaMbunAmassakAsavagottarasa ajjappabhave thereatavAsI kaccAyaNasagotte / therassa NaM ajjappabhavassa kaccAyaNasagottassa annasaMjabhave there aMtavAsI maNagapiyA vcchsgotte| therassa NaM ajjasejjabhavassa maNagapiuNo vacchasagottamsa ajasabhadde thare aMtevAsI tuMgiyAyaNasagotte x x x / -kappa0 sU 205/ pR0 61 1-zramaNa bhagavAn mahAvIra, kAzyapa gotrI the| kAzyapa gotrI zramaNa bhagavAna mahAvIra ke agnivaizAyana gotrI sthAvara Arya sudharmA nAmaka aMtevAsI-ziSya the| 2-agnivaizAyana gotrI Arya sudharmA ke kAzyapagotrI sthavira Arya jaMbU nAmaka aMtevAsI the| / :-kAzyapa gotrI sthavira Arya jaMbU ke kAtyAyana gotrI sthavira Arya prabhava nAmaka aMtevAsI the .... 4-kAtyAyana gotrI sthavira Arya prabhava ko vAtsyagotrI sthavira Arya sijjabhava nAmaka aMtevAsI the. Arya sijaMbhava (svayaMbhava ) manaka ke pitA the|
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 257 5-manaka ke pitA aura vAtsya gotrI sthavira Arya sijjaMbhava (zayyambhava) ke tuMgiyAyana gotro sthavira jasabhadra (yazobhadra) nAmaka aMtevAsI the| moTa-[ tiloyapaNNattikAra ne gautama, sudharmA aura jaMbU ke kevalyAvasthA ke samaya ko dharma-pravartana kAla zabda se saMjJita kiyA hai| isake anusAra gautama ke bAraha varSa, sudharmA ke bAraha varSa tathA jaMbU ke ar3atIsa varSa kula bAmaTha varSa hote haiM / ] (cha) sirijiNanivvANagamaNarayaNIe ujjoNIe caMDapajjoamaraNe pAlao raayaaahisitto| teNaM ya aputta udAimaraNe koNiarajjaM pADalipuraM piatttthiaN| tassa ya varisaM 60 rajje-goyama 12, suhamma 8, jambU 44 jugappahANA / -siridusamAkAla samaNa sNghthyN-avcuuriH80|| zrIjina bhagavAna mahAvIra ke nirvAja-gamanakI rAtri meM ujjayinI meM caMDapradyotakA maraNa hone para pAlaka rAjA ke rUpa meM abhisikta huaa| pATaliputra ke rAjA udAyI ke niSputra rUpa meM maraNagata ho jAne para usane koNika (ajAtazatra ) kA pATaliputra kA rAjya bhI adhikRta kara liyaa| usake sATha varSa ke rAjyakAla meM gautama 12 varSa, sudharmA 8 varSa tathA jaMbU 44 varSa taka yugapradhAna rhe| . noTa-Arya sudharmA kA janma I0 pU0 607 meM huA thaa| jabaki bhagavAna mahAvIra kA janma I0 pU0 596 meM huA thaa| ataH bhagavAna mahAvIra se sudharmA Arya ATha varSa bar3e the| indrabhUti gautama kA bhI janma I0 pU0 607 meM huA thaa| sudharmA 50 varSa ko Ayu taka gRhastha-paryAya meM rhe| 30 varSa sAdhu-paryAya meM rhe| bhagavAn mahAvIra ke nirvANa aura gautama ke kevalI hone para gautama ke jIvanakAla meM ve 12 varSa asarvajJa rUpa meM saMgha ke adhinAyaka rhe| jisa dina gautama kA nirvANa huA sudharmA ko kevala jJAna prApta huaa| unakA ATha varSa kA kevalikAla hai| ataH isa avadhi meM kevalI ke rUpa meM saMghanAyaka rhe| tattvataH kevalo paTTAsIna nahIM hote| kevalI ke paTTadhara kevalI AsIna hoM, to dvAdazAMga rUpa jJAna kA paramparA prApta zRkhalAgata srota yathAvat nahIM raha paataa| ataH bhagavAn mahAvIra ke paTTadhara gautama nahIM the parantu sudharmA gaNadhara the| klioyapaNNatto meM gautama, sudharmA aura jaMbU kA kevalikAla 62 varSa batAyA gayA hai| apabhUza jaMbUsAmi cariu ke lekhaka aura kavi ne jaMbUsvAmI ke dIkSita hone ke aThAraha varSa pazcAt mAgha zuklA saptamI ko prAtaH Arya sudharmA mokSagAmI hue| sudharmA ke nirvANa ke aThAraha varSa bAda jaMbU kA mokSa huaa| .12 sudharma gaNadhara kA mAsika anazana meM parinirvANa(ka) iMdabhUI suhammo a rAyagihe nivvue viire| -Ava0 nigA 658 sudharmA gaNadhara kA parinirvANa rAjagRha nagara meM huaa|
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza (kha) ( ekkArasa vi gaNaharA ) rAyagihe nayare mAsieNaM bhattieNa apANaeNaM kAlagayA jAma savvadukkhappahINNA | 258 --kappa0 sU 203 sudharmA gaNadhara - rAjagRha nagara meM eka mAsa taka binA jala ke anazana karake kAladharma ko prApta hue yA sarvaduHkhoM kA aMta kiyA / * 13 sudharmA gaNadhara kI nirvANabhUmi parinivvuyA gaNaharA jIvaMte nAyae nava jaNAu / idabhUI suhammo a rAyagihe nivvue vIre // - Ava0 nigA 65 sudharmA kA nirvANa magadha kI rAjadhAnI rAjagRha meM huA / noTa- sudharmA gaNadhara 50 varSa gRhastha jIvana + 30 varSa sAdhu-jIvana + 12 varSa asarvajJa rUpa meM saMghapradhAna tathA 8 sarvajJa rUpa meM saMghapradhAna kula 100 varSa kA vayomAna hotA hai / digambara-paramparA isase kucha bhinna haiM vahA~ inakA kevali-kAla bAraha varSa mAnA jAtA hai / jaMbUsAmi cariu ke racayitA vIra kavi ( 11vIM zatI) ne sudharmA ke 18 varSa taka kevala ke rUpa meM rahane ullekha kiyA hai| . 14 sudharma gaNadhara kI zruta-sAdhanA savve ee samaNassa bhagavao mahAvIrassa ekkArasa vi gaNaharA duvAlasaMgiNo coddasa puvviNe samattagaNipiugadharA / -- kappa0 sU 23 sudharmA gaNadhara dvAdazAMga - vettA, caturdazapUrvI tathA samasta gaNipiTaka ke dhAraka the / * 15 Arya sudharmA kI apatya paramparA yA vaMzaparaMparA je ime ajjattAte samaNA niggaMthA viharaMti eeNaM savve ajjasuhammassa aNagArassa Avazi avasesA gaNaharA niravaccA vocchinnA / - kappa0 sU 2 zramaNa bhagavAn mahAvIra kI uttaravartI zramaNa paramparA ke adhinAyaka Arya sudharmA hue; isalie Age kI sA paramparA Arya sudharmA kI ( dharma ) apatya paramparA yA ( dharma ) vaMza paraMparA kahI jAtI hai / astu jo Aja zramaNa-nirgrantha vidyamAna hai, ve sabhI anagAra AyaM sudharmA kI apatya paramparA ke haiM, kyoiM aura sabhI gaNadhara nirapatya rUpa meM nirvANa ko prApta hue / * 16 sudharmA ke paTTadhara- jaMbUsvAmI jaMbUsvAmI - eka vivecana- . 1 teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ajjasuhammassa aNagArarasa jeTTha aMtevAsI ajjajaMbUNAmaM aNagAde kAsavagotteNaM sattussehe jAva ajjasuhammassa therassa adUrasAmaMte uDDhajANU ahosire jhANakoTThovaga saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati // 6 // -nAyA0 zru 1 a
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 256 usa kAla usa samaya meM Arya sudharmA anagAra ke jyeSTha ziSya Arya jaMbU nAmaka anagAra the / jo kAzyapa gotrIya aura sAta hAtha U~ce zarIravAle yAvat Arya sudharmA sthavira se na bahuta dUra, na bahuta samIpa arthAt ucita sthAna para, Upara ghuTane aura nIcA mastaka rakhakara, dhyAnarUpI koSTha meM sthita hokara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the / * 2 jaMbU svAmI : taddivase ce jaMbU sAmibhaDarao viTThu (viSNu) AiriyAdINamaNeyANaM vakkhANidaduvAlasaMgo kaMvalI jAdo / sovi aTThattIsavAsANi 38 kevalavihAreNa viharidUNa NivvuI gado / eso etthosappiNIe aMtima kevalI / - kasApA0 /gA 1/ TIkA / bhAga 1 / 1084-85 jisa dina sudharmA svAmI mokSa padhAre usI dina jaMbU svAmI bhaTTAraka viSNu AcArya Adi aneka RSigaNa dvAdazAMga kI vyAkhyA karake kevalI hue / ve jaMbU svAmI bhI ar3atIsa varSa taka kevalI vihAra rUpa se vihAra karake mokSa ko prApta hue| ye jaMbU svAmI isa bharata kSetra sambandhI avasarpiNIkAla meM puruSa paramparA kI apekSA aMtima kevalI hue haiN| *3 jaMbU jAva pajjuvAsati paThita jAva - yAvat pada se jaMbU NAmaM aNagAre kAsavagotteNaM sattussehe samacauraMsasaMThANasaMThie vajjarisahanArAyasaMghayaNe kaNagalagaNighasapamhagore uggatave dittatave tattatave mahAtave orAle ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI UchUDhasarIre saMkhittaviulateulese cohasapuvvI cauNANovagae savvakkharasannivAI ajjasuhammassa therassa adUrasAmaMte uDDhajANU ahosire jhANakoTThovagate saMjameNaM tavasA appANaM bhavemANe viharati / tateNaM ajja jambU NAmaM aNagAre jAyasaDDhe jAyasaMsae jAyakouhalle, saMjAyasaMsae saMjAya - kouhalle, uppannasaDDhe uppannasaMsae uppannakouhalle, samuppannasaDDhe samuppannasaMsae samuppannako uhalle uThAe uTTheti uTTAe uTThettA jeNAmeva ajjasuhamme xxx / - vivA0 zru 2/a 1 / sU 1 Arya jamba aNagAra Arya sudharmA svAmI ke pAsa saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue viharaNa kara rahe the, jo ki kAzyapa gotra vAle haiM, jinakA zarIra sAta hAtha pramANa kA hai, jo pAlathI mArakara baiThane para zarIra kI U~cAI aura caur3AI barAbara ho -- aise saMsthAna vAle haiM, jinakA vajrarSabhanArAca saMhanana hai, jo sone kI rekhA ke samAna aura padmarAga (kamalaraja) ke samAna varNavAle haiM, jo ugratapasvI sAdhAraNa manuSya kI kalpanA se atIta ko ugra kahate haiM -- aise ugra tapa ke karanevAle, dIptatapasvI -- karmarUpI gahana vana ko bhasma karane meM samartha tapa ke karanevAle, taptatapastrI -karma saMtApa ke vinAzaka tapa ke karanevAle aura mahAtapasvI - svargAdi kI prApti kI icchA binA tapa karane vAle haiM, jo udAra pradhAna haiM, jo Atma zatruoM ke vinaSTa karane meM nirbhIka hai, jo dUsaroM ke dvArA duSprANo guNA ko
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 vardhamAna jIvana-koza dhAraNa karane vAle haiM / jo ghora-viziSTa tapasvo hai, jo dAruNa bhISaNa brahmacarya-vrata ke pAlaka haiM, jo zarIra para mamatva nahIM rakha rahe haiM, jo tejo lezyA viziSTa tapojanya labdhivizeSa, ko saMkSipta kiye hue hai| jo 14 pUrvo ke jJAtA hai, jo matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryavajJAna-inacAroM jJAnoM ke dhAraka haiM, jinako samasta akSara saMyoga kA jJAna hai / jinhoM ne utkuSTuka nAmaka Asana lagA rakhA hai, jo adhomukha hai| jo dharma tathA zukla dhyAna rUpa koSThaka meM praveza kiye hue haiM arthAt jisa prakAra koSThaka meM dhAnya surakSita rahatA hai usI prakAra dhyAna rUpI koSThaka meM praviSTa hue AtmavRttiyoM ko surakSita rakha rahe haiN| 4. sudharmA ke paTTadhara jaMbU svAmI the : suhammaM aggivesANaM, jambU nAme ca kAsavaM / -naMdI0 sthavirAvalI, gA25 sudharmA ke paTTadhara Arya jaMbU svAmI the| .5 tammi kadakammaNAse jaMbU sAmi tti kevalI jAdo / tattha vi siddhi pavaNNe kevaliNo Natthi aNubaddhA / / -tilopa0 1477 jaMbU svAmI antima kevalI the| unake nirvANa ke bAda anubaddha kevalI kA viccheda ho gyaa| .17 sudharma gaNadhara ke paTTadhara jaMbU ke anantara katipaya viccheda : maNa - paramohi - pulAe AhAraga - khavaga - uvasame kppe| saMjamatiya - kevali - sijjhaNA ya jaMbUmmi vocchiNA / / -vizebhA0 gA 2563 jaMbU antima kevalI the| prAyaH sabhI jaina paramparAe isa sambandha meM ekamata haiN| jaina mAnyatA ke anusAra jaMbU ke pazcAt 1-manaHparyava jJAna, 2- parama avadhi jJAna, 3 -pulAkalabdhi, 4-hAraka zarIra, 5-upasama zreNI, 6-kSapaka zreNI, 7-jinakalpa sAdhanA. 8-parihAra-vizuddhi cAritra, 8-sUkSma-saMparAya cAritra, 10 yathAkhyAta cAritra, 11-kevala-jJAna 12-makSa gamana kA viccheda ho gyaa| noTa-tiloyapaNNattI meM gautama, sudharmA aura jaMbU kA kevali-kAla 62 varSa kA batAyA gayA hai| prAyaH digambara paramparA ke sabhI vidvAnoM ne va zvetAmbara paramparA ke anusAra gautama, sudharmA aura jaMbU ke kaivalya-kAla ko kula saMkhyA 64 varSa hotI hai| hiyavat thairAvalI meM vora nirvANAbda 70 meM jaMbU kA nirvANa sUcita kiyA hai| usake anusAra gautama, sudharmA aura jaMbU kA sarvajJAvasthA kA samaya 70 varSa kA hotA hai / .18 sudharmA gaNadhara ke bAda jaMbU svAmI Adi: suhammaM aggivesANaM, jambU nAmaM ca kAsavaM / pabhavaM kaccAyaNaM vande, vaccha sijaMbhavaM tahA / / -naMdI0 sthavirAvalI gA 25
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 261 therassa NaM ajjasuhanmassa aggivesAyaNagottassa ajjajaMbunAmathere aMtevAsI kAsavagutteNa / -kappa0 sthavirAvalI agnivaizyAyana gotrotpanna, sthavira Arya sudharmA ke kAzyapa gotrotpanna Arya jaMbU nAmaka sthavira aMtevAsI the| Arya sudharmA ke paTTadhara Arya jaMbU the| Arya jaMbU ke jIvana kA kAlakrama sAmAnyataH nimnAMkita rUpa meM mAnA jAtA hai :1-janma : I0 pU0 543 2--dIkSA : I0 pU0 527-16 varSa kI Ayu meM bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke kucha bAda / yadyapi bhagavAn mahAvIra kA parinirvANa I0 pU0 527 meM huA thaa| parantu jaMbU svAmI kI dIkSA ke samaya bhagavAn mahAvIra kA parinirvANa ho cukA thaa| 3-kevalajhAna : I0 pU0 507 4-nirvANa : I0 pU0 463 - sampUrNa Ayu 80 varSa / buddha kA parinirvANa I. pU. 544 meM huaa| noTa-katipaya vidvAn digambara-paramparA ke anusAra vIra-nirvANa ke 12 varSa pazcAt gautama, usake 12 varSa bAda sudharmA tathA usake 40 varSa pazcAt jaMbU kA mokSa mAnya kiye haiN| isa prakAra 12+12+ 40 = vIra nirvANa se jaMbU-nirvANa 64 varSa hote haiN| zvetAmbara-paramparA ke anumAra bhI gautama, sudharmA aura jaMbU ke kaivalya-kAla kI kula saMkhyA 64 varSa hotI hai| para vaha isa prakAra hai-gautama kA kaivalya kAla 12 varSa, sudharmA kA kaivalya kAla 8 varSa tathA jaMbU kA kaivalya kAla 44 varSa = kula 64 varSa / .16 bhagavAna ke parinirvANa ke pazcAt sudharmA svAmI caMpA nagarI meM : __ teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ajjasuhamme there jAva paMcahiM aNagAra saehiM saddhiM saMparivuDe puvvANupuvviM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe suhaMsuheNaM viharamANe jeNeva caMpA gayarI jeNeva puNNabhadde ceie teNeva smosrie| parisA NiggayA jAva pddigyaa| -aMta0 va 1/a 1 usa kAla usa samaya meM sthavira sudharmA svAmI pAMca sau anagAroM ke sAtha tIrthaGkara bhagavAna kI paramparA ke anusAra vicarate hue evaM grAmAnugrAma arthAt eka grAma se dUsare grAma anukrama se vihAra karate hue campAnagaro ke pUrNabhadra nAmaka udyAna meM padhAre / Arya sudharmA svAmI ke Agamana ko sunakara pariSad arthAt nagara nivAsI logoM kA samudAya rUpa sabhA, unheM vaMdana karane ke lie evaM dharmakathA sunane ke lie apane-apane ghara se nikala kara vahA~ pahu~cI aura vaMdana karake evaM dharmakathA sunakara vApasa lauTa gyii|
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza .20 sudharmA gaNadhara ke vihAra (bhagavAn mahAvIra ke parinirvANa ke bAda ) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nagare guNasilae ceie, suhamme samosaDhe / -vivA0 zru 2/a1 usa kAla usa samaya meM sudharma gaNadhara rAjagRha nagara padhAre / .45 SaSTam maMDita gaNadhara : .1 maMDita-maMDika gaNadhara kA bhagavAna ke pAsa Agamana : ___(ka) te pavvaie sou maMDita AgacchaI jiNasagAse / vaccAmi NaM vaMdAmi vaMdittA pajjuvAsAmi // 618 / / malava TokA-tAna-indubhUtipramukhAn pratrajitAn zrutvA maNDikaH SaSTho gaNadharo jinasakAzaM bhagavatsamIpamAgacchati, kiM bhUtenAdhyavasAye netyAha-vaccAmi NetyAdi pazcAddhaM pUrvavat / sa ca bhagavatsamIpagatvA bhuvananAthaM praNabhya pramuditastadagratastasthau, atrAntareAbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNa vippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNUsavvadarisINa // 616 // malaya TIkA-vyAkhyA pUrvavat ( x x x nAmnA he maNDike ! ityevaMrUpeNa tathA gotreNa ca-yathA he vaziSThagotra ! kiM viziSThena jinenetyAha-sarvajJena sarvadarzinA x x x) kiM manne bandhamokkho atthI natthotti saMsao tujjha / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho // 620 / / malaya TIkA- kiM manyase bandhamokSau sto na vA sta iti, nanvayamanucitaH tava saMzayaH, vyAkhyAntaraM pUrvavat , yato'yaM tava saMzayo viruddhavedapadazrutisamuttho vartate, tAni ca vedapadAnyamUni-"saeSa viguNo vibhuH na badhyate saMsarati vA na mucyate mocayati vA, navA eSa bAhyamAbhyaMtaraM vA veda" ityAdIni "na ha vai sazarIrasya priyApriyayorapahatirasti, azarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzata" ityAdIni ca, eteSAM ca vedapadAnAmayamarthastava cetasi pratibhAsate sa eSaH-adhikRto jIvo viguNaH sattvAdiguNarahito vibhuH-sarvagataH na badhyate, puNyapApAbhyAM na yujyate ityarthaH, saMsarati vA, netyanuvartate, na mucyate na karmaNA viyujyate, bandhAbhAvAt , nApyanyaM mocayati, kriyArahitatvAt , anenAkartRtvamAvedayati, na vA eSa bAhyam xxx tathAhi-kAJcanopalayoH saMyogo'nAdisantatigato'pi kSAramRtpuTapAkAdidravyasaMyogopAyato vighaTamAnako dRSTastathA jIvakarmaNorapi jJAnadarzanacAritropAyato viyoga iti na kazciddoSaH / xxx /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 263 tathAhi--saMsArijIvaH kaSAyAdiyuktaH kaSAyAdiyuktazca karmmaNo yogyAn pudgalAnAdatte iti tasya karmmabandhopapattiH, muktastu kaSAyAdipariNAmavikalaH, zukladhyAnamAhAtmyatasteSAM samUlamunmUlitatvAt / tato muktyavasthAyAM karmmabandhAprasaGgaH na ca vAcyamevaM satitarhi nirantaraM muktigamanato bhavyAnAmucchedaprasaGgaH, anantAnantasaMkhyopetatvAt iha yadanantAnantasaMkhyopetaM tatpratisamamekadvivyAdisaMkhyayA'pagacchadapi na kadAcana nirlepI bhavati, yathA'nAgatakAlaH, tathA ca anantAnantasaMkhyopetA bhavyA ityanucchedaH, atha siddhA apyanantAsteSAmapi pravAhato'nAditvAttataH kathaM teSAM tAvatsaMkhyAkAnAM parimitakSetre'vasthAnAvirodhaH, ucyate, amUrttatvAt tathA hyamUrttAnAM pratidravyamanantAnAM kevalajJAnadarzanAnAM sampAto'sti na ca virodha iti, " chinnaMmi saMsayammI jAjarAmaraNavippa mukkeNa / so samaNo pavvaio adbhuduhiM saha khaNDiyasaehiM |621|| TokA - vyAkhyA pUrvavat, navarama arddha caturtheriti - sArddhaM stribhiH saha khaNDikazatairiti / - Ava0 nigA 616 se 621 (kha) maMDiko'pi jagAmA'tha svAminaM saMzayacchide / svAmyapyuvAca taM baMdhamokSayostava saMzayaH // 131 // tadasadbandhamokSau hi prasiddhau tatra cAtmanaH / mithyAtvAdikRtaH karmasaMbaMdho baMdha ucyate // 132 // rajjubaddha iva zvabhratiryaggRsurabhUmiSu / duHkhaM tenAnubhavati prANI paramadAruNam // 133 // jJAnadarzanacAritrapramukhairhetubhistu yaH / viyogaH karmaNAM jJeyaH sa mokSo'nantazarmadaH // 134 // apyanAdimithaH siddhayogAnAM jIvakarmaNAm / jJAnAdinA syAdviyogo'gninA svarNA'zmanAmiva // 135 // iti svAmigirAcchinnasaMzayo maMDiko'pi hi / sArdhatrizatyA ziSyANAM sahito vratamAdade ||136|| trizalAkA0 parva 10 / sarga 5 " isake pazcAt svayaM ko saMzaya ko naSTa karane ke lie maMDika vipra bhagavAn ke pAsa aayaa| usane bhagavAn ko kahA ki--' tumheM baMdha aura mokSa ke viSaya meM saMzaya hai / parantu baMdha aura mokSa AtmA ko hotA hai - yaha bAta prasiddha hai| mithyAtvAdi ke dvArA kRtakarmo kA jo sambandha hai vaha baMdha kahA jAtA hai / usa baMdha ke sAtha prANI rassI ke sAtha baMdhe hue kI taraha naraka, tiyaMca, manuSya aura devarUpa cAra gati meM paribhramaNa karatA huA prANo parama dAruNa duHkha kA anubhava karatA hai / jJAna, darzana aura cAritra pramukha karma kA viyoga hotA hai use mokSa kahA jAtA hai : mokSa ke dvArA prANI ko ananta sukha kI cUMki jIva aura karma kA paraspara saMyoga anAdi siddha hai / dekhA jAtA hai ki agni se suvarNa aura pASANa alaga-alaga ho jAte haiM usI prakAra jJAnAdika se jIva aura karma kA viyoga ho jAtA hai / " hetu ke kAraNa jo upalabdhi hotI hai| isa prakAra ke bhagavAn ke vacanoM se usakA saMzaya naSTa ho gayA / phalasvarUpa 350 ziSyoM ke sAtha maMDika ne bhagavAn se paMca mahAvrata rUpa dIkSA grahaNa kI
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 * 2 maMDita ke mAtA-pitA ke nAma : (ka) dhaNadeva - vijaya- devAi naMdaNo jayai maMDio TTho sIIvarasAU moriyadesubbhavo bhayavaM / -- dharmopa0 pR0 227 maMDita ke mAtA kA nAma vijayA, pitA kA nAma dhanadeva thA / janmasthAna mauryasanni veza thaa| tirAsI varSa kI Ayu thI / vardhamAna jIvana - koza (kha) dhanadevazca mauryazca mauryAkhye sannivezane / dvAvabhUtAM dvijanmAnau patnyAM vijayadevAyAM dhanadevasya nandanaH / maMDiko'bhUttatra jAte .4 maMDita putra kI Ayu : mauryagrAma meM dhanadeva aura maurya - do vipra the / jo paraspara mAsI ke putra - bhAI the / unameM dhanadeva ke vijaya nAma kI patnI se maMDika nAmaka eka putra thA / astu meMDika ke janma hote hI dhanadeva mRtyu ko prApta huA / . 3 maMDita gaNadhara kI zramaNa-paryAya : thereNaM maMDiyaputte tIsaM vAsAIM sAmaNNapariyAyaM pAuNittA siddhe buddhe mutte aMtagaDe pariNivuDe dukhaNe | - sama0 sama0 30 / sU 1 sthavira maMDita putra tIsa varSa kI zramaNa- paryAya kA pAlana kara siddha hue yAvat sarvaduHkha se rahita hue / mAtRSvastra yakau mithaH || 52|| dhanadevo vyapadyataH // 53 // - trizalAkA0 parva 10 / sarga 5 thereNaM maMDiyaputte tesIiM vAsAIM savvAuyaM pAlaittA siddhe jAva ppahINe / -sama0 sama 83 TIkA - tathA sthaviro maMDitaputro - mahAvIrasya SaSTho gaNadharaH tasya ca vyazItirvarSANi sarvAyuH, kathaM ? tripaMcAzadgRhasthaparyAye caturdazachadmasthaparyAye SoDaza kevalitve ityevaM tryazItiriti / .5 parinirvANa ke samaya tapa : sthavira maMDitaputra bhagavAna ke chaTTa gaNadhara the| unakI sarvAyu terAsI varSa ko thI -- jisameM trepana varSa gRhasthaparyAya, caturdaza varSa chadmastha dIkSAparyAya va solaha varSa kevaliparyAya thI / (ka) mAsaM pAovagayA x x x / maMDitaputra ke parinirvANa ke samaya pAdopagamana saMthArA eka mAsa kA thA / (kha) sabve ee samaNassa bhagavao mahAvIrassa ekkArasavi gaNaharA dubAlasaMgiNo caudasapuvviNo samatta gaNipiDagadharA gayagihe nagare mAsieNaM bhatteNaM apANaeNaM kAla gayA jAva savvadukkhappahINA / -- kappa0 sU 203 - Ava0 nigA 656 bhagavAn mahAvIra ke sabhI gaNadhara - maMDitaputra gaNadhara dvAdazAMgavettA, caturdazapUrvo tathA samasta gaNipiTaka ke dhAraka the / rAjagRha nagara meM mAsika anazanapUrvaka ve kAlagata hue, sarvaduHkha prahINa bane arthAt mukta hue /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza noTa :-pAdo vRkSasya bhUgato mUlabhAgaH, tasyeva aprakaMpatayA upagatama-avasthAnaM yasya sa tthaa| -jaMbUdvIpajJapti-vakSaskAra 3, sU 70/vRti pAda kA artha vRkSa kA jamIna meM gar3A huA jar3a kA bhAga hai| usakI taraha jisa ( gRhIta-anazana ) vyakti kI aprakampa sthiti hotI hai| use pAdopagata kahA jAtA hai| pAdapo vRkSaH upazabdazcopameyo'pi sAdRzye'pi dRshyte| tatazca pAdapamupagacchati sAdRzyena prApnotIti pAdapopagamanama paadpvnnishcle| -dharma saMgrahasaTIka, adhi/3 sarvathA parispandavarjite caturvidhAhAratyAganiSpanne anazanabhede / -paMcAzaka TIkA-vivaraNa 16 pAdapasyevopagamanamaspandatayAvasthAnaM pAdapopagamanam bhaga0 za 25/u 7/TIkA AmaraNa anazana-prApta sAdhaka, jisameM pAdapavRkSa kI taraha parispadana-kampana Adi se sarvathA rahita kahA jAtA hai-vaha pAdapopagamana anazana kahA jAtA hai| .46 saptama mauryaputra gaNadhara 1 mauryapatra kA zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa Agamana(ka) te pavvaie souM, moria AgacchaI jiNasagAsaM / vaJcAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 622 // malaya TIkA-vyAkhyA pUrvavat, navaramiha maurya agacchati jinasakAzamiti naanaatvm| ___ AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya samvannUsavvadarisINa // 623 // TokA-asyAapi sapAtanikA vyAkhyA pUrvavat / kiM manne asthi devA uAhu natthItti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho / / 624 // TIkA--kiM santi devA uta na santIti manyase, vyAkhyAntaraM prAgvat , ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutiprabhavo vartate, tAni cAmUni vedapadAni __ "sa eSa yajJAyudhI yajamAno'jjasA svargalokaM gcchtii|" tyAdIni, tathA "apAma somaM amRtA abhUma agamajyotirvidAma devAna kiM nUnamasmAtRNavadarAtiH kimu dhUrtiramRtaH matyasye" tyAdIni xxx ye punardevAste svacchandacAriNaH kAmarUpiNaH prakRSTadivyaprabhAvA ihAgamanasAmarthyavantastataH kimitIha nAgacchanti yena na dRzyante iti, tasmAtte na santyasmadAdyapratyakSatvAt kharaviSANavaditi x x x devA api hi svakRtabhogaphalakarmaparyante vinazvarAH, kiM punaH zeSarddhisamudAyA ityanityatvabhAvanApratipAdakamidaM vAkyaM na tu devasattAniSedhakamiti, tathA svacchandacAriNo'pyamI yadiha nAgacchanti tatredaM
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza kAraNaM--nAgacchantIha sadaiva suragaNAH, saMkrAntadivyaprematayA viSayaprasaktatvAt , prakRSTarUpaguNastrIprasatA vicchinnaramyadezAntaragatamanuSyavat , tathA asamAptakarttavyatvAt, bahukarttavyatAprasAdhanaprayuktavinItapuruSakA tathA anadhInamanujakAryatvAt nArakavat anabhimatagehAdau niHsaGgayativadvati, azubhatvAn narabhavasya tadA gandhAsahiSNutayA nAgacchanti, kaDevaramiva haMsA iti, jinajanmamahimAdiSu punarbhaktivizeSAt bhAvAntararAgatazca kvacidAgacchantyeva, tathA caite sAmyA bhavato'pi pratyakSA eva, zeSakAlamapi sAmAnyatazcandrasUryAdivimAnapratyakSa vAt tadvAsisiddhiti kRtaMprasaGgana, chinnaMmi saMsayaMmI jAijarAmaraNavippamukkeNa / so samaNo pavvaio adbhuTTahiM khaMDiyasaehiM / / 625 // TIkA-vyAkhyA pUrvavat -Ava nigA 622 se 62 // (kha) mauryaputro'pi saMdehacchide svaaminmaayyau| svAmyupyUce mauryaputra ! tava deveSusaMzayaH // 137 // sa mithyA pazya nanvetAn pratyakSamapi nA kinaH / asmi / samavasaraNe zakrAdIna svayamAgatAna / / 138 // saMgItakAdiveyagrayAnmartyagaMdhAcca duHshaat| nAyAnti zeSakAle'mo tadabhAvo na tAvatA / / 136 // arhajjanmAbhiSekAdAvAyAnti yadamI bhuvi| prabhAvaH kAraNaM tatra garIyAna zrImadaha tAma // 14 // iti svAmigirA buddhau mauryaputro'pi tatkSaNama / parivatrAja ziSyANAM sAdhaM sAdhaiH zatai stribhiH // 1415 -trizalAkAM0 parva 10/sarga 5 tatpazcAt svayaM ke saMzaya ko dUra karane ke lie maurya putra bhagavAn ke pAsa aayaa| bhagavAn ne kahA-haiM mauryaputra ! tumako devoM ke viSaya meM sandeha hai| parantu yaha mithyA hai| isa samavazaraNa meM svayaM kI icchA se Aye hue indrAdika deva pratyakSa hai| zeSa kAla meM saMgota kAryAdi kI vyagratA se aura manuSyaloka ke duHsaha gandha ke kAraNa ve deva yahA~ nahIM Ate haiM-isa kAraNa unakA abhAva nahIM ho jaataa| ve arihaMta ke janmAbhiSeka Adi aneka prasaMgoM para isa pRthvI para Ate haiN| isakA kAraNa zrImat arihaMta kA atizreSTha prabhAva hai| isa prakAra bhagavAn kI vANo se maurya putra bhI tatkAla pratibodha ko prApta hubhA aura svayaM ke 350 ziSyoM ke sAtha dIkSA grahaNa kii| .2 mauryaputra ke mAtA-pitA ke nAma (ka) morIe vijayadevAe naMdaNo ghNcnuuy-vrisaauu| moriyanivesa-jAo moriyaputto tti sttmo|| -dharmopa0 pR0 227 maurya putra gaNadhara kI mAtA kA nAma vijayAdevI aura pitA kA nAma maurya thaa| janmasthAna-maurya sanniveza thaa| 65 varSa kI Ayu thii|
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza (kha) dhanadevazca mauryazca mauryAlaye sannivezane / dvAvabhutAM dvijanmAnau mAtRpyAyako mithaH / / 5 / / patnyAM vijayadevAyAM dhanadevasya nandanaH / maMDiko'bhuttatra jAte dhanadevo vyapadyata / / 53 / / lokAcAro hyasau tatretyabhAryoM mauryako'karot / bhAryA vijayadevAM tAM dezAcAro hi na hriye // 54|| kramAdvijayadevAyAM mauryasya tanayo'bhavat / sa ca loke mauryaputra iti nAmnaiva paprathe // 55 // -trizalAkA0 parva 10|srg 5 maurya grAma meM dhanadeva aura maurya do vipra the jo paraspara mAso ke putra-bhAI the| usameM dhanadeva ke vijayadevI nAma kI patnI se maMDika nAmaka eka putra thaa| astu maMDika ke janma hote hI dhanadeva mRtyu ko prApta huaa| isake bAda lokAcAra pramANa se-strIvinAkA maurya kA vijayadevI ke sAtha vivAha huaa| dezAcAra lajjA ke lie nahIM hotaa| kAlakrama se maurya se vijaya devI ke eka putra huA -- loka meM vaha mauryaputra nAma se prasiddha huaa| ataH maMDitaputra aura mauryaputra kI mAtA kA nAma vijayadevo thA lekina maMDitaputra ke pitA kA nAma dhanadeva thA tathA mauryaputra ke pitA kA nAma maurya thaa| .3 dIkSA ke samaya mauryaputra kI avasthA thereNaM moriyaputte paNasaTThivAsAI agAramajjhe vasittA muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaie / -sama0 sama 65 TIkA-'mauriyaputte NaM' ti mauryaputro bhagavao mahAvIrasya saptamo gaNadharastasya paMcaSaSTivarSANi gRhasthaparyAyaH Avazyake'pyevamevokto, navarametasyeva yo vRhattaro bhrAtA maMDitaputrAbhidhAnaH SaSTho gaNadhara: taddIkSAdina eva pratrajitastasAvazyake tripaMcAzadvarSANi gRhasthaparyAya ukto na ca bodhaviSayamupagacchati yato bRhattarasya paMcapaSTriyujyate laghunarasya tripaMcAzaditi / mauryaputra bhagavAn mahAvIra ke sAtaveM gaNadhara the| gRhasthaparyAya 65 varSa kI thii| AvazyakasUtna meM bhI aisA hI kahA hai parantu inase jo bar3e bhAI maMtaDiputra nAma ke cha? gaNadhara the| inakI dIkSA ke dina hI pravajita hue| unako gRhasthaparyAya AvazyakasUtra meM 53 varSa kI kahI hai| yaha samyag prakAra ghaTita nahIM hotii| ataH bar3e bhAI maMDita kI Ayu 65 varSa kI tathA choTe bhAI mauryaputra kI Ayu 53 varSa kI honI caahie| .4 mauryaputra kA AyuSya thereNaM moriyayutte paMcANauivAsAI savvAuyaM pAlaittA siddhe buddhe jAva pahINe / -sama0 sama 65 sthavira mauryaputra pacAnaveM varSa ke AyuSya kA pAlana kara siddha hue, buddha hue yAvat sarva duHkhoM se rahita hue| maurya putra bhagavAn mahAvIra ke sAtaveM gaNadhara the| ve gRhasthavAsa meM 65 varSa, chahamastha sAdhuparyAya meM 14 varSa nathA kevalIparyAya meM 16 varSa rhe| kula 65 kI Ayu thii| TIkA-mauryaputro mahAvIrasya saptamagaNadharastasya paMcanavativarSANi sarvAyuH, kathaM 1, gRhasthatvachadmasthatva kevalitveSa koNa paMcapaSTica dazapoDaza.nAM vrssaannaaNybhaavaaditi|
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 .47 aSTam akaMpita gaNadhara . 1 akampita gaNadhara kA bhagavAn mahAvIra ke pAsa Agamana vardhamAna jIvana-koza (ka) te pavvaie sou akaMpio Agacchai jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi | 626 | malaya TIkA - vyAkhyA pUrvavat, navaramatrAkampika Agacchati - jinasakAzamiti nAnAtvam / AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNaviSpamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvannUsavvadarisINa / 627| malaya TIkA - asyAH sapAtanikA vyAkhyA prAgvat / kiM manne neraiyA atthI natthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho / 628 malaya TIkA - narAn svayogyAn kAyanti zabdayanti AkArayantIti narakAsteSu bhavA nArakAte nArakAH kiM santi uta na santIti manyase, vyAkhyAntaraM prAgvat, ayaM ca saMzayastava viruddhapadazrutisamudbhavo varttate tAni cAmUni vedapadAni -nArako vaieSa jAyate, yaH zUdrAnnamaznAti, ityAdi, asyAyamarthaH - eSaH brAhmaNo nArako jAyate yaH zUdrAnnamaznAtItyAdIni kila vedavAkyAni nAraka sattApratipAdakAni, 'naha vai pretya nArakAH santI' tyAdIni tu nArakAbhAvapratipAdakAni, tathA saumyaH tvamitthaM manyase - devA hi candrAdayastAvatpratyakSA eva, anyepi aupayAcitakAdiphaladarzanato'numAnato'vagamyante, nAg kAstvabhidhAnavyatiriktArthazUnyAH kathaM pratyetavyA iti tadabhAvaH, tathA cAtra prayogaH-na santi nArakAH sAkSAdanumAnato vA'nupalabdheH vyomakusumavan, vyatireke devAH, tatra 'vedapadAnAM ce' tyAdi, tatra vedapadAnAmarthaM ca zabdAdayukti bhAvArthaM ca na jAnAsi, yatasteSAM vedapadAnAmayamarthaH - ye khalu nirUpAdhitapaH saMyamAdinA upacitapuNyaprAgbhArAste na ha vai - - na pretya-paraloke nArakAH santi- bhavanti jAyante, tepAM svarga satkulapratyAyAtiparamparayA keSAJcittadbhave'pi mokSagamanAt, tato nAmUni nArakAbhAvapratipAdakAni vedapadAni kintu puNyavatAM nArakabhavanapratiSedhakAnItyayuktaH saMzayaH, tathA saumyaH ! te nArakAH karmmapadatantratvAdihAgantumazaktAH bhavadvidhAnAmapi karmmaparatantratvAdeva tatra gamanazaktyabhAvaH, tato na yuSmAdRzAM tadupalabdhiH kSAyikajJAnasampadupetAnAM tu vItarAgANAM te pratyakSA eva, apAmta mamastAvaraNatayA samastavastujJAnopenatvAt na ca vAcyamazepapadArthavida eva kSAyikajJA na santIti, yato jJasvabhAva AtmA kevalaM yathA jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kSayopazamastathA tasya rUpAvirbhAvavizeSo dRzyate / , tathA ca kazcidbahu jAnAti kazcidvahutaramiti, na cAyaM jJAnavizeSaH khalvAtmanastatsvabhAvatAmantareNopapadyate, tato'vazyamasau jJasvabhAvaH pratipattavyaH, tasya cAzepAvaraNavilaye samastajJeyaparicchedakatA jJa svabhAvatvAt tathA cAsminnarthe laukiko dRSTAnto yathA padyarAgAdirUpala vizeSo bhAsvarasvarUpo'pi svagatalakalaGkAGkitastadA vastvaprakAzayannapi kSAramRtpuTapAkAdyupAyataH svagatamalalepApagame prakAzayati, evamAtmApi jJavabhAvaH karmamalakalaGkAGkitaH prAgazeSaM vatvanAzayannapi ,
