Book Title: Shastravartta एamucchay
Author(s): Haribhadrasuri, 
Publisher: Godiji Jain Upashray
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600307/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ABOSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSLaica khopajJa dikpradA'vRttisamanvitaH sUripurandarazrIharibhadrasUriviracitaH shaastrvaataasmuccyH| prasiddhikArakau-nagInabhAIsuta-bhAIcaMdabhAI motilAlasuta-maNilAlabhAI ityeto __ goDIjI-jaina-upAzraya-kAryavAhako pAyadhuni mumbApurI. HS SEXOSSE SERIES ityanena nirNayasAgarayantraNAlaye kolabhATavIthyAM 26-28 tame mandire rAmacaMdra yesu zeDagedvArA mudrayitvA prakAzitam / / vIrasaMvat 2455. prati-1...] vikramasaMvat 1985. paNyam ru0-2-0-0 sane 1929. . [Rs-2-0-0 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - nyAyAmbhonidhi-saddharmoddhAraka-sUricakracUDAmaNi zrImadvijayAnandasUrIzvarapaTTaprabhAvakasaddharmarakSaka zrImadvijayakamalasUrIzvarapaTTAlaGkAra-vyAkhyAnavAcaspati zrImadvijayalabdhisUrIzvaropadiSTa, zrIvijayadevasUrisaMghasaMsthA zrIgoDIjIjainaupAzrayakAryavAhakAbhyAM nagInabhAIsuta-bhAIcaMdabhAI motIlAlasuta-maNi lAlabhAI-ityetAbhyAmidaM grantharatnaM prAkAzyaM nItam / / OSTEGUIRAKASSARI ARTISTES Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ##### # SASTRA VARTA-SAMUCHCHAYA BY Sri HARIBHADRA SURI WITH His own Commentary named Dikprada. Copios 1000] Copies 1000) Price Rs. 2-0-0. Price Rs. 2-0-0. [A. D. 1929. GOOOOOOO ******** Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Printed by Ramchandra Yesu Shedge, at the Nirnaya-sagar Press, 26-28, Kolbhat Lane, Bombay. GASSOSASSASSARIES Hortonnnnor Published by Bhaichandbhai Naginbhai and Manilalbhai Motilal Managing Trustees of the Shri Vijaydevsurasangh sanstha Godiji Jain Upashraya, Paydhouni Bombay. [ All rights reserved by the Managing Trustees of the Shri Vijaydevsurasangh sanstha Godiji Jain Upashraya. ] Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shaastrvaartaasmuccysyopkrmH| iha hi manISiNA'vAptavivekenAvekSya cAturgatikasaMsArasya duHkhabahulatAM taducchedAya yatitavyameveti vivAdazUnyo mArga AstikAnAM, tathApi tatra tatrAstikazAstreSu taducchedamArgasya nAnAtvamavekSyAnipuNamatInAM syAdevAbAdhite'pi taducchedopAye pravRttivyAghAtakAriNyAreketi na nUtanaM, prekSya cedaM jagadvRttaM zrImanto haribhadrasUrayo vidhAyApyanekAni nandyanuyogadvArAvazyakajIvAbhigamaprajJApanAgamavRttIH nirmAya nirmAyaM | paJcAzakapaJcavastuSoDazakASTakaviMzikAdIni asAdhAraNAni vidhiprakaraNAni zAstrANi dharmasaMgrahaNIlalitavistarAnekAntajayapatAkAdIni cAnya yUthIyamatakhaMDananipuNAni viracayya sarvapArSadaM zAstraM racayitukAmAH prAk tattadarzanamatapadArthamAtrapratipAdanaparaM SaDdarzanasamuccayalokatattvanirNayau vinirmAya nikhilamataidamparyadarzanapurassaraMtattanmataparIkSAparaM nibaMdhamenaM zAstravArtAsamuccayAkhyamanupamamAtenuH, tathAca yathA SaDdarzana samuJcayasya samuccayapadAGkitatvena sarvadarzanapratipAdakatA tathA'syApi sarvayUthIyazAstraidamparyapratipAdakatA spaSTaiva, sati caivaM yogadRSTiyoga| bindvAdivad yadana paratIrthapravartakAnAM tadanusAriNAM ca yadbahumAnavAcakaM padAdi tanna zrImatAM samyaktvamAlinyApAdakaM na cetareSAmatathAvidhAnAmanukaraNIyaM, spaSTIkRtaM cedaM tattvaM zrImadbhirIzvaravAde 'yataH kessaaNcidaadrH| atastadAnuguNyena, tasya kartRtvadezanA // 206 // sAMkhyavAda ca 'mUrtayA'pyAtmano yogo0 // 236 // evaM prakRtivAdo'pi, vijJeyaH satya eva hi / kapiloktatvatazcaiva, divyo hi sa mahAmuniH // 237 // ityAdivAkyaiH, tathAca tattvato jinapraNItAnusAritattvaprathanaparatAM teSAM nidarya tadanusAriNAM tattvapathe'vatAraNa HUSASSARICHISCHIQISHIGAICA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra samuccaya. meva sAdhyaM sUrINAM, kathamanyathA 'kuvAdiyuktyapavyAkhyA nirAsena0' 29 'pApazrutaM sadA dhIrairvajyaM nAstikadarzanaM' 112 ko vivAdo no, upakramaH / buddhizUnyena sarvathA' 129 evaM vedavihitA'pi hiMsA doSAya' 157 'iSTeSTAbhyAM viruddhatA / darzanIyA kuzAstrANAM' 161 'sarvamayuktimat 231 'yaduktaM nyAyamAninA' 269 ityAdInyanekAni vAkyAni paramatAnAmasAratAkhyApakAni granIyuratraiva, nahi ko'pi vipazcit kamapi mAnyatayA satyatayA vA nirdhAryAnantaramevaMvidhAni pUrvoktAni vAkyAni tatra tatra prayuMjIta, AgrahAbhAvadyotanAya tathAdarzanaM tu na svasya bAdhakaM, pareSAM tu dveSanirAkaraNena sanmArgabodhadAyakamiti dezanApaTubhiravazyaM vidheyamevetyalaM zraddhAhAnikarANAM vArtayA / zAstre cAtra vizeSeNa nAstikavAmamArgabhavavimocakavaidikakAlAdivAdibrajasAMkhyabauddhAdvaitamImAMsakA nirAcikIrSitAH, tathAca yaH ko'pi prAlapat yaduta zrIharibhadrasUrayo yadi vedAntadarzanamadrakSyannazrayiSyastadeveti nirastaM, yataH zrImadbhiratraivAnekAntajayapatAkAdau ca yadA tasyAdvaitavAdasya samUlakASaMkaSitatA vyadhAyi tadA kathaM te taM nAdrAkSuriti vaktumapi pAryate kovidaiH ? / AtmazraddhAmUlakatvAdAstikatAyAH 29 taH 112 paryantaiH zlokairnirAkRtaH nAstikaH, svaniHzreyasaprAptaye bandhajJAnasyAvazyakatvAd puNyapApabaMdhahetUnAM 141 paryantaiH tajjJAnaM khyAtaM rAgadveSayorbhavakAraNayoH parihAramAlaMbya kUTapathapravRttAnAM vAmamArgAnAM 149 paryantairnirAsaH kUTadayAkhyAyinAM bhavavimocakAnAM 156 paryantaiH pazubizasanajanyasvargapAdinA vedikAnAM 163 paryantaiH kAlastabhAvAdivAdinA 193 paryantaiH IzvarakartRtvavAdinA 2106 |paryantaiH sAMkhyAnAM 237 paryavasAnaiH dharmakIrtyAdibauddhAnAM kSaNakSayajJAnamAtrAsatkAryavAsanAdInAM 374 antaiH vijJAnavAdasya 413 paryantaiH | kSaNikavAdasya 466 avasAnaiH zUnyavAdasya ca 476 paryantairnirAsaH, utpAdAditrayavattAyAH siddhiH 542 paryantaiH kRtA, brahmAdvaitanirAkRtiH 552 paryantaiH, mokSasya siddhiH Agamasya vAcyavAcakabhAvasya jJAnakriyobhayasya muktezca sAdhanaM 698 paryavasAnaiH zlokaiH kRtaM, tathAca // 3 // + Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathArthamidaM zAstraM zAstravArttAsamuccayAkhyamiti pratyeSyantyeva pratibhApArAvArAH prAjJAzcette niSpakSatayA avaboddhAro grantharahasyasya, evaM cAvazyakamunmudraNamasya, yadyapi nyAyAcAryakRtaM vivaraNaM mudritapUrvaM devacaMdra lAlabhAI jainapustakoddhAra phaMDanAiyA saMsthAyA'syaiva pUrvabhAgasayA tathApi svopajJAM vivRttimupalabhya syAdviduSAM kartturvivakSAyA yathArthatayA'vabodhaH ityudIkSya svopajJayA vRsyA'laMkRto'yamunmudrito'dhunA tayaiva paraM zrIdevasUrasaMghakAryavAhakAguhAdAvirbhAvitastayAteSAMdvAreti / karttArazcAsya svopajJasya zrImanto haribhadrAcAryAH iti prasiddhatamaM, zrImadbhayadevIyapaJcAzakAdyuktayA virahAMkitatvAcca tatkRtatayA'nizcayo'pisya, sattAsamayasya siddhau caiSAM yatitamanekairvidvadbhiH asmAmizca paJcAzakayogadRTyupamitInAmupodghAte, paramadyApi na yathAvannizcitaM kaizcidapi proktaM, paraM prAguditameva vayamadhunApi manmahe yaduta vaikramIyapaJcAzItyadhikapaJcazatImite varSe eva svarjagmuH pUjyAH, zrImadbhirnandIsUtravyAkhyAne pUrvazrutasya sarvathA'vyavacchinnatAM parikarmAzca sarvathA vyavacchinnatAM bruvadbhiH svasattAsamayaH pUrvazrutakAlanaikaTyena spaSTamATaMkitaH, tadevaM prAcInatamaM vilokya nibandhamadvitIyaM bhavyA bhAvayitvA''tmAnaM yathArthAgamavAkyaiH saphalIkurvantu janmAvyAbAdhapadaprApakAnuSThAnairityAzAsate 1984 zrAvaNa zukla tRtIyAyAM rAjanagare, AnandasAgarAH Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devacaMda lAlabhAI jaingrNyo| // 4 // zeTha devacaMda lAlabhAI jaina pu0 phaMDanA hAla maLatAM graMtho. aMka. nAma. kiMmata. | 67 tattvArthAdhigamasUtra bhAga 1 lo 43 AnaMdakAvya mau0 6 huM 0-12-0 68 navapadaprakaraNa laghuvRtti 54 jaMbudvipaprajJapti uttarArdha 2-0-0 69 paMcavastuka saTIka 56 zrIpAlacaritra (saMskRtaM) 0-14-0 7. AnaMdakAvya mau0 8 muM 57 sUktamuktAvalI 2-0-0 71 AcArapradIpa 58 pravacanasAroddhAra bhAga 1 lo 3-0-0 72 vicAraratnAkara 3-0-0 59 taMdulavaitAlIpayannA 73 navapadaprakaraNa vRhadvRtti 4-0-0 6. vizaMtisthAnakacaritra 74 lokaprakAze kSetraloka bhAga 2 jo 2-8-0 62 subodhAsamAcArI 75 mahAvIracaritra prAkRta . 4-0-0 63 zrIpAlacaritra prAkRta artharatnAvalI (aSTalakSI) presamA 64 pravacanasAroddhAra mAga 2 jo lokaprakAze kAlaloka bhAga 3 jo presamAM 65 lokaprakAze dravyaloka bhAga 1 lo 2-0-0 tattvArthAdhigamasUtra bhAga 2 jo presamA 66 AnaMdakAvya mau0 7 muM 1-8-0 priyaMkara nRpakathA presamAM prAptisthAna surata gopIpurA. / / 0 00 / WMW-Morm / / / 00 / 00000000 / 488ASAUSASCEGAISATISHA / 1 / / / OVO V70 0 0 V / / / 4-0-0 / // 4 // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svopajJavRttyA'laMkRtasya zAstravArttA - samuccayasya viSayAnukramaH / 1 maMgalAbhidheyAdi 2 zAstrazravaNe phalaM taddhetuzca 3 pApadharmayorakaraNakaraNe 4 - 5 pApadharmahetavaH 6 - 10 dharmahetuSu sAdhanAni 11- 16 dharmasyopAdeyatA'zeSasya zeSasya ca duHkhahetutA 17- 28 saMjJAnayogadharmasya siddhistadupAdeyatA ca 29-87 bhUtavAdipUrvapakSayutazcaitanyasiddhAntaH 88-89 manasa Atmatve saugatAnAM pUrvapakSaH siddhAntIya muttaraM 90 AtmalakSaNaM 91 - 109 karmaNaH siddhiH zaktivAsanApakSanirAsazva 110-111 lokAyatamatopasaMhAraH 113 - 121 puNyapApayorbandhahetavaH 122-129 svabhAvAgamayoH svIkAraH . 130- 141 zubhAdeH saukhyAdyutpattau vicAraH 142-149 agamyagamanAdau na mAdhyasthyaM 150 - 156 bhavavimocakanirAsaH 157 - 160 vedavihitahiMsAnirAsaH 161 anyeSAM kuzAstRtA dRSTeSTabAdhazca 162 - 3 ahitapravRttau hetuH 164 - 193 kAlavAdyAdinirAsaH Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnu zAkha samuccaya. 194-210 IzvaravAdimirAsaH 211-237 sAMkhyavAdanirAsaH (pradhAnAdipratibiMbAbandhaprakRti mokSanirAsaH) 238-374 kSaNakSayanirAsaH jJAnamAtratAkhaMDana santAnanirAsaH asatkAryavAdanirAsaH dharmakIrtimatapratikSepaH asataH sattvAyogaH kSaNikatve hetuphalAyogaH zAntirakSitakathananirAsaH sAmagrInirAsaH vAsanA khaMDanaM bodhAndhayaH kSaNikatve zAstravirodhApAdanaM 375-413 vijJAnavAdanirAsaH 414-423 kSaNikavAdaparIkSA 424-463 kSaNikatve hiMsAhiMsAdInAmanupapattiH arthakriyAnu papattizca antyakSayAnna kSaNikatvam 464-466 kSaNikavijJAnavAdayorhetU 467-476 zUnyavAdanirAsaH sugatamatopasaMhAraH 477-542 utpAdAditrayaM, tatra pUrvapakSaH, saMsArimuktayoH mAnA mAnayozca svAdvAdA, dravyaparyAyayorbhedAbhedau, anva yavyatirekayorbhedAbhedayornityAnityayorapi syaadvaadH| 543-552 brahmAdvaitavAdanirAsaH 553-579 mokSe pUrvottarapakSI '580-626 sarvajJatvasiddhau mImAMsakapUrvapakSaH siddhAntapakSazca 627-643 AgamasiddhiH 644-672 vAcyavAcakabhAvasiddhiH tAdAtmyatadutpattipakSa nirAsa: 674-691 jJAnakriyAvAdI 692-698 muktisvarUpaM 699-700 upasaMhAraH SHORRAKASANA // 5 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyapAdaH a. agandhajananavyAvRagamyagamanAdInAm abhijJAnajametena abhyAdijJAnameveha acetanAni bhUtAni ajJo janturanIzo'yam ata evAgamajJasya ataH kAlAdayaH sarve ataH pratyakSasaMsiddhaH zAstravArtAsamuccayamUlazlokAnAmakArAdisUcI / lokAMkaH | AdyapAdaH atatsvabhAvAt tadbhAve 330 atagrahaNabhAvaizva 142 atastatraiva yuktAsthA 342 atastadbheda eveti 348 atItAjAtayorghA'pi 31 atIndriyArthadraSTA tu 196 atIndriyArthasaMvAdaH 686 atIndriyeSu bhAveSu 191 ato'pi zukaM yadvRttam 187 atyantAsati sarvasmin lokAMkaH | AdyapAdaH 172 atra coktaM na cApyeSAm 383 atrApi puruSasyAnye 28 atrApi prAjJa ityanyaH 527 atrApi bruvate kecidi 0 648 atrApi bruvate kecit 619 atrApi bruvate vRddhAH 641 atrApi varNayantyanye 135 atrApi varNayantyeke 589 atrApyamiddhatyanye 278 atrApyabhidadhatyanye lokAMkaH | AdyapAdaH 312 atrApyabhidadhatyanye 232 atrApyabhidadhatyanye 627 atrApyevaM vadantyanye 591 atha kathacidekena 131 atha bhinnasvabhAvAni 629 athAnyatrApi sAmarthyam 556 athAbhinnA na saMkrAntiH 88 athA saMnidhibhAvena 470 adRSTAkAzakAlAdi 0 241 adRSTaM karma saMskArAH lokAMkaH 480 580 546 343 53 313 327 646 63 107 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra akArAdi samuccaya. LOGOSURIHIRISHLOSS adhikAryapi cAsyeha anantadharmakaM vastu mantaraM ca tadbhAvaH anabhivyaktirapyasyAH anabhyupagamAceha anAdikarmayuktatvAt anAdibhavyabhAvasya anityaH priyasaMyogaH anityAH saMpadastItra anubhUtArthaviSayam anekAntata evAtaH ante kSayekSaNAdAdau 5 ante kSayekSaNaM cAdya0 ante'pi darzanaM nAsya 642/anyatve'nyasya sAmarthyam 440 anye tvabhidhatyatra 197 apravRttyaiva sarvatra 146 665 anyathA tattvato'dvaite 552 anye tvabhidadhatyevam 464 abuddhijanakavyAvR0 284 anyathA dAhasaMbandhAt 667 anye tvabhidadhatyevam 644 abhinnadezatAdInAm 294 35 anyathA'niyatatvena 176 anye tvabhidhatyevam 652 abhiprAyastatasteSAm 658 anyathA yogyatA teSAm 381 anye tvAhuranAyeva 477 abhrAntajAtivAde tu 651 163 anyathA vastutattvasya 118 anye punaridaM zrAddhAH 134 amUrtAH sarvabhAvajJAH 558 anyadevendriyagrAhyam 666 anye punarvadantyevam 553 ayamevaM na vetyanya0 628 12 anyadoSo yadanyasya 661 anye vyAkhyAnayantyevam 550 arthakriyA yato'sau vA 438| 13 anyastvAheha siddhe'pi 130 anyeSAmapi buddhyaivam 162 arthakriyAsamarthatvam 242 anyAdRzapadArthebhyaH 354 anyo'nyamiti yadbhedam 509 arthagrahaNarUpaM yat 600 anye tu janyamAzritya 432 anvayo vyatirekazca 507 azubhAdapyanuSThAnAt 453 anye tu yuvate hyetat 214 aparIkSApi no yuktA 119 azeSadoSajananI 452 anye tvadvaitamicchanti 543 apohasyApi vAcyatvam 669 asataH sattvayoge tu| 265 anye tvabhidhatyatra 97 apauruSeyatApyasya __620 asatyapi ca yA bAjhe 2000. r0009009ur Vrur AY VAY HARAORALISMORIA // 6 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4546SHUROASAUSIOSAS hai asatyAmapi saMkrAntI 328 AtmatvenAviziSTasya PIasat sthUlatvamaNvAdau 45 AtmanA''tmAhe tasya asadutpattirapyasya 298 AtmanAtmagraho'pyatra asadutpattirapyevam 301 AtmA na badhyate nApi asadutpadyate taddhi 277 AtmA nAmI pRthakvaya 4 asAdhyArambhiNastena 685 Adisarge'pi no hetuH |astyeva sA sadA kintu 99 Adau kSayasvabhAve ca astvetat kintu taddhetu. 410 ArSa ca dharmazAstraM ca asthAnapakSapAtazca 522 Aha cAlokavad vede ahaMpratyayapratyakSe'pi 82 Aha tatrApi no yuktA A. | AgamAkhyAt tadanye tu 114 ita ekanavate kalpe AgamAdapi tatsiddhiH 594 itthaM na tadupAdAnam Agamaikatvatastaca 117 itthamAlocanaM cedam 91 ityevamanvayApattiH 86 idAnIM tu samAsena 84 indrapratAraNAyedam 227/indriyagrAhyato'nyo'pi 640 indriyeNa paricchinne 201 iSTApUrtAdibhedo'smAt 452 iSyate ca parairmohAt 22 585 IzvaraH paramAtmaiva 17 IzvaraH prerakatvena 357 utpAdo'bhUtabhavanam 29 utpAdo'bhUtabhavanam 111 utpAdavyayabaddhizca 668 668 upakArI virodhI ca A upadezaH zubho nityam 586 491 upalabdhilakSaNA0 upalabdhilakSaNaprA0 204 upAdAnAdibhAvena 194 upAdeyavizeSasya upAdeyazca saMsAre 473 ubhayograhaNAbhAve SHUSHUSHISHAHAUGASPAS 33 361 uktaM vihAya mAnaM cet 74 ucyata evamevaitat 530 ucyate sAMpratamadaH zA. sa. 395 RtvigbhirmasaMskAraiH Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra samuccaya. akaaraadisuucii| e. etenAhetukatve'pi ekakALAhe tu syAt 369 etenaitat pratikSiptam ekatra nizcayo'nyatra 262 etenaitat pratikSitam ekatraivaikadaivaitat 490 etenaitat pratikSiptam ekamartha vijAnAti 332 evaM guNamaNopettaH ekastathA paro neti 61 evaM ca na virodho'sti ekAntenaikarUpAyAH 228 evaM ca vastunastattvam ekAntaikye na nAnA yad 534 evaM ca vyarthameveha / | etaca noktavad yuktyA 302 evaM ca zUnyavAdo'pi etadapyasadeveti 454 evaM cAgrahaNAdeva etadapyuktimAtraM yat 145 evaM caitanyakAnAtmA etadapyuktimAtraM yat 247 evaM tatrApi tadbhAve etA vArtA upazrutya 698 evaM tajanyabhAvatve etena sarvameveti . 501 evaM tatkalabhAve'pi 971 evaM ma yat tadAtmAnaM 269 evaM nyAyaviruddhe'smin 519 evaM prakRtivAjhe'pi 629 evaM vedavihitApi 629 evaM vedavihitAmi 10 evaM ghyAvRttibhede'pi 371 evaM zaktyAdipakSo'yam 672 evaM sati ghaTAdInAm 424 evaM subuddhizUnyatkam 476 evaM jhubhayadoSAdika 385 eSa sthANurayaM mArgaH 396 karyAdipariNatyAdi. 554 510 karmAdestatsvabhAvatve 237 kalpitazcedayaM dharmaH 287 157 kAThinyAbodharUpANi 321 kAdAcitkamado yasmAt 253 105 kAraNatvAt sa saMtAna0 426 52 kAla: pacati bhUtAni 166 129 kAlAdInAM ca kartRtvam 518 kALAbhAve ca garbhAdi 168 613 kAlo'pi samayAdiryat kiJca kAlAhate naiva 167 206 kiJca tatkAraNaM kArya 59 kizca nirhetuke nAze . 95 kizca vijJAnamAtratve OC******SOCHISOARE 635 kartAyamiti tadvAkye 356 karbabhAvAt tathA deza0 160 karmaNo bhautikatvena // 7 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kina syAdvAdino naiva kizvAnyat kSaNikatve vaH kiJcit nivartate'vazyam kRtvA prakaraNametat kevalajJAnabhAve ca kriyAtizayayoge ca kriyAhInAzca yaloke 229 | kSaNikAH sarvasaMskArAH 360 kSIranAzazca dayeva 525 ga. 701 gurvI me tanurityAdau 677 gRhItaM sarbapretena 681 grahaNe'pi yadA jJAnam 679 gha. kriyaiva phaladA puMsAm kriyopetAzca tadyogAt chiSTaM vijJAnamevAsau kiSTaM hiMsAdyanuSThAnam kiSTAd hiMsAdyanuSThAnAt 121 kSaNasthitau tadevAsya 252 candrasUryoparAgAdeH kSaNikatve yato'mISAm 368 cAritrapariNAmasya 678 ghaTamaulisuvarNArthI 680 ghaTAdijJAnamityAdi 406 ghaTAdyapi kulAlAdi 0 162 ghaTAdyapi pRthivyAdi 0 ca. 670 cittameva hi saMsAraH 448 citraM bhogyaM tathA citrAt cintAmaNisvarUpajJaH 83 261 janmamRtyujarAvyAdhi0 459 janmAbhAve jarAmRtyoH ja. | jAtyantarAtmakaM cainam 478 jAtyantarAtmake cAsmin 387 jJAnaM hi phaladaM puMsAm 218 jJAnamapratighaM yasya 213 jJAnamAtraM ca yahoke jJAnamAtre tu vijJAnam 115 jJAnayogastapaH zuddha0 577 jJAnayogastapaH zuddham 404 jJAnayogasya yogIndraiH 180 jJAnayogAdato muktiH 687 jJAnavantazca yadvIryAt jJAnahInAzca yalloke 563 jJAnAdeva niyogena 694 jJAnena gRhyate cArthaH 524 jJAyate tadvizeSastu 514 jJeyatvavat svabhAvo'pi 674 taM. 995 ta AhuH kSaNikaM sarvaM 240 taM pratItya tadutpAdaH 388 ta AhurmukuTotpAdo 21 taM prApya satsvabhAvatvAt 574 | tacAstu lokazAsrokkan 575 579 676 675 673 458 662 258 239 290 485 431 149 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra samuccaya. akaaraadisuucii| // 8 // 358 154 tajjJAnaM yad na vai dhUma0 339 tatsattvasAdhakaM tad na 279 tadanantarabhAvitva. 293 tad dRSTvA cintayatyevam 562 tataH sa sarvavid bhUtvA 573 tathAgaterabhAve ca 456 tadanAsevanAdeva 205 taddezanA pramANaM cet 365 tatazca duSkaraM tadna 569 tathAprahastayo3taka 334 tadanyagrahaNe cAsya 389 tadbhinnabhedakatve ca 184 tatazcAnekarUpatvAt 114 tathAgrahe ca sarvatra 155 tapazaktizUnyaM tat 6 tatazcezvarakartRtva0 203 tathA ca bhUtamAtratve 60 tadanyAvaraNAbhAvAt / 100 tadviparyayasAdhyatve. tatastasyAviziSTatvAt 187 tathA citrasvabhAvatvAt 463 tadabhAve'nyathAbhAvaH 341 tadvailakSaNyasaMvitteH tato vyAdhinivRttyartham 169 tathA tulye'pi cArambhe 92 tadarthaniyato'sau yat / 455 tannivRttau na copAyaH tato'sat tat tathA nyAyAt 513 tathAnyadapi yatkalpa. 366 tadAkAraparityAgAt 349 tannItipratipattyAdeH 6 takriyAyogataH sA cet 98 tathApi tu tayoreva 359 tadAtmakatvamAtratve 58 tamantareNa tu tayoH tattajananabhAvatve 355 tathAsvabhAva evAsau 417 tadAbhUteriyaM tulyA 254 tavAhu zubhAt saukhyam 132 tat tajananakhabhAvam 330 tatheti hanta ko'nvarthaH 340 taditthaMbhUtameveti 493 tayAhurmukuTotpAdaH 229 tattatkAlAdisApekSaH 188 tathedamamalaM brahma 545 tadeva na bhavatyetat 274 tasmAcca jAyate muktiH / tat tadvidhasvabhAvaM yad 259 tathaitadubhayAdhAra- 489 tadaiva na bhavatyetat 447 tasmAt tadAtmano minnam 106 Tra tatrApi dehaH kartA cet 219 tadagrahaNabhAvaizva 171 taddarzanamavApnoti 559 tasmAdadharmavat tyAjyaH 000 HOROSKOPASSUOLIAISLA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 tasyaiva citrarUpatvAt 93 tasyaiva tatsvabhAvatva 0 267 tasyaiva tatsvabhAvatvAt 352 tasyaiva tatsvabhAvatvAt 112 tasyaiva tu tathAbhAve tasmAd duSTAzayakaram tasmAd yathoditAt samyak 120 tasyaiva tu tathAbhAve tasmAd vyAkhyAnamasyedam 612 tAnazeSAn pratItyeha tasmAnna cAvizeSeNa tasmAdavazyameSTavyaH tasmAdavazyameSTavyaM tasmAdavazyameSTavyam tasmAdavazyameSTavyA tasyA eva tathAbhUtaH tasyApyazUnyatAyAM ca tasyAzcAne karUpatvAt tasyAM ca nAgRhItAyAm tasyeti yogasAmarthyAt tasyaiva ca tathAbhAve 608 | tena tadbhAvabhAvitvam 474 185 tenAgnihotraM juhuyAt da. 233 dagve bIje yathA'tyantam 264 darzanaM muktibIjaM ca 526 divyadarzanatazcaiva 504 duHkhaM pApAt sukhaM dharmAt 555 | duSkaraM sarva (kSudra) satvAnAm 567 ] dharmAdharmakSayAd muktiH 292 dRzyamAne'pi cAzaGkA 616 dharmAdharmavyavasthA tu 402 na. 216 dRSTAntamAtrataH siddhiH 460 dRSTeSTAbhyAM virodhAca 529 dehabhAgena naivAsya 535 dehasparzAdisaMvittyA 307 69 605 dehAt pRthaktva evAsya doSANAM hrAsadRSyeha dravyaparyAyayorbhede gha. 693 557 dharmastaJcAtmadharmatvAt 42 dharmastadapi cet satyam 3 | dharmAdayo'pi cAdhyakSAH 141 na kAlavyatirekeNa 220 na ca tatkarmavaidhurye 235 225 / 631 520 na ca tanmAtrabhAvAdeH na ca pUrvasvabhAvatvAt na ca prakAzamAtraM tu na ca buddhivizeSo'yaM na ca bhedo'pi bAdhAyai 576 na ca bhrAntApi sadvAdhA na ca mUrtaNusaMghAta - 22 na carte niyatiM loke 593 na ca lAvaNyakArkazya 26 584 165 179 182 224 401 81 531 538 49 175 66 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akaaraadisuucii| . .. .. zAstra na ca saMkhedajAyeSu na cAsya darzane'pyadya 633 na tad bhavati cet kiM na 252 narakAdiphale kAMzcit - samuccaya. na cAgamena yadasau 582 na cellAvaNyasadbhAvaH 6.na tayostulyataikasya 33. na laukikapadArthena dina cAtItasya sAmagraMm 443 na ceha laukiko mArgaH 66 na tasyAmeva saMdehAtna vineha svabhAvena / na cAdhyakSaviruddhatvam 435 na caikaikata eveha 192 na tAdAtmyaM dvayAbhAva0 645na viviktaM dvayaM samyak 690 na cApi svAnumAnena 461 na caitadapi na nyAyyam 466 na dharmaH kalpito dharmaH 288 na vRddhasaMpradAyena na cApyatIndriyArthatvAt 625 na caitad dRzyate loke 133 na nAsti dhrauvyamapyevam 487 na satvabhAvajanakaH bhana cApyapauruSeyo'sau 614 na caitad bAdhyate yuktyA 551 na punaH kriyate kiccit 410 na svabhAvAtirekeNa 169 na cAyasasya bandhasya 18 na caivaM bhUtasaMghAta 51 na pUrvamuttaraM ceha 345 na svasaMdhAraNe nyAyAt 439 na cAvasthAnivRttyeha 578na cotpAdavyayau ca staH 486 na pratItyaikasAmarthyam 310 na svasattvaM parAsattvam ma cAsadeva taddhetuH 411 na cobhayAdimAvasya 434 na pratyakSaM yato bhAvA0 376 na hiMskhAdiha bhUtAni na cAsau tatsvarUpajJaH 688 na jalasyaikarUpasya 183 na prANAdiraso mAna 68na hetuphalabhAvazca 286 na cAsau tatsvarUpeNa .36 na tajananasvabhAvAzve0 48 na bhoktavyatirekeja 177 na dhuktavat svahetostu 657 na cAsau bhUtamino yat 38na tathAbhAvinaM hetu. 5 ma mAnaM mAnameveti 496 nAkSAdidoSavijJAnam 400 na cAsyAtatsvabhAvatve 411 na tadgategetistasya 266na yujyate ca saNyAvAt 533 nAtmApi loke no siddhaH 40 pam 498 USHUSHUSHUSHUSHA* // 9 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SANSARSECR 02 382 nAnAtvAbAdhanAceha 324 mArthApattyApi sarvo'rthaH 583 nivartate ca paryAya: 522 paracittAdidharmANAm nAnA yogI vijAnAti 539 nAsato vidyate bhAvaH 76 niSpannatvAdasattvAca 656 paramAnandabhAvazca / nAnupAdAnamanyasya 217 nAsat sajjAyate jAtu 449 netthaM bodhAnvayAbhAve 347/paramArthaMkatAnave nAnuvRttinivRttibhyAm 528 nAsat sajjAyate yasmAt 441 naikAntagrAhyabhAvaM tat 391/paramArthaMkatAnatve nAnyapramANaM saMvAdAt 611 nAsat sthUlatvamaNvAdau 23 naiko'pi yad dvivijJeyaH 372 paramaizvaryayuktatvAt nAnyonyavyAptirekAnta0 508 nAsat sthUlatvamaNyAdau 46 naitad dRzyavikalpArtha0 653 parAbhiprAyato hyetat nApravRtteriyaM hetuH 148 nAhetorasya bhavanam 256 naivaM dRSTeSTabAdhA yat 109 parikalpitametaJcet nAbhAvo bhAvatAM yAti 248 nityatvApauruSeyatvA0 602 notpattyAdestayoraikyam 268 pariNAmo'pi no hetuH nAbhAvo bhAvamApnoti 77 nityamarthakriyAbhAvAt 468 nyAyAt khalu virodho yaH 511 pApaM tadbhinnamevAstu nAbhedo bhedarahita: 515 nityasyArthakriyAyogaH pa. pApAdatredRzI buddhiH nAbhyAsa evamAdInAm 621 nityetaradato nyAyAt 450 paJca bAhyA dvivijJeyAH 367 punarjanma punarmRtyuH nAmUrta mUrtatAM yAti 234 nityaikayogato vyakti0 136 paJcamasyApi bhUtasya 47 puruSasyoditA muktiH nAnA vinApi tattvena 281 niyatenaiva rUpeNa 173 paJcaviMzatitattvajJaH 230 puruSo'vikRtAtmaiva nArthAntaragamo yasmAt 445 miyaterniyatAtmatvAt 181 payobato na dadhyatti 479 pUrvasyaiva tathAbhAvA0 ANSARKARSAGAR 444 ETARIKA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akaaraadisuucii| zAstra pRthivyAdimahAbhUta030 pratyakSAbhAsabhAve'pi 141 prAtibhAlocanaM tAvat samuccaya. prakAzaikasvabhAvaM hi 393 pratyakSeNa pramANena 581 prAmANya rUpaviSaye * prakRtyasundaraM hyevam 15 pratyabhijJAbalAcaitat 532 pha. // 10 // |5|| prakRtyaiva tathAbhUtam 408 pratyekaM tasya tadbhAve 311 phalaM zAnakriyAyoge praNamya paramAtmAnam pratyekamasatI teSu 44 phalaM dadAti cet sarvam pratikSiptaM ca yat sattvA0 272 pradIpAdivadiSTazcet 606 ba. pratikSiptaM ca yad bhedA0 523 . pradIrghAdhyavasAyena 351 baTharazca tapasvI ca pratikSiptaM ca tad hetoH 299 pradhAnAd mahato bhAvaH 212 bandhAdRte na saMsAraH pratipakSakhabhAvena / 124 pratipakSAgamAnAM ca 140 pradhAnodbhavamanye tu 211 bahUnAmapi saMmohaH pratibimbodayo'pyasya 223 prabhUtAnAM ca naikatra 306 buddhAvarNe'pi cAdoSaH pratItyA bAdhyate yo yat 125 pramANapazcakAvRttiH 597 buddhavaM bhavanairguNyam pratyakSasyApi tattyAjyam 89 pramANamantareNApi 472 bodhamAtrasya tadbhAve pratyakSAnupalambhAbhyAm 344 pravartamAna evaM ca 572 bodhamAtrAtiriktaM tat SMSMSAMSUSMSROSHASTMAL 634 brahmahatyAnidezAnu0 600 bruvate zUnyamanye tu | bha. 682 bhAvamAtraM tadiSTaM cet 492] 200bhAvasyAbhavanaM yat tat 273| bhAve'pi ca pramANasya 548 691 bhAve cAsyA balAdekam 457 226 bhAve hyeSa vikalpa: syAt 270 618 bhUtAnAM tatsvabhAvatvA0 672 bhUtiryeSAM kriyA soktA 442 566 bhede tadalaM yasmAt 104 bhogamuktiphalo dharmaH 23 103 bhogyaM ca vizvasattvAnAM // 10 // khAnA 178 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhrAntAcAbhrAntirUpA na bhrAnto'haM gururityeSaH ma. matijJAnavikalpatvAt matrAdInAM ca sAmarthyam manyante'nye jagat sarvam mametihetuzaktyA cet mAdhyasthyameva taddhetu0 mAnaM tan mAnameveti mAnAbhAve pareNApi muktiH karmakSayAdiSTA muktiH karmakSayAdeva muktyabhAve ca sarvaiva muktizca kevalajJAna0 399 | muktau ca tasya bhedena 80 muktvA dharmaM jagadvandyam mUrtayA'pyAtmano yogaH 542 mRtadehe ca caitanya0 623 mRtyAdivarjitA ceha 238 mRd dravyaM yad na piNDAdi 364 me mayetyAtmanirdeza: 144 maitrIM bhAvayato nityam 497 mokSaH prakRtyayogo yat 436 ya. 156 yaM buddhaM bodhayantaH 151 yaM zrutvA sarvazAstreSu 412 yaH kartA karmabhedAnAm 689 yaH kevalAnalamAhi0 407 | yacedamucyate brUmaH 16 yathoktaM duHkhabAhulya 0 236 | coktaM pUrvamatraivaM 65 yajjAyate pratItyaika 0 692 yata ekaM na satyArtham 512 yatazca kAle tu ye'pi 362 yatazca tat pramANena 8 yato bhinnasvabhAvatve 229 yathAssste zeta ityAdau yathA vizuddhamAkAzam 701 yadi tenaiva vijJAnam 2 yadi nAma kacid dRSTaH 90 yadi nityaM tadAtmaiva 338 yadIyaM bhUtadharmaH syAt 540 303 475 446 yad yadaiva yato yAvat 174 136 yannivRttau na yasyeha 521 414 yasmAt tasyApyadastulyam 423 309 yasminneva tu saMtAne 246 639 yA ca lUnapunarjAta 0 190 yA'pi rUpAdisAmagrI 517 yAvatAmasti tad mAnam 308 yAvadevaMvidhaM naitat 394 yuktyayogaca yo'rthasya 544 yuktyA tu bAdhyate yasmAt 215 317 yuvaiva na ca vRddho'pi 116 nAkAreNa bhedaH kim 89 yogyatAmadhikRtyAtha 32 yo'pyekasyAnyato bhAvaH 147 390 506 516 380 295 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkha 0 samuccaya. // 11 // ra. rAgAdiSThezavargo yat rUpaM yena svabhAvena rUpAlokAdikaM kAryam la. lajjate bAlacaritaiH lokAyatamataM prAjJaiH loke'pi naikataH sthAnAt va. vaktRvyApArabhAve'pi vandhyetarAdiko bhedaH varNAzramavyavasthApi vastuno'nantaraM sattA vastuno'nantaraM sattA | vastusthityA tathA tad yat 405 vastusthityA tayostattve 316 vastusthityApi tat tAdRk 305 vahneH zItatvamasyeva vAcya itthamapostu 105 vApIkUpataDAgAni 110 vAyusAmAnya saMsiddheH 41 vAsakA vAsanA minnA vAsanApyanyasaMbandham 280 | vijJAnamAtramapyevam 465 | vyaktimAtrata evaiSAm 333 | vijJAnamAtravAdo'pi 375 vyavasthApakamasyaivaM 637 vijJAnamAtravAdo'yam 423 vyavasthA'bhAvato hom 126 vidyAvidyAdibhedAca 549 vyavasthitau ca tattvasya 649 viparIta prakAzazva 107 vyAkhyApyapauruSeyasya 588 viparItAstu dharmasya 5 vyAdhiprasto yathA''rogyaM 70 vibhaktedRkpariNatau 326 vibhinnakAryajanana 7 102 virodhAd nobhayAkAraH 494 viziSTaM vAsanAjanma 329 | viziSTa pariNAmAmA 0 325 vibhAgakSaNasyAtha 615 vAsanAhetukaM yaca 659 vAsyavAMsa kabhAvazca 590 vAsyavAsakabhAvAcet 297 vikalpo'pi tathA nyAyAt 346 vedAd dharmAdisaMsthApi 300 vijJAnaM yat svasaMvedyam 384 vede'pi paThyate hyeSaH 222 za. 322 zakticaitanyayoraikyam 392 zaktirUpaM tadanye tu 655 zaktirUpeNa sA teSu 37 zatAni sapta lokAnAm 438 zabdAt tadvAsanAbodhaH 598 zAstrakArA mahAtmAnaH 624 zAstrAdatIndriyagate: 57 398 128 397 610 550 34 96 33 199 654 208 596 akArAdi sUcI / // 11 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 |zUnyaM cet susthitaM tattvam 471 sati cAsmin kimanyena 650 sarvatra darzanaM yasya 137 sAdhakatve tu sarvasya zokapramodamAdhyasthyam 482 sati cAsminnasau dhanyaH 560 sarvatra dRSTe saMvAdAt 636 sAdhuna veti saMketaH sa. sato'sattvaM yatazcaivam 275 sarvathaiva tathA bhAvI 291 sAdhusevA sadA bhattyA sa eva bhAvastaddhetuH 257 sato'sattve tadutpAdaH 249 sarvadvandvavinirmuktAH 696 sAdhyamartha parijJAya sadA bhAvetarApatti0 495/sato'sya kiM ghaTasyeva 79 sarvabhAvAH svabhAvena 170 sAmagrIbhedato yazca saMzlezo yad guNotpAdaH 430 sattve'pi nendriyajJAnam 373 sarvametena vikSiptam 374 sAmagryapekSayApyevam 323 saMtAnApekSayAsmAkam 245 satyAmasyAM sthito'smAkam 353 sarvavAcakabhAvatvAt 664 sidhyet pramANaM yadyevam 638 saMtAnApekSayatazcet 363 sadAbhAvatarAMpattiH . 242 sarvArthaviSayaM tacet 592 sukhAya tu para mokSaH 16 saMsAramocakasyApi 150 sa pazyatyasya yad rUpam 561 sarveSAM buddhijanane 304 sudUramapi gatveha 123 saMsAravyAdhinA prasta: 171 samanantaravaikalyam 336 sahakArikRto hetoH 420 saivAthAbhedarUpApi647 663 sahArthena tajjanana0, 679 so'ntevAsI guru: so'yam 243 saMsArI cet sa eveti 502 samAropAdasauM neti 260 sa hi vyAvRttibhedaina 319 stastau minnAvaminnau vA 285 saMsAryapi na saMsArI 184 samyak pravRttiH sAdhyasya 684 sAMvRtatvAd vyayotpAdau 427 syAdetad bhUtajatve'pi 32 sa kSaNasthitidharmA cet 150 sarvana abhivyaktAt 326 sAdRzyAjJAnato nyAyyA 537 vakAle minna ityeva 39 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra samuccaya. akArAdi suucii| // 12 // XUSHOGH64054064646464% khakRtasyopabhogastu, 244 svayaM rAgAdimAn nArtham 604 ha... khakRtAdhyayanasyApi 622 svayameva pravartante 199 hanmyenamiti saMzAt svadharmotkarSA(rSaNA)deva 143 svarUpamAtrabhede ca 55 havirguDakaNikAdi. svabhAva eSa jIvasya hiMsAdibhyo'zubhaM karma samAvaNato ma jAkhasabadanAsaddhatvAt 350 hiMsApatkarSasAdhyatve svabhAvo niyatazcaiva 293 svahetoreva tajjAtam .. 255 hiMsAdhutkarSasAdhyo vA svabhAvo bhUtamAtratve54 svo bhAvazca svabhAvo'pi 146 hiMsAnRtAdayaH paJca himasyApi svabhAvo'yam 127 429 dvAzeSasaMzIti0 5 56 hadbhatAzeSasaMzIti0, 632 113 hetavo'sya samAkhyAvAH 153taM pratItya yadasau 152 heturbhavasya hiMsAdiH he toH syAd nazvaro bhAvaH 415 SAIRAUGAIGASGAISAKA GAIRAHISI 12 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RS arham / nopajJavRttisamanvitaHzrImaddharibhadrasUriviracitaH shriishaastrvaartaasmuccyH| S NESANSKRIES svaparopakArAya zAstravArtAsamuccayAkhyasya prakaraNasya vivaraNamArabhyate, tatra cAcAryaH ziSTasamayapratipAlanAya vighna-13 vinAyakopazAntaye prayojanAdipratipAdanArtha cAdAvevemaM zlokamupanyastavAnpraNamya paramAtmAnaM, vakSyAmi hitakAmyayA / sattvAnAmalpabuddhInAM, zAstravArtAsamuccayam // 1 // tatra ziSTAnAmayaM samayo yaduta ziSTAH kvacidiSTe vastuni pravarttamAnAH santa iSTadevatAnamaskArapUrvakaM pravartante, ayamapyAcAryoM na hi na ziSTa ityatastatsamayapratipAlanAya, tathA-"zreyAMsi bahuvighnAni bhavantI"tyuktaM, yataH-"zreyAMsi bahuvighnAni, bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM, kApi yAnti vinaaykaaH||1||" iti, idaM ca prakaraNaM samyagjJA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra. maMgalAdi hAri0 / // 1 // nahetutvAcchyobhUtamatomA bhUdvighna iti vighnavinAyakopazAntaye, tathA prekSApUrvakAriNaH prayojanAdizUnye na pravartanta iti prayojanAdipratipAdanArtha ceti, tatra 'praNamya paramAtmAma mitpaneneSTadevatAstavamAha, asya ca bhAvamaGgalatvAdata eka vighnavinAyakopazAntiH, 'vakSyAmi hitkaamyyaa| sattvAnAmalpabuddhInAM, zAstravArtAsamuccayam / ityanena tu prayojanAdIti zlokasamudAyArthaH, avayavArthastu-praNamya-samyag manovAkAyairnatvA, kamityAha-'paramAtmAnaM paramazcAsAvAtmA ca paramAtmA taM, sakalakarmarahitaM devAdhidevamityarthaH, taM praNamya, kimityAha-vakSyAmi' abhidhAsye 'zAstravArtAsamucayaM zAstroddezAnAM saGgrahamiti yogaH, kathamityAha-hitakAmyayA' hitabuddhyA 'sattvAnAM' prANinAm 'alpabuddhInAM tattvabuddhInAM viziSTabuddhInAM vA, prekSAvatasteSu hitakAmyayA pravRtteH, teSAM mAdhyasthyapramodaviSayatvAt , "maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSvi"(tattvA0 a07 sU06)ti vacanAt, tatazca bAlabuddhihitakAmyayA (kAmyA) karturanantaraprayojanaM, paramparaprayojanaM tu karmakSayAnmuktiH, abhidheyaM zAstravArtA, kriyA''nantaryalakSaNaH sambandhaH, vyAsakriyAtaH samAsakriyAyAH kriyAnantaratvAt , zrotRRNAM tu tadarthaparijJAnAdyeva prayojanAdIti |kRtaM vistareNa // 1 // kiMviziSTaM zAstravArtAsamuccayamityAha yaM zrutvA sarvazAstreSu, prAyastattvavinizcayaH / jAyate dveSazamanaH, vargasiddhisukhAvahaH // 2 // 'ya' zAstravArtAsamuccayaM zrutvA' samAkarNya 'sarvazAstreSu' nyAyazAstrAdiSu 'prAyo' bAhulyena 'tatvavinizcayaH karmakSayAnmati kiviziSTaM zAmalAtakriyAyAH l // 1 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdeyatadbhAvAvagamo jAyate, kiMviziSTaH ? ityAha- ' dveSazamana : ' matsaranAzanaH, sa eva vizeSyate - 'svargasiddhisukhAvahaH' jJAnopazamAbhyAM zuddhapravRttyAdervA muktisukhaprApakamityarthaH // 2 // sarvazAstrasamuccayamAha - duHkhaM pApAtsukhaM dharmAt sarvazAstreSu saMsthitiH / na karttavyamataH pApaM karttavyo dharmasaJcayaH // 3 // 'duHkha' pAlakSaNaM tat 'pApAt' adharmAdbhavati, 'sukham' AhrAdalakSaNaM tad 'dharmAt pravRttinivRttirUpAdbhavati, iyaM sarvazAstreSu 'saMsthitiH' samyagvyavasthA, yata evaM na karttavyamataH pApaM kiM tarhi ?, karttavyo 'dharmmasaJcayaH', yathAzaktyA prabhUto dharma ityarthaH // 3 // pApadharmahetu parihArAsevanAbhyAM tadakaraNAdIti taddhetUnAha hiMsA'nRtAdayaH paJca tattvAzraddhAnameva ca / krodhAdayazca catvAraH, iti pApasya hetavaH // 4 // viparItAstu dharmasya, eta evoditA budhaiH / eteSu satataM yatnaH, samyakkAryaH sukhaiSiNA // 5 // 'hiMsA'nRtAdayaH paJca' hiMsA'nRtasteyAbrahmaparigrahAH, AdizabdAdavarodhe'pyanRtagrahaNaM prAdhAnyakhyApanArthaM, 'tattvA zraddhAnameva ca mithyAbhiniveza iti bhAvaH, 'krodhAdayazca catvAraH' krodhamAnamAyAlobhAH 'iti' evaM ta evaMprakArA vA pApasya hetavaH, azubhakarmmabandhajanakA ityarthaH // 4 // 'viparItAstu' ahiMsAsatyAsteyabrahmAparigrahatattvazraddhAnakSAntyAdayaH dharmasyaita eva 'uditAH' uktAH 'budhaiH' paNDitaiH hetava iti, nyAyena evam ata eva 'eteSu' dharmahetuSu 'satatam' anAratameva 'yatnaH' prayAsaH 'samyam' vidhinA kAryaH, kenetyAha - 'sukhaiSiNA' kalyANakAmenetyarthaH // 5 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 samuccayaH dharmapApa hetuzca samyakkaraNopAyamAhasAdhusevA sadA bhaktyA, maitrI sattveSu bhAvataH / AtmIyagrahamokSazca, dharmahetuprasAdhanam // 6 // 'sAdhusevA' guNavRddhopAsanA 'sadA sarvakAlaM "bhaktayA' bahumAnena, tathA 'maitrI' pratyupakAranirapekSA prItiH 'sattveSu' prANiSu "bhAvataH paramArthena, tathA AtmIyamiti grahaNamAtmIyagrahaH-tadanyasvIkArastanmokSazca, bAhyasaGgatyAga iti bhAvaH, etatritayaM 'dharmahetuprasAdhanaM' hiMsAdinivarttakaprasAdhanamiti ca, ekavacananirdezaH kAtsyena samastaprasAdhanatvajJApanArthaH // 6 // sAdhusevAdiphalamAha| upadezaH zubho nityaM, darzanaM dharmacAriNAm / sthAne vinaya ityetat, sAdhusevAphalaM mahat // 7 // maitrI bhAvayato nityaM, zubho bhAvaH prajAyate / tato bhAvodakAjantoddeSAgnirupazAmyati // 8 // azeSadoSajananI, niHzeSaguNaghAtinI / AtmIyagrahamokSeNa, tRSNA'pi vinivartate // 9 // upadezaH 'zubhaH' kuzalasAdhako nityaM, tathA darzanaM 'dharmacAriNAM' pavitrasAdhUnAmeva, tathA sthAne vinaya iti-13 tadvandanAdineti, etat-evaMbhUtaM sAdhusevAphalaM mahat, dharmAGgasAdhanamiti // 7 // 'maitrIm' uktalakSaNAM 'bhAvayataH abhyasyataH 'nityaM sarvakAlaM 'zubho bhAvaH prajAyate' prazastamantaHkaraNaM bhavati, tato 'bhAvodakAt paramArthodaka // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HALISISSA TAPAUKSES bhUtAt 'jantoH' prANinaH 'dveSAgniH' matsarAnalaH 'upazAmyAta' nirvAti // 8 // hiMsAnRtAjJAnAdidoSamAtA 'niHzeSaguNa-18 ghAtinI' upazamAdiguNanAzinI 'AtmIyagrahamokSeNa bAhyasaGgatyAgena 'tRSNA'pi' laulyapariNatirapi nivarttate // 9 // evaM guNagaNopeto, vizuddhAtmA sthiraashyH| tattvavidbhiH samAkhyAtaH, samyag dharmasya saadhkH||10|| | 'evam' uktena prakAreNa guNagaNopetaH san 'vizuddhAtmA' atyantApAyahetumalarahitaH 'sthirAzayaH' sthiracittaH 'tattvavidbhiH' sarvajJaiH 'samAkhyAtaH' kathitaH 'samyaga' Agamoktena vidhinA dharmasya sAdhakaH, niyamabhAvitvena, dharmahetusAdhane'pi dharmasAdhakaH, kAraNe kAryopacArAditi // 10 // upAdeyahetvArAdhanAdi nyAyyamityAha- .. |upAdeyazca saMsAre, dharma eva budhaiH sadA / vizuddho muktaye sarva, yato'nyad duHkhakAraNam // 11 // 18 anityaH priyasaMyoga, iheAzokavatsalaH / anityaM yauvanaM cApi, kutsitAcaraNAspadam // 12 // ra anityAH sampadastIvraklezavargasamudbhavAH / anityaM jIvitaM ceha, sarvabhAvanibandhanam // 13 // punarjanma punarmRtyuhInAdisthAnasaMzrayaH / punaH punazca yadataH, sukhamatra na vidyate // 14 // prakRtyasundaraM hyevaM, saMsAre sarvameva yat / ato'tra vada kiM yuktA, kvacidAsthA vivekinAm ? // 15 // 5 muktvA dharma jagadvandyamakalakaM sanAtanam / parArthasAdhakaM dhIraiH, sevitaM zIlazAlibhiH // 16 // 'upAdeyazca' grAhyazca 'saMsAre bhavanidhau dharma eva pradhAnapuruSArtharUpaH 'budhaiH' paNDitaiH, sadA duHkhadabhogAdikAla Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra dharmasyopAdeyatA hAri0 OSCAUSSCHUSHOSTS vyavacchedena, kiMviziSTaH? ityAha-'vizuddhaH niraticAraH, 'muktaye sarvatrAzaMsA'bhAvena muktyartha, vizuddhagrahaNenAsya gatatve'pi prAdhAnyakhyApanArtha bhedenopAdAnaM, kimityetadevam ? ityAha-sarva yato'nyat-priyasaMyogAdi 'duHkhakAraNaM' duHkhanimittam // 11 // tathA cAha-'anitye tyAdi, 'anityaH' azAzvataH 'priyasaMyogaH' priyasamAgamaH 'iha' saMsAre, sa eva vizeSyate-'IrSyAzokavatsalaH' pratipakSAbhyuccayajanito matsaravizeSa IrSyA, tadatyayAdicintAprabhavo duHkhabhedaH zokaH, etadvatsala iti-etatpriyaH, anena prakRtidoSaM sambandhadoSaM cAha, 'anityaM yauvanaM cApi, kusumasAraM, 'kutsitAcaraNAspadaM' asadvyavahAranidAnaM, doSadvayayojanA pUrvavat // 12||'anityaa' ityAdi, anityAH sampadaH, taDidvilasitopamAH tIvraklezavargasamudbhavAH, duHkhopAdAnA ityarthaH, doSadvayaM pUrvavat , 'anityaM jIvitaM cehe', nityamanazvaraM, sarvabhAvanibandhanam , sakalavyavahArakAraNamityarthaH, doSadvayaM pUrvavadeva // 13 // tathA-pune tyAdi, punarjanma punarmutyu hInAdisthAnasaMzrayaH, AdizabdAddhInahInataraparigrahaH, 'punaH punazca yadataH sukhamatra na vidyate', saMsAre iti B||14||'prkRtye tyAdi, 'prakRtyasundaraM' svabhAvAzobhanameva 'evam uktena prakAreNa saMsAre sarvameva 'yat' priyasaMyogAdi, ato'tra saMsAre vada kiM 'yuktA? sAdhvI kvacid 'AsthA' parigrahabuddhiH 'vivekinA' paNDitAnAM ?, naivetyrthH||15|| apavAdamAha-'muktve tyAdi, muktvA dharma, kiMviziSTamityAha-'jagadvandya' trailokyavandanIyam, 'akalaGka adhyAtmakalyANakalaGkavarjitaM, 'sanAtana' nityaM, 'parArthasAdhaka', tIrthakarAdibhAvahetutvena, 'dhIraiH sevita sthirAzarAcaritaM zIlazAlibhiriti // 16 // parAbhiprAyamAha SSSSSSSANGRESS // 3 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *335* Aha tatrApi no yuktA, yadi samyag nirUpyate / dharmasyApi zubho yasmAindha eva phala matam // 17 // na cAyasasya bandhasya, tathA hemamayasya ca / phale kazcidvizeSo'sti, pArataMtryAvizeSataH // 18 // tasmAdadharmavattyAjyo, dharmo'pyevaM mumukSubhiH / dharmAdharmakSayAnmuktirmunibhirvarNitA yataH // 19 // Aha paraH - ' tatrApi' dharme no yuktA AsthA yadi 'samyak' sUkSmanItyA 'nirUpyate' paryAlocyate, kimityata Ahe - 'dharmasyApi' uktalakSaNasya 'zubhaH' sattA (sAtA) diheturyasmAdbandha eva phalaM mataM, loka iti // 17 // na ca zubhabandhahetutvenAtrAsthA, anyo'pyAha - 'na ce' tyAdi, na cAyasasya bandhasya - lohanigaDAdeH tathA hemamayasya ca - kanaka zRGkhalAdeH phale kazcidvizeSo'sti, kasmAt ? ityAha-pAratantryAvizeSataH, ubhayorapi // 18 // upasaMharannAha - 'tasmAdi' tyAdi, yasmA - | devaM tasmAdadharmavattyAjyo dharmo'pyevaM 'mumukSubhiH' moktumicchubhiH, upapattyantaramAha-dharmAdharmakSayAnmuktirmunibhirvarNitA yataH, teSu teSu zAstreSviti // 19 // atra parihAramAha ucyate evamevaitat, kintu dharmo dvidhA mataH / saMjJAnayoga evaikastathA'nyaH puNyalakSaNaH // 20 // jJAnayogastapaH zuddhamAzaMsAdoSavarjitam / abhyAsAtizayAduktaM, tadvimukteH prasAdhakam // 21 // dharmastadapi cet satyaM, kiM na bandhaphalaH sa ? yat / AzaMsAvarjito'nyo'pi, kiM naivaM? cet na yattathA // 22 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 puNyasaMjJAne dharmabhedau // 4 // SAROSAROCUREMOCROSOM |bhogamuktiphalo dharmaH, sapravRttItarAtmakaH / samyagmithyAdirUpazca, gItastatrAntareSvapi // 23 // |tamantareNa tu tayoH, kSayaH kena prasAdhyate? / sadA syAnna kadAcidvA, yadyahetuka eva sH|| 24 // tasmAdavazyameSTavyaH, kazciddhetustayoH kSaye / sa eva dharmo vijJeyaH, zuddho muktiphalapradaH // 25 // dharmAdharmakSayAnmuktiryaccoktaM puNyalakSaNam / heyaM dharma tadAzritya, na tu saMjJAnayogakam // 26 // atastatraiva yuktAsthA, yadi samyaga nirUpyate / saMsAre sarvamevAnyadarzitaM duHkhakAraNam // 27 // tasmAcca jAyate muktiryathA mRtyAdivarjitA / tathopariSTAvakSyAmaH, samyak zAstrAnusArataH // 28 // ucyata evamevaitad yaduktaM bhavatA, kintu dharmo dvidhA 'mataH' iSTaH zAstrakAraiH, sajJAnakriyArUpa evaikaH, AtmasvabhAvaH, 'tathA'nyaH' puNyalakSaNaH, puNyena-sAtAdinA lakSyata iti puNyalakSaNaH-puNyaheturAzaMsAvAn , heya ityarthaH // 20 // |'jJAne tyAdi, 'jJAnayogaH' jJAnakriyArUpastapaH 'zuddham' avidhyAsevanamalarahitam 'AzaMsAdoSavarjitaM devAdiphalAbhisandhirahitaM, pradhAnamalatvAdasya bhedenAbhidhAnam , abhyAsAtizayAduktaM sarvajJaistadeva muktaH prasAdhakamiti, taccopariSTAdvakSyAmaH // 21 // 'dharma' ityAdi, dharmastadapi cettapaH, etadAzayAha-satyaM dharma evetyrthH| pracchaka Aha-kinna bandhaphalaH saH-tapolakSaNo dharmaH, gururAha-'yad' yasmAd