Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pAdaliptasUriviracitaM zrIjyotiSkaraNDakama sAnuvAdam IPAD sampAdakAnuvAdakazca muni pArzvaratnasAgaraH
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ A. OMkArasUri jJAnamaMdira graMthAvalI - 70 zrI pAdaliptasUriviracitaM zrIjyotiSkaraNDakam prakIrNakam zrImanmalayagiryAcAryakRtavRttiyuktam gurjarAnuvAda sahitam AgamaprabhAkara munirAjazrI puNyavijayasajjIkRta sAmagrI sahAyena sampAdakAnuvAdakazca pU.A.navaratnasAgarasUri ziSya pUgaNivairAgyaratnasAgara ziSya muni pArzvaratnasAgara : prakAzaka: A. OMkArasUri ArAdhanA bhavana A. OMkArasUri jJAnamaMdira, gopIpurA, surata
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMtha kA nAma AvRtti prakAzaka mUlya prata prAptisthAna : mudraka : : A. pAdaliptasUriracitaM zrIjyotiSkaraNDakaM prakIrNakaM sAnuvAdam : prathama saM. 2069 : A. OM kArasUri ArAdhanA bhavana gopIpurA, surata : 500-00 rUpaye : 500 AgAmI sAhitya siddhaprAbhRta saMskRtachAyA gujarAtI anuvAda sahita * AcArya zrI OMkArasUrijJAnamaMdira AcArya zrI OM kArasUri ArAdhanAbhavana, subhASacoka, gopIpurA, surata phona : 9824152727 E-mail : omkarsuri@rediffmail.com / mehta_sevantilal@yahoo.co.in * AcArya zrI OMkArasUri gurumaMdira vAvapathakanI vADI, dazAporavADa sosAyaTI, pAlaDI cAra rastA, amadAvAda - 380007 phona : 079 - 26586293 * vijayabhadra ceriTebala TrasTa pArzvabhaktinagara, nezanala hAIve naM. 14, bhIlaDIyAjI, ji. banAsakAMThA - 385535 phona : 02744-233129, 234129 * sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda - 380001 kirITa grAphIksa 416, vRndAvana zopIMga senTara, ratanapoLa, amadAvAda - 1, dUrabhASa : 9898490091
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMtha samarpaNa... pa. pU. mAlavadezoddhAraka paramatapasvI - sarala svabhAvI, nijAtmanaMdI AcAryabhagavaMta zrImad navaratnasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ke pAvana karakamaloMmeM...
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya gaNita ane jyotiSanA viSayane varNavatAM be hajAra varSa prAcIna zrIjyotiSmadaMDaka granthane suvikhyAta TIkAkAra A.zrI malayagirisUrijInI TIkA ane tenA anuvAda sAthe prakAzita karatAM ame AnaMda anubhavIe chIe. A grantha TIkA sAthe I.sa. 1928mAM pragaTa thayelo. AgamodvAraka pU.A.bha.zrI sAgarAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. saMpAdita A granthanuM prakAzana RSabhadevajI kezarImalajI saMsthA ratalAma dvArA 84 varSa pUrve thayeluM. prastuta prakAzana mAtra punarmudraNa nathI paraMtu pAchaLathI maLelI prationA AdhAre A.pra. munizrI puNyavijayajI ma.sA.e karelI zuddhavAcanAno A saMskaraNamAM saMpAdakazrIe lAbha lIdho che. emAM maLatI adhika gAthAono TippaNamAM samAveza paNa karyo che. mULa ane TIkAno gujarAtI anuvAda sahu prathamavAra pragaTa thaI rahyo che te paNa A saMskaraNanI vizeSatA che. pU. munirAjazrI pArzvaratna sAgarajI ma.sA.e bhAre jahematathI A graMthano saMpUrNa anuvAda taiyAra karela che. e mATe amArI saMsthA pU. munirAja zrInI zrutopAsanAnI khUba khUba anumodanA kare che ane bhaviSya mAM paNa teo AvA graMtha sarjana dvArA amArI saMsthAnI graMthamALAmAM navA navA maNakA umeratA rahe evI amo AzA rAkhIe chIe. pU.A.bha. araviMdasUrizvarajI ma.sA. pU.A.bha. zrI yazovijayasUri ma.sA. pU.A.bha. zrI municandrasUri ma.sA.nuM satata mArgadarzana A granthamALAnA prakAzano mATe maLI rahyuM che. teonI kRpAthI ja A granthamALAmAM aneka aneka suMdara prakAzano thayA che thaI rahyA che. upakArI gurubhagavaMtonA caraNe vaMdanA. A granthano adhikArI vidvAno adhyayana-adhyApana karI svAdhyAyAdi karI AgamanA rahasyone hRdayastha Atmastha kare eja prArthanA. lI. prakAzana
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 susaMpAdanam adyakAlIna paraMparA meM jaina zAsana ke aMdara upalabdha kai graMtho kA adhyayanaadhyApana jaise ruka hI gayA hai, avasarpiNI kAlake prabhAvase kucha sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto ko bhI saMskRta - prAkRta graMtho ke adhyayanameM aba jyAdA ruci nahI hotI, isa kAraNa se jaina zAsana ke kaI graMthoMkA aneka vidvAna muni bhagavaMto evaM paNDitone hindI yA gujarAtI bhASA meM anuvAda karanekA kArya zuru kiyA hai tAki apanI prAcIna dharohara rUpa ina graMtho kA ThIka tarahase adhyayana to ho zake ! isa bAtako hI najara samakSa rakhate huye mujhe vicAra AyA kI kyuM na upayogI graMthoM kA hindI yA gujarAtI bhASA meM anuvAda karake ina graMthoMkA adhyayana sarala banAyA jAya ? " sUryaprajJapti" nAmake AgamagraMtha ke saMkSipta sArabhUta 'jyotiSkaraNDaka' nAmake isa graMthakI prati ujjaina ke khArAkuvA jaina saMgha ke jJAnabhaMDAra meM merI najara meM Ai, maiMne kaMi graMtho meM isa graMtha ke sAkSIpATha dekhe haiM ataH mere manameM sahaja sphuraNA hui kI ese mahattvapUrNa graMtha kA yadi sarala bhASAmeM gujarAtI anuvAda kiyA jAya to vizeSa lAbhadAyI hogA / sabase pahele to ye graMtha maine apane adhyayana ke liye hi liyA thA lekina bAda meM esA lagA kI adhyayana ke sAtha-sAtha isakA gujarAtI anuvAda bhI ho jAya to acchA hai yaha bAta maiMne pa.pU. A. bha. zrI municaMdrasUri ma.sA. se kahI unhone bhI mujhe batAyA kI isa graMtha kA abhI taka prAyaH gujarAtI anuvAda nahI huA hai, ataH Apa khuzIse anuvAda kara zakate haiM / aura maine pUjyazrI ke AzIrvAda se graMthAnuvAda prAraMbha kiyA jisakI phalazruti Aja Apake samakSa upasthita hai /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamaprabhAkaramunirAjazrI puNyavijayajI ma.ne prastuta graMtha evaM A. zrI malayagirisUrivRtti kA saMzodhana vividha pratoM ke AdhAra para karake usakI mudraNAhaprati taiyAra kI thI / lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira sthita yaha prati paM. jitendrakumAra bI. zAha ke saujanya se A.municandrasUri ma.sA. ne prApta kI / usa saMzodhita prati kA bhI hamane saMpUrNa upayoga kiyA hai| vizeSa meM isa graMtha ke aMdara A.pra. zrI puNyavijayasaMpAdita zivAnaMdi vAcakake TippaNake sAtha mahAvIra vidyAlaya dvArA prakAzita jyotiSkaraNDaka graMtha ke vizeSa pATha evaM zuddhi AdikA sUcana bhI Tippanaka meM kiyA hai tAki vAcaka varga ko usa graMtha kA bhI rasAsvAda ho / prathama sampAdaka AgamoddhArakazrI AnandasAgarasUrijI ma. evaM AgamaprabhAkara muni puNyavijayajI ma. ke hama RNI hai| isa graMtha ke anuvAda ke daurAna koI jinAjJA viruddha kI prarUpaNA ho gai ho to micchAmi dukkaDam / * graMtha meM lie gae sAkSIpAThoM ko vRtti sahita una graMtho meM se lekara tIna pariziSTa bhI taiyAra kiye hai, tAki adhyetA ko una sAkSI graMtho kA sahArA lene kI AvazyakatA na ho| * isa graMtha ke sarjanameM sabhI tarahase mujhe sahAyaka bananevAle sahavartI munivaroM kI sahRdaya anumodanA / * graMtha prakAzanameM jJAnanidhise Arthika sahAya karanevAle zrI jaina zve. pArzvanAtha TrasTa (rAjanAMda gAMva) kI zrutabhakti kI bhUri bhUri anumodanA / * graMtha ke prinTIMga, seTiMga Adi meM dilake zubhabhAvase satata mujhe sahAyaka bananevAle aura suMdaratA ke sAtha isa graMtha kI chapAI karanevAle 'kirITa grAphiksa' ke zrI kirITabhAI evaM zrI zreNikabhAI kI bhI isa avasara para anumodanA evaM dhanyavAda. aMtameM, sva-para upakArArthe sRSTa isa graMtha kA adhyayana-adhyApana kara sabhI AtmA jJAnAvaraNIya ke kSayopazama-kSayako prApta kareM isa zubhakAmanA saha jinAjJA viruddha kucha bhI likhA gayA ho to trividha trividha micchAmi dukkaDam / aSADha vadI-0)) gurupuSyAmRta siddhiyoga rAjanAMda gAMva (chattIsagaDha) pU.A.navaratnasAgarasUri ziSyapU.gaNivairAgyaratnasAgara ziSya muni pArzvaratnasAgara
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAT zrutalAbha zrI rAjanAMdagAma nagare paramapUjya AcArya bhagavaMta zrI navaratnasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA | /ziSyaratna pa.pU. gaNivaryazrI vairAgyaratnasAgarajI ma.sA., / pa.pU. munirAjazrI mokSaratnasAgarajI ma.sA., pa.pU. munirAjazrI pArzvaratnasAgarajI ma.sA. tathA munirAjazrI namiratnasAgarajI ma.sA. Adi ThANAnI pAvananizrAmAM saMpanna thayela vi.saM. 2066nA cAturmAsanI smRti arthe zrI jaina zvetAmbara pArzvanAtha maMdira TrasTa (rAjanAMda gAMva, chattIsagar3ha) ke jJAnanidhi meM se isa graMtha prakAzana kA saMpUrNa lAbha liyA gayA hai| sukRta-anumodanA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA A. vijaya municandrasUri jyotiSakaraMDaka grantha gaNita ane jyotiSanA viSayane nirUpato prAcInatama grantha che. prAcIna vaidika gaNitanA "vedAMga jyotiSa' jevA granthamAM enA avataraNa apAyA che. e jotAM jainasaMgha uparAMta vaidika paraMparAmAM paNa e jANIto che. suprasiddha TIkAkAra A. zrImalayagirisUrIzvarajIe A grantha upara vizada TIkA racIne bahu moTo upakAra karyo che. A saTIkagraMthanuM saMpAdana zrIsAgarajI ma.e kareluM ane i.sa. 1928mAM RSabhadevakezarImala saMsthA ratalAmathI prakAzita thayela. A saTIkagraMthanI mudrita pratimAM ja vividha pratonA AdhAre pU. Agama prabhAkarazrI munizrI puNyavijayajI ma.e saMzodhana karIne mudraNa yogya banAvelI che. lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya vidyAmaMdira amadAvAda sthita A prata amane paM. jitendrakumAra bI. zAhanA saujanyathI maLI che. A pratamAM aneka pATho sudhAravAmAM AvyA che. taduparAMta anusvAranA anunAsika karavA, padaccheda Adi aneka nAnA moTA sudhArAo karavAmAM AvyA che. kayAMka TippaNo ane tulanAo paNa karI che. A saMskaraNamAM pATha sudhArA ane TippaNa vagereno bharapUra lAbha levAmAM Avyo che. zrI puNyavijaya ma. saMzodhita A pratano ame pu.pre. saMketa rAkhyo che. A saTIkagraMtha gujarAtI anuvAda sAthe sahu prathamavAra pragaTa thAya che. e mATe anuvAdaka munizrI pArzvaratnasAgarajI dhanyavAdane pAtra che. grantha ane granthakAra TIkAkAra A. zrI malayagirisUri ma.ne jyotiSkaraMDakanI mULa je prati prApta thaI hatI tenAthI viziSTa pratio jesalamera ane khaMbhAtanA jJAnabhaMDAramAMthI hamaNAM prApta thaI che. A pratamAM prAkRta bhASAmAM TippaNa paNa che. TIkAkArazrIne 376 gAthAo prApta thayelI. jesalameranI pratamAM 406 ane khaMbhAtanI pratomAM 405 gAthAo che. A viziSTa pratinA kAraNe keTalIka navI bAbato prakAzamAM AvI che. atyArasudhI evuM manAtuM ke zrI pAdaliptasUrijIe jayotiSkaraMDaka upara TIkA racI che. A. malayagirisUrijIe paNa sUryaprajJapti uparanI potAnI vRtti (patra 72 ane 100)mAM ane prastuta jyotiSakaraMDakanI vRtti (gAthA-90)mAM paNa pAdaliptasUrijIe TIkA racyAnI vAta jaNAvI che. jIvAjIvAbhigama sUtra 118nI TIkAmAM A. malayagirisUrijIe A. pAdaliptasUri ma.e kahyuM che te jaNAvI jyotiSakaraMDakanI ra6pamI gAthA uddhata karI che saMbhavata : A TippaNano vRttikAra A.malayagirisUrijIe gA. 203 ane gA. 331-4 mAM "mUnaTI' tarIke ulleka karyo che. 1.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTale jyotiSakaraMDakanA kartA pAdaliptasUri hovAno temano mata jaNAya che. jesalamera ane khaMbhAtanI prato pramANe mUlagrantha jyotiSkaraMDaka A. pAdaliptasUrijInI racanA che. jyo.ka.nI jesalamera ane khaMbhAtanI pratanA aMte A gAthA pAdaliptAcAryanuM kartRtva spaSTa kare che. jesalameranI saM. 1489mAM lakhAyelI pratamAM puvvAyariyakayANaM karaNANaM jotisammi samayaMmmi / pAlittakeNa iNamo raiyA gAhArhi parivADI // khaMbhAtanI saM. 1580nI pratamAM thoDoka pheraphAra pUrvArdhamAM che. uttarArdha to A pramANe ja che. A. zrI pAdaliptasUrijI racita granthonA ullekha A pramANe maLe che. praznaprakAza (prabaMdhaciMtAmaNi pa/347), kAlajJAna (cUrNimAM ullekha), nirvANakalikA (pragaTa thayela che.) zatruMjayakalpa ane raivatagiri kalpa (vividha tIrthakalpa zatruMjayakalpa glo. 122 ane raivatagiri kalpa saMkSepa glo. 6) gAhAsattasaInI keTalIka gAthA A. pAdaliptasUrie racyAnuM manAya che. paM.dhanapAle pAIalacchI nAmamAlAmAM A. pAdaliptasUrie desI nAmamAlA racyAnuM jaNAvyuM che. A. pAdaliptasUrinI agatyanI racanA "taraMgavatI' kathA jo ke Aje maLatI nathI paNa enA uparathI A. nemicandrasUrie ke emanA ziSya "jasa" (yaza) e racela saMkSepa maLe che. A uparAMta "vitta tAMDava vaddI' prAcIna kavikRta maLe che. (zrI harivallabha bhAyANInA guja. anuvAda sAthe lA.da. vi.ma. taraphathI i.sa. 1979mAM pragaTa thaI che.) 1642 gAthA pramANa A racanAmAM "taraMgavatI'mAMthI ja dezya zabdo kADhIne A. pAdaliptasUrie racelI gAthAomAMthI ja pasaMdagI karI hovAnuM kartAe jaNAvyuM che. kahAvalI'mAM paNa taraMgavatIno saMkSepa che. prAkRta bhASAmAM aneka dezya zabdothI maDhelI A anupama kRtino ullekha anuyogadvAra sUtramAM thayo che. A. udyotanasUrijIe kuvalayamALAmAM) ane 5. dhanapAle "taraMgavatI'nI bhArobhAra prazaMsA karI che. 1-2. jaina saMskRta sAhityano itihAsa bhA. 1 pR. 123/ prabhAvakacaritra prabaMdha paryAlocana pR. 18 3. Anu jarmana bhASAMtara arnesTa laoNyamene karyuM che tenA uparathI karela zrI narasIbhAI paTela kRta gujarAtI anuvAda "jaina sAhitya saMzodhaka aMka-2mAM chapAyo che. "jaina sAhityanA saMkSipta itihAsa' pR. 70 Ti, 93 mujaba A saMkSepa (taraMgalolA) 1900 gAthA pramANa che. "pAia (prAkRta) bhASAo ane sAhitya' pR. 83mAM 450 zloka parimANa hovAnuM zrI hIrAlAla kApaDiyAe jaNAvyuM che. 4. "kahAvalI' prathamaparicchedano prathamakhaMDa muni zrI kalyANakIrti vi.ma. saMpAdita ka.sa. hemacandrasUri navama janmazatAbdI zikSaNanidhi taraphathI vi.saM. 2068mAM pragaTa thayo che. 'taraMgavai kahA' bIjA bhAgamAM Avaze. "prabaMdhacatuSTaya' nAme kahAvalI'nA 4 prabaMdho pragaTa thayA che. 5. anuyogadvAra sUtra 130 patra 149B mAM taraMgavAI sAthe malayavaIno paNa ullekha che. A "malayavaI paNa pAdaliptasUrinI racanA hovAnI saMbhavanA nirvANakalikAnI aMgrejI prastAvanAmAM vyakta thaI che.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ A. zrI pAdaliptasUri A. zrI pAdaliptasUrijInuM vistRta jIvana caritra 'prabhAvaka caritra'nA pAMcamAM prabaMdhamAM maLe che. eno sAra ane aitihAsika vizleSaNa paM. kalyANavijayajI gaNie 'prabaMdha paryAlocana' nAme prabhAvakacaritranI prastAvanAmAM lakhyuM che. bIjA vidvAnoe paNa lakhyuM che e badhAnA AdhAre ahIM thoDuMka jaNAvIe chIe. vikramanA prathama zatakamAM ayodhyAnagarImAM vijayabrahmarAjAnA rAjyakALamAM phullazreSThinI patnI pratimAe putrane janma Apyo. nAgendra nAma pADavAmAM AvyuM. vidyAdharagacchanA AcArya AryanAgahastine mAtAe samarpita karyo. AThamA varSe dIkSA apAI. zrI maMDanagaNi pAse vidyAbhyAsa karyo. 10 'pAdalipta' nAmakaraNa dIkSA vakhatanuM nathI paNa ekavAra gocarI vahorIne AvelA bAlamunine AcArya nAgahastie pUchyuM ke 'A kone vahorAvyuM ?' tyAre bAlamunie kahyuM ke : aMbaM taMbacchIe apupphiyaM pupphadaMtapaMtIe / navasAlikaMjiyaM navavahui kuDaeNa me dinaM // lAla netravALI puSpasamAna dAMtavALI navavadhue navA DAMgaranI kAMjI vahorAvI che. AvuM zRMgA2pUrNa varNana sAMbhaLI gusse thayelA AcAryazrIe kahyuM 'pattittosi.' tyAre bAlamunie vinayapUrvaka kahyuM ke eka kAno vadhArI Apo. prasanna gurubhagavaMte kahyuM : tuM pAlita-pAvRttipta - page lepa karI AkAzamAM uDavAvALo thA. A pachI bAlamuni 'pAdalipta' tarIke prasiddha thayA. - dasa varSanA 'pAdalipta' munine AcAryapade birAjamAna karavAmAM AvyA. 1. 2. AgamaprabhAkara muni puNyavijayajInA mate pAdaliptAcArya vIra ni.saM. 467mAM (jyo. ka.prastAvanA) ane itihAsa vid paM. kalyANa vi. gaNInA mate vi.saM. 200 AsapAsa thayA che. zrI madhusUdana DhAMkInA mate traNa pAdaliptasUri thayA che. prathama jyotiSkadaMDakanA kartA isvIsananA bIjA-trIjA saikAmAM, bIjA i. sAtamA saikAmAM ane trIjA 10mA saikAmAM thayA hovAno emano mata che. (saMzodhana saLaMga aMka-15-16, peja 21) prabhAvaka caritranA 'pAdaliptasUri' prabaMdhamAM ane 'vRddhavAdisUri' prabaMdhamAM A. prabhAcandrasUrie AryanAgahastine vidyAdhara vaMzanA A. kAlakasUrinI paraMparAmAM vidyAdharagacchamAM thayA hovAnuM jaNAve che. paM. kalyANa vi.ma. lakhe che ke-- "ghaNA junA samayamAM e vidyAdharI zAkhA haze ane kALAMtare te zAkhA maTI 'kula'nA nAmathI paNa prakAzamAM AvI haze, ane chevaTe kulanuM paNa nAma choDIne gacchanuM nAma dhAraNa karyuM haze ema lAge che. A uparathI pAdaliptasUrine (vidyAdhara) kulanA athavA vidyAdhara vaMzanA kahIe to kaMI paNa harakata nathI." prabaMdha paryAlocana pR. 21
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATalIputranA muruMDarAjAnI mastakanI pIDA A. pAdaliptasUrie potAnA DhIMcaNa upara tarjanI AMgaLI pheravI dUra karyAnI noMdha nizItha bhASya (gA. 4460)mAM paNa noMdhAI che. ziSyo keTalA vinita hoya che e vAta muphaMDa rAjAne samajAvavA A pAdaliptasUrie bAlamunine gaMgA kaI dizAmAM vahe che e jANavA mokalyA te ghaTanAnI noMdha vizeSAvazyaka bhASyanI A gAthAmAM che. nivapucchieNa bhaNio guruNA gaMgA kuomuhI vahai ? / saMpAiyavaM sIso jaha taha savvattha kAyavvaM // A pAdaliptasUrie khapuTAcArya pAse sAtizaya vidyAno abhyAsa karyAnI ane pAdaliptA nAmanI sAMketika bhASAnI racanA karyAnI vigata paNa maLe che. nAgArjuna nAmano rasAyaNazAstrI A. pAdaliptasUrino gRhastha ziSya banyo hato. AcAryazrI pAdalepa dvArA gaganamArge yAtrA karI parata AvatA tyAre paga dhoIne e pANI paraThavAno lAbha leto. pANI suMghI suMghIne eNe emAM rahelA 108 rasAyaNo oLakhyA hatA. eNe evo lepa taiyAra karyo paNa uDI na zakyo. AcAryazrIe kahyuM ke - cokhAnA dhovANamAM 108. auSadhIo meLavavI joIe. sAdA pANImAM nahIM... nAgArjune potAnA vighugurunI yAdamAM pAdaliptapura banAvyuM je Aje pAlItANA tarIke jANItuM che. nAgArjune zatruMjaya tIrtha upara bhagavAna mahAvIranA jinAlayanuM nirmANa karyuM. emAM A. pAdaliptasUrinI gurumUrti birAjita karI hatI. A jinAlayamAM AcAryuM "gAtAjualaNathI zarU thatuM prabhu mahAvIranuM stotra banAvyuM hatuM. A stotramAM suvarNasiddhi ane AkAzagAminI vidyAnI hakikata gupta rIte ApI che. zrI hIrAlAla kApaDiyA jaina saMskRta sAhityano itihAsa bhA. 1, pR. 123 Ti. 1 mAM jaNAve che ke - "A (stotra) ca. pra. (caturvizatiprabaMdha) pR. 265-266mAM gha-pariziSTa tarIke saMskRta chAyA sahita chapAvyo che. AnI suvarNasiddhi pUratI vyAkhyA pUrI pADatI ane jinaprabhasUrie vi.saM. 1780mAM racelI vRttinA saMkSeparUpa avacUri ca.pra.nA mArA anuvAdamAM prathama pariziSTa tarIke chapAI che." prabhAvacaritra bhASAMtara pR. 140, Ti. 1mAM jaNAvyuM che ke - "A zrI pAdaliptasUri racita "suvarNasiddhigarbha mahAvIra jinastavana' jagatyasuMdarI prayogamAlA mahAvIra graMthamAlA naM. 10mAM prasiddha thaI che. (gavarnamenTa lekzana opha menyuSTi bhAMDArakara risarca insTI. volyuma XIX bhA. 1, pR. 182)"
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 A. prabhAcandrasUri prabhAvaka caritramAM (racanA saM. 1334) jaNAve che ke - "A. pAdaliptasUrie giranAra parvata nIce killAmAM neminAtha caritranuM vyAkhyAna kareluM. te sAMbhaLIne nAgArjune te varNana mujaba dazArDamaMDapa, ugrasenano mahela, vivAhamaMDapa, corI Adi banAvarAvyA hatA je hajI paNa tyAM jovAmAM Ave che." (pra.ca. anuvAda pR. 137) mAnyakheTano kRSNarAjA A. pAdaliptasUrinA paramabhakta hato. sAtavAhana rAjAe mAnyakheTa nagarathI temane pratiSThAnapura teDAvyA. tyAM emaNe vyAkhyAnamAM "taraMgalolA' kathA kahevA mAMDI. rasa jharatI e kathAthI loko prabhAvita thayA te kAraNe ane rAjAe viziSTa sanmAna karyuM ethI pAMcAla nAmanA kavie IrSyAthI evo AkSepa karyo ke A to mArA granthamAMthI corIne uThAMtarI karelI kathA che. A. pAdaliptasUrie jinazAsananI hAni karanAra AkSepane kevI rIte dUra karavo te vicAryuM. yaugika prakriyA dvArA jaDa-mRtakavatu banI gayA. A. pAdaliptasUrinA acAnaka kALadharmathI AkhA pratiSThAnapuramAM hAhAkAra vartI gayo. emanI pAlakhI jyAre pAMcAla kavinA ghara pAsethI nikaLI tyAre ene potAnA duSkRtya upara bhAre pastAvo thayo. pote aghaTita AkSepa karI AcAryanA prANa lIdhA che evuM ene lAgyuM. e pAlakhI pAse AvI raDatAM raDatAM potAnA gunAno ekarAra karyo ane kahyuM ke sIsaM kahavi na phuTUM, jamassa pAliyattaM haraMtassa / jassa muhanijjharAo taraMgalolA naI vUDhA // 1 // (prabaMdhacatuSTaya pR. 31, 98). tyAre AcAryazrIe pAMcAlanA mastaka upara hAtha mukI chAno rAkhyo AcArya jIvaMta che jANI sarvatra AnaMda chavAyo. rAjAe ane nagarajanoe pAMcAlane apamAnita karI kADhI mukyo tyAre AcAryazrIe ja ene sasanmAna pAcho bolAvavA rAjAne samajAvyA. A. pAdaliptasUri moTA gajAnA vidvAna, nRpapratibodhaka ane mahAna zAstrakAra hatA. temano kALadharma pratiSThAnapuramAM thayAnuM kahAvalImAM prabaMdhacatuSTaya pR. 31, 98 jaNAvyuM che. DaoN. motIcaMdanA mate "titvogAlI'mAM kalkinA samakAlina "pADivata' ja A. pAdalipta che. (prabhAvakacaritra bhASAMtara pR. 21, Ti. 1)
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 jyotiSmadaMDaka prakIrNaka 45 AgamamAM dasa prakIrNakano paNa samAveza che. A dasa uparAMta paNa bIjA je prakIrNakonA nAma maLe che emAM 'jyotiSkareMDaka' paNa che. naMdIsUtranI A. malayigirasUrijInI TIkA mujaba caudahajAra jeTalA prakIrNako zramaNoe AgamanA AdhAre racyA che. khA. pATaliptasUrikhe khA granthanI rathanA, suNa tAva surapaNNattivaNNaNaM... // gA. 7 // 'diNakarapaNNattIto sissajaNahio suhopAyo' | gA. 404 // khebha spaSTapaNe 'sUryaprajJapti 'nA AdhAre racanA karyAnuM jaNAvyuM che. jesalameranI ane khaMbhAtanI hastapratonA AdhAre A granthanI zuddhavAcanA A.pra. puNyavijayajI ma. dvArA saMpAdita thaI mahAvIra vidyAlaya dvArA prakAzita thaI che. saMbhavataH TIkAkAra A. zrI malayagirisUrine paNa AvI saMpUrNa granthavALI prata maLI nathI. paNa jesalameranI eka tADapatrIya patra jemAM Adi aMtano keTaloka bhAga nathI evI apUrNa maLI sAge che. jyotiSa ane gaNita viSayaka jainagrantho hajAro varSa junA hovAnA kAraNe prAcIna vaidika vagere gaNitonI gUMco ukelavA mATe paNa mahattvanuM sAdhana manAya che. 'vainasatyaprAza' vi.saM. 1887nA aSADha bhAsabhAM pragaTa thayela " aitahAsika dRSTi prAcIna jaina vAGmaya kA mahattva' nAmanA sejamAM zrI mA. raM. dusae bhAve che } 'vedAGga jyotiSa' nAmakA eka choTAsA jyotiSa grantha vidyamAna saMskRta jyotiSa grantho prAcInatama samajhA jAtA hai / usakI bhASA prAcIna saMketamaya aura samajhaneko itanI kliSTa hai kI i. sa. 1877 se Ajataka isa 35-40 zlokavAle choTese granthakA, DaoN. thIvo, mahAmahopAdhyAya sudhAkara dvivedI, jyo. zaM. bA. dIkSita, lo. Tilaka ityAdI vidvAnoMke anekAneka prayatnoM para bhI saMpUrNataH artha nahIM laga sakA / kintu Ajataka azakyaprAya: samajhA gayA vaha camatkArasvarUpa kArya mahAmahopAdhyAya Do. zAmazAstrI (maisora) ne saralatAse kara DAlA aura vo bhI jaina jyotiSa granthoMkI sahAyatAse / sUryaprajJapti, jyotiSkaraMDaka aura kAlalokaprakAza yaha ve tIna jaina grantha haiM / Do. mahAzayake dhyAnameM yaha AyA kI vedAMga jyotiSakI paddhati aura uparyukta jaina jyotiSa granthoMkI paddhatimeM spaSTa sAmya hai aura vedAMga jyotiSake jo jo zloka Aja taka durbodha samajhakara bhUtapUrva . vidvAnoMne choDa diye the ve ina jaina granthokI sahAyatAse sugama aura susaMgata hI nahIM kintu arthapUrNa pratIta hote hai| isa tarahase agamya vedAMga jyotiSako saMpUrNa tathA sugama karanevAle prathama saMzodhaka, aisA DaoN. zAmazAstrIkA suvikhyAta nAma jaina granthoMkI sahAyatAse hI huA hai|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 isa uparyukta vedAGga jyotiSa ke saMpAdana kArya meM eka choTIsI visaMgatatA jyotiSa karaMDakake zloka 288 ke viSayameM ho gaI hai| "uktaM caitat jyotiSa karaMDe (pa. 196 padya 288)laggaM ca dakkhiNAyanavisuvesu vi assa uttaraM ayaNe / laggaM sAIvisuvesu paJcasuvi dakkhiNaM ayaNe // 288 // chAyA-lagnaM ca dakSiNAyanaviSuveSu api azve uttaramayane / lagnaM svAti viSuveSu paJcasvapi dakSiNAyane / dakSiNAyanagateSu paJcasvapi viSuveSu azve azvinInakSatre lagnaM bhavati / " ityAdi / vedAGga jyotiSa pRSTha 50 / isa zlokakI chAyA aura TIkA malayagirikRta hai aura usakA aMgrejI anuvAda Do. zAmazAstrIne aisA kiyA hai| 'The Lagna of the five Vishuwas or equinoctical days in a yuga is the rise of the Ashwini Nakshatra in the Uttarayana and that in the five Dakshinayanas is the rise of the Swati Nakshatra. -vedAMga jyotiSa-pR. 30 uparake donoM avataraNomeM sthita visaMgati yaha hai ki isa zlokakI saMskRta TIkAmeM dakSiNAyanameM AnevAle viSuva dinakA nakSatra azvinI hai aura aMgrejI bhASAMtarameM vahI azvinI nakSatra uttarAyaNake viSuva dinako joDa diyA gayA hai / DaoN. zAmazAstrIko maiMne isa viSayameM patra likhA thA / Apa apanA aMgrejI bhASAMtara hI yathArtha pratipAdita karate haiM, kAraNa spaSTa hai ki - azvinI nakSatrameM uttarAyaNakA viSuvadina yAne vasaMtasaMpAta yaha Ajase lagabhaga do hajAra varSa pUrva hotA thaa| anyathA saMskRta TIkAkArane liyA huvA azvinI nakSatrameM dakSiNAyanakA viSuva yAne zaradasaMpAta hone ko kamase kama 14000 caudaha hajAra varSose adhika kAla ho gayA hai| jyotiSakaraMDakakA yaha zloka svabhAvataH kliSTa aura saMbhramotpAdaka hai / usameM do bAra dakSiNAyana zabda Anese usakA saMbaMdha azvinIse lagAnA yA svAtIse lagAnA yaha eka jaTila samasyA hai| aura jaina prAcIna sAhityake aMdara AnevAle jyotiSa viSayake anyAnya pramANoMkA samyak abhyAsa karanevAle paMDita hI usako hala kara skeNge| 1. saMpAta biMdUkI vAma gati hai aura nakSatracakrakI eka pUrNa pradakSiNA lagabhaga 26000 varSameM hotI hai| hAla vasaMtasaMpAta uttarA bhAdrapadA nakSatrameM hai| azvinIse uttarA bhAdrapadA takakA do nakSatroMkA aMtara 14 hajAra varSa pUrva hotA thaa|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ citrA aura svAti inake bIcameM vasaMtasaMpAta rahanekA pramANa to saMskRta jyotiSa graMthameM pAyA jAtA hai / zulbasUtrake bhASyameM karkAcAryakA aisA spaSTavacana hai / phira upara batAye hue jyotiSakaraMDakake padyameM jo svAtikA saMbaMdha vasaMtasaMpAtase dekhA jAtA hai vaha bhI yathArtha kyoM na ho? ___ yaha eka hI nahIM aise anekAneka prazna upasthita hote hai| AvazyakatA hai unakI ora dhyAna dekara usa dizAse jaina sAhityakA saMzodhana karanevAloMkI / jaina janatA dhArmika hai, udAra hai aura dhanavAna bhI hai| vaha cAhe to apane prAcIna dhArmika sAhityakA aitihAsika aura tulanAtmaka paddhatise abhyAsa karanevAle vidvAnoMko protsAhana dekara bhAratIya saMskRtikA gaurava baDhAnemeM aMzabhAk ho sakatI hai aura hove yaha prArthanA hai|" paM. amRtabhAI bhojaka A lekha bAbatamAM jyotiSakaraMDaka (pra. mahAvIra vidyAlaya)nI prastAvanAmAM jaNAve che ke - _ "752 mA zrI dusaro yoti 42OMnI "laggaM ca dakkhiNAyaNa." gAthA udhRta karIne, tene visaMgata ane saMbhramotpAdaka jaNAvI che, te gAthA ja hakIkatamAM maulika pramANabhUta nathI. A sUcitagAthAnA sthAnamAM amArA prastuta prakAzanamAM A pramANe gAthA che dakkhiNaayaNe laggaM paMcasu visuvehi hoti asse ya / uttaraayaNe laggaM sAtI visuvesu paMcasu vi // 306 // upara noMdhelI gAthA upara prastuta graMthanA saMpAdaka pU.pA. AgamaprabhAkara munizrI puSyavi4ya mhaa2|4 "mudrite tu asyA gAthAyAH pATho'zuddho'vyavasthitazca vartate / " / pramANe TippaNI lakhIne kulakarNIjIe noMdhelI vRttisahita mudrita jayotiSkaraMDakanI gAthAne azuddha ane avyavasthita jaNAvI che. jyotiSazAstranA adhikArI vidvAna sva. DaoN. nemicandrajI zAstrIe aneka zAstronA anveSApUrva saNa parizramathI adu "bhAratIya jyotiSa" aMthana 57 thI 60 pRSThomA sUryaprajJapti, caMdraprajJapti ane jyotiSkaraMDaka, A traNa graMthonA saMbaMdhamAM saMzodhanAtmaka mAhitI ApI che, temAMthI jayotiSkaraMDakanA saMbaMdhamAM nIce pramANe jaNAvyuM che - 2. paM. dI. culeTa : 'vedakAlanirNaya' /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 " jyotiSkaraNDaka - yaha prAcIna jyotiSakA maulika grantha hai / isakA viSaya vedAGgajyotiSake samAna avikasita avasthAmeM hai / isameM bhI nakSatra lagnakA pratipAdana kiyA gayA hai / bhASA evaM racanAzailI Adike parIkSaNase patA lagatA hai ki yaha grantha I. pU. 300 - 400 kA isameM lagnake sambandhameM batAyA gayA hai : hai laggaM ca dakkhiNAyaNavisuvesu vi assa uttaraM ayaNe / laggaM sAI visuvesu paMcasu vi dakkhiNe ayaNe // arthAt -- assa yAnI azvinI aura sAI - svAti ye nakSatra viSuvake lagna batAye gaye haiM / yahA~ viziSTa avasthAkI rAzike samAna viziSTa avasthAke nakSatroMko lagna mAnA hai / isa granthameM kRttikAdi, dhaniSThAdi, bharaNyAdi, zravaNAdi evaM abhijitAdi nakSatra gaNanAoMkI samAlocanA kI gayI hai / " - (bhAratIya jJAnapITha prakAzana dvArA prakAzita "bhAratIya jyotiSa" graMthanI caudamI AvRtti, pRSTha 60.) zrI kulakarNInA lekhamAMthI e paNa mahattvanI hakIkata jANI zakAya che ke, bhAratIya jyotiSazAstranA sauthI prAcIna 'vedAMga jyotiSa' nAmaka graMthanA saMpUrNa hArdane samajavA mATeno yaza 'sUryaprajJapti' ane 'jyotiSmadaMDaka' Adi jaina graMthone che, anyathA 'vedAMga jyotiSa'ne samajavA mATe upalabdha samagra bhAratIya sAhityamAM koI AdhAra na hato. upara jaNAvelI mAhitImAM paNa DaoN. nemicaMdrajIe, ahIM jaNAvelI zrI kulakarNIjIe carcelI jyotiSkadaMDakanI "tamAM 6 vivabAyaLa" gAthAnI ja noMdha lIdhI che. ahIM sujJa vAcako samajI zakaze ke, je gAthA azuddha ane avyavasthita che tenA AdhAre thayeluM pratipAdana apUrNa ke asaMgata hovAno saMbhava che. DaoN. nemicaMdrajIe je jyotiSmadaMDakanI racanAno samaya jaNAvyo che te, jenA AdhAre jyotiSmadaMDakanI racanA thaI che te sUryaprajJaptisUtramAM AvatA jyotiSaviSayaka nirUpaNanA AdhAre hoya tema lAge che. paNa have prastuta prakAzananA saMpAdakajInA sAdhAra vidhAna mujaba e spaSTa thAya che ke, jyotiSThadaMDakanA kartA AcAryazrI pAdaliptasUri che ane temano samaya vIranirvANa saM. 467nI AsapAsa (I.sa. pUrve pahelI zatAbdI) che. prastuta jyotiSkadaMDakanI 14 thI 16 gAthAmAM ucchvAsa-niHzvAsa AdinuM tathA 70 thI 80 gAthAmAM samaya, pUrvAMga, pUrva AdinuM je nirUpaNa che tenI sAthe anuyogadvArasUtrano
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha meLavatAM keTalIka hakIkatamAM pharaka che, juo zrI mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA prakAzita risUtta majumo ddArADuM ra" graMthamAM anuyogadvAranuM 367muM sUtra. jyotiSkaraMDakamAM 28 nakSatrono krama abhijitathI uttarASADhA parvata che, juo gAthA 144 thI 146. jyAre anuyogadvAramAM kRtikAthI bharaNI parvata che, juo upara sUcita anuyogadvAranuM 127muM sUtra. anyAnya jaina AgamomAM Avela, jyotiSkaraMDakamAM nirUpita vastune sarakhAvatAM koIka sthaLe bhinnatA paNa jaNAze. udAharaNa tarIke juo jyotiSkaraMDakanI pacIsamI gAthA ane anuyogadvAranuM 3raramuM sUtra. A uparAMta jyotiSkaraMDakamAM nirUpita tulAvidhAna, tola-mApa tathA kAlamAna vagerenA saMbaMdhamAM vizeSa mAhitI che, tenI samagra bhAratIya sAhitya sAthe tulanA karavAmAM Ave to vizeSa upayogI jJAtavya vastu maLavAnI saMbhAvanA che." (yo.ka.pra.mahAvIra vidyAlaya, prastAvanA, pR. 22-25) jesalamera ane khaMbhAtanI zrI zivAnaMdivAcakanA TippaNa sAthenI jyotiSkaraMDakanI pratonA AdhAre A. pra. munizrI puNyavijayajI ma. dvArA saMpAdita ane jaina Agama granthamAlA 17(3) mAM zrI mahAvIravidyAlaya dvArA prakAzita "jyotiSkaraMDakadvArA granthanI zuddhavAcanA maLI. A kAraNe mULagranthanI keTalIka azuddhio dUra thaI. prastuta prakAzanamAM saMpAdaka munizrIe A saMskaraNano upayoga karI zuddhavAcanA taiyAra karavAno prayAsa karyo che. mULa ane TIkAno anuvAda prathamavAra pragaTa thAya che tyAre gaNita viSayaka A granthane samajavAnuM kArya vadhu sugama banyuM che. A mATe saMpAdaka munizrI dhanyavAdane pAtra che. adhikArI vidvAno Ano abhyAsa karI AtmakalyANa kare eja maMgala kAmanA. TIkAkAra A. malayagiri sUri | vikramanA bAramA ane teramA saikAmAM jinAgamonA ane anya prakaraNagranthonA ATha mahAna vyAkhyAkAro thayA che. (1) abhayadevasUri (2) droNAcArya (3) malayagirisUri (4) maladhArI hemacandrasUri (5) nemicandrasUri (6) zrIcandrasUri (7) yazodevasUri (8) zrItilakasUri A. malayagiri eka mahAna vyAkhyAkAra thayA che. emaNe vipula pramANamAM sAhitya racyuM che. emanI TIkAne mAnA dhAvaNanI upamA ApavAmAM AvI che. daska vastune khUba
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 sarasa rIte samajAvavA emaNe prayAsa karyo che. koIpaNa jaTIla vastune samajAvavA teozrI anekavidha rIte carcA kare che. kyAreka eka gAthAnI vyAkhyA 500 zloka pramANanA vistAra sudhI paNa pahoMcI jAya to vAMdho nahIM paNa vAcakane pUro saMtoSa karavAnuM emanuM lakSya rahyuM che ane emAM teo pUrepUrA saphaLa thayA che. A. malayagirisUrie pote potAnA granthanA cheDe potAno paricaya ke guruparaMparAnI koI vigata ApI nathI. eka be apavAda sivAya teoe potAnI AcAryapadavInuM sUcana karavAnuM TALyuM che. moTebhAge "manayariNA' evo ullekha ja prApta thAya che. prabhAvakacaritra, prabaMdha ciMtAmaNi ke purAtanaprabaMdhamAM AcAryazrInA jIvanaviSe kazI vigata sAMpaDatI nathIM. saddabhAgye jinamaMDana gaNie (paMdaramA saikAmAM) kumArapAla prabaMdhamAM A. malayagirisUri kalikAlasarvajJa A. hemacandrasUri ane A. devendrasUrine adhyayana mATe gauDadeza tarapha prayANa karyAno prasaMga che. prasanna thayelI devI pAse zrI malayagirijI AgamonI TIkA racavAmAM sahAya karavAnuM mAMgeluM. kumArapAlaprabaMdhanA anuvAdanI prastAvanAmAM A... puNyavijaya ma. A prasaMga A pramANe apAyo che. "AcArya zrI hemacandra gurunI AjJA laI anyagacchIya zrIdevendrasUri ane zrImalayagiri sAthe kalAomAM kuzaLatA meLavavA mATe gauDadeza tarapha vihAra karyo. rastAmAM AvatA khilUra gAmamAM eka sAdhu mAMdA hatA temanI traNe jaNAe sArI rIte sevA karI. te sAdhu giranAra tIrthanI yAtrA mATe khUba jhaMkhatA hatA. temanI aMtasamayanI bhAvanA pUrI karavA mATe gAmanA lokone samajAvI pAlakhI vagere sAdhanano baMdobasta karI rAtre sUI gayA. savAre uThIne jue che to traNe jaNA potAnI jAtane giranAramAM jue che. A vakhate zAsanadevatAe AvI temane kahyuM ke - Apa saunuM dhAreluM badhuM ya kAma ahIMja pAra paDI jaze, have Apane A mATe gauDadezamAM javAnI jarUrata nathI. ane vidhi, nAma, mAhAbhya, kahevApUrvaka aneka maMtra auSadhI vagere ApI devI potAne ThekANe cAlI gaI. 1.jinaratnakozamAM pR. 30ramAM 'mayafa' bikAnera kSamAkalyANa bhaMDAra baMDala 12mAM hovAnI noMdha che. ame A prata meLavavA prayatna karyo paNa saphaLatA maLI nathI. 2. "prabaMdhapArijAta' pR. 147mAM 5. kalyANavi. gaNie 15mI sadImAM tapagacchIya kartAe racelA eka "kalpa aMtava'no paricaya Apyo che. emAM sthavirAvalinA aMte keTalAka sthavironA nAma apAyA che. temAM chellA be nAma ka.sa.hemacandrasUri ane zrI malayagirisUrinA che.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 eka vakhata gurumahArAje temane siddhacakrano maMtra AmnAya sAthe Apyo, je kALIcaudazanI rAtre padminI strInA uttarasAdhakapaNAthI siddha karI zakAya. traNe jaNAe vidyAsAdhananA purazcaraNane siddha karI, aMbikAdevInI sahAyathI bhagavAna zrIneminAtha sAme besI siddhacakramaMtranI ArAdhanA karI. maMtranA adhiSThAyaka zrIvimalezvaradeve prasanna thaI traNe jaNAne kahyuM ke - tamane gamatuM varadAna mAgo tyAre zrIhemacandra rAjAne pratibodha karavAnuM, zrIdevendrasUrie eka rAtamAM kAntinagarIthI serIsAmAM maMdira lAvavAnuM ane zrImalayagirisUrie jaina siddhAntonI vRttio racavAnuM vara mAgyuM. traNene temanI IcchA pramANenuM vara ApI deva potAne sthAne cAlyo gayo." "upara kumArapAlaprabandhamAMthI je utAro ApavAmAM Avyo che emAM malayagiri nAmano je ullekha che e bIjA koI nahi, paNa jaina AgamonI vRttio racavAnuM vara mAganAra hoI prastuta malayagiri ja che. A ullekha TUMko hovA chatAM emAM nIcenI mahattvanI bAbatono ullekha thayelo ApaNe joI zakIe chIe - (1) pUjya zrImalayagiri bhagavAna zrIhemacandra sAthe vidyAsAdhana mATe gayA hatA. (2) temaNe jaina AgamonI TIkAo racavA mATe varadAna meLavyuM hatuM athavA e mATe pote utsuka hoI yogya sAhAdhyanI mAgaNI karI hatI. (3) "malayagirisUriNA' e ullekhathI zrImalayagiri AcAryapada vibhUSita hatA." A malayagirisUrijIe jaNAvyuM che ke jyotiSkaraMDaka grantha vAlabhavAcanAnusArI che. eTale anuyogadvAra sUtra vagere mAthurIvAcanAnusArI granthothI AmAM gaNitanI bAbata keTalIka bhinnatA jovA maLe che eTale vyAmoha na karavo. A grantha sUryaprajJapti sUtranA AdhAre racAyo che ane ghaNI upayogI bAbata AmAM che. TIkAnuM pramANa granthAjha 5000 zloka pramANe che. 5. kalyANavijayagaNinA mate A. malayagirisUri emanI dareka racanAmAM "kuzala' zabdano prayoga kare che. jevI rIte A. munisuMdarasUrijI "jayazrI' zabdano prayoga kare che tevI rIte.) prastuta graMthanI prazastimAM paNa "zata' zabda che ja. A. malayagirisUrinI racanAo TIkAnuM nAma zloka pramANa 1. bhagavatIsUtra - dvitIyazataka vRtti 3750 2. rAjapraznIyopAMga TIkA 3700 mudrita
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 3. jIvAjIvAbhigamopAMga TIkA 16000 mudrita 4. prajJApanopAMga TIkA 16000 mudrita 5. caMdraprajJastupAMga TIkA 9500 mudrita 6. sUryaprajJastupAMga TIkA 9500 mudrita 7. nadIsUtra TIkA 7732 mudrita 8. vyavahArasUtra TIkA 34000 mudrita 9. bRhatkalpapIThikAvRtti (apUrNa) 4600 mudrita 10. AvazyavRtti (apUrNa) 18000 mudrita 11. piMDaniyukti TIkA 6700 mudrita 12. jyotiSkaraMDaka TIkA 5000 mudrita 13. dharmasaMgrahaNI TIkA 10000 mudrita 14. karma-prakRti TIkA 8000 mudrita 15. paMcasaMgrahavRtti 18850 mudrita 16. SaDazItivRtti 2000 mudrita 17. saptatikAvRtti 3780 mudrita 18. bRhatsaMgrahaNIvRtti 5000 mudrita 19. bRhaetrasamAsavRtti 9500 mudrita 20. malayagiri zabdAnuzAsana 5000 mudrita anupalabdha (1) jaMbUdvIpa prajJapti TIkA (2) oghaniryukti TIkA (3) vizeSAvazyaka TIkA (4) tattvArtha TIkA (5) dharmasAraprakaraNa TIkA (6) devendra narakendra prakaraNa TIkA (7) prAkRta vyAkaraNa (8) dezInAmamAlA (9) uNAdisUtro A. devendramuni zAstrI (jaina Agama sAhitya manana aura mImAMsA pU. pa24-6 mAM) jaNAve che ke - "yathA ca pramANabAdhitatvaM tathA tattvArthaTIkAyAM bhAvitamiti tato'vadhAryam "prajJApanAsUtraTIkA // 2. "yathA cApuruSArthatA arthakAmayostathA dharmasAraTIkAyAmabhihitamiti neha pratAyate / " dharmasaMgrahaNITIkA // 3. "vRttAdInAM ca pratipRthivi parimANaM jenarane praziti ne jUtha: prajyate" saMgrahavRtti patra 206 / 4. paM. becaradAse saMbhAvanA vyakta karI che. juo malayagirizabdAnuzAsana pariziSTa pR. 37 Ti, 1, 2.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 AcArya malayagiri utkRSTa pratibhA ke dhanI the| unhoMne AgamagraMthoM para atyaMta mahattvapUrNa TIkAe~ likhi hai| una TIkAoM meM unakA prakAMDa pAMDitya spaSTarUpa se jhalakatA hai| viSaya kI gahanatA bhASA kI prAMjalatA zailI kI lAlityatA evaM vizleSaNa kI spaSTatA unakI vizeSatAeM hai| AgamaprabhAkara munizrI puNyavijaya ma. karmagrantha(pa-6)nI ane bRhatkalpasUtra (bhA.6nI) prastAvanAmAM jaNAve che ke - "zrImalayagirinI TIkA eTale temanA pUrvavartI te te viSayanA prAcIna grantho, cUrNa, TIkA, TippaNa Adi aneka zAstronA dohana uparAMta potA taraphanA te te viSayane lagatA vicAronI paripUrNatA samajavI joIe. gaMbhIramAM gaMbhIra viSayone carcatI vakhate paNa bhASAnI prAsAdikatA, prauDhatA ane spaSTatAmAM jarA sarakhI paNa uNapa najare paDatI nathI ane viSayanI vizadatA eTalI ja kAyama rahe che. AcArya malayagirinI TIkA racavAnI paddhati TUMkamAM A pramANenI che - teozrI sau pahelAM mUlasUtra, gAthA ke zlokanA zabdArthanI vyAkhyA karatAM je spaSTa karavAnuM hoya te sAthe kahI de che. tyArapachI je viSayo paratve vizeSa spaSTIkaraNanI AvazyakatA hoya tyAM "yuM mAva:, vimuC/ mavati, mayamAzaya, rUddhamatra hRdrayam' ityAdi lakhI AkhAya vaktavyano sAra kahI de che. A rIte pratyeka viSayane spaSTa karyA pachI tene lagatA prAsaMgika ane anuprAsaMgika viSayone carcavAnuM temaja tadviSayaka aneka prAcIna pramANono ullekha karavAnuM paNa teozrI cukatA nathI. eTaluM ja nahi paNa je pramANono pote ullekha karyo hoya tene aMge jarUrata jaNAya tyAM viSama zabdonA artho, vyAkhyA ke bhAvArtha lakhavAnuM paNa teo bhUlatA nathI, jethI koI paNa abhyAsIne tenA artha mATe mujhAvuM na paDe ke phAMphAM mAravAM na paDe. A kAraNasara temaja upara jaNAvavAmAM AvyuM tema bhASAnI prAsAdikatA ane artha temaja viSayapratipAdana karavAnI vizada paddhatine lIdhe AcArya zrImalayagirinI TIkAo ane temanuM TIkAkArapaNuM samagra jaina samAjamAM khUba ja pratiSThA pAmyAM che. AcArya malayagirinuM bahuzrutapaNuM AcArya malayagirikRta mahAna grantharAzinuM avagAhana karatAM temAM je aneka Agamika ane dArzanika viSayonI carcA che, temaja prasaMge prasaMge te te viSayane lagatAM je anekAneka kalpanAtIta zAstrIya pramANo TAMkelAM che; e jotAM ApaNe samajI zakIzuM ke teozrI mAtra jaina vAyanuM ja jJAna dharAvatA hatA ema na hotuM; paraMtu uccamAM ucca kakSAnA bhAratIya jaina-jainetara dArzanika sAhitya, jyotirvidyA, gaNitazAstra, lakSaNazAstra Adine lagatA vividha ane viziSTa zAstrIya jJAnano vizALa
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 vAraso dharAvanAra mahApuruSa hatA. teozrIe potAnA granthomAM je rIte padArthonuM nirUpaNa karyuM che e tarapha ApaNe sUkSma rIte dhyAna ApIzuM to ApaNane lAgaze ke e mahApuruSa vipula vAyavAridhine ghuMTIne pI ja gayA hatA, ane Ama kahevAmAM ApaNe jarApaNa atizayokti nathI ja karatA. pUjya AcArya zrImalayagirisUrivaramAM bhale game teTaluM vizvavidyAviSayaka pAMDitya ho, te chatAM teozrI ekAnta nivRtimArganA dhorI ane nivRtimArgaparAyaNa hoI temane ApaNe nivRttimArgaparAyaNa jainadharmanI paribhASAmAM Agamika ke saiddhAttika yugapradhAna AcArya tarIke oLakhIe e ja vadhAre ghaTamAna vastu che. AcArya zrImalayagiriviracita je vizALa grantharAzi Aje ApaNI najara sAme vidyamAna che e pote ja e prabhAvaka puruSanA Antara jIvananI rekhA dorI rahela che. e grantharAzi ane temAM varNavAyelA padArtho ApaNane kahI rahyA che ke-e prajJApradhAna puruSa mahAnuM jJAnayogI, karmayogI, AtmayogI agara je mAno te hatA. e guNadhAma ane puNyanAma mahApuruSe potAnI jAtane eTalI chUpAvI che ke emanA vizALa sAhityarAzimAM koIpaNa ThekANe emaNe potAne mATe "yadavApi malayagiriNA" eTalA sAmAnya nAmanirdeza sivAya kazuM ya lakhyuM nathI. vAra vAra vaMdana ho e mAna-madavirahita mahApuruSanA pAdapane !!! A. zrI malayagirisUrijI kalikAlasarvajJa hemacandrasUrimanA samakAlIna che e nizcita che. teoe AvazyakanI vRttimAM anyayoga. nA 30mA zlokanuM avataraNa ApatA pUrve tathA vAyu: stutipu gurava:' evo bahumAnapUrvaka ullekha hovAthI vidvAno mAne che ke teo ka.sa. hemacandrasUrijIthI vayamAM ane paryAyamAM paNa nAnA haze. A. malayagirisUrijIe jo ke prasthamAM racanAraMvata ApyA nathI paraMtu " ma rizabdAnuzAsana' mAM "dhyAne TU' sUtranI TIkAmAM 'mahat HIRpAto mAratI' e udAharaNa jotAM kumArapAla rAjAnA rAjyakALamAM vyAkaraNanI racanA karI jaNAya che. teozrIe TIkA racanAmAM jyAM jyAM vyAkaraNanA sUtro ApyA che. te potAnA zabdAnuzAsananA ja prAyaH ApyA che. jo ke zarUmAM A zabdAnuzAsana viSe khyAla na hato tyAM sudhI to saMpAdako siddhahema ke pANinI vyA.nA sUtra naMbara mukatA hatA. paNa, keTalAka sUtro koIpaNa vyAkaraNamAM maLyA nahIM tyAre vidvAnone prazna thayo ke A sUtro kyAMnA haze. jayAre malayagirizabdAnuzAsana maLyuM tyAre khyAla Avyo ke teoe svakIyazabdAnu
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsananA sUtro TAMkyA che. apUrNa maLatAM A "malayagirizabdAnuzAsana'nuM saMpAdana paM. becaradAsajIe karyuM che. lA.da. vidyAmaMdira dvArA prakAzita thayuM che. A. malayagirisUrie racelI bRhatkalpanI apUrNa TIkAnI pUrti karatAM bRhatkalpanI TIkAnI utthAnikAmAM A. kSemakIrtisUrie "zabdAnuzAsanAiivazvavidAmayotiH punnaparamANupatimUrti zrImannayarimunIndrapAle vivaraNamuvame " A rIte vyAkaraNaracanAno ullekha karelo ja che. AgamonI TIkAmAM keTalAka "prAkRta vyAkaraNa'nA "dezInAmamAlA'nA ane "uNAdisUtra'nA avataraNo maLe che. enA saMdarbha anya vyAkaraNAdi granthomAM nathI maLatA eTale A. malayagirisUrie "prAkRta vyAkaraNa", "dezInAmamAtA' ane 'uNAdisUtro' racyA hoya evI saMbhAvanA paM. becaradAse vyakta karI che. jo ke AvA koI grantho haju sudhI maLyA nathI. juo "malayagiri zabdAnuzAsana" pariziSTa pR. 37, Ti. 1, 2. muni pArtharatnasAgarajIe AnuM saMpAdana ane anuvAda karyo che. mahAvIravidyAlaya prakAzita jyotiSkaraMDaka ane prAkRta TippaNanuM avalokana karI A granthane zuddha karavA prayatna karyo che. je gAthAo adhika maLI che te TippaNamAM chAyA sAthe ApI che. A.pra.puNyavijayajI ma. dvArA saMzodhita A.malayagirisUri TIkAno paNa upayoga karyo che. jyotiSkaraMDaka mULa ane TIkAnA badhA mupho pravartinI sAdhvIzrI manakazrIjInA parivAranA sAdhvIzrI tattvadarzanAzrI sA. paramasacizrI mA. paramadhArAzrI Adie zrutabhaktithI prerAIne joyA che. dhanyavAda ! adhikArI vidvAno A granthanuM adhyayana karI AtmakalyANane vare. eja maMgala kAmanA. Aso vada amAsa, - AcArya municandrasUri. prabhu mahAvIra nirvANa kalyANaka dina ane pU. gurudevamunirAjazrI jinacandra vi.ma.nI tRtIya svargavAsa tithi. jasavaMtapurA-2068
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraMDakaH vihaMgAvalokana jaina vAGmaya meM jyotiSkaraMDaka prakIrNaka kI gaNanA Agama sAhitya meM hotI hai| vizeSa kara 84 AgamoM meM isakA nirdeza huA hai| isa graMtha meM kAlajJAna kA sArabhUta viSaya pratipAdita kiyA gayA hai / SaDdravyoM meM eka samaya svarUpa kAla ko bhI dravya mAnA hai| sarvajJa bhagavaMta ne vyavahAranaya se kAla kI vibhAvanA bhUta-bhAvi aura vartamAnarUpa evaM saMkhyAta- asaMkhyAta va aMtarahita-anaMta kI gaI hai| isa prakaraNa kA mUla-srota sUryaprajJapti upAMga hai / usI ke AdhAra se isakA nirUpaNa kiyA gayA hai aisA isa graMtha ke TIkAkAra zrI malayagirijI ne TIkA meM batAyA hai| sUryaprajJapti Adi Agama graMthoM meM kAla dravya kA khUba vistAra se vivecana kiyA gayA hai paraMtu vaha tIvra buddhigamya hai| isIlie bAlajIvoM ko yaha viSaya sarala aura subodha bane aisI upakAraka abhilASA se kisI ajJAta zrutasthavira AcArya bhagavaMta ne isa prakaraNa kI racanA kI hai| kAla jJAna ko jAnane kI jijJAsA vAle mumukSu ke lie graMthakAra ne isameM kAla viSayaka saMvatsara pramANa, adhika mAsotpatti ityAdi 21 adhikAroM meM suMdara mArgadarzana kiyA hai / isa prakIrNaka ke racayitA valabhI paraMparA ke AcArya hai aisA prAcIna graMthakAroM ne mAnA hai| samartha TIkAkAra zrI malayagirIsUrijI ne isa prakIrNaka para pAMca hajAra zloka pramANa vidvadbhogya TIkA racI hai| AcArya zrI malayagirijI TIkA meM batAte hai ki yaha kAlajJAna samAsa ziSyoM ke viziSTabodha hetu prAcIna AcAryoM ne sUryaprajJapti ke AdhAra se taiyAra kiyA hai, paraMparA se sarvajJa kathita hone ke kAraNa yaha jJAna vidvAnoM ke lie avazyameva upAdeya hai / graha-nakSatrAdi jyotiSa ke carAcara bhAvoM ko batalAne vAlA yaha anupama Agamika graMtha hai / isake avabodha se ArAdhaka jIva ratnatrayI kI sAdhanA meM vizeSarUpa se upayogavaMta banatA hai ataH paraMparA se mokSagAmI hotA hai yaha bAta suspaSTa hai /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 isa prakIrNaka para AcArya zrI malayagirisUrijI se pUrvavartI mahAna jainAcArya zrI pAdaliptasUrijI ne bhI prAkRta bhASAbaddha prauDha TIkA racI thI aisA ullekha zrI malayagirIya TIkA meM prApta hotA hai| gujarAtI bhASA meM sarvaprathama bAra isa graMtha kA anuvAda karanevAle munirAja zrI pArzvaratnasAgarajI mahArAja ne eka stutya prayAsa kiyA hai ataH inake isa anumodanIya kArya ke lie maiM khUba khUba dhanyavAda detA huuN| gujarAtI bhASA ke mAdhyama se abhyAsa karanevAle pUjya sAdhu-sAdhvIjI evaM jijJAsu jana isa anuvAda ke AlaMbana se svAdhyAya kA apUrva lAbha prApta kareMge aisI kAmanA karatA huuN| vartamAna samaya cUMki sarvazreSTha jJAna-vijJAna kA samaya hai| prabuddha nAgarikoM meM sarvazreSTha jJAna kI jabaradasta bhUkha jagI hai| aise mAhaula meM zrutajJAna ke kSetra meM hamAre pUrvAcAryoM dvArA viracita vizAla sAhitya vidyamAna hai jo pAMDulipiyoM meM saMgRhIta hone se saMpAdana-saMzodhana ke dvArA prakAzita karane yogya hai / isa dizA meM utsAhI munivaroM evaM vidvAnoM kI pravRtti dhIre dhIre vegavatI hotI jA rahI hai| isI ke kAraNa AnevAle kAla meM vicAravaMta-jJAnavaMta jaina samAja kA sRjana hogA aisA merA vizvAsa hai / isI pariprekSya meM zrutajJAna ke saMrakSaNa saMvardhana va Adhunika TekanolojI ke jariye jaina sAhitya vistArita karake jJAnArjana ke naye naye AyAma kholane hoMge, jisase vidvAnoM ko zruta saMpAdana ke saMzodhana AsAnI se sulabha hoM / unakI zrutasevA kI mahAna pravRtti ko adhika bala prApta hoM / ___gujarAtI ke isa bhASAMtara kA sAdyaMta avalokana karake mujhe atyaMta prasannatA huI / aisA suMdara anuvAda kA Agama svAdhyAyI munivaroM evaM vidvAna jagata meM khUba Adara hogA yaha niHzaMka bAta hai / zruta-sAhitya ke upAsaka munivara kA yaha prayAsa khUba upayukta hai aura zrutapremI ArAdhakoM ke lie AnaMda aura saubhAgya kI bAta hai| AnR... 11-10-19 KOBA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva vicArabindu " jyotiSAmayanaM cakSuH " eka ArSavANI anusAra zAstra kA nayana jyotiSazAstra hai / jinezvara paramAtmA ne samasta jIvoM ke AtmakalyANa hetu gaNadhara bhagavaMta ke mAdhyama se zAstrarUpI amRtavANI dvArA ananta kAla ke liye pathapradarzaka kA kAma kiyA hai / Aja badalate kAlacakra meM itara zAstroM kA sRjana, saMzodhana-saMpAdana vizeSa rUpa se pAyA jAtA hai / logoM kA jhukAva bhI usa tarapha adhika hai / anamola mAnavabhavatAraka jinavacana hI hamAre liye AtmakalyANakArI zAstra hai / ise prANapaNa se bacAne kA hamArA dhyeya honA cAhiye / paraMparA se prApta zrutasaMpadA ke prati yadi hama jAgaruka na hoMge to ye zAstra kAla ke gAla meM cale jAyeMge / mujhe yaha batAte hue atyanta prasannatA ho rahI hai ki apane gurujanoM ke padacihna para agrasara hote navodita muni bhagavaMtoM kA zAstroddhAra ke prati samarpaNa avazya hI zruta saMrakSaNa va saMvardhana kI dizA meM eka nayA sopAna hai / tIrthaMkara paramAtmA ne mAnava jIvana vyavahAropayogI zAstroM ko bhI apanI anupama dezanA kA viSaya banAkara hamAre upara upakAra kI varSA kI hai| koI aisA viSaya nahIM jo jinAgama meM samAyA na ho / pUrvAcArya vallabhIyAcArya praNIta prastuta graMtha sUryaprajJapti paMcama upAMgasUtra kA sArAMzarUpa "jyotiSkaraMDaka" jyotiSazAstra kA eka prAmANika evaM prAcIna graMtha hai / isake Upara pUjya Agama TIkAkAra AcArya zrI malayagirisUri ma.sA. kI TIkA suvarNa meM sugaMdha ke samAna hai / prAntIya gujarAtI bhASAbhASI ke liye gurjarabhASAnuvAdamaya yaha prakAzana eka alaukika kA viSaya hai / jyotiSa ke jijJAsuoM ke liye yaha atIva upayogI siddha hogA / isameM varNita kAlagaNanA, bhaugolika varNana Adi sabhI viSaya apane Apa meM adbhuta hai / aMta meM anuvAda sarjaka muni zrI pArzvaratnasAgarajI ko maMgalAzISapUrvaka inake kArya kI bhUri-bhUri anumodanA karatA hU~ / carama tIrthapati zrImahAvIrasvAmI bhagavAna inameM isa prakAra zakti va pravRtti deM, jisase bhaviSya meM inake dvArA adhika se adhika prAcIna durlabha graMtharatnoM kA uddhAra ho / - - pU. zrI bhuvanapadmasAgarajI ma.sA.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ | jyotiSkaraNDakalaghukramaH prAbhRtAGkaH viSayaH pRSThaH | - mub ; 105 ; 123 126 133 kAlapramANaM ghaTikAdikAlamAnaM adhikamAsaniSpattiH tithisamAptiH avamarAtraniSpattiH candrAdisaMkhyA nakSatrasaMkhyAdi ca candrAdivimAnaparimANaM candrAdigatimAnam sUryacandrANAM nakSatrayogaH maNDalAnAM sthAnaM varSAdi jIvAdi teSAM saMkhyAparidhivikampAntarikApravezAdi AbAdhA tadvRddhiH candrasUryayorayanAni candrasUryayorAvRttayastadRkSANi maNDalAnAM samAptistatra gatizca candrasUryayoHRtavastattithayo'vamAdhikarAtrau nakSatrANi ca viSuveSu parvatithinakSatralagnAni vyatipAtAstatkaraNaM ca sUryasya tApakSetraM dRSTiviSayatA ca dinarAtrivRdhdhyapavRddhI amAvasyApUrNimAkaraNaM yuge maNDalasaMkhyA samAptinakSatrANi praNaSTaparvajanmarzakaraNe pauruSIvRddhihAnikaraNaM 153 211 220 244 254 279 ****** 301 312 327 336 387 393 *
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAbhRtagAthAGkaH 1-5 10-15 16-19 20-24 25-27 28-29 30-39 40-49 | atha jyotiSkaraNDakasya bRhadviSayAnukramaH viSayaH upakramaH kAlapramANAdiprAbhRtA (21) bhidheyanirdezaH jyotizcakrasya lokAnubhAvabhavatvaM, kAlazca tadgatiprabhavaH kAlasyAnantyaM samayocchvAsaprANastokalavanAlikAvarNanam prAbhRtaM prathamaM 1 nAlikAsaMsthAnacchidrodakamAnavarNanaM madhuratRNAdibhArAntasvarUpam tulAmAnaM tatra rekhAH (25) nandIpinaddhikA (4) svarUpaM palAdivAhAntameyapramANaM udakasvarUpam nAlikAhorAtrapakSamAsavarSAnayanaM karmamAsanAmAni AdityAdayo varSabhedAH tallakSaNaM tanmAsavarSadinamuhUrtamAnaM (udakamAna) yugavarSANi candrAbhivardhitayorahorAtrataulyameyamAnaM yugasyAdirmAsapakSadivasarAtrinakSatramuhUrtAdinA yuge divasatithInAM mAnaM yuge AdityacandranakSatrAbhivadhitamAsAH (taddinamuhUrtataulyameyAdisaMkhyA) AyuHkarmAsthitInAM sUryasaMvatsarameyatvaM sAMgapUrvalatAmahAlatAnalinamahAnalinapadmamahApadmakamalamahAkamalakumudamahAkumudADaDamahADaDohamahohazIrSaprahelikAntaH kAlaH paramANulakSaNaM, paramANvAdyaSTaguNatAMgulAMte aGgulapAdavitastihastadhanuryojanamAnam, vAlAgratadavagAhatadapahArakAlapalyopamasAgaropamAdimAnaM SaDaraka (yugmivarNana)tatkAlamAnaM kAlAnantyaM ca 50-52 53-55 56 57-59 60-61 62-72 73-89
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 prAbhRtagAthAGkaH viSayaH 91-93 94-97 98-106 107-10 111-15 116-25 126-142 yugasyAdyantyayorutsarpiNyAderAdyantau prAbhRtaM dvitIyaM 2 adhikamAsasya niSpattiH tRtIyaM prAbhRtaM 3 karmamAsasya niraMzatA vyavahAryatA ca, sUryasya maNDalagatyA caMdrasya hAnivRddhikRtA tithi candrajyotsnAyA hAnivRddhi rAhuvarNanaM tatkRtA vRdhdhyapavRddhI tanmAnaM tithisvarUpaM tannAmAni tanmAnaM tatsamAptiH caturtha prAbhRtaM 4 parasparApekSayA mAseSu vRdhdhyapavRddhIH candrartumAsAMzavizleSe'vamarAtrAMzAH pratidivasamavamarAtrAMzAH tithihAnividhiH avamarAtraparvANi avamarAtratithayaH avamarAtrasamAptikaraNam paJcamaM prAbhRtam 5 sthitavicAriNo jyotiSkAzcandrAdyAH mAnuSakSetradvIpasamudrau AdhAtakIkhaNDAt, tataH prabhRti ca candrasUryasaMkhyA tatkaraNaM ca nakSatragrahatArakamAnaM, nakSatrANAM saMsthAnAni tArakasaMkhyA ca nAmAni devatA maNDalacchedaH sImaviSkambhaH SaSThaM prAbhRtaM 6 candrasUryAdivimAnaparimANam saptamaM prAbhRtaM 7 yathottaraM candrasUryanakSatrANi zIghrANi, zeSA aniyatagatayaH, candrAdInAM maNDalacchedAzca aSTamaM prAbhRtaM 8 abhijidAdInAM candreNa yogakAla: candreNa nakSatrANAmAdAnavisargakaraNaM sUryeNa nakSatrANAM yogakAlaH AdAnavisargakaraNaM ca ardhasamadvyardhakSetrANAM sUryeNa yoge karaNaM :nakSatrANAM sUryayogAccandrayogajJAne karaNaM navamaM prAbhRtaM 9 maNDalasya viSkambhaH varSavarSadharAH teSAM viSkambho jIvAkaraNaM dhanuHpRSThakaraNaM iSukaraNaM prakArAntareNa jIvAkaraNaM bAhAkaraNaM parirayakaraNaM ca 143-44 145-48 149-53 154-60 160-70 171 172-73 173-185
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 prAbhRtagAthAGka: viSayaH 186-87 188-90 191 192-97 198 199 200 201 202 203 204 205-7 208-9 210 211-213 214-216 217 jambUdvIpasya paridhiH merovarNanaM viSkambhakaraNaM ca hRdAdiSu pravezavRddhikaraNaM candrAdInAM gatiratikatA maNDalasaMkhyA bAhyAbhyantaramaNDalaparidhiH candramasaH sAdhAraNAsAdhAraNamaNDalAni candrAntare sUryamArgAH ( ) candravikampe sUryavikampAH candrasUryamaNDalAntaraparimANam candrasUryayorvikampaparimANam candrasUryayostiryagAkramaH (510) maNDalAntarikAnayanakaraNam candramaNDaleSu sUryamaNDalapraveze karaNam sAdhAraNamaNDale raveH pravezo mizratA candrasvAtantryaM ca candrasya madhyasAdhAraNamaNDaleSu paJcasu bhAgAH antyasAdhAraNeSu pravezabhAgAdiH bAhyAbhyantaramaNDalayoH parasparaM sUryAbAdhA, pratimaNDalaM cAbAdhAvRddhiH pratimaNDalaM candrAbAdhAvRddhiH candrasUryayoH pratimaNDalAbAdhAparirayakaraNam dasamaM prAbhRtaM 10 sUryasyAyanasaMkhyAjJAne karaNaM candrasya maNDalAni tadayanAdikaraNaM ca ekAdazaM prAbhRtaM 11 candrasyArkasya cAvRttayaH (134-10) sUryAvRttiSu karaNaM tanakSatrANi tattithayazca sUryAvRttiSu candrayoganakSatrakaraNe dhruvarAziH zodhanakaM ca sUryasyAvRttiSu zrAvaNe mAghe ca nakSatrANi puSyottarASADhAviSayaH candrAvRttau abhijitpuSyayogaH dvAdazaM prAbhRtaM 12 nakSatrasUryarAzinAM maMDalagatayaH 218-20 221-25 226-30 231-32 233-40 241-47 248-53 254
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAbhRtagAthAGkaH 255-56 257 258-59 260-264 265 266 267 268-69 270-72 273-78 279-91 292 293-94 295 296-97 298-99 300-303 304-305 306-309 310-11 nakSatramaNDalasamAptikAlaH pratimaNDalaM nakSatragatiH sUryasya pratimaNDalaM gatiH candrasya maNDalapUrtikAla: muhUrttagati: trayodazaM prAbhRtaM 93 sUryartvAnayanakaraNaM RtUnAM nAmAni RtUSu tithijJAnakaraNaM sUryartuSu adhikarAtraparvANi 31 viSayaH avamarAtrAdhikarAtraniSpattistanmAsatithayaH RtuSu sUryasya candrasya ca nakSatrayogakaraNe dhruvarAzi - zodhanakAni candrartavastatpramANaM tatkaraNaM tatsamAptidinakaraNaM tannakSatrakaraNaM caturdazaM prAbhRtaM 14 ayanamadhye viSuvaM dinarAtrisandhau viSuve parvatithikaraNacatuSTayaM parvasaMkhyAgAthA tithisaMgrahagAthA viSuvanakSatrANi viSuvasUryanakSatragAthA viSuvalagnasaMgrahaH viSuva - nizcayakAlaH paMcadazaM prAbhRtaM 15 vyatipAtasvarUpaM phalarAzi: vyatipAte karaNaM SoDazaM prAbhRtaM 16 samabhUtalAt candrasUryatArakANAmuccatA bAhyAbhyantaramaNDalAdiSu dinarAtribhAgAH tApakSetrasyAyAmaM pratimaNDalaM vRddhiH abhyantare bAhye ca maNDale merusamIpe'nyatra ca tApakSetraviSkaMbhaH sUryasya dRSTiprAptatAkaraNaM tApakSetramAnaM saptadazaM prAbhRtaM 17. divasarAtrerdhruvAdhruvamuhUrttAHtriMzanmuhUrttatA'horAtrasya divasarAtrihAnivRddhau karaNaM sUryamAsa paryante hAnivRddhikaraNaM ca sarvabAhyAbhyantaramaNDalayordinarAtrimAnaM
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 prAbhRtagAthAGkaH viSayaH 312-314 315-25 326-27 328 329-31 332-35 336-38 339-42 344 345-53 354-57 358-60 dinarAtrimAnakaraNaM ___ aSTAdazaM prAbhRtaM 18 amAvAsyAkaraNe dhruvarAziH zodhanakaM ca pUrNimAkaraNaM yuge candrasUryayormaNDalasaMkhyA ayane parvANi candramaNDalasaMkhyAtadvizleSaH parvasamAptyayanamaNDalakaraNaM nakSatrakaraNaM yugasya pUrvArdhe pazcArdhe ca parvasamAptinakSatrANi sUryamaNDale parvasamAptikaraNaM parvasamAptau sUryanakSatrakaraNadvayaM puSyAdizodhanakAni yugapUrvArdhe parvasUryanakSatrANi parvacaramadivasamuhUrtakaraNaM ekonaviMzatitamaM prAbhRtaM 19 praNaSTaparvakaraNaM praNaSTajanmanakSatrakaraNaM viMzatimaM prAbhRtaM 20 pauruSIpramANakaraNaM ayane kSayavRddhI dakSiNottarAyanayovRddhihAnimAnaM pauruSImAnenAyanajJAnaM upasaMhAraH ekaviMzatitamaM prAbhRtaM 21 iti jyotiSkaraNDakasya viSayAnukramaH pariziSTa-1 saMkhyAdarzakaM koSThakaM (jyo. ka. anusAre) pariziSTa-2 361-365 366-68 369-72 373-75 376 377 410-414
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImatpAdaliptasUriracitaM jyotiSkaraNDakam . AcAryazrImanmalayagirikRtivaravihitavivRtiyutam praNamya zrIpArzvamamIjharAkhyamazeSa-tIrthagaNabhRcchutadharAMzca / savRttikamidaM jyotiSkaraNDakaM-gurjarabhASAnubaddhaM kurve bAlahitAya // 1 // zrI amIjharA pArzvanAtha paramAtmAne temaja sarva tIrthakara, gaNadhara-Rtadharone namaskAra karIne prAcInatara koIka vallabhIAcArya dvArA viracita temaja pUjyapAda zrImad malayagiri AcArya dvArA racAyelI jyotiSkaraMDaka nAmanA graMthanI jyotizcakranI gatividhi para AdhArita vRttino alpamati vineyajananA hita mATe saraLa gujarAtI bhASAmAM anuvAda karuM chuM. ahIM graMthano AraMbha karatAM pahelAM vRttikAra be zloka dvArA sarvaprathama upoddhAta svarUpa maMgalAcaraNa kare che. // ahaM // spaSTaM carAcaraM vizvaM, jAnIte yaH pratikSaNam / tasmai namo jinezAya, zrIvIrAya hitaiSiNe // 1 // samyaggurupadAmbhojaparyupAstiprasAdataH / jyotiSkaraNDakaM vyaktaM, vivRNomi yathA''gamam // 2 // 1. atrAnantaraM A. pra. puNyavijayasampAdite mahAvIravidyAlaya saMskaraNe gAthASaTkamadhikaM saMprApyate dRzyate taccaivaM - kAtUNa namokkAraM jiNavaravasabhassa vaddhamANassa / jotisakaraMDagamiNaM lIlAvaTTIva logassa // 1 // kAlaNNANAbhigamaM suNaha samAseNa pAgaDa mahatthaM / Nakkhatta-caMda-sUrA jugammi jogaM jadha uti // 2 // kiMci (? kaMci) vAyaga vAlabbhaM sutasAgarapAragaM daDhacarittaM / appassuto suvihiyaM vaMdiya sirasA bhaNati sisso // 3 // sajjhAya - jhANa - jogassa dhIra ! jadi vo Na koyi uvarodho / icchAmi tAva sotuM kAlaNNANaM samAseNaM // 4 // aha bhaNati evabhaNito uvamA-viNNANa-NANasaMpaNNo / so samaNagaMdhahatthI paDihatthI aNNavAdINaM // 5 // divasiya-rAtiya-pakkhiya-caumAsiya-taha ya-vAsiyANaM ca / NiayapaDikkamaNANaM sajjhAyassAvi ya tadatthe // 6 // A [etasya chAyA evamanuvAdastRtIya pariziSTe dRSTavyaH /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam iha kAyamanobhyAmapISTadevatAnamaskArakaraNAdakhilavighnavinAyakopazAnti manyamAno vAcanikamabhISTadevatAnamaskAramakRtvA prekSAvatAmasandehena pravRttyarthaM paramparayA prakaraNasya sarvajJamUlatAM khyApayan prathamataH prayojanamuddizati gAthArtha :- je pratikSaNa carAcara vizvane spaSTa rIte jANe che, tevA sarvajanahitakArI zrI vIrajinezane namaskAra thAo. suMdara rIte gurudevanA caraNakamalonI paryApAsti (sevA)nA prasAdathI huM vyakta rIte A jyotiSkaraMDaka nAmanA graMthanuM AgamamAM jaNAvyA anusAra vivaraNa karuM chuM. TIkArtha :- prastuta prakIrNaka graMthamAM AraMbha karatA pUrve maMgala karavuM jarUrI che. mATe ahIM kAyA ane mananA yogathI paNa ISTadevatAne namaskAra karavAmAM Ave to paNa AvanArA sakala vighna samUho zAnta thaI jAya che ema mAnanAra graMthakAra zrI vacana saMbaMdhI arthAt vANI dvArA iSTadevatAne namaskAra karyA vinA vidvajanonI prastuta kAryamAM saMdeharahita pravRtti thAya te mATe paraMparAthI A prakaraNa sarvajJakathita che ema jaNAvatAM pahelAM graMtharacanAnuM prayojana jaNAvI rahyA che : suNa tAva sUrapannattivaNNaNaM vitthareNa jaM niuNaM / thorguccaeNa tatto vocchaM ullogamettAgaM // 1 // ayamatra pUrvAcAryopadarzita upodghAta:- ko'pi ziSyo'lpazrutaH kaMcidAcArya pUrvagatasUtrArthadhArakaM vAlabhyaM zrutasAgarapAragataM zirasA praNamya vijJapayati sma, yathA-bhagavan ! icchAmi yuSmAkaM zrutanidhInAmante yathA'vasthitaM kAlavibhAgaM jJAtumiti, tata evamukte satyAcArya Aha-zruNu vatsa ! tAvadavahito yena kathayAmi, atra zruNviti kriyApadena zrutajJAnaviSaya upayoga AkSipyate, zrutajJAnaM ca maMgalaM, bhAvanandimadhye tasya paThitatvAt, tataH zrotRNAmapi samastavighnavinAyakopazamanimittaM maMgalamanenAkSiptamiti siddhA teSyAmapyabhilISitArthasiddhiH, yatsUryaprajJaptau vistareNa nipuNaM-nipuNamatigamyaM kAlavibhAgasya varNanaM kRtaM tato'haM ullokamAnaM-yAvatA bhavato manAk kAlavibhAgaparijJAnarUpa Aloko bhavati tAvanmAtrakaM 'stokoccayena' stokasyoddharaNena vakSye / etena prakaraNasya paramparayA sarvajJamUlatA niveditA, tathAhi-sUryaprajJapteridaM prakaraNamuddhRtaM, sUryaprajJaptizca 1. 'thoruccaeNa' iti gaMdhahastIsUtre / sthUloccayenetyarthaH -iti ma. vi. saMskaraNe //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ maGgalAcaraNa pUrvebhyo vinirgatA, pUrvANi ca sAkSAdarthato bhagavatA varddhamAnasvAminA'bhihitAni, sUtrato gaNadharadevaiH, tato bhavatIdaM prakaraNaM paramparayA sarvajJamUlaM, sarvajJamUlatvAda vitathamavitathatvAccAvazyamupAdeyamiti // iha kAlavibhAgo'bhidheyaH, kAlavibhAgaparijJAnaM zrotRNAmanantaraM prayojanaM, paramparAprayojanaM niHzreyasAvAptiH, tathAhi-kAlavibhAgaM samyak parijJAya nAsya kAlasyAnto nApi saMsAre duHkhAnAmiti saMvegAnmokSAya ghaTate, tatastadavAptiriti, karturanantaraM prayojanaM sattvAnugrahaH, paramparAprayojanaM tasyApi niHzreyasAvAptiH, sattvAnugrahasya paramparayA mokSAvAptinibandhanatvAt, uktaJca "sarvarolena, : sattvanAmanuhamA varati yodhavAhAnAM, na prAnocchivam II ? " iha 'kAlavibhAgo'bhidheya' ityuktaM tato yairadhikAraiH kAlavibhAgo vaktavyastAnabhidhitsurAha gAthArtha - he vatsa ! ekAgra thaIne sAMbhaLa, sUryaprajJaptimAM je nipuNa matigamya kAlavibhAganuM varNana kareluM che temAMthI thoDA udAharaNa dvArA jeTalo mAtra bodha thAya teTaluM kahIza. TIkArtha:- A upoddAta ahIM pUrvAcAryo dvArA banAvAyo che te :- koIpaNa alpamati ziSya koIka pUrvagata sUtra ane arthanA dhAraka, zrutasAgarane pArapAmelA vallabhI AcAryane mastaka vaDe praNAma karI vinaMti kare che, he bhagavan! huM Apa zrutanidhi pAse yathAvasthita kALavibhAgane jANavA icchuM chuM, ziSyanA ema kahevAthI AcArya kahe che :- he vatsa ! ekAgra thaIne sAMbhaLa ! ahIM 'jhulu' kriyApadathI zrutajJAnanA viSayamAM upayogano AkSepa karAyo che. zrutajJAna e maMgala che evuM bhAvanaMdimAM kahyuM che. tethI zrotAonA paNa samasta vijJavinAyakonA upazama mATe enA dvArA maMgalano AkSepa thAya che. eTale temanI paNa abhilaSita arthasiddhi siddha thAya che. je rIte "sUryaprajJaptimAM nipuNamatigamya evA kAlavibhAganuM vistArathI varNana karAyuM che temAMthI huM ulloka mAtra - Apane kAlavibhAgano parijJAnarUpa jeTalomAtra Aloka (bodha) thAya teTalo thoDA uddharaNathI jaNAvIza. arthAt jeTalo jarUrI che teTalo kAlavibhAga jaNAvIza. graMthakArazrI enA dvArA A prakaraNa sarvajJamUlaka che ema jaNAve che, kAraNa ke, "sUryaprajJaptimAMthI A prakaraNa uddhata thayuM che ane te pUrvamAMthI nIkaLelI che, pUrvo 1. ' muka lava tivuM' -ti pu che. diuche dhUnonTenencartha: kRti che. vi. saM .
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam arthathI sAkSAt bhagavAna vardhamAnasvAmI dvArA kahevAyelAM che ane sUtrathI gaNadharo dvArA. tethI A prakaraNa paraMparAgata rIte jotAM sarvajJamUlaka thAya che eTale ja avitatha che ane avitatha hovAthI avazya upAdeya che. koIpaNa prakaraNanI racanAmAM cAra vastuo kAraNabhUta hoya che. (1) maMgala (2) abhidheya (3) prayojana (4) adhikAra. maMgalanI vAta AgaLa jaNAvI, have, abhidheya ahIM "kAlavibhAga' che. kAraNa ke sUryaprajJaptimAM varNavela kAlanA vistRta varNanamAMthI saMkSepamAM kALano vibhAga ahIM batAvavAno che. trIjA naMbaramAM prayojana, e be prakAre anaMtara ane paraMpara. kAlavibhAganuM pariNAma e zrotAnuM anaMtara prayojana che ane niHzreyaza (mokSa)nI prApti e paraMpara prayojana che. kAlavibhAgane samyagU rIte jANIne "A saMsAramAM kALano ke duHkhono aMta nathI." ema saMvegathI mokSa mATe pravRtta thAya che ane tyAra bAda tene prApta kare che. have kartAnuM anaMtara prayojana sattAnugraha che ane paraMpara to tene paNa mokSaprApti ja che, kAraNa ke sattvAnugraha paraMparAe mokSanuM kAraNa che, kahyuM che :"sarvajJanA upadezathI je bodhabAhya evA sattvo upara anugraha (upakAra) kare che te zIghratAthI ziva (mokSa) ne pAme che" | 1 | ahIM, "kAlavibhAga abhidheya che' ema kahyuM eTale cothA naMbaramAM AvatA je adhikAro dvArA kAlavibhAga kahevAyogya che te ekavIza adhikAro AgaLanA cAra zloko dvArA jaNAve che. - kAlavibhAganA vyavahArathI adhikAro:kaalpmaannN1 mANaMra niSphattI ahigamAsagassa vi ya3 / vocchAmi omarattaM5 pavvatihiNo samattiM ca4 // 2 // nakkhattaparImANaM6 parimANaM vA vi caMdasUrANaM7 / nakkhattacaMdasUrANa gaiM8 nakkhattajogaM ca9 // 3 // maMDalavibhAga10mayaNaM11AuTTI12maMDalemuhuttagaI13 / uu14visuva15vaIvAe16tAvaM17vuDhei ca divasANaM18 // 4 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ maGgalAcaraNa avamAsapuNNAmAsI19 paNa?pavvaM20 ca porisiM21 vaavi| vavahAranayamaeNaM taM puNa suNa me aNanamaNo // 5 // iha sUryaprajJaptisatkA adhikArA ekaviMzatiHupaprAbhRtavinibaddhAH, tatra prathame'dhikAre kAlasya-samayAderghaTikAparyantasya pramANaM vakSye, dvitIye mAnaM-pramANaM saMvatsarANAM, tRtIye'dhikamAsasya niSpatti, tadanantaraM cAlpavaktavyatvAd gAthoktaM kramamullaMghya caturthe parvatithisamAptiM vakSye, paJcame'vamarAtraM, gAthAyAM cAnyathAnirdezaH chandovazAt, tataH SaSThe-nakSatrANAM saMsthAnAdiparimANaM vakSyAmi, saptame candrasUryaparimANaM aSTame candrasUrya- nakSatrANAM gatiM, navame nakSatrayogaM, dazame jambUdvIpe candrasUryANAM maNDalavibhAgam, ekAdaze'yanaM, dvAdaze AvRtti, trayodaze candrasUryanakSatrANAM maNDale maNDale muhUrtagatiparimANaM, caturdaze RtuparimANaM, paMcadaze viSuvANi, SoDaze vyatipAtAn, saptadaze tApakSetram, aSTAdaze divasAnAM vRddhyapavRddhI, ekonaviMzatitame'mAvAsyApaurNamAsIvaktavyatAM, viMzatitame pranaSTaM parva, ekaviMzatitame pauruSIM, etAMzcaikaviMzatisaMkhyAnapyarthAdhikArAn vakSye vyavahAranayamatena, na nizcayanayamatena nizcayanayamatena hi kalAkalAMzapratikalAMzagaNanayA paramArthataH paramazrutavida eva budhyante, na zeSAH, na ca tathA kathyamAnaM zrotRNAM aJjasA'vagamapathamRcchati, tato vyavahAranayamatena yojanagavyUtakatipayakalAkalAMzapravibhAgarUpeNa vakSye, tacca tathA me kathayato bhavAnavahitamanasko bhUtvA zrRNu // 2-5 // gAthArtha :- vyavahAranayamatathI kALavibhAganA 21 adhikAro ananyamanaska thaIne sAMbhaLa, kALapramANa 1, saMvatsaronuM pramANa 2, adhikamAsanI niSpatti 3, avamarAtra 4, parvatithisamApti 5, nakSatraparimANa 6, caMdrasUryanuM parimANa 7, nakSatra-caMdra sUryanI gati 8, nakSatra yoga 9, maMDalavibhAga 10, ayana 11, AvRtti 12, maMDalamAM muhUrta gati 13, Rtu 14, viSuvo 15, vyatipAto 16, tApakSetra 17, divasonI vRddhini. 18, amAvasyA-pU[bhAsI 18, pranaSTa parva 20, pauruSI 21. // 2-5 // TIkArtha :- ahIM sUryaprajJapti saMbaMdhI 21 adhikAro upakAbhUtavinibaddha che. tyAM, prathama adhikAramAM samayAdi ghaTikAparyanta kALanuM pramANa kahIzuM. bIjAmAM saMvatsaronuM 1. atra ma. vi. saMskaraNe zivanandi vAcaka TippaNe / 'evamete tevIsaM pAhuDe vaNNayissAmo jadhakkama / tatra 'pavvasamatti 5 tihisamati 6ca' evaM 'avamAsI 20 puNNamAsI 21' iti dvau dvau adhikArau bhinnau bhaNitau stH|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ M jyotiSkaraNDakam pramANa, trIjAmAM adhikamAsanI niSpatti, tyArabAda alpavaktavyatA hovAthI gAthAmAM kahela kramane ullaMghIne cothAmAM parvatithinI samApti, pAMcamAmAM avamarAtra, chaThThAmAM nakSatronuM saMsthAnAdi parimANa, sAtamAmAM caMdra-sUryanuM parimANa, AThamAmAM candra-sUryanakSatronI gati, navamAmAM nakSatrayoga, dazamAmAM jebUdvIpamAM candra-sUryono maMDalavibhAga, agiyAramAmAM ayana, bAramAmAM AvRtti, teramAmAM candra-sUrya-nakSatronI maMDalamAM muhUrtagati parimANa, caudamAmAM RtuparimANa, paMdaramAmAM viSuvo, soLamAmAM vyatipAto, sattaramAmAM tApakSetra, aDhAramAmAM divasonI vRddhi-apavRddhi, ogaNIzamAmAM amAvasyApUrNimAnI vaktavyatA, vazamAmAM pranaSTa parva, ekavIzamAmAM pauruSI, vyavahAranayamatathI A ekavIze adhikAro kahIzuM nahi ke nizcayamatathI kAraNa ke nizcayanayamatathI kalAMza - pratikalAMzanI gaNanAthI paramArthataH paramazrutavido ja jANe che. badhA nahi, ane e rIte (nizcayanayamatAnusArathI) kahevAthI zrotAo saraLatAthI teno bodha pAmI zakatA nathI. eTale vyavahAranayamatathI yojana-gAu ane keTalIka kalA-kalAMzanA pravibhAga rUpe kahIza ane te avyavahita-ekAgra manavALo thaIne sAMbhaLa || gA. 2 thI 5 / tadevaM nirdiSTA arthAdhikArAH, samprati 'yathoddezaM nirdeza 'iti nyAyAt prathamataH kAlapramANarUpaM prathamamadhikAraM vivakSuridamAha logANubhAvajaNiyaM joisacakkaM bhaNaMti arahaMtA / savve kAlavisesA jassa gaivisesanipphannA // 6 // 'yasya' jyotizcakrasya caMdrasUryanakSatrAdirUpasya sambandhinA gativizeSeNa niSpannAH 'sarve kAlavizeSAH' candramAsasUryamAsanakSatramAsAdikAH tadjyotizcakraM lokAnubhAvajanitam, anAdikAlasantatipatitatayA zAzvataM veditavyaM, nezvarAdikRtamiti bhaNanti-pratipAdayanti bhagavantaH 'arhantaH' tIrthakarAH, tIrthakRtAM ca vacanamavazyaM pramANayitavyaM, kSINasakaladoSatayA tadvacanasya vitathArthatvAbhAvAt, uktaMca - 'rAgAdvA dveSAdvA mohAdvA vAkyamucyate hyanRtam / yasya tu naite doSAstasyAnRtakAraNaM kiM syAt ?' // 1 // apica-yuktyA'pi vicAryamANo nezvarAdirghaTAM prAMcati, tatastadabhAvAdapi jyotizcakraM lokAnubhAvajanitamavaseyaM, yathA ca yuktayA vicAryamANo nezvarAdirghaTate tathA tattvArthaTIkAdau vijRmbhitamiti tata evAvadhAryam // 6 // tadeva lokAnubhAvajAnitAd jyotizcakrAt kAlavizeSo niSpanna iti sAmAnyataH kAlasya sambhavaM pratipAdya samprati saMkSepataH kAlasya bhedAnAcaSTe--
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ maGgalAcaraNa adhikArono nirdeza karyA pachI have, "uddezAnusAra nirdeza hoya che e nyAyane anusarI bakAlapramANa' rUpa prathama adhikAranuM varNana kare che gAthArtha :- jenA sarvakAlavizeSo gativizeSathI banelA che te jayotizcakrane arihaMta bhagavaMto lokAnubhAvajanita kahe che. TIkArya - jenA sUryacaMdra nakSatrAdi saMbaMdhI gativizeSathI banelA sarva candramAsasUryamAsa-nakSatramAsAdika kAlavizeSo che te jyotizcakra lokAnubhAva janita che. arthAta anAdikALa saMtatipatita-anAdikALathI cAlyuM AvatuM hoI zAzvata jANavuM, te IzvaradikRta nathI ema bhagavAna arihaMto-tIrthakaro jaNAve che ane tIrthakaronuM vacana pramANa mAnavuM yogya che, emanA sakaladoSo kSINa thaI cUkyA hovAthI temanA vacanamAM asatyaarthatAno asatya pratipAdanano abhAva hoya che. kahyuM che :- "rAgathI ke dveSathI athavA mohathI ja asatyavAkya bolAya che. paraMtu jenAmAM A ekeya doSo nathI tene asatyanuM kAraNa zuM hoI zake ? A 1 || ane yuktithI vicArIe to paNa A IzvarAdi ghaTato nathI, tethI tenA (Izvara kartutvanA) abhAve paNa A jyotizcakra, lokAnubhAva janita che ema jANavuM. yuktithI vicAratAM paNa A IzvarAdi je rIte ghaTato nathI tenI vistRta carcA "tattvArthaTIkAdimAMthI jANavI. | 6 | A ja lokAnubhAvajanita jyotizcakrathI kALa vizeSa banelo che eTale sAmAnyathI kALano saMbhava jaNAvIne have, saMkSepathI kALanA bhedo jaNAve che. 1. A "Izvara katRtva nirAkaraNano adhikAra anya graMthomAMthI samajavo. ahIM, graMtha gauravanA bhayathI vadhu vistAra karyo nathI.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra pahelo - kALa pramANa 1. mmu mehanI pr359|| - (saMkSepathI) saMkheveNa u kAlo aNAgayAtItavaTTamANo ya / saMkhejjamasaMkhejjo aNaMtakAlo ya niviTTho // 7 // kAlaH saGkhapatastrighA, tadyathA-anAgato'tIto vartamAnazca, tatra yo vivakSitaM vartamAnasamayamavadhIkRtya bhAvI samayarAziH sa sarvo'pi kAlo'nAgataH, yastu tameva vivakSitaM vartamAna samayamavadhIkRtya bhUtavAn samayarAziH so'tItaH, yastu vartate samayaH sa kAlo vartamAnaH, tadevamitthaM saMkSepataH kAlasya caividhyaM pratipAdya saMprati prakArAntareNa sajhepata eva kAlasya traividhyamAha- 'saMkhejje' tyAdi, trividhaH kAlo bhagavadbhiHtIrthakaragaNadharairnirdiSTastadyathA-saGkhyeyo'saGkhyeyo'nantazca, tatra samayAdiH zIrSaprahelikAparyantaH saGkhyeyaH, asaGkhyeyaH palyopamAdikaH, anantaH anantotsarpiNyavasarpiNyAdikaH // 7 // tatra prathamataH saGkhyeyaMkAlaM vivakSuridamAha____uthArtha :- saMkSepathI ANa anAgata - matIta - vartamAna bhane sNdhyaat-sNdhyaatanaMta kahevAyo che. TIkArya - kALa saMkSepathI traNa prakAre che - anAgata, atIta ane vartamAna, tyAM je vivakSita vartamAna samayane AzrayIne rahenAro bhaviSyakAlina samayarAzi te sarvakALa anAgatakALa che. je vivakSita vartamAna samayane AzrayIne rahelo bhUtakAlina samaya rAzi te sarvakALa atItakALa che. je samaya varte che te vartamAnakALa kahevAya che. A rIte saMkSepathI kALanI trividhatA jaNAvIne have anya prakAre saMkSepathI ja kALanI trividhatA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra pahelo kALa pramANa 9 kahe che. saMkhyAta - asaMkhyAta ane anaMta ema traNa prakArano kALa tIrthaMkara-gaNadharo e nirdeza ryo che. tyAM samayathI - zIrSaprasiDA sudhIno ne Aja te saMkhyeya Aja, palyopamAdi kALa te asaMkhyakALa ane anaMtotsarpiNI avasarpiNI AdikALa te anaMtakALa che. tyAM sauprathama saMdhyeyakALanI vivakSA kare che-- (1) saMdhyeyANa-nAsiA prabhA - kAlo paramaniruddho avibhajjo taM tu jANa samayaM tu / samayA ya asaMkhejjA havai hu ussAsanissAso // 8 // ussAso nissAso ya do'vi pANutti bhannae ekko / pANA ya satta thovA thovAvi ya satta lavamAhu // 9 // aTThatIsaM tu lavA addha lavo ceva nAliyA ho / yaH kAlaH 'paramaniruddhaH' paramanikRSTaH, etadeva vyAcaSTe-'avibhajyaH' vibhaktumazakyaH kimuktaM bhavati ? - yasya bhUyo'pi vibhAgaH kartuM na zakyate sa kAlaH paramaniruddha:, tamitthambhUtaM paramaniruddhaM kAlavizeSaM samayaM jAnIhi sa ca samayo duradhigamaH, taM hi bhagavantaH kevalino'pi sAkSAt kevalajJAnena vidanti, na tu zRGgagrAhikayA parebhyo nirdeSTuM zaknuvanti, nirdezo hi prathamataH kAyaprayogeNa bhASAdravyANyAdAya pazcAdvAkparyAptikaraNaprayogato vighIyate, tato yAvatsamaya ityetAvantyakSarANyuccAryante tAvadasaGkhyeyAH samayAH samatikrAmantIti na sAkSAdvinirluThitarUpatayA nirdeSTuM zakyate, itthambhUtAH samayA asaGkhyeyA eka ucchavAsaniHzvAso bhavati, kimuktaM bhavati ? - anantaroktasvarUpAH samayA jaghanyayuktA - saGkhyAtakapramANA ekA''valikA, saGkhyeyA''valikA eka ucchavAsaH tAvatpramANa evaiko niHzvAsaH, tayozcAyaM bhedaH - urdhvagamanasvabhAva ucchvAsaH adhogamanasvabhAvo niHzvAsaH // 8 // puruSasya zArIrikabalopetasyAnupahatakaraNagrAmasya nIrujasya prazaste yauvane varttamAnasyAnAkulacetaso ya ekaH ucchvAsaH saGkhyeyAvalikApramANo yazcaiko niHzvAsaH saGkhyAtAvalikApramANa eva tau dvAvapi samuditAvekaH prANo bhaNyate, prANo nAma kAlavizeSaH, etaduktaM bhavati - yathoktapuruSagatocchvAsaniHzvAsapramitaH kAlavizeSa: prANa iti, >
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam yacca puruSasya zArIrikabalopetAdivizeSaNakalApopAdAnaM tadanyathAbhUtapuruSasambandhinAvucchvAsaniHzvAsau na prANarUpakAlavizeSapramitihetU bhavata iti pratipattyarthaM, te ca prANAH 'sapta' saptasaGkhyA ekaH stokaH, stokAnapi ca sapta saGkhyAnekaM lavamAhuH pUrvasUcyaH // 9 // te'pi ca lavA aSTAtriMzat-aSTAtriMzatsaGkhyAH , ardhalavazca arddha lavasya arddhalavaH "same aMze'rdha" miti samAsazca cevazabdaH samuccaye ekA nAlikA bhavati, sArdhaSTAtriMzallavAH samuditA ekA nAlikA bhavatItyarthaH // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM kAlapramANanAmA prathamo'dhikAraH samAptaH // gAthArtha :- paramaniruddha, avibhAjya je kALa tene samaya jANa. evA asaMkhyaya samayothI eka ucchavAsa-niHzvAsa thAya che, ucchavAsa-niHzvAsa dvArA eka prANa thAya che. sAta prANono eka stoka thAya che ane sAta stokano eka lava kahevAya che. AvA sADA ADatrIsa lavonI eka nAlikA thAya che. TIkArtha - je paramaniruddha arthAtu paramanikRSTa kALa te samaya te kevo hoya che ? avibhAjaya - jeno pharIthI vibhAga na karI zakAya te kALa paramaniruddha kALa. AvA prakArano je kALa tene samaya jANa. te samaya duradhigamya che, sAkSAt kevalajJAna dvArA kevalI bhagavaMto jene jANe che paraMtu ziMgaDu pakaDAvavAnA nyAyathI anyane nirdeza karI zakatA nathI. arthAt ziMgaDu pakaDAvIne anyane kahe ke jo A ziMgaDuM kahevAya ema samayane pakaDIne jaNAvI zakAto nathI. kAraNa ke nirdeza sauprathama kAyaprayogathI bhASA dravyone grahaNa karIne pachI vacanaparyAptinA karaNayoga dvArA uccAraNa karAya che tethI samaya" eTalA akSaronuM uccAraNa thAya teTalAmAM asaMkhyaya samaya pasAra thaI jAya che eTale batAvavA dvArA sAkSAt teno nirdeza zakya nathI. AvA asaMkhyaya samayono eka ucchavAsa-niHzvAsa thAya che. AvA jaghanyayuktAsaMkhyAta pramANa samayonI eka AvalikA, saMkheyaAvalikAno eka ucchavAsa ane teTalA pramANano eka niHzvAsa, ucchavAsa-niHzvAsamAM ATalo bheda che- upara javAnA svabhAvavALo te ucchavAsa ane nIce javAnA svabhAvavALo niHzvAsa kahevAya che. || 8 ||
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra pahelo - kALa pramANa zArIrika baLathI yukta, pratipUrNa indriyagrAmavALA, nirogI, prazastayuvAnImAM vartamAna, mananI AkuLatA rahita puruSano je eka ucchavAsa-niHzvAsa (asaMkhyaya AvalikA pramANa) te baMne maLIne eka prANa thAya che. arthAt yathokta puruSano ucchavAsa-niHzvAsa pramANa kALavizeSa te prANa ane yathokta vizeSaNa vinAnA puruSano ucchavAsa-niHzvAsa prANarUpakALavizeSanA pramANamAM hetu banato nathI. te 7 prANo = 1 stoka ane 7 stokano eka lava thAya che. AvA 38 lavonI eka nAlikA thAya che. | 9 || || zrImalayagiriviracita jyotiSkaraMDakavRttimAM kAlapramANa nAmano prathamAdhikAra sAnuvAda pUrNa thayo.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa tadevamuktaM kAlapramANaM, samprati mAnaM ghaTikAdInAM vaktavyaM, tatra prathamato nAlikAyAH saMsthAnAdi vivakSurAha tIse puNa saMThANaM chir3e udagaM ca vocchAmi // 10 // tIre' ta pazcAI, tAH punarnAtiyA: "saMsthAnam' majhurti tathA "chidrama' vivaramadhobhAge yenodakaM nAlikAmadhye pravizati udakaM ca yAdRgbhUtaM chidreNa pravizad nAlikAyAM bhUtvA yathoktanAlikArUpakAlavizeSaparimANaheturbhavati tAdRgbhUtaM vakSyAmi // 10 // tatra pratijJAtameva nirvAhayitukAmaH prathamataH saMsthAnaprarUpaNAM chidrapramANavaktavyatopakSepaM ca kurvannAha prathama adhikAramAM kAla pramANa jaNAvyuM have, ghaTikAdinuM mAna-pramANa nAmano adhikAra jaNAve che. tyAM sauprathama nAlikA jenI kALapramANamAM vAta thaI enA saMsthAnAdinI vivakSA uttarArdhathI kare che. nAlikAnuM svarUpagAthArtha :- ane tenA - nAlikAnA saMsthAna-chidra ane uddaka (nAlikAmAM pANI bharavAmAM Ave che je chIdra vATe yogya pramANAnusAra vahe che.) ne jaNAvIzuM. TIkArtha :- AgaLa dazamA zlokanA pUrvArdha sudhI nAlikA sudhInuM pramANa jaNAvIne have te nAlikAnuM svarUpa jaNAve che. te nAlikAnuM saMsthAna - AkRti, chidra-nIcenA bhAgamAM kANuM jenAthI uddaka (pANI) nAlikAmAM praveze che ane udaka (pANI) jeTaluM chidrathI pravezatuM nAlikAmAM thaIne yathokata nAyikArUpa kALa vizeSanA parimANamAM hetu bane che arthAt eTalA samayamAM nAlikA-ghaTikA pramANa kALa pUro thAya che, teTaluM jaNAvIzuM ke 10 |
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo ghaTikAdinuM pramANa tyAM pratijJAno nirvAha karavAnI icchAthI prathama saMsthAna prarUpaNA ane chidranA pramANanI vaktavyatAno upakSepa karatAM kahe che dAlimapupphAgArA lohamayI nAligA u kAyavvA / tIse talaMmi chiDuM chiDDupamANaM ca me suNaha // 11 // 'dAlime 'tyAdi, 'nAlikA' ghaTikA lohamayI karttavyA, sA ca saMsthAnamadhikRtya dADimapuSpAkArA karttavyA, dADimapuSpasyevAkAraH - saMsthAnaM yasyAH sA tathA, tasyAzcaivambhUtAyA nAlikAyA stale-adhastAcchidraM karttavyaM tasya ca chidrasya pramANaM pUrvasUriparamparAgataM kathayato me - mama zRNuta // 11 // chidrapramANameva kathayati- gAthArtha :- dADamanA puSpanA AkAranI lohamayI nAlikA karavI. tenA talamAM (tajiye) chidra avuM, have tuM chidra prabhAra sAMbhaNa. 13 dADamanA puSpanA AkAranI lohamayI nAlikA-ghaTikA karavI te nAlikAnA taLamAM nIcenA bhAge chidra karavuM. te chidranuM parimANa - pramANa pUrvasUrinI paraMparAthI AveluM huM dhuM te sAMbho // 11 // chidranuM prabhAsa : chnnauyamUlavAlehiM tivarisajAyA gayakumArIe / ujjukayapiMDiehi u kAyavvaM nADiyAchiddaM // 12 // ahavA duvarisajAyAe gayakumArIeN pucchvAlehiM / bihiM bihiM guNehiM tehi u kAyavvaM nADiyAchiddaM // 13 // ahavA suvaNNamAsehiM cauhiM caturaMgulA kayA sUI / nAliyatalaMmi tIe u kAyavvaM nAliyAchiddaM // 14 // evaM chiddapamANaM dharimaM mejjaM ca me nisAmeha / etto udagapamANaM vocchaM udagaM ca jaM bhaNiyaM // 15 // 'channauye 'tyAdi, 'trivarSajAtAyAH ' trINi varSANi jAtAyAH trivarSajAtA 'kAlo dvigau ca meyai 'riti tatpuruSasamAsaH tasyA gajakumAryAH SaNNavatisaGkhyairmUlavAlaiHpucchamUlavAlaiH 'RjvIkRtapiNDitaiH 'UrdhvamRjvIkRtyaikatra mIlitairnAlikAyA adhastAttale
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jyotiSkaraNDakam chidraM karttavyaM, kimuktaM bhavati ?-UrdhvamRjUkRtA gajakumAryAH SaNNavatisaGkhyAH pucchamUlavAlA ekatra piNDitA yAvatpramANe chidre paripUrNA mAnti na cApAntarAlaM sUkSmamapi bhavati tAvatpramANaM nAlikAyA adhastAt mUle chidram kartavyamiti // 12 // prakArAnteNa chidrapramANamAha-'ahave' tyAdi, 'athaveti prakArAntaratA dyotane gajakumAryA dvivarSajAtAyAH 'taiH' prAguktasaGkhyAkaiH SaNNavatyetyarthaH pucchavAlaiH pratyekaM dvAbhyAM dvAbhyAM 'guNaiH' guNyante sma guNA guNitA ityarthaH taiH, kimuktaM bhavati ?-SaNNavati saMkhyairdviguNitairnAlikAyA aghastale chidraM karttavyamiti, bhAvArthaHprAgvadavagantavyaH // 13 // bhUyaH prakArAntareNa chidrapramANamevAha- 'ahave' tyAdi, athaveti pUrvavat 'suvarNamASaiH' vakSyamANapramANaiH caturbhiH-catuHsaMkhyaizcaturaMgulapramANA yA kRtA sUcI tayA sUcyA nAlikAyA aghastAttale 'nAlikAchidraM' nAlikArUpakAlavizeSapramitaye chidraM karttavyaM kimuktaM bhavati ?-yAvatpramANe chidre yathoktapramANA sUciH pravizati na ca manAgapyapAntarAlaM bhavati tAvatpramANaM chidraM kartavyamiti // 14 // 'evam' uktena prakAreNa nAlikAyAH chidrapramANamabhihitamiti zeSaH, samprati 'dharimaM' dharimapramANaM tulApramANamityarthaH 'meyaM ca' meyapramANaM ca, yena meyaM mIyate tanme yathoktamupavarNayataH 'nizamayata' AkarNayata, tataH 'itaH' dharimapramANameyapramANakathanAdanantaraM dharimapramANena meyapramANena ca yadudakapramANaM pUrvAcAryairbhaNitaM yacca' yAdRgbhUtaM ca nAlikAyogyamudakaM tadahaM vakSyAmi // 15 // tatra prathamato dharimapramANamAha gAthArtha - traNa varSanI thayelI gajakumArInA cha(96) saraLa karIne ekaThA-piMDa karelA mULavALo dvArA nAlikAchidra karavuM. athavA 2 varSanI thayelI gajakumArInA te bamaNA-bamaNA (arthAt ekaso bANa) pRcchanA vALo dvArA nAlikA chidra karavuM, athavA cAra mAsA suvarNa dvArA cAra AMgaLanI sUci-soya karavI nAlikAnA tale tenAthI nAlikA chidra karavuM. ATaluM chidranuM pramANa che. have huM dharima ane meya pramANa kahuM chuM te sAMbhaLo. have pachI udaka pramANa kahIza ane udaka jevuM kahyuM che te kahIza. TIkArya :- traNa varSanI vayanI thayelI gajakumArI-hAthaNInI pUMchaDInA mULanA vALone sIdhA karI ene bhegA karI nAlikAnA nIcenA bhAge te vALonA piMDanA mApanuM chidra karavuM. arthAt saraLa-sIdhA karelA traNa varSanI uMmaranI hAthaNI-gajakumArInA pUMchaDInA mULanA channu (96) vALa ekasthAne piMDa karI jeTalA pramANanA chidramAM paripUrNa samAI jAya ane vacce sUkSmajagyA paNa na rahe teTaluM nAlikAnA nIce chidra karavuM /1rA
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa anya prakAre - athavA, be varSanI uMmaranI gajakumArInA te cha- pucchavALone bamaNAbamaNA karIne arthAt channe be vaDe guNIne ekaso bANa vALonA piMDa dvArA nAlikA chidra karavuM. arthAt, te 192 vALonA piMDanI jeTalI jADAI thAya teTaluM chidra karavuM. I/13 pharIthI anya prakAre chidra batAve che athavA pUrvanI jema kahevAtA cAra pramANa suvarNamAsA dvArA cAra AMgaLa pramANa sUcI (soya) karavI teTalA pramANa jADAIvALI soyathI nAlikAnI nIce nAlikA chidra karavuM, arthAt jeTalA pramANanA chidramAM yathokata pramANavALI sUci praveze ane jarAya aMtarAla na rahe teTaluM chidra karavuM. te 14 || A pramANe traNa prakAre nAlikAnuM chidrapramANa jaNAvyuM. have, dharimapramANatulApramANa ane meya pramANa jenAthI meya vastu mapAya tenuM varNana karatA mane sAMbhaLo. tyArapachI, arthAt parimapramANa ane meyapramANa kahyA pachI dharimapramANa ane meyapramANathI nAlikAmAM bharavA yogya je udakapramANa pUrvAcAryoe kahyuM che ane jevuM nAlikAyogya udaka che arthAtu nAlikAmAM bharavA mATe kevA prakAranuM udaka levuM te huM kahIza. / 1pa || -: dharimapramANa:prathama dharimapramANa kahe che cattAri madhuragataNapphalANi so seyasAsavo ekko / solasa ya sAsavA puNa havaMti mAsapphalaM evaM // 16 // do ceva dhannamAsapphalANi guMjAphalaM havai ekkaM / guMjAphalANi doni u rUppiyamAso havai ekko // 17 // solasa ruppiyamAsA ekko dharaNo havejja saMkhitto / aDDAijjA dharaNA ya suvaNNo so ya puNa kariso // 18 // karisA cattAri palaM palANi puNa addhaterasa u pattho / bhAro ya tulA vIsaM esa vihI hoi dharimassa // 19 // catvAri madhuratRNaphalAni-madhuratRNatandulAH, sa meyaviSaye sakalajagatprasiddha ekaH zvetasarSapo bhavati, SoDaza ca zvetasarSapA ekaM 'mASaphala' dhAnyamASaphalaM, dve dhAnyamASaphale
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam ekaM bhavati guJjAphalaM, dve ca guJjAphale eko rUpyamASa, karmamAsa ityarthaH, SoDaza ca rUpyamASakA ekaM dharaNaM, ardhatRtIyAni dharaNAnyekaH suvarNaH, sa eva caikaH suvarNaH karSa ityucyate, catvAraH karSAH palaM, arddhatrayodaza palAni' sArdhAni dvAdaza palAni prasthaH, palazatikA tulA, viMzatistulA bhAraH 'eSaH' pUrvAcAryapradarzito dharimapramANaviSayo vidhi: // 19 // tadevamukto dharimapramANaviSayo vidhiH, samprati tulAmAnamAha gAthArtha - cAra madhuratRNatandulono eka zvetasarasava thAya che, soLa sarasavonu eka dhAnya mAsa phaLa thAya che, be dhAnya mAsa phaLonuM (aDada) eka guMjAphaLa (caNoThI) thAya che be guMjAphaLono eka rUpyamAsa thAya che, soLa rUpyamAsano eka dharaNa thAya che. aDhI dharaNono eka suvarNakarSa thAya che. cAra karSano eka pala thAya che. sADA bAra palano eka prastha thAya che vIza tulAno eka bhAra thAya che A dharimano vidhi thAya che. gAthArtha :- cAra madhuratRNa phaLo - madhuratRNa taMdulono meya viSayamAM sakalajagatuM prasiddha eka zvetasarasava thAya che soLa sarasavono eka dhAnyamAsa phaLa (aDada) thAya che. be dhAnyamAsa phalonuM eka guMjAphaLa (caNoThI), be guMjAphaLano eka rUpyamAsa-karmamAsa thAya che. soLa rUpyamAsano eka dharaNa, aDhI dharaNano eka suvarNamAsa, te ja eka karSa paNa kahevAya che. cAra karthonuM eka pala, sADA bAra palono eka prastha, so palanI eka tulA, vIza tulAno eka bhAra thAya che. A parimapramANanA viSayano vidhi pUrvAcAryo e jaNAvyo che. sthApanA koSTaka 4 tadula 1 sarasava 2 1/2 dharaNa 1 suvarNa suvarNakarSa 16 sarasava | 1 mAsa phaLa (aDada) | 4 suvarNa/karSa 1 pala 2 mAsaphaLa 1 guMjA (caNoThI) 12 1/2 pala 1 prastha 2 guMjA 1 rUpyamAsa/karmamAsa | 100 pala 1 tulA 16 pramAsA | 1 dharaNa 20 tulA 1 bhAra A rIte dharimaparimANano vidhi kahyo have, tulAmAna batAve che.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa tulamAna-pramANa paNatIsa lohapaliyA vaTTA bAvattaraMgulA dIhA / paMcapaladharaNagassa ya samAyakaraNe tulA hoi // 20 // savvaggeNa tulAe lehAo paNNavIsaI hoti / cattAri ya lehAo jAo naMdIpiNaddhAo // 21 // samakaraNi addhakarisA tatto karisuttarA ya cattAri / tatto paluttarAo jAva ya dasagotti lehAo // 22 // bArasa pannarasa vIsage ya etto dasuttarA atttth| evaM savvasamAso lehANaM pannavIsaM tu // 23 // paMcasu pannArasage tIsagapannAsage ya lehAo / naMdIpiNaddhikAo sesAo ujjulehAo // 24 // sugAlitAnAM paJcatriMzatsaMkhyAnAM lohapalAnAmatyarthaM ghanaiH kuTTanena nirmApitA 'vRttA' suvRttA, viSamonnatihInetyarthaH, dvAsaptatyaMguladIrghA 'paMcapaladharaNagassa ya' tti dhriyate yena taddharaNaM dharaNameva dharaNakaM, yena dhRtvA tolyate tadityarthaH tasya pramANaM paJca palAni kartavyAni, tataH samAyakaraNe-dharaNake tulAyAM saMyojite sati yatra pradeze tulA dhriyamANA samA bhavati naikasminnapi pakSe'grataH pRSThato vA natA unnatA vA bhavati tatra pradeze 'samAyakaraNe' samatAsamAgamaparijJAnanimittarekhAkaraNe tulA paripUrNA bhavati, tasyAM caivaMbhUtAyAM tulAyAM samakaraNI rekhAmapahAya zeSA rekhAH paJcaviMzatirbhavanti // 20 // tathA cAha- 'savve' tyAdi, tulAyAM tolyaparimANasUcikAH 'sarvAgreNa' sarvasaMkhyayA rekhAH paJcaviMzatirbhavanti, tAsAM ca paJcaviMzatisaMkhyAnAM rekhANAM madhye yA rekhAH 'nandIpinaddhA' phullikAyuktAstAzcatastro veditavyAH // 21 // tatra paJcaviMzatimeva rekhAH prarUpayati- 'same' tyAdi, tulAyAM prathamA rekhA tAvatsamakaraNI bhavati, yatra pradeze dharaNakasahitA tulA dhriyamANA samA bhavati tatra pradeze samatAparijJAnArthamekA rekhA bhavatItyarthaH, sA paMcaviMzatisaMkhyAgaNane na gaNyate, tasyAH samatAparijJAnanimittatayA tolyavastuparimANe
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam 'nupayogAt, tataH prathamA rekhA 'arddhakarSA' arddhakarSarUpaparimANasUcikA bhavati, tataH 'karSottarAH' karSAdyekaikakarSavRddhisUcikAzcatastro rekhA bhavanti, tadyathA - dvitIyA karSarUpaparimANasUcikA tRtIyA dvikarSasUcikA caturthI trikarSasUcikA paMcamI catuH karSasUcikA, palasUciketyarthaH, 'tatto' ityAdi, tataH- paMcamarekhAyA UrdhvaM rekhAH 'palottarAH' ekaikapalavRddhisUcikAstAvadavaseyA yAvaddakamiti - dazapalasUcikA rekhA, tadyathA - SaSThI rekhA dvipalasUcikA saptamI tripalasUcikA aSTamI catuSpalasUcikA navamI paMcapalasUcikA dazamI SaTpalasUcikA ekAdazI saptapalasUcikA dvAdazyaSTapalasUcikA trayodazI navapalasUcikA caturdazI dazapalasUcikA 'bArase' tyAdi tataH paMcadazI rekhA dvAdazapalasUcikA SoDazI paMcadazapalasUcikA saptadazI viMzatipalasUcikA 'ettodasuttarA aTTha' tti ata UrdhvamaSTau rekhAH 'dazottarAH' dazakavRddhayA palaparimANasUcikAH, tadyathA - aSTAdazI rekhA triMzatpalasUcikA ekonaviMzatitamA catvAriMzatpalasUcikA viMzatitamA paMcAzatpalasUcikA ekaviMzatitamA SaSTipalasUcikA dvAviMzatitamA saptatipalasUcikA trayoviMzatitamA'zItipalasUcikA caturviMzatitamA navatipalasUcikA paMcaviMzatitamA palazatasUcikA, zatike ka paMcaviMzatitamA rekhA bhavatItyarthaH, 'evam' uktena prakAreNa rekhANAM 'sarvasamAsaH' sarvasaMkSepaH sarvasaMkhyetyarthaH paMcaviMzatiriti // 22 - 23 // yaduktaM paMcaviMzatirekhANAM madhye catasro rekhA nandIpinaddhikA iti tad vyAcikhyAsurAha - 'paMce' tyAdi, paMcasu paMcadazasu triMzati paMca ca yA rekhAstA nandIpinaddhikAH kimuktaM bhavati ? - paMcapalaparimANasUcikA paMcadazapalaparimANasUcikA triMzatpalaparimANasUcikA paMcAzatpalaparimANasUcikA, etAzcatastro rekhA: phullaDikAyuktAH, zeSA ekaviMzatisaMkhyA RjavaH // 24 // tadevamuktaM tulAsvarUpaM, samprati meyapramANamAha 18 gAthArtha :- jahIMtera khAMgaNa sAMjI, yAMtrIza sohapasonI, goja khane sarvAgrathI tulAmAM paccIza pAMcapaladharaNanA samAya karaNamAM tulA thAya che. 20 | rekhAso hoya che, yAra naMhi pinaddha reSAkho hoya che. // 21 // temAM samarazI, adhakarSanI tyArabAda eka-eka karSanI uttarottara cAra rekhAo, pachI eka-eka palanI daza pala sudhInI rekhAo hoya che. 22 // bAra, paMdara, vIza tyAMthI dazottarA ATha rekhAo e rIte sarva maLIne paccIza rekhAo hoya che. pAMca, paMdara, trIsa ane pacAza
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa palanI naMdipinaddha (phUdaDIvALI) rekhAo ane bIjI badhI saraLa (sIdhI) rekhAo hoya che. te 22-24 || TIkArya - sArI rIte gALelA ane ghana karelA lohanI, goLa, pAMtrIzapalanI, bahotera AMgaLa lAMbI tulA karavI. tathA, dharaNa ke jenAthI tulAne dhAraNa karIne vastu toLAya evI pAMca pala mApanA dharaNathI tulA joDavI arthAt tulAnA madhyabhAgamAM tulAne pakaDavA mATeno dharaNa lagAvavo. ane tyArabAda tulAmAM dharaNa joDatAM je pradezamAM dharAyelI tulA sama thAya che ekeya bAju AgaLa thI ke pAchaLathI UMcI-nIcI na thAya te pradezamAM samatAnA samAgamanA parijJAna mATe arthAta je pradezathI tulA dhAraNa karAyelI baMne bAju samAna thayelI che te sthAnane aMkita karavA mATe rekhA karatAM tulA paripUrNa thAya che. A tulAmAM samakaraNI (madhya) rekhA ke jenA para dharaNa lagAvelo che te rekhA sivAyanI paccIza rekhAo hoya che. || 20 || sarva maLIne kula paccIza rekhAo hoya che ane emAM vacce cAra phUdaDIyukta (2) naMdipinaddha rekhAo jANavI. | 21 || paccIzarekhA A rIte thAya che. tulAmAM prathama rekhA "samakaraNI' te paccIzamAM gaNAtI nathI kAraNa ke, samatAnA parijJAna mATe hovAthI tolya vastunA parimANamAM upayogI nathI. tyArabAda prathama rekhA arpakarSanuM pariNAma sUcavanArI, pachI eka-eka karSanI vRddhi batAvanArI cAra rekhAo, te A rIte bIjI rekhA eka karSa parimANa sUcikA, trIjI be kartha sUcikA, cothI traNa kartha sUcikA, pAMcamI cAra karbha sUcikA-pala sUcikA che. tyArabAda, eka-eka palanI vRddhi sUcikA - dazapalanI sUcikA sudhI jANavI, chaThThI-be pala, sAtamI - traNa pala, AThamI cAra pala, navamI-pAMca pala, dazamI-cha pala, agiyAramI - sAta pala, bAramI - ATha pala, teramI - nava pala, caudamI - daza pala. paMdaramI-bAra pala, soLamI-paMdara pala, sattaramI-vIza pala enA pachI ATha rekhAo daza-daza palanI, aDhAramI-trIza pala, ogaNIzamI - cAlIza pala, vazamI - pacAza pala, ekavIsamI - sATha pala, bAvIzamI - sittera pala, trevIsamI - eMzI pala, covIzamI - nevuM pala ane paccIzamI - so palanI sUcikA rekhAo hoya che. A pramANe sarva maLIne paccIza rekhAo thAya che. 22-23 |
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 0 rekhA 1 rekhA 2 3 4 5 6 jI . 9 "" ,, ,, 54 ' "" ,, 56 10 11 " 12 " "" samakaraNI vA karSanI 1 karSanI 2 karSanI 3 karSanI 4 karSanI(1 pala) 2 palanI 3 palanI 4 5 da jI ,, 8 ,, ,, 29 sthApanA koSTaka 13, 14 ' 15 ,, 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 99 "" ,, 15 "" ,, ,, ,, 39 ,, 9 '' 10 12 15 20 30 40 50 SO 30 80 jyotiSkaraNDakam tanni u palANi kulavo karisa'ddhaM ceva hoi boddhavvo / cattAri ceva kulavA pattho puNa mAgaho hoi // 25 // caupatthamADhagaM puNa 'cattAri ya ADhagANi doNo u / solasa doNA khArI khArIo vIsaI vAho // 26 // 99 ,, 37 ,, ,, ,, "" 90 100 paccIza rekhAonI vacce *-phUdaDIvALI cAra naMdipinaddha rekhAo che bAkInI ekavIza rekhAo Rju (sIdhI) che. // 24 // tulAnuM svarUpa kahyuM have meya pramANa jaNAve che : -: meya pramANa : ,, ,, ,, ,, ,,
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo ghaTikAdinuM pramANa iha kulavo mAgadhadezaprasiddho yadA dharimapramANena mAtumiSyate tadA sa trINi palAni ekasya ca karSasya - palacaturbhAgarUpasyArddhaM boddhavyaH, catvArazca kuDavA ekatra piNDitA eka: prastho mAgadho bhavati, so'pi ca dharimapramANacintAyAM sArddhAni dvAdaza palAnyavagantavyaH / 'caupattha' mityAdi, catvAraH prasthAH samAhRtAzcatuSprasthasamudAyamekamADhakaM gaNitajJA vadanti, tatrApi tolyatvacintAyAM paJcAzatpalAnyavaseyAni catvAraH punarADhakAH samuditA eko droNaH, tatrApi ca droNe palaparimANacintAyAM dve palazate veditavye, SoDaza ca droNA ekatra samuditA ekA khArI, tasyAM ca khAryAM palAni dvAtriMzacchatAni bhavanti, viMzatizca khArya ekatra piNDitA eko vAhaH, tasmiMzca vAhe dharimapramANaciMtAyAM catuHSaSTipalAnAM sahastrANAM saMkhyA // 25-26 // samprati prastutavaktavyatopasaMhAraM vakSyamANavaktavyatopakSepaM ca kurvvannAha gAthArtha :- traNa palane aDadhA karSano eka kuDava jANavo evA cAra kuDavano mAgadha saMbaMdhI prastha thAya che. cAra prasthano eka ADhaka ane cAra ADhakano eka droNa, soLa droNanI eka khArI ane vIza khArIno eka vAha thAya che. // 25-26 // TIkArtha :- ahIM kuDava-mAgadha dezamAM prasiddha eka mApa, jyAre rima parimANathI mApavA icchIe tyAre te traNa pala ane eka karSa (palano cotho bhAga)no aDadho samajavo arthAt aDadho karSa. (3/ pala) cAra kuDavano eka mAgadhaprastha thAya che. dharimapramANathI sADA bAra pala. cAra prasthano eka ADhaka thAya che. tolTepramANathI pacAza pala, cAra ADhakono eka droNa - baso pala, soLa droNanI eka khArI je batrIzaso pala thAya che. vIsa khArIno eka vAha dharimapramANathI cosaTha hajAra pala thAya che. koSTaka meya parimANa 4 kuMDava - 1 prastha 4 prastha 1 Aka 4 ADhaka 1 droNa 16 droNa 1 khArI 20 khArI - 1 vAha 1. dharima pramANa ane tolya pramANa ekArthaka che. 21 - dharima parimANa 12 1/2 pala 50 pala 200 pala 3200 pala 64000 pala
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam have prastuta vaktavyatAno upasaMhAra ane AgaLanI vaktavyatAno prAraMbha karatAM 5 cha dharimassa ya meyassa ya esa vihI nAligAe udagassa / uddese uvai8 udagapamANaM ao vocchaM // 27 // 'dharimasya' tolyasya 'meyasya' kuDavAdiprameyasya 'eSaH' anantarokto vidhiH, samprati nAlikAyA udakasya viSaye yatprAk 'uddeze' uddezavidhau upadiSTaM yathodakapramANaM vakSye iti tadata UrdhvaM vakSya iti // 27 // pratijJAtameva nirvAhayati gAthArtha - dharima ane meyano A vidhi nAlikAnA udakano udezamAM kahyo have udaka pramANa kahIzuM. TArtha :- paribha - toTya bhane bheya-mubhiyano mA viSa cha, pe, nAlikAnA udakanA viSayamAM je pahelAM uddezavidhimAM udakapramANa kahyuM hatuM te have pachI pratijJAno nirvAha karatAM kahe che : -: 66si Gulaswi prabhAra :udagassa nAliyAe havaMti do ADhagA u parimANaM / udagaM ca icchiyavvaM jArisagaM taM ca vocchAmi // 28 // eyassa u parikammaM kAyavvaM dUsapaTTaparipUtaM / mehodayaM pasannaM sAraiyaM vA girinaINaM // 29 // be nAliyA muhutto saDhei puNa nAliyA ahoratto / pannarasa ahorattA pakkho tIsaM diNA mAso // 30 // saMvaccharo u bArasa mAso pakkhA ya te cauvvIsaM / tinneva sayA saTThA havaMti rAiMdiyANaM tu // 31 // 1. ita agre ekA gAthA ma. vi. saMskaraNe adhikA'sti- [asyAH chAyA evamanuvAdastRtIye pariziSTe dRSTavyau / ] gaNimeNa ya dharimeNa ya mejjeNa ya vaNNito ahosto / etto uDgaM vAcchaM jugammi saMvaccharamANaM // 37 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa iya esa kamo bhaNio niyamA saMvaccharassa kammassa / kammotti sAvaNotti ya utti ya tassa nAmANi // 32 // 'ude'tyAdi, yAvatpramANacchidreNa praviSTena nAlikA paripUrNA bhavati, tAvatpramANasya nAlikodakasya meyapramANacintAyAM dvAvADhako parimANaM bhavati, dharimapramANacintAyAM punaH palazataM, udakamapi ca nAlikAyogyaM yAdRzamIpsitavyaM tacca' tAdRzaM ca tadudakaM vakSyAmi, // 28 // tadevAha- 'eye' tyAdi, 'etasya' nAlikAyogyasyodakasya prathamaM prikmmetd draSTavyaM-yaduta dUSyapaTTagAlitaM karttavyaM, athavA yatsvabhAvata eva 'meghodakaM' megheSu varSatsu yatkasminnirlepe zubhe sthAne dhriyate tanmeghodakaM tadvA nAlikAyogyaM grahItavyaM, yadivA yad girinadInAM jalaM 'zAradaM' zaratkAlabhAvi prasannaM taditi // 29 // tadevaM nAlikAyogyamudakaM nAlikodakaparimANaM cAbhidhAya samprati muhUrtAdipramANamAha- 'benAlI' tyAdi, dve 'nAlike' ghaTike samudite eko muhUrttaH, sa ca dharimapramANacintAyAM ve palazate meyapramANacintAyAM catvAra ADhakAH, SaSTiH punaH 'nAlikAH' ghaTikAH samuditA eko'horAtraH triMzanmuhUrttA eko'horAtramityarthaH, tatra ca meyapramANaciMtAyAM viMzatyuttaramADhakazataM dharimapramANaciMtAyAM SaT palasahasrANi, tAni yadi bhArIkRtya ciMtyante tadA trayo bhArA bhavanti, paMcadazAhorAtrA ekaH pakSaH, sa ca meyapramANaciMtAyAmaSTAdazADhakazatAni dharimapramANaciMtAyAM paMcacatvAriMzadbhArAH, tathA triMzad 'dinAni' ahorAtrA eko mAsaH, sa ca dharimapramANaciMtAyAM navatirbhArAH meyapramANacintAyAM SaTtriMzadADhakazatAni // 30 // 'saMvacchare' tyAdi, te anantaroktapramANA mAsA dvAdazasaMkhyA ekaH saMvatsaro bhavati, te ca dvAdaza mAsAH pakSatayA ciMtyamAnAzcaturvizatiH pakSA bhavanti, rAtriMdivasatayA cityamAnAstrINi zatAni SaSTAni-SaSTyadhikAni bhavanti 'rAtriMdivAnAm' ahorAtrANAM, eSa ca saMvatsaro yadA meyarUpatayA ciMtyate tadA zatadvayAdhikAni tricatvAriMzatsahastrANyADhakAnAM bhavanti 43200, tolyarUpatayA tu ciMtyamAno bhArANAmekaM sahasramazItyadhikaM 1080, eSa ca saMvatsaro loke karmasaMvatsara iti RtusaMvatsara iti ca prasiddhiM gataH, tathAhilaukikAstriMzatamahorAtrAn mAsaM parigaNayaMti, itthambhUtamAsadvayAtmakaM ca vasantAdikamRtuM, tathAbhUtAnAM ca SaNNAM vasantAdInAmRtUnAM samudAyaM saMvatsaraM, yAni ca loke karmANi pravarttate tAni sarvANyamuM saMvatsaramadhikRtyetyeSa karmasaMvatsaraH sAvanasaMvatsara RtusaMvatsara iti khyAtaH // 31 // tathA cAha- 'ithe' tyAdi, 'eSa' pUrvoktakramo 'bhaNitaH' jJAtavyo niyamAt 'karmaNaH'
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 jyotiSkaraNDakA karmanAmnasaMvatsarasya, tasya caivaMrUpasya saMvatsarasyAmUni nAmAni, tadyathA- 'karme' ti karmalaukiko vyavahArastatpradhAnataH saMvatsaro'pyupacArAtkarma, 'sAvaNo' tti savanaM-karmasu preraNaM 'SU preraNe' iti vacanAt tatra bhava eSa saMvatsara iti sAvanaH, RtuH lokaprasiddho vasantAdistatpradhAna eSa saMvatsara ityupacArAd RtuH // 32 // saMprati saMvatsaraprastAvAt zeSasaMvatsaraprarUpaNArthamAha gAthArtha :- nAlikAmAM udakanuM pramANa be ADhaka jeTaluM hoya che. udaka jevuM icchitA che tevuM AgaLa jaNAvIzuM. A udakanuM kapaDAthI gALIne parikarma karavuM athavA to je svabhAvathI ja meghodaka che athavA zArada saMbaMdhi prasanna giri nadInuM jala che te levuM 28-2lA be nAlikAno eka muhUrta, sATha nAlikAno ahorAtra, paMdara ahorAtrIno pakSa, trIsa divasano mAsa, bAra mAsano saMvatsara jemAM pakSa covIza hoya che ane traNaso sAITha rAtri divaso hoya che. A krama niyamA karmasaMvatsarano kahyo che, tenA karma - sAvana - Rtu vagere nAmo che. te 30-32 // TIkArya - chidrathI pravezelA jeTalA pramANa udakathI nAlikA paripUrNa thAya che teTalA pramANa nAlikA udaka meya pramANathI 2 ADhaka pramANa thAya che temaja dharima-tola pramANathI 100 pala thAya che ane nAlikA yogya jevA udakanI jarUra che tevuM jaNAvIzuM. + 28 / nAlikA mATe yogya udakanuM parikarma A rIte karavuM. nAlikA mATe je udaka levAnuM che tene sauprathama kapaDAthI gALavuM athavA je svabhAvathI ja varasatA varasAdamAM nirlepa, zubha sthAnamAM pANI dhAraNa karI rakhAya che te "medhodaka' varasAdanuM pANI, nAlikA yogya grahaNa karavuM athavA zaradakALa saMbaMdhi giri nadInuM nirmaLa) udaka grahaNa karavuM. || 29 | nAlikA mATe yogya udaka ane tenuM pramANa jaNAvI have muhUrtAdinuM pramANa jaNAve che. muhUtadinuM pramANa be nAlikA bhegI karatAM eka muhUrta thAya che tenuM dharimapramANa 200 pala ane meyapramANa cAra ADhaka thAya che. 60 nAlikA - ghaTikAthI 1 ahorAtra eTale ke trIza muhUrtano 1 ahorAtra thAya che tenuM dhyeya pramANa 120 ADhaka tathA dharima pramANa - 6000 pala/3 bhAra thAya che. 15 ahorAtrano eka pakSa thAya che tenuM parima pramANa - 45 bhAra ane meya pramANa - 1800 ADhaka thAya che. 30 ahorAtrano 1 mAsa thAya che tenuM parimapramANa - 90 bhAra, maya pramANa 3600 ADhaka thAya che. te 30 /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 >> adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa eka saMvatsaramAM 12 mAsa, 24 pakSa ane 366 ahorAtra hoya che. tenuM meya pramANa - 43200 ADhaka ane tolya pramANa 1080 bhAra thAya che. lokamAM te karmasaMvatsara - Rtu saMvatsara tarIke prasiddha che. lokamAM 30 ahorAtrano mAsa gaNAya che, be mAsanI vasantAdi 1 Rtu ane 6 Rtuno samudAya eTale saMvatsara. lokamAM je karmo pravarte che te badhA A saMvatsarane AzrayIne che, te sAvana saMvatsara ke Rtu saMvatsara tarIke paNa prakhyAta che. te 30-31 che. sthApanA koSTaka nalikAdi muhartadinuM pramANa | dharima pramANa | meya pramANa 2 nalikA-(ghaTikA). 1 muhUrta 200 pala 4 ADhaka 1 ahorAtra 6000 pala/3bhAra | 120 ADhaka 15 ahorAtra | 1 pakSa 45 bhAra 1800 ADhaka 30 " 1 mAsa 90 bhAra 36OO " 12 mAsa 1 saMvatsara / 1080 " 43200 " | A pUrvoktakrama niyamA karma saMvatsarano jANavo, e saMvatsaranA nAmo karma - laukika vyavahAramAM pradhAna saMvatsara hovAthI upacArathI karma saMvatsara, sAvana - savavanano artha che karmamAM preraNA "lU-jheti' sU-dhAtu preraNA arthamAM vaparAya che. enAthI thatuM saMvatsara sAvana saMvatsara tu - lokaprasiddha vasaMtAdi Rtu ane eno saMvatsara upacArathI Rtu saMvatsara kahevAya che. 3rA saMvatsaronI prarUpaNA ahIM, karma saMvatsaranI prarUpaNA karyA pachI have, saMvatsaranA prastAvathI zeSa saMvatsaronI prarUpaNA kare che. Aicco uDu caMdo rikkho abhivaDio ya paMcee / saMvaccharA jiNamae jugassa mANe vidhIyate // 33 // "jinamate' jinazAsane paMcaite saMvatsarAH prarUpyante, tadyathA-'Aicco' tti padaikadeze padasamudAyopacArAd AdityasaMvatsara RtusaMvatsarazcandrasaMvatsaro nakSatrasaMvatsaro'bhivaddhitasaMvatsara
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam iti, ete paMcApi saMvatsarA yugasya 'mAne' pramANe vidhIyante, vakSyamANasUryasaMvatsarapaMcAtmakayugaciMtAyAmete upayujyanta ityarthaH, yathA caite tatropayujyante tathA'gre yugamAsaparimANaciMtAyAM bhAvayiSyAmaH // 33 // sampratyamUneva sauryAdIn saMvatsarAn pratipAdayati uthArtha :- sAhitya, *tu, yaMdra, nakSatra, mamivApata L pAMya saMvatsarI jinamatamAM yuganA pramANamAM hoya che. TIkArtha - jinazAsanamAM A pAMca saMvatsaronI prarUpaNA che - (1) Aditya saMvatsara (2) tu saMvatsara (3) yaMdra saMvatsa2 (4) nakSatra saMvatsa2 (5) mamivardhita saMvatsara. A pAMce saMvatsarI yuganA pramANamAM hoya che ane AgaLa kahevAtA sUryAdi pAMca saMvatsaro saMbaMdhI yuganI vicAraNAmAM A upayogI thAya che ane je rIte tyAM e (upayogI thAya che te mAgaNa yugamAsa pramAAnI viyaa25||m bhAvanA NY. // 33 // have, A ja sauryAdi saMvatsaronI prarUpaNA kare che. chappi uU pariyaTTA eso saMvaccharo u Aicco / puvvaM bhaNio kammo etto caMdaM pavucchAmi // 34 // paNNimapariyA puNa bArasa saMvaccharo havar3a caMdo / nakkhattaviMdajogo bArasaguNio u nakkhatto // 35 // terasa ya caMdamAsA eso abhivaDio u nAyavvo / mAsANaM tu pamANaM vocchaM savvesi vAsANaM // 36 // Aicco khalu mAso tIsaM addhaM ca sAvaNo tIsA / caMdo eguNatIsaM bisaTThibhAgA ya battIsA // 37 // nakkhatto khalu mAso sattAvIsaM bhave ahorattA / aMsA ya ekavIsaM sattaTTikaeNa cheeNaM // 38 // abhivadio u mAso ekkattIsaM bhave ahorattA / bhAgasayamegavIsaM cauvIsaeNa cheeNaM // 39 // 1. ma. vi. saMskaraNe jyotiSkaraNDake punareSaH pATha upalabhyate - 'etesiM tu pamANaM vocchAmi jahakkama hoti // 43 // 2. ita Arabhya tisro gAthA ma. vi. saMskaraNe jyotiSkaraNDake 62-63-64 gAthAtvenasthApitAH santi / atratya kramANusAreNa likhitA na santi /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa SaDapi prAvRDAdaya Rtavo yadA paripUrNAH AvRttA bhavanti tadA sa AdityasaMvatsaro bhavati, yadyapi ca loke SaSTyahorAtrapramANaH prAvRDAdika RtuH prasiddhastathA'pi paramArthataH sa ekaSaSTayahorAtrapramANo veditavyaH, tatraivottarakAlamavyabhicAradarzanAd, ata eva tasmin saMvatsare trINi zatAni SaTSaSTyadhikAni rAtrindivAnAmavaseyAni, pUrvaM bhaNitaH- pUrva pratipAditaH 'karma' karmasaMvatsara iti nAsau bhUyo'bhidhIyate, kintu pUpratipAdita evAtrAvadhAraNIyaH, tatra ca rAtrindivaparimANaM trINi zatAni SaSTayadhikAni, etacca prAgevoktamata UvaM 'cAndra' candrasaMvatsaraM pravakSyAmi // 34 // pratijJAtameva nirvAhayati'dvAdaza' dvAdazasaGkhyAH paurNamAsIparAvartA ekazcandraH-ekazcandrasaMvatsaro bhavati, ekazca paurNamAsIparAvarta ekazcAndro mAsaH, tasmiMzca cAndre mAse rAtrindivaparimANacintAyAmekonatriMzadrAtrindivAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA rAtriMdivasya, etad dvAdazabhirguNyate, jAtAni trINi zatAni catuSpaJcAzadadhikAni rAtriMdivAnAM dvAdaza ca dvASaSTibhAgA rAtriMdivasya, evaMparimANazcAndraH saMvatsaraH / samprati nakSatrasaMvatsaramAha-nakSatravRndayogaH-saptaviMzatyA nakSatraiH sAkalyena ya ekakrAmaNayoga eSa dvAdazabhirguNito 'nakSatro' nakSatrasaMvatsaro bhavati, atra punarekaH samastanakSatrayogaparyAya eva nakSatramAsaH, sa ca saptaviMzatirahorAtrA ekaviMzatizca saptaSaSTibhAgA ahorAtrasya, eSa rAzi ryadA dvAdazabhi guNyate tadA trINyahorAtrazatAni saptaviMzatyadhikAni ekapaJcAzacca saptaSaSTibhAgA ahorAtrasya, evAvatpramANo nakSatrasaMvatsaraH // 35 // sAmpratamabhivarddhitasaMvatsaramAha-trayodaza candramAsA yasmin saMvatsare bhavanti sa eSa saMvatsaro'bhivarddhita ityucyate, ekasmizca candramAse'horAtrA ekonatriMzad bhavanti dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya, eSa rAzistrayodazabhirguNyate, jAtAni trINyahorAtrazatAni tryazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya, etAvadrAtriMndivaparimANo'bhivardhitasaMvatsaraH, saMprati etadevAnantarabhAvitaM rAtrindivaparimANaM krameNa saMvatsarANAM sAkSAdupadeSTukAmaH prathamato mAsaparimANArthamAha- 'sarveSAM paJcAnAmapi 'varSANAM' saMvatsarANAM krameNa mAsAnAM parimANaM vakSye // 36 // tadevAha-'Aditya' AdityasaMvatsarasambandhI khalu mAso bhavati triMzadrAtridivAni ekasya ca rAtrindivasyArddha, tathAhi-sUryasaMvatsarasya parimANaM trINi zatAni SaTSaSTyadhikAni rAtridivAni, dvAdazabhizca mAsaiH saMvatsaraH tatastrayANAM zatAnAM SaTSaSTyadhikAnAM dvAdazabhirbhAge hRte yathoktaM mAsaparimANaM
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jyotiSkaraNDakam bhavati / tathA sAvano mAsaH-karmamAsastriMzad rAtridivAni, tathAhi-karmasaMvatsarastrINi zatAni SaSTyadhikAni, teSAM dvAdazabhirbhAge hRte bhavati yathoktaM karmamAsaparimANaM, tathA candramAsa ekonatriMzaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA dinasya, tathAhi-cAndrasaMvatsarastrINyahorAtrazatAni catuSpaJcAzadadhikAni dvAdaza ca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya, tatra trayANAM zatAnAM catuSpaJcAzadadhikAnAM dvAdazabhirbhAgo hiyate, labdhA ekonatriMzadahorAtrAH, zeSAstiSThanti SaDahorAtrAH, te dvASASTibhAgakaraNArthaM dvApaSTyA guNyante, jAtAni trINi zatAni dvisaptatyadhikAni, ye'pi ca dvAdaza dvASaSThibhAgA uparitanA ste'pi tatra prakSipyante, jAtAni trINizatAni caturazItyadhikAni teSAM dvAdazabhirbhAge hRte labdhA dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH, etAvaccandramAsaparimANaM // 37 // nakSatramAsaH saptaviMzatirahorAtra ekaviMzatizca saptaSaSTibhAgA ahorAtrasya, nakSatrasaMvatsare hyahorAtrAstrINi zatAni saptaviMzatyadhikAni ekapaJcAzacca saptaSTibhAgA ahorAtrasya, tatastrayANAM zatAnAM saptaviMzatyadhikAnAM dvAdazabhirbhAgo hiyate, labdhAH saptaviMzatirahorAtrAH, zeSAstrayastiSThanti, te'pi saptaSaSTibhAgakaraNArthaM saptaSaSTyA guNyante, jAte dve zate ekottare 201, ye'pi coparitanA ekapaJcAzat saptaSaSTibhAgAste'pi ca tatra prakSipyante, jAte dve zate dvipaJcAzadadhikAni 252, teSAM dvAdazabhirbhAge hRte labdhA ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH, AgataM yathoktaM nakSatramAsaparimANam / abhivarddhite mAse ekatriMzadahorAtrA ekaviMzatyuttaraM zataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAmahorAtrasya, tathAhiabhivarddhitasaMvatsarastrINi rAtriMdivazatAni tryazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya, tatra trayANAM zatAnAM tryazItyadhikAnAM dvAdazabhirbhAgo hiyate, labdhA ekatriMzadahorAtrAH, zeSAstiSThantyekAdazAhorAtrAH, te caturviMzatyuttarazatabhAgakaraNArthaM caturviMzatyuttareNa zatena guNyante, jAtAni trayodazazatAni catuHSaSTyadhikAni 1364, ye'pi coparitanAzcatuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgAste'pi dvAbhyAM guNyante, jAtA aSTAzItiH, sA'nantararAzau prakSipyate, jAtAni caturdaza zatAni dvipaJcAzadadhikAni 1452, teSAM dvAdazabhirbhAge hate labdhamekaviMzatyuttarazataM bhAgAnAmiti // 39 // samprati pratisaMvatsaramahorAtrapramANamAha gAthArtha :- chae RtuonA parivartanathI A Aditya saMvatsara thAya che. karma saMvatsara AgaLa jaNAvI dIdho che, have caMdra saMvatsara kahIza. bAra pUrNimAnA parivartana dvArA caMdra saMvatsara thAya che. nakSatro sAthe caMdrano yoga bAra vaDe guNatAM nakSatra saMvatsara thAya che. tera caMdramAsano abhivardhita jANavo, sarve varSonA mAsonuM pramANa kahIza.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa Aditya mAsa sADA trIsa divasano, sAvana mAsa trIsa divasano, caMdra ogaNIza divasa tathA batrIsa bAsaThiyA bhAga jeTalo, nakSatra mAsa sattAvIza ahorAtra tathA saDasaDathI chedAyelA ekavIza aMzo, abhivardhita mAsa ekatrIsa ahorAtra tathA ekaso covIsathI cheDAyelA ekaso ekavIza bhAga pramANa jANavo. TIkArtha:- ((1) Aditya saMvatsara, (2) Rtu / karma / sAvana saMvatsara) varSAdi chae Rtuo jyAre paripUrNa thAya che tyAre te Aditya saMvatsara thAya che. chatAM te vAstavika rIte 61 ahorAtra pramANa-Rtuno jANavo jethI pAchaLathI koI virodha na rahe. eTale ja te saMvatsaranA 61 X 6 = 366 ahorAtro jANavA. karma saMvatsara vize AgaLa jaNAveluM che, eTale pharIthI jaNAvavAnI jarUra nathI te tyAMthI jANI levuM. temAM ahorAtronuM pramANa 360 che je AgaLa jaNAveluM che, have cAMdrasaMvatsarano avasara hovAthI te jaNAvIza. / 34 || (3) cAMdra saMvatsara - kramasara bAra paurNamAsI (pUnama)nuM parAvartana thatAM 1 caMdra saMvatsara thAya che. 1 pUnama parivartatA 1 mAsa thAya che te caMdramAsanA 29 32/2 ahorAtro thAya che. tene 12 thI guNatAM caMdra saMvatsaramAM 354 12/62 ahorAtra thAya che jema ke- (29 pUrNa divaso X 12 karatAM = 348 Ave, uparanA bhAge 32 bhAgone X 12 karatAM = 384 thAya ene durathI bhAgatAM paripUrNa 6 ahorAtra Ave che ane zeSa 12 vadhe che AvelA ahorAtrane 348 sAthe bheLavatAM 348 + 6 = 354 pUrNa ahorAtra tathA 12/6ra bhAga ahorAtra Avaze.) (4) nakSatra saMvatsara:- sattAvIze nakSatra saMpUrNa rIte ekavAra caMdra sAthe kAmaNa yoga kare che tyAre 1 nakSatra mAsa thAya che tene 12 thI guNatAM 1 nakSatra saMvatsara thAya che. nakSatra mAsanuM pramANa 27 21/67 ahorAtra che tene 12thI guNatAM 27 X 12 = 324 pUrNa ahorAtra tathA uparanA 21 aMzone 12thI guNatAM 25ra aMza Ave enA ahorAtra lAvavA 67thI bhAga karatAM 3 pUrNa ahorAtra Ave che tathA zeSa 51 aMza vadhe che AvelA ahorAtrane uparanA sAthe bheLavatAM 324 + 3 = 327 pUrNa ahorAtra temaja 51/67 ahorAtra ATaluM nakSatra saMvatsaranuM ahorAtronuM pramANa che. (5) abhivardhita saMvatsara - je saMvatsaramAM 13 caMdramAso hoya te abhivardhita saMvatsara kahevAya che. 1 caMdramAsanA 29 32/62 ahorAtra che ene 13 thI guNatAM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 jyotiSkaraNDakam 29 X 13 = 377 pUrNa ahorAtra temaja uparanA 32 aMzone X 13 karatAM 416 aMzo Ave tenA ahorAtra lAvavA 62thI bhAga ApatAM 6 pUrNa ahorAtra Ave che. zeSa 44 vadhe che AvelA ahorAtrone uparanA sAthe bheLavatAM 377 + 6 = 383 pUrNa ahorAtra tathA 44/62 ahorAtra thAya che. have, A ja ahorAtranuM pramANa kramathI sAkSAt upadezavAnI icchAthI sauprathama mAsa pramANa jaNAve che, pAMce saMvatsaronA kramathI mAsapramANa jaNAve che. / 36 // sUrya saMvatsarano mAsa 30 1/ra ahorAtrano hoya che te A rIte - sUryasaMvatsaranuM pramANa traNaso chAsaTha (366) ahorAtra, A saMvatsara 12 mAsanuM che 366ne 12thI bhAga karatA 366+12 = 30, 1/2 mAsanuM ahorAtra pramANa thAya che. tathA sAvana (kama) mAsa 30 ahorAtra pramANa hoya che. karma saMvatsaranA divaso 360 ane 12thI bhAga karatAM ATaluM pramANa thAya che tathA caMdramAsa 29 32/62 ahorAtrano hoya che, caMdra saMvatsaranA ahorAtra 354 12/32 che tene 12thI bhAga karatAM 354/12 = 29 ahorAtra tathA zeSa 6 ahorAtra vadhe tenA 6ra bhAga karavA 62thI guNavA eTale 372 aMza Ave temAM uparanA 12 aMza umeratAM 384 tene 12thI bhAMgatA 32 bAsaThIyA aMza Ave che. arthAt eka caMdramAsa 29 32/62 ahorAtra pramANa thAya. // 37 | nakSatra mAsanuM pramANa 27, 21/67 ahorAtra che, nakSatra saMvatsaranA 327 21/67 ahorAtro che tene 12thI bhAga karatAM 327/12 = 27 Ave che. zeSa 3 ahorAtra vadhyA tenA aMza karavA 67 thI guNavA eTale 67 X 3 = 201 AvyA temAM uparanA 51 aMza umeratAM ra5ra thAya tene 12thI bhAga ApatAM 21 aMza Ave che. arthAt eka nakSatra mAsanA ahorAtra 27 21/67 thayA. abhivardhita mAsanA ahorAtra 31, 121/124 che. abhivardhita saMvatsaranA ahorAtro 384, 4462 che tyAM 384ne 12thI bhAgatAM 31 ahorAtra Ave che. zeSa 11 vadhe che tenA aMza lAvavA 124 thI guNavA eTale 11 X 124 = 1364, 4462nA paNa 124 bhAganA aMza lAvavA 2 thI guNavA eTale 4465 X 2 = 88/124 thAya, A aMzone uparanA 1364mAM bheLavatA 146ra Ave che tene 12 thI bhAgatAM 121 aMza AvyA. arthAt eka abhivardhita mAsanA 31, 121/124 ahorAtra thayA. / 39 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo ghaTikAdinuM pramANa - tinni ahorattasayA chAvaTThA bhakkharo havai vAso / tinasayA puNa saTTA kammo saMvaccharo havai // 40 // tinni ahorattasayA caupaNNA niyamaso havai caMdo / bhAgA ya bAraseva ya bAvadvikaeNa cheeNa // 41 // a tiNi ahorattasayA sattAvIsAya honti nakkhatte / ekkAvannaM bhAgA sattaTThikaeNa cheeNa // 41 // ba tiNi ahorattasayA tesIiM ceva hoi abhivaDDhe | coyAlIsaM bhAgA bAvaTThikaeNa cheeNa // 42 // etA vyAkhyAtArthAH // 40-42 // tadevamuktaM prati saMvatsaraM rAtriMdivaparimANam, ekaikasmizca rAtriMdive triMzanmuhUrttAH, tata ekaikasmin saMvatsare yAvanto muhUrttA bhavanti tadetatkrameNa pratipipAdayiSurAha dasa ceva sahassAiM nava ceva sayA havaMta'sIyA ya / eyaM muhuttagaNiyaM neyavvaM sUravAsassa // 43 // 31 dasa ceva sahassAiM aTTheva sayA havaMti saMpuNNA / evaM muhuttagaNiyaM nAyavvaM kammavAsassa // 44 // caMde muhuttagaNitaM sayANi chacceva paNNavIsANi / dasa ya sahassA puNNA bisaTTibhAgA ya pannAsaM // 45 // nava ceva sahassAiM sayANi aTTheva hoMti battIsA / nakkhatte khalu vAse chappaNa sagasaTTibhAgA ya // 46 // ekkArasa ya sahassA paMceva sayA havaMti ekkArA / abhivaDhi muhuttA vAse aTThArasa ya bhAgA // 47 // 'sUryavarSasya' sUryasaMvatsarasya 'muhurtagaNitaM' muhUrttaparimANametajjJAtavyaM, kiM tat ? ityAha- daza sahasrANi nava zatAni 'azItAni' azItyadhikAni, tathAhi - sUryasaMvatsare'horAtrANAM trINi zatAni SaTSaSTyadhikAni bhavanti, ekaikasmizcAhorAtre triMzanmuhUrttAH,
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam tatastrINi zatAni SaTSaSTyadhikAni triMzatA guNyante, tato yathoktaM muhUrtaparimANaM bhavati // 43 // 'karmavarSasya' karmasaMvatsarasya muhUrtagaNitametajjJAtavyaM, yaduta daza sahasrANi paripUrNAni cASTau zatAni 10800 tathAhi-karmasaMvatsare rAtriMdivAni trINi zatAni SaSTyadhikAni, tatastAni triMzatA guNyante, tato yathoktaM muhUrtagaNitamAgacchati // 44 // 'cAndre' candrasaMvatsare 'muhUrtagaNitaM' muhUrtaparimANaM' daza sahasrANi SaT zatAni 'paJcaviMzAni' paJcaviMzatyadhikAni muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya dvASaSTibhAgAH paripUrNAH paJcAzat 10625-50 / 62 tathAhi-cAndre saMvatsare rAtridivAni trINi zatAni catuSpaJcAzadadhikAni dvAdaza ca dvASaSTibhAgA rAtrindivasya, tatastrINi zatAni catuSpaJcAzadadhikAni rAtriMdivAnAM triMzatA guNyante, jAtAni muhUrtAnAM daza sahasrANi SaT zatAni viMzatyadhikAni 10620, ye'pi ca dvAdaza dvASaSTibhAgA rAtriMdivasya te'pi triMzatA guNyante, jAtAni trINi zatAni SaSThadhikAni 360, eteSAM dvASaSTyA bhAge hRte labdhAH paMca muhUrtAH, zeSAstiSThanti paMcAzad dvASaSTibhAgA muhUrtasya, muhUrtAzca muhUrtarAzau, prakSipyante, tato yathoktaM muhUrtapramANaM bhavati 10625-5062 // 45 // 'nakSatre' nakSatrasambandhini saMvatsare muhUrtAnAM nava sahasrANyaSTau zatAni 'dvAtriMzAni' dvAtriMzadadhikAni bhavanti SaTpaMcAzacca saptaSaSTibhAgA muhUrtasya 983256 / 67 tathAhi-nakSatrasaMvatsare trINyahorAtrazatAni saptaviMzatyadhikAni ekapaMcAzacca saptaSaSTibhAgA rAtridivasya, tatra trINi zatAni saptaviMzatyadhikAni triMzatA guNyante, jAtAni nava sahasrANyaSTau zatAni dazottarANi 9810, ye'pi caikapaMcAzatsaptaSaSTibhAgA rAtriMdivasya, te'pi triMzatA guNyante, jAtAni paMcadaza zatAni triMzadadhikAni 1530, teSAM saptaSaSTyA bhAgo hriyate, labdhA dvAviMzatirmuhUrtAH, zeSAstiSThanti SaTpaMcAzat saptaSaSTibhAgAH, muhUrtAzca muhUrtarAzau prakSipyante, tato bhavati yathoktaM muhUrtaparimANamiti // 46 // abhivarddhite saMvatsare muhUrtA bhavanti-ekAdaza sahasrANi paMca zatAnyekAdazAni-ekAdazAdhikAni aSTAdaza ca dvASaSTibhAgA muhUrtasya 11511-1862 tathAhi-abhivarddhite saMvatsare rAtridivAnAM trINi zatAni tryazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA rAtriMdivasya 383-44 / 62, tatra trINi zatAni tryazItyadhikAni triMzatA guNyante, jAtAnyekAdaza sahasrANi catvAri zatAni navatyadhikAni 11490, ye'pi ca catuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgAste'pi triMzatA guNyante, jAtAni trayo daza zatAni viMzatyadhikAni 1320, teSAM dvASaSTyA bhAgo hiyate, labdhA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo ghaTikAdinuM pramANa - 33 - ekaviMzatirmuhUrttAH, zeSAstiSThantyaSTAdaza dvASaSTibhAgA muhUrttasya, muhUrttAzca muhUrttarAzau prakSipyante, yathoktaM parimANamAgacchati // 47 // samprati tolyarUpatayA meyarUpatayA ca krameNa paMcAnAmapi saMvatsarANAM kriyate cintA, tatra sUryasaMvatsarastolyarUpatayA ciMtyamAno bhArasahasramaSTAnavatyadhikaM 1098, tathAhi sUryasaMvatsare trINi zatAni SaTSaSTyadhikAnyahorAtrANAM, ahorAtro bhAratritayapramANaH, tatastrINi zatAni SaTSaSTyadhikAni tribhirguNyante, jAtaM sahasramaSTAnavatyadhikamiti / meyarUpatayA tu sa eva sUryasaMvatsarazcintyamAnastricatvAriMzadADhakasahasrANi nava zatAni viMzatyuttarANi 43920, tathAhi - ekaikasminnahorAtre viMzatyuttaramADhakazataM bhavati, tatastrINi zatAni SaTSaSTyadhikAni viMzatyuttareNa zatena guNyante, guNane ca sati yathoktamADhakaparimANamAgacchati // karmasaMvatsare tolyarUpatayA meyarUpatayA ca ciMtA prAgeva kRtA / candrasaMvatsarastolyarUpatayA cintyamAno bhArasahasraM dvASaSTyadhikaM SaTtriMzacca dvASaSTibhAgA bhArasya 1062 - 36/62 tathAhi - cAndre saMvatsare trINyahorAtrazatAni catuSpaMcAzadadhikAni dvAdaza ca dvASaSTibhAgA 12262 rAtriMdivasya, ekaikasmiMzca rAtriMdive bhAratrayaM tatra trINi zatAni catuSpaMcAzadadhikAni tribhirguNyante, jAtAni daza zatAni dvASaSTyadhikAni bhArANAM ye'pi ca dvAdaza dvASaSTibhAgAste'pi tribhirguNyante, jAtAH SaTtriMzad dvASaSTibhAgA bhArasya, meyarUpatayA tu sa eva cAndraH saMvatsarazcityamAno dvicatvAriMzatsahasrANi paMca zatAnyuttarANyADhakAnAM bhavanti caturdaza ca dvASaSTibhAgA ADhakasya 42503 - 14 / 62 tathAhi trINi zatAni catuSpaMcAzadadhikAni viMzatyuttareNa zatena guNyante, ekaikasmin rAtriMdive viMzatyuttarasyADhakazatasya bhAvAjjAtAni dvicatvAriMzatsahasrANi catvAri zatAnyazItyadhikAnyADhakAnAM 42480, ye'pi ca dvAdaza dvASaSTibhAgAste'pi viMzatyuttareNa zatena guNyante, jAtAni caturdaza zatAni catvAriMzadadhikAni 1440, teSAM dvASaSTyA bhAge hRte labdhAstrayoviMzatirADhakAH, zeSAstu caturdaza dvASaSTibhAgAstiSThanti, ADhakAzcADhakArAzau prakSipyante, tato yathoktamADhakaparimANaM bhavati / nakSatrasaMvatsarastolyarUpatayA cintyamAno nava bhArazatAni tryazItyadhikAni ekonaviMzatizca saptaSaSTibhAgA bhArasya 983-19 / 67 tathAhi - nakSatrasaMvatsare trINi zatAni saptaviMzatyadhikAnyahorAtrANAM ekapaMcAzacca saptaSaSTibhAgA ahorAtrasya, ekaikasmizcAhorAtre bhAratrayaM, tatastrINi zatAni saptaviMzatyadhikAni tribhirguNyante, jAtAni nava zatAnyekAzItyadhikAni
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 jyotiSkaraNDakam 981, ekapaMcAzacca saptaSaSTibhAgAH trirbhiguNyante, jAtaM tripaMcAzadadhikamekaM zataM 153, tasya saptaSaSTyA bhAge hRte labdhau dvau bhArI, zeSAzcaikonaviMzatiH saptaSaSTibhAgAstiSThanti, labdhau ca bhArau bhArarAzimadhye prakSipyete, tato yathoktaM bhAraparimANaM bhavati, meyarUpatayA tu sa eva nakSatrasaMvatsara ekonacatvAzitsahasrANi trINi zatAnyekatriMzadadhikAnyADhakAnAM bhavanti trayoviMzatizca saptaSaSTibhAgA ADhakasya 39331-23 / 67 tathAhi-ekaikasminnahorAtre viMzatyuttaramADhakazataM, tatastrINi zatAni saptaviMzatyadhikAnyahorAtrANAM viMzatyuttarADhaka zatena guNyante, jAtAni ekonacatvAriMzat sahasrANi dve zate catvAriMzadadhike ADhakAnAM 39240, ye'pi caikapaMcAzatsaptaSaSTibhAgAste'pi viMzatyuttareNa zatena guNyante, jAtAnyekaSaSTizatAni viMzatyuttarANi 6120, teSAM saptaSaSTyA bhAge hRte labdhA ekanavatirADhakAH 91, zeSAstiSThanti trayoviMzatiH saptaSaSTibhAgAH, ADhakAzcADhakarAzau prakSipyante, tataH prAguktamADhakaparimANaM bhavati / tathA'bhivarddhitasaMvatsarastolyarUpatayA cintyamAna ekAdaza bhArazatAnyeka paMcAzadadhikAni aSTau ca dvASaSTibhAgA bhArasya bhavanti 11518, tathAhiabhivarddhitasaMvatsare trINyahorAtrazatAni vyazItyadhikAni bhavanti catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya, ekaikasmiMzcAhorAtre bhAratritayaM, tatastrINi zatAni tryazItyadhikAni tribhirguNyante, jAtAnyekAdaza zatAnyekonapaMcAzadadhikAni 1149, ye'pi ca catuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgAste'pi tribhirguNyante jAtaM dvAtriMzaM zataM 132, tasya dvASaSTyA bhAge hRte labdhau dvau bhArau, zeSAzcASTau dvASaSTibhAgAstiSThanti, labdhau ca dvau bhArau prAguktabhArarAzimadhye prakSipyete, tato yathoktaM tolyaparimANaM bhavati / sa eva cAbhivarddhitaH saMvatsaro meyarUpatayA cintyamAnaH SaTcatvAriMzadADhakasahasrANi paMcacatvAriMzadadhikAni daza ca dvASaSTibhAgA ADhakasya bhavanti 46045-10 / 62 tathAhi-ekaikasminnahorAtre viMzatyuttaramADhakazataM, tatastrINi zatAni tryazItyadhikAnyahorAtrANAM viMzatyuttareNa zatena guNyante, jAtAnyADhakAnAM paMcacatvAriMzatsahasrANi nava zatAni SaSTyadhikAni 45960, ye'pi ca catuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgAste'pi viMzatyuttareNa zatena guNyante, jAtAni dvipaMcAzacchatAnyazItyadhikAni, (5280) teSAM dvASaSTyA bhAge hRte labdhAH paMcAzItirADhakAH, (85) zeSAstiSThAnti daza dvASaSTibhAgAH, ADhakAzca ADhakarAzau prakSipyante, tato bhavati yathoktamADhakaparimANamiti // 47 // samprati prastutavaktavyatopasaMhAraM vakSyamANavaktavyatopakSepaM ca kurkhannAha thArtha :- // // naM. 40 thI 42 sudhI bhAga 3415 gayeTI cha.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa A pramANe pratisaMvatsara ahorAtranI pramANanI vAta thaI. have, eka ahorAtramAM 30 muhUrtA hoya che te anusAra eka saMvatsaramAM jeTalA-jeTalA muhUrto hoya che te kramathI jaNAve che. muhUrta pramANa gAthArtha - sUrya varSanA muhUrtagaNitamAM 10980 muhUrtA hoya che, karma varSanA muhUrta gaNitamAM saMpUrNa 10800 muhUrto hoya che. caMdranuM muhUrta gaNita 10625 ,, mu. hoya che. nakSatra varSamAM 9832 5. muhUrtI hoya che, jyAre abhivardhita varSamAM 11511 ,, muhUrta gaNita hoya che. TIkArya - sUryavarSanuM muhUrta pramANa:- eka sUrya saMvatsaramAM 10980 muhUrtA hoya che. sUryasaMvatsaranA ahorAtro 366 X eka ahorAtranA muhUrta 30 = yathokata 10980 muhUrta pramANa thAya che. je 43 / karmasaMvatsaranuM muhUrta pramANa :- eka karma saMvatsaramAM 10800 muhUrta hoya che. karmavarSanA divaso 360 x 30 = yathokata 10800 muhUrta saMkhyA Ave che. / 44 / cAMdra saMvatsaranuM muhUrta pramANa - eka cAMdra varSamAM 10625 , muhUrta hoya che. tenuM gaNita. cAMdra varSanA ahorAtro 354 2. tene 30 thI guNatAM 354 x 30 = 10620, have uparanA 12 aMzone muhUrta lAvavA 30 thI guNatAM 360 ene durathI bhAga ApatA pa pUrNa muhUrta ane upara 50 aMza vadhe. AvelA pa muhUrtane uparanI saMkhyAmAM umeratA 1062pa thAya. ane . aMza vadhe. arthAt eka cAMdra varSamAM 10625 , muhUrta thAya che. te 45 / nakSatra varSanuM muhUrta pramANa :- eka nakSatra varSamAM 9832 pa., muhUrta hoya che. tenI gaNatarI saMpUrNa muhUrta temaja uparanA pa7 aMzonA muhUrta lAvavA tene 30 thI guNI 67thI bhAga ApatAM pa7 X 30 1530/67 = 22 muhUrta pUrNa Avaze temaja pa6 aMza zeSa raheze. AvelA muhUrto uparanAmAM umeratAM kula yoga 9810 + 22 = 983ra , muhUrta thaze. te 46 || abhivardhita varSanuM muhUrta pramANa - eka abhivardhita varSamAM 11511 ,, muhUrto hoya che. jema ke abhivardhita varSanA divaso 383 ", tene 30 thI guNatAM 383 4
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam 30 = 11490 pUrNamuhUrta uparanA 44 aMzo 30 thI guNatAM 1320 tenA muhUrta lAvavA 62thI bhAgatAM 21 pUrNa muhUrta thaze. tene uparanA sAthe meLavatAM 11490 + 21 = 11511 zeSa ", aMza vadhe che. A abhivardhita varSanuM muhUrta pramANa thayuM. | 47 || have, tolyarUpe ane meyarUpe anukrame pAMceya saMvatsaronI vicAraNA karIe. sUryasaMvatsara tolyarUpe vicAratAM 1098 bhAra thAya che. A varSanA divaso 366 che. 1 divasa = 3 bhAra, 366 X 3 = 1098 bhAra tathA meya rUpe sUryavarSanA 43920 ADhaka thAya che. 1 divasa = 120 ADhaka e rIte 366 ahorAtranA yathokta ADhaka thAya che. karmasaMvatsara saMbaMdhi tolsa meyanI vicAraNA pahelAM thayelI che. caMdra saMvatsaranuM tolya pramANa vicAratAM 1062 ,, bhAra thAya che. caMdra saMvatsaranA divaso 354 2. tene 3 thI guNatAM 354 X 3 = 1062, , ne 3 thI guNatAM , eTale kula 1062 3, bhAra thayA. meyarUpe vicAratAM 42503 4., ADhaka thAya che. eka ahorAtranA 120 ADhaka x 354 = 42480 uparanA 12 aMza x 120 = 1440 enA ADhaka lAvavA 62 thI bhAga ApatAM 23 ADhaka pUrNa Ave tene upara sAthe bheLavatAM 42503 ADhaka temaja 14 aMza zeSa rahe che. nakSatra varSanA divaso 3ra7 ", ne 3 thI guNatA 981 tathA uparanA 51 ne 3thI guNatAM 153 tene 67 thI bhAgatAM 2 bhAra pUrNa Ave tene uparanA bhAra sAthe bheLavatA 981 + 2 = 983 thAya zeSa 19, aMza vadhe che. meyarUpe vicAratA ukta ahorAtrone 120 thI guNatA ADhaka saMkhyA 39331 23, Ave che. 327 ahorAtra 4 120 = 39240 uparanA 51 aMza 120 thI guNatAM 6120 tene 67thI bhAMgatA 91 ADhaka pUrNa Ave tene uparanA sAthe bheLavatAM 39240 + 91 = 39331 tathA 23 aMzazeSa vadhe che. have, abhivardhitanI tolya pramANatA 1151 4.. che. tenA divaso 383 ", ne 3 thI guNatAM 1149 bhAra tathA uparanA 44 aMzone 3 thI guNI (132) ne dUrathI bhAgatAM 2 bhAra Ave tene upara sAthe bheLavatA 1149 + 2 = 1151 bhAra tathA upara 8 aMza zeSa vadhe. tathA A ja varSane meya pramANathI vicAratAM 46045 , ADhaka pramANa thAya che. te A rIte - ukta saMvatsaranA divaso 383 *, * 120 ADhaka = 45960 tathA zeSa 44 120 = pa280 ADhaka lAvavA tene dUrathI bhAgatA = 85 ADhaka thAya che tene upara sAthe bheLavatAM 45960 + 5 = 46045 ADhaka thAya che ane upara .. aMza zeSa vadhe che. / 47 ||
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa 37 meya-ADhaka pAMce saMvatsaronI sthApanA koSTaka saMvatsara mAsa | ahorAtra | muhUrta tolya-bhAra sUrya |12 | 366 10880 / 1098 | karma |12| 360 | 10000 / 1080 | yAMdra 12 | 354 12/62 | 10625 50/62 | 1062 -36/62 43920 43200 42503 1462 nakSatra | 12 | u27-21/69 | 8832-56/67 883-15/67 39331-237 | abhivApata 13 | 383-44/62 | 11511-18/62 | 1151-862 46045-1062 | Putha // 47 // yuganI sama45 : ee pamANavAsA paMcavi uvavaNNiyA jahuTThiA / etto jugavAsANi vi vocchAmi ahANupuvvIe // 48 // sUtragAthAyAM napuMsakatve'pi puMstvanirdezaH prAkRtatvAt, bhavati ca prAkRte yathecchaM liGgavyatyayo, yadAha pANiniH- 'liMgaM vyabhicAryapI' ti, "etAni' anantaroktAni 'pramANavarSANi' ahorAtrapramANakArINi varSANi yadivA laukikaM lokottaraM vA vyavahAramadhikRtya yathAyogaM pramANabhUtAni varSANi 'yathoddiSTAni' yena krameNoddiSTAni pUrva tenaiva krameNa paMcApyupavarNitAni, ata UrdhvaM 'yathAnupUrvyA' yathAnukrameNa 'yugavarSANi' yairvaryugaM-sUryasaMvatsarapaMcAtmakaM bhavati tAnyapi vakSye // 48 // tAnyevAha caMdo caMdo abhivaDio ca caMdamabhivaDio ceva / paMcasahiyaM jugamiNaM diTuM telokkadaMsIhiM // 49 // paDhamabiiyA u caMdA taiyaM abhivaDDiyaM vijANAhi / caMdaM ceva cautthaM paMcamamabhivaDDiyaM jANa // 50 // cAndraH cAndrastadanantaramabhivarddhitastato bhUyazcAndraH, atra makAro'lAkSaNikaH, tato'bhivarddhitaH, etairebhirvA paMcabhirvarSeH sahitaM, kimuktaM bhavati ?-etatpaJcavarSAtmakaM yugam, itthambhUtaM ca yugamidaM dRSTaM 'trailokyadarzibhiH' sarvajJaiH-tIrthakRdbhistato'vazyamidaM tatheti 1. paMcarhi sahitaM' -iti mu.||