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 9 samyaktvajJAnan2apovizeSasaMyogopAyato'penasamastAvaraNaH samastaM vastu prakAzayati, pratibaMdhakAbhAvAt na cAprativaddhasvabhAvasyApi tasya sarvatra prakAzanavyApArAbhAvo, jJasvabhAvatvAt, na hi jJo jJeye sati pratibandhazUnyo na pravarttate, atha padmarAgo'pi prakAzakasvabhAvaH, na cAsau pratibaMdhAbhAve sarvaM prakAzayati, tatastenaivavyabhicAra iti, tadasamyak tasya sannikRSTArthaprakAzanasvabhAvatvAd viprakRSTaviSaye dezaviprakarSeNaiva pratibaMdhAbhAvAt na cAtmano'pi dezaviprakarSaH paricchedapratibaMdhahetuH, tasyAgamagampeSu sUkSmavyavahitaviprakRSTeSvakhilapadArtheSvadhigatisAmarthya darzanAt, tathA ca paramANumUlakIlakodakAmaralokacaMdroparAgAdiparicchedasAmarthya masyAgamopadezataH kSayopazAmavato'pi dRzyate, evaM sAkSAtkAri kSAyikamiti pratipattavyamiti / kijJAnavatAM pratyakSA nArakAH, bhavato'pyanu 2 mAnagamyAH / taccedamanumAnaM - vidyamAnotkRSTaM prakRSTapApaphalaM karmaphalatvAt puNyaphalavat, na ca tiyaMDrA eva prakRSTapApaphalabhujaH, tasyaudArikazarIravatA vedayitumazakyatvAt, anuttarasurajanmanibandhanaprakRSTapuNyaphalavat tathA AgamapramANagamyAzcaite, yata evamAgamaH - 'satatAnubaMdhayuktaM duHkhaM narakeSu tiivrprinnaamm| tiryak tRSNAbhayakSudvadhAdi duHkhaM sukhaM cAlpam |1| sukhe duHkhe manujAnAM manaHzarIrAzraye ba vikalane / sukhamevatu deva nAmalpaM duHkhaM tu manasibhavam // 2 // ityAdi, eva 266 chinnaMmi saMsayaMmI jAijarAmaraNaviSyamukkeNaM / so samaNopatraito tihiM tu saha khaMDiyaehiM / 625 malaya TIkA - vyAkhyA pUrvava [, navaramatra nAnAtvaM tribhiH khaNDikazatairiti / - Ava0 ni0 gA 626 se 626 (kha) yayAvakaMpito'pIzamIzo'vocadakaM pitaH / na santyadRzyamAnatvAnnArakA iti te matiH / 142 | tadasannArakAH kAmaM pArataMtryavazAdiha / AgantumakSamA gantuM tatra ca tvAdRzA api // 143 // pratyakSaM nopalabhyAste yuktigamyAM bhavAdRzAm / pratyakSA eva te santi kSAyikajJAninAM punaH // 144 // kSAyikajJAnino'pyatra nosantIti sma mAnavI / mayaiva vyabhicAro'syA AzaMkAyAH parisphuTaH | 145 / pratibuddho'kaMpitaH svAmino'ntike / upAdade parivrajyAM tribhiH ziSyazataiH samam // 146 // - trizalAkA0 parva 10 | sarga 5 tatpazcAt akaMpita bhI bhagavAn ke pAsa AyA / bhagavAn ne kahA ki - " pratyakSa meM nahIM dikhAI dene senArakI kA astitva nahIM hai - yaha tumhArI buddhi hai parantu nArakI jIva hai parantu atyanta paravazatA se ve yahA~ Ane meM samartha nahIM hai / usI prakAra tumhAre jaise sanuSya vahA~ jAne meM samartha nahIM hai / nArakI jIva tumhAre dvArA pratyakSa meM dikhAI nahIM dete / chadmastha jaMvoM ko ve yukti gamya hai aura jo kSAyika jJAnI hai ve pratyakSa se nArakI ko dekha sakate haiM / parantu vartamAna meM isa loka meM koI bhI vyabhicAra dvArA hI sphuTa hotA hI hai / arthAt kSAyika jJAnI nahIM hai aisA kahanA ucita nahIM hai / kyoMki usa zaMkA kA kSAyika - pratyakSa jJAnI hU~ /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 vardhamAna jIvana-koza bhagavAn ke aise vacana ko sunakara saMzaya naSTa hone se akaMpita pratibodha ko prApta huA aura 300 ziSyoM ke sAtha bhagavAn ke pAsa dIkSA grahaNa kI.2 akaMpita ke mAtA pitA ke nAma deva-jayantINa muo akaMpio nAma aTThamo jayai / aTThattarivarisAU mihilAe samubbhavo bhagavaM / -dharmo0 pR0 227 tathaiva mithilApuryA' devanAmnodvijanmanaH / abhUdakaM pito nAma jayantIkukSijaH sutaH / / 56 / / -trizalAkA parva 10sarga 5 akaMpita ke mAtA-pitA kA nAma kramazaH jayantI aura deva thaa| janmasthAna mithilA thaa| adrattara varSa kI Ayu thI.3 akaMpita gaNadhara kI Ayu there NaM akaMpie. aTThasattariM vAsAiMsavvAuyaM pAlaittA siddhe buddhe mutte aMtagaI pariNivvuDe savvadukAvappahINe -sama0 sama 78 sU2 TIkA-akampitaH sthaviro mahAvIrasyASTamo gaNadharastasya cASTa saptativarSANi sarvAyuH, kathaM ? gRhasthaparyAye aSTacatvAriMzana ,masthapaya ye nA kevalipaya ye cekaviMzatiriti .48 navave acalabhrAtA gaNadhara .1-acalabhrAtA kA zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa Agamana (ka) te pacahae so uM ayalo AgacchaI jiNasagAsaM / vacchAmi Na vaMdAmI vaMdittA panjuvAsAmi / 630 -Ava. nigA 630 malaya TIkA- vyAkhyA pUrvavata , navaramacalabhrAtA Agacchati jinasakAzamiti vizeSaH / Abhadro ya jiNeNaM jaaijshmrnnvippmukkennN| nAmeNaya goteNaya sacannamavyadagsiINa / / 631 / / -Ava0 nigA 631 malaya TIkA-asyA sapAtanikA vyAkhyA pUrvavata / kiM manne puNNapAvaM atthI nasthitti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI simo attho|632|| malaya TIkA-kiM pupyapApe staH kiMvA neti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat , ayaM ca saMzaya lava viddhavedapadazrutiprabhavo darzanAntaraviruddhazrutiprabhavazca, tAni cAmUni vedapadAni-purupa evedaM gniM sarva, mityAdi, asya yathA dvitIyagaNadharavaktavyatAyAM vyAkhyA tathA'trApi, tathA saumya ! acalabhrAtastvamitthaM manyase-darzanavipratipattizcAtra, tatra kaMpAMciddarzanaM-puNyamevaikamasti na pApaM, tadeva cAvAptaprakarSAvasthaM svargAyakSIyamANaM manuSyatiyeganarakA dibhavaphattAya, tadazepakSayAJca mokSa iti, yathA atyantapathyAhArasevanAdutkRSTamArogyasukhaM bhavati, kiJcitpathyAhArapagvijanAccAgegyasabahAni. azepAhAra parikSayAcca suvAbhAvakalpo'pavargaH, anyepAM tu pApamevaikaM, na puNyamasti, tadeva cotta
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza mAsthAmanuprAptaM nArakabhavAyAlaM, kSIyamANaM tiyarAmarabhavAyeti tadatyantakSayAcca mokSa iti, yathA atyantApathyAhArasevanAt paramanArogyaM, tasyaiva kiJcitkiJcidapakarpAdArogyasukhaM, azepaparityAgAn mRtikalpo mokSa iti, anyeSAM tUbhayamapyanyo'nyAnuviddha svarUpakalpaM sammizrasukhaduHkhAkhyahetuphalabhUtaM, tathAhi-naikAntataH kila saMsAriNaH sukhaM duHkhaM vA'sti, devAnAmapi ceSya diyukta vAta ,, nArakANAmapi vA, paMcendriyatvAnubhavAt , itthaMbhUtapuNyapApAkhyavastukSayAca mokSa iti, aparepA tu svatantramubhayaM viviktasukhaduHkhakAraNaM, tatkSayAcca niHzreyasAvAptiriti, tadevaMdarzanAnAM parasparaviruddhatvenApramANadavyAdasmin vipaye pramANAbhAva iti / tathA 'pupya puNyene' tyAdinA pratipAditA tatsattA, tataH saMzayaH, tatra vedapadAnAM cArtha, cazabdAt yukti hRdayaM ca, na jAnAsi, yatasteSAmayamarthaH, tatra dvitIyagaNadharavaktavyatAyAM vedapadAnAmarthaH svabhAvapakSanirAkaraNapravaNo'bhihitastathA'tra vaktavyaH, sAmAnyakarmasiddhirapi tathaiva vaktavyA, yacca darzanAnAmapramANyaM parasparaviruddhatvena manyase tadasAmpratama , ekasya pramANatvAt , tathAhi pATaliputrAdivividhasvarUpAbhidhAyakAH samyaksvarUpAbhidhAyakayuktAH parasparavirUddhavacaso'pi na sarva evApramANanAM bhajante, tatra yatpramANaM tat apamANanirAsadvAreNa pradarzayiSyAmaH, tatra na nAvatpuNyamevApacIyamAnaM duHkhakAraNa, tasya su vahetutveneSTatvAt , svalpasyApi svalpasuvasAdhakatvAt , tathA cANoyaso hemapiNDAdaNurapi sauvarNa eva ghaTobhavati, na mArtiko rAjato veti, na ca puNyAbhAvo duHkhahe stasya nirUpAkhyanayA hetutvAyogAt , na ca sukhAbhAva eva svasattAvikalo duHkhaM, tasyAnubhUyamAnatvAt , tataH svAnurUpakAraNapUrvikA duHkhAnubhUtiH, anubhUtitvita sukhAnubhUtivaMditi kaMvalapuNyavAdanirAsaH, kevalapApapakSe'pi ihamevopapattijAlaM viparItaM vaktavya, nApi marvathA'nyo'nyAnuviddha svarUpamubhayAtmAkamekaM niraMzavantvantaramabhyupagantuM yukta, sammizrasukhaduHkhAkhyakAryaprasaGgAt , atha ca parasparaparihAreNa vivikte sukhaduHkhe anubhUyate, tathA svasaMvedanapramANasiddhatvAt , anyaJca --kevalasukhAnubhava zrUyate'nuttarasurANAM, kevala : vAnubhavo nArakANAM, na ca sarvathA sammizrakarUpAtkAraNAdevaM viviktaH kAryabhedo yuktaH, tasmAdanyadeva nimittaM sukhAtizayamyAnyadeva ca duHgvAtizayasya, na ca sarvathaikarUpasya suvAtizayanibaMdhanAMzavRddhi gvAtizayakAraNAzahAnyA sukhAtizayaprabhavAya duHkhAtizaya nivaMdhanAMzavRddhiH sukhAtizayakAraNAMzahAnyA duHgvAtizayaprabhavAyakalpayituM nyAyyA, bhedaprasaGgAt tathA ca yadvRddhAvapi yasya vRddhina bhavati tattato bhinna pratItameveti sarvathaikarUpatA puNyapApayorna saGgatA, karmasAmAnyApekSAyAtvaviruddhA'pi, tathA hisAtasamyaktvahAsyaratipurupavedazubhAyurnAmagotrANi puNyamanyat pApaM, savaM ca tat karmeti, tasmAdvivikta puNyapApe iti prattipattavyama , sarvasyApi ca saMsAriNa etadubhayamapyasti, kaMvalaM kiJcit kasyacidupazAntaM kiJcitjJayopazamamupagataM kiJcita kSINaM kiJcidIrNaM tataH sukhaduHkhavaicitryaM jantRnAmiti /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza chinnaMmi saMsayaMmI jAijarAmaraNavimukkeNa / so samaNo pavvaio tIhiM u saha khaMDiyasae hiN|| -Ava0 nigA 630 se 633 malaya TIkA-vyAkhyApUrvavat (kha) athA''gAdacalabhrAtA prabhu prabhurapi sphuTam / Uce tavAcalabhrAtaH ! saMdehaH puNyapApayoH // 147 // mA kRthAH saMzayaM tatra yatphalaM puNyapApayo / pratyakSaM dRzyate loke tathaiva vvahArataH // 14 // dIrghamAyuH zriyo rUpamArogyaM janma satkule / ityAdi puNyasyaphalaM viparItaM tu pApmanaH // 14 // itthaM bhagavatAcchinnasaMzayaH smupaadde| pravrajyAmacalabhrAtA tribhiH ziSyazataHsaha / 150 // -trizalAkA0 parva 10sarga 5 tatpazcAt acalabhAtA bhagavAn ke pAsa aayaa| bhagavAn ne use sphuTa rUpa se kahA-he acalabhrAtA ! tumako pUNya aura pApa ke viSaya meM saMdeha hai| parantu tumheM usameM kiMcit bhI saMdeha nahIM karanA caahie| koMki isa loka meM puNya-pApa kA phala pratyakSa jAnA jAtA hai| usI prakAra vyavahAra se bhI siddha hotA hai| dIrghaAyuSya, lakSmI, rUpa, Arogya aura satkula meM janma-ye puNya ke phala haiN| aura isake viparIta pApa ke phala hai| isa prakAra bhagavAn kI vANI se acalabhAtA kA saMzaya naSTa ho gayA / phalasvarUpa 300 ziSyoM ke sAtha acalabhAtA ne bhagavAn ke pAsa dIkSA grahaNa kii| .. acalabhrAtA-ke mAtA-pitA ke nAma (ka) naMdA-vasUNa taNao gaNahArI jayai ayalaga(bhA) ytti| bAvattarivarisAU kosaladesubbhavo navamo / -dharmo0 pR0 227 (kha) abhUcca kozalApuryA vasunAmno dvijnmnH| sUnurnAmnA'calabhrAtA nandAkukSisamudbhavaH / / 5 / / -trizalAkA0 parva 10sarga 5 acalabhAtA ke mAtA-pitA kA nAma kramazaH naMdA aura vasu thaa| kozala deza-janma sthAna thaa| bahattara varSa kI Ayu thii| acalabhrAtA gaNadhara ke zarIra kA saMhanana-saMsthAna vajjarisahasaMghayaNA samacaraMsA ya saMThANe // -Ava0 nigA 656 malaya TIkA-sarva eva gaNadhaga x x x tathA varSabhasaMhananAH smctursraashcsNsthaane-sNsthaanvissye| acalabhrAtA kA daihika gaThana vajra-RSamanArAca saMhanana tathA samacaturasra saMsthAna thaa| .4 acalabhrAtA gaNadhara kI Ayu thereNaM ayalamAyA bAvattari vAsAI samvAuyaM pAlaittA siddhe yuddhe mutte aMtagaDe pariNivvurDa svvdkkhpphiinne| -sama0 sama 72 sU3
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 273 TIkA-'ayalabhAya' tti acalo mahAvIrasya navamo gaNadharaH, tasyAyurddhisaptativarSANi, kathaM ?, paTcatvAriMzadgRhasthatve dvAdaza chadmasthatAyAM caturdazakevalitve iti / ayalabhAtA bahattara varSa kI sarvAyu pAlakara siddha, buddha, mukta hue yAvat sarvaduHkhoM se rahita hue| .46 (ka) dazama gaNadhara-metArya .1 metArya gaNadhara kA zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa Agamana aura dIkSA grahaNa (ka) te pavvaie sou meyajjo AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmi vaMdittA pajjuvAsAmi // 634 / / malaya TIkA---pUrvavat , navaraM metAya AgacchatIti naanaatvm| kiM manne paralogo atthI natthitti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho|636 malaya TIkA-kiM paraloko-bhavAntaragatilakSaNo'sti kiM vAnAstItimanyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat ! ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhanaH, tAni ca vedapadAnyamUni-vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhya' ityAdIni, tathA 'sarva ayamAtmA jJAnamaya, ityAdIni ca prathamagaNadharavaktavyatAyAmiva bhAvanIyAni, tathA saumya ! tva mitthaM manyase-bhUtasamudAyadharmazcaitanyamiti kuto bhavAntaralakSaNaparalokasambhavo, bhUtasamudAyavinAze caitanyasyApi vinAzAt , anyaccabhavedAtmA tathApi sa nityo'nityo vA ? tatra nityapakSe'pracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatayA vibhatayA ca paralokAbhAvaH, anityapakSe'pi niranvayavinazvarasvabhAvatayA kAraNakSaNasya sarvathA vinAze uttarakAlamiha loke'pi kSaNAntarAprabhava iti kutaH paraloka sambhavaH ? tatra vedAnAM cArthaM ca zabdAdayuktiM hRdayaM ca, teSAM ca vedApadAnAmayamarthaH-tatra vijJAnaghanetyAdInAM pUrvavadvAcyaH, na ca bhUtasamudAyazcaitanyaM, sannikRSTadehopalabdhAvapi caitanyavizeSAnupalambhAta, iha yasminnupalabdhe'pi yadavazyaM nopalabhyate tat tato bhinna, yathA ghaTAt paTaH, nopalabhyate ca dehopalabdhAvapi caitanyavizeSa iti, itazca dehAdanyaccaitanyaM, calanAdiceSTAnimittatvAt , iha yat yasya calAdiceSTAnimittaM tattato bhinnaM inTa, yathA mahat pAdapAt , calanAdiceSTAnimittaM ca caitanya dahasyeti na dehasya dharmazcaitanyaM, kintvAtmanaH, tasya cAnAdimatakamasantatisamAliGgitatvAdutpAdavyayadhrauvyayuktatvAcca / karmapariNAmApekSA manuyAdiparyAyanivRttyA devAdiparyAyAntaraprAptiraratyaviraddheti paralokasiddhiH yadapi ca nityAnityakAntapakSoktaM dUpaNa tadapi jAtyantagatmakanityAnityazabalarUpapakSAbhyupagamena tiraskRtatvAnnanoDhaukata iti -Ava nigA 634 se 636 (ba) metAyaH svAminamagAt svAmyUce tvdhiiriyaa| bhavAntaraprAptirUpa: paraloko na vidyate / / 151 / / bhatasaMdoharUpatvAjjIvasyeha cidaatmnH| paralokaH kathaMbhUtA'bhAve tasyApyabhAvataH / / 152 / / tadasata khalujIvasya bhUtebhyo hi sthitiH pRthak / piNDiteSvapi bhUteSu cetanAnupalambhataH / / 153 / /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza bhUtebhyazcetanA'pyevaM jIvadharmatayA pRthak / paralokagatistatsyAjjAtismRtyAdito'pi ca / / 154 // itthaM prabuddho metAryaH samIpe svAmipAdayoH / ziSyatrizatyA sahitaH parivrajyAmupAdade / / 155 / / -trizalAkA0 parva 10/sarga 5 tatpazcAt metArya nAmaka dvija bhagavAn ke pAsa aayaa| use dekhakara bhagavAna bole-tumheM aisA saMzaya hai"bhavAMtara meM prApta hone yogya paraloka nahIM hai kyoMki cidAtmA rUpa jIva kA svarUpa savabhUtoM ke eka saMdeha rUpa haiuna bhUta kA abhAva hone ke kAraNa-alaga alaga ho jAne se jIva kA bhI abhAva hotA hai to phira paraloka kaise ho sakatA hai| parantu yaha mithyA hai| jIva kI sthiti sarva bhUtoM se alaga hai kyoMki sarvabhUtoM ke ekatrita hone para bhI unameM se koI cetanA utpanna nahIM hotii| isase cetanA jo jIva kA dharma hai-vaha bhUta se alaga hai vaha cetanAvAlA jova paraloka meM jAtA hai aura vahA~ bhI usase jAti smaraNa jJAna Adi se pUrvabhava kA smaraNa hotA hai| isa prakAra bhagavAn kI vANI se pratibodhita huaa| phalasvarUpa tIna sau ziSyoM ke sAtha bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kI.2 metArya gaNadhara ke mAtA-pitA ke nAma (ka) tuMgiNidesuppaNNo meyajjo jayai gaNaharo dsmo| vAruNadevIe suo dattassa visttivrisaauu|| -dharmo* pR0 227 (kha) vatsadeze tuMgikA''khye sanniveze dvijanmanaH / dattasya sUnurmetAryoM varUNAkukSibhUrabhUt / / 5 / / -trizalAkA0 parva 10/sarga 5 metArya gaNadhara kA janma sthAna vatsadeza meM tuMgikasanniveza thaa| bAsaTha varSa kI Ayu thii| pitA kA nAma datta .. va mAtA kA nAma varuNAdevI thaa| .3 metArya gaNadhara ke saMzaya dazamasya paraloke saMzayaH, satyApyAtmani paraloko-bhavAntaralakSaNaH, kimasti kiMvA nAstiti / -ava0 nigA 566/TIkA metArya gaNadhara ke paraloka ke viSaya meM saMzaya thaa| paraloka hai yA nahIM .4 metArya gaNadhara kA janmanakSatra (janma nakSatra) metAryasya azvinI x x x .. -Aba* nigA 646|ttiikaa metArya kA janma-nakSatra-azvinI thaa| metArya gaNadhara kA gotra koDinnadugaM ca guttAI -Ava0 nigA 646 malaya TIkA x x x kaunDinyau metArya: prabhAsazca metArya gaNadhara kA gotra kaunDinya thaa|
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 metArya gaNadhara kI agAraparyAya- gRhasthaparyAya ( agAraparyAyaH) metAryasya patriMzat (varSANi) / metArya gaNadhara chattIsa varSa gRhastha- paryAya meM rahe / vardhamAna jIvana - koza .6 metArya gaNadhara kI chamastha dIkSA paryAya (chadmasthaparyAyavarSANi) metAryasya daza tArya gaNadhara sAdhu-paryAya meM dasa varSa chadmastha paryAya meM rahe / 275 .7 dIkSA ke pUrva metArya gaNadhara kA adhyayana 1 malaya TIkA - vidantIti vido: - vidvAMsaH, caturdazavidyAsthAnapAragamanAt / tAnicaturddaza vidyAsthAnAnyamUniaMgAni vedAzcatvAro, mImAMsA nyAyavistaraH / dharmazAstraM purANaM ca vidyAhya tAzcaturddaza / tatrAMgAni SaTtadyathA - zikSA kalpo vyAkaraNaM nirUkta chando jyotiSaM ceti, eSa gRhasthAzrama uktaH / - Ava0 dvitIya bhAga, pR0336 .: metArya gaNadhara kI Ayu (ka) (meyajjo) visaTThivarisAU Ava0 nigA 646-51/TIkA vidva vaMza paraMparA meM utpanna hone ke nAte - Arya sudharmA ne Rka - yajuS, sAma aura atharva - ina cAroM vedoM, zikSA, kalpa, vyAkaraNa, nirukta, chanda evaM jyotiSa - ina chahoM vedAMgoM, mImAMsA, nyAya, dharmazAstra tathA purANa, Adi saba milakara - ina cavadaha vidyAoM kA samyakatayA adhyayana kiyaa| unake pUrNa adhikArI vidvAna bane / Ava nigA 650 / TIkA .8 metArya gaNadhara kA kevalikAla - jinaparyAya ( kevaliparyAya ) chadmasthaparyAyamagAravA saM ca vyavakalayya yat sarvAyuSkasya zeSaMtat jinaparyAya vijAnIhi / x x x | metAryasyaSoDaza (varSANi), - Ava0 nigA 653-654 gaNadharoM ko sarvAyu meM chadmastha- paryAya aura agAravAsa ko ghaTAne se jina paryAya - kevala kAla jAnanA cAhie / metArya kI jinaparyAya - kevaliparyAya solaha varSa kI thii| - dharmo0 pR0 227 (kha) bAvaTThI cattA khalu savvagaNaharAaM evaM / - Ava0 nigA 656 malaya TIkA -- x x x metAryasya dvASaSTiH, prabhAsasya catvAriMzat, evaM krameNa gaNadharANI sarvAyudhamiti / tArya gaNadhara kI bAsaTha varSa kI Ayu thI |1 1 noTa - bhagavAn mahAvIra ke parinirvANa ke 4 varSa pUrva metArya gaNadhara kA parinirvANa ho cukA thA /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 vardhamAna jIvana-koza .46 (kha)-gyArahaveM gaNadhara-prabhAsa .1 prabhAsa gaNadhara kA bhagavAna mahAvIra ke pAsa Agamana aura dIkSA grahaNa(ka) ekAdazaH prabhAsaH (gaNadharamadhye) -Ava0 nigA 564/TIkA . gyArahaveM prabhAsa gaNadhara the| (kha) te pavvaie souM pabhAsa AgacchaI jiNasaga se / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi / 638 malaya TIkA-vyAkhyA pUrvavat , navaraM prabhAsa AgacchatIti nAnAtvaM / AbhaTTho ya jiNaNaM jAijarAmaraNavippamukkeNa / nA.Na ya gotteNa ya svvnnuusvvdrisiinn|634| malaya TIkA-asyAH sapAtanikA vyAkhyA pUrvavat / kiM manne nivvANaM atthI natthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho|640 malaya TIkA-kiM nirvANamasti kiM vA nAstIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat , ayaM ca saMzayastava 'viruddhavedapadazrutinibandhanaH, tAni ca vedapadAnyamUni-jarAmayaM vA etatsarvaM yadagnihotraM' tathA saiSA guhA duHravagAhA, tathA 'dve brahmaNI paramaparaM ca tatra paraM satyaM jJAnamanantaraM brahma' ti, teSAM ca yamarthastva cetasi vartate-yadetadagnihotraM tat jarAmarya meva-yAvajjIvaM kattavyamiti, agnihotrakriyA ca bhUtavadhahetutvAt sabalarUpA, sAca svargaphalaivasyAt , nApavargaphalA, yAvajjIvamiti cokta kAlAntaraM nAsti yatrApavargahetubhUtakriyAntarArambhaH syAt , tasmAtsAdhanAbhAvAt mokSAbhAvaH, tadevamamUni kila vedapadAni mokSAbhAvapratipAdakAni, zeSANi tu tadastitvasUcakAni, yato guhA'tra muktirUpA, sA ca saMsArAbhinandinA duravagAhAduSpravezA, tathA paraM brahma satyaM-mokSaH, anantaraM tu jJAnamiti, amUni mokSAstitvapratipAdakAnIti tava saMzayaH, tathA saumya ! tvamitthaM manyase-saMsArabhavo mokSaH saMsArazca rAgAdinibaMdhanaH, rAgAdInAM cAtyantikaH kSayo'nupapannaH, tathAhi-rAgAdayo jantoranAdimanto, yaccAnA dimata na tadvinAzamAvizati, tathA pramANena pratIteH, tacca pramANamidaM-yad anAdimat na tad vinAzamAvi-. zati, yathA''kAzam , anAdimantazca rAgAdaya Atmano vyatiriktA vA, bhaveyuvyatiriktA vA ? vyaktireke sarveSAM vItarAgatvaprasaGgaH, rAgAdibhyo vyatiriktatvAt , vivakSitapuruSavat , athAvyatiriktAstatastatkSaye Atmano'pi kSayaprasaGgaH, tadavyaktiriktatvAt , tattvarUpavat , tathA ca kutastasya vastuto mokSa ?, tasyaivAbhAvAditi, tatra vedapadAnAM cArtha, ca zabdAt , yuktiM hRdayaM ca na jAnAsi, yatasteSAmayamarthaH 'jarAmayaM ve' ti vAzabdo'pyarthe, tatazca yadetadagnihotraM tat yAvajjIvaM sarvamapi kAlaM karttavyam , vAzabdAt mumukSubhirmokSahetubhUtamapyanuSThAna vidheyamiti nApavargaprApaNakriyArambhakAlAstitA niSiddhA, tathA yadyapi rAgAdayo doSA jAntoranAdimantastathApi kasyacitstrIzarIrAdiSu yathAvasthitavastutattvAvagamena teSAM pratipakSabhAvanAtaH pratikSaNamapacayo dRzyate, tataH sambhAvyate
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 277 viziSTakAlAdisAmagrIsadbhAve bhAvanAprakarSavizeSabhAvato nirmUlamapi kSayaH, atha yadi pratipakSabhAvanAtaH pratikSaNamapacayo dRSTastathApi teSAmAtyantiko'pi kSayaH sambhavatIti kathamavasIyate ? ucyate, anyatra tathA pratibandhagrahaNAt , yathAzItaspazasampAdyAH romaharSAdayaH zItapratipakSasya vahnamandatAyAM maMdA upalabdhAH utkarSe ca nignvayavinAzadharmANaH, tato'nyatrApi bAdhakasya mandatAyAM bAdhyasya mandatAdarzanAdvAdhakotkarSe bAdhyasyAvazyaM niranvayavinAzo veditavyaH, anyathA bAdhakamandatAyAM mandatA na syAt , athAsti jJAnasya jJAnAvaraNIyaM bAdhakaM, jJAnAvaraNIyakarmamandatAyAM ca jJAnasyApi manAk mandatA, atha ca prabalajJAnAvaraNIyakarmodayotdarSe'pi na jJAnasyaniranvayo vinAzaH, evaM pratipakSabhAvanotkarSe'pi na rAgAdInAmatyantocchedo bhaviSyati, tadayuktaM, dvividhaMhi bAdhyaM-sahabhUsvabhAvaM tadanyathAbhUtaM ca, tatra yat sahabhUsvabhAvabhUtaM tanna kadAcanApi niranvayaM vinAzanupayAti, jJAnaM cAtmanaH sahabhUsvabhAvama , AtmAca pariNAminityaH, tato'tyantaprakarSavatyapi jJAnAvaraNIyakamrmodaye jJAnasya na niranvayo vinAzaH, rAgadayastu lobhAdikarmavipAkodayasampAditasattAka stataH karmaNo nirmUlamapagame te'pi nirmUlamapagacchanti, nanvAsatAM karmasampAdyA rAgAdayaH, tathApikarmA nivRttau te nivartante iti nAvazyaM niyamo, nahi dahananivRttau tatkRtA kASThe aGguratA nivattate, tadasat , yata iha kiJcit kacit nivartya vikAramApAdayati, yathA agniH suvarNe dravatAM, tathAhi-agninivRttau tatkRtA suvarNa dravatA nivarttate, kiJcit punaH kacit anivartyavikArArambhakaM, yathA sa evAgniH kASThe, na khalu zyAmatAmAtrAmapi kASThadahananivRttau nivarttate, karma cAtmani anivartya vikArArambhaka, bhavettarhi yadapi tadapi karmaNA kRtaM na karmanivRttau nivatteta. yathA agninA zyAmatAmAtramapi kASThe kRtamagninivRttau, tatazca yadekadAkarmaNA''pAdita manuvyatvamamaratvaM kRmikoTatvaM zirovedanAdi ca tatsarvakAlaM tathaivAvatiSTheta, na caitat dRzyate, tasmAnnivartya vikArArambhakaM karma, tataH karmanivRttau rAgAdInAmapi nivRttiH, yadapi ca prAgupanyastaM pramANaM 'yadanAdimat na tadvinAzamAvizati yathA''kAza' miti tadapyapramANaM hetoranaikAntikatvAt , prAgabha vena vyabhicArAt , tathAhi -prAgabhAvo'nAdimAnapi vinAzamAvizati, anyathAkAryAnutpatte ?, bhAvanAdhikArI ca samyagdarzanAdiratnatrayasampatsamanvito veditavyaH, itarasya tadanurUpAnuSThAnapravRttyabhAvena tasyA mithyAtvarUpatvAt , Aha ca pravacanama"nANI tavami nirao cArittI bhAvaNAe jogo" tti, sA ca bhAvanA rAgAdidoSanidAnasvarUpaviSayaphalagocaga yathAgamamavasA tavyA, jaM kucchiyANujogo payaivisuddhassa ceva jiivss| eesimo niyANaM buhANa na ya sundaraM eyaM // 1 // rUvapi saMkileso'bhissaMgApIimAiliMgAu / paramasuhapaccaNIo eyapi asohaNa ceva / / 2 / / visao ya bhaMguro khalu guNarahio taha ya taha'tahArUvo! saMpattinipphalo kevalaM tu mUlaM aNatthANaM / 3 / jammajarAmaraNAI vicittarUvo phalaM tu sNsaaro| buhajaNanivveyakaro esovi tahAviho ceva // 4 // (dharma0 1166-70-1-2)
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 vardhamAna jIvana-koza : .. apica-sUtrAnusAreNa jJAnAdiSu yo nairantayeNAbhyAsastadra pA bhAvanA veditavyA, tasyA api rAgAdipratipakSatvAta , nahi tattvavRttyA samyagjJAnAdyabhyAsavyApRtamanaskasya srozarIrarAmaNIkAdiviSayaH cetaH pravRttimAtanoti, tathAnupalambhAt , yadapyuktaM, kiJca-rAgAdayaAtmano vyatiriktA vA bhaveyukhyatiriktA vA, ityAdi, tadapyayuktaM, bhedAbhedapakSasya jAtyantarasyAbhyupagamAt , kevalabhedAbhedapakSe, dharmadhamibhAvAnupapatte, tathAhi-dharmadhamiNorekAntena bhede'bhyupagamyamAne dhammiNo niHsvabhAvatApattiH, svabhAvasyApi dharmatvAt / tasya ca tato'nyatvAt , svaHbhAvaH mvabhAvaH svasyaiva cAtmIyA sattA, na tu tadarthAntiraM dharmarUpaM, tato na niHsvabhAvatApattiriti cetna, itthaM svarUpasattAbhyupagame tadaparasattAsAmAnyayogakalpanAvaiyarthyaprasaGgAta, apica-jJa yatvAdibhirdhamaeNrananuvedhAt tasya sarvathA'navagamaprasaGgo, 'na hyajJa yasvabhAvaM jJAtuM zakyate' iti nyAyAta , tathA ca tadabhAvaprasaGgaH, kadAcidapyavagamAbhAvAt , tathApi tatsattvAbhyupagame'tiprasaGgaH, anyasyApi yasya kasyacit anavagataraca SaSThabhUtAderbhAvApatteH, evaM ca dharmyabhAve dharmANAmapi jJa yatvaprameyatvAdInAM nirAzrayatvAdabhAvApattiH, nahi dharmAdhArarahitAH, kApi dharmAH sammavantIti, anyacca-parasparamapi teSAM dharmANAmekAntena bhedAmyupagame sattvAdyabhyupagame'pi sattvAdyananuvedhAt kathaM bhAvAbhyupagamaH ? tadanyasattvAdidharmAbhyupagame ca dhamitvaprasaktiranavasthAvattA ca, tannaikAntabhedapakSe dhammidharmabhAvopapattiH, nAppekAntAbhedapakSe, yatastasminnabhyupagamyamAne dharmayAtraM vA syAt , dharmimAtraM vA, anyathaikAntabhedAyogAt , anyatarAbhAve cAnyatarasyAbhAvaH / parasparanAntarIyakatvAt , dharmAnantarIyako hidhammidhanminAntarIyakazca dharmAH, tataH kathamekasyAbhAve'parasyAvasthAnamiti, kalpito dharmammibhAvastato na dUSaNamiti cet , tarhi vastvabhAvaprasaGgaH, nahi dharmadhammisvabhAvarahitaM kiJcidavastvasti, dharmadhammibhAvazca kalpita iti tadabhAvaprasaGgaH dharmA evakalpitA na dharmI tatkathamabhAvaprasaGga, iti cenna, dharmANAM kalpanAmAtratvAbhyupagamena paramArthato'mattvAbhyupagamAd, tadbha,ve dhammiNo'pyabhAvApatte, atha tadevaikaM svalakSaNaM sakalasajAtIyavyAvRttakasvabhAvaM dhammi vijAtIyavyAvRtinibandhanAzca yA vyAvRttayo bhinnAiva kalpitAstA dharmAH; tato na kazciddoSa. tadapyayuktama evaM kalpanAyAM vastuno'nekAntAtmakatAprasakteH anyathA sakalasajAtIyavijAtIyavyAvRttyayogAt , nahi yenaiva svabhAvena ghaTAd vyAvarttate paTastenaiva stambhAdapi, stambhasya paTarUpatAprasakte. tathAhi-ghaTAd vyAvarttate paTo ghaTavyAvRttisvabhAvatayA, stambhAdapi cet ghaTavyAvRtisvabhAvatayaiva vyAvartate taIi balAt stambhasya ghaTasvarUpatAprasaktiH, anyathA tatastatsvabhAvatayA tavyAvRttyayogAt tasmAt yato vyAvarttate yat tattavyAvRttinimittabhUtAH svabhAvA avazyamabhyupagantavyAH te ca naikAntena dharmiNo bhinnAstadabhAvaprasaGgAt tathA ca tadavastha evaM pUrvokto doSaH tasmAd bhinnAbhinnAH bhedAbhedo'pi dharmadhamiNoH kathamiticet , ucyate; iha yadyapi tAdAtmyena dharmiNA dharmAH sarve lolIbhAvena vyAptAstathA'pyayaM dhamI ete dharmA iti parasparaM bhedo'pyasti, anyathA tadbhAvAnupapattiH, tathA ca sati pratItibAdhA, mitho bhede'pi ca
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 276 viziSTA'nyo'nyAnuvedhena sarvadharmANAM dharmiNA vyAptatvAt abhedo'pyasti, anyathA tasya dharmA iti saMbaMdhAnupapattiH, tatazca na sarveSAM vItarAgatvaprasaMgaH, kevalabhedasyAnabhyupagamAt, nApi doSakSaye tadAtmano'pi kSayaH, kevalAbhedasyAnabhyupagamAditi na kAcit kSatiH / TIkA - vyAkhyA pUrvavat chinnaMmi saMsayaMmI jAijarAmaraNavippa mukkaNaM / so samaNo pavvato tihiM u saha khaMDiyasaehiM / 641| - Ava0 nigA 638 se 641 prabhumAgAt prabhAso'pi tamUce bhagavAnapi / nirvANamanti no veti prabhAsa ! tava saMzayaH // 156 // // mA saMzayiSThA nirvANaM mokSaH karmakSayaH sa tu / vedAn siddhaM karma jIvA'vasthA vaicitryato'pi ca / 157 | kSIyate karma zuddhaistu jJAnacAritradarzanaiH / pratyakSo'tizayajJAnabhAjAM mokSastadasti bhoH 1 // 158 // pratibuddhaH prabhAso'pi svAmyupanyastayA girA / dIkSAmAdanta sahitaH khaMDikAnAM tribhiH zataiH // 156 // mahAkulAH mahAprAjJAH saMvignAH vizvavaMditAH / ekAdazA'pi te'bhUvanmUlaziSyAjagadguroH // 160 // trizalAkA parva 18 / sarga 5 isake pazcAt prabhAsa bhagavAn ke pAsa aayaa| use dekhakara bhagavAn bole- he prabhAsa ! mokSa hai yA nahIM ? aisA tumako sandeha hai / 7 parantu isake viSaya meM tumheM kiMcit bhI sandeha nahIM karanA cAhie / karma kA kSaya rUpa mokSa - avazyameva hai / veda tathA jova kI avasthA kI vicitratA se hI karma siddha hotA hai| zuddha jJAna, darzana aura cAritra se karma kA * kSaya hotA hai| isa kAraNa atizaya jJAnadhArI puruSa ko mokSa pratyakSa bhI hotA hai / isa prakAra bhagavAn ke vacanoM se praNAma pratibodha ko prApta huA / phalasvarUpa 300 pAsa dIkSA grahaNa kii| isa prakAra mahAn kula meM utpanna hue, mahAn prAjJa saMvega ko prApta aura vizvavaMdita - aise gyAraha prasiddha vidvAn zrI vIra prabhu ke mUla ziSya hue / .. prabhAsa gaNadhara ke mAtA-pitA kA nAma (ka) aibhaddAe balamsa ya putto cAlIsavarisAo jAo / rAyagihe uppaNNI ekkArasamo pabhAti // iya diya-vasuppaNNA samattha (ta) satthattha pAragA savve / carama- zarIrA mokkhaM vimala-guNagaharA diMtu dharmo0 0 pR0 227 putro'bhUdatibhadrodarodbhavaH // 56 // trizalAkA0 parva 10 / sarga 5 (kha) tathA pure rAjagRhe balanAmno dvijanmanaH / prabhAso nAma ziSyoM ke sAtha bhagavAn ke prabhAma gaNadhara ke pitA kA nAma bala aura mAtA kA nAma atibhadra thaa| janma sthAna rAjagRha thA / cAlIsa varSa ko Ayu thI / carama zarIrI the va mokSa sthAna ko prApta kiyA / * 3 prabhAsa gaNadhara kA parivAra ( gaNadhara ke sAtha dIkSita ) duhaMtu jualayANaM tisao tisao havai gaccho -A0 nigA 567
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza malaya TIkA - parivAra x x x / tathA dvayorgaNarayugalakayoH pratyekaM trizatastrizato gaccha:, kimuktaM bhavati ? uparisthitAnAM caturNA gaNabhRtAM pratyekaM pratyekaM trizatamAnaH parivAraH / do yugala kA arthAt Upara ke cAra gaNadhara akampita, acalabhrAtA, metArya aura prabhAsa ina cAroM kA pratyeka pratyeka kA 300-300 ziSya-parivAra thA / ataH prabhAsa gaNadhara bhagavAn ke pAsa 300 ziSyoM ke sAtha dIkSita hue| .4 prabhAsa gaNadhara ke saMzaya ekAdazasya nirvANa saMzayaH nirvANaM kimasti kiMvA neti -Aha-baMdhamokSa saMzayAdasya kovizeSaH 1, ucccate sa hya ubhayagocarAH, ayaM tu kevalavibhAgaviSaya eva tathA kiM saMsAgabhAvamAtra eva, mokSaH kiM vA'nyaH ityAdi / - Ava0 nigA 566 / TIkA 28. ekAdazaveM gaNadhara prabhAsa ke nirvANa hai yA nahIM - yaha saMzaya thA / saMsAra kA abhAva hI mokSa hai yA anya / yaha kevala vibhAga viSaya hI hai / .5 prabhAsa gaNadhara kA zruta-adhyayana savvajiNANa gaNaharA cohasapuvvI u te tassa / - Ava0 nigA 262 - Ava nigA 657 savve duvAla saMgIA savve caudasa putro sarva jinoM tIrthaMkaroM ke gaNadhara sarvajJa hone ke pUrva- caturdaza pUrvadhArI hote haiM / ataH prabhAsa gaNadhara sarvaja hone ke pUrva caturdaza pUrvadhArI the / .6 prabhAsa gaNadhara kA janma-nakSatra (janma - nakSatraM ) prabhAsasya puSyaH / .7 prabhAsa gaNadhara kA janma nakSatra puSya thA / prabhAsa gaNadhara kI agAra paryAya-gRhastha paryAya ( agAra paryAyA) prabhAsasya SoDaza (varSANi ) prabhAsa gaNadhara solaha varSaM gRhastha- paryAya meM rahe / .8 prabhAsa kA gotra aura jAti (ka) (gotra) kauDinyau metArya prabhAsazca (kha) savtreya mAhaNA jaccA TIkA - sarve brAhmaNA jAtyA:- prazastajAtikulotpannAH / prabhAsa gaNadhara kI chamastha dIkSA-paryAya Xx x aMgaM ca chaumatthapariAo TIkA - x x x prabhAsasya varSASTakameSAmeva yathAkramaM chadmasthaparyAyaH / prabhAsa guNadhara 8 varSa chadmastha paryAya meM rahe / - Ava0 nigA 646 /TokA indrabhUti Adi saba gaNadhara prazasta jAti kula meM utpanna hue the / jAti kI apekSA sabhI brAhmaNa the / ataH prabhAsa gaNadhara jAti se brAhmaNa the / kauDinya gotra thA / .e -- Ava0 nigA 650 /TIkA Ava0 nigA 646 / TokA - Ava0 nigA 657 - Ava0 nigA 652
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 281 '.10 prabhAsa gaNadhara kA kevalikAla-jinaparyAya (sacAyaM jinaparyAyaH) prabhAsasya SoDaza prabhAsa gaNadhara kI jinaparyAya 16 varSa kI thii| -Ava0 nigA 653-54/malaya TIkA .11 prabhAsa gaNadhara kI Ayu-sarvAyu indrabhUteH sarvAyurdvinavativarSANi x x x prabhAsasya catvAriMzat / -Ava0 nigA655-56/TIkA prabhAsa kI kula Ayu 40 varSa kI thii| noTa-bhagavAna mahAvIra ke parinirvANa ke 6 varSa pUrva prabhAsa gaNadhara kA parinirvANa ho cukA thaa| gyAraha gaNadharoM meM sarvaprathama prabhAsa gaNadhara kA parinirvANa huaa| cUMki prabhAsa gaNadhara gRhasthAvAsa meM 16 varSa, chamasthAvasthA meM 8 varSa tathA kevaliparyAya meM 16 varSa rhe| ataH kula Ayu 40 varSa kI thii| .46(ga) vividha .1 dvAdazAMga kA upadeza - x x x bhaggabAvIsaparIsahapasarassa saccAlaM kArassa attho khio| tado teNa goamagotteNa iMdabhudiNA aMtomuhutteNAvahAri yaduvAlasaMgattheNa teNeva kAleNa kayaduvAlasaMgagaMtharayaNeNa guNe ha sagasamANassa suhamA (mmA) iriyassa gaMtho vkkhaannido| tado kettieNa vikAleNa kevalaNANamuppAiya bArasavAsANi kevala vihAreNa vihariya iMdabhUdibhaDArao NivvuI sNptto| -kasApA0 bhAga 1/gA /sU-1/ 84 jinhoMne kSudhA Adi bAisa parIsahoM ke prasAra ko jIta liyA hai aura jinakA satya hI alaMkAra hai - aise Arya indrabhUti Adi ke lie una mahAvIra bhaTTAraka ne artha kA upadeza diyaa| usake anantara una gautama gotra meM utpanna hue indrabhUti ne eka antarmuhurta meM dvAdazAMga ke arthakA avadhAraNa karake usI samaya bAraha aMga rUpa granthoM kI racanA ko aura guNoM se apane samAna hI sudharmAcArya ko usakA vyAkhyAna kiyaa| tadanatara kucha kAla ke pazcAt indrabhUti bhaTTAraka kevalajJAna ko utpanna karake aura bAraha varSa taka kevali-vihAra rUpa se vihAra karake mokSa ko prApta he| .2 bhagavAn mahAvIra aura gautama kA bhavAntarIya sambandha gayagihe jAvaparisA pddigyaa| goyamAI ! samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM AmaMtettA evaM vayAsI-'ciraM sa siTosi me goyamA ! cirasaMthuosi me goyamA ! 'cira pariciosi me goyamA ! cirajusiosi me goyamA ! cirANugaosi me goyamA ! cirANuvattIsi me goyamA ! aNaMtaraM devaloe aNaMtaraM mANussaebhave, kiM paraM ? maraNA kAyassabhedA, iocutA do vi tullA egaTThA avisesamaNANattA bhvissaamo| -bhaga za54/7
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza [ vivecana - kevala jJAna kI prApti na hone se khinna bane hue gautama svAmI ko AzvAsana dene bhagavAn mahAvIra svAmI, gautama svAmI ke sAtha apanA cirakAla kA paricaya batAte hue kahate haiM ki khinna mata ho / isa zarIra ke chUTane para apane donoM eka samAna siddha ho jAyeMge / ] 282 rAjagRha nagara meM yAvat pariSad dharmopadeza zravaNa kara lauTa gaI / zramaNa bhagavAn svAmI ne isa prakAra bhagavAn gautama ko saMbodhita karake isa prakAra kahA - he gautama! tU mere sAtha cira saMzliSTa cirakAla se sneha se baddha hai / he gautama! tU mere sAtha cirasaMstuta hai ( lambe kAla ke sneha se tUne merI / he gautama! tU mere sAtha cira-paricita hai ( terA mere sAtha lambe samaya se paricaya rahA hai ) he gautama cira sevita yA cira prIta hai / ( tU lambe kAla se merI sevA kI hai athavA sAtha proti rakhI hai ) he gautama cirAnugata hai ( cirakAla se tUne merA anusaraNa kiyA hai) he gautama! tU mere sAtha cirAnuvRtti hai ( sAtha cirakAla se anukUla bartAva rahA hai ) he gautama! isase ( pUrva ke ) anantara devabhava meM isase anantara terA mere sAtha saMbaMdha thaa| adhika kyA kahA jAe, isa bhava meM mRtyu ke pazcAt isa zarIra ke chUTa donoM tulya ( eka sarIkhe ) aura ekArtha ( eka prayojana vAle athavA eka siddha kSetra meM rahane vAle ) vizeSa kisI prakAra ke bheda-bhAva se rahita ho jAyeMge / * 3 bhagavAn ke parinirvANa ke dina jyeSTha anagAra gautama ko kevala jJAna- kevala darzana samutpanna parinirvANa ke samaya gautama svAmI nikaTa meM nahIM the / .4 jaM rayaNi caNaM samaNe bhagavaM mahAvIre kAlagae jAva savvadukvappahINe taM rayapi goyasassa iMdabhUissa aNagArassa aMtevAsissa nAyae pejjabaMdhaNe vocchinne atei a kevalavaranANadaMsaNe samupapanne / jisa rAtri meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ne sarva duHkhoM kA anta kiyA - usa rAtri meM unake paTTaziSya ke indrabhUti anagAra kA bhagavAn mahAvIra ke prati prema baMdhana TUTA / phalasvarUpa indrabhUti anagAra ko ba yAvat kevalajJAna- kevaladarzana utpanna huA / . 5 agnibhUti kI avagAhanA samaNassa bhagavao mahAvIrassa docce aMtevAsI aggibhUI nAmaM aNagAre goyame gote jAva pajjuvAsamANe / -bhaga0 za zramaNa bhagavAn mahAvIra ke dUsare aMtevAsI agnibhUti ( dvitIya gaNadhara ) kI avagAhanA sAta hAtha * 6 noTa - jainAgama kiMvA zvetAmbara granthoM tathA digambara granthoM meM bhagavAn mahAvIra ke gyAraha gaNadharoM upalabdha hote haiM unameM paraspara kaI nAmoM meM mela nahIM khaataa| donoM paramparA ke anusAra gyAraha gaNadharoM prakAra haiM /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ air 0 vardhamAna jIvana-koza 283 zvetAmbara paramparA ke anusAra digambara paramparA ke anusAra 1- indrabhUti 1- indrabhUti 2- agnibhUti 2- agnibhUti 3- vAyubhUti 3- vAyubhUti 4- vyakta 4- sudharma 5- sudharmA 5- maurya 6- maMDita 6- mauMDya-maundraya 7- mauryaputra 7- putra 8- akaMpita 8- maitreya 8- acalabhrAtA ha- akampana 10- metArya 10- andhavela 11- prabhAsa 11- prabhAsa bhagavAn mahAvIra ke parinirvANa ke 12 varSa pazcAt indrabhUti tathA 20 varSa pazcAt sudharmA gaNadhara kA parinirvANa huaa| zeSa gaNadharoM kA bhagavAn mahAvIra ke pUrva hI parinirvANa ho cukA thaa| 1-cauthe vyakta gaNadhara, cha8 maMDita gaNadhara, sAtaveM mauryaputra gaNadhara, AThaveM akampita gaNadhara, ina cAroM gaNadharoM kA parinirvANa-bhagavAna mahAvIra kA jisa varSa meM parinirvANa huA-usI varSa meM bhagavAn mahAvIra ke pUrva huaa| 2-dvitIya agnibhUti gaNadhara, tRtIya vAyubhUti gaNadhara kA parinirvANa-bhagavAna mahAvIra ke parinirvANa ke lagabhaga 2 varSa pUrva huaa| 3-navave acalabhAtA gaNadhara tathA dasaveM metArya gaNadhara kA parinirvANa-bhagavAn mahAvIra ke parinirvANa ke lagabhaga 4 varSa pUrva huaa| 4-tathA gyArahaveM prabhAsa gaNadhara kA parinirvANa-bhagavAna mahAvIra ke parinirvANa ke lagabhaga 6 varSa pUrva huaa| .7 AmarzISadhi Adi labdhi sampanna the| mAsaM pAovagayA savve'viya svvlddhisNpnnaa| -Ava0 nigA 656 TokA-sarve'pi sarvalabdhisampannAH aamaaNpaadhyaadyshesslbdhisNpnnaaH| zubha adhyavasAya tathA utkRSTa tapa-saMyama ke AcaraNa se tat tattkarma kA kSaya aura kSayopazama hokara AtmA meM jA vizeSa zakti utpanna hotI hai use labdhi kahate haiN| AmazauSadhilabdhi, vigru DauSadhilabdhi, khelauSadhilabdhi, jallauSadhilabdhi, sauMSadhilabdhi, sambhinnazrotolabdhi, avadhijJAnalabdhi, jumatilabdhi, vipulamatilabdhi, cAraNalabdhi, AzIvipalabdhi, gaNadharalabdhi, pUrvadharalabdhi, kSIramadhusarpirAzravalabdhi, koSThakalabdhi, padAnusAriNIlabdhi, bIjabuddhilabdhi, tejolezyAlabdhi, AhArakalabdhi, zItalezyAlabdhi, vaikurvikadehalabdhi, akSINamahAnasIlabdhi, pulAkalabdhi Adi-indrabhUti Adi gaNadharoM ko thii|
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 vardhamAna jIvana-koza -ova0 sU82 anta meM kevalilabdhi bhI prApta kI thii| .8 gautama ke praznottara kI jijJAsA taeNaM se bhagavaM goyame jAyasaDDhe jAyasaMsae jAyakoUDalle uppaNNasaDDhe uppaNNasaMsae uppaNNakoUhalle samuppaNNasaDDhe samuppaNNasaMsae samuppaNNakoUhalle uThAe. uTTei, 2 ttA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, 2ttA samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNa payAhiNaM karei, 2 ttA vaMdaiNaMmaMsai, vaMdittA NamaMsittA naccAsaNNe nAidUre sumsUsamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsamANe evaM vyaasii| jaba bhagavAn gautama bhagavAna mahAvIra ke pAsa saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita kara vicara rahe the| taba bhagavAn gautama meM zraddhA (= icchA). saMzaya ( = anirdhArita) artha = zaMkA kutUhala kI pravRtti huI-utpatti huI, prApti huI, mUttimAna hue| ataH uThakara khar3e hue| jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the-vahAM Ae . tIna bAra AdakSiNA pradakSiNA kI / vaMdanA kI namaskAra kiyA / na adhika saTakara na adhika dUra rahakara suzrUSA aura namaskAra karate hue, abhimukha hokara, karabaddha hokara paryupAsanA karate hue isa prakAra bole.ha gaNadhara ke upadezakAsamaya uvariM porusIe udvite titthakare goyamasAmI anno vA gaNaharo bitiyaporusIe dhamma kaheti, syAnmatiH kiM kAraNaM titthakara evaM dvitIyAyAM poruSyAM dharma na kapyayati ? ucyate -khedaviNodo 5-61 58 titthagarassa khedaviNodo bhavati, parizramavizrAma ityarthaH, ziSyaguNAzca dIpitAH prabhAvitA bhaviSyati / -Ava0 nigA 588 -pR cUrNI0 333 tIrthakara prathama pauruSI meM tathA gautama svAmo gaNadhara Adi dvitIya pauruSI meM dharma kA kathana karate haiN| kyoMki tIrthaMkara kheda viNoda hote haiM tathA ziSyoM meM diptavAn-prabhAvAn guNa hote haiN| .50 bhagavAna pArzvanAtha ke saMtAnIya ziSya.1 udayapeDhAlaputra aura gautama gaNadhara ke praznottara teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagiheNAmaM Nayare hotthaa| riddhasthimiyasamiddhe jAva paDirUve // 1 // tassaNaM rAyagihassa Nayarassa bahiyA uttarapurasthime disIbhAe, prattha NaM NAlaMdANAmaM bAhiriyA hotthA / x x x // // tatthaNaM NAlaMdAe bAhiriyAe leveNAmaM gAhAvaI hotthA x x x // 3 // tassaNaM levassa gAhAvaissa NAlaMdAe bAhiriyAe uttarapurathime disibhAe, etthaNaM sesadaviyANAma udagasAlA hotthA x x x // 5 / /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNadharoM kA jIvana paricaya digambara zAstroM meM bhagavAn mahAvIra ke 11 gaNadharoM ke nAma aura kahIM paraunake mAtA-pitA Adi kA ullekha mAtra pAyA jAtA hai, para zvetAbhvara zAstroM meM ina gaNadharoM kA vistRta varNana upalabdha hai| yahAM zvetAmbara zAstroM ke AdhAra para unakA paricaya diyA jA rahA hai ra 3 4 6 7 8 C 10 11 12 14 saMkhyA nAma gaNadhara pitA kA nAma mAtA kA nAma gotra nAma janma nakSatra janmasthAna gRhastha- dIkSAsthAna ziSya chamastha kevali- sarvAyu nirvANakAla gaNadhara banane jIvana saMkhyA kAla kAla ke pUrva zaMkA 2 4 5 indrabhUti agnibhUti vAyubhUti vyakta sudharmA da maMDita 7 ra bhUi pRthvI (brAhmaNa) "1 dhanamitra dhammilla gautama " dhanadeva mauryaputra maurya akaMpita deva jayantI acalabhrAtA vasu nandA " vAruNI bhAradvAja zravaNa jyeSThA gobaragrAma 50 varSa madhyamapAvA 500 30 varSa 12 varSa 12 varSa 42 varSa (magadha ) vaziSTha kAzyapa gautama hArita kRttikA svAti 21 " mahilA agnivezyAyana uttarA phAlgunI vijayA maghA moryasanniveza 53 kollAga 50 " (magadha ) 46, (40apUrNa 42 " rohiNI "1 mRgazirA mithilA uttarASAr3hA kozala 50, 19 65 " 48 hura 46 " " 17 " " 11 . 17 ,, " 500 12, 16, "1 500 10,18,, 70,, 500 12, 18,, 500 42,, 350 14,, 350 300 300 14 / menArya datta varuNA 11 prabhAsa 300 8 kauDinya azvinI tuMgika sanniveza 36,, 300 10, bala atibhadrA rAjagRha 16 puNyA agnibhUti kI Ayu ke sambandha meM samavAo kI abhayadeva sUrikRta TIkA meM isakA spaTIkaraNa kiyA gayA hai / - dekho pRSTha 240 sabhI gaNadharoM kA nirvANasthAna vaibhAragiri ( rAjagRha) thaa| 6, 21 " 12, 16, 16, " " 14, ,, 100, 74" " 16 " 80 21 83 " 65" 78 72 40 "3 "? 62 " " 28 28 37 30 " 50 30 30 "1 11 jIva ke astitva meM karma ke viSaya meM jIva va zarIra ke viSaya meM paMcabhUtoM se jIvotpatti ke viSaya meM " 19 naraka ke viSayameM 16, puNya ke viSaya meM paraloka ke 26. viSaya meM 24, mokSa ke viSaya meM maraNa ke bAda usI paryAya meM utpanna hotA hai aura mokSa ke viSaya meM
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 . vardhamAna jIvana koza tIse NaM sesadaviyAe udagasAlAe uttarapuratthime disibhAe, etthaNaM hathijAmeNAmaM vaNasaMDe hotthA / x x x ||6|| tassi ca Na gihapadesaMsi bhagavaM goyame viharai, bhagavaM ca NaM ahe ArAmaMsi / / 7 / / -sUya0 zru 2/a 7 usa kAla usa samaya meM Rddhi se samRddha rAjagRha nAma kA nagara thaa| usake bAhara uttara-pUrva meM kaI samRddha bhavanoM se suzobhita nAlandA nAmaka bAhirika (upanagara) thaa| usa nAlandA bAhirika meM lepa nAmaka eka gAthApati rahatA thaa| nAlandA upanagara kI uttara-pUrva dizA meM, usa lepa gAthApati ke 'zeSa dravyA' nAmaka udakazAlA tho| usa udakazAlA ke uttara-pUrva meM hastiyAya nAmaka ramaNIya upavana thA / usa upavana kI kisI gRha pradeza meM bhagavAna gautama Thahare hue the, ve usa ArAma ke nicale bhAga meM virAjamAna the| udayapeDhAlaputra kA bhagavAn gautama ke nikaTa Agamana ahe Na udae peDhAlaputte bhagavaM pAsAvacijje NiyaMThe medajje gotteNaM jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bhagavaM goyamaM evaM vayAsIAusaMto! goyamA ! asthi khalu me kai padese pucchiyavve, taM ca me Auso ! ahAsuyaM ahAdarisiyameva viyAgarehi / / savAyaM bhagavaMgoyame udayaM peDhAlaputtaM evaM bayAsI aviyAi Auso! socA Nisamma jaannissaamo||6|| -sUya0 zru 2/a7 usa samaya bhagavAn pArzvanAtha ke santAnIya metArya gotrIya udaya peDhAlaputra nAmaka nirgrantha jahAM bhagavAn gautama virAjamAna the, vahAM aayaa| Akara unase kahane lagA-AyuSmAn gautama ! Apase mujhe kucha pUchanA hai| AyuSmAn ! Apane jaisA sunA ho, jaisA vizvAsa kiyA hA vaho khnaa| bhagavAn gautama udaya peDhAlaputra se bole-AyuSmAn / yadi Apake prazna ko sunakara-samajhakara jAna lUMgA to uttara duuNgaa| .3 udaya peDhAlaputrakA prazna savAyaM udae peDhAlaputte bhagavaM goyama evaM vayAsI-AusaMto! goyamA ! asthi khalu kammAraputtiyA NAmasamaNA NiggaMthA tumhAgaM pazyaNaM pavayamANA gAhAvaI samaNovAsagaM uvasaMpaNNaM evaM pacaka bAveMti-NaNNattha abhijogeNaM, gAhAvaicoraggahaNa - vimokSaNayAe tasehiM pANehiM NihAya dNddN| evaM haM paccakkhaMtANaM duppaccakkhAyaM bhvi| evaM haM paccarakhAvemANANaM duppacakvAviyaM bhavai / evaM te paraM paccakkhAvemANA aiyaraMti sayaM paiNNaM kassa NaM taM he|
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 287 saMsAriyA khalu pANA-thAvarAvi pANA tasattAe paccAyati / tasA vi pANA thAvarattAe paccAyati / thAvarakAyAo vippamuccamANA tasakAyaMsi uvavajjati / tasakAyAo vippamuccamANA thAvarakAyaMsi uvvjjNti| tesiM caNaM thAvarakAyaMsi uvavaNNANaM ThANameyaM ghattaM -sUya0 kSu 2/a 7/sU 10 udaka peDhAlaputra bhagavAn gautama se bole-AyuSmAn gautama ! kumAraputra nAmake zramaNa nirgrantha hai-jo tumhAre pravacana ke anuyAyI hai- ve pratyAgjyAna ke lie Aye hue zramaNopAsaka gRhapatiyoM ko yaha pratyAkhyAna karAte haiM ki apane se guru (balI Adi) ke abhiyoga (jabarana) ko chor3akara, gAthApati-cora-grahaNa-vimokSaNa nyAya se trasa prANiyoM kI hiMsA kA tyAga hai yaha pratyAkhyAna karanA aura karAnA duSpravyAkhyAna hai| aise pratyAkhyAna karane vAle apanI pratijJA nahIM pA sakate haiN| isakA kAraNa kyA hai ? kAraNa yaha hai ki prANiyoM meM parivartana hotA rahatA hai -sthAvara prANI sthAvara kAyA ko chor3akara, trasakAyA meM trasarUpa meM utpanna ho jAte haiM aura trasaprANI trasakAyA ko chor3akara sthAvara kAyA meM sthAvara rUpa se utpanna ho jAte haiN| unameM se sthAvara kAyA meM utpanna hue trasa prANivoM kI hiMsA, una zramaNoMpAsakoM se ho jAtI hai| evaM I paccakkhaM tANaM supaccakkhAyaM bhvi| evaM NhaM paccakavAvemANANaM supaccakkhAviyaM bhavai / evaM te paraM paccakkhAvemANA NAiyaraMti sayaM paiNNaM-"NaNNattha abhijogeNaM gAhAvai-coraggahaNa vimokkhaNayAe tasabhUehiM pANehiM nnihaaydNddN|" evaM saibhAsAe parikamme vijamANe je te kohA vA lohAvA paraM pcckkhaaveNti| ayaM pi No uvaese kiM No NeyAue yavai ? aviyAI Auso ! goyayA ! tubhaM pi eyaM evaM royi| sUya0 zru 2/a/sU 50 isa prakAra pratyAkhyAna karanA aura karAnA supratyAkhyAna hai| isa prakAra pratyAkhyAna karAne se ve pratijJA kA ullaMghana nahIM kara kakate haiM ki abhiyoga ko chor3akara, gAthApati-cora-grahaNa-vimokSaNa nyAya se trasabhUti prANiyoM kI hiMsA karane kA tyAga hai / isa prakAra kI bhASA meM (doSa parihAra kI) zakti vidyamAna hone para, jo koI krodha se yA lobha se pratyAkhyAna dUsare ko karAte haiM (usake) samAna yaha (bhUta' zabda lagAye binA karAye gaye pratyAkhyAna) bho upadiSTa nahIM hai-nyAyasaMgata nahIM hai| AyuSmAn gautama ! kyA tumako yaha rucikara hai| .4 bhagavAn gautamakA uttara savAyaM bhAvaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI-AusaMto ! udagA ! Nokhalu amhaM eyaM evaM royai jate samaNA vA mAhaNAbAevamAikkhaMti, evaM bhAseMti, evaM paNNaveMti, evaM parUvati No khala te samaNA vA niggaMthA vA bhAsa bhAsaMti, aNutAviyaM khalu te bhAsaM bhAsaMti, abbhAikkhaMti khala te
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza samaNe samaNovAsae vaa| jehiM vi aNNehiM pANehiM bhUehiM jIvehiM sattehiM saMjamayaMti tANi vi te abbhaaikkhNti| kassa NaM taM he / saMsAriyA khalu pANA-tasAvi pANA thAvarattAe paccAyati / thAvarA vi pANA tsttaaepccaayNti| tasakAyAo viSpamuccamANA thAvarakAyaMsi uvavajjati / thAvarakAyAo vippamuccamANA tasakAyaMsi uvavati / tesiM ca NaM tasakAyaMsi uvavaNNANaM ThANameyaM aghattaM / -sUya0 zru 2/a sU7/11 bhagavAna gautama ne udaya peDhAlaputra ko uttara diyA-AyuSyamAn udaka! tumhArA kathana hameM ucita nahIM lagatA hai| jo koI zramaNa-mAhaNa tumhAre kathana ke anusAra pratipAdana karate haiN| ve zramaNa-nirgranthoM kI bhASA nahIM bolate haiM-anutApa karane vAlI bhASA bolate haiN| zramaNa-zramaNopAsakoM para vyartha kalaMka lagAte haiM - jo dUsare prANa, bhUta, jIva aura sattva meM saMyama karate haiM, una para bhI vyartha kalaMka lagAte haiN| kyoMki prANiyoM meM parivartana hote rahate haiM aura unameM se trasakAyA meM utpanna honevAle prANiyoM ko unheM hananA yogya nahIM hai| .5 udaya peDhAlaputrakA pratiprazna savAyaM udae peDhAlaputte bhagavaM goyama evaM vayAsI-kayare khalu AusaMto! goyayA ! tumbhe vayaha tasapANA tasA Au aNNahA, ? -sUya0 zru 2/a 7 sU 12 udaka peThAlaputra ne bhagavAna gautama ko kahA-AyuSmAn gautama ! tuma trasa prANI ko hI trasa kahate ho ki kinhIM dUsare ko| .6 bhagavAn gautama kA pratyuttara savAyaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputraM evaM vayAsI-AusaMto! udagA ! je tumbhe vayaha tasabhUyA pANA tasA te vayaM vadAmo tasA pANA tasA / je vayaM vayAmo tasA pANA tasA te tumbhe vadaha tasabhUyA pANA tasA / ee saMti duve ThANe tullA egtttthaa| kimAuso ! ime bhe suppaNIyatarAe bhavai-tasabhUyA pANA tasA ? ime bhe duppaNIyatarAe bhavai-tasA pANA tasA ? tao egamAuso! palikosaha ekkaM abhiNaMdaha ! ayaMpi "bhe uvaese" NoNeyAue bhvi| bhavavaM ca NaM udAhu-saMtegaiyA maNussA bhavaMti, tesiM ca NaM evaM vuttapuvvaMbhavai-Nokhalu vayaM saMcAemo muMDAbhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae / vayaM NaM" aNupuvveNaM gottassa lississaamo| te evaM saMkhasAveMti-NaNNatthaM abhijogeNaM gAhAvai-coragggAhaNa-vimokkhayAe tase hiM pANehiMNihAya daMDe / taMpitesiM kusalameva bhvi| -sUya0 zru/a /sU 13
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 286 t 1 bhagavAn gautama - AyuSmAn udaka jise tuma prasabhUta prANI kahate ho use hama prema kahate haiM aura jise hama yasa prANI kahate haiM use tuma sabhUta prANI kahate ho isa prakAra donoM zabda mamAna hai ekArthI hai phira AyuSmAn ? Apa kyoM "bhUta prANI" yaha supraNItavara (zuddha) aura bama prANI yaha duSpraNItatara (azuddha) mAnate haiM? eka kA pratikroza ( bhartsanA) karate haiM aura eka kA abhinandana ? ApakA yaha bheda bhI nyAyasaMgata nahIM hai| kaI manuSya haiM jo zramaNoM se yaha kahate haiM - hama itane samaya nahIM hai ki muNDina hokara gRhavAnI se anagAra bana jAyeM / kintu hama kramazaH gupta sAdhu bneNge| ve yahI vicAra karate haiM ve yahI vicAra karate haiM - yahI vicAra rakhate haiM--yahI vicAra prakaTa karate haiM ki abhiyoga ko chor3akara gAthApati cora grahaNa vimokSaNa nyAyase trama prANiyoM kI himA karanA chor3a deN| unake lie vaha ma kuzala rUpa hai| tasA vi tvaMti tasA tasasaMbhArakaDeNaM kammuNA NAmaM caNaM 'abhUvagya bhavai 'tasAdhya caNaM palikkhINaM bhavai' tasakAyaTTiiyA te tao AuyaM viSpajahaMti, te tao AuyaM vippajahittA thAvarattAe paccAyati / thAvaga viduccati zrAvarA thAvarasaMbhArakaNaM kammuNA NAmaM ca NaM abhUvagayaM bhv| 'thAyagauyaM caNaM patikSINa bhavai', thAvarakAyaTTiyA se tao AyaM vijati te tao AuyaM vipyanahittA bhujjo pAraloiyattAe paccAyaMti te pANA biccati. te tasA vi cvaMti, te mahAkAyA te ciraTTiiyA / .9 - sUya0 zru 2/a 7 / sU 14 sajIva bhI nAma karma ke anubhava karane se basa kahe jAte haiN| trasa Ayu jaba parikSINa ho jAtI hai taba ve kAyA meM sthita jIva vahAM se vaha Ayu chor3a dete haiN| vahAM se ve Ayu chor3akara ( hI ) ve sthAvara avasthA meM Ate haiM / sthAvara jIva bhI sthAvara nAma kama ke bhogane se sthAvara kahe jAte haiM sthAvara Ayu jaba parikSINa ho jAtI hai taba sthAvara kAyA meM rahane vAle jIva vahAM se Ayu chor3a dete haiM - vahAM se ve Ayu chor3akara (hI) punaH pAralaukikatA ke lie / - jAte haiN| ve prANI bhI kahe jAte haiM sabhI kahe jAte haiN| ve mahAkAva bhI hote haiM--mbI Ayu vAle bhI hote haiN| udaya peDhAla putra kA sapakSa sthApanA karasaNaM taM heDaM / savAya uda peDhAlaputte bhagavaM goyamaM evaM vayAsI usaMto ! goyamA ! Natthi NaM se pheDa pariyAe jaMsi samaNovAsagassa 'egapANAe vi iMDe Nikkhitte 1 saMsAriyA khalu pANA- thAvarA vi pANA tasattA paccAyati / pshcaayti| thAvarakAyAo vipnamuzyamANaH savye tasakAyasi vipyamuracamANA sacce thAvara kAya si uvavajjati / tesiMca NaM thAvarakAryaMsi uvavaNNANaM ThANameyaM dhattaM / 1 - - sUya0 zru 2 / a 7 / sU 14 udaka peDhAlaputra - AyuSmAn gautama ! aisI koI bhI paryAya -- avasthA nahIM hai, jisameM zramaNopAsaka eka bhI jIva kI hiMsA virati rakha ske| kAraNa ki prANiyoM ko avasthA meM parivartana hotA rahatA hai / sthAvara kAya se nikala kara sabhI prANI trama ho jAte haiM aura usakAyA se nikala kara sabhI prANI sthAvara ho jAte haiN| taba ve sthAvara kAyA meM utpanna jIva unake lie hiMsA ke yogya ho jAte haiN| tasA vi pANA dhAvarattAe uvayaJjati / tamakAyAo
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 vardhamAna jIvana-koza .8 bhagavAn gautama kA pratyuttara savAyaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI-No khalu Auso ! asmAkaM vattavvaeNaM tumbhaM ceva aNuppavAeNaM atthi NaM se pariyAe je NaM samaNovAsagassa savvapANehiM savvabhUehiM savvajIvehiM savvasattehiM daMDe Nikkhitte bhavai / kassa NaM taM he? saMsAriyA khalu pANA-tasA vi pANA thAvarattAe paccAyati / thAvarA vi pANA tasattAe pccaayNti| tasakAyAo vippamuccamANA savve thAvarakAyaMsi uvvjNti| thAvarakAyAo vimuccamANA savve tasakAyaMsi jvvjjti| tesiMca NaM tasakAyaMsi uvavaNNANaM ThANameyaM aghattaM / te pANA vi vuccaMti, te tasA vi vucaMti, te mahAkAyaM te cirttiiyaa| te bahuyaragA pANA jehiM samaNovAsagassa supaccakkhAyaM bhvi| te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apaccakkhAyaM bhavai / se mayA tasakAyAo uvasaMtassa uvaTThiyassa paDivirayamsa ja NaM tumbhe vA aNNovA evaM vayaha-"Natthi NaM se kei pariyAe jaMsi samaNovAsagassa egapANAe vi daMDe Niki tte| ayaM pi bhe uvaese No NeyAue bhvi| ... -sUra0 zru / /sU 16 bhagavAna gautama-hamAre vaktavya se yaha (tumhArA kathana) siddha nahIM hotaa| aura tumhAre anupravAda (mana) se to yaha paryAya saMbhava hai jisameM zramaNopAsaka sarva prANa, bhUta, jIva aura sattvakI hiMsAse rahita ho sakatA hai| kAraNaki -[jaisA ki tuma kahate ho] trasakAyA se nikalakara sabhI jIva sthAvara ho jAte haiM aura sthAvara kAyAse nikala kara sabhItrasa to unake lie trasakAyA meM utpanna jIva hiMsAke ayogya ho jAte haiN| ve prANI, trasa, mahAkAya aura lambI sthiti kahe jAnevAle jIva bahatara ho jAte haiN| jinakI himA karane ke zramaNopAsaka ke pratyAkhyAna hote haiM aura ve prANI alpatara ho jAte haiM jinakI hiMsA ka ne ke zramaNopAsaka ke pratyAkhyAna nahIM hai| aise una mahAna zrasakAyA kI (hiMsA) se upazAnta, upasthita aura prativirata ke lie tuma aura dUsare jA kahate ho ki zramaNopAsaka kI aisI koI pAya-avasthA nahIM hai jisameM vaha eka bhI prANI ko bhI himA se baca sake--to yaha nyAyasaMgata nahI hai| .6 zramaNa - dRSTAMta(ka) bhagavaMca NaM udAhu NiyaMThA khalu pucchiyavyA-AusaMto ! NiyaMThA ! iha khalu saMgaiyA maNumsA bhvti| tesiMcaNaM evaM buttapuvvaM bhavai-je ime muMDe bhavittA agAgao aNagAriyaM pavvaittA, eesiM NaM AmaraNaMtAe daDe nnikvitte| je ime agAramAvasati, payasiM NaM AmaraNaMtAe daMDe No / nnikvitte| 'kaI ca NaM samaNe, jAva vAsAI caupacamAi chahasammAI appayaro vA bhujjayaro vA desaM dRijjittA' agAraM vejjaa| haMtA vejjaa| tassa NaM tamagAgtthaM vahabhANassa se paccakavANe bhagge bhavaDa nneti|
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 261 evameva samaNogasa vi tasehiM pANehiM daMDe Nikkhitte, thAvarehiM pANehiM daMDe No Nikkhitte / tarasaNaM taM thAvarakAyaM vahamANassa se paccakakhANe No bhagge bhavai / sevamAyANaha niyaMThA ! sevamAyANiyavvaM / - sUya0 zru 2 / a7 / sU 17 gotama bhagavAn -- nirgrantha prazna pUche jAne yogya hote haiM to AyuSmAn nirgrantha ! saMsAra meM kaI taraha manuSya hote haiM / jo unheM Akara isa prakAra kahate haiM - jo muNDita hokara gRhavAsa chor3akara anagAra ho jAte haiM unakI hiMsA ke mRtyu paryanta ke tyAga haiM aura jo gRhastha haiM. unakI hiMsA ke mRtyu paryanta tyAga nahIM / para kaI kucha varSa taka rahakara phira gRhastha nahIM bana jAte haiM kyA ? bana jAte haiM / to usa gRhastha bane hue zramaNa kA vadha karane se usake pratyAkhAna kA bhaMga hotA hai ? [ taba ve 'nirgrantha yahI uttara deMge ki / nahIM hotA hai / isI prakAra zramaNoka ke trasa prANiyoM kI hiMsA ke pratyAkhyAna hai - sthAvara prANiyoM kI hiMsA ke nahIM / isalie [ sa kI avasthA ko chor3akara Aye hue ] sthAvara jIvoM kI hiMsA se usake hai - yaha samajhie aura nirgranthoM ! yahI samajhanA yogya hai / pratyAkhyAna kA bhaMga nahIM hotA (kha) bhagavaMca NaM udAhu NiyaMThA khalu pucchiyavvA - AusaMto ! niyaMThA ! iha khalu gAhAvaiNo vA gAvaiputta vA tappagArehiM kulehiM Agamma dhammasvaNavattiyaM uvasaMkamejjA ? haMtA upasaMkamejjA / te siMca NaM taha pagArANaM dhamme Aiki vayave haMtA Aikkhiyavve | kiM te tahappagAraM dhammaM soccA Nisamma evaM vaejjA - iNameva NiggaMthaM pAvayaNaM saccaM aNuttaraM kevaliyaM paDipuNaM 'NeyAjyaM saMsuddhaM' sallakattaNaM siddhimaggaM muttimaggaM NijjANamaggaM NivvANaari avita asaMddhiddhaM savvaduk bappahINamaggaM / etthaThiyA jIvA sijjhaM ti bujjhati mucvaMti pariNiti savvadukkhANamaMtaM kareMti / imANAe tahA gacchAmo tahA ciTThAmo tahANisIyAmo tahA tuNayaTThAmo tahA bhuMjAmo tahA abbhuThThe mo tahA udAe uTThattA pANaNaM bhuyANaM jIvANaM sattANaM saMjameNaM saMjamAmo tti vaejjA 1 haMtA vaejjA / kiM te taha pagArA kappati pavvAvettae ! haMtA kappaMti / kiM te tahagArA kappaMti muMDAvettae ? haMtA kappaMti / kiM te tapagArA kappaMti sikbAvettae ? haMtA kappaMti / kiM te tapagArA kappaMti uvaTThAvettae / haMtA kappaMti / tesiMca NaM tahanagArANaM savvapANehiM savvabhUpahiM savyajIvehiM savyasattehiM daMDe Nikkhitte ? haMtA Nikkhitte / te NaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA jAva vAsAI caupaMcamAI chaddasamAI vA appayarovA bhujjaro vA desaM dUijjittA agAraM vaejjA /
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 vardhamAna jIvana koza haMtA vaejjA | tarasaNa savvapANehiM savvabhUehiM savvajIvehiM savvasattehiM daMDe Nikkhitte / Neti / se je se jIve jalsa pareNaM savvapANaMhiM savvabhUehiM savvajIvehiM savvasattehiM daMDe No Nikkhitte / se je se jIve jassa AreNaM savvapANehiM savvabhUehiM savvajIvehiM savtrattehiM daMDe Nikkhitte / se je se jIve jassa iyANi savvapANehiM savvabhUehiM sajIvahiM savvasattehiM daMDe No Nikkhite bhavai | pareNa assaMjae, AreNaM saMjae, iyANi assaMjae / savvajIvehiM savvasattehiM daMDe No Nikkhitte bhavai / bhagavAn gautama - jo nirgrantha dharma pRcchA ke yogya hoN| AyuSmAn nirgrantha ! gRhapati putra usa prakAra ke kula meM Akara [ == janma lekara ] dharma sunane A sakate haiM / hAM A sakate haiM ? kyA usa prakAra ke dharma ko kahanA cAhie ? hAM ? kahanA cAhie kyA ve tathA prakAra dharma ko sunakara, samajhakara isa prakAra kaha sakate haiM ki yaha nirgrantha pravacana ho satya, anuttara, kevala jJAnI se kathita, paripUrNa, saMzuddha, naiyAyika yuktiyukta, zalyakarttaka - AtmakaMTakoM kA nAzaka, siddhamArga, muktimArga, niryANa mArga, nirvANa mArga, avitha = mithyAbhAva se rahita asandigdha aura sarvaduHkha pradANa mArga hai - jisameM sthita jIva siddha hote haiM, buddha hote haiM, mukta hote haiM, parinirvANa pAte haiM aura sabhI duHkhoM kA anta karate haiM - aise uma (nirgrantha pravacana ) ko AjJA ke anusAra hama caleM ThahareM baiTheM, soyeM khAyeM boleM sAvadhAnI se raheM aura utthAna ke lie uTheM - sabhI prANa, bhUta, jIva aura sattva ke maMyama se ( apane ko ) saMyamita kareM kyA ve aisA kara sakate haiM / assaMjayassa NaM savvapANehiM savvabhUpahiM sevamAyANaha niyaMThA / sevamAyANiyavvaM / - sUya0 zru 2/a 7 sU 18 ( unake pAsa ) gRhapati yA hA~ kaha sakate haiM ? kyA tathA prakAra (vyaktiyoM ) ko dIkSita, muNDita, zikSita aura ( mokSa mArga meM ) upasthita kara sakate haiM ? hA~ ! kara sakate haiM / kyA saba jIvoM kI hiMsA se nivRtta ho sakate haiM ? hA~! ho sakate haiN| kyA ve kucha samaya zramaNa rahakara, punaH gRhastha bana jAte haiM ? hA~! kaI bana jAte haiM / kyA usa samaya unakA ( liyA huA ) prANIghAta kA pratyAkhyAna Tika sakatA hai ? nahIM, aisA nahIM ho sakatA hai ?