AzaMsAvarjitaH, anyo'pi-puNyalakSaNaH bhogaphalazuddhataporUpaH OMRESSES // 4 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SASSASASASSOSIALISASI kiM naivam-abandhaphalaH? cedatrAha-na yattathA-AzaMsAvarjita iti // 22 // etadeva dharmadvaividhyaM tantrAntarAbhyupagamato'pi darzayati-'bhoge'tyAdi, bhogamuktiphalo dharmaH-puNyalakSaNo bhogaphalaH zuddhataporUpo muktiphalaH zaivAnAM, sa eva pravRttItarAtmakaH, pravRttinivRttirUpastraividyavRddhAnAm , samyagmithyAdirUpazca zAkyavizeSANAm , AdizabdAddheyopAdeyAbhyudayaniHzreyasaparigrahaH, evamarthabhedAdeva gItastantrAntareSvapyayaM dvibheda iti // 23 // upacayopapattimAha-'tamityAdi, 'tamantareNa tu' jJAnakriyAyogalakSaNaM dharma vinaiva, 'tayo' saMsAraphalayordharmAdharmayoH kSayaH kena prasAdhyate ?, nAnyo heturastItyabhiprAyaH, ahetutve doSamAha-sadA syAnna kadAcidvA syAt yadyahetuka eva saH-tayoH kSaya iti // 24 // upasaMharannAha-tasmAdityAdi, yata evaM tasmAdavazyameSTavyaH kazciddhetustayoH-dharmAdharmayoH kSaye, sa eva dharmo vijJeya ukkalakSaNaH zuddho muktiphalaprada iti // 25 // codyazeSa pariharati-'dharme'tyAdi, dharmAdharmakSayAnmuktiryaccoktaM munibhistatra puNyalakSaNaM 'heyadharmam' AzaMsAvantaM tadAzrityoktaM na tu 'saJjJAnayogakam' upAdeyadharma, sajJAnayoga eva saMjJAnayogakaH, sajJAyAM kan / yatazcaivam-'ata' ityAdi, atastatraiva-uktalakSaNe dharme yuktAsthA yadi 'samyam' aviparItaM nirUpyate, kimiti? ata Aha-saMsAre sarvamevAnyat priyasaMyogAdi darzitaM duHkhakAraNamiti // 27||'tsmaace'tyaadi, tasmAcca dharmAnjAyate muktiH 'yathA' yena prakAreNa 'mRtyAdivarjitA' mRtyurogAdirahitA tathopariSTAdvakSyAmaH, 'tathaiva jJAnayogasyetyAdinA, 'samyakazAstrAnusArataH sadAgamAnusAreNetyarthaH // 28 // MAGHIRLARICHIURAISAIPIGAISAIO Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 1 cArvAka - stabakaH // 5 // cArvAkAdhikAraH 1 ( stabaka: 1) idAnIM tu samAsena, zAstrasamyaktvamucyate / kuvAdiyuktyapavyAkhyAnirAsenAvirodhataH // 29 // 'idAnI' mityAdi, idAnIM tu 'samAsena' saGkSepeNa 'zAstrasamyaktvamucyate' AgamasyA viparItArthAbhidhAyakatvamucyate, kathamityAha - 'kuvAdiyuktyapavyAkhyAnirAsena' kuvAdipraNItayuktinirAsena apavyAkhyAnirAsenAvirodhataH - sarvazAstrAvirodhena // 29 // etadeva zAstravAdopanyAsenAha-- pRthivyAdimahAbhUtamAtrakAryamidaM jagat / na cAtmAdRSTasadbhAvaM manyante bhUtavAdinaH // 30 // "pRthivyAdI"tyAdi 'pRthivyAdimahAbhUtamAtrakArya - pRthivyaptejovAyumAtra kAryamidaM - pratyakSata upalabhyamAnaM 'jagat' carAcaraM, na cAtmAdRSTasadbhAvaM manyante, "caitanyaviziSTakAyaH puruSaH" iti vacanAd, adRSTapratipAdakapramANAbhAvAcca, ka evaM manyante ? ityAha- 'bhUtavAdinaH' lokAyatAH // 30 // tathA acetanAni bhUtAni, na taddharmo na tatphalam / cetanA'sti ca yasyeyaM, sa evAtmeti cApare // 31 // acetanAni bhUtAni adhyakSatastathopalabdheH, ato 'na taddharmo' na bhUtasvabhAvo, 'na tatphalaM' na bhUtakArya, cetanA'sti ceyam anubhavasiddhatvAt, yasyeyaM dharmmaH phalaM vA sa evAtmeti cApare - AtmavAdino manyanta iti ca // 31 // cetanA - siddhiH // 5 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RASAUGOSLARARASUOSE ta evamAhuHyadIyaM bhUtadharmaH syAt , pratyekaM teSu sarvadA / upalabhyeta sattvAdikaThinatvAdayo yathA // 32 // | yadIyaM-cetanA bhUtadharmaH 'syAt' bhavet tataH pratyekaM 'teSu' bhUteSu sarvadA' sarvakAlamupalabhyeta, kiMvadityAha-sattvA-1 dikaThinatvAdayo yathA, sattvAdayaH sAmAnyadhoMH kaThinatvAdayo vizeSadharmAH, na cAsau dharmo bhavan prakAradvayamatiricya bhavati // 32 // parAbhiprAyamAhazaktirUpeNa sA teSu, sadA'to nopalabhyate / na ca tenApi rUpeNa, satyasatyeva cenna tat // 33 // zaktirUpeNAdRzyena 'sA' cetanA teSu sadA 'ataH' asmAtkAraNAnnopalabhyate, na ca tenApi rUpeNa tathAbhUtena 'satI' 3 vidyamAnA 'asatyeva' avidyamAnaiva, cediti parAbhiprAyasaMsUcakaH, yadyevaM manyasa iti, ata Aha-na tat-naitadevamityarthaH // 33 // kathamityAhazakticetanayoraikyaM, nAnAtvaM vA'tha srvdaa(thaa)| aikye sA cetanaiveti, nAnAtve'nyasya sA yataH // 3 // zakticaitanyayoH 'aikyam' abhedaH 'nAnAtvaM vA' bhedo vA'tha sarvathA, kiM cAtaH ityAha-aikye sA zaktizcetanaiveti upalabdhiprasaGgaH, nAnAtve'nyasya sau-cetanA prApnoti yataH, na bhUtAnAM, tadanyazaktirUpatvAtteSAmityato na taditi yogaH M // 34 // saivAnabhivyaktA zaktirityetannirAsArthamAha / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra AvRttyabhAva: hAri0 1cArvAka anabhivyaktirapyasyAH, nyAyato nopapadyate / AvRttirna yadanyena, tattvasaGkhyAvirodhataH // 35 // / | anabhivyaktirapyasyAH-cetanAyAH 'nyAyato' nItyA nopapadyate, kathamityAha-AvRttirna yadanyena, anyasyaivAbhAvAt , abhAvazca tattvasaGkhyAvirodhataH, pRthivyaptejovAyuriti vacanena tadatiriktAvaraNAbhAvAditi // 35 // . . . na cAsau tatvarUpeNa, teSAmanyatareNa vA / vyaJjakatvapratijJAnAt , nAvRttiya'JjakaM ytH||36|| / na cAsau-AvRttiH 'tatsvarUpeNa' bhUtasvarUpeNa 'teSAM' bhUtAnAmanyatareNa vA kenacit , kuta ityAha-vyaJjakatvapratijJAnAd bhUtAnAM, tataH kimityAha-'nAvRttiH' nAvArakameva vyaJjakaM yato bhavati // 36 // viziSTapariNAmAbhAve'pi patrAvRtirna vai / bhAvatA''ptestathA nAma, vynyjktvprsnggtH||37|| 'viziSTapariNAmAbhAve'pi' prANApAnavAkkAyAkArapariNAmAbhAve'pi hi 'atra' bhUtacetanAyAmAvRtiH 'na vai' naiva, kuta ityAha-'bhAvatApteH, tasyA bhAvazca(tvasya) Aptizca, tucchasyAvyapa(stada)yogAt, tathA nAma 'vyaJjakatvaprasaGgataH', pariNAmasyeva vyaJjakatvaprasaGgAt // 37 // doSAntaramAha|na cAsau bhUtabhinno yat , tato vyaktiH sadA bhvet|bhede tvadhikabhAvena, tattvasaGkhyA na yujyate // 3 // | na cAsau-pariNAmo bhUtabhinno 'yat' yasmAt 'tataH' tasmAd vyaktiH sadA bhavet caitanyasya, bhede tu pariNAmasyAbhyu-10 pagamyamAne'dhikabhAvena tattvAntarApattyA tattvasaGkhyA na yujyate "catvAryeva tattvAni" iti // 38 // // 6 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MISAASSAANUAR parAbhiprAyamAzaya parihAramAhakhakAle'bhinna ityevaM, kAlAbhAve na snggtm|loksiddhaashrye tvAtmA, hanta! nAzrIyate katham ? // 39 // // ___ 'svakAle' tathAvidhapariNAmabhavanasamaye'bhinno'sAvityetat kAlAbhAve na saGgataM, naca kAlo nAma tattvAntaramiSyate paraiH, 'lokasiddhAzraye' lokasiddhasya kAlasyAzraye punaH kriyamANe AtmA hanta ! nAzrIyate kathaM?, tasyApi loksiddhtvaaditybhipraayH|| 39 // etadevAhanAtmA'pi loke no siddho, jAtismaraNasaMzrayAt / sarveSAM tadabhAvazca, citrakarmavipAkataH // 40 // 5 nAtmA'pi loke no siddhaH, kintu siddha eva, kuta ityAha-'jAtismaraNasaMzrayAt', lokenAGgIkaraNAt , 'sarveSAM' prANinAM tadabhAvazca' jAtismaraNAbhAvazca jAtyantarAdAgamane satyapi citrakarmasAmarthyAt // 40 // etadeva samarthayannAhaloke'pi naikataH sthAnAdAgatAnAM tathekSyate / avizeSeNa srvessaamnubhuutaarthsNsmRtiH||41|| loke'pi naikataH 'sthAnAt' nagarAdeH AgatAnAM prANinAM tathekSyate-dRzyate avizeSeNa sarveSAmanubhUtArthasaMsmRtiH, yathA kasyacijAtismaraNapratyakSasya paTumateH, tathA'pi teSAmaviziSTA sA IkSyata eveti cet, na, maSTacittAdibhivyabhicArAt, zA.sa. 2 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAsattvaM // 7 // zAstra 18 stokAstathAbhUtA iti, sambhavastAvatsiddhaH, te tu karmadoSato bahava iti ko doSaH1, kRtaM prasaGgena, gamanikAmAtratvAt |8| zaktI hAri0 prayAsasya // 41 // upapattyantaramAha Atma1 cArvAka- divyadarzanatazcaiva, tacchiSTAvyabhicArataH / pitRkarmAdisiddhezca, hanta nAtmA'pyalaukikaH // 42 // | siddhiH stabakA divyadarzanatazcaiva, kvacidamAnuSopalabdhezca pAtrAvatArAdau, 'tacchiSTAvyabhicArataH' tatkathitAvisaMvAdAt, tathA loke 13 kArye pratyedarzanAta, "pitRkarmAdisiddhezca' pitRkarmadevadarzanAcca loke hanta ! nAtmA'pyalaukikaH, hanta samprekSa(Sa)Ne, kintu laukika eva, uktaH zaktipakSaH // 42 // kAryapakSamadhikRtyAhakAThinyAbodharUpANi, bhUtAnyadhyakSasiddhitaH / cetanA tu na tadrUpA, sA kathaM tatphalaM bhavet ? // 43 // ___ kAThinyAbodharUpANi, kAThinyagrahaNaM grA(dravoSNAdyupalakSaNaM, 'bhUtAni' pRthivyAdIni 'adhyakSasiddhitaH' tathApratyakSopalabdheH, cetanA tu na tadrUpA' kAThinyAbodhasvabhAvA, sA kathaM 'tatphalaM' bhUtakArya bhavet !, naivetyabhiprAyaH // 43 // doSAntaramAha pratyekamasatI teSu, na ca syAdreNutailavat / satI cedupalabhyeta, bhinnarUpeSu sarvadA // 44 // pratyekamasatI cetanA 'teSu' bhUteSu na ca syAttatsamudAye'pi, reNutailavat , satI cet pratyekamidamupalabhyeta teSu bhinn-18||7|| rUpeSu sarvadA // 44 // parAbhiprAyamAha BOSASSASSASSISTICS Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ USLARARASI asatsthUlatvamaNvAdo, ghaTAdau dRzyate yathA / tathA'satyeva bhUteSu, cetanA'pIti cenmatiH // 45 // | | nAsatsthUlatvamaNvAdo, tebhya eva tadudbhavAt / asatastatsamutpAdo, na yukto'tiprasaGgataH // 46 // paJcamasyApi bhUtasya, tebhyo'sttvaavishesstH| bhavedutpattirevaM ca, tattvasaGkhyA na yujyate // 17 // asatsthUlatvamaNvAdau, AdizabdAd vyaNukAdiparigrahaH, 'ghaTAdau' tatsamudaye dRzyate yathA tathA asatyeva bhUteSu pratyeka tatsamudAye cetanA'pIti cenmtiH||45|| atrAha-'nAsadi'tyAdi, nAsat sthUlatvamaNvAdI, kintu sadeva, kuta ityAha -tebhya eva samudbhavAt sthUlatvasya, keyamupapattiH? ityAha-'asataH' sthUlatvasya 'tatsamutpAdaH' tebhyo'nnvaadibhyH| sambhavo na yuktaH, kasmAdityAha-atiprasaGgataH iti // 46 // etadevAha-'paJcame tyAdi, paJcamasyApi 'bhUtasya' AkAzAdeH 'tebhyaH' aNvAdibhyaH 'asattvAvizeSataH' caitanyavadasattvAvizeSAt bhavedutpattiriti, evaM cAbhyupagamyamAne tattvasaGkhyA na yujyate "catvAryeva tattvAnI"ti // 47 // parAbhiprAyamAhahAna tajjananasvabhAvAzcette'tra mAnaM na vidyate / sthUlatvotpAda iSTazcettatsadbhAve'pyasau samaH // 48 // ___ 'na tajananasvabhAvAzcette' na pazcamabhUtajananasvabhAvAzcedaNvAdaya ityAzajhyAha-atra mAnaM na vidyate, yaduta na itthambhUtAni, sthUlatvotpAda iSTazcet atajananasvabhAvebhyastadutpAdavirodhe na mAnam , etadAzaGkayAha-'tatsadbhAve'pi' kathaJci 1 tajananasvabhAvA netyatreti mu. 2 0zcetyatreti pu. AAAAAASLASIHATA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra sthUla(tva)sadbhAve'pi aNvAdiSu "asauM' sthUlatvotpAdaH 'samaH' tulya eva, anyathA'sajjananasvabhAvenAtiprasaGgAnivRttiH hAri0 // 48 // upacayamAha vicAraH 1 cArvAka na ca mUrtaNusaGghAtabhinnaM sthUlatvamityadaH / teSAmeva tathAbhAvo, nyAyyaM mAnAvirodhataH // 49 // stabakA 18| na ca mUrtANusaGghAtAdbhinna sthUlatvam , apitu tatsaGghAta eva, teSAM tathAsvabhAvatvAt , viprakRSTasannikRSTeSu reNvAdiSva-13 nekatvapariNAmasiddheH svabhAvabhedenopalambhAt , teSvapi tathAkalpanA'virodhAcca, reNvAdyanekatvasyApi kaizcidanupalabdheH, teSAmapi kaizcidupalambhAt , sthUlatvopalandhyanyathAnutpatteH, tadanimittatve sadAbhAvaprasaGgAt ityevamadaH-etat sthUlatvaM teSAmevANUnAM tathAbhAvaH kathaJcidekatvapariNAmo nyAyya-ghaTamAnakaM, kuta ityAha-'mAnAvirodhataH' uktavatpramANAvi-- rodhAditi // 49 // itthaM caitadaGgIkarttavyamityAhabhede tadadalaM yasmAt , kathaM sadbhAvamaznute ? / tadabhAve'pi tadbhAve, sadA sarvatra vA bhavet // 50 // | bhede aNvAdibhyaH 'tat' sthUlatvam 'adalam' anupAdAnaM yasmAtkathaM sadbhAvamabhUte?, naiva sattAM prAmotItyarthaH, tada-| bhAve'pi tadbhAve' tatsthUlatvabhAve tattvato'nupAdAnatvena 'sadA sarvakAlaM sarvatra vA kSetre bhavet sthUlatvam , asattvAvizeSeNa | niyAmakAbhAvAt , tadA'pi kiJcidasadeva bhavati niyamavacca tadityevamatrApyadoSa iti cet, nanu kiM tadbhavatIti vAcyaM, // 8 // pratyekamaNusthUlatvamiti cet, na tatsarvathA'sat , teSAmeva tathAbhAvAt , tathAbhavanamapi na pratyekabhAvena, pratyekatvaviro Ant SHUSHUSHUSHUSHUSHI Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAditi cet, na teSAM tathAsvabhAvatvena sarvathA netyasiddheH, tathAsvabhAvatve pratyekatvavattadaiva sadbhAvaprasaGga iti cet, na, tathAsvabhAvatvena vicitrasvabhAvAkSayAditi, mUrtaNusaGghAta eva sthUlatvamiti // 50 // na caivaM bhUtasaGghAtamAtraM caitanyamiSyate / avizeSeNa sarvatra, tadvattadbhAvasaGgateH // 51 // na caivam - aNusthUlatvavad bhUtasaGghAtamAtraM caitanyamiSyate paraiH kuta ityAha- avizeSeNa 'sarvatra' bhUtasaGghAte 'tadvat' tatsaGghAtavadeva tadbhAvasaGgateH -- caitanyabhAvaprasaGgAt // 51 // tataH kimityata AhaevaM sati ghaTAdInAM vyaktacaitanyabhAvataH / puruSAnna vizeSaH syAt, sa ca pratyakSabAdhitaH // 52 // evaM sati ghaTAdInAM bhUtasaGghAtatvena vyaktacaitanyabhAvataH kAraNAt puruSAdyavizeSaH syAt, tataH kimityAha - sa ca pratyakSatrAdhitaH teSAmacetanatvena pratIteH // 52 // parAbhiprAyamAha - atha bhinnasvabhAvAni bhUtAnyeva yatastataH / tatsaGghAteSu caitanyaM, na sarveSvetadapyasat // 53 // atha bhinnasvabhAvAni prakRtyaiva bhUtAnyeva yatastataH kAraNAttatsaGghAteSu keSAJcideva ( cetanA, keSAJcideva ) tajjananasvabhAvatvAdityetadAzaGkayAha - etadapyasat-azobhanamityarthaH // 53 // kathamityAhasvabhAvo bhUtamAtratve sati nyAyAnna bhidyate / vizeSaNaM vinA yasmAnna tulyAnAM viziSTatA // 54 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryapakSeH svabhAva zAstra 'svabhAvaH tadA sattArUpaH bhUtamAtratve sati tadatiriktabhedakAbhAvena nyAyAnna bhidyate, kathamityAha-vizeSaNaM vinA hAri0 yasmAlloke na tulyAnAM samazuklapaTAdInAM viziSTatA, tthaa'prtiiteH|| 54 // svarUpamAtrabhedapakSamAzrityAha1cArvAka hai| svarUpamAtrabhede ca, bhedo bhUtetarAtmakaH / anyabhedakabhAve tu, sa evAtmA prasajyate // 55 // stabakA svarUpamAtrabhede'pi ca-svarUpamAtreNa ca bhUtAnAM bhede'bhyupagamyamAne sati bhedo bhUtetarAtmako bhavati, bhedamAtrasya caitanyajananasvabhAveSvapi bhAvAt , tadanyeSAM ca svarUpeNaiva tebhyo bhedAt , svarUpasya cobhayatra bhUtamAtrasvabhAvatvAditi / 'anyabhedakabhAve tu' anyasya bhedakasyAstitve punarabhyupagamyamAne, samAnazuklapaTeSu rAgAderiva, kimityAha-sa evAnyo bhedaka AtmA prasajyate, tadatiriktasvabhAvatvAditi // 55 // parAbhiprAyamAhahaviguMDakaNikAdidravyasaGghAtajAnyapi / yathA bhinnakhabhAvAni, khAdyakAni tatheti cet // 56 // vyaktimAtrata evaiSAM, nanu bhinnakhabhAvatA / rasavIryavipAkAdikAryabhedo na vidyate // 57 // tadAtmakatvamAtratve, saMsthAnAdivilakSaNA / yatheyamasti bhUtAnAM, tathA sA'pi kathaM na cet // 58 // kaJabhAvAttathA deshkaalbhedaadyyogtH| na cAsiddhamado bhUtamAtratve tadasambhavAta // 59 // tathA ca bhUtamAtratve, na tatsaGghAtabhedayoH / bhedakAbhAvato bhedo, yuktaH samyag vicintyatAm // 6 // ORO ROSSISHASHIRISHORROR* // 9 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAISISSARIAUSIOS 'havirguDakaNikkAdidravyasaGghAtajAnyapi haviH-ghRtam, AdizabdAcAturjAtakAdiparigrahaH, yathA bhinnasvabhAvAni 'khAdyakAni' azokavartimaricamaJjaryAdIni tatheti // 56 // evaM cedbhUtakAryANi dehaghaTAdIni cetanatvAcetanatvena bhinnasvabhAvAnIti, Aha-vyaktI tyAdi, vyaktimAtrata evaiSAM-khAdyakAnAM nanu bhinnasvabhAvatA, rasavIryavipAkAdikAryabhedo na vidyate, tadvattatrApi svabhAvabhedo mA bhuuditybhipraayH|| 57 // parAbhiprAyamAha tadAtmakatvamAtratve' havirguDakaNikAdidravyasaGghAtAtmakamAtratve sati saMsthAnAdivilakSaNA, AdizabdAtparimANAdiparigrahaH, yatheyamasti bhinnasvabhAvatA khAdyakAnAM 'bhUtAnA'miti bhUtakAryANAM dehaghaTAdInAM 'sA'pi bhinnasvabhAvatA cetanatvAcetanatvarUpA kathaM na?, cet, | syaadevetyrthH||58|| atrottaramAha-'karne'tyAdi, karbabhAvAt , nahi khAdyakAnAmiva tadatirikto bhUtadehaghaTAdInAM kartA|'sti, tathA 'dezakAlabhedAdyayogataH' dezabhedAyogAt, kAlabhedAyogAt , adRSTabhedAyogAditi, na cAsiddhamadaH-deza-12 | bhedAdyayogAdi, kutaH? ityAha-bhUtamAtratve vizvasya 'tadasambhavAt' dezAdyasambhavAditi (kAdyasaMbhavAt nyAya0) // 59 // etadeva spaSTayannAha-tathA cetyAdi, tathA ca bhUtamAtratve vizvasya na 'tatsaGghAtabhedayoH' bhUtasaGghAtavizeSayordehaghaTAdi| rUpayoH bhedakAbhAvataH kAraNAd 'bhedaH' cetanetarAdirUpo yuktaH, samyag vicintyatAmetaditi // 60 // tatrApi vizeSamAhaekastathA'paro neti, tanmAtratve tathAvidhaH / yatastadapi no bhinnaM, tatastulyaM ca tattayoH // 61 // syAdetad bhUtajatve'pi, pAvAdInAM vicitratA / lokasiddhati siddhaiva, na sA tanmAtrajA nanu // 12 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 1 cArvAka stabakaH // 10 // | adRSTAkAzakAlAdisAmagrItaH samudbhavAt / tathaiva lokasaMvitteranyathA tadabhAvataH // 63 // na ceha laukiko mArgaH sthito'smAbhirvicAryate / kintvayaM yujyate keti tvannItau coktavanna saH // 64 // 'ekaH' bhUtasaGghAto dehAdirUpaH 'tathA' dehAdirUpatvena, 'aparaH' ghaTAdirUpo neti, 'tanmAtratve' bhUtasaGghAtamAtratve tulye sati 'tathAvidha:' dehAdirUpo neti, 'yataH' yasmAnnimittaM no bhinnaM 'tata' bhUtamAtrAt api tu tadeva taditi, tulyaM ca 'tad' bhUtamAtratvaM 'tayo:' bhUtasaGghAtayordehaghaTAdirUpayoriti vaicitryAbhAvaH // 61 // 'syAdeta 'dityAdi, tathaivaM manyase - bhUtajatve'pi sati 'grAvAdInAm' upalAdInAM vicitratA varNAdibhedena lokasiddheti, tathApratIteH, etadAzaGkayAha - siddhaiva, na lokapratItirapahUyate, kintu na 'sA' prAvAdInAM vicitratA tanmAtraprabhavA nanu // 62 // kathamityAha - 'adRSTe' tyAdi, adRSTAkAzakAlaniyatyAdInAM yA sAmagrI tataH 'samudbhavAt utpattergrAvAdivicitratAyAH, kuta ityAha - ' tathaiva lokasaMvitteH' itthameva sakalalokasiddhatvAt, 'anyathA' yadyevaM neSyate tataH 'tadabhAvataH' iti grAvAdivicitratA'bhAvAd, bhUtamAtrajatvena nimittAvizeSAt // 63 // kiM vA'nena nidarzanena ? ityAha- 'na cehe' tyAdi, na cehaprakrame 'laukiko mArgaH' grAvAdivicitratArUpaH sthito'smAbhirvicAryate, kimayamitthaM sthitaH ? iti kintvayaM yujyate kvetyetadvicAryate, 'vanItau ca' bhUtamAtranimittarUpAyAm uktavanna saH mArgaH, nimittAvizeSAditi // 64 // parAbhyupagame doSAntaramAha- adRSTAdisAmagrI // 10 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRtadehe va caitanyamupalabhyeta sarvathA / dehadharmAdibhAvena, tanna dharmAdi nAnyathA // 65 // 'mRte' tyAdi, mRtadehe ca 'caitanyaM' ceSTAdiheturUpamupalabhyeta 'sarvathA' sarvaprakAraiH kutaH ? ityAha- 'dehadharmAdibhAvena' dehadharmatvena dehakAryatvena ca, idaM (tthaM caitadaGgIkarttavyaM taccaitanyaM (na) 'taddharmAdi' dehadharmo dehakArya vA, nAnyathA, tadbhAve'pyabhAvAditi bhAvaH // 65 // ihaiva vyabhicAramAzakya pariharannAha na ca lAvaNyakArkazyazyAmatvairvyabhicAritA / mRtadehe'pi sadbhAvAdadhyakSeNaiva saGgateH // 66 // na cellAvaNyasadbhAvo, na sa tanmAtrahetukaH / ata evAnyasadbhAvAdastyAtmeti vyavasthitam // 67 // na prANAdirasau, mAnaM kiM ?, tadbhAve'pi tulyatA / tadabhAvAdabhAvazcedAtmAbhAve na kA pramA ? // 68 // | tena tadbhAvabhAvitvaM na bhUyo nalikAdinA / saMpAdite'pyatatsiddheH so'nya eveti ced na tat // 69 // | vAyusAmAnyasaMsiddhestatsvabhAvaH sa neti cet / atrApi na pramANaM vazcaitanyotpattireva cet // 70 // na tasyAmeva sandehAttavAyaM kena neti cet / tat tatsvarUpabhAvena tadabhAvaH kathaM nu cet ? // 71 // tadvailakSaNyasaMvitteH, mAtRcaitanyaje hyayam / sute tasminna doSaH syAnna na bhAve'sya mAtari // 72 // na ca saMkhedajAdyeSu, mAtrabhAvena tadbhavet / pradIpajJAtamapyatra, nimittatvAt na bAdhakam // 73 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkha 0 hAri0 1 cArvAka stabakaH // 11 // kAryapakSavicAraH itthaM na tadupAdAnaM, yujyate tatkathaJcana / anyopAdAnabhAve ca tadevAtmA prasajyate // 74 // naca lAvaNyakArkazyazyAmatvairdehadharmAditve sati tadbhAvAbhAvatvena vyabhicAritA, kutaH ? ityAha- mRtadehe'pi sadbhAvAt, lAvaNyAdInAM sadbhAvazcAdhyakSeNaiva 'saGgateH' paricchedAt // 66 // asiddhamAzaGkya pariharati -- 'na ce'| dityAdi, na cellAvaNya sadbhAvo mRtadehe tathA'nupalambhenetyatrAha - 'saH' lAvaNyasadbhAvaH 'tanmAtra hetukaH' dehamAtranimittaH yadi syAd bhavedeva, dehabhAvAvizeSAt, na caivam, evaM caitanye'pi yojanIyam, ata eva tadbhAvAt kAraNAdanyasa dbhAvaH, yadvaikalyAllAvaNyAbhAvavaccaitanyAbhAva ityevamanyasadbhAvAdastyAtmeti vyavasthitam // 67 // tadanyasyaivAtmatvAccaitanyamevAdhikRtyAha - 'ne'tyAdi, na prANAdiH, AdizabdAtpariNAmagrahaH, 'asau' anya iti, yadvaikalyAccaitanyAbhAva ityatra mAnaM kiM ?, na kiJcidityarthaH, uttara Aha-- 'tadbhAve'pi tulyatA', prANAdirevAsAvityatrApi mAnaM kimiti bhAvaH, 'tadabhAvAt' prANAdyabhAvAdabhAvazcetanAyA yadi mAnam, atrAha - AtmAbhAve na sa caitanyAbhAva ityatra 'kA pramA' kiM pramANaM ? // 68 // syAdetat- 'tene 'tyAdi, 'tena' prANAdinA saha tadbhAvabhAvitvaM caitanyasya pramANamityatrAha-na bhUyo nalikAdinA, AdizabdAd bastyAdigrahaH, saMpAdite'pi vAyau prANAdirUpe 'atatsiddheH' iti caitanyAsiddheH, 'saH' nalikAdivAyuranya eveti cet, na pramANAdi ( prANAdi 0 ) riti, atrAha - na tadityAdi // 69 // 'vAyu' ityAdi, vAyusAmAnyasaMsiddheriti, 'tatsvabhAvaH' caitanyajananasvabhAvaH 'saH' nalikAdivAyunaiti cet, atra hi-atrApi na pramANaM yuSmA // 11 // kam, apratyakSatvAditi, caitanyotpattireva cetpramANaM, prANAdibhAve tadutpatteH prANAdereva tatsvabhAvatvAvagamAt // 70 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ netyAdinA pariharati-na 'tasyAmeva' caitanyotpattau sandehAt, prANAdikAryatvenAtmadharmAditvamaGgIkRtya caitanyasya tavAyasandehaH 'kena' mAnena neti cet, atrAha-tasya caitanyasya 'tatvarUpabhAvena' AtmarUpabhAvena-AtmasvarUpatvena, 'tada-| bhAvaH' caitanyasya prANAdisArUpyAbhAvaH kathaM nu cet // 71 // atrAha-tadvailakSaNye tyAdi, bhUtavailakSaNyena saMvedanAt caitanyasya, parAbhiprAyamAha-mAtRcaitanyaje hyayaM-hetusArUpyAbhAvalakSaNaH, sute 'tasmin na' caitanye'bhyupagamyamAne na doSaH syAt , tatrottaraM-na neti, kintu doSa eva, bhAve'sya caitanyasya, ka? mAtari, mRdghaTavattajjatvAsiddheH // 72 // doSAntaramAha-na ce'tyAdi, na ca 'saMkhedajAyeSu' yUkAdyeSu mAtrabhAvena caitanyaM bhavet , parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati -pradIpodAharaNamapi, bhAva eva dIpAddIpAntaramutpadyate ityetadatra-mAtRcaitanyajaprakrame nimittatvAddIpasya tadaparadIpotpattI na bAdhakaM, na ca dIpa eva dIpAntarasyopAdAnamiti pratItam // 73 // 'itthamityAdi, 'ittham' evaM uktanyAyAt 'na tadu pAdAnaM' na mAtRcaitanyopAdAnaM yujyate 'tat' sutacaitanyaM kathazcana, atha mA bhUdeSa doSa ityanyattadiSyata ityatrAha-anyotapAdAnabhAve cAdhikRtacaitanyasya, kimityatrAha-tadeva' upAdAnam AtmA prasajyate, asArUpyeNa bhUtebhyo'nyatvAditi | // 74 // na cAnupAdAnaM kiM (na) bhavati? ityAhana tathAbhAvinaM hetumantareNopajAyate / kiJcinnazyati caikAntAd , yathA'ha vyaasmhrssiH|| 75 // nAsato vidyate bhAvo, nAbhAvo vidyate stH| ubhayorapi dRSTo'ntastvanayostattvadarzibhiH // 76 // chandaHpratilomatAnna AIsvAt na doSAyeti nyAyAcAryAH / tathaiva 48 tame'pi Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 bhAvAbhAva| nizcalatA hAri0 1 cArvAkastabakaH // 12 // GLOSASUSASTROSKARASA nAbhAvo bhAvamApnoti, zazazRGge tathAgateH / bhAvo nAbhAvametIha, dIpazcenna sa sarvathA // 77 // evaM caitanyavAnAtmA, siddhaH satatabhAvataH / paralokyapi vijJeyo, yuktimArgAnusAribhiH // 78 // 1. na'tathAbhAvinaM' kAryarUpatayA bhavanazIlaM hetum 'antareNa vinA upajAyate 'kizcit kiJcana, apratya(tI)tyaivAsataH sadbhAvavirodhAt , tathA nazyati caikAntAt , sato'sattA'nApatteH, yathA''ha vyAsamaharSirityanenAyameva ziSTAbhyupagama ityAha // 75 // 'nAsata' ityAdi, nAsataH-kharaviSANAdevidyate bhAvo, nAbhAvo vidyate 'sataH' pRthivyAdeH, ubhayorapi dRSTo'ntaH-paricchedaH 'anayo sdstostttvdrshibhiriti||76|| tathA pareNApyetadevoktamityAha-nAbhAI' ityAdi, 'nAbhAvaH' tuccho bhAvatAM yAti, kutaH? ityAha-zazazRGge tathAgateH, na hi tadasat kadAcitsattvamApadyate, tathA 'bhAva' khalvatucchaH nAbhAvametIha sarvathA,prakRtyanyathAtvAyogAt , dIpazcedbhA(dabhA)vameti, atrAha-na sarvathA'bhAvaH, bhAsvarapudgalAnAM tamastvapariNateriti // 77 // upasaMharannAha-'eva'mityAdi, 'evam' uktena prakAreNa caitanyavAnAtmAbhUtavyatiriktaH siddhaH, sa ca 'satatabhAvataH uktavatsatatabhavanena paralokyapi vijJeyaH, anvayopapatteH, kairityAha-'yuktimArgAnusAribhiH', nAnyato bhinnajAtIyameva asadvA sad bhavati atiprasaGgAditi tttvdrshibhiH|| 78 // atrAha sato'sya kiM ghaTasyeva, pratyakSeNa na darzanam ? / astyeva darzanaM spaSTamahaMpratyayavedanAt // 79 // | // 12 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ 'sata' ityAdi, sato'sya-AtmanaH kiM ghaTasyeva pratyakSeNa na darzanam ?, atrocyate-asti ca darzanaM 'spaSTaM sphuTam | dra 'ahaMpratyayavedanAt' anubhUteH // 79 // parAbhiprAyamAha bhrAnto'haM gururityeSaH, satyamanyastvasau mataH / vyabhicAritvato nAsya, gamakatvamathocyate // 8 // pratyakSasyApi tattyAjyaM, ttsdbhaavaavishesstH| pratyakSAbhAsamanyaccet , vyabhicAri na sAdhu tat // 81 // | 'bhrAnta' ityAdi, bhrAnto'haM gururityeSo'haMpratyayaH, Atmano gurutvAyogAd, atrAha-satyam-evametat, kintvanyastvasau mataH, AtmaviSayo'haMpratyayaH kevala eva, aniSTamAzaya pariharati-vyabhicAritvato na 'asya' ahaMpratyayasya gamakatvamathocyate, meyatvAderiva // 80 // atrottaram-'pratyakSetyAdi, pratyakSasyApi tad' gamakatvaM tyAjyaM, kuta ityAha'tatsadbhAvAvizeSataH' vyabhicAritvasadbhAvAvizeSAt , dvicandrAdipratyakSasyApi bhrAntatvAt , pratyakSAbhAsamanyaccet, pratyakSAdarthAntarabhUtaM, 'vyabhicAri, na sAdhu tat' na pratyakSaM tdityrthH|| 81 // atrottaramAhahU~ ahaMpratyayapakSe'pi, nanu sarvamidaM samam / atastadvadasau mukhyaH, samyak pratyakSamiSyatAm // 82 // 'ahamityAdi, ahaMpratyayapakSe'pi mayopanyaste nanu sarvamidaM 'samatulyaM, na sAdhurasAvanyaH-tadAbhAso'haMpratyayaH, yatazcaivamatastatpratyayavad 'asauM' ahaMpratyayo mukhyaH, kiM? samyak pratyakSamiSyatAm , Atmaparicchedaka iti bhAvaH // 2 // sa evamanyo netaraH ityetadAha zA. sa. 3 x Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ahaMpratyayAdAtmasiddhiH zAstra gurvI me tanurityAdau, bhedapratyayadarzanAt / bhrAntatAbhimatasyaiva, sA yuktA netarasya tu // 83 // hAri0 'gurvI tyAdi, guvIM me tanurityAdau, AdizabdAgaurI ceti parigrahaH, atra bhedapratyayadarzanAccharIre, yatazcaivamataH 1cArvAka- bhrAntatA'bhimatasyaiva-ahaM gururityAdyahaMpratyayasya 'sA' bhrAntatA yuktA, netarasya tu-tadbhedapratyayanibandhanasya kevalAhaMprastabakaH tyayasya // 83 // na cAsya svasaMviditazca (sya) virudhyata ityetadAha AtmanA''tmagraho'pyatra, tthaanubhvsiddhitH| tasyaiva tatsvabhAvatvAt, na tu yuktyA na yujyate // 8 // 'Atmane'tyAdi, AtmanA''tmagraho'pyatra kartRkarmabhAvena 'tathA'nubhavasiddhitaH' ahaMpratyayavedanAdityarthaH, 'tasyaiva' AtmanaH 'tatvabhAvatvAt svagrahaNasvabhAvatvAt , na tu yuktyA na yujyate, kintu yujyata eva, svabhAvavaicitryAditi 6 // 84 // parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati na ca buddhivizeSo'yamahaGkAraH prakalpyate / dAnAdibuddhikAle'pi, tathA'haGkAravedanAt // 85 // / 'na cetyAdi, naca buddhivizeSo'yamahaGkAraH prakalpyate, nIlAdibuddhivat , kutaH? ityAha-dAnAdibuddhikAle'pi tathA|'haGkAravedanAt , tatheti ahaM dadAmi karomIti, ataH sAmarthyavedanAditi // 85 // aniSTAntarAptiM pariharannAha AtmanA''tmagrahe tasya, tatsvabhAvatvayogataH / sadaivAgrahaNaM hyevaM, vijJeyaM karmadoSataH // 86 // 'Atmane'tyAdi, AtmanA''tmagrahe satyapi tasya' AtmanaH 'tatvabhAvatvayogataH' AtmanA grahaNasvabhAvatvayo HAMALAMALAURUS // 13 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |gAta, sadaivAgrahaNaM spaSTam , Atmana eva evaM vijJeyaM 'kammedoSataH tathApratibandhakajJAnAvaraNAparAdheneti // 86 // upa|saMharannAhahai ataH pratyakSasaMsiddhaH, sarvaprANabhRtAmayam / svayaMjyotiH sadaivAtmA, tathA vede'pi paThyate // 87 // 15 __'ata' ityAdi, ataH pratyakSasaMsiddhaH, ahaMpratyayagrAhyatvena, sarvaprANabhRtAmayamAtmA, svayaMjyotiH sadaivAtmA, tathA vede|'pi paThyate-"AtmajyotirevAyaM puruSaH" iti vacanAt // 87 // vArttAntaramAhaatrApi varNayantyeke, saugatAH kRtabuddhayaH / kliSTaM mano'sti yannityaM, tadyathoktAtmalakSaNam // 88 // 'anApI'tyAdi. 'atrApi' AtmavicAre varNayantyeke 'saugatA' bauddhAH 'kRtabuddhayaH paritAH (pariSkRtamatayaH), kimityAha-kliSTaM mano'sti yannityamAlayAdirUpaM tadyathoktAtmalakSaNaM, tata evetthaM vyavahAraH siddhH||88|| anyastvAhayadi nityaM tadA''tmaiva, sajJAbhedo'tra kevalam / athAnityaM tatazcedaM, na yathoktAtmalakSaNam // 89 // yaH karttA karmabhedAnAM, bhoktA karmaphalasya ca / saMsad parinirvAtA, sa hyAtmA nAnyalakSaNaH // 10 // AtmatvenAviziSTasya, vaicitryaM tasya yadvazAt / narAdirUpaM taccitramadRSTaM karmasajJitam // 91 // tathA tulye'pi cArambhe, sadupAye'pi yo nRNAm / phalabhedaH sa yukto na, yuktyA hetvantaraM vinA // 92 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 1 cArvAka stavakaH // 14 // tasmAdavazyameSTavyamatra hetvantaraM paraiH / tadevAdRSTamityAhuranye zAstrakRtazramAH // 93 // bhUtAnAM tatsvabhAvatvAdayamityapyanuttaram / na bhUtAtmaka evAtmetyetadatra nidarzitam // 94 // karmaNo bhautikatvena yadvaitadapi sAmpratam / Atmano vyatiriktaM tat, citrabhAvaM yato matam // 95 // 'yadI' tyAdi, yadi nityaM kliSTaM manaH tadA''tmaiva tattvataH, saJjJAbhedo'tra kevalaM mana Atmeti ca, athAnityamiSyate tata| caitanmano na yathoktAtmalakSaNaM, lakSaNabhedAditi // 89 // etadevAha - yaH karttA 'karmabhedAnAM' jJAnAvaraNAdInAM bhoktA karmaphalasya ca nAbhogAdeH, anvayIti bhAvaH, etadevAha - 'saMsatI' saMsaraNazIlaH, parinirvANazIlaH, sa evAtmA, na | anyalakSaNaH - ityekAntanityAdilakSaNaH // 90 // adRSTapratipAdanAyAha - AtmatvenAviziSTasya - ekarUpasya sataH vaicitryaM tasya 'yadvazAt' yatsAmarthyena, kimbhUtamityAha - 'narAdirUpaM ' naranArakAdilakSaNaM taccitraM, svabhAvavaicitryAd, adRSTaM | karmmasaJjJitamiti // 91 // etadevopapattito darzayati - ' tathe' tyAdinA, tathA tulye'pi cArambhe vA (NijyA) dau sadupAye'pi citrajJAnAdinA yo nRNAM 'phalabhedaH' sampadavAtyAdirUpaH sa 'yuktoM' ghaTamAno na yuktayA hetvantaraM vinA, tayorabhinna| svabhAvatvAditi // 92 // yasmAdevaM- 'tasmAditi, tasmAdavazyameSTavyam 'atra' phalabhede hetvantaraM 'paraiH' cArvAkaiH, 'tadeva' hetvantaramadRSTamityAhuH 'anye' vAdinaH kiMbhUtAH ? ityatrAha - ' zAstrakRtazramAH' adhItAgamA ityarthaH // 93 // parAbhiprAyamAzaGkya pariharati- 'bhUtAnA' mityAdinA, 'bhUtAnAM' rAjAdipariNatAnAM 'tatsvabhAvatvAt' tathA phaladAnAdi bauddhakhaNDanam karmasiddhiH // 14 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ACTRICAGRA svabhAvatvAd 'ayaM' phalabhedaH ityapyanuttaraM, kuta ityAha-na bhUtAtmaka evAtmA yenaitadevaM bhavatIti, etad 'atra' prakaraNe nidarzitaM prAk // 94 // na caivamapi doSa ityAha-'karmaNa' ityAdinA, 'karmaNaH' jJAnAvaraNAdeH 'bhautikatvena' paudgalihakatvena 'yadvaitadapi' bhUtAnAM tatsabhAvatvAtphalAptyAdi 'sAmprataM' zobhanameva / etadeva spaSTayati-Atmano vyatiriktaM | 'tat' karma 'citrabhAvaM' nAnAsvabhAvaM yataH 'matam' iSTamiti // 95 // vArttAntarakathanAyAhahai zaktirUpaM tadanye tu, sUrayaH saMpracakSate / anye tu vAsanArUpaM, vicitraphaladaM matam // 96 // anye tvabhidadhatyatra, svarUpaniyatasya vai / karturvinA'nyasambandhaM, zaktisakasmikI kutaH ? // 97 // PI 'zaktI'tyAdi, zaktirUpaM tat-karma anye tu 'sUrayaH' paNDitAH sampracakSate, anye tu vAsanArUpaM tadeva vicitraphaladaM tathA sampracakSata iti // 96 // vArttAntaramAha-'anye tvi'tyAdinA, anye tvabhidadhati atraiva-karmAbhyupagame 'kharUpa-18 hai niyatasya vai' AtmarUpaniyatasyaiva 'kartuH' Atmano vinA'nyasambandham' arthAntarabhUtakarmasambandhamantareNa zaktirA-1 kasmikI kutaH?, tattattvAvizeSAditi // 97 // parAbhiprAyamAzaya pariharati-'takriyetyAdinA, takriyAyogataH sA cet , tadapuSTau na yujyate / tadanyayogAbhAve ca, puSTirasya kathaM bhavet ? // 98 // 'takriyAyogataH' kartRkriyAsambandhena sA cet-zaktiH, atrAha-tadapuSTI' Atmano'puSTau sattAnupacaye sati na yujyate, tattathA(ttvA)vizeSAt , atha mA bhUddoSa iti puSTiriSyata ityata Aha-tadanyayogAbhAve ca' kriyayA karmANu MISAARISSAISOPRASARALASIA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 1cArvAkastabaka: nam SECRECRUAGARLS [dhAdi] sattAsambandhAbhAve ca puSTiH 'asya' AtmanaH kathaM bhavet !, naivetybhipraayH||98|| atraivAkSepaM parihAraM cAha karmasiddhau -'astyeve'tyAdinA, zaktivAastyeva sA sadA kintu, kriyayA vyajyate prm| AtmamAtrasthitAyA na, tasyA vyaktiH kadAcana // 99|| sanArUpa tvakhaNDatadanyAvaraNAbhAvAdbhAve vA'syaiva karmatA / tannirAkaraNAvyaktiriti tadbhedasaMsthitiH // 10 // pApaM tadbhinnamevAstu, kriyAntaranibandhanam / evamiSTakriyAjanyaM, puNyaM kimiti neSyate? // 101 // | __astyeva 'sA' zaktiH karmasajJitA sadA, kintu 'kriyayA' anuSThAnarUpayA 'vyajyate' paraphalapradAnayogyA kriyata ityarthaH, atrottaramAha-AtmamAtrasthitAyAH, kenacidanAvRtAyA ityarthaH, 'na' naiva tasyAH' zakeya'tiH kadAcana, tallakSaNAyogAt // 99 // etadevAha-'tadanyetyAdinA, tadanyAvaraNAbhAvAt , abhAvazcAtmamAtrasthitatvAttasyAH, bhAve vADa'varaNasyAbhyupagamyamAne 'asyaiva' AvaraNasya karmatA prAmoti, 'tannirAkaraNAt karmanirAkaraNAd vyaktiH ukkalakSaNAyAH zakteriti tadbhedasaMsthitiH Atmana AvaraNasyeti // 10 // atrAha-'pApa'mityAdi, pApaM tadAvArakaM bhinnameva TU 'astu' bhavatu, kiMviziSTamityAha-'kriyAntaranibandhanam', azubhakriyAheturityarthaH, atrottaram-evam 'iSTakriyAjanyaM' yAgAdikriyayA niSpAdyaM puNyaM kimiti nepyate ? bhinnaM evAtmayogi kAlAntaraphaladamiti // 101 // vAsanApakSamadhikRtyAha-| // 15 // vAsanA'pyanyasambandhaM, vinA naivopapadyate / puSpAdigandhavaikalye, tilAdau nekSyate ytH|| 102 // PROGRAMASHUPLASS Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SARAN | 'vAsanetyAdi, vAsanA'pi 'anyasambandham' arthAntarabhUtavastusambandhaM vinA naivopapadyate, nidarzanamAha-puSpAdigandhavaikalye tilAdau 'nekSyate' na dRzyate yata iti // 102 // bodhamAtrAtiriktaM tad, vAsakaM kinycidissytaam|mukhyN tadeva vaH karma, na yuktA vAsanA'nyathA // 10 // bodhamAtrasya tadbhAve, nAsti jJAnamavAsitam / tato'muktiH sadaiva syAd, vaiziSTayaM kevalasya na // 10 // hai evaM zaktyAdipakSo'yaM, ghaTate nopapattitaH / bandhAnyUnAtiriktatve, tadbhAvAnupapattitaH // 105 // | 'bodhetyAdi, yasmAdevaM bodhamAtrAtiriktaM 'ya(tot' tasmAdvA (saka) kiJcidiSyatAM 'mukhyaM vastu sad, avastunA vAsanA'yogAt, 'tadeva' vAsakaM (vaH) karma, itthaM caitadaGgIkarttavyaM, na yuktA vAsanA'nyathA, atiprasaGgAditi // 103 // etadevAha-'bodhe'tyAdinA, bodhamAtrasya tadbhAve, vAsanAsa(va)ttve sati, kimityAha-nAsti jJAnamavAsitaM, sarvatra tadbhAvAt , yatazcaivaM tataH amuktiH sadaiva syAd, vAsanAyogena, atha viziSTabodhamAtraM vAsanetyatrAha-vaiziSTyaM 'kevalasya' bodhamAtrasya 'na' naiva, tanmAtratvAt , tadamAtrasyAviziSTeSvapi bhAvAditi // 104 // upasaMharannAha-'eva'mityAdi, 'evam' uktena prakAreNa zaktyAdipakSo 'yada' yasmAd ghaTate na 'upapattitaH' yuktitaH, bandhAnyUnAtiriktatve sati tanmAtratvena, 'tadbhAvAnupapattitaH' bandhanAbhAvena bdhybndhniiybhaavaanupptti(t)H|| 105 // tasmAttadAtmano bhinnaM, saccitraM cAtmayogi ca / adRSTamavagantavyaM, tasya zaktyAdisAdhakam // 106 // BORHOLOCAUSASHISHASAS sadaiva syAd, vAsaziSvapi bhAvAditi yaktitaH, bndhaacyuunaa| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zAstra0 hAri0 1 cArvAka stabakaH // 16 // adRSTaM karmma saMskArAH, puNyApuNye zubhAzubhau / dharmAdhamrmoM tathA pAzaH, paryAyAstasya kIrttitAH // 107 // hetavo'sya samAkhyAtAH pUrvaM hiMsA'nRtAdayaH / tadvAn saMyujyate tena, vicitraphaladAyinA // 108 // naivaM dRSTeSTabAdhA yatsiddhizcAsyAnivAritA / tadenameva vidvAMsastattvavAdaM pracakSate // 109 // 'tasmA'dityAdi, yasmAdevaM tasmAttat karma Atmano bhinnaM, saditi vastu, na kalpanAmAtraM, 'citraM ca ' nAnAprakAraM ca, 'Atmayogi ca ' Atmasambandhi ca 'adRSTaM' karmAvagantavyaM 'tasya' AtmanaH zaktyAdisAdhakaM tadabhAvenoktayuktyA ( zaktyA ) dyabhAvAditi // 106 // darzanAGgIkaraNenAsyaiva paryAyazabdAnAha - 'adRSTa' mityAdinA, 'adRSTa' miti vaizeSikAH, 'karmeti jainAH, saMskArA iti saugatAH, puNyApuNye iti vedavAdinaH, zubhAzubhe (bhau ) iti gaNakAH, dharmAdharmAviti sAGkhyAH, tathA pAza iti zaivAH, sarva eva vA sarvavAniti, paryAyAH 'tasya' adRSTasya kIrttitA iti // 107 // ke punarasya hetavaH ? ityAha-hetavaH 'asya' adRSTasya samAkhyAtAH, 'pUrva' prArambhe 'hiMsA'nRtAdayaH pacetyabhidhAnAt yatazcaivamataH 'tadvAn' hiMsAdimAn saMyujyate 'tena' adRSTena, kiMviziSTena ? ityAha- 'vicitraphaladAyinA' (citrA) zubhaphaladeneti // 108 // ayameva sadvAda ityAha- 'naiva' mityAdi, naivamabhyupagamyamAne dRSTeSTabAdhA uttena prakAreNa 'yad' yasmAtsyAt, siddhizca 'asya' adRSTAdeH 'anivAritA' nyAyyaiva, 'tat' tasmAd 'enameva' AtmAdRSTavAdaM 'vidvAMsaH' paNDitAH 'tattvavAda' paramArthavAdaM pracakSate, na tadviparItavAdamiti // 109 // etadevAha - 'lokAyata' mityAdinA - karma paryAyAH // 16 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PAGASARESISTARA lokAyatamataM prAjJaijJeyaM pApaughakAraNam / itthaM tattvavilomaM yattanna jJAnavivarddhanam // 110 // indrapratAraNAyedaM, cakre kila bRhaspatiH / ado'pi yuktizUnyaM yannetthamindraH pratAryate // 111 // tasmAdduSTAzayakaraM, kliSTasattvavicintitam / pApazrutaM sadA dhIrairvayaM nAstikadarzanam // 112 // 'lokAyatamataM' nAstikadarzanamato'paramArthatattvavAdatvAt prAjJaijJeyaM 'pApaughakAraNaM pApasaGghAtanimittam, etadeva |bhAvayati-'ittham' uktena prakAreNa 'tattvaviloma' paramArthapratikUlaM yat tathA jJAnavivarddhanaM na, na tattvasaMvedano(nAnu)pakAryeva, api tu prtipkssvRddhikaarkmityrthH||110|| asya mUDhajanavikalpitaviSayavibhAganirAkaraNAyAha-indretyAdi, 'indrapratAraNAya' vRtradAnavavyApattaye 'idaM lokAyatamataM 'cakre' kRtavAn kila 'bRhaspatiH' devaguruH, "ado'pi tadapi 'yuktizUnyaM' yuktivikalaM, 'yato' yasmAnnetthamindraH pratAryate, divyabuddhitvAttasya // 111 // tasmAdityAdi, yasmAdevaM tasmAd duSTAzayakaramajJAnavRddhyA, 'kliSTasattvavicintitam' asamaJjasatvena pApazrutamata eva hetoH, yatazcaivamataH sadA 'dhIraiH' mahAsattvaiH 'vayaM' varjanIyaM nAstikadarzana miti lokaaytmtenaatmvaartaa||112||vaarttaantrmaah-hiNsetyaadinaahiNsaadibhyo'shubhN karma, tadanyebhyazca tcchubhm|jaayte niyamo mAnAt ,kuto'yamiti caapre?||113|| AgamAkhyAttadanye tu, tacca dRSTAdyabAdhitam / sarvArthaviSayaM nityaM, vyaktArthaM paramAtmanA // 114 // ! Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 1 cArvAka stabakaH // 17 // candrasUryoparAgAdestataH saMvAdadarzanAt / tasyApratyakSe'pi pApAdau na prAmANyaM na yujyate // 115 // 'hiMsAdibhyaH' hiMsA'nRtasteyAbrahmaparigrahebhyaH kimityAha - 'azubhaM karma' duHkhaphaladaM, 'tadanyebhyazca' ahiMsAdibhyazca 'tat' karma 'zubhaM' sukhaphaladaM 'jAyate' niSpadyate, niyamAt tadevamevetyevaMrUpaM mAnAtkuto'yamiti ca 'apare'sandehavAdina iti // 113 // vArttAntaramAha - 'AgamAkhyA' dityAdinA, 'AgamAkhyAt' mAnAt 'tadanye tu' asandehavAdino, buvata iti vAkyazeSaH, 'tacca' AgamAkhyaM mAnaM 'dRSTAdyabAdhitaM dRSTeSTAviruddhamityarthaH, tathA 'sarvArthaviSayaM ' sarvapadArthagocaraM nityaM, pravAharUpeNa, vyaktArtha 'paramAtmanA' sarvajJena apratyakSeNa // 114 // prAmANyamAha -- ' candre' tyAdinA, candrasUryoparAgAdeH 'tataH' AgamAkhyAnmAnAt saMvAdadarzanAddhetoH 'tasya' AgamamAnasyApratyakSe'pi pApAdau viSaye na prAmANyaM na yujyate, kintu yujyata eva // 115 // parAbhiprAyamAha - 'yadI' tyAdinA - yadi nAma kaciddRSTaH, saMvAdo'nyatra vastuni / tadbhAvastasya tattvaM vA, kathaM samavasIyate ? // 116 // Agamaikatvatastacca, vAkyAdestulyatAdinA / suvRddhasampradAyena, tathA pApakSayeNa ca // 117 // anyathA vastutattvasya, parIkSaiva na yujyate / AzaGkA sarvagA yasmAcchadmasthasyopajAyate // 118 // aparIkSA'pi no yuktA, guNadoSAvivekataH / mahatsaGkaTamAyAtamAzaGke nyAyavAdinaH // 119 // hiMsAhiMsAdibhyaH pApapuNya yoH siddhiH // 17 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tsmaadythoditaatsmygaagmaakhyaatprmaanntH| hiMsAdibhyo'zubhAdIni, niyamo'yaM vyavasthitaH // 10 // yadi nAma 'kvacit' candroparAgAdau dRSTaH saMvAdastathA'pyanyatra vastuni-pApAdau tadbhAvaH' saMvAdabhAvaH tasya' tada| bhidhAyakasyAgamasya tattvaM (avisaMvAdisvarUpatvaM ) vA 'kathaM samavasIyate' kathaM jJAyata ityrthH|| 116 // atrottaramAha'AgameMtyAdinA, AgamaikatvaM pratyAgamikatvena samavasIyata iti, 'taca' AgamaikatvaM 'vAkyAdeH' vAkyapadagAmbhIryAdestulyatAdinA samavasIyate, eka evAyamAgama iti, tathA 'suvRddhasaMpradAyena' sampUrNAbhivyajyamAnopalabdhasampradAyAvicchedena, tathA pApakSayeNa ca satkSayopazamavadbhiH samavasIyata iti // 117 // etadeva samarthayati-'anyathetyAdinA, anyathA | yadyevaM neSyate tato vastutattvasya parIkSaiva na yujyate, upAyAbhAvAt, etadevAha-AzaGkA-saMzayalakSaNA sarvagA yasmAt chadmasthasya pramAturupajAyate, asadabhinivezena // 118 // evaM ca sati-'aparIkSA'pI'tyAdi, aparIkSA'pi vastutattvasya no yuktA, kutaH? ityAha-guNadoSAvivekataH, ko jAnAti mAnAnAmaparIkSaiva doSavat syAt , evaM mahatsaGkaTamAyAtametena, kasyetyAha-'AzaGke nyAyavAdinaH' pApAdau vizeSavAcI atyantabhinno vA'yamAgama iti saMzayavAdina iti // 119 // nigamayannAha-tasmAdityAdi, yasmAdevaM tasmAdyathoditAtsamyagAgamAkhyAtpramANataH, kimityAha-hiMsAdibhyo'zubhAdIni niyamo'yaM 'vyavasthitaH' pratiSThita ityrthH|| 120 // etadeva bhAvayati-'kliSTAdityAdinAkliSTAddhiMsAdhanuSThAnAt , prAptiH kliSTasya karmaNaH / yathA'pathyabhujo vyAdherakliSTasya viparyayAt // 121 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra 0 hAri0 1 cArvAka - stabakaH // 18 // svabhAva eSa jIvasya yattathApariNAmabhAk / badhyate puNyapApAbhyAM mAdhyasthyAttu vimucyate // 122 // sudUramapi gatveha vihitAsUpapattiSu / kaH svabhAvAgamAvante, zaraNaM na prapadyate ? // 123 // 'kliSTAt' saGkezabahulAt hiMsAdyanuSThAnAt sakAzAt prAptiH kliSTasya karmaNaH - jJAnAvaraNAdeH, nidarzanamAha-yathA 'apathyabhujaH' apathyabhojanAt sakAzAd vyAgheH prAptiH, akliSTasya karmaNo 'viparyayAt' ahiMsAdyanuSThAnAditi // 121 // kimetadeva mityAha - 'svabhAva' ityAdi, svabhAva eSa jIvasya 'yat' yataH svabhAvAt tathApariNAma bhAkU - hiMsAdipariNAmabhAkU badhyate puNyapApAbhyAM yathAyogyaM, mAdhyasthyAttu vimucyate, sAmAyikapariNAmAdityarthaH // 122 // na ca svabhAvapakSo na jyAyAnityAha- 'sudUramapI' tyAdinA, 'sudUramapi' paryantamapi gatveha mArge 'vihitAsu' kRtAsu AhitAsu vA upapattiSu ko vAdI bauddhamImAMsakAdiH svabhAvAgamAvante, svahetoreva kSaNasthitidharmAjjAtaH, so'pi tatsvabhAva eva, antarvedIhiMsAyA madoSa AgamAdityevaM zaraNaM na prapadyate ?, sarva eva prapadyata ityarthaH // 123 // codaka AhapratipakSasvabhAvena, pratipakSAgamena ca / bAdhitatvAtkathaM hyetau zaraNaM yuktivAdinAm ? // 124 // pratItyA bAdhyate yo yat, svabhAvo na sa yujyate / vastunaH kalpyamAno'pi, vahnyAdeH zItatAdivat // 125 // 'pratipakSetyAdi, pratipakSasvabhAvena vAci (bAgha) kena pratipakSAgamena ca tadviruddhena bAdhitatvAt kAraNAtkathaM hi 'etau' svabhAvAgamau zaraNaM yuktivAdinAm ?, naivetyabhiprAyaH // 124 // atrottaramAha - 'pratItye' tyAdinA, 'pratItyA' anubhavena Agama svabhAvayoH zaraNatA // 18 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *ASSASAASASASSASSISK bAdhyate yaH svabhAvo 'yat' yasmAt sa tathAvidhaH svabhAvo 'na yujyate' na ghaTate vastunaH' sarvasyaiva kalpyamAno'pi, kiMvadityAha-bayAdeH 'zItatAdivat', zItatvAdiva(d nAvastu) bhUtaH zaraNamitiyogaH // 125 // atraiva tathA tathA parAbhiprAyamAzaMkya pariharannAhavahnaH zItatvamastyeva, tatkArya kiM na dRzyate? / dRzyate hi himAsanne, kathamitthaM ? khabhAvataH // 126 // himasyApi svabhAvo'yaM, niymaavhnisnnidhau| karoti dAhamityevaM, vahnayAdeH zItatA na kim ? // 127 // vyavasthA'bhAvato hyevaM, yA tvabuddhirihedRzI / sA loSTAdasya yatkArya, tattvattastatvabhAvataH // 128 // 3 'vahe'rityAdi, syAdetad-vaheH zItatvamastyeva, viSamAraNatvAt ,mRgatRSNikAvadvAvada (vad,mA bhUdada) ityatrAha-tatkArya zItatvakArya kiM na dRzyate?, syAdetat , dRzyate hi himAsanne, romAJcAdibhAvAt , atrAha-kathamittham ?' iti katha-8. |metadevam ?, itara Aha-itthaM svabhAvataH, tasyaitatsvabhAvatvAdityarthaH // 126 // himasyApi svabhAvo'yam-evaMbhUta eva, yena niyamAvahnisannidhau-agnisamIpa eva karoti dAhaM, svakAryadezaviprakarSeNaiva, ayaskAntavannAgadamanIvadveti, evaM 4 vahyAdeH zItatA na kim ?, astyevetyarthaH // 127 // atrottaramAha-vyavasthetyAdinA, vyavasthA'bhAvato hyevaM sarvatra | niyamAbhAvAdetadapi syAt, yaduta yA tvaduddhiriheDazI-svabhAvAnyathAtvaprakalpanAtmikA sA loSTAdeva, yad 'asya' zA.sa.4 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 loSTasya 'yatkAryam' abhighAtAdi tat tvattaH-tvatsakAzAd, kuta ityAha-tatvabhAvataH, prakramAdubhayostatsvabhAvatvAditi | hiMsAderahAri0 bhAvaH // 128 // yadi nAmaivaM tataH kimityAha zubhAdi 1 cArvAka- evaM subuddhizUnyatvaM, bhavato'pi prasajyate / astu cetko vivAdo no, buddhizUnyena sarvathA ? // 129 // stabakA evaM mityAdi, 'evam' uktena prakAreNa subuddhizUnyatvaM bhavato'pi prasajyate, apizabdAloSTasyApi buddhiyuktatvamiti, // 19 // 6 astu cet-nyAyAnugatatvAdbhavatvetadevamevetyAzaGkayAha-ko vivAdo 'naH' asmAkaM 'buddhizUnyena' uktabuddhivikalena 6 sarvathA ?, acetanena vivAdAyogAditi // 129 // vArttAntaramAhaanyastvAheha siddhe'pi, hiMsAdibhyo'zubhAdike / zubhAdereva saukhyAdi, kena mAnena gamyate ? // 130 // / anyastvAha-iha nyAyena loke prasiddhe'pi hiMsAdibhyaH sakAzAd 'azubhAdike' karmaNi zubhAdereva sakAzAt saukhyAdi na tu vyatyayenetyetat kena mAnena gamyate ?, nAtra kinycinmaanmitybhipraayH||130|| vArttAntaramAha-'atrApI'tyAdinAatrApi bruvate kecit, sarvathA yuktivAdinaH / pratItigarbhayA yuktyA, kilaitadavasIyate // 131 // / tayAhu zubhAtsaukhyaM, tabAhulyaprasaGgataH / bahavaH pApakarmANo, viralAH zubhakAriNaH // 132 // | na caitad dRzyate loke, duHkhbaahulydrshnaat|shubhaatsaukhyN tataH siddhmto'nyccaapyto'nytH||133||8||19|| 'atrApi' evaMvidhe pUrvapakSe buddhiva(ma)ntaH kecit' kuzAgrIyabuddhayaH 'sarvathA yuktivAdinaH' AgamanirapekSAH, kimi CAUSAURUSAUSAS Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhAdeva tathA tyAha-du ESSASUSASHISHUSHUSHUSHOR tyAha-'pratItigarbhayA' anubhavasaGgatayA 'yuktyA kilaitadavasIyate yaduta-zubhAdereva saukhyAdIti // 131 // tanmatAbhidhitsayA''ha-ta AhurityAdi, ta AhurnAzubhAtsaukhyaM, kintu zubhAdeva, kuta ityAha-tadvAhulyaprasaGgataH saukhyabAhulyaprasaGgAt , atraivopapattiH-bahavaH pApakarmANaH prANinaH, asatpravRtteH, viralAH zubhakAriNaH, tathA darzanAditi // 132 // yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'na caita'dityAdi, nacaitat-saukhyabAhulyaM dRzyate loke, kutaH ityAha-duHkhabAhulyadarzanAt , pratItisiddheH, yata evaM zubhAtsaukhyaM tataH siddhaM, tatkAryAlpatvena tadalpatvopapatteH, ato'nyaccApiduHkhaM cA'nyataH, anyataH azubhAt siddhaM, tatkAribahutvena tadbahutvasiddheriti // 133 // vArtAntaramAha-'anye puna'rityAdinAanye punaridaM zrAddhA, bruvate Agamena vai / zubhAdereva saukhyAdi, gamyate nAnyataH kvacit // 134 // atIndriyeSu bhAveSu, prAya evaMvidheSu yat / chadmasthasyAvisaMvAdi, mAnamanyata na vidyate // 135 // / | yaccoktaM duHkhabAhulyadarzanaM tanna sAdhakam / kvacittathopalambhe'pi, sarvatrAdarzanAditi // 136 // sarvatra darzanaM yasya, tadvAkyAt kiM na sAdhanam ? / sAdhanaM tadbhavatyevamAgamAttu na bhidyate // 137 // / anye punaH 'idaM vakSyamANalakSaNaM 'zrAddhAH' zraddhAvantaH bruvate-'Agamena vai' svA(A)gamenaiva, kimityAha-zubhAdereva saukhyAdi gamyate, AdizabdAdazubhAt duHkhamiti, nAnyataH kvacit , nAnyena mAnenetyarthaH // 134 // kimetadevamityAha Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 1 cArvAka stabakaH // 20 // - 'atIndriyeSvityAdi, atIndriyeSu 'bhAveSu' padArtheSu prAya evaMvidheSu zubhAdeH saukhyAdItyevaMprakAreSu 'yat' yasmAt chadmasthasyAvisaMvAdi- idamitthameveti niyamavat mAnamanyat na vidyate, AgamaM vihAya, sAkSAdadarzanAditi // 135 // parayuktidUSaNamAha-' yaccokta' mityAdinA, yaccoktaM pareNa duHkhabAhulyadarzanaM zubhAtsaukhyasiddhau, etanna sAdhakaM, kuta ityAha 'kacid' bharatAdau ' tathopalambhe'pi duHkhabAhulyopalambhe'pi sarvatraivAdarzanAditi bhAvaH // 136 // parAbhiprAyamA - zaya pariharannAha - 'sarvatre' tyAdinA, sarvatra darzanaM 'yasya' sarvajJAdeH tadvAkyAt kiM na sAdhanaM 1, duHkhabAhulyadarzanaM, sa hi dRSTvaivamAheti, atrottaraM - sAdhanaM 'tad' duHkhabAhulyadarzanaM bhavatyeva, zubhAdeH saukhyAdItyasya, AgamAttu na bhidyate, AptavacanatvAttasya, tatastathApratIteriti // 137 // adhikRtopayogyeva kiJcidAhaazubhAdapyanuSThAnAtsaukhyaprAptizca yA kvacit / phalaM vipAkavirasA, sA tathAvidhakarmaNaH // 138 // | brahmahatyAnidezAnuSThAnAdrAmAdilAbhavat / na punastata evaitadAgamAdeva gamyate // 139 // 'azubha' dityAdi, azubhAdapyanuSThAnAt - cauryAdeH saukhyaprAptizca yA kvacit lokasiddhA, phalaM vipAkavirasA saukhyaprAptiH 'tathAvidhakarmaNa:' tatprakAraphaladAyinaH, azubhAnubandhinaH zubhasyaivetyarthaH // 138 // nidarzanamAha - 'brahmahatye'tyAdinA, 'brahmahatyAnidezAnuSThAnAt brAhmaNaM vyApAdaya tatastaM (stvAM ) grAmaM dAsyAmItyAjJAsampAdanAt grAmAdilAbhavat, | sa hi tatprakAra phaladAyikarmaNa eva bhavati, na punaH 'tata eva' brahmahatyA'nuSThAnAt, 'etat' evaMprakAraM vastu AgamAdeva hiMsAdera zubhAdi // 20 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANAMANCHAR gamyate, nAnyataH kutazcid, aviSayatvAditi // 139 // yaduktaM-"pratipakSAgamena ce"(124)ti tatparijihIrSayA''hapratipakSAgamAnAM ca, dRSTeSTAbhyAM virodhtH| tathA'nAptapraNItatvAdAgamatvaM na yujyate // 140 // dRSTeSTAbhyAM virodhAcca, teSAM naaptprnniittaa| niyamAdamyate yasmAttadasAveva daryate // 141 // 'pratipakSe'tyAdi, pratipakSAgamAnAM adhikRtArthabAdhakAnAM dRSTeSTAbhyAM virodhataH kAraNAt , tathA anAptapraNItatvAditi | hetvantarataH, AgamatvaM na yujyate, tallakSaNAbhAvAditi // 140||'dRsstte'tyaadi, dRSTeSTAbhyAM virodhAddhetoH 'teSAm' AgamAnAmanAptapraNItatA niyamAdgamyate yato yasmAt tat-tasmAdasAveva-dRSTeSTavirodhaH daryata iti // 141 // etadevAhaagamyagamanAdInAM, dharmasAdhanatA kvacit / uktA lokaprasiddhena, pratyakSeNa virudhyate // 142 // khadharmotkarSA(rSaNA)deva, tathA muktirapISyate / hetvabhAvena tadbhAvo, nitya iSTena bAdhyate // 143 // mAdhyasthyameva taddhaturagamyagamanAdinA / sAdhyate tatparaM yena, tena doSo na kazcana // 144 // ___ 'agamye'tyAdi, 'agamyagamanAdInAM' bhaginyAdigamanamAMsabhakSaNAdInAM dharmasAdhanatA kvacit maNDalatatrAdau 'uktA pratipAditA sA lokaprasiddhena-AvidvadaGganAdisammatena pratyakSeNa virudhyate, pratItyA bAdhyata iti bhAvaH // 142 // ukko lokadRSTavirodhaH, iSTavirodhamAha-'khadharmotkarSAdeva' agamyagamanAdiprakarSAdeva tathA muktirapISyate, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNDalata nirAsaH zAstra hAri0 1cArvAkastabakA // 21 // XSAROSESSES adhikRtAgamyagamanAdibhiH, yadi nAmaivaM tataH kimityAha-hetvabhAvena' agamyagamanAdyutkarSAbhAvena tadbhAvaH' muktibhAvaH 'nityaH zAzvataH iSTena bAdhyate, hetvabhAvena tatprakarSAbhAve paramamAdhyasthAbhAvavattadabhAvAditi // 143 // parAbhiprAyamAha-'mAdhyasthya'mityAdinA, mAdhyasthyameva 'taddhetuH' muktihetuH paro varttate, kintvagamyagamanAdinA sAdhyate tatparaM, gamyAgamyAdiSu tulyatayA pravRttiH yena prakAreNa, naitadevaM, tena doSo na kazcana pratibhAti, paramamAdhyasthyAdeva muktisiddhiriti // 144 // atrottarametadapyuktimAtraM yadagamyagamanAdiSu / tathApravRttito yuktyA, mAdhyasthyaM nopapadyate // 145 // apravRttyaiva sarvatra, yathAsAmarthyabhAvataH / vizuddhabhAvanAbhyAsAt , tanmAdhyasthyaM paraM yataH // 146 // | 'etadapI'tyAdi, 'etadapi' anantaroditamuktimAtraM 'yat yasmAt 'agamyagamanAdiSu' anantaroditeSu 'tathA'pravRttitaH' tulyatayA'pravRtteH 'yuktyA nyAyena mAdhyasthyaM nopapadyate paramiti // 145 // yathopapadyate tathA''ha-'apravRttyaive'tyAdi, apravRttyaiva 'sarvatra' gamyAgamyAdau, 'yathAsAmarthyabhAvataH' yathAsAmarthyabhAvenApravRttyA, 'vizuddhabhAvanAbhyAsAt' yathocitaM bhAvanA'bhyAsAt jAyate tanmAdhyasthyaM 'paraM' sarvatrApravRttirUpaM yataH, ato'nyathA nopapadyata iti bhAvaH // 146 // parAbhiprAyamAhayAvadevaMvidhaM naitatpravRttistAvadeva yaa| sA'vizeSeNa sAdhvIti, tasyotkarSaprasAdhanAt // 147 // // 21 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SUSNE nApravRtteriyaM hetuH, kutazcidanivarttanA sarvatra bhaavaavicchedaadnythaa'gmysNsthitiH||148|| 'yAvaditi, yAvadevaMvidhaM paramaM na etat mAdhyasthyaM pravRttistAvadeva yA kvacit puMsAM sA 'avizeSeNa' gamyAgamyAdiSu sAmAnyena sAdhvIti, kuta ityAha-'tasya' avizeSasya 'utkarSasAdhanAt mAdhyasthyotkarSasAdhanAditi garbhaH // 147 // atrottaram-'nApravRtte rityAdi, nApravRtteH 'iyam' avizeSapravRttiH 'hetuH' kAraNaM, kutaH, ityAha-kutazcidanivarttanAt , tathAhi-neyaM kutazcidatyantaM nivartayati, yathAlAbhaM sarvatra pravRtteH,etadevAha-'sarvatra bhAvAvicchedAtta sarvabhogyeSvavizeSeNAbhisandherityarthaH, 'anyathA' kvacidbhAvavicchedena kvacideva pravRttau 'agamyasaMsthitiH' bhAvavicchedAta yaditarasmin (a)pravRttiH, tasyaivAgamyatvAditi // 148 // adhikRtopacayAyAhataccAsta lokazAstroktaM, ttraudaasiinyyogtH| saMbhAvyate paraM hyetadbhAvazuddhermahAtmanAm // 149 // | 'tace'tyAdi, 'taca' agamyam astu 'lokazAstroktaM' bhaginyAyeva, tatra 'audAsInyayogataH' araktAdviSTatayA pravRttiyogAt , saMbhAvyate paraM hi sarvatra niHspRhatayA pravRttirUpam etat' mAdhyasthyaM, kuta ityAha-'bhAvazuddheH' ekAntavi-2 hitAnuSThAnarUpAyAH sakAzAt 'mahAtmanAM mahAsattvAnAmiti ||149||aagmaantraabhipraayaavlmbito'pyessH? ityAhasaMsAramocakasyApi, hiMsA yaddharmasAdhanam / muktizcAsti tatastasyApyeSa doSo'nivAritaH // 150 // 'saMsAre'tyAdi, saMsAramocakasyApi, na kevalaM maNDalatantravAdina eva, hiMsA yaddharmasAdhanaM duHkhamokSaNena, mukti RASACARE Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zAstra0 hAri0 1 cArvAka stabakaH // 22 // zcAsti, yadi nAmaivaM tataH kimityAha - tataH 'tasyApi saMsAramocakasya eSa doSo - mukteranityatvalakSaNaH avAritaH, tulya evetyarthaH // 150 // etadeva bhAvayannAha - muktiH karmakSayAdeva, jAyate nAnyataH kvacit / janmAdirahitA yattatsa evAtra nirUpyate // 151 // 'mukti' rityAdi, muktiH karmakSayAdeva, puNyApuNyakSayAdityarthaH, sA jAyate na 'anyataH' dAnAdeH kvacit, janmAdirahitA muktirnityetyarthaH, 'yat' yasmAdevaM 'tat' tasmAt 'sa eva' karmakSayo nirUpyata iti // 151 // nirUpayannAha - hiMsAyutkarSasAdhyo vA, tadviparyayajo'pi vA / anyaheturaheturvA, sa vai karmmakSayo nanu ? // 152 // 'hiMsAdI' tyAdi, 'hiMsAdyutkarSasAdhyo vA' hiMsottaraduHkhApanayanotkarSasAdhyo vA tadviparyayajo'pi vA 'anyahetuH' avivakSito'parahetuH 'aheturvA' nirhetuka eva sa vai karmakSayo nanviti vikalpAH // 152 // eteSu doSAnAha| hiMsAdyutkarSasAdhyatve, tadabhAve na tatsthitiH / karmakSayAsthitau ca syAnmuktAnAM muktatAkSitiH // 153 // 'hiMsAdI' tyAdi, hiMsAdyutkarSasAdhyatve karmakSayasya 'tadabhAve' hiMsAdyutkarSAbhAve 'na tatsthitiH' na karmakSayasthitiH, ekAdhArakriyA phalatvAt, yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha- karmakSayA'sthitau ca satyAM syAnmuktAnAM muktatAkSitiriti // 153 // tathA - tadviparyayasAdhyatve para siddhAntasaMsthitiH / karmmakSayaH satAM yasmAdahiMsAdiprasAdhanaH // 154 // saMsAra mocakanirAsaH // 22 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CASASUSASIASSUGO 'tadviparyayetyAdi,'tadviparyayasAdhyatve' ahiMsAdhutkarSasAdhyatve karmakSayasya, kim ? ityAha-parasiddhAntasaMsthitiH' anyAbhyupagamasiddhiH, etadevAha-karmakSayaH 'satAM' sAdhUnAM yasmAd ahiMsAdiprasAdhano'nyeSAM prANinAmiti // 154 // tathAtadanyahetusAdhyatve, tatsvarUpamasaMsthitam / ahetutve sadA bhAvo'bhAvo vA syAtsadaiva hi // 155 // | 'tadanye'tyAdi, tadanyahetusAdhyatve karmakSayasya 'tatsvarUpam' anyahetasvarUpam 'asaMsthitaM' samyak na siddham , ukta-1 vytirekennaabhaavaaditybhipraayH| caturthapakSamadhikRtyAha-ahetutve karmakSayasya sadAbhAvaH, ahetutvAvizeSAt , abhAvo vA syAtkarmakSayasya sadaiva hi, tata eva hetoriti // 155 // tadatra dvitIyavikalpa eva nyAyya iti darzayatimuktiH karmakSayAdiSTA, jJAnayogaphalaM sa ca / ahiMsAdi ca taddheturiti nyAyaH satAM mtH||156 // ___ 'muktirityAdi, muktiH karmakSayAd 'iSTA' abhyupagatA, jJAnayogaphalaM ca karmakSaya iSTaH, ahiMsAdi ca 'taddhetuH jJAnayogaheturiti nyAyaH satAM 'mataH' iSTaH avirodhI ca // 156 // vArtAntarAsAratAmAha-eva'mityAdinAevaM vedavihitA'pi, hiMsA'pAyAya tttvtH| zAstracoditabhAve'pi, vacanAntarabAdhanAt // 157 // ___ evaM yathA saMsAramocakasya hiMsA tadvad vedavihitA'pi zvetaM vAyavyamajamAlabheta bhUtikAma' iti coditA'pi hiMsA 'apAyAya' pratyapAyArthameva 'tattvataH' paramArthataH'zAstracoditabhAve'pi zAstracoditatve'pi satItyarthaH, kutaH? ityAha'vacanAntarabAdhanAt' svazAstraprasiddhenaiva vacanAntareNa virodhAt // 157 // etadeva bhAvayannAha Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra haina hiMsyAdiha bhUtAni, hiMsanaM doSakRnmatam / dAhavadvaidyake spaSTamutsargapratiSedhataH // 158 // vaidikamatahAri0 | 'na hiMsyA'dityAdi, 'na hiMsyAdiha bhUtAni' ityatra ihazabdo'nyasthAne prayuktazchandobhaGgabhayAd, evaM tu draSTavyaH, na nirAsaH 1cArvAka hiMsyAdbhUtAni 'iha' vede hiMsanaM 'doSakRnmataM' pApakRdiSTaM spaSTamiti sambandhaH / nidarzanamAha-'dAhavadvaidyake' iti yathA stabakaH dAho vaidyake duHkhAdikaratvena dosskRdissttstdvdityrthH| ubhayatra yuktimAha-'utsargapratiSedhataH' na dAhaH kArya iti prti||23|| Sedhavanna hiMsyAdbhUtAnIti sAmAnyapratiSedhAt // 158 // yatazcaivam tato vyAdhinivRttyartha, dAhaH kAryastu codite|n tato'pi na doSaH syAtphaloddezena codanAt // 159 // | 'tataH' ityAdi, tataH 'vyAdhinivRttyartha' vyAdhyupazamArtha dAhaH kAryastu evaM codite sati na 'tato'pi' dAhakaraNAnna |'doSaH' duHkhAdikaratvalakSaNaH, kintu syAdeva, kutaH? ityAha-'phalodezena' vyAdhinivRttiphalopanyAsena 'codanAt' kAraNAt // 159 // dASTontikayojanAmAha-'eva'mityAdinAevaM tatphalabhAve'pi, codanAto'pi sarvathA / dhruvamautsargiko doSo, jAyate phalacodanAt // 160 // 13 | evaM 'tatphalabhAve'pi' bhUtyAdibhAve'pIti bhAvaH, codanAto'pi sarvathA dhruvamautsargiko doSo jAyate, pApakRttvaM, kutaH? ityAha-'phaloddezena' bhUtyAdyupanyAsena codanAditi // 160 // evaM prastutAgamaceSTayA dRSTeSTaviruddhatAmabhidhAyA // 23 // tidizannAha *PASALICIAIS RISUS Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *CHOSASSASSASSARI anyeSAmapi buddhyaivaM, dRSTeSTAbhyAM viruddhatA / darzanIyA kuzAstrANAM, tatazca sthitamityadaH // 161 // ____ 'anyeSAmapI'tyAdi, 'anyeSAmapi' evaMjAtIyAnAmativAdarANAM 'buddhyaivam' AtmIyayaiva dRSTeSTAbhyAM viruddhatA 'darzanIyA' pratipAdyA 'kuzAstrANAm' AjIvakAdisambandhinAM, tatazca sthitamityadaH, yaduta svabhAva eSa ityAdi pUrvavat // 161 // Atmana eva kartRtvamityAha-'kliSTa'mityAdinA- . 6 kliSTaM hiMsAdyanuSThAnaM, na yattasyAnyato matam / tataH kartA sa eva syAt, sarvasyaiva hi karmaNaH // 162 // | 'kliSTaM' raudraM hiMsAdyanuSThAnaM na 'yat' yasmAttasmAt 'tasya' Atmano'nyataH 'matam' iSTaM, kintu tata eva, yatazcaivaM 'tataH'da tasmAt kartA sa eva syAdAtmA 'sarvasyaiva hi' hitAhitAdeH karmaNa iti // 162 // svayameva kartA san kathamahite pravartate? itianAdikarmayuktatvAttanmohAtsaMpravarttate / ahite'pyAtmanaH prAyo, vyAdhipIDitacittavat // 163 // _ 'anAdI'tyAdi, anAdikarmayuktatvAtkAraNAnna(ttat) 'mohAt' karmamohena saMpravarttate, va? ityAha-ahite'pyAtmanaH 'prAyaH' bAhulyena, nidarzanamAha-vyAdhipIDitacittavadapathya iti // 163 // vArttAntaramAha-'kAlAdInA'mityAdinAkAlAdInAM ca kartRtvaM, manyante'nye pravAdinaH / kevalAnAM tadanye tu, mithaH saamgrypekssyaa||164||18 | 'kAlAdInAMca' kAlaniyatisvabhAvAdInAM ca kartRtvaM manyante'nye 'pravAdinaH' kAlAdivAdina eva kevalAnAM kAlAdInAM, RASHTRA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra x vAda hAri0 1cArvAka stabakA / // 24 // 'tadanye tu' vAdinaH 'mitha' parasparaM sAmayyapekSayA, samuditAnAmevetyarthaH // 164 // kAlavAdimatamAha-'na kAle'tyAdinA-5 kAlAdina kAlavyatirekeNa, garbhabAlazubhAdikam / yatkiJcijjAyate loke, tadasau kAraNaM kila // 165 / / _ 'na kAlavyatirekeNa' na kAlamantareNa garbhabAlazubhAdikaM yat' yasmAtkiJcijjAyate loke tadasau-kAlaH kAraNaM nirAsa: kileti // 165 // etadeva samarthayannAhakAlaH pacati bhUtAni, kAlaH saMharati prjaaH| kAlaH supteSu jAgarti, kAlo hi duratikramaH // 166 // ___ 'kAla' ityAdi, kAlaH 'pacati bhUtAni' pariNati nayatItyarthaH, kAlaH 'saMharati' prajAH paryAyAntareNa sthApayati, kAlaH supteSu 'jAgarti' Apadamami rakSati, evaM kAlo hi 'duratikramaH' nAnyathA kartuM zakyata ityarthaH // 166 // kAlasyaiva sAmarthyamAha-'kiMce'tyAdinAkiM ca kAlAhate naiva, mudgapaktirapISyate / sthAlyAdisaMnidhAne'pi, tataH kAlAdasau matA // 167 // kizca-'kAlAdRte' kAlamaniSdaiva na-naiva mudgapaktirapyAstAmanyat 'sthAlyAdisaMnidhAne'pi' pareSTakAraNabhAve'pItyarthaH, yata evaM tataH kAlAdasau matA, tannipAtanAdavyatirekopapatteH // 167 // vipakSe doSamAha-kAle'tyAdinAkAlAbhAve ca garbhAdi, sarvaM syAdavyavasthayA / pareSTahetusadbhAvamAtrAdeva tadudbhavAt // 168 // // 24 // kAlAbhAve sati kim ? ityAha-garbhAdi kArya sarva 'syAt' bhavet 'avyavasthayA' aniyamena, kutaH ityAha-'pareSTahetu vyatirakopapatteH // 167 // vidhAnapi' pareSTakAraNabhAve'pIyara bhAva ca garbhAdi, sarva Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadbhAvamAtrAdeva' dAMpatyasaMyogAdimAtrAdeva tadudbhavAt , garbhanivandhanaM ca bAlAditvaM, tadapi tadaivetyanavasthA // 168 // svabhAvavAdimatAbhidhitsayA''haPna svabhAvAtirekeNa, garbhabAlazubhAdikam / yatkiJcijjAyate loke, tadasau kAraNaM kila // 169 // __ 'ne'tyAdi, 'na svabhAvAtirekeNa' na svabhAvamantareNa garbhavAlazubhAdika 'yat' yasmAkiJcijAyate . loke tat 'asau' svabhAvaH kAraNaM kileti // 169 // etadevAmidhitsurAhasarvabhAvAH svabhAvena, svasvabhAve tathA tthaa| vartante'tha nivartante, kAmacAraparAGmukhAH // 17 // ___ 'sarve'tyAdi, 'sarvabhAvAH' sarvapadArthAH 'svabhAvena' AtmIyayA sattayA svasvabhAve-AtmIyAtmIye bhAve 'tathA 6 tathA' tena tena prakAreNa vartante (atha nivartante) svabhAvenaiva, 'kAmacAraparAmukhAH' aniyatabhAvanirapekSAH // 17 // svabhAvasyaiva sAmarthyamAhana vineha svabhAvena, mudgapaktirapISyate / tathAkAlAdibhAve'pi, nAzvamASasya sA yataH // 171 // | 'na vinehe'tyAdi, na vinA 'iha' loke 'svabhAvena' tathAyogyatAlakSaNena mudgapaktirapISyate, 'tathAkAlAdibhAve'pi 4 abhISTakAlAdisaMnidhAne'pi sati nAzvamASakasya-kaGkaTukasya sA-paktiryata iti // 171 // vipakSe doSamAha attsvbhaavaattdbhaave'tiprsnggo'nivaaritH| tulye tatra mRdaH kumbho, zA. sa. 5 ---- -. . Tona pATItyayAMtamata // 172 / / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 1 cArvAka stabakaH // 25 // 'atarasvabhAve' tyAdi, atatsvabhAvAtkAraNAt 'sadbhAve' vivakSitakAryabhAve'tiprasaGgo mAma doSaH so'nivAritaH, etadeva spaSTayati-tulye tatra - atatsvabhAvatve mRdaH kAraNAtkumbho bhavati na paDAdItyeladayuktimaditi // 172 // niyativAdimatAbhidhitsayA''ha - niyatenaiva rUpeNa, sarve bhAvA bhavanti yat / tato niyatijA hote, tatsvarUpAnuvedhataH // 173 // 'niyatenaive'tyAdi, 'niyatenaiva rUpeNa' anyUnAnatiriktena sarve 'bhAvAH' padArthA bhavanti 'yat' yasmAt tat tasmAt 'niyatijAH' tathAbhUtatattvAntarajA evaite 'tatsvarUpAnuvedhataH' niyatitvasvarUpAnuvedhAt // 173 // etadevAbhidhitsurAhayadyadaiva yato yAvattattadaiva tatastathA / niyataM jAyate nyAyAt, ke etAM bAdhituM kSamaH 1 // 174 // 'badhadaive 'tyAdi, 'yat' vastu 'yadaiva' yasminneva kAle 'yataH' kAraNAt 'yAvat' iti yAvatparimANe 'tat' vastu 'tadaiva' tamiva kAle 'tataH' kAraNAt 'tathA' tAvatparimANaM niyataM jAyate caiva niyatAni yataH kAraNAnItyabhiprAyaH, evaM nyAyAtkaH 'etAM' niyatiM bAdhituM kSamo 1, jaiva kazciditi // 174 // niyatereSa sAmarthyamAha 'bace' tyAdinA - na carte niyatiM loke, mudrapaktirapIkSyate / tatsvabhAvAdibhAve'pi nAsAvaniyatA yataH // 175 // 'ma bateM' ma ca vinA niyatimuktalakSaNAM loke mugapattirapIkSyate, 'tatsvabhAvAdibhAve'pi' paktisvabhAvAdisannidhAnespi nAsau paktiraniyatA yataH, sadavizeSe'pi sArUpitvena niyatatvAt // 175 // vipakSe doSamAha -- svabhAva niyati vAdau // 25 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyathA'niyatatvena, sarvAbhAva: prasajyate / anyo'nyAtmakatApatteH, kriyAvaiphalyameva ca // 176 // 'anyathe'tyAdi, anyathA-yadyevaM neSyate tato'niyatatvena hetunA sarvAbhAvaH prasajyate, ete hi tata Sa, tacca tadamyathA bhavatIti prAptaM, na caitadevamiti, tadanyapadabhISTasyApyabhAva iti sarvAbhAvaH, tathA'nyonyAtmakatApatteH, aniyatahetutvena ghaTapaTAdInAM, kriyAvaiphalyameva ca prasajyate, ghaTArthino mRda upAdAne'pi sadabhimatatvena tadasiddheriti, tathA niyatena tattvAntareNa sarvAnvayavyatirekasiddheriti bhAvanIyam // 176 // karmavAdimata Aha8/na bhoktRvyatirekeNa, bhAgyaM jagati vidyate / na cAkRtasya bhoktA syAnmuktAnAM bhogbhaavtH||177|| | 'na bhoktu' ityAdi, 'na bhotturvyatirekeNa' na bhoktAramantareNa bhAgya jagati vidyate, sambandhizabdatvena bhogyatvAnupapatteH, na cAkRtasya -svayamanupAttasya 'bhoktA syAt' bhoktA bhavet , kutaH? ityAha-'muktAnAM' niSThitArthAnAM 'bhogabhAvataH' bhogaprasaGgAt // 177 // yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAhabhogyaM ca vizvaM sattvAnAM, vidhinA tena tena yt| dRzyate'dhyakSamevedaM, tasmAttatkarmajaM hi tt||17|| | 'bhogyaM cetyAdi, bhogyaM ca 'vizva' jagat sattvAnAM 'vidhinA' prakAreNaM tena tena yad dRzyate adhyakSamevedamavipratipattiH(teH), tasmAttatkarmajameva taditi // 178 // etadeva samarthayati-'na 'tyAdinAna ca tatkarmavaidhurye, mudrapaktirapIkSyate / sthAlyAdibhaGkabhAvena, yat kacinnopapadyate // 179 // MAAAAAAA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra 0 hAri0 1 cArvAka stabakaH // 26 // na ca ' tatkarmavaidhurye' bhoktRkarmavaiguNya ityarthaH, mudgapatirapISyate, sthAlyAdibhaGgabhAvena 'yat' yasmAt kacinopajAyate // 179 // vipakSe bAdhAmAha citraM bhogyaM tathA citrAtkarmmaNo'hetutA'nyathA / tasya yasmAdvicitratvaM, niyatyAderna yujyate // 180 // 'citra'mityAdi, citraM bhogyaM nAnAprakAraM ' tathA ' tena prakAreNa (citrAt karmaNaH - adRSTAt, anyathA'hetutA, tasya bhogyasya yasmAd ekarUpatvAt vicitratvaM ) niyatyAdeH sakAzAnna yujyate // 180 // etadeva bhAvayannAha - niyaterniyatAtmatvAnniyatAnAM samAnatA / tathA'niyatabhAve ca balAtsyAttadvicitratA // 181 // 'niyate'rityAdi, 'niyateH' uktalakSaNAyAH 'niyatAtmatvAt' ekasvabhAvatvAt 'niyatAnAM' kAryANAM 'samAnatA' tulyatA, syAditi zeSaH, ' tathA ' tena prakAreNAsamAna kAryakAraNarUpeNa 'aniyatabhAve 'ca' anavasthitatve ca sati niyaterabhyupagamyamAne 'balAt' sAmarthyAdeva ' syAttadvicitratA' bhavenniyativaicitryaM, hetubhedamantareNa phalabhedA yogAditi // 181 // asvevamapi na doSa evetyatrAha - na ca tanmAtrabhAvAderyujyate'syA vicitratA / tadanya ( t) bhedakaM muktvA, samyanyAyAvirodhataH // 182 // 'na ce 'tyAdi, na ca 'tanmAtrabhAvAdeH' niyatimAtra bhAvapariNAmAbhyAM sakAzAt 'yujyate' ghaTate 'asyAH' niyateH vicitratA ' tadanyat' niyatibhinnaM 'bhedakaM' vastu 'muktvA' vihAya samyanyAyAvirodhataH, nAvIjaM kiJcidbhavatIti satyA sA viro| dhitetyarthaH // 182 // etadeva prakaTayannAha - karmavAdaH // 26 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SANSARACHANA na jalasyaikarUpasya, viytpaataadvicitrtaa| UparAdidharAbhedamantareNopajAyate // 183 // __ 'na jale'tyAdi, na jalasyaikarUpasya sato jalatvena 'viyatpAtena' vicitratA vargAdibhedena 'UparAdidharAmedaM UparetarapUthivIbhedamantareNopajAyate, sakalalokasiddhametat // 183 // yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAhatadbhinnabhedakatve ca, tatra tasyA na kartRtA / tatkartRtve ca citratvaM, tadvattasyApyasaGgatam // 184 // __'ta'dityAdi, 'tadbhinnabhedakatve ca' niyatibhinnabhedakabhAve cAbhyupagamyamAne 'tatra bhedake 'tasyAH' niyatena kartRtA, tadvyatirekeNa sAmarthyAbhAvAt , tatkartRtve ca citratvaM 'tadvat niyativat 'tasyApi' bhedakasya asaGgataM, kAraNasarUpatvaM kAryasyeti // 184 // parAbhiprAyamAzaya pariharannAhatasyA eva tathAbhUtaH, khabhAvo yadi ceSyate / tyakto niyativAdaH syAt , svabhAvAzrayaNAnnanu // 185 // _ 'tasyAH' ityAdi, 'tasyA evaM' niyateH 'tathAbhUtaH' vicitrabhedakajananarUpaH svabhAvaH-svasattAlakSaNo yadi ceSyate pareNa tataH ko doSaH? ityAha-tyakto niyativAdaH syAt , katham ? ityAha-svabhAvAzrayaNAnnanu // 185 // kevalabhedakasvabhAvavAdasyApyasAdhutAmAha- . kho bhAvazca svabhAvo'pi, svasattaiva hi bhAvataH / tasyApi bhedakAbhAve, vaicitryaM nopapadyate // 186 // ISANGUSHIA HASIRAOSAGGI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra 'svo bhASa' ityAdi, 'svaH' AtmIyo bhAvo'pi bhaNyate svasattaiva hi bhAvataH' paramArthataH, 'tasyApi' svabhAvasya bheda- kevalaniyahAri0 18| kAbhAve sati vaicitryaM nopapadyate, svasattA'vizeSAt // 186 // yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha tivAdAdi1cArvAkahai satastasyAviziSTatvAdhugapadvizvasambhavaH / na cAsAviti sayuktyA, tadvAdo'pi na snggtH|| 187 // khaNDanam stabakaH ___ 'tataH' ityAdi, tataH 'tasya' svabhAvasthAviziSTatvAtkAraNAt 'yugaphs' ekadaiva vizvasambhavaH, yAvattA tato bhavitavyaM, // 27 // na cAsau vizvasambhavaH, ityevaM sadyuktyA tadvAdo'pi na saGgata iti // 187 // parAbhiprAyamAzaya pariharazAha sattarakAlAdisApekSo, vizvaheluH sa cennanu / muktaH svabhAvavAdaH syAt , kAlavAdaparigrahAt // 188 // 6 tattakAlAdisApekSa san vizvahetuH sa ghet svabhAvo mamvevaM muktaH svabhAvavAdaH 'syAt' bhavet , kAlavAdaparigrahA-13 diti // 188 // kevalakAlavAdaparijihIrpayA''ha kAlo'pi samayAdiryaskevalaH so'pi kAraNam / tata eva hyasaMbhUteH, kasyacinnopapadyate // 189 // | PI 'phAlo'pI'tyAdi, kAlo'pi samayAdiH 'vat' yasmAtphevalaH so'pi-kAlaH kAraNaM tata eva hi kAlAdasambhUteH kasya-1 4|cidvastuno nopapadyata iti // 189 // dopAntaramAha-'balazcetyAdinA // 27 // 6 yatazca kAle tusthe'pi, sarvatraiva na tatphalam / ato hevansarApekSaM, bikSeyaM tadvivakSaNaiH // 19 // KASSASSISMISS Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatakAle tumye'pi sati 'sarvatraiva' karSakAdau na tatphalaM tulyamato hekhantarApekSaM, ma sAvanmAtrajaM, 'vijJeyam' evaM jJAtavyaM 'lat' phalaM 'vicakSaNaiH' paNDitairiti // 190 // upasaMhAramAha ataH kAlAdayaH sarve, samudAyena kAraNam / garbhAdeH kAryajAtasya, vijJeyA myAyavAdibhiH // 199 // 'ataH' ityAdi, ataH kAlAdayaH 'sarve' anantaroktAH samudAyena kAraNaM, na pratyekaM, kasya? ityAha-garbhAdeH karmmajAtasya- phalajAteH vijJeyA nyAyavAdibhiriti // 199 // etadeva draDhayannAha - na caikaikata eveha kvacitkiJcidapIkSyate / tasmAtsarvasya kAryasya, sAmagrI janikA matA // 192 // 'nace' tyAdi, na caikaikata eveha - kAlAdeH kvacitkiJcidapIkSyate, kAryajAtaM yasmAdevaM tasmAtsarvasya kAryasya niyama evAyaM yaduta - sAmagrI janikA mateti // 992 // atraiva matabhedamAha - 'svabhAva' ityAdinA - svabhAvo niyatizcaiva karmaNo'nye pracakSate / dharmAvanye tu sarvasya, sAmAnyenaiva vastunaH // 193 // svabhAvo niyatizcaivetyetadvayamapi karmmaNaH 'anye' AcAryAH pracakSate dhamma, anye tu sarvasva sAmAnyenaiva vastunaH, | etau dharmAviti // 193 // vArttAntaramabhidhitsurAdda --- | IzvaraH prerakazvema, kartA kaizvidiSyate / acintyacicchaktiyukto'nAdizuddhazca sUribhiH // 994 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IzvaravAdakhaNDanam zAstra 'IzvaraH' ityAdi, 'Izvara' AtmavizeSaH prerakatvena hitAdau kartA kaizcidiheSyate 'sUribhiH' paNDitairiti yogaH, 'acihAri0 ntyacicchaktiyutaH' acintyajJAnasAmopetaH, anAdizuddhazca, sdaivaakrmetyrthH||194|| etadevAha-'jJAna'mityAdinA hai jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jagatpateH / aizvarya caiva dharmazca, sahasiddhaM catuSTayam // 195 // stabakaH jJAnam 'apratighaM' sarvatrApratihataM yasya, vairAgyaM ca jagatpateH, apratihatameva, aizvarya caiva-aNimAdyapratighaM, dhrmshc-prytn||28|| saMskArarUpo'pratighaH, etatsahasiddhaM catuSTayam , anAdyeveti bhAvaH // 195 // asya kartR[jatvamAha-'ajJa' ityAdinA, ajJo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchet, varga vA zvabhrameva vA // 196 // dA ajJo jantuH-vivekazUnyaH, 'anIzo'yam' aprabhurayamAtmanaH sukhaduHkhayoH karttavyayoH, pratikUlapravRttidarzanAta, jJasya ca tadayogAt, tattvato jJatvAnupapatteH, yatazcaivamata IzvarapreritaH san gacchet svarga vA 'zvabhrameva vA' narakaM veti 8 // 196 // vAttontarAbhidhitsayA''hahai anye tvabhidadhatyatra, vItarAgasya bhAvataH / itthaM prayojanAbhAvAt , kartRtvaM yujyate katham ? // 197 // IPI 'anye' ityAdi, anye tvabhidadhati 'atra' vastuni vItarAgasya bhAvataH 'itthaM' yathoktaM, yathoktaprerakatve, prayojanAbhAvAt hetoH kartRtvaM yujyate kathaM?, naivetyarthaH // 197 // etadeva spaSTayannAhanarakAdiphale kA~zcitkA~zcitsvargAdisAdhane / karmaNi prerayatyAzu, sa jantUn kena hetunA ? // 198 // // 28 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'narakAdI'tyAdi, 'narakAdiphale' prANAtipAtAdau kA~zcit kA~zcitsvargAdisAdhane-dAnAdau karmaNi prerayati 'Azu' zIghra 'saH' IzvaraH 'jantUn' prANinaH kena hetuneti // 198 // parAbhiprAyamAzaGkaya pariharannAha khayameva pravartante, sattvAzceccitrakarmaNi / nirarthakamihezasya, kartRtvaM gIyate katham ? // 199 // __'svayameve'tyAdi, 'svayameva' Atmanaiva pravartante sattvAzcet 'citrakarmaNi' prANAtipAtAdau 'nirarthaka' niSprayojanamihezasya kartRtvaM 'gIyate' zabdayate katha? miti // 199 // parAbhiprAyamAha-'phalaM de'tyAdinAphalaM dadAti cetsarvaM, tatteneha pracoditam / aphale pUrvadoSaH syAt , saphale bhaktimAtratA // 200 // ___ phalaM dadAti cetsarva tat-karma teneha pracoditamIzvareNa, etadapyasad, vikalpAyogAt , tattve(t te)na saphalaM vA kRtaM tasyAdaphalaM vA?, kiM cAta ityAha-'aphale pUrvadoSaH syAt' citraphaladApane'vItarAgatA, 'saphale bhaktimAtratA' Izvare, harItakIvirekanyAyAt // 20 // AdisargastatkRta iti nirAkurvannAha Adisarge'pi no hetuH, kRtakRtyasya vidyate / pratijJAtavirodhitvAtsvabhAvo'pyapramANakaH // 201 // ___ 'AdI'tyAdi, Adisarge'pi karttavye no hetuH kazcit 'kRtakRtyasya' Izasya vidyate, pratijJAtavirodhitvAt , kRtakRtyasya prayojanAbhAvAt evaMbhUta evAsya svabhAva iti svabhAvo'pyapramANaka eva, kiJca-(naca)karmasargayorevaiSa svabhAvo yadutezvarapreritameva karma phalati sargo'pi bhavatIti // 201 // kizcAtaH Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 1 cArvAka stabakaH // 29 // karmAdestatsvabhAvatve, na kiJciddAdhyate vibhoH / vibhostu tatsvabhAvatve, kRtakRtyatvabAdhanam // 202 // 'karmAde'rityAdi, 'karmAdeH' karmAdisargayoH 'tatsvabhAvatve' IzAnapekSaphaladAnasvabhAvatve na krizidvAbhyate "vibho|' Izvarasya, kintvanupakAriNaH kartRsvamapi na sidhyatItyabhiprAyaH, vibhostu 'tatsvabhAvatve' karmaphaladAnanAdisargakaraNasvabhAvatve kRtakRtyatvabAdhanaM, tatsampAdanenAniSThitArthatvAditi // 202 // evaM pratyayAdau eva kAza ( karmavAdo'navakAza ) iti gamyamAna ityAha ( idamAha ) -- samazcezvarakartRtvaSAdo'yaM yujyate param / samyasyAyAvirodhena yathA''DuH zuddhabuddhayaH // 203 // 'tatazcetyAdi, satazcembarakartRtvayAdo'yaM lokaprasiddho yujyate paraM samyanyAyAvirodhena, katham ? ityAha-yathA''hu / zuddhabuddhayaH- sAdhava iti // 203 // etadeva darzayati- 'Izvara' ityAdinA - IzvaraH paramAtmaiva, taduktavratasevanAt / yato muktistatastasyAH karttA syAdguNabhAvataH // 204 // IzvaraH paramAtmaiva, yaH kazcitsarvajJaH, 'taduktavratasevanAt' ahiMsAdipAlanAdityarthaH, yato muktirbhavati tatastasyAH- mukteH karttA syAt ( guNabhAvataH - nimattatvena karttRtvopacArAt // 204 // tadanAsevanAdeva, yatsaMsAro'pi tattvataH / tena tasyApi kartRtvaM kalpyamAnaM na duSyati // 205 // 'tade' tyAdi, 'tadanAsevanAdeva' taduktavratA pAlanAdeSa yat saMsAro'pi tattvataH jIvasya 'tena' hetunA 'tasyApi ' saMsArasyApi kartRtvaM kalpyamAnaM na duSyati // 205 // karttRtvaM kalpyamAnamapAyadarzanena na duSyatIti kalpanAguNamAha- 'karttAya' mityAdinA - IzvaravAdakhaNDanam // 29 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |kartA'yamiti tadvAkye, yataH keSAzcidAdaraH / atastadAnuguNyena, tasya karmatvadezanA // 206 // __ kartA'yam-Izvara iti tadvAkye yataH 'keSAJcit tathAvidhavineyAnAmAdaro bhavati ataH 'tadAnuguNyena' tathAvidhavineyAnuguNyataH 'tasya' paramAtmanaH kartRtvadezaneti // 206 // asyaiva vAdasya nibandhanAntaramabhidhitsurAhaparamaizvaryayuktatvAnmata Atmaiva cezvaraH / sa ca karteti nirdoSa vyavasthitaH // 207 // | __ 'parame'tyAdi, 'paramaizvaryayuktatvAt' kevalazriyamadhikRtya mata Atmaiva cezvaraH, sa ca karttatyevaM nirdoSaH kartRvAdo vyavasthita iti // 207 // evaM sarvatra zAstrakArAbhiprAyo mRgya iti tatstavamAha-zAstre'vyAdinA zAstrakArA mahAtmAnaH, prAyo vItaspRhA bhave / sattvArthasaMpravRttAzca, kathaM te'yuktabhASiNaH? // 208 // 8| zAstrakArA mahAtmAnaH 'prAyaH' bAhulyena lokAyatAdIna vihAya vItaspRhA 'bhave' saMsAre 'sattvArthasaMpravRttAzca' paropakAhAriNa iti kathaM te'yuktabhASiNo?, naivetyrthH|| 208 // yatazcaivamataH abhiprAyastatasteSAM samyag mRgyo hitaiSiNA / nyAyazAstrAvirodhema, yathA''ha manurapyadaH // 209 // bhI 'abhiprAyaH' ityAdi, abhivAyattatasteSAM-zAstrakArANAM samyagmRgyo hitaiSiNA AtmanaH, katham ? ityAha-nyAyazAsAvirodhena', myAgyamidaM, vadhA''ha baburamyadaH // 209 // ekhalkimAi ? ityAhA ArSaM ca dharmazAstraM ca, vedazAstrAvirodhinA / yastaNAmusaMdhale, la dharma veda betaraH // 210 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra - 'Apa'mityAdi, ArSa ca-vedAdi dharmazAstraM ca-purANAdi vedazAstrAvirodhinA' etatprAmANye sati parasparAvirodhinA sAMkhyavA hAri0 TrayastarkeNoheta, tatra(ntra) yuktilakSaNena 'anusandhatte' taduktAnusandhAnaM karoti sa dharma 'vindate' jAnAti, 'netaraH' Uharahita dakhaNDanam 1cArvAka- iti // 21 // vArtAntarAbhidhitsayA''hastabakA pradhAnodbhavamanye tu, manyante sarvameva hi / mahadAdikrameNeha, kAryajAtaM vipazcitaH // 211 // pradhAnAt mahato bhAvo'haGkArasya tato'pi ca / akSatanmAtravargasya, tanmAtrAdbhUtasaMhateH // 212 // ghaTAyapi pRthivyAdipariNAmasamudbhavam / nAtmavyApArajaM kiJcitteSAM loke'pi vidyate // 213 // | 'pradhAne'tyAdi, pradhatte pradhIyate vA'dhikArA asminniti pradhAnaM-sattvAdisAmAnyAvasthAdilakSaNaM tadudbhavamanye tu sAkSA-18 bhanmanyante sarvameva hi lokAntargataM, mahadAdikrameNeha vakSyamANalakSaNena kAryajAtaM 'vipazcitaH' paNDitA iti // 211 // hAetadevAha-'pradhAne tyAdinA, pradhAnAt sakAzAt 'mahata' tattvasya buddhitattvasya bhAvaH abhivyaktirUpaH, ahaGkArasya-vaikAdArikAdeH 'tato'pi ca' mahataH, yadvA tato'pi-ahaGkArAd 'akSatanmAtravargasya' akSANi-ekAdazendriyANi buddhIndriyA-1 dIni tanmAtrANi-paJca zabdatanmAtrAdIni, tanmAtrebhyo bhUtasaMhateH-AkAzAdilakSaNAyA iti // 212 // sthUla kAyamAgha |kRtyAha-'ghaTAdyapI tyAdi, ghaTAdyapi kAryajAtaM pRthivyAdipariNAmasamadbhavaM, pariNAmAtpariNAmAntarAteH, sarvathA nAtmavyApAra kizcitteSAM-sAGkhyAnAM loke'pi vidyate, akartRtvAdAtmana iti // 213 // vArttAntaramAha-'anye'tyAdinA PASAUSHUSUSASISAUSASEOSAS CARACASSANASAYSAY Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SALAMAUSAMSUNG anye tu bruvate hyetat , prakriyAmAtravarNanam / avicAryeva tadyuktyA, zraddhayA gamyate param // 214 // yuktyA tu bAdhyate yasmAt, pradhAnaM nitymissyte| tathAtvApracyutau cAsya, mahadAdi kathaM bhavet ? // 215 // tasyaiva tatsvabhAvatvAditi cekiM na sarvadA? / ata eveti cet tasya, tathAtve nanu tatkutaH? // 216 // nAnupAdAnamanyasya, bhAve'nyajjAtucidbhavet / tadupAdAnatAyAM ca, na tasyaikAntanityatA // 217 // hai ghaTAyapi kulAlAdisApekSaM dRzyate bhavat / ato na tatpRthivyAdipariNAmaikahetukam // 218 // tatrApi dehaH karttA cennaivAsAvAtmanaH pRthak / pRthageveti cedbhoga, Atmano yujyate katham ? // 219 // dehabhogena naivAsya, bhAvato bhoga iSyate / pratibimbodayAtkintu, yathoktaM pUrvasUribhiH // 220 // puruSo'vikRtAtmaiva, khani samacetanam / manaH karoti sAnnidhyAdupAdhiH sphaTikaM yathA // 221 // vibhaktehapariNato, buddhau bhogo'sya kthyte|prtibimbodyH svacche, yathA candramaso'mbhasi // 222 // | pratibimbodayo'pyasya, nAmUrttatvena yujyate / muktairatiprasaGgAcca, na vai bhogaH kadAcana // 223 // na ca pUrvakhabhAvatvAt , sa muktaanaamsnggtH| khabhAvAntarabhAve ca, pariNAmo'nivAritaH // 224 // MUSALMAGARCACCRACK zA. sa. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zAstra0 hAri0 1 cArvAka stabakaH // 31 // || dehAtpRthaktva evAsya, na ca hiMsAdayaH kvacit / tadabhAve'nimittatvAt kathaM bandhaH zubhAzubhaH ? // 225 // bandhAdRte na saMsAro, muktirvA'syopapadyate / yamAdi tadabhAve ca sarvameva hyapArthakam // 226 // 'anyetu' saugatAdayo bruvate hyetat - anantaroditaM prakriyAmAtravarNanaM, na tAttvikameva, yasmAdevamavicAryaiva tattasmAd yuktayA zraddhayA gamyate paraM nAnya upAya iti // 214 // etadevAha - 'yuktayA tvi' tyAdinA - yuktayA tu bAdhyate, kathamityAha yasmAtpradhAnaM nityamiSyate tairvAdibhiH, tathAtvApracyutau ca asya - pradhAnasya mahadAdi kathaM bhavet ?, na yujyata ityarthaH // 215 // parAbhiprAyamAha - 'tasyaive' tyAdinA - 'tasyaiva' pradhAnasya 'tatkhabhAvatvAt' sannidhAnamAtreNa mahadAdijananasvabhAvatvAditi, evaM cenmahadAdi bhavettatrAha - kiM na sarvadA bhavati ?, tatsvabhAvatvAvizeSAt, ata eva tasyaiva tatsvabhAvatvAt- kadAcideva sannidhAnamAtreNa mahadAdijananasvabhAvatvAditi cedAha - 'tasya' pradhAnasya ' tathAtve' svarUpaniyatatve'vikRtatve sati nanu 'tat' mahadAdi 'kutaH' kasmAdupAdAnAt ?, nAsti upAdAnamityarthaH // 216 // upacayAbhidhitsayA''ha - na anupAdAnaM tathAbhAvikAraNavikalam 'anyasya' sarvathA tathAbhAvivyatiriktasya pradhAnasya bhAve sati 'anyat' ekAntAvidyamAnaM mahadAdi 'jAtucit' kadAcit bhavet, sarvathA'sataH sattA'yogAt, tadupAdAnatAyAM ca mahadAderabhyupagamyamAnAyAM na 'tasya' pradhAnasya ekAntanityatA, tasyaiva tathAbhavanAditi // 217 // sthUlamapi sakartRka|miti pratipAdayannAha - ghaTAdyapi kAryaM kulAlA disApekSaM sat dRzyate 'bhavat' utpadyamAnaM, yatazcaivamato na ghaTAdi pRthi prakRtivAde sAMkhyavArttA // 31 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ **SASSICS*06 vyAdipAriNAmaikahetukaM, kiM tarhi ?, kartRhetukamapi // 218 // atraivAkSepaparihArAbhidhitsayA''ha-'tatrApI'tyAdi. 'tatrApi' ghaTAdau dehaH karttA cet, nAtmA, atrottaraM-naivAsau-dehaH AtmanaH pRthak, sarvagatatvAdAtmano'sarvagatatvAcca dehasya pRthageveti cet, atrottaraM-bhoga Atmano yujyate kathaM?, sarvathA dehabhede'sya muktakalpatvAditi // 219 // parAbhiprAyamAha-'deha' ityAdinA, dehena bhogo dehabhogastena naiva 'asya' AtmanaH 'bhAvataH' paramArthataH bhoga iSyate, pratibimbodayeneSyate yathoktaM pUrvasUribhiH-vindhyavAsyAdibhiriti // 220 // yaduktaM tadAha-puruSaH' ityAdi, 'puruSaH' AtmA 'avikRtAtmaiva' nitya eva, 'svanirbhAsaM' svAkAram 'acetanaM' caitanyazUnyaM 'manaH karoti' antaHkaraNaM karoti 'sAnnidhyAt' saMnidhAnamAtreNa, nidarzanamAha-'upAdhiH' padmarAgAdiH 'sphaTikam' upalavizeSa yathA svanirbhAsaM karoti tadvaditi // 221 // yadi nAmaivaM tataH kimityAha-vibhakte'tyAdi, vibhaktA cAtmana IdRkpariNatizceti vigrahaH tasyAM | 'buddhau' antaHkaraNalakSaNAyAM bhogaH 'asya' puruSasya kathyate AsuriprabhRtibhiH, kiMvadityAha-'pratibimbodayaH' pratibimbapariNAmaH 'khacche' nirmale candramasaH vAstavasya 'ambhasi' udake tadvaditi // 222 // uttaramAha-pratI'tyAdi, pratibimbodayo'pi 'asya' AtmanaH nAmUrttatvena hetunA yujyate, muktairatiprasaGgAcca, teSAM pratibimbAbhAvAt , na vai bhogaH kadAcana, sarvadaikasvabhAvatvAt // 223 // doSAntarAbhighitsayA''ha-nacetyAdi, na ca nityatvena pUrvasvabhAvatvAtkAraNAt 'saH' pratibimbodayanimittasvabhAvo muktAnAmasaGgata eva, nityatvakSateH, evamapi na vai bhogaH kadAcana, kintu sarvadeva, svabhAvAntarabhAve ca muktAnAsiSyamANe pariNAmo'nivAritaH, amuktasvabhAvatyAgataH svabhAvAntarAGgIka Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakRtivAde sAMkhya hAri0 vArtA zAstra raNAd, abhyupagame cAvipratipattiH ||224||dossaantrmaah-dehaa'dityaadinaa, dehAtpRthaktva evAsya-AtmanaH na ca hiMsA- dayaH, AdizabdAdanugrahAdiparigrahaH, kvacid yatrApISyate, 'tadabhAve hiMsAdyabhAve'nimittatvAtkAraNAtkathaM bandhaH zubho-| 1cArvAka- 'zubho (vA)?, naivetyrthH||225|| yadi nAmaivaM tataH kimityAha-baMdhe'tyAdi, bandhAdRte na saMsAraH-devAdirUpaH, muktistabakA tarvA'sya-puruSasyopapadyate, abaddhatvAt , yamAdi anuSThAnaM 'tadabhAve ca' muktyabhAve ca sarvameva hyapArthaka, (klezaphalatvAt) sAdhyArthazUnyatvAcca // 226 // praabhipraaymaah-'aatmetyaadinaa||32|| AtmA na badhyate nApi, mucyate'sau kadAcana / badhyate mucyate cApi, prakRtiH svAtmaneti cet // 227 // ekAntenaikarUpAyA, nityAyAzca na sarvathA / tasyAH kriyAntarAbhAvAindhamokSau tu yuktitaH // 228 // hai mokSaH prakRtyayogo yadato'syAH sa kathaM bhavet ? / kharUpavigamApattestathA tantravirodhataH // 229 // paJcaviMzatitattvajJo, yatra tatrAzrame rataH / jaTI muNDI zikhI vApi, mucyate nAtra saMzayaH // 230 // puruSasyoditA muktiriti tatre cirantanaiH / itthaM na ghaTate ceyamiti sarvamayuktimat // 231 // ___ AtmA na badhyate, puNyapApAbhyAM, nApi mucyate'sau kadAcana, abaddhatvAdeva, kiM tarhi ?, badhyate mucyate cApi 'prakRtiH' hai| sattvAdisAmyalakSaNA 'svAtmanA' bandhAtmaneti cedatrAha-ekAntene'tyAdi, ekAntenaikarUpAyAH prakRternityAyAzca na sarvathA tasyAH kriyAntarAbhAvAt bandhanAbhAvAcca bandhamokSau tu yuktitaH // 227-228 // doSAntaramAha-'mokSa' ityAdinA Attrontott // 32 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9GAGALOGAS mokSaH pratyayogo yat 'prakRtiviyogo mokSa' iti vacanAdato'syAH-prakRteH sa kathaM bhavet mokSaH , 'kharUpavigamApatteH' prakRtisvarUpanivRttiprasaGgAt , tathA 'tantravirodhataH svasiddhAntaprakopAt // 229 // etadevopadarzayannAha-'paJcaviMzatI'tyAdi, 'paJcaviMzatitattvajJaH' prakRtimahadAdijJAtA yatra tatrAzrame rataH, parivrAjakAdau, jaTI muNDI zikhI vApi mucyate, bAhyaliGgamatrAkAraNaM, nAtra saMzayaH, evmevaitdityrthH||230|| evaM 'puruSasyetyAdinA muktiriti, tatrai(vai)va pUrvAcAyazcirantanaiH, itthaM na ghaTate ceyaM, yuktivirodhAditi sarvamayuktimat // 231 // vArttAntaramAha atrApi puruSasyAnye, muktimicchanti vAdinaH / prakRtiM cApi sanyAyAtkarmaprakRtimeva hi // 232 // |tasyAzcAnekarUpatvAtpariNAmatvayogataH / Atmano bandhanatvAcca, noktadoSasamudbhavaH // 233 // 'atrApI'tyAdi, atrApi vAde puruSasyAnye muktimicchanti 'vAdinaH' jainAH, prakRti cApi 'sacyAyAt' sanyAyena hai karmaprakRtimeva hIcchanti // 232 // atra doSAbhAvamAha,-'tasyAzcetyAdinA, 'tasyAzca' karmaprakRteH anekarUpatvAt , citratvAdityarthaH, 'pariNAmitvayogataH' pariNAmitvopapatteH Atmano bandhanatvAca, bhede sati tatsvabhAvatvena 'noktadoSasamudbhavaH' na parapakSoktadoSApattiriti // 233 // paramatAbhidhitsayA''hanAmUrta mUrtatAM yAti, mUrtaM na yAtyamUrttatAm / yato bandhAdyato nyAyAdAtmano'saGgataM tyaa||234|| dehasparzAdisaMvittyA, na yAtyevetyayuktimat / anyo'nyavyAptijA ceyamiti bandhAdi saGgatam // 235 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakRtivAde jainavArtA zAstramUrtayA'pyAtmano yogo, ghaTena nabhaso yathA / upaghAtAdibhAvazca, jJAnasyeva surAdinA // 236 // hAri0 evaM prakRtivAdo'pi, vijJeyaH satya eva hi / kapiloktatvatazcaiva, divyo hisa mhaamuniH|| 237 // 1cAvoMka-1 'nAmUrta'mityAdi, nAmUrtta mUrttatAM yAti, AkAzAdau tathA'darzanAt , mUrta na yAtyamUrttatAM, paramANvAdiSu tadbhAvAstabaka: siddheH, 'yataH' yasmAdevaM na svarUpaviparyayo bhavati bandhAdi ato nyAyAt-bandhamokSAdyasmAtkAraNAt nyAyena-yuktyA // 33 // 'AtmanaH' jIvasyAsaGgataM 'tayA' karmaprakRtyA, ubhayoH svasvabhAvaniyatatvAditi // 234 // atrottaramabhidhitsurAha'dehetyAdi, 'dehasparzAdisaMvicyA dehe spRSTe tADite vA saMvittirupajAyata iti na yAtyevetyayuktimad, amUrtamapi kathaJcinmUrtatAM yAtItyarthaH, etadevAha-anyo'nyavyAptijA ceyaM-saMvittiH, AtmadharmatvAt , tasya ca sparzAdyayogAditi, evaM bandhAdi saGgataM karmaprakRtyAtmanoH, kathazciditaretararUpApatteriti // 235 // etadeva samarthayannAha-'mUrtaye'tyAdi, mUrtayA'pi karmaprakRtyA 'AtmanaH' jIvasya 'yogaH' sambandho nyAyya eva, nidarzanamAha-ghaTena saha nabhaso yathA, yoga iti, doSAntaraparihArAyAha-'upaghAtAdibhAvazca' upaghAtAnugrahabhAvazca mUrtIyA api karmaprakRteH sakAzAdAtmano yukta 4Aeva, atrApi nidarzanaM-jJAnasyeva surAdinA, surayopaghAtaH brAhayAdinA'nugraha iti lokasiddham // 236 // upasaMharannAha |-'eva'mityAdi, 'evam' uktena prakAreNa prakRtivAdo'pi vijJeyaH 'satya eva hiM' nAnRta iti, upapattyantaramAha- 'kapiloktatvataH' (tathApi kuta) ityAha-divyo hi sa mahAmuniH, nAnRtavAdI, tatazca tasyApyayamabhiprAya iti grbhH| // 237 // vArttAntarAbhidhitsayA''ha Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manyante'nye jagatsarvaM, klezakarmanibandhanam / kSaNakSayi mahAprAjJA, jJAnamAtraM tathA'pare // 238 // ta AhuH kSaNikaM sarva, nAzahetorayogataH / arthakriyA'samarthatvAtpariNAmAt kSayekSaNAt // 239 // jJAnamAtraM ca yaloke, jJAnamevAnubhUyate / nArthastadvyatirekeNa tato'sau naiva vidyate // 240 // 'manyante' ityAdi, manyante 'anye' sautrAntikAH saugatAH 'jagatsarva' carAcaraM 'klezakarmanibandhanaM' rAgAdikarma'nimittaM, tathA 'kSaNakSayi' pratikSaNanazvaraM, mahAprAjJAH - tebhyo'pi sUkSmabuddhayaH jJAnamAtraM tathA 'apare' yogAcArAH saugatA eva manyante // 238 // sautrAntikamatamupanyasyannAha - 'ta Ahu'rityAdi, 'te' sautrAntikA AhuH-yaduta kSaNikaM sarva, kutaH ? ityAha- nAzahetorayogataH, ayogazca nazvaretaravikalpadvAreNa jJeyaH, tathA ( artha ) kriyA'samarthatvAt, nityasya kramayaugapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAt, tathA 'pariNAmAt' pratikSaNamatAdavasthyAt, 'kSayekSaNAt ' ante kSaya| darzanAditi // 239 // yogAcAramatAbhidhitsayA''ha - 'jJAna' mityAdi, jJAnamAtraM ca sarva, kathaM ? - 'yad' yasmAlloke jJAnameva 'anubhUyate' cetanatvena saMvedyate, nArthastadvyatirekeNAnubhUyate, jaDatvAbhyupagamAt yata evaM tato'sau naiva vidyate'rthaH, ananubhUyamAnatvAditi // 240 // vArttAntaramAha - I atrApyabhidadhatyanye, smaraNAderasambhavAt / bAhyArthavedanAJcaiva sarvametadpArthakam // 249 // anubhUtArthaviSayaM smaraNaM laukikaM yataH / kAlAntare tathA'nitye, mukhyametanna yujyate // 242 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 1 cArvAka stabakaH // 34 // so'ntevAsI guruH so'yaM, pratyabhijJA'pyasaGgatA / dRSTakautukamudvegaH, pravRttiH prAptireva ca // 243 // svakRtasyopabhogastu, dUrotsArita eva hi / zIlAnuSThAnaheturyaH, sa nazyati tadaiva yat // 244 // santAnApekSayA'smAkaM, vyavahAro'khilo mataH / sa caika eva tasmi~zca sati kasmAnna yujyate ? // 245 // yasminneva tu santAne, AhitA karmavAsanA / phalaM tatraiva saMdhatte, karpAse raktatA yathA // 246 // etadapyuktimAtraM yanna hetuphalabhAvataH / santAno'nyaH sa cAyukta, evAsatkAryavAdinaH // 247 // 'atrApI' tyAdi, 'atrApi' anantaroditamatadvaye abhidadhati 'anye' jainAdaya: - 'smaraNAdeH' smaraNapratyabhijJAnAderasambhavAtkAraNAt bAhyArthavedanAJcaiva tadbrahaNapariNAmavatA vijJAnena sarvametat- kSaNikatvAdisAdhanaM paroktam 'apArthakaM' nirarthakamityarthaH // 241 // smaraNAdyasambhavamAha - 'anubhUte' tyAdinA - 'anubhUtArthaviSayam' anubhUtArthagocaraM smaraNaM 'laukikaM' AgopAdisiddhaM 'yataH' yasmAt kAlAntare AgAmini, tathA 'anitye' niranvayanazvare'nubhavitari 'mukhyaM' nirupacaritam 'etat' smaraNaM 'na yujyate' na ghaTata iti // 242 // pratyabhijJA'pi na yujyata ityAha- 'soDantevAsI'tyAdi, 'so'ntevAsI' so'yaM ziSyaH, guruH so'yaM, pratyabhijJApyevaM yA sA asaGgatA, tathA 'dRSTakautukaM' lokasiddham, udvegastadaprAptau pravRttistadarthaprAptireva cAniSTasyAsaGgateti // 243 // tathA-'khakRtasye' tyAdi, 'khakR kSaNikavAde jJAnamAtra vAde ca pUrvottarapakSau // 34 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XHIMISHASHI HISOSSAURASHI tasya' AtmopAttakha zubhAdeH 'upabhogastu' anubhavastu dUrotsArita eva hi, sutarAM na yujyata ityarthaH, kimityAhazIlAnuSThAnaheturyaH kSaNaH sa nazyati niranvayastadaiva yat' ysmaat||244|| parAbhiprAyamAha-santAne tyAdinA, 'santAnApekSayA bhUtabhavadbhaviSyatkSaNapravAhApekSayA 'asmAkaM' saugatAnAM vyavahAro'khilo mataH, aihika AmuSmikazca, saca santAna eka eva, na nAnA, tasmiMzcaivaMbhUte sati kasmAnna yujyate smRtyAdi?, yujyata evetybhipraayH|| 245 // AmuSmikamadhikRtyAha-'yasminnityAdi, yasminneva tu santAne-uktalakSaNe AhitA karmavAsanA-zubhAzubhA phalaM 'tatraiva' santAne, nAnyasmin , yujyate, karpAse raktatA yathA, lAkSArasajeti // 246 // atrottaram -'etadapI'tyAdi, etadapyuktimAtraM 'yat' yasmAt na hetuphalabhAvataH sakAzAt santAno'nyaH, kintu hetuphalabhAvaH, sa cAyukta eva, hetuphalabhAvaH, kasya ? ityAha-(a) satkAryavAdina iti // 247 // etadeva prakaTayannAha nAbhAvo bhAvatAM yAti, zazazRGge tathA'gateH / bhAvo nAbhAvametIha, tadutpattyAdidoSataH // 248 // hai sato'sattve tadutpAdastato nAzo'pi tasya yt| tannaSTasya punarbhAvaH, sadA nAze na tatsthitiH // 249 // sa kSaNasthitidharmA cet , dvitiiyaadikssnnaasthitau| yujyate hyetadapyasya, tathA coktaantikrmH||250|| kSaNasthitau tadaivAsya, naasthitiyuktysnggteH|n pazcAdapi sA neti, sato'sattvaM vyavasthitam // 251 // na tadbhavati cet, kiM na sadA'sattvaM?, tadeva yat / na bhavatyetadevAsya, bhavanaM sUrayo viduH // 252 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 1 cArvAka - stabakaH // 35 // kAdAcitkamado yasmAda, utpAdAyasya tad dhruvam / tucchatvAnnetya tucchasyApyatucchatvAtkathaM nu ya (ta) t1253 tadA bhUteriyaM tulyA, tannivRtterna, tasya kim ? / tucchatApterna bhAvo'stu, nAsatsat, sadasat katham ? 254 svahetoreva tajjAtaM, tatsvabhAvaM yato nanu / tadanantarabhAvitvAditaratrApyadaH samam // 255 // nAhetorasya bhavanaM, na tucche tatsvabhAvatA / tataH kathaM nu tadbhAva, iti yuktyA kathaM samam ? // 256 // sa eva bhAvastaddhetustasyaiva hi tadA'sthiteH / svanivRttisvabhAvo'sya, bhAvasyaiva tato na kim ? // 257 // jJeyatvavatsvabhAvo'pi na cAyukto'sya tadvidhaH / tadabhAve na tajjJAnaM, tannivRttergatiH katham ? // 258 // tat tadvidhasvabhAvaM yat, pratyakSeNa tathaiva hi / gRhyate tadgatistena, naitatkvacidanizcayAt // 259 // samAropAda sau neti, gRhItaM tattvatastu tat / yathA bhAvagrahAttasyAtiprasaGgAdado'pyasat // 260 // gRhItaM sarvametena, tattvato nizcayaH punaH / mitagrahasamAropAditi tattvavyavasthiteH // 269 // ekatra nizcayo'nyatra, niraMzAnubhavAdapi / na tathA pATavAbhAvAdityapUrvamidaM tamaH // 262 // svabhAvakSaNato hyUrddha, tucchatA tannivRttitaH / nAsAvekakSaNagrAhijJAnAtsamyag vibhAvyate // 263 // kSaNikapakSakhaNDanaM // 35 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasyAM ca nAgRhItAyAM tattatheti vinizcayaH / nahIndriyamatItAdigrAhakaM sadbhiriSyate // 264 // ante'pi darzanaM nAsya, kapAlAdigateH kvacit / na tadeva ghaTAbhAvo bhAvatvena pratItitaH // 265 // na tadvatergatistasya, pratibandhavivekataH / tasyaivAbhavanatve tu bhAvAvicchedato'nvayaH // 266 // tasmAdavazyameSTavyaM tadUrddhaM tucchameva tat / jJeyaM saMjJAyate hyetadapareNApi yuktimat // 267 // notpattyAdestayoraikyaM, tucchetara vizeSataH / nivRttibhedatazcaiva, buddhibhedAcca bhAvyatAm // 268 // 'nAbhAva' ityAdi, abhAvaH tucchaH bhAvatAM yAti, atucchatAM pratipadyata ityarthaH kutaH ? ityAha- zazazRGge abhAve 'tathA'gate:' bhAvatvenAgateH, tathA bhAvaH atucchaH 'nAbhAvameti' na tucchatAM yAtIha, kutaH ? ityAha- 'tadutpattyAdidoSataH' abhAvotpattyAdidoSAt // 248 // kathaM doSaH ? ityAha- 'sato'sattve' ityAdi, 'sataH' bhAvasya 'asattve' abhAve sati, kimityAha - 'tadutpAdaH' asattvotpAdaH, kAdAcitkatvAt, 'tataH' utpAdAt nAzo'pi 'tasya' asattvasya, kRtakatvAt, 'yat' yasmAdevaM 'tat' tasmAnnaSTasya te sataH punarbhAvaH, tadasattvanAzAt sadA nAze vivakSite sataH 'tatsthitiH' na vivakSitasataH sthitiH, sadA tannAzopapatteriti // 249 // parAbhiprAyamAha-'sa kSaNasthitI' tyAdinA - 'saH' nAzaH kSaNasthitidharmA cet, bhAva eva tadvizeSaNAt, atrAha - dvitIyAdikSaNAsthitau satyAM yujyate hyetadapi - kSaNasthitidharmakatvamasya, tathA ca evaM ca sati 'uktAnatikramaH' uktadoSApattireva // 250 // etadeva bhAvayati - 'kSaNe Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNikapakSakhaNDanaM zAstra hAri0 1 cArvAka- stabakaH BURSASPHORAS tyAdi, kSaNasthitau satyAM tadaiva' tasminneva kAle 'asya' kSaNasthitidharmaNo vastuno nAsthitiH, kutaH? ityAha-yuktyasagateH, kSaNasthitivirodhAt, na 'pazcAdapi kSaNAdUrdU sA neti, asthitiH, yuktyasaGgatereveti, evaM tasyaivAbhavanena sato sattvaM vyavasthitaM, tatazca sato'sattva ityAderanatikrama eva // 251 // atraivAkSepaparihArAvAha-'na ta'dityAdinA-na hai 'tat' asattvaM bhavati cet , tucchatvAdityabhiprAyaH, atrottaraM-kiM na sadA, sattvaM, sattvAbhAvAt, para Aha-tadeva' sattvameva 'yat' yasmAnna bhavati, nivarttate ato na sadA sattvam , atrottaram-'etadeva' abhavanaM svavRttilakSaNaM 'asya' asattvasya 'bhavanaM sattvaM 'sUrayo viduH paNDitA jAnanti, tadAtveneti bhAvaH // 252 // etadeva spaSTayanAha-kAdAcitka'mityAdinA-kAdAcitkamadaH-etadasattvaM, tatsattvakAlAsattve, yasmAtkAraNAd 'utpAdAdi' utpAdavinAzAdi 'asya' asattvasya 'tat tasmAd dhruvaniyogo na / parAbhiprAyamAha-tucchatvAnnetyasattvasyotpAdAdi, atrottaram-atucchasyApi sattvasya atucchatvAtkAraNAt kathaM nu tada' utpAdAdi // 253||pr Aha-tadA bhUte rityAdi, tadA bhUte riti tasminneva kAle utpatteH atucchasyotpAdAdi nyAyyam, atrottaram-'iyaM tulyA' iyaM-tadA bhUtiH tucchasyApi |tulyA, sattvakSaNAnantaraM tadasattvAt , para Aha-tannivRtterneti, tannivRtteH-tasyaivAbhavanenAtucchasya nivRttene tulyA tucchasya tadA bhUtistasya nivRttyanupapatteH, atrottaraM-na tasya kimiti, na ubhayatrApi saMbadhyate, tasya-tucchasya kiM na nivRttiH?, asti cetyabhiprAyaH, para Aha-tucchatAteriti, na tu tasya nivRttiH, tucchatA'', tucchena hi tucchatAmiva tadAtmakatvAnna tannivRttAvapi tatrAnyatkiJcit , tannivRtterapi tucchattvAdityarthaH, atrottaraM-na bhAvo'stviti, na caitadevaM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadacyate bhavatA-tucchatayA tucchatAptI ceti na tannivRttiH, kintu 'bhAvo'stu' (a)tucchatA bhavatu, evamevaitannivRttyupapatteriti / para Aha-'nAsatsaditi, kathaM cAsatsadbhavati yenocyate tucchatAnivRttau bhAvo'stvityabhiprAyaH, atrottaraMsadasatkathamiti, etaduktaM bhavati-yadyasatsanna bhavati, prakRtyanyathAtvAyogena, tataH sadasatkathaM bhavatIti // 254 // para Aha-'svaheto'rityAdi, 'khahetoreva' svakAraNAdereva 'tat sattvaM 'jAtam' utpannaM 'tatvabhAvam' asadbhavanasvabhAvaM 8 'yataH' yasmAt tasmAtsadasadbhavatIti na doSaH, atrottaraM-nanu yadyevaM 'tadanantarabhAvitvAt' sattvAnantarabhAvitvAd 'itaratrApi' asattve 'adaH' etat svahetoreva jAtAdikalpanaM 'sama' tulyamevetyarthaH // 255 // para Aha-'nAheto rityAdi, 'nAhetoH' nAkAraNasya 'asya' asattvasya bhavanam , asattve nApi tathA, na 'tucche' niHsvabhAve'smin (tat) 'svabhAvatA' sadbhAvatA, yata evaM tataH kathaM nu tadbhAvaH' asataH sadbhAvo?, naivetyarthaH, ityevaM 'yuktyA nyAyena kathaM samaM?, svahetoreva jAtAdikalpanamiti // 256 // atrottaramAha-'sa evetyAdinA-sa eva bhAvo yo'sau na bhavati 'taddhetu' asattva hetuH, kutaH? ityAha-'a(ta)syaiva hi bhAvasya 'tadA' dvitIyasamaye 'asthiteH' abhavanAd, etenAsattvasya tadanantara bhAvitvaM niyamavadAha, etacca na tattvato hetuphalabhAvAGgamiti, tathA svanivRttiH-svAmA(tma)nivRttiH svabhAvo-dharmo'sya -sattvasya, bhAvasyaiva hetusAmarthyAt , yata evaM tato na kiM yuktyA samaM svahetoreva jAtAdikalpanaM 1, samameva, nyAyasya tulyatvAdabhyupagamavicArAdhikArAca // 257 // atraivopacayamAha-'jJeyatvava'dityAdinA-jJeyatvavat yathA jJeyatvaM taddhala svabhAvo'pi na cAyuktaH, kintu yukta eva, 'asya' asattvasya 'tadvidhaH' sadbhAvanaprakAraH, yathA jJeyatvamapi na tatretyAha zA.sa. 7 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 1cAvokastabaka: 'tadabhAve' jJeyatvAbhAve na tajjJAnam' asattvajJAnaM, tataH kimityAha-tannivRtta' sattvanivRttaH 'gatiH kathaM' pari- asatastucchedaH kathamiti // 258 // parAbhiprAyamAzaya pariharati-tattadvidha' ityAdinA-tat-sattvaM, tad vastu, 'tadvidhakha-15 cchatAyA bhAvaM' nivRttirUpadharmAkaM 'yat' yasmAt tasmAt 'pratyakSeNa vastvadhyAsanA (sena) 'tathaiva hi svadharmavadeva 'gRhyateha asiddhiH paricchidyate, yata evaM 'tadgatiH sattvanivRttigatiH tena kAraNenAtra parihAre naitad yaduktaM pareNa, kutaH? ityAha-'kvacidanizcayAt pratItyabhAvena sarvatrAnizcayAt, yadvA kvacitsabhAgasantatAvanizcayAditi // 259 // parAbhiprAyamAha'samAropA'dityAdinA-'samAropAt tattulyasattvAdhyAropeNa 'asau' nizcayo neti, 'gRhItaM' paricchinnaM tattvatastu tadasattvaM, kutaH? ityAha-yathAbhAvagrahAt 'tasya' pratyakSasya, yathAbhAvamevaita(dvastu) tadhAti, tadbalotpatteH, atra parihAraH -atiprasaGgAtkAraNAt 'ado'pi asad etadapi yatkiJcit // 260 // kutaH? ityAha-'gRhIta'mityAdi, gRhItaM sarva trailokyam 'etena' vivakSitajJAnena, 'tattvataH' paramArthataH tatpratItyotpatteH, atra parihAraH-nizcayaH punaH sarvaviSayaH 'mitagrahasamAropAt mitagrahaNAdhyAropeNa 'iti' evaM tattvavyavasthiteH kAraNAdado'pyasaditi yogH||261|| atraivopacayamAha-'ekatretyAdinA-ekatra nizcayaH sattve, anyatra-asattve niraMzAnubhavAdapi-aviziSTAnimittAnna tathAsattvanizcayaH pATavAbhAvAd-adhikRtAnubhavamAndyAdityevamapUrvamidaM tamaH, niraMzasya pATavApATavAyogAt // 262 // prastutameva samarthayati-svabhAva' ityAdinA-khabhAvakSaNataH svasattvakSaNAt 'Urddha dvitIyakSaNe 'tucchatA' tadasattvarUpA, kutaH? ityAha-tannivRttitaH tasya nivRtteH, yata evamato na 'asau' tucchatA ekakSayA(NagrA)hijJAnAt, sanmAtragrA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hijJAnAdityarthaH 'samyagvibhAvyate' nyAyato nizcIyate, tadAlambanatvAttasya // 263 // yadi nAmaivaM tataH kimityAha'tasyAM ce' tyAdi, 'tasyAM ca' tucchatAyAM nAgRhItAyAM satyAM 'tat' vastu 'tatheti' kSaNasthitidharmakamiti vinizcayo bhavati, kutaH ? ityAha- nahi 'indriyaM cakSurAdi 'atItAdigrAhakaM' atItaiSyatparicchedakaM sadbhiriSyate, varttamAnArthagrA hitvAt prakRterapohena // 264 // prastutopacayamAha - 'ante'pItyAdinA - 'ante'pI'ti visabhAgasantatyutpattAvapi darzanaM nAsya - ghaTAdyasattvasya kvaciditi yogaH, kutaH ? ityAha- 'kapAlAdigateH' kapAlAdiparicchedAtkAraNAt syAtkapAlAdyeva ghaTAbhAvaH ? ityatrAha-na 'tadeva' kapAlAdi 'ghaTAbhAvo' ghaTAdinAzaH ghaTAdya sattvamitiyAvat kasmAt ? ityAha - 'bhAvatvena pratItitaH sattvenAnubhavAt // 265 // tata eva tadgatirityetadapi netyAha- 'na tadgate' rityAdinA - na 'tadgateH' kapAlAdiparicchedAdgatiH 'tasya' ghaTAdyabhAvasya kutaH ? ityAha- 'pratibandhavivekataH' ghaTAdyabhAvasya kapAlA|dezva pratibandhavirahAt, pakSAntarAGgIkaraNe doSamAha - 'tasyaiva' kapAlAdeH 'abhavanatve tu' ghaTAdyabhavanatve tvabhyupagamyamAne bhAvAvicchedasyaivAnvayatvAditi // 266 // upasaMharannAha - 'tasmA' dityAdi, yasmAdevaM tasmAdavazyam 'eSTavyam' aGgIkarttavyaM 'tadRrddha' kSaNasthitidharmaNaH sattvAdUrddha 'tucchameva tat' asattvameva vyavasthitaM jJeyaM, sadviSayatayA jJAyate caitad -asattvaM 'apareNApi' jJAnAntareNa, 'yuktimat' nyAyyaM tAvad etat sattvapareNaiva sarvathA tadvedinA jJAyata ityabhi - prAyaH // 267 // evamasattvasyotpattyAdyabhidhAyAniSTApattiparijihIrSayA''ha - 'notpattyAde' rityAdi, notpattyAdeH kAraNAt 'tayo:' sattvAsattvayoH 'aikyaM' tulyatvaM, kutaH ? ityAha- 'tucchetaravizeSataH ' tucchetaratvabhedAt nivRttibhedata Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 1 cArvAka stabakaH // 38 // caiva sattvasya nivRttiH tucchA'sattvasya tvatuccheti vRttibhedaH, hetvantaramAha - buddhibhedAcca, tathA hi sattve sattvabuddhirasattve cAsattvabuddhiriti buddhibheda:, asmAcca bhAvyatAM na tayoraikyamiti // 268 // evaM parapakSaprasaGgamabhidhAya yadanenApAkRtaM tadupanyasyannAha - etenaitatpratikSiptaM, yaduktaM nyAyamAninA / na tatra kiJcidbhavati, na bhavatyeva kevalam // 269 // | bhAve hyeSa vikalpaH syAdvidhervastvanurodhataH / na bhAvo bhavatItyuktamabhAvo bhavatItyapi // 270 // 'etene 'tyAdi, 'etena' anantaroditena prasaGgadoSeNa et pratikSiptaM vyudastaM yaduktaM 'nyAyamAninA' dharmakIrttinA, yaduktaM tadAha-na 'tatra' vastuni kSaNAdUrddha kiJcidbhavati vastuzabdavAcyaM, kintu na bhavatyeva kevalaM tadeva na bhavati, anyathA tannAzAyogAt // 269 // na cAsyAbhavane tattvAnyatvakalpanaM yuktamityAha - 'bhAve hyeSa vikalpaH syAt,' 'bhAve' vastuno bhavana eva 'eSa vikalpaH syAt' tattvAnyatvavikalpaH, kiM kAraNaM ? - 'vidherva (ghe va ) stvanurodhataH' viSevastuno vidhAne 'vastvanurodhataH' vastvanurodhAt avastuni sarvathA'pravRttiH, yadi niHsvabhAvasya nAsti vyApArasamAvezaH kathamidAnIM bhavatyamAnaH zazaviSANamityAdivyavahAraH ?, atrottaraM na bhAvo bhavatItyuktaM, bhAvapratiSedhamAtramevAbhAvo bhavati ityapi, na tu tucchasya bhavanaM nAma, na tattvAbhAvo bhavatIti kimuktaM bhavati ? - bhAvo na bhavati // 270 // para eva prasaGgadoSaM pariharannAha - asatastucchatAyA asiddhiH // 38 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GIASSASSUOPISAUSAGAR etenAhetukatve'pi, hyabhUtvA naashbhaavtH| sattA'nAsti(zi)tvadoSasya, pratyAkhyAtaM prasaJjanam // 27 // pratikSitaM ca ytsttaanaashivaago'nivaaritm| tuccharUpA sa(ta)dA'sattA, bhAvAte zitoditA // 272 // |bhAvasyAbhavanaM yattadabhAvabhavanaM tu yat / tattathAdharmake jhuktavikalpo na virudhyate // 273 // tadeva na bhavatyetadviruddhamiva lakSyate / tadeva vastusaMsparzAdbhavanapratiSedhataH // 274 // sato'sattvaM yatazcaivaM, sarvathA nopapadyate / bhAvo nAbhAvametIha, tatazcaitaDyavasthitam // 275 // | 'etene'tyAdi, 'etena' nAzasya niHsvabhAvatvapratipAdanena ahetukatve'pi nAzasyAGgIkriyamANe abhUtvA nAzabhAvataH, nAzo hi prathamamabhUtvA dvitIyakSaNe bhavatItyabhUtvA tadbhAvaH tatazca 'sattA'nAzitvadoSasya' ityaGkurAdivatsattvAnAzitvamitaronmaJjanamiti doSasya yatprasaJjanaM tatpratyAkhyAtaM, nirAkRtamityarthaH, etaddharmakIrtinoktam, etacca prakaraNakAreNa | 'sattvA(to')sattva' ityAdinA pratikSiptam // 271 // etenaitatpratikSiptamiti manANyA (samAyo) jayannAha-'prati|kSiptaM cetyAdi, pratikSiptaM caitat 'yat' yasmAt 'sattAnAzivAgo' bhAvonmajjanAparAdhaH 'anivAritam' tadavastha eva, kathamityAha-yasmAt 'tuccharUpA' niHsvabhAvAtmikA 'tadA dvitIyakSaNe 'asattA' nAzAtmanA nAzasya, tayA tannivRttyA bhAvAH kAraNAnnAzitoditA prAgeva tasyAH iti // 272 // tathA-'bhAvasye'tyAdi, bhAvasyAbhavanaM yattucchameva 'tat' tadevAbhAvabhavanamArthIpratItimAzritya 'yat' yasmAttathAdharmaka eva-jJeyatvAdisvabhAve tasminnabhavane 'uktavikalpaH' Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 1cArvAkastabakA bhAva: MALAMMARCHSLSADAMGARH tattvAnyatvalakSaNo na virudhyate, bhAvavannyAyaprAveriti // 273 // doSAntaramAha-tadeve'tyAdinA-tadeva na bhavati etat dharmakIrtiparoditaM vastutattvApekSayA viruddhamiva lakSyate, kathamityAha-tadeva vastusaMsparzAt, vastunazca bhavanarUpatvAt , bhUyo| matakhaNDanaM bhavanapratiSedhataH-bhavanaM na bhavatItyApatteriti // 274 // mUlamupasaMharannAha-'sata' ityAdinA-sato'sattvaM yatazcaivam- abhAvasya uktena prakAreNa sarvathA nopapadyate, bhAvonmajanaprasaGgena, bhAvo nAbhAvametIha yadu(ktaM)prAk tatazcaitat 'vyavasthitaM' prati- bhAvatvASThitameva // 275 // sAmprataM 'nAbhAvo bhAvatAM yAtI'tyetadvyavasthApayannAhaasataH sattvayoge tu, tattathAzaktiyogataH / nAsatvaM, tadabhAve tu na tatsattvaM tadanyavat // 276 // asadutpadyate taddhi, vidyate yasya kAraNam / viziSTazaktimattacca, tatastatsattvasaMsthitiH // 277 // |atyantAsati sarvasmin , kAraNasya na yuktitaH / viziSTazaktimattvaM hi, kalpyamAnaM virAjate // 278 // tatsatvasAdhakaM tanna, tadeva hi tadA na yat / ata evedamicchantu, na caitasyetyayogataH // 279 // hai| vastusthityA tathA tadyattadanantarabhAvi tat / nAnyattatazca nAmneha, na tathA'sti prayojanam // 280 // nAmnA vinA'pi tattvena, viziSTAvadhinA vinaa| cintyatAM yadi sannyAyAdvastusthityA'pi tattathA // 28 // sAdhakatve tu sarvasya, tato bhAvaH prasajyate / kAraNAzrayaNe'pyevaM, na tatsattvaM tadanyavat // 282 // // 39 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ca tatkAraNaM kAryabhUtikAle na vidyate / tato na janakaM tasya tadA sattvAtparaM yathA // 283 // 'asata' ityAdi, 'asataH' tucchasya sattvayoge'bhyupagamyamAne ' tattathAzaktiyogataH' tasya-asataH tathA - tatsattvabhavanaprakAreNa zaktiyogAt kAraNAt nAsattvam, asataH zaktyayogAt, 'tadabhAve tu ' tathAzakti (a) bhAve punarasat na tad-vivakSitaM sattvaM, tadanyavat yogyatAbhAvAvizeSAt // 276 // parAbhiprAyaM cetasyAropyAha - 'asa' dityAdi, asadu tpadyate 'taddhi' tadeva vastu vidyate yasya kAraNaM, na punaranyat, viziSTazaktimat-vivakSitajananasvabhAvaM tacca kAraNaM, tataH kAraNAt ' tatsattvasaMsthitiH' viziSTasattvabhAvanA sata iti // 277 // atrottaram - 'atyantAsatI' tyAdi, 'atyantAsati' sarvathA'vidyamAne sarvasmin kAryajAte kAraNasya vivakSite na 'yuktitaH' nyAyena 'viziSTazaktimattvaM hi' vivakSitajananasvabhAvatvameva kalpyamAnaM virAjate, sarvathA'vadhyabhAvAt // 278 // etadeva prakaTayati -- ' tatsatve' tyAdinA - 'tatsatvasAdhakaM' vivakSitakAryasattvasAdhakatvaM, tatkAraNasya viziSTasya zaktimattvamiti parAbhiprAyaH, atrottaraM 'na' naitadevaM, 'tadeva' vivakSitakAryasattvaM 'tadA' kAraNakAle na 'yat' yasmAditi, para Aha-ata evedamicchantu yata eva tatsatvasAdhakaM tat, (a) sataH sAdhakatvAnupapatteH, atrottaraM na caitasyetyayogataH, naivaitadevaM, sarvathA'sati tasmin svasattvasAdhakaM tadityatra tasyetyayogAt // 279 // parAbhiprAyamAha - 'vastusthitye' tyAdinA - 'vastusthityA' Artha nyAyamAzritya 'tathA tat' tatkAryasattvasAdhakaM tat-kAraNaM, kutaH ? ityAha- 'yat' yasmAt 'tadanantarabhAvi' vivakSitakAraNAnantarabhAvi 'tat' viziSTameva kAryaM sattvaM, 'nAnyat' sattvAntaraM yata evaM tatazca nAmneha-abhidhAnenAtra - vicAre 'tathe 'ti vivakSitajanana sva Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 AnantaryAdipakSA khaNDanaM 1cAvoMkastabaka // 40 // bhAvamityevaMbhUte na-nAsti prayojanam , atadAyattattvAdvastusiddheriti // 28 // atrottaram-'nAmnA vinA'pi' abhidhAnamantareNApi tattvena-Athryaiva pratipattyA viziSTAvadhinA vinA' bhAvinaM viziSTamavadhimantareNa cintyatA, mAdhyasthyamavalambya, yadi 'sanyAyAt' sUkSmanyAyena vastusthityA'pi uktalakSaNayA 'tat' kAraNaM 'tathA' tatkAryasattvasAdhakaM, naiva tattadA sarvathA'sadityasatsAdhakaM, tadevaM sarvAsatAmaviziSTamiti nirvdhiksaadhktvmsyetybhipraayH|| 281 // atra |cAyaM doSa ityAha-'sAdhake'tyAdi, sAdhakatve tu tasyAbhyupagamyamAne niravadhika eva, kimityAha-'sarvasya' kAryajA-3 tasya 'tataH' kAraNAt bhAvaH prasajyate, tasyAsatsAdhakatvenAvizeSAt , upasaMharannAha-'kAraNAzrayaNe'pi' kAraNAGgIkaraNe'pi 'evam' ukkena nyAyena 'tat vivakSitaM sattvaM tadanyavat yogyatAbhAvAvizeSAt // 282 // doSAntaramAha-'kiJce'tyAdinA-kizca-tatkAraNaM parAbhipretaM 'kAryabhUtikAle' kAryabhavanakAle na vidyate, kSaNikatvAt , yata evaM tato na janaka 'tasya' kAryasya, kutaH? ityAha-'tadA'sattvAt kAryabhavanakAle'satvAt , paraM yathA kAraNavadityarthaH // 283 // AzakAzeSa pariharati-'anantaraM cetyAdinAanantaraM ca tadbhAvastattvAdeva nirarthakaH / samaM ca hetuphalayona zotpAdAvasaGgatau // 284 // stastau bhinnAvabhinnau vA, tAbhyAM ? bhede tayoH kutH?| nAzotpAdAvabhede tu, tayorvai tulyakAlatA285 na hetuphalabhAvazca, tasyAM satyAM hi yujyate / tannibandhanabhAvasya, dvayorapi viyogataH // 286 // // 40 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAROORKESTRACAKACARE hai kalpitazcedayaM dharmadharmibhAvo hi bhaavtH| na hetuphalabhAvaH syAt , sarvathA tadabhAvataH // 287 // na dharmaH kalpito dharmadharmibhAvastu kalpitaH / pUrvo heturniraMzaH sa, uttaraH phalamucyate // 288 // pUrvasyaiva tathAbhAvAbhAve hantottaraM kutaH? / tasyaiva tu tathAbhAve'sataH sattvamado na sat // 289 // taM pratItya tadutpAda, iti tucchamidaM vacaH / atiprasaGgatazcaiva, tathA cAha mahAmatiH // 290 // / anantaraM ca tadbhAvaH, kAraNAnantaraM kAryabhAva iti garbhaH, 'tattvAdeva' anantaratvAdeva 'nirarthakaH' aprayojanaH, dAsamaM ca hetuphalayo' ekakAlaM ca kAryakAraNayornAzotpAdau 'asaGgatau' aghaTamAnau // 284 // etadevAmidhitsurAha 'stastA vityAdi, 'staH' syAtAM 'to' nAzotpAdau bhinnAvabhinnau vA tAbhyAM-kAryakAraNAbhyAM ?, bhede'bhyupagamyamAne 'tayoH' kAryakAraNayoH yathAyogaM kuto nAzotpAdau ?, naivetyarthaH, 'abhede tu' abhede punarabhyupagamyamAne 'tayoreva(4) kAryakAraNayostulyakAlatA, tadabhinnanAzotpAdAbhinnakAlatvAditi // 285 // yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'na hetuphale tyAdi, na hetuphalabhAvazca 'tasyAM' tulyakAlatAyAM satyAM hi yujyate, savyetaragoviSANavat, 'tannibandhanabhAvasya' kAryakAraNabhAvanibandhanatvasya-tadbhAvabhAvitvAdeH 'dvayorapi tayorabhinnakAlayorvastunoH 'viyogataH' abhAvAt // 286 // 3 parAbhiprAyamAzaya pariharannAha-'kalpitazcetyAdi, kalpitazcet ayam-apAramArthiko dharmadharmibhAvo, yaduta kAraNavinAza ityAdi 'bhAvataH' paramArthataH, tatrottaraM-na hetuphalabhAvaH' kAryakAraNabhAva eva bhavet , sarvathA 'tadabhAvataH' AAAAAAAGRA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri 1 cArvAka stabakaH // 41 // kAryakAraNabhAvAbhAvAd, abhAvazca kalpitatvAditi // 287 // parAbhiprAyamAha - 'na dharme' tyAdinA - na dharmaH kalpitaH, kAraNAdi, dharmadharmibhAvastu kAraNaM vinAzaH kAryamutpAda iti cetyAdiH 'kalpita' avAstavaH kimiti ? - yataH pUrvo heturucyate iti yogaH, pUrvo vastukSaNo hetuH, sa ca 'niraMza:' ekasvabhAvaH, uttaraH phalamucyate, niraMza eva, evaM hi paurvAparyamAtrAt hetuphalabhAvatvamityuktaM bhavati // 288 // atrottaramAha - 'pUrvasye' tyAdinA - pUrvasyaiva bhAvakSaNasya ' tathAbhAvAbhAve' tathA tena phalarUpaprakAreNa bhavanAbhAve sati hantottaraM kutaH ?, yatphalamucyate naiva tadyatsadbhavati, tasyaiva tu pUrvabhAvakSaNasya ' tathAbhAve' tathA tena phalarUpaprakAreNa bhavane'sataH sattvam, asata eva kAryasya sattvam, adaH - etat na 'sat' zobhanamityarthaH // 289 // anena yadvyudastaM tadAha - 'taM pratItyetyAdi, 'taM pratItya' kAraNakSaNamAzritya 'tadutpAda:' kAryotpAda iti tucchamidaM vacaH, anantaroditopapatteH hetvantaram - atiprasaGgatazcaiva vizvasya tadanantarabhAvitvAt etatsaMvAdyeva pUrvAcArya matamupanyasyannAha - tathA cAha mahAmatiH ( saMmati ) kAraH svazAstre // 290 // kiM tat ? ityAha sarvathaiva tathAbhAvivastubhAvAdRte na yat / kAraNAnantaraM kAryaM drAgnabhastastato na tat // 299 // | tasyaiva tatsvabhAvatvakalpanAsaMpadapyalam / na yuktA yuktivaikalyarAhuNA janmapIDanAt // 292 // tadanantarabhAvitvamAtratastadvyavasthitau / vizvasya vizvakAryatvaM syAttadbhAvAvizeSataH // 293 // pratItyo tpAdakhaNDanaM // 41 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MASASHISHASSASSISISSA abhinnadezatAdInAmasiddhatvAd ananvayAt / sarveSAmaviziSTatvAnna tanniyamahetutA // 294 // yo'pyekasyAnyato bhAvaH, santAne dRshyte'nydaa| tata eva videzasthAt , so'pi yattanna bAdhakaH // 295 // | 'sarvathaive'tyAdi, sarvathaiva tathAbhAvivastubhAvAd Rte na yat kAraNAnantaraM kArya, asataH sattA'yogAt, 'dAga' jhaTityeva 'nabhastaH' AkAzAt 'tataH tasmAnna kAryam , evaMvAdinaH kAryAbhAva evetyarthaH // 291 // etadeva spaSTayannAha |-tasyaive'tyAdi, tasyaiva kAryasya 'tatvabhAvatvakalpanAsampadapi tadanantarabhavanasvabhAvatvakalpanarddhirapi 'alam' atyartha na yuktA, kasmAdityAha-yuktivaikalyarAhuNA' yuktivaikalyakrUragraheNa 'janmapIDanAt' uktavattadutpattyayogAt // 292 // atiprasaGgamAha-'tadanantaretyAdinA-tadanantarabhAvitvamAtrataH' kAraNAnantarabhAvitvamAtreNa tadvyavasthitI' kAryakAraNabhAvasiddhau satyAM vizvasya vastunaH 'vizvakAryatvaM' sarvakAryatvaM syAt , 'tabhAvAvizeSataH tadananta|rabhAvitvamAtrabhAvAvizeSAt // 293 // vizeSakAraNaM vikSipati-'abhinne'tyAdinA-'abhinnadezatAdInAm' abhinnadezAbhinnajAtitAdInAmasiddhatvAt , asiddhatvaM ca kSaNikatvena tadbhedopapatteH, pariNAminyapi samAnametadityAha-'ananvayAt' ananvayazca tathA'bhyupagamena, yata evamataH sarveSAM kAryANAmaviziSTatvAt sarvakAraNAnyeva prati, 'na tanniyamahetutA' na vishissttkaarnnkaaryniymhetutetyrthH||294|| parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati-'yo'pI'tyAdinA-yo'pi kvacit 'ekasya' dhUmAdeH 'anyataH' ito'gnyAdeH 'bhAvaH' utpAdaH santAne dRzyate 'anyadA' anyasmin kAle, na kSaNayoA BOSSASS SIX Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamatani zAstra vahArikaM grahaNamiti santAnagrahaNaM, tata eva-jalAdeH 'videzasthAt dezAntarasthitAt so'pi tattatsvabhAvatayA 'yatra anvayahAri0 yasmAt 'tat tasmAt na bAdhako'niyatakalpanAyA iti // 295 // etena prasaGgAbhidhAnena yadyudastaM tadabhidhAtukAma Aha vAde zA1cArvAka ntirakSietenaitatpratikSiptaM, yaduktaM sUkSmabuddhinA / nAsato bhAvakartRtvaM, tadavasthAntaraM na saH // 296 // stabakaH vastuno'nantaraM sattA, kasyacidyA niyogtH| sA tatphalaM matA saiva, bhAvotpattistadAtmikA // 297 // hai| rAsaH // 42 // asadutpattirapyasya, prAgasattvAtprakIrtitA / nAsataH sattvayogena, kAraNAtkAryabhAvataH // 298 // .. pratikSiptaM ca taddhetoH, prApnoti phalatAM vinA / asato bhAvakartRtvaM, tadavasthAntaraM ca saH // 299 // vastuno'nantaraM sattA, tattathA tAM vinA bhavet / nabhaHpAtAdasatsatvayogAdveti na tatphalam // 30 // asadutpattirapyevaM, nAsyaiva prAgasattvataH / kiM tvasatsadbhavatyevamiti samyagvicAryatAm // 301 // | hA etacca noktavadyuktyA, sarvathA yujyate yataH / nAbhAvo bhAvatAM yAti, vyavasthitamidaM tataH // 302 // ___ 'etene'tyAdi, 'etena' anantaroditaprasaGgena 'etat vakSyamANaM 'pratikSiptaM' apAkRtaM, yadukaM 'sUkSmavuddhinA' zAntarakSitena, yaduktaM tadAha-'nAsata' tucchasya 'bhAvakartatvaM vastujanakatvaM, tathA 'tadavasthAntaraM asadavasthAntaraM // 42 // dina 'saH' bhAva iti // 296 // kiM tarhi ?, 'vastunaH' ityAdi, 'vastunaH' agyAderanantaraM sattA 'kasyacit dhUmAdeyoM COSMOSORANASANSOLOSLAS Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zA. sa. 8 'niyogataH' niyogena sA 'tatphalaM tasyAnantarasya vastunaH kArya 'matA' dRSTA, tasyAH kathamutpattiH ? ityAha- 'saiva' sattA bhAvotpattiH, utpattyutpattimatorabhedAt 'tadAtmikA' bhAvAtmikaiva, nAnyeti // 297 // yadyevaM kathamasata utpattiH ? ityAha - 'asa' dityAdi, asadutpattirapi 'asya' vivakSitakAryasyaiva prAgasattvAt prakIrtyate, idameva pUrvaM netyasadityucyate, nAsataH - tucchatya 'sattvayogena' sattvavyApAreNA saducyate, kutaH ? ityAha- kAraNAt sakAzAt 'kAryabhAvataH' kAryotpAdAd, bhAvAddhi bhAvaprasUtiriti // 298 // yathaiva tatpratikSiptaM tathA lezato darzayati- 'pratikSiptaM cetyAdinA - pratikSiptaM caitat 'taddhetoH' viziSTaphalahetormRdAdeH 'phalatAM vinA' tathAbhavanamantareNeti yogaH 'prAmotI' tyApadyate, kimityAha-' asataH' tucchasyaiva bhAvakartRtvaM, kAraNasya tattvato'kAraNatvAt, tathA 'tadavasthAntaraM' sadavasthAntaraM ca 'sa' bhAvaH prAmotIti yogaH // 299 // etadeva bhAvayati - 'vastunaH' ityAdinA - 'vastunaH' mRdAderanantaraM 'sattA' ghaTAdikAryarUpA tattathAtA 'tAM vinA' mRdAdereva tadbhAvamantareNa bhaved 'nabhaHpAtAt' AkAzapAtena, 'asattvayogAdvA' asatsadbhavanena vA, prakArAntarAbhAvAditi, evaM niyamAyogena 'na tatphalaM' na tasyaiva kAryamiti // 300 // upanyastazeSaM nirAkaroti - 'asa' dityAdinA - asadutpattirapi 'evam' uktena prakAreNa na asyaiva prAgasattvataH vivakSitakAryasya, kiMnvasatsadbhavati ?, na bhavatyeva sadutpattiriti samyag vicAryatAM, sUkSmAbhAgena // 309 // mUlopasaMhAra mAha - 'etacce' tyAdinA - 'etaca' asatsadbhavanamanantarApAditaM noktavadyuktyA sarvathA bhAvAvadhizUnyaM yujyate, yatastacchaktyabhAvenAtiprasaGgAt, nAbhAvo bhAvatAM yAti yaduktaM prAgvyavasthitamidaM 'tataH' tasmAt nyAyopapatteriti // 302 // sAmagrIpakSamadhikRtyAha - Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 1 cArvAka - stabakaH // 43 // yA'pi rUpAdisAmagrI viziSTapratyayodbhavA / janakatvena buddhyAdeH kalpyate sA'pyanarthikA // 303 // sarveSAM buddhijanane, yadi sAmarthyamiSyate / rUpAdInAM tataH kAryabhedastebhyo na yujyate // 304 // rUpAlokAdikaM kAryamanekaM copajAyate / tebhyastAvadbhya eveti, tadetaJcintyatAM katham ? // 305 // prabhUtAnAM ca naikatra, sAdhvI sAmarthya kalpanA / teSAM prabhUtabhAvena, tadekatvavirodhataH // 306 // tAnazeSAn pratItyeha, bhavadekaM kathaM bhavet ? / ekasvabhAvamekaM yat, tattu nAnekabhAvataH // 307 // yato bhinnasvabhAvatve, sati teSAmanekatA / tAvatsAmarthyajatve ca kutastasyaikarUpatA ? // 308 // yajjAyate pratItyaikasAmarthyaM nAnyato hi tat / tayorabhinnatApatterbhede bhedastayorapi // 309 // na pratItyaikasAmarthyaM jAyate tatra kiJcana / sarvasAmarthyabhUtisvabhAvatvAttasya cenna tat // 390 // 'yApI' tyAdi, yAspi 'rUpAdisAmagrI' rUpAlokamanaskAracakSuH sannidhAnarUpA 'viziSTapratyayodbhavA' svahetusanni - dhiparamparopajanitavizeSA janakatvena 'buddhyAdeH' kAryajAtasyotpattyaiva kalpyate sA'pi 'anarthikA' abhISTArthavikaletyarthaH // 303 // etadeva darzayannAha - 'sarveSA' mityAdi, sarveSAM buddhijanane ekasminneva yadi sAmarthyamiSyate, tatsvabhAvatayA rUpAdInAM tataH kimityata Aha-kAryabhedo na yujyate, buddhivyatirekeNa, ko vA kimAha ? iti // 204 // atrAha - 'rUpA - sAmagrIpakSakhaNDanaM // 43 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loke' tyAdi, rUpAlokAdikaM kArya svasantatyapekSayA'nekaM copajAyate tebhyo- rUpAdibhyastAvadbhya eveti tadvaikalyAsambhavAt 'tadetat' bhinnakAryabhavanaM cintyatAM kathaM tulyasAmarthyebhya ? iti // 305 // doSAntarAbhidhitsayA''ha - 'prabhUtAnAmityAdi, prabhUtAnAM ca rUpAdInAM naikatra, buddhyAdau, 'sAdhvI' nyAyyA 'sAmarthya kalpanA' zaktisamarthanA, kathamityAha'teSAM' samarthAnAM prabhUtabhAvena kAraNena 'tadekatvavirodhataH' kAryaikatvavirodhAt // 306 // etadeva bhAvayannAha - 'tAne' - tyAdi, 'tAna' samarthAn azeSAn 'pratItya' Azritya 'iha' loke bhavatkAryamekaM kathaM bhavet ?, naiva, atropapattiH - ekasvabhAvaM sadekaM 'yat' yasmAt 'tat' tu punaH naikasvabhAvam, 'anekabhAvataH' anekebhya utpatteH // 307 // kimityetadevamityAha - 'yata' ityAdi, 'yataH' yasmAt 'bhinnasvabhAvatve' nAnAsvabhAvatve sati 'teSAM' rUpAdInAmanekatA, tataH kimi tyAha- ' tAvatsAmarthyajatve ca' etAvadbhyaH samarthebhyo janmani ca kutaH 'tasya' kAryasya buddhyAdeH 'ekarUpatA' ekasvabhA vatA ? // 308 // etadeva samarthayannAha - 'ya' dityAdinA - yajjAyate tat kAryaM 'pratItya' Azritya ekasAmarthya kAraNagataM, nAnyato hi sAmarthyAntarAt tattadeva jAyate, kutaH ? ityAha-'tayoH' kAraNasAmarthyayoH 'abhinnatApatteH' ekatvaprasaGgAt, bhede sati bhedastayorapi tatkAryayoH // 309 // parAbhiprAyamAzaGkya pariharati- 'na pratItye' tyAdinA -na 'pratItya' Azritya ekasAmarthyaM jAyate 'tatra' kArye kiJcana, kutaH ? ityAha- sarvebhyaH samarthebhyaH bhUtisvabhAvatvAt 'tasya' kAryasya, cedityAzaGkayAha- 'na tat' naitadevam // 310 // atraivopapattimAha pratyekaM tasya tadbhAve, yuktA hyuktasvabhAvatA / na hi tatsarvasAmarthyaM tatpratyekatvavarjitam // 399 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 anekasvabhAvatvaM zAstra 'pratyeka mityAdi, 'pratyekam' ekamekaM prati 'tasya' buddhyAdeH kAryasya tadbhAve tebhyaH samarthebhya utpattau 'yuktA hAri0 nyAyyA hi 'uktakhabhAvatA' karmasAmarthyabhUtisvabhAvatA, kimityAha-na hi tatsarvasAmarthya nAmAnyat kiJcit , pratye-15 1cArvAka- kataiva // 311 // etacca parihRtameveti darzayati-'atretyAdinAstabakaH hai atra coktaM na cApyeSAM, tatsvabhAvatvakalpanA / sAdhvItyatiprasaGgAderanyathA'pyuktisambhavAt // 312 // // 44 // ___ atra ca tatpratyekatvapakSe uktaM yajjAyata ityAdi, na cApyeSAM-samagraphalAnAM tatsvabhAvatvakalpanA, sarva eva samagrAsta-12 jananasvabhAvAH phalamapi sarva tajanyasvabhAvamevetyevaMrUpA 'sAdhvI satI, kasmAnna sAdhvItyAha-atiprasaGgAderdoSAt, samagrAntarANyapi tajjananasvabhAvAnItyatiprasaGgaH, AdizabdAdeka eva tajjananasvabhAvaH zeSA upanimantritakalpA ityaadi| atra nibandhanamAha-anyathA'pi evamapi yathoktasamagrAntarANyapItyAdi 'uktisambhavAt vacanAvirodhAt, yuktivaikalyaM tu saadhaarnnmitybhipraayH|| 312 // maulaM vikalpamadhikRtya pakSAntaramAha-'athetyAdinAhai athAnyatrApi sAmarthya, rUpAdInAM prakalpyate / na tadeva tadityevaM, nAnA caikatra tatkutaH? // 313 // sAmagrIbhedato yazca, kAryabhedaH pragIyate / nAnAkAryasamutpAda, ekasyAH so'pi bAdhyate // 314 // upAdAnAdibhogena, na caikasyAstu saGgatA / yuktyA vicAryamANeha, tadanekatvakalpanA // 315 // rUpaM yena svabhAvena, rUpopAdAnakAraNam / nimittakAraNaM jJAne, tattenAnyena vA bhavet ? // 316 // SAGARMATICALLOOGLEOCOCAL ***** // 44 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AUSRISAUSASSESSUAASUUSAASIG yadi tenaiva vijJAnaM, bodharUpaM na yujyate / athAnyena balAdrUpaM, dvisvabhAvaM prasajyate // 317 // hai abaddhijanakavyAvRttyA cehddhiprsaadhkH| rUpakSaNo hyabuddhitvAta, kathaM rUpasya sAdhakaH? // 318 // hai sahi vyAvRttibhedena, rUpAdijanako nanu / ucyate vyavahArArthamekarUpo'pi tattvataH // 319 // agandhajananavyAvRttyA'yaM kasmAnna gandhakRt ? / ucyate tadabhAvAccedbhAvo'nyasyAH prasajyate // 320 // evaM vyAvRttibhede'pi, tasyAnekasvabhAvatA / balAdApadyate sA cAyuktA'bhyupagamakSateH // 321 // vibhinnakAryajananasvabhAvAzcakSurAdayaH / yadi jJAne'pi bhedaH syAt , na ce do na yujyate // 322 // sAmagryapekSayA'pyevaM, sarvathA nopapadyate / yaddhetuhetumadbhAvastadeSA'pyuktimAtrakam // 323 // | athAnyatrApi-bujhyAdivyatirekeNa svasantatAvapi sAmarthya jananaM prati rUpAdInAM samagrANAM prakalpyate, atra doSamAha-14 na 'tadeva' buddhyAdijananasAmarthyameva tad anyatrApi sAmarthyamiti, anyasyApi buddhyAditvaprApteH, evaM nAnA tadityApA dayati, nAnAtmakAnAM caikatra-ekasvabhAve rUpAdau 'tat' sAmarthya kutaH? sarvathaikatvavirodhAditi // 313 // parapakSa eva | hadoSAntaramAha-'sAmagrI'tyAdinA-sAmagrIbhedato yazca tatra paraiH kAryabhedaH pragIyate, tasyA eva kAraNatvena, nAnAkArya samutpAdaH svasantatyapekSayA ekasyAH, so'pi bAdhyate, ekaikakAraNatvena // 314 // atraiva parihAradoSamAha-'upAdAne Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 1cAvoMka anekasvabhAvatvaM // 45 // AAMSALALASA tyAdinA-'upAdAnAdibhoge(bheda)na' sabhAgopAdAnena, na sahakArilakSaNena, na caikasyA eva sAmagryAH 'saGgatA' nyAyyA yuktyA vicAryamANeha-sanyAyamArge 'tadanekatvakalpanA' anekAstAH sAmagrya ityevaMrUpA // 315 // yathA na saGgatA tathA'bhidhitsurAha-rUpa'mityAdi, rUpaM yena 'khabhAvena' sAmarthyena 'rUpopAdAnakAraNaM' sabhAgaM, nimittakAraNaM jJAne AtmikAdau vA tattenAnyena vA bhavet ? // 316 // kizcAtaH? ityAha-'yadI'tyAdi, yadi tenaiva, yena rUpeNopAdAnakAraNam , atra doSaH-vijJAnaM bodharUpaM na yujyate, rUpavadeva, athAnyena, atrApi doSaH, balAdrUpamevaM sati dvisvabhAvaM prasajyate, aniSTaM caitaditi // 317 // ihaiva parAbhiprAyamAzaya pariharannAha-'abuddhItyAdi, 'abuddhija nakavyAvRttyA' abuddhijanakebhyo vyAvRtta itikRtvA yadi 'buddhiprasAdhakaH' buddhijanako rUpakSaNa iSyate, etadAzaGkayAha8|rUpakSaNa eva prastutaH evaM tarhi abuddhitvAtkAraNAtkathaM rUpasya sAdhakaH ?, tasyApyabuddhitvAditi // 318 // parAbhiprAya-12 manidhitsurAha-'sa hI tyAdi, 'sa hi'rUpakSaNaH vyAvRttibhedena uktalakSaNena 'rUpAdijanaka' rUpabuddhyAdisAdhakaH nanu ucyate 'vyavahArArtha ubhayajanmavyavahArasiddhaye. "ekarUpo'pi tattvataH anekajanako'nekasvabhAvo'pi paramArthataH // 319 // atrottaram-'agandhetyAdi, agandhajananavyAvRttyA'yaM rUpakSaNaH kasmAnna gandhakRt?, ucyate-vyavahArArthameva 'tadabhAvAt agandhajananavyAvRttyabhAvAd yadi (cet) nocyate, evaM sati bhAvaH 'anyasyAH' abuddhijanakavyAvRtteH prasajyate, tAttvika eva // 320 // tataH kimityAha-evaM 'vyAvRttibhede'pi' anekajananaikasvabhAvapakSe'pi 'tasya' rUpAdeH 'anekakhabhAvatA' citrasvabhAvatA 'balAdApadyate' niyamAtmAmoti, tataH kiM, sA cAyuktA'nekasvabhAvatA, // 45 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HOROSCARSASARAN kutaH? ityAha-'abhyupagamakSate' pratijJAtavirodhAt // 321 // doSAntaramAha-vibhinetyAdi, vibhinnakAryajananasvabhAvAzcakSurAdayaH kAraNavizeSAH yadISyante jJAne'pi bhedaH syAt, tatkAryatvAt , na cedbhinnakAryajananasvabhAvA bhedo hai na yujyate ruupbuddhyaadeH|| 322 // prastutapakSamupasaMharati-sAmagrye'tyAdinA-sAmagyapekSayA'pi 'evam' uktanyAyAt sarvathA nopapadyate 'yat' yasmAt hetuhetumadbhAva iti, tasmAdeSA'pyuktimAtraka sAmagrIti // 323 // abhyupagamya hetuphalabhAvaM doSamAha-nAne'tyAdinAnAnAtvAbAdhanAceha, kutaHkhakRtavedanam ? / satyapyasmin mitho'tyantaM, tadbhedAditi cintyatAm // 324 // vAsyavAsakabhAvAcennaitattasyApyasambhavAt / asaMbhavaH kathaM nvasya ?, vikalpAnupapattitaH // 325 // vAsakAdvAsanA bhinnA, abhinnA vA bhaved ? yadi / bhinnA svayaM tayA zUnyo, naivAnyaM vaasytysau||326|| athAbhinnA na sakrAntistasyA vAsakarUpavat / vAsye satyAM ca saMsiddhirdravyAMzasya prjaayte||327||18 asatyAmapi saMkrAntau, vAsayatyeva cedasau / atiprasaGgaH syAdevaM, sa ca nyAyabahiSkRtaH // 328 // vAsyavAsakabhAvazca, na hetuphalabhAvataH / tattvato'nya iti nyAyAtsa cAyukto nidarzitaH // 329 // tattajananasvabhAvaM, janyabhAvaM tathA'param / ataH svabhAvaniyamAnAyuktaH sa kadAcana // 330 // LOGOROSHOSHISHISHISAIGHISO Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 1cArvAkastabakaH // 46 // *USUSISIESAISHUSHUSHUSHA ubhayoHhaNAbhAve, na tathAbhAvakalpanam / tayoAyyaM na caikena, dvayorgrahaNamasti vH|| 331 // hetuphalaekamarthaM vijAnAti, na vijJAnadvayaM yathA / vijAnAti na vijJAnamekamarthadvayaM tathA // 332 // bhAve'doSaH vastusthityA tayostattve, ekenApi tathAgrahAt / no bAdhakaM na caikena, dvayorgrahaNamastyadaH // 333 // 1 tathAgrahastayornetaretaragrahaNAtmakaH / kadAcidapi yukto yadataH kathamabAdhakam ? // 334 // tathAgrahe ca sarvatrAvinAbhAvagrahaM vinA / na dhUmAdigrahAdeva, hyanalAdigatiH katham ? // 335 // nAnAtvAbAdhanAcceha bhavanmate kutaH svakRtavedanaM 1, satyapyasmin-hetuphalabhAve 'mitha' parasparam 'atyantaM' sarvathA | 'tadbhedAt kartRbhoktRbhedAditi cintyatAmetat // 324 // atraivAkSepaparihArAbhidhitsayA''ha-vAsyavAsake'tyAdi,51 vAsyavAsakabhAvAccet svakRtavedanaM, tadvAsakakartRtvena, naitat , tasyApyasambhavAt , vAsyavAsakabhAvasthAsambhavaH kathaM nvasya ? iti paraH, vikalpAnupapattita ityaacaaryH|| 325 // etatprakaTayannAha-vAsake'tyAdi, vAsakAtsakAzAdvAsanA bhinnA abhinnA vA bhavediti dvayI gatiH, yadi bhinnA tato'yaM doSaH-svayaM tayA zUnyo vAsakaH naivAnyaM vAsayatyasau, atadAtmakatvAt // 326 // prastutamevAha-'athe'tyAdi, athAbhinnA vAsakAdvAsanA, tato'yaM doSaH-na saGkrAntiH tasyAH, vAsakarUpavattadavyatirekeNa, vAsye satyAM ca saGkAntau siddhiH niyogataH eva dravyAMzasya prasajyate, tasyaiva tathAbhavanAt // 327 // atraivAha-'asatyA'mityAdi, asatyAmapi saGkrAntau kathaJcidvAsayatyeva cedasau vAsakaH atiprasaGgaH syAdevaM, tadanyavA-3 // 46 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAGESANSKRI sanaprasaGgAt, saGkrAntibhAvAvizeSAt, sa ca nyAyabahiSkRtaH atiprasaGgaH, asamaJjasatvAdyavasthAnupapatteriti // 328 // anupanyasanIyazcAyamityAha-vAsye'tyAdinA-vAsyavAsakabhAvazcAyaM bhavatkalpitaH na hetuphalabhAvataH sakAzAttattvato. |'nya iti, kintu sa eva nyAyAt , sa cAyukto nidarzitaH pUrvamapi // 329 // parAbhiprAyamAha-'tatta'dityAdinA-'tat' kAraNaM mRdAdi 'tajananakhabhAvaM' ghaTAdikAryajananasvabhAvaM yat yasmAt , janyabhAva tathA 'para' ghaTAdyapi mRdAdijanyasvabhAvaM yad ataH khabhAvaniyamAdeva hetuphalayonAyuktaH saH kadAcana, hetuphalabhAvaH // 330 // atrottaramAha-'ubhayo'rityAdinA-'ubhayoH' hetuphalayorgrahaNAbhAve sati na 'tathA bhAvakalpanaM' tajananasvabhAvAdikalpanaM 'tayoH' hetuphala-18 yoAyyaM, bIjAbhAvAt , na caikena grAhakeNa 'dvayoH' bhinnakAlayograhaNamasti 'va' yuSmAkam // 331 // etadeva darzayati-'eka'mityAdinA-ekamartha vijAnAti na vijJAnadvayaM bhinnakAlaM yathA kSaNikatvena vijAnAti na vijJAnamekamarthadvayaM bhinnakAlameva 'tathA' kSaNikatvenaiva // 332 // parAbhiprAyamAha-vastvi'tyAdinA-'vastusthityA' paurvAparyabhAvena 'tayoH' | hetuphalayoH 'tattve' tajananAdibhAvatve ekenApi grAhakeNa 'tathAgrahAt' svarUpeNa grahaNAt 'no bAdhakaM' na pIDAkara, kimityAha-na caikena dvayorgrahaNamastyadaH, etaduktaM, tathA grahaNamantareNa tadagrahaNaprasaGgAdityabhiprAyaH // 333 // etatpa|rijihIrSayA''ha-tathe'tyAdi, 'tathAgrahaH' tajananAdibhAvagrahaH 'tayoH' hetuphalayoH 'na' naiva, kiMbhUtaH? ityAha|'itaretaragrahaNAtmakaH' anyonyagrahaNarUpaH kadAcidapi yukto, yat anyonyAvadhikatvena, ataH kathamabAdhakaM na caikenetyAdi pUrvoktaM ?, bAdhakameva // 334 // doSAntaramabhiSitsurAha-'tathAgraha' ityAdi, 'tathAgrahe ca' tajananAdibhAvagrahe Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 cAnyonyAvadhike sati 'sarvatra vastuni, kimityAha-'avinAbhAvagrahaM vinA' nAlikeradvIpavAsino'pi na dhUmAdigra- tulyAnanta hAdeva kevalAdanalAdigatiH katham?, analAdijanyasvabhAvena tairapi nItyA tabrahaNAt, ko'trApavAdaheturiti bhAvaHmaratvavicAra 1cAvoMka- // 335 // atraivAkSepaparihArAvabhidhAtukAma AhastabakA samanantaravaikalyaM, tatretyanupapattikam / tulyayorapi tadbhAve, hanta ! kvacidadarzanAt // 336 // // 4 // na tayostulyataikasya, yasmAtkAraNakAraNam / oghAt taddhetuviSayaM, natvevamitarasya ca // 337 // yaH kevalAnalagrAhijJAnakAraNakAraNaH / so'pyevaM na ca taddhetostajjJAnAdapi tadgatiH // 338 // 6 tajjJAnaM yanna vai dhUmajJAnasya samanantaraH / tathA'bhUdityato neha, tajjJAnAdapi tadgatiH // 339 // , hU~ tatheti hanta! ko'nvarthaH?, tattathAbhAvato yadi / itaratraikamevetthaM, jJAnaM tagrAhi bhaavytaam||340||18 hai tadabhAve'nyathA bhAvastasya so'syApi vidyate / anantaracirAtItaM, tatpunarvastutaH samam // 341 // agnijJAnajametena, dhUmajJAnaM svabhAvataH / tathA vikalpakRnnAnyaditi pratyuktamiSyatAm // 342 // atha kathaJcidekena, tayoragrahaNe sati / tathA'pratItito nyAyyaM, na tathAbhAvakalpanam // 343 // // 47 // pratyakSAnupalambhAbhyAM, hantaivaM sAdhyate katham ? / kAryakAraNatA tasmAttadbhAvAderanizcayAt // 344 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na pUrvamuttaraM ceha, tadanyAgrahaNAd dhruvam / gRhyate'ta idaM nAto, na tvatIndriyadarzanam // 345 // vikalpo'pi tathA nyAyAd, yujyate na hyniidRshH| tatsaMskAraprasUtatvAt , kSaNikatvAcca srvthaa||346|| netthaM bodhAnvayAbhAve, ghaTate tadvinizcayaH / mAdhyasthyamavalambyaitat , cintyatAM svayameva tu // 347 // - 'samanantare'tyAdi, syAt-samanantaravaikalyaM tatra nAlikeradvIpavAsini ityetat 'anupapattikam' ayuktimat , kutaH ? ityAha-'tulyayorapi' samanantarayoH 'tadbhAve' dhUmAdigrahabhAve hanta ! 