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 jyotiSkaraNDakam - zraddheyam // 49 // etadeva vyAkhyAnayati-yuge-paJcasaMvatsarAtmake'nantaramuddiSTe prathamadvitIyau saMvatsaro cAndrau jJAtavyau, tRtIyaM saMvatsaramabhivarddhitaM jAnIhi, caturthaM saMvatsaraM bhUyazcAndrameva jAnIhi, paMcamamabhivarddhitam, atra ye trayazcAndrAH saMvatsarAste dvAdazamAsikAH, yau tu dvAvabhivarddhitAkhyau saMvatsarau tau trayodazamAsako candramAsapramANena, atra dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya ya AdisamayastadanantaraH pazcAdbhAvI samayaH prathamacAndrasaMvatsarasya paryavasAnaM ca, tadAnIM ca caMdramaso yoga uttarASADhAbhiH, uttarASADhAnAM ca tadAnIM zeSIbhUtAHSaDviMzatirmuhUrtAH SaDviMzatizca dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhA chinnasya satkAzcatuSpaMcAzadbhAgAH, uktaM ca- "je NaM doccassa caMdasaMvaccharassa AI se NaM paDhamassa caMdasaMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samaye, taM samayaM ca NaM caMde keNaM nakkhatteNaM joei, ? tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM chavvIsaM ca muhattA chavvIsaM bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chettA caupaNNaM cuNNiyA [bhAgA] sesA" [sUryapra. patra 196-8] iti / tadAnIM ca sUryasya yogaH punarvasunakSatreNa, punarvasunakSatrasya ca tadA zeSIbhUtAH SoDaza muhUrtA aSTa dvASaSTibhAgA muhUrtasya ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhAchitrasya satkA viMzatirbhAgAH, uktaM ca- 'taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joei ?, tA puNavvasuNA, puNavvasussa solasa muhuttA aTTha ya bAvaTThi bhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chittA vIsaM cuNNiyA bhAgA sesA" iti / tRtIyasyAbhivarddhitAkhyasya saMvatsarasya ya AdisamayastadanantaraM pazcAdbhAvI samayo dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya paryavasAnaM, tadAnIM ca candramaso yogaH pUrvASADhAbhiH, tAsAM ca pUrvASADhAnAM zeSIbhUtAH sapta muhUrtAstripaMcAzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhA chinasya satkA ekonacatvAriMzadbhAgAH, uktaM ca- "je NaM taccassa abhivaDiyasaMvaccharassa AI se NaM doccassa caMdasaMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae, taMsamayaM ca NaM caMde keNaM nakkhatteNaM joei ?, tA puvvAhiM 1. yad dvitIyasya caMdrasaMvatsarasyAdi tatprathamasya candrasaMvatsarasya paryavasAno'naMtarapazcAtkRtaH samayaH, taM samayaM ca caMdraH kena nakSatreNa yunakti ? uttarAbhiraSADhAbhiH, uttarANAmaSADhAnAM SaDviMzatizcamuhUrtA SaDaviMzaM / dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTiyA chitvA catuSpaJcAzaccurNitAH zeSAH / 2. taM samayaM ca sUryaH kena nakSatreNa yojyate ? punarvasunA, punarvasoH SoDaza muhUrtA aSTau ca dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTiyA chitvA viMzatizcUrNitA bhAgAH zeSAH / 3. yattRtIyasyAbhivardhitasaMvatsarasyAdi tad dvitIyasya caMdrasaMvatsarasya paryavasAno'nantara pazcAtkRtaH samayaH, taM samayaM ca candraH kena nakSatreNa yunakti ? pUrvAbhiraSADhAbhiH, pUrvANAmaSADhAnAM sapta muhUrtAH tripaJcAzacca dvASaSTi A~gA muhUrtasya dvApaSTiM ca saptaSaSTiyA chitvA eka catvAriMzaccUrNitA bhAgAH zeSAH /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa AsADhAhi, puvvANaM AsADhANaM satta mahattA tevaNNaM ca bAvaTThibhAgA mahattassa bAvarddhi ca sattaTTihA chittA IyAlIsaM cuNiyA bhAgA sesA" iti, tadAnIM ca sUryasya yogaH punarvasunakSatreNa, tasya ca punarvasunakSatrasya tadA zeSIbhUtA dvicatvAriMzanmuhUrtAH paMcatriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhA chintrasya satkAH sapta bhAgAH, uktaM ca - 'taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joei ?, tA puNavvasuNA, puNavvasussa NaM bAyAlIsaM muhuttA paNatIsaM ca bAvaTThibhAgA muhattassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihAchittA satta cuNNiyA bhAgA sesA" iti, caturthasya cAndrasya saMvatsarasya ya Adi samayastadanantaraH pazcAdbhAvI samayastadanantaramabhivaddhitAkhyasya saMvatsarasya paryavasAnaM, tadAnIM ca candramaso yoga uttarASADhAbhiH, tAsAM cottarASADhAnAM zeSIbhUtAnAM tadAnIM trayodaza muhUrtAH trayodaza ca dvASaSTibhAgA muhUrtasya ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhA chinnasya satkAH saptaviMzatirbhAgAH uktaM ca- "je NaM cautthassa caMdasaMvaccharassa AI se NaM taccassa abhivaDDiyasaMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samaye, taM samayaM ca NaM caMde keNaM nakkhatteNaM joei ?, tA uttarAhiM AsADhAhi, uttarANaM AsADhANaM terasa muhattA terasa ya bAvaTThIbhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chittA sattAvIsaM cuNNiyA bhAgA sesA" iti, tadAnIM ca sUryasya yogaH punarvasunakSatreNa, punarvasunakSatrasya ca tadA dvau muhUttau SaTpaMcAzad dvASaSTibhAgA muhUrtasya ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhA chinasya satkAH SaSTibhAgAH zeSAH, uktaMca-'taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joei ? tA puNavvasuNA, puNavvasussa do muhuttA chappannaM bAvaTThibhAgA muhattassa bAvardvi ca sattaTTihA chittA saTTI cuNiyA bhAgA sesA" iti / paMcamasya tvabhivarddhitasya saMvatsarasya ya AdisamayastadanantaraM pazcAdbhAvI samayazcaturthasya cAndrasya saMvatsarasya paryavasAnaM, tadA ca candramaso yoga uttarASADhAnakSatreNa, tasya cottarASADhAnakSatrasya tadAnIM zeSIbhUtA ekona dvicatvAriMzad muhUrtAH catvAriMzad dvASaSTibhAgA muhUrtasya ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhA 1. taM samayaM sUryaH kena nakSatreNa yunakti? punarvasunA, punarvasoH dvicatvAriMzanmuhUrtAH paJcatriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTi bhAgaM ca saptaSaSTiyA chitvA sapta cUrNitA bhAgAH zeSAH / 2. yaccaturthasya saMvatsarasyAdi tattRtIyasyAbhivardhitasaMvatsarasya paryavasAno'nantara pazcAtkRtaH samayaH, taM samayaM ca caMdra kena nakSatreNa yunakti ? uttarAbhiraSADhAbhiH, uttarANAmaSADhAnAM trayodaza muhUtAH trayodaza ca dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTi bhAgaM ca saptaSaSTidhA chitvA saptaviMzatizcUrNitA bhAgAH zeSAH / 3. taM samayaM ca sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? punarvasunA, punarvaso dvau muhUttauM SaTpaJcAzad dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTizca saptaSaSTiyA chitvA SaSTimUrNitA bhAgAH shessaaH|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam pravibhaktasya saptacatvAriMzadbhAgAH, uktaM ca- "je NaM paMcamassa abhivaDDiyasaMvaccharassa AI se NaM cautthassa caMdasaMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae, taM samayaM ca NaM caMde keNaM nakkhatteNaM joei, tA uttarAhi AsADhArhi, uttarANaM AsADhANaM bAyAlIsaM( cattAlIsaM) muhuttA cattAlIsaM ca bAsaTThibhAgA muhuttassa, bAsaTThibhAgaM ca sattaTTihA chettA sIyAlIsaM cuNNiyA bhAgA sesA" iti / tadAnIM ca yogaH sUryasya punarvasunakSatreNa, tasya ca punarvasunakSatrasya tadA zeSIbhUtA ekonatriMzanmuhUrtA ekaviMzatiSaSTibhAgA muhUrtasya ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhA chinasya satkAH saptacatvAriMzadbhAgAH, uktacaM- "taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhetteNaM joei ?, tA puNavvasuNA, puNavvasussa auNAtIsaM muhuttA egavIsaM bAvaTThibhAgA bAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA sIyAlIsaM cuniyA bhAgA sesA" iti| yazca dvitIsya yugasyAdibhUtasya caMdrasaMvatsarasya prathamasamayastadanantaraM pazcAdbhAvI samayaH paMcamasyAbhivarddhitasaMvatsarasya paryavasAnaM tadAnIM ca caMdramaso yoga uttarASADhAnakSatreNa, so'pi, caramasamayavartI, sUryasyApi ca puSyanakSatreNa, puSyasyApi ca tadAnI(varSI?)zeSIbhUtA ekaviMzatirmuhUrtAstricatvAriMzad dvASaSTibhAgAH muhUrtasya ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhAchinasya trayastriMzad bhAgAH, uktaMca- "tA je NaM paDhamassa caMdasaMvaccharassa AI se NaM paMcamassa abhivaDDiyasaMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae, taM samayaM ca NaM caMde keNaM nakkhettaNaM joei ? tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANa caramasamae / taM samayaM ca NaM sUre keNa nakkhatteNaM joei ? tA pusseNaM, pussassa ekkavIsaM muhuttA teyAlIsaM ca bAvaTThibhAgA muhattassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihAchittA tittIsaM cuNNiyA bhAgA sesA" iti, sarvatra ca sUryanakSatrayogacintAyAM muhUrtAH sUryamuhUrtA veditavyA natu vyAvahArikAH // 50 // samprati yuge'pi tolyarUpatayA meyarUpatayA ca parimANamatidezena pratipAdayannAha 1. yatpaJcamasyAbhivadhitasaMvatsarasyAdi taccaturthasya caMdrasaMvatsarasya paryavasAno'nantarapazcAtkRtaH samayaH, taM samayaM ca candraH kena nakSatreNa yunakti ? uttarAbhiraSADhAbhiH, uttarANAmaSADhAnAM dvicatvAriMzanmuhUrtAzcatvAriMzacca dvASaSTi bhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTiyA chitvA saptacatvAriMzaccUrNitA bhAgAH zeSAH / 2. taM samayaM ca sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? punarvasunA, punarvasorekonatriMzanmuhUrtA ekaviMzaM dvASaSTibhAgA dvASaSTi bhAgaM ca saptaSaSTidhA chitvA saptacatvAriMzaccUrNitA bhAgAH zeSAH / 3. yatprathamasya candra saMvatsarasyAdi tatpaJcamasyAbhivardhitasaMvatsarasya paryavazAno'nantaraM pazcAtkRtaHsamayaH, taM samayaM ca candraH kena nakSatreNa yunakti ? uttarAbhiraSADhAbhiH, uttarANAmaSADhAnAM caramasamaye / taM samayaM ca sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? puSyeNa, puSyasyaikaviMzati murhatAstricatvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTi bhAgaM ca saptaSaSTiyA chitvA trayastriMzaccUrNitA bhAgAH zeSAH /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa gAthArtha :- A pAMceya pramANe varSo je krame upadezAyelA te krame varNana karAyA have yugavarSo AnupUrvInA kramathI kahIzuM. // 48 || TIkArya :- AgaLa kahelA A ahorAtra pramANa karAvanArA pramANavarSo laukika athavA lokottara vyavahArane AzrayIne yogAnusAra pramANabhUta varSo pUrve je krame kahevAyelA te ja krame e pAMcenuM varNana karyuM. have pachI kramAnusAra je varSo dvArA sUyasaMvatsarapaMcAtmaka yuga thAya che te paNa kahIzuM. // 48 | gAthArtha - caMdra, caMdra, abhivardhita, caMdra ane abhivardhita e pAMca sAthe A yugane triloyadarzI (tIrthakaro) e joyuM che. prathama-dvitIya caMdravarSo, trIjuM abhivardhita jANo e rIte cothuM pAchuM caMdra ane pAMcamuM abhivardhita jANa. | 49-50 || TIkArya - cAMdra, cAMdra, abhivardhita, pharI cAndra pachI abhivardhita A pAMca varSo sahita eka yuga thAya che. arthAt eka yugamAM A pAMca varSo hoya che. AvuM yuga tIrthakaroe joyeluM che eTale e viSayamAM avazya zraddhA karavI. || 49 || enI ja vyAkhyA kare che : AgaLa kahelA pAMca saMvatsara rUpa yugamAM prathama-bIjuM e cAMdra saMvatsaro jANavA, trIjuM abhivardhita jANo, cothuM pharI cAMdra ane pAMcamuM abhivardhita jANavuM. ahIM je traNa cAMdra saMvatsarI che te 12 mAsanA che ane je be abhivardhita saMvatsaro che te cAMdra mAsanA pramANathI 13 mAsanA che, ahIM bIjA cAMdra varSano je Adi samaya ane tenA turaMta pAchaLa rahelo samaya prathama cAndra saMvatsarano aMtima samaya che tyAre caMdramAno uttarASADhA nakSatra sAthe yoga che. e vakhate uttarASADhAnA 26 muhUrto aMza temaja dara muhUrtanA 67thI chedAyelA 54 bhAga bAkI rahe che. arthAt 26 - 14 muhUrta bAkI rahe che. e samaye sUryano punarvasu nakSatra sAthe yoga thAya che ane punarvasu nakSatranA tyAre 16 muhUrtA temaja muhUrtasaMbaMdhI bhAga bAkI rahe che. arthAt 16 - 20 muhUrta bAkI rahe che. trIjA abhivardhita nAmanA saMvatsarano je Adi samaya tenA turaMta pAchaLa rahelo samaya bIjA cAMdra saMvatsarano cheDo (aMtima samaya) che tyAre caMdrano pUrvASADhA nakSatra sAthe yoga thAya che ane te pUrvASADhAnA 7 muhUrta, : bhAga
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 jyotiSkaraNDakam temaja 1 muhUrta saMbaMdhI saDasaThathI chedAyelA 39 bhAgo zeSa rahe che. arthAta 7 muhUrta zeSa rahe che. e samaye sUryano punarvasu nakSatra sAthe yoga che te punarvasu nakSatranA tyAre 4ra muhUrte temaja bhAga temaja muhUrta saMbaMdhI 67 thI chedAyelA 7 bhAga bAkI rahe che athati 42 muhUrta zeSa rahe che. cothA caMdra saMvatsarano je Adi samaya tenA pahelAno samaya e abhivardhita varSano aMtima samaya che tyAre candrano yoga uttarASADhA nakSatra sAthe che, ane te uttarASADhAnA zeSa rahelA tyAre 13 muhUrto temaja 13 bAsaThIyA bhAga tathA muhUrta saMbaMdhI 67thI chedAyelA 27 bhAgo hoya che. arthAt 13 muhUrta bAkI che. te samaye sUryano yoga punarvasu nakSatra sAthe che te punarvasunA tyAre ra muhUrta bhAga temaja bhAga saMbaMdhI saDasaThathI chedAyelA 60 bhAga zeSa rahe che. arthAta 2 ja muhUrta zeSa rahe che. pAMcamA abhivardhita saMvatsarano je Adi samaya te tenA turaMta pAchaLa rahelA cothA cAMdra saMvatsarano aMtima samaya che tyAre candrano yoga uttarASADhA nakSatra sAthe thAya che ane te uttarASADhA nakSatranA tyAre 42(40) muhUrto bhAgo ane 5 muhUrta saMbaMdhI 67thI chedAyelA 47 bhAgo bAkI hoya che arthAt 42(4) muhUrta zeSa rahe che tyAre sUryano punarvasu nakSatra sAthe yoga che ane te punarvasu nakSatranA tyAre 31 muhUrtI bhAgo temaja , muhUrta saMbaMdhI saDasaThathI chedAyelA 47 bhAgo zeSa rahe che. arthAt 31 : muhUrta zeSa rahe che ane je bIjA yuganA prathama cAMdra saMvatsarano Adi samaya te tenA turaMta pAchaLa rahelA pAMcamA abhivardhita saMvatsarano aMtima samaya che. tyAre, caMdrano uttarASADhA nakSatra sAthe yoga che te paNa caramasamayavartI che ane sUryano paNa puSyanakSatra sAthe yoga che tyAre puSyanakSatranA 21 muhUrtI bhAgo temaja 1 muhUrta saMbaMdhI 67thI chedAyelA 33 bhAgo zeSa rahe che. arthAt puSya nakSatranA 21 : : muhUrtI zeSa rahe che ane sarvatra
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa sUrya-nakSatranA yoganI vicAraNAmAM je muhUrte che te sUrya muhUrtA jANavA nahi ke vyavasuRs muhUrtA. // 40 // saMprati yugamAM paNa tolyarUpe ane meyarUpe pramANa saMkSepathI jaNAve che. caMdamabhivaDDiyANaM vAsANaM puvvavanniyANaM ca / tivihaMpi taM pamANaM jugaMmi savvaM niravasesaM // 51 // candrAbhivadhitAnAM trayANAM caMdrasaMvatsarANAM dvayozcAbhivarddhitasaMvatsarayorityarthaH kathambhUtAnAm ? ityAha- 'pUrvavarNitAnAM' pUrvaprAgahorAtrAdipramANena tolyarUpatayA meyarUpatayA cAbhihitAnAM samudAyarUpe yuge trividhamapyahorAtradirUpatayA tatpramANaM sarvaM niravazeSaM jJAtavyaM / tatrAhorAtrapramANaM yuge'STAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, tathAhi-yuge cAndrasaMvatsarAstrayaH dvau cAbhivArddhitasaMvatsarau, cAndrasaMvatsare caikasminnahorAtrANAM trINi zatAni catuSpaMcAzadadhikAni dvAdaza ca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya 354-12 / 62 tata etatribhirguNyate, jAtAnyahorAtrANAM daza zatAni dvASaSTyadhikAni 1062, SaTtriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya 3662, abhivaddhitasaMvatsare caikasminnahorAtrANAM trINi zatAni tryazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya 383-44 / 62 etad dvAbhyAM guNyate, jAtAni sapta zatAni SaTSaSTyadhikAni ahorAtrANAM aSTAzItizca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya, prAktanAzca SaTtriMzad dvASaSTibhAgA aSTAzItau prakSipyante, jAtaM caturvizatyadhikaM zataM 124, tasya dvASaSTyA bhAge hRte labdhau dvAvahorAtrau, tau pUrveSvahorAtreSu madhye prakSipyete, tataH sarvasaMkalanayA jAtA ahorAtrA aSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, etAvanto yuge'horAtrAH, yadA tu muhUrtaparimANaM cintyate tadaikaikasminnahorAtre triMzanmuhUrtA ityaSTAdaza zatAni triMzadadhikAnyahorAtrANAM triMzatA guNyante, jAtAni catuSpaMcAzatsahasrANi nava zatAni 54900, etAvanto yuge muhUrtAH tathA coktaM jambUdvIpaprajJaptau- [sUtra 154] 'paMcasaMvaccharie NaM bhaMte ! juge kevaiyA ayaNA? kevaiyA uU? kevaiyA mAsA? kevaiyA pakkhA ? 1. paMcasAMvatsarike yuge kiyantyayanAni ? kiyanto RtavaH ? kiyanto mAsAH ? kiyantaH pakSAH ? ' kiyanto'horAtrAH ? kiyanto muhUrtAH prajJaptAH ? gautama ! paJca sAMvatsarike yuge daza ayanAni triMzadUtavaH SaSTi mAMsA ekAni viMzottarANi pakSazatAni, aSTAdazAni triMzadahorAtra zatAni catuSpaMcAzamuhUrta sahasrANi nava zatAni prajJaptAni /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 jyotiSkaraNDakam kevaiyA ahorattA? kevaiyA muhuttA pannattA ? goyamA ! paMcasaMvaccharie NaM juge dasa ayaNA tIsaM uU saDhei mAsA ege vIsuttare pakkhasae aTThArasa tIsA ahorattasayA caupaNNaM muhuttasahassA nava sayA pannattA"] iti, atra SaSTirmAsA viMzatyuttaraM ca pakSazataM sUryasaMvatsarApekSayA draSTavyaM, tato na kazcidvakSyamANapaurNamAsyAdisaMkhyAnena saha virodhaH, ekasmin muhUrte catvAra ADhakAstato yad muhUrtaparimANaM catuSpaMcAzatsahasrANi nava zatAni, taccaturbhirguNyate tato yathoktamADhakaparimANaM bhavati, tathaikaikasminnahorAtre meyarUpatayA parimANaM trayo bhArAH, ahorAtrANAM ca yuge'STAdaza zatAni triMzadadhikAni, tatastAni tribhirguNyante, jAtAni catuSpaMcAzacchatAni navatyadhikAni 5490 evAvanto bhArA yuge // 51 // samprati yugasaMvatsaramAsAdInAmAdiM prarUpayati gAthArtha - pUrve varNana karelA cAMdra-abhivardhita varSonuM je pramANa che te yugamAM paNa niravazeSa sarva jANavuM. TIkArtha - pUrve ahorAtrAdi pramANathI tolyarUpe ane meya rUpe kahelA traNa cAMdrasaMvatsaro ane be abhivardhita saMvatsaronA samudAyarUpa yugamAM ahorAtrAdirUpe kahelAM traNa prakAranA sarve pramANo niravazeSa jANavA. tyAM yugamAM 1830 ahorAtro che. eTale ke yugamAM traNa cAMdra saMvatsaro ane be abhivardhita saMvatsaro che. eka cAMdrA saMvatsaramAM 354 : ahorAtra che ane 3thI guNatAM 1062 ahorAtro thAya che tathA eka abhivardhita varSamAM 383 ahorAtro che ene 2 thI guNatAM 38342 =766 tathA uparanA bhAgone 2 thI guNatAM = emAM pUrvanA umeratAM 3 thaze. arthAt 2 pUrNa ahorAtra Avaze ane pUrvanA 1062 + 766 = 1828mAM umeratAM kula 183) ahorAtro eka yugamAM thaze. enA jyAre muhUrta pramANa vicArIe tyAre 183) ne 30 thI guNatAM 54,900 muhUrta Avaze. "jaMbUdvIpa prajJaptimAM kahyuM che. "pAMca saMvatsaranA yugamAM bhagavan! keTalA ayano, keTalA tra8tu, keTalA mAso, keTalA pakSo, keTalA ahorAtro, keTalA muhUrto kahyA che? gautama! pAMca saMvatsaranA yugamAM deza ayano, trIsa tu, sAITha mAso, ekaso vIsa pakSo, aDhAraso trIsa ahorAtro, copana hajAra navaso muhUrtI prarUpelA che." ahIM, sAITha mAso ane ekasovIza pakSo sUrya saMvatsaranI
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa apekSAe jANavA. tethI, kahevAnArI parNamAsI Adi saMkhyA sAthe koI virodha nahi Ave. eka muhUrtamAM cAra ADhako che. 54900 muhUrtone 4 thI guNatAM 21960) ADhaka thAya. tathA meyarUpe pramANa - eka ahorAtranA traNa bhAra, yugamAM 1830 morAtra, tene trAthI gurAvA meTado 5480 mA2 me yuganA thAya che. // 51 // have yuga, saMvatsara, mAsAdinA AraMbha jaNAve che yugn| saMvatsara, bhAsa, pakSa, hivasa, bhutahinAma. AdI jugassa saMvaccharo u mAsassa addhamAso u| divaso bharaheravae rAI ya videhavAsesu // 52 // divasAi ahorattA bahulAIyANi hoti pavvANi / abhiI nakkhattAI ruddo AdI muhuttANaM // 53 // yugasya-candrAbhivaddhitarUpasaMvatsarapaMcakAtmakasyAdisaMvatsaraH, sa ca cAndraH, tato'nyayugasya pravartanAccAndrasya saMvatsarasyAdirmAsaH, sa ca zrAvaNo, yata ASADhapaurNamAsIcaramasamayaH pAzcAtyayugasya paryavasAnaM, tato'bhinavayugasyAdirmAsaH pravarttamAnaH zrAvaNa eva bhavati, tasyApi ca mAsasya zrAvaNasyAdirarddhamAsaH- pakSaH, pakSadvayamIlanena mAsasya sambhavAt, so'pi ca pakSo bahulo veditavyaH, paurNamAsyanantaraM ca bahulapakSasyaiva bhAvAt, tasyApi bahulasyArddhamAsasyApi bharate airavate ca divaso mahAvideheSu rAtriH, tathAhi- ASADhapaurNamAsIrAtryanantaramasmin bharatakSetre yugasyAdiH pravartate, tato divasa eva mAsAdirupapadyate, yadA ca bharatakSetre divasastadairavate'pi divasaH, tadA ca pUrvavideheSu aparavideheSu ca rAtrirata airavate'pyarddhamAsasyAdidivaso mahAvideheSu rAtririti // 52 // samprati bharatairavate adhikRtyAdiprarUpaNArthamAha- 'divase' tyAdi, bharate airavate ca 'divasAdayaH' divasamUlA ahorAtrAH, yugasyAdau divasasyaiveha pravarttamAnatvAt, 'parvANi' pakSarUpANi 'bahulAdIni' kRSNAdIni bhavanti, kRSNapakSasyaiva yugAdau bhAvAt, tathA nakSatrANAmAdirabhijit, tata evArabhya nakSatrANAM krameNa yuge pravarttamAnatvAt, tathAhi-uttarASADhAnakSatracaramasamaye pAzcAtyayugasya paryavasAnaM, tato'bhinavayugasyAdinakSatramabhijideva bhavati, tathA muhUrtAnAmAdirmuhUrto rudraH, iha divasAdirahorAtra ityuktaM, divasAdike cAhorAtre krameNa amI triMzanmuhUrtAstadyathA-prathamo muhUrto 1. atra 'rAi ya mahAvidehesu' iti pAThAnusAreNa vRtti dRzyate, kintu kasmiMzcidapyAdarza nopalabhyate'yaM pAThaH / 2. 'ruddo AdI muhuttANaM' iti ma. vi. saMskaraNe /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 jyotiSkaraNDakam rudraH ? dvitIyaH zreyAn 2 tRtIyo mitraH 3 caturtho vAyuH 4 paMcamassupItaH 5 SaSTho'bhicandraH 6 saptamo mAhendraH 7 aSTamo balavAn 8 navamaH pakSmaH 9 dazamo bahusatyaH 10 ekAdaza aizAnaH 11 dvAdazastvaSTA 12 trayodazo bhAvitAtmA 13 caturdazo vaizravaNaH 14 paMcadazo vAruNa 15 SoDaza AnandaH 16 saptadazo vijayaH 17 aSTAdazo vizvAsanaH 18 ekonaviMzatitamaH prAjApatyaH 19 viMzatitama upazamaH 20 ekaviMzatitamo gAndharvaH 21 dvAviMzatitamo'gnivaizyaH 22 trayoviMzatitamaH zatavRSabhaH 23 caturviMzatitama AtapavAn 24 paMcaviMzatitamo'mamaH 25 SaDviMzatitama RNavAn 26 saptaviMzatitamo bhaumaH 27 aSTAviMzatitamo vRSabhaH 28 ekonatriMzattamaH sarvArthaH 29 triMzattamo rAkSasa; 30 / uktaM ca jambUdvIpaprajJaptau-[sUtra 152] "rudde 1 see 2 mitte 3 vAyU 4 supIe 5 taheva abhicaMde 6 / mAhida 7 balavaM 8 pamhe 9 bahusacce 10 ceva IsANe 11 // 1 // taTe 12 va bhAviyappA 13 vesavaNe 14 vAruNe 15 ya ANaMde 16 / vijaye 17 ya vIsaseNe 18 pAyAvacce 19 taha ya uvasame 20 ya ||2||gNdhvv 21 aggivesA 22 sayarisahe 23 AyavaM 24 ca amamaM 25 ca / aNavaM 26 bhome 27 risahe 28 savvaDhe 29 rakkhase 30 IyA // 3 // " tato yuge muhUrtAnAmAdi rudra eva bhavati, tathA ca jambUdvIpaprajJapraptAvevoktaM-[sUtra 154] "kimAiyA NaM bhaMte ! saMvaccharA ? kimAiyA ayaNA ? kimAiyA uU ? kimAiyA mAsA ? kimAiyA pakkhA ? kimAiyA ahorattA ? kimAiyA muhuttA ? kimAiyA karaNA? kimAiyA nakkhattA ? goyamA ! caMdAiyA saMvaccharA dakkhiNAiyA ayaNA pAusAiyA U sAvaNAiyA mAsA bahulAiyA pakkhA divasAiyA ahorattA roddAiyA muhuttA bavAiyA karaNA abhiiAiyA nakkhattA pannattA samaNAuso !" iti // tadevaM 'rAiyA mahavidehesu' (rAI ya videhavAsesu) ityanenAvayavena mahAvideheSu // anayA gAthayA bharatairAvatayoryugasyAdiH prarUpitaH, samprati bharatairAvatavideheSu sAdhAraNaM yugasyAdi prarUpayati 1. atra jambUdvIpa prajJapti TIkAyAM [patra 413] sUryaprajJapti TIkAyAM ca [patra 146 ] "navamo brahmA" iti dRzyate // 2. jambUdvIpapra0 sUryaprajJaptau cAtra "pamha" sthAne "bambhe" iti vartate // 3. (chA.) kimAdikA bhadanta ! saMvatsarAH ? kimAdikA ayanAH ? kimAdikA RtavaH ? kimAdikA mAsAH ? kimAdikAH pakSAH ? kimAdikA ahorAtrAH ? kimAdikA muhUrtAH ? kimAdikAH karaNAH ? kimAdikAni nakSatrANi ? gautama ! caMdrAdikAH saMvatsarAH dakSiNAdikAni ayanAni, prAvRDAdikA RtavaH zrAvaNAdikA mAsAH bahulAdikAH pakSAH divasAdikA ahorAtrAH rudrAdikA muhUrtAH bivAdikAni karaNAni, abhijidAdikAni nakSatrANi prajJaptAni zramaNAyuSa !" sUryaprajJaptau patra 146 draSTavyam /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa gAthArtha :- bharata-airAvata kSetramAM yuga, saMvatsara, mAsa, ardhamAsano Adi divasa hoya che jyAre, mahAvideha varSamAM rAtri hoya che. divasanI AdithI ahorAtro ane bahulapakSAdithI parvo, abhijit AdithI nakSatro ane rUdra AdithI muhUrtI thAya che. TIkArya - yugano Adi saMvatsara cAMdra saMvatsara che, kAraNa ke tenAthI anya yuga pravarte che e caMdra saMvatsarano Adi mAsa zrAvaNa, kAraNa ke te aSADha parNamAsIno carama samaya che eTale pAchaLanA yugano aMta che tyArabAda navA yugano pravartamAna Adi mAsa zrAvaNa ja thAya che te zrAvaNa mAsano Adi pakSa bahulapakSa jANavo, be pakSa maLavAthI mAsa thAya che. ane pUnama pachI bahula pakSa ja hoya che. te bahula pakSano paNa bharata - airavatamAM divasa hoya che ane mahAvidehomAM rAtri hoya che. te A rIte - aSADhapaurNamAsInI rAtri pachI tarata ja A bharatakSetramAM yuganI Adi thAya che eTale divase ja mAsAdi utpanna thAya che ane jyAre bharatakSetramAM divasa che tyAre airavatamAM paNa divasa che tyAre pUrvavideha ane aparavidehamAM rAtri hoya che. airavatamAM paNa pakSano Adi divasa ane mahAvidehamAM rAtri hoya che. te para / atyAre bhArata - airAvatane AzrayIne prarUpaNA karavA kahe che bharata - airavatamAM divasa mULathI ahorAtro hoya che arthAtu ahorAtrano AraMbha divasathI thAya che. kAraNa ke ahIM yuganI AdimAM divasa ja pravarte che, parvo kRSNa pakSathI zarU thAya che. evI rIte yuganI AdimAM abhijitu nakSatra hoya che. kAraNa tenAthI mAMDIne ja anukrame yugamAM nakSatro pravarte che. te A rIte uttarASADhA nakSatranA caramasamaye pAchaLanA yugano aMta thAya che tyArabAda navA yuganA AraMbhamAM abhijit nakSatra ja hoya che. tathA muhUrtomAM AdimAM rudramuhUrta hoya che. divasAdithI ahorAtra kahyuM che ane divasAdika ahorAtramAM anukrame A trIsa muhUrtA hoya che. trIsa mUhUrtonAM nAmo - (1) rUdra (2) zreyAnuM (3) mitra (4) vAyu (5) supIta (6) abhicaMdra (7) mahendra (8) balavAnuM (9) padma(brahmA) (10) bahusatya (11) izAna (12) - (13) bhAvitAtmA (14) vaizravaNa (15) vAsaNa (16) AnaMda (17) vijaya (18) vizvAsana (19) prAjApatya (20) upazama (21) gAMdharva (22) agnivaizya (23) zatavRSabha (24) ApavAnuM (25) amama (26) arUNavAnuM (RNavAnuM) (27) bhauma (28) vRSabha (29) sarvArtha (30) rAkSasa. tethI yugamAM muhUrtonI Adi rUdrathI ja thAya che.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 jyotiSkaraNDakam jaMbUDhIpaprajJaptimAM kahyuM che bhagavan! saMvatsaronI Adi kaI? ayanonI Adi 3 ? #tunI sAha ? bhAsanI mAha ? pakSanI ? morAtranI mAha 55 ? bhutAnI mAha 47.? 425nI mAha 35 ? nakSatrInI mAha 55 ? gautama! caMdrAdikA saMvatsaro, dakSiNAdikA ayano, varSAdika Rtuo, zrAvaNAdikA mAso, bAhulAdikA pakSo, divasAdikA ahorAtro, rudrAdikA muhUrto, bavAdikA karaNo, abhijitAdikA nakSatro he zramaNAyuSa ! jaNAvelA che. A gAthAthI bharata-airavatamAM yuganI Adi jaNAvI. have, bharata-airAvata videhomAM sAdhAraNa evI yuganI AdinI prarUpaNA kare che. yugamAM tithi-ahorAtranA pramANa sAvaNabahulapaDivae bAlavakaraNe abhIinakkhatte / savvattha paDhamasamaye jugassa AI viyANAhi // 55 // aTThArasa saTThisayA tihINa niyamA jugaMmi nAyavvA / tattheva ahorattA tIsA aTThArasa sayA u // 56 // tattha piDimijjamANe paMcahiM mANehiM puvvagaNiehiM / mAsehiM vibhajjattA jai mAsA hoti te vocchaM // 57 // AicceNa u saTThI mAMsANaM uDuNo u hoMti egaTThI / caMdeNa ya bAvaTThI sattaTThI hoti nakkhatte // 58 // sattAvannaM mAsA satta ya rAiMdiyAiM abhivaDDe / ekkArasa ya muhuttA bisaTThibhAgA ya tevIsaM // 59 // 'sarvatra' bharatairavate mahAvideheSu ca zrAvaNamAse 'buhalapakSe' kRSNapakSe pratipadi tithau bAlavakaraNe'bhijinnakSatre prathama samaye yugasyAdi vijAnIhi, kimuktaM bhavati ? etAvAn yugasyAdau (diH) sarveSvapi kSetraSvavyabhicArI, amISAM ca yathA yugAditA tathA prAgeva bhAvitaM // 55 // samprati yuge sarvasaGkhyayA tithiparimANamahorAtraparimANaM ca pratipAdayatiiha tithayaH zazisambhavAH ahorAtrAH sUryasambhavAH, tatra yuge tithInAM niyamAdbhavaMtyaSTAdaza zatAni SaSTAni SaSTyadhikAni jJAtavyAni, kathamiti ceducyate, iha sUrya ekaikamardhamaNDala1. mAsA' -iti ma. vi. pustke|
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa mekenAhorAtreNa parisamApayati, tasya cAhorAtrasya SaSTi gAH kriyante, tatrAhorAtragatA ekonaSaSTibhAgA ekasyAstitheH parimANaM, tata evaM ca sati pratyahorAtramekaikaH SaSTibhAgo varddhate, yuge cAhorAtrANAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni, tata ekaSaSTibhAgA api pravarddhamAnA etAvanto labhyante, tata eteSAM tithikaraNArthamekaSaSTyA bhAge hRte labdhAstriMzattithayaH, tA ahorAtrarAzeruparyadhikatvena prakSipyante, tata AgataM yathoktaM tithiparimANamiti, tathA tatraivaikasmin yuge'horAtrA aSTAdazazatAni triMzAni-triMzadadhikAni bhavanti, tathAhiekaikasmin yuge'nyUnAtiriktAni paJca sUryavarSANi bhavanti, ekaikasmizca sUryavarSe trINi zatAni SaTSaSTyadhikAnyahorAtrANAM, tAni paJcabhirguNyante, tato yathoktamahorAtraparimANaM bhavati // 56 // 'tatthe' tyAdi, 'tatra' anantaroktasvarUpe yuge paJcabhiH 'mAnaiH' mAnasaMvatsaraiH pramANasaMvatsarairAdityasaMvatsarAdibhirityarthaH 'pUrvagaNitaiH' prAk pratisaMkhyAtasvarUpaiH 'pratimIyamAne' parigaNyamAne 'mAsaiH' sUryAdimAsaivibhajyamAnA mAsA yAvanto bhavanti tAn vakSye // 57 // pratijJAtameva nirvAhayati- 'AicceNa' mityAdi, Adityena-AdityamAsena vibhajyamAnA mAsA bhavanti yuge 'SaSTiH' SaSTisaMkhyAH, tathAhi-sUryamAse sArdhAstriMzadahorAtrAH, yuge cAhorAtrANAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni, tata eteSAM sADhaitriMzadahorAtrairbhAge hiyamANe SaSTirmAsA labhyante / tathA 'RtoH' RtusaMvatsarasya satkarmAsaivibhajyamAne yuge ekaSaSTirmAsA bhavanti, RtumAso hi triMzadahorAtrapramANaH, tato'STAdazazatAnAM triMzadadhikAnAM triMzatA bhAge hRte ekaSaSTireva labhyata iti / tathA 'cAndreNa' cAndrasaMvatsarasatkena mAsena ca vibhajyamAnA mAsA yuge sarvasaMkhyayA dvASaSTirbhavanti, tathAhi-cAndramAsaparimANamekonatriMzaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA dinasya, tata ekonatriMzaddinAni dvASaSTibhAgakaraNArthaM dvASaSTyA guNyante, jAtAni saptadaza zatAnyaSTAnavatyadhikAni 1798, tato dvAtriMzaduparitanA dvASaSTibhAgAstatra prakSipyante, jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, ye'pi ca yugAhorAtrA aSTAdaza zatAni triMzadadhikAni te'pi dvASaSTyA guNyante, jAta eko lakSastrayodaza sahasrANi catvAri zatAni SaSTyadhikAni 113460, eteSAmaSTAdazazataistriMzadadhikaizcandramAsasatkadvASaSTibhAgarUpairbhAgo hiyate, labdhAzcandramAsA dvASaSTiH 62 tathA 'nakSatre' nakSatramAse parigaNyamAne sarvasaMkhyayA yuge nakSatramAsAH saptaSaSTirbhavanti, tathAhi-nakSatramAsaH saptaviMzatirahorAtrA ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH, ahorAtrAH saptaSaSTibhAgakaraNArthaM saptaSaSTyA guNyante, jAtAnyaSTAdaza zatAni navottarANi 1809, tata uparitanA ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgAstatra prakSipyante, jAtAnyaSTAdaza
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam zatAni triMzadadhikAni 1830, yugasyApi ca sambandhinastriMzadadhikASTAdazazatapramANA ahorAtrAH saptaSaSTyA guNyante, jAta eko lakSo dvAviMzatiH sahasrANi SaT zatAni dazottarANi 122610, eteSAmaSTAdazazataistriMzadadhikairnakSatramAsasatkasaptaSaSTibhAgarUpairbhAgo hiyate, labdhAH saptaSaSTirmAsAH // 58 // abhivarddhitasaMvatsarasatke mAse parigaNyamAne sarvasaMkhyayA yuge'bhivarddhitamAsAH saptapaJcAzad bhavanti, saptarAtrindivAni ekAdaza muhUrtAH ekasya ca muhUrtasya dvASaSTibhAgAstrayoviMzatiH, tathAhi-abhivarddhito mAsa ekatriMzadahorAtrA ekaviMzatyuttaraM zataM ca caturvizatyuttarazatabhAgAnAmahorAtrasya, tata ekatriMzadahorAtrAzcaturvizatyuttarazatabhAgakaraNArthaM caturvizatyuttareNa zatena guNyante, jAtAnyaSTAtriMzacchatAni catuzcatvAriMzadadhikAni 3844, tata uparitanamekaviMzatyuttaraM zataM bhAgAnAM tatra prakSipyanta, jAtAnyekonacatvAriMzacchatAni paMcaSaSTyadhikAni 3965, yAni ca yuge'horAtrANAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830 tAni caturvizatyuttareNa zatena guNyante, jAte dve lakSe SaDviMzatiH sahasrANi nava zatAni viMzatyadhikAni 226920, tata eteSAmekonacatvAriMzacchataiH paMcaSaSTyadhikairabhivarddhitamAsasatkacaturvizatyuttarazatabhAgarUpairbhAgo hiyate, labdhAH saptapaMcAzanmAsAH, zeSAstiSThanti nava zatAni paMcadazottarANi 915, teSAmahorAtrAnayanAya caturvizatyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAni sapta rAtriMdivAni, zeSastiSThanti caturvizatyuttarazatabhAgAH saptacatvAriMzat, tatra caturbhirbhAgairekasya ca bhAgasya caturbhistrizadbhAgairmuhUtrto bhavati, tathAhi-ekasminnahorAtre triMzanmuhUrtAH, ahorAtre ca caturvizatyuttaraM zataM bhAgAnAM kalpitamAste, tasya caturvizatyuttarazatasya triMzatA bhAge hRte labdhAzcatvAro bhAgAH, ekasya ca bhAgasya satkAzcatvArastriMzadbhAgAH, tatra paMcacatvAriMzadbhAgairekasya ca bhAgasya satkaizcaturdazabhistriMzadbhAgairekAdaza muhUrtA labdhAH zeSastiSThati eko bhAga ekasya ca bhAgasya satkAH SoDaza triMzadbhAgAH, kimuktaM bhavati ?- SaTcatvAriMzatrizadbhAgAH, ekaH, ekasya ca bhAgasya satkAH (SoDaza) zeSAstiSThanti, te ca kila muhUrtasya caturvizatyuttarazatabhAgAstataH SaTcatvAriMzataH caturvizatyuttarazatasya ca dvikenApavarttanA kriyate labdhA muhUrtasya dvASaSTibhAgAstrayoviMzatiH // evaMsaMkhyAkaizca mAsairyadA'STAdaza zatAnAM triMzadadhikAnAmahorAtrANAM bhAgo hiyate tadA yathoktaM mAsagatadivasaparimANamAgacchati, tadyathA-yuge kila sUryamAsApekSayA SaSTirmAsAstato'STAdazazatAnAM triMzadadhikAnAM SaSTyA bhAge hRte labdhAstriMzadivasA arddhadivasazca, etAvanto, divasAH sUryamAse, tathaikaSaSTizca karmamAsA yuge, tato'STAdazazatAnAM
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa triMzadadhikAnAmekaSaSTyA bhAgo hriyate labdhAstriMzadahorAtrA etAvat karmamAse'horAtraparimANaM, candramAsA yuge dvASaSTistatatriMzadadhikAnAmaSTAdazazatAnAM dvASaSTyA bhAgaharaNaM, labdhA ekonatriMzadahorAtrA dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya, etAvaccandramAsaparimANaM / tathA nakSatramAsA yuge saptaSaSTiH, tataH saptaSaSTyA aSTAdazazatAnAM triMzadadhikAnAM bhAgo hiyate, labdhAH saptaviMzatirahorAtrAH saptaSaSTizcaikaviMzatibhAgAH, idaM nakSatramAsaparimANaM / tathA'bhivarddhitamAsA yuge saptapaMcAzat tato'STAdazazatAnAM triMzadadhikAnAM saptapaMcAzatA bhAgo hiyate, labdhA dvAtriMzadahorAtrAH, zeSAstiSThanti SaT, tatra saptapaMcAzanmAsAnAmupari saptAhorAtrA ekAdaza muhUrtAH ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatiSaSTibhAgA vartante, tatra saptabhyaH SaT pAtitAH zeSa eko'horAtrastiSThati, sa ca caturviMzatyuttarazatabhAgIkriyate, ye caikAdaza muhUrtA ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatiSaSTibhAgAH, etAvantaH saptacatvAriMzaccaturviMzatyuttarazatabhAgA labhyante, etacca prAgeva bhAvitaM, tataH saptacatvAriMzaccaturviMzatyuttarazatamadhye prakSipyate, jAtamekasaptatyadhikaM zataM, tasya saptapaMcAzatA bhAge hRte labdhAstrayazcaturviMzatyuttarazatabhAgAH, etAvatA hInA dvAtriMzadahorAtrAH, kimuktaM bhavati ?ekatriMzadahorAtrA ekaviMzatyuttaraM zataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAmiti, etAvatparimANamabhivarddhitamAsasya / samprati sUryAdimAseSu muhUrtAdiparimANaM cintyate, tatra sUryamAse triMzadahorAtrA ekaM cAhorAtrasyArddha, ahorAtre ca triMzanmuhUrtAstatastriMzat triMzatA guNyante jAtAni nava zatAni, ahorAtrAddhe ca paMcadaza muhUrtAstataH sarvasaMkhyayA sUryamAse nava zatAni paMcadazottarANi muhUrtAnAM bhavanti 915, ekaikasmiMzca muhUrte dve dve ghaTike iti nava zatAni paMcadazottarANi dvAbhyAM guNyante, jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, etAvatsUryamAse ghaTikAnAM parimANaM bhavati / meyarUpatayA tu cintAyAmekaiko muhUrttazcaturADhakapramANa iti muhUrtAnAM nava zatAni paMcadazottarANi caturbhirguNyante, jAtAni SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni 3660, etAvantaH sarvasaMkhyayA sUryamAse ADhakAH / tolyatvaciMtAyAmekaikasminnahorAtre trayo bhArAstatastriMzatribhirguNyate jAtA navatiH 90, ahorAtrA. ca sArho bhAra iti sarvasaGkalanayA sUryamAse sArddhA ekanavatirbhArAH / tathA karmamAse triMzadahorAtrAstato muhUrtAnayanArthaM triMzatA guNyante, jAtAni nava zatAni 900, etAvantaH karmamAse muhUrtAH, eta eva muhUrtA ghaTikAnayanAya dvAbhyAM guNyante, pratimuhUrte ghaTikAdvasya bhAvAt, jAtAnyaSTAdaza zatAni 1800, etAvatkarmamAse ghaTikAnAM parimANaM, tathA muhUrte catvAra ADhakA iti tadeva
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam muhUrttaparimANaM navazatAtmakamADhakAnayanAya caturbhirguNyate, jAtAni SaTtriMzacchatAni 3600, etAvanto meyatvaciMtAyAmADhakAH karmamAse, tolyatvacintAyAM pratyahorAtraM trayo bhArA iti triMzadahorAtrAstribhirguNyante, jAtA navatiH, iyatsaMkhyAkAH karmamAse bhArA: / tathA candramAse ekonatriMzadahorAtrA dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya tata ekonatriMzad muhUrttAnayanArthaM triMzatA guNyante, jAtAnyaSTau zatAni saptatyadhikAni 870, ye'pi ca dvAtriMzad dvASaSTibhAgAste'pi muhUrttagatabhAgakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni nava zatAni SaSTyadhikAni 960, eteSAM dvASaSTyA bhAgo hriyate, labdhAH paMcadaza muhUrttAH zeSAstiSThanti muhUrttasya triMzad dvASaSTibhAgAH, muhUrttAzca muhUrttarAzau prakSipyante tataH sarvasaMkalanayA jAtAni candramAse muhUrttAnAmaSTau zatAni paMcAzItyadhikAni triMzacca dvASaSTibhAgA muhUrttasya 885 - 30 / 62 etadeva muhUrttaparimANaM ghaTikAnayanAya dvAbhyAM guNyate, jAtAni saptadaza zatAni saptatyadhikAni SaSTizca dvASaSTibhAgA ghaTikAyAH 1770-60 / 62 etAvaccandramAse ghaTikAparimANaM, tathA prAktanameva muhUrttaparimANaM sakalamapyADhakAnayanAya caturbhirguNyate, jAtAni paMcatriMzacchatAni ekacatvAriMzadadhikAni aSTApaMcAzacca dvASaSTibhAgA ADhakasya 3541-58 / 62, etAvanmeyatvacintAyAM candramAse ADhakaparimANaM, tathA tolyatvacintAyAmahorAtraparimANaM prAktanamekonatriMzadrUpaM bhArAnayanAya tribhirguNyate, jAtAH saptAzItiH 87, ye'pi ca dvAtriMzad dvASaSTibhAgAste'pi tribhirguNyante, jAtA SaSNavatiH, tasyA dvASaSTyA bhAgo hiyate, labdha eko bhAraH, zeSAstiSThanti catustriMzat, tataH sarvasaMkhyayA candramAse tolyatvacintAyAmaSTAzItirbhArAzcatustriMzacca dvASaSTibhAgA bhArasya 88 - 34 62, nakSatramAse saptaviMzatirahorAtrA ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgA ahorAtrasya tataH sA saptaviMzatistriMzatA guNyate, jAtAnyaSTau zatAni dazottarANi 810, ye'pi caikaviMzatiH saptaSaSTibhAgA uparitanAste'pi triMzatA guNyante, jAtAni SaT zatAni triMzadadhikAni teSAM saptaSaSTyA bhAgo hriyate, labdhA nava muhUrttAH, zeSAstiSThanti saptaviMzatiH, muhUrttAzca muhUrttarAzau prakSipyante, jAtAni sarvasaMkhyayA muhUrttAnAmaSTau zatAnyekonaviMzatyadhikAni 819, saptaviMzatizca ekasya tasya saptaSaSTibhAgAH, etAvannakSatramAse muhUrttaparimANaM, tato ghaTikAparimANAnayanArthametadeva dvAbhyAM guNyate, jAtAni SoDaza zatAni aSTAtriMzadadhikAni catuSpaMcAzacca saptaSaSTibhAgA ghaTikAyAH 1638-54 / 67 etAvad ghaTikAparimANaM nakSatramAse, tolyatvacintAyAmekaisminnahorAtre trayo bhArA iti saptaviMzatirahorAtrAstribhirguNyante, jAtAnyekAzItiH, ekaviMzatirapi tribhirguNyante jAtA 52
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa triSaSTistato jAtaM tolyatvaparimANaM nakSatramAse ekAzIti rAstriSaSTizca saptaSaSTiAMgA bhArasya, tathaikaikasmin muhUrte catvAra ADhakA iti muhUrtaparimANamanantaroktaM sarvamapi caturbhirguNyate tata AgatAni nakSatramAse meyaparimANacintAyAmADhakAnAM dvAtriMzacchatAni saptasaptatyadhikAni ekacatvAriMzacca saptaSaSTibhAgA ADhakasya 3277-41 / 67 / abhivaddhitamAse ekatriMzadahorAtrA ekaviMzatyuttaraM ca zataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAmahorAtrasya, tatra muhUrttAnayanArthamekatriMzadahorAtrAstriMzatA guNyante, jAtAni nava zatAni triMzadadhikAni 930, yadapi caikaviMzatyuttaraM zataM bhAgAnAM tadapi triMzatA guNyate, jAtAni SaTtriMzacchatAni triMzadadhikAni 3630, eteSAM caturvizatyuttareNa zatena bhAgo hiyate, labdhA ekonatriMzanmuhUrtAH, zeSamuddharati caturviMzatyuttarazatabhAgAnAM catustriMzadbhAgAH, muhUrtAzca muhUrtarAzau prakSipyante, tato jAtamabhivarddhite mAse sarvasaMkalanayA muhUrtaparimANaM nava zatAnyekonaSaSTyadhikAni catustriMzacca caturviMzatyuttarazatabhAgAH 959-34 / 124, muhUrte ca ghaTikAdvayamityetadeva muhUrtaparimANaM ghaTikAnayanAya dvAbhyAM guNyate, jAtAnyekonaviMzatiH zatAnyaSTAdazAdhikAni ghaTikAnAmaSTaSaSTizcaturviMzatyuttarazatabhAgAnAm 1918-68 / 124 ekaikasyAM ca ghaTikAyAM dvau dvAvADhakAviti ghaTikAparimANamidaM meyarUpatayA cintAyAmADhakAnayanAya dvAbhyAM guNyate jAtAnyADhakAnAmaSTAtriMzacchatAni saptatriMzadadhikAni dvAdaza ca caturviMzatyuttarazatabhAgA ADhakasya 3837-12 / 124 tathAhi-ekaikasminnahorAtre bhAratrayamityekatriMzadahorAtrAstribhirguNyante, jAtA striNavatirbhArAH, yadapi caikaviMzatyuttaraM zataM tadapi tribhirguNyate, jAtAni trINi zatAni triSaSTyadhikAni 363, teSAM ca caturvizatyuttareNa zatena bhAgo hiyate, labdhau dvau bhArI, tau ca pUrvarAzau prakSipyete, zeSaM paMcadazottaraM zataM, tata AgataM tolyacintAyAmabhivarddhitamAse parimANaM paMcanavatirbhArAH zatamekaM paMcadazottaraM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAM 95-115 / 124 yadA tu mAsasya triMzattamobhAgo divasa iti divasalakSaNamanusRtya sUryamAsAdidivasaparimANaM cintyate tadA yadeva tasya 2 mAsasya divasApekSayA parimANaM tadeva tasya tasya divasasya muhUrtApekSayA parimANamavaseyaM, yathA sUryasya divasasya triMzanmuhUrtA ardhazca parimANaM, karmadivasasya triMzanmuhUrtAH, candradivasasyaikonatriMzanmuhUrtA dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, nakSatradivasasya saptaviMzatirmuhUrtA ekaviMzatizca saptaSaSTibhAgA muhUrttasya, abhivarddhitadivasasyaikatriMzanmuhUrtA ekaviMzatyuttaraM ca zataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAM muhUrtasya / tathA sUryadivasasyaikaSaSTirdhaTikAH parimANaM, kaeNrmadivasasya
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam SaSTirghaTikAH, candradivasyaikonaSaSTirghaTikAH dvau ca dvAtriMzadbhAgau ghaTikAyAH, nakSatradivasasya catuSpaMcAzad ghaTikA dvicatvAriMzatsaptaSaSTibhAgA ghaTikAyAH, abhivarddhitadivasasya triSaSTirghaTikA aSTAdazottaraM zataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAM ghaTikAyAH, ekaikasyAM ca ghaTikAyAM dvau dvAvADhakAviti divasasya meyacintAyAM sUryadivasasya dvAviMzamADhakazataM parimANaM 122, karmadivasasya viMzatyuttaramADhakazataM 120, candradivasasyASTAdazottaramADhakazataM catvArazca dvASaSTibhAgA ADhakasya 118-4/62 nakSatradivasasya navottaramekaM zatamADhakAH saptadaza saptaSaSTibhAgA ADhakasya 109-1767 abhivadhitadivasasya saptaviMzatyuttaramADhakazataM dvAdazottaraM ca zataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAmADhakasya 127-112 / 124 ekaikasyAM ca nAlikAyAM palazatamiti tolyatvacintAyAmidaM divasasya parimANaM- sUryadivasasyaikaSaSTiH palazatAni parimANaM 6100 karmadivasasya SaSTiH palazatAni 6000 candradivasasyaikonaSaSTiH palazatAni dvau ca dvASaSTibhAgau palasya 5900-2262 nakSatradivasasya catuSpaJcAzatpalazatAni dvAcatvAriMzacca saptaSaSTibhAgAH palasya 5400-42 / 67 abhivarddhitadivasasya triSaSTiH palazatAni aSTAdazottaraM ca zataM caturviMzatyuttarapalazatasya 6300-118 / 124 tadevamuktaM saprapaMcaM paJcAnAmapi saMvatsarANAM svarUpaM yugapramANaM ca / sampratyuttarakAlavizeSaH sarvo'pi yena saMvatsareNa paribhAvanIyastatpratipAdanArthamAha gAthArtha :- zrAvaNa bahula (kRSNa) pratipadimAM bAlava karaNamAM abhijita nakSatramAM sarvatra prathama samaye yuganI Adi jANo. eka yugamAM niyamA aDhAraso sAITha tithio jANavI. tyAM ja ahorAtro aDhAraso trIsa jANavA. tyAM pUrve bhaNelA pAMca mAno dvArA mapAtA mAso dvArA vibhAjita thayelA jeTalA mAso thAya che te kahIzuM. Aditya (sUrya)thI vibhAjita thatA sAITha mAsa hoya che. RtunA ekasaTha mAso, caMdranA bAsaTha ane nakSatranA saDasaTha mAso, abhivardhitanA sattAvana mAsa ane sAta ahorAtro temaja 1127/., muhUrta hoya che. TIkArtha:- bharata - airAvata - videhamAM sarvatra zrAvaNa mAsanA kRSNapakSamAM paDavAnI tithie bAlavakaraNamAM abhijituM nakSatranA prathama samaye yuganI Adi jANo, arthAt ATalI yuganI Adi sarvatra-sarva kSetromAM avyabhicArI che. te papa || have, yugamAM sarvasaMkhyAthI tithipramANa ane ahorAtra pramANa jaNAve che tithio caMdrathI saMbhave che ane ahorAtro sUryathI saMbhave che, eka yugamAM niyamo
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa 55 aDhAraso sAITha (1860) tithio thAya che. kaI rIte ? sUrya eka-eka adhamaMDalane eka ahorAtramAM pUrNa kare che te ahorAtranA 60 bhAgo karavA, temAM ahorAtragata 59 bhAgo eka tithinuM parimANa che. eTale dareka ahorAtre eka-eka sAITha ( 10) bhAga vadhe che. yugamAM aDhAraso trIsa (1830) ahorAtro che. ekasaTha bhAgo paNa vadhatA ATalA prApta thAya che. eTale emane tithi karavA mATe ekasaThathI bhAga karatA 30 tithio AvI. te ahorAtra rAzinA upara adhikapaNe nAMkhavA eTale yathokta tithiparimANa 1830 + 30 = 1860 AvyuM tathA te eka ja yugamAM ahorAtro 1830 hoya che, te rIte eka yugamAM anyUnAtirikta pAMca sUryava thAya che eka-eka sUryavarSamAM 366 ahorAtro tene 5 thI guNatAM yathokta ahorAtra parimANa thAya che ke pa6 || AdityamAsathI vibhAjita thatA eka yugamAM 60 mAso thAya che. jema kesUryamAsamAM 30 ahorAtra che, yugamAM 1830 ahorAtra temano 30 sAthe bhAga karatA 60 mAsa thAya. tathA Rtu saMvatsaranA mAsothI bhAga karatA yugamAM 61 mAso thAya che, RtumAsa 30 ahorAtrano che. 1830 ne 30 thI bhAga karatAM yathokta mAsa pramANa Ave che. caMdra saMvatsaranA mAsathI bhAga karatA yugamAM 62 mAso thAya che. caMdramAsanuM parimANa 29 ahorAtra che. 29 divasanA 62 bhAga karavA mATe 62thI guNavA eTale 1798 thaze temAM 3ra uparanA bhAgo nAkhavA eTale 1830 saMkhyA thaze. ane je yuganA 183) ahorAtro che te paNa 62thI guNavA eTale 113460 saMkhyA thAya che eno 1830thI bhAga karatAM 62 candramAso prApta thAya che, tathA nakSatramAsa gaNatarI karatAM yugamAM sarvasaMkhyAthI 67 nakSatramAso thAya che. 1 nakSatramAsanA 27-1 ahorAtra. tenA 67 bhAga karavA 67 thI guNavA 27 X 67 = 1809 emAM uparanA 21 umeratAM 1830 thAya che ane yuganA 1830 ahorAtrone paNa 67thI guNatA 122610 saMkhyA thaze ene paNa nakSatra mAsa saMbaMdhi 67 bhAga rUpI 1830thI bhAgatAM 67 mAso prApta thAya che. | 58 || abhivardhita saMvatsara saMbaMdhI mAsanI gaNatarImAM yugamAM sarvasaMkhyAthI 57 mAso temaja upara 7 ahorAtra 1113 muhUrta jeTalA thAya che. te A rIte - 1 abhivardhita
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam mAsa 3121 ahorAtra pramANa hoya che tethI 31 ahorAtranA 124thI bhAga karavA 124thI guNavA eTale 3844 thaze temAM 121 uparanA aMzo umeratA 3965, eka yugamAM 1830 ahorAtro tene 124thI guNatAM 226920, eno 3965thI bhAga karatAM pa7 mAsa Ave che. upara 915 zeSa vadhe che. tenA ahorAtra lAvavA 124thI bhAgatAM 7 ahorAtra AvyA zeSa 24 bhAga rahyA. tyAM 4 : bhAgothI muhUrta thAya che. te A rIte eka ahorAtramAM 30 muhUrtI ane ahorAtramAM 124 bhAgo kalpelA che. te 124no 30 thI bhAga karatAM 4 bhAga AvyA eka bhAga saMbaMdhI bhAgo rahyA. 47 bhAgomAMthI 453 bhAgo dvArA 11 muhUrta maLyA. zeSa 1 rahe che ane te 1 bhAgane 30 thI guNatAM 30 + uparanA 16 bhAgo = 46, eka muhUrtanA 124 bhAgo che. A 46 bhAgo muhUrta saMbaMdhi che eTale ke muhUrta tene 2 thI cheda uDAvatAM : bhAganI saMkhyA te uparanA 11 muhUrtamAM bheLavatAM kula muhUrta saMkhyA 11 ra thaze. ATalI saMkhyAnA mAso dvArA jyAre 1830 ahorAtrono bhAga karAya tyAre yathokta mAsamAM rahela divasanuM parimANa Ave che, te A rIte eka yugamAM sUryamAsanI apekSAe 60 mAso che eTale 1830ne 60thI bhAgatAM 30 divaso temaja : divasa ATalA sUryamAsamAM divaso che. yugamAM karmamAso 61 che. 1830 ne 61thI bhAgatA 30 ahorAtra Ave che, ATaluM karmamAsamAM ahorAtra pramANa che. yugamAM candramAso dara che 1830ne darathI bhAgatAM 29 ahorAtra A candramAsanuM pramANa che. yugamAM nakSatra mAso 67 tene 1830thI bhAgatAM 27 ahorAtra A nakSatramAsanuM parimANa che. tathA yugamAM abhivardhita mAso 57 upara 7 divasa temaja 11 muhUrte che. tene (57no) 1830thI bhAga karatAM 3ra ahorAtra maLyA zeSa vadhyA, tyAM 57 upara 7 ahorAtra ane 1153 muhUrto che tyAM 7-6 karatAM 1 ahorAtra bace che tenA 124 bhAga karavA = ane je 11 muhUrtA che tenA 124 lAvavA 2 thI guNatAM ja
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa thAya emAM uparano 1 umeratAM bhAgo thAya che e pahelAM kaheluM ja che tyArabAda AvelA 47ne 124mAM umeravA eTale 171 thaze teno pa7 thI bhAga karatA 3, bhAga prApta thayA ATalAthI hIna 3ra ahorAtro thayA. arthAt 31 ahorAtra 24 bhAga jeTalA ahorAtro eka abhivardhita mAsanuM pramANa thAya che. sUryAdi mAsamAM muhUrtAdinuM pramANa :- sUryamAsamAM 30 ahorAtra tene 30 thI guNatAM sarvasaMkhyAthI 915 muhUrta thAya che. eka eka muhUrtamAM 2 ghaTikA eTale ghaTikAnuM pramANa 915 X 2 = 1830 thayuM. meyarUpe 1 muhUrta = 4 ADhaka ene 915thI guNatAM 3660 ADhaka 1 sUryamAsanA thAya. tolyarUpe 1 ahorAtramAM 3 bhAra tene 30 thI guNatAM 91 bhAra thAya che. karma mAsamAM 30 ahorAtro tene 30 thI guNatAM 900 muhUrta thAya tenI ghaTikA karavA 2 thI guNatAM 1800 ghaTikA thAya che, 1 muhUrtanA 4 ADhaka tene 900thI guNatAM meyarUpe 3600 ADhaka thAya che. tolyarUpe 30 ahorAtrane 3 bhArathI guNatAM 90 bhAra pramANa thAya che. caMdramAsamAM 29 ahorAtra tene 30 thI guNatA thayA 870 uparanA 32 bhAgone 30 thI guNavA thayA 960 tenA muhUrta lAvavA 62thI bhAgatA 15 muhUrta AvyA. tene uparanA 870 sAthe meLavatA kula muhUrta 885 upara 30 aMza zeSa rahyA ene ghaTikA lAvavA 2 thI guNatAM 1770 ATaluM caMdramAsamAM ghaTikA pramANa. muhUrtanA ADhaka lAvavA 4 thI guNatAM 885 4 4 = 3540 uparanA 30 ne 4 thI guNatAM 120 teno 6rathI bhAga ApatAM 1 ADhaka Ave. tene uparanAmAM umeratAM 3541 ADhaka zeSa bace che. kula ADhaka saMkhyA 3541 che tolyarUpe ahorAtro 29 tene bhAra lAvavA 3 thI guNavA 29 X 3 = 87 tathA uparanA 32 ne 3 thI guNatAM 96 thayA. tenA bhAra lAvavA 62 thI bhAgatAM 1 Avyo tene 87mAM umeratAM kula bhAra 88 upara : thayA.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 jyotiSkaraNDakam 21 nakSatra mAsamAM 27 ahorAtra tene 30 thI guNatAM 810 tathA uparanA 21 ne 67 30 thI guNI 67thI bhAga karatAM 09 AvyA. tene 810 sAthe bheLavatAM 819 muhUrta upara bhAga thayA. tene TIkA lAvavA 2 thI guNatAM 163844 thayA. meyarUpe 27 67 ADhaka lAvavA muhUtaeNne 4 thI guNatAM 3276 thayA uparanA 27ne 4 thI guNI 67thI bhAga karatAM 1 ADhaka Avyo tene uparamAM umeratAM 3277 ADhaka thayA upara aMza thAya. tolya rUpe eka ahorAtranA traNa bhAra che, 27 ahorAtranA 3 thI guNatAM 81 bhAra thAya tathA upa2nA 21 ne 3 thI guNatAM OM arthAt 81 bhAra thAya che. 63 67 41 67 121 abhivardhita mAsamAM 31 ahorAtra tenA muhUrta lAvavA 31 X 30 = 930 124 tathA uparanA 121ne 30 thI guNatAM 3630 teno 124thI bhAga ApatAM 29 thayA tene 930mAM umeratAM 959 thAya che tathA zeSa vadhe. tenI TikA karavA 2 thI guNatAM 34 124 34 124 191824 thAya che. ADhaka pramANa lAvavA 959 muhUrtane 4 thI guNavA eTale thayA 3836 tathA u52nA 34ne 4 vaDe guNI 124thI bhAgatA 1 ADhaka Avyo. tene uparamAM umeratA 3887 zeSa 12 vadhyA. arthAt 3837, ADhaka thayA. tolyarUpe ahorAtrane 3 12 124 thI guNatAM 31 X 3 = 93 tathA uparanA 121ne 3 thI guNatAM 363 tenA bhAra lAvavA 124thI bhAgatAM 2 bhAra AvyA. uparamAM umeratA kula bhAra 95 upara zeSa rahe che. 115 124 1 jyAre mAsano trIsamo bhAga divasa che e pramANe divasanA lakSaNane anusarIne sUryamAsAdi divasanuM parimANa vicArAya tyAre je te-te mAsanuM divasa apekSAe parimANa te ja te divasanuM muhUrta apekSAe parimANa jANavuM. jema ke - sUryanA divasanuM parimANa, 302 muhUrta, karma divasanuM 30 muhUrta, caMdra divasanuM 29 muhUrta, nakSatra divasanuM 27 muhUrta 21 67 121 tathA abhivardhita divasanuM 31124 muhUrta parimANa jANavuM. tathA sUryadivasanI 61 ghaTikA, karma divasanI 60 ghaTikA, caMdra divasanI 593 ghaTikA, nakSatra divasanI 54 ghaTikA,
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdi pramANa abhivardhita divasanI 63 ghaTikA pramANa jANavuM. eka ghaTikAmAM 2 aDhaka eTale divasanA meyarUpe sUryadivasanA 122 ADhaka, karma divasanA 120 ADhaka, caMdra divasanA 118 ADhaka, nakSatra divasanA 1094 ADhaka temaja abhivardhita divasanA 1203; ADhaka, eka-eka nalikA-ghaTikAmAM 100 pala che eTale tolya ciMtAmAM divasanuM parimANa - sUrya hsn| 6100 58, hsn| 5000 58, yaMdra hsn| 5800, 58, nakSatra divasanA 5400 pala temaja abhivardhita divasanA 300 pala thAya che. Ama, vistArapUrvaka pAMce saMvatsaronuM svarUpa ane yugapramANa kahyuM. have, uttaraka vizeSa je saMvatsarathI bhAvavAyogya che tenuM varNana kare che. sUryavarSathI AyuSyAdinuM mApa savve kAlavisesA AupamANA ThiI ya kammANaM / savve samAvibhAgA ya sUramANeNa nAyavvA // 60 // jaM kira sUreNa jugaM aNUNamahigANi paMca vAsANi / tA kira jugeNa savvaM gaNaMti addhAvisesaM tu // 61 // 'sarve' varSazatavarSasahasrAdayo ye kAlavizeSAH, yAni ca nArakAtiryaGnarAmarANAmAyuSAM pramANAni siddhAnte vyAvarNyante yAzca karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM sthitayastriMzatsAgaropamakoTAkoTyAdipramANA ye cotsarpiNyAmavasarpiNyAM ca suSamasuSamAdirUpA vibhAgAste sarve'pi 'sUryamAnena'sUryasaMvatsaraparimANena jJAtavyAH // 60 // nanu yad yugaM prAk candracandrAbhivaddhitacaMdrAbhivardhitarUpasaMvatsarapaJcakaparimANaM vyAvarNitaM tena yugenottaraH sarvo'pi kAlavizeSo gaNyate, tathA coktaM- 'vIsaM yugA vAsasayaM dasa vAsasayAI vAsasahasse' ityAdi tatkathamucyate sarve kAlavizeSAH sUryamAnena jJAtavyA iti ?, tata Aha-'jaM kire' tyAdi 'yat' yasmAt kila 'yugaM' prAgvyAvarNitasvarUpaM 'sUryeNa' sUryasaMvatsareNa paribhAvyamAna 1. atra ma. vi. saMskaraNe [catupaNNaM ca sahassA Nava ceva sayA havaMti paDipuNNA / etaM muhattagaNitaM paMcavarisigassa tu jugassa // 69 // gAthA adhikA dRzyate / 2. (chA) viMzati yugA varSazataM daza varSazatAni varSasahasram / ] asyA chAyA evamanuvAdastRtIye pariziSTe bhAvyau /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 jyotiSkaraNDakam manyUnAdhikAni paJca varSANi bhavanti, makAro'lAkSaNikaH, saMvatsarapaJcakapratipattyarthaM candracandrAbhivarddhitacandrAbhivadhitarUpaM prAgvyAvaNitaM tatastena yugena paribhAvyamAno varSazatAdikaH kAlavizeSaH sUryasaMvatsaragaNanayA tulya iti paribhAvya 'yugena' anantaroditasvarUpeNa sarvamaddhAvizeSaM pUrvasUrayo gaNayanti, 'tuH' pUraNArthaH, tataH paramArthataH sarvo'pi kAlavizeSaH sUryasaMvatsarapramAtavya iti na kazciddoSaH // 61 // sampratyuttaraH kAlavizeSazcintyate, tatrAnantaroditasvarUpaizcaturbhiryugairviMzativarSANi paJca viMzatIni varSazataM daza varSazatAni varSasahastraM zataM varSasahasrANAM varSalakSaM caturazItivarSalakSANyekaM pUrvAGgaM caturazItiH pUrvAGgalakSANi pUrvaM, tathA caitadevAha gAthArtha :- sarve kAlavizeSo, AyuSya pramANo, karmonI sthiti ane sarve samAvibhAgo sUrya pramANathI jANavA. je kharekhara, sUryathI anyUnAdhika pAMca varSanuM yuga che te yugathI sarve addha vizeSa gaNAya che. TIkArya - varSa, so varSa, hajAra varSa Adi je sarve kALavizeSo ane je tiryaMca, nara, amaronAM AyuSyanA pramANo siddhAMtamAM varNavAya che ane je jJAnAvaraNIyAdi karmonI sthitio trIsa koTAkoTi sAgaropama pramANa ane je utsarpiNI-avasarpiNImAM suSamasuSamAdi rUpa vibhAgo che te sarve sUryasaMvatsaraparimANanA mApathI jANavA. pUrve je candra, candra, abhivardhita, candra, abhivardhita rUpa pAMca saMvatsara pramANa yuga varNavyuM hatuM. te yugathI uttara sarva kALavizeSa gaNAya che, kahyuM che - "vIsa yugonA so varSa dasa so (hajAra) varSa vagere to sarva kALavizeSo sUryamAnathI jANavA ema kema kahevAya che ? jaNAve che te pUrve varNavAyelA svarUpavALuM yuga sUryasaMvatsarathI paribhAvyamAna anyUnAdhika pAMca varSanuM hoya che. saMvatsarapaMcaka jANavA mATe candrAdi pahelAM varNavyuM che tethI te yugathI paribhAvyamAna so varSAdika kAlavizeSa sUryasaMvatsara gaNanA tulya che ema vicArI kahyA svarUpanA yugathI sarva addhAvizeSane pUrvAcAryo gaNe che. eTale vAstavika rIte sarvakALavizeSanI vicAraNA sUryasaMvatsarathI karAya che emAM koI doSa nathI. || 61 // have, uttara kALavizeSa vicArIe, tyAM cAra yuganA 20 varSo thAya che. pAMcavIzInA 100 varSa, 10 so varSanA hajAra varSa, 100 hajAra varSanA lAkha varSa, corAzI lAkha varSanuM eka pUrvAga, corAzI lAkha pUrvagonuM eka pUrva thAya che, e vAta jaNAve che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa - pUrvAgAdinuM svarUpa vAsasayasahassAI culasIiguNAI hojja puvvaMgaM / puvvaMgasayasahassaM culasIiguNaM havai puvvaM // 62 // puvassa u parimANaM sayarI khalu hoMti sayasahassAI / chappaNNaM ca sahassA boddhavvA vAsakoDINaM // 63 // puvvANa sayasahassaM culasIiguNaM bhave layaMgamiha / tesipi sayasahassaM culasIiguNaM layA hoi // 64 // tatto mahAlayANaM culasIi ceva sayasahassANi / naliNaMgaM nAma bhave etto vocchaM samAseNaM // 65 // naliNa mahAnaliNaMgaM havai mahAnaliNameva nAyavvaM / paumaMgaM taha paumaM tatto ya mahApaumaaMgaM // 66 // havai mahApaumaM ciya tatto kamalaMgameva nAyavvaM / kamalaM ca mahAkamalaMgameva parato mahAkamalaM // 67 // kumuyaMgaM taha kumuyaM tatto ya tahA mahAkumuyaaMgaM / tatto parato ya mahAkumuyaM tuDiyaMga cAvi boddhavvaM // 68 // tuDiyamahAtuDiyaMgaM mahatuDiyaM aDaDaMgamaDaDa paraM / parato ya mahADaDaaMga tatto ya mahAaDaDameva // 69 // UhaMgaMpiya UhaM havai mahalaM ca UhagaM tatto / mahAUhaM havai hu sIsapaheliyA hoi nAyavvA // 70 // 1. etasyA gAthAyA anantaraM ma. vi. saMskaraNe koSThake [ ["tAsi pi satasahassaM culasItiguNaM mahAlataMgamiha / tersi pi satasahassaM culasIti guNaM mahAlatA u // 73 // "] ityeSA gAthA'dhikAsopayogeti prakSiptA asti etasyA vizeSa vivaraNaM tRtIye pariziSTe dRSTavyam asyA uttarArddha guNavinayakRte 'nAnAvicAraratnasaMgrahe' (patra 227) asti / 2. pazyatAM tRtIyapariziSTe [59] 3. atra 'sIsapaheliyaMgaM' nollekhitam / pATho'vyavasthito dRzyate /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam etthaM sayasahassANi culasII ceva hoi gunnkaaro| ekkakkami u ThANe aha saMkhA hoi kAlaMmi // 71 // sugamA // 62 // samprati yathoktameva pUrvaparimANaM mugdhajanavibodhanArthaM varSakoTibhiH prarUpayati-pUrvasya parimANaM 'khalu' nizcitaM bhavati varSakoTInAM saptatiH zatasahasrANi tadupari SaTpaJcAzatsahastrANi boddhavyAni 70560000000000 // 63 // pUrvANAM 'zatasahasraM' lakSaM caturazItiguNam 'iha' pravacane ekaM latAGgaM bhavati, kimuktaM bhavati ?caturazItipUrvalakSANyekaM latAGgamiti, teSAmapi latAGgAnAM zatasahasraM caturazItiguNamekA latA bhavati, caturazItilatAzatasahasrANyekA [mahAlatAGgaM teSAmapi caturazIti mahAlatAGgazata sahasrANyekA] mahAlatA // 64 // 'tataH' mahAlatArUpAtsaMkhyAsthAnAdUrdhvaM mahAlatAnAM caturazItizatasahasrANi nalinAGgaM nAma saGkhyAsthAnaM bhavati, "etto vocchaM samAseNaM'ti 'itaH' nalinAMgarUpAtsaGkhyAsthAnAdUrdhvaM yAni saGkhyAsthAnAni tAni samAsena-saMkSepeNa vakSye, iha samAseneti kimuktaM bhavati?-ata UrdhvaM saMkhyAsthAnAnyeva krameNa kevalAni nirdekSyAmi, na tu prAktanasaGkhyAsthAnAnIva pratyekaM guNakAranirdezena, yastu vakSyamANasaGkhyAnAM guNakAraH sa paryante kathayiSyata iti // 65 // pratijJAtameva nirvAhayati-iha sarvatrApi caturazItizatasahasrapramANo guNakAraH 'etthaM sayasahassANI'-tyAdi vakSyamANavacanAt, tata evaM bhAvanA-caturazItinalinAGgazatasahasrANyekaM nalinaM, caturazItinalinazatasahasrANyekaM mahAnalinAGga, caturazItimahAnalinAGgazatasahasrANyekaM mahAnalinaM, caturazItimahAnalinazatasahasrANyekaM padmAGgaM, caturazItipadmAGgazatasahasrANyekaM paJa, tatazcaturazItipadmazatasahasrANyekaM mahApadmAGgaM // 66 // 'havaI' ityAdidvitIyagAthA-caturazItimahApadmAGgazatasahasrANyekaM mahApA, tatazcaturazItimahApadmazatasahasrANyekaM kamalAGgaM, caturazItikamalAGgazatasahasrANyekaM kamalaM, caturazItikamalazatasahasrANyekaM mahAkamalAGgaM, tataH paratazcaturazItimahAkamalAGga zatasahasrANyekaM mahAkamalam // 67 // 'kumuyaMga'mityAditRtIyAgAthA-tatazcaturazItimahAkamalazatasahasrANyekaM kumudAGga, caturazItikumudAGgazatasahasrANyekaM kumudaM, tathA 'tataH' kumudarUpAtsaGkhyAsthAnAdUrdhvaM caturazItikumudazatasahasrANyekaM mahAkumudAGgaM tataH 1. ma. vi. saMskaraNe itaH pUrva / 'hatthA bAhu sakaNNA ya hoMti kAlammi kAyavyA / ' ityadhika pATha upalabhyate / tatra sthAne'nyapratiSu 'hatthA pAhu DaMgasaNNA ya hoMti kAlaMmi NAtavva - khaMTi0 / 'hatthA pAhatthA pAhuDaMgasaNNA ya hoti kAlammi NAtavyaM - jeTi0 // ityAdikAni api pAThAntarANyupalabhyante / nAnAvicAraralasaMgrahe'pi etad gAthAtrayaM (69-70-71) vartate /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa paratazcaturazItimahAkumudAGgazatasahasrANyekaM mahAkumudaM, caturazItimahAkumudazatasahasrANyekaM truTitAGgaM boddhavyam // 68 // 'tuDiye' tyAdicaturthagAthA-caturazItitruTitAGgazatasahasrANyekaM truTitaM, caturazItitruTitazatasahasrANyekaM mahAtruTitAMgaM, caturazItamahAtruTitAGgazatasahasrANyekaM mahAtruTitakaM, tataH paratazcaturazItimahAtruTitazatasahasrANyekamaDaDAGga, caturazItyaDaDAGga zatasahasrANyekamaDaDaM, caturazItiaDaDazatasahasrANyekaM mahADaDAGgaM, caturazItimahADa DAMgazatasahasrANi ekaM mahADaDaM // 69 / / 'UhaMgaMpiye'-tyAdipaMcamagAthA, caturazItamahADaDazatasahasrANyekamUhAGgaM, caturazItyUhAGgazatasahasrANyekamUha, caturazItyUhazatasahasrANyekaM mahohAGgaM, caturazItimahohAGgazatasahasrANyekaM mahohaM, caturazItimahohazatasahasrANyekaM zIrSaprahelikAGgaM caturazItizIrSaprahelikAGgazatasahasrANyekA zIrSaprahelikA jJAtavyA // 70 // sampratyeSu saGkhyAsthAneSu guNakAranirdezamAha-'ettha' mityAdi, 'atra' eSu nalinAdiSu saGkhyAsthAneSu zIrSaprahelikAparyanteSu madhye ekaikasmin saGkhyAsthAne pUrvaM pUrvaM saGkhyAsthAnamadhikRtya guNakAro bhavati caturazItizatasahasrANi, kimuktaM bhavati ? pUrvaM pUrvaM saGkhyAsthAnaM caturazItizatasahasraguNamuttaramuttaraM saGkhyAnaM bhavati, etacca prAgeva bhAvitamiti // iha skandilAcAryapravRttau duSSamAnubhAvato durbhikSapravRttyA sAdhUnAM paThanaguNanAdikaM sarvamapyanezat, tato durbhikSAtikrame subhikSapravRttau dvayoH saGghamelApako'bhavat, tadyathA-eko vAlabhyAmeko mathurAyAM, tatra ca sUtrArthasaGghaTanena parasparaM vAcanAbhedo jAtaH, vismRtayohi sUtrArthayoH smRtvA smRtvA saGghaTane bhavatyavazyaM vAcanAbhedo, na kAcidanupapattiH, tatrAnuyogadvArAdikamidAnI pravarttamAnaM mAthuravAcanAnugataM, jyotiSkaraNDakasUtrakartA cAcAryo vAlabhyaH, tata idaM saGkhyAsthAnapratipAdanaM vAlabhyavAcanAnugatamiti nAsyAnuyogadvArapratipAditasaGkhyAsthAnaiH saha visadRzatvamupalabhya vicikitsitavyamiti / sampratyupasaMhAramAha- 'ahe' iti 'ahitti' eSA-anantaroditA saGkhyA bhavati 'kAle' kAlaviSayA // 71 // gAthArtha :- 1 lAkha varSane 84thI guNatAM pUrvIga thAya che. 1 lAkha pUrvAgane 84thI guNatAM pUrva thAya che. pUrvanuM pramANa - sittera lAkha chappana hajAra karoDa (70560000000000)varSa eng. 1 85 pUrvana 84thI guratA 1 tain thAya che. tene paNa 84 lAkhathI guNatAM 1 latA thAya che tyArabAda 84 lAkhathI guNatAM mahAlatA tene 84 lAkhathI guNatAM nalinAMga thAya che. enA pachI TUMkamAM kahIzuM. nalina, mAnalinain, mAnasina, 5in, 55, mA55, mahApa, malain,
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 jyotiSkaraNDakam kamala, mahAkamalAMga, mahAkamala, kumudAMga, kumuda, mahAkumudAMga, mahAkumuda, truTitAMga, truTita, mahAtruTitAMga, mahAgruTita, aDaDAMga, aDaDa mahAaDaDAMga, mahAaDaDa, uhAMga, uha, mahAUhAMga, mahAUsa, (zIrSaprahelikAMga) zIrSaprahelikA thAya che ema jANavuM. ahIM guNAkAra dareka sthAne 84 lAkhathI karavo. eka-eka sthAne kALamAM saMkhyA hoya che. TIkArtha :- have, yathokta pUrva parimANane ja mugdhajananA bodha mATe varSakroDa dvArA prarUpe che- 1 pUrvanuM parimANa sittera lAkha chappana hajAra kroDa (70560000000000) varSa hoya che. 84 lAkha pUrvanuM 1 latAMga thAya che, 84 lAkha latAMganI eka latA, 8400000 latAnI eka (mahAlatAMga thAya che, 84 lAkha mahAlatAMganI eka) mahAlatA thAya che. tyArabAda, 84 lAkha mahAlatAnuM 1 nalinAMga thAya che, nalinAMgathI uparanA sthAnone saMkSepathI kahIzuM, arthAt enAthI upara phakta saMkhyA sthAno ja kramathI batAvIzuM. pahelAnI jema guNAkAranA nirdezathI nahi ane kahevAnArI saMkhyAno guNAkAra chelle jaNAvIzuM. / 65 ! ahIM sarvatra 84 lAkhano guNAkAra karavo. te A rIte bhAvanA thAya che 84 lAkha nalinAMganuM 1 nalina, 84 lAkha nalinanuM 1 mahAnalinAMga, 84 lAkha mahAnalinAMganuM 1 mahAnalina, 84 lAkha mahAnalinanuM 1 padhrAMga, 84 lAkha padhrAMganuM eka padha, 84 lAkha padmanuM 1 mahApaDyAMga, 84 lAkha mahApaDyAMganuM 1 mahApadma, 84 lAkha mahApAnuM 1 kamalAMga, 84 lAkha kamalAMganuM eka kamala, 84 lAkha kamalanuM 1 mahAkamalAMga, 84 lAkha mahAkamalAMganuM 1 mahAkamala, 84 lAkha mahAkamalanuM 1 kumudAMga, 84 lAkha kumudAMganuM 1 kumuda, 84 lAkha kumudanuM 1 mahAkumudAMga, 84 lAkha mahAkumudAMganuM 1 mahAkumuda, 84 lAkha mahAkumudanuM 1 truTitAMga, 84 lAkha truTitAMganuM 1 truTita, 84 lAkha truTitanuM 1 mahAtruTitAMga, 84 lAkha mahAtruTitAMganuM 1 mahAtruTita, 84 lAkha mahAtruTitanuM 1 aDaDAMga, 84 lAkha aDaDAMganuM 1 aDaDa, 84 lAkha aDaDanuM 1 mahAaDaDAMga, 84 lAkha mahAaDaDAMganuM 1 mahAaDaDa, 84 lAkha mahAaDaDanuM 1 UhAMga, 84 lAkha UhAMganuM 1 Uha, 84 lAkha UhanuM 1 mahAUhAMga, 84 lAkha mahAUhAMganuM 1 mahAUha ane 84 lAkha mahAUhanuM 1 zIrSaprahelikAMga, 84 lAkha zIrSaprahelikAMganI 1 zIrSaprahelikA jANavI. | 70 || 1. koSTaka mATe pariziSTa naM.1 jovuM
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa A nalinathI mAMDIne zIrSaprahelikA sudhInA eka-eka saMkhyA sthAnamAM pUrva-pUrva saMkhyA sthAnane AzrayIne guNAkAra 84 lAkhano thAya che. arthAt pUrva-pUrvanuM saMkhyAsthAna 84 lAkhathI guNatA uttara-uttara saMkhyAsthAna thAya che. ahIM adilAcAryanI pravRttimAM duSamAnubhAvathI dubhikSa duSkALa) hovAthI sAdhuonuM paThana-gaNanAdi sarvanAza pAmyuM. eTale duSkALa pUro thatAM sukALamAM be saMghono meLa thayo. eka vallabhImAM ane eka mathurAmAM ane tyAM sUtra-arthanA saMghaTTanathI paraspara vAcanA bheda thayo. bhUlAyelA sUtra-arthane yAda karI-karIne bheguM karavAmAM avazya vAcanA bheda thAya che. emAM koI asaMgati nathI, tyAM 'anuyogadvArAdi atyAre mAthuravAcanAnusAra che ane jyotiSkaraMDaka sUtranA kartA AcArya valabhInA che eTale A saMkhyAsthAna pratipAdana vAlabhavAcanA anugata che eTale eno anuyogadvAramAM kahelA saMkhyAsthAno sAthe viSamAnatA samajI kAMIpaNa vicikitsA (zaMkA) na karavI. upasaMhAra - A kahelI saMkhyA kALaviSayaka hoya che. II71 / vyAvahArika paramANu AdinuM svarUpa - yojana - kALanuM mApa: eso paNNavaNijjo kAlo saMkhejjao muNeyavvo / vocchAmi asaMkhejjaM kAlaM uvamAviseseNaM // 72 // satyeNa sutikkhaNavi chittuM bhittaM va jaM kira na sakA / taM paramANuM siddhA vayaMti AI pamANANaM // 73 // paramANU tasareNU rahareNU aggayaM ca vAlassa / likkhA jUyA ya javo aTThaguNavivaDDiyA kamaso // 74 // javamajjhA aTTha havanti aMgulaM chacca aMgulA pAo / pAyA ya do vihatthI do ya vihatthI havai hattho // 75 // daMDaM ghaNuM jugaM nAliyA ya akkha musalaM ca cauhatthA / aTThava dhaNusahassA joyaNamegaM ca mANeNaM // 76 // 1. pattAM nitIje riziSTA 2. "etadvAthAnantaramiyeyekA'dhikA gAthAje0 khaM0 Adarzayo dRzyate - "kAlassa parImANaM vittharao bahuvihaM pi nAyavvaM / taNuNo (? dhaNuNo) ya joyaNassa u etto AdIgharaM vocchaM // " iti / iyaM hi gAthA 77 gAthayA sada vikra samAnArthI ma. vi. . 28, ri. 4 . rU. huMuM nuM ghaNuM - rUti ma. vi. pA. 86 che.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam eyaM dhaNuppamANaM nAyavvaM joyaNassa ya pamANaM / kAlassa parImANaM etto ur3e pavakkhAmi // 77 // jaM joyaNavitthiNNaM taM tiguNaM pariraeNa savisesaM / taM joyaNamuvviddhaM pallaM paliovamaM nAma // 78 // 'eSaH' anantaroditasvarUpaH 'kAlaH' prajJApanIya iti, atra zaktAvanIyaH pratyayaH, tato'yamarthaH- pratiniyataparimANatayA pratipAdIyatuM zakyaH saMkhyeyo jJAtavyaH, ata UrdhvamasaMkhyeyaM-saMkhyAtItaM kAlaM vakSyAmi / nanu yaH saMkhyAtItaH sa kathaM pratipAdanIyaH ? ityata Aha-'upamAvizeSeNa' upamAbhedena, palyasyopamayA ityarthaH // 72 // tatra palyapramANanirUpaNArthaM yojanapramANamabhidhitsurAha-iha paramANurdvividhaH, tadyathA-sUkSmo vyAvahArikazca, tatra yaH sUkSmaH so'tyantaparamanikRSTaH, teSAM ca sUkSmaparamANUnAmanantAnAMvizrasApariNAmatastathAvidhasaMghAtavizeSApattyA vyAvahArikaparamANureko niSpadyate, tathA cokta manuyogadvArasUtre-[sUtra 134]"se kiM taM paramANU ?, 2 duvihe pannatte, taMjahA- suhume vAvahArie ya, tattha NaM je se suhame se Thappe, tesi NaM aNaMtANaM sahamapoggalANaM samudayasamiisamAgameNaM vavahArie paramANupoggale nipphajjai" tti atra 'se Thappe' iti sa sUkSmaparamANuH svarUpakhyApanaM prati sthApyaH-sthApanIyaH, kimuktaM bhavati ?-na tasyAtyantaparamanikRSTatAlakSaNaM rUpamatiricyAnyad vaizeSikaM rUpaM pratipAdanIyamastIti, 'samudayasamiisamAgameNaM'ti samudAyAH- tricaturAdimelakAsteSAM samudayAnAM-tricaturAdimelakAnAM yAH samitayaH-saMghAtAstAsAM samAgamena-ekobhAvena, zeSaM sugama, sa vyAvahArika: paramANuradhikRtagAthAyAmupAtto veditavyaH, tathA cAha-yaM vyAvahArikaM paramANuM 'zastreNa' khaDgakSurikAdinA sutIkSNenApi na ko'pi puruSacchettuM bhettuM vA zaknuyAt, tatra chedanabhedane upalakSaNe tena yo vyAvahArikaH paramANuH sa puSkalAvarte'pi mahAmeghe sarvaprayatnena varSati madhye gacchannapi nodakenAdrIkriyate nApi gaGgAyA mahAnadyAH zrotasA pratizroto gacchanapi skhalyate nApyudakAvarte udakabiMdorvA madhye nipatitaH san kotthamAyAti, tamitthambhUtaM vyAvahArikaM paramANu siddhA iva siddhAH- bhagavanto'rhanta utpannakevalajJAnAH sarveSAmaMgulAdInAM pramANAnAmAdi vadanti, na caitad vyAkhyAnamanAeM, yata uktamanuyogadvAreSu-[ sUtra 134 ] 'se NaM bhaMte ! vAvahArie paramANU asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhijjA ? haMtA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa ogAhijjA, se NaM tattha chijjejja vA bhijjejja vA ?, no iNaDhe samaDhe, no khalu tattha satthaM saMkamai / se NaM bhaMte ! agaNikAyassa majjhaMmajjheNaM viivaijjA ?, haMtA viivaijjA, se NaM tattha DajjhijjA ? no iNaDhe samaDhe, no khalu tattha satthaM kamai, se NaM bhaMte ! pukkhalasaMvaTTayassa mahAmehassa majjhaMmajjheNaM viivaijjA ? haMtA viivaijjA, se NaM tattha udayalle siyA ? no iNaDhe samaDhe, no khalu tattha satthaM kamai, se NaM bhaMte ! gaMgAe mahAnaIe paDisoyaM havvamAgacchejjA? haMtA havvaM AgacchejjA, se NaM tattha vinighAyamAvajjejjA ? no iNamaTe samaDhe, no khalu tattha satyaM kamai, se NaM bhaMte ! udakAvatte udagabiMduM vA ogAhejjA? haMtA ogAhejjA, se NaM tattha vikutthejja vA pariyAvajjejja vA ? no iNaDhe samaDhe, no khalu tattha satyaM kamai' iti, atra 'viNighAyamAvajjejjA' iti praskhalanamApadyeta 'pariyAvajjejjA' iti paryApadyeta, tadrUpatAmApadyetetyarthaH // 73 // tadevaM vyAvahArikaM paramANuM pratipAdya samprati tadAdIni pramANAni pratipAdayati-'paramANU' ityAdi, paramANorvyAvahArikAtparato ye trasareNvAdayaste kramaza:- krameNa pUrvasmAd aSTaguNavivadhitA veditavyAH, eSa gAthA'kSarArthaH, sampradAyastvayam-anantAnAM vyAvahArikaparamANUnAM vizrasApariNAmatastathAvidhasaMghAtavizeSApannA ekA ucchlakSNa zlakSNikA bhavati aSTau ucchlakSNa zlakSNikA zlakSNazlakSNikA ekA aSTau zlakSNazlakSNikA Urdhvamaghastiryag vA kathamapi calan yolabhyate na zeSakAlaM sa UdhvareNuH, aSTAvUdhvareNava ekatrasareNuH, trasareNu ma yaH paurastyAdivAyupreritaH san calanadharmA bhavati, trasyati-paurastyAdivAyupreritaH san gacchatIti trasaHsa cAsau reNuzca trasareNuritivyutpatteH, aSTau trasareNava eko rathareNuH-rathena gacchatA utkhAto reNuH, rathe gacchati tadutkhAto ya UrdhvaM tiryagvA reNurityarthaH, aSTau rathareNavo devakurUttarakurumanuSyANAmekaM vAlAgraM, aSTau devakurUttarakurumanuSyavAvAlAgrANi ekaM harivarSaramyakavarSamanuSyavAlAgraM aSTau harivarSaramyakavarSamanuSyavAlAgrANyekaM haimavatahairaNyavatavarSamAnuSyANAM vAlAgraM aSTau haimavatahairaNyavatavarSamanuSyavAlAgrANi pUrvavidehAparavidehamanuSyANAmekaM vAlAgraM, aSTau pUrvavidehAparavidehamanuSyavAlAgrANyekA likSA, aSTau likSA ekA yUkA, aSTau yUkA ekaM yavamadhyaM, aSTau yavamadhyAni ekamaMgulaM, nacaitadapi sampradAyavyAkhyAnamanAeM, yata uktamanuyogadvAreSu[gAthA. 101] 'aNaMtANaM vAvahAriyaparamANupoggalANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA ussaNhasaNhiyA aTTha ussaNhasaNhiyAo egA sahasaNhiyA aTTha sahasaNhiyAu sA egA uddhareNU aTTha uDhareNU sA egA tasareNU aTTha tasareNUo sA egA rahareNU aTTha
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam raheNuo devakuruuttarakuruyANaM maNuyANaM ege vAlagge, aTTha devakuruuttarakuruyANaM maNuyANaM vAlaggA ege harivAsarammagavAsayANaM maNuyANaM vAlagge aThTha harivAsarammaya vAsayANaM maNuyANaM vAlaggA hemavaya heraNNavayavAsayANaM maNuyANaM se ege vAlagge aTTa hemayaheraNNavayavAsayANaM maNuyANaM vAlaggA puvvavidehaavaravidehANaM maNussANaM se ege vAlagge, aTTha puvvavidehaavaravidehamaNussANaM vAlaggA sA egA likkhA aTTha likkhAu sA egA jUyA aTTha jUyAo se ege javamajjhe iti" // 74 // aSTau yavamadhyAnyekamaMgulaM bhavati, SaDaMgulAni pAdaH, dvau pAdau vitastiH, dve vitastI hastaH, catvAro hastA daNDo dhanurvA yugaM vA nAlikA vA'kSo vA musalaM vA // 75 // tathA cAhadaNDo dhanuryugaM nAlikA'kSo muzalamityete sarve'pi pratyekaM caturhastAH-caturhastapramANAH, tathA coktaM-[anu. sUtra-134] "chatravaI aMgulAI se ege daMDe i vA dhaNUi vA juge i vA nAliyA i vA akkhe i vA musale i vA" iti, etena caturhastalakSaNena mAnena-pramANena yaddhanusteSAM dhanuSAmaSTau sahasrANi yojanamekam // 76 // etadevAha- 'etat' anantaroditaM dhanuHpramANaM yojanasya ca pramANaM, vakSyamANasya palyasyopayogi jJAtavyamiti zeSaH, sAmpratamata UrdhvaM palyaparikalpanayA kAlasya parimANaM pravakSyAmi // 77 // tadeva vivakSuH prathamataH palyaparimANamAha yat palyaM yojanavistIrNam-ekaM yojanaM viSkambhataH, upalakSaNametad ekaM yojanamAyAmatazca tat yojanaM 'pariraeNa' bhramimadhikRtyetyarthaH, 'triguNaM savizeSaMsatribhAgaM, tathA tat palyaM yojanamekamudviddham-uNDaM palyopamaM nAmeti ziSyAmaMtraNe jAnIhi, kimuktaM bhavati ?-tena palyena vakSyamANanItyA yaH-kAlaH parimIyate-paricchidyate yena tat kAlaparimANaM palyopamaM jAnIhiti // 78 // sampratyanantarodite palye yatkarttavyaM tadAha gAthArtha :- A AgaLa kahelo kALa saMkhyaya prajJApanIya-(jenuM pratipAdana karI zakAya tevo) jANavo. enA pachI asaMkhyaya kALa upamAvizeSathI jaNAvIzuM. sUtIkSNa evA zastrathI paNa chedI-bhedI na zakAya tene pramANonuM Adi evuM paramANu siddho kahe cha. 52mA, sare, 2thare, pAya, lima, yu (4), yaq bhathI mA6-2416 guNA, AThayavamadhyanuM aMgula, cha aMgulano pAda, 2 pAkanI vaita, 2 veMtano hAtha thAya che. daMDa, dhanu, yuga, nAlikA, akSa ane muzaLa cAra hAthanA hoya che ane ATha hajAra dhanuSyanuM 1 yojana thAya che. A dhanuSa pramANa yojananuM pramANa jANavuM. have pachI kALanuM pramANa kahIzuM. je yojana vistIrNa che te traNagaNuM savizeSa parighathI thAya che. te yojana UMDA palyane palyopama svarupa jANavuM.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinu pramANa TIkArtha:- A AgaLa kahelA svarUpavALo kALa prajJApanIya che, arthAt pratiniyata parimANathI jenuM pratipAdana karavuM zakya che te saMkhyayakALa jANavo enA pachI asaMkhyayasaMkhyAtIta kALa kahIzuM. pra. saMkhyAtIta kALa prajJApanIya kaI rIte thAya ? u. upamAbhedathI arthAta palyanI upamAthI. palyopamanuM nirUpaNa - palyopamanA nirUpaNa mATe yojana pramANa kahe che sau prathama paramANu, te be prakArano hoya che. sUkSmaparamANu ane vyavahArika paramANu. temAM sUkSmaparamANu atyaMta paramanikRSTa che ane te anaMta sUkSmaparamANuonA vizrasA pariNAmathI tathAvidha saMghAta vizeSanI racanAthI eka vyavahArika paramANu bane che. anuyogadvAra sUtramAM kahyuM che - "paramANu eTale zuM ? paramANu 2 prakArano che. sUkSma ane vyavahArika. sUkSmanI sthApanA, te anaMta sUkSmapudgalonA samudAya samitinA samAgamathI vyavahArika paramANu pudgala bane che." tyAM sUkSma sthApanA arthAt sUkSmaparamANu svarUpa AkhyAnanA viSayamAM sthApI rAkhavuM. arthAt tenA atyaMta paramanikRSTa lakSaNa rUpane oLaMgIne vaizeSika rUpanuM pratipAdana na karavuM. "samudaya samiti samAgamana' samudAya - traNa-cAra AdinA meLa temanI samitio - saMghAto temano ekIbhAva-samAgamathI, te vyavahArika paramANu adhikRta gAthAmAM upAtta-grahaNa karelo jANavo. je vyavahArika paramANune khaDaga-charI vagere sUtINa evA zastrathI paNa koI puruSa chedI-bhedI zake nahi. chedana-bhedananA upalakSaNathI te vyavahArika paramANu puSkalAvartano mahAmegha sarvaprayatnathI varSata chate vacce jato paNa pANIthI palALI na zakAya, gaMgA mahAnadInA zrotathI pratizrotamAM jato paNa alanA na pAme, udakAvartamAM ke udakabiMdunA madhyamAM paDelo chato kahovAya nahi. AvA sarva aMgula adi pramANonA Adi rUpa evA vyavahArika paramANune kevalajJAnI bhagavaMto ja jANe che. A anArSa vyAkhyAna nathI kAraNa ke anuyogadvAramAM kahyuM che. "bhagavanvyavahArika paramANu asidhAra ke suradhArane ugrahita thAya che ? thAya che, te chedAya che, bhedAya che ? A artha samyaga nathI. temAM zastra saMkrama thato nathI. zuM te agnikAyanA madhyathI nIkaLI jAya che ? nIkaLI jAya, te tyAM baLI jAya ? nA, temAM zastra saMkramituM nathI. te bhagavan! puSkala-saMvartaka mahAmegha vaccethI nIkaLe? hA. nikaLe, paNa te tyAM bhInuM
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70. jyotiSkaraNDakam thAya? nA, te tyAM saMkrame nahi. bhagavan! te gaMgA mahAnadInA pratizrotamAM Ave ? hA Ave. bhagavan! te tyAM vinipAta pAme ? nA, te tyAM saMkramatuM nathI. te bhagavan! udabAvarta ke udakabiMdumAM Dube ? hA, te tyAM kahovAya ke eka meka thAya ? nA tyAM zastra saMkramituM nathI vinighAta = prasmalanA, paryApadyuta = tadrupatA pAme. . 73 / A rIte vyavahArika paramANu batAvIne tenI AdithI pramANo batAvIe chIeanaMta vyavahArika paramANuono vizrasApariNAmathI tathAvidha saMghAtavizeSathI utpanna thayelI 1 ucchalakSaNa zlaznikA thAya che. te 8 ucchalakSma zlasmikAnI 1 glakSya zlazmikA, glakSaNa zruNikA upara nIce ke tiryaka koI rIte cAlato je prApta thAya paNa zeSakALamAM na prApta thAya te UrdhvaraNa, 8 UdhvaraNano 1 trasareNu, trasareNu eTale je pUrvAdi vAyuthI prerAto chato calanadharmavALo thAya te. 8 trasareNuno 1 ratha reNu - rathathI cAlatAM uDelo reNu, 8 rathareNano devakuru-uttarakurunA manuSyono 1 vAlAjha, AvA 8 vAlAono 1 harivarSamyakavarSa manuSyano 1 vAlAjha, AvA 8 vAlAgrono 1 haimavatahairaNyavata varSanA manuSyono 1 vAlAjha, AvA 8 vAlAgrono 1 pUrvAparavidehanA manuSyono 1 vAlAjha, AvA 8 vAlAgronI 1 likha, 8 likhanI eka yukA, 8 yukAno 1 yavamadhya, 8 yavamaLonuM 1 aMgula, A saMpradAya vyAkhyAna paNa anArSa nathI kAraNa ke "anuyogadvAramAM kahyuM che . 74 || 8 yavamadhyano 1 aMgula, 6 aMgulano 1 pAda, 2 pAdanI 1 veta, 2 veMtano 1 hAtha, 4 hAthano 1 daMDa athavA dhanuSa, yuga, nAlikA, akSa, musala thAya che. || 75 / kahyuM che ke daMDa, dhana, yuga, nAlikA, akSa, muzala A badhA pratyeka cAra hAtha pramANanA che, AvA 8000 dhanuSano 1 yojana thAya che. A yojananuM pramANa kahevAnArA palyanA mATe upayogI jANavuM. palyanuM parimANa batAve che. palyanuM parimANa 1 yojana pahoLo, 1 yojana lAMbo ane parighIne AzrayIne traNayojana tathA sAdhika 3 bhAga jeTalo tathA 1 yojana UMDo chatA palyopama jANa. te palyathI je kALanuM mApa kaDhAya te kAlaparimANa palyopama jANavuM. have, A palyamAM zuM karavAnuM te jaNAve che. 1. koSTaka mATe pariziSTa naM.(2) jovuM
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa ekAhiyabehiyatehiyANa ukkosa sattarattANaM / sammaTuM sanniciyaM bhariyaM vAlaggakoDINaM // 79 // ogAhaNAu tesiM aMgulabhAgo bhave asNkhejjaa| evaM lomapamANaM etto vocchAmi avahAraM // 80 // vAsasae vAsasae ekkakke avahiyaMmi jo kAlo / so kAlo nAyavvo uvamA ekkassa pallassa // 81 // tad-anantaroditapramANaM palyamekAhikavyAhikatryAhikANAM-muNDite zirasi yA ekenAhrA prarUDhAstA ekAhikAH yA dvAbhyAmahobhyAM tA vyAhikAH yAstribhirahobhistAstryAhikAstAsAmutkarSataH 'saptarAtrANAM' saptAhorAtraprarUDhaparyantAnAM vAlAgrakoTInAM bhUtaM, kathaMbhUtam ? ityAha-saMmRSTam-AkarNabhRtaM 'sannicitaM pracayavizeSApAdanenAtiniviDa(Di ?) mAnamApAditaM, tatretthaM niviDa(Di ?)mAnamApAditaM yathA tAni vAlAgrANi na vAyurapaharati nApi vahnistAni dahati nApi teSu salilaM pravizya kothamApAdayati, yathA cAtrArthe'nuyogadvArasUtraM[sUtra 138] "se NaM palle egAhiyabehiyatehiyANaM ukkoseNaM sattarattaparUDhANaM sammaTTe sannicie bharie vAlaggakoDINaM, te NaM vAlaggA no aggI DahejjA no vAU harijjA no kucchejjA" ityAdi // 79 // iha palyopamaM tridhA bhavati, tadyathA-uddhArapalyopamamaddhApalyopamaM kSetrapalyopamaM, ekaikaM dvidhA, tadyathA-vyAvahArikaM sUkSmaM ca, tatra vyAvahArikaM sarvamapi prarUpaNAmAtraM, na tena kiMcidapi prayojanaM, uddhArapalyopamakSetrapalyopamAbhyAmapi kAlapramANacintAyAmiha na kimapi prayojanamato na tAbhyAmadhikAraH, tataH sUkSmAddhApalyopamanirUpaNArthaM vAlAgrANAmasaGkhyeyakhaNDanirdezArthamAha-'ogAhe' tyAdi, iha yAni prAg muNDite zirasyekAhikAni vyAhikAni vyAhikAnIti yAvadutkarSataH saptAhikAni vAlAgrANi buddhyA gRhItvA palyaM bhRtaM teSAM vAlAgrANAM sambandhyekaikaM vAlAgramasaMkhyeyAni khaNDAni kriyate, kiMpramANamasaMkhyeyaM khaNDamiti ceducyate-iha vizuddhalocanazchadmasthaH puruSo yadatIvasUkSmaM dravyaM cakSuSA pazyati tadasaMkhyeyabhAgamAtramasaMkhyeyaM khaNDam, idaM dravyato'saMkhyeyasya khaMDasya pramANaM, kSetrataH punaridaMsUkSmasya panakajIvasya yA jadhanyAvagAhanA tayA yad vyAptaM kSetraM tadasaMkhyeyaguNakSetrAvagAhidravyapramANamasaMkhyeyaM khaNDaM, tathA cAtrArthe'nuyogadvArasUtra-[sUtra 134] "tattha NaM egamege vAlagge asaMkhejjAI
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 jyotiSkaraNDakam khaMDAI kijjai, te NaM vAlaggA diTThIogAhaNAo asaMkhijjaibhAgamittA suhumassa paNagajIvassa sarIrogAhaNAo u asaMkhejjaguNA" iti, atra vRddhAH pUrvapuruSaparamparAyAtasampradAyavazAdevaM vyAkhyAnayanti bAdaraparyAptapRthvIkAyikazarIrapramANamasaMkhyeyaM khaNDamiti, tathA cAhAnuyogadvAraTIkAkAro haribhadrasUriH- 'bAdarapRthvIkAyikaparyApta zarIratulyAnyasaMkhyeyAni khaNDAnIti vRddhavAdaH" etadupajIvyAha-teSAM vAlAgrANAmavagAhanA bhavatyaMgulabhAgo'saMkhyeyaH, bAdaraparyAptapRthivIkAyikazarIrapramANetyarthaH, etat sUkSmAtApalyopamaprarUpaNAvasare palyabharaNacintAyAM lomapramANamuktaM tIrthakaragaNadharaiH, ata UrdhvamapahAraM lomnAM vakSyAmi // 80 // tamevAha-vAse'tyAdi, pUrvoktapramANAsaMkhyeyakhaNDIkRtairvAlAgrairukta prakAreNa palye bhRte sati varSazate varSazate'tikrAnte sati ekaikaM vAlAgramapaharet, evamekaikasmin vAlAgre'pahate yaH kAlaH sakalapalyanirlepIkaraNe lagati sa kilaikasya palyasyopamA jJAtavyA, ekaM sUkSmamaddhApalyopamaM jJAtavyamityarthaH // 81 // gAthArtha :- eka divasa - be divasa - traNa divasa ke utkRSTathI sAta divasanA muMDana pachI ugelA vAlAjha koTInAM AkarNa - khacokhaca bharelo palpa karavo je vAlAgro avagAhanAthI aMgulano asaMkhya bhAga jeTalA hoya, A lomapramANa kahyuM have apahAra kahIzuM. so-so varSe eka-eka vALAgrano apahAra karatAM je kALa thAya te kALa eka palyanI upamAvALo (palyopama) jANavo. TIkArya - kahevA pramANano palya eka divasa - be divasa - traNa divasa yAvata utkRSTathI sAta ahorAtranA muMDana pachI mastaka para UgelA vAlAjha koTIthI AkarNa ane atyaMta nibiDa - khacokhaca bharavo. tyAM nibiDa eTale ke e vALAgro pavanathI UDI na jAya, agni bALI na zake ke pANI temAM pravezIne kahovaDAvI na zake. 7lA palyopama traNa prakAranA che (1) uddhAra palyopama (2) addhA palyopama (3) kSetra palyopama. te eka-eka pAchA be prakAranA che, (1) vyavahArika (2) sUkSma, dareka sthAne vyavahArika prarUpaNA mAtra che. tenuM kAMI prayojana nathI. uddhAra palyopama ane kSetrapalyopamanuM paNa kAlapramANanI gaNatarImAM koIpaNa prayojana nathI eTale, emano paNa adhikAra nathI. tethI sUkSma addhA palyopamanA nirUpaNa mATe vAlAgronA asaMkhya khaMDanuM nirUpaNa kare che - je pahelAM muMDita mastakanA eka-be-traNa yAvat sAta divasanA vALAgrone buddhithI grahaNa karI palya bharyo te vALAgronA asaMkhya TukaDA karavA, keTalA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa 73 pramANanA asaMkhya TukaDA karavA? vizuddha locanavALo chadmastha puruSa je atyaMta sUkSma dravya cakSuthI jove che, tenA asaMkhyaya bhAga mAtra asaMkhyaya khaMDa A dravyathI asaMkhyaya khaMDanuM pramANa che. kSetrathI - sUkSmapanaka jIvanI je jaghanya avagAhanAthI je kSetra vyApta thAya. tenA asaMkhyaya guNa kSetramAM avagAhidravya pramANa evo asaMkheya khaMDa. "anuyogadvAra sUtra"mAM paNa A ja vAta jaNAvI che. A vAta pUrvapuruSa paraMparAthI AvelA saMpradAyathI vRddho jaNAve che ke bAdara paryApta-pRthvIkAyika zarIra pramANa asaMkheya khaMDa hoya. anuyogadvAranA TIkAkAra pUjyapAda zrI haribhadrasUri - "bAdara pRthvIkAyika paryApta zarIra tUlya asaMkheya khaMDo levA evo vRddhavAda che." enA AdhAre kahe che - te vALAgronI avagAhanA aMgulano asaMkhyaya bhAga hoya che, te bAdarapRthvIkAyika zarIra pramANa hoya che. tIrthaMkara-gaNadharoe sUkSma addhA palyopamanI prarUpaNAnA avasare palya bharavAnI vicAraNAmAM A loma pramANa kahyuM che have pachI lomano apahAra jaNAvIzuM. || 80 || pUrvokta pramANanA asaMkhyaya TukaDA karelA vALathI bharelA palpamAMthI dara so-so varSe eka-eka vALAgra kADhavo. A rIte palyane saMpUrNa khAlI karavAmAM jeTalo kALa lAge te eka palyopama jANavuM arthAt eka sUkSma addhA palyopama. / 81 | sAgaropama AdinuM pramANa tathA svarUpa eesiM pallANaM koDIkoDI havejja dasaguNiyA / taM sAgaromavassa u ekkassa bhave parImANaM // 82 // dasa sAgarovamANaM puNNAo hoMti koddikoddiio| osappiNIpamANaM taM cevussappiNIevi // 83 // chacceva ya kAlasamA bhaNiyA osappiNIe bharahaMmi / tAsiM nAmavihattiM parimANavihiM ca vocchAmi // 84 // 'eteSAm' anantaroditAnAM 'palyAnAM' sUkSmAddhApalyopamAnAM koTAkoTI dazabhirguNitA 1. asyA gAthAyA anantaramiyamekA'dhikA gAthA je0khaM0 AdarzayoH dRzyate -AosappiNI ya ussappiNI ya doNNi vi annaainnihnnaao| Na vi hoti aNNaloko (? kAlo) Na vi hohiti savyasaMkhe vo // iti etasyA chAyA evamanuvAdArthetRtIyaM pariziSTaM dRSTavyam / A
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 jyotiSkaraNDakam satI yAvatpramANA bhavati tatsAgaromasya-addhAsAgaropamasyaikasya bhavati parimANamiti // 82 // anantaroditasvarUpANAM sAgaropamANAM-sUkSmAddhAsAgaropamANAM paripUrNA daza koTIkoTyo bhavantyekasyA avasarpiNyAH parimANaM, yadeva cAvasappiNIparimANaM tadevotsappiNyA api parimANaM jJAtavyam, utsapiNyapi dazasAgaropamakoTIkoTIpramANA jJAtavyetyarthaH, avasapiNyAM ca samastA api zubhA bhAvAH krameNAnantaguNatayA hIyante, azubhA bhAvAH krameNAnantaguNatayA parivarddhante, utsarpiNyAM ca krameNa zubhA bhAvA anantaguNatayA parivarddhante, azubhAzca hAnimupagacchanti, evaM ca tayoH zabdavyutpattiH-avasarpati-krameNa hAnimupapadyante zubhA bhAvA asyAmityavasarpiNI, utsarpanti-krameNa parivarddhante zubhA bhAvA asyAmityutsappiNI, avasapiNyutsarpiNyaH paMcasu bharateSu paMcasvairavateSvanAdyanantaM kAlaM parAvartante, ahorAtravat // 83 // avasappiNyAmutsapiNyAM ca pratyekaM SaT kAlavibhAgAH tatastatprarUpaNArthamAha'chacceve' tyAdi, asmin bharate, upalakSaNametat zeSeSu, cAnyeSu caturSu bharateSu paMcasu cairavateSvavasappiNyAH 'SaDeva' SaTsaMkhyA eva 'kAlasamAH' kAlavibhAgarUpA bhaNitAstIrthakaragaNadharaiH, tataH 'tAsAM' kAlasamAnAM nAmavibhakti pariNAmavidhiM ca vakSyAmi // 84 // pratijJAtameva nirvAhayati gAthArtha :- A palyane daza koDAkoDIthI guNatAM eka sAgaropamanuM parimANa thAya che. daza koDAkoDI pUrNa sAgaropamathI eka avasarpiNInuM ane utsarpiNInuM mApa thAya che. bharatakSetramAM avasarpiNImAM cha kALasamA (ArA) kahelA che. temanA nAma temaja paribhAvilu ly. // 82-84 // TIkArtha :- A palyone dazakoDAkoDIthI guNatAM jeTaluM pramANa thAya te eka addhAsAgaropamanuM parimANa che. AvA daza koDAkoDI sUkSma addhAsAgaropamathI eka avasarpiNInuM parimANa thAya che ane teTaluM ja eka utsarpiNInuM parimANa jANavuM. avasarpiNImAM badhA ja zubha bhAvo anukrame anantaguNapaNe ghaTatA jAya che ane azubhabhAvo kramathI anaMtaguNapaNe vadhe che ane utsarpiNImAM kramathI zubhabhAvo vadhe che ane azubha bhAvo anaMtaguNapaNe anukrame ghaTatA jAya che. A pramANe te baMnenI zabda vyutpatti- anukrame jemAM zubhabhAvo ghaTe che jemAM te avasarpiNI ane kramathI vadhe che zubha bhAvo jemAM te utsarpiNI, A avasarpiNI-utsarpiNI pAMca bharata ane pAMca airavatomAM anAdi-anaMtakALa ahorAtranI jema parivartita thAya che. A baMnemAM pratyeka cha kALa vibhAgo tIrthaMkara-gaNadharoe kahelA che temanI nAmavibhakti ane parimANa vidhi (namo bhane prabhAra) ve ly. // 84 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo ghaTikAdinuM pramANa - cha ArAnuM svarUpa temaja yugalikanuM svarUpa susamasusamA ya susamA havaI taha susamadussamA ceva / dUsamasusamA ya tahA dUsama aidussamA ceva // 85 // susamasusamAeN kAlo cattAri havaMti koDikoDIu / susamA tiNi bhave susamadusamAe do hoMti // 86 // ekkA ya koDikoDI bAyAlIsaM bhave sahassAiM / vAsehiM jehi UNA dusamaidusamAeN so kAlo // 87 ee ceva vibhAgA havaMti ussappiNIe nAyavvA / paDilomA parivADI navari vibhAgesu nAyavvA // 88 // eso u asaMkhejjo kAlo eyassa vihANagA asaMkhejjA / etto hoi aNaMto kAlo kAlaMtaraguNeNa // 89 // ee kAlavibhAgA paDivajjaMte jugaMmi khalu savve / patteyaM patteyaM jugassa aMte samappaMti // 90 // 75 ee kAlavibhAgA nAyavvA hoMti kAlakusaleNaM / prathamaH kAlavibhAgaH suSamasuSamA dvitIya: suSamA tRtIyaH suSamaduSSamA caturtho duSpamasuSamA paMcamo duSamA SaSThaH atiduSSamA, duSSamaduSSamA ityarthaH // 85 // uktAni kAlasamAnAM nAmAni sampratyAsAM parimANavidhimAha - suSamasuSamAyAH kAlazcatastraH sAgaropamakoTIkoTyo bhavanti, tadA ca manuSyA yugaladharmANaH krozatrayapramANazarIrocchrayAH palyopamatrayAyuSo vajrarSabhanArAcasaMhananAH samacaturasrasaMsthAnAstadyathA- supratiSThitakUrmacArucaraNAH sukumArazlakSNapraviralaromakuruviMdavRttajaMghAyugalA nigUDhasubaddhasandhijAnupradezAH karikarasamavRttoravaH kaNThIravatulyakaTipradezAzcakrAyudhasamamadhyabhAgAH pradakSiNAvarttanAbhimaNDalAH zrIvRkSa1. etasyA gAthAyA anantara miyamekA gAthA'dhikA'nyapratiSu dRzyate - adha dusamAe kAlo vAsasahassAiM ekvIsaM tu / tAvatio ceva bhave kAlo aidUsamAe vi // ' - ma. vi. saMskaraNe 98 tamA iyaM gAthA / chAyA'nuvAdArthe tRtIyaM pariziSTaM dRSTavyam /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam lAMchitavizAlamAMsalavakSaHsthalA: puraparidhAnukAridIrghabAhavaH suzliSTamaNibandhA raktotpalapatrAnukArizoNimapANipAdatalAzcaturaMgulapramANasamavRttakambugrIvA: zAradazazAMkasamavadanAzchatrAkAraziraso'sphuTitasnigdhakAntizlakSNamRrddhajAH kamaNDalukalazayUpastUpavApIcchatradhvajapatAkA 76 sauvastikayavamatsyamakarakUrmarathavarasthAlazukASTApadAMkuzasupratiSThakamayUra zrIdAmAbhiSekatoraNamedinIjaladhivarabhavanAdarzaparvatagajavRSabhasiMhacAmararUpaprazastottamadvAtriMzallakSaNadharAH, striyo'pi sujAtasarvAMgasundaryaH samastamahilAguNasamanvitAH saMhatAMgulidalapadmasukumArakurmmasaMsthAnamanohAricaraNA romarahitaprazastalakSaNopetajaGghAyugalA nigUDhamAMsalajAnupradezAH kadalistambhanibhasukumArapIvarorukAH vadanAyAmapramANadviguNamAMsalavizAlajaghanaghAriNyaH snigdhakAMtisuvibhaktibhaktazlakSNaromarAjayaH pradakSiNAvarttataraGgabhaMguranAbhimaNDalAH prazastalakSaNopetakukSayaH susaGgatapArvAH kanakakalazopamasamasaMhitAbhyunnatavRttAkRtipIvarapayodharAH sukumArabAhulatikAH sauvastikazaMkhacakrAdyAkRtirekhAlaMkRtapANipAdatalA vadanatribhAgocchritamAMsala - kambugrIvAH prazastalakSaNopetamAMsalahanuvibhAgA dADimapuSpAnukArizoNimAdharoSThA raktotpalatAlujihvAH vikasitakuvalayapatrAyatakAntalocanA AropitacApapRSThAkRtisusaMgatabhrUlatikAH pramANopapannalalATaphalakA: susnigdhakAnta zlakSNaziroruhAH puruSebhyaH kiJcidUnocchrayAH svabhAva zrRMgAracAruveSAH prakRtyaiva hasitabhaNitivilAsaviSayaparamanaipuNyopetAH, tathA manuSyAzca svabhAvata eva surabhivadanAH pratanukrodhamAnamAyAlobhAH santoSiNo nirautsukyA mArdavArjavasampannAH satyapi manohAriNi maNikanakamauktikAdau mamatvakAraNamamatvAbhinivezarahitAH sarvatrApagatavairAnubandhA hastyazvakarabhagomahiSAdisadbhAve tatparibhogaparAGmukhAH pAdavihAriNo jvarAdirogayakSabhUtapizAcAdigrahamArivyasanopanipAtavikalAH kaGkakukSipariNAmA ahamindratayA puruSAH parasparaM preSyapreSakabhAvarahitAH, AhAro'pi ca tadA manuSyANAM na zAlyAdidhAnyaniSpannaH, kintu pRthivImRttikA kalpadrumANAM puSpaphalAni ca, tathAhi - jAyante khalu tadA'pi vizrasAta eva zAligodhUmamASamudgAdIni dhAnyAni, paraM tAni na manuSyANAmupabhogaM gacchanti, yA tu pRthivI sA zarkArAto'pyanantaguNamAdhuryA, yazca kalpadrumapuSpaphalAnAmAsvAdaH sa cakravarttibhojanAdapyadhikaguNa:, uktaMca (jaMbu.pra.sU. 22) "tIse NaM bhaMte ! pupphaphalANaM kerise AsAe 1. sthalAMzuka iti karmagrantha vRtau // 2 teSAM bhadanta ! puSpakalAnAM kIdRzAni AsvAdAni prajJaptAni ? gautama ! yathAnAmni rAjJazcAturaMtacakravarttinaH kalyANabhojanajAtAni zatasahastraniSpannAni gaMdhopetAni rasopetAni AsvAdanIyAni saMdhAyanIyAni sarvendriyagAtra pahlAdanIyAnyAsvAdAni, ita iSTatarANi caiva prajJaptAni " /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa pannatte ? goyamA ! se jahAnAmae ranno cAuraMtacakkavaTTissa kallANabhoyaNajAe sayasahassaniSphanne knovavee gaMdhovavee rasovavee AsAyaNijje saMghAyaNijje savvidiyagAyapalhAyaNijje AsAe, itto iThThattarAge ceva pannatte" tataH pRthivyA mRttikA kalpadrumapuSpaphalAni ca teSAmAhAraH, tathAbhUtamAhAramAhArya prAsAdAdisaMsthAnA ye gRhAkArAbhidhAH kalpadrumAsteSu yathAsukhamabhiramante, na ca tadA daMzamazakayUkAmatkuNamakSikAdayaH zarIropadravakAriNo jantava upajAyante, ye'pi jAyante bhujagavyAghrasiMhAdayaste'pi manuSyANAM na bAdhAyai prabhavanti, nApi te parasparaM hiMsyahiMsakabhAve vartante, kAlAnubhAvato raudrabhAvarahitatvAt, asyAM ca suSamasuSamAyAmAdau manuSyANAM [AyuH] trINi palyopamAni trINi ca gavyUtAnyucchrayaH, tataH krameNa hAnistAvadavaseyA yAvatparyante dve palyopame AyuTTe ca gavyUte ucchrAyaH, tataH suSamA pravizati, tasyAzca suSamAyAH parimANaM bhavati tisraH sAgaropamakoTIkoTyaH, Adau ca tadA manuSyANAmAyuDhe palyopame dve ca gavyUte zarIrocchrAyaH, tataH krameNa parihAnistAvadavagantavyA yAvatparyante palyopamamAyurgavyUtaM ca zarIrocchrayaH, tataH suSamaduSSamA pravizati, tasyAzca parimANaM dve sAgaropamakoTIkoTyau bhavataH, tasyAM cAdau puruSANAmAyuH palyopamaM zarIrocchrayastu gavyUtaM, tataH krameNa parihANimupagacchati tAvad yAvat paryante pUrvakoTyAyuH paMcadhanuzatAni zarIrocchrayaH, asyAzca stoke tiSThati zeSe bhagavAn prathamatIrthaMkaro'bhavat, suSamAyAmasyAM ca suSSamaduSSamAyAM manuSyANAmupabhogaparibhogasambhavaH kalpadrumebhyaH, tathA coktaM-"to tinna u sAgarovama koDIkoDIu vIyarAgehiM / susama tti samakkhAyA jiNehiM jiyarAgadosehiM // 1 // tIe purisANamAuM dunni u paliyAI taha pamANaM ca / do ceva gAuyAI Aie~ bhaNaMti samayannU // 2 // uvabhogA paribhogA tesiMpi ya kappapAyavehito / hoti kileseNa viNA pAyaM UNA tayaNubhAveNaM // 3 // to susamadussamAe pavAharUveNa koDi 1. trayastu sAgaropama koTAkoTayo vItarAgaiH / suSameti samAkhyAtA jinairjitarAgadoSaiH // 1 // tasyAM puruSANAmAyu dvaipalye tathA pramANaM ca / dvau ceva gavyutamAdau bhaNanti samayajJAH // 2 // upabhogA:paribhogAsteSAmapi kalpapAdapAt / bhavanti klezena vinA pAdonA tadanubhAvena // 3 // tataH suSama duSSamAyAH pravAha rupeNa koTikoTI / atarANAM dve ziSTe jinai jitarAgadveSaiH // 4 // tasyAM puruSANAmAyurekaM palyaM / tathA pramANaM ca / ekaM ca gavyutaM tasyA Adau bhaNanti samayajJAH // 5 // upabhoga-paribhogAsteSAmapi ca kalpapAdapAt / bhavanti klezena vinA navaramUnAnubhAvena // 6 // suSamaduSSamAvazeSe prathamajino dharmanAyako bhagavAn / utpannaH zubhapuNyaH zilpakalAdarzako RSabhaH // 7 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam koDIo / ayarANa donni siTThA jiNehiM jiyarAgadosehiM // 4 // tIeN purisANamAuM egaM paliyaM tahA pamANaM ca / egaM ca gAuyaMtiya AIe~ bhaNaMti samayannU // 5 // uvabhogaparIbhogo, tesipi ya kappapAyavehito / hoti kileseNa viNA navaraM UNA'NubhAveNaM // 6 // susamadusamA'vasese paDhamajiNo dhammanAyago bhayavaM / uppanno suhapunno sippakalAdaMsao usabho // 7 // " iti // 86 // duSSamasuSamAyAmeSa parimANarUpa: kAlo yadutaikA sAgaropamANAM koTIkoTI katipayavarSenyU~nA, yaizca vaSainyUMnA tAni varSANi bhavanti jJAtavyAni dvicatvAriMzatsahasrANi, tasyAM ca manuSyANAmAyuH pUrvaparimANenaiva zarIrocchrayo dhanuHsaMkhyayA, upabhogaparibhogasaMpattizca pravarazAlyAdyauSadhyAdibhyaH, uktaMca-"tA dusamasusamUNA bAyAlIsAe~ varisasahasehiM / sAgarakoDAkoDI egeva jiNehiM pannattA // 1 // tIe purisANamAuM puvvapamANeNa taha pamANaM ca / dhaNusaMkhAni4i visesa suttAu nAyavvaM // 2 // uvabhogaparIbhogA pavarosahimAiehiM vineyA / jiNacakki vAsudevA savve'vi imIe volINA // 3 // aha dUsamAe kAlo vAsasahassAi ekavIsaM tu / tAvaio ceva bhave kAlo aidUsamAevi // 4 // " // athaiSa duSSamAyAH kAlo yadutaikaviMzativarSasahastrANi, tAvAneva-tAvatpramANa evAtiduSSamAyA api kAlo bhavati // 87 // sampratyatidezenotsappiNIgatAn kAlavibhAgAn pratipAdayati-ya eva prAgavasappiNyAM suSamasuSamAdayaH kAlavibhAgA uktA eta evotsarpiNyAmapi bhavanti jJAtavyAH, navaraM vibhAgeSu paripATiH pratilomA jJAtavyA, tadyathA-prathamaH kAlavibhAgo duSSamaduSSamA dvitIyo duSSamA tRtIyo duSSamasuSSamA caturthaH suSamaduSSamA paMcamaH suSamA SaSThaH suSamAsuSameti // 88 // sAmpratamasaMkhyeyakAlopasaMhAramanantaM ca kAlaM pratipAdayati-'eSaH' prAgukto'vasapiNyutsarpiNIrUpaH kAlo'saMkhyeyo jJAtavyaH, ye'pi ca [e]tasyotsarpiNyavasarpiNIrUpasya kAlasya 'vidhAnakAH' bhedAH suSamasuSamAdayaH sAgaropama-pramitAste'pi 'asaMkhyeyAH' asaMkhyeyakAlarUpAH pratipattavyAH / 'itaH' asaMkhyeyakAlAdUrdhvaM 'kAlAntaraguNena' bhUyo'vasapiNyutsarpiNIrUpakAlAntarapravRttilakSaNena guNena, kimuktaM bhavati ? -siddhAntabhASitotkRSTA 1. tato duSpamasuSamonA dvicatvAriMzatA varSasahastraiH / sAgarakoTAkoTirekaiva jinaiH prajJaptA // 1 // tasyAM puruSANAmAyuH pUrva pramANena tathA pramANaM ca / dhanuH saMkhyAnirdiSTaM vizeSasUtrAjjJAtavyam // 2 // upabhoga paribhogau pravarauSadhyAdibhi vijJeyau / jina cakrivAsadevAH sarve'pi asyAM vyatkrAngatAH // 3 // atha duSpamAyAH kAlo varSa sahasrANyekaviMzatistu / tAvatazcaiva bhavet kAlo'tiduSSamAyAH api // 4 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa saMkhyAtAsaMkhyAtakapramANotsappiNyavasapiNyatikrame bhUyo'pyavasappiNyutsappiNIpravRttaupAzcAtyaH kAlaH sarvo'pi vivakSitakAlAdArabhyAnanto bhavati, ayamatra tAtparyArthaH asaMkhyAtotsappiNIpramANakAlo'saMkhyeyaH, anantotsappaNyavasappiNyAtmako'nanta iti // 89 // 'ete' anantaroditA utsapiNyavapiNNIgatAH suSamasuSamAdayaH kAlavibhAgAH sarve'pi pratyeka yuge pratipadyamAne pratipadyante, pratyekaM ca yugasya 'ante' paryavasAne 'samApnuvanti' niSThAmupayAnti, etaduktaM bhavati-SaDapi suSamasuSamAdaya utsapiNyava-sappiNIvibhAgAH sarve pratyekaM yugasya prArambhe prAthamyaM pratipadyante, yugasya paryavasAne ca paryavasAnaM, tathA cAsyaiva jyotiSkaraNDakasya TIkAkAraH pAdaliptasUrirAha-ee u susama susamAdayo addhAvisesA jugAiNA saha pavattaMte, jugaMteNa saha samappaMti"tti // 90 // ete' anantaroditAH kAlavibhAgAH saMkhyAtAsaMkhyAtAnantarUpAHkAlakuzalena bhavitumiti gamyate, kimuktaM bhavati ?-kAle parijJAnakuzalamAtmAnaM bhavitumicchatA bhavanti jJAtavyAH // gAthArtha :- suSamasuSamA, suSamA tathA suSamaduHSamA tathA duSamasuSamA ane duSamA, atiduSamA kALa, suSamasuSamAno kALa cAra koDAkoDI, suSamAno traNa, suSamaduSamAno be koDAkoDI kALa hoya che. duSamasuSamAno betAlIza varSa jUnI eka koDAkoDI sAgaropama kALa hoya che. jeTalA varSa nyUna rahyA te kALa duSamA atiduSamAno che. A ja vibhAgo utsarpiNamAM jANavA paraMtu pratilomaparipATi vibhAgomAM jANavI. A asaMkhyakALa che enA bhedo asaMkhya che. kAlAMtaranA guNanathI AnA pachI anaMtakALa hoya che. yuganA AraMbhe A sarve pratyeka kALa vibhAgo zarU thAya che ane pratyeka yuganA aMte pUrA thAya che, kAlakuzala dvArA A kALavibhAgo jANavA yogya che. (85-91 pUrvArdha) TIkArtha - prathama kALa vibhAga suSamasuSamA, bIjo suSamA, trIjo suSamaduSamA, cotho duSamasuSamA, pAMcamo duSamA chaThTho atiduSamA - duSamaduSamA || 85 // yugalikanuM svarUpa : A kAlasamAnA nAmo che emanA parimANa - suSamasuSamAno kALa cAra sAgaropama koTAkoTI hoya che tyAre manuSyo yugaladharmI, traNa koza pramANa zarIrathI UMcAIvALA, traNa palyopama AyuSyavALA, vajarSabhanArAya saMghayaNavALA, samasutaragna saMsthAnavALA - te A rIte - supratiSThita kAcabA jevA caraNavALA, sukumAra 1. ete tu suSama suSamAdayo'ddhAvizeSA yugAdinA saha pravartante, yugAntena saha samApnuvanti /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam mulAyama alparoma ane kurUviMda jevA goLa jaMghA yugalavALA, nigUDha subaddha sandhivALA jAnu pradezovALA, hAthInI sUMDha jevA sama-vRtta uruvALA, siMha samAna kamaravALA, cakrAyudhasamAna madhyabhAgavALA, pradakSiNAvartta nAbhimaMDaLavALA, zrIvatsalaMchitavizAlamAMsalachAtIvALA, nagaranI parigha jevA dIrghabAhuvALA, sukomaLa maNibaMdhavALA, raktakamaLanA patra jevA zoNimapANi-pAdatalavALA, cAra AMgaLa pramANa samavRttakambu jevI garada2navALA, zAradacaMdra jevA mukhavALA, chatrAkAra mastakavALA, phATyA vagaranAsnigdha kAntivALA komaLa vALavALA, kamaMDala-kalaza-stupa-vAvaDI-chatra-dhvaja-patAkAsvastika-yava-matsya-magara-kAcabo-rathavara-sthAla-popaTa-aSTApada-aMkuza-supratiSTika-mayUrazrIdAma-abhiSeka-toraNa-medinI-jaladhi-varabhavana-Adarza-parvata-hAthI-baLada-siMhacAmara-rUpa prazasta uttama batrIza lakSaNavALA hoya che. strIo paNa sujAta sarvAMga suMdara, samasta mahilA guNothI samanvita, saMhata aMgulidala padma, sukumAra kurmasaMsthAna manohara caraNavALI, romarahita prazasta lakSaNayukta jaMghA yugalavALI, nigUDhamAMsala, jAnupradezavALI, keLa staMbha samAna sukomaLa pIvara UruvALI, mukha jevI dIrgha prazasta lakSaNayukta kukSivALI, susaMgata pArzva bhAgavALI, kanaka kaLazanI upamAvALA sama sahita unnata goLa AkRti-puSTapayodharavALI, sukomaLa bAhulatAvALI, svastika-zaMka-cakrAdi AkRti rekhAthI alaMkRtapANi-padatalavALI, vadanathI trIjA bhAganI UMcI mAMsala garadanavALI, prazasta lakSaNopeta mAMsala haDapacIvALI, dADamanA puSpanA AkAranA rakta adhara-auSThavALI, raktakamaLa jevA tAlu ane jIbhavALI, vikasita kuvalayapatra jevA dIrghakAnta nayanovALI, Aropita dhanuSyanA pRSThanI AkRtivALI susaMgata bhramaralatAvALI, pramANayukta lalATavALI, susnigdhakAnta-komaLa vALavALI, puruSothI kAMIka nyUna UMcAIvALI, svabhAva zrRMgAra suMdara vezavALI, prakRtithI ja hasita-bhaNitavilAsa-viSayamAM parama nipuNatAyukta hoya che. tathA manuSyo svabhAvathI ja surabhivadana-pratanukrodhamAnamAyA lobhavALA-saMtoSI-utsukatArahita-mArdava-Arjava saMpanna, manohara maNi-kanaka motIo vagere hovA chatAM mamatvanA kAraNabhUta mamatvanA abhiniveza vinAnA, sarvatra apagata vairanA anubaMdhavALA, hAthI-ghoDA-UMTa-gAya-bheMsa Adi hovA chatAM tenA paribhogathI parAMmukha, pAvihArI, jvara Adi roga-yakSabhUta-pizAcAdigraha-mArI-vyasana-upanipAta rahita, kaMkukSi pariNAmavALA, ahamindra tayA puruSo paraspara sevaka - svAmibhAva rahita hoya che. AhAra paNa tyAre manuSyono 80
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bIjo - ghaTikAdinuM pramANa zAtyAdi dhAnyathI niSpanna nathI hoto paraMtu pRthvInI mATI ane kalpavRkSanAM puSpa-phalo hoya che tyAre vizrasAthI ja zAli-ghauM-aDada-maga vagere dhAnyo thAya che paraMtu te manuSyonA upabhogamAM AvatA nathI. je pRthvI che te sAkarathI paNa anaMtaguNa madhuratAvALI che, ane je kalpavRkSanA phUla-phaLono svAda che te cakravartInA bhojanathI paNa adhika guNavALo che. kahyuM che- bhagavan! te puSpaphaLono kevo AsvAda kahyo che? gautama! cAturaMta cakravartI rAjAnuM lAkhothI baneluM kalyANa bhojana jAta che te varNopeta, gaMdhopeta, rasopeta, AsvAdanIya, saMghAtanIya, sarva indriya - sarvagAtra praphlAdanIya AsvAdavALuM che enAthI iSTatara kahyo che. tethI pRthvInI mATI ane kalpavRkSanA puSpa-phaLo temano AhAra che. tevo AhAra laIne prAsAdAdi saMsthAnavALA je gRhakAra nAmanA kalpavRkSo che temAM sukhapUrvaka ramaNa kare che tyAre daMza-mazaka-ju-mAMkaDa-mAkhI vagere zarIrane upadrava karanArA jaMtuo utpanna thatA nathI, je paNa thAya che sApa-vAgha-siMha vagere te paNa manuSyone bAdhA karatA nathI ke teo paraspara hiMsya-hiMsaka bhAvamAM paNa rahetA nathI. teo kALanA prabhAve raudrabhAva vinAnA hoya che ane A suSamasuSamAmAM AraMbhamAM manuSyonuM AyuSya traNa palyopama, UMcAI traNa gAu hoya che. tyArabAda kramathI hAni jANavI thAvat cheDAmAM 2 palyopama AyuSya ane 2 gAu UMcAIvALA hoya che tyArabAda suSamA praveze che emAM parimANa 3 sAgaropama koTAkoTI hoya che. zarUAtamAM manuSyo 2 palyopama AyuvALA ane be gAu UMcAIvALA hoya che tyArapachI kramathI tyAM sudhI hAni ke jyAM sudhI aMtamAM 1 palyopama Ayu ane 1 gAu UMcAI rahe che. tyArabAda suSamaduSamA praveze che. tenuM parimANa 2 koTAkoTI sAgaropama, zarUAtamAM puruSonuM Ayu palyopama UMcAI gAu tyArabAda kramathI hAni tyAM sudhI thAya che ke jayAM sudhI aMtamAM pUrvakroDavarSa Ayu ane 500 dhanuSa UMcAI rahe che. A Aro thoDo bAkI rahe te chate bhagavAna prathama tIrthaMkara thayA. suSamA ane A suSamaduSamAM manuSyono upabhogaparibhogano saMbhava kalpavRkSothI thAya che. | 86 | duSamasuSamAmAM parimANarUpa kALa A che - eka koTAkoTI sAgaropama-betAlIza hajAra varSa nyUna temAM manuSyonuM AyuSya pUrvaparimANathI ja che ane zarIranI UMcAI dhanuSanI saMkhyAthI che. upabhoga-paribhoganI saMpatti pravarazAli auSadhAdithI thAya che. kahyuM che- "tyArabAda duSamasuSamA betAlIza hajAra varSa jUna 1 sAgaropama koTAkoTI jinezvaroe batAvela che. temAM puruSAyu pUrva pramANathI tathA zarIramANa dhanuSya saMkhyAthI batAveluM vizeSa sUtramAMthI jANavuM, upabhoga
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 jyotiSkaraNDakam paribhogo pravara auSadhi AdithI jANavA. jina-cakrI-vAsudevo sarve emAM thayA. duSamAno kALa 21 hajAra varSano che ane teTalo ja kALa atiduHSamAno paNa che." | 87 have asaMkhyaya kALano upasaMhAra ane anaMtakALa jaNAve che. A pUrva kahelo kALa asaMkhya jANavo ane je tenA bhedo suSamasuSamAdi sAgaropama pramANa che te paNa asaMkhyakALa rUpa jANavA. have, enA pachI-asaMkhyaya kALa pachI pharI avasarpiNI-utsarpiNI kAlAntara pravRtti lakSaNa guNathI arthAt, siddhAMtamAM kahela utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAtapramANa utsarpiNInA atikrama pachI pharI ava-utsarpiNI pravRtta thatAM pAchaLano sarvakALa vivakSita kALathI mAMDIne anaMta thAya che. tAtparya - asaMkhyotsarpiNI-avasarpiNI pramANakALa asaMkhya ane anaMtotsa-avasarpiNI svarUpa kALa anaMta jANavo. | 89 || A badhA kALa vibhAgo sarve paNa pratyeka yuganA AraMbhe zarU thAya che, ane pratyeka yuganA aMte samApta thAya che. arthAt - suSamasuSamAdi chae kALa vibhAgo sarve pratyeka yuganA prAraMbhe prathamatAthI pratipAdita thAya che ane yuganA aMte pUrNa thAya che, tathA A ja jyotiSkaraMDakanA TIkAkAra pAdaliptasUri kahe che - "A suSama suSamAdi aAvizeSo yugAdinI sAthe pravarte che ane yugAMtanI sAthe samApta thAya che. | 0 | A saMkhyAta-asaMkhyAta-anaMtarUpa kAla vizeSo kAlakuzala banavAnI icchAvALA e jANavA yogya thAya che. zrImalayagiriviracita jyotiSkaraMDaka TIkAmAM mAnAdhikAra yukta bIjuM prAbhRta sAnuvAda samApta. 2 ll
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra trIjo - adhikamAsanI niSpatti. uktaM dvitIyaM prAbhRtaM, sAmpratametadanantaroddiSTaM tRtIyaprAbhRtabhaNanArthamupakSepaM karotietto u ahigamAsaganiSphattiM me nisAmehi // 91 // caMdassa jo viseso Aiccassa ya havejja mAsassa / tIsaiguNio saMto havai ahimAsago ekko // 92 // saTThIe aiyAe havai hu ahigamAsago jugalumi / bAvIse pavvasae havaI biio jugaMtami // 93 // mAsavisesuppaNNA nipphattI ahigamAsagassesA / 'itaH' mAnArthAdhikArayuktadvitIyaprAbhRtabhaNanAdanantaramadhikamAsaniSpattiM yathAgamaM me pratipAdayato 'nizamaya' AkarNaya // 91 // iha prAg yugaM candracandrAbhivarddhitacandrAbhivardhitarUpasaMvatsarapaJcakAtmakaM vyAvarNitaM, tatra tRtIye'bhivarddhitAkhye saMvatsare paJcame vA'bhivarddhitAkhye saMvatsare pratyekamadhikamAso bhavati, yato yugaM sUryasaMvatsarApekSayA paribhAvyamAnamanyUnAnatiriktAni paJca varSANi bhavaMti, sUryamAsazca sArddhAtriMzadahorAtrapramANa: candramAsa ekonatriMzadinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA dinasya, tataH sUryasaMvatsarasatkatriMzanmAsAtikrame ekazcandramAso'dhiko labhyate, sa ca yathA labhyate tathA pratipAdayati 'Adityasya' AdityasaMvatsarasambandhino mAsasya madhyAt 'candrasya' candramAsasya yo bhavati vizleSaH, iha vizleSe kRte sati yadavaziSyate tadapyupacArAdvizleSaH, sa triMzatA guNitaHsan bhavatyeko'dhikamAsaH, tatra sUryamAsaparimANAtsArddhatriMzadahorAtrarUpAccandramAsaparimANamekonatriMzaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA ityevaMrUpaM zodhyate, tataH sthitaM pazcAddinamekamekena
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam dvASaSTibhAgena nyUnaM, tat dinaM triMzatA guNyate, jAtAni triMzaddinAni ekazca dvASaSTibhAgastriMzatA guNito jAtAni triMzad dvASaSTibhAgAH, te triMzaddinebhyaH zodhyante, sthitAni zeSANyekonatriMzaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA dinasya, etAvatparimANazca cAndro mAsa iti bhavati sUryasaMvatsarasatkatriMzanmAsAtikrame eko'dhiko mAsaH, dvitIyo'pi sUryasatkatriMzanmAsAtikrama iti // 92 // prathamo'dhikamAsaH tRtIye saMvatsare pauSo bhavati, dvitIyaH paJcame ASADhaH, tato yuge dvAvabhivarddhitasaMvatsarau bhavataH, sa ca pratiyuge candramAsApekSayA yAvatsu pakSeSvatikrAnteSu prathamo'dhikamAso bhavati yAvatsu [ca] dvitIyastadetat prarUpayatiekasmin yuge prAgvyAvarNitasvarUpe pakSANAM SaSTAvatItAyAM, SaSTisaGkhyeSu pakSeSvatikrAnteSvityarthaH, etasminnavasare yugAIpramANe eko'dhikamAso bhavati, dvitIyastvadhika mAsakazcAndre dviviMzatyadhike 'parvazate' pakSazate'tikrAnte 'yugasyAnte' yugasya paryavasAne bhavati // 93 // samprati adhikRvaktavyatopasaMhAramAha- 'eSA' anantaroditA'dhikamAsasya niSpattiH 'mAsavizeSotpannA' mAsavizeSa-cAndramAsarUpamadhikRtyotpannA-jAteti // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAmadhika mAsaniSpattinAmakaM tRtIyaM prAbhRtaM samAptam // bIjuM prAbhRta thayuM. have, trIjA prAbhRtanI vAta kare che - gAthArtha :- have pachI adhikamAsanI niSpatti mArA dvArA kahevAtI sAMbhaLo. Aditya mAsamAMthI caMdramAsano je vizleSa karAtA bace che te paNa upacArathI vizleSa kahevAya che. tene trIzathI guNatAM eka "adhikamAsa thAya che. yugArdhamAM 60 pakSa vyatIta thatAM prathama adhikamAsa thAya che ane bIjo adhikamAsa caMdra saMbaMdhI 122 pakSa vyatIta thatAM yugAMte thAya che. adhikamAsanI A mAsa vizeSathI utpanna thayelI niSpatti che. TIkArtha :- ahIMthI mAMDIne mAnAthadhikArayukta bIjA prAbhRtanA kathana pachI adhikamAsanI niSpatti AgamAnusAra mArA dvArA kahevAtI sAMbhaLo. pahelAM yuganuM varNana karyuM. tyAM trIjA abhivardhita nAmanA varSamAM ane pAMcamA abhivardhita varSamAM pratyeka adhikamAsa thAya che kAraNa ke yuga sUryasaMvatsaranI apekSAe bhAvatAM anyUnAdhika pAMca varSo thAya che. sUryamAsa 30', ahorAtrano ane caMdramAsa 29, ahorAtrano hoya che eTale jyAre sUryanAso 30 pasAra thAya che tyAre eka caMdramAsa adhika prApta thAya che. te je rIte thAya te jaNAve che. AdityasaMvatsara saMbaMdhi mAsamAMthI caMdramAsano
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra trIjo - adhikamAsanI niSpatti je vizleSa thAya che arthAt sUryamAsa 30',-caMdramAsa 29/.. karatAM je vadhe che te trIzathI guNatAM eka adhikamAsa thAya che. ahIM vizleSa karatAM je bace tene paNa upacArathI vizleSa kahevAya che. tyAM sUrya mAsanA pramANamAMthI 292, divasa saMbaMdhI caMdramAsa bAda karAya che eTale ' , bhAga nyUna divasa rahyo. tene 30 thI guNatAM ,, bhAga thayA tene 30 divasathI bhAga karavo eTale 292)., bhAga zeSa raheze. ATalA pramANano cAMdramAsa che e rIte sUryasaMvatsaranA 30 mAsa thatA eka adhikamAsa thAya che ane bIjo paNa te rIte thAya che. te 92 || prathama adhikamAsa trIjA saMvatsaramAM poSa thAya che, bIjo pAMcamAmAM aSADha thAya che tethI yugamAM 2 abhivardhita saMvatsaro thAya che ane te pratiyugamAM caMdramAsanI apekSAe jeTalA pakSo pasAra thatAM prathama adhika mAsa thAya che teTalAmAM bIjo thAya che. eka yugamAM 60 pakSo pasAra yuganA ardhamAM eka adhikamAsa thAya che, bIjo adhikamAsa caMdrasaMbaMdhI 122 pakSo pasAra thatA yuganA aMtamAM thAya che. je 93 / adhikRta vaktavyatAno upasaMhAra batAve che, A adhikamAsanI niSpatti caMdramAsane AzrayIne thayelI che. II zrImalayagiriviracita jyotiSkaraMDakaTIkAmAM adhikamAsanI niSpatti nAmanuM trIjuM prAkRta sAnuvAda samApta thayuM
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra cothI - tithinI samApti uktaM tRtIyaM prAbhRtaM, sampratyavamarAtrapratipAdakaprAbhRtaprarUpaNAvasaraH, paraM tadupekSya alpavaktavyatvAtprathamatastithisamAptinAmakaM prAbhRtaM [vakSyAmi yathAnupUrvyA etadeva] vaktukAma Aha kammo niraMsayAe mAso vavahArakArako loe // 94 // (Aicca kammacaMdAnakkhattabhivaDDiyANa mAsANaM) sesA u saMsayAe vavahAre dukkarA dhittuM // 95 // AdityakarmacandranakSatrAbhivarddhitamAsAnAM madhye 'karmA' karmasaMvatsarasambandhI mAso 'niraMzatayA' paripUrNatriMzadahorAtrapramANatayA loke sukhena vyavahArako bhavati, tathAhihaladharAdayo'pi bAlizAstriMzatamahorAtrAn parigaNayya mAsaM parikalpayanti, 'zeSAstu mAsAH' sUryamAsacandramAsAdayaH 'sAMzatayA' sAvayavatayA 'vyavahAre' lokavyavahArapravartanaviSaye laukikairgrahItuM duSkarAH, duHkhena svayaM jJAtuM zakyanta ityarthaH, tathAhi-sUryamAsaH sArddhAni triMzaddinAni, candramAsa ekonatriMzaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA dinasya, nakSatramAsaH saptaviMzatidinAni ekaviMzatizca saptaSaSTibhAgA dinasya, abhivarddhitamAsa ekatriMzaddinAni ekaviMzatyuttaraM ca zataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAM dinasya, na caitadvAlizA jAnate, kevalaM cAndro (karma) mAsastithyapekSayA cintyamAnaH paripUrNatriMzattithyAtmakatvena niraMzatvAt loke 1. atra ma. vi. saMskaraNe tvevaM pATha upalabhyate - 'etto tidhiNipphatiM vocchAmi jahANupubbIe // 105 // kammo NiraMsayAe mAso vavahArakArao loe / evaM sesA mAsA vavahAre dukkarA ghettuM // 106 // (chA.) ita stithiniSpattiM vakSyAmi yathAnupUrvyA // 105 // karmo niraMzatayA mAso vyavahArakArako loke / evaM zeSA mAsA vyavahAre duSkarA grahitum // 106 // (anu.) enA pachI tithinI niSpatti AnupUrvI anusAra kahIzuM 10pA vyavahAramAM niraMza hovAthI karma mAsa pracalita che, e rIte bIjA mAso vyavahAramAM grahaNa karavA duSkara che.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra cotho - tithinI samApti 87 vyavahArapathe'vataratIti tithi parimANajJApanArthAmidamupakramyate // 94-95 // tatra tithisvarUpajJAnArthaM yannimittA ahorAtrA yannimittAzca tithayastadetatprarUpayati trIjuM prAbhRta kahyuM. have, avarAtrane jaNAvanAra prAbhUtanI prarUpaNAno avasara che paraMtu tenI upekSA karI alpavaktavyatA hovAthI pahelAM tithi samApti nAmanuM prAbhUta AnupUrvI pramANe kahIza eja kahe che gAthArtha - (Adityakarma cAndra nakSatra ane abhivardhita mAsomAMthI) karmamAsa paripUrNa pramANathI lokamAM sukhavyavahAraka thAya che zeSa mAso sAMzatAthI vyavahAramAM prahaNa karavA duSkara che. TIkArtha :- Aditya-karma-candra-nakSatra-abhivardhita mAsomAM karmasaMvatsara saMbaMdhI mAsa niraMza-paripUrNa trIza ahorAtra pramANa hovAthI lokamAM sukhapUrvaka vyavahAravALo thAya che jema ke- kheDUtAdi bAlizaloko paNa trIza ahorAtro gaNIne mAsanI kalpanA kare che, zeSa-sUryAdi mAso "sAMza-sAvayava hovAthI vyavahAramAM laukiko dvArA grahaNa karavA duSkara che. arthAta du:khapUrvaka svayaM jANI zake evA hoya che. ukta pramANanA sUryAdi varSonA mAso mugdhajano jANI zakatA nathI. phakta cAndra (kama) mAsa tithi apekSAe vicArAto paripUrNa trIza tithirUpa hovAthI niraMza che eTale lokamAM vyavahAra yogya thAya che eTale tithinuM parimANa jANavA eno upayoga thAya che. te 94-95 / tithinuM svarUpa jaNAvavA mATe je nimittavALA ahorAtro ane tithio che tenI prarUpaNA kahe che tithinI niSpatti H sUrassa gamaNamaMDalavibhAganipphAiyA ahorttaa| caMdassa hANivuDDIkaeNa nipphajjae u tihI // 96 // 'sUryasya' Adityasya gamanayogyAni yAni maNDalAni teSAM pratyekaM yo vibhAgoviziSTasamabhAgatayA, bhAgArddhamityarthaH, tena niSpAditA ahorAtrAH, kimuktaM bhavati ?ekaikasmin maNDale yAvatA kAlena maNDalArddhaM gamanena pUrayati tAvatkAlapramANenAhorAtrAH, 'candrasya' candramaNDalasya punarhAnivRddhikRtena kAlaparimANena niSpadyate tithiH, atrAyaM bhAvArtha:-candramaNDalasya kRSNapakSe yAvatA kAlenaikaikaH SoDazabhAgo dvASaSTibhAgasatkabhAgacatuSTayapramANo hAnimupapadyate yAvatA kAlena zuklapakSe ekaikaH SoDazabhAgaH prAguktapramANaH parivarddhate tAvatkAlapramANapramitAstithayaH, etAvAMzcAhorAtrANAM tithInAM ca parasparaM
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 jyotiSkaraNDakam kAlavizeSaH, ahorAtro dvASaSTibhAgaparicchino vidhIyate, tasya satkA ye ekaSaSTibhAgAstAvatpramANA tithiH // 96 // ihedamuktaM-candrasya vRddhihAnikRtena niSpadyate tithiH, tatra ziSyANAmudapAdi sammohaH-kathaM candrasya zAzvatikatayopavarNyamAnasya vRddhihAnI ghaTete ? iti, tataH ziSyANAM saMmohamapanetukAmo yathA tad ghaTate tathA tatsvarUpanirUpaNArthamAha gAthArtha - sUryanA gamanamaMDalanA vibhAgothI ahorAtro niSpanna thAya che tathA caMdranI hAni-vRddhithI tithi niSpanna thAya che. TIkArya - sUryanA gamanayogya maMDalono pratyeka je samavibhAga thAya che. arthAta. eka eka maMDalamAM jeTalA kALe sUrya addhamaMDala pUruM kare che teTalA kALe ahorAtro thAya che. tathA caMdramaMDalanI hAni-vaddhikRta kAlaparimANathI tithi niSpanna thAya che. bhAvArthacaMdramaMDalanA kRSNapakSamAM jeTalA kALe bhAga pramANabhAga hAni thAya che ane jeTalA kALe bhAga zuklapakSamAM vadhe che teTalA kALa pramANa tithio thAya che tithi ane ahorAtromAM ATalo paraspara kALavizeSa che, ahorAtranA 6ra bhAga karavA ane te saMbaMdhi je 61 bhAgo che teTalA pramANa tithi thAya che. 96 // ahIM eTaluM kahevAya caMdranI vRddhinahAni karavAthI tithi niSpanna thAya che tyAM ziSyone saMmoha thAya che. pra. caMdra zAzvata che to temAM vRddhinahAni kaI rIte ghaTe ? ziSyonA saMmohane dUra karavA te je rIte ghaTe te rIte tenuM svarupa jaNAve che. 7. caMdassa neva hANI navi vuDDI vA avaDhio caMdo / sukkilabhAvassa puNo dIsai vuDDI ya hANI ya // 97 // kiNhaM rAhuvimANaM heTThA cauraMgulaM ca caMdassa / teNovaTTai caMdo parivaDDai vAvi nAyavvo // 98 // taM rayayakumuyasarisappahassa caMdassa rAisubhagassa / loe tihitti niyayaM bhaNNai hANIe vuDDIe // 99 // solasabhAge kAUNa uDuvaI hAyate'ttha pannarasa / tattiyamette bhAge puNovi parivaDDaI juNhe // 100 // kAleNa jeNa hAyai solasabhAgo u so tihI hoi| . taha ceva ya vuDDIe evaM tihiNo samuppattI // 101 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra cotho - tithinI samApti jAvaie parihAyai bhAge vaDDai ya ANupuvIe / tAvaiyA hoti tihI tesiM nAmANi vocchAmi // 102 // 'candrasya' candramaNDalasya svarUpato naiva hAnirnApi vRddhiH, kintvavasthita eva sadA candraH, candrAdivimAnAnAM zAzvatikatvAt, yadyevaM kathaM sAkSAt pratyakSata upalabhyete vRddhihAnI ? tata Aha-'sukkile' tyAdi, zuklabhAvasya-zuklatAyA darzanapathaprAptikRtA dRzyate vRddhirhAnirvA, na tu svarUpatazcandramaNDalasya // 97 // kimatra kAraNam ?, ata Aha'kiNha' mityAdi, iha dvividho rAhustadyathA-parvarAhurghavarAhuzca, tatra yaH parvarAhustadgatA cintA kSetrasamAsaTIkAyAM kRtA, yastu dhruvarAhustasya vimAnaM kRSNaM, tacca candramaNDalasyAdhastAccaturaMgulamasamprAptaM sat cAraM carati, tacca kRSNapakSe AtmIyena paMcadazena bhAgena pratidivasamekaikaM bhAgaM dvASaSTibhAgIkRtasya candramaNDalasya satkA ye catvAro bhAgAstAvatpramANamAvRNoti, zuklapakSe ca pratidivasaM tAvantamekaikaM bhAgamAtmIyena paMcadazena paJcadazena bhAgenApasaran prakaTIkaroti, tena kAraNena candraH kRSNapakSe 'apavarddhate' hIyate zuklapakSe parivarddhate iti jJAtavyaH, kimuktaM bhavati ? -tena kAraNena candramaNDalasya vRddhihAnI pratibhAsete, na tu te tAttvikyau sta iti // 98 // etadeva spaSTayati-'ta' mityAdi. yata evaM candramaNDalasya rAhuvimAnakRtAvaraNAnAvaraNajanite vRddhihAnI 'tat' tasmAtkAraNA-ccandrasya rajatakumudasadRzaprabhasya rUpyakumudapuSpatulyaprabhasya rAtrisubhagasya-rajanyAmatimanohAritayA pratibhAsanazIlasya hAnau vRddhau yathoditasva rupAyAM yathoditabhAgapramANAyAM ca loke tithiriti 'niyataM' nizcitaM bhaNyate // 99 // samprati bhAgapramANameva nirdidikSurAha-'uDupati' candramaNDala mityarthaH SoDaza bhAgAn rAhudevaH 'kRtvA' buddhyA parikalpya tathAjagatsvAbhAvyAt kRSNapakSe 'atra' eSu SoDazasu bhAgeSu madhye pratidivasamekaikabhAgahAnikaraNena sakale kRSNapakSe paMcadaza bhAgAn hApayati, jyotsne-jyotsnAsamanvite, zuklapakSe ityarthaH, pratidivasamekaikabhAgaparivarddhanena paripUrNa pakSe tAvanmAtrAn, paMcadazasaMkhyAnityarthaH, bhAgAn punarapi parivarddhayati, iyamatra bhAvanA-iha candravimAnaM dvASaSTisaMkhyairbhAgaiH parikalpyate, parikalpya ca teSAM bhAgAnAM paMcadazabhirbhAgo hriyate, hRte ca bhAge labdhAzcatvAro dvASaSTibhAgAH, zeSau dvau bhAgau tiSThataH, tau ca sadA'nAvRtau, eSA kila candramasaH SoDazI kaleti prasiddhiH, tatra kRSNapakSe pratipadi dhruvarAhuvimAnaM candramaNDalasyAdhobhAgena caturaMgulamasamprAptaM cAraM carad
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 jyotiSkaraNDakam AtmIyenaikena paMcadazena bhAgena dvau dvASaSTibhAgau sadA'nAvAryasvabhAvau muktvA zeSadvASaSTisatkaSaSTibhAgAtmakasya candramaNDalasya satkaM caturbhAgAtmakaM paMcadazaM bhAgamAvRNoti, dvitIyasyAmAtmIyAbhyAM dvAbhyAM paMcadazabhAgAmyAM dvau paMcadazabhAgAvAvRNoti tRtIyasyAM trIn paJcadazabhAgAn, evaM yAvadamAvAsyAyAM paJcadaza paJcadazabhAgAn vRNoti, tataH zuklapakSe pratipadi ekaM paMcadazabhAgaM prakaTIkaroti, dvitIyasyAM dvau paJcadazabhAgau tRtIyasyAM trIn paJcadazabhAgAn evaM paurNimAyAM paJcadaza paMcadazabhAgAnanAvRtAn karoti, tadA ca sarvAtmanA paripUrNaM candramaNDalaM loke prakaTaM bhavati, uktaMca-(kSetra samAsa) 'kaivihe NaM bhaMte ! rAhU pannatte ?, goyamA ! duvihe rAhU patnatte, taMjahA-dhuvarAhU pavvarAhU ya. tattha NaM je se dhuvarAhU se NaM bahulapakkhassa paDivae Arabbha pannarasaibhAgeNaM pannarasabhAgamAvaremANe cii, taMjahA-paDhamAe paDhamaM bhAgaM biiyAe biiyaM bhAgaM jAva pannarasIe pannarasaM bhAgaM, taM ceva sukkapakkhe uvadaMsemANe uvaciTThai, taMjahA-paDhamAe paDhamaM bhAgaM biiyAe biiyaM bhAgaM jAva panarasaM bhAga" miti // 100 / / tatra- yAvatA kAlena kRSNapakSe SoDazo bhAgo dvASaSTibhAgasatkacaturbhAgAtmako 'hIyate' hAnimupagacchati sa eva tAvAn kAlavizeSastithirbhavati, tathA caivaM vRddhyA'pi tithirbhavati, kimuktaM bhavati ? -yAvatA kAlena zuklapakSe SoDazo bhAgaH prAguktakrameNa parivarddhate tAvatpramANaH kAlavizeSastithiriti, ahorAtrasya (ekaSaSTiH) dvASaSTibhAgAstAvatpramANA tithirityarthaH, evaM tithegavadbhistIrthakaragaNadharaiH samutpattirAkhyAtA // 101 // kiyatsaMkhyAkAstAstithayaH ? iti tatsaMkhyAnirUpaNArthamupapattimAha-iha yAvatA kAlenaikazcandramaNDalasya SoDazo bhAgo dvASaSTibhAgasatkacaturbhAgAtmakaH parihIyate varddhate vA tAvatkAlapramANA ekA tithiriti prAgupapAditaM, tato yAvato bhAgAn candramaso rAhuvimAnaM kRSNapakSe hAyapati yAvatazca bhAgAn 'AnupUrvyA' krameNa zuklapakSe parivarddhayati tAvatyaH-tAvatpramANAH zuklapakSe kRSNapakSe ca tithayo bhavanti, tatra paMcadaza bhAgAn kRSNapakSe hApayati paMcadazaiva ca bhAgAn zuklapakSe parivarddhayati, tataH paMcadaza kRSNapakSe tithayaH, paMcadaza zuklapakSe samprati tAsAM tithInAM nAmAni vakSyAmi // 102 // pratijJAtameva nirvAhayati 1. (cha) katividhA bhadanta ! rAhavaH prajJaptAH ? gautama ! dvividhau rAhU prajJaptau, tadyathA - dhruvarAhuH parvarAhuzca, tatra yaH sa dhruvarAhustasya bahulapakSasya pratipadi Arabhya paJcadazabhAgena paJcadazabhAgamAviyamAnastiSThati, tadyathA - prathamAyAM prathamaM bhAgaM dvitIyAyAM dvitIyaM bhAgaM yAvatpaJcadazamyAM paJcadazaM bhAgaM, taccaiva zuklapakSe upadRzyamAna upatiSThati, tadyathA - prathamAyAM prathamaM bhAgaM dvitIyAyAM dvitIyaM bhAgaM yAvatpaJcadazamaM bhaagN"|
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra cotho - tithinI samApti caMdramAM thatI vRddhinahAninuM svarUpa - gAthArtha - caMdra avasthita che, che, tenI hAnivRddhi thatI nathI, paNa zuklabhAvanI hAni-vRddhi thatI dekhAya che. kRSNa (kALuM) rAhunuM vimAna caMdranI cAra AMgaLa nIce cAle che, tenAthI caMdra kSINa thAya che athavA vadhe che ema jANavo, te kAraNathI rajatakamaLa samAna prabhAvALA rAtrinA subhaga evA caMdranI niyata vRddhi ane hAnithI lokamAM tithi' kahevAya che. caMdrane 16 bhAge karIne ahIM paMdara bhAga kSINa thAya che, teTalA mAtra bhAgo jyosnAmAM-zuklapakSamAM pharIthI vadhe che. je kALathI 16mo bhAga ocho thAya che te tithi thAya che, ane te ja rIte vRddhimAM paNa thAya che, A rIte tithinI samutpatti thAya che, jeTalA bhAge AnupUrvIthI hAni thAya che ane vRddhi thAya che, teTalI tithio thAya che. te tithionAM nAmo kahIzuM / 102 // TIkArtha : vAstavika rIte caMdramaMDalanI hAni ke vRddhi thatI nathI paraMtu, caMdra sadA avasthita ja che. kAraNa ke, caMdrAdinAM vimAno zAzvata che, prazna- to pachI sAkSAt vRddhinahAni kaI rIte thAya che ? uttara- najare dekhAtA zuklabhAvanI hAni ke vRddhi dekhAya che nahi ke svarUpathI caMdramaMDaLanI. / 97 che. to A hAni ke vRddhi dekhAvAnuM zuM kAraNa che? ahIM be prakArano rAhu che - parvarAhu ane dhruvarAhu, parvarAhu ane tenI vicAraNA kSetrasamAsaTIkAmAM karI che, ane je dhruva rAhu che tenuM vimAna kALuM che, ane te caMdramaMDaLanA bAsaTha bhAga saMbaMdhI cAra bhAgone DhAMke che, ane zuklapakSamAM pratidina soLa bhAga saMbaMdhI eka-eka bhAgane potAnA paMdara-paMdara bhAgamAMthI sarakato pragaTa kare che te kAraNe caMdra kRSNapakSamAM hIna thAya che ane zuklapakSamAM vadhe che ema jANavuM. arthAta te kAraNathI caMdranI vRddhi-hAni jaNAya che te tAtvika nathI. / 98 ene ja spaSTa kare che - je kAraNathI caMdramaMDaLanI rAhunA vimAna dvArA karAyelA AvaraNa-anAvaraNa janita vRddhinahAni che te kAraNathI rajatakumuda samAna prabhAvALA, rAtrisubhaga evA caMdranI keTalA svarupa anusAra ane kahelA bhAga pramANAnusAra hAnimAM ane vRddhimAM lokamAM tithi ema nizcita thAya che. te 99 che. have, bhAganuM ja pramANa jaNAve che - caMdramaMDaLa saMbaMdhI soLa bhAgone rAhudevanI buddhithI vicArIne tathA jagasvabhAvathI kRSNapakSamAM A soLa bhAgomAMthI pratidivasa eka-eka bhAga ghaTavA dvArA paripUrNa pakSa-kRSNapakSamAM paMdarabhAgonI hAni thAya che, tathA jyotsanA yukta zuklapakSamAM pratidivasa eka eka bhAga vadhavA dvArA- paripUrNa pakSamAM
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 jyotiSkaraNDakam teTalA mAtra - paMdara bhAgo punaH vadhe che, arthAt caMdravimAna bAsaTha bhAgothI kalpAya che ane kalpIne te bhAgono 15the ja karavo eTale bhAga maLaze zeSa 2 bhAga rahe che. te sadA anAvRtta ja rahe che, A caMdranI "soLamI kaLA' tarIke prasiddha che, tyAM kRSNapakSamAM paDavAnA divase thuvarAhunuM vimAna caMdramaMDaLanA nIcethI cAra AMgaLa dUra rahetuM, cAro caratuM potAnA paMdaramA bhAgathI bhAgone sadA anAvArya svabhAvone mukIne zeSa dara saMbaMdhI 60 bhAga rUpa caMdramaMDaLa saMbaMdhi 4 bhAga rUpa eka-paMdara bhAgone DhAMke che, ane bIjImAM potAnA bhAgo dvArA bhAgone, trIjI tithimAM potAnA 3 bhAgone DhAMke che. ema, amAvasa sudhI pahoMcatA 15-15 bhAgone DhAMke che. tyAra bAda zuklapakSamAM paDavAnA divase bhAgane prakaTa kare che bIjImAM bhAgone, trIjImAM bhAgone ema pUrNimAmAM 5 bhAgone khullA kare che tyAre, saMpUrNa rIte paripUrNa caMdramaMDaLa lokamAM prakaTa thAya che. te 100 || tyAM jeTalA kALe kRSNapakSamAM soLamo bhAga rUpe hAni pAme che te ja teTalA kALavizeSa vALI tithi thAya che, e pramANe vRddhithI paNa tithi thAya che, arthAt - jeTalA kALamAM zuklapakSamAM soLamo bhAga kahyA mujaba vadhe che teTalA pramANa kALa vizeSa tithi kahevAya che. ahorAtranA bAsaTha bhAgo teTalA pramANa tithi evo artha thayo. A rIte bhagavAna tIrthaMkara-gaNadharoe tithinI samutpatti kahI che. || 101 || pra. te tithio keTalI che? u. jeTalA kALe eka caMdra maMDaLano soLamo bhAga 4 rUpa hAni-vRddhi thAya che teTalA kALa pramANa eka tithi thAya che, tethI candranA rAhuvimAna kRSNapakSamAM jeTalA bhAgo haNe ane zuklapakSamAM AnupUrvIthI jeTalA-bhAgo vadhAre teTalI kRSNapakSa ane zuklapakSamAM tithio thAya che tyAM paMdara bhAgone kRSNapakSamAM ghaTADe che, ane paMdara
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra cotho - tithinI samApti bhAgone ja zuklapakSamAM vadhAre che, tethI paMdara tithio kRSNapakSamAM ane paMdara zupakSamAM thAya che. // 101 // have te tithionA nAmo kahIzuM - tithikhonAM nAbho, bhAsa-pakSa- hivasa-rAtrinAM nAbho : pADavaga biiya tajhyA ya cautthI paMcamI ya chaTThI ya / sattami aTTama navamI dasamI ekkArasI ceva // 103 // bArasi terasi cAuddasI ya niTThavaNigA ya pannarasI / kimi ya johaMmi ya eseva vihI muNeyavvo // 104 // kRSNapakSe prathamA tithiH pratipat dvitIyA dvitIyA tRtIyA tRtIyA evaM yAvAnniSThApanikApakSaparisamAptikArikA paJcadazI, amAvAsyetyarthaH, jyotsne'pi pakSe, zuklapakSa ityarthaH, eSa eva-anantarodito nAmrAM vidhirjJAtavyastadyathA - prathamA pratipad dvitIyA dvitIyA tRtIyA tRtIyA evaM yAvatparisamAptikArikA paMcadazI, paurNamAsItyarthaH // iha vicitro vidhirnAmnAmAgame mAsAdInAM tithiparyaMtAnAmuktastatastithinAmnAM prastAvAtso'pi vineyajanAnugrahArthamupavarNyate-iha caikaikasmin saMvatsare dvAdaza mAsAsteSAM ca nAmadheyAni dvividhAni, tadyathA laukikAni lokottarANi ca tatra laukikAnyamUni, tadyathA-zrAvaNa bhAdrapada AzvayujaH kArtiko mArgazIrSaH pauSo mAghaH phAlgunazcaitro vaizAkho jyeSTha ASADha iti, lokottarANyamUni, tadyathA - prathamaH zrAvaNo'bhinandito dvitIya: pratiSThastRtIyo vijayazcaturthaH prItivarddhanaH paJcama zreyAn SaSThaH zivaH saptamaH ziziro'STamo hemavAn navamo vasantamAso dazamaH kusumasambhava ekAdazo nidAdho dvAdazo vanaviroha:, tathA coktaM jambUdvIpaprajJaptau[sU. 152] "aigamegasya NaM bhaMte ! saMvaccharassa kati mAsA pannattA ?, goyamA ! duvAlasa mAsA pannattA, tesi NaM duvihA nAmadhijjA pannattA, taMjA - loiyA louttariyA ya, tattha loiyA nAmA ime taM jahA- sAvaNe bhaddavae jAva AsADhe, louttariyA nAmA ime taM jahA - abhinaMdite paTTe ya, vijae pIivaDDaNe / seyaMse ya save ceva, sisire [ye ] taha hemavaM // 1 // navame vasaMtamAse, dasame kusumasaMbhave / ekkArase nidAhe ya, vaNavirohe ya bArase // 2 // " ekaikasmizca mAse dvau pakSau tayozca 1. vRtti bhATe dukho pariziSTa naM. 2. 2. ya ya he0 . 93 ... / ya sa he0 jambU. //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 jyotiSkaraNDakam nAmadheye guNaniSpanne ime, tadyathA - bahulapakSa: zuklapakSazca tatra yo'ndhakArabahula: pakSa:, sa bahulapakSaH, yastu jyotsnAdhavalitatayA zuklaH pakSaH sa zuklapakSaH, uktaJca - [jaM. dvIpra.sU. 152 ] ' ergamegassa NaM bhaMte ! mAsassa kai pakkhA pannattA ?, goyamA ! duve pakkhA pannattA, taMjahA-bahulapakkhe sukkapakkhe ya' ekaikasmizca pakSe paMcadaza divasAstadyathApratipaddivaso dvitIyAdivaso yAvatpaMcadazIdivasaH teSAM ca divasAnAM krameNAmUni nAmAni, tadyathA-prathamaH pUrvAMgo dvitIyaH siddhamanoramastRtIyo manoharazcaturtho yazobhadraH paMcamo yazodharaH SaSThaH sarvakAmasamRddhaH saptama iMdramUrddhAbhiSikto'STamaH saumanaso navamo dhanaMjayo dazamo'rthasiddha ekAdazo'bhijAto dvAdazo'tyazayanastrayodazaH zataMjayazcaturdazo 'grivaizyaH paMcadaza upazamaH, tathA coktaM jambUdvIpaprajJaptau [sUtra 152 ] "egaMmegassa NaM bhaMte ! pakkhassa kai divasA pannattA ?, goyamA ! pannarasa divasA pannattA, taMjahA - paDivAdivase biiyAdivase jAva pannarasidivase / eesi NaM bhaMte ! pannarasahaM divasANaM kai nAmadhijjA pannattA ?, gomA ! pannarasa nAmadhijjA pannattA, taMjahA - puvvaMge siddhamaNorame ya tatto maNohare ceva / jasabhadde ya jasahare savvakAmasamiddhae // 1 // iMdamuddhAbhisitte ya somaNasa jaya boddhavve / atthasiddhe abhijAe accasaNa sayaMjae ceva // 2 // aggivese uvasame, divasANaM nAmadhijjAI / " ekaikasmizca pakSe paMcadaza rAtrayastadyathApratipadrAtrirdvitIyA-rAtriryAvatpaMcadazIrAtriH, tAsAM ca rAtrINAM krameNAmUni nAmAni tadyathAprathamA uttamA dvitIyA sunakSatrA tRtIyA elApatyA caturthI yazodharA paJcamI saumanasI SaSThI zrIsambhUtA saptamI vijayA aSTamI vaijayantI navamI jayantI dazamI aparAjitA ekAdazI icchA dvAdazI samAhArA trayodazI tejA: caturdazI atitejAH paJcadazI devAnandA, tathA coktaM-[jaMbu. pra. sUtra 152] "eMgamegassa NaM bhaMte ! pakkhassa kai rAIo pannattAo ?, goyamA ! pannarassa rAIo pannattAo, taMjahA - paDivA rAI biiyA rAI taiyA rAI jAva pannarasIrAI / eesi NaM bhaMte ! pannarasahaM rAINaM kai nAmadhejjA paNNattA ? goyamA ! pannarasa nAmadhejjA pannattA, taMjahA - uttamA ya sunakkhattA, elAvaccA jasodharA / somaNasA ceva tahA, sirisaMbhUyA ya AhiyA // 1 // vijayA ya vejayaMtI, jayaMtI aparAiyA / icchA ya samAhArA, teyA taha ceva aiteyA // 2 // devAnaMdA rAI rayaNINaM nAmadhijjAI // " ekaikasmizca pakSe paMcadaza tithayaH, tAzca 1 - 2 - 3. vRtti bhATe dukho pari. 2
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra cotho - tithinI samApti dvividhAstadyathA-divasatithayo rAtritithayazca tatra divasatithInAmamUni nAmAni tadyathAprathamA nandA dvitIyA bhadrA tRtIyA jayA caturthI tucchA paJcamI pUrNA, tataH punarapi SaSThI nandA saptamI bhadrA aSTamI jayA navamI tucchA dazamI pUrNA, tataH punarapyekAdazI nandA dvAdazI bhadrA trayodazI jayA caturdazI tucchA paJcadazI pUrNA, tathA coktaM candraprajJaptI - [ sUtra 49] "tI kahaM te tihIo Ahiya tti vaejjA ?, tattha khalu imA duvihA tI pannattA, taMjahA - divasatihI ya rAitihI ya, tA kahaM te divasatihI pakkhassa pannattA ?, pakkhassa pannarasa divasatihI pannattA, taMjahA - naMdA bhaddA jayA tucchA puNNA pakkhassa paMcamI, puNaravi nandA bhaddA jayA tucchA puNNA pakkhassa dasamI, puNaravi naMdA bhaddA jayA tucchA puNNA pakkhassa pannarasI, evaM tiguNA tiguNA tihIo" yAstu rAtritithayastAsAmetAni nAmAni tadyathA prathamA ugravatI dvitIyA bhogavatI tRtIyA yazomatI caturthI sarvasiddhA paJcamI zubhanAmA, punarapi SaSThI ugravatI saptamI bhogavatI aSTamI yazomatI navamI sarvasiddhA dazamI zubhanAmA, tataH punarapyekAdazI ugravatI dvAdazI bhogavatI trayodazI yazomatI caturdazI sarvasiddhA paMcadazI zubhanAmeti, uktaM ca candraprajJaptAveva- [sUtra 49] " to kahaM te rAitihI Ahiyatti vaejjA ? tA egamegassa NaM pakkhassa pannarasa rAItihI paNNattA, taMjahA - uggavaI bhogavaI jasomaI savvasiddhA suhanAmA, puNaravi uggavaI bhogavaI jasavaI savvasiddhA suhanAmA, puNaravi uggavaI bhogavaI jasavaI savvasiddhA suhanAmA, evaM tiguNA etA tihIo savvAsiM rAINa "miti // 103 - 104 // tadevamuktAni tithInAM nAmAni prasaMgato mAsadivasarAtrINAmapi samprati yAvanmuhUrttapramANA tithistAvatpramANAM tAM pratipAdayanti - 95 gAthArtha : paDavo, jI, zrI4, yotha, pAMyamI, chaTThI, sAtabhI, AThamI, navamI, dRzabhI, agiyArasa, pArasa, terasa, yahaza jane niSThApani pUrNimA, dRSNapakSamAM ane bhyotsnA (zuDsa) pakSamAM kha 4 vidhi bhaeAvo. 1. kathaM tAstithaya AkhyAtA iti vadet ? tatra khalu imA dvividhAstithayaH prajJaptAH, tadyathA-divasatithayaH rAtritithayazca tataH kathaM te divasatithayaH pakSasya prajJaptAH ? pakSasya paJcadaza divasatithayaH prajJaptAH, tadyathA - nandA bhadrA jayA tucchA pUrNA pakSasya paJcamI, punarapi nandA bhadrA jayA tucchA pUrNA pakSasya dazamI, punarapi nandA bhadrA jayA tucchA pUrNA pakSasya paJcadazI, evaM triguNAstriguNAstithayaH " 2. (chA ) kathaM tA rAtritithiya AkhyAtA iti vadet ? ekaikasya pakSasya paJcadaza rAtritithayaH prajJaptAH, tadyathA ugravatI bhogavatI yazomatI sarvasiddhA zubhanAmA, punarapi ugravatI bhogavatI yazomatI sarvasiddhA zubhanAmA, punarapi ugravatI bhogavatI yazomatI sarvasiddhA zubhanAmA evaM triguNA etA stithayaH sarvAsAM rAtrINAm / -
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam TIkArtha : kRSNapakSamAM prathama tithi - pratipat bIjI bIja, trIjI trIja e rIte pakSanI samApti karanArI paMdaramI - amAvasyA. zukla pakSamAM paNa A ja vidhi nAmono jANavo - prathama pratipatuM, bIjI bIja, trIja ema pakSanI parisamApti karanArI paMdaramI pUrNamAsI tithi. ahIM AgamamAM mAsathI tithi sudhInA nAmono vicitravidhi jaNAvelo che. tethI tithinA nAmanA prastAvathI vineyajananA upakAra mATe batAvAya che. ahIM eka saMvatsaramAM 12 mAso che, temanAM nAmo 2 prakAre che. laukika ane lokottara. mAsanA laukika nAmoH zrAvaNa, bhAdrapada, azvina, kArtika, mArgazIrSa, pauSa, mAgha, phAlgana, caitra, vaizAkha, jayeSTha, ASADha. lokottara nAmo: abhinaMdita, pratiSTha, vijaya, prItivardhana, zreyAn, ziva, zizira, hemavAnuM, vasaMta, kusumasaMbhava, nidAdha, vanaviroha. "jaMbudvIpa prajJaptimAM paNa A rIte jaNAveluM che. ekaeka mAsamAM 2 pakSo che temanAM guNaniSpanna nAmo - bahulapakSa ane zuklapakSa che. tyAM je aMdhakAra bahula pakSa che te bahula pakSa ane je snAthI dhavalita hovAthI zukla pakSa che te zuklapakSa. eka-eka pakSamAM 15 divaso che. pratipathI paMcadazI divasa. 15 divasonAM nAmo: (1) pUrvIga, (2) siddhamanorama, (3) manohara, (4) yazobhadra, (5) yazodhara, (6) sarvakarma(kAma)samRddha, (7) Indra mUddhabhiSikata, (8) saumanasa, (9) dhanaMjaya, (10) arthasiddha, (11) abhijAta, (12) atyazayana, (13) zataMjaya, (14) agnivaizya, (15) upazama. eka-eka pakSamAM 15 rAtrio che - pratipatu rAtrithI paMcadazI rAtri sudhI. 15 rAtrinA nAmo: (1) uttama, (2) sunakSatrA, (3) elApatyA, (4) yazodharA, (5) saumanasI, (6) zrIsaMbhUtA, (7) vijayA, (2) vaijayaMtI, (9) jayaMtI, (10) aparAjitA, (11) icchA, (12) samAhArA, (13) tejA, (14) atitejA, (15) devAnaMdA. eka-eka pakSamAM 15 tithio che te be prakAre - divasatithio ane rAtritithio.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra cotho - tithinI samApti 15 divasa tithionA nAmo (1) naMha, (2) madrA, (3) 4yA, (4) tu7|, (5) pU, (6) naM, (7) madrA, (8) 41, () tu7, (10) pUl, (11) naM1, (12) bhadrA, (13) 4aa, (14) tu27, (15) pU. 15 rAtri tithionA nAmo: (1) GAadl, (2) bhogavatI, (3) yazomatI, (4) sarvasiddhA, (5) zumanAmA, (6) avatI, (7) bhogavatI, (8) yazomatI, (8) sarvasiddhA, (10) zumanAmA, (11) Aqdl, (12) mogavatI, (13) yazomatI, (14) savasiddhA, (15) zumanAmA. mA ta tha - bhAsa - hivasa - rAtrina nAmo 6i. // 103-104 // have, jeTalA muhUrtapramANa tithi thAya che teTalA pramANanI jaNAve che. tithionAM muhUrta pramANa ane samAptinI ghaDInuM pramANa auNattIsaM puNNA u muhuttA somato tihI hoi / bhAgA dugattIsaM bAvaTThikaeNa cheeNaM // 105 // 'somataH' candramasa upajAyate tithiH, sA ca tata upajAyamAnA ekonatriMzat paripUrNamuhUrtA ekasya ca muhUrtasya dvASaSTikRtena chedena pravibhaktasya satkA dvAtriMzadbhAgAH, tathAhi-ahorAtrasya dvASaSTibhAgIkRtasya satkA ye ekaSaSTibhAgAstAvatpramANA tithirityuktaM, tatraikaSaSTistriMzatA guNyate jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, ete ca kila dvASaSTibhAgIkRtasakalatithigatamuhUrtasatkA aMzAstato muhUrtAnayanArthaM dvASaSTyA bhAgo hiyate, hRte ca bhAge labdhA ekonatriMzanmuhUrttA dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, etAvanmuhUrtapramANA tithiH, etAvatA hi kAlena candramaNDalagataH pUrvoditapramANaH SoDazo bhAgo hAni copagacchati varddhate ca, tata etAvAneva titheH parimANakAlaH // 105 // sAmpratamIpsitadine tithiparimANajJApanArthaM karaNamAha gAthArtha : caMdrathI thatI tithi ogaNatrIza pUrNa muhUrta tathA batrIza bAsaThathI chedAyelA bhAgo hoya che.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam TIkArtha : caMdrathI tithio utpanna thAya che. ane te rIte utpanna thatI tithi 29 paripUrNa muhUrta ane eka muhUrtanA bhAgo jeTalI thAya che. te A rIte 62 bhAga 98 32 62 karelA ahorAtra saMbaMdhi je krUra bhAgo. eTalA pramANa tithi kahevAya che. tyAM 61 ne 30 thI guNatAM 1830 thAya che ane A 62 bhAga karAyelI saMpUrNa tithimAM rahelA muhUrta prApta thAya che. ATalA muhUrta pramANa tithi hoya che. ane ATalA ja kALe caMdramaMDaLamAM rahelo pUrva kahelA pramANavALo soLamo bhAga ghaTe ane vadhe che, eTalo ja tithino paribhASA Aja che. // 105 // have, Icchita divase tithinuM parimANa jANavA karaNa batAve che. tithinuM pramANa jANavA mATe karaNavidhi : tihirAsimeva bAvaTThi bhAiyaM sesamegasadviguNaM / bAvaTThavibhattIe sesA aMsA tihisamattI // 106 // IpsitaM tithirAzidvASaSTyA hi tithibhiH paripUrNA ekaSaSTirahorAtrA bhavanti ataH paripUrNAhorAtrapAtanArthaM dvASaSTyA vibhAgIkriyate, vibhAge ca kRte yaccheSamupalabhyate tadekaSaSTiguNaM kriyate, ekaikasyAstitherdvASaSTibhAgIkRtAhorAtrasatkaikaSaSTibhAgapramANatvAt, kRtvA caikaSaSTiguNaM dvASaSTyA vibhajyate, dvASaSTyA bhAgaiH paripUrNasyAhorAtrasya patanAt, dvASaSTyA ca bhAge kRte yeM'zAH pazcAdavatiSThante sA tithiparisamAptiH, tAvadaMzapramANA tasmin dine tithirityarthaH, yathA sasu pRcchati - yuge prathame cAndre saMvatsare'zvayujamAse zuklapakSe paJcamI kiyatpramANA ? iti tatra kila tithirAzirAdita Arabhya paMcamIparyavasAno'zItisaMkhya ityazItidhriyate, tasyA dvASaSTyA bhAgo hriyate, sthitAH pazcAdaSTAdaza, te ekaSaSTyA guNyante, jAtAni daza zatAnyaSTAnavatyadhikAni 1098, teSAM dvASaSTyA bhAgo hriyate, sthitAH pazcAccatuzcatvAriMzadaMzAH, AgatametAvadekaSaSTibhAgapramANA tasmin dine paJcamIti, evamanyatrApi bhAvanIyam // 106 // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM tithisamAptinAmakaM caturthaM prAbhRtaM samAptam // gAthArtha : tithirAzine ja bAsaThathI bhAgIne je zeSa vadhe che tene ekasaThathI guNa karavuM pachI bAsaThathI bhAgatAM je aMzo vadhe tithinI samApti che.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra cotho - tithinI samApti TIkArthaH icchita tithirAzi bAsaTha tithiothI paripUrNa 61 ahorAtravALI thAya che. eTale paripUrNa ahorAtra bAda karavA mATe durathI vibhAga karAya che ema karatAM je zeSa bace tene 61 thI gaNavuM. kAraNa ke, 62 bhAga karAyelI eka-eka tithi 61 bhAga pramANa hoya che. ane 61thI guNa karIne durathI bhAga Apavo kAraNa dura bhAgothI ja paripUrNa ahorAtra pADeluM che. ane 6ra bhAga karatAM je aMzo pAchaLa bace che teTalA aMza pramANa te divase tithi hoya che. jemake - koI pUche che - yugamAM prathama caMdra saMvatsaramAM azvina mAse zuklapakSamAM pAMcama keTalA pramANanI hoya che ? tyAM, tithirAzi zarUAtathI mAMDIne pAMcama sudhI 80 thAya che. teno 62 thI bhAga karavo , pAchaLa 18 vadhyA tene 61thI guNo eTale yoga 1098 thAya che tene darathI bhAga Apo. eTale pAchaLa 44 aMza bacyA, eTale ja bhAga pramANa te divase paMcamI tithi AvI. ema anyatra paNa bhAvanA karavI. / 106 || zrI malayagiri viracita jyotiSkaraMDaka TIkAmAM tithi samApti nAmanuM cothuM prAbhRta sAnuvAda samApta .
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-5 : avamarAtri tadevamuktaM caturthaM prAbhRtaM, sAmpratamavamarAtrapratipAdakaM paJcamaM prAbhRtamabhidhitsurAha esA tihinipphattI bhaNiyA me vittharaM payahiUNaM / vocchAmi omarattiM ulliMganto samAseNaM // 107 // kAlassa na vi hANI navi vuDDI avaDhio sayA kAlo / jAyai vaDDovaDDI mAsANaM ekkamekkAo // 108 // caMdauDUmAsANaM aMsA je dissae visesammi / te omarattabhAgA bhavaMti mAsassa nAyavvA // 109 // bAvaTThibhAgamegaM divase saMjAi omarattassa / bAvaTThIe divasehi omarattaM tao bhavai // 110 // 'eSA' anantaroditasvarUpA tithiniSpattirmayA vistaraM 'prahAya' parihatya 'bhaNitA' pratipAditA, samprati 'samAsena' saMkSepeNa 'ulliMgan' kiMcinmAtratayA pratipAdayan avamarAtrAn vakSyAmi // 107 // nanu kAlaH sarvadA'nAdipravAhapatitatayA pratiniyatasvabhAva eva parAvarttate na tasya kA'pi hAnirnApi kazcidapi svarUpopacayaH, tataH kathamavamarAtratAsambhavaH ? ityata Aha-'kAlasya' sUryAdikriyopalakSitasyAnAdipravAhapatitapratiniyatasvabhAvasya na svarUpato hAnirnApi kazcidapi svarUpopacayaH, kintu sadA tathAjagatsvAbhAvyAdavasthita eva tathA pratiniyatarUpatayA'yaM kAlaH, kevalaM ye jAyatejAyamAne pratIyete vRddhApavRddhI mAsAnAM te 'ekamekasmAt' ekasya-anyatarasya, sUtre dvitIyA prAkRtatvAt, bhavati hi prAkRtalakSaNavazAd vyatyayaH syAdivibhaktInAM, yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe-"vyatyayo'pyAsA".
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra pAMcamo - avamarAtri 101 mityekasmAd-anyatarasmAnmAsAd, atra sthAniyapaH karmAdhArayoH ityanena paMcamI, tato'yamarthaH-ekamaparaM mAsamadhikRtyaikasyAnyatarasya mAsasya vRddhyapavRddhI bhavataH, kimuktaM bhavati ? karmamAsamapekSya candramAsacintAyAM kAlasyApavRddhiH sUryamAsacintAyAM vRddhiH, svarUpApekSayA tu trayo'pi mAsAH sadA pratiniyatasvarUpabhAvAH parAvartante iti na tena kazcitkAlasya vRddhihAnisambhavaH // 108 // samprati te eva vRddhihAnI didarzayiSuH karmamAsamapekSya candramAsacintAyAM kAlasya hAni darzayati-iha karmamAsaH paripUrNatriMzadahorAtrapramANaH, candramAsa ekonatriMzadahorAtrA dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya, tatazcandramAsaparimANasya RtumAsasya ca, karmamAsaparimANasya cetyarthaH, parasparaM vizleSaH kriyate, vizleSe ca kRte sati ye'zA uddharitA dRzyante triMzad dvASaSTibhAgarUpAste'vamarAtrasya bhAgAH, tadavamarAtraM paripUrNaM bhavati mAsadvayaparyante, pUrNAH tasya satkAste bhAgA mAsasyAvasAne draSTavyAH, kimuktaM bhavati ? - ekasmin karmamAse paripUrNe sati triMzada dvASaSTibhAgA avamarAtrasya sambandhinaH prApyanta iti // 109 // yadi mAsaparyante etAvanto'vamarAtrabhAgAH prApyante tataH pratidivasaM kati prApyante ? iti tannirUpaNArthamAhaekasmin-ekaikasmin divase karmamAsasambandhinyavamarAtrasambandhI dvASaSTibhAga eka:-ekaikaH saMjAyate, sUtre ca napuMsakatA prAkRtatvAt, kathametadavasIyate ? iti ceducyate-trairAzikabalAt, tathAhi-yata ekaikasmin divase ekaiko dvASaSTibhAgo'vamarAtrasya sambandhI prApyate, tato dvASaSTyA divasairekamavamarAtraM bhavati, rAzitrayasya sthApanA 30 / 30 / 1 atrAntyena rAzinA ekalakSaNena madhyamasya rAzetriMzadrUpasya guNanam, ekena guNitaM tadeva bhavatIti jAtAtriMzadeva, tasyA AdirAzinA triMzatA bhAge hRte labdha ekaH, AgataM pratidivasamekaiko dvASaSTibhAgo labhyate, kimuktaM bhavati ? - divase divase'vamarAtrasyaikaikadvASaSTibhAgavRddhyA dvASaSTitame divase triSaSTitamA tithiH pravarttate iti, evaM ca sati ya evaikaSaSTitamo'horAtrastasminnekaSaSTitamA dvASaSTitamA ca tithinidhanamupagateti dvASaSTitamA tithirloke patiteti vyavahriyate // 110 // tathA cAha cothuM prAkRta kahyuM have avamAtra pratipAdaka pAMcamuM prAkRta kahe che - gAthArtha vistArane choDIne A tithiniSpatti kahI have kAMIka saMkSepathI avamarAtri kahIzuM. kALanI jyAM hAni ke vRddhi thatI nathI ane sadA avasthita kALa rahe che ane eka pachI eka mAsanI vRddhi apavRddhi thAya che, caMdra nakSatramAsonA je aMzo vizleSamAM
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 jyotiSkaraNDakam dekhAya che te mAsanA avamarAtro thatA jANavA. divase-divase avamAtrano bhAga thAya che. A rIte dara divase avamAtra thAya che. te 100-110 || TIkArtha : A tithiniSpatti mArA dvArA vistArane choDIne karAI che. atyAre saMkSepathI kAMIka mAtrathI pratipAdana karato avamAtrane kahIza. // 107 | pra. sarvadA anAdi pravAhathI patita hoI kALa pratiniyata svabhAvavALo ja parAvarta thAya che. tenI koIpaNa jAtanI kyAMya hAni thatI nathI ke kyAMya svarUpathI upacaya thato nathI to avamarAtratA kaI rIte saMbhave ? | u. sUryAdi kriyAthI upalakSita anAdi pravAha patita pratiniyata svabhAvavALA kALanI svarUpathI kyAMya hAni ke vRddhi thatI nathI. paraMtu, sarvadA tathA jagasvabhAvathI ja rahelo che tathA pratiniyatarUpa A kALa che. phakta je mAsonI vRddhi-apavRddhi thatI jaNAya che te eka anyatara mAsonI che. arthAt - karmamAsanI apekSAe candramAsa vicAratAM kALanI apavRddhi ane sUryamAsa vicAratAM kALanI vRddhi thAya che. svarUpanI apekSAe to traNeya mAso sadA pratiniyata svarUpa bhAvavALA parAvarte che eTale tenA dvArA kALanI koI vRddhi-hAnino saMbhava nathI. / 108 // atyAre te ja vRddhi-hAni batAvAnI icchAthI karmamAsanI apekSAe candramAsanI vicAraNAmAM kALanI hAni batAve che karmamAsa paripUrNa 30 ahorAtra pramANa che ane caMdramAsa 29 ahorAtra pramANa che ane tethI caMdramAsa pramANa ane karmamAsa pramANano paraspara vizleSa karavo karma mAsamAMthI caMdra mAsa bAda karavo, eTale je aMzo uddharita thayelA dekhAya 39 rUpa te avamAtranA bhAgo che te avamAtra 2 mAsanA aMte paripUrNa thAya che. tenA saMbaMdhI te pUrNa bhAgo mAsanA aMte jovA arthAta eka karmamAsa paripUrNa thate chate 30 bhAgo avamAtra saMbaMdhi prApta thAya che. 109 | jo mAsanA aMte ATalA avarAtranA bhAgo prApta thAya to pratidivasa keTalA prApta thAya ? eka-eka divase karmamAsa saMbaMdhi - avamarAtra saMbaMdhi 62 bhAga 1-1 thAya che. te kaI rIte jaNAya che ? airAzika baLathI, te A rIte - eka-eka divase eka-eka 62 bhAga (0) - 2 bhAga)
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra pAMcamo - avamarAtri 103 avamAtra saMbaMdhi maLe che, tethI 62mA divase eka avamAtra thAya che. traNa rAzinI sthApanA 30-30-1 ahIM aMtyarAzi 1 ne madhyamarAzi 30 thI guNavuM - thayA 30, teno prathama rAzi 30 sAthe bhAga karatAM saMkhyA 1 AvI eTale ema samajavuM. pratidivase - bhAga prApta thAya che. arthAt divase - 2 avamAtranI 5 bhAga vRddhithI daramA divase 63mI tithi pravarte, eTale je 61mo ahorAtra che temAM 61mI ane 62mI tithi nidhana pAme che eTale 62mI tithi lokamAM kSaya thaI evo vyavahAra thAya che. kSaya tithinI vicAraNA ekvaMmi ahoratte dovi tihI jattha nihaNamejjAsa / sA'ttha tihI parihAyai suhumeNa havijja so carimo // 111 // ekaikasminnahorAtre tithisatko dvASaSTibhAgo hAnimupagacchan yasminnekaSaSTitame'horAtre dve apyekaSaSTitamAdvASaSTitamArUpe tithI nidhanamAyAtaH sA-dvASaSTitamA tithiratra-ekaSaSTitame'horAtre parihIyate, evaM ca sati sUkSmeNa dvASaSTitamarUpatayA'tizlakSNena ekaikena bhAgena parihIyamAnAyA dvASaSTitamAyAstitheH sa ekaSaSTitamo divasazcaramaparyavasAnabhUtaH, tatra sA sarvAtmanA nidhanamupagateti bhAvaH // 111 // samprati varSAhimagrISmakAleSu caturmAsapramANeSu pratyekaM kasmin pakSe'vamarAtraM bhavati ? ityetannirUpayati gAthArtha - eka ahorAtramAM jyAM be tithio nidhana pAme te ahIM tithi sUkSmathI kSaya thAya che te divasa teno chello divasa thAya che. TIkArtha :- eka-eka ahorAtre tithisaMbaMdhi 62mo bhAga hAni pAmato je ekasaThamA ahorAtramAM baMne 61 ane 6ramI tithio kSaya pAmI te 62mI tithi ahIM 62mAM ahorAtramAM kSaya pAme che eTale sUkSmathI 6ramA rUpa ati glajja evA eka bhAgathI kSaya pAmatI 62mI tithino te 61mo divasa carama aMta svarUpa che. tyAM te saMpUrNapaNe kSaya pAme che. te 111 / avamarAtronuM nirUpaNa - atyAre varSA-hima-grISmakALa svarUpa cAra mAsa pramANamAM pratyeka kayA pakSamAM avamAtra thAya che tenuM nirUpaNa kare che.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 jyotiSkaraNDakam taiyaMmi omarattaM kAyavvaM sattamaMmi pakkhaMmi / vAsahimagimhakAle cAummAse vidhIyate // 112 // pADavaya omarate kaiyA biiyA samapihi tihI ? | biiyA vA taiyA ? taiyAe vA cautthIo u ? // 113 // sesAsu ceva kAhii tihIsu vavahAragaNiyadiTThAsu / suhumeNa parillatihI saMjAyai kammi pavvaMmi ? // 114 // iha kAlastridhA, tadyathA - varSAkAlo hima:- himasambandhI, zItakAla ityarthaH, grISmakAlazca, ete ca trayo'pi caturmAsakapramANAH, tatra varSAkAlasya caturmAsapramANasya zrAvaNAdestRtIye parvaNi prathamo'vamarAtraH, tasyaiva varSAkAlasya sambandhini saptame parvaNi dvitIyo'vamarAtraH, tadanantaraM zItakAlasya tRItaye parvaNi mUlApekSayA ekAdaze tRtIyo - 'vamarAtraH, tasyaiva zItakAlasya saptame parvaNi mUlAtpaMcadaze caturthaH, tadanantaraM grISmakAlasya tRtIye parvaNi mUlApekSayaikonaviMzatitame paMcamaH, tasyaiva grISmakAlasya saptame parvaNi mUlApekSayA trayoviMzatitame SaSThaH / ihASADhAdyA loke RtavaH prasiddhimaiyaruH, tato laukikavyavahAramapekSyASADhAdArabhya pratidivasamekaikadvASaSTimAgahAnyA varSAkAlAdigateSu tRtIyAdiparvasu yathoktA avamarAtrA: pratipAdyante, paramArthataH punaH zrAvaNabahulapakSapratipallakSaNAd yugAdita Arabhya catuzcatuSparvAtikrame veditavyAH // 112 // atha yugAditaH katiparvAtikrame kasyAM tithAvavamarAtrIbhUtAyAM tayA saha kA tithiH parisamAptimupaiti ? iti ziSyaH praznaM kariSyati - iha pratipada Arabhya yAvatpaMcadazI tAvatyastithayaH, tAsAM ca madhye pratipadyavamarAtrIbhUtAyAM satyAM kasmin 'parvaNi' pakSe dvitIyA tithiH samApsyati ? - pratipadA saikasminnahorAtre samAptimupayAsyati ? dvitIyAyAM vA tithAvavamarAtrIbhUtAyAM kasmin parvaNi tRtIyA samAptimeSyati, tRtIyAyAM vA tithAvavamarAtrIsampannAyAM kasmin parvaNi caturthI tRtIyayA saha nidhanamupayAsyati ? evaM zeSAsvapi tithiSu vyavahAragaNitadRSTAsu - lokaprasiddhavyavahAragaNitaparibhAvitAsu paMcamISaSThIsaptamyaSTamI navamIdazamyekAdazIdvAdazItrayodazIcaturdazIpaMcadazIrUpAsu ziSyaH praznaM kariSyati, yathA 'sUkSmeNa' pratidivasamekaikena dvASaSTitamarUpeNa zlakSNena bhAgena parihIyamAnAyAM tithau pUrvasyAH avamarAtrIbhUtAyAstitherAnantaryeNa parA tithiH kasmin parvaNi gate saMjAyate samAptA ? etaduktaM bhavati - caturthyAM tithAvavamarAtrIbhUtAyAM kasmin parvaNi paMcamI samAptimupayAti, paMcamyAM vA SaSThI, evaM yAvat
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra pAMcamo - avamarAtri 105 paMcadazyAM tithAvavamarAtrIbhUtAyAM kasmin parvaNi pratipadrUpA tithiH samApnoti ? iti // 113 - 114 // evaM ziSyasya praznamavadhArya nirvacanamAcArya Aha rUvAhigA u oyA biguNA pavvA havaMti kAyavvA / emeva havai jumme ekkattIsAjuyA pavvA // 115 // iha yAH ziSyeNa praznaM kurvatA tithaya uddiSTAstA dvividhAstadyathA - ojorUpA yugmarUpAzca, ojo-viSamaM samaM yugmaM tatra ca yA ojorUpAstAH prathamato rUpAdhikAH kriyante, tato dviguNAH tathA ca sati tasyAstasyAstitheryugmaparvANi nirvacanarUpANi samAgatAni bhavanti 'emeva havai jumme' iti yA api yugmarUpAstithaya stAsvapi 'evameva' pUrvoktenaiva prakAreNa karaNaM pravarttanIyaM, navaraM dviguNIkaraNAnantaramekatriMzadyutAH satyaH parvANi nirvacanarUpANi bhavanti, iyamatra bhAvanA - yadA'yaM praznaH - kasmin parvaNi pratipadyavamarAtrIbhUtAyAM dvitIyA samApayatIti, tadA pratipat kiloddiSTA, sA ca prathamA tithirityeko dhriyate, sa rUpAdhikaH kriyate, jAte dve rUpe, te api dviguNIkriyete jAtAzcatvAraH AgatAni catvAri parvANi, tato'yamarthaH- yugAditazcaturthe parvaNi gate pratipadyavamarAtrIbhUtAyAM dvitIyA samAptimupayAtIti, yuktaM caitat, tathAhi - pratipadyuddiSTAyAM catvAri parvANi labdhAni, parva ca paMcadazatithyAtmakaM, tataH paMcadaza caturbhirguNyante, jAtA SaSTiH, pratipadi dvitIyA samApatatIti dve rUpe tatrAdhi prakSipte jAtA dvASaSTiH, sA ca dvASTyA bhajyamAnA niraMzaM bhAgaM prayacchan labdha eka ityAgata: prathamo'vamarAtra ityavisaMvAdi karaNaM, yadA tu kasmin parvaNi dvItIyAyAmavamarAtrIbhUtAyAM tRtIyA samApnoti ? iti praznastadA dvitIyA kila pareNoddiSTeti dviko dhriyate, sa rUpAdhikaH kriyate, jAtAni trINi rUpANi tAni dviguNIkriyante, jAtAH SaT, dvitIyA tithi: sameti SaT ekatriMzudyutAH kriyante jAtAH saptatriMzat, AgatAni nirvacanarUpANi saptatriMzatparvANi, idamuktaM bhavati - yugAditaH saptatriMzattame parvaNi gate dvitIyAyAmavamarAtrIbhUtAyAM tRtIyA samApnotIti idamapi karaNaM samIcInaM, tathAhidvitIyAmuddiSTAyAM saptatriMzatyaparvANi samAgatAni, tataH saptatriMzat paMcadazabhirguNyante, jAtAni paMca zatAni paMcapaMcAzadadhikAni 555, dvitIyA naSTA tRtIyA jAteti trINi rUpANi tatra prakSipyante, jAtAni paca zatAnyaSTApaMcAzadadhikAni 558, eSo'pi rAzirdvASaSTyA bhajyamAno niraMzaM bhAgaM prayacchatIti labdhA navetyAgato navamo'vamarAtra iti samIcInaM karaNam, evaM sarvAsvapi tithiSu karaNabhAvanA avamarAtrasaMkhyA ca svayaM bhAvanIyA,
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 jyotiSkaraNDakam parvanirdezamAtraM tu kriyate, tatra tRtIyAyAM ca caturthI samAptA aSTame ca parvaNi gate, evaM ca caturthyAM paMcamI ekacatvAriMzattame parvaNi, paMcamyAM SaSThI dvAdaze parvaNi, SaSThyAM saptamI paMcacatvAriMzattame parvaNi saptamyAmaSTamI SoDaze aSTamyAM navamI ekonapaMcazattame navamyAM dazamI viMzatitame dazamyAmekAdazI tripaMcAzattame ekAdazyAM dvAdazI caturviMzatitame dvAdazyAM trayodazI saptapaMcAzattame trayodazyAM caturdazI aSTaviMzatitame caturdazyAM paMcadazI ekaSaSTitame paMcadazyAM pratipad dvAtriMzattame iti, evametA yugapUrvArddha, evaM yugottarArddha'pi draSTavyAH // 115 // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAmavarAtranAmakaM paM mRtaM samAptam | gAthArtha - varSA-hima-grISma e cAturmAsanA traNa kALo che. traNe kALamAM trIjA parvamAM prathama avarAtra, sAtamA parvamAM bIjo, avamAtra karavo, pratipadA avamarAtra karatAM tenI sAthe bIja tithi kayA parvamAM samApta thAya che. ema bIja sAthe trIja, trIja sAthe cotha vagere samApta thAya che? e pramANe vyavahAragaNitadaSTa zeSa tithio sUkSmathI kayA pakSamAM kSaya thAya che evo prazna karaze. para tithi kayA parvanI samAptimAM thAya che? TIkArya :- kALa traNa prakArano che varSAkALa, himasaMbaMdhi zItakALa ane grISmakALa. A traNeya cAra mAsa pramANa che tyAM cAra mAsa pramANa varSAkALanA trIjA parvamAM prathama avamAtra tenA ja sAtamA parvamAM bIjo, pachI zItakALanA trIjA ane mULa apekSAe agiyAramAM parvamAM trIjo, tenA ja sAtamA ane mULa apekSAe paMdaramAM pakSamAM cotho, tyArabAda grISmanA trIjA ane mULa apekSAe ogaNIzamA parvamAM pAMcamo ane tenA ja sAtamA ane mULa apekSAe trevIsamA pakSamAM chaThTho avarAtra thAya che. ahIM lokamAM ASADhAdi Rtuo prasiddha che tethI laukika vyavahArane AzrayIne aSADhathI mAMDIne pratidina bhAga hAnithI varSAkALAdi gata trIjAdi parvomAM yathokata avamarAtro manAya che. vAstavika to zrAvaNa bahula pratipadAthI yugAdinA AraMbhathI cAra-cAra parvanA atikramathI jANavA. || 112 // have yuganI AdithI keTalA parvanA atikrame kaI tithi avarAtri thatA tenI sAthe kaI tithi samApta thAya che ? evo ziSya prazna karaze - ahIM pratipadAthI mAMDIne paMdaramI sudhI tithio che ane temAM pratipadA avamarAtri thate chate kayA pakSamAM bIja tithi samAze ? pratipadA sAthe eka ahorAtramAM samApta thaze ? athavA bIja tithi
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 adhikAra pAMcamo - avamarAtri avarAtri thatA kayA pakSamAM trIja samAze? athavA trIja tithi avamarAtri thatA kayA pakSamAM cotha sAthe samApta thaze ? ema zeSa vyavahAra gaNitathI jovAyelI tithio pAMcamIthI paMdaramI sudhInA viSayamAM ziSya prazna karaze. jema ke - pratidivasa eka-eka 62 bhAgarUpa zlaSNa bhAgathI kSaya thatI tithimAM pUrvanI - avamarAtribhUta tithinA pachI bIjI tithi kayuM parva jate chate samApta thAya che arthAt - cotha tithi avamarAtra thatAM kayA parvamAM pAMcamI samApta thAya che. pAMcamImAM chaThThI, ema paMdaramI tithi avarAtra thatAM kayA parvamAM pratipadA tithi samApta thAya che ? || 113-114 / e pramANe ziSyanA praznane avadhArIne AcArya javAba Ape che gAthArtha :- ojA rUpAdhika tathA parvo dviguNa karavA, e ja rIte yugmamAM ekatrIza yukta parvo hoya che. te 115 // TIkArya :- ahIM prazna karatA ziSya dvArA je tithio kahevAI che te be prakAranI che - ojarUpa, yugmarUpa. oja - viSama, sama - yu.... tyAM je ojo rUpa tithio che tene pahelA rUpAdhika karavI tyArabAda dviguNa karavI eTale te tithinA yugmaparvo je javAbarUpa che te Ave che. je paNa yugmarUpa tithio che temAM paNa A ja prakAre karaNa karavuM. phakta, dviguNI karyA pachI ekatrIza yukta thatI nirvacanarUpa parvo thAya che. arthAt - jyAre A prazna thAya ke kayA parvamAM pratipadA avamarAtra thatAM bIja samAya che tyAre pratipadA to batAvelI ja che. te prathamatithi eTale 1 dhAraNa karavo, te rUpAdhika karavo eTale 1 + 1 = 2 thayA tene paNa beguNA karavA eTale 4 thayA, cAra parvo AvyA. arthAt - yugAdithI cothA parvanA jate chate pratipadi avamarAtri hote chate bIja tithi emAM samAI jAya che. e barAbara che pratipadA udiSTa thatA cAra parvo prApta thayA. eka parva paMdaratithirUpa che eTale 15 ne 4thI guNatA 60 thayA. pratipadA tithimAM bIja samAya che eTale temAM be rUpa adhika nAkhatAM 6ra thayA, te 62thI bhagAtI, niraMza bhAga ApatI eka prApta thayo. = 1 eTale prathama avamarAtra Avyo, A karaNa avisaMvAdi thAya che paraMtu jyAre koI parvamAM bIja avamarAtri thatAM trIja samAveza thAya che? evo prazna thAya che tyAre bIjAe bIja udeza karI eTale bIja dhAravI, tene rUpAdhika karavI 2 + 1 = 3 tene bamaNA karavA eTale 6 thayA. bIja tithi Ave che te 6 ekatrIza yukta 6 + 31 karavA eTale 37 nirvacana (javAba) rUpa parva AvyA. eTale ke yuganI AdithI 37mA parvamAM bIjatithi avamarAtri thatAM trIja Ave che.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 jyotiSkaraNDakam 62 A karaNa paNa barAbara che. bIja udiSTa karatAM 37 parva AvyA te pachI 37ne 15 sAthe guNavA eTale papapa thayA. bIja nAza pAmI ane trIja thaI eTale traNa rUpa emAM umeravA eTale 558 thayA. A rAzi 6rathI bhAgatAM niraMza bhAga Ape che. tethI 55= 9 AvyA. e rIte navamo avamAtra e karaNa barAbara che. e pramANe badhIya tithiomAM karaNabhAvanA ane avamAtra saMkhyA svayaM bhAvavI parvanirdeza mAtra karAya che tyAM trIjamAM cotha samApta thaI, sAThamA parvamAM, ema cothamAM pAMcama 41mA parvamAM, pAMcamamAM chaThTha 12mA parvamAM, chaThThamAM sAtama 4pamA parvamAM, sAtamamAM AThama 16mA parvamAM, AThamamAM noma 49mA parvamAM, navamImAM dazama 20mA parvamAM, dazamamAM ekAdazI pa3mA parvamAM, ekAdazImAM bArasa 24mA parvamAM, bArasamAM terasa pa7mAM parvamAM, terazamAM caturdazI 28mA parvamAM, caturdazImAM pUrNimA 61mA parvamAM, pUrNimAmAM paDavo 32mA parvamAM samApta thAya che. ema, A yuganA pUrvArdhamAM thAya che. te ja rIte yuganA uttarArdhamAM paNa jANavuM. te 115 / | zrImalayagiriviracita jyotiSkaraMDaka TIkAmAM avamAtra nAmanuM pAMcamuM prAbhRta sAnuvAda samApta .
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-6 : nakSatra parimANa tadevamuktamavamarAtranAmakaM paJcamaM prAbhRtaM samprati nakSatrANAM saMsthAnatArAparimANanAmAdhipatidevatAcandrayogayogyasImAparimANapratipAdakaM SaSThaM nakSatraparimANanAmakaM prAbhRtaM vaktukAmaH prathamato jyotiSkANAM bhedAnAha-- caMdA sUrA tArAgaNA ya nakkhatta gahagaNA ceva / paMcavihA joisiyA ThiyA vicArI ya te duvihA // 116 // jyotiSkAH sAmAnyataH paJcavidhA bhavanti, tadyathA - candrAH sUryAstArANAM gaNAH 'nakkhatta gahagaNA ceva' tti gaNazabdaH pratyekamabhisambadhyate, nakSatragaNA grahagaNAzca, ete ca sarve'pi pratyekaM dvividhAstadyathA - sthitA vicAriNazca, kimuktaM bhavati ? - eke sadA sthAnazIlA apare meroH prAdakSiNyena satatagamanazIlAH // 116 // tatra ye manuSyakSetre jyotiSkAste sarve'pi vicAriNo'pare sthAnazIlAH ityetat pratipAdayitukAmaH prathamato manuSyakSetraM prarUpayati avamarAtra nAmanuM pAMcamuM prAtRta thayuM. have nakSatronAM saMsthAna, tArAonAM parimANa, nAma, adhipati devatA, candra sAthe yoga, yogya sImA parimANanuM pratipAdaka chaThThuM nakSatra parimANa nAmanuM prAbhRta kahevAnI icchAthI prathama jyotiSponA bhedo bhAve che bhyotiSDonA leho : gAthArtha :- caMdra, sUrya, tArA, nakSatro ane grahagaNa e pAMca prakAranA jyotiSi sthita ane vicArI arthAt acara ane cara ema be prakAranA che.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 jyotiSkaraNDakam TArtha :- jyotiSDo sAmAnyathA pAMya prA2nA Doya cha, yandro, sUryo, // 2 // 12, nakSatra gaNa, grahagaNa A badhAya pratyeka be prakAranA che. sthita ane vicArI arthAt, keTalAka sadA sthAnazIla ane bIjA merUnI pradakSiNA dvArA satata gamanazIla. // 116 // tyAM je manuSyakSetramAM jyotiSko che te badhAya vicArI che ane bIjA sthAnazIla che e jaNAvavAnI icchAthI prathama manuSyakSetranI prarUpaNA kare che bhanuSya kSetra:jaMbuddIvo lavaNodahI ya dIvo ya dhaayiisNddo| kAlodahI samuddo pukkharadIvassa addhaM ca // 117 // ee aDDAijjA dIvA do udahi mANusaM khettaM / ettha ya samAvibhAgA devAraNNaM paraM tatto // 118 // etaM mANusakhittaM etya vicArINi joisagaNANi / parato dIvasamudde avaTThiyaM joisaM jANa // 119 // sarvadvIpasamudrANAmabhyantaravartI pratyakSata upalabhyamAnaH prathamo jambUdvIpaH, tataH sarvatastatparikSepI lavaNodadhiH tato'pi parataH sAmastyena lavaNodadhiparikSepI dhAtakIkhaNDo dvIpastasyApi sarvataH parikSepI kAlodadhisamudraH, tato'pi parataH sarvatastatparikSepI puSkaravaradvIpasyArddha, ete jambUdvIpadhAtakIkhaNDapuSkaravaradvIpArddharUpA ardhatRtIyA dvIpA dau ca lavaNodadhikAlodadhirUpau samudrau mAnuSakSetraM, atra manuSyANAmutpattermaraNasya ca bhAvAt, asmiMzca mAnuSe kSetre 'samAvibhAgAH' kAlavibhAgAH suSamasuSamAdayo bhavanti, 'tato'manuSyakSetrAtparataH sarvamapi devAraNyaM-devAnAM krIDanasthAnaM, na tatra janmato manuSyA nApi tatra ko'pi kAlavibhAga ityarthaH // 117-118 // etadeva spaSTamAha- 'eva' mityAdi, etAvat-anantaroditasvarUpaM mAnuSaM kSetram, asmiMzca manuSyakSetre 'vicAriNaH'vicaraNazIlAH 'jyotiSkagaNAH' candrasUryagrahanakSatratArAgaNAH, sUtre ca napuMsakatA prAkRtatvAt, parata:manuSyakSetrasya bahiH zeSeSu dvIpasamudreSvavasthitaM-sthAnazIlaM jyotizcakraM jAnIhi // 119 // samprati pratidvIpaM pratisamudraM ca candrAdInAM parimANamAha
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra chaTTho - nakSatra parimANa 111 gAthArtha :- jaMbudvIpa, lavaNodadhi, ghAtakIkhaMDa dvIpa, kAlodadhi samudra ane ardhapuSkaradvIpa A aDhI dvIpo ane be samudro manuSyakSetra che. ahIM samA(kALa) vibhAgo che enA pachI sarva devAraNya che. A pramANe manuSyakSetra che. ahIM vicArI evA jyotiSagaNo che. pachInA dvipasamudromAM avasthita jyotiSo jANavA. ne 117-119 che. TIkArtha :- sarva dvIpa-samudromAM atyaMtara rahelo pratyakSathI upalabdha prathama jaMbUdvIpa che, pachI sarvataH teno parikSepa karanAra lavaNodadhi che. tenA paNa pachI cArebAjuthI lavaNodadhino paripI ghAtakIkhaMDa dvIpa che, teno paNa sarvataH parikSepI kAlodadhi samudra che ane teno paNa parikSepI addha puSkara dvIpa che. jebUdvIpa, ghAtakIkhaMDa ane ardha puSkaradvIpa A aDhI dvIpa ane lavaNodadhi-kAlodadhi rUpa be samudro manuSyakSetra che. kAraNa, A kSetramAM ja manuSyonA janma-maraNa thAya che. A manuSya kSetramAM samA (kALa) vibhAgo suSamasuSamAdi hoya che, manuSyakSetranA pachI sarvakSetra devAraNya-devonuM kriIDanasthAna che, tyAM janmathI manuSyo nathI ke koI kALavibhAga paNa nathI. enI ja spaSTatA kare che - ATalu manuSya kSetra che ane emAM vicaraNazIla evA jyotiSasUryacaMdragraha nakSatra tArA gaNo che. manuSyakSetranI bahAra zeSa tapa-samudromAM avasthita jyotiSo jANavA. || 117-119 / pratidvIpa - pratisamudra caMdrAdinuM parimANa do caMdA iha dIve cattAri ya sAgare lavaNatoe / dhAyaisaMDe dIve bArasa caMdA ya sUrA ya // 120 // 'iha' asmin pratyakSata upalabhyamAne 'dvIpe' jambUdvIpe dvau candrau aMte 'bArasa caMdA ya sUrA ya' iti candrasamAnasaMkhyAnAM sUryANAmabhidhAnAt sarvatrApyanuktA api candratulyAH sUryAH pratipattavyAH, tato na kevalamasmin jambUdvIpe candrau dvau, kintu sUryAvapi dvau ca, tathA catvArazcandramasazcatvAraH sUryAzca 'sAgare' samudre 'lavaNatoye' lavaNode, ghAtakIkhaNDe dvIpe dvAdaza candrA dvAdaza sUryAzca // 120 // adhunA kAlodasamudrAdiSu candrAdityapramANAnayanAya karaNamAha gAthArtha :- A jaMbUdvIpamAM be caMdra, lavaNodadhi sAgaramAM, cAra, ghAtakIkhaMDamAM 12 caMdro ane sUryo che. pratyakSa dekhAtA A jaMbUdvIpamAM aMtamAM be candra che. aMtamAM "bAra
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 jyotiSkaraNDakam caMdro ane sUryo' ema caMdrapramANa saMkhyAvALA sUryo kahelA hovAthI sarvatra na kahelA paNa caMdratulya sUryo mAnavA, eTalo A jaMbUdvIpamAM phakta be caMdro ja nahi paraMtu sUrya paNa be che. tathA cAra caMdro ane sUryo lavaNodadhi samudramAM che, ghAtakIkhaMDamAM bAra caMdro ane bAra sUryo che. have, kAlodadhi samudrAdimAM caMdra-sUryanAM pramANa lAvavA mATe karaNa batAve che dhAyaiMsaDappabhii uddiTTA tiguNiyA bhave caMdA / AillacaMdasahiyA tai hoMti aNaMtare parato // 121 // AiccANaMpi bhave eseva vihI aNUNago savvo / dIvesu samuddesu ya dhAyaisaMDehiM je parato // 122 // ghAtakIkhaNDaprabhRtayaH-teSu dhAtakIkhaNDaprabhRtiSu dvIpasamudreSu ye uddiSTAzcandrAste triguNA:-triguNIkRtAHsantaH 'AillacaMdasahiya'tti jambUdvIpamAdiM kRtvA ye uddiSTebhyaH prAktanAzcandrAstaiH sahitA yati bhavanti tati-tAvatpramANAstasmAd dvIpAtsamudrAdvA parato'nantare dvIpe samudre vA bhavanti, tatra ghAtakIkhaNDe dvIpe uddiSTAzcandrA dvAdaza te triguNAH kriyante jAtAH SaTtriMzat, AdimAzcandrAH SaT, tadyathAdvau jambUdvIpe catvAro lavaNasamudre, etairAdimacandraiH sahitA jAtA dvicatvAriMzat, etAvantaH kAlodasamudre candrAH, tathA kAlodasamudre dvicatvAriMzaccandramasa uddiSTAste triguNAH kriyante, jAtaM SaDviMzaM zataM, AdimacandrA aSTAdaza, tadyathA-dvau jambUdvIpe catvAro lavaNasamudre dvAdaza dhAtakIkhaNDe, etairAdimacandraiH SaDviMzaM zataM jAtaM catuzcatvAriMzaM zataM, tathA coktaM jIvAbhigamAdau'pukkharavare NaM bhaMte ! dIve kevaiyA caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA pabhAsissaMti vA ? goyamA ! coyAlaM caMdasayaM pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA pabhAsissaMti vA, coyAlaM sUriyANa sayaM taviMsu vA tirviti vA tavissaMti vA, cattAri sahassAI battIsaM ca nakkhattA jogaM joiMsu vA joiMti vA joissaMti vA, bArasa sahassAI chacca bAvattarA mahaggahasayA cAraM cariMsu vA caraMti vA carissaMti vA, channaI sayasahassAI coyAlIsaM sahassAI cattAri ya sayAI tAva tArAgaNakoDikoDINaM sobhiMsu vA sobhaMti vA sobhissaMti vA" iti, evaM zeSeSvapi dvIpasamudreSvetatkaraNavazAccandrasaMkhyA pratipattavyA // 121 // dhAtakIkhaNDAtparato ye dvIpAH samudrA vA teSu dvIpeSu samudreSu caiSa eva-anantaroditacandrasaMkhyAnayanaviSayo vidhiranyUnaH sarvaH-samasta
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra chaTTo - nakSatra parimANa AdityAnAmapi bhavati, tato yatra dvIpe samudre vA yAvantaH prAgukta karaNavazAccandramasa upalabdhAstAvantastatra sUryA apyanyUnAtiriktAstatkaraNavazAdavaseyAH // 122 // samprati yAvanti nakSatrANi yAvantazca mahAgrahA yAvAMzca tArAgaNa ekasya zazinaH parivArastadetat pratipAdayati 113 gAthArtha :- ghAtakIkhaMDa prabhRti dvIpa samudromAM uddISTa caMdro traNaguNA thatA AdinA dvIpanA caMdra sahita teTalA anaMtara dvIpasamudramAM tenAthI pachI hoya che. je ghAtakI khaMDathI pachInA dvIpo ane samudro che temAM sUryono paNa A sarvavidhi anyUna hoya che. TIkArtha :- ghAtakIkhaMDa vagerethI mAMDIne dvIpasamudromAM je caMdro kahyA che tenA traNa guNA karate chate jaMbUdrIpane Adi karIne je uddIthI pUrvanA caMdro che tenAthI sahita jeTalA thAya teTalA pramANa te dvIpa ke samudrathI AgaLa bIjA dvIpa ke samudramAM hoya che tyAM ghAtakIkhaMDamAM 12 caMdra kahelA che tenA traNaguNA karatAM 36 thAya che temAM Adima caMdro 6 = : be jaMbudrIpa + 4 lavaNoSinA umeratAM 36 + 6 = 42 caMdro kAloSi samudranA candro thayA. tathA klodhinA 42 tenA traNaguNA 126 temAM AdinA 18 = 2 jaMbU + 4 lavaNa 12 ghAtakIkhaMDanA umeratAM 144 caMdro puSkaravara dvIpanA thayA. jIvAbhigamAdimAM kahyuM che puSkaravaramAM bhagavan ! keTalA caMdro prabhAsamAna thayA che, thAya che ke thaze ? gautama ! ekaso cummAlIza caMdro prabhAsamAna thayA che, thAya che, thaze ekaso cummAlIza sUryo tapyA che, tape che, tapaze cAra hajAra batrIsa nakSatroe joga karyo che kare che, karaze, 12672mahAgraho sadA cAro caryA che, care che, caraze. 96,44,400 koDAkoDI tArAo zobhyA che, zobhe che ke zobhaze." e rIte zeSa dvIpa-samudromAM paNa A karaNanA AdhAre caMdra saMkhyA jANavI. / / 121 || ghAtakIkhaMDa pachI je dvIpa ke samudro che temAM A AgaLa kahelo caMdra saMkhyA lAvavAno vidhi anyUna sarva sUryo mATe paNa hoya che eTale je dvIpa ke samudramAM jeTalA pUrve kahelA karaNathI caMdro upalabdha thAya teTalA ja tyAM sUryo paNa anyanAtirikta jANavA. // 122 // have, jeTalA nakSatro ane jeTalA mahAgraho ane jeTalA tArAgaNo eka caMdrano parivAra che te jaNAve che 1 caMdrano parivAra nakkhattaTThAvIsaM aTThAsII mahaggahA bhaNiyA / esasIparivAro etto tArAvi me suNasu // 123 //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 jyotiSkaraNDakam chAvaDhei ca sahassA nava ya sayA paMcasattarA hoti / egasasIparivAro tArAgaNakoDakoDINaM // 124 // ekasya zazinaH parivAro nakSatrANyabhijitprabhRtInyaSTAviMzatiH-aSTAviMzatisaMkhyAni, aSTAzItiH-aSTAzItisaMkhyA mahAgrahA maMgalAdayo bhaNitAstIrthakaragaNadharaiH, ata UrdhvaM tArA apyekasya zazinaH parivArabhUtA yAvatyastIrthakaragaNadharaiH pratipAditAstAvatyo me pratipAdayataH zruNuta // 123 // ekasya zazinastArAparivAraH tArAgaNakoTikoTInAM SaTSaSTiH sahastrANi nava zatAni paMcasaptatyadhikAni 6697500000000000000 // 124 // tadevamuktaH ekasya zazino nakSatrAdikaH parivAraH, sampratyetanmUlaM dvIpeSu samudreSu nakSatrAdiparimANAnayanAya karaNamAha gAthArtha - aDhAvIza nakSatro, aThThAvIsa mahAgraho tathA 66,975 koDAkoDI tArAgaNa ATalo eka caMdrano parivAra hoya che. TIkArya - eka caMdrano parivAra jemAM abhijita vagere aDhAvIza nakSatro, maMgaLa vagere aDhAvIza mahAgraho tIrthaMkara gaNadharo e kahelA che. enA pachI tArA paNa eka caMdranA parivAramAM jeTalA kahelA che teTalA kahetA mane sAMbhaLo. eka caMdrano tArA parivAra 6687500000000000000 91168%naso paMyottara stusoTI hoya che. eka caMdrano parivAra kahyo. have, enA mULasvarUpa dIpa-samudromAM nakSatrAdi parivAra lAvavA mATe karaNa darzAve che jai caMdA taiguNio khette-khettammi esa privaaro| caMdesu samA sUrA nAyavvA savvakhettesu // 125 // 'eSaH' antarodito nakSatrAdika ekasya zazinaH parivAraH kSetre 2-dvIpe samudre vA yati-yAvatparimANAzcandrAH tatibhiH-tAvatpramANaizcandrairguNitaH san yAvadbhavati tAvatpramANAni nakSatrAdIni tasmin tasmin kSetre-dvIpe samudre vA jJAtavyAni, tatra jambUdvIpe kila nakSatrAdiparimANaM jJAtumiSTaM, jambUdvIpe ca dvau zazinau, tata ekazazinaH parivArabhUtAni yAni aSTAviMzatiH nakSatrANi tAni dvAbhyAM guNitAni, jAtaM SaTpaMcAzat 56, yathA'STAzIti;hA ekasya zazinaH parivAraste dvAbhyAM guNitA jAtaM SaTptasatyadhikazatam 176, etAvanto jambUdvIpe grahAH, tathaikasya zazinaH parivArabhUtAni tArAgaNakoTikoTInAM SaTSaSTiH sahasrANi nava zatAni paMcasaptatyadhikAni, tAni dvAbhyAM guNyante, jAtaM
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra chaTo - nakSatra parimANa 115 tArAgaNakoTikoTInAmekaM zatasahasraM trayastriMzatsahasrANi nava zatAni paMcAzadadhikAni 13395000000000000000, etAvatyastArA jambUdvIpe, tathA coktaM-"do caMdA do sUrA nakkhattA khalu havaMti chappannA / chAvattaraM gahasayaM jaMbuddIve viyArINaM // 1 // egaM ca sayasahassaM tettIsaM khalu bhave sahassAiM / nava ya sayA pannAsA tArAgaNakoDikoDINaM // 2 // " tathA lavaNasamudre catvAraH zazinastata ekasya zazinaH parivArabhUtAni yAnyaSTAviMzatirnakSatrANi tAni caturbhirguNyante jAtaM dvAdazottaraM zataM, etAvanti lavaNasamudre nakSatrANi, tathA'STAzItirgrahA ekasya zazinaH parivAraste caturbhirguNyante jAtAni trINi zatAni dvipaMcAzadadhikAni 352, etAvanto lavaNasamudre grahAH, tathaikasya zazinaH parivArabhUtAni yAni tArAgaNakoTikoTInAM SaTSaSTiH sahasrANi nava zatAni paMcasaptatyadhikAni tAni caturbhirguNyante, jAte koTikoTInAM dve lakSe saptaSaSTiH sahasrANi nava zatAni 26790000000000000000, uktaM ca-"cattAri ceva caMdA cattAri ya sUriyA lavaNatoe / bAraM nakkhattasayaM gahANa tiNNeva bAvaNNA // 1 // do ceva sayasahassA sattaTThI khalu bhave sahassA ya / nava ya sayA lavaNajale tArAgaNakoDakoDINaM // 2 // " evaM sarveSvapi dvIpasamudreSu paribhAvanIyaM, sUryAH punaH sarveSvapi kSetreSu dvIpasamudrarUpeSu candraiH 'samAH' samasaGkhyA jJAtavyAH, kimuktaM bhavati ?-yAvanto yatra dvIpe samudre vA candrAstAvantastatra sUryA apyanyUnAtiriktA veditavyAH, 'AiccANaMpi bhave eseva vihI aNUNago savvo' iti prAguktavacanapramANyAta, 'caMdesu' ityatra saptamI 'vyatyayo'pyAsA' miti vacanAt tRtIyArthe draSTavyA, yathA 'tisu tesu alaMkiyA puhavI' ityatra // 125 // samprati nakSatrANAM saMsthAnAdikaM vaktukAmastadupakSepamAha gAthArtha - kSetramAM jeTalA caMdro teTalAthI guNatAM kSetramAM A parivAra thAya che tathA sarvakSetromAM caMdra samAna saMkhyAmAM sUryo jANavA. TIkArya :- A AgaLa kahelo nakSatrAdirUpa eka caMdrano parivAra je te kSetra, dviIpa athavA samudramAM jeTalA caMdro che teTalA caMdrothI gaNatAM jeTalA thAya teTalA nakSatrAdi te te dviIpa ke samudramAM jANavA, tyAM jaMbUdvIpamAM nakSatrAdinuM parimANa jANavuM che. jaMbUdvIpamAM 2 1. dvau candrau dvau sUryo nakSatrANi khalu bhavanti SaTpaJcAzat / SaTsaptati grahazataM jaMbUdvIpe vicArINam // 1 // ekaM ca zatasahasraM trayastriMzatsahastrANi / nava ca zatA paJcAzattArAgaNakoTikoTInAm // 2 // 2. catvArazcaiva candrAzcatvArazcasUryA lavaNatoye / dvAdazaM nakSatrazataM grahANAM triNyeva dvipaJcAzat // 1 // dveceva zatasahastre saptaSaSThiH khalu bhavet sahasrANi ca / nava ca zatAni lavaNajale tArAgaNakoTikoTInAm // 2 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 jyotiSkaraNDakam caMdro che eTale 1 caMdranA parivArabhUta je 28 nakSatro che tene 2 thI guNatAM pa6 thayA, tathA 1 caMdranA parivAramAM 88 graho tene 2 thI guNatAM 176 thayA. tathA 1 caMdranA parivAramAM 66975 koTAkoTI tArA che tene 2 thI guNatAM 133950 koTAkoTI tArA thAya che tathA lavaNa samudramAM 4 caMdro che eTale uparanA sarve nakSatrone 4 thI guNatAM 112 nakSatro, 88 grahone 4 thI guNatAM 35ra graho temaja tArAgaNane 4 thI guNatAM 267900 koTAkoTI tArA 1 caMdranA parivAramAM hoya che. A rIte, sarve dvIpa-samudromAM bhAvanA karavI ane sarve kSetromAM sUryo caMdranI samAna saMkhyAthI jANavA, arthAt je dvIpasamudramAM jeTalA caMdro teTalA ja sUryo paNa anyUnAtirikta jANavA. / 125 // nakSatronAM saMsthAno, tArApramANa, devatAonuM varNana tathA maMDaLacchedaHhave nakSatronAM saMsthAnAdi kahIzuM tesiM nakkhattANaM saMThANamahakkameva vocchAmi / mANaM ca tAragANa ya jaha diTuM savvadaMsIhi // 126 // gosIsAvalizkAsArazsauNi3puSphovayAra4vAvI5-6ya / nAvA AsakkhaMdhe8bhaga9churadhArA10ya sagaDuddhI11 // 127 // migasIsAvali12ruhirabiMdu13tula14vaddhamANaga15paDAgA16 / pAgAre17paliyaMke18-19hatthe20muhapuSphae21ceva // 128 // kIlaga22dAmaNi23egAvalI24ya gayadaMta25viccuyaalI y26| gayavikkame27 ya tatto sIhanisAI28 ya saMThANA // 129 // tigatigarapaMcaga3saya4dugapadugabattIsatigaMTataha tigaMzca / cha10ppaMcaga11tiga12ekga13paMcaga14tiga15chakkagaM16 ceva // 130 // sattaga17duga18duga19paMcaga20ekke21kga22paMca23cau24tigaM25 ceva / ekkArasaga26cauLa27caJcakaM28ceva tAraggaM // 131 // evaM nakkhattANaM saMThANA tAragANa ya pamANaM / bhaNiyaM etto vocchaM nAmANi ya devayAo ya // 132 // 1. migasIsa12... vaddhamANasupatiTTita15... muhaphullake20 / iti ma. vi. saMskaraNe (gA. 139) paatthH|| 2. esA gAthA'nyAdarzeSu nakSatrAnAmAnantaraM devatAnAma jJApanArthamadhikaM likhitApi dRzyate / atra tu prAgeva likhitA'sti / tatraiva asyA api arthaH samAvezitatvAta /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra chaTo - nakSatra parimANa 117 teSAM nakSatrANAM anantaroddiSTAnAM yathAkramameva-prAguddezakrameNaiva saMsthAnaM vakSyAmi, tathA 'mAna' pramANaM nakSatreSu tArakANAM vakSye, kathaM vakSye ? ityAha-yathA dRSTaM sarvadarzibhiHtIrthakaraiH // 126 // tatra 'yathoddezaM nirdeza' iti prathamataH saMsthAnaM vivakSurjambUdvIpaprajJaptisatkaM saGgrahaNigAthAtrayaM paThati-iha nakSatrANyabhijidAdIni tatastamAdiM kRtvA saMsthAnanirdezakramo veditavyaH, tadyathA-abhijinnakSatraM gozIrSasaMsthAnasaMsthitaM, zravaNanakSatraM kAsArasaMsthAnasaMsthitaM, dhaniSThAnakSatraM zakunipaJjarasaMsthAnaM, zatabhiSagnakSatraM puSpopacAra saMsthAnaM, pUrvabhAdrapadAnakSatramarddhavApIsaMsthAnaM, [uttarabhAdrapadAyA api arddhavApIsaMsthAnaM,] revatInakSatraM nausaMsthAnam, azvinInakSatramazvaskandhasaMsthAnaM, bharaNInakSatraM bhagasaMsthAnaM, kRttikAnakSatraM kSuradhArAsaMsthAnaM, rohiNInakSatraM zakaToddhisaMsthAnaM, mRgazironakSatraM mRgazIrSasaMsthAnam, ArdrAnakSatraM rudhirabindusaMsthAnaM, punarvasunakSatraM tulAsaMsthAnaM, puSyanakSatraM supratiSThitavarddhamAnaka saMsthAnaM, azleSAnakSatraM patAkAsaMsthAnaM, maghAnakSatraM prAkArasaMsthAnaM, pUrvaphAlgunInakSatramarddhapalyaGkasaMsthAna, uttarAphAlgunInakSatramarddhapalyaGkasaMsthAnaM, hastanakSatraM hastasaMsthAnaM, citrAnakSatraM mukhamaNDanasuvarNapuSpasaMsthAnaM, svAtinatrakSaM kIlakasaMsthAnaM, vizAkhAnakSatraM dAmanIsaMsthAnaM, anurAdhAnakSatramekAvalisaMsthAnaM, jyeSThAnakSatraM gajadantasaMsthAnaM, mUlanakSatraM vRzcikalAMgulasaMsthAnaM, pUrvASADhAnakSatraM gajavikramasaMsthAnam, uttarASADhAnakSatraM siMhaniSIdanasaMsthAnam // 127-129 / / samprati tArApramANaM pratinakSatraM vivakSurjambUdvIpaprajJaptisatkaM gAthAdvayaM paThati-'tige' tyAdi, abhijinakSatraM tritAraM zravaNanakSatraM tritAraM dhaniSThAnakSatraM paJcatAraM zatabhiSagnakSatraM zatatAraM pUrvabhadrapadAnakSatraM dvitAraM uttarAbhadrapadAnakSatraM dvitAraM revatInakSatraM dvAtriMzattAraM azvinInakSatraM tritAraM bharaNInakSatraM tritAraM / kRttikAnakSatraM SaTtAraM rohiNInakSatraM paJcatAraM mRgazironakSatraM tritAram ArdrAnakSatramekatAraM punarvasunakSatraM paJcatAraM puSyanakSatraM tritAraM azleSAnakSatraM SaTtAraM maghAnakSatraM saptatAraM pUrvaphAlgunI nakSatraM dvitAraM uttarA phAlgunInakSatraM dvitAraM hastanakSatraM paJcatAraM citrAnakSatramekatAraM svAtinakSatramekatAraM vizAkhAnakSatraM paJcatAram anurAdhAnakSatraM catustAraM jyeSThAnakSatraM tritAraM mUlanakSatramekAdazatAraM pUrvASADhAnakSatraM catustAraM uttarASADhAnakSatraM catustAraM idaM nakSatrANAM yathAkramaM tArAparimANaM // 130-131 // samprati prastutavaktavyatopasaMhAraM vakSyamANavaktavyatopakSepaM ca kurvanAha-'evam' uktena prakAreNa nakSatrANAm-abhiji 1. etadardhavApI dvayamIlanena paripUrNA vApI bhavatI tena sUtre vApI tyuktam, ataH saMsthAnAnAM na saMkhyAnyUnatA vicAraNIya iti zrI zAnticandropAdhyAyaiH jambUdvIpaprajJaptiTIkAyAM samAhitamAtrArthe patra 501-1 -iti pu. pre. Ti.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 jyotiSkaraNDakam dAdInAM saMsthAnAni tArakANAM ca pramANaM bhaNitamata UrdhvaM teSAmeva nakSatrANAM yathAkramaM nAmAni devatAzca vakSyAmi // 132 // tatra prathamato nAmAnyAha abhiI savaNa dhaNiTThA sayabhisayA do ya hoMti bhaddavayA / revai assiNi bharaNI ya kattiyA rohiNI ceva // 133 // migasira addA ya puNavvasU ya pUso ya tahasilesA ya / maMgha puvvaphagguNI uttarA ya hattho ya cittA ya // 134 // sAi visAhA aNurAhameva jeTThA taheva mUlo ya / puvvuttarA asADhA ya jANa nakkhattanAmANi // 135 // idaM gAthAtrayamapi prakaTArtham // 133 - 135 // samprati devatAnAM nAmAni vivakSurAha - bamhA viNhU ya vasU varuNo ya ajo aNaMtaro hoi / abhivuDDi pUsa gaMdhavvameva parato jamo hoi // 136 // agga payAvai some rudde adiI vihassaI ceva / sappe pii bhaga ajjama saviyA taTThA ya vAU ya // 137 // iMdaggI mitto'vi ya iMde niraI ya vA ( A )u vissA ya / nAmANi ya devayANaM etto sImaMpi me suNasu // 138 // egaM ca sayasahassaM aTThANauI sayA va paDipuNNA / eso maMDalacheo sImANaM hoi nAyavvo // 139 // abhijidAdI nakSatrANAmadhipatayo - devatA yAstAsAM yathAkramamamUni nAmAni tadyathAabhijinnakSatrasyAdhipatirdevatA brahmA zravaNasya viSNurdhaniSThAyA vasuH zatabhiSajo varuNaH pUrvabhadrapadAnakSatrasyAja uttarabhadrapadAnakSatrasyAbhivRddhiH revatInakSatrasya pUSA azvinInakSatrasya 'gandharvaH' gandharvo nAmAzcaH bharaNInakSatrasya yamaH kRttikAnakSatrasyAgniH rohiNI nakSatrasya prajApatiH mRgazironakSatrasya somaH ArdrAnakSatrasya rudraH - bhavaH punarvasunakSatrasyAditiH puSyanakSatrasya 1. mahaphagguNI tu puvyuttarA - iti ma. vi. saMskaraNe //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra chaTTo - nakSatra parimANa 119 bRhaspatiH azleSAnakSatrasya sarpaH maghAnakSatrasya pitRnAmakaH pUrvaphAlgunInakSatrasya bhaganAmakaH uttarAphAlgunInakSatrasyAryamA hastanakSatrasya savitA citrAnakSatrasya tvaSTA svAtinakSatrasya vAyuH vizAkhAnakSatrasya indrAgniH anurAdhAnakSatrasya mitra: jyeSThAnakSatrasyendraH mUlanakSatrasya nairRtaH pUrvASADhAnakSatrasya Apa:, uttarASADhAnakSatrasya viSvak, na caitadanArSaM yata uktaM sUryaprajJaptau'tA eesi NaM aTThAvIsAe nakkhattANaM abhiI nakkhatte kiMdevayAe paNNatte ? tA bamhadevayAe pannatte / savaNanakkhatte kiMdevayAe pannatte ? tA viNhudevayAe pannatte, dhaNiTThAnakkhatte kiMdevayAe pannatte ? tA vasudevayAe pannatte, sayabhisayAnakhatte kiMdevayAe pannatte ? tA varuNadevayAe pannatte, puvvapoTThavayAnakkhatte kiMdevayAe pannatte ? tA ajadevayAe pannatte, uttarApoTThavayAnakkhatte kiMdevayAe pannatte ? tA abhivaDDhidevayAe pannatte, evaM savve vi ya pucchijjaMti, revaI pussadevayAe, assiNI assadevayAe, bharaNI jamadevayAe, kattiyA aggidevayAe, rohiNI payAvaidevayAe, migasire somadevayAe, addA ruddadevayAe, puNavvasU adiidevayAe, pusso vihassaidevayAe, assesA sappadevayAe, puvvaphAgguNI bhagadevayAe, uttarAphagguNI ayyamadevayAe, hatthe saviyAdevayAe, cittA taTThadevayAe, sAI vAudevayAe, visAhA iMdaggidevayAe, aNurAhA mittadevayAe, jeTThA iMdadevayAe, mUle neraidevayAe, puvvAsADhA AudevayAe, uttarAsADhAnakkhatte vissadevayAe pannatte" [ sUtra 46 ] iti // 136-138 // tadevamuktAni nakSatrAdhipatidevAnAM nAmAni, samprati sImAnaM vivakSurAha ita UrdhvaM nakSatrANAM maNDaleSu yogamadhikRtya sImAnamapi yathAgamaM me pratipAdayataH zruNuta // tamevAha - sImAnAM yogamadhikRtya vakSyamANasvarUpANAM parijJAnArthamekamaNDalasyehASTaviMzatyA nakSatraiH svabhAvagatyA svasvakAlaparimANena kramazo yAvatkSetraM buddhyA vyApyamAnaM saMbhAvyate tAvadekamarddhamaNDalamupakalpyate, etAvatpramANameva ca dvitIyamarddhamaNDalamityevaMpramANaM buddhiparikalpitamekaM maNDalaM chedo jJAtavyaH, ekaM zatasahasraM paripUrNAni cASTAnavatiH zatAni, kathametasyopapattiH ? iti ceducyate - iha trividhAni nakSatrANi, tadyathA samakSetrANi arddhakSetrANi dvayarddhakSetrANi ca iha yAvatpramANaM kSetramahorAtreNa gamyate sUryeNa tAvatpramANaM candreNa saha yogaM yAni gacchaMti tAni samakSetrANi, samaM - ahorAtrapramitaM kSetraM yeSAM tAni samakSetrANItivyutpatteH, tAni ca paMcadaza, tadyathA - zravaNaM dhaniSThA pUrvabhAdrapadA revatI azvinI 5 kRttikA mRgaziraH puSyo maghA pUrvAphAlgunI 10 hastazcitrA anurAdhA mUlaH pUrvASADhA 15 iti, tathA yAnyarddhamahorAtramitasya kSetrasya candreNa saha yogamaznuvate tAnyarddhakSetrANi, arddha
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 jyotiSkaraNDakam arddhapramANaM kSetraM yeSAM tAnyarddhakSetrANIti vyutpattibhAvAt, tAni ca SaT, tadyathA-zatabhiSak bharaNI ArdrA azleSA svAtiyeSTheti, tathA dvitIyamardha yasya tat vyardhaM sArdhamityarthaH, vyardha-ardhena adhikaM kSetraM ahorAtrapramitaM candrayogyaM yeSAM tAni vyardhakSetrANi, tAnyapi SaT, tadyathA-uttarabhadrapadA uttaraphAlgunI uttarASADhA rohiNI punarvasu vizAkhA ceti, tatreha sImAparimANacintAyAmahorAtraH saptaSaSTibhAgIkRtaH parikalpyeta iti samakSetrANAM pratyekaM saptaSaSTi bhAgAH parikalpyante, arddhakSetrANAM trayastriMzat arddha ca, dvayarddhakSetrANAM zatamekamadha, ca abhijinnakSatrasyaikaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH, samakSetrANi nakSatrANi paMcadazeti saptaSaSTiH paMcadazabhirguNyate, jAtaM sahasraM paMcottaraM 1005, arddhakSetrANi SaDiti sArdha trayastriMzat SaDbhirguNyante, jAte dve zate ekottare 201, dvayarddhakSetrANyApi SaT, tataH zatamekamaddhaM ca SaDbhirguNitaM, jAtAni zatAni SaD yuttarANi 603, abhijinnakSatrasyaikaviMzatiH, sarvasaMkhyayA jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, etAvadbhAgaparimANamekamarddhamaNDalaM, etAvadeva dvitIyamapIti triMzadadhikAnyaSTAdaza zatAni dvAbhyAM guNyante, jAtAni SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni 3660, ekaikasminnahorAtre kila triMzanmuhUrtA iti pratyekameteSu SaSTyadhika SaTtriMzacchatasaMkhyeSu bhAgeSu triMzadbhAgakalpanAyAM triMzatA guNane jAtamekaM zatasahasramaSTAnavatiH zatAni 109800 // 138-139 // tadevaM maNDalacchedaparimANamabhidhAya samprati pratinakSatrasImAparimANamAha gAthArtha - yathAnukrama te nakSatronA saMsthAna temaja tArAonuM pramANa je rIte sarvadarzIo dvArA jovAyuM che te kahIzuM. gozIrSAvalI 1, kahAra 2, zakuni 3, puSpo5yA2 4, 5 5-6, nau 7, azvara45 8, mA 8, 925 // 2 // 10, All 11, mRgazIrSAvalI 12, rUdhirabiMdu 13, tulA 14, vardhamAna 15, patAkA 16, pra.12 17, parya: 18-18, sta. 20, bhupuSya 21, 14 22, manI 23, ekAvalI 24, gajadaMta 25, vRzcikalAMgula 26, gajavikrama 27, siMhaniSIdana 28 // saMsthAno che. te 9, , pAMya, so, , , trIza, 9, 9, 7, pAMya, al, me, pAMya, tra, 7, sAta, , , pAMya, me, me, pAMya, yAra, tra, agiyAra, cAra ane cAra tArAonuM hoya che. A pramANe nakSatronAM saMsthAno ane tArAonuM pramANa kahyuM. enA pachI temanA nAmo ane devatAo jaNAvIzuM. TIkArtha :- te nakSatronAM pUrve kahelA kramathI ja saMsthAno tathA nakSatromAM tArAonuM pramANa je rIte tIrthakaro dvArA joDAyeluM che tema kahIzuM. te 126 |
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra chaTTo - nakSatra parimANa nakSatronAM saMsthAno 1 abhijit nakSatra - gozIrSasaMsthAna, 2 zravaNa nakSatra - kAsArasaMsthAna, 3 ghaniSThA nakSatra - zakunipiMjara saMsthAna, 4 zatabhika - puSpopacAra saMsthAna, 5 pUrvabhAdrapadA - ardhavApI saMsthAna, 6 uttarAbhAdrapadA - adhevApI saMsthAna, 7 revatI - naukA saMsthAna, 8 azvinI - azvaskaMdha saMsthAna, 9 bharaNI - bhaga saMsthAna, 10 kRtikA nakSatra - suradhAra saMsthAna, 11 rohiNI - zakaToddhi saMsthAna, 12 mRgazira nakSatra - mRgazIrSa saMsthAna, 13 Adra nakSatra - rUdhirabiMdu saMsthAna, 14 punarvasu nakSatra - tulA saMsthAna, 15 puSya nakSatra - supratiSThitavaddhamAnaka saMsthAna, 16 AzleSA nakSatra - patAkA saMsthAna, 17 maghA nakSatra - prAkAra saMsthAna, 18 pUrvAphAlyunI - addhapatyeka saMsthAna, 19 uttarAphAlyunI nakSatra - addhapatyeka saMsthAna, 20 hasta nakSatra - hasta saMsthAna, 21 citrA nakSatra - mukhamaMDana suvarNa puSpa saMsthAna, 22 svAti nakSatra - kIlaka saMsthAna, 23 vizAkhA nakSatra - dAmanI saMsthAna, 24 anurAdhA nakSatra - ekAvali saMsthAna, 25 jyeSTha nakSatra - gajadaMta saMsthAna, 26 mULa nakSatra - vRzcikamRcchaka saMsthAna, 27 pUrvASADhA nakSatra - gajavikrama saMsthAna, 28 uttarASADhA nakSatra - siMhaniSAdana saMsthAna | 127-129 / tArAnuM pramANa have tArAonuM pramANa pratinakSatra kahevAnI icchAthI jaMbUdvIpa prajJapti saMbaMdhi be gAthA kahe che "ti" ityAdi. abhijitu - tritArA, zravaNa - traNatArA, ghaniSThA - pAMca tArA, zatabhiH - so tArA, pUrvabhAdrapadA - be tArA, uttara bhAdrapadA - be tArA, revatI - batrIza tArA, azvinI - traNa tArA, bharaNI - traNa tArA, kRtikA - cha tArA, rohiNI - pAMca tArA, mRgazira - traNa tArA, A - eka tAro, punarvasu - pAMca tArA, puSya - traNa tArA, azleSA - cha tArA, maghA - sAta tArA, pUrvA - uttarA phAlganI be-be tArA, hasta - pAMca tArA, citrA - eka tArA, svAti - eka tArA, vizAkhA - pAMca tArA, anurAdhA - cAra tArA, jyeSThA - traNa tArA, mULA - agiyAra tArA, pUrva temaja uttarASADhA - cAracAra tArA, A nakSatronuM yathAkrama tArA parimANa che. te 130-131 || have, prastuta vaktavyatAno upasaMhAra ane vakSyamANa vaktavyatAno AraMbha kare che - A rIte nakSatronAM saMsthAna ane tArA pramANa kahyuM. have, pachI te ja nakSatronAM kramasara nAmo ane devatA jaNAvIzuM. || 132 //. gAthA naM. te 133-135 // A traNeya gAthAo nigadasiddha che. have devonAM nAma jaNAvIzuM.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 jyotiSkaraNDakam devatAonA nAmo gAthArtha :- brahmA, viSNu, vasu, varuNa, Arya, abhivRddhi, puSya, gaMdharva, yama, agni, prajApati, soma, rudra, aditI, bRhaspati, nAga, pita, bhaga, aryama, savitA, tvaSTA, vAyu, indrAgnI, mitra, Indra, naiRta, vAyu, vidhvaka A devonA nAmo che. e pachI sImA paNa sAMbhaLo. A nakSatronI sImAno maMDaloccheda eka lAkha aDhANa so (109800) pratipUrNa jANavo. te 136-139 TIkArya - abhijitAdi nakSatronAM adhipati devatAonAM yathAkrama A nAmo che. abhijitanA adhipati devatA-brahmA, zravaNanA-viSNu, ghaniSThAnA - vasu, zatabhiSaphanA - varUNa, pU.bhA.padAnA - aja, u.bhA. padAnA - abhivRddhi, revatInA - puSya, azvinInA - gaMdharva, bharaNInA - yama, kRtikAnA - agni, rohiNInA - prajApati, mRgaziranA - soma, AdranA - dra/bhava, punarvasunA - aditi, puSyanA - bRhaspati, azleSAnA - nAga, maghAnA - pitR, pU.phA.nA - bhAga, uM. phAlganInA - aryamA, hastanA - savitA, citrAnA - tvaSTA, svAtinA - vAyu, vizAkhAnA - indrAgnI, anurAdhAnA - mitra, jayeSThAnA - Indra, mUlanA - naiRta, pUrvASADhAnA - Apa, uttarASADhAnA - vizvaka A anArSa lakhelA nathI kAraNa ke "sUryaprajJapti'mAM paNa jaNAvAyelA che. te 136-138 // nakSatronI sImAo nakSatrAdhipati devonAM nAmo jaNAvyA have sImA jaNAve che atyAre nakSatronAM maMDaLomAM yogane AzrayIne emanI sImA paNa AgamAnusAra kahetA mane sAMbhaLo. yogane AzrayIne kahevAnArA svarUpavALI sImAonA parijJAna mATe ahIM eka maMDaLanuM 28 nakSatro sAthe svabhAvika gatithI sva-sva kALaparimANathI anukrame jeTaluM kSetra buddhithI vyApta thatuM saMbhave teTaluM eka adhamaMDaLa kalpavuM ane ATalA ja pramANanuM bIjuM maMDaLa. A rItanA pramANanuM buddhithI parikalpita eka maMDaLa cheda jANavo te eka lAkha navajAra AThaso che. pra. A cheda kaI rIte thAya che? u. ahIM traNa prakAranAM nakSatro che. 1. samakSetra, 2. ardhakSetra ane 3. sArdhakSetra.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra chaTTo - nakSatra parimANa 123 jeTalA pramANa kSetra sUryadvArA eka ahorAtramAM pasAra karAya teTalA pramANa kSetramAM je nakSatro caMdranI sAthe yoga kare che te samakSetra nakSatro che. sama = ahorAtra pramANa kSetravALA AvA nakSatro paMdara che. te zravaNa, ghaniSThA, pUrvabhAdrapadA, revatI, azvinI, kRtikA, mRgazira, puSya, maghA, pUrvAphAlganI, hasta, citrA, anurAdhA, mULa, pUrvASADhA tathA je ardha ahorAtra pramita kSetrano caMdra sAthe yoga kare che te ardhakSetra nakSatro te cha che- zatabhiSapha, bharaNI, Adra, azleSA, svAti, jayeSThA, bIjuM che ardha jenuM te sArdha, sArdhakSetra ahorAtra sArdhapramANamAM caMdrano yoga che jeno te sArdha athavA kayAdha kSetra kahevAya che te nakSatro paNa 6 che. uttara bhadrapadA, uttaraphAlyunI, uttarASADhA, rohiNI, punarvasu ane vizAkhA. ahIM sImA parimANanI vicAraNA karatAM saDasaTha bhAga karAyelo eka ahorAtra kalpavo eTale samakSetra nakSatronA pratyekanA 67 bhAgo kalpavA, addhakSetra nakSatronA tenAthI aDadhA 9 arthAt sADA tretrIzabhAga kalpavA tathA sAddha kSetra nakSatronA doDha guNA arthAt 2741 = 100 bhAgo kalpavA. abhijit nakSatranA bhAgo che. samakSetra nakSatro 15 che eTale 67ne 15thI guNatAM 100pa thayA. ardhakSetro 6 che eTale 33ne dathI guNatAM 201, sArdhakSetro paNa da che. tene = 100 ne 6 thI guNatAM 603. have abhijita nakSatranA 21 bhAgo paNa ukta traNa bhAgomAM umeratAM 21 + 1005 + 201 + 603 = 1830 bhAgo thayA. ATalA bhAga pramANa eka ardhvamaMDaLa ane teTaluM ja bIju paNa adhamaMDaLa che eTale 1830 x 2 = 3660 thayA. eka ahorAtramAM 30 muhUrtA che eTale 3660 bhAgomAM 30 bhAganI kalpanA mATe tene 30 thI guNatAM 109800 thayA. /138-139 || A rIte maMDalachedaparimANa jaNAvIne have nakSatrasImA parimANa jaNAve che. nakSatronuM sImA parimANa chacceva sayA tIsA bhAgANaM abhiisImavikkhaMbhe / diTTho savvaDaharago savvehi aNaMtanANIhiM // 140 // sayabhisayA bharaNIe addA assesa sAi jetttthaae|| paMcuttaraM sahassaM bhAgANaM sImavikkhaMbho // 141 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 jyotiSkaraNDakam eyaM ceva ya tiguNaM puNavvasUrohiNIvisAhANaM / tiNhaM ca uttarANaM avasesANaM bhave duguNaM // 142 // vikkhambhasIma bhaNiyA nakkhattANaM ca aparisesANaM / ___ sarvairapyanantajJAnibhiH-utpannakevalajJAnaitIrthakarairabhijinnakSatrasya dRSTaH sImAviSkambhazcandrayogayogya ityarthaH, pUrvAparasImAparicchinnaM kSetraparimANamaSTAnavatizatAdhikazatasahasrasaMkhyAnAM bhAgAnAM SaT zatAni triMzadadhikAni 630, kathametadavasIyate ? iti ceducyate ihAbhijitaH saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtragamyasya kSetrasya satkA ekaviMzatirbhAgAzcandrayogayogyAH, ekaikasmiMzca bhAge triMzadbhAgaparikalpanAdekaviMzatistriMzatA guNyate, jAtAni SaT zatAni triMzadadhikAni, eSa cAbhijinnakSatrasya sImAviSkambhaH sarvaDaharaka:-zeSanakSatrApekSayA sarvalaghuH // 140 // zatabhiSajo bharaNyA AAyA azleSAyAH svAteyeSThAyAzca sarvasaMkhyayA SaNNAM nakSatrANAM pratyekaM sImAviSkambhazcandrayogayogyaM pUrvAparasImAparicchinnaM kSetraparimANamaSTAnavatizatAdhikazatasahasrabhAgAnAM sambandhi paMcottaraM sahasraM 1005, tathAhi eteSAM pratyekaM saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtragamyasya kSetrasya satkAH sArdhAstrayastriMzadbhAgAzcandrayogayogyAH, tataH trayastriMzat triMzatA guNyate jAtAni nava zatAni navatyadhikAni 990, arddhasyApi triMzatA guNayitvA dvAbhyAM bhAge hRte labdhAH paMcadaza, sarvasaMkhyayA jAtaM paMcottaraM sahasram 1005 // 141 // punarvasurohiNIvizAkhAnAM tisRNAM cottarANAM-uttarASADhottarabhadrapadottaraphAlgunInAM sarvasaMkhyayA SaNNAM nakSatrANAM pratyekametadevAnantaroktaM bhAgaparimANaM paMcottarasahasrarUpaM triguNaM veditavyaM, trINi sahasrANi paMcadazottarANi bhAgAnAM sImAparimANamavaseyamityarthaH, tathAhi-etAni nakSatrANi vyarddhakSetrANi, tataH saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtragamyasya kSetrasya satkA bhAgAzcandrayogayogyAH zatamekamaddhaM ca pratyekamavagantavyaM, tatra zataM triMzatA guNyate, jAtAni trINi sahasrANi, arddhamapi triMzatA guNayitvA dvAbhyAM vibhajyate labdhAH paMcadazeti, avazeSANAM zravaNadhaniSThAprabhRtInAM paMcadazanakSatrANAM tadeva pUrvoktaM paMcottarasahasraparimANaM dviguNaM sad bhavati sImAparimANaM, dve sahasra dazottare bhAgAnAM pratyekaM teSAM sImAparimANamityarthaH, tAni hi samakSetrANi, tatasteSAM saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasya kSetrasya satkAH paripUrNA api saptaSaSTibhAgAH pratyekamAvirbhavanti, tataH saptaSaSTistriMzatA guNyate jAte dve sahasre dazottare iti // 142 / sampratyupasaMhAramAha-"vikkhaMbhe' tyAdi 'aparizeSANAmapi' samastAnAmapi, cazabdo'pizabdArthaH, sa ca bhinnakramo'ta evaM yojitaH,
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra chaTTo - nakSatra parimANa 125 nakSatrANAM viSkambhasImA-candrayogayogyasImA pUrvAparaparicchinnabhAgaparimANarUpA bhaNitA, sUtre ca napuMsakatA prAkRtatvAt / iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM nakSatraparimANaM nAma SaSThaM prAbhRtaM samAptam // 6 // gAthArtha :- sarva anaMta jJAnIo e chaso trIza bhAgono sauthI nAno sImA vikhaMbha abhijita nakSatrano joyo che. zatabhiSaka, bharaNI, Adra, azleSA, svAti, jayeSThA nakSatrono sImA vikhaMbha 1005 bhAgo ane eno ja traNa guNo punarvasu rohiNI, ane vizAkhA e traNano ane bIjA badhA uttarono bamaNo vikhaMbha hoya che, A rIte sarva nakSatronI vikhaMbhasImA kahI che. TIkArya - sarve paNa anaMta jJAnI tIrthakaro dvArA abhijita nakSatrano caMdranAyogane yogya sImAviSThabha pUrvI para sImAthI paricchinna kSetra parimANa 109800 bhAgonA 630 bhAga jovAyo che. pra. e kaI rIte jaNAya? u. abhijitanA 67 bhAga karAyelA 1 ahorAtra saMbaMdhi 21 bhAgo caMdranA yoga mATe yogya che. eka bhAgamAM 30 bhAganI parikalpanAthI 21ne 30thI guNatAM 630 thayA. A abhijit nakSatrano sImA viSkambha sarva nakSatrothI nAno che. || 140 | zatabhipha, bharaNI, Adra, azleSA, svAti ane jyeSThA A cha nakSatrono sarvasaMkhyAthI pratyeka sImA vikhaMbha caMdranA yogane yogya-pUrva para sImA paricchinna kSetraparimANa 109800 bhAga saMbaMdhi 1005 bhAga che. A rIte - A pratyeka nakSatrono 67 bhAga karAyelA ahorAtra gamya kSetra saMbaMdhi 33 bhAgo caMdra yogya che tethI 33ne 30 thI guNatAM 990 tathA ne paNa 30 thI guNatAM 15 arthAt kula 1005 bhAga thayA. / 141 | punarvasu, rohiNI ane vizAkhA A traNa ane uttaranA traNa - uttarASADhA, uttarabhadrapadA ane uttara phAlganI Ama sarvasaMkhyAthI 6 nakSatronAM pratyekano paNa bhAga parimANa 1005 thI 3 gaNo 3015 jANavo, A nakSatro sArdhakSetra nakSatro che tethI
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 jyotiSkaraNDakam 67 bhAga karAyelA ahorAtra gamya kSetra saMbaMdhI 100 bhAgo pratyekanA candra yogane yogya jANavA. 100ne 30 thI guNatAM 3000 tathA ne 30 thI guNatAM 15 arthAta 3015 bhAga thayA tathA bAkI rahelA zravaNa-ghaniSThA vagere 15 nakSatronA pUrvanA 1005thI bamaNA bhAga jeTaluM arthAt 2010 bhAga sImA parimANa jANavuM. kAraNa ke, te samakSetro che eTale temanA 67 bhAga karAyelA ahorAtra kSetra saMbaMdhi paripUrNa 67 bhAgo pratyekanA pragaTa che tene 30thI guNatAM 2010 thAya che. / 142 // upasaMhAra :- sarve nakSatronI viSThalma sImA - caMdranA yogane yogya sImA pUrvApara paricchinna bhAga parimANa rUpa kahI... I zrImalayagiriviracita jyotiSkaraMDaka TIkAmAM nakSatra parimANa nAmanuM chaThThuM prAbhRta anuvAda sAthe pUrNa thayuM .
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-7 : thaMdra-sUrya pribhaae| tadevamuktaM nakSatraparimANanAmakaM SaSThaM prAbhRtaM samprati candrasUryamaNDalaviSkambhapratipAdakaM candrasUryaparimANanAmakaM saptamaM prAbhRtaM vivakSurAha-- etto paraM tu vocchaM vikkhaMbhaM caMdasUrANaM // 143 // gaTTibhAge chettUNa joyaNaM tassa hoMti je bhAgA / te caMdA chappannaM aDayAlIsaM bhave sUrA // 144 // ata:-sImAparimANapratipAdanAt param - UrdhvaM caMdrasUryANAM candrasUryamaNDalAnAM viSkambhaM vakSye // 143 // tamevAha - ekaSaSTyA yojanaM pramANAMgulaniSpannaM chittvA tasya bhavanti ye bhAgA ekaSaSTisaMkhyAste ca caMdra:- candramaNDalaM SaTpaMcAzad bhavanti, sUrya:- sUryamaNDalaM bhavantyaSTAcatvAriMzadbhAgAH, kimuktaM bhavati ? - yojanasyaikaSaSTibhAgAH SaTpaMcAzat candramaNDalasya viSkambhaparimANaM, sUryamaNDalasyASTAcatvAriMzat, etadeva gavyUtaparimANena cintyate, tatra caturgavyUtaM yojanamiti SaTpaMcAzaccaturbhirguNyate, jAte dve zate caturviMzatyadhike 224, tayorekaSaSTyA bhAge hRte labdhAstrayaH krozAH, ekasya ca krozasyaikacatvAriMzadekaSaSTibhAgAH, viSkambhArddha cotsedhastato'STAviMzatirekaSaSTibhAgA yojanasyotsedhaparimANaM candramaNDalasya, sArddhagavyUtamekacatvAriMzad dvAviMzatyadhikazatabhAgA gavyUtasya, tathA sUryamaNDalasyASTAcatvAriMzadbhAgA yojanasya caturbhirguNyante, jAtaM dvinavatyadhikaM zataM 192, tasyaikaSaSTyA bhAgo hriyate, labdhAstrayaH krozAH, krozasya ca navaikaSaSTibhAgAH, viSkambhArdhaM cotsedha ityutsedhaparimANaM caturviMzatirekaSaSTibhAgA yojanasya, yadivA dvayarddhaM gavyUtaM nava ca dvAviMzatyadhika zatabhAgA gavyUtasya, tathA candramaNDalasyaparigheH parimANaM dve yojane trayaH krozA ekasya ca
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam 128 krozasya saptatriMzadekaSaSTibhAgA vizeSAdhikAH, sUryamaNDalasya dve yojane ekaH krozo'STApaJcAzacca saptaSaSTibhAgAH krozasya vizeSAdhikAH, nakSatrAdimaNDalAnAM tu viSkambhAdiparimANaM saMgrahaNiTIkAyAM tattvArthaTIkAyAM cAbhihitamasmAbhiriti tato'vadhAryam // 144 // samprati prastutaprAbhRtavaktavyatopasaMhAramAha evaM caMdimasUrANa pamANaM vaNNiyaM samAseNaM / 'eva' mityAdi, 'evam' uktena prakAreNa candramasAM sUryANAM ca manuSyakSetrAntarvartinAM 'pramALa" vimmapramALa 'samAsena' sakSepaLa khatam // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM candrasUryamaNDala - viSkambhapratipAdakaM candrasUryaparimANanAmakaM saptamaM prAbhRtaM samAptam. nakSatra parimANa nAmanuM chaThThuM prAmRta kahyuM. have candra-sUryamaMDaLanA vidhvaMbhane batAvatuM candra-sUrya parimANa nAmanuM sAtamuM prAmRta batAve che. gAthArtha :- enA pachI caMdra-sUryano viSphabha kahIzuM. ||143 // eka yojanane 61 bhAge chedIne tenA je bhAgo thAya te caMdranA 56 bhAgo ane sUryanA 48 bhAgo thAya che. TIkArtha :- sImA pramANa pratipAdana karyA pachI caMdra-sUryamaMDaLono viSphabha kahIzuM. // 143 || pramANAMgulathI niSpanna yojanane 61thI chedIne je 61 bhAgo thAya che temAM caMdramaMDaLa 56 bhAga thAya che ane sUryamaMDaLa 48 bhAga thAya che. arthAt caMdranuM vikhaMbha parimANa yojana tathA sUryamaMDaLanuM 4 yojana. ene ja gAuparimANathI vicArIe. tyAM 4 gAu = yojana ene 56thI guNatAM 224 thayA ene 61thI bhAga karatAM 3 koza thayA ane 1 kozanA bhAgo thayA. ane utsedha vidhvaMbhano ardha thAya che eTale pa 61 61 41 61 41 122 caMdramaMDaLanuM utsedhaparimANa 4 yojana thayuM. athavA 1 gAu tathA 1 gAunA bhAga thayA. tathA sUryamaMDaLanA yojananA 48 bhAgone 4 thI guNatA 192 thayA. teno 61thI bhAga karatAM 3 koza tathA 6 bhAga thayA. tathA utsedha parimANa yojananA e~ bhAga athavA 1 gAu tathA bhAgo thayA. tathA caMdramaMDaLanI paridhinuM parimANa 2 yojana 61 9 122 ra
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra sAtamo - caMdra-sUrya parimANa 129 30 gAu vizeSAdhika thAya che tathA sUryamaMDaLanA 2 yojana 158 gAu vizeSAdhika ane nakSatrAdi maMDaLonuM vikhaMbhAdinuM parimANa to saMgrahaNI TIkA ane tattvArtha TIkAmAM ame kaheluM che eTale tyAMthI joI levuM. 144 // prastuta prAbhRtavaktavyatAno upasaMhAra kare chegAthArtha :- A pramANe caMdra sUryonuM pramANa saMkSepathI varNavyuM. TIkArtha :- A rIte manuSya kSetramAM rahelA caMdro ane sUryonuM vikhaMbha pramANa saMkSepathI varNavyuM. | zrImalayagiriviracita jyotiSkaraMDaka TIkAmAM caMdra sUryamaMDaLa vikhaMbha pratipAdana karanAruM candra-sUrya parimANa nAmaka sAtamuM prAbhRta anuvAda sahita samApta thayuM. //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-8 : yaMdra-sUrya-nakSatra gati tadevamuktaM saptamaM prAbhRtaM, samprati sUryanakSatragatipratipAdakamaSTamaM prAbhRtaM vivakSurAha nakkhattacaMdasUrANa gaI ca vocchaM samAseNaM // 145 // caMdehiM sigghayarA sUrA sUrehiM hoMti nakkhattA / aNiyayagaipatthANA havaMti sesA gahA savve // 146 // aTThArasa bhAgasae paNatIse gacchaI muhutteNaM / nakkhattaM caMdo puNa sattarasasae u aTThadve // 147 // aTThArasa bhAgasae tIse gacchai ravI mahatteNaM / nakkhattasImachedo so ceva ihapi nAyavvo // 148 // ata UrdhvaM nakSatracandrasUryANAM 'samAsena' sakSepeNa paristhUlaprakAreNetyarthaH gatiM vakSye // 145 // pratijJAtameva nirvAhayati-caMdrebhyaH sUryAH 'zIghratarAH' zIghrataragatayaH, sUryebhyo nakSatrANi zIghratarANi, ye tu grahAH- aGgArakAdayaste sarve'pi vakrAnuvakragatibhAvato'niyatagatiprasthAnA bhavanti jJAtavyAH // 146 // atha kathaM candrebhyaH zIghratarAH sUryAH sUryebhyo'pi zIghratarANi nakSatrANi ? ityata Aha-iha ya eva prAg nakSatrasImAparijJAnanimittaM maNDalacchedo'bhihitaH, yathA maNDalamekena zatasahasreNASTAnavatizataizca pravibhajyata iti, sa evASTAnavatizatAdhikazatasahasrapravibhAgo maNDalaccheda ihApi parasparaM gativizeSacintAyAM jJAtavyaH, tatra nakSatramekena muhUrtenASTAnavatizatAdhikazatasahasrapravibhaktasya maNDalasya satkAnyaSTAdazabhAgazatAni paJcatriMzAni-paJcatriMzadadhikAni gacchati 1835, kathametadavasIyate ? iti ceducyate-iha prathamato maNDalakAlo nirUpaNIyaH, tatastadanusAreNa muhUrtagatiparimANa
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra AThamo - caMdra-sUrya-nakSatra gati 131 bhAvanA kAryA, tatra maNDalakAlapramANacintAyAmidaM trairAzikaM-aSTAdazabhiH zataiH paJcatriMzadadhikaiH sakalayugabhAvibhirarddhamaNDalairaSTAdazazatAni triMzadadhikAni, rAtrindivAnAM labhyante, tato dvAbhyAmarddhamaNDalAbhyAmekena paripUrNena maNDaleneti bhAvaH, kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 1835, 1830, 2, atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanAjjAtAni SaTtriMzacchatAni SaSTyAdhikAni 3660, tatrAdyena rAzinA 1835 bhAgaharaNaM, labdhamekaM rAtriMdivaM, zeSANi tiSThantyaSTAdaza zatAni paJcaviMzatyadhikAni 1825, tato muhUrtAnayanArthametAni triMzatA guNyante, jAtAni catuSpaJcAzatsahasrANi sapta zatAni paJcAzadadhikAni 54750, teSAmaSTAdazabhiH zataiH paJcatriMzadadhikairbhAge hRte labdhA ekonatriMzanmuhUrtAH 29, tataH zeSacchedyacchedakarAzyoH paJcakenApavartanAjjAtamuparitano rAzistrINi zatAni saptottarANi 307, chedakarAzistrINi zatAni saptaSaSTyadhikAni 367, ata AgatamekaM rAtrindivaM, ekasya ca rAtrindivasyaikonatrizanmuhUrtAH ekamuhUrtasya ca saptaSaSTyadhikatrizatabhAgAnAM trINi zatAni saptottarANi, 1,29,307 / 367 / idAnImetadanusAreNa muhUrtagatiparimANaM cintyate- tatra rAtrindive triMzanmuhUrtAH 30, teSUparitanA ekonatriMzanmuhUrtAH prakSipyante, jAtA ekonaSaSTirmuhUrtAnAM, tataH sA savarNanArthaM tribhiH zataiH saptaSaSTyadhikairguNyate, guNayitvA coparitanAni trINi zatAni saptottarANi prakSipyante, jAtAnyekaviMzatiH sahasrANi nava zatAni SaSTyadhikAni 21960, tatastrairAzikaM-yadi muhUrtagatasaptaSaSTyadhikatrizatabhAgAnAmekaviMzatyA sahajainavabhiH zataiH SaSTyadhikairekaM zatasahasramaSTAnavatiH zatAni maNDalabhAgAnAM labhyante tata ekena muhUrtena kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 21960-109800-1 tatrAdyo rAzirmuhUrtagatasaptaSaSTyadhika trizatabhAgarUpastato'ntyo'pi rAzistribhiH zataiH saptaSaSTyadhikairguNyate, jAtAni trINyeva zatAni saptaSaSTyadhikAni 367, tairmadhyarAziguNyate, jAtAzcatasraH koTayo dve lakSe SaNNavatisahasrANi SaT zatAni 40296600, teSAmAdyena rAzinaikaviMzatisahasrANi nava zatAni SaSTyadhikAnItyevaMrUpeNa bhAgo hiyate, labdhAnyaSTAdaza zatAni paJcatriMzadadhikAni 1835, etAvato bhAgAn nakSatraM pratimuhUrtaM gacchati candraH punarekena muhUrtena tathApravibhaktasya maNDalasya satkAni saptadaza zatAnyaSTaSaSTAni-aSTaSaSTyadhikAni gacchati, tathAhi-ihApi prathamatazcandramaso maNDalakAlo nirUpaNIyaH, tadanantaraM tadanusAreNa muhUrtagatiparimANaM paribhAvanIyaM, tatra maNDalanirUpaNArthamidaM trairAzikaM-yadi saptadazabhiH zatairaSTaSaSTyadhikaiH sakalayugavarttibhirarddhamaNDalairaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni rAtrindivAnAM labhyante tato dvAbhyAmardhamaNDalAbhyAmekena maNDaleneti bhAvaH kati rAtrindivAni labhyante ? rAzitrayasthApanA 1768, 1830, 2, atrAntyena rAzinA dvikalakSaNena madhyasya rAzerguNanAjjAtAni
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni 3660, teSAmAdyena rAzinA 1768 bhAgaharaNaM, labdhe dve rAtrindive2, zeSaM tiSThati caturviMzatyadhikaM zataM 124, tatraikaikasmin rAtrindive triMzanmuhUrtA iti triMzatA guNane jAtAni saptatriMzacchatAni viMzatyAdhikAni 3720, teSAM saptadazabhiH zatairaSTaSaSTyadhikairbhAge hRte labdhau dvau muhUrttI 2, tataH zeSacchedyacchedakarAzyoraSTakenAparvattanAjjAtazchedyo rAzistrayoviMzatiH, chedakarAzirdve zate ekaviMzatyadhike, AgataM muhUrttasyaikaviMzatyadhikazatadvayabhAgAstrayoviMzatiH 23 / 221, etAvatA kAlena dve arddhamaNDale paripUrNe carati, kimuktaM bhavati ?- etAvatA kAlena paripUrNamekaM maNDalaM caMdrazcarati, tadevaM maNDalakAlaparijJAnaM kRtaM, sAmpratametadanusAreNa pratimuhUrtaM gatiparimANaM cintyate, tatra ye dve rAtrindive te muhUrttakaraNArthaM triMzatA guNyete, jAtAH SaSTirmuhUrttA: 60, tata uparitanau dvau muhUtauM prakSiptau, jAtA dvASaSTiH 62, eSA savarNanArthaM dvAbhyAM zatAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM guNyate, guNayitvA coparitanAH trayoviMzatiH prakSipyante, jAtAni trayodaza sahasrANi sapta zatAni paJcaviMzatyadhikAni 13725, etadekamaNDalakAlagatamuhUrttasatkaikaviMzatyadhikazatadvayabhAgAnAM parimANaM, tatastrairAzikakarmAvatAro, yadi trayodazabhiH sahastraiH saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikairekaviMzatyadhikazatadvayabhAgAnAM maNDalabhAga ekaM zatasahasramaSTAnavatizatAni labhyante, tata ekena muhUrtena kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 13725 - 109800 - 1 ihAdyo rAzirmuhUrtagataikaviMzatyadhikazatadvayabhAgarUpastataH savarNanArthamantyo'pi rAzirekakalakSaNo dvAbhyAM zatAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM guNyate, jAte dve zate ekaviMzatyadhike, tAbhyAM madhyo rAzirguNyate, jAtaM dve koTyau dvicatvAriMzallakSAH paJcaSaSTiH sahasrANi aSTau zatAni 24265800, teSAM trayodazabhiH sahasraiH saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikairbhAgo hriyate, labdhAni saptadaza zatAnyaSTASaSTyadhikAni 1768, etAvato bhAgAn yatra tatra vA maNDale candro muhUrtena gacchati // raviH-sUryaH punastathApravibhaktasya maNDalasya satkAni aSTAdazabhAgazatAni triMzAni-triMzadadhikAni ekena muhUrtena gacchati, etadapyavasIyate trairAzikavalAt, tathAhiSaSTyA muhUtrtairekaM zatasahasramaSTAnavatiH zatAni maNDalabhAgAnAM labhyante, tata ekena muhUrtena kati bhAgAn labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 60 - 109800 - 1 atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyasya rAzerguNanaM, jAtaH sa tAvAneva ekena guNitaM tadeva bhavatIti vacanAt, tatastasyAdyena rAzinA SaSTilakSaNena bhAgo hiyate, labdhAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, etAvato 132
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra AThamo - caMdra-sUrya-nakSatra gati 133 bhAgAn maNDalasya sUrya ekena muhUrtena gacchati, tathA coktaM sUryaprajJaptau- [sUtra 83] "tA egamegeNaM muhutteNaM caMde kevaiyAiM bhAgasayAI gacchai ? jaM jaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tassa tassa maMDalaparikkhevassa sattarasa aTThaThe bhAgasae gacchai, maMDalaM sayasahasseNaM aTThANautIe saehiM maMDalaM chettA / tA egamegeNaM muhatteNaM sUre kevaiyAiM bhAgasayAI gacchai ? tA jaM jaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tassa [tassa] maMDalaparikkhevassa aTThArasatIse bhAgasae gacchai, maMDalaM sayasahasseNaM aTThANauIe ya saehi chettA" tA egamegeNaM muhutteNaM nakkhatte kevaiyAiM bhAgasayAiM gacchai ? tA jaM jaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tassa tassa maMDalaparikkhevassa aTThArasapaNatIse mAgasae gacchai, maMDalaM sayasahasseNaM aTThANaIe ya saehiM chettA / iti // tatazcandrebhyaH zIghratarAH sUryAstebhyo'pi zIghratarANi nakSatrANi iti // grahA api yadA vakrAnuvakragativyatirekeNa sAmAnyato gacchantaH candrAdyapekSayA gatyA paribhASyante tadA te nakSatrebhyo mandagatayaH sUryebhyaH zIghragatayo veditavyAH, tArAstu nakSatrebhyo'pi zIghratarAH, tathA coktaM sUryaprajJAptAveva- [sUtra 83] "to kahaM te sigghagaI vatthU Ahiyatti vaejjA ? tA eesi NaM caMdimasUriyagahagaNanakkhattatArArUvANaM caMdehito sUrA sigghagaI sUrehiMto gahA sigghagaI gahehiMto nakkhattA sigghagaI nakkhattehiMto tArA sigghagaI, savvappagaI caMdA savvasigghagaI tArA" iti // 147-148 // samprati prastutaprAbhRtavaktavyatopasaMhAramAha joyaNagaNaNArahiyA esa gaI vaNiyA ahAthUrA / 'eSA' anantaroditasvarUpA yojanagaNanArahitA gatiH yathA sthUlA candranakSatrasUryANAM varNitA // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM [candra-sUrya-nakSatra gati pratipAdaka ] maSTamaM prAbhRtaM samAptam // 1. (chAyA) tata ekamekena muhUrtena candraH katipayAni bhAgazatAni gacchati ? yadyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tasya maNDalaparikSepasya saptadaza aSTaSaSThirbhAgazatAni gacchati, maNDalaM zatasahastreNASTAnavatyA zatai maNDalaM chitvA / tatraikamekena muhUrtena sUryaH katipayAni bhAgazatAni gacchati ? tatra yadyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tasya tasya maNDalaparikSepasyASTAdazapaMcatriMzad bhAgazatAni gacchati, maNDalaM zatasahasreNASTAnavatyA ca zataiH chitvA / tata evamekena muhurtena nakSatrANi katipayAni bhAgazatAni gacchanti ? yadyamaNDalamupasaMkramya cAraM caranti tasya tasya maNDala parikSepasyASTAdazapaJcatriMzad bhAgazatAni gacchanti, maNDalaM zatasahastreNASTAnavatyA ca zataiH chitvA // ____2. (chAyA) tataH kathaM te zIdhragatayo vastUnyAkhyAtA iti kathyate ? tata eteSAM candra-sUrya grahagaNa-nakSatratArArUpANAM caMdrebhyaH sUryAH zIdhragatayaH sUryebhyo grahAH zIdhragatayo grahebhyo nakSatrAH zIdhragatayo nakSatrebhyastArAH zIdhragatayaH sarvAlpagataya zcandrAH sarvazIdhragatayastArAH /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 jyotiSkaraNDakam AgaLa sAtamuM prAbhRta kahyuM. have caMdrasUrya-nakSatranI gatinuM pratipAdana karatuM AThamuM prAbhRta kahIe chIe. gAthArtha - nakSatra-caMdra-sUryonI gati TUMkamAM kahIzuM. 145 // caMdrathI zIdhratara gativALA sUryo ane sUryothI nakSatro zIghragativALA tathA zeSa sarve graho aniyatagati prasthAnavALA hoya che. te 146 / nakSatro 1835 bhAgathI gati kare che. caMdra 1768 bhAge gati kare che. sUrya 1830 bhAge eka muhUrtamAM gati kare che tathA nakSatra sImA che te ja ahIM paNa jANavo. te 147-148 | TIkArtha:- have, nakSatra-sUrya-caMdronI saMkSepathI gati kahIzuM. caMdrathI sUryo zIdhratara gativALA, sUryothI nakSatro zIghatara ane aMgArakAdi je graho che te sarve vakra-anuvakragatinA bhAvathI aniyata gati prasthAnavALA hoya che. pra. caMdrathI sUryo ane sUryothI nakSatro zIghatara gativALA kaI rIte? u. ahIM ja pahelA nakSatra sImAnA parijJAna mATe maMDaLacheda kahelo hato. jema ke maMDaLane 109800thI bhAgavuM. te ja 109800 maMDalaccheda ahIM paNa paraspara gativizeSanI vicAraNAmAM jANavo. nakSatra 1 muhUrtamAM 109800thI vibhakta evA maMDaLa saMbaMdhi 1835 bhAga jAya che. te kaI rIte ? pahelAM maMDaLa kALanuM nirUpaNa karavuM. pachI tenA anusAra muhUrtagatinI paribhAvanA karavI. maMDaLakALapramANanI vicAraNAmAM trirAzika - 18351838ra. sakala yugabhAvi adhamaMDaLo dvArA 1830 ahorAtro maLe che, je adhamaMDaLathI 1 maMDaLa paripUrNa thAya che. have, aMtyarAzi 2 thI madhyarAzi 1830 guNatAM 3660 tene agharAzi 1835thI bhAga karatAM 1 ahorAtra temaja zeSa 1825 maLaze. ene muhUrta lAvavA 30 thI guNavA eTale pa4750 thayA teno 1835thI bhAga karatAM 29 muhUrta AvyA. zeSa 45 thayA tene pa thI bhAgatA uparano rAzi 307 temaja chedaka rAzi 367 Avyo eTale 1 ahorAtra tathA 29 muhUrtI ane 1 muhUrtanA 30 bhAgo arthAta 1,29, 3 e pramANa AvyuM. have, enA pramANe muhUrtagati parimANa vicAravuM. eka ahorAtramAM 30 muhUrtA che. temAM uparanA 29 3EO
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra AThamo - caMdra-sUrya-nakSatra gati 135 muhUrto nAkhatA 59 muhUrto thAya che. savarNa karavA mATe tene 367thI guNavA, guNIne uparanA 307 emAM umeravA 59 X 367 + 307 = 21960 thayA. tyArabAda airAzika - jo muhUrtagata 367 bhAgonA 21960 adhika bhAgo dvArA 109800 maMDala bhAgonA 1 muhUrtathI zuM prApta thAya ? 21960 - 109800 - 1, tyAM prathama rAzi muhUrtagata 367 bhAgarUpa che eTale anyarAzi paNa 367thI guNavo eTale 367 ja thAya. tene madhyarAzi 109800thI guNatAM 40296600 thayA. tenA prathama rAzithI bhAga karatAM 1835 AvyA. nakSatra ATalA bhAgo pratimuhUrta cAle che. tathA caMdra 1 muhUrtamAM tathA pravibhakta maMDaLa saMbaMdhi 1768 bhAga cAle che. ahIM paNa prathama caMdrano maMDaLakALa batAvavo. te pachI tenA anusAra muhUrtagati parimANa lAvavuM. maMDaLanA nirUpaNa mATe bairAzika gaNanA jo 1768 sakalayuga vartibhAgo dvArA 1830 ahorAtra maLe to 2 ardha maMDaLa dvArA ekamaMDaLathI keTalA ahorAtra prApta thAya. ahIM traNa rAzinI sthApanA-1768-1830-2, aMtyarAzithI, madhyarAzi guNatAM 3660 thayA tene prathamarAzi 1768thI bhAga ApatAM 2 ahorAtra AvyA tathA 124 zeSa rahyA tenA muhUrta lAvavA 30 thI guNavAthI 3720 thayA teno 1768thI bhAga karatAM 2 muhUrta AvyA tathA bhAga zeSa rahyA tene 8 thI apavartanA karatA thayA. arthAt caMdra 2 ahorAtra tathA 2 muhUrtamAM 2 ardhamaMDaLa paripUrNa care che. A rIte maMDaLakALanuM rijJAna karAyuM. have tenA anusAra pratimuhUrta gatiparimANa vicArAya che. 2 ahorAtranA muhUrta 2 x 30 = 60 temAM uparanA 2 muhUrta umeratAM 62 thayA. tene savarNa karavA mATe 221thI guNatAM 62 4 221 = 13702 emAM 23 bhAgo umeratAM kula bhAgo 13725 thayA. A eka maMDaLakALagatamuhUrta saMbaMdhi 221 bhAgonuM parimANa che. pachI, airAzika avatAra jo 1372pa dvArA 221 bhAgono maMDala bhAga 109800 prApta thAya to 1 muhUrtathI zuM prApta thAya ? trirAzi sthApanA 13725-109800-1, aMtyarAzine prathama rAzi muhUrta gata 221 bhAga rUpa hovAthI savarNa ka2vA mATe 221 vaDe guNatAM 221 thayA. tene madhya rAzi 109800 sAthe guNatAM 24265800 thayA. teno prathama rAzi 13725 sAthe bhAga karatAM 1768 vadhyA. ATalA bhAgo caMdra je te maMDaLamAM 1 muhUrte pasAra thAya che. sUrya tathA pravibhakta maMDaLa saMbaMdhi 1830 bhAga eka muhUrtamAM cAro care che. e paNa airAzika baLathI jANI 184 1768 23 221 23 221 - =
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam 136 zakAya che. 60 muhUrto dvArA 109800 maMDaLa bhAgo prApta thAya che, eTale 1 muhUrte keTalA bhAga maLe ? 60-109800-1 aMtyarAzi 1 ne madhyarAzi sAthe guNatAM 109800 tene prathama rAzi sAthe bhAga karatAM 1830 AvyA. ATalA bhAga sUrya 1 muhUrtamAM pasAra kare che. A vAta sUrya prajJaptimAM paNa A ja rIte jaNAvelI che. tethI caMdrothI zIghratara sUryo ane temanAthI paNa zIghratara nakSatro che. graho paNa jyAre vakraanuvakragati sivAya sAmAnyathI jatA caMdrAdinI apekSAe gatithI vicArAya tyAre te nakSatrothI maMdagativALA ane sUryothI zIghragativALA jANavA. tArAo to nakSatrothI paNa zIghratara che. sUryaprajJaptimAM ja kahyuM che." teo zIghragati vastuo kahI che ema kaI rIte kahevAya ? A caMdra-sUrya-grahagaNa-nakSatra-tArA rUpomAM caMdrothI sUryo zIghragati, sUryothI graho zIghragati, grahothI nakSatro zIghragati ane nakSatrothI tArAo zIghragati che, sarva alpagati caMdro temaja sarvazIghragati tArAo che." // 147 148 || prastuta prAkRta vaktavyatAno upasaMhAra- gAthArtha :- yojana gaNanA rahita yathAsthULa A gati varNavI che. TIkArtha : saraLa che. // zrImalayagiriviracita jyotiSmadaMDaka TIkAmAM caMdra-sUrya gati pratipAdaka AThamuM prAmRta anuvAda sahita samApta thayuM //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-9H nakSatra yoga tadevamuktamaSTamaM prAbhRtaM, samprati nakSatrayogapratipAdakaM prAbhRtaM vivakSurAha nakkhattacaMdajoge etto vocchaM samAseNaM // 149 // abhiissa caMdajogo sattaTTIkhaMDio ahoratto / bhAgA ya ekkavIsaM te puNa ahigA nava muhuttA // 150 // sayabhisaya bharaNI addA assesA sAi taha ya jeTThA ya / ete chanakkhattA panarasamuhuttasaMjogA // 151 // tinneva uttarAo puNavvasU rohiNI visAhA ya / ete chanakkhattA peNayAlamuhuttasaMjogA // 152 // avasesA nakkhattA paNNarasavi hoMti tIsaimuhuttA / caMdaMmi esa jogo nakkhattANaM samakkhAto // 153 // _ 'itaH' aSTamaprAbhRtAbhidhAnAdanantaraM nakSatrANAM candreNa saha yogAn vakSye // 149 // pratijJAtameva nirvAhayati- 'abhijitaH' abhijinnakSatrasya candreNa saha yogaH saptaSaSTikhaNDitaH-saptaSaSTipravibhAgIkRto yo'horAtrastasya satkA ye ekaviMzatirbhAgAstAvantaM kAlaM bhavati, te caikaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH paribhAvyamAnA nava muhUrtA adhikAH-saptaviMzatisaptaSaSTibhAgAdhikA bhavanti, tathAhisaptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasya satkA ye ekaviMzatirbhAgAste muhUrtagatabhAgakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni SaT zatAni triMzadadhikAni630, 1. addhakhettA muNetavvA' iti ma. vi. // 2. 'divaDDakhettA muNetavvA' iti ma. vi. 'paNeyAlIsa muhuttA ete chacceva nakkhattA' - je0kh0|
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 jyotiSkaraNDakam teSAM saptaSaSTayA bhAge hRte labdhA nava muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgA iti // 150 // zatabhiSagbharaNIArdrAazleSAsvAtijyeSThAnakSatrANAM pratyekaM candreNa saha yogaH paJcadaza muhUrtAn yAvaditi, tathAhi-eteSAM pratyekaM saptaSaSTi khaNDIkRtasyAhorAtrasya satkAn trayastriMzadbhAgAnekasya saptaSaSTibhAgasyArddhaM ca yAvaccandreNa saha yogaH, tatra triMzadbhAgakaraNArthaM trayastriMzat triMzatA guNyate, jAtAni nava zatAni navatyadhikAni 990, yadapi cArddhaM tadapi triMzatA guNayitvA dvikena bhajyate, labdhAH paJcadaza bhAgAH, 15, sarvasaGkalanayA jAtaM bhAgAnAM paJcottaraM sahasraM 1005, etasya saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAH paJcadaza muhUrtA iti // 151 // tistra uttarAH, tadyathA-uttarabhadrapadA uttaraphAlgunI uttarASADhA, tathA punarvasuH rohiNI vizAkhA, etAni SaD nakSatrANi candreNa saha paMcacatvAriMzanmuhUrtasaMyogAni bhavanti, SaNNAmapyeteSAM nakSatrANAM pratyekaM candreNa saha yogaH paMcacatvAriMzanmuhUrttAn yAvad bhavatItyarthaH, tathAhi-eteSAM pratyekaM saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasya satkAnAM bhAgAnAM zatamekamekasya ca bhAgasyAr3e yAvaccandreNa saha yogaH, tatraiSAM bhAgAnAM muhUrtagatabhAgakaraNArthaM zataM prathamatastriMzatA guNyate, jAtAni trINi sahasrANi 3000, yadapyekamaddhaM tadapi triMzatA guNayitvA dvAbhyAM vibhajyate labdhAH paMcadaza bhAgAH, te pUrvarAzau prakSipyante, jAtaH pUrvarAzistrINi sahasrANi paMcadazottarANi 3015, eteSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAH paMcacatvAriMzanmuhUrtAH // 152 // 'avazeSANi' uktavyatiriktAni zravaNadhaniSThApUrvabhadrapadArevatIazvinIkRttikAmRgaziraHpuSyamaghApUrvaphAlgunIhastacitrAmUlAnurAdhApUrvASADhArUpANi paMcadazApi nakSatrANi pratyekaM candreNa saha yogamadhikRtya triMzanmuhUrtAni, triMzanmuhUrtAn yAvadeteSAM pratyekaM candreNa saha yogo bhavatItyarthaH, evameSa 'candre' candraviSaye yogo nakSatrANAM tIrthakaragaNadharairAkhyAtaH // 153 // samprati vakSyamANavaktavyatopakSepaM kurvannAha AThamuM prAbhRta jaNAvyuM. have navamuM nakSatra yoga pratipAdaka prAbhRta varNave chethaarth :- ve pachI saMkSepathI nksstr-yNdrn| yogo 49||viishu. // 48 // abhijit nakSatrano caMdra sAthe yoga : ahorAtra arthAt sAdhika navamuhUrta jeTalo Doya che. zatabhiSa5, ma25, bhA, saMzleSA, svAti tathA jyeSTha.. 2 // 7 nakSatra 15(paMdara) muhUrtanA yogavALA che. traNa uttarA-punarvasu-rohiNI ane vizAkhA A che
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra nakmo - nakSatra yoga nakSatro 45 muhUrtanA yogavALA che. bIjA 15 nakSatro 30 muhUrtanA yogavALA che. A nakSatrono candra sAthe yoga batAvyo che. TIkArya - AThamuM prAbhRta varNavyA pachI nakSatrono caMdra sAthe yoga kahIzuM. ne 149 che. abhijit nakSatrano caMdra sAthe yoga : bhAga ahorAtra kALa che te na bhAgo lagabhaga 9 muhUrta jeTalA thAya che. 67 bhAga karela ahorAtra saMbaMdhi je 21 bhAgo che tene muhUrtagata bhAga karavA mATe 30thI guNavA 21 X 30 = 630 Adra, azleSA, svAti, jyeSThA. A pratyeka nakSatrono caMdra sAthe 15 muhUrta sudhI yoga hoya che. te A rIte - emanA pratyeka 67 bhAga kRta ahorAtra saMbaMdhI 33 bhAga sudhI caMdra sAthe yoga che, tyAM trIza bhAga karavA mATe 33 X 30 karavA eTale 990 thayA. uparanA bhAgane 30 thI guNatA 15 AvyA. tene 990 sAthe joDatAM 100pa thayA. eno 67 thI bhAga karatAM 15 muhUrta AvyA. te 151 | traNa uttarA - uttarabhAdrapadA, uttaraphALunI, uttarASADhA, punarvasu, rohiNI, vizAkhA A 6 nakSatro caMdra sAthe 45 muhUrta sudhI yoga kare che. te A rIte - A cha e no 67 bhAga karelA ahorAtra saMbaMdhi bhAgono 100 bhAga sudhI caMdra sAthe yoga che, e bhAgonA muhUrta karavA 100 ne 30thI guNatAM 3000 tathA ne 30 thI guNatAM 15 kula bhAga 3015 thayA. eno 67thI bhAga karatA 45 muhUrta Ave che. te 15ra che te sivAyanA zravaNAdi paMdara nakSatro pratyeka caMdra sAthe yogane AzrayIne 30 muhUrta rahe che, A rIte caMdranA viSayamAM nakSatrono yoga tIrthaMkara-gaNadharoe kahelo che. te 153 / have, vakSyamANa vaktavyatAno AraMbha kare che nakSatrono sUrya-caMdramAM AdAna-visarga karaNaH eesiM rikkhANaM AyANavisaggajANaNAkaraNaM / caMdaMmi ya sUraMmi ya vocchAmi ahANupuvvIe // 154 //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 jyotiSkaraNDakam 'eteSAm' anantaroditAnAM nakSatrANAmaSTAviMzatisaGkhyAnAm 'AdAnavisargajJAnakaraNam' AdAnavisargaparijJAnanimittaM, tatra vivakSite dine candreNa sUryeNa vA saha varttate yannakSatraM tasya kila candreNa sUryeNa vA kRtaH parigraha ityAdAnaM, pAzcAtyAni nakSatrANi gatAni tAni kila bhuktvA parityaktAni teSAM parityAgo-visargastayoH parijJAnaM, kena nakSatreNa saha candrasya sUryasya vA yogo varttate ? kAni ca prAgatItAnIti samyagjJAnaM tannimittaM karaNaM, candre sUrye ca pratyekaM 'yathAnupUrvyA' krameNa vakSyAmi // 154 // tatra 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAtprathamatazcandraviSayaM karaNamAha gAthArtha :- A nakSatrono caMdra ane sUryanA viSayamAM AdAna-visarga parijJAna 425 // mAnupUrvA-bhAnusAra hIroM // 154 // TIkArtha:- A 28 nakSatronuM AdAnavisarga parijJAna nimitta tyAM vivakSita divase sUrya athavA caMdra sAthe je nakSatra hoya che teno caMdra athavA sUrya dvArA karAyelo parigraha te AdAna tathA pAchaLanA je nakSatro gayA tene bhogavIne tyajelA temano parityAga te visarga, te baMnenuM parijJAna - kayA nakSatra sAthe caMdrano ke sUryano yoga che? ane kayA pahelAM pasAra thayA che enuM samyajJAna ane tenA mATe karaNa, caMdra ane sUryanA viSayamA pratye: manu zu. // 154 // caMdranA viSayamAM AdAna-visargakaraNa pavvaM pannarasaguNaM tihisahiyaM omarattaparihINaM / bAsIIe vibhatte laddhe aMse viyANAhi // 155 // jaM havai bhAgaladdhaM kAyavvaM taM caugguNaM niyamA / abhiissa ekvIsA bhAge sohehi laddhami // 156 // sesANaM rAsINaM sattAvIsaM tu maMDalA sojjhA / abhiissa sohaNAsaMbhave u iNamo vihI hoi // 157 // 1. jevkhaM0 AdarzayoH 156-57-58gAthA sthAne evaMrUpaM gAthA yugalaM dRzyate-jaM havaMti bhAgaladdhaM taM kAyavvaM catugguNaM niyamA / sattaTThIya vibhattI (? tte) seseNa juo bhave rAsI // eyammi rAsIo sodhejjA maMDalANi puNNANi / UNammi maMDalammi tu tIsAya guNe havai sojjhaM // AanayoH chAyA'nuvAdArthe tRtIyaM pariziSTaM dRSTavyam /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra navamo - nakSatra yoga 141 sesAo rAsIo rUvaM ghettUNa sattasaTThikayA / pakkhiva laddhesu puNo abhijii soheu puvvakamA // 158 // paMca dasa terasa'TThAraseva bAvIsa sattavIsA ya / . sojjhA divaDDakhettaMta bhaddavAI asADhaMtA // 159 // eyANi sohaittA jaM sesaM taM havija nakkhattaM / sesA tIsaguNAo sattaTThihite muhuttAo // 160 // yasmin dine candreNa saha yuktaM nakSatraM jJAtumiSyate tasmAddinAt prAg yAni parvANi yugamadhye'tItAni tAni saMkhyayA paribhAvya tatsaMkhyA dhriyate, sUtre ca parvasaMkhyA'pyucArAtparvetyabhihitA, parva-paMcadazatithyAtmakamatastat paMcadazaguNIkRtaM paMcadazabhirguNyate, guNayitvA ca teSAM parvaNAmupari vivakSitAyAstitheH prAgatItAstithayastAbhiH sahitaM-yuktaM tatparva kriyate, kimuktaM bhavati ?- paMcadazaguNanAnantaraM parvoparivattinyo'tItAstithayastanmadhye prakSipyanta iti, tato ye'vamarAtrA atikrAnteSu parvasu gatAH taiH parihInaM kriyate, tato'panIyata ityarthaH, tato vyazItyA bhAgo hiyate, tatra bhAge yallabdhaM ye cAMzA avatiSThamAnAH tadetatsarvaM 'jAnIhi' buddhyA samyagavadhArayeti bhAvaH, labdhaM copari sthApaya, aMzAstvadhastAt, labdhaM ca rAziriti vyavahiyate, aMzAzca zeSo rAziriti, tatra yad bhavati' varttate bhAgalabdhaM tanniyamAccaturguNaM karttavyaM, kRte ca sati labdharUpAdrAzerabhijito nakSatrasya sambandhina ekaviMzati bhAgAn zodhaya, zeSANAM tu rAzInAM-aghastanavartinAM madhyAtsaptaviMzatisaMkhyaM nakSatramaNDalaM zodhyaM, saptaviMzatiH zodhyA ityarthaH / athoparitano rAziH stokatayaikaviMzatirUpaM zoghanaM na sahate tata Aha- 'sesAo' ityAdi, 'zeSAt' adhastanarUpAdrAzerekaM rUpaM gRhItvA saptaSaSTibhAgIkriyate, kRtvA ca punaste saptaSaSTibhAgA labdheSu-labdharAzimadhye prakSipa, prakSipya ca tato'bhijitaM-abhijinnakSatrasambandhina ekaviMzatibhAgAn 'pUrvakramAt' pUrvakramAnusAreNa zodhaya, zodhayitvA ca paMcadazatrayodazASTAdazadvAviMzatisaptaviMzatirUpAn zodhyAn 'vyarddhakSetrAn' vyarddhakSetraparyantasUcakAnetAnapi zodhaya, etadeva vyaktamAcaSTe-bhadrapadAdIn ASADhAntAn-uttarabhadrapadAnyuttarASADhAparyantarUpAn, 1. ito'gre ma. vi. saMskaraNe (gAthA 171) iyaM gAthA adhikA dRzyate- "poTThavatAdINi ( ? ta rohiNi) puNavvasU ya tadha phagguNI visAhA ya / ete divaDDakhettA havaMti bitiyA asADhA ya // 171 // 2. jja AdANaM / nakkhattaM nAyavvaM, jamatItaM tassa tu visaggo -je. khaM.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 jyotiSkaraNDakam dvayarddhakSetraparyantabhAvasUcakAnityarthaH tathAhi paMcakaM zravaNAdArabhyottarabhadrapadArUpadvyarddhakSetraparyantasUcakaH, dazako rohiNIrUpadvyarddhakSetrasImAsUcakaH, trayodazakaH punarvasurUpadvayarddhakSetraparyantakhyApakaH, aSTAdazaka uttaraphAlgunIrUpadvayarddhakSetrasImAparijJApako, dvAviMzatiH vizAkhArUpavyardhakSetrAvadhisUcikA, saptaviMzatiH samastanakSatramaNDalasamAptisUcikA, uttarASADhArUpadvayardhakSetrasImAsUciketyarthaH, zodhiteSu cAmUSu taduparitaneSu ca nakSatreSu yaccheSamavatiSThate tadAdAnaM nakSatraM jJAtavyaM, yaccopariSTAccheSamasti tat triMzatA guNayitvA tasya saptaSaSTyA bhAge hRte ye labdhAste muhUrttA jJAtavyAH, tatrApyavazeSAMzA muhUrtasya saptaSaSTibhAgA avaseyA iti karaNagAthAkSarArthaH / samprati bhAvanA kriyate yugasya prathame saMvatsare dazasu parvasu gateSu paMcamyAM kena nakSatreNa saha yu (yo ) ktavyamiti jijJAsAyAM parvasaMkhyA dazako dhriyate, te ca daza paMcadazabhirguNyante, jAtaM paMcAzadadhikaM zataM 150, paMcamyAM ca nakSatreNa saha candrasya yogo jJAtumiSTa iti dazAnAM parvaNAmupari catastrastithayo'tikrAntAstAH prakSipyante, jAtaM catuSpaMcAzadadhikaM zataM 154, darzasu parvasu dvAvavamarAtrau tatastau tasmAtpAtyete, jAtaM dvipaMcAzadadhikaM zataM 152, tasya dvayazItyA bhAgo hiyate, labdhamekaM rUpaM, tat upari nyasyate, nyasya ca caturbhirguNyate, jAtAzcatvAraH 4 zeSaM cAdhastAduddharati saptatiH, tatroparitano rAziH stokatvAdekaviMzatirUpaM zodhanaM na sahate, tataH saptaterekaM rUpaM gRhItvA saptaSaSTiSaNDIkriyate, te ca saptaSaSTibhAgA uparitanarAzimadhye prakSipyante, jAta uparitano rAzirekasaptatiH, adhastAccaikonasaptatiH, tata uparitanarAzerabhijita ekaviMzatiH zodhyate, adhastanarAzezca nakSatramaNDalaM saptaviMzatiH, tata upari paJcAzajjAtAH 50, adhastAd dvicatvAriMzajjAtAH tataH punarapyuparitanarAzerekaviMzatiH zuddhA, adhastAcca saptaviMzatiH, tata uparyukonatriMzat 29 jAtA adhastAt paMcadaza 15, tato bhUyo'pyuparitanarAzerabhijita ekaviMzatiH zodhyate, adhastAcca paMcadazataH trayodazakamaMkasthAnaM punarvasu nakSatraparyantasUcakamata: punarvasuparyantAni nakSatrANi zuddhAni zeSau dvau tiSThataH, tAbhyAM dve nakSatre zuddhe, 1. bahuSu pustakeSu avamarAtrapAtanamatra na kRtaM, tataH purataH sarvatrAdvayavRddhiH yAvat catvAri nakSatrANi zuddhayanti - puSyo'zleSA maghA pUrvAphAlgunI ceti nakSatracatuSkazuddhiH uttarAphAlgunyA aSTAdazamuhUrttAdiSu sUryodaya iti saMpannaM, paraM tanna yuktisahaM na ca sUtrAnukUlamiti tadupekSya kvacitko'pyayaM pATho'tra dhRtaH / eSa pAThaH tADapatre vartate iti pu. pre. pArzva bhAge nirdiSTa masti / 2. zeSAzcatvArastiSThanti, tebhyazcatvAri nakSatrANi zuddhAni, tadyathApuSyaH azleSA maghA pUrvaphAlgunI ca, azleSA nakSatraM ca dvyarddhakSetramiti tadgatAH paJcadaza muhUrttAH zuddhAH, paJcadaza tiSThanti, upari ca tiSThantyaSTau - J // atra sthAne yadi avamarAtrapAtanaM na krIyate tadA eSa ava pATho grAhyaH, anyathA tu ukta pATha evocito bhAsate // -
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra navamo - nakSatra yoga 143 tadyathA-puSyo'zleSA ca, upari ca tiSThantyaSTau, te triMzatA guNyante, jAte dve zate catvAriMzadadhike240, tayoH saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAstrayo muhUrtAH ekasya ca muhUrtasyaikonacatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH, asmin pustake sarvatrApi avamarAtrANAM pAtAnamevAGgI kRtaM jJAtavyam tena na kiJcad saGgatam -tata AgataM maghAnakSatrasya triSu muhUrteSvekasya ca muhUrtasya satkeSvekonacatvAriMzatsaMkhyeSu saptaSaSTibhAgeSu candreNa yukteSu paJcadazakAnantaraM paMcamyAM sUrya udita iti, tathA yuge prathamadivase pratipadi kena nakSatreNa saha yuktazcandra iti cintAyAM pAzcAtyayugaparvasaMkhyA dhriyate caturvizaM zataM 124, tat paMcadazabhirguNyate, jAtAni SaSTayadhikAnyaSTAdaza zatAni 1860, yuge ca triMzadavamarAtrA iti tebhyastriMzat, pAtyate, jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni, teSAM vyazItyA bhAgo hiyate, labdhA dvAviMzatiH upari nyasyate, nyasya ca caturbhiguNyate, jAtA'STAzItiH, zeSamadhastAduddharati SaDviMzatiH26, tatroparitanarAzerekaviMzatirabhijitaH zodhyate, sthitA pazcAtsaptaSaSTiH tayA ca kilaikaM nakSatraM labhyate, adhastAcca SaDviMzatiriti sarvasaGkalanayA saptaviMzatirapi nakSatrANyuttarASADhAparyantAni zuddhAni, tata Agatamudayasamaya eva abhijinnakSatraM candreNa saha yogamupayAtIti, tathA yuge dvitIye'horAtre dvitIyAyAM kena nakSatreNa saha yuktazcandra ? iti cintAyAM pAzcAtyA tithiratikrAntA pratipallakSaNA tatsaGkhyA ekako dhriyate, sa dvayazItyA bhAgaM na sahate, tataH saptaSaSTibhAgIkriyate, tasmAdekaviMzatirabhijitaH zodhyate, sthitA pazcAt SaTcatvAriMzat 46, sA muhUrtakaraNArthaM triMzatA guNyate, jAtAni trayodaza zatAnyazItyadhikAni 1380, teSAM saptaSaSTyA bhAgo hriyate, labdhA muhUrtA viMzatiH 20, sthitA pazcAccatvAriMzat 40, AgataM zravaNanakSatrasya viMzatirmuhUrteSu ekasya ca muhUrtasya catvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu candreNa bhukteSu yuge dvitIye'horAtre dvitIyAyAM sUrya udayate, evaM sarvatrApi bhAvanIyam // 155-160 // samprati yAvAn sUryasya nakSatreNa yogastAvantamabhidhitsurAha gAthArtha :- parva paMdaraguNa tithisahita avamAtra parihIna vyAsIthI vibhakta je aMzo maLyA te jANavA. je labdhabhAga che tene niyamA cAra guNo karavo ane emAMthI abhijitanA 21 aMzo bAda karavA, zeSa rAzimAMthI 27 nakSatra maMDaLo bAda karavA, abhijitunI bAdabAkInA saMbhavamAM A vidhi hoya che. 152-57 || zeSa 1. -cihRddhaya madhyavarti pATha sthAne "trayazca muhUrtAH prAgukteSu paJcadazasu muhUrteSu madhye prakSipyante jAtA aSTAdaza muhUrtAH, tata AgatamuttarAphalgunInakSatrasya aSTAdazamuhUrteSu ekasya ca" iti pu. pre. pArzvabhAge //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 jyotiSkaraNDakam rAzimAMthI 1 rUpa laIne 67 bhAga karAya te bhAgo labdharAzimAM nAkho pachI temAMthI abhijitu nakSatranA 21 bhAgo pUrvakramathI bAda karo, bAda karIne 5, 10, 13, 18, 22, 27 naMbaranA sArdha kSetra nakSatro bAda karo te bhAdrapadAdithI aSADhA sudhInA che. | 159 || e bAda karIne je zeSa rahe te nakSatra hoya te zeSane 30 thI guNI 67 bhAga karatAM je maLe te muhUrtA jANavA. / 160 || TIkArya :- je divase candranI sAthe yukta nakSatra jANavAnI icchA che te divasathI pahelAM je parvo yugamAM pasAra thayelA che te saMkhyAthI vicArI te saMkhyA dhAraNa karavI. sUtramAM parvasaMkhyA paNa upacArathI parva kahevAyelI che. parva paMdaratithi rU5 che eTale te 15thI guNAya. guNine te parvonI upara vivakSita tithithI je pUrve atita tithio che tenA sahita te parva karavuM. arthAtu - paMdarathI guNyA pachI parvanA uparanI tithio vyatita thayelI parvamAM nAMkhavI. pachI je avarAtro atikrAnta parvomAM gayA tenAthI parihIna karavuM. arthAta emAMthI avarAtro bAda karavA. pachI 82thI bhAga karavo. te bhAgamAM je AvyuM ane je aMzo bacyA te buddhithI samyagu avadhAraNa kara. maLelA ne upara sthApa. aMzo nIce rAkha. labdha che eno rAzi tarIke vyavahAra karavo ane aMzo zeSa rAzi tarIke gaNavA, tyAM je bhAgalabdha che tene niyamA cAra guNuM karavuM. karyA pachI labdharUpa rAzimAMthI abhijita nakSatranA 21 bhAgo bAda kara, zeSa rAzimAMthI 27 nakSatramaMDaLa bAda karavA. have, uparano rAzi alpa hovAthI 21no bAdabAkI thaI na zake to zuM karavuM? zeSa nIcenA rAzirUpamAMthI 1 rUpa laIne 67 bhAga karavA ane pharI te 67 bhAga labdharAzimAM nAkho ane nAMkhIne temAMthI abhijitu nakSatranA 21 bhAgo pUrvanusAra bAda karo, bAda karIne pAMca-daza-tera-aDhAra-bAvIza ane sattAvIza rUpa zodhya evA sArdhakSetra paryanta sUcaka bhadrApadAdi - aSADha sudhInA nakSatrone bAda karo. tathA paMcaka eTale zravaNathI mAMDIne uttarabhadrApadA rUpa sAdha kSetra paryanta sUcaka. dazaka rohiNI rUpa sArdha kSetra sImA sUcaka, terasa - punarvasurUpa sArdhakSetra sImA sUcaka, aDhAramI-uttarAphAlganI, 22mI vizAkhA temaja 27mI samasta nakSatramaMDaLa samApti sUcikA arthAt uttarASADhArUpa sArdhakSetra sImA sUcikA. A zodhelA ane tenA uparanA nakSatro hote chate je bace te AdAna nakSatra jANavuM. ane je uparanA zeSa tene 30thI guNIne 67thI bhAga karatAM je maLyA te muhUrtA jANavA. tyAM paNa avazeSa-bacelA aMzo muhUrtanA 67 bhAgo jANavA A rIte karaNagAthA samajAvI. have, bhAvanA karAya che yuganA prathama saMvatsaramAM 10 parva gayA pachI pAMcamanA divase caMdrano kyA nakSatra sAthe yoga hoya che ? evI jijJAsAmAM parvasaMkhyA 10 dhAravI. tene 15thI guNavI
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra navamo - nakSatra yoga 145 69 15 13 150 thayA. pAMcamanA divase nakSatra sAthe caMdrano yoga jANavo che eTale 10 parva upara 4 tithio gaI te emAM nAkhavI. 154 thayA daza parvamAM be avamarAtro che te emAMthI bAda karavI 1pa2. tene 8rathI bhAga karatAM 1 Avyo te upara mUkavo, ene 4 thI guNavo eTale 4 thayA. nIce zeSa 70 bacyA tyAM uparano rAzi alpa hovAthI 21 emAMthI bAda thatA nathI tethI 70mAMthI 1 rUpa laIne 67 bhAga karavA te 67 bhAgo uparanI rAzimAM nAMkhavA eTale 4 + 60 = 71 thayA ane nIce 69 thayA. A te pachI uparanI rAzimAMthI abhijinA 21 bAda karavA ane nIcenI rAzimAMthI nakSatramaMDaLa 27 bAda karavuM eTale = pharIthI uparanI rAzimAMthI 21 ane nIcemAMthI 27 bAda karavA eTale 29 thayA. pachI pharIthI uparanI rAzimAMthI 21 bAda karavA ane nIcenAmAMthI 15mAMthI 13mA eka sthAnavALuM punarvasu nakSatra sImA sUcaka bAda karavuM. punarvasu sudhInA nakSatro zuddha che. zeSa 2 vadhyA - tenA dvArA puSya ane azleSA e be nakSatro zuddha che. upara 8 rahyA tene muhUrta lAvavA mATe 30thI guNatAM 240 thayA. tenA 67thI bhAga karatAM 36 muhUrta AvyA. tethI pariNAma e AvyuM ke maghA nakSatranA 36 bhAga muhUrta caMdra dvArA bhogavAte chate 10 parva pachI pAMcamanA divase sUrya uge che. tathA yugamAM prathama divase candra kayA nakSatra sAthe yoga kare che? enI vicAraNAmAM pAchaLanA yuganI parva saMkhyA 124 dhAravI. tene 15thI guNavA eTale 1860 thAya ane 1 yugamAM 30 avamarAtro che te bAda karavA eTale 1830 thayA. teno 82thI bhAga karavo eTale 22 AvyA tene upara mUkavA ane 4 thI guNavA eTale 88 thayA. zeSa nIce mUkavI te 26 che, pachI uparanI rAzimAMthI abhijit bAda karavuM. 88-21 = 67, tenAthI eka nakSatra prApta thAya che. nIcenI saMkhyA 26 che eTale sarvasaMkalanAthI 1 + 26 = 27 nakSatro zuddha che. tethI e pariNAma AvyuM ke udaya samaye ja abhijit nakSatra caMdra sAthe yoga kare che, pra. yugamAM 2 jA ahorAtramAM bIja tithimAM caMdra kayA nakSatrathI yukta che? u. pAchaLanI pratipadA rUpa tithi pasAra thaI tenI saMkhyA 1 dhAraNa karavI, teno 82 thI bhAga na thAya eTale 67 bhAga karavA, temAMthI 21 abhijitenA bhAga bAda
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 jyotiSkaraNDakam karavA eTale pAchaLa 46 vadhyA. tene muhUta karavA 30 thI guNavA eTale 1380 thAya che. teno 67thI bhAga karatA 20 muhUrta AvyA. arthAt zravaNa nakSatranA 20 muhUrta ciMdra dvArA bhogavAte chate bIjA ahorAtramAM bIja tithimAM sUrya Uge che ema sarvatra bhaavn| 42vI. // 155-160 / / have sUryano nakSatra sAthe jeTalo yoga che te jaNAve che. abhiI chacca muhutte cattAri ya kevale ahoratte / sUreNa samaM vaccai etto sesANa vocchAmi // 161 // [jaM rikkhaM jAvaie vaccai caMdeNa bhAga sttttttii| taM paNabhAge rAiMdiyassa sUreNa tAvaie // 162 // ] sayabhisayA bharaNIe addA assesa sAi jeTThA ya / vaccaMti muhatte ekkavIsa chacceva'horatte // 163 // tinneva uttarAI puNavvasa rohiNI visAhA ya / vaccaMti muhutte tiNNi ceva vIsaM ahoratte // 164 // avasesA nakkhattA pannarasavi sUrasahagayA jaMti / bArasa ceva muhutte terasa ya same ahoratte // 165 // abhijinnakSatraM sUryeNa samaM vrajati caturaH 'kevalAn' paripUrNAn ahorAtrAn, SaT ca muhUrttAn yAvat kathametadavasIyate? iti ceducyate-iha pUrvAcAryapradarzitametadviSayamidaM karaNam'jaM rikkha' mityAdi, yannakSatraM yAvataH saptaSaSTi-bhAgAn candreNa samaM vrajati tannakSatramahorAtrasya satkAn tAvataH paJca bhAgAn sUryeNa samaM vrajati, tatrAbhijidekaviMzati saptaSaSTibhAgAn candreNa samaM vartate, tata etAvataH paJca bhAgAnahorAtrasya sUryeNa samaM vartanamavaseyam, ekaviMzatezca paJcabhirbhAge hRte labdhAzcatvAro'horAtrAH, ekaH paJcabhAgo'vatiSThate, sa triMzatA guNyate, jAtA triMzat, tasyAH paJcabhirbhAge hRte labdhAH SaD muhUrtA iti, uta UrdhvaM zeSANAmapi nakSatrANAM sUryeNa samaM yogAn kAlapariNAmadhikRtya vakSyAmi // 161-162 // pratijJAtameva 1. "eSA gAthA - ma. vi., ja0 kha0 jeTi0 khaMTi0 AdarzeSu nAsti / zrImalayagiricaraNairapIyaM gAthA vRttau na mUlagranthatayA nirdiSTA'sti, kintu pUrvAcAryagAthAtvenoddhatA'sti, api ca - yadyapi pu0 pratisamAneSu keSucit prAcIneSu jyotiSkaraNDaka mUlagranthAdarzeSveyaM gAthA prApyate tathApi "etto sesANa vocchAmi" iti asyAM 161 gAthAyAM pratijJAnAt pratijJAtArthaM pratipAdanAntarAle karaNagAthAyAH asAGgatyAd neyaM mUlagranthagAtheti mUle AhatA naasti|" iti ma. vi. saMskaraNe pra. 37 Ti. 4 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra navamo - nakSatra yoga 147 nirvAhayati-zatabhiSag bharaNyAA azleSA svAtiH jeSThA cetyetAni SaD nakSatrANi pratyekaM sUryeNa samaM vrajanti SaDevAhorAtrAnekaviMzatiM ca muhUrtAn, tathAhi-etAni nakSatrANi candreNa samaM sArddhAn trayastriMzatsaGkhyAn saptaSaSTibhAgAn vrajaMti, tata etAvataH paJcabhAgAn ahorAtrasya sUryeNa samaM vrajaMtIti pratyekaM, [sArdha] trayastriMzatazca paJcabhirbhAge labdhAH SaDahorAtrAH, pazcAdavatiSThante sArddhAstrayaH paJcabhAgAH, te savarNanAyAM jAtAH sapta, te triMzatA guNyante, jAte dve zate dazottare 210, teSAM paripUrNamuhUrtAnayanAya dazabhirbhAge hRte labdhA ekaviMzatirmuhUrtAH // 163 // tistra uttarAH, tadyathA-uttarabhadrapadA uttarAphAlgunI uttarASADhA ca, tathA punarvasuH rohiNI vizAkhA ca, pratyekametAni SaD nakSatrANi sUryeNa samaM vrajanti trIneva muhUrtAn viMzatiM cAhorAtrAn, etAni hi SaDapi nakSatrANi candreNa samaM saptaSaSTibhAgAnAM zatamekasya ca bhAgasyAddhaM pratyekaM vrajanti, tata etAvataH paJcabhAgAnahorAtrasya sUryeNa samaM vrajanamavagantavyaM, zatasya ca paJcabhirbhAge hRte labdhA viMzatirahorAtrAH, yadapyekaikasya paJcabhAgasyArddhamudvarati tadapi triMzatA guNyate, jAtA triMzat, tasyA dazabhirbhAge hRte labdhAstrayo muhUrtA iti // 164 // 'avazeSANi' zravaNadhaniSThAprabhRtIni nakSatrANi paJcadazApi sUryeNa sahagatAni yAnti trayodaza samAn-paripUrNAnahorAtrAn dvAdaza ca muhUrtAn yAvat, tathAhiamUni paripUrNAn saptaSaSTibhAgAn caMdreNa samaM vrajanti, tataH sUryeNa sahaitAni paJcabhAgAnapyahorAtrasya saptaSaSTisaGkhyAn gacchanti, saptaSaSTezca, paJcabhirbhAge hRte labdhAstrayodazAhorAtrAH, zeSau ca dvau bhAgau tiSThatastau triMzatA guNyete jAtA SaSTiH, tasyAH paJcabhirbhAge hate labdhA dvAdaza muhUrtA iti // 165 // sampratyAdAnavisargaparijJAnanimittaM sUryaviSayaM karaNamAha gAthArtha - abhijit nakSatra sUrya sAthe phakta 4 ahorAtra tathA 6 muhUrta sudhI jAya che. e pachI zeSa nakSatronI gati varNavIza. / 161 je nakSatra jeTalA saDasaTha bhAgo caMdranI sAthe cAle che. te nakSatra ahorAtra saMbaMdhi teTalA pAMca bhAga sUrya sAthe cAle che. zatabhiSapha, bharaNI, Adra, svAti, jayeSThA nakSatro 6 ahorAtra + 21 muhUrta cAle cha. 9uttarA, punarvasu, roBiI , vi . sa. 6 nakSatrI 20 maDorAtra + 3 muhUrta cAle che. bAkInA paMdara nakSatro sUryanI sAthe 13 paripUrNa ahorAtra + 12 bhurta yAda cha. // 112-165 // TIkArtha:- abhijit nakSatra sUrya sAthe paripUrNa 4 ahorAtra ane 6 muhUrta sudhI cAle che. te kaI rIte jANavuM ? ahIM pUrvAcArya dvArA batAveluM A viSayamAM A karaNa
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 jyotiSkaraNDakam che. je nakSatra jeTalA 67 bhAgo caMdra sAthe cAle che te nakSatra ahorAtranA teTalA pAMca bhAga sUryanI sAthe cAle che. tyAM abhijita 3 bhAgo caMdra sAthe varte che, tethI eTalA pAMca bhAgo ahorAtranA sUrya sAthe tenuM vartana jANavuM. 21no pathI bhAga karavo eTale 4 ahorAtra tathA bhAga bAkI rahe che. tenA muhUrta lAvavA 30 thI guNatAM 30 tene 5 thI bhAga karatAM 6 muhUrta AvyA. enA pachI zeSa nakSatronAM sUrya sAthe yogo kALaparimANane AzrayIne kahIzuM. | 161-162 || zatabhiSapha, bharaNI, Adra, azleSA, jeSThA A cha nakSatro pratyeka sUrya sAthe 6 ahorAtra tathA 21 muhUrta cAle che. te A rIte - A nakSatro caMdra sAthe 33 bhAgo cAle che. tethI eTalA 5 bhAgo ahorAtranA sUrya sAthe cAle che. sADA naitriza ne 5 thI bhAga karavAthI 6 ahorAtra AvyA pAchaLa 3 bhAga rahyA. tenA savarNa karavAthI 7 AvyA tene 30 thI guNatAM 210 thayA. tenA paripUrNa muhUrta lAvavA mATe 10 thI bhAga karatAM 21 muhUrta AvyA. A rIte 6 ahorAtra tathA 21 muhUrtA AvyA. te 163 . traNa uttarA-uttarabhadrapadA, uttaraphAlganI tathA uttarASADhA tathA punarvasu, rohiNI ane vizAkhA pratyeka A che nakSatro sUryanI sAthe 20 ahorAtra tathA 3 muhUrta cAle che. A cha e nakSatro caMdra sAthe 100 bhAga cAle che tethI eTalA 5 bhAga ahorAtranA sUrya sAthe temanuM gamana jANavuM. 100no pa thI bhAga karatAM 20 ahorAtra paripUrNa AvyA tathA je paNa bhAgano uddhare che arthAt bhAga rahe che temAM 1ne 30 thI guNatAM 30 thayA. teno 10thI bhAga karatA 3 muhUrtA AvyA. te 164 . bIjA zravaNa-ghaniSThA vagere paMdara nakSatro sUryanI sAthe 13 paripUrNa ahorAtro tathA 12 muhUrtI cAle che te A rIte - A nakSatro paripUrNa 67 bhAgo caMdra sAthe cAle che tathA sUrya sAthe ATalA pa bhAga ahorAtranA 67 cAle che. 67 ne 5 thI bhAga karatA 13 ahorAtro AvyA. zeSa ra ahorAtra rahyA. tenA muhUrta lAvavA 30 thI guNavA pachI 5 bhAga karavA. 2 x 30 + 5 = 12 muhUrta AvyA. te 165 | have, AdAna-visarga parijJAna mATe sUryaviSayaka karaNa batAve che.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra navamo - nakSatra yoga 149 pavvaM pannarasaguNaM tihisahiyaM omarattaparihINaM / tIhi chAvaDhehiM saMhie sesaMmi sohaNagaM // 166 // cauvIsaM ca mahattA aTTeva ya kevalA ahorattA / ee pusse sojjhA etto sesANa vocchAmi // 167 // rAiMdiyA bisaTThI ya, muhuttA bArasuttarA phaggu / solasa sayaM visAhA vIsaMdevA ya tesIyaM // 168 // bi cauppaNNA chacceva muhuttA uttarA u poTuvayA / tiNNeva ekkavIsA chacca muhuttA u rohiNiyA // 169 // [jogo] tinnegaTThA bArasa ya muhuttA sohaNaM puNavvasuNo / jaM sohaNaM na gacchai taM nakkhattaM tu sUragayaM // 170 // yugamadhye vivakSitAdinAtprAg yAni parvANyatItAni tatsaGkhyA sthApyate, sthApayitvA ca paJcadazabhirguNyate, tato vivakSitAd dinAt prAparvaNAmupari yAstithayo'tikrAntAstatsahitAH kriyante, tatastadanantaramadhikRtAddinAdarvAg ye gatA avamarAtrAstaiH parihInaH kriyate, te tataH pAtyanta ityarthaH, tataH zeSasya tribhiH zataiH SaTpaSTaiH-SaTSaSTyadhikaivibhajet-bhAgaM haret, bhAge ca hRte yaccheSaM tasmin zeSe 'zodhanakaM vakSyamANasvarUpaM kuryAt // 166 // tatra yasmin zodhanake zuddha yannakSatraM zuddhaM bhavati tadetannirUpayannAha- 'cauvI'tyAdi, caturvizatirmuhUrtA aSTau ca kevalA:- paripUrNA ahorAtrAH, ete etAvanto muhUrtA ahorAtrAzca 'puSye' puSyanakSatre zodhyAH, kimuktaM bhavati ?-eteSu zodhiteSu puSyanakSatraM zodhitaM bhavatIti ata UrdhvaM zeSANAM nakSatrANAM zodhanakAni vakSye // 167 // tAnyeva krameNAha- 'dvASaSTiH' dvASaSTisaMkhyAni rAtrindivAni dvAdaza ca muhUrtAH, etAvati zodhite uttarAphAlgunInakSatraM zuddhaM bhavati, tathA 'SoDazaM' SoDazAdhikaM zataM vizAkhA vizAkhAparyaMtasUcakaM, tatastasmin zodhite vizAkhAntAni nakSatrANi zodhitAni bhavantIti bhAvaH, tathA 'tryazItaM' tryazItyadhikaM zataM 'viSvagadevAH' viSvagdevAdhipatiruttarASADhA ityarthaH, atrApyayaM bhAvArthaH-tryazItyadhikaM zatamuttarASADhAparyaMtasUcakamiti // 168 // dve zate catuSpaMcAze-catuSpaMcAzadadhike SaT ca muhUrtA uttarASoSThapadA-uttarAbhAdrapadA uttarabhadrapadaparyantasUcaka ityarthaH, tatastrINi zatAnyeka 1. bhaye aMsagasesammi' pA.sU., 'gaehi jaM sesaM taM viyANahi je0khaM0 / ityapi pAThabhedA upalabhyante //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 jyotiSkaraNDakam viMzatAni-ekaviMzatyadhikAni SaD muhUrtAH 'rohiNI'rohiNIsUcakAH // 169 // trINi zatAnyekaSaSTAni-ekaSaSTyadhikAni dvAdaza muhUrtAH, etAvacchodhanakaM 'punarvasoH' punarvasunakSatrasya, etAni ca zodhanakAni puSyaM muktvA zeSANi vyarddhakSetraparyantAnAmuktAni, tadeteSAmapAntarAle yAni nakSatrANi tAnyAtmIyena pramANena zodhyante - tadyathA - arddhakSetrANi SaDbhirahorAtrairekaviMzatyA ca muhUrteH, samakSetrANi trayodazabhirdinai'dazabhizca muhUrtaH, vyarddhakSetrANi viMzatyA dinaistribhizca muhUrttariti, yatpunarudvaritaM zodhanaM na gacchati tannakSatraM sUryagatamavaseyaM, yo'pi ca rAziH stokatayA SaTSaSTyadhikazatatrayabhAgaM na sahate tatrApi yathAyogaM zodhanaM karttavyam / uktaM karaNaM, sampratyetadviSayA bhAvanA kriyate-yugasya prathame saMvatsare cAndre dazasu parvasvatikrAnteSu paMcamyAM kena nakSatreNa saha yogo divasAdhipateH ? iti cintAyAM parvasaMkhyA daza dhriyante, te paMcadazabhirguNyante, jAtaM paMcAzadadhikaM zataM 150, dazAnAM ca parvaNAmupari paMcamyAH prAk tithayo'tikrAntAzcatastraH, tatastAstatra prakSipyante, jAtaM catuSpaMcAzadadhikaM zataM 154, dazasu ca parvasu dvAvavamarAtrau, tatastau tasmAtpAtyete, jAtaM dvipaMcAzadadhikaM zatam 152, ayaM ca rAziH SaTSaSTyadhikazatatrayabhAgaM na sahate tato yathAsambhavaM zodhanakaM karttavyaM, tatra SoDazAdhikena zatena vizAkhAntAni nakSatrANi zuddhAni, zeSAstiSThanti SaTtriMzat- tato'nurAdhA trayodazabhirahorAtraidazabhirmuhUrtaH zuddhA, zeSAH tiSThanti dvAviMzatidivasAH aSTAdaza ca muhUrtAH, punaH SaDbhirdivasairekaviMzatyA ca muhUrtejyeSThA zuddhA, zeSAH paMcadaza divasAH saptaviMzatirmuhUrtA avatiSThante, tebhyastrayodazabhidivasai'dazabhizca muhUrtemUlanakSatraM zuddhaM, zeSau dvau divasau paMcadaza ca muhUrtAstiSThanti, etAvAn kAlaH parvadazakAtikrame paMcamyAM pUrvASADhApraviSTasya sUryasyAbhUt // tathA yugasya prathamasaMvatsaraparyante kena nakSatreNa saha sameto bhAskaraH? iti cintAyAM prathamasaMvatsare parvANi caturviMzatiH, tAni paMcadazabhirguNyante, jAtAni trINi zatAni SaSTyadhikAni 360, saMvatsare ca SaD avamarAtrA iti SaT tebhya: pAtyante, jAtAni trINi zatAni catuSpaMcAzadadhikAni 354, atrApi tribhiH zataiH SaTSaSTyadhikairbhAgo na pUryate tato yathAsaMbhavaM zodhanaM karttavyaM, tatra tribhiH zatairekaviMzatyadhikaiH SaDbhizca muhUrte rohiNyantAni nakSatrANi zuddhAni, zeSAstiSThanti dvAtriMzadahorAtrAzcaturviMzatizca muhUrtAH, tebhyo'pi trayodazabhirdivasaiAdazabhizca muhUtairmRgazironakSatraM zuddhaM, zeSamavatiSThate ekonaviMzatirahorAtrA dvAdaza ca muhUrtAH, tebhyo'pi SaDbhidivasairekaviMzatyA ca muhUrterA nakSatraM zuddhaM, zeSAstiSThanti dvAdaza divasA ekaviMzatirmuhUrtAH, etAvAn kAlastadAnIM punarvasunakSatraM praviSTasya sUryasyAbhavat, iha yannakSatramahorAtraM kAlaM yAvaccandreNa saha yogamupAruDhaM
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra navamo - nakSatra yoga 151 varttate tasya sUryeNa saha yAvantaM kAlaM yogastasya triMzattamabhAgapramANa ekaH sUryamuhUrtaH, sa ca trayodaza muhUrtAH ekasya ca muhUrtasya caturviMzatiSaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTicchinnasya kiMcitsamadhikAH sArdhAstripaMcAzadbhAgAH, evaMpramANAzca muhUrtA arddhakSetrANAM paMcadaza samakSetrANAM triMzat vyarddhakSetrANAM paMcacatvAriMzat, tatra dvAdazabhirdinairekaviMzatyA ca muhUrtarye catuSpaMcAzadadhikazatatrayasyopari dvAdaza dvASaSTibhAgAzcandrasaMvatsarasatkAste cASTAviMzatisaMkhyAH kiMcitsamadhikAH sUryamuhUrtA bhavanti, zeSAstu kiMcitsamadhikAH evaMpramANAH sUryamuhUrtAH SoDaza tiSThanti tena, yaducyate sUryaprajJaptau [sUtra 71]- "je NaM doccassa saMvaccharassa AI se NaM paDhamassa caMdasaMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae, taM samayaM ca NaM caMde keNaM nakkhatteNaM joei ? tA uttarAhiM AsADhAhi, uttarANaM AsADhANaM chavvIsaM muhuttA chavvIsaM ca bAvaTThIbhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThIhA chattA caupaNNaM cunniyA bhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joei ? tA puNavvasuNA, puNavvasussa solasa muhuttA aTTha ya bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chittA bIsaM cuNiyA bhAgA sesA" iti // 170 // saMpratyarddhakSetrasamakSetravyarddhakSetrANAM nakSatrANAM sUryayogaviSayakAlaparimANajJApanArthaM karaNamAha gAthArtha :- parva paMdaragaNuM, tithisahita avamAtra parihIna karavuM pachI 366 sAthe bhAga karatAM je zeSa rahe tene zodhanaka karavuM. | 166 / puSya nakSatramAM ATha paripUrNa ahorAtro tathA covIza muhUrtA hoya che. e pachI zeSa nakSatronuM jaNAvIzuM. 62 ahorAtro ane 12 muhUrte bAda karatAM uttarA phAlganI zuddha thAya che tathA 116 bAda karatAM vizAkhA sudhInA nakSatro zuddha thAya che. 183 bAda karatA vizvagrevanuM uttarASADhA zuddha thAya che. ra54 ahorAtra + 6 muhUrta bAda karatAM uttarAbhAdrapadA zuddha thAya che tyArabAda 321 ahorAtra + 6 muhUrta bAda karatAM rohiNI sudhInA nakSatro zuddha thAya che. 361 ahorAtra tathA bAra muhUrta bAda karatAM punarvasu nakSatra zuddha thAya che. jenI pA645. na. 2 te sUryagata nakSatra age. // 170 // 1. yad dvitIyasya saMvatsarasyAdi tatprathamasya caMdrasaMvatsarasya paryavasAno'naMtarapazcAtkRtaH samayaH, taM samayaM ca caMdraH kena nakSatreNa yujyate ? uttarAbhiraSADhAbhiH, uttarANAmaSADhAnAM SaDviMzati muhUrtAH SaDviMzatizca dvASaSTi bhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTiyA chinA catuSpaJcAzaccUrNitA bhAgAH zeSAH, taM samayaM ca sUryaH kena nakSatreNa yujyate ? punarvasunA, punarvasoH SoDaza muhUrtA aSTa ca dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTiyA chinnA viMzatithUrNitA bhAgAH zeSAH /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam TIkArtha :- yugamAM vivakSita divasathI pahelAM je parvo vItyA te saMkhyA sthApavI, sthApIne tene 1pathI guNavA, pachI vivakSita divasathI pahelA parvonA u52 je tithio gaI tene joDavI, tyArabAda adhikRta divasanA pahelA je avamarAtro gayA che te bAda karavA, tyArabAda zeSano 366thI bhAga karatAM je zeSa rahe tene zodhanaka karavuM. 166 // tyAM je zodhanaka zuddha thatA je nakSatra zuddha thAya tenuM nirUpaNa kare che. paripUrNa 8 ahorAtro ane 24 muhUrto ATalA puSyanakSatramAM bAda ka2vA arthAt ATalA bAda karatA puSya nakSatra zodhita thAya che. / / 167 // enA pachI bacelA nakSatronA zodhako kahIzuM. tene ja kramathI jaNAve che. 62 ahorAtra tathA 12 muhUrta bAda karatAM uttarAphAlgunI nakSatra zuddha thAya che tathA 116 ahorAtra bAda karatA vizAkhA sudhInA nakSatro zuddha thAya che. 183 ahorAtra bAda karatAM viSNudeva adhiSThita uttarASADhA sudhInA nakSatro zuddha thAya che. II 168 // 254 ahorAtra tathA 6 muhUrto bAda karatA uttarAbhAdrapadAnA aMta sudhInA nakSatro zuddha thAya che tyArabAda 321 ahorAtra tathA 6 muhUrto bAda karatAM rohiNI sudhInA nakSatro zuddha thAya che. II 169 // 361 ahorAtra tathA 12 muhUrto bAda karatA punarvasu nakSatra Ave che. A badhA zodhanako puSyanakSatra vinAnA sArdhakSetra nakSatro kahelA che. emanA aMtarAlamAM je nakSatro che te potAnA pramANothI zodhAya che te A rIte ardhakSetra nakSatro 6 ahorAtra tathA 21 muhUrtanA che, samakSetravALA 13 ahorAtra 12 muhUrtanA che. sArdhakSetra nakSatro 20 divasa tathA 3 muhUrtanA che tathA je uddharita nakSatra zodhanakane prApta thatuM nathI te nakSatra sUryagata nakSatra jANavuM ane je paNa rAzi alpa hovAthI 366 bhAgane yogya nathI tyAM paNa yathAyoga zodhana karavuM. karaNanI vAta kahI have tenA viSayanI bhAvanA karAya che. 152 pra. yuganA prathama cAMdra saMvatsaramAM daza parvo pasAra thatAM pAMcamanA divase kayA nakSatra sAthe sUryano yoga thAya che ? u. parva saMkhyA 10 dhAraNa karo tene 15thI guNo eTale 150 thayA. daza parvonI upara pAMcamanA pahelA 4 tithio pasAra thaI eTale te temAM nAkhavI. tethI 154 thayA daza parvamAM 2 avamarAtro che te emAMthI bAda karatA 152 thayA. A rAzi 366nA bhAgane yogya nathI eTale yathAsaMbhava zodhanaka karavo. tyAM 116 ahorAtrathI vizAkhA sudhInA nakSatro zuddha che. zeSa 36 rahyA temAMthI anurAdhA nakSatra 13 ahorAtra 12 muhUrtathI zuddha che zeSa 22 divasa 18 muhUrta rahyA temAMthI 6 divasa 21 muhUrtanuM
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra navamo - nakSatra yoga 153 jayeSThA nakSatra zuddha bAda karavuM eTale zeSa 15 divasa 27 muhUrta rahyA. temAMthI 13 di. 12mu.nuM mULa nakSatra zuddha thAya che eTale have zeSa 2 divasa 15 muhUrtI rahyA. ATalo kALa 10 parva pasAra thayA pachI pAMcamanA divase pUrvASADhAmAM pravezelA sUryano thayo. pra. yuganA prathama saMvatsaranA aMte kayA nakSatrathI sUrya yukta hoya che? u. prathama saMvatsaramAM 24 parvo hoya che tene 15thI guNatAM 360 thayA. saMvatsaramAM 6 avamarAtro te temAMthI bAda karatA 354. ahIM paNa 366thI bhAga Avato nathI eTale yathAsaMbhava zodhana karavuM tyA 321 di. 6 muhUrto dvArA rohiNI sudhInA nakSatro zuddha che. zeSa 32 di. 24 mu. bacyA. temAMthI paNa 13 di - 12 muhUrtanuM mRgazIrSa nakSatra zuddha che. zeSa bacyA 19 di. 12mu. temAMthI paNa 6 di. 21 muhUrtanuM AdrA nakSatra zuddha che. zeSa rahyA 12 di. 21 mu. ATalo kALa tyAre punarvasu nakSatramAM pravezelA sUryano thayo. ahIM, je nakSatra ahorAtra kALa sudhI caMdra sAthe yoga prApta kare che teno sUrya sAthe jeTalo kALa yoga che tenA trIzamA bhAga pramANa 1 sUryamuhUrta che te 13 muhUrto che. tathA 1 muhUrtanA daramA bhAganA 67thI chedAyelA pa3 bhAgo che. AvA pramANavALA muhUrtI ardhakSetronA nakSatronA 15, samakSetra nakSatronA 30, sArdhakSetra nakSatronA 45 che. tyAM 12 di. 21 muhUrto dvArA 354 bhAgo caMdra saMvatsara saMbaMdhi che. te kAMIka samadhika 28 sUrya muhUrtI thAya che tathA zeSa evA pramANa kAMIka adhika 16 muhUrta sUryanA hoya che. A vAta sUryaprAptimAM kahelI che je AgaLa jaNAvelI che. ll170nA have, arthakSetra - samakSetra - sArdhakSetra nakSatronuM sUrya yoga viSayaka kALa parimANa jANavA mATe karaNa batAve che - nakkhattacaMdajoge niyamA sattaTThie paDuppanne / paNNeNa saeNa bhae laddhaM sUrassa so jogo // 171 //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 jyotiSkaraNDakam nakSatrANAM-ardhakSetrAdInAM yAvatpramANo yogaH sa saptaSaSTyA 'niyamAt' nizcayena pratyutpadyata ityarthaH, tasmizcandranakSatrayoge saptaSaSTyA pratyutpanne 'paMcAzena' paMcAzadadhikena zatena 'bhajet' bhAgahAraM kuryAt, bhAge hRte yallabdhaM sa tAvatkAlapramANaH sUryasya yogaH / iyamatra bhAvanA-ko'pi pRcchati-yasmin nakSatre paMcadaza muhUrtAnavatiSThate candrastatra sUryaH kiyantaM kAlamavasthAnaM karoti ? tatra paMcadaza saptaSaSTyA guNyante, jAtaM paMcottaraM sahasraM 1005, tasya paMcAzadadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAH SaD ahorAtrAH, zeSaM tiSThati paMcottaraM zataM, tato muhU nayanAya chedarAzeH paMcAzadadhikazatarUpasya triMzatA bhAgaharaNaM, labdhAH paMca, taiH paMcottarazatasya bhAge hRte labdhA ekaviMzatirmuhUrtAH, etAvAnarddhakSetrANAM pratyekaM sUryeNa samaM yogaH, tathA samakSetrANAM triMzanmuhUrtAzcandrayogapramANaM, tatastriMzat saptaSaSTyA guNyate, jAte dve sahasra dazottare 2010, teSAM paMcAzadadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAstrayodazAhorAtrAH, zeSAstiSThanti SaSTiH, tato muhUrttAnayanAya chedarAzestriMzatA bhAgaharaNaM, sthitAH paMca, taiH SaSTerbhAgo hiyate, labdhA dvAdaza muhUrtAH etAvAn samakSetrANAM pratyekaM sUryeNa saha yogaH, tathA dvayarddhakSetrANAM paMcacatvAriMzanmUhUrtAzcandrayogaH, paMcacatvAriMzat saptaSaSTyA guNyate, jAtAni trINi sahasrANi paMcadazottarANi 3015, teSAM paMcAzadadhikena zatena bhAgo hriyate, labdhA viMzatirahorAtrAH, zeSAstiSThanti paMcadaza, tato muhUrttAnayanAya chedarAzestriMzatA bhAgaharaNaM, sthitAH paMca, taiH paMcadazAnAM bhAge hRte labdhAstrayo muhUrtAH etAvAneva dvayarddhakSetrANAM pratyekaM sUryeNa samaM yogaH // 171 // sAmprataM yathA sUryayogaparimANadarzanatazcandrayogaparimANaM pari jJAtaM bhavati tathA pratipAdayati gAthArtha - caMdra-nakSatra yogane niyamo saDasaTha sAthe svIkAratA 150thI bhAga bhApatA 105 cha te. sUryano yoga cha. // 171 // TIkArya - ardhakSetrAdi nakSatrono jeTalo yoga che te niyama 67thI manAya che te caMdra-nakSatrano yoga 67thI mAnatA 150thI bhAgAkAra karavo. te rIte je prApta thayuM. te teTalo kAla pramANa sUryano yoga che. bhAvanA - koI pUche ke je nakSatramAM 15 muhUrto candra rahe che tyAM sUrya keTalo kALa rahe che? tyAM 15ne 67thI guNavA eTale 1005 thayA. teno 150thI bhAga karatAM 6 divaso AvyA. zeSa 105 bacyA. pachI, muhUrta
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra navamo - nakSatra yoga 155 lAvavA chedarAzi 150no 30thI bhAga karavo eTale 5 AvyA. teno 105thI bhAga karatA 21 muhUrtA AvyA. (6 divasa 21 muhUrta) ATalo ardhakSetra nakSatrono pratyekano sUrya sAthe yoga che tathA samakSetronA 30 muhUrta caMdrayoga pramANa che, tethI 30ne 67thI guNavA eTale 2010 teno 150thI bhAga karatAM 13 divaso AvyA. zeSa 60 bacyA, pachI muhUrta lAvavA chedarAzine 30thI bhAga ApatAM 5 AvyA. tenA dvArA 60no bhAga karavo. = 12 muhUrtA (13 divasa 12 muhUrta) ATalo samakSetrono pratyekano sUrya sAthe yoga che. tathA sArdhakSetrono 45 muhUrta caMdra sAthe yoga che. tene 27thI guNatAM 3015 thayA teno 150thI bhAga karatA 20 divaso AvyA zeSa 15 rahyA. muhUrta lAvavA chedarAzi 150no 30thI bhAga karatAM 5 AvyA. tenAthI 15no bhAga karavo eTale 3 muhUrta AvyA. (20 divasa 3 muhUta) ATalo sArdhakSetrono pratyekano sUrya sAthe yoga cha. // 171 // have, je rIte sUryayoga parimANa darzanathI caMdrayoganuM parimANa jANI zakAya tenuM pratipAdana kare che. nakkhattasUrajogo muhUttarAsIkao u paMcaguNo / sattaTTIeN vibhatto laddho caMdassa so jogo // 172 // nakSatrANAM-arddhakSetrAdInAM ya: sUryeNa saha yogaH sa muhUrtarAzIkriyate, kRtvA ca paMcabhirguNyate, tataH saptaSaSTyA bhAge hRte yallabdhaM sa candrasya yogaH, atrApIyaM bhAvanAko'pi ziSyaH pRcchati-yatra sUryaH SaD divasAnekaviMzatiM ca muhUrtAnavatiSThate tatra candraH kiyantaM kAlaM tiSThati ? iti, tatra muhUrtarAzikaraNArthaM SaD divasAstriMzatA guNyante, guNayitvA coparyekaviMzatirmuhUrtAH prakSipyante, jAte dve zate ekottare 201, te paMcabhirguNyante, jAtaM paMcottaraM sahasraM 1005, tasya saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAH paMcadaza muhUrtAH, etAvAnarddhakSetrANAM pratyekaM candreNa samaM yogaH, tathA samakSetrANAM sUryayogastrayodaza divasA dvAdaza muhUrtAH, tatra divasasaMkhyA muhUrtakaraNArthaM triMzatA guNyate, jAtAni trINi zatAni navatyadhikAni 390, uparitanAzca dvAdaza muhUrtAstatra prakSipyante, jAtAni catvAri zatAni vyuttarANi 402, tAni paMcabhirguNyante, jAte dve sahasra dazottare 2010, teSAM saptaSaSTyA bhAge
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 jyotiSkaraNDakam hRte labdhAstriMzanmuhUrttAH 30, etAvAn samakSetrANAM pratyekaM candrayogaH, tathA dvayarddhakSetrANAM sUryayogo viMzatirahorAtrAstrayo muhUrttAH, tatrAhorAtrasaMkhyA muhUrttakaraNArthaM triMzatA guNyate, jAtAni SaT zatAni, uparitanAzca trayo muhUrttAstatra prakSipyante, jAtAni SaT zatAni yatrANi 603, tAni paMcabhirguNyante, jAtAni trINi sahasrANi paMcadazottarANi 3015, teSAM saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAH paMcacatvAriMzanmuhUrttAH 45, etAvAn dvayarddhakSetrANAM pratyekaM candreNa saha yogaH // 172 // sampratyupasaMhAramAha nakkhattANaM jogA caMdAiccesu karaNasaMjutA / bhaNiyA = nakSatrANAM candrAdityeSu - candraviSaye - AdityaviSaye ca yogAH - karaNasaMyuktA bhaNitAH pratipAtiAH // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM nakSatrayogapratipAdakaM navamaM prAbhRtaM samAptam // gAthArtha :- nakSatra-sUrya yoga muhUrta rAzi karelo pAMca guNo 67thI vibhakta thayelo caMdrano yoga thAya che. // 172 | TIkArtha :- ardhakSetrAdi nakSatrono sUrya sAthe je yoga che teno muhUrta rAzi karavo ane karIne pAMcathI guNavo, pachI 67thI bhAga karatAM je maLe te caMdrano yoga jANavo. ahIM paNa A bhAvanA - koI ziSya pUche che - jyAM sUrya 6 divasa 21 muhUrta rahe che tyAM caMdra keTalo kALa rahe che ? tyAM muhUrta rAzi karavA mATe 6 divaso 30 sAthe guNavA emAM uparanA 21 muhUrto nAkhavA eTale kula saMkhyA 6 X 30 + 21 = 201 thaze. tene pathI guNatAM 1005 teno 67thI bhAga karatAM 15 muhUrto AvyA eTale pratyeka advezretra nakSatrono caMdra sAthe yoga che tathA samakSetrono sUryayoga 13 divasa 12 muhUrta che tenA muhUrta karavA 13 X 30 + 12 = 402 thayA. tene pathI guNatAM 2010 teno 67thI bhAga karatAM 30 muhUrta AvyA. ATalo pratyeka samakSetrono caMdra sAthe yoga tathA sAddhakSetrono sUrya sAthe yoga 20 divasa 3 muhUrta ene 30 thI guNatAM 600 + 1. iyaM gAthA jeTi0 khaMTi0 Adarzayo rna dRzyate, ja0 khaM0 pu0mu0 AdarzeSu tu dRzyate /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra navamo nakSatra yoga 157 3 = 603 ane pathI guNatAM 3015 pachI 67thI bhAga ApatAM 45 muhUrta ATalo sArka kSetra nakSatrono caMdrasAthe yoga jANavo. / / 172 || upasaMhAra gAthArtha :- caMdra-sUryothI nakSatronA yogo karaNathI yukta kahyA. - // zrI malayagiri viracita jyotiSmadaMDaka TIkAmAM nakSatrayoga pratipAdaka nAmanuM navamuM prAmRta anuvAda sahita samApta thayuM //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aha adhikAra-10 : maMDala vibhAga tadevamuktaM navamaM prAbhRtaM, samprati maNDalavibhAgapratipAdakaM dazamaM prAbhRtaM vaktukAma suNAhi to pavibhAgaM maMDalANaM tu // 173 ata UrdhvaM candramaNDalAnAM pravibhAgaM ca me yathA''gamaM pratipAdayataH zRNu // tatra maNDalapravibhAgo'smin zAstre jambUdvIpagataH pratipAdya iti prathamato jambUdvIpavaktavyatAmAhaimo samuddi jaMbuddIvo rahaMgasaMThANo / vikkhaMbhu sayasahassaM tu joyaNANaM bhave ekvaM // 174 // ayaM pratyakSata upalabhyamAno jambUdvIpastIrthakaragaNadharaiH samuddiSTaH- kathito 'rathAGgasaMsthAno' rathAGgaM-cakraM tasyeva saMsthAnaM - AkAro yasya sa tathA, paripUrNazazAGkamaNDalamiva vRtta ityarthaH, tasya viSkambho yojanAnAM pramANAMgulaniSpannAnAmekaM zatasahasraM bhavati, upalakSaNametat tenA''yAmo'pi tasya zatasahasraM bhavatItyavaseyaM, vRttatvAt // 174 // asmizca jambUdvIpe bharatAdIni kSetrANi varttante tatastAni pratipAdayannAha - bharahaM taha hemavayaM harivAsaM taha videhavAsaM ca / ramma heraNNavataM eravayaM sattamaM vAsaM // 175 // amUni kSetrANyatratyaM prajJApakamapekSyAnena krameNa vyavasthitAni tadyathA- prathamaM bharataM - bharatakSetraM, tacca pratyakSata upalabhyamAnaM tata etadanantaramuttarato dvitIyaM haimavataM kSetraM, tasyApyuttarato'nantaraM tRtIyaM harivarSakSetraM, tasyApyuttaratazcaturthaM mahAvidehavarSaM, paMcamaM ato'pi
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 159 parato'nantaraM ramyakanAmakaM, tadanantaraM, tasyottarataH SaSThaM hairaNyavataM, tasyApi parata uttareNa saptamamairAvatamiti // 175 // samprati varSadharapratipAdanArthamAha cullamahAhimavaMto nisaDho taha nIlavaMta ruppI ya / siharI ya nAma selo chavvAsaharA bhavaMtee // 176 // jambUdvIpe ete SaD 'varSadharAH varSadharaparvatA bhavanti, tadyathA-prathamo bharatakSetrasyAnantarataH kSullahimavAn, tasyApi parata uttarato dvitIyo mahAhimavAn tasyApi parato niSadhastRtIyaH, tasyApi parata uttareNa cutartho nIlavAn, tato'pi parata paMcamo rukmI, tasyApi parataH SaSThaH zikharIti // 176 // samprati varSANAM varSadharANAM ca svarUpaM pratipAdayati vAsA vAsaharAviya havaMti puvvAvarAyatA savve / bharahaM dakkhiNapAse uttarato hoi eravayaM // 177 // yAni varSANi bharatAdIni ye ca varSadharAH kSullahimavadAdayaH etAni sarvANyapi bhavanti 'pUrvAparAyatAni' pUrvAparatayA dIrghANi, sAmarthyAttu dakSiNottarato vistIrNAni, tatra 'bharataM' bharatakSetraM jambUdvIpasya dakSiNapArve bhavati 'uttarataH' uttarapArve airavatam, amISAM ca varSANAM varSadharANAM ca nAmnAmoM yathA kSetrasamAsaTIkAyAmabhihitastathA draSTavyaH // 177 // samprati varSavarSadharANAM vistArapratipAdanArthamAha navamuM prAbhRta thayuM. have, maMDalapravibhAganuM pratipAdaka 10muM prAbhRta jaNAve che. thArtha :- ve maMgono pravimA saivo // 17 // TIkArya - enA pachI yathA Agama caMdramaMDaLono pravibhAga pratipAdana karatA mane sAMbhaLo. A zAstramAM jaMbUDhIpamAM rahelo maMDala pravibhAga jaNAvavA yogya che eTale jaMbUdvIpanI vaktavyatA jaNAve che. jaMbudvIpanuM varNana gAthArtha :- A jaMbUdIpa rathAga (cakra) saMsthAnavALo kahelo che, teno vikhaMbha eka 5. yona hoya che. // 174 // TIkArtha :- pratyakSathI jaNAto A jaMbUDhIpa tIrthaMkara-gaNadharo dvArA racAMga-cakra jevo kahelo che, teno vikhaMbha pramANAMgulathI niSpana evA eka lAkha yojanAno che tathA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 jyotiSkaraNDakam upalakSaNathI AyAma paNa eka lAkha yojanano jANavo. A jaMbUdvIpamAM bharatAdi kSetro che tenuM pratipAdana kare che. gAthArtha:- bharata tathA hemavata, harivarSa tathA videhavarSa, ramaka, vairaNyavat ane sAtamuM airAvata varSa che. / 175 / TIkArya - A kSetro ahIMnA prajJApakanI apekSAe A kramathI vyavasthita che. prathama bharata kSetra te pratyakSathI jaNAya che tenA pachI bIjuM haimavat kSetra, pachI trIjuM harivarSa kSetra, cothuM mahAvideha varSa, pAMcamuM ramya kSetra, chaThTha hairaNyavat kSetra tenA uttare sAtamuM airAvata kSetra che. / 175 // have varSadhara batAve che. gAthArtha :- laghu-mahAhimavaMta, niSadha, nIlavaMta tathA rukamI, zikharI nAmano A chaThTho parvata A cha varSadharo hoya che. TIkArya :- jaMbudvIpamAM A cha varSadhara parvato che. prathama bharatakSetra pachI ladhu himavAnuM, tenA pachI uttaramAM bIjo mahAhimavAnuM tenA pachI trIjo niSedha, tenA uttare cotho nIlavAnuM tenA pachI pAMcamo rukamI ane chaThTho zikharI parvata che. te 176 || varSa ane varSadharonuM svarUpa gAthArtha :- badhAja varSa-varSadharo pUrva-pazcima lAMbA hoya che. jaMbUdvIpanI dakSiNamAM bharata temaja uttara tarapha airavata che. 17LA TIkArtha :- bharatAdi je varSo ane laghuhimavaMtAdi je varSadharo che. e badhAja pUrvapazcima lAMbA ane sAmarthyathI uttara-dakSiNa pahoLA che. tyAM bharatakSetra jaMbUdvIpanA dakSiNa tarapha ane airavatakSetra uttarabAju hoya che. A varSo ane varSadharonA nAmono artha je rIte kSetra samAsaTIkAmAM kahyo che te rIte jANavo. 17chA varSa - varSadharono vistAra bharaheravayappabhiI duguNoduguNo u hoi vikkhaMbho / vAsAvAsaharANaM jAva ivAsaM videhi tti // 178 // bharatairAvataprabhRtInAM, kimuktaM bhavati ?- jambUdvIpasya dakSiNapArve bharatAdInAmuttarAbhimukhAnAM uttarapArzva airavatAdInAM dakSiNAbhimukhAnAM varSANAM varSadharANAM ca viSkambhaH pUrvasmAd dviguNo dviguNastAvadaseyo yAvadubhayeSAM varSa videhA iti, iyamatra bhAvanA
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 161 bharatairAvatApekSayA dviguNaviSkambhau kSullahimavacchikhariNau, tAbhyAmapi dviguNaviSkambhe haimavatahiraNyavatavarSe, tAbhyAmapi dviguNaviSkambhau mahAhimavadkimaparvatau, tAbhyAmapi harivarSaramyakavarSe dviguNaviSkambhe, tato niSadhanIlavantau dviguNaviSkambhau, tAbhyAmapi dviguNaviSkambhaM mahAvidehAbhidhaM varSamiti // 178 // samprati niyatabharatAdiviSkambhapratipAdanArthamupakramyate-iha bharatakSetraM prathamamityekako bhAgahAraH, kSullahimavAn tato dviguNaviSkambha iti dvau bhAgahAraH, evaM haimavatavarSe catvAro mahAhimavatyaSTau harivarSe SoDaza niSadhe dvAtriMzat, ete ca sarve'pyekatra militA jAtAstriSaSTiH 63, evamuttarata airavatAdArabhya bhAgahArANAM triSaSTiH, ubhayamIlane ca jAtaM SaDvizaM zataM 126, mahAvidehakSetre bhAgahArazcatuHSaSTiH, tanmIlane jAtaM navatyadhikaM zatam 190, evaM bhAgahArasya niSpattiH, tato yasmin kSetre viSkambho jJAtumiSyate tasmin kSetre yAvAn bhAgahAra upadarzitastAvatpramANena rAzinA jambUdvIpaviSkambho guNyate, guNayitvA ca navatyadhikena zatena bhAgahArakaraNaM, tata Agacchati tasmin kSetre pratiniyataM viSkambhaparimANamiti, tatra jambUdvIpasya viSkambho yojanamekaM lakSaM, tadekena guNyate, ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti jAtamekaM lakSaM, tasya navatyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAni yojanAnAM paMca zatAni SaDviMzatyadhikAni, zeSasya rAzezchedarAzigatena zUnyena sahApavarttanA kriyate, labdhA ekonaviMzatibhAgarUpAH SaT kalAH, etAvatparimANo bharatakSetrasya viSkambhaH, tathAcAha paMceva joyaNasayA chavvIsA hoti bharahavikkhaMbho / chacceva ya hoMti kalA eguNavIseNa cheeNa // 179 // sugamA // tathA jambUdvIpaviSkambho yojanalakSapramANaH kSullahimavadviSkambhAnayanAya dvikena guNyate, jAte dve lakSe, tayornavatyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAni daza yojanazatAni dvipaMcAzadadhikAni, kalAzcaikonaviMzatibhAgarUpA dvAdaza, etAvAn himavadvarSadharaparvatasya viSkambhaH, tathAcoktaM- "dasa saya bAvannahiyA bArasa ya kalAu himavante / " evaM sarveSvapi kSetreSu yathoktaM viSkambhaparimANamAnetavyaM, tatra haimavata varSe viSkambhaparimANamekaviMzatiH zatAni paMcAdhikAni paMca kalAH 2105-5 / 19 dazAdhikAni dvicatvAriMzacchatAni daza ca kalA mahAhimavati 4210-10 / 19 ekaviMzatyadhikAni caturazItizatAni ekA ca kalA harivarSe 8421-1 / 19, SoDaza sahasrANi aSTau zatAni dvicatvAriMzadadhikAni yojanAni dve ca kale niSadhaparvate 16842-2 / 19, trayastriMzatsahasrANi
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 jyotiSkaraNDakam SaT zatAni caturazItyadhikAni yojanAnAM catastraH kalA iti videhaviSkambhaH 336844 / 19, evaM erAvatAdInAmapi viSkambho bhAvanIyaH, tadyathA-paMca yojanazatAni SaDviMzatyadhikAni SaT kalA ityairAvataviSkambhaH 526-6 / 19 daza zatAni dvipaMcAzadadhikAni yojanAnAM dvAdaza ca kalA iti zikhariNi 1052-12 / 19, paMcAdhikAni yojanAnAmeka viMzatiH zatAni paMca kalAzca hairaNyavatavarSe 2105-5 / 19 dazAdhikAni dvicatvAriMzacchatAni yojanAnAM daza ca kalA iti rukmiparvate 4210-10 / 19, ekaviMzatyadhikAni caturazItiH zatAni yojanAnAmekazcaikonaviMzatibhAga iti viSkambho ramyakakSetre 8421-1 / 19, SoDaza sahasrANyaSTau zatAni dvicatvAriMzadadhikAni dvau caikonaviMzatibhAgau nIlavati varSadharaparvate 16842-2 / 19 // 179 // etAni bharatAdIni kSetrANyAropitacApAkArANi tataH samprati jIvAnayanArthaM karaNamAha ogAhUNaM vikkhaMbha mo u uggAhasaMguNaM kujjA / cauhiM guNiyassa mUlaM maMDalakhettassa sA jIvA // 180 // avagAhena-vivakSitabharatAdikSetrasambandhinA vistAreNa UnaM 'viSkambhaM' jambUdvIpaviSkambhaM kalArUpamekonaviMzatilakSapramANaM 'mo ya' iti pAdapUreNa' avagAhasaMguNam' avagAho-vivakSitabharatAdikSetrasambandhI vistAro yathoktasvarUpaH samyag guNo-guNakAro yasya sa tathA taM kuryAt, kimuktaM bhavati ?- yenAvagAhena UnaH kRtastena guNitaM kuryAt, tasya vikSitAvagAhaguNitasya bhUyo'pi catubhirguNitasya yanmUlaM sa 'maNDalakSetrasya' vRttakSetrasya prastAvAdiha jambUdvIpasya sambandhino vivakSitasyaikadezasya bharatAderAropitadhanurAkArasya jIvApratyaMcA bhavati, tatra bharatajIvAyAmidaM karaNaM bhAvyate-tatra bharatasya vistAra: paMca yojanazatAni SaDviMzatyadhikAni SaT kalA-ekonaviMzatibhAgarUpAH, tatra paMca zatAni SaDviMzatyadhikAni kalAkaraNArthamekonaviMzatyA guNyante, guNayitvA coparitanyaH SaT kalAH prakSipyante, jAtAni daza sahasrANi, tairjambUdvIpaviSkambhaH kalArUpa ekonaviMzatilakSapramANa UnaH kriyate, jAtaM zeSamaSTAdaza lakSA navatiH sahasrANi 1890000, etad yathoktaparimANena vistAreNa 10000 guNyate, guNite ca sati jAta ekako'STako navakaH aSTo zUnyAni 189000000000, eSa rAzibhUyazcaturbhirguNyate, jAtAH saptakaH paMcakaH SaTko'STau ca 1. mUlaM sA jIvA va'ttha NAtavvA ma. vi. saMskaraNe / 'mUlaM maMDalakhettassa sA jIvA ma0 / mUlaM maMDalakhettassa vikkhaMbho' - je0 khaM0 / mUlaM sA jIvA tattha NAtavvA - khaMTi0 /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo maMDala vibhAga 163 zUnyAni 75600000000, asya vargamUlAnayane labdho dvikaH saptakazcatuSko navakaH paMcakazcatuSkaH 274954, zeSamudvarati - dviko navakaH saptako'STako'STakazcatuSkaH 297884, chedarAzistu paMcakazcatuSko navako navakaH zUnyamaSTau 549908, vargamUlalabdhasya tu kalArAzeryojanAnayanArthamekonaviMzatyA bhAgo hriyate, labdhAni yojanAnAM caturdaza sahasrANi catvAri zatAnyekasaptatyAdhikAni kalAzca paMca, udvaritakalArAzyapekSayA kiMcidUnaikakalA labhyata iti SaT kalAH kiMcidUnA draSTavyAH, etAvatI bharatakSetrasya jIvA, uktaM ca- ' - 'codda ya sahassAiM cattAri sayAI egasayarAI / bharahuttaraddhajIvA chacca kalA UNiyA kiMci // 1 // " evaM zeSANAmapi kSetrANAM jIvA AnetavyAH // 180 // samprati dhanuHpRSThAnayanAya karaNamAhausuvaggaM chagguNiyaM jIvAvaggaMmi pakkhivittANaM / jaM tassa vaggamUlaM taM dhaNupaTTaM viyANAhi // 181 // - iSuH- bharatAdInAM sambandhI bANastasya vargastamiSuvargaM 'SaDguNitaM' SaDbhistADitaM jIvAvarge 'prakSipya' saMyojya tasya rAzeryad vargamUlaM labhyate tad vivakSitasya bharatAderdhanuHpRSThaMdhanuHpRSThaparimANaM jAnIhi tadetad bharatakSetre bhAvyate - bharatasya kalArUpa iSuH sahasradazakarUpo vargyate, vargitazca san jAta ekako'STau ca zUnyAni 100000000, eSa bhUyaH SaDbhirguNyate, jAtaH SaTko'STau ca zUnyAni 600000000, eSa rAzirbharatasatke jIvAvarge saptakaH paMcakaH SaTko'STau ca zUnyAni 75600000000 ityevaMrUpe prakSipyate, tato jAto rAzirevaMrUpa:saptakaH SaTko dviko'STau ca zUnyAni 76200000000, asya vargamUlAnayane labdho dvikaH saptakaH SaTkaH zUnyaM catuSkastrika: 276043, zeSastu rAzirudvarati - dvikaH SaTko dvika ekaka: paMcaka ekakaH 262151, chedarAzi: paMcaka: paMcako dvikaH zUnyamaSTakaH SaTkaH 552086, vargamUlalabdhastu kalArAziryojanakaraNArthamekonaviMzatyA vibhajyate, labdhAni yojanAnAM caturdaza sahasrANi paMcazatAnyaSTAviMzatyAdhikAni kalAzcaikAdaza 14528 kaH 11 etAvad bharatakSetrasya dhanuHpRSThaM, tathA coktaM- 'caurdasa ya sahassAiM sayAiM paMceva aTTavIsAI / ekkArasa ya kalAo dhaNupaTTaM bharahakhittassa // 1 // " evaM zeSANAmapi kSetrANAM dhanuHpRSThAnyAnetavyAni // 181 // iheSuvarga: SaDguNita ityuktaM tata iSorAnayanAya karaNamAha 1. caturdazazca sahasrANi zatAni paJcaivASTAviMzAni ekAdaza ca kalAH dhanuH pRSTaM bharata kSetrasya // 1 // " jambUdvIpa prajJaptau - "tIse dhaNupaTTe dAhiNeNaM coddasa joaNasahassAiM paMca aTThAvIse joaNasae ekkAsa ya eguNavIsai bhAe joaNassa parikkhaNaM /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 jyotiSkaraNDakam dhaNuvaggAo niyamA jIvAvaggaM visohaittANaM / sesassa ya chabbhAge jaM mUlaM taM usU hoi // 182 // 'niyamAt' avazyantayA dhanuHpRSThavargAjjIvAvarga 'vizodhya' apanIya zeSasya SaDbhirbhAge hRte yanmUlamAgacchati tat 'iSuH' iSuparimANaM bhavati, tatra bharatakSetrasya dhanuHpRSThavargaH saptakaH SaTko dviko'STau ca zUnyAni 76200000000 tasmAjjIvAvargaH saptakaH paMcakaH SaTko'STau zUnyAni 75600000000 ityevaMrUpaH zodhyate, zeSaM SaTko'STau ca zUnyAni 600000000 tiSThati, tasya SaDbhirbhAge hRte jAta ekako'STau ca zUnyAni 100000000, etasya vargamUlAnayane labdhAni daza sahasrANi kalAnAM, tAsAmekonaviMzatyA bhAge hRte labdhAni yojanAnAM paMca zatAni SaDviMzatyadhikAni SaT kalAH, etAvAn bharatakSetrasyeSuH, evaM sarveSAmapi kSetrANAmiSava AnetavyAH // 182 // samprati prakArAntareNa jIvAnayanAya karaNamAha chagguNamusussa vaggaM dhaNuvaggAo visohaittANaM / sesassa vaggamUlaM taM khalu jIvaM viyANAhi // 183 // iSo:- bharatAdevivakSitakSetrasya sambandhino vargaM SaDguNaM-SaDbhirguNitaM santaM dhanurvargAdvivakSitabharatAdikSetrasambandhidhanuHpRSThavargAdvizodhya zeSasya yadvargamUlaM labhyate tat khalu jIvAM vivakSitabharatAdikSetrasya jAnIhi, tatra bharatakSetrasyeSuH kalArUpadazasahasrapramANastasya varga ekako'STau zUnyAni 100000000, eSa SaDbhirguNyate, jAtAH SaTko'STau zUnyAni 600000000, amuM rAziM dhanuHpRSThavargAt saptakaH SaTko dviko'STau ca zUnyAni 76200000000 ityevaMrUpAt vizodhayet, zeSaM sthitaM saptakaH paMcakaH SaTko'STau ca zUnyAni 75600000000, etasya vargamUlAnayane labdho dvikaH saptakazcatuSko navakaH paMcakazcatuSka: 274954, zeSamudvarati dviko navakaH saptako'STako'STakazcatuSka: 297884, chedarAzistu paMcakazcatuSko navako navakaH zUnyamaSTau 549908, vargamUlalabdhasya tu kalArAzeryojanAnayanArthamekonaviMzatyA bhAgo hiyate, labdhA yathoditasvarUpA bharatakSetrasya jIvA, evaM zeSANAmapi kSetrANAM jIvA AnetavyAH // 183 // samprati bAhAnayanAya karaNamAha mahayo dhaNupaTThAto DaharAgaM sohayAhi dhaNupaTuM / jaM ittha havai sesaM tassaddhe niddise bAhaM // 184 // 1.0Na saMtuvaggaM- iti he. pratau //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo maMDala vibhAga 165 mahato dhanuHpRSThAt DaharAkaM-laghu dhanuHpRSThaM zodhaya spheTaya, tasmin spheTite sati yadavatiSThate zeSaM tasyArddhe bAhAM nirdizet, arddha bAhAtvena pratipAdayet tatredaM karaNaM bharatakSetre bhAvyate - iha yat bharatakSetrasya dhanuH pRSThaM tanmahat, tacca caturdaza sahasrANi paMca zatAnyaSTAviMzatyadhikAni kalAzcaikAdaza 14528 ka. 11, DaharakaM dhanuHpRSThaM vaitADhyasatkaM, bharata kSetra dhanuH pRSTApekSayA tasyAlpatvAt, tacca daza yojanasahasrANi sapta zatAni tricatvAriMzadadhikAni kalAH paMcadaza 10743 ka. 15, tato mahato dhanuH pRSThAt DaharakaM dhanuHpRSThaM zodhyate, jAtaM zeSamidaM trINi sahasrANi sapta zatAni caturazItyadhikAni yojanAnAM kalA: paMcadaza 3784 ka. 15, etasyArddhe labdhAni yojanAnAmaSTAdaza zatAni dvinavatyadhikAni kalAH sArddhAH sapta 1892 ka. 7, 12 etAvatparimANA bharatakSetrasya pUrvasyAmaparasyAM ca dizi pratyekaM vakrIbhUtA bAhA, evaM zeSANAmapi kSetrANAM bAhA AnetavyAH, yadivA sarveSvapi kSetreSu yathoditasvarUpANAM karaNAnAM pratyekaM bhAvanAvargArthaM kSetrasamAsaTIkA nirIkSitavyA, tatra savistaraM bhaNanAt, iha tu granthagauravabhayAnna pratikSetraM bhAvanA kRteti // 184 // tadevamuktAni savistaraM kSetrANi varSadharAzca samprati jambUdvIpaparirayagaNitapadAnayanAya karaNadvayamAha - - gAthArtha :- bharata-airavatathI mAMDIne mahAvideha varSa sudhI varSa-varSadharono vikhaMbha jamazo - jamazo hoya che. // 178 // TIkArtha : bharata aivatathI mAMDIne arthAt jaMbudrIpanA dakSiNa bAju uttarAbhimukha evA bharatAdino tathA uttarabAju dakSiNAbhimukha evA ai2vatAdi varSavarSadharono viSNu, pUrva-pUrva karatAM bamaNo-bamaNo tyAM sudhI jANavo ke jyAM sudhI baMnenuM varSa videha AvI jAya. bhAvanA - bharata - airavatanI apekSAe bamaNo viSlebha laghuhimavAn - zikharIno, te baMnethI bamaNo haimavat - hairaNyavatno temanAthI bamaNo vikhuMbha mahAhimavAn kimaparvatano temanAthI bamaNo harivarSa - ramyavarSano, temanAthI bamaNo niSadha-nIlavaMta parvatano tathA temanAthI bamaNo viSphabha mahAvideha varSano hoya che. // 178 // - have, niyata bharatAdino vidhvaMbha jaNAve che - ahIM bharata kSetra prathama che eTale 1 bhAgAkAra kSullahimavaMta tenAthI bamaNo eTale 2 bhAgAkAra, hemavRMtavarSamAM 4, mahAhimavaMtamAM 8, harivarSamAM 16 tathA niSadhamAM 32 bhAgAkAra che. A badhA maLIne
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 jyotiSkaraNDakam 63 thAya che. e rIte uttarabAju airavatathI mAMDIne 63 bhAgAkAra che, baMne maLIne 126 thayA tathA mahAvideha kSetramAM 64 bhAgAkAra che eTale te maLIne kula 190 bhAga thayA tyArapachI je kSetramAM vikhaMbha jANavAnI icchA thAya te kSetramAM jeTalA bhAgAkAra batAvyA teTalA pramANa rAzithI jaMbUpino vikhaMbha guNavo, guNIne 190thI bhAgAkAra karavo eTale te kSetramAM pratiniyata viSkabhaparimANa Ave che. jaMbUdvIpano vikhaMbha 1 lAkha yojana che tene 1 thI gaNavo eTale 1 lAkha thayA teno 100thI bhAga karavo eTale para6 yojana AvyA. zeSa rAzinI chedarAzimAM rahela zUnya sAthe apavartanA karavI eTale 19 bhAgarUpa 6 kalA Avaze ATalo parimANa bharatakSetrano vikhaMbha che. gAthArtha :- bharatano vikhaMbha pAMcaso chavvIsa yojana tathA ogaNIzanA chedavALI 6 kalA che. || 179 / TIkArya :- gAthA sugama che. jaMbUdvIpano vikhaMbha 1 lAkha yojana pramANa che tene laghuhimavaMtano vikhaMbha lAvavA mATe rathI guNavo, eTale 2 lAkha thayA. teno 190thI bhAgAkAra karavo eTale 105ra yojana tathA kalA ATalo laghu himavaMta parvatano vikhaMbha Ave che. A rIte sarva kSetromAM yathokta vikhaMbha parimANa lAvavuM. tyAM haimavata varSamAM vikhaMbha parimANa-2105 yojana kalA, mahAhimavaMta parvatano 4210 co. 10 kalA, harivarSakSetramAM 8421 yo. 1 kalA, niSadhaparvatamAM 1684ra yo. te kalA, videhano viSaMbha 33684 yo. kalA. Ama, airAvata Adino paNa vikhaMbha lAvavo. te A rIte airAvatano pa26 yo. kalA, zikharIparvatano 105ra yo. ja kalA, hairaNyavat varSano 210pa yo. kalA, rukimaparvatano 4210 tho. 12 kalA, ramyapha kSetrano 8421 yo. A kalA tathA nIlavaMta parvatano 1684ra yo. 2 kalA. I 179 // A bharatAdi kSetro Aropita dhanuSyanA AkAranA che eTale temanI jIvA lAvavA mATe karaNa batAve che 19
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo maMDala vibhAga = 167 gAthArtha :- avagAhathI una vikhaMbha avagAha samaguNa karo. tenuM cAra vaDe guNelAnuM je mULa che te maMDaLakSetrano avagAha (jIvA) che. / / 180 // TIkArtha :- avagAha - vivakSita bharatAdi kSetra saMbaMdhi vistArathI nyUna jaMbUdvIpano 19 lAkha kalArUpa viSlebha avagAha saMguNa - vivakSita bharatAdi kSetra saMbaMdhi vistAra svarUpa karavo. 19 arthAt - je avagAhathI nyUna karyo tenA vaDe guNavo. te guNelAne pharIthI 4 vaDe guNavo. tenuM je mULa che te maMDaLakSetra goLakSetra - jaMbudrIpa saMbaMdhi kSetra - tenA vivakSita eka deza bharatAdi Aropita dhanuSyanA AkAravALAnI jIvA-pratyaMcA thAya che. tyAM bharatanI jIvA mATe A karaNa lAvavuM. bharatano vistAra 526 tyAM 526ne kalA karavA 19thI guNavA ane guNIne uparanI 6 kalA umeravI eTale 9994 + 6 = 10,000 tenAthI jaMbudvIpano kalArUpa 1900000 vidhyuMbha nyUna karavo eTale 18,90,000 ene yathokta 10 hajAranA vistArathI guNavo eTale 18900000000 ene pharI 4 thI guNavo tethI 7pa600000000 enuM vargamULa kADhavAthI 274954 AvyA. zeSa 297884 2he che tathA chedarAzi 549908, - (274954 1884) vargamULathI prApta kalA rAzinA yojana lAvavA teno 19thI bhAga karavo eTale 14471 yo. 5 kalA tathA uddharita kalA apekSAe kAMIka nyUna 1 kalA arthAt kAMIka nyUna 6 kalA jANavI ATalI bharatakSetranI jIvA che. A rIte zeSa kSetronI paNa jIvA lAvavI. // 180 // have, dhanu:pRSTa lAvavA mATe karaNa batAve che. gAthArtha :- iSu varga 6thI guNeluM jIvAvargamAM nAMkhIne je tenuM vargamULa te dhanu:pRSTa jANo. || 181 || TIkArtha :iSu - bharatAdi saMbaMdhi bANa teno varga iSuvarga ene 6thI guNita jIvAvargamAM nAMkhIne te rAzinuM je vargamULa prApta thAya te vikSita bharatAdinuM dhanu:pRSTa jANavuM. have, A vAtane bharatakSetramAM vicArIe.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 jyotiSkaraNDakam bharatanuM kalArUpa ISa 10,000no varga karavo. 10,00,00,000 ene pharIthI 6 thI guNavo. 60,00,00,000 A rAzi bharata saMbaMdhi jIvAvarga 756OOOOO000mAM nAMkhavo. 7620OO40000 maLaze. enuM vargamULa lAvatAM 27043, zeSa rAzi uddhare che te 262151, chedarAzi 552066, (27043 262151 ') vargamULathI prApta thayela kalA rAzinA yojana karavA 1thI bhAga karavA, 55206 eTale 14528 co. ane 11 kalA ATaluM bharatakSetranuM dhanu:pRSTa AvyuM. Ama, bIjA kSetromAM paNa dhanupRSTa lAvavA. 181 // ahIM je "iSavarga paguNitaM' ema kahyuM tethI izka lAvavA mATe karaNa batAve che. gAthArtha - dhanurvargamAMthI niyamA jIvAvarga bAda karIne zeSanA 6 bhAga karatAM je vargamULa nIkaLe te "iSa' kahevAya che. gAthArtha - niyamA dhanapaSTanA vargamAMthI jIvAvargane bAda karI zeSano 6thI bhAga karatA je vargamULa Ave te iSa parimANa' thAya che. tyAM bharatakSetranuM dhanupRSTavarga 76200000000 temAMthI jIvA varga 756OOOOOOO0 bAda karatAM 600000000 teno 6thI bhAga karatAM 100000000 enuM vargamULa 10000 kalA teno 19thI bhAga karatA pa26 yo. 6 kalA AvyuM ATaluM bharatakSetranuM iSa ema sarvakSetronA iSa lAvavA. / 182 / anya prakAre jIvA lAvavA mATe karaNa gAthArtha - 6 guNa iSa varga dhanurvargamAMthI bAda karIne zeSanuM je vargamULa te jIvA jANavI. || 183 // TIkArya - bharatAdi vivakSita kSetra saMbaMdhi ISano varga cha guNa karelo dhanurvargamAMthI vivakSita bharatA kSetra saMbaMdhi dhanupRSTanA vargamAMthI bAda karIne zeSa rAzinuM je vargamULa prApta thAya che te vivakSita kSetranI jIvA jANavI. tyAM bharatakSetranuM iSa 10000 kalA teno varga 100000000 tenA 6 guNA 6OOOOOOO0, ene dhanuSpaSTanA vargamAMthI 7620OOOOOO0 bAda karatAM 7pa6OOOOOOOO enuM vargamaLa 274954, zeSa 297884 tathA chedarAzi pa49908, vargamULathI prApta kalA rAzine yojana lAvavA 19thI bhAga karatAM kahyA mujabanI bharatanI jIvA Ave che ema zeSa kSetronI paNa jIvA lAvavI. || 183 /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo maMDala vibhAga - 169 gAthArtha :- moTA dhanu:pRSTamAMthI nAnu dhanuHpRSTa zodho. ahIM je zeSa rahe tenA arhamAM bAhAno nirdeza karAya. // 184 || TIkArtha :- moTA dhanu:pRSTamAMthI nAnu dhanu:pRSTa bAda karo, te bAda karatA je bace che tenuM aDadhuM karatA te kSetranI bAhAno nirdeza thAya che tyAM karaNa A rIte che te bharatakSetramAM vicArAya che. ahIM je bharatakSetranuM dhanuHpRSTa te moTuM te 14528 yo.11 kalA. nAnuM dhanu:pRSTa vaitADhya saMbaMdhi, bharatakSetranA dhanuHpRSTanI apekSAe te alpa che. te 10743 yo. 15 kalA che. tethI moTA dhanu:pRSTamAMthI nAnu dhanu:pRSTa bAda karavuM. zeSa 7 kalA ATalA 1 2 eTaluM thayuM. 3784 yo. 15 kalA. enuM aDadhuM karatAM 1892 yo. parimANanI bharatakSetranI pUrva ane apara (pazcima) dizAmAM pratyeka vakra thayelI bAhA che. ema zeSa kSetronI bAhA lAvavI athavA sarve kSetromAM yathAkathita svarUpa karaNonI bhAvanA varga mATe kSetrasamAsa TIkA jovI tyAM vistArapUrvaka kahevAyeluM che. ahIM to graMthagaurava bhayathI pratikSetra bhAvanA karI nathI. // 184 || A rIte vistAra sahita kSetro ane varSadharo kahyA have, jaMbudvIpanI paridhi gaNita pada lAvavA mATe be karaNa batAve che vikkhaMbhavaggadahaguNakaraNI vaTTassa parirao hoi / vikkhaMbhapAyaguNio parirao tassa gaNiyapayaM // 185 // 'vRttasya' vRttakSetrasya yo viSkambho - viSkambhaparimANaM tasya vargo vidhIyate, vargo nAma tenaiva rAzinA guNanaM, tato 'dahaguNa' tti dazabhirguNanA, tataH karaNiriti vargamUlAnayanaM, tato vRttasya parirayaparimANaM bhavati, tathA tasya vRttasya parirayo viSkambhasya pAdena - caturthenAMzena guNito gaNitapadaM bhavati, tatredaM karaNaM jambUdvIpe bhAvyate - jambUdvIpasya viSkambho yojanazatasahasraM 100000, tasya vargo vidhIyate, jAtAnyekakasya purastAddaza zUnyAni 10000000000 punardazabhirguNanaM labdhamanyadekaM zUnyamiti jAtAnyekAdaza zUnyAni 100000000000, tato vargamUlAnayane jAto'dhastAdayaM chedarAzi:- SaD lakSA dvAtriMzatsahasrANi catvAri zatAni saptacatvAriMzadadhikAni 632447, atra paryantavarttisaptarUpamaMkasthAnaM muktvA zeSaM tatsarvamapi dviguNIkRtamAsIdityarddhakriyate, labdhAni trINi zatasahasrANi SoDaza 1. etAthAnantaraM keSucidAdarzeSu pAThabhedA api dRzyanta tacca tRtIye pariziSTe jJAtavyAH /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam sahasrANi dve zate saptaviMzatyadhike 316227, zeSamupariSTAdidamudvarati - catastro lakSAzcaturazItiH sahasrANi catvAri zatAnyekasaptatyadhikAni 484471, etAni yojanaM ca caturbhirguvyUtairbhavati tato gavyUtAnayanArthameSa rAzizcaturbhirguNyate, jAtAnyekonaviMzatirlakSANi saptatriMzatsahasrANi aSTau zatAni caturazItyadhikAni 1937884, chedarAzi: sa eva prAktano, navaramantyamapi saptakarUpamaMkasthAnaM dviguNIkriyate, tata evaMrUpo bhavati - SaDlakSANi dvAtriMzatsahasrANi catvAri zatAni catuSpaMcAzadadhikAni 632454, anenoparitanarAzerbhAgo hiyate, labdhaM krozatritayaM, zeSamupariSTAdidamudvarati - catvAriMzatsahasrANi paMca zatAni dvAviMzatyadhikAni 40522, amUni gavyUtAni gavyUtaM ca dhanuSAM sahasradvayena bhavati, tato dhanurAnayanArthamayaM rAzi: sahasradvayena guNyate, jAtA aSTau koTayo daza lakSAzcatuzcatvAriMzatsahasrANi 81044000, chedarAzi: prAktana eva, tato labdhamaSTAviMzaM dhanuH zataM 128, zeSamupariSTAdidamuddharati - ekonanavatiH sahasrANi aSTau zatAni aSTAzItyadhikAni 89888, etAni ca dhanUMSi, dhanuzca SaNNavatyaMgulaM, tato'yaM rAziraMgulAnayanAya SaNNavatyA guNyate, jAtAni SaDazItirlakSANi ekonatriMzatsahasrANi dve zate aSTacatvAriMzadadhike 8329248, chedarAzi: sa eva, tato labdhAni trayodazAMgulAni zeSamupariSTAdidaM catastro lakSAH sapta sahasrANi trINi zatAni SaTcatvAriMzadadhikAni 407346, ayaM rAzirarddhAMgulAnayanArthamarddhakriyate, jAtA aSTau lakSAzcaturdaza sahasrANi SaT zatAni dvinavatyadhikAni 814692, chedarAzi: sa eva, labdhamekamarddhAMgulaM, zeSamuddharati - eko lakSo dvayazItiH sahasrANi dve zate aSTAtriMzadadhike 182238, eSa jambUdvIpaparidhiH // 185 // tathA cAha 170 jaMbuddIvaparirao tinni ya solANi sayasahassANi / beya sayA paDipuNNA sattAvIsA samahiyA ya // 186 // tiNi ya kosA ya tahA aTThAvIsaM ca dhaNusayaM ekkaM / terasa ya aMgulAI addhaMgulayaM ca savisesaM // 187 // idaM gAthAdvayamapi sugamaM / samprati gaNitapadamAnIyate, tatra jambUdvIpasya viSkambho yojanazatasahasraM, tasya pAda:-caturthAMzaH paMcaviMzatiH sahasrANi tena samasto'pi jambUdvIpaparirayo guNyate, tatra parirayayojanAstisro lakSAH SoDaza sahasrANi dve zate saptaviMzatyadhike ityevaMrUpaH paMcaviMzatisahasrairguNyate, guNitazca san etAvAn bhavati - 1. etad 186-1987 gAthAdvayaM TIkAvarti iti pu. pre. pArzvabhAge //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 171 saptakoTIzatAni navatiH koTyaH SaTpaMcAzallakSAH paMcasaptatiH sahasrANi 7905675000, gavyUtatritayamapi paMcaviMzatisahasraguNaM kriyate, jAtAni paMcasaptatiH sahasrANi gavyUtAnAM 75000, teSAM caturbhirbhAgo hiyate, labdhAni yojanAnAmaSTAdaza sahasrANi sapta zatAni paMcAzadadhikAni 18750, eSa rAziH pUrvasmin yojanarAzau prakSipyate, tataH dhanuSAmaSTAviMzaM zataM paMcaviMzatisahasrairguNyate, jAtA dvAtriMzallakSAH 3200000, aSTAbhizca dhanuHsahasrairyojanaM bhavati, tato yojanAnayanArthamaSTAbhiH sahasrairbhAgo hriyate, labdhAni catvAri zatAni 400, ayamapi pUrvarAzau prakSipyate, aMgulAnyapi trayodaza paMcaviMzatisahasraguNAni kriyante, jAtAni trINi lakSANi paMcaviMzatiH sahasrAbhyAdhikAni 325000, ardhAMgulamapi paMcaviMzatisahasrairguNyate, jaataanybhogulaanaaN paMcaviMzatisahasrANi, teSAmaddhe labdhAnyaMgulAnAM dvAdaza sahasrANi paMcazatAbhyadhikAni 12500, tAni pUrvokte'gularAzau prakSipyante, tato'gularAziH trINi zatasahasrANi saptatriMzat sahasrANi paMcazatAdhikAni 337500, tata eteSAM dhanurAnayanAya SaNNavatyA bhAgo hiyate, labdhAni dhanuSAM paMcatriMzacchatAni paMcadazAdhikAni 3515, zeSamudvaratyaMgulAnAM SaSTiH, asya ca dhanUrAzergavyUtAnayanAya sahasradvayena bhAgo hriyate, labdhamekaM gavyUtaM, zeSamudvarati dhanuSAM paMcadaza zatAni paMcadazAdhikAni 1515, sarvasaMkhyayA jAtamidaM-yojanAnAM sapta koTizatAni navatikoTyabhyadhikAni SaTpaMcAzallakSAzcaturnavatisahasrANi zatamekaM paMcAzadadhikaM, tathA gavyUtamekaM, tathA dhanuSAM paMcadaza zatAni paMcadazAdhikAni SaSTiH aMgulAnAmiti, etAvajjambUdvIpe gaNitapadam, etAvanti yojanapramANAni caturasrANi caturasrANi khaNDAni yathoktagavyUtAdyadhikAni jambUdvIpe bhavantItyarthaH, tathAcAha-'satteva ya koDisayA nauyA chappannasayasahassAI / cauNauiM ca sahassA sayaM divaDhe ca sAhIyaM // 1 // " sAdhikatvapratipAdikA ceyaM gAthA-"gouyamegaM pannarasa dhaNusayA taha dhaNi pannarasa / sarddhi ca aMgulAI jaMbUdIvassa gaNiyapayaM // 1 // " 186-187 // tadevamuktA jambUdvIpavaktavyatA, saMprati jambUdvIpamadhyagatameruvaktavyatAmAha gAthArtha - vikhaMbhanA vargane 10 guNa karI vargamULa kADhatAM vRttano paricaya thAya che tathA teno pariraya vikhaMbhanA 4thA bhAgathI guNelo gaNitapada (kSetraphaLa) thAya che. 1. saptaiva ca koTizatAni navati SaTpaJcAzacchatasahasrANi / caturnavati ca sahasrA zataM dvayarthaM ca sahitam / 2. gavyutamekaM paJcadaza dhanuHzatAni tathA dhanuSi paJcadaza / SaSThizcAGgulAni jambUdvIpasya gaNitapadam //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 jyotiSkaraNDakam TIkArya - vRtta kSetranA vikhaMbhano varga karavo. pachI tene 10thI guNAkAra karavo tyArabAda, vikhaMbhanA cothA bhAgathI guNatAM gaNitapada thAya che. A karaNa jaMbUdvIpamAM bhAvIe jaMbUdvIpano vikhaMbha 100000, teno varga 1OOOOOOOOOO tene 10thI guNavo. 100000000000 tethI vargamUla lAvatAM nIce chedarAzi 632447 thayo. ahIM, cheDe rahelA 7nA aMkane choDIne zeSa sarva bamaNuM karela hatuM eTale aDadhuM karavuM eTale 316227, zeSa uparathI eTaluM bace che 484471 ATalA yojana thAya. 1 yojana 4 gAuthI thAya che eTale gAu lAvavA rAzi 4thI guNavo eTale 1937884 chedarAzi te ja pUrvano che. phakta aMtima 7 no aMka paNa bamaNo karavo tethI 632454 thayA. enAthI uparanA rAzino bhAgAkAra karavo. 1937884 5 632454 = 3 koSa thayA. upara zeSa 40522 gAu thayA enA dhanuSa lAvavA. 2000thI guNavA eTale 81044000 chedarAzi pUrvano ja che arthAta 81044000 + 632447 karavA tethI 128 dhanu AvyA. zeSa 89888 dhanuSa rahyA tenA aMgula karavA 96thI guNatAM 8629248 thayA. chedarAzithI bhAgatA 13 aMgula thayA. zeSa 407346, ardhaaMgula lAvavA A rAzi bevaDAvo eTale 814692 tene chedarAzithI bhAMgatA 1 ardhaaMgula AvyuM. zeSa 182238 vadhyA. A jaMbUdvIpano paridhi arthAt 316227 yo. 3 koSa 128 dhanuSa 13 AMgaLa tathA eka AMgaLanA 14236 bhAga thAya che. | 185 / tathA 186lii tathA /187ii no gAthArtha-TIkArya sugama che upara jaNAvela che tyAMthI joI levo. jaMbUDhIpanuM gaNitapada jaMbUDhIpano vikhaMbha 100000 yo. teno pAda - cotho bhAga 25000 thayo. tenAthI jebUdvIpano paridhi guNavo. 316227 X 25000 = 7905675000 yo. 3 gAu paNa 25000 sAthe guNatAM 75000 gAu eno 4thI bhAga karatAM 18750 yojana ane pUrva rAzimAM nAMkhatA 7905693750 co. uparanA 128 dhanu. ne 25000 sAthe guNatAM 3200000 ane 1 yo. = 8000 dhanuSa eTale 8000thI bhAga karatAM 400 yo. AvyA. tene pUrvanA yojana rAzimAM nAkhatAM 7905694150 632447
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 173 yo. thayA. have enA uparanA 13 AMgaLane 25000thI guNavA eTale 325000 AMgaLa tathA 1 AMgaLane guNatAM 125OO AMgaLabaMne AMgaLa rAzino saravALo 337500 tene dhanuSa lAvavA 96thI bhAga karatAM 3515 dhanuSa AvyA. zeSa 60 AMgaLa rahyA dhanuSanA gAla lAvavA 2000thI bhAga karatAM 1 Avyo. zeSa 1515 rahyA. sarvasaMkhyAthI 7905694150 yo. 1 koSa, 1515 dhanuSa 60 AMgaLa ATaluM jebUdvIpamAM gaNitapada (kSetraphaLa) thAya che ATalA yojana-yojananA corasa TukaDA yathokata 207 mAgha pUdvIpama hoya che. // 186-187 // Ama, jaMbudvIpanuM svarUpa jaNAvyuM have, jaMbudvIpanI vacce rahelA merUnuM svarUpa batAve che. merUnuM svarUpa jaMbUddIvassa bhave bahumajjhe savvarayaNadhAtucito / merU nAma nagavaro sukkIlo devarAINaM // 188 // navanaiM ca sahassA uvviddho aha sahassamogADho / dharaNiyale vitthiNNo joyaNANaM dasahasassA // 189 // anantaroktasvarUpasya jaMbUdvIpasya bahumadhyadezabhAge merurnAmA parvataH, sa ca dharaNitalasyopari navanavatiryojanasahasrANi udviddhaHUrdhvamucchrito yojanasahasram 'adhoH'dharaNimadhye samavagADhaH, tathA dharaNitale dazayojanasahasrANi vistIrNaH upari yojanasahasraM vistRtastrayANAmapi lokAnAM saMsparzI, punaH kathambhUtaH ? ityAha-'sarvaratnadhAtucittaH' sarve ratnaiH sarvaizca prAyaH suvarNAdidhAtubhizcito yuktaH tathAhi tasya merostrINi kANDAni, tadyathAprathamaM dvitIyaM tRtIyaM, kANDaM nAma viziSTaparimANAnugatA vicchedAH, tatra prathamaM kANDa yojanasahasrapramANaM, tacca bhUmAvavagADhaM, dvitIyaM triSaSTiryojanasahasrANi, tacca 'samatalabhUbhAgAdArabhya pratipattavyaM, tRtIyaM SaTtriMzad yojanasahasrANi, prathamaM ca kANDaM kvacitpRthavIbahulaM kvacidupalabahulaM kvacidvajraratnabahulaM kvacit zarkarAbahulaM ca, pRthvI ca nAnAdhAturUpA draSTavyA, dvitIyaM kANDaM kvacidrajatabahulaM kvacijjAtarUpabahulaM kvacidaMka ratnabahulaM kvacitsphaTikaratnabahulaM, tRtIyaM punarekAkAraM, sarvAtmanA jambUnadamayam uktaMca
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 jyotiSkaraNDakam "madarassa NaM bhaMte ! pavvayassa kai kaMDA pannatA ?, goyamA ! tinni kaMDA pannattA, taM jahA- heDille kaMDe majjhille kaMDe uvarime kaMDe, maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa hiDille kaMDe kaivihe pannate ? goyamA ! cauvvihe pannatte, taMjahA-puDhavI uvale vaire sakkarA / maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa majjhille kaMDe kaivihe pannatte ? cauvihe pannatte, taMjahA-aMke phalihe rayae jAyarUve / maMdarassa NaM bhaMte / pavvayassa uvarime kaMDe kaivihe pannatte ? goyamA ! egAgAre, savvajaMbUNayAmae" iti, ato bhavati sarvaratnadhAtucitaH, zikhare ca tasyopari sarvavaiDUryaratnamayI cUlikA, sA ca catvAriMzadyojanAnyuccA, mUle vistRtA dvAdaza yojanAni madhye aSTAvupari catvAri, tayA ca cUlikayA patAkazataparikalpitaH zakradhvaja iva devAnAM pratibhAsate, punaH kathambhUtaH ? ityAha-'sukrIDo devarAjAnAM, suSTha-atizayena paramaramaNIyatayA krIDyate iti sukrIDaH, paramaM krIDAsthAnaM devarAjAnAM, tasmiMzca maMdaraparvate catvAri vanAni tistro mekhalAstadyathA-bhUmau bhadrazAlavanaM samoccabhUmitAladUrdhvaM paMcayojanazatAnyutplutyAtrAntare paMcayojanazatavistIrNA prathamamekhalA, tatra nandanavanaM, tato nandanavanAdUrdhvaM triSaSTiyojanasahasrANyUrdhvamutplutyAtrAntare paMcayojanazatavistRtA dvitIyA mekhalA, tatra saumanasaM vanaM, tato'pi saumanasavanAdUrdhvaM SaTtriMzadyojanasahasrANyutplutyAtrAntare meroruparitanaM talaM, tacca yojanasahasravistAraM, tatra ca cUlikAyAH sarvAsu dikSu paNDakavanaM, tasmiMzca paNDakavane paMcayojanazatAyAmA arddhatRtIyayojanazatavistRtAzcatastro mahAzilAH, tAsu ca zilAsu tIrthakarAbhiSekayogyAni paMcadhanuHzatotsedhAni paramaramyANi zAzvatikAni siMhAsanAni // 188-189 // sAmpratamuparitalAdadho'vataraNe IpsitakSetre viSkambhapariNAmajJApanArthaM karaNamAha gAthArtha - jaMbUdvIpanA bahumadhyabhAge sarvaratna dhAtuyukta devarAjAono sukroDa merU nAmano nagazreSTha che. te navvANuM hajAra yojana UMco hajAra yojana jamInamAM avagADha tathA 52tAnA ta 52 62 2 yona vistI cha. // 188 - 188 // TIkArtha :- jaMbUdvIpanA bahumadhya dezabhAgamAM merU nAmano parvata che te dharatI tala ___1. mandarasya bhadanta ! parvatasya kati kANDAH prajJaptAH ? gautama ! trayaH kaNDAH prajJaptA, tadyathA- adhastanaH kaNDaH, madhyasthitaH kaNDaH uparitana kaNDaH mandarasya khalu bhante ! parvatasya adhastanaH kaNDaH katividhiH prajJaptaH ? gautama ! caturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-pRthvI utpala vajra zarkarA / mandarasya bhadanta ! parvatasya madhye kaNDAH katividhAH prajJaptAH ? caturvidhAH prajJaptAstadyathA - aGka sphaTika rajata jAtarUpa / maMdarasya bhadanta ! parvatasyoparimAH kaNDAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! ekAkArAH sarvajambUnadamayAH /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo maMDala vibhAga 175 52 navvANu hajA2 yojana UMco che 1000 yojana pRthvImAM avagADha che tathA dharatI para 10000 yojana vistRta traNeya lokane sparzanAro che tathA sarvaratno ane prAyaH suvarNAdi sarva dhAtuthI yukta che te A rIte merUnA traNa kAMDa che, prathama - bIjuM - trIjuM. kAMDa eTale viziSTaparimANathI anugata bhAgo, prathama kAMDa 1000 yojana pramANa te bhUmimAM avagADha che, bIjuM 63000 yojana che te samabhUtala bhAgathI mAMDIne upara jatAM jANavuM. trIjuM 36000 yojananuM che prathamakAMDa kyAMka pRthvIbahula, kyAMka pattharabahula, kyAMka vajraratnabahula, kyAMka zarkarAbahula che. pRthvI vividha dhAturUpa jANavI, bIjuM kAMDa kyAMka rajatabahula, kyAMka jAtarUpabahula, kyAMka aMkaratnabahula, kyAMka sphaTika ratnabahula che. trIjuM ekAkAra saMpUrNapaNe jaMbUnadamaya che eTale sarvaratnadhAtuyukta hoya che. tenA upara zikharamAM sarva vaiDUryaratnamayI cUlikA che te 40 yojana UMcI che. mULamAM 12 yojana pahoLI, vacce 8 yojana ane u52 cAra yojana pahoLI che, te merU parvata cUlikA dvArA seMkaDo patAkA yukta devonA indradhvaja jevo lAge che, te devarAjAono atyaMta ramaNIya hovAthI zreSTha krIDA sthAnarUpa che. e merUparvatamAM cAra vano traNa mekhalA AvelI che te A rIte bhUmi para bhadrazAla vana che. samabhUtalA bhAgathI upara 500 yojane 500 yojana pahoLI prathama mekhalA che. tyAM naMdanavana che tenAthI upara 63000 yojana jatAM 500 yojana pahoLI bIjI mekhalA che. tyAM saumanasa vana che tenAthI paNa upara 36000 yojana jatA merUnuM uparima tala che te 1000 yojana vistAranuM che tyAM cUlikAnI sarvadizAomAM paMDaka vana che. temAM 500 yojana lAMbI 250 yojana pahoLI 4 mahAzilA che te zilAo upara tIrthaMkaronA abhiSeka yogya 500 dhanuSa UMcA paramaramya zAzvata siMhAsano che. II 188-189 // have,uparathI nIce utaratAM icchita kSetramAM vidhvaMbha parimANa jANavA mATe karaNa batAve che. jatthicchasi vikkhaMbhaM maMdarasiharAu ovaittANaM / ikkArasahiyaladdho sahassasahio u vikkhaMbho // 190 // mandaraparvate zikharAdavapatya yatra kvApi viSkambhaM jJAtumicchasi tatra yadatikrAntaM yojanAdikaM tasyaikAdazabhirbhAge hRte yallabdhaM tatsahasrasahitaM sat tatra viSkambhaH, sa ca meroruparitalAdadhaH SaTtriMzadyojanasahasrANyavatIrNaH, tatra kila viSkambho jJAtumiSTa iti SaTtriMzatsahasrANi dhriyaMte 36000, teSAmekAdazabhirbhAge hate labdhAni dvAtriMzad yojanazatAni
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam dvisaptatyadhikAni aSTau caikAdazabhAgAH 3272 8 11 etacca sahasrasahitaM kriyate, jAtAni dvicatvAriMzacchatAni dvisaptatyadhikAnyaSTau caikAdazabhAgA yojanasya 4272 8 11 etAvAn tatra pradeze bAhyo giriviSkambhaH, tatra ca pradeze saumanasaM vanaM tacca cakravAlatayA paMcayojanazatavistAraM tata ekato'pi paMcayojanazatAni vanena ruddhAnyaparato'pIti yojanasahasraM bAhyagiriviSkambhAdapanIyate, zeSamantargiriviSkambhaparimANaM bhavati, tacca dvAtriMzatchatAni dvisaptatyadhikAni aSTau caikAdazabhAgA yojanasya 3272 8 11, evaM sarvatrApi bhAvanIyaM, etacca karaNaM mekhalAdvayasahite merau karNagatyA draSTavyaM, nAnyathA, atha keyaM karNagati: ? iti ucyate, adho merorekasmin pradeze upari ca tatsama zreNivyavasthite meroreva pradeze yA davarikA pradIyate sA karNagatiH, tatra ca davarikAyA merozcApAntarAlaM yadapi kvacidupalabhyate tadapi karNagatyA meroH sambandhIti vivakSitatvAtsarvatraikAdazabhAgahAniH paribhAvanIyA, tato na kazciddoSa:, atrArthe ca vistarArthinA kSetrasamAsaTIkA'nusarttavyA // 190 // samprati pradezavRddhijJApanAya karaNamAha 176 gAthArtha :- jyAM merUnA zikharathI utaratA vidhvaMbha jANavAnI icchA che tyAM jeTaluM pasAra thayuM teno 11thI bhAga karatAM teTalo hajA2 sahita tyAM vidhvaMbha jANavo. || 190 || TIkArtha :- merU parvata para zikharathI utarIne jyAM kyAM paNa vikhaMbha jANavAnI icchA che tyAM je yojanAdika pasAra thayuM teno 11thI bhAga karatAM je AvyuM te hajAra sahita tyAMno viSphabha che. te merUnA uparatalathI nIce 36000 yojana utaryo, tyAM vikhaMbha jANavo che to 36000 dhAro tenA 11thI bhAga karo eTale 3272, 11 AvyuM tene 1000 sahita karo eTale 4272 AvyA ATalo te pradezamAM bAhya 8 11 girividhvaMbha che ane te pradezamAM saumanasa vana che te cakravAlatAthI 500 yojana vistArano che tethI ekataraphathI paNa 500 yojana vane rokyA ane bIjI bAjuthI paNa 500 yojana. Ama, 1000 yojana bahAranA parvatanA vidhyuMbhamAMthI bAda karatAM zeSa aMtagiri viSphabha parimANa thAya che. te 3272 ema sarvatra bhAvanA karavI, A karaNa be mekhalA sahita merUmAM karNagatithI jANavuM anyathA nahi. 11
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo maMDala vibhAga - 177 pra. khA erzagati zuM che ? u. merUnI nIce ane uparanA eka pradezamAM tenI samazreNImAM rahelA merUnA ja pradezamAM je dorI apAya arthAt, merUnI upara bahAranI bAjue dorIno eka cheDo mUkavo ane bIjo cheDo nIce jyAM merUnI pahoLAIno cheDo che tyAM rAkhavo ema karatAM dorI samAna sIdhI sapATIvALo bhAga te karNagati. te dorI ane merUnA vacce je paNa kAMIka prApta thAya te paNa karNagatithI merU saMbaMdhi che ema vivakSita hovAthI sarvatra 11 bhAga hAni bhAvavI. eTale koI doSa nathI. vistAra jANavAnI icchAvALAe ahIM kSetrasamAsa TIkA jovI. / / 190 // have, pradezapravRddhi jaNAvavA mATe karaNa batAve che. mUlaggavisesaMmi u ussayabhaiyaMmi jaM bhave laddhaM / sA haranadInagANaM paesavuDDI u sA ubhao // 199 // mUlaviSkambhaH-AdiviSkambhaH agraviSkambhaH- uparitanaviSkambhaH etayorvizleSaH kriyate, kimuktaM bhavati ? mahato viSkambhaparimANAt laghuviSkambhaparimANapanIyate, kRte ca vizleSe ucchrayeNa bhAgo hiyate, hRte ca bhAge yallabdhaM sA hRdAt - padmAdihadAdervinirgatAnAM nadInAM-gaMgAsindhuprabhRtInAM nagAnAM ca- mervAdInAmubhayataH - ubhayoH pArzvayoH pratyekaM vRddhiravaseyA, tatra meroH prastutatvAdidaM karaNaM merorupari bhAvyate, merormUlaviSkambho dazayojanasahasrANi 10000, upariviSkambho yojanasahastraM 1000, etayorvizleSe kRte sthitAni nava sahasrANi, teSAM navanavatisahasrairbhAgo hiyate, tatra zUnyaM zUnyena pAtayediti nyAyAt ubhayorapi rAzyoH zUnyatrayApavarttanAjjAta uparitano rAzirnavako'dhastano navanavatiH, navakzca navanavaterbhAgaM na prayacchatIti navaka ekAdazabhirguNyate, jAtA navanavatiH, tasyA navanavatyA bhAge hRte labdha eka ekAdazabhAgaH etAvatyatIte merorubhayoH pArzvayoH pratyekaM vRddhiH, iyamatra bhAvanA-uparitanazirobhAgAdadho'vataraNe ekAdazasu pradezeSvatikrAnteSvekasya pradezasya vRddhiH, ekAdazasvaMguleSvekasyAMgulasyaikAdazasu gavyUteSvekasya gavyUtasyaikAdazasu 1. eta AthAnantaraM ma. vi. saMskaraNe- mUla-'ggavisesa'ddhakati usussa ya katijutassa jaM mUlaM / esa giripAsabAhA, sAgarasalile vi emeva // 209 // adhikA gAthA dRzyate / gAthAyAH chAyAnuvAdastRtIyapariziSTe dRSTavyaH /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 jyotiSkaraNDakam yojaneSvekasya yojanasya vRddhiriti, yathA coparitanabhAgAdadho'vataraNe vRddhistathA mUlAdArabhyordhvamuktakrameNa hAniH pratipattavyeti // 191 // tadevaM meruvaktavyatAmabhidhAya samprati tadavadhisApekSAM candrasUryAdivaktavyatAmAha gAthArtha :- mULa ane agra vikhaMbhano vizleSa karI uMcAIthI bhAga ApatAM je prApta thAya te hRda-nadI ane parvatanI ubhayabAjuthI pradezavRddhi thAya che. TIkArtha - mULa-AdivikhaMbha ane agra-uparano vikhaMbha A baMneno vizleSa karavo, moTA vikhaMbha parimANamAMthI nAno vikhaMbha parimANa bAda karavo tyArabAda UMcAIthI bhAga karavo, ema karatAM je Ave te hRdamAMthI nIkaLelI gaMgA-siMdhu Adi nadIo ane merU Adi parvatonI baMne bAjuethI pratyeka pradezavRddhi jANavI. merUnI ahIM vAta cAlatI hovAthI A karaNa merU upara bhAvIe. merUno mULa vikhaMbha 1OOOO yojana, uparano 1000 yojana emano vizleSa karatAM 9000 yojana rahyA. teno 99000thI bhAga karavo. tyAM "zUnyano zUnyathI cheda uDAvavo" e nyAyathI baMne rAzInI zUnya uDAvatAM uparano rAzi 9 ane nIceno rAzi 99 thayo. 9 e 99nA bhAgane Apato nathI eTale 9 ne 11thI guNavA eTale 99 thayA teno 99thI bhAga karatAM 1 Avyo eTale ke, 1 bhAga. merUnI baMne bAju pratyeka vRddhi ATalI thAya che. ahIM A bhAvanA che uparanA mastakathI nIce avataraNa karatAM 11 pradeza pasAra thatA 1 pradezanI vRddhi thAya che. 11 aMgule 1 aMgula, 11 dhanuSe 1 dhanuSa, 11 gAue 1 gAu temaja 11 yojane 1 yojananI vRddhi thAya che, jema uparathI nIce utaratAM vRddhi thAya che tema mULathI upara caDatAM paNa ukta krame hAni mAnavI. te 191 || Ama, merUnI vaktavyatA kahIne have tenI avadhine sApekSa caMdra-sUryanI vaktavyatA jaNAve che. caMdA sUrA tArAgaNA ya nakkhattagahagaNA ceva / taM te padakkhiNagaI pareMti meruM gairaI ya // 192 // . candrAH sUryAH tArAgaNAH, gaNA iti dvau candrau dvau sUryo dvau tArAgaNau jambUdvIpe catvAro lavaNasAgare dvAdaza ghAtakIkhaNDe dvicatvAriMzatkAlodadhau dvisaptatiH puSkaradvIpArddha iti bahuvacanaM, nakSatragrahagaNAzceti, atra gaNazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, tadyathA- grahagaNA nakSatragaNAzca,
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 adhikAra dasamo - maMDala vibhAga bahuvacanabhAvanA prAgivAtrApyanusatavyA, ete sarve'pi manuSyakSetrabhAvinastaM-anantaroditasvarUpaM meru madhye kRtvA 'pradakSiNagatayaH' pradakSiNA-prAdakSiNyapradhAnA gatiH gamanaM yeSAM te tathA, tathA 'gairaiya'tti gatiratayastathAvidhanAmakarmodayamAhAtmyAt tathAjagatsvAbhAvyAt sadA gamanazIlA: 'pariyaMti' paryaTanti // 192 // samprati candrasUryANAM maNDalasaMkhyAmAha gAthArtha :- caMdro, sUryo, tArAgaNI, nakSatragaNo ane grahagaNo te gativitio che ane merUne pradakSiNA gati phare che. TIkArya - candro, sUryo, tArAgaNI, gaNa eTale ke, te jaMbUdvIpamAM 2 caMdro, 2 sUryo, 2 tArAgaNI, lavaNa sAgaramAM 4, ghAtakIkhaMDamAM 12, kAlodadhimAM 42, ardhapuSkara dvIpamAM 72 che eTale "gaNA:" ema bahuvacana lakhela che. nakSatra-grahagaNo ahIM "gaNa' zabda pratyeka sAthe joDavo te A rIte nakSatragaNo - grahagaNo emAM paNa bahuvacananI bhAvanA pahelAnI jema ja samajavI. A badhA ya manuSyakSetramAM rahelA te merUne madhyamAM karIne pradakSiNA gativALA, tathAvidha karmanA udayanA mAhAsya ane jagasvabhAvathI sadA gamanazIla-gatiratio phare che. 192 / sUrya tathA caMdronI maMDaLa saMkhyA pannarasa maMDalAiM caMdassa mahesiNo uvadisaMti / culasIi maMDalasayaM aNUNagaM biMti sUrassa // 193 // 'candrasya' jyotizcakrarAjasya maNDalAni 'maharSayaH' tIrthakaragaNadharA upadazanti paMcadaza-paJcadazasaGkhyAni, sUryasya punarbuvate tIrthakaragaNadharAH caturazItaM-caturazItyadhikaM na nyUnaM-paripUrNa maNDalazataM // 193 // saMprati yatra pradeze jambUdvIpasyopari sUryasya sarvAbhyantaramaNDalaM yatra ca pradeze bAhyaM tadetatpratipAdayannAha gAthArtha - maharSio caMdranA 15 maMDaLo upadeze che tathA sUryanA anyUna 184 maMDaLo kahe che. TIkArya - maharSio jyotizcakranA rAjA caMdranA 15 maMDaLo upadeze che tathA sUryanA teo paripUrNa 184 maMDaLo batAve che. 193 //. have je pradezamAM jaMbUDhIpanA upara sUryanuM sarvAtyaMtara (sauthI aMdaranuM) maMDaLa che ane je pradezamAM bAhya (sauthI bahAranuM) maMDaLa che tenuM pratipAdana kare che
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 jyotiSkaraNDakam joyaNasayaM asIyaM aMto ogAhiUNa dIvaMmi tassuvariM tu saparihiM abhitaramaMDalaM raviNo // 194 // tIsAiM tinni joyaNa sayANi ogAhiUNa lavaNaMmi / tassuvaraM tu saparihiM bAhiragaM maMDalaM raviNo // 195 // jambUdvIpasya antaH- madhye 'azItam' azItyadhikaM yojanazatamavagAhya tasya pradezasyopari 'saparidhi' pariveSasahitamabhyantaraM maNDalaM 'raveH' sUryasya pratipattavyaM, tathA jambUdvIpasya bahiH 'lavaNe' lavaNasamudre 'triMzAni' triMzadadhikAni trINi yojanazatAnyavagAhyAtrAntare tasya pradezasyopari saparidhi raverbAhyaM maNDalamavaseyam, etayostu maNDalayorapAntarAle zeSANi vyazItyadhikazatasaMkhyAni maNDalAni bhavanti // 194-195 // samprati parirayaparimANaM sarvAbhyantaramaNDale pratipAdayati gAthArtha - jaMbUdvIpamAM praveza karatAM 180 yojana sudhI jaIne tenA upara paridhi sahita sUryanuM atyaMtara maMDaLa jANavuM tathA lavaNamAM 330 yojana sudhI jaIne tenA upara saparidhi sUryana vA bhaMDaNa. tuj. // 184-185 // TIkArtha :- jaMbUdvIpanA aMdara 180 yojana jaIne te pradeza upara pariveza sahita sUryanuM atyaMtara maMDaLa jANavuM tathA jaMbUdvIpanI bahAra lavaNa samudramAM 330 yojana jaIne te pradeza upara saparidhi sUryanuM bAhyamaMDaLa jANavuM. A be maMDaLanA vacce zeSa 182 maMDapo hoya che. // 144-145 // have, sarva atyaMtara maMDaLamAM paricayaparimANa batAve che. tinneva sayasahassA paNNarasa ya hoMti joyaNasahassA / aUNAnavaI parirao abhitaramaMDale raviNo // 196 // raverabhyantaramaNDale parirayastrINi yojanAnAM zatasahasrANi paMcadaza sahasrANi ekonanavatizca kiMcitsamadhikaH, eSa ca parirayaH 'vikkhaMbhavaggadahaguNe' [gA.185] tyAdinAkaraNena svayamAnetavyaH, yadivA yadekato'pi jabUdvIpaviSkambhAdazItyadhikaM yojanazatamaparato'pi, teSAM trayANAM zatAnAM SaSTyadhikAnAM parirayaparimANamekAdaza zatAnyaSTAviMzatyadhikAni 1128, tAni jambUdvIpaparirayAcchodhyante, tato yathoktaM sarvAbhyantaramaNDalasya
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 181 parirayaparimANaM bhavati, sarvAbhyantarAnantaraM ca dvitIyaM maNDalamAyAmaviSkambhAbhyAM navanavatiryojanasahasrANi SaT zatAni paMcacatvAriMzadadhikAni paMcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya 99645, 35 / 61, tathAhi-ekato'pi sarvAbhyantaramaNDalagatAnaSTAcatvAriMzatsaMkhyAkAn ekaSaSTibhAgAn dve ca yojane apAntarAle vimucya sthitam, aparato'pi, tataH paMca yojanAni paMcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya pUrvamaNDalaviSkambhAdasya maNDalasya viSkambhe parivardhante, asya ca sarvAbhyantarAnantarasya dvitIyasya maNDalasya parirayastrINi zatasahasrANi paMcadaza sahasrANyekaM zataM saptottaraM yojanAnAM 315107, tathAhi-pUrvamaNDalaviSkambhAdasya maNDalasya viSkambhe paMca yojanAni paMcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya parivardhante, paMcAnAM ca yojanAnAM paMcatriMzatsaMkhyaikaSaSTibhAgAdhikAnAM parirayaH saptadaza yojanAni aSTAtriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya samadhikAH, paraM vyavahArato vivakSyante paripUrNAnyaSTAdaza yojanAni, tAni pUrvamaNDalaparirayarAzau yadA'dhikatvena prakSipyante tadA yathoktaM sUryaprajJaptyAdisaMmataM dvitIyamaNDalaparimANaM bhavati, tathA sarvAbhyantarAt maNDalAt tRtIyamaNDalasyAyAmaviSkambho navanavatisahasrANi SaT zatAnyekapaMcAzadadhikAni nava caikaSaSTibhAgA yojanasya 996519 / 61 parirayastrINi zatasahasrANi paMcadaza sahasrANi ekaM ca paMcaviMzatyAdhikaM zataM yojanAnAM kiMcitsamadhikaM 315125, evaM maNDale maMDala AyAmaviSkambhayoH paMca yojanAni paMcatriMzadekaSaSTibhAgAdhikAni pariraye aSTAdaza yojanAni parivarddhayatA tAvadvaktavyaM yAvatsarvabAhyaM maNDalaM, tasmiMzca sarvabAhye maNDale ekaM yojanazatasahasraM SaT zatAni SaSTyadhikAni 100660 AyAmaviSkambhAbhyAM parirayaparimANaM // 196 // punaH sAkSAdAha tinneva sayasahassA aTThArasa hoti joyaNasahassA / tinni sayA pannAsA bAhirae maMDale raviNo // 197 // 'raveH' sUryasya satke bAhye maNDale parirayaparimANaM yojanAnAM trINi zatasahasrANi aSTAdaza sahasrANi trINi zatAni paMcadazAdhikAni kiMcidUnAni 318315 // 197 // tadevamuktaM maNDalaparirayaparimANaM, samprati yAni candramaso maNDalAni sUryasyApi sAdhAraNAni yAni ca candramasa evAsAdhAraNAni tAni pratipAdayati gAthArtha :- sUryanA atyaMtara maMDaLano paridhi 3,15,089 yojana hoya che.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 jyotiSkaraNDakam TIkArtha - sUryanA atyaMtara maMDaLamAM paridhi 3,15,089 kAMIka adhika hoya che, A paridha "vikhaMbhadazaguNa' ityAdi karaNathI svayaM lAvavo athavA je ekataraphathI paNa jaMbUdvIpano vikhaMbha 180 yojana bIjI bAjuthI paNa teTalo ja che, te 360no paricaya parimANa 1128 che te jaMbUdvIpanA paricayamAMthI bAda karavo. tethI yathokata sarvavyaMtara maMDaLano paricaya pramANa thAya che, tenA pachI bIjA maMDaLano paridhi laMbAI-pahoLAI dvArA 99645, 35 te A rIte ekataraphathI sabhyatara maMDaLagata bhAgo ane 2 yojana vacamAM choDIne raheluM che ane bIjI bAjuthI paNa teTaluM ja choDIne raheluM che tethI baMne bAju maLIne te pa yojana tathA 3 bhAgo pUrvamaMDaLa vikhaMbha karatA A maMDaLa vikhaMbhamAM vadhe che ane A sarvAtyaMtarathI bIjA maMDaLano paricaya 315107 thAya che te A rIte pUrvamaMDaLanA vikhaMbhathI A maMDaLanA vikhaMbhamAM 55 bhAgo yojananA vadhe che ane pa yojanano paricaya 17 samaSikabhAga yojana thAya che paraMtu vyavahArathI paripUrNa 18 yojana kahevAya che, te pUrvamaMDaLanI parigha rAzimAM umeratA yathokata sUryaprajJapti Adi saMmata bIju maMDaLa parimANa thAya che tathA sarvAtyaMtara maMDaLathI trIjA maMDaLano AyAma - vikhaMbha 99651, paricaya 315125 che ema maMDaLamaMDaLe AyAma-vikhaMbha paY ane paricayamAM 18 yojana vadhatA vadhatAM tyAM sudhI kahevuM ke jyAM sarva bAhyamaMDaLamAM 108660 AyAma-vikhaMbha dvArA paricaya pramANa Ave. || 196 / pharIthI sAkSAt (prakaTa rIte) batAve che gAthArtha :- sUryanA bAhyamaMDaLano paricaya 318350 yojana hoya che. TIkArya :- gAthA sugama che. || 197 //. A rIte maMDaLa paricaya parimANa kahyuM. have, caMdranA je maMDaLo sUryanA paNa sAdhAraNa che ane je caMdramAnA ja asAdhAraNa che te batAve che. dasa ceva maMDalAiM abhitarabAhirA ravisasINaM / sAmantrANi u niyamA patteyaM paMca caMdassa // 198 // 1. patteyA hoMti sesANi- sUryaprajJapta TIkA patra 140 //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 183 iha candramasaH paMcadaza maNDalAni, etacca prAgevoktaM, tatra paMca maNDalAni jambUdvIpe, zeSANi tu daza maNDalAni lavaNasamudre, uktaM ca-"jambUhIve NaM bhaMte ! dIve kevaiyaM ogAhittA kevaiyA caMdamaMDalA pannatA ?, goyamA ! jaMbuddIveNaM dIve asIyaM sayaM ogAhittA ettha paMca caMdamaNDalA pannatA // lavaNe NaM bhaMte ! samudde kevaiyaM ogAhittA kevaiyA caMdamaNDalA pannattA ?, goyamA ! lavaNe NaM samudde tiNNi tIse joyaNasae ogAhittA ettha NaM dasa caMdamaNDalA pannattA, evameva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve lavaNe ya samudde pannarasa caMdamaNDalA bhavaMtItimakkhAyaM" [jambUdvIpa prajJapti sU. 142] tatra paMca maNDalAnyabhyantarANi jambUdvIpamadhyavartIni, paMca sarvabAhyAni, sarvasaMkhyayA daza maNDalAni, tadyathA- prathamaM dvitIyaM tRtIyaM caturthaM paMcamekAdazaM dvAdazaM trayodazaM caturdazaM paMcadazamiti ravizazinoH sAmAnyAni-sAdhAraNAni, zeSANi tu SaSThasaptamASTamanavamadazamarUpANi paMca maNDalAni candrasya pratyekaM bhavati, kimuktaM bhavati ?- candramasa eva tAni maNDalAni, na tu jAtucidapi teSu sUryaH paribhramati, tathA coktaM [sUryaprajJa. sUtra 45]"tattha je te caMdamaNDalA sayA AiccehiM virahiyA te NaM paMca, taMjahA-chaDe caMdamaMDale sattame caMdamaMDale aTThame caMdamaNDale navame caMdamaMDale dasame caMdamaMDale" atra saMgrahaNigAthA- "chaTuMsattamaaTThamanavamaM dasamaM ca maMDalA paMca / AiccehiM virahiyA neyavvA savvakAlaMmi // 1 // " 198 // samprati kasmin candrAntare kati sUryamArgA bhavaMti ? ityetanirUpayannAha caMdaMtaresu aTThasu abhitarabAhiresu sUrassa / bArasa bArasa maggA chasu terasa terasa bhavaMti // 199 // 1. chAyA - "jambUdvIpe bhadanta ! dvIpe kiyadavagAhya kiyanti candramaNDalAni prajJaptAni ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe 'zIti zatamavagAhyAtra paJca candramaNDalAni prajJaptAni // lavaNe bhadanta ! samudre kiyadavagAhya kiyanti candramaNDalAni prajJaptAni ?, gautama ! lavaNe samudre triNi triMzadyojana zatAnyavagAhyAtra daza candramaNDalAni prajJaptAni, evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe lavaNe ca samudre paJcadaza candramaNDalAni bhavantIti AkhyAtam / " 2. "tatra ye te candramaNDalAni sadA Adityai virahitAni tAni paJca, tadyathA-SaSThaM candramaNDalaM saptamaM candramaNDalaM, aSTamaM candramaNDalaM navamaM candramaNDalaM, dazamaM candramaMDalaM / " 3. "SaSTha saptamASTamanavamaM dazamaM ca maMDalAni paJca / Adityai virahitAni jJAtavyAni sarvakAle // 1 // "
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 jyotiSkaraNDakam iha candramaNDalAnAmantarANi caturdaza, tathAhi-paMcadaza candramaso maNDalAni, paMcadazAnAM cAntarANi caturdaza bhavanti, nonAdhikAni, tatra sarvAbhyantareSu caturSu candramaNDalAntareSu caturdA ca sarvabAhyeSu candramaNDalAntareSu sarvasaMkhyayA aSTasu candramaNDalAntareSu pratyekaM dvAdaza dvAdaza 'sUryamArgAH' sUryamaNDalAni bhavanti, SaTsu ca candramaNDalAntareSu madhyavartiSu trayodaza mArgA bhavanti // 199 // atha kathametadavasIyate-ekaikasmin candramaNDalAntare dvAdaza trayodaza vA sUryamArgA bhavanti ? iti, tata etadarthapratipAdanArthamekaikasmin candravikampe yAvantaH sUryavikampA bhavanti tAvataH pratipipAdayiSuH karaNamAha gAthArtha :- atyaMtara ane bAhya pAMca-pAMca maMDaLo sUrya-caMdranA sAmAnya che tathA pAMca pratyeka maMDaLo niyamA caMdranA che. te 198 || TIkArtha :- caMdramAnA 15 maMDaLo che temAM 5 maMDaLo jaMbUdvIpamAM ane zeSa 10 maMDaLo lavaNa samudramAM che temAM jaMbUdvIpamAM rahelA 5 atyaMtara maMDaLo ane pAMca sarvabAhya maMDaLo kula 10 maMDaLo, 1, 2, 3, 4, 5, 11, 12, 13, 14 ane 15 e sUrya tathA caMdranA sAdhAraNa maMDaLo che. tathA zeSa 6, 7, 8, 9 ane 10e pAMca maMDaLo caMdranA pratyeka che. arthAt te maMDaLo caMdranA ja che, temAM kyAreya sUrya bhramaNa karato nathI. saMgrahaNInI gAthA - 6, 7, 8, 9 ane 10mA maMDaLo e pAMca maMDaLo sUryathI sarvakALa virahita jANavA. // 198 | have, kayA caMdrAntaramAM keTalA sUryamArgo (sUrya maMDaLo) hoya che? gAthArtha :- atyaMtara ane bAhya ATha caMdrAntaromAM 12-12 sUryamArgo ane bAkInA 6mAM 13-13 sUryamArgo hoya che. te 199 / TIkArya :- u. caMdramaMDaLanA 14 AMtarA che tyAM caMdramaMDaLanA sarvAtyaMtara 4 AMtarA. ane caMdramaMDaLanA sarvabAhya 4 AMtarA kula 8 AMtarAomAM pratyeka 12-12 sUryamArgo - sUryamaMDaLo hoya che ane vacce rahelA 6 caMdramaMDaLanA AMtarAomAM pratyeka 13-13 sUryamArgo hoya che. 199 pra. e kaI rIte jANavuM? ke eka-eka caMdra maMDaLanA AMtarAmAM 12 ke 13 sUrya mArgo hoya che? u. e batAvavA mATe eka caMdravikaMpamAM jeTalA sUrya vimpo hoya che teTalA batAvavA mATe karaNa darzAve che
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga caMdavikaMpaM ekkaM sUravikaMpeNa bhAyae niyamA / jaM havai bhAgalabddhaM sUravikaMpA u te hoMti // 200 // 185 ekaM candravikampaM SaTtriMzat yojanAni paMcaviMzatirekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya satkAzcatvAro bhAgA ityevaMrUpaM sUryavikampena- dve yojane aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya ityevaMpramANena 'niyamAt ' nizcayena bhajeda vibhajet, vibhakte ca sati yad bhAgalabdhaM bhavati tAvatpramANAste sUryavikampA bhavanti, tata evaM sUryavikampAn jJAtvA yAvantazcandramaNDalAntare sUryamArgA bhavanti tAvantaH sUryAH jJAtavyAH, tadyathA- prathame sarvAbhyantare sUryamaNDale sUryaH paribhramati, candro'pi, candrazca dvitIye dine tanmaNDalakSetraM maNDalakSetrAcca bahiranantaraM paMcatriMzad yojanAni triMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhA chinnasya kSetraM maNDalakSetrAcca bahiranantaraM paMcatriMzad yojanAni triMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhA chinnasya satkAn caturo bhAgAn vikampya cAraM carati, tato vikampasya parimANaM SaTtriMzadyojanAni paMcaviMzatireka SaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya satkAzcatvAro bhAgAH, atra yojanarAzirekaSaSTibhAgakaraNArthamekaSaSTyA guNyate, jAtAnyekaviMzatiH zatAni SaNNavatyadhikAni 2196, ye coparitanAH paMcaviMzatirekaSaSTibhAgAste'pyatra prakSipyante, jAtAni dvAviMzatiH zatAni ekaviMzatyadhikAni 2221, sUryavikampo dve yojane aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya, tatra dve yojane ekaSaSTibhAgakaraNArthamekaSaSTyA guNyete, jAtaM dvAviMzatyadhikaM zataM 122, uparitanA aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtaM saptatyadhikaM zatam 170, etena pUrvarAzerbhAgo hriyate, labdhAstrayodaza, etAvantaH sUryavikampA ekasmin candravikampe bhavanti, zeSaM tiSThatyekAdazaikaSaSTibhAgA ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhA chinnasya satkAzcatvAro bhAgAH, dvayozca candramaNDalayorapAntarAle dvAdaza sUryamArgA bhavanti, ekasya sUryamArgasya sarvAbhyantara eva maNDale bhAvAt, evaM zeSeSvapi candramaNDalAntareSu pUrvapUrvacandramaNDalAntaroddharitabhAgaparimIlanena yathoktasUryamArgapramANaM paribhAvanIyaM bhAvayiSyate cAyamartho'gre svayameva sUtrakRteti na praticandramaNDalAntaraM bhAvanA kriyate // 200 // tadevamuktaM candramaNDalAntareSu sUryamArgapratipAdanArthaM karaNaM, samprati sUryamaNDalAntaraparimANaM candramaNDalAMtaraparimANaM ca pratipAdayati
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 jyotiSkaraNDakam gAthArtha - eka caMdra vikalpane 1 sUryavikampathI niyamA bhAga karavo, tema karatAM je bhAgalabdha thAya teTalA sUryavikamyo hoya che. te 200 || 61 61 67 61 21 TIkArtha - eka caMdra vikaMpa 36 yojanane sUryavikaMpa 2 yojana sAthe niyamA bhAga karo ane ema chate je bhAgalabdha thAya teTalA pramANanA te sUryavikaMpo thAya che. vikaMpa = maMDalo vaccenA AMtarA A pramANe sUryavikaMpone jANIne jeTalA caMdramaMDaLAMtare sUryamArgo hoya teTalA sUryo saMbaMdhi jANavA. te Ama prathama sarvavyaMtara sUryamaMDaLamAM sUrya bhame che ane caMdra paNa ane caMdra bIjA divase te maMDaLa kSetra ane maMDaLakSetrathI bahAra niraMtara 356 4 bhAga yojana vikaMpa karIne cAro kare che. tethI vikaMpanuM pramANa 365 thayuM, ahIM yojanarAzi 61 bhAga karavA. 61 sAthe gaNavI eTale 2196 thayA. emAM uparanA 25 bhAga nAkhatA 2221, sUryano vikaMpa ra tyAM ra yojananA 61 bhAga karavA 61thI guNavA eTale 122 + 48 bhAga uparanA umeratA 170 thayA. enAthI pUrvarAzino bhAga karavo eTale 13 AvyA. ATalA sUryavikaMpo eka caMdra vikaMpamAM hoya che. zeSa bhAga 3 rahe che. be caMdramaMDalanA aMtarAla bAra sUryamArgo hoya che, eka sUryamaMDaLa sarvAtyaMtara maMDalamAM ja hovAthI, ema zeSa caMdramaMDalAntaromAM pUrva pUrva caMdramaMDalAntaramAMthI uddharita bhAga meLavavAthI yathokta sUryamaMDaLa pramANa bhAvavuM. A vAta sUtrakAra svayaM AgaLa jaNAvaze eTale dareka caMdramaMDalAntaranI bhAvanA atyAre karatA nathI. / 200 / caMdramaMDalanA AMtarAmAM sUryanA mAMDalA batAvavA mATenuM karaNa kahyuM. have, sUryamaMDalanA AMtarA ane caMdramaMDaLanA AMtarAnuM parimANa batAve che be joyaNANi sarassa maMDalANaM tu havar3a aNtriyaa| caMdassavi paNatIsaM sAhiyA hoi nAyavvA // 201 // . "sUryasya' savituH satkAnAM maNDalAnAM parasparam 'AntarikA' antaramevAntarya bheSajAditvAtsvArthe yaNpratyayaH, tataH strItvavivakSAyAM GIpratyaye AntarI Antaryeva AntarikA,
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo maMDala vibhAga bhavati dve yojane, candrasya punarAntarikA bhavati jJAtavyA paMcatriMzad yojanAni sAdhikAni, paMcatriMzat yojanAni paMcaviMzatirekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya satkAzcatvAro bhAgA ityarthaH // 201 // adhunA sUryavikampasya candravikampasya ca parimANamAha sUravikaMpo ekko samaMDalA hoi maMDalaMtariyA / caMdavikaMpo ya tahA samaMDalA maMDalaMtariyA // 202 // 187 eka: sUryavikaMpo bhavati maNDalAntarikA samaNDalA, kimuktaM bhavati ?- ekasya sUryamaNDalAntarasya yatparimANamekasUryamaNDalaparimANasahitaM tadekasya sUryavikampasya parimANamiti, 'candavikampo ya' ityAdi, tathA tenaiva prakAreNa candravikampazca jJAtavyo maNDalAMtarikA samaNDalA, ekasya candramaNDalAntarasya yatparimANaM ekacandramaNDalaparimANasamanvitaM tadekasya candravikampasya parimANamityarthaH tacca candravikampasya sUryavikampasya ca parimANaM prAgevAsmAbhiruktamiti // 202 // sAmpratamekenAyanena candraH sUryo vA yAvatpramANaM kSetraM tiryagAkrAmati tatparimANamAha gAthArtha :- sUryanA maMDaLonI AMtarikA be yojana hoya che. tathA caMdranA maMDaLanI pe| sAdhiGa pAMtriza youna hoya che khema bhAvu // 201 // TIkArtha :- sUrya saMbaMdhi maMDalonI paraspara antarikA 2 yojana hoya che tathA candranI AMtariDA sASika yAMtrIza yovana (upa) hoya che. // 201 // sUrya vikaMpa tathA caMdra vikaMpanuM parimANa eka sUryavikaMpa samaMDalA maMDalAMtarakA hoya che tathA caMdra vikaMpamaMDalAMtarikA samaMDalA hoya che. eka sUryano vikaMpa maMDalAntarikA samaMDalA hoya che. arthAt - eka sUryamaMDalAMtaranuM je parimANa eka sUryamaMDala parimANa sahita che te eka sUrya vikaMpanuM parimANa che. te ja rIte caMdrano vikaMpa paNa maMDalAntarikA samaMDalA jANavo. eka caMdramaMDalAntaranuM je parimANa eka caMdra maMDalaparimANa sahita che te eka caMdravikaMpanuM parimANa che, te baMnenuM parimANa same prathamathI 4 jatAvI hIdhuM che. // 202 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 jyotiSkaraNDakam eka ayanamAM caMdra ke sUrya tirachuM jeTaluM kSetra pasAra kare che tenuM parimANa kahe che. paMceva joyaNasayA dasuttarA jattha maMDalA hoti / jaM akkamei tiriyaM caMdo sUro ya ayaNeNaM // 203 // yatkSetraM candraH sUryo vA ekanAyanena tiryagAkrAmati-yatra candramasaH sUryasya vA maNDalAni bhavanti tasya kSetrasya parimANaM paMca yojanazatAni dazottarANi, navaraM candramasamadhikRtyASTabhirekaSaSTibhAgainyUnAni, tathAhi-ekasminnayane sUryavikampAnAM tryazItyadhikaM zataM bhavati, ekaikasya sUryavikampasya parimANamekaSaSTibhAgarUpaM saptatyadhikaM zataM 170, tatazca yazItyadhikaM zatamekena saptatyadhikena zatena guNyate, jAtAnyekatriMzatsahasrANi zatamekaM dazottaraM 31110, tata eteSAM yojanAnayanArthamekaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAni paMca yojanazatAni dazAdhikAni 510, etAvatsarvAbhyantaramaNDalAtparata ekenAyanena sUryastiryak kSetramAkrAmati, tathaikasminnayane candravikampAzcaturdaza, ekasya candravikampasya parimANaM SaTtriMzad yojanAni paMcaviMzatirekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinasya catvAro bhAgAH, yojanarAzirekaSaSTibhAgakaraNArthamekaSaSTyA guNyate, jAtAnyekaviMzatizatAni SaNNavatyadhikAni 2196, tata uparitanA: paMcaviMzatirekaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAni dvAviMzatizatAnyekaviMzatyadhikAni 2221, caturdaza ca sarvasaMkhyayA candramaso vikampAstato dvAviMzatizatAnyekaviMzatyadhikAni caturdazabhirguNyante, jAtAnyekatriMzatsahasrANi caturnavatyadhikAni 31094, ye'pi caikasyaikaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya satkAzcatvAro bhAgAste'pi caturdazabhirguNyante, jAtAH SaTpaMcAzat 56, tasyAzca SaTpaMcAzataH saptabhirbhAge hRte labdhA aSTau, te pUrvarAzau prakSipyante, jAtaH pUrvarAzirekatriMzatsahasrANi zatamekaM dvayatturaM 31102, teSAM yojanAnayanArthamekaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAni paMca yojanazatAni navottarANi tripaMcAzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya 509-53 / 61, paMcayojanazatAni dazottarANi aSTabhireka SaSTibhAgai_nAnItyarthaH, etAvatsarvAbhyantarAt maNDalAtparata ekenAyanena candrastiryak kSetramAkrAmati, evaMrUpA ca kSetrakASTA mUlaTIkAyAmapi bhAvitA, tathA ca tadganthaH 1. etadgAthAnantaraM pAsU0 jeTi0 khaMTi0 AdarzeSu saTippanikA dRzyata eSA gAthA- 'sUrassesA kaTThA aTThahi~ bhAgerhi UNiyA niyamA / egaTThibhAgachejjA kaTThA caMdassa evatiyA // 214 // Ti0 sUrassa paMcajoyaNasayA dazAdhiyA 510 kaTThA / saccava ahiM egaTThibhAgehiM% UNA caMdakaTThA havati tti // AetasyAH chAyA'nuvAdArthe tRtIyaM pariziSTaM pazyatAm / A
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 189 "sUrassa paMcajoyaNasayA dasAhiyA kaTThA, sacceva aTThahi~ ekaTThibhAgehiM UNiyA caMdakaTThA havai" iti // 203 // samprati kASTAdarzanato vikampAnayanArthaM karaNamAha sagamaMDalehiM laddhaM sagakaTThAo havaMti savikampA / jaM sagavikkhaMbhajuyA havaMti sagamaMDalaMtariyA // 204 // candramasaH sUryasya vA vikampAH, kathambhUtAste ? ityAha-'svakaviSkambhayutAH svakamaNDalAntarikAH' svasvamaNDalaviSkambhasahitasvasvamaNDalAntarikArUpA ityarthaH, bhavanti te svakASTAtaH, prAkRtatvAt SaSTyarthe paMcamI, svasvavikampayogyakSetraparimANasya svakamaNDalaiH-svasvamaNDalasaMkhyayA bhAge hRte yallabdhaM tAvatpramANAste svasvavikampA bhavanti, tathAhi-sUryavikampasya kSetrakASTA paMca yojanazatAni dazottarANi 510, tAnyeka SaSTibhAgakaraNArthamekaSaSTyA guNyante, jAtAnyekatriMzatsahasrANi zatamekaM dazottaraM 31110, sUryasya maNDalAni tryazItyadhikaM zataM 183, tato yojanAnayanArthaM tryazItyadhikaM maNDalazatamekaSaSTyA guNyate, jAtAnyekAdaza sahasrANi zatamekaM triSaSTyadhikaM 11163, etena pUrvarAzerbhAgo hiyate, labdhe dve yojane, zeSamupariSTAduddharati saptAzItizatAni caturazItyadhikAni 8784, tataH sampratyekaSaSTibhAgA AnetavyA ityadhastAcchedarAzistryazItyadhikaM zataM dhriyate 183, tena bhAge hRte labdhA aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH, etAvatparimANamekaikasya sUryavikampasya / tathA candrasya tiryakkSetrakASTA paJca yojanazatAni navottarANi tripaJcAzaccaikaSaSTimAgA yojanasya 509-53-61, tatra yojanAnyekaSaSTibhAgakara-NArthamekaSaSTyA guNyante, jAtAnyekatriMzatsahasrANyekonapaMcAzadadhikAni 31049, tata uparitanAstripaMcAzadeka SaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAnyekatriMzatsahasrANi zatamekaM vyuttaraM 31102, candrasya maNDalAni sarvabAhyAnmaNDalAdarvAk caturdaza 14, tato yojanAnayanArtha caturdazaikaSaSTyA guNyante, jAtAni aSTau zatAni catuSpaMcAzadadhikAni 854, taiH pUrvarAzerbhAgo hriyate, labdhAni SaTtriMzadyojanAni 36, zeSANi tiSThanti trINi zatAnyaSTApaMcAzadadhikAni 358, ata UrdhvamekaSaSTibhAgA AnetavyAH tatazcaturdazarUpo'dhastAcchedarAziH 14, tena bhAge hate labdhAH paMcaviMzatirekaSaSTibhAgAH 25, zeSANi tiSThantyaSTau, te saptabhAgakaraNArthaM saptabhirguNyante, jAtAni SaTpaMcAzat 56, tasyAzcaturdazabhirbhAge hRte labdhAzcatvAraH saptabhAgAH, etAvatparimANa ekaikazcandravikampa iti / iha sarvAbhyantaraM sUryamaNDalaM sarvAtmanA praviSTaM, kevalamaSTAvekaSaSTibhAgAzcandramaNDalasya bahiH zeSA vartante, candramaNDalAt sUryamaNDalasyASTAbhireka
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 jyotiSkaraNDakam SaSTibhAgairhInatvAt, saMprati dvitIyAt candramaso maNDalAt yAvatparimANaM sUryamaNDalamabhyantaraM praviSTaM tAvat pratipAdayati- ekkArasa egaTThI kalA u cattAri sattabhAgA ya / eyaM abbhaMtarayaM raviNo sasimaMDalA bIyA // 205A // dvitIyAttu zazimaNDalAt etAvatpramANamabhyantaraM rave:-sUryasya maNDalaM praviSTaM yaduta ekAdaza ekaSaSTikalA-ekaSaSTibhAgAH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH, tathAhi-dvayozcandramaNDalayorantaraM paMcatriMzat yojanAni triMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH, tatra yojanAnyekaSaSTibhAgakaraNArthamekaSaSTyA guNyante, guNayitvA coparitanAstriMzadekaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAnyekaviMzatiH zatAni paMcaSaSTyadhikAni 2165, sUryasya vikampo dve yojane aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH yojanasya, tatra dve yojane ekaSaSTyA guNyete, jAtaM dvAviMzaM zataM 122, tata uparitanA aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya prakSipyante, jAtaM saptatyadhikaM zataM 170, tena pUrvarAzerbhAgo hiyate, labdhA dvAdaza, etAvanto'pAntarAle sUryamArgA bhavanti, zeSaM tiSThati paMcaviMzaM zataM 125, tatra dvAviMzena zatena dvAdazasya sUryamArgasyopari dve yojane labdhe, zeSAstiSThantitraya ekaSaSTibhAgA ekasya ekaSaSTibhAgasya ca satkAzcatvAraH saptabhAgAH ye'pi ca prathame candramaNDale ravimaNDalAt zeSA aSTAvekaSaSTibhAgAste'pyatra prakSipyanta iti jAtA ekAdazaikaSaSTibhAgAH, dvAdazAcca sUryamaNDalAtparato yojanadvayAtikrame sUryamaNDalamata Agacchati dvitIyAccandramaNDalAdabhyantarapraviSTaM sUryamaNDalamekAdazaikaSaSTibhAgA ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchitrasya satkAzcatvAro bhAgA iti // 204 // sAmprataM zeSeSu dvitIyAdiSu candramaNDaleSu yAvatpramANaM sUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTaM tAvatparimANapratipAdanArthaM karaNamAha gAthArtha - caMdra ke sUrya ayanamAM jeTaluM tiryakSetra pasAra kare che te pAMcaso daza yojana che jyAM mAMDalAo hoya che. TIkArtha :- je kSetrane caMdra athavA sUrya eka ayanamAM tirthaga pasAra kare che arthAta jyAM caMdranA ke sUryanA maMDalo hoya che te kSetranuM parimANa 510 yojana che. paraMtu caMdrane AzrayIne te bhAga vaDe nyUna che te Ama, eka ayanamAM sUryanA 183 vikaMpo hoya che. eka-eka sUryavikaMpanuM parimANa 61 bhAga rUpa 170 bhAga che. je che. tethI 1. hInatvAt, tato dvitIyAccandramaNDalAdarvAgapAntarAle dvAdaza sUryamArgAH -mu. //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 4 183ne 178thI guNavAmAM Ave che eTale 31110 thayA. te pachI emanA yojana lAvavA 61thI bhAga karavo eTale 510 Ave che. ATaluM kSetra tiryak dizAmAM sarvAtyaMtara maMDaLathI mAMDIne sUrya eka ayanamAM pasAra kare che. eka ayanamAM caMdranA 14 vikaMpo che. eka caMdra vikaMpanuM parimANa 36254 yojana che, yojana rAzinA 61 bhAga karavA 61thI guNatA 2196 thayA. emAM uparanA 25 nAkhatAM 2221 thayA caMdranA sarvasaMkhyAthI vikaMpo 14 che. tethI 2221 ne 14thI guNatAM 31094 tathA je bhAgo che tene paNa 14thI guNatAM 56, teno 7thI bhAga karatAM 8 AvyA. tene pUrvarAzimAM umeratAM 31102, tenA yojana lAvavA 61thI bhAMgo eTale 509 yojana AvyA. arthAt bhAga nyUna 510 yojana AvyA. ATaluM sarvAtyaMtara maMDaLathI mAMDIne 1 ayanamAM caMdra tiryak pasAra kare che. AvA prakAranI kSetradizA mULa TIkAmAM paNa batAvI che. | 203 || 67 53 8 1 61 have kASTA (dizA)nA darzanathI vikaMpa lAvavA mATe karaNa batAve che. gAthArtha :- svavikaMpayogyaparimANa svakASTAno svakamaMDaLothI bhAga karatAM je AvyuM te svasvamaMDaLa vidhvaMbha sahita svasvamaMDalAntarikA svasvavikaMpo hoya che. 191 TIkArtha :- caMdra yA sUryanA vikaMpo ke je 'svakavikhaMbhayuktA svamaMDalAntarikA' arthAt svasva maMDalavikhaMbha sahita svasva maMDalAntarika rUpa che te svakASTAno - svasvavikaMpa yogya kSetra parimANano svasvamaMDala saMkhyAthI bhAga karatAM je AvyuM teTalA pramANa te svasva vikaMpo thAya che, te A rIte - sUryavikaMpanI kSetrakASTA 510 yojana che tene ja 60 bhAga karavA mATe 61thI guNavA, eTale 31110 thayA. sUryanA maMDaLo 183 tethI yojana lAvavA mATe 183 maMDaLane 61thI guNavA eTale 11163 thayA. 31110no 11163 thI bhAga karavo eTale 2 yojana AvyA. zeSa 8784 rahyA tyArabAda 61 bhAgo lAvavAnA che eTale nIce chedarAzi 183 dhAraNa karavI 8784no 183thI bhAga karatA bhAga AvyA ATaluM parimANa (2Ayo.) eka sUryavikaMpanuM che. 48 61 61 tathA caMdranI tiryakSetrakASTA 59 yojana che tyAM yojananA 61 bhAga karavA 61thI guNatAM 31049 AvyA temAM uparanA 53 umeratAM 31172 thayA. caMdranA
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 jyotiSkaraNDakam 854 maMDaLo sarvabAhya maMDaLa pahelAM 14 che tethI yojana lAvavA mATe 14ne 61 sAthe guNatAM 854 thayA. tenA dvArA pUrvarAzino bhAga karavo eTale 36 AvyA. zeSa 358 rahyA. enA pachI 61 bhAga lAvavAnA che tethI 14rUpI nIceno chedarAzi che tenAthI bhAga karatAM 3 = 25, 25 bhAga AvyA, zeSa 8 bhAga rahyA tene 7 bhAga karavA 7thI guNavA eTale pa6 thayA. teno 14thI bhAga karatA AvyA. ATalA pramANa (36 yojana) eka-eka caMdra vikaMpa thAya che. ahIM sa vyaMtara sUryamaMDaLa saMpUrNapaNe pravezya. phakta - bhAgo caMdramaMDaLanA bahAra zeSa rahe che. kAraNa ke sUryamaMDaLa caMdramaMDaLathI 9 bhAga hIna hoya che. / 204A II have, bIjA caMdramaMDaLathI sUryamaMDaLa jeTaluM aMdara pravezya teTaluM jaNAve che gAthArtha bIjA caMdramaMDaLathI sUrya agiyAra ekasaTha kalA temaja bhAga jeTaluM aMdara pravezelo che. TIkArtha bIjA caMdramaMDaLathI sUrya ATalA pramANa aMdara pravezelo che : bhAgA te A rIte 2 caMdramaMDaLonuM aMtara 351 4 yojana che tyAM yojananA 61 bhAga karavA 61thI guNavA eTale 2135 thayA ane pachI uparanA 30 bhAga umeravA eTale kula 2165 AvyA. sUryano vikaMpa ra yojana : bhAga che, yojanane 61thI guNatAM 122 thayA pachI uparanA 48 umeratAM 170 thayA tenAthI pUrvarAzino bhAga karavo. 2165 + 170 eTale 12 AvyA. apAMtarAlamAM ATalA sUryamArgo hoya che. zeSa 125 vadhe che tethI 15rathI 12mA sUryamArganA upara 2 yojana prApta thayA. zeSa bhAgo tathA bhAganA bhAgo ane je prathama caMdramaMDaLamAM ravi-sUryamaMDaLanA zeSa bhAgo che te paNa AmAM nAMkhavA eTale 1 bhAgo thayA. 12mA sUryamaMDaLa pachI be yojana jatAM bIjA caMdramaMDaLathI atyaMtara praviSTa je sUryamaMDaLa Ave che te sUryamaMDaLa : bhAga che. arthAt bIjA caMdramaMDaLamAM pravezatA pahelAM teramA sUryamaMDaLanA ukta bhAgo prathama caMdramaMDaLamAM pasAra thAya che, zeSa bhAga bIjA caMdramaMDaLamAM pasAra thAya che. / 204 II 61 7
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 193 have, zeSa bIjAdi caMdramaMDaLomAM jeTalA pramANa sUryamaMDaLa atyaMtara pravezeluM che teTaluM pramANa pratipAdana karavA mATe karaNa batAve che icchAmaNDalarUvUNaguNiyaM abbhaMtaraM tu sUrassa / tassesaM sAmaNNaM sAmaNNavisesiyaM sasiNo // 205 // ____ yasmin sUryamaNDalasya candramaNDalAdabhyantaraM praviSTasya jJAtumicchA tena icchAmaNDalena rUponena prAktanamanantaroktamabhyantarapraviSTasUryamaNDalaparimANaM guNitaM kriyate, guNitaM ca sad yAvadbhavati tAvatpramANaM tasmin maNDale candramaNDalAdabhyantaraM sUryasya maNDalaM praviSTamavaseyaM, tadyathA-tRtIye candramaNDale kila jJAtumicchA, tatastrayo rUponAH kriyante, jAtau dvau, tAbhyAM prAguktA ekAdazaikaSaSTi gA guNyante, jAtA dvAviMzatiH, ye'pi ca catvAraH saptabhAgAste'pi dvAbhyAM guNyante, jAtA aSTau, saptabhireka ekaSaSTibhAgo labdhaH, sa pUrvarAzau prakSipyate, tata AgataM-tRtIye candramaNDale candramaNDalAdabhyantaraM praviSTaM sUryamaNDalaM trayoviMzatirekaSaSTibhAgA ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinasya satka eko bhAgaH, evaM caturthe candramaNDale candramaNDalAdabhyantare sUryamaNDalaM praviSTaM catustriMzadekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH paMca saptabhAgAH, paMcame maNDale SaTcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya dvau saptabhAgau SaSThAdiSu tu candramaNDaleSu vizeSaM vakSyati-'tassesaM sAmaNNaM'ti tasya-abhyantarapraviSTasya sUryamaNDalasya yaccheSaM sUryamaNDalasatkaM tat 'sAmAnyaM' sAdhAraNaM, candramaNDalAntaH praviSTamityarthaH, yatsAmAnyAdvizeSitaM-atiriktaM candramaNDalaviSkambhasya tacchazino'sAdhAraNaM draSTavyaM, tadyathA-dvitIye candramaNDale sUryamaNDalaM praviSTamiti, candramaNDalasya ca viSkambhaH SaTpaMcAzadekaSaSTibhAgA yojanasya, tataH SaTpaMcAzataH SaTtriMzatyeka SaSTibhAgeSu triSu caikaSaSTibhAgasya saptabhAgeSvapanIteSu zeSAstiSThantyekonaviMzatirekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya catvAraH saptabhAgAH, etAvatpramANaM dvitIyacandramaNDalakSetre sUryamaNDalAd bahirvinirgataM candramaNDalamiti, evaM sarveSvapi maNDaleSu bhAvanIyaM, bhAvayiSyate cAgre svayamevaitadAcArya iti na saMmohaH kAryaH // 205 // samprati SaSThAdiSu candramaNDaleSu vizeSamAha chaTTAisu ravisesaM ravisasiNo aMtaraM tu nAyavvaM / taM ca sasi suddha sUraMtarAhiyaM aMtaraM bAhiM // 206 //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 jyotiSkaraNDakam SaSThAdiSu candramaNDaleSu prAguktakaraNavazAd yallabhyate tatra yat raveH-sUryaNDalAt yat zeSaM varttate tadravizazinorantaraM jJAtavyaM, 'taM ce'-tyAdi, atra taM ceti prathamA saptamyarthe, sasi suddha ityatra ca pratyekaM vibhaktilopa ArSatvAt, tato'yamarthaH-tasmin ravizazinontare, cazabdo bhinnakramaH, sa caivaM yojanIya:-zazina ca sUryAntarAt-sUryAntaraparimANAd yojanadvikarUpAt zuddhe zeSaM yadadhikaM sUryAntaraparimANasya varttate tat zazino bahiH sUryamaNDalAdarvAgantaramavaseyaM, yathA SaSThe kila candramaNDale'ntaraM jJAtumicchA, tataH SaD rUponAH kriyante, jAtA: paMca, tairekAdazaikaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgA guNyante, jAtAH saptapaMcAzadekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH SaT saptabhAgAH, tatrASTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgaiH sUryamaNDalaM vizuddhaM, zeSAzca navaikaSaSTibhAgA ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH SaT saptabhAgAstiSThanti, etAvattatra pradeze ravizazinorantaraM, tata etasmin sUryAntaraparimANAd dviyojanarUpAtparizuddhe candramaNDalaparimANe ca SaTpaMcAzadeka SaSTibhAgarUpe zuddhe yaccheSamavatiSThate SaTpaMcAzadekaSaSTibhAgA ekasya caikaSaSTibhAgasya satka ekaH saptabhAgaH, etAvatSaSThAccandramaNDalAtparataH sUryamaNDalAdarvAgantaram, evaM zeSeSvapi maNDaleSu bhAvanIyam // 206 // jattha na sujjhai somo taM sasiNo tattha hor3a patteyaM / tassesaM sAmannaM sAmanavisesiyaM raviNo // 207 // yatra candramaNDalakSetre'nantaroktakaraNacintAyAM 'somaH' candro na zuddhyati, yathaikAdaze dvAdaze trayodaze caturdaze paMcadaze vA, tatra yAvatpramANaM zazinaH zuddhaM tat zazinaH pratyekaMasAdhAraNaM jJAtavyaM, tasmAcca parato yaccheSaM candramaNDalAntargataM sUryamaNDalasatkaM tatsAmAnyaMubhayasammizraM jJAtavyaM, tasmAcca sAmAnyAtparato yadvizeSitaM asAdhAraNaM varttate tadraveravaseyaM, yathA kilaikAdaze candramaNDale'ntarAdiparimANajijJAsA, tata ekAdaza rUponAH jAtA daza, tairekAdaza ekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgA guNyante, jAtaM paMcadazottaramekaSaSTibhAgazataM ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH paMcasaptabhAgAH 115 / 61, 57, eteSAM madhye'STacatvAriMzataikaSaSTibhAgaiH sUryamaNDalaM zuddhaM, zeSAH saptaSaSTirekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH paMca sapta bhAgAstiSThanti, etat sUryAntaraparimANAd yojanadvayarUpAcchodhyate, zeSaM tiSThanti catuSpaMcAzadekaSaSTibhAgA dvau caikasyaikaSaSTibhAgasya satkau saptabhAgau, etAvatA candro na zuddhyati, candramaNDalasya SaTpaMcAzadekaSaSTibhAgapramANAt, tata etAvat
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo maMDala vibhAga - 195 sUryamaNDalAdekAdazaM candramaNDalabhyantaraM praviSTamavaseyaM, zeSaM tvekaH ekaSaSTibhAga ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkA: paMca saptabhAgA ityetAvatpramANaM sUryamaNDalasaMmizraM tasmAcca parataH SaTcatvAriMzatamekaSaSTibhAgAn dvau caikasyaikaSaSTibhAgasya saptabhAgau yAvat kevalaM sUryamaNDalam, evaM zeSeSvapi dvAdazAdiSu maNDaleSu bhAvanA kAryA // 207 // tadevamuktaM candramaNDalAntareSu sUryamArgaparimANaM candrasUryamaNDalAntaraparimANaM candramaNDalasUryamaNDalasAdhAraNAsAdhAraNabhAgaparimANaM ca, sAmpratamuktamevArthaM sukhagrahaNadhAraNanimittaM gAthASaTkena saMjighRkSuH prathamataH sarvAbhyantarANAM paMcAnAM sAdhAraNamaNDalAnAM gAthAdvayena bhAvanAmAha : gAthArtha H- icchAmaMDaLa jene 1 rUpa nyUnathI guNatAM sUryanuM atyaMtara maMDaLa jANavuM. tenuM je zeSa te sAmAnya ane je sAmAnya karatAM vizeSa te caMdranuM parimANa jANavuM. // 205 // TIkArtha :- jemAM caMdramaMDaLathI atyaMtara pravezelA sUryamaMDaLanuM pramANa jANavAnI icchA che te rUpansUna karelA evA icchA maMDaLa sAthe pUrvanuM atyaMtara pravezelA sUryanuM maMDaLa parimANa guNavuM. guNeluM jeTaluM thAya teTalA pramANa te maMDaLamAM caMdramaMDaLathI atyaMtara sUryamaMDaLa pravezeluM jANavuM. te A rIte - trIjA caMdramaMDaLamAM jANavAnI icchA che tethI 11 bhAgo guNavA 22 traNane rUpa nyUna karavA eTale be thayA. tenA dvArA pUrvokta thayA 61 61 1 bhAga maLyo te pUrvanA 61 ane je OM bhAga te paNa 2thI guNatAM u have, 7 dvArA rahyuM, eTale niSkarSa e Avyo ke trIjA caMdramaMDaLamAM caMdramaMDaLathI 23 1 61 3 mAM umeratAM atyaMtara praviSTa sUryamaMDaLa bhAga che. ema cothA caMdramaMDalamAM caMdramaMDaLathI 46 61' ' atyaMtara sUryamaMDaLa pravezeluM 4, OM bhAga, pAMcamA caMdramaMDaLamAM OM bhAga, have chaThThA vagere caMdramaMDaLomAM vizeSa jaNAvAze - te atyaMtara praviSTa sUryamaMDaLanuM sUryamaMDaLa saMbaMdhi je zeSa che te sAdhAraNa che arthAt caMdramaMDaLanA aMdara pravezeluM che. caMdramaMDaLanA vidhvaMbhanuM je sAmAnya karatAM atirikta che. te caMdranuM asAdhAraNa jANavuM. te A rIte bIjA caMdramaMDaLamAM sUryamaMDaLanA sAdhAraNa bhAgo arthAt ATaluM pramANa bIjA 23 1 61 7 36 61' caMdramaMDaLamAM sUryamaMDaLa pravezyuM. caMdramaMDaLano vidhvaMbha * yojana tethI mAMthI 1 61 22 61 36 3 61 7
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 jyotiSkaraNDakam bAda karatAM ja bhAga bAkI rahe che, ATaluM pramANa bIjA caMdramaMDaLa kSetramAM sUryamaMDaLathI bahAra nIkaLeluM caMdramaMDaLa che. ema sarvamaMDaLomAM bhAvanA karavI. A vAta AcArya svayaM jaNAvaze eTale saMmoha na karavo. / 205 / chaTTA vagere maMDaLomAM vizeSatA gAthArtha - chaTTA vageremAM ravizeSa ravizazinuM aMtara jANavuM ane temAM caMdra zuddha hote chate bahAra sUryAntarathI adhika jANavuM. / 206 / TIkArya - chaThThAdi caMdramaMDaLomAM pUrvokta karaNavaza je prApta thAya che tyAM sUryamaMDaLathI je zeSa che te sUrya-caMdranuM aMtara jANavuM. ra yojana pramANa sUryanA aMtarathI caMdra zuddha thatAM sUryanA aMtaramAMthI je adhika parimANa bace che te caMdranI bahAra sUryamaMDaLathI pahelAnuM aMtara jANavuM, je rIte chaThThA caMdramaMDaLamAM aMtara jANavAnI icchA che to chane rUpa nyUna karavA eTale pAMca AvyA, te : bhAgo sAthe guNavA, eTale 1 thayA tyAM : bhAgathI sUryamaMDaLa vizuddha che. zeSa 9 bhAga rahyA ATaluM te pradezamAM caMdra-sUryanuM aMtara che. tethI A 2 yojanarUpa sUryAntara parimANathI parizuddha caMdramaMDaLa parimANa : bhAgarUpa zuddha chate je zeSa rahe che. ( 1) ATaluM chaThThA caMdramaMDaLa pachI ane sUryamaMDaLa pahelAnuM aMtara jANavuM, Ama zeSa maMDaLomAM bhAvanA karavI. / 206 . gAthArtha - jyAM caMdra zuddha thato nathI te tyAM caMdranuM pratyeka-asAdhAraNa jANavuM. temAMthI je zeSa che te sAmAnya ane tenA pachI je vizeSita te sUryanuM asAdhAraNa jANavuM. TIkArtha:- je caMdramaMDaLa kSetramAM caMdra zuddha thato nathI jema ke 11, 12, 13, 14 ke 15mAM maMDaLamAM tyAM jeTaluM caMdranuM pramANa zuddha che te caMdranuM asAdhAraNa kSetra jANavuM ane tenA pachI caMdramaMDaLAntargata sUryamaMDaLa saMbaMdhI je zeSa che te sAmAnya jANavuM ane tenA pachI je vizeSita - asAdhAraNa che te sUryanuM kSetra jANavuM. jema ke 11mA caMdramaMDaLamAM aMtarAdinuM pramANa jANavAnI jijJAsA che. tethI 11ne rUpa nyUna karavA eTale 10 AvyA. tene : sAthe guNavA eTale 115 3 thayA. emAMthI 4 bhAge sUryamaMDaLa 61
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 197 zuddha che zeSa ja rahyA ane 2 yojana () rUpa sUryAntara parimANamAMthI bAda karavuM. zeSa rahyA ATalAthI caMdra zuddha thato nathI kAraNa ke caMdramaMDaLa bhAga che. tethI ATaluM sUryamaMDaLathI 11muM caMdramaMDaLa aMdara pravezeluM jANavuM. zeSa bhAga sUryathI saMmizra jANavuM ane tenA pachI : bhAga sudhI kevala potAnuM kSetramaMDaLa che ema zeSa 12 // vagaire maMgomA bhAvanA 42vI. // 207 // caMdramaMDaLanA AMtarAmAM sUryamaMDaLa parimANa, candra-sUrya maMDaLAntara parimANa, caMdramaMDaLa - sUryamaMDaLa sAdhAraNa - asAdhAraNa bhAga parimANa batAvyuM. have, A ja vAtane sukhapUrvaka grahaNa-dhAraNa nimitte cha gAthA dvArA grahaNa karavAnI icchAthI sauprathama sarvAtyaMtara pAMca sAdhAraNamaMDaLonI be gAthA dvArA bhAvanA kare che. aTegArasa cau chattIsA tinni : u gaNavIsa cattAri / tevIsegaM 3 cauvIsa chakka : igatIsa ekkaM ca // 208 // cottIsa paMca , terasa dugaM ca / bAyAla paMcabhAgANi / chAyAladuge 5 gaM paNa : caupaNNaM ceva do bhAgA // 209 // prathame sarvAbhyantare candramaNDalakSetre sUryamaNDalAbahirvinirgatacandramaNDalamaSTAveka SaSTibhAgAn, tato dvitIyAccandramaNDalAdarvAgapAntarAle dvAdaza sUryamArgAH, atrArthe ca bhAvanA prAgeva kRtA, dvAdazAcca sUryamArgAtparato dvitIyAccandramaNDalAdarvAg dve yojane ekAdaza ca ekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH, tatra yojanadvayAnantaraM sUryamaNDalamato dvitIyAccandramaNDalAdarvAgabhyantaraM praviSTaM sUryamaNDalamekAdazaikaSaSTibhAgAn ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAn caturaH saptabhAgAn , tataH paraM SaTtriMzadekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAstrayaH saptabhAgAH ityetAvatparimANaM sUryamaNDalaM candramaNDalasammizram , etAvatA kila zuddhaM sUryamaNDalaM, tataH sUryamaNDalAtparato bahirvinirgataM candramaNDalamekonaviMzatimekaSaSTibhAgAn ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAn caturaH saptabhAgAn ,
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam 198 tataH paraM bhUyastRtIyAt candramaNDalAdarvAg yathoktaparimANamantaraM tadyathA - paMcatriMzad yojanAni triMzadekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH, etAvati cAntare dvAdaza sUryamArgA labhyante, upari ca dve yojane trayazcaikaSaSTibhAgAH yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH tato'tra prAguktadvitIyasya candramaNDalasya satkAH sUryamaNDalAd bahirvinirgatA ekonaviMzatirekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya catvAraH saptabhAgAH te prakSipyante, tato jAtAstrayoviMzatirekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satka ekaH saptabhAgaH, tata idamAyAtaM - dvitIyAccandramaNDalAtparato dvAdaza sUryamArgAH, dvAdazAcca sUryamArgAt parato yojanadvayAtikrameNa sUryamaNDalaM, tacca tRtIyAccandramaNDalAdarvAgabhyantaraM praviSTaM trayoviMzatimekaSaSTibhAgAn ekaM ca ekaSaSTibhAgasatkaM saptabhAgaM N, tataH zeSAzcaturviMzatirekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya SaT saptabhAgAH sUryamaNDalasya tRtIyacandramaNDalasammizrAH tatastRtIyaM candramaNDalaM sUryamaNDalAd bahirvinirgatamekatriM 2 zatamekaSaSTibhAgAn ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkamekaM saptabhAgaM u, tato bhUyo'pi yathoktaM candramaNDalAntaraM, tasmiMzca, dvAdaza sUryamArgA labhyaMte, dvAdazasya ca sUryamArgasyopari dve yojane traya ekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH tato ye'tra tRtIyamaNDalasatkAH sUryamaNDalAdbahirvinirgatAzca ekatriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya satka ekaH saptabhAgasta'tra prakSipyante, tato jAtAzcatustriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH paMca saptabhAgAstata idaM vastutattvaM jAtaMtRtIyAccandramaNDalAtparato dvAdaza sUryamArgAH, dvAdazAcca sUryamArgAtparato yojanadvayamatikramya sUryamaNDalaM, tacca caturthAccandramaNlAdarvAgabhyantaraM praviSTaM catustriMzatamekaSaSTibhAgAn ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAn paMca saptabhAgAn, tataH zeSaM sUryamaNDalasya trayodazaikaSaSTibhAgA ekasya caikaSaSTibhAgasya satkau dvau saptabhAgau ityetat caturthacandramaNDalasaMmizraM e, caturthasya candramaNDalasya sUryamaNDalAdbahirvinirgataM dvicatvAriMzat ekaSaSTibhAgA ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH paMca saptabhAgAH tataH punarApi yathoditaparimANaM candramaNDalAntaraM tatra ca dvAdaza sUryamArgA labhyante, dvAdazasya ca sUryamArgasyopari dve yojane traya ekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH tatra ye caturthasya candramaNDalasya
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 199 sUryamaNDalAbdahirvinirgatA dvAcatvAriMzadekaSaSTibhAgA ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH paMca saptabhAgAH / te'tra rAzau prakSipyante, tato jAtAH SaTcatvAriMzadekaSaSTibhAgA dvau caikasya ekaSaSTibhAgasya satkau saptabhAgau, tatazcaturthAccandramaNDalAtparato dvAdaza sUryamArgA dvAdazAcca sUryamArgAtparato yojanadvayAtikrame sUryamaNDalaM, tacca paMcamAccandramaNDalAdarvAk abhyantaraM praviSTaM SaTcatvAriMzadekaSaSTibhAgAn dvau caikasya ekaSaSTibhAgasya satkau saptabhAgau, zeSaM sUryamaNDalasyaika ekaSaSTibhAga ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH paMca sapta bhAgA ityetAvatparimANaM paMcamacandramaNDalasammizraM , tasya ca paMcamasya candramaNDalasya sUryamaNDalAdvahivinirgataM catuHpaMcAzadekaSaSTibhAgA ekasya caikaSaSTibhAgasya dvau saptabhAgau 5, // 208-209 / / tadaivaM paMca sarvAbhyantarANi candramaNDalAni sAdhAraNAni, caturSu ca candramaNDalAntareSu dvAdaza 2 sUryamArgA ityetad bhAvitaM samprati paMcAsAdhAraNAni candramaNDalAni vibhaavyissuraahgAthArtha - sUryamaMDaLono krama A rIte jANavo. 8 11 4 2 36 3 2 19 4 2 , , , , 23 1 3 24 6 3 31 1 3 34 5 4 13 2 4 42 5 4 46 2 2 1 5 5 61 7 1' 61 7 2' 61 7 3' 21 7 1' 61 7 2' 61 7 3' 61 7 1' 61 7 2' bh | ja h h myz w bh | w 61 7 3 / 208-209 ]. TIkArya - prathama savaMtyaMtara caMdramaMDala kSetramAM sUryamaMDaLanI bahAra nIkaLeluM caMdramaMDaLa - bhAga che tyArabAda, bIjA caMdramaMDaLa pahelAM apAMtarAlamAM 12 sUryamaMDaLo che. enA mATe bhAvanA pahelAM ja karelI che, bAramA sUryamaMDaLa pachI ane bIjA caMdramaMDaLa pahelAM 24 yojana che tyAM ra yojana pachI sUryamaMDaLa che eTale bIjA caMdramaMDaLa pahelAM atyaMtara pravezela sUryamaMDaLa : bhAga che, tyArabAda bhAga pramANa sUryamaMDaLa ane caMdramaMDaLa mizra che. eTalAthI zuddha sUryamaMDaLa che. tenA pachI bahAra nIkaLeluM caMdramaMDaLa bhAga che. tenA pachI pharI trIjA caMdramaMDaLa pahelAM yathokta pramANa aMtara che 351 yojana ane ATalA aMtaramAM 12 sUryamaMDaLo prApta thAya che ane upara 2 3 yojana che. tethI ahIM pUrvokta bIjA caMdramaMDaLa saMbaMdhi sUryamaMDaLathI bahAra nIkaLelA bhAgo che te nAMkhavA tethI
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam 23 1 61 7 bhAga thAya che. tethI ema AvyuM ke bIjA caMdramaMDaLa pachI 12 sUryamaMDaLo che ane 12mA sUryamaMDaLa pachI 2 yojana pachI sUryamaMDaLa che ane te trIjA caMdramaMDaLa pahelA atyaMtara pravezeluM che te bhAgo che tyArabAda, zeSa 46 bhAgo sUryamaMDaLa ane trIjA caMdramaMDaLanA mizra che OM tyArabAda, trIjuM caMdramaMDaLa sUryamaMDaLanI bahAra nIkaLeluM meM : bhAga che. pachI pharIthI yathokta caMdramaMDaLanuM aMtara che temAM 12 sUryamaMDaLo prApta thAya che tathA 12mA 61 200 3 4 yojana che tethI je ahIM tRtIya maMDaLa saMbaMdhi ane sUryamaMDaLathI 61 7 sUryamaMDaLanI u52 2 bahAra nIkaLelA 3 1 34 5 61 7 61 7 bhAga che te ahIM umeravA. eTale bhAga thayA, vastutattva A pramANe thayuM. trIjA caMdramaMDaLa pachI 12 sUryamArgo, 12mA sUryamArga pachI 2 yojana pasAra karIne sUryamaMDaLa che ane te cothA caMdramaMDaLa pahelAM atyaMtara pravezeluM meM meM bhAga che ; tethI 5 61 sUryamaMDaLanA zeSa OM OM bhAgo cothuM caMdramaMDaLa mizra che haiM, cothA caMdramaMDaLanA sUryamaMDaLathI 61 bahAra nIkaLelA 42 : bhAgo che - tethI pharIthI yathokta pramANanuM candramaMDaLanuM aMta thAya 3 4 yojana che tyAM 61 7 che ane tyAM 12 sUryamaMDaLo prApta thAya che. 12mA sUryamaMDaLa u52 2 61 7 A rAzimAM umeravA je cothA caMdramaMDaLanA sUryamaMDaLathI bahAra nIkaLelA 4 - bhAgo che te 61 7 46 2 eTale bhAga thaze. - tyArabAda cothA caMdramaMDaLa pachI 12 sUryamaMDaLo ane tenA pachI 61 7 2 yojana pasAra thatAM sUryamaMDaLa ane te pAMcamA caMdramaMDaLa pahelA atyaMtara praviSTa 4 2 61 7 bhAga che. zeSa sUryamaMDaLanA bhAga che. meM ATaluM parimANa pAMcamuM caMdramaMDaLa saMmizra che 1 5 61 7 7 ane te pAMcamA caMdramaMDaLanA sUryamaMDaLathI bahAra nIkaLelA meM bhAgo che. OM II 208209 // A rIte pAMca sarvAtyaMtara maMDaLo sAdhAraNa che. cAra caMdramaMDaLAntaromAM 12-12 sUryamaMDaLo che. have, pAMca asAdhAraNa caMdramaMDaLonI bhAvanA kare che
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo maMDala vibhAga nava chacchappaNNegaM ekkAvIsaM ca tiNNi teul cottAlIsaM tigahiya N tettIsA ceva tettIsA 1 1 cauyAlA cauigavIsaM ticchappaNNa ega 1 6 3 3 10 1 boddhavvA / // 210 // 10 nava cchakkaM I 2 201 paMcamAccandramaNDalAtparato bhUyaH SaSThaM candramaNDalamadhikRtyAntaraM tacca paMcatriMzat yojanAni triMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH, tatra paMcatriMzat yojanAni ekaSaSTibhAgakaraNArthamekaSaSTyA guNyante, guNayitvA coparitanAstriMzadekaSaSTibhAgAH prakSipyante, tato jAtAnyekaviMzatiH zatAni paMcaSaSTyadhikAni 2165, ye'pi ca paMcamasya candramaNDalasya sUryamaNDalAdbahirvinirgatAzcatuSpaMcAzadekaSaSTibhAgAH dvau caikasyaikaSaSTibhAgasya satkau saptabhAgau te'tra prakSipyante, jAtAni dvAviMzatiH zatAnyekonaviMzatyadhikAni, ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH SaT saptabhAgAH 2219, 6 / 7, sUryasya vikampo dve yojane aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAdhike, tatra dve yojane ekaSaSTyA guNyete, jAtaM dvAviMzaM zatamekaSaSTibhAgAnAM tata uparitanA aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtaM saptatyadhikaM zataM 170, tena pUrvarAzerbhAgo hriyate, labdhAstrayodaza, zeSAstiSThanti nava ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH SaT saptabhAgAH tata idamAgataM paMcamAccandramaNDalAtparatastrayodaza sUryamArgAH, trayodazasya ca sUryamArgasyopari SaSThAccadramaNDalAdarvAgantaraM nava ekaSaSTibhAgA ekaSaSTibhAgasya ekasya ca satkAH SaT saptabhAgAH, tataH parata: SaSThaM candramaNDalaM, N tacca SaTpaMcAzadekaSaSTibhAgAtmakaM, tataH parataH sUryamaNDalAdarvAgantare 'chappaNNega'tti SaTpaMcAzadekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya ekaH saptabhAgastadanantaraM sUryamaNDalam tasmAcca parata ekaSaSTibhAgAnAM caturuttareNa zatena ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkena saptabhAgena hInaM yathoditapramANaM candramaNDalAntaraM prApyata iti, etasmAtsUryamaNDalAtparato'nye dvAdaza sUryamArgA labhyante, tataH sarvasaMkalanayA tasminnapyantare trayodaza sUryamArgAH, tasya ca trayodazasya sUryamArgasyopari saptamAccandramaNDalAdarvAgantaramekaviMzatirekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya trayaH saptabhAgAstataH saptamaM candramaNDalaM u, tasmAcca saptamAccandramaNDalAtparatazcatuzcatvAriMzatA ekaSaSTibhAgairekasya caikaSaSTibhAgasya satkaizcaturbhiH 2
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 jyotiSkaraNDakam saptabhAgaiH sUryamaNDalaM , tato dvinavatisaMkhyaikaSaSTibhAgaizcaturbhizca ekasyaivaikaSaSTibhAgasya satkaiH saptabhAgainyU~naM yathoditapramANaM candramaNDalAntaraM tataH paramastItyanye'pi dvAdaza sUryamArgA bhavantIti tasminnapyantare trayodaza sUryamArgAH, trayodazasya sUryamArgasya bahiraSTamAcca candramaNDalAdarvAgantaraM trayastriMzadekaSaSTibhAgAH, tato'STamaM candramaNDalaM, tasmAccASTamAccandramaNDalAtparatatrayastriMzataikaSaSTibhAgaiH sUryamaNDalaM, tata ekAzItisaMkhyairekaSaSTibhAgairUnaM yathoditapramANaM candramaNDalAntaraM purato vidyata iti tataH purato'nye'pi dvAdaza sUryamArgAH, tatastasminnapyantare sarvasaMkalanayA trayodaza sUryamArgAstrayodazAcca sUryamArgAtparato navamAcca candramaNDalAdarvAgantaraM catuzcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAstataH paraM navamaM candramaNDalaM, tasmAcca navamAccandramaNDalAtparata ekaviMzatyA ekaSaSTibhAgairekasya caikaSaSTibhAgasya tribhiH saptabhAgaiH sUryamaNDalaM, tata ekonasaptatisaMkhyairekaSaSTibhAgairekasya caikaSaSTibhAgasya satkaistribhiH saptabhAgaiH parihInaM yathoktaparimANaM candramaNDalAntaraM, tatra cAnye dvAdaza sUryamArgAH, evaM cAsminnapyantare sarvasaMkalanayA trayodaza sUryamArgAstasya ca trayodazasya sUryamArgasyopari dazamAccandramaNDalAdarvAgantaraM SaTpaMcAzadeka SaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasyaikaH saptabhAgastato dazamaM maNDalaM, dazamAccandramaNDalAt parato navabhirekaSaSTibhAgaiH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkaiH SaDbhiH saptabhAgaiH sUryamaNDalaM, tataH saptapaMcAzatA ekaSaSTibhAgaiH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkaiH SaDbhiH saptabhAgairUnaM prAguktaparimANaM candramaNDalAntaraM, tato bhUyo'pi dvAdaza sUryamArgA labhyanta iti tasminnapyantare trayodaza sUryamArgAH, trayodazasya ca sUryamArgasyoparyekAdazAccandramaNDalAdarvAgantaraM saptaSaSTireka SaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH paMcabhAgAH // 210 // tadevaM bhAvitAni madhyamAni paMcAsAdhAraNAni maNDalAni SaTsu ca candramaNDalAntareSu trayodaza sUryamArgAH, samprati sarvabAhyAni paMca sAdhAraNAni maNDalAni catuSu ca sarvabAhyeSu candramaNDalAntareSu dvAdaza dvAdaza sUryamArgAn vibhAvayiSurAha cauppaNNa duge gaM paNa " chAyAlIsaM ca do ceva // 211 // bAyAla paMca 12 terasa dugaM ca 1 cottIsa paMcabhAgA ya / igatIsegaM cauvIsa chakka 13 tevIsa ekaM ca 1 // 212 //
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 adhikAra dasamo - maMDala vibhAga guNavIsA cau, chattIsa tinni 15 ekAraseva caura 15 5 / do do tettIsaTTha ya natthi cauNhaMpi sattaMsA // 213 // ekAdazasya candramaNDalasya catuSpaMcAzadekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkau dvau saptabhAgau ityetAvatsUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTaM, eka ekaSaSTibhAgaH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH paMca saptabhAgA ityetAvanmAnaM sUryamaNDalasammizram, atrArthe ca-'jattha na sujjhai some' ityatra pradeze bhAvanA kRtaiveti na bhUyaH kriyate, tadanusAreNa cottaratrApi svayaM bhAvanA bhAvanIyA, ekAdazAcca candramaNDalAbahirvinirgataM sUryamaNDalaM SaTcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkau dvau saptabhAgau, tata etAvatA hInaM paratazcandramaNDalAntaramastIti dvAdaza sUryamArgA labhyante, tataH parata ekonAzItyA ekaSaSTibhAgaiH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAbhyAM dvAbhyAM saptabhAgAbhyAM dvAdazaM candramaNDalaM, tacca dvAdazaM candramaNDalaM sUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTaM 'bAyAla paMca' tti dvi dvicatvAriMzadekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH paMca saptabhAgAH, zeSaM ca trayodazaikaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya satkau dvau saptabhAgAvityetAvanmAnaM sUryamaNDalasammizra, tasmAcca dvAdazAccandramaNDalAbahivinirgataM sUryamaNDalaM catustriMzadekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAH paMca saptabhAgAstata etAvanmAtreNa hInaM paratazcandramaNDalAntaraM, tatra ca dvAdaza sUryamArgA labhyante, dvAdazAcca sUryamArgAtparato navatisaMkhyairekaSaSTibhAgairekasya caikaSaSTibhAgasya satkaiH SaDbhiH saptabhAgaistrayodazaM candramaNDalaM, tatra trayodazaM candramaNDalaM sUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTaM 'igatIsegaM ti ekatriMzadekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satka ekaH saptabhAgaH, zeSaM caturviMzatirekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAH SaT saptabhAgA ityetAvanmAtraM sUryamaNDalasaMmizraM, tasmAcca trayodazAccandramaNDalAdvahiH sUryamaNDalaM vinirgataM trayoviMzatirekaSaSTibhAgA ekasya caikaSaSTibhAgasya satka ekaH saptabhAgastata etAvatA hInaM paratazcandramaNDalAntaraM, tatra ca dvAdaza sUryamArgAH, dvAdazAcca sUryamArgAtparata ekaSaSTibhAgAnAM vyuttareNa zatena ekasya caikaSaSTibhAgasya satkaistribhiH saptabhAgaizcaturdazaM candramaNDalaM sUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTam, 'guNavIsA cautti ekonaviMzatirekaSaSTibhAgA ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH, zeSaM SaTtriMzadekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya satkAstrayaH saptabhAgA ityetAvatparimANaM sUryamaNDalasaMmizraM, tasmAccaturdazAccandramaNDalAbahirvinirgataM sUryamaNDalaM ekAdaza ekaSaSTibhAgAH ekasya caikaSaSTibhAgasya
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam satkAzcatvAraH saptabhAgAstata etAvatA hInaM yathoktaparimANaM candramaNDalAntaraM tatra ca dvAdaza sUryamArgAH, dvAdazAcca sUryamArgAtparata ekaSaSTibhAgAnAM caturdazottareNa zatena paMcadazaM candramaNDalaM, tacca paMcadazaM candramaNDalaM sarvAntimAtsUryamaNDalAdarvAgabhyantaraM praviSTaM aSTAvekaSaSTibhAgAH, zeSA aSTacatvAriMzad ekaSaSTibhAgAH sUryamaNDalasammizrAH / tadevaM bhAvitAni sarvabAhyAni paMca sAdhAraNAni maNDalAni, caturSu ca sarvabAhyeSu candramaNDalAntareSu dvAdaza dvAdaza sUryamArgAH, samprati yeSu prAgukteSvaMzeSu na saptAMzA bhaveyustAn mandamatInAM viziSTasmaraNAdhAnAya kathayati - ' do do tettIse 'tyAdi, ye dve aSTamacandramaNDalaciMtAyAM trayastriMzatAvukte yau ca prathamapaMcadazacandramaNDalayoraSTakAvuktau, eteSAM caturNAmapi saptAMzA na vidyante, kintu paripUrNA eva te ekaSaSTibhAgAH // 211 - 213 // tadevaM kRtA sUryamaNDalAnAM candramaNDalAnAM ca parasparaM vibhAgabhAvanA, eteSu ca maNDaleSu dvau sUryau dvau ca candramasau cAraM carataH, sarvAbhyantare maNDale varttamAnayordvayoH sUryayoH parasparamantaraparimANamAha-- 204 gAthArtha H 9 6 da 61 7 1 2 56 1 6 21 3 1 7 2 61 7 3 9 6 9 10 44 4 7 33 7 33 7 61 7 1 61 2 61 3' jANavA, // 210, 211 pUrvArdha // 8 21 3 56 1 10 1 61 7 1 61 7 1 61 7 1 2 TIkArtha :- pAMcamA caMdramaMDaLa pachI pharI chaThThA caMdramaMDaLane AzrayIne aMtara che ane te 44 4 61 7 56 1 61 7 35 30 4 yojana che. tyAM 35 yojanane 61 bhAga karavA 61thI guNavA emAM uparanA 61 7 61 48 61 30 bhAga umeravA eTale kula 2135 bhAga thAya che ane je pAMcamA caMdramaMDaLanA sUryamaMDaLathI bahAra nIkaLelA huM bhAgo che te emAM umeratAM 2219 bhAga thAya che, sUryano vikaMpa 2 yojana che tyAM 2 yojanane 61thI guNatAM 122 + 48 = 170 thayA. have, teno 2219 thI bhAga karavo eTale 13 sUryamaMDaLo AvyA. 13mA sUryamaMDaLa upara chaThThA caMdramaMDaLa pahelAM aMtara bhAga che tyArabAda chaThThuM caMdramaMDaLa ane sUryamaMDaLa pahelA aMtaramAM bhAga che 61 7 61 7 che ane te pa6 1 bhAga che tenA pachI tyArabAda sUryamaMDaLa ane tenA pachI prApta thAya che. A sUryamaMDaLa pachI 104 1 61 7 bhAga hIna yathokta pramANa caMdramaMDaLAMtara bIjA 12 sUryamArgo prApta thAya che tethI
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 7 adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 205 sarvasaMkalanAthI te aMtaramAM paNa 13 sUrya mArgo che ane te teramA sUryamArga pachI ane mA caMdramaMDaLa pahelAnuM aMtara 4 bhAgo che tyArabAda navamuM caMdramaMDala che te maMDaLa pachI : bhAge sUryamaMDaLa che tyArabAda bhAga hIna yathokta parimANanuM caMdramaMDaLAntara che ane tyAM bIjA 12 sUryamArgo che. ema, A AMtarAmAM paNa sarvamaLIne 13 sUryamArgo che. 13mA sUryamArga upara ane 10mA caMdramaMDaLa pahelAnuM aMtara : bhAga che tyArabAda 10muM caMdramaMDaLa che. tenA pachI te bhAge sUryamaMDaLa, tyArabAda : bhAgathI nyUna pUrvokta pramANanuM caMdramaMDaLanuM AMtaruM che tyArabAda pharIthI 12 sUryamaMDaLo che ema te AMtarAmAM paNa 13 sUryamaMDaLo che. teramA sUryamaMDaLanA upara ane 11mA caMdramaMDaLa pahelA je 4 bhAgo che. / 210 | A rIte madhyama 5 asAdhAraNa maMDaLo kahyAM ane 6 caMdramaMDaLonA AMtarAmAM 13 sUryamArgo kahyA. have sarvabAhya pAMca sAdhAraNa maMDaLo ane 4 sarvabAhya caMdramaMDaLanA AMtarAomAM 12-12 sUryamArgo batAve che - 61 7 gAtha 5 11 7 2 46 2 11 61 7 3 ' 42 5 12 61 54 2 11 1 61 7 1 61 31 1 13 24 6 13 23 1 13 61 7 1 61 7 2 61 7 3 19 4 14 36 3 14 11 4 14 61 7 1 61 7 2 ' 61 7 3' 8 61 61 7 gAthArtha :- 3 '' 1 '' : , : 11 12 13 11 : '. 1 1 1 1 1 1 212 11 12 13 14 15 - 11 be 35 ane be ke e cAramAM saptamAMzo nathI. 213 TIkArtha:- 11mAM caMdramaMDaLanA : bhAgo, eTaluM sUryamaMDaLathI atyaMtara praviSTa aMtara che. 1 ; eTaluM mAtra sUryamaMDaLathI saMmizra che. enA mATe "jayAM caMdra zuddha thato nathI." ema e pradezamAM bhAvanA karelI che eTale ahIM pharI karatA nathI. tenA anusAra uttaratra paNa svayaM bhAvanA bhAvavI. agiyAramAM caMdramaMDaLathI bahAra nIkaLeluM sUryamaMDaLa bhAga che, tethI eTaluM hIna pAchaLanuM caMdra maMDaLAMtara che tethI 12 sUryamArgo prApta thAya che te pachI ja bhAge 12muM caMdramaMDaLa che ane te 12muM caMdramaDela sUryamaMDaLathI 61 61 7
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 jyotiSkaraNDakam 61 7. aMdara pravezeluM ? : bhAgo che ane zeSa bhAga, eTale mAtra sUryamaMDaLathI saMmizra che ane te 12mA caMdramaMDaLathI bahAra nIkaLeluM sUryamaMDaLa 31 : bhAga che. tethI eTalA mAtrathI hIna pAchaLanuM caMdramaMDaLanuM AMtarU che ane tyAM 12 sUryamArgo prApta thAya che tathA 12mA sUryamArga pachI 1 : bhAga jatAM 13muM caMdramaMDaLa che tyAM 13muM caMdramaMDaLa sUryamaMDaLathI aMdara pravezeluM : bhAga che. zeSa : bhAgo che eTale mAtra sUryamaMDaLathI saMmizra che ane te 13mAM caMdramaMDaLathI bahAra nIkaLeluM sUryamaMDaLa : 1 bhAga che ane eTaluM hIna pAchaLanA caMdramaMDaLanuM AMtaruM che ane tyAM 12 sUryamaMDaLo che. 12mAM sUryamaMDaLa pachI 10 bhAga jatAM 14muM caMdramaMDaLa sUryamaMDaLathI aMdara pravezeluM che te 16 : bhAga che tathA zeSa bhAga che ATaluM parimANa sUryamaMDaLa sAthe saMmizra che te caudamA caMdramaMDaLathI bahAra nIkaLeluM sUryamaMDaLa bhAga che tethI thokta caMdramaMDaLanuM AMtaruM ATaluM hIna che tyAM 12 sUryamaMDaLo che ane 12mAM sUryamaMDaLa pachI 14 bhAge 15muM caMdramaMDaLa che ane te 15muM caMdramaMDaLa sarva aMtima sUryamaMDaLa pahelA aMdara - bhAga sudhI pravezeluM che. zeSa : bhAgo sUryamaMDaLa sAthe mizra che. A rIte sarvabAhya pAMca sAdhAraNa maMDaLonI bhAvanA karI ane cAra sarvabAhya caMdramaMDaLanA AMtarAomAM 12-12 sUryamArgo che. have je pUrvokta aMzothI una sAta aMzo che tene maMdabuddhi ziSyonA viziSTa smaraNa mATe batAve che je be AThamA caMdramaMDaLanI vicAraNAmAM 1- kahyA hatA ane je prathama ane paMdaramA maMDaLanA ke kahyA hatA e cAreyanA saptAMzo nathI paraMtu te cAreya paripUrNa 61 bhAgavALA ja che. (Ama kula 15 caMdramaMDaLomAM 1 thI 5 ane 11 thI 15 ema 8 caMdramaMDaLa AMtarAomAM kula 12-12 sUryamaMDaLo = 96 sUryamaMDaLo tathA pa thI 11 e 6 caMdramaMDaLanA AMtarAomAM kula 13-13 sUryamaMDaLo = 78 sUryamaMDaLo tathA zeSa 10 maMDaLo sUryacaMdranA mizra ema kula 184 sUryamaMDaLo rahelA che.) II 211-213 || 61 33 61 61 61
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 adhikAra dasamo - maMDala vibhAga A rIte sUryamaMDaLo ane caMdramaMDaLonI paraspara vibhAga bhAvanA karI. A maMDaLomAM ra sUryo ane be caMdro cAro care che, sarva atyaMtara maMDaLamAM rahelA ra sUryonuM paraspara aMtara pramANa jaNAve che- be sUryo vaccenuM paraspara aMtara navanaI ya sahassA chacceva sayA havanti cattAlA / sUrANa U abAhA abhitaramaMDalaTThANaM // 214 // abhyantaramaNDalasthayoH sUryayoH parasparamabAdhA navanavatiH sahasrANi SaT zatAni catvAriMzadadhikAni yojanAnAM 99640, tathAhi-eko'pi sUryo jambUdvIpe'zItyadhikaM yojanazatamavagAhya sarvAbhyantare maNDale sthito'paro'pi tato'zItyadhikaM zataM dvAbhyAM guNyate, jAtAni trINi zatAni SaSTyadhikAni 360, eteSu jambUdvIpaviSkambhAd yojanalakSapramANAdapanIteSu zeSaM yathoktaparimANaM bhavati, yadA tu sarvAbhyantarAnantare dvitIye maNDale upasaMkramya sUryau cAraM caratastadA tayoH parasparamantaraM navanavatiyojanasahasrANi SaT zatAni paMcacatvAriMzadadhikAni paMcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya 99645-35 / 61 tathAhi-eko'pi sUryo dvitIye maNDale saMkrAman dve yojane aSTacatvAriMzaccaikaSaSTibhAgAn vimucya saMkrAmati, dvitIyo'pi, sUryavikampasyaitAvatpramANatvAt, etacca prAgeva bhAvitaM, tataH paMca yojanAni paMcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya dvitIye maNDale sUryayoH parasparamantaracintAyAmadhikatvena prApyante, evamagretaneSvapi maNDaleSu bhAvanIyaM, yadA tu sarvAbhyantarAt maNDalAt tRtIye maNDale sUryo cAraM caratastadA'nayoH parasparamantaraM navanavatiyojanasahasrANi SaT zatAni ekapaMcAzadadhikAni nava caikaSaSTibhAgA yojanasya 99651, 9 / 61 evaM sarvAbhyantarAnmaNDalAbAhyeSu maNDaleSu saMkrAmatoH sUryayoH parasparamantaracintAyAM maNDale maNDale paMca yojanAni paMcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya vRddhistAvanmantavyA yAvatsarvabAhyaM maNDalam // 214 // tasmizca sarvabAhye maNDale'bAdhAparimANamAha 1. etagAthAnantaraM ma.vi. saMskaraNe ekAdhikA gAthA dRzyate sAcaivaM - 'ekvaMca sayasahassaM sataM divaDDe aMtaraM hoti / sUrassa ya sUrassa ya majjhimae maMDalaThitANaM // 226 // ' (chAyA0) ekaM ca zatasahasraM zataM vyarddha cAntaraM bhavati / sUryasya ca sUryasya ca madhyame maNDale sthityoH|| (anu.) madhyama maMDaLamAM rahelA be sUryo vaccenuM aMtara eka lAkha ane ekaso pacAsa (100150) yojana jeTaluM hoya che.
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 jyotiSkaraNDakam gAthArtha :- atyaMtara maMDaLomAM rahelA sUryonI paraspara abAdhA 99,640 yojana hoya che. TIkArtha:- atyaMtara maMDaLamAM rahelA be sUryonI paraspara abAdhA navvANuhajAra chaso cAlIza (99640) yojana hoya che te batAve che - eka sUrya jaMbUdvIpamAM 180 yojanA avagAhIne sarvaabhyatara maMDaLamAM rahelo che bIjo paNa A ja rIte rahelo che. tethI 180ne rathI guNatAM 360 jaMbUdvIpanA 1 lAkha yojana viSThabhamAMthI bAda karatA ATaluM 99640 parimANa thAya che. jayAre sarvAbhyAMtarathI tarata ja rahelA bIjA maMDaLamAM upasaMkrama karIne banne sUryo cAro care che tyAre te baMnenuM paraspara aMtara 99645 yojana che. te Ama, eka sUrya bIjA maMDaLamAM saMkrama karato ra yojana mUkIne saMkrame che tathA bIjo paNa, sUryano ATalo vikaMpa che. je pahelAM ja batAveluM che, tethI 55 yojanA aMtara bIjA maMDaLamAM baMne sUryonuM paraspara vicAraNAmAM adhika prApta thAya che, ema AgaLanA maMDaLomAM bhAvavuM. jyAre sarvAtyaMtara maMDaLathI trIjA maMDaLamAM be sUryo cAro care che tyAre e baMnenuM paraspara aMtara 99651 yojana hoya che. e rIte sarva atyaMtara maMDaLomAMthI bahAranA maMDaLamAM saMkramatA be sUryonA paraspara aMtaranI vicAraNAmAM maMDaLa-maMDaLe 5 yojana : bhAganI vRddhi tyAM sudhI mAnavI ke jyAM sudhI sarvabAhya maMDaLa Ave. // 214 ane te sarvabAhya maMDaLamAM abAdhA parimANa jaNAve che. ekkaM ca sayasahassaM chacceva sayA ya hoMti saTTIya / sUrANa U abAhA bAhirage maMDale neyA // 215 // sarvabAhye maNDale sUryayoH parasparamabAdhA ekaM yojanazatasahasraM SaT zatAni 'SaSTAni' SaSTyadhikAni bhavanti 100660, tathAhisarvAbhyantarAnmaNDalAdanantaraM yadaktinaM dvitIyaM maNDalaM tasmAdArabhya sarvabAhyaM maNDalaM tryazItyadhikazatatamaM, tena tryazItyadhikaM zataM paMcabhiryojanairguNyate, jAtAni nava zatAni paMcadazottarANi 915, tathA tadeva tryazItyadhikaM zataM paMcatriMzatA ekaSaSTibhAgairguNyate, jAtAni catuSSaSTizatAni paMcottarANi 6405,
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 209 teSAmekaSaSTyA bhAge hRte labdhaM paMcottaraM zataM yojanAnAM 105, tatpUrvarAzau prakSipyate, jAtAni daza zatAni viMzatyuttarANi 1020, etAni sarvAbhyantaramaNDalagatAbAdhAparimANe navatiyojanasahasrANi SaT zatAni catvAriMzadadhikAnItyevaMrUpe'dhikatvena prakSipyante, tato yathoktaM sarvabAhye maNDale'bAdhAparimANaM bhavati // 215 // sAmprataM yA pratimaNDalamabAdhAvRddhiH prAguktayuktitaH pradarzitA tAM sUtrakRt sAkSAdupadarzayati gAthArtha:- bahAranA maMDaLamAM be sUryo vaccenI paraspara abAdhA eka lAkha cha so sATha yojana jANavI. TIkArya - sarvabAhya maMDaLamAM 2 sUryonI paraspara abAdhA eka lAkha chaso sATha (100660) yojana che te A rIte - sarva atyaMtara maMDaLa pahelAnuM je bIjuM maMDaLa che tenAthI mAMDIne chelluM maMDaLa 183muM che tethI 183ne 5 yojanathI guNatAM 915 thayA. eja rIte uparanA 35 bhAgone 183thI guNatA 6405 tenA yojana lAvavA 61thI bhAga karatA 105 yojana AvyA. tene pUrvarAzimAM nAkhatA 1020 thayA. A sarvAtyaMtaramaMDaLamAM rahela abAdhA parimANamAM 99640 adhika tarIke umeratAM yathokta 108660 yojana sarvabAhya maMDalamAM abAdhA parimANa (paraspara aMtara) Ave che. // 215 // have, je pratimaMDaLa abAdhAvRddhi pUrvokta yuktithI batAvelI tene sUtrakAra sAkSAt batAvI 26 / cha paMceva joyaNAI paNatIsaM egasaTThibhAgA ya / esa abAhAvuDDI ekkakke maMDale raviNo // 216 // sarvAbhyantarAnmaNDalAdvahiniSkrAmatoH sUryayorekaikasmin maNDale'bAdhAvRddhiH paMca yojanAni paMcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya 5, 35 / 61, etAvatyeva sarvabAhyAnmaNDalAda 1. etadgAthAnantaraM ma.vi. saMskaraNe ekA gAthA'dhikA dRzyate sA cemA - rUvUNa maMDalaguNaM abAdha vaDDIe pakkhive NiyamA / maMDala vikkhaMbhaMmi tu vikkhaMbho tassa so havati // 229 // (chA0) rUponamaNDalaguNamabAdhAvRddhayA prakSipte niyamA / maNDalaviSkambhe tu viSkambhastasya sa bhavati // (Ti0) icchitamaMDalassa vikkhaMbhANayaNatthaM ettha karaNaM - ekkArasatthassa maMDalassa vikkhaMbho icchitotti ekkArasa rUvUNA dasa, etehiM guNitA vikkhaMbhavaDDI paNapaNNaM joyaNANi paNatAlIsaM egaTThibhAgA yo0 550 esa paDhamamaMDalavikkhaMbhe pakkhittA dasamaMDalassa vikkhaMbho hoti / evaM savvattha // 229 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 jyotiSkaraNDakam bhyantaraM pravizatoH sUryayoH ekaikasmin maNDale abAdhAhAniH, tadyathA-sarvabAhyAd maNDalAdabhyantaraM dvitIye maNDale praviSTayoH sUryayoH parasparamabAdhA yojanazatasahasraM SaT zatAni catuSpaMcAzadadhikAni SaDviMzatizcaikaSaSTibhAgA yojanasya 100654-26 / 61 sarvabAhyAdabhyantaraM tRtIye maNDale yojanazatasahasraM SaT zatAnyaSTAcatvAriMzadadhikAni dvipaMcAzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya 100648-52 / 61, evaM sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantaraM pravizatoH sUryayoH parasparamantaracintAyAM paMca yojanAni paMcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya 5-35 / 61 hAnistAvannetavyA yAvatsarvAbhyantaraM maNDalaM, tasmiMzca sarvAbhyantare maNDale bAdhA prAgeva pratipAditA // 216 // candramasorapi sarvAbhyantare sarvabAhye ca maNDale sUryayoriva parasparamabAdhAparimANamavaseyaM, navaraM sarvabAhye maNDale sUryApekSayA SoDazabhiparekaSaSTibhAgainyUnaM, yata eko'pyaSTAvekaSaSTibhAgAn sUryAbhyantaramAkrAmati, aparo'pi, tataH SoDazabhirbhAgainyUnatA, zeSeSu tu maNDaleSu pratyekaM dakSiNAyane vRddhiruttarAyaNe hAnirdAsaptatiyojanAni ekapaMcAza-ccaikaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya satka ekaH saptabhAgaH, etadevAha candassa joyaNANi ya bisattarI ekavaNNa aMsA ya / ekaTTikate chae nAyavvA satta bhAgA ya // 217 // . sarvAbhyantarasarvabAhyavyatirikteSu zeSeSu maNDaleSu pratyekaM candrasya candrasya parasparamabAdhAyA dakSiNAyane vRddhiruttarAyaNe hAnirdvisaptatiryojanAni ekapaMcAzaccAMzAH ekaSaSTikate chede, kimuktaM bhavati ? ekapaMcAzadekaSaSTibhAgA yojanasya, tathaikasya caikaSaSTibhAgasya satka eka saptabhAgaH, tathAhi-ekasya candravikampasya parimANaM SaTtriMzad yojanAni paMcaviMzatirekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya satkAzcatvAro bhAgAH, tataH etasya dvAbhyAM guNane bhavati yathoktamabAdhAvRddhihAnyoH parimANaM, tatredameva vyaktamupadaya'te-sarvAbhyantare maNDale parasparamabAdhA navanavatiyojanasahasrANi SaT zatAni catvAriMzadadhikAni 99640, sarvAbhyantarAnantare tu dvitIye maNDale parasparamabAdhA navanavatiyojanasahasrANi sapta zatAni dvAdazottarANi ekapaMcAzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinasya satka eko bhAgaH 99712, 51, - tRtIye maNDale navanavatiH yojanasahasrANi sapta zatAni paMcAzItyadhikAni ekacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya saptadhAchinasya satkau dvau bhAgau 99785-41 / 61-27 caturthe maNDale navanavatiH yojanasahasrANyaSTau zatAnyaSTApaMcAzadadhikAni ekatriMzaccaikaSaSTi
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga bhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya satkAstrayo bhAgAH 9985831 / 61-3 / 7 paMcame maNDale navanavatiyojanasahasrANi nava zatAnyekatriMzadadhikAni ekaviMzatirekaSaSTibhAgA yojanasya ekasyaikaSaSTibhAgasya ca saptadhAchinnasya satkAzcatvAro bhAgAH 99931-21 / 61-47, SaSThe maNDale ekaM yojanazatasahasraM caturuttaramekAdazaikaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasyasaptadhAchinnasya satkAH paJcabhAga : 100004-11/615-7 saptame maNDale ekaM yojanazatasahasraM saptasaptatyadhikameka ekaSaSTibhAgo yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya satkAH SaD bhAgAH 100077 - 1 61-67 aSTame maNDale ekaM yojanazatasahasramekaM zatamekonapaMcAzadadhikaM tripaMcAzadekaSaSTibhAgA yojanasya 100149-53 / 61, navame maNDale ekaM yojanazatasahasraM dve yojanazate dvAviMzatyadhike tricatvAriMzadekaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya satka ekabhAgaH 100222-43/61-1/7 dazame ekaM yojanazatasahasraM dve zatepaMcanavatyadhike trayastriMzadeka SaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTi-bhAgasyasaptadhAchinnasya satkau dvau bhAgau 100295 - 33 / 61, 27, ekAdaze ekaM yojanazatasahasraM trINi zatAnyaSTaSaSTyadhikAni trayoviMzatirekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya satkAstrayaH saptabhAgAH 100368-23 / 61-3 / 7 dvAdaze ekaM yojanazatasahasraM catvAri zatAnyekacatvAriMzadadhikAni trayodazaikaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya satkAzcatvAro bhAgAH 100441-13 / 61-4 / 7 trayodaze ekaM yojanazatasahasraM paMca zatAni caturdazAdhikAni traya ekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya satkAH paMca bhAgAH 100514-3 / 61-5 / 7, caturdaze ekaM yojanazatasahasraM paMca zatAni SaDazItyadhikAni catuSpaMcAzadekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhAchinnasya satkAH SaD bhAgAH 100586-54 / 61 - 6 / 7 paMcadaze maNDale ekaM yojanazatasahasraM SaT zatAnyekonaSaSTyadhikAni paMcacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya 100659-45 / 61 / / 217 // tadevamuktaM candramasoH sUryayozca parasparamabAdhAparimANaM, parirayaparimANaM tu sUryamaNDalAnAM prAgeva pratipAditaM, kevalamidAnIM pratimaNDalaM parirayavRddhiryAvatI bhavatI tAvatImAha gAthArtha :sUryanI eka eka maMDaLamAM 5 yojana tathA pAMtrIza ekasaTha bhAga (pa) bhAratI samAdhA vRddhi hoya che. // 216 // 211
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 jyotiSkaraNDakam 61 TIkArtha:- sarva atyaMtara maMDaLamAMthI bahAra nIkaLatA be sUryonI eka-eka maMDaLamAM abAdhA (paraspara aMtara) vRddhi pAMca yojana tathA pAMtrIza ekasaThIyA bhAga (55) ATalA yojana ja sarvabAhya maMDaLathI aMdara pravezatA be sUryonuM eka-eka maMDaLamAM abAdhA hAni thAya che. te A rIte - sarvabAhya maMDaLathI aMdara bIjA maMDaLamAM pravezelA be sUryonI paraspara abAdhA 100654 che. sarvabAhyathI atyaMtara trIjA maMDaLamAM 108648 che. Ama sarvabAhya maMDaLathI aMdara pravezatA be sUryonA paraspara aMtaranI vicAraNAmAM paY yojananI hAni tyAM sudhI jANavI ke jayAM sudhI sarva atyaMtara maMDaLa Ave te sarva atyaMtara maMDaLamAM abAdhA pahelAM ja batAvelI che. te 216 | caMdranuM paNa sarvabAhya ane sarvavyaMtara maMDaLamAM sUryonI jema paraspara abAdhA parimANa jANavuM, paraMtu sarvabAhya maMDaLamAM sUryanI apekSAe 5 bhAga nyUna che kAraNa ke eka caMdra 9 bhAga sUryathI aMdara cAle che tema bIjo paNa tethI 16 bhAgathI nyUnatA che. zeSa maMDaLomAM pratyeka dakSiNAyanamAM vRddhi tathA uttarAyaNamAM hAni 72 yojana tathA 1 bhAga che te batAve che gAthArtha :- be caMdronI paraspara abAdhA botera yojana ekAvana aMza tathA bhAga jANavI. / ra17 | sarvAtyaMtara ane sarvabAhya sivAyanA zeSa maMDaLomAM be caMdro vaccenI paraspara abAdhA dakSiNAyanamAM vRddhi tathA uttarAyaNamAM hAni 72 tathA bhAga che. te A rIte - eka caMdra vikaMpanuM parimANa 3635 4 yojana che tene bamaNuM karatA yathokta pramANa Ave che. ene ja pragaTa rIte jaNAve che - sarvAtyaMtara maMDaLamAM paraspara abAdhA 99240 yojana che. tenAthI bIjA maMDaLamAM paraspara abAdhA 99712 yojana, trIjA maMDaLamAM 99785 yojana cothA maMDaLamAM 99858 yojana, pAMcamA 61 7. 61 7
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 213 61 7 maMDaLamAM 99314 yojana, chaThA maMDaLamAM 100004 : yojana, sAtamA maMDaLamAM 100077 yojana, AThamA maMDalamAM 1001495 yojana, navamA maMDaLamAM 100222 : yojana, dazamA maMDaLamAM 100295 : yojana, agiyAramA maMDaLamAM 108368 yojana, bAramA maMDaLamAM 10044154 yojana, teramA maMDaLamAM 100514 : yojana, caudamA maMDaLamAM 100586 tathA paMdaramAM maMDaLamAM 100659 5 yojana che. te 217 | A rIte caMdro ane sUryonuM paraspara abAdhA parimANa kahyuM. sUryamaMDaLono paridhi pahelAM ja batAvI dIdho che, atyAre phakta pratimaMDaLa paridhinI jeTalI vRddhi thAya che te 4||ve cha sattarasa joyaNANi ya parirayavuDDI u maNDale niyatA / aTThattIsaM bhAgA egaTThigaeNa cheeNa // 218 // sUryasatke maNDale parirayavRddhiriyatI niyatA jJAtavyA, tadyathA-saptadaza yojanAnyaSTAtriMzadbhAgA ekaSaSTigatena chedena, kimuktaM bhavati ? aSTAtriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya, tathAhi-sUryasatkasya maNDalasya pUrvapUrvamaNDalamapekSyAyAmaviSkambhavRddhiH paMca yojanAni paMcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya, tatra paMca yojanAnyekaSaSTibhAgakaraNArthamekaSaSTyA guNyante, guNayitvA coparitanAH paMcatriMzadekaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAni trINi zatAni catvAriMzadadikAni 340, teSAM vargo vidhIyate, vidhAya ca vargaM dazabhirguNanAjjAtAnyekAdaza zatasahasrANi SaTpaMcAzatsahasrANi 1156000, teSAM vargamUlAnayane labdhA ekaSaSTibhAgA daza zatAni paMcasaptatyadhikAni 1075, zeSamupariSTAduddharati trINi zatAni 1. etadgAthAnantaraM ma. vi. saMskaraNe ekA gAthA'dhikA asti sA cemA- 'vikkhaMbhavaDaNassa u dasakaraNiguNassa jaM havati mUlaM / parirayavuDDI jANe tahiM tahiM maMDale raviNo // 231 // (chA0) viSkaMbha vRddhestu dazakaraNi guNasya yadbhavati mUlaM parirayavRddhi rjAnIhi tatra tatra maNDale raveH // (TI0) etassa niSphattI- vikkhaMbhavaDDI paMca joyaNANi paNatIsaM ca egaTThibhAgA ya savaNNitA tiNNi satA jAtA catAlA 340 // 231 // etassa rAsiNo vaggitassa dasahiM karaNIhiM guNitassa mUlAto ekkasaTThIya bhAgA laddhA rAsI
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 jyotiSkaraNDakam paMcasaptatyadhikAni 375, paMcasaptatyadhikAnAM ca dazAnAM zatAnAmekaSaSTyA bhAge hRte labdhAni saptadaza yojanAni aSTatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya, te coparitanoddharitazeSarAzyapekSayA kiMcitsamadhikA veditavyAH, sUryaprajJaptyAdiSu tvaSTAdaza yojanAni vyavahAranayamatamadhikRtyoktAni, tato na kazciddoSaH, etacca prAgevoktaM // 218 // samprati pratimaNDalaM sukhena pratiniyataparidhiparimANajJApanArthaM karaNamAha gAthArtha :- sUryamaMDaLanI paridhimAM pratimaMDaLa sattarayojana tathA aDatrIza ekasaThIyA bhAga jeTalI niyata vRddhi jANavI. TIkArya - sUrya saMbaMdhi maMDalamAM parirayanI niyata ATalI vRddhi jANavI, 17 yojana, te A rIte sUryamaMDaLanA pUrva-pUrva maMDaLanI apekSAe AyAma-vikhaMbhanI vRddhi thAya che. te pa yojana che tyAM pa yojananA 61 bhAga karavA 61thI guNatA tathA temAM uparanA 35 bhAga umeratAM 5 X 61 = 305 + 35 = 340 thayA. teno varga karavo pachI 10thI guNavo eTale 1156000 thayA. temanuM vargamULa lAvatAM 1075 AvyA. zeSa 375 vadhyA, 107pano 61thI bhAga karatA 17 yojanA AvyA tathA upara 3 bhAga AvyA. te uparanI uddharIta zeSa rAzinI apekSAe kAMIka adhika jANavA, sUryaprajJapti AdimAM to 18 yojano vyavahAranayane AzrayIne kahyA che tethI oI ghoSa nathI. // 2.18 // have, pratimaMDaLa sukhapUrvaka pratiniyata paridhi pariNAma jANavA karaNa batAve che ruvUNamaMDalaguNaM parihIvuDhei tu pakkhive niyamA / paDhamaparihIpamANe so parihI maMDale tammi // 219 // yasmin maNDale paridhiparimANajijJAsA tad rUponaM maNDalaMmaNDalasaMkhyAnaM guNoguNakAro yasyAH sA tathA tAM, vivakSitasaMkhyayA rUponayA guNitAmityarthaH, prAguktAM paridhivRddhiM-saptadaza yojanAni kiMcitsamadhikA aSTAtriMzadekaSaSTibhAgA ityevaMparimANAM 'prathamaparidhiparimANe' sarvAbhyantaramaNDalaparirayaparimANe prakSipet, tataH 'niyamAt' nizcayena tasmin vivakSite maNDale yathoktaparimANaparidhirbhavati, tatra kila caturazItyadhikazatatame maNDale parirayaparimANajijJAsA, tatazcaturazItyadhikaM zataM rUponaM kriyate, jAtaM tryazItyadhika
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo maMDala vibhAga zataM, tena tryazItyadhikena zatena saptadaza yojanAni guNyante, jAtAnyekatriMzacchatAni ekAdazottarANi 3111, ye'pi cASTatriMzadekaSaSTibhAgAH te'pi tryazItyadhikena zatena saMguNyaMte, jAtAnyekonasaptatizatAni catuSpaMcAzadadhikAni teSAmekaSaSTyA bhAge hRte labdhaM caturdazAdhikaM zatam, aSTAtriMzaccaikaSaSTibhAgAH kiMcitsamadhikA labhyante, tata: kiMcitsamadhikatve'pi tryazItyadhikaguNite kiMcidUnaM yojanaM prApyapte, tacca vyavahArataH paripUrNaM vivakSyate, etat sarvaM sarvAbhyantaramaNDala parirayaparimANe trINiyojana - lakSANi paMcadaza sahasrANi navAzItyadhikAni 315089 ityevaMrUpe prakSipyate, tato yathoktaM sarvabAhyamaNDalaparirayaparimANaM bhavati, taccedaM trINi yojanazatasahasrANi aSTAdaza sahasrANi trINi zatAni paMcadazottarANi 318315, evaM madhyameSvapi maNDaleSu nipuNabuddhayA bhAvanIyaH // 219 // candramaNDale'pi sarvAbhyantare parirayaparimANaM trINi yojanazatasahasrANi paMcadaza sahasrANi navAzItyadhikAni, 315089 zeSeSu maNDaleSu pratimaNDalaM parirayaparivRddhiparimANamAha 215 gAthArtha :- rUpa nyUna maMDaLa guNA paridhivRddhi prathama paridhi parimANamAM nAMkho tethI niyamA te maMDaLamAM te pirigha thAya che. || 219 || 61 TIkArtha :- je maMDaLamAM piridha piramANa jANavAnI icchA che te 1 rUpa nyUna maMDala saMkhyA guNelI paridhi vRddhi 17 yojana sAdhika 38 bhAga piramANavALI prathama piridhanA piramANamAM nAMkhavI - arthAt je maMDaLamAM piridha piramANa jANavuM che te maMDaLa saMkhyAmAMthI 1 bAda karo tyArabAda AvelI saMkhyAne 17 6 yojana sAthe guNIne prathama sarvAtyaMtara maMDaLanI piridhamAM umeravI tethI niyamA te vivakSita maMDaLamAM yathokata piramANanI piridha thAya che. tyAM 184mAM maMDaLamAM piridha piramANa jANavuM che, 184ne 1 rUpa nyUna karavuM eTale 183 thayA, tene 17 yojanathI guNavA - tethI 3111 thayA. je uparanA 38 bhAgo che tene paNa 183thI guNavA 6954 thayA teno 61thI bhAga karatAM 114 yojana AvyA tathA bhAga samadhika zeSa rahyA. kAMIka samadhikane paNa - 38 61 183thI guNatAM kAMIka nyUna yojana Ave che eTale vyavahArathI paripUrNa yojana kahevAya 2. jAzAdhiSThAni- ne. //
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 jyotiSkaraNDakam che. A badhuM sarvAbhyantara maMDaLa paridhi parimANa rUpa 315089mAM nAkhavuM tethI 315089 + 3111 + 114 + 1=318315 yojanarUpa sarvabAhya maMDaLanuM piridha parimANa thAya che. A rIte madhyama maMDaLomAM paNa nipuNabuddhithI bhAvanA karavI. / / 219 sarvAzcaMta2 caMdramaMDaLamAM paNa pariraya parimANa 315089 che tathA zeSa maMDaLomAM pratimaMDaLa parivRddhinuM parimANa jaNAve che caMdassavi nAyavvA parirayavuDDI u maMDale niyamA / do ceva joyaNasayA tIsA khalu hoMti sAhIyA // 220 // candrasyApi maNDale maNDale parirayaparivRddhirniyamAjjJAtAvyA dve yojanazate 'triMze' triMzadadhike bhavataH khalu sAdhike kiMcitsamadhike, tathAhi - candrasya maNDale maNDale AyAmaviSkambhavRddhirdvAsaptatiryojanAni ekapaMcAzadekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya satka ekaH saptabhAgaH tatra yojanAnyekaSTibhAgakaraNArthamekaSaSTyA guNyante, jAtAni dvinavatyadhikAni tricatvAriMzacchatAni 4392, tata uparitanA ekapaMcAzadekaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAni catuzcatvAriMzacchatAni tricatvAriMzadadhikAni 4443, etAni saptabhAgakaraNArthaM saptabhirguNyante, guNayitvA coparitana ekaH saptabhAgaH prakSipyate, tato jAtAnyekatriMzatyasahasrANi zatamekaM dvayuttaraM 31102, asya rAzervargo vidhIyate, vihite ca varge dazabhirguNitaM, tato jAtamidaM navakaH SaTkaH saptakaritrakaritrazcatuSkazcatuSkaH zUnyaM catuSkaH zUnyam 9673344040, asya vargamUlAnayane labdhAni aSTAnavatiH sahasrANi trINi zatAni tripaMcAzadadhikAni 98353, zeSamuddharati - ekatriMzatsahasrANi catvAri zatAni ekatriMzadadhikAni 31431, vargamUlalabdhasya tu rAzerekaSaSTyA saptabhirguNitayA jAtAni yAni catvAri zatAni saptaviMzatyadhikAni tairbhAgo hiyate, labdhe dve yojanazate triMzadadhike 230, zeSamupariSTAdudvarati tricatvAriMzaM zataM 143, tata etadapekSayA prAgvargamUlAnayanasthitazeSApekSayA ca sAdhike ityuktam, etAvatI candrasatke maNDale maNDale parirayaparivRddhiravaseyeti // 220 // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM maNDalavibhAgapratipAdakaM dazamaM prAbhRtaM samAptam // gAthArtha :-caMdranI parivRddhi paNa pratimaMDaLe niyamA 230 yojana sAdhika jANavI. 52200
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra dasamo - maMDala vibhAga 217 TIkArtha - caMdranI paNa maMDaLe-maMDaLa pariraya parivRddhi niyamA basotrIza (230) yojana sAdhika jANavI. te Ama, caMdranI maMDaLa-maMDaLe AyAma-vikhaMbhanI vRddhi 72 1 yojana che tyAM yojananA 61 bhAga karavA 61thI guNavA eTale 4392 thayA. emAM uparanA pa1 umeratA 4443 thayA enA 7 bhAga karavA 7 thI guNI uparano 1 umeratAM kula 31102 thayA. have A rAzino varga karI 10thI guNo eTale 9673344040 AvyA. enuM vargamULa kADhatAM 983pa3 AvyA tathA zeSa 31431 vadhyA. vargamULanI rAzino 61 X 7 = 427 thI bhAga karatAM 230 yojana AvyA. upara zeSa 143 bacyA tethI enI apekSAe ane pUrve vargamULa lAvavA mATe bAkI rahelAnI apekSAe sAdhika kahyuM che. ATalI caMdrasaMbaMdhi maMDaLe-maMDaLe paridhinI parivRddhi jANavI. / 220 || || zrImad malayagiriviracita jyotiSkaraMDaka TIkAmAM maMDaLanA vibhAganuM pratipAdana karatuM dazamuM prAbhRta sAnuvAda samApta thayuM. te
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-11 : ayana pramANa tadevamuktaM dazamaM prAbhRtaM, sAmpratamayanaparimANapratipAdaka-mekAdazaM prAbhRtaM vaktukAma Aha chahiM mAsehiM diNayaro tesIyaM carai maMDalasayaM tu / ayaNammi uttare dAhiNe ya eso vihI hoi // 221 // SabhirmAsaiH 'dinakaraH' sUryaH tryazItyadhikaM maNDalazataM carati, tathAhi-sarvAbhyantarAnantare dvitIye maNDale yadA sUrya upasaMkramya cAraM carati tadA sa navasya sUryasaMvatsarasya prathamo'horAtraH, dvitIyena cAhorAtreNa sarvAbhyantarAt tRtIyaM maMNDalaM carati, evaM SaDbhirmAsaiH tryazItyadhikaM maNDalazataM cIrNaM bhavati, eSa dakSiNAyanayasya SaNmAsapramANasya paryantaH, tataH sarvabAhyAnmaNDalAdarvAganantare dvitIye maNDale yadopasaMkramya sUryazcAraM carati tadA sa uttarAyaNasya prathamo divasaH sarvabAhyAnmaNDalAdaktinaM tRtIyaM maNDalaM dvitIyenAhorAtreNa carati, evaM SaDbhirmAsaistryazItyadhikaM maNDalazataM sarvAbhyantara218maNDalaparyavasAnam, eSa dakSiNasmin uttarasmin vA'yane 'vidhiH' prakAro bhavati // 221 // atrArthe ca karaNaM vivakSuH prathamatastadupakSepamAha dazamuM prAbhRta kahyuM, have ayanapramANa batAvanAruM agiyAramuM prAbhRta kahe che gAthArtha :- sUrya cha mahinAmAM 183 maMDaLa cAro care che. uttara ane dakSiNa ayanamA mA vidhi Doya che. // 221 // TIkArtha:- sUrya cha mahinAmAM ekaso tyAMzI (183) maMDaLo phare che te A rIte - sarvAtyaMtara pachInA bIjA maMDaLamAM sUrya jyAre upasakrama karIne cAro care che tyAre te navA sUrya saMvatsarano prathama ahorAtra che ane bIjA ahorAtramAM sarvAtyaMtara maMDaLathI
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra agiyAramo - ayana pramANa 219 trIjA maMDalamAM care che, e pramANe cha mahine ekaso vyAMzI maMDala carelA thAya che, A dakSiNAyanano cha mAsa pramANano cheDo che. te pachI, sarvabAhya maMDala pahelAnA turaMtanA bIjA maMDalamAM jyAre upasaMkrama karIne sUrya cAro care che tyAre te uttarAyaNano prathama divasa che. sarva bAhya maMDaLa pahelAnuM trIjuM maMDaLa bIjA divase care che. Ama, cha mahine 183muM maMDaLa sarvAtyaMtara maMDaLano cheDo che. A dakSiNa athavA uttara ayanamAM vidhi hoya che. je 121 che. enA mATe karaNa batAvAya che. tesIyaM divasasayaM ayaNe sUrassa hoi paDipunnaM / suNa tassa kAragavihiM puvvAyariovaeseNaM // 222 // sUryasyAyanaM dakSiNamuttaraM vA bhavati paripUrNaM tryazItyadhikaM divasazataM, kathametadavasIyate ? iti ced, ucyate, iha yugamadhye daza sUryasyAyanAni bhavanti, yuge ca divasAnAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, tato'tra trairAzikakarmAvatAraH, yadi dazabhirayanairaSTAdaza divasazatAni triMzadadhikAni labhyante tata ekenAyanena kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 10-1830-1 atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamasya rAzerguNanaM, ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti jAtAnyaSTAdaza zatAnyeva triMzadadhikAni, teSAmAdyena rAzinA dazakalakSaNena bhAgo hiyate, labdhaM tryazItyadhikaM divasazatam, etAvadekasya dakSiNasyottarasya vA'yanasya parimANaM, samprati tasya dakSiNasyottarasya vA'yanasya parijJAnaviSaye 'kArakavidhi' karaNarUpaM prakAraM pUrvAcAryopadezena pratipAdyamAnaM zruNu // 222 // tatra karaNamAha gAthArtha : sUryanA ayanamAM pratipUrNa ekaso tyAsI divaso hoya che. pUrvAcAryo dvArA upadezAyelI tenI kArakavidhi sAMbhaLo. | 222 / TIkartha : sUryanuM dakSiNa athavA uttara ayana paripUrNa 183 divasanuM hoya che. te kaI rIte jANavuM ? e batAve che - ahIM eka yugamAM 10 ayano hoya che tathA 1830 divaso hoya che eTale ahIM bairAzika karNAvatAra - jo 10 ane 1830 divaso Ave to 1 ayanamAM keTalA Ave ? 10-1830-1, aMtyarAzi sAthe madhya rAzi guNatAM 1830 teno prathama rAzithI 1830 = 10 bhAga karatAM 183 Ave
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 jyotiSkaraNDakam che. ATaluM eka dakSiNa athavA uttara ayananuM pramANa che. have, te dakSiNa ke uttara ayananA parijJAna viSayamAM 'karaNarUpa prakAra" pUrvAcAryonA upadezathI pratipAdana karAtuM samaja. // 222 // sUrassa ayaNakaraNaM pavvaM pannarasasaMguNaM niyamA / tihisaMkhittaM saMtaM bAvaTThIbhAgaparihINaM // 223 // tesIyasayavibhattaMmi tammi laddhaM tu rUvamAejjA / jai laddhaM hoi samaM nAyavvaM uttaraM ayaNaM // 224 // aha havai bhAgaladdhaM visamaM jANAhi dakkhiNaM ayanaM / je aMsA te divasA hoti pavattassa ayaNassa // 225 // sUryasyAnaparijJAnaviSaye karaNamidaM, vakSyamANamiti zeSaH, tadevAha- 'parva' parvasaMkhyAnaM paMcadazasaMguNaM niyamAtkarttavyaM, kimuktaM bhavati ? yugamadhye vivakSitadinAt prAg yAni parvANyatikrAntAni tatsaMkhyA paMcadazaguNA karttavyeti, tataH parvaNAmupari yAstithayo'tikrAntAstatra saMkSipyante, tato 'bAvaTThIbhAgaparihINa miti pratyahorAtramekaikena dvASaSTibhAgena parihIyamAnena ye niSpannA avamarAtrAste'pyupacArAd dvASaSTibhAgA ityucyante, taiH parihInaM vidheyaM, tatastasmin tryazItyadhikena zatena vibhakte sati yallabdhaM rUpamekadvyAdikaM tadAdeyAt-gRhNIyAt, pRthaksthAne sthApayedityarthaH, tatra yadi labdhaM sama-dvicaturAdirUpaM bhavati tadottaramayanamanantaramatItaM jJAtavyaM, atha bhavati bhAge labdhaM viSamaM tadA jAnIhi dakSiNamayanamanantaramatItaM, ye tu zeSA aMzAH pazcAdavatiSThante te tatkAlapravRttasyAyanasya divasA bhavanti jJAtavyAH // yathA yugamadhye navamAsAtikrame paMcamyAM kenApi pRSTaMkimayanamanantaramatItaM kiM vA sAmpratamayanaM varttate ? iti, tatra navasu mAseSvaSTAdaza parvANi, tato'STAdaza paMcadazabhirguNyante, jAte dve zate saptatyadhike 270, navAnAM ca mAsAnAmupari paMcamyAM pRSTamiti paMca tatra prakSipyante, jAte dve zate paMcasaptatyadhike 275, navasu mAseSu catvAro'vamarAtrA bhavanti, tataste caturbhirDInAH kriyante, jAte dve zate ekasaptatyadhike 271, asyA rAzestryazItyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhamekaM rUpaM, zeSAstiSThantyaSTAzItiH, tata Agatamidam-ekamayanamatItaM, tadapi ca dakSiNAyanaM, sAmpratamuttarAyaNaM varttate, tasya cASTAzItitamo divaso vrajatIti, tathA yugamadhye paMcaviMzatimAsAtikrame dazamyAM kenApi
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra agiyAramo - ayana pramANa 221 pRSTaM-kiyantyayanAni gatAni ? kiM vA'nantaramayanamatItaM ? kiM vA sAmpratamayanaM vartate ? iti, tatra paMcaviMzatimAseSu paMcAzatparvANi, tAni paMcadazabhirguNyante, jAtAni sapta zatAni paMcAzadadhikAni 750, tata uparitanA daza prakSipyante, jAtAni sapta zatAni SaSTyadhikAni 760, paJcaviMzatimAseSu cAvamarAtrA abhavan dvAdaza, te tato'panIyante, jAtAni sapta zatAnyaSTAcatvAriMzadadhikAni 748, eteSAM tryazItyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAzcatvAraH zeSAstiSThanti SoDaza, AgataM catvAryayanAni atikrAntAni, caturthaM cAyanamananantaramatItamuttarAyaNaM, samprati dakSiNAyanasya pravarttamAnasya SoDazo divaso vartata iti, evamanyadapi bhAvanIyam // 224-225 // sAmprataM candragatasya dakSiNasyottarasya cAyanasya parimANamAha gAthArthaH sUryanuM ayana karaNa - niyamA parvane paMdaragaNuM karavuM, tenA upara tithio nAMkhavI, tyArabAda bAsaThIyA bhAga parihina karavuM arthAt avamarAtro bAda karavA, pachI 183 thI bhAgatAM je AvyuM te rUpa grahaNa karavuM. jo samasaMkhyA prApta thAya to uttarAyaNa jANavuM athavA jo viSama Ave to dakSiNAyana jANavuM, je aMzo vadhe te cAlatA ayananA divaso hoya che. te 123-125 // TIkArtha : sUryanA ayanane jANavA mATe karaNa A rIte che - parvane niyamo paMdaragaNuM karavuM arthAt yugamadhyamAM vivakSita divasa pahelAM je parvo pasAra thayA tene 15thI guNavA. pachI te parvomAM je tithio upara pasAra thayelI che te nAMkhavI tyArapachI pratyeka ahorAtra 1-1 bAsaThIyA bhAgathI hIna karatAM je avamarAtro AvyA te paNa upacArathI bAsaThIyA bhAgo kahevAya che. tenAthI parihina karavuM arthAt avamarAtro temAMthI bAda karavA, pachI teno 183 sAthe bhAga karatAM je 1-2 vagere rUpa maLe te grahaNa karavuM. jo tyAM be-cAra vagere samaAMka maLe to tyAre pasAra thayeluM ayana uttara jANavuM athavA jo viSama AMka Ave to tyAre dakSiNAyana pasAra thayeluM che ema jANavuM ane je zeSa aMzo pAchaLa bace che te tatkAla cAlatA ayananA divaso thayelA jANavA. . jema ke, yugamAM nava mAsa pasAra thayA pachI pAMcamanA divase koI pUche che - karyuM ayana turaMtamAM pasAra thayuM che athavA vartamAnamAM kayuM ayana cAle che ? tyAM nava mahinAnA 18 parvo che tene 15thI guNatAM 270 thayA, nava mAsa upara pAMcamanA divase pUchAyuM eTale emAM 5 umeratAM 275, nava mahinAmAM 4 amarAtro
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 jyotiSkaraNDakam eTale 4 bAda karatA 271 eno 183thI bhAga karatA 1 rUpa AvyuM zeSa 88 vadhyA. tethI AvyuM 1 ayana pasAra thayuM te paNa viSama aMka hovAthI dakSiNAyana che. vartamAnamAM uttarAyaNa cAlu che, teno 88mo divasa pasAra thAya che, tathA yugamAM 25 mahinA pasAra thatAM dazamanA divase koIe pUchyuM - keTalA ayano gayA ? athavA chelluM kayuM ayana pasAra thayuM che ? athavA vartamAnamAM kayuM ayana cAle che ? tyAM 25 mahinAnA 50 parvo thayA tene 15thI guNatAM 750 thayA emAM 10 uparanA umeravA eTale 760 temAMthI 25 mAsanA 12 avamarAtro bAda karatAM 748 thayA. eno 183thI bhAga karatAM 4 AvyA. zeSa 16 vadhyA. AvyuM ke 4 ayana pasAra thayA. cothuM ayana turaMtamAM gayuM te samasaMkhyA hovAthI uttarAyaNa hatuM, atyAre cAlI rahelA dakSiNa ayanano soLamo divasa cAlI rahyo che. ema anya sthaLe paNa bhAvanA 42vI. // 223-225 // have, caMdragata dakSiNa ane uttara ayananuM parimANa jaNAve che. terasa ya maMDalAiM cau cattA sattasaTThibhAgA ya / ayaNeNa carai somo nakkhatte addhamAseNaM // 226 // iha nakSatramAsArddhaparimANaM candrAyaNaM, tata Aha-'nakSatre' nakSatraviSaye yo'rddhamAsastena tAvatparimANenAyanena somazcarati trayodaza maNDalAni catuzcatvAriMzataM saptaSaSTibhAgAn, kimuktaM bhavati? trayodazAhorAtrAH ekasya cAhorAtrasya satkAzcatuzcatvAriMzatsaptaSaSTibhAgA dakSiNasyottarasya vA candrAyaNasya parimANamiti, kathametadavasIyate ? iti ceda, ucyate, iha nakSatramAsasya parimANaM saptaviMzatidinAni ekasya ca dinasya satkA ekaviMzatisaptaSaSTi gAH tata etasyArddha yathoktaM candrAyaNe parimANaM bhavati, athavA yuge candrAyaNAnAM catustriMzadadhikaM zataM bhavati, ahorAtrANAM ca yuge'STAdaza zatAni triMzadadhikAni, tato'tra trairAzikakarmAvakAzaH, yadi catustriMzena zatenAhorAtrANAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni prApyante tata ekena candrAyaNena kiM prApnumaH ? rAzitrayasthApanA 134 / 1830 / 1, atra madhyasya rAzerantyena rAzinA guNanaM, ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, teSAmAdyena rAzinA catustriMzadadhikazatarUpeNa bhAgo hiyate, labdhAstrayodaza, zeSAstiSTaMtyaSTAzItiH, sA saptaSaSTyA guNyate, jAtAni aSTapaJcAzacchatAni SaNNavatyadhikAni 5896, teSAM catustriMzenAdhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAzcatuzcatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH // 226 // samprati candrAyaNaparijJAnanimittaM karaNamAha
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra agiyAramo - ayana pramANa caMdAyaNassa karaNaM pavvaM pannarasasaMguNaM niyamA / tihisaMkhittaM taM bAvaTTI bhAgaparihINaM // 227 // nakkhattaaddhamAseNa bhaie laddhaM tu rUvamAejjA / jaha laddhaM havai samaM nAyavvaM dakkhiNaM ayaNaM // 228 // aha havai bhAgaladdhaM visamaM jANAhi uttaraM ayaNaM / sesANaM aMsANaM sasissa iNamo bhave karaNaM // 229 // sattaTThIe vibhatte jaM laddhaM tai havaMti divasA u / aMsA ya divasabhAgA pavattamANassa ayaNassa // 230 // 223 candragatasya dakSiNasyottarasya vA'yanasya parijJAnAya karaNamidaM, yAni yugamadhye parvANyatikrAntAni tatparvasaGkhyAnaM paMcadazabhirguNyate, tataH parvaNAmupari yAstithayo'tikrAntAstAstatra prakSipyante, tato dvASaSTibhAgaparihInaM-avamarAtraparihInaM kriyate, tato nakSatrasyArddhamAsena tasmin bhakte sati yallabdhamekadvitryAdirUpaM tadAdeyAt pRthaksthAne sthApayedityarthaH tatra yadi labdhaM bhavati samaM tadA dakSiNaM candrAyaNamanantaramatItamavaseyam, atha bhavati bhAgalabdhaM viSamaM tadottaraM candrAyaNamanantaramatItaM jAnIhi iha yugasyAdau prathamatazcandrAyaNamuttaraM tato dakSiNAyanamato'tra same bhAge dakSiNAyanamanantaramatItamavaseyaM, viSame labdhe uttarAyaNamiti, zeSAstvaMzA ye uddharitAsteSAmaMzAnAM rAzina:- candrasya candrAyaNasyetyarthaH idaM bhavati karaNaM, tadevAha - 'sattaTThIe' ityAdi, teSAmaMzAnAM saptaSaSTyA vibhakte sati yallabdhaM tati pravarttamAnasyAyanasya bhavanti divasAH, tatrApyuddharitA divasabhAgA jJAtavyAH, tathAhi yugamadhye navamAsAtikrame paMcamyAM kenApi pRSTaM - kiM candrAyaNamanantaramatItaM ? kiM vA sAmpratamuttaraM dakSiNaM vA varttate ?, tatra navasu mAseSu parvANyaSTAdaza, tato'STAdaza paMcadazabhirguNyante, jAte dve zate saptatyadhike 270, navAnAM ca mAsAnAmupari paMcamyAM pRSTamiti paMca tatra prakSipyante, jAte dve zate (paMca) saptatyadhike 275, navasu ca mAseSu catvAro'vamarAtrAste tato'panIyante, jAte dve zate ekasaptatyadhike 271, etasya rAzernakSatramAsArddhena bhAgaharaNaM, tatra nakSatrArddhamAso na paripUrNaH, kintu katipayasaptaSaSTibhAgAdhikastata sarvo'pyavamarAtrazuddhaH saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyaSTAdaza sahasrANi zatamekaM [ sapta ] paMcAzadadhikaM 18157, nakSatrArddhamAsasya ca divasaparimANaM trayodaza divasA ekasya ca
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 jyotiSkaraNDakam divasasya catuzcatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH 13,44 / 67 tatra trayodaza dinAni saptaSaSTibhAga: karaNArthaM saptaSaSTyA guNyaMte, jAtAnyaSTa zatAni ekasaptatyadhikAni, tata uparitanAzcatuzcatvA' riMzatsaptaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAni nava zatAni paMcadazAdhikAni 915, etaiH pUrvarAzerbhAge hRte labdhA ekonaviMzatiH 19, zeSamuddharati sapta zatAni dvisaptatyadhikAni 772, teSAM divasAnayanAya saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhA ekAdaza divasAH, zeSAstiSThanti paMcatriMzat saptaSaSTibhAgAH, AgatamekonaviMzatizcandrAyaNAnyatItAni anantaramatikrAntaM cAndrAyaNamuttarAyaNaM, dakSiNasya cAndrAyaNasya samprati pravRttasya ekAdaza divasA gatAH, dvAdazasya ca divasasya paMcatriMzat saptaSaSTibhAgAH paMcamyAM samAptAyAM bhaviSyaMtIti / tathA yugamadhye paMcaviMzatimAsAtikrame dazamyAM kenApi pRSTaM-kiyanti candrAyaNAni atikrAntAni kiJca sAmpratamanantaramatItaM candrAyaNaM, kiM vA samprati varttate candrAyaNaM dakSiNamuttaraM vA iti, tatra paMcaviMzatimAseSu parvANi paMcAzat, tAni paMcadazabhirguNyaMte, jAtAni sapta zatAni paMcAzadadhikAni 750, tata uparitanA daza prakSipyante, jAtAni sapta zatAni SaSTyadhikAni 760, paMcaviMzatimAseSu cAvamarAtrA abhavan dvAdaza, te pUrvarAzerapanIyante, jAtAni sapta zatAnyaSTAcatvAriMzadadhikAni 748, tAni saptaSaSTibhAgakaraNArthaM saptaSaSTyA guNyante, jAtAni paMcAzat sahasrANi SaNNavatyadhikAni 50096 (50116) teSAM navabhiH zataiH paMcadazottaraiH 915 bhAgo hiyate, labdhAzcatuSpaJcAzat, zeSamuddharatyaSTau zatAni SaDazItyadhikAni 886 (706) teSAM divasAnayanAya saptaSaSTyA bhAgaharaNaM, labdhAstrayodaza [13](daza-10) divasAH, zeSAstiSThanti paMcadaza [15] (SaTtriMzat 36) AgataM catuSpaMcAzaccandrAyaNAnyatikrAntAni, anantaraM cAtikrAntaM candrAyaNaM dakSiNaM, samprati varttate uttaraM candrAyaNaM, tasya ca trayodaza (10) divasAH, caturdazasya (ekAdazasya 11) ca divasasya paMcadaza (36) saptaSaSTibhAgA dazamyAM samAptAyAM bhaviSyantIti, evamanyadapi bhAvanIyamiti // 227-230 // gAthArtha : nakSatranA viSayamAM ayanamAM ardhamAse caMdra teramaMDaLa ane cummAlIsa sasahIyamA2 (14) yArI yare che. TIkArthaH ahIM nakSatranA ardhamAsanuM je parimANa che te caMdrAyaNa che. tethI nakSatramAM je ardhamAsa che teTalA pramANa ayanathI caMdra 13 maMDaLo cAro care che. arthAt 1. anatyaM gaNitaM kenApi kAraNena vinaSTaM, pratne'pyAdarza eSa eva pATha iti prakalpya nUlo nyavezi ( ) cihn||
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra agiyAramo - ayana pramANa 225 134 ahorAtro eka dakSiNa athavA uttara caMdrAyananuM parimANa che. te kaI rIte jANavuM? ahIM nakSatra mAsanuM parimANa 27 bhAga ahorAtra che. tethI caMdrAyanamAM enA aDadhA yathokta ahorAtro pramANa thAya che athavA eka yugamAM 134 caMdrAyano hoya che ane yugamAM ahorAtro 183) che tethI ahIM bairAzika karmano avakAza che. jo 134 ayano dvArA 1830 ahorAtra prApta thAya to 1 ayanathI keTalA? 1341830-1, aMtyarAzine madhyarAzi sAthe guNatAM 1830 teno prathama rAzithI bhAga karatAM 13 AvyA. zeSa 88 vadhyA. tene 67thI guNatAM 5896 thayA tene 134thI bhAga karatA 4 AvyA. meM 226 || have, caMdrAyaNane jANavA mATe karaNa batAve che gAthArtha : caMdrAyaNanuM karaNa - parvane niyamA 15 guNA karavA, temAM tithio umeravI ane bAsaThIyA bhAgo bAda karavA. teno nakSatranA ardhamAsathI bhAga karatAM je rUpa Ave te grahaNa karavuM. jo rUpa sama Ave to dakSiNAyana jANavuM ane jo viSama Ave to uttarAyaNa jANavuM tathA caMdranA zeSa aMzonuM A karaNa karavuM. saDasaThathI bhAgatA je prApta thAya teTalA divaso jANavA ane upara je aMzo vadhe te pravartamAna ayananA divasanA bhAgo thAya che. | 227-230 || TIkArtha H caMdragata dakSiNa athavA uttara ayanane jANavA mATe A karaNa che. yugamAM jeTalA parvo pasAra thayA tene 1pathI guNavA, parvonA upara je tithio pasAra thaI te temAM nAMkhavI. pachI avarAtrI emAMthI bAda karavA, tyArapachI nakSatranA ardhamAsathI temAM bhAga karatAM 1-2 vagere je rUpa prApta thAya te grahaNa karavuM. tyAM jo sama prApta thAya to chelluM dakSiNa caMdrAyaNa pasAra thayuM che ema jANavuM ane jo viSama saMkhyA Ave to uttarAyaNa jANavuM. ahIM yuganI AdimAM pahelAM caMdrAyaNa uttara che pachI dakSiNAyana che eTale samabhAgamAM chelluM dakSiNAyana pasAra thayeluM jANavuM. viSama prApta thatAM uttarAyaNa ane je zeSa aMzo uddharita che te aMzonuM - caMdrAyaNanA aMzonuM A rIte karaNa batAve che. te aMzono 67thI bhAga karatAM je Ave teTalA pravartamAna ayananA divaso hoya che tyAM paNa uddharita aMzo e divasanA bhAgo jANavA. te A rIte yuganI madhyamAM navamAsa pasAra thatAM pAMcamanA divase koI pUche ke, atyAre karyuM caMdrAyaNa pasAra
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam thayuM ? athavA vartamAnamAM uttara ayana che ke dakSiNAyana ? tyAM nava mAsanA parvo 18 che tene 15thI guNatAM 270 thAya che navamAsa upara pAMcamanuM pUchAyuM eTale 5 umeratAM 205 thayA temAMthI nava mAsanA 4 avamarAtro bAda karatAM 271 teno nakSatranA aDadhA mAsathI bhAga karavo. nakSatrano ardhamAsa paripUrNa nathI. paraMtu keTalAka 67 bhAga adhika che eTale ahorAtronA 67 bhAga karavA 67thI guNatAM 271 X 67 = 18157. nakSatrArdhamAsanuM divasa parimANa 13 tyAM 13nA 67 bhAga karavA 67thI guNavA eTale 871 thayA. emAM uparanA 44 aMzo umeratAM 915 enA dvArA pUrva rAzi 18157no bhAga karatA 19 AvyA. zeSa 772 vadhyA. pariNAma e AvyuM ke 19 caMdrAyaNo pasAra thayA. emAM viSama saMkhyA hovAthI chelluM pasAra thayeluM uttara caMdrAyaNa che. vartamAnamAM pravartamAna caMdrAyaNa dakSiNa che tenA 11 divaso tathA 12mA divasanA 35 bhAga pAMcama samApta thatAM thaze. II 67 67 226 tathA yugamAM 25 mAsa pasAra thayA pachI dazamanA divase koIe pUchyuM - keTalA caMdrAyaNo pasAra thayAM ? ane vartamAnamAM chelluM kayu caMdrAyaNa pasAra thayuM ? tathA atyAre kayuM caMdrAyaNa cAle che uttara ke dakSiNa ? tyAM 25 mAsanA parvo 50 tene 15thI guNatAM 750 thayA. emAM parvonA u52 pasAra thayelI 10mI tithie pUchyuM eTale 10 umeravA eTale 760 thayA. emAMthI 25mAsanA 12 avamarAtro bAda karatAM 748 thayA. tenA 67 bhAga karavA 67thI guNatAM 50096 (50116) thayA teno 915thI bhAga karatA 54 AvyA. zeSa 886 (706) bacyA. teno divasa lAvavA 67thI bhAga karatAM 13 (10) divaso AvyA. zeSa 15(36) vadhyA, pariNAme 54 caMdrAyaNo pasAra thayA, chelluM pasAra thayela caMdrAyaNa samasaMkhyA AvavAthI dakSiNAyana che. vartamAnamAM uttarAyaNanA 13(10) divaso gayA che ane 14(11)mAM divasanA 15(36)/67 bhAgo dazama pUrI thatAM thaze. ema anyatra paNa bhAvavuM. // 227-230 // // zrImad malayagiriviracita jyotiSkaDaMDaka TIkAmAM ayana batAvanAruM agiyAramuM prAmRta sAnuvAda samApta //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-12 H AvRtti tadevamuktamekAdazaM prAbhRtaM, sAmpratamAvRttipratipAdakaM dvAdazaM prAbhRtaM vaktukAmastadupakSepamAha etto AuTTIo vocchaM jaha ya kkameNa sUrassa / caMdassa ya lahukaraNaM jaha diTuM (savvadaMsIrhi) // 231 // 'itaH' ayanavibhAgapratipAdanAnantaraM sUryasya candrasya cAvRttI:-bhUyo bhUyo dakSiNottaragamanarUpA 'yathAkrameNa' paripATyA vakSyAmi, tAsAM cAvRttInAM pratiniyataprathamadivasaparijJAnAya yathAdRSTaM 'sarvadarzibhiH' sarvajJaiH tathA 'laghukaraNaM' laghUpAyaM vakSye // 231 // pratijJAtamarthaM nirvAhayitukAmaH prathamata AvRttIH pratipAdayati agiyAramuM prAbhRta kahyuM, have AvRtti jaNAvanAruM bAramuM prAbhRta kahe che gAthArtha : have pachI yathAkrama sUryanI tathA caMdranI AvRttio jaNAvIzuM temanA pratiniyata prathama divasa jaNAvavA mATe sarvajJoe joyA anusAra "laghukaraNa" jaNAvIzuM. // 21 // TIkArtha : ayananA vibhAgo batAvyA pachI sUrya ane caMdranI vAraMvAra dakSiNa-uttara gamanarUpa AvRttio yathAkramathI jaNAvIzuM te AvRttionA pratiniyata prathama divasanA parijJAna mATe sarvajJo dvArA je rIte jovAyuM che te rIte "laghukaraNa" TuMko upAya jaNAvIzuM. // 231 // sauprathama AvRttionuM pratipAdana kare che sUrassa ya ayaNasamA AuTTIo jugaMmi dasa hoti / caMdassa ya AuTTI sayaM ca cottIsayaM ceva // 232 //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 jyotiSkaraNDakam ____'sUryasya' Adityasya 'yuge' candracandrAbhivarddhitacandraabhivarddhitasaMvatsarapaMcakaparimANe AvRttayo yathoditasvarUpAH ayanasamA bhavanti, ayanaprathamapravRtterAvRttizabdavAcyatvAt, tAzca katisaGkhyAH ? ityAha-daza tathA candrasyAvRttInAM zataM catustriMzadadhikam, ayanAnAM hi prathamAH pravRttaya AvRttizabdavAcyAH, candrasya cAyanAnyetAvanti bhavanti, tadAvRttayo'pyetAvatya eva, athaikasmin yuge sUryasya dazAyanAni bhavantIti, kathamavasIyate ucyatetrairAzikabalAt, tathAhi-yadi tryazItyadhikena zatenaikamayanaM bhavati tato'STAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH katyayanAni bhavanti ? rAzitrayasthApanA- 183-1-1830, atrAntyena rAzinA madhyamasya rAzerguNanam, ekasya ca guNane tadeva bhavatIti jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, teSAmAdyena rAzinA tryazItyadhikazatapramANena bhAgaharaNaM, labdhA daza, AgataM yugamadhye sUryasya dazAyanAni bhavaMtItyAvRttayo daza / [tathA] yadi trayodazabhidivasaizcatazcatvAriMzatA ca saptaSaSTibhAgairekaM candrasyAyanaM bhavati tato'STAdazabhidivasazataistriMzadadhikaiH kati candrAyaNAni bhavanti ?, raashitrysthaapnaa-13,44|67-11830ttraadye rAzau savarNanAkaraNArthaM trayodaza dinAni saptaSaSTyA guNyante, guNayitvA coparitanAzcatuzcatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAni nava zatAni paMcadazottarANi 915, yAni cASTAdaza zatAni triMzadadhikAni tAnyapi savarNanArthaM saptaSaSTyA guNyante, jAtAni dvAdaza lakSANi dve sahasre SaT zatAni dazottarANi 1202610, tatraivaMrUpeNAntyena rAzinA madhyamasya ekakasya guNanaM, ekasya ca guNane tadeva bhavatItyeSa eva rAzirjAtaH, tasya navabhiH zataiH paMcadazottarairbhAgo hiyate, labdhaM catustriMzaM zataM, etAvanti candrAyaNAni yugamadhye bhavantIti etAvatyazcandramasa AvRttayaH // 232 // samprati yA sUryasyAvRttiryasmin dine bhavati tAM tathA pratipAdayati gAthArtha : sUryanI eka yugamAM ayanasamAna daza AvRttio hoya che tathA caMdranI ekaso cotrIza AvRttio hoya che. ra3rA TIkArtha H sUryanI eka yugamAM ayana samAna daza AvRttio hoya che. ayananI prathama pravRtti e AvRtti zabdathI vAcya che tathA caMdranI ekaso cotrIza AvRttio che. candranI ayana saMkhyA eTalI hoya che ane ayananI prathama pravRtti (zarUAta) e 1. ito'gre mu. madhye adhikaH pAThaH -itthaM dRzyate-(AdarzeSunopalabhyate) sUryasyAvRttayo yuge daza bhavanti, candramasazcAvRttInAM catustriMzaM zatamiti, ucyate, uktaM nAmasu AvRttayastayodakSiNottaragamanarUpAH, tataH sUryasya candramaso vA yAvantyayanAni tAvatya AvRttayaH, sUryasya cAyanAni daza, etaccAvasIyate
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bAramo - AvRtti 229 AvRtti kahevAya che. eka yugamAM sUryanA daza ayano hoya che. sUryanI yugamAM 10 AvRttio hoya che te kaI rIte jANI zakAya che ? e airAzikabalathI jANI zakAya che. te A rIte- jo 183 divase 1 ayana thAya che to 1830 divase keTalA ayano thAya ? 183-1-1830 aMtyarAzithI madhyarAzino guNakA2 ka2vo eTale 1830 thayA. eno prathama rAzithI bhAga karatAM 10 AvyA. eTale yugamAM sUryanA daza ayano hoya che ane AvRttio daza hoya che. jo 13 divase 4 bhAge eka caMdranuM ayana thAya che. tethI 67 1830 divase keTalA caMdrAyaNo thAya che ? emAM trirAzinI sthApanA 1344 67 11830 prathama rAzimAM savarNanA karavA mATe 13 divasone 67thI guNavA ane guNIne uparanA aMzo emAM umeravA eTale kula 915 bhAgo thAya che. 1830ne paNa savarNa karavA mATe 67thI guNatAM 1202610 thayA. tyAM AvI aMtya rAzi dvArA madhyamane guNavI. tethI te ja rAzi thAya che. teno 915thI bhAga karavo eTale 134 AvyA. ATalA caMdrAyaNo yugamAM thAya che. tathA ATalI caMdranI AvRttio thAya che. 232 have sUryanI je AvRtti je divase thAya che tene te rIte batAve chepddhmaa bahulapaDiva viiyA bahulassa terasIdivase / suddhassa ya dasamIe bahulassa ya sattamIe u // 233 // suddhassa cautthIe pavattae paMcamI u AuTTI / yA AuTTIo savvAo sAvaNe mAse // 234 // iha sUryasya dazA''vRttayo bhavanti, etaccAnantarameva bhAvitaM, tatra paMcAvRttayaH zrAvaNe mAse paJca mAghamAse / tatra yAH zrAvaNe mAse bhavanti, tAsAM madhye prathamA bahulapakSe pratipadi 1 dvitIyA 'bahulasya' bahulapakSasya sambandhinI trayodazIrUpe divase 2 tRtIyA 'zuddhasya' zuklapakSasya dazamyAM 3 caturthI bahulapakSasya saptamyAM 4 'zuddhasya' zuklapakSasya caturthyAM pravarttate paMcamI AvRtti: 5, etAH sarvA apyAvRttayaH zrAvaNe mAse veditavyAH // 233-234 // sAmpratametA AvRttayo yena nakSatreNa yutA bhavanti tannakSatranirUpaNArthamAha gAthArtha : prathama AvRtti bahula pratipattimAM (kRSNapakSanI ekame), bIjI bahulanI terase, trIjI sudanI dazamIe, cothI bahulanI sAtame, pAMcamI AvRtti sudanI cothe pravarte che. A sarve AvRttio zrAvaNa mAsamAM Ave che.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 jyotiSkaraNDakam TIkArthaH ahIM sUryanI daza AvRttio hoya che. e pahelAM ja kaheluM che tyAM pAMca AvRttio zrAvaNa mAsamAM thAya che ane pAMca AvRttio mAgha mAsamAM thAya che, temAM je zrAvaNa mAsamAM thAya che temAMnI prathama AvRtti bahulapakSanI ekame 1, bIjI bahulapakSanI terasanA divase 2, trIjI zuklapakSanI dazamIe 3, cothI bahulapakSanI sAtame 4 tathA pAMcamI AvRtti zukala pakSanI cothe pravarte che. A sarve AvRttio zrAvaNa mAsamAM jANavI. || 233-134 || have, A AvRttio je nakSatra sAthe hoya che te nakSatranuM nirUpaNa kare che paDhamA hoi abhiiNA saMThANAhi ya tahA visAhAhi / revatie u cautthI puvvAhi phagguNIhi tahA // 235 // zrAvaNamAsabhAvinInAmanantaroditasvarUpANAM paMcAnAmAvRttInAM madhye prathamA''vRttirabhijitA nakSatreNa yutA bhavati, dvitIyA 'saMThANAhi' ti mRgazirasA, tRtIyA vizAkhAbhiH, caturthI revatyA, paMcamI pUrvAphAlgunIbhiH // 235 // adhunA mAghamAse bhAvinya AvRttayo yAsu tithiSu bhavanti tA abhidaghAti gAthArtha : prathama abhijita, saMsthAna tathA vizAkhA sAthe, revatI sAthe cothI tathA pUrvAphAlyunI sAthe pAMcamI hoya che. 23pI. TIkArtha: zrAvaNa mAsamAM thanArI kahelA svarUpavALI pAMce AvRttiomAMthI prathama AvRtti abhijitu nakSatra sAthe hoya che, bIjI mRgazIrSa sAthe, trIjI vizAkhA sAthe, cothI revatI sAthe ane pAMcamI uttarAphAlyunI sAthe hoya che. te 235 // atyAre mahAmAsamAM thanArI AvRttio je tithiomAM thAya che te kahe che bahulassa sattamIe paDhamA suddhassa to cautthIe / bahulassa ya pADivae bahulassa ya terasIdivase // 236 // suddhassa ya dasamIe pavattae paMcamI u AuTTI / eyA AuTTIo savvAo mAghamAsaMmi // 237 // mAghamAse prathamA''vRttiH 'bahulasya' kRSNapakSasya saptamyAM bhavati 1 dvitIyA zuddhasya-zuklapakSasya caturthyAM 2 tRtIyA bahulapakSasya pratipadi 3 caturthI bahulapakSasya
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bAramo - AvRtti 231 trayodazIdivase 4 paMcamI zuklapakSasya dazamyAM pravarttate 5, etAH sarvA apyAvRttayo mAghamAse bhavanti // 236-237 // sAmpratametAsAmArambhe nakSatrayoganirUpaNArthamAha hattheNa hoi paDhamA sayabhisayAhi tatiyA ya pusseNa / mUleNa kattiyAhi ya AuTTIo ya hemaMte // 238 // 'hemante' mAghamAse prathamA''vRttirbhavati 'hastena' hastanakSatreNa yutA 1 dvitIyA zatabhiSajA 2 tRtIyA puSyeNa 3 caturthI mUlena 4 paMcamI kRttikAbhiH 5 // 238 // idAnImetAsAmAvRttInAM madhye yA yasyAmuktasvarUpAyAM tithau bhavati tadviSayaM karaNamAha gAthArtha : prathama AvRti bahula pakSanI sAtame, pachI zuklanI cothe, bahulanI ekame, bahulanI teraze tathA zukalanI dazamIe pAMcamI AvRtti pravarte che. A sarve AvRttio mahA mAsamAM thAya che. je 236-237 || TIkArtha : mahA mahinAmAM prathama AvRtti kRSNapakSanI sAtame thAya che 1, bIjI zukalapakSanI cothe 2, trIjI zukalapakSanI dazamIe 3, cothI kRSNapakSanI terase 4, pAMcamI zukalapakSanI dazamIe pravarte che 5, A badhI AvRttio mahAmahinAmAM thAya che. || 236-237 | have emanA AraMbhamAM nakSatrono yoga batAve che gAthArtha : hastA sAthe prathama AvRtti hoya che tyArabAda zatabhipha sAthe, tyArapachI puSya sAthe, mULa sAthe ane kRtikA sAthe hemaMtamAM AvRttio hoya che. TIkArtha : mahA mAsamAM prathama AvRtti hasta nakSatra sAthe hoya che 1, bIjI zatabhika nakSatra sAthe 2, trIjI puSya sAthe 3, cothI mULa sAthe 4, pAMcamI kRtikA sAthe 5 hoya che. te 238 / atyAre A AvRttiomAMthI je AvRttio je tithimAM thAya che tenA viSayamAM karaNa batAve che AuTTIhiM egUNiyAhi guNiyaM sayaM tu tesIyaM / jeNa guNaM taM tiguNaM rUvahigaM pakkhive tattha // 239 // pannarasabhAiyaMmi u jaM laddhaM tatisu hoi pvvesu| . je aMsA te divasA AuTTI tathA boddhavvA // 240 //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 jyotiSkaraNDakam ___ AvRttibhirekonikAbhirguNitaM zataM tryazItyadhikaM, kimuktaM bhavati ? yA''vRttiviziSTatithiyuktA jJAtumiSyate tatsaMkhyA ekonA kriyate, tatastayA tryazItyadhikaM zataM guNyate, guNayitvA ca yenAMkasthAnena guNitaM tryazItyadhikaM zataM tadaMkasthAnaM triguNaM kRtvA rUpAdhikaM sat tatra-pUrvarAzau prakSipyate, tataH paMcadazabhirbhAgo hiyate, hRte ca bhAge yallabdhaM 'tatiSu' tAvatsaMkhyAkeSu parvasvatikrAnteSu sA vivakSitA''vRttirbhavati, ye tvaMzAH pazcAduddharitAste divasA jJAtavyAH, tatra teSu divaseSu madhye caramadivase AvRttirboddhavyeti bhAvaH, ihAvRttInAmevaM kramo-yuge prathamA''vRttiH zrAvaNe mAse, dvitIyA mAghe mAse, tRtIyA bhUyaH zrAvaNe mAse caturthI mAghamAse punarapi paMcamI zrAvaNe SaSThI mAghe bhUyaH saptamI zrAvaNe aSTamI mAghe navamI zrAvaNe dazamI mAghamAse iti, tatra prathamA kilAvRttiH kasyAM tithau bhavati ? iti yadi jijJAsA tadA prathamAvRttisthAne ekako dhriyate, sA rUponA kriyata iti na kimapi pazcAdrUpaM prApyate, tataH pAzcAtyayugabhAvanI yA dazamI AvRttistatsaMkhyA dazakarUpA dhriyate, tadA (yA) tryazItyadhikaM zataM guNyate, jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, dazakena kila guNitaM tryazItyadhikaM zataM tataste daza triguNIkriyante, jAtAstriMzat, sA rUpAdhikA vidheyA, jAtA ekatriMzat, sA pUrvarAzau prakSipyata, jAtAnyaSTAdaza zatAnyekaSaSTyAdhikAni 1861, teSAM paMcadazabhirbhAgo hiyate, labdhA caturviMzatiH ekazatA, zeSaM tiSThatyekaM rUpam, AgataM caturviMzatizataparvAtmake pAzcAtye yuge'tikrAnte'bhinave yuge pravarttamAne prathamA''vRttiH prathamAyAM tithau pratipadi bhavatIti, tathA kasyAM tithau dvitIyA mAghamAsabhAvinyAvRttirbhavatIti yadi jijJAsA tato dviko dhriyate, sa rUponaH kArya iti jAta ekakaH, tena tryazItyadhikaM zataM guNyate, 'ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti [jAtaM] tryazItyadhikameva zatam, ekena ca guNitaM kila tryazItyadhikaM zatamityekastriguNIkriyate, jAtastrikaH, sa rUpAdhiko vidhIyate iti jAtAzcatvAraH, te pUrvarAzau prakSipyante, jAtaM saptAzItyadhikaM zataM 187, tasya paMcadazabhirbhAgo hriyate, labdhA dvAdaza, zeSAH tiSThanti sapta, AgataM yuge dvAdazasu parvasvatikrAnteSu mAghamAse bahulapakSe saptamyAM dvitIyA mAghamAsabhAvinInAM madhye prathamA''vRttiriti, tathA tRtIyA AvRttiH kasyAM tithau bhavatIti jijJAsAyAM triko dhriyate, rUponaH karttavya iti jAto dvikastena tryazItyadhikaM zataM guNyate, jAtAni SaTSaSTyAdhikAni trINi zatAni 366, dvikena kila guNitaM tryazItyadhikaM zatamiti dvikastriguNIkriyate, jAtAH SaT, te rUpAdhikAH kiyante, jAtAH sapta, te pUrvarAzau prakSipyante, jAtAni trINi zatAni trisaptatyadhikAni 373, teSAM paMcadazabhirbhAgo hiyate, labdhAzcaturviMzatiH 24, zeSAstiSThanti
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 adhikAra bAramo - AvRtti trayodaza, AgataM yuge tRtIyA''vRttiH zrAvaNe mAse bhAvinInAM madhye dvitIyA ca caturviMzatipakSAtikrame zrAvaNamAse bahulapakSatrayodaze divase bhavatIti, evamanyAsvapyAvRttISu karaNabhAvanA kAryA // 239-240 // samprati nakSatraparijJAnAya karaNamabhidhitsuH prathamastadviSayaM dhruvarAzimAha paMca sayA paDipunnA tisattarA niyamaso muhattANaM / chattIsa tIya bhAgA chacceva ya cunniyAbhAgA // 241 // ___paMca zatAni 'trisaptatAni' trisaptatyadhikAni paripUrNAni muhUrttAni muhUrtAnAM bhavanti SaTtriMzacca dvASaSTibhAgAH SaT caiva cUrNikAbhAgAH, ekasya dvASaSTibhAgasya satkAH SaT saptaSaSTibhAgA ityarthaH, eSa vakSyamANakaraNe dhruvarAziH, kathametasyotpattiH ? iti ced, ucyate, iha yadi dazabhiH sUryAyanaiH saptaSaSTizcandranakSatraparyAyA labhyante tata ekena sUryAyanena kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 1067 / 1, atrAntyena rAzinA ekakena madhyamasya rAzeH saptaSaSTilakSaNasya guNanaM kriyate, ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti jAtA saptaSaSTiH 67, tasya dazabhirbhAgahAre labdhAH SaT paryAyAH, ekasya ca paryAyasya sapta dazabhAgAH, ye ca saptamasya paryAyasya sapta dazabhAgAstadgatamuhUrtapramANamadhikRtagAthAyAmupanyastam / atha kathametadavasIyate etAvantastatra muhUrttA bhavanti ? ucyate, trairAzikakarmAvatArabalAt, tathAhiyadi dazabhirbhAgaiH saptaviMzatirdinAni ekasya ca dinasyaikaviMzatiH saptaSaSTibhAgA labhyante tataH saptabhirbhAgaH kiM labhAmahe ?, rAzitrayasthApanA - 10-27,21 / 67-7, atrAntyena rAzinA saptakalakSaNena madhyasya rAzeH saptaviMzatirdinAni guNyante, jAtaM navAzItyadhikaM zataM 189, tasyAdyena rAzinA dazakalakSaNena bhAge hRte labdhA aSTAdaza divasAH, te ca muhUrtAnayanAya triMzatA guNyante, jAtAni paMca zatAni catvAriMzadadhikAni muhUrtAnAM, zeSA upari tiSThanti nava, te muhUrtakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAte dve zate saptatyadhike 270, tayordazabhirbhAge hRte labdhAH saptaviMzatirmuhUrtAH 27, te pUrvasmin muhUrtarAzau prakSipyante, jAtAni paMca zatAni saptaSaSTyadhikAni 567, ye'pi caikaviMzatiH saptaSaSTibhAgA dinasya te'pi muhUrtabhAgakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni SaT zatAni triMzadadhikAni 630, tAni saptabhirguNyante jAtAni dazottarANi catuzcatvAriMzacchatAni 4410, teSAM dazabhirbhAge hRte labdhAni catvAri zatAni ekacatvAriMzadadhikAni 441, teSAM saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAH 1. 'chattIsa bisaThThI (tIya)' iti mudritAdarza /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 jyotiSkaraNDakam SaD muhUrtAH, te pUrvamuhUrtarAzau prakSipyante, jAtA: sarvasaMkhyayA muhUrtAnAM paMca zatAni trisaptatyadhikAni 573, zeSaM coddharati-ekonacatvAriMzat, sA dvASaSTyA guNyate, jAtAni caturvizAni zatAni aSTAdazAdhikAni 2418, teSAM saptaSaSTyA bhAgo hriyate, labdhAH SaTtriMzadvASaSTibhAgAH, zeSAstiSThanti SaT, te caikasya dvASaSTibhAgasya satkAH saptaSaSTibhAgAH, ete cAtizlakSNarUpA bhAgA iti cUrNikA bhAgA vyapadizyante // 241 // tadevamukto dhruvarAziH, samprati karaNamAha AuTTIhiM egUNiyAhiM guNito havejja dhuvarAsI / eyaM muhuttagaNiyaM etto vocchAmi sohaNagaM // 242 // yasyAM yasyAmAvRttau nakSatrayogo jJAtumiSyate tayA tayA''vRttyA 'ekonikayA' ekarUpahInayA guNitaH anantaroditasvarUpo dhruvarAzirbhaved yAvAn etanmuhUrtaparimANaM, ata UrdhvaM vakSyAmi zodhanakaM // 242 // tatra prathamato'bhijito nakSatrasya zodhanakamAha abhiissa nava muhuttA bisaTThibhAgA ya hoMti cauvIsaM / chAvaTThI ya samaggA bhAgA sattaTTicheyakayA // 243 // uguNaTuM poTThavayA tisu ceva navottaresu rohiNiyA / tisu navanaIsu bhave puNavvasU uttarAphaggU // 244 // paMceva auNapannAsayAiM uguNattarAI chacceva / sojjhANi visAhANaM mUle satteva coyAlA // 245 // aTThasayamuguNavIsA sohaNagaM uttarAasADhANaM / cauvIsaM khalu bhAgA chAvaTThI cuNNiyA bhAyA // 246 // abhijitaH-abhijinnakSatrasya zodhanakaM nava muhUrtAH ekasya ca muhUrttasya caturviMzatiSiSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya satkAH saptaSaSTicchedakRtAH 'samagrAH' paripUrNAH SaTSaSTibhAgAH, kathametasyotpattiH iti ced ucyate, ihAbhijito'horAtrasatkA ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgAzcandreNa yogastato'horAtre triMzanmuhUrtA iti muhUrtakaraNArthaM sA ekaviMzatistriMzatA guNyate, jAtAni SaT zatAni triMzadadhikAni 630, teSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhA nava muhUrtAH, zeSAstiSThanti saptaviMzatiH, sA dvASaSTibhAgakaraNArthaM dvASaSTyA guNyante, jAtAni SoDaza zatAni catuHsaptatyadhikAni 1674, teSAM saptaSaSTyA
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bAramo - AvRtti 235 bhAgo hiyate, labdhAzcaturviMzatiSaSTibhAgAH, zeSAstiSThanti SaTSaSTiste caikasya dvASaSTibhAgasya satkAH saptaSaSTibhAgA iti // 243 // samprati zeSanakSatrANAM zodhanakamAha - 'uguNe'tyAdi, 'ekonaSaSTam' ekonaSaSTyadhikaM zataM 'prauSThapadA' uttarabhadrapadAH, kimuktaM bhavati ?ekonaSaSTyadhikena zatenAbhijidAdInyuttarabhadrapadAntAni nakSatrANi zuddhyanti, tathAhi-nava muhUrtA abhijito nakSatrasya triMzat zravaNasya triMzaddhaniSThAyAH paMcadaza zatabhiSajastriMzat pUrvabhadrapadAyAH paMcacatvAriMzaduttarabhadrapadAyA iti zudhyantyekonaSaSTyadhikena zatenottarabhAdrapadAntAni nakSatrANi, tathA triSu navottarazateSu 'rohiNikA' rohiNikAntAni zudhyanti, tathAhi-ekonaSaSTyadhikena zatenottarabhAdrapadAntAni zudhyanti, tatastriMzanmuhUrte revatI triMzanmuhUrterazvinI paMcadazabhirbharaNI triMzatA kRttikA paMcacatvAriMzatA rohiNIketi, tathA triSu navanavatyadhikazateSu 'punarvasu' punarvasvantAni zuddhyanti, tatra tribhiH zatairnavottarai rohiNikAntAni zuddhayanti, tatastriMzatA muhUrtermRgaziraH paMcadazabhirArdrA paMcacatvAriMzatA punarvasuriti, tathA paMca zatAni ekonapaJcAzAni ekonapaMcAzadadhikAni uttaraphAlgunIparyantAni, kimuktaM bhavati? paMcabhiH zatairekonapaMcAzadadhikairuttaraphAlgunyantAni nakSatrANi zuddhyanti, tathAhi-tribhiH zatairnavanavatyadhikaiH punarvasvantAni zuddhyanti, tatastriMzatA muhUrteH puSyaH paMcadazabhirazleSA triMzatA maghA triMzatA pUrvaphAlgunI paMcacatvAriMzatA uttaraphAlgunIti, tathA SaTzatAni ekonasaptatAni-ekonasaptyadhikAni 'vizAkhAnAM' vizAkhAparyantAnAM nakSatrANAM zodhyAni, tathAhi-uttarAphAlgunIparyantAnAM paMca zatAnyekonapaMcAzadadhikAni zodhyAni, tatastriMzanmuhUrtA hastasya triMzaccitrAyAH paMcadaza svAteH paMcacatvAriMzadvizAkhAyA iti, tathA 'mUle' mUlanakSatre zodhyAni sapta zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni 744, tatra SaT zatAnyekonasaptatyadhikAni 669 vizAkhAntAnAM nakSatrANAM zodhyAni, tatastriMzanmuhUrtA anurAdhAyAH paMcadaza jyeSThAyAH triMzanmUlasyeti, tathA aSTau zatAni samAhRtAni aSTazatamekonaviMzatyadhikaM, kimuktaM bhavati ? - aSTau zatAnyekAnaviMzatyadhikAni 'uttarASADhAnAm' uttarASADhAntAnAM nakSatrANAM zodhanakaM, tathAhi-mUlAntAnAM nakSatrANAM zodhyAni sapta zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni 744, tatastriMzanmuhUrtAH pUrvASADhAnakSatrasya paMcacatvAriMzaduttarASADhAnAmiti, tathA yathAsambhavaM sarveSAmapi cAmISAM zodhanakAnAmuparyabhijitaH sambandhinazcaturvizatidvASaSTibhAgAH zodhyAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya satkAH SaTSaSTimUrNikAbhAgAH // 246 //
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 jyotiSkaraNDakam eyAI sohaittA jaM sesaM taM havijja nakkhattaM / caMdeNa samAuttaM AuTTIe u boddhavvaM // 247 // ''etAni' anantaroditAni zodhanakAni yathAsambhavaM zodhayitvA yaccheSamuddharati tatra yathAyogamapAntarAlavarttiSu nakSatreSu zodhiteSu yannakSatraM na zudhyati tannakSatraM candreNa samAyuktaM vivakSitAyAmAvRttau boddhavyaM, tatra prathamAyAmAvRttau prathamataH pravarttamAnAyAM kena nakSatreNa yuktazcandra iti yadi jijJAsA tataH prathamAvRttisthAne ekako dhriyate, sa rUponaH kriyata iti na kimapi pazcAdrUpamavatiSThati tataH pAzcAtyayugabhAvinInAmAvRttInAM madhye yA dazamI AvRttistatsaMkhyA dazakarUpA dhriyate, tayA prAcInaH samasto'pi dhruvarAziH paMca zatAni trisaptatyadhikAni muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya SaTtriMzad dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaT saptaSaSTibhAgAH 573-36 / 62-6 / 67 ityevaMpramANo guNyate, tatra muhUrtarAzau dazabhirguNite jAtAni saptapaMcAzacchatAni triMzadadhikAni 5730, ye'pi SaTtriMzad dvASaSTibhAgAste'pi dazabhirguNitA jAtAni trINi zatAni SaSTyadhikAni 360, teSAM dvASaSTyA bhAge hRte labdhAH paMca muhUrtAste pUrvarAzau prakSipyante, jAtaH pUrvarAziH saptapaMcAzacchatAni paMcatriMzadadhikAni 5735, zeSAstiSThanti dvASaSTibhAgAH paMcAzat, ye'pi ca SaT cUrNikAbhAgAste'pi dazabhirguNitA jAtAH SaSTiH, tata etasmAcchodhanakAni zodhyante, tatrottarASADhAntAnAM nakSatrANAM zodhanakamaSTau zatAnyekonaviMzatyadhikAni 819, tAni kila yathoditarAzeH saptakRtvaH zuddhimApnuvantIti saptabhirguNyante, jAtAni saptapaMcAzacchatAni trayastriMzadadhikAni 5733, tAni saptapaMcAzacchatebhyaH paMcatriMzadadhikebhyaH pAtyante, sthitau pazcAd dvau muhUttauM, tau dvASaSTibhAgakaraNArthaM dvASaSTyA guNyete, jAtaM caturviMzaM zataM dvASaSTibhAgAnAM 124, tat prAktane paMcAzallakSaNe dvASaSTibhAgarAzau prakSipyate, jAtaM catuHsaptatyadhikaM zataM 174 dvASaSTibhAgAnAM tathA yo'bhijitaH sambandhinazcaturviMzatiSaSTibhAgAH zodhyAste saptabhirguNyante, jAtamaSTaSaSTayadhikaM zataM 168, taccatuHsaptatyadhikAt zatAt zodhyate, sthitAH zeSAH SaD dvASaSTibhAgAH te ca cUrNikAbhAgakaraNArthaM saptaSaSTyA guNyante, guNayitvA ca ye prAktanAH SaSTiH saptaSaSTibhAgAste prakSipyante, jAtAni catvAri zatAni dvASaSTyadhikAni 462, tato ye'bhijitaH sambandhinaH SaTSaSTithUrNikAbhAgAste saptabhirguNyante, jAtAni catvAri zatAni dvASaSTyadhikAni 462, tAnyanantaroditarAzeH zodhyante, sthitaM pazcAt zUnyaM, tata AgataMsAkalyenottarASADhAnakSatre candreNa bhukte sati tadanantarasyAbhijito nakSatrasya prathamasamaye yuge
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 adhikAra bAramo - AvRtti prathamA''vRttiH pravartata iti, tathA coktaM sUryaprajJaptau[ sUtra 76 - eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM vAsikkiM AuTTi caMde keNaM nakkhatteNaM joei ?, tA abhiiNA, abhIissa paDhamasamae" iti / tathA kasminnakSatre candreNa bhujyamAne yuge dvitIyA mAghamAsabhAvinInAM madhye prathamA''vRttiH pravartate ? iti jijJAsAyAM dviko dhriyate, sa rUponaH kArya iti jAta ekastena dhruvarAzirguNyate, jAtastadavasthaH, ekena guNitaM tadeva bhavatIti' vacanAt, tata etasmAd yathAsambhavaM zodhanakAni zodhyante, tataH paMcabhiH zatairekonapaMcAzadadhikairuttaraphAlgunyantAni nakSatrANi zuddhAni, zeSAstiSThanti caturviMzatirmuhUrtAH, SaTtriMzatazca dvASaSTibhAgebhyazcaturviMzatidvASaSTibhAgA abhijitaH sambandhinaH pAtitAH, zeSAH sthitA dvAdaza, tebhya ekaM rUpaM gRhyate, sthitAH zeSA ekAdaza, rUpaM ca gRhItvA saptaSaSTibhAgAH kriyante, kRtvA ca tanmadhye dhruvarAzigatAH SaT saptaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtA trisaptatiH 73,tasyAH SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH zodhitAH, sthitAH zeSAH sapta bhAgAH, tata idamAgataM-yuge svarUpato dvitIyA mAghamAsabhAvinInAM madhye prathamA''vRttiruttaraphAlgunInakSatre sAkalyena bhukte hastanakSatrasya ca caturvizatimuhUrteSu ekAdazasu ca dvASaSTibhAgeSu saptasu cUrNikAbhAgeSu bhukteSu zeSeSu ca paMcasu muhUrteSu paMcAzati dvASaSTibhAgeSu SaSTisaMkhyeSu ca cUrNikAbhAgeSu sthiteSu pravarttate tathA coktaM sUryaprajJaptau [ sUtra 77]- 'eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM hemaMtI AuTTI keNaM nakkhatteNaM joei ?, tA hatyeNaM, hatthassa NaM paMca muhUttA paNNAsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chittA saTThi cuNNiyAbhAgA sesA" iti / tathA yuge tRtIyA zrAvaNamAsabhAvinInAM madhye dvitIyA''vRttiH kena nakSatreNa candramaso yogaH pravartate ? iti jijJAsAyAM triko dhriyate, sa rUponaH kriyate, jAto dvau, tAbhyAM dhruvarAziguNyate, jAtAnyekAdaza zatAni SaTcatvAriMzadadhikAni 1146 dvASaSTibhAgAzca dvisaptatiH 72 cUrNikAbhAgA dvAdaza 12, etasmAdaSTau zatAnyekonaviMzatyadhikAni uttarASADhAntAni zodhyante, sthitAni zeSANi trINi zatAni saptaviMzatyadhikAni 327, tathA dvAsaptatezcaturviMzatiSiSTibhAgAH zodhyante, sthitA aSTacatvAriMzat, tata ekarUpaM gRhyate, sthitAH pazcAt saptacatvAriMzat 47, yacca rUpaM gRhItaM tat saptaSaSTibhAgIkriyate, kRtvA ca ta pUrvokteSu 1. (cha..) "eteSAM paJcAnAM saMvatsarANAM prathamaM vArSikImAvRtti caMdraH kena nakSatreNa yojayati ? tAmabhijitA, abhijitaH prthmsmye"| 2. "eteSAM paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAM hemaMtImAvRtti kena nakSatreNa yojayati ? tAm hastena, hastasya paJca muhartAH pnycaashcc"| dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhAH chintrAH SaSTizcarNitAbhAgAH zeSAH /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 jyotiSkaraNDakam dvAdazasu saptaSaSTibhAgeSu madhye prakSipyante, jAtA ekonAzItiH 79, tasyAH SaTSaSTiH zuddhAH, sthitAH zeSAstrayodaza, tato bhUyastribhiH zatairnavottarai rohiNikAntAni nakSatrANi zuddhAni, sthitAH pazcAdaSTAdaza muhUrtAH 18, saptacatvAriMzatazcaturviMzatiSaSTibhAgAH zuddhAH, sthitAH pazcAttrayoviMzatiH, tato rUpaM gRhItaM, sthitAH pazcAd dvAviMzatiH, rUpaM ca gRhItvA saptaSaSTicUrNikAbhAgAH kRtAH trayodaza pAzcAtyAzca cUrNikAbhAgA atra prakSiptAH, jAtA azItiH, tasyAH SaTSaSTiH zuddhAH, sthitAH zeSAzcaturdaza 14, tata etadAgataM-yuge svarUpatastRtIyA zrAvaNamAse bhAvinInAM madhye dvitIyA''vRttizcandreNa rohiNinakSatre sAkalyena bhukte mRgaziraso nakSatrasyASTAdazamuhUrteSu dvAviMzatau ca dvASaSTibhAgeSu caturdazasu ca cUrNikAbhAgeSu bhukteSu zeSeSu caikAdazamuhUrteSvekonacatvAriMzati ca dvASaSTibhAgeSu tripaMcAzaccUrNikAbhAgeSu sthiteSu pravarttate, tathA coktaM sUryaprajJaptau[ sU. 76 - "tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM vAsikkiM AuTTi caMde keNaM nakkhatteNaM joei ?, tA saMThANAhiM, saMThANANaM ekkArasa muhattA UyAlIsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM sattaTThihA chittA tevaNNaM cuNNiyAbhAgA sesA" iti, evaM zeSANAmapyAvRttInAM candrasya nakSatreNa yoga karaNaM bhAvayitavyaM, granthagauravabhayAttu nAsmAbhirbhAvyate, sUryaprajJaptiTIkA'trArthe nirIkSitavyA // 247 // sAmpratamAvRttiSu sUryasya nakSatre yogamabhidhitsurAha abbhiMtarAhi nito Aicco pussajogamuvagamma / savvA AuTTIo karei so sAvaNe mAse // 248 // zrAvaNe mAse sarvAbhyantarAnmaNDalAn niSkrAman sUryaH sarvA apyAvRttI: karoti puSyeNa saha yogamupagamya, nAnyathA, tatrApi puSyasya trayoviMzati saptaSaSTibhAgAn bhuktvA, kathametadavasIyate ? iti ced uccate, trairAzikAt, tathAhi-yadi dazabhirayanaiH paMca sUryakRtAn nakSatraparyAyAn labhAmahe tata ekenAyanena kiM labhyate ?, rAzitrayasthApanA 10-5-1, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamasya rAzeH paMcakarUpasya guNanaM, jAtAH paMcaiva, teSAM dazabhirbhAge labdhamarddha paryAyasya, tatra nakSatraparyAyaH saptaSaSTibhAgarUpaH aSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, tathAhi-SaD nakSatrANi zatabhiSakprabhRtInyarddhakSetrANi, tatasteSAM pratyekaM 1. eteSAM paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAM vArSikImAvRtti caMdraH kena nakSatreNa yojayati ? saMsthAnAbhiH saMsthAnAnAmekAdaza muhUrtA ekonacatvAriMzati ca dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAgaM saptaSaSTiyAzchinA stripaJcAzaccUrNitAbhAgAH zeSAH /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bAramo - AvRtti 239 sArddhAstrayastriMzatsaptaSaSTibhAgAH, tatra sArddhA trayastriMzat SaDbhirguNyate, jAte dve zate ekottare 201, SaT ca nakSatrANyuttarabhadrapadAdIni vyardhakSetrANi, tatasteSAM pratyekamekaM zatamekasya cArddhaM saptaSaSTibhAgAnAM tat SaDbhirguNyate, jAtAni SaT zatAni tryuttarANi 603, zeSANi paMcadaza nakSatrANi samakSetrANi, tatasteSAM pratyekaM saptaSaSTibhAgAH, tataH saptaSaSTiH paJcadazabhirguNyate, jAtaM paMcottaraM sahasraM 1005 ekaviMzatizca saptaSaSTibhAgA abhijitaH, sarva saMkhyayA saptaSaSTibhAgAnAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, eSa paripUrNasaptaSaSTibhAgAtmako nakSatraparyAyaH, etasyArddhe nava zatAni paMcadazottarANi 915, tebhya ekaviMzatirabhijitaH sambandhinI zuddhA, zeSAH tiSThantyaSTau zatAni caturNavatyadhikAni 894, teSAM saptaSaSTyA bhAgo hriyate, labdhAstrayodaza, zeSAstiSThanti trayoviMzatiH 23, trayodazabhizca punarvasvantAni nakSatrANi zuddhAni, ye ca zeSAstiSThanti trayoviMzatiH saptaSaSTibhAgaste kila 'jaM rikkhaM jAvaie vaccai caMdeNa bhAgasattaTThI / taM paNabhAge rAiMdiyassa sUreNa tAvaie // 1 // [gA. 162 ] iti vacanapramANyAt sUryamadhikRtya rAtrindivasya paMca bhAgA draSTavyAH, tatastrayoviMzateH paMcabhirbhAgo hiyate, labdhAzcatvAro divasAH trayazca paMcabhAgA rAtriMdivasya, tatraikaikasmin paMcabhAge SaD muhUrttA labhyante, ahorAtro hi triMzanmuhUrttapramANaH tatastasya paMcamo bhAgaH SaNmuhUrttapramANo bhavatIti, tribhizca paMcabhAgairaSTAdaza muhUrttAH, trayANAM SaTkAnAmaSTAdazapramANatvAt, tata AgataM-caturSu divaseSvaSTAdazamuhUrtteSu puSyanakSatrasya bhukteSu sarvAbhyantarAnmaNDalAdbahiH sUryo niSkrAmati // 248 // sAmpratamabhyantaraM vizataH sUryasya mAghamAsabhAvinInAmAvRttInAM prArambhe nakSatrayogamAha-- gAthArtha : eka nyUna AvRttio 183 thI guNatAM thAya che. jenAthI guNa karyo te triguNa rUpAdhika tyAM nAMkho. || 239 || teno 1pathI bhAgatAM je Ave teTalA parvomAM AvRtti thAya che, tathA je aMzo bAkI rahe te divaso jANavA ane tyAM AvRtti bhAvI // 240 // TIkArtha : eka ochI AvRttio 183thI guNatAM thAya che. arthAt je AvRtti viziSTa tithi yukta jANavAnI icchA hoya te saMkhyA 1 nyUna karavI. pachI tenAthI 183ne guNavA, guNIne je aMka sthAnathI guNita 183 che te aMka sthAnane traNagaNuM karIne 1 rUpa adhika karI pUrva rAzimAM nAMkhavuM. pachI 15thI bhAga karavo bhAga karatAM je "1 1. (78.) "yannakSatraM yAvatyA vrajati candreNa bhAgasaptaSaSTiH / tatpaJcabhAge rAtriMdivasya sUryeNa tAvatyAH ' 1
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 jyotiSkaraNDakam AvyuM teTalA parvo pasAra thatA te vivakSita AvRtti Ave che ane je aMzo pAchaLa bacyA che te divaso jANavA, tyAM te divasomAMthI carima - aMtima divase AvRtti jANavI. ahIM AvRttiono krama Ama che, yuganI prathama AvRtti zrAvaNa mAsamAM, bIjI mAgha mAsamAM, trIjI zrAvama mAsamAM, cothI mAghamAM, pAMcamI zrAvaNamAM, chaThThI mAghamAM, sAtamI zrAvaNamAM, AThamI mAghamAM, navamI zrAvaNamAM ane dazamI mAghamAM hoya che tyAM prathama AvRtti kaI tithimAM hoya che ? ema jo jijJAsA che to prathama AvRtti sthAne 1 dhAravo tene rUpa nyUna karatAM 0 Ave che. tethI pAchaLanA yugabhAvI je 10mI AvRtti che tenI saMkhyA 10 rUpa dhAravI, tene 183thI guNatAM 1830 thayA. 183ne 10thI guNyA eTale te 10ne traNa guNA karavA eTalA 30 thayA tene 1 rUpa adhika karavA eTale 31 thayA te pUrvarAzimAM nAMkhavA tethI 1830 + 31 = 1861 thayA teno 15thI bhAga karavo eTale 124 AvyA. 1 bAkI zeSa rahyo. pariNAme 124 pardhAtmaka pAchaLanuM yuga pasAra thatAM navuM yuga pravRtta thate chate prathama AvRtti prathama tithi ekamamAM thAya che tathA kaI tithimAM mAghamAsamAM thanArI bIjI AvRtti thAya che? evI jijJAsA che to 2 dhAravA tene 1 rUpa nyUna karatAM 1 Avyo tene 183thI guNavo 183 thayA. 1thI 183 guNyA eTale 1 ne 3thI guNavo eTale 3 thayA. tene pUrvarAzi 183mAM umeratAM 186 thAya che tene rUpAdhika karatAM 187 thayA. teno 15thI bhAga karatAM 12 AvyA zeSa 7 rahyA. pariNAme yugamAM 12 parva pasAra thatA mAghamAsamAM kRSNapakSamAM sAtamanA divase bIjI mAghamAsa bhAvinI prathama AvRtti thAya che tathA trIjI AvRtti kaI tithimAM thAya che e jijJAsAmAM trika (3) dhAravo tene 1 rUpa nyUna karatA re AvyA tene 183thI guNatAM 366 AvyA. 2 ne 3 guNA karatAM 6 AvyA tene 366mAM umeratA 372 ene rUpAdhika karatAM 373 teno 15thI bhAga karatAM 24 AvyA, zeSa 13 vadhyA. pariNAme yugamAM trIjI AvRtti ane zrAvaNa mAsamAM thanArImAMthI bIjI 24 pakSa pasAra thatAM zrAvaNa mAsamAM kRSNapakSanI 13nA divase thAya che, ema anya AvRttiomAM paNa karaNa bhAvanA karavI. . 239-240 || have, nakSatranA parijJAna mATe karaNa kahevAnI icchAthI pahelA tenA viSayamAM dhruvarAzi kahe che gAthArtha : paripUrNa pa73 muhUrtA upara chatrIza bAsaThIyA bhAgo tathA 6 cUrNita bhAgo niyamA jANavA. te 241 .
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bAramo - AvRtti 241 TIkArtha : pa73 muhUrta - AgaLa kahevAnArA karaNamAM A dhruvarAzi che. enI utpatti kaI rIte thaI ? uttara H ahIM jo 10 sUrya ayano dvArA 67 candra nakSatra paryAyo prApta thAya che. to 1 sUryAyanathI zuM prApta thAya ? traNa rAzinI sthApanA 1067-1. aMtyarAzi 1 ne madhyarAzi 67thI guNatAM 67 AvyA. teno 10thI bhAga karatAM 6 paryAyo prApta thayA tathA 1 paryAyanA je bhAgo thayA ane je sAtamA paryAyanA 8 bhAgo che temAM rahela muhUrtapramANa adhikRta gAthAmAM batAvyuM che. tyAM eTalA muhUrte che te kaI rIte jANI zakAya? airAzika matanA baLathI, te A rIte-jo 10 bhAgo dvArA 27 divaso 1 bhAgo prApta thAya to 7 bhAgothI zuM maLe ? 10-274-7, tyAM aMtyarAzi 7 thI 27 ne guNatA 189 thayA, teno prathama rAzi 10thI bhAga karatAM 18 divaso AvyA tenA muhUrta lAvavA 30thI guNatAM 540 muhUrto thayA, upara zeSa 9 vadhyA. tene muhUrta karavA 30thI guNavA eTale 270 thayA. teno 10thI bhAga karatAM 27 AvyA. tene pUrvanI muhUrta rAzi pa40mAM nAkhatA pa67 thayA ane je 3 bhAgo divasanA che te paNa muhUrta bhAga karavA mATe 30thI guNavA eTale 630 thayA. tene 7thI guNatAM 4410 teno dazathI bhAga karatA 441 teno 67thI bhAga karatA 6 muhUrta AvyA. te pUrva muhUrta rAzimAM nAkhavA eTale sarvasaMkhyAthI pa73 muhUrta thayA tathA zeSa 39 vadhyA. tene darathI guNatAM 2418 thayA. teno 67thI bhAga karatAM 5 bhAga AvyA. zeSa 6 te bhAga saMbaMdhI saDasaThIyA bhAgo che. A atyaMta glakSaNarUpa bhAgo che eTale cUrNikA bhAgo tarIke oLakhAya che. te 241 || A rIte pa73, , 4 muhUrta pramANa dhruvarAzi Avyo, have, karaNa batAve che. gAthArtha : eka nyUna AvRttiothI guNita evo yuvarAzi thAya che. A muhUrta gaNita che. have zodhanaka jaNAvIzuM. /242 // TIkArthaH je je AvRttimAM nakSatra yoga jANavAnI icchA che ke te eka nyUna-hIna AvRttithI dhruvarAzi guNavAthI jeTalA muhUrta parimANa thAya che, enA pachI zodhanaka batAvIzuM. ra42 |
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 jyotiSkaraNDakam prathama abhijit nakSatranuM zodhanaka jaNAve che gAthArtha : abhijitanA navamuhUrta covIza bAsaThiyA bhAgo tathA saDasaThathI chedAyelA chAsaTha paripUrNa bhAgo hoya che. te uttarAbhAdrapadA ekaso ogaNasATha, traNaso navamAM rohiNI, traNaso navANumAM punarvasu, pAMcaso ogaNapaccAsamAM uttarA phAlyunI, vizAkhAdi chaso ogaNasittera, sAtaso cummAlIza mULa, AThaso ogaNIza muhUrta, tathA : 5 bhAga darekanA zodhanako jANavA. / 243-246 / 67. TIkArthaH abhijita nakSatranuM zodhanaka nava muhUrta, eka muhUrtanA 24 bhAga tathA bAsaThamA bhAganA saDasaThathI chedAyelA paripUrNa 66 bhAgo che. (9, : ; ) enI utpatti kaI rIte thAya che? abhijitano ahorAtra saMbaMdhi : bhAga caMdra sAthe yoga che, ahorAtramAM 30 muhUrta che eTale ahorAtranA muhUrta karavA 30thI guNatAM 21 4 30 = 630 teno 67thI bhAga karatAM 9 muhUrta AvyA. zeSa 27 vadhyA tenA 62 bhAga karavA darathI guNatAM 1674 thayA teno 67thI bhAga karatAM ja bhAga AvyA zeSa 66 rahyA. te 5 bhAga saMbaMdhI 67 bhAgo che. arthAta muhUrtanA 67 bhAgamAMthI 66 bhAga thAya che. 243 .. have zeSa nakSatronAM zodhanaka jaNAve che uttarAbhAdrapadAno ekaso ogaNasATha muhUrta zodhanaka Ave che arthAta ekaso ogaNasATha muhUrta abhijitathI mAMDIne uttarAbhAdrapadA sudhInA badhA nakSatro zuddha thAya che. te A rIte 9 muhUrtI abhijita nakSatranA, 30 zravaNanA, 30 ghaniSThAnA, 15 zatabhikanA, 30 pUrvabhAdrapadAnA, 45 uttarAbhAdrapadAnA A rIte ekaso ogaNasATha muhUrto dvArA uttarAbhAdrapadA sudhInA nakSatro zuddha thAya che tathA 379 muhUrta rohiNikA sudhInA nakSatro zuddha thAya che. te A rIte ekaso ogaNasATha muhUrta sudhI uttarA bhAdrapadA sudhInA nakSatro zuddha thAya che tyArabAda 30 muhUrta revatI, 30 muhUrta azvinI, 15 muhUrta bharaNI, 30 muhUrta kRtikA, 45 muhUrta rohiNIkA zuddha nakSatra thAya che. tathA 399 muhUrte punarvasu sudhInA nakSatro zuddha thAya che. temAM 309 muhUrta rohiNI
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bAramo - AvRtti 243 67. sudhI tyArabAda 30 muhUrta mRgazira, 15 muhUrta Adga, 45 muhUrta punarvasu tathA 549 muhUrta uttarA phAlganI sudhInA nakSatro zuddha thAya che. temAM 399 muhUrta punarvasu sudhInA nakSatro zuddha thAya che tyArabAda, 30 muhUrta puSya, 15 muhUrta azleSA, 30 muhUrta maghA, 30 muhUrta pUrvAphAlganI tathA 45 muhUrta uttarAphAlganI zuddha thAya che tathA 669 muhUrta vizAkhA sudhInA nakSatro zuddha thAya che. temAM 549 sudhI uttarAphAlganI sudhInA nakSatro tathA 30 muhUrtA hastAnA, 30 citrAnA, 15 svAtinA ane 45 vizAkhAnA che. 744 muhUrte mULA nakSatra sudhI zuddha thAya che. temAM 669 sudhI vizAkhA nakSatra sudhInA tathA 30 anurAdhAnA, 15 jayeSThAnA, 30 mULanA tathA 819 muhUrta sudhI uttarASADhA vagere sarva nakSatro zuddha thAya che. temAM 744 muhUrtA vizAkhA sudhInA, pachI 30 muhUrtA pUrvASADhAnA ane 45 uttarASADhAnA che tathA yathA saMbhava A badhA zodhanakonA upara abhijita saMbaMdhita zodhya bhAgo che. te 246 / gAthArtha ? ATalA bAda karIne je zeSa vadhe te nakSatra AvRttimAM caMdranI sAthe hoya te jANavuM. | 247 | TIkArtha : A zodhakone yathAsaMbhava bAda karIne zeSa je rahe tyAM yathAyoga apAMtarAlamAM rahelA nakSatro bAda karatAM je nakSatra zuddha thatuM nathI te nakSatra caMdranI sAthe joDAyeluM vivakSita AvRttimAM jANavuM, tyAM prathama AvRttimAM prathama pravartate chate kayA nakSatrathI yukta caMdra che te jANavAnI icchA che to prathama AvRttinA sthAne eka dhAraNa karavo. tene 1 rUpa nyUna karatAM 1 - 1 = 0 arthAt kAMIpaNa pAchaLa bacatuM nathI eTale pAchaLanA yugamAM rahelI AvRttiomAMthI 10mI AvRtti che tenI 10 rUpa saMkhyA dhAravI tenI sAthe pUrvano samasta yuvarAzi pa73 5 5 guNavo, tyAM muhUrta rAzine 10thI guNatAM pa730 thayA ane je 35 bhAgo che tene 10thI guNatAM 360 thayA teno darathI bhAga karatAM 5 muhUrta AvyA. tene pUrvarAzimAM umeratAM pa735 zeSa : bhAga rahyA. je cUrNikA bhAgo che tene 10thI guNatAM 60 AvyA pachI emAMthI zodhanako bAda karavA tyAM uttarASADhA sudhInA nakSatrono zodhanaka 819, ATalA yathokta rAzine sAtavAra karI zuddhi prApta thAya che eTale 7thI guNatAM 5733 tene pa73pamAMthI bAda karatAM pAchaLa 2 vadhyA. teno 62 bhAga karavA 6rathI guNAkAra karatAM 124 tene pUrvanA
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 jyotiSkaraNDakam dara 62 19 mAM nAMkhatA ja thayA tathA je paNa abhijitanA bhAgo che tene 7 vaDe guNatAM 168 thayA. tene 174mAMthI bAda karatAM vadhyA ane te cUrNikA bhAga karavA mATe 67thI guNavA ane guNIne pUrvanA bhAgo emAM nAMkhavA eTale 6 4 67 = 402 + 60 = 49ra thayA. tene uparanA 462mAMthI bAda karatAM 0 vadhyA. tethI pariNAma e AvyuM ke saMpUrNa rIte uttarASADhA nakSatra caMdra dvArA bhogavAte chate tenA pachInA abhijita nakSatranA prathama samaye yugamAM prathama AvRtti pravarte che. "sUryaprajJaptimAM kahyuM che- "A pAMca saMvatsaromAMthI prathama vArSika AvRttine caMdra kayA nakSatra sAthe yoga kare che ? abhijita sAthe, abhijitanA prathama samaye." tathA kayuM nakSatra caMdra dvArA bhogavAtA yugamAM bIjI mAghamAsa bhAvinI AvRttiomAMthI prathama AvRtti pravarte che? e jijJAsAmAM 2 dhAravA, tene 1 rUpa nyUna karavA eTale 1 vadhyo tene yuvarAzithI guNatAM 573 6 thayA emAMthI, pa4thI uttarA phAlganI sudhInA nakSatro zuddha che. zeSa 24 vadhyA temAMthI abhijitanA bAda karavA. eTale = 12 vadhyA temAMthI 1 rUpa grahaNa karatAM 11 ane rUpa laIne 67 bhAga karavo ane temAM yuvarAzimAM rahelA bhAgo umeravA eTale ka7 + 6 = 99 temAMthI bAda karatAM 7 bhAga zeSa rahyA eTale pariNAma e AvyuM ke yugamAM svarUpathI bIjI ane mAghamAsamAM thanArImAMthI prathama AvRtti uttarA phAlyunI nakSatra saMpUrNa bhogavAte chate tathA hastA nakSatranA 24 : muhUrta bhogavAte chate zeSa 5 muhUrta bAkI rahetAM chatAM pravarte che. tathA yugamAM trIjI ane zrAvaNamAsa saMbaMdhI bIjI AvRtti kayA nakSatra sAthe caMdrano yoga kare che? e jANavAnI IcchA che to 3 dhAravA. tene 1 rUpa nyUna karo. eTale 2 thayA tenI sAthe dhruva rAzi guNatAM 1146 emAMthI 819 uttarASADhAnta sudhInA nakSatra muhUrtI bAda karavA. zeSa 327 : rahe che, temAMthI bAda karatAM 4 thAya che temAMthI eka rUpa laI lo eTale ke je rUpa lIdhuM tenA sAsaThiyA bhAga 67 62 : 62
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bAramo - AvRtti 245 karavA ane te pUrvokta 4 bhAgomAM nAkhavA eTale 67 + 12 = 79 thayA tenA 66 bhAga zuddha che. zeSa 13 rahyA tyArabAda 327mAMthI pharI 309 muhUrtA dvArA rohiNikA sudhInA nakSatro zuddha che. pAchaLa 18 muhUrtI rahyA. 19 mAMthI : bhAga zuddha che eTale emAM rahyA. temAMthI rUpa grahaNa karavuM eTale pAchaLa rahe che. grahaNa karelA rUpanA 67 cUrNikA bhAgo karavA emAM uparanA 4 bhAgo umeravA eTale 9 cUrNikA bhAgo thayA. emAMthI cUrNikA bhAgo zuddha che bAkI 4 bhAgo rahyA. niSkarSa e Avyo ke yugamAM svarUpathI trIjI ane zrAvaNa mAsa saMbaMdhi AvRttiomAM bIjI AvRtti caMdra dvArA rohiNI nakSatra saMpUrNapaNe bhogavatA ane mRgazIrSa nakSatranA 18 4 muhUrta pUrNa thatA ane zeSa 1136 13 muhUrta rahete chate pravarte che. A rIte zeSa AvRttiomAM paNa caMdranuM nakSatra sAthe yoga karaNa bhAvavuM. ahIM graMthagauravanA bhayathI ame lakhyuM nathI enA mATe "sUryaprajJaptinI TIkA' jovI. te 247 have, AvRttiomAM sUryano nakSatramAM yoga jaNAvIe chIe. gAthArthaH sarvAtyaMtaramaMDaLamAMthI nIkaLato sUrya puSya nakSatra sAthe yoga prApta karIne zrAvaNa mAsamAM sarve AvRttio kare che. TIkArtha : zrAvaNa mAsamAM sarvAtyaMtara maMDaLamAMthI nIkaLato sUrya sarve AvRttio puSyanI sAthe yoga prApta karIne kare che. e sivAya nahi tyAM paNa puSyanA bhAgone bhogavIne kare che. e kaI rIte jANI zakAya ? airAzika baLathI, te Ama, jo daza ayano dvArA sUryakrata pAMca nakSatra paryAyo prApta thAya to 1 ayanathI zuM prApta thAya? 10-pa-1, aMtyarAzine madhya rAzi sAthe guNatAM 5 AvyA (1 4 5 = 5), teno 10thI bhAga karatA paryAya Avyo. tyAM nakSatra paryAya 67 bhAga rUpa 1830 che te A rIte zatabhiSaphavigere 6 nakSatro
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 jyotiSkaraNDakam ardhanakSatro che tethI temanA pratyeka 333 bhAgo che. tyAM 33 dathI guNatAM 201 thayA tathA uttarabhAdrapadAdi 6 nakSatro sArdhakSetra nakSatro che tethI temanA pratyeka 100 bhAga che. tene dathI guNatAM 603 thayA. zeSa 15 nakSatro samakSetra che. te darekanA 67 bhAga che tene 15thI guNatAM 100pa tathA : bhAga abhijita nakSatranA kula maLIne 1830 bhAga thayA A 67 bhAga svarUpa paripUrNa nakSatra paryAya che. tenA aDadhA 915 thayA. temAMthI 21 bhAga abhijitanA zuddha che. zeSa 894 rahyA teno 67thI bhAga karatAM 13 AvyA. zeSa 23 rahyA. 13 dvArA punarvasu sudhInA nakSatro zuddha che tathA je bhAga zeSa rahe che te kharekhara je nakSatra jeTalA saDasaThIyA bhAga caMdra sAthe cAle che, tenA 5 bhAga ahorAtranA sUrya sAthe cAle che. / 1 " e vacanathI sUryane AzrayIne ahorAtranA 5 bhAgo jANavA tyArabAda 23no pathI bhAga karatAM 4 divaso AvyA ane ahorAtra tyAM eka pAMca bhAgamAM 6 muhUrtA prApta thAya che kAraNa eka ahorAtra 30 muhUrtano che. tethI teno pamo bhAga 6 muhUrta pramANa che. Ama bhAgathI 18 muhUrta AvyA. A rIte cAra divasa tathA aDhAra muhUrta puSyanakSatranA bhogavate jIte sarvAtyaMtara maMDaLanI bahAra sUrya nIkaLe che. te 248 || have, atyaMtara pravezatA sUryano mAghamAsa bhAvinI AvRttionA prAraMbhamAM nakSatra sAthe yoga batAve che bAhirao pavisaMto Aicco ahiijogamuvagamma / savvA AuTTIo karei so mAghamAsammi // 249 // mAghamAse sarvabAhyAntaramaNDalAdabhyantaraM pravizan sUryo mAghamAsabhAvinIH sarvA apyAvRttIH karoti abhijito nakSatrasya yogamupagamya, tathAhi-yadi dazabhirayanaiH paMca sUryakRtAnnakSatraparyAyAn labhAmahe tata ekenAyanena kiM labhAmahe ? iti, rAzitrayasthApanA 105-1 atrAntyena rAzinA ekalakSaNena madhyamasya paMcakarUpasya rozarguNanaM, jAtAH paMca, teSAM dazabhirbhAge hRte labdhamekamarddha paryAyasya saptaSaSTibhAgarUpaM nava zatAni paMcadazottarANi 915, tatra trayoviMzatiH saptaSaSTibhAgAH pAzcAtye ayane puSyasya gatAH zeSAzcatuzcatvAriMzat saptaSaSTi
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bAramo - AvRtti bhAgAH sthitAH, te sAmpratamito rAzeH zodhyante, sthitAni zeSANyaSTau zatAnyekasaptatyadhikAni, teSAM saptaSaMSTyA bhAge hRte labdhAstrayodaza, pazcAnna kimapi tiSThati, trayodazabhizcAzleSAdInyuttarASADhAntAni nakSatrANi zuddhAni tata Agatama abhijito nakSatrasya prathamasamaye mAghamAsabhAvinyaH sarvA apyAvRttayaH pravarttanta iti // 249 // tadevAha 247 gAthArtha : bahArathI pravezato sUrya abhijita sAthe yogane prApta karIne mAghamAsamAM sarve khAvRttikhore che. // 248 // TIkArtha : mAgha mAsamAM sarva bAhya maMDaLathI atyaMtara pravezato sUrya mAgha mAsa bhAvinI sarve AvRttio abhijita nakSatranI sAthe yoga prApta karIne kare che. te A rIte jo daza ayane pAMca sUryakRta nakSatraparyAyo prApta thAya to eka ayanathI zuM prApta thAya ? airAzika sthApanA 10-5-1, aMtya ekano madhya pathI guNa karavo 5 AvyA. teno 10thI bhAga karatAM paryAya Avyo tenA 67 bhAga rUpa 915' tyAM bhAgo pAchaLanA ayanamAM puSyanA gayA. zeSa 4 bAkI rahyA, te have A rAzimAMthI bAda karavA zeSa 871 rahyA. teno 67thI bhAga karatAM 13 AvyA. A 13 dvArA AzleSAdi - uttarASADhA sudhInA nakSatro zuddha thAya che. tethI AvyuM abhijit nakSatranA prathama samaye bhAgha bhAsa saMbaMdhI sarva bhAvRttiyo pravarte che. // 248 // 67 67 aTThArasa ya muhutte cattAri ya kevale ahoratte / pusassa visayamaigato bahiyA abhinikkhamai sUro // 250 vIsaM ca ahoratte joitA uttarAasADhAo / tiNa guhat pavisa tAhe abyaMtare sUro // 251 // aSTAdaza muhUrttAn caturazca 'kevalAn' - paripUrNAn ahorAtrAn puSyanakSatrasya viSayamatigata:- prAptaH san sUryaH sarvAbhyantarAnmaNDalAt bahirniSkramati // 250 // iha dvyarddhakSetrANAM sarveSAmapi nakSatrANAmetAvAn sUryopabhogakAlo yaduta viMzatirahorAtrA ekaviMzati 1. etad gAthAnantaraM ma. vi. saMskaraNe eSA'dhikA gAthA'pi dRzyate sAcemA- vIsaM ca ahoratte joitA uttarA asADhAo / tiNNi muhutte pavisati tAdhe abyaMtare sUro // 265 // tathA tadanantaramapi je0 khaM0 AdarzayorekA'dhikA gAthA varttate 'te AdiccakayA nakkhattA jesu hoti AuMTTI / vocchAmi caMdasahite savve AuMTinakkhatte // iti // 4 anayorgAthAdvayayoH chAyAnuvAdArthe tRtIyaM pariziSTaM dRSTavyam / -
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 jyotiSkaraNDakam tamasya ahorAtrasya satkAstrayo muhUrtAstata Aha-viMzatimahorAtrAn trIn ca muhUrtAn uttarASADhA bhuktvA, sakalaM uttarASADhAnakSatramupabhujyetyarthaH, tataH sUryaH sarvabAhyAnmaNDalAdabhijinakSatraprathamasamaye'bhyantare pravizati // 251 // tadevaM yena nakSatreNa yuktaH zrAvaNamAse bhAvinIrAvRttIH sUryaH karoti tat pratipAditaM, sAmprataM yena nakSatreNa yuktazcandramA abhyantaraM pravizan bahirvA niSkrAman AvRttI: karoti tatpratipAdanArthamAha gAthArtha : paripUrNa 4 ahorAtro ane 18 muhUrto puSyanA viSayamAM prApta thayelo sUrya bahAra nIkaLe che. || 250 / 20 ahorAtra ane 3 muhUrto uttarASADhA sAthe yoga rIne sUrya sabhyaMtara praveza cha. // 251 // TIkArtha : paripUrNa cAra ahorAtro ane 18 muhUrto puSyanA viSayane prApta thato sUrya sarva atyaMtara maMDaLamAMthI bahAra nIkaLe che. te 250 che ahIM sArdha kSetravALA sarve nakSatrono eTalo sUryano upabhoga kALa che. 20 ahorAtra ane 21mA ahorAtranA 3 muhUrto che. 20 ahorAtra ane 3 muhUrta sudhI uttarASADhAne bhogavIne sUrya sarva bAhya atyaMtara maMDaLamAMthI abhijitu nakSatranA prathama samaye atyaMtara praveze che. te 251 II A rIte je nakSatra sAthe sUrya zrAvaNa mAsamAM thanArI AvRttio kare che te jaNAvyuM, have je nakSatrathI yukta caMdra atyaMtara pravezato athavA bahAra nIkaLato AvRttio kare che te batAve che caMdassavi nAyavvA AuTTIo jugammi jA diTThA / abhiIe pusseNa ya niyayaM nakkhattaseseNaM // 252 // yasminneva nakSatre vartamAnasya candramaso'pi 'nakSatrazeSeNa' nakSatrArddhamAsena yA uttarAbhimukhA AvRttayo yuge dRSTAstA niyatamabhijitA nakSatreNa draSTavyAH, yAzca yuge dRSTA dakSiNAbhimukhA AvRttayastAH puSyeNa yoge, tatrAbhijityuttarAmukhA AvRttayo bhAvyante, yadi catustriMzadadhikenAyanazatena candrasya saptaSaSTiH nakSatraparyAyA labhyante tataH prathame'yane kiM labhyate ?, rAzi traya sthApanA 134-67-1 atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamasya rAzeH saptaSaSTirUpasya guNanaM, jAtaH saptaSaSTireva, "ekena guNane tadeva bhavati'"ti vacanAt, tasmAzca saptaSaSTezcatustriMzadadhikena zatena bhAge hRte labdhamekamarddha paryAthasya tasmiMzcA. nava zatAni paJcadazottarANi saptaSaSTibhAgAnAm, tatra trayoviMzatau saptaSaSTibhAgeSu puSyasya / 1. etad gAthAnantaraM pA. sU. graMthe ekA'dhikA gAthA vartate- 'paNNaraseva muhutte yojittA uttarAasADhANaM / evaM ca ahorattaM pavisati abhitaraM caMdo // 267 // ' gAthAyAH vRtyanuvAdachAyArthe pariziSTaM - 3 dRSTavyam /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bAramo - AvRtti 249 nakSatrasya mukteSu dakSiNAyanaM candraH kRtavAn, tataH zeSAzcatuzcatvAriMzat saptaSaSTibhAgA anantaroditarAzeH zodhyatte sthitAni zeSANi aSTau zatAni ekasaptatyadhikAni 871, teSAM saptaSaSTyA bhAgohiyate, iha kAnicid [nakSatrANi] arddhakSetrANi tAni sArdhatrayastriMzatsaptaSaSTibhAgapramANAni, kAnicit samakSetrANi tAni paripUrNasaptaSaSTibhAgAtmakAni, kAniciccadvayarddhakSetrANi tAnyardhabhAgAbhyadhikazatasaGkhyasaptaSaSTibhAgapramANAni, gAtraM tvadhikRtya saptaSaSTyA zuddhantIti saptaSaSTyA bhAgaharaNaM labdhAstrayodaza, rAzizcoparitano nirlepataH zuddhaH, taizca trayodazabhirazleSAprabhRtInyuttarASADhAparyantAni nakSatrANi zuddhAni, tata Agatam- abhijinnakSatrasya prathamasamaye candra uttarAyaNAni karoti // 252 // etadevAha pannaraseva muhutte joittA uttarAasADhAo / ekkaM ca ahorattaM pavisai abhitare caMdo // 253 // candraH uttarASADhA paJcadaza muhUrtAn ekaM AhorAtraM triMzanmuhUrtapramANaM 'muktvA' saMyujya sarvabAhyAnmaNDalAd abhyantaraM pravizati / uttarASADhAnakSatraM hi vyardhakSetraM tatastena saha candrasya paJcacatvAriMzanmuhUrttAn yogaH / samprati puSye dakSiNAvRttibhAvanA- yadi catustriMzadadhikena zatena saptaSaSTiH paryAyA labhyante tata ekenAyanena kiM labhAmahe ? / rAzitrayasthApanA-134/67/1/ atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamasya saptaSaSTirUpasya guNanaM jAtA saptaSaSTireva, tasyAzcatustriMzadadhikazatena bhAgaharaNaM, labdhamekamaddhaM paryAyasya, tacca saptaSaSTibhAgarUpANi nava zatAni paMcadazottarANi 915, tata ekaviMzatirabhijitaH sambandhinaH saptaSaSTibhAgAH zodhyante, sthitAni pazcAdaSTau zatAni caturNavatyadhikAni 894, teSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAstrayodaza, taistrayodazabhiH punarvasvantAni nakSatrANi zuddhAni, zeSAstiSThanti trayoviMzatiH, ete ca kila saptaSaSTibhAgA ahorAtrasya, tato muhUrtabhAgakaraNArthaM te triMzatA guNyante, jAtAni SaTzatAni navatyadhikAni 690, teSAM saptaSaSTyA bhAge hRte labdhA daza muhUrtAH, zeSAstiSThanti viMzatiH, AgataM punarvasunakSatre sarvAtmanA bhukte puSyasya ca dazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya viMzatau saptaSaSTibhAgeSu bhukteSu sarvAbhyantarAnmaNDalAbdahirniSkrAmati candraH // 152 // tathA cAha dasa ya muhutte sagale muhuttabhAge ya vIsaI ceva / pussavisayamabhigato bahiyA abhinikkhamai caMdo // 253 // eyA AuTTIo bhaNiyA me vittharaM pamottUNaM /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 jyotiSkaraNDakam daza ca sakalAn-paripUrNAn muhUrtAn muhUrtabhAgAMzca saptaSaSTirUpAn viMzati puSyaviSayamabhigataH san sarvAbhyantarAnmaNDalAdvahiniSkAmati candraH // 253 // sampratyupasaMhAramAha- 'eye'tyAdi, etAH anantaroditA AvRttayo mayA vistaraM pramucya saGkepato maLatA: I. // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM AvRttipratipAdakaM dvAdazaM prAbhRtaM samAptam // gAthArtha caMdranI paNa nakSatra zeSathI je AvRttio yugamA jovAI che te abhijita ane puSya sAthe niyata che. / ra5ra | TIkArtha : je nakSatramAM vartamAna caMdranI paNa nakSatra ardhamAsathI je uttarAbhimukha AvRttio yugamAM jovAI che te niyata abhijita nakSatra sAthe jANavI ane je yugamAM dakSiNAbhimukha AvRttio jovAI che te puSya sAthenA yogamAM che tyAM abhijitamAM uttarAbhimukha AvRttio bhAvIe chIe. jo 134 ayana dvArA caMdranAM 67 nakSatra paryAyo prApta thAya che to prathama ayanamAM zuM prApta thAya ? 134-67-1 aMtya ane madhya rAzino guNa karatAM 67 AvyA, kAraNa "ekathI guNatAM teTalA ja thAya che" e vacana che. tethI saDasaTha(67)no ekaso cotrIza (134)thI bhAga karatAM eka aDadho 6 paryAya Avyo. te aDadhAmAM 95 aMzo che. temAM 1 bhAga puSya nakSatranA bhogavIne caMdra dakSiNAyana kare che tyArabAda zeSa ja AgaLa kahela rAzimAMthI bAda karavA. eTale ke 915 - 44 = 871 rahyA. teno 67 thI bhAga karavo. ahIM keTalAMka, addhakSetra nakSatro che te sADA taitriza 33 bhAga pramANa che. keTalAMka samakSetra nakSatro paripUrNa 67 bhAga pramANa che ane keTalAMka sArdhakSetra nakSatro 105 bhAga pramANa che. gAtrane AzrayIne saDasaThathI zuddha thAya che eTale saDasaThathI bhAga karatAM 13 AvyA ane uparane rAzi nirlepa zuddha che. ane te 13 dvArA AzleSAthI mAMDIne uttarASADhA sudhInA nakSatro zuddha che. niSkarSa e Avyo ke - abhijita nakSatranA prathama samaye caMdra uttarAyaNa kare che. / ra5ra / te ja jaNAve che -
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra bAramo - AvRtti 251 gAthArtha : caMdra uttarASADhA nakSatra sAthe eka ahorAtra ane paMdara muhUrta yoga karIne atyaMtara praveza kare che. // 253 II TIkArtha : uttarASADhA nakSatra sAthe eka ahorAtra ane paMdara muhUrta yoga karIne caMdra sarvabAhya maMDaLamAMthI atyaMtara praveze che. kAraNa ke uttarASADhA nakSatra sArdhakSetra nakSatra che tethI tenI sAthe caMdrano 45 muhUrta yoga che. have, puSyamAM dakSiNAvRttinI bhAvanA karIe jo 134 aMzo dvArA 67 paryAyo maLe to eka ayanathI zuM maLe ? traNa rAzinI sthApanA 134/67/1, ahIM aMtya rAzi ekathI madhyama 67 ne guNatAM 67 ja thayA... teno prathama rAzi 134thI bhAga karatAM paryAya Avyo. te 67 bhAga rUpa 915 thayA. temAMthI abhijitanA 21 paryAyo bAda karatAM 894 thayA. teno 67thI 67 23 67 bhAga karatA 13 AvyA tenAthI punarvasu sudhInA nakSatro zuddha che zeSa 23 vadhyA. A ahorAtranA 67 bhAgo che arthAt . pachI tenA muhUrta bhAga karavA mATe 30thI guNatAM 23 X 30 = 690 thayA. teno 67thI bhAga karatAM 10 muhUrto AvyA zeSa 20 vadhyA. arthAt punarvasu nakSatra saMpUrNapaNe bhogavAte chate ane puSyanA 10 muhUrta 20 67 bhogavAte chate caMdra sarva atyaMtara maMDaLamAMthI bahAra nIkaLe che. // 252 // 20 67 gAthArtha : saMpUrNa daza muhUrta tathA eka muhUrtanA bhAga puSyanA viSayane prApta thayelo caMdra bahAra nIkaLe che. // 253 // vistArane choDIne mArA dvArA A AvRttio kahevAI che. TIkArtha : sugama che. // zrImanmalayagiri viracita jyotiSkadaMDaka TIkAmAM AvRtti pratipAdaka bAramuM prAbhUta sAnuvAda samApta thayuM. I
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ maadhi|2-13 : nakSatra - sUrya - yaMdranI gati uktaM dvAdazaM prAbhRtaM, samprati trayodazaM prAbhRtaM vaktukAmastadupakSepamAha nakkhattasUrasasiNo gaI u suNa maMDalesuM tu // 254 // iha paryantavartI tuzabdo vAkyabhede, sa ca vAkyabheda evaM-bhaNitAstAvadAvRttayaH, samprati punarmaNDaleSvAtmIyAtmIyeSu nakSatrasUryazazinAM gatIrmuhUrtamadhikRtya pratiniyataparimANA: pratipAdyamAnAH zRNu // 254 // tatra prathamato maNDaleSu nakSatrANAM pratimuhUrtagatipari mANamabhidhitsurAdau nakSatramaNDalaparisamAptikAlamAnamAha bAramuM prAbhRta kahyuM, have teramuM prAkRta kahe cheAuthaarth : maMgomA nakSatra - sUrya - yaMdranI timI sAmago. // 254 // TIkArtha : A rIte AvRttio kahI, have pota-potAnA maMDaLomAM nakSatra-sUryacaMdronI muhUrtane AzrayIne pratiniyata parimANavALI gatio batAvAtI sAMbhaLo. / 254 // tyAM sarvaprathama maMDaLomAM nakSatronI pratimuhUrta gati parimANa kahevAnI icchAthI AdimAM-zarUAtamAM nakSatramaMDala parisamAptinuM kAlamAna jaNAve che egUNasaTThirUvA sattahi ahigA u tiNNi aNssyaa|| tiNNeva ya sattaTThA cheo puNa tesi boddhavvo // 255 // 'ekonaSaSTirUpANi' ekonaSaSTisaMkhyA muhUrtAH saptabhiH adhikAni ca trINyaMzazatAni, kiMrUpacchedakRtAste ? ityata Aha chedaH punasteSAmaMzAnAM boddhavyaH trINi zatAni saptaSaSTAni
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra teramo - nakSatra-sUrya-caMdranI gati 253 saptaSaSTyadhikAni, etAvatA kAlena nakSatraM svasvamaNDalaM paribhrameNa parisamApnoti, iyamatra bhAvanA-iha yuge sUryodayAnAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni bhavanti 1830, nakSatrodayAnAmaSTAdaza zatAni paMcatriMzadadhikAni 1835, tato'tra trairAzikakarmAvakAzaH-yadi nakSatrodayazatAnAmaSTAdazabhiH zataiH paMcatriMzadadhikaiH sUryodayAnAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830 labhyante, tata ekena nakSatrodayena kiyAn kAlo labhyate ? rAzitrayasthApanA 18351830-1, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamasya rAzestriMzadadhikASTAdazazatapramANasya guNanaM, jAtAnyaSTAdazaiva zatAni triMzadadhikAni 1830, ekena guNane tadeva bhavatIti vacanAt, tasyAyena rAzinA paMcatriMzadadhikASTAdazazatapramANena bhAgaharaNaM, tatra dvAvapi rAzI mahAntAvityubhayorapi paMcakenApavartanA, tatroparitano rAzirjAtastrINi zatAni SaTSaSTyAdhikAni 366, adhastanaH trINi zatAni saptaSaSTyadhikAni 367, uparitanazca rAziH stokastataH sUryaH kila svamaNDalaM paripUrNa SaSTyA muhUrteH parisamApayatIti SaSTyA guNyate, jAtAnyeka viMzatisahasrANi nava zatAni SaSTyadhikAni 21960, teSAM pUrvoktena 367 chedarAzinA bhAgo hiyate, labdhA ekonaSaSTirmuhUrtAH, uparitanAMzA uddharanti trINi zatAni saptottarANi 307, etAvatA kAlena sarvaM nakSatraM svamaNDalaM bhramyA pUrayati // 255 // samprati maNDale maNDale pratimuhUrtaM gatiparimANamAha gAthArtha : ogaNasATha rUpa 307 aMzo ane teno cheda 367 jANavo arthAta nakSatra pa94 muhUrta svamaMDaLa parisamApti kare che te jANavuM. / 255 / TIkArya nakSatra pa907 muhUrta potAnA maMDaLane bhramaNa dvArA pUrNa kare che. arthAt - A yugamAM sUryodayo 1830 hoya che, nakSatrodayo 1835 hoya che. tethI ahIM airAzika karmano avasara che. jo nakSatro dvArA 1835 dvArA 1830 sUryodayo prApta thAya che. to 1 nakSatrodayathI zuM Ave? 1835 - 1830 - 1, ahIM aMtya rAzi sAthe madhyarAzi guNatAM 1830 AvyA. teno prathama rAzi 1835thI bhAga karavo, tyAM baMne rAzi moTI che eTale baMneno pathI bhAga karavo eTale uparanI rAzi 366 tathA nIcenI rAzi 367 thaI. uparanI rAzi alpa che tethI sUrya svamaMDaLane paripUrNa 60 muhUrta parisamApta kare che eTale ene 60thI guNavI tethI 21960 thayA teno pUrvokta 3E7
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam 307 aMzo vRdhyA. 367 chedarAzi 367thI bhAga karavo eTale 59 muhUrta AvyA u52 ATalA kALe nakSatra potAnA maMDaLane bhramaNa dvArA pUre che. // 255 // have maMDaLe-maMDaLe pratimuhUrta gati parimANa batAve che. eeNa u bhaiyavvo maMDalarAsI havijja jaM laddhaM / sAhoi muhuttagaI rikkhANaM maMDale niyaye // 256 // 254 'etena' anantaroditena maNDalaparisamAptikAlena 'maNDalarAziH' maNDalaparirayarAzirbhaktavyaH, bhakte ca tasmin yad bhavati labdhaM sA nakSatrANAmAtmIye AtmIye maNDale muhUrttagatiparimANaM, tatra maNDalaparisamAptikAla ekonaSaSTirmuhUrttA ekasya ca muhUrttasya saptaSaSTyadhikatrizatacchedakRtAni trINi zatAni saptottarANyaMzAnAM tataH savarNanArthaM muhUrtA apyekonaSaSTisaMkhyAstribhiH zataiH saptaSaSTyadhikairguNyante, guNayitvA coparitanA aMzAH saptottaratrizatasaMkhyAH prakSipyante, jAtAnyekaviMzatiH sahasrANi nava zatAni SaSTyadhikAi 21960, sarvAbhyantare ca maNDale parirayaparimANamidaM trINi yojanazatasahasrANi paMcadaza sahasrANi navAzItyadhikAni 315089, iha chedarAzirmuhUrtAMzarAzirUpastataH parirayaparimANamapi tribhiH zataiH saptaSaSTyadhikairguNyate, jAtA ekAdaza koTayaH SaTpaMcAzacchatasahasrANi saptatriMzatsahasrANi SaT zatAni triSaSTyadhikAni 115637663, teSAmekaviMzatisahastrairnavabhiH zataiH SaSTyadhikairbhAgo hiyate, labdhAni paMca yojanasahasrANi dve zate paMcaSaSTyadhike 5265, aMzA aSTAdaza sahasrANi dve zate triSaSTyadhike 18263/21960, etAvatpramANA pratimuhUrttaM sarvAbhyantare maNDale varttamAnAnAmabhijidAdInAM dvAdazAnAM nakSatrANAM gatiH, evaM zeSeSvapi nakSatramaNDaleSu parirayaparimANaM paribhAvya pratimuhUrtaM gatiparimANamavasAtavyaM, parirayaparimANaM kathaM paribhAvyamiti ced ucyate, candramaNDalAnusArataH, tathAhisarvAbhyantare candramaNDale prathamaM nakSatramaNDalaM 1, tRtIye candramaNDale dvitIyaM nakSatramaNDalaM 2 SaSThe candramaNDale tRtIyaM nakSatramaNDalaM 3, saptame candramaNDale caturthaM nakSatramaNDalam 4, aSTa candramaNDale paMcamaM nakSatramaNDalaM 5 dazame candramaNDale SaSThaM nakSatramaNDalam 6, ekAdaze candramaNDale saptamaM nakSatramaNDalaM 7, paMcadaze candramaNDale'STamaM nakSatramaNDalaM 8 / prathama candramaNDale dvAdaza nakSatrANi, tadyathA - abhijit 1 zravaNo 2 ghaniSThA 3 zatabhiSak 4 pUrvabhAdrapadA 5 uttarabhAdrapadA 6 revatI 7 azvinI 8 bharaNI 9 pUrvAphAlgunI 10 uttara - phAlgunI
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra teramo - nakSatra - sUrya-caMdranI gati 255 11 svAtizca 12, tRtIye candramaNDale punarvasu 1 maghAzca 2, SaSThe candramaNDale kRttikA 1, saptame candramaNDale rohiNI 1 citrA ca 2, aSTame candramaNDale vizAkhA 1, dazame candramaNDale'nurAdhA 1, ekAdaze candramaNDale jyeSThA 1, paMcadazasya candramaNDalasya bahirmRgaziraH 1 ArdrA 2 puSyaH 3 azleSA 4 mUlo 5 hastazca 6, pUrvASADho 7 tarASADha 8 yordve dve tAre abhyantarato, dve dve bAhye, tatazcandramaNDalaparirayaparimANaM paribhAvya nakSatramaNDalAnAmapi parirayaparimANaM bhAvanIyaM tacca paribhAvya pratimuhUrtaM gatiparimANamAnetavyaM, tatra sarvabAhyasya parirayaparimANamidaM trINi zatasahasrANi aSTAdaza sahasrANi trINi zatAni paMcadazottarANi 318315, etattribhiH zataiH saptaSaSThayadhikairguNyate, jAtA ekAdaza koTyo - 'STaSaSTilakSA ekaviMzatiH sahasrANi SaT zatAni paMcottarANi 1968 - 21605, teSAmeka viMzatisahastrairnavabhiH zataiH SaSTyadhikairbhAgo hriyate, labdhAni paMca yojanasahasrANi trINi zatAni ekonaviMzatyadhikAni 5319 aMzAH SoDaza sahasrANi trINi zatAni paMcaSaSTaya-dhikAni 16365 / 21960, etAvatpramANA sarvabAhye maNDale mRgaziraHprabhRtInAM nakSatrANAM pratimuhUrtaM gatiH // 256 // uktaM nakSatrANAM maNDale maNDale pratimuhUrtaM gatiparimANamadhunA sUryasyAha gAthArtha : AgaLa kahelA dvArA maMDaLa rAzi bhAgavo ema karatAM je Ave te potAnA bhaMDajamAM nakSatronI muhUrtagati hoya che. // 256 // 367 TIkArtha : AgaLa jaNAvelA maMDaLa pirasamApti kALathI maMDaLanI parighino rAzi bhAgavo. te bhAga karatAM je prApta thAya te pota-potAnA maMDaLomAM nakSatronuM muhUrta gatiparimANa che. tyAM maMDaLa parisamApti kALa 59 307 che. teno savarNa karavA muhUrta saMkhyA 59ne 367 sAthe guNI uparanA 307 aMzo emAM umeratAM 59 x 367 + 309 = 21960, ane sarvAtyaMtara maMDaLamAM paricaya parimANa - 315089 che ahIM chedarAzi muhUrta rAzi rUpa che tethI paricaya pramANane paNa 367 sAthe guNatAM 115637663 AvyA teno 21960thI bhAga karatAM 5265 yojana AvyA tathA 18263 21960 upara aMzo bAkI rahyA. ATalA pramANa pratimuhUrta sarvAyaMtara maMDaLamAM vartamAna abhijita Adi 12 nakSatronI gati che. ema zeSa maMDaLomAM paNa pirigha parimANanI bhAvanA karI pratimuhUrta gati parimANa jANavuM. paridhi pramANa kaI rIte bhAvavuM ? to batAve che caMdramaMDaLanA anusAre, te A rIte sarvAtyaMtara caMdramaMDaLamAM prathama nakSatra maMDaLa
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam 1, trIjA caMdramaMDaLamAM bIjuM nakSatra maMDaLa 2, chaThThA caMdramaMDaLamAM trIjuM nakSatra maMDaLa 3, sAtamA caMdramaMDaLamAM cothuM nakSatra maMDaLa 4, AThamA caMdramaMDaLamAM pAMcamuM nakSatra maMDaLa 5, dazamA caMdra maMDaLamAM chaThThuM nakSatra maMDaLa 6, agiyAramAM caMdramaMDaLamAM sAtamuM nakSatramaMDaLa 7, paMdaramAM caMdramaMDaLamAM AThamuM nakSatra maMDaLa 8, tyAM prathama caMdramaMDaLamAM 12 nakSatro che 1 abhijita, 2 zrAvaNa, 3 ghaniSThA, 4 zatabhiSa, 5 pUrvabhAdrapadA, 6 uttarAbhAdrapadA, 7 revatI, 8 azvinI, 9 bharaNI, 10 pUrvAphAlgunI 11, uttarAphAlgunI ane 12 svAti, trIjA caMdramaMDaLamAM punarvasu 1, maghA 2, chaThThA caMdramaMDaLamAM kRtikA, sAtamA caMdramaMDaLamAM rohiNI ane citrA, AThamA caMdramaMDaLamAM vizAkhA, dazamA caMdramaMDaLamAM anurAdhA, agiyAramAM caMdramaMDaLamAM jyeSThA, paMdaramAM caMdramaMDaLamAM bAhyabhAgamAM mRgazira 1, Ardra 2, puSya 3, azleSA 4, mULa pa, hasta 6, pUrvaSADhA 7, uttarASADhA 8 A pAchaLanA 2 nakSatranA 2-2 tArA atyaMtara ane 2-2 tArAo bahAra che tyArabAda caMdramaMDaLano paricaya bhAvIne nakSatramaMDaLono paNa pirigha bhAvavo ane te bhAvIne pratimuhUrta gatiparimANa lAvavuM. tyAM sarvabAhya maMDaLanuM paricaya parimANa - 318315 che eno 367thI guNa karatAM 116821605 thAya che. teno 21960thI bhAga karatA 5319 yojana AvyA upara 16365 aMzo rahyA, ATalA pramANa sarva bAhya maMDaLamAM mRgazira vagere nakSatronI pratimuhUrta gati che. // 21960 256 // 256 - nakSatronA maMDaLamAM maMDaLe-maMDaLe pratimuhUrta gati parimANa kahyuM. have, sUryanuM gatiparimANa batAve che maMDalaparirayarAsI saTTIe vibhAiyaMmi jaM laddhaM / sAsUramuhuttaI tarhi tarhi maMDale niyayA // 257 // maNDalaparirayarAzau SaSTyA vibhakte sati yallabdhaM sA tasmin maNDale pratimuhUrttaM sUryasya gatiH tatrasarvAbhyantare maNDale parirayaparimANamidaM tisro lakSAH paMcadaza sahasrANi navAzItyadhikAni 315089, etasya SaSTyA bhAge hRte labdhAni paMca yojanasahasrANi dve zate ekapaMcAzadadhike ekonatriMzacca SaSTibhAgA yojanasya 5251 - 29/60 etAvatpramANA sarvAbhyantare maNDale pratimuhUrttaM sUryasya gatiH, dvitIye maNDale parirayaparimANaM trINi lakSANi paMcadaza sahasrANi zatamekaM saptottaraM 315107, tasyAH SaSTyA bhAge hRte labdhAni paMca
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra teramo - nakSatra-sUrya-caMdranI gati 257 yojanasahasrANi dve zate ekapaMcAzadadhike saptacatvAriMzacca SaSTibhAgA yojanasya 525147 / 60, etAvatI dvitIye maNDale sUryasya pratimuhUrtaM gatiH, tRtIye maNDale parirayaparimANaM tisro lakSAH paMcadaza sahasrANi zatamekaM paMcaviMzatyadhikaM yojanam 315125, etasya SaSTyA bhAge hRte labdhAni dvipaMcAzad yojanazatAni dvipaMcAzadadhikAni paMca SaSTibhAgA yojanasya 5252-5/60, etAvatpramANA tRtIye maNDale pratimuhUrtaM sUryasya gatiH, evaM sarvAbhyantarAnmaNDalAbahiniSkrAmataH sUryasya maNDale maNDale gatau pUrvapUrvAnantaramaNDalaviSayagatiparimANApekSayA kiMcidUnA api vyavahArataH paripUrNA aSTAdaza SaSTibhAgAH pravarddhamAnAstAvadvaktavyA yAvatsarvabAhyaM maNDalaM, tasmizca sarvabAhye maNDale parirayaparimANamidaM-trINi zatasahasrANi aSTAdaza sahasrANi trINi zatAni paMcadazottarANi 318315, tasya SaSTyA bhAge hRte labdhAni paMca yojanasahasrANi trINi zatAni paMcottarANi paMcadaza SaSTibhAgA yojanasya 5305, 15 / 60 etAvatI sarvabAhye maNDale sUryasya pratimuhUrtaM gatiH // 257 // tadevaM sUryasya pratimaMDalamuktaM gatiparimANamidAnIM candramasastadvivakSuH prathamato yAvatA kAlena bhramyA maNDalaM candraH pUrayati tAvatkAlapramANamAha bAvaTThI puNa rUvA tevIsaM aMsagA ya boddhavvA / do ceva ekavIsA cheo puNa tesi boddhavvo // 258 // dvASaSTirUpANi-dvASaSTisaMkhyA muhUrtAH ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatiraMzAzcandramasastattanmaNDalaparisamAptikAlapramANatvena jJAtavyAH, kiMrUpacchedakRtAH punaste trayoviMzatiraMzAzcandramasastatra maNDala ityata Aha-chedaH punasteSAmaMzAnAM boddhavyo dve zate ekaviMzatyadhike, etAvatA kAlena somastattanmaNDalaM bhramaNena pUrayati, kathametadavasIyate iti ced ucyate, iha yuge sUryodayAnAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830 bhavanti, etacca prAgevoktaM, candrodayAnAM saptadaza zatAnyaSTaSaSTyadhikAni 1768, tato'tra trairAzikakarmAvakAzo, yadi candrodayAnAM saptadazabhiH zatairaSTaSaSTyadhikaiH sUryodayAnAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni labhyante tata ekena candrodayena kiMpramANaH kAlo labhyate?, rAzitrayasthApanA 1768-18301, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamasya rAzestriMzadadhikASTAdazazatapramANasya guNanaM, jAtAnyaSTAdazaiva zatAni triMzadadhikAni 1830, tatra dvAvapi rAzI mahAntAviti dvayorapi dvAbhyAmapavartanA, tatroparitano rAzirjAto nava zatAni paMcadazottarANi 915, aghastano'STau zatAni caturazItyadhikAni 884, tataH sUryaH kila SaSTyA muhUrtamaNDalaM parisamApnotIti
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 jyotiSkaraNDakam uparitano rAziH SaSTyA guNyate, jAtAni catuSpaMcAzatsahasrANi nava zatAni 54900, tato'sya rAzezcatuSkenApavartanA kriyate, jAta uparitano rAzistrayodaza sahasrANi sapta zatAni paMcaviMzatyadhikAni 13725, chedarAziTTe zate ekaviMzatyadhike 221, tatra chedarAzinA uparitanasya rAzerbhAge hRte labdhA dvASASTirmuhUrtAH, upari cAMzA uddharanti trayoviMzatiH 6223 / 221 etAvatA kAlena candraH sarvAbhyantaraM maNDalaM bhramaNena parisamApnoti // 258 // adhunA maNDale maNDale pratimuhUrtaM gatiparimANamAha eeNa u bhaiyavvo maMDalarAsI havijja jaM laddhaM / sA somamuhuttagaI tarhi tarhi maMDale niyayA // 259 // etena-anantaroditena parisamAptikAlena maNDalarAzi:-maNDalaparirayarAzibhaktavyaH, bhakte ca tasmin yad bhavati labdhaM sA 'somasya' candramasastasmin tasmin maNDale niyatA muhUrtagatiH-muhUrtagatiparimANaM, tatra maNDalaparisamAptikAlo dvASaSTirmuhUrtAH ekasyaikavizatyadhikazatadvayacchedakRtAstrayoviMzatiraMzAH tataH savarNanArthaM muhUrto'pi dvAbhyAM zatAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM guNyate, guNayitvA coparitanAstrayoviMzatiraMzAH prakSipyante, jAtAni trayodaza sahasrANi sapta zatAni paMcaviMzatyadhikAni 13725, sarvAbhyantare candramaNDalaparirayaparimANaM trINi yojanalakSANi paMcadaza sahasrANi navAzItyadhikAni 315089, iha chedarAziH muhUrtAMzarAzirUpastataH parirayaparimANamapi dvAbhyAM zatAbhyAmeka viMzatyadhikAbhyAM guNyate, jAtaH SaTko navakaH SaTkastrikazcatuSkaH SaTkaH SaTko navakaH 69634669, tata eteSAM trayodazabhiH sahasraiH saptabhi : zataiH paMcaviMzatyadhikairbhAgo hriyate, hRte ca bhAge labdhAni paMca yojanasahasrANi trisaptatyadhikAni, aMzAzca saptasaptatizatAni catuzcatvAriMzadadhikAni 5073-7744 / 13725 etAvatI sarvAbhyantare maNDale candramasaH pratimuhUrtaM gatiH, dvitIye candramaNDale parirayaparimANaM trINi lakSANi paMcadaza sahasrANi trINi zatAnyekoviMzatyadhikAni 315319, etad dvAbhyAM zatAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM guNyate, jAtaH SaTko navakaH SaTko'STakaH paMcakazcatuSko navako navakaH 69685499, eteSAM trayodazabhiH sahasraiH saptabhiH zataiH paMcaviMzatyadhikairbhAgo hriyate, labdhAni paMca yojanasahasrANi saptasaptatyadhikAni aMzAH SaTtriMzacchatAni catuHsaptatyadhikAni 50773674 / 13725 etAvatI dvitIye maNDale candramasaH pratimuhUrta gatiH tRtIye maNDale parirayaparimANaM trINi lakSANi paMcadaza sahasrANi paMca zatAnyekonapaMcAzadadhikAni
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra teramo - nakSatra-sUrya-caMdranI gati 259 315549, etacchatadvayena ekaviMzatyadhikena guNyate, jAtaH SaTko navakaH saptakastrikA SaTkastriko dviko navakaH 69736329, eteSAM trayodazabhiH sahasraiH saptabhiH zataiH paMcaviMzatyadhikairbhAgo hiyate, labdhAni paMca yojanasahasrANi azItyadhikAni, aMzAstu trayodaza sahasrANi trINi zatAnyekonatriMzadadhikAni 5080-13329 / 13725 etAvatI tRtIye maNDale candramasaH pratimuhUrta gatiH, evaM sarveSvapi maNDaleSu parirayaparimANaM paribhAvya bhAvanIyaM yAvatsarvabAhyaM maNDalaM, tasmizca sarvabAhye maNDale parirayaparimANaM tisro lakSA aSTAdaza sahasrANi trINi zatAni paMcadazottarANi 318315, etAvad dvAbhyAM zatAbhyAmekaviMzatyAmekaviMzatyadhikAbhyAM guNyate, jAtaH saptakaH zUnyaM trikazcatuSkaH saptakaH SaTka ekakaH paMcakaM 70347615, eteSAM trayodazabhiH sahasraiH saptabhiH zataiH paMcaviMzatyadhikairbhAgo hiyate, hRte ca bhAge labdhAni paMca sahasrANi zatamekaM paMcaviMzatyadhika yojanAnAmaMzA ekonasaptatizatAni navatyadhikAni 5125-6990 / 13725 etAvatI sarvabAhye maNDale candramasaH pratimuhUrta gatiH // 259 // sampratyupasaMhAramAha nakkhattasUrasasiNo bhaNiyA esA u maMDalaMmi gaI / 'eSA' anantaroditasvarUpA maNDale maNDale nakSatrasya sUryasya zazinazca pratyekaM gatirbhaNitA // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM gatiparimANa pratipAdakaM trayodazaM prAbhRtaM samAptam // gAthArtha maMDala pariraya rAzi sAIThathI bhAMgatA je AvyuM te te-te maMDaLomAM niyata sUryanI muhUrta gati che. / 25chA TIkArtha : maMDala pariraya rAzine sAIThathI bhAgatAM je prApta thAya te maMDaLamAM te pratimuhUrta sUryanI gati che tyAM sarvAtyaMtara maMDaLamAM pariraya parimANa 315089 eno 60thI bhAga karatA para51 ? ATalA pramANa sarvAtyaMtara maMDaLamAM pratimuhUrta sUryanI gati che. bIjA maMDaLamAM pariraya pramANa 315107 teno 60thI bhAga karatA pa251 yojana, ATalI bIjA maMDaLamAM sUryanI pratimuhUrta gati che. trIjA maMDaLamAM pariraya parimANa 315125 eno 60thI bhAga karatA pa2para yojana ATalI
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam 260 trIjA maMDaLamAM pratimuhUrta sUryanI gati che. ema, sarvAtyaMtara maMDaLathI bahAra nIkaLatA sUryanI maMDaLe-maMDaLe gati pUrva-pUrva anaMtara maMDaLa viSaya gatinI apekSAe kAMIka nyUna chatAM vyavahArathI paripUrNa 18 yojana vadhatA tyAM sudhI kahevA jyAM sudhI sarva bAhyamaMDaLa che ane te sarva bAhyamaMDaLamAM pariraya parimANa 318315 che teno 60thI bhAga karatA 5305 x yojana AvyA. eTalI sarvabAhya maMDaLamAM sUryanI pratimuhUrta gati che. Ama, sUryanuM pratimaMDaLa gatiparimANa kahyuM. have, caMdranuM pratimaMDaLa gati parimANa kahevA pahelAM jeTalA kALe bhramIthI maMDaLane caMdra pUre che teTalo kALa parimANa batAve che. gAthArtha : caMdrano 62, muhUrta pratimaMDaLa bhramaNakALa jANavo. // 258 // 23 221 1830 TIkArtha : caMdrano te te maMDaLano samAptikALa 62 muhUrta pramANa jANavo, ATalA kALe caMdra te-te maMDaLane bhramaNa dvArA pUrNa kare che. e kaI rIte jaNAya che? A yugamAM sUryodayo 1830 hoya che ane caMdrodayo 1768 tethI airAzika karmano avasara che - jo 1768 caMdrodaya dvArA 1830 sUryodayo maLe to eka caMdrodayathI keTalo kALa Ave ? 1768 1, ahIM aMtyarAzi sAthe madhya rAzine guNatAM 1830 AvyA, tyAM baMne rAzi moTI hovAthI baMnenI 2thI apavartanA karavI eTale uparanI rAzi 915 temaja nIceno rAzi 884 Avyo. sUrya 60 muhUrte maMDala parisamApta kare che eTale uparanI saMkhyAne 60thI guNavI eTale 54900 thayA enI 4thI apavartanA karavI. (cArathI cheda karavo) 54900 4 = AvyA. have chedarAzino uparanI rAzithI bhAga karavo. eTale 62 muhUrta AvyA. u52 23 aMzo vadhyA arthAt 62 muhUrto caMdra sarvAtyaMtara maMDaLane bhramaNathI pUruM kare che. // 158 // 884 23 221 atyAre maMDaLe-maMDaLe pratimuhUrta gati parimANa batAve che gAthArtha : enAthI bhAMgelo maMDaLa rAzi thAya, tyArabAda je AvyuM te caMdranI muhUrta gati te-te maMDaLomAM niyata jANavI. 259 || - - 13725 221 TIkArtha : A kahelA parisamApti kALa dvArA maMDaLa pariraya rAzino bhAga karavo, te bhAga karate chate je prApta thayuM te caMdranI te-te maMDaLamAM niyata muhUrta gati
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra teramo - nakSatra - sUrya-caMdranI gati 23 221 2744 13725 parimANa che. tyAM maMDaLa parisamApti kALa 62 muhUrta che. tethI savarNa karavA muhUrtane paNa 221thI guNavo. guNIne uparanA 23 aMzo emAM umeravA 62 X 221 + 23 = 13725 aMzo AvyA. sarvAtyaMtara maMDaLamAM caMdramaMDaLanuM pariraya parimANa 315089 che. ahIM cheda rAzi muhUrtIza rAzi rUpa che tethI pariraya parimANane paNa 221thI guNatAM 69634669 AvyA. teno 13725thI bhAga karatAM 5073ATalI sarvAtyaMtara maMDaLamAM caMdranI pratimuhUrta gati che. bIjA caMdramaMDaLamAM pariraya parimANa 315319 yojana che. tene 221thI guNatAM 69685499 eno 13725thI bhAga karatAM 5077 ATalI bIjA maMDaLamAM caMdranI pratimuhUrta gati che. trIjA maMDaLamAM pariraya parimANa 315549 yojana che tene 221thI guNatAM 69736329 eno 13725thI bhAga karatAM 5080 ATalI trIjA maMDaLamAM caMdranI pratimuhUrta gati che. ema sarvamaMDaLomAM pariraya pramANa bhAvIne chellA sarvabAhya maMDaLa sudhI bhAvanA karavI. te sarvabAhya maMDaLamAM pariraya parimANa 318315 ane 221thI guNatAM 70347615 eno 13725thI bhAga karatAM 5125 ATalI sarvabAhya maMDaLamAM caMdranI pratimuhUrta gati thAya che. // 259 // 13329 13725 upasaMhAra H gAthArtha : nakSatra-sUrya-caMdranI A maMDale-maMDaLe muhUrtagati kahI| :: TIkArtha : saraLa che. 3674 13725 - // zrImad malayagiriviracita jyotiSkareMDaka TIkAmAM gati parimANa pratipAdana karatuM teramuM prAmRta sAnuvAda samApta thayuM. II - 261 6990 13725
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-14H Rtu parimANa uktaM trayodazaM prAbhRtaM, saMprati sUryacandrartuparimANa pratipAdakaM caturdazaM prAbhRtaM vaktukAmastadupakSepamAha etto uuparimANaM vocchAmi ahANupubbIe // 260 // 'ataH' maNDaleSu nakSatrasUryazazinAM pratimuhUrta gatiparimANapratipAdanAdnantaram 'RtuparimANaM' sUrya parimANaM candrartuparimANaM ca 'yathAnupUrvyA krameNa vakSyAmi // 260 // pratijJAtameva nirvAhayitukAmaH prathamataH sUryartuparimANaM pratipAdayati teramuM prAbhRta jaNAvIne have, sUrya-caMdranI RtunuM parimANa batAvatuM caudamuM prabhuta jaNAve che thArtha : 4, 5chI nupUrvI pramANe *turnu paribhA sely. // 260 // maMDalomAM nakSatra - sUrya-caMdranI pratimuhUrta gatinuM pratipAdana karIne sUryaRtu parimANa ane caMdraRtu parimANa anukrame jaNAvIzuM. 260 || sUryaRtu parimANa be AiccA mAsA ekaTTI te bhavaMta'horattA / evaM uuparimANaM avagayamANA jiNA biti // 261 // yau dvau 'AdityamAsau' sUryamAsau yAvahorAtriparigaNanayA ekaSaSTirahorAtrA bhavanti, tathAhi-sUryasya mAsastriMzadahorAtrA: ekasya cAhorAtrasya cAI, tato dvau sUryamAsAvekaSaSTirahorAtrA bhavanti, 'etat' etAvat RtoH-suuryttoH parimANam 'apagatamAnA' mAnagrahaNamupalakSaNam apagatasakalakrodhamAnAdivargA jinA:- tIrthakRto bruvate // 261 // sAmpratamIpsitasUryAnayane karaNamabhidhitsurAha
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra caudamo - Rtu parimANa 263 gAthArthaH be sUrya mAso te 61 ahorAtro hoya che. A Rtu parimANa dUra thayelA bhAnavAnezvarI 3 cha. // 261 // TIkArtha je be sUryanAso che te ahorAtranI gaNatarIthI 61 ahorAtra thAya che. te A rIte sUryamAsanA ahorAtro 30 hoya che eTale be mAsanA ukta ahorAtro thAya ATaluM sUrya RtunuM parimANa apagata krodhamAnAdi sakala kaSAyavALA jina-tIrthakaro kahe cha. // 261 // have, icchita sUryaRtu lAvavA mATe karaNa batAve che. sUrauussA''NayaNe pavvaM pannarasasaMguNaM niyamA / tihisaMkhittaM saMtaM bAvaTThIbhAgaparihINaM // 262 // duguNegaTThIe~ juyaM bAvIsasaeNa bhAie niyamA / jaM laddhaM tassa puNo chahi hiya sesaM uU hoi // 263 // sesANaM aMsANaM behiM u bhAgehiM tesiM jaM laddhaM / / te divasA nAyavvA hoti pabattassa ya uDDussa // 264 // 'sUryasya' sUryasambandhina RtorAnayane 'parva' parvasaMkhyAnaM niyamAtpaMcadazaguNaM karttavyaM, parvaNAM paMcadazatithyAtmakatvAt, iyamatra bhAvanA-yadyapIha Rtava ASADhAdiprabhavAstathA'pi yugaM pravarttate zrAvaNabahulapakSe pratipada Arabhya tato yugAdita Arabhya pravRttAni yAni parvANi tatsaMkhyA paMcadazaguNA kriyate, kRtvA ca parvaNAmupari yA vivakSitaM dinamabhivyApya tithayastAstatra saMkSipyante, prakSipyanta ityarthaH, tataH 'bAvaTThIbhAgaparihINaM'ti pratyahorAtramekaikena dvASaSTibhAgena parihIyamAnena ye niSpannA avamarAtrAste'pyupacArAd dvASaSTibhAgAstaiH parihInaM parvasaMkhyAnaM karttavyaM, tataH 'duguNa'tti dvAbhyAM guNyate, guNayitvA caikaSaSTyA yutaM kriyate, tato dvAviMzena zatena bhAjite sati yallabdhaM tasya SaDbhirbhAge hRte yaccheSaM sa RturanantarAtIto bhavati, ye'pi cAMzAH zeSA uddharitAsteSAM dvAbhyAM bhAge hRte 1. 263-4 gAthAyugala sthAne je0 kha0 AdarzayorevaM svarUpaM gAthAyugalaM vartate - 'egaTThIya vibhatte tammi yaladdhammi rUvamAdejjA / jati laddhaM havati samaM niraMsago natthi dAyavyo / laddhassa tu chahi bhAgo jaM sesaM so uDU tu nAyavyo / uparivADI ya imA nAyavvA ANapavvIe iti ma.vi. 1.6 ttippnne||
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 jyotiSkaraNDakam yallabdhaM te divasAH pravarttamAnasya RtorjJAtavyAH, eSa karaNagAthA'kSarArthaH samprati karaNabhAvanA kriyate-tatra yuge prathame dIpotsave kenApi puSTaM-kaH sUryarturanantaramatItaH ? ko vA samprati varttate ? tatra yugAditaH sapta parvANyattikrAntAnIti sapta dhriyante, tAni paMcadazabhirguNyaMte, jAtaM paMcottaraM zataM, etAvati ca kAle dvAvavamarAtrAvabhUtAmiti dvau tataH pAtyete sthitaM pazcAt vyuttaraM zataM 103, tad dvAbhyAM guNyate, jAte dve zate SaDuttare 206, tatraikaSaSTiH prakSipyante, jAte dve zate saptaSaSTyAdhike 267, tayoviMzena zatena bhAgo hriyate, labdhau dvau, tau SaDbhirbhAgaM na sahata iti na tayoH SaDbhirbhAgahAraH, zeSAstvaMzA uddharanti trayoviMzatiH, teSAmaddhe jAtA ekAdaza arddhaM ca, sUryazciASADhAdistata AgataM dvAvRtU atikrAntau, tRtIyazca RtuH samprati pravarttate, tasya ca pravarttamAnasyaikAdaza divasA atikrAntA dvAdazo vartate iti / tathA yuge prathamAyAmakSayatRtIyAyAM kenApi pRSTaM-ke RtavaH pUrvamatikrAntAH ? ko vA samprati vartate ? tatrAkSayatRtIyAyAH prathamAyAH prAg yugasyAdita Arabhya parvANyatikrAntAnyekonaviMzatiH, tata ekonaviMzatiM dhRtvA paMcadazabhirguNyate, jAte dve zate paMcAzItyadhike 285, akSayatRtIyAyAM kila pRSTamiti parvaNAmuparitanyastisrastithayaH prakSipyante, jAte dve zate aSTAzItyadhike 288, etAvati ca kAle'vamarAtrA: paMca bhavanti iti paMca tataH pAtyante, jAte dve zate tryazItyadhike 283, te dvAbhyAM guNyete, jAtAni paMca zatAni SaTSaSTyadhikAni 566, tAnyekaSaSTisahitAni kriyante, jAtAni SaT zatAni saptaviMzatyadhikAni 627, teSAM dvAviMzena zatena bhAgo hriyate, labdhAH paMca, pazcAduddharanti saptadaza, teSAmaddhe labdhAH sArddhA aSTau, AgataM-paMca Rtavo'tikrAntAH, SaSThasya ca RtoH pravarttamAnasyASTau divasA gatA navamo varttate / tathA yuge dvitIye dIpotsave kenApi puSTaMkiyanta Rtavo'tikrAntAH ? ko vA samprati vartate ? tatraitAvati kAle paNyitikrAntAni ekatriMzat, tAni paMcadazabhirguNyante, jAtAni catvAri zatAni paMcaSaSTyadhikAni 465, avamarAvAzcaitAvati vyatyakrAmannaSTau, tato'STau pAtyante, sthitAni zeSANi catvAri zatAni saptapaMcAzadadhikAni 457, tAni dviguNIkriyante, jAtAni nava zatAni caturdazottarANi 914, teSvekaSaSTibhAgaprakSepe jAtAni nava zatAni paMcasaptatyadhikAni 975, teSAM dvAviMzena zatena bhAgaharaNaM, labdhAH sapta, upariSTAdaMzA uddharanti ekaviMzaM zataM, tasya dvAbhyAM bhAge hRte labdhAH SaSTiH sArdhA, saptAnAM ca RtunAM SaDbhirbhAge hate labdha ekaH, eka upariSTAttiSThati,
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra caudamo - Rtu parimANa . 265 AgatamekaH saMvatsaro'tikrAntaH, ekasya ca saMvatsarasyopari prathama RtuH prAvRDnAmA'tigato, dvitIyasya ca SaSTirdinAnyatikrAntAnyekaSaSTitamaM pravarttata iti, evamanyatrApi bhAvanA kAryA // 262-264 // sAmpratamamUnAmRtUnAM nAmAnyAha-- gAthArtha : sUrya Rtu lAvavA mATe parvane niyamA paMdaragaNuM, tithi saMyukta tathA bAsaThIyA bhAga (avamarAtra) parihIna karavuM. dviguNa karI 61thI yukta karI 122thI niyamA bhAga karatA je prApta thayuM tene pharIthI 6thI bhAga karatAM je zeSa vadhe te Rtu hoya che. zeSa aMzone 2thI bhAga karatAM jeTaluM vadhyuM te pravartamAna RtunA divaso jANavA. // 262-264 // TIkArtha : sUrya saMbaMdhi Rtu lAvavA mATe parvasaMkhyAne niyamA paMdaragaNI karavI. arthAt je paNa ahIM aSADhAdi prabhavA-zarU thatI Rtuo che chatAM paNa yuga zrAvaNa mAsanA kRSNapakSamAM zarU thAya che te paNa pratipada (ekama)thI tethI yuganI zarUAtathI mAMDIne pravRtta thayelA je parvo che tenI saMkhyAne paMdaragaNI karavI ane ka2Ine parvonA upara je vivakSita divasane vyApta thaIne tithio rahelI che te temAM umeravI tyArabAda temAMthI prati ahorAtra bhAgathI rihIyamAna karatAM je avamarAtro thayelA che te 62 paNa upacArathI bhAga che tenAthI rihIna parvasaMkhyA karavI. pachI ene 2thI guNavuM 1 62 ane guNIne emAM 61 umeravA, te pachI 122thI bhAga karatAM je AvyuM teno 6thI bhAga karatAM je zeSa bacyuM te 'Rtu' chello pasAra thayelo hoya che ane je paNa aMzo zeSa rahyA teno 2thI bhAga karatA je prApta thayuM te pravartamAna RtunA divaso jANavA. A karaNagAthA mATe akSarArtha che. karaNavidhinI bhAvanA pra. yugamAM prathama divALInA divase koIe pUchyuM - sUryano chello kayo Rtu pasAra thayo che ? athavA atyAre kayo cAlI rahyo che ? u. yuganI zarUAtathI 7 parvo pasAra thayA che tene dhAravA te paMdaraguNA karatAM 105 thayA eTalA samayamAM 2 avamarAtro thayA te bAda karatAM 103 tene 2thI guNatAM 206 temAM 61 umeratAM 267 teno 122thI bhAga karatAM 2 vyA. teno 6 vaDe
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam bhAga thaI zakato nathI. zeSa aMzo 23 vadhyA tenA aDadhA karatAM 11 thayA sUryaRtu aSADhathI che tethI 2 Rtu pasAra thaI tathA vartamAnamAM trIjI Rtu cAle che tenA 11 divaso pasAra thaI gayA che ane 12mo divasa atyAre pravartamAna che. 266 pra. tathA yugamAM prathama akSaya tRtIyAnA divase koI pUche ke keTalA Rtuo pasAra thaI gayA ? tathA vartamAnamAM kayo Rtu cAlI rahyo che ? u. prathama akSaya tRtIyAnA pahelA yuganA AraMbhathI mAMDIne 19 parvo pasAra thayA che tene 15thI guNatAM 285 thayA tathA akSaya tRtIyAe pUchAyuM che eTale 3 tithio umeratAM 288 eTalA samayamAM 5 avamarAtro thAya che. e bAda karatAM 288 5 = 283 tene bamaNA karatAM 566 thayA temAM 61 umeratAM 627 thayA. teno 122thI bhAga karatAM 5 AvyA. pAchaLa 17 vadhyA tenA aDadhA karatAM 8 thayA je pariNAma AvyuM te 5 Rtuo pasAra thaI tathA chaThThI RtunA paNa 8 divasa pasAra thayA ane atyAre navamo divasa pravartamAna che. pra. yugamAM bIjI divALIe koIe pUchyuM keTalI Rtuo pasAra thaI ? vartamAnamAM kaI Rtu pravarte che ? u. eTalA kALamAM 31 parvo pasAra thayA che tene 15 vaDe guNatAM 465 thayA tathA ATalA samayamAM 8 avamarAtro thayA te bAda karatAM 457 thayA tenA bamaNA karatAM 914 thayA tathA temAM 61 umeratAM 975 thayA. teno 122thI bhAga karatAM 7 AvyA. upara 121 aMzo vadhyA teno 2thI bhAga karatAM 60 thayA sAta Rtuono 6thI bhAga karatAM 1 Avyo. tathA u52 1 bacyo, pariNAma H 1 saMvatsara pasAra thayuM tenA upara 1 Rtu varSA nAmano gayo tathA bIjA RtunA 60 divaso pasAra thayA tathA atyAre 61mo divasa cAlu che ema anyatra paNa bhAvanA karavI. // 262-264 // RtuonAM nAmo pAusa vAsAratto sarao hemaMta vasaMta gimhA ya / ee khalu chappi uU jiNavaradiTThA mae siTThA // 265 //
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra caudamo Rtu parimANa 267 prathama RtuH prAvRGnAmA dvitIyo varSArAtrastRtIyaH zarat caturtho hemanta: paMcamo vasantaH SaSTho grISmaH, ete SaDapi Rtava evaMnAmAno 'jinavaradRSTAH' sarvajJadRSTA mayA 'ziSTAH ' kathitAH // 265 // sampratameteSAmRtUnAM madhye ka RtuH kasyAM tithau samAptimupayAtIti parasya praznAvakAzamAzaMkya tatparijJAnAya karaNamAha - gAthArtha : prAvRSa, varSA, zarada, hemaMta, vasaMta tathA grISma parejara khAcha me Rtuo jinezvara bhagavaMtoe joyelI meM kahI che. 265 TIartha : prathama Rtu prAvRT nAmanI, jIbhe varSArAtra, trIbhe zaraha, thotho hemaMta, pAMcamo vasaMta tathA chaThTho grISma, A chae Rtuo jinezvara - sarvajJoe joyelI meM kahI che. // 265 // have A RtuomAMthI kayo Rtu kaI tithie samApta thAya che evA para(ziSya)nA praznAvakAzanI zaMkA karIne tenA parijJAna mATe karaNa batAve che icchAuU biguNio rUvoNo biguNio u pavvANi / tassa''ddhaM hoi tihI jattha samattA uU tIsaM // 266 // yasmin Rtau jJAtumicchA sa Rtudhriyate, tatsaMkhyA dhriyate ityarthaH tataH sa dviguNita: kriyate, dvAbhyAM guNyata itiyAvat dviguNita: san rUponaH kriyate, tataH punarapi sa dvAbhyAM guNyate, guNayitvA ca pratirAzyate, dviguNitazca san yAvAn bhavati tAvanti parvANi draSTavyAni, tasya ca dviguNIkRtasya pratirAzitasyArddhaM kriyate taccArddhaM yAvad bhavati tAvatyAstithayaH pratipattavyAH, yAsu yugabhAvinastriMzadapi RtavaH samAptAH - samAptimaiyaruriti karaNagAthAkSarArthaH, samprati karaNabhAvanA vidhIyate - kila prathama RturjJAtumiSTo yathA yuge kasyAM tithau prathamaH prAvRDlakSaNa RtuH samAptimupayAtIti, tatraikako dhriyate, sa dvAbhyAM guNyate, jAte dve rUpe, te rUpone kriyate, jAta ekakaH, evaM sa bhUyo'pi dvAbhyAM guNyate, jAte dve rUpe, te pratirAzyete, tayorarddhe jAtamekaM rUpamAgataM yugAdau dve parvaNI atikramya prathamAyAM tithau pratipadi prathamaH prAvRDnAmA RtuH samAptimagamat / tathA dvitIye Rtau jJAtumiccheti dvau sthApitau, tayordvAbhyAM guNane jAtAzcatvAraste rUponA: kriyante jAtAstrayaste bhUyo dvAbhyAM guNyante jAtAH SaT pratirAzyante, pratirAzitAnAM cArddhaM kriyate, jAtAstrayaH AgataM yugAditaH SaTparvANyatikramya tRtIyAyAM tithau dvitIya RtuH samAptimupAgamat, tathA tRtIye Rtau jJAtumiccheti trayo
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 jyotiSkaraNDakam dhriyante, dvAbhyAM guNyante jAtAH SaT, te rUponAH kRtAH santo jAtAH paMca, te bhUyo dviguNyante, jAtA daza, te pratirAzyante, pratirAzitAnAM cArddha labdhAH paMca, AgataM-yugAdita Arabhya daza paNyitikramya paMcamyAM tithau tRtIya RtuH samAptimiyAya, tathA SaSThe Rtau jJAtumiccheti, SaT sthApyante, te dvAbhyAM guNyante, jAtA dvAdaza, te rUponAH santo jAtA ekAdaza, te dviguNyante, jAtA dvAviMzatiH, sA pratirAzyate, pratirAzitAyAzcArddha kriyate, jAtA ekAdaza, AgataM yugAdito dvAviMzatiM parvANyatikramyaikAdazyAM tithau SaSThaH RtuH samApnoti tathA yuge navamaRtau jJAtumiccheti tato nava sthApyante, te dvAbhyAM guNyante, jAtA aSTAdaza, te rUponAH kriyante, jAtAH saptadaza, te bhUyo dviguNyante, jAtAzcastriMzat, sA pratirAzyate, pratirAzya ca tasyA arddha kriyate, jAtAH saptadaza, AgataM yugAditazcatustriMzatpaNyitikramya dvitIye saMvatsare pauSamAse zuklapakSe dvitIyasyAM tithau navama RtuH pari samApti gacchati, tathA triMzattame Rtau jijJAseti triMzaddhiyate, sA dviguNyate, jAtA SaSTiH, sA rUponA kriyate, jAtA ekonaSaSTiH, sA bhUyo dvAbhyAM guNyate, jAtamaSTAdazottaraM zataM, tat pratirAzyate, pratirAzya ca tasyArddha kriyate, jAtA ekonaSaSTiH, AgataM yugAdito'STAdazottaraM parvazatamatikramyaikonaSaSTitamAyAM tithau, kimuktaM bhavati ? - paMcame saMvatsare prathame ASADhamAse zuklapakSe caturdazyAM triMzattama RtuH samAptimupAyAsIt, vyavahArataH prathamASADhaparyanta ityarthaH // 266 // samprati varSAkAlazItakAlagrISmakAleSu caturmAsapramANeSu yasmin parvaNi karmamAsApekSayA'dhiko'horAtraH sUrya parisamAptau bhavati tat pratipAdayannAha gAthArtha : icchA Rtu dviguNita, rU5hIna, dvi guNita jeTalo thAya teTalA parvo jANavA tenAthI aDadhI tithi hoya che. jyAM trIze Rtuo samApta thAya che. / ra66 // je RtunA viSayamAM jANavAnI icchA che, te saMkhyA dhAravI, tene bevaDAvavI, pachI emAMthI 1 rUpa ochuM karavuM, pharI pAchI bevaDAvavuM. guNIne pratirAzi karavI. bevaDAvate chate jeTalA Ave teTalA parvo jANavA. te dviguNita pratirAzitanA arthAta bevaDAvIne je AgaLa pratirAzi karelI che tenA aDadhA karavA, te aDadhuM jeTaluM thAya che teTalI tithio jANavI. jemAM yugamAM thanArA trIse Rtuo samApta thAya che e karaNagAthAnA akSarArtha che have, karaNabhAvanA karIe chIe - tyAM prathama tra8tu jANavI che jemake yugamAM kaI tithie prAvRt rUpa prathama Rtu samApta thAya che tyAM 1 dhAravo tene rathI guNatAM 2 rUpa thayA temAMthI 1 rUpa ochuM karavuM. eka Avyo, pharI rathI guNatAM 2
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra caudamo - Rtu parimANa 269 AvyA te pratirAzi karavA. tenA aDadhA karatAM na Avyo. yuganI AdimAM 2 parvo pasAra thaIne ekama tithimAM prathama prAvRt nAmano Rtu samApta thayo. tathA rajo Rtu jANavo che eTale ra sthApyA tene bamaNA karatAM 4 thayA temAMthI 1 rUpa ochuM karatA 3 AvyA. tene pAchA bevaDAvyA eTale 6 thayA eno pratirAzi karyo. have e 6nA aDadhA karatAM 3 AvyA arthAt yuganI AdithI 6 parvo pasAra karIne trIja tithimAM bIjI Rtu samApta thaI tathA trIjI Rtu jANavA traNa dhAravA tenA bamaNA karatA 6 AvyA ane 1 rUpa ochuM karatAM pa rahyA. tenA bamaNAM 10 AvyA Ano pratirAzi karavo. pratirAzinA aDadhA karatAM 5 AvyA. arthAt yuganI AdithI mAMDIne 10 parvo pasAra karIne pamI tithie trIjo Rtu samApta thayo. tathA chaThTho Rtu jANavA 6 sthApavA tenA bamaNA 12 thayA. temAMthI 1 rUpa ochuM karatA 11 thayA enA bamaNA karatAM 22 thayA. ene pratirAzi karavo. pratirAzinA aDadhA karatAM 11 AvyA. arthAt yuganI AdithI 22 parvo pasAra thayA pachI 11mI tithie chaThTho Rtu samApta thAya che. tathA yugamAM 9mo Rtu jANavA mATe 9 dhAravA tenA bamaNA 18 thayA. temAMthI 1 rUpa ochuM karatA 17 thayA. tenA bamaNA karatAM 34 thayA. eno pratirAzi karavo. pratirAzinA aDadhA karatA 17 AvyA. arthAt yuganI AdithI 34 parvo pasAra karIne bIjA saMvatsaramAM poSa mahinAmAM zuklapakSe bIjatithie navamo Rtu samApta thAya che. (prati rAzinA aDadhA karatAM je 17 zeSa thayA temAMthI paNa eka parva bAda thaI jAya che te parva poSa kRSNa pakSa thAya che tenA pachI je 2 vadhyA te poSa mAsanI zukla pakSanI bIja tithi thAya che.) tathA trIsamI Rtu jANavAnI icchA che eTale 30 dhAravA tenA bamaNA 60 thayA. emAMthI 1 rUpa ochuM karatA 59 enA bamaNA karatAM 118 thayA. A pratirAzi thayo. parva saMkhyA 118 AvI. pratirAzinA aDadhA karatAM 59 thayA. arthAt yuganI AdithI 118 parvo pasAra karIne pa9mI tithimAM arthAtu pAMcamA saMvatsaramAM prathama aSADha mAse zuklapakSamAM 14 tithimAM trIsamo Rtu samApta thayo. ahIM 118 parva pachI pa9mI tithinI apekSAe 3 parva zuddha nIkaLe che ane zeSa kathA parvanI 14 tithio rahe che. vaLI pAMcamuM saMvatsara zrAvaNanA kRSNa pakSanI 1 thI zarU thAya che eTale
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 jyotiSkaraNDakam bIjA ASADhano zukla pakSa e yugano aMtima (1raramo) parva che tathA 118 parva pachI bIjA 59 tithimAMthI nIkaLelA 3 parvo pasAra thayA che tene umeratAM 121 parva thayA ane aMtima parvanI 14mI tithie Rtu samApta thAya che te bIjA aSADhano zukla parva che chatAM, vyavahArathI prathama aSADha sudhImAM. ema kahyuM che kAraNa ke tyAM adhika aSADha bhAsa mAve che. // 266 // have vaSakALa, zatakALa, grISmakALarUpa cAturmAsa pramANamAM je parvamAM karmamAsanI apekSAe adhika ahorAtra sUrya RtunI parisamAptimAM thAya che tenuM pratipAdana kare che taiyaMmi u kAyavvaM atirattaM sattame u pavvaMmi / vAsahimagimhakAle cAummAse vihIyate // 267 // varSAhimagrISmakAleSu pratyekaM 'caturmAseSu' caturmAsapramANeSu pRthag 'atirAtrAH' adhikA ahorAtrA vidhIyate, tadyathA-ekastRtIye parvaNyaparaH saptame parvaNi, iyamatra bhAvanAsUryartuciMtAyAM karmamAsApekSayA varSAkAle zrAvaNAdau tRtIye parvaNi gate eko'dhiko'horAtro, dvitIyaH saptame parvaNi, hemantakAle'pi ekastRtIye parvaNi dvitIyaH saptame, grISmakAle'pi ekastRtIye parvaNi dvitIyaH saptame // 267 // atrAha-pUrva parvAvamarAtrasahitamuktamidAnIM tvadhikarAtropetamiti kimatra kAraNam ? ata Aha uusahiyaM atirattaM jugasahiyaM hoi omarattaM tu / ravisahiyaM airattaM sasisahiyaM omarattaM tu // 268 // iha yadi parva RtusahitaM-sUryartusahitaM vivakSyate tadA vivakSitaM tRtIyAdikaM varSAkAladisambandhi atirAtram' adhikarAtraM, sUryartuparisamApticintAyAM tasmin vivakSite tRtIyAdau parvaNi karmamAsApekSayA'dhiko'horAtro bhavati, tathAhi-karmamAsastriMzatA dinaiH, sUryamAsastriMzatA sArdhena, mAsadvayAtmakazca RtuH, tataH sUryartuMparisamAptau karmamAsApekSayA'dhiko'horAtro bhavatIti, tathA yugaM candracandrAbhivarddhitacandrAbhivarddhitarUpaM saMvatsarapaMcakAlakaM, te ca paMcApi saMvatsarAzcandramAsApekSayA, tato yadi parva yugasahitaM' candramAsopetaM vivakSyate tadA vivakSitaM parva tRtIyAdikaM varSAkAladisambandhi avamarAtropetaM bhavati, karmamAsApekSayA tasmin tasmin tRtIyAdau parvaNi niyamAdeko'horAtraH patatIti bhAvaH,
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 adhikAra caudamo - Rtu parimANa etadevAha-'ravisahiya' mityAdi, ravisahitamatirAtraM, kimuktaM bhavati ? ravimAsaniSpadyamAna cintAyAM tasmin tRtIyAdau varSAkAladisambandhini parvaNi tattatsUrya parisamAptau karmamAsApekSayA ekaiko'dhiko'horAtraH prApyata iti, zazisahitamavamarAtraM, candraniSpAditAstithIradhikRtya karmamAsApekSayA vivakSitaM tRtIyAdiparva hInarAtraM bhavatItyarthaH // 268 // samprati yeSu mAseSu sUryartuparisamApticintAyAM pUrvapUrvasUryartugatatithyapekSayA'dhiko'horAtraH parivarddhate tAn pratipAdayati AsADhavahulapakkhe maddavae kattie ya pose y| phagguNavesAhesu ya airattaM hoi boddhavvaM // 268 // ASADhabahulapakSe tathA bhAdrapade mAse bahulapakSe evaM kArtika pauSe phAlgune vaizAkhe vA'tirAtraM boddhavyaM, pUrvapUrvasUryartugatatithyapekSayA eteSu SaTsu mAseSvadhiko'horAtro jJAtavyo, na zeSeSu mAseSu, // 268 a // etadeva savizeSamAha ekkaMtariyA mAsA tihI ya jAsu tu uU samappaMti / AsADhAI mAsA bhaddavayAI tihI savvA // 269 // iha sUrya cintAyAM mAsA ASADhAdayo draSTavyAH, ASADhamAsAdArabhya RtUnAM prathamataH pravarttamAnatvAt, tithayaH sarvA api bhAdrapadAdyAH, bhAdrapadAdiSu mAseSu prathamAdInAmRtUnAM parisamAptatvAt, tatra yeSu mAseSu yAsu vA tithiSu 'RtavaH' prAvRDAdayaH sUryasatkAH parisamApnuvanti te ASADhAdayo mAsAH tAzca tithayo 'bhAdrapadAdyAH' bhAdrapadAdimAsAnugatAH sarvA apyekAntaritA veditavyAH, tathAhi-prathama RturbhAdrapade mAse samAptimupaiti, tata ekaM mAsamazvayugalakSaNamapAntarAle muktvA kArtike mAse dvitIya RtuH parisamAptimiyarti, evaM tRtIyaH pauSamAse caturthaH phAlgune paMcamo vaizAkhe SaSTha ASADhe, evaM zeSA api RtavaH SaTsu mAseSvekAntareSu vyavahArataH parisamAptimApnuvanti, na zeSeSu mAseSu, tathA prathama RtuH pratipadi samAptimeti, dvitIyaH tRtIyAyAM tRtIyaH paMcamyAM caturthaH saptamyAM paMcamo navamyAM SaSTha ekAdazyAM saptamastrayodazyAM aSTamaH paMcadazyAM, ete sarve'pi Rtavo bahulapakSe, tato navama RtuH zuklapakSe dvitIyAyAM dazamazcaturthyAM ekAdazaH SaSTyAM dvAdazo'STamyAM trayodazo dazamyAM caturdazo dvAdazyAM paMcadaza caturdazyAM, ete sapta RtavaH zuklapakSe, ete kRSNazuklapakSabhAvinaH paMcadazApi Rtavo yugasyAH bhavanti, tata uktakrameNaiva zeSA api
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam paMcadaza Rtavo dvitIye yugasyArddhe bhavanti, tadyathA - SoDaza RturbahulapakSe pratipadi saptadazastRtIyAyAmaSTAdazaH paMcamyAmekonaviMzatitamaH saptamyAM viMzatitamo navamyAmekaviMzatitama ekAdazyAM dvAviMzatitamastrayodazyAM trayoviMzatitamaH paMcadazyAm, ete SoDazAdayastrayoviMzatiparyantA aSTau bahulapakSe, tataH zuklapakSe dvitIyAyAM caturviMzatitamaH paMcaviMzatitamazcaturthyAM SaDviMzatitamaH SaSThyAM saptaviMzatitamo'STamyAmaSTAviMzatitamo dazamyAmekonatriMzattamo dvAdazyAM triMzattamazcaturdazyAM evamete sarve'pi Rtavo yuge mAseSvekAntariteSu tithiSvapi caikAntaritAsu bhavanti // 269 // sAmpratameteSu RtuSu candranakSatrayogaM sUryanakSatrayogaM ca pratipipAdayiSustadviSayaM karaNamAha 272 gAthArtha : varSA, hima, grISmakALanA pratyeka cAturmAsomAM trIjA ane sAtamA parvamAM atirAtro karAya che. // 267 II TIkArtha : cAra-cAra mAsanA pramANavALA varSA, hima, grISmakALomAM alaga alaga adhika ahorAtro karAya che te A rIte - paheluM ahorAtra trIjA parvamAM tathA bIjuM sAtamA parvamAM karAya che. bhAvanA AvI che ke - sUryaRtunI vicAraNAmAM karmamAsanI apekSAe varSAkALamAM zrAvaNanI AdimAM trIjA parvanA pasAra thate chate eka adhika ahorAtra, bIjo sAtamA parvamAM, hemaMtakALe paNa eka trIjA parvamAM ane bIjo sAtamA parvamAM tathA grISma kALe paNa eka trIjA parvamAM ane bIjo sAtamA parvamAM adhika ahorAtra thAya che. // 267 // pra. pUrve parvamAM avamarAtra sahita ema kahyuM hatuM ane atyAre tame adhikarAtra sahita ema kaho cho emAM zuM kAraNa che ? u. gAthArtha : Rtu sahita te atirikta (atirAtra) ane yugasahita te avamarAtra hoya che. te rIte sUryasahita atirAtra ane caMdrasahita avamarAtra hoya che. // 268 // TIkArtha : ahIM jo sUryaRtu sahita parvanI vivakSA karavAmAM Ave to vivakSita trIjAdi varSAkALAdi saMbaMdhi adhikarAtra che. sUryaRtu parisamAptinI vicAraNAmAM te vivakSita trIjAdi parvamAM karmamAsanI apekSAe adhika ahorAtra thAya che. te A rIte - karmamAsa 30 divase thAya che. sUryamAsa 30 divase thAya che ane Rtu 2 mAsa pramANa 2
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra caudamo Rtu parimANa 273 che tethI sUryaRtunI parisamAptimAM karmamAsanI apekSAe adhika ahorAtra thAya che tathA yuga candra-caMdra-abhivardhita-caMdra-abhivardhita rUpa pAMca saMvatsarakALa rUpa che. te pAMce saMvatsaro caMdramAsanI apekSAe che tethI jo parva yugasahita-caMdramAsathI yukta vivakSAya tyAre vivakSita parva trIjuM vagere varSAkALAdi saMbaMdhi avamarAtra yukta thAya che, karmamAsanI apekSAe te-te trIjAdi parvamAM niyamA eka ahorAtra paDe che. e ja batAve che. ravi sahita adhika2Atra arthAt sUryamAsathI banatA RtunI vicAraNAmAM te tRtIyAdi varSAkALAdi saMbaMdhi parvamAM te-te sUryaRtu parisamAptimAM karmamAsanI apekSAe eka-eka adhika ahorAtra prApta thAya che. zazi sahita avamarAtra caMdrathI niSpAdita tithione AzrayIne karmamAsanI apekSAe vivakSita tRtIyAdi parvamAM hIna rAtra thAya che. 5268aaaa avamarAtra - - have, je mAsomAM sUryaRtu parisamAptinI vicAraNAmAM pUrva-pUrva sUryaRtu gata tithionI apekSAe adhika ahorAtra thAya che. tene batAvIe chIe - aSADhamAM kRSNapakSamAM tathA bhAdrapadamAM kRSNapakSamAM ema kArtika, poSa, phAlguna, vaizAkhamAM atirAtra jANavA, pUrva-pUrva sUrya Rtu gata tithinI apekSAe A cha mAsomAM paNa adhika ahorAtra jANavo. zeSa mAsomAM adhika ahorAtra thato nathI ene ja vizeSathI jaNAve che gAthArtha : ekAMtarita mAso ane tithio jemAM te Rtuo samApta thAya che te aSADhAdi mAso ane bhAdrapadAdi tithio sarve ekAMtarita jANavI. // 269 // - TIkArtha : ahIM sUryaRtunI vicAraNAmAM aSADhAdi mAso jANavA. aSADha mAsathI AraMbhIne prathamathI Rtuo pravarte che. bhAdrapadAdi mAsomAM prathamAdi Rtuo parisamApta thAya che. temAM je mAso athavA je tithiomAM prAvRTAdi Rtuo samApta thAya che te aSADhAdi mAso ane bhAdrapadAdi mAsa anugata te sarve tithio ekAntarita jANavI, te Ama prathama Rtu bhAdrapada mAsamAM pUrNa thAya che tyArabAda Aso mAsa rUpa eka mAsane vacce choDIne kArtika mAsamAM bIjo Rtu pUrNa thAya che ema trIjo poSa mAsamAM, cotho phAlgunamAM, pAMcamo vaizAkhamAM ane aSADha mAsamAM chaThTho Rtu A rIte zeSa Rtuo paNa ekAntarita cha mahinAomAM vyavahArathI pUrNa thAya che. zeSa mAsomAM nathI rahetI. tathA prathama Rtu ekamanI samApta thAya che, bIjI Rtu trIjanA divase, trIjI Rtu pAMcamanI, cothI Rtu sAtamanI, pAMcamI Rtu nomanI,
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 jyotiSkaraNDakam chaThThI agiyArasanA divase, sAtamI 13nA divase, AThamI pUrNimAe. A badhI Rtuo kRSNapakSamAM thAya che tyArabAda navamo Rtu zuklapakSamAM bIjanA, dazamo Rtu cothanA, agiyAramo Rtu chaThThanA, bAramo Rtu AThamanA, teramo Rtu dazamanA, caudamo Rtu bArasanA, paMdaramo Rtu caudazanA divase pUrNa thAya che. A sAta Rtuo zuklapakSamAM pUrNa thAya che. A kRSNa-zukla pakSamAM thanArI paMdara Rtuo yuganA ardhamAM thAya che tyArabAda uktakramathI zeSa 15 Rtuo bIjA yugArdhamAM thAya che. te A rIte - soLamo Rtu kRSNapakSamAM ekame, sattaramo trIjanA, aDhAramo pAMcamanA, ogaNIzamo sAtamanA, vazamo nomanA, ekavIsamo agiyArasanA, bAvIsamo terasanA, tevIsamo amAvasyAmAM, A soLathI tevIza sudhInI ATha Rtuo kRSNapakSamAM thAya che tyArabAda zuklapakSanI bIje covIsamo, paccIsamo cothanA, chavvIsamo chaThThanA sattAvIsamo AThamanA, aDhAvIzamo dazamanA, ogaNatrIsamo bArazanA tathA trIsamo caudazanA divase pUrNa thAya che. A badhI Rtuo yugamAM ekAntarita mAso ane ekAMtarita tithiomAM thAya che. te 26lA have A RtuomAM caMdra nakSatra yoga ane sUryanakSatra yoga batAvavA mATe tenA vize karaNa batAve che tinni sayA paMcahigA aMsA cheo sayaM ca cottIsaM / egAibiuttaraguNo dhuvarAsI esa boddhavvo // 270 // sattaTThi addhakhette dugatigaguNitA same divaDhakhitte / aTThAsII pusse sojjhA abhiimmi bAyAlA // 271 // eyANi sohaittA jaM sesaM taM tu hoi nakkhattaM / ravisomANaM niyamA tIsAe~ uU samattIsu // 272 // trINi zatAni paMcottarANi 'aMzAH' vibhAgAH kiMrUpacchedakRtAH ? iti cedityAhachedaH zataM catustriMzaM, kimuktaM bhavati ? catustriMzadadhikazatacchedena chinnaM yadahorAtraM tasya satkAni trINi zatAni paMcottarANyaMzAnAmiti, ayaM dhruvarAzirboddhavyaH / eSa ca dhruvarAzirekAdivyuttaraguNa iti Ipsitena RtunA ekAdinA triMzatparyantena dvayuttareNaekasmAdArabhya tata UrdhvaM vyuttaravRddhena guNyate smeti guNo-guNitaH karttavyastato'smAcchodhanakAni zodhayitavyAni // 270 // tatra zodhanakapratipAdanArthamAha iha yannakSatramarddhakSetraM tatra
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra caudamo Rtu parimANa 275 - saptaSTiH zodhyA, saiva saptaSaSTiH 'same' samakSetre dviguNitA satI zodhyA, catustriMzaM zataM zodhyamityarthaH / 'dvyarthe' dvyardhakSetre saiva saptaSaSTiH - triguNitA satI zodhyA, ekottare dve zate tatra zodhye iti bhAva:, iha sUryasya puSyAdIni nakSatrANi zodhyAni, candrasyAbhijidAdIni, tatra sUryanakSatrayogacintAyAM puSye- puSyaviSayA aSTAzItiH zodhyA, candranakSatrayogacintAyAmabhijiti dvicatvAriMzat // 279 // ' etAni' anantaroditAni arddhakSetrasamakSetravyarddhakSetraviSayANi zodhanakAni zodhayitvA yaduktaprakAreNa nakSatraM zeSaM bhavati-na sarvAtmanA zuddhimaznute tannakSatraM 'ravisomayo:' sUryasya candramasazca niyamAjjJAtavyam / triMzatyapi RtusamAptiSu / evaM karaNagAthAtrayArthaH / samprati karaNabhAvanA kriyate tatra prathama RtuH kasmin candranakSatre samAptimupaitIti jijJAsAyAmanantaroditaH paMcottaratrizatIpramANo dhruvarAzirdhiyate, sa ekena guNyate, ekena guNitaM tadeva bhavatIti tAvAneva dhruvarAzirjAtaH, tatrAbhijito dvAcatvAriMzacchuddhA, sthite pazcAd dve zate triSaSTyadhike 263, tatazcatustriMzena zatena zravaNaH zuddhaH, zeSaM jAtamekonatriMzaM zataM 129, tena ca dhaniSThA na zudhyati, tata AgatamekonatriMzaM zataM catustriMzadadhikazatabhAgAnAM dhaniSThAsatkamavagAhya candraH prathamataH sUrya samApayati, yadi dvitIyasUryarttujijJAsA tadA sa dhruvarAzi: paMcottarazatatrayapramANastribhirguNyate, jAtAni nava zatAni paMcadazottarANi 915, tatrAbhijito dvAcatvAriMzacchuddhA, sthitAni zeSANyaSTau zatAni trisaptatyadhikAni 873, tatazcatustriMzena zatena zravaNaH zuddhimupagataH, sthitAni zeSANi sapta zatAni ekonacatvAriMzadadhikAni 739, tato'pi catustriMzena zatena dhaniSThA zuddhA, jAtAni SaT zatAni paMcottarANi 605, tato'pi saptaSaSTyA zatabhiSak zuddhA, sthitAni-pazcAtpaMca zatAnyaSTatriMzadadhikAni 538, tebhyo'pi caturiMdrzena zatena pUrvabhadrapadA zuddhA, sthitAni catvAri zatAni caturAdhikAni 404, tato dvAbhyAM zatAbhyomekottarAbhyAmuttarabhadrapadA zuddhA, sthite zeSe tryuttare dve zate 203, tAbhyAmapi catustriMzadadhikena zatena revatI zuddhA, sthitA pazcAdekonasaptatiH 69, AgatamazvinInakSatrasyaikonasaptatiM catustriMzadadhikazatabhAgAnAmavagAhya dvitIyaM sUrya candraH parisamApayati, evaM zeSeSvapi RtuSu bhAvanIyaM, triMzattamasUryarttujijJAsAyAM sa eva dhruvarAziH paMcottarazatatrayasaMkhya ekonaSaSTyA guNyate, jAtAni saptadaza sahasrANi nava zatAni paMcanavatyadhikAni 17995, tatra SaTtriMzatA zataiH SaSTyadhikaireko nakSatraparyAyaH zudhyati, tataH SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni caturbhirguNayitvA tataH zodhyante, sthitAni pazcAt trayastriMzacchatAni paMcapaMcAzadadhikAni 3355, tAbhyAM dvAtriMzatA zataiH paMcaviMzatyadhikairabhijidAdIni mUlaparyantAni zuddhAni, sthitaM -
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 jyotiSkaraNDakam pazcAt triMzadadhikaM zataM 130, tena ca pUrvASADhA na zudhyati, tata AgataM triMzadadhikaM zataM catustriMzadadhikazatabhAgAnAM pUrvASADhAsatkamavagAhya candrastriMzattamaM sUryatuM parisamApayati / samprati sUryanakSatrayogabhAvanA kriyate sa eva paMcottarazatatrayapramANo dhruvarAziH prathamasUryarttujijJAsAyAmekena guNyate, ekena ca guNane tadeva bhavatIti tAvAneva jAtaH, tatra puSyasatkA aSTAzItiH zuddhA, sthite zeSe dve zate saptadazottare 217, tataH saptaSaSTyA'zleSA zuddhA, sthita zeSaM sArddhaM zataM 150 tato'pi catustriMzena zatena maghA zuddhA, sthitAH SoDaza AgataM pUrvaphAlgunInakSatrasya SoDaza catustriMzadadhikAni zataM bhAgAnAmavagAhya sUryaH prathamamRtuM samApayati, tathA dvitIyasUryarttujijJAsAyAM sa dhruvarAziH paMcottarazatatrayapramANastribhirguNyate, jAtAni nava zatAni paMcadazottarANi 915, tato'STAzItyA puSyaH zuddhimagamat sthitAni zeSANi pazcAdaSTau zatAni saptaviMzatyadhikAni 827, tebhyaH saptaSaSTyA'zleSA zuddhA, sthitAni zeSANi sapta zatAni SaSTyadhikAni 760, tebhyazcatustriMzadadhikena zatena maghA zuddhA, sthitAni zeSANi SaT zatAni SaDviMzatyadhikAni 626, tebhyazcatustriMzadadhikena zatena pUrvaphAlgunI zuddhA, sthitAni pazcAccatvAri zatAni dvinavatyadhikAni 492, tato'pi dvAbhyAM zatAbhyAmekottarAbhyAmuttaraphAlgunI zuddhA, sthite dve zate ekanavatyadhike 291, tato'pi caturiMzena zatena hastaH zuddhaH sthitaM pazcAtsaptapaMcAzadadhikaM zataM 157, tato'pi caturiMzena zatena citrA zuddhA, sthitA pazcAttrayoviMzatiH AgataM svAtestrayoviMzatiM catustrizadadhikazatabhAgAnAmavagAhya sUryo dvitIyamRtuM parisamApayati, evaM zeSeSvapi RtuSu bhAvanIyaM, triMzattamasUryarttajijJAsAyAM sa eva dhruvarAziH paMcottarazatatrayaparimANa ekonaSaSTyA guNyate, jAtAni saptadaza sahasrANi nava zatAni paMcanavatyadhikAni 17995, tatra caturdazabhiH sahasraiH SaDbhiH zataizcatvAriMzadadhikaiH 14640 catvAraH paripUrNA nakSatraparyAyAH zuddhAH sthitAni zeSANi trayastriMzacchatAni paMcapaMcAzadadhikAni 3355, tebhyo'STAzItyA puSyaH zuddhaH, sthitAni pazcAt dvAtriMzacchatAni saptaSaSTyabhyadhikAni 3267, tebhyo dvAtriMzatA zatairaSTApaMcAzadadhikaiH 3258 azleSAdIni mRgazira: paryantAni nakSatrANi zuddhAni, sthitAH zeSA nava 9, tena cArdrA na zudhyati, tata AgataM nava catustriMzadadhikazatabhAgAn ArdrAsatkAnavagAhya sUryastriMzattamaM svamRtuM parisamApayati // 272 // tadevamuktAH sUryarttavaH samprati candratupratipAdanArthamAha gAthArtha : traNaso pAMca aMzo cheda ekaso cotrIza ekAdi dviuttaraguNa A dhruvarAzi bhAvo // 270 // sasaha ardhakSetramA je-trA guNA sabha, sArdhakSetramA khaTThAsI
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 adhikAra caudamo - Rtu parimANa puSyanakSatranA ane betAlIza abhijitu nakSatranA zodhavA e bAda karIne je zeSa rahyuM te nakSatra niyamA sUrya-caMdranuM trIza Rtuo samApta thaye chate jANavuM. / 271-272 / TIkArthaH ekaso cotrIzanA chedathI chedAyelA traNaso pAMca aMzo 19 A dhruvarAzi ekAdi dviuttaraguNa che eTale ke 1 thI mAMDIne AgaLa AgaLa be-be thI guNavA e rIte icchita 1 Adi RtuthI 30 sudhI 1thI mAMDIne dvi uttaraguNa vRddhithI gaNavI tyArabAda, emAMthI zodhanako zodhavA. / 270 | zodhanaka batAve che - ahIM je nakSatra ardhakSetrI che temAM 67 zodhavA-bAda karavA, teja bamaNA karelA samasakSetrI nakSatramAM bAda karavA tathA sArdha nakSatramAM te ja traNa guNA bAda karavA arthAt anukrame 67, 134, 201 thI bAda karavA. ahIM sUryanA puSyAdi nakSatro zodhavA. caMdranA abhijita Adi nakSatro zodhavA. tyAM sUrya nakSatra yoganI vicAraNAmAM puSya nakSatra viSayaka 88 aMzo bAda karavA tathA caMdra nakSatra yoganI vicAraNAmAM abhijit nakSatra viSayaka 42 aMzo bAda karavA. // 271 | A kahelA zodhanako ardha-sama-sArdhakSetra viSayaka bAda karIne ukta prakArathI je nakSatra saMpUrNapaNe zuddha thatuM nathI trIza RtuonI samApti thate chate te sUrya-caMdranuM nakSatra niyamA jANavuM. arthAt sUrya ke caMdra tyAre te Avela nakSatra sAthe yoga kare che. A rIte traNa karaNa gAthAno akSarArtha batAvyo. have karaNabhAvanA karAya che tyAM prathama Rtu kayA caMdranakSatramAM pUrNa thAya che e jANavA mATe dhruvarAzi 305 dhAravo. tene 1thI guNatAM 305 tyAM abhijitanA 42 aMzo zuddha che, 305 - 42 = 263, tyArabAda 134 aMzathI zravaNa nakSatra zuddha che. 263 - 134 = 129 rahyA tenAthI ghaniSThA nakSatra zuddha thatuM nathI. tethI ghaniSThA nakSatranA 129 aMza pasAra karIne caMdra prathama sUryaRtu samApta kare che. jo bIjI sUryaRtunI jijJAsA che to dhruvarAzi 30pane 3 thI guNatAM 915 thayA. temAMthI abhijitanA 42 aMzo zuddha bAda karatAM 873 tyArabAda 134thI zrAvaNa zuddha che zeSa 739 - 134thI ghaniSThA zuddha che te bAda karatAM 605 - 67 zatabhiSanA bAda karatAM pa38 temAMthI 134thI pUrvabhAdrapadA zuddha che. zeSa 404 temAMthI 201 aMzo dvArA uttarAbhAdrapadA zuddha bAda karatAM 203 rahyA. temAMthI 134thI revatInA zuddha aMzo bAda karatAM 69 rahyA. enA pachI azvinI nakSatranA aMzo pasAra karIne bIjo sUryaRtu caMdra pUrNa kare che. ema zeSa RtuomAM paNa bhAvanA karavI. 30mA RtunI jijJAsAmAM ghuvarAzine 59thI guNavo. 305 4
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 jyotiSkaraNDakam 59 = 17995 thayA. tyAM 3660 aMzothI 1 nakSatra paryAya zuddha thAya che eTale 3660 x 4 karIne bAda karavA arthAt 17995 - 14640 = 33papa rahyA. temAMthI 3225 aMzothI abhijitathI mULa sudhInA nakSatro zuddha che. pAchaLa 130 rahyA tenAthI pUrvASADhA zuddha thatuM nathI. tethI pUrvASADhA nakSatranA 39 aMzo pasAra karIne caMdra trIsamo sUrya Rtu pUrNa kare che. have sUryanakSatra yoganI bhAvanA karAya che prathama sUryaRtu jANavA mATe dhruvarAzi 305ne 1thI guNatAM 305 thayA, tyAM puSyanA 88 aMzo zuddha bAda karatAM 217 rahyA. temAMthI 67 azleSAnA zuddha che te bAda karatAM 150 temAMthI paNa 134 aMzothI maghA nakSatra zuddha che. have rahyA zeSa 16 aMzo te pUrvAphAlyunI nakSatranA che eTale pUrvAphAlyunI nakSatranA aMzo pasAra karIne prathama Rtu sUrya samApta kare che. - tathA bIjI sUryatu jANavA mATe dhruvarAzi 305ne 3thI guNatAM 915 thayA. temAMthI 88 puSyanA bAda karatAM 827 temAMthI 67thI azleSA zuddha che te bAda karatAM 760, temAMthI 134 maghAnA bAda karatAM 626 temAMthI 134 pUrvAphAlganInA bAda karatAM 492 temAMthI 201 uttarAphAlyunInA bAda karatA 291 temAMthI 134 hastanakSatranA bAda karatAM 157 temAMthI 134 citrA nakSatranA bAda karatA pAchaLa ra3 aMzo rahyA. te svAtinA aMzo pasAra karIne sUrya bIjI Rtu pUrNa kare che. ema zeSa RtuomAM paNa bhAvanA karavI. trIzamo Rtu jANavA chuvarAzi 305ne 59thI guNatAM 17995 temAMthI 14640 aMzothI paripUrNa 4 nakSatra paryAyo zuddha che e bAda karatAM 3355 rahyA temAMthI 88 aMzo puSyanA bAda karatA 3267 temAMthI AzleSAthI mRgazira sudhInA nakSatro 358 paryAyothI zuddha che. zeSa 9 aMzo pachInA Adra nakSatranA rahyA eTale Adra nakSatranA aMzo pasAra karIne sUrya potAno trIsamo Rtu samApta kare che. ra7ra / sUryaRtuo jaNAvI have caMdratuo jaNAve che cattAri uusayAiM biuttarAI jugaMmi caMdassa / tesipi ya karaNavihiM vocchAmi ahANupuvvIe // 273 //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra caudamo - Rtu parimANa 279 ihaikasmin nakSatraparyAye SaT Rtavo bhavanti, yathA sUryasya, candrasyApi ca nakSatraparyAyA yuge saptaSaSTisaGakhyAH, tataH saptaSaSTiH SaDbhirguNyate, jAtAni catvAri zatAni vyuttarANi, etAvanto yuge candrasya Rtavo bhavanti, teSAmapi candrapnAM parijJAnAya karaNavidhi 'yathAnupUrvyA' krameNa vakSyAmi // 273 // tatra pratijJAtamarthaM nirvAhayitukAmaH prathamatazcandrartuparimANamAha gAthArtha H caMdranI eka yugamAM 402 Rtuo hoya che temanI paNa karaNavidhi yathAnupUrvAtha. ly. // 27 // TIkArthaH eka nakSatra paryAyamAM 6 Rtuo hoya che jema ke sUryanA ane caMdranA paNa nakSatra paryAyo eka yugamAM saDasaTha che. tethI 67thI guNavA eTale 6 X 67 = 402 thayA. eka yugamAM ATalI caMdra Rtuo hoya che. te caMdraRtuonI jANakArI mATe 425vidhi anubhathI 80. // 27 // candra tratu parimANa candassuuparimANaM cattAri ya kevalA ahorattA / sattattIsaM aMsA sattaTThikaeNa cheeNa // 274 // caMdauUANayaNe pavvaM pannarasasaMguNaM niyamA / tihisaMkhittaM saMtaM bAvaTThIbhAgaparihINaM // 275 // cottIsasayAbhihayaM paMcuttaratisayasaMjuyaM vibhe| . chahi u dasuttarehi ya saehi laddhA uU hoi // 276 // 'candrasya' candrasambadhina RtoH parimANaM catvAraH 'kevalA:' paripUrNA ahorAtrAH saptaSaSTicchedakRtena ca chedena saptatriMzadaMzAH, kimuktaM bhavati ?-saptatriMzatsaptaSaSTibhAgA dinasya, tathAhi-ekasmin nakSatraparyAye SaD Rtava iti prAgeva bhAvitaM, nakSatraparyAyasya candraviSayasya parimANaM saptaviMzatirahorAtrAH ekasya cAhorAtrasyaikaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH, tatrAhorAtrANAM SaDbhirbhAge hRte labdhAni catvAri dinAni, trINi zeSANi tiSThanti, tAni saptaSaSTibhAgakaraNArthaM saptaSaSTyA guNyante, jAte dve zate ekottare 201, tata uparitanA 1. etadgAthAnantaraM pA.sU. graMthe'dhikA gAthA vartate- seMsANaM aMsANaM cottIseNaM sateNa haatvyo|jNlddhN te divasA caMdassa uDUpavaNNassa // 293 // (chA.) zeSAnAmaMzAnAM catustriMzadbhiH zatena hAtavyaH / yallabdhaM te divasAzcandrasyoDprapannasya // 293 // - anu0 zeSa saMzono 134 thI bhAga 2vo bharata mAvyaMta nakSatrane prApta thayela caMdranA divaso jaNavA.
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 jyotiSkaraNDakam ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAte dve zate dvAviMze 222, teSAM SaDbhirbhAge hRte labdhAH saptatriMzat sapta SaSTibhAgA iti / samprati cndrloraanynaay karaNamAha-vivakSitasya cndrloraanyne karttavye yugAdito yat parvasaMkhyAnamatikrAntaM tat paJcadazaguNaM niyamAtkartavyaM, tataH "tithisaGkSipta'miti yAstithayaH parvaNAmupari vivakSitAt dinAt prAgatikrAntAstAstatra saGkSipyante, tato dvASaSTibhAgaiH-dvASaSTibhAganiSpannairavamarAtraiH parihInaM vidheyaM, tadevaMbhUtaM saccatustriMzena zatenAbhihataM-guNitaM karttavyaM, tadanantaraM ca pazcottaraistribhiH zataiH saMyuktaM sat SaDbhirdazottarai zataivibhajet, vibhakte ca sati ye labdhA aGkAste Rtavo bhavanti jJAtavyAH, eSa karaNagAthAtrayAkSarArthaH, samprati karaNabhAvanA kriyate-ko'pi pRcchati yugAditaH prathame parvaNi paMcamyAM kazcandrarturvartate ? tatraikamapi parva paripUrNamatra nAdyApyabhUditi yugAdito divasA rUponA dhriyante, te cAtra catvAraH, tataste catustriMzena zatena guNyante, jAtAni paMca zatAni SaTtriMzadadhikAni 536, tatra bhUyastrINi zatAni paMcottarANi prakSipyante, jAtAnyaSTau zatAnyekacatvAriMzadadhikAni 841, teSAM SaDbhiH zatairdazottarairbhAgo hiyate, labdhaH prathama RtuH, aMzA uddharanti dve zate ekatriMzadadhike 231, teSAM catustriMzena zatena bhAgaharaNe labdha ekakaH, aMzAnAM ca catustrizena zatena bhAge hRte yallabhyate te divasA jJAtavyAH, zeSAstvaMzA uddharanti saptanavatisteSAM dvikenApavartanAyAM labdhAH sArdhA aSTAcatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH, AgataM yugAditaH paMcamyAM prathamaH prAvRDlakSaNa RturatikrAnto dvitIyasyaiko divaso gato, dvitIyasya ca sArddhA aSTacatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH / tathA ko'pi pRcchati-yugAdito dvitIyaparvaNi ekAdazyAM kazcandrartuH ? iti, tatraikaM parvAtikrAntamiti eko dhriyate, sa paMcadazabhirguNyate, jAtAH paMcadaza, ekAdazyAM kila pRSTamiti tasyAH pAzcAtyA daza ye divasAste prakSipyante, jAtA paMcaviMzatiH, sA catustriMzena zatena guNyate, jAtAni trayastriMzacchatAni paMcAzadadhikAni 3350, teSu trINi zatAni paMcottarANi prakSipyante, jAtAni SaTtriMzacchatAni paMcapaMcAzadadhikAni 3655, teSAM SaDbhiH zatairdazottarairbhAgo hiyate, labdhAH paMcAMzAH, avatiSThanti SaT zatAni paMcottarANi 605, teSAM catustriMzena zatena bhAge hRte labdhAzcatvAro divasA: 4, zeSAstvaMzA uddharanti ekonasaptatiH 69, tasyA dvikenApavartanAyAM labdhAH sArddhAzcatustriMzatsaptaSaSTibhAgAH, AgataM paMca Rtavo'tikrAntAH, SaSThasya ca RtozcatvAro divasAH, paMcamasya ca divasasya sArddhAzcatuzcatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH, evamanyasminnapi divase candrarturavagantavyaH // 274-275-276 // samprati candrartuparisamAptidivasAnayanAya karaNamAha
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra caudamo - Rtu parimANa 281 gAthArtha : caMdranuM Rtu parimANa pUrNa cAra ahorAtra tathA upara aMzo che. 274 | caMdrano tu lAvavA parvane paMdaragaNuM niyama karavuM. temAM tithio umeravI tathA 62 bhAga parihIna - avamAtra hIna karavuM tene 15thI yukta karI 610thI bhAgatAM je aMka prApta thAya te Rtuo hoya che. || 275-276 // TIkArtha: caMdra saMbaMdhi RtunuM parimANa paripUrNa cAra ahorAtra tathA 30 aMzo hoya che. arthAta divasanA 8 bhAgo. eka nakSatraparyAyamAM cha Rtuo che, nakSatra paryAyavALA caMdranA viSayanuM parimANa 27 ahorAtro tathA : ahorAtra che tyAM ahorAtrono dathI bhAga karatA 4 divasa AvyA. 3 divasa zeSa rahyA teno 67 bhAga karavA mATe 67thI guNatAM 201 tenA upara uparanA 3 bhAgo umeravA eTale 222 thayA teno dathI bhAga karatAM 39 bhAga AvyA. have caMdraRtu lAvavA mATe karaNa batAve che - vikSita caMdratu lAvavA mATe yugAdithI je parvasaMkhyA pasAra thaI tene 15gaNuM karavuM tyArabAda, parvo upara je tithio pasAra thaI te emAM umeravI tyArabAda 62 bhAgathI niSpanna avarAtrI emAMthI bAda karavA e saMkhyAne 134thI guNavI tyArabAda emAM 305 umeravA ane e saMkhyAne 610thI bhAga karate chete je aMko AvyA te Rtuo thAya che ema jANavuM. A traNa karaNa gAthAno akSarArtha che. have, karaNa bhAvanA karAya che koIpaNa pUche che yuganI AdithI prathama parvamAM pAMcame kayo Rtu varte che? tyAM haju sudhI eka paNa parva pUrNa thayuM nathI eTale yuganI AdithI divaso 1 rUpa nyUna dhAravA te ahIM 4 che tene 134thI guNavA eTale pa36 thayA. temAM pharIthI 305 umeravA eTale 841 thayA. teno 610thI bhAga karatA prathama Rtu prApta thayo. upara 231 aMzo vadhyA. teno 134thI bhAga karatAM na Avyo. aMkone 134thI bhAgatAM je Ave te divaso jANavA. zeSa 97 aMzo bacyA teno ra thI apavartana karatAM ja AvyA. arthAt yuganI AdithI pAMcamanA divase prathama prAvRt lakSaNa Rtu atikrAnta thayo. bIjA Rtuno 1 divasa gayo ane bIjAnA 48 bhAgo pasAra thayA che. Re
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam 282 tathA koI pUche - yuganI AdithI bIjA parvamAM agiyArazanA divase kayo caMdra *tu cha ? - tyAM eka parva pasAra thayuM eTale 1 dhAravo tene 15thI guNatAM 15 thayA. agiyArase pUchyuM eTale tenA pAchaLanA 10 divasa umeratAM 25 thayA. tene 134thI guNatAM 3350 temAM 305 umeratAM 3655, teno 610thI bhAga karatAM 5 aMza AvyA zeSa 60pa vadhyA. teno 134thI bhAga karatA 4 divaso AvyA. zeSa 29 aMzo vadhyA. teno 2 vaDe apavartana karatAM ja arthAt pa Rtuo pasAra thaI ane chaThThA RtunA 4 divaso thayA ane pAMcamA divasanA 45 aMzo thayA. e rIte anya divase 55 yaMdrasatu vo. // 274-276 // have caMdraRtu parisamAptino divasa lAvavA karaNa batAve che ravidhuvarAsI puvvaM va guNiya bhaie sageNa cheeNa / jaM laddhaM so divaso somassa uUsamattIe // 277 // iha yaH pUrvaM sUryartupratipAdane dhruvarAzirabhihitaH paMcottarANi trINi zatAni catustriMzadadhikazatabhAgAnAM tasmin pUrvamiva guNite, kimuktaM bhavati ?- Ipsitena ekAdinA dvyuttaracatuHzataparyaMtena dvyuttaravRddhena ekasmAdArabhya tata UrdhvaM vyuttaravRddhadhyA pravarddhamAnena guNite 'svakena' AtmIyena chedena catustriMzadadhikazatarUpeNa bhakte sati yallabdhaM sa somasyacandrasya RtoH samAptau divaso jJAtavyo, yathA kenApi pRSTaM-candrasya RtuH prathamaH kasyAM tithau parisamApti gataH ? iti, tatra dhruvarAziH paMcottarazatatraya pramANo dhriyate 305, sa ekena guNyate jAtAstAvAneva dhruvarAziH, tasya svakIyena chedena catustriMzadadhikazatapramANena bhAgo hiyate, labdhau dvau, zeSA tiSThati saptatriMzat, tasyA dvikenApavartanA kriyate, jAtAH sArddhA aSTAdaza, AgataM yugAdito dvau divasAvatikramya tRtIye divase sArdheSvaSTAdazasu saptaSaSTibhAgeSu gateSu prathamazcandrartuH parisamAptiM gacchati, dvitIyacandra parisamAptijijJAsAyAM sa dhruvarAziH paMcottarazatatrayapramANa-stribhirguNyate, jAtAni nava zatAni paMcadazottarANi 915, teSAM catustriMzadadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAH SaT, zeSamuddharati ekAdazottaraM zataM 111, tasya dvikenApavartanAyAM labdhAH paMcapaMcAzat saptaSaSTibhAgAH, AgataM yugAditaH SaTsu divaseSvatikrAnteSu saptamasya ca divasasya sADheSu paMcapaMcAzatsaMkhyeSu saptaSaSTibhAgeSu gateSu
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra caudamo 283 dvitIyacandrarttuH parisamAptiM gacchati, dvyuttaracatuH zatatamarttujijJAsAyAM sa dhruvarAzi: paMcottarazatatrayapramANo'STabhiH zataistryuttarairguNyate, dvyuttaravRdhdhyA dvyuttaracatuHzatatamasya tryuttarASTazatapramANa eva rAzirbhavati, tathAhi - yasyaikasmAdUrdhvaM dvyuttaravRdhdhyA rAzirlabhyate tasya sa dviguNo rUpono bhavati, yathA dvikasya trINi trikasya paMca catuSkasya sapta, atrApi ca dvyuttaracatuHzatatamapramANasya rAzervyuttaravRdhdhyA rAzizcintyate tato'STau zatAni tryuttarANi bhavanti, evaMbhUtena ca rAzinA guNane jAte dve lakSe catuzcatvAriMzatsahasrANi nava zatAni paMcadazottarANi 244915, teSAM catustriMzena zatena bhAgo hriyate, labdhAnyaSTAdaza zatAni saptaviMzatyadhikAni 1827, aMzAzcoddharanti saptanavatistasyA dvikenApavarttanAt labdhAH sArddhA aSTacatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH AgataM yugAdito'STAdazasu divasazateSu saptaviMzatyadhikeSvatikrAnteSu tataH parasya ca divasasya sArddheSvaSTAcatvAriMzatsaMkhyeSu saptaSaSTibhAgeSu dvyuttaracatuHzatatamasya candrartoH parisamAptiriti // 277 // samprati candrarttuSu nakSatrayogaparijJAnAya karaNamAha = parimANa Rtu gAthArtha : sUryano dhruvarAzi pUrvanI jema guNIne potAnA chedathI bhAgatAM je AvyuM te caMdrano RtunI samAptie divasa jANavo. // 277 // TIkArtha : ahIM pahelAM je sUryaRtunA pratipAdanamAM dhruvarAzi kahyo (5) temAM pUrvanI jema icchita 1 AdithI 402 sudhI dvi uttara vRddhithI vadhAravA dvArA potAnA cheda 134thI bhAga karate chate je AvyuM te candranI RtunI samAptino divasa jANavo. jema koI dvArA pUchAyuM prathama caMdra Rtu kaI tithimAM parisamAptine prApta thAya che ? tyAM dhruvarAzi 305 dhAravo. tene 1thI guNatAM 305 thayA. tene potAnA cheda dhruvarAzi 134thI bhAga karatAM 2 AvyA. zeSa 37 vadhyA teno 2thI apavartanA karavo eTale 67 18 AvyA. arthAt yuganI AdithI 2 divaso pasAra thaIne trIjA divase 188 bhAgo pasAra thatAM prathama caMdra Rtu pUrNa thAya che. have, bIjA caMdra RtunI samApti jANavI che to dhruvarAzi 305 dhAro tene 3thI guNo eTale 915 thayA. teno 134thI bhAga karatAM 6 AvyA zeSa 111 vadhyA. tenI 2thI apavartanA karatAM 55 AvyA. arthAt yuganI AdithI 6 divaso pasAra thatAM sAtamA divasanA jyAre 552 bhAgo jAya che tyAre bIjo caMdra Rtu pUrNa thAya che. have 402mo Rtu jANavAnI icchA che to 67
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam te dhruvarAzi 305ne 803thI guNatAM dvi uttara vRddhithI 402no 803 rAzi thAya che. te A rIte jeno ekathI upara dvi uttara vRddhithI rAzi prApta thAya che te teno dviguNa rUpansUna hoya che. jema benA traNa, traNanA pAMca, cAranA sAta. ahIM paNa 402 rAzino dvi uttara vRddhithI rAzi vicAratAM 803 thAya che. te A rIte - 402ne bamaNA karatAM 804 thayA temAMthI 1 rUpa bAda karatAM ukta 803 rAzi Ave che. A prakAranA rAzithI guNatAM 244915 thAya che. teno 134thI bhAga karatAM 1827 AvyA. upara 97 aMzo vadhyA. teno 2thI apavartana karatAM 48 AvyA. arthAt yuganI AdithI ra 284 1827 divasa pasAra thatAM 1828mAM divasanA 48%02 bhAga pasAra thatAM 402mo 67 draRtu pUrNa thAya che. // 277 // have caMdra RtuomAM nakSatra yoga jANavA karaNa batAve che so va dhuvo rAsI guNarAsIvi ya havaMti te ceva / nakkhattasohaNANi ya parijANasu puvvabhaNiyANi // 278 // yuge candrartornakSatrayogaparijJAnArthaM sa eva - paMcottarazatatrayapramANo dhruvarAzirveditavyaH, guNayo'pi guNakArarAzayo'pyekAdikA dvyuttaravRddhA ta eva bhavanti jJAtavyA ye pUrvamuddiSTAH, nakSatrazodhanAnyapi ca parijAnIhi tAnyeva yAni pUrvaM bhaNitAni dvicatvAriMzatprabhRtIni, tataH pUrvaprakAreNa vivakSite candrarttI niyato nakSatrayoga Agacchati, tatra prathame candratta kazcandranakSatrayogaH ? iti jijJAsAyAM sa eva paMcottarazatatrayapramANo dhruvarAzirdhiyate 305, sa ekena guNyate, ekena guNitaH san sa tAvAneva bhavati, tato'bhijito dvAcatvAriMzat zuddhA, zeSe tiSThato dve zate triSaSTyadhike 263, tatazcatustriMzena zatena zravaNaH zuddhaH sthitaM pazcAdekonatriMza zataM 129, tasya dvikenApavarttanAjjAtAH sArddhAzcatuHSaSTiH saptaSaSTibhAgAH, AgataM dhaniSThAyAH sArdhAn catuHSaSTisaptaSaSTibhAgAnavagAhya candraH prathamaM svamRtuM parisamApayati, dvitIyacandrarttujijJAsAyAM sa eva dhruvarAziH paMcottarazatatrayapramANastribhirguNyate, jAtAni nava zatAni paMcadazottarANi 915, tatrAbhijito dvAcatvAriMzat zuddhA, sthitAni zeSANyaSTau zatAni trisaptatyadhikAni 873, tatazcatustriMzena zatena zravaNaH zuddhimupagataH sthitAni zeSANi sapta zatAnyekonacatvAriMzadadhikAni 739, tato'pi catustriMzena zatena dhaniSThA zuddhA, jAtAni SaT zatAni paMcottarANi 605, tato'pi saptaSaSTyA zatabhiSak zuddhA,
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 adhikAra caudamo - Rtu parimANa sthitAni pazcAt paMca zatAnyaSTAtriMzadadhikAni 538, etebhyo'pi catustriMzena zatena pUrvabhadrapadA zuddhA, sthitAni catvAri zatAni caturadhikAni 404, tebhyo'pi dvAbhyAM zatAbhyAmekottarAbhyAmuttarabhadrapadA zuddhA, sthite zeSe dve zate vyuttare 203, tAbhyAmapi catustriMzena zatena revatI zuddhA, sthitA pazcAdekonasaptatiH 69, AgatamazvinInakSatrasyaikonasaptati catustriMzadadhikazatabhAgAnavagAhya dvitIyaM svamRtuM candraH pariniSThApayati, tathA vyuttaracatuHzatatamacandrartujijJAsAyAM sa eva dhruvarAziH paMcottarazatatrayapramANo dhriyate, dhRtvA cASTabhiH zataistryuttarairguNyate, jAte dve lakSe catuzcatvAriMzatsahasrANi nava zatAni paMcadazottarANi 244915, tatrArddhakSetreSu SaTsu nakSatreSu pratyekaM saptaSaSTiraMzA vyarddhakSetreSu SaTsu nakSatreSu pratyekaM dve dve zate ekottare aMzAnAM, paMcadazasu samakSetreSu pratyekaM catustriMzaM zatamiti, SaT saptaSaSTyA guNyante, jAtAni catvAri zatAni vyuttarANi 402, tathA SaD ekottareNa zatadvayena guNyante, jAtAni dvAdaza zatAni SaDuttarANi 1206, tathA catustriMzaM zataM paMcadazabhirguNyate, jAtAni viMzatizatAni dazottarANi 2010, ete ca trayo'pi rAzaya ekatra mIlyante, mIlayitvA teSvabhijito dvAcatvAriMzat prakSipyante, jAtAni SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni 3660, etAvAneko nakSatraparyAyaH, tata etena pUrvasya rAzerbhAgo hiyate, labdhAH SaTSaSTirnakSatraparyAyAH pazcAdavatiSThante paMcapaMcAzadadhikAni trayastriMzacchatAni 3355, tatrAbhijito dvAcatvAriMzat zuddhA, sthitAni zeSANi trayastriMzacchatAni trayodazAdhikAni 3313, teSAM tribhiH sahajaidyazItyadhikairanurAdhAntAni nakSatrANi zuddhAni, zeSaM tiSThato ve zate ekatriMzadadhike 231, tataH saptaSaSTyA jyeSThA zuddhA, sthitaM catuHSaSTyadhikaM zataM 164, tato'pi catustrizena zatena mUlaM zuddhaM, sthitA pazcAtriMzat 30, AgataM pUrvASADhAnakSatrasya triMzataM catustriMzadadhika zatabhAgAnAmavagAhya vyuttaracatuHzatatamaM svamRtuM candraH parisamApayati // 278 // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM caturdazaM RtuparimANa-pratipAdakaM prAbhRtaM parisamAptam // gAthArtha : te ja dhruvarAzi ane te ja guNarAzi bane che. have pUrve kahelA nakSatra zodhana . // 278 // TIkArya : yugamAM caMdra Rtuno nakSatra yoga jANavA mATe te ja 305no dhruvarAzi jANavo. guNAkAra rAzio paNa ekAdikA dvi uttaravRddhikA te ja thatI jANavI je pUrvodaSTi hatI. nakSatra zodhanako paNa te ja jANavA je pUrve kahelA che 42 vagere tethI
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 jyotiSkaraNDakam pUrvaprakAre candratu vivakSita che tyAM niyata nakSatra yoga Ave che. tyAM prathama caMdratumAM kayo candra nakSatra yoga che? e jANavAnI icchA che to te ja dhruvarAzi 305, 1thI guNatAM 305 thayA. temAMthI abhijitanA 42 zuddha aMzo che. zeSa ra63 temAMthI 134 aMzothI zravaNa zuddha che. upara 129 rahyA teno rathI apavartana karatAM 646 bhAga AvyA. arthAt ghaniSThAnA 64 aMzo pasAra karIne caMdra potAnI prathama Rtu pUrNa kare che. bIjA caMdratunI jijJAsAmAM te dhruvarAzi 305ne 3 thI guNatAM 915 tyAM abhijinA 42 aMzo zuddha che zeSa 873 temAMthI 134thI zravaNa zuddha thayuM bacyA 739 temAMthI paNa 134thI ghaniSThA zuddha thayuM. zeSa 605 rahyA temAMthI paNa 67thI zatabhiSapha zuddha che vadhyA pa38 emAMthI 134thI pUrvabhAdrapadA zuddha thayuM eTale 404 vadhyA. temAMthI 201thI uttarAbhAdrapadA zuddha thayuM zeSa 203 rahyA. temAMthI 134thI revatI zuddha thayuM zeSa 29 vadhyA. arthAt azvinI nakSatranA bhAga pasAra karIne caMdra potAno bIjo Rtu pUrNa kare che tathA 402mo caMdra Rtu jANavA mATe dhruvarAzi 30pane 803thI guNatAM 244915 thayA. tyAM 6 ardhakSetra nakSatronA pratyekanA 67 aMzo, 6 sAdhanakSatronA pratyekanA 201 aMzo, tathA sama 15 nakSatronA pratyekanA 134 aMzo, tyAM 67 X 6 = 402, 201 X 6 = 1206, 134 X 15 = 2010, A traNe rAzio eka sthAne meLavI temAM abhijitunA 42 aMzo umeratAM 3660 thayA. ATalo 1 nakSatra paryAya te pachI AnA dvArA pUrva rAzino bhAga karavo eTale 66 nakSatra paryAyo AvyA. pAchaLa 3355 vadhyA tyAM abhijitanA 42 zuddha che. 3313 zeSa temAMthI 3080 aMzothI anurAdhA sudhInA aMzo zuddha che zeSa 231 vadhyA. temAMthI 134 aMzothI mULA zuddha che pAchaLa 30 vadhyA, eTale pUrvASADhAnA aMzo pasAra karIne 402 mo Rtu candra pUrNa kare che. te 278 // | zrImanmalayagiriviracita jyotiSkaraMDaka TIkAmAM tuparimANa pratipAdaka caudamuM prAkRta sAnuvAda pUrNa thayuM. // 134
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-15 : viSuva tadevamuktamRtuparimANapratipAdakaM caturdazaM prAbhRtaM, samprati viSuvatpratipAdakaM paMcadazaM prAbhRtaM vivakSurAha AsoyakattiyANaM majjhe vaisAhacittamajjhe ya / ettha samamahorattaM taM visuvaM ayaNamajjhesu // 279 // azvayukkArtikayosiyormadhye tathA vaizAkhacaitrayormadhye 'atra' asminnantare samamahorAtraM bhavati, tacca pUrvapuruSaparibhASayA viSuvamiti vyavahiyate, tathA coktamabhidhAnakoze"samarAtriMdivaH kAlo, viSavat viSuvaM ca tat" itthambhUtAni viSuvANi 'ayanamadhyeSu' ayanamadhyabhAgeSu bhavanti, iyamatra bhAvanA-azvayugmAsAnantaraM kArtikamAse yathAyogaM dakSiNAyanaviSuvAnAM sambhavaH, tathA caitramAsAnantaraM vaizAkhe yathAsambhavamuttarAyaNaviSuvasaMbhavaH, tata etasminnavakAze samAhorAtrasambhavo, yathA paMcadazamuhUrttapramANo divaso bhavati paMcadazamuhUrtapramANA ca rAtriH, taccetthaMbhUtaM samamahorAtraM maNDalamadhyabhAgagata eva ravau bhavati, tadyathA-sarvAbhyantarAnmaNDalAd dvinavatitame maNDale sarvabAhyAdapi maNDalAd dvinavatitama iti, itthambhUtaM ca dvinavatitamaM maNDalaM yadA sUrya upasaMkramya cAraM carati tadA sa kAlo vyavahArato viSuvamityAkhyAyate, nizcayatastu yasminnahorAtre samo divasaH samA rAtristasminnastaprAye sUrye yo rAtripravezakAlaH sArddhadvinavatitamamaNDalasaMbhavI sa kAlo viSuvamiti, tathA coktaM mUlaTIkAyAM-"ravimaNDalamajjhanAma visuvaM"ti // 29 // samprati naizcayikameva viSuvakAlapramANamananantaroktaM sUtrakRdupadarzayati A rIte Rtu parimANa pratipAdaka caudamuM prAbhUta pUrNa thayuM. have viSuvanuM pratipAdaka paMdaramuM prAbhRta jaNAve che 1. tulA - amarakoze 1-4-14 // 2. 'ravimaNDalamadhyanAma viSuvaditi
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 jyotiSkaraNDakam gAthArtha Aso-kArtika mAsa vacce ane vaizAkha-caitra vacce ahIM je sama ahorAtra che te ayanamaLyomAM viSuva jANavA. ' TIkArya : Aso-kArtika mAsa ane vaizAkha-caitra mAsanI vacce sama ahorAtra thAya che. tene pUrvapuruSanI paribhASAthI viSuva' ema vyavahAramAM kahevAya che. "abhidhAna koSa"mAM kahyuM che "sama ahorAtra kALa viSuva che." AvA viSuvo ayananA madhya bhAgomAM thAya che arthAt Aso mAsa pachI kArtika mAsamAM yathAyoga dakSiNAyana viSuvono saMbhava che tathA caitramAsa pachI vaizAkha mAsamAM yathAsaMbhava uttarAyaNa viSuvano saMbhava che. tethI e avakAzamAM sama ahorAtrano saMbhava che jema paMdara muhUrta pramANa divasa thAya che ane paMdara muhUrta pramANa rAtri thAya che te A rIte sama ahorAtramaMDaLanA madhyabhAgamAM ja sUrya rahelo hoya che te sarvaatyaMtara maMDaLathI 92mA maMDaLamAM ane sarvabAhya maMDaLathI paNa 9mA maMDaLamAM che. A rIte ramuM maMDaLa jyAre sUrya upasaMkramIne cAro care che tyAre te kALa vyavahArathI viSuva kahevAya che. nizcayathI to je ahorAtramAM sama divasa samarAtri che te asta prAyaH sUrya chate je rAtri pravezakAla sADA bANuM (92)mA maMDaLamAM saMbhavI che te kALa "viSuva' che. mULa TIkAmAM paNa kahyuM che "ravi maMDaLanuM madhya viSuva" che. . ra69 / have, naikSayika viSuvakALa pramANa je AgaLa kaheluM te sUtrakAra batAve che pannarasamuhattadiNo divaseNa samA ya jA havai rAI / so hoi visuvakAlo diNarAINaM tu saMdhimmi // 280 // yo bhavati paMcadazamuhUrtapramANo divaso yA ca divasena samA rAtriH, paMcadazamuhUrtapramANetyarthaH, iha dvAnavatitame'pi maNDale samau rAtridivasau na bhavataH, kalayA nyUnAdhikabhAvAt, paraM sA kalA na vivakSiteti samau rAtridivasau tatra gaNyete, itthambhUtayo rAtridivasayoH sandhau yaH kAlaH sa viSuvakAlaH // 280 // sAmprataM katiparvAtikrame kasyAM tithAvIpsitaM viSuvaM bhavatItIpsitaviSuvAnayanAya karaNamAha gAthArtha : paMdara muhUrtano divasa thAya che ane divasa samAna jyAre rAtri thAya che te divasa-rAtrinI saMdhimAM viSuvakALa hoya che.
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra paMdaramo - viSuva 289 je paMdara muhUrta pramANa divasa ane divasa samAna ja rAtri che ahIM 92mA maMDaLamAM paNa samAna rAtri-divasa thatA nathI kema ke tyAM kalA nyunAdhika che. paraMtu te kalAnI ahIM vivakSA nathI eTale tyAM sama-rAtri-divaso gaNAya che. AvI rAtrihivsnii saMdhiyAM the Aja te viSuvANa che. // 280 // have, keTalA parva pasAra thatAM kaI tithimAM icchita viSuva thAya che te lAvavA mATe karaNa batAvAya che. karaNa naM. 1 icchivisuvA biguNA rUvUNA chagguNA bhaveyavvA / pavvaddhe hoMti tihI nAyavvA savvavisuvesu // 281 // yugamadhye IpsitAni - vivakSitAni yAni viSuvAni tAni dhiyaMte, kimuktaM bhavati ? tatsaMkhyA dhriyate, iti, dhRtvA ca tAni dviguNAni kriyante, tato rUponAni, tadanantaraM ca SaDguNAni karttavyAni, SaDbhizca guNane yadAgacchati tAni parvANi jJAtavyAni, parvaNAM cArddhe yad bhavati tAstithayaH sarveSu viSuveSu yathAyogaM jJAtavyAH, eSa karaNagAthAkSarArthaH, samprati karaNabhAvanA kriyate-katiparvAtikrame kasyAM tithau prathamaM viSuvamiti jijJAsAyAM rUpamekaM sthApyate, tad dviguNaM kriyate, jAte dve rUpe, te rUpone kriyete, sthitaM bhUya ekaM rUpaM, tasya SaDbhirguNane jAtAH SaT te pratirAzyante, pratirAzya ca teSAmarddhaM kriyate, jAtAstrayaH AgataM SaTparvAtikrame tRtIyasyAM tithau prathamaM viSuvamiti, tathA dvitIyaM viSuvaM katiparvAtikrame kasyAM tithau bhavati ? iti yadi jijJAsA tadA dve rUpe dhriyete, te dviguNe jAtAni catvAri, tAni rUponAni kriyante, sthitAni pazcAttrINi, tAni SaDbhirguNyaMte, jAtAnyaSTAdaza, tAni pratirAzyante, teSAM ca pratirAzitAnAmarddhaM nava, AgataM dvitIyaM viSuvamaSTAdazaparvAtikrame navamyAM tithAviti, tathA katiparvAtikrame kasyAM tithau tRtIyaM viSuvamiti jijJAsAyAM trINi rUpANi dhriyante tAni ca dvAbhyAM guNyaMte, jAtAni SaT, teSAmekarUpApahAre sthitAni pazcAtpaJca, tAni SaDbhirguNyaMte, jAtA triMzat, sA pratirAzyate, pratirAzitAyAzca tasyA arddhaM paJcadaza, AgataM triMzatparvAtikrame paJcadazyAM tRtIyaM viSuvamiti tathA dazamaM viSuvaM katiparvAtikrame kasyAM tithau bhavati ? iti yadi jJAtumicchA tadA dazako dhriyate, sa dviguNyate, jAtA viMzatiH, tasyA ekaM rUpamapahiyate, jAtA ekonaviMzatiH, sA SaDbhirguNyate, jAtaM caturdazottaraM zataM, tatpratirAzyate, tasyArddhaM saptapaJcAzat, tasyAH parvAnayanAya paJcadazabhirbhAgo hiyate, labdhAni trINi parvANi, tAni parvarAzau prakSipyante, pazcAdavatiSThante ca dvAdaza, tata AgataM saptadazottaraparvazatAtikrame dvAdazyAM dazamaM viSuvamiti // 289 // atraivArthe karaNAntaramAha
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 jyotiSkaraNDakam gAthArthaH icchita viSuvone bamaNA karI 1 rUpa nyUna karI cha guNA karavA. parvanA aDadhA karatAM je thAya te sarva viSuvomAM tithio jANavI. / 281 || TIkArthaH yugamAM je icchita viSuvo che te saMkhyA dhAravI tene bamaNI karavI. pachI temAMthI 1 rUpa ochuM karavuM pachI cha guNI te saMkhyA karatAM je Ave te parvo jANavA ane e parvonA aDadhA karatAM je thAya che te yathAyoga sarva viSuvomAM tithio jANavI. karaNa bhAvanA - keTalA parvo pasAra thatAM kaI tithimAM prathama viSuva Ave ? tyAM prathama viSuva jANavuM che tethI 1 dhAravo tene bamaNA karatAM re AvyA temAMthI 1 rUpa ochuM karatA pAcho 1 tene cha guNo karatAM 6 AvyA. tene prati rAzi karavo, 6nA aDadhA karatAM 3 AvyA eTale ke 6 parva pasAra thayA pachI trIjanA divase prathama viSuva che. tathA bIjuM viSuva keTalA parva pasAra thayA pachI kaI tithie Ave che? rajuM viSuva jANavuM che eTale 2 dhAravA tene bamaNA karatAM 4 thayA temAMthI 1 rUpa ochuM karatA 3 AvyA tenA 6 guNA karatAM 18 thayA A pratirAzi thayo. have, 18nA aDadhA karatAM 9 AvyA eTale ke 18 parva pasAra thayA pachI navamInA divase bIjuM viSuva Ave che. tathA trIjuM viSuva keTalA parva pasAra thayA pachI kaI tithimAM Ave che? 3jA viSuva mATe 3 dhAravA tenA bamaNA karatAM 6 thayA. temAMthI 1 bAda karatAM pa thayA tene duguNA karatAM 30 AvyA A pratirAzi che. have 30nA aDadhA karatAM 15 AvyA eTale ke trIsa parva pasAra thayA pachI paMdaramI tithie trIjuM viSuva Ave che. dazamuM viSuva keTalA parva pachI kaI tithie Ave che? 10nA bamaNA karatAM 20thayA emAMthI bAda karatAM 19 thayA tene cha guNA karatAM 114 AvyA tene pratirAzi karavo. have, 114nA aDadhA karatAM 57 thayA tenA parva lAvavA 1pathI bhAgatAM 3 AvyA zeSa 12 AvyA 3ne 114mAM umeratAM 117 thayA eTale ke 117 parva pasAra thayA pachI 12nA divase 10muM viSuva Ave che. /281 / karaNa naM. 2 rUvUNavisuvaguNie chalasIisae pakkhivAhi teNaI / panarasabhAiya laddhA pavvA sesA tihI hoi // 282 //
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra paMdaramo - viSuva 291 yadviSuvaM jJAtumiSTaM tena rUponena-tatsaMkhyayA rUponayA SaDazItyadhikaM zataM guNyate, guNite ca tasmin trinavatiM prakSipa, tataH paMcadazabhirbhAjite sati yeGkA labdhAstAni parvANi jJAtavyAni, zeSAstvaMzAstithayaH, eSa karaNagAthA'kSarArthaH / ___bhAvanA tviyaM-viSuvaM prathamaM katiparvAtikrame kasyAM tithau bhavati ? iti jijJAsAyAM rUpaM sthApyate, tadekarUpahInaM kriyate, jAtamAkAzaM, tena SaDazItyadhikaM zataM guNyate, jAtaM zUnyaM 'khena guNane kha miti vacanaprAmANyAt, tataH zUnye tasmin trinavatiH prakSipyate, tasyAH paMcadazabhirbhAge hRte labdhAH SaT, zeSAstiSThanti trINi, AgataM SaTpatikrame tRtIyasyAM tithau prathamaM viSuvamiti, tRtIyaviSuvaciMtAyAM trINi rUpANi dhriyante, tebhyo rUpApahAre jAte dve rUpe, tAbhyAM SaDazItyadhikaM zataM guNyate, jAtAni trINi zatAni dvisaptatyadhikAni 372, atra trinavatiH prakSiptA, jAtAni catvAri zatAni paMcaSaSTyadhikAni 465, eteSAM paMcadazabhirbhAgo hiyate, labdhA ekatriMzat, AgataM triMzatpatikrame paMcadazyAM tRtIyaM viSuvamiti // 282 // bhUyaH prakArAntareNAtraivArthe karaNamAha gAthArtha : rUpanyUna viSuvane ekaso kyAMsIthI guNavuM emAM 93 umeravA eno paMdarathI bhAga karatAM parvo AvyA zeSa rahe te tithio hoya che. te 282 | TIkArthaH je viSuva jANavuM che tene rUpa nyUna karavuM tene 18thI guNI temAM 93 nAMkho pachI teno paMdarathI bhAga karatAM je aMko AvyA te parvo jANavA, zeSa je rahyA te tithio jANavI. prathama viSuva keTalA parvo pasAra thayA pachI kaI tithie Ave che? ahIM prathama viSuva hovAthI 1 saMkhyA sthApavI temAMthI 1 bAda karavo eTale 0 tene 186thI guNatAM che, temAM 93 umeratAM 93 teno 15thI bhAga karatAM 6 AvyA zeSa 3 rahyA eTale ke, 6 parvo pasAra thayA pachI trIjanA divase prathama viSuva Ave che. trIjA viSuvane jANavA mATe 3 sthApo tene 1 rUpa nyUna karatAM 2 tene 186thI guNatAM 372 emAM 93 umeratAM 465 AvyA. eno 1pathI bhAga karatAM 31 AvyA eTale ke trIsa parva pasAra thayA pachI paMdaramI tithie trIjuM viSuva Ave che. 28rA 4291 naM. 3 1. = zUnyamityarthaH //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 jyotiSkaraNDakam igatIsA oyaguNA paMcahiM bhaiyavva tiguNa aMsA u| tihio bhavaMti savvesu ceva visuvesu nAyavvA // 283 // ekatriMzad yathottaramojoguNA viSamaguNAH prathamataH karttavyAstadyathA prathamaviSuvacintAyAmekaguNA dvitIyaviSuvaciMtAyAM triguNAH tRtIyavaSuvacintAyAM paMcaguNAH caturthaviSuvaciMtAyAM saptaguNAH paMcamaviSuvacintAyAM navaguNA evaM yAvaddazamaviSuvacintAyAmakonaviMzatiguNAH, tataH paMcabhirbhaktavyAH, tathA ca sati yallabhyate tAni parvANyavaseyAni, zeSAstvaMzA uddharitAstriguNitAH santo yAvanto bhavanti tAvatpramANAstithayaH sarveSu viSuveSu jJAtavyAH, tadyathA-prathamaviSuvacintAyAmekatriMzat, ekena guNitaM tadeva bhavatIti jAtA eka triMzadeva, tasyAH paMcabhirbhAge hRte labdhAH SaD, ekaH pazcAduddharati, sa triguNaH kriyate, jAtAstrayaH AgataM SaTpatikrame tRtIyasyAM tithau prathamaM viSuvamiti, tRtIyaviSuvacintAyAmekatriMzat paMcabhirguNyate, jAtaM paMcapaMcAzadadhikaM zataM 155, tasya paMcabhirbhAgo hiyate, labdhA ekatriMzat AgataM triMzatparvatikrame paMcadazyAM tRtIyaM viSuvamiti tathA dazamaviSuvAcintAyAmekatriMzat ekonaviMzatyA guNyate, jAtAni paMca zatAni navAzItyadhikAni 589, teSAM paMcadazabhirbhAgo hiyate, labdhaM saptadazottaraM zataM, zeSAstiSThanti catvAraste tribhirguNyante, jAtA dvAdaza, saptadazottaraparvazatAtikrame dvAdazyAM dazamaM viSuvamiti // 283 // punarapyatraivArthe prakArAntareNa karaNamAha gAthArtha : ekatrIsa oja (viSama) guNA pAMcathI bhAga karavA, aMzone traNa guNA 421. tethI tithimo sarva viSuvomA thAya cha ama. u. // 28 // TIkArtha : ekatrIsa yathottara ojoguNa - viSamaguNo pahelethI ja karavA te A rIte prathama viSuva ciMtAmAM 1 guNA, bIjA viSuvamAM 3 guNA, trIjA viSuvamAM 5 guNA, cothAmAM 7 guNA, pAMcamAmAM 9 guNA, ema dazamA viSuvanI ciMtAmAM 19 guNA tene pathI bhAMgavA. ema thatAM je Ave te parvo jANavA. zeSa je aMzo bacyA tene traNa guNA karatAM jeTalA thAya teTalI tithio sarva viSuvomAM jANavI. tyAM prathama viSuvA vicAraNAmAM 31, ene ekathI guNatAM 31 teno pathI bhAga karatAM 6 AvyA pAchaLa 1 vadhyo tene 3thI guNatAM 3 AvyA, eTale ke 6 parva pasAra thayA pachI trIja tithimAM prathama viSuva thAya che.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra paMdaramo - viSuva 293 trIjA viSuvane vicAratAM 31ne pathI guNatAM 15pa thayA teno pathI bhAga karatAM 31, eTale ke trIsa parva pasAra thayA pachI paMdaramI tithie trIjuM viSuva Ave che. dazamA viSuvane vicAratAM 31 ne 19thI guNatAM 589 thayA. teno 15thI bhAga karatAM 117 AvyA upara 4 vadhyA tene 3thI guNatAM 12 AvyA eTale ke 117 parva 5sA2 thy| pachI pArasanA hivase 10, viSuva Ave che. // 283 // 129 // naM. 4 pavvA ya chaDAdikkA duvAlasAhiya dasAvasANA u / tigamAigAvi ya tihI chaDuttarA savvavisuvesuM // 284 // iha viSuveSu parvacintAyAM SaDAdikAni yathottaraM dvAdazAdhikAni tAvat jJeyAni yAvad'dazAvasAnAni' dazasaMkhyAni viSuvANi bhavantItyarthaH, tathA parvaNAmupari tithicintAyAM 'trikAdikA' triprabhRtikA yathottaraM SaDuttarAstithayaH sarveSu viSuveSu tAvadavaseyA yAvattAni viSuvAni dazasaMkhyAni bhavanti, tadyathA-prathamaM viSuvaM SaTpatikrame tRtIyasyAM tithau, dvitIyaviSuvacintAyAM prAguktaparvasaMkhyAne dvAdaza prakSipyante, tithisaMkhyAyAM SaT, tata AgataMdvitIyaM viSuvamaSTAdazaparvAtikrame navamyAM, tato bhUyo'pi tRtIyaviSuvacintAyAmanantarokta parvasaMkhyAne dvAdaza prakSipyante, tithicintAyAM SaT, tata AgataM-tRtIyaM viSuvaM triMzatpatikrame paMcadazyAM, caturthaviSuvacintAyAM punarapyanantaroktaparvasaMkhyAne dvAdaza prakSipyante, tithicintAyAM SaT, tatastithaya ekaviMzartibhavanti, paMcadazabhizca labdhamekaM parva, tat parvarAzau prakSipyate, AgataM-tricatvAriMzatpatikrame SaSThyAM tithau caturthaM viSuvamiti, evaM paMcamAdInyapi dazamaparyantAni viSuvANi bhAvanIyAni // 284 // tatra parvasaMkhyAnasaMgrAhikeyaM gAthA gAthArtha : AdikA parvo bAra sahitanA daza sudhInA viSuvomAM thAya che. sarva viSuvobhA triprabhRti tithimI ptt| vI. // 284 // TIkArtha : ahIM viSuvomAM parvanI vicAraNAmAM chathI mAMDIne 12 adhika tyAM sudhI jANavA ke jyAM sudhI 10 viSuvo thAya che tathA parvonA upara tithi vicAraNAmAM traNathI mAMDIne yathottara SaDottara tithio sarva viSayomAM tyAM sudhI jANavI. yAvat te viSuvonI saMkhyA 10 thAya jema ke - prathama viSuva cha parva pasAra thatAM trIja tithie thAya che. bIjA
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 jyotiSkaraNDakam viSuva mATe pUrvokta saMkhyAmAM 12 umeravA ane tithi saMkhyAmAM 6 umeravA arthAtuM bIjuM viSuva 18 parva thayA pachI navamI tithie Ave che. pachI pharI trIjuM viSuva 30 parva thayA pachI 15mI tithie Ave che. cothu viSuva upara kahela parvasaMkhyAmAM 12 umeravA eTale 42 thayA ane tithimAM cha umeratAM 21 thayA, paMdara tithie 1 parva AvyuM. tene 4ramAM umeratAM 43 parva ane zeSa 6 tithi vadhI eTale ke 43 parva patyA pachI chaThThanA divase cothuM viSuva Ave che. A rIte pAMcathI daza sudhInA viSuvo bhAvavA. . 284 || tyAM parvanI saMkhyAnA saMgraharUpa A gAthA che chakkabbArasa tIsA teyAlA paMcavaNNa addI / taha ya asIi biNaI paMcahiya sayaM ca sattarasaM // 285 // prathamaM viSuvaM SaT parvANyatikramya dvitIyaM dvAdaza (? aSTAdaza) tRtIyaM parvaNAM triMzataM caturthaM tricatvAriMzataM paMcamaM paMcapaMcAzataM SaSThamaSTapaSTiM saptamamazIti aSTamaM dvinavatiM navama paMcAdhikaM zataM dazamaM saptadazottaraM zatam // 285 // samprati parvopari tithisaMkhyAnasaMgrAhikAM gAthAmAha taiyA navamI ya tihI pannarasI chaTTi bArasI ceva / jugapuvvaddhe eyA tA ceva havaMti pacchaddhe // 286 // yugapUrvArddha yAni paMca viSuvANi teSu yathAkramamimAH parvopari tithayaH, tadyathA-tRtIyA navamI paMcadazI SaSThI dvAdazI, kimuktaM bhavati ? tRtIyasyAM prathamaM viSuvaM dvitIyaM navamyAM tRtIyaM paMcadazyAM caturthaM SaSThyAM paMcamaM dvAdazyAm, etA eva tithayaH krameNa yugasya pazcAddhe'pi bhavanti, tadyathA-SaSThaM viSuvaM tRtIyasyAM saptamaM navamyAmaSTamaM paMcadazyAM navamaM SaSThyAM dazamaM dvAdazyAmiti, evaM bhUtatithyAnayanArthaM cAmuM prakAraM pUrvasUrayaH paribhASante-ihAyanagatadivasarAzestryazItyadhikazatapramANasya daza viSuvANi kila yuge bhavantIti dazabhirbhAgo hiyate, labdhA aSTAdaza, te tyajyante, prayojanAbhAvAt, zeSA uddharanti trayaste prathamaviSuvAdArabhya yathottaraM dvyuttareNa ojasA guNyante, tadyathA-prathamaviSuvacintAyAM te traya ekena guNyante, dvitIyaviSuvacintAyAM tribhistRtIyaviSuvaciMtAyAM saptabhiH evaM yAvaddazamaviSuvacintAyAmekonaviMzatyA, guNiyatvA ca paMcadazabhiH parvANi kRtvA yAH zeSAstithaya uddharanti tA guNyante, tato yathoktAstithayo bhavanti, tadyathA-prathamaviSuvacintAyAM te traya ekena guNyante, 1. chakkaDaTThArasa - iti ma.vi. saMskaraNe //
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra paMdaramo - viSuva 295 ekena guNitaM tadeva bhavatIti tata AgataM prathamaM viSuvaM tRtIyasyAM tithau, dvitIyaviSuvacintAyAM te trayastrirbhiguNyante, jAtA nava, AgataM dvitIyaM viSuvaM navamyAmiti, tRtIyaviSuvacintAyAM te trayaH paMcarbhiguNyante, jAtA: paMcadaza, AgataM tRtIyaM viSuvaM paMcadazyAM, caturthaviSuvacintAyAM te trayaH saptabhirguNyante, jAtA ekaviMzatiH tatra paMcadazabhiH parva kRtaM, zeSAstiSThanti SaD AgataM caturthaviSuvaM SaSThyAmiti, evaM sarvatrApi bhAvanIyaM // 286 // samprati kena nakSatreNa saha yoge kiM viSuvamiti cintyate, tatra yadi dazabhirviSuvaiH saptaSaSTizcandraparyAyA labhyante tato dvibhAgaviSuvena kati candraparyAyA labhyante ? rAzitrayasthApanA 10-67 - 1, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamasya rAzeH saptaSaSTirUpasya guNanaM, jAtA saptaSaSTireva viSuvaM cAyanasya dvibhAgarUpamiti daza dvAbhyAM guNyante, jAtA viMzatiH, tayA saptaSaSTerbhAgo hiyate, labdhAstrayo nakSatraparyAyAH, zeSAstiSThanti sapta, te paryAyarUpaM bhAgaM na prayacchantIti aSTAdazabhiH zataistriMzaiH saptaSaSTibhAgairguNayiSyAma iti viMzatilakSaNacchedarAzigatena zUnyena saha zUnyasyApavarttanAyAM jAtaM tryazItyadhikaM zataM 183, tena sapta guNyante, jAtAni dvAdaza zatAni ekAzItyadhikAni 1281, chedarAzizca viMzatilakSaNo'ntyazUnyApavarttanAjjAto dvikaH, tena saptaSaSTyAdayaH samakSetrAdinakSatrabhAgA guNyante, jAtAni catustriMzadadhikazatAdIni zodhanakAni, tatrAbhijito dvAcatvAriMzacchuddhA, sthitAni zeSANi dvAdaza zatAni ekonacatvAriMzadadhikAni 1239, tataH SaDbhiH zataiH saptatyadhikaiH 670 uttarabhadrapadAntAni paMca nakSatrANi zuddhAni sthitAni pazcAtpaMca zatAnyekonasaptatyadhikAni 569, tatazcatustriMzadadhikena zatena revatI zuddhA, sthitAni catvAri zatAni paMcatriMzadadhikAni 435, tato'pi catustriMzadadhikena zatenAzvinI zuddhA, zeSANi tiSThanti trINi zatAni ekottarANi 301, tataH saptaSaSTyA bharaNI zuddhA, sthite pazcAd dve zate catustriMzadadhike 234, tato'pi catustriMzadadhikena zatena kRttikA zuddhA, zeSaM tiSThati zatam, AgataM zravaNAdIni kRttikAparyaMtAni nava nakSatrANyatikramya dazamasya rohiNInakSatrasya catustriMzadadhikazatabhAgAnAM zatamavagAhya prathamaM viSuvaM bhavatIti / dvitIyaM viSuvaM kasmin candranakSatre bhavati ? iti yadi jJAtumicchA tadA pUrvakrameNa trairAzikamanusarttavyaM, tadyathA - yadi dazabhirviSuvaiH saptaSaSTizcadranakSatraparyAyA labhyante tato dvAbhyAM viSuvAbhyAM kati candranakSatraparyAyAn labhAmahe: ? rAzitrayasthApanA 10 - 67-3, iha dvitIyaM viSuvaM tribhirayanavibhAgairbhavatItyato rAzistrikarUpaH sthApyate, tena cAntyena rAzinA
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 jyotiSkaraNDakam trikalakSaNena madhyamaH saptaSaSTirUpo rAzi Nyate, jAte dve zate ekottare 201, viSuvaM cAyanasya dvibhAgarUpamityAdirAzirdazakalakSaNo dvAbhyAM guNyate, jAtA viMzatiH, tayA bhAgo hiyate, labdhA daza candranakSatraparyAyAH, zeSastiSThatyekaH, sa paryAyabhAgaM na prayacchatIti aSTAdazabhiH zataistriMzaH saptasaSTibhAgairguNayiSyAma iti viMzatilakSaNacchedarAzigatena zUnyena saha zUnyasyApavartanAyAM jAtaM tryazItyadhikaM zataM 183, tenaikako guNyate, jAtaM tryazItyadhikameva zatam, ekena guNitaM tadeva bhavatIti vacanAt, tato'bhijito dvAcatvariMzat zuddhA, zeSaM tiSThatyekacatvAriMzadadhikaM zataM 141, tato'pi catustriMzadadhikena zatena zravaNaH zuddhaH, zeSAstiSThanti sapta, AgataM zravaNanakSatramatikramya dhaniSThAnakSatrasya vasudevatAkasya sapta catustriMzadadhikazatabhAgAnavagAhya dvitIyaM viSuvaM pravartata iti / tathA caturthaM viSuvaM kasmin candranakSatre bhavatIti jijJAsAyAM trairAzikaM, yadi dazabhirviSuvaiH saptaSaSTizcandranakSatraparyAyA labhyante tataH saptabhirviSuvadvibhAgaiH kati paryAyA labhyante ? rAzitrayasthApanA 10-67-7, atrAntyena rAzinA saptakalakSaNena madhyamasya rAzerguNanaM, jAtAni catvAri zatAnyekonasaptatyadhikAni 469, teSAM viMzatyA bhAgo hiyate, labdhAstrayoviMzatiparyAyAH, zeSA uddharitA nava prAguktayuktyA tryazItyadhikena zatena guNyante, jAtAni SoDaza zatAni saptacatvAriMzadadhikAni 1647, tato'bhijito dvAcatvAriMzat zuddhA, sthitAni zeSANi SoDaza zatAni paMcottarANi 1605, tebhyazcaturdazabhiH zanaizcatuHsaptatyadhikaiH 1474 mRgaziraH paryantAnyekAdaza nakSatrANi zuddhAni, sthitaM pazcAdekatriMzadadhikaM zataM 131, tato'pi saptaSaSTyA''rdrA zuddhA, sthitA zeSA catuSSaSTiH, AgataM zravaNAdInyAAparyantAni dvAdaza nakSatrANyatikramya punarvasunakSatrasya catustriMzadadhikazatabhAgAnAM catuSSaSTisaMkhyAnAmavagAhya caturthaM viSuvat pravarttate iti / evaM sarvANyapi viSuvanakSatrANi bhAvanIyAni, tatsaMgrAhikA ceyaM gAthA rohiNi vAsava sAI adii abhivaDDi mitta piudevA / AsiNivIsUdevA ajjamaNA ii visuvarikkhA // 287 // 'ii' iti amUni yathAkramaM viSuvANAM nakSatrANi, tadyathA-prathamasya viSuvasya pravRttAvAdau nakSatraM rohiNI dvitIyasya vAsavaM ca-vasudevatopalakSitaM dhaniSThAnakSatraM tRtIyasya svAtizcaturthasyAditidevatopalakSitaM punarvasunakSatraM paMcamasyAbhivRddhidevatopalakSitamuttarAbhadrapadanakSatraM SaSThasya mitro-mitradevatopalakSitamanurAdhAnakSatraM saptamasya 'pitRdevatA' maghA aSTamasyAzvinI navamasya 'viSvagdevAH' uttarASADhAH dazamasyAryamA-aryamadevopalakSitamuttaraphAlgunInakSatramiti // 287 // sampratyeteSveva viSuveSu sUryanakSatraM pratipipAdayiSurAha
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra paMdaramo - viSuva 297 gAthArtha : che, bAra, tetAlIza, paMcAvana, aDasaTha tathA eMzI, bANa, ekaso pAMca, ekaso sattara parvo pasAra thatAM anukrame viSuvo Ave che. // 285 / TIkArtha : prathama viSavu 6 parvo pasAra karIne, bIjuM 12 parvo, trIjuM 30 parvo, cothuM 43 parvo, pAMcamuM papa parvo, chaThu 68 parvo, sAtamuM 80 parvo, AThamuM 9ra parvo, navamuM 105 parvo, dazamuM 117 parvo pasAra karIne thAya che. have, parva upara tithi saMkhyA saMgrAhIkA gAthA batAve che. gAthArtha : trIja, navamI, paMdaramI, chaThTha, bArasa yuganA pUrvArdhamAM A tithio hoya che ane A ja tithio pazcAImAM paNa hoya che. || 286 TIkArthaH yuganA pUrvArdhamAM je pAMca viSuvo che temAM yathAkrame A tithio parvonA upara thAya che. te trIja, navamI, paMdaramI, chaThThI, bAramI arthAt trIja tithimAM prathama viSuva, bIjuM navamImAM, trIjuM paMdaramImAM cothuM, chaThThImAM pAMcamuM bAramI tithimAM thAya che. A ja tithio kramathI yuganA pazcAImAM paNa hoya che. temAM chaThuM viSuva trIje, sAtamuM navamIe, AThamuM paMdaramIe, navamuM chaThThIe ane dazamuM bAramI tithie thAya che. AvA prakAranI tithio lAvavA mATe A prakAra pUrvasUrio kahe che - eka yugamAM ayanamAM rahelA 183 divasa pramANa rAzinA daza viSuvo thAya che eTale 10thI bhAga karavAmAM Ave che eTale 18 AvyA ane zeSa 3 vadhyA te prathama viSuvathI mAMDIne yathottara dvi uttaraguNathI ojathI (viSamarAzithI) guNavA, te A rIte - prathama viSuvanI vicAraNA karatAM te 3ne 1thI guNavA, bIja viSuva mATe 3thI guNavA, trIjA viSuva mATe pathI guNavA, e rIte dazamAM viSuvanI vicAraNAmAM 19thI guNIne, paMdarathI parva karavA ane je zeSa tithio vadhe che. te yathokta tithio thAya che, te A rIte - prathama viSuvanI vicAraNAmAM te sane 1thI guNavA eTale 3 thayA, eTale ke 9 AvyA, eTale ke bIjuM viSuva navamI tithie AvyuM. trIjA viSuva mATe te 3 ne pathI guNatAM 15 AvyA eTale ke trIjuM viSuva 15mI tithie Ave che. cothA viSuva mATe 3ne 7 thI guNavA eTale 21 AvyA. temAM 15 dvArA parva karAyuM bAkI 6 vadhyA arthAt cothuM viSuva chaThThI tithie Ave che. ema, sarvatra bhAvanA lAvavI . 286 | have, kayA nakSatra sAthenA yogamAM kayuM viSuva Ave che enI vicAraNA karAya che. tyAM jo daza viSuvo dvArA 67 caMdraparyAyo prApta thAya che to ayananA dvibhAga viSuvathI keTalA caMdraparyAyo prApta thAya che 10-6-1 ahIM aMtya rAzi 1 ne madhya rAzi 67thI guNavA, eTale 67 thayA ane viSuva ayananA dvibhAga rUpa che eTale 10ne rathI guNavA eTale 20 thayA tenA dvArA 67no bhAga karavo che eTale 3 nakSatra paryAyo AvyA.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 jyotiSkaraNDakam 67 24 zeSa 7 vadhyA teno paryAyarUpa bhAga thato nathI eTale thI guNIzuM eTale ja chedarAzigata 20thI zUnya sAthe zUnyanI apavartanAmAM 183 thayA. tene 7thI guNatAM 1281, chedarAzi 20no aMtya zUnya apavartanathI ra AvyA. tenAthI 67 vagere nakSatra bhAgo guNavA eTale 134 Adi zodhanako thAya. tyAM abhijitanA 42 aMzo zuddha che, zeSa 1239 rahyA, temAMthI 670 uttara bhAdrapadA sudhInA pAMca nakSatro zuddha che. bAkI rahyA 569 emAMthI 134thI zuddha revatI nakSatra che eTale, 43pa rahyA emAMthI 134thI azvinI zuddha, zeSa 301 rahyA. temAMthI 67thI bharaNI zuddha che e bAda karatAM 234 temAMthI 134 aMzothI kRtikA zuddha che. zeSa 100 rahyA arthAt zravaNathI kRtikA sudhInA 9 nakSatro pasAra karIne rohiNI nakSatranA 9 bhAga pasAra karIne paheluM viSuva thAya che. bIjuM viSuva kayA caMdranakSatramAM thAya che? tyAM pUrvakramathI nairAzika mata anusaravo. jo daza viSuvothI 67 nakSatra paryAyo prApta thAya che to 2 viSuvo dvArA keTalA caMdranakSatra paryAyo prApta thAya che ? 10-673. ahIM bIjuM viSuva 3 ayana vibhAgothI thAya che eTale 3 sthApavA, aMtyarAzi 3 sAthe madhyarAzi 67 guNatAM 201 thayA, viSuva ayananA 2 bhAgarUpa che eTale Adi rAzi 10ne 2 thI guNavo. 20 thayA tenA dvArA bhAga karatAM 3 10 AvyA te candranakSatra paryAyo che. zeSa 1 vadhyo te paryAyabhAga Apato nathI eTale ene 830 thI guNazuM arthAt 1614 zUnyanI apavartana karatA 183 AvyA, tene 1thI guNatAM te ja rAzi 183 thAya che. temAMthI abhijitunA 42 aMzo zuddha che te bAda karatAM 141 temAMthI paNa 134 aMzothI zravaNa nakSatra zuddha che te bAda karatAM 7 rahyA, arthAt zravaNa nakSatra pasAra karIne ghaniSThA nakSatranA 9 bhAga pasAra karIne bIjuM viSuva pravarte che. cothuM viSuva kayA caMdra nakSatramAM thAya che? airAzika - jo 10 viSuvothI 67 caMdra nakSatraparyAyo Ave to 7 viSuvothI (viSuva dvibhAga) keTalA paryAyo Ave ? 10-67-7, aMtya 7 ne 67thI guNatAM 469 thayA. teno 20thI bhAga karatAM 23 AvyA. zeSa 9 rahyA. tene pUrvamukitathI 183thI guNatAM 1647 AvyA. temAMthI 4ra abhijitanA bAda karatAM 1605, temAMthI 1474thI mRgazIra sudhInA 11 nakSatro zuddha che te bAda karatAM 131 temAMthI paNa 67
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra paMdaramo - viSuva 299 64 aMzothI Ardra zuddha che. e bAda karatAM 64 vadhyA. arthAt zravaNathI ArdrA sudhInA 12 nakSatro pasAra karIne punarvasu nakSatranA bhAga pasAra karI cothuM viSuva pravarte che. Ama, sarve viSuvanakSatro bhAvavA tenI saMgrAhikA A gAthA 134 gAthArtha : rohiNI, vAsava, svAti, adhiti, abhivRddhi, mitra, pitRdevatA, azvinI, viSvagRhevA, aryamA me rIte viSuva nakSatro che. // 287 // TIkArtha : A yathAkrama viSuvonAM nakSatro che prathama viSuvanI pravRttimAM prathama nakSatra rohiNI, bIjAnuM vAsava vasudevatAthI oLakhAtuM ghaniSThA nakSatra, trIjAnuM svAti nakSatra, cothAnuM aditi devatAthI oLakhAtuM punarvasu nakSatra, pAMcamAnuM abhivRddhi devatA saMbaMdhi uttarAbhAdrapadA nakSatra, chaThThAnuM mitra devatA saMbaMdhi anurAdhA nakSatra, sAtamAnuM pitRdevatAvALuM maghA nakSatra, AThamAnuM azvinI, navamAnuM vizvadevA adhiSThita uttarASADhA, dazamAnuM aryama devAdhiSThita uttarA phAlgunI nakSatra che. I287aa have A ja viSuvomAM sUryanakSatra jaNAve che dakkhiNaayaNe sUro paMca vivisuvANi vAsudeveNa / joei uttareNavi Aicco AsadeveNa // 288 // dakSiNAyane varttamAnaH sUryaH paMcApi viSuvANi vAsudevena - svAtinakSatreNa yojayati 'uttareNApi' uttarasyAmapi dizi gacchannAdityaH paMcApi viSuvANi 'azvadevena' azvadevopalakSitenAzvinInakSatreNa yojayati, kimuktaM bhavati ? paMcApi dakSiNAyanaviSuvANi svAti "a karaDe 15 viSuvat prAbhUte // 194 // madanakSatraSThasya 'mitra mitradevatopalakSitamanurAdhA nakSatra "saptamasya 'pitRdevatA' maghA, aSTamasyAzvinI, navamasya 'viSvagdevAH uttarASADhAH, dazamassUryamA aryamadevopalakSitamuttaraphAlgunInakSatramiti // 287 // sampratyeteSveva viSuveSu sUryanakSatraM pratipipAdayiSurAha-dakkhiNapaNe sUro paMca visuvANi vAsudeveNa / joei uttareNadhi Aicyo AsadeveNa // 204 // 244 dakSiNAyane varttamAnaH sUryaH paicApi viSuvANi 'vAsudevena svAtinakSatreNa yojayati 'uttareNApi' uttarasyAmapi dizi maccha cAdityaH syApi viSuvANi 'azvadevena' azradeSopalakSitenAzvinInakSatreNa yojayati / kimuktaM bhavati ?- paMcApi dakSiNAyanavizvANi svAti nakSatreNa saha yoge pravardhante, paMcApi cocarAyaNaviSuvANyazvinInakSatreNa yoga iti / tatreyaM bhAvanA-yadi dazabhirviSuvaiH paMca sUryaparyAyA labhyante tato'yanadvimAgarUpe prathame viSuve kiM lbhaamhe|, rAzitrayasthApanA 10-5-1, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamasva paMcakarUpasya rAzerguNanAJjAtAH paMcaiva, Adyatha rAziH viSuvarUpau viSuvaM ca prathamamayanadvibhAga iti dvAbhyAM guNyate, jAtA viMzatiH, tathA pUrvarAzermAgo hiyate, labdha ekabartubhAgaH, evaM niyatanakSatrapAramANAnayanArthamaSTAdazamiH zataikhiMzadAvikairguNAvipyAma iti guNakArarAzerardenApavarttanAjjAtAni nava zatAni paMcadazocarANi 915, taireko'nantaroktavaturthabhAgo guSpate jAtAni tAnmeva nava zatAni paMcadazocarANi temyo'STAzItyA puSpaH zuddhaH sthitAni pathAdaSTau zatAni saptaviMzatyadhikAni 827, teSAM catukhiMzadadhikena zatena bhAgo hiyate labdhAH pad, pamAciSThati trayoviMzatiH Agatame zleSAdIni citrAparyantAni pad nakSatrApyavikramma svAtinakSatrasya catukhiMzadadhikazatamAyAnAM trayoviMzatibhAyAnavagAca prathamaM viSuvaM sUryaH pravardhayati / yadA tRtIyavizvaviSayA viSuveSu nakSatrANi teSveda sUrya nakSatrANi // 194 //
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 jyotiSkaraNDakam nakSatreNa saha yoge pravarttante, paMcApi cottarAyaNaviSuvANyazvinInakSatreNa yoga iti, tatreyaM bhAvanA-yadi dazabhirviSuvaiH paMca sUryaparyAyA labhyante tato'yanadvibhAgarUpe prathame viSuve kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 10-5-1, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamasya paMcaka rUpasya rAzerguNanAjjAtAH paMcaiva, Adyazca rAziH viSuvarUpo, viSuvaM ca prathamamayanadvibhAga iti dvAbhyAM guNyate, jAtA viMzatiH, tayA pUrvarAzerbhAgo hiyate, labdha ekazcartubhAgaH, etaM niyatanakSatraparimANAnayanArthamaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikairguNayiSyAma iti guNakArarAzerarddhanApavartanAjjAtAni nava zatAni paMcadazottarANi 915, taireko'nantaroktazcaturthabhAgo guNyate, jAtAni tAnyeva nava zatAni paMcadazottarANi, tebhyo'STAzItyA puSyaH zuddhaH, sthitAni pazcAdaSTau zatAni saptaviMzatyadhikAni 827, teSAM catustriMzadadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAH SaT, pazcAttiSThati trayoviMzatiH, AgatamazleSAdIni citrAparyantAni SaD nakSatrANyatikramya svAtinakSatrasya catustriMzadadhikazatabhAgAnAM trayoviMzatibhAgAnavagAhya prathamaM viSuvaM sUryaH pravarttayati / yadA tRtIyaviSuvaviSayA ciMtA kriyate tadA tRtIyaM viSuvaM paMcAnAmayanadvibhAgAnAmatikrame bhavati tata evaM trairAzikakarma, yadi dazabhiviSuvaiH paMca sUryaparyAyA labhyante tata: paMcabhirayanadvibhAgaiH kiM labhyate ? iti rAzitrayasthApanA 10-5-5, atrAntyena rAzinA paMcakalakSaNena madhyamasya paMcakarUpasya rAzerguNanAjjAtA paMcaviMzatiH, tataH pUrvavadAdyo rAzirvAbhyAM guNyate, jAtA viMzatiH, tayA bhAgo hriyate, labdhaH ekaH paripUrNaH paryAyaH, pazcAdekazcaturthabhAgo'vatiSThate, tataH pUrvakrameNAtrApi tRtIye viSuve svAtinakSatralAbhaH, evamuktanItyA paribhAvyamAnAni paMcApi dakSiNAyanaviSuvANi svAtinakSatra eva labhyante, nAnyatreti / sampratyuttarAyaNaviSuvaviSayA bhAvanA kriyate, uttarAyaNaviSayANi ca viSuvANyamUni, tadyathA-dvitIyaM caturthaM SaSThamaSTamaM dazamaM ca, dvitIyaM ca viSuvaM trayANAmayanadvibhAgAnAmante bhavati, caturthaM saptAnAM SaSThamekAdazAnAmaSTamaM paMcadazAnAM dazamamekonaviMzataH tatraivaM trairAzika karma-yadi dazabhirviSuvaiH paMca sUryanakSatraparyAyA labhyante tatastribhirayanadvibhAgaiH kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 10-5-3 atrAntyena rAzinA trikalakSaNena madhyamaH paMcakalakSaNo rAzirguNyate, jAtAH paMcadaza, Adyazca dazakalakSaNo rAziH pUrvavad dvAbhyAM guNyate, jAtA viMzatistayA bhAgo hiyate, labdhAstrayazcaturbhAgAH, tAnaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikairguNayiSyAma iti tasya guNakArarAzeraddhenApavartanAjjAtAni nava zatAni paMcadazottarANi 915, tairanantaroktAstrayo guNyante, jAtAni saptaviMzatiH zatAni paMcacatvAriMzadadhikAni 2745, tebhyo'STAzItyA puSyaH zuddhaH, sthitAni pazcAt SaDviMzatizatAni saptapaMcAzadadhikAni 2657, teSAM
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra paMdaramo - viSuva 301 catustriMzadadhikena zatena bhAgaharaNaM, labdhA ekonaviMzatiH, zeSaM tiSThatyekAdazottaraM zataM 111, tebhyo'bhijito dvAcatvAriMzat zuddhA, zeSAstiSThantyekonasaptatiH 69, tatraikonaviMzatimadhyAt trayodazabhirazleSAdInyuttarASADhAparyaMtAni nakSatrANi zuddhAni, abhijinnakSatraM prAgeva zodhitaM, tataH paMca nakSatrANi zuddhAni, ekena ca zeSeNa revatI, AgatamazvinInakSatrasya catustriMzadadhika zatabhAgAnAmekonasaptatibhAgAnavagAhya sUryo dvitIyaM viSuvaM pravarttayati / tathA caturthaviSuvacintAyAmevaM trairAzikaM-yadi dazabhiviSuvaiH paMca sUryanakSatraparyAyA labhyante tataH saptabhirayanadvibhAgaiH kiM labhyamiti, rAzitrayasthApanA 10-5-7 atrAntyena rAzinA madhyamarAzerguNanaM, jAtA paMcatriMzat 35, tasyAH pUrvoktayuktyA viMzatyA bhAgo hiyate, labdha ekaH sUryanakSatraparyAyaH, pazcAdavatiSThate paMcadaza, te ca trayaH paryAyacartubhAgAstataste prAguktayuktyA navabhiH zataiH paMcadazAdhikairguNyaMte, jAtAni saptaviMzatiH zatAni paMcacatvAriMzadadhikAni 2745, tataH pUrvoktaprakAreNa tAvadvaktavyaM yAvadAgatamazvininakSatrasya catustriMzadadhikazatabhAgAnAmekonasaptatibhAgAnavagAhya sUryazcaturthaM viSuvaM pravarttayati, evamuktanItyA paribhAvyamAnAni paMcApyuttarAyaNaviSuvANyazvinInakSatra eva yathoditabhAgAtikrame pravarttanta iti // 287 // tadevaM dakSiNottarAyaNaviSuveSu nakSatrANi pratipAdya lagnaM pratipAdayitumAha gAthArtha : dakSiNAyanamAM sUrya pAMca viSuvo vAsudeva nakSatrathI temaja uttarAyaNamAM sUrya avahe nakSatrathI hone 73 che. // 288 // TIkArtha : dakSiNAyanamAM vartamAna sUrya pAMce viSuvo vAsudevAdhiSThita svAti nakSatrathI joDAIne kare che. uttara dizAmAM paNa cAlato sUrya pAMce viSuvo azvadevAdhiSThita azvinI nakSatrathI joDAIne kare che arthAtu pAMceya dakSiNAyana viSuvo svAti nakSatra sAthe yogamAM pravarte che ane pAMceya uttarAyaNa viSuvo azvinI nakSatra sAthe yogamAM pravarte che tyAM bhAvanA A pramANe karavI. jo 10 viSuvo dvArA 5 sUrya paryAyo prApta thAya che to ayananA dvibhAgarUpa prathama viSuvamAM zuM Ave ? 10-5-1, anya rAzine madhya sAthe guNatAM 5, prathama rAzi viSavarUpa che ane viSuva prathama ayanano dvibhAga che eTale rathI guNatA 20 thayA tenAthI pUrvarAzino bhAga karavo ; bhAga Avyo ane niyata nakSatra parimANa lAvavA mATe 1830thI guNIzuM. guNAkAra rAzi 915 1.183p_1,815815 ....... 18 2 67 134 67 = 915 thayA. temAMthI 88 aMzothI puSya nakSatra zuddha che. pAchaLa
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 jyotiSkaraNDakam 827 rahyA. teno 134thI bhAga karavo eTale 6 AvyA pAchaLa 23 vadhe che. arthAta AzleSAthI mAMDIne citrA sudhInA 6 nakSatrone pasAra karIne svAti nakSatranA 24 bhogo pasAra karIne prathama viSuva sUrya pravartAve che. jyAre trIjA viSuvaviSayaka ciMtA karAya tyAre trIjuM viSuva pAMca ayana dvibhAga pasAra thatA thAya che tyAM A rIte bairAzikakarma, jo daza viSuvo dvArA 5 sUryaparyAyo prApta thAya che to 5 ayana dvibhAgothI zuM prApta thAya che ? 10-5-5 aMtya pathI madhyama 5 guNatAM 25, tyAM pUrvanI jema prathama rAzine rathI guNavA 20 thayA. tenAthI bhAga karavo 1 paripUrNa paryAya Avyo. pAchaLa : bhAga rahe che tyAM pUrvakramathI trIjA viSavamAM svAti nakSatrano lAbha che. A rIte uktanItithI bhAvanA karAtAM pa dakSiNAyana viSuvo svAti nakSatramAM ja prApta thAya che. anyatra e prApta thatA nathI. have, uttarAyaNa viSava viSayaka bhAvanA karIe. uttarAyaNa viSayaka viSuvo A che. bIjuM, cothuM, chaThuM, AThamuM ane dazamuM bIjuM viSuva 3 ayananA be bhAga thayA pachI thAya che. cothuM sAta ayano, chaThuM agiyAra ayano, AThamuM paMdara ayano, dazamuM ayano pachI thAya che. trarAzika karma - jo 10 viSuvothI 5 sUrya nakSatra paryAyo prApta thAya che to 3 ayana dvibhAgathI zuM Ave? 10-5-3, aMtya 3 ne madhya pathI guNatAM 15, Adya 10ne bamaNo karatAM 20 thayA teno 15thI bhAga karatAM 3 bhAga AvyA. tene 1830thI guNIzuM. ) * 5 = temAMthI 88 aMzo dvArA puSya nakSatra zuddha che. bAkI rahyA 2657 teno 134thI bhAga karavo 19 AvyA tathA zeSa 111 rahyA. temAMthI abhijitanA 42 zuddha che. zeSa 69, tyAM 19mAMthI 13 paryAyo dvArA AzleSAdi-uttarASADhA sudhInA nakSatro zuddha che. abhijitu pahelethI ja bAda kareluM che. tethI pa nakSatro zuddha che, zeSa 1thI revatI arthAt azvinI nakSatranA A bhAga pasAra karIne sUrya bIjuM viSuva pravartAve che. cothuM viSuva jANavA mATe, jo 10 viSuvo dvArA pAMca sUryanakSatra paryAyo prApta thAya to 7 ayana dvibhAgathI zuM Ave. 10-pa-7 aMtyarAzi 7thI madhyarAzi 5 guNatAM 35, tene pUrvokta 10 x 2 = 20thI bhAga karatA 1 Avyo. te sUryanakSatra paryAya che pAchaLa bacyA 15 te paryAya che tene pUrvokta yuktithI 915thI guNatAM 2745 7 134
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra paMdaramo - viSuva 303 124 thayA. tyArabAda pUrvokta rIte tyAM sudhI kahevuM ke jyAM sudhImAM azvinI nakSatranA , bhAgo pasAra karIne sUrya cothuM viSuva pravartAve che, Ama, pAMceya uttarAyaNa viSuvo mazvinI nksstrn| 4 yathota mA 5sA2 thatA pravarte cha. // 287 // A rIte dakSiNa-uttarAyaNa viSuvomAM nakSatro batAvIne have lagna batAvIe chIe laMggaM ca dakSiNAyaNa visuvesuvi assa uttaraM ayaNe / laggaM sAI visuvesuM hoMti paMcasuvi dakkhiNaM ayaNe // 288 // dakkhiNamayaNe visuvesu nahayale bhiji rasAyale pusse / uttaraayaNe abhiI rasAyale nahayale pusse // 289 // dakSiNAyanagateSu paMcasvapi viSuveSu 'azve' azvadevopalakSite'zvinInakSatre lagnaM bhavati, kimuktaM bhavati ? paMcApi dakSiNAyanaviSuvANi meSalagne pravarttanta iti, tathAhi-yadi dazabhirviSuvairaSTAdaza zatAni paMcatriMzadadhikAni lagnaparyAyANAM bhavanti tato'yanadvibhAgarUpe prathama viSuve kiM lagnaM bhavati ? iti, rAzitrayasthApanA 10-1835-1, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyo rAziguNyate, guNitazca san sa tAvAneva bhavati, ekena guNitaM tadeva bhavatItinyAyAt, viSuvaM cAyanadvibhAgarUpaM bhavatIti viSuvaparimANakRdAdyo rAziguNyatedvAbhyAM, jAtA viMzatiH, tayA bhAgo hiyate, labdhA ekanavatiH paryAyAH zeSAstiSThanti paMcadaza, teSAM paMcakenApavarttanAjjAtAstrayaH, tato nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikairguNayiSyAma iti guNakArarAzeraddhenApavarttanAjjAtAni nava zatAni paMcadazAdhikAni 915, taistrayo guNyante, jAtAni saptaviMzatizatAni paMcacatvAriMzadadhikAni 2745, tebhyo'STAzItyA puSyaH zuddhaH sthitAni pazcAt SaDviMzatizatAni saptapaMcAzadadhikAni 2657, teSAM catustrizadadhikena zatena bhAgaharaNaM, labdhA ekonaviMzatiH, zeSaM tiSThati ekAdazotaraM zataM 111, tasmAdabhijito dvAcatvAriMzat zuddhA, zeSA tiSThatyekonasaptatiH 69, atraikonaviMzatimadhyAt trayodazabhirazleSAdInyuttara(pUrva)bhadrapadAparyantAni nakSatrANi zuddhAni, abhijinnakSatraM ca prAgeva zodhitaM, tataH paMcabhiH zravaNAdInyuttarabhadrapadAparyantAni paMca nakSatrANi zuddhAni, ekena ca zeSeNa revatI zuddhA, AgatamazvinInakSatrasya catustriMzadadhikazatabhAgAnAmekonasaptatisaMkhyeSu 1. eSA gAthA ma.vi. saMskaraNe tvIdRzI paribhASate "dakSiNa ayaNe laggaM paMcasu visuvehi hoti asse y| laggaM sAtI visavesa paMcasa vi // 306 // " thApAbata vistata yA,zya vi.saMpAhita. pAdaliptasUrIya jyotiSkaraMDaka (vAcaka zivAnaMdInI TippaNI sahita) graMthamAM Apela amRtalAla mohanalAla monI prastAvanA (5. 21)bhAMthI vI.
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 jyotiSkaraNDakam prathamaM viSuvaM bhavati / dvitIyaviSuvaciMtAyAmevaM trairAzikaM yadi dazabhirviSuvairaSTAdazazatAni paMcatriMzadadhikAni lagnaparyAyANAM labhyante tataH paMcabhirayanadvibhAgaiH kiM labhyamiti, rAzitrayasthApanA 10-1835-5, atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanaM, jAtAnyekanavatizatAni paMcasaptatyadhikAni 9175, tataH prAguktayuktyA''dyo rAzirvAbhyAM guNyate, jAtA viMzatiH, tayA bhAgo hriyate, labdhAni lagnaparyAyANAM catvAri zatAnyaSTapaMcAzadadhikAni 458, na taiH prayojanaM, zeSAstiSThanti paMcadaza, tataH prAguktagaNitakrameNAgatamazvinInakSatrasya lagnapravartakasya catustriMzadadhikazatabhAgAnAmekonasaptatisaMkhyeSu bhAgeSu dvitIyaM viSuvaM pravarttate / evaM paMcasvapi dakSiNAyanaviSuveSu lagnaM bhAvanIyaM / sAmpratamuttarAyaNaviSuvalagnabhAvanA kriyate-yadi dazabhiviSuvairaSTAdaza zatAni paMcatriMzadadhikAni lagnaparyAyANAM bhavanti tatastribhirayanavibhAgaiH kiM labhyamiti, rAzitrayasthApanA 10-1835-3, atrAntyena rAzinA madhyasya rAzerguNanaM, jAtAni paMcapaMcAzacchatAni paMcottarANi 5505, tataH prAguktayuktyA''dyo rAzirvAbhyAM guNyate, jAtA viMzatiH, tayA bhAgo hiyate, labdhe dve zate paMcasaptatyadhike 275 lagnaparyAyANAM, na ca taiH prayojanaM, zeSAstiSThanti paMca, sa ca kila ekazcaturbhAga ityekaH sthApyate, tataH prAguktayuktyA sa navabhiH zataiH paMcadazottarairguNyate, jAtAni nava zatAni paMcadazottarANi 915, tebhyo'STAzItyA puSyaH zuddhaH, sthitAni pazcAdaSTau zatAni saptaviMzatyadhikAni 827, teSAM catustriMzadadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAH SaT, pazcAttiSThati trayoviMzatiH, SaDbhizcAzleSAdIni citrAparyAntAni SaD nakSatrANi zuddhAni, AgataM svAtinakSatrasya lagnapravartakasya catustriMzadadhikazatabhAgAnAmekonasaptatisaMkhyeSu bhAgeSu gateSu dvitIyaM viSuvaM pravartate / caturthaviSuvaciMtAyAmevaM trairAzikaM-yadi dazabhiviSuvairaSTAdazazatAni paMcatriMzadadhikAni lagnaparyAyANAM labhyante tataH saptabhirayanadvibhAgaiH kiM labhyamiti, rAzitrayasthApanA 10-18357, atrAntyena rAzinA madhyarAziguNyate, jAtAni dvAdaza sahasrANyaSTau zatAni paMcacatvAriMzadadhikAni 12845, teSAM viMzatyA bhAgo hiyate, labdhAni SaD zatAni dvicatvAriMzadadhikAni lagnaparyAyANAM 642, zeSAstiSThanti paMca, tataH prAguktagaNitakrameNAgataM svAtinakSatrasya lagnapravartakasya catustriMzadadhikazatabhAgAnAmekona-saptatisaMkhyeSu bhAgeSu gateSu caturthaM viSuvaM pravarttate, evaM paMcasvapyuttarAyaNaviSuveSu lagnaM bhAvanIyam / iha yadA sUryo dakSiNAyanaviSuve'zvinyAM varttate tadA pAzcAtyaM lagnaM svAtau, svAtyazcinyozca madhye'bhijidvarttate sma bhAvidvitIyArddhamadhye ca bhAvI puSyaH, tato dakSiNAyanaviSuveSu paMcasvapi abhijit nabhastale atikrAntapAzcAtyArddhavartitvAt, puSyo rasAtale bhAvyuttarArddhamadhyabhAvitvAt, yadA tu raviruttarAyaNaviSuve svAtau varttate tadA pAzcAtyaM lagnamazvinyAM, svAtyazvinyozca madhye ca puSyo,
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 adhikAra paMdaramo - viSuva bhAvidvitIyArdhamadhye bhAvi lagnamabhijit, tata uttarAyaNaviSuveSu paMcasvapi puSyo nabhastale'tikrAntapAzcAtyA. gatatvAt, abhijidrasAtale, bhAvyuttarArddhamadhyabhAvitvAt // 289 // tadevamuktaM viSuvagataM lagnaM, samprati kaH kAlo nizcayato viSuvasyeti prarUpayati maMDalamajjhatthaMmi ya acakkhuvisayaM gayaMmi sUraMmi / jo khalu mattAkAlo so kAlo hoi visuvassa // 290 // maNDalamadhyamasthe, sArddhadvinavatimaNDalamadhyabhAgavartinItyarthaH, acakSurviSayagate kalayA cakSurviSayamatIto vyavahAratazcakSurviSayAtIta iti vivakSitaH tasmin sUrye yaH khalu 'mAtrAkAlo' divasarAtrimadhyagatasandhirUpaH sa viSuvasya kAlo veditavyaH, tathAhi-yadi dazabhirviSuvairaSTAdaza sUryodayazatAni triMzadadhikAni labhyante tato'yanadvibhAgarUpe viSuve kiM labhAmahe ? 10-1830-1; atrAntyena rAzinA madhyasya rAzerguNanaM, jAtAni tAnyevASTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, Adyazca rAziH prAguktayuktayA dvAbhyAM guNyate, jAtA viMzatiH, tayA bhAgo hiyate, labdhA ekanavatiH, ekazca dvibhAgo'horAtrasya, tata AgatamarthApattyA dvinavatitame'horAtre divasasya rAtrezca yaH sandhirUpo mAtrAkAlaH sa nizcayato viSuvakAlaH, na nvatra saMdehaH, kimayaM sUryodayasandhirityabhidhIyate kiM vA'stamayasandhiH ? ucyate, astamayasandhiryato divasAdirahorAtraH, tathA coktaM-'divasAdirahorAtra' iti, tato divaso'tikrAnto'stamayazca pravartata ityastamayasandhirevAbhidhIyate // 290 // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM viSuvapratipAdakaM paMcadazaM prAbhRtaM samAptam // gAthArtha : dakSiNAyananA viSuvomAM lagna azvinI nakSatramAM uttara ayanamAM thAya che. uttarAyaNananA pAMce viSuvomAM lagna svAti nakSatramAM dakSiNa ayanamAM thAya che. dakSiNa ayanamAM viSuvomAM AkAzamAM abhijita ane pRthvI para puSya nakSatra uttarAyaNamAM pRthvi 52 amiti mane zamA puSya nakSatra Doya che. // 288-288 // TIkArtha : dakSiNAyanamAM rahelA pAMceya viSuvomAM azvadevathI adhiSThita azvinI nakSatramAM lagna thAya che. arthAt pAMceya dakSiNAyana viSuvo meSa lagnamAM pravarte che, te A rIte 10 vikvo dvArA 1835 lagna paryAyo thAya che tethI ayana dvibhAga rUpa prathama viSuvamAM kayuM lagna hoya che ?
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 jyotiSkaraNDakam trirAzi sthApanA - 10-1835-1 anya 1 ne madhya 183pathI guNatAM 1835 tathA viSuva 2 bhAgarUpa hoya che eTale viSuva parimANa karanAra prathama rAzine rathI guNatAM 10 x 2 = 20 tenAthI 1835no bhAga karatAM 91 AvyA tathA paryAyo 15 rahyA, tenI pathI apavartanA (cheda) karatAM 3 AvyA, tyArapachI nakSatra lAvavA mATe 1830thI guNIzuM guNAkAra rAzine 2 thI cheda karatAM 915 thayA. tene 3thI guNatAM 2745 temAMthI 88 aMzothI puSya zuddha che eTale 2657 rahyA. teno 134thI bhAga karavo eTale 19 AvyA. zeSa 111 vadhyA temAMthI abhijitanA 42 aMzo zuddha che. zeSa 69, ahIM 19mAMthI 13 dvArA AzleSAthI uttara (pUrva) bhAdrapadA sudhInA nakSatro zuddha che ane abhijita nakSatra to pahelAM ja bAda kareluM che tethI pAMca dvArA zravaNathI mAMDIne uttarabhAdrapada sudhInA 5 nakSatro zuddha che ane zeSa 1thI revatI zuddha che, arthAta azvinI nakSatranA 1, paryAyo pasAra thate chate prathama viSuva thAya che. bIjA viSavanI vicAraNA - jo 10 viSuvothI 1835 lagna paryAyo prApta thAya che to 5 ayana vibhAgothI zuM Ave ? 10-1835-5, aMtyarAzine madhyarAzithI guNavI eTale 9175 thayA tethI pUrvokta yuktithI prathama rAzi 2 thI guNavo eTale 20 thayA. tenAthI bhAga karatAM 275 lagna paryAyo AvyA. tenAthI prayojana nathI zeSa 5 rahyA. te : bhAga che eTale 1 sthApavo, pachI pUrvokta yuktithI 915thI guNatAM 915 thayA. temAMthI 88thI puSya zuddha che. pAchaLa 827 rahyA. teno 134thI bhAga karatAM 6 AvyA pAchaLa 23 rahyA. 6 dvArA AzleSAthI citrA sudhInA nakSatro zuddha che. arthAt lagnapravartaka evA svAti nakSatranA 6 bhAga jatAM bIjuM viSuva pravarte che. cothA viSuva mATe bairAzika - jo 10 viSuve 1835 lagna paryAyo prApta thAya to 7 viSave keTalA paryAyo Ave ? 10 - 1835 - 7, 7 X 1835 = 12845 teno 20thI bhAga karatAM 642 lagna paryAyo AvyA. zeSa 5 vadhyA temAMthI pUrvokta kramathI AvyuM. lagna pravartaka svAti nakSatranA ja bhAga jatAM cothuM viSuva pravarte che. A rIte pAMceya uttarAyaNa viSuvomAM lagna bhAvavuM. ahIM jayAre sUrya dakSiNAyana viSuvomAM azvinImAM varte che tyAre pAchaLanuM lagna svAtimAM hoya che ane svAti - azvinInA vacce abhijit che. bhAvi dvitIyAmAM bhAvi puSya che. tethI dakSiNAyananA
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra paMdaramo - viSuva 307 pAMceya viSuvomAM abhijitu AkAzamAM atikrAnta thayelA pAchaLanA arthamAM raheluM che. puSya pRthvimAM bhAvi uttarArdhamadhya bhAvi hovAthI ane jyAre sUrya uttarAyaNa viSuvamAM svAti nakSatramAM varte che tyAre pAchaLanuM lagna azvinImAM che. svAti ane azvinInA vacce puSya nakSatra che. bhAvidvitIya ardhamAM bhAvi lagna abhijit che tyArabAda uttarAyaNanA pAMceya viSuvomAM puSya nakSatra AkAzamAM che kAraNa te tyAM pasAra thayelA pAchaLanA ardhabhAgamAM rahela che. abhijit nakSatra pRthvI para che te bhAvi uttarArdhanA madhyamAM raheluM che. te 289 // A rIte viSuvagata lagna jaNAvyuM have kayo kALa nizcaya nayathI viSuvomAM che e prarUpaNA thakI jaNAve che gAthArtha : maMDaLanA madhyamAM sUrya acakSu viSayane prApta thate chate kharekhara je mAtrAkALa che te viSuvano kALa hoya che. ra90 || TIkArtha : 92 mA maMDaLanA madhyabhAgamAM sUrya kaLAthI adRSTigocara thate jIte vyavahArathI cakSaviSayathI atIta evI vivekSA che. te sUryamAM kharekhara je mAtrAkALa - divasarAtrinA madhyamAM rahela saMdhirUpa che te viSuvano kALa jANavo. te A rIte jo 10 viSuvo dvArA 1830 sUryodayo prApta thAya to ayananA dvibhAga rUpa viSuvamAM zuM prApta thAya? 10-1830-1, aMtyarAzine madhyarAzithI guNatAM 1830, prathama rAzi pUrvokta rIte bamaNo karatAM 20, tenAthI bhAga karatAM 91 AvyA. tathA 1 ahorAtra thayo. arthAtu arthapattithI 92mA ahorAtramAM divasa ane rAtrino je saMdhirUpa mAtrA kALa che te nizcayathI viSuvakALa che, ahIM saMdeha jevuM kAMI rahetuM nathI ke Ane sUryodaya saMdhi kahevAya ke astamaya saMdhi ? ene astamaya saMdhi kahevAya che kAraNa ke divasanI AdithI ahorAtra thAya che, tethI divasa pasAra thayelo ane astamaya pravarte che eTale astamaya saMdhi kahevAya che. te 290 || zrI manmalayagiriviracita jyotiSkaraMDaka TIkAmAM viSuva pratipAdaka paMdaramuM prAbhRta sAnuvAda samApta thayuM. .
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-16 : vyatIpAta tadevamuktaM paMcadazaM prAbhRtaM, samprati vyatIpAtapratipAdakaM SoDazakaM prAbhRtaM vivakSurAha ayaNANaM saMbaMdhe ravisomANaM tu behi ya jugammi / jaM havai bhAgaladdhaM vaivAyA tattiyA hoti // 291 // bAvattarIpamANo phalarAsI / iha sUryAcandramasau svakIye'yane vartamAnau yatra parasparaM vyatIpatataH sa kAlo vyatIpAtaH, tatra 'ravisomayoH' sUryAcandramasoH 'yuge' yugamadhye'yanAni teSAM parasparaM 'sambandhe' ekatra mIlane kRte sati dvAbhyAM bhAgo hiyate, hRte ca bhAge yad bhavati bhAgalabdhaM 'tAvantaH' tAvatpramANA ekasmin yuge vyatIpAtA bhavaMti, sa ca bhAgalabdhatI phalarAzisaptatipramANaH, tathAhi-sUryasyAyanAni daza candrasyAyanAnAM catustriMzadadhikaM zataM, tayorekatra mIlane jAtaM catuzcatvAriMzadadhikaM zataM 144, tasya dvAbhyAM bhAgo hiyate, labdhA dvAsaptatireva, tAvatpramANA yugamadhye vyatIpAtAH // 291 // sAmpratamIpsitavyatIpAtAnayanAya karaNamAha gAthArthaH sUrya caMdrano yugamAM ayanonAM saMbaMdhamAM rathI bhAga karatAM je bhAga Ave tadA me yugamaya vyatIpAto' Doya che. // 281 // TIkArthaH potAnA ayanamAM vartamAna sUrya ane caMdrano jyAM paraspara vyatIpAta thAya che te kALa vyatIpAta che tyAM sUrya-caMdranA yugamAM ayanono paraspara saMbaMdha thate rathI bhAga karavo ane bhAga karatAM je bhAgalabdha Ave eTalA eka yugamAM vyatIpAto thAya che ane te bhAgalabdha rAzi 7ra che. te A rIte sUryanAM ayano 10 che ane caMdranA 134 che te baMne bhegA karatAM 144 thayA. tene bethI bhAgatAM 7ra AvyA. teTalA prbhaa| yugamA vyatIpAtI thAya che. // 281 //
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 309 adhikAra soLamo - vyatipAta vyatIpAta lAvavA mATe karaNaH icchite u jugbhee| icchiyavaivAyapi ya icchaM kAUNa ANehi // 292 // jaM bhavai bhAgaladdhaM taM icchaM niddisAhi savvatthA / sesevi tassa bhee phalarAsissA''Nae sigdhaM // 293 // 'Ipsite' vivakSite 'yugabhede' yugavizeSa icchAm-IpsitavyatIpAtaviSayAM kRtvA IpsitaM vyatIpAtamapyAnaya / kathamityAha tatra yad bhavati bhAgena-dvAsaptatyAdibhAgahAreNa labdhaM taM-tatsaMkhyaM 'icchaMti IpsitaM vyatIpAtaM nirdizet / zeSAnapi yugabhedAn muhUrtAdirUpAn 'phalarAsissa'tti tRtIyArthe SaSThI phalarAzinA dvAsaptatilakSaNena zIghramAnaya / eSa karaNagAthAkSarArthaH, samprati bhAvanA kriyate-yadi dvAsaptatisaGkhyairvyatIpAtaizcaturvizatyadhikaM parvazataM labhyate tata ekasmin vyatIpAte kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 72-124-1 atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAzizcaturvizatyadhikazatapramANo guNyate, jAtaM tadeva caturviMzatyadhikaM zataM 124, tasya dvAsaptatyA bhAgo hiyate, labdhamekaM parva, pazcAdavatiSThate dvipaJcAzat sA paJcadazabhirguNyate, jAtAni sapta zatAnyazItyadhikAni, teSAM dvAsaptatyA bhAgahAre labdhA daza tithayaH, zeSA SaSTiH, sA muhUrtakaraNArthaM triMzatA guNyate, jAtAnyaSTAdaza zatAni 1800, teSAM dvAsaptatyA bhAgaharaNe labdhAH paripUrNAH paMcaviMzatirmuhUrtAH, pazcAnna kimapi tiSThati, Agatamekasmin parvaNi gate dazasu ca tithiSu gatAsvekAdazyAM paMcaviMzatau muhUrteSu prathamo vyatIpAtaH samAmApaptaditi, tathA yadi dvAsaptatisaGakhyairvyatIpAtaizcaturviMzatyadhikaM parvazataM labhyate tataH paMcabhirvyatIpAtaiH kiM labhyam ? iti, rAzitrayasthApanA 72-124-5, atrAntyena rAzinA paMcakalakSaNena madhyarAzerguNanaM, jAtAni SaT zatAni viMzatyadhikAni 620, teSAM dvAsaptatyA bhAgo hiyate, labdhAnyaSTau parvANi 8, zeSAstiSThanti catuzcatvAriMzat 44, sA tithyAnayanAya paMcadazabhirguNyate, jAtAni SaT zatAni SaSTyadhikAni 660, teSAM dvAsaptatyA bhAgahAre labdhA nava 9, zeSAstiSThanti dvAdaza, te muhUrtAnayanAya triMzatA guNyante, jAtAni trINi zatAni SaSTyadhikAni 360, teSAM dvAsaptatyA bhAge hRte labdhAH paripUrNAH paMca muhUrtAH, 1. AnayanaM ca vakSmANatrairAzikakarmAvatArataH, tato yad bhavati bhAgalabdhaM taM IpsitaM -je. iti -pu. pre. paarshvbhaage|
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 jyotiSkaraNDakam pazcAnna kimapi tiSThati, AgatamaSTasu parvasu gateSu navamasya ca parvaNo navasu tithiSu gatAsu dazabhyAM tithau paMcasu muhUrteSu paMcamo vyatIpAtaH samAptaH, evaM sarve'pi vyatIpAtAH / [saMprati candranakSatravyatIpAta]parijJAnArthamupakramyante, yadi dvAsaptatisaGkhyairvyatIpAtaiH saptaSaSTizcandranakSatraparyAyA labhyante tata ekasmin vyatIpAte kiM labheyamiti, rAzitrayasthApanA 72-67-1, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamarAzeH saptaSaSTirUpasya guNanAt jAtAH saptaSaSTireva, tasyA dvAsaptatyA bhAgo hiyate, sA ca stokatvAdbhAgaM na prayacchati, tato nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikairguNayiSyAma ityasya guNakArarAzezchedarAzezca dvAsaptatirUpasya SaTkenApavarttanA, tatra jAto guNAkArarAzistrINi zatAni paMcottarANi 305 chedarAzirvAdaza, guNAkArarAzinA ca saptaSaSTiguNyate, jAtAni viMzatisahasrANi catvAri zatAni paMcatriMzadadhikAni 20435, chedarAzirapi dvAdazalakSaNaH saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyaSTau zatAni caturuttarANi 804, ye cAbhijitaH saptaSaSTibhAgA ekaviMzatiste'pi dvAdazabhirguNyante, jAte dve zate dvipaMcAzadadhike 252, te uparitanarAzeH zodhyante, sthitAni pazcAviMzatiH sahasrANi zatamekaM tryazItyadhikaM 20183, teSAmaSTabhiH zataizcaturuttarairbhAgo hiyate, labdhA paMcaviMzatiH, zeSAstiSThanti tryazItiH saMprati muhUrtA AnetavyAH, muhUrtAzcAhorAtre triMzat, tasyAH SaTkenApavartanAyAM jAtAH paMca, chedarAzirapi SaTkenApavartito jAtazcatustriMzadadhikaM zataM 134, tatra tryazItiH paMcabhirguNitA jAtAni catvAri zatAni paMcadazottarANi 415, teSAM catustriMzadadhikena zatena bhAgaharaNaM, labdhAstrayo muhUrtAH, zeSAstiSThanti trayodaza, tatra dvAviMzatyA zravaNAdIni vizAkhAparyaMtAni nakSatrANi zuddhAni, zeSAstiSThanti trayaH, taizcAnurAdhAjyeSThAmUlarUpANi nakSatrANi zuddhAni, paraM jyeSThAnakSatramarddhakSetramiti tat paMcadazabhirmuhUtrteH zuddhadhyati, zeSAH paMcadaza tiSThanti, te muhUrtarAzau prakSipyante, tata AgataMpUrvASADhAnakSatrasyASTAdaza muhUrtAnekasya muhUrtasya ca trayodaza catustriMzadadhikazatabhAgAnavagAhya prathamo vyatIpAto gata iti, tathA yadi dvAsaptatisaMkhyairvyatIpAtaiH saptaSaSTizcandranakSatraparyAyA labhyante tataH paMcabhirvyatIpAtaiH kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 72-67-5, atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanaM, jAtAni trINi zatAni paMcatriMzadadhikAni 335, teSAM dvAsaptatyA bhAge hRte labdhAzcatvAraH paryAyAH, na taiH prayojanaM, zeSAstiSThanti saptacatvAriMzat, sA nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikairguNayitavyeti guNakAracchedarAzyoH SaTkenApavartanAjjAto guNakArarAzistrINi zatAni paMcottarANi 305, chedarAzirvAdaza, tatra guNakArarAzinA paMcottaratrizatapramANena saptacatvAriMzad guNyate, jAtAni caturdaza sahasrANi trINi zatAni
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra soLamo - vyatipAta 311 paMcatriMzadadhikAni 14335, chedarAzinA ca dvAdazapramANena saptaSaSTiguNyate, jAtAnyaSTau zatAni caturuttarANi, abhijito'pyekaviMzatiH saptaSaSTibhAgA dvAdazabhirguNitA jAtA dve zate dvipaMcAzadadhike 252, te prAktanarAzeH zodhyante, sthitAni pazcAccaturdaza sahasrANi tryazItyadhikAni 14083, teSAmaSTabhiH zataizcaturuttarairbhAgaharaNaM, labdhAH saptadaza 17, zeSaM tiSThati catvAri zatAni paMcadazAdhikAni 415, etAni ca muhUrtAnayanAya triMzatA guNayitavyAni, triMzatazca SaTkenAparvattanAyAM jAtAH paMca, chedarAzerapi SaTkenApavarttane jAtaM catustriMzadadhikaM zataM, tatra caturNAM zatAnAM paMcadazottarANAM paMcabhirguNane jAtAni viMzatizatAni paMcasaptatyadhikAni 2075, teSAM catustriMzadadhikazatena bhAgo hiyate, labdhAH paMcadaza muhUrtAH zeSAH tiSThanti catustriMzadadhikazatabhAgAH paMcaSaSTiH, tatra ye pUrvalabdhAH saptadaza tebhyastrayodazabhiH zravaNAdIni punarvasuparyantAni zuddhAni, zeSAstiSThanti catvAri, taizca puSyAdIni pUrvaphAlgunIparyaMtAni catvAri nakSatrANi zuddhAni, paramazleSAnakSatramarddhakSetramiti tat paMcadazabhirmuhUrteH zuddhyatIti zeSAstiSThanti paMcadaza, te muhUrtarAzau prakSipyante, jAtAstriMzanmuhUrttAH, AgatamuttaraphAlgunInakSatrasya triMzanmuhUrtAn ekasya ca muhUrtasya paMcaSaSTiM catustriMzadadhikazatabhAgAnAmavagAhya paMcamo vyatIpAto'bhUditi, evaM sarveSvapi vyatIpAteSu bhAvanIyaM // samprati sUryanakSatrAnayanAyopakramyate, yadi dvAsaptatisaMkhyairvyatIpAtaiH paMca sUryanakSatraparyAyA bhavanti tata ekasmin vyatIpAte kiM bhavati ? rAzitrayasthApanA 72-5-1, atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanaM, jAtAH paMcaiva, teSAmAdyena rAzinA dvAsaptatilakSaNena bhAgo hAryaH, te ca stokatvAdbhAgaM na prayacchanti, tato nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgairguNayitavyA iti chedarAziguNarAzyoH SaTkenApavarttanAH, jAtazchedarAzirvAdaza, guNakArarAzistrINi zatAni paMcottarANi 305, tenoparitano rAziH paMcakalakSaNo guNyate, jAtAni paMcadaza zatAni paMcaviMzatyadhikAni 1525, chedarAzinA ca dvAdazakalakSaNena saptaSaSTirguNyate, jAtAnyaSTau zatAni caturuttarANi 804, puSyasya ca saptaSaSTibhAgAzcatuzcatvAriMzad dvAdazabhirguNyante, jAtAni paMca zatAni aSTAviMzatyadhikAni 528, tAni pUrvarAzeH zodhyante, sthitAni pazcAnnava zatAni saptanavatyadhikAni 997, teSAmaSTabhiH zataizcaturuttarairbhAgo hiyate, labdhamekaM nakSatramazleSArUpaM, sthitaM pazcAtrinavatyadhikaM zataM etacca nakSatrabhAgaM na prayacchatIti saptaSaSTibhAgAnayanAya chedarAziaula eva dvAdazalakSaNaH paraM paMcabhiH saptaSaSTibhAgairahorAtro labhyata iti sa paMcabhirguNyate, jAtA SaSTiH tayA bhAgo hiyate, labdhAstrayo'horAtrAH, zeSAstiSThanti troyadaza, te muhUrtAnayanAya triMzatA guNyaMte, jAtAni trINi zatAni navatyadhikAni 390, teSAM SaSTyA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam 312 bhAge hRte labdhAH sArddhAH SaD muhUrttAH azleSAnakSatraM cArddhakSetramiti tadratA ahorAtrA ekaviMzatizca muhUrttA uddharanti, te atra prakSipyante, AgatamazleSAnakSatramatikramya madhAnakSatrasya triSvahorAtreSu gateSu caturthasya cAhorAtrasya sArddheSu saptaviMzatimuhUrtteSu gateSu prathamo vyatIpAto gata iti, tathA yadi dvAsaptatisaMkhyairvyatIpAtaiH paMca sUryanakSatraparyAyA labhyante tataH paMcabhirvyatIpAtaiH kiM labhyaM ? iti rAzitrayasthApanA 72-5 -5, atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanaM, jAtA paMcaviMzati: 25, tasyA Adyena rAzinA bhAgaharaNaM, sA ca stokatvAd bhAgaM na prayacchati tato nakSatrAnayanArthamenAmaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgairguNayiSyAma iti chedarAziguNakArarAzyoH SaTkenApavarttanA, jAto guNakArarAzistrINi zatAni paMcottarANi 305, chedarAzirdvAdazapramANaH 12, guNakArarAzinA ca paMcaviMzaterguNane jAtAna SaTsaptatiH zatAni paMcaviMzatyadhikAni 7625, chedarAzinA'pi ca dvAdazalakSaNena saptaSaSTirguNyate, jAtAnyaSTau caturuttarANi 804, puSyasya ca saptaSaSTibhAgAzcatuzcatvAriMzat, sA dvAdazabhirguNyate, jAtAni paMca zatAni aSTAviMzatyadhikAni tAni pUrvarAzeH zodhyante, sthitAni pazcAt saptatizatAni saptanavatyadhikAni 7097, teSAmaSTabhiH zataizcaturuttarairbhAgaharaNaM, labdhAnyaSTau nakSatrANi, zeSANi tiSThanti SaT zatAni paMcaSaSTyAdhikAni 665, etAni nakSatrabhAgaM na prayacchanti tataH saptaSaSTibhAgAnayanArthaM chedarAzirmUla eva dvAdazapramANaH paraM paMcabhiH saptaSaSTibhAgairahorAtrA labhyanta iti paMcabhirguNyate, jAtA SaSTistayA bhAgo hiyate labdhA ekAdazAhArotrAH, zeSAstiSThanti paMca, te muhUrttAnayanArthaM triMzatA guNyante, jAtaM sArddhazataM, tasya SaSTyA bhAge hRte labdhau dvau sAddha muhUrtI, yAni ca pUrvalabdhAnyaSTau nakSatrANi tAnyazleSAdIni vizAkhAparyantAni draSTavyAni tata AgatamanurAdhAnakSatrapraviSTasya sUryasya ekAdazasu divaseSu gateSu dvAdazasya ca divasasya dvayoH sArddhayormuhUrttayorgatayoH paMcamo vyatIpAto gata iti, evaM sarveSvapi vyatIpAteSu sUryanakSatrANi paribhAvanIyAni // samprati lagnaparijJAnArthamupakramyate - yadi dvAsaptatisaMkhyairvyatIpAtairaSTAdaza zatAni paMcatriMzadadhikAni lagnaparyAyANAM labhyante tataH prathame vyatIpAte kiM labhyate ? rAzitrayasthApanA 72-1835-1, atrAntyena rAzinA madhyarAzirguNyate, sa ca tAvAneva bhavati, tata Adyena rAzinA dvAsaptatilakSaNena bhAgaharaNaM, labdhAH paMcaviMzatiH lagnaparyAyAH, zeSAstiSThanti paMcatriMzat, enAM nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgairguNayiSyAma iti chedarAziguNakArarAzyoH SaTkenApavarttanA, tato jAtazchedarAzirdvAdazakarUpo guNakArarAzistrINi zatAni paMcottarANi 305, tena paMcatriMzad guNyate, jAtAni daza sahasrANi SaT zatAni paMca
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra soLamo - vyatipAta 313 saptatyadhikAni 10675, chedarAzirdvAdazakalakSaNaH saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyaSTau zatAni caturuttarANi 804, asya rAzezca prAktanaiH paMcabhiH zatairaSTAviMzatyadhikaiH puSyaH zuddhaH, sthitAni pazcAddaza sahasrANi zatamekaM saptacatvAriMzadadhikaM 10147, teSAmaSTabhiH zataizcaturuttarairbhAgaharaNaM, labdhA dvAdaza 12, zeSANi tiSThanti catvAri zatAni navanavatyadhikAni 499, dvAdazabhizcAzleSAdIni pUrvASADhAparyantAni nakSatrANi zuddhAni, paraM jyeSThAnakSatramarddhakSetramiti taccaturbhiH zatairvyuttaraiH zuddhayati, zeSANi catvAri zatAni dvyuttarANi tiSThanti tAnyuddharitarAzau prakSipyante, jAtAni nava zatAnyekottarANi 901, AgatamuttarASADhAnakSatrasya lagnapravarttakasya caturuttarASTazatabhAgAnAM navasu zateSvekottareSu gateSu makaralagne prathamo vyatIpAto'bhavaditi / tathA yadi dvAsaptatisaMkhyairvyatIpAtairaSTAdaza zatAni paMcatriMzadadhikAni lagnaparyAyANAM bhavanti tataH paMcabhirvyatIpAtaiH kiM bhavati ? rAzitrayasthApanA 72-1835 -5 atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanaM jAtAnyekanavatizatAni paMcasaptatyadhikAni 9175, teSAmAdyena rAzinA dvAsaptatilakSaNena bhAgo hiyate, labdhaM saptaviMzatyadhikaM lagnaparyAyANAM zataM, zeSA- stiSThantyekatriMzat tAM nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgairguNayiSyAma iti guNakAracchedarAzyoH SaTkenApavarttanA tatra jAto guNakArarAzistrINi zatAni paMcottarANi 305, chedarAzirdvAdaza, guNakArarAzinA caikatriMzad guNyate, jAtAni caturnavatizatAni paMcapaMcAzadadhikAni 9455, etebhyazca paMcabhiH zatairaSTAviMzatyadhikaiH puSyaH zuddhaH sthitAni pazcAnnavAzItizatAni saptaviMzatyadhikAni 8927, chedarAzinA ca dvAdazakalakSaNena saptaSaSTirguNyate, jAtAnyaSTau zatAni caturuttarANi, tairbhAgo hriyate, labdhA ekAdaza, pazcAttiSThanti tryazItiH, ekAdazabhizcAzleSAdiSu mUlaparyantAni zuddhAni, navaraM jyeSThAnakSatramardhakSetramiti caturbhiH zatairvyuttaraiH zuddhamiti catvAri zatAni dvyuttarANi zeSANi tiSThanti tAnyaMzarAzau prakSipyante jAtAni catvAri zatAni paMcAzItyadhikAni 485, tata AgatamazleSAdiSu mUlaparyaMteSvekAdazasu nakSatreSu gateSu pUrvASADhAnakSatrasya caturuttarASTazatabhAgAnAM caturSu zateSu paMcAzItyadhikeSu gateSu dhanalagne paMcamo vyatIpAto gata iti, evaM sarveSvapi vyatIpAteSu lagnAni paribhAvanIyAni // 292-293 // // iti zrImalayagiriviricitAyAM jyotiSkarakaNDakaTIkAyAM vyatIpAtapratipAdakaM SoDazaM prAbhRtaM samAptam //
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam : gAthArtha H vivakSita yuga vizeSamAM icchA karIne icchita vyatIpAta lAvo. // 292 // emAM je bhAgalabdha che tene sarvathA icchita vyatIpAta nirdeza karo, zeSa paNa tenA bhedone phalarAzithI zIghra lAvo. // 293 || 314 TIkArtha : vivakSita yugavizeSamAM icchita vyatIpAta viSayaka icchA karIne icchita vyatIpAta lAvo. kaI rIte ? - tyAM je 72 AdithI bhAgAkArathI je saMkhyA Ave tene icchita vyatIpAta kahevuM. zeSa yugabhedone (muhUdi rUpa) phaLarAzithI zIghra lAvo. A karaNagAthAnA akSaro che, have bhAvanA karIe jo 72 vyatIpAto dvArA 124 parva Ave to 1 vyatIpAtamAM zuM Ave ? 72124-1, aMtya X madhya rAzi 124 tene 72thI bhAMgatA 1 parva AvyuM. upara para vadhyA tene 15thI guNatAM 780 thayA. teno 72thI bhAga karatAM 10 tithio Ave che. zeSa 60 vadhe che tene muhUrta karavA 30thI guNatAM 1800 teno 72thI bhAga karatA paripUrNa 25 muhUrto Ave che eTale ke 1 parva upara daza tithio pasAra thaI ane 11mI tithie 25 muhUrta pasAra thatAM prathama vyatIpAta pUrNa thayo. = jo 72 vyatIpAto dvArA 124 parva Ave to 5 vyatIpAto dvArA zuM Ave ? 72-124-5. aMtya X madhyarAzi = 620 teno 72thI bhAga karatAM 8 parva AvyA ane u52 44 vadhyA. tene tithi lAvavA 15thI guNavA eTale 660 thayA teno 72thI bhAga karatAM 9 tithio AvI tathA upa2 12 vadhyA tenA muhUrta lAvavA 30thI guNatAM 360 thayA. teno 72thI bhAga karatAM paripUrNa 5 muhUrta AvyA eTale ke 8 parva gayA pachI 9mA parvanI 9 tithio pasAra thayA pachI dazamanA divase 5 muhUrta pasAra thayA pachI pAMcamo vyatIpAta pUrNa thayo. ema sarva vyatIpAto vicAravA. caMdranakSatra vyatIpAta have caMdranakSatra vyatIpAta jANavA mATe karaNa batAve che. jo 72 vyatIpAto dvArA 67 caMdranakSatra paryAyo Ave to 1 vyatIpAta dvArA zuM Ave ? 72-67-1 tyAM 1 x 67 = 67 teno 72thI bhAga karavo te saMkhyA alpa hovAthI bhAgAkAra thato nathI eTale nakSatra paryAyone 1830thI guNazuM eTale A
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra soLamo - vyatipAta 1830 305 72 12 guNAkAra rAzi ane chedarAzi 72no 6thI cheda uDADavo. guNAkAra rAzithI 67 guNatAM 20435 tathA chedarAzi paNa 67thI guNatAM 12 x 67 = 804, atyAre je abhijitanA OM bhAgo che te paNa 12thI guNavA eTale 252 thayA. te uparanI ga 315 rAzimAMthI bAda karavA eTale 20183 rahyA. teno 804thI bhAga karatAM 25 AvyA tathA zeSa 83 rahyA. have, muhUrto lAvavA te ahorAtramAM 30 che eno 6thI cheda karatAM 5 AvyA chedarAzi 804ne paNa 6thI cheda karatAM 134, tyAM 83 ne pathI guNatAM 415 thayA teno 134thI bhAga karatAM 3 muhUrto AvyA. zeSa 13 vadhyA. tyAM AgaLa Avela 25mAMthI 22thI zravaNAdi - vizAkhA sudhInA nakSatro zuddha che, zeSa 3 vadhyA. temAMthI anurAdhA, jyeSThA ane mULA e traNa nakSatro zuddha che paraMtu jyeSThA nakSatra ardhakSetra che eTale 15 muhUrtathI zuddha thAya che. zeSa 15 muhUrto rahe che te muhUrta rAzi 3mAM umeravA eTale ke pUrvASADhA nakSatranA 181 muhUrta pasAra karIne prathama vyatIpAta thayo. jo 72 vyatIpAto dvArA 67 caMdra nakSatra paryAyo Ave to 5 vyatIpAtothI zuM Ave ? 72-67-5, 5 x 67 = 335 thayA, eno 72thI bhAga karatAM 4 paryAyo AvyA tenuM atyAre prayojana nathI. zeSa 47 vadhyA te nakSatra lAvavA 1830thI 305 12 guNavA, chedarAzi ane guNAkArano 6thI cheda karatAM AvyA tyAM guNAkAra rAzi 305ne 67thI guNatAM 14335 thayA, chedarAzi 12ne 67thI guNatAM 804, tathA 21 abhijitanA paryAyone 12thI guNatAM 252 AvyA. te 14335mAMthI bAda karatA 67 6thI cheda karatAM 134 thayA. 134 14083 rahyA teno 804thI bhAga karatA 17 AvyA. zeSa 415 rahyA. tene muhUrta lAvavA 30thI guNavA, 30no 6thI cheda karatAM 5 AvyA ane chedarAzi 804ne paNa 5 tyAM 415ne pathI guNatAM 2075 teno 134thI bhAga karatA 15 muhUrta AvyA. zeSa rahyA. temAM je pahelAM 17 AvyA hatA temAMthI 13thI zravaNathI punarvasu sudhInA nakSatro zuddha che. zeSa 4 vadhyA tenAthI puSyathI pUrvAphAlgunI sudhInA 4 nakSatro zuddha che paraMtu emAM AzleSA nakSatra ardhakSetrI che eTale te 15 muhUrtathI zuddha che ane zeSa 15 muhUrta vadhe che te AgaLa je 15 muhUrta 134
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 jyotiSkaraNDakam 65 AvyA temAM umeravA eTale 30 muhUrta thayA, eTale ke uttarAphAlgunI nakSatranA 134 30,65 muhUrta pasAra karIne pAMcamo vyatIpAta thayo. Ama, sarva vyatIpAtomAM paNa bhAvanA karavI. sUryanakSatra lAvavA mATe karaNa paddhati jo 72 vyatIpAtothI 5 sUryanakSatra paryAyo Ave to 1 vyatIpAtamAM zuM Ave ? 72-5-1, tyAM aMtya X madhya rAzi = 5 AvyA teno AgharAzithI bhAga karavo te alpa hovAthI thato nathI eTale nakSatra lAvavA 1830thI guNavA. chedarAzi ane 305 12 guNarAzino 6thI cheda karatAM 1830 / 6 = tene pathI guNatAM 1525, chedarAzi 72 67 1ne 67thI guNatAM 804, puSyanA je 44 bhAgo che tene 12thI guNatAM 528 thayA te pUrvarAzi 1525mAMthI bAda karatAM 997, teno 804thI bhAga karatAM 1 Avyo. te azleSA nakSatra thayuM. pAchaLa 193 rahyA, e nakSatra bhAga ApatA nathI. eTale 67 bhAga lAvavA mATe chedarAzi mULa ja 12 rUpa che paraMtu bhAgathI ahorAtra prApta thAya che eTale pathI guNavA eTale 60 thayA. tenAthI bhAga karavo eTale 3 ahorAtro AvyA. zeSa 13 vadhyA. tenA muhUrta karavA 30thI guNatAM 390 thayA teno 60thI bhAga karatAM 6 muhUrto AvyA. AzleSA nakSatranI vAta che eTale temAM rahela ahorAtro ane 21 muhUrta uddhare che te ahIM nAMkhavA, arthAt azleSA nakSatra pasAra karIne maghA nakSatranA 3 ahorAtra thayA pachI 4thA ahorAtranA 21 + 6 = 27 muhUrta pasAra thatA prathama vyatIpAta thayo. 2 jo 72 vyatIpAtothI 5 sUryanakSatra paryAyo Ave to 5 vyatIpAtothI zuM Ave ? 72-5-5, aMtya x madhyarAzi = 25 teno AgharAzithI bhAga karavo paNa alpa hovAthI thato nathI eTale nakSatra lAvavA mATe 1830thI guNIzuM. e mATe chedarAzi - guNAkAra rAzi1830no 6 thI cheda karatAM AvyA, guNAkAra rAzi 305ne 25thI 72 305 12 guNatAM 7625, tathA chedarAzine 67thI guNatAM 12 x 67 = 804, puSyanA 44 67
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra soLamo - vyatipAta 317 bhAgo che te 12thI guNatAM para8 thayA tene pUrva rAzi 762pamAMthI bAda karatAM 7097 thayA. teno 804thI bhAga karatAM 8 nakSatro AvyA zeSa 665 rahyA A nakSatrabhAga ApatA nathI eTale 67 bhAga lAvavA mATe chedarAzi mULa 12 pramANa che, paraMtu : bhAgathI ahorAtro prApta thAya che eTale pachI guNavA eTale 60 thayA tenAthI bhAga karatA 11 ahorAtra AvyA zeSa 5 rahyA tene muhUrta lAvavA mATe 30thI guNavA eTale 150 thayA. teno 60thI bhAga karatAM ra muhUrta AvyA. tathA je pUrve 8 nakSatro prApta thayA te azleSAthI vizAkhA sudhInA jANavA. tethI anurAdhA nakSatramAM pravezelA sUryanA 11 divaso jatAM 12mA divasanA 2 muhUrta jatAM pAMcamo vyatIpAta thayo. lagna parijJAna jo 72 vyatIpAto dvArA 1835 lagnaparyAyo Ave to prathama vyatIpAtamAM zuM Ave? 72-1835-1, aMtya 4 madhyarAzi = 1835 teno prathama rAzi 7rathI bhAga karatAM 25 nakSatra lagna paryAyo AvyA. zeSa 35 rahyA ane nakSatra lAvavA mATe 1830thI guNIzuM. chedakarAzi - guNaka rAzino 6thI cheda karatAM 1930 + 6 = 395 tene 3pathI guNatAM 10675, chedakarAzine 67thI guNatAM 804, A rAzimAMthI pUrvanA pa28thI puSya zuddha che eTale 10675 - pa28 = 10147 thayA, teno 804thI bhAga karatAM 12 AvyA. zeSa 499, 12thI azleSAthI pUrvASADhA sudhInA nakSatro zuddha che, paraMtu jayeSThA nakSatra ardhakSetrI che eTale te 40rathI zuddha che ane zeSa 402 vadhe che. tene uddharita rAzimAM umeravA eTale 499 + 402 = 901. arthAt lagnapravartaka uttarASADhA 804 bhAgonAM 901 bhAga jatAM makaralagnamAM prathama vyatIpAta thayo. tathA jo 72 vyatIpAtothI 1835 lagna paryAyo thAya to 5 vyatIpAtothI zuM AvyuM ? 72-1835-5, emAM 1835 4 5 = 9175 thayA. teno 72thI bhAga karatAM 127 lagna paryAyo AvyA. zeSa 31 vadhyA, tenA nakSatra lAvavA mATe 1830thI guNatA guNAkAra - chedarAzino chathI cheda karatAM 95 AvyA. have, 30pane 31thI guNatAM 9455 emAMthI pa28thI puSya zuddha che eTale have, 8927 rahyA chedarAzi 12ne 67thI guNatAM 804 teno 8927thI bhAga karatAM 11 AvyA. pAchaLa 72
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 jyotiSkaraNDakam 83 vadhe che A agiyAra dvArA AzleSAthI mULA sudhInA nakSatro zuddha che. phakta jyeSThA ardhakSetrI nakSatra hovAthI 40rathI zuddha thAya che ane zeSa 402 vadhe che te aMza rAzi 83mAM umeratAM 485 thayA eTale ke AzleSAthI mULA sudhInA 11 nakSatro thayA pachI pUrvASADhA nakSatranA 85 bhAga pasAra thatA ghana lagnamAM pAMcamo vyatIpAta thayo. ema sarva vyatIpAtomAM lagno paNa vicAravA. / ra92-293 / 804 | zrImanmalayagiriviracita jyotiSkaraMDaka TIkAmAM vyatIpAta pratipAdana karatuM soLamuM prAbhRta sAnuvAda samApta. II
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-17 : tApakSetra parimANa tadevamuktaM SoDazaM prAbhRtaM samprati tApakSetra - parimANapratipAdakaM saptadazaM prAbhRtaM vivakSurAha aTThasu sasu sUrA candA aTThasu sasu asiesu / tArA varaM hiTThA samA ya caMdassa nAyavvA // 294 // samAdavanitalAdUrdhvamaSTasu yojanazateSvatikrAnteSu sUryAzcAraM caranti, candrAH samAdavanitalAdUrdhvamaSTasu yojanazateSu 'azIteSu' azItyadhikeSu gateSu cAraM caranti etaduktaM bhavatisUryAdUrdhvamazItiyojaneSu candro varttata iti, tasmAdapi candramaNDalAdupari viMzatiyojaneSu gateSu sarvoparitanyastArAzcAraM caranti, sUryasyApi cAdhastAddazayojaneSu sarvAdhastanyastArAH paribhramanti, evaM ca dazottaraM yojanazataM jyotizcakrasya bAhalyaM, tasmiMzcaivaMpramANe jyotizcakrasya bAhalye candrasUryANAmadhastAdupari samAzca sarvatra tArAzcAraM carantIti // 294 // tadevamuktaM jyotizcakrasya svarUpamadhunA jambUdvIpe dvAvapi sUryau pratyekaM yAvatpramANaM kSetraM prakAzayataH tAvatpramANaM nirUpayati soLamuM prAbhRta thayuM, have tApakSetra parimANa pratipAdaka sattaramuM prAkRta kahe che gAthArtha : AThaso yojane sUryo AThaso eMsI yojane caMdro, tenAthI 20 yojane tArA caMdranA upara tathA nIce ane samAna AsapAsa cAro care che ema jANavuM. // 294 // TIkArtha : samAna bhUtalathI upara AThaso yojana pasAra karatAM sUryo cAro care che, caMdro samAna pRthvItalathI upara AThaso eMsI yojana jatAM cAro care che. ema kahevAya che ke - sUryathI upara eMsI yojane caMdra che te caMdramaMDaLathI upara 20 yojana jatAM
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 jyotiSkaraNDakam sarvoparitana sthaLe rahelA tArA cAro care che. sUryanI paNa nIce 10 yojane sarva nIcenA tArA bhame che ane e rIte ekaso dasa yojanA jyotizcakranI jADAI che te AvA prakAranI jyotizcakranI jADAImAM sUrya ane caMdronI nIce, upara ane samAna sarva sthaLe tArAmo yAro yare cha. // 284 // A rIte jyotizcakranuM svarUpa batAvyuM have baMne sUryo pratyeka jeTalA pramANa kSetrane prakAzita kare che teTaluM pramANa jaNAve che chacceva u dasabhAge jaMbuddIvassa dovi divasayarA / tAvaMti dittalesA abhitaramaNDale santA // 295 // dvAvapi divasakarau dIptalezyAko sarvAbhyantaramaNDale vyavasthitau santau SaD dazabhAgAn jambUdvIpasya prakAzayataH, kimuktaM bhavati ? ekaikastrIn trIn dazabhAgAn prakAzayatIti, iyamatra bhAvanA-idaM jambUdvIpakSetracakravAlaM dazadhA parikalpyate, tadyathA-trayo bhAgA mandarasya dakSiNabhAge traya uttarabhAge ca, dvau bhAgau pUrvato dvau cAparataH, tatra bharatakSetragasUryaH sarvAbhyantare maNDale yadopasaMkramya cAraM carati tadA trIn bhAgAn dAkSiNAtyAn [prakAzayati eravatagaH] trIn bhAgAnauttarAhAnairAvatakSetramagrato dvau bhAgau pUrvato rajanI dvau cAparato'pi, yathA yathA krameNa dAkSiNAtya auttarAho vA purataH saMcarati tathA tathA tayoH pratyekaM tApakSetramagrato varddhate pRSThatazca hAnimupagacchati, evaM ca krameNa saMcaraNazIle tApakSetre yadaikaH sUryaH pUrvasyAM dvitIyo'parasyAM vartate tadA pUrvapazcimadizoH pratyekaM trIn trIn bhAgAn tApakSetraM, dvau dvau ca bhAgau dakSiNottarayoH pratyekaM rajanIti / atha bhAgaH kiM parimANaH ? ucyate, muhUrttaSaTkAkramaNIyapramANaH, tathAhi- pUrvasminnapi maNDale vartamAne sUrye divaso'STAdazamuhUrtapramANastatastasmin maNDale navabhirmuhUrtaryAvadAkramaNIyaM kSetraM tAvati sthitizcakSuHsparzamadhigacchati, tata etAvatpramANaM sUryAt arvAk tApakSetrametAvatpramANaM ca parato'pi, tathA ca sati sarvasaMkhyayA'STAdazamuhUrtAkramaNIyapramANamekasya sUryasya tApakSetraM, tacca kila jambUdvIpacakravAladazabhAgatribhAgAtmakamata AgataM SaNmuhUrtAkramaNIyapramANakSetramekasya bhAgasya parimANam, etacca
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra sattaramo - tApakSetra parimANa 321 tApakSetrabhAgasya parimANamavasthitaM, kevalaM tApakSetramUrdhvamukhIkRtakalambukApuSpAkAramantaH saMkucitaM bahirvistRtamataH sarvAbhyantarAnmaNDalAnniSkrAman sUryo yathA yathA'gretane maNDale saMcarati tathA 2 jambUdvIpagatasya tApakSetrasya parihAniH, sA ca parimaNDalaM SaSTyadhika SaTtriMzatzatasatkabhAgadvayasya, tataH sarvabAhyamaNDalagatayozcandrasUryayoH pratyekaM jambUdvIpe tApakSetraparimANaM dvau dvau bhAgo bhavatastathA cAha cattAri ya dasabhAge jaMbuddIvassa do vi divasayarA / tAvaMti maMdalesA bAhirae maMDale saMtA // 296 // dvAvapi "divasakarau' sUryo mandalezyAko sarvabAhye maMDale vyavasthitau santau jaMbUdvIpasya caturo dazabhAgAn prakAzayataH, ekaiko dvau dvau dazabhAgau prakAzayatIti bhAvaH, tatra yadA sUrya eko dakSiNabhAge apara uttarabhAge ca pratyekaM dvau dvau dazabhAgau tApakSetraM prakAzayataH tadA pUrvabhAge pazcimabhAge ca pratyekaM trIn trIn bhAgAn rajanI, krameNa saMcarantau ca tau yadaikaH pUrvadizi dvitIyo'paradizi tadA pratyekaM pUrvasyAmaparasyAM ca dizi dvau dvau dazabhAgau tApakSetraM, dakSiNabhAge uttarabhAge ca pratyekaM trIn trIn dazabhAgAn rajanI // 296 // iha tApakSetramantaH saMkucitaM bahivistRtamataH sarvAbhyaMtaramaNDalagate sUrye yAvatpramANaM tApakSetraM bhavati yathAsaMsthAnaM ca tatpratipipAdayiSurAha gAthArtha : jaMbUDhIpanA : bhAgamAM 2 sUryo dikhalezyAvALA atyaMtara maMDaLamAM 238 // cht| za idAvI. 26 // cha. // 285 // TIkArya : baMne sUryo dikhalezyAvALA savavyaMtaramaMDaLamAM rahelA chatAM jaMbUdvIpanA bhAgone prakAzita kare che. arthAt eka-eka sUrya 1-1 bhAga prakAzita kare che. A jabUdvIpa kSetra cakravAlane 10 bhAga dhAravuM. te A rIte 3 bhAgo merunA dakSiNa bhAgamAM ane 3 bhAgo merUnA uttara bhAgamAM, 2 bhAgo pUrvamAM tathA 2 bhAgo pazcimamAM tyAM bharata kSetramAM rahelo sUrya sarvAtyaMtara maMDaLamAM jyAre upasaMkramIne cAro care che tyAre dakSiNa saMbaMdhi 3 bhAgone prakAze che ane airAvata kSetramAM rahelo sUrya uttarasaMbaMdhi 3 bhAgone prakAze che. airAvata kSetrane AgaLathI caMdra ra bhAgo pUrvathI be bhAgo pazcimathI prakAze che. kramasara jema-jema dakSiNa ke uttara AgaLa saMcare che tema-tema te baMnenuM pratyeka tApakSetra AgaLane AgaLa vadhe che ane pAchaLa-pAchaLa ghaTe che. A 10
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 jyotiSkaraNDakam pramANe saMcaraNazIla tApakSetra hote chate jyAre eka sUrya pUrvamAM ane bIjo pazcimamAM hoya che tyAre pUrva-pazcima dizAmAM darekamAM traNa-traNa bhAgo sUryanuM tApakSetra che ane dakSiNa-uttaranA ra-ra bhAgo rAtri che. have, A bhAganuM pramANa zuM che? cha muhUrta te A rIte pUrvanA maMDaLamAM vartamAna sUrya hote chate divasa 18 muhUrta pramANa hoya che, te maMDaLamAM navamuhUrta sudhI prakAza yogya kSetra teTalAmAM rahela cakSu sparzane prApta kare che. tethI tApakSetra eTalA pramANa sUryanI pahelAM ane ATaluM pramANa pAchaLathI paNa che. A rIte sarvasaMkhyAthI 18 muhUrta pramANa eka sUryanuM prakAzana yogya tApa kSetra che ane te jaMbudvIpa cakravAla bhAgarUpa che, arthAt cha muhUrta AkramaNIya pramANakSetra eka bhAganuM parimANa che ane e tApakSetra bhAganuM avasthita parimANa che. phakta urdhvamukhIkRta tApakSetra kalabukA puSpanA AkAranuM aMdarathI saMkucita bahArathI vistRta che eTale sarvAtyaMtara maMDaLamAMthI nIkaLato sUrya jema-jema maMDaLamAM sAMcare che tema tema jabUdvIpa gata tApakSetranI parihAnI thAya che, ane te hani pratimaMDaLa 366 saMbaMdhi 2 bhAganI che. tethI bAhyamaMDaLagata caMdra-sUryanuM pratyeka jaMbUdvIpamAM tApatra -2 bhAga thAya che te kahe che. gAthArtha : jaMbUDhIpanA 4 bhAgamAM baMne maMda lezyAvALA sUryo sarva bAhyamaMDaLamAM rahelA chatAM prakAzamAna thAya che. / 296 / TIkArtha : maMda vezyAvALA baMne sUryo sarvabAhyamaMDaLamAM rahelA jaMbudvIpanA : bhAgone prakAzita kare che. eka-eka sUrya - bhAgone prakAze che tyAM jyAre eka sUrya dakSiNa bhAgamAM ane bIjo uttarabhAgamAM pratyeka bhAga tApakSetrane prakAza che tyAre pUrvabhAga ane pazcima bhAgamAM pratyeka bhAgo rAtri che. anukrame saMcaratA te baMne jyAre eka pUrvadizA ane bIjo pazcima dizAmAM che tyAre pratyeka pUrvapazcima dizAmAM - bhAga tApakSetra ane dakSiNa bhAga ane uttarabhAgamAM pratyeka 3-3 dazAMza bhAgo rAtri che. 296 / ahIM tApakSetra aMdarathI saMkucita ane bahArathI vistRta che eTale sarva atyaMtara maMDaLamAM rahela sUryanuM jeTalA pramANe tApakSetra hoya che te yathAsthAna jaNAvIe chIe. 10 10
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323 adhikAra sattaramo - tApakSetra parimANa merussa majjhayAre jAva ya lavaNassa ruMdachabbhAgo / tAvAyAmo eso sagaDuddhIsaMThio niyamA // 297 // 'meroH' maMdarasya 'madhyakAre' madhyabhAge yaH sa dezastasmAdArabhya yAvallavaNasyalavaNasamudrasya ruMdatAyA-vistIrNatvasya SaDbhAgaH, etAvatpramANatstApakSetrasyAyAmaH, eSa ca tApo niyamAt 'zakaToddhisaMsthitaH' zakaToddhisaMsthAnaH, aMtaH saGkucito bahirvistRta iti bhAvaH, iyamatra bhAvanA-jaMbUdvIpasyAH paJcAzat yojanasahasrANi lavaNasya SaSThe bhAge ca trayastriMzadyojanasahasrANi trINi zatAni trayastriMzadadhikAni ekazca tribhAgo yojanasya, etaccaikatra militaM sat tat saJjAtamevaM pramANaM-tryazItiryojanasahasrANi trINi zatAni trayastriMzadadhikAni 83333 ekasya yojanasya tribhAgaH , etAvatpramANaH sarvAbhyaMtare maNDale vartamAne sUrye tApakSetrasyAyAmaH, iha yadi maMdareNa sUryasya prakAzo na pratiskhalyate tataH paMcAzat yojanasahasrANi jambUdvIpArddhagatAni sUryaH prakAzayatIti paribhAvya mUlaTIkAkRtA tryazItiyojanasahasrANItyuktamato'smAbhirapi tathaivoktaM, yAvatA punarjambUdvIpADhe mandarAdarvAk paJcacatvAriMzadeva yojanasahasrANi sUryasya prakAzyAni, tata etAvadeva tApakSetrasyAyAmaparimANamaSTAsaptatiyojanasahasrANi trINi zatAni trayastriMzadadhikAni ekazca yojanasya tribhAgaH 78333, tathA coktaM sUryaprajJaptau- [sUtra 25] "tIse NaM tAvakhetteNaM kevaiyaM AyAmeNaM Ahiyatti vaejjA ? tA aTThatari joyaNasahassAI tiNNi ya tettIse joyaNasae joyaNatibhAge ca AyAmeNaM Ahaetti vaejjA" iti, sa caitAvatpramANastApakSetrasyAyAmaH sadaivAvasthitaH, kevalaM niSkrAmati sUrye lavaNAbhimukhamabhisarpati pari(apa)varddhate pravizati sUrye merumabhimukhamabhisarpati vardhate // 297 // tatra pravizati sUrye yAvatpramANaH parivarddhate tApakSetrasyAyAmo yAvatpramANazca niSkrAmati sUrye hAnimupagacchati tAvatpramANaM pratipipAdiyiSurAha gAthArtha H merunA madhyabhAgathI mAMDIne lavaNasamudranI tarapha vistIrNa 6 bhAga sudhIno mAtA5 mAyAma zaToddhi saMsthAnano niyama hoya che. // 287 // 1. "tasmin tApakSetre kiyantamAyAmenAkhyAtamiti vadeta ? aSTasaptati yojana sahastrANi trINi ca prayastriMzad yojanazatAni yojanatribhAgena cAyAmenAkhyAtamitivadet"
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam TIkArtha : meru parvatanA madhyabhAgamAM je deza che tyAMthI mAMDIne lavaNa samudranA vistIrNatAthI 6 bhAga pramANa tApakSetrano AyAma che ane A tApa niyamA zakaToddhi saMsthAna che te aMdarathI saMkucita ane bahArathI vistRta che eTale ke, jaMbudrIpanA aDadhAmAM 50000 yojano ane lavaNanA chaThThA bhAgamAM 33333 yojana che. e baMne bhegA karatAM 83333 yojana thayA. ATaluM pramANa sarvAvyaMtara maMDaLamAM sUrya hote chate tApakSetrano AyAma che. ahIM jo maMdarathI sUryano prakAza rokAya nahi to sUrya jaMbUDhIpanA aDadhA bhAgamAM rahelA 50000 yojano prakAze che ema bhAvine mULa TIkAkAre 83000 yojana kahyA che eTale ame paNa tema ja karyuM che. jaMbudvIpanA ardhamAM meruparvatanA AgaLa sUryane 45000 yojana ja prakAzavAnA hoya che tethI eTalo ja tApakSetrano AyAma parimANa 78333 thAya che. 'sUrya prazapti'mAM kahyuM che "te kSetramAM keTalA AyAmathI prakAze che ema belAya ? te 78333 yojana AyAmathI prakAze che ema kahevAya." A rIte ATalA pramANa tApakSetrano AyAma sadaiva avasthita che. phakta nIkaLato sUrya jyAre lavaNa tarapha sarake che tyAre ghaTe che ane pravezato sUrya meru tarapha sarake che tyAre vadhe che. // 297 | 2 324 tyAM, pravezatA sUryanA vize jeTalo tApakSetrano AyAma vadhe che ane nIkaLatA sUryanA vize ghaTe che teTaluM pramANa jaNAvIe chIe. chattIse bhAgasae saTTe kAUNa jaMbUdIvassa / tiriyaM tatto do do bhAge vaDDaDa va hAyai vA // 298 // 'jaMbUdIvassa' jaMbUdvIpArddhasya SaTtriMzad bhAgazatAni SaSTyA'dhikAni kRtvA - buddhayA parikalpya, itthaM parikalpanAyAM kiM nibaMdhanamiti ced, ucyate, ihaikaikaM maNDalaM dvAbhyAM sUryAbhyAmekenAhorAtreNa parisamApyate, ahorAtrazca triMzanmuhUrttapramANaH pratisUryamahorAtragaNane dvAvahorAtrau bhavataH, dvayozcAhorAtrayoH SaSTimuhUrttAH, tato jaMbUdvIpacakravAlaM prathamataH SaSTyA vibhajyate, pratidivasaM ca niSkrAmati sUrye dvau muhUtrtaikaSaSTibhAgau hIyete pravizati ca parivarddhete, tata ekaikasya cakravAlagatasya SaSTibhAgasya ekaSaSTibhAgAH kriyante tato bhavanti SaSTyadhikAni SaTtriMzadbhAgazatAni 3660 tAni buddhyA parikalpya tatastiryak sarvabAhyAmaNDalAdabhyantaraM pravizan pratidivasaM dvau dvau bhAgau tApakSetrasya barddhayati, sarvAbhyantarAcca
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 adhikAra sattaramo - tApakSetra parimANa maNDalAniSkrAman dvau dvau bhAgau hAyapati // 298 // samprati sarvAbhyantare maNDale vartamAne sUrye kiyAn mandaraparvataparyante tApakSetraviSkambhaH ? iti nirUpaNArthamAha gAthArtha : jaMbUdvIpanA chatrIsaso sATha bhAga karIne pachI tIracho 2-2 bhAga vadhe athavA ghaTe cha. // 288 // TIkArthaH jambudvIpanA ardhanA 3660 bhAga buddhithI kalpIne AvI kalpanAnuM ahIM zuM kAraNa che? ahIM eka-eka maMDaLa be sUryo dvArA? ahorAtramAM pUrNa karAya che. ahorAtra 30 muhUrta pramANa che, prati sUrya ahorAtra gaNatAM 2 ahorAtra thAya che. tenA 60 muhUta thAya che, tethI jaMbUdvIpa cakravAlane pahelAM 60thI bhAMgavo ane pratidivasa sUrya nIkaLatAM 2 muhUrtIthI 61 bhAga ghaTe che ane pravezato vadhe che. tethI cakravAlagata eka-eka 60 bhAganA 61 bhAgo karavA tethI 3660 thAya che. tene buddhithI kalpIne pachI tirthaka sarvAhya maMDaLamAMthI atyaMtara pravezato sUrya pratidivasa 2-2 bhAga tApakSetranA vadhAre che ane sarvaatyaMtara bhaMDamAthA nIto 2-2 bhAgo ghAu cha. // 288 // ' have, sarvAtyaMtara maMDaLamAM vartamAna sUrya hote chate mandaraparvatanA cheDe tApakSetrano vikhaMbha keTalo thAya che? te batAve che maMdaraparirayarAsI tiguNe dasa bhAiyaMmi jaM laddhaM / taM havai tAvakhittaM abbhitaramaMDalagayassa // 299 // yadA sUryaH sarvAbhyantaramaNDalagato bhavati tadA tasya mandaraparvatasamIpe 'tApakSetraM' tApakSetraviSkambho mandaraparirayarAzau 'tiguNe'tti tribhirguNite dazabhirbhAjite sati yad bhavati bhAgalabdhaM tAvatpramANaH, tatra mandaraviSkambho daza sahasrANi 10000, teSAM vargo daza koTayaH 100000000, tato dazabhirguNane jAtaM koTizatam 1000000000, etasya vargamUlAnayane labdhAnyekatriMzad yojanasahasrANi SaT zatAni trayoviMzatyadhikAni 31623, eSa rAzistrirbhiguNyate, jAtAni caturnavatisahasrANyaSTau zatAnyekonasaptatyadhikAni 94869, eteSAM dazabhirbhAge hRte labdhAni nava yojanasahasrANi catvAri zatAni SaDazItyadhikAni nava ca dazabhAgA yojanasya 9486 .., etAvAn sarvAbhyantaramaNDalagate sUrye tApakSetraviSkambhaH, 1. "kiJcinyUnatrayoviMzatyadhikAni paraM vyavahArataH paripUrNAni vivakSyante 31623" iti sUtraprajJaptivRttI zrImalayagirayaH patra 72-2- iti pu.pre. pArzvabhAge //
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 jyotiSkaraNDakam tadAnIM ca lavaNadizi jambUdvIpaparyante tApakSetraviSkambhazcaturnavatiyojanasahasrANyaSTau zatAnyaSTaSaSTyadhikAni catvAri dazabhAgA yojanasya 94868 4 etasya cotpattirjambUdvIpasya paridhau triguNite dazabhirbhAjite draSTavyA, tathAhi-jambUdvIpasya paridhistrINi zatasahasrANi SoDaza sahasrANi dve zate saptaviMzatyadhike 316227 trINi gavyUtAnyaSTAviMzatyadhikaM dhanuHzataM trayodazAGgulAni ekama gulam, etAvatA ca yojanamekaM kila kiJcinnyUnamiti vyavahArataH paripUrNa vivakSyate, tato dve zate aSTAviMzatyadhike veditavye 316228, etat triguNitaM kriyate, jAtAni nava lakSANi aSTacatvAriMzatsahasrANi SaT zatAni caturazItyadhikAni 948684, eteSAM dazabhirbhAge hRte labdhAni caturnavatiyojanasahasrANyaSTau zatAnyaSTaSaSTyadhikAni catvArazca dazabhAgA yojanasya, tathA coktaM sUryaprajJaptau- [sUtra 25] 'jayA NaM sUrie savvabbhaMtaraM maNDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uddhImuhakalaMbuApupphasaMThiA tAvakhittasaMThitI Ahiyatti vaejjA, aMto saMkuDA bAhiM vitthaDA, aMto vaTTA bAhiM pihulA, aMto aMkamuhasaMThiyA, bAhiM satthimuhasaMThiyA, ubhayopAseNaM tIse duve bAhAo avaTThiyAo bhavaMti, taMjahA-paNayAlIsaM paNayAlIsaM joyaNasahassAI AyAmeNaM, duveNaM tIse bAhAo aNavaTThiyAo bhavaMti, taMjahA- savvabbhaMtariyA ceva bAhA, savvabAhiriyA ceva bAhA, tIse NaM savvabbhaMtariyA bAhA maMdarapavvayaMteNaM navajoyaNasahassA cattAri ya chalasIe joyaNasae nava ya dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM ahiyatti vaejjA, tIse NaM parikkhevavisese katto ahiya tti vaejjA ? tA je NaM maMndarassa pavvayassa parikkheve taM parikkhevaM tihiM guNittA dasahiM chittA dasahiM bhAgehiM hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahiyatti vaejjA, tIse NaM savvabAhiriyA bAhA lavaNasamudaMteNaM cauNauI 1. yadA sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA uddharvImukhakalambukApuSpasaMsthitA tApa kSetrasaMsthitirAkhyAteti- antaH saMkIrNA bahi vistRtA, aMto vRttA bahiH pRthulA, aMto'kamukhasaMsthitA, bahiH zastrImukhasaMsthitA, ubhaya pArzvana tasyA dve bAhe'vasthite bhavataH, tadyathA- paMcacatvAriMzat paMca catvAriMzat yojanasahasrANyAyAmena, dve tasyAH bAhe anavasthite bhavataH, tadyathA- sarvAbhyantarikA caiva bAhA, sarva bAhyA caiva bAhA, tasyAM sarvAbhyantarikA bAhA mandaraparvatAntena navayojanasahasrANi catvAri ca SaDazIti yojanazatAni nava ca dazabhAgA yojanasya parikSepeNa tribhirguNitA dazabhizchinnA dazabhi A~gai hrIyamANA eSa parikSepavizeSa AkhyAta iti vadet, tasyAM sarvabAhyA bAhA lavaNasamudrAntena caturnavati yojanasahasrANi, aSTau cASTaSaSTayojanazatAni catvAri ca dazabhAgA yojanasya parikSepeNAkhyAtA iti vadet ? yo jambUdvIpasya parikSepastaM parikSepaM tribhi guNayitvA daza bhizchitvA dazabhi A~gai hIyamANa eSa parikSepavizeSaH AkhyAta iti vadet / "
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra sattaramo - tApakSetra parimANa 327 joyaNasahassAiM aTTha ya aTThasaThThajoyaNasae cattAri ya dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM Ahiyatti vaejjA, esa NaM parikkhevavisese kao Ahiyatti vaejjA? tA je NaM jaMbuddIvassa parikkheve taM parikkhevaM tihiM guNittA dasahi chettA dasahi bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahiyati vaejjA" iti / idaM ca sUtraM sakalamapi sugamaM, navaram 'ubhayopAseNaM tIse duve bAhAo avaTThiyAo' iti ekA sUryasyAgrato'parA pRSThata iti // 299 // samprati sarvabAhyamaNDalagate sUrye yAvAn mandaraparvatasamIpe tApakSetraviSkambhastAvatpramANamabhidhitsurAha gAthArtha : maMdara paridhi rAzine traNa guNo karI teno 10thI bhAga karatAM je prApta thayuM te atyaMtara maMDala gata sUryanuM tApakSetra hoya che. 299 || gAthArthaH jyAre sUrya sarvAtyaMtara maMDaLa gata thAya che tyAre teno mandara parvata pAse tApakSetra vikhaMbha maMdarapariraya rAzino traNa guNo karI 10thI bhAMgatA je thAya teTalA pramANa che tyAM maMdara vikhaMbha 10000 teno varga 100000000 tene 10thI guNatAM 1000000000 thAya che tenuM vargamULa lAvatAM 31623 AvyA. A rAzine 3thI guNavo eTale 94869 thayA. eno 10thI bhAga karatAM 84869 yojana AvyA. ATalo sabhyatara maMDalamAM sUrya jate chate tApakSetrano vidhvaMbha Ave che ane tyAre lavaNanI dizAmAM jaMbUDhIpanA aMtamAM tApakSetra vikhaMbha 94868 che. tenI utpatti jabUdvIpanI paridhi 3 guNI karI 10thI bhAMgatA je Ave te jANavI. te A rIte - jabUdIpanI paridhi 316227 yojana 3 gAu 28 dhanuSa ane 13 AMgaLa che. eTalAthI kAMIka nyUna eka yojana paNa vyavahArathI paripUrNa kahevAya che. tethI 27nA badale 28 jANavA 316228 enA 3 guNA karatAM 848684 thayA. eno 10thI bhAga karatAM ukta pramANa Ave che. "sUryaprajJaptimAM paNa A rIte kahyuM che. TIkAmAM lakhela sUtra sugama che paraMtu temAM "ubhaya pAseNe.' mAM eka bAho sUryanI AgaLa ane bIjI sUryanI pAchaLanI jANavI. || 299 // have, sarva bAhya maMDaLagatA sUryano maMdara parvata pAse jeTalo tApakSetra vikhaMbha che teTalA pramANane jaNAve che. maMdaraparirayarAsI biguNe dasa bhAiyaMmi jaM laddhaM / . taM havai tAvakhittaM bAhirae maMDale raviNo // 300 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 jyotiSkaraNDakam sarvabAhye maNDale vartamAnasya 'raveH' sUryasya mandaraparvatasamIpe tApakSetraM mandaraparirayarAzau 'dviguNe' dviguNIkRte dazabhirbhAjite yad bhavati bhAgalabdhaM tAvatpramANaM 'tApakSetraM' tApakSetrivaSkambhaH tatra mandaraparirayarAzirekatriMzad yojanasahasrANi SaT zatAni trayoviMzatyadhikAni 31623, eSa rAzirdviguNyate, jAtAni triSaSTiH sahasrANi dve zate SaTcatvAriMzadadhike 63246, teSAM dazabhirbhAge hRte labdhAni SaT sahasrANi trINi zatAni caturviMzatyadhikAni 6324 SaT ca dazabhAgA yojanasya 610, etAvAn sarvabAhyamaNDale vartamAne sUrye mandaraparvatasamIpe tApakSetrasya viSkambhaH, tadAnIM ca lavaNadizi jambUdvIpaparyante tApakSetraviSkambhastripaSTiyojanasahasrANi dve zate paJcacatvAriMzadadhike 63245 SaT ca dazabhAgA yojanasya 610 kathametasyotpattiH ? iti ced, ucyate, iha jambUdvIpaparidhiH prAguktapramANaH 316228 dvAbhyAM guNyate, guNayitvA ca dazabhirbhAgo hiyate, tato yathoktaM tApakSetraviSkambhaparimANaM bhavati, uktaM ca- [sU. pra. sU. 25] "tA jayA NaM sUrie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMka-mittA cAraM carai tayA NaM kiMsaMThiyA tAvakhittasaMThitI Ahiyatti vaejjA ? tA uDDImuhakalaMbuyApupphasaMThANasaMThiyA tAvakhittasaMThiI jAva bAhiriyA ceva bAhA, tIse NaM savvabbhaMtariyA bAhA maMdarapavvayaMteNa chajjoyaNasahassAiM tiNNi ya cauvIse joyaNasae chacca dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM Ahiyatti vaejjA, tIse NaM parikkhevavisese kao Ahiyatti vaejjA ? tA je NaM maMdarassa pavvayassa parikkheve taM parikkhevaM dohi guNettA sesaM taheva, tIse NaM savvabAhiriyA lavaNasamuiMteNaM tevaDhei joyaNasahassAI doNNi ya paNayAle joyaNasae chacca dasabhAge joyaNassa ya parikkheveNaM Ahiyatti vaejjA, tIse NaM parikkhevavisese kao Ahiyatti vaejjA ? tA je NaM jaMbUdIvassa dIvassa parikkheve taM parikkhevaM dohiM guNettA dasahiM chettA dasahi bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahiyatti vaejjA" // 300 // tadevamuktaM sarvAbhyantare sarvabAhye ca 1. "yadA sUryaH sarvabAhyaM maNDalaMmupasaGkramya cAraM carati tadA kiM saMsthAnA tApakSetrasaMsthitirAkhyAteti vadet ? urvImukhakalambukA saMsthAnasaMsthitA tApakSetrasaMsthiti yAvadvAhyA caiva bAhA, tasyAH sarvAbhyantarikA bAhA mandaraparvatAnte SaDyojanasahastrANi triNI ca caturvizatAni yojana zatAni SaDca dazabhAgA yojanasya parikSepeNAkhyAtA iti vadet , tasyAH parikSepavizeSaH kRta AkhyAta iti vadet ? yo mandarasya parvatasya parikSepa staM parikSepaM dvAbhyAM guNayitvA zeSaM tathaiva, tasyAH sarvabAhyAM lavaNa samudrAnte trayaHSaSTi ryojana sahasrANi dve ca paJcacatvAriMzad yojana zate SaDca dazabhAgA yojanasya ca parikSepeNAkhyAtA iti vadet, tasyAH parikSepavizeSaH kRta AkhyAta iti vadet ? yo jambUdvIpasya dvIpasya parikSepastaM parikSepaM dvAbhyAM guNayitvA dazabhizchitvA dazabhi rbhAge hIyamANe eSa parikSepavizeSa AkhyAta iti vadet / "
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 329 adhikAra sattaramo - tApakSetra parimANa maNDale vartamAne sUrye mandaraparvatasamIpe tApakSetraviSkambhaparimANaM, samprati kiyatpramANaM sAmAnyena sarvAbhyantaramaNDale vartamAne sUrye tApakSetraviSkambhaH ? iti nirUpayati gAthArtha H maMdara paridhi rAzine bamaNo karI 10thI bhAgatAM je AvyuM te bAhyamaMDaLamAM sUryanuM tApakSetra thAya che. e 300 || TIkArthaH sarva bAhyamaMDaLamAM vartamAna sUryanuM meru parvata pAse tApakSetra maMdira paridhi rAzine bamaNI karI 10thI bhAMgatAM je Ave teTalA pramANa tApakSetra vikhaMbha jANavo. tyAM, maMdara paridhi rAzi 31623 ene bamaNA karatAM 63246 AvyA. teno 10thI bhAga karatAM 6324 yojana AvyA. ATalo sarva bAhyamaMDaLamAM vartamAna sUryano meruparvata samIpamAM tApakSetrano vikhaMbha che ane tyAre lavaNanI dizAmAM jaMbUdIpanA aMte tApakSetra vikhaMbha 63245 yojana che. enI utpatti kaI rIte thAya che? jaMbudvIpano paridhi 316228 tene rathI guNI 10thI bhAga karatAM yathokta tApakSetra vidhvaMbha parimANa thAya che kahyuM che : "jyAre sUrya sarvabAhya maMDaLamAM upasaMkramIne cAro care che tyAre tApakSetra kayA saMsthAnavALuM thAya che te kahevAya ? urdhvamukha kalaMbukA puSpa saMsthAna saMsthiti tApakSetranI saMsthiti hoya che cheka bahAranI bAho sudhI hoya che. tenI sarvAtyaMtara bAhAno maMdara parvatanA aMtathI 6424 yojana parikSepa che, te parikSepa vizeSa kaI rIte Ave che? je maMdara parvatano parikSepa che tene bamaNo karI zeSa pUrvokta rIte, tenI sarvabAhya paridhi lavaNa samudranA aMta sudhI 63245 yojana che. te parikSepa kaI rIte Ave che ? jaMbudvIpanA parikSepane bamaNo karI 10thI bhAMgatA e parikSepa Ave che." | 300 sabhyatara ane sarva bAhyamaMDaLamAM vartamAna sUryanuM maMdira parvata pAse tApatra parimANa jaNAvyuM. have, savavyaMtara maMDaLamAM vartamanA sUryano sAmAnyathI keTalo tApakSetra vikhaMbha hoya che ? te jaNAve che. Aima maMDala parihI tiguNe dasabhAiyaMmi jaM laddhaM / taM havai tAvakhettaM abbhaMtaramaMDale raviNo / / 301 / / Aime - sarvAbhanyare maNDale yaH paridhiH - paridheH parimANaM sa tribhirguNyate, tato
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 jyotiSkaraNDakam dazabhi rbhAge hRte sati yad bhavati bhAgalabdhaM tAvat pramANaM sarvAbhyantare maNDale vartamAne sUrye tApakSetra viSkambhaH / tatra sarvAbhyantara maNDala paricaya rAzistrINi yojanazatasahasrANi paJcadaza sahasrANi navAzItyadhikAni 315089, eSa rAzistribhirguNyate jAtAni nava zatasahasrANi paJcacatvAriMzatsahasrANi dve zate saptaSaSTyadhike 945267, teSAM dazabhi rbhAge hRtte labdhAni caturNavatiH sahasrANi SaDviMzatyadhikAni paJca zatAni sapta ca dazabhAgA yojanasya 94526, 7, etAvAn sarvAbhyantare maNDale vartamAne sUrye tApakSetrasya viSkambhaH / kathametadavasIyate ? iti ceducyate, ihaiko'pi sUryaH sarvAbhanyantara maNDalagataH sUrya maNDala pariraya gatAn trIn bhAgAn prakAzayati, aparo'pi trIn, teSAM cApAntarAle dvau dvau bhAgau rajanI, ekasya ca sarvAbhyantara maNDala gata sUrya maNDalapariraya daza bhAgasya parimANa mekatriMzad yojana sahasrANi paJca zatAnya, STottarANi 31508 nava daza bhAgA yojanasya , tata etat triguNitaM sad yathodita parimANaM bhavati, etAvAMzca tApakSetra viSkambhaH sadaivAvasthitaH, kevalamantaH saGkucito bahivistRtaH dvitIyAdiSu ca maNDaleSu yathottaraM parirayaparivRddhiH, tatastanmaNDalaparirayagatAstApakSetra rUpA strayo dazabhAgA hInA hInatarAH prApyante yAvat sarvabAhye maNDale dvAveva parirayagatau dazabhAgau tApakSetramiti // 301 // tathA cAha gAthArtha: Adi-prathama maMDaLa paridhi traNa guNo karI 10thI bhAgatAM je AvyuM te sUryana pAranA bhaMDaNamA tApakSetra hoya che. // 301 // TIkArtha : sarvAtyaMtara maMDaLano je paridhi che tene traNa guNo karI 10thI bhAga karatAM je Ave teTaluM pramANa sarvAtyaMtara maMDaLamAM vartamAna sUryano tApakSetra vikhaMbha che. tyAM, sarvAtyaMtara maMDaLa paridhi rAzi 315089 A rAzine traNa gaNo karavo eTale 94para67, teno 10thI bhAga karatA 94526 yojana AvyA, ATalo sarvAtyaMtara maMDaLamAM vartamAna sUryano tApakSetrano vikhaMbha che. e kaI rIte jANI zakAya? ahIM eka sUrya sarvAtyaMtara maMDaLamAM rahelo svayaM maMDaLa paridhigata 3 bhAgone prakAze che. bIjo paNa traNa te baMnenA vacce be-be bhAga rAtri che ane sarvAtyaMtara maMDaLagatA sUryamaMDaLa paridhinA dazabhAganuM parimANa ekatrIsa hajAra pAMcaso ATha yojana tathA bhAga. 31508 yojana che. tene traNagaNuM karatAM yathokta parimANa thAya che. ATalo
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra sattaramo - tApakSetra parimANa 331 tApakSetra vikhaMbha sadA avasthita che phakta aMdarathI sAMkaDo ane bahArathI pahoLo thayelo che. bIjA vagere maMDaLomAM yathottara paridhi-parivRddhi thAya che, tyArapachI te maMDaLa piridha gata tApakSetrarUpa bhAgo hIna-hInatara cheka sarva bAhyamaMDaLamAM paridhigata mAtra 3 10 lAga tApakSetra che. // 301 // 'bAhiraparirayarAsI biguNe dasabhAiyaMmi jaM laddhaM / taM hoi tAvakhettaM bAhirae maMDale raviNo // 302 // 2 10 sarvabAhye maNDale yaH paridheH rAziH sa dvAbhyAM guNyate, guNayitvA ca dazabhirbhAgo hriyate, tato yad bhavati bhAgalabdhaM tAvatpramANaH sarvabAhye maNDale varttamAne sUrye tApakSetra - viSkambhaH, tatra sarvabAhyamaNDalaparirayarAzistrINi yojanazatasahasrANi aSTAdaza sahasrANi trINi yojanazatAni paMcadazAdhikAni 318315, eSa dvAbhyAM guNyate, jAtAni SaT zatasahasrANi SaTtriMzatsahasrANi SaT zatAni triMzadadhikAni 636630, asya ca dazabhirbhAge ha labdhAni triSaSTisahasrANi SaT zatAni triSaSTyadhikAni 63663, etAvAn sarvabAhye maNDale tApakSetraviSkambhaH // 302 // atha tApakSetraviSkambhaM maNDale maNDale karaNavazataH pratipipAdayiSurAha-- gAthArtha : bAhya paridhi rAzine bamaNI karI dazathI bhAgatAM je Ave te sUryanA jAhyamaMDaNamAM tApakSetra che // 302 // TIkArtha : sarva bAhyamaMDaLamAM je piridhano rAzi che tene bamaNo karI 10thI bhAga karavo, tenAthI je Ave teTalA pramANa sarva bAhyamaMDaLamAM vartamAna sUryano tApakSetra vikhaMbha thAya che tyAM sarva bAhyamaMDaLa ridhi rAzi 318315 yojana che tene 2thI guNatAM 636630, eno 10thI bhAga karatAM 63663 AvyA ATalo sarva jAhyamaMDajamAM tApakSetra viSNuM che. // 302 // have, maMDaLa-maMDaLe karaNanA AdhAre tApakSetra vikhaMbha jaNAvIe chIe. 1. asyA gAthAyA agre ma. vi. madhye ekamadhikaM gAthAyugalaM varttate 'AdimamaMDalaparidhItiguNe sabhAjitammi jaM laddhaM / taM hoti tAvakhettaM abyaMtaramaMDale raviNo // 399 // jaMbuddIvapariraye tiguNe dasabhAjitammi ddhaM / taM hoti tAvakhettaM abyaMtaramaMDalagatassa // 320 // tathA etadgAthAnantaramapi ekAdhikA gAthA varttate - bahiraparirayarAsI biguNe dasabhAtiyammi jaM laddhaM / taM hoi tAvakhettaM bAhirae maMDale raviNoM // 322 // gAthAtrayasya chAyA tathAnuvAdastRtIye dRSTavyaH / -
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 sUrassamuttagaI divasasadveNa hoi abbhatthA / tettiyamitte dIsati tarhi tarhi maMDale sUro // 303 // jyotiSkaraNDakam [iha divaso] yAvanmAtro bhavati tAvatpramANe kSetre vyavasthite tasmin maNDale sUryo dRzyate-dRSTipathaprApto bhavati, yathA sarvAbhyantare maNDale varttamAnasya sUryasya muhUrttagatirdvipaMcAzadyojanazatAni ekapaMcAzadadhikAni ekonatriMzacca SaSTibhAgA yojanasya 5251 - 29/60 sarvAbhyantare ca maNDale varttamAne sUrye divasaH aSTAdazamuhUrttapramANaH tatasteSAmarddhe labdhA nava muhUrttAstairanantaroktA muhUrttagatirguNyate, jAtAni saptacatvAriMzatsahasrANi dve zate triSaSTyadhike yojanAnAmekaviMzatizca SaSTibhAgA yojanasya, etAvati kSetre vyavasthitaH sarvAbhyantare maNDale sUryazcakSuHsparzamupaiti, evaM dvitIyAdiSvapi maNDaleSu cakSuH sparzagocaratAparimANaM tAvabhidhAtavyaM yAvatsarvabAhyamaNDalaM, tasmizca sarvabAhye maNDale muhUrttagatiH paMca yojanasahasrANi trINi zatAni paMcottarANi paMcadaza ca SaSTibhAgA yojanasya 5305 - 15/60 tadAnIM ca divaso dvAdazamuhUrttapramANasteSAmarddhena SaD muhUrttAstairanantaroktA muhUrttagatirguNyate, jAtAnyekatriMzatsahasrANyaSTau zatAnyekatriMzadadhikAni triMzacca SaSTibhAgA yojanasya 31831-30 / 60, etAvati kSetre vyavasthitaH sarvabAhye maNDale sUryaH cakSuHsparzamadhigacchatIti // 303 // sA ceva muhuttagaI guNiyA divaseNa hoi puNNeNa / so AyavavikkhaMbho tarhi tarhi maNDale raviNo // 304 // 'saiva' anantaroktA maNDalamaNDalamuhUrttagatiH 'pUrNena divasena' divasagatamuhUrttarAzinA guNitA satI yAvatpramANA bhavati tAvatpramANastatra tatra maNDale 'raveH' sUryasya tApakSetrasya viSkambhaH tathA (hi-) sarvAbhyantare maNDale muhUrttagatiH paMca yojanasahasrANi dve zate ekapaMcAzadadhike ekonatriMzacca SaSTibhAgA yojanasya 5251 - 29/60 sarvAbhyantare ca maNDale divaso'STAdazamuhUrttapramANastato'STAdazabhiranantaroktA muhUrttagatirguNyate, jAtAni caturnavatisahasrANi paMca zatAni SaDviMzatyadhikAni dvicatvAriMzacca dvASaSTibhAgA yojanasya 9452642 / 62, etAvAn sarvAbhyantare maNDale tApakSetraviSkambhaH, evaM dvitIyAdiSvapi maNDaleSu tApakSetraviSkambhaparimANamuktaprakAreNa tAvatparibhAvanIyaM yAvatsarvabAhyamaNDalaM, tasmiMzca 1. ' tattiyamittA (diTThI biguNaM divasayyamANaM tu) mu. 'tattiyamette divasehiM disatte maMDale sUro' iti je0 khaM0 /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 333 adhikAra sattaramo - tApakSetra parimANa sarvabAhye maNDale muhUrttagatiH paMca yojanasahasrANi trINi zatAni paMcottarANi paMcadaza SaSTibhAgA yojanasya 5305-15 / 60, tadAnIM ca divaso dvAdazamuhUrtapramANastata iyamanantaroktA muhUrtagatirdvAdazabhirguNyate, jAtAni triSaSTiyojanasahasrANi SaT zatAni triSaSTyadhikAni 63663, etAvatpramANaM sarvabAhye maNDale tApakSetraviSvakambhaparimANamiti // 304 // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM tApakSetrapramANapratipAdakaM saptadazaM prAbhRtaM samAptam // gAthArtha : divasanA ardhva bhAgamAM sUryanI je muhUrta gati abhyasta hoya che teTalA mAtra te te maMDaLamAM sUrya dekhAya che. || 303 / TIkArtha : ahIM divasa jeTalA mAtra hoya che teTalA pramANa kSetramAM vyavasthita te maMDaLamAM sUrya dekhAya che jema ke sarvAtyaMtara maMDaLamAM vartamAna sUryanI muhUrtagati pa25136 yojana che ane sarvAtyaMtara maMDaLamAM sUrya hoya tyAre divasa 18 muhUrta pramANa hoya che tethI tenA aDadhA karatAM 9 muhUrta AvyA. tenAthI AgaLa kahelI muhUrta gati guNavI eTale 47,263 yojana AvyA. ATalA kSetramAM vyavasthita sarva atyaMtara maMDaLamAM sUrya daSTi pathamAM avatare che. A pramANe bIjA vagere maMDaLomAM cakSu sparza gocaratA parimANa tyAM sudhI kahevuM ke jyAM sudhI sarva bAhyamaMDaLa che. te sarva bAhyamaMDaLamAM muhUrtagati pa305 yojana che ane tyAre divasa 12 muhUrta pramANa che tenA aDadhA karatAM 6 muhUrta AvyA tene uparanA yojana sAthe guNatAM 318311 yojana thayA. ATalA kSetramAM rahelo sUrya sarva bAhyamaMDaLamAM cakSu sparzane prApta thAya che. 303 / gAthArtha ? ane te ja muhUrta gati pUrNa divasa sAthe guNatAM sUryano te-te maMDaLamAM AyAma vikhaMbha Ave che. | 304 che. TIkArtha: A ja maMDaLa muhUrtagati pUrNa divasa - divasamAM rahela muhUrta rAzi sAthe guNate chate jeTalI thAya teTalA pramANa te-te maMDaLamAM sUryanA tApakSetrano vikhaMbha Ave che. te A rIte - sarvavyaMtaramaMDaLamAM muhUrtagati pa251-ka che ane divasanuM pramANa
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam 42 60 18 muhUrta pramANa che eTale guNAkAra karatAM 94526 yojana ATalo sarvAyaMtaramaMDaLamAM tApakSetra vikhaMbha che. Ama, bIjA vagere maMDaLomAM tApakSetra vikhaMbha parimANa kahyA mujaba tyAM sudhI bhAvavuM ke cheka sarva bAhyamaMDaLa Ave ane te maMDaLamAM muhUrtagati 5305--- yojana che ane divasa 12 muhUrta pramANa che tene guNatAM 63663 yojana Ave che ATaluM pramANa sarva bAhyamaMDaLamAM tApakSetra vikhaMbhanuM che. II 0 304 // 334 // zrImanmalayagiriviracita jyotiSmadaMDaka TIkAmAM tApakSetra pramANa pratipAdaka sattaramuM prAbhUta sAnuvAda pUrNa thayuM. //
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-18 divasanI hAni-vRddhi tadevamuktaM saptadazaM prAbhRtaM, sAmprataM divasavRdvayapavRddhipratipAdakamaSTAdazaM prAbhRtaM vivakSuridamAha bArasa dhuvA muhattA divase rattIvi hoi baarsigaa| chacca u carA muhuttA ayaMti rattiM ca divasaM ya // 305 // divase dhruvA muhUrtA dvAdaza, kimuktaM bhavati ? sarvajaghanyo'pi divaso dvAdazamuhUrtA bhavati, na tu kadAcanApi dvAdazabhyo hInamuhUrtapramANa iti, rAtrirapi bhavati sarvajaghanyA dvAdazamuhUrtapramANA, rAtrAvapi dhruvA dvAdaza muhUrtA iti bhAvaH, SaT ca muhUrtAzcarA-adhruvAH, te hi divasAdvinirgatya rAtrimAyAnti, rAtrervA vinirgatya divasamiti, iyamatra bhAvanAsarvajaghanyo dvAdazamuhUrto divaso bhUtvA tadanantaraM pratidivasaM muhUrtekaSaSTibhAgadvayavRddhyA tAvadvarddhate yAvadaSTAdazamuhUrtapramANo bhavati, yadA ca divaso dvAdazamuhUrtapramANastadA rAtriraSTAdazamuhUrtapramANA, tatastadanantaraM pratidivasaM muhUrtekaSaSTibhAgadvayahAnyA tAvaddhAnimupaiti yAvadaSTAdazamuhUrtapramANo divaso bhavati tadA dvAdazamuhUrtapramANA rAtriH, tatastadanantaraM sA'pi pratidivasaM muhUrtekaSaSTibhAgadvayavRdhdhyA tAvadvarddhate yAvadaSTAdazamuhUrtapramANA bhavati rAtriH, yasmAddivasAdArabhya rAtrirmuhUrtekaSaSTibhAgadvayavRdhdhyA varddhate tasmAddivasAdArabhya divaso muhUrtekaSaSTibhAgadvayahAnyA hAnimupagacchati, sa ca tAvad yAvad yadA'STAdazamuhUrtapramANA rAtristadA dvAdazamuhUrttapramANo divasaH, tata evaM SaNmuhUrtAzcarAH, divasAdvinirgatya rAtrimAyAnti rAtrervA vinirgatya divasamAyAntIti // 305 // atha kasminnayane divasAdvinirgatya SaNmuhUrtA rAtrimAyAnti ? kasmin vA'yane rAtrevinirgatya divasAmiti praznAvakAzamAzaMkyAha
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam sattaramuM prAbhUta kahyuM. have divasanI vRddhi hAni pratipAdaka aDhAramuM prAmRta jaNAve che 336 - gAthArtha : divasamAM bAra muhUrto dhruva hoya che temaja rAtrimAM paNa bAra muhUrto dhruva hoya che tathA cha cara muhUrto rAtri ane divasamAM Ave che. II 305 // 61 TIkArtha : divasamAM dhruva muhUrto bAra che arthAt sarvadhanya divasa paNa bAra muhUrtano hoya che, kyAreya paNa bArathI hIna muhUrtanuM pramANa hotuM nathI. rAtri paNa sarvajaghanya bAra muhUrta pramANa hoya che. rAtrimAM paNa dhruva bAra muhUrto hoya che ane cha muhUrto cara-adhruva che te divasamAMthI nIkaLIne rAtrimAM Ave che tathA rAtrimAMthI nIkaLIne divasamAM Ave che. arthAt sarvajadhanya bAra muhUrtano divasa thaIne tyArabAda roje-roja muhUrtanI vRddhithI tyAM sudhI vadhe che ke cheka 18 muhUrta pramANa divasa thAya che ane jyAre divasa bAra muhUrta pramANe che tyAre rAtri 18 muhUrta pramANa thAya che. tyArabAda, pratidivasa muhUrta-muhUrtanI hAnithI tyAM sudhI ghaTe che ke jyAM divasa aDhAra muhUrtano thAya che tyAre rAtri bAra muhUrtanI hoya che tyArabAda te paNa rojeroja muhUrtanI vRddhithI tyAM sudhI vadhe che ke jyAM rAtri aDhAra muhUrtanI thAya che. je divasathI muhUrta hAnithI ghaTe che ane te tyAM sudhI thAya ke jyAre aDhAra (18) muhUrta pramANa rAtri thAya tyAre bAra muhUrtano divasa thAya che. e rIte cha muhUrto cara che. je divasamAMthI nIkaLI rAtrimAM ane rAtrimAMthI nIkaLI divasamAM Ave che. // 305 2 61 mAMDIne rAtri muhUrtanI vRddhithI vadhe che te divasathI mAMDIne divasa 2 16 have, kyA ayanamAM divasamAMthI nIkaLIne cha muhUrto rAtrimAM Ave che ? tathA kayA ayanamAM rAtrimAMthI nIkaLIne divasamAM Ave che ? te praznanI zaMkA karIne jaNAve che. rati ayaMti ayami dakkhiNe uttare diNamayaMti / evaM tu ahorato tIsamuhutto havai savvo // 306 // dakSiNe'yane SaNmuhUrttA rAtrimAyAnti, tathAhi - sarvAbhyantarAnmaNDalAdbahirniSkramaNe dakSiNamayanaM, sarvAbhyantare ca maNDale varttamAne sUrye sarvotkRSTo divaso'STAdazamuhUrttapramANaH
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra aDhAramo - divasanI hAni-vRddhi 337 sarvajaghanyA ca dvAdazamuhUrttapramANA rAtriH, tatastadanantareSu dvitIyAdiSu maNDaleSu pratidivasaM muhUrtekaSaSTibhAgadvayavRdhdhyA rAtrirvaddhate muhUrtekaSaSTibhAgadvayahAnyA divaso hIyate, tata evaM dakSiNe'yane krameNa divasAdvinirgatya rAtriM SaNmuhUrtA ayante, tathottarasminnayane SaNmuhUrtA rAtrevinirgatya divasamAyAnti, yataH sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantarapraveza uttarAyaNaM, sarvabAhye rAtriraSTAdazamuhUrtapramANA, tatra maNDale divaso dvAdazamuhUrtapramANaH, tato'bhyantarapraveze dvitIyAdiSu maNDaleSu krameNa pratidivasaM muhUrtekaSaSTibhAgadvayahAnyA hAnimupagacchati yAvat sarvAbhyantare maNDale divaso'STAdazamuhUrtapramANo rAtriIdazamuhUrtapramANA, tata evamuttarasminnayane SaNmuhUrtAH krameNa rAtrervinirgatya divasamabhigacchaMtIti / 'evaM tu' ityAdi, yataH pratidivasaM muhUrtekaSaSTibhAgadvayaM divasAdvinirgatya rAtrimAyAti rAtrervA vinirgatya divasaM tataH 'evam' uktena prakAreNa sarvo'pyahorAtro bhavati triMzanmuhUrtapramANaH, tathAhi- sarvAbhyantare maNDale divaso'STAdazamuhUrtapramANaH rAtriIdazamuhUrtapramANA, sarvAbhyantarAnantare dvitIye maNDale divaso muhUrtekaSaSTibhAgadvayahInaH aSTAdazamuhUrtaH muhUrtekaSaSTibhAgadvayAdhikA dvAdazamuhUrtapramANA rAtriH, tRtIye maNDale divaso muhUrtekaSaSTibhAgacatuSTayahInASTAdazamuhUrtapramANo muhUrtekaSaSTibhAgacatuSTyAdhikadvAdazamuhUrtapramANA rAtriH, evaM tAvad vAcyaM yAvatsarvabAhye maNDale dvAdazamuhUrtapramANo divaso'STAdazamuhUrtapramANA rAtriH, tataH sarvatrApi maNDale'horAtraH paribhAvyamAnastriMzanmuhUrtapramANa iti // 306 // samprati pratidivasamuktasvarUpAM vRddhi hAni vA divasarAtryoH karaNavazataH pratipAdayannAha tesIeNa saeNaM chaNDaM bhAge tu caramuhuttANaM / jaM laddhaM sA vuDDI cheo va divasassa vineo // 307 // SaNNAM caramuhUrtAnAM tryazItyadhikena zatena bhAge hRte yat labdhaM sA uttarAyaNe pratidivasaM divasasya vRddhirjJAtavyA, yadivA dakSiNAyane sa divasya chedo jJAtavyaH, etaccopalakSaNaM tena yadbhAgalabdhaM sA dakSiNe'yane rAtrervRddhiryadivA uttarAyaNe sa cheda iti karaNagAthA'kSarArthaH, bhAvanA tviyaM-yadi tryazItyadhikena divasazatena SaNmuhUrttA vRddhau prAptAstata ekasmin divase kA vRddhiH ? rAzitrayasthApanA-183-6-1, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAziH SaTkarUpo guNyate, jAtAH SaDeva, teSAM tryazItyadhikena zatena bhAgo hiyate, te ca stokatvAd bhAgaM na prayacchantIti tata ekaSaSTibhAgakaraNArthamekaSaSTyA guNyante, jAtAni trINi zatAni SaTSTya dhikAni 366, teSAM bhAge hRte labdhau dvau muhUrtekaSaSTibhAgau, etAvatI uttarAyaNe
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 jyotiSkaraNDakam 61 pratidivasaM divasasya vRddhiH, yadivA pratidivasametAvatI dakSiNAyane divasasya hAniH, tathA yadi tryazItyadhikena zatena SaNmuhUrtA rAtrau vRddhau prAptAstata ekasmin dine kA rAtrevRddhiH, atrApi pUrvavad rAzitrayasthApanA guNanaM bhAgahAravidhizca, tato labdhau dvau muhUrtekaSaSTibhAgau, etAvatI dakSiNAyane pratidivasaM rajanyA vRddhiH yadivA etAvatI uttarAyaNe pratidivasaM rajanyAH hAniH / / 307 // samprati sUryamAsaparyante kiyatI vRddhi nirvA ? iti nirUpayati gAthArtha : dakSiNa ayanamAM cha muhUrtonI vRddhi rAtrimAM Ave che ane uttarAyaNamAM cha muhUrtonI vRddhi divasamAM Ave che. A rIte ahorAtra trIsa muhUrtano thAya che te jANavo. // 306 / dakSiNAyanamAM cha muhUrto rAtrimAM Ave che te A rIte - sabhyataramaMDaLathI bahAra nIkaLavAmAM dakSiNa ayana ane sarvAtyaMtara maMDaLamAM sUrya hote chate sarvotkRSTa divasa aDhAra muhUrta pramANa thAya che. ane rAtri sarvajaghanyA bAra muhUrta pramANa thAya che tethI te baMne vaccenA bIjA vagere maMDaLomAM pratidivasa : muhUrtanI vRddhithI rAtri vadhe che ane te muhUrtanI hAnithI divasa ghaTe che tethI e pramANe dakSiNAyanamAM anukrame divasamAMthI nIkaLIne cha muhUrto rAtrimAM Ave che tathA uttarAyaNamAM cha muhUrto rAtrimAMthI nIkaLIne divasamAM Ave che kAraNa ke, sarva bAhyamaMDaLamAMthI atyaMtara pravezamAM uttarAyaNa Ave che. sarva bAhyamaMDaLamAM rAtri 18 muhUrta pramANa che te maMDaLamAM divasa 12 muhUrta pramANa che tethI atyaMtara pravezamAM bIjA vagere maMDaLomAM anukrame pratidivasa muhUrtanI hAnithI ghaTe che te cheka 12 muhUrtanI rAtri Ave tyAM sudhI ghaTato jAya che. A rIte uttarAyaNamAM cha muhUrto anukrame rAtrimAMthI nIkaLIne divasamAM jAya che. kAraNa ke pratidivasa muhUrta divasamAMthI nIkaLIne rAtrimAM Ave che athavA rAtrimAMthI nIkaLIne divasamAM Ave che. A rIte saMpUrNa ahorAtra 30 muhUrtano thAya che. te A rIte - sarvAtyaMtaramaMDaLamAM divasa 18 muhUrtano ane rAtri 12 muhUrtanI che kula 18 + 1 = 30 muhUrta tathA sarvAtyaMtarathI bIjA maMDaLamAM divasa 17 muhUrta ane rAtri 12 muhUrta pramANa che. A rIte sarva bAhyamaMDaLa sudhI 12 muhUrta divasa +
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 adhikAra aDhAramo - divasanI hAni-vRddhi 18 muhUrta rAtri Ave tyAM sudhI kahevuM tethI sarvatramaMDaLamAM ahorAtranI bhAvanA karatAM 30 muhUrta pramANa thAya che. te 306 che. have, pratidivasa divasa ane rAtrinI kahyAnusAra vRddhi ke hAni ne karaNa dvArA jaNAve che. gAthArtha : cha caramuhUrtono 183thI bhAga karatAM je AvyuM te vRddhi ane cheda divasano jANavo. || 307 || TIkArtha : cha cara muhUrtAno 183thI bhAga karatAM je AvyuM te uttarAyaNamAM pratidina divasanI vRddhi jANavI. athavA dakSiNAyanamAM te divasano cheda jANavo. A upalakSaNa che tenAthI je bhAga Avyo te dakSiNAyanamAM rAtrinI vRddhi athavA uttarAyaNamAM te cheda che e pramANe karaNa gAthAnA akSarArtha che. bhAvanA A pramANe - jo 183 divasamAM 6 muhUrtanI vRddhi thaI to eka divasamAM keTalI thAya ? 183-6-1, aMtyarAzine madhyarAzithI guNatAM 1 X 6 = 6 teno 183thI bhAga karavo paNa alpa hovAthI thato nathI eTale enA 61 bhAga karavA 61thI guNatAM 366 AvyA teno 183thI bhAga karatAM ? AvyA. ATalI uttarAyaNamAM pratidivasanI vRddhi thAya che athavA dakSiNAyanamAM pratidivasa divasanI ATalI hAni thAya che. A rIte rAtrinA viSayamAM paNa vidhi jANavo. pratirAtra uttarAyaNamAM hAni ane dakSiNAyanamAM rAtrinI vRddhi : muhUrta thAya che. je 307 II sUryamAsanA aMte keTalI vRddhi ke hAni thAya che? AicceNa sa mAseNa vaDDae hAyae ye mAsassa / pado veva muhu visaMte nivamate ya | rU08 | sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantaraM pravizati yadivA sarvAbhyantarAnmaNDalAbahinikrAmati sUrye Adityena mAsena-sUryasatkena mAsena sArddhatriMzadivasapramANena yathAkramamaM varddhate hIyate caiko muhUrtaH, tathAhi-yadi tryazItyadhikena divasazatena SaSmuhUrtA vRddhau hAnau vA''pyante tata AdityamAsena sArddhatriMzaddivasapramANena kA hAnirvRddhirvA ? iti, rAzitrayasthApanA 183-630 / atrAntyo rAziH samastadivasArddhakaraNArthaM dvAbhyAM guNyate, jAtA ekaSaSTiH, tayA 2. tada veva-mu.
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam ', madhyarAziH SaTkarUpo guNyate, jAtAni trINi zatAni SaTSaSTyadhikAni 366, tatazchedarAzirapi tryazItyadhikazatapramANo dvAbhyAM guNyate, jAtAni trINi zatAni SaTSaSTyadhikAni 366, tairbhAge hRte labdha eko muhUrtaH, etAvatI sUryamAsAtikrame uttarAyaNe divasaviSayA vRddhiH dakSiNAyane rAtriviSayA vRddhiH, uttarAyaNe rAtriviSayA hAnirdakSiNAyane divasaviSayA hAniH // 308 // samprati sarvAbhyantare sarvabAhye ca maNDale divasapramANaM rAtripramANaM ca sAkSAdupadarzayati-- 340 gAthArtha : mAsanA aMte bahArathI aMdara pravezatAM ke aMdarathI bahAra nIkaLatAM yathAkrame sUrya mAsathI ekaja muhUrta vadhe che ke ghaTe che. II 308 // TIkArtha : sarva bAhyamaMDaLamAMthI aMdara pravezatAM ke sarvAyaMtaramaMDaLamAMthI sUrya bahAra nIkaLatAM Aditya mAsathI (sADAtrIza ahorAtra pramANa) yathAkrama eka muhUrta vadhe che ane ghaTe che te batAve che - jo 183 divase 6 muhUrto vadha-ghaTa thAya to sUryamAsa (30 divasa)thI keTalI vadha-ghaTa thAya ? 183-6-30, aMtyarAzine madhya rAzi sAthe guNatAM 183 AvyA eno prathama rAzithI bhAga karatAM = 1 Avyo, athavA 183 183 aMtyarAzi samasta divasonA aDadhA karavA mATe 2thI guNatAM 61 AvyA ene madhyarAzithI guNatAM 366, tepachI chedarAzi 183 ne paNa 2 thI guNatAM 366 tenAthI bhAga karatAM = 1 muhUrta ATalI sUryamAsa pasAra thatAM uttarAyaNamAM divasa 366 366 viSayaka vRddhi ane dakSiNAyanamAM rAtri viSayaka vRddhi, uttarAyaNamAM rAtriviSayaka hAni ane dakSiNAyanamAM divasa viSayaka hAni thAya che. sarvaatyaMtara ane sarvabAhya maMDaLamAM divasa pramANa ane rAtri pramANa : abbhitaraMmi u gae Aicce havai bArasa muhUttA / rayaNI aha divasa puNa aTThArasao muNeyavvo // 309 // bAhirao nikkhate Aicce havai bArasamuhutto / divaso aha rattI uNa hoi u aTThArasamuhuttA // 310 // abhyantare maNDale 'gate' sthite sUrye 'rajanI' rAtrirdvAdazamuhUrttapramANA bhavati, divasaH 'aSTAdazakaH' aSTAdazamuhUrttapramANaH tathA bahirniSkrAnte sarvabAhye maNDale gate sUrye punaH
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra aDhAramo - divasanI hAni-vRddhi 341 divaso dvAdazamuhUrto bhavati, rAtriHpunaraSTAdazamuhUrtA // 309-10 // tadevamuktaM sarvAbhyantare sarvabAhye ca maNDale divasarAtriparimANaM, samprati yugamadhye vivakSite'yane vivakSite divase divasarAtriparimANajJApanArthaM karaNamAha gAthArthaH sUrya atyaMtara pravezate chate rAtri 12 muhUrtanI ane divasa 18 muhUrtano jANavo. tathA sUrya bahAra nIkaLate chate divasa 12 muhUrtano ane rAtri 18 muhUrtanI vI. // 300-310 // 2Irtha : sugama che. // 308-10 // A rIte sevavyaMtara ane sarvabAhya maMDaLamAM divasa-rAtrinuM parimANa jaNAvyuM. have yugamAM vivakSita ayanamAM vivakSita divase divasa-rAtrinuM parimANa jANavA mATe 424 // batAve cha - pavvaM pannarasaguNaM tihisaMkhittaM bisaTThibhAgUNaM / tesIyasaeNa bhaie jaM sesaM taM viyANAhiM // 311 // taM biguNamekasaTTIe~ bhAiyaM jaM bhave tahiM laddhaM / taM dakkhiNammi ayaNe divasA sohe khive ratiM // 312 // taM cevayaayaNe uttaraMmi divasaMmi hoi pakkhevo / rattIo vosaDhe jANasu rAiMdiyapamANaM // 313 // __yugamadhye vivakSitAddinAt prAg yat parva-parvasaMkhyAnamatikrAntaM tatpaMcadazaguNaM kriyate, tataH parvaNAmupari yAstithayo vivakSitAdinAtpUrvamatikrAntAstAstatra saMkSipyante, tato dvASaSTibhAgonamiti pratidivasamekaikadvASaSTibhAgahAnyA ye jAtA avamarAtrAste apyupacArAd dvASaSTibhAgA ityucyante tairUnaM sat parvasaMkhyAnaM tryazItyadhikena zatena (bhajet) bhAge ca hRte'hate vA yaccheSamavatiSThate tatsamyag jAnIhi, samyagdhAraNAviSayaM ca kRtvA tad dviguNaM vidheyaM, tata ekaSaSTyA bhAge hRte sati yad bhavati bhAgalabdhaM taddakSiNe'yane divasAt zodhayet, rAtrau ca prakSipet, tadeva bhAgalabdhamuttarasminnayane rAtrerapanayet divase ca prakSipet, tata evamIpsite'horAtre yathoditaM divasarAtriparimANaM jAnIhi // evaM karaNagAthAkSarArthaH, bhAvanA tviyaM-yugasyAdAvaSTasu parvasvatikrAnteSu tRtIyAyAM kenApi pRSTaM-yathA kiMpramANamadya dinaM kiMpramANA vA rAtriH ? iti, tatra parvasaGkhyA aSTau te sthApyante, sthApayitvA ca
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 jyotiSkaraNDakam paJcadazabhirguNyante, jAtaM viMzatyuttaraM zatam 120, aSTAnAM ca parvaNAmupari tRtIyAyAM pRSTamiti trayaH prakSipyante, jAtaM trayoviMzatyadhikaM zatam 123, aSTasu parvasveko'vamarAtra ityekaH zodhyate, jAtaM pazcAd dvAvizaM zataM 122, tasya tryazItyadhikena zatena bhAgo hiyate, taccAlpatvAd bhAgaM na prayacchati, tatastad dvAbhyAM guNyate, jAte dve zate catuzcatvAriMzadadhike 244, tayorekaSaSTyA bhAge hRte labdhAzcatvAraH, tadAnIM ca dakSiNamayanaM pravartate tatazcaturo muhUrtAn sarvAbhyantaramaNDalagatadivasaparimANAdaSTAdazamuhUrtarUpAdapanIya maNDalagatarAtriparimANe dvAdazamuhUrtarUpe prakSipet, tata AgataM-tadAnIM caturdazamuhUrtapramANo divasaH SoDazamuhUrtaparimANA rAtririti / tathA yugasyAdau SoDazapatikrame SaSTyAM kenApi pRSTaM, yathA-kiMpramANo'dya divasaH kiMpramANA vA rAtriH ? iti, tatra SoDaza sthApyante, tAni paJcadazabhirguNyante, jAte dve zate catvAriMzadadhike 240, SoDazaparvaNAmupari SaSThyAM pRSTamiti SaT prakSipyante, jAte dve zate SaTcatvAriMdazadhike 246, SoDazaparvamadhye cAvamarAtradvayamatikrAntamiti dve rUpe zodhyete, sthite pazcAd dve zate catuzcatvAriMzadadhike 244, tayostryazItyadhikena zatena bhAgaharaNaM, labdha eka: etena dakSiNamayanaM labdhaM, zeSA tiSThatyekaSaSTiH 61, sA dvAbhyAM guNyate, jAtaM dvAvizaM zataM 122, tasyaikaSaSTyA bhAge hRte labdhau dvau muhUtrtI, tadAnIM ca dakSiNAyanamatikrAntamuttarAyaNaM varttate, tataH sarvabAhyamaNDalagatarAtriparimANAdaSTAdazamuhUrtarUpAttau dvau muhUrtAvapanIya sarvabAhyamaNDalagatadivasaparimANe dvAdazamuhUrtarUpe prakSipyete, tata AgataM-caturdazamuhUrttapramANo divasaH SoDazamuhUrtapramANA rAtriH, evaM sarvatra bhAvanIyam // 311-313 // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM divasavRddhayapavRddhipratipAdakamaSTAdazaM prAbhRtaM // gAthArtha : parvane 15 guNa karavuM emAM tithio umeravI tathA avamAtra bAda karI 183 thI bhAga karatAM je zeSa rahe te jANavuM . 311 tene bamaNuM karavuM ane 60 thI bhAga karatAM tyAM je Ave te dakSiNAyanamAM divasamAMthI bAda karavuM ane rAtrimAM umeravuM. ane te ja uttarAyaNamAM divasamAM umero karavo ane rAtrimAMthI bAda karavuM. A rIta. rAtri-divasa- paribhA! . // 312-13 // TIkArya : yugamAM vivakSita divasathI pahelAM je parva pasAra thayuM tene 15 guNa karavuM. pachI tenA upara je tithio vivakSita divasanA pahelAM pasAra thaI te tyAM umeravI. have emAMthI pratidivasa 5 bhAga hAnithI je avamarAtro thayA te emAMthI bAda karavA
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra aDhAramo - divasanI hAni-vRddhi 343 tyAra bAda Avela rAzIne 183 thI bhAga karatAM je vadhyuM tene sArI rIte dhArI rAkhavuM. have dhArelI rakama bamaNI karavI ane eno 61 thI bhAga karate chate je bhAga Avyo te dakSiNAyanamAM divasamAMthI bAda karavo ane rAtrimAM umeravo. te ja bhAgane uttarAyaNamAM rAtrimAMthI bAda karavo ane divasamAM umeravo, tethI A rIte Icchita divase yathoti divasa-rAtrinuM parimANa jANavuM / karaNagAthA | bhAvanA - yuganI zarUAtamAM 08 parva pasAra thatAM trIjanA divase pUchAya ke - Aje divasa keTalA muhUrta pramANeno che athavA rAtri keTalA muhUrta pramANanI che ? tyAM parvasaMkhyA 8 tene 15 thI guNavA eTale 120 thayA upara trIjanuM pUchAyuM eTale 3 umeravA 123 thayA temAMthI 8 parva saMbaMdhi 1 avamarAtri Ave che te bAda karatAM 12ra AvyA teno 183 thI bhAga karavo paNa alpa hovAthI bhAga nahi thAya eTale tene ra thI guNatAM 244 thayA teno 61 thI bhAga karatAM 4 AvyA, ane tyAre dakSiNAyana pravarte che eTale 4 muhUrtone sarvAvyaMtara maMDaLa gata divasa pramANarUpa 18 muhUrtomAMthI bAda karI maMDalagatA rAtripramANa rUpa 12 muhUrtamAM umeravA tethI AvyuM ke - tyAre 14 muhUrta pramANa divasa ane 16 muhUrta pramANa rAtri che. yuganI AdimAM 16 parva pasAra thayA pachI chaThThanA koI pUche Aje divasanuM ane rAtrinuM pramANa zuM che ? 16 parvane 15 guNA karavA eTale 240 AvyA temAM chaThThanA divase pUchAyuM hoI 6 umeravA eTale 246 thayA emAMthI 16 parva saMbaMdhi 2 avamarAtro thAya che te bAda karatAM 244 thayA teno 183 thI bhAga karatAM 1 Avyo temaja upara 61 zeSa rahyA tene 2 thI guNatAM 1rara thayA teno 61 thI bhAga karatAM 2 muhUrta AvyA. ane tyAre dakSiNAyana pasAra thaI gayuM ane uttarAyaNa cAle che tethI sarva bAhya maMDala gata rAtri parimANa rUpa 18 muhUrtamAMthI ra muhUrte bAda karI sarvabAhya maMDaLagata divasa pramANa rUpa 12 muhUrtamAM umeravA tethI. cauda muhUrta pramANa divasa ane 16 muhUrta pramANa rAtri Ave che. Ama, sarvatra bhAvanA karavI. || 311-13 / zrImanmalayagiri viracita jyotiSkaraMDaka TIkAmAM divasavRddhi-apavRddhi pratipAdaka aDhAramuM parva sAnuvAda samApta thayuM ! 0 0 C
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-19H amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga tadevamuktamaSTAdazaM prAbhRtaM, sAmpratamamAvAsyApUrNamAsIcandranakSatrayogapratipAdakamekonaviMzatitamaM prAbhRtaM vaktavyaM, tatra yuge dvASaSTiramAvAsyA dvASaSTiH paurNamAsyaH, tatra kasminnakSatre kA'mAvasyA ? ityamAvasyAviSayaM karaNamAha nAumiha amAvAsaM jai icchasi kammi hoi rikkhaMmi ? / avahAraM ThAvejjA tattiyarUvehiM saMguNae // 314 // yAmamAvAsyAmiha yuge jJAtumicchasi yathA kasminnakSatre vartamAnA parisamAptA bhavati ? iti, tAvadrUpaiH, yAvatyo'mAvAsyA atikrAntAstAvatyA saMkhyayA ityarthaH, vakSyamANasvarUpamavadhAryate-prathamatayA sthApyate ityavadhAryo-dhruvarAzistamavadhAryarAzi tasyAM paTTikAdau sthApayitvA saMguNayet // 314 // atha kiMpramANo'sAvavadhAryarAziH ? iti tatpramANanirUpaNArthamAha chAvaTThI ya muhuttA bisaTThibhAgA ya paMca paDipuNNA / bAvaTThibhAgasattaTThimo ya ekko bhavai bhAgo // 315 // SaTSaSTirmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya paJca paripUrNA dvASaSTibhAgAH ekasya dvASaSTibhAgasyaikaH saptaSaSTitamo bhAga ityetAvatpramANo'vadhAryarAziH, kathametAvatpramANasyotpattiH ? iti ced, ucyate, iha yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tato dvAbhyAM parvabhyAM kiM labhAmahe ?, rAzitrayasthApanA 124-5-2, atrAntyena rAzinA dvikalakSaNena madhyo rAziH paJcakalakSaNo guNyate, jAtA daza, teSAM caturvizatyadhikena zatena bhAgaharaNaM, tatra chedyacchedakarAzyordvikenApavarttanA kriyate, jAta uparitanazchedyo rAziH paJcakarUpo'dhastano dvASaSTirUpo, labdhAH paJca dvASaSTibhAgAH, etena nakSatrANi karttavyAnIti nakSatrakaraNArtha
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA candranakSatrayoga maSTAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgarUpairguNyante, jAtAnyekanavatizatAni paJcAzadadhikAni 9150, chedarAzirapi dvASaSTipramANaH saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyekacatvAriMzacchatAni catuSpaJcAzadadhikAni 4154, uparitano rAzirmuhUrttAnayanAya bhUyastriMzatA guNyate, jAte dve lakSe catuHsaptatisahasrANi paJca zatAni 274500, teSAM catuSpaJcAdazadhikaika catvAriMzacchatairbhAgaharaNaM, labdhAH SaTSaSTirmuhUrttAH 66, zeSA aMzAstiSThanti trINi zatAni SaTtriMzadadhikAni 336, tato dvASaSTibhAgAnayanArthaM tAni dvASaSTyA guNyante, jAtAni viMzatiH sahasrANyaSTau zatAni dvAtriMzadadhikAni 20832, teSAmanantaroktacchedarAzinA 4154 bhAgo hriyate, labdhAH paJca dvASaSTibhAgAH 5/62, zeSAstiSThanti dvASaSTistatastasyA dvASaSTyA apavarttanA kriyate, jAta ekakaH, chedarAzerapi dvASaSTyA apavarttanAyAM jAtA saptaSaSTistata AgataM SaTSaSTiH muhUrtAH ekasya ca muhUrttasya paJca dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikaH saptaSaSTibhAga iti // 315 // tadevamuktamavadhAryarAzipramANaM, samprati zeSavidhimAha aDhAramuM prAbhUta kahyuM, have amAvasyA, pUrNimA caMdranakSatra yoga pratipAdaka ogaNIzamuM prAkRta kahevAnuM che. tyAM yugamAM 62 amAvasyA ane 62 pUrNimAo Ave che. tyAM kayA nakSatramAM kaI amAvasyA Ave che ? amAvasyAviSaya karaNa H gAthArtha : ahIM jo tuM jANavA Icche che ke kaI amAvasyA kayA nakSatramAM Ave che ? to je amAvasyA jANavAnI IcchA che teTalA rUpothI avadhArya rAzi-dhruva rAzi sthApana karIne guNavo. / / 314 // TIkArtha : je amAvasyAne A yugamAM jANavA Icche che jemake kayA nakSatramAM vartamAna amAvasyA parisamApta thAya che ? to teTalA rUpo dvArA arthAt jeTalI amAvasyA pasAra thaI teTalI saMkhyA dvArA vakSyamANa rUpane prathama sthApavuM eTale avadhArya - dhruva rAzine te paTTikAdi upara sthApine guNavo. // 314 A avadhArya rAzinuM pramANa zuM che ? tenuM nirUpaNa kare che gAthArthaH 66 5315 5 62 345 bhAgo tathA 1 67 bhAga dhruvarAzi avadhArya rAzi hoya che.
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 jyotiSkaraNDakam TIkArtha chAsaTha muhUrta tathA eka muhUrtanA paripUrNa pAMca bAsaThIyA bhAgo ane eka bAsaThIyA bhAgano 67 bhAga karelo eka bhAga (66 - muhUrta) ATalA pramANavALo avadhArya - rAzi hoya che. pra. te kaI rIte bane che? u. jo 124 parva thI 5 sUrya nakSatra paryAyo prApta thAya to ra parvathI zuM Ave? 124 - 5 - 2, aMtyarAzine madhya rAzithI guNatAM 2 x 5 = 10 AvyA teno prathama rAzi sAthe bhAga karavo tyAM chedya-chedaka rAzino ra thI cheda uDADatAM upara pa Avaze ane nIceno rAzi dura Ave che. eTale ke : bhAga AvyA enAthI nakSatro karavA. 9 nakSatro karavA mATe thI guNatAM 1830 4 5 = 9150 ane nIceno rAzi paNa 67 thI guNatAM dara 4 67 = 4154, uparano rAzi muhUrta lAvavA mATe pharI 30 thI guNatAM 9150 x 30 = 274500 teno 4154 thI bhAga karatA 66 muhUrtA AvyA zeSa 336 aMzo rahyA te pachI dara bhAga lAvavA mATe tene dUra thI guNavA eTale 2083ra teno 4154 thI bhAga karatAM bhAga AvyA zeSa , vadhyA teno 62 ra 4154 thI cheda karatAM t = 1 Avyo, chedarAzi paNa thI cheda uDADatAM 67 AvyA, athati dara : muhUrta AvyA. 31pI avadhArya rAzi pramANa batAvyuM have zeSa vidhi batAve che - eyamavahArarAsi icchAmAvAsasaMguNaM kujjA / nakkhattANaM etto sohaNagavihiM nisAmeha // 316 // 'etam' anantaroditasvarUpamavadhAryarAzimicchA'mAvAsyAsaMguNaM-yAmamAvAsyAM jJAtumicchasi tatsaGkhyayA guNitaM kuryAt, ata UrdhvaM ca nakSatrANi zodhanIyAni tato'ta UrdhvaM nakSatrANAM 'zodhanakavidhi' zodhanakaprakAraM vakSyamANaM 'nizamayata' AkarNayata // 316 // tatra prathamataH punarvasuzodhanakamAha
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 347 adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga gAthArtha H A avadhArya rAzine IcchA amAvasyAthI guNavo, have pachI nakSatrono zodhana vidhi samajo. // 16 // TIkArya : A avadhArya rAzine Icchita amAvasyA - je amAvasyA jANavAnI IcchA che tenI saMkhyAthI guNo. have pachI nakSatrono zodhanaka vidhi ame kahIzuM te samajo. // 16 // punarvasu nakSatrano zodhanakaH bAvIsaM ca muhUttA chAyAlIsaM bisaTThibhAgA ya / eyaM puNavvasussa ya soheyavvaM havai puNNaM // 317 // bAvattaraM sayaM phagguNINa bANauya be visAhAsuM / cattAri ya bAyAlA sojjhA aha uttarAsADhA // 318 // eyaM puNavvasussa ya bisaTThibhAgasahiyaM tu sohaNagaM / etto abhIiAI biiyaM vocchAmi sohaNagaM // 319 // abhiissa nava muhuttA bisaTThibhAgA ya hoMti cauvIsaM / chAvaTThI ya samattA bhAgA sattaTTicheyakayA // 320 // iguNaTuM poTThavayA tisu ceva navottaresu rohiNiyA / tisu navanaiesu bhave puNavvasUphagguNIo ya // 321 // paJceva uguNavannaM sayAiM uguNattarAI cha cceva / sojjhANi visAhAsuM mUle satteva coyAlA // 322 // aTThasaya uguNavIsA sohagaNaM uttarANa'sADhANaM / cauvIsaM khalu bhAgA chAvaTThI cuNNiyAo ya // 323 // dvAviMzatirmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzad dvASaSTibhAgAH 'etat' etAvatpramANaM punarvasunakSatrasya paripUrNaM bhavati zoddhavyaM, kathamevaMpramANasya zodhanakasyotpattiH ? iti ced, ucyate, iha yadi caturvizatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tata ekaM parvAtikramya kati paryAyA ekena parvaNA labhyante ?, rAzitrayasthApanA 124-5-1, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAziH paJcakarUpo guNyate, jAtAH paJcaiva, ekena guNitaM tadeva bhavatIti
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 jyotiSkaraNDakam vacanAt, teSAM caturviMzatyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAH paJca caturviMzatyadhikazatabhAgAH, tato nakSatrAnayanArthamete'STAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTi-bhAgarUpairguNayitavyA iti guNakArarAzicchedarAzyordvikenApavartanA, jAto guNakArarAzinava zatAni paJcadazottarANi 915, chedarAzibhaSaSTiH, tatra paJca navabhiH zataiH paJcadazottarairguNyante, jAtAni paJcatvAriMzacchatAni paJcasaptatyadhikAni 4575, chedarAziyaSaSTilakSaNaH saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyekacatvAriMzat zatAni catuSpaJcAzadadhikAni 4154, tathA puSyasya ye trayoviMzatibhAgAH prAktanayugacaramaparvaNi sUryeNa saha yogamAyAnti te dvASaSTyA guNyante, jAtAni caturdaza zatAni SaDviMzatyadhikAni 1426, tAni prAktanAtpaJcasaptatyadhikapaJcacatvAriMzacchatapramANAt zodhyante, zeSaM tiSThatiekatriMzat zatAni ekonapaMcAzadadhikAni 3149, tata etAni muhUrtAnayanArthaM triMzatA guNyante, jAtAni caturnavatisahasrANi catvAri zatAni saptatyadhikAni 94470, teSAM chedarAzinA catuSpaJcAzadadhikaikacatvAriMzacchatarUpeNa bhAgo hiyate, labdhA dvAviMzatirmuhUrtAH, zeSaM tiSThati trINi sahasrANi vyazItyadhikAni 3082, etAni dvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNyante, jAtamekaM lakSamekanavatiH sahasrANi caturazItyadhikAni 191084, teSAM chedarAzinA 4154 bhAgo hiyate, labdhAH SaTcatvAriMzanmuhUrtasya dvASaSTibhAgAH // 317 // eSA punarvasunakSatrazodhanaka niSpattiH, atha zeSanakSatrANAM zodhanakAnyAha-dvAsaptataM-dvisaptatyadhikaM zataM 'phAlgunInAm' uttarAphAlgunInAM zodhyaM, kimuktaM bhavati ? dvisaptatyadhikena zatena punarvasuprabhRtIni uttarAphAlgunIparyantAni nakSatrANi zudhyanti, evamuttaratrApi bhAvArtho bhAvanIyaH, tathA 'vizAkhAsu' vizAkhAparyanteSu nakSatreSu zodhanakaM dve zate dvinavatyadhike 292, 'atha' anantaram 'uttarASADhA' uttarASADhAparyantAni nakSatrANyadhikRtya zodhyAni catvAri zatAni dvicatvAriMzadadhikAni 442 // 318 // 'etat' anantaroktaM zodhanakaM sakalamapi punarvasusatkadvASaSTibhAga[sahita]mavaseyam, etaduktaM bhavati-ye punarvasusatkA dvAviMzatimuhUrtAste sarve'pyuttarasmin uttarasmin zodhanake'ntaH praviSTA vartante, natu zuddhA dvASaSTibhAgAH, tato yadyacchodhanakaM zodhyaM tatra tatra punarvasusatkAH SaTcatvAriMzad dvASaSTibhAgA uparitanAH zodhanIyA iti, etacca punarvasuprabhRtyuttarASADhAparyantaM prathamaM zodhanakam, ata UrdhvamabhijitamAdiM kRtvA dvitIyaM zodhanakaM vakSyAmi // 319 // tatra pratijJAtameva nirvAhayati-abhijito nakSatrasya zodhanakaM nava muhUrtAH ekasya ca muhUrtasya satkAzcaturviMzatibhaSaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTicchedakRtAH paripUrNAH SaTSaSTibhAgAH, tathA 'ekonaSaSTam' ekonaSaSTyadhikaM zataM 'prauSThapadAnAm' uttarabhadrapadAnAM zodhanakaM,
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo amAvasyA - pUrNimA - candranakSatrayoga 349 kimuktaM bhavati ? ekonaSaSTyadhikena zatenAbhijidAdIni uttarabhadrapadAparyantAni nakSatrANi zudhyanti, evamuttarAtrApi bhAvanIyaM tathA triSu navottareSu 'rohiNikA' rohiNIparyantAni zudhyanti, tathA triSu 'navanavateSu' navanavatyadhikeSu zateSu zodhiteSu 'punarvasu ' punarvasuparyantaM nakSatrajAtaM zudhyati, tathaikonapaMcAzadadhikAni paMca zatAni prApya phAlgunyaH - uttaraphAlgunIparyantAni nakSatrANi zudhyanti, 'vizAkhAsu' vizAkhAparyanteSu nakSatreSvekonasaptatyadhikAni SaT zatAni 669 zodhyAni, mUlaparyante nakSatrajAte sapta zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni 744 zodhyAni, 'uttarASADhAnAm' uttarASADhAparyantAnAM nakSatrANAM zodhanakamaSTau zatAnyekonaviMzatyadhikAni 819, sarveSvapi ca zodhanakeSu uparyabhijito nakSatrasya sambandhino muhUrttasya dvASaSTibhAgAzcaturviMzatiH SaTSaSTizca cUrNikAbhAgAH ekasya dvASaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgAH zodhanIyAH // 320 0-3 // - eyAiM sohaittA jaM sesaM taM havejja nakkhattaM / etthaM karei uDuvai sUreNa samaM amAvAsaM // 324 // 'etAni' anantaroditAni zodhanakAni yathAyogaM zodhayitvA yaccheSamavatiSThate tad bhavati nakSatram, etasmiMzca nakSatre karoti sUryeNa samamuDupatiramAvAsyAmiti karaNagAthAsamUhAkSarArthaH, bhAvanA tviyaM kenApi pRcchyate - yugasyAdau prathamA'mAvAsyA kena nakSatreNopetA samAptimupaiti ? iti tatra pUrvoditasvarUpo'vadhAryarAziH SaTSaSTirmuhUrttAH paMca dvASaSTibhAgA ekazca saptaSaSTibhAgaH, asmAt dvAviMzatirmuhUrttA ekasya ca muhUrttasya SaTcatvAriMzad dvASaSTibhAgA ityevaMpramANaM punarvasuzodhanakaM zodhyate, tatra SaTSaSTimuhUrtebhyo dvAviMzatirmuhUrttAH zuddhAH, sthitAH pazcAccatuzcatvAriMzat 44, tebhya ekaM muhUrttamapakRSya tasya dvASaSTibhAgAH kRtAste dvASaSTibhAgamadhye prakSipyante, jAtAH saptaSaSTiH, tebhyaH SaTcatvAriMzat zuddhAH, zeSAstiSThantyekaviMzatiH, tricatvAriMzato muhUrtebhyastrizatA muhUrteH puSyaH zuddhaH, sthitAH pazcAttrayodaza muhUrttAH, azleSAnakSatraM cArdhakSetramiti paMcadazamuhUrttapramANaM, tata idamAgataM-azleSAnakSatrasyaikasmin muhUrtte catvAriMzati ca muhUrttasya dvASaSTibhAgeSu ekasya ca - 1. ma.vi. saMskaraNe etadgAthAnantaramadhikA gAthA varttate - 'jai puNNamAsi icchasi NAuM je kamhi hojja rikkhe ? ti / so cceva ya avahAro thAvetavvo havati pavva // 347 // (chA.) yadi pUrNamAsIcche rjJAtuM ye kasminbhaved RkSe ? iti / sa caiva cApahAraH sthApyo bhavati parvaH // 347 // anu. - bhe pUebhAsI bhaeAvA mAMge che ke te kayA nakSatramAM thAya ? to te ja apahAra sthApelo parva bane che.
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam " 5 1 67 dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhAchinnasya SaTSaSTibhAgeSu zeSeSu prathamAmAvAsyA samAptimupagacchatIti, tathA coktaM sUryaprajJaptau - [sUtra 68 ] " tI eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM amAvAsaM caMde keNaM nakkhatteNaM joei ?, tAassesAhiM assesANaM eko muhUtto cattAlIsaM ca bAvaTTibhAgA muhUttassa bAvaTTibhAgaM ca sattaTThihA chettA chAvaTThI cuNNiyAbhAgA sesA' iti / tathA ko'pyaparaH pRcchati - yugasyAdau dvitIyA'mAvAsyA kena nakSatreNa sametA samAptimiyatrtti, tatrAvadhAryarAziruktasvarUpo 66, ra dvAbhyAM guNyate, jAtaM dvAtriMzadadhikaM zataM 132, ekasya ca muhUrttasya dvASaSTibhAgA daza 10, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhAchinnasya dvau bhAgau 2, tatra prathamataH punarvasuzodhanakaM zodhyate, dvAtriMzadadhika muhUrttazatAt dvAviMzatimuhUrtAH zuddhAH sthitaM pazcAddazottaraM zataM, tebhyo'pyeko muhUrto gRhItvA dvASaSTibhAgIkRtaH, te ca dvASaSTibhAgA dvASaSTibhAgarAzau prakSipyante, jAtA dvisaptatirdvASaSTibhAgAstebhyaH SaTcatvAriMzat zuddhAH sthitAH pazcAt SaDviMzatiH, navottaramuhUrttazatAcca triMzanmuhUrtai: puSyaH zuddhaH, sthitA pazcAdekonAzItiH, tato'pi paMcadazabhirmuhUrtera zleSA zuddhA, sthitAH pazcAccatuSSaSTiH, tato'pi triMzatA maghA zuddhA, sthitA catustriMzat, tato'pi triMzatA pUrvaphAlgunI zuddhA, sthitAH pazcAccatvAraH, uttarAphAlgunInakSatraM ca dvyarddhakSetramiti paMcacatvAriMzanmuhUrttapramANaM, tata idamAgatam - uttarAphAlgunInakSatrasya catvAriMzati muhUrtteSu paMcatriMzati ca muhUrttasya dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhAchinnasya paMcaSaSTau bhAgeSu zeSeSu dvitIyA'mAvAsyA samAptiM yAti tatho coktaM sUryaprajJaptAveva - [ sUtra 68 ] " to eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM amAvAsaM caMde keNaM nakkhatteNaM joie ?, tA uttarAhiM phagguNIhiM, uttarANaM phagguNINaM cattAlIsaM muhuttA paNatIsaM ca bAvaTTibhAgA muhuttassa bAvaTTibhAgaM ca sattaTThihA chettA paNaTThI cuNNiyAbhAgA sesA " iti / paMcamyAmamAvAsyAyAM jijJAsitAyAM sa eva prAgukto'vadhAryarAziH paMcabhirguNyate, jAtAni trINi zatAni triMzadadhikAni muhUrttAnAM paMcaviMzatirdvASaSTibhAgAH paMca ca dvASaSTisaptaSaSTibhAgAH, tatra dvAbhyAM 350 1. eteSAM paMcAnAM saMvatsarANAM prathamAmamAvasyAM caMdraH kena nakSatreNa yujyate ? azleSAbhiH, azleSAnAmaiko muhUrtazcatvAriMzaM cca dvASaSTibhAgA muhUrttasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chitvA SaTSaSTizrUNitabhAgAH zeSAH ' / 2. 'eteSAM paMcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAmamAvasyAM candraH kena nakSatreNa yujyate ? uttarAbhiH phAlgunibhiH, uttarANAM phAlgunInAM catvAriMzanmuhUrttAH paJcatriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrttasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chitvA paJcaSaSTicUrNitabhAgAH zeSAH' /
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga 351 zatAbhyAM paMca(dvi)navatyadhikAbhyAM puSyAdIni vizAkhAparyantAni zuddhAni, sthitAH pazcAdaSTAtriMzanmuhUrtAH 38, tebhyastriMzatA'nurAdhA zuddhA, sthitAH pazcAdaSTau, tebhya eko muhUrto gRhItvA dvASaSTibhAgIkRtaste dvASaSTirapi bhAgA dvASaSTibhAgarAzau paMcaviMzatilakSaNe prakSipyante, jAtAH saptAzItiSiSTibhAgAstebhyaH SaTcatvAriMzat zuddhAH, sthitAH pazcAdekacatvAriMzat 41, AgataM jyeSThAnakSatrasya sapta muhUrtAn ekasya ca muhUrtasyaikacatvAriMzataM dvASaSTibhAgAn ekasya ca dvASaSTibhAgasya paMca saptaSaSTibhAgAn bhuktvA paMcamI amAvAsyA samAptimupagacchatIti / tathA dazamyAmamAvAsyAyAM jijJAsitAyAM sa eva prAktano'vadhAryarAzirdazabhirguNyate, jAtAni muhUrtAnAM SaTzatAni SaSTyadhikAni 660 paMcAzad dvASaSTibhAgAH 5062 daza ca dvASaSTisaptaSaSTibhAgA 10 / 67 atra catubhirmuhUrttazatai'catvAriMzadadhikaiH puSyAdInyuttarASADhAntAni nakSatrANi zuddhAni, sthite pazcAd dve zate aSTAdazottare 218, paMcAzatazca dvASaSTibhAgebhyaH SaTcatvAriMzat zuddhAH sthitAH pazcAccatvAro dvASaSTibhAgAH, ita Urdhva dvitIyaM zodhanakaM zodhyate-dvAbhyAM zatAbhyAmaSTAdazottarAbhyAmekonaSaSTyadhikena zatenAbhijidAdInyuttarAbhAdrapadAparyantAni zuddhAni, zeSA tiSThatyekonaSaSTiH 59, itastrizatA revatI zuddhA, sthitA pazcAdekonatriMzat, caturthyazca dvASaSTibhAgebhyo'bhijit zodhanakaM na zuddhyati tata ekonatriMzata eko muhUrto gRhItvA dvASaSTibhAgIkriyate, te ca dvASaSTirapi bhAgA dvASaSTibhAgarAzau prakSipyante, jAtAH SaTSaSTiTaSaSTibhAgAH, tebhyazcaturviMzatiSaSTibhAgAH zuddhAH, sthitAH pazcAd dvAcatvAriMzat 42, tebhya ekaM rUpaM gRhItvA saptaSaSTibhAgIkriyate, te ca saptaSaSTirapi bhAgAH saptaSaSTibhAgarAzau dazakarUpe prakSipyante, jAtA saptasaptatiH, tebhyaH SaTSaSTi zuddhA, sthitAH pazcAdekAdaza, AgatamazvinInakSatrasyASTAviMzati muhUrtAn ekasya ca muhUrtasyaikacatvAriMzataM dvASaSTibhAgAn ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikAdaza saptaSaSTibhAgAn bhuktvA dazamI amAvAsyA samAptimupasarpatIti, evaM sarvAsvapi yugamadhyabhAvinISvamAvAsyAsu candranakSatrayogaH paribhAvanIyaH // 324 // samprati paurNamAsIviSayaM candrayogaparijJAnArthaM karaNamAha gAthArthaH 22 muhUrtA punarvasunA paripUrNa zodhanIya thAya che, 172 phAlyunInA vizAkhAnA ra92, uttarASADhAnA 442 zodhanIyA thAya che. 317-318 A punarvasu nakSatranA dara bhAga sahita zodhanaka jANavuM. enA pachI abhijita Adi bIjuM zodhanaka kahIza 31lI abhijitanA 9 3 : bhAga hoya che li32nA 159 prauipradA
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 jyotiSkaraNDakam 62 (uttarabhAdrapadA). 309 rohiNI, 399 punarvasu sudhInA, 549 uttarAphAlganI, 669 vizAkhA sudhInA, 744 mULAnA, 819 uttarASADhAnuM zodhanaka thAya che tenA upara : * cUrNikAbhAgo zodhanaka thAya che. 320-323 gAthArtha : punarvasu nakSatranuM paripUrNa zodhanIya pramANa 22 muhUrta hoya che, AvI zodhanakanI utpatti kaI rIte thAya che? jo 124 parvathI 5 sUryanakSatra paryAyo prApta thAya che to eka parva pasAra karIne eka parvathI keTalA paryAyo prApta thAya che? 124-5-1, aMtya X madhya rAzi 1 X 5 = 5 AvyA teno AdirAzi 124 thI bhAga karavo. bhAga thato nathI eTale ene nakSatraparyAya rAzi 1830 sAthe guNavo, guNAkArarAzi ane chedarAzino 2 thI cheda uDADavo 2 = tyAM pa ne 915 thI guNatAM 4575. tathA chedarAzi dura ne 67 thI guNavo eTale 4154 Avaze, tathA puSyanA je ra3 bhAgo pUrvanA yuganA carama parvamAM sUrya sAthe yoga kare che tene dUra thI guNavA 23 X 62 = 1426 thayA tene pUrvanA 4575 mAMthI bAda karavA eTale 3149 thayA. enA muhUrta karavA 30 thI guNatAM 94470 thayA teno chedarAzi 4154 thI bhAga karatA 22 muhUrta AvyA. zeSa 3082 rahyA enA 6ra bhAga lAvavA 62 thI guNatAM 191084 thayA teno chedarAzi 4154 thI bhAga karatA AvyA. ne 317 | A punarvasu nakSatranA zodhanakanI niSpatti thaI. have zeSa nakSatronA zodhanako jaNAve che - 17ra uttarA phAlyunI nakSatranuM zodhanaka che arthAt 172 thI punarvasuthI mAMDIne uttarA phAlganI sudhInA nakSatro zuddha thAya che, ema AgaLa paNa bhAvArtha bhAvavo. tathA vizAkhA nakSatra sudhInuM zodhanaka ra92, uttarASADhA sudhInA nakSatrone AzrayIne zodhanaka 442. I 318 . A zodhanaka sakala punarvasu saMbaMdhi 6ra bhAga sahita jANavuM. eTale ema kahevAya ke punarvasu saMbaMdhi je rara muhUrte che te badhA uttara-uttara zodhanakamAM aMdara pravezelA che. nahi ke zuddha dura bhAgo tethI je-je zodhanaka zodhyA che tyAM tyAM punarvasu saMbaMdhi : bhAgo uparanA zodhanIya che. A punarvasuthI mAMDIne uttarASADhA sudhInuM prathama zodhanaka che, have pachI abhijitu ne Adi karIne bIjuM zodhanaka kahIzuM. /31lA 46
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga 353 62 67 abhijita nakSatranuM zodhanaka 9 4 muhUrta paripUrNa che. tathA 159 praSTipadA (uttarabhAdrapadA) sudhInuM zodhanaka che, arthAt 159 thI abhijita thI mAMDIne uttarabhAdrapadA sudhInA nakSatro zuddha thAya che. ema AgaLa paNa bhAvavuM. tathA 309 thI rohiNI sudhInA zuddha thAya che, 399 thI punarvasu sudhInuM nakSatra jAta zuddha thAya che. 549 prApta karIne uttarAphAlganI sudhInA nakSatro zuddha thAya che. vizAkhA sudhInA nakSatro 669 thI zuddha thAya che. mULA sudhInA nakSatra 744 thI zodhyuM che. uttarASADhA sudhInA nakSatrono zodhanaka rAzi 819 che. A badhA zodhanakonI upara abhijita nakSatra saMbaMdhi : bhAgo zodhanIya che. arthAta abhijitanA ATalA aMzo dareka zodhanakomAM umeravA. / 320-3 / gAthArtha ? A badhA bAda karIne je zeSa rahe te nakSatra hoya, ahIM uDupati sUrya sAthe amAvasyA kare che. meM 324 || A AgaLa kahelA zodhakone yathAyoga bAda karIne je zeSa bace te nakSatra hoya che. A nakSatramAM caMdra sUrya sAthe amAvasyA kare che e rIte karaNagAthA samUhano akSarArtha che. bhAvanA - koI pUche che yuganI AdimAM prathama amAvasyA kayA nakSatrathI yukta samApta thAya che? ahIM pUrvokta svarUpano avadhArya-dhruvarAzi da6 : muhUrta che. emAMthI 22 : muhUrtA punarvasanA bAda karavA, tyAM 66 muhUrtamAMthI rara muhUrta zuddha che pAchaLa 44 muhUrta rahyA. temAMthI 1 muhUrta kADhIne tenA 62 bhAga karAyA te . bhAgamAM umeratAM 67 bhAga thayA. temAMthI 46 zuddha che, zeSa 21 vadhyA, 43 muhUrtomAMthI 30 muhUrto dvArA puSya zuddha che zeSa 13 muhUrto bacya, AzleSA nakSatra ardhakSetra che eTale 15 muhUrta pramANa che. arthAt AzleSA nakSatranA 1 : ra muhUrta zeSa rahetA prathama amAvasyA samApta thAya che. "sUrya prajJaptimAM paNa A rIte kahyuM che. have, koI anya pUche che - yuganI AdimAM bIjI amAvasyA kayA nakSatrathI yukta samApta thAya che? tyAM dhruvarAzi 26, , , ne bamaNI karatAM 132 19 : thayA 62 67.
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 jyotiSkaraNDakam 62 67 62 temAMthI pahelA punarvasu bAda karavuM 132 muhUrtamAMthI rara muhUrta bAda karatAM 110 muhUrta rahyA have 1 muhUrtanA 6ra bhAga karI tene 10 bhAgamAM umeratAM 7ra thayA temAMthI 46 bhAga zuddha che te bAda karatAM ra6 bhAga rahyA, ane 109 muhUrtamAMthI puSya zuddha che pAchaLa 79 rahyA temAMthI AzleSA - 15 zuddha che eTale 64 temAMthI paNa maghA - 30 zuddha che eTale 34 rahyA, temAMthI pUrvAphAlganInA 30 zuddha che, pAchaLa 4 rahyA, ane uttarA phAlyunI nakSatra sArdhakSetrI che eTale 45 muhUrta pramANa che. arthAt uttarA phAlyunI nakSatranA 40 : bhAga zeSa rahetAM bIjI amAvasyA samAptine prApta kare che. pAMcamI amAvasyAnI jijJAsAmAM teja avadhArya rAzine pa thI guNatAM 330 : muhUrtA thayA. temAMthI, 295 muhUrto dvArA puSyathI vizAkhA sudhInA nakSatro zuddha che. pAchaLa 38 muhUrtA rahyA, temAMthI anurAdhAnA-30 muhUrtI zuddha bAda karatAM pAchaLa 8 rahyA, temAMthI 1 muhUrtanA dara bhAga karavA tene : bhAgamAM umeratAM 87 thayA temAMthI 46 bhAga zuddha che. zeSa 41 rahyA, arthAt pAchaLa AvatA jayeSThA nakSatranA 7 muhUrto tathA 1 muhUrtanA 11 : bhAgone bhogavIne pAMcamI amAvasyA samApta thAya che. dazamI amAvasyA mATe - yuvarAzi 66 ne 10 thI guNatAM da60 che emAMthI 343 muhUrta puSyathI uttarASADhA sudhInA nakSatro zuddha che, pAchaLa 218 rahyA tathA bhAgomAMthI zuddha che pAchaLa : bhAga rahyA. have pachI bIjuM zodhanaka bAda karavuM - 218 mAMthI 159 dvArA abhijitathI uttarAbhAdrapadA sudhInA zuddha che. zeSa 59 vadhyA temAMthI 30 thI revatI zuddha che. pAchaLa 29 rahyA - bhAgothI abhijita zodhanaka zuddha nathI tethI ra0 mAMthI 1 muhUrta laIne 62 bhAga karI 4mAM umeratAM 66 thayA temAMthI 24 bhAga zuddha che zeSa 4ra rahyA, temAMthI 1 rUpa laIne 67 bhAga karI emAM umeratAM 77 thayA temAMthI 66 zuddha che. zeSa 11 rahyA, arthAt - pAchaLa AvatA azvinI nakSatranA 28 : : muhUrtone bhogavIne dazamI amAvasyA 62 67 62 62
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga 355 samApta thAya che. Ama, yugamAM thanArI sarva amAvasyAomAM caMdranakSatra yoganI bhAvanA 52vI. // 324 // have paurNamAsI viSayaka caMdranakSatrayoga jANavA mATe karaNa batAve che - icchApuNNimaguNio avahAro sottha hoi kAyavvo / taM ceva ya sohaNagaM abhiIAI tu kAyavvaM // 325 // suddhami ya sohaNage jaM sesaM taM havejja nakkhattaM / tattha ya karei uluvai paDipuNNo puNNimaM vimalaM // 326 // yaH pUrvamamAvAsyAcandranakSatraparijJAnArthamavadhAryarAziruktaH sa evAtrApi-paurNamAsIcandranakSatraparijJAnavidhau IpsitapaurNamAsIgugiNitaH yAM paurNamAsI jJAtumicchasi tatsaMkhyayA guNitaH kartavyaH, guNite ca sati 'tadeva' pUrvoktaM zodhanakaM karttavyaM, kevalamabhijidAdikaM, natu punarvasuprabhRtikaM, zuddhe ca zodhanake yaccheSamavatiSThate tad bhavennakSatraM paurNamAsIyuktaM, tasmizca nakSatre karoti 'uDupatiH' candramAH paripUrNaH paurNamAsI vimalAmiti, karaNagAthAdvayAkSarArthaH / bhAvanA tviyaM-ko'pi pRcchati yugasyAdau prathamA paurNamAsI kasmin candranakSatrayoge samAptimupayAti ? iti, tatra SaTSaSTirmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya paJca dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikaH saptaSaSTibhAga ityevaMrUpo'vadhAryarAzidhriyeta, sa prathamAyAM paurNamAsyAM kila pRSTamityekena guNyate, ekena ca guNitaM tadeva bhavati, tatastasmAdabhijito nava muhUrtAH ekasya ca muhUrtasya caturviMzatiSiSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgA ityevaMpramANaM zodhanakaM zodhanIyaM, tatra SaTSaSTernava muhUrtAH zuddhAH, sthitA pazcAtsaptapaJcAzat, tebhya eko muhUrto gRhItvA dvASaSTibhAgIkRtaH, te ca dvASaSTirapi bhAgA dvASaSTibhAgarAzau paJcakarUpe prakSipyante, jAtAH saptaSaSTiSaSTibhAgAH, tebhyazcaturviMzatiH zuddhAH, sthitA pazcAtricatvAriMzat, tebhya ekaM rUpamAdAya saptaSaSTibhAgIkriyate, te ca saptaSaSTirapi bhAgAH saptaSaSTibhAgaikamadhye prakSipyante, jAtA aSTaSaSTiH, saptaSaSTibhAgAH, tebhyaH SaTSaSTiH, zuddhA, sthitau dvau pazcAtsaptaSaSTibhAgau, tataH triMzatA muhUrtaH zravaNaH zuddhaH, sthitAH pazcAnmuhUrtAH SaDviMzatiH, tata idamAgataMdhaniSThAnakSatrasya triSu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasyaikonaviMzatisaMkhyeSu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya paMcaSaSTisaMkhyeSu saptaSaSTimAgeSu zeSeSu prathamA paurNamAsI samAptimiti, tathA
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 jyotiSkaraNDakam coktaM sUryaprajJaptau- [sUtra 67] "to eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM puNNamAsiM caMde keNaM nakkhatteNaM joei ?, tA dhaNiTThAhiM, dhaNijhaNaM tinni muhuttA eguNavIsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chettA paNNaTThI cuNiyAbhAgA sesA" iti / paMcamyAM paurNamAsyAM jijJAsitAyAM sa pUrvodito'vadhAryarAziH paMcabhirguNyate, jAtAni trINi zatAni triMzadadhikAni muhUrtAnAM paMcaviMzatiSaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya paMca saptaSaSTibhAgAH, tata etebhyastriSu navottareSu zateSu zodhiteSvabhijidAdIni rohiNIparyantAnyekAdaza nakSatrANi zuddhAni, zeSAstiSThantyekaviMzatimuhUrtAH, paMcaviMzatidvASaSTibhAgebhyazcaturviMzatirabhijito dvASaSTibhAgAH zuddhAH, zeSaH tiSThatyekaH, sa saptaSaSTIbhAgIkriyate, te ca saptaSaSTirapibhAgAH saptaSaSTibhAgarAzau paMcakarUpe prakSipyante, jAtA dvisaptatiH saptaSaSTibhAgAstebhyaH SaTSaSTiH zuddhAH, sthitAH pazcAt SaD, AgataM mRgaziraso nakSatrasyaika viMzatimuhUrtAn ekasya ca muhUrtagatasya dvASaSTibhAgasya, satkeSu SaT saptaSaSTibhAgAn bhuktvA paMcamI paurNamAsI samAptimupagacchati, evaM sarvAsvapi yugabhAvinISu paurNamAsISu bhAvanIyam // 325-326 // tadevamuktamamAvAsyApaurNamAsISu candranakSatraparijJAnaviSayaM karaNaM, samprati kati maNDalAni candraH sUryo vA yugamadhye carati ? ityetanirUpayati gAthArthaH icchA pUrNamAsI guNita avadhArya-dhruvarAzi ahIM karavo. te ja zodhanaka abhijita Adi karavuM. zodhanaka zuddha thate chate je zeSa che te nakSatra thAya. tyAM ja caMdra pratipUrNa vimala pUrNimA kare che. (325-26ll TIkArthaH pahelAM je amAvasyAmAM caMdranakSatra jANavA mATe avadhArya rAzi kahyo hato te ja ahIM paNa paurNamAsI caMdranakSatra jAvidhimAM Icchita pUrNimA jANavA Icche che te saMkhyAthI guNita karavo. guNita karate chate pUrvokta zodhanaka karavuM. phakta abhijita Adi. nahi ke punarvasu vagere, zodhanaka zuddha thatAM je zeSa rahe te porNamAsI yukta nakSatra thAya. ane te nakSatramAM candra paripUrNa vimala pUrNimA kare che, e rIte 2 karaNa gAthAno akSarArtha che. bhAvanA A rIte karavI. - koI pUche che yuganI AdimAM prathama pUrNimA kayA candranakSatrayogamAM samApta thAya che? tyAM 66 muhUrta rUpa avadhAryarAzi dhAravo, 1. "eteSAM paMcAnAM saMvatsarANAM prathamAM paurNamAsI caMdraH kena nakSatreNa yujyate ? dhaniSThAbhiH, dhaniSThAnAM trayo muhUrtA ekonaviMzatizca dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTiyA chitvA paJcaSaSTizcUrNitabhAgAH zeSAH" / dara 67
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasthA- pUrNimA - candranakSatrayoga 357 te prathama pUrNimA viSayamAM pUchAyuM che eTale 1 thI guNatAM te ja rAzi Avyo, temAMthI 24 66 muhUrta zuddha che. pAchaLa 57 rahyA temAMthI 1 muhUrta laIne 62 62 67 abhijitanA 9 5 62 bhAga karAyA. te 62 bhAgo bhAgamAM umeravA eTale thayA. temAMthI 24 zuddha 68 67 67 62 che. bAkI 43 rahyA, temAMthI 1 rUpa laIne 67 bhAga karavA, tene bhAgamAM umeratAM AvyA temAMthI 66 bhAga zuddha che, zeSa 2 bhAga vadhyA. temAMthI 30 muhUrtothI zravaNanakSatra zuddha che. pAchaLa 26 muhUrto rahyA. arthAt - niSThA nakSatranA 3 19 65 bhAga zeSa rahete chate prathama pUrNimA samApta thAya che. 62 67 pAMcamI pUrNimA jANavA mATe dhruvarAzine 5 thI guNatAM 330 emAMthI 309 bAda karatAM abhijitathI rohiNI sudhInA 11 nakSatro zuddha 67 da 6 7 24 62 1 67 72 67 25 5 62 67 21 muhUrto rahyA bhAgamAMthI abhijitanA bhAgo zuddha che zeSa bhAga rahyo, 25 62 5 tenA 67 bhAga karatAM 67 AvyA tene -mAM umeratAM thayA temAMthI abhijitanA 66 6 bhAgo zuddha che zeSa rahyA, arthAt te pachI AvatA mRgazira nakSatranA 21 67 1 62 sattarasa sae puNe aTUTTe ceva maMDale carai / caMdo jugeNa niyamA sUro aTThArasa u tIse // 327 // thayA thAya che. zeSa 1 62 bhAgone bhogavIne pAMcamI pUrNimA samApta thAya che. ema, yugamAM thanArI sarva pUrNimAomAM bhAvanA karavI. // 325-326 // amAvasyA pUrNimAmAM caMdranakSatra parijJAna viSayaka karaNa batAvyuM have, caMdra ke sUrya eka yugamAM keTalA maMDaLo care che e batAve che candraH 'yugena' candracandrAbhivarddhitacandrAbhivardhitarUpasaMvatsarapaMcakAtmakena niyamAnmaNDalAn 'carati' bhramyA pUrayati saptadaza zatAni aSTaSaSTyadhikAni 1768, sUryaH
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 jyotiSkaraNDakam punaryugena maNDalAni carati aSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830 // 327 // samprati candraH svakIyenAyanena kiyanti maNDalAni carati ? ityetannirUpayati terasa ya maNDalAiM terasa sattaTThi ceva bhAgA ya / ___ ayaNeNa carai somo nakkhatteNa'ddhamAseNaM // 328 // ___ iha nakSatrArddhamAsapramANaM candrasyAyanaM, tato 'nakSatreNa' nakSatrasatkenArddhamAsena yaccandrasyAyanaM tena svakIyenAyanena candrastrayodaza maNDalAni ekasya ca maNDalasya saptaSaSTibhAgIkRtasya trayodaza bhAgAn carati, kathametasyotpattiH ? iti ced ucyate, catustriMzadadhikenAyanazatena saptadaza zatAnyaSTaSaSTisahitAni maNDalAnAM labhyante tata ekenAyanena kiM labhAmahe ?, rAzitrayasthApanA 134-1768-1, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAzi Nyate, sa ca tAvAneva jAtastata Adyena rAzinA catustriMzadadhikena zatarUpeNa bhAgo hiyate, labdhAstrayodaza, zeSA tiSThati SaDviMzatiH, tatazchedyacchedakarAzyoDhikenApavartanA, labdhAstrayodaza saptaSaSTibhAgAH // 328 // adhunA yAvanti maNDalAnyekena parvaNA candrazcarati tAvanti nirdidikSurAha gAthArtha H caMdra 1 yugamAM niyamA sattaraso aDasaTha maMDaLo care che, tathA sUrya paripUrNa aDhAraso trIza bhaMgo niyama yare che. // 327 // artha : sugama cha. // have, caMdra potAnA ayanathI keTalA maMDaLo care che? te batAve che gAthArtha nakSatra saMbaMdhi ardhamAsarUpa ayanamAM caMdra 133 bhAga care che. . 328 / TIkArtha H ahIM nakSatrArdhamAsa pramANa caMdranuM ayana che tethI tevA ayanathI caMdra 1313 maMDaLo care che, e kaI rIte ? 134 ayana dvArA 1768 maMDaLo Ave to 1 ayanathI zuM Ave ? 134-1768-1, aMtyarAzine madhyarAzithI guNatAM 1768 AvyA. teno 134thI bhAga karatAM 13 AvyA zeSa 26 rahyA tethI, chedya-chedakarAzino 2tha. cheda 33tsdi 16 23 26.. // 328 // 134 67
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA - pUrNimA - candranakSatrayoga have, jeTalAM maMDaLo 1 parvamAM caMdra care che teTalA batAve che. coddasa ya maMDalAI bisaTTibhAgA ya solasa havejjA / mAsaddheNa uluvaI etiyamettaM carai khettaM // 329 // 359 mAsArddhena ekena parvaNA 'uDupati:' candramA: 'etAvanmAtram' etAvatpramANaM kSetraM carati yaduta caturdaza maNDalAni ekasya ca maNDalasya SoDaza dvASaSTibhAgAH, tathAhi-yadi caturvizatyadhikena parvazatena saptadaza zatAnyaSTaSaSTyadhikAni maNDalAnAM labhyante tata ekena parvaNA kiM labhyate ? rAzitrayasthApanA 124 - 1768 - 1, atrAntyena rAzinA madhyarAzirguNyate, sa ca tAvAneva jAtastatrAdyena rAzinA bhAgaharaNaM, labdhAH caturdaza, zeSA tiSThati dvAtriMzat, tatra chedyacchedakarAzyordvikenAparvarttanA, labdhAH SoDaza dvASaSTibhAgAH // 329 // samprati parvatamaNDalebhyo'yanagatamaNDalApagame yacchepamavatiSThate tannirUpayati-- 16 gAthArtha : thaMdra ardhabhAsa (parva) mAM khAtuM kSetra yare che 14 bhAga // 328 // 62 = TIkArtha : eka parvathI caMdramA ATalA pramANa kSetra care che - 14 te A rIte jo 124 parvathI 1768 maMDaLo prApta thAya to 1 parvathI zuM Ave ? 124-1768-1 aMtya X madhyarAzi 1768 eno 124thI bhAga karatAM 14 AvyA. zeSa rahyA 32 124 teno 2 thI cheda uDADatAM khAvyA. // 328 // 62 have, parvagata maMDaLomAMthI ayanagata maMDaLo bAda karatAM je zeSa rahe te batAve che. egaM ca maMDalaM maMDalassa sattaTThibhAga cattAri / nava ceva cuNNiyAo igatIsakaeNaM cheeNa // 330 // ekaM maNDalaM ekasya ca maNDalasya saptaSaSTibhAgAzcatvAraH ekasya saptaSaSTibhAgasyaikatriMzatkRtena chedanena nava cUrNikAbhAgAH, etAvat parvagatakSetrApagame zeSam, etasyaivamutpattiH- yadi caturviMzatyadhikena parvazatena saptadazazatAnyaSTaSaSTyadhikAni maNDalAnAM labhyante tata ekena parvaNA kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 124 / 1768 / 1, atrAntyena rAzinA madhyarAzirguNyate, sa ca tAvAneva jAtastata Adyena caturviMzatyadhikena zatarUpeNa
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 jyotiSkaraNDakam rAzinA bhAgaharaNaM, chedyacchedakarAzyozcatubhiraparvattanA, labdhAni caturdaza maNDalAni aSTau caika triMzadbhAgAH, etasmAdayanakSetraM zodhyate, tatra caturdazabhyastrayodaza maNDalAni zuddhAni, ekamavaziSTaM, sampratyaSTAbhya ekatriMzadbhAgebhyastrayodaza saptaSaSTibhAgAH zodhyAH, tatra saptaSaSTi raSTabhirguNitA jAtAni paMca zatAni SaTtriMzadadhikAni 536, ekatriMzatA trayodaza guNitA jAtAni catvAri zatAni vyuttarANi 403, etAni paMcabhyaH zatebhyaH SaTtriMzadadhikebhyaH zodhyante, sthitaM zeSaM trayastriMzadadhikaM zataM 133, tadetatsaptaSaSTibhAgAnayanArthe saptaSaSTyA guNyate, jAtAni navAzItizatAnyekA-dazAdhikAni 8911, chedarAzirmola ekatriMzat, sA saptaSaSTyA guNyate, jAte dve sahasra saptasaptatyadhike 2077, tAbhyAM bhAgo hiyate, labdhAzcatvAraH saptaSaSTibhAgAH, zeSa tiSThanti SaT zatAni vyuttarANi 603, tataH chedyacchedakarAzyoH saptaSaSTyA'pavartanA, jAtA upari nava adhastAdekatriMzat, labdhA ekasya saptaSaSTibhAgasya nava ekatriMzacchedakRtA bhAgA iti // 330 // samprati kasminnayane kasmin vA maNDale kiM parva samAptimupayAtIti tannirUpaNArthaM karaNamAha thArtha : 1 maMDapa tathA mATaj zeSa 24 cha. // 330 // TIkArtha eka maMDaLa ane eka maMDaLanA cAra saDasaThIyA bhAga ane eka saDasaThIyA bhAganA 9 cUrNikA bhAga ATaluM parvagata kSetra bAda karatAM zeSa rahe che, e A rIte thAya che - jo 124 parvathI 1768 maMDaLo Ave to 1 parvathI keTalA? 124-17681. aMtya X madhya rAzi = 1768 teno 124thI bhAga karatAM 19 = 14, upara 32 vadhyA te che rAzi thayo chedaka rAzi 124 che eTale ke 3 thayA ane chelve-chedaka rAzino 4thI cheda uDADatAM 146 bhAga AvyA. emAMthI ayana kSetra bAda karavuM. tyAM 14mAMthI 13 maMDaLa zuddha che. tethI 1 bacyuM. have te bhAgamAMthI : bhAga bAda karavAnA che, tyAM 67ne 8thI guNatAM pa36 thayA ane 31ne 13thI guNatAM 403. e pa36mAMthI bAda karatAM 133 AvyA. enA 67 bhAga lAvavA 67thI guNatAM 8911 AvyA. mUla chedarAzi 31 che te 67thI guNatAM 2077 thayA, tenAthI bhAga karatAM = bhAga AvyA. zeSa rahyA chegha-chedakarAzine 67thI cheda uDADatAM 12
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA - pUrNimA - candranakSatrayoga upa2 9 ane nIce 31AvyA, arthAt 144 9 31 no 67 bhAganA 31 bhAga khAvyA. seTale 3 241. 11 330 11 have, kayA ayanamAM athavA kayA maMDaLamAM kayuM parva samApta thAya che, tenuM nirUpaNa karavA karaNa batAve che. 361 icchApavvehiM guNaM ayaNaM rUvAhiyaM tu kAyavvaM / sojjhaM ca havai etto ayaNakkhettaM uDuvaissa // 339 // jai ayaNA sujjhaMtI tai puvvajuyA u rUvasaMjuttA / nAyavvaM taM ayaNaM natthi niraMsaM hi rUvajuyaM // 332 // kasiNami hoi rUvaM pakkhevA do ya hoti bhinnaMmi / jAvaiA tAvaivve pavve sasimaMDalA hoMti // 333 // oyaMmi u guNakAre abdhitaramaMDale havai AI / jummaMmi ya guNakAre bAhirage maMDale AI // 334 // yasmin parvaNyanamaNDalAdiviSayA jJAtumicchA tena guNitaM prAguktaM rAziM ekamayanamekaM maNDalamekasya ca maNDalasya catvAraH saptaSaSTibhAgAH ekasya ca saptaSaSTibhAgasya navaikatriMzadbhAgA ityevaMrUpaM kuryAt, tadanantaraM cAyanaM rUpAdhikaM karttavyaM, tathA guNitasya maNDalarAzeryadi candramaso'yanakSetraM paripUrNamadhikaM vA saMbhAvyate tata etasmAdIpsitaparvasaGkhyAnaguNitAnmaNDalarAzeH 'uDupatezca' candramaso'yanakSetraM bhavati zodhyaM, 'yati ca' yAvatsaGkhyAni cAyanAni zuddhayanti tatibhiryuktAni pUrvANyayAni kriyante, kRtvA bhUyo rUpasaMyuktAni vidheyAni, yadi punaH paripUrNAni maNDalAni zuddhayanti rAzizca pazcAnnirlepo jAyate tadA tadayanasaGkhyAnaM niraMzaM sat rUpayuktaM nAsti, tatrAyanarAzau rUpaM na prakSipyata iti bhAvaH, kRtsne - paripUrNe rAzau bhavatyekaM rUpaM maNDalarAzau prakSepaNIyaM, 'bhinne' khaNDe aMzasahi rAzAvityarthaH dve rUpe maNDalarAzau prakSepaNIye, prakSepe ca kRte sati yAvAn maNDalarAzirbhavati tAvanti zazimaNDalAni tAvatithe Ipsite parvaNi bhavanti, tathA yadIpsitena parvaNA ojorUpeNa-viSamalakSaNena guNakAro bhavati tata Adirabhyantare maNDale draSTavyaH, 'yugme tu' same tu guNakAre AdirbAhye maNDale'vaseyaH, eSa karaNagAthAsamUhAkSarArthaH, bhAvanA tviyaM
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 jyotiSkaraNDakam ko'pi pRcchati-yugasyAdau prathamaM parva kasminnayane kasmin vA maNDale samAptimupayAti ? iti, tatra prathamaM parva pRSTamiti vAmapArzve parvasUcaka ekakaH sthApyate, tatastasyAnuzreNi dakSiNapArve ekamayanaM, tasya cAnuzreNi ekaM maNDalaM, tasya ca maNDalasyAdhastAccatvAraH saptaSaSTibhAgAH teSAmadhastAnavaikatriMzadbhAgAH, eSa sarvo-'pi rAzidhruvarAziH sa Ipsitainaikena parvaNA guNyate, ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti jAtastAvAneva rAziH, tataH ayanaM rUpAdhikaM ca kartavyamiti vacanAdayane rUpaM prakSipyate, maNDalarAzau cAyanaM zudhyati tataH 'do ya hoMti bhinnaMmi' iti vacanAn maNDalarAzau dve rUpe prakSipyete, tata AgatamidaM-prathamaM parva dvitIye'yane tRtIyasya maNDalasya 'omi ya guNakAre abhitaramaMDale havai AI' iti vacanAt abhyantaravartinazcaturyu saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya navasvekatriMzadbhAgeSu gateSu samAptimupayAti / tathA ko'pi praznayati-caturdazaM parva katisaMkhyeSvayaneSu maNDaleSu vA samAptiM gacchatIti, sa eva prAgukto dhruvarAziH samasto'pi caturdazabhirguNyate, tato jAtAnyayanAni caturdaza maNDalAnyapi caturdaza, catvAraH saptaSaSTibhAgAzcaturdazabhirguNitA jAtAH SaTpaMcAzat 56, navaikatriMzadbhAgAzcaturdazabhirguNitA jAtaM SaDviMzatyadhikaM zataM 126, tatra SaDviMzatyadhikasya zatasyaikatriMzatA bhAgo hriyate, labdhAzcatvAraH saptaSaSTibhAgAH, dvau cUrNikAbhAgo tiSThataH, catvArazca saptaSaSTibhAgA uparitane saptaSaSTibhAgarAzau prakSipyante, jAtAH SaSTiH saptaSaSTibhAgAH, caturdazabhyazca maNDalebhyastrayodaza-bhirmaMDalaistrayodazabhizca saptaSaSTibhAgairayanaM zuddhaM, tena pUrvANi caturdazasaMkhyAnyayAni yutAni kriyante, tato'yanaM rUpAdhikaM karttavyamiti vacanAd bhUyo'pi tatraikarUpaM prakSipyate, jAtAni SoDazAyanAni, saptaSaSTibhAgAzca catuSpaMcAzatsaMkhyA maNDalarAzeruddharitAstiSThanti, te saptaSaSTibhAgarAzau SaSTirUpe prakSipyante, jAtaM caturdazottaraM zataM 114, tasya saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhamekaM maNDalaM, pazcAdavatiSThante saptacatvAriMzat saptaSaSTibhAgAstataH 'do ya hoMti bhinnaMmi, iti vacanAnmaNDalarAzau dve rUpe prakSipyete, jAtAni trINi maNDalAni, caturdazabhizcAtra guNanaM kRtaM, caturdazarAzizca yadyapi yugmarUpastathA'pyatra maNDalarAzerekamayanamadhikaM praviSTamiti trINi maNDalAnyabhyantaramaNDalAdArabhya draSTavyAni, tata AgataM-caturdazaM parva SoDazasvayaneSu gateSu bAhyamaNDalAditastRtIyasya saptacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya dvayorekatriMzadbhAgayorgatayoH samAptamiti / tathA dvASaSTitamaparvajijJAsAyAM sa pUrvokto dhruvarAzibhaSaSTyA guNyate, jAtAni dvASaSTirmaNDalAni dve zate aSTacatvAriMzadadhike
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga 363 saptaSaSTibhAgAnAM 248, paMca zatAnyaSTapaMcAzadadhikAni ekatriMzadbhAgAnAM 558, teSAmekatriMzatA bhAge hRte labdhAH paripUrNA aSTAdaza saptaSaSTibhAgAste uparitane saptaSaSTibhAgarAzau prakSipyante, jAte dve zate SaTSaSTyadhike 266, upari ca dvASaSTirmaNDalAni, tebhyo dvipaMcAzatA maNDalairdvipaMcAzatA ca ekasya maNDalasya saptaSaSTibhAgaizcatvAryayanAni labdhAni, tAnyayanarAzau prakSipyante, jAtAni SaTSaSTyayanAni 66, pazcAdavatiSThante nava maNDalAni paMcadaza ca saptaSaSTibhAgAnAM maNDalasya, tatra paMcadaza saptaSaSTibhAgAH saptaSaSTibhAgarAzimadhye prakSipyante, jAte dve zate ekAzItyadhike 281, tayoH saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAni catvAri maNDalAni, zeSA avatiSThante trayodaza saptaSaSTibhAgAH, maNDalAni ca maNDalarAzau prakSipyante, jAtAni trayodaza maNDalAni, trayodazabhizca maNDalaistrayodazabhizca saptaSaSTibhAgaiH paripUrNamekamayanaM labdhamiti tadayanarAzau prakSipyate, jAtAni saptaSaSTirayanAni 'tattha niraMsaMmi rUvajuya'miti vacanAt ayanarAzau rUpaM na prakSipyate, kevalaM 'kasiNaMmi hoi rUvaM pakkhevo' iti vacanAt maNDalasthAne ekaM rUpaM nyasyate dvASaSTyA cAtra guNAkAraH kRto dvASaSThirUpazca rAziyugmaH, yAnmapi ya catvAryayanAni praviSTAni tAnyapi yugmarUpANi, rUpaM cAtrAdhikamekaM na prakSiptamiti paMcamamayanaM tatsthAne draSTavyamiti bAhyamaNDalamAdi draSTavyaM, tata AgataM-dvASaSTitamaM parva saptaSaSTyayaneSu paripUrNeSu jAteSu bAhye maNDale prathamarUpe parisamApte samAptiM gatamiti / evaM sarvANyapi parvANi bhAvanIyAni / kevalaM mUlaTIkAyAM parvAyanamaNDala-prastAro'kSaratADitaH kRta ityasmAbhirapi vineyajanasukhAvabodhAya sa kriyate-prathamaM parva dvitIye'yane tRtIye maNDale tRtIyasya maNDalasya caturSu saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTi-bhAgasya navasvekatriMzadbhAgeSu gateSu samAptamiti dhruvarAziM kRtvA parvAnayanamaNDaleSu pratyekamekaikarUpaM prakSiptavyaM, bhAgeSu ca tAvatsaMkhyAkA bhAgAH, maNDaleSu cAyanakSetre paripUrNe trayodaza maNDalAni ekasya ca maNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgA ityetAvatpramANaM samayakSetraM, tataH zodhayitvA'yanamayanarAzau prakSiptavyam, anena krameNa vakSyamANaH prastAraH samyak paribhAvanIyaH, sa ca prastAro'yaMprathamaM parva dvitIye'yane tRtIye maNDale tRtIyasya maNDalasya caturSu saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya navasvekatriMzadbhAgeSu gateSu samAptaM, dvitIyaM parva tRtIye'yane caturthamaNDale caturthasya maNDalasyASTasu saptaSTaSTibhAgeSu ekasya saptaSaSTibhAgasyASTAdazasvekatriMzadbhAgeSu, tRtIyaM parva caturthe'yane paJcame maNDale paMcamasya maNDalasya dvAdazasu saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya saptaviMzatAvekatriMzadbhAgeSu, caturthaM parva paMcame'yane SaSThe maNDale SaSThasya
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam maNDalasya saptadazasu saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya paMcasu ekatriMzadbhAgeSu, paMcamaM parva SaSThe'yane saptame maNDale saptamasya maNDalasyaikaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya caturdazasvekatriMzadbhAgeSu, SaSThaM parva saptame'yane'STame maNDale aSTamasya maNDalasya paMcaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya trayoviMzatAvekatriMzadbhAgeSu, saptamaM parva aSTame'yane navame maNDale navamasya maNDalasya triMzati saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasyaikasminnekatriMzadbhAge, aSTamaM parva navame'yane dazame maNDale dazamasya maNDalasya catustriMzati saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya dazasvekatriMzadbhAgeSu navamaM parva dazame'yane ekAdaze maNDale ekAdazamaNDalasyASTAtriMzati saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasyaikonaviMzatAvekatriMzadbhAgeSu, dazamaM parva ekAdaze'yane dvAdaze maNDale dvAdazasya maNDalasya dvAcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasyASTAviMzatAveka triMzadbhAgeSu, ekAdazaM parva dvAdaze'yane trayodaze maNDale trayodazasya maNDalasya saptacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya SaTsvekatriMzadbhAgeSu, dvAdazaM parva caturdazesa prathame maNDale prathamasya maNDalasyASTAtriMzati saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya paMcadazasvekatriMzadbhAgeSu, trayodazaM parva paMcadaze'yane dvitIye maNDale dvitIyasya maNDalasya dvAcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya caturviMzatAvekatriMzadbhAgeSu, caturdazaM parva SoDaze'yane tRtIye maNDale tRtIyasya maNDalasya saptacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya dvayorekatriMzadbhAgayoH, paMcadazaM parva saptadaze'yane caturthe maNDale caturthasya maNDalasyaikapaMcAzatsaptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasyaikAdazasvekatriMzadbhAgeSu, evaM zeSeSvapi parvasvayanamaNDalAdiprastAvo bhAvanIyo, granthagauravabhayAnna likhyate // 331-334 // samprati parvasveva candranakSatrayogaparijJAnArthaM karaNamAha 364 gAthArtha : icchAparvothI guNita ayanane rUpAdhika karavuM. emAMthI caMdranuM ayanakSetra bAda karavuM. jeTalA ayano bAda thAya teTalA pUrvayukta ayano rUpayukta karavA tyAre te ayana niraMza chatuM rUpayukta nathI ema jANavuM. paripUrNa hote chate be rUpa prakSepa hoya te bhinna rAzimAM karavo. jeTalo guNakA2 thAya teTalA rAzimaMDaLo parvamAM thAya che. o ja guNAkAramAM atyaMtara maMDaLamAM Adi thAya che ane yugma guNAkAramAM bAhyamaMDaLamAM khAhi thAya che. // 331-34 //
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA - - pUrNimA - candranakSatrayoga 365 67 31 TIkArtha : je parvamAM ayana-maMDaLAdi viSayo jANavAnI icchA che tenAthI guNita prAgukta rAzi eka ayana, eka maMDaLa ane eka maMDaLanA 4 9 bhAgo karavA, tyArabAda ayanane rUpASika karavuM tathA gaNela maMDaLarAzinA caMdranuM ayanakSetra paripUrNa athavA adhika saMbhave to emAMthI icchita parvasaMkhyAthI guNela maMDaLa rAzimAMthI caMdranuM ayana kSetra bAda karavAnuM hoya che ane jeTalA ayano bAda thAya teTalAthI yukta pUrva ayano karavA, karIne pharI rUpasaMyuktakaravA ane jo paripUrNamaMDaLo zuddha thAya ane pachI rAzi nirlepa thAya to ayana saMkhyA niraMza hote chate rUpAdhika thatI nathI arthAt to ayana rAzimAM rUpa na umeravuM. paripUrNa rAzi hoya to maMDala rAzimAM 1 rUpa umeravuM. tathA bhinna - khaMDa rAzimAM be rUpa maMDaLa rAzimAM umeravA, prakSepa karyA pachI jeTalI maMDaLa rAzi thAya teTalA caMdramaMDaLo teTalAmAM icchita parvamAM hoya che. tathA jo icchita parvano ojo - viSama rUpathI guNAkAra thAya to Adi atyaMtaramaMDaLamAM jANavo ane sama guNAkAra thAya to Adi bAhyamaMDaLamAM jANavo. A karaNagAthA samUhano akSarArtha che. bhAvanA A rIte karavI - koI pUche che - yuganI AdimAM prathama parva kayA ayanamAM athavA kayA maMDaLamAM samApta thAya che ? prathama parvamAM pUchAyuM che eTale DAbI bAjumAM pUrvasUcaka 1 sthApavo, tyArabAda tenI anuzreNImAM jamaNIbAju eka ayana tenI 9 31 anuzreNimAM 1 maMDaLa ane te maMDaLanI nIce 4 bhAgo tenI nIce bhAgo. A badho rAzi dhruvarAzi che, te icchita 1 parvathI guNatAM te ja rAzi Avyo tyArabAda ayanane rUpAyika karavuM. e vacanathI ayanamAM rUpa umeravuM. maMDaLa rAzimAM ayana zuddha thAya che, te pachI maMDaLarAzimAM 2 rUpa bheLavavA. tethI niSkarSa e Avyo ke prathama parva bIjA ayanamAM trIjA maMDaLanA atyaMtara raheluM cAra saDasaThIyA bhAga ane eka saDasaThIyA bhAganA bhAga jatAM samApta thAya che. 9 31 have koI pUche che ke 14muM parva keTalA ayano ke maMDaLomAM samApta thAya che ? 56 126 pUrvokta samasta dhruvarAzine 14thI guNavo eTale 14 ayana 14 maMDaLa 67 31 tyAM 126no 31thI bhAga karatAM 4 AvyA. zeSa vadhyA 4ne uparanA mAM 56 67 31 60 67 umeratAM thayA. 14 maMDaLomAMthI 133 bhAgothI ayana zuddha che. tene pUrvanA 14 67
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 jyotiSkaraNDakam 67. - 31 7 ' 31 ayanothI yukta karavA eTale 15 thayA zeSa 24 bhAga rahyA, ayanomAM pharI 1 rUpa umeratAM 16 thayA. maMDaLa rAzimAMthI bacelA 4 bhAgone 9 mAM umeratAM 114 ane teno 67thI bhAga karatAM na Avyo. pAchaLa : bhAga rahyA. maMDaLarAzi 1mAM 2 rUpa umeratAM 3 AvyA ane ahIM 14thI guNela hatuM ane 14 rAzi jo ke yugmarUpa che, chatAM paNa ahIM maMDaLa rAzimAM eka ayana vadhu pravezeluM che eTale, atyaMtara maMDaLathI mAMDIne 3 maMDaLo jANavA arthAt - 14muM parva 16 ayana gayA pachI bAhyamaMDaLathI AraMbhIne trIjA maMDaLanA 13 bhAga jate chate samApta thayuM. tathA da2mAM parvane jANavA mATe - pUrvokta dhruvarAzine darathI guNavo eTale 62 maMDaLo thayA tathA 249, 55 bhAga thayA. 558no 31thI bhAga karatAM paripUrNa : bhAga AvyA, tene uparanA 248mAM umeratAM 266 thayA ane upara 62 maMDaLo che, temAMthI para) dvArA 4 ayana AvyA. te ayanarAzimAM umeravA eTale 62 + 4 = 66 ayana AvyA. pAchaLa 9 maMDaLo rahyA. tyAM 15 bhagone ra mAM umeratAM 28 thayA. teno 67thI bhAga karatAM 4 maMDaLo AvyA. zeSa : bhAga rahyA. maMDaLo maMDaLarAzimAM umeratAM 9 + 4 = 13 maMDaLo thayA tathA 131 maMDaLo dvArA eka paripUrNa ayana AvyuM. te ayanarAzimAM umeratAM 66 + 1 = 67, "niyama savagurya nalvi' e vacanathI anarAzimAM rUpa na umeravuM. phakta "simi' vacanathI maMDaLa sthAnamAM 1 rUpa umeravuM. ahIM 62thI guNAkAra karelo ane 62e yugmarUpa che. je cAra ayano pravezelA te paNa yugmarUpa che. 1 rUpa ahIM adhika nathI umeryuM eTale pAMcamuM ayana te sthAnamAM jANavuM tethI bAhyamaMDaLa Adi jANavuM. arthAt - 6ramuM parva 67 ayana pUrNa thatAM prathamarUpa bAhyamaMDaLamAM samApta thayuM ema sarva parvo bhAvavA. phakta mULa TIkAmAM parva - ayana - maMDaLa prastAra akSarathI guNelo che eTale ame paNa ziSyajananA sukha bodha mATe te karyo che.
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ amAvasyA - pUrNimA - candranakSatrayoga 4 prathama parva bIjA ayanamAM trIjA maMDaLamAM trIjA maMDaLanA 67 13 bhAga thatAM samApta thayuM eTale dhruvarAzi karIne parva-ayana-maMDaLomAM pratyeka eka-eka rUpa umeravuM. bhAgomAM teTalI saMkhyArUpa bhAgo ane maMDaLomAM paripUrNa ayanakSetramAM 13 maMDaLo 67 bhAga ATaluM samayakSetra che. temAMthI bAda karIne ayanane ayana rAzimAM umeravuM. A kramathI vakSyamANa prastAra sArI rIte bhAvavo ane te prastAra A che prathama parva bIjA ayanamAM trIjA maMDalamAM trIjA maMDaLanA bhAga thatAM samApta thayuM. bIjuM parva bhAga jatAM samApta thayuM. trIjuM bhAga jatAM samApta thayuM. cothuM bhAga jatAM samApta thayuM. parma 21 14 bhAga jatA samApta thayuM. chaThThuM parva 7mA 67 bhAga jatAM samApta thayuM. sAtamuM parva 8mA bhAga jatAM samApta thayuM. AThamuM parva 9mA bhAgo jatAM samApta thayuM. 9muM parva 10mA adhikAra ogaNIsamo - 25 67 4 9 67 31 trIjA ayanamAM 4thA maMDaLamAM cothA maMDaLanA parva cothA ayanamAM pamA maMDaLamAM pamA maMDaLanA parva pAMcamA ayanamAM 6ThThA maMDaLamAM 6ThThAmaMDaLanA parva chaThThA ayanamAM 7mA maMDaLamAM tenA ayanamAM 8mA maMDaLamAM tenA ayanamAM 9mA maMDaLamAM tenA ayanamAM 10mA maMDaLamAM tenA 19 ayanamAM 11mA maMDaLamAM tenA 78 bhAgo jatAM samApta thayuM. 10muM parva 11mA 67 31 23 31 30 1 67 31 34 67 10 31 ayanamAM 12mA maMDaLamAM te maMDaLanA 42 28 67 31 12mA ayanamAM 13mA maMDalamAM te maMDaLanA 8 67 18 31 12 27 67 31 parva 14mA ayanamAM prathama maMDaLamAM te maMDaLanA parva paMdaramA ayanamAM 2jA maMDaLamAM te maMDaLanA 17 5 67 31 47 da 31 67 bhAga jatAM samApta thayuM. agiyAramuM parva 38 15 67 31 - 24 67 caudamuM parva 16mA ayanamAM trIjA maMDaLamAM te maMDaLanA 9 31 bhAga thatAM samApta thayuM, 12muM bhAgamAM samApta thayuM. 13muM bhAga gayA pachI parNa thayuM. bhAga thatAM samApta 24 31 367 47 2 67 31
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 jyotiSkaraNDakam 67 31 thayuM. paMdaramuM parva 17mA ayanamAM 4thA maMDaLamAM tenA pUrva bhAga thatAM pUrNa thayuM. A pramANe zeSa parvomAM paNa ayana-maMDaLa Adi prastAva bhAvavo. granthagauravabhayathI ahIM lakhatA nathI. / / 331-334 || 1 thI 15 parvanuM koSTaka parva ayana maMDaLa keTalA bhAga parva ayana maMDaLa | keTalA bhAga parva ayana maMDaLa | keTalA bhAga gayA pachI gayA pachI gayA pachI 1 2 . 3 3 4 4 5 ra 6 3 4 5 LA jI 4 9 67 31 8 18 67 31 12 27 67 31 17 5 67 31 21 14 67 31 6 gR 8 9 l 7 8 8 \{ 10 100 11 9 10 11 12 25 23 67 31 30 1 67 31 34 10 67 31 38 19 67 31 42 28 67 31 - 11112 13 12014 13515 14016 1517 have, parvomAM ja caMdranakSatra yoga jANavA mATe karaNa batAve che cavIsasayaM kAUNa pamANaM sattasaTThimeva phalaM / icchApavvehi guNaM kAUNaM pajjayA laddhA // 335 // aTThArasahi saehiM tIserhi sesagaMmi guNayaMmi / terasa biuttarehiM saehiM abhijiMmi suddhami // 336 // sattaTThi bisaTTINaM savvaggeNaM tato vi jaM sesaM / taM rikkhaM nAyavvaM jattha samattaM havai pavvaM // 337 // my 2 3 4 47 6 67 31 38 15 67 31 42 24 67 31 47 2 67 31 51 11 67 31 trairAzikavidhau caturviMzatyadhikaM zataM pramANaM - pramANarAziM kRtvA saptaSaSTirUpaM 'phalaM' phalarAziM kuryAt, kRtvA cepsitaiH parvabhiH guNaM guNakAraM vidadhyAt, vidhAya cAdyena rAzinA caturviMzatyadhikena zatena bhAge hRte yallabdhaM te paryAyA jJAtavyAH, yatpunaH zeSamavatiSThate 1. etadgAthAyAH prAgadhikA gAthA ma. vi. saMskaraNe varttate 'jaM havati tatthasesaM tAvatiyaM maMDalaM viyANAhi / avamAsa puNNimAsiM karoti ya tarhi tarhi somo // 358 // (chA.) yadbhavati tatra zeSaM tAvanmaNDalaM vizrAnIhi / amAvasyA-pUrNamAsIM karoti ca tatra tatra somaH // 358 // (chA.) je tyAM zeSa vadhe teTalAmuM maMDaLa jANavuM ke tyAM tyAM caMdra amAvasyA-pUrNamAsIne kare che.
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 369 adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga tadaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH saMguNyate, saMguNite ca tasmin tatastrayodazabhiH zatairyuttarairabhijit zodhanIyaH, abhijito bhogyAnAmekaviMzateH saptaSaSTibhAgAnAM dvASaSTyA guNane etAvataH zodhanakasya labhyamAnatvAt, tatastasmin zodhite saptaSaSTisaMkhyA yA dvASaSTayastAsAM sarvAgreNa yadbhavati,kimuktaM bhavati ? saptaSaSTyA dvASaSTau guNitAyAM yadbhavati, tena bhAge hRte yallabdhaM tAvanti nakSatrANi zuddhAni draSTavyAni, yatpunaH 'tato'pi' bhAgaharaNAdapi zeSamavatiSThate tat 'RkSaM' nakSatraM jJAtavyaM yatra vivakSitaM parva samAptamiti / eSa karaNagAthAtrayAkSarArthaH, bhAvanA tviyaM-yadi caturviMzatyadhikena parvazatena saptaSaSTiparyAyA labhyante tata ekena parvaNA kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 124-67-1, atra caturviMzatyadhikaparvazatarUpo rAziH pramANabhUtaH, saptaSaSTirUpaH phalaM, tatrAntyena rAzinA madhyarAzirguNyate, jAtastAvAneva, tasyAdyena rAzinA caturviMzatyadhikena zatena bhAgaharaNaM, sa ca stokatvAdbhAgaM na prayacchati, tato nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhiH zataitriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgairguNayiSyAma iti guNakAracchedarAzyorarddhanApavartanA, jAto guNakArarAzinava zatAni paMcadazottarANi 915, chedarAzi_SaSTiH, tatra saptaSaSTirnavabhiH zataiH paMcadazottarairguNyate, jAtAni ekaSaSTisahasrANi trINi zatAni paMcottarANi 61305, etasmAdabhijitastrayodaza zatAni vyuttarANi zuddhAni, sthitAni zeSANi SaSTisahasrANi yuttarANi 60003, tatra chedarAzibhaSaSTirUpaH saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyekacatvAriMzacchatAni catuSpaMcAzadadhikAni 4154, tairbhAgo hiyate, labdhAzcaturdaza, tena zravaNAdIni puSyaparyantAni caturdaza nakSatrANi zuddhAni, zeSANi tiSThantyaSTAdaza zatAni saptacatvAriMzadadhikAni 1847, etAni muhUrtAnayanArthaM triMzatA guNyaMte, jAtAni paMcapaMcAzatsahasrANi catvAri zatAni dazottarANi 55410, teSAM bhAge hRte labdhAstrayodaza muhUrtAH, zeSANi tiSThanti caturdaza zatAni aSTottarANi 1408, etAni dvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNayitavyAni, guNakAracchedarAzyoASaSTyA'pavarttanA kriyate, tatra guNakArarAzirjAta ekakazchedarAziH saptaSaSTiH ekena ca guNita uparitano rAzirjAtastAvAneva, tataH saptaSaSTyA bhAge hRte labdhA ekaviMzatiH 21, pazcAdavatiSThate ekaH saptaSaSTibhAgaH ekasya ca dvASaSTibhAgasya, AgataM prathamaM parva azleSAyAstrayodaza muhUrttAn ekasya ca muhUrtasya ekaviMzati dvASaSTibhAgAn ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikaM saptaSaSTibhAgaM bhuktvA samAptamiti / tathA yadi caturviMzatyadhikena parvazatena saptaSaSTiH paryAyA labhyante tato dvAbhyAM parvabhyAM kiM labhyate? rAzitrayasthApanA 124-67-2, atrAntyena
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 jyotiSkaraNDakam rAzinA, madhyarAzirguNyate, jAtaM catustriMzadadhikaM zataM 134, tatrAdyena rAzinA caturvizatyadhikazatarUpeNa bhAgo hiyate, labdha eko nakSatraparyAyaH, sthitaH zeSA daza, tata etAn nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgairguNayiSyAma iti guNakAracchedarAzyoraddhenApavartanA, jAto guNakArarAzinava zatAni paMcadazottarANi 915, chedarAziSaSTiH tatra daza navabhiH zataiH paMcadazottarairguNyate, jAtAnyekanavatizatAni paMcAzadadhikAni 9150, tebhyastrayodaza zatAni vyuttarANyabhijitaH zuddhAni, sthitAni pazcAdaSTasaptatizatAnyaSTa catvAriMzadadhikAni 7848, tatra dvASaSTirUpazchedarAziH saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyeka catvAriMzacchatAni catuSpaMcAzadadhikAni 4154, tairbhAgo hiyate, labdhamekaM zravaNarUpaM nakSatraM, zeSANi tiSThanti SaTtriMzacchatAni caturnavatyadhikAni 3694, etAni muhUrttAnayanArtha triMzatA guNyante, jAtamekaM lakSaM daza sahasrANyaSTau zatAni viMzatyuttarANi 110820, teSAM chedarAzinA bhAge hRte labdhAH SaDviMzatirmuhUrtAH 26, zeSANi tiSThantyaSTAviMzatizatAni SoDazottarANi 2816, etAni dvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNayitavyAni, tatra guNakAracchedarAzyoSiSTyA'pavartanA, tatra guNakArarAzirekakarUpo jAtaH, chedarAziH saptaSaSTiH, tatraikenoparitano rAziguNito jAtastAAvAneva, tasya saptaSaSTyA bhAge hRte labdhA dvAcatvAriMzat dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgau, tata AgataM-dvitIyaM parva dhaniSThAnakSatrasya SaDviMzati muhUrtAn ekasya ca muhUrttasya dvAcatvAriMzad dvASaSTibhAgAn ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgau bhuktvA samAptiM gacchatIti, evaM zeSeSvapi parvasu samAptinakSatrANi bhAvanIyAni // 335-337 // samprati yugapUrvArddha tatsaMgrAhikAH paMca gAthAH paThati gAthArtha : ekaso covIzane pramANarAzi karIne saDasaThane phaLarAzi karavI ane IcchA parvothI guNAkAra karIne je prApta thayuM te paryAyo karavA, je zeSa vadhe tene aDhAraso trIsathI guNavA, temAMthI teraso be thI abhijita zuddha che. ema chate saDasaThane bAsaThathI guNatAM sarvAgraMNa je zeSa Ave te nakSatra jANavuM ke jyAM parva samApta thAya che. // 335-7 // TIkArtha : airAzikavidhimAM 124ne pramANarAzi karIne 67ne phaLarAzi karavI. ema karIne Icchita parvothI guNAkAra karavo, guNIne AdyarAzi 124thI bhAga karatAM je AvyuM te paryAyo jANavA, ane je zeSa rahe che te 1830 thI guNavuM, ane te pachI te guNAMkamAMthI 1302 paryAyo dvArA abhijita nakSatra bAda karavuM, abhijitanA bhogya
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga 371 evA : bhAgone darathI guNatAM ATalo zodhanaka prApta thAya che, tyAra bAda, te bAda karatAM 67ne durathI guNAM je thAya tenAthI bhAga karatAM je prApta thayuM teTalAM nakSatro zuddha jANavA ane je bhAgAkAra karatAM paNa zeSa bace te nakSatra jANavuM ke jyAM vivakSita parva samApta thAya che. A karaNapaddhati che. bhAvanA A rIte karavI jo 124 parvathI 67 paryAyo prApta thAya to 1 parvathI zuM Ave ? 124-67-1 1 x 67 = 67, teno AdyarAzi 124thI bhAga karavo, te alpa hovAthI bhAga thato nathI mATe tene 1830 paryAyo sAthe guNatAM, guNAkAra-chedarAzine thI cheda uDADatAM guNAkAra rAzi 915 ane chedarAzi 62 AvyA. tyAM 67ne 915thI guNatAM 61305 thayA. temAMthI abhijitanA 1302 paryAyo zuddha che te bAda karatAM 60003 rahyA tyAM chedarAzi 6rane 67thI guNatAM 4154 thayA tenAthI bhAga karatAM 14 AvyA. tenAthI zravaNathI puSya sudhInA 14 nakSatro zuddha che. zeSa 1847 rahyA enA muhUrta lAvavA mATe 30thI guNatAM 55410 thayA. teno 4154thI bhAga karatAM 13 muhUrta AvyA tathA zeSa 1408 rahyA enA 62 bhAga lAvavA 6rathI guNatAM, guNakAra-cheda rAzinI 6rathI apavartanA - cheda karavo tyAM guNAkAra rAzi 1 ane chedarAzi 67 Avyo. 1thI guNatAM uparano rAzi teTalo ja Avyo. te pachI 67thI bhAga karatAM 21 AvyA pAchaLa rahyo , bhAga. arthAt prathama parva e pachI AvatA azleSA nakSatranA 13 muhUrta 3, : bhAga bhogavIne samApta thayuM. tathA jo 124 parvathI 67 paryAyo Ave to 2 parvathI zuM Ave? 124-67-2 67 X 2 = 134 teno AdyarAzi 124thI bhAga karatAM 1 Avyo te nakSatra paryAya che. zeSa 10 rahyA enA nakSatro lAvavA mATe 1830thI guNIzuM. 10 = 1830 = 18300 x 1 athavA guNAkAra - cheda rAzine 5 thI cheda karatAM upara 915 AvyA. chedarAzi 124 x = 62, 10 ne 915thI guNatAM 9150 AvyA. temAMthI 1302 paryAyo abhijita nakSatranA zuddha che te bAda karatAM 7848 tyAM 62 chedarAzine 67thI guNatAM 4154 rahyA teno 7848thI bhAga karatAM 1 nakSatra paryAya Avyo. zeSa 3694 rahyA enA muhUrta lAvavA 30thI guNatAM 110820 thayA. teno 4154thI bhAga karatAM 26 muhUrta AvyA. zeSa 2816 vadhyA
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam enA 62 bhAga lAvavA 62thI guNatAM, guNAkAra chedarAzinI 62thI apavarjhanA karavI tyAM guNAkAra rAzi 1 Avyo ane chedarAzi 67 tyAM 1ne uparanA rAzithI bhAga khAvyA. arthAt - jIbhuM guNatAM teTalA ja thayA. teno 67thI bhAga karatAM 372 42 2 62 67 parvomAM paNa samApti nakSatro bhAvavA parva AvelA nakSatra dhaniSThAnA 26 - - 42 2 62 67 muhUrta bhogavIne samApta thAya che. ema zeSa II 334-339 11 have, yuganA pUrvArdhamAM tenI saMgrAhikA pAMca gAthA kahe che. sappa1dhaNiTThA2ajjama3 abhivuDDI4 citta5 Asa6 iMdaggi7 // rohiNi 8 jiTThA 9 migasira 10 vissA 11'ditisavaNa 13 piudevA14 // 338 // aja15ajjama 16abhivuDDI 17cittA18 Aso 19tahA visAhAo20 / rohiNi 21mUlo 22 addA 2 3 vIsaM 24pusso 25 dhaNiTThA26 // 339 // bhaga27aja28ajjama 29pUso 30 sAI 31 aggI32ya mittadevA33 / rohiNi34puvvAsADhA35 puNavvasU 36vIsadevA37 // 340 // ahi38vasu39bhagA40bhivuDDI 41 hatya42'ssa 43 visAha44kattiyA 45 jeThThA 46 / somA47''u48ravI49savaNo50 piu51varuNa52bhagA5 3bhivuDDI 54ya // 341 // cittA55'sa56visAha57'ggI58 mUlo59 addA60ya vissa6 1pusso62ya / ee jugapuvvaddhe visaTThipavvesu nakkhattA // 342 // prathamasya parvaNaH samAptau sarpaH sarpadevatopalakSitama zleSAnakSatraM 1, dvitIyasya dhaniSThA 2, tRtIyasyAryamA-aryamadevatopalakSitA uttarAphAlgunyaH 3, caturthasyAbhivRddhiH - abhivRddhidevatopalakSitA uttarabhAdrapadA : 4, paMcamasya citrA 5, SaSThasyAzvaH - azvadevatopalikSitA'zvinI 6, saptamasya indrAgniH - indrAgnidevatopalakSitA vizAkhA 7, aSTamasya rohiNI 8, navamasya jyeSThA 9, dazamasya mRgaziraH 10, ekAdazasya viSvagdevatopalakSitA uttarASADhA 11, dvAdazasyAditidevatopalakSitA punarvasuH 12, trayodazasya zravaNaH 13, caturdazasya pitRdevA maghA 14, paMcadazasyAjaH-ajadevatopalakSitAH pUrvAbhAdrapadAH 15, SoDazasyAryamA - aryamadevatopalakSitA uttarAphAlgunyaH 16, saptadazasyAbhivRddhidevatopalakSitA uttarabhAdrapadAH 17, aSTAdazasya citrA 18, ekonaviMzatitamasyAzvaH - azvadevatopalakSitA'zvinI 19, viMzatitamasya vizAkhA 20, ekaviMzatitamasya rohiNI 21, dvAviMzatitamasya mUlaH 22, trayoviMzatitamasyArdrA 23,
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga 373 caturviMzatitamasya viSvagdevatopalakSitA uttarASADhAH 24, paMcaviMzatitamasya puSyaH 25, SaDviMzatitamasya dhaniSThA 26, saptaviMzatitamasya bhago-bhagadevatopalakSitA pUrvaphAlgunI 27, aSTAviMzatitamasyAjaH-ajadevatopalakSitAH pUrvabhAdrapadAH 28, ekonatriMzattamasyAryamAaryamadevatopalakSitA uttarAphAlgunyaH 29, triMzattamasya pUSA-pUSadevatAkA revatI 30, ekatriMzattamasya svAtiH 31, dvAtriMzattamasyAgniH agnidevatopalakSitAH kRttikAH 32, trayastriMzattamasya mitradevA-mitranAmA devo yasyAsau tathA, anurAdhA ityarthaH 33, catustriMzattamasya rohiNI 34, paMcatriMzattamasya pUrvASADhAH 35, SaTtriMzattamasya punarvasuH 36, saptatriMzattamasya viSvagdevAH, uttarASADhA ityarthaH 37, aSTAtriMzattamasyAhiH-ahidevatopalakSitA azleSA 38, ekonacatvAriMzattamasya vasuH-vasudevopalakSitA dhaniSThA 39, catvAriMzattamasya bhagaHbhagadevopalakSitAH pUrvaphAlgunyaH 40, ekacatvAriMzattamasyAbhivRddhi:- abhivRddhikanAmadevopalakSitA uttarabhAdrapadAH 41, dvAcatvariMzattamasya hastaH 42, tricatvAriMzattamasyAzva:azvadevA'zvinI 43, catuzcatvAriMzattamasya vizAkhA 44, paMcacatvAriMzattamasya kRttikAH 45, SaTcatvAriMzattamasya jyeSThA 46, saptacatvAriMzattamasya somaH-somadevopalakSitaM mRgazironakSatram 47, aSTacatvAriMzattamasyAyuH-AyurdevAH pUrvASADhAH 48, ekonapaMcAzattamasya raviHravinAmakadevopalakSitaM punarvasunakSatraM 49, paMcAzattamasya zravaNaH 50, ekapaMcAzattamasya pitApitRdevA maghAH 51, dvipaMcAzattamasya varuNo-varuNadevopalakSitaM zatabhiSagnakSatraM 52, tripaMcAzattamasya bhago-bhagadevA uttarAphAlgunyaH 53, catuSpaMcazattamasyAbhivRddhiH-abhivRddhidevA uttarabhadrapadAH 54, paMcapaMcAzattamasya citrAH 55, SaTpaMcAzattamasyAzva:-azvadevA'zvinI 56, saptapaMcAzattamasya vizAkhAH 57, aSTapaMcAzattamasyAgni:-agnidevopalakSitAH kRttikAH 58, ekonaSaSTitamasya mUlaH 59, SaSTitamasyArdA 60 ekaSaSTitamasya viSvak, viSvagdevA uttarASADhAH 61 dvASaSTitamasya puSyaH 62, etadupaMsahAramAha- 'ee' tyAdi, etAni nakSatrANi yugasya pUrvArddha yAni dvASaSTisaMkhyAni parvANi teSu krameNa veditavyAni // evaM prAguktakaraNavazAdhugasyottarArddha'pi krameNa dvASaSTisaMkhyeSu parvasvavagantavyAni // 340-2 // samprati kasmin sUryamaNDale ki parva samAptiM gacchati ? iti nirUpaNArthaM karaNamAha gAthArthaH sarpa 1 ghaniSThA ra aryamAM 3 abhivRddhi 4 citrA 5 azva 6 IndrAgni 7 rohiNI 8 jyeSThA 9 mRgazira 10 vizvak 11 aditi 12 zravaNa 13 pitRdevA 1. sUryapratakSyanusAraM (patra 160-2) atra 'pUrvaphAlgunyaH' pAThaH AvazyakaH gaNitAnusAramuparoktaH pAThaH samIyInaH iti pu.pra. pArzvabhAge //
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 jyotiSkaraNDakam 14 338 / aja 15 aryamA 16 abhivRddhi 17 citrA 18 azva 19 vizAkhA 20 rohiNI 21 mULa 22 Adra 23 vizvaka 24 puSya 25 ghaniSThA 26 / 339 / bhaga 27 aja 28 aryamA ra9 puSya 30 svAti 31 agni 3ra mitradevA 33 rohiNI 34 pUrvASADhA 35 punarvasu 36 vizvajhevA 37 / 340 | ahi 38 vasu 39 bhaga 40 abhivRddhi 41 hasta 42 azva 43 vizAkhA 44 kRtikA 45 jyeSThA 46 somA 47 Ayu 48 ravI 49 zravaNa 50 pitR 51 varuNa para bhaga pa3 abhivRddhi 54 / 341 / citrA 55 azva 56 vizAkhA 57 agni pa8 mULa 59 AdrI 60 vizvaguM 61 puSya 62 A yuganA pUrvArdhamAM 62 parvomAM nakSatro jANavA. ll342 || TIkArtha : prathama parvanI samAptimAM sarpadavatAthI oLakhAtuM azleSA nakSatra 1 bIjuM ghaniSThA re aryamA devatAthI oLakhAtuM uttarAphAlyunI 3, abhivRddhidevatAthI oLakhAtuM uttarAbhAdrapadA 4, citrA 5, azvadevatAthI oLakhAtuM azvinI 6, indrAgni devatAthI upalalita vizAkhA 7, rohiNI 8, jayeSThA 9, mRgazira 10, vizvagrevatA upalakSita uttarASADhA 11, aditi devatAthI upalakSita punarvasu 12, zravaNa 13, pitRdevA maghA 14, ajadevatA - pUrvabhAdrapadA 15, aryamA - uttarAphAlganI 16, uttarAbhAdrapadA 17, citrA 18, azvinI 19, vizAkhA 20, rohiNI 21, mULa 22, Adra 23, uttarASADhA 24, puSya 25, ghaniSThA 26, bhaga devatA - pUrvAphAlyunI 27, pUrvabhAdrapadA 28, uttarAphAlyunI 29, pUSadevatA - revatI 30, svAti 31, agnidevatA - kRtikA 32, mitradevA - anurAdhA 33, rohiNI 34, pUrvASaDhA 35, punarvasu 36, uttarASADhA 37, ahidevatA - azleSA 38, ghaniSThA 39, pUrvAphAlganI 40, uttarabhAdrapadA 41, hasta 42, azvinI 43, vizAkhA 44, kRtikA 45, jyeSThA 46, somadeva - mRgazira 47, AyudevatA - pUrvASADhA 48, ravidevapunarvasu 49, zravaNa 50, pitRdevA - maghA 51, varuNadeva - zatabhiH para, uttarAphAlganI pa3, uttarabhAdrapadA 54, citrA pa5, azvinI pa6, vizAkhA pa7, kRtikA 58, mULa pa9, Adra 60, vizvadeva - uttarASADhA 61 tathA puSya 62. A nakSatro yuganA pUrvArdhamAM je 6ra parvo che temAM anukrame jANavA. ema, pUrvokta karaNathI yuganA uttarArdhamAM paNa anukramathI dara parvemAM jANavA. / 340-2 / have, kayA sUryamaMDaLamAM kayuM parva samApta thAya che? tenuM nirUpaNa kare che.
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga 375 sUrassavi nAyavvo sageNa ayaNeNa maMDalavibhAgo / ayaNami u je divasA rUvahie maMDale havai // 343 // sUryasyApi parvaviSayo maNDalavibhAgo jJAtavyaH svakIyenAyanena, kimuktaM bhavati ? sUryasya svakIyamayanamapekSya tasmin tasmin maNDale tasya tasya parvaNaH parisamAptihetutA'vadhAraNIyeti, tatrAyane zodhite sati ye divasA uddharitA vartante tatsaGkhye rUpAdhike maNDale tadIpsitaM parva parisamAptaM bhavatIti veditavyam / eSA karaNagAthA'kSaraghaTanA, bhAvArthastvayam-iha yat parva kasmin maNDale samAptamiti jJAtumiSTaM tatsaGkhyA dhriyate, dhRtvA ca paJcadazabhirguNyate, guNayitvA ca rUpAdhikA kriyate, tataH saMbhavanto'vamarAtrAH pAtyante, tato yadi tryazItyadhikena zatena bhAgaH patati tarhi bhAge hRte yallabhyate tAnyayanAni jJAtavyAni, kevalaM yA pazcAdivasasaGkhyA'vatiSThate tadantime maNDale vivakSitaM parva parisamAptamityavaseyam, uttarAyaNe ca vartamAne bAhyaM maNDalamAdi karttavyaM, dakSiNAyane ca sarvAbhyantaramiti // samprati bhAvanA kriyate, tatra ko'pi pRcchati-kasmin maNDale sthitaH sUryo yuge prathamaM parva samApayatIti, iha prathamaM pRSTamityekaH sthApyate, sa paJcadazabhirguNyate, jAtA: paJcadaza, atraiko'pyavamarAtrau na sabhavatIti na kimapi pAtyate, te ca paJcadaza rUpAdhikAH kriyante, jAtAH SoDaza, yugAdau ca prathamaM parva dakSiNAyane, tata AgataMsarvAbhyantaramaNDalamAdi kRtvA SoDaze maNDale prathamaM parva parisamAptamiti, tathA'paraH pRcchati-caturthaM parva kasmin maNDale parisamApnoti ? iti, tatra catuSko dhriyate, dhRtvA ca paJcadazabhirguNyate, jAtA SaSTiH, atraiko'vamarAtraH saMbhavatItyekaH pAtyate, jAtA ekonaSaSTiH, sA bhUyo'pyekarUpayutA kriyate, jAtA SaSTiH, AgataM sarvAbhyantaraM maNDalamAdiM kRtvA SaSTitame maNDale caturthaM parva parisamAptamiti / tathA paJcaviMzatitamaparvajijJAsAyAM paJcaviMzatiH sthApyate, sA paJcadazabhirguNyate, jAtAni trINi zatAni paJcasaptatyadhikAni 375, atra SaDavamarAtrA jAtA iti SaT zodhyaMte, jAtAni trINi zatAni ekonasaptatyadhikAni 369, teSAM tryazItyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhau dvau, pazcAttiSThanti trINi, tAni rUpayutAni kriyante, jAtAni catvAri, yau ca dvau labdhau tAbhyAM dve ayane dakSiNAyanottarAyaNarUpe zuddha, tata AgataM tRtIye'yane dakSiNAyanarUpe sarvAbhyantaramaNDalamAdiM kRtvA caturthe maNDale paJcaviMzatitamaM parva samAptamiti / caturviMzatyadhikazatatamaparvajijJAsAyAM - caturviMzatyadhikaM zataM sthApyate, tat paMcadazabhirguNyate, jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, tAni
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 jyotiSkaraNDakam rUpayutAni kriyante, jAtAni aSTAdaza zatAni ekatriMzadadhikAni 1831, teSAM tryazItyadhikena zatena bhAgaharaNaM, labdhAni dazAyanAni, pazcAdavatiSThate ekaH, dazamaM cAyanaM yugaparyante uttarAyaNaM, tata Agatam-uttarAyaNaparyante sarvAbhyantare maNDale caturviMzatyadhikazatatamaM parva samAptamiti // 343 // samprati kiM parva kasmin sUryanakSatre samAptimadhigacchati ? ityetannirUpaNArthaM karaNamAha gAthArtha : sUryano paNa potAnA ayanathI maMDaLa vibhAga jANavo, ayanamAM je divaso te rUpAdhika karatAM te maMDaLamAM parva samApta thAya che. te 343 // TIkArtha : sUryano paNa parvaviSayaka maMDaLa vibhAga potAnA ayanathI jANavo. arthAtu sUryanI svakIya ayanane apekSIne te te maMDaLamAM te te parvanI parisamApti hetutA jANavI. tyAM ayana bAda karatAM je divaso uddhata hoya che te saMkhyAmAM rUpAdhika maMDaLamAM te icchita parva samApta thayuM. e jANavA te parva saMkhyA dhAravI. pachI 1pathI guNavA guNIne rUpAdhika karavA tyArabAda saMbhavatI avamarAtro bAda karavI tyArabAda jo 183thI bhAga thAya to bhAga karatAM je Ave te ayano jANavA, phakta je pAchaLathI divasa saMkhyA bace che te aMtima maMDaLamAM, vivalitaparva parisamApta jANavuM, jo uttarAyaNa cAlatuM hoya to bAhyamaMDaLane Adi karavuM ane dakSiNAyana hoya to sarvAtyaMtara maMDaLane Adi karavuM. have bhAvanA karAya che - koI pUche - kayA maMDaLamAM rahelo sUrya yugamAM prathama parva pUruM kare che. ahIM prathama parva pUchAyuM che eTale 1 dhAravo tene 15thI guNavo eTale 15 thayA. ahIM ekapaNa avamAtra saMbhavato nathI eTale kAMIpaNa bAda na karavuM, te 15ne rUpAdhika karatAM 16 AvyA ane yuganI AdimAM prathama parva dakSiNAyanamAM che eTale ke sarvAtyaMtara maMDaLane Adi karIne 16mAM maMDaLamAM prathama parva parisamApta thayuM. bIjo koI pUche che - 4thuM parva kayA maMDaLamAM pUruM thAya che ? tyAM 4 dhAro ene 15thI guNatAM 60 thayA ahIM 1 avamAtra saMbhave che te bAda karatAM 59 AvyA. tene rUpAdhika karatAM pAchA 60 thayA eTale ke sarvAtyaMtara maMDaLane Adi karIne cothuM parva 60mAM maMDaLamAM samApta thAya che. 25muM parva jANavA mATe 25 dhAro tene 15thI guNatAM 37pa thayA. ahIM 6 avarAtro thAya che te bAda karatAM 369 thayA. tene rUpAdhika karatAM 370 teno
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga 377 183thI bhAga karatAM 2 AvyA. pAchaLa 3 vadhyA tene rUpAdhika karatA 4 thayA ane je 2 AvyA tenA dvArA 2 ayana - dakSiNa-uttara rUpa zuddha che tethI trIjA dakSiNAyanamAM sarvAvyaMtara maMDaLathI 4thA maMDaLamAM 25muM parva samApta thayuM. have 124muM parva jANavuM che to 124ne 15thI guNatAM 1830 tene rUpAdhika karatAM 1831 teno 183thI bhAga karatAM 10 AvyA pAchaLa 1 vadhyo ane 10muM ayana yuganA aMte uttarAyaNa che, tethI uttarAyaNanA aMte sarvAtyaMtara maMDaLamAM 124muM parva samApta thayuM. // 34 // have kayuM parva kayA sUryanakSatramAM samApta thAya che ? tenuM nirUpaNa mATe karaNa batAve che. cauvIsasayaM kAUNa pamANaM pajjae ya paMca phalaM / icchApavvehiM guNaM kAUNaM pajjayA laddhA // 344 // aTThArasahi saehiM tIsehiM sesagaMmi guNiyaMmi / sattAvIsasaesuM aTThAvIsesu pussaMmi // 345 // sattaThibisaThThINaM savvaggeNaM tato u jaM sesaM / taM rikkhaM sUrassa u jattha samattaM havai pavvaM // 346 // trairAzikavidhau caturviMzatyadhikaM zataM pramANaM-pramANarAziM kRtvA paMca paryAyAn phalaM kuryAt, kRtvA cepsitaiH parvabhiH 'guNaM' guNakAraM vidadhyAt, vidhAya cAdyena rAzinA caturvizatyadhikazatarUpeNa bhAgo harttavyo, bhAge ca hRte yallabdhaM te paryAyAH zuddhA jJAtavyAH, yatpunaH zeSamavatiSThate tadaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikairguNyate, guNite ca tasmin saptaviMzatizateSvaSTAviMzatyadhikeSu zuddheSu puSyaH zudhyati, tasmin zuddha saptaSaSTisaMkhyA yA dvASaSTayastAsAM sarvAgreNa yad bhavati, kimuktaM bhavati ?-saptaSaSTyA dvASaSTau guNitAyAM yadbhavati tena bhAge hRte yallabdhaM tAvanti nakSatrANi zuddhAni draSTavyAni, yatpunaH 'tato'pi' bhAgaharaNAdapi zeSamavatiSThate tat RkSaM sUryasya sambandhi jJAtavyaM yatra vivakSitaM parva samAptamiti / eSa karaNagAthAtrayAkSarArthaH, bhAvanA tviyaM-yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paMca sUryanakSatraparyAyA labhyante tata ekena parvaNA kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA- 124-5-1, atrAntyena rAzinA madhyarAzirguNyate, jAtastAvAneva paMcakarUpaH tatrAdyena rAzinA caturviMzatyadhikena zatena
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam bhAgaharaNaM, sa ca stokatvAdbhAgaM na prayacchati, tato nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgairguNayiSyAma iti guNakArarAzacchedarAzyorarddhenApavarttanA, jAto guNakArarAzirnava zatAni paMcadazottarANi 915, chedarAzirdvASaSTiH dhara tatra paMca navabhiH zataiH paMcadazottarairguNyate, jAtAni paMcacatvAriMzacchatAni paMcasaptatyadhikAni 4575, puSyasya catuzcatvAriMzadbhAgA dvASaSTyA guNyante, jAtAni saptaviMzatizatAni aSTAviMzatyadhikAni 2728, etAni pUrvarAzeH zodhyante, sthitAni pazcAdaSTAdaza zatAni saptacatvAriMzadadhikAni 1847, tatra cchedarAzidvaSaSTirUpaH saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyekacatvAriMzacchatAni catuSpaMcAzadadhikAni 4154, tairbhAgo hriyate, tatra rAzeH stokatvAdbhAgo na labhyate, tato divasA AnetavyAH, tatra ca chedarAzirdvASaSTirUpaH paripUrNanakSatrAnayanArthaM hi dvASaSTiH saptaSaSTyA guNitA, paripUrNaM ca nakSatramidAnIM nAyAti tato maula eva dvASaSTirUpazchedarAziH, kevalaM paMcabhiH saptaSaSTibhAgairahorAtro bhavati, tato divasAnayanAya dvASaSTiH paMcabhirguNyate, jAtAni trINi zatAni dazottarANi, tairbhAgo hiyate, labdhAH paMca divasAH 5, zeSaM tiSThati dve zate saptanavatyadhike 297, te muhUrttAnayanArthaM triMzatA guNyante, tatra guNakAracchedarAzyoH zUnyenApavarttanA, jAto guNakArarAzistrikarUpazchedarAzirekatriMzat, tatra trikenoparitano rAzirguNyate, jAtAnyaSTau zatAnyekanavatyadhikAni 891, teSAmekatriMzatA bhAgo hiyate, labdhA aSTAviMzatirmuhUrttAH 28 ekasya ca muhUrttasya trayoviMzatirekatriMzadbhAgAH 23 | 31, AgataM prathamaM parva azleSA nakSatrasya paMca divasAn ekasya ca divasasyASTAviMzatiM muhUrttAn ekasya ca muhUrttasya trayoviMzatimekatriMzadbhAgAn bhuktvA samAptamiti / tathA yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paMca sUryanakSatra paryAyA labhyante tato dvAbhyAM parvabhyAM kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 124 -5-2, atrAntyena rAzinA dvikalakSaNena madhyarAziH paMcakarUpo guNyate, jAtA daza 10, teSAmAdyena rAzinA bhAgaharaNaM, te ca stokatvAdbhAgaM na prayacchaMti tato nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgairguNayiSyAma iti guNAkAracchedarAzyorarddhenApavarttanA, jAto guNakArarAzirnava zatAni paMcadazottarANi 915, chedarAzirdvASaSTiH, 92 tatra navabhiH zataiH paMcadazottarairdaza guNyante, jAtAnyekanavatizatAni paMcAzadadhikAni 9150, tebhyaH saptaviMzatizatAnyaSTAviMzatyadhikAni puSyasatkAni zodhyante, sthitAni pazcAccatuSSaSTiH zatAni dvAviMzatyadhikAni 6422, chedarAzirdvASaSTirUpaH saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyekacatvAriMzacchatAni catuSpaMcAza 378
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 379 adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga dadhikAni 4154, tairbhAgo hiyate, labdhamekaM nakSatraM 1, zeSANi tiSThanti dvAviMzatizatAnyaSTa SaSTyadhikAni 2268, tato divasAnayanArthaM chedarAzibhaSaSTirUpaH kartavyaH kevalaM paMcabhiH saptaSaSTibhAgairahorAtro bhavatIti paMcabhirguNyate, jAtAni trINi zatAni dazottarANi 310, tairbhAgo hiyate, labdhAH sapta divasAH 7, zeSA tiSThatyaSTAnavatiH 98, sA muhUrttAnayanArthaM triMzatA guNayitavyA, tatra guNAkArarAzicchedarAzyoH zUnyenApavarttanA, jAto guNakArarAzistrikarUpaH chedarAzirekatriMzat 31, tatra trikenoparitano rAziguNyate, jAte dve zate caturnavatyadhike 294, tayorekatriMzatA bhAgo hiyate, labdhA nava muhUrtAH 9 ekasya ca muhUrtasya paMcadaza ekatriMzadbhAgAH 15 / 31, yaccaikaM nakSatraM labdhaM tat kila puSyAnantarabhAvitvAd azleSA, azleSAnakSatraM cArdhakSetraM tatastadgatAH SaD divasA dvAdaza (ekaviMzatiH) muhUrtA uddharaMti, te ca yathAkramaM divasarAzau muhUrtarAzau ca prakSipyante, jAtAH sarvasaMkhyayA caturdaza divasAH, trayodazabhizca divasaidazabhirbhuhUrtermaghA zuddhA, zeSAH tiSThantyaSTAdaza muhUrtAH, AgataM dvitIyaM parva pUrvAphAlgunInakSatrasyASTAdaza muhUrtAn ekasya ca muhUrtasya paMcadaza ekatriMzadbhAgAn bhuktvA samAptiM gatamiti / evaM zeSeSvapi parvasu sUryanakSatrANi bhAvanIyAni // 344-46 // sampratyatraivArthe karaNAntaramabhidhitsuH prathamato dhruvarAzimAha coisa divasA bAvIsa muhuttA cuNiyA ya tevIsaM / ekkattIsaibhAgA pavvIkayarikkhadhuvarAsI // 347 // sarveSvapi parvasu 'RkSadhruvarAziH' sUryanakSatraviSayo dhruvarAziH 'parvIkRtaH' ekena parvaNA niSpAdito'yaM, tadyathA-caturdaza divasA ekasya divasasya dvAviMzatirmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatirekatriMzadbhAgA iti, kathamasyotpattiH ? iti ceducyate, yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyate tata ekena parvaNA kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 124-5-1, atrAntyena rAzinA madhyarAzirguNyate, jAtaH sa tAvAneva, ekena guNitaM tadeva bhavatIti vacanAt, tatazcaturvizatyadhikena parvazatena bhAgo hiyate, tatroparitanarAzeH stokatvAdbhAgo na labhyate, labdhA ekasya sUryanakSatraparyAyasya paJca catuviMzatyadhikazatabhAgAH, tatra nakSatrANi kurma ityaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgaiH paJca guNayAma iti guNakAracchedarAzyorarddhanApavarttanA, jAto guNakArarAziva zatAni paJcadazottarANi 915, chedarAzibhaSaSTiH 62, navabhizca zataiH paJcadazottaraiH paJca guNyante, jAtAni paMcacatvAriM
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam zacchatAni paMcasaptatyadhikAni 4575, paMcabhizca saptaSaSTibhAgairahorAtro bhavati tato'horAtrAnayanArthaM dvASaSTiH paMcabhirguNyate, jAtAni trINi zatAni dazottarANi 310, tairbhAgo hriyate, labdhAzcaturdazAhorAtrAH, pazcAttiSThato dve zate paMcatriMzadadhike 235, tato muhUrttAnayanArthameSa rAzistriMzatA guNayitavyaH, tatra guNakArarAzicchedarAzyoH zUnyenApavarttanA, jAto guNakArarAzistrikarUpaH chedarAzirekatriMzat 31, tatastrikeNoparitano rAzirguNyate, jAtAni saptazatAni paMcottarANi 705, eteSAmekatriMzatA bhAgo hiyate, labdhA dvAviMzatirmuhUrttA: 22, ekasya ca muhUrttasya trayoviMzatirekatriMzadbhAgAH // 347 // eSa dhruvarAzirata UrdhvaM karaNamAhaicchiyapavvaguNAo dhuvarAsIo u sohaNaM kuNasu / ravirikkhakaraNavihiNA pUsAINaM jahAkamaso // 348 // 380 Ipsitena parvaNA guNanaM yasya dhruvarAzeH sa tathA tasmAt 'raviRkSakaraNavidhinA' ayanaprastAvoktasUryanakSatrakaraNaprakAreNa puSyAdInAM 'yathAkramazaH ' yathAkramaM zodhanaM kuryAt // 348 // tatra puSyAdizodhanakapratipAdanArthaM prAgabhihitA eva gAthAH sukhapratipattaye bhUyo'pi pati karaNa naM. 1 gAthArtha : 124ne pramANarAzi karIne 5 paryAyone phalarAzi karo, tene icchA parvothI guNIne je AvyuM te paryAyo thayA, tathA je zeSa rahyuM tene 1830thI guNI temAMthI 2728 aMzothI puSya zuddha thAya che te bAda karavuM tema karatAM je vadhe teno 67 x 62 karatAM je Ave tenAthI bhAga karavo je zeSa bace te sUryanuM nakSatra che ke jyAM parva samApta thAya che. // 344-46 // TIkArtha : airAzika vidhimAM 124ne pramANarAzi karIne 5 paryAyone phaLarAzi karavo ane pachI icchita parvathI guNAkAra karI 124thI bhAga karavo, tema karatAM je AvyuM te paryAyo zuddha jANavA ane je zeSa vadhe tene 1830thI guNavA, temAMthI 2728 paryAyothI puSya nakSatra zuddha thAya che, te zuddha thayA pachI 67 X 62 = 4154 je thAya che tenAthI bhAga karatAM je AvyuM teTalA nakSatro zuddha jANavA ane te bhAga karatAM paNa je zeSa rahe te nakSatra sUryasaMbaMdhi jANavuM ke jyAM vivakSita parva samApta thAya che. A karaNavidhi che have bhAvanA A pramANe - jo 124 parvathI 5 paryAyo prApta thAya to 1 parvathI zuM Ave ? 124-5-1, aMtya X madhyarAzi = 5 teno 124thI bhAga karavo te
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA - pUrNimA - candranakSatrayoga 1830 thato nathI mATe nakSatra lAvavA mATe 8thI guNazuM, X tyAM guNAkAra rAzi 67 1830 67 ane chedarAzino thI cheda uDADatAM AvyA. have 915ne 5thI guNatAM 4575, puSyanA 44 bhAgone 62thI guNatAM 2728 thayA. te pUrvarAzimAMthI bAda karatAM 1847 thayA tyAM chedarAzi 62ne 67thI guNatAM 4154 thAya che tenAthI bhAga karavo. alparAzi hovAthI bhAga thato nathI, tethI divaso lAvavA. tyAM chedarAzi 62, phakta bhAgothI ahorAtra thAya che tethI divasa lAvavA 62ne 5thI guNavA eTale 310 = 5 divaso AvyA tathA u52 297 vadhyA tenA 5 67 thayA. tenAthI bhAga karatA = 3 31 1847 310 23 31 1 124 915 62 30 muhUrta karavA 30thI guNatA guNAkAra ane chedarAzinI zUnyathI apavarjhanA karavI. 310 23 thayA 3thI 297 guNatA 891 thayA. teno 31thI bhAga karatA 28 muhUrta AvyA zeSa muhUrta bhogavIne risamApta thayuM. vadhyA. arthAt prathama parva azleSA nakSatranA 5 divasa tathA 28 31 jo 124 parvathI 5 sUryanakSatra paryAyo prApta thAya to 2 parvathI zuM Ave ? 124-5-2, aMtya X madhyarAzi = 10 teno prathama rAzi 124thI bhAga thato nathI mATe nakSatra lAvavA mATe 18 thI guNIzuM. guNAkAra ane chedarAzino thI cheda 67 2 karatAM guNAkAra rAzi 915 tathA chedarAzi 62 Avyo. 10ne 915thI guNatAM 9150 thayA. temAMthI 2728 puSyanakSatra saMbaMdhi paryAyo bAda karatAM 6422 rahyA. je 62 chedarAzi che tene 67thI guNatAM 4154 AvyA. pUrvarAzino tenAthI bhAga karatA 1 nakSatra AvyuM. zeSa 2268 vadhyA tethI divaso lAvavA mATe chedarAzi 62 rUpa karavo. 381 5 67 phakta bhAgothI ahorAtra thAya che eTale pathI guNatAM 310 thayA tenAthI pUrvazeSa rAzi 2268 bhAgatAM 7 divaso AvyA zeSa 98 rahyA. te muhUrta lAvavA 30thI 3 30 310 31 guNavA. guNAkAra-chedarAzinI zUnyathI apavarjhanA karavI AvyA tyAM uparano rAzi 98ne 3thI guNatAM 294 Avyo. teno 31thI bhAga karatAM 9 muhUrto =
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 ane 1 muhUrtanA ` bhAga AvyA ane je 1 nakSatra thayuM te puSya pachI thanAruM azleSA thayuM te nakSatra ardhakSetrI che tethI temAM rahelA 6 divasa 12(21) muhUrto uddhare che te yathAkrama divasarAzi ane muhUrta rAzimAM umeratA sarvasaMkhyAthI 14 divaso thayA. ane 13 divasa 12 muhUrtathI maghA nakSatra zuddha che zeSa 18 muhUrta rahyA. arthAt bIjuM parva muhUrto bhogavIne samApta thayuM. 344-46 | have enA mATe ja maghA nakSatra pachI AvatA pUrvAphAlgunI nakSatranA 18 31 ema zeSa parvomAM sUryanakSatronI bhAvanA karavI. // anya karaNa kahevA prathama dhruvarAzi jaNAve che karaNa naM. 2 jyotiSkaraNDakam gAthArtha : 14 divaso 22 muhUrto ane cUrNita 27 bhAgo parva karela nakSatrano dhruvarAzi thAya che. / / 347 || 31 TIkArtha : sarve parvomAM sUryanakSatra viSayaka eka parvathI karAyelo dhruvarAzi A che 14 divaso 22 muhUrto tathA bhAgo, e kaI rIte AvyuM ? batAve che jo 124 parvathI 5 sUrya nakSatra paryAyo Ave to 1 parvathI zuM Ave ? 124-5-1, aMtya x madhyarAzi = 5 teno prathama rAzi 124thI bhAga karavo thato nathI mATe tenA nakSatro 23 31 karIe. 1830ne pathI guNIe. guNAkAra chedarAzinI thI apavartanA thAya che. have pane 915thI guNatAM 4575 thayA. bhAgathI ahorAtra thAya che eTale ahorAtra lAvavA mATe 62ne 5thI guNatAM 310 tenAthI bhAga karatAM 14 ahorAtra AvyA. pAchaLa 235 rahyA tenA muhUrta lAvavA 30thI guNavA zUnyathI cheda 5 67 3f 310 3 uDADatAM AvyA. 3ne 235thI guNatAM 705 thayA. teno 31thI bhAga karatA 22 31 muhUrto AvyA tathA upara bhAga rahyA. // 347 || 23 31 915 62 - A dhruvarAzi thayo 14 divasa 22OM muhUrta have karaNa batAve che. gAthArtha : dhruvarAzine icchita parvathI guNavuM. temAMthI sUryanakSatra vidhithI yathAkramathI puSyAdi nakSatro bAda karavA. / / 348 //
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 383 adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga TIkArtha : icchita parvane dhruvarAzithI guNavA temAMthI ayananA prastAvamAM jaNAvela sUryanakSatra 429 // // 2thI puSya nakSatrI- yathA34. zodhana 42. // 348 // tyAM puSyAdinA zodhanakane batAvanArI pUrve kahelI gAthAo ja sukhabodha mATe pharIthI kahe che cauvIsaM ca mahattA advaiva ya kevalA ahorattA / pUsavilagge eyaM etto vocchAmi sesANaM // 349 // bAvaTThi ahorattA bArasa ya muhutta uttarAphaggU / solasasayaM visAhA vIsuMdevA ya tesIyaM // 350 // be caupaNNA chacceva muhuttA uttarA ya puTuvayA / tiNNeva ekavIsA chacca muhuttA u rohiNiyA // 351 // tinnegaTThA bArasa ya muhuttA sohaNaM puNavvasuNo / tinneva u chAvaTThA pussassa u hoi sohaNagaM // 352 // caturviMzatirmuhUrtA aSTau ca kevalA:-paripUrNA ahorAtrAH etat 'puSyavilagnaM' saMvatsarAdisatkapuSyAMzaviSayaM zodhanakam, ata UrdhvaM zeSANAM nakSatrANAM zodhanakaM vakSyAmi / pratijJAtameva nirvAhayati- 'bAvaTThI' tyAdi, dvASaSTirahorAtrA dvAdaza ca muhUrtA uttarAphalgunya:kimuktaM bhavati ? yadi dvASaSTirahorAtrA dvAdaza muhUrtAH zodhimAyAnti tataH puSyAdInyuttarAphAlgunIparyantAni nakSatrANi zuddhAni draSTavyAni, evamuttaratrApi bhAvanA bhAvanIyA / tathA 'SoDazaM' SoDazAdhikaM zataM cet zudhyati tato vizAkhAntAni nakSatrANi zudhyantItyarthaH, tathA 'tryazItaM' tryazItyadhikaM zataM viSvagdevA-uttarASADhA, dve zate catuSpaMcAzadadhike dinAnAM SaT muhurtA iti 'uttarAproSThapadA' uttarAbhadrapadAH, trINi zatAnyekaviMzatyadhikAni dinAnAM SaT ca muhUrtA rohiNI, trINi zatAnyekaSaSTyadhikAni dinAnAM dvAdaza ca muhUrtA iti zodhanakaM 'punarvasoH' punarvasunakSatrasya, trINi zatAni SaTSaSTAni-SaTSaSTyadhikAni 'puSyasya' puSyAMzaparyantasya saMvatsarapUrakasyaikasya nakSatraparyAya (sya)zodhanakaM // tadevamuktaM karaNaM, samprati karaNabhAvanA kriyate ko'pi pRcchati-dvitIyaM parva kasmin sUryanakSatre parisamAptamiti ? tatra dhruvarAzizcaturdaza divasA dvAviMzatirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatirekatriMzadbhAgA ityevaMrUpo dhriyate, dhRtvA ca dvAbhyAM guNyate, jAtA aSTAviMzatidivasAzcatuzcatvAriMzanmuhUrtAH SaTcatvAriMzadekatriMzadbhAgAH ityevaMrUpo dhriyate, dhRtvA ca dvAbhyAM guNyate, jAtA aSTAviMzati
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 jyotiSkaraNDakam divasAzcatuzcatvAriMzanmuhUrtAH SaTcatvAriMzadekatriMzadbhAgAH, tatraikatriMzatA muhUtrto labdha iti sa muhUrtarAzau prakSipyate, jAtAH paMcacatvAriMzanmuhUrtAH, sthitAH pazcAtpaMcadaza ekatriMzadbhAgAstatra puSyasyASTAvahorAtrA aSTAviMzateH zuddhA, sthitA pazcAd viMzatiH, paMcacatuzcatvAriMzato muhUrtebhyazcaturviMzatimuhUrtAH zuddhAH, sthitA pazcAdekaviMzatiH, ihArddhakSetraM nakSatraM SaDbhirahorAtraireka viMzatimuhUrteH zudhyati, samakSetraM trayodazabhirahorAtrai'dazabhirmuhUrteH, sArdhakSetraM viMzatyahorAtraistribhirmuhUrteH, tatra viMzataH SaDbhirahorAtrairekaviMzatyA muhUrterazleSA zuddhA, sthitAH pazcAdahorAtrAzcaturdaza paMcadaza caikatriMzadbhAgAH, tatra trayodazabhirahorAtraiAdazabhirmuhUrtermaghA zuddhA, zeSamavatiSThate aSTAdaza muhUrtAH paMcaikatriMzadbhAgAH AgataM dvitIyaM parva pUrvAphAlgunInakSatrasyASTAdaza muhUrtAn ekasya ca muhUrtasya paMcadazaikatriMzadbhAgAn bhuktvA samAptiM gatamiti tathA caturthaparvajijJAsAyAM dhruvarAzizcaturbhirguNyate, jAtA ahorAtrAH SaTpaMcAzat aSTAzItirmuhUrtAH dvinavatirekatriMzadbhAgAH, tatra dvinavaterekatriMzatA bhAgo hiyate, labdhau dvau muhUtrtI, zeSAstriMzadekatriMzadbhAgAH, labdhau ca muhUrtI muhUrtarAzau prakSipyete, jAtA navatirmuhUrtAH, SaTpaMcAzatazca divasebhyo'STAvahorAtrAH puSyasya zuddhAH, sthitAH zeSA aSTAcatvAriMzat, navatezcatuvizatimuhUrtAH zuddhAH, zeSAstiSThanti SaTSaSTirmuhUrtAH, aSTAcatvAriMzatazca SaDbhirahorAtrairazleSA zuddhA, sthitA pazcAt dvicatvAriMzat, SaTSaSTezca muhUrtebhya ekaviMzatiH zuddhA, sthitAH pazcAtpaJcacatvAriMzanmuhUrtAH, tato dvicatvAriMzato'horAtrebhyastrayodazabhirmaghA zuddhA, sthitA ekonatriMzat, paJcacatvAriMzato dvAdaza muhUrtAH zuddhAH sthitAH zeSAstrayatriMzat, tata ekonatriMzatastrayo dazabhirahorAtraiH zuddhA phAlgunI sthitAH pazcAtSoDaza, trayastriMzato dvAdaza muhUrtAH zuddhAH, sthitA pazcAdekaviMzatiH, AgataM caturthaM parva uttaraphAlgunInakSatrasya SoDazadivasasyaikaviMzatimuhUrtAn ekasya muhUrtasya triMzatamekatriMzadbhAgAn bhuktvA samAptiM gatamiti / evaM zeSeSvapi parvasu sUryanakSatraM paribhAvanIyaM, navaraM yAvaduttaraphAlgunInakSatraM na zudhyati tAvatpuSyasatkaM zodhanakaM zodhayitvA pazcAdekaikaM nakSatraM zodhanIyam, uttarAphAlgunInakSatrazuddhau gAthoktaM zodhanakaM zodhayitavyam, evamanyadapi vyarddhakSetraM yAvanna zuddhyati tAvadekaikaM zodhyaM, dvaryaddhakSetranakSatrazuddhau ca tattatkaraNagAthoktaM zodhanakaM zodhanIyaM, tribhizca SaTSaSTyadhikaiH zatairekasmin sUryanakSatraparyAye zuddhe bhUyaH puSyAdikrameNa yathAyogaM zodhanakaM zodhyaM, tataH saptabhiH zatairdvAtriMzadadhikaiH dvitIye sUryanakSatraparyAye zuddha punarapi puSyAdika muktakrameNa yathAsambhavaM tAvacchodhanIyaM yAvaduttarASADhAnakSatram, etAvatA ca yugAddhaM bhavati,
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga 385 yugArdhe caiko'dhikamAsa iti dvASaSTiparvANi samAptAni, evameva yugasyottarArddha'pi dvASaSTiH parvANi yathAkramaM karaNavazena samyag yathA'vasthitasUryanakSatropetAni bhAvanIyAni // 352 // tatra yugapUrvArddhabhAvidvASaSTiparvasUryanakSatrasUcikA imA gAthA: gAthArtha : 24 muhUrto tathA paripUrNa 8 ahorAtro A puSya saMbaMdhi zodhanaka che enA pachI zeSa nakSatronuM zodhanaka kahIza. If349 || 62 ahorAtro tathA 12 muhUrto uttarA phAlganInuM zodhanaka, 116 ahorAtro vizAkhAnuM 183 vizvagevAnuM, 254 divasa tathA cha muhUrto uttarAbhAdrapadAnuM 3ra1 divasa ane 6 muhUrto rohiNInuM 361 divasa temaja 12 muhUrtA punarvasunuM zodhanaka hoya che 366 divaso puSya nakSatranuM zodhanaka hoya che. ll350-35ra . TIkArya : paripUrNa 8 divaso ane 24 muhUrto A saMvatsarAdi saMbaMdhi puSyAMzaviSayaka zodhanaka che arthAt ATalAthI puSya nakSatra zuddha thAya che enA upara zeSa nakSatronuM zodhanaka kahIza. uttarAphAlyunInuM zodhanaka 62 divaso ane 12 muhUrto che. arthAt jo 62 divaso tathA 12 muhUrtI zuddhimAM Ave to puSyAdithI u. phAlganI sudhInA nakSatro zuddha jANavA tathA 183 divase vidhvadevAnuM uttarASADhA, 254 divase tathA 6 muhUrta uttarAbhAdrapadA, 321 divasa ane 6 muhUrta rohiNI, 361 divasa ane 12 muhUrta punarvasunuM zodhanaka tathA 366 divase saMvatsara pUraka eka puSyAMza sudhIno nakSatra paryAyano zodhanaka Ave che. A rIte karaNa batAvyuM have karaNabhAvanA karAya che - koI pUche che bIjuM parva kayA sUryanakSatramAM samApta thAya che? tyAM dhruvarAzi 14 divaso. 22 muhUrta che tene bamaNo karavo eTale 28 divaso 44 muhUrto tathA eka muhUrtanA bhAgo thaze. 4 mAM 31thI 1 muhUrta AvyuM. te AgaLanA 44 muhUrtamAM umeratAM thayA tathA zeSa rahyA. 28mAMthI puSyanA 8 ahorAtra zuddha che zeSa 20 ahorAtra, 45 muhUrtAmAMthI 24 muhUrtI zuddha che eTale bAkI 21 rahyA. ahIM ardhakSetra nakSatra 6 ahorAtra tathA 21 muhUrtathI zuddha thAya che ane samakSetra 13 ahorAtra tathA 12 muhUrtAthI ane sArdhakSetra 20 ahorAtra ane 3 muhUrtIthI zuddha thAya che. temAM 20mAMthI 6 ahorAtra 21 muhUrto dvArA azleSA zuddha che. pAchaLa 14 ahorAtra rahyA tathA 15 bhAga rahyA. tyAM 13 ahorAtra tathA 12 muhUrtA dvArA mAghA nakSatra zuddha che, 62
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 jyotiSkaraNDakam zeSa 18 muhUrta rahyA tathA upara : bhAga rahyA. arthAt - bIjuM parva maghA nakSatra pachI AvatA pUrvAphAlyunI nakSatranA 18 muhUrta tathA : bhAgo bhogavIne samApta thayuM. cothuM parva jANavA mATe ukta dhruvarAzine 4thI guNavo eTale ke 14,22 X 4 = pa6 ahorAtra, 22 x 4 = 88 muhUrta tathA bhAgo tyAM 92no 31thI bhAga karatAM ra AvyA. tene muhUrta rAzimAM umeratA 88 + 2 = 90 muhUrta thayA upara 30 bhAga zeSa rahyA. pa6 divasomAMthI 8 divaso puSyanA zuddha che. zeSa 48 divaso rahyA tathA 90mAMthI 24 muhUrtI zuddha che zeSa 66 muhUrtI rahyA. 48mAMthI 6 ahorAtro azleSAnA zuddha che zeSa 42 divaso rahyA. ane 66 muhUrtamAMthI 21 muhUrtI zuddha che, pAchaLa 45 muhUrtI rahyA. pachI 42 ahorAtramAMthI 13 divaso maghAnA zuddha che, pAchaLa 29 divaso rahyA tathA 4pa muhUrtamAMthI 12 muhUrtI zuddha che zeSa 33 muhUrto rahyA. pachI 29 ahorAtramAMthI 13 divaso phAlyunInA zuddha che. zeSa 16 divaso rahyA tathA 33 muhUrtamAMthI 12 muhUrte zuddha che. zeSa 21 muhUrta rahyA. have pAchaLa AvelA uttarAphAlyunI nakSatranA 16 divasa 21 muhUrta bhogavIne tathA 1 muhUrtanA 30 bhAgo bhogavIne cothuM parva samApta thayuM. ema, zeSa parvomAM paNa sUryanakSatranI bhAvanA karavI paraMtu, jyAM sudhI uttarA phAlyunI nakSatra zuddha thatuM nathI tyAM sudhI puSyasaMbaMdhi zodhanaka zodhIne pachI 1-1 nakSatra bAda karavuM ane uttarAphAlyunI nakSatra zuddha thatAM gAthAmAM kahela zodhanaka zodhavuM. A rIte anya sthaLe paNa sArdhakSetra jyAM sudhI zuddha na thAya tyAM sudhI 1-1 zodhavuM ane sAdhanakSatra zuddha thatA te-te karaNagAthAmAM kaheluM zodhanaka zodhavuM. 366 divase eka sUrya nakSatra paryAya zuddha thatA pharIthI puSyAdikramathI yathAyoga zodhanaka zodhavuM tyArabAda 732 divase bIjA sUryanakSatraparyAyanA zuddha thate pharIthI puSyAdika ukta kramathI yathA saMbhava tyAM sudhI zodhavuM ke jyAM uttarASADhA nakSatra che ATalA dvArA yugArdha thAya che ane yugArdhamAM eka adhika mAsa che eTale 6ra parvo samApta thayA. A rIte ja yuganA uttarArdhamAM 62 parvo yathAkrama karaNavazathI samyapha yathAvasthita sUryanakSatrathI yukta bhAvavA. | 35ra | tyAM yuganA pUrvArdhamAM thanArA dara parvanA sUryanakSatrone sUcavanArI A gAthAo che
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 387 adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga sappIbhagaraajjamadugaM3-4hatthopacittAvisAhamitto8ya / jeTTAigaM ca chakaM14ajA15bhivuDDI du16-17pUsA18AsA19 // 353 // chakaM ca kattiyAI25pii26bhaga27ajjamadugaM29ca citA30ya / vAyu31visAhA32aNurAha33jeTu34cAuM35ca vIsadugaM36AuM37 // 354 // savaNa38NiTThA39ajadeva40abhivaDDIduga41,42'ssa43yama44bahulA45 / rohiNI46soma47'ditidugaM49pusso50piti51bhaga52'jjamA53hattho54 // 356 // cittAI je?vajjANi abhiIaMtANi aTTha rikkhANi 62 / / ee jugapuvvaddhe bisaTThipavvesu rikkhANi // 356 // prathamasya parvaNaH parisamAptau sUryanakSatraM sarpaH-sarpadevatopalakSitA azleSA 1, dvitIyasya bhago-bhagadevatopalakSitAH pUrvaphAlgunyaH 2, tato'ryamadvikamiti tRtIyasya parvaNo'ryamAaryamadevopalakSitA uttarAphAlgunyaH 3, caturthasyApyuttaraphAlgunyaH 4, paJcamasya hastaH 5, SaSThasya citrA 6, saptamasya vizAkhA 7, aSTamasya mitro-mitradevopalakSitA anurAdhAH 8 tathA jyeSThAdiSaTkaM krameNa vaktavyaM, tadyathA-navamasya jyeSThA 9 dazamasya mUla 10 ekAdazasya pUrvASADhA 11 dvAdazasyottarASADhA 12 trayodazasya zravaNaH 13 caturdazasya dhaniSThA 14 paJcadazasyAjaH-ajadevatopalakSita pUrvabhAdrapadA 15, SoDazasyAbhivRddhiH-abhivRddhidevatopalakSitA uttarabhAdrapadA 16 saptadazasyApyuttarabhadrapadA 17 aSTAdazasya pUSA-pUSadevopalakSitA revatI 18 ekonaviMzatitamasyAzvaH-azvadevA'zvinI 19 SaTkaM ca kRttikAdikamiti viMzatitamasya kRttikA 20 ekaviMzatitamasya rohiNI 21 dvAviMzatitamasya mRgaziraH 22 trayoviMzatitamasyAA 23 caturviMzatitamasya punarvasuH 24 paJcaviMzatitamasya puSyaH 25 SaDviMzatitamasya pitA-pitRdevopalakSitA maghA 26 saptaviMzatitamasya bhago-bhagadevAH pUrvaphAlgunyaH 27 aSTAviMzatitamasyAryamadevA uttaraphAlgunya: 28 ekonatriMzattamasyApyuttaraphAlgunyAH 29 triMzattamasya citrA 30 ekatriMzattamasya vAyuH-vAyudevopalakSitA svAtiH 31 dvAtriMzattamasya vizAkhA 32 trayastriMzattamasyAnurAdhA 33 catustriMzattamasya jayeSThA 34 paJcatriMzattamasyAyuH-AyurdevopalakSitAH pUrvASADhAH 35 SaTtriMzattamasya viSvagdevA uttarASADhA 36 saptatriMzattamasyApyuttarASADhA 37 aSTAtriMzattamasya zravaNaH 38 ekonacatvAriMzattamasya dhaniSThA 39 catvAriMzattamasya ajaH (ajadevA)-ajadevopalakSitA pUrvabhadrapadA 40
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam ekacatvAriMzattamasyAbhivRddhiH - abhivRddhidevA uttarabhadrapadA 41 dvAcatvAriMzattamasyApi uttarabhadrapadA 42 tricatvAriMzattamasyAzvaH - azvadevA'zvinI 43 catuzcatvAriMzattamasya yamadevA bharaNI 44 paMcacatvAriMzattamasya [ bahulA ] kRttikA 45 SaTcatvAriMzattamasya rohiNI 46 saptacatvAriMzattamasya somaH - somadevopalakSitA mRgaziraH 47 aditidvikamiti aSTAcatvAriMzattamasya aditiH - aditidevatopalakSitaM punarvasunakSatraM 48 ekonacatvAriMzattamasyApi punarvasunakSatraM 49 paMcAzattamasya puSyaH 50 ekapaMcAzattamasya pitA- pitRdevatA maghA 51 dvipaMcAzattamasya bhago - bhagadevAH pUrvaphAlgunyaH 52 tripaMcAzattamasya aryamA aryamadevato - palakSitA uttaraphAlgunyaH 53 catuSpaMcAzattamasya hastaH 54 ata UrdhvaM citrAdInyabhijitparyantAni jyeSThAvarjAnyaSTau nakSatrANi krameNa vaktavyAni tadyathA- paMcapaMcAzattamasya citrA 55 SaTpaMcAzattamasya svAti: 56 saptapaJcAzattamasya vizAkhA 57 aSTApaMcAzattamasyAnurAdhA 58 ekonaSaSTitamasya mUlaH 59 SaSTitamasya pUrvASADhA 60 ekaSaSTitamasyottarASADhA 61 dvASaSTitamasyAbhijiditi 62 / etAni nakSatrANi yugasya pUrvArddha dvASaSTisaMkhyeSu parvasu yathAkramamuktAni, evaM karaNavazena yugasyottarArddhe'pi dvASaSTisaMkhyeSu parvasu jJAtavyAni // athavA dhruvarAzeranyathA niSpattiH - nava zatAni paMcadazottarANi sthApyante 915, teSAM dvASaSTyA bhAgo hriyate, labdhAzcaturdaza divasAH, zeSA tiSThati saptacatvAriMzat, sA muhUrttAnayanAya triMzatA guNyante, jAtAni caturdaza zatAni dazottarANi 1410, teSAM dvASaSTayA bhAge hRte labdhA dvAviMzati muhUrtA:, zeSA tiSThati SaTcatvAriMzat 46, tatacchedyacchedakarAzyorarddhenApavarttanA, jAtAstrayoviMzatirekatriMzadbhAgAH // athavA'nyathotpattiH candramAsa ekonatriMzaddinAni dvAtriMzaddivasasya dvASaSTibhAgAstasyArddhaM caturdaza dinAni paMcadazamuhUrtA:, ye ca dvAtriMzadvASaSTibhAgAste muhUrtAnayanAya triMzatA guNyante, jAtAni - nava zatAni SaSTyadhikAni 960, teSAM dvASaSTyA bhAge hRte labdhAH paMcadaza muhUrttAH zeSA tiSThati triMzat, paMcadazAnAmarddhe sapta ekatriMzacca dvASaSTibhAgAH, muhUrttA muhUrttarAzau prakSipyante, jAtA dvAviMzatiH, triMzatazcArddhe paMcadaza, tato'mI paMcadaza anantaroktazcaikatriMzacca dvASaSTibhAgAH, ekatra mIlyante, jAtA SaTcatvAriMzat, tataH chedyacchedakarAzyorarddhenApavarttanA, labdhA trayoviMzatirekatriMzadbhAgAH // yadivetthaM dhruvarAzerutpattiH- yadi caturviMzatyadhikena parvazatenASTAdaza zatAni triMzadadhikAni divasAnAM labhyante tata ekena parvaNA kiM labhAmahe ? rAzitrayasthApanA 124 - 1830 - 1 atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNane jAtAni tAnyevASTAdaza zatAni triMzadadhikAni 1830, teSAmAdyena rAzinA 388
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga 389 caturviMzatyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAzcaturdaza divasAH, zeSA tiSThati caturnavatistato muhUrtAnayanArthameSA triMzatA guNyate, jAtAnyaSTAviMzatizatAni viMzatyadhikAni, teSAM caturviMzatyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhA dvAviMzatirmuhUrtAH, zeSA tiSThati dvAnavatiH 92, tatazchedyacchedakarAzyozcatuSkeNApavartanA, labdhAstrayoviMzatirekatriMzadbhAgAH // 353-56 // gAthArtha : sarpa 1, bhaga 2, aryamaddhika 3-4, hasta pa, citrA 6, vizAkhA 7, mitradeva 8, jayeSThAdi che 14, aja 15, abhivRddhiddhika 16, 17, pUSa 18, azva 19, kRtikAdi Saka 25, pitR 26, bhaga 27, aryamaddhika 28-29, citrA 30, vAyu 31, vizAkhA 32, anurAdhA 33, jayeSThA 34, Ayu 35, vizvakRddhika 3637, zravaNa 38, ghaniSThA 39, yamadeva 40, abhivRddhiddhika 41, 42, azvinI 43, yama 44, bahulA 45, rohiNI 46, soma 47, aditi dvika 48-49, puSa 50, pitR 51, bhAga para, aryamA pa3, hasta pa4, citrAdithI jyeSThA vinAnA abhijita sudhInA ATha nakSatro 55-62, yuganA pUrvArdhamAM bAsaTha parvomAM A nakSatro che. 353-56 || TIkArtha : prathama parvanI parisamAptimAM sUryanakSatra sarpa devatAthI upalakSita azleSA 1, bhagadevatA - pUrvAphAlganI 2, aryamA drika uttarAphAlganI 3-4, hasta 5, citrA 6, vizAkhA 7, mitradevatA-anurAdhA 8, jayeSThAdi SaTsa, yeSThA 9, mULa 10, pUrvASADhA 11, uttarASADhA 12, zravaNa 13, ghaniSThA 14, ajadevatA-pUrvabhAdrapadA 15, abhivRddhi - uttarAbhAdrapadA 16, uttarAbhAdrapadA 17, pUSa devatA-revatI 18, azvadeva - azvinI 19, kRtikAdi Saka - kRtikA 20, rohiNI 21, mRgazira 22, Adra 23, punarvasu 24, puSya 25, pitRdevatA - maghA 26, bhagadeva - pUrvA phAlvanI 27, uttarAphAlganI 28, uttarAphAlganI 29, citrA 30, vAyu devatA - svAti 31, vizAkhA 32, anurAdhA 33, jayeSThA 34, AyudevatA - pUrvASADhA 35, vizvagadevA - uttarASADhA 36, uttarASADhA 37, zravaNa 38, ghaniSThA 39, pUrva bhAdrapadA 40, uttara bhAdrapadA 41, uttara bhAdrapadA 42, azvinI 43, yamadeva - bharaNI 44, kRtikA 45, rohiNI 46, somadeva-mRgazira 47, aditi drika - punarvasu 48, punarvasu 49, puSya 50, maghA - 51, pUrvAphAlganI para, uttarA phAlganI pa3, hasta 54, citrA 55, svAti pa6, vizAkhA pa7, anurAdhA 58, mULa 59, pUrvASADhA 60, uttarASADhA
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 jyotiSkaraNDakam 61, abhijitu 62. A nakSatro yuganA pUrvAddhamAM 62 parvomAM yathAkrama kahyA che. A rIte karaNa dvArA yuganA uttarArdhamAM 62 parvemAM jANavA. athavA dhruvarAzinI bIjI rIte niSpattiH 915 sthApavA teno darathI bhAga karavo 14 divasa AvyA zeSa 47 rahyA. te muhUrta lAvavA 30thI guNatAM 1410 thayA. teno darathI bhAga karatA 22 muhUrta AvyA zeSa 46 rahyA tyArabAda chegha-chedaka rAzinI thI avartana karatA AvyA. athavA anya rIte utpatti eka caMdra mAsa 29 divasa 5 bhAga che tenA aDadhA 14 divasa 15 muhUrta ane je 3 bhAgo che tenA muhUrta lAvavA 30thI guNatAM 960 teno 62thI bhAga karatA 15 muhUrta AvyA zeSa 30 vadhyA, 15nA aDadhA karatA 7 bhAga muhUrtI rAzimAM umeratAM 15 + 7 = 22 ane 30nA aDadhA 15 tethI A 15 ane AgaLa kahela 31 meLavatAM 46 thayA pachI thI cheda uDADatAM AvyA. athavA A rIte dhruvarAzinI utpatti : jo 124 parvathI 1830 divasa maLe to 1 parvathI zuM maLe ? 124 - 1830 - 1, 1830 teno 124thI bhAga karatAM 14 divasa AvyA. zeSa 94 vadhyA tenA muhUrta lAvavA 30thI guNatAM 2820 thayA. teno 124thI bhAga karatA 22 muhUrtA AvyA zeSa 92 rahyA. pachI chedya-chedakarAzinI 4thI apavartanA cheda) karatAM 38 AvyA. / 353-padI ___ ete dhruvarAzerutpattAvupAyAH kathitAH, samprati kiM parva carame divase kiyatsu muhUrteSu gateSu samAptiM gacchati ? ityetadviSayaM karaNamabhidhitsurAha cauhiM bhaiyaMmi pavve ekke sesammi hoi kliogo| . besu ya dAvarajummo tisu teyA causu kayajummo // 357 // kalioge teNauI pakkhevo dAvaraMmi bAvaTThI / tetAe ekkattIsA kaDajumme natthi pakkhevo // 358 // sesaddhe tIsaguNe bAvaTThIbhAiyaMmi jaM laddhaM / jANe taisu muhuttesu ahorattassa taM pavvaM // 359 //
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga 391 'parvaNi' parvarAzau caturbhikte sati yadyekaH zeSo bhavati tadA sa rAziH kalyojo bhaNyate, dvayoH zeSayordvAparayugmaH, triSu zeSeSu tretaujaH, caturbu zeSeSu kRtayugmaH // kalyojorUpe rAzau trinavatiH prakSepaH-prakSepaNIyo rAziH, dvAparayugme dvASaSTiH, tretaujasyekatriMzat, kRtayugme nAsti prakSepaH / evaM prakSiptaprakSepANAM parvarAzInAM satAM caturviMzatyadhikena zatena bhAgo hiyate, yaccheSamavatiSThate tasya vidhimAha-prakSiptayathoktaprakSepANaM parvarAzInAM caturviMzatyadhikena zatena bhAge hate yaccheSamavatiSThate tasyAda kriyate, kRtvA ca triMzatA guNyate, guNayitvA ca dvASaSTyA bhajyate, bhakte ca sati yallabdhaM tAn muhUrtAn jAnIhi, labdhazeSaM tu muhUrtabhAgAn, tata evaM svaziSyebhyaH prarUpayet, vivakSitaM parva carame'horAtre sUryodayAttAvato muhUrtAn tAvatazca muhUrtabhAgAnatikramya parisamAptamiti / eSa karaNagAthAkSarArthaH bhAvanA tviyaM-prathamaM parva carame'horAtre kati muhUrtAnatikramya samAptamiti jijJAsAyAmeko dhriyate, ayaM kila kalyojorAzirityatra trinavatiH prakSipyate, jAtA caturnavatiH, asya caturviMzatyadhikena zatena bhAgo harttavyaH, sa ca bhAgo na labhyate, rAzeH stokatvAt, tato yathAsambhavaM karaNalakSaNaM karttavyaM, tatra caturnavateraddhaM kriyate, jAtAH saptacatvAriMzat 47, sA triMzatA guNyate, jAtAni caturdaza zatAni dazottarANi 1410, teSAM dvASaSTyA bhAgo hiyate, labdhA dvAviMzatiH muhUrtAH 22, zeSA tiSThati SaTcatvAriMzat 46, tatazchedyacchedakarAzyorarddhanApavartanA, labdhAstrayoviMzatirekatriMzadbhAgAH, AgataM prathamaM parva carame'horAtre dvAviMzatiM muhUrtAn ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatimekatriMzadbhAgAnatikramya samAptiM gatamiti / dvitIyaparvajijJAsAyAM dviko dhriyate, sa kila dvAparayugmarAziriti tatra dvASaSTiH prakSipyate, jAtA catuHSaSTiH 64, sA caturviMzatyadhikasya zatasya bhAgaM na prayacchati tatastasyArdhaM kriyate, jAtA dvAtriMzat, sA triMzatA guNyate, jAtAni nava zatAni SaSTyadhikAni 960, teSAM dvASaSTyA bhAgo hiyate, labdhAH, paJcadaza muhUrtAH, pazcAdavatiSThate triMzat, tatazchedyacchedakarAzyorarddhanApavarttanA, labdhAH paJcadaza ekatriMzadbhAgAH AgataM dvitIyaM parva-carame'horAtre paJcadaza muhUrtAn ekasya ca muhUrtasya paJcadazaikatriMzadbhAgAnatikramya dvitIyaM parva samAptamiti / tRtIyaparvajijJAsAyAM triko dhriyate, sa kila tretaujorAziriti tatraikatriMzat prakSipyate, jAtA catustriMzat 34, sA caturviMzatyadhikazatasya bhAgaM na prayacchati, tatastasyArdhaM kriyate, jAtAH saptadaza, te triMzatA guNyante, jAtAni paJca zatAni dazottarANi 510, teSAM dvASaSTyA bhAgo hiyate, labdhA aSTau zeSAstiSThanti caturdaza, tatazchedyacchedakarAzyorardhenApavartanA, labdhAH saptaikatriMzadbhAgAH, AgataM tRtIyaM parva carame'horAtre'STau muhUrtAn ekasya ca muhUrttasya saptaikatriMzadbhAgAnatikramya samAptiM
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 jyotiSkaraNDakam gatamiti // caturthaparvajijJAsAyAM catuSko dhriyate, sa kila [kRta] yugmarAziriti na kimapi taMtra prakSipyate, catvArazcaturviMzatyadhikazatasya bhAgaM na prayacchanti tataste'rdhIkriyante, jAtI dvau, tau triMzatA guNyete, jAtA SaSTiH tasyA dvASaSTyA bhAgo hiyate, bhAgazca na labhyate iti chedyacchedakarAzyorarddhanApavartanA, jAtA triMzad eka triMzat, AgataM caturthaM parva carame'horAtre muhUrtasya triMzatamekatriMzadbhAgAnatikramya samAptiM gacchatIti / samprati mUlaTIkopadarzitamudAharaNamupadarzyate-tryazItitamaM parva carame'horAtre katiSu muhUrteSu gateSu katimuhUrtabhAgeSu ca samAptiM gacchatIti tryazItidhriyate, atra catubhirbhAge hriyamANe trayaH zeSA uddharanti iti vetaujorAzistato'traikatriMzat prakSipyante, jAtaM caturdazottaraM zatam 114, etaccatuviMzatyadhikasya zatasya bhAgaM na prayacchatItyetasyArddha kriyate, jAtA saptapaJcAzat, sA triMzatA guNyate, jAtAni saptadaza zatAni dazottarANi 1710, teSAM dvASaSTyA bhAgo hiyate, labdhA saptaviMzatiH, zeSA tiSThati SaTtriMzat 36, tatazchedyacchedakarAzyorarddhanApavartanA, labdhA aSTAdazaikatriMzadbhAgAH, AgataM-tryazItitamaM parva carame'horAtre saptaviMzati muhUrttAn ekasya ca muhUrtasyASTAdazaikatriMzadbhAgAnatikramya samAptiM gatamiti, caturviMzatyadhikazatatamaparvajijJAsAyAM caturviMzatyadhikaM zataM dhriyate, tasya kila caturbhirbhAge hRte na kimapi zeSamavatiSThate iti, kRtayugmo'yaM rAzistato'tra na kimapi prakSipyate, tatazcaturviMzatyadhikena zatena bhAgo hiyate, jAto rAzinirlepaH, AgataM paripUrNaM caramaM dinaM bhuktvA caturviMzatyadhikazatatamaM parva samAptiM gatamiti // 359 // samprati prastutaprAbhRtopasaMhAramAha avamAsapuNNamAsI evaM vivihA mae samakkhyAyA / 'evam' uktena prakAreNAmAvAsyA paurNamAsI ca vividhA-anekaprakArA, tadyathAcandranakSatraparijJAnapuraHsarA sUryanakSatraparijJAnapuraHsarA caramadivasamuhUrtamuhUrtabhAgaparijJAnapuraHsarA ca, mayA samA''khyAtA // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM nakSatrayogamamAvAsyApaurNamAsIpratipAdamekonaviMzatitamaM prAbhRtaM samAptam // A yuvarAzinI utpattimAM upAyo kahyA have, kayuM parva carama divase keTalA muhUrta pasAra thatA samApta thAya che? e viSayanuM karaNa batAve che. gAthArtha : parva rAzine 4thI bhAgatAM zeSa rahe to kalyoja kahevAya che, be zeSa rahe to dvApara yugma, traNa rahe to tetrIjA ane cAra zeSa rahe to kRtayugma kahevAya che.
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra ogaNIsamo - amAvasyA-pUrNimA-candranakSatrayoga 393 kalyojamAM 93 umeravA dvAparamAM 62, tetrojamAM 31 ane kRtayugmamAM prakSepa nathI. /357-358 | zeSano ardha karI 30thI guNI 6rathI bhAgatAM je AvyuM teTalA divasanA muhUrtI jatAM te parva samApta jANavuM. l359 TIkArtha : parvarAzine 4thI bhAgatAM jo 1 zeSa rahe che to te rAzi kalyoja kahevAya che. be zeSa rahetAM dvApara yugma, traNa zeSa rahetA tetroja, cAra zeSa rahetAM kRtayugma, kalyoja rUpa rAzimAM 93 prakSepa rAzi, dvApara yugmamAM 62, tetrojamAM 31 tathA kRtayugmamAM prakSepa nathI. A rIte prakSipta prakSepa parvarAzio hote chate 124thI bhAga karavo je zeSa rahe teno vidhi prakSipta-prakSepa parvarAzino 124thI bhAga karatAM je zeSa rahe tenA aDadhA karavA ane karIne 30thI guNavA ane guNIne teno 62thI bhAga karavo, bhAga karatAM je prApta thayuM te muhUrtA jANavA ane labdhazeSane muhUrta bhAgo jANavA tethI e rIte potAnA ziSyone prarUpaNA karavI. vivakSita parva carama ahorAtramAM sUryodayathI teTalA muhUrtI ane teTalA muhUrta bhAgone pasAra karIne samApta thayuM. A karaNagAthA akSarArtha che. bhAvanA A rIte karavI - prathama parva carama ahorAtramAM keTalA muhUrto pasAra karIne samApta thayuM e jANavA 1 dhAravo. A kalyo rAzi che eTale emAM 93 umeratAM 94 thayA eno 124thI bhAga karavo te bhAga thato nathI. rAzi alpa che tethI yathAsaMbhava karaNalakSaNa karavuM tyAM 94nA aDadhA karavA eTale 47 thayA tene 30thI guNatAM 1410 thayAM. teno 62thI bhAga karatA 22 muhUrto AvyA. zeSa 46 rahyA tyArabAda chegha-chedaka rAzine 7 thI cheda karavo eTale 33 bhAga AvyA arthAt prathama parva carama ahorAtramAM 22 muhUrta 33 bhAga pasAra karIne pUruM thayuM. have bIjuM parva jANavuM che eTale 2 dhAravA te dvAparayugma che eTale emAM 62 umeravA eTale 64 thayA. teno 124thI bhAga thato nathI eTale aDadhA karavA eTale 32thayA tene 30thI guNatAM 960 teno durathI bhAga karatAM 15 AvyA pAchaLa 30 vadhyA, chelve-chedakane 5 thI cheda karatAM 15 AvyA. arthAt bIjuM parva carama ahorAtramAM 15 muhUrta Y bhAga pasAra karIne pUrNa thayuM. trIjuM parva jANavA 3 dhAravA A tetrIja che eTale emAM 31 umeratAM 34 thayA. teno 124thI bhAga thato nathI eTale aDadhA karatAM 17 thayA tene 30thI guNatAM 510 thayA teno durathI bhAga karatA 8 AvyA. zeSa 14 rahyA chedyachedakane 1 thI cheda karatAM
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 jyotiSkaraNDakam 91 9 thayA. arthAt carama ahorAtramAM 8 muhUrta pasAra karIne trIjuM parva samApta thayuM. cothA parva mATe 4 dhAravA te kRtayugma hovAthI kAMIpaNa umeravAnuM rahetuM nathI eTale teno 124thI bhAga karavo te thato nathI eTale tenA aDadhA karatAM ra AvyA tene 30thI guNatAM 60 AvyA, teno darathI bhAga thato nathI eTale chegha-chedakane 5 thI chedatAM AvyA. arthAt cothuM parva carama ahorAtramAM muhUrta pasAra thayA pachI pUrNa thAya che. have, mULa TIkAmAM batAvela udAharaNa batAvIe chIe - 83muM parva carama ahorAtramAM keTalA muhUrta pasAra thatAM pUrNa thAya che e jANavA 83 dhAravA teno 4thI bhAga karatAM 3 zeSa rahe che eTale tetroja rAzi che tethI 31 umeratAM 114 thayA eno 124thI bhAga thato nathI mATe aDadhA karatAM 57 AvyA. tene 30thI guNatA 1710 AvyA teno darathI bhAga karatA 27 thayA. zeSa 36 rahyA. chegha-chedakano thI cheda karatA AvyA. arthAt 83muM parva carama ahorAtramAM 27 muhUrta bhAga pasAra karIne pUrNa thayuM. 124muM parva jANavA 124 dhAravA teno 4thI bhAga karatAM kAMIpaNa zeSa bacatuM nathI, eTale A rAzi kRtayugma che kAMIpaNa umeravAnuM rahetuM nathI tyArabAda 124thI bhAga karatAM rAzi nirlepa thayo. arthAt paripUrNa carama divasane bhogavIne 124muM parva samApta thayuM. // 359 / have, prastuta prAbhRtano upasaMhAra kahe chegAthArtha : amAvasyA pUrNimA A rIte vividha prakAre meM jaNAvI che. TIkArtha : A rIte amAvasyA ane pUrNimA vividha prakAre - caMdra nakSatra parijJAnapUrvaka, sUryanakSatra parijJAnapUrvaka ane carama divasa muhUrta - muhUrta bhAga parijJAnapUrvaka mArA dvArA kahevAI che. | zrImanmalayagiriviracita jyotiSkaraMDaka TIkAmAM amAvasyA-pUrNimA pratipAdaka ogaNIzamuM prAbhRta sAnuvAda samApta thayuM..
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-20H pranaSTa parva tadevamuktamekonaviMzatitamaM prAbhRtaM, sAmprataM viMzatitamaM prAbhRtaM vivakSurAhaetto paNaTThapavvaM vocchAmi ahANupuvvIe // 360 // 'itaH' amAvAsyApaurNamAsIpratipAdakAdekonaviMzatitamAtprAbhRtAdanantaraM pranaSTaparvapratipAdakaM viMzatitamaM 'yathAnupUrvyA' krameNa vakSyAmi // 360 // pratijJAtameva nirvAhayati jai koI pucchejjA sUre udruitayaMmi abhiissa / ekkakalA paDivaNNA kiM pavvaM kA tihI hoi ? // 361 // icchAnakkhattAo abhijimupAdAya saMkhive tu kalA / icchAkalUNakAle kayaMmi iNamo bhave karaNaM // 362 // ko'pi ziSyaH pRcchati-yadi sUrye uttiSThati-udayamAne'bhijito nakSatrasyaikA paripUrNA kalA saptaSaSTibhAgarUpA candramasA pratipannA-bhuktA bhavati tadA tasmin divase kiM parva varttate? kA vA tithiH ? // evaM ziSyeNa prazne kRte sati sUriH zeSanakSatradarzanAdibhirvivakSitaM naSTaM parva jAnIyAditi tadviSayaM karaNamAha- IpsitAnnakSatrAtpUrvamabhijitamupAdAya 1. etadgAthAnantaraM ma.vi. saMskaraNaM'dhikA gAthA vartate -A'jadha abhijissa kalAevaM (? kalevaM) avasesANaM pi nAmicchejjA / naTTammi koti pavva suNa karaNaM ettha vocchAmi // 386 // ' tathaitasyA api gAthAyAH prAg je0 khaM0 AdarzayorekA gAthemA'pi dRzyate - Ajati koyI pucchejjA sUre u TuMtakammi abhiyissa / addhakalA paDipunnA kiM pavvaM ? ko tihI tAhe ? // iti // 2. icchA nakkhattANaM abhijimupAdANa saMkhive kAlaM / icchaNagammi kAle kAyammi-je. khaM01AchA.) yathAbhijitaH kalevamavazeSAnAmapi jJAtumicchet / naSTa kati parve zRNu karaNamatra vakSyAmi // 386 ||(chaa.) yadi ko'pi pRcchet sUrye udite kasminnabhijitaH / arddha kalA pratipUrNA kiM parva ? kA tithi stdaa?||
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 jyotiSkaraNDakam yAH kalAstA ekatra 'saMkSipet' mIlayet, tato yA IpsitAH-vivakSitAH kalAstAbhirUne kAle sati 'idaM' vakSyamANaM bhavati karaNam // 361-2 // tadevAha chettUNa ya cheyaM terasehiM teNaue hiM tu saMguNae / aTThArasahi saehiM tIsehi bhaiya sesaMmi // 363 // egaTThIya vibhatte je laddhA te ya hoMti pakkhevA / pannarasabhAgaladdhAya pavvagA aMsagA ya tihI // 364 // 'chittvA' apanIya 'chedam' IpsitakalArUpaM yaccheSaM labhyate tatra trayodazabhiH zataistrinavatyadhikaiH saMguNayet, guNayitvA cASTAdazabhiH zataistriMzadadhikairbhajet, bhakte ca sati yaccheSamavatiSThate tat pratirAzyate, pratirAzya ca mUlarAzau tasminnekaSaSTyA pravibhakte ca sati yallabhyate te 'prakSepAH' prakSepaNIyA rAzayo jJAtavyAH, teSu ca prakSepeSu pratirAzau prakSipteSu tasya paMcadazabhirbhAge hRte yallabhyate tAni parvANi draSTavyAni, aMzAstu tithayaH, eSa karaNagAthAkSarArthaH, samprati bhAvanA kriyate-tatra yatpRSTam-udayati sUrye'bhijiti ekakalA candramasA bhuktA syAttattasmin divase kiM parva varttate ? kA vA tithiH? iti, tatra sA ekA kalA trayodazabhiH zataistrinavatyadhikairguNyate, jAtAni trayodaza zatAni trinavatyadhikAni 1393, teSAmaSTAdazabhiH zataistrinavatyadhikairbhAgo na labhyata iti zeSaH karaNavidhividhIyate, tatra trayodaza zatAni trinavatyadhikAni pratirAzyante, pratirAzya ca mUlarAzerekaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhA dvAviMzatiH 22, sA pratirAzau prakSipyate, jAtaH pratirAzizcaturdaza zatAni paMcadazottarANi 1415, teSAM paMcadazabhirbhAgo hiyate, labdhA caturnavatiH 94, zeSAstiSThanti paJca, AgataM caturnavatitame parvaNi paJcamyamyAmmudayati sUrye'bhijitkalA candramasA pratipannA bhavati / tathA ko'pi pRcchati-uttiSThati sUrye yadA dhaniSThAyA ekA kalA candramasA pratipannA bhavati tadA kiM parva vartate? kA vA tithiH ? iti, tatrAbhijitaH kalA ekaviMzatiH zravaNanakSatrasya saptaSaSTiH dhaniSThAyA ekA kaleti sarvasaGkalanen jAtA ekonanavatiH 89, ita IpsitA kalA dhaniSThAsatkA ekA zodhyate, sthitA pazcAdaSTAzItiH 88, enAM rAzi 1. aTThArasa tIsaite puNo bhaje sesagaM rAsiM-iti ma.vi.gA. 388 // 2. etadgAthAnantaraM ma.vi.saMskaraNaM'dhikA gAthA'pi varttate - 'jugabhajitaM jaM sesaM taM addhakalAhi' dohi nAyavvaM / puvvakaraNaM karejjo kalAya sattaTThimo bhAgo ||390||chaa.- yugabhaktaM yacchevaMtadarddhakalAbhyAM dvAbhyAM sAtavyamA pUrvakaraNaM kuryAt kalAyAH saptaSaSTitamo bhAgaH // 390 //
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra vIsamo - pranaSTa parva 397 trayodazabhiH zataistrinavatyadhikairguNayet, jAtamekaM lakSaM trayoviMzatisahasrANi nava zatAni saptasaptatyadhikAni 123977, teSAmaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikairbhAgo hiyate, labdhaM tyajyate, sthitAni zeSANi trayodaza zatAni saptaSaSTyadhikAni 1367, etAni pratirAzyante 1367, tata Adimasya rAzerekaSaSTyA bhAgaharaNaM, labdhA dvAviMzatiH, sA pratirAzau prakSipyate, jAtAni trayodaza zatAni navAzItyadhikAni 1389, teSAM paJcadazabhirbhAgo hiyate, labdhA dvinavatiH, zeSAstiSThanti nava, tata AgataM dvinavatitame parvaNi navamyAmudayati sUrye dhaniSThAyA ekA kalA candramasA pratipanneti, evaM sarvatrApi bhAvanA bhAvanIyA // 363-364 // samprati pranaSTajanmanakSatraparijJAnArthaM karaNamAha samaicchiesa vAsesa koI pacchejja jammanakkhattaM / jAyassa varisasaMkhaM pavvANi tihiM ca ThAvijjA // 365 // chittUNa varisasaMkhaM paMcasu sesANi kuNasu pavvANi / tatto uvaTTamANaM sohejjA eva tihirAsiM // 366 // avasesaM sohiMto saMpayakAlamiva ANae savvaM / jaM jaM icchasi kiMcI aNAgayaM vAvi kheveNaM // 367 // 'samaticchiteSu' samatikrAnteSu varSeSu ko'pi svakIyaM janmanakSatraM pRcchet, yathA ki mama janmakAle nakSatramAsIditi, evaM pRSThe sati jAtasya satastasya yA varSasaGkhyA atikrAntAstAH parvANi tithIzca sthApayet, sthApayitvA ca varSasaGkhyAM 'paJcasu' paMcaviSayAM chiMdyAt, kimuktaM bhavati ? paMcavarSarUpA saGkhyA yAvacchedaM sahate tAvat chidyAt, chittvA ca zeSANi yAni varSANi tiSThanti tAni parvANi kuru, kRtvA ca pUrvarAziH samasto'pyekatra mIlyate tato vartamAnaparvarAziM tithirAziM ca zodhayet, tatra varttamAnaH parvarAziH pUrvapuruSasampradAyAt caturazItisaMkhyaH, vartamAnaH tithirAziraSTarUpaH, itthambhUtaM ca vartamAnaM parvarAziM tithirAziM ca zodhayitvA ye'vazeSA aMzAH tebhyaH sAmpratakAlamiva yad yad icchasi kiJcit tat sarvamAnayet, yadi punarAgataM jJAtumicchet tatastasminnanAgate vartamAnaM taM parvarAziM tithirAziM ca prakSipet, prakSiptAccAdhikaparvarAzeryugaparvarAziM zodhayitvA zeSaM pUrvopadezena kuryAt, eSa karaNagAthAkSarArthaH, bhAvanA tviyaM-kasyApi jAtasya nava varSANi trayo mAsA ekaH pakSaH paMca divasAH, eSa jAtasya kAlaH, atra kiM candranakSatraM sUryanakSatraM
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 jyotiSkaraNDakam vA ? atra sthApanA-1 va., rUmA., o 6., * vi., prathamata: sarvopari nava varSA priyane, teSAmadhastAd trayo mAsAsteSAM cAdhastAdekaH pakSaH tasya cAdhastAtpaJcamI, atra varSarAzeH paJcasaJjJitena yugena bhAgo hiyate, sthitAni zeSANi catvAri, tAni parvANi karttavyAni tatra varSe caturvizatiH parvANi, tatazcatvArazcaturviMzatya guNyaMte, jAtA SaNNavatiH, triSu mAseSu SaT parvANi tAnyapi tatra prakSipyante, caturSu varSeSveko'dhiko mAsaH saMvRttastatra ca dve parvaNI te api prakSipte, yadapi ekaM parva tadapi tatra prakSiptaM, jAtaM sarvasaGkhyayA paMcottaraM parvazatam, ato varttamAnAni caturazItiparvANi zodhyante, sthitAni zeSANyekaviMzatiparvANi, paMcato'STau na zudhyanti tata ekaviMzaterekaM rUpamAdAya paMcadazabhAgAH kriyante, te ca paMcadaza paMcasu madhye prakSiptA jAtA viMzatistato'STau zuddhAH sthitA dvAdaza, AgataM yugAdau viMzatau parvasu gateSu dvAdazyAM candragataM sUryagataM vA yannakSatraM tattasya nakSatramavaseyam, yathA''gamamanyasyApi janmanakSatra-mAnetavyam, evamanAgate'pi janmanakSatramAnayativyamiti // // iti zrImalayagiriviracitAyAM jyotiSkaraNDakaTIkAyAM naSTaparvapratipAdakaM viMzatitamaM prAbhRtaM samAptam // gAthArtha : enA pachI yathAnupUrvIthI pranaSTa parva kahuM chuM. // 36 // TIkArtha : amAvasyA - pUrNimA pratipAdaka ogaNIzamA prAkRta pachI pranaSTaparva pratipAdaka vIzamuM prAmRta anukrame jaNAvIzuM. // 360 || : gAthArtha : jo koI pUche sUrya udayathate chate abhijitanI eka kalA paripUrNa thatA kayuM parva kaI tithi thAya che ? / / 361 // icchita nakSatrathI abhijitane laIne je kaLA maLe tenAthI icchita kalAthI nyUna kALe A karaNa thAya che. // 362 // TIkArtha : koI ziSya pUche che jo sUrya ugate chate abhijita nakSatranI eka paripUrNa kalA 67 bhAgarUpa caMdra dvArA bhogavelI thAya tyAre kayuM parva ke kaI tithi hoya che ? Avo ziSyano prazna sAMbhaLI sUri zeSa nakSatra darzanAdi dvArA vivakSita naSTa parva jANe eTale tenA viSayamAM karaNa batAve che. icchita nakSatranA pahelA abhijitane laIne je kaLAo che te eka sthAne meLavavI, tyArabAda je icchita-vivakSita kaLAo che tenAthI nyUna kALa hoya to A rIte karaNa bane che. // 361-2 // - gAthArtha : chedane chedIne je rahyuM te 1393thI guNavuM. guNIne 1830thI bhAgatAM je zeSa rahe tene pratirAzi karavo te rAzine 61thI bhAgatA je Ave te prakSepo hoya che
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra vIsamo - pranaSTa parva 399 teno 15thI bhAga karatAM je Ave te parvo ane je aMzo Ave te tithio jANavI. ||363-4 || TIkArtha : icchita kalArUpa chedane chedIne je zeSa prApta thAya te 1393thI guNavuM ane guNIne 1830thI bhAga karavo ane bhAga karate chate je zeSa rahe te pratirAzi ka2vo, tyArabAda mULarAzine 61thI bhAgatA je prApta thAya te prakSepaNIya rAzio jANavI. te prakSepomAM pratirAzio umeratAM teno 15thI bhAga karatAM je Ave te parvo jANavA ane je aMzo rahe te tithio jANavI. A karaNagAthA akSarArtha thayo. have bhAvanA karIe tyAM je pUchAyuM ke sUrya ugate chate abhijitanI 1 kalA caMdra dvArA bhogavAI hoya to te divase kayuM parva hoya ? ke kaI tithi hoya ? tyAM 1 kalA 1393thI guNatAM 1393 thayA. teno 1830thI bhAga thato nathI eTale zeSa karaNavidhi karavAmAM Ave che tyAM 1393ne pratirAzi karavo, mULa rAzino 61thI bhAga karatAM 22 AvyA. te pratirAzimAM umeratAM 1415 thayA teno 15thI bhAga karatAM 94 AvyA. zeSa 5 vadhyA, arthAt 94mA parvamAM pAMcamanA divase sUrya udaya samaye abhijitanI eka kaLA caMdra dvArA bhogavAyelI thAya che. athavA sUrya udaya samaye jyAre ghaniSThAnI 1 kalA caMdra dvArA bhogavAI hoya tyAre kayuM parva, kaI tithi hoya ? tyAM abhijitanI kalA 21, zravaNanI 67 ane ghaniSThAnI 1 kalA kula maLIne 89 thaI emAMthI icchita ghaniSThAnI 1 kaLA bAda karatAM 88. A rAzine 1393thI guNatAM 123977 thayA teno 1830thI bhAga karatAM je AvyuM te choDI devuM upara je zeSa 1367 rahyA tene pratirAzi karavo pachI Adi rAzino 61thI bhAga karatAM 22 AvyA. te pratirAzimAM umeratA 1389 thayA teno 15thI bhAga karatA 92 AvyA, 9 bAkI rahyA. arthAt 92mA parvamAM navamInA divase sUryodaya samaye caMdra dvArA ghaniSThA nakSatranI 1 kalA bhogavAyelI hoya che ema sarvatra bhAvanA karavI. // 363-4 // pranaSTa janma nakSatra parijJAna mATe karaNa batAve che gAthArtha : varSo pasAra thatAM koI potAnuM janma nakSatra pUche tyAre janmelA tenA jeTalA varSo pasAra thayA te parvo tathA tithio tyAM sthApavA, temAMthI varSa saMkhyA pAMca viSayA chedIne zeSanAM parvo karo te pachI vartamAna parvarAzi bAda karavo tathA tithirAzi
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam bAda karavo samagra bAda karIne sAMpratakALanI jema anAgatakALano paNa prakSepa karavA dvArA je je Icche te sarva lAvavuM. // 365-67 // 400 TIkArtha : varSo pasAra thatAM koI potAnuM janma nakSatra pUche ke mArA janma samaye kayuM nakSatra hatuM ema pUchate chate janmelA evA tenA jeTalA varSo pasAra thayA te parvo ane tithio sthApavI, ane sthApIne pAMca varSa rUpI saMkhyAthI jyAM sudhI cheda Ave tyAM sudhI chedIne zeSa je varSo rahe tenA parvo karo ane karIne pUrvarAzi ane vartamAna parva rAzi pUrvapuruSa saMpradAyathI 84 saMkhyAvALo, tathA vartamAna tithirUpa rAzi 8 A rIte vartamAna pUrvarAzi ane tithirAzi bAda karavo tyAM je zeSa aMzo che temAMthI vartamAnakALanI jema je je kAMI icche che te te lAve, ane jo AveluM jANavA mAMge to te na AvatAM vartamAna parvarAzi ane tithi rAzine umeravI. umerAyelI adhika parvarAzimAMthI yugaparvarAzine bAda karIne zeSa pUrvenI jema karavuM. A karaNagAthA akSarArtha che. bhAvanA A rIte karavI - koIne janmyAnA 9 varSa 3 mAsa 1 pakSa pa divaso thayA che. A janmano kALa che ahIM kayuM caMdra nakSatra ke sUrya nakSatra che ? sthApanA - 9 varSa, 3 mAsa, 1 pakSa, 5 divasa, pahelA sarva upa2 9 varSo dhAravA, tenI nIce 3 mAsa tenI nIce 1 pakSa ane tenI nIca pAMcama mUkavI. ahIM varSarAzino 5 saMjJAvALA yugathI bhAga karavo zeSa 4 rahyA. tenA parva karavA tyAM varSamAM 24 parvo che eTale 4ne 24thI guNatAM 96, traNa mAsamAM 6 parvo te paNa emAM umeratAM 102, 4 varSamAM 1 adhika mAsa thayo tenA 2 parvo te paNa umeravA ane je 1 parva che te paNa umeratAM kula parva saMkhyA 105 thaI. have vartamAna 84 parvo bAda karavA eTale 21 parva rahyA. pAMcathI 8 zuddha thatA nathI mATe 21mAMthI 1 rUpa laIne tenA 15 bhAga karavA ane pamAM umeravA eTale 20 thayA emAMthI 8 bAda karatAM 12 AvyA, arthAt yuganI AdimAM 20 parvo pasAra thayA pachI bArasanA divase caMdragata ke sUryagata je nakSatra che te tenuM janma nakSatra che Ama, AgamAnusAra anyanuM paNa janmanakSatra lAvavuM. e rIte anAgatakALamAM paNa janmanakSatra lAvavuM. // 365-67 // // zrImanmalayagiriviracita jyotiSmadaMDaka TIkAmAM naSTa parvapratipAdaka vIsamuM prAbhUta sAnuvAda samApta thayuM. II
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra-21: pauruSI parimANa tadevamuktaM viMzatitamaM prAbhRtaM, samprati pauruSIparimANapratipAdakamekaviMzatitamaM prAbhRtaM vivakSurAha pavve pannarasaguNe tihisahie porasIe ANayaNe / chalasIyasayavibhatte jaM laddhaM taM viyANAhi // 368 // jai hoi visamaladdhaM dakkhiNamayaNaM havijja nAyavvaM / aha havai samaM laddhaM nAyavvaM uttaraM ayaNaM // 369 // ayaNagae tihirAsI caugguNe pavvapAyabhaiyammi / jaM laddhamaMgulANi ya khayavuDDI porasIe u // 370 // yugamadhye yasmin parvaNi yasyAM tithau pauruSIparimANaM jJAtumiSyate tataH pUrvaM yugAdita Arabhya yAni parvANyatikrAntAni tAni dhriyante, dhRtvA ca paJcadazabhirguNyate, guNayitvA ca vivakSitAyAstitheH prAgatikrAntAstithayastAbhiH sahitAni kriyante, kRtvA ca SaDazItyadhikena zatena teSAM bhAgo hiyate, ihaikasminnayane tryazItyadhikamaNDalazataparimANaM candraniSpAditAnAM tithInAM SaDazItyadhikaM zataM bhavati tatastena bhAgaharaNaM, hRte ca bhAge yallabdhaM tad vijAnIhi, samyagavadhArayetyarthaH, // 268 // tatra yadi labdhaM viSamaM bhavati yathA ekaka strikaH paJcakaH saptako navako vA tadA tatparyantavarti dakSiNamayanaM jJAtavyam, atha bhavati labdhaM sama, tadyathA-dvikazcatuSko SaTko'STako dazako vA tadA tatparyantavartti uttarAyaNamavaseyam // 369 // tadevamukto dakSiNAyanottarAyaNaparijJAnopAyaH, samprati SaDazItyadhikena zatena bhAge hRte yaccheSamavatiSThate yadivA bhAgAsambhavena yaccheSaM tiSThati tadgataM vidhimAha
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 jyotiSkaraNDakam ___ yaH pUrvabhAge hRte bhAgasambhavena zeSIbhUto'yanagatastithirAzirvarttate sa caturbhirguNyate, guNayitvA ca parvapAdena-yugamadhye yAni sarvasaGkhyayA parvANi caturviMzatyadhikazatasaGkhyAni teSAM pAdena -caturthAMzena ekatriMzatetyarthaH tayA bhAge hRte yallabdhaM tAnyaGgulAni aGgulAMzAzca pauruSIkSayavRddhyotivyAni, dakSiNAyane padadhruvarAzerupari vRddhau jJAtavyAni, uttarAyaNe padadhruvarAzeH kSaya ityarthaH, athaivaMbhUtasya guNakArasya bhAgahArasya vA kathamutpattiH ? ucyate, yadi SaDazItyadhikena tithizatena caturviMzatiraGgulAni kSaye vRddhau vA prApyante tat ekasyAM tithau kA vRddhiH kSayo vA ? rAzitrayasthApanA 186-24-1 atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamo rAzizcaturviMzatirUpo guNyate, jAtaH sa tAvAneva, tata Adyena rAzinA SaDazItyadhikazatarUpeNa bhAgo hiyate, tatroparitanarAzeH stokatvAdbhAgo na labhyate, tatazchedyacchedakarAzyoH SaTkenApavartanA, jAta uparitano rAzizcatuSkarUpo'dhastana ekatriMzat, labdhamekasyAM tithau catvAra ekatriMzadbhAgAH kSaye vRddhau ceti catuSko guNakAra ukta ekatriMzadbhAgahAra iti // 370 // iha yallabdhaM tAnyaGgulAni kSaye vRddhau cetyuktaM tatra kasminnayane kiyatpramANAyA rAzerupari vRddhiH kasmin vA'yane kiMpramANAyA rAzeH kSaya ? ityetannirUpaNArthamAha dakkhiNavuDDI dupayAu aMgulANaM tu hoi nAyavvA / uttaraayaNA hANI kAyavvA carhi pAyAhiM // 371 // dakSiNAyane dvipAdAt pAdadvayasyoparyaphulAnAM vRddhirjJAtavyA, uttarAyaNe caturthya: pAdebhyaH sakAzAdaGgalAnAM hAniH // tatra yugamadhye prathama saMvatsare dakSiNAyane yato divasAdArabhya vRddhistaM nirUpayati vIsamuM prAbhRta jaNAvyuM, have pauruSI parimANa pratipAdaka ekavIzuM prAbhRta jaNAve che. gAthArtha : pauruSI parimANa lAvavA mATe parvane paMdaragaNuM karavuM, tithio umeravI pachI 18thI bhAga karatAM je AvyuM te jANavuM, jo viSamalabdha hoya to dakSiNa ayana hoya ema jANavuM ane jo samalabdha hoya to uttarAyaNa jANavuM. ayanagata tithirAzi cAra guNo karavo ane parvavAdathI bhAga karatAM je prApta thayuM te aMgulo pauruSInI kSayavRddhin| 1. // 368-70 //
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra akavIsamo - pauruSI parimANa 403 TIkArtha : yugamAM je parvamAM je tithimAM pauruSI parimANa jANavAnI icchA che to pahelAM yuganI AdithI jeTalA parvo pasAra thayA te dhAravA ane dhArIne 15 guNA karavA, guNIne emAM vivalita tithio, pUrve pasAra thayelI tithio umeravI pachI 186thI teno bhAga karavo. ahIM 1 ayanamAM 183 maMDaLa parimANa che ane caMdrathI thatI tithio 186 che eTale tenAthI bhAga karavo, bhAga karatA je AvyuM te samyagu dhAraNa karavuM. jo viSama aMka 1, 3, 5 vagere Ave to tenA cheDe raheluM dakSiNAyana jANavuM ane jo sama aMka Ave to uttarAyaNa jANavuM. 368-70nA te rIte dakSiNAyana - uttarAyaNa jANavAno upAya kahyo. have, 186thI bhAga karatAM je zeSa rahe athavA bhAga na saMbhavatAM je zeSa rahe te mATeno vidhi batAve che je pUrve bhAga karatAM bhAga thato na hovAthI zeSa rahelo ayanagata rAzi che te 4thI guNavo ane guNIne parvonA cothA bhAga 31thI bhAga karatAM je AvyuM tene aMgula ane aMgulAzo pauruSInA kSaya-vRddhinA jANavA, dakSiNAyanamAM padanI dhruvarAzinA upara vRddhimAM jANavA, uttarAyaNamAM padhdhavarAzino kSaya jANavo. AvA guNAkAra ane bhAgAkAra kaI rIte thAya che? jo 186 tithiothI 24 AMgaLo kSaya athavA vRddhimAM prApta thAya che to 1 tithimAM vRddhi ke kSaya zuM hoya ? 186 - 24 -1, aMtya 4 madhyarAzi = 24 teno 18thI bhAga karatAM bhAga thato nathI mATe chegha-chedaka rAzino 6thI cheda uDADatAM uparano rAzi 4 ane nIceno rAzi 31 Ave che. arthAt eka tithimAM ! bhAgo kSaya ke vRddhimAM Ave che eTale ke 4 guNAkAra ane 31 bhAgAkAra kahyo che. ahIM je AvyuM te aMgulo kSaya ke vRddhimAM hoya ema kahyuM tyAM kayA ayanamAM keTalI rAzinA upara vRddhi athavA kayA ayanamAM keTalI rAzino kSaya thAya che ? ne 368-70 || gAthArtha H dakSiNAyanavRddhi 2 pAda upara AMgaLonI thatI jANavI, uttarAyaNamAM 4 pAdamAMthI aMgulonI hAni karavI. H371ii. TIkArtha : dakSiNAyanamAM be pAda upara AMgaLonI vRddhi jANavI ane uttarAyaNamAM 4 pAdathI AMgaLonI hAni jANavI. / 371 |
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 jyotiSkaraNDakam tyAM yugamAM prathama saMvatsaramAM dakSiNAyanamAM je divasathI AraMbhI vRddhi thAya che te jaNAve che sAvaNabahulapaDivae dupayA puNa porisI dhuvaM hoi / cattAri aMgulAI mAseNaM vaDDae tatto // 372 // ekattIsaibhAgA tihIe puNa aMgulassa cattAri / dakkhiNaayaNe vuDDI jAva u cattAri u payAI // 373 // yugasya prathame saMvatsare zrAvaNamAsi bahulapakSe pratipadi pauruSI 'dvipadA' padadvayapramANA dhruvarAzirbhavati, tatastasyAH pratipada Arabhya pratitithi krameNa tAvadvardhate yAvanmAsenasUryamAsena sArddhatriMzadahorAtrapramANena candramAsApekSayA ekatriMzatA tithibhirityarthaH catvArya mulAni varddhante, kathametadavasiyate ? yathA mAsena sUryamAsena sArddhatriMzada-horAtrapramANena, ekatriMzattithyAtmakena, ata Aha-'ekattIse' ityAdi, yata ekasyAM tithau catvAra ekatriMzadbhAgA varddhante, etacca prAgeva bhAvitaM, paripUrNe tu dakSiNAyane vRddhiH paripUrNAni catvAri padAni, tato mAsena-sUryamAsena sArddhatriMzadahorAtrapramANena ekatriMzattithyAtmake netyuktam // 372-373 / / tadevamuktA vRddhiH, samprati hAnimAha gAthArtha : zrAvaNa kRSNa pratipadAe pauruSI dhruva 2 pada hoya che tyArabAda mahinemahine 4-4 AgaLa vadhe che ane dareka tithie : bhAgo dakSiNAyanamAM cheka 4 pada sudhI vRddhi vI. // 372-73 // TIkA : yuganA prathama saMvatsaramAM zrAvaNa mAsamAM kRSNapakSamAM ekamanA divase pauruSI 2 pada pramANa dhruvarAzi hoya che tyArabAda te dinathI mAMDIne pratitithi anukrame tyAM sudhI vadhe che ke 30 ahorAtra pramANa mAsathI ane caMdramAsanI apekSAe 31 tithiothI 4 AgaLa vadhe che. e kaI rIte jANI zakAya ke 30 ahorAtra pramANa, 31 tithi rUpa caMdramAsathI vRddhi 4 AMgaLa thAya che? kAraNa eka tithimAM 1 bhAgo vadhe che. e pahelAM ja jaNAvyuM che. paripUrNa dakSiNAyanamAM paripUrNa 4 padonI vRddhi che. tethI ema kahevAya ke 30 ahorAtra pramANa sUryamAsa ke 31 tithi pramANa caMdra mAsathI vRddhi thAya che. // u72-373 // vRddhi evI pe hAnipatAve che.
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra akavIsamo - pauruSI parimANa 405 uttaraayaNe hANI cAhiM pAyAhiM jAva do pAyA / yugasya prathame saMvatsare uttarAyaNe mAghamAse bahulapakSe saptamyA Arabhya caturthyaH pAdebhyaH sakAzAt pratitithi ekatriMzadbhAgacatuSTayahAnistAvadavaseyA yAvaduttarAyaNaparyaMte dvau pAdau pauruSIti / eSa prathamasaMvatsaragate vidhiH, dvitIye saMvatsare zrAvaNe mAsi bahulapakSe trayodazImAdau kRtvA vRddhiH, mAghamAse zuklapakSe caturthImAdiM kRtvA kSayaH, tRtIye saMvatsare zrAvaNamAse zuklapakSe dazamI vRddherAdiH, mAghamAse bahulapakSe pratipat kSayasyAdiH, caturthe saMvatsare zrAvaNamAse bahulapakSe saptamI vRddherAdiH, mAghamAse bahulapakSe trayodazI kSayasyAdiH, paMcame saMvatsare zrAvaNamAse zuklapakSe caturthI vRddharAdiH, mAghamAsi zuklapakSe dazamI kSayasyAdiH // sampratyupasaMhAramAha gAthArthaH uttarAyaNamAM hAni 4 padathI mAMDIne yAvat 2 pAda sudhI. TIkArthaH yuganA prathama saMvatsaramAM uttarAyaNamAM mAghamAsamAM kRSNapakSamAM sAtamathI mAMDIne 4 padomAMthI pratitithi : bhAga hAni cheka uttarAyaNanA aMte 2 pAdanI pauruSI sudhI jANavI. A prathama saMvatsara gata vidhi che. bIjA saMvatsaramAM zrAvaNa mAsamAM kRSNa pakSamAM terasathI vRddhinI Adi thAya che. mahAmAsamAM kRSNapakSamAM kSayanI zarUAta cothathI thAya che. trIjA saMvatsaramAM zrAvaNa mAsamAM zukala pakSamAM dazama e vRddhinI Adi che. mAgha mAsamAM kRSNapakSamAM ekama kSayanI Adi che. cothA saMvatsaramAM zrAvaNa mAsamAM kRSNapakSamAM sAtama vRddhinI Adi che mAghamAsamAM kRSNapakSamAM terasa kSayanI Adi che. pAMcamA saMvatsaramAM zrAvaNa mAsamAM zuklapakSamAM cotha vRddhinI Adi cha, mAgha. bhAsabhA zulapakSamA zama kSayanI mA che. // ve, upasaMDAra degud chaevaM tu porusIe vuDDikhayA hoMti nAyavvA // 374 // 'evam' uktena prakAreNa pauruSyAM - pauruSIviSayau vRddhikSayau yathAkramaM dakSiNAyanottarAyaNeSu veditavyau / tadevamuktaM karaNaM, sampratyasya karaNasya bhAvanA kriyate-ko'pi pRcchati-yuge Adita Arabhya paMcAzItitame parvaNi paMcamyAM tithau katipadA pauruSI bhavati? tatra caturazItirdhiyate, tasyAzcAdhastAt paMcamyAM tithau pRSTamiti paMca, caturazItizca paMcadazabhirguNyate, jAtAni dvAdaza zatAni SaSTyadhikAni 1260, teSu madhye'dhastanAH paMca
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 jyotiSkaraNDakam prakSipyante, jAtAni dvAdaza zatAni paMcaSaSTyadhikAni 1265, teSAM SaDazItyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAH SaD AgataM SaDayanAnyatikrAntAni saptamamayanaM varttate, tadgataM ca zeSamekonapaMcAzadadhikaM zataM tiSThati, taccaturbhirguNyate, jAtAni paMca zatAni SaNNavatyadhikAni 596, teSAmekatriMzatA bhAgaharaNe labdhA ekonaviMzatiH 19, zeSAH tiSThati sapta, tatra dvAdazAMgulAni pAdaH, ekonaviMzatedazabhiH padaM labdhaM, zeSANi tiSThanti saptAMgulAni, SaSThaM cAyanamuttarAyaNaM tacca gataM, saptamaM ca dakSiNAyanaM vartate, tataH padamekaM saptAMgulAni padadvayapramANe dhruvarAzau prakSipyaMte, jAtAni trINi padAni saptAMgulAni, ye ca saptaikatriMzadbhAgAH zeSIbhUtA vartante tAn yavAn kurmaH tatrASTau yavA aMgule iti te sapta aSTabhirguNyate, jAtAH SaTpaMcAzat 56, tasyaikatriMzatA bhAge hRte labdha eko yavaH, zeSAstiSThanti yavasya paMcaviMzatirekatriMzadbhAgAH, AgataM paMcAzItitame parvaNi paMcamyAM trINi padAni saptAMgulAnyeko yava ekasya ca yavasya paMcaviMzatirekaviMzadbhAgA ityetAvatI pauruSIti / tathA'paraH ko'pi pRcchati-saptanavatitame parvaNi paMcamyAM katipadA pauruSI ? iti, tatra SaNNavatidhriyate, tasyAdhastAtpaMcamI SaNNavatizca paMcadazabhirguNyate, jAtAni caturdaza zatAni catvAriMzadadhikAni 1440, teSAM madhye'dhastanAH paMca prakSipyante, jAtAni caturdaza zatAni paMcacatvAriMzadadhikAni 1445, teSAM ca SaDazItyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAni saptAyanAni, zeSaM tiSThati tricatvAriMzadadhikaM zataM 143, taccaturbhirguNyate, jAtAni paMca zatAni dvisaptatyadhikAni 572, teSAmekatriMzatA bhAgo hiyate, labdhAnyaSTAdazAMgulAni 18, teSAM madhye dvAdazabhiraMgulai padamiti labdhamekaM padaM SaDaMgulAni upari cAMzA uddharaMti caturdaza, te yavAnayanArthamaSTabhirguNyaMte, jAtaM dvAdazottara zataM 112, tasyaikatriMzatA bhAge hRte labdhAstrayo yavAH, zeSAstiSThati yavasyaikonaviMzatirekatriMzadbhAgAH, sapta cAyanAnyatikrAntAni aSTamaM varttate, aSTamaM cAyanamuttarAyaNam, uttarAyaNe ca padacatuSkarUpAdhruvarAzerhAnirvaktavyA, tata ekaM padaM saptAMgulAni trayo yavAH ekasya ca yavasyaikonaviMzatirekatriMzadbhAgA iti padacatuSTayAtpAtyate, zeSaM tiSThati dve pade catvAryagulAni trayo yavA ekasya ca yavasya dvAdaza ekatriMzadbhAgAH etAvatI yugAditaH saptanavatitame parvaNi paMcamyAM pauruSIti, evaM sarvatra bhAvanIyam // 374 // samprati pauruSIparimANadarzanato'yanagataparimANajJApanArthaM karaNamAha outhArtha : // zata pauruSAmA vRddhi-kSayo thAya cha mema Aql. // 374 //
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra akavIsamo - pauruSI parimANa 407 TIkArtha: A rIte pauruSImAM vRddhi-kSaya yathAkrama dakSiNAyana-uttarAyaNamAM jANavA. karaNa batAvyuM have bhAvanA karAya che koI pUche che yugamAM zarUAtathI laIne 85mAM parvamAM pAMcama tithie pauruSI keTalA pada pramANa hoya che ? tyAM 84 dhAravA ane tenI nIce pAMcama tithie pUchAyuM eTale 5 mUkavA. 84ne 15thI guNatAM 1260 thayA temAM nIcenA 5 umeratAM 1265 thayA teno 186thI bhAga karatA 6 AvyA arthAta 6 ayano pasAra thayA 7muM cAle che temAM zeSa 149 che tene 4thI guNatAM pa96 thayA teno 31thI bhAga karatA 19 AvyA zeSa 7 rahyA tyAM 12 aMgula = 1 pAda thAya che eTale 19 - 12 karatAM 1 pAda AvyuM. zeSa 7 aMgula rahyA ane chaThuM ayana uttarAyaNa che te gayuM sAtamuM dakSiNAyana cAle che. tethI 1 pada 7 AMgula 2 pada pramANa dhruvarAzimAM umeratAM 3 pada 7 AMgaLa thayA. ane je 3 bhAgo zeSa rahelA che tenA yavo karIe tyAM 1 aMgula 8 yava thAya che eTale 7 ne 8thI guNatAM ! teno 31thI bhAga karatAM 1 yava Avyo. upara 3 bhAga rahyA arthAt - 85mA parvamAM pAMcamanA divase 3 pada 7 AMgaLa ane 1 yava pramANa pauruSI thAya che. - have, bIjo koI pUche che ke sattANamA parvamAM pAMcamanA divase pauruSI keTalA pAda hoya che ? 96 X 15 karatAM 1440 temAM pAMcamanA pUchAyuM eTale 5 umeratAM 1445. teno 186thI bhAga karatA 7 ayano AvyA zeSa 143 rahyA tene 4 thI guNatAM pa72 thayA teno 31thI bhAga karatAM 18 aMgula AvyA. temAMthI 12 aMgulanuM 1 pada thAya che eTale 1 pada 6 aMgula AvyA. upara 14 aMzo bace che tene yava lAvavA 8thI guNatAM 112 thayA teno 31thI bhAga karatA 3 yavo AvyA upara ja bacyA. sAta ayano thaI gayA atyAre AThamuM vartamAna che te uttarAyaNa che ane uttarAyaNamAM 45damAMthI hAni kahevI eTale 1 pada 7 AMgaLa 36 yavo 4 padamAMthI bAda karatAM 2 pada 4 AMgaLa 34 yavo rahe che. ATalI yuganI AdithI 97mA parvamAM pAMcamanA divase pauruSI Ave che. Ama, sarvatra bhAvanA karavI. . 374 have pauruSI parimANa batAvavA dvArA ayanagata parimANa jaNAvavA mATe karaNa batAve che.
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 vuDDI vA hANI vA jAvaiyA porasIe diThThA u / tatto divasagaeNaM jaM laddhaM taM khu ayaNagayaM // 375 // jyotiSkaraNDakam 31 pauruSyAM yAvatI vRddhirhAnirvA dRSTA tataH sakAzAddivasagatena pravarddhamAnena hIyamAnena vA trairAzikakarmAnusaraNato yallabdhaM tat ayanagatam - ayanasya tAvatpramANaM gataM veditavyam, eSa karaNagAthAkSarArthaH, bhAvanA tviyaM-tatra dakSiNAyane padadvayasyopari catvAryaMguNlAni vRddhau dRSTAni, tataH ko'pi pRcchati-kiyadgataM dakSiNAyanasya ? atra trairAzikakarmAvatAro - yadi caturbhiraMgulasyaika trisadbhAgairekA tithirlabhyate tatazcaturbhiraMgulaiH kati tithIrlabhAmahe ? rAzitrayasthApanA 4 1-4 atrAntyo rAzizcaturaMgularUpa ityekatriMzadbhAgakaraNArthamekatriMzatA guNyate, jAtaM caturviMzatyadhikaM zataM 124, tena madhyo rAzirguNyate jAtaM tadeva caturviMzatyadikaM zatam 124 tasya catuSkarUpeNAdirAzinA bhAgo hriyate, labdhA ekatriMzattithayaH AgataM dakSiNAyane ekatriMzattamAyAM tithau caturaMgulA pauruSyAM vRddhiriti / tathottarAyaNe padacatuSTayAdaMgalASTakaM hInaM pauruSyA upalabhya ko'pi pRcchati - kiM gatamuttarAyaNasya ? atrApi trairAzikaM - yadi caturbhiraMgulasyaikatriMzadbhAgairekA tithirlabhyate tato'STabhiraMgulaiH kati tithayo labhyante ? rAzitrayasthApanA - 1-8 atrAntyo rAzirekastriMzadbhAgakaraNArthamekatriMzatA guNyate, jAte dve zate aSTAcatvAriMzadadhike 248, tAbhyAM madhya rAzirekarUpo guNyate, jAte te eva dve zate aSTAcatvAriMzadadhike 248, tayorAdyena rAzinA catuSkarUpeNabhAgaharaNaM, labdhA dvASaSTiH, AgatamuttarAyaNe dvASaSTitamAyAM tithAvaSTAvaMgulAni pauruSyAM hInAnIti // 375 // sampratyupasaMhAramAha 31 kAlapaNANasamAso puvvAyariehi ANio eso / diNakarapaNNattIo sIsajaNavibohaNaTThAe // 376 // 2 1. etadgAthAnantaraM ma.vi. saMskaraNe upasaMhArarUpaM gAthA yugalametadapi asti - 'eso ya caMdapavve karaNavidhI ohieNa kAyavvo / kAlannANuddeso tassa nisiddho (? tujjha mi siTTho) jadhuddiTTho // 402 // evaM soUNa tu so samaNo saMjAtasamayapattaTTo / icchAmi tti uvagato vAcakavasabhassa uvadesaM // 403 // 2. ma.vi. saMskaraNe jyotiSkaraNDake puNyavijayajIsaMpAdite zivAnaMdIkRtasaTippanike graMthe imA samApti gAthAsdhikA asti / - 'puvvAyariyakayANaM karaNANaM jotisammi samayammi / pAlittakeNa iNamo raiyA gAhAhiM parivADI // 405 //
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra akavIsamo - pauruSI parimANa 409 'eSaH' anantaroditasvarUpa: 'kAlajJAnasamAsaH' kAlaparijJAnaviSayaH saMkSepo dinakaraprajJapteH sakAzAt ziSyajanavibodhanArthaM pUrvAcAryairAnItaH, etena svamanISikAvyudAsa Avedito draSTavyaH, tena paramparayA sarvavinmUlatvAdupAdeyamidamavazyaM prekSAvadbhiH jyotiSkaraNDakamiti // yadgaditamalpamatinA jinavacanaviruddhamatra TIkAyAm / vidvadbhistattvajJaiH prasAdamAdhAya tacchodhyam // 1 // jyotiSkaraNDakamidaM gambhIrArthaM vivRNvatA kuzalam / yadavApi malayagiriNA siddhistenAznutAM lokaH // 2 // // iti zrImalayagiriviracitA jyotiSkaraNDakaTIkA samApteti // granthAnam 5000 } zrIratu che. gAthArtha : pauruSImAM hAni athavA vRddhi jeTalI dekhAI tenAthI divasa gatathI je AvyuM te pramANa ayanagata jANavuM. 37pI. TIkArtha : pauruSImAM jeTalI hAni ke vRddhi dekhAI tenAthI divasagata pravardhamAna ke hIyamAna dvArA bairAzika karmanA anusaraNathI je AvyuM te ayanagata - ayananuM teTaluM pramANa gayeluM jANavuM. A karaNa gAthA akSarArtha che, bhAvanA A pramANe - tyAM dakSiNAyanamAM 2 pada upara 4 AMgaLa vRddhimAM joyAM tethI koI pUche che dakSiNa ayana keTaluM gayuM? ahIM bairAzika karNAvatAra - jo bhAge 1 tithi Ave to 4 aMgula dvArA keTalI tithio Ave? - 1 - 4 aMtyarAzi cAra AMgaLa rUpa che eTale 31 bhAga karavA 31thI guNatAM 124 thayA. tenAthI madhya rAzi guNatAM teja 124 AvyA. teno 4thI bhAga karatAM 31 tithio AvI eTale ke dakSiNAyanamAM 31mI tithimAM 4 AMgaLa pauruSImAM vRddhi thAya che tathA uttarAyaNamAM 4 padamAMthI 8 AMgaLa hIna pauruSI prApta karIne koI pUche che ke uttarAyaNanuM keTaluM gayu? sairAzika - jo bhAge 1 tithi Ave to 8 aMgulo dvArA keTalI tithio Ave, aMtya rAzinA 31 bhAga karavA 31thI guNatAM 248 AvyA teno 4thI bhAga karatAM 6ra AvyA. arthAt uttarAyaNamAM 62mI tithimAM ATha AMgaLo pauruSImAM hIna che. || 375 /
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 jyotiSkaraNDakam upasaMhAraH gAthArtha : A kAlajJAna samAna pUrvAcAryoe ziSya jana vibodhanArthe sUryaprajJaptimAMthI lAvelo che. | 376 || TIkArya A kAla parijJAna viSayaka saMkSepa sUrya prajJaptimAMthI ziSyajananA avabodha mATe pUrvAcAryoe uddharelo che. enAthI svamanISikAno budAsa karelo jANavo. tenAthI paraMparAe sarvajJamUlaka hovAthI A jyotiSkaraMDaka avazya upAdeya che ema samajavuM. A TIkAmAM alpamati mArA dvArA jinavacana viruddha je paNa kAMI kahevAyuM hoya te vidvAna tattvajJo mArA para prasAda karIne zodhe. / 1 / gaMbhIra arthathI bharelA A jyotiSkaraMDakanuM vivaraNa karatA evA malayagiri dvArA je puNya prApta karAyuM tenAthI loka siddhine prApta kare. / 2 / | zrImanmalayagiriviracita jyotiSkaraMDakaTIkA sAnuvAda saMpUrNa thaI II graMthAgra 5000 ll zrIvIranirvANAt sahASTAtriMzatpaJcaviMzatizatatame saMvatsare caitramAsasya kRSNapakSasya dazamyAM tithau dhArA~va-mahArASTrarAjye zrImatyAdaliptasUriNA racitasya jyotiSkaraNDakagraMthasya zrImadAcArya malayagiriNA kRtAyA vRttyA gurjarabhASAyAM saralAnuvAda eSaH sAgaragacche sthitena munipadadhAriNA sAgarAGkitena pArzvaratnenAlpamatinA mayA sva-paropakArArthe kRtazciraM nandatu yAvaccaMdra-divAkarau pramAdaskhalanA yatkApi atropalabhyate tadvidvadvaryAH zodhimAtanvantu // I supe pava, zrI saMdhI | cha II zrI vallabhIcArya dvArA racAyela jyotiSkaraMDaka graMthanI zrImadAcArya malayagiri sUrIzvarajI mahArAja dvArA racAyela TIkAno mArI mati anusAra meM saraLa gujarAtI bhASAmAM vartamAna kAlina abhyAsuonA sulabha bodha mATe anuvAda karavA zakya prayAsa karyo che tema chatAM jinAjJA viruddha kAMIpaNa matidoSathI lakhAI gayuM hoya to trividhatrividha micchAmi dukkaDam
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1) (1) pRSTa saMkhyA 62 Ti.1. saMkhyA koSTaka jyotiSkaraMDaka graMthanA AdhAre. (1) 8400000 varSa = pUrvAga (2) 8400000 pUrvAga = 1 pUrva (3) 8400000 pUrva 1 latAMga (4) 8400000 latAMga 1 latA (5) 8400000 latA 1 mahAlatAMga (6) 8400000 mahAlatAMga = 1 mahAlatA (7) 8400000 mahAlatA = 1 nalinAMga (8) 8400000nalinAMga = 1 nalina (9) 840,000 nalina = 1 mahAnalinAMga (10) 8400000 mahAnalinAMga = 1 mahAnalina (11) 8400000 mahAnalina = 1 padhAMga (12) 8400000 padmAMga (13) 8400000 padma 1 mahApaDyAMga (14) 8400000 mahApadmAMga = 1 mahApadma (15) 8400000 mahApA = 1 kamalAMga (16) 8400000 kamalAMga = 1 kamala (17) 8400000 kamala = 1 mahAkamalAMga (18) 8400000 mahAkamalAMga = 1 mahAkamala (19) 8400000 mahAkala = 1 kumudAMga (20) 8400000 kumudAMga = 1 kumuda (21) 8400000 kumuda = 1 mahAkumudAMga = 1 pada
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 jyotiSkaraNDakam (22) 8400000 mahAkumudAMga = 1 mahAkumuda (23) 8400000 mahAkumuda = 1 truTitAMga (24) 8400000 truTitAMga = 1 truTita (25) 8400000 truTita = 1 mahAtruTitAMga (26) 8400000 mahAtruTitAMga = 1 mahAgruTita (27) 8400000 mahAtruTita = 1 aDAMga (28) 8400000 aDaDAMga = 1 aDaDa (29) 8400000 aDaDa = 1 mahAaDaDAMga (30) 8400000 mahAaDaDAMga = 1 mahAaDa (31) 8400000 mahAaDaDa = 1 UhAMga (32) 8400000 UhAMga = 1 Uha (33) 8400000 Uha = 1 mahAUhAMga (34) 8400000 mahAUhAMga = 1 mahAUha (35) 8400000 mahAUha = 1 zIrSaprahelikAMga (36) 8400000 zIrSaprahelikAMga = 1 zIrSaprahelikA anuyogadvAra pramANe anya rIte darzAvAyuM che. eeNaM muhattapamANeNaM tIsaM muhattA ahorattaM, paNNarasa ahorattA pakkho, do pakkho mAso, do mAsA UU, tiNNi UU ayaNaM, do ayaNAI saMvacchare, paMca saMvaccharAI juge, vIsaM jugAI vAsa sayaM, dasavAsa sayAI vAsa sahassaM, sayaM vAsa sahassANaM vAsasayasahassaM, corAsIi vAsa sayasahassAiM se ege puvvaMge, caurAsIi puvvaMga saya sahassAiM se ege puvve, caurAsIiM puvva sayasahassAiM se ege tuDiaMge, caurAsIiM tuDiaMga sayasahassAI se ege tuDie, caurAsIiM tuDiya sayasahassAiM se ege aDaDaMge, corAsII aDaDaMga sayasahassAiM se ege aDaDe, evaM avavaMge avave huhuaMge huhue uppabhaMge uppale paumaMge paume naliNaMge naliNe acchaniUraMge accha niUre auaMge aue pauaMge paue NauaMge Naue cUliaMge cUliyA sIsa paheliyaMge caurAsII sIsapaheliyaMga sayasahassAiM sA egA siispheliaa| eyAvayA ceva gaNie eyAvayA ceva gaNiassa visae, pattoDavAM movamAM pavara (anu. sU. 37) (2) pR. 91, anuyogadvAra anusAra (1) anaMta vyA. paramANuo uglajja plasmikA (2) 8 uzlaSNazlakSiNakA zlaSNazlarzikA 8 smazlaNikA = uddharaNa
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 413 (4) 8 urdhvariNa trasareNa (5) 8 trasareNu = rathareNu (6) 8 rathareNa devakuru-uttarakuru vAlA... (7) 8 devakuru-uttarakuru vAlAgra = harivarSa-ramyapha vAlAjha (8) 8 harivarSa-ramyapha vAlAjha = haimavata-hairamyavata vAvAjha (9) 8 haimavata-hairaNyavata vAlAjha = pUrvApara videhavAlAjha (10) 8 pUrvApara videha vAlA... likha (11) 8 likha (12) 8 jU yavamadhya (13) 8 yavamadhya = aMgula (14) 6 aMgula pAda (6 aMgula) (15) 2 pAda / 12 aMgula vaita (12 aMgula) (16) veMta / 24 aMgula = hAtha (24 aMgula) (17) 4 hAtha | 96 aMgula = daMDa/ja/yuga/nAlikA/akSa/muzala (18) ra000 daMDa/dhanuM = 1 gAu/koza (19) 4 gAu/koza = 1 yojanA
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-2 [62] (sU0) se ki taM uvaNihiA kAlANupuvvI ? 2 tivihA paNNattA, taM jahA-puvvANu0 pacchANu0 aNANu0 - se kiM taM puvvANu0 ?, 2 samae AvaliA ANa pANU thove lave muhutte ahoratte pakkhe mAse uU ayaNe saMvacchare juge vAsasae vAsa sahasse vAsasayasahasse puvvaMge puvve tuDiaMge tuDie aDaDaMge aDaDe avavaMge avave huhuaMge huhue uppalaMge uppale paumaMge paume NaliNaMge NaliNe atthaniUraMge atthaniUre auaMge aue nauaMge naue pauaMge paue cUliaMge cUliA sIsapaheliaMge sIsapaheliA paliovame sAgarovame osappiNI usappiNI poggala pariaDhe atItaddhA aNAgataddhA savvaddhA se taM puvvANu0 // anuyogadvAra // sU0 114 // (Ti0) ekaH samayaH sthitiryasya dravyavizeSasya sa tathA, evaM yAvadasaGkhyeyAH samayAH sthitiryasya sa tatheti pUrvAnupUrvI, zeSa bhAvanA tvatra pUrvoktAnusAreNa sukaraiva / atha kAlavicArasya prastutatvAtsamayAdezca kAlatvena prasiddhatvAdanuSaGgato vineyAnAM samayAdikAlaparijJAnadarzanAcca tadviSayatvenaiva prAkArAntareNa tamAha-'ahave' tyAdi, tatra samayo-vakSyamANa svarUpaH sarva-sUkSmaH kAlAMzaH, sa ca sarvapramANAnAM prabhavatvAt, prathamaM nirdiSTaH 1, tairasaGkhyeyai niSpannA AvalikA 2, saGkhyeyA AvalikAH 'ANa' tti ANaH eka ucchvAsa ityarthaH 3, tA eva saGkhyeyA niHzvAsaH, ayaM ca sUtre'nukto'pi draSTavyaH, sthAnAntaraprasiddhatvAditi 4, dvayorapi kAlaH 'pANu'tti ekaH prANurityarthaH 5, saptabhiH prANubhiH stokaH 6, saptabhiH stokairlavaH 7, saptasaptatyA lavAnAM muhUrtaH 8, triMzatA muhUrterahorAtraM 9, taiH paJcadazabhiH pakSaH 10, tAbhyAM dvAbhyAM mAsaH, 11, mAsadvayena RtuH 12, RtutrayamAnamayanam 13, ayanadvayena saMvatsaraH 14, paJcabhistairyugaM 15, viMzatyA yugairvarSazataM 16, tairdazabhirvarSasahasraM 17, teSAM zatena varSazatasahasra, lakSamityarthaH 18, caturazItyA ca lakSaiH pUrvAGgaM bhavati 19, tadapi caturazItyA lau guNitaM pUrvaM bhavati 20, tacca saptati koTilakSANi SaTpaJcAzacca koTisahasrANi varSANAm, uktaM ca-"puvvassa u parimANaM sayarI khalu huMti koDilakkhAu / chappaNNaM ca sahassA boddhavvA vAsakoDINaM // 1 // " sthApanA 70560000000000, idamapi caturazItyA lakSairguNitaM truTitAGgaM bhavati 21, etadapi caturazItyA lakSairguNitaM truTitaM bhavati 22, tadapi caturazItyA
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-2 415 lakSairguNaistamaTaTAGgaM 23, etadapi tenaiva guNakAreNa guNitamaTaTam 24, evaM sarvatra pUrvaH pUrvo rAzizcaturazItilakSasvarUpeNa guNakAreNa guNita uttarottararAzirUpatAM pratipadyata iti pratipattavyaM, tatazca avavAGgaM 25, avavaM 26, huhukAGgaM 27, huhukaM 28, utpalAGga 29, utpalaM 30, padmAGga 31, padmaM 32, nalinAGga 33, nalinaM 34, arthanipUrAGga 35, arthanipUraM 36, ayutAGga 37, ayutaM 38, nayutAGgaM 39, nayutaM 40, prayutAGga 41, prayutaM 42, cUlikAGgaM 43, cUlikA 44, zIrSa prahelikAGgaM 45, evamete rAzayazcaturazItilakSasvarUpeNa guNakAreNa yathottaraM vRddhA draSTavyAstAvad yAvadidameva zIrSaprahelikAGgaM caturazItyA lakSaiguNitaM zIrSaprahelikA bhavati 46, asyAH svarUpamaGkato'pi darzyate - 758263 2530730102411 579 735 699 75 696 406 218 966 848080 183296 agre ca catvAriMzaM zUnyazataM 140, tadevaM zIrSaprahelikAyAM sarvANyamUni caturNavatyadhikazatasaGkhyAnyaGkasthAnAni bhavanti, anena caitAvatA kAlamAnena keSAJcid ratnaprabhAnArakANAM bhavanapativyantarasurANAM suSamaduSSamArakasambhavinAM naratirazcAM ca yathAsambhavamAyUMSi mIyante, etasmAcca parato'pi saGkhyeya kAlo'sti, kintvanatizayinAmasaMvyavahAryatvAt, sarSapAdhupamayA'traiva vakSyamANatvAcca nehoktaH ? ki tarhi ? upamAmAtrApratipAdyAni palyopamAdInyeva, tatra palyopamasAgaropameatraiva vakSyamANasvarUpe, dazasAgaropama koTAkoTimAnA tvavasarpiNI, tAvanmAnaivotsarpiNI, anantA utsarpiNyavasapiryaH pudgalaparAvartaH, anantAste atItAddhA, tAvanmAnaivAnAgatAddhA, atItAnagata vartamAnakAlasvarUpA sarvAddhetyeSA pUrvAnupUrvI, zeSa bhAvanA tu pUrvoktAnusArataH sukaraiva, yAvat kAlAnupUrvI samAptA // 114 // [63] "se kiM taM paramANU ?, 2 duvihe pannatte, taM jahA- suhame a vavahArie a, tattha NaM je se suhume se Thappe, tesi NaM aNaMtANaM suhumapoggalANaM samudaya samiisamAgameNaM vavahArie paramANupoggale nipphajjai" (anuyogadvAra sU. 134) (TI0) 'se kiM taM paramANU' ityAdi, paramANurdvividhaH prajJaptaH-sUkSmo vyavahArikazca, tatra, sUkSmastatsvarUpAkhyAnaM prati sthApyaH, anadhikRta ityarthaH, 'se kiM taM vavahArie' ityAdi, nanu kiyadbhiH sUkSmai zcayikaparamANubhireko vyAvahArikaH paramANuniSpadyate ? atrottaram, 'aNaMtANa'mityAdi, anantAnAM sUkSmaparamANupudgalAnAM sambandhino ye samudAyA:-dvayAdisamudAyAtmakAni vRndAni teSAM yAH samitayo-bahUni mIlanAni tAsAM samAgamaH-saMyoga ekIbhavanaM samudayasamitisamAgamaH tena vyAvahArikaparamANupudgala eko niSpadyate, idamuktaM bhavati - nizcayanayaH - "kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparzaH kAryaliGgazca // 1 // " ityAdilakSaNasiddhaM nirvibhAgameva paramANumicchati, yastvetairanekairjAyate taM sAMzatvAt skandhameva vyapadizati, vyavahArastu tadanekatAniSpanno'pi yaH zastracchedAgnidAhAdiviSayo na bhavati tamadyApi tathAvidhasthUlatA'pratipatteH paramANutvena vyavaharati, tato'sau nizcayataH skandho'pi vyavahAranayamatena vyAvahArikaH paramANuruktaH,
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 jyotiSkaraNDakam [64] 'se NaM bhaMte ! vAvahArie paramANU asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhijjA ? haMtA ogAhijjA, se NaM tattha chijjejja vA bhijjejja vA ?, no iNaDhe samaDhe, no khalu tattha satthaM saMkamai / se NaM bhaMte ! agaNikAyassa majjhaMmajjheNaM viivaijjA ? haMtA, viivaijjA, se NaM tattha DajjhijjA ? no iNaDhe samaDhe, no khalu tattha satthaM saMkamai / se NaM bhaMte ! pukkhalasaMvaTTayassa mahAmehassa majjhamajjheNaM viivaijjA ? haMtA viivaijjA, se NaM tattha udayalle siyA ? no iNaDhe samaDhe, no khalu tattha satthaM saMkamai, se NaM bhaMte ! gaMgAe mahAnaIe paDisoyaM havvamAgacchejjA ? haMtA havve AgacchejjA, se NaM tattha vinighAyamAvajjejjA ? no iNaDhe samaDhe, no khalu tattha satthaM saMkamai, se NaM bhaMte ! udakAvatte udagabiMdu vA ogAhejjA ? haMtA ogAhejjA, se NaM tattha vikutthejja vA pariyAvajjejja vA ? no iNaDhe samaDhe, no khalutattha satthaM saMkamai / (anu. sU. 134) (gA. 100) 'se NaM bhaMte !' ityAdi sa bhadanta ! vyAvahArikaparamANuH kadAcid asiHkhaGgaM taddhArAM vA kSuronApitopakaraNaM taddhArAM vA avagAheta-AkrAmed ? atrottaraM - 'hantAvagAheteti' hanteti komalAmantraNe abhyupagamadyotane vA avagAheteti ziSyapRSTArthasyAbhyupagamavacanaM punaH pRcchati - sa tatrAvagADhaH saMzchidyeta vA dvidhA kriyeta bhidyeta vA - anekadhA vidAryeta sUcyAdinA vastrAdivadvA sacchidraH kriyeta ? uttaramAha - nAyamarthaH samarthaH, naitadevamiti bhAvaH, atropapattimAha- na khalu tatra zastraM krAmati, idamuktaM bhavatiyadyapyananteH paramANubhiniSpannAH kASTAdayaH zastra cchedAdi viSayA ddaSTAstathApyanantakasyApyanantabhedatvAt tAvatpramANenaiva paramANvanantakena niSpanno'sau vyAvahArikaH paramANuAhyo yAvatpramANena niSpanno'dyApi sUkSmatvAnna zastracchedAdiviSayatAmAsAdayatIti bhAvaH / punarapyAha- sa bhadantAgnikAyasyavormadhyaMmadhyenaantare vyativrajed- gacchet ? hantetyAdhuttaraM pUrvavat, navaraM zastramihAgnizastraM grAhyaM, punaH pRcchati - 'se NaM bhaMte ! pukkhale 'tyAdi idamapi sUtraM pUrvavadbhAvanIyaM, navaraM puSkara saMvartasyamahAmeghasyeyaM prarUpaNA-ihotsarpiNyAmekaviMzativarSasahasramAne duSSamaduSSamAlakSaNe prathamArake'tikrAnte dvitIyasyAdau sakalajanasyAbhyudayArthaM krameNAmI paJca mahAmeghAH prAdurbhaviSyanti, tadyathA-puSkalasaMvartaka udakarasaH prathamaH dvitIyaH kSIrodastRtIyo dhRtodazcaturtho'mRtodaH paJcamo rasodaH, tatra puSkalasaMvargo'sya bharatakSetrasya puSkalaM-pacuramapi sarvamazubhAnubhAvaM bhUmirukSatAdAhAdikaM prazastodakena saMvartayati-nAzayati, evaM zeSameghavyApAro'pi prathamAnuyogAdavagantavyaH, 'udaullesiya'tti udakenAH syAdityarthaH, zastratA cAtrodakasyAvaseyA, 'se NaM bhaMte ! gaMgAe' ityAdi, gaGgAyA mahAnadyAH pratizroto havvaM-zIdhramAgacchet, pUrvAdyabhimukhe gaGgApravAhe vahati sati, pazcimAdyabhimukha: sa Agacchet tanmadhyeneti bhAvaH 'viNihAya' mityAdi, vinighAtaH-tatsrotasi pratiskhalanaM tamApadyeta-prApnuyAt, zeSaM pUrvavat, 'se NaM bhaMte ! udagAvatta' mityAdi, udakAvartodakabindormadhye avagAhya tiSThedityarthaH ?, sa ca tatrodakasamparkAt kuthyedvA-pUtibhAvaM yAyAt paryApadyet vA-jalarupatayA pariNamedityarthaH zeSaM tathaiva, pUrvoktamevArthaM saMkSepataH prAha'satyeNa' gAhA gatArthAH navaraM lakSaNamevAsyedamabhidhIyate, na punastaM ko'pi chettuM bhettumArabhate ityetat kilazabdena sUcayati /
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-2 417 [64] (sU0) aNaMtANaM vAvahAriyaparamANupoggalANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA ussaNhasaNhiyA aTTha ussaNhasaNhiyA egA sahasaNhiyA aTTha sahasaNhiyAu sA egA uddhareNU aTTha uDDareNU sA egA tasa-vAlAgrAdi reNU aTTha tasareNUo sA egA rahareNU aTTha rahareNuo devakuruuttarakuruNaM maNuANaM se ege vAlagge, aTTha devakuruuttarakuruNaM maNuyANaM vAlaggA ege harivAsarammagavAsANaM maNuANaM se ege vAlagge, aTTa harivassarammagavAsANaM maNussANaM vAlaggA hemavayaheraNNavayANaM maNussANaM se ege vAlagge, aTTa hemavayaheraNNavayANaM maNuyANaM vAlaggA puvvavideha avara videhANaM maNussANaM se ege vAlagge, aTTha puvvavideha avaravidehANaM maNussANaM vAlaggA bharahaeravayANaM maNussANaM se ege vAlagge aTTha bharahaeravayANaM maNussANaM vAlaggA sA egA likkhA, aTTha likkhAo sA egA jUA, aTTha jUAo se ege javamajhe, aTTha javamajjhe se ege aMgule / eeNaM aMgulANa pamANeNaM cha aMgulAi pAdo bArasa aMgulAI vihatthI cauvIsaM aMgulAI rayaNI aDayAlIsaM aMgulAi kucchI chatravai aMgulAI se ege daMDe i vA dhaNU i vA juge i vA nAliA i vA akkhe i vA musale i vA eeNaM dhaNuppamANeNaM do dhaNusahassAI gAuaM cattAri gAuAI joaNaM // sU. 101 // (TI0) anantAnAM vyAvahArikaparamANupudgalAnAM samudayasamitisamAgamena yA paramANuteti gamyate, sA ekA atizayena zlakSNA zlakSNazlakSNA saiva zlakSNazlakSNikA, uttarapramANApekSayA ut-prAbalyena zlakSNa zlakSNikA utzlakSNalakSNikA, iti zabdaH svarUpa pradarzane, vA zabda uttarApekSayA samuccaye, evaM zlakSNazlakSNiketi vA ityAdiSvapi vAcyam, ete cotzlakSNa zlakSNikAdayo yadyapi yathottaramaSTaguNatvena pratipAdayiSyante tathApi pratyekamanantaparamANu niSpannatvaM sAmyaM na vyabhicarantyataH prathamaM nirvizeSitamapyuktaM 'sA egA usaNhasaNhiyAi vA' ityAdi, prAktanapramANAdaSTaguNatvAdUrdhvareNvapekSayA tvaSTabhAgavartitvAt zlakSNa zlakSNiketyucyate, svataH parato vA UrdhvAdhastiryakcalanadharmA reNurUdhvareNuH etAni cotzlakSNazlakSNikAdIni trINi padAni 'paramANU tasareNU' ityAdi gAthAyAM anuktanyAyupalakSaNatvAd draSTavyAni trasyati-paurastyAdi vAyuprerito gacchati yo reNuH sa trasareNuH, rathagamanotkhAto reNU rathareNuH, nAlAgrabhikSAdayaH pratItAH, devakurUttarakurU harivarSa ramyakAdinivAsi mAnavAnAM kezasthUlatA krameNa kSetrazubhAnubhAvahAni bhAvanIyA, zeSaM nirNItArthameva / [68] (sU0) se NaM palle egAhiyabehiyatehiyANaM ukkoseNaM sattarattaparUDhANaM sammaDhe sanniciyabharie vAlaggakoDINaM, teNaM vAlaggA no aggI DahejjA no vAU harijjA no kutthejjAno palividdhaMsijjA No pUittAe havvamAgacchejjA // sU. 138 // (Ti0) sa palyaH 'egAhiya beyAhiya teyAhiya' ti SaSThIbahuvacanalopAdekAhika dvayAhikatrayAhikANAmutkarSataH saptarAtraprarUDhAnAM bhRto vAlAgrakoTInAmiti sambandhaH, tatra muNDite zirasi ekenAnA yAvatpramANA vAlAgrakoTya uttiSThanti tA ekAhikyaH, dvAbhyAM tu yA uttiSThanti tA dvayAhikyaH tribhistu vyAhikyaH, kathaMbhUta ityAha-'saMmRSTa' AkarNapUritaH, 'sannicitaH' pracayavizeSAnibiDIkRtaH / kiM
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 jyotiSkaraNDakam bahunA ? evaM bhUto'sau bhRto yena tAni vAlAgrAhi nAgnirdahet na vAyurapaharet, atIva nicitatvAdagnipavanAvapi na tatra kramete ityarthaH, 'no kuhejja' tti no kuthyeyuH pracayavizeSAdeva zuSirAbhAvAt vAyorasambhavAcca nAsAratAM gaccheyuH, ata eva ca 'no parividdhaMsejja' tti kapitayaparizATanamapyaGgI kRtya na parividhvaMserannityarthaH, ata eva ca 'no pUittAe havvamAgacchejja' tti na pUtitvena kadAcidapyAgaccheyuH - na kadAcid durgandhitAM prApnuyurityarthaH / __ [69] (sU0) tatthaNaM egamege vAlagge asaMkhejjAI khaMDAI kijjai, te NaM vAlaggA diTThI ugAhaNAo asaMkhijjaibhAgamittA suhumassa paNagajIvassa sarIrogAhaNAo u asaMkhejjaguNA / // sU0 138 // (Ti0) 'jAva tattha NaM egamege vAlagge asaMkhejjAi' mityAdi pUrvaM vAlAgrANi sahajjAnyeva gRhItAni, atra tvekaikamasaGkhyeyakhaNDIkRtaM gRhyate iti bhAvaH, evaM satyekaikakhaNDasya yanmAnaM bhavati tannirUpayitumAha - 'te NaM vAlaggA diTThI - ogAhaNAo 'ityAdi', 'tAni' khaNDIkRtavAlAgrANi pratyekaM dRSTavagAhanAtaH kim ? asaMkhyeyabhAgamAtrANi, ddaSTiH - cakSuArotpannadarzanarUpA sA'vagAhatepariccheda-dvAreNa pravartate yatra vastuni tadeva vastu dRSTayavagAhanA procyate, tato'saGkhyeya bhAgavartIni pratyekaM vAlAgrakhaNDAni mantavyAni, idamuktaM bhavati - yat pudgaladravyaM vizuddhacakSurdarzanI chadmasthaH pazyati tadasaGkhyeya bhAgamAtrANyekaikazastAni bhavanti / [73] (sU0) tesi NaM bhaMte ! puSphaphalANaM kerise AsAe pannatte ? goyamA ! se jahAnAmAe ranno cAuraMta cakkavaTTissa kallANabhoyaNajAe sayasahassanippane vannovavee gaMdhovavee rasovavee AsAyaNijje visAyaNijje deppaNijje dappaNijja mayaNijje hiNijje savvidiyagAya palhAyaNijje AsAe, itto iTTattarAge ceva pannatte / (jaMbu. pra.sU. 22) (Ti0) 'tesi NaM mityAdi, teSAM-puSpaphalAnAM kalpadruma sambandhinAM kIdRzaH-ka AsvAdaH prajJapto, yAni pUrvasUtre yugminAmAhAratvena vyAkhyAtAnIti gamyaM, bhagavAnAha - gautama ! tadyathA nAma rAjJaH, sa ca rAjA loke katipayadezAdhIzo'pi syAdata Aha-catuva'nteSu samudratrayahimavatparicchineSu cakreNa vattituM zIlamasyeti caturanta cakravartI, ataH samRddhayAdau ve (zrIsi0 8-1-44) tya nena dIrghatvaM, anena vAsudevato vyAvRttiH kRtA, tasya kalyANaM - ekAnta sukhAvahaM bhojanajAtaM - bhojana vizeSaH zatasahasraniSpannaM - lakSavyayaniSpannaM, varNenAtizAyineti gamyate, anyathA sAmAnya bhojanasyApi varNamAtravattA sambhavatyeveti kimAdhikyavarNana ? upapetaMyuktaM, yAvadatizAyinA sparzanopayetaM yAvat gandhena rasena cAtizayeno patetaM, AsvAdanIyaM sAmAnye visvAdanIyaM vizeSatastadrasamadhikRtya dIpanIyaM - agnivRddhikaraM dIpayati jaTharAgnimiti dIpanIyaM, bAhula kAtkarttaryanIyapratyayaH, evaM darpaNIyamutsAha vRddhihetutvAt, madanIyaM-manmathajanakatvAt bRMhaNIyaM dhAtUpacayakAritvAt sarvANi indriyANi gAtraM ca prahlAdayatIti sarvendriya gAtra prahlAdanIyaM vaizadyahetutvA teSAM puSpaphalAnAmitaH cakravartibhojanAdiSTatarakAdirevAsvAdazcaiva prajJaptaH /
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-2 419 [87] (sU0) kaivihe NaM bhaMte ! rAhU pannatte ? goyamA ! duvihe rAhU pannatte, taM jahA-dhuvarAhU pavvarAhU ya tattha NaM je se dhuvarAhU se NaM bahulavakkhassa paDivae Arabbha pannarasai bhAgeNaM pannarasabhAgamAvare mANe ciTThai, taM jahA-paDhamAe paDhamaM bhAge biiyAe biiyaM bhAgaM jAva pannarasIe pannarasaM bhAgaM, taM ceva sukkapakkakhe uvadaMsemANe uvaciTThai, taM jahA-paDhamAe paDhamAe paDhamaM bhAgaM biiyAe biiyaM bhAgaM jAva panarasaM bhAgaM / (kSetrasamAsa) [41] (sU0) 'paMcasaMvaccharie NaM bhaMte ! juge kevaiyA ayaNA ? kevaiyA uU ? kevaiyA mAsA ? kevaiyA pakkhA ? kevaiyA ahorattA? kevaiyA muhuttA pannattA ? goyamA ! paMcasaMvaccharie NaM juge dasa ayaNA tIsaM uU saDhei mAsA ege vIsuttare pakkhasae aTThArasa tIsA ahorattasayA caupaNNaM muhuttasahassA nava sayA pannattA" / (Ti0) 'paMcasaMvaccharie NaM bhante ! juge' ityAdi, paJca saMvatsarA saurA mAnamasyeti paJcasaMvatsarikaM yugaM, anena nottara sUtreNa daza ayanA ityAdikena virodhaH, candra saMvatsaropayoginAM candrAyaNAnAM tu catustriMzadadhika zatasya sambhavAt, tatra bhadanta ! katyayanAni prajJaptAni ?, kiyanta RtavaH, evamiti sautraM padaM evaM sarvatra yojanA kAryetyarthAbhivyaJjakaM, tena kiyanto mAsAH pakSAH ahorAtrAH kiyanto murkhatA prajJaptAH ? bhagavAnAha - gautama ! paJca saMvatsarike yuge daza ayanAni, prativarSamayanadvayasambhavAt, evaM triMzatavaH, pratyayanaM Rtutraya sambhavAt, atra sUrya saMvatsaraSaSThAzaM eka SaSTi dinamAnaH sUryatureva', na tu RtusaMvatsaraSaSThAMzaH SaSThi dina pramANo laukikartuH tathA ca sati SaSTirmAsA ityuttara sUtraM viruNaddhi, tathA SaSTirmAsAH saurAH pratiRtu mAsadvaya sambhavAt, ekaviMzatyuttaraM pakSazataM, pratimAsaM pakSadvayasambhavAt, aSTAdaza zatAni triMzadadhikAnyahorAtrANAM pratyayanaM 183 ahorAtrA ste ca dazaguNAH 1830, muhUrtAzca catuSpaJcAzatsahasrANi nava ca zatAni pratyahorAtraM triMzanmuhUrtA iti yugAhorAtrANAM 1830 saGkhyAGkAnAM trizatA guNane ukta saMkhyAsambhavAt // [70] (suu0)| (Ti0) ekaikasya bhadanta ! saMvatsarasya kati mAsAH prajJaptAH ? gautama ! dvAdaza mAsAH prajJaptAH, teSAM dvividhAni nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-laukikAni lokottarANi ca, tatra lokaH - pravacanabAhyo janasteSu prasiddhatvena tatsambandhIni laukikAni lokaH prAgukta eva tasmAtsamyagjJAnAdiguNayuktatvena uttarAH-pradhAnAH lokottarAH - jainA steSu prasiddhatvena tatsambandhIni lokottarANi, atra vRddhi-vidhAnasya vaikalpikatvena yathAzrutarupasiddhiH, tatra laukikAni nAmAnyamUni tadyathA-zrAvaNo bhAdrapadaH yAvatkaraNAt AzvayujaH kArtiko mArgazIrSaH pauSo mAdhaH phAlgunazcaitraH vaizAkho jyeSTa ASADha iti, lokottarANi nAmAnyamUni, tadyathA- prathamaH zrAvaNo'bhinandito dvitIyaH pratiSThita stRtIyo vijayaH caturthaH prItivardhanaH paJcamaH zreyAn SaSThaH zivaH saptamaH ziziro'STamohimavAn, sUtre ca padapUraNAya saha zabdena samAsaH tena himavatA saha zizira ityAgataM ziziraH himavAMzceti navamo vasantamAsaH dazamaH kusumasambhavaH ekAdazo
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSkaraNDakam nidAdhaH dvAdazo vanaviroha iti, atra sUryaprajJapti vRttau abhinanditasthAne abhinandaH vanavirohasthAne tu banavirodhI iti / 420 [70] (sU0) 'egamegassa NaM bhaMte ! mAsassa kai pakkhA pannattA ?, goyamA ! duve pakkhA pannattA, taMjahA- bahulapakkhe sukkapakkhe ya' / (Ti0) 'egamegassa' ityAdi, ekaikasya bhadanta ! mAsasya kati pakSAH prajJaptAH ? gautama ! dvapakSau prajJaptau tadyathA - kRSNapakSo yatra dhruvarAhuH svavimAnena candravimAnamAvRNoti tena yo'ndhakArabahula: pakSa: sa bahula pakSa: zuklapakSo yatra sa eva candravimAnamAvRttaM muJcati tena jyotsnAdhavalitatayA zuklaH pakSaH sa zuklapakSaH, dvau cakArau tulyatAdyotanArthaM tena dvAvapi pakSau sadRzatithinAmakau sadRzasaGkhyAko bhavati iti / [70] (sU0 ) egamegassa NaM bhaMte! pakkhassa kai divasA pannattA ?, goyamA ! pannarasa divasA pannattA, taMjahA - paDivAdivase biiyAdivase jAva pannarasidivase / eesi NaM bhaMte ! pannarasaNhaM divasANaM kai nAmadhijjA pannattA ?, goyamA ! pannarasa nAmadhijjA pannattA, taMjahA - puvvaMge siddhamaNorame ya maNohare ceva / jasabhadde ya jasahare savvakAmasamiddhae // 1 // iMdamuddhAbhisitte ya somaNasa dhaNaMjae ya boddhavve / atthasiddhe abhijAe accasaNa sayaMjae ceva // 2 // aggivese u uvasame, divasANaM nAmadhijjAI / (Ti0) 'egamegassa Na' mityAdi, ekaikasya pakSasya kRSNazuklAnyatarasya bhadanta ! kati divasAH prajJaptAH ?, yadyapi divasazabdo'horAtre ruDhastathApi sUryaprakAzavataH kAlavizeSasyAtra grahaNaM, rAtri vibhAgapraznasUtrasyAgre vidhAsyamAnatvAt, gautama ! paJcadaza divasAH prajJaptAH, etacca karmamAsApekSayA dRSTavyaM tatraiva pUrNAnAM paJcadazAnAmahorAtrANAM sambhavAttadyathA pratipadivasaH pratipadyate pakSasyAdyatayA iti pratipat prathamo divasa ityarthaH tathA dvitIyA dvitIyo divaso yAvatkaraNAt tRtIyA tRtIyo divasa ityAdigrahaH, ante paJcadazI paJcadazo divasaH eteSAM bhadanta ! paJcadazAnAM divasAnAM kati ! nAmadheyAni prajJaptAni ? gautama ! paJcadaza nAmadheyAni prajJaptAni tadyathA- prathamaH pUrvAMgo dvitIya siddhamanoramastRtIyo manoharazcaturtho yazobhadraH paJcamo yazodharaH SaSThaH sarvakAmasamRddhaH saptama indramUrddhAbhiSikto'STamaH saumanaso navamo dhanaJjayaH dazamo'rthasiddhaH ekAdazo'bhijAto dvAdazo'tyazanaH trayodazaH zataJjayaH caturdazo'gnivezmaH paJcadaza upazama iti divasAnAM bhavati nAmadheyAni iti / - [91] (sU0) egamegassa NaM bhaMte! pakkhassa kai rAIo pannattAo ?, goyamA ! pannarassa rAIo pannattAo, taMjahA - paDivA rAI biiyA rAI taiyA rAI jAva pannarasIrAI / eesi NaM bhaMte ! pannarasahaM rAINaM kai nAmadhejjA paNNattA ? goyamA! pannarasa nAmadhejjA pannattA, taMjahA - uttamA ya sunakkhattA, elAvaccA jasodharA / somaNasI ceva tahA, sirisaMbhUyA ya AhiyA // 1 // vijayA ya vejayaMtI, jayaMtI aparAiyA / icchA ya samAhArA, teyA tahaceva aiteyA // 2 // devANaMdA rAI rayaNINaM nAmadhijjAMi /
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa - 2 (Ti0) 'egamegassa' ityAdi ekaikasya bhadanta ! pakSasyakati rAtrayo'nantaroktadivasAnAmeva caramAMzarupAH prajJaptAH ?, gautama ! paJcadaza rAtrayaH prajJaptAH, tadyathA- pratipadrAtriH yAvatkaraNAd dvitIyAdirAtriparigrahaH, evaM paJcadazIrAtririti / eAsiNaM mityAdi, praznasUtraM sugamaM, uttara sUtre gautama ! paJcadaza nAmadheyAni prajJaptAni tadyathA - uttamA pratipadrAtri:, sunakSatrA dvitIyArAtri:, elApatyA tRtIyA yazodharA caturthI saumanasA paJcamI zrIsambhUtA SaSThI vijayA saptamI, vaijayantI aSTamI jayantI navamI aparAjitA dazamI icchA ekAdazI samAhArA dvAdazI tejAstrayodazI atitejAzcaturdazI devAnandA paJcadazI niratyapi paMcadazyA nAmAntaraM imAni rajanInAM nAmadheyAni / - [316] (sU.pra.sU. 25) tIse NaM tAvakhettaMNaM kevaiyaM AyAmeNaM Ahiyatti vaejjA ? ' tA atari joyaNasahassAiM tiNNi ya tettIse joyaNasae joyaNatibhAge ca AyAmeNa Ahaetti vaejjA / (Ti0) 'tA se NaM mityAdi, tA iti pUrvavat, tApakSetraM AyAmataH sAmastyena dakSiNottarAyatatayA kiyat kiM pramANamAkhyAtamiti vadet ? bhagavAnAha 'tA aTTuttara' mityAdi tA iti pUrvavat aSTasaptatiH yojanasahasrANi trINi yojanazatAni trayastrizAnitrayastriMzadadhikAni yojanavibhAgaM ca yAvadAyAmena dakSiNottarAyatatayA AkhyAtamiti vadet, tathAhi - sarvAbhyantare maNDale varttamAnasya sUryasya tApakSetraM dakSiNottarAyatatayA merorArabhya tAvadvardhate yAvallavaNa samudrasya SaSTo bhAgaH, uktaM ca 421 " merussa majjhabhAgA jAva ya lavaNassa ruMdachabbhAgA / tAvAyAmo eso sagaDuddhIsaMThio niyamA // 1 // " - [319] (sU.pra.sU. 25) tA uddhImuhakalaMbuA puSpasaMThitA tAvakkhettasaMThitI paM. aMto saMkuDA bAhiM vitthaDA aMto vaTTA bAhiM pithulA aMto aMkamuha saMThitA bAhiM satthimuha saMThitA ubhao pAseNaM tase duve bAhAo avaTThitAo bhavaMti paNatAbhIsaM ra joyaNasahassAiM AyAmeNaM, tIse duve bAhAo aNavaTThitAo bhavaMti, taM0 savvabbhaMtariyA ceva bAhA savvabAhiriyA ceva bAhA, tattha ko hetUtti vaejjA ?, tA ayaNNaM jaMbuddIve ddIve jAva parikkheveNaM tA jayANaM sUrie savvabdhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM uddhImuha kalaMbuApuSphasaMThitA tAvakhettasaMThitI AhitAnivadejjA aMto saMkuDA bAhiM vitthaDA aMto vaTTA bAhiM pithubhA aMto aMkamuha saMThitA bAhiM satthimuha saMThiA, duhato pAseNaM tIse tatheva jAva savvabAhiriyA ceva bAhA, tIse NaM savvabdhaMtariyA bAhA maMdarapavvayaMteNa Nava joyaNasahassAiM cattAri ya chalatIse joyaNasate Nava ya dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM AhitAni vadejjA, tA se NaM parikkhevavisese kato AhitAni vadejjA ? tA je NaM maMdarassa pavvayassa parikkheve taM parikkhevaM tihiM guNittA dasahiM chittA dasahiM bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese AhitAni vadejjA, tIse NaM savvabAhiriyA bAhA bhavaNasamuddateNaM cauNauti joyaNa sahassAiM aTTha ya aTThasaTTe joyaNa sate catAri ya dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM AhitAni vadejjA, tA se NaM parikkhevavisese kato
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 jyotiSkaraNDakam AhitAni vadejjA ? tA je NaM jaMbuddIvassa 2 parikkheve taM parikkhevaM tihi guNittA dasahi chettA dasahi bhAge hIramANe esa NaM parikkheva visese AhitAni vadejjA. (Ti0) tameva prakAramAhaM-'uddhIkhe'tyAdi, UrdhvamukhakalambukapuSpasaMsthitA-Urdhvamukhasya kalambukApuSpasyeva-nAlikApuSpasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA, tApakSetrasaMsthitiH prajJaptA, mayA zeSaizca tIrthakRdbhiH, sA kathambhUtetyata Aha-antaH-merudizisaGkucA-saGkucitAhiH-lavaNadizi vistRtA, tathA antarmerudizi vRttA-pUttArddhavalayAkArA sarvatovRttamerugatAn trIn dvau vA dazabhAgAnanavyApya tasyA vyavasthitatvAt, bahirlavaNadizi pRthulA mutkalabhAvena vistAramupagatA, etadeva saMsthAnakathanena spaSTayati-'aMto aMkamuhasaMThiyA bAhiM satthimuhasaMThiya'tti antarmerudizi aGka:padmAsanopaviSTasyotsaGgarUpa AsanabandhaH tasya mukhaM-agrabhAgo'rddhavalayAkArastasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA bahirlavaNadizi svastikamukhasaMsthitA-svastikaH-supratItaH tasya mukhaM-agrabhAgaH tasyevAtivistIrNatayA saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA, 'ubhaopAseNaM ti ubhayapAdhaina meruparvatasyobhayoH pArzvayostasyAH-tApakSetrasaMsthiteH sUryabhedena dvidhAvyavasthitAyAH pratyekamekaikabhAvena ye dve bAhe te AyAmena-jambUdvIpagatamAyAmamAzrityAvasthite bhavataH, sA caikaikA AyAmataH kiMpramANA ityAhaJcacatvAriMzat 2 yojanasahasrANi 45000, tasyAstApakSetrasaMsthiterekaikasyA dve ca bAhe anavasthite bhavataH, tadyathA-rvAbhyantarA sarvabAhyA ca, tatra yA merusamIpe viSkambhamadhikRtya bAhA sA sarvAbhyantarA, yA tu lavaNadizi jambUdvIpa.....te viSkambhamadhikRtya bAhA sA sarvabAhyA, AyAmazca dakSiNottarAyatatayA pratipattavyo viSkambhaH pUrvAparAyatatayA, vamukte sati bhagavAn gautamaH svaziSyANAM spaSTAvabodhanArthaM bhUyaH pRcchati-'tatthe 'tyAdi, tatra-tasyAmevaMvidhAyAmanantaditAyAM vastuvyavasthAyAM ko hetuH ? - kA upapattiriti bhagavAn vadet ?, evamukte bhagavAnAha-'tA ayaNNa'mityAdi, tatra jambUdvIpavAkyaM pUrvavat paripUrNa bhAvanIyaM, 'tA jayA Na 'mityAdi, tatra yadA sUryaH sarvAbhyantaramaNDalamupasaGkamyacAraM carati tadA 'uddhamuhakalaMbuyApuSphe tyAdi, prAgvat vyAkhyeyaM yAvatsarvAbhyantarA bAhA sarvabAhyA ca bAhA, 'tIseNa'mityAdi, tasyAstApakSetrasaMsthiteH sarvAbhyantarA bAhA meruparvatAnte-meruparvatasamIpe, sA ca parikSepeNa-mandaraparikSepagatayA nava yojanasahasrANi catvAri yojanazatAni SaDazItyadhikAni nava ca dazabhAgA yojanasya 9486 - AkhyAtaMmayA iti vadet, evamukte bhagavAn gautamaH praznayati-'tA se Na'mityAdi, tA iti prAgvat, sa tApakSetrasaMsthitaparikSepavizeSo-maMdaraparirayaparikSepaNavizeSaH kutaHkasmAtkAraNAdevaMpramANa AkhyAto nono'dhiko veti vadet, bhagavAnAha-'tA toNa mityAdi, tA iti pUrvavat, yo Namiti vAkyAlaGkAre mandarasya-meroH parvatasya parikSepa:-parirayagaNitaprasiddhastaM rekSepaM tribhirguNayitvA tadanantaraM ca dazabhizchitvA-vibhajya, atha kasmAdevaM kriyata iti cet, ucyate, iha sarvAbhyantare maNDale vartamAnaH sUryo jambUdvIpagatasya cakrAvAlasya yatra tatra pradeze tattaccakravAlakSetrapramANAnusAreNa trIn dazabhAgAn prakAzayati, etacca prAgevoktaM, samprati ca mandarasamIpe tApakSetre cintA kriyamANA vartatetato mandaraparirayaH sukhAvavodhArthaM prathamatastrirguNyate guNayitvA ca
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 423 pariziSTa - 2 dazabhirvibhajyata iti, dazabhizca bhAge hriyamANe yathoktaM mandarasamIpe tApakSetraparimANamAgacchati, tathAhimandaraparvatasya viSkambho daza sahasrANi 10000 teSAM vargo daza koTyaH 100000000 tAsAM dazabhirguNane TizataM 1000000000 asya vargamUlAnayane labdhAni ekatriMzatsahasrANi SaT zatAni kiJcinyUnatrayoviMzatyadhikAninavaraM vyavahArataH paripUrNAni vivakSyante 31623, eSa rAzistribhirguNyate, jAtAni caturnavatiH sahasrANi aSTau zatAni konasaptavyadhikAni 94869, eteSAM dazabhirbhAgahAre labdhAni nava yojanasahasrANi zvatvAri zatAni SaDazItyadhikAni nava ca dazabhAgA yojanasya, tata eSa etAvAnanantaroditapramANaH parikSepavizeSo - mandaraparirayaparikSepavizeSastApakSe saMtviterAkhyAta iti vadet svaziSyebhyaH, ayaM cArtho'nyatrApyuktaH - " mandaraparirayarAsItiguNe dasabhAiyaMmi jaM laddhaM hoi tAvakhettaM abhitaramaMDale raviNo // 1 // [321] (sU.pra.sU. 25) tA jayA NaM sUrie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kiMsaMThiyA tAvakhittasaMThitI Ahiyatti vaejjA ? tA uDDImuhakalaMbuyApupphasaMThANasaMThiyA tAvakhittasaMThiI jAva bAhiriyA ceva bAhA, tIse NaM savvabbhaMtariyA bAhA maMdarapavvayaMteNa chajjoyaNa - sahassAiM tiNNi ya cavIse joyaNasae chacca dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM Ahiyatti vaejjA, tIse NaM parikkhevavisese kao Ahiyatti vaejjA ? tA je NaM maMdarassa pavvayassa parikkheve taM parikkhevaM dohiM guNettA sesaM taheva, tIse NaM savvabAhiriyA lavaNasamuddateNaM tevaTThi joyaNasahassAiM doNNi ya paNayAle joyaNasae chacca dasabhAge joyaNassa ya parikkheveNaM Ahiyatti vaejjA, tIse NaM parikkheva - visese kao Ahietti vaejjA ? tA je NaM jaMbUdIvassa parikkheve taM parikkhevaM dohiM guNettA dasahiM chettA dasahiM bhAgehiM haramANe esa NaM parikkhevavisese Ahiyatti vaejjA / ca 10 (Ti0) tadevaM sarvAbhyantare maNDale varttamAne sUrye mandarasamIpe tApakSetrasaMsthite: rvAbhyantarabAhAyA tasyA viSkambhaparimANamuktaM, idAnIM lavaNasamudradizi jambUdvIpaparyante yA sarvabAhyA bA viSkamaparimANamAha-'tIse NaM 'mityAdi, tasyAH -tApakSetrasaMsthite: lavaNasamudrAnte - lavaNasamudrasamIpe sarvabAhyA bAhA sA paripeNa- jambUdvIpaparirayaparikSepeNa caturnavatiyojanasahasrANi aSTau aSTaSaSTyadhikAni yojanazatAni caturazca dazabhAgAn yojanasya 94868 yAvadAkhyAtA iti vadet, atraiva spaSTAvabodhAdhAnAya praznaM karoti - 'tA se NaM 'mityAdi, tA iti pUrvavat sa etAvAn parikSepavizeSastApakSetrasaMsthite: kuta: ? kasmAt kAraNAdAkhyAto nono'dhiko veti vadet gavAnAha - 'tA je NaM 'mityAdi, tA iti pUrvavat yo jambUddhIpasya parikSepaH- parirayagaNitaprasiddhastaM parikSepaM tribhirguNayitvA danantaraM ca dazabhizchitvA - dazabhirvibhajya atrArthe kAraNaM prAguktamevAnusaraNIyaM, dazabhirbhAge hriyamANe yathoktaM jambUdvIparyante tApakSetraparimANamAgacchati, tathAhi - jambUdvIpasya parikSepastrINi lakSANi SoDaza sahasrANi ddhe zate saptaviMzatya....... ke 316227 trINi gavyUtAni 3 aSTAviMzaM dhanuH zataM 128 trayodaza aGgulAni 13 ekamarddhAGgulaM, etAvatA ca yojanamekaM kila kiJcinyunamiti vyavahArataH
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 jyotiSkaraNDakam paripUrNaM vivakSyate, tato dve zate aSTAviMzatyadhike veditavye 316228, eSa tribhirguNyate jAtAni nava lakSANi aSTacatvAriMzatsahasrANi SaTzatAni caturazItyadhikAni 948684, eteSAM dazabhi bhAgo hiyate, labdhaM yazoktaM jambUdvIpaparyante sarvabAhyAyA bAhyAyA viSkambha parimANaM / [146] je NaM doccassa saMvacchassa AI se NaM paDhamassa caMdasaMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae, taM samayaM ca NaM caMde keNaM nakkhatteNaM joei ? tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM chavvIsaM muhuttA chavvIsaM ca bAvaTThIbhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThIhA chettA caupaNNaM cunniyA bhAgA sesA, taMsamayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joei ? tA puNavvasuNA, puNavvasussa solasa muhuttA aTTha ya bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chittA bIsaM cuNNiyA bhAgA sesA / I (Ti0 ) tA je Na mityAdi, yo dvitIyasya cAndrasaMvatsarasyAdiH - AdisamayastasmAdanantaro yaH puraskRtaH atItasamayaH sa prathamacAndrasaMvatsarasya paryavasAnaM - paryavasAnasamayaH, 'taM samayaM ca NaM'mityAdi tasmizcAndrasaMvatsara paryavasAnabhUte samaye candraH kena nakSatreNa saha yogaM yunakti - karoti ? bhagavAnAha-'tA uttarAhi' ityAdi, iha dvAdazabhiH paurNamAsIbhizcAndraH saMvatsaro bhavati, tato yadeva prAk dvAdazyAM paurNamAsyAM candranakSatra yoga parimANaM coktaM tadevAnyUnAtiriktamatrApi draSTavyaM, tathaiva gaNita bhAvanA karttavyA, evaM zeSa saMvatsaragatAnyAdiparyavasAnasUtrANi bhAvanIyAni yAvatprAbhRtaparisamAptiH, navaraM gaNita bhAvanA kriyate tatra dvitIyasaMvatsaraparisamAptizcaturviMzatitama paurNamAsI parisamAptau tatra dhruvarAziH SaTSaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrttasya paJca dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya eka saptaSTibhAga: 66 / 5 / 1 ityevaM pramANazcaturviMzatyA guNyate, jAtAni paJcadaza zatAni caturazItyadhikAni muhUrttAnAM muhUrttagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM viMzatyuttaraM zatamekasya ca dvASaSTibhAgasya caturviMzatiH saptaSTibhAgAH 1584/120/24 tata etasmAdaSTabhi muhUrttazatairekonaviMzatyadhikairekasya ca muhUrttasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTi bhAgasya SaTSaSTayA saptaSTibhAgairekaH paripUrNo nakSatraparyAyaH zuddhayati, tataH sthitAni pazcAtsapta muhUrttazatAni paJcaSaSTyadhikAni muhUrttagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM paJcanavatirekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH 765/95/25 tato 'mUle satteva coyAlA' ityAdi vacanAt saptabhizcatuzcatvAriMzadadhi rmUhUrtazatairekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTi bhAgasya SaSTSaSTyA saptaSaSTibhAgairabhijidAdIni mUlaparyantAni nakSatrANi zuddhAni tataH sthitAH pazcAt dvAviMzatirmuhUrttA ekasya ca muhUrttasyASTau dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASTibhAgasya SaDviMzatiH saptaSaSTibhAgAH 22 / 8 / 26 / tata AgataM dvitIya cAndrasaMvatsarasya paryavasAnasamaye pUrvASADhAnakSatrasya sapta muhUrttA ekasya ca muhUrttasya tripaJcAzad dvASaSTibhAgA ekasya dvASaSTibhAgasya eka ca tvAriMzat saptaSaSTibhAgAH zeSAH, tadAnIM ca sUryeNa yuktasya punarvasa dvacatvAriMzat muhUrttA ekasya ca muhUrttasya paJcatriMzat dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya sapta saptaSaSTibhAgAH zeSAH / -
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ [1] pariziSTa-3 (chA.) kRtvA namaskAraM jinavara vRSabhAya varddhamAnAya / jyotiSkaraNDakamidaM lIlApaTTikeva lokasya // 1 // kAlajJAnAbhigamaM zruNuta samAsena prakaTa mahArtham / nakSatra - candra - sUryA yuge yogaM yathopayAnti // 2 // kazcidvAcakavAlabhyaM zrutasAgarapAragaM dRDhacaritram / alpazrutaH suvihitaM vaMditvA zirasA bhaNati ziSyaH // 3 // svAdhyAya dhyAna yogasya dhIra ! yadi vo na ko'pyuparodhaH / icchAmi tAvacchrotuM kAlajJAnaM samAsena // 4 // - - atha bhaNati evaMbhaNita upamA vijJAna jJAna saMpannaH / sa zramaNagandhahastI pratihastyanyavAdInAm // 5 // - - - daivasika - rAtrika - pAkSika - cAturmAsika tathA ca vArSikANAM ca / niyata pratikramaNAnAM svAdhyAyasyApi ca tadarthAn // 6 // (anu.) jinezvaramAM vRSabha zrI vardhamAna svAmIne namaskAra karIne lokanI lIlApaTTI samAna A jyotiSakadaMDaka prakIrNaka kAlajJAnanI jANakArIvALuM spaSTapaNe gaMbhIra arthavALuM TUMkamAM sAMjo mAM ke rIte yugamAM nakSatra - yaMdra - sUryo yoga prApta kare che. // 1-2 // alpajJAnavALo ziSya zrutasAgarane pAra pAmelA, dRDha cAritrI, suvihita koIka vallabhI khAyAryane bhasta' namAvIne he che. // 3 // he dhIra puruSa ! Apane bheordhayA svAdhyAyadhyAna } yogano uparodha na hoya to huM TreMDamAM aNajJAna sAMbhaNavA bhAMguM chaM. // 4 // khAvI rIte kahela upamA-vijJAna-jJAnathI samRddha anya vAdIgajo mATe pratihastI evA te zramaNa gaMdhahastI he che. // 5 // vasi - rAtri-pAkSi-yAturmAsiGa temana sAMvatsari mAre niyata pratikramaNonA svAdhyAya mATe paNa tenA artho jaNAve che. // 6 //
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 jyotiSkaraNDakam [2] gaNimena ca dharimeNa ca meyena ca varNito'horAtraH / ita urdhvaM vakSyAmi yuge saMvatsara mAnam // 33 // (anu) gaNima, dharima ane meya pramANathI ahorAtranuM varNana karyuM. have, pachI yugamAM saMvatsaranuM prabhAvIza. // 33 // [57] catuSpaJcAzacca sahasrANi nava caiva zatAni bhavanti pratipUrNAni / etanmuhUrtagaNitaM paJcavArSikasya tu yugasya // 69 // (anu.) paMcavArSika yuganuM muhUrtagaNita copana hajAra navaso pratipUrNa muhUrta, eka lAkha aTTANaso nAlikA, copanaso nevu bhAra tathA be lAkha ogaNIza hajAra chaso ADhakanuM hoya che. [58] sopayogA'pIyaM mahAlatAGga - mahAlatAsaMkhyAvedikA gAthA kasmiMzcidapi jyotiSkaraNDakamUla granthAdarza nopalabhyate, na ca saTippaNeSvetadganthAdarzeSvapIyaM gAthA dRzyate, kiJcazrImalayagiriviracitavRttisahiteSvAdazeSu yadyapi neyaM gAthA varttate tathApi tadvattau etadvAthA khaNDitavRtyaMza darzanAt tathA zrI jayasomopAdhyAya ziSyaratna zrI guNavinayavAcaka viracite siddhAnta huNDikArUpe nAnAvicAraratnasaGgrahagranthe kAlaparimANAdhikAre (patra 227) vAsasayasahassaM puNa0 iti saptatitamagAthAta Arabhya azItitama etadgAthAkadambakoddharaNe'syAH prastuta gAthAyA uttarArdhasya darzanAccAtreyaM gAthA'vazyameva bhAvyeti anusandhAya iyaM gAthA koSThakamadhye sthApitA'sti / api cAtredamapi avadheyam yat-ita Arabhya azItitamagAthAparyantaH saGkhyArthAvedikA gAthAH sarveSvapyAdarzeSu khaNDitA avyavasthitA azuddhAzcopalabhyante kevalaM saTIkAdazeSvavikRtAH prApyante iti sarvAsAM pratInAmanusandhAnena zuddhaH pATho'tra sthApito'sti, tathApyAtrArthe gItArthA eva pramANam // iti pAdaliptasUrINAM jyotiSkaraNDaka pustake TIppanakametallikhitamatroddharitamastyasmAbhiH / [59] pAdaliptasUrigranthe 78-79-80 likhitA tiso gAthA jeTi0 khaMTi0 Adarzayorna vidyate / zrImalayagirivRttisahiteSu jyotiSkaraNDakaprAcInAdarzeSuzrI guNavinaya vAcaka viracite nAnAvicAraratnasaGgrahagranthe ca etA gAthA dRzyante zuddhA zcApi vartante, zrI sAgarAnandasUrivarasampAdite savRttike etadgranthamudritAdarza punaretadgathAtrikasthAne khaNDita-bhraSTA'vyavasthitatAM prApte dve gAthe mudrite dRzyate / te'tra 69-70 likhitastaH kintu pAdaliptasUrigranthe tvevaM gAthAstisro likhitA dRzyante / tadyathAtuDiya mahAtuDiyaMgaM bhavati mahAtuDiyataM paraM tato / tato aDaDagaM pi ya parato ya tahA aDaDameva // 78 // havati mahA aDaDaMgaM tatto ya bhave mahADaDameva / UhaMgaM piya UhaM havati mahallaM ca UhaMgaM // 79 // tatto ya mahAUhaM havati hu sIsappaheliyAaMgaM / tatto parato sIsapaheliyA havati nAtavyA // 80 //
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-3 427 (chA.) truTitaM mahAtruTitAGgaM bhavati mahAtruTitaM paraM tataH / tato'DaDAGgamapi ca paratazca tathA'DaDameva // 78 // bhavati mahA'DaDAMgaM tatazca bhavenmahA'DaDameva / UhAGgamapi cohaM bhavati mahaccohaGgam // 79 // tatazca mahohaM bhavati hu zIrSaprahelikAGgam / tataH parataH zIrSaprahelikA bhavati jJAtavyA // 80 // [70] (chA.) avasarpiNI cotsarpiNI ca dvAvapi anAdinidhanau / nApi bhavatyanyaloko (? kAlo) nApi bhaviSyati sarvasaMkSepaH // (anu.) avasarpiNI kALa ane utsarpiNI kALa ema baMne anAdi-anaMta che. enA sivAya anya koI kALa nathI ke sarvasaMkSepa koI kALa haze paNa nahi. [71] (chA.) atha duSSamAyAH kAlo varSasahasrANi ekaviMzAni tu / tAvantazcaiva bhavet kAlo'tiduSSamAyA api / (anu.) have, duSamAno kALa jaNAve che te ekavIza hajAra varSa pramANa che ane atiduHSamAno kALa 4 deco 4 (vIDa%2 varSana) hoya che. [136] (chA.) yadbhavati bhAgalabdhaM tatkartavyaM caturguNaM niyamA / saptaSaSThayA vibhakta zeSeNa yuto bhavedrAziH // etasyA rAzeH zodhayenmaNDalAni pUrNAni / nyUne maNDale tu triMzatA guNena bhavati zodhyam // (anu.) je paNa bhAga Ave tene niyamA cAra gaNuM karavuM tyArabAda saDasaThathI bhAga karatA zeSathI yukta rAzi karavo. e rAzimAMthI je pUrNa maMDaLo che te bAda karavA. ane je nyuna maMDaLa Ave tene trIzathI guNatAM zodhya maMDaLa Ave che. [164] (Ti0) etadgAthAnantaraM jeTi0 khaMTi0 AdarzayorjambUdvIpaparirayagaNitapadAvedikAH 'jaMbuddIvaparirayo' terasayaaMgulAiM0 satteva ya koDisayA0 iti tisro gAthA dRzyante / je0 khaM0 AdarzayoH punaretadgAthAnantaraM jaMbuddIpa pari0 ityekaiva gAthA vartate, anyAzca gAthAH parigalitAH santi / asminvRttau tu 'satteva ya koDisayA0' etadgAthA evaM 'gAuya megaM pannarasa0' ityaikAdhikA gAthA'pi vRttau uddhRtA dRzyate / pu0 Adarza ca punaH pariraya-gaNitapadAvedikA etA catasro'pi gAthA kramavyatyAsena vartante arthAt pUrvaM gaNitapadAvedakaM gAthAyugalam, tadanantaraM ca parirayAvedakaM gAthAyugalamiti, lekhakapramAjanito'yaM kramavyatyAsa iti nAma
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 jyotiSkaraNDakam kizcid vicAraNIyamiti / atra pu0 mu0 Adarzayo tathaivetadvRttau 'gaNitapadaM' iti pATha sthAne 'sAhiyaM' pATho vartate. tadannataraM ca taiH 'sAdhikatva pratipAdikA ceyaM gAthA' iti niSTaGkyaiSA caturthyapi gAthA uddhRtA'sti-yadyapyetA gAthAH prAcInaTippanaketrAdarzeca vartanta eva / tathApi naitA gAthA mUlagranthasambandhinyaH, kintu TippanakakRtA vRttikRtA coddhRtA eveti jJAyate / yataH prAg dhanuH pRSTa-iSu-jIvAdInAM karaNagAthAnantaraM na tatra kasyApi kSetrasya dhanuHpRSTAdi saGkhyA pramANAvedikA gAthAH santIti pariraya-gaNitapadAvedikA gAthA api mUlagranthasambandhinyo na bhavanti / api ca yadyetA gAthA mUlagranthasambandhinyo bhaveyustadA gaNitapadasaMkhyAnamaMza nirdezavajitaM kathaM prarUpyeta ? ityapi vicAraNIyameva / kiJtha-atra prakaraNe etannirupaNamaprAsaGgikamapyAbhAtIti / zrImadbhiH sAgarAnandasUricaraNaiH parirayagAthe mUla granthagAthAtvena sthApite staH, gaNitapadagAthe ca vRttigatagAthAtvena sthApite staH, tadasaGgatameva pratIyato vastutastu etAzcatasro'pi gAthA TippanakavRttigatA eveti na mayA mUlagAthAtvenA ''hatA iti / atrArthe etadvastuvicAre vizeSajJA bahuzrutA eva pramANamiti // [puNya vi saMpAdita pAdaliptasUrIya jyotiSkaraNDaka pR. 44 Tippanaka ta uddhRtaH] [171] (chA0 ) mUlAgravizleSArdhavarga Izozca vargayuktasya yanmUlam / eSa giripArzvabAhA, sAgarasalile'pyevameva // 201 // (anu.) merUno mULa vikhaMbha 10000 che tathA agrano vikhaMbha 1000 che temano vizleSa karatAM (bhoTamAthI nAnI saMdhyA kA 42di) 4000 rahayo tenA 34 // 2di 4500 teno varga, tathA Izu je 99000 teno varga te baMnenuM vargamULa je Ave te girinI pAsAnI bAhA thAya che. je 510 yojana che te 8/61 bhAgathI nyUna caMdranI paNa jANavI. [240] (Ti0) (chA0 )viMzatizcAhorAtrAn yuktatvottarASADhAyAH / __trInmuhUrtAn pravizati tato'bhyantare sUryaH // 265 // (anu.) sUrya uttarASADhA sAthe viza ahorAtra ane traNa muhUrta pachI yoga karIne pachI aMdara praveze che. (chA0 ) etAnyAdityakRtAni nakSatrANi yeSu bhavantyAvRttayaH / vakSyAmi candrasahitAni sarvANyAvRtti nakSatrANi // (anu.) e sUrya dvArA karAyelA nakSatro che jemAM AvRttio thAya che. have, caMdra sAthenA badhA AvRtti nakSatro vize jaNAvIza. [241] (chA0 ) paMcadazaiva muhUrtAn yuktvottarASADhAnAm / ekaM cAhorAtraM pravizati abhyantare candraH // 267 //
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-3 [82] zivAnaMdI TIppanakam - dakkhiNAyaNassa tti uttarAye AkuTTIyaM jadi cotIseNa ayaNasateNaM 134 sattaTThI 67 pajjayA labdhaMti to ekkeNaM dikkhiNAyaNeNaM kiM labbhAmo ? tti phale saMkaMte sattaTTibhAgeNovaTThite diTTho dubhAgo, puvvakaraNeNaM diTThANi nava sayANi paNNArANi sattaTThibhAgANi 915 etto abhIyiAdikaM uttarAyaNaM ti abhIyI ekkavIsAe jAvaMtAvehi suddhA, sesassa sattaTThIya bhAgo, laddhA terasa tevIsaM ca sattaThThibhAgA pusassa 13 "paMnA vaza terasa" [1][0] 67 tti terasahiM puNavvasU suddho, evaM pUsassa tevIsaM jAvaMtAvehi avagAhitUNaM caMdo dakkhiNAyaNaM vaccati tti tevIsa tIsAe guNetUNaM sattaTThIe [bhAga] laddhA dasa muhuttA vIsaM ca sattaTThibhAgA mu0 10 67 ' 23 20 67 27 // ( chA0 ) sUryaaiSA chASTranirmAIrUnA niyamA / ekaSaSTibhAgachedyA kASTA candrasyetAvatI // 214 // kALa-mApa nirvibhAjya kALa pramANa = 1 samaya 9 samaya = 1 jaghanya aMtarmuhUrta cothA jaghanya yukta asaM.nI saMkhyA = 1 AvalikA 256 AvalikA = 1 kSullakabhava 15 lava = 1 kalA 2 kalA - 1 leza 2,223 = AvalikA = 1 ucchavAsa vA niHzvAsa sAdhika 17 kSullaka bhava = 1 prANa vA zvAsozvAsa 7 prANa = 1 stota 7 sToka = 1 lava 38 - lava (24 miniTa rUpa) = 1 ghaDI 2 ghaDI = 1 cAMdra muhUrta thAya = samaya nyUna 2 ghaDI = 1 utkRSTa aMtarmuhUrta... anyarItie... nirvibhAjya asaMkhya samaya = 1 nimeSa 18 nimeSa = 1 kASThA 2 kAThA = 1 lava (1 sAmAyika kALa) 15 leza = 1 kSaNa 6 kSaNa = 1 ghaTikA (24 miniTa) 2 ghaTikA = 1 muhUrta 30 muhUrta = 1 ahorAtra 15 divasa = 1 pakhavADiyuM 2 pakhavADiyA = 1 mAsa 429 2 mAsa = 1 Rtu 3 Rtu = 1 ayana 2 ayana = 1 varSa 5 (saura) varSa = 1 yuga 10 zata (sau) varSa = 1 sahastra varSa zata sahastra varSa = 1 lakSa (lAkha) varSa 84 lAkha varSa = 1 pUrvAMga 84 lAkha pUrvAMga = 1 pUrva (70 kroDa pa6 lAkha kroDa varSa) 84 lAkha pUrva = 1 truTitAMga (RSabhadevanuM AyuSya) 84 lAkha truTitAMga = 1 truTita
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 84 lAkha truTita = 1 aDaDAMga 84 lAkha aDaDAMga = 1 aDaDa 84 lAkha aDaDa = 1 avavAMga 84 lAkha avavAMga = 1 avava 84 lAkha avava = 1 huhukAMga 84 lAkha huhukAMga = 1 huhuka 84 lAkha huhuka = 1 utpalAMga 84 lAkha utpalAMga 1 utpala 84 lAkha utpala = 1 padmAMga 84 lAkha padmAMga = 1 padma 84 lAkha padma = 1 nalinAMga 84 lAkha nalinAMga = 1 nalina 84 lAkha nalina = 1 arthanipurAMga 84 lAkha arthAnapurAMga = 1 arthanipura digambarIya mAnyatAnusAre kALa samaya = kALano sahuthI nAnAmAM nAno aMza... asaMkhyAta samaya = 1 AvalI saMkhyAta AvalI = 1 prANa (zvAsozvAsa) 7 prANa = 1 sToka 7 stoka = 1 lava 77 lava = 1 muhUrta 30 muhUrta = 1 ahorAtra 15 ahorAtra = 1 pakSa 2 pakSa = 1 mAsa 2 mAsa = 1 Rtu OM Rtu = 1 ayana 2 ayana = 1 varSa 84 lAkha arthanipura = 1 ayutAMga 84 lAkha ayutAMga = 1 ayuta 84 lAkha ayuta = 1 nayutAMga 84 lAkha nayutAMga = 1 nayuna 84 lAkha nayuta = 1 prayutAMga 84 lAkha prayutAMga = 1 pradyuta 84 lAkha prayuta = 1 culikAMga =9 84 lAkha culikAMga = 1 culikA 84 lAkha culikA = 1 zirSaprahelikAMga 84 lAkhazirSapahelikAMga=1 zirSaprahelikA (saMkhyAtAvarSa) asaMkhyAtA varSa = 1 palyopama (cha prakAre) 10 koDAkoDI palyopama = 1 sAgaropama (cha prakAre) 10 koDAkoDI sAgaropama = 1 utsarpiNI vA avasarpiNI 20 koDAkoDI sAgaropama = 1 kALacakra anaMtA kALacakra = 1 pudgala parAvartakALa (te 4prakAreche.) saMbaMdhI mApa A pramANe jANavuM. 84 lAkha varSa = 1 pUrvAMga 84 lAkha pUrvAMga = 1 pUrva 84 lAkha pUrva = 1 5rvAMga 84 lAkha parvAMga = 1 parva 84 lAkha parva = 1 nayutAMga 84 lAkha nayutAMga = 1 nayuta jyotiSkaraNDakam 84 lAkha nayuta = 1 kumudAMga 84 lAkha kumudAMga = 1 kumuda 84 lAkha kumuda = 1 padmAMga 84 lAkha padmAMga = 1 padma 84 lAkha padma = 1 nalinAMga 84 lAkha nalinAMga = 1 nalina... ityAdi hahu, e pramANe AgaLa kamalAMga, kamala, tuTyAMga - turya, aTaTAMga - aTaTa, amamAMga - amama, huhuaMga - latAMga - - - latA, mahAlatAMga - mahAtalA, ziraprakampita, hastaprahelita ane acalAtmakane uttarottara 84 lAkhathI guNita jANavuM... A dareka saMkhyA saMkhyAta gaNanAnI aMdaranI ja jANavI... palyopama ane sAgaropamAdinI gaNanA asaMkhyAtamAM jANavI ane asaMkhyAta karatAM ya ghaNuM ghaNuM vadhAre hoya te anaMta jANavI.
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI OMOMkArasUri jJAna maMdira graMthAvalI prabhuvANI prasAra sthaMbha (yojanA-1,11,111) 1. zrI samasta vAva pathaka zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha-gurumUrti pratiSThA-smRti 2. zeThazrI caMdulAla kakalacaMda parIkha piravAra, vAva 3. zrI siddhagiri cAturmAsa ArAdhanA (saM. 2057) daramyAna thayela jJAnakhAtAnI AvakamAMthI. haste : zeThazrI dhuDAlAla punamacaMdabhAI hekkaDa parivAra, DIsA, banAsakAMThA 4. zrI dharmottejaka pAThazALA, zrI jhIMjhuvADA jaina saMgha, jhIMjhuvADA 5. zrI suIgAma jaina saMgha, suIgAma 6. zrI vAMkaDiyA vaDagAma jaina saMgha, vAMkaDiyA vaDagAma 7. zrI garAMbaDI jaina saMgha, garAMbaDI 8. zrI rAMderaroDa jaina saMgha-aDAjaNa pATIyA, rAMdera2oDa, surata 9. zrI ciMtAmaNI pArzvanAtha jaina saMgha pArlA (IsTa), muMbaI 10. zrI AdinAtha tapAgaccha zvetAMbara mU.pU.jaina saMgha, katAragAma, surata 11. zrI kailAsanagara jaina saMgha, kailAsanagara, surata 12. zrI ucosaNa jaina saMgha, samubA zrAvikA ArAdhanA bhavana, surata jJAnakhAtethI 13. zrI vAva pathaka jaina zve. mU.pU. saMgha, amadAvAda 14. zrI vAva jaina saMgha, vAva, banAsakAMThA 15. ku. nehalabena kumudabhAI (kaTosaNa roDa)nI dIkSA prasaMge thayela AvakamAMthI 16. zrI AdinAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, navasArI 17. zrI bhIlaDIyAjI pArzvanAtha jaina derAsara peDhI, bhIlaDIyAjI 18. zrI navajIvana jaina zve. mU.pU. saMgha, muMbaI 19. zrI jazavaMtapurA jaina saMgha - zrAvikA bahenonA jJAnadravyamAMthI prabhuvANI prasAraka (yojanA-61,111) zrI dipA zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, rAMderaroDa, surata zrI sImaMdharasvAmI mahilA maMDaLa, pratiSThA kompalekSa, surata 1. 2. 3. zrI zreNIkapArka jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, nyU rAMderoDa, surata 4. zrI puNyapAvana jaina saMgha, IzitA pArka, surata 5. zrI zreyaskara AdinAtha jaina saMgha, nIjhAmapurA, vaDodarA 6. zrI amarolI jaina saMgha - amarolI, surata prabhuvANI prasAra anumodaka (yojanA - 31,111) 1. zrI moravADA jaina saMgha, moravADA 2. zrI umarA jaina saMgha, surata 3. zrI zatruMjaya TAvara jaina saMgha, surata 431
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 jyotiSkaraNDakam 4. zrI caumukhajI pArzvanAtha jaina maMdira TrasTa zrI jaina zvetAMbara tapAgaccha saMgha gaDhasivAnA (rAja.). 5. zrImatI tArAbena gagaladAsa vaDecA-ucosaNa 6. zrI sukhasAgara ane malhAra epArTamenTa suratanI zrAvikAo taraphathI 7. ravijayota epArTamenTa, suratanI zrAvikAo taraphathI 8. aThavAlAInsa jaina saMgha, pAMDavabaMgalo, surata zrAvikAo taraphathI 9. zrI AdinAtha tapAgaccha je.mUrtipUjaka jaina saMgha, katAragAma, surata 10. zrImatI varSAbena karNAvata, pAlanapura 11. zrI zAMtiniketana saradAranagara jaina saMgha, surata 12. zrI pArzvanAtha jaina saMgha, nyu rAmAroDa, vaDodarA 13. pAMDava baMgalo (aThavAlAinsa) suratanI ArAdhaka baheno taraphathI, surata ! prabhuvANI prasAra bhakta (yojanA - 15,111) | 1. zrI desalapura (kaMThI) zrI pArzvacaMdragaccha 2. zrI prAMgadhrA zrI pArzvacaMdrasUrIzvaragaccha 3. zrI aThavAlAInsa jaina saMgha, surata zrAvikA upAzraya vAva nagare pUjya AcArya bhagavaMta kArasUri mahArAjAnI gurU pUrti pratiSThA smRti 1. rU. 2,11,111 zrI vAva zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha 2. rU.1,11,111 zrI vAva pathaka je. mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda 3. rUA. 31,000 zrI suIgAma jaina saMgha 4. rUA. 31,000 zrI beNapa jaina saMgha 5. rUA. 31,000 zrI ucosaNa jaina saMgha 6. rUA. 31,000 zrI bharaDavA jaina saMgha 7. rUA. 31,000 zrI asArA jaina saMgha 8. rUA. 31,000 zrI garAMbaDI jaina saMgha 9. rUA. 31,000 zrI mADakA jaina saMgha 10. rUA. 31,000 zrI tIrthagAma jaina saMgha 11. rUA. 31,000 zrI koraDA jaina saMgha rUA. 31,000 zrI DhImA jaina saMgha 13. rUA. 31,000 zrI mAlasaNa jaina saMgha 14. rUA. 31,000 zrI moravADA jaina saMgha rU. 31,000 zrI vardhamAna je.mU.pU.jaina saMgha, katAragAma daravAjA, surata 16. rU. 11,111 zrI vAsaraDA jaina saMgha, sevaMtIlAla ma. saMghavI
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ OU KIRIT GRAPHICS - 09898490091