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhamAna jIvana koza vaha vahI hai, jisake pahale hiMsA kA tyAga nahIM thaa| phira hiMsA se nivRtta thA aura aba saba prANiyoM kI hiMsA se nivRtta nahIM hai| kyoMki pahale vaha asaMyati thA, phira saMyati huA aura aba asaMyati hai| asaMyati kI jIva-hiMsA ko pravRtti banda nahIM hotI hai| yaha samajhie aura nirgranthoM ! yahI samajhanA yogya hai| (ga) bhagavaM ca NaM udAhu NiyaMThA khalu pucchiyavvA-AusaMto ! NiyaMThA ! iha khalu parivvAyayA vA parivAiyAo vA aNNayarehiMto tittha yataNe hito Agamma dhammassavaNavattiyaM uvasaMkamajjA ? haMtA uvsNkmenjaa| kiM tesiM tahappagArANaM dhamme Aikviyavve 1 haMtA Aikkhiyabve / kiM te tahappagAraM dhamma soccA Nisamma evaM vaejjA-iNameva NiggaMthaM pAvayaNaM sattvaM aNuttaraM kaMvaliyaMpaDipuNNaM NeyAuyaM maMsuddhaM sallaNaMttaNaM siddhimaggaM muttimaggaM NijjANamaggaM NivvANamaggaM avitahaM asaMdiddhaM savvadukkhappahINamaggaM / etthaThiyAjIvA sijhaMti bujjhaMti, mutcaMti pariNidhvaMti savvadukkhANamaMtaM kreNti| imANAe tahA gacchAmo tahA ciTThAmo tahA NisIyAmo tahA tuyaTThAmo tahA bhuMjAmo tahA bhAsAmo tahA abbhuTTemo tahA uTThAe udeMttA pANANaM bhUyANaM jIvANaM sattANaM saMjameNaM saMjamAmo mi vaejjA / haMtA vejjaa| kiM te tahappagArA kappaMti pavAvettae 1haMtA kappaMti / kiM te tahappagArA kappaMti muMDAvettae ? haMtA kappaM ti / kiM te tahappagArA kappaMti sikvAvetta e ? haMtA kappaMti / kiM te tahappagArA kappaM ti ukTThAvettae ? haMtA kappaMti / kiM te tahappagArA kappaMti saMbhajittae ? haMtA kppNti| te NaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA jAvavAsAI caupaMcamAI chahasamAI vA appayaro vA bhujjayarovA desaM dRijjittA agAraM vAjjA ? hatA vejjaa| te NaM tahappagArA kappaMti sabha jittae ? No iNaThe samaThU / se je se jIva je pareNaM No kappaMti saMbhujittae ? se je se jIve je AreNaM kappaMti sNbhjitte| se je se jIve je iyANiM No kappaMti sNbhujitte| pareNaM assamaNe, AreNaM samaNe, iyANiM amsmnne| assamaNeNaM saddhiM No kappaMti samaNANaM NiggaMthANaM saMbhujittae / sevamAyANaha nniyNtthaa| sevamAyANiyavvaM / -sUya0 zru 2/a 7/sU 16 bhagavAn gautama-AyuSmAna nimrantha ! jo nirgrantha dharma pRcchA ke yogya hote haiM, unake pAsa parivrAjaka, parivAjikA yA koI bhI anyatIrthI hokara (bhI) dharma sunane ke lie A sakate haiM ? hA~ A sakate haiN|
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 064 vardhamAna jIvana koza kyA unheM dharma-upadeza denA cAhie ? . . hA~? denA caahie| kyA ve dIkSita-dharma meM upasthita kiye jA sakate haiM ? hA~ ! kiye jA sakate haiN| kyA ve tathA prakAra [ vyakti , saMbhoga-sAdhu bhoM kI pArasparika vyavahAra kriyA ke yogya haiN| hA~ ! yogya hai| unameM se koI dIkSA chor3akara punaH gRhastha bana jAte haiM kyA ? hA~ ! bana sakate haiN| to ve tathA prakAra [ vyakti ] saMbhoga ke yogya rahate haiM ? nahIM ! aisA nahIM ho sakatA hai / vaha vahI jIva hai jo pahale saMbhoga ke yogya nahIM the| 'phara bAda meM saMbhoga ke yogya the aura aba saMbhoga ke yogya nahIM rhe| kyoMki pahale ve azramaNa the. phira zramaNa bane aura aba azramaNa hai| azramaNa ke sAtha zramaNa kA saMbhoga nahIM ho sakanA-yaha samajhiye aura nirgrantha / yahI samajhanA yogya hai| [ ina udAharaNoM ke samAna hI trasa sthAvara jIvoM ke bAre meM samajhiye / ] .10 pratyAkhyAna-viSaya-upadarzana(ka) bhagavaM ca NaM udAhu-NiyaMThA khalu pucchiyavvA-AusaMto ! NiyaMThA ! iha khalu saMtagaiyA samaNovAsagA bhvNti| tesiMca NaM evaM duttapuvvaM bhavai - No khalu vayaM saMcAemo muMDAbhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae, vayaM NaM cAuddasaTTamuhiThThapuNNamAsiNIsu paDipuNNaM posaha samma aNupAlemANA vihrissaamo| 'thUlaga pANAivAyaM pakvAissAmo, evaM thUlagaM mumAvAyaM thUlagaM adiNNAdANa thUlagaM mehuNaM thUlagaM pariggaraM pacakhAirasAmo, icchApanmiANaM karisAmo duvihaM tiviheNaM / mA khalu mamaTThAe kiMci vi kareha vA kAgveha bA tattha vi pnyckvaaissaamo| te NaM abhaMcA apiccA asiNAittA AsaMdIpeDhiyAo paccorahittA te taha kAlagayA kiM vattavvaM siyaa| samma kAlagaya tti vattavyaM siyA / te pANA vi vuccaMti, te tasAvi vuracaMti. te mahAkAyA, te cirttttiiyaa| te bahutaggA pANAjehiM samaNovAsagassa supaccakkhAyaM bhvi| te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apaccakkhAyaM bhvi| se mahayA tasakAyAo uvasaMtassa uvaTTiyassa paDivirayassa naM NaM tumbhe vA aNNo vA eyaMvayaha-"NatthiNaM se kei pariyAe jaMsi samaNovAsagassa egapANAe vi daMDe nnikkhitte|" ayaMpi 'bhe uvaese' No NeyAue bhavai / -sUya0 zru2/a/sU 20
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza 265 bhagavAn gautama-kaI zramaNopAsaka hote haiM-( unameM se koI ) unase ( nirgranthoM se ) isa prakAra ( pratijJA lene ke lie ] kahate haiM- hama itane samartha nahIM hai ki muNDita hokara, gRhastha se anagAra ho sakeM / para isa parva tithiyoM ke dina paripUrNa pauSadha kA samyaga prakAra se anupAlana kareMge. sthUla prANAtipAta, sthUla asatya, sthUla caurya, sthUla maithUna aura sthUla parigraha ko tyAga deMge aura icchA kA parimANa kreNge| [ye pratyAkhyAna ] dvividha-trividha se ( = karanA aura karAnA, mana, vacana, kAyA se ) kruugaa| hama apane lie [ una dinoM meM ] binA khAye, piye aura snAna kiye tathA AsandI pIThikA para binA baiThe uma avasthA meM kAlagata hojAyeM to kyA unheM samyaka kAlagata hona hA~, kahanA yogya haiN| arthAt ve devAdi hote haiM aura prANa, trama mahAkAya va ciraJjIvI kahe jAte haiM aura zramaNopAsaka ke unakI hiMsA ke tyAga haiM ata: unheM...pratyAgyAna se rahita huA - jo tuma batAte ho-yaha to nyAyasaMgata nahIM hai / (kha) bhagavaM ca udAhu NiyaMThA khalu pucchiyavA-AusaMno! NiyaMThA ! ihakhalu saMtegaiyA samaNo vAsagA bhavaMti / tasiM ca NaM evaM vRttapuvvaM bhavai-No khalu vayaM saMcAemo muMDAbhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae, No dalu vayaM saMcAemo cAuddasaTTamuddiThThapuNNamAsiNIsu paDipuNNa', posahaM samma aNupAlemANA viharittae / vayaM NaM apacchimamAraNaM tiyasalehaNAjhUsaNAjhUsiyA bhattapANapaDiyAikkhiyA kAlaM aNavaka mANA vihrimsaamo| savvaM pANAivAyaM paccakkhAissAmo, evaM savvaM musAvAyaM savvaM adiNNAda NaM savva mehuNaM savva pariggahaM paccakvAissAmo 'tiviha' tiviheNaM mA khalu mamaTThAe kiMciviMkare ivA kAraveha vAkaraMta samaNujANeha vA tatthapi pcckkhaaissaamo| teNaM abhoccA apicvA asiNAittA AsaMdIpeDhiyAo paccokahitA te taha kAlagayA kiM vaktavbaM siyA ? samma kAlagaya tti kara vvaM siyaa| te pANA vi vuccati, te tasA vi vucaMti, te mahAkAyA, cirttiiyaa| te bahutaragA pANa. jehiM samaNovAmagansa supaccakkhAyaM bhavai / te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apaccaka vAyaM bhavai / se mahayA tasakAyAo uvasaMtassa uThThiyassa paDivirayassa jaM0 tumbhe vA aNo vA evaM vayaha-"Natthi NaM se keDa pariyAe jasi samaNovAsa gassa egapANAe vi daMDe Nikkhitte / ayaM pi bhe uvaese No NeyAue bhavai / -sUya0 zru 2/a/mU 21 bhagavAn gautama kaI bhramaNopAsaka nigraMthoM se kahate haiM ki hama na dIkSita hone meM samartha haiM aurana hamameM zrAvaka ke vana pAlane kI sAmarthya hai| (aba yahI icchA hai ki) hama antima maraNa samayakI saMlekhanA meM AtmA ko lagAkara bhattapAna kA tyAga karake maraNa ko vAJchA nahIM karate hue rheNge| pUrNataH hiMsA se lagAkara pUrNataH parigrahatakakA trividha. trividha pratyAkhyAna kreNge| ve aisA hI karate haiN| una tathA kAlagata ko kyA samyaga kAlagata kahanA yogya hai| hA~ yogya hai| arthAt ve devAdi hote haiN| taba ve tramahI kahe jAte haiM aura trama jIva kI himAke zramaNopAsaka ko tyAgahe hii| ata: una ke liye ekabhI prANIko himAse rAhata avasthA nahIM batAnA yutti-yukta nahIM hai|
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 vardhamAna jIvana-koza (ga) bhagavaM ca NaM udAhu-saMtagaiyA maNussA bhavaMti, taMjahA-mahicchA mahAraMbhA mahApariggahA ahammiyA adhammANuyA adhammiTThA adhammakkhAI adhammapApajIviNo adhammapaloiNo adhammapalajjaNA adhammasIla-samudAcArA adhammeNa ceva vittiM kappemANA viharaMti, 'haNa' chiMda, bhiMda vigattagA lohiyapANI caMDA ruddA khuddA sAhamsiyA ukkacaNa-vaMcaNa-mAyA-NiyaDi-kUDa-kavaDa-sAisapaogabahulA dussIlA dubbayA duppaDiyANaMdA asAhU / savvAo pANAivAyAo appaDivirayA jAvajjIvAe savvAo musAvAyAo appaDivirayA jAvajjIvAe savvAo adiNNAdANAo appaDivirayA jAvajjIvAe savyAo mehuNAo appaDivirayA jAvajjIvAe savvAo pariggahAo appaDivirayA ja.vajovAe, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNa tAe daDe Nikvitte, te tao AugaM vippajahaMti, vippajahittA bhujjo sagamAdAe doggaigAmiNo bhavaMti / te pANAvi vuccaMti, te tasAvi bucaMti, te mahAkAyA, te ciraTTiiyA / te bahutaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apaccaka vAyaM bhavai / se mahayA tasakAyAo uvasaMtassa uvaTThiyassa paDivigyassa jaM NaM tumbhe vA aNNo vA evaM vayaha-Natthi NaM se kei pariyAe jaMsi samaNovAsagassa egapANAe vi daMDe nnikvitte| ayaM pi bhe uvaese No NeyAue bhvi| - sUya0 zru 2/a7/sU 22 bhagavAn gautama-kaI manuSya maheccha, mahAhiMsaka, mahAparigrahI, adhArmika, duSparyAnanda hote haiM ata: pUrI taraha se jIvana bhara taka parigraha Adi se aprativirata rahate haiN| zramaNopAsaka ke mRtyuparyanta (vasa hone se) usakI hisA ke tyAga ho jAte haiN| ve adhArmika puruSa AyuSya pUrNa kara lete haiM aura yahAM se apane pApa karma ko sAtha lekara durga ta (naraka) meM cale jAte haiN| taba bhI trasa kahe jAte haiN| jinakI hisA se zramaNopAsaka nivRtta hote haiM / ataH tumhArA kathana yuktiyukta nahIM hai / (gha) bhagavaM ca udAhu-saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taMjahAaNAraMbhA aparigagahA dhammiyA dhammANuyA dhammiTThA dhammakkhAI dhammapalloI dhammapalajaNA dhammasamudAyArA dhammeNaM ceva vittiM kappemANA viharati / susIlA. suvvayA suppaDiya gaMdA susaahuu| savyAo pANAivAyAoM paDiviNyA jAvajjIvAe, sabvAo musAvAyAo paDivirayA jAvajIvAe. sabbAo adiNNAdANAo paDiviNyA jAvajjovAe. savvAo mehuNAo paDivirayA jAvajjIvAe, sayAo parigahAo paDivirayA jAvajjIcAe, jehiM samaNAvAsagarama AyANaso AmaraNatAe haMDe Ni kivate, te tao AugaM vippanhaM ti, vippajahitA te tao bhujjo sagamayAe soggaSTha gAmiNo bhvNti| te pANAvi buraca ti jAva No NeyAue bhavai / -sUya0 zru 2/a 7/5 -3 bhagavAn gautama--kaI manuSya ahiMsaka, aparigrahI, dhArmika, dharmAnugAmI yAvat Ajovana pUrNataH parigraha se prativirata hote haiM-jinakI himA zramaNopAsaka me AdAnazaH chUTa jAtI hai| ve dhArmika vyakti AyuSyapUrNa karake sadgati (devagati) meM jAte haiM / ataH vahAM bhI prANa trama kahe jAte haiN| una prANiyoM ko zrAvakavrata grahaNa ke dina se lekara mRtyu paryanta daNDa nahIM detA hai ataH zrAvaka kA vrata saviSaya hai niviSaya yahIM hai|
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza 267 (ca) bhagavaM ca NaM udAhu-saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taM jahA - appicchA appAraMbhA appapariggahA dhammiyA dhammANuyA dhammiTThA dhammakkhAI dhammappaloI dhammapalajjaNA dhammasamudAyArA dhammeNaM ceva vitti kappe mANA viharaMti, susIlA subvayA sumpaDiyANaMdA susAhU | egaccAo pANAivAyAo paDivirayA jAvajjIvAe, egaccAo appaDivirayA / egaccAo musAvAo DivirayA jAvajjIvAe, egaccAo appaDivirayA / egaccAo adiNNAdANAo paDivirayA jAvajjIvAe, egaccAo appaDivirayA / egaccAo oDiviyA jAvajjIvAe, egaccAo anaDivirayA / egaccAo pariggahAo paDivirayA jAvajjIvAe, egaccAo appaDivirayA / jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikkhitte / te tao AugaM viSvajati, vippajahittA te tao bhujjo sagamAdAe soggaiga miNo bhavati / 1 te pANAviccaMti, te tasAvi vRtcvaMti te mahAkAyA, te ciraTTiiyA te bahutaragA pANA jehiM samaNovAsagassa sunaccakvAyaM bhavai / te apayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apa va bAyeM bhavai / se mahayA tasakAyAo uvasaMtassa uvaTThiyassa paDivirayassa jaMtubhe vA aNNo vA evaM vayaha-'" Natthi NaM se kei pariyAe jaMsi samaNovAsagassa egapANAe vi daMDe Nikvitte / " api bhe use No NeyAuebhavai / sUya0 zru 2a / sU 24 1 kaI manuSya alpeccha, alpAhaMsaka, alpaparigrahI, dhArmika, dharmAnugAmI yAtrat eka aMza se parigrahI se aprativirata hote haiM - jinakI himA ke zramaNopAsaka ke tyAga hote haiM / ve vahA~ se AyuSya pUrNa karate haiN| sadgatigAmI hote haiM / jahA~ ve trasa kahe jAte haiM / ataH bhAvaka ke vrata ko nirviSaya banAnA nyAyasaMgata nahIM hai / (cha) bhagavaM caNaM udAhu - saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taMjahA- AraNiyA AvasahiyA gAmaMtiyA kaNhuI rahassiyA - jehiM samaNovAsagatsa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikkhitte bhavai - No bahusaMjayA No bahupaDivirayA savvapANabhUyajIvasattehiM apaNA saccAmosAI evaM viraMjaMtiahaMNaM haMtavya aNNe tavvA / ahaM Na UjjAveyavtro aNNe ajjAveyavtrA, ahaMNa parighetantra aNNe parighetA, ahaM Na paritAveyavvo aNNe paritAveyacyA, ahaM Na uddaveyantro aNNe uddaveyavtrA / evameva itthakAmehiM mucchiyA giddhA gaDhiyA ajjhovavaNNA jAva vAsAI caupaMcamAI chaddasamAI appayaro vA bhujayaro vA bhujittu bhogabhogAI' kAlamAse kAlaM kittvA aNNayarAI AsuriyAI kivvisiyAI, ThANAI uvavattAro bhavaMti / tao vi vippamucamANA bhujjo elamRyattAe tamoruvattAe paccAyati / te pANA vi cuccAta, te tasAvi bucaMti, te mahAkAyA / te ciraTTiiyA, te bahutaragA pANA jehiM samaNovAsagassa supaccaka vAyaM bhavai / te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apaccakvAyaM
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ ha vardhamAna jIvana-koza bhavai / se mahayA tasakAyAo uvasaMtassa uvaTThiyassa paDivirayassa jaMNaM tumbhe vA aNNo vA eva vayaha-Natthi NaM se kei pariyAe jaMsi samaNovAsagamsa egapANAe vi daMDe Niki vatte ayaM pi bhe uvaese No NeyAue bhvi| __ -sUya0 zru 2/a 7/sU 25 kaI manuSya AraNyaka, paNa kuTIvAsI, grAmAntika, (= grAma ke samIpa ke vAsI yA bhUmaNazIla) yA rahasya mAdhaka hote haiM - jinase zramaNopAsaka ko hiMsA-pravRtti haTa jAtI hai| jo bahusaMyata nahIM hote haiM, bahuta prativirata nahIM hote haiM / jo managaDhanta jhUTha saca bAteM isa prakAra kahate haiM hama nahIM-dUsare hanane yogya haiN| ve yathA samaya marakara anyatara asUra yA kalviSI Adi meM utpanna hote haiM aura vahAM se nikalakara punaH bakare kI taraha gUka aura andhe hote haiM ! taba bhI ve trasa kahe jAte haiN| ataH zrAvakoM ke vrata ko niviSaya batAnA nyAyasaMgata nahIM hai| (ja) bhagavaM ca udAhu-saMtegaiyA pANA dIhAuyA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaratAe daMDa Nikkhitte bhvi| te putvAmeva kAlaM kareMti, karettA pAraloiyattAe paJcAyati / te pANA vi vuccaMti, te tasA vi buccaMti. te mahAkAyA, te ciriTTiiyA, te diihaauyaa| te bahuyaragA pANA jehiM samaNovAsagassa supaccakkha yaM bhvi| te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apaccaka vAyaM bhvii| se mahayA tasakAyAo uva saMtassa uvaTThiyassa paDivirayassa ja NaM tumbhe vA aNNovA evaM vayaha-Natthi NaM se kei pariyAe jaMsi samaNovAsagamsa egapANae vi daMDe Ni vikhtte| ayaM pi bhe uvaese No NayAue bhavai / -sUya0 zru /a 7 sU 26 kaI prANo [zramaNopAsaka se ] dIrghAyuSya hote haiM-jinase usane apane hiMsAtmaka AdAna-pravRtti ko haTAlI hai| aura jinase pahale hI vaha [zramaNopAsaka ] kAlakara jAte haiN| kAlakarake pAralaukikatA ke lie cale jAte haiN| ( isake bAda bhI) ve ( dIrghAyuSI prANI) trasa hI kahe jAte haiN|| ve mahAn zarIra vAle haiM aura cirakAla kI sthiti vAle aura dIrgha Ayu vAle evaM bahuta saMkhyA vAle haiN| isalie zramaNopAsaka kA vrata unakI apekSA se supratyAkhyAna hotA hai ataH zrAvaka ke pratyAkhyAna ko nirviSa banAnA ucita nahIM hai| (jha) bhagavaM ca udAhu-saMtegaiyA pANA samAuyA, jehiM samaNovAsagamsa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Niki vatte bhavai / te samameva kAlaM kareMti, karettA pAraloiyattAe paccAyati / te pANA vi vuccaMti, te tasA vi vuncaMti, te mahAkAyA, te samAuyA, pANA jehiM samaNovAsagassa supaccakkhAyaM bhavai / te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apacaka vAyaM bhavai / se mahayA tasakAyAo uvasaMtassa uvaTTiyassa paDivira yassa ja NaM tubhe vA aNNo vA evaM vayaha-Nasthi NaM se keDa pariyAe jaMsi samaNovAsagassa egapANAe vi daMDa Nividatte / ayaMpi bhe uvaese No NeyA'gae bhvdd|
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 266 bhagavaM ca udAhu-saMtegaiyA pANA appAuyA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikvitte bhavai / te puyAmeva kAlaM kareMti, karettA pAraloiyattAe paccAyati / te pANA vi bucaMti, te tasA vi vuccaMti, te mahAkAyA, te appAuyA / te bahuyaragA pANA jehiM samaNovAsagassa supaccakAvAyaM bhavai / te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apaccakvAyaM bhavai / se mahayA tasakAyAo uvasaMtassa uvaTTiyassa paDivirayassa jaM NaM tubbhe vA aNNovA evaM vayaha-"Natthi NaM se kei pariyAe jaMsi samaNovAsagassa egapANAe vi daMDe nnikvitte| ayaM pi bhe uvaese No NeyAue bhavai / -sUya0 zru 2/a7/ sU 27-28 kaI prANo ( unake ) sama AyuSya vAle hote haiN| ve unake ( zramaNopAsaka ke ) samakAla meM hI kAla karate haiN| ve trasa kahe jAte haiN| sama-AyuSyavAle prANI bahutara hote haiM jinase zramaNopAsaka ke supratyAkhyAna hote haiN| isalie dhAvaka ke pratyAkhyAna ko 'naviSaya batAnA nyAyasaMgata nahIM hai| kaI jIva alpa AyuSya vAle hote haiM jinase usane apane hisAtmaka AdAna-pravRtti ko haTAlI hai aura jinase pahale hI vaha (zramaNopAsaka ) kAla kara jAte haiM kAla karake pAralaukikatA ke lie cale jAte haiN| ( isake bAda bhI) ve ( alpAyuSI prANI ) trasa hI kar3e jAte haiM aura aise prANI bahutara hai jinase zramaNopAsaka ke supratyAkhyAna hote haiN| isaliye zrAvaka ke pratyAkhyAna ko niviSapa batAnA nyA pasaMgata nahIM hai| .11 nava bhaMgI pratyAkhyAna bhagavaM ca udAhu-saMtegaiyA samaNovAsagA bhvNti| tesiM ca NaM vuttapuvvaM bhavai-No khalu vayaM saMcAemo muMDA bhavittA agArAo aNagAriyaM pvvitte| No khanu vayaM saMcAemo cA uddasaTTamuddiTTapuNNama siNIsu paDipuNNaM posaha annupaalitte| No khalu vayaM saMcAemo apacchimamAraNaMtiyasalehaNAjhUsaNAjhUsiyA bhattayANapaDiyAikviyA ka.laM aNavaka khamANA viharittae / vayaM NaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM-puratthA pAINaM paDINaM dAhiNaM udINaM etAvatAva satrapANehiM savabhUehiM savvajIvahiM savvasantahiM daMDe Niki vatte pANabhUyajIvasattehiM khemaMkare ahamaMsi / .1-tattha AreNaM je tasA pANA, jehiM samaNa vAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe. daMDe Niki khate, tetao Au vippajahaMti, vippajahittA tattha AreNaM ceva je tasA pANA, jehiM samaNova sagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Niki vatte, tesu paccAyaMni tehiM samaNovAsagassa supaccakkhAyaM bhavai / te pANA vi vuttvaMti, te tasA vi vuccaMti, te mahAkAyA, te cirttiiyaa| te bahutaragA pANA jehiM samaNovAsagamsa supaccaka vAyaM bhavai / te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apaccaka vAyaM bhavai / se mahayA tasakAya o upasaMtassa uvaTTiyassa paDivirayamsa jaM NaM tumbhe vA aNNo vA evaM vayaha-''Natthi NaM se kei pariyAe jasi samaNovAsagassa egapANAe vi daMDe Niki vante / ' ayaM pi bhe uvApase No gayA gae bhvdd'| -sUya0 zru/a 7/sU 26
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza kaI zramaNopAsaka nigranthoM se kahate haiM ki-hamameM yaha sAmarthya nahIM hai ki dIkSita ho skeN| zrAvaka ke vrata pAlana kara sakeM yA saMlekhanA kara skeN| para sAmAyika va pUrva, pazcima, uttara aura dakSiNa dizAoM kI pratidina maryAdA karake, usake bAhara saba prANiyoM kI hiMsA karanA chor3a deMge aura saba prANa, bhUta, jIva aura sattva para kSetra karanevAle hokara rheNge| yadi maryAdita bhUmi ke andara ke basa jIva -jinakI hiMsA karanA zramaNopAsaka ne jIvana bhara ke lie chor3a dI hai - Ayu pUrNa karate haiM maryAdita bhUmi ke andara hI basa rUpa se utpanna hote haiM, to zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna unameM supratyAkhyAna hotA hai| ve prANI bhI kahalAte haiM tathA vasa bhI kaha nAte haiM ataH zrAvaka ke pratyAgyAna ko niviSaya batAnA nyAyasaMgata nahIM hai| .2-tattha AreNaM je tasA pANA, jehiM samaNovAsagamsa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikvitte, te tao Au vippajahaMti, vippajahittA tattha AreNaM ceva je thAvarA pANA, jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe aNi kvite aNaTThAe daMDe Niki vatte, tesu paccAyati / tehiM samaNovAsagassa aTTAe iMDe aNi kvitte aNaTTAe daMDe Nikvitte / te pANA vi vuccaMti, te tasA vi vucaMti, te mahAkAyA, te ciraTTiiyA / te bahutaragA pANA jehiM samaNovAsagassa supaccaka vAyaM bhavai / te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apaccaka vAyaM bhavai / se mahayA tasakAyAo uvasaMtassa uvaTTiyassa paDivirayassa ja NaM tubbhe vA aNNo vA evaM vayaha-- "Natthi NaM se kei pariyAe jaMsi samaNovAsagassa egapANAe vi daDe Ni vi vatte / " ayaMpi bhe uvaese No NeyAue bhavai / -sUya0 zru 2/a 7/sU 6 maryAdita mUmi ke andara jo trasa jIva haiM-jinako hiMsA karane kA zramaNopAsaka ne jIvana bhara ke liye tyAga kara diyA hai-ve Ayu pUrNa karate haiM aura kAla karake una sthAvara prANiyoM meM usI bhUmi meM utpanna hote haiM -jinakI saprayojana himA kA zrapaNopAsaka ne tyAga nahIM kipA hai aura niSprayojana hisA kA maga kiyA hai ataH unako saprayojana hisA unake dvArA hotI hai aura niprayojana hiMsA nahIM hotii| una (sthAvara prANioM ) ko .... (mabhA zabda nahIM hone se ) trasa kahate haiM-yAvat yaha kathana yogya nahIM hai / arthAta ve prANI bhI kahalAte haiM aura basa bhI kahalAte haiM ve cirakAla taka sthita rahate haiM unheM zrAvaka-daMDa nahIM detA hai ataH zrAvaka ne vrata ko niviSaya batAnA nyA pasaMgata nahIM hai| 1-tattha 'areNaM je tasA pANA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Niki vatte, te tao Au vippajahaMti, vippajattiA tattha pareNaM ceva je tasA thAvarA pANA, jehiM samaNovAsagamsa AyANaso AmagNaMtAe daMDe Niki vatte / tesu paccAyati / tehiM samaNovAsagassa supaccaka vAyaM bhavai / te pANA vi vuccaMti, te tasAvi cuccaMti, te mahAkAyA, te ciraTThijhyA / te bahutaragA pANA jehiM samaNovAsagamsa supaccakkhAyaM bhavai / te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apacakkhAyaM bhvi| se mayA tasakAyAo uvasaMtassa uvaThThiyassa paDivigyasma ja NaM tumbhe vA aNNo vA evaM
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza 301 yaha - ' Natthi NaM se kei pariyAe jaMsi samaNovAsagassa egapANAe vi daNDe Nikkhitte / ayaM pi bhe uvaese No NeyAue bhavai / - sUya0 zru 2 / a7 / sU 26 vahAM sabhI pradeza meM rahanevAle jo trasa prANI haiM jinako zrAvakoM ne vrata grahaNa ke dina se lekara maraNaparyaMta daMDa denA tyAga diyA hai ve apanI usa Ayu ko tyAga kara usa deza ke dUravartI deza meM rahanevAle jo trasa aura sthAvara prANI haiM jinako daMDa denA zrAvaka ne vrata grahaNa ke dina se maraNaparyaMta chor3a diyA hai unameM utpanna hote haiM / una prANiyoM meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna caritArtha hotA hai ve prANI bhI kahalAte haiM aura trasa bhI kahalAte haiM unheM zrAvaka daMDa nahIM detA hai ataH zrAvakoM ke pratyAkhyAna ko nirviSaya batAnA nyAyayukta nahIM hai / .4 tattha AreNa je thAvarA pANA, jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe aNikkhitte aNaTThAe daMDe Nikkhitte / te tao AuM vippajahaMti, vippajahittA tattha AreNaM ceva je tasA pANA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikkhitte, tesu paccAyaMti / tehiM samaNovAsa garasa suparaccakkhAyaM bhavai / te pANAviccati, te tasA vi vuccaMti se mahAkAyA, te ciraTThiiyA / bahuyaragA pANA jehiM samaNovAsagasa supaccakkhAyaM bhavai / te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apaccakkhAya bhavai / se mahayA tasakAyAo uvasaMtassasaM uvaTThiyassa paDivirayassa jaM NaM tubbhe vA aNNovA evaM yaha - ' Natthi se kei pariyAe jaMsi samaNovAsagassa egapANAe vi daMDe Nikkhitte" / ayaM pa bhe use No NeyAue bhavai / - sUya0 zru 2/a 7 / sU 26 maryAdita bhUmi ke andara ke jo sthAvara jIva hai - jinakI zramaNopAsaka ne saprayojana hiMsA nahIM chor3I hai kintu niSprayojana hiMmA chor3I hai--ve maryAdita bhUmi meM trasa rUpa se utpanna hoM / arthAt ve usa Ayu ko tyAga kara vahAM samIpa deza meM jo trasa prANI haiM jinako zramaNopAsaka ne vrata grahaNa karane ke dina se lekara maraNaparyaMta daMDa denA varjita kiyA hai unameM Akara utpanna hote haiM unameM zramaNopAsaka kA supratyAkhyAna hotA hai ve prANI bhI kahalAte haiM aura trasa bhI kahalAte haiM ataH usake abhAva ke kAraNa zrAvakoM ke pratyAkhyAna ko nirviSaya batAnA nyAyayukta nahIM hai / * 5 tattha AreNaM je tha varA pANA, jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe aNikkhitte aTThAe daMDe Nikkhitte, te tao AuM vippajahaMti, vippajahittA te tattha AreNaM ceva je thAvarA pANA, jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe aNikkhitte aNaTThAe daMDe Nikkhitte, tesu paccAyaMti / tehiM samaNovAsagassa aTThAe daNDe aNikkhitte aNaTThAe daNDe Nikkhitte / te pANAvi jAva ayaM pi bheuvae No NeyAue bhavai / - sUya0 zru 2/a 7 / sU 26 maryAdita bhUmi ke andara ke sthAvara prANI jinakI zramaNopAsaka ne saprayojana hiMsA nahIM chor3I -- kintu niSprayojana hiMsA chor3I hai--ve sthAvara prANI apanI usa Ayu ko tyAga karake vahAM jo samIpavartI sthAvara prANI haiM - jinheM zrAvaka ne prayojanavaza daMDa denA nahIM chor3A hai parantu binA prayojana daMDa denA chor3a diyA- unameM utpanna hote haiM / unheM zramaNopAsaka prayojanavaza to daMDa detA hai parantu binA prayojana nahIM detA hai| isalie zrAvaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya batAnA nyAyayukta nahIM hai /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza 302 .6 tattha pareNa je thAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe aNikkhitte aNaTThAe daNDe Nikkhitte, te tao AuM vippajahaMMti, vippajahittA tattha pareNaM ceva je tasA thAvarA pANA, jehiM samaNovAsagarasa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikkhitte, tesu paccAyaMti / tehiM samaNovAsagassa supaccakkhAya bhavai / te pANAvi jAva ayaM pi bhe uvaese No NeyAue bhavai / - sUya0 zru 2 a7 / sU 26 vahAM jo maryAdita bhUmi ke bAhara sthAvara prANI hai jinako zrAvaka ne artha daNDa denA nahIM chor3A hai kintu artha daNDa denA chor3a diyA hai| ve usa zarIra kI Ayu ko chor3a dete haiM. chor3akara vahAM se dUra deza meM jo trasa sthAvara prANI hai jinako zrAvaka ne vrata grahaNa ke dina se maraNa paryaMta daNDa denA varjita kiyA hai| unameM utpanna hote haiM / jinameM zrAvaka kA supratyAkhyAna hotA hai ve prANI bhI kahalAte haiM aura trasa bhI kahalAte haiM ataH zrAvaka ke vrata ko nirviSaya kahanA nyAyasaMgata nahIM hai / .S tattha pareNa je tasathAvarA pANA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikkhitte, te tao Au vippajati vippajahittA tattha AreNaM je tasA pANA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daNDe Nikkhitte, tesu paccAyaMti / tehiM samaNovAsagassa suparacakakhAyaM .c bhavai / te pANA vi jAva ayaMpi bhe uvaese No NeyAue bhavai / - sUya0 zru 2/a 7 / sU 26 maryAdita bhUmi ke bAhara jo trasa sthAvara prANI hai - jinakI hiMsA karane ke zramaNopAsaka ke AmRtyu tyAga haiM / jIva Ayu samApta karate haiM aura kAla karake maryAdita bhUmi ke una trasa prANiyoM meM utpanna ho jAte haiM - jinako hiMsA mRtyu paryanta zramaNopAsaka ne chor3a dI hai / arthAt unameM zrAvaka kA supratyAkhyAna hotA hai / ve prANI bhI kahe jAte haiM aura sabhI kahe jAte haiM ataH zrAvaka ke vrata ko nirviSaya batAnA nyAyasaMgata nahIM hai / tattha pareNaM je' tasathAvarA pANA jehiM samaNovAsagahasa AyANaso AmaraNaMtAe daNDe Nikkhitte, te tao Au bippajahaMti, vippajahittA tattha AreNaM je thAvarA pANA, jehiM samaNotrAsagassa aTThAe daNDe aNikkhitte aNaTTAe daNDe Nikkhitte, tesu paccAyaMti / tehiM samaNovAsa gassa supacacakakhAyaM bhavai / te pANA vi jAva api bhe uvaese goNeyAue bhavai / - sUya0 zru * / a 7 / sU 26 vahAM jo ve trasa aura sthAvara prANI haiM zrAvaka ke dvArA grahaNa kiye hue deza parimANa se anya dezavartI hai jinako zrAvaka ne vratArambha se lekara maraNa paryanta daNDa denA chor3a diyA hai ve usa Ayu ko chor3a dete haiM aura jo chor3akara vahAM jo samIpavartI sthAvara prANI haiM jinako zrAvaka ne artha daNDa denA nahIM chor3A hai kintu anatha daNDa denA chor3a diyA hai| unameM ve utpanna hote haiM jinako bhAvaka artha daNDa dena nahIM chor3atA hai kintu anartha daNDa denA chor3a detA hai ve prANI bhI kahalAte haiM aura trasa bhI kahalAte haiM isalie zrAvaka ke vrata ko nirviSaya kahanA nyAyasaMgata nahIM hai /
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza 303 .e tattha pareNaM je tasathAvarA pANA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daNDe Nikkhitte, te tao Au ppinahaMti, vippajahittA te tastha pareNaM ceva je tasathAvarA pANA, jehiM samaNovAsa gasa suparacakvAyaM bhavai / te pANA vi jAva ayaMpi bhe ubarase No NeyAue bhavai / - sUya0 zru 2 / a 7 sU 26 1 usa samaya jo trasa aura sthAvara prANI zrAvaka ke dvArA grahaNa kiye hue deza parimANa se anya dezavartI haiM jinako zrAvaka ne vrata grahaNa se lekara maraNa paryanta daNDa denA chor3a diyA hai ve usa Ayu ko chor3a dete haiM aura chor3akara ve dhAvaka ke dvArA grahaNa kiye hue deza parimANa se anya dezavartI jo basa aura sthAvara prANI haiM jinako Avaka ne vrata grahaNa se lekara maraNa paryanta daNDa denA chor3a diyA hai unameM utpanna hote haiM - jinameM zrAvaka kA pratyAkhyAna hotA hai / ve prANI bhI kahalAte haiM aura trasa bhI kahalAte haiM / ataH zrAvaka ke vrata ko nirviSaya batAnA nyAyasaMgata nahIM hai / arthAt maryAdita bhUmi se bAhara ke trasa - sthAvara prANI usI bhUmi ke trasa sthAvara prANiyoM meM utpanna hote haiMjinakI hiMsA ko usane mRtyu paryanta chor3a dI hai to unameM usake supratyAkhyAna hote haiM / .12 trasa sthAvara prANiyoM kA avichinna } bhagavaM caNaM udAhuNa evaM bhUyaM Na evaM bhaMDavaM 'Na evaM bhavissaM jaNNaM tasA pANA bojihiMta, thAvarA pANA bhvissNti| thAvarA pANA boddhijihiMti tasA pANA bhavissaMti / avoNNeihiM tasathAvare hiM pANehiM jaNNaM tumbhe vA aNNovA evaM vadaha - 'Natthi se kei pariyAe jaMsi samaNovAsarasa egapANAe vi daMDe nnikkhitte| ayaMpi me uvaese No NeyAue bhavai / - - sUya0 zru 2/a 7 sU 30 bhagavAn gautama - (AyuSmAn ? ) isalie yaha na kabhI huA na kabhI hotA hai aura na kabhI hogA ki sabhI sa : jaMgama) prANI miTa jAyaM aura sthAvara prANI ho jAyaM yA sthAbara prANI miTa jAyaM saba jaMgama prANI ho jAyaM ! trasa sthAyara prANiyoM ke avichinna hone para bhI jo tuma yA aura dUsare koI aisA kahate ho ki koI aisI paryAya nahIM hai jisameM zramaNopAsaka ke supratyAkhyAna ho sake. - yaha kathana yuktisaMgata nahIM hai| vyAkhyA isa sUtra ke no bhAgoM kI isa prakAra vyAkhyA karanI caahie| 1-Avaka ne jitane deza kI maryAdA grahaNa kI hai utane deza ke andara jo usa sthAvara prANI nivAsa karate haiM ve jaba marakara usI deza meM phira sa-yoni meM utpanna hote haiM taba ve dhAvaka ke pratyAkhyAna ke viSaya hote haiM ataH zrAvaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya kahanA ThIka nahIM hai| yaha isa sUtra ke pahale bhAga kA Azava hai / isa sUtra ke dUsare bhAva kA tAtparya yaha hai ki zrAvaka ne jitane deza kI maryAdA grahaNa kI hai utane deza ke andara rahanevAle sa prANI trasa zarIra ko chor3akara usI kSetra meM sthAvara yoni meM Atma grahaNa karate haiM taba dhAvaka unako anartha daNDa denA varjita karatA hai| isa prakAra usakA pratyAkhyAna saviSayaka hotA hai, niviSayaka nahIM hotaa| tIsare bhAga kA bhAva yaha hai ki dhAvaka ne jitane deza kI maryAdA grahaNa kI hai usake andara nivAsa karanevAle jo sa prANI haiN| ve jaba usa maryAdA se bAhya deza meM trasa sthAvara yoni meM utpanna hote haiM / taba unameM zrAvaka kA supratyAkhyAna hotA hai /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 vardhamAna jIvana-koza . isa sUtra ke cauthe bhAga kA bhAva yaha hai ki-zrAvaka ke dvArA grahaNa kI huI maryAdA ke andara rahanevAle jo sthAvara-prANI haiM ve marakara usa maryAdA ke andara jaba trasa yoni meM utpanna hote haiM taba unameM zrAvaka kA supratyAkhyAna hotA hai| isa sUtra ke pAMcaveM bhAga kA sAra yaha hai ki zrAvaka ke dvArA grahaNa kI huI maryAdA ke andara rahanevAle jo sthAvara / usI deza meM rahanenAle sthAvara jIvoM meM utpanna hote haiM taba unako anartha daNDa denA zrAvaka vajita karatA hai| ___isa sUtra ke chaThe bhAga kA tAtparya yaha hai ki zrAvaka ke dvArA grahaNa kI huI maryAdA se bAhara rahanevAle jo sthAvara prANI haiM ve jaba usa maryAdA ke andara rahanevAle trasa aura sthAvara prANiyoM meM utpanna hote haiM taba unameM zrAvaka kA supratyAkhyAna hotA hai| isa sUtra ke saptama bhAga kA abhiprAma yaha hai ki zrAvaka ke dvArA grahaNa kI huI maryAdA se bAhara rahanevAle trasa aura sthAvara prANI jaba usI maryAdA ke andara rahanevAle trasa prANiyoM meM utpanna hote haiM taba unameM zrAvaka kA supratyAkhyAna hotA hai| isa sUtra kA AThaveM bhAga kA abhiprAya yaha hai ki zrAvaka ke dvArA grahaNa kI huI deza maryAdA se bAhara rahanevAle trasa-sthAvara prANI jaba usa maryAdA ke andara rahanevAle sthAvara prANiyoM meM utpanna hote haiM taba zrAvaka unheM anartha daNDa denA varjita karatA hai| isa sUtra ke navaveM bhAga kA bhAva yaha hai ki zrAvaka ke dvArA grahaNa kI huI maryAdA se bAhara rahanetAle basa-sthAvara prANI jaba maryAdA se bAhya deza meM ho trasa aura sthAvara rUpa meM utpanna hote haiM taba unameM zrAvaka kA supratyAkhyAna hotA hai| isI prakAra prathama bhAga se lekara no hI bhAga kI vyAkhyA karanI cAhie parantu jahAM-jahAM trasa prANiyoM kA grahaNa hai.vahAM sarvatra vrata grahaNa ke samaya se lekara maraNa paryanta una prANiyoM ko zrAvaka daNDa nahIM detA hai-yaha tAtparya jAnanA caahie| aura jahAM sthAvara kA grahaNa hai vahAM zrAvaka ke dvArA anartha daNDa vajita karanA samajhanA caahie| zeSa akSaroM kI yojanA apanI buddhi ke anusAra kara lenI caahie| isa prakAra bahuta dRSTAMtoM ke dvArA zrAvaka ke vrata ko saviSaya honA siddha karake aba bhagavAn gautama svAmI udaka ke prazna ko hI atyanta asaMgata batalAte haiM-bhagavAn gautama udaka se kahate haiM ki he udaka ! pahale vyatIta hue ananta kAla meM aisA kabhI nahIM huA tathA anAgata ananta kAla meM aisA kabhI nahIM hogA evaM vartamAna kAla meM aisA nahIM ho sakatA hai ki sabhI trasa prANI sarvathA ucchinna ho jAyeM aura sabho sthAvara zarIra meM janma grahaNa kara leM tathA aisA bhI nahIM huA hai aura na hai ki sabhI sthAvara prANI sarvathA ucchi na ho jAyeM aura sabhI trasa yoni meM janma grahaNa kara leN| yadyapi kabhI trasa prANI sthAvara hote haiM aura sthAvara prANI kabhI trasa hote haiN| isa prakAra inakA paraspara saMkramaNa hotA avazya hai parantu sabake saba sa-sthAvara ho jAye athavA sabhI sthAvara eka hI kala meM trasa ho jAye-aisA kabhI nahIM hotA hai| aisA trikAla meM bhI sambhava nahIM hai eka pratyAkhyAna karanevAle zrAvaka ko chor3akara bAkI ke nArakI dvIndriyAdi tithaMca tathA manuSya aura devatAoM kA sarvathA abhAva ho jaayeN| usa dazA meM zrAvaka kA pratyAkhyAna niviSaya
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza 305 ho sakatA hai| yadi pratyAkhyAnI zrAvaka kI jIvana dazA meM hI sabhI nArakI Adi trasa prANI ucchinna ho jAya~ parantu pUrvokta rIti se yaha bAta sambhava nahIM hai tathA sthAvara prANI ananta hai ataH ananta hone ke kAraNa asaMkhyeya trasa prANiyoM meM unakI utpatti bhI sambhava nahIM hai- yaha bAta ati prasiddha hai| isa prakAra jaba ki trasa aura sthAvara prANI sarvathA ucchinna nahIM hote haiM taba Apa tathA dUsare logoM kA yaha kahanA ki 'isa jagata meM aisA eka bhI paryAya nahIM hai jinameM zrAvaka kA eka trasa ke viSaya meM bhI daNDa denA vajita kiyA jA ske| yaha sarvathA ayukta hai| .13 upasaMhAra pada.1 bhagavaM ca udAhu -AusaMto! udagA ! je khalu samaNaM vA mAhaNaM vA paribhAsai mitti maNNai AgamittA NANaM, AgamittA daMsa, AgamittA carittaM pAvANaM kammANaM akaraNayAe [ uTThie ? ], se khalu paralogapalimaMthattAe citttthi| je khalu samaNaM vA mAhaNaM vA No parimAsai mitti maNNai AgamittA NANaM AgamittA daMsaNaM, AgamittA carittaM pAvANaM kammANaM akaraNayAe [uTThie 1] se khalu paralogavisuddhIe ciTThai / / 31 / / tae NaM se udae peDhAlaputte bhagavaM goyamaM aNADhAyamANe jAmeva disiM pAubbhUe tAmeva disiM pahArettha gamaNAe / // 32 // bhagavaM ca NaM udAhu-AusaMto! udagA ! je khalu tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamavi AriyaMdhammiyaM suvayaNaM socA Nisamma appaNo ceva suhamAe paDilehAe aNuttaraM jogakhemapayaM labhie samANe so vi tAva.taM ADhAi 'parijANeivaMdai NamaMsai sakkArei sammANei kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsai / -sUya0 zru 2/a 7/sU 31, 32-33 bhagavAn gautama-AyuSmAna udaka ! jo zramaNa-mAhaNa kI vyartha nindA karate haiM, ve bhale hI unase maitrI rakhate ho yA pApa karma ko niHzeSa karane ke lie jJAna, darzana, cAritra se yukta hoM to bhI unakA vaha (kartavya) paraloka ko bigAr3ane ke lie hI hai aura jo zramaNa-mAhaNa kI vyartha nindA nahIM karatA hai, unase maitrI rakhatA hai aura pApa karmoM ke vinAza ke lie jJAna, darzana aura cAritra se yukta hai -unake (kartavya) paraloka kI vizuddhi ke lie haiN| ___ isa [prakAra sunane ke bAda udaka peDhAlaputra bhagavAn gautama kA anAdara karate hue, jahAM se AyA thA vahIM jAne ko udyata huaa| taba bhagavAn bole-AyuSmAn udaka ! tathA bhUta zramaNa yA brAhmaNa ke pAsa se Arya dharma kA eka bhI sUvacana sunakara-samajhakara, jo sukSma pratilekhana-vicAra karane se use apane lie ve zreSTha yogakSema rUpa pada-vAkya prApta karAne vAle pratIta hote hoM to vaha vyakti unakA Adara karatA hai, upakAra mAnatA hai, unheM vandanA-namaskAra karatA hai| satkAra-sammAna detA hai, unheM kalyANakArI, maMgalakArI, devasvarUpa samajhakara unakI paryupAsanA karatA hai / .2 tae NaM se udae peDhAlaputte bhagavaM goyamaM eva vayAsI-eesiNaM bhaMte ! padANaM puvvi aNNANayAe assavaNayAe abohIe aNabhigameNaM adivANa assuyANaM amuyANaM aviNNAyANaM aNijjUDhANaM avyogaDANaM avvocchiNNANaM aNisiTThANaM aNivUDha.NaM aNuvahAriyANaM eyama8 No saddahiyaM No pattiyaM No roiyN|
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 vardhamAna jIvana-koza eesiNaM bhaMte ! padANaM ehiM jANayAe savaNayAe bohIe abhigameNaM divANaM suyANaM muyANaM viNNAyANaM NijjUDhANaM vogaDANaM vocchiNNANaM NisiTThANaM NivUDhANaM uvadhAriyANaM eyama saddahAmi pattiyAmi roemi 'evAmeyaM jahANaM tubbhe vdh| -sUya0 zru 2/a 7 sU 34 taba udaya peDhAlaputra bhagavAn gautama se bole bhaMte pahale maiM ajJAnatA azravaNatA, abodhi ( = apratIti ) aura anabhigama ( = apraveza ) se ina adRSTa, azruta asmRta, avijJAta, avyAkRta, ( = gurumukha se aprApta ), anigUr3ha ( = aprakaTa ) avicchinna ( = sampUrNa, sAMgopAMga ), aniziSTa ( = viziSTa ), aniyUMDha ( = anirvAhita) aura anupadhArita (= smRtikoSa meM asaMgrahita padoM (= vAkyoM) ke isa artha kI zraddhA nahIM kI thI, pratoti nahIM ko thI, aura ruci nahIM kI thii| parantu aba jAnane se, sunane se aura bodha hone se.. jaisA Apa kaha rahe haiM usI artha kI zraddhA. pratIti aura ruci karatA huuN| .3 taeNaM bhagavaM goyame udagaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI-sahahAhi NaM ajo! pattiyAhi NaM ajjo ! roehi NaM ajo! evameyaM jahA NaM amhe vyaamo||34|| taba bhagavAn gautama bole-vaisA hI) zraddhA karo Arya ! pratIti karo Arya ! ruci karo Arya ! jaisA hama kahate haiN| udaka peDhAlaputra se cAra mahAvrata se pAMca mahAvrata rUpa dharma ko nivedana-aura svIkAra karanA.4 taeNaM se udagaM peDhAlaputte bhagavaM goyama eva vayAsI-icchAmi NaM bhaMte ! tubbhaM aMtie cAujjA mAo dhammAo paMcamahavvaiyaM saMpaDikkamaNaM dhamma uvasaMpajjittANaM viharittae / / 36 / / isake bAda udaka peDhAlaputra bole - bhaMte maiM Apake pAsa cAra mahAvrata vAle dharma se ( alaga hokara ) sapratikramaNa sahita pAMca mahAvrata vAle dharma ko prApta karake rahanA cAhatA huuN| taeNaM bhagavaM goyame udagaM peDhAlaputtaM gahAya jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai / taeNaM se udae peDhAlaputte samaNaM bhagavaM mahAvIraMtikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, karettA vaMdai NamaMsai, vaMdittA, NamaMsitA evaM vayAsI-icchAmi NaM bhaMte ! tubbhaM atie cAujjAmAo dhammAo paMcamahavvaiyaM sapaDikkamaNaM dhamma uvasaMpajjittANaM vihritte| ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdhaM krehi| tae NaM se udae peDhAlaputte samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie cAunnAmAo dhammAo paMcamahavvaiyaM sapaDikkamaNaM dhamma uvasaMpajjittANaM vihri| -sUya0 zru2/a 7 sU 37, 38 isake bAda bhagavAn gautama udaka peDhAlaputra ko sAtha meM lekara jahAM mahAvIra svAmI the| vahAM aaye| Akara udaka peDhAlaputra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra AdakSiNA-pradakSiNA kii| phira vaMdanA namaskAra kiyA aura isa prakAra bole-maiM cAhatA hUM-Apake pAsa caturyAmika dharma se ( alaga hokara ) pratikramaNa sahita pAMca mahAvrata rUpa dharma ko prApta karake, vicaraNa karane ke lie| bhagavAn bole-jaise sukha ho-vaise karo, devAnupriya ! pratibaMdha ( == vilamba) mata kro| taba udaga peDhAlaputra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa cAturyAmika dharma se ( alaga hokara ), pratikramaNa sahita pA~ca mahAvrata rUpa dharma kA svIkAra karake vidharane lge|
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza . 51 gautama gaNadhara ke prazna nahANaMbhaMte ! vayaM eyamaTTha jANAmo-pAsAmo tahANaM aNuttarovavAiyA vi devA eyamaTTha jANaMti pAsaMti ? haMtA goyamA ! jahANaM vayaM eyamaTTha jANAmo-pAsAmo tahANaM aNuttarovavAiyA vi devA eyamaTTha jAti pAsaMti / 307 sekeNaTTheNaM jAva pAsaMti ? goyamA ! aNuttarovavAiyANaM anaMtAo maNodavvavaggaNAo ladvAo pattAo abhisamaNNAgAo bhavati, teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai jAva pAsaMti / - bhaga0 za 14 / u 7 sU 78, 76 hA~ gotama ! jisa apana donoM pUrvokta bAta ko jAnate dekhate haiM, usI prakAra anuttaropapAtika deva bhI isa bAta ko jAnate dekhate haiM / anuttaraupapAtika devoM ko avadhi jJAna kI labdhi se manodravya kI ananta vargraNAyeM jJeya rUpa se upalabdha hai, prApta hai, abhimanvAgata huI hai / isa kAraNa he gautama! aisA kahA gayA hai ki yAvat anuttaraupapAtika deva jAnate-dekhate haiM / noTa - bhagavAn ke kathana se AzvAsana prApta kara gautama svAmI ne dUsarA prazna kiyA ki he bhagavan ! bhaviSyakAla meM apane donoM tulya ho jAyeMge / yaha bAta Apa to kevala jJAna se jAnate haiM aura maiM Apake kathana se jAnatA hUM kintu kyA anuttaraupapAtika deva bhI yaha bAta jAnate-delate haiM ? isa prazna kA Azaya yaha hai ki anuttaraupapAtika deva viziSTa avadhi jJAna ke dvArA manodravya vargaNA ko jAnate-dekhate haiM / ayogI avasthA meM apana donoM kA nirvANa-gamana kA anizcaya karate haiM isa apekSA se yaha kahA gayA hai ki apana donoM kI bhAvI tulya avasthA rUpa artha ko jAnate aura dekhate haiM / .52 parinirvANa ke dina - bhagavAn mahAvIra ne gautama gaNadhara ko devazarmA ko pratibodhArtha bhejA-- evamAkhyAya samavasaraNAnniryayau prabhuH / hastipAlanarendrasya zulkazAlAM jagAma ca // 2175 / svAmI taddinayAminyAM viditvA mokSamAtmanaH / dadhyAvaho gautamasya mayi sneho niratyayaH || 218|| sa eva kevalajJAnapratyUho'sya mahAtmanaH / sa cchedya iti vijJAya nijagAdeti gautamam // 216 // devazarmA dvijo grAme parasminnasti satvayA / bodhaM prApsyati taddhetostatratvaM gaccha gautama ! ||22|| yathA''dizati me svAmItyuditvA ca praNamya ca / jagAma gautamamunistathAcakre prabhorvacaH // 222 // - trizalAkA0 parva 10 / sarga 13 bhaviSya bAkI hakIkata kahakara zrIvIra prabhu samayasaraNa meM se bAhara nikale aura hastipAla rAjA kI zulka (dAna lene kI ) zAlA meM gaye / usa dina ( kArtika kRSNA amAvazyA) kI rAtri meM ho svayaM kA mokSa jAnakara bhagavAn mahAvIra ne vicAra kiyA - aho ! gautama kA sneha hamAre para atyanta hai aura vahI usako kevala jJAna kI utpattimeM antarAya karatA hai / isa kAraNa usa sneha ko hamAre se chedana ho jAnA caahie| aisA vicAra kara unhoMne gautama ko kahA - gautama ! yahA~ se najadIka ke grAma meM devazarmA nAmaka brAhmaNa rahatA hai / vaha tumhAre dvArA pratibodhita hogA / isalie tuma vahA~
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza jaao| yaha sunakara gautama ne kahA-jaisI ApakI AjJA ho| aisA kahakara gautama vIraprabhu ko namaskAra kara turanta vahA~ gaye aura prabhu kA vacana satya kiyaa| arthAt devazarmA brAhmaNa ko pratibodhita kiyaa| .53 bhagavAna mahAvIra kA parinirvANa sunakara gautama kA vilApa aura kevalajJAna .1 gArhasthye triMzadabdI dvicatvAriMzatsamA vrt| iti dvAsaptativarSANyAyurvIraprabhorabhUt / zrIpArzvanAthanirvANAt sArdhe varSazatadvaye / gate zrIvIranAthasya nirvANa samajAyata / / itazca devazarmANaM bodhayitvA nivRttvaan| zuzrAva gautamaH svAmInirvANaM suravAta yA / / gautamasvAmyathottAmyaMzcintayAmAsa cetasi / ekasyAhnaH kRte bharcA kimahaM preSito'smi hA ! / jagannAthamiyatkAlaM sevitvA'nta na dRSTavAn / adhanyaH sarvathA'smyeSa dhanyAste tatra ye sthitaaH| gautama ! tvaM vajamayo vajAdapyadhiko'si vaa| zrutvA'pi svAminirvANaM zatadhA yatra dIryase / yadvA''ditopi bhrAnto'haM yadrAgaM raajvjite| mamatvaM nirmame cAsmin kRtavAnIdRze prbhau| rAgadveSaprabhRtayaH kiM cAmI bhvhetvH| hetunA tena ca tyaktAstenApi prmesstthinaa| IdRze nirmame nAthe mamatvena mamA'pyalam / mamatvaM samamatve'pi munInAM na hi yujyate / evaM zukladhyAnaparaH kSapakazreNibhAk kSaNAt / ghAtikarmakSayAtprApa kevalaM gautamo muniH / tatra dvAdazavatsarI kSitatale bhavyAn prbodhyocckaiH| svAmIvAmalakevalerddhiramarairabhyarcito gautamaH / gatvA rAjagRhe pure kSatabhavopagrAhIkarmA / prabhu tvA mAsamupoSitaH padmagAdakSINazarmAspadam / mukte tatra ca paMcamo gaNadharo labdhvA sudharmaprabhurjJAnaM paMcamanvazAccirataraM dharmajanAn kSmAtale / sminneva pure sudharmagaNabhRtkSINASTakarmAkramA-ttuyadhyAnadharo'punarbhavamagAdadvaitasaukhyapadama / -trizalAkA0 parva 10/sarga 13/zlo 272 se 282, 84 gRhastha rUpa meM tIsa varSa aura vrata meM bayAlIsa varSa -aise bahattara varSa kA AyuSya-zrI vIraprabhu ne pUrNa kiyaa| zrI pArzvanAtha ke nirvANa ke 250 varSa vyatIta hone ke bAda zrI vIraprabhu kA nirvANa haa| yahA~ zrI gautama gaNadhara devazarmA brAhmaNa ko pratibodha prApta karAkara vApasa aaye| phalasvarUpa mArga meM devoM kI vArtA se prabhu ke parinirvANa ke samAcAra sune / ve Upara se usa citta meM vicAra karane lage ki ___ eka divasa meM nirvANa thaa| yaha hone para are prabho ! mujhe kisalie dUra bhejA ? are jagatpati ! maiM itane dina taka ApakI sevA kI parantu antakAla meM mujhe tumhAre darzana nahIM hue isa kAraNa maiM sarvathA adhanya huuN| jo usa samaya ApakI sevA meM upasthita the unheM dhanya hai| are gautama ! tU vAstava meM vajramaya hai athavA vajra se bhI adhika kaThina hai ki jisase prabhu kA nirvANa sunakara bhI tumhAre hRdaya meM saikar3oM kakar3e nahIM hue| athavA he prabho ! maiM aba aka bhrAnta ho gayA ki jisase isa nirAgo aura nirmama aise prabhu meM roga aura mamatA rkhii| ve rAga aura dveSa saMsAra ke hetu hai| usakA tyAga karane ke lie isa parameSThI ne hamArA tyAga kiyA hogaa| isalie aise mamatA rahita prabhu meM mamatA rakhanese hameM kyA milaa| kyoMki muniyoM ko to mamatAlu meM bhI mamatA rakhanA yukta nahIM hai|
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza 306 isa prakAra zuddha dhyAna parAyaNa hone se gautama muni ne kSapaka zreNI ko prApta kiyaa| isase tatkAla ghAtI karma kA kSaya hone se unako kevala jJAna prApta huA / bAda meM bAraha varSa pRthvI para vihAra karake aura bhavya prANiyoM ko pratibodha dekara kevala jJAna rUpa acala samRddhi se bhagavAn mahAvIra kI taraha devoM se pUjita gautama muni anta meM rAjagRhI meM aaye| vahA~ eka mAsa kA anazana kiyA bhavopagrAhI karmoM kA kSayakara akSaya sukha vAle mokSa pada ko prApta kiyaa| astu gautama svAmI ke mAkSa jAne ke bAda paMcama gaNadhara sudharmA svAmI paMcama jJAna ko prApta kiyaa| bahuta kAla pRthvI para vicaraNa kara logoM ko dharmadezanA do / anta meM ve bhI rAjagRho nagarI padhAre aura svayaM ke nirdoSa sagha se jambUsvAmI ko svAdhIna karake diyA / bAda meM sudharma gaNadhara bho usI nagara meM azeSa karmoM kA kSayakara caturtha dhyAna dhyAte hue advaita sukha vAle sthAna ko prApta kiyA / bhagavAna mahAvIra ke parivaNa ke dina gautama gaNadhara ko baMvala jJAna kI upalabdhi (ka) tato'sya kevalajJa na zrIgautama gaNezinaH / prAdurAsItsuzukladhyAnena dhAtyarighAtanAt // 248 // tatrApi te mahendrAdyAzcakraH kaivalyapUjanam / indrabhUtergaNaiH sArdhaM tadyogyabhUribhUtibhiH // 246 // - vIravardhaca0 adhi 16 bhagavAn mahAvIra ke parinirvANa ke pazcAt uttama zukla dhyAna se ghAni karma zatruoM ke ghAtane se una zrI gautama gaNadhara ko kevala jJAna utpanna huaa| vahA~ para jAkara una uttama devendroM ne sarvagaNa ke sAtha unake yogya bhArI vibhUti se indrabhUti kevalo ke kevala jJAna kI pUjA kii| . 54 gyAraha gaNadharoM ke nAma (dig ) . .1 mahaMto mahANANavato bhUI | gaNI vAubhUI puNo agnibhUI / suprammo muNiMdo kulAyAsa- caMdo / aNido NivaMdo caritte amaMdo // isI morimuMDI o catta-gAvo / samuppaNNa vIraMghi rAIva bhAvo // sayA sohamANo taveNaM khagAmo / pavitta sacitteNa mittayaNAmo // sayAkapaNo Niccalako pahAmo / vimukkaMga-rAo raI-NAha - NAso // ime evamAI gaNamA muNillA / jiNidamsa jAyA amallA mahallA || - vIraji0 saMdhi 2 / kaDa 7 bhagavAna mahAvIra ke indramUrti gautama Adi ekAdaza gaNadhara the / astu mahAjJAnavAn evaM vibhUtiyukti indrabhUti gautama mahAvIra bhagavAn ke zreSTha gaNadhara hue| dUsare vAyubhUti, tomare agnibhUti, cauthe sudharma munondra jo apane kularUpI AkAza ke candramA the| aniMdya, nara- vandya tathA cAritra meM amaMda the | pAMcaveM RSi maurya, chaThe muNDi ( mauNya ), sAtaveM suta ( putra ), jo indriyoM kI Asakti se rahita tathA vIra the bhagavAn ke caraNa kamaloM ke bhakta I
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza AThaveM maitreya jo mahAtapa se zobhAyamAna indriyajita va zukladhyAnI tathA citta se pavitra the| navameM akampana jo madaiva tapasyA meM akampa rahate the| dazaveM acala aura gyArahaveM prabhAsa- jo deha ke anurAg2a se rahita tathA kAmadeva ke vinAzaka the| jinendra bhagavAn ke ye gyAraha gaNadhara muni hue jo zalyasahita aura mahAna the| .2 athendrabhUtirevAdyo vaayubhuutygnibhuutiko| sudharmamauryamauNDyAkhyaputramaitreyasaMjJakA // ___akampano'ndhavelAkhyaH prabhAso'mI sugcitaaH| - vIravardhamAnaca0 adhi 16/zlo 206 vIra ninendra ke gyAraha gaNadharoM meM indrabhUti gautama prathama gaNadhara the| ___ dUsare vAyubhUti. tIsare agnibhUti. cauthe sudharmA, pAMcaveM maurya. chaThe mauNDya (maMDika), sAtaveM putna (?) AThaveM maitreya, navave akampana, dazaveM andhola aura gyArahaveM prabhAsa gaNadhara hue / .55 zramaNI saMgha kI pravartinI (agraNI)-AryacaMdanA (sAdhvI pramukhA)-caMdanabAlA .1 bhagavAna mahAvIra kA abhigraha-AryacaMdanA ke dvArA phalina (ka) x x x tato sAmI kosaMviMgato. tattha mayANino gayA miyAdevI taracAvAdI dhammapADhago suguto amacco nandA se bhAriyA, sA ya samaNovAsiyA, tato saDDhitti miyAvatIe vayaMsiyA, 'tattheva nagare dhaNNAvaho seTThI, tarasa mUlA bhAriyA, evaM tem kammasaMpattA anchati, sAmIya posabahula pADivae imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigeNhai caumvihaM, taMjahA- davato vettato kAlato bhAvato, davvato kummAse suppakoNeNaM, khettato elugaM vikkhaMbhaittA kAlato niyattesu bhikkhAyaresu bhAvato jai rAyadhUyA dAsattaNaM pattA niyatabaddhA muMDiyamiga, aTThamabhattiyA evaM kappai, sesaM na kappai evaM abhiggahaM ghettUNa kosaMbIe acchai, di vase-di-vase bhika vAyariyaM phusaha, kiM nimittaM ? bAvIsaM parisahA bhikkhA yariyAe udijjati, evaM cattArimAse kosaMvIehiMDai / - Ava0 nigA 518-TIkA meM uddhata (kha) prAma'tha meNDhakagrAme bhagavAn viharana yayau // 47 // pUrvArdha tato niSkramya bhagavAna kauzAmbI nagarI yyau| rAjA tasyAM zatAnIkaH paganIkabhayaMkaraH // 174 / / ceTakovIM zaduhitA tadrAjJI ca mRgaavtii| zrAvikA tIrthakRtpAdapUjAniSThA sadevahi // 455 / / gajJastasya ca sacivaH mugupto nAma tatpriyA / nandA nAma zrAviketi mRgAvatyAH parA sakhI // 476 / / zreSThI dhanAvaho nAmnA tatra caa''siitmhaadhnH| mUlA'bhidhAnA tasyApi gRhiNI gRhakarmaNaH // 477 // tatra svAmI popamAsabahulapratipadine / durAcaraM dugrahaMca jagrAhaivamimagraham / / 478 // ayonigaDabaddhAMghrirmuNDitA'nazitA stii| rudatI manyunA rAjakanyApi preSyatAMgatA // 47 //
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza dehalyantaH sthitekAMghrirbahiH kSiptA'parAMghrikA / gRhAt pratinivRtteSu sarvabhikSAcareSu ca // 48 // yadi me zUrvakoNena kulmASAn saMpradAsyati / cireNApi tadevA'haM pArayiSyAmi nAnyathA // 481 / / gRhItvA'lakSyamANAbhigrahaM pratidinaM prabhuH / uccAvaceSu geheSu bhramati sma yathAkSaNam // 482|| abhigrahavazAdabhikSA dIyamAnAmagRti / svAmini pratyahaM paurAstAmyanti smAtmanindinaH / / 483 / / anAttabhikSaH svAmyevaM dvAviMzatipariSahIm / sahamAno'nayanmAsAMzcaturaH praharAniva // 484 / -trizalAkA0 parva 50/sarga 4 (ga) tAhe naMdAe gharamaNupa viTTho, toe sAmiNo pareNa AvareNa bhikAvA niNiyA, sAmIniggato, so addhiti paMkayA, tAhe dAsIto bhaNati-esa devajago divase divasa etthaei, tAhe tAe nAyaM-nUNaM bhayavato amiggaho koi, tato nirAyaM ceva addhitI jAyA, sugutto amacco Agao, tAhe so bhaNai -kiM addhitiM karesi ? tIe kahiyaM, bhaNai ya kiM amhaM amaccattaNeNaM ? ecciraM kAlaM sAmI bhikkhaM nalahai ? kiM vA teNaM vinnANeNajai eyaM abhiragahaM na yANasi ?, teNa AsAsiya, kalle divase jahA bhikAvaM labhaDa tahA karemi, eyAe kahAe vaTTamANIe vijayA NAma paDihArI miyAvatIe bhaNi yA sA keNai kAraNeNa AgayA, sA taM ullAvaM soUNa miyAvatIe sAhei, miyAvaIvi taM soUNamahayA dukkheNa abhibhUyA, mAceDagassa dhUyA, atIva addhitiM paMkayA, rAyA ya Agano pucchati, bhaNaDa -kiM tunjha rajjeNa mae vA ?, ajja kira cauttho mAso sAmissa hiMDaMtassa bhikvAbhiggaho na najjai, na vA jANami etthaM viharataM, teNa AmAsiyA, tahakaremi jahA kalle labhaDa, ta he sugattaM amacaM saddAveDa aMbADei ya jahA tumaM AgayaM sAmiM na yANasi ? ajja kira cauttho mAmo hiMDaMtassa, tAhe taccAvAdI saddAvito, so pucchito sayANieNa-tujhaM dhammasatthe savvapAmaMDANa AyAga AgayA te tumaM sAha, imovi amacco bhaNito tumaMpi buddhibalitotAsAha, te bhaNaMti-bahave abhiggahA, na najjai ko'bhipyAo ?. davvajutto khittajutto kAlajutto bhAvajutto sattapiMDesaNa to matta pANesaNAo, tAhe raNNA savvatthasaMdiTThA pANepaNA bhattesaNAo ya, logeNavi paraloga khiNA kayAto, sAmI Agato, na ya tehiM pagAre hiM geNhai / vaM tAvaiyaM / / / --Ava0 nigA 518-TIkA meM uddhRta (gha bhikSArthamanyadA svAmI sugumAmAtyavezmani / praviveza dadRze ca dRrAdapi ca nandayA / / 4 / / ayamahanmahAvIro diSTyA madgRhamAgataH / iti bruvANA'bhyuttasthau nndaa''nndenpuuritaa||486|| kalpanIyAni bhojyAni sA'bhajJA samupAnayat / svAmyapyabhigrahavazAttAnyanAdAya niryayau // 47 // dhigahaM mandabhAgyA'smi na pUrNo me manorathaH / iti khedaM dazarocca ndA mandamanAH satI // 48 nAM sakhedAM ca dAmyUce devAryo'yaM dine dine / anAttabhikSo niryAti khalvayaiva nirgataH / 486 / / evamAkarNya nandA'pi bubudhe yadbhigrahaH / viziSTaH ko'pi tannopAdatte'sau prAsukAnyapi // 46 // svAmino'bhigraho zeyaH kathaMnvini vicintayA / nirAnandeva nandA'sthAt suguptastAM dadarza caa461|| sugaptastAmuvAcaivaM kimudvigneva lakSyase / khaMDitA''jJA'si kiM kenApyaparAddhaM mayA'thavA / 462 //
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza mApyace khaMDitA nAjJA nApagadhamtavApi ca / na pArayAmi zrIvIramiti khedAya kintu me !!463 // bhikSArthI bhagavAn vIro nityamAyAti yAti ca / anAtta bhikSa evAyamabhigraha vizeSataH / / 464 / / jAnIhyabhigrahaM bhartuna cejAnAsi tnmudhaa| buddhistva mahAmAtya ! paracittApalakSiNI / / 465 / / sugupto'pi jaga devaM jagabharturabhigrahaH / yathA vijJAmyate prAtaH prayatiSye tathA priye / / 466 / / tadevA''gAnmRgAvatyA vetriNI vijaya hvyaa| tayoH zrutvA tamAla paM gatvA devyAH zazaMsa ca / / 467 // tathaiva khedaM vidadhe mRgAvatyapi ttkssnnm| saMbhrAntazva zatAnoko'pRcchanna khedakAraNam // 468|| kiMcidunnamitabhra kA vyAjahAra mRga vatI: antarviSa,dakAluSyodgAracchuritayA giga // 4 // carAcaraM jagadidaM caraijaninti bhUbhanaH / tva tu svapattanamapi na vetsi va mahe'tra kima // 500 / / trailokyapUjyo bhagavAn vIrazcaramatIthakRt / vasatyatreti kiM vetsi ? gjysaukhyprmdvrH||10|| vezma vezmAnupravezaM bhivAmaparigRhya saH kuto'pyabhiprahAdyAtItyetajAnAsi kiM nanu ? // 12 // dhiyAM dhika vAmamAtyAn dhigyadatra paramezvaraH ajJAtA'bhigraho'nAnabhikSamtasthAviyacirama // 10 // pratyabhApiSTa bhUpo'pi sAdhu sAdhu zubha zo ! / pramAdo zikSito'bhyeSa sthAne dharmavicakSaNe // 504 / / vijJAyAbhigrahaM prAtaH kArayiSyAmi pAraNam vizvasvAminamityuktvA rAjJA(jA)sacivamAhnata // 505 / / amAtyamUce nRpatirmutpUryA trijagadguruH / anAttabhikSazcaturo mAsAMstasthau dhigatra naH // 50 / / jJAtavyA'bhigrahobhartuH saMpUryA'bhigrahaM yathA / kArayAmi pAraNa.kaM jagannAthaM svazuddhaye // 50 // amAtyo'pyatravId bharturjJAyate'bhigraho na hi / iti khidye'hamapyuccaikapAyaH ko'pi sUtryatAma / / 508 / atha rAjA samAhAyya naamtstthyvaadinm| upAdhyAyaM dharmazAstravicakSaNamavocata / / 506 / / AcAgaH sarvadharmANAM zAstre tava mahAmate ! / kItyante tatsamAkhyAhi jinabharturabhigrahama / / 510 / / upAdhyAyo'pyabhASiSTa bahavo'bhigrahAH khanu / mahINAM dravyakSetrakAlabhAvavibhedataH / / 11 / / abhigraho bhagavatA gRhIto'yamiti dhruvama / vinA viviziSTajJAnena jJAyate na jAtucit / / 512|| gajA'thAghoSayatpuryA' yadabhigrahiNaH prabhoH / anekadhopanetavyA bhikSA bhikSArthamayuSaH / / 513 // rAjA''jJayA zraddhayA ca tathA cakre jano'khilaH apUrNAbhigrahaH svAmI bhikSA jagrAhana kvacita / 514 / / amnAnAMgastathApyAthAdvizuddhajJAnabhAk prbhuH| zrIDAkhedAkuneH paurarvIkSyamANo dina dine / 515 / / -trizalAkA parva 10/saga 4 (ca) jahA mayANopaNa pilliyasma caMpApa dahivAhaNakhaM dhAvAramsa pA (pa, lAyamANamsa bhAriyA dhAriNInAmA vasumaie dhUyAe saha ikkeNaM puriseNa gahiyA / paMthammi dha riNIe mayAe dinnA molleNa vasumaI vnninno| aiviNiya tti dinnaM se nAmaM cNdnnaa| jaha ya vaNiya nAyAe IsAe kese muMDAviUNa niyaliUNa ghare chUDhA, vilavaMtassa ya vaNiNo jahAkammayarie mAhiyA, kumAse dAUNa lohAra-gehaM vaNio gao,
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza jahA ya chammAsovavAsI titthayaroparama-bhattIe pArAvio, tiyasA avayariyA, ramaNa buTTo jAyA, taha savvamiNaM savittharaM uvaesamAlA-vivaraNAo neyavaM tti -dharmopa0 kathA 30/086 (c ) ito ya sayANito caMpaM pahAvito, dahivAhaNaM geNhAmi, nAvAkaDaeNaM gao egAe ratnIe, aciMtiyA nagarI veDhiyA, tattha dahivAhaNo palAto, raNNA ya jaggaho ghomito. eva jaggahe ghuTe dahivAhaNamsa raNo dhAraNI devI tose dhUyA vasumaI, sA saha dhUyAe egeNa uTTieNa gahiyA, gayA niyatto, so uTTito ciMteDa bhaNaiya-esA me bhajnA, imaMca dAriyaM vikkessaM, sA devI teNa mANasieNa dukkheNa dhUyA dukkheNaya esA meM dhUyA na najjaI kiM pAvihiitti aMtarA cevakAla gayA, pacchA tassa uTTiyamma ciMtA jAyA. duTu mae bhaNiyaM-mahilA mamaM hohititti, evaM dhUyaM bhaNAmi, mA esAvi marihii, to me molnaMpi na hohiDa. tAheteNa aguyattaM teNa a NoyA-vIhIe uDiyA, dhaNNavaheNa diTThA, aNalaM kiyalAvannA avamma rago Isaramsa vAdhUyA emA mA AvaDa pAvaratti naniya mobhaNaDa tattiraNa molaleNa gahiyA, varaM teNaM samaM gamaNAgamaNaM me hohiitti. nIyA niyadharaM, kAsi, tumaMti pUchiyA na mAhai, pacchA teNa dhUyatti gahiyA. evaM saNNANiyA. mRlAvi teNa maNiyA-emA tubhaM dhUyA. evaM sAtattha jahA niyaghare tahA suhaM suheNaM acchuDa, tIe vimo sadA sapagyiNo logo sIleNa viNaeNa ya savvo appaNijjo kato, nAhe tANi savvANi bhagaMti-aho imA solacaMdaNatti, tAhe se biiyaMpi nAma kayaM caMdaNatti, evaM kAlo vccdd'| -Ava nigA 518 TIkA meM udadhata (ja) itazca pUrva nausainyaH zatAnIko nishaikyaa| gatvA'ruNat purI cammAM jhaMpAsamasamAgamaH // 516 / / campApatiH palAyiSTa tatazca dadhivAhanaH / balIyasA'varuddhAnAM trANaM nAnyatpalAyanAt // 517 // yadgraho ghoSitastatra zatAnIkena bhuubhjaa| tadanIkabhaTAzcampAM mvecchayA mumuSumtAtaH / / 518 / / dadhivAhanarAjasya dhAriNI nAmata: priyAma / vasumatyAsamaM putryA tatra ko'pyauSTriko'grahIt / / 516 / / kRtakRtyaH zatAnIko'pyanIkaiH privaaritH| samAjagAma kauzAmbI vairikairavabhAskara / / 520 // auSTrikaH so'pidhAriNyA devyA rUpeNa mohita: / brajajagAda purato janAnAmi damuccakaiH // 521 // proDhA rUpavatI ceyaM mama mAryA bhvissyti| vikra pye kanyakAM tvetAM nItvA puryAzcatuSpathe / / 522 / / tacch tvA dhAriNI devI mnsvmdhaaryt| jAtA mahatA vaMze'haM zazAMkAdapi nirmale // 523 / / mahAvaMzaprasUtasya ddhivaahnbhuupteH| patnI cAgmi pariNatajainadharmA''dito'pihi // 524 / zrutvatAnya'pyakSarANi dhirajI vAmyagha bhAjanam / svabhAvalola re jIva ! kimadyApyavatiSThase // 525 // na cet svayaM niHsarasi tathApi hi balAnmayA / nissArya se sadya eva nIDAdiva vihaMgamaH // 526 / / iti tadbhartsanodvignA iva prANAH kSaNAdapi / tasyA manyu prasphuTitahRdayAyA viniryayu : // 527|| auSTrikastAM mRtAM prekSya dadhyAvetAM satI prati / dhigdhiGmayaitaduditaM yanme patnI bhaviSyati // 528 / /
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 vardhamAna jIvana - koza aMgulIdarzaneneva kUSmAMDaM durgirA mama / vipanneyaM yathA tadavat kanyA'pyeSA vipatsyate / 526 // evaM vimRzya sAnA tAmAlapannanayat puri| kauzAmbyAM so'tha nidadhe vikretuM rAjavatrtmani // 530|| devAttatrAgataH zreSThI tAmapazyaddhanAvahaH / dadhyau cetyanayA mUrtyA nahi sAmAnyaputryasau || 531 // bhraSTA pitRbhyAM prApteya nirvRNenAmunA'dhunA / yUthacyutA kuraMgova lubdhakena durAtmanA || 532|| vikretuM palavacceha sthApitA'nena mUlyataH / haste hInasya kasyApi hA yAsyati varAkyasau / / 533 // dattvArthaM bahumapyasya gRhNAmyetAM kRpAspadam / putrImiva nijAM hImAM na kSamo' hamupekSituma // 534|| vinA'narthaM mama gRhe tiSThantyAH kramayogataH / asyAH svajanavargeNa bhavitA saMgamo'pihi // 535|| dhanAvo vimRzyaivaM dattvA mUlyaM tadIpsitam / ninye vasumatIM bAlAM sAnukaMpaH svavezmani // 536 // so'pracchat svaccha zrIstAM ca vatse ! kasyAsi kanyakA / ko vA svajanavargaste mA bhaiSI duhitA'si me ||37|| mahattvena samAkhyAtuM svakulaM sApi cA'kSamA / na kiMcidUce'sthAtsAyaM nalinIva tvadhomukhI ||38|| mUlAM ca zreSThinImUce priye'sau duhitA''vayoH / pAlyA lAlyA ca tadiyamatiyatnena puSpavat / 536 / evaM zreSThigirA tatra . gehe'vAtsItsva gehavat / bAlA bAlendulekheva sA netrA''nandadAyinI / 540|| - trizalAkA parva 10 / sarga 4 ( jha ) tato tAra ghariNoe avamANo jAto maccharijjai ya ko jANaDa kayAiesa evaM paDivajjennA ? tAhe ahaM gharassa asAmiNI bhAMvarasAmi, tIse vAlA atIva dIhA ramaNijA kiNhAya, so saTTI majjha jaNavirahie Agato jAva natthi ko'vijo pAe pakbAleDa, tAhe sA pANiyaM gahAya niggayA, teNa vAriyA, sA maDDAe dhoviDaM pavattA, tAe dhovaMtIe vAlA baddhehagA chuhA, mA cikaballe paDihititti tamsa seTThissa hatthe lIlAkaTTu teNa dhariyA baddhAya mUlA ya ovaloyaNagayA pecchaDa, tIe NAyaM triNaha kajjaM, jai eyaM kavi pariNai tomamaM esaNatthi, jAvataruNato vAhI tAva timicchAmi, seTThimi viNiggae toeNhAviyaM vAharAvitta sAbaMdaNA boDAvitA niyale hi yabaddhA piTTiyA ya, vAriyato aNAe pariyaNo jo sAhaDa vANiyamma so meNatthi sA ghare choNatassa varassa dAraM dinnaM tAlayaM ca, so seThThI Agato puncha kahiM caMdaNA ?. na koDa sAha bharaNa, so jANai - nUgaM ramar3a uvariMvA ciTTii, evaM ratiMpi pucchiyA jANai - sAnRNaM suttA, viiyadi vasevina diTThA, taiya divase ghaNaM pucchai, sAheha mA bhe mAreha, tato theradAsI ekkA cinei-kiMmama jIvieNa 1, sA jIva varAI, tAe kahiyaM - amuyaghare, teNa ugghADiyA dArA, paMcchai chuhAhayaM caMdaNa, tato kUraM pamaggitA jAva samAvanttIe natthi, tAhe kummAsA diTThA, te suSkoNa ghettUNa tIse dinnA, seTTI lohakAragharaMgato. niyalANi chiMdAvemi tAhe sA hatthiNIva kulaM saMbhAriumAraddhA elugaM / vikkhaMbhaittA tehiMpurato katahiM abhaMtarato royai, sAmI Agato, tAe ciMtiyaM - sAmissademi, mama eyaM ahammaphalaM bhaNai -- bhayavaM ! kappai ?, sAmiNA pANI pasArito, cavviho'vi punno abhiggaho / - Ava nigA 518 / meM uddhRta
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza (a) tAyaH vinayavAkzIle ranjitazvandanopamaH candanetyabhidhAM zreSTho dadau parijana : saha / / 541 / / Ipacca yauvanArambhaM karabhomaravApa saa| rAkArAvirivAmbhodheH zreSThino dadatI mudama // 142 // nisargato rUpavatIM yauvanena vizeSataH / nirIkSya candanAM mUlA dadhyAveva samatsarA / / 543 / / putrIvatprativadyA'pi yadyetAM rUpamohitaH / zreSThI pariNa pettarhi jIvantyapi mRtA'smi hA // 542 / / evaM straNasulabhena tucchatvena deivA'nizana / tadA prabhRti tAmyantI tasthau mUlA dugazayA / / 545 / / grAmo'mAto'nyadA zreSThI vetanya gamadApaNAt / tadA'vrikSAlako nAsIt ko'pi devaatpurHsrH||546|| vinItA candanotthAya zreSThinA vAritA'pi hi / prAvatata kSAlayituM tatpAdau pitRbhaktitaH // 547 // kazapAzastadA tasyAH snigdhazyAmalakomalaH / niHsahAMgyAH parisrastaH kSmAtale jalapakile // 548 / / vatsAyAH kezapAzo'yaM mA bhud bhUpaMkabhAgiti / lIlAyaSTyodadhe zreSThI tamavanAJca sAdaraH // 546 / / tacca mUlA gavAkSasthA nirIkSya vmcintyn| vitakaH saMvadati sa yaH pUrva kalpito mayA // 5 // 0 // amyAH svayaM ke rAbandhaH patnItvasya nibandhanam / prathama zreSThino nUnaM leTazI hi pituH kriyA // 11 // ucchedanIyA tadiyaM mUlAda yAdhirivotthitaH / iti nizcitya mUlA'sthAcchAkinIva durAzayA / / 552 / / kSaNaM zreSyapi vizramya punareva bhiyyau| amuMDayaccandanAM ca mUlA'pyAhUya nApitam // 553 / / pAdayornigaDAna kSiptvA candanAM batADayana / mUlAvallImiva vazA vivazA krodharakSasA / / 554 / / gRhe kadeze dUrastha mUlA nyadhita candanAma / kapATasaMpuTaM dattvA parivAramuvAca ca / / 555 / / zreSThina: pRcchato'ppetata kathanIyaM na kenacit / kathayiSyati yaH ko'pi matkopAgre sa AhutiH / / 156 / / evaM niyantraNAM kRtvA mUlA mRlagRhaM yayau / zreSThoca sAyamAyAto'pRcchat kva nanucandanA ? // 54 // mUlAbhayAnna ko'pyAkhyaccheSThI cavamabudhyata / vatsA me ramale kvApi yadvA'styuparivezmanaH / / 558: / evaM rAtrApyapRcchanna ko'pyAravyattathaivaca / prasuptA candanA'stIti cAjJAsIhajudhIH satu // 556 / / dvitIye'pyahni nApazyattatIye'pi tthaivtaam| zakAkopAkulaH zreSThI proce parijanaMtataH / 560 // re re kathayana mAsti candanA mama nandanA ? nA''khyAsyatha vidantazcennigrahISyAmi vastadA / / 561 / / zrutveI sthapirA tatra kAcicceTItyacintayan : jIvitA'haM cirataraM pratyAsannA mRtirmamaH / / / 62 // kathita candanodante kiM galA me kariSyati ? evaM vicintya nAmAkhyAmUlAcandanayoH kathAma 563 / aSTi no'darzayadgatvA candanAgedhavezmasA! dura coddhAghATayAmAsa svayaM zreSThI dhanAvahaH / / 564 // tatrava kSutpipAsAttI davaspRSTA latAmiva / nigaDayantritAmaMdruhyonevAttAM kariNImiva // 565 / / parimuNDitamuNDAM ca bhikSukImiva cndnaam| azrupUritanetrAbjAmIkSAJcakra dhanAvahaH / / 566 // vazvastAM bhavavatse / tvamiti jalpannudazruhaka / tadbhojyA, rasavatIM yayau zreSThI dra tadra tama / / 567 // viziSTaM tatra cA'zya na bhojyaM devAddhanAvahaH / kulmASAn zUpakoNasthAMzcandanAyai samArpayat // 56 // bhujjIthAstAvadatAMstva yaavttvnnigddcchide| kAramAnayAmIti jalpitvA shrssttygaabhiH||56|| candanolasthitA caivamacintayadaho ka meM / tasmina rAjakule janma ka cAvastheyamIdRzI // 570 // bhave'sminnATakaprAye kSaNAdvastvanyathAbhavena / svAnubhUtamidaM meM hi kiM saMprati karomi hA // 571 / /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza paSTasya pAraNAyAmI kulmASAH santi saMprati / yadyAyAtyatithimtasmai datvA bhuje'nyathA nahi // 572 / / evaM vicintya sA dvAre dadau dRssttiminmttH| tadA''gAnmahAvIge bhikSAya paryaTana prabhuH / / 5.3 / / aho pAtramaho pAtramaho me puNyasaMcayaH / munirmahAtmA ko'pyeSa bhikSAyai yadupasthitaH // 5 4 / cintayitveti sA'cAlIbAlA kulamApa shuupbhuut| ekamaMtriM nyadhAdantardahalyA aparaMbahiH / / 575 / / nigaDedahalIM sAtu samullaM ghitumkssmaa| tatrasthaivA''rdra yA bhaktyA bhagavantamabhApata / / 576 / / svAminnanucitaM bhojyaM yadyapyetattathApi hi| paropakAra karata ! gRhANAnugRhANa mAma / / 577 / / dravyAdibhedasaMzuddha jJAtvA pUNamabhigrahama / tasyai kulmASabhikSAyai svAmI prAsArayan karama / / 578 / / aho dhanyA'hameveti dhyAyantI candanApi hi / cikSepa zUrpakoNena kulmApAna svAminaH kare / 58 / -trizalAkA0parva 10/saga04 ( Ta ) kosaMbIi sayANia abhiggaho posabahulapADivae / cAummAsi migAvaDa vijaya sugutto anaMdAya taccAvAI caMgAdahivAhaNa vamumaI a, biiaaamaa| dhaNavaha mRlA' loaNa saMpula dANaa pvvjjaa| Ava* nigA'5/16-20 TokA-tato bhagavAna kauzambI nagarI gataH, tatra zatAnIko gajA mRgApatidevI, bhagavanA ca pauSamAma bahalapakSe pratipadi abhigraho gRhItaH, pratidivasaMca bhikSAmaTato bhagavatazcatvAro mAmA-atikAntAH. anyadA bhagavAn naMdAyA gRhe gataH, tayA AnItA bhikSa na gRhInA, tataH mugupto'mAtya AgataH, tayozca bhagavadbhikSA viSaye saMlApe mRgApatidevIskA vijayA pratIhArI samAgatA mRgApati devyA acakathana, tayA protsAhitena gajJA tathyavAdI dhammapAThaka AkAritaH. so'bhigrahAna vicitrAn kathitavAn / tatazcacaMpAyAM dadhivAhano rAjA, tasya sutA caMdanA dvitIyanAmnA vasumatI, sA kozAmbyAmauSTri keNAnItA, dhana,vahena gRhItA. anyadA dhanAvahasya pAdau prakSAla yantI tAM tasyAH kezapAzaMca dhanAvahena lIlakambikayA maMyamyamAnaM mUlA avalokanagatA pralo kanavatI. tato mAtsaryAt tayA caMdanA nigaDitA, tato bhagavano dAne maMpulanAmA kaJcu kI naMdanAyA militaH. tato bhagavataH samope'nayA pratrajyA gRhISyate iti zaka vacanato saMjJA caMdanA saGgopitA / jahA sayANIeNaM pilliyassa capAe dadhivAhaNakhaMdhAvArassa pA (pa) lAyamANassa bhAriyA dhAriNI-nAmA vasumaiedhUyAe saha ikkeNaM puriseNa ghiyaa| paMthammi dhAriNIe mayAma dinnA molleNa vasumaI vaNiNo / aiviNiyatti dinnaM sanAmaM cNdnnaa| jaha ya vaNiya-jAyAe IsAe kase muMDAviUNa niyaliUNa ghare chUDhA. vilavaMtassa ya vANiNo jahA kammayarie sAhiyA. kaMmAse dAUNa lohAra-ge vaNiogao; jahA ya chammAsovavAsI titthayaro parama-bhattIe pArAvio, tiyasA avayariyA, rayaNa-buTThI jAyA, taha savvamiNaM savittharaM uvaesamAlAvivaraNAo neyvvNti| -dharmo0/kathA 30/086
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza mer3haka grAma se vihAra kara bhagavAn kauzAmbI nagarI padhAre / . kauzAmbI meM zatAnika nAmaka rAjA thA / usake ceTaka rAjA kI putrI mRgAvatI nAmaka rAnI thii| vaha sadA tIrthakara ke caraNa kI pUjA meM ekaniSThA vAlI parama zrAvikA thii| . zatAnika rAjA ke sugupta nAmaka eka maMtrI thaa| usake nandA nAma ko strI thii| vaha bhI parama zrAvikA aura mRgAvato kI sakhI thii| usa nagara meM eka dhanAvaha nAmaka eka seTha rahatA thaa| vaha bahuta dhanADhya thaa| usake gRha kArya meM kuzala mUlA nAmaka patnI thii| astu yahA~ vIraprabhu kA padArpaNa huaa| usa samaya pauSa mAsa kI pratipadA thii| usa samaya usa dina bhagavAna ne isa prakAra bahuta hI azakya abhigraha grahaNa kiyaa| dravya kI apekSA--sUpoM ko eka kone meM sthita kulmASa mujhe bhikSA meM deN| kSetra kI apekSA-amuka-amuka kSetra meM bhikSA deN| kAla kI apekSA-niyata kAla meM bhikSA deM / bhAva kI apekSA-jo rAjakanyA ho, dAsatva ko prApta ho, muMDita sira ho, tIna dina kA upavAsa ho vistAra se inake nimnalikhita 13 boloMpara abhigraha thaa| (1) rAja kanyA ho| (2) avivAhitA ho -- satI ho / (3) sadAcAriNI ho| (4) niraparAdha hone para bhI jisake pa.voM meM ber3iyoM tayA hAthoM meM hathakar3iyA hoN| bAMdhakara ghubAre meM rakhI gayI ho| (5) sira muMDita ho| (6 zarIra para kAcha lagI huI ho| (7) tIna dina kA upavAsa kiye hae ho -bhukhI ho| (8) pAraNa ke lie ur3ada ke bAkale sUpa meM lie ho| (8) na ghara meM ho na bAhara ho / (10) eka paira dehalI ke bhAtara tathA dUsarA bAhara ho / (11) dAna dene kI bhAvanA se atithi kI prokSA kara raho ho, sarvabhikSuoM kA padArpaNa hA ho / (12) prasanna mukha ho / (13) aura A~khoM meM AMsu bho ho-hadanI karato huI ho / ___ uparyukta abhigraha pUrvaka ukta strI mujhe eka kone meM rakhe hue kulmASa ( ur3ada ) baharAva to mujhe lenA hai-- nahIM to cirakAla taka ( chaH mAsa taka ) mujhe pAraNA nahIM karanA hai| ina teraha abhigraha pUrvaka mujhe vaha kanyA bhikSA de to meM usa bhikSAko grahaNa karUgA anyathA cirakAra taka bhikSA grahaNa nahIM +. arthA / pAraNA nahIM karUgA /
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza aisA abhigraha grahaNa kara bhagavAn pratidina bhikSA ke samaya meM ucca-nIca gRha meM gocarI ke lie phirane lge| parantu bhagavAn ke upayukta abhigraha hone ke kAraNa yadi koI bhikSA detA to bhagavAn bhikSA ko grahaNa nahIM karate the| phalasvarUpa nagara ke loga pratidina soca karate aura svayaM kI niMdA karate the| isa prakAra azakya abhigraha hone ke kAraNa bhikSA ko grahaNa kiye binA bAvIsa parISahoM ko sahana karate hae bhagavAn ne cAra prahara kI taraha cAramAsa vyatIta kiye| eka samaya bhagavAn sugupta maMtrI ke ghara para bhikSArtha padhAre / vahA~ unakI strI nandAne bhagavAna ko dUra se dekhaa| ye 'mahAvIra ahaMta' hamAre bhAgya ke kAraNa hamAre ghara pdhaare| isa prakAra bolatI huI naMdA AnaMdako prApta-bhagavAn . ke sammukha gyii| aura vaha buddhimAna zrAvikA bhagavAn ko kalpita bhojana-padArtha bhagavAn ke pAsa rkhaa| parantu bhagavAn abhigraha ke kAraNa usameM se kisI ko bhI grahaNa kiye binA cale gye| phala svarUpa- tatkAla naMdA kA hRdaya maMda ho gayA / maiM abhAginI hUM, mujhe dhikkAra hai, merA manoratha pUrNa nahIM huaa| isa prakAra zoka-saMtApa karane lgii| isa prakAra kheda karatI huI use usako dAsI ne kahA ki he bhadra ! ye devArya pratidina isI rIti se bhikSA liye binA hI cale jAte haiM-Aja taka kArya pUrti nahIM haA hai| dAso kI yaha bAta sunakara naMdA ne vicAra kiyA ki bhagavAn ne kisI prakAra kA apUrva abhigraha kiyA hai --- aisA jAnA jAtA hai jisase ki prAzuka anya bhI nahIM grahaNa karate haiN| aba prabhu ke usa grahita abhigraha ko kisI prakAra se jAnA lenA caahie| isa prakAra ciMtA karatI huI naMdA Ananda rahita hokara baiThI huI thI ki usa samaya sugupta maMtrI ghara aayaa| usane naMdA ko citA se vyAkula dekhakara kahA-he priyA! tuma udvigna cittavAlo kese dikhAI detI ho| kyA kisI ne tumhArI AjJA kA ullaMghana kiyA hai| maiMne tumhArA kyA aparAdha kiyA hai| pratyuttara meM naMdAne kahA-svAmI ! kisI ne bhI merI AjJA kA ullaghana nahIM kiyA hai| Apane bhI koI aparAdha nahIM kiyA hai| parantu meM zrI vIra bhagavAn ko pAraNA nahIM karAne sakI---- isame mujhe bahuta bar3A kheda hai| bhagavAn vAraprabhu nitya bhikSArtha apane nagara ( kauzAmbI ) meM Ate haiM aura kisI apUrva abhigraha ko grahaNa karane se bhikSA liye binA ho cale jAte haiN| isalie he mahAmaMtrI ! tumheM usa prabhu ke abhigraha ko jAna lenA cAhiye / yadi tuma yaha nahIM jAnate ho to dUsaroM ke citta ko dekhane vAlI tumhArI buddhi vyartha hai| pratyuttara meM sugupta ne kahA-he priyA ! mahAvIra prabhukA abhigraha jisa rIti-bhAMti jAnA jAya basA prAta: kAla prayAsa kruuNgaa| usa samaya mRgAvatI rANI kI nAma vijayA ko char3odAra strI vahA~ AyI thii| usane daMpatI kI bAta ko sunaa| phalasvarUpa yaha sarva hakIkata usane svayaM ko svAminI mRgAvatI ke pAsa jAkara khii| yaha bAta sunakara mRgAvatI rANA ko bhI tatkAla kheda utpanna huaa| zatAnika rAjA saMbhrama ko prApta huA aura use kheda kA kAraNa pUchA / phala svarUpa mRgAvatI jarA bhRguTI OMcI kara aMtara ke kheda aura kSobha ke udgAra se vyApta aiso vANI se bolI-"rAjAgaNa to isa carAcara jagata ko svayaM kI bAta-modArA se jAna sakate haiM aura tuma tumhAre eka zahara ko bhI nahIM jAna sakate ho-taba tumhAre pAsa
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316. vadhamAna jIvana koza kyA bAta karanI cAhie ! rAjya ke sukha meM pramAdI bane hue he nAtha / tIna loka ke pUjita carama tIrthaMkara zrI vIra bhagavaMta isa zahara meM rahate haiM-yaha tuma jAnate ho| ve kisI abhigraha ko grahaNa kiye hue ghara-ghara phirate haiM parantu mikSA ko grahaNa kiye binA hI vApasa cala dete haiM / yaha tuma jAnate ho ? mujhe, tumheM aura apane amAtya ko dhikkAra hai ki jahA~ zrI vIraprabhu ajJAta abhigraha ke dvArA itane saba dina taka bhikSA binA rahe / " pratyuttara meM rAjA ne kalA-he zubhAzaya / he dharmacatura ! tumako dhanyavAda hai| mere jaise pramAdI ko tumane bahusArI zikSA-sIkha yogya samaya meM dii| aba maiM prabhukA abhigraha jAnakara prAta:kAla unheM pAraNA kraauuNgaa| aisA kahakara rAjA ne tatkAla maMtrI ko bulAyA aura kahA ki he bhadra ! hamArI nagarI meM zrI vIraprabhu cAra mAsa hone para bhI bhikSA grahaNa kiye binA rahe / imase apane ko dhikkAra hai| ataH tumheM jaisA ucita lage vasA upAyakara unakA abhigraha jAna lenA cAhiye ki jisase maiM usa abhigraha ko pUrNakara hamArI zuddhatA ke lie pAraNA karAU / pratyuttara meM maMtrI ne kahA ki he mahArAja ! unakA abhigraha jAnA jAya aisA nahIM hai---maiM bhI usase khedita hUM ataH umakA koI upAya socanA caahiye| tatpazcAt rAjA ne dharmazAstra meM vicakSaNa tathyakaMdI nAmaka upAdhyAya ko bulAkara kahA ki-he mahAmati ! tumhAre zAstra meM sarva dharmoM ke AcAra kathita hai| unameM se zrI jinezvara ke abhigraha kI bAta mujhe kho| pratyuttara meM upAdhyAyame kahA-he rAjan ! maharSigaNa dravya, kSetra, kAla aura bhAva-ye cAra bheda se bahuta abhigraha kahe haiN| vardhamAna mahAvIra ne jo abhigraha grahaNa kiyA hai| vaha viziSTa jJAna ke binA kabhI bhI nahIM jAnA jA sakatA hai| tatpazcAt rAjA ne nagarI meM yaha udghoSaNA kI ki-abhigraha ko grahaNa kiye hue zrI vIraprabhu bhikSA ko lene ke lie Aye-taba loga aneka prakAra ko bhikSA do| rAjA kI AjJA aura zraddhA se sarvalogoM ne vamA kiyaa| tathApi abhigraha ke pUrNa na hone ke kAraNa prabhu ne kisI bhI sthAna se bhikSA grahaNa nahIM kii| __isa prakAra bhikSA rahita rahate hue bho: vizuddha dhyAna da lIna rahe hue bhagavAna amlAna mukha rahate the aura loga pratidina lajjA aura kheda se vizeSa Akala-vyAkula hokara bhagavAn ko dekhate rahate the| isa avadhi meM zatAnika rAjA sainya ke sAtha vaTolioM kI taraha vega se eka rAtri meM jAkara caMpAnagarI ko / ghera liyaa| caMpApati dadhivAhana rAjA usase bhaya ko prApta hokara bhAga gyaa| ati balavAn puruSa se rUdhe hue manuSya ko bhAgane ke sivAya anya koI svarakSA kA upAya ho nahIM hai| tatpazcAta rAtAnika rAjA ne vicAra kiyA ki-isa nagarI meM se jo lenA ho vaha lenA caahie| aisI svaya ko sainya meM AghoSaNA karAyI / phalasvarUpa usake subhaTa caMpAnagarI ko svecchApUrvaka lUTane lge|
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 vardhamAna jIvana-koza idhara dadhivAhana rAjA kI dhAraNI nAma kI-rANI va usakI putrI vasumati ko koI UMTavAlA haraNa kara le gyaa| - zatru rUpa kumuda meM sUrya jaisA zatAnika rAjA kRtArtha hokara sainya ke parivAra ke sAtha kauzAmbI nagarI bhAyA / - dhAriNI rANI ke rUpa se moha ko prApta huA-pahale subhaTa logoM ke sammukha ucca svara se kahane lagA kiyaha jo praur3ha rUpavatI strI hai vaha merI hogI aura isa kanyA ko kauzAmbI ke cauka meM jAkara bikrI kara duuNgaa| yaha bAta sunakara dhAriNo devI ne cintana kiyA f-ne candra se bhI nirmala vaMza meM janma liyA hai tathA mahAn vaMza meM utpanna hue dadhivAhana rAjA ko patnI huuN| aura jaina dharma mere meM pariNata huA hai to phira isa prakAra ke akSara ko sunakara bhI maiM pApa kA bhAjana hokara abhI bhI jIvita huuN| isa kAraNa mujhe dhikkAra hai| are svabhAva capala aisA jIva abhI bhI deha meM ve se sthita hai| yadi tuma apane Apa deha se alaga nahIM hote ho to-mAlA meM se pakSI ko nikAlA jAtA hai usI prakAra maiM tumase balAtkAra nikaaluuNgii| isaprakAra tiraskAra se mAno udvega ko prApta huA ho vase kheda se pUTI gae hae usake hRdayameM se usake prANa kSaNa bhara meM nikala ge| use mRtyu ko prApta huA dekhakara UMTavAle subhaTa ne kheda kiyA-"aisI satI strI ke lie maiMne kahA ki yaha mero patnI hogI-yaha maiMne bahuta kharAba kArya kiyA hai ataH mujhe bhikkAra hai| AMgula se batAte hue kuSmAMDaphala ( kolA) kI taraha hamArI duSTa vANI se yaha sato jaise mRtyu ko prApta huI hai usI taraha kadAcit yaha kanyA bhI mRtyu ko prApta hogii| ataH ise kheda nahIM utpanna karanA caahie| aisA vicAra kara usa kanyA ko madhura vacana ke dvArA bulAtA huA kauzAmbI nagarI aayaa| aura use rAjamArga meM bikrI karane ke lie khar3I kiyaa| bhAgyavazAt vahA~ dhanAvaha seTha kA Agamana haa| devayoga se-usane vasamatI ko dekhakara vicAra meM paDa gyaa| isa kanyA kI AkRti dekhane se aisA mahasUsa hotA hai ki yaha kisI sAmAnya manuSya kI putrI nahIM hai parantu yutha meM se bhraSTa huI mRgI jaise pAradhi ke hAtha meM AtI hai usI prakAra mAtA-pitA se vikhuTI par3I huI yaha kanyA isa nirdaya manuSya ke hAtha meM Ayo hai-aisA jAnA jAtA hai| usane yahA~ mUlya lekara bikrI ke lie lAyA hai| isase yaha bicArI jarUra kisI hIna manuSya ke hAtha meM calI jaayegii| ataH isa manuSya ko bahuta dhana dekara mujhe hI isa kRpA-pAtra kanyA ko kharAda karanA caahie| svayaM kI putrI ko taraha maiM usako upekSA karane meM azakta hai| kisI bhI prakAra kI rUkAvaTa ke binA hamAre ghara meM rahate hue daivayoga se isa bAlA kA usake svajana-varga kA saMyoga bhI ho jaaegaa| - isa prakAra vicAra kara dhanAvaha seTha ne usa subhaTa ko icchA-pramANa usakA mUlya dekara anukampA se uma bAlA ko svayaM ke ghara le aayaa| usane svaccha buddhi se pUchA ki-he vatsa ! tuma kisakI kanyA ho aura tumhArA svajana varga kauna sA hai| isakA uttara do, bhaya ko prApta mata honaa| tuma merI putrI ho| vaha svayaM ke kula ko ati mahattA hone ke kAraNa kucha bhI nahIM bolatI huI-sAMyakAla meM kamalinI rahatI hai vaise adhomukha kara khar3I rhii| bAda meM seTha ne svayaM kI patnI malA ko kahA-priyA! yaha kanyA apanI duhitA hai usakI ati yatna se puSpa kI taraha lAlana-pAlana kro| isa prakAra zreSThI ke vacana se vaha bAlA vahA~ svayaM ke dharakI taraha rhii| aura bAlacaMdra ko lekhA kI taraha saba ke netroM ko AnaMdita karane lgii|
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza usake caMdana jaise zItala vinaya vacana aura zIla se anuraMjita hue zreSThi ne parivAra ke sAtha milakara usakA candanA nAma diyaa| anukrama se karabha jaiso uhavAlI vaha bAlA yauvanavaya ko prApta huii| usa samaya samudra kI taraha pUrNimA kI rAtri harSa ko pradAna karatI hai usI prakAra vaha zreSThi ko harSa ko pradAna karane lgii| svabhAva se hI rUpavatI honepara yauvana ko prApta hone se vizeSa rUpavatI haI caMdanA ko dekhakara mUlA seThANI mana meM IrSyA lAkara isa prakAra vicAra karane lagI-zreSThi ne isa kanyA ko putrI kI taraha rakhA hai parantu aba usake rUpa se mohita hokara kadAcit seTha usake sAtha vivAha-saMbadha kare to maiM jIvita hAte hue bhI bhRta samAna ho jaauuNgii| isa prakAra strIpana ko chAjatI tuccha hRdaya ko liye hue vaha mUlA usa samaya se rAtri-dina udAsa rahane lgii| eka samaya seTha grISma Rtuke tApa se pIr3ita hAkara dUkAna se ghara aayaa| usa samaya daivayoga se koI sevaka usake pairoM ko dhonevAlA upasthita nahIM thA / isa kAraNa ati vinIta caMdanA khar3I huii| seTha ke vAraNa karane para bhI vaha pitubhakti se saTha ke pairoM ko dhone lgii| usa samaya usakA snigdha zyAma aura komala kezapAza aM se chuTA jAne se jalAMkila bhUmi para pdd'aa| phalasvarUpa isa putrI kA kezapAza bhUmi ke kAde se malina na ho-aisA vicArakara seTha ne sahaja svabhAva se yaSTi se use UcA kiyA aura bAda meM cAdara se bAMdha liyaa| gaukha para baiThI haI mulAne yaha dekhA / phalasvarUpa usane yaha vicAra kiyA ki maiMne prathama jo taka kiyA thA-vaha barAvara milatA hai| isa yauvana strI kA kezapAza seTha ne svayaM kI mela meM bAMdhA hai| yaha vAstava meM patnIpana kA prathama cinha sacita hotA hai kyoMki pitA kA kArya isa prakAra karane kA nahIM hotA hai isalie isa bAlA kA vyAdhi kI taraha mUloccheda karanA ucita hai| astu yaha nizcaya kara yaha durAzA DAkaNa kI taraha usa samaya kI rAha dekhane lgii| seTha kSaNa bhara vizrAma kara phira bAhara gyaa| idhara malA ne eka nApita ko bulAkara caMdanA ke mastiSka ko maMDita kiyaa| tatpazcA usake pairoM ko ber3I meM baaNdhaa| krodha rUpa rAkSasa ke vazIbhUta haI mUlA latA ko hastinI kI taraha caMdanA ko bahuta tAr3ita kiyaa| tatpazcAt ghara ke eka dUra ke vibhAga ( orar3e ) meM candanAko pUrI taraha kapATa se baMdhakara mulA ne svayaM ke parivAra ko kahA -yadi zreSThi isa viSaya meM kisI prakAra prazna pUche to kisI ko bhI kucha nahIM kahanA hai| yadi koI kahegA to vaha hamAre koparUpa agni meM Ahuti rUpa hogaa| isa prakAra niyaMtraNA kara mUlA svayaM ke piyara calo gyo| sAMyakAla seTha apane ghara aayaa| caMdanA ko na dekhakara-pUchA ki caMdanA kahA~ hai| caMdanA ke bhaya ke kAraNa kisI ne bhI uttara nahIM diyaa| seTha ne vicAra kiyA ki hamArI vatsA caMdanA kucha ramatI hogI athavA ghara ke Upara hogii| isI prakAra rAtri meM vApasa pUchA parantu kisI ne bhI kucha nahIM khaa| sarala svabhAva buddhi vAle seTha ne yaha jivana kiyA ki caMnA so gaI hogii|
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 vadhamAna jIvana-koza isa prakAra dUsare dina tIsare dina bhI caMdanA ko nahIM dekhA / phalasvarUpa zaMkA aura kopa se Akula-vyAkula huA seThane parijana ko pUchA-are sevako ! tuma kaho ki hamArI putrI candanA kahA~ hai ? yadi tuma jAnate hue nahIM kahate ho to maiM tuma saboM kA nigraha kara duuNgaa| yaha bAta sunakara kisI vRddhadAsI ne ciMtana kiyA ki maiM bahuta varSoM se jIvita hU~, aba merI mRtyu bhI najadIka hai| isaliye maiM kadAcit kA vRttAMtA prakAzita kara dU to mUlA merA kyA kara sakatI hai| yaha vicAra kara usane muulaa| aura caMdanA kI sArI bAta seTha ko khii| bAda meM vaha vRddhA jAkara jahA~ caMdanA ko koThe meM baMda kiyA thA usa ghara ko seTha ko batAyA / astu dhanAvaha seTha svayaM kI mela se usakA dvAra kholaa| vahA~ cora se khIMcI huI latA kI taraha kSudhA-tRSNA se pIr3ita, navIna pakar3I huI hastinI kI taraha ber3I se bAMdhI huI bhikSu kI taraha mastiSka muMDita kI huI aura jinake netrakamala azru se pUrita hai-aisI caMdanAko dhanAvaha seTha ne dekho| seThane use kahA ki vatsa ! tuma svastha thii| aisA kahakara netra meM se azru girAte seTha use bhojana karAne ke lie rasavatI lene ke lie capala gati se rasoI ghara meM gayA parantu daivayoga se vahA~ kucha bhI avazeSa bhojana dekhane meM nahIM aayaa| isa kAraNa supaDe ke khoNe meM se par3e hue kulmASa usane caMdanA ko diyA aura kahA-he vatsa ! maiM tamhArI ber3o tor3ane ke lie luhAra ko bulAkara lAtA huuN| vahA~ taka tuma isa kulmASa kA bhojana kro| isa prakAra kahakara seTha bAhara gyaa| idhara caMdanA khar3I-khar3I vicAra karane lagI ki-aho! hamArA rAjakula meM janma kahA~ aura isa samaya aisI sthiti kahA~ ? isa nATaka jaise saMsAra meM kSaNa meM vastu mAtra anyathA ho jAto hai| yaha saba maiMne anubhava kiyA hai / aho ! aba maiM kyA usakA pratikAra kruu| Aja mujhe aSTama tapa ke pAraNe meM yaha kulmASa prApta huA hai parantu yadi koI atithi Aye to use pratilAbhita kara phira bhojana kruu'| anyathA bhojana nahIM kruugii| yaha vicAra kara usane dvArapara dRSTi dii| usa samaya tatkAla zrI vIraprabhu bhikSA ke lie phirate-phirate vahA~ Aye / unako dekhakara-aho ! ye kaise zuddha pAtra, aho ! ye kaise uttama paatr| aho ! mere puNya kA saMcaya kaisA hai ki jisa kAraNa se yaha koI mahAtmA bhikSArtha yahA~ acAnaka prApta hue haiN| isa prakAra ciMtana kara caMdanabAlA ne bulmASa vAlA supaDu hAtha meM lekara eka para umarA ke andara aura eka paira bahAra nikAla kara khar3I rhii| ber3I ke kAraNa umarA ko ullaMghana karane meM asamartha aisI bAlA vahA~ rahakara Adra hRdaya vAlI bhakti se bhagavAn ko bolIM-he prabho! kyA yaha bhojana Apake liye anucita hai tathApi Apa paropakAra meM tatpara hai| isa kAraNa Apa ise grahaNa kara mere para anugraha karanA caahiye| ___ dravya-kSetra kAla-bhAva se zuddha prakAra se abhigraha pUrNa huA jAnakara prabhu ne kusmASa ko bhikSArtha svayaMkA hAtha prasArita kiyaa| usa samaya aho ! mujhe dhanya hai| isa prakAra dhyAna karatI huI ca danA supaDe ke eka khuNe se vaha kulmASa prabhu ke hAtha meM diyaa| bhagavAn kA abhigraha pUrNa hone se deva prasanna hokara vahA~ Aye
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 323 noTa - isa samaya candanA ke netrameM A~su nahIM the ataH prabhu abhigraha kI apUrNatA jAnakara vApasa pazcAre / phalasvarUpa candanA ko pArAvAra kheda huA / ataH isase A~khoM meM azrudhArA baha nikalI prabhu abhigraha pUrNa huA jAna kara vApasa padhAreM | caMdanA se hAtha meM dAna liyA / yaha anyatra kathana hai / * 1 ( Da ) kadAcicceTakAkhyasya nRpatezcandanAtridhAm / sutAM vIkSya vanakrIDAsaktAM kAmazarAturaH / 338 / / kRtopAyo gRhItvainAM kazcidgacchannamazcaraH / pazcAdbhItvA svabhAryAyA mahATavyAM vyasarjayat // 336 // vanecarapatiH kazcittatrAlokya dhanecchayA : enAM vRSabhadattasya vASijasya samarpayat // 340|| tasya bhAryA subhadrAkhyA tayA saMparkamAtmanaH / vaNijaH zaMkamAnAsau purANaM kodravaudanam ||341 || AranAlena saMmizraM zarAve nihitaM sadA / dizatI zrRMkhalAbandhabhAginIM tAM vyadhAdruSA || 342 || - uttapu0 parva 74 (Dha) atha ceTakarAjasya candanAkhyAM sutAMsatIm / vanakrIDAsamAsaktAM kazcitkAmAturaH khagaH // 84 // vIkSyopAyena nIttrAzu gacchan pApaparAyaNaH / pazcAdbhItvA svabhAryAyA mahATavyAM vyasarjayat ||85|| svainaH karmodayaM jJAtvA sA tatraiva mahAsatI / japantI sannamaskArAn dharmadhyAnaparAbhavat // 86 / vanecarapatiH kazyittAmAlokya dhanecchayA / nItvA vRSabhasenasya samarpayavaNikpateH / 87|| zreSThabhAryA subhadrAkhyA dRSTvA tadrUpasaMpadaH / bhavitA me sapatnIyamiti zaMkAM vyadhAd hRdi // 88 // tatastadrUpahAnyai sA puraNaM kodravodanam / AranAlena sammizraM zarAve nihitaM sadA // 8 // dadatI candanayAzcazRMkhalA baMdhanaM vyadhAt / tatrApi sA satI dakSA nAtyajarddhamabhAvanAm // 60 // --vIravardhaca0 adhi 13 jaba bhagavAn mahAvIra cha masthAvasthA kA vArahavA~ varSa vyatIta kara rahe the usa samaya ceTaka rAjA kI na kor3A meM Asakta caMdanA nAmakI satI putrI ko dekhakara koI kAmAtura aura pApa-parAyaNa vidyAdhara kisI upAya se use zIghra le ur3A aura AkAza mArga se jAte hue usane apanI bhAryA ke bhaya me pIche kisI mahAaTavI meM use chor3a diyA / taba vaha mahAsatI apane pApa karmodaya ko jAnakara paMcanamaskAra maMtra ko japatI huI usI aTavI meM dharmAdhyAna meM tatpara hokara rahane lagI / vahA~ para kisI bhIloM ke rAjA ne use dekhakara dhana prApti kI icchA se le jAkara vRSabha sena nAma ke vezyapati ko sauMpa dii| subhadrA nAma kI usa seTha kI strI ne usakI rUpa-saMpadA ko dekhakara 'yaha merI sauta banegI' aisI zaMkA ko mana meM dhAraNa kiyA / taba usane usake rUpa saundarya kI hAni ke lie ( usake keza muMr3A diye aura ) sAMkala se bAMdhakara ( use eka kAlakoTharI meM banda kara diyA ) tathA AranAla (kA~jI) se mizrita kodo kA bhAta miTTI ke sikore meM rakhakara use nitya khAne ko dene lgii| aisI avasthA meM bhI una satI ne apanI dharma bhAvanA ko nahIM chor3A /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 324 (Na) anyedyurvatsadeze'tratakauzAmbIpuraM param / kAyasthityai mahAvIraH prAvizadurAgadragaH ||11| pAtrottamaM tamAlokya vicchinna baMdhanAbhavat / taddAnAya tadA pratyuvrajantI caMdanA zubhAt // 62 // tato nIlAlimA kezabhArastragbhUSaNAGkitA / / gatvA sA vidhinA natvA pratijagrAha sanmatim // 63 // zIlamAhAtmyatastasyA abhavatkodravodanam / zAlyannaM taccharAvaM ca pRthukAJcanabhAjanam // 64 // aho puNyavidhiH puMsAM vizvAnaghaTitAnapi / ghaTayatyeva dUrasthAn mano'bhISTAnna saMzayaH ||15|| tato'smai parayA bhaktyA tadannadAnamUrjitam / navaprakArapuNyADhyA dadau sA vidhinA mudA ||6|| tatkSaNArjitapuNyena sA cApAzcarya paMcakam / saMyogaM bandhubhi sArdhaM dAnAtki nApyate'tramoH ||17|| jagadvyApi yazastasyA abhavaccha zinirmalam / iSTabandhvAdivastUnAM saGgamo'bhUtmudAnataH // 6= // - vIravardhamAnaca0 adhi 13 kisI eka dina una mahAvIra prabhu ne rAga se rahita hokara zarIra sthiti ke lie vatsadezakI isa kauzambIpurI meM praveza kiyA / una uttamAtra mahAvIra prabhu ko dekhakara caMdanA ke bhAva dAna dene ke hue| puNyodaya se usake baMdhana tatkAla TUTa gaye / sira kAle bhauroM ke sAmAna kezabhArase, aura zarIra mAlA- AbhUSaNoM se yukta ho gyaa| taba usane sAmane jAkara aura unheM namaskAra kara sanmati prabhu ko paDigAha liyA / usake zIla ke mAhAtmya se kodoM kA bhAta zAli cAvaloM kA ho gayA aura vaha miTTI kA sikorA vizAla suvarNa pAtra bana gayA / AcArya kahate haiM ki aho, yaha puNya karma puruSoM kI samasta aghaTita aura dUravartI bho abhISTa manorathoM ko svayameva ghaTita kara detA hai, isameM koI saMzaya nahIM hai / taba usa caMdanA satI ne parama bhakti ke sAtha nava prakAra ke puNyoM se yukta hokara arthAt navadhA bhakti pUrvaka vidhi se harSita hote hue zrI mahAvIra prabhu ko vaha uttama dAna diyA / isa mahAn dAna ke prabhAva se usI samaya upArjita puNya ke dvAra vaha paMcAzcaryo ko prApta huI aura tabhI baMdhuoM ke sAtha usakA saMyoga bhI ho gayA / aho ! puNya se kyA nahIM prApta hotA hai / usa candanA kA sudAna ke prabhAva se caMdramA ke samAna nirmala yaza jagat meM vyApta ho gayA aura iSTa baMdhujanoM aura iSTa vastuoM kA bhI sagama ho gayA / ( ta ) aNNahiM diNi bhavva samuddharaNu || piMDatthi jANiya-jIva-gar3a / kosaMbI -pura-vari paDasaraha / pittA-niyala - Niruddha payAi veDaya- Niva duhiyAi || Avivi saMmuhiyADa paNaveghiNu duhiyAi ||7|| vIraji0 saMdhi 2 zukraDa4 eka dina zramaNa bhagavAn mahAvIra bhavyoM ke uddhAra kI bhAvanA rakhate hue tathA jIvoM kI vicitra gati ko samajhate hue AhAra ke nimitta kauzAmbIpurI meM praviSTa hue / sabhI sAMkala ke baMdhe hue pairoM se yukta usa duHkhI ceTaka rAjaputrI ne bhagavAna ke samukha Akara praNAma kiyA /
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 325 .2-abhigraha phalita hone para devoM dvArA vRSTi (ka) kohava - sisthai sarAvi ky| sauvIra - vimIsai~ hayamaya / muNi - NAhahu karayali Dhoiyai~ / teNavi NiyadiTTii joiy|| jAyAi~ bhojju rasa - diNNa-dihi! aTThArahA - khaNDa - payAra - vihi / / jiNa - dANa - pahAveM duimai~ / Ayasa - ghaDiyai~ rohiya - kama / sajjaNa - maNa - NayaNANaMdaNahi / parigaliya' NiyalaI caMdaNahi // -vIraji0 saMdhi 2/kaGa5 amarahiM mahuyara - muha - pelliyiN| kudai~ maMdArai~ ghalliyai~ / / gyaNAI vaNNa - kabburiyAi~ / pasaraMta - kiraNa - viSphuriyAi~ // haya du'duhi sAhukAru kau / guNi - saMgeM kAruNa jAu jau // kaNNahi guNohu viusehiM thuu ! sahu~ baMdhavehiM saMjou huu / -vIraji0 saMdhi 2/kaGa5 paredyarvatsadezasya kauzAmbInagarAntaram / kAyasthityai vizantaM taM mahAvIra vilokya sA // 343 // pratyuvrajantI vicchinnshRngkhlaakRtbNdhnaa| lolAlikulalIlorukezabhArAccalAcalAt // 344|| viglnmaaltiimaalaadivyaambrvibhuussnnaa| navaprakArapuNyezA bhaktibhAvabharAnatA // 345 / / shiilmaahaatmysNbhuutpRthuhemshraavikaa| zAlyannabhAvavatkodravaudanaM vidhivatsudhIH / / 346 / / annamAzrANayattasmai tenApyAzcaryapaMcakam / baMdhubhizca samAyogaH kRtazcandanayA tadA // 34 // -uccapu0 parva 74 (kha) paMca divyANi pAunbhUyANi, te vAlA tadavatthA ceva jAyA, niyalANi phiTTANi, sovannayANi neurANi jAyANi, devehiya savvAlaMkArA kayA, sakko devarAyA Agato, vasuhArAe pamANaM aDDhaterasa hiraNNa koDo, kosaMbIe ya savvato ugghuTTha-keNai puNNam teNa aja sAmI paDilAhito, tAhe rAyA saMteurayariyaNo Agato, tattha saMpulo nAma dahivAhaNassa kaMcukI, soraNNA baMdhittA ANIto, so'viraNNA sahatatthAgato, teNasA caMdaNA paccabhijANiyA, pacchA pAesu paDiUNa parunno, rAyA pucchati-kAesA ? teNa se kahiyaM, jahA-esA dahivAhaNassa raNo duhiyA, miyAvatI bhaNai-mama bhAgiNidhUyA, amaccovi sapattIto Agato sAmI vaMdai, sAmIviniggato, tAhe rAyAtaM vasuhAraM pagahio, sakkeNa vArito, jassa esA dei tassa Abhavai, sA pucchiyA bhaNai-mamapiuNo, tAhe sakkeNa sayANito bhaNito-esA caramasarIrA evaM saMgovAhi jAvasAmissa nANaM uppajjai, esA paDhamasissiNI, tAhe kannaM teure chUDhA saMciTThai, chammAsA tayA paMcahiM divase hiM uNagA abhiggahassa gahiyassa jAyA jaddivasaM sAmiNA bhikkhAladdhA, sAvi mUlA logeNa aMbADiyA hIliyAya / amumevArtha sajighRkSurAha
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 vardhamAna jIvana - koza (ga) svAmyabhiprahasaMpUrtyA prItAstatrAyayuH surAH / vasudhArAprabhRtIni paMca divyAni vyadhuH ||80|| tutruTurniMgaDAstasyAstatpade kAMcanAni ca / jajJire nU purANyAsIt kezapAzazca pUrvavat ||581|| sarvAgoNaM ca tatkAlaM ratnAlaMkAradhAriNo / zrovorabha kairvidadhe vibudhairatha candanA // 582|| utkRSTa nAdaM vidadhU rodaH kukSibhari surAH / jaguzca nanRtuzcocca raMgAcAryA ivonmudaH || 583 // mRgAvatIzatAnIkau sugupto nandayA saha / tatraiyuH saparIvArAH zrutvA taM dundubhidhvanim ||584 | Ayayau devarAjo'pi zakro muditamAnasaH / saMpUrNAbhigrahaM nAtha namastakatu drutadru tama / 585 // dadhivAhanarAjasya saMpulo nAma kacukI / caMpAvarakanda AnIto rAjJA muktastadaivahi ||586 // tatrAyAto vasumatIM dRSTvA tatpAdayornataH / vimuktakaNThamandrat sadyastAmapi rodayan / 587 || kiMrodiSIti rAjJoktaH sAzruH provAca kaMcukI / dadhivAhanarAjasya dhAriNyAzceyamAtmajA ||18|| tAdRgvibhavavibhraSTA pitRbhyAM rahitA ca hA / iyaM vasatyanyagRhe dAsIvattena rodimi // 586 // rAjA'pyUce na zocyeya saMpUrNAbhigraho yayA / jagattrayatrANavIraH zrIvIraH pratilAbhitaH ||562 // mRgAvasyaSyabhASiSTa dhAriNI bhagini mama / iyaM tadduhitA bAlA mamApi duhitA khalu || 561|| paMcAhanyUnapaNmAsatapaHparyantapAraNam / kRtvA dhanAvahagRhAnniryayau bhagavAnapi || 562 // vasudhArAmathA''ditsuM lobhaprAbalyato nRpam / vyAjahAra zatAnIkaM saudharmAdhipatiH svayam | 563 neha svasvAmibhAvo yadratnavRSTiM jivRkSasi / yammai dadAti kanyeyaM sa eva labhate nRpa ! ||564 / / 'gRhNAtvimAMka ityuktA rAjJA provAca candanA ayaM dhanAvahaH zreSThI pitA hi mama pAlanAt / 565 || jagrAha vasudhArAM tAM tataH zreSThIdhanAvahaH / bhUyo'pyAkhaM Dalo'vocacchatAnIkana rezvaram ||56.6 || bAlA caramadeheyaM bhogatRSNAparAGmukhI bhaviSyatyAdimA ziSyotpanne vIrasya kevale || 5 7 AsvAmikevalotpatti rakSaNIyA tvayA hyasau / ityuktvA maghavA nAthaM natvAca triditvaM yayau / 568 | kanyakA'ntaHpure ninye zatAnIkena candanA / sA svAmi kevalotpattiM tatra dhyAyantyavAsthita | 566 // anarthamUlaM mUlA ca zreSThinA niravAsyata / apadhyAnavatI sAtha vipadya narakaM yayau || 688 / / - trizalAkA0 parva 10 sarga4 bhagavAn kA abhigraha pUrNa hone ke kAraNa deva prasanna hokara vahA~ Aye / aura unhoMne vasudhArA Adi pA~ca divya pragaTa kiye| tatkAla caMdanabAlA kI ber3iye TUTa gyii| usake sthAnapara nuvarNa ke nUpura ho gaye / aura kezapAza pUrva kI taraha suzobhita ho gaye / zrI. vIraprabhu ke bhakta devagaNa tatkAla caMdanA ko ( sarva aMga meM ) vastrAlaMkAra se suzobhita kiyA / tatpazcAt deva pRthvI aura aMtarIkSa ke udara ko pUrti kare vaisA utkRSTa nAdakara mutradhAra kI taraha harSa ko prApta hote hue gItanRtyAdika karane lage / dundubhikIkA sunakara mRgAvatI aura zatAnika rAjA tathA sugupta maMtrI aura naMdA moTe parivAra ke sAtha vahA~ Aye /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 327 devapati za kendra bhI pUrNa abhigraha vAle prabhu ko vaMdana karane ke lie mana meM harSa ko prApta--prApta vega se vahA~ aayaa| ____ astu dahivAhana rAjA kA saMpula nAmaka eka kaMcukI thaa| usane jima samaya caMpAnagarI ko laTA usa samaya vahA~ se zatAnika rAjAne pakar3a kara lAyA thaa| use isa samaya meMhI chor3a dene se vaha bhI vahA~ AyA / phalasvarUpa svayaM ke rAjA kI putrI vamUmatI ko dekhakara usake pairoM meM par3a gayA aura khule kaMThoM se rudana karane lgaa| isase usa bAlA ko bhI rudana AyA vaha bAlA bhI rone lgii| yaha dekhakara zatAnika rAjAne use pUchA ki tuma kyoM ro rahe ho| taba usa kaMcukI ne azrudhArA sahita kahA-ki mahArAja / dadhivAhana rAjA kI dhAriNo rAnI kI yaha putrI hai| aho| keme utkRSTa vaibhavame bhRSTa hokara mAtA-pitA ke binA yaha bAlA dUsaroM ke ghara meM dAmI kI taraha rahatI hai| yaha dekha ra maiM rone lgaa| taba rAjA ne kahA ki he bhadra / yaha kumArI zoka karane yogya nahIM hai, kyoMki usane tIna jagatako rakSaNa karane meM zUravIra aise vIra prabhukA abhigraha pUrNakara pratilAbhita kiyA hai / usa samaya mRgAvatI ne kahA-are! dhAriNI to hamArI bahina bhI hotI hai usakI yaha duhitA hai| taba hamAro bhI yaha duhitA hai| tatpazcAt vardhamAna-mahAvIra cha: mAsa meM pA~ca dina nyUna napa kA pAraNA kara dhanAvaha seTha ke ghara se bAhara nikle| astu bhagavAna ke vihAra karane ke bAda lobha kI prabalatA se zatAnika rAjA usa vasudhArA kA dhana lane kI icchA ko| taba saudharmapati ne zatAnika rAjA ko kahA-hai rAjan / tuma yaha ratnavRSTi lene kI icchA karate ho parantu isa dra0pa para tumhArA svAmIbhAva nahI hai| _isa kAraNa yaha kanyA jimakA dI jAyego vaha yaha dravya le sakatA hai| rAjA ne caMdanA ko pUchA kicdnaa| yaha dravya kAna le sakatA hai| pratyuttara meM caMdanA ne kahA ki yaha dhanAvaha seTa yaha dravya grahaNa karegAkyoMki mane merA pratipAlana karane se merA pitA hai| tatpazcAt dhanAvaha seTa ne vasudhArA kA dravya grahaNa kiyaa| bAda meM indra ne dUsarI bAra zatAnika rAjA ko kahA ki yaha bAlA carama zarIrI, aura bhogatRSNA se vimukha hai| isa kAraNa jisa samaya vIra prabhu ko kevala jJAna hogA-usa samaya vaha unakI prathama ziSyA hogii| umalie jahAM taka prabhu ko kevala jJAna na utpanna ho / vahA~ taka isa kanyA kA rakSaNa karanA / isa prakAra kaha kara-prabhu ko namaskAra kara indra devaloka meM gayA / astu rAjA zatAnika caMdanA ko svayaM ke ghara le gayA aura kanyAoM ke aMtaHpura meM use rkhaa| caMdanA bhI prabhu kA kavalajJAna kI utpatti kA dhyAna karatI huI vahA~ rhii| pUrva jo dhanAvaha seTha ko strI mUlA seThAno-- jo anartha kA mUla kAraNa thii| use dhanAvaha seTha ne nikAla diyaa| vaha duni karato huI mRtyu prApta kara naraka gyo|
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 vardhamAna jIvana - koza . 3 bhagavAn mahAvIra se dIkSA grahaNa - itazca candanA tatra zatAnIkagRhasthitA / pazyantI yAntamAyAntaM diviSajjanamambare / 161 / / svAminaH kevalotpattinizcayAdvatakAMkSiNI / tridazairadavIyobhirninye zrI vIraparSa di 1162 // sAtriH pradakSiNIkRtya natvA copAsthita prabhum / pravrajyArthaM nRpA'mAtyaputryo baDhyo'parA api // 163 // candanAM dhuri kRtvAtAH svayaM prAvrAjayat prabhuH / asthAvayacchrAvakatve nRnnArIzca sahastraza // 164|| - trizalAkA 10 parva sarga 5 bhagavAn mahAvIra kI dvitIya dezanA apApA nagarI meM thI usa samaya zatAnika rAjA ke ghara meM rahI huI caMdana bAlA ne AkAza mArga meM devoM kA AvAgamana dekhA / usake kAraNa vardhamAna mahAvIra ko kevala jJAna samutpanna huA hai - aisA nizcaya hone ke kAraNa usako vrata grahaNa karane kI icchA huI / tatpazcAt najadIka meM rahe hue kisI deva ne use zrI vIra prabhu kI pariSad meM uThA kara rkhaa| caMdanabAlA ne bhagavAn ko vadana-- namaskAra kiyA aura dIkSA grahaNa ke lie tatpara huI tathA bhagavAn ke sammukha khar3I ho gayo / usa samaya anya anya bhI aneka rAjA tathA amAtyoM kI putriyA~ dIkSA grahaNa karane ke lie taiyAra huI / bhagavAn ne caMdanA ko Age kara una sabako dIkSA grahaNa karavAyI / usa samaya hajAroM nara-nAriyoM ne zrAvaka ke bAraha vratoM ko grahaNa kiyA .4 bhagavAn mahAvIra kI mukhiyA - caMdanA sAdhvI bamhanakujjaNAbhA dhammasirI mehaseNaayaNaMtA / taha ratiseNA mINA varuNA ghosAya dharaNAya / cAraNavaraseNAo pammAsavvasisuvvadAo vi / hariseNabhAviyAo kuMthUmadhuseNapuvvadattAo / maggaNikkhisuloyA caMdaNaNAmAo usahapahudINaM edA paDhamagaNIo ekkekA savvaviradIo // -tilopa0 adhi 4 /gA 1578 se 1980 brAhmI yAvata caMdanA nAmaka ye eka eka ArthikAyeM krama se RSamAdika ke tIrtha meM rahanevAlo AryikAoM ke samUha meM mukhya thI / ataH bhagavAn mahAvIra ke samasta sAdhviyoM meM Arya caMdanA pramukha thI / .5 caMdanA AryA ko kevalajJAna kI utpatti-- evaMca bodhayan bhavyAnambhojAnIva bhAskaraH / bhUyo jagAma kauzAmbI nagarIM paramezvaraH // 337 // pramozvaramayAM vandanAyendu bhAskarau / svAbhAvika vimAnasthau tasyAM yugapatuH ||338|| tayorvimAna tejobhirnabhamyudyotite sati / lokamtathaiya tatrA'sthAt kautukravyagramAnasaH // 336 // vijJa: yotthAnasamayaM caMdanA tu pravartinI / vIraM praNAmya vasatiM svAM yayau saparicchadA ||340|| mRgAvatI tu tatrasthamArtaNDodyatatejasA / nAjJAsIdrAtrimAyAtAM tatraivA''sthA ddinabhramAt ||341
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 326. caMdrArka yogatavatorjJAtvA rAtriM mRgAvatI / pratizrayamupeyAya cakitA kAlalaMghanAt ||342 // tAmUce caMdanA sAdhvi ! kulInAyAstavedRzam / kiM yujyate ! yannizAyAM bahire kAkinI sthitA // 343 || ityukta caMdanAM tasyA kSamayantyA muhurmuhuH / ghAtikSayAnmRgAvatyA udapadyata kevalam ||344 // nidrAntyAzca pravartinyA bhuvo bAhumuda kSipat / tatpArzve yAntamuragaM dRSTvA kevalazaktitaH / / 345|| prabuddhayA caMdanayA pRSTA kiM bAhuruddhRtaH / 1 mahAhiriha yAtIti zazaMsa ca mRgAvatI // 346 // bhUyo'pi candanA'vocatsUcIbhedya tamasyapi / mRgAvatI ! kathaM dRSTastvayA'hirvismayomama ||347 || mRgAvatI bhagavatItyAcacakSe pravartini / utpannakevalajJAnacakSuSA jJAtavatyaham ||348|| kevalyAzAtanIM dhiGmAmityazrAntaM svagarhayA / utpede kevalajJAnaM candanAyA api kSaNAt // 346 // - trizalAkA0 parva 10 / sarga 8 ekadA bhagavAn mahAvIra kA kauzambI meM padArpaNa huA - dina ke aMtima mahara meM caMdra-sUrya svAbhAvika vimAna meM baiThakara bhagavAn ko vadanArtha aaye| unake vimAna ke tejase AkAzameM udyota huA dekhakara loga kautukase vahA~ baiThe rahe / rAtri par3ane se svayaM ke uThane kA samaya dekhakara caMdanA sAdhvI svayaM ke parivAra ke sAtha vIraprabhu ko namaskAra svayaM upAzraya meM gyii| parantu mRgAvatI sUrya ke udyota ke tejase divya ke bhramase rAtri huI - nahIM jAnI / isa kAraNa vaha vahA~ baiThI rahI / tatpazcAt jisa samaya cadra-sUrya cale gaye uma samaya mRgAvatI rAtri huI jAnakara kAlAtikrama ke bhayase cakita hokara upAzraya meM AyI / caMdanA ne use kahA - are mRgAvatI! tumhArI jaisI kulIna strI ko rAtri meM akelI bAhara rahanA kyA ucita hai| yaha vacana sunakara vaha caMdanA AryA ko bArambAra khamAne lgii| aise karate-karate zubha bhAva se ghAtI karma ke kSaya se mRgAvatI ko kevala jJAna utpanna huA / usa samaya nidrAvaza huI caMdanA ke par3akhe se sarpa jA rahA thA--usako kevalajJAna kI zakti se dekhakara mRgAvatI ne usakA hAtha saMthArApara se U~cA kiyA / isase caMdanA ne jAgArita hokara pUchA- merA hAtha UMcA kyoM kiyA ? mRgAvatI bolI- yahA~ moTA sarpa jA rahA thaa| caMdanA ne vApasa pUchA- are mRgAvatI ! hama soye hue the taba tumane gAr3ha aMdhakAra meM sarpa ko kaise jaanaa| isase mujhe vismaya hotA hai / mRgAvatI bolI- he bhagavatI ! mujhe utpanna huA kevala jJAna rUpI cakSu se dekhA / yaha sunakara - bolI are kevala jJAna kI AzAtanA karane vAlI mujhe dhikkAra haiisa prakAra svayaM kI AtmA kI niMdA karane se AryA caMdanA ko bhI kevala jJAna utpanna huA / 1:0:1
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 vardhamAna jIvana-koza adhyayana, gAthA, sUtra Adi ko saMketa-sUcI Ava 444 adhyayana, adhyAya Avazyaka uddeza, uddezaka gAthA cUrNI digambara zataka zrutaskaMdha zloka zvetAmbara samavAya zve sama sUtra sthAna sthA kaTa kar3avaka bhA bhAga ni niyukti malayagiri malaya
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkalana - sampAdana- anusaMdhAna meM prayukta graMthoM kI sUcI AyAro - ( jaina Agama ) - vAcanA pramukha AcArya tulasI, sampAdaka - muni nathamala ( vartamAna nAmayuvAcArya zrI mahAprajJa ) prakAzaka - jaina vizva bhAratI, lADanUM ( rAjasthAna ) vi0 saM0 2031 sUyagaDo - ( jaina Agama ) - vAcanA pramukha AcArya tulasI, sampAdaka - muni nathamala, prakAzaka- - jaina vizva bhAratI lADanUM ( rAjasthAna ) vi0 saM0 2031 ThANaM - ( jainAgama ) - vAcanA pramukha AcArya tulasI, sampAdaka - muni nathamala, prakAzaka - jaina vizva bhAratI lADanUM ( rAjasthAna ) vi0 saM0 2031 samavAo - ( jainAgama ) vAcanA pramukha AcArya tulasI, sampAdaka - bhAratI, lADanUM ( rAjasthAna ) vi0 saM0 2031 bhagavaI - ( vivAhapaNNattI ) - ( jainAgama ) - vAcamA pramukha AcArya tulasI, sampAdaka - muni nathamala, prakAzaka - jaina vizva bhAratI, lADanUMM ( rAjasthAna ) vi0 saM0 2031 nAyAdhammaka hAo - ( jainAgama ) - vAcanA pramukha AcArya tulasI, sampAdaka - muni nathamala, prakAzakajaina vizva bhAratI, lADanUM ( rAjasthAna ) vi0 saM0 2031 upAsagadasAo - (jainAgama ) - vAcanA pramukha AcArya tulasI, sampAdaka - muni nathamala prakAzaka -- jaina vizva bhAratI, lADanUM ( rAjasthAna ) vi0 saM0 2031 antagaDadasAo - ( jainAgama ) - vAcanA pramukha AcArya tulasI, sampAdaka - muni tathamala, prakAzaka - jaina vizva bhAratI, lADanUM ( rAjasthAna ) vi0 saM0 2031 aNuttarovavAiyadasAo - ( jainAgama - vAcanA prakAzaka - jaina vizva bhAratI, lADanUM ( rAjasthAna ) vi0 saM0 paNhAvAgaraNAI - ( jainAgama ) - vAcanA pramukha AcArya tulasI, sampAdaka - phaNDa, sUrata -muni nathamala, prakAzaka jaina vizva pramukha AcArya tulasI, 2031 vizva bhAratI, lADanUM ( rAjasthAna ) vi0 saM0 2031 vivAgasUrya - ( jainAgama - vAcanA pramukha AcArya tulasI, sampAdaka- muni nathamala, prakAzaka - jaina vizva bhAratI, lADanUM ( rAjasthAna ) vi0 saM0 2031 ovavAiyaM - ( jainAgama ) - vAcanA pramukha AcArya tulasI, sampAdaka -- muni nathamala prakAzaka - zrI jaina zvetAmbara terApaMthI mahAsabhA I0 saM0 1670 rAyaseiyaM (jainAgama ) - sampAdaka - svargIya paM0 becaradAsajI DozI, prakAzana - gurjaragrantharatna kAryAlaya ahamadAbAda- 1636 jIvAjIvAbhigamo - ( jainAgama ) - samalayagiripraNIta vivRti prakAzaka- devacanda lAlabhAI pustakoddhAraka sampAdaka-muni nathamala, -muni nathamala, prakAzaka - jaina
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 vardhamAna jIvana - koza paNNavaNAsuttaM - ( jainAgama ) - samalayagirikRta vRtti- do bhAga, prakAzaka - Agamodaya samiti, mehasAnA / jaMbuddIvapaNNattI - (jainAgama ) - zAnticandra vihita vRtti prakAzaka devacanda lAlabhAI pustakoddhAra phaNDa, sUrata 1620 caMdapaNNattI - ( jainAgama ) - prakAzaka- lAlA sukha sahAya, jvAlA prasAda-haidarAbAda sUrapaNNattI - ( jainAgama ) - prakAzakA - samalayagiri vihita vivaraNa prakAzaka -- Agamodaya samiti, mehasAnA nirayAvaliyAo - (jainAgama ) - sampAdana gopAnI tathA caukasI, prakAzana - gurjara grantha ratna kAryAlaya, ahamadAbAda - 1634 vavahAro - ( jainAgama ) - sampAdana - pro0 volthara zyuliMga prakAzana - DA0 jIvarAja belAbhAI DosI, ahamadAbAda - 1625 bihakappo - ( jainAgama ) - 6 bhAga- sampAdana- catura vijaya, puNya vijaya prakAzana- zrI AtmAnanda jana sabhA, bhAvanagara 1634 se 1642 / ( niryukti bhASya TIkA ) nisIhajjhayaNaM - ( jainAgama ) - vAcanA pramukha AcArya tulasI, sampAdaka - muni nathamala, prakAzaka - zrI jaina zvetAmbara terApaMthI mahAsabhA, kalakattA, san 1967 dasAsukhaMdho - ( jainAgama ) - sampAdaka va anuvAdaka AtmArAmajI mahArAja, prakAzaka - jaina zAstramAlA, lAhaura 1936 dasaveliyaM sutaM - ( jainAgama ) - vAcanA pramukha AcArya tulaso, sampAdaka - muni nathamala prakAzaka - zrI jaina zvetAmbara terApaMthI mahAsabhA - kalakattA-1, vi0 saM0 2023 uttarajjhayaNAI - ( jainAgama ) - vAcanA pramukha AcArya tutasI, sampAdaka - muni nathamala prakAzaka -- zrI jaina zvetAmbara terApaMthI mahAsabhA, kalakattA-1, vi0 saM0 2023 naMdIsuttaM - ( jainAgama ) - sampAdaka muni puNya vijaya, paM0 dalasukha mAlavaNiyA, prakAzaka - zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, bambaI 1968 aNuogaddArAI - ( jainAgama ) - sampAdaka -: - muni puNya vijaya, paM0 dalasukha mAlavaNiyA, prakAzaka zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, bambaI 1968 AvasyaM suttaM -- ( jainAgama ) - prakAzaka - jaina zvetAmbara jaina zAstroddhAra samiti rAjakoTa kaSpasuttaM - prakAzaka - sArAbhAI maNilAla navAba - ahamadAbAda 1941 AcArAMga cUrNI - racayitA - jinadAsa gaNi, prakAzaka - RSabhadeva kezarIlAla saMsthA, ratalAma -1641 Avazyaka cUrNI ( bhAga 2 ) - racayitA -- jinadAsa gaNi, prakAzaka - RSabhadeva kezarIlAla saMsthA ratalAma- 1628 Avazyaka niryakti - AcArya bhadrabAhu - malayagiri vRtti sahita prakAzaka Ara modaya samiti, bambaI 1928 Avazyaka niyukti - AcArya bhadrabAhu -hAribhadrIya vRtti sahita, Agamodaya samiti, bambaI 1916 AcArAMga TIkA - TIkA - zilAMgAcAryavRta, tadupari zrI jinahaMsa sUrikRta dIpikA, tadupari pArzvacandra sUrikR bAlAvabodha - prakAzaka - zrIyukta dhanapatasiMha bahAdurasiMha ajImagaMja saMvat 1936
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 333 ThANaM TIkA - abhayadeva sUri TIkA - prakAzaka seTha mANekacanda cunIlAla- seTha kAMtilAla cunIlAla, ahamadAbAda san 1937 samavAo TIkA - abhayadeva sUri TIkA prakAzaka - seTha mANekacanda cunIlAla, ahamadAbAda san 1938 sUtrakRtAMga cUrNI - racayitA - jinadAsa gaNi, prakAzaka RSabhadeva kezarImala jaina zvetAmbara saMsthA san 1947 vyAkhyA prajJapti - ( bhagavatI sUtra ) TIkA - abhayadeva sUri prakAzaka - RSabhadeva kezarImala jaina zvetAmbara saMsthA san 1947 sUtrakRtAMga TIkA - zIlAMgAcArya TIkA - prakAzaka seTha chaganamalajI sAheva munthA, beMgalora san 1965 vallabhakRta TIkA, anuvAdaka - paM0 hIrAlAla haMsarAja, uttarajjhayaNAI TIkA - ( 4 bhAga ) - lakSmI prakAzaka - maNibAI rAjakaraNa-ahamadAbAda- san 1935 kalpasUtra - kalpalatA vyAkhyA - prakAzaka- velajI zivajI kampanI, dANAnagara bambaI - san 1918 cappana mahApurisacariyaM - zIlAMgAcArya, ( vi0 saM0 25 ) prakAzaka - prAkRta grantha pariSada - vArANasI 5- san 1961 tiloya paNNattI - racayitA - AcArya yati vRSabha, prakAzaka - jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, zolApura - 1651 uttara purANa - AcArya guNabhadra, (10 vIM zadI ) prakAzaka- bhAratIya jJAna pITha vArANasI san 1968 Agama aura tripiTaka - prakAzaka -- jaina zvetAmbara terApaMthI mahAsabhA kalakattA-san 1966 yajurveda - vaidika yantrAlaya - ajamera yuktyanuzAsanam- abhidhAna ciMtAmaNi koSa - AcArya hemacandra caturviMzatistavana - zrI majjayA cArya, prakAzaka - osavAla presa, kalakattA dharmopadezamAlA - prakAzaka - siMdhI jaina zAstra zikSA pITha, bhAratIya vidyA bhavana bambaI, 1646 gnakaraNDa zrAvakAcAra - prakAzaka- mANikacandra digambara jaina granthamAlA samiti bambaI titthogAlIpainaya - ( jaina grantha ) - aprakAzila tripaSTizlAkApuruSa caritra - zrImatI gaMgAbAI jaina ceriTebala TrasTa bambaI darzanasAra devasenAcArya - saM0 paM0 nAthUrAma premI, prakAzaka - jaina grantha ratnAkara kAryAlaya, bambaI - 1920 paMcavastuka grantha - AcArya haribhadra sUri, prakAzaka - devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa sUrata - 1927 pariziSTa parva - AcArya hemacandra, saM0 - seTha haragovindadAsa, prakAzaka - jaina dharma pracAraka samA, bhAvanagara 1657 bharatezvara bAhubali vRtti - zubhazIla gaNi, prakAzaka - devacandra lAlabhAI jaina puslakoddhAra phaMDa sUrata 1632 abhidhAna rAjendra koSa ( bhAga 7 ) - AcArya vijaya rAjendra sUri, ratalAma- 1613-14 pAiasadda maNNavo - karttA - paM. haragovinda dAsa trikamacanda seTha, saM0 DA0 vAsudeva agravAla, paM0 dalasukhabhAI mAlavaNiyA, prakAzaka - prAkRta grantha pariSada - vArANasI 5 ( dvitIya saMskaraNa - 1963 )
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 vardhamAna jIvana-koza matssya purANa-prakAzaka nandalAla mora, 5 klAIva ro kalakattA-1958 vAyu purANa prakAzaka dhanasukha rAya mora, 5 kAiva ro kalakattA-1956 mahAvIracariyaM--zrI guNacandragaNi, (vi0saM01136) prakAzaka-zrI jIvanacanda rakhabacanda javerI, bambaI-1926 agaveda maNDala-prakAzaka-vaidika yantrAlaya ajamera siddhahemazabdAnuzAsanam-hema candrAcArya prakAzaka - siddhacakra sAhitya pracAraka samiti, bambaI vizeSAvazyaka bhASya - divya darzana kAryAlaya, ahamadAbAda pravacanasAroddhAra-prakAzaka-devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra saMsthA, bambaI 1978 Apte saMskRta aMgrejI chAtra koSa-vamana zivadAsa Apte vicAra zreNI-AcArya merutuMga-prakAzaka jaina sAhitya saMzodhaka ( patrikA ) pUnA 1925 siridusamAkAla samaNa saMghathayaM-avacUri harivaMza purANa -jina sena sUri, (783 I.)saM0 paM. pannAlAla jaina, prakAzaka -bhAratIya jJAnapITha-kAzI 1963 nyAyabindu-AcArya dharmakRti Rgaveda maMDala prakAzaka-vaidika yantrAlaya, ajamera mahApurANa-prakAzaka-mANikacandra jaina, granthamAlA bambaI aSTaprAbhRta-racayitA- kuMdakudAcArya prakAzaka-paramazruta prabhAvaka maNDala, AgAsa saptatizata dvAra - prakAzaka-jaina AtmAnda sabhA, bhAvanagara vIravardhamAna caritram-prakAzaka-bhAratIya jJAnapITha, vArANasI 1674, kartA-bhaTTAraka sakala kIti (1471-80) vIrajiNiMdacariu-prakAzaka-bhAratIya jJAnapITha, vArANaso 1674, mahAkavi puSpadanta viracita ( zaka saM0 887 ) saMpAdaka-DA0 A0 ne0 upAdhyAya, ema0 e0, Di0 liTa vaDaDhamANacariu-prakAzaka-bhAratIya jJAnapITha, vArANasI 1675, kartA-vibudha zrIdhara (vi0 saM0 1190) jyeSTha zuklA 15 skandha mahA purANa-naTavara cakravartI, baMgavAsI presa, kalakattA aMguttara nikAya-(tripiTaka )-hindI anuvAda, bhAga 1-2) anuvAdaka-mahaMta Ananda kauzalyAyana, prakAzaka - mahAbodhi sabhA, kalakattA-1957-63 dIrghanikAya-(tripiTaka )-saM0 bhikSujagadIza kAzyapa, prakAzana maNDa - nava nAlandA, mahAvihAra, nAlandA, bihAra rAjya-1958 - majjhimanikAya-(tripiTaka )-saM0 bhikSu jagadIza kAzyapa, prakAzana maNDa- nava nAlandAmahAbihAra nAlandA bihAra rAjya-1958 .. vinaya piTaka-(tripiTaka)-saM.-bhikSu jagadIza kAzyapa, prakAzana maNDa-nava nAlandA mahAbihAra; nAlandA bihAra rAjya-1956 |
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza saMyukta nikAya-saM0-bhikSu jagadIza kAzyapa, prakAzana maNDa-nava nAlandA mahAbihAra, nAlandA, bihAra rAjya-1956 suttanipAttapAli-saMpAdaka - bhikSu jagadIza kAzyapa, prakAzana maNDa-nava nAlandA, mahAbihAra nAlandA bihAra rAjya-1956 upadezamAlA saTIka-racayitA-dharmadAsa gaNi, TIkAkAra-rAmavijaya gaNi, prakAzaka-hIrAlAla haMsarAja jAmanagara, 1934 kaSAyapAhuDaM -racayitA-vIrasenAcArya-prakAzaka-bhAratIya digambara jaina saMgha, mathurA lezyA koza-sampAdaka-mohanalAla bAMThiyA, zrIcanda coraDiyA, prakAzaka-mohanalAla bAMThiyA, kalakattA-1966 kriyAkoza-sampAdaka-mohanalAla bAMThiyA, zrIcanda coraDiyA, vAcanA pramukha AcArya tulasI, prakAzakajaina darzana samiti kalakattA tulasIprajJA-prakAzana-san 1966 jaina vizva bhAratI, lADanUM (rAjasthAna) patrikA--akTUbara-disambara 1675 paumacariyaM-prakAzaka prAkRta grantha pariSada, vArANasI anyayogavyavacchedadvAtriMzikA-racayitA-hemacandrAcArya ( bArahavIM zadI ) TIkAkAra-AcArya malliSeNa ( I0 saM0 1263 ) prakAzaka-paramazruta prabhAvaka maNDala, mAgAsa ( gujarAta, vi0 saM0 2026) dharmasaMgraha saTIka-zAnti vijayagaNi, prakAzaka-vasaMtI trikamajI-pAlItAnA, san 1905...... paMcAzakaTIkA- racayitA- haribhadra sUri/TIkAkAra-abhayadeva sUri / prakAzaka-jaina dharma prasAraka saMgha, bhAvanagara, I0 san 1912 ayogavyavacchedikA-racayitA-hemacandrAcArya ( bArahavIM zadI )-prakAzaka- paramazruta prabhAvaka maNDala, AgAsa ( gujarAta ) vi0 saM0 2026 paMcasaMgraha-TIkAkAra-malayagiri prakAzaka-jena AtmAnanda sabhA, bhAvanagara 1919
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyA-koza para vidvAnoM kI sammati prajJAcakSa paM0 sukhalAlajI saMghavI, ahamadAbAda lezyA koza ke prArambhika 34 pRSThoM ko pUrA suna gayA huuN| agalA bhAga apekSA ke anusAra hI dekhA hai| para usakA pUrA khyAla A gayA hai| prathama to yaha bAta hai ki eka vyApArI phira bhI asvastha tabIyatavAlA itanA gaharA zrama kare aura zAstrIya viSayoM meM pUrI samajha ke sAtha praveza kare yaha jaina samAja ke lie Azcarya ke sAtha khuzI kA viSaya hai| Apane kozoM kI kalpanA ko mUta banAne kA jo saMkalpa kiyA hai vaha aura mo Azcarya tathA Ananda kA viSaya hai| itanA bar3A bhArI javAbadehI kA kAma nirvighna pUrA ho-yahI kAmanA hai / Dr. A. N Upadhya, M A. D. Litt.. Shivaji University, Kolhapur, "I have read the major portion of this KOSA You are to be congratulated on having brought out a valuable source book on the Lesya Doctrine. I appreciate your methodology and have all praise for the pains you have taken in collecting and systematically presenting the material. Sush works really advance the cause of Jainological studies. Please accept my greetings on this useful work and convey the same to your colleagues who have collaborated with you in this project. Such Kosas for "PUDGAL' etc. would be welcome in the interest of the progress of Jainological studies." Dr. P. L. Vaidya, M. A D Litt. Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona. "I am very grateful to you for your sending me a copy of your book Lesya-Kosa.' I have read a goodly portion of it and am deeply impressed by your methodical work on an important topic of Lesya in Jain Philosophy. All students of Jian Literature and Philosophy would surely be grateful to you for your having placed in their hand a work of tremendous utility." Dr. Suniti Kumar Chatterjee, National Professor of India, Calcutta "I am not a student of Philosophy, much less of Jain Philosophy. But I have learnt a lot from your work, which is very thorough study, with a wealth of quotations from both Prakrita and Sanskrita, on the concept of Lesya. This, as it would appear, is not known in Brahmanical and Buddhistic philosophy. I did not know anything about it before I got your book. This, as it would appear from your study, is a vary important concept in Jain Philosophy with regard to the nature of Soul, both in the static or contemplative and its dynamic or active aspect. I am sure specialists will give a welcome accord to your book." Wishing you all success in your noble work of interpreting one of the most important aspects of our Indian civilisation and thought namely, the Jaina." Dr. Prof L. Alsdorf, Seminar fur Kultur und Geschichte Indiens, Universitat Hamburg. I acknowledge receipt of your Lesya-Kosa and acceptmy verysincere thanks for this most valuable and welcome gift The theory of Karman of which Lesya Doctrine is an
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana - koza 337 integral part is the very centre and heart of Jainism; at the same time it is a most intricate and complex subject the study of which presents a great many difficulties and problems, not allof which have been solved so far. With erudition and acumen, you have furnished a most useful contribution and successfully advanced our knowledge" Prof. Dr K. L. Janert, Director, Institut fur Indologie Der Universitat Zu Koln "I have received your book Lesya Kosa, I also owe you a valuable addition to my Library. It is always a matter of great satisfaction to me to see a scholar not recoil from the arduous task of compiling dictionaries, indexes etc.- even that great English Critic and Lexicographer, Dr. Samuel Johnson, called it drudgery some two hundred years ago. And it is of course only diligent collection and comparison of all relevent material that genuine advance in knowledge is based on So we shall have to thank you for having made work. easier for those who come after you. Prof. Padamanath S. Jain, Dept. of Linguistics, The University of Michigan, US A. "Please forgive me for the delay in acknowledging the receipt of your excellent gift of the Lesya-Kosa. This is an extraordinary work and you deserve our gretitude for publishing it. You have opened a new field of research and have established a new model for all future Jain studies The subject is fascinating not only for its antiquity but also for its value in the study of Indian Psychology." kriyA - koza para prApta samIkSA Prajnachakshu Pandit Sukhlal D. Litt., Ahmedabad, After Kesya-Kosa I have received your Kriya-Kosa, thanks I have heard the Editorial, Forward, Preface in full and certain portions thereafter. I am surprised to find such dilligence such concentration and such devotion to learning. Particularly so because such person is rarely found in business community who dedicates himself to learning like a BRAHMIN. Dr. Adinath Neminath Upadhya D. Litt. Shivaji University, Kolhapur. I am in receipt of the copy of the 'Kriya-Kosa' so kindly sent by you. It is a remarkable source book which brings in one place so systematically, the references and extracts which shed abundant light on the usage of the term Kriya in Jainism. The Kosas that are being brought out by you will prove of substantial help to the future compliation of an encyclopaedia on Jainism I shall eagerly look forth to the publication of your DHYAN KOSA. With felicitations on your scholarly achievements Dr. P. L. Vaidya, D. Litt Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona-4. I am very grateful to you for your sending me a copy of your Cyclopaedia of Kriya. I have read a few pages already and find it as useful as your Lesya Kosa. Please do bring out similar volumes on different topics of Jain Philosophy, of course, this may not bring you any material wealth, but I am sure students of Jain Literature will surely bless you for having offered them a real help in their study Prof. Hiralal Rasikdas Kapadiya, Surat Bombay. This wok (Krlya Kosa) will be very useful to scholars interested in Jainology The learned editors deserve hearty congratulations for having undertaken such a laborious and tedious task.
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ midhyAtvIkA AdhyAtmika vikAsa para abhimata bha~varalAla jaina nyAyatIrtha, jayapura pustaka meM nau adhyAya hai-vibhinna dRSTikoNoM se mithyAtvI apanA Atma vikAsa kima rUpa meM kisa prakAra kara sakatA hai-yaha darzAyA hai / jaina siddhAnta ke pramANoM ke AdhAra para isa viSaya ko spaSTatayA pAThakoM ke samakSa lekhaka ne sarala subodha bhASA meM rakhA hai| jisake lie ve badhAI ke pAtra haiM / zAstrIya carcA ko abhinava rUpa meM prastuta karane meM lekhaka saphala hue haiN| (vIra vANI) rAma surI ( DelAvAlA ), kalakattA 'mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa' pustaka meM Alekhita padArtho ke darzana se jaina darzana va jainAgamoM kI ajainoM kI tarapha udAtta bhAvanA aura AdarazIlatA prakaTa hotI hai| evaM jaina dharma ko aprApta AtmAoM meM kitane pramANa meM AdhyAtmika vikAsa ho sakatA hai-ityAdika viSayoM kA Alekhana bahuta sundaratA se jainAgamoM ke sUtrapAThoM se dikhAyA gayA hai| isalie vidvAn zrIcanda corar3iyA kA prayAsa bahuta prazaMsanIya hai aura yaha grantha darzanIya hai| DA0 narendra maNAvata, jayapura lekhaka kI yaha kRti pAThakoM kA dhyAna eka naI dizA kI ora khIMcatI hai| zAstra marmajJa vidvAnoM ko vividha viSayoM para gaharAI se cintana karane kI ora pravRtti karane meM yaha pustaka sahAyaka bnegii| DA0 jyoti prasAda jaina, lakhanaU prAyaH yaha samajhA jAtA hai ki mithyAtvI vyakti dharmAcaraNa kA adhikArI nahIM hai aura usakA AdhyAtmika vikAsa nahIM ho sktaa| bhAnti kA nirasana vidvAn lekhaka ne sarala-subodha kintu vivecanAtmaka zailI meM aura aneka zAstrIya pramANoM ko puSThipUrvaka kiyA hai| jamanAlAla jaina vArANasI yaha apane viSaya kI apUrvakRti hai| manISI lekhaka ne lagabhaga do sau granthoM kA gambhIra parAyaNa evaM AloDana karake zAstrIya rUpa meM apane viSaya ko prastuta kiyA hai| paribhASAoM aura viziSTa zabdoM meM Abaddha tAtvika prarUpaNAoM evaM paramparAoM ko unmukta bhAva se samajhane ke lie yaha kRti atIva mUlyavAn hai| (zramaNa patrikA) bhaMvaralAla nAhaTA, kalakattA zAstra pramANoM se paripUrNa isa grantha meM vidvAn lekhaka ne nau adhyAyoM meM prastuta viSaya para acchA prakAza DAlA hai| paM0 candrabhUSaNamaNi tripAThI, gajagRha lekhaka ne kAphI vistAra ke sAtha ukta carcA ko punaH cintana kA AyAma diyA hai| pustaka eka acchI cintana sAmagrI upasthita karatI hai|
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 336 dalasukha mAlavaNiyA, ahamadAbAda zrI corar3iyAjI ne isa viSaya meM jo parizrama kiyA hai vaha dhanyavAda ke pAtra haiN| yaha graMtha itaHpUrva prakAzita lezyA-koza, kiyA-koza kI koTikA hI hai| ina granthoM meM zrI coraDiyAjI kA sahakAra thaa| hameM AzA hai ki ve Age bhI isa koTi ke grantha dete rheNge| vizeSatA yaha hai ki AgamoM meM jitane bho avataraNa isa viSaya meM upalabdha theunakA saMgraha kiyA hai| itanA hI nahIM Adhunika kAla ke granthoM ke bho avataraNa dekara grantha ko saMzodhakoM ke lie atyanta upAdeya banAyA hai-isameM sandeha nahIM hai| Glory of India, freat "mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa' yaha pustaka aneka viziSTatAoM se yukta haiN| eka mithyAtvI bhI sadanuSThAnika kriyA se apanA AdhyAtmika vikAsa kara sakatA hai| sAmpradAyika matabhedoM kI bAteM yA to AI hI nahIM hai athavA bhinna-bhinna dRSTikoNoM kA samabhAva se ullekha kara diyA gayA hai| zrI corar3iyAjI ne viSaya kA pratipAdana bahuta hI sundara aura talasparzI DhaMga se kiyA hai| vidvajjana isakA mUlyAMkana kareM / niHsandeha dArAnika jagata ke lie coraDiyAjI kI yaha eka apratima dena hai| munizrI jazakaraNa, sujAnagar3ha anumAnata: lekhaka ne isa graMtha ko likhane ke lie anekAneka graMthoM kA avalokana kiyA hai| TIkA bhASyoM ke sundara saMdarbho se pustaka atIva AkarSaka banI hai / DA0 bhAgacandra jaina, nAgapura vidvAn lekhaka ne yaha spaSTa karane kA sAdhAra prayatna kiyA hai ki mithyAtvI kA kaba aura kisa prakAra vikAsa ho sakatA hai / lekhaka aura prakAzaka itane sundara graMtha ke prakAzana ke lie badhAI ke pAtra haiN| DA0 dAmodara zAstrI, dillI lekhaka ne apane isa pratha meM zodhasAra samAviSTa kara zodhArthI vidvajjanoM ke lie mArga prazasta kiyA hai| yatra-tatra pecIde praznoM ko uThAkara usakA sodAharaNa va zAstra sammata samAdhAna bhI kiyA gayA hai| munizrI rAkezakumAra, kalakattA ___zrIcanda corar3iyA ke viziSTha grantha 'mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa' meM zAstrIya dArzanika donoM dRSTiyoM se mahatvapUrNa pratipAdana huA hai| jaina dharma ke tAtvika cintana meM rUci rakhanevAloM ke lie to yaha pustaka jJAnavarddhaka aura rasaprada hai hI, kintu sAmpradAyika anAgraha aura vaicArika udAratA ke isa yuga meM hara bauddhika aura cintanazIla vyakti ke lie isakA svAdhyAya upayogI bhI hai|
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana koza- prathama khaNDa para prApta samIkSA DA0 jyotiprasAda jaina, lakhanaU yaha grantha bhagavAn mahAvIra ke jIvana sambandhI saMdarbhoM kA vistRta vizvakoza hai| lezyA koza kriyA koza kI bhAMti isakA nirmANa bhI antararASTrIya dazamalava vargIkaraNa paddhati se kiyA gayA hai| isameM sandeha nahIM hai ki zodhArthiyoM ke lie yaha graMtha atIva upayogI siddha hogaa| DA0 nemIcanda jaina, indaura 'vardhamAna jIvana koza' jaina vidyA ke kSetra kA eka aparihArya, apUrva lezyA koza kiyA kozoM kA jo svAgata deza-videza huA hai vaha ujAgara hai| bhI hai| astu ko upayogI hai aura bhagavAn mahAvIra ke jIvana ke sambandha meM munizrI lAlacanda ( zramaNa saMghIya), kalakattA 'zrI vardhamAna jIvana koza' prathama khaNDa dekhane ko milaa| yaha pustaka sarvaprathama pustaka hai jisameM bhagavAn mahAvIra kI jIvanI yathArtha rUpa se likhane meM AI hai / zrI kanhaiyAlAla seThiyA, kalakattA sampAdaka dvaya kA gahana adhyayana aura athaka zrama isa grantha meM pratimbita huA hai| zaM dhArthiyoM ke lie yaha graMtha atyanta upayogI hai| / bahumUlya saMdarbha graMtha hai| pUrva prakAzita isI taraha kA mUlyavAn saMdarbha graMtha yaha bahuvidha jAnakArI de rahA hai| akhila bhAratIya prAcyavidyA sammelana, 31vAM adhivezana meM , jaina darzana samiti ( 16 sI Dovara lena, kalakattA- 26) dvArA zrI zrIcanda corar3iyA ke sampAdana meM 'vardhamAna jIvana koza' kRti kA prakAzana huA hai 1 prArambha meM svanAmadhanya AdaraNIya jainaratna zrI mohanalAlajI bA yojanA ke pravartaka the| zrI corar3iyAjI ke sahayoga se yaha grantha taiyAra huA thA bhagavAn mahAvIra kI jIvanI se sambandhita sAmagrI ko prastuta karane vAlA yaha paMcaratra atyanta upayogI evaM saMgrahaNIya hai| prAkRta evaM jaina vidyA vibhAga adhyakSIya bhASaNa 6 se 31-10-82 DA0 bhAgacandra jaina, nAgapura prastuta samIkSya grantha 'vardhamAna jIvana koza' kA prakAzana jaina viSaya koza yojanA ke antargata huA | sampAdaka ipa ne isa graMtha ko sAmagrI sAmpradAyikatA ke dAyare se haThakara upalabdha samasta vAGmaya se ekatrita kI hai| prastuta prakAzita prathama khaNDa meM tIrthaMkara mahAvIra ke jIvana viSayaka pavana se parinirvANa taka kA viSaya saMyojita huA hai| sAmagrI kI prastuti meM sampAdana kalA kA nirdoSa upayoga huA hai| -
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ vardhamAna jIvana-koza 341 pAla jaina, dillI / bhagavAn mahAvIra ke jIvana se sambandhita yaha 'vizva koza' hai| bhagavAna mahAvIra ke jIvana aura siddhAMtoM ke dhya meM vipula sAhitya kI racanA huI hai, kintu vaha itanA phailA huA hai ki zodhakartAoM ko isakI pUrI jAnakArI karane meM bar3I kaThinAI hotI hai| Alocya koza ne usa kaThinAI ko bahuta kucha aMzoM meM dUra kara diyA / baralAla nAhaTA, kalakattA . bhagavAna mahAvIra kI jIvanI sambandhI samasta pahaluoM ke avataraNoM kA saMgraha karane meM vidvAna sampAdakoM ne bar3e dhairyapUrvaka zrutasamudra kA avagAhana kara bahuta hI mahatvapUrNa bhAgIratha prayatna kiyA hai| galaprakAza mehatA, vArANasI yaha grantha jaina Agama aura Agametara sAhitya para zodha kara rahe chAtroM ke lie vizeSa upayogI siddha hogaa| DA0 narendra bhANAvata, jayapura vardhamAna mahAvIra ke jIvana kI AdhArabhUta sAmagrI kA yaha prAmANika saMdarbha graMtha zodhAthiyoM ke lie atyanta hI upayogI aura patha pradarzaka hai| zrI ratanalAla DozI, sailAnA yaha graMtha apane Apa meM advitIya anUThA aura vidvAnoM ke lie bahumUlya nidhi hai| isake pIche sUjha-bUjha ke sAtha kATa sA puruSArtha huA hai| bhagavAn ke jIvana sambandhI jo aura jitanI sAmagrI isameM saMkalita huI hai, pahale kisI graMtha meM nahIM huI : jisa niSThA, anubhava aura dhairya se yaha koza sampanna huA hai, vaha abhivandanIya hai / 'maMgaladeva zAstrI, gajagRha mahAzramaNa bhagavAn mahAvIra para aba taka aneka pustakeM prakAzita ho cukI hai, para prastuta graMtha kA apanA vizeSa mahatva hai ! yaha sampAdaka dvaya kI udAra evaM samanvayavAdI dRSTi ko ujAkara karatA hai| prastuta graMtha vidvAnoM ke lie, vizeSa rUpa se zodha chAtroM ke lie vizeSa upayogI hai| zrI bhaMvaralAla jaina nyAyatIrtha, jayapura bhagavAn mahAvIra ke cyavana se parinirvANa taka kA vistArapUrvaka vivecana isa koSa meM kiyA gayA hai| digambarazvetAmbara evaM janetara sAmagrI kA yathAsthAna saMkalana kara itihAsa premiyoM evaM zodha chAtroM ke lie ise eka saMdarbha graMtha banA diyA hai| kaMvara sAhaba mAnasiMhajI, lAvA saradAragar3ha bhagavAna mahAvIra ke jIvana kI apUrva va vizada mAmagrI hai| isa kArya ko pUrA kara dikhAne meM yaha Apake parizrama va tapa kA hI phala hai: yugapradhAna AcAya zrI tulasI isameM bhagavAna mahAvIra ke jIvana se sambandhita kAphI sAmagrI ekatrita hai| isa viSaya meM zodha karane vAloM ke lie yaha gra-tha bahata hI upayogI bana sakegA--aisA vizvAsa hai|
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vardhamana-Jivana-Kosha compiled and edited by Mohan Banthia and Srichand Choraria, Jain Darsan Samiti, 16C, Dover Lane, Calcutta 700 02 1980 p.p. 51 +584. The publication of Vardhamana-Jivana-Kosha (Cyclopaedia of the life of Vardham compiled and edited by Mohanlal Banthia and Srichand Choraria, is a unique contribute to the scholarly world of Jainistic studies. The conception of compiling a dictionary the life and teaching of Lord Mahavira is itself a new one, and the compilers must thanked for such a venture This type of cyclopaedia has been a dessideratum for a long time. The book divided into several sections as far as 99 and sub-divided into several other decimal poh for the easy reference. The system followed in this classification is the international decir system. Each decimal point is arranged in accordance with the topic connected with life and history of Vardhamana Mahavira. In each section and under each topic the origin quotations from nearly 100 books followed by Hindi translation are given. These quotatic are not only valuable, but they represent the authenticity of the incidents of the life Mahavira. To compile such quotations in one place is a monumental one and tiemendou labour is involved therein. This Jain Darsana samiti has published two other Kosas Les'ya Kos'a (1966) an Kriya Kos'a (1969) The Pudgala Kos'a and the Dhyana-Kosa seen to have been compile and awaiting publications for a decade now. The Vardhamana Jivana-Kosa is not only unique but also very useful for the hang reference, to the source material on Mahavira's life story. The author has ransacked ba the Svetambara and Digambara materials. This is an exceptionally good book and must used by all scholars who want to work on Jainism, particularly on Mahavira's iife The book is well-printed and carefully executed The printing mistakes are exca tionally few. The book is well bound as well. I hope this book will receive good demag from the libraries of the world. University of Calcutta, 20th Sept 1984 -SATYA RANJAN BANERJE
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mithyatvi Ka Adhyatmika Vikasa written by Sri Srichand Choraria, Jain Darsana Samiti 16C, Dover Lane, Calcutta 29 p.p. 24 and 360. This is a philosophical treatise. It describes carefully the manifestation of the soul according to Jain tradition. It deals with the problem whether the mithyatva can have a manifestation and the author has proved that in a possible way. The book is divided into nine chapters including conclusion. chapter has several sub sections, or rather points on which the author has discussed a lot, each section of each chapter is replete with ample quotations proving the conclusion of the author. This book shows the masterly scholarship of Sri Srichand Choraria over the subject. The language of the author is simple, but forceful and the analysis is praise-worthy. The author has consulted quite a number of books and has given a substained effort for the better production of the thesis. The work is more than a D. Lit. The printing of the book is good and the binding as well. The book must be in the shelf of the library of every learned scholar. University of Calcutta 20 Sept. 1984 -SATYA RANJAN BANERJEE
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________