'kacit agRhItAvinAbhAve nAlikeradvIpavAsini samudradarzanAnantaradhUmagrahAdapyadarzanAt, gRhItAvinAbhAvasyaiva darzanAdanalAdigateriti // 336 // atrAha-na tayo rityAdi, na 'tayo' gRhItAvinAbhAvanAlikeradvIpavAsisamanantarayostulyatA, kutaH ? ityAha-ekasya' gRhItAvinAbhAvasamanantarasya yasmAtkAraNakAraNaM-dIrghapAramparyeNa 'oghata' oghena sAmAnyena 'taddhatuviSayaM gRhyamANadhUmahetvagniviSayaM, natvevamitarasya tu-nAlikeradvIpavAsinaH, tena sadA tadagrahaNAditi // 337 // uttaramabhidhAtukAma Aha-'yaH kevale tyAdi, 'yaH' kvacinnAlikeradvIpavAsisamanantaraH 'kevalAnalagrAhijJAnakAraNakAraNaH' daivAd ayoguDAgArAdyagnijJAnakAraNaH 'so'pyevam' ityodhAttaddhetuviSaya eva, na ca 'taddhetorapi' evaM nimittasamanantarahetorapi, (tad) 'jJAnAt' nAlikeradvIpavAsidhUmajJAnAd api, apizabda ubhayathA'pi saMbadhyate, 'tadgatiH' analAdigatiriti, etadavahitaiH ||338||'tjjnyaan'miti, tajjJAnaM 'yat yasmAt na caiva dhUmajJAnasya taduttarakAlabhAvinaH 'samanantara' upAdAnahetu SOCIEOCHECRECROCOCOCCC Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra stathA'bhUt (ataH neha dhUmajJAnAdapi analagatiH) // 339 // (atrottaraM) 'tathetI'tyAdinA tatheti hanta ko'nvarthaH tulyAnanta hAri0 yaduktaM na tathA'bhUdityatra, 'tattathAbhAvataH' ityagnijJAnasyaiva dhUmajJAnabhAvena bhAvo yadi, mA bhUdityayamarthaH, ityetadA- ratvavicAra 1cArvAka- zaGkayAha-'itaratra' avinAbhAvagrAhiNi pramAtari ekamevetthaM jJAnaM, tattathAbhAvena, dhUmAnalagrAhi bhAvyatAmetad, anyathA hai stabakA vishessaasiddheH|| 340 // pakSAntaropanyAsenAdhikRtameva samarthayannAha-tadabhAva' ityAdinA-tadabhAve agnijJAnAbhA vena anyathA yadi tattathAbhAvo neSyate tataH bhAvaH tasya' dhUmajJAnasyAbhyupagato bhavati, prakArAntarAbhAvAt , tataH // 48 // | kimityAha-'sa' tadabhAve bhAvaH 'asyApi' vivakSitanAlikeradvIpavAsidhUmajJAnasya vidyate, yathoktAgnijJAnAbhAvAt , syAdetat-taccirAtItamasya tadityAha saH, tadasyAnantaramiti, eSAmapyayameva bhedaH, ityAzaGkayAha-'anantaracirAtItatvaM dra punaratItatvena samaM dhUmajJAnabhavanakAle, tdbhaavaavishessaaditybhipraayH||341|| etena yatpratyuktaM tadAha-'agnI'tyAdinA -agnijJAna(ja)m etena' tattatsvabhAvatAparijJAnapratipAdanena dhUmajJAnaM svabhAvataH tathA 'vikalpakRt' agnijanyo'yaM dhUma iti vikalpakaraNazIlaM 'nAnyat' dhUmajJAnam 'iti' etat 'pratyuktaM' parihRtamiSyatAm , avizeSAditi // 342 // prastutaM niyamayati-ataH kathaJcit 'ekena' grAhakeNa 'tayoH' hetuphalayoragrahaNe sati nyAyataH, kimityAha-'tathA'pratItitaH' taditarAvadhikatvenApratIteH 'nyAyyaM na' yuktimanna, kimityAha-'tathA bhAvakalpanaM' prakramAt hetuphlyostjnnsvbhaavtvaadiklpnmityrthH|| 343 // evaM ca sati kimityAha-'pratyakSetyAdi, pratyakSAnupalambhAbhyAM parodi-| // 48 // tAbhyAM hantaivaM 'sAdhyate' jJAyate kathaM?, kAryakAraNatA na sAdhyata iti bhAvaH, kutaH? ityAha-tasmAtkAraNAt 'tadbhA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAde kAryabhAvAdeH, AdizabdAdanyato'bhAvAdigraha iti, asyA'nizcayAt , anizcayazca sarvathobhayAnupalambhAditi // 344 // etadeva spaSTayannAha-'na pUrva'mityAdi, na pUrvamuttaraM ca 'iha' paradarzane 'tadanyAgrahaNAt pratiyogyagrahaNAddhetoH 'dhruvaM' nizcitaM gRhyate, ataH kimityAha-ata idam-agnyAde--mAdi, nAto jalAdereva, na tvatIndriyadarzanamiti // 345 // evaM ca sati kimityAha-'vikalpo'pI'tyAdi, 'vikalpa:' nizcayAtmakaH, kutaH? ityAha-'tatsaMskAraprasUtatvAt apUrvottarasaMvedanasaMskAropajAtatvAt , upapattyantaramAha-kSaNikatvAca' sarvathA niranvayanazvaratvena, tathArUpAnubhUyamAnatadAtmabhUtAnvayAbhAvAdityarthaH // 346 // upasaMharannAha-'nettha mityAdi, na 'ittham' ukkena prakAreNa bodhAnvayAbhAve sati ghaTate 'tadvinizcayaH' tattajananAdibhAvanizcayaH, mAdhyasthyamavalambya 'etat anantaroditaM cintyatAM svayameva tu // 347 // parAbhiprAyamAha-'agnyAdI'tyAdinAagnyAdijJAnameveha, na dhUmajJAnatAM yataH / brajatyAkArabhedena, kuto bodhAnvayastataH? // 348 // tdaakaarprityaagaattsyaakaaraantrsthitiH| bodhAnvayaH pradIdhaiMkAdhyavasAyapravartakaH // 349 // khasaMvedanasiddhatvAt, na ca bhrAnto'yamityapi / kalpanA yujyate yuktyA, srvbhraantiprsnggtH||350|| hai pradIrghAdhyavasAyena, nazvarAdivinizcayaH / asya ca bhrAntatAyAM yattattatheti na yuktimat // 351 // tasmAdavazyameSTavyA, vikalpasyApi kasyacit / yena tena prakAreNa, sarvathA'bhrAntarUpatA // 352 // zA. sa. 9 ANG Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 agnyAdijJAnAt kSaNikatAnirAsaH // 49 // POSTESSASIERASSO satyAmasyAM sthito'smAkamuktavannyAyayogataH / bodhaanvyo'dlotpttybhaavaaccaatiprsnggtH|| 353 // anyAdRzapadArthebhyaH, svayamanyAdRzo'pyayam / yatazceSTastato nAsmAttatrAsandigdhanizcayaH // 354 // tattajananabhAvatve, dhruvaM tadbhAvasaGgatiH / tasyaiva bhAvo nAnyo yajanyAcca jananaM tathA // 355 // da evaM tajanyabhAvatve'pyeSA bhAvyA vicakSaNaiH / tadeva hi yato bhAvaH, sa cetarasamAzrayaH // 356 // da ityevamanvayApattiH, zabdArthAdeva jAyate / anyathA kalpanaM cAsya, sarvathA nyAyabAdhitam // 357 // tadrUpazaktizUnyaM tatkArya kAryAntaraM yathA / vyApAro'pi na tasyApi, nApekSA'sattvataH kvacit // 358 // tathA'pi tu tayoreva, tatsvabhAvatvakalpanam / anyatrApi samAnatvAt , kevalaM dhyAndhyasUcakam // 359 // __ anyAdijJAnameva kAraNabhUtamiha loke na dhUmajJAnatAM 'yataH' yasmAt 'vrajati' gacchati, kena hetunetyAha-AkArabhedina, svAkArAtmanoH tayorAkArabhedAta, yata evaM kuto bodhAnvayastataH-tathAbhAvarUpAta tata iti // 348 // atrottaramAha -'tadAkAre'tyAdi, 'tadAkAraparityAgAt agrAhyAkAraparityAgena 'tasya' bodhisattvasya 'aakaaraantrsthitiH| dhUmAdyAkAreNa sthAnaM bodhAnvayaH, sarvathA'satsadbhAvavirodhAt , sa ca pradIrghArthakAdhyavasAyapravartakaH, tasyaiva tathAbhavanA-1 diti // 349 // bhrAnto'yamiti pariharati-'svasaMvedanetyAdinA-'svasaMvedanasiddhatvAt tathA''locanAnubhavena na ca // 49 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhrAntaH 'ayaM' anvayaH 'ityapi' evambhUtA'pi kalpanA 'yujyate' ghaTate yuktyA, kutaH? ityAha-'sarvabhrAntiprasaGgataH' tadanyAnubhavasyApi, avigAnAnubhavanAvizeSAt // 350 // etadeva spaSTayati-'pradIrgha'tyAdinA-'pradIrghAdhyavasAyena sarvathA kSaNabhedAnubhavAt 'nazvarAdivinizcayaH' kSaNikatvAdiparicchedastathA'nubhUte, "asya ca' pradIrghAdhyavasAyasya bhrAntatAyAM tathA-atatparicchedAtmakatAyAM yat' yasmAnnazvarAdi 'tat' avasitaM tatheti na yuktimat , bhrAntabodhAvasitatvAt dvicandravat // 351 // yata evam-'tasmAdityAdi, yasmAdanantarodito doSastasmAdavazyam 'eSTavyA' svIkataivyA vikalpasyApi 'kasyacit' nazvarAdiviSayasya yena tena prakAreNa-tathAvidhasaMskArotpAdAdinA sarvathA 'abhrAntarUpatA' svaviSayanizcayarUpA sAdhayitryevetyabhiprAyaH // 352 // etadabhidhAtumAha-'satyA'mityAdi, satyAm 'asyAm' abhrAntatAyAM sthito'smAkaM tatra 'uktavat' yathoktaM prAk 'nyAyayogataH' tathA'nubhavasambandhena, kaH sthitaH ? ityAha'bodhAnvayaH' bodhAvicchedaH, upapattyantaram-adalotpattyabhAvAcca na hyasatsatsaMbhavati, kutaH? ityAha-'atiprasaGgataH asataH sadbhAve tadvattadanyabhAvApatteriti // 353 // atropacayamabhiSitsurAha-'anyAdRzetyAdi, anyAdRzebhyaH padArthebhyaH-anityatvAdirUpebhyaH svayamanyAdRzo'pi 'ayaM nityatvAdigraharUpaH yatazceSTastato na 'asmAt apratyayitAdvikalpAt tatrAsandigdhanizcayaH, anityatvAdI, vyabhicArAMzakA'nivRtteriti // 354 // parihAramUlamadhikRtyAha-tattadityAdi, 'tattajananabhAvatve'tasya-kAraNasya mRdAdeH ghaTAdikAryajanasvabhAvatve, kimityAha-'dhruvaM tadbhAvasaGgatiH' nizcitaM kAraNabhAvapariNatiH kArye, kutaH? ityAha-tasyaiva bhAvo nAnyo yat' tasyaiva-kAraNasyaiva bhAvaH-svasattAlakSaNaH Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri 0 11 40 11 nAnyo - nArthAntarabhUto'sattvaprasaGgAt yat - yasmAt, 'janyAcca jananaM tathA' tathA janyAcca - kAryAt jananam - u - utpattilakSaNaM, nAnyaditi, ayamatra bhAvArtha:- mRd ghaTajananasvabhAveti mRda evAyaM svabhAvaH - AtmIyA sattA yaduta ghaTajanma, yadA ca tasyA eveyamAtmIyA sattA tadA saiva tathAbhUteti tadbhAvasaMgatiH // 355 // kAryamadhikRtyAha - 'eva' mityAdi, 'evam' uktena nyAyena 'tajjanyakhabhAvatve'pi' mRdAdikAraNajanyasvabhAvatve'pi ghaTAdikAryasya 'eSA' tadbhAvasaGgatirbhAvyA 'vicakSaNaiH' nyAyajJaiH, etadevAha - tadeva hi yato 'bhAvaH' janyatvameva yasmAd ghaTAdeH svabhAvataH svasattAlakSaNaH, sa ca ' itarasamAzrayaH' mRdAdikAraNasamAzrayaH, etaduktaM bhavati - mRdo mRjjanyasvabhAva iti mRjjanyA mRtkAryA sattA ghaTasya, kriyata iti ca kAryA, tatazca mRdAdikriyeti mRdgatA, tadavyatiriktA tatkriyeti // 356 // tasyA eva tathAbhAvamupasaMharannAha - ' ityeva 'mityAdi, 'evam' uktena prakAreNa 'anvayApatti:' bhAvAvicchedalakSaNA zabdArthAdevopajAyate, tajjananabhAvamityAdilakSaNAt, anyathA kalpanaM cAsya - zabdArthasya tajjananasvabhAvamiti, kimuktaM bhavati / - tadanantaraM tadbhAva ityevamAdi, sarvathA nyAyabAdhitaM yathA''locyate tvarthAdi na tathA tatheti // 357 // etadeva bhAvayati - ' tadrUpe' tyAdinA - 'tadrUpazaktizUnyaM' mRdAdikAraNarUpazaktizUnyaM 'tatkAryaM' ghaTAdi tadanantarabhAvitve'pi kAryAntaraM yathA paTAdyanvayIbhAvo na paranItyA tathA vyApAro'pi na kAraNasya kArye kazcit, nirvyApAratvAtsarvadharmANAM, tathA 'tasyApi' kAryasya | nApekSA svasattvapratipattiM prati, 'asattvata:' tucchatvAt 'kvacit' vivakSitakAraNe'nyatra vA, tathAzaktyayogAditi // 358 // ihApyetatsambaddhamevAha- 'tathA'pitvityAdinA, 'tathA'pi tu' tadrUpazaktyAdivaikalye'pi svadarzananyAyena 'tayoreva' viva anyAdijJAnAt kSaNikatA nirAsaH // 50 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |kSitayohe tuphalayoH 'tatvabhAvatvakalpanaM' tattajananAdisvabhAvatvasamarthanaM vAGamAtreNa, 'anyatrApi anamipretahetaphalabhAvapakSapiNDaghaTAdau samAnatvAt , vADmAtrAbhidhAnena kimityAha-kevalaM 'dhyAndhyasUcakam' ajJAnasUcakaM tatsvabhAvatvakalpanaM parasyetyabhiprAyaH // 359 // atraiva doSAntaramAha-'kiM cetyAdinAkizcAnyata kSaNikatve va, ArSArtho'pi virudhyte| virodhApAdanaM cAsya, nAlpasya tamasaH phalam // 360 // ita ekanavate kalpe, zaktyA meM puruSo hataH / tena karmavipAkena, pAde viddho'smi bhikSavaH ! // 36 // me mayetyAtmanirdezastadgatoktA vadhakriyA / khayamAptena yattadvaH, ko'yaM kSaNikatA''prahaH? // 362 // santAnApekSayaitacceduktaM bhagavatA nanu / sa hetuphalabhAvo yattanme iti na saGgatam // 363 // 18 mameti hetuzaktyA cettasyArtho'yaM vivakSitaH / nAtra pramANamatyakSA, tadvivakSA yato matA // 364 // | taddezanA pramANaM cet, na sA'nyArthA bhaviSyati / tatrApi kiM pramANaM cedidaM pUrvoktamArSakam // 365 // hai tathA'nyadapi yatkalpasthAyinI pRthivI kvacit / uktA bhagavatA bhikSunAmacya svayameva tu // 366 // paJca bAhyA dvivijJeyA, ityanyadapi cArSakam / pramANamavagantavyaM, prakrAntArthaprasAdhakam // 367 // kSaNikatve yato'mISAM, na dvivijJeyatA bhavet / bhinnakAlagrahe hyAbhyAM, tacchabdArthopapattitaH // 368 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauddha zAstra hAri0 MOGRAPHICA // 51 // ekakAlagrahe tu syAttatraikasyApramANatA / gRhItagrahaNAdevaM, mithyA tAthAgataM vacaH // 369 // indriyeNa paricchinne, rUpAdau tadanantaram / yadpAdi tatastatra, manojJAnaM pravartate // 370 // siddhAntaH kSaNikatAevaM ca na virodho'sti, dvivijJeyatvabhAvataH / paJcAnAmapi cennyAyAdetadapyasamaJjasam // 371 // nirAsaH naiko'pi yad dvivijJeyaH, ekaikenaiva vedanAt / sAmAnyApekSayaitaccenna tatsattvaprasaGgataH // 372 // sattve'pi nendriyajJAnaM, hanta ! tadgocaraM matam / dvivijJeyatvamityevaM, kSaNabhede na tattvataH // 373 // hai sarvametena vikSiptaM, kSaNikatvaprasAdhanam / tathA'pyUI vizeSeNa, kiJcittatrApi vakSyate // 374 // | kicAnyat-kSaNikatve vaH-niranvayanazvaratve 'vo' yuSmAkam 'ArSArthaH' siddhAntArtho virudhyate, virodhApAdanaM ca 'asya' ArSArthasya nAlpasya 'tamasaH' ajJAnasya phalaM, kintu mahApAyahetutvAnmahata iti // 360 // virodhamevAha- 'itA ityAdinA, buddhakaNTakavedhe apariNatamithUNAM mithyAtvaM, kathamayaM kaNTakamapyapazyan sarvajJa iti, tadapohAyokam-'ita ekanavate kalpe' iti, 'itaH' vartamAnAkAlAdekanavate kalpe'tikrAnte sati 'zaktyA meM puruSo hataH' zaktyA-praharaNavizeSeNa mayA puruSo vyApAditaH, 'tena karmavipAkena' yattasmin hate karmopanibaddhaM tadanubhAvena pAde viddho'smi bhi- 51 // kSavaH !, pazyannapi kaNTakaM tasya karmaNo niyamavedanIyatvAt , nahyetat mamApi phalamadattvA nivarttata iti viditamastu bhava-15 AGOSTOSAUGAUSA GOAK Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GLORIOSOGGOLSAS tAm // 36 // etadeva spaSTayati-'me mayetyAdinA-me maye'tyAtmanirdezo'yaM varttate vaktuH, tadgatoktA vadhakriyA mayA hata iti svayam 'Aptena' buddhena yat tat tasmAt 'va' yuSmAkaM ko'yaM 'kSaNikatA''grahaH' anityatA'bhinivezo, yenA to'pyapramANIkriyata iti // 362 // atraivAkSepaparihArAvAha-santAne'tyAdinA-santAnApekSayataccet "ita ekanavata" da ityAdyuktaM 'bhagavatA' buddhena, atrottaraM-nanu sa hetuphalabhAvaH yat yasmAtsantAnaH 'tat tasmAnme iti ma saGgataM, tadbhA-18 * ve'pi kartRbhokromeMdAditi // 363 // 'mama'tyAdi, mamatayA hetuparamparayA tacchattyA hata iti yadaiva tasya' buddhasyArtho vaktumiSTaH, atrottaraM-nAsti atra-arthe pramANaM kiJcid, apratyakSA buddhavivakSA yasmAdiSTeti // 364 // taddezanetyAdi, kiM buddhavivakSayA?, buddhadezanA pramANamatra 'kSaNikAH saMskArA' ityAdi, iha samAdhiH-na, sA'bhyArthA bhaviSyati, AsthAnivRttyetyarthaH, tatrApi kiM pramANaM cet?, yadutAsthAnivRttyartheti, iha samAdhiH-idaM pUrvoktamArSam-'ita ekanavata' ityAyeva, saviSayatvamapyevaM dvayorapi // 365 // kizca-'tathe'tyAdi, tathA 'anyadapi' ArSa 'yat' yasmAtkalpasthAyinI pRthivI 'kacit sUtrAntare uktA 'bhagavatA' buddhena mithunAmanya, anena taddezanAmAtramAha, svayameva tu, "kappaTThAi puhai abhikkhAyA" ityAdivacanAt // 366 // 'paJce'tyAdi, paJca bAhyasvarUpA rUpAdaya indriyamanovijJAnagrAhyA ityanyadapi vA''rSa metadeva, kimityAha-pramANamavagantavyaM, taMtrayuktyA prakrAntArthaprasAdhakaM, kathaJcinnityatvaprasAdhakamityarthaH // 367 // da kathametadevamityAha-kSaNikatva' ityAdi, kSaNikatve yataH 'amISAM' rUpAdInAM na dvivijJeyatA bhavet , kathamityAha-18 bhinnakAlagraha eva 'AbhyAm' indriyamanovijJAnAbhyAM syAt , 'tacchabdArthopapattitaH' tdvijnyeytvshbdaarthopptteH||368|| HARASHOGANGASCARASAASASSAAG Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 // 52 // kathametadapyevam ? ityAha- 'ekakAle' tyAdi, ekakAlagrahe tvindriyamanovijJAnAbhyAsAt tatra 'ekasya' indriyavijJAnAderapramANatA, kutaH ? ityAha- gRhItagrahaNAddhetoH, evaM sati mithyA tAthAgataM vacaH 'paJca bAhyA dvijJeyAH' ityetat // 369 // parAbhiprAyamAha - 'indriyeNe' tyAdinA - 'indriyeNa' itIndriyajJAnena paricchinne sarUpAdau viSaye 'tadanantaraM indriyaparicchedyarUpAdyanantaraM yadrUpAdi tajjJAnasamAnakAlabhAvi 'tata' iti tata indriyaparicchedAtsamanantarAt 'tatra' tajjJAnasamAnakAlabhAvini rUpAdau manovijJAnaM pravarttate, yathA''ha nyAyavAdI - "sva viSayAnantaraviSaya sahakAriNendriyajJAnena samanantarapratyayena janitaM manovijJAnam" // 370 // etadeva nigamayati- 'evetyAdinA - ' evaM ca' anantaroditanyAye sati na virodho'sti vacanasya, kutaH ? ityAha- 'dvivijJeyatvabhAvataH' indriyamanovijJeyatvAyogAt paJcAnAmapi cet rUpAdInAM 'nyAyAt' uttalakSaNAt, atrottaram - 'etadapyasamaJjasam' ayuktimat, nyAyAdeva // 371 // nyAyamevAha - naiko'pItyAdi, naiko'pi paJcAnAM 'yat' yasmAdeva dvivijJeyaH kutaH ? ityAha- 'ekaikena' indriyajJAnAdinaiva vedanAt ekaikarUpAdigrahaNAt, na keSucid dvivijJeyatvamastItyarthaH, 'sAmAnyApekSayaitaccet' rUpAdisAmAnyApekSayaitadvivijJeyatvaM yadi, atrottaraM 'na' naitadevaM, kutaH ? ityAha- 'tatsattvaprasaGgataH' sAmAnyasattvaprasaGgAd, asatIndriyAdijJAnAyogAt // 372 // doSAntaramAha - 'satve'pI' tyAdinA - sattve'pyasya nendriyajJAnaM yathoditaM ca manovijJAnaM ca 'tagocaraM' sAmAnyagocaraM mataM, svalakSaNaviSayatvAt, upasaMharannAha - dvivijJeyatvamiti 'evam' uktena prakAreNa kSaNabhede na paJcAnAM tattvata iti // 373 // uktaphalamAha - 'sarva' mityAdinA - sarvametena vikSiptaM nAzahetvayogAdi kSaNikatvaprasAdhanaM tathA'pyUrddha vizeSeNa, ekaikamadhikRtya, kiJcittatrApi vakSyata iti // 374 // vijJAnavAdamadhikRtyAha bauddhasiddhAntaiH kSaNikatAnirAsaH // 52 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai vijJAnamAtravAdo'pi, na samyagupapadyate / mAnaM yattattvataH kiJcidarthAbhAve na vidyate // 375 // na pratyakSa yato bhAvAlambanaM na tadiSyate / nAnumAnaM tathAbhUtatalliGgAnupalabdhitaH // 376 // upalabdhilakSaNaprApto'rtho yannopalabhyate / tatazcAnupalabdhyaiva, tadabhAvo'vasIyate // 377 // | upalabdhilakSaNaprAptistaddhatvantarasaMhatiH / eSAM ca tatvabhAvatve, tasyAsiddhiH kathaM bhavet ? // 378 // sahArthena tajjananakhabhAvAnIti cennanu / janayatyeva satyevamanyathA'tatvabhAvatA // 379 // yogyatAmadhikRtyAtha, tatsvabhAvatvakalpanA / hantaivamapi siddho vaH, kadAcidupalabdhitaH // 380 // hai anyathA yogyatA teSAM, kathaM yuktyopapadyate ?|n hi loke'zvamASAdeH, siddhA paktUyAdiyogyatA // 38 // parAbhiprAyato hyetadevaM ceducyate na yat / upalabdhilakSaNaprApto'rthastasyopalabhyate // 382 // atadrahaNabhAvaizca, yadi nAma na gRhyate / tata etAvatA'sattvaM, na tasyAtiprasaGgataH // 383 // | vijJAnaM yatsvasaMvedyaM, natvartho yukti(tya)yogataH / atastadvedane tasya, grahaNaM nopapadyate // 384 // evaM cAgrahaNAdeva, tadabhAvo'vasIyate / ataH kimucyate mAnamarthAbhAve na vidyate ? // 385 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 // 53 // arthagrahaNarUpaM yattatsvasaMvedyamiSyate / tadvedane grahastasya tataH kiM nopapadyate ? // 386 // | ghaTAdijJAnamityAdisaMvittestatpravRttitaH / prApterarthakriyAyogAt smRteH kautukabhAvataH // 387 // jJAnamAtre tu vijJAnaM jJAnamevetyado bhavet / pravRttyAdi tato na syAt, prasiddhaM lokazAstrayoH // 388 // tadanyagrahaNe cAsya, pradveSo'rthe'nibandhanaH / jJAnAntare'pi sadRzaM tadasaMvedanAdi yat // 389 // yuktyayogazca yo'rthasya, gIyate jAtivAdataH / grAhyAdibhAvadvAreNa, jJAnavAde'pyasau samaH // 390 // naikAntagrAhyabhAvaM tadbhAhakAbhAvato bhuvi / grAhakaikAntabhAvaM tu, grAhyAbhAvAdasaGgatam // 399 // virodhAnnobhayAkAramanyathA tadasad bhavet / niHkhabhAvatvatastasya, sattaivaM yujyate katham ? // 392 // | prakAzaikasvabhAvaM hi, vijJAnaM tattvato matam / akarmakaM tathA caitat svayameva prakAzate // 393 // yathA''ste zeta ityAdau, vinA karmma sa eva hi / tathocyate jagatyasmiMstathA jJAnamapISyatAm // 394 // ucyate'sAmpratamadaH, svayameva vicintyatAm / pramANAbhAvatastatra, yadyetadupapadyate // 395 // | evaM na yattadAtmAnamapi hanta ! prakAzayet / atastaditthaM no yuktamanyathA na vyavasthitiH // 396 // vijJAnavAdanirAsaH // 53 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavasthitau ca tattvasya tathAbhAvaprakAzakam / dhruvaM yatastato'karmakatvamasya kathaM bhavet ? // 397 // vyavasthApakamasyaivaM, bhrAntaM caitantu bhAvataH / tathetyabhrAntamatrApi, nanu mAnaM na vidyate // 398 // hai bhrAntAccAbhrAntirUpAna, yuktiyuktA vyvsthitiH| dRSTA taimirikAdInAmakSAdAviti cenna tt||399|| nAkSAdidoSavijJAnaM, tdnybhraantivdytH| bhrAntaM tasya tathAbhAve, bhrAntasyAbhrAntatA bhavet // 40 // na ca prakAzamAnaM tu, loke kacidakarmakam / dIpAdau yujyate nyAyAdatazcaitadapArthakam // 401 // dRSTAntamAtrataH siddhistadatyantavidharmiNaH / na ca sAdhyasya yattena, zabdamAtramasAbapi // 402 // kiJca vijJAnamAtratve, na saMsArApavargayoH / vizeSo vidyate kazcittathA caitadvathoditam // 403 // cittameva hi saMsAro, rAgAdiklezavAsitam / tadeva tairvinirmuktaM, bhavAnta iti kathyate // 404 // 13 rAgAdiklezavargo yanna vijJAnAt pRthag mtH| ekAntaikakhabhAve ca, tasmin kiM kena vAsitam ? 405/6 hU~ kliSTaM vijJAnamevAsau, kliSTatA tasya yadvazAt / nIlyAdivadasau vastu, tadvadeva prasajyate / / 406 // muktau ca tasya bhedena, bhAvaH syAtpaTazuddhivat / tato bAhyArthatAsiddhiraniSTA saMprasajyate // 407 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 // 54 // prakRtyaiva tathAbhUtaM, tadeva kliSTateti cet / tadanyUnAtiriktatve, kena muktirvicintyatAm // 408 // | vijJAnavA danirAsa: asatyapi ca yA bAhye, grAhyagrAhakalakSaNe / dvicandrabhrAntivaddhAntiriyaM naH kliSTateti cet // 409 // astvetatkintu taddhetubhinnahetvantarodbhavA / iyaM syAttimirAbhAve, na hIndudvayadarzanam // 410 // nacAsadeva taddheturvAda(odha)mAtraM nacApi tat / tadaiva kliSTatApatteriti muktirna yujyate // 411 // hai muktyabhAve ca sarvaiva, nanu cintA nirarthikA / bhAve'pi sarvadA tasyAH, samyagetadvicintyatAm // 412 // vijJAnamAtravAdo yat netthaM yuktyopapadyate / prAjJasyAbhinivezo na, tasmAdatrApi yujyate // 413 // 'vijJAne'tyAdi, vijJAnamAtravAdo'pi paraparikalpitaH na samyagupapadyate, kutaH? ityAha-mAnaM yattattvataH kiJcit , svatantranItyaiva arthAbhAve na vidyate // 375 // etadevAmidhitsurAha-'na pratyakSamityAdi, na pratyakSaM mAnamatra, 'yataH yasmAdabhAvAlambanaM na tatpratyakSamiSyate paraiH, evaM nAnumAnamarthAbhAve mAnaM, kutaH ? ityAha-tathAbhUtatalliGgAnupalandhitaH' arthAbhAvapratibaddhasAdhuliGgAdarzanAt // 376 // parAbhiprAyamamidhAtukAma Aha-'upalabdhI'tyAdi, upalabdhilakSaNaprAptaH sannarthaH paranItyA yannopalabhyate tatazcAnupalabdhyaiva-adarzanarUpayA 'tadabhAvaH' arthAbhAvo'vasIyata iti // 377 // 54 // atrottaramadhikRtyAha-'upalabdhI'tyAdi, upalabdhilakSaNaprAptiriha pareSAM svamate taddhatvantarasaMhatiH, (eSAM-ghaTAdInAM ca Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HARISHISHISAURUSAN tatsvabhAvatve-upalabdhilakSaNaprAptatve tasya) rUpopalambha(bdha)syArthasya 'asiddhiH' anupalabdhiH kathaM bhaved ?, upalambhajananasvabhAve hetusAkalyavirodhAt // 378 // atraivAkSepaparihArAvAha-'sahArthenetyAdinA-sahArthena' bhavatparikalpitena 'tajjananakhabhAvAni' arthopalambhajananasvabhAvAni pratyayAntarANi, yadAha nyAyavAdI-"svabhAvavizeSazca yaH svabhAvastatzUnyeSUpalambhapratyayeSu satpratyakSa eva bhavatI"ti cet , yadyayamabhiprAyaH, atrottaraM-nanu "janayatyeva satyeva'miti yadyarthena saha tajananasvabhAvAni tato'rthavyatirekeNa tadanupapattestadrUpatvAjanayantyeveti sUkSmadhiyA bhAvanIyam , 'anyathA'tatvabhAvatA' yadyevaM neSyate na tarhi sahArthena tajananasvabhAvAni, tamantareNaiva teSAM bhAvAditi // 379 // atraiva vizeSamAha-yogyatA'mityAdinA-yogyatAmadhikRtyAtha teSAM pratyayAntarANAM 'tatvabhAvatvakalpanA' jananasvabhAvatvakalpanA, yadyartho bhavati janayati tena saha tadupalambha, nAnyadA, atrottaraM-hantavamapi-yogyatAsamAzrayaNe'pi siddho'rthaH, sAmAnyena, kutaH? ityAha-'kadAcit yasmin kasmiMzcitkAle upalabdheH kAraNAt // 380 // etadeva sama rthayati-'anyathetyAdinA-'anyathA' yadyevaM kadAcitkAryoM neSyate tato yogyatA 'teSAM' pratyayAntarANAM kathaM yuktyo-8 hai papadyate?, kAryagamyaiva sA, etadeva draDhayati-na loke'zvamASAdeH' kAGkaDukAkAzAdInAM siddhA 'pattyAdiyogyatA paktimUrttatvayogyatA, AkAlaM tathAvidhasahakAryabhAvAt // 381 // adhikRtazeSamAha-'parAbhiprAye'tyAdinA-parAbhiprAyataH' bAhyArthavAdyabhiprAyeNaitadevaM ced ucyate yadutopalabdhilakSaNaprApto'rtho nopalabhyata iti, atrottaram-'na' naitadevaM, 'yat' yasmAdupalabdhilakSaNaprApto'rthaH 'tasya' parasyopalabhyata eveti // 382 // atatsvabhAvatvapakSamAha- ate'tyA zA.sa.10 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 // 55 // dinA-'atahaNabhAvaizca' abAhyArthagrahaNasvabhAvaizca pratyayAntaraiH yadi nAma na gRhyate-bAhyArthagrahaNasvabhAvavijJAnaM vijJAnavAjanyate, tata etAvatA kAraNenAsattvaM na 'tasya' bAhyArthasya, 'atiprasaGgataH' pItAsaMvedanatvasvabhAvena tadasaMvedane pIta- danirAsaH saMvedanAbhAvaprasaGgAt // 383 // parAbhiprAyeNa mAnamAha-'vijJAna'mityAdinA-vijJAnaM yatsvasaMvedyaM, tathA'nubhUteH, nata arthaH svasaMvedyaH, kasmAdityAha-'yukti(tya)yogataH' samUhyAdyasiddheH, ataH 'tadvedane vijJAnAnubhave 'tasya' arthasya grahaNa nopapadyate, nyaaytH|| 384 // etadeva nigamayati-'evaM cetyAdinA-evaM cAgrahaNAdeva kAraNAt tadabhAvo'vasIyate,13 | arthAbhAvaH, yata evamataH kimucyate-mAnamarthAbhAve na vidyate, vijJAnasvasaMvedanasyaiva maantvaaditybhipraayH|| 385||d siddhAntavAdimatam-'arthagrahaNe'tyAdi, 'athagrahaNarUpaM' bAhyArthaparicchedAtmakaM 'yat' yasmAt 'tat tasmAdvijJAnaM saMvedyamiSyate, vicchinnArthagrahaNarUpatayA'nubhUteH, 'tadvedane' evaMbhUtavijJAnAnubhave grahaH 'tasya' arthasya, 'tataH' tasmAta kiM nopapadyate?, adhikRtavedanasyaivArthamantareNAyogAt // 386 // etadeva bhAvayannAha-'ghaTAdI'tyAdi, ghaTAdijJAnamityAdi 'saMvitteH' jJAnamAtrasyAnyamukhasyAvedanAt 'tatpravRttiH' ghaTAdAveva pravRtteH, prAptaH, ghaTAdereva 'arthakriyAyogAt' jalAdyAnayanAdisiddheH, 'smRteH' gRhItakasya 'kautukabhAvataH' tatraiva kautukayogAt // 387 // vipakSe doSamabhidhAtumAha-jJAnamAtra' ityAdinA-jJAnamAtre tvabhyupagamyamAne vijJAnaM-jJAnameva ghaTAdi ityado bhavet-etatsyAt, paricchedyAntarAbhAvAt , tataH kimityAha-pravRttyAdi tato na syAd, anantaroditaM, kiM bhUtamityAha-prasiddha lokazAstrayoH, niyamatastathAvidhavijJAnodayo na // 388 // doSAntaramanidhitsurAha-tadanyetyAdi, tadanyagrahaNe ca 'asya' jJAnasyA siddhAntavAdiyata evamataH kimucyatva nigamayati-pavAyasiddheH, ataH Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhyupagamyamAne 'pradveSa:' matsaraH arthe 'anibandhanaH' animittaH / kathamityAha - 'jJAnAntare'pi' santAnAntaravRttini sadRzaM tadasaMvedanAdi, vijJAnAntarAsaMvedanAttatsattAdi yasmAt // 389 // upanyastadoSatulyatAmupadarzayannAha - ' yukttayayoga' ityAdi, yuktyayogazca yo'rthasya parairmahatA prapaJcena gIyate 'jAtivAdataH' anubhavaviruddhavAdena 'grAhyAdibhAvadvAreNa' vakSyamANalakSaNena jJAnavAde'pyasau samaH, samatA tu jJAnajAtivAdamAtrakhyApanAditi // 390 // samatAmabhidhAtumAha - ' naikAnte' tyAdi, jJAnaM hi grAhyasvabhAvaM grAhakasvabhAvam ubhayasvabhAvamanubhayasvabhAvaM vA syAditi, atrAha - 'nako-ntagrAhyabhAvaM tat' na sarvathA grAhyatvabhAvaM jJAnaM, kutaH ? ityAha- 'grAhakAbhAvato bhuvi pRthivyAmapi grAhakasvabhAvasyAbhAvAt, 'grAhakAntabhAvaM tu' grAhakaikatvamityarthaH, grAhyAbhAvAdasaGgatam, evaM hi na pRthivyAmapi grAhyasvabhAvaM kizcit, sambandhizabdau caitAviti bhAvanAt // 391 // tRtIyaM pakSamadhikRtyAha - 'virodhA' dityAdi, virodhAt 'nobhayAkAraM' nobhayasvabhAvam, anyathA tadasadbhavet, yadyanubhayasvabhAvaM, kutaH ? ityAha- niHsvabhAvatvataH kAraNAt 'tasya' vijJAnasya, sattA 'evam' uktena prakAreNa yujyate kathaM ?, naivetyarthaH // 392 // parAbhiprAyamAha - 'prakAze' tyAdinA - 'prakAzaikasvabhAvaM hi' gaganatalavRttyAlokakalpaM vijJAnaM 'tattvata:' paramArthataH 'matam' iSTam 'akarmakaM' karmarahitaM, tathA caitajjAtaM svayameva prakAzate, kiM prakAzate ?, vijJAnaM prakAzata iti, karmaNo'zravaNAt // 393 // atraiva dRSTAntamAha'yethe' tyAdinA - yathAssste zeta ityAdau prayoge vinA karma sa eva hi - karttA devadattAdiH tathocyate Aste zete, na tu yathA kaTaM karoti, jagatyasminneva yathaiva, tatra tathA jJAnamapISyatAM, akarmakaM prakAzata iti // 394 // atrottaramAha Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra vijJAnavAdanirAsaH hAri0 |'ucyate' ityAdinA-ucyate sAMpratamadaH-etadabhinivezatyAgena svayameva 'vicintyatAm' AlocyatAM, pramANAbhAvataH 'tatra' aviziSTaprakAzakamAtre vijJAne yadyetadupapadyate // 395 // evaM ca tattvasthApanaM yathA yenopapadyate tathA''ha-evaM netyAdinA-evaM' gaganatalavAlokakalpanAyAM na 'yat yasmAttadAtmAnamapi prakAzayati, prakAzaikamAtrasvabhAvatvAditi, 'ataH' asmAtkAraNAt taditthaM-prakAzamAtram 'anyathA neti sakarmakamiti na vijJAnavyavasthitiH, tasya tadagrAhyasvabhAvatvAditi // 396 // etadeva samarthayati-vyavasthitA' vityAdinA-vyavasthitau ca vijJAnAt tattathAtAyAH 'tat' vijJAnaM vyavasthApakaM 'tasya vyavasthApyajJAnasya tathAbhAvaprakAzakam' akarmakaprakAzamAtradyotakaM dhruvaM yatastato'karmakatvam 'asya vyavasthApakasantAnasya kathaM bhavet?, naiva, sati cAsmin sarvamitthaM syaaditybhipraayH|| 397 // parAbhiprAyamAzaya pariharannAha-(vyavasthApakaM-vyavasthAkAri vijJAnamasya paraparikalpitasyArthasya evaM yat bhrAntaM caitattu bhAvataH, akarmakaprakAzane kimityAha-tathetyabhrAntaM, atrApi) parihAravijJAne nanu mAnaM na vidyate, asyApi saviSayatvena bhraanttvaadityrthH|| 398 // yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'bhrAntA'dityAdi, bhrAntAccAsmAtparihAravijJAnAd abhrA|ntirUpA na sAdhvI-na yuktiyuktA vyavasthitiH, vyavasthApakasyedaM bhrAntamityAdirUpA, parAbhiprAyamAha-dRSTA tamirikAdInAmakSAdAviti cet, taimirikAdayo hi bhrAntijJAnavanto'pi naiva dvicandrAdijJAnenAkSadoSAdau vyavasthitiM kurvantIti ca, atrottaraM-naitat 'naitadevam // 399 // kathamityAha-'nAkSAdI'tyAdi, 'anakSAdidoSavijJAnaM timirAdigocaraM 'tadanyabhrAntivat dvicandrAdibhrAntivat yato bhrAntaM, kintvabhrAntameva, tasya tathAbhAve ityakSAdidoSavijJAnasya // 56 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAntatve, kimityAha-'bhrAntasya' dvicandrAdijJAnasyAbhrAntatA bhavet , nirdosshetutvaadityrthH||40|| doSAntaramabhidhAtumAha-'na ce'tyAdi, na ca prakAzamAnaM tu sarvathaikasvabhAvameva loke kvacit 'akarmakam' anavalambanaM dIpAdau yujyate nyAyAt, prakAzakatvenopalabdheH, atazcaitad apArthakaM, vijJAnAkarmakatvakalpanamiti // 401 // dRSTAntamadhikRtyAha-dRSTAnte'tyAdi, dRSTAntamAtrataH siddhiH, Aste zete iti paribhASitAd asmAt atyantavidharmiNaH-bodhAtmano, na ca 'sAdhyasya' vijJAnasya, taddhi vijJAnatvAdeva, kiJcidvijJAnaM nAnyathA, 'yat' yasmAdevaM tena kAraNena zabdamAtramasAvapi dRSTAnto, na tu lakSaNayukta iti // 402 // atraiva pradhAnadoSamAha-'kiMce'tyAdinA-kizca 'vijJAnamAtratve', tadanyavikala eva, na saMsArApavargayoH vizeSo vidyate kazcit , tanmAtrasyobhayatrAvizeSAt , tathA caitadvathoditaM bhavatAmAgama iti // 40 // yaduditaM tadAha-'citta'mityAdinA-'cittameva hi vijJAnameva saMsAraH, kiMbhUtaM cittamityAharAgAdiklezavAsitaM, yuktaM, tadeva cittaM rAgAdiklezairvinirmuktaM sat bhavAnta iti kathyate, apavarga ityrthH|| 404 // yathaitadvathA tathA''ha-rAgAdI'tyAdinA-rAgAdiklezavargo yattasmAnna vijJAnAtpRthag mataH, kintu bodhamAtraM, tata eva ekAntenaikasvabhAve bodhAtmanA 'tasmin vijJAne kiM kena vAsitaM ?, vAsakAbhAvAt // 405 // parAbhiprAyamAzaya pariharati-kliSTa'mityAdinA-'kliSTaM malinaM vijJAnameva 'asau' rAgAdiklezavarga iti, Aha-kliSTatA 'tasya vijJAnasya 'yadvazAt yatsAmarthena, nIlyAdivatpaTAdikliSTatAkAri 'asau' rAgAdiklezavargaH 'vastu' aparikalpitaH 'tadvadveva' vijJA- nAtmakabodhavadeva prasajyate, ubhayajatvAt kliSTatAyA itybhipraayH||406|| prasaGgadoSamAha-'muktau cetyAdinA-muktI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 vijJAnavAdanirAsa RASHISH SAUSISUSTUSSUREX ca 'tasya' rAgAdiklezavargasya 'bhedena' ceSTeta (nAzena) 'bhAvaH syAt' sattA bhavet paTazuddhivat , yathA paTazuddhau nIlyAdeH, yata evaM tato 'bAhyArthatAsiddhiH' bAhyArthatA'vasthitiraniSTA saMprasajyati, vijJAnamAtravAdina iti // 407 // parAbhiprAyamAzaya pariharati-'prakRtye'tyAdinA-'prakRtyaiva' svabhAvenaiva 'tathAbhUtaM' malinaM 'tadeva' cittaM kliSTatA na tato'nyatkArIti cet, atrottaraM-'tadanyUnAtiriktave[cittamAtrA] cittamAtrabhAve sati kena muktistasya cetaso ?, vicintyatAmetaditi // 408 // parAbhiprAyamAha-'asatyapI'tyAdinA-asatyapi ca 'bAdya vastuni grAhyagrAhakalakSaNA etadpA dvicandrabhrAntivaddhAntiranubhavasiddhA iyaM naH-iyameva bhrAntirasmAkaM kliSTateti cet // 409 // atrottaramAha| 'astvetyAdinA-'astvetat bhavatvetat evaM, kiMtu atrApi 'taddhetubhinnahetvantarodbhavA' ekacandrabodhakAraNAkSAdivyatiriktatimirAdikAraNAntarodbhavA yasmAdiyaM dvicandrAdibhrAntirbhavet , etadeva spaSTayati-timirAbhAve nendadvayadarzanaM, zaGkhapItAdidarzanahetukAmalAdyupalakSaNametat, itthaM yathA timirAdi ekacandrAdibodhahetubhyo'nyadadhikaM, tathA bodhamAtrAdadhikastakliSTatAheturityaidamparyam // 410 // etatprakaTanAyaivAha-'na cAsadi'tyAdi, na cAsadeva-tuccha 'taddhetuH kliSTatAhetuH, 'bodhamAtraM' anyAnanuviddhaM na cApi tat, hetuH, kuta ityAha-sadaiva kliSTatApatteH, bodhamAtrAvizeSAditi, muktina yujyate paramArthena // 411 // tataH kimityAha-muktyetyAdi, muktyabhAve ca sati sarvaiva tapasvinAM nanu cintA 'nirarthikA' niSprayojanA, syAdeva bodhamAtrabhAve sadaiva muktirityatrAha-bhAve'pi 'sarvadA' sadA 'tasyAH' mukteH cintA nirarthikaiveti samyagetadvicintyatA, pradhAnaphalatvAditi // 412 // upasaMharannAha-vijJAne' Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAdi, vijJAnamAtravAdo 'yat' yasmAt netthamuktanyAyAt yuktyopapadyate, 'prAjJasya' puMsaH abhinivezo na tasmAtkAraNA datrApi yujyate vijJAnavAde // 413 // atidiSTAnidhitsayA''ha18| yaccoktaM pUrvamatraiva, kSaNikatvaprasAdhakam / nAzahetorayogAdi, tadidAnI parIkSyate // 414 // hetoH syAnnazvaro bhAvo'nazvaro vA vikalpya yat / nAzahetorayogitvaM, ucyate tanna yuktimt||415|| hetuM pratItya yadasau, tathA nazvara iSyate / yathaiva bhavato heturviziSTaphalasAdhakaH // 416 // hai tathAsvabhAva evAsau, svahetoreva jAyate / sahakAriNamAsAdya, yastathAvidhakAryakRt // 417 // na punaH kriyate kiJcittenAsya sahakAriNA / samAnakAlabhAvitvAttathA coktamidaM tathA(va) // 418 // | upakArI virodhI ca, sahakArI ca yo mtH| prabandhApekSayA sarvo, naikakAle kathaJcana // 419 // sahakArikRto hetorvizeSo nAsti yadyapi / phalasya tu vizeSo'sti, tatkRtAtizayAptitaH // 420 // na cAsyAtatvabhAvatve, sa phalasyApi yujyate / sabhAgakSaNajanmAptestathAvidhatadanyavat // 421 // asthAnapakSapAtazca, hetoranupakAriNi / apekSAyAM niyuGkte yatkAryametadvRthoditam // 422 // yasmAttasyApyadastulyaM, viziSTaphalasAdhakam / bhAvahetuM samAzritya, nanu nyAyAnnidarzitam // 423 // CHIHARAOSAURUSAHAAN Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 // 58 // kSaNikavAdaparIkSA hai 'yaccokta'mityAdi, yaccotaM pUrvam atraiva vArttAdhikAre kSaNikatvaprasAdhanaM, kiM tat? ityAha-nAzahetorayogAdi, pUrvapakSavAdinA, tadidAnI 'parIkSyate' vicAryate // 414 // parIkSayannAha heto rityAdi, 'hetoH' svakAraNAt syAt 'nazvaro bhAvo' nAzazIlaH 'anazvaro vA' anAzazIlo vA vikalpya yat-yadi nazvaraH kiM nAzahetunA ?, svata eva nAzAt , athAnazvarastathA'pi kiM ?, tato'pyanAzAditi 'nAzahetoH' mudgarAderayogitvamucyate, nAzahetutvena, tat 'na yuktimat na ghaTamAnakam // 415 // kathamityAha-hetu'mityAdi, hetuM pratItya, mudgarAdi, yad 'asau' bhAvastathA nazvaraH, prAyogikAdinAzApekSayA, iSyate, tacca hetoreva, nidarzanamAha-yathaiva 'bhavataH' bauddhasya 'hetuH' ghaTAdiH 'viziSTaphalasAdhakaH' kapAlAdisAdhakaH // 416 // etadeva sAdhayannAha-tathe'tyAdi, tathAsvabhAva eva 'asau hetuH ghaTAdiH | svahetoreva sakAzAjAyate, kIdRzaH? ityAha-sahakAriNamAsAdya yaH mudrAdiM tathAvidhakAryakRt , vijaatiiykpaalaadikaarykRdityrthH|| 417 // upacayamabhidhitsurAha-'na puna rityAdi, na punaH 'kriyate' nirvaya'te kizcidatizayAdhAnaM 'tena mudgarAdinA 'asya' ghaTAdeH sahakAriNeti, kutaH? ityAha-samAnakAlabhAvitvAt , mudgarAdeH, tathA cokkamidaM tava svazAstre // 418 // yaduta-'upakArI'tyAdi, 'upakArI kSIrAdilAdeH 'virodhI' nakulAdiH sodeH 'sahakArI' madrAdiH kapAlAdeH yo 'mataH' iSTaH sa 'prabandhApekSayA' santAnApekSayA 'sarvaH' niravazeSaH naikakAle kathazcana, tatsatAyA evopakArAditvAditi // 419 // tathaiva coktam-'sahakArI'tyAdi, 'sahakArikRtaH' mudgarAdikRtaH 'hetoH' ghaTAdeH vizepo nAsti yadyapi samAnakAlatvena 'phalasya tu' kapAlAdeH vizeSaH 'asti' vidyata eva, 'tatkRtAtizayA // 58 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CAGAR sitaH shkaarikRtaatishyaapteH||420|| idaM coktaM tasya yathoktasvabhAvAtirekeNa nopapadyate ityAha-'na cetyAdi, na ca 'asya' hetoghaMTAdeH 'atatvabhAvatve' mudgarAdyavApya kapAlAdijananAsvabhAvatve 'sa' vizeSaH phalasyApi yujyate kAlAdeH / kuta ityAha-'sabhAgakSaNajanmApta' atatsvabhAvatve ghaTAdikSaNotpattiprasaGgAt , tathAvidhatadanyavat, ghttaadijnnsvbhaavaaddhttaadivdityrthH|| 421 // evaM ca parihArAntaramapi vRthoditamiti darzayannAha-'asthAne tyAdinAasthAnapakSapAtazca ayaM kila, kasyetyAha-heto' ghaTAdijanakasya, kiMbhUte? ityAha-'anupakAriNi' mudrAdau, apekSAyAM niyuGkte 'yatkArya' ghaTAdi, etad yathoktadUSaNaparihArAya vRthoditaM pareNa zubhaguptAdinA // 422 // kathamityAha'yasmAdi'tyAdi, yasmAttasyApi parasyaitat tulyaM asthAnapakSapAtacodanaM 'viziSTaphalasAdhaka' kapAlAdijanaka bhAvahetuM samAzritya viziSTaghaTAdilakSaNaM, nanu nyAyAnnidarzitametadanantarameva, na ca tatra jananasvabhAvatA vikRtetyadoSaH, 4/ itaratrApi svanivRttisvabhAvatayA'GgIkaraNAditi // 423 // evaM cAyuktameva, anyadapyatra dUSaNamityAha evaM ca vyarthameveha, vyatiriktAdicintanam / nAzyamAzritya nAzasya, kriyate yada vickssnnaiH|| 424 // kiJca nirhetuke nAze, hiMsakatvaM na yujyate / vyApAdyate sadA yasmAnna kazcitkenacitvacit // 425 // kAraNatvAtsa santAnavizeSaprabhavasya cet / hiMsakastanna santAnasamutpatterasambhavAt // 426 // sAMvRttatvAjhyayotpAdau, santAnasya khapuSpavat / na stastadadharmatvAcca, hetustatprabhave kutaH ? // 427 // nasvabhAvatA vikRtetyadoSaH,15 // 42 // evaM cAyuktameva, anyaTa eva ca vyarthameveha, vyatiri Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hai visabhAgakSaNasyAtha, janako hiMsako na tat / svato'pi tasya tatprApterjanakatvAvizeSataH // 428 // kSaNikavA hAri0 hanmyenamiti saMklezAddhiMsakazcetprakalpyate / naivaM tvannItito yasmAdayameva na yujyate // 429 // de hiMsaka tvAyogA-- saMklezo yadguNotpAdaH, sa cAkliSTAt na kevalAt / na cAnyasacivasyApi, tasyAnatizayAttataH // 430 // taM prApya tatsvabhAvatvAttataH sa iti cennanu / nAzahetumavApyaivaM, nAzapakSe'pi na kSatiH // 431 // anye tu janyamAzritya, satvabhAvAdyapekSayA / evamAhurahetutvaM, janakasyApi sarvathA // 432 // na satsvabhAvajanakastadvaiphalyaprasaGgataH / janmAyogAdidoSAcca, netarasyApi yujyate // 433 // na cobhayAdibhAvasya, virodhAsaMbhavAditaH / khanivRttyAdibhAvAdau, kAryAbhAvAdito'pare // 434 // na cAdhyakSaviruddhatvaM, janakatvasya mAnataH / asiddharatra nItyA tdvyvhaarnissedhtH|| 435 // mAnAbhAve pareNApi, vyavahAro niSidhyate / sajjJAnazabdaviSayastadvadatrApi dRzyatAm // 436 // evaM cetyAdi, evaM ca vyarthameva 'iha' nAzavicAre vyatiriktAdicintanaM 'nAzyaM ghaTAdimAzritya nAzasya kriyate yadvicakSaNaiH, yathA nAzo nAzyAvyatirikto'vyatirikto vA?, vyatireke tasyetyayogaH, avyatireke bhAva eva saH, saca | svahetorevetyAdi, vyarthatA ca bhAvasyeva svahetoH tathAsvabhAvasyaiva bhAvAt // 424 // atraiva doSAntaramAha-'kiJce'tyA-17 ACASCASSANASSAU ASANS* // 52 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dinA - kizca nirhetuke nAze siddhe'pi hiMsakatvaM na yujyate kasyacit, kathamityAha - vyApAdyate sadA yasmAnnirhetukanAzapakSe, na kazcit kenacit kvaciditi // 425 // parAbhiprAyamAzaya pariharati- ' kAraNe' tyAdinA - kAraNatvAt 'saH' hiMsakaH 'santAnavizeSaprabhavasya' visabhAgasantAnotpAdasya yadi manyase hiMsaka iti, atrottaraM tanna, santAnasamutpatterasambhavAt // 426 // asambhavamevAha - 'sAMvRtte 'tyAdinA - 'sAMvRttatvAt' aparamArthasattvAd vyayotpAdau santAnasya khapuSpavat na staH-na vidyete, 'tadadharmatvAcca' santAnAdharmatvAccotpAdasya hetustatprabhave kuta iti // 427 // bhUyo'pi parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati- 'visa bhAge' tyAdinA - 'visabhAgakSaNasyAtha' sUkarakSaNAt zazakSaNAdeH janako hiMsako lubdhakAdiH, iha samAdhiH- 'na tat' naitadevaM, kutaH ? ityAha- svato'pi 'tasya' hiMsakasya zUkarakSaNAdeH 'tatprApteH' hiMsakatvaprApteH, katham ? - ' janakatvAvizeSataH tasyApi upAdAnatayA janakatvAt // 428 // ihaivAkSepaparihArAvevAha - 'hanmyena'mityAdi, hanmyenamitisaklezAt ( hiMsakazcet lubdhakAdiH prakalpyate tadapi na tvannItitaH ) tat kathamityAha - vigrA( yasmAt ) saMklezo na yujyata iti // 429 // etadevAha - 'saMkleza' ityAdinA - saGkezo 'yat' yasmAt guNotpAdaH, sa cAkli STAdupAdAnAnna kevalAt na ca 'anyasacivasyApi hiMsyAdisahakAriNo'pi, 'tasya' upAdAnasthAnatizayAt 'tataH' sahakAriNa iti / anatizayazca samAno'samAnakAlakaraNAyogAt // 430 // parAbhiprAyamAzaGkya pariharati- 'ta' mityAdinA - 'taM' hiMsakaM prApya tatazca 'tatsvabhAvatvAt' saMklezajananasvabhAvatvAttadupAdAnasya tataH sahakAriNaH 'saH' sakkeza iti cet, atrottaramAha - nanu 'nAzahetuM' mudgaramavApya 'evaM' svabhAvakalpanAyAM nAzapakSe'pi na kSatiH, tasyApi taM prApya Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstraka hAri0 ASRASHGUASAASASSASSA svanivRttisvabhAvatvAditi // 431 // doSAntaramAha-'anye vityAdinA-'anye tu' AcAryA !'janya kAryamAzrityA hiMsA'yo'satkhabhAvAdyapekSayA' kiM satsvabhAvaH janyajanakasvabhAvaH? utAsatsvabhAvaH janyajanakasvabhAvaH? athobhayasvabhAvaH janya- 18 gAdi jajanakasvabhAvaH? utAho anubhayasvabhAvaH janyajanakasvabhAva ityevaMbhUtayA evaM' nAzavajAtivikalpadvAreNAhuH 'ahetutvam'tanyajanakAakAraNatvaM janakasyApi sarvathA, na kevalaM nAzahetoreva // 432 // etadeva spaSTayati-'na sadityAdinA--'na satkhabhAva- hetutvAdi janaka' iti na satsvabhAvastu janakasvabhAvo-janakahetuH, kutaH? ityAha-'tadvaiphalyaprasaGgataH' satsvabhAvatvenaiva janyasya tasya janakasya vaiphalyaprasaGgAt , sata evAkaraNAt, aniSThiteH, sadA sattvAvizeSAditi, 'janmAyogAdidoSAca' kAraNAt na 'itarasyApi' a(sat)svabhAvasya janyasya yujyate janaka iti yogaH, janakasvabhAva ityarthaH, asataH ayogAt, prakRtyanyathAnupapatteH, bhAve'pi tucchatvAditi // 433 // vikalpAntaradoSamAha-'nace'tyAdinA-'na cobhayAdibhAvasye'tyubhayasvabhAvasyAnubhayasvabhAvasya vA, janaka iti vartate, kutaH? ityAha-'virodhAsaMbhavAditaH' ubhayasvabhAvajanakatve | virodhAt, vastvaviroghe'pi svamatavirodha eva, anubhayasvabhAvajanakatve'sambhavAditi tAdRzasyAsambhavastathAnupalabdheriti / matAntaramAha-khanivRttyAdibhAvAdI janakatve kAryAbhAvAditaH kAraNAt apare AcAryAH, janakasyAhetutvamAhuriti vartate, etaduktaM bhavati-sa janakaH svanivRttisvabhAvaH kAryajananasvabhAvaH ubhayasvabhAvo'nubhayasvabhAvo vA ?, yadi svanivRttisvabhAvaH kutaH kAryajananamiti kAryAbhAva eva, atha kAryajananasvabhAvaH kathaM svanivRttiH ?, ubhayasvabhAvatve | pUrvavadvirodhaH, anubhayasvabhAvatve cAsambhavAditi / atha svanivRttireva kAryajananamevaM tarhi jananaM kAryavyatiriktamiti, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zA. sa. 11 kAryameva taccetsA nivRttiranivArito'nvayaH kAryAbhAvo veti sUkSmadhiyA bhAvanIyam, evaM hi hetuphalabhAvaniSedhaH kRtaH syAt sa pratyakSabAdhita iti // 434 // AzaGkA pohAyAha - 'na cAdhyakSe' tyAdi, na cAdhyakSaviruddhatvamatra codanIyaM, 'janakatvasya' prastutasya 'mAnata:' mAnenokta[tva]vat 'asiddheH' kAraNAt, atra prakrame 'nItyA' nyAyena 'tadvyavahAraniSedhataH'' janaka vyavahAraniSedhAt // 435 // ayaM ca pareNApyAzrita eva nyAya ityAha- 'mAne' tyAdinA - mAnAbhAve kvacidvastuni 'pareNApi ' saugatena vyavahAro niSidhyate pradhAnAdau, kiMbhUtaH 1 ityAha-'sajjJAnazabdaviSayaH' saditi jJAnaM saditi ca zabda ityevaM gocaraH, tadvad 'atrApi' janakatve dRzyatAM, mAnAbhAvAvizeSAt // 436 // yuktayantaramadhikRtyAha - 'arthakriye'tyAdinA - arthakriyAsamarthatvaM, kSaNike yacca gIyate / utpattyanantaraM nAzAdvijJeyaM tadayuktimat // 437 // arthakriyA yato'sau vA, tadanyA vA ? dveyI gatiH / tattve na tatra sAmarthyamanyatastatsamudbhavAt // 438 // na svasaMdhAraNe nyAyAjjanmAnantaranAzataH / na ca nAze'pi sayuktyA, taddhetostatsamudbhavAt // 439 // anyatve'nyasya sAmarthyamanyatreti na saGgatam / tato'nyabhAva evaitannAsau nyAyyo dalaM vinA // 440 // nAsatsat jAyate yasmAdanyasattvasthitAvapi / tasyaiva tu tathA bhAve, nanvasiddho'nvayaH katham ? // 441 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 // 61 // bhUtiryeSAM kriyA soktA, na cAsau yujyate kvacit / kartRbhoktRsvabhAvatva virodhAditi cintyatAm // 442 // na cAtItasya sAmarthyaM, tasyAmitinidarzitam / na cAnyo laukikaH kazcicchabdArtho'tretyayuktimat // 443 // arthakriyAsamarthatvaM kSaNike vastuni yacca gIyate paraiH- kSaNikavAdibhiH utpattyanantaraM nAzAt kAraNAdvijJeyaM tadayuktimaditi // 437 // ayuktimattvamevAha - 'arthakriye' tyAdinA - arthakriyA yataH 'asau vA' padArthaH 'tadanyA vA' ana (rthA)ntarabhAvIti dvayI gatiH, kiM cAtaH ? ityAha- 'tattva' iti yadi sa evArthakriyA, na tatra sAmarthyaM tasya, kutaH ? ityAha'anyataH ' svahetoH 'tatsamudbhavAt tasyotpAdAt // 438 // evaM nAsyotpAde sAmarthyaM, na cAnyatretyAha- 'na khasaMdhAraNa' ityAdinA - na svasaMdhAraNe nyAyAdasya sAmarthya, kutaH ? ityAha- janmAnantaranAzataH kAraNAt, na ca nAze'pi sadyutyA sAmarthya, kutaH ? ityAha- taddhetostatsamudbhavAt svahetoreva nazvarotpatteriti // 439 // tadanyapakSe doSamAha - 'anyatva' ityAdinA - 'anyatve' iti yadyanyA'rthakriyA na tatra sAmarthyamityAha - anyasya sAmarthyamanyatreti na saGgataM, sAmarthyasya sAmarthyavataH sakAzAdabhedAt, syAdetat 'tataH' padArthAd riktaghaTAdeH 'anyabhAva eva' pUrvaghaTotpAda eva 'etat ' sAmarthyaM nAnyadityatrAha-na 'aso' anyasya bhAvaH 'nyAyyaH' ghaTamAnakaH 'dalaM vinA' upAdAnamantareNa // 440 // eta | deva spaSTayati- 'nAsa' dityAdinA - nAsatsat jAyate yasmAt, tacchaktyabhAvenAtiprasaGgAt, anyasattvasthitAvapi kimu tasyApi nivRttau ?, tasyaiva ca tu pUrvakSaNasya 'tathAbhAve' uttararUpatvena bhavane nanvasiddho'nvayaH kathaM ?, bhAvAvicchedasyai akSaNike'pyarthakriyA // 61 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAnvayatvAt // 441 // siddha eva doSAntaramAha-bhUtirityAdinA-bhUtiH 'yeSAM bhAvAnAM kriyA soktA bhavatA, na cAsau-bhUtiyujyate kvacidanyA yataH, kathamityAha-kartRbhoktRvabhAvatvavirodhAt, sA hi kartRsvabhAvA bhoktRsvabhAvA vA?, kartRsvabhAvatve na bhoktRtvaM, bhoktRsvabhAvatve na kartRtvaM, na ca kartRsvabhAvatvameva bhoktRtvam , abhinnanimittattve prAkkRtApanaya-18 netaretarotpAdayorabhedaprasaGgAt , caramasya kartRtvAbhAvAcca bhAve caramatvavirodhAditi cintyatAmetaditi sUkSmadhiyA, bujhyA // 442 // prastutamupasaMharati-'na cetyAdinA-na cAtItasya vastunaH sAmarthya svahetoravyatiriktaM 'tasyAm'athakriyAyAM dvitIyakSaNalakSaNAyAm , 'iti' etat nidarzitam , anyasya sAmarthyamanyatreti na saGgatamityanena, na cAnyo laukikaH kazcicchabdArthaH 'ana' arthakriyAyAM sAmarthyamiti vAkye, 'iti' evam ayuktimadarthakriyAsamarthatvaM kSaNike yadgI|yata iti // 443 // pariNAmapakSamadhikRtyAhahai pariNAmo'pi no hetuH, kSaNikatvaprasAdhane / sarvadaivAnyathAtve'pi, tathAbhAvopalabdhitaH // 444 // nArthAntaragamo yasmAt, sarvathaiva na cAgamaH / pariNAmaH pramAsiddhaH, iSTazca khalu paNDitaiH // 445 // hU~ | yaccedamucyate bamo'tAdavasthyamanityatAm / etattadeva na bhavatyato'nyatve dhruvo'nvayaH // 446 // tadaiva na bhavatyetattaccenna bhavatIti ca / viruddhaM hanta kizcAnyadAdimattatprasajyate // 447 // kSIranAzazca dadhyeva, yad dRSTaM gorasAnvitam / na tu tailAdyataH siddhaH, prinnaamo'nvyaavhH|| 448 // CASSESAMAGRICA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra 0 hAri0 // 62 // nAsat sajjAyate jAtu, saccAsatsarvathaiva hi / zaktyabhAvAdativyApteH, satsvabhAvatvahAnitaH // 449 // nityetaradato nyAyAttattathAbhAvato hi tat / pratItisacivAtsamyak, pariNAmena gamyate // 450 // 'pariNAmetyAdi, 'pariNAmo'pi vakSyamANaH no hetuH kva ? ityAha- 'kSaNikatvaprasAdhane' niranvayanAzasAdhana ityarthaH, kathaM na hetuH ? ityAha- 'sarvadaiva' sarvakAlamevAnyathAtve'pi sati kumArabAlAditayA 'tathAbhAvopalabdhitaH' dehamRdAdibhAvopalabdheriti // 444 // itthaM caitadaGgIkarttavyamityAha - 'nArthAntare' tyAdi, na arthAntaragamanaM - sarvathA'rthAntaragamanaM 'yasmAt ' kAraNAt, 'sarvathaiva na cAgamaH' ekAntena na cAgamanaM, pariNAma evaMbhUtaH 'pramAsiddha:' pramANapratiSThitaH, iSTazca khalu paNDitaiH, 'tadbhAvaH pariNAmo yat tattena tathA bhUyata' iti vacanAt // 445 // atra paroktAnityatAmadhikRtyAha 'yaceda' mityAdinA - yazcedamucyate niranvayanazvaravAdibhiH kimityAha - brUmo'tAdavasthyaM bhAvAnAmanityatAm, iSTasiddhirasmAkam, atrottaram -'etat' atAdavasthyaM parasya kIdRgityAha-'tadeva na bhavati' 'na tatra kiJcidbhavati, (na) bhavatyeva kevalamiti vacanAt, 'ataH' abhavanAd anyatve'tAdavasthyasya dhruvo'nvayaH, tasyaiva tathAbhavanAditi // 446 // atra cAyaM doSa ityAha- 'tadeve' tyAdi, 'tadeva na bhavati' tadeveti navama (bhavana) svabhAvaM na bhavatItyabhidadhataH, etattaccenna bhavatIti ca viruddhaM, bhavanasvabhAvasyAbhavanatvAyogAt, 'hante' tyupadarzane, kiM cAnyaditi doSAntarakhyApane, taccedam - Adimatprasajyate, abhavanaM, tadA'bhavanAdityuktaprAyaM ca // 447 // atra prastutameva samarthayannAha - ' kSIre'tyAdi, 'kSIranAzazca' kSIrapariNA pariNAmA| dakSaNikatA // 62 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SANGREENERA mazca dadhyeva 'yat' yasmAdRSTaM, kiMbhUtamityAha-'gorasAnvitaM satsvarUpAnuvedhi, na tu tailAdi, tadatyantabhinnaM, yata eva mataH siddhaH pariNAmaH, kiMbhUtaH? ityAha-'anvayAvahaH' anvayaprApaka iti // 448 // etatpratibaddhamevAbhidhAtumAha 'nAsadi'tyAdi, na 'asat ekAntatucchaM 'sajjAyate' atucchaM jAyate 'jAtu' kadAcit , atropapattiH-zattayabhAvAdativyApteriti, na hi tucchasya vivakSitAtucchajanane zaktiH, tadabhAva(vA)vizeSAt , tadvattadanyabhavanApatterityarthaH, na vA sajAyate'sat sarvathaiva hi, na kadAcit jAyate, atrApyupapattiH-satvabhAvatvahAnitaH, san hi sarasvabhAvaM nAsadbhavitumarhati, stsvbhaavtvvirodhaaditybhipraayH||449|| prastutAnusAreNopasaMharannAha-'nityetaradi'tyAdi, 'nityetarat' nityAnityam 'ata:' asadAdeH sadAdhanApatteH 'nyAyAt' sadvicAreNa, 'tattathAbhAvato hi tasyaiva tathAbhavanena 'tat' vastu pratItisacivAtsamyag nyAyAt, pariNAmena gamyata iti // 450 // pakSAntaramadhikRtyAhaante kSayekSaNaM cAdyakSaNakSayaprasAdhanam / tasyaiva tatsvabhAvatvAt , yujyate na kadAcana // 451 / / Adau kSayakhabhAve ca, tatrAnte darzanaM katham ? / tulyAparAparotpattivipralambhAdyathoditam // 452 // ante kSayekSaNAdAdau, kSayo'dRSTo'numIyate / sadRzenAvaruddhatvAttadrahAddhi tadagrahaH // 453 // daetadapyasadeveti, sadRzo bhinna eva yat / bhedAgrahe kathaM tasya, tatsvabhAvatvato grahaH ? // 454 // tadarthaniyato'sau yadbhedamanyAgrahAddhi tat / na gRhNAtIti cettulyaH, so'pareNa kuto gatiH ? // 455 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antakSaye kSaNAt kSaNakSayitAnirAsaH zAstra tathAgaterabhAve ca, vacastucchamidaM nanu / sadRzenAvaruddhatvAttadhAddhi tadagrahaH // 456 // hAri0||bhAve cAsyA balAdekamanekagrahaNAtmakama / anvayijJAnameSTavya, sarva tatkSaNikaM kRtH||457 / // 63 // |jJAnena gRhyate cArtho, na cApi paradarzane / tadabhAve tu tadbhAvAtkadAcidapi tattvataH // 458 // grahaNe'pi yadA jJAnamapaityutpattyanantaram / tadA tattasya jAnAti, kSaNikatvaM kathaM nanu ? // 459 // tasyaiva tatsvabhAvatvAtsvAtmanaiva tadudbhavAt / ta(ya)thA nIlAdi tAdUpyAnnaitanmithyAtvasaMzayAt // 460 // na cApi svAnumAnena, dharmabhedasya saMbhavAt / liGgadharmAtipAtAcca, tatsvabhAvAdyayogataH // 461 // nityasyArthakriyA'yogo'pyevaM yuktyA na gamyate / sarvamevAvizeSeNa, vijJAnaM kSaNikaM ytH|| 462 // tathA citrasvabhAvatvAnna cArthasya na yujyate / arthakriyA nanu nyAyAtkramAkramavibhAvinI // 463 // 'anta'ityAdi, 'ante kSayekSaNaM ca' ante nAzadarzanaM ca, kimityAha-'AdyakSaNakSayaprasAdhanam Adyasya kSaNasya nAzasAdhanaM, yatprArabdhaM, 'tasyaiva' vastunaH 'tatvabhAvatvAt nAzasvabhAvatvAt yujyate na kadAcana, atatsvabhAvatvApatteriti // 451 // etadeva samarthayannAha-AdA'vityAdi, 'Adau prathamakSaNa eva 'kSayakhabhAve ca' nAzasvabhAve ca 'tatra' vastuni ante darzanaM kathaM kSayasya,? kiM nAdAveva iti bhaavH| parAmiprAyamAha-tulyAparAparotpattivipralambhAt , ante, SAUSSCHUSHUSHUSHUSHUSHISH // 63 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAdAveti yathoditaM puurvsuuribhiH||452|| kimuditamityAha-'anta'ityAdi, 'ante kSayekSaNAt ante nAzadarzanAt 'AdI' utpattikAle 'kSayaH' nAzaH adRSTaH sannanumIyate, anazvarasyAnte'pi tadayogAt , agrahakAraNamAha-'sadRzenAvaruddhatvAt tatsadRzasyaivotpatteH 'tabahAt' [visadRzagrahAdeva 'tadgrahaH' AdyakSayAgraha ityrthH||453|| ihottaramamidhAtumAha-etadi'tyAdi, etadapi yaduktaM pareNa 'asadeveti' aprabhavameva, kathamityAha-sadRzo bhinna eva yat saH, nAbhinno'pi, tataH kimityAha-bhedAmahe sati kathaM 'tasya' sahazasya 'tatsvabhAvatvataH bhinnasvabhAvatvAdeva 'grahaH' avagamaH, na hinIlatve gRhIte tatsvabhAvasyAgrahaH // 454 // parAbhiprAyamAha-'tadarthe' tyAdinA-'tadarthaniyataH vivakSitaikakSaNArthaviSaya ityarthaH, asau' grahaH paricchedo 'yat' yasmAt 'bhedaM nAnAtAlakSaNam 'anyAgrahAddhi' anyAgrahAdeva' tat tasmAnna gRhNAti, tattvatastvastyeva sa iti cedatrottaraM-'tulyaH sadRzo gRhyamANaH 'apareNa' atIteneti kuto 'gatiH' paricchittiH?, naivetyrthH||455|| agatau doSamAha-'tathetyAdinA-'tathAgateH' bhedaparicchittaH, abhAve ca sati kimi-10 tyAha-vacastucchaM' asAramidaM nanu, yaduta sadRzenAvaruddhatvAttadgrahAddhi tadagrahaH iti, AkAlameva sAdRzyAgateriti bhaavH|| 456 // doSAntaramAha-'bhAva'ityAdinA-bhAve ca 'asyAH' gaterbalAdekaM kathaJcit 'anekagrahaNAtmaka' pUrvAparagrahaNarUpam anvayi jJAnameSTavyam , anyathA tathAgatyabhAvAt , yata evaM sarva kSaNikaM kutaH?, yathoktajJAnasyaivAnvayikatvAt // 457 // doSAntaramAha-'jJAne'tyAdinA-jJAnena gRhyate ca 'artha' rUpAdilakSaNaH, na cApi 'paradarzane' bauddhamate 8 svanItyA kadAcidapi sarvakAlameva 'tattvataH' paramArthata iti yogaH, kutaH? ityAha-tadabhAve tu' arthAbhAva eva tadbhAvAt Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 SOCORROS // 64 // jJAnasya, hetuphalabhAvena // 458 // abhyupagamya doSAntaramAha-'grahaNe'pI'tyAdinA-grahaNe'pyarthasya yadA jJAnamapaiti-vi- antakSayenazyatyutpattyanantaraM tadA'tat jJAnaM 'tasya' arthasya jAnAti 'kSaNikatvam' utpattyanantarApavargitvaM kathaM nanu?, naivetyarthaH kSaNAt // 459 // parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati 'tasyaive'tyAdinA-'tasyaiva' arthasya tatsvabhAvatvAt 'khAtmanaiva' jJAnAtmanaiva jAnAti kSaNakSayikSaNikatvaM, kutaH?-'tadudbhavAt kSaNikasvabhAvAdAdutpatteH, nidarzanamAha-yathA nIlAdi jAnAti 'tAdrUpyAt' viSaya-12 tAnirAsa: sArUpyAditi, atrottaraM-naitat yaduktaM pareNa, nItyaiva, mithyAtvasaMzayAt , kSaNikatvabodhe zukle zakhe pItabodhadarzanAditi // 460 // anumAnajJAnasya nItyaitannirAkaroti 'na cApI'tyAdinA-na cApi svAnumAnena jAnAti kSaNikatvaM, yathA madrUpamanityamevamayamapIti, kutaH ityAha-'dharmabhedasya'cetanetararUpasya sambhavAt , ataH kathaMcittAdrUpye'pi tathA tAdUpye na virodhaH, doSAntaramAha-'liGgadharmAtipAtAca' svAnumAnapakSe tadAtmana eva, kutaH? ityaah-ttvbhaavaadyyogtH| tasyArthasya na tajAtu svabhAvo, nApi kArya, na vA'nyena gamyata iti sambandhasmaraNAdyabhAva iti // 461 // doSAntaramAha'nityasya'tyAdinA-nityasyArthasya kriyA'yogo'pi vyavahArasAdhanAbhAvo'pyevaM sati yuktyA na gamyate, nityasyaivAjJAnAt , etadevAha-sarvamevAvizeSeNa vikalpakamavikalpakaM ca vijJAnaM kSaNikaM yataH, tato na tenaarthvyvsthetybhipraayH|| 462 // akSaNikasyArthakriyAmabhidhAtumAha-tathA citrasvabhAvatvAt tathA pariNAmena na cArthasya na yujyate, kintu yujyata eva, ketyAha-arthakriyAgrayojanaM, nanu nyAyAt, kiM viziSTA? ityAha-kramAkramavibhAvinI, jalAdyAnayanasukhaduHkhajJAnajananAdirUpA // 463 // vArtAntaramamidhitsurAha SOCIAIS // 64 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai anye tvabhidadhatyevametadAsthAnivRttaye / kSaNikaM sarvameveti buddhenoktaM na tattvataH // 464 // hai vijJAnamAtramapyevaM, bAhyasaGganivRttaye / vineyAn kAMzcidAzritya, yadvA taddezanA'rhataH // 465 // na caitadapi na nyAyyaM, yato buddho mahAmuniH / suvaidyavadvinA kArya, dravyAsatyaM na bhASate // 466 // bruvate zUnyamanye tu, sarvameva vickssnnaaH| na nityaM nApyanityaM yadvastu yuktyopapadyate // 467 // nityamarthakriyA'bhAvAtkramAkramavirodhataH / anityamapi cotpAdavyayAbhAvAnna jAtucit // 468 // | utpAdavyayabuddhizca, bhrAntA''nandAdikAraNam / kumAryAH svapnavajjJeyA, putrajanmAdibuddhivat // 469 // __ 'anye vi'tyAdi, 'anye tu' vAdino'bhidadhatyevaM yaduta 'etadAsthAnivRttaye' sattvahitAya 'kSaNika sarvameve'tyevaM buddhe. noktaM, na 'tattvataH' paramArthena // 464 // vAdAntaraviSayapratipAdanAyAha-vijJAne'tyAdi, vijJAnamAtramapyevaM kvacit bAhyasaGganivRttaye, sAmAnyena, 'vineyAn ziSyAn kAMzcidAzritya karuNayaiva, 'yadveti vizeSaprayojanaM taddezanA'rhataH, sthita jJAnAn dezanAyogyAniti // 465 // etacca yuktamevetyabhidhAtumAha-'na caitadityAdi, na caitadapi na nyAyyaM yadanantaramuktaM, kutaH?-yato buddho 'mahAmuniH' viziSTajJAnavAn , yata evamataH suvaidyavat AturamadhikRtya vinA 'kArya'tatsvedApanayanAdi, 'dravyAsatyaM vitathamanupakArakArakaM na bhASate, kAraNAbhAvAt // 466 // vArtAntaramadhikRtyAha-'bruvata'ityAdi, RSASREALRESS Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 // 65 // bruvate zUnyam 'anye tu' bauddhavizeSA eva sarvameva vastu 'vicakSaNAH' paNDitAH, kathamityAha-na nityamarthAkriyAyogAt nApyanityamutpAdAdyabhAvAt 'yat' yasmAd vastu 'yuktyA' vicAryamANam 'upapadyate' ghaTate // 467 // etadeva prakaTayannAha - nitya' mityAdi, nityaM nopapadyate arthakriyAyogAt, ayogazca kramAkramavirodhata iti, anityamapi ca paramArthata utpAdavyayAbhAvAnna jAtucidupapadyate // 468 // kathaM tarhyatpAdavyayabuddhiH ? ityatrAha - 'utpAde 'tyAdi, utpAdavyayabuddhizca laukikI, paramArthena bhrAntA, na vastumatI, nidarzanamAha - 'AnandAdikAraNaM' harSaviSAdanimittaM 'kumAryAH' ananubhUtasaMbhogAyAH 'svapnavat' svapna iva jJeyA 'putrajanmAdibuddhivat' putrajanmamaraNabuddhivad, anAlambanaH // 469 // vArttAntaramabhidhAtumAha - atrApyabhidadhatyanye, kimitthaM tattvasAdhanam / pramANaM vidyate kiJcidAhozcicchranyameva hi ? // 470 // zUnyaM cetsusthitaM tattvamasti cecchUnyatA katham ? / tasyaiva nanu sadbhAvAditi samyagvicintyatAm // 471 // pramANamantareNApi, syAdevaM tattvasaMsthitiH / anyathA neti suvyaktamidamIzvara ceSTitam // 472 // uktaM vihAya mAnaM cecchranyatA'nyasya vastunaH / zUnyatve pratipAdyasya, nanu vyarthaH parizramaH // 473 // tasyApyazUnyatAyAM ca, prAnikAnAM bahutvataH / prabhUtA zUnyatApattiraniSThA saMprasajyate // 474 // yAvatAmasti tanmAnaM, pratipAdyAstathA ca ye / santi te sarva eveti, prabhUtAnAmazunyatA // 475 // vijJAnavAdanirAsaH zUnyatAnirAsazca // 65 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ACCESSAGAR evaM ca zUnyavAdo'pi, tadvineyAnuguNyataH / abhiprAyata ityukto, lakSyate tattvavedinA // 476 // 'atrApI'tyAdi, atrApyabhidadhati 'anye vAdinaH-kimitthaM 'tattvasAdhanaM zUnyatvasAdhanaM pramANaM vidyate kiJcit vastu sat ? AhozvicchUnyameva?, na vidyata ityrthH|| 470 // 'zUnya'mityAdi, zUnyaM 'cet yadi vidyate pramANaM susthitaM tattvam zUnyatvam , prAmANikamityupahasati, asti cedatha pramANamatra zUnyatA kathaM ?, naivetyabhiprAyaH / tasyaiva' pramANasya nanu 'sadbhAvAt' vidyamAnatvAt 'iti' etat samyagvicintyatAM, mAdhyasthyena // 471 // atraivAkSepaparihArAvabhidhAtumAha'pramANe tyAdi, pramANamantareNApi vyavasthApakaM syAdevaM tattvasaMsthitiH zUnyatvena, atra samAdhiH-anyathA na tattvasaMsthitiH, 'iti' evaM 'suvyaktaM' spaSTam 'idaM'tattvetarasthApanam IzvaraceSTitaM, pramANAbhAvAvizeSAt // 472 // punarapyAha'ukta'mityAdi, 'uktaM' zUnyatA'bhidhAyi 'vihAya' muktvA mAnaM cecchUnyatA'nyasya vastunaH prameyasya rUpAdeH, atrottaraM'zUnyatve' asattve pratipAdyasya zrotrAdeH prameyasya asattva ityarthaH, nanu nizcitaM vyarthaH parizramaH, zrotrasattvAt // 473 // evamapyaniSTApattiM darzayati-tasyApyetyAdinA, tasya-zrotuH praznayiturvA azUnyatAyAM-sattve prAznikAnAM bahutvataH, teSAmapi pratipAdyatvAt , 'prabhUtAzUnyatAsiddhiH' prabhUtAnAmazUnyatvapratiSThA aniSTA saMprayujyate balAdevoktanyAyAt // 474 // kiJca-'yAvatA'mityAdi, 'yAvA' pramANAmasti 'tanmAnaM' zUnyatAviSayaM 'pratipAdyAH' prativAdinaH, tathA ca 'ye'* kecana santi te sarva eva na santi 'iti' evaM 'prabhUtAnAM' vastUnAm 'azUnyatA' asatteti nigamanam // 475 // asya | viSayavibhAgAbhidhitsayA''ha-evaM cetyAdi, evaM sati zUnyavAdo'pi uktalakSaNaH 'tadineyAnuguNyataH' zUnyavAdivi Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra 0 hAri0 jainamatA ghikAre // 66 // | neyAnuguNyena abhiprAyata ityuktatattvAbhidhAnabuddhyA lakSyata eva ekena 'tattvavedinA' buddhena iti sugatamatavArttAdhikAraH // 476 // vArttAntaramAha anye khAhuranAdyeva, jIvAjIvAtmakaM jagat / sadutpAdavyayadhauvyayuktaM zAstrakRtazramAH // 477 // ghaTamaulisuvarNArthI, nAzotpAdasthitiSvayam / zokapramodamAdhyasthyaM, jano yAti sahetukam // 478 // payotrato na dadhyatti, na payo'tti dadhivrataH / agorasavato nobhe, tasmAttattvaM trayAtmakam // 479 // 'anye tvi'tyAdi, 'anye tu' jainA AhuH, kimityAha - anAdyeva, na tu kRtrimaM kiM tat ? ityAha-jIvAjIvAtmakaM 'jagat' trailokyameva, etadeva vizeSyate - 'sadutpAdavyayadhauvyayuktaM nirupacaritotpattyAdimat 'zAstrakRtazramAH' vipazcitaH 'anye' iti // 477 // tanmatamupanyasyati - 'ghaTetyAdinA - ghaTamaulisuvarNArthI, mauli:- mukuTaH, nAzotpAdasthitiSu ghaTamaulisuvarNAnAM ayaM jano, rAjaputryAdIti yogaH, kimityAha - zokapramoda mAdhyasthyaM yAti 'sahetukaM 'sanimittaM yAtIti trayAtmakaM tattvam // 478 // prakArAntareNaiva tadevAha - 'paya' ityAdinA - ' payovrataH kSIrabhojanatrataH 'na dadhyanti' na dadhi bhuGkte, kathazcittadbhedAt evaM na payo'tti dadhivrataH, uktopapattereva, tathA 'agorasavrata' AranAlAdibhojanatrataH nobhe-na payodadhinI atti, ubhayorgorasAt, yasmAdevaM tasmAttattvaM trayAtmakaM, nimittabhedamantareNa prayojanabhedAsiddheH // 479 // vArttAntaramAha - 'atrApItyAdinA - utpAdAdyAtmakatA tattvAnAM // 66 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atrApyabhidadhatyanye, viruddhaM hi mithastrayam / ekatraivaikadA naitad, ghaTAM prAJcati jAtucit // 40 // utpAdo'bhUtabhavanaM, vinAzastadviparyayaH / dhrauvyaM cobhayazUnyaM yadekadaikatra tatkatham ? // 481 // hai zokapramodamAdhyasthyamuktaM yaccAtra sAdhanam / tadapyasAmprataM yattadvAsanAhetukaM matam // 482 // kizca syAdvAdino naiva, yujyate nizcayaH kvacit / khatantrApekSayA tasya, na mAnaM mAnameva yat // 48 // saMsAryapi na saMsArI, mukto'pi na sa eva hi / tadatadrUpabhAvena, sarvamevAvyavasthitam // 484 // ta AhurmukuTotpAdo, na ghaTAnAzadharmakaH / varNAnnavA'nya eveti, na viruddhaM mithastrayam // 485 // na cotpAdavyayau na sto, dhauvyavat taddhiyA gteH|naastitve tu tayo/vyaM, tattvato'stIti na pramA 486 |na nAsti dhrauvyamapyevamavigAnena tadgateH / asyAzca bhrAntatAyAM na, jgtynaanttaagtiH|| 487 // hU~ utpAdo'bhUtabhavanaM, khahetvantaradharmakam / tathA pratItiyogena, vinaashstdvipryyH|| 488 // tathaitadubhayAdhArasvabhAvaM dhrauvyamityapi / anyathA tritayAbhAva, ekadaikatra kiM na tat ? // 489 // ekatraivaikadaivaitadityaM trayamapi sthitam / nyAyyaM bhinnanimitcatvAttadabhede na yujyate // 490 // SAUSIASISARUSSASSASSA zA.sa.12 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 jainamatA dhikAre 11 80 11 | iSyate ca parairmohAttatkSaNasthitidharmiNi / abhAve'nyatamasyApi tatra tattvaM na yadbhavet // 491 // bhAvamAtraM tadiSTaM cettaditthaM nirvizeSaNam / kSaNasthitisvabhAvaM tu, nadyutpAdavyayau vinA // 492 // taditthaMbhUtameveti, drAgnabhasto na jAtucit / bhUtvA'bhAvazca nAzo'pi tadeveti na laukikam // 493 // vAsanAhetukaM yacca, zokAdiparikIrttitam / tadayuktaM yatazcitrA, sA na jAtvanibandhanA // 494 // sadA bhAvetarApattirekabhAvAcca vastunaH / tadbhAve'tiprasaGgAdi, niyamAtsaMprasajyate // 495 // 'atrApi 'zyAtmakatattvavAde abhidadhati 'anye' saugatAdayaH 'viruddhaM hi' viruddhameva 'mitha' parasparaM 'trayam' utpAdAdi, yata evam ataH 'ekatraiva' vastuni 'ekadA ' ekasmin kAle na 'etat' tryaM ghaTAM prAzcati jAtucit kadAcid ghaTaityarthaH // 480 // etadeva spaSTayati 'utpAda' ityAdinA - utpAdaH 'abhUtabhavanam' abhUtaprAdurbhAvaH vinAzaH 'tadviparyayaH'bhUtAbhavanalakSaNaH dhrauvyaM ca 'ubhayazUnyaM' utpAdavinAzarahitaM 'yat' yasmAt 'tat' tasmAdekadaikatra tryaM kathaM ? lakSaNabhedAt, naivetyarthaH // 481 // anantaroditasAdhanadoSamAha - 'zoka' ityAdinA - zokapramodamAdhyasthyaM rAjaputryAdeH uktaM yaccAtra sAdhanaM prAgU jainena tadapi 'asAmprataM' azobhanaM kathamityAha - 'yat'yasmAt 'tat' zokAdi 'vAsanAhetukam ' AntaravAsanAnimittaM matam' iSTaM, na vastunimittaM sarveSAM zokAdiprasaGgAt // 482 // upacayamAha - 'kizca syAdve' tyAdi, kiJca 'syAdvAdinaH' anekAntavAdino naiva 'yujyate' ghaTate nizcayaH 'kvacit' vastuni kathamityAha - 'khatantrApekSayA' tryAtmake tattve vAsa nAhetukatAnirAsaH // 67 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svasiddhAntanItyA, 'tasya' syAdvAdino na 'mAnaM' pramANaM mAnameva yat, syAnmAnamiti siddhAntAd // 483 // upacayamAha - 'saMsArI' tyAdinA - saMsAryapi jIvo na saMsArI, tathA'pi mukto'pi tattvadRSTyA na sa eva hi mukta eva, kathamityAha- 'tadatadrUpabhAvena' syAdvAdatastadatadAtmakatvAt sarvasya evaM sarvameva saMsAre avyavasthitamasyetyabhiprAyaH // 484 // atra siddhAntamadhikRtyAha - 'te Ahu' rityAdi, 'te' jainAH 'Ahu:' pratipAdayanti - mukuTotpAdaH vivakSitaH na ghaTAnAzadharmakaH, kintu ghaTanAzasvabhAva eva tatraiva tadvibhAvAt, tathA 'svarNAt' kAJcanAt nacAnya eva, tathA'nupalabdheH, 'iti' evaM na viruddhaM mithastrayaM, nyAyAnubhavasiddhatvAditi // 485 // etadeva samarthayannAha - 'nace' tyAdinA - na cotpAdavyayau 'na staH' na vidyete, kalpitatvAt kutaH ? ityAha- dhrauvyavadavigAnena 'taddhiyA' utpAdavyayadhiyA 'gateH' paricchedAt, tathA'pi 'nAstitve tu' nAstitva eva 'tayoH' utpAdavyayayorabhyupagamyamAne dhauvyaM 'tattvata:' paramArthato'stIti na pramA, utpAdAditulya yogakSema tvAdeva iti // 486 // dravyA ( paryayA) stikamataM nirAcikIrSayannAha - 'na nAstItyAdi, na nAsti dhauvyamapyevaM, kiM tu tadastyeva, kutaH ? ityAha- avigAnena 'tadgateH' dhauvyaparicchedAt, 'asyAzca' dhauvyagateravigAnasiddhAyA bhrAntatAyAM satyAM kimityAha-na 'jagatya bhrAntatAgatiH' trailokye'bhrAntatAparicchittiH, utpAdavyayagatyorapyavigAnasiddhatAM vihAyAdhikalakSaNAyogAt // 487 // paroktadUSaNaparihArAyAha - 'utpAda' ityAdi, utpAdo'bhUtabhavanaM nAvizeSeNaiva, kintu 'svahetvantaradharmakaM' svayaM hetuvyayasvabhAvaM, kuta etat ? - tathA pratItiyogena, anyatra vyaya buddhyasiddheH, tathA vinAzaH 'tadviparyaya:' bhUtAbhavanam anyabhavanasvabhAvamityarthaH // 488 // tathaita' dityAdi, tathaitat 'ubhayAdhAra Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 jainamatA dhikAre // 68 // svabhAva' uktalakSaNotpAdavyayAdhArasvabhAvaM dhauvyamityapi na punaranyathAbhUtam itthaM caitadaGgIkarttavyamanyathA - yadyevaM neSyate tataH 'tritayAbhAva' utpAdavyayayoravastu tu viruddho (rvastvanuruddhayo) rasattvAdvastuno'pi tadanuruddhasya, pariNAmitvAditi, yata evamata ekadaikatra kiM na 'tat' utpAdAdi 1, syAdeva tasyaiva tathAsvabhAvatvAditi // 489 // upasaMharannAha'ekatraive' tyAdi, eketraivaikadaivaitat 'ittham' uktena nyAyena trayamapi sthitam -- utpAdAdi, etacca nyAyyaM, 'bhinnanimittatvAt abhUtabhavanabhUtAbhavanobhayAdhArasvabhAvatvabhedAt, 'tadabhede' nimittAbhede na yujyate ekadaivaitatrayamiti // 490 // tataH kimityAha - 'iSyate cetyAdi, iSyate ca 'paraiH' saugatairmohAddhetoH 'tat' tritayaM, ka ? ityAha- 'kSaNasthitidharmiNi' kSaNasthitisvabhAve vastuni, kathamiSyate ? ityAha- abhAve'nyatamasyApyutpAdAdeH 'tatra' vastuni 'tattvaM' kSaNasthitidharmakatvaM na 'yat' yasmAdbhavet, tathAhi - kSaNasthiteH utpannasyordhvAdho na bhavati, nAnyathA // 491 // parAbhiprAyamabhidhAtumAha'bhAve' tyAdi, bhAvamAtraM tadiSTaM cet, sad-vastu tatrAha - tadbhAvamAtramitthaMbhUtameveti, ( kutaH ? nirvizeSaNatvAt ) kSaNasthitisvabhAvaM tu savizeSaNaM na hyutpAdavyayau vinA, sAvadhikatvAt // 492 // atrAha - ' tadittha' mityAdi, 'tat' bhAvamAtram ' itthaMbhUtameve 'ti kSaNasthitisvabhAvameveti, atrottaraM - 'drAga' jhaTityeva 'nabhastaH' AkAzAt na jAtucit utpa ttimantarA'pyutpAdasiddheH, bhUtvA'bhAvazca dvitIyakSaNe nAzo'pi 'tadeva' bhAvanAmAtrameveti na laukikaM tadabhavanasyaiva loke nAzarUDheH // 493 // paroktaparihAramevAha - ' vAsane' tyAdi, vAsanAhetukaM yacca pUrvapakSavAdinA zokAdi parikIrttitaM yatnataH saugatena tadayuktaM yataH 'citrA' nAnAprakArA zokAdijanakatvena 'sA' vAsanA anantarajJAnakSaNarUpA, na jJAnakSa jyAtmake tattve vAsa nAhetukatAnirAsaH // 68 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SALASALAMARREARSARALA Nazca sarveSAM ghaTAdAvaviziSTa itybhipraayH|| 494 // anibandhanatve doSamAha-sade'tyAdinA-sadA bhAvetarApattizcittavAsanAyAM, doSAntaramAha-ekabhAvAca 'vastunaH' ghaTamaulyAdeH, 'tadbhAve' zokAdinimittacitrajJAnavAsanAbhAve 'atiprasaGgAdi' viparyayAnekasvabhAvatvAdi niyamAt saMprasajyate ityapakarNyametat // 495 // na mAnaM mAnameveti, sarvathA'nizcayazca yH| ukto na yujyate so'pi, ydekaantnibndhnH|| 496 // mAnaM tana mAnameveti, pratyakSaM laiGgikaM nat / tattaccenmAnameveti, syAttadbhAvAdRte katham ? // 497 // / na svasattvaM parAsattvaM, tadasattvavirodhataH / khasattvAsattvavanyAyAnna ca nAstyeva tatra tat // 498 // parikalpitametaccenna vitthaM tattvato na tat / tataH ka iha doSazcenna tu tadbhAvasaGgatiH // 499 // anekAntata evAtaH, samyagmAnavyavasthiteH / syAdvAdino niyogena, yujyate nizcayaH param // 500 // __ doSAntaraparihAramAha-'na mAna'mityAdinA-na mAnaM mAnamevetyabhisaMdhAya sarvathA'nizcayaH pUrvapakSavAdinA ukto na yujyate 'so'pi' anizcayaH, kutaH? ityAha-yadekAntanibandhanaH sa iti // 496 // etadeya spaSTayati-'mAna'mityAdi|nA-mAnaM cenmAnamevetyekAntaH, atra doSaH-pratyakSaM laiGgikaM na tu, sarvathA mAnatvAt , tattaccetpratyakSaM pratyakSameva nAnumAnamityAzajhyAha-mAnamevetyekAntena syAt tadbhAvAhate' anumAnamAnatvamantareNa kathaM ?, naiva, pratyakSasya svamAnatvenaiva mAnatvAd anumAnamAnatvena cAmAnatvAditi // 497 // naca svamAnamevetaramAnatvamityAha-'na khasatva'mityAdi, iha MUGUSMALLAHAR Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COM sthAdvAde zAstra hAri0 jainamatAdhikAre // 69 // CAUSERSARALES sarvabhAvAnAmeva na svasattvaM parAsattvaM, kiM tarhi ?, kathaJcidanyat , kutaH? ityAha-'tadasattvavirodhataH' abhinnanimittatve sattvasyaivAsattvavirodhAt, nAstyeva tatra sattvamityAha-svasattvAsattvavad, yathA svasattvAsattvaM nAsti svasattvAbhAvaprasaGgAt, mAnasaMsAevaM nyAyAt naca nAstyeva tatra-svasattve 'tat parAsattvaM, tatsattvaprasaGgAt , evaM hi tanna bhavatyevetivadvirodhi sattvaM rimuktatAsyAditi // 498 // atraivAkSepaparihArAvAha-parikalpite'tyAdinA, parikalpitametaccettatra parAsattvam , atrottaraM-na tvitthaM nekAntaH tattvato, na tat tatra parAsattvaM, tataH ka iha doSazcet yadi na tatra parAsattvam , atrottaraM-na tu tadbhAvasaGgatiH' prbhaavsnggtirityrthH|| 499 // svapakSe nigamayati-'anekAntataH'ityAdinA-anekAntata eva 'ata:' asmAtkAraNAt samyagmAnavyavasthiteH, tadatadAtmakatvena, syAdvAdino 'niyogena' niyamenaiva yujyate nizcayaH, paraM nAnyasya, uktavattannibandha nAbhAvAditi // 500 // sAmpratamAtmanaH kRtaarthtaamaah6| etena sarvameveti, yaduktaM tannirAkRtam / ziSyavyutpattaye kiJcittathA'pyaparamucyate // 501 // saMsArI cetsa eveti, kathaM muktasya saMbhavaH ? / mukto'pi cetsa eveti, vyapadezo'nibandhanaH // 502 // 18 saMsArAdvipramukto yanmukta ityabhidhIyate / naitattasyaiva tadbhAvamantareNopapadyate // 503 // 'etene 'tyAdi, 'etena' anantaroditena syAdvAdasAdhanena sarvameveti yaduktaM pUrvapakSavAdinA tannirAkRtaM, tulyayogakSema // 69 // tvAt , ziSyavyutpattaye, vyutpattyartha, 'kizcit' lezatastathA'pyaparamucyate, syAdvAdasaGgatameva // 501 // etadevAha-saMsA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454054*USHUSHARUSHA rI cetyAdinA-saMsArI cetsa eveti-saMsAryevaikAntena, atrottaraM-kathaM muktasya saMbhavaH?, abIjatvAditi bhAvaH, mukto'pi cetsa eveti-mukta evaikAntena, atrottaraM-vyapadezo'nibandhanaH, mukta iti, nimittAyogAt // 502 // etadeva spaSTayati'saMsArAdityAdinA-saMsArAdvipramukto 'yat' yasmAnyAyena mukta ityabhidhIyate, laukikameva tat, kimityAha-na 'etat' itthambhUtaM muktatvaM 'tasyaiva' saMsAriNaH 'tadbhAvamantareNa muktabhAvavyatirekeNopapadyate, abIjatvAditi // 503 // yadi nAmaivaM tataH kimityAhatasyaiva ca tathAbhAve, tannivRttItarAtmakam / dravyaparyAyavadvastu, balAdeva prasiddhyati // 504 // lajjate bAlyacaritairbAla eva na cApi yat / yuvA na lajjate cAnyastairAyatyaiva ceSTate // 505 // yuvaiva na ca vRddho'pi, nAnyArthaM ceSTanaM ca tat / anvayAdimayaM vastu, tadabhAvo'nyathA bhavet // 506 // 8 anvayo vyatirekazca, dravyaparyAyasajJitau / anyo'nyavyAptito bhedAbhedavRttyaiva vastu tau // 507 // nAnyo'nyavyAptirekAntabhede'bhede ca yujyate / atiprasaGgAdaikyAcca, zabdArthAnupapattitaH // 508 // hai anyo'nyamiti yadiM, vyAptizcAha viparyayam / bhedAbhede dvayostasmAdanyo'nyavyAptisaMbhavaH // 509 // hU~ evaM nyAyAviruddhe'smin , virodhodbhAvanaM nRNAm / vyasanaM vA(dhI)jaDatvaM vA, prakAzayati kevalam 50 AAAAAAA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 jainamatAdhikAre nyAyAt khallu virodho yaH, sa virodha ihocyate / yadvadekAntabhedAdau, tayorevAprasiddhitaH // 511 // dravyaparyAmRdravyaM yanna piNDAdi, dharmAntaravivarjitam / yadvA tena vinirmuktaM, kevalaM gamyate kvacit // 512 // 18 yayo bhedAmedau tato'sat tat tathA nyAyAdekaM cobhayasiddhitaH / anyatrAto virodhastadabhAvApattilakSaNaH // 513 // | 'tasyaive'tyAdi, 'tasyaiva ca' saMsAriNaH 'tathAbhAve' muktabhAve 'tannivRttItarAtmaka' nivRttyanivRttisvabhAvaM, dravyaparyAyavadvastu syAdvAdanItyA balAdeva prasiddhyati, tasyaiva tathAbhavanAditi // 504 // etadeva lokAnubhavato'bhidhAtumAha'lajjata' ityAdi, lajjate, 'bAlyacaritaiH' bAlabhAvaceSTitaizcaurakrIDAdibhiH bAla evaikAntena, na cApi 'yat' yasmAt yuvA, kintu paryAyabhedAdanyo'pi, na lajjate ca anyaH, ekAntabhinnasantAnAntaro yuvA 'teH' bAlyacaritaiH, anyo, nAnyo|'pi, tathA 'Ayatyaiva' AgAmikAlabhAvivRddhabhAvArtha ca 'ceSTate' arthAdyarjanaM karoti // 505 // nacApyabheda evetyAha'yuvavetyAdi, yuvaiva, naca vRddho'pi sarvathA tatparyAyApanna eva, naca netyAha-'nAnyArthaM na sarvathA'nyanimittaM ceSTanaM ca santAnAntaravRddhavat, yad-yasmAt 'tat tasmAt 'anvayAdimayaM' anvayavyatirekavat vastu, pratItyanyathAnupapatteH, 'tadabhAvaH' vastvabhAvo'nyathA bhavet , sarvathA sadbhAvavirodhAdityuktam // 506 // prakRtameva samarthayannAha-'anvaya' ityAdi, anvayo vyatirekazca etau dvAvapi 'dravyaparyAyasajJitau' dravyAdyabhidhI caitau vA, 'anyo'nyavyAptitaH' itaretarAnubandhena // 7 // | bhedAbhedavRttyaiva jAtyantarAtmikayA vastu, nAnyatheti // 507 // kathamityAha-'nAnyo'nye tyAdi, na anyo'nyanyAptiH Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itaretarAnuvedharUpA ekAntabhede'bhede ca yujyate vastuna iti, kutaH ? ityAha- 'atiprasaGgAt ' ekAntabheve sarvabhAvAnAM vyAdhyApatteH, aikyAccaikAntAbhedo, vAGmAtratvAt, tathA zabdArthAnupapattita iti // 508 // anupapattita iti tAmevA - bhidhAtumAha- 'anyo'nye' tyAdi, anyo'nyamiti 'yat' yasmAdbhedamAha, tathA zabdazaktisvAbhAvyAt, vyAptizcAha viparyayamabhedamityarthaH yasmAdevaM bhedAbhede jAtyantarAtmake 'dvayoH' dravyaparyAyayostasmAdanyo'nyavyAptisaMbhavo, nAnyatheti // 509 // upasaMharati- 'eva' mityAdi, evaM nyAyAviruddhe 'asmin' bhedAbhede virodhodbhAvanaM nRNAmetadviSayaM 'vyasanaM' mAtsaryaM 'dhIjaDatvaM vA' buddhijADyaM vA 'prakAzayati' prakaTIkaroti kevalaM, nAnyatkiJciditi // 510 // kathamityAha - 'nyAyA' dityAdi, nyAyAt khalu virodho 'yaH' tathAbhavanakSaNaH sa virodha ihocyate loke, nAnya iti yadvadekAntabhedAdauekAntabhede'bhede, tayorevAprasiddhitaH, dravyaparyAyayoH // 511 // kathamaprasiddhiH ? ityAha- 'mRdravya mityAdi, mRdravyaM 'yat' yasmAt na piNDAdidharmAntaravivarjitaM dravyamAtrameva kevalaM, gamyate kvaciditi yogaH, yadvA piNDAdidharmAntaraM tena vinirmuktaM mRdravyeNa, kevalamAkAramAtrameva gamyate kvacinnaiva, tathA pratItyabhAvAditi // 512 // yatazcaivamataH kimityAha'tata' ityAdi, 'tataH' tasmAt asattat, 'tat' mRdravyapiNDAdi 'tathA' parasparanirapekSaM 'nyAyAt tathAnanubhavalakSaNAt, 'ekaM ca' ekameva mRdravyapiNDAdItyetadapyasat, kutaH ? ityAha- 'ubhayasiddhita:' tathobhayopalabdheH yata evam 'anyatra ' kevalabhedapakSe'bhedapakSe vA 'ata:' tathA'nupalabdhilakSaNAtkAraNAdvirodhaH, kiMviziSTaH ? ityAha- 'tadbhAvApattilakSaNaH ' dravyaparyAyAbhAvApattilakSaNa iti // 513 // prasaGganirAkaraNArthamAha Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 jainamatAdhikAre bhedAbhede|'navasthAdivAraNaM // 71 // jAtyantarAtmake cAsminnAnavasthAdidUSaNam / niyatatvAdviviktasya, bhedAdezcApyasambhavAt // 514 // nAbhedo bhedarahito, bhedo vA'bhedavarjitaH / kevalo'sti yatastena, kutastatra vikalpanam ? // 515 // yenAkAreNa bhedaH kiM, tenAsAveva ? kiM dvayam ? / asattvAtkevalasyeha, satazca kathitatvataH // 516 // yatazca tatpramANena, gamyate hyubhayAtmakam / ato'pi jAtimAtraM tadanavasthAdikalpanam // 517 // evaM hyubhayadoSAdidoSA api na dUSaNam / samyagjAtyantaratvena, bhedAbhedaprasiddhitaH // 518 // etenaitatpratikSiptaM, yaduktaM pUrvavAdibhiH / vihAyAnubhavaM mohAjAtiyuktyanusAribhiH // 519 // dravyaparyAyayorbhade, naikasyobhayarUpatA / abhede'nyatarasthAnanivRttI cintyatAM katham ? // 520 // yannivRttau na yasyeha, nivRttistattato yataH / bhinnaM niyamato dRSTaM, yathA karkaH kramelakAt // 521 // nivarttate ca paryAyo, na tu dravyaM tato na saH / abhinno dravyato'bhede'nivRttistatvarUpavat // 522 // pratikSiptaM ca yadbhedAbhedapakSo'nya eva hi| bhedAbhedavikalpAbhyAM, hanta ! jAtyantarAtmakaH // 523 // jAtyantarAtmakaM cainaM, doSAste samiyuH katham ? / bhedAbhede ca ye'tyantaM, jAtibhinne vyavasthitAH // 524 // SHOGAGASASUSASTROSAS // 71 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiJcinnivarttate'vazyaM, tasyApyanyattathA na yat / atastadbheda evAtra, nivRttyAdyanyathA katham ? // 525 // tasyeti yogasAmarthyAdbheda eveti bAdhitam / abhinnadezastasyeti, yattadvyApyA tathocyate // 526 // atastadbheda eveti, pratItivimukhaM vacaH / tasyaiva ca tathAbhAvAttannivRttItarAtmakam // 527 // nAnuvRttinivRttibhyAM vinA yadupapadyate / tasyaiva hi tathAbhAvaH, sUkSmabuddhyA vicintyatAm // 528 // tasyaiva tu tathAbhAve, tadeva hi yatastathA / bhavatyato na doSo naH, kazcidapyupapadyate // 529 // itthamAlocanaM cedaM, anvayavyatirekavat / vastunastatsvabhAvatvAttathAbhAvaprasAdhakam // 530 // na ca bhedo'pi bAdhAyai, tasyAnekAntavAdinaH / jAtyantarAtmakaM vastu, nityAnityaM yato matam // 531 // | pratyabhijJAbalAccaitaditthaM samavasIyate / iyaM ca lokasiddhaiva tadevedamiti kSitau // 532 // na yujyate ca sanyAyAdRte tatpariNAmitAm / kAlAdibhedato vastvabhedatazca tathAgateH // 533 // ekAntaikyena nAnA yannAnAtve caikamapyadaH / ataH kathaM nu tadbhAvaH ?, tadetadubhayAtmakam // 534 // tasyaiva tu tathAbhAve, kathaJcidbhedayogataH / pramAturapi tadbhAvAt, yujyate mukhyavRttitaH // 535 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhedAmede'navasthAdivAraNaM ghikAre zAstra. nityekayogato vyaktibhede'pyeSA na saGgatA / tadiheti prasaGgena, tdevedmyogtH|| 536 // hAri0 jainamatA sAdRzyAjJAnato nyAyyA, na vibhramabalAdapi / etadvayAgrahe yuktaM, na ca sAdRzyakalpanam // 537 // na ca bhrAntA'pi sahAdhA'bhAvAdeva kadAcana / yogipratyayastadbhAve, pramANaM nAsti kiJcana // 538 // dinAnA yogI vijAnAtyanAnA netyatra na prmaa| dezanAyA vineyAnaguNyenApi prvRttitH|| 539 // // 72 // yA ca lUnapunarjAtanakhakezatRNAdiSu / iyaM saMlakSyate sA'pi, tadAbhAsA na saiva hi // 540 // pratyakSAbhAsabhAve'pi, nApramANaM yathaiva hi / pratyakSaM tadvadeveyaM, pramANamavagamyatAm // 541 // matijJAnavikalpatvAnna cAniSThiriyaM ytH| etabalAttataH siddhaM, nityAnityAdi vastu naH // 542 // __ 'jAtyantare'tyAdi, jAtyantarAtmake ca 'asmin' bhedAbhede naisargike nAnavasthAdi dUSaNaM, yaducyate paraiH, kathamityAhaniyatatvAt bhedAbhedasya, tathA viviktasyaikAntena bhedAdezcApi-bhedasyAbhedasya ca asambhavAt tatreti // 514 // etadeva spaSTa-| yate-nAbheda' ityAdinA-nAbhedo bhedarahito'tra vastuni bhedo vA'bhedavarjita eva sarvathA-kevalo'sti, yata evaM tena kAraNena kutaH'tatra' jAtyantarAtmake vastuni vikalpamene(naM, kathaM ne)tyatrAha-asattvAtkevalasyeha tasyAbhedasya(bhedasya vA) // 515 // etadevAha-'yenetyAdinA yenAkAreNa bhedaH kiM tena 'asAveva' bhedaeva, kiM 'dvayaM' bhedazcAbhedazca, kathamidaM vikalpamaM netya SSC // 72 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trAha-asattvAtkevalasyeha, bhedasyAbhedasya vA, tathA 'satazca' vidyamAnasya ca bhedAbhedasya jAtyantarAtmakasya kathitatvataH kAraNAnirviSayA vikalpA iti // 516 // upacayamAha-'yatazce'tyAdi, yatazca tat pramANena-pratyakSeNAvagamyate hi 'ubhayAjAtmakaM' anvayavyatirekabhAk , ato'pi jAtimAtraM tadanavasthAdikalpanam bhedAdivirodhAditi // 517 // doSAtidezamAha evaM hI'tyAdinA-evaM yubhayadoSAdidoSA api, ubhayadoSaH-saMzaya ityevamAdayo, na dUSaNaM, kathamityAha-samyagitaretaravyAtyA'tyantajAtyantaratvena bhedAbhedaprasiddhita iti // 518 // yadanenApAkRtaM tadupanyasyati-'etenetyAdinA-etena' anantaroditena 'etat vakSyamANalakSaNaM 'pratikSiptaM' nirAkRtaM yaduktaM 'pUrvavAdibhiH subandhupramukhaiH, kathamuktamityAha-vihA- TU ya' parityajya anubhavamavigAnena pravRttaM mohAt kutarkotthAt 'jAtiyuktyanusAribhiH' vikalpamAtravallabhairiti // 519 // | yaduktaM tadAha-'dravye'tyAdinA-dravyaparyAyayorbhede sati naikasyobhayarUpatA vastunaH, abhede anayorevAnyatarasthAnaM, paryAyasya dravyasya vA nivRttiriti cintyatAM katham ?, ekatvAnnaivetyarthaH // 520 // etadevAha-'yadi'tyAdinA-yannivRttau, sAmAnye, na yasyeha nivRttirvastunaH, 'tat' nivartamAnaM 'tataH' anivartamAnAt 'yataH' yasmAt sthAnaM, nivRttadravyasthAnaM, 'bhinnam' anyat niyamato dRSTaM, tathA pratIteH, nidarzanamAha-yathA 'karkaH' azvavizeSaH 'kramelakAt' uSTrAditi // 521 // prakRtayojanamAha-'nivarttata' ityAdinA-nivarttate 'paryAyaH' piNDAdiH, na tu dravyaM mRdAdi, tato na 'sa' paryAyaH abhinno dravyataH, kintu bhinna eva, yataH abhede sati, kimityAha-anivRttiH, paryAyasyeti gamyate, tatsvarUpavad, viparyayo vA // 522 // etacca yathA pratikSiptaM tathA''ha-'pratItyAdinA-pratikSiptaM cedaM, 'yat' yasmAt bhedAbhedapakSaH uktalakSaNaH anya eva hi, ASAARISUSRAHISHAM zAsa.13 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 jainamatAdhikAre bhedAbhedaikAntani // 73 // kutaH? ityAha-bhedAbhedavikalpAbhyAM hanta jAtyantarAtmakaH, itaretaragarbha ityarthaH // 523 // yadi nAmaivaM tataH kimi-16 tyAha-jAtyantarAtmakaM cainaM-bhedAbhedavikalpaM doSAH 'te' ekAntAnivRttyAdayaH 'samiyuH AgaccheyuH kathaM?, naiva, kibhUtA doSAH? ityAha-bhedAbhede ca ye 'atyantaM' sarvathA jAtibhinne vyavasthitAH, nAnyadoSAH anysyetyrthH|| 524 // atrAha-kizcidi'tyAdi, kizcid yathA nivartate'vazyaM tasyApi vastunaH, anyadvA tathA na, na nivarttate, 'ataH' asmAt nivartamAnAnnivartamAnabhAvAt tadbheda evAtra, itthaM caitadaGgIkarttavyaM, nivRttiranivRttizcetyetadanyathA kathaM ?, naivetyabhiprAyaH // 525 // atrottaram-'tasye'tyAdi, tasyeti nivartata iti 'yogasAmarthyAt' sambandhasAmarthyAt bheda eveti paravacanam , atastadbheda evetyetadvAdhitaM, kathamityAha-abhinnadeza ityupalakSaNam , abhinnadezakAlasvabhAvastasyeti, 'yat' yasmAt tad vyApyA hetubhUtaM tathocyate-tasya nivartata ityevamabhidhIyate // 526 // nigamayannAha-'ata' ityAdi, atastaddeda eveti etat paroditaM pratItivimukhaM vacaH, kutaH? ityAha-tasyaiva hi tathAbhAvAt , kAraNAt, tannivRttItarAtmakaM yata iti | // 527 // itthaM caitadaGgIkRtyamityAha-'nAnuvRttI'tyAdinA-na anuvRttinivRttibhyAM pratyakSasiddhAbhyAM vinA yad 'upapadyate' samyagghaTate, kaH ? ityAha-tasyaiva hi tathAbhAvo vastuna iti, sUkSmabuddhyA vicintyatAmetaditi // 528 // upasaMharannAha'tasyaivetyAdi, tasyaiva tu tathAbhAve siddhe sati tadeva hi yatastathA bhavati, kAraNameva kAryarUpatayA, ato na doSo 'na: asmAkaM kazcidapyupapadyata iti / etaduktaM bhavati-kathaJcidanivartamAnAbhinnasvabhAvaM sannivarttate, tathA nivartamAnAbhinnasvabhAvaM ca kathaJcidavatiSThate iti, pratItisiddhametaditi // 529 // kiJca-'itthamityAdi, itthamAlocanaM cedaM svapratItisiddha, Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %40SOSASSASSUOSIUS kimityAha-'anvayavyatirekavat nivRttyanivRttyAtmakaM, vastunastatsvabhAvatvAtkAraNAt, kimityAha-tathAbhAvaprasA-- dhaka, tasyaiva tathAbhAve prmaannmityrthH||530|| kiJca-'na cetyAdi, na ca bhedo'pi bAdhAyai-paramArthato bAdhAnimittaM, 'tasya' nivartamAnasyetareNa, kasyetyAha-'anekAntavAdinaH' syAdvAdinaH, kutaH? ityAha-jAtyantarAtmakaM vastu-sad, itaretarAnuvedhAt , nityAnityaM yato mataM, na nityamevAnityameveti vA // 531 // etatsamarthayannAha-pratyabhijJetyAdi, pratya|bhijJAbalAcca 'etat vastutattvamitthaM samavasIyate nityAnityamiti, iyaM ca loke siddhaiva pratyabhijJA, tadevedamiti, kSitA| vitthaMsvarUpeti // 532 // na ceyaM nyAyAntarAnusAriNItyabhidhAtumAha-'na yujyata' ityAdi, na yujyate ca sannyAyAdiyaMpratyabhijJA, Rte tatpariNAmitA, kathamityAha-kAlAdibhedataH kAladharmabhedAt vastvabhedatazca kAraNAt 'tathAgateH' tadeveti kaalaadibhedv(d)stvbhedpricchitteH||53|| etadeva bhAvayati-'ekAntaikya' ityAdi, ekAntaikye pUrvAparayona nAnA yat , kathaJcidapi, nAnAtve ca sarvathA ekamapyado, neti vartate, ataH kathaM nu tadbhAvaH' tadevedamiti pratyabhijJAbhAvaH ?, asti cAyaM, tatastadetad 'ubhayAtmaka' nivRttyanivRttyAtmakaM vastviti // 534 // svapakSe tasyAbhAvamAha-tasye'tyAdinA-tasyaiva tu tathAbhAve, vastunaH kathaJcidbhedayogataH kAraNAt , pramAturapi tadbhAvAt' pariNAmabhAvAt yujyate mukhyavR ttitaH, yathokkA pratyabhijJA // 535 // anyastvanyathA'bhyupagamyate tathA na yujyata ityAha nityaike'tyAdinA-'nityaihai kayogato' nityaikasAmAnyato yogena vyatibhede'pi gRhyamANe tadAdhAre eSA na saGgatA, pratyabhijJA, kutaH? ityAha-tadi-bU hetiprasaGgena' tat nityamiha vyaktAviti prApteH, tdevedmyogtH|| 536 // anvayAdhyAsanena ca sAdRzyanibandhaneyami MOSLASHASHASHA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 jainamatA dhikAre // 74 // tyAha- 'sAdRzye 'tyAdi, sAdRzyAjJAnataH kAraNAt nyAyyA, na 'vibhramabalAdapi bhrAntisAmarthyenApi hetuM samarthayati'etadvayAgrAhe' sadRzadvayAgrahaNe kSaNikajJAne na yuktaM, na ca sAdRzyakalpanam atiprasaGgAditi // 537 // na ceyamaviSayatvena bhrAntetyAha- 'nace' tyAdinA - na ca bhrAntA'pyeSA, svarUpata eva, sadvAdhA'bhAvakAraNAt, kadAcana, nAtra akezeSu kezapratyayasyeva satI bAdhA, parAbhiprAyamAzaGkya pariharati- 'yogipratyayastadbhAve' iti, yogipratyayasya tadvAdhAbhAve, pratyabhijJAnaM prati, kimityAha-pramANaM nAsti kiJcana, zraddhAM vihAya // 538 // etadeva prakaTayati- 'nAnA yogI' tyAdi, nAnA yogI vijAnAti svapratyakSeNaiva, 'anAnA neti na punarekamityatra na pramA, 'sarvaM kSaNika' miti dezanA prametyatrAha'dezanAyA' uktalakSaNAyA 'vineyAnuguNyenApi zrotranugrahArthamRte'pyarthaM tathA pravRttitaH, brAhmaNabhAryAmRtadezanAvat na prameti // 539 // pratyabhijJAnAbhAsAyA asyA bhedamAha - 'yA cetyAdinA - yA ca lUnapunarjA tanakhakezatRNAdiSvartheSu bhinne dhveva iyaM saMlakSyate, pratyabhijJA, sA'pi 'tadAbhAsA' samyakpratyabhijJAbhAsA, na 'saiva hi samyakpratyabhijJaiva // 540 // na ca tathA'pi sapratipakSatvAddRSTetyetadAha-'pratyakSe' tyAdinA - pratyakSAbhAsabhAve sati nApramANaM yathaiva hi loke pratyakSaM, tadvadeva 'iyaM' pratyabhijJA pramANamavagamyatAM, tadvilakSaNeti // 541 // na ceyaM na tantramityatrAha - 'matI'tyAdinA - ' matijJAnavikalpatvAda' vAsanAdhAraNAphalatvena na cAniSTiH 'iyaM' pratyabhijJA jainAnAM yataH, 'etadbalAt' pratyabhijJAbalAt tataH 'siddha' pratiSThitaM nityAnityAdi, AdizabdAtsadasadrUpAdigrahaH, vastu 'naH' asmAkamiti // 542 // vArttAntaramAha - 'anye tvityAdinA - bhedAbhedaikAntanirAsaH // 74 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anye tvadvaitamicchanti, sadbrahmAdivyapekSayA / sato yadbhedakaM nAnyattacca tanmAtrameva hi // 543 // hai yathA vizuddhamAkAzaM, timiropapluto janaH / saGkIrNamiva mAtrAbhirbhinnAbhirabhimanyate // 544 // tathedamamalaM brahma nirvikalpamavidyayA / kaluSatvamivApannaM, bhedarUpaM prakAzate // 545 // atrApyevaM vadantyanye, avidyA na sataH pRthak / taca tanmAtrameveti, bhedAbhAso'nibandhanaH // 546 // saivAthAbhedarUpA'pi, bhedAbhAsanibandhanam / pramANamantareNaitadavagantuM na zakyate // 547 // || bhAve'pi ca pramANasya, prameyavyatirekataH / nanu nAdvaitameveti, tadabhAve'pramANakam // 548 // vidyA'vidyAdibhedAcca, khatantreNaiva bAdhyate / tatsaMzayAdiyogAcca, pratItyA ca vicintyatAm // 549 // anye vyAkhyAnayantyevaM, samabhAvaprasiddhaye / advaitadezanA zAstre, nirdiSTA natu tttvtH|| 550 // na caitadvAdhyate yuktyA, sacchAstrAdivyavasthiteH / saMsAramokSabhAvAcca, tadarthaM yatnasiddhitaH // 551 // anyathA tattvato'dvaite, hanta ! saMsAramokSayoH / sarvAnuSThAnavaiyarthyamaniSTaM saMprasajyate // 552 // anye tu advaitamicchanti, dvAbhyAmitaM dvItaM dvIte bhavaM dvaitaM na dvaitamadvaitaM, kathamicchanti ? ityAha-sadbrahmAdivyapekSayA, RRRRRRRAAArt Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 jainamatAdhikAre // 75 // SONGRECRUCAME R sadbrahma puruSabrahma jalabrahmetyAdi, sadbrahmAdhikRtyAha-sato yat bhedakaM nAnyat , yena satsadantarAdviziSyate iti, nanvasti advaitanIlAdItyAha-taca tanmAtrameva hi, na nIlAdi bhAvato'nyad, asattvaprasaGgAditi sanmAnaM tattvaM, nIlAdibhedazca bhrAnta nirAsa: iti // 543 // tadAha-'yathe'tyAdinA-yathA vizuddhamAkAzam-asaGkIrNa kenacit , timiropapluto janaH svadoSasAmarthyena saGkIrNamiva 'mAnAbhiH' kezamakSikAdirUpAbhiH bhinnAbhirabhimanyate, upaplavAnizcinoti // 544 // dAntikayojanA|mAha 'tathe'tyAdinA-tathedam 'amalam' atyantazuddhaM 'brahma' sallakSaNaM nirvikalpaM niravayavam 'avidyayA' dvaitAbhyA(dhyA)sarUpayA kaluSatvamivApannaM nIlAdirUpeNa bhedarUpaM prakAzate, ekarUpamapi saditi // 545 // vArttAntarAbhidhitsayA''ha'atrApI' tyAdi, 'atrApi advaitapakSe 'anye vAdinaH vadantyevaM, kathamityAha-'avidyA' uktalakSaNA na 'sata': sanmA trAt 'pRthak anyaiva, 'taca' sat 'tanmAtrameva' sanmAtrameva 'iti' evaM bhedAbhAsaH nIlAdirUpaH 'anibandhanaH' janaTU kaviSayAbhAvAdakAraNa evetyarthaH // 546 // paroktiparihArAyAha-save'tyAdinA-'saiva' avidyA eva athaivaM manyase abhe-18 darUpA'pi sanmAtratayA 'bhedAbhAsanibandhanam' avidyamAnanIlAdipratibhAsakAraNam , etadAzaGkayAha-pramANamantareNa asyArthasya nizcAyakam , "etat anyathAbhUte janakaviSaye'nyathA pratibhAsanamiti avagantuM na zakyate, yuktyA yat tat dAsyAdityabhiprAyaH // 547 // doSAntarAbhidhitsayA''ha-'bhAve'pI' tyAdi, bhAve(pi ) ca pramANasya yathoktanizcayakartuH|| prameyavyatirekataH, anyathA tattathA'yogAt, nanu nAdvaitameveti, pramANaprameyAdvaitAt, tadabhAve'pramANakaM, prmaannaa-8||75|| bhAve, advaitamiti // 548 // doSAntarAbhidhitsayA''ha-'vidyetyAdi, vidyA'vidyAdibhedAcca, AdizabdAtpramANaprameya Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AUGAISROSSRSRSRSRSRS bhAvagrahaH, svatantreNaiva vAdhyate tadetat sadadvaitaM, 'tatsaMzayAdiyogAca' tadadvaitasaMzayanirNayaviparyayabhAvAcca pratItyA ca vicintyatAm , advaitaM bAdhyata iti // 549 // vArttAntarAbhidhitsayA''ha-'anya'ityAdi, anye vyAkhyAnayantyevaM jainAdayo, yaduta samabhAvaprasiddhaye mumukSUNAM sarveSu advaitadezanA 'zAstre' zrAvakaprajJapte vede nirdiSTaM, natu tttvto'dvaitmevetybhipraayH|| 550 // 'nacaita'dityAdi, na ca etat vyAkhyAnaM bAdhyate yuktyA, kutaH? ityatrAha-'sacchAstrAdivyavasthiteH' sacchAstrAdi-pramANAdivyavasthAnAt , vyavasthitizca saMsAramokSasadbhAvAt evaM vyAkhyAto, mokSArtha yatnasiddhitastatsAphalyena // 551 // vipakSe bAdhAmAha-'anyathetyAdinA-anyathA tattvato'dvaite sati, kayoH ityAha-hanta saMsAramokSayoreva, kimityAha-sarvAnuSThAnavaiyarthya, phalAbhAvena, aniSTaM saMprasajyate yamAdividhAnAdIti // 552||anye punarvadantyevaM, mokSa eva na vidyate / upAyAbhAvataH kiM vA, na sadA sarvadehinAm ? // 553 // karmAdipariNatyAdisApekSo yadyasau ttH| anAdimattvAtkarmAdipariNatyAdi kiM tathA? // 554 // | tasyaiva citrarUpatvAttattatheti na yujyate / utkRSTA yA sthitistasya, yajjAtA'nekazaH kila // 555 // 16 atrApi varNayantyanye, vidyate darzanAdikaH / upAyo mokSatattvasya, paraH sarvajJabhASitaH // 556 // darzanaM muktibIjaM ca, samyaktvaM tattvavedanam / duHkhAntakRtsukhArambhaH, paryAyAstasya kiirtitaaH||557 // anAdibhavyabhAvasya, ttsvbhaavtvyogtH| utkRSTAdyAvatItAsu, tathA karmasthitiSvalam // 558 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSasiddhiH hAri0 zAstra. tadarzanamavApnoti, karmagranthi sudAruNam / nirbhidya zubhabhAvena, kadAcit kazcideva hi // 559 // sati cAsminnasau dhanyaH, smygdrshnsNyutH| tattvazraddhAnapUtAtmA, ramate na bhavodadhau // 560 // jainamatAdhikAre sa pazyatyasya yadrUpaM, bhAvato buddhicakSuSA / samyakzAstrAnusAreNa, rUpaM naSTArikSogavat // 561 // tadRSTvA cintayatyevaM, prazAntenAntarAtmanA / bhAvagarbha yathAbhAvaM, paraM sNvegmaashritH|| 562 // janmamRtyujarAvyAdhirogazokAyupadrutaH / klezAya kevalaM puMsAM, aho ! bhImo bhavodadhiH // 563 // sukhAya tu paraM mokSo, jnmaadikleshvrjitH| bhavyazakkyA vinirmukto, vyAvAdhAvarjitaH sadA // 564 // heturbhavasya hiMsAdirduHkhAdyanvayadarzanAt / mukteH punarahiMsAdiyA'vAdhAvinivRttitaH // 565 // buddhavaM bhavanairguNyaM, muktezca guNarUpatAm / tadarthaM ceSTate nityaM, vizuddhAtmA yathA''gamam // 566 // 4. duSkaraM kSudrasattvAnAmanuSThAnaM karotyasau / muktau dRDhAnurAgatvAt , kAmIva vanitAntare // 567 // | upAdeyavizeSasya, na yatsamyak prasAdhanam / dunoti ceto'nuSThAnaM, tadbhAvapratibandhataH // 568 // |tatazca duSkaraM tanna, samyagAlocyate yadA / ato'nyaduSkaraM nyAyAddheyavastuprasAdhakam // 569 // *USASISARUSSARDASHX // 76 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |vyAdhigrasto yathA''rogyalezamAkhAdayan budhaH / kaSTe'pyupakrame dhIraH, samyak prItyA pravarttate // 570 // saMsAravyAdhinA grastastadvajjJeyo narottamaH / zamArogyalavaM prApya, bhAvatastadupakrame // 571 // pravarttamAna evaM ca, yathAzakti sthirAzayaH / zuddhaM cAritramAsAdya, kevalaM labhate kramAt // 572 // / tataH sa sarvavid bhUtvA, bhvopgraahikrmnnH| jJAnayogAt kSayaM kRtvA, mokSamApnoti zAzvatam // 573 // 3 jJAnayogastapaH zuddhamityAdi yadudIritam / aidamparyeNa bhAvArthastasyAyamabhidhIyate // 574 // jJAnayogasya yogIndraiH, parA kASThA prakIrtitA / zailezIsaJjitaM sthairya, tato muktirasaMzayam // 575 // hai dharmastaccAtmadharmatvAnmuktidaH zuddhisAdhanAt / akSayo'pratipAtitvAtsadA muktau tathAsthiteH // 576 // cAritrapariNAmasya, nivRttirna ca srvthaa| siddha ukto yataH zAstre, na caritrI na cetaraH // 577 // na cAvasthAnivRttyeha, nivRttistasya yujyate / samayAtikrame yadatsiddhabhAvazca tatra vai // 578 // |jJAnayogAdato muktiriti samyag vyavasthitam / tatrAntarAnurodhena, gItaM cetthaM na doSakRt // 579 // vArttAntaramAha-'anya' ityAdinA-anye punarnAstikamAyA vadantyevaM-yaduta mokSa eva paramArthato na vidyate, katha MSROCUSTOMSAKASONGS* Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 jainamatA dhikAre // 77 // mityAha - upAyAbhAvataH kAraNAt, satyupAye kiM vA na 'sadA' sarvakAlameva upAyaH sarvadehinAmeveti ? // 553 // prastutavAdyeva parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati- 'karmmAdI tyAdinA - karmAdeH, AdizabdAtpradhAnAdigrahaH, pariNatyAdisApekSa iti, AdizabdAdvivarttagrahaH, 'yat' yasmA ( yadi - ce) dupAyastataH anAdisattvAttatkarmAdeH uktalakSaNasya 'pariNatyAdi uktalakSaNameva kiM tathA ?, kAdAcitka hetvantarAbhAvAditi // 554 // etadeva spaSTayati 'tasyaive' tyAdinA |- 'tasyaiva' karmAdezcitrasvabhAvaH ( tataH ) 'tat' pariNatyAdi 'tathA' kAdAcitkamiti, etanna yujyate nItyA, kutaH ? ityAha- 'utkRSTA' yA sthitirutkRSTA granthayavAptirUpA ca 'tasya' karmAdeH 'yat' yasmAt jAtA 'anekazaH' bahuzaH, | kiletyAptavacanametaditi // 555 // vArttAntarAbhidhitsayA''ha - 'atrApI' tyAdi, 'atrApi' mokSAbhAvavAde varNayanti 'anye' mokSavAdino jainAH, vidyate 'darzanAdikaH' darzanajJAnacAritrarUpaH 'upAya' prAptihetuH kasyetyAhamokSatattvasya adhikRtasya, kimbhUtaH ? - paraH sarvajJabhASito nAnyabhASito'bhASito vA // 556 // kimidaM darzanamityAha - ''darzana' mityAdi, 'darzanaM' samyagdarzanaM, muktibIjaM ca tadeva, tathA samyaktvaM tadeva tattvavedanaM, zraddhAnamAzritya duHkhAntakRt granthibhedAt sukhArambho'ta eva paryAyAstasya kIrttitA yata iti // 557 // kiM vA - "na sadA sarvadehinA" miti yaduktamatrAha- 'anAdI' tyAdi, anAdibhavyabhAvasya tatra jIvasambandhinaH tatsvabhAvatvayogataH, prakRtivaicitryeNa, kimityAha - 'utkRSTAdyAsu' utkRSTagranthyavAptirUpAsvatItAsu, tathA karmasthitiSvalaM, tena tena dravyaliGgAdyavAptiprakAreNa // 558 // kimityAha - ' taddarzana' mityAdi, 'taddarzanaM' samyagdarzanamavApnoti, kathamityAha - 'karmagranthi ' mohanIyadalaM mokSopAyaH // 77 // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sudAruNaM raudraM nirbhidya 'zubhabhAvena' apUrvakaraNAdinA 'kadAcit kasmiMzcideva kAle kazcideva hi sattvaH, tathAvidhabhavyabhAvatve hetvantarAditi // 559 // tataH kimityAha-'satI'tyAdi, sati cAsmin samyagdarzanasaMyuktaH san pracalitakliSTakarmA tattvazraddhAnapUtAtmA, tena pavitrIkRtaH, kimityAha-ramate na "bhavodadhau' saMsArasamudre // 56 // aramaNakAraNamAha-'sa pazyatI tyAdinA-sa pazyati 'asya' bhavodadheH 'yadpaM janmAdi 'bhAvataH' paramArthena 'vuddhidacakSuSA' matilocanena, kathamityAha-'samyaka zAstrAnusAreNa' sadAgamanItyA, rUpaM naSTAkSirogavat // 561 // karmadoSA-16 pagame tadraSTA yatkaroti tadAha-'ta'dityAdinA-tad dRSTvA, bhavodadhirUpaM, cintayatyevaM-vakSyamANaM prazAntanAntarAtmanA, krodhAdyanAkulena, kathamityAha-'bhAvagarbha' upayogasAraM 'yathAbhAvaM' yathApadArtha, na viparyayeNa, paraM 'saMvegaM mokSAptibIjabhUtam 'AzritaH pratipannaH sanniti // 562 // yaccintayati tadAha-'janme' tyAdinA-janmamRtyujarAvyAdhirogazokAgrupadrutaH, atra vyAdhiH-kSayAdiH, rogo jvarAdiH, klezAya kevalaM puMsAmaho ! bhImo bhavodadhiH, klezo-duHkhaM, puMsAmiti prANyupalakSaNam // 563 // tathA- 'sukhAya tvi' tyAdinA-sukhAya tu paraM mokSaH, prANinAM, janmAdikkezavarjita itikRtvA, bhavyazaktyA vinirmuktaH, kAryAbhAvena, vyAbAdhAvarjitaH sadA, autsukyAbhAvAt // 564 // tathA 'hetu' rityAdinAhetuH "bhavasya saMsArasya 'hiMsAdiH' hiMsA'nRtamithyAtvakrodhAdiH, kutaH? ityAha-duHkhAdyanvayadarzanAt, bhavasaMsaraNe vitathA'bhinivezAdhupalambhAt , mukteH punarahiMsAdihetuH, ahiMsAsamyaktvakSAntyAdiH, kuta ityAha-vyAbAdhAvinivRttittaH, ahiMsAdyanvayAdeva muktarityarthaH // 565 // buddhavaM-vijJAya samyacintayA 'bhavanairguNyaM' saMsAranirguNattvaM Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra 0 hAri0 jaina matA dhikAre 11 12 11 muktezca guNarUpatAmekAntena, 'tadarthaM' muktyarthaM ceSTate nityaM sarvatra tatphalArambhitvAt, vizuddhAtmA, pAparahitaH yathA''garma, yathaivAgamo vyavasthitaH zaktyAdyapekSayA tathaiva veSTata ityarthaH // 566 // 'duSkara' mityAdi, duSkaraM 'kSudrasattvAnAM' saMsArAbhinandinAmaparamArthadarzinAmanuSThAnaM karotyasau, ahiMsAdipAlanAya parISahAdijayarUpaM, kimityAha-muktau dRDhAnurAgatvAt, pAramArthikAbhilASabhAvAd, anyathA tatprasiddheH, dhyanidarzanamAha - kAmIva vanitAntare, ayaM hi tadanuraktasta| dAptaye pravarttamAno na zItAdi gaNayatItyetAvatA nidarzanaM, kSudrasattvAnAmidaM duSkaraM tattvata iti // 567 // etadAha'upAdeye' tyAdinA - upAdeyavizeSasya cintAmaNiratnAdeH, tathaivAgatasyArthitAyAM satyAM kimityAha-na 'yat' yasmAt 'samyak prasAdhanaM ' tatprAptyavyabhicAri 'dunoti' upatApayati 'cetaH' antaHkaraNam 'anuSThAnaM' gamanAdi, kutaH ? ityAha'tadbhAvapratibandhataH' tasmin - upAdeyavizeSe bhAvapratibandhenAntarAhAdabhAvAditi // 568 // cittapIDA'bhAve ca na duSkaratA ityAha- 'tata'tyAdi, tatazca duSkaraM tanna, tadviSayanuSThAnaM samyagAlocyate yadA, anarthatyAgArthAptidvAreNa, api svataH 'anyat' viparItamanuSThAnaM duHkhadaM duSkaraM 'nyAyAt' nyAyena, kiMbhUtamityAha - heyavastuprasAdhanaM (kaM), tadAtve ( sundaratve'pi ) AyatyAmasundaratvAditi bhAvaH // 569 // etadeva samarthayati - 'vyAdhI' tyAdinA - 'vyAdhigrastaH' vyAdhyabhibhUtaH yathA''rogyalezaM kutazcidupakramAt 'AkhAdayan' anubhavan, hitAhitajJaH kimityAha - kaSTe'pyupakrame - niHzeSavyAdhighAtasamarthe 'dhIraH' sAttvikaH samyak prItyA pravarttate, tathA bhavyatayA''rogyakAmatvAt // 570 // atra dArzantikayojanAmAha'saMsAre 'tyAdinA - saMsAravyAdhinA grastaH, janmAdirUpeNa, tadvat jJeyo 'narottamaH' AsannabhavaH, zamArogyalavaM prApya mokSopAyaH // 78 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zA. sa. 14 kathazcidbhAvataH 'tadupakrame' saMsAravyAbhyupakrame pravarttata iti // 571 // ' pravarttamAne 'tyAdi, pravarttamAna 'evaM ca' uktena prakAreNa yathAzakti sthirAzayaH, kuzalamArge, zuddhaM cAritramAsAdya, kliSTakarmavigamena, kevalaM labhate 'kramAt ' kSapakazreNi. krameNa // 572 // 'tata' ityAdi, 'tataH' kevalalAbhAt 'saH' bhagavAn sarvavid bhUtvA, svakAlenaiva, 'bhavopagrAhikarmaNaH' sAtavedanIyAdeH 'jJAnayogAt' vakSyamANarUpAt 'kSayam' AtmanaH pRthagbhAvamApAdya 'mokSamApnoti' apavargamAsAdayati 'zAzvataM ' nityaM, punaranutpatteH // 573 // 'jJAnayoga' ityAdi, jJAnayogastapaH zuddhaM, sarvathA zreSThamityAdi, yadudIritaM pUrvamupanyAsagranthe, 'aidaMparyeNa' ekavAkyatayA 'bhAvArtha:' garbharUpaH 'tasya' udIritasyAyamabhidhIyate sAmpratamiti // 574 // - 'jJAne 'tyAdi, jJAnayogasya zuddhatayoktalakSaNasya 'yogIndraiH' tIrthakaraiH 'parA kASThA' utkRSTA koTiH 'prakIrttitA' pratipAditA 'zailezI saJjJitaM paramayoganirodhalakSaNAbhidhAnaM 'sthairya' paramazubhayatnarUpaM, 'tataH' sthairyAt muktirasaMzayaM, hrasvapaJcAkSarodbhiraNamAtreNa kAlena // 575 // idaM ca dharma ityetadAha-'dharma' ityAdinA - dharmastacca sthairya, kutaH ityAha'AtmadharmatvAt' AtmasvabhAvatvAt, muktido'sau 'zuddhisAdhanAt' paramazuddhikAraNatvena, 'akSaya:' zAzvataH, apratipAtitvAt kAraNAditi, apratipAtitvaM ca sadA 'muktI' mokSe 'tathAsthite:' sthairyeNaiva bhavanAt, na caitadanArSam // 576 // yata Aha- ' cAritre' tyAdinA - cAritrapariNAmasya viziSTasya zailezyavasthAbhAvinaH nivRttirna ca sarvathA, kintu kathaJcitkarmApagamanasvabhAvatvena, kathametadevamityAha - siddha ukto yataH 'zAstre' pravacane prajJApanAdau na caritrI na cetaraH, 'nocarittI noacarittI'ti vacanaprAmANyAt // 577 // ihaivAkSepaparihArAvAha 'nace' tyAdinA, na cAvasthA nivRttyeha, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSS * zAstra hAri0 jainamatAdhikAre // 79 // karmApagamasvabhAvalakSaNayA, nivRttistasya yujyate, tathAvidhasthairyapariNAmasya / nidarzanamAha-samayAtikrame yadvada-yathA siddhasya mokSopAyaH prathamasamayAtikrAntau siddhabhAvazca tatra vai, siddha eva, na siddhatvanivRttistathAbhAvatvAditi // 578 // idAnIM nigama-18 sarvajJavAde yati-'jJAne'tyAdinA-jJAnayogAt 'ataH' asmAtkAraNAt muktiH 'iti' etatsamyag vyavasthitamuktavat , tantrAntarA-18 pUrvapakSaH nurodhena vedAntavAdyanusAreNa gItaM cetthaM na doSakRt , pratItArthAvirodhAditi // 579 // vArttAntarAbhidhitsayA''haatrApyabhidadhatyanye, sarvajJo naiva vidyate / tadvAhakapramA'bhAvAditi nyAyAnusAriNaH // 580 // pratyakSeNa pramANena, sarvajJo naiva gRhyate / liGgamapyavinAbhAvi, tena kiJcinna dRzyate // 581 // na cAgamena yadasau, vidhyAdipratipAdakaH / apratyakSatvato naivopamAnenApi gamyate // 582 // nArthApattyA'pi sarvo'rthastaM vinA'pyupapadyate / pramANapaJcakAvRttestatrAbhAvapramANatA // 583 // dharmAdharmavyavasthA tu, vedAkhyAdAgamAtkila / apauruSeyo'sau yasmAddhetudoSavivarjitaH // 584 // Aha cAlokavadvede, sarvasAdhAraNe sati / dharmAdharmaparijJAtA, kimarthaM kalpyate naraH ? // 585 // issttaapuurtaadibhedo'smaatsrvlokprtisstthitH| vyavahAraprasiddhyaiva, yathaiva divasAdayaH // 586 // RtvigbhirmatrasaMskArairbrAhmaNAnAM samakSataH / antarvedyAM tu yadattamiSTaM tadabhidhIyate // 587 // // 79 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R 15 vApIkUpataDAgAni, devatAyatanAni ca / annapradAnamityetatpUrtamityabhidhIyate // 588 // ato'pi zuklaM yadRttaM, nirIhasya mhaatmnH| dhyAnAdi mokSaphaladaM, zreyastadabhidhIyate // 589 // varNAzramavyavasthA'pi, sarvA tatprabhavaiva hi / atIndriyArthadraSTrA tannAsti kiJcitprayojanam // 590 // 'anApItyAdi, 'atrApi mokSavAde abhidadhati 'anye' mImAMsakAH sarvajJo nAma naiva vidyate kvaciditi, kutaH? ityAha-tadrAhakapramA'bhAvAt sarvajJagrAhakapramANAbhAvAd 'iti nyAyAnusAriNaH' evaM vakSyamANanyAyAnusAriNa iti // 580 // nyAyamabhidhAtumAha-pratyakSe'tyAdinA, pratyakSeNa pramANena, sakalalokasiddhena, sarvajJo naiva gRhyate, tathApratI| tyabhAvAt , 'liGgamapi tadgamakatvAbhimatam avinAbhAvi 'tena' sarvajJena kiJcinna dRzyate loka iti // 581 // 'nacetyAdi, na cAgamena sarvajJo gRhyate, yad 'asau' AgamaH 'vidhyAdipratipAdakaH' vidhipratiSedhavAcako, na cAyaM vidhiviSayaH, tathA apratyakSatvataH kAraNAnnaivopamAnenApi gamyate sarvajJaH, tasya sAdRzyaviSayatvAd, anena dRzyamAnena padArthena sadRzaH tadIyo gauriti prvRtteH|| 582 // tathA-'nArthe tyAdi, nArthApattyA sarvajJo gRhyate, yataH sarvo'rthaH dharmadezanAdiH 'taM'sarvajJaM vinA'pyupapadyate-ghaTata eva, yata evamataH 'pramANapaJcakAvRtte' bhAvopalaMbhakapramANapaJcakApravarttanAt 'tatra' sarvajJe'bhAvapramANatA, abhAvena srvjnyaabhaavgtirityrthH|| 583 // yathainamantareNApi dharmadezanAdyupapattistathA''ha-'dharma'tyAdinA-dharmAdharmavyavasthA tu loke ghaTata eva, kutaH ? ityAha-vedAkhyAdAgamAtkila, kileti parokSAptAgamasUcakaH, kutaH? / 58 liGgamapi tadgamakatsAyada 'asau' Agama sarvajJaH, tasya sAjo gRhyate, OCOCCURRESSOCALSOOSTEDO AMACROSSASSADORESS Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvajJavAde pUrvapakSaH jainamatAdhikAre zAstra ityAha-apauruSeyo'sau yasmAd, vedAkhya AgamaH, hetudoSavivarjitaH-rAgAdimatpraNItatvAparAdhazUnyaH // 584 // hAri0 etadeva sphuTayati-'Aha cetyAdinA-Aha ca kumArilAdiH Alokavadveda prakAzatulye sarvasAdhAraNe 'sati' vidyamAna eva dharmAdharmaparijJAtA, sAkSAtkaraNena, kimarthaM kalpyate naraH?, vedAdeva ttsiddheH||585|| yathA siddhistathA''ha-'iSTe' tyAdinA-iSTApUrttAdibhedaH vakSyamANaH 'asmAt' vedAt sarvalokapratiSThitaH avigAnena, kathamityAha-vyavahAraprasiddhyaiva, 5 anyathA vyavahArAbhAvAt , nidarzanamAha-yathaiva divasAdayaH, iti suprasiddhatAbhidhAyIti // 586 // issttaadisvruupmaah||8 // 'Rtvigi'tyAdinA-RtvigbhiH' yajamAnasahAyaiHmantrasaMskAraiH pUtaM sat brAhmaNAnAM samakSatastadanyeSAM 'antarvedyAMtu' M vedImadhya eva yaddattaM hiraNyAdi iSTaM tadabhidhIyate, zAstrasiddhametat // 587 // tathA-'vApI tyAdi, vApIkUpataDAgAni S/devatAyatanAni ca lokasiddhAnyeva tathA annapradAnamityetatsarvameva pUrtamityabhidhIyate, bhogaphalatvAt // 588 // 'ato'dApI'tyAdi, 'ato'pi' iSTApUrtAt zuklaM yadvattaM, zuddhamityarthaH, nirIhasya 'mahAtmanaH' yoginaH kasyacit, kiM tadityAha dhyAnAdi mokSaphaladaM, tata evaMvidhaM vRttaM yat zreyastadabhidhIyate, zreyohetutvAt // 589 // 'varNetyAdi, varNAzramavyava| sthApi lokaprasiddhA sarvA 'tatprabhavaiva hi' vedaprabhavaiva, yata evam atIndriyArthadraSTrA 'tat tasmAt puruSeNa 'nAsti|8 FIkizcitprayojanam' aphalA tatkalpaneti // 590 // vArttAntaramAha atrApi yuvate keciditthaM sarvajJavAdinaH / pramANapaJcakAvRttiH, kathaM tatropapadyate ? // 591 // SSSSSSSSSSSS // 8 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthaviSayaM taccet, pratyakSaM tanniSedhakRt / abhAvaH kathametasya ? na cedatrApyadaH samam // 592 // dharmAdayo'pi cAdhyakSA, jJeyabhAvAd ghaTAdivat / kasyacitsarva eveti nAnumAnaM na vidyate // 593 // AgamAdapi tatsiddhiryadasau codanAphalam / prAmANyaM ca svatastasya, nityatvaM ca zruteriva // 594 // hRdgatAzeSasaMzItinirNayAttadrahe punaH / upamA'nyagrahe tatra, na cAnyatrApi cAnyathA // 595 // | zAstrAdatIndriyagaterarthApattyA'pi gamyate / anyathA tatra nAzvAsazchadmasthasyopajAyate // 596 // pramANapaJcakAvRttirevaM tatra na yujyate / tathA'pyabhAvaprAmANyamiti dhyAndhyavijRmbhitam // 597 // vedAddharmAdisaMsthApi, hantA'tIndriyadarzinam / vihAya gamyate samyakU, kuta ? etadvicintyatAm // 598 // na vRddhasaMpradAyena, chinnamUlatvayogataH / na cArvAgdarzinA tasyAtIndriyArtho'vasIyate // 599 // prAmANyaM rUpaviSaye, saMpradAye na yuktimat / yathA'nAdimadandhAnAM tathA'trApi nirUpyatAm // 600 // na laukikapadArthena, tatpadArthasya tulyatA / nizcetuM pAryate'nyatra, tadviparyayabhAvataH // 601 // nityatvA pauruSeyatvAdyasti kiJcidalaukikam / tatrAnyatrApyataH zaGkA, viduSo na nivarttate // 602 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvajJavAve uttarapakSaH zAstra hAri0 jainamatAdhikAre // 81 // COMAMRODAMAG tannivRttau na copAyo, vinA'tIndriyavedinam / evaM ca kRtvA sAdhvetatkIrtitaM dharmakIrtinA // 603 // svayaM rAgAdimAnArtha. vetti vedasya naanytH| na vedayati vedo'pi. vedArthasya kuto gatiH? // 604 // lt tenAgnihotraM juhuyAtsvargakAma iti zrutau / khAdekha(t zva)mAMsamityeSa, nArtha ityatra kA pramA? // 605 // pradIpAdivadiSTazcettacchabdo'rthaprakAzakaH / khata eva pramANaM na, kiJcidatrApi vidyate // 606 // viparItaprakAzazca, dhruvamApAdyate kvacit / tathA hIndIvare dIpaH, prakAzayati raktatAm // 607 // tasmAnna cAvizeSeNa, pratItirupajAyate / saGketasavyapekSatve, khata evetyayuktimat // 608 // sAdhuna veti saGketo, na cAzaGkA nivarttate / tadvaicitryopalabdhezca, khAzayAbhinivezataH // 609 // vyAkhyA'pyapauruSeyasya, mAnAbhAvAnna saGgatA / mitho viruddhabhAvAcca, tatsAdhutvAdyanizciteH // 610 // nAnyapramANasaMvAdAttatsAdhutvavinizcayaH / so'tIndriye na yanyAyyastattadbhAvavirodhataH // 611 // tasmAd vyAkhyAnamasyedaM, svAbhiprAyanivedanam / jaiminyAderna tulyaM kiM, vacanenApareNa vaH ? // 612 // eSa sthANurayaM mArga, iti vaktIha kazcana / anyaH svayaM bravImIti, tayorbhedaH parIkSyatAm // 613 // - Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HUSSARSRUSSA SACRX na cApyapauruSeyo'sau, ghaTate sUpapattitaH / vaktRvyApAravaikalye, tacchabdAnupalabdhitaH // 614 // vaktRvyApArabhAve'pi, tadbhAve laukikaM na kim? / apauruSeyamiSTaM vo, vaco dravyavyapekSayA // 615 // hU~ dRzyamAne'pi cAzaGkA'dRzyakartRsamudbhavA / nAtIndriyArthadraSTAramantareNa nivarttate // 616 // pApAdatredazI buddhirna puNyAditi na prmaa| na loko hi vigaantvaattbhtvaadynishciteH|| 617 // bahanAmapi sammohabhAvAnmithyApravarttanAta / mAnasaGkhyAvirodhAcca, kathamitthamidaM naMnu? // 618 // atIndriyArthadraSTA tu, pumAn kazcidyadISyate / saMbhavadviSayA'pi syAdevaMbhUtA'rthakalpanA // 619 // apauruSeyatA'pyasya, nAnyato hyavagamyate / karturasmaraNAdInAM, vyabhicArAdidoSataH // 620 // 5 nAbhyAsa evamAdInAmapi kartA vigAnataH / smaryate ca vigAnena, hantehApyaSTakAdikaH // 621 // svakRtAdhyayanasyApi, tadbhAvo na virudhyate / gauravApAdanArthaM ca, tathA syAdanivedanam // 622 // matrAdInAM ca sAmarthya, zAbarANAmapi sphuTam / pratItaM sarvaloke'pi, na cApyavyabhicAri tat // 623 // * vede'pi paThyate hyeSa, mahAtmA tatra tatra yat / sa ca mAnamato'pyasyAsattvaM vaktuM na yujyate // 624 // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 jainamatA dhikAre // 82 // na cApyatIndriyArthatvAjyAyo viSayakalpanam / asAkSAddarzinastatra, rUpe'ndhasyeva sarvathA // 625 // | sarvajJena hyabhivyaktAtsarvArthAdAgamAtparA / dharmAdharmavyavastheyaM, yujyate nAnyataH kvacit // 626 // 'atrApi' sarvajJaniSedhAdhikAre bruvate keciditthameva sarvajJavAdinaH jainAdayaH - pramANapaJcakAvRttiH pratItA kathaM 'tatra' sarvajJe upapadyate ?, naiveti bhAvaH // 591 // etadevAha - 'sarvArthe' tyAdinA - pratyakSaM sarvArthaviSayama sarvArthaviSayaM veti cetasi samAdhAyAha - 'sarvArthaviSayaM sarvArthaparicchedakaM taccet, tatpratyakSaM pramANaM, 'tanniSedhakRt' sarvajJaniSedhakaraNazIlam, atrottaram - abhAvaH katham 'etasya' sarvajJasya ?, tathAvidhapratyakSavata eva sarvajJatvAt na cetsarvaviSayaM pratyakSaM tanniSedhakRditi, atra samAdhiH - atrApi 'adaH samam' etattulyaM, yadutAbhAvaH katham ?, etasya niSedhasya sarvatra pravRtteH sato'pyagrahaNAditi // 592 // evaM pratyakSamabAdhakam, anumAnaM tu sAdhakamevetyAha 'dharmAdaya' ityAdinA - dharmAdayo'pi ca ye parasya codanAgamyA svatantrasiddhA vA ajIvakAyA ityete dharmiNaH, 'adhyakSAH' pratyakSA iti sAdhyo dharmaH, 'jJeyabhAvAt' jJeyatvAditi hetuH ghaTAdivaditi dRSTAntaH, sAmAnyenAbhidhIyamAne pratyakSAdivirodhinI pratijJetyata Aha- 'kasyacit' keva lina eva, na sarvasya, te'pyaparaiH sarvajJavAdibhiH kevalA eveSyante, 'dUraM pazyati vA metyAdivacanAdityata Aha- sarva eva, TIkA (kITA) dayo'pi ityevaM nAnumAnaM na vidyate sarvajJe, kintu vidyata eva // 593 // AgamAdapi tatsiddhirityAha'AgamA' dityAdi, AgamAdapIti - AgamAkhyAtpramANAt 'tatsiddhiH' sarvajJasiddhiH, kathamityAha - yad 'asau' sarvajJaH sarvajJavAde uttarapakSaH // 82 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ** codanAphalaM, svargAdivat , (prAmANyaM ca svataH cAkSuSAdyadhyakSavat tasya nityatvaM ca) svargakevalArthinA'pi 'zruteriva || vedasyevetyarthaH // 594 // upamAnAdapi tatsiddhimabhidhAtumAha-'hRdgate'tyAdi, hRdgatAzeSasaMzItinirNayAt sakAzAt 'tabahe ta sarvajJagrahe sati pUrva punarupamA-upamAnaM pravarttate 'anyagraha iti' tathAvidhAnyopalabdhau satyAM 'tatra' gRhIte sarvajJe, anena sadRzo'sAvityevamupamAnaM, na cAnyatrApi ca gogavayAdAvanyatheti, anyathopamAnAsaMbhavaH, ubhayadarzanAbhAvAd // 595 // || arthApattyApi tadhaM pratipAdayitumAha-zAstre'tyAdi, 'zAstrAt'vedAt 'atIndriyagateH' dharmAdiparicchedAt arthApattyA-3 'pi paramArthanItyA gamyate sarvajJo, nahi tadvAcyavAcakabhAvasAkSAtkArivyatirekeNa samyak zAstrAdatIndriyArthagatirityattitsiddhiriti, itthaM caitadaGgIkarttavyam , anyathA 'tatra' atIndriyArthe nAzvAsa:-idamitthamevetyevaM 'chadmasthasya' pramAturupajAyate, vyabhicArasambhavAditi // 596 // yatazcaivamataH-'pramANe tyAdi, 'pramANapaJcakAvRttiH' bhAvopalambhakapramANapaJcakAvarttanaM 'evam' uktena prakAreNa 'tatra' sarvajJe 'na yujyate' na ghaTate, 'tathApi' evamapi vyavasthite abhAvaprAmANyaM tatreti 'dhyAndhyavijRmbhitam' ajJAnavilasitametat / / 597 // evaM sarvajJaM prasAdhya paroditaM dharmAdharmavyavasthAnimittaM vicArayati-'vedAdityAdinA-vedAdharmAdisaMsthA'pi puroditA hanta 'atIndriyadarzinaM' pramAtAraM vihAya gamyate 'samyak' yathAvat kutaH etat , vicintyatAmidamiti // 598 // etadeva bhAvayati-'na vRddhe'tyAdinA-na vRddhasaMpradAyenaiva vedAddharmAdisaMsthA jJAyate, kutaH? ityAha-'chinnamUlatvayogataH' AdAveva tattvataH kenacidajJAnAt na 'arvAgdarzinA' chadmasthena pramAtrA 'tatra' vedasya 'atIndriyArthaH' dharmAdipratipAdanazaktilakSaNaH 'avasIyate' jJAyate // 599 // tatazca 5 * Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstraka hAri0 jainamatAdhikAre ASSASAGAR 'prAmANya mityAdi, 'prAmANyaM rUpaviSaye' nIlapItaviSaye nIlapItAdivyavasthAkAriNi sampradAye kathaJcitpravRtte'pi | sarvajJavAde 'na yuktimat' na ghaTamAnakaM prAmANyaM yathA, keSAmityAha-'anAdimadandhAnAM sadA jAtyandhAnAM, tUlA(tatrA)saMbhavAt , | uttarapakSA tathA 'atrApi vedAddharmAdisaMsthAyAH sampradAye nirUpyatAM, yaduta prAmANyaM na yuktimaditi // 600 // laukikapadArthatu-15 lyatayA prasiddhazabdArthatvameva vedapadAnAm , ato nAtra vRddhAnAmakalpanetyAzaGkyAha-'na laukike'tyAdi, na 'laukikapa-6 dArthena' agnyAdinA saha tatpadArthasya 'tulyatA' ekatvaM nizcetuM pAryate svatantranItyA pareNa, kutaH? ityAha-'anyatra' nityatvAdau 'taviparyayabhAvataH' laukikapadatulyatAviparyayabhAvAt // 601 // etadevAha-nityatve tyAdinA-'nityatvApauruSeyatvAdi' nityatvamapauruSeyatvamatIndriyArthAbhidhAyakatvamityAdi asti kizcid 'alaukika' lokAtItaM 'tatra vede, yatazcaivam 'anyatrApi' padArthAdau 'ataH' asmAtkAraNAt zaGkA-kiM laukikapadArthatulya evAsyArthaH kiM vA nityatvAdivadvilakSaNa ityevaMrUpA 'viduSaH' paNDitasya (na) nivarttate, zaGkAbIjabhAve satyupAyAbhAvAt // 602 // atropacayamAha'tannivRttA vityAdinA-'tannivRttau' yathoditazaGkAnivRttau na copAyo'nyaH kazcid vinA 'atIndriyavedinaM' pramAtAraM, sa ca vo nAsti, evaM ca kRtvA sAdhvetad vakSyamANaM kIrtitaM dharmakIrtinA AcAryeNa // 603 // yaduta-khaya'mityAdi, 'khayam' AtmanA rAgAdimAn puruSaH nArtha 'vetti' jAnAti, vedasyApauruSeyatvAt , na 'anyataH' anyasmAt puruSAt, tasyApi rAgAdimattvAt , 'na vedayati' na jJApayati vedo'pi, bho brAhmaNa! mamAyamarthaH ityevam , apratIteH, evaM ca sati 'vedArthasya' agnihotrAdeH kuto 'gatiH' paricchittiH ?, naiva // 604 // yatazcaivam-'tene'tyAdi, tenAgnihotraM juhuyAt-bhUta Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSe ghRtAdi prakSipet svargakAmaH pumAn , ityevaMbhUtAyAM zrutau "svAdet zvAMsaM svargakAmaH" ityeSa nArthaH kiM?, tarhi bhavadabhipreta evetyatra kA pramA?, na kishcitprmaannmityrthH||605|| parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati-'pradIpe'tyAdi, 'pradIpAdivat' pradIpa(sA)mAnyAdivat iSTazcet 'tacchandaH' zrutizabdaH 'arthaprakAzakaH' svArthavAcakaH khata eva, tatsvAbhAvyAt ,II etadAzaGkyAha-pramANaM na kiJcit-pratyakSAdi 'atrApi' evaMbhUtasvabhAvavAde vidyate tatra, atIndriyatvAdasya // 606 // 131 atraiva doSAntaramAha-'viparI'tyAdinA-viparItaprakAzazca arthAntaravAcakatvaM ceti bhAvaH dhruvamApAdyate 'kacit' vissyaa-hai| ntare, pradIpAdidRSTAntena, etadevAha-tathAhi 'indIvare' nIlotpale dIpaH prakAzayati raktatAM, tathopalabdheH, evaM-candraH | pItavAsasi zuklatAmiti // 607 // doSAntaramAha-'tasmAdityAdinA-'tasmAt zrutipadAnna cAvizeSeNa pradIpAdivat rUpAdau pratItirupajAyate, iSTavAcyaviSayAdinA, saGkete satyupajAyata iti cedata Aha-saGketasavyapekSatve, pratItau karttavyAyAmabhyupagamyamAne, kimityAha-'khata evetyayuktimat' yaduktaM zabdo'rthaprakAzakAsvata eva, tdshobhnmityrthH||608|| kiJca-'sAdhu rityAdi, sAdhuH yathArtho navetyayathArtho vA saGketa iti ca nAzaGkavaMbhUtA nivartate'treti, tathA 'tadvaicitryo|palabdhezca' saGketavaicitryadarzanAcca, kutaH? ityAha-vAzayAbhinivezataH' tathA tathA vyAkhyAbhAvAt // 609||n |ceyamapauruSeyItyAha-vyAkhyetyAdi, vyAkhyA'pyapauruSeyI smRtA kevalajaiminyAdibhiriti 'asya vedasya, mAnAbhAvA kAraNAt , smaraNakaraNayoH, 'na saGgatA' na yuktA, 'mithaH' parasparaM viruddhabhAvAcca, sAGkhyAdibhiranyathA vyAkhyAyamAnatvAt, tatsAdhutvAdyanizciteH, vyAkhyAsAdhutvakalpitatvAdyanavagamAdityarthaH // 610 // etadevAbhidhAtumAha-'nAnya'i-| - Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkha0 hAri0 jainamatAdhikAre // 84 // COMSANSAMROSASARAMSAROKES tyAdi, 'nAnyapramANasaMvAdAt' na pratyakSAdipramANasaMvAdena, tadgocaragateneti gamyate, 'tatsAdhutvavinizcayaH' vyAkhyA-18 sarvajJavAde sAdhutvavinizcayaH, yaduteyaM zobhanA vyAkhyA natviyamityevaMrUpaH, kutaH? ityAha-saH' anyapramANasaMvAdaH atIndriye uttarapakSA vyAkhyAgocare vastuni 'na yanyAyaH' na yasmAd yuktyupapannaH, kuta ityAha-tattadbhAvavirodhataH' tasya-atIndriyasya vyAkhyAviSayasya tadbhAvavirodhataH, anyapramANagrahe'tIndriyatvavirodhAdityarthaH // 611 // yatazcaivam-'tasmAdityAdi, tasmAd 'vyAkhyAnam' arthaprakAzanam 'asya' vedasya 'idaM' bhavadabhimataM, kimityAha-vAbhiprAyanivedanaM' tattvato nijAbhiprAyakathanaM, kasyetyAha-jaiminyAdeH vyAkhyAnakartuH, yadA caivaM tadA 'na tulyaM kiM' na sadRzaM kiM?, kena? ityAha-vacanena apareNa buddhavacanAdinA 'vaH' yuSmAkaM, tulyameva, svAbhiprAyanivedanAvizeSAditi bhAvaH // 612 // 'epa'ityAdinA, eSaH 'sthANuH' kASThavizeSaH ayaM mArga iti cunAdeH 'bravIti' vaktItyevaM vaktA kazcana, vaktA anyaH |punaH svayaM bravImi yadutAyaM mArgaH ityevaM vakti, 'tayoH' dvayorapi vakroH bhedaH parIkSyatA, svAbhiprAyanivedanaM prati na kazcidbhedaH, ajJAnyevaiko yo'saMbhavinamadhyAropamAha // 613 // prastuta eva doSAntaramAha-'na cApI'tyAdinA-na cApyapauruSeyaH 'asau' vedaH ghaTate 'sUpapattitaH' suyuktyA, kutaH? ityAha-'vaktavyApAravaikalye' vaktRtAlvAdivyApArAbhAve 'tacchabdAnupalabdhitaH vedazabdAnupalabdheriti // 614 // parAbhiprAyamAzaya pariharati-'vakri'tyAdinA-vaktRvyApArabhAve'pi uktalakSaNe 'tadbhAve' apauruSeyatve laukikaM na kim?, apauruSeyamiSTaM vo vacanaM dravyavyapekSayA, tatra hi // 84 // dravyANyapauruSeyANyeveti grbhH||615|| abhyupagamya doSAntaramAha-'dRzyetyAdinA, dRzyamAne'pi ca zrUyamANe'pi ca AURACASSASSICA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaktavyApAravaikalye vedazabde AzaGkA 'adRzyakartRsamudbhavA' pizAcakartRviSayA na nivartate, prekSApUrvakAriNa iti yogaH, kiM na nivartata eva ?, netyAha, atIndriyArthadraSTAramantareNa, yadi tvasau bhavati tatastadvacane nivarttata iti // 616 // parAbhiprAyamAzaya pariharannAha-pApAdi'tyAdi, pApAt karmaNaH 'atra' vede 'IdRzI buddhiH' vikalpabudviH, etadAzajhyAha-'na puNyAt' na puNyenedRzI buddhiriti ?, 'na pramA' nAtra pramANaM, lokaHpramANamityAzajhyAha-'na loko hi'na loka evAtra pramANa, kutaH ityAha-vigAnatvAt, vedApauruSeyatvaM prati yadyapi vigAnaM tathA'pi bahavo'smatpakSa evetyAzajhyAhatadbahutvAdyanizciteH, sarvasyAdarzanAditi // 617 // kiJca-bahUnA'mityAdi, bahUnAmapi pramAtRNAM saMmohabhAvAt, kutazciddhetoH tata eva mithyApravarttanAt, pArasIkavanmAtRvivAhe, tathA mAna(saMkhyA)virodhAca, lokamAnatve saptamAnApattyA kathamitthamidaM nanu yaduta "pApAdatredazI buddhi" rityAdi // 618 // evaM tvidaM bhavedapItyAha-'atIndriye'tyAdi, atIndriyArthadraSTA tu sarvajJa ityarthaH pumAn kazcidyadISyate RSabho'nyo vA, tataH kimityAha-saMbhavadviSayA'pi syAt, tadupadezajJAnasAmarthena, evaMbhUtA'rthakalpanA-yaduta "pApAdatredazI buddhi"rityAdi // 619 // doSAntarAbhidhitsayaitadevAha -'apauruSeyate'tyAdinA-evamuktanyAyAd apauruSeyatA'pi 'asya vedasya nAnyato hyavagamyate, kinvita eva sarvajJAt, nanu cAtra hetavaH santItyetadAzayAha-kartuH asmaraNAdInAM vakSyamANAnAM 'vyabhicArAdidoSataH' anaikAntikAsiddhadUtvadoSAditi // 620 // etadevAha-'nAbhyAse'tyAdinA, 'neti pratiSedhaH, abhyAsaH karmaNAM satyamutpAdayati kauzalam / dhAtrA'pi tAvadabhyastaM, yAvatsRSTA mRgekSaNA // 1 // anye tu pazcArddhamanyathA paThanti-"mithyA tat tAdRzI yena, na dhAtrA zA.sa.15 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 jainamatAdhikAre // 85 // tyasya syAdanivedanaM, yatanAdityayamapyasundara iti HORARISHAHARASHTRA nirmitaa'praa|" iti, evamAdInAmapi kartA 'vigAnataH sakalalokaikavAkyatayA smaryate, na avigAnena smaryata ityAha apauruSeyA-smaryate ca vigAnena, anekavAkyatayA, hanta 'ihApi' vede 'aSTakAdikaH' aSTakAvAmakatvahyA(STA)diriti // 621 // dArAta / / 621 // gamanirAsaH evaM cApauruSayo vedaH karturasmaraNAdAkAzavadityasAdhanaM, tathA AdyabhimataM hiraNyagarbhavedAdhyayanaM gurumukhAdhItavedAdhyayanapUrvakaM vedAdhyayanatvAdidAnIMtanavedAdhyayanavadityetadapyasAdhanamevetyabhidhAtumAha-khakRte'tyAdi, 'svakRtAdhyayanasyApi' svaracitapAThasyApi tadbhAvaH' adhyayanabhAvo na virudhyate, tathAdarzanAditi / kRtA(katra)palApe kAraNamAha-gauravApAdanArtha ca prastutagranthasya syAdanivedanaM, yaduta matkRto'yaM, lokAnAM tathAruDhatvAt , ata etadapyasAdhanameva // 622 // tathA'nyo'pi heturapauruSeyatve mantrasAmarthyadarzanAdityayamapyasundara iti pratipAdayannAha-'mantrAdityAdi, mantrAdInAM ca sAmarthya viSApaharaNAdau 'zAbarANAmapi' pauruSeyANAmapi 'sphuTaM' pratItaM, sarvaloke'pi tathA vyavahAradarzanAt / doSAntaramAha-na cApyavyabhicAri tatsAmarthya, kvacittadbhAve'pi phalAdarzanAditi // 623 // sarvajJasiddhyadhikAre zrutiparIkSAgateti tenaivopasaMharannAha-vede'pI'tyAdi, vede'pi paThyate hyeSaH-sarvajJo mahAtmA tatra tatra yathA 'sarvavidyasyaiSe'tyAdau yat' yasmAt 'saca' vedaH mAnaM bhavatAm , ato'pi 'asya' sarvajJasya asattvaM vaktuM na yujyate, nyAyAditi // 624 // na ce-| hArthavAdAdikalpanayA parihAraviSayakalpanaM yuktamityetadAha-'na cApI'tyAdi, na cApi 'atIndriyArthatvAt sAkSAttadAdarzanAt 'jyAya' zobhanaM 'viSayakalpanam' arthavAdAdi, kasyetyAha-'asAkSAddarzinaH' chadmasthasya 'tatra' vede, nidarzanamAha-rUpe nIlAdiviSaye kalpanamandhasyeva, na yogyaH sarvathA jAtyandho'nvayasyAsya // 625 // prakRtamupasaMharati-18 sarvaloke'pi tathA vyavahAkAra zrutiparIkSAga: HUGHUSHUGGARCIA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSASSASSUOSISAARI 'sarvajJene tyAdinA-'sarvajJena hi sarvajJenaiva 'abhivyaktAt' prakAzitAt 'sarvArthAt sarvaviSayAt AgamAtparA nAnyA iti, ketyAha-'dharmAdharmavyavasthA' evaM dharma evamadharma iti nItiH iyaM yujyate, yathoktamasmAbhiH, nAnyataH pramANAt kvacid-bhuvane'pi // 626 // vArttAntaramAha-'atrApI'-tyAdinA atrApi prAjJa ityanya, itthamAha subhASitam / iSTo'yamarthaH zakyeta, jJAtuM so'tizayo yadi // 627 // hai ayamevaM navetyanyadoSo nirdoSatA'pi vA / durlabhattvAtpramANAnAM, durbodhetyapare viduH // 628 // atrApi bruvate vRddhAH, siddhamavyabhicAryapi / loke guNAdivijJAnaM, sAmAnyena mahAtmanAm // 629 // tannItipratipattyAderanyathA tanna yuktimat / vizeSajJAnamapyevaM, tadvadabhyAsato na kim ? // 630 // doSANAM hAsadRSTyeha, tatsarvakSayasambhavAt / tatsiddhau jJAyate prAjJaistasyAtizaya ityapi // 631 // hRdgtaashesssNshiitinirnnyaadiprbhaavtH| tadAtve vartamAne tu, tadvyaktArthAvirodhataH // 632 // na cAsyAdarzane'pyadya, sAmrAjyasyeva nAstitA / sambhavo nyAyayuktastu, pUrvameva nidarzitaH // 633 // prAtibhAlocanaM tAvadidAnImapyatIndriye / suvaidyasaMyatAdInAmavisaMvAdi dRzyate // 634 // evaM tatrApi tadbhAve, na virodho'sti kazcana / tadvyaktArthAvirodhAdau, jJAnabhAvAcca sAmpratam // 635 // ROSHIRISANA CAROL Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra sarvatra dRSTe saMvAdAdadRSTe nopajAyate / jJAturvisaMvAdAzaGkA, tadvaiziSTyopalabdhitaH // 636 // 4 sarvajJoktAhAri0 vastusthityA'pi tattAhag, na visaMvAdakaM bhavet / yathottaraM tathAdRSTeriti caitanna sAmpratam // 637 // gamanizcayaH siddhayetpramANaM yadyevamapramANamatheha kim ? / nokaM nAsti satyArtha, puruSe bahubhASiNi // 638 // dhikAre 1 yata ekaM na satyArthaM, kintu sarvaM yathAzrutam / yatrAgame pramANaM sa, iSyate paNDitairjanaiH // 639 // AtmA nAmI pRthak karma, ttsNyogaadbhvo'nythaa| muktihi~sAdayomukhyAstannivRttiH sasAdhanA // 640 // hai atIndriyArthasaMvAdo, vizuddho bhAvanAvidhiH / yatredaM yujyate sarva, yogivyaktaH sa aagmH|| 641 // adhikAryapi cAsyeha, svayamajJo hi yaH pumAn / kathitajJaH punardhImAMstadvaiyarthyamato'nyathA // 642 // 18 paracittAdidharmANAM, gtyupaayaabhidhaantH| sarvArthaviSayo'pyeSa, iti tadbhAvasaMsthitiH // 643 // ___ 'atrApi' anantaroditavArtAyAM prAjJaH 'iti asmAddhetoH 'anya' saugataH 'itthaM vakSyamANanItyA''ha, subhASitamityupahasati, iSTo'yamarthaH-yaduta sarvajJena hyabhivyaktAdityAdi zakyate jJAtuM, so'tizayo yadi, ayaM sarvajJaH ayaM tadabhivyaktArthaH Agama ityevaMrUpaH, sa tu na zakyata itybhipraayH|| 627 // paramatamupanyasyannAha-'aya'mityAdi, ayamevaMsAdhuH vidvAn sarvavidvAn naveti-nAsAdhu vidvAnnAsarvajJa ityevamanyadoSaH santAnAntaravartinaH, nirdoSatA'pi vA (na) tortorty Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatraiva, kimityAha - 'durlabhatvAtpramANAnAM' paracetasAmapratyakSatvAt 'durbodhA' durjJAnA, ityapare viduH - anye tvevaM jAnanti // 628 // vArttAntaramabhidhAtumAha- 'atrApI' tyAdi, 'atrApi' anantaroditavicAre buvate vRddhAH AgamavAdinaH, kimi - tyAha- 'siddha' pratiSThitam 'avyabhicAryapi' niyamavadapi loke guNadoSavijJAnam, anyatra kathamityAha - sAmAnyena prajJayA na sAkSAtkAreNa 'mahAtmanAM' prAjJAnAmityarthaH // 629 // etadeva darzayitumAha- 'tannItI' tyAdi, 'tannItipratipazyAdeH dignAgAcAryanItipratipatteH samyagudyotanAt sAmAnyena yadguNajJAnaM siddhaM tannItyA jAtakasya, 'anyathA' yadyevaM neSyate tataH 'tat' nItipratipattyAdi na yuktimat aprekSApUrvakArinItitvena, evaM sAmAnyena guNajJAnaM siddhamityAha, vizeSajJAnamapyevaM guNAdiviSayamanyatra 'tadvat' sAmAnyavad abhyAsato na kiM ?, bhavatyevetyabhiprAyaH // 630 // etadevAha - 'doSANA' mityAdi, 'doSANAM' rAgAdInAM hrAsadRSTyeha pratipakSabalena loke 'tatsarvakSayasambhavAt teSAM - rAgAdInAM sarvakSayopapatteH, pratipakSotkarSeNa, 'tatsiddhau' sAmAnyena guNavatpuruSasiddhau jJAyate 'prAjJaiH' taduktaparIkSAkSamaiH 'tasya' guNavatpuruSasya 'atizaya ityapi' vizeSo'pIti bhAvaH // 631 // yathA jJAyate tathA'bhidhAtumAha-'hagate' tyAdi, hRdbhatAzeSasaMzayanizcayaprabhAvena, AdizabdAdanyatra dRSTeSTAviruddhoktisAmarthyena ca tadAtve dvayAdapyato jJAyate tasyAtizayaH, 'varttamAne tu' sAmprataM punaH 'tadvyaktArthAvirodhata:' tena guNavatA'bhivyakto ya AgamastadarthAvirodhena kevaleneti // 632 // evaMbhUto'pIdAnIM na dRzyate'to nAstyevetyAzaGkAnivRttyarthamAha-'nace' tyAdinA - na ca 'asya' azeSasaMzayanizcaya kartturadarzane'pi 'adya' sAmprataM sAmrAjyasyeva nAstitA, kintvastitaiva, nahIdAnIM sAmrAjyamapi dRzyate, tathA ca Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra 0 hAri0 jainamatA dhikAre 1120 11 tadastIti / syAdetat-saMbhavati tadityatrAha - sambhavo'syeti varttate nyAyayukta eva bhaNitaprakAreNa, pUrvameva ' doSANAM hA setyAdinA nidarzita iti samAnametat // 633 // asyaiva jJAnasambhavamAha - 'prAtibhetyAdinA - prAtibhAlocanaM tAvad vyAdhyAdipariNAmaviSayamidAnImapi atIndriye vyAdhyAdipariNAma eva suvaidyasaMyatAdInAM mahAprAjJAnAM keSAJcit avisaMvAdi dRzyate arthakriyAdvAreNeti // 634 // dRSTAntamabhidhAya dArzantika yojanAmAha - 'eva' mityAdinA - evaM yathA suvaidyAnAM 'tatrApi' guNavatpuruSe 'tadbhAve' tadviziSTaceSTopalabdhyA prAtibhaguNAlocanabhAve na virodho'sti kazcana, asya sAkSAddarzino'pi yathArthaM saMbhavatyetadityarthaH / tathA tadvyaktArthAvirodhAdau tena - guNavatA vyakto ya AgamaH tadarthAvirodhasambhavAd vyAsasaMvAdAdau viSaye 'jJAnabhAvAcca' jJAnotpattezca kAraNAt sAmpratamidAnIM, na virodho'sti kazcana ityanuvarttate // 635 // yadi nAma dRSTe saMvAdaH adRSTe kimAyAtamityAzaGkA pohAyAha- 'sarvatre' tyAdinA - sarvatra dRSTe, tadvyakArthe, saMvAdAddhetoH 'adRSTe' dharmAdau 'nopajAyate' na pravarttata eva 'jJAtu:' prAjJasya 'visaMvAdAzaGkA' kimitthamanyathA vA ? iti, kutaH ? ityAha- 'tadvaiziSTyopalabdhitaH' tasya - vyaJjakasya vA vyaktasya vA sA mAdhyasthyAdyupAyAbhidhAnAdivaiziSTyopalabdheH ( 0bdhiHtata ) // 636 // prAtibhena yadi nAma nopajAyate tathA'pi vastusthityAM tatprAtibhaM visaMvAdakaM syAdityAzaGkAnivRttyarthamAha- ' vastvi' tyAdi, 'vastusthityApi paramArthenApi tattAdRk prAtibhaM mArgAnusAri, na visaMvAdakaM bhavet, kintvavisaMvAdakameva, kutaH ? ityAha-yathottaraM kriyApravRttau 'tathAdRSTeH' suvaidyaprAtibhavadavisaMvAdakatvena dRSTeH / 'iti ca' evaM ca sati 'etat' vakSyamANaM 'na sAmprataM' na zobhanam // 637 // kiM tadityAha - 'siddhayedi tyAdi, sarvajJotAgamanizcayaH 11 2011 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhyet pramANam - AgamAkhyaM yadyevamekavAkyArthasaMvAditvena apramANamatheha kiM ?, naivaM santi kizcidapramANaM nAma, sarva pauruSeyavacanaM pramANaM, kutaH ? ityAha- nahyekaM nAsti satyArtha vAkyaM, kintu kiJcidbhavatyapi puruSe bahubhASiNi, ghuNAkSaravaditi sarveSAM tadvacanaM pramANamiti mahAnanarthaH // 638 // yathaitadasAmprataM tathA'bhidhAtumAha- 'yata eka 'mityAdi, 'yataH ' yasmAdekaM na satyArtha, ghuNAkSaranyAyena, kintu sarvameva yathAzrutaM yatrAgame itthambhUta Agamo, na vacanamAtraM, 'iSyate' abhyupagamyate, kaiH ? ityAha-paNDitairjanaiH, mAnyate, AmuSmika siddheriti, tattvajJaiH // 639 // sa cetthambhUta ityAha- 'Atme' tyAdinA - AtmA nAmI nArakAdirUpeNa pariNAmavAn, tathA pRthakkarma Atmano vastusattvAt, 'tatsaMyogAt' karmasambandhAt 'bhavaH' saMsAraH, 'anyathA muktiH' vastusatkarmaviyogAnmokSaH / tathA 'hiMsAdayo' hiMsAnRtAdayaH karmasaMyogahetavaH 'mukhyAH' kathaJcittatkriyAbhAvavAcyAH, tathAbhaNanAditi, nirupacaritA ityarthaH, 'tannivRttiH' hiMsAdinivRttirmukhyA sasAdhanA, sadupadezakSayopazamAdinA nimittena // 640 // tasyaiva guNadoSamAha - 'atIndriye'tyAdinA - 'atIndriyArtha saMvAda : ' candroparAganimittAdisaMvAdaH vizuddhaH saMbhavasvarUpaphalazuddhyA, 'bhAvanAvidhiH' ani tyatvAdibhAvanAmArgaH, yatra 'idam' anantaroditaM 'yujyate' samyag ghaTate 'sarva' niravazeSaM 'yogivyaktaH' sarvajJaprakAzitaH sa Agama iti, samyagAgamalakSaNametat // 641 // jJo'jJo vA'syAdhikArI syAd ?, ubhayathA'pi vaiyarthyamiti kuvA| dinirAkaraNamAha-'adhikArI' tyAdinA - adhikAryapi cAgamasya 'iha' loke 'svayam' AtmanA ajJeo hi yaH pumAMstadarthasya, kathitajJaH punaH, natu kathitamapi yo na jAnAtyeva, ata evAha- 'dhImAn' buddhimAn, 'tadvaiyarthya' Agamavaiyarthyam, Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 jainamatAdhikAre // 88 // 'ataH' prakArAt 'anyathA' anyena prakAreNa, sarvathA jJo'jJo vetyevaMrUpeNaiveti // 642 // anyacittacaitasikAdyagaterasa- zabdArthayoH vArthaviSayo'yamityAzaGkA pohAyAha-paracittAdI'tyAdi, 'paracittAdidharmANAM' cittAlocanasamudrodakapalAdimAnarU vAcyavAcapANAM 'gatyupAyAbhidhAnataH' tatparicchedopAyataH tapobhAvanAdyabhidhAnAt sarvArthaviSayo'pi 'eSaH' prakrAnta AgamaH | kabhAve 'iti' evaM 'tadbhAvasaMsthitiH' tata aagmaatpdaarthvyvsthetyrthH|| 643 // vArttAntaramAha pUrvapakSa anye tvabhidadhatyevaM, yuktimArgakRtazramAH / zabdArthayorna sambandho, vastusthityeha vidyate // 644 // na tAdAtmyaM dvyaabhaavprsnggaaiddhibhedtH| zastrAyuktau mukhcchedaadisnggaatsmysthiteH|| 645 // arthAsaMnidhibhAvena, tdRssttaavnythoktitH| anyAbhAvaniyogAcca, na tadutpattirapyalam // 646 // paramArthaMkatAnatve, zabdAnAmanibandhanA / na syAtpravRttirartheSu, darzanAntarabhediSu // 647 // atItAjAtayorvA'pi, na ca syAdanRtArthatA / vAcaH kasyAzcidityeSA, bauddhArthaviSayA matA // 648 // vAcya itthamapohastu, na jAtiH pAramArthikI / tadayogAdvinA bhedaM, tadanyebhyastathAsthiteH // 649 // sati cAsmin kimanyena ?, zabdAttadvatpratItitaH / tadabhAve na tadvattvaM, tadvAntatvAttathA na kim ? 650 // 48 // 6 abhrAnti(nta) jAtivAde tu, na dnnddaadnnddivdgtiH| tadvatyubhayasAGkarye, na bhedAd vo'pi tAdRzam 651 2 GROSSHAUSAUSS CHUSTUS Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'anye khityAdi, anye tu bauddhA abhidadhati 'evaM' vakSyamANaM, kiMbhUtAH? ityAha-yuktimArgakRtazramAH, jAtiyu- |ktiniSThA ityupahasati / kimabhidadhati ? ityAha-zabdArthayoH, loke prasiddhayoH, na sambandhaH kazcit 'vastusthityA' paramArtheneha vidyate, tAdAtmyatadutpattyabhAvAt // 644 // etadevAha-'na tAdAtmya'mityAdi, na tAdAtmyaM, zabdArthayo| riti gamyate, kutaH? ityAha-dvayAbhAvaprasaGgAca, tadekatvena zabdArthadvayasyAbhAvApatteH, tathA 'buddhibhedataH' zabdArthayorvilakSaNabuddhibhAvAt / tathA 'zastrAyuktau kSurikAnalAdyabhidhAne 'mukhacchedAdi[prasaGgAt vadanacchedadAhaprasaGgAt, tathA 'samayasthiteH' saGketavyavasthAnAditi // 645 // na tadutpattirapi, etadabhidhAtumAha-'arthe'tyAdi, 'arthAsaMnidhibhAvena' arthAsannidhAvapi kvacittacchabdabhAvAt , tathA 'tadRSTau' devadattAdyarthadRSTau 'anyathoktitaH' yajJadattAdizabdenoke, na caitattadutpattau bhavati, yaduta kAraNAdvA tadbhAva? iti, tathA 'anyAbhAvaniyogAca' anyasmin ghaTe paTazabdaH (0bdasya) abhAve vAndhyeyazabdAderniyogAt-saGketAca kAraNAnna 'tadutpattirapi' arthAcchabdotpattirapyalaM zobhate, na hi yadyata utpattisvabhAvaM tadanyabhAve'bhAve vA niyoktuM zakyata iti bhAvaH // 646 // doSAntaramabhidhAtumAha-paramA 'tyAdi, 'paramArthakatAnatve' paramArthaikaniSThatve zabdAnAmiSyamANe, kimityAha-'anibandhanA' pravRttinimittavikalA na syAt pravRttiH, pradhAnezvarAdizabdAnAM vAcakatvena, keSu? ityAha-'artheSu' vAcyeSu 'darzanAntarabhediSu' pradhAnezvarAdirUpeSu, anyo'nyaM tadabhAvAditi // 647 // tathA 'atIte'tyAdinA-'atItAjAtayoH' vinaSTAnutpannayo'pyarthayorasattve na syAtpravRttiH, tathA 'na ca syAt' na ca bhavet 'anRtArthatA' mRSArthatA 'vAcA' kasyAzcit , pratArakasambandhinyAta Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra api, anyathA paramArthaMkatAnatvAyogAt , 'iti' asmAddoSavAtAt 'eSA' vAg 'bauddhArthaviSayA' parikalpitabuddhiprati-15 zabdArthayoH hArika bhAsagocarA 'matA' iSTA zabdArthavidbhiH saugataiH // 648 // evaM sati yadbhavati tadAha-vAcyaH' ityAdinA-vAcya ittha- vAcyavAcajainamatAmapoha eva, parikalpitabuddhipratibhAsarUpatvAttasya, 'na jAtiH' pAramArthikI, gotvAdirUpA, parikalpitA vAcyA, kutaH? kabhAve dhikAre ityAha-tadayogAt' gotvAdijAteraghaTamAnatvAt , tathA vinA bhedaM svabhAvata eva gotvAdhArasvabhAvalakSaNagovyaktInAM | pUrvapakSaH // 89 // 'tadanyebhyaH' azvAdivyaktivizeSebhyaH tathAsthitaH, vyApakatve'pi gotvasya govyktyaadheytvenaivaavsthaanaadityrthH||649|| atra doSamAha-sati cetyAdinA, sati cAsmin 'bhede' uktalakSaNe kimanyena-gotvAdinA kalpitena, 'zabdAt' gavAdi| rUpAt 'tatpratItitaH' tathA'dhyavasAyavazena viziSTabhedavadvyaktipratIteH / parAbhiprAyamAha-tadabhAve' bhedAbhAve na tadvattvaM -viziSTabhedavattvaM vyaktivizeSANAM, tathA hi sa eva tathA svabhAvAbhedo, nApara iti / atrottaraM 'taddhAntatvAt tasya-bhesadasya bhrAntatvAt-kalpitatvAt tathA na kiM ?, kalpitameva, tathA'dhyavasAyavazena tadvattvaM bhavatyevetyarthaH, vAstave hyasmi-IN nayaM doSo, na punardhAnta itybhipraayH|| 650 // etadevAha-'abhrAnte'tyAdinA-abhrAnti(nta)jAtivAde tu (vastuvAca-13 kapakSe) na punaH kimityAha-'gati paricchittiH, tadvatIti yogaH, kiMvadityAha-'daNDAddaNDivat daNDAtsakAzAddaNDi| nIva, nahi daNDaM chinddhItyuktaH kazciddaNDinaM chinatti anyatra zabdArthAnabhijJAt , parAbhiprAyamAzaya pariharati-'ubhaya // 89 // sAGkarye tu' jAtivyaktisAGkarye tviSyamANe tadapratipattyApattiH nItyA, nanu, 'vo'pi' yuSmAkamapi jAtivyaktivAdinAM Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XORASIATICHISCHES 8 tAdRzamiti bhrAntameva, tadvattvamitiyogaH, kutaH ? ityAha-bhedAda, jAtivyaktyoriti gamyate, na hyanyathA sAMkarya hai bhavatIti bhAvaH // 551 // vArttAntarAbhidhitsayA''ha-'anye tvi'tyAdinA anye tvabhidadhatyevaM, vAcyavAcakalakSaNaH / asti shbdaarthyoryogsttprtiityaaditsttH|| 652 // OM naitadRzyavikalpArthekIkaraNena bhedataH / ekapramAtrabhAvAcca, tyostttvaaprsiddhitH|| 653 // zabdAttadvAsanAbodho, vikalpasya tato hi yat / taditthamucyate'smAbhirna tatastadasiddhitaH // 654 // viziSTaM vAsanAjanma, bodhastacca na jAtucit / anyatastulyakAlAdevizeSo'nyasya no ytH||655 // niSpannatvAdasattvAca, dvAbhyAmanyodayo na sH| upAdAnAvizeSeNa, tatsvabhAvaM tu tatkRtaH ? // 656 // na hyuktavatkhahetostu, syAcca nAzaH sahetukaH / itthaM prakalpane nyAyAdata eva na yuktimat // 657 // | anabhyupagamAceha, tAdAtmyAdisamudbhavAH / na doSA no na cAnye'pi, tdbhedaaddhetubhedtH|| 658 // | vandhyetarAdiko bhedo, rAmAdInAM yathaiva hi / mRSAsatyAdizabdAnAM, tadvattaddhetubhedataH // 659 // paramArthekatAnatve'pyanyadoSopavarNanam / pratyAkhyAtaM hi zabdAnAmiti samyagvicintyatAm // 660 // anyadoSo yadanyasya, yuktyA yukto na jAtucit / vyaktavarNaM na buddhAnAM, bhikSvAdiH zavarAdivat // SHAROSANSHUSHUSHUSUSEKS Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra 0 hAri0 jainamatA dhikAre // 90 // jJAyate tadvizeSastu pramANetarayoriva / svarUpAlocanAdibhyastathA darzanato bhuvi // 662 // samayApekSaNaM ceha, tatkSayopazamaM vinA / tatkartRtvena saphalaM yoginAM tu na vidyate // 663 // sarvavAcakabhAvatvAcchabdAnAM citrazaktitaH / vAcyasya ca tathA'nyatra, nAgo'sya samaye'pi hi // 664 // anantadharmakaM vastu, taddharmaH kazcideva ca / vAcyo na sarva eveti, tatazcaitanna bAdhakam // 665 // anyadevendriyagrAhyamanyacchabdasya gocaraH / zabdAtpratyeti bhinnAkSo, na tu pratyakSamIkSate // 666 // anyathA dAhasambandhAddAhaM dagdho'bhimanyate / anyathA dAhazabdena, dAhArthaH saMpratIyate // 667 // indriyagrAhyato'nyo'pi vAcyo'sau na ca dAhakRt / tathApratItito bhedAbhedasiddhyaiva tatsthiteH 668 | apohasyApi vAcyatvamupapattyA na yujyate / asattvAdvastubhedena, buddhayA tasyApi bodhataH // 669 // kSaNikAH sarvasaMskArAH, anyathaitadvirudhyate / apoho yanna saMskAro, na ca kSaNika iSyate // 670 // evaM ca vastunastattvaM hanta ! zAstrAdanizcitam / tadabhAve ca suvyaktaM, tadetattuSakhaNDanam // 671 // buddhAvarNe'pi cAdoSaH, saMstave'pyaguNastathA / AhnAnA'pratipattyAdi, zabdArthAyogato dhruvam // 672 // zabdArthayorvAcya vAcakabhAvasiddhiH // 90 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAUSHUSUSAASAASAASAASANSORSCHE 'anye tu jainAH 'abhiddhati' bruvate 'evaM'-yaduta 'vAcyavAcakalakSaNaH' vAcyasvabhAvo'rthaH vAcakasvabhAvaH zabda ityevaMrUpaH asti zabdArthayoH 'yogaH' sambandhaH, kuta etadityAha-'tatpratItyAditaH' vAcyapratItipravRttiprAptinivedanAde, 'tataH' zabdAdityAgopAlAGganametad // 652 // (na)sambhavazcAsyAnyathetyabhidhAtumAha-'naitadityAdi, na 'etat' tatpratipattyAdi dRzyavikalpArthakIkaraNena, dRzyaH-skhalakSaNaM tadekIkaraNena vikalpyaM, dRzyamityadhyavasyetyarthaH, kathaM naitat ityAha-'bhedataH' tayostattvAprasiddhitaH iti sambandhaH, bhedAtkAraNAt tayoH-dRzyavikalpArthayostattvAprasiddhitaH-ekIkaraNa-10 tvaaprsiddhH| atraiva hetvantaramAha-ekapramAtrabhAvAca, nahi kSaNikatve dRzyavikalpyArthayoH kAlabhedenaikaH pramAtetyekIkaraNatvAprasiddhireva, syAdetat-dRzyavikalpyAthakIkaraNaM nAma bAhyAlambanasya vikalpyasya bAhyAlambanatvena pratipattiH // 65 // tathA cAha-'zabdAdityAdi, zabdAditi kAraNe kAryopacArAt tadjJAnAt 'tadvAsanAbodhaH' viziSTavikalpavAsanAbodhaH vikalpazca viziSTaH 'tato hi tata eva viziSTavAsanAbodhAt 'yat' yasmAt tat-tasmAt 'itthamucyate' dRzyavikalpyAvarthA-15 vekIkRtyetyevamabhidhIyate asmAbhiH, vikalpavaiziSTyenetyarthaH, etadAzayAha-na, 'tataH' zabdAt tadasiddhitaH viziSTavAsanAbodhAsiddheriti // 654 // etadevAha 'viziSTe' tyAdinA-iha 'viziSTaM' tathAvidhavikalpajananasvabhAvaM 'vAsanAjanma' vAsanotpAda eva 'bodhaH' vAsanA, natvanyaH kazcit , 'taca' viziSTavAsanAjanma 'na jAtucit' na kadAcid yujyate, kathamityAha-'anyataH' anyasmAt sahakAriNaH tulyakAlAdeH vizeSeNa tulyakAlAt atulyakAlAdA 'vizeSaH' vaiziprakaraNalakSaNaH 'anyasya' vizeSyasya no yatA yasmAt nyAyena // 655 // etadeva vikalpadoSopanyAsadvAreNAha-niSpane Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra0 hAri0 jainamatA dhikAre // 91 // tyAdi, 'niSpannatvA' diti tulyakAlAtsahakAriNo na vizeSaH, vizeSyasyaiva tadAnIM niSpatteH anAdheyAtizayatvAt, vizeSasya cAtizayatvAditi, asattvAccAtulyakAlAdapyanyato na vizeSaH, tadA tasyAsattvAd, asatazcopakArakaraNAyogAditi / dvayodbhavo'para eva vizeSa ityAzaGkyAha- 'dvAbhyAmanyodayo na saH' dvAbhyAmityupAdAnasahakAribhyAM sakAzAt anyodaya:- viziSTAparotpAdo na saH vizeSaH, kutaH ? ityAha-'upAdAnAvizeSeNa' pUrvavadaviziSTakAryajananasvabhAvatvAtiraskAreNa, anyodayasyaivAsiddherityarthaH, tadeva tatsvabhAvaM yattadavApyAnyodayakArItyAzaGkyAha-'tatkhabhAvaM tatkutaH ?' tatsvabhAvamityanupakAriNamapi sahakAriNamavApya viziSTAparajananasvabhAvameva tad - upAdAnamiti kuto ?, na kutazcid, vAGmAtrametadityabhiprAyaH // 656 // parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati-' na hyuktava' dityAdinA - na hyuktavat tulyakAlo'tulyakAlaH sahakArI, vizeSAbhAvena, 'khahetostu' svakAraNAdeva tatsvabhAvavat, tathAhi nAsyApi svaheturaviziSTaH sannidaM viziSTaM janayati, na cAnyato vizeSabhAva iti kevalasyaiva vaiziSTyameSTavyam, evaM sarvatraivaitaditi pratItivaiziSTyAbhAve tadvAsanAbodhAnupapatteriti, doSAntaramAha - syAcca nAzaH bhavatAmapi 'sahetukaH' utpAdavyatiriktahetusApekSaH itthaM prakalpane- svahetorevAnupakAri| Namapi sahakAriNamavApya viziSTA parajanana svabhAvametadityevaM prakalpane, tathAhi - etadapi vaktuM zakyata eva akizcitkaramapi nAzahetumavApya nivRttisvabhAvametajjAtamiti viziSTotpAdavatsahetuko nAzaH, nyAyAt bhavatparikalpitAdeva, aniSTaM caitad ataH - asmAtkAraNAt 'etat' itthaMsvabhAvakalpanaM na 'yuktimat ' nyAyyam / evaM ca svanItito vikalpAnupapattervacanamAtrametat-yaduta dRzyavikalpArthaikIkaraNaM nAma bAhyAlambanasya vikalpasya bAhyAlambanatvena pratipattiH, viruddhaM caitad, 4 // 91 // vAcyavA cakabhAvaH Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abAhyAlambanasya bAhyAlambanatvena pratipatteH, na hi pItAlambanasya nIlAlambanatvena pratipattiH, avyavasthApatteH, na cAviSayatvasya pramANaM, nAyameva bAhyapratipattirUpeNa pravRtteH, na cAnyad, anabhyupagamAt , taimirikakezAdijJAnasyApyadvayabo-IN dhamAtravAde'yogAt, bhAvataH sAmagrIbhedAbhAvAt timirakalpanimittAsiddheH, bodhamAtrabhedasyAprayojakatvAt , apazcitaM ca tadanekAntajayapatAkAyAmiti nehocyate, (saMkSepa) kAmavattvAtprArambhasyAsyeti // 657 // uktadoSaparihArArthamAha-'anabhyupagame'tyAdi, 'anabhyupagamAt' anaGgIkaraNAcca 'iha prakrame 'tAdAtmyAdisamudbhavAH tAdAtmyatadutpattiprasUtA na doSAH'na' asmAkaM pUrvavarNitAH, na cAnye'pi 'paramArthaMkatAnatve' ityAdinoktAH, kutaH? ityAha-tadbhedAt' zabdabhedAt 'hetubhedataH' kAraNabhedena // 658 // etadevAbhidhAtumAha-'vandhyetare'tyAdi, 'vandhyetarAdiko bheda' vandhyA'vandhyA |ca matkuNo'matkuNazcetyAdi, 'rAmAdInAM strIpuruSaprabhRtInAM yathaiva hi sakalalokapratItaH, mRSAsatyAdizabdAnAm AdizabdAtsatyAmRSAdizabdaparigrahaH, tadvadbhedaH, kutaH? ityAha-taddhetubhedataH zabdabhedotpatteH, satyAdibhASAdravyavargaNAnAM | | bhedAbhyupagamAditi // 659 // yatazcaivamataH kimityAha-'paramArthe'tyAdi, paramArthaikaniSThatve'pi zabdAnAmanyadoSopavarNanaM 'na syAtpravRttirartheSviti pratyAkhyAtaM hi zabdAnAM, nirAkRtamityarthaH 'iti' evaM samyag vicintyatAmetat // 660 // etadeva spaSTayati-'anyetyAdinA-'anyadoSaH' arthAntarabhUtavastudoSaH 'yat' yasmAt 'anyasya' arthAntarasya 'yuktyA yuktaH' upapattyA ghaTamAno na jAtucit , prativastUpamayA prakaTayati-vakti avarNam' azlAghArUpaM na 'buddhAnAM bhagavatAM 'bhikSvAdiH bhikSurupAsako vA, zabarAdivaditi vaidharmyanidarzanaM, tadatra bhivAditulyAH satyazabdA itare zabarAdivaDhuSTA XANASIASSASSINS Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 jainamatAdhikAre MARCH // 92 // eveti bhAvaH // 66 // na caitayorvizeSo nAvagamyata ityAha-'jJAyate' ityAdinA-jJAyate pramAtRbhiH 'tadvizeSastu satyeta- vAcyavArazabdabhedastu pramANetarayoriva pramANatadAbhAsayoH pratibhAsasAmye'pi sati'kharUpAlocanAdibhyaH' dALasaMvAdanirUpa-18| cakabhAvaH NAdibhyaH tathA darzanato 'bhuvi' pRthivyAm, anena prakAreNa tadbhedasiddheH sadasadarthapratibhAsavizeSaH, parairapi saMvAdetaradvAreNa tadabhyupagamAt , na caikAntatulyayoH saMvAdetarAviti bhAvanIyam // 662 // evaM sati samayAnarthakyamityetat pariharati-samayetyAdinA-'samayApekSaNaM' saGketApekSaNaM ca 'iha' loke kvacit tatkSayopazamaM upalakSaNAt zabdArthasambandha-13 jJAnAvaraNakSayopazamaM vinA 'tatkartRtvena' kSayopazamakartRtvena 'saphalaM' sArthakameva, yoginAMtu' sarvatra tatkSayopazamavatAM na hai vidyate samayApekSaNam , asaGketite'pi svayaM vAcakaprayogAditi // 663 // anyasyAnyatra samaye virodha ityetatpariharannAha|'sarve'tyAdi, 'sarvavAcakabhAvatvAt dezAdyapekSayA vilambitAdipratItijanakatvena sarvavastuvAcakasvabhAvatvAt 'zabdAnAM citrazaktito vAcyasya ca tatheti tathA tathA'nekapratItinibandhanAnekazaktitvAcca vAcyavastunaH, kimityAha-anyatra nAgo'sya samaye'pi, asya zabdasya ghaTAdeH anyatra-paTAdau samaye'pi-saGkete'pi nAgaH-nAparAdhaH, arthapratItijanakatvenobhayostatsvabhAvatvAditi // 664 // atraivAnuktadoSaparihArArthamAha-'anante' tyAdinA-anantadharmakaM 'vastu' ghaTAdi 31 tathA tathA'nekakAryakaraNAt , ekasvabhAvAdanekakAryAkAraNAt , ekasvabhAvAdanekakAryAsiddheH, taccitratve caikatvavirodhAt , 'taddharmaH'vastudharmaH kazcideva hi (ca) abhidheyapariNAmarUpo 'vAcyaH' abhidheyaH, na sarva eva, sarvathendriyAntaragrAhyo'- // 92 // pIti, yasmAdevaM tatazcaitat na bAdhakaM vakSyamANaM yaducyate pareNa // 665 // kiM tadityAha-'anyadeve'tyAdi, anyadeva Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yate zrotrA pulAvAcyo dharma bhedAt, na ca indriyagrAhyaM skhalakSaNam, anyacchabdasya gocaraH sAmAnyalakSaNaM, kutaH ityAha-zabdAtpratyeti bhinnAkSaH-agdho'pi ghaTAdi, na tu pratyakSamIkSate cakSuSmAniva // 666 // etadeva bhAvayati-'anyetyAdi, anyathA spaSTAnubhavena dAhasambandhAt indriyArthayogena dAhaM svagataM dagdho'bhimanyate, evaM pumAnna jAnAti, 'anyathA' svaspaSTAnanubhavataH dAhazabdena zrutena dAhArthaH saMpratIyate zrotrA puruSeNetyetat na bAdhakam // 667 // yathA na bAdhakaM tathA''ha-'indriye'tyAdi, 'indriyagrAhyataH' indriyagrAhyAddharmAdanyo'pi vAcyo dharmaH, apizabdAdananyo'pi, ato'yuktamidaM-yat zabdAtpratyeti | bhinnAkSo, na tu pratyakSamIkSata iti, tadabhidheyadharmasya kathaJcittato bhedAt, na ca nekSata eva, kathaJcittagrAhyAnuviddhasyaiva zabdAtpratIteH, yathAkSayopazamaM tathA'nubhavAditi, tathA'sau vAcyo dharmo na ca 'dAhakRt' dAhakaraNazIlaH, cazabdAd dAhakRcca, ato yuktamidaM yad anyathA dAhasambandhA dityAyuktaM, sparzanendriyagamyadharmasya kathazcidabhidheyato dharmato |bhedAt, na ca zabdAdapi na tatpratItireva, aspaSTAkAratayA prtiiteH| tathA dAhavedanaM tvasAtAvedanIyakarmodayanimittaM, na dAhasambandhamAtra, tadabhAve kvacidabhAvAt, etadadhikRtyAha-tathA pratItitaH' ityuktavaditaretaragarbhapratIteH kAraNAd, indriyagrAhyato'nyo'pi tathAjJAnAya, kutaH? ityAha-bhedAbhedasiddhyaiva jAtyantarAtmikayA hetubhUtayA, 'tatsthiteH' abhidheyendriyagrAhyadharmasthiteriti bhAvaH // 668 // yaduktaM 'vAcya itthamapoha' ityetannirAkaroti-'apohe tyAdinAapohasyApi parakalpitasya 'vAcyatvam' abhidheyatvam upapattyA yuktyA 'na yujyate' na ghaTate, kutaH? ityAha-'asasvAt' avidyamAnatvAt , 'vastubhedena vastUnAmanyatvena, tathAhi-bhinnAni ca vastUnyeva, tadbhedaH tadvAcyatve vA?, apa Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 vAcyavAcakasambandha rastuccho'ntare'pramANakaH, na ca tasya vastunA sambandha iti, tatprAptyarthaka evetyanughuSya eva, vikalpabuddhipratibhAso'va-| || ziSyate, tamapyadhikRtyAha-'buddhyA tasyApi vikalpabuddhyA''kArasyApi bhavannItyaiva, asattvAditi vartate, kutaH? ityAhajainamatA- 'bodhataH' ityadvayAdbodhAdbhedeneti yogaH, nahi bodhamAtravAdino dvayabodhavyatiriktaM kiMcidastIti kuta iSTapratibhAsaH? dhikAre | kezorukAdipratibhAsastu loke bodhamAtrasAmagrIbhinnakarmatimirAparakezadarzanAdijo yuktaH, na tu bodhamAtrasAmagrItaH, tasyAparamantareNa vaiziSTyakaraNAyogAditi vastveva vAcyaM, nApoha iti // 669 // itazcaitadevamityAha-kSaNikA' ityAdi, kSaNikAH 'sarvasaMskArA' kRtakAH, bhAvA ityarthaH, anyathA yadi vastu vAcyatvena neSyate etadvirudhyate, katham ? ityAha-apohaH 'yat' yasmAt na saMskAraH, avastuttvAt , na ca 'kSaNikaH' nazvara iSyate, avastutvAdeveti // 670 // kizca'evaM cetyAdi, 'evaM ca' avastuvAcakatve zabdAnAM 'vastunaH' svalakSaNasya 'tattvam' anityatvAdimattvaM hanta 'zAstrAt |piTakanayalakSaNAt 'anizcitam' anavagataM vastunItyA, 'tadabhAve ca' tattvanizcayAbhAve ca 'suvyaktaM' spaSTaM tadetat' zAstrapraNayanaM tadanuSThAnaM ca tuSakhaNDanaM, phalakaNAnAsAdanAditi // 671 // doSAntaramabhidhAtumAha-'buddhe'tyAdi, 'buddhA8 varNe'pi ca' buddhAzlAghAyAmapi cAdoSaH prAmoti, saMstave'pi tatstotrakaraNarUpe 'aguNaH' guNo na prAmoti, tathA 'AhvA nApratipattyAdi' AhvAne satyapravRttyAdi 'zabdArthAyogata' zabdArthasambandhAbhAve 'dhruvam' avazyam , AhUtArthasya |tacchabdenAbhaNanAditi // 672 // vArttAntaramAha|jJAnAdeva niyogena, siddhimicchanti kecana / anye kriyAta eveti, dvAbhyAmanye vicakSaNAH // 673 // // 9 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAHARASHTRA jJAnaM hi phaladaM puMsAM, na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAtpravRttasya, phalaprApterasambhavAt // 674 // hai jJAnahInAzca yalloke, dRzyante hi mahAkriyAH / tAmyanto'ticiraM kAlaM, klezAyAsaparAyaNAH // 675 // | jJAnavantazca tadvIryAttatra tatra khakarmaNi / viziSTaphalayogena, sukhino'lpakriyA api // 676 // kevalajJAnabhAve ca, muktirapyanyathA na yat / kriyAvato'pi yatnena, tasmAjjJAnAdasau matA // 677 // kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet // 678 // 2 kriyAhInAzca yalloke, dRzyante jJAnino'pi hi / kRpAyatanamanyeSAM, sukhasampadvivarjitAH // 679 // | kriyopetAzca tadyogAdudagraphalabhAvataH / mUrkhA api hi bhUyAMso, vipazcitvAmino'naghAH // 680 // 6 kriyAtizayayoge ca, muktiH kevalino'pi hi / nAnyadA kevalitve'pi, tadasau tannibandhanA // 681 // phalaM jJAnakriyAyoge. sarvamevopapadyate / tayorapi ca tadbhAvaH, paramArthena nAnyathA // 682 // * sAdhyamartha parijJAya, yadi samyaka pravarttate / tatastatsAdhayatyeva, tathA cAha bRhsptiH|| 683 // samyak pravRttiH sAdhyasya, prAptyupAyo'bhidhIyate / tadaprAptAvupAyatvaM, na tasyA upapadyate // 684 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 jainamatAdhikAre // 94 // asAdhyArambhiNastena, samyag jJAnaM na jaatucit| sAdhyAnArambhiNazceti, vayamanyo'nyasaGgatam // 685 // | jJAnakriyA ata evAgamajJasya, yA kriyA sA kriyocyate / AgamajJo'pi yastasyAM, yathAzakti pravarttate // 686 // 15| vicAraH |cintAmaNisvarUpajJo, daurgatyopahato na hi / tatprAptyupAyavaicitrye, muktvA'nyatra pravartate // 687 // na cAsau tatvarUpajJo, yo'nyatrApi pravartate / mAlatIgandhaguNavidarbhe na ramate hyliH|| 688 // muktizca kevalajJAnakriyAtizayajaiva hi / tadbhAva eva tadbhAvAttadabhAve'pyabhAvataH // 689 // na viviktaM dvayaM samyagetadanyairapISyate / khakAryasAdhanAbhAvAd , yathA''ha vyAsamaharSiH // 690 // baTharazca tapasvI ca, shuurshcaapykRtvnnH| madyapA strI satItvaM ca, rAjanna zradadhAmyaham // 691 // 'jJAne'tyAdi, jJAnAdeva kevalAt 'niyogena' niyamena 'siddhiM' muktimicchanti kecana jJAnavAdinaH (anye) kriyAta eveti, 'dvAbhyAM jJAnakriyAbhyAm "anye' jJAnakriyAvAdinaH vicakSaNA iti // 673 // jJAnavAdimatamAha-'jJAnaM hIMtyAdi, jJAnaM hi phaladaM puMsAM sarvatraiva, na kriyA phaladA matA, kutaH' ityAha-mithyAjJAnAtpravRttasya sarvasyaiva phalaprApte|rasambhavAt, nahi mRgatRSNikAjalajJAnapravRttasyApi tadavAptiriti bhAvaH // 674 // jJAnAbhAve kleza eva kevala ityaah-15||94 // 'jJAne'tyAdinA-jJAnahInAzca yat' yasmAlloke dRzyante eva 'mahAkriyA' kASThavAhakAdayaH tAmyantaH santaH ati Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ciraM kAlaM kimbhUtAH ! ityAha- 'klezAyAsaparAyaNA:' phalazUnyavibAdhanAH, atiduHkhavanta ityarthaH // 675 // prakRtopacayamAha - 'jJAne' tyAdinA - jJAnavantazca prANinaH 'tadvIryAt' jJAnasAmarthyena tatra tatra 'svakarmaNi' ratnavANijyAdau viziSTaphalayogena hetubhUtena sukhino, dRzyanta iti varttate, alpakriyA api santa iti // 676 // pradhAnamapi puruSArthamadhikRtya jJAnamevopayogItyAha - 'kevale 'tyAdi, kevalajJAnabhAve ca sati muktiH, anyathA na 'yat' yasmAt kriyAvato'pi yatnena mahatA, tasmAjjJAnAdasau matA muktiH // 677 // kriyAvAdimatamupanyasyannAha - 'kriyetyAdi, kriyaiva phaladA puMsAM sarvatra, na jJAnaM phaladaM mataM, kutaH ? ityAha-yataH strIbhakSyabhogajJaH kazcidapi na jJAnAtsukhito bhavet, nahi sukha | hetuvastujJAninastatprAptAvapi sarvathA niSkriyasya phalamityarthaH // 678 // kriyA'bhAve na kiJcidityabhidhitsurAha - 'kriye-' tyAdi, kriyAhInAzca 'yat' yasmAt loke dRzyanta eva jJAnino'pyAlasyopahatAH 'kRpAyatanam' karuNAbhAjanamanyeSAM prANinAM kimbhUtAH ? ityAha- 'sukhasampadvivarjitAH' AntareNa sukhena bAhyayA ca sampadA rahitA iti bhAvaH // 679 // prakRtopacayamabhidhAtumAha-'kriyetyAdi, kriyopetAzca prANinaH 'tadyogAt' kriyAsAmarthyena udagraphalabhAvataH sukhasampadbhAvAt mUrkhA api santo bhUyAMso dRzyante vipazcitsvAminaH 'anaghAH' apApA ityarthaH // 680 // pradhAnamapi puruSArthamadhikRtya kriyaiva pradhAnetyabhidadhat Aha- 'kriye' tyAdi, kriyA'tizayayoge zailezIlakSaNe sati mukti: 'kevalino'pi hi sarvajJasyApi, AstAM tAvadanyasya, nAnyasmin kAle kevalitve'pi sati, tad 'asau' muktiH 'tanniyandhanA' kriyAkAraNetyarthaH // 681 // ubhayavAdimatamAha-'phala' mityAdinA - phalaM jJAnakriyAyoge sati sarvamevopapadyate Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4854 jJAnakriyAvicAra: zAstra hArika jainamatAdhikAre yatkizcit , 'tayorapi ca jJAnakriyayoH 'tadbhAvaH' jJAnakriyAbhAvaH paramArthena, na anyathA-tadyogamantareNa // 682 // etadevAha-sAdhye tyAdi, sAdhyamartha parijJAya yathAvat yadi samyak pravartate upAyAt tatastatsAdhayatyeva sAdhyaM, tathA cAha bRhaspatiH etatsaMvAdi // 683 // samyagityAdinA-samyakpravRttiH sAdhyasya jJAnopAyazuddhA prAptyupAyoDabhidhIyate nizcayanayena, tatazca tadaprAptau satyAm 'upAyatvaM hetutvaM na 'tasyAH' samyakpravRtterupapadyate, ato nAsau samyakpravRttireva // 684 // etadgarbhamAha-'asAdhye'tyAdinA-asAdhyArambhiNaH puMsastena kAraNena samyagajJAnaM tattvanItyA na jAtucit, pravRttyanaGgatvAt , sAdhyAnArambhiNazca, vyarthakAlakSapaNAtaH, ityevaM 'dvayaM jJAnakriyArUpam 'anyo|'nyasaGgatam' itaretarAnuviddhaM, paramArthena // 685 // atraiva paramAgamaM ghaTayannAha-'ata evetyAdi, ata eva kAraNAdAgamajJasya prANino yA kriyA jJAnapUrvikA sA kriyocyate, nAnyA, tathA AgamajJo'pi sa ucyate yaH tasyAM' kriyAyAM 'yathAzakti' zattyanurUpaM pravartate, nopekSAM karoti // 686 // etadeva dRSTAntena bhAvayati-cintAmaNI'tyAdi, cintAmaNiH-dAriyanAzano ratnavizeSaH tatsvarUpajJaH pumAn paramArthena 'daurgatyopahataH' udvegakAridAridyAbhibhUtaH san 'nahiM naiva tatprApyupAyavaicitrye cintAmaNiprApyupAyanAnAtve sati svAdhInatayA'nyatra tadupAyaM muktvA pravartate, na hi, kintu tatraiva // 687 ||'n cAsAvityAdi, na ca 'asau prANI tatsvarUpajJaH 'yA' daurgatyopahataH san 'anyatrApi' anyatra upAye pravarttate, daurgatyanAzanAya, prativastUpamayA samarthayati-'mAlatIgandhaguNavit' jAtIkusumagandhajJaH 'darbha na ramate hyaliH' tRNavizeSe na ramata eva bhramaraH-tiryaksattvo'pi, kimutAnyaH 1, evaM na bhvtiitybhipraayH|| 688 // vara, paramArthena / nArambhiNazca, vyApArambhiNaH puMsasta vaivAsAvityAditivastUpamayA satyo'pi, ti // 95 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAnapuruSArthamaGgIkRtyo bhayopayogamAha 'muktizcetyAdinA - muktizca pradhAnapuruSArtharUpA kevalajJAnakriyAtizayajaiva hi ubhayanibandhanaiva, nAnubhayanibandhanetyarthaH kutaH ? ityAha- 'tadbhAva eva' kevalajJAnazailezI kriyAbhAva eva 'tadbhAvAt' muktibhAvAt, tadabhAve cApyabhAvataH, tadabhAve'bhAvAdityarthaH // 689 // taMtrAntarIyA apyevaM vyavasthitA ityAha- 'na vivikta' mityAdinA - na 'viviktaM' pRthak pRthak dvayaM samyagetat jJAnakriyArUpam anyairapISyate vicakSaNaiH, kasmAt ? ityAha-svakAryasAdhanAbhAvAt, nahi jJAnamAtraM kriyAmAtraM vA phaladamiti, yathA''ha vyAsamaharSiH, etatsaMvAdyeva vastu // 690 // ' baTharazcetyAdinA - 'baTharazca' mUrkhazca tapakhI, tathA 'zUrazcApi' prathamapraharaNAdiklaibya hI nazcApyakRtavraNaH, tathA madyapA strI cittabhramahetumadyabhogavatI strI satItvaM ca rAjanna zraddadhAmyaham etatparasparaviruddhaM vastviti // 691 // mRtyAdivarjitA muktirityuktaM prAk tadupadarzayannAha - I | mRtyAdivarjitA ceha, muktiH karmaparikSayAt / nAkarmaNaH kvacijjanma, yathoktaM pUrvasUribhiH // 692 // | dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkuraH // 693 // janmAbhAve jarAmRtyorabhAvo hetvabhAvataH / tadabhAve ca niHzeSaduHkhAbhAvaH sadaiva hi // 694 // paramAnandabhAvazca tadabhAve hi zAzvataH / vyAbAdhAbhAvasaMsiddhaH, siddhAnAM sukhamiSyate // 695 // sarvadvandvavinirmuktAH, sarvAbAdhAvivarjitAH / sarvasaMsiddhasatkAryAH, sukhaM teSAM kimucyate ? // 696 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra hAri0 jainamatAdhikAre GUISSORIUS SUSHISAISAS* amUrtAH sarvabhAvajJAstrailokyoparivartinaH / kSINasaGgA mahAtmAnaste sadA sukhamAsate // 697 // .. svarUpaM etA vArtA upazrutya, bhAvayan buddhimAnnaraH / ihopanyastazAstrANAM, bhAvArthamadhigacchati // 698 // | 'mRtyAdItyAdi, 'mRtyAdivarjitA' mRtyujarAjanmavarjitA ca 'iha' loke pravacane vA muktiH, kutaH ityAha-karmaparikSayAt' sarvathA karmavigamAt , yadi caivaM tataH kimityAha-nAkarmaNaH sattvasya kacit 'janma' saMmUchanotpattyAdirUpaM, kathamityAha-yathoktaM 'pUrvasUribhiH' umAkhAtipramukhaiH // 692 // kimuktamityAha-'dagdhe'ityAdi, dagdhe bIje yathAstyantaM zAlibIjAdau prAdurbhavati-na 'aGkuraH' zAlyaGkarAdiH, karmabIje tathA dagdhe jJAnAvaraNAdau na rohati 'bhavA-15 kuraH' nArakAdirUpaH // 693 // 'janmetyAdi, janmAbhAve sAmAnyenaiva jarAmRtyoH pratItayorabhAvaH, kutaH ?-hetva- bhAvataH' nimittAbhAvAt , 'tadabhAve ca' (janma) jarAmRtyabhAve ca, kimityAha-niHzeSaduHkhAbhAvaH rogazokAdiduHkhA|bhAvaH 'sadaiva hi' AkAlamiti bhAvaH // 694 // ayameva ca sukharUpa ityetadAha-'parame'tyAdi, 'paramAnandabhAvaH' prakRSTasvAsthyalakSaNaH 'tadabhAve hi' niHzeSaduHkhAbhAve 'zAzvataH' apratipAtI 'vyAyAdhAbhAvasaMsiddhaH sarvathAvyAbA-14 |dhAnivRttyupajAtaH siddhAnAM sukhamiSyate, paramasukhasvarUpajJaiH // 695 // siddhAnAmeva svarUpamAha-sarvadvandve'tyAdinA-sarvadvandvavinirmuktAH, dvandvAni-zItoSNAdIni, sarvAbAdhAvivarjitAH, AbAdhAH-kSuttRDAdirUpAH, srvsNsiddhstkaaryaaH,5||96|| satkAryam-Anandopayogi sukhaM, teSAM kimucyate ?, yata evamavidyamAnakSuNNA iti // 696 // bhUyo'pyamISAmeva svarUpa Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zA. sa. 17 ||mAha - 'amUrtte' tyAdinA - 'amUrttAH' rUpAdivikalAH sarvabhAvajJAH jJasvabhAvatvena nirAvaraNAH ' trailokyoparivarttinaH | prakRSTaguNatayA lokAntasthA:, kSINasaGgAH, AkAlaM tannivRtteH, 'mahAtmAnaH' acintyazaktiyuktAste sadA sukhamAsate, ekarUpatayaiva // 697 // phalopadarzanadvAreNopasaMharannAha - 'etA' ityAdi, etA vArttA anekazAstragatA 'upazrutya' upa|| sAmIpyena samyak sampradAya rUpeNa zrutvA 'bhAvayan' paryAlocayan 'buddhimAnnaraH' prAjJa ityarthaH kimityAha - 'iha' prakaraNe | upanyastazAstranirdiSTAnAM lokAyatAdipraNItAnAM 'bhAvArtha' sopayogetarAdirUpam 'adhigacchati' jAnAti // 698 // |prakaraNasaGkhyA'bhidhitsayA''ha | zatAni sapta zlokAnAmanuSTupchandasAM kRtaH / AcArya haribhadreNa, zAstravArttAsamuccayaH // 699 // | kRtvA prakaraNametadyadavAptaM kiJcidiha mayA kuzalam / bhavavirahabIjamanaghaM labhatAM bhavyo janastena 700 yaM buddhaM bodhayantaH zikhijalamarutastuSTuvurlokavRtyai, jJAnaM yatrodapAdi pratihatabhuvanAlokavandhyatva hetuH / sarvaprANisvabhASApariNatisubhagaM kauzalaM yasya vAcAM tasmin devAdhideve bhagavati bhavatA''dhIyatAM bhaktirAgaH // 701 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpaM zAstra All 'zatAnI'tyAdi, zatAni sapta zlokAnAM saGkhyayA'nuSTupchandasAM kRtaH' uparacitaH, kena? ityAha-AcAryahahAri0 ribhadreNeti karturidaM nAma, zAstravArtAsamuccaya iti prakaraNasya (nAma // 699 // prakaraNaM) nirmAya svapraNidhAnamupadarzaya-18 jainamatA0 nAha-kRtvetyAdi, kRtvA prakaraNametaditi yayAkhyAtaM tadAha, yad 'avAptaM' prApta kizcidiha mayA 'kuzalaM' puNyaM | dhikAre | bhavavirahabIjaM mokSabIjam 'anargha' zreSThaM 'labhatAM' prAmotu bhavyo janaH 'tena' puNyeneti / anena granthakAro bhavavi rahaM pratyatyantAnurAgaM tathA sarveSu kalyANAzayam asatyAmRSAbhASAviSayajJatAM cAhetyevaM pratipattavyam // 700 // // 9 // // samApteyaM zAstravArtAsamuccayaTIkA dikpradAnAmnI, kRtiH sitAmbarAcAryaharibhadrasyeti // granthAnamapi coddezAdanuSTupchandasAM kRtam / dve sahasre zate dve ca, paJcAzacceti lekhanam // 1 // RUSSAISISSARI iti sUripurandarazrIharibhadrAcAryaracitaH khopajJavRttyA'laGkRtaH zrIzAstravArtAsamuccayaH smaaptH| // 97 // - - - - - - - - - - - Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka. zrIAgamodaya-samiti taraphI hAla maLatAM graMtho. nAma. kiMmata. | aMka. nAma. kiMmata. |34 vizeSA gAthA viSayakrama 0-5- 0 48 vizeSA bhASAMtara bhAga 2 jo 3-0-0 |35 vicArasAraprakaraNa 0-8-0 50 jIvasamAsa 1-8-0 36 gacchAcArapayanno 0-6-0 51 zobhanastuti (saMskRta) presamAM |37 dharmabinduprakaraNa 0-12-0 52 stuticaturvizatikA sacitra zobhanamunikRta 6-0-0 |38 vizeSA bhASAMtara bhAga 1 lo 2-0-0 53 caturviMzatikA sacitra bappabhaTTIkRta 39 jainaphilosophI (aMgrejI) 1-0-0 54 bhaktAmarakAvyasaMgraha bhAga 2 jo 40 yoga " " 0-14-0 55 naMdyAdisaptasUtragAthA akArAdiyuto viSayAnukrama 2-0-0 41 karma " " 0-12.0 56 Avazyaka malayagirikRta TIkAyukta bhAga 1 lo 4-0-0 43 anuyogadvArasUtra 2-8-0 57 jainadharmavarastotra presamAM |44 naMdIsUtra 2-4-0 58 lIMbaDIbhaMDAranA hastalikhitapustakonuM sUcIpatra 1-4-0 45 bhaktAmarakAvya saMgraha bhAga 1 lo 3-0-0 lokaprakAza gujarAtIbhASAMtara bhAga 1 lo presamA 46 dazapayanA chAyAyukta 2-0-0 Avazyaka malayagirikRta TIkAyukta bhAga 2 jo presamA 47 paMcasaMgraha 2-8-0 prAptisthAna surata gopIpurA. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ARRRRRRRRRRRRRRR iti sUripurandarazrIharibhadrAcAryaracitaH khopajJavRttyA'laGkRtaH zrIzAstravArtAsamuccayaH smaaptH|