Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAMRARMA RAMERARTNAUKRIES MPSC KOKGES CARS RAN GOOGUGGDAMAGE jainAcArtha-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-sahArAjaviracitayA prameyadyotikArakhyayA vyAkhyayA samalaGkataM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdalahitam FIRST // pii-jaakimbndhu / (dvitIyo bhAgaH) ... niyojaka saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzaka: AGAL pAlanapuranivAsi-zreSTizrI-rasikalAla maNIlAla mahetA tatputra pradatta-dravyasAhAyyenaM ___ a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra samitipramukhaH ' zreSThi-zrIzAntilAla maGgaladAsalAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa IsavIsana prathamA-AvRtti prati 1200 cIra-saMvat 2499 vikrama saMvat 2029 1973 mUlyam-rU0 30-00 . 39 BASHER
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI sa... -3. sthAnavAsI jainazAddhAra samiti, hai. gaThiyA vA 24, 2004 ra, (saurASTra) Pablished by: Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra ), W. Ry, India. ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naipa ytnH| utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // ma harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye| jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase pAyagA / hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUsyaH 3. 30-00 prathama AvRtti prata 12000 vIra saMvat 249 vikrama saMvata 2029 isavIsana 1973 mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIkAMTA roDa, amadAvAda,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jivAbhigamasUtraM bhAMga dUsare kI viSayAnukramaNikA a.naM. viSaya tIsarI pratipatti u.1 1 nairayika jIvoM kA nirUpaNa 2 ratnaprabhA pRthvIke bhedoM kA nirUpaNa 11-17 3 pratyeka pRthivI meM rahe huve narakAvAsoM kA nirUpaNa 17-23 4 ratnaprabhA pRthvIke kharakAMDa AdikA evaM anya pRthvI meM rahe huve ghanodadhyAdi ke bAhalya kA nirUpaNa 23-31 5 ratnaprabhA pRthvI ke kSetraccheda kA kathana 32-47 6 ratnaprabhA pRthvI ke saMsthAnakA nirUpaNa 47-53 7 sAtoM pRthivIyAM lokako sparzanevAlI hai yA alokako sparzakaratI hai? 53-65 8 sAtoM pRthvIke ghanodadhi dhanavAta, tanuvAtake tiryagvAhalyakAnirUpaNa 65-93 9 jIvoM kI utpatti kA nirUpaNa 93-110 10 prati pRthvIke vibhAga pUrvaka uparake evaM adhastana caramAnta ke antara kA kathana 110-143 11 ratnaprabhAdi pRthvIyoM ke paraspara meM agalI2 pRthivIviyoM ko lekara pUrva pUrvakI pRthivIkA bAhalya evaM vistAra setulyavAdikA nirUpaNa 143-151 dusarA uddezA 12 pratyeka pRthvI meM kitane kitane narakAvAsa honekA kathana .152-171 13 narakAvAsoM ke saMsthAna-AkAra kA nirUpaNa 172-286 14 narakAvAsoM ke varNagandha AdikA nirUpaNa 186-198 15 narakAvAsoM ke mahatva-vizAlapanekA nirUpaNa 198-207 16 narakAvAsa kiM dravyamaya yAne kisake bane hai ? 207-211 17 nAraka jIvoM kI utpatti kA nirUpaNa 211-242 18 pratyeka nAraka jIvoM ke saMhanana kA nirUpaNa 242-252 19 nAraka jIvoM ke ucchavAsa AdikA nirUpaNa 252-270 20 nArakoM ke kSudhA evaM pipAsA AdikA nirUpaNa 270-286 21 nArakoM ke narakabhava duHkha ke anubhavanakA nirUpaNa 287-327 22 nArakoM kI sthitikAlakA nirUpaNa 327-341 23 naraka meM pRthivyAdi ke sparzAdikA nirUpaNa 342-358 tIsarA uddezA 24 nairayikoM ke pudgala parimANakA nirUpaNa 359-374
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ tiryagyonika adhikArako prathama uddezaka 25 tiryagyonike jIvoM kA nirUpaNa 375-399 26 pakSiyoM kI lezyA AdikA nirUpaNa 399-420 27 gaMdhAgo kA nirUpaNa 420-430 28 svastika Adika vimAno kA nirUpaNa 430-445 tiryagyonika adhikArakA dUsarA uddezA 29 saMsArasamApanaka jIvoM kA nirUpaNa 445-453 30 bhedasahita pRthivI Adi ke sthityAdikA nirUpaNa 453-473 31. avizuddha ecaM vizuddha lezyAvAle anagAra kA nirUpaNa 473-481 32 samyak-kriyA evaM mithyAkriyA ye do kriyA eka kAla meM eka jIva meM hone kA niSedha 481-488 tIsarA uddezA 33 bhedasahita manuSyoM ke svarUpakA nirUpaNa 489-496 34 dakSiNadizAke manuSyoM ke ekoruka dvIpakA nirUpaNa 496-502 35 ekoruka dvIpake AkAra AdikA nirUpaNa 502-538 36 ekorukadvIpa meM rahe vRkSoM kA nirUpaNa 538-565 37 ekorukadvIpa meM rahanevAle ke AkArAdirUpa AdikA nirUpaNa 565-593 38 ekorukadvIpa kI manuSya strI ke rUpa AdikA nirUpaNa 593-616 39 ekoruphadvIpastha jIvoM ke AhAra Adi kA nirUpaNa 616-638 40 ekoSakadvIpa meM indramahotsava Adi mahotsava viSaya praznottara 638--662 41 ekoSakadvIpa meM Diva-Damara kalaha Adi viSayakA nirUpaNa 662-681 42 AbhApika dvIpakA nirUpaNa . 681-685 43 hayakarNa dvIpakA nirUpaNa 685-716 44 devoM ke svarUpakA nirUpaNa 716-739 45 uttara dizA meM rahe huve asurakumAra devoM kA nirUpaNa 739-746 46 nAgagakumAroM ke bhavanAdidvAroM kA nirUpaNa 747-771 47 vAnavyantara devoM ke bhavana AdikA nirUpaNa 771-785 48 jyotipika devoM ke vimAna Adi kA nirUpaNa 785-789 49 dvIpa evaM samudroM kA nirUpaNa 790-804 50 jagatI ke uparake panavaravedikA kA nirUpaNa 804-828 51 vanapaNDa AdikA varNana 828--902 // smaapt||
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ a - - 1 , * * * * 2 * * * * , , , zrI rasikalAla maNIlAlabhAI mahetA janma : tA. 15 navembara-1921 zvargavAsa H tA. rara julAI-1972
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ "nA mAdhamurabbIzrIo zeTha zrI zAMtilAla maMgaLa sabhAI amadAvAda (svA.) zeThazrI zAmajIbhAI velajIllA vIrANuM-rAjakoTa sva, sudhIrabhAI jayaMtIlAla jhaverI muMbaI (sva) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda nA kAmakAja re ka { * * nA jAje zrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI virANu-rAjakeTa, acce beThelA lAlAjI kizanacaMdajo sA. joho ubhelA mAtra ci. mahetAvacandajI sA. nAnA-anilakumAra jaina doyattA dilhI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyamurabbIzrIo 2lanaasaal Femamachymage m aa ... KE I-29 ' .. hdManandhanterachancement.duine .. n zrImAna zeTha popaTalAla mAvajIbhAI mahetA, jAmajodhapura zrImAn zeTha dhanarAjajI pannAlAlajI jAMgaDA, mu. jAlanA P1 THEAT 2017 -RENDRA zeThazrI mizrIlAlajI lAlacaMdajI sA. laNiyA : prabhudAsalAi musalamAzI tathA zeThazrI jevaMtarAjajI amadAvAda rAjakeTa, . kA AIST Hindi me dAnavIra zeThazrI agaracandajI bherudAnajI sA.seThiyA, mu bAMkAnera svaH zrImAn zeThazrI mukanavaMdajI sA vAlayA pAlI mAravADa
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrIo : mAM , , ra * * kima * dara * . , na I E 1 E - - (sva) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAriA bhANavaDa (sva) zeTha raMgajIbhAI mohanalAla zAha amadAvAda, * * * (sva.) zeThazrI dinezabhAi kAMtilAla zAha amadAvAda, sva, zeThazrI jIvarAjabhAI mUlacaMdabhAI dhrAMgadhrA = . ! nAkAma ra - ? - Gi zeThazrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAI amadAvAda sva, zeThazrI mAmAma mANekalAla amadAvAda
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela AsAbhAi gAyAladAsa 3 sANaMda (jI. amadAvAda) AdyamukhIzrIe zAhajI zrI moDIlAlajI galunDiyA muH udayapura .: sva. zeTha mANekacaDha nemacaMda mu. mAMgarola 1 amIrabhAI tathA 2 gIradharabhAI mAMDhaviyA mu. be galeph madrAsavAlA svargastha nyAyamUrti ratIlAlabhAI bhAyacaMdabhAI mahetA zrImAn zeTha kAnugA zrI ghIgaDamalajI ahamadAbAda
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrIe sva, zeThazrI harilAla aneASa zAhe lAta zrImAn zeTha sA. cImanalAlajI sA. RSabhacadajA sA. ajItavAle (saparivAra ) sacce beThelA moTAbhAi zrImAna mUlacaMdajI javAharalAlajI baraDiyA bAjumA beTekA bhAI nibhIlAlajI baraDiyA namelA saunI nAnAbhAI pUnamacaMdajI baraDiyA sva. zeTha tArAcaMdajI sAheba gelaDA madrAsa. zeTha kIzanalAlajI phulacaMda sA0 beMgaloravALA... zrImAn seThazrI khIMvarAjajI sA. coraDiyA mu. madrAsa
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ AghamurabbIzrIo 1 tris . HMMITMEN . naina... -R ATTA .. in . Emm pArakha chogamalajI mulatAnamalajI zeTha raghunAthamalajI, zeTha vAvulAlajI ,, pannAlAlajI, zeTha suganacaMdajo bhAnubhAI rezavalAla bhaNasAlI pAlanapura-muMbaI megram thImAna lAlAjI hajArI lAlajI jhaverI-dehalI zrI lakSmIcaMdajI jasakaraNajI pradherI pAlanapura
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdyamuravvIzrIo R zrImana zeTha maNIlAla popaTalAla vorA amadAvAda, janma tA. 1-6-1904 zrImAna ra grAhyAnI pUrI nAhaTA, mu. dehalI * na apa zrI vRjalAla durlabhajI pArekha rAjakoTa, kekArI haragoviMda jecaMdabhAI rAjakeTa, zrI maNIlAla jeThubhAI pAlanapuravALA zrImAna lAlAjI kapuracaMdajI nAhaTA dehulIvAlA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdyamurabbIzrIo ke... 4 * 1 * ane temAM eka * (sva) zeThazrI dhArazIbhAI chANalAla jamIna zera jJAnavAmAM ratanasIma kA vagaDiyA, mu. dAmanagara bhArasI Di 'S che . 3 ke ja. ' * --- : * - ---- M << - .... . kha+ = vik 4 ma trvsv " ST 1 - * 1. * * " * ( zrI vinezakumAra vIrANuM rAjakeTa, * * rana ; zeThazrI devanaMdabhAI phojIlAlabhAI balANI-surata amulakhabhAI malakacaMda pAlanapuravAlA
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI rasikalAla maNIlAla mahetAnI jIvana-jharamara madrAsanA agragaNya nAgarika, vizALa evI prajJA-medhAthI maMDita vyApAra udyogapati zrI rasikalAla maNIlAla mahetAnuM vyaktitva anekavidha kSetromAM sabaLatAne varyuM hatuM, ane eTale ja kadAca emanI pAse svAnubhavanA ane dharyanA prasaMgenI te khANa hatI. uttara gujarAta-banAsakAMThA dhAnerAmAM 1921 nA 15mI navembara divALInA divasanA pUrvAhamAM temane janma thayo hato. pitAnuM nAma maNIbhAI, mAtAnuM nAma pArUbena. pitAzrI maNIbhAI hIrAnA vepAramAM hatA. temanA baMdhu caMdubhAInI sAthe "maNalAla caMdulAla enDa ku." nI sthApanA karI hatI. temAMthI chUTA thayA bAda hAlanI jANItI "maNIlAla enDa sansa" ku. nI temaNe svataMtra sthApanA karI hatI. - zrI rasikabhAIe prAthamika zikSaNa madrAsamAja meLavyuM hatuM. 1938 mAM meTrIkayulezana pAsa karyA bAda vyApAramAM joDAyA hatA. umadA khvAhize sAthe vepAramAM praveza karyo tyAre zI khabara ke bIje ja varSe mAtAnA avasAna rUpa viTaMbaNA kuTuMba upara AvI paDaze ! 38 varSanI vaye pArUbenanuM avasAna thayuM tyAre rasikabhAInI umara phakta 18 varSanI hatI. 18 varSanA yuvAnanI kartavya, sahanazakti ane dhIrajanI kasoTI karavA para kudarate mITa mAMDI hoya tema pitAzrInI tabiyata paNa lathaDatI cAlatI hatI. temanI sevA, saMbhALa sAravAranI javAbadArI paNa rasikabhAInI upara AvI paDI emaNe A javAbadArIne hiMmata pUrvaka uThAvI lIdhI eTaluMja nahi, te sAthe vyApArI jJAnAnubhavanI pratimA kacAza rahevA na pAme te paNa emaNe lakSamAM rAkhyuM. lagna I. sa. 1940 mA dharmapatnInuM nAma jayAbena rasikabhAInuM dAmpatya jIvana khUbaja sukhI hatu. pati patnI banne ekamekanA pUraka thayA. evuM saMtoSI ane AnaMdI jIvana gujAryuM. yuddha samaye, madrAsa khAlI thavAnA sa jege upasthita thayA e veLAe keTaleka samaya pAlanapuramAM gALyuM. e vakhate madrAsa, kArAkuDI vi. dakSiNa bhAratanA sthaLee emanI dhaMdhAkIya pravRtti aMge AvAgamana te cAluja raheluM. 1945mAM temanA jayeSTha putra zailezane janma pAlanapuramA thaze. A arasAmAM yuddha pUruM thatAM madrAsanuM raheThANa punaH cAlu karyuM. pitAzrInI mAdagI paNa vadhu jora pakaDatI cAlI. 1947mAM 55 varSanI vaye teo avasAna pAmyA. e vakhate bhAIzrI rasikabhAInI ummara 26 varSanI ane nAnA bhAI rajanIkAMtanI ummara 23 varSanI hatI.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitAzrInA svavAsathI kauTumbika javAbadArI savizeSa pramANamAM AvI paDI. te uMcakatA cakatA svamaLe ane Apa sujhathI temaja pitAzrIe je dha dhAkiya zikSaNa sevyuM hatu tenA AdhAre hiMmatabhera ane niSThApUrvaka jhaverAtanA dha dhAmA gati-pragati karatA rahyA, eTalu ja nahi sAthe khIjA udyoge padhA sthApavAnA paNa sapramANa rasa lIdhe, ane parizrama uThAvyeA. AnA anukrame 1953 mA yurepa pravAsa karyAM tenA phaLasvarUpa yuropanI keTalIka kapanIe sAthe ejansI vigere dhaMdhAdArI saMbaMdha sthApyA, A gALA daramyAna emanI manebhUmimAM keTalIka AtararASTriya yAjanAe paNa AkAra laI rahI hatI. tyAra khAda 1955-56 mAM bhArata junIyara cembaranA saMsthApaka ane agraNI sabhya tarike AtararASTriya juniyara cembaranI vizva pariSada mAM temane nima traNa maLyu . A adhivezana eDinabarA (skalenDa) mAM ceAjavAmAM AvyuM hatu. atrenI juniyara cembaranuM pratinidhitva uttama klAe pAra pADI tene mATe vizva sa sthA taraphathI cArTara (Charter) paNa hAsala. karI AvyA. pariSadanA adhivezananu kArya pUrU thayA khAda temAthI paravArIne emaNe pharI yuropanA pravAsa karyAM. nAkhela pAritASikanA vijetA sthApaka AlapheDa nAkhele sthApelI vizvavikhyAta ke panI DAyanemITa nAkhela (Dynamit Nobel) nI ejansI dakSiNa bhArata mATe prApta karI sAthe bIjI aneka ejansIe khAsa karIne dezanA audyogika vikAsane anulakSIne meLavI pAchA AvyA. A prakAranA khAhyajIvananI ke vyAvahArika jIvananI pravRttie vizALa paTa para patharAyelI hAvA chatA emanA AMtara-jIvananI saMskAra vATikA te jJanAdvAranI pramaLa bhAvanAthI mahekI rahI hatI. jainadharma, jainadarzIna, pakSApakSa rahita sarvAMgI ane samagradraSTivALI dhArmika vicAraNA temanA AtaramanathI kaDhi vikhuTI nahAtI paDI. saMpradAyanA vAda ke matamatAtaramA paDayA vinA dharmAMne AcaraNamAM mUkavAmAMja temanA bhAva vadhAre rahyo hatA. zrI zvetAMkhara sthAkavAsI jaina saMsthAonI dhArmika pravRttiomAM teo hamezA sakriya hatA. pAlanapura AyaMbIla zALAnA AjIvanadraSTI tarIke jina zAsananA suyogya pagale cAlyA hatA. 1949 mAM bharAyela akhila bhAratIya zvetAMbara sthAnaka vAsI jaina kensa mAM sa pUrNa rIte ane dhama rasamAM ekAkAra thaI gayA hatA. e temanI AdhyAtmika vikAsa dRSTinA dyotaka prasaga kahI zakAya. emanI mAdagI vakhate paNa dhArmika carcA ane navakAra ma tramAja emanuM raTana hatuM. sAmAjika kSetre jotA rasikabhAine zikSaNa keLavaNInI mAmatamAM vadhu rasa hatA. madrAsanI keTalIka nAmAkita ane prathama paMktinI sa sthAe gaNAya che temAM zrI zvetAkhara sthAnakavAsI jaina ejyukezanala seAsAyaTInuM paNa sthAna
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ : Ave che. A saMsthAnI kAvAhaka samItInA sabhya pade cUMTAyA pachI dhIme dhIme Aja saMsthAnA sahamatrI pade paheAMcyA te emanI niraMtara sevA ane kAryotsAhane kAraNe hatu. zrI ameAlakacaMda gelaDA jaina hAiskulanA maMtrI padethI paNa emaNe sevAo ApI che. A hAiskule je vijJAna pradarzana yojyuM hatuM ane zALAnA itihAsamAM je mahatvanu sImA cihna banIne rahyuM che te rasikabhAinA maMtrIpadane AbhArI hatuM bIjA sAmAjika kSetre paNa emaNe suMdara nAmanA meLavI hatI. sAmAnya mAnavIthI zarU karIne viziSTa dhadhAdArI ke udyogapati hara kei vyaktine emanA samAgamamAM Ana thatA. emanI nikhAlasatA e emanu bhAre AkaSa Nu hatu. ane eTaleja sAva vibhinna prakAranI sasthAonuM kAma, tene lagatI pravRttiomAM samakakSa rasa laI, karI zakatA. inDIyana vejITerIyana koMgresa' nA sthApaka sabhya tarIke mulyavAna sevA ApI hatI. (Indian councin of cultural relations) nA mAnanIya sabhya hatA tathA Hospitality Association * nA upapramukha pade hatA. rasikabhAIe emanI sAmAjika sevA pravRttionA bharacaka dabANamAM paNa vyApAra dhaMdhAnI avagaNanA karI na hatI. svataMtra tathA bhAgIdArImAM bhinnabhinna vyApAra udyogAnA umerA karyAM hatA. A vikAsa sAdhavAmAM emanA videza pravAsonA anubhava ane dhaMdhAkiya sujhe mahatvanuM jJAna arpaNa karyu hatuM. pAMDIcerImAM sAikala tathA reAlara ceinanI phekaTarI. madrAsamAM sImenTa tathA sImenTa peinTanA udyoga temaja ejansIo ane imporTa epATa ane zera, e saghaLA vyApAra udyogeAe emane yaza ane atha bannenI prApti karI ApI hatI. 1960 mAM pharI yuropa amerikAnI yAtrA karI. Far Eaet American Council" nA sabhyapade niyukta thayA. 'AMdhra cembara opha koma"nI kA vAhaka samitimA cuTAyA ane te dvArAja relve eDavAIjharI eDa" peTrasTa' vigerenA mAnanIya sabhya tarIke temanI nimaNuMka karavAmAM AvI. e tamAma hAdAo parathI temaNe ApelI sevAo emanI samIkSaka zakti, sAmAnA Ti'idune samajavAnI tathA mAna ApavAnI dRSTi tathA bhalamanasAi kharI paNa geravyAjakhI bhalAmaNA sAme avAja uThAvavAnI spaSTa vakatRtvatAne kAraNe AdarapAtra karI hatI. ane tethIja 1966 mAM Indian International Trade fair taraphathI teone dauraTnaekogk' mAM abhyAsa mATe pratinIdhi tarIke javAnuM AmaMtraNa maLyu hatu. Ama emanA pratibhAzAlI vyaktitvanI pAMkhaDIe eka pachI eka khulye jatI hatI, tevAmAM 1967nA jAnyuArImAM prathamavAra 'hArTa eTeka' AbyA, tethI 1968mAM jyAre inTaraleAkana (svITa
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ leDamAM) mAM yojAyelI vizva pariSadamAM bhAgalevAnuM nimaMtraNa maLyuM tyAre nAdurasta tabiyatanA kAraNe temanAthI nimaMtraNane svIkAra karI zakAze nahi. nAdurasta tabiyata hovAne kAraNe paNa sthAnika pravRttio tadana baMdha karI zakyA nahi 1969 mA temane "AMdhra cembara opha komarsa nA pramukha pade cUMTavAmAM AvyA. e sthAne temaNe be varasa sudhI kAmagIrI bajAvI.te daramyAna vyApArI AlamanI vividha samasyAone sarakAra samakSa raju karavAmAM adamya utsAha dAkhavyo temanA sUcita ukelenuM rahasya rahetuM vadhu utpAdana ane AmajanatAnI sukha vRddhi. temane abhyAsa viSaya hato arthazAstra ane karaverA. sarakAra taraphathI temane Regional Board of direct taxes" nA sabhyapade nimavAmA AvyA hatA. sAthe teo "All India Manufacturer's Association " nA madrAsa borDanI kAryavAhaka samItimAM te hatA. Ama hRdaya roganA humalA pachI paNa emaNe saMsthAkIya pravRttiomAM te sakriyatA dAkhavyAja karI. zarIra para mAThI asara te cAluja rahI ne be mahinAnI mAMdagIne aMte 1972 nA julAInI raramI tArIkhe temane svargavAsa thayo e mAMdagI daramiyAna paNa temanI dhArmika pravRttiomAM ekadama vadhAre teja rahyo. dharmanA pustaka ane carcA cAlu rAkhI. chevaTa sudhI navakAra maMtranuM raTaNa cAluja hatuM kuTumbI janee vatsala pitA ane vaDila, jJAtijanoe prabhAvazALI vyaktitva, samAje saMniSTha kAryakara ane dAtA tathA vyApArI Alame buddhimAna kAryadakSa pratinIdhi ane mArgadarzaka gumAvyA. hAdika dukha sAthe aMtima eja mahecchA ke svargastha AtmA parama sukhane prApta kare. maMtrI zrI zAstroddhAra samiti,
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI vItarAgAya nmH|| zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitAyA prameyadhotikAkhyayA vyAkhyayA samalakRtam hindI-gurjarabhASAnuvAdasahitam ||shrii jIvAbhigamasUtram // (dvitIyo bhAgaH) tRtIyA patipattiH prArabhyatedvitIyA pratipatti nirUpitA to'vasaramAptAM tRtIya patipati nirUpayati tatra narayikAdi caturvidhasaMsArasamApannakajIveSu prathamaM nairayikaparUpaNAmAha'tattha NaM je te' ityaadi| mUlam-tattha NaM je te evamAhaMsu cauvihA saMsArasamAvaNNagA jIvA te evamAsu taM jahA-gairaiyA tirikkhajoNiyA maNussA devA // se kiM taM ghoraiyA ? jeraiyA sattavihA pannattA taM jahA-paDhama puDhavI jeraiyA doccA puDhavI NeraiyA, taccA puDhavI NeraiyA, cautthI puDhavI jeraiyA, paMcamI puDhavINeraiyA, chaTI puDhavI NeraDyA sattamI puDhathI neriyaa|| paDhamANaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA kiM gottA pannattA ? goyamA ! NAmeNaM dhammA gotteNaM rynnppbhaa| doccA NaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA kiM gottA pannattA? goyamA! NAmeNaM vasA gotteNaM skrppbhaa| evaM eeNaM abhilAveNaM savvAsiM pucchA, NAmANi imANi selA taccA, aMjaNA cautthI riTThA paMcamI maghA chaTI mAghabaI sattamA jAna tamatamA gotteNaM pannattA // imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kevaiyA bAhalleNaM pannattA ? goyamA ! imANaM rayaNappabhA puDhavI asIuttaraM joyaNalayasahassaM bAhalle NaM pnnnnttaa| evaM eeNaM abhilAveNaM imA gAhA-aNugaMtavvA jI01
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastra 'asIyaM battIlaM aTThAvIsaM taheva vIsaM ca / aTArasa solasagaM aTuttarameva hiTrimiyA' ||suu0 1 // chAyA-tatra khalla ye te emAhuzcaturvidhAH saMsArasamApanakA jIvAste evamAhuH tadyathA nairayikAritayaMgyonikA manuSyA devAH / atha ke te narayikAH ? narayikAH saptavidhAH prajJaptA stadyathA-prathamapRthivI nairathikAH dvitIyapRthivI nairayikAH tRtIya pRthivI narayikA zcaturthapRthivInairayikAH paJcamapRthivInarayikAH SaSTha pRthivInarayikAH saptamapRthivInarayikAH / prathamA khalu bhadanta ! pRthivI kiM nAmnI ki gotrA prajJAtA ? gautama nAmnA dhI gotreNa ratnaprabhA / dvitIyA khalu bhadanta ! pRthivI kiM nAmnI kiM gotrA prajJaptA ? gautama ! nAmnA vaMzA gotreNa zarAyamA / evam etena amilApena sarvAsAM pRcchA nAmAni imAni zailA tRtIyA, aJjanA caturthI, riSTA pazcamI sadhA papThI mAghavatI saptamI yAvat tamastamA gotraNa prajJaptA ? iyaM khala bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI phiyatA vAhalyena pakSaptA ? gautama ! iyaM khallU ratnaprabhA pRthivI azIyuttaraM yojanazatasahasra pAhalyena prAptA / evametenAbhilApena iyaM gAthA-- 'azIti dvAtriMzadaSTAviMzati stathaiva viMzatitha / aSTAdaza SoDazaikamaSTottaramevAdhastanA // 1 // TIkA-'tattha' tatra-teSu dazasu matipattimatsu madhye 'je se ye te AcAryA "evamAiMsa' evamAhuH-evamAkhyAtavantaH, kiyAkhyAtavanta statrAha-'caubihA' tIsarI pratipatti kA prArabhadvitIya pratipatti kA nirUpaNa karake aba sUtrasAra tRtIya prati patti kA nirUpaNa karate haiM usameM nairathikAdi cAra prakAra ke saMsAra samApanaka jIvoM meM prathama nairayikoM kI prarUpaNA karate hai 'tastha NaM je te ekamAsu baubihA lancArasamAvaNNagA jIvA' i0 TIkArtha-tatina daza pratipati vAdiyoM ke bIca meM 'je te evamAsu' jila AcAryoM ne 'evamAsu aisA kahA hai ki 'cavdhihA trIla pratipattina praarmbIjI pratipattinuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra trIjI pratipattinuM nirUpaNa kare che-temAM narayika vigere cAra prakAranA saMsAra samApannaka jImAM pahelAM narayikenuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. " tattha Na je te epamAhaMsu cauvvihA saMsArasamAvannagA jIvA" tyAla. ___ ---'tattha gaM' mA 4252nI pratipatti vAhiyAmA 'je te evamAhaMsu' re bhAyAnme the yu cha. haiM " cauvvihA saMsAramamAvannagA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 sU.1 nairayikajIvanirUpaNam ityAdi, 'caubvihA' caturvidhA zcatuH prakArakAH, 'saMsArasamAvannagA jIvA' saMsArasamApannakA jIvAH 'te emAhaMsa' te-bhAcAryA evam-vakSyamANapakAreNa jIvasaMkhyAviSaye aahuH-kthitvntH| cAravidhyameva darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' vadhayA-rahayA' nairapikA, 'tirikva joNiyA' tiryagyonikAH, tathA-maNussA' manuSyAH, tathA- devA' devAH, tathA ca nArakatiyaG.. manuSyadevabhedena saMsArasamApanakA jIvAzcaturvidhAH prajJaptA iti| caturvidhajIveSu madhye prathamaM nArakaM jJAtuM praznayanAha-'le kita' ityAdi, 'se kiM taM jeraiyA' atha ke te nairayikAH nArakANAM kiMlakSaNaM kiyantazca bhedA iti praznA, uttarayati. 'NeraDyA sattavihA paNNatA' leyikAH savidhAH-saptamakArakAH prajJaptAH kathitA iti / saptavidhabheimeva darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA'paDhamA puDhavI NeraDyA prathama pRyivAnarAyakAH prathamAyA~ ratnaprabhApRthivyAM samudabhavA nArakAH prathamapRthivInArakA ityarthaH 'doccA puDhavI neraiyA' dvitIya pRthivInairayikAH dvitIyasyAM zarkarASabhApRthivyAM samudbhavA nairayikAH dvitIyasaMsArasamAvannagA jIvA' saMsAra samApanaka jIva cAra prakAra ke haiM 'te evamAsu' unhoMne isa sambandha meM aisA kahA hai-'NeraDyA tirivakhajoNiyA, maNussA, devA' nairathika (1) tiryagyonika (2) manuSya (3) aura deva (4) isa taraha nAraka, tiryaJca, manuSya aura deva ke bheda se saMsArI jIva cAra prakAra ke kahe gaye haiN| ___ 'se ki taM NeraDyA' he bhadanta ! nArakoM kA kyA lakSaNa hai aura kitane unake bheda haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'NeraDyA sattavihA pannattA' he gautama ! nairathika sAta prakAra ke kahe gaye hai "taM jahA-'jaise-paDhamA puDhavI NeraiyA prathama pRthivI ke narathika-ratna prabhA nAma kI pahili pRthivI meM utpanna hue nairayika 'doccA puDhacI nerakSyA' vitIya pRthivI jIvA " saMsArI va yAra 542 // 4 // cha, " te evamAhaMsa" tamAma mA sabhA me 4hyu cha. he 'NeraDyA tirikkhajoNiyA maNussA devA' nai2thi(1) tiyAni (2) manuSya (3) bhane / (4) mArIta nA24, tiyaya manuSya ane denA bhedathI saMsArI jIve cAra prakAranA kahelA che." " se kiM taM jeraiyA" 8 sAvanU nAnu zukSaya cha 1 mA praznA uttarabha prabhu gautabhasvAmIna cha "NeraiyA sattavihA paNNattA" hai gItama naiyihI sAtA2nA hyA che. "ta jahA" ne mAprabhArI cha.rebha3- 'paDhamA puDhavI NeraiyA' 53dI snamA nAmanI pRthvImA utpannathayemA nhi| 1, 'doccA puDhavI raiyA' bhI pRthvInA nthi| me zarAmA pRthvImA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra pRthivInairayikA ityarthaH / taccApuDhavI NeraiyA' tRtIya pRthivInairayikA stRtIyasyAM pRthivyAM samudbhavA nArakA stRnIya pRthivInArakA ityarthaH 'cautthI puDhavI NeraiyA' caturtha pRthivInairayikAH caturthI pRthivyAM samudbhavA nArakAzcaturthapRthivI nArakA ityarthaH 'paMcamI puDhavI NeraDyA' paJcama pRyivonerayikAH paJcamyAM pRthivyAM samudbhavA nairayikAH paJcamapRthivI narayikA ityarthaH / 'chaTThI puDhavI jeraiyA' SaSThapRthivI nairayikAH SaSThayAM pRthivyAM samudbhavAH nairayikAH 'sattamI puDhavI NeraiyA' saptamapRthivI nairayikAH saptamyAM pRthivyAM samudbhavA nairayikAH saptama pRthivInarayikA ityarthaH tathA ca nArakapRthivInAM saptavidhatvAcadAzritA nAraka jIvA api saptaprakArakA bhavanti AdhArabhedenAdheyabhedasyAvazyakatvAditi / sampati prati pRthivInAma, gotraM vaktavyamiti tatra-nAma gotrapratipAdanArthamAhake nairayika-dvitIya zarkarA prabhA pRthivI meM utpanna hue nairayika 2, 'taccA puDhavI NeraDyA' tRtIya pRthivI nairayika-tRtIya ghAlukA prabhA pRthivI meM utpanna hue nairayika 3, 'ca utthI puDhayI NeraDyA' caturthI pRthivI nairayika-cauthI paGkaprabhA pRthivI meM utpanna hue nairayika 4, 'paMcamI puDhavI NeraiyA' pAMcavIM pRthivI ke nairathika pAMcavIM-dhUmaprabhA pRthivI meM utpanna hue narayika5, 'chaTThI puDhavI NerakyA' chaThI pRthivI ke narayika chaThI-tamA pRthivI meM utpanna hue nairayika 6, aura 'sattamI puDhavI NeraDyA' sAtavIM pRthivI ke nairapika sAtavIM tamatamA pRthivI meM utpanna hue nairayika7, isa taraha nAraka pRthivIyoM kI sapta prakAratAle tadAzrita nAraka jIvoM meM bhI sapta prakAratA kahI gaI hai kyoMki AdhAra ke bheda se Adheya meM bhI bheda ho jAte haiM apa inameM pratyeka pRthivI ke nAma aura gotra utpanna thye| nayi? ' taccA puDhavI jeraiyA' trI pRthvI 2 vAyupramA nAmanI ke tamA na thye| naiyio / 3, 'cautthI puDhavI NeraiyA' yAthI 54mA nAmanI pRthvImA saMpanna thye| naiyi| ' paMcamI puDhavI NeraiyA' pAMcamI pRthvI je dhUmaprabhA nAmanI pRthvI che, temAM utpanna thayelA narayike 5, 'chavI puDhavI NeraDyA' chaThI pRthvI 12 tamAnAmanI pRthvI cha, tamA utpanna thye| narayi 6 bhane 'sattamI puDhavI NeraDyA' sAtabhI tamastamA nAmanI pRthvImAM utpanna thayelA narayiko cha, ArIte sAta prakAranI nAraka pRthvI hovAthI temAM rahevAvALA nAraka paNa sAta prakAranA kahyA che. kemake -AdhAranA bhedathI AdheyamAM paNa bheda AvI jAya che. ' have A pratyeka pRthvInA nAma ane tenA gotranuM kathana karavAmAM Ave
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.1 nairayikajIvanirUpaNam 'paDhamANa' ityAdi, 'paDhamANaM bhaMte ! puDhavI' prathamA khalu bhadanta ! pRthivI 'ki nAmA' ki nAmmI kimanAdikAla prasidvAndhartharahita nAmavatI 'kiM gotrA kimanvarthayukta nAmavatI 'pannatA' majJaptA-kathiteti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'NAmeNaM dhammA gotteNaM rayaNappabhA' nAmnA dharmA gautraNa ratnaprabhA tyAcA rasnAnAM prabhA bAhulyaM yatra sA ratnaprabhA ratnabahuletyarthaH / 'doccANaM bhaMte ! puDhavI' dvitIyA khalla bhadanta ! pRthivI 'ki nAmA ki gottApannattA' kiM nAmnI ki gotrA ca prajJapteti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'NAmeNaM vaMsA gotteNaM sakkarappabhA' nAmnA dvitIyA pRthivI vaMzA kathayate gotreNa ca zarkarAprapA prajJaptA, zarkarANAM prabhA-bAhalyaM yatra sA zakarApramA zarkarA bahuletyarthaH 'evaM eeNaM amilAyeNaM savAsiM pucchA' evam kahate haiM-'paDhamANaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA ki gottA' he bhadanta ! prathama pRthivI kisa nAma vAlI hai ? kisa gotra vAlI haiM? kyA vaha anAdi kAla se prasiddha andhartha rahita nAma vAlI hai ? yA anvartha yukta nAma vAlI hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! nAmeNaM dhammA gotteNaM rayaNappabhA' he gautama! prathama pRthivI nAma se dharmA hai aura gotra se ratna prabhA hai kyoMki ratnoM kI prabhA arthAt bAhulya yahAM rahatA hai isaliye yaha sArthaka gotra ghAlI hai 'doccANaM bhaMte puDhacI kiM nAmA ki gottA pannattA' he bhadanta ! dvitIya pRthivI kisa nAma vAlI aura kisa gotra vAlI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! nAmeNaM vaMsA-gotteNaM sakarappabhA' he gautama ! dvitIya pRthivI nAma se vaMzA hai aura gotra se zarkarAmabhA hai kyoMki yahAM para zakarA kI pabhA kA bAhulya hai evaM eeNa che. 'paDhamA NaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA kiM gottA' sAvan paDalI pRthvIna' nAma che? ane tenuM ge.tra zuM che? zuM te anAdikALathI prasiddha anvartha rahita-vinAnA nAmavALI che ? athavA anvayeM gyanAmavALI che? A prazna nauttaramA prabhu gautama svAmI 4 cha hai 'goyamA! Na,meNaM ghammA gotteNaM racanacqmA" he gautamAM pahelI pRthvInuM nAmadharyA che, ane tenuM gotra ratnaprabhA che. kema ke ratnonI pratye arthAta temAM ratnanuM adhikapaNuM rahe che. tethI te sAtha 4 gotravANI che. 'doccA NaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA kiM gotA paNNattA' hai bhagavad bIjI pRthvInuM zuMnAma che? ane tenuM gotra zuM che? A praznanA uttaramA prabhu 4 che , 'goyanA ! nAmeNaM vaMsA gotteNaM sakarappabhA' gItamA bIjI pRthvInuM nAma vaMzA che, ane tenuM gotra zarkarAprabhA che. kemake tyAM zarAnI prasAnu madhi pA 2 cha. 'evaM eeNaM abhilAveNaM savAsiM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 6 uparidarzitA milApena prakAreNa sarvAsAM pRthivInAM pRcchA yayoktarUpeNa sarvatra praznaH karaNIya ityarthaH / tathAhi - ' NAmANi imANi' nAmANi AsAM saptAnAM pRthivInAm imAni tathAhi - 'selA' iti nAma tRtIyasyAH 'aMjaNA cautthI' aJjanetinAma caturtha pRthivyAH | 'rihA paMcamI' riSTeti nAma paJcama- pRthivyAH / 'maghA chuTTI' madhevi nAma SaSThI pRthivyAH / 'mAghavatI satrAmA' mAdhavatI ca saptama pRthivyAH nAma bhatrati 'jAba tamatamA gautteNaM pannatA' yAvat tamastamaH prabhA gotreNa prajJA atra yAvatpadena mathamA gotreNa ratnamabhA dvitIyA gotreNa zarkarAmamA, tRtIyA gotreNa vAlukAmamA caturthI gotreNa paGkamabhAH paJcamI gotreNa dhUmamabhA abhilAveNa savvAsi pucchA' isI prakAra tRtIyAdi pRthivIyoM sambandha meM bhI prazna karanA cAhiye / 'NAmANi' ityAdi inake nAma isa prakAra haiM - 'selA' - yaha tRtIya pRthivI kA nAma hai 'aMjaNA' yaha caturthI pRthivI kA nAma hai 'riTThA' yaha paMcamI pRthivI kA nAma hai 'maghA' yaha chaThI pRthivI kA nAma hai 'mAghavatI' yaha sAtavIM pRthivI kA nAma hai 'jAva tamatamA goteNaM pannatA' yAvatpada se yahAM aisA samajhAyA gayA hai ki 'ratnaprabhA' yaha prathama pRthivI kA gotra hai ' zarkarA prabhA' yaha dvitIya pRthivI kA gotra hai 'bAlu kA mabhA' yaha tRtIya pRthivI kA gotra hai ' paGkaprabhA' yaha caturthI pRthivI kA gotra hai 'dhUma prabhA' yaha paMcamI pRthivI kA gotra hai 'tamaH prabhA' yaha chaThI pRthivI kA gotra hai aura 'tamastamaH prabhA' yaha sAtavIM pRthivI kA putttA' Aja pramANe trIjI, cArthI vigere pRthvIyeAnA saMbaMdhamAM paNa prazna pUchyA joie C ' NAmANi tyAhi tenA nAbhI mA prabhAye che. 'selA ' trI pRthvI nAbha zailA che. ' aMjaNA' thothI pRthvI nAma nA . ' riSTA' yAMyabhI 'pRthvItu nAma riSTA che, ' maghA ' chaDI pRthvItu nAma bhadhA se amAthe the, ' mAghavatI ' sAtabhI pRthvItuM nAma bhAghavatI che. jAva tamatamA gotteja paNNattA' yAvatpathI maDiyAM bheSu samanvu leIkhe hai 'ratnayala' se pahelI pRthvI' gAtra che. 'zarkarAprabhA' e mIjI pRthvInuM gAtra che. ' vAlukAprabhA' e trIjI pRthvInuM geAtra che. 'p'kaprabhA' e ceAthI pRthvInu' geAtra che. 'dhUmaprabhA' e pAMcamI pRthvatu' geAtra che. 'tamaHprabhA' e chaThThI pRthvInuM geAtra che ane samastamaprabhA e sAtamI pRthvInuM geAtra che, tenA AlApaka A pramANe che.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 2.1 nairayikajIvanirUpaNam SaSThI goSeNa tamaH prabhA-etadanta pRthivyAH grahaNaM bhavatIti / AlApakAzcetthas____ 'taccANaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA kiM gotA ? goyamA! nAmeNa selA, gotteNa vAlayappamA cautthINaM bhaMte ! puDhavo ki nAmA kiM gottA ? goyamA ! nAmeNaM aMnaNA gotteNa paMkappamA / 4 / paMcamANaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA kiM gotA ? goyamA ! nAmegaM rihA gotteNa dhUmappamA 5 / chahANaM bhaMte | puDhavI kiM nAmA ki govA ? goyanA ! nAmeNaM maghA gottaNa tmppmaa|6 sattamANaM bhaMte ! puDhacI kiM nAmA ki gottA ? goyamA ! nAmeNaM mAghabaI gotteNaM tamatamappamA 7 / ' iti vyAkhyA-taccANaM bhaMte ! puDhavI' tRtIyA khala bhadanta ! pRthivI 'kiM nAmA ki gottA patratA' ki nAmnI ki gotrA ca dhajJaptA ? bhagavAnAha-he gautama / nAmnA zailA gotreNa bAlukAmamA, bAlukAyAH prabhA bAhulyaM yatra sA vAlakA bahuletyarthaH 'cautthIrNa bhaMte ! puDhavI' caturthI khalu bhadanta ! pRthivI 'kiM nAmA kiM gottA panattA' ki nAmnI kiMgotrA ca prahaptA bhagavAnAha-he gautama ! nAmnA aJjanA gotreNa paGkamamA paGkasya prabhA-bAhulyaM yatra sA paGkapamA paGkabahaletyarthaH 'paMcamINaM bhate ! puDhavI' paJcamI khalu bhadanta ! pRyidI 'kiM nAmA ki gottA pannattA' ki gotra hai| AlApaka isa prakAra hote haiM-jaise-'taccANa' ityaadi| 'taccANaM bhaMte ! padavI kiM nAmA kiMgottA' he bhadanta ! tRtIya pRthivI kA kyA nAma hai aura kauna gotra hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' tRtIya pRthivI nAma se zelo hai aura gotra se bAlukA prabhA hai kyoMki bAlukA kI pramA bAhulya yahAM para hai 'cautthINaM bhaMte ! puDhabI ki nAmA ki gottA' he bhadanta ! caturthI pRthivI kisa nAma vAlI aura kisa gotra vAlI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! caturthI pRthivI nAma se to aJjanA hai aura gotra se paDa prabhA hai kyoMki para kIcar3a kA bAhulya yahAM rahatA hai 'paMcamINaM bhaMte ! puDhavI' he bhadanta ! pAMcavIM rabha ' taccANa' tyAha 'taccANaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA kiM gAttA' he bhagavana trIjI pRthvInuM zuM nAma che ? ane tenuM gotra zuM che ? A prazna uttaramA prabhu gautama svAmIna 3 cha 'gAyamA ! gautama !trIla pRthvInuM nAma zailA che. ane tenuM gotra "vAlukA prabhAche kemake temAM vAlukAnI prabhAnu madhipA hetuM che. 'cautthI NaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA kiM gottA' he bhagavana cothI pRthvInuM zuM nAma che? ane tenuM gotra zuM che? A praznanA uttaramA prabhu 43 'goyamA!' ' gotama ! yAthI pRthvItuM nAma mana' e pramANe che. ane tenuM gotra "paMkaprabhA" che. kemake temAM paMka eTale ke hanu bhaghi pAra 2tuM che. 'paMcamINaM bhaMte ! puDhavI 'bhagavana pAMcamI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre nAmnI kiM gotrA ca prajJaptA, bhagavAnAha-'gautama ! nAmnA riTA gotreNa dhUmapramA dhRmasyeva prabhA yarayAH sA dhRmaprabhA / 'sahINaM maMte ! puDhavI' pAThI khalu bhadanta ! pRthivI 'kiM nAmA kiM gottA pannattA' kiM nAmnI vi. gotrA ca prazaptA, bhagavAnAha-he gautama ! nAmnA maghA gotraNa tamAnamA tapaso'ndhakArasya pramA bAdalyaM yatra sA tamaH prabhA bahuletyarthaH / 'sattamI NaM bhaMte ! puDhI' saptamI khala bhadanta ! pRthvI 'kiM nAmA ki gottA' kiM nAmnI kiM gomA ca majJaptA, bhagavAnAda-he gautama ! nAmnA mAghaktI gotroNa tamastamaH prabhA, tamastamasaH prakRSTatamasaH pramAbAhulya yatra sA tamastamaH prabhA prakRSTatamo bahuletyartha taduktam- 1 dhammA vaMsA selA akSaNariTTA maghAya maaghbii| sattaNNaM puDhavINaM ee nAmA u nAvyA // 1 // prathivI kisa nAma vAlI aura kisa gomavAlI hai ? uttara meM prabhu kahate kahate haiM-he gautama ! pAMcavI pRthivI nAma se riSTA hai aura gotra se dhUmaprabhA hai-kyoMki dhUma ke prabhA jaisI prabhA yahAM rahatI hai / 'chaTTeNaM bhaMte puDhavI' he bhadanta ! chaThavIM pRthivI kisa nAma vAlI aura kima gotra vAlI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-gautama ! chaThavIM pRthivI nAma se maghA hai aura gotra se tamaH prabhA hai-kyoki yahAM adhikAra kI prabhA kA bAhulya rahatA hai 'sattINaM bhaMte ! puDhavI' he bhadanta ! sAtavIM pRthivI kisa nAma vAlI aura kisa gotra pAlI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! sAtavIM pRthivI nAma se mAghavatI hai aura gotra se tamastamaH prabhA hai kyoMki yahAM para gADha andhakAra kA bAhulya hotA hai jaise kahA pRthvInuM zuM nAma che ? ane tenuM netra kayuM che ? tenA uttaramAM prabhu kahe goyamA' ! gautama ! pAMyamI bhAnu nAma 2i04 / che bhane tanu gotra dhUmaprabhA " che. kemake dhUmADAnI prabhA jevI prabhAnu adhipaNuM temAM rahe che 'chadrINaM bhaMte ! puDhavI' 3 bhagavan 74ii pRthvInu zu nAma cha ? bhane tenu satra zucha 1 mA praznamA uttaramA prabhu 49 che , 'goyamA !' he gautama ! chaThI pRthvInuM nAma maghA che. ane tenuM gotra "tamaprabhA" che. kemake temAM aMdhakAranI prabhAnuM vizeSa paNuM rahe che. 'sattamINaM bhaMte ! puDhavI ' ' bhagavan ! sAtabhI pRthvInu zu nAma cha ? bhane tenu gotra zu cha 1 tenA uttaramA prabhu se che haiM 'goyamA ! gautama sAtamI pRthvInuM nAma "mAghavatI !" e pramANe che. ane tenuM gotra tamastama prabhA e pramANenuM che. kemake temAM gADha aMdhArAnI vizeSatA rahelI che. jema
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 sU0 1 nairayikajIvanirUpaNam rayaNA sakkara vAluya paMkA dhUmA tamAya tamatamAya sahaM puDhavINaM ee gotA muNeyavdA' // 2 // 'dharmA vaMza zailA aJjanAriSTA maghA ca mAghavati / saptAnAM pRthivInAmetAni nAmAni tu jJAtavyAni // 1 // ratnA zarkarA bAlukA paGkA dhUmA tasA ca tamastamA / saptAnAM pRthivInAni gotrANi jJAtavyAni // 2 // iticchAyA | samprati prati pRthivI bAhulyadabhidhAtumAha-' imANaM saMkhe ! ityAdi, 'imANaM bhaMte ! iyaM khalu bhadanta ! ' rayaNappamA puDhavI' ratnaprabhA pathamA nAraka pRthivI 'kevaiyA va halleNaM pannatA' kiyatA vADhalyena sthaulyena prajJapteti manaH, bhagavA nAha - 'goyA' ityAdi, 'govamA' he gautama | 'imANaM rayaNappabhA puDhavI' iyaM khala ratnaprabhA pRthivI 'asI uttaraM joSaNasacasahassaM bAhalleNaM pannattA' azItyuttaraM yojanazatasahasraM vAhalyena prajJaptA - kathitA, azIti yojanasahasrAdhikaikalakSayojanavarimitaM ratnaghamA pRthivyAH sthUlatvamityarthaH / ' evaM eeNaM hai- 'bammA vaMsA, selA' ityAdi / tAtparya yaha hai- dharmA, vaMzA, zelA, aJjanA, riSTA, maghA evaM mAghavatI ye sAta pRthiviyoM ke kramazaH 7 sAta nAma hai, tathA ratnA, zarkarA, bAlukA, paGkA, dhUmA, tamA aura tamastamA, ye hAta pRthiviyoM ke mazaH 7 sAta gotra haiM / aba sUtrakAra hara eka pRthivI kA bAhulya-sthUlatA - - moTAi kahate hai- 'imANaM bhaMte! racaNapabhA puDhavI kevaiyA bAhalleNaM pannattA' he bhada. nta ! yaha ratnaprabhA pRthivI kitanI moTAi vAlI hai ? uttara meM bhagavAn kahate haiM' 'asI uttara joSaNa savalahassaM bAhalleNa pannattA' he gautama! prathama pRthivI kI moTAI eka lAkha assI hajAra yojana kI hai evaM dhuM che ! 'dhammA vaMkhA khelA' ityAdi bhA gAthAnu tAtparya me che dharmA va MzA, zaikSA, bhauMkanA, riSTA, bhadhA, mane bhAdhavatI, yA sAta pRthvIsonA ubhazaH sAta nAbheo che, tathA ratnA, zaGkuza, vAluA, yA, dhUmA, ane tabhA, ane tamastamA A sAta pRthvIceAnA kramazaHsAta geAtra che. have sUtrakAra dareka pRthvInu bAhulya adhikapaNuM, arthAt sthUlapaNAnuM sthana 42. 'imANaM bhaMte / rayaNappabhA puDhavI kevaiyA vAilleNaM' he labhavan mA ratnaprabhA pRthvI keTalI tristAra vALI kahelI che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke 'asIuttara joyaNakhayasahasse bAhalleNaM pannatA ' hai gautama ! pahelI pRthvIne vistAra eka lAkha eMsIhajAra ceAjananA che, 'a jI0 2
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama abhilAveNaM' evaM ratnaprabhA bAhulyAbhilApena 'imA gAhA' iyaM gAthA-dvitIyAdi / tattatpRthivI bAhalyapratipAdikA 'aNugaMtavyA' anugantavyA anusaraNIyA, tathAhi-'asIyaM' ityAdi, 'asIya' iti ratnaprabhA pRthivyA bAhalyaM sUtra eva kathitam 1 / dvitIya zarkarApamA pRthivyAH 'battIsa' iti dvAtriMzatsahasrayojanAbhyadhikazatasahasayojanaparimitaM dAhalyam 2 / ThatIya vAlukAmamA pRthivyAH 'aTThAvIsaM' iti-aSTAviMzati sahastrazejanAbhyadhikaikazatasahastrayojanaparimitaM bAhampam 3 / 'vaheba' tathaiva-tenaiva prakAreNa caturtha paGkamamA pRthivyAH 'vIsaMca' iti vizati sahasrayojanAbhyadhikazatasahasraparimitaM vAilyam 4 / paJcama dhUmaprabhA pRthivyAH 'aTThArasa' iti-aSTAdaza sahasrayojanAsyadhikazata sahasrayojana parimitaM bAhalyam 5 / paSThatamaH yA pRthivyAH 'solasagaM' poDazasahasrathojanAbhyadhikazata sahastrayojanaparimitaM vAhalyA 6 / saptama tapastamA bhabhA pRthivyAH 'achuttarameva hihimiyA' adhastanAyA aSTasahasrayojanAbhyadhikazata sahasrayojana parimitaM vAhalyamastIti / evaM sardAsAM pRthivInAM vAhalyamavagantavyamiti // 1 // eeNaM abhilAvaNa' isI taraha isa abhilApa ke anusAra 'imA gAhA aNugaMtavcA isa gAthA kA anugamana karanA cAhiye-vaha gAthA-isa prakAra hai-'asIyaM battIsaM' ityAdi isa gAthA kA tAtparya aisA hai-prathama pRthibI kI moTAI eka lAkha assI hajAra yojana kI hai dUsarI pRthiSI kI moTAI eka lAkha battIsa hajAra yojana kI tIsarI pRthivI kI moTAI eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kI hai cauthI pRthivI kI moTAI eka lAkha bIsa hajAra yojana sI hai pAMcahI pRthivI kI moTAI eka lAkha aThAraha hajAra yojala kI hai chaThI pRthivI kI moTAI eka lAkha solaha hajAra yojana kI hai tathA lAlaboM pRthivI kI moTAI eka lAkha bhATha hajAra yojana kI hai| jhu0 // 1 // eeNaM abhilAveNaM' zata mA bhalisA5 pramANe 'imA gAhA aNugaMtavvA' 24 gAthAtu manugamana-manusa213 42kheM ne. te gAthA mA prabhArInI che. 'asrIya battIsa' tyAhi ma gAthAtuM tAtparya se che hai paDelI pRthvInA vistAra eka lAkha eMsI hajAra jojana paryatA che. bIjI pRthvIne vistAra ekalAkha batrIsa hajAra jano che. trIjI pRthvIne vistAra eka lAkha aThayAvIsa hajArayojana che jethI pRthvIno vistAra ekalAkha vIsa hajAra janane che. pAMcamI pRthvIne vistAra eka lAkha aDhAra hajAra ejanane che. chaThI pRthvIne vistAra eka lAkha soLa hajAra ejanane che. tathA sAtamI pRthvIne vistAra ekalAkha ATha hajAra jano che. sU 1 |
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 khU.2 ratnaprabhApRthivyAH medanirUpaNam ___mUlam-imANaM bhaMte ! rayaNappanA puDhavI kahAvihA pannattA, goyamA tivihA pannattA taM jahA-kharakaDe eMkabahule haMDe AvabahulekaMDe imIse NaM bhaMte! rayaNappasA puDhanIe sarakaMDe kavihe pannatte goyamA! lolasavihe pannale taM jahA-rayaNakaMDe bahare 2, rUlie3, lohiyakkhakaMDe 4, masAraNale 5, halagabheda,pulae7, logaMdhita jotirase 9 aMjaNe 10 aMjaNapulae 11, rathAe12, jAyalado 13, aMke 14, phalihe15, riTekaMDe 16, ilIle NaM saMte ! syaNappamAe puDhavIe rayaNakaMDe kavihe paNate goyAmA ! emAgAre patte evaM jAva riTe / imIle rNa bhaMte ! rayaNappabhA puDhavIra paMkabahule kaMDe kavihe pannatte ? goyamA! emAgAre pannate / evaM Ababahule kaMDe kai. vihe pannatte ? goyamA! egAgAre pannatte / saJjarappamANaM bhaMte / puDhavI kaivihA pannattA ? goyasA ! egAgArA pannatA evaM jAva ahe sattamA ||suu0 26 chAyA-iyaM khalla bhadanta ! ratnamamA pRthivI kasividhA prajJaptA ? gautama ! trividhA majJaptA sadhathA-kharakANDam 1, pazabahulaM kANDam 2, annahulaM kANDam 3, asyAM khalu bhadanta ! ratnama mApRthivyAM kharakANDa katividhaM prajJaptam ? gautama ! SoDazavidha prajJaptas / taghadhA-ratnakANDam 1, bajram 2, veDyam 3, lohitAkSam 4, masAragallam 5, pagarbham 6, pulakam 7, laugandhikahA, 8, jyotIrasam 9, aJjanam 10, praJjanapulAkam 11, rajatam 12, jAtarUpam 13, aGkam 14, sphaTikam 15, riSTaMkANDam 16, etasyAM khalu bhadanta ! ratnalamA pRthivyA ratnakANDa katividha prajJaptam ? gautama ! ekAkAraM ghajJaptam / evaM yAvadriSTam / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivyAM paGkabahulaM kANDa katividhaM prajJaptam ? gautama ! ekAkAraM prajJaptam / evamabahulaM kANDa katividhaM pajJaptama ? gautama ! ekAkAraM prajJaptam / zarkarAmamA khalu bhadanta ! pRthivI katividhA majJaptA? gautama ! ekAkArA prAptA evaM yAvadadhaH saptamI ||suu02||
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama / TIkA-'ImA NaM bhaMte / iyaM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhA puDhavI' ratnamamA pRthivI "kaivihA pannattA' katividhA-phatiprakArakA pranaptA-kaviteti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA 3 gautama ! 'tivihA pannattA' trividhAtripakArikA prajJaptA-kathitA, prakAratrayaM darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'kharakaMDe' kharakANDam-kANDa nAmaviziSTo bhUbhAgaH kharaM kaThinam tayA ca kaThino bhUmAgaH kharakANDam / 'paGkabahule kaMDe' pakabahulaM kANDa dvitIyam, paGkasya kardamasya bahulatA-AdhikyaM vidyate yatra tAdRzaM kANDaM paGkabahulaM kANDamiti / 'AvabahuLe kaMDe' abbahulaM kANDam apo jalasya bAhulya mAdhikyaM vidyate yatra tAdRzaM kANDamabahulaM kANDam tattRtIyamiti, tadevaM kharakANDa paGkabahulakANDA aba sUtrakAra ratnaprabhA Adi pRthivI sambandhI bhedoM ke prakAra pAhate haiM__ 'imANaM bhaMte ! rayaNappamA puDhavI kA vihA pnnttaa'-ityaadi| TokArtha-gautama ne prabhu se ailA pUchA hai-hamA NaM bhate ! rayaNappabhA puDhavI kAvihA pannattA 'he bhadanta | yaha ratnaprabhA pRthivI kitane prakAra kI kahI gaI haiM ? uttara meM prayu kahate haiM-'goyamA! tivihA pannattA' 'he gautama! ratnaprabhA pRthivI tIna prajJA kI kahI gaI hai 'taM jahA' jaise'kharakaMDe' kharakANDa viziSTa bhUbhAga kA nAma kANDa haiM kaThina kA nAma khara hai tathAca-phaThina jo bhUbhAga hai yaha kharakANDa hai 'paMka bahule kaMDe' isa kANDa meM paka-phIcar3a-kI bahulatA hai isaliye isa kANDa kA nAma 'paGka pahusakANDa' aisA kahA hai abAhule kaMDe' isa kANDa meM pAnI kI adhikatA hai isaliye ise AbahulajhANDa kahA hai isa taraha khara * have sUtrakAra ratnaprabhA vigere pRthvIonA bhedanuM kathana kare che - 'imANaM bhaMte rayaNappabhA puDhavI kaivihA paNNattA' tyAdi -gautamavAmI prabhune meve prazna puuchye| che 'imA NaM bhaMte ! rayaNasabhA puDhavI kaivihA paNNattA' 3 sagavan mA 2tnaprasa pRthvI 21 2 nI hI che 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha, 'goyamA! tivihA paNNattA' 8. gItamA 2(nAmA pRthvI ra prAranI 4hI che. 'taM jahA' ta traya prAza 'kharakaMDe' bha2 is viziSTa bhUbhAga nAma cha, bhane 45yAnu nAma para che. tethI kaThaNa e je bhUsAga-pRthvIne pradeza hoya te kharakoDa DipAya che. 'paMkabahale kaDe' 2 mAM ya ha vizeSapadAmA DAya tane aMka bahula kAMDa' kahe che. tethI A kAMDanuMnAma piMka bahula kAMDa e pramANe bucha.' 'Avabahule kaDe' 2 mAM pAtuM adhipADAya te 4isne Rangasis' 4 che. mA zate 12mAMDa, uis, bhane ma gaisil.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 . 2 ratnApRthivyAH medanirUpaNam 13 bahukANDabhedena ratnabhA pRthivI trividhA bhavatIti / 'imINaM bhaMte' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNamA puDhavIe' ratnaprabhA pRthivyAs 'kharakaMDe kai vihe pannate' kharakANDa katividhaM katiprakArakaM prajJaptaM kacitamiti praznaH, bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'solasavihe pannatte' SoDazavidhaM poDaza prakArakaM prajJaptaM katham ? SoDazavidha medaM darzayati- 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA ' tadyathA - 'rayaNakaMDe' ratnakANDam. ratnAni - markavAdIni tatpradhAnaM kANDaM ratnakANDa prathamam 1 || 'vaire' vajram - kANDapadasya pratyekasmin andayastena vajrakANDamityarthaH vajramiti hIrakam vajrapradhAnaM kANDaM vajrakANDaM dvitIyam 2 | 'derulie' vairyakANDa baiDraratnapradhAnakaM kANDaM baiDUryakANDaM tRtIyat 3 / 'loDiyakkhe' lohitAkSa kANDam - kohitAkSarasnapradhAnaM kANDaM lohitAkSakANDaM caturtham 4 'masAragalle' kANDa, paGkakANDa, aura anyahulakANDa ke bheda se ratnaprabhA pRthivI tIna prakAra kI hotI hai 'imIserNa bhaMte ! rathaNapamA puDhavIe kharakaMDe kavi patte' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo kharakANDa hai vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gopamA ! solasavihe pannante' he gautama ! kharakANDa solaha prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise - 'rayaNakaMDe' ratnakANDa yaha ratnakaNDa marakata Adi raznoM kI pradhAnatA vAlA hai / 'vahare' vajra kANDa kANDa padakA pratyeka ke sodha anyadha hai ataH yahAM vajra zabda ke sAtha kANDa zabda kA yoga kara lenA cAhiye isa taraha vajra kANDa bajra - hIre kA nAma hai vajra kI pradhA natAvAlA kANDa vajrakANDa dusarA kANDa hai| 'vekhalie' vaiDUrya kANDa - isa kANDa meM vaiDUrya ratnoM kI pradhAnatA hai 'lohiyakkhakaMDe' lohitAkSa kANDa leHthI ratnapralApRthvI trayu prAznI thAya che. 'imIse Na rayaNappabhApuDhavIe khara kaMDe kaivihe pannatte' he bhagavan mA ratnaprabhA pRthvIlo ke bharaDa che te keTalA prakAranA kahevAmAM Avela che. A praznanAM uttaramAM prabhu kahe che ke 'gomA ! sAsavihe paNNatte' he gautama! bharaDa soja amarano Desa che. 'taM jahA ' te so prAza thA asA che. 'rayaNakaMDe' ratnAMDa; yA ratnabhaMDa bharata vigere ratnAnI pradhAnatAvANI che, 'vaire' vanakhaMDa, aMDe phne| harenI sAthe sa'madha rahele che. tethI ahiyAM vajra zabdanI sAthe kAMDa zabdanA ceAga karavAthI vAkAMDa e pramANe kahevAya che, vajA e hIrAnu nAma che, vAnI pradhAnatA vALA pradezanuMnAma vA kAMDa kahevAya che. vajrakAMDa e bIje kAMDa che, 'berulie' vaiDUrya MzaMDa-yA maMDabhA vaiDUrya ratnAlu, pradhAnaya rahetu' che, 'lohiya
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastra masAragallakANDaM pazcamam 5, 'haMsagambhe sagarbha kANDaM papTham 6 / 'pulae' pulaka kANDam, saptamam 7 'sogaMdhie' saugandhika kANDamaSTamam 8 'jotirase' jyotI___ rasakANDaM navamam 9 'aMjaNe' aJjanakANDa dazamama 10 "aMjaNapulae' baJjana pulAka kANDame kAdazam 11 'rayate' rajatakANDaM dvAdazam 12 'jAyarUthe' jAtarUpa kANDaM trayodazam 13 'aMke' aGkakANDaM caturdazam 14 'phalihe' sphaTikakANDaM paJcadazam 15 'rihe kaMDe' reiNTaratnakANDaM poDazam 16 etAni sarvANi svasvanA. makhyAtAni ratnAnyeba, tadevat poDaza prakAra kharakANDaM bhavatIti / 'imIseNe isa kANDa meM lohitAkSa nAma ke ratnoM kI pradhAnatA hai 'masAragalche' masAralla kANDa-isa kANDa meM balAra gallaratnoM kI prdhaantaa| 'haMsagaThabhe haMsarAmakANDa-yaha halagarbha ratna kI pradhAnatA vAlA uThavA kANDa hai 'pulae' pulamajaNDa yaha lAtayAM kANDa hai 'sogaM. thie' saugandhAkANTha-yaha AThavAM kANDa hai 'jotirase' jyotirasa. phANDa-yaha nauSAM kANDa hai aMjaNe' aJjana kANDa, yaha dazavAM kANDa hai 'aMjaNa pulAe' aMjanapulAkakANDa yaha gyArahavAM kANDa hai 'rayae' rajatakANDa-yaha bArahavAM kANDa hai 'jAyasve' jAtarUpa kANDa yaha terahavAM kANDa hai 'ake' aGkamANDa-yaha caudahavAM kANDa hai 'phalihe' sphaTikakANDa-yaha pandrahavAM kANDa hai aura 'riTe kaMDe' riSTakANDa yaha solahavAM kANDa hai ye saba apane nAma se prasiddha ratna hai / isa prakAra kkhakaDe' sAhita'kSa is A i hitAra nAmAnA 2tnAnu pradhAnapA rahecha 'masAragalche' bhasA2REAxis-ma! 13 Hi sasA ratnAnu pradhAna pAzu rahecha. 'hasaganbhe' sagama - Biswi sana 2ttAnu adhi paNuM raheluM che. A haMsagarbhanI pradhAnatA vALA ThA kAMDanuM nAma che. 'pulae' gets is sAtasis che. 'sogaMdhie' mA sImAdhi 4 nAmanA mAmI xis che. 'jotirase' navabhai sisnu nAma yAtirasa 4is se prabhA che. 'aMjaNe' A13 mA 4zamA xis che. 'aMjaNa pulara' mAyAmai sis nAma 'A ya' che. 'rayae' mAramA xisinAma '2044is, me prabhAra tu cha. 'jAyasave' teramA ununAma ta35 me prabhAye cha. 'aMke' yohamA gisi nAma se prabhAnu che 'phalihe' 542mA unu nAma. 23Tixis se prabhArI che. 'riTre kaMDe' saubhAnu nAma 2i8is' se prabhAyenu che. A saghaLA kAMThe pita pita nA nAmathI prasiddha rane che. A rIte A khara is se prArana che..
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3A prameyadhotikA TIkA pra.3 .2 ratnaprabhApRthivyAH bhedanirUpaNam bhaMte' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhA puDhavIe' ratnaprabhA pRthivyAs 'rayaNakaMDe' ratnakANDam 'kaivihe pannatte' katividham-kati pakAraka prajJaptaM kathitamiti prazna bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goSamA' he gautama ! 'egAgAre pannatte' ekAkAraM ratnakANDaM prajJaptaM kathitam / 'epaM jAva ri?' evaM ratnakANDavadeva yAvad vajraratnAdArabhya riSTaratnakANDaparyantamapi ekAkArameva bhavati yAvatpadena vajrakANDAdArabhya sphaTikakANDaparyantasya saMgraho bhavati tathA ca-sarvayeva ratnakANDAdArabhya riSTaratnakANDaparyanta kANDa mekarakArameva bhavatIti bhAvaH // 1 // 'imIse NaM bhaMte ! patasyAM khalla sadanta ! 'rayaNappamA puDhabIe' ratnaprabhApRthivyAm 'paMkabahule kaMDe kaivihe pannatta' ekavahulaM kANDaM phatividhaM kati prakArakaM yajJaptaM kathitamili praznaH, bhagAnAha-'goyasA' ityAdi, 'goyalA' se kharakANDa solaha 16 pracAra kA hai| 'hanIseNa bhaMte' he bhadanta ! isa 'syaNappabhAe puDhIe' jatnaprabhA pRthivI meM jo 'raghaNakaMDe' ratnakANDa hai vaha 'kAvihe paNNatte' phitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'egAgAre pannatte' rasnakANDa'eka prakAra kA hI kahA gayo hai / 'evaM jAva riTe' isI prakAra se yAvat riSTakANDa bhI eka prakAra kA hI kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye yahAM yAvatpada se 'vajrakANDa se lekara sphaTikakANDa-taka ke caudA 14 kANDoM kA saMgraha huA hai / tathA ca-ratnakANDa se lekara riSTakANDa taka ke samasta hI kANDa eka prakAra ke hI haiM / 'hamI se NaM bhaMte !' he bhadanta ! isa 'rayaNappabhA puDhavIe' ratnaprabhA pRthivI meM 'paMkabahule kaMDe kahavihe pannatte' jo dUsarA paka bahulakANDa hai-vaha kitane prakAra kA kahA gayA 'imIse NaM bhaMte' 3 sAvana mA 'rayaNappabhAe puDhavIe' 2tnaprabhA pRthvImA 2 'rayaNa kaMDe' 2tnais che, te 'kaivihe paNNatte' 2 mAranA / che. mA prazna uttaramA pramu / ch| 'goMyamA!' 8 gautama! 'egAgAre pannatte' '2ranA se mArane 1 4Desa cha. 'evaM jAva riTe' 204 pramANe yAvat riTaxis paNa eka ja prakArane kahela che. tema samajavuM ahiyAM yAtpadathI vAkAMDathI laIne phaTikakAMDa sudhInA cauda 14 kAMDene saMgraha thayo che. tathA ratnakAMDathI na Pioexis sudhAnA sA xisii me404 542 // che. 'imIse NaM bhaMse hai bhagavan 'rayaNappabhA puDhavIe' 2tnaprabhA thImA 'paMkavahule kaDe kaivihe paNNatta' bIje je paMka bahulakAMDa che. te keTalA prakArane kahyo che ? A praznanA uttaramAM prabhu 43 che , 'goyamA ! gautama 5 magasis 'egAgAre paNNatte' me
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ F ast jIvAbhigamasUtre he gautama ! 'egAgAre pannatte' ekAkArameka yakArakameva padabahulaM kANDaM majJaptaM kathitamiti / 'evaM Avabahule kaMDe' evaM he sahanna / etasyAM ratnapramAprathivyA mabahulaM kANDam 'kAvihe pannatte' rUtividhaM katipakArakaM prajJAtaM karitamiti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'yoyamA' he gautama ! 'egAgAre pannatte' ekAkAram-ekamakArakameva anahulaM kANDaM prApta kadhimiti / 'saka karaparamANaM bhaMte ! puDhI' zarkarAmamA khallu madanta ! pRthivI karihA panmattA' pharividhAkatiprakArakA prajJaptA-kathiteti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'egA. gArA pannattA' zarkarAmabhA pRthivI ekAmAga-ekaprakArikA prajJaptA-kaviteti / 'evaM jAva aI sattamA' evaM zarAmabhAvadeva yAda vATakA-pa-dhRta-umaH prabhA pRthivI, tathA'dhaH saptamyapi ekAkArA jJAtavyAHrvatra praznaH uttarazca svayamevohanIyam tapAhi-vAlukAprabhA khalu bhadanta ! pRthivI kanimakArakA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goya!' he gautama ! paMkabahakANDa 'egAgAre patnatte' eka prakAra kA hI kahA gayA hai| evaM avyAhaLe kaMDe' isI prakAra se he gautama ! jo ratnaprabhA pRthivI meM avyahulakANDa hai vaha bhI 'egAgAre pannatte' eka prakAra kA hI kahA gayA hai 'sakarapAbhANaM puDhavI phahavihA pannattA' he bhadanta ! jo zarkarAprabhA pRthivI hai vaha kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai-goyamA ! 'egAgArA pannattA' he gautama! zarkarAprabhA pRthivI eka prakAra kI hI kahI gaI hai| 'evaM jAva ahe lattalA' isI prakAra se yAvat bAlukAmabhA, paGkaprabhA tamAprabhA pRSiyI aura adhaH saptamI pRthivI bhI eka prakAra kI hI kahI gaI hai| yahAM svarvatra prazna aura uttara svayaM udnAkSita karalenA cAhiye, jaise-vAlakAprabhA pRthivI he adanta ! kitane prakAra kI kahI gaI hai? he gautama / cAlu sAprabhA pRthidhI eka prakAra kI kahI gaI hai| AranAra 493 che. 'sakarappabhANa puDharI phaivihA paNNattA' 3 bAna / / prabhA pRthvI keTalA prakAranI kahI che? A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAbhAna hai 'goymaa| egAgArA paNNattA' gautama ! zazamA pRthvI me 2nI hI cha. 'evaM jAva ahe sattamA' mA prabhAye yAvatyu pRthvI, paMka prabhA pRthvI ane adhaH saptamI pRthvI paNa eka ja prakAranI kahI che. ahiyAM tenA saMbaMdhamAM prazna ane uttara vAkaye svayaM samajI levA. jemake he bhagavana vAlukA pramA pRthvI keTalA prakAranI kahI che? he gautama! vAlukAkakSA pRthvI eka prakAranI ja kahI che. pharIthI gautama svAmI pUche che ke he
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 . 3 pratipRthivyAH narakAvAsa saMkhyA nirUpaNam 17 prajJaptA ? gautama ! ekAkArA ekaprakArakA prajJaptA, paGkaprabhA khala bhadanta ! pRthivI katiprakArA prajJaptA ? gautama ! ekAkArA - ekamakArA prajJaptA ityAdi rUpeNa yAvad adhaH saptamyAM prazna muttaraJca svayametra nirmAya vijJAtavyamiti // 2 // samprati pratipRthivI narakAvAsa saMkhyA pratipAdanAyA'da 'imIsena' ityAdi, mULama- imIle NaM aMte ! rayaNappabhA puDhavIe kevaiyA nirayAvAsalaya sahassA pannatA ? goyamA ! tIsaM nirayAvAsa - sayasahassA pannatA ? evaM eSaNaM abhilAveNaM savvAsiM pucchA, imA gAhA aNugaMtavvA tIsA ya paNavIsA paNNarasa daseva, tiNNi ya havaMti / paMcUNa layaharUsaM paMcena aNuttarA paragA // 1 // jAva Ahe samAe paMca aNuttarA mahaimahAlayA mahAraMgA pannattA taM jahA - kAle 1, mahAkAle2, rorue3, mahArorue4, apaTTA5 / asthi NaM bhaMte! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe ghaNodahIti vA ghaNavAei vA taNuvAI vA ovAsaMtarei vA ? haMtA asthi evaM jAva ahe sattamAe ||suu0 3 // chAyA - etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM kiyanti niravAvAsazatasahasrANi majJatAni ? gautama ! trizannirayAvAsazatasahasrANi prajJaptAni / eva tenAbhilApena sarvAsAM pRcchA, imA gAthA anugantavyA triMzacca paJcaviMzatiH paJcadaza dazaiva, trayazca bhavanti / paJconazatasahasraM paJcaivAnuttarA narakAH ||1|| yAvadadhaH saptamyAM paJcAnuttarA mahanmahALayA mahAnarakA H majJaptAH, tadyathApaGkaprabhA pRthivI he bhadanta ! kitane prakAra kI kahI gaI hai ? he gautama ! paGkaprabhA pRthivI eka prakAra kI hI kahI gaI hai / ityAdi rUpa se yAt adhaH saptamI pRthivI taka svayaM hI prazna kara ke usakA uttara kara lenA cAhiye | 0 2 // bhagavAn paMka prabhA pRthvI keTalA prakAranI kahI che ? uttaramAM prabhu kahe che ke huM gautama! pa'kaprasA pRthvI eka prakAranIja kahI che. ityAdi prakArathI yAvat adhaHsaptamI pRthvI sudhI pAteja prazna karIne tenA uttara samajI deve| lebhe // sU.2 // jI0 3
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasa kAlo 1 mahAkAlo 2 rauravo 3 mahArauravo 4 'matiSThAna: 5 asti khalu bhadanta ! etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyA adho ghanodadhIti vA, ghanavAta iti vA, tanuvAta iti vA avakAzAntaramiti vA ? hanta, asti / evaM yAvaddhaH saptamyA: // 3 // TIkA-'imIse NaM bhaMte' etasyAM khalu bhadanta ! 'raraNappamAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM nAraka pRthivyAm 'kevAyA' kiyanti kiyarakhyakAni nirayAvAsa. sayasahassA pannattA' nirayAvAsazatasahasrANi prajJaptAni-kathitAnIti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tIsaM nIrayAvAsasayasahassA pannattA' vizannirayAvA sazatasahasrANi prAptAni, sanapramApRthivyAM trizallakSaparisitA nairayikAvAsA bhavantItyarthaH evaM eeNaM abhilAveNa evametenAbhilApena 'savvAsi pucchA' sarvAsAM nAraka.pRthivInI pRchA, sarvA eva aba sUmakAra pratyeka pRthivI meM jitane narakAvAsa hai unakI saMkhyA prakaTa karate hai 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhadIe'-ityAdi / TIkArtha-gautama / ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'imIse gaM bhaMte !'he bhadanta ! isa 'rayaNappabhA puDhavIe' ratnaprabhA pRthivI meM 'kevaDyA nirarayA vAsasayasahassA pannattA' kitane lAkha narakAvAsa kahe gaye haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! tIsaM nirayAvAsasapasahassA pabhattA' he gautama ! isa ratnaprabhA pRthivI meM tIsa lAkha narakAvAsa kahe gaye haiN| 'evaM eeNaM abhilAveNaM savvesiM pucchA' yahAM 'jAva ahe satta. mAe' isa Age AnevAle padakA yahAM saMbaMdha hai| isI prakAra se zarAprabhA pRthivI se lekara adhaH saptamI pRthivI paryanta samasta pRthi have sUtrakAra pratyeka pRthvImAM jeTalA narakAvAse che. tenI saMkhyA pramaTa 42 cha, 'imIse NaM bhaMte rayaNappabhAe puDhavIe' tyahi ___Ai-gItabhasvAmI prabhune bhanu pache che / 'isIse NaM bhaMte !' bhagavan mA 'rayaNappabhA puDhavIe' 2tnapramA pRthvImA 'kevaLaiyA nirayAvAsasayasahassA pamattA' keTalA lAkha narakAvAse kahevAmAM AvyA che. A praznanA uttaramAM prabhu gotama svAmIna De che 'goyamA ! tIsa nirayAvAsasayasahassA paNNattA' he gautama! mA 2tnamA pRthvImA zrIsa ma nA24vAse 4aa cha. 'evaM eeNa abhichAveNaM savvesi' pucchA' aDiyA 'jAva ahe sacamAe' mA bhAganA pahAnA ahiyA saMbaMdha che. e rIte zarkarA prabhA pRthvIthI laIne aAsaptamI pRthvI
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 1.3 pratipRthivyAH narakAvAsasaMkhyAnirUpaNam e nAraka pRthivIradhikRtya nArakavAsaviSayakA praznaH yathA-'mIse NaM bhaMte ! sakkarappabhAe puDhavIe kevaiyA nirayAvAsasayasahassA pannattA' etasyAM khalu bhadanta ! zarkarAprabhA pRthivyAM kiyanti nirayAvAsazatasahasrANi mahaptAni evameva bAlukApamA paGkamamA dhUmaprabhA tamA tamastamA pRthivyAmapi prazna: unnetanyaH uttarazca sarvatra vakSyamANagAthAnusAreNa kartavyam ataevAha-hamA gAhA aNugaMtavvA' iyaM gAthA anugantavyA 'jAca ahe sattamAe' ityagrega saMbandhaH, eSA pRcchA zakarAmabhAta arabhya adhaH saptamI pRthivI paryantaM kartavyeti bhAvaH tathAhi-gAthA-'tIsAya' ityAdi, 'tIsAya paNNavIsA' triMzava paJcaviMzatiH 'paNNarasadaseva' paJcadaza dazeva' viyoM ke sambandha meM prazna karanA cAhiye-arthAt-ratnaprabhA pRthivI meM jisa prakAra se narakAvAsoM ke hone kA prazna kiyA gayA hai-vaisA hI zarkarA Adi pRthiviyoM meM kitane lAkha narakAvAsa kahe gaye haiM-aisA prazna karanA cAhiye-tathAhi-'hamIseNaM bhaMte sakkarappabhAe puDhavIe kevaiyA nirayAvAsalayalahalA pannattA' he bhadanta ! isa zarkarAprabhA pRthivI meM kitane lAkha narakAvAsa kahe gaye hai ? isI prakAra se ghAlukA prabhA meM, paGkaprabhA meM dhUmaprabhA meM, tamaHprabhA meM aura adhaH saptamI tamastamAprabhA pRthivI meM bhI kitane 2, lAkha narakAbAsa kahe gaye haiM ? aisA prazna karanA cAhiye-aura isa prazna kA uttara isa gAthA ke anusAra kahanA cAhiye-vaha gAthA ailI hai-'tIlAya' ityAdi / isa gAthA ke anusAra prathala pRthivI tIla lAkha marakAvAsa, dvitIya pRthivI meM pacIsalAkha narakApAsa hai tRtIya pRthiviimeN-baalkaaparyanta saghaLI pRthvInA saMbaMdhamAM prazna karavo joIe. arthAt ratnaprabhA pRthvImAM je pramANe narakAvAse hovAnA saMbaMdhamAM prazna karyo che, e ja pramANe ne prazna zarkarA prabhA vigere pRthvIomAM keTalA lAkha narakAvAse kahyA che? mA zatanA prazna 42 naye. me 4 che 'imIseNaM bhate / sakkarappabhAeM paDhavIe kevaiyA nirayAvAsasayasahasvA paNNattA' 3 sAvana mA zazamalA pUvImAM keTalA lAkha narakAvAso kahevAmAM AvyA che ? Aja rIte vAlukAprabhAmAM. paMka prabhAmAM, dhumaprabhAmAM, tama prabhAmAM, ane adha saptamI tamatamA prabhA pRthvImAM keTalA keTalA lAkha narakAvAse kahelA che ? A pramANene prazna karavo joIe ane A praznano uttara A nIce ApavAmAM Avela gAthA pramANe 4 na. a gAthA mA pramAnI che. 'tIsAya' tyADi A gAthAmAM kahyA pramANe pahelI pRthvImAM trIsa lAkha narakAvAsa che. bIjI pRthvImAM paccIsa lAkha narakAvAse che. trIjI pRthvImAM eTale ke vAlukA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasTe 'tiNNiya havaMti' trayo bhavanti 'paMcUNasayasahassa' paJconazatasahasram 'paMceva aNuttarA NaragA' paJcaivAnuttarA narakAH, tathAhi-ratnaprabhAyAM triMthacchatasahasrANi narakAvAsAH 1 / zarkarAmabhAyAm paJcaviMzatiH zata sahasrANi nArakAvAsAH 2 / vAlakAmamAyAM paJcadazazatasahasrANi narakAvAsAH / paGkamamAyAM dazazatasahasrANi nArakAvAsaH 4 dhUmaprabhAyAM trINizata sahasrANi nArakAvAsA bhavanti 5 tamaH prabhAyAM pazconamekaM zatasahasraM nirayAvAsA bhavanti 6 anuttarA narakAH paJcaiva bhavanti / tatrAdhaH saptamyAM pRthivyAM paJca anuttarA narakAH mahAnarakAH santi, iti gAthArthaH 'jAva ahe sattamAe' yAvadadhaH saptamyAm yAvatpadena zarkarAmabhAyAM bAlukAprabhAyAM, paGkaprabhAyAM dhUmamAyAM, tamaHmabhAyAma, adhaH saptamyAM, tamastamaH prabhAyAM pUrvoktagAthAnusAreNa narakAvAsA vijnyeyaaH| atrAdhAsaptamyAM nArakapRthivyAm, 'paMca aNuttarA mahAmahAlayA mahANaragA pannattA' paJcAnuttarA mahamahAlayA mahAnarakAH prajJaptAH-kathitAH, 'taM jahA' tadyathA 'kAle' kAlanAmakaH prathamaH 'mahAkAle' mahAkAlanAmako dvitIyaH, 'rorue' raurava:-raurava nAmaka stRtIyaH, 'mahArorue' mahAraurava caturthaH 'appAhANe' amatiSThAna nAmakA prabhA meM pandrahalAkha narakAvAsa haiM caturtha paGkamabhA pRthivI meM dazalAkha narakAvApta haiM / paMcamI pRthivI-dhUmaprabhA pRthivI meM tInalAkha narakAvAsa haiM / chaThI-tama-prabhA pRthivI meM pAMca nyUna ekalAkha narakAvAsa haiN| sAtavIM-pRthivI meM-adhaH saptama pRthivI meM anuttara naraka pAMca hI hote haiM / 'jAva ahe sattamAe' yAvat adhaH laptatrI pRthivI meM pAMca anuttara mahAnarakAvAsa kahe gaye hai| ye pAMca anuttara narakAvAsa bahuta hI adhika vistAravAle haiM-inake nAma isa prakAra se haiM-'kAle 1 kAla, 'mahAkAche 2 mahAkAla, 'rorue' raurava 3, 'mahArorue' 4 mahAraurava aura pAMcavAM 'appativANe' apratiSThAna ye pAMca anuttara mahAnarakAbAsa sAtavIM pRthivI meM hote haiN| adhastana pRthivI prabhA pRthvImAM paMdara lAkha narakavAso che, pAcamI dhUmaprabhA pRthvImAM traNa lAkha narakavAse che. chachI tamaH prabhA nAmanI pRthavImAM pAca kama ekalAkha narakavAse cha. sAtamI asatabhI pRthvImA pAya anutta2 navAse che, 'jAva 'ahesattamAe' yAvat athaH saptamI pRthvImA pAMya manuttara mahA na2vAsa kahelA che. A pAMca anuttara naSkAvAse ghaNuM vadhAre vistAra vALA che. tenA nAbhA mA prabhArI the. 'kAle' 10 1. 'mahAkAle' bhaDANa, 2, 'rohae' zai25 3, 'mahArorUe' bhaDArI24, bhane pAyabhu 'appatiThANe' apratiSThAna 5, mA pAca anuttara mahAnarakAvAsa sAtamI pRthvImA hoya che. adhatana pRthvImAM
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA graM. 3 . 3 pratipRthivyAH narakAvAsa saMkhyA nirUpaNam 21 paJcamaH 5 / te ete mahAnarakAH tamasvamAsidhAvAmadhaH saptamyAM pRthivyAM jJAtavyAH / tatra adhaH saptamyAM pRthivyAM ye kAlAdayo mahAnarakAH santi teSAmapratiSThAnanAmaka mahAnarako madhye varttate tasya caturdikSu anye catvAro mahAnarakAH pUrvAdidika krameNa bhavanti / uktaJca 'yoveNa hoi kAlo avareNaM appara mahAkAlo | rudrANi pAse uttarapAse mahArorU' // 1 // ------ chAyA -- pUrveNa bhavati kAlo'pareNApatiSThasya mahAkAlaH / rauravo dakSiNapArzve uttarapArzve mahArauravaH // 1 // iticchAyA // asyA arthaH- apraviSThAnanAmaka mahAnarakasya tamasvamA saMbandhinaH pUrvabhAge kAla nAmako mahAnarakaH, tathA apratiSThAnasya pazcimamAge mahAkAlanAmako mahAnarako bhavati dakSiNapArzve rauravaH, uttarapArzve mahArauvanAmako mahAnarakaH / sammati - prati pRthivI ghanodadhyAdImastitva pratipAdanArthamAha- 'asthipaM bhaMte' ityAdi, 'asthi NaM bhaMte' asti khalu madanta ! 'imI se rayaNappabhAe puDhavIe' meM jo kAla Adi mahAnarakAvAsa haiM ve apratiSThAna nAmaka mahAnaraka ke pUrva Adi dizAoM meM haiM - tadukta 'puveNa hoi kAlo avareNaM adhyaiDa mahAkAlo / roru dAhiNapAse uttarapAse mahArorU // 1 // apratiSThAna nAma ke mahAnaraka kI pUrva dizA meM kAla nAma narakA vAsa hai / pazcima dizA meM mahAkAla nAmakA narakAvAsa hai / dakSiNadizA meM raurava nAmakA narakAvAsa hai aura uttara dizA meM mahAraurava nAmakA narakAvAsa hai // 1 // aba sUtrakAra pratyeka pRthivI meM ghanodadhi Adi ke astitva kA pratipAdana karate haiM - isa meM gautama ne prabhuzrI se aisa pUchA hai-'asthi NaM kALa vigere je mahAnarakAvAso che. te apratiSThAna nAmanA mahAnarakanI pU vigere dizAAmAM che teja kahyuM che 'puvveNa hoI kAlo, avareNaM rorU dAhiNapAse, uttarapAse pratiSThAna nAmanA mahAnarakanI pUrva dizAmAM kALa nAmanA narakAvAsa che. pazcimadizAmAM mahAkALa nAmanA narakAvAsa che. dakSiNa dizAmAMaurava nAmanA narakAvAsa che. ane uttara dvizAmAM mahAraurava nAmanA narakAvAsa che. / / 1 / appaTTamahAkAlo / mahArorU // 1 // have sUtrakAra dareka pRthvImAM dhanADhadhi vigerenA astitvanuM' pratipAdana re che. sabhAM gautama svAmI alune me' pUche che 'asthi NaM bhaMte ! imIse
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAbhigamaste etasyA ratnapramAyA pRthivyAH 'ahe' adhA-adhobhAge ghaNodahI vA' ghanodadhiriti vA ghana:-kaThinIbhUta udadhiA-udaka samUha iti ghanodadhiH sakimetasyAH pratyakSA upalabhyamAnAyA ratnaprabhAyAH pRthivyA adhobhAge vidyate kim ? 'ghaNavA. ei vA' ghanabAta iti vA, ghanaH piNDIbhRto vAyuriti ghanavAtaH sa cAsyAdho vidyate kim ? 'taNuvAei vA tanu vAta iti vA 'obAsaMtarei vA' avakAzAntaramiti avakAzAntaraM zuddhaM gaganaM tadasyA adho-vidyate kimiti praznaH bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'haMtA atthi' hanta asti he gautama ! ratnapabhAyA abobhAge ghanodadhirapyasti dhanavAto'pi vidyate tanuvAto'pi vidyate avakAzAntaramapi vidyate eveti bhAvaH / 'evaM jAva Ahe satamAe' evaM ratnapramAyA adhomAge yathA ghanodadhi prabhRtayaH santi tathaiva yAvaccha rAprabhA vAlukApramA, bhaMte ! imIse rayaNappabhAe-puDhavIe ahe ghaNodahIdavA ghnnvaae| vA taNuvAei vA-ovAsaMtareha vA ? // he madanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke adhobhAga meM dhanodadhi, hai kyA? ghanavAta hai kyA? tanuvAta hai-kyA ? avakAzAntara zuddha AkAza-hai kyA ? kaThIna bhUta udaka kA nAma ghanodadhi hai piNDI bhUta vAyu kA nAma ghanavAta hai| isa prazna ke uttara meM prabhuzrI.kahate hai-'goyamA ! haMtA, asthi' he gautama ! isa ratnaprabhA pRthivI ke adhobhAga meM ghanodadhi bhI hai| ghanavAta bhI hai| tanuvAta bhI hai aura avakAzAntara-zuddha AkAza-bhI hai evaM jAva ahe sattamAe' isI prakAra kA-ghanodadhi Adi ke astitva kA kathana 'pApat tamastamaH prabhA pRthivI ke adhobhAga taka meM jAna lenA caahiye| yAspada se ratnaprabhA ke adhobhAga meM ghanodadhi Adi kA sadbhAva prakaTa kiyA hai usI prakAra se zarAprabhA ke adhobhAga meM bAlukA prabhA ke rayaNappamAe puDhavIe ahe dhagodahoivA, ghaNavAeivA, taNuvAeivA, ovAsaMtareivA' lagavan mA 2namA pRthvInA nAyanA sAgamA dhanAdhA cha zuM ? ghanavAta che zuM ? tanuvAta che ? avakAzAtara zuddha AkAza che? kaThaNa banelA pANInuM nAma ghodadhi che. piMDAkAra thayela vAyunuM nAma ghanavAta che. mA prazna uttaramA prabhu 43 che , 'goyamA! haMtA atthi' hai gItama! mA ratanaprabhA pRthvInI nIcenA bhAgamAM ghodadhipaNu che, ghanavAta paNa che tanuvAta pache, ana azAnta2 zuddha mAza5 cha. 'evaM jAva ahe satamAe' ghane davi vigerenA astitvanuM kathana yAvat tamastamAM prabhA pRnA nIcenA bhAga sudhImAM samajavuM. ahiyAM bhAvapadathI ratanaprama pRthvIne nIcenA bhAgamAM ghane daSi vigerene sadUbhAva pragaTa karela che eja rIte zarkarA prabhA pRthvInA
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.4 kharakANDAdi dhanodadhyAdehilyama paGkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaH prabhA tamastamaHmamA pRthivInAmadho mAge'pi ghanodadhyAdayaH santyeveti bhAvaH ||suu03|| pRthivIgata kharakANDAdInAM, zeSakAkAra zarkarAprabhAdi SaT pRthivIgata ghanodadhyAdInAM ca bAhalyaM pratipAdayannAha -'imIse NaM bhaMte' ityAdi, . mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe kharakaMDe kevaiyaM bAhalleNaM pannatte ? goyamA! solala joyaNasahassAI bAhalleNaM pannatte // imAle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe rayaNakaMDe kevaiyaM bAhalleNaM pannatte ? goyamA! ekaM joyaNasahassa bAhalleNaM pannatte / evaM jAva rittre| isIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe paMkabahule kaMDe kevaiyaM vAhalleNaM pannatte? goyamA ! caurAlIi joyaNasahaslAiM bAhalleNaM pannatte? imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe Avabahule kaMDe kevaiyaM bAhalleNaM pannatte, goyamA! asIi joyaNasahassAI bAhalleNaM pannatte / imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe ghaNodahI kevaiyaM bAhalleNaM pannatte ? goyamA ! vIsaM joyaNasahaslAI bAhalleNaM pnntte| imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe ghaNavAe kevaiyaM bAhalleNaM pannate ? goyamA! asaMkhejjAiM joyaNasahassAI bAhalleNaM pannatte / evaM taNuvAe vi ovAsaMtare vi| sakarappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe ghaNodahI kevaiyaM adhobhAga meM, paGkaprabhA ke adhobhAga meM dhUmaprabhA ke adhobhAga meM tamaHprabhA ke adhobhAga meM aura tamastamaH prabhA pRthivI ke adhobhAga meM bhI inakA sadabhAva hai sU0 // 3 // nIcenA bhAgamAM, vAlukAprabhA pRthvInA nIcenA bhAgama, paMkaprabhA pRthvInA nIcenAbhAgamAM, dhUmaprabhA pRthvInA nIcenA bhAgamAM, tamaHprabhA pRthvInA nIcenA bhAgamAM, ane tamastamAM prabhA pRthvInA nIcenA bhAgamAM paNa ghanedadhi vigere / saimA samAva. // sU. 3 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmi gama sUtre bAhalleNaM pannatte ? goyamA ! vIsaM joyaNasaharulAI bAhalleNaM pannatte / sakkarappabhAe ghaNavAe kevaiyaM vAhalleNaM pannatte ? goyamA ! asaMkhejjAI joyaNasahassAI bAhalleNaM pannatte / evaM taNuvAe vi ovAsaMtare tri / jahA sakkarapabhAe puDhavIe evaM jAva ahe sattAe // sU0 4 // 24 chAyA - etasyAH khalu bhadanta | ratnaprabhAyAH pRthivyAH kharakANDaM kiyada bAhalyena prajJatam ? gautama ! poDaza yojana sahasrANi bAhalyena manaptam / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH ratnakANDa kiyad bAlyena majJaptam ? gautama ! ekaM yojanasahasraM vAhalyena prajJaptam evaM yAvadiSTam / etasyAH khala madanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH paGka - bahulaM kANDa kiya bAhalyena majJaptam ? gautama ! caturazIti yojanasahasrANi bAhalyena mamrapvam / etasyAH khala bhadanta ! ratnamabhAyAH pRthivyAH alakANDaM kiyad bAhalyena majJaptam 1 gautama | azItiyojana sahasrANi bAhalyena prajJaptam / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH ghanodadhiH kiyAn vAhavyena macaptaH ? gautama ! viMzatiryojana sahasrANi vAilyena prajJaptaH / etasyAH khala bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivzaH ghanavAtaH kriyAn vAlyena prajJaptaH ? gautama ! asaMkhyeyAni yojana sahasrANi bAhalyena prajJaptaH / evaM tanutrAvo'pi, avakAzAntaramapi / zarkarAmasAyAH khalu bhadanta | pRthivyA ghanodadhiH kiyAna vAilyena prajJaptaH ? gautama ! viMzatiryojana sahasrANi bAhalyena prjnyptH| zarkarAmabhAyAH khalu madanta ! pRthivyAH banavAH kriyAn vahalyena prajJaptaH ? gautama ! asaMkhyeyAni yojana sarasrANi vAilyena manaH / evaM tanuvAto'pi, avakAzAntaramapi / yathA- zarkarAmamAyAH pRthivyAH, evaM yAvadadhaH saptamyAH // 4 // aba sUtrakAra ratnaprabhA pRthivI ke kharakANDa Adi kA tathA pAMkI kI ekAkAra zarkarA prabhA Adi chaha pRthiviyoM meM rahe hue ghanodadhi Adi kA bAhalya- moTapanA kahate haiM 'imI se NaM bhaMte ! rayappabhAe puDhavIe kharakaMDe' ityAdi have sUtrakAra ratnaprabhA pRthvInA kharakAMDa vigerenuM tathA bAkInI ekAkAra zarkarAprabhA pRthvI vigere cha pRthvIyeAmAM rahelA ghanedadhi vigerenu khAtulya arthAt vistAranuM kathana kare che, 'imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe qharakaMDe' ityAhi
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 2.4 kharakANDAdi ghanodadhyAdervAhalyam 25 - TIkA-'ibhIse gaM bhaMte !' etasyAH pratyakSata upala-pamAnAyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhabIe' ratnama mAyAH pRthivyAH sambandhi triSu kANDeSu prathamaM yata 'kharakaMDe' kharakANDaM tat 'kevaiyaM kiyat 'bAhalleNaM pannatte' vAhaspena sthaulyena pakSaptam kiyadvAhalyaM-kharakANDAmiti prazna: bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'solasa joyaNa sahassAI' SoDaza yojanasahasrANi 'bAhalleNaM' paNate' vAilyena prajJaptam ratnapamA sambandhi kharakANDa' poDa yojanasahasravAhalyena yuktaM bhavatIti bhAvaH 'imIseNaM bhave' etasyA khalu sadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnapabhAzAH pRthivyAH SoDazavidha kharakANDa sambandhi prathamaM yat 'rayaNakaMDe' ratnakANDa tat 'kevayaM kiyat 'bAhalaleNaM pannatte' vAhalpena prajJaptam iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ekkaM joyaNasahassaM' ekaM yojanasahasram 'bAhallegaM paNatte' vAilyena prajJaptam-kathitamiti ? 'evaM TIkArtha-isameM gautama ne prabhuzrIle aisA pUchA hai he bhadanta ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe kharakaMDe' hala ratnaprabhA pRthivI ke tIna kANDo meM se pahalA jo kharakANDa hai vaha 'kevayaM pAhalleNaM pannatte' kitanI moTAI vAlA hai? uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyanA !' he gautama / ratnaprabhA pRthivI kA jo kharakANDa hai vaha solaha hajAra yojana kI moTAIvAlA hai 'imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe rayaNakaMDe kevayaM pAhalleNaM pannatte' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo kharakANDa solaha prakAra kA kahA hai ula kA pahalA meda jo ratna kANDa hai vaha kitanI moTAI vAlA hai ? uttA prasuzrI kahate haiM-'goSamA! ekkaM. joyaNasahassaM' he gautama ! ratnaprabhA pRthivI kA jo ratnakANDa hai vaha TIkALuM--A sUtra dvArA gautamasvAmI prabhune evuM pUche che ke he bhagavana 'imIse rayaNappabhAe puDhaboe kharakaMDe' mA 2tnamA pRthInA va is pachI pahesa re ma24 che, te 'kevaiya bAhalleNaM pannatte' haiN| vistAra ho cha ? / prazna uttaramA prabhu gautama. 2||bhaan 4 cha , 'goyamA!' 3 gIta ! ratnaprabhA pRthvIno je prakAMDa che, te soLa hajAra ejananA vistAra pANI yo cha. zathI gautama svAmI prabhune pUche che / 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe rayaNakaMDe kevaiyaM bAhalleNaM pannatte' meM bhagavan mA 2ranAmA pRthvIne je kharakAMDa che, te keTalI moTAI (vistAra) jADAI vALe kahyo che? mA prazna uttaramA prabhu he cha ? 'goyamA! ekka joyaNasahassa" hai gItama! ratnaprabhA pRthvIne je ratnakAMDa che, te eka hajAra ejananI jADAI-viratAravALo jI04
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAmigamako jAba riTe' evaM yAvadviSTa kANDa, atra yAvatpana, vana 2 baMDUrya 3 rohitAzA, masAragalla 5 iMgama 6 pulaka 7 saugandhika 8 jyotIrasAMcanapulaka 10 rajata 11 jAvasyAGka 12 13 sparikAnna 14 jANDAnAM saMgraho bhavati, tayAra yathA ratnaprabhA pRthi khaskANDa sambandhi ratna kANDa yojanamahasrabAhalyena yuktaM kathitaM tathaiva vajamANDAdArasya riSTa ratnabhANDAnta sarvANyApi kANDAni ekaka yojanasahasraparimitabAhalyena yuktAnIti maa| 'imIse NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappabhA puDhabIe' ratnapamA pRthivyAH saMbandhi yat dvitIyam 'paMkabahuche kaMDe' paMkabahulaM kANDam nat 'kevAyaM ki pada 'vAhallega pannatte' vAilyena prAntam eka hajAra yojana kI moTAI vAlA hai ? 'evaM jAva ritu' isI prakAra se cAvat riSTakANDa taka ke jo moha kANDa haiM ve saba bhI eka 2 hajAra yojana kI moTAI vAle hai 16 isa prakAra kharakANDa Adi maba kANDa pUrA lolaha hajAra yo mana kAlo jAtA hai| yahA~ yAvat zabda se 'vajra tANDa 2, vaDUya kANDa 3, lohitAkSa kANDa 4, masAragallakANDa 5, hamma garmakANDa 6, pula kANDa 7, saugaMdhikakANDa 8,jyoti rasa. kANDa 9, acamakANDa 10, aJjanapulAmakANDa 11, rajatakANDa 12, jAtarUpANDa 13, aGkakANDa 14, aura sphaTikANDa 15, ina kANDoM kA grahaNa huA hai aura holahavAM rikANDa hai 16 / imIle bhale!' he adanna ! isa 'raghaNapabhA puDhacIe paMkavAle kaMDe' he bhagavan isa ratnaprabhA pRthivI kA jo dUsarA ekAkAra paMka bahulakANDa hai vaha 'kevaDya zAhalleNaM pannatte' kitanI moTAI vAlA kahA hI cha. 'eva jAva riTre' se pramANe yAvata riTa sudhIna 2 som sisi che, te badhAja eka eka hajAra jananI jADAI-vistAravALA che 16, A pramANe barakAMDa vigere badhAja kAMDe pUrA seLa hajAra ejananA thaI jAya che. mahiyAM yAvat zapathI 'qoamist2, paiDraya 4i313, sAhitAkSasis.4, 'bhasAra galakAMDapa" "haMsagarbhakAMDa' "pulakakAMDa 9 "saugadhikakAMDa" "je tirasakAMDa9 'Arisis 10 'uryalsis 11' '24dis 12' 35 is 13' aMkakAMDa 1 ane "raphaTikakAMDa' A kAMDa grahaNa karAya che. ane saLage ribhrakAMDa che. tema samajavuM _ 'imIse NaM bhaMte!' hai bhagavan mA 'rayaNappabhAe puDhavIe paMkavahule kaMDe' 29namA pRthvInA mAre 12 54 mA che, 'kevaiyaM vAhalleNa" keTalI jADAIvistAra vAge kahyuM che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.4 kharakANDAdi ghanoddhyAdebarbAhalyam 27 bhagavAnAi-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'caurasIti joyaNa sahassAI bAhalleNaM pannatte' caturazIti yojanapsahasrANi vAhalyena prajJaptam iti / 'isIseNaM bhaMte' etasyAH khalu madanta ! 'rayaNapanAe puDhavIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH yattR tIyam 'Avabahule kaMDe' abbahulaM kANDaM tat 'kevaiyaM bAhalleNaM pannatte' kiyad bAhalyena prajJamiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asoi joyaNa nahassAI bAhalleNaM pannatte' azItiryojana sahastrANi vAilyena majJaptamiti / atra ratnaprabhA pRthivyAH prathama kharakANDasya bAhalyaM SoDazahasra yojanaparimitam-16000 / dvitIya paGkabahulakANDasya vAhalyaM caturazItisahastrayojana parimitam 84000 / tRtIyAbahulakANDasya bAhalyam azIvisahasrayojanaparimitam gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'godhamA ! ca urAlIi joSaNa sahaslAI pAhalleNaM patte 'he gautama! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo paGka bAhula kANDa hai vaha caurAsI hajAra yojana kI moTAIghAlA kahA gayA hai| ___'imIle NaM bhaMte ! he bhadanta ! isa 'syaNappAe puDhabIe' ratnaprabhA pRthivI kA jo tolarA 'Aba bahule kaMDe' abbahulakANDa hai-vaha keva. iyaM pAralleNaM pannatte' kSitanI moTAI vAlA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goSamA! alIijoyaNasahassAI bAhalleNaM patnatte' he gautama ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo tIlaza anajhula kANDa hai vaha assI hajAra yojana kI moTAI vAlA kahA gayA hai yahAM ratnaprabhA pRthivI kA jo kharakANDa hai usakI moTAI solaha hajAra (16000) yojana kI hai| isakA dUsarA jo paGkayAhula kANDa hai usakI moTAI 4 cha hai 'goyamA ! caurasIi joyaNasahassAI bohalleNaM pannatte' gautama ! A ratnaprabhA pRthvIne je paMka bahula kAMDa che, te caryAzI hajAra jananA vistAra-jADAIvALa kahevAmAM Avela che. ___ 'imIse NaM bhaMte' 3 mApana mA 'rayaNappabhAe puDhavIe' 2namA pRthvInA trIne 'Ababahule kaMDe' aga is che te 'kevaiya bAhalleNa pannatte' mA vistAra-jADAI vALe kaho che? A praznanA uttaramAM prabhu gatama svAmIne 'goyamA! asIi joyaNasahassAI bAhalleNa pannatte' gautama! 241 2naprasA pRthvIne trIje je akhUhalakAMDa che, te eMsI hajAra jananI jADAIvALa kahyo che. ahiMyA ratnaprabhA pRthvIne pahelo je kharakAMDa che. tenI jADAI 16000 seLa hajAra jananI che. ane tene bIje kAMDa je paMka bahula kAMDa che. tenI
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jIvAmi namasUtre 80000, iti sarva saMkalanayA ratnaprabhA pRthivyA vAilyamazIti sahasrAdhika lakSamamANas 180000 bhavatIti / 'imIse NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta | 'rayaNapamA puDhavIe' ratnama mAyAH pRthivyA adhaH 'ghaNodahI' vanodadhiH 'kevaiyaM ' kiyAna vAilleNaM pannatte' bAhalyena prajJapta iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'vosaM joyaNasahassAI vA halleNaM pannatte' viMzatiyajanasahasrANi vADhalyena majJapto ghanodadhiH / ' imI se NaM bhaMte!' etasyAH khalu bhadanta ! 'raNabhA puDhavIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH ghanodagheradhaH 'ghaNavAe' ghaNavAtaH saH 'kevaiyaM' kiyAn 'vAilleNaM pannate' bAhalyena prajJapta iti praznaH, caurAsI hajAra (84000) yojana kI hai / tIsarA jo avdhahulakANDa hai usakI moTAI assI hajAra (80000) yojana kI hai isa taraha ina kANDoM kI moTAI ko milAkara isa ratnaprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha assI hajAra (180000) yojana kI hotI hai / 'imIse NaM te! sthaNappabhAe puDhabIe' he bhadanta / isa ratnaprabhA pRthivI ke nIce jo 'ghaNodahI' ghanodadhi hai vaha 'kevaiyaM bAhalleNaM paznatte' kitanI moTAI vAlA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'godhamA ! bImaM joyaNasahaslAI bAhalleNaM pannatte' he gautama! isa ratnaprabhA pRthivI ke nIce jo ghanodadhi hai vaha bIsa hajAra yojana kI moTAI vAlA kahA gayA hai yaha ghanodadhi ratnaprabhA pRthivI ke adho bhAga meM vyavasthita hai 'imI se NaM bhaMte : rayaNapabhAe puDhavIe ghaNavAe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke ghanodadhi ke nIce jo ghanatrAta hai vaha 'kevaiyaM jADAI-vistAra 84000 cAryAzIhajAra ceAjananI kahela che. trIjo je alpsahula kAMDa che, tenI jADAi-vistAra e.sI hajAra 80000 ceAjananI kahI che. A rIte A badhA kADAnI jADAI-vistAra meLavatAM A ratnaprabhA pRthvInI jADAi vistAra 180000 eka lAkha esI hajAra caiAjananI thaI jAya che. 'imose Na' bhave! rayaNappabhASa puDhavIe' he bhagavan yA ratnaprabhA pRthvInI nIthe ? 'ghaNodahI' dhano'dhi che, te 'kevaiya' kAla vAilNa pannatte' ueal vistAra vALA kahyo che? A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIne kahe hai 'gomA ! vIkha' joyaNasahassAi bAhalleNa pannatte' he gautama! prabhA pRthvInI nIce je ghaneAdhi che, te vIsa hajAra ceAjananA vistAravALA kahela che. A ghanAdadhi ratnaprabhA pRthvInA nIcenA bhAgamAM vyavasthita , 'imIse NaM bhave ! rayaNappabhAe puDhavIpa ghaNavAe' he lagavan mA ratnaprabhA ratna
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ iration TIkA pra. 3 chU.4 kharakANDAdi ghanodayAdehilyam bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asaMkhejjAI joyaNasahassAIM bAhalleNaM pannatte' asaMkhyeyAni yojanasahastrANi bAdalyena prajJaptaH ghanodadheradhastAt asaMkhyeyayojana sahasraparimita vADhalyena ghanavAtaH prajJaptaH, ghanodagheradhastAt asaMkhyeyayojana sahasraparimitaH vAhalyena ghanavAtaH prajJaptaH ityarthaH / 'evaM taNuvAe vi obAsaMtare vi' evaM yathA - ratnapamA sambandhi ghanavAto ghanodadheradhasvAt asaMkhyeyayojanabAhalyena vidyate tathA vanavAtasyAdi adhodeze ratnaprabhA saMbandhI tanutrAvo'pi asaMkhyeyayojanasahasra parimita vAhalyena prajJaptaH evaM tanuvAtasyApi adhobhAge ratnamamA saMbandhi avakAzAntarama saMkhyeyayojana sahasra gari mitaM bAhalyena vidyate iti bhAvaH / ratnaprabhagthivI saMbandhi ghanodadhi ghanagAva tanuvAvAvakAzAnvarANAM vAilyaM darzayA zarkarA sambandhi ghanodadhyAdInAM bAhalyaM darzayitumAha- 'sakkaraNabAhalleNaM pannatte' kitanI moTAI vAlA kahA gayA hai ? usara meM prabhu kahate haiM 'godhanA ! asaMkhejAI joyaNasahassAI pAhaNaM pate' he gautama ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo ghanavAta hai vaha asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA kahA gayA hai yaha ghanatrAta ghanodadhi ke nIce haiM / 'evaM taNuvAe vi ovasaMtare vi' isI taraha ghanavAla ke nIce tanudAta hai aura yaha bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA hai tathA - tanucAta ke nIce avakAzAntara - zuddha AkAza hai vaha bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA hai / isa prakAra se ratnaprabhA sambandhI ghanodavi, ghanavAla, tanuzata, aura avakAzAntara inakI moTAI dikhAkara aba sUtrakAra zarkarA prabhA sambandhI ghanodadhi Adi ko kI moTAI dikhalAte haiM- isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'sakkarapa pRthvInA dhanahicinI nIthe ne dhanavAta che te 'kevaiyaM bAhalleNa pannatte' TalA vistAravANI Desa che. yA azrunA uttaramAM aluche te 'goyamA ! asakhejAI' joyaNasahassAI bAlleNaM' pannatte' he gautama! thA ratnaprabhA pRthvInA ghanavAta che. te asaMkhyAta hajAra caiAjananA vistAra vALA kahyo che. A dhanavAta dhanodhinI nIthe che. 'eva' taNutrApavi, ovasaMtare vi' se prasAdha ghanavAtanI nIce tanuvAta che ane te paNa asakhyAta hajAra caiAjananA vistAra vALA che. tathA tanuvAtanI nIce avakAzAntara zuddha AkAza che. A pramANe ratnaprabhA saMbaMdhI ghaneA Mdha, ghanavAta, tanuvAta, ane avakAzAntara, enA vistAra batAvIne have sUtrakAra zakarAprabhA pRthvI saMbha`dhI ghaneAdhi vigere nA vistAra khatAve che. mAmAM gautama svAmI prabhune evu' pUche che ke
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamale bhAeNaM bhaMte' ityAdi, 'sakAra pabhAeNaM bhaMte ! puDhavIe' zarkarAmabhAyAH khalu bhadanta ! pRthivyAH 'dhagodahI kevaiyaM vAilleNaM pannatte' ghanodadhiH kiyAn bAhalyena prajJapta iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'vIsaM joyaNasahassAI' viMzatiyoMjanasahasrANi 'vAhalleNaM paNNatte' vAharayena prajJapto ghanodadhiriti / 'sakkarappamAraNaM bhaMte ! puDhabIe' zarkarApabhAyAH khalu bhadanta ! pRthivyAH 'ghanavAte kevaiyaM vAhallega pannatte' ghanavAtaH kiyAn vAilyena majJaptaH, iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asaMkhejjAI joyaNa sahassAI' asaMkhyeyAniyojanasahasrANi 'vAhalleNaM pannatte' bAhalyena prajJaptaH, zarkarAprabhA sambandhi ghanavAto'saMkhyeyayojanasahasraparimita bAhalyayuto ghaNodadheradhodeze vidyate ityarthaH / 'evaM taNuvAra vi ovAsaMtare vi' bhAe NaM bhaMte ! puDhavIe' he bhadanta ! zarkarAprabhA pRthivI kA jo 'ghaNodahI' ghanodadhi hai vaha 'kevayaM bAhalleNaM paNNatte' kitanI moTAI ghAlA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goSamA! vIsaM joSaNasahassAI bAhalleNaM pannatta' he gautama! zarkarA prabhA pRthivI kA jo dhano. dadhi hai vaha 'bIsaM joSaNa sahassAI bIsa hajAra yojana kI moTAI ghAlA kahA gayA hai| 'sakkAppabhAeNaM bhaMte ! puDhavIe' he bhadanta ! zarkarA prabhA pRthivI kA jo 'dhana vAte' dhanavAla hai vaha 'kevayaM bAhalleNaM pannatte' zitanI moTAI vAlA kahA gayA hai ? uttara prabhu kahate haiM'goyanA! 'asaMkhelAI joyaNasaharUlAI bAhalleNaM pannata' he gautama! zarkarA prabhA pRthivI kA jo ghanavAla hai vaha asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA kahA gayA hai yaha ghanavAta ghanodadhi ke nIce ke bhAga meM 'sakArappabhAe NaM saMte! puDhavIe' magan 142pramA pRthvInAre 'ghaNodahI' ghanadhi cha, ta 'kevaiyaM bAhalleNaM pannatte' mA vistAra vANA hyo cha / prazna uttaramA prabhu gautama svAmIna cha hai 'goyamA vIsaM joyaNasahassAI pAhalleNaM pannatte' he gautama! zarAmA pRthvInAre dhanAdhi cha, ta vIsa 12 jananA vistAra-jADAI vALe kahela che. pharIthI gautamasvAmI prabhune pUche che hai 'sakkarappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe' sagavAn za625mA pRthvInAra 'dhanavAve' dhanAta che. te 'kevaiya bAhalleNaM paNNatte' mA vistAranA yo cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha / 'goyamA! asaMkhejjAiM joyaNasahassAI bAhalleNaM pannatte' he gItama! zazamA vAnA 2 dhanavAta cha, ta asaNyAta t2 jananA vistAravALo kahyo che. A ghavAta, ghane dadhinI nIcenA bhAgamAM che,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- -- - prameyayotikA TIkA pra.3 sU.4 kharakANDAdi ghanodadhyAdehalyam 1 evaM ghanavAtavadeva tanuvAto'pi dhanavAtasyAdhodeze'saMkhyeyayojanasahasrabAhalyena vidhate tathA-tanuvAtasyApi adhodeze'prakAzAntaramasaMkhyeya yojana bAhalyena pajJaptam 'jahA sakkarappabhA puDhavIe evaM jAba ahe sattamAe' yathA zarAmamAyA evamadhaH saptamI pRthivI paryantaM gharodadhi ghanabAta taluvAtAvakAzAntarANAM. taba dadhodeze tena tena bAhalyena yukta jJAtavyamiti // 4 // mUlam-imIle NaM bhaMte ! rayaNappAe puDhavIe asIi uttara joyaNasayasahassA bAhallAe khettaccheeNaM chinnamANIe asthi haiM evaM taNuvAe vi ovAsaMtare vi' ghanAta kI taraha tanuvAta bhI jAnanA cAhiye aura avakAzAntara bhI jAnanA cAhiye isI taraha ghanavAta ke adhobhAga meM yaha taluvAta hai aura yaha asaMkhghAta hajAra yojana kI moTAI vAlA hai tazA-tanuvAta ke adhobhAga meM abakAzAntara hai aura yaha bhI asaMkhyAta yojana kI moTAI vAlA hai 'jahA sakarappabhA puDhavIe evaM jAca ahe sattamAe' jisa prakAra se zarkarA prabhA pRthivI ke ghanodadhi Adi kI moTAI aura avakAzAntara kI moTAI kahI gaI hai uslI prakAra le yAvat-adhaH saptamI pRthivI taka kI pRthiviyoM ke ghanodadhi Adi kI aura akalAzAntoM kI moTAI jAnanI cAhiye ghanodadhi apanI 2. pRthiviyoM ke adhobhAga meM hai dhanavAta ghanodadhi ke adho bhAga meM haiM aura tanuvAna dhanavAla ke adhobhAga meM haiM avakAzAntara tanuvAna ke adhobhAga meM haiN| // 104 // 'eva taNuvAevi ovAsatare vi' dhanavAta prabhArI tanupAta 54 cha tmsmjavuM ane avakAzAtara paNa eja pramANe eTale ke ghanavAtanA kathana pramANe 1 cha, ta sabhA A rIte ghavAtanI nIcenA bhAgamAM A tanuvAta che, ane A asaM. khyAta hajAra ejananA vistAravALe che. tathA tanuvAtanI nIcenA bhAgamAM bha141-2 cha, bhane te 5 asaNyAta yenA vistAravANu cha. 'jahA sakkarappabhA puDhavIe evaM jAva ahe sattamAe' le pramANe rApramA pRthvInA ghanedadhi vigere vistAra ane avakAzAntarane viratAra kahela che. eja pramANe yAvat adhaHsaptamI pRthvI sudhInI pRthvInA ghodadhi vigereno ane avakAzAntarano vistAra samajIle. ghodadhi pitApitAnI pRthvInA adhebhAgamAM che, ghanavAta, ghodadhinI nIcenA bhAgamAM che. ane tanuvAta ghanavAta nI nIcenA bhAgamAM che. ane avakAzAntara tanuvAtanI nIcenA bhAgamAM che. sU. 4
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamamA davAiM vaNNao kAlanIlalohiyahAlihasukillAI, gaMdhao surabhigaMdhAI, rasao titakaDuyakasAyaavilamahurAI, phAsao kakkhaDasauyagaruyalahuyalIyauliNaNihalukkhAI, laMThANao parimaMDalavataMsa caurala AyayasaMThANapariNayAiM annamannavadvAI aNNamaNNapuThThAiM annamanna ogADhAI aNNamapaNa siNeha paDibaddhAiM aNNamaNNa ghaDatAe ciTuMti ? haMtA asthi // imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe kharakaMDassa solasa joyaNasahassa bAhallasata khettaccheeNaM chijjamANassa asthi davAI vaNNao kAla jAva ghaDatAe ciTuMti ? haMtA asthi / imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe rayaNanAmagasta kaMDasla joyaNasahassa bAhallasta khettaccheeNaM chinnamANassa taM ceva jAva haMtA atthi| evaM jAva riTusta // imIle gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe paMkabahulasta kaMDassa caurAtIi joyaNasahassa cAhallassa khetta0 taM ceba, evaM Avabahulassa vi asIi joyaNalahassa vAhalassa khettaccheeNaM taheva // imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe ghaNodahissa vIsaM joyaNaptahassa bAhallassa khettaccheeNaM taheva / evaM ghagAyassa asaMkhejjajoyaNasahasla vAhallasta taheva / ovAsaMtassa vi taM ceva // sakkarappabhAe paM bhaMte ! puDhavIe battIsuttaraM joyaNasayasahasta bAhallAe khettaccheeNaM chijjamANIe asthi davvAI vaNNao jAva ghaDatAe ciTuMti ? haMtA asthi / evaM ghaNodahissa vIsa joyaNasahassa bAhallassa, ghaNavAtassa asaMkhejajoyaNasahassa bAhallassa, evaM jAva ovAsaMtarassa, jahA sakarappabhAe evaM jAva ahe sattamAe ||suu0 5 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.5 ratnaprabhApRthivyAH kSetracchedaH chAyA-etasyAH khalu bhadanta ! ratnapamAyAH pRthivyA azItyuttarayojanazatasahasrabAhalyAyA kSetracchedena chidyamAnAyAH santi dravyANi varNataH phAlanIla. kohitahAridrazuklAni, gandhataH surabhigandhAni durabhigandhAni, rasataH tikta. kaTuka kaSAyAmlamadhurANi, sparzataH karka zamRdukagurukaLaghukazItoSNa snigdharUkSANi, saMsthAnataH parimaNDala vRttavyasra vaturasrAyata saMsthAnapariNavAni, anyonyavaddhAni, anyonyaspRSTAni, anyonyAvagAhAni, anyonyasnigdha pratibaddhAni, anyonya. ghaTatayA tiSThanti ? hanta santi / etasyAH khala bhadanta ! ratnapabhAyAH pRthivyAH kharakANDasya SoDazayojanasahasra bAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi varNataH kAlayAvat ghaTatayA tiSThanti ? hanta santi / etasyAH khalu bhadanta ! ratnapabhAyAH pRthivyAH ratnanAmakasya kANDasya yojanasahasrabAhalyasya kSetracche. dena chidyamAnasya tadeva yAvat hanta santi ? evaM yAvadriSTasya / etasyAH khalu bhadanta ! ratnapabhAyAH pRthivyAH paGkabahulatya kANDasya caturazItiyojanasahasraH vAhalyasya kSetra0 tadeva / evamabbaDulasyApi azItiyojanasahasravAhalyasya / etasyAH khalu bhadanta ! ratnamamAyAH pRthivyAH ghanodadheviMzatiyojanasahasrabAhatyasya kSetracchedena tathaiva / evaM ghanavAtasyAsaMkhyeyayojanasahasrabahalyasya tathaiva, AkAzAntarasyApi tadeva / zaka rAmamAyAH khaca bhadanta ! pRthivyAH dvAtriMzaduttarazatasahasrabAhalyAyAH kSetracchedena chiyAsAnAyAH santi dravyANi varNato yAvata ghaTatayA tiSThanti ? hanta, santi / evaM ghanodadheviMzati yojanasahasravAhalyasya, dhanavAtasyAsaMkhyeyayojanasaharasabAhalyasya, evaM yAnarakAzAntarasya / yathA zarka. rAmamAyAmevaM yAvadadhaH saptamyAm / / 90 5|| TIkA-'isIse gaM' bhaMte' etasyAH khalla bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratna prabhAyAH 'alIi uttarajoyaNamayasahassa vAhallAe' azItyuttara yojanazatasahastra. imIse NaM bhaMte ! ramaNapasAe puDhacIe alI uttara joyaNa ityaadi| sU0 // 5 // TokArtha-gIlama ne isa stra dvArA prabhu se aikhA pUchA hai-hamIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDha bIe' he adanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke jo ki 'asIha utsara joraNaya sahassayAhallAe' eka lAkha assI 'isIse gaM bhaMve! rayaNappabhAe puDhavIe asIiuttara joyaNa' tyAla TahAtha-gautabhasvAmI mA suutraa| prabhuneme pUchyu cha hai 'imIse NaM bhave! rayaNappabhAe puDhavIe' magavan mA 2tnaprabhA pRthvInA 2 asoDa uttara joyaNasayasahassavAillAe' mesA mesIla2 180000 yojanA jI0 5
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra pAhalyAyAH, azItisahasra yojanottaraikalakSavAhalyAyAH 'khettaccheeNaM' kSetracchedena kevalivuddhayA pratarakANDa vibhAgena 'chijjamANIe' chidyamAnAyA'-vibhajyamAnAyAH 'asthi' santi astIti nipAto'tra bahuvacanArthagarbhaH, 'davAI dravyANi santi / 'vaNNao' varNataH 'kAlanIlalohiyahAlimukikalAI kAlanIka lohita hAridrazuklAni tAni dravyANi varNataH kAlAni-kAlaguNopetAni-evaM nIlAdiSyapi jJAtavyam nIlAni lohitAni hAridrANi zuklAni 'gaMdhayo surabhigandhAni durabhigandhAni 'rasao tittakaDuyazasAyaaMviLamahurAI rasataH tiktarasAni kaTukAni kaSAyANi abhlAni sadhurANi 'phAmayo' sparzataH 'kakkhaDamauyagaruyalahuyasIya usiNaNiddhalukkhAI karka zAni mRduni gurukANi laghukAni zItAni uSNAni snigdhAni rUkSANi, 'saMThANao parimaMDalabahasa cauraMsa Ayaya saMThANapariNayAI' saMsthAnataH parimaNDalAni vRttAni vyasrANi hajAra (180000) yojana ke piNDa ho 'khettaccheeNaM chijjamANIe' kevalajJAnI kI buddhi se jaba hama prattara kANDa rUpa se vibhAga-khaNDa khaNDa karate haiM to inake 'davyAI dravya caNNao' varNa kI apekSA 'kAlanIla lohiya hAlihasukillAiM atyi' kyA kRSNa varNa vAle, nIle varNa vAle, lAla varNa vAle, pIle varNa vAle aura zukla varNa vAle hote haiM ? 'gaMdhabho' gaMdha kI apekSA 'subhigaMdhAI dummigaMdhAI' kyA ve surabhigaMdha vAle aura durImagaMdha vAle hote haiM ? 'vasao' rasa kI apekSA kyA ve 'tila kaDuyazalAvilamaharAI' tikta, kaTuka, kaSAya, amla aura adhura rasa ghAle hote haiM ? 'phAsao kakkhaDa, mauya, garuya, lahaya, mIya-usiNa-Niddha-lukkha." sparza kI apekSA kyA ve karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa sparza vAle hote haiM ? pithe, 'khettacchee NaM chijjamANIe' jJAnAnI bhuddhidhA nyAre tanA atara 4is uthI vimA meTale , bha3 42vAmAM Ave che, to ta 'davvAi dravya 'vaNNao' panI apekSAthI 'kAla nIla lohiya hAlidda sukillAI atthi' "zuM kRSNa kALA varNavALuM nIlavarNavALuM lAla varNavALuM pILAvaNuMvALuM ane zukala 4hetai savA pANu hAya che? gaMdhao' madhanI apekSAthI 'sunbhigaMdhAiM, dubhi gaMdhAI'zu surakSI nAma sumadhANu DAya che ? huminAbha hutAgu-DAya cha ? 'rasao' 2sanI apekSAthI zuta 'tittaDuyakasAyavilamahurAI' tita, 494, pAya, tu| ma mAMTa bhane madhura bhii| 2sAguDIya cha 1 'phAsao kakkhaDa maya gAya, lahuya, sIya usiNa Niddha lukkhAI' 15zanI apekSAyA zuM te karkaza, mRdu, gurU, laghu, zIta, uSNu snigdha ane rUkSa sparza vALuM
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.5 ratnaprabhApRthivyAH kSetracchedaH caturasrANi AyatAni, etAvatsaMsthAnaparigatAni-kathaMbhUtAni etAni sarvANi tatrAha-'annamanna' ityAdi, annamAna baddhAi' anyo'nyaM saMbaddhAni 'aNNamaNNa puTThAI' anyo'nyaM spRSTAni, anyonyaM parasparaM spRSTAni-sparzayuktAni, tathA'aNNamaNNa ogADhAI' anyonyAvagADhAni anyo'nyaM parasparamavagADhAni, yatraika dravyamavagADhaM tatra anyadapi dravyaM dezataH kvacit sarvato'vagADha mityartha: ? 'aNNamaNNasiNehapaDivadAI' anyo'yaM snehaprativaddhAni anyonyaM parasparaM snehena cikagatvena pratibaddhAni-milittAni yenaikasmin cAlyamAne gRhyamANe vA'paramapi calanAdi kriyopetaM bhavati / tathA-'aNNamaNNa ghaDatAe ciTuMti' anyonya ghaTatayA tiSThanti, anyonyaM parasparaM ghaTanave saMbadhnanti dravyANi yatra tat anyonya'saMThANa- parimaMDala- vaha-to-cauraMsa- Ayaya-saMThANa pariNayAI' saMsthAna kI apekSA kyA ve parimaMDala saMsthAna bAle, vRtta saMsthAna vAle, vyastra saMsthAna vAle, caturastra saMsthAna vAle aura Ayatta saMsthAna vAle hote haiM ? 'anna manna badAi" ye rUpa dravya ApakA Apasa meM eka dUsare se sambaddha haiM kyoMki ye saba drabdha eka hI sthAna para rahate haiM 'anna manna puTThAI tathA Apasa meM ye eka dUsare ke sAtha spRSTa hai 'aNNa maNNa ogADhAI' jahAM eka drabdha avagADha hai vahIM para dUsarA dravya kahIM eka deza se aura kahIM sarvadeza le bhanagAha hotA hai 'aNNa maNNasiNeha paDibadhAI' ye Apasa meM sneha guNa ko lekara pratibaddha rahate haiN| mile hue rahate haiM isI kAraNa eka ke calAyamAna hone para athavA gRhIta hone para dUsarA dravya bhI calanAdi kriyopeta hotA hai 'aNNa maNNaghaDattAe ciTThati se vaSa dravya eka dUsare meM lamudAya rUpa se DAya cha ? 'saMThANao parimaMDalavadvata sacauraMstra Ayaya saMThANa pariNayAI saMsthAnanI apekSAthI zuM te parimaMDala saMsthAnavALuM, vRttasaMsthAnavALuM, vyastra traNa saMsthA navALuM, caturastra saMsthAnavALuM, ane Ayata saMsthAnavALuM hoya che? 'annamanna puTAi tathA 52252mA me me bhItanI sAthe 2508 bhagesa che. 'ajgamaNNa ogADhAi' bhayo / 205 Aq thayera che, tyAM bhI dravya 5 yais ye dezathI bhane yA sazathI apamA thane 29 cha, 'aNNa maNA siNeha paDivaddhAI' se 52252mA sneha guNa pazAt dhAye 27 cha, arthAt maLela thaIne rahe che. e ja kAraNathI ekanA calAyamAna thavAthI athavA asa vAthI bhAnu, dravya 5 yasana vi3 chiyA pANu thAya che. 'aNNa maNNadhaDattAe ciDhavi' mA yA dravyA ge: olneii sAthe samudAya pAyA
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama ghaTam, athavA anyonyaM parasparaM ghaTAH samudAyaracanA yatra tat anyonyaghaTam, tasya bhAvo'nyonyaghaTatA tayA anyo'nya ghaTatayA parasparasamudAyatayA tiSThati kimiti praznaH, bhagavAnAha 'haMtA atthi' hanta, iti svIkAre tathA ca he gautama ! santyeva yayA tvayA pRSTAni tAni tathaiva santItyarthaH 'imIseNaM bhave' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNabhAe puDhavIe' ratnapabhAyAH pRthivyAH 'kharakaMDassa' kharanAmakANDasya 'solasa joyaNasaharasa bAhallarasa' poDaza yojanasahasrabAhalyasya 'kheca. ccheeNa chijjamANassa' kSetracchedena kSevali vuddhacA prataravibhAgena chidyamAnasya milakara kSIra nIra kI taraha avibhakta hokara samAe rahate haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'hanA, asthi' hAM gautama! isa eka lokha assI hajAra yojana kI moTAI vAlI ratnaprabhA pRthivI ke japa kevalI ke jJAnA le kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karate haiM to una 2, vibhAgoM ke Azrita dravya varNa kI apekSA pAMvoM varNa vAle hote haiM, gaMdha kI apekSA surabhi durabhigaMdha cAle hote hai rasakI apekSA pAMcoM rasoM vAle hote haiM sparza kI apekSA AThoM sparzoM vAle hote haiM saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi pAMcoM saMsthAna vAle hote haiM aura anyonya sambaddha Adi vizeSaNa vAle hote haiM aura paraspara samudAya rUpa se rahate haiN| 'imIse NaM bhaMte ! zyaNappabhAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo solaha hajAra moTAI vAlA khara kANDa hai usake 'khetta. maLIne kSIra nIranI mAphaka avibhakata thaIne arthAta judA paDayA vinAnA eka rUpa thaIne samAI rahe che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che hai 'hatA asthi' / gItama! mA mesA mesI // 2 yArAnA vistAra vALI ratnaprabhA pRthvInA jyAre kevalInA jJAnathI kSetra che paNAthI vibhAga karavAmAM Ave che, to te te vibhAganA Azrita dravya varNanI apekSAthI pAMca varNavALA hoya che. gaMdhanI apekSAthI surabhi durabhi arthAt sugaMdha ane durgadha vALA hoya che. rasanI apekSAthI pAMca prakAranA rasavALA hoya che. sparzanI apekSAthI karkaza vigere AThe prakAranA sparzIvALA hoya che. saMsthAna nI apekSAthI parimaMDala vigere pAMce saMsthAna vALA hoya che ane anya anya saMbaddha vigere vizeSAvALA heya che. ane paraspara samudAya paNathI rahe che, 'imIse NaM bhaMte ! rayaNapasAe puDhavIe' 3 mApana mA 2namA pRthvInAre so 12 yojanA vistAravANI ma24is nAma i. 'khetaccheeNa
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikA TIkA pra. 3 . 5 ratnaprabhApRthivyAH kSetracche 4 'asthi davvAI' santi dravyANi 'vaNNao' varNataH 'kALa jAva ghaDattAe ciIti' kALa yAvat ghaTatayA tiSThanti, varNataH kAlAni nIlAni lohitAni dAridrANi zukkAni, gandhataH surabhigandhAni durabhigandhAnIti, rasavastiktarasAni kaTu kAni kaSAyANi amlAni madhurANi sparzataH karkazAni mRduni gurukANi kadhuni zItAni uSNAni snigdhAni rUkSANi, saMsthAnataH parimaNDalAni vRttAni vyasrANi caturasrANi dhyAyatAni etAvatsaMsthAnapariNatAni yAvad ghaTatayA tiSThan kimiti yAvatpadaghaTita praznaH bhagavAnAha - 'haMtA asthi' hanta sandhIti / 'imIse NaM bhaMbe ! etaspAH khala bhadanta ! 'syaNappasAra puDhacIe' ratnapathAyAH pRthivyAH 'ravaNaNAmagassa kaMDassa' ratnanAmakasya kANDasya 'joyaNasahassabAhallassa' yojana sahasravAhaccheeNa chijjamAgassa' kevalI kI buddhi se pratara bhAga ke rUpa meMkhaNDa karane para jo usake Azrita dravya haiM ve kyA 'vaggao kAla0 jAtra ghar3attAe cita' varNa kI apekSA kRSNa Adi varNa vAle hote haiM gandha kI apekSA - surabhi durabhi gaMdha vAle hote haiM kyA ? rasa kI apekSA tiktarasa Adi vAle hote haiM kyA ? sparza kI apekSA karkaza Adi sparzo vAle hote haiM kyA ? tathA saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi saMsthAna vAle hote haiM kyA ? paraspara sambandha Adi rUpa hokara paraspara samudAya rUpa se rahate haiM kyA? isa taraha se pUrvokta jaisA yaha prazna hai isake uptara meM prabhu kahate haiM- 'haMtA, asthi' hAM gautama ! ve dravya pUrvokta kathanAnusAra hote haiM / 'imINa bhaMte! rayaNampamAe puDhatrIe sthaNa NAmagasta kaMDassa' he chijjamANastra' ThevaNInI buddhithI atara vilAganA 3ye bhaDa 42vAthI tenA mAzrayathI raDesa ne dravya che, te zuM' 'vaNNao kAla, jAva, ghaDattAe ciTThati' vadhu nI apekSAthI kRSNa-kALA vigere vadhu vALA DeAya che. ? gadhanI apekSAthI surabhi, durabhi, sugaMdha ane dudhavALA hoya che ? rasanI apekSAthI tikatarasa vigere raseAva LA cAya che? spardhAnI apekSAthI kakaza vigere sparzIvALA hAya che tathA sasthAnanI apekSAthI parama'Dala vigera sasthAnavALA hAya che ? parasparamAM samRddha vigere paNAthI parasparamAM samudAya paNAthI rahe che ? A pramANe pahelAMnI mAphka A prazna pUchela che. A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIne kaheche ke dUttA asthi" hA gautama! te dravya pUkita prazna vAkayanA kathana pramANenu' hAya che. 'imase NaM bhaMte / rayaNa pabhAva puDhavIe rayaNaNAmagassa kaMDasa' he bhagavan !
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ ITa jIvAmagamasUtre lyasya 'khettaccheeNaM chijjamANassa taM cetra jAva' kSetracchedena chidyamAnasya tadeva yAvada chidyamAnasya dravyANi kiM varNataH kAlAdi paJcavarNopetAni, gandhataH surabhidurabhigandhayuktAni rasavastiktAdi paJcarasopetAni, sparzataH karkazA dyaSTasparzayuktAni, saMsthAnadaH parimaNDalAdi paJcasaMsthAnai pariNatAnIti praznaH, bhagavAnAha - 'haMtA asthi' hanta sanvIti / ' evaM jAva riTThassa' evaM yAcadriSTasya ratnaprabhAryAM rasnakANDasya yathA-varNAdinA pariNAmo darzitastathaiva vajrakANDAdArabhya riSTakANDaparyantasthitakANDadravyANAM varNAdinA tathA pariNAmavacaM jJAtavyamiti / 'imIse bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo ratna nAma kA kANDa haiM ki jisakI moTAI 'joyaNasahasrU bAhalassa' eka hajAra yojana kI haiM usake kSetraccheda se pratara vibhAga ke rUpa meM khaNDa 2, karane para jo isake Azrita dravya hai kyA varNa kI apekSA kAlAdivarNa vAle hote haiM ? gandha kI apekSA surabhi gandha vAle hote haiM kyA ? rasa kI apekSA-tikta Adi rasa vAle hote haiM kyA ? sparza kI apekSA-karkazAdi sparza vAle hote haiM kyA ? aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi saMsthAna vAle hote haiM kyA ? paraspara saMbadha Adi hote hue paraspara samudAya rUpa se rahate hai kyA ? isake uttara meM prabhu karate haiM- 'haMtA, asthi' hAM gautama | usake Azrita dravya, rUpa, gandha, sparza aura saMsthAna vAle Adi pUrvoktAnusAra hote haiM / ' evaM jAva riTThassa' ratnaprabhA ke rahanakANDa ke dravya ke rUpa, gaMdha, rasa Adi se yukta hone ke kathana kI taraha vajrakANDa riSTakANDa taka ke dravyoM kA varNa gaMdha, rasa, sparza saMsthAna rUpa se pariNAma bhA ratnapramA pRthvInA ne 'ratnAMDa nAmaneoDa che, netA vistAra 'joyaNa sahasva vAhallassa' bhe4 Dalara yojanA hai, tenA kSetraSTethI prativibhAga pAthI khaMDa khaMDa karavAthI tenA azrita je nya che te zuM vaNuthI kALA vigere vaghu vALu hAya che ? gadhanI apekSAthI surabhiga dhavALuM ke durabhiga dhavALu hAya che? rasanI apekSAthI tikata vigere rasavALu' hAya che ? sparzenI apekSAthI kaza vigere sparzIvALu hAya che ? ane sasthAnanI apekSAthI parimaDala vigere saMsthAnavALuM hAya che? paraspara maLIne paraspara samudAya paNAthI rahe che 1 mA praznanA uttaramAM alu gautamasvAmIne he che 'haMtA asthi' gautama ! tenA AzrayathI rahela dravya rUpa, gaMdha, rasa, speza ane saMsthAna vigere pUrveti uthana prabhASenu' hoya che. 'evaM jAva riTThassa' ratnaprabhA pRthvInA ratnakAMDanA dravya rUpa, rasa, gaMdha, vigerethI yukata hAvAnA kathana pramANe vajA kAMDa, STikAMDa' sudhinA dragaiA vaNa, gadha, rasa, upa saMsthAna paNAthI
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.5 ratnaprabhAthivyA kSetracchedaH gaMbhaMte ! etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappamAe puDhavIe' rasnaSabhAyAH pRthivyAH 'paMkabahulassa kaMDassa' paGkabahulanAmakasya kANDasya 'caurAsIi joyaNasaharasa vAha lassa' caturazItiyojanasahasrabAhalyasya 'khettacche raNa taM ceva' kSetracchedena cchidyamAnasya dravyANi varNataH kALAdinA, gandhataH surabhyAdinA, rasatastiktAdinA, sparzataH karkazAdinA, saMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni bhavanti kimiti praznaH, inta santIti pUrvavadevottaram 'evaM Ababahulassa vi asoi joyaNasaha. ssavAillassa' evaM paGkabahulakANDavadeva ratnaprabhAyAM pRthivyaM vidyamAnasyAbahu. lasyApi azItiyojanasalasrabAhalyasya kSetracche ina chidyamAnasya dravyANi varNata: hotA hai ityAdi kathana jAnanA caahiye| 'hamIse NaM bhaMte ! rayaNapabhAe puDhavIe paMka bahulakaNDasla caurAso yojaNasahassa pAhallassa' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke paGkamahula. kANDa ke jo ki caurAlI hajAra yojana kI moTAI vAlA hai 'khettacche. eNa taM ceva' jaba kevalI kI buddhi le kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karate haiM to unake dravyoM kA pariNAma varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, gaMdha kI apekSA surabhima Adi rUpa se, rasa kI apekSA tiktAdi rUpa se, sparza kI apekSA pharkazAdi rUpa se aura saMsthAna kI apekSA parimaula Adi rUpa se hotA hai kyA? tathA paraspara saMbaddha Adi hote hue rahate haiM kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMgA asthi hAM gautama ! hotA haiM evaM Anda bahulAsa bi asIDa joyaNalahassa bAha. llassa' isI prakAra se assI hajAra yojana kI moTAI vAle apahala pariNAmavALA hoya che. vigere prakAranuM kathana samajavuM. __ 'imIse gaM bhaMve! rayaNa pabhAe puDhavIe paMkabahula kaMDassa caurAsI joyaNasahassa bAhallassa' he bhagavan 2 // 2tnamA pRthvInA 5'mahure yAryAzI M2 yonanI ants pAme che. 'khettaccheeNa ta ceva' vakInI bhuddhithA jyAre kSetracchedanA rUpamAM vibhAga karavAmAM Ave te tenA pratyenuM pariNAma varNanI apekSAthI kAlAdipaNAthI, gaMdhanI apekSAthI surabhi vigere paNAthI rasanI apekSAthI tiktAdi paNAthI sparzanI apekSAthI karkazAdi paNAthI ane saMrathAnanI apekSAthI parimaMDala vigere rUpathI hoya che ? ___mA prazna uttaramA prabhu gautabhasvAmI 4 cha / 'hatA 3 tthi' hai| gautama ! te prabhArI DAya che. "evaM Ava vahulassavi asIi joyaNasahassa baahrANa' A pramANe eMsI hajAra jananI jaDa IvALA ambahulakAMDanA kSetra
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamane 40 kAlAdinA gandhavaH surabhyAdinA rasataH tiktAdinA, sparzataH pharkazAdInA, saMsthAnaH parimaNDalAdinA, pariNatAni bhavanti kimiti pazne hanta santItyuttaraM jJAtavyamiti / 'imose NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! ' rayaNamA puDhavI ' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'ghaNodahissa vIsaM joyaNasahassa cAhallassa' ghaNodadheviMzatiyojanasahasra gahalyasya 'khettaccheSaNa satra' kSetracchedena tathaiveti kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi tAni varNata: kAlAdinA, gandhataH surabhyAdinA, rasavastiktAdinA, sparzataH karkazAdinA saMsthAnataH parimaNDalAdinA, pariNatAni kANDa ke kSetraccheda se vibhAga karane para unake Azrita dravya varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, gaMdha kI apekSA surabhi durabhi Adi rUpa se, rasa kI apekSA tiktAdi rUpa se aura sparza kI apekSA karkazAdi rUpa se tathA saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se pariNata hote haiN| aura paraspara saMpa Adi hote hue samudAya rUpa se rahate haiM 'imIle NaM bhaMte' he bhadanta ! isa 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhA pRthivI ke nIce 'ghaNodahissa vIsaM joghaNasahassa pAhallassa' jo ghanodadhi hai ki jisakI moTAI 2, bIsa hajAra yojana kI hai usake jaya kevalI kI vRddhi se kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karate haiM to ve usake dravya varNa kI apekSA kAlAdi rUpa meM, gandha kI apekSA surabhi durabhi gaMdha ke rUpa meM, rasa kI apekSA tiktAdi rUpa meM sparza kI apekSA karkaza Adi rUpa meM aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa meM pariNata hote haiM kyA ? tathA paraspara saMbaddha Adi hote rahate haiM kyA ? to uttara meM prabhu kahate haiM-hAM gautama ! ve usa usa rUpa meM pariNata hote hue paraspara saMba racchedyathI vibhAga karavAmAM Avete tenA AzrayathI rahela dravya varNanI apekSAthI kALA vigereNAthI gaMdhanI apekSAe surabhi, durabhipaNAthI rasanI apekSAe tIkhA, kaDavA vagere rUpathI ane sparzanI apekSAthI kaza vigere rUpathI tathA saMsthAnanI apekSAthI parima'Dala vigere rUpathI parijIta thAya che. ane paspara saMbaddha vigere thaI samudAyapaNAthI rahe che. 'imIse NaM bhaMte!' he lagavan mA 'ghaNodahissa vIsaM joyaNasaharasa bAhallarasa' ? dhanohadhi che, benI laDAI vistAra 20 ra yonanA hai, tenA jyAre kevalInI buddhithI kSetrachedyanapaNAthI vibhAga karavAmAM Ave te tenA drabyA vadhu nI apekSA kALAdi rUpathI gadhanI apekSAthI surabhi durabhi gadhapaNAthI rasanI apekSAthI tIkhA vagere rUpe, spenI apekSAthI kaza vigere rUpathI
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.5 ratnaprabhApRthivyAH kSetracchedaH kimiti praznasya hanta santIti pUrvavadevottaramiti / 'evaM ghaNavAyassa asaMkhejjajoyaNavAhallassa taheva' evaM ghanodadhivadeva ratnamabhAyAM ghanodaderatho vidyamAnasya dhanavAtasyAsaMkhyeyayojanasahasrabAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi varNataH kAlAdinA, gandhataH surabhyAdinA, rasatastiktAdinA, sparzataH pharkazA. dinA, saMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni kimati praznasya hanta satrItyuttaraM pUrvavadeva jJAtavyamiti, evaM tanuvAtasyApi ghanavAvAdho vidyamAnasyA saMkhyeya yojanasahasrabAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi tAni dUdha Adi hokara rahate haiM 'evaM ghaNaghAyaspla asaMkhejja joyaNa vAhallassa taheva' isI taraha ghanodadhi ke nIce vidyamAna jo ghanavAta haiM ki jisakI moTAI asaMkhyAta hajAra yojana ko hai usake jaba kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karate haiM to usake dravya varNa kI apekSA kAlAdi rUpa meM gaMdha kI apekSA surabhi Adi ke rUpa meM, rasa kI apekSA tiktAdi ke rUpa meM aura sparza kI apekSA karkaza Adi sparza ke rUpa meM tathA saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi meM pariNata hue paraspara saMghaddha Adi hokara rahate haiN| isI taraha se ghanavAta ke nIce vidyamAna asaMkhyAta hajAra yojana ko moTAI vAle tanuvAta ke kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karane para bhI ve usake dravya pA~ca varNarUpa meM, do gaMdharUpa meM, pAMca rasa ane saMsthAnanI apekSAthI paramaMDala vigere paNAmAM pariName che.? tathA paraspara saMbaddha vigere thaIne rahe che ? e ja pramANe ghanedadhinI nIce vidyamAna che ghanavAta che, ke jenI pahoLAI jADAI asaMkhyAta hajAra yojananI che, tenA jyAre kSetranA rUpamAM vibhAga karavAmAM Ave to tenuM drazya varNanI apekSA thI kALA vigere rUpathI gaMdhanI apekSAthI, surabhi, durabhirUpathI, rasanI apekSA thI karkaza vigere prakArathI tathA saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigeremAM pariNata thaIne paraspara saMbaddha Adi thaIne rahe che. e ja rIte ghanavAtanI nIce vidyamAna asaMkhyAta hajAra ejananI pahoLAI jADAI vALA tanuvAtanA kSetracchedathI vibhAga karavAmAM Ave te paNa temAM rahela dravya pAMca varNa rUpa thI be gaMdhapaNAthI, pAMcarasapaNAthI, AThasparzapathAthI ane parimaMDala vigere pAMcasaMsthAna paNAthI pariName che. e ja pramANe ratnaprabhAmAM tanuvotanI nIce. jI06
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama kara varNataH kAlAdinA gandhataH suramyadinA, ramatastikAdinA, sparzaThaH karSazAdiyA saMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni kimati praznasya inta santIvi pUrvavadeva uttaramiti / 'ocA saMtarassa vitaM caiva' avakAzAntarasyApi tadeva, ratnamabhAyAM tagarat vidyamAnasyAsaMkhyeyayojana sahasrabAhulyasyAvakAzAntarasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi tAni varNataH kAlAdinA gandhataH surabhyAdinA, rasavastiktAdinA, sparzataH karkazAdinA, saMsthAnavaH parimaNDalAdinA pariNatAnIti praznasya danta santIti pUrvavadeva uttaramiti / 'saramAe NaM bhaMte / puDhavIe' zarkarApramAyAH khalu madanta / pRthivyAH 'vatIcara joyaNasya saharabAhallAe' dvAtriMzottarayojanazatasahasrabAhalyAyAH 'khetacchreSaNa vijJamANIe' rUpa meM, ATha sparza rUpa meM aura parimaMDala Adi patra saMsthAna rUpa meM pariNata hote haiN| isI taraha se ratnaprabhA meM tanuvAta ke nIce vidyamAna aura asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAle avakAzAntara ke Adi pahale kI taraha jAna lenA cAhiye, kSetraccheda ke rUpa meM jaba kevalI kI buddhi se vibhAga karate haiM to usake dravya varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, gandha apekSA kI surabhi Adi rUpa se, rasa kI apekSA tiktAdi rUpa se, sparza kI apekSA karkaza Adi rUpa se aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se pariNata hote haiM Adi sahI kathana pUrvokta jaisA jananA cAhiye 'kApabhASaNaM bhaMte! puDhabIe' he bhadanta / zarkarA prabhA pRthivI ke jo 'battIsuttara joSaNa sarassamAhallsa' eka lAkha battIsa hajAra yojana kI moTAI vAlI hai usakA 'khettacchepaNa jirahela ane asakhyAta hajArace jananI paheALAI vALA avakAzAntara vigerenA kSetraadathI vibhAga karavAmAM Ave vigere pahelA kahyA pramANe samajI levuM joIe. arthAt kSetra tApaNAthI jyAre kevaLInI buddhithI vibhAga karavAmAM Ave,te te enuM dravya vaNanI apekSAthI kALAdipaNAthI gadhanI apekSAthI surabhi vigere prakArathI, rasanI apekSAthI tIkhA, kaDavA, vigere prakArathI pa nI apekSAthI karkaza vigere rUpe ane sasthAnanI apekSAthI parimaDala vigere prakArathI thAya che. vigere madhu dhana paDelA udyA prabhAnu' samavu' 'sakkara pabhAe bhate ! puDhavIe' he bhagavan za2yalA pRthvInA ne 'vatta' suttarajoyaNasayasa issabAilDassa' the sAtha matrIsa hantara yojananI hojAdha vANI che, tenA 'khetaccheeNaM chijjamANIe' kSetra yathAthI nyAre vibhAga uravAmAM
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3sU.5 ratnaprabhApRthivyAH kSetracchedaH kSetracchedena chidyamAnAyAH 'asthivvAI' santi dravyANi 'vaNI jAva ghaDatAe ciTThati' varNataH kAlAni nIlAni lohitAni hAridrANi zuklAni, gandhataH surabhigandhAni durabhigandhAni, rasatastiktAni kaTukAni kapAyANi amlAni madhurANi, sparzataH karkazAni mRdUni gurukANi laghukAni zItAni uSNAni snigdhAni rUkSANi, saMsthAnataH parimaNDalAni vRttAni tryasANi caturastrANi AyatAni, laiH pariNatAni anyonya baddhAni anyonya spRSTAni anyo'nyAvagADhAni anyo'nyasnehabaddhAni anyo'nya ghaTatayA tiSThanti, iti prazna:, bhagavAnAha-'haMtA asthi' hanta gautama ! zarkarAprabhAzritAni tAni dravyANi yathoktavizeSaNayuktAni bhavantyevetyuttaram / 'evaM ghaNodahissa bIsaM joyaNasahassavAhallassa' maNIe' kSetraccheda ke rUpa meM jo vibhAga karate haiM to usake dravya kyA __ 'vaNNao jAva ghaDatAe ciTThati varNa kI apekSA phAla, nIla, lohita, hAridra aura zukla rUpa se, gaMdha kI apekSA surabhi durabhi gaMdha rUpa se, rasa kI apekSA, tikta, kaTuka kaSAya, arUla evaM madhura rasa rUpa se sparza kI apekSA karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha aura rukSa rUpa se tathA saMsthAla kI apekSA parimaMDala, vRtta, yasra, caturastra, aura Ayata lambe rUpa se pariNata hote haiM kyA? kyoMki ye dravya anyonya baddha hote haiM, anyonya spRSTa hote haiM, anyonya avagADha hote haiM, anyonya sneha guNa se baddha hote haiM tathA paraspara meM avibhakta hokara mile rahate haiN| isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-hA~ gautama ! zarkarA prabhA pRthivI ke Azrita ve dravya yathokta vizeSaNoM se yukta hote hI haiN| "evaM ghaNodahisla vIsaM yojaNalahA bAhalama' isI prakAra sAva, tAtanA drazyanA 'vaNNao jAva ghaDatAe ciTuMti' panI apekSAyA nIla, lehita, hAridra, ane zukala sapheda paNAthI gaMdhanI apekSAthI surabhi darabhi gaMdhapaNAthI rasanI apekSAthI tIkhA, kaDavA. kaSAya turA amla, khATA ane madhura mIThA rasathI 25nI apekSAthI karkaza, mRdu gurU, laghu, zIta snigdha, ane rUkSapaNAthI tathA saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala, vRtta, vyasa caturaska, ane Ayata lAMbApaNAthI pariNata thAya che ? kemake A dravyo paraspara baddha hoya che. paraspara avagADha hoya che. paraspara sneha guNathI baddha hoya che. tathA parasparamAM avibhakta thaIne maLIne rahe che. 2 A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke hA gautama ! zarkarA prabhA pRthvIne Azrita thaI rahelA te dro yakata vizeSaNothI yukata hoyaja che. 'eva praNodahissa vIsaM joyaNa sahastrabAhallassa' ma mA 25 pRthvInI
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatra evaM zarkarAdhabhAvadeva zarkarAprabhAto'dho vidyamAnasya ghanodaveviMzati yojanasahasrabAdalyasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi yAni vargataH kAlAdinA, gandhataH surabhyAdinA, rasatastiktAdinA, sparzataH karkazAdinA, saMsthAnamaH parimaNDalAdinA pariNatAni anyonyavaddhAdi vizeSaNaviziSTAni anyonya ghaTatayA tiSThantIti praznasya pUrvavadeva inta santIti bhagavata uttaraM jJAtavyam iti / 'evaM ghagavAtassa asaMkhejjajoyaNasahassavAdallassa' evaM ghanodadhivadeva ghanodadheradhobhAge vidyamAnasya ghanavAtasyAsaMkhyeyayojanasahasravAhalyasya kSetra zarkarA prabhA ke nIce vidyamAna ghanodadhi ke jo bIsa hajAra yojana kI moTAI vAlI hai kSetraccheda ke rUpa meM jo vibhAga karate haiM to yahAM jo dravya haiM ve varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se gaMdha kI apekSA surabhi Adi rUpa se, rasa kI apekSA tikta Adi rUpa se, sparza kI apekSA karkaza Adi rUpa se aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se kyA pariNamita hote haiM kyA? kyoMki tadgata dravya anyonya baddha Adi vizeSaNoM vAle hote haiN| isake uttara meM prabhu kahate haiM hAM gautama! zarkarA prabhA ke ghanodadhi ke Azrita dravya-varNa, gaMdha, rasa, sparza aura saMsthAna rUpa se pariNata hote haiN| aura anyonya saMghaddha Adi vizeSaNoM vAle hote haiM / 'evaM ghaNavAyasta asaMkhenja joyaNa sahassa bAi llassa' isI taraha se zarkarA prabhA ke ghanodadhi ke nIce rahe hue dhana. ghAta ke jo asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA hai kSetraccheda ke nIce rahela ghane dadhinA ke je vIsa hajAra jananI pahoLAI vALe che, tenA kSetraccheda paTTAthI pAra vibhAga karavAmAM Ave, te zuM tyAM je dravya che, te varNanI apekSAthI kALA vigere rUpe gaMdhanI apekSAthI surabhi. darabhigaMdhapaNAthI, rasanI apekSAthI tIkhA kaDavA vigere paNAthI sparzanI apekSAthI karkaza vigere paNAthI ane saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere paNuthI zuM pariNata thAya che? kemake temAM rahela dravya anya baddha vigere vizeSa vALuM hoya che. A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke hA gautama! zarkarA prajAnA ghane dadhinA Azraye rahela dravya, varNa, gaMdha, rasa, sparza, ane saMsthAna paNAthI parita thAya che. ane anya saMbaddha vigere vizeSAvALuM hoya che. 'eva ghaNavAyatsa, asakhejja joyaNasahassavAhallarasa' se prabhAra zarkaraprabhAnA ghodadhinI nIce rahelA ghanavAta ke je asaMkhyAta hajAra jananI paheLAI vALe che, tenA kSetrapaNAthI vivArA karavAmAM Ave te temAM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 . 5 ratnapramApRthivyAH kSetracchedaH cchedena chidyamAnasya santi dravyANi yAni varNataH kAlAdinA gandhataH surabhyAdinA, rasavastiktAdinA, sparzataH karkazAdinA saMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni bhavantIti praznasya hanta gautama ! santIti yAvata uttaraM jJAtavyamiti / ' evaM jAva obAsaMtarassa' evaM yAvadavakAzAnvararUpa, he bhadancha ! yAvatpadena aratara vidyamAnasyAsaMkhyeya yojanA sahasravAhalyasya tanutrAtasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi varNataH kAlAdinA yAvat saMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni anyonya vaddhAni vizeSaNa viziSTAni anyonya ghaTatayA tiSThantIti praznasya inva gautama | santIti bhagavata uttaraM rUpa meM vibhAga karane para tagata dravya kyA varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, gaMdha kI apekSA surabhi Adi rUpa se, rasa kI apekSA tikta rasa Adi rUpa se, sparza kI apekSA parkaza Adi rUpa se aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi se pariNata hote haiM kyA aura anyonya saMbaddha Adi vizeSaNa vAle hote hue rahate haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - hAM, gautama ! ve lagata dravdha varNa, gaMdha, rasa, sparza aura saMsthAna Adi se pariNata Adi pUrvacana hote haiM / isI taraha zarkarA prabhA ke ghanavAta ke nIce sthita sanuvAta ke jo ki asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA hai kevalI kI vuddhi se kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karane para lagata dravya kyA varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, gaMdha kI apekSA surabhi Adi rUpa se, rakha kI apekSA karkaza Adi rahela dravya zu' vanI apekSAthI kALA vigere paNAthI, gaMdhano apekSAthI surabhi vagere rUpathI rasanI apekSAthI tIkhA kaDavA rasa vigere prakArathI sparzanI apekSAthI kakaza vigere rUpathI ane sasthAnanI apekSAthI parimaDala vigere paNAthI padyuita thAya che. ane anyonya sakhaddha vigere vizeSaNeAvALo thaIne rahe che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke hA gautamAM teo temAM rahela dravya, va, gadha. rasa, za, ane saMsthAna vagerethI pariNata vigera pUrvavat hAya che, eja pramANe zaraprabhAnA ghanavAtanI nIce rahela tanuvAta, ke je sakhyAta hajAra ceAjananI paheALAi vALA che, tenA kevaLInI buddhithI kSetracchedathI vibhAga karavAmAM Ave te temAM rahela dravya, zu' vaNunI apekSAthI kALAdi paNAthI gadhanI apekSAe surabhi vagere rUpathI rasanI apekSAthI tIkhAM vigere rUpathI sparzInI apekSAthI kaza vigerepaNAthI ane saMsthAnanI apekSAthI parima'Dala vigere rUpe pariName che. vigere pUrvavata kathana samajI lezuM.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana patipattavyam / evaM tanupAtasyAdhobhAge vidyamAnasyAvakAzAntarasyAsaMkhyeyayojanasahasrabAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi yAni varNataH kAlAdinA yAvatsaMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni dravyANi varNagandharasasparzasaMsthAnayuktAni anyonya baddhAni vizeSaNayuktAni anyonya ghaTatayA tiSThanti kimiti praznasya hanta gautama ! bhavantyeva tAni dravyAni tathAvidhAnItyuttaraM jJeyam 'jahA sakkarappabhAe evaM jAba ahe sattamAe' yathA zarkarAprabhAyAM ghaNodadhi dhanavAta tanuvAtAvakAzAntarANAM kSetracchedena chidyamAnAnAM yAni tadgata dravyANi varNataH kAlAdinA yAvatsaMsthAnataH paribhaNDalAdi pariNatAni anyonya baddhAdi rUpa se aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se pariNata Adi pUrvavat hokara rahate haiM, aisA kathana pUrvavat jAna lenaa| isI prakAra asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAle avakAzAntara ke jo ki tanuvAta ke nIce sthita hai kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karane para tadgata jo dravya hai ve varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, gaMdha kI apekSA surabhi durabhi gaMdha rUpa se, rasa kI apekSA tikta Adi rasa rUpa se, sparza kI apekSA karkaza Adi rUpa se aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se pariNamita hokara Adi pUrvavata rahate haiM aisA jAnanA cAhiye 'jahA sakarappabhAe evaM jAva ahe sattamAe' jisa prakAra zarkarA prabhA ke ghanodadhi, gharavAta aura tanuvAta aura avakAzAntara hai, ina saba ke kSetracche haka rUpa meM vibhAga karane para tadantargata dravyoM kA varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, yAvat saMsthAna kI apekSA parimaMDala eja pramANe asaMkhyAta hajAra ejananI pahoLAI vaLo avakAzAntara ke je tanuvAtanI nIce che. tenA kSetraraDeda paNAthI vibhAga karavAthI temAM rahela je dravya che. te varNanI apekSAthI kALA vagere rUpe gaMdhanI apekSAthI surabhi darabhi gaMdhapaNAthI. rasanI apekSAthI tIkhA, kaDavA, vigere paNuthI sparzanI apekSAthI karkaza vigere prakArathI ane saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere rUpe pariNanita thaIne vigere pahelA kahela prakArathI rahe che, tema samajavuM 'jahA sakkApabhAe eva jAva ahe sacamAe' re prabhArI za621 pramAmai ghadadhi, ghanavAta, tanuvAta ane avakAzAntara che e badhAnA kSetra cheH paNAthI vibhAga karavAthI temAM rahela dravyanuM varNanI apekSAthI kAlAdi rUpe yAvat saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere paNAthI pariNata thavAnA saMbaMdhamAM
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 2.6 ratnaprabhApRthvyAH saMsthAnanirUpaNam vizeSaNAni anyonya ghaTatayA tiSThanti teSAmavasthAnaM vyAkhyAtaM tathaiva bAlakA. pamA paGkamamA dhUmaprabhA tamAmamA tamastamaH prabhAsvapi ghanodadhi ghanavAta tanuvAsAvakAzAntara sambandhi dravyaviSaye'pi praznottareNa vyakhyAtavyamiti / prakArastu sarvatra pUrvavadena tavya iti saMkSepaH // 5 // sammati ratnamamA pRthivInAM saMsthAna pratipAdanArthamAha-imANaM bhaMte' ityaadi| __ mUlam-imA NaM bhaMte ! rayaNappamA puDhacI kiM saMThiyA pannattA? goyamA! jhallarI saMThiyA pannattA / imIse gaM bhaMte! syaNappa. bhAe puDhavIe kharakaMDe kiM saMThie pannatte ? goyamA! jhallarI saMThie pannatte / imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe rayaNakaMDe kiM saMThie pannatte ? goyamA ! jhallarI saMThie pannatte / evaM jAva ritte| evaM paMkabahule vi, evaM Ababahule vi, ghaNodahI vi, ghaNavAe vi, taNuvAe ki, ovAsaMtare vi savne jhallarI saMThie pannatte / sakarappabhA NaM bhaMte ! puDhavI kiM saMThiyA pannattA ? goyamA ! jhallarI saMThiyA pnntaa| sakarappabhAe puDhavIe ghaNodahI kiM saMThie pannate ? goyamA ! jhallarI saMThie pannatte, Adi rUpa se pariNamita honA Adi kahA gayA hai usI prakAra se bAlukA prabhA, paGka prabhA, dhUma prabhA, tamaH prabhA aura tamaratamaH prabhA, ina pRthivIyoM meM bhI vartamAna ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAta aura aba. kAzAnnara sambandhI dravyoM kA varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, yAvat saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se, pariNamana Adi hotA hai, aisA jAnanA cAhiye isa sambandha meM AlApa prakAra sarvatra pahile ke jaisA hI banAnA caahiye| 0 // 5 // kathana karyuM che. e ja pramANe vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprasA, ta :prabhA ane tamatamaprabhA A pRthvIyamAM rahelA ghodadhi, ghanavaData tanuvAta, ane avakAzAntara saMbaMdhI dravyonuM varNanI apekSAthI kALAdi rUpathI, yAvat saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere pAthI pariNamana vigere thAya che tema samajavuM A saMbaMdhamAM AlApakena prakAra badheja pahelAM kahyA pramANe samajI le. sU pA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ chUTa jIvAbhigama kSetra evaM jAva obAsaMtare, jahA sakarappabhAe vattavvayA evaM jAva ahe santamA vi ||suu0 6 // chAyA - iyaM khalu bhadancha ! ratnaprabhA pRthivI kiM saMsthitA prajJaptA ? gautama ! jhallarI saMsthitA prajJaptA / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH kharakANDa' kiM saMsthitaM prajJaptam ? gautama ! jhallarI saMsthitaM prajJaptam / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH ratnakANDa' kiM saMsthitam prajJasam ? gautama | jhalkarIsaMsthitaM prajJayam, evaM yAvadriSTam / evaM paMkabahulamapi, evamabbahulamapi, ghanodadhirapi, ghanApi tanutrAvospi, avakAzAntaramapi sarvaH jhallarI saMsthitaH prajJaptaH / zarkarAprabhA khalu bhadanta ! pRthivI ki saMsthitA prajJaptA ? gautama ! jhallarIsaMsthitA prajJaptA zarkarApramAyAH pRthivyAH ghanodadhiH kiM saMsthitaH prajJaptaH ? gautama | jhallarI saMsthitaH prajJaptaH / evaM yAvadadhaH saptamyA api ||sU0 6 || TIkA- 'imANaM bhaMte' iyaM khalu bhadanta ! ' rayaNappabhA puDhavI' ratnaprabhA pRthivI 'ki saMThiyA' ki saMsthitA kIdRzena saMsthAnena saMsthitA iti kiM saMsthitA kIdRze saMsthAnena saMsthAnavatI 'pannattA' prajJaptA kathiteti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jhallarI saMThiyA pannattA' jhallarI saMsthitA majJaptA kathitA jhallarIva saMsthitA vistIrNavalayAkAratvAt / evamasyA eva ratnapramAyAH yat kharakANDa' tasya saMsthAnaM 'imorNa bhaMte! rayaNAbhA puDhavI kiM saMThiyA pannattA' - ityAdi / TIkArtha- gautama ne yahAM prabhu se aisA pUchA hai - 'imANaM bhaMte! raNabhA puDhavI kiM saMThiyA' he bhadanta ! yaha jo ratnaprabhA pRthivI hai vaha kisa prakAra ke sthAna vAlI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'gomA ! jhallarIsaMThiyA panattA' he gautama! yaha ratnaprabhA pRthivI jhallarI- jhAlara - ke jaise golAkAra saMsthAna vAlI kahI gaI hai kyoMki yaha vistIrNa valaya ke AkAra vAlI hai - 'imANa' bhaMte! rayaNappabhA puDhacI ki saThiyA pannattA' ityAdi TIkA-gautama svAmIe A sUtradvArA prabhune evuM pUrela che ke 'mALa' bhate / rayaNappabhA puDhavI kiM saThiyA' he lagavan ne mA ratnaalA pRthvI che, te kevA prakAranA saMsthAna vALI kahela che? A praznanA uttaramAM prabhu svAbhIne kuDe che hai 'goyamA ! jhallarI khaMThiyA paNNattA' he gautama! bhA ratnaprabhA pRthvInA allarIjhalaranA AkAra jevI arthAt gALAkAra sathAnavALI kahevAmAM AvI che kemake A vistAravALA, valaya-maleAyAnA AkAra jevI che. gautama
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 2.6 ratna bhApRthvyAH saMsthAnanirUpaNam 49 pRcchati-'imIse NaM' ityAdi, 'ipIse NaM bhaMte' asyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappa. bhAe puDhavIe' ratnapabhAyAH pRthivyAH 'kharakaMDe' kharakANDam 'ki saMThie paNNatte' ki saMsthAna kIdRzasaMsthAnayuktaM prAptam ? 'goyamA !' he gautama | 'jhallarI saMThie paNNatte' jhalkarI saMsthAnaM jhallAkAraM prajJaptam / 'imIse NaM bhaMte' etasyAH khala bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnapabhAyAH pRthivyAH 'rayaNakaMDe' ratna. kANDam, 'ki saMThie panatte' tat ratnakANDa kiM saMsthitaM kIdRk saMsthAnayuktaM prajJaptaM kathitamiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA !' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'allarIsaMThie patte' jhallarI saMsthita ratnakANDasyApi vistIrNavalayAkAratvAdeveti 1 / 'evaM jAva riTTe' evaM ratnakANDa yathA jhallarI saMsthitam, tathaiva vanakANDAdArabhya yAvadriSTakANDamiti vanakANDam 2, caiDUryakANDam 3, lohitAkSa 'imIseNaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe kharakaMDe ki saMThie paNNatte' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM jo kharakANDa hai vaha siMThie pannate' kisa saMsthAna vAlo kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! jhallarI saMThie pannatte' he gautama! isa ratna prabhA prathivI meM jo kharakANDa hai vaha jhallarI ke jaisA AkAra vAlA kahA gayA hai kyoMki yaha bhI vistIrNa balaya ke AkAra jaisI hai 'imIse Na bhaMte ! rayaNappabhAe puDhapIe rayaNakaMDe kiM saMThie pannatte ?' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM jo ratna kANDa hai vaha kaise AkAra vAlA kahA gayA hai ? 'goyamA! jhallI saMThie pannatte' he gautama ! baha jhAlara ke jaise AkAra vAlA kahA gayA hai 'evaM jAva riTTe' ratnazANDa kI taraha yAvat riSTakANDa bhI jhallarI ke AkAra jaisA hI kahA gayA hai yahAM "imose NaM bhNte| rayaNappabhAe puDhavIe kharakaDe kiM saThie paNNatte ke bhagavAna mA 2tnamA 4ImA 2 pa24 che, te 'kiM saThie pannatte' yA saMsthAna pANI 43 cha ? | prazana uttama prabhuzItabhAbhIne 4 cha ? 'goyamA! mallarI saMThie pannatte' hai gItama! mA 2tnaprabhA pRthvImA re mo , te jhallarI-jhAlaranA jevA goLa AkAravALo kahyo che. kemake A paNa vistRta masAyAna mA2 / 4 cha. 'imIseNaM bhate / rayaNagpabhAe puDhavIe rayaNakar3e kiM saThie pannatte 1' he bhagavan mA 2namA pRthvImA 2 2isis che, te kevA AkAravALo kahela che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke, 'goyamA! jJallarI saThie pannatte' 3 gautama ! te AsaranA mAra 24 bhA2pANI he cha 1 'eva jAva riTTe' 24isnA 4thana pramANe yAvat riTa kAMDapaNa jhAlaranA AkAra jevAja AkAravALo kahela che. ahiMyA yAvat zabdathI jI07
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama kANDam 4, masAragallakANDam 5, haMsaga kANDam 6, pulakakANDam 7, saugandhikakANDam 8, jyotIrasakANDam 9, aJjanakANDam 10, aJjanapulakakANDam 11, rajatakANDam 12, jAtarUpakANDam 13, aMkakANDam 14, sphaTikakANDam 15, evaM riSTakANDa ceti sarvANi SoDazApi kANDAni jhallarI saMsthAnasaMsthitAnyeveti jJAtavyam / 'evaM paMkabahule vi' evaM kharakANDAdivadeva ratnamamA pRthivyAH yad dvitIyaM paMkabahulaM kANDa tadapi jhallarI saMsthAnasaMsthitamiti jJAtavyam / 'evaM Avatrahule vi' emabahulamapi paMkabahulakANDanadeva rasnamamA pRthivyAM vidyamAnamakANDaM tRtIyamapi allarI saMsthAna saMsthitamiti jJAtavyam / 'ghaNodahI vi' ghaNodadhirapi ratnamamAyA adhobhAge vartamAno ghaNodadhirapi jhallarI saMsthAnasaMsthita eveti jJAtavyam / 'ghaNavAe vi' dhanavAto'pi ghaNodadheradhastAdvidyayAvat zabda se vajra kANDa 2, vaiDUryakANDa 3, lohitAkSakANDa 4, masAragallakANDa5, haMsagarbhakANDa6, pulAkakANDa 7, saugandhikakANDa 8, jyo. tirasa kANDa 9, aJjana kANDa 10, aJjana pulApha 11, rajata kANDa12, jAtarUpa kANDa 13, aGka kANDa 14, sphaTizakANDa 15, aura riSTa koNDa / 16, ye saba solaha hI kANDa jhallarI ke jaise AkAra vAle kahe gaye haiN| ____ 'evaM paMkarahule vi' kharakANDa Adi kI taraha hI ratnaprabhA pRthivI meM jo dUlarA bahula kANDa hai vaha bhI jhallarI ke jaise-hI AkAra vAlA hI kahA gayA hai evaM Avaghahule vi' isI prakAra se ratnaprabhA pRthivI meM jo abdhahula bhAga hai vaha bhI jhallarI ke jaise AkAra ghAlA kahA gayA hai 'ghaNodadhi vi' ratnaprabhA pRthivI ke adhobhAga meM vartamAna ghanodadhi bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAlA Radis 2, vaiya 4is 3, asiasis 4, masAranaxis 5, Insis ka, pulAkAMDa 7, saugaMdhikakAMDa 8, jyotirasakAMDa 9, aMjanakAMDa 10, aMjana pulAkAMDa 11, rajatakAMDa 12, jAtarUpakAMDa 13, aMkakAMDa 14, sphaTikakAMDa 15, ane riSNakAMDa 16, A badhAja soLe kAMDe jhalaranA AkAra jevA AkAra vALAja kahelA che. eva pakavahule vi' bh2viren| 4thana prabhArI 12namA pRthvImA bIje je paMkabahulakAMDa che, te paNa jhAlaranA jevA AkAravALeja kahevAmAM Ave che. 'evaM avbahule vi' se prabhArI 2namA pRthvImA agavis cha ta 5 tasaranA 2542 25 mAravANI va che. 'ghaNodahi vi' 2tna prabhA pRthvInI nIcenA bhAgamAM rahela ghanodadhi paNa jhAlaranA jevA AkAra nANA 43 the, 'ghaNavAevi' ghodhinI niiyn| bhAbhI dhanavAta59 meM na
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoti kA TIkA pra.3 sU.6 ratnamamApRthvyAH saMsthAnanirUpaNam mAno ghanavAto'pi jhallarI saMsthita eva / 'taNuvAe vi' tanuvAto'pi ghanavAtasyAdhastAd vidyamAnastanurAto'pi jhallarI saMsthita eveti ? 'ovAsaMtare vi' avakAzAntaramapi ratnaprabhAyAmeva tanuvAtAdadho vidyamAnamavakAzAntaramapi jhallarIsaMsthitamityavagantavyamiti, kiMbahunA 'savve vijhallarI saMThie pannatte' sarve'pi paMkabahulAdArabhyAvakAzAntaraparyantaH prastAva: jhallarI sasthitaH prajJaptaH / 'sakkarappabhANaM bhaMte ! zarkarAmamA khalu bhadanta ! 'puDhavI' pRthivI 'kiM saMThiyA pannattA' ki saMsthitA kIdRza saMsthAnayuktA prajJaptA-kathiteti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jhallarI saMThiyA pannattA' jhalkarI saMsthitA prajJaptA vistIrNa vaLasAkAratvAditi / zarkarAmabhAyAH saMsthAnaM pradazyaM zarkarApamAyA adhokahA gayA hai / 'ghaNavAe vi ghanodadhi ke adhobhAga meM vartamAna ghana. vAta bhI isI prakAra ke AkAra vAlA kahA gayA hai / 'taNuvAe vi' ghanavAta ke adhobhAga meM vartamAna tanuvAta bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAlA kahA gayA hai| 'ovAsaMtare dhi' taluvAta balaya ke adho. bhAga meM vartamAna avakAzAntara bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAlA kahA gayA hai| 'savve vi jhallarI saMThie pannatte' isa viSaya meM adhika kyA kahA jAve paMkabahula kANDa se lekara avakAzAntara paryanta saba hI jhallarI ke jale hI AkAra vAle kahe gae haiM 'sakarappabhANaM bhaMte ! puDhacI' he bhadanta ! zarkarAprabhA nAma kI jo prathivI hai vaha 'ki saMThiyA kaise AkAra vAlI hai ? uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA ! jhallarI saMThiyA pannattA' he gautama ! zarkarA prabhA nAma kI jo pRthivI hai vaha bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAlI hai| kyoM prabhArI AsaranA 2 21 22neusa che. 'taNuvAe vi' dhanapAtanI nIcenA bhAgamAM rahela je tanuvAta che, te paNa jhAlaranA AkAra je kahela cha, 'ovAsatare vi' tanupAta 1sayanA nIyana mAgamA 22sa azAntara saranA vA 212 vANu avAma mAvasa che. 'savve vi jhallarI maThie panna' / samayamA vizeSa zuM 4upAya ? 54magisthI chana avakAzAntara paryanta badhAja kAMDe jhAlaranA AkAra jevA AkAravALA kahyA che. ___ 'sakkarappabhAe NaM bhaMte ! puDhavI' 8 bhavan pramAnAmanI re thvI . 'ki saThiyA' vA mA2pANI che 1 mA praznanA uttaramA prabhu, 4 'goyamA ! jhallarI saMThiyA pannattA' gautama ! zamamA pRthvI para
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 jIvAbhigamadhye vidyamAnasya ghanodadheH saMsthAnaM darzayitumAha-sakkarappAe' 'ityAdi, 'sakkarappabhAe puDhavIe' zarkarAmabhAyAH pRthivyAH 'ghaNodahI kiM saMsthitaH majJapta:-kathita iti praznaH, bhagavAnAma-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jhallarI saMThie pannatte' zarkaromamAyAH ghanodadhiH jhallarI saMsthAnasaMsthita eka prajJaptaH vistIrNavalayAkAratvAdeveti / evaM jAva ovAsaMtare' evaM yAvadavakAzAntaram, yAvatpadena dhanavAta tanuvAtayoH saMgrahaH tathA ca zarkarApamA'dhovidhamAnadhanavAtatanuvAtA vakAzAntara metat sarva jhallarI saMsthitameveti jJeyam / 'jahA sakarappabhAe kttavbayA ki yaha bhI vistIrNa valaya ke jaisI-hai 'sakarappabhAe puDhavIe ghaNo. dahI kiM saMThiyA' he bhadanta ! zarkarA prabhA pRthivI ke adhobhAga meM jo ghanodadhivAta balaya hai vaha kaise AkAra vAlA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM goyamA 'he gautama ! 'jhallarI saMThie pannatte' zarkarAprabhA pRthivI ke adho bhAga meM avasthita jo ghanodadhi vAtavalaya hai vaha bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAlA hai| kyoMki isakA jo AkAra hai vaha vistIrNa valaya ke jesA hI hai| 'evaM jAva ovAsaMtare' isI taraha se yAvat avakAzAntara taka kathana jAnanA cAhiye jaise-zarkarA prabhA gata jo ghanodadhi vAtavalaya hai-so usa ghanodadhi vAtavalaya ke nIce vartamAna jo dhanavAta balaya hai vaha, aura isa ghanavAta valaya ke nIce vartamAna jo tanuvAna valaya hai vaha evaM isa vAtavalaya ke nIce vartamAna jo avakAzAntara hai vaha saSa jhallarI ke jaise hI AkAra vAle haiM aisA jAnanA cAhiye 'jahA sakkarapyabhAra vattavyayA evaM jAva Ahe saranA mA2 21 mA 2vAjI hI che. 'sakkarappabhAra puDhavIe ghaNodahI ki saMThiyA' hai sAvan za425mA pRthvInA nIyana mAmA 22 re ghanAdi vAtavalaya che. te kevA AkAra vALe che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke goyamA ! 13 gautamI 'jhalarI saThie pannatte' za622mA pRthvInI nAyanA bhAgamAM rahela je ghanedadhi vAtavalaya che, te paNa jhAlaranA jevAja AkAra pApA 2. bha ta 2 vistRta mAyAnA vA che. 'evaM jAva oSA saMtare' se 4 pramANe yAvat avazanta2 sudhinu 4thana sabhAbha zarkaraprabhAmAM rahela je ghodadhi vAtalaya che, te ghodadhi vAta valayanI nIce rahela je ghanavAta valaya che, te ane e ghanavAta valayanI nIce rahela je tanuvAta valaya che, te ane e tanuvAta valayanI nIce rahela je avakAzAntara che. te badhA jhAlaranA AkAra jevAja goLa AkAravALA che. tema samajavuM. -
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 . 6 ratnaprabhA pRthvyAH saMsthAnanirUpaNam 53 evaM jAva ahe sattamA vi' yathA zarkarAmabhAyAH saMsthAnaviSaye vaktavyatA tathaiva bAlakAmabhA paMkaprabhA dhUmaprabhA tamaHprabhA tamastamaH pramANAmapi pRthivInAM saMsthAnaviSaye vaktavyatA jJeyA, sarvA'pi nArakapRthivI jhallarI saMsthitaiveti / evaM vAlukAprabhAta Arabhya tamastamA pRthivI paryantAH sarvA api pRthivyAH jhallarI saMsthitAH, tathA tatsambandhi ghanodadhi ghanavAda tanuvAtAvakAzAntarANyapi jhallarI saMsthitAnyeveti jJAtavyamiti // 6 // nanu saptA'pi etAH pRthivyaH sarvA kimalokasparzinyo nave ? ti ucyatenAloka sparzinyaH kintu lokasparzinya etra uktaJca -- naviya phursati alogaM causu vi disAsu santra puDhavIo' iti nApi ca spRzanti alokam, catusRSvapi dikSu sarva pRthivyAH, iticchAyA etadeva darzayati- 'imI se NaM' ityAdi, mUlam - isIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe purathimi llAo carimaMtAo kevaiyAe abAhAe loyaMte paNNatte ? goyamA ! dubAlasaehiM joyaNehiM abAhAe loyaMte pannante, evaM sattamAe vi' jisa prakAra kI yaha saMsthAna viSayaka vaktavyatA zarkarA prabhA ke sambandha meM kahI gaI hai usI taraha kI vaktavyatA bAlukAprabhA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaH prabhA, aura tamastamaH prabhA ke bhI saMsthAna ke sambandha meM hai aisA jAnanA cAhiye kyoMki ye saba pRthivIyAM jhallarI ke jaise hI AkAra vAlI haiN| isI prakAra bAlukA prabhA se lekara tama stamA pRthivI taka ke jo ghanoddhi, ghanavAta, tanudAta evaM avakAzAntara haiM ve saba bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAle hai yaha bhI svataH samajha lenA cAhiye sU0 ||6|| 'jahA sakkara pabhAe battavvayA evaM jAva ahekhattamA vi' ne a A saMsthAna sa MbaMdhI kathana zakAprabhA pRthvInA sabaMdhamAM kahela che, e ja pramANenu' kathana vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, ane tamatamA prabhAnA sastha natA saMm dhamAM paNa samajavuM kemake A badhI pRthvIce jhAlaranA AkAra jevAja AkAravALI che. eja pramANe vAlukAprabhA pRthvIthI laIne tamastamA pRthvI sudhInA je ghaneAdhi, ghanavAta, tanuvAta ane avakAzAntara te badhA paNa jhAlaranA AkAra jevAja gALa AkAravALA che. tema svataHsamajI levu'. / / su. 6 / /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmi gama sUtre dAhiNillAo paccatthimillAo uttarillAo / sakkarappabhAe puDhacIe purathimillAo gharimaMtAo kevaiyAe aba hAe loyaMte pannate ? goyamA ! tibhAgUNehiM terasahiM joyaNehiM abahAe loyaMte pannatte, evaM cauddisiM pi / bAluyappabhAe puDhavIe purathimillAo pucchA, goyamA ! satibhAgehiM terasehiM joyaNehiM avAhAe loyaMte pannatte, evaM cauddisiM pi / evaM savvAliM causu vi dilAsu pucchiyantraM / paMkappabhAe puDhabIe codahi joyaNehiM abAhAe loyaMte pannatte / paMcamAe tibhAgUNehiM pannarasahiM joyaNehiM avAhAe loyaMte pannatte / chaTTIe satibhAgehiM pannarasahiM joyaNehiM avAhAe loyaMte pannante / satamIe solasahiM joyaNehiM abAhAe loyate pannatte / evaM jAva uttarillAo // imIse NaM bhaMte ! rayaNappAe puDhavIe purathimille carimaMte kaivihe pannatte ? goyamA ! tivihe pannatte taM jahA ghaNodahivalae ghaNavAyabalae taNuvAyavalae // imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe dAhiNille carimaMte kavi pannase ? goyamA ! tivihe pannatte taM jahA evaM jAva uttarille, evaM savvAsiM jAva ahe sattamAe uttarille | 07 24 chAyA-- etasyAH khallu bhadanta ! ratnamabhAyAH pRthivyAH paurastyAt caramAntAt kiyatyA avadhapA lokAntaH prajJaptaH ? gautama ! dvAdazabhiryojana - svAdhayA lokAntaH majJaptaH evaM dAkSiNAtyAt pAzcAtyAdauttarAt / zarka rAmamAyAH pRthivyAH paurastyAt caramAntAt kiyatyA'vAdhayA lokAntaH prajJaptaH ? gautama ! trimAgonai trayodazabhiyojanairavAdhayA lokAntaH prajJaptaH, evaM caturdikSvapi / vAlukAmabhAyAH pRthivyAH paurastyAt pRcchA, gautama ! satribhAge trayodazabhiyoMjanairavAdhayA lokAntaH prajJaptaH, evaM caturdikSvapi evaM sarvAsAM catasRSvapi dizAsa praSTavyam / paGkamabhAyAH pRthivyAH caturdazabhiH yojanairava dhapA lokAntaH prajJaptaH / paJcamyA tribhAgonaiH paJcadazabhi yajanairabAdhayA lokAntaH prajJaptaH / SaSThayAH
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ atratfar tet pra. 3 . 7 saptApipRthivya lokasvazinyanaveti 55 satribhAgeH paJcadazabhi yajanairavAdhayA lokAntaH prajJaptaH / saptamyAH SoDazabhi rAdhA lokAntaH prajJaptaH / evaM yAvadauttarAt / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastyaH caramAntaH katividhaH prajJaptaH ? gautama ! trividhaH tadyathA - ghanodadhivalayaH ghanavAtaralayaH tanuvAtavalayaH / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH dAkSiNAtyazvaramAntaH katividhaH prajJaptaH ? gautama trividhaH prajJaptaH tadyathA - evaM yAvadauttaraM, evaM sarvAsAM yAvadadhaH saptamyA autaraH ||0|7|| TIkA--' imI se NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! 'syaNappamAe puDhavIe' ratnamabhAyAH pRthivyAH 'purathimillAo' paurastyAt pUrvadigbhAvinaH 'carimaM tAo' caramAntAt - antimabhAgAt 'kevaiyAe' kiyatyA - kiyatparimitayA 'avAhAe' avAdhayA - apAntarAlarUpayA 'loyaMte' lokAnta'lokAvadhi paricchinnaH 'pannatte' prajJaptaH ? iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, godhamA' he gautama ! zaMkA- ye sAtoM hI pRthivIyAM kyA samasta dizAoM meM aloka kA sparza karatI haiM yA nahIM karatI hai ? uttara- ye sAtoM hI pRthivIyAM samasta dizAoM meM aloka kA sparza nahIM karatI haiM- jaise kahA hai- 'naviya phurhati ala.gaM, casuvi disAsu sanva puDhavIo' ityAdi / kintu loka kA hI sparza karatI hai isI bAta ko aba sUtrakAra prakaTa karate haiM- 'imI se NaM bhaMte' ityAdi / TIkArtha- 'imINa bhaMte / rayaNappabhAe puDhavIe purathimillAo carimaMtAo kevahae avAdhAe loyaMte paNNatte' he bhadanta ! jo yaha prabhA nAma kI pRthivI hai usa pRthivI ke pUrva dizAvartI caramAta se kitanI dUra para lokAnta-loka kA antabhAga kahA gayA hai ? uttara meM prabhu za'kA--A sAte pRthvIce saghaLI dizAomAM alekanA spa kare che ? ke nathI karatI ? uttara--A sAteya pRthvIyeA saghaLI dizAemAM lekane sparzaka tI nathI. bhaI adhu che 'navi ya phusati alaga, causu dikhAsuvi savva puDhavIo' ityAdi paraMtu leAkanAja spa kare che. eja vAtane have sUtrakAra pragaTa kare che. 'imIse Na' bha'te !' ityAdi TIDArtha' - 'imIse Na' bhate rayaNappabhAe puDhavIe puratthi millAo carimatAo care avadhAe loyate paNNatte' he bhagavan yA ratnaprabhA nAmanI ne pRthvI che. e pRthvInI pU.dizAnA caramAMtathI keTale dUra le!kAnta-sephanA at
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ - . jIvAmigama 'duvAlamaehi joyaNehi dvAdazami yojana:-dvAdazayojanaparimitayA 'avAhAe' avAdhayA 'loyate' lokAnto'lokAntAdarvAgbhAgaH 'pannatte' prajJapta:-kathitaH, ayaM bhAvaH-ratnamabhAyAH pRthivyAH pUrvasyAM dizi caramaparyantAt parataH alokAdaki apAntarAlaM dvAdazayojanAni, 'eva dAhaNillAo, paJcasthimillAo uttarillAo' evam dakSiNasyAmapi dvAdazayojanAni apAntarAlam pazcimadigbhAge'pi dvAdazayo. janAni apAntarAlam, evamuttaradig vibhAge'pi dvAdazayojanAni apAntagalam / diggrahagamupalakSaNam. tena vidikSvapi dvAdazayojanAni apAntarAlaM jJAtavyamiti / zeSANAM zarkarA prabhAditamastamaH pramAparyantAnAM pRthivInAM sarvAsudikSu vidikSu ca kahate haiM-'goyamA! duvAlasaehiM joyaNehiM avAdhAe loyaMte pANase' he gautama ! ratnaprabhA nAmakI pahalI pRthivI ke pUrva dizAvartI gharamAnta se bAraha yojana ke bAda loka kA anta-aloka-kahA gayA hai tAtparya isakA aisA hai ki-ratnaprabhA pRthivI kI pUrva dizA meM jo caramAnta haiusase Age aura aloka ke pahile thAraha yojana pramANa apAntarAla meM yahIM se aloka prArambha hotA hai aloka kI maryAdA kA prArambha honA hI loka kA anta hai| 'evaM dAhiNillAo, paJcathimillAo, uttarillAo isI prakAra dakSiNa pazcima aura uttara dizA meM bhI bAraha pAraha yojana kA apAntarAla hai| yaha dizA sambandhI apAntarAla kathana upalakSaNa rUpa hai isase yaha bhI jAnanA cAhiye ki vidizAoM meM bhI itanA hI apAntarAla haiM vidizAoM meM bhI isa apAntarAla dUrI ke bAda hI alokAkAza kA prAraMbha hotA hai isa ratnaprabhA rahyo che 1 mA prazna uttaramA pramu cha hai 'goyabhA! duvAlasaehi joya Nehi abAdhAe loya te paNNatte' gautama ! ratnaprabhA pRthvInI pUrI himAM rahela caramAMtathI bAra ejana pachI lekane aMta alaka kahyo che. kahevAnuM tAtparya e che ke ratnaprabhA pRthvInI pUrva dizAmAM je caramAnta che, tenAthI pachI ane alakanI pahelAM bAra yojana pramANu apAntarAla che. tyAMthI ja alekane prAraMbha thAya che alekanI maryAdAnuM prAraMbha thavuM eja lekane mata cha 'eva dAhiNillAo, paccatthimillAso, uttarillAmo se prabhAra dakSiNa dizAmAM pazcima dizAmAM ane uttara dizAmAM paNa bAra bAra janane apAntarAla che. A dizA saMbaMdhi apAntarAlanuM kathana upalakSaNathI kahela - che, tethI ema paNa samajavuM ke vidizAomAM paNa eTaluM ja apAntarAla che
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ traliant TIkA pra.3.7 saptApi pRthivya : lokasparzinyo naveti pUrvAdidik caramaparyantAllokAntaH krameNAdho'ghAstrimAgonena, tribhAga iti tRtIyo bhAga vibhAgaH / ekasya yojanasya trayomAgAH kalpitavyAH teSu bhAgeSu eka tRtIyo bhAga stRtIyo'zakhibhAga ucyate, tena tRtIya, bhAganyUnena ekena yojanena yojanasya AgatrayamadhyAd bhAgadvayenA'dhiradhikairyojane jJAtavyaH, tathAhi - zarkarAmabhA pRthivyAH sarvAsu dikSu vidikSu ca caramaparyantAllokAntasya antarAla, tribhAgonAni trayodaza yojanAni, yojanasya bhAga-traya madhyAdbhAga dvayasahita dvAdazayojAnItyarthaH / vAlukA prabhAyAH pRthivyAH satribhAgAni trayodazayojanAni / pUrvokteSu bhAgadvayasahitadvAdazayojaneSu bhAgadvayasaMmelanena tRtIyabhAgasahitAni pazupramAyAH paripUrNAni caturdazayojanAni, evaM dhUmapRthivI ke atirikta zeSa zarkarAmabhA se lekara adhaH saptamI paryanta saba pRthiviyoM kI saba dizAoM meM aura saba vidizAoM meM pUrva Adi dizAoM ke carama paryanta bhAga se lokAnta kramale nIce nIce tribhAga arthAt eka yojana ke tIna bhAga kiye jAve, una tIna bhAgoM meM eka jo tRtIya - tIlA Aga arthAt- tIsarA aMza hai vaha tribhAga kahalAtA hai aise vibhAga nyUna eka yojana se arthAt yojana ke tIna bhAga meM se do bhAga se adhika yojanoM se jAna lenA cAhiye, jaise ratnaprabhA pRthivI se lokAnta kA apAntarAla bAraha yojana kA hotI hai usake nIce zarkarA prabhA pRthivI kI sapa dizA vidizAoM meM pUrva Adi ke carama paryanta bhAga se lokAnta kA apAntarAla tRtIya bhAga nyUna teraha yojana kA arthAt bAraha yojana ke Upara yojana ke vidizAomAM paNa A apAntarAla jeTalA dUra pachI ja aleAkAkAzanA prArabha thAya che. A ratnaprabhA pRthvI zivAya mAkInI zAprabhA pRthvIthI laIne adhaHsaptamI pRthvI sudhI badhIja pRthvIyeAnI badhI dizAomAM ane vidizAemAM pUrva vigere dizAonA carama sudhinA bhAgathI leAkAnta kramathI nIce nIce tribhAga arthAt eka cAjananA traNa bhAga karavAmAM Ave, e traNa bhAgA paikI je trIje bhAga arthAt trIjo aMza che, te tribhAga kahevAya che. evA tribhAgathI nyUna eka caiAjanathI arthAt ceAjananA traNa bhagomAMthI e bhAgothI vadhAre ceAjanavALo samajavA, jemake ratnaprabhA pRthvIthI leAkAntanA aMtarAla khAra ceAjananeA heAya che. tenI nIce za`raprabhA pRthvI RSIja dizA ane vidizAmAM pUrva dizA vigerenA caramAnta sudhInA bhAgathI leAkAntanA apAntarala trIjA bhAgathI yUna tera ceAjananeA che, arthAt khAra ceAjana jI0 8
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra pramAyA vibhAgonAni paJcadazayojanAni, tamaHmabhAyAH satribhAgonAni paJcadazayojanAni adhaH saptamapRthivyAH paripUrNAni peDazayojanAni / tadevAha- mUtrakAraH 'sakarappabhAeNa' ityAdi, 'sakkarappamAraNaM bhaMte ! puDhavIe' zarkarApabhAyAH khalla bhadanta ! pRthivyAH dvitIyanArakapRthivyAH, , 'purasthimillAze carimaMtAo' pauraratyA pUrvadigbhAvinazcaramAntAt 'kevaDyAe bhavAdAe' ziyatyA bAdhayA apAntarAlalakSaNayA 'loyaMte paNNatte' lokAntabhAga: do bhAga baDhakara zarkarA prabhA pRthivI meM lokAnta kA apAntarAla yojana ke do bhAga sahita bAraha yojana kA ho jAtA hai|2| isI prakAra ghAlukApramA pRthivI kI saba dizA vidizAoM meM lokAnta kA, apA. ntarAla tRtIya bhAga sahita arthAt pUrvokta do bhAgoM le sahita bAraha yojana meM do bhAga milAne para tIsare bhAga sahita teraha yojanoM kA ho jAtA hai|3| isI rIti se paGkaprabhA pRthivI ke pUre caudaha yojana kA apAntarAla ho jAtA hai|4| dhUmaprasA pRthivI meM nRtIya bhAga nyuna pandraha yojana kA apAntarAla ho jAtA hai|5| tamAprabhA pRthivI meM tRtIya bhAga sahita pandraha yojana kA ho jAtA hai / 6 / evaM adhaH saptamI pRthivI meM jAkara lokAnta kA apAntarAla pUre solaha yojanoM kA ho jAtA hai / aba isI bAta ko sUtrakSAra spaSTa karate haiM-'sakkarappabhAeNaM' ityaadi| ___ 'sakarappabhAe NaM aMte ! puDhavIe purathimillAo carimaMtAo kevaie ayAhAe loyaMte paNNatte' he adanta ! zarkarA pRthivI ke pUrva digbhAgavatI gharamAnta le kitanI dUra paraloka kA anta kahA gayA hai ? upara teramA ejananA be bhAgathI vadhAre zakaraprabhA pRthvImAM kAntane apAntarAla cAjananA be bhAga sAthe bAra janane thAya che. 2, eja pramANe vAlukAprazA pRthvI badhI dizA vidizAomAM lokAntane apAntarAla trIjA bhAga sahita arthAt pUrvokta teramAM jananA be bhAga bAra ejanamAM meLa vavAthI trIjA bhAga sahita tera jana thaI jAya che. 3, eja pramANe paMka prabhA pRthvImAM pUrA cauda ejanane apAtarAla thaI jAya che. 4. dhUmaprabhA pRthvImAM trIjA bhAgathI nyUna paMdara ejanane apAtarAla thaI jAya che. 5, tamaprabhA pRvImAM trIjA bhAga sahita paMdara jana thaI jAya che. 6, ane adhaH saptamI pRthvImAM jaIne le kAntane apAtarAla pUrA seLa jana thaI jAya che. have A uparokta kathanane ja satrakAra vizeSa rUTatAthI kahe che, 'sakkarapabhAe gaM' tyAdi ___'sakkarappabhAeNaM bhate puDhavIe purathimillAno carimatAo kevaie AbAhAe choyate paNNatte' 3 mApana za425mA pRthvInA himAvatI 22bhAtathA 38
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TokA pra.3 sU.7 saptApi pRthivya lokaspazinyo naveti 59 prajJaptaH kathitaH, zarkarApamA pRyivyAH pUrvabhAge kiyadare lokAnto bhavati, iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'timAgaNehi terasa joyaNehi tribhAganyUnaistrayodazabhiyojanaiH 'abAhAe' abAdhayA 'loyaMte pannatte' lokAntaH prajJapta:-kathitaH zarkarA prabhAyAH pUrvadizi alokAtpUrva vibhAgonatrayo. dazayojanasya vyavadhAna bhavati vibhAgonatrayodazayojanAntaramalokasya sthiti. rityarthaH / evaM cauddisipi' evaM pUrvadigbhAge yAvatkamantaraM kathitaM sAvatkamevAntaraM dakSiNadizi pazcimadizi uttaradizi, sarvAsu vidikSvapi bhimAgona trayo. daza yojanasyaiva vyavadhAnam tribhAgona trayodazayojanAddure alokAkAzo bhavatIti bhAvaH / 'vAllayappabhAe .puDhabIe' bAlukApramAyAH pRthivyA: 'puratthi. millAo pucchA' paurastyAt pRcchA, he bhadanta ! bAlukAmamAyAH pRthivyAH paurastyAta caramAntAva kiyatyA'bAdhayA lokAntaH pajJapta iti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyanA' he gautama ! 'savibhAgehi terasahi joyaNehi isake uttara prabhu kahate haiM-'tibhAgUNehiM terasa joyaNehiM amAdhAe loyate paNNatte' he gautama ! tRtIya bhAga kama teraha yojana kI dUrI para do bhAga sahita bAraha yojana kI dUrI para-loka kA anta kahA gayA hai| 'evaM cahisi vi' zarkarAprabhA ke pUrva digbhAga meM jitanA yaha antara kahA gayA hai-itanA hI antara zaharApramA ke dakSiNa digbhAga meM aura uttara digbhAga meM tathA vidizAoM meM bhI jAnanA cAhiye 'bAluppabhAe puDhavIe purasthimillAo pucchA' he bhadanta ! bAlukA prabhA ke pUrva digbhAvI caramAnta se kitanI dUra para loka kA anta kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-goyamA! satibhAgehiM terasa 62 mata 4 che 1 mA praznanA uttaramA prabhu OM cha / 'tibhAgUNehi terasajoyaNehi abAdhAe loyate paNNatte' 8 gautama ! trImAthI 45 tera yAna 2 me mAga sahita mA2 thAna 2 ne mata a che. 'eva' ghauhisi vi' 5427mA pRthvInI pUzAmA reyu mata2 4 the. eTaluMja aMtara zarkaraprabhA pRthvInI dakSiNa dizAmAM, pazcima dizAmAM ane uttaradizAmAM tathA vidizAomAM paNa samajavuM. bAluyappabhAe puDhavIe purithimillAo pucchA, mApana vAduprimAnI pUrva dizAmAM AvelA caramAntathI keTale dUra lekane aMta kahyo che? A prazna uttaramA prabhu gautamasvAmIna 4 hai 'goyamA ! satibhAgehi serasahi
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamale satribhAgaH 'trayodazabhiyojaneH 'abAhAe' avAdhayA 'loyaMte' lokAntaH 'pannatte' prajJataH kathita iti / 'evaM caudisipi' evaM yathA vAlakA prabhAyAH pUrve caramAnte satribhAga trayodazayojanAni ApAntarAlam tathaiva caturdikSvapi tAvatpramANe va apAntarAlaM jJAtavyam bAlukAmamAyA dakSiNasyAM dizi, pazcimAyA muttarasyAM dizi ca satribhAga trayodazayojanAt Tre'nokAkAzo bhavatIti bhAvaH / 'evaM sabbAsi caumavi disAmu pucchiyanvaM' evaM yathA vAlukA pramA pRthivyA vyavadhAnaviSayakaH praznaH kRta stenaiva rUpeNa sarvAsAM pRthivInAM paGkaprabhA dhUmaprabhA tamaH prabhAtamastamaH prabhANAM catasRSvapi dikSu vidikSu ca praznaH kartavya iti / adha bhagavAn paGkamamAdi pRthivInAM viSaye'pAntarAlaM darzayati-paMkappamAe' ityAdi, 'paMkappabhAe' paGka joyaNehiM abAdhAe loyaMte paNNatte' he gautama! bAlukAprabhA ke pUrva digbhAvI caramAnta le tRtIya bhAga sahita teraha yojana ke bAda loka kA anta kahA gayA hai ' ecauddisidi' isI taraha kA antara ghAlukA prabhA ke dakSiNa digbhAga meM, pazcima digbhAga meM aura uttara digbhAga meM haiM aisA samajhanA cAhiye 'eva savvAsiM causu vidisAslu pucchiyacaM' jaisA hA prazna ghAlukA prabhA prathivI ke cAroM dizAoM meM aloka ke vyavadhAna ke sambandha meM kiyA gayA hai vaisA hI prazna zeSa pRdhiniyoM kI cAroM dizAoM meM bhI aloka ke vyavadhAna -dUrI meM-kara lenA cAhiye tathA ca paMkaprabhA aura tamastamAprabhA kI cAroM dizAoM meM aisA prazna karanA cAhiye isI prazna ko lekara bhagAt paGkaprabhA Adi pRthiciyoM kA apAnta. rAla dikhalAte haiM-'paMkaNabhAe' ityaadi| he bhadanta ! paGkaprabhA, dhUmajoyaNehi avAdhAe loyate paNNatte 3 gautama ! vAyusamAnI pUrva hizAmA AvelA caramAMtathI trIjA bhAga sahita tera jana pachI lekane aMta kahela che. 'eva ca udisi vi' mA prabhAyenu mata2 pAsamA pRthvInI kSira dizAmAM, pazcima dizAmAM ane uttara dizAmAM che tema sarajavuM. .. 'evaM savvAsiM causu vi disAsu pucchiyava" vAlA pRthvInI yAre dizAomAM alekanA vyavadhAnanA saMbaMdhamAM je pramANe A prazna karyo che. eja pramANene prazna bAkInI pRthvInI cAre dizAomAM alekanA vyava dhAnanA saMbaMdhamAM karI levuM joIe. paMkaprabhA ane tamastamAM prabhAnI cAre dizAonA saMbaMdhamAM eja pramANene prazna kara joIe. eja praznane laIne bhagavat paMkaprabhA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoti kA TIkA pra.3.7 saptApi pRthivyA lokaspazinyo navaiti 61 prabhAyAH pRthivyAH pUrvAdi caturdigdati caramAntAt 'cauddasahi joyaNehi' catu. dezabhiyojanaiH 'avAhAe loyaMte pannatte' avAdhayA lozAntaH prajJaptaH caturdezayojanAta parato'lokAkAzo bhavatIti bhAvaH / 'paMcamAe' paJcamyAH dhUmanabhAyAH pRthi. vyAH pUrvAdi catudigvaticaramAnyAt 'timAgaNehiM pannarasahiM joyaNehi' tribhAgonai stRtIya bhAgahInaH paJcadazabhiH yojanaiH 'abAhAe' abAdhyA 'loyaMte' lokAntaH 'pannatte' prajJaptaH 'chaTIe satibhAgehiM pannarasahiM joyaNehi' SaSThyAH prabhA, tamaHprabhA aura tamastamAmA kI pUrva dizA ke caramAnta se kitanI dUra loka kA anta rUpa-aloka hai ? to isake uttara meM kramazaH aisA AlApaka kahanA cAhiye-he gautana ! 'paMjhaparAe cauddasAhiM joya. Nehi avAhAe loyaMte paNNatte' paGkaprabhA kI pUrva dizA ke carakSAnta se caudaha yojana se Age loka kA anta hai isI prakAra se zeSa dakSiNa pazcima uttara dizAoM ke caramAnta sle caudaha yojana Ageloka kA anta hai aisA jAnanA caahiye| paMcanAe' pAMcavI pRthivI jo dhUmaprabhA hai usake pUrva digbhAgavartI gharamAnta se kitanI dUra para loka kA anta haiM ? to isake uttara meM prabhu kahate hai-he gautama ! 'timAgUNehiM panarasahi joyaNe hiM avAdhAe loyaMte patte' pAMcavI pRthivI jo dhUmaprabhA hai usake pUrva digbhAgavartI evaM dakSiNa pazcima uttara digvatI gharamAnta me tIsarA bhAga kama pandraha yojanoM ke Age loka kA anta hotA hai| 'chaTThIe satibhAgehiM pannarasahiM joyaNehi abAdhAe loyaMte pannatte chaThI vigare pRthvIyAnu' bhayAntarAsa matAva 2. 'pakappabhAe' tyA samapan paMkaprabhA. dhUmaprabhA, ane tamastamaprabhAnI pUrvadizAnA caramAMthI keTale dara lekanA anta rUpa alaka che? A praznanA uttaramAM kramaza e alApaka Dana gItama ! 'pakappabhAe cauhasahi joyaNehi ayAhAe loyate paNNatte' 54AnI pUnA samAntathA yauha yo24 pachI sonA mata che. e ja pramANe bAkInI dakSiNa, pazcima uttara dizAonA caramAntathI cauda yona pachI maane| mata. tabha samanyu 'pacamAe' pAMyamI 2 dhUmapramA pRthvI che, tenI pUrva dizAmAM rahela caramAntathI keTale dUra lekane aMta kahya cha 1 2 prazna uttaramA prabhu 4 cha / gautama ! 'tibhAgUNehi panarasahi joyaNehi abAdhAe loyate pannatte' pAMyamI 2 dhUmamA pRthvI cha, tenI . dizAmAM rahela ane dakSiNa, pazcima, uttara vigere dizAmAM Avela caramAna thI trIjA bhAgamAM paMdara je jana pachI lekane aMta kahyo che.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama pRthivyA stamaH prabhAyAH pUrvAdi caturdivarnicaramAntAt satrimAgaiH paJcadanabhiyojanaiH 'acAhAe' avAdharA 'loyaMte pannatte' lokAntaH prAptaH-kathita iti / 'sattamIe' saptamyA:-tamastama prabhAyAH pRthivyAH paurastyAta caramAntAda 'solasahi joyaNehi' poDazabhiyojanaH 'abAhAe loyaMte pannatte' avAdhayA lokAntaH prajJapta: kathita iti 'evaM jAva uttarillAyo' evaM yAvaduttarataH, yathA saptama pRthivyAH paurastyAt caramAntAt poDazayojanadUre lokAnto bhavati tathaiva dakSiNapazcimottaracaramAntebhyaH poDazayojanadure lokAnto bhavatIti / ___ athaitAni ratnaprabhAditamastamAnta prathivInAM dvAdazAdi yojana pramANAnya. pAntarALAni tAni kimAkAzarUpANi dhanodadhyAdi vyAptAni vA tatrocyate dhano pRthivI ke pUrva dira bhAgavatI caramonta se, dakSiNa digbhAgavatI caramAnta se pazcima digbhAgavarnA caramAnta se aura uttara digbhAgavatI evaM vidi. zAo ke caramAMta le tRtIya bhAga sahita pandraha yojana ke Age loka kA anta hai 'sattamIe solasaehiM joyaNehiM abAdhAe loyaMte pannatte evaM jAva uttarillAo' isI taraha sAtavIM pRthivI ke pUrva digbhAgadhartI caramAnta se, dakSiNa digbhAgavatI caramAnta se, pazcima digbhI. gavatI caramAnta se aura usara digbhAgavatI caramAnta se evaM vidizAoM ke caramAnta se pUre solaha yojana ke bAda loka kA anta hai ___ atha sUtrakAra isa bAta ko prakaTa karate haiM ki-ratnaprabhA pRthivI se lekara tamastamAnta pRdhiyiyoM kA jo aloka taka yAraha Adi yojanoM kA antarAla kahA gayA hai vaha kyA AkAza rUpa hai yA ghano. 'chaTrIe sAtibhogehi pannarasahi jopaNehi abAdhAe loyate paNNatte' chaTTI pRthvInI pUrva dizAmAM Avela caramAtathI, dakSiNa dizAmAM Avela caramAnsathI pazcima dizAmAM Avela caramantathI ane uttara dizAmAM Avela caramAntathI ane vidizAonA caramAnta trIjA bhAga sahita paMdara jana pachI lekane mata cha. 'uttamIe solasaehi, joyaNehi', aAdhAe loya te pannatte evaM bhAva rUrisTo ' eja pramANe sAtamI pRthvInI pUrva dizAmAM Avela caramAtathI, dakSiNa dizAmAM AvelA caramAMtathI, pazcima dizAmAM Avela caramAntathI ane uttara dizAmAM Avela caramAMtathI ane vidizAonA caramAntathI pUrA seLa cIjana pachI lekane aMta kahyo che. - have sUtrakAra e vAta pragaTa kare che ke ratnaprabhA pRthvIthI laIne tamatamAM sudhInI pRthvInuM je aloka sudhI bAra vigere janenuM aMtarAla kahyuM che, te zuM AkAzarUpa che ? athavA ghodadhi vigerethI vyApta che? A praznanA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.7 saptApi pRthivyaH lokaspazinyo naveti 63 dadhyAdivyAptAni tatra kasmin apAntarAle kiyAn ghanodadhyAdirili pratipAda nArthamAha-'imIse gaM' ityAdi, 'hamIse NaM bhaMte' etasyAH khalu adanta ! 'rayaNappabhAe puDhakIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'purasthibhille carimaMte' paurastyaH pUrvadig bhAvIcaramAnto'pAntarAlalakSaNaH saH 'kaivihe pannatte' katividhaH-kati prakArakA majJaptaH-kathita iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi' 'goyamA' he gautama ! 'tivihe pannatte' vividha khipakArakA prajJapta-kathitaH 'taM jahA' tadyathA-'dhaNo. dahivalae' ghanodadhivalaya:-valayAkAra ghanodadhirUyaH 'dhaNavAyavalae' ghanavAtadalayA valayAkAra ghanavAtarUpa ityarthaH 'taNuvAyadalae' tanuzatavalamaH valayAkAra tanudadhi Adi se vyApta hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki yaha antarAla ghanodadhi Adi se vyApta hai isa viSaya meM gautama ne prabhu le aisA pUchA hai-'imose NaM bhaMte ! syaNappabhAe puDhacIe' he bhadanta ! pasa ratnaprabhA pRthivI kA pUrva digbhAgavarnI jo caramAnta hai to vahAM taka aura aloka se pahile jo apAntarAla hai vaha 'kaivihe pannatta' kitane prakAra kA kahA gayA hai ? ratnaprabhA pRthivI se pUrva dizA kI ora bAraha yojana Age jAne para ThIka yahIM se aloka kA prArambha ho jAtA hai isI taraha se anyatra bhI aisA hI samajhanA cAhiye so yaha jo ratna prabhA pRthivI se aloka prArambha hone ke pahile 2, bIca kA jo vyavadhAna sthAna hai usameM kyA hai ? aisA isa prazna kA bhAva hai isa prazna kA uttara diyA gayA hai ki goyamA! libihe pannatte' he gautama ! vaha apAntarAla tIna prakAra kA kahA gayA hai-"ghaNodahivalae' valayAkAra uttaramAM prabhu kahe che ke te atarAla ghodadhi vigerethI vyApta che. te saMbaMdhamAM gautamasvAmI prabhune me pUchyu cha hai 'imIse Na bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' 7 mApana // 2namA pRthvInI 5 zAma savevara 22mAnta che, tyA sudhI bhane manI 5i 2 mAMsala cha 'kaivihe paNNatte' keTalA prakArane kahela che? ratnaprabhA pRthvIthI pUrva dizA tarapha bAra jana AgaLa jatAM barAbara tyAMthI ja alakane prAraMbha thAya che. e ja pramANe anyatra paNa eja pramANenuM kathana samajavuM. te A ratnaprabhA pRthvIthI alakano prAraMbha thatAM pahelAM vaccenuM je vyavadhAna sthAna che, temAM zuM che ? A pramANene A prazna pUchavAno hetu che. mAna uttaramA prabhu 43 che haiM 'goyamA ! tivihe paNNatte' ke gautama / me mayAntarAsa traya prAnu 48 che ghaNodahivalae' vlyaa|2 ghanadhi,
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 jIvAbhigamasUtre vAtarUpa ityartha: / ' isI se NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! ' rayaNappabhAe puDhacIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'dAhiNille' carimaMte' dAkSiNAtyaH- dakSiNadizi vidyamAnaH caramAnto'pAntarAlalakSaNA, 'kavi pannatte' katividhaH - kavi makArakaH prajJaptaH - kathita iti naH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'tivipannatte' trividha strimakArakaH gajJaH 'taM jahA jAva ucarille' tayathA yAvadauttaraH- uttara digbhAvI, yAvatpadena vagodadhivalayarUpo vanavAkhavalayarUpa svanunAtavalayasvarazceti hai yadanta ! ravapayAyAH pAzcAtyazvaramAntaH kati * vidhaH prajJaptaH he gautama / trividhaH sapta tathA ghanodadhivalayarU ghanavAtavalayarUpa stanutrAta dalayarUpazca / he bhadanta ! ratnabhAyA uttaradig vibhAga caramAntaH katividhaH prajJaptaH he gautama ! trividhaH prajJaptaH tadyathA-vanodadhi valayarUpo ghanodadhi 'ghanavAyacalae' valayAkAra ghanacAta 'taNuvAyavalae' aura valayAkAra tanuvAta arthAt isa apAntarAla sthAna meM ye tIna vAta valaya haiM anyatra bhI aisA hI bhAva jAnanA cAhiye / 'hamIle NaM bhaMte! raNappA puDhacIe dAhiNille carimaMte kaivihe paNNatte' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA dakSiNa caramAnta rUpa apAntarAla kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! tiSiddhe patte' he gautama! yaha tIna prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahAM' tadyathA - ghanodadhi rUpa, ghanavAta rUpa aura tanuyAta rUpa 'evaM' jAva uttarille' isI taraha ratnaprabhA pRthivI kA jo pazcima digvartI apAntarAla hai vaha bhI inhIM tIna bAta valaya rUpa hai tathA uttara dig 'ghaNavAyavalae ' valayAkAra dhanavAta 'taNuvAyavalae' tathA vasayAIra tanubAta arthAta A pAntarAla rUpa sthAnamAM A traNa vAtavalaya AvelA che. anyatra paNa eja pramANenA bhAva samajavA. 'imose Na' bhave ! rayaNappA puDhabIe dAhiNille carimate kaivihe paNNatte' huM bhagavan A ratnaprabhA pRthvInA dakSiNu caramAtarUpa apAntarAla keTalA ahArane! uDela che ? yA praznanA uttarabhAM alu he he he 'goyamA ! tivihe pannatte' he gautama! te abharana usa che. 'va' jahA' te bhA prabhArI che. dhanAdhipa, dhanavAta3ya bhane tanuvAta3ya ' evaM ' jAva uttarille' se prabhA ratnaprabhA pRthvInI je pazcimadizAmAM Avela pAntarAla che te paNa A traNa vAta valaya rUpa che, tathA uttaradizAmA Avela je apAntarAla che, te paNu
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.8 saptapR. dhanodhyAdInAM tithagvAhalyam ghanavAtaklayarUpa stanuvAtavalayarUpazcati / 'evaM savAsi jAva ahe sattamAe uttarille' evaM ratnaghabhAyAzcaturpu digUbhAgeSu yathA trayazvaramAntAH ghanodadhi ghanavAta tanuvAtarUpA kathitA stenaiva prakAreNa zakaMrAmabhAvAlakAmamA paGkaprabhAdhUmaprabhA tamamamA adhaH saptasyAH caturpu dinavibhAgeSu pratyekaM trayaH trayaH ghanodadhidhana vAta tanuvAta rUpAvaramAntAstripakArakA vaktavyA iti ||suu07|| sammati ratnaprabhAdita Arazya tamastamAnamA paryantAnAM prathivInAM ghanodadhi ghanavAvataluvAtAnA tiryag bAhalyaM pratipAdayitukAmaH prathamaM ratnamamA pathivyAH ghanodadhira lasya tiryag bAhatyamAnamAha-'imI se gaM' ityAdi, mUlam-imIse bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe ghaNodahivalae kevaie bAhalleNaM paNNatte, goyamA ! cha joyaNAI bAhalleNaM pannatte / sakarappabhASa puDhavIe ghaNodahivalae kevaie bAhalleNaM pannatte ? goyamA ! lati AgAI cha joyaNAI bAhalleNaM pannatte / bAluyappabhAe pucchA, goyamA ! tibhAgUNAI sattajoyaNAiM bAhalleNaM pannata / evaM eeNaM abhilAvaNaM paMkappabhAe sattajoyaNAI bAhalleNaM pannatte / dhUmappabhAe satibhAgAiM sattajoyaNAI bAhalleNaM pannatte / tamappabhAe tibhAgU. vatI jo apAntarAla hai vaha bhI inhIM tIna vAta valaya rUpa hai 'evaM sanyAsi jAya ahe matamAe uttarille jisa prakAra se ratnamabhA pRthivI ke cAroM digbhAgoM ke 4 apAntarAla tIna tIna vAtavalaya rUpa kahe gaye haiM usI prakAra se zarkarAprabhA ke bAlukAmabhA ke, paGkaprabhA ke, dhUmaprabhA ke tamaHprabhA ke aura apAlaptamI pRthivI ke cAroM dizAoM meM jo apAntarAla prakaTa kiye gaye haiM-be saba bhI tIna 2, vAtavalaya rUpa aisA jAnanA caahiye| sU0-1|7|| mA 15 pAta saya 35 cha. 'eva savvAsi jAva AhesattamAe uttarille' 2 pramANe ratnaprabhA pRthvInI cAre dizAnA 4 apAntarAla traNa traNa vAtalaya rUpa kahyA che. e ja pramANe zarkarA prabhA pRthvInA, vAlukAprabhA pRthvInA, paMkaprabhA pRthvInA dhUmaprabhA pRthvInA tamaprabhA pRthvInA vAlukAprabhA pRthvInA sAtamI pRthvInI cAre dizAomAM je cAra apAntarAle kahyA che, e saghaLA traNa traNa vAtavalaya rUpa che tema samajavuM. | sU. 7 jI0 9
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama NAI ajoynnaaii| tamatamappabhAe atttthjoynnaaii|| imIse gaM bhaMte ! zyaNappAe puDhacIe ghaNavAyavalae kevaie vAhalleNaM pannate ? goyamA ! addhapaMcalAI joyaNAI vAhalleNaM pannatte / sakaraprabhAe pucchA, goyasA ! kosUNAI paMcajoyaNAI vAhalleNaM pannatte / evaM eeNaM abhilAvaNaM vAluyappabhAe paMcajoyaNAI bAhalleNaM pannatte / paMkappabhAe sakosAiM paMcajoyaNAI vAhalleNaM pnnte| dhUmapyamAe addhachaTAI joyaNAI vAhalleNaM pnntte| tamappasAe kolUNAI chajoyaNAI vAhalleNaM pnnnnte| ahe sattamAe chajoyaNAI bAhalleNaM pannatte // imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe taNuvAyavalae kevaie vAhalleNaM pannatte? goyamA ! chakkose bAhalleNaM pannate / evaM eeNaM abhilAdeNaM lakarappabhAe satibhAge chakole bAhalleNaM pannatte / vAluyappabhAe tibhAgUNe sattakole bAhalleNaM pannatte / paMkSappamAe puDhabIe sattakose vAhahalleNaM pannace / dhUmappAe latibhAge lttkose| tamappabhAe tibhAgUNe ahakose bAhaleNaM pannate / ahe sattamAe puDhavIe aTrakole bAhalleNaM pannatte // imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe dhaNodahivalayalla cha joyaNabAharulassa khettaccheeNaM chinnamANasla asthi davAI vaSNao kAla jAca haMtA asthi / sakkarappabhAe bhate ! puDhavIe ghaNodahi valayassa satibhAga cha joyaNabAhalalsa khettaccheSaNaM chinnamANasla jAra haMtA atthi / evaM jAva ahe sattamAe jaM jassa bAhallaM // imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhIe ghaNavAyavalayassa addhapaMcamajoyaNabAha- lassa khettaccheeNaM chijjamANalsa jAva ItA asthi // evaM jAva
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 . 8 saptapuM. ghanodadhyAdInAM tiryagbAhalyam 2 ahe samAe jaM jassa bAhalaM / evaM taNuvAyavalayassa vi jAva ahe lattamAe jaM jassa bAhulaM / isIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavI ghaNodahivalae ki saMThie pannate ? goyamA ! vahe valayAgArasaMThANasaMThie pannante / jeNaM imaM syaNappalaM puDhavi savvao samatA saMparikkhitANaM viTUha evaM jAva ahe samAe puDhavIe ghaNodahivalae, NavaraM anyaNappaNaM puDhaviM saMparikkhivittANaM. ciTTai / imIse NaM bhaMle ! rayaNappabhASa puDhaSIe vaNavAyavalae kiM saMThie panale ? goyamA ! vaTTe valayAgAre taheba jAva je imIse NaM rathaNapaNabhAra puDhavIra ghaNodahivalayaM savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTTaha / evaM jAva Ahe sasamAe ghaNavAyavalae // isIse NaM rayaNapabhAe puDhavIe saNuvAcavalaya kiM saMThie pannatte ? goyamA ! vahne valayagArasaMThANalaMThie jAva je NaM imIle NaM rayaNabhAra puDhavINa ghaNavAyavalayaM savvao samaMtA saMparikkhitANaM vidui, evaM jAva ahe sattamAe taNuvAcavalae // imANaM bhaMte! rayappA puDhI kevaiyA AyAsaviklaMbheNaM paNNattA ? goyamA ! asaMkhejAI joyaNasaharUlAI AyAmavikkhaMbheNaM, asaMkhejAI joyaNasahassAiM parivakheveNaM paNNattA evaM jAva ahe sattamA, imANaM bhaMte! rayaNappabhA puDhavI aMteya majjhe ya savvattha samA bAhalleNaM pannantA / evaM jAva ahe sattamA ||su0 8 // chAyA----etarayAH khalu adanta ! ratnamamAyAH pRthivyA ghanodadhivalayaH kriyAn bAlyena prajJaptaH ? gautama ! SaDyojanAni bAhalyena prajJaptaH / zarkarAmabhAyAH pRthivyAH ghanodadhivalayaH kiyAn bAhalyena prajJaptaH 1 gautama ! satribhAgAni SaDyojanAni bAhalyena prajJaptaH / bAlukAprabhAvAH pRcchA, gautama ! tribhAgonAni saprayojanAni bAhalyena prajJaptaH / evametenAsilApena paMkaprasAyAH saptayojanAni bAlyena majJaptaH / dhUmamabhAyAH satribhAgAni saptayojanAni bAhalyena majJataH tamaHma mAyAHtribhAgonAni aSTayojanAni / tamahatasaHmabhAyA aSTuyojanAni / jasa
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH ghanavAtavalayaH kiyAn bAhalyena prajJaptaH ? gautama ! arddhapazcamAni yojanAni bAhalyena prjnyptH| zarAmabhAyAH macchA, gautama ! krozonAni pazcayojanAni vAhalyena prajJaptaH / evametena amilApena bAlakAmabhAyAH paJcayojanAni bAhalyena prajJaptaH / paGkapamAyA: sakrozAni paJcayojanAni bAhalyena prAptaH / dhUmaprabhAyAH arddhaSaSThAni yojanAni bAhalyena prjnyptH| tamaHmabhAyAHkrozonAni SaTyojanAni vAilyena prAptAni / adhaH saptamyAH Sar3ayojanAni vAhalyena prajJaptaH / etasyAH khala bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH tanuvAtavalayaH kiyAn vAhalyena prajJaptaH ? gautama ! SaTakrozAn vAilyena praaptH| evametena abhilApena zarkarAprabhAyAH satribhAgAn SaTkrozAna vAhalyena prjnyptH| vAlukAmamAyAH tribhAgonAn saptakozAn bAhalyena prajJaptaH paGkaprabhAyAH saptakrozAn vAhalyena prajJaptaH / dhUmamamAyAH satribhAgAn saptakozAn tamAmabhAyAH tribhAgonAn aSTakrozAn vAilyena prajJaptaH adhaH saptamyAH pRthivyA aSTakrozAn vAlhayena prjnyptH| etasyAM khalla bhadanta ! ratnaprabhAyAM prathivyAM ghanodadhivalayasya paDyojana vAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi varNataH kAla yAvat hanta santi / zarkarAmabhAyAM khala bhadanta ! pRthivyAM ghanodadhivalayasya satribhAgaSaDyojana vAilyasya kSetracchedena chidyamAnasya yAvad hanta santi / evaM yAvaddhaH saptamyAH yad yasya vAhalyam / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhApRthivyAM ghanavAtavalayasyAIpazcamayojanavAdalyasya kSetracchedena chidyamAnasya yAvad hanta santi / evaM yAvadadhaH saptamyA yad yakhya vAhalyam / evaM tanuvAtavalayasyApi yAvadadhaH saptamyAM yadyasya bAhalyam / etasyAH khala bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRyivyA dhanodadhivalayaH kiM saMsthitaH prajJaptaH ? gautamaH ! vRta: valayAkArasaMsthAna sasthitaH prjnyptH| yaH khalu imAM ratnaprabhA pRthivIM sarvataH samantAt saMyarikSipya khalu tiSThati / evaM yAvadadhaH saptasyAH pRthivyA ghanodadhi valayaH navaram AtmIyAtmIyAM pRthivIM saMparikSipya khalu tiSThati / etasyAH khalu bhadanta ! ratnapabhAyAH pRthivyAH ghanavAtavalayaH kiM saMsthitaH prajJaptaH ? gautama ! vRttaH valayAkAraH tathaiva yAvad khalu etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyA ghanodadhivalayaM sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tiSThati / evaM yAvadhaH saptamyA ghanavAtavalayaH / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAstanuvAtavalayaH kiM saMsthitaH prajJaptaH ? gautama ! vRttaH valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH yAvad yaH khalu etasyA ratnaprabhA pRthivyAH ghanavAtavalayaM sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tiSThati / evaM yAvadadhaH
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramegadyortikA TIkA pra.3 5.8 saptapR. dhanodadhyAdInAM tiryagvAhalyam saptamyAstanuvAtavalayaH / iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI kiyatI AyAmaviSkambheNa prajJaptA ? gautama ! asaMkhyeyAni yojanasahasrANi AyAmaviSkambheNa asaMkhyeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa prajJaptA / evaM yAvadadhA saptamI / iyaM khalu bhadanta ! ratnamamA pRthivI ante ca madhye ca sarvatra samA bAhalyena prAptA? hanta gautama ! iyaM khalu ratnaprabhA pRthivI ante ca madhye ca sarvatra samA bAdalyena prajJaptA / evaM yAvadadhaH saptamI // 8 // TIkA-'imIse NaM bhaMte !' etasyAH khalu bhadanta ! 'zyaNappabhAe puDhavIe' ratnapabhAyaH pRthivyAH 'ghaNodahivalae' ghanodadhivalayaH ratnaprabhA pRthivyAH dikSu vidikSu ca caramAnte ghaNodadhi valaya ityarthaH 'kevaie' vAhalleNaM pannatte kiyAn kiyatparimitaH bAhaldhena prajJapta-kathita iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cha joyaNANi bAhalleNaM pannatte' SaDyojanAni SaDyojanaparamitaH bAhalyena ghanodadhivalayaH prajJapta:-kathiva iti / 'sakarappamAe puDhavIe' zarkarAmabhAyAH pRthivyAH ghaNodadhivalae' ghanodadhivalayaH 'kevaie ___'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDha bIe-ityAdi / TIkArtha-gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-inIkhe NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA 'dhanodahivalae' ghanodadhi valaya-ratnaprabhA pRthivI kI samasta dizAoM aura vidizAoM ke caramAnta meM jo ghanodadhi dalaya hai-vaha kevaie bAhalleNa pannatte' tiyara bAhalya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! cha joyaNANi bAhalleNaM paNNatte' he gautama ! vaha tiryagyAhalya kI apekSA chaha yojana kA moTA kahA gayA hai'sakarappabhAe puDhavIe ghanodaddhi valae kevahae bAhalcheNaM panatte' he bhadanta ! zarkarA pRthivI kA dhanodadhi balaya tiryagvAhalya kI apekSA 'imIse Na' bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' tyahi 12---gItabhasvAmI prasane se pUchayu cha hai 'imIse Na bhate ! rayaNappabhAe puDhavIe', sAvana mA 2namA pRthvInA 'ghaNodahivalae' ghanedadhivalaya ratnaprabhA pRthvInI saghaLI dizAo ane vidizAonA caramAntamAM 2 ghanadhivanaya cha, te 'kevaie bAhalle Na pannatte' tiya mAyanI apekSA DeTa moTI 47sa cha ? 'goyamA ! cha joyaNANi bAhalleNa pannatte' gautama ! hatiyAyanI apekSAdhI cha yonI moTA4 pANI 4 che. 'sakkara pabhAe puDhavIe ghaNodadhivalae kevaie bAhalleNa pannatte' lagavan pramA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvA migamasUtre OM0 " vAhalleNaM pannatte' kriyAn tiryagvAddalyena prajJaptaH - kathita iti maznaH bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'gomA' he gautama | 'satimAgAIM cha joyaNAI' satribhAyAni-tRtImAgena sahitAni payojanAni 'vAilleNaM' virya bAhalyena 'pannatte' prajJaptaH - kathita iti / 'bAluvappamAe pucchA' vAlukAmamAyAH pRcchA, he bhadanta ! bAlukAmamAyAH pRthivyA ghanodadhivalayaH kriyAn tiryagvAhalyena prajJapta iti pRcchA - praznaH saMgRhyate bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyasa' he gautama ! 'vibhAgUNAI soyaNAI bAlleNaM pannace' trimAgInAni tRtIya mAgena hInAni samayojanAni tiryag vAilyena pajJaptaH kathito vAlukAmasAyA ghaDodadhivaLaya iti / evaM eevaM abhilAvegaM' paMpadhAe sattanoNAI bAhalleNaM paNNatte' evaM yathoktena amilApena prakAreNa paGkamamAyAH vaNodadhiH saptayojanAni tiryag vADhalyena prajJaptaH, he bhadanta ! papamAyAH pRthivyAH ghanodadhivayaH kriyAn tiryagvAlyena prajJaptaH ? he gautama / paGkAbhAyAH ghanodavivalayaH saptayojanAni kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu karate hai- 'golA ! satibhAgAIM cha joyaNA' vaha yojana ke tRtIya bhAga sahita chaha yojana kA kahA gayA hai 'bAluyapabhAe pucchA' he bhadanta / vAlukA prabhA pRthivI kA ghanodadhi valaya tiryagavAha ko apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu karate haiM-'goyanA ! tibhAgUNAI sattomA bAhalleNaM panante' he gautama | yaha yojana ke tRtIya bhAga kama sAta yojana kA moTA kahA gayA hai- arthAt yojana ke do bhAga sahita chaha yojana kA moTA tiryaga bAlya kI apekSA kahA gayA hai 'evaM eevaM abhilAveNa paMdmappabhAe sattajoSaNA bAhalleNa natte' isI prakAra se paGkanabhA kA jo ghanodadhi valaya hai vaha bhI niryaggrAhalaya kI apekSA sAta pRthvInA ghanAdavivalaya tigmAhattvanI apekSAthI keTalA mATe kahela che ? bhI praznamA uttaramA prabhu gautamasvAmIne he che 'goyamA / satimogAI' cha joyaNAi" te yeobhnanA zrI lAga sahita cha bhnne| isa che. 'vAlu bhAe puSkA' he bhagavan vAlukAprabhA pRthvInA ghanAdadhi tigmAhulyanI apekSAe DeTA bhoTo Desa che ? yA praznanA uttaramA alu uDe he 'goyamA ! tibhAgUNAI khattajoyaNAI bAhalleNaM pannatte' he gautama! AyonanA zrIla bhAgathI ochA sAta ceAjananI meATAivALeA kahela che. arthAta ceAjananA e Aga sahita cha yojananI moTAI tiryagya' dayanI apekSAthI usa che. 'eva' ee abhilAveNa paM kappabhAe sattajoyaNAI bAhalleNa pannatte' khela abhAye pukaprabhA pRthvInA je ghanedhivavaya che. te paNa tigmAhatyanI apekSAthI -
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 1.8 saptapR. ghanodadhyAdInAM tiyagvAhatyam 71 tiryagvAhalyena prApta iti bhAvaH / 'dhUmapabhAe satibhAgAI sattajoyaNAI pannatte' dhUmamabhAyAH satribhAgAni tRtIyabhAgena sahitAni saptayojanAni prajJaptaH, he bhadanta ! dhUmaprabhAyAH pRthivyAH dhanodadhivalayaH kiyAna tiryamAlyena prajJapta: ? he gautama ! dhUmanabhAyAH ghanodadhiraLayaH satribhAgAni saptayojanAni prajJapta iti bhAvaH / 'tamappabhAe timAgaNAI ajoyaNAI' tamAzAyA nibhAgoni aSTayojanAni, he madanta ! tamaHprabhAyAH paSTha pRthivyAH ghanodadhivakrAyaH kiyAna tiryambA halyena prajJaptaH1 he gautama ! tamAyabhAyAH pRthivyAH ghaNodadhivalayaH tribhAgonAni tRtIya bhAgahInAni apTayojanAni tiryavAhalyena prajJapta iti / 'tamatamappabhAe ajoyaNAI' tamastamAprabhAyA aSTayojanAni, he bhadanta ! samastamamamAyA: pRthivyAH ghanodadhivalayaH kisAna tiryagvAhalyena yajJapta: ? gautama ! tamastamA yojana kA moTA kahA gayA hai 'dhUmapAe lati bhAgAI latta joya. gAI panante' dhUmaprabhA pRthivI kA jo ghanodadhi vAtavalaya hai vaha tiryagNAhalya kI apekSA kitanA moTA hA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'he gautama! dhUmaprabhA pRthivI kA jo ghanodadhi balaya haiM vaha tRtIya bhAga sahita sAta thojana kA kahA gayA hai 'tamappAe timAgUNAI aTThajoyaNAI' he sadanta ! chaThI samApramA pRSibI kA jo ghanodadhi balaya hai vaha liyabAhalya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA 1 utsava meM prabhu kahate haiM-he gautm| lamaprabhA pRthivI kA jo ghanodadhi balaya hai vaha yojana kA tRtIya bhAga kama ATha yojana ko tiryagvAhalya kI apekSA moTA kahA gayA hai 'tamatamappamAe ayoja. NAI" he bhadanta ! sAtavIM pRthivI jo tAratamA prabhA hai usakA ghanodadhivalaya tiryagvAhalda kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM sAta yAsananI mATA vANA ho hai. 'dhUmapAe satibhAgAI satta joyaNAI' pannatte' dhUmalA pRthviin| 2 ghanadhi pAtasaya cha, ta tiryabAhalyanI apekSAthI keTaluM vizALa kahela che. A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIne kahe che ke he gautama ! trIjA bhAga sahita sAta janana he che 'tamappabhAe tibhAgUNAI aTTa joyaNAI" san tamaHlA pRthvIno je ghane dadhi valaya che te tiryaMbAhalyanI apekSA keTale vizALa kahela che ? uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama! tama prabhA pRthvIne je ghodavilaya che te jananA trIjA bhAga kama ATha rojanano tiryaMbAhalyanI apekSAthI vistAra vANI 49 che. 'tamatamappabhAe aTujovaNAI san sAtamI pRthvI ke je tamatamA nAmanI che, tene ghodadhivalaya tiryaAhalyanI
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 jIvAmigamaste mabhAyAH pRyivyA ghanodadhivalayo'STayojanAni tiryagvAhalyena prakSapta iti bhaavH| atha ratnaprabhAdi pRthivInAM ghanadAtasya pAhalpamAha-'imIse NaM' ityAdi, 'imIse NaM bhaMse' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappamAe puDhIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH ghaNavAyavalae ghanavAtavalayaH 'kevaiyaM vAhalleNa panatte' kriyAn tiryagvAilyena prApta iti mazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityadi, 'gogrA' he gautama ! 'paddhapaMcamA' apaMcamAni sArdAni catvAri ityarthaH 'noyaNA' yojanAni 'bAdalleNaM vAhalyena tiryagvAhalyena prApta iti / sakkarapramAe pucchA'zarkarAmabhAyAH pRcchA, he bhadanta ! etasyAH zarkarA prabhAyAH pRthivyA ghanavAtavalaya kiyAna tiryavAhalyena pasaptaH ? iti praznaH pRcchayA saMgRhyate bhagavAnAha-'goThamA' ityAdi, 'govamA' he gautama ! prabhu kahate haiM-he gautama ! tamastamaHprabhA pRthidhI kA jo ghanodadhi valaya hai vaha tiryagvAhalya kI apekSA ATha yojana kA kahA gayA hai| aba ratnaprabhA pRthiviyoM ke ghana bAta kA pAhalya kahate haiM-'hamIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe ghanavAyaelae kevayaM pAhalleNaM panatte' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo ghanavAtavalaya hai vaha tiryagUbAhalya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! addha paMcamAIjoyaNAI thAhalleNaM pannatte' he gautama ! vaha arddha paJcama arthAt sADhe cAra yojana kA viryagvAhalya kI apekSA moTA kahA gayA hai| 'sakarappabhAe pucchA' he madada! isa zarkarAprabhA pRthivI kA ghanavAta. valaya tiryagravAhalya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! kosUNAI paMcajoSaNAI bAhalleNaM pannatta' he apekSAthI keTaluM vizALa kahela che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama! tamastamaprabhA pRthvIne je ghane dadhivAtavalaya che, te tiryabAhalpanI apekSAthI ATha ejanane kahyuM che. - have ratnaprabhA vigere pRthvInA ghanavAtanA bAhalyanuM kathana kare che. 'imIse Na bhave! rayaNappAbhAe puDhavIe ghaNavAyavalae kevaiyaM pAhalleNaM pannatta' he bhagavana A ratnaprabhA pRthvIne je ghanavAtavalaya che, te tirya bAhadayanI apekSAthI keTale vizALa kahyo che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne 49 cha hai 'goyamA ! addha paMcamAI joyaNAI bAhalTeNaM pannatte' 7 gAtabhA te ardha paMcama arthAta sADAcAra janane tiryaMmbAhanI apekSAthI vizALa 4hyo che. 'sakkarappabhAe pucchA' he vana mA zarAmA pRthvIna dhanavAta valaya che, te tiryabAhalyanI apekSAthI keTaluM vizALa kahela che ? uttaramA prabhu 49 cha / 'goyamA ! kosRNAI pacajoyaNAI vAhalleNaM pannatta' 8
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 7.8 saptapR. ghanodadhyAdInAM tiryagvAhalyam 73 'komaNAI paMcajoraNAI bAhalleNaM pannatte'krozonAni krozaikena hInAni paJcayojanAni zarkarApramAyA ghanavAsanalaya ziSyagvAilyena prajJapta iti / 'evaM eeNaM abhilAvaNaM, evam etena pUrvoktena abhilASena-mAlAekama sAreNa 'bAlupappabhAe paMcajoyaNAI bAhalleNaM pannatte' bAlujhAyabhAyAH paJcayojanAni vAhalyena prajJaptA, he bhadanta ! etasyA vAlukAmamAyA ghanatrAsvavalayaH kiyAla tiyarabAhalyena prajJaptaH 1 bhagavAna Aha-he gautama ! bAlukAmamAyA ghanadAtabalayaH paJcayojanAni tiryagvAhalyena makSaptaH, iti bhAra paMkappamAra sakosAI paMcajoyaNAI bAhalleNaM paNNatte' paGkabhAyAH sakrozAni kozamahitAni paJcayojanAni bAhalyena prajJaptA, he bhadanta / etasyAH paGkamamAyAH pRviSyAH ghanavAdavalayaH kiyAn tiryagnAilyena prajJapta iti praznA, bhagavAnAi-he gautama ! paGkaprabhAyAH pRthivyAH ghanavAtavalayaH krozakAdhika paJcayojanAni tirthavAhalyena prajJapta itibhaavH| 'dhUmappabhAe addhagautama! zazamA kA dhanavAlaya tiryagvAhalya kI apekSA eka koza kama pAMca yojana kA noTA kahA gayA hai evaM eeNAbhilAvaNaM' isI AlApaka prakAra se aisA bhI prazna karanA cAhiye-he bhadanta ! bAlukAprabhA kA jo vAtavalaya hai vaha tirtha gvAhalya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai uttara meM prabhu kahate haiM-gautama ! 'cAluyappAe paMcajoyaNAI bAhalleNaM paNNatte' pAluzAprabhA kA dhanabotavalaya tiryagyAhalya kI apekSA pAMca yojana kA moTA kahA gayA hai 'paMkappAe sakkosAipaMcajoyaNAI pAhalleNaM pannate' he bhadanta ! paMkaprabhA pRthivI ke ghanayAtabalaya tiryagavAhalya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate hai-pakSamA kA dhanavAtavalaya eka koza adhika pAMca yojana kA moTA tiyagbAhaldha kI apekSA kahA gayA hai 'dhUmmappa. bhAe addha chaTThAI joSaNAI bAhalleNaM pannatte' dhUmaprabhA pRthivI kA ghanavAta valaya // 5 // aSaSTha arthAt sADhe pAMca yojana kA moTA tirya gautama! zarkarAmabhAne ghanavAtavalaya tiryabAhalyathI apekSAthI eka kesa kama pAya yojananI sache. 'evaM eeNAbhilAveNa" me pramANe mAmAsAna prakArathI e paNa prazna kare joIe ke he bhagavana vAlukAprabhA pRthvIne ja ghanavAtavalaya che, te tiryabAhalyanI apekSA keTaluM vizALa kahela che? A praana ttaramA prama cha / gautama ! 'vAluyappabhAe paMcajoyaNAI bahalleNa pamnatte' pApamAna banAta saya cha, a tiyAyanI mapekSA pAMya yojanA cha 'paMkappabhAe sakkosAIpaMcajoyaNAIbAhalleNa' pannate he bhagavan paMkaprabhA pRthvIne ghanavAtavalaya tiryaMbAhulyanI apekSAe keTalo jI010
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 4 chaTTAI joyaNAI' bAhalleNaM patte dhUmprabhAyAH pRthivyA ghanavAtavaLyo'rddhapaSThAni - sArddhAni pazcayojanAni bAhalyena prajJaptaH / ' tamappabhAe kosUNAI cha joyaNAI vAharuleNa pacate' eTasyAH tamaHghabhAyAH pRthivyA ghanavAtavalayaH krozonAni paDyojanAni vAlyena prajJaptaH / ' ahe sattamA cha joyaNAhaM vAhaleNa ekatte' etasyA edhaH saptamyAH pRthivyAH ghanavAtabalayaH SaDyojana parifeat area a iti // sammati - ratnaprabhAdi pRthivInAM tatuvAtavalayasya tiryagU bAlyaparimANapratipAdanArthamAha-' imI se NaM' ityAdi, 'hAmIle NaM bhaMte' etasyAH khala bhadanta ! 'zyaNappasAra puDhacIe' ratnaprabhAyAH prathivyAH ''NuvAyacalae' tanuvAtavalayaH 'kevae bAhalleNaM pannatte' kiyAn tiryagU vAddalyena prajJaptaH - kathita iti verter kI apekSA kahA gayA hai| 'tamappabhAe kohaNAI chajoyaNAi' bAiraNaM panante' tathA prabhA pRthivI kA ghanavAta valaya tiryagbAhalya kI apekSA eka koza kama chaha yojana kA moTA kahA gayA hai| 'bhahe sattamae chajoyaNAI bAhalleNaM paNNatte' adhaH saptamI pRthivI kA ghanavAta valaya tiryagvAhalya kI apekSA chaha yojana kA moTA kahA gayA hai ava rahanA Adi pRthiviyoM ke sanuvAta ke bAlya kA pramANa kahate hai- 'imIle NaM bhaMte ! raNabhAra puDhacIe taNuvAyavalae kevaie pAilleNaM pannatte' he bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI meM jo tanuvAtavalaya hai vizALa kahyo che ? AA praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke pakaprabhAnA ghanavAtavalaya eka kaeNsa adhika pAMca cAjananA tiya gbAhulyanI apekSAthI DeTA che. 'dhUmappabhAe addha chuTTAI joyaNAI bAilleNa pannatte' dhUmaprabhA pRthvIne ghanavAtavalaya 5 adhaSTha arthAt srADA pAMca 2AjananA vizANa tiryagyAhasyacI apekSAthI hevAmAM Ave che. 'tamappabhAe kosUNAI 5 joyaNAi vAilleNaM' pannatte' taalA pRthvIno dhanavAtavAya tiryamAhRdayanI apekSAthI bheu aza ubha cha yonnano vizANa he che, 'ahe sattamA cha joyaNAi' bAhalleNaM pannatte' madhaHzrI pRthvIno dhanavAtavAya tiryamAhulyanI apekSAthI cha ceAjananA vizALa kahyo che. have ratnaprabhA vigere pRthvIyAnA tanuvAtanA mAhatyanu' pramANa kahe che 'imaM seNa' bha'te ! rayaNappabhAe puDhavIpa taNuvAyavalae kevahae bAhalleNa pannatte'
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.8 saptapR. dhanodhyAdInAM tiryagvAhalyA 75 praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama 'chakkose vAilleNaM pannatte' pakrozAn bAilyena prajJapta stanubAdalaya iti / iti 'evaM eeNaM abhilAvaNaM' evametena abhilApena AlApaka prakAreNa 'sakarapamA satimAge chakkosebAhalleNaM pannatte' zarkarAmabhAyAH pRthivyA stanuvAtavalayaH satribhAgAna krozasya tRtIyabhAgasahitAn SaTkozAn bAhalyena prajJApta iti / 'bAllayapanA limAgaNe sattakose bahalleNaM paNatte' bAlu jhAmasAyAH pRthivyA stanujAkhavalamA bhiyAgonAn krozasya tRtIyabhAgahInAn saptakozAna bAhalyena prakSa ! paMjhapanAe puDhavIe saca kose vAhalleNaM paNatte' paGkapramAnAH pRthivyA stanuvAtavalayaH sapta. krozAna bAhalyena prajJapta iti / 'dhUmadhyabhAe satibhAge sattakole' dhUsamabhAyA: pRthivyA stanuvAtayalayaH satribhAgA saptakozAna vAhalyena prazasta iti / 'lappabhAe puDhavIe timAgUNe aTThakose bAhara leNaM emnatte' samajhAyA rutabAtavaLayA strimAgonAn aSTakrozAn bAhalyena prApta iti / 'aha sattamAe puDhabIe vaha tiryag pAlya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate hai-gocalA ! chacole bAhaleNaM pannata' he gItama! ratnapramA pRthivI meM jo tanuvAtabalaya hai vaha tirtharabAhalya kI apekSA chaha koza kA moTA kahA gayA hai| 'evaM eeNaM bhilAvaNa' ilI abhilApa prakAra se zazimalA kA lanuvAta balaNa tiryagvAilya kI apekSA koza ke tRtIya bhAga sahita chaha koza kA loTA kahA gayA hai ghAlukA prabhA meM tanuvAta palapa tiryagUdhAhalya kI apekSA koza ke tRtIya bhAga kama sAta koza kA loTA kahA gayA hai 'paMcappabhAe puDhadhoe sattakose pAhalleNaM pannatte' pakalA pRthivI kA tanucAta balaya tirtharabAhalpha kI apekSA khAna koza kA moTA kahA gayA hai 'dhUmalappApa sAtibhAge he bhagavana ratanaprabhA pRthvImAM je tanuvAtavalaya che, te tiryabAhalyanI apekSAthI keTalI vizALatAvALe kahyo che ? yA prazna uttaramA prabhu gautamasvAmIra 4 cha hai 'goyamA ! chakkose bAhalleNa pannatte' he gautama ! ratnamA vAma tanupAtapaya cha, tiya pADalyanI apekSAthI 7 sanI vizaNatAdAjI 49 che. 'eva eeNa' abhilAvaNa' merI pramANe mA manisAthI 242mA pRthvInA tanupAtapasya tibAhalyanI apekSAthI kesanA trIjA bhAga sahita cha kesanI vizALatA vALo kahyo che. vAlukAprabhAmAM tanuvAtavalaya tiryA mAhulyanI apekSAthI kezanA trI mAthI sa. sAta AsanI vizAlatA vANo 4 the. 'paMkappabhAe puDhavIe sattakose bAhalleNa pannatte' 54mA pRthvInA tatuvAtasaya timAhulyanA apekSAthI sAta zanI vizAta pANI 4 che. 'dhUmappabhAe satibhAge
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana aTThakose bAhalleNaM paNNatte' adhaH saptamyAH pRthivyA stanuvAtavalayaH paripUrNAn .. aSTakozAn bAhalyena prajJapta iti / uktazca 'chacceva1addhapaMcamarajoyaNa saha3 ca hoi rayaNAe / udahI1 ghaNa2 taNuvAyA3 jahAsaMkheNa nidivA // 1 // satibhAga1 gAuyaM2 ca tibhAgo gAuyassa3 voddhvyo| Aidhuve pakkhevo aho aho jAva sattamiyA // 2 // 'paDevArddha pazcamayojanaM sArddhaM ca bhavati rtnaayaaH| udadhi dhana tanuvAvA yathAsaMkhyena nirdiSTAH // 1 // satribhAgagavyUtaJca tribhAgo gavyUtasya boddhavyaH / Adi dhruve prakSepo'dho'dho yAvat saptamyAH // 2 // iticchaayaa| asya gAthAdvayasyAyaM bhAvaH-'chacceva' ityAdi / paTa 1, arddha paJcamAni 2, sArddhayojanaM 3 ceti kramazo ratnaprabhA pRthivyAM ghanodadhe 1, ghanavAtasyara, tanuH satsakose' dhUmaprabhA pRthivI kA tanuvAtabala tRtIya bhAga sahita sAta koza kA tiryagvAhalya kI apekSA moTA kahA gayA hai| 'tanappabhAe puDhabIe aTThakole bAhalleNaM pananta' samAtamA pRthivI kA tanuvAta balaya koza ke tRtIya Aga kama ATha koza kA tiryagpAilya kI apekSA moTA kahA gayA hai 'ahe sattamAe puDhavIe ahaH kole bAhalleNaM pannatte' sAtavIM pRthivI kA tanubAta balaya tiryagvAhalya kI apekSA ATha koza kA moTA kahA gayA hai| jaise anyatra kahA hai'chacceva' ityAdi gAthA // 2 // , ina do gAthAoM kA bhAvArtha isa prakAra hai-'chaccaiya' ityAdi / ratnaprabhA ke ghanodadhi pRthivI ke bAhalpa kA pramANa 'chacceva' chaha sattakose' dhUmamA pRthvInA tanupAtapataya zrIn an sahita sAta sanA viza tiyAyanI apekSAthI usa 2. 'tamanabhAe puDhavIe advakAse bAhalle Na pannatte' tabhapramA pRthvInA tanupAtasaya asa // trIon mAthI prabha mA ne tiyAyanI apekSA 4 cha. 'ahe sattamAe puDhavIe aThukose pAhalleNa' pannatte' sAtamI pRthvInA tanupAtapaya tiyAyanI apekSAyI ATha keSanI vizALatA vALo kahela che. jemake bIje kahyuM che ke 'chacceva' ityAhi gAthA 2 mAme gAthAnA atha' mA prabhAra cha 'chacceva' tyAdi - 2namA pRthvInA dhana dhinA mAjhyanu prabhAera 'chacceva' 7 thAnA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.8 saptapR. ghanodadhyAdInAM tiryagvAhalyam vAtasya3 ca bAhalyamamANaM bhavati, tathAhi-ratnaprabhApRthivyAM ghanodadhehilyam 'chacceva' SaDyojanAni1, ghanavAtasya 'addha paMcama' arddha pazcamAni-sAddha caturyojanAni bAhalyam2, tanuvAtasya bAhalyam 'joyaNasahUM' arddhayojanena sahita mekaM yojanam-SaTkozA nityarthaH, etadraslapamA pRthivIgata ghanodadhidhanabAta-tanuvAtabAhalyAnAM tattatmamANamAdidhruvaM parikalyAgre'dho'dhaH zarkarAprabhAdi sarvapRthivInAM pUrva pUrva prathivIgata ghanodadhyAdi bAilyamamANe'trApasthita gAthoktapramANaM kramaza: pakSipyAgre'gre sthita pRthivIgata ghanodadhyAdi bAhalyapramANaM kartavyam // 1 // tadeva prakSepya pramANaM dvitIyagAthayA pradarzayati-'sati bhAga' ityAdi, ratnaprabhA pRthivIgata ghanodadhi bAhalyamamANe 'satibhAga' khatribhAgamiti yojanasya tRtIyaM yojana kA hai ? dhanavAta ke bAhalya kA pramANa 'addhapaMcama' sADhe cAra yojana kA hai| aura tanupAta kA pramANa 'joyaNasar3e DeDha yojana arthAt chaha koza kA hai|3| ina ghanodadhi-ghanavAta-taluvAta ke pAhalya kA jo pramANa hai usako Adi dhruva-mukhya-mAnakara Age Age nIce nIce kI zarkarA prabhA Adi adhaH saptamI paryanta pRthivIyoM meM pUrva pUrva pRthivI gata ghanodadhi Adi ke bAhalya pramANa meM isa Age kahe jAne vAlI gAthA meM kahe hue pramANa ko kama se ghanodadhi Adi ke pAhalya pramANa meM milA milAkara Age Age kI pRthivI sthita ghanodadhi Adi kA bAhalya pramANa kara lenA cAhiye // 1 // agha dUsarIgAthA se vahI milAne yogya pramANa ko dikhalAte haiM-'satibhAga' ityaadi| razna mamA pRthivI ke dhanodadhi bAhalya ke pramANa meM 'satibhAga 4yu che. dhanavAtanA mAyanu prabhA 'addhapacama' sAra yA2 yonanu chu' che, 2, bhane tanuvAta prabhAra 'joyaNasaDDhe' 316 yAnanu arthAta chAna che. A ghadadhi ghanavAta, tanuvAtanA bAha5nuM je pramANa che tene Adi dhruvamukhya mAnIne AgaLa AgaLa nIce nIcenI zarkarAmabhA pRthvI vigere adhaH saptamI pRthvI paryantanI pRthvImAM pahelI pahelI pRthvImAM rahela ghanodadhi vigerenA bAhalyanA pramANamAM A AgaLa kahevAmAM AvanArI gAthAmAM kahevAmAM Avela pramANane kamathI ghodadhi vagerenA bAhalya pramANamAM meLavIne pachI pachInI pRthvImAM rahela ghodadhi vigerenA bAhalyanuM pramANa vu naye. // 1 // ve bhI AyAmAMthA se mejaya prabhA matAva cha. 'satibhAga' UtyA 2namA pRthvInA nA mAyanA prabhAemA 'satimAga'
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama bhAgaM pakSipya prakSipya kramamo'gre'ne zarkarAmabhAdi sarvapRthivIgataghanodadhi vAhalyapramANaM jJAtavyam // 1 // evam 'gAuyaM' iti gavyUtam-eka krozaM ratna pramA pRthivIgata ghanavAtavAhalye pakSipya prakSipya kramazo'gre'gne zarAmabhAdi sarva pRthivIgata ghanadAtavAhalyapramANaM jJAtavyam 2 / emmeva 'timAgo gAu. yalla' iti tribhAgo gavyUtasya, iti gavyUtasya krozasya tribhAgaH tRtIyo bhAgaH prakSepaNIya iti ratnaprayA pRthivIgata tanAta bAdalye krozasya tRtIyaM bhAga prakSipya prakSipya kramazo'gre'gre zarvarAprabhAdi sarva pRthivIgata tanuvAtavAhalya pramANa 3 jJAtavyamiti gAthAdvaya bhAvArtha iti / samprati eteSu dhana dadhyAdivalayeSu varNAdyupeta drapAritatvapatipAdanArtha. mAha-'imIse NaM maMte ! etasyAH khalu bhadanta ! 'syaNappabhAe puDhavIe' ratnayojana ke tIna bhAga karake unameM kA tIsarA bhAga milAve, isa prakAra yojana kA tIsarA bhAga milA milAkara kramazaH Age bhAge kI zarkarA prabhAdi laSa pRthividhoM kA ghanodadhi pramANa jAna lenA cAhiye / / isI prakAra 'jAuya' iti gavyUta-eka koza ratnammA pRthivI ke pAhalya pramANa meM milAkara kramazaH Age Age phI zarkarA prabhAdi saba pRthiviyoM ke ghanavAta ke bAhalya kA pramANa jAna lenA cAhiye / / isI prakAra 'tibhAgo gAuyasla' ratnaprabhA pRthivI gata tanuvAta ke bAhalya pramANa meM koza kA tIsarA bhAga milA milAkara kama se Age Age kI zarkarA prabhAdi sapa pRthiSiyoM kA tanuvAta pAhalya pramANa jAna lenA cAhipe / 3 / yaha donoM gAthAoM kA bhAvArtha huaa| aba sUtrakAra ina ghanodadhi Adi vAta valaya meM kRSNavarNAdi vAle jananA traNa bhAga karIne te paikIne bIjo bhAga meLavo. A rIte janane trIjo bhAga meLavIne kamazA AgaLa AgaLanI zarkaraprabhA vigere saghaNI pRthvIyAnu dhanAdhinu prabhAra sabha7 1, 24 prabhA 'gAuya" Iti gabhUta eka gAu. ratnaprabhA pRthvInA bAhulya pramANamAM meLavIne kramaza pachI pachInI zarkaraprabhA vigere saghaLI pRthvInA ghanavAtanA bAhalyanuM pramANa sabha devU naye, 2, 4 pramANe 'tibhAgo gAuyassa' 2tnAlA pRthvImAM rahela tanuvAtanA bAhalya pramANamAM gAuno trIjo bhAga meLavavAthI kamathI pachI pachInI zarkarAmabhA vigere saghaLI pRthiviyenA tanuvAtanA bAhalyanuM pramANa samajI levuM (3) A rIte A bane gAthAone bhAvArtha che. have sUtrakAra ghanedadhi vigere vAtavalayamAM kRSNa varNa vigere vALuM dravya che. ? e vAta pragaTa kare che. 'imIse Na bhaMte' tyAha ke samaya mA 2namA pRthvInAra ghanadhi
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya dhotikA TIkA pra.36.8 saptapR. ghanodaNyAda nA tiryavAhatyam 59 ma bhAyAH pRthivyAH 'ghanodadhilayarasa' cha joyA bAhalA Dyo na bAhalyasya 'khettaccheeNa chijjamANarasa' kSetrarachedena chidyamAnasya 'asthi davAI' santi. dravyANi 'vaSNamao kAla jAba' varNataH kAla yAdala varNataH kAlnIlalohitahAridra. zuklAni, gandhataH surabhigandhAni durabhigandhAni, rasataH vittaka TukaSAyAmla ma dhurANi, raparzataH ka keza dukagurukalaghuka zItoSNasnigdharUkSANi, saMsthAnataH parimaNDala vRtta yasa caturassAyAtasaMsthAnapariNatAni anyonyabaddhAni anyonya spRSTAni anyonyAvagADhAni anyonyaranehapratibaddhAni, anyonya ghaTatayA dravya hai yaha bAta prakaTa karate haiM-'imIle NaM bhaMte !" ityAdi / he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo ghanodadhi calaba hai ki jisakI 'cha joyaNa bAhallassa' cha yojana kI moTAI hai kSetraccheda le vibhAga karane para sadgata dravya 'vAo kAla jAva' kyA varNa kI apekSA kRSNa varNa vAle nIla varNa vAle, lohila-lAla varNa vAle, pIle varNa bAle aura zakla dharNa vAle hote haiM ? gandha kI apekSA ke surabhi durabhigAdha bAle hote haiM ? rasa kI apekSA tikta, phaDa, kaSAya, amla evaM madhura rasa vAle hote haiM ? sparza kI apekSA ve kakaza, smRduka, gurUka, laghuka, zIta, uSNa, snigdha, aura rukSa parza vAle hote haiM kyA ? tathA saMsthAna kI apekSA ve parimaMDala vRtta patra caturastra Ayata saMsthAna thAle hote haiM kyA? ye dravya anyonya paddha hote haiM kyA? anyonya spRSTa hote haiM kyA ? anyonya avagADha hote haiM ? sneha guNa khe anyonya baddha hote haiM kyA ? tathA ve adhibhakta hokara ye anyonya dhana-samudAya rUpa 1saya cha, 'chajoyaNa bAhAlasva' cha yojanA vi cha. nA kSetra chedhyA vimA 52vAmA mAveto tabhA 2 dravya 'vaNNao kAla jAva' varNanI apekSathI kRSNavarNavALuM pILAvarNavALuM ane zukalanAma sapheda varNavALuM heya che ? gaMdhanI apekSAthI surabhi durabhi gaMdhavALuM hoya che ? rasanI apekSAthI te tIkhu, kaDavuM tarU, khATuM, ane mIThArasavALuM hoya che? parzanI apekSAthI te karkaza, mRdu, gurU, laghu, zIta uSNa, snigdha ane rUkSa sparzavALuM hoya che ? tathA saMsthAnanI apekSAthI te parimaMDala goLa jhAlarAkAra vyasa catura, Ayata saMsthAnavALuM hoya che? A dravya anya baddha hoya che? anya pRSTa hoya che? anyUnya avagADha vALuM hoya che ? mane hagugathI anya baddha hoya che? tathA parasparamAM avibhakta thaIne A anya ghana samudAyapaNAthI maLeluM rahe che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 jIvAmigamasUtre tiSThanti kimiti praznaH, bhagavAnAha - he gautama! 'haMvA asthi' hanta santi yathA svayA pRSTAni uthaiva tAdRzAni tAni dravyANi diSThanti iti / 'sakarapabhAe bhaMte! puDhavIe' zarkarAmabhAyAH khalu bhanda ! pRthivyAH 'ghagodavilayassa satibhAga chajoyaNavAdallassa' ghanodadhivacyasya satribhAga paDyojanavAddalyasya 'khetaccheSaNa chijjamANassa jAva' kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi varNataH kAlAdIni, gandhataH surabhidurabhigandhAni rasavaH- viktAdIni, sparzataH karkazAdIni saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatAni, anyonyavaddhAdivizeSaNayuktAni anyonyasamudAyarUpeNa tiSThanti kim ? bhagaganAha - he gautama! 'haMnA asthi' se mile rahate haiM kyA ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'haMtA, asthi' hAM gautama ! gata dravya tUne jaisA pUchA hai usI prakAra se ina pUrvokta vizeSaNoM vAle hote haiM / 'skAyalAe NaM bhaMte! puDhabIe ghaNodadhi valayasa satibhAga cha joyaNaSAllAsa khettaccheraNa chijamANassa jAva' he bhadanta ! zarkarA prabhA pRthivI kA jo ghanodadhi yAta valaya hai ki jisakI yojana ke tRtIya bhAga sahita 6 yojana kI moTAI hai usake kSetraccheda se vibhAga karane para tagata dravya varNa kI apekSA kyA kRSNa Adi varNa se pariNata hote haiM kyA ? gaMdha kI apekSA surabhi durabhi gaMdha se pariNata hote haiM kyA ? rasa kI apekSA tiktAdi rasa rUpa se pariNata hote haiM kyA ? sparza ko apekSA pharka zAdi sparza se pariNata hote haiM kyA ? tathA saMsthAna kI apekSA ve parimaMDala Adi saMsthAna uDe 'ha'tA asthi' hA gautama ! temAM raDela dravya tame ne rIte prazna karela che, eja prakAranuM eTale ke A pUrvokta vizeSa@AvALu hAya che. 'sakkara pabhAe NaM bhave ! puDhavIe ghaNodadhivalayassa satibhAga cha joyaNabAikasma khettacchepaNa' chijjamANassa jAva' he bhagavan zarAnA pRthvInA ghaneAdiSTha vAta valaya che, ke jenI vizALatA cejananA trIjAmAga sahita 6 cha ceAjananI che. tenA kSetraeDhathI vibhAga karavAmAM Aveta temAM rahela dravya varNanI apekSAthI zuM kRSNa vigere vavALu hAya che ? gadhanI apekSAthI mura, durabhi gaMdhathI pariNata Aya che ? rasanI apekSAthI tIkhA, kaDavA rasevALuM hAya che ? bhRpanI apekSAthI karkaza vigere spathI pariNata hAya che ? tathA saMsthAnanI apekSAthI parimala vigere sa'sthAnapaNAthI pariNata thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke hai gautama ! 'haMsA asthi, te pUrvoti vizeSa vANu hoya he
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 stu.8 saptapR. ghanoddhyAdInAM tirthagvAhalyam 85 hanta santita thAvidhAni dravyANi iti / evaM jAva ahe sattamAe jaM jassa bAillaM' evaM yAvadadhaH saptasyAH yayaya bAhalyam he bhadanta ! bAlakAmabhAyA tRtIya pRthivyA: ghanodadhiklayasya tribhAgonasanuyojanabAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya sandhi dravyANi, varNataH kAlAdi paJcavarNa dvigandha paJcarasASTasparzayuktAni paJcasaMsthAnaparimalAni anyonya saMddhAdi vizeSaNayuktAni parasparaM samudAyarUpeNa tiSThanti kim ? iti praznA, bhagavAnAha-he gautama ! santi bAni dravyANi tathAvidhAnIti / pakAmApA pRthivyAH khalu sadanta ! ghanodadhivalayasya saptarUpa se paripanna hote hai kyA ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM'he gautama! ' haMnA mAriya' pUnokta vizeSaNoM kAle hote haiN| 'evaM jAya ahe samAe jaMjAla bAhallaM' isI taraha se Age bhI aisA hI pUchanA aura prabhu kI ora se diyA gayA uttara aisA hI jAlanA-jailehe bhadanta ! bAla mA pRthiSI kA jo ghanodadhi bAta balaya hai ki jisakI moTAI yojanA ke tRtIya bhAga kamalAta yojala kI hai usake kSetraccheda le vinAza karane para tadata davya kyA varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se mAnda kI apekSA surathi duli gandha rUpa se rakha kI apekSA tikta Adi rakha rUpa ho sparza ko apekSA karkaza Adi sparza se hathA -saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi saMsthAna rUpa se pariNata evaM anyonya saMbaddha Adi vizeSaNoM vAle hokara paraspara samudAya rUpa se rahate haiM kyA ? isake jantara meM prabhu kahate haiM-hAM gautama ! tadgata dravya pUrvokta vizeSaNoM ke rUpa meM eriNata hote haiN| he bhadanta ! paGkaprabhA 'eva jAva ahesattamAe ja jasma bAhalla' kA pramANe mAnisa viSaya saMbaMdhamAM paNa evA ja prazno pUchavA joIe ane tenA uttare paNa eja pramANe samajavA. jemake he bhagavana vAlukA prabhA pRthvIne je ghane dadhivAta valaya che, ke jenI vizALatA jananA trIjA bhAga kama sAta jananI che, tenA kSetra. chedathI vibhAga karavAmAM Ave temAM rahela dravya varNanI apekSAthI kALA vigere varNapaNAthI, gaMdhanI apekSAthI surabhi, durabhi gaMdha paNAthI rasanI apekSAthI tIkhAkaDavA vigere rasarUpe, sparzanI apekSAthI karkaza vigere sparzathI tathA saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere saMsthAna paNAthI pariNata thAya che? tathA anya baddha vigere vize vALuM thaIne paraspara samudAya paNAthI rahe che? A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIne kahe che hA gautama ! temAM rahela dravya, pUrvokta vizeSaNathI pariNata thAya che. he bhagavana paMkaprabhA pRthvInuM je jI0 11
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtra yojanavAilyasya kSetra chedena chicamAnasya santi dravyANi pUktisvarUpANi vim he gautama ! santi / dharamamAyAH ghanodadhivalayasya satribhAgasaptayojanavAdalyasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi pUrvavat kim ? hanta gautama ! santi tAzAli lAni / lama:prabhAyAH ghanodadhivalayasya vibhAgonASTayojana bAhalyaraya kSetra chedena vidyamAnasya santi dravyANi pUrvavat kim ? umta gautama ! pRthivI kA jo ghodhi balaya hai ki jilakI moTAI tiryagvAhalya kI apekSA pUre mAta yojana kI hai ulake kSetraccheda se vibhAga karane para tadgata dravya kyA pUrvokta rUpa vAle arthAt varNa kI apekSA kRSNAdi varNa rUpa se gandha kI apekSA churabhi duradigAdha rUpa se, rasa kI apekSA tikta Adi rasa rUpa se, sparza kI apekSA karkaza Adi sparza rUpa se, evaM saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi saMsthAna rUpa se pariNata tathA anyonya saMbaddhAdi vizeSaNoM se yukta hote haiM kyA ? uttara meM prabhu kahate haiM- gautama ! ve pUrvokta vizeSaNoM vAle hote haiN| he bhadanta ! dhUmaprabhA pRthivI kA jo ghanodadhi vAtavalaya hai ki jisakI moTAI tiryagvAhalya kI apekSA yojana ke tRtIya bhAga sahita sAta yojana kI hai usake kSetraccheda se vibhAga karane para tadgata dravya kyA pUrvokta vizeSaNoM vAle hote haiM kyA ? uttara meM prabhu kahate haiM-hAM, gautama! the pUkti vizeSaNoM pAle hote haiN| he bhadanta ! tamamamA pRthivI kA jo ghanodadhi jAna balaya hai ki jisakI moTAI tiryagyAlpha kI apekSA pojana ke tRtIya bhAga phala ATha yojana kI hai usake kSetraccheda se ghanedadhi valaya che, ke jenI vizALatA tiryagAhalyanI apekSAthI pUrA sAta cejananI che. tenA kSetradathI vibhAga karavAthI temAM rahela dravya, pUrvokta prakAravALuM arthAt varNanI apekSAthI kALA vigere varNarUpe, gaMdhanI apekSAthI surakSi, durabhi gaMdhapaNAthI, rasanI apekSAthI tIkhA vigere rasa paNuthI, sparzanI apekSAthI karkaza vigere sparza paNAthI ane saMrathAnanI apekSAthI pariNata Adi saMsthAna paNathI yukta hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama! e parvokta vizeSavALuM hoya che. he bhagavana dhUmaprabhA pRthvIne je ghanodadhivAta valaya che. ke jenI vizALatA tiryavAhatyanI apekSAthI jananA trIjA bhAga sahita sAta jananI che, tenA kSetracchedathI vibhAga karavAthI temAM rahela dravya, zuM pUrvokata vizeSaNovALuM hoya che? he bhagavana tamaprabhA pRthvIno je ghanedadhivAta valaya che, ke jenI vizALatA tiryabAhulyanI
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 lU. 8 sapta. ghanodadhyA zenAM tiryagvAhalyam kSetracchedena santi / tamastamaH prabhAyAH ghanodadhivalayasyASTrayojanavAdalpasya chidyamAnasya santi dravyANi pUrvavat ki ? hanta gautama ! santi vAni vAzAnIti | atha ghanavAtasya svarUpalAha - 'imIseNa bhaMte !' etasyAH khalu 'ravaNappabhAe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm' ghaNavAyavalayassa' ghanavAtavalayasya 'addha paMcamajoyaNa nAhaelaesa' arddhapaJcama] yojana bahalyasya sArddha caturthojanabAhalyasya 'khetaccheeNa chijja mANassa jAva' kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi, sarva varNa gandharasasparzasaMsthAna pariNatAni tathA anyonya saMbaddhAdivizeSaNayuktAni paraspara samudAyarUpeNa tiSThanti vibhAga karane para lagata dravya pUrvokta vizeSaNoM vAle hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - hAM gautama ! ve pUrvokta vizeSaNoM vAle hote haiM / he bhadanta ! tamastapaHprabhA pRthivI meM jo ghanodadhivalaya hai ki jisakI moTAI tiryagvAhatya rUpa se pare ATha yojana kI hai usake kSetraccheda se vibhAga karane para tadaAzrita dravya kyA pUrvavat vizeSaNoM se yukta hote haiM? isake uttara meM pramukha kahate haiM-hAM gaunama ! ve pUrvokta vizeSaNoM vAle hote haiM aba ghanabAta kA svarUpa kahate haiM- 'hamI se NaM bhaMle ! raNabhAra puDhabIe ghaNavAyavalapasla' he bhadanta ! ratnaprabhA pRthibI meM jo ghanavAta valaya hai ki jisakI moTAI 4 ||) yojana kI hai usake kSetracche se vibhAga karane para dravya kyA saba prakAra ke varNa gaMdha rasa sparza se yukta parimaMDalAdi saMsthAnoM se pariNata tathA anyonya saMbaddhAdi vizeSaNoM se yukta hokara paraspara samudAya rUpa se rahate haiM kyA ? halake apekSAthI ceAjananA trIjA bhAgathI kasa ATha ceAjananI che, tenA kSetraDhathI vibhAga karavAthI temAM rahela drazya zu pUrvakti vizeSaNeAvALuM hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke hA gautama! te pUrvokta vizeSa@AvALu hAya che. huM bhagavat tamatamaprabhA pRthvImAM je ghaneAdhi valaya che, ke jenI vizALatA tiya gbAhulya paNAthI pUra ATha ceAjananI che, tenA kSetraoDhathI vibhAga karavAyI temAM rahela dravya, pUrvakita vizeSazevALu hAya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che kehA gautama ! te pUrvakti vizeSaNAvALuM hoya che. have dhanavAnuM stra35 sUtrAra are che. 'imIseNa' bha've ! raNaNappabhAe puDhavI ghaNavAyavalayassa' se lagavan mA ratnalA pRthvImAM ne dhanavAtavasaya che, jenI vizALatA jAA sADA cAra caiAjananI che, tenA kSetracchedathI vibhAga karavAmAM Avete temAM rahela dravya, badhA prakArathI varNa, gaMdha, rasa, sparzathI yukata parima'Dala vigere sasthAnAthI pariNata tathA anyAnya sabaddha vigere vizeSaNe
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama sUtre kim ? iti praznaH, bhagavAnAha - he gautama ! 'haMtA asthi' hanta santi, 'evaM jAva ahe satrAmAe jaM jassa vAhallaM' evaM yathA ratnamabhAzrita ghanavAtasya arddha paJcamayojana pramANavAilyasya kSetracchedena chidyamAnasya varNAdyupeta dravyAstitvaM pratipAditam eMvameva zarkarAprabhAta ArabhyAdhaH saptamI pRthivI paryantAzrita vanavAtavalayasya yasyAM pRthivyAM yad yasya ghanavAtasya vAdalyaM bhavadi tattadviSaye tadanusAreNa prazna uttaraM ca bodhyam / tathAhi - dvitIya zarkarAmabhA pRthivyAH krozona paJcayojana vAlyasya tRtIyAyA vAlukAmamA pRthivyAH paJcayojanavAhalyasya, caturthyA paMkaprabhA pRthivyAH sakroza paJcayojana bAhalyasya paJcamyAH dhUmaprabhA pRthivyAH sArddha paJcayojana bAhalyasya, paSTyA stamaH prabhA pRthivyAH krozona paDyojana vAlyasya, saptamyAH paripUrNa SaDpojana bAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya uttara meM prabhu kahate haiM - 'hatA asthi' hAM gautama ! ve pUrvokta vizeSaNoM se yukta hote haiN| 'evaM' jAva ahe sattamAeM jaM jassa bAhalla' isI prakAra zarkarAprabhA se lekara adhaH saptamI pRthivI paryanta Azrita jo ghanavAta balaya hai ki jisakI tiryagyAhalaya kI apekSA jitanI moTAI ho vaha samajha lenA cAhiye jaise zarkarAprabhA pRthivI meM eka koza kama pAMca yojana kI moTAI hai, bAlukAprabhA meM pAMca yojana kI moTAI hai, paGkaprabhA meM eka koza adhika pAMca yojana kI moTAI hai, dhUma prabhA meM 5 || sADe pAMca yojana kI moTAI hai, tamaH prabhA meM eka koza kama chaha yojana kI hai aura tamastamaH prabhA meM pUre chaha yojana kI moTAI hai usake kSetraccheda se vibhAga karane para usa usameM rahe hue dravya va prakAra ke varNa gaMdha rasa aura sparzo se yukta, tathA parimaMDalAdi sthAnoM se pari cukata thaIne paraspara samudAya paNAthI rahe che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAbhIne he che } 'hatA asthi' hA gautama ! tetheo me yUveti vizeSa / vAjA hoya che 'eva N jAtra ahe sattamAe ja jassa vAillaM' khena prabhAce zaza prabhA pRthvIthI laine adhaHsaptamI pRthvI panta tenA Azrita je ghanavAta valaya che, ke jenI tigmAhulyanI apekSAthI jeTalI vizALatA hAya teTalI samajI levI. jemake zaka zaprabhA pRthvImAM eka gAu echA pAMca rejinanI che vAlukAprabhA pRthvImAM pAMca ceAjananI vizALatA che. pa'kaprabhA pRthvImAM eka gAu adhika pAMca ceAjananI che. dhUmaprabhA pRthvImAM sADA pAMca yeAjananI che. tamaH prabhA pRthvImAM eka gAu kama cha ceAjananI che. ane tamastamaprabhAmAM pUrA cha 6 ceAjananI vizALatA che. tenA kSetrachedathI vibhAga karavAthI temAM temAM rahelA drangeA adhA prakAranA varNa, gaMdha, rasa, ane sparghAthI cuta, tathA
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyautikA TIkA pra.3 zu.8 saptapR. ghanodadhyAdInAM tiryagvAhalyam 85 kAlavarNAdyupesa dravyAstitva jJAtavyam, ayameva bhAvaH 'evaM jAva ahe sattamAe jaM jassa bAhallaM' iti prakaraNasyeti / evaM taNuvAyajalayassa vijAba ahe sattamAe jaM jassa vAhallaM' evaM tanuvAtavalayalyASi sAvadhaH saptamyAH yada yasya vAhalpam, ayaM bhANA-yathA ratnapabhAva Arabhya saptamapRthivI paryanta ghaNodadhi ghanavAtavaLayakhya tattadvAhalyayuktasya kSetracchedena chidyamAnasya varNAdhupetadravyAstisvam anyonya saMbaddhAditvaM ca nirUpitam, evameva ratnaprabhAta Arabhya yAvadadhaH saptamI pRthivI paryanta pRthivIgata tanuvAtavalayasyApi tattadvAhalyopetasya kSetracchedena chidyamAnasya varNAdhupeta dravyAstisvAdi pratipAdanIyam tathAhi vAilpapamANam-ratnaprabhAyA stanuzAvavalayasya SaTkrozaM vAhalyam 1, zakarAprabhAyAH satribhAga SaTkrozaM krozasya tRtIyabhAga sahita pakrozaM vAhalyam 2, Nata, evaM anyonya saMbaddhAdi vizeSaNoM se yukta paraspara samudAya rUpa se rahate haiM, aisA jAnanA caahiye| 'evaM taNuvAyavalayastA vi jAva akhattamAe jaM jassa bAhallaM jilA prakAra se ratna prabhA se lekara sAtavIM tamastamaH sabhA pRthivI laka Azrita dhanodadhi aura ghanavAta jo apane apane bAhalya le yukta haiM unake kSetraccheda se vibhAga karane para una una meM rahe hue dravya kA varNAdi yukta holA kahA gayA hai usI prakAra rasnamalA pRthivI se lekara sAtavIM tamasamAprabhA pRthivI paryaH nta apane apane bohalyA se yukta unake kSetraccheda se vijakta tanuvAta valaya meM rahe hue dravyoM kA bhI aAdi vAlA honA jAna lenA caahiye| jase taluvAta kI moTAI prathama pRthivI meM chaha koza kI kahI gaI hai dvitIya zarkarA pRthivI meM eka koza ke tRtIya bhAga sahita chaha parimaMDala vigere saMsthAnethI pariNuta ane anya saMbaddhAdi vizeSaNethI yukata parasparamAM samudAya paNAthI rahe che. tema samajavuM. evaM taNuvAyavalayassa vi jAva ahe khattamAe jauM jassa bAhAlla" pramANe ratanaprabhA pRthvIthI laIne sAtamI tamastamaprabhA pRthvI sudhImAM te te pRthvInA Azrita ghanodadhi ane ghanavAta ke je pita potAnA bAhalyathI yukata che. tenA kSetra chedathI vibhAga karavAthI temAM rahelA dravyone varNAdithI yukta hovAnuM kahela che. e ja pramANe ratnaprabhA pRthvIthI laIne sAtamI tamane tamA prabhA pRnI parvata pitapitanA bAhalyathI yukata tenA kSetrachedathI vibhAga karelA tanuvAta valayamAM rahelA dravyanuM paNa varNAdivALA hevAnuM samajavuM jema tanuvAtanI vizALatA pahelI pRthvImAM cha gAunI kahI che. bIjI zarkarAmabhA pRthvImAM eka gAunA trIjA bhAga sahita cha gAunI kahela che.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 jIvAbhigamana vAlukAmamAyA stribhAgona saptakozaM vAhalyam 3, paGkapramAyAH paripUrNasaptakozaM. vAhalyam 4, dhUmanabhAyAH satribhAgasaptakozaM bAhalyam 5, tamaHprabhAyA khimA. gonASTakrozaM vAhalpam 6, adhaH saptampAH pRthivyAsta nuvAtavalayasya paripUrNASTakroza vAhalyam 7, evaM yad yasyAH pRthivyAsta nuvAtaralayasya bAhalyaM tasya kSetracchedena chiyamAnasya dravyeSu sarva varNa gandharasasparzasaMsthAnAstitva manyonyasaMvaddhAditvaM ca bodhyam iti / sammati-dhanodadhyAdInAM saMsthAnamatipAdanArthamAi-'imIse gaM' ityAdi, 'mIse NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappalAe puDhavIe' ratnamabhAyAH phoza kI kahI gaI hai bAlukA prabhA meM hoza ke tRtIya bhAga kama sAta koza kI kahI gaI hai, paMka manA meM sAta koza kI kahI gaI hai, dhUma prabhA meM koza ke tRtIza bhAga hita sAta koza kI kahI gaI hai, tamaH prabhA pRthiyo meM koza ke tRtIya bhASa kama ATha koza kI kahI gaI hai aura adhaH saptamI meM pUre ATha koza kI kahI gaI hai una unako kSetraccheda se vibhAga karane para lagata dravya varNa kI apekSA kRSNAdi pAMca voMle yukta gaMdha kI apekSA surabhi durabhi gandha yukta rasa kI apekSA tikta Adi pAMcoM rasoM se yukta spA kI apekSA karkaza Adi pAThoM sparzoM se yukta aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi saMsthAna rUpa le pariNata haiM, lathA anyonya saMghaddhAdi vizeSaNoM se yukta hokara paraspara samudAya rUpa le rahate hai, aisA jAnanA caahiye| vAlukAprabha pRthvImAM gAunA trIjA bhAgathI kama sAta gAunI kahI che. paMka prabhA pRthvImAM sAta gAunI kahI che dhUmaprabhA pRthvImAM gAunA trIjA bhAga sahita sAta gAunI kahI che. tamaprabhA pRthvImAM kezane trIjA bhAgathI kama ATha gAunI kahI che. ane adha saptamI pRthvImAM pUra ATha, gAunI kahI che. tene tenA kSetrathI vibhAga karavAthI temAM rahela dravya varNanI apekSAthI kALA vagere pAMca varNathI yukata, gaMdhanI apekSA surabhi durabhi gaMdhathI yukta, cinI apekSathI tIkhA vigere rasethI yukata, sparzanI apekSA karkaza vigere ATha sparzathI yukta ane saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere vizeSaNethI pariNata thAya che. tathA parasparamAM saMbaddha vigere vizeSathI cukata thaIne paraspara samudAyapaNAthI rahe che. tema samajavuM.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.8 saptapR. ghanodadhyAdInAM tiyaMgvAhalyam 87 pRthivyAH 'ghaNodahivalae ki saMThie pannatta' ghanodadhivalayaH kiM saMsthitaH kIdRza saMsthAnadAna prajJapta:-kathita iti praznA, bhagadAnAha-'gopayA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'vaTTe' vRttaH 'dalayAgArasaMThANasaM Thie pacate' valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH yajJaptaH, vRttA-cakrAkAracartulo yasya-madhyathupirasya vRttavizeSasyAkAra AkRti balayAkAraH sa ina saMsthAnamiti valayAkArasaMsthAnaM tena saMsthAnena saMsthitaH, iti valayAkAra saMsthAna saMsthita iti / kathaM punaridaM jJAyate yadayaM ghanodadhi valayo valayAkArasaMsthAnasaMsthita iti tatrAha-'jeNaM' ityAdi, 'je Na imaM rayaNappamaM puDhavi' yena khalla kAraNena imAM ratnaprabhA pRthivIs 'sabao samaMtA' sarvataH samantAt sAsu dikSu vidikSu ca 'saMparivivattANa' saMparikSipya ___apya sUtradvAra ghanodadhi AdikoM ke saMsthAna ko yatipAdana karate hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'ibIle NaM bhaMte ! ramaNappAe puDhadhIe ghaNodahivalae kiM saMThie ennatte' he sadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo ghanodadhi balaya hai usakA saMsthAna kaisA kahA thA hai? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM- 'koyalA! baTTe valayAmArasaMThANasaMThie pannatta' he gautama! ratnaprabhA pRthivI ke ghanodadhi valaya kA saMsthAna balaya ke AkAra jaisA gola adhyA bhAga khAlI aisA kahA gayA haihe sadanta ! yaha kaise jJAta hotA hai ki dhanodadhibalaya kA AkAra valaya jaisA gola madhya mAmA meM khAlI ailA AkAra jaisA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'je NaM ima sthaNappa puDhapi sabhI samaMtA' he gautama ! jisa kAraNa se ila ratnamamA pRthivI ko yaha ghanodadhi yalaya cAroM dizAoM meM evaM vidizAoM meM saMparikkhittA' have sarakAra ghanodadhi vigerenA saMsthAnuM pratipAdana kare che. temAM gautamasvAmI prasana me cyu cha , 'imIle NaM bhate ! rayaNappabhAe puDhavIe ghaNodahIvalae kiM saThie pannatte' he sApa ! yA 25 pRthvInA je ghodadhivalaya che, tenuM saMsthAna kevuM kahyuM che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIna cha 'goyamA ! baDhe valayAgArasaThie pannatte' he gautama ! ratna prabhA pRthvInA ghodadhivalayanuM saMsthAna valaya bayAnA AkAra je gaLa paNa adhyabhAgamAM khAlI e kahela che. he bhagavana ghane dadhine AkAra baleyA jevo goLa ane madhya bhAgamAM khAlI e che, te kevI rIte jANI zaya cha 1 mA prazna uttaramA prabhu gautamatvAmIna 43 che , 'je Na ima' rayaNappabha puThavi sabaoM samatA' 3 gautama ! 2 // 28namA pRthvIna 2 .
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana sAmastyena veSTayitvA khallu 'ciTThaI' tiSThati-vartate tena kAraNena valayAkArasaMsthAnasaMsthito ghanodadhivalaya iti jJAyate / 'evaM jAva ahe sattamAe puDha pIe ghanodadhivaLae' evaM yAvadadhaH saptamyAH pRthivyAH ghanodadhiralayA, yathA ratnapamA pRthivyAH ghanodadhivalayo valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH tathaiva zarkarAmabhA vAlakA prabhA paGkaprabhA dhUmaprabhA tamaHmamA tamastamaHmamA pRthivInAmapi ghanodadhiklayodalayAkArasaMsthAnasaMsthita eva jJAtavyaH, 'navaraM araNappaNaM puDhaviM saMparikkhicANaM ciTThaI' navaramiti vizeSatvayam-yad ghanodadhivalayaH AtmIyAtmIyAM zarkarAdhamAto'dhaH saptamI paryantaM svastra sambandhinI pRthivIM saMparikSipya 'khalu acchI taraha se pariveSTita karake ThaharA huA hai, isa kAraNa yaha jJAta hotA hai ki yaha ghanodadhi valaya valaya ke AkAra hA gola hai evaM jAva ahe satamAe puDhavAe ghanodahivalae' ratnaprabhA pRthivI kA ghanodadhi valaya jisa prakAra le dalayAkAra ke saMsthAna se saMsthita kahA gayA hai usI taraha le zarkarA prabhA pRthivI kA paGkaprabhA pRthivI kA, dhUma prabhA pRthivI kA, tamaH prabhA pRthivI kA, aura tamastamaH prabhA sAtavIM pRthivI kA ghanodadhi balaya bhI valayAkAra ke saMsthAna se saMsthita kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye 'navaraM apaNappaNaM puDhavi saMparikkhittANa ciTTha' parantu isa kathana meM aisI vizeSatA jAnanI cAhiye ki ghanodadhi apanI apanI pRthivI ko ghere hue hai jisa prakAra se ratnaprabhA pRthivI kA banodadhiSalaya ratna pramA pRthivI ke cAroM ora se hue haiM usI prakAra le zarkarA pRthivI kA dhanodadhi valaya vAdhivaya yAre hizAmamA mana zAmAmA saparakkhittA' sArI zata vITaLAIne rahela che, te kAraNathI ema jaNAya che ke A ghane dadhi valaya mAyAnA mA2 / gaNa the, 'evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe ghaNodahI valae' 2namA pRthvIna ghanadhi pasaya ma mAyAnA AkAra jevA saMsthAnathI rahela kahyo che, e ja pramANe zakaraprabhA pRthvIne, dhUmaprabhA pRthvIne, tamaprabhA pRthvIne, ane tamastamaprabhA pRtrIne ghane dadhivalaya paNa bayAnA Akara jevA saMsthAnathI cukata kahela che. tema sabhA'. 'navara' appaNappaNa' puDhavi sa parikkhittANa cidaI' 52 tu mA 4thanamA evuM vizeSa paNuM samajavuM joIe ke te badhA vinodadhi pitapotAnI pRthvIne gherIne rahelA che jema ratnaprasA pRthvIne ghanedadhi valaya ratnaprabhA pRthvIne cAre taraphathI gherIne rahela che, eja pramANe zakaraprabhA pRthvIne ghanedadhi
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.8 saptapR. ghanodadhyAdInAM tiryagvAhalyam tiSThati / yaza-valayAkArasaMsthAnapratipAdanasamaye zarkarAmabhAyAH pRyivyA ghanodadhivalayaH zarkarA pRthivIM sarvataH samantAt saMparikSipya tiSThatIti vaktavyaM tathA bAlukApabhASA ghanodadhivalayo bAlnukAprabhAM pRthivI saMparikSipya tiSThetI. syAdi rUpeNa yAvat tabastamaHmamA pRthivIgata ghanodadhivaLayaH saptamI tamastama:mAM pRthivIM saMparikSipya viSThatIti vaktavyamiti / 'isIse NaM bhaMte' etasyAH khala bhadanta ! 'rayaNappAe puDhanIe' ratnaSabhAyAH pRthivyAH 'ghagavAyavalae' ghanavAtadalayo ghanodadheradhastAdvidyamAnaH kiM saMThie pannatte' kiM saMsthitaH kIdRza saMsthAnasaMsthitaH zajJapta:-kathita iti paznaH. bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'baDe vaLayAgAre' vRtto valayAkAraH saMsthAnasaMsthitaH majJaptaH katha jJAyate yadayaM dhanavAnaralayo valayAkArasaMsthAnasaM sthita iti, vatrAha-'taheva' zarkarAmamA pRthivI ko cAroM ora ghere hue haiM, cAlukAprabhA pRSiyI kA ghanodadhi balaya bAlukApramA pRthivI ko cAroM ora se ghere hue haiM, ityAdi rUpa se apanI apanI pRthivI ko ghere hue sAmavIM pRthivI taka ke ghanodadhi taka jAnanA cAhiye 'imIle NaM bhaMta!' he adanta ! isa 'rayaNappamAe puDhavIe ghanavAya valae kiM saMThie panante' ratnaprabhA pRthivI kA jo dhanadhAta balaya hai usakA saMsthAna-AkAra kaisA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA!' he gautama! yaha 'vaDhe balayAgArasaMThANasaMThie' balaya ke madhya ke AkAra (bhItara ke) jailA gola AkAra vAlA kahA gayA hai| he bhadanta ! yaha kaise jJAta hotA hai ki ratnamA pRthivI kA ghanavAlavalaya balaya ke madhya ke AkAra jaisA gola AkAra yAlA kahA gayA hai ? to isake uttara valaya zarkarA prabhA pRthvIne cAre taraphathI gherIne rahelA che. vAlukAprabhA pRthvIne ghane dadhivalaya vAlukAbabhA pRthvIne cAre taraphathI gherIne rahela che. ItyAdi prakAranuM kathana pitApitAnI pRthvIne gherIne sAtamI pRthvI sudhInA ghane dadhi paryanta samajavuM 'imIse Nate ! hai bhagavan ! 'rayaNappabhAe puDhavIe ghaNavAyavalae ki saThie pannatte' 2tnamA pRthvInA 2 dhanavAtasaya che tenu saMsthAna mathAt mA vA che ? prazana uttaramA prabhu 49 cha hai 'goym| gautama! vaTe valayAgArasa'ThANasaThie' mAyAnA madhyabhAganI kyamAnI mAra je goLa AkAravALe kahela che. he bhagavana e kevI rIte jANI zakAya ke ratnaprabhA pRthvIne ghanavAtavalaya baloyAnA madhya bhAganA AkAra jevA goLa mArane cha 1 mA praznanA ittaramA prabhu 49 cha 'taheva gautm| jI0 12
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamane ' ityAdi, 'taheba jAva je NaM imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe ghaNodahivalae' tathaiva yAvada yena etasyAH khalu ratnaprabhAyAH pRthivyAH sambandhi ghanodadhivalayama 'savvao samaMtA' sarvataH samantAt sarvAsu dikSu vivikSu ca 'saMparikkhitANaM ciTaI' saMparikSipya khalu sAmassyena veSTayitvA khalu tiSThati taramAjjJAyate yadayaM ghanavAto valayAkara saMsthAna saMsthita iti / evaM jAra bahe sattamAe dhaNavAyavalae' evaM ratnapamA ghanadAtadeva zarkarAmamA vAlukAmamA dhUmaprabhA tamAmamA tamastamA mamA sambandhino ghanavADhavalayA api tattad ghaNodadhi sAmastyena pariveSTaya sthitA ato valayAkArasaMsthitA eveti bhAvaH / 'mIse NaM maMte' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnamabhAyAH pRthivyAH 'taNuvAyavalae ki saMThie pannatta' tanuvAtavalayaH kIdRza saMsthAnena saMsthitaH prajJapta iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA meM prabhu kahate haiM taheva0' he gautama ! yaha dhanavAta klaya ratna prabhA sambandhI ghanodadhiSalaya ko cAroM ora se veSTita karake rahA huA hai ataH jJAta hotA hai ki yaha valaya ke madhya ke AkAra jaisA gola AkAra vAlA hai 'evaMjAba ahe sasamAe ghaNavAyavalae' isI taraha AkAra kathana zarkarA prabhA ke pAlukA prabhA ke, paGkaprabhA ke, tamaH prabhA ke aura tamastamaHprabhA ke ghanAta valayoM kA bhI kara lenA cAhiye ye saSa ghanasAta valaya apanI 2 pRthivI ke ghanodadhi valaya ko cAroM bhora se pariveSTita dhArake rakhe hue haiN| ataH jJAta hotA hai ki ye saba ghanavAtavalaya valayAkAra saMsthAna he saMsthita hai| 'imIle NaM bhaMte ! rakSaNappalAe puDhabIe taNuvAyavalae ki saMThie papatte' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo tanuvAta balaya hai vaha kaise A ghanavAtavalaya ranaprabhA pRthvI saMbaMdhI ghanodadhivalayane cAre taraphathI vIMTaLAIne rahela che. tethI ema jANI zakAya che ke A baloyAnA madhyabhAga na mA2 2 mA mA2nI che. 'eva jAva Ahe sattamAe, ghaNavAyavae' eja pramANenA AkAra saMbaMdhInuM kathana zarkarApabhAnA, vAlukA prajAnA, paMkaprabhAnA, dhUmaprabhAnA, tama prabhAnA, ane tamastamaprabhA pRthvInA ghanavAtAla saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. A saghaLA ghanavAtavalayo pitA potAnI pRthvInA daSi valayane cAretaraphathI vIMTaLAIne rahelA che. tethI ema jaNAya che ke A badhA ja ghanavAtavalaya baleyA AkAra jevA saMsthAnathI rahelA che, 'imIse Na' bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe taNuvAyavalae ki saThie pannatta' he bhagavanuM A ratnaprabhA pRthvIne je tanuvAtavalaya che, te kevA AkAravALA
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyortikA TIkA pra.3 sU.8 saptapR. dhanodhyAdInAM tiryagvAhalyam .25 ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'baTUTe balayAgArasaMThANasaMThie' vRtto valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH prajJaptaH / kathaM jJAyate tatrAe-'jeNaM imIse rayaNapabhAe puDhavIe' yena karaNena etasyA ratnamamAyAH pRthivyAH 'ghagavAyavalayaM sammo sasaMtA' ghanavAtavalayaM sarvataH samantAt sarvAsu dikSu vidikSu ca 'saMparikkhisANaM ciTThaI' saMparikSipya sAgastyena veSTayitvA tiSThati tasmAdayaM tanuvarAvavalayo vaLayAkArasaMsthita iti / 'evaM jAva ahe sattamA vaNuvAyavalae' evaM ratnapamA tannuvAtavalayavadeva zakarApamA bAlukApamA paGkaprabhA dhUmamamA tamAyabhA tamastamammamA sambandhino'pi tanuvAtavalayA valayakArasaMsthAnasaMsthitA strIyAni svIyAni ghanavAtavalayAni sarvataH samantAt saMparikSipya tiSThantIti jJAtavyam iti // AkAra vAlA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! baDhe valayAkAralaMThANasaMThie panase' he gautama! ratnanamA pRthivI kA jo tanuvAtadalaya hai vaha balaya ke madhya kA-bhItara kA jaisA AkAra gola hotA hai-vaise ho gola AkAra vAlA kahA gayA hai 'je NaM' kyoM ki vaha 'imIse rayaNappabhApuDhavIe ghaNavAyathalayaM sandhao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThaha ratnaprabhA pRthivI ke ghanavAtavalaya ko cAroM ora se pariveSTita karake rahA huA hai isa sthiti meM isakA pUrvokta calayA. kAra jaisA hI AkAra ho jAtA hai evaM jApa ahe samAe taNuvAta. valae' isI taraha ke AkAra thAle zarkarAprabhA ke, bAlukAprabhA ke, paGkapabhA ke, dhUmaprabhA ke, tanAprabhA ke aura tamastamaHprabhA ke jo tanuvA. tavalaya haiM ve bhI valayAkAra saMsthAna se saMsthita haiM aisA jAnanA caahiye| cha 1 mA prazna uttaramA prabhu zItabhasvAmIna 4 che , 'goyamA! vaTTe valayAkArasaThANasaThie pannatte' he gautama ! 2namA pRthvInAre tanupAtaya che, te bayAnA madhyabhAganA AkAra jevo goLa che. eTale ke aMdaranA posA mAnA 2 gola che. 'je Na' ma ta 'imIse rayaNappabhA puDhavIe ghaNavAyavalae savvao samatA sa parikikhattA Na ciTThaI' mA 2namA pRthvInA ghanavAtavalayane cAre taraphathI vITaLAIne rahela che. A sthitimAM tenA vasti soyAnA mA2 vair mA2 thaI taya che. 'eva jAva ahe sattamAe taNuvAtavaTae' me04 pramANunA 12vANA zazamA pRthvInA vAlukAprabhA pRthvIne paMkaprabhA pRthvIne dhUmapalA pRthvIne, tama prabhA pRthvIne ane tamAratamAM pRthvIne je tanuvAtavalaya che, te paNa bayAnA AkAra jevA saMsthAnathI yukata che tema samajavuM
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatra atha ratnaprabhAdi pRthivInAmAyAmaviSkambhaparimANamAha-'imA NaM bhaMte' ityAdi, 'imA NaM bhaMte ! rayaNappamA puDhavI' iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI 'kevaiyA AyAmavikkhaMbheNaM paNNasA' kiyatA AyAmaviSkambheNa-AyAmadeya viSkambhaH vistAra, tAbhyAmAyAmaviSkammAbhyAM prajJaptA-kathiteti praznaH, magavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'asaMkhejjAI joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNe' asaMkhyeyAni yojanasahasrANi AyAmena deyeNa tathA viSkambheNa vistAreNa asaMkhyAni yojanasahasrANi ratnamamA pakSaptA / 'asaMkhejjAI joyasahassAI parikkheveNaM' asaMkhpAni yojanasahasrANi parikSepeNa paridhinA 'pannattA' prajJaptA-kathivA iti / 'evaM jAva ahe sattamA' evaM yAvadadhaH saptamA, zarAprabhAta Arabhya tamastamaHpamA paryantAH pRSivyaH asaMkhyeyAni yojanasaha 'imA NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kevayA vizvabheNaM pannattA' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI AghAma-lambAI viSkambha-cauDAI meM kitanI kahI gaI haiM ? arthAt-phitanI lambAI caur3AI vAlI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! asaMkhenAI joyaNa sahassAI AyAmavikkhaMbheNaM' he gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI asaMkhyAta hajAra yojanoM kI lambI caur3I kahI gaI hai| lambAI meM bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI kahI gaI hai aura caur3AI meM bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI kahI gaI hai| tathA 'asaMkSejjAI joyaNalahassA parikkheveNaM panattA' isaptI paridhi bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI kahI gaI hai| "evaM jAva ahe khattamA' isI taraha zarAmabA pRthivI se lekara 'imA 'Na' bhate / rayaNappabhA puDhavI kevaiyA vikkhaMbhaNa pannattA' bhagavad A ratnaprabhA pRthvI AyAma laMbAI-viSkabha-pahoLAImAM keTalI kahe vAmAM AvI che? arthAtu keTalI laMbAI pahoLAI vALI kahevAmAM AvI che? yA prazna uttaramA prabhu gautamasvAmIna 4 cha ? 'goyamA! asa khe'jAI joyaNasahassAI AyAmavisaMbhegaM' / gautama ! mA ratnaprabhA pRthvI asabhyAta hajAra ejanathI laMbAI paheLAI vALI kahela che. laMbAImAM paNa asaMkhyAta hajAra jananI kahI che ane pahoLAImAM paNa asaMkhyAta hajAra cijananI cha. tathA 'asakhejjAI joyaNasahassAI parikkheveNaM paNNattA' mAnI paridhi 55] asabhyAta 612 yoninI 4Dasa che. 'eva jAva ahesattamA' eja pramANe zarkaraprabhA, pRthvIthI laIne sAtamI pRthvI paryAnI badhI pRthvInI laMbAI paheLAI ane paridhinuM pramANa samajavuM.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 lU.9 jIvotpattiviSayanirUpaNam srANi AyAmaviSkambhega tathA parikSepeNa prajJaptA iti bhAvaH / 'imANaM bhaMte rayaNa ppabhA puDhavI' iyaM khalu bhadanta ! ratnapabhA pRthivI 'aMte ya majheya sabbattha' ante ca madhye ca sarvatra 'samA bAhalleNaM pannacA' samA-tulyA ekarUpetyarthaH bAilyena piNDa bhAvena prajJaptA-kathiteti praznaH bhagavAnAha-'haMtA goyamA' hanta gautama ! 'imA NaM rayaNappabhA puDhavI' iyaM khalla ratnaprabhA pRthivI, 'aMte yajJa samvattha samA bahalle Na' ante madhye sarvatra samA tulyaiva bAhalyeneti / 'evaM jAva ahe sattamA' evaM ratnaprabhAvadeva zarkarAmabhAta Arabhya yAvat adhaH saptamI tamastamA pRthivI antemadhye ca sarvatra vAhalyena samaiva vijJeyeti // 8 // ____ mUlam-imAseNaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavIe savvajIvA uvavaNNapuvvA savvajIvA ubavaNNA ? goyamA ! imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe sajIvA uvavaNNapuvA no ceva NaM sAtavIM pRthivI taka kI pRthiviyoM kI lambAI cauDAI aura paridhi kA pramANa jAnanA caahiye| ___ 'imANa bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI aMteya majjheSa savyatyasamA pAhalleNa pannattA' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI kyA anta meM aura madhya meM sarvatra piNDa bhAva kI apekSA samAna-gharAbara-eka sI-kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'hanA goyamA !' hAM gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI anta meM, sarvatra moTAI kI apekSA ekasI kahI gaI hai 'eva jApa ahe sattamA' ratnaprabhA kI taraha zarkarAprabhA se lekara adhaH saptamI bhI tamastamApramA taka kI pRthividhAM anta meM aura madhya meM sarvatra vAhalya kI apekSA apane 2 meM ekasI kahI gaI haiM aisA jAnanA cAhiye / 10 // 8 // 'imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI aMteya majjhe ya savvattha samA bAhalle NaM pannatA' 3 sAvana mA 2tnaprasA pRthvI santamA mane madhyamA madhesa piMDabhAvanI apekSAthI sarakhI barAbara eka sarakhI kahI che? A praznanA uttaramAM prabhu cha , 'haMtA 'goyamA!' / gautama ! // 2namA pRthvI matabhA, madhyamA bhane sadhai vistAranI pekSAthI me sabhI 438 che. 'eva jAva ahesattamA' 21 2tnamA pRthvInI rebha za62mA pRthvIthI ina mAsasabhI tamatamA pRthvI sudhInI pRthvI antamAM ane madhyamAM badheja bAha"nI ape. kSAthI pitApitAnAmAM eka sarakhI kahevAmAM Avela che. tema samajI levuM sU. 8
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasTe savvajIvA uvavaSNA, evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe // imANaM bhaMte ! rayaNappasA puDhavI savvajIvahiM vijaDhapuvvA, savvajIvahiM vijaDhA ? goyamA ! imANa rayaNappabhA puDhavI savvajIvahiM vijaDhapuvA no ceva NaM savvajIvavijaDhA, evaM jAva ahe lattamA / isIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe lavyapoggalA paviTrapuvvA savvapoggalA paviTTA ? goyamA! imIse gaM rayaNappabhAe puDhavIe savvapoggalA paviThThapuvA No ceva NaM lavyapoggalA paviTA, evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe imANa bhaMte! raya gappasA puDhavI savvapoggalehiM vijaDhapuvA savva. poggalA vijaDhA ? goyamA ! inANaM rayaNappabhA puDhavI samvapuggalehiM vijaDha puvA no veva NaM savvapoggalehiM vijaDhA, evaM jAva ahe sattamA // imA NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kiM sAlayA asAsayA ? goyamA ! siya sAsayA, liya asaasyaa|| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai siya sAsayA siya asAsayA ? goyamA ! dabaTTayAe lAlayA daNNapajjavehiM gaMdhapajjavehi rasapajjavehiM phAsapajjavahiM asAsayA, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai taM ceva jAva siya sAsayA siya aAsayA, evaM jAva ahe sattamA / imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA ! Na kayAi Na AlI Na kathAi asthi, Na kayAi Na bhabislai // bhuvi ca bhavaiya savissai ya dhuza NiyayA sAsayA akkhayA avvadhA avaTiyA NicA, evaM jAva ahe sttmaa|suu09| ___ chAyA-etasyAM khala bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM sarve jIvA utpannapUrvAka, sa jIvA utpannAH ? gautama ! etasyAM khalu ratnapabhAyAM pRthivyAM sarve jIvA utpannapUrvAH no caiva khalu sarvajIvA utpnnaaH| evaM yAvadadhaH saptamyAM pRdhivyaam|
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 2.9 jIvotpattiviSayanirUpaNam iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhApRthivI sarvajIvaH parityaktapUrvA, sarvajIvaiH parityaktA ? gautama ! iyaM khallu ratnaprabhA pRthivI sarvajIvaiH parityaktapUrvA, no caiva khalu sarvajIva parityaktAH, evaM yAvadadhaH saptamI / etasyAM khalu bhavanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM sarvapuddhalAH praviSTapUrvAH sarva pudgalAH bhaviSTAH ? gautama ! etasyAM khalu ratnapabhAyAM pRthivyAM sarvapudalAH paviSTapUrvAH no caiva saI pudgalAH paviSTAH, evaM yAvadadhaH saptamyA / iyaM khalu bhadanta ! ratnapabhApRthivI sarvapudgalaiH parityaktapUrvI sarvapudgalAH parityaktAH ? gautama ! iyaM khalla ratnaprabhApRthivI sarvapudgalaiH parityaktapUrvA, no caina khallu sarvapudgalaiH parityaktA, / eva yAvadadhaH sptmii| iyaM khala bhadanta ! ratnapamA prathivI ki zAzvatI zAzvatI ? gautama! syAt zAzvatI syAdazAsvatI / tatkenArthena bhadanta ! eva mucyate-syAt zAzvatI sthAdazAzvatI ? gautama ! dravyArthatathA zAzvatI varNaparyAya gandharyAyaH rasaparyAyaH sparzaparyAyairazAzvatI tattenArthena gautama ! eka yucyate tadeva yAvat syAt zAzvatI syAta azAzvatI / evaM yAvadadhaH saptamI / iyaM khalu bhadanta! ratnamabhApRthivI kALataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! na kadApi nAsIt na kadApi nAsti na kadApi na bhaviSyati, amavacca bhavati ca bhaviSyati ca dhruvA niyatA zAzvatI akSayA avyayA avasthitA nityA, evaM yAvadadhaH saptamI / / 09 / / TIkA- 'imIse NaM bhaMte / etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhabIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'sajIvA' sarvajIvA sAmastyena 'upacaNNapuvA' utpanna pUrvAH pUrvamutpannA iti utpannapUrvAH kAlakrameNa, tathA-'sabajIvA ucavaNNA' sarva jIvA utpannA yugapadasyAM ratnapabhAyAmiti prazna: bhagavAnAha-'goyamA' imIseNaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhIe lakSa jIvA uvavaNNapuvvA ityAdi suu0||9|| ____TIkArtha-gautama ne isa sUtra dvArA prabhu se aisA puuch| hai-'ilIseNaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe savvajIvA ubavaNavyA, satra jIvA upavaNNA' he bhadanta! ratnapamA pRthivI meM kyA krama 2 le-samaya 2. para-pahile samasta jIva utpanna hue haiM yA yugapat samasta jIva utpanna 'imIse gaM bhaMte ! rayaNa'pabhAe puDhabIe savva jIvA uvavaNNa puvvA' tyA TIkAI-gautamasvAmI A sUtra dvArA prabhune evuM pUche che ke 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe savvajIvA uvavaNNapuvvA, savva jIvA uvavaNNA' he bhagavan / 2tnaprabhA pRthvImA bhapUrva arthAt samaye sabhaye paDalA saghaLA jI utpanna thayA che ? athavA eka sAthe saghaLA jIva utpanna thayA che? arthAta bhUtakALamAM saghaLA jIve tyAM ratnaprabhA pRthvamAM nArakapaNAthI utpanna thAya che ke nathI thayA ?
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamakSa ityAdi, goyamA' he gautama ! isIse gaM syaNappabhApa puDhavIe' etasyAM khalu ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'sanca jIvA' sarvajIvAH prAyo vRtimAzritya sAmAnyena 'uvavannapuvA' utpannapUrvAH kAlakramega saMsArasya anAditvAt 'jo ceva NaM' no caiva khallu-na punaH 'sabajIvA uvavannA' utpannA: yugapat sakala jIvAnA mekakAlaM ratnamamAyAmeva narAmaranArakAdi bhedAbhAvapasaMgAt, na caivaM saMbhAti jagatsva. bhAvasya tathAvidhatvAt iti / evaM jAva Ahe sattamAe puDhacI' evaM ratnamamAvadeva yAvadadha: saptamyAM pRthivyAM matipattavyam / evaM paddhamabhAta Aramya tamastamA paryanta pRyivyAM jIvAnA mutpAda pakArasta niSedha prakArazca svayameva jJAtavya hue haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyanA! isIseNaM syaNappamAe puDhavIe savva jIvA ucavannapuvvA, No ceva NaM sarajInA ucacaNNA' he gautama! isa ratnaprabhA pRthivI meM samasta jIva prAyaH kara ke krama 2 kara utpanna ho cuke haiM, parantu eka sAtha sagha jIva utpanna nahIM hue haiN| kyoM ki eka sAtha-eka kAla meM samasta jIvoM kA utpAda yadi ratnaprabhA pRthivI meM huA mAna liyA jAve to nara, amara, nAraka aura tiryazca rUpa bheda kA abhAva mAnanA paDegA parantu aisA to sambhAvita hotA nahIM hai kyoM ki jagata kA svabhAva vicitra hai evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe' isI taraha se yAvat adhaH saptamI pRthivI taka kI samasta pRthiviyoM meM bhI samasta jIva kAla kama se hI utpanna hote hai yugapat saba jIva vahAM utpanna nahIM hue haiM aisA jAnanA cAhiye isa viSaya meM AlApaka hama prakAra karanA cAhiye-he bhadanta ! zarkarAprabhA pRthivI Aal Xl SttaramA prabhu gautama svAmIna 49 cha 'goyamA ! imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe savvajIvA uvavannapuvvA, No ceva NaM savvajIvA uvavaNNA' he gautama! A ratnapabhA pRthvImAM saghaLA jI prAyaH kame karIne utpanna thayA che paraMtu ekI sAthe sarva jI utpanna thayA nathI kemake ekasAthe eka kALamAM saghaLA jIne utpAda-utpattI je rAnaprabhA pRthvImAM thayo che, tema mAnI levAmAM Ave, te nara, amara, nAraka, ane tiryaMca rUpa bhedane abhAva mAnave paDaze. paraMtu evuM te saMbhavatu nathI, kemake jagatane svabhAva viyitra che evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe' se prabhArI adhaHsasabhI pRthvI paryaMtanI saghaLI pRthvImAM paNa saghaLA che kALa kramathIja utpanna thAya che, yugapata sau jIve tyAM utpanna thayA nathI. tema samajavuM A viSayamAM AlApako A nIce pramANe karavA joIe he bhagavad A zarkarAmabhA pRtrImAM zuM saghaLA jI kAlakramathI utpanna thayA che? athavA
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhoMtikA TIkA pra.3 sU.9 jovotpattiviSayanirUpaNam iti / 'imANaM bhale ! rayaNappabhA puDhavI' iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI 'sadhdha jIvehi' sarvajIvaH sAMvyAvahArika 'vijaha puvvA' kAlakrameNa parityaktapUrvA, tathA-'saya jIvedi' sarva jIvaiH yugapat 'vinaDhA' parityaktA kimiti praznaH, bhagavAlAha- goyamA' ityAdi, godhamA' he gautama ! 'imANaM rayaNappamApuDhavI' iyaM khalu ratnapabhA pRthivImAyo vRttimAzritya 'savyajIvedi' sarvajIvaiH kAlakrameNa 'vijalapunA' parityaktapUrvA 'jo cevaNaM samyajIvavijaDhA' no caiva khalla na tu meM kyA samasta jIva kAlakara rakhe utpanna hue hai yA yugapad utpanna hue haiM ? uttara meM manu kahale hai-he gautama! kAlakrama se hI prAyaH karake samasta jI zAsabhA vidhI meM utpanna ho cuke haiM-eka sAtha samasta jIva utpanna nahIM hue ha-zAki isa mAnyatA leM nara amara (devatA) Adi rUpa josebabaha ghana nahIM sktaa| isI taraha se pAlakAmabhA meM bhI jAnA jIva kAlakramAle prAyaH kara ke utpanna hae~ haiM, yugapat labasta jIca vahAM utpanna nahIM hue haiM ailA jAnanA cAhiye isI taraha kA prazna aura usakA uttara rUpa kathana paMcAmamA se lekara tamastamAmA paryanta zeSa pRthiciyoM meM bhI utpAda prakAra aura niSedha prakAra jAna lenA cAhie 'imANa maMte ! rayaNappA puDhavI samdhajIvehi vijaDha'cA' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthiyA kyA kAlakrama se sarva jIvoM ne pahale choDI thA yugapat sarva jIvoM ne chor3I hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! imANa rayaNabhA puDhavI sanmajIvahiM vijaDha puvyA jo cevaNa savdhajIva vijaDhA' he gautama! yaha ratnaprabhA pRthivI yugapatuM ekI sAthe utpanna thayA che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama! kAlakamathIja ghaNukarIne zarkaraprabhA pRthvImAM saghaLA che utpanna thayA che. kemake A mAnyatAmAM nara, amara (deva) vigere je bhede che. eja pramANe vAlukAprabhA pRthvImAM paNa saghaLA ja kALakramathI prAya:utpanna thayA che. yugapat ekI sAthe saghaLA che tyAM utpanna thayA nathI tema samajavuM. eja pramANene prazna ane tenA uttara rUpa kathana paMkaprabhA pRthvIthI laIne tamastamaprabhA pRthvI parvatanI bAkInI pRthvIyomAM paNa utpAda utpattIne prakAra bhane niSedha 42 sabha deva nase. 'imA Na bhate ! rayaNApabhA puDhavI savva jIvehi vijaDhapuvvA' upan / 2namAnI samayI mA vAme pahelAM cheDI che? athavA yugapatu ekI sAthe badhA e cheThI che ? A prazna uttaramA prabhu gautama svAmIna 49 che , 'goyamA ! imANaM rayaNappabhA jI0 13
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jIvAbhigamane yugapat sarvajIvaiH parityakA sarvajIve rekakAlaparityAgasyA saMbhavAt, tathAvidhanimittAbhAvAditi / ' evaM jAba asattamA' evaM ratnaprabhAvadeva yAvadadhaH saptamyAmapi sarvajIva parityaktasvAtyatve jJAtavye AlApamakArazca svayameva UhanIya iti / 'imI se NaM bhaMte | ramaNapasA puDhavIe' etasya khalla adanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'sannapoggalA pavitrA' sarve pudgalA lokAkAzodarurtinaH kALakrameNa praviSTapUrvAH sadbhAvena pariNatapUrvAH kim tathA-'sandolA padvipuvA' prAya: karake samasta jIvoM ne kramazaH hI choDI hai samasta jIvoM ne yugapat nahIM choDI hai kyoMki tathA prakAra ke ke abhAva se eka kAla meM samasta jIvoM dvArA uha - pRthivI kA parityAga karanA nahIM ho sakatA hai 'evaM jAba ahe santamA' jisa prakAra se ratnaprabhA pRthivI samasta jIvoM ne kramazaH hI choDI hai yugapat nahIM choDI hai usI prakAra se zarkarA pRthivI, bAlukAprabhA pRthivI, paGkaprabhA pRthivI, dhUmaprabhA pRthivI, tapaHprabhA pRthivI, aura tamatayaHprabhA pRthivI bhI rUpa jIvoM ne kAlakrama se hI choDI hai- yugapat nahIM choDI hai aisA jAnanA cAhie isa sambandha meM AlApa prakAra svayaM hI udbhAvita kara lenA cAhie / 'imI se NaM' rayaNappabhAe puDhathIe savva poglA paaigyovA' he bhadanta / ikha ratnaprabhA pRthivI meM kyA samasta pudgala - lokAkAzavartI samasta pudgala kAlakrama se praviSTa hue haiM ? tadbhava se - ratnaprabhA rUpa puDhavI savvajIvehi vijaDhapuvvA No ceda NaM savvajIvA vijaDhA' he gautama! A ratnaprabhA pRthvI prAyaH karIne saghaLA jIvAe kramaza: cheADI che. saghaLA jIvAe ekI sAthe cheDI nathI. kemake tathA prakAra nimittanA abhAvathI eka kALa mAM saghaLA jIveA dvArA e pRthvInA tyAga karavA te banI zakatu nathI. 'pavaM jAva ahe sattamA / ? pramANe ratnaprabhA pRthvI sadhaNA vA bha pUrNAMka ADI che, ekI sAthe badhAja jIvAe deDI nathI. eja pramANe zarkarA prabhA pRthvI, vAlukAprabhA pRthvI, pakaprabhA pRthvI, dhUmaprabhA pRthvI, tama prabhA pRthvI ane tamastamA pRthvI paNa khadhA jIvAe kALa kramathIja cheDI che, ekI sAthe cheDI nathI, tema samajavu'. A viSayamAM AlApane prakAra svaya* chanAvIne samajI leve. 'imIse Na rayaNappabhA puDhavIe savva poggaDhA paviTThapuvvA' he bhagavan A ratnaprabhA pRthvImAM saghaLA pudgale-lAkAkAzamAM rahelA saghaLA puddagale kAla kramathI pravezyA che ? ke tadabhAvathI A ratnaprabhA pRthvI paNAthI parivruta thayA che ? athavA ekI sAthe pravezyA che ?
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 5.9 jIvotpattiviSayanirUpaNam sarvapudgalAH ekakAlaM tabhAyena praviSTapUrvAH kimiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'gothamA' he gautama ! 'damIse NaM zyaNappamAe zuDhabhIe' etasyAM khala ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'sabapoggalA paviThThapuyA' lokodaravartinaH sarne pudgalA. praviSTapUrvA tadabhAvena pariNatapUrNaH saMsArasthAnAditvAba ko cevaNaM savvaSoggalA paviTThA' naiva khallu na.punarekakAlaM lavapudgalA praviSTA stabhAvena pariNatAH, sarva pudgalAnAM tadbhAvena pariNatau ratnazamA patirekSaNAnyA sarvatra pudgalAbhAvaprasaGgAt na caivaM saMbhavati tathA jagatsvAbhAjyAditi / 'evaM jAva ahe sattamA' evaM yAvadadhaH samabhyAm evaM ratnamamA pRthivIvadeva sarvAsu zarkarAdi pRthivISu se-pariNata hue haiM ? thA yugapat praviSTa hue haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! hamI seNaM rayaNayamAe puDhacIe khaca porAlA paviThTha puvA' he gautama ! isa ratnaprabhA pRthivI ne samasta lokAvartI puddhala kramaza: praviSTa hue haiM 'lo ceza savva poggalA paciTThA' ve eka sAtha sabhI punala vahAM praviSTa nahIM hue haiM kyoMki yadi eka hI sAthya samasta pugala ratnaprabhA pRthivI meM praviSTa hue haiM ailI bAta mAna lI jAye to phira zarkarA. prabhA Adi pRthiviyoM meM pudgaloM kA praveza huA nahIM mAnA jA sakatA hai ataH yahI mAnanA cAhie kI samasta pugaloM kA praveza rahanAdi pRthiviyoM meM kramazaH hI huA hai-arthAt krama 2 le hI samasta pudgala jagata ke svabhAva kI vicitratA hone se ratnaprabhA Adi rUpa se pariNata hue haiM evaM jAva ahe khatamA' ratnaprabhA pRthiyoM ke viSaya meM jaise kahA gayA hai-vaise hI zArka rASamA pRthivI se lekara sAtavIM AL prazna uttaramA prabhu gautamasvAmI 4 cha , 'goyamA! isIseNa rayaNappabhAe puDhavIe vana poggalA paviTupuvvA' gautama ! ! pramA pRthvImA saghan aalta pusA bha pU4 pravezamA che. 'no ceva savva poggalA pavidvA' tyA tamAmadhA sInAthe pravezamA nayA bhane 4 sAthe saghaLA puddagalo ratnaprabhA pRtrImAM pravezelA che, e vAta mAnI levAmAM Ave pachI zarkaraprabhA vigere pRthvImAM pudgalone praveza thayo tema mAnI zakAya tema nathI. tethI emaja mAnavuM joIe ke badhAja pudgalene praveza ratnaprabhA vigere pRthvImAM kramathI ja thayela che. arthAt kamakramathIja saghaLA pagale jagatanA svabhAvanI vicitrapaNAthI ratnaprabhA vigerepaNathI pariNata thayela che. 'evaM jAva ahe mattamA' 2namA pRthvIna samayamA prabhAtu thana
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamastra kramaNa vaktavyaM yAvadadhaH saptamyAm evaM ratnamabhApRthivIvadeva sarvAsu zarkarAdi pRthivISu krameNa vaktavyaM yAvadadhaH saptamyAM pRthivyAm AlApaprakAraH svayameyohA niiyH| 'imANaM bhaMte ! rayaNappamA puDhavI' iyaM khala ratnaprabhA pRthivI 'savapoggalehi vijaDhaputrA' sarvapudgalaiH lokodaravartibhiH kAlakrameNa parityaktapUrvA, tathA-'sadhapoggalehiM vijaDhapuvvA' sarvapudgalairekakAlaM parityaktA kimiti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ilANaM rayaNappabhApuDhavI' iyaM khalu ratnaprabhApRthivI kALakrameNa sarvapudgalaiH parityaktapUrvA saMsArasthAnAditvAt 'yo ceva NaM sabapoggalehiM vijaDhA' na tu sarvapudgalairekakAlaM parityaktA, sarvapudgalai rekakAlaparityAge tasyA ratnaprabhAyAH sarvadhA svarUpAbhAvapasakteH, na caitatsaMbhavati pRthivI taka meM hI samastra pudgaloM kA praveza-unakA usa 2 rUpa se pariNamana-kramazaH hI huA hai yugapat nahIM huA hai aisA kaha lenA cAhiye yahAM AlApa prakAra svayaM hI ubhAvitaka lenA cAhiye 'imANa bhaMte ! rayaNappA puDhadhI savva poggallehiM vijahapunchA' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI samasta pudgaloM ne kAlakara se choDI hai ? thA yugapat-eka hI kAla meM saba pudgaloM ne choDI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! 'imANa ramaNappabhA puDhabI0' he gautama ! yaha ratnamamA pRthivI kAla krama le hI samastA pudgaloM ne choDI hai-yugapat nahIM choDI hai kyoM ki eka hI kAla meM samasta udgaloM ne ile choDA hai aillA mAna liyA jAve to phira ratnaprabhA pRthivI ke svarUpa kA abhAva prasakta hotA hai parantu aisA to hai nahIM kyoMki jagat kA svabhAva zAzvata hai isa bAta ko karavAmAM Avela che, e ja pramANe zarkarAmabhA pRthvIthI laIne sAtamI pRthvI paryantamAM paNa saghaLA pudgalene praveza teone te te paNuthI pariNamana kamathIja thayela che. yugapata thayela nathI. tema samajavuM A saMbaMdhamAM alAya 42 21ya manAvI sabha vA naye. 'imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI savva poggalehiM vijaDhapuvvA' hai magavan ! mA ratnamA vINA gavA se kAlakramathI cheDI che ? ke yugapat ekI sAthe cheDI che? A praznanA uttaramAM prabhu gItabhasvAmIna 49 cha -'goyamA | imANaM racaNappabhA puDhavI.' gautama A ratanaprabhA pRthvI kALakramathIja badhA pudagaloe cheDI che. ekI sAthe cheDI nathI. kemake ekaja kALamAM badhAja padagalee A pRthvIne cheDI che, tema mAnavAmAM Ave to pachI ratnaprabhA pRthvInA svarUpane abhAva prApta thAya che. paraMtu evuM to che ja nahIM. kemake jagatane svabhAva zAzvata che, A vAta vayaM sUtrakAra have pachI kahevAnA che.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 . 9 jIvotpattiviSayanirUpaNam 101 tathA jagatsvAbhAnyataH zAzvatasyasya vakSyamANatvAditi / ' evaM jAtra asattamA' evaM yAvadadhaH saptamI, evaM ratnamadhAvadeva ekaikA zarkarAmabhAdirUpA krameNa vaktavyA yAvadadhaH saptamI pRthivIti / 'imANaM bhaMte! rayaNapyApuDhacI iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI, 'kiM sAsayA asAsayA' ki zAstratI athavA azAzvatIti praznaH bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siya sAsayA' syAt kasyacinnayasya abhiprAyeNa zAzvatI iyaM ratnaprathA 'siya asAsayA' syAt kasyacinnayasyAbhiprAyeNa azAzvatIyaM ratnaprabhA pRthivIti / na tu zAzvatatvamazAztratattraM viruddhadharmaH sa ca kathamekana saMmadityAzayena zaGkate - ' se keNadveNaM' ityAdi, 'sekeNa dvegaM bhaMte! evaM buccaI' tatkenArthena bhadanta / evamucyate yat 'siya sAsayA siya asAsayA' syAt zAzvatI svAdazAztratI ceti avAntarapraznaH bhagavAnAha svayaM sUtrakAra Age kahane vAle haiM / 'evaM jAca ahe khattamA' isI taraha kA samasta pudgaloM dvArA choDane kA yaha kathana zarkarA Adi chaha pRthiviyoM meM bhI jAna lenA cAhiye / 'imANa' bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kiM vAsayA alAsayA' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI kathA zAzvata hai ? yA azAzvata hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'gomA / siya sAsayA liya asAsayA' he gautama! yaha ratnaprabhA pRthivI kisI apekSA zAzvata hai aura kisI apekSA azAzvata hai jaba zAzvata dharma aura azAzvata dharma paraspara meM vizuddha hai - to phira yahAM Apa ina donoM dharmo ko yugapat kaise pratipAdita karate ho ? isI abhiprAya ko lekara gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'se keNaTuNaM bhaMte ! evaM buccai-liya sAsavA ligha alAsayA' he bhadanta ! aisA 'evaM jAba ahe ttamA' asA ghaNA yugaloM dvArA choDavAnu A kathana zakarAprabhA vigere chae pRthvIyAmAM paNu samajavu joie. 'imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhatrI kiM sAkhayA akhAsayA' he bhagavan mA ratnaprabhA pRvI zuM zAzvata che ? ke azAzvata che ? yA praznanA uttaramAM alu gautamasvAmIne he che 'goyamA ! siya sAsayA siya asAsayA' he gautama! mA ratnalA pRthvI ardha apekSAye zAzvata che ane kaI apekSAthI azAzvata che. jyAre zAzvatadhama ane azAzvatadhama paraspara virUddha che, te pachI ahiyAM Apa A ane dharmonuM ekI sAthe kevI rIte pratipAdana kareche ? A abhiprAyane laIne gautamasvAmIe prabhune menuM pUchayu che' se keNaTTeNaM bhave ! evaM vuccai siya sAsayA siya asAsayA'
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 02 . jIvAbhigamasUtre 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'dabaTTayAe sAsA' dravyArthatayAzAzvatI, tatra dravyaM satrApi sAmAnya mucyate tvati-gacchati tAn tAn paryAyAn vizeSAniti dravyam iti dravyapada vyutpatte dravyameva arthastAvikaH padArthoM yasya na tu paryAyaH sa dravyArthaH dravyamAnAstitvapratipAdako naya vizeSastasya bhAvo dravyArthatA tayA dravyamAnAstitva yatipAdakanayAbhiprAyeNa ratnaprabhA zAzvatI dravyAthikanayamataparyAlocanAyAmevaMvidhAkArasya ratnaprabhArAH sarvadAmAdAditi / / Apa mila prakAra kahate haiM ki ratnaprabhA pRthivI-kisI naya ke abhiprAya kI mAnyatA ke anusAra-zAzvata hai aura kisI apekSA-kisI laya ke abhiprAya ke anusAra azAzvata hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-goyanA! damaTTayAe sAmayA' he gautama! ratnapabhA prathivI dravyAthika maya kI apekSA zAzvatI hai-kyo ki isa naya kA viSaya kevala zuddha dravya hI hotA hai-dravya kA hI nAma sAmAnyajo una 2 paryAyoM ko prApta karatA hai-una paryAyo meM jAtA hai-usI kA nAma dravya hai ailI dravya zabda kI vyutpatti hai yaha dravya hI jilakA viSaya hotA hai vaha dravyArthika hai isa taraha dravya mAtra ke astitva kA pratipAdaka jo naya hai yaha naya kevala eka dravya ko hI tAtvika padArtha mAnatA hai paryAya ko nahIM ataH isa laya ke abhaprAya ke anusAra ratnaprabhA pRthicI zAzvata hai kyoMki ratnaprabhA pRthivI kA aisA he bhagavana Apa evuM zA kAraNathI kaho cho ke ratanaprabhA pRthvI koI apekSA arthAt koI eka nayanI mAnyatA pramANe zAzvata ane keI apekSA eTaleke keI nayanA abhiprAyanI mAnyatA pramANe azAzvata che? A praznanA uttaramAM prabhu 4 cha / 'goyamA ! davadvayAe sAppayA' he gItama! 2namA pRthvI dravyAkinayanI mAnyatA pramANe zAzvatI che. kemake A nayane viSaya kevaLa zuddha dravya ja hoya che. dravyanuM ja nAma sAmAnya che. je te te paryAne prApta kare che te te paryAmA jAya che. tenuM ja nAma dravya che. A pramANe nI dravya zabdanI vyutpattiI che. A dravyaja jene viSaya hoya che, te dravyArthika kahevAya che. A pramANe dravya mAtranA astitvanuM pratipAdana karavAvALe je nanya che, te dravyArthika naya kahevAya che. A naya kevaLa drathaneja tAtvika padArtha mAne che. paryAyane nahIM tethI A nayanI mAnyatA pramANe ratnaprabhA prathvI zAzvata che. kemake ratnaprabhA pRthvIne e AkAra, hamezAM vidyamAna
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 1.9 jIvAtpattiviSayanirUpaNam 103 ratnaprabhAyAH zAztatve kAraNa mabhidhAya tasyA azAzvatatve kAraNaM darzayati'daNNaejjavehi varNaparyAyaiH kAlanIlalohitapItzuklA, rasapajjavahi' rasaparyAyastitaSa TukSAyAmlama dhuraiH 'gaMdhaez2javehi' sandhaparyAyaH murabhidurabhi bhedabhinnaiH 'phAlapajjavehi spargaparyAyaiH karkaza mRdugurulaghu zItoSNa niradharUpaH 'asAsayA' azAzvatI anityetyarthaH teSAM varNagandharalAraparzapayANAM patikSaNaM kiyarakAlAntaraM vA anyathA manAta atAvasyasyeva cAnisyatvAta / na caivaM dravyAvacchedena nityatvasya paryAyAda charena cAnityadasya svIkAre vibhinnAdhikaraNe dvayoH samAvezAd kathaM nityAnityatvayoreka trAdhikaraNe samanda yaH nityatvAvaAkAra sarvadA vidyamAna rahatA hai tathA--'paNa pajjave hiM' kRSNa, nIla, lohita, pIta, aura hAlasapa varNa paryAyoM kI apekSA 'rama pajjavehi' tikta, kaTusa, kaSAya, amla evaM padhura rUpa rala paryAyoM kI apekSA, 'gaMdha pajjavehiM surabhi evaM durabhi rUpa gaMdha paryAyoM kI apekSA tathA-'phAhA pajjohi' karkaza, mRdu, gurU, laghu, zIta, uSNa, snigdha evaM rUkSa rUpa sparza paryAyoM kI apekSA yaha ratnapanA pRthivI 'asAsayA' azAzvata hai-anitya hai kyoMki dharNa gandha rasa aura sparza kI paryAya haraeka kSaNa meM athavA kinneka samaya pAda anya 2 . rUpa se badalatI rahatI hai| isa taraha kA parivartana honA hI anitya hai zaMkA-nityatA dravya ke Azraya se hai aura anityatA paryAya ke Azraya se hai ataH nityatA aura aniravattA ke adhikaraNa jaba bhija 2, haiM to phira inameM ekAdhizaraNatA kaile A sakatI hai ? / 2 cha. nathA-'vaNNapajjavehi' 40], nala, dAta, ana, alon mana saI 35 1 paryAyAnI mapekSAthI 'rasapaja vehiM' tAmA, 4turA, mATa! ane bhImevA 2sanA paryAyAnI apekSAthI 'gagha pajjavehiM' surali mane durabhi 35 a'dhanaparyAyAnI apekSAthI tathA 'phAsTa pajjavehiM' 4'za, bhRDha, gu3' sadhu, zIta, ugra, snigdha ane rUkSa rUpa sparzanA paryAnI apekSAthI A ratna prabhA pRthvI, 'asAsayA' mazAzvata arthAt manitya che. bhavae), 'dha, 2sa, ane sparzanA paryAye dareka kSaNe athavA keTalAka samaya pachI bIjA bIjA rU5 thI badalAyA kare che. A pramANenuM parivartana thavuM tenuM nAma ja anitya paNuM che. zakA-nityapaNuM dravyanA AzrayathI che, ane anityapaNu paryAyanA AzrayathI che. tethI nityapaNuM ane anitya pAnuM adhikaraNa jyAre judu judu che. te pachI temAM eka adhikaraNapaNuM kevI rIte AvI zake che ?
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 jIvAbhigamasUtra cchedeka dravyasyaiva nityatvAdhikaraNatvAttathA anityatvAvacchedaka varNAdi paryAyasyaiva cAnityatvAdhikaraNatvAditi vAcyaM, dravyaparyAyayorekAntabhedarAnayupagamena kathaMcid bhedAbhedayorevAbhyupagamAditi / anyathA dravyaparyAyayorekAntabhede ubhayorapi asacApAtAda, tathAhi-eraparikalpitaM dravyamasat paryAyarahitatvAta, navapurANatvaparyAyazUnyagaganakusumavat, vAlavAdi paryAya zUnya vandhyAsutavadvA tathA paraparikalpitAH paryAyA asantaH dravyavyatiriktatvAt vandhyAsutagatadAlatvAdi paryAyavaditi, taduktam 'dravyaM paryAyaviyutaM paryAvA vyajitAH / kaba kadA kena kiM rUpA dRSTA mAnena dena nA // 1 // iti / ____ uttara-aisI AzaMkA isaliye ucita nahIM hai ki dravya aura paryAya ye jude 2, nahIM mAne gaye haiM kyoMki siddhAntakAroM ne inameM kathaMcit bhedAbhedAtmakatA svIkAra kI haiM yadi yaha siddhAnta svIkAra nahIM kiyA jAya aura ekAnta rUpa se-sarvathA rUpa se inameM-bheda hI svIkAra kiyA jAya to na dravya kI lattA siddha ho sakatI hai aura na paryAya kI hI jo isa bAta ko mAnatA hai ki dravya paryAya se bhinna hai to usake vaha dravya kI lattA isaliye nahIM banatI hai ki vaha nava purANa Adi paryAyoM se zUnya gagana kusuma kI taraha paryAyoM se rahita hone ke kAraNa asat ho jAtA hai athavA-cAlatva Adi paryAyoM se zUnya bandhyAsuta kI taraha yaha ho jAtA hai isI taraha dravya le bhinna hone ke kAraNa pandhyAsunagana bAlatva Adi paryAyoM kI taraha paryAya bhI asat rUpa ho jAtI hai| taduktam uttara-AvI zaMkA e mATe egya nathI ke dravya ane paryAya A judA judA mAnyAnathI kemake siddhAMtakAe AmAM kathaMcita bheda ane abherAtmakapaNane svIkAra karyo che, je A siddhAMta svIkAravAmAM na Ave ane ekAnta paNAthI arthAta nizcitapazAthI sarva prakArathI temAM bheda ja mAnavAmAM Ave to dravyanI ke paryAyanI sattA siddha thaI zakatI nathI je A vAtane mAne che, ke dravya paryAyathI juduM che, te tenA A dravyanI sattA e mATe banatI nathI ke te navA purANa vigere paryAthI zUnya AkAza puSpanI jema paryAthI rahita hovAnA kAraNe asata thaI jAya che athavA bAlapaNA vigere paryAthI zUnya vaMdhyAsutanI mAphaka te thaI jAya che eja pramANe dravyathA bhinna hovAnA kAraNe vaMdhyAsutamAM rahela bALapaNa vigere paryAnI mAphaka paryAyapaNu asat rUpa thaI jAya che, eja kahyuM che
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramerdyotikA TIkA pra. 3.9 jIvotpattiviSayanirUpaNam 105 upasaMharannAha - 'se teNadveNaM' ityAdi, 'seropadvega goyamA ! evaM buccara' sattenArthena tena kAraNena gautama ! eva mucyate- 'taM caiva jAtra siya sAsayA siya asAsayA' yat syAt - kadAcit ratnaprabhA zAzvatIsyA dazAvatI iti / ' evaM jAva Ahe sttm|' evaM ratnaprabhAryAM yathA zAzvatatvamazAzvatatvamubhayamapi dravyaparyAyabhedena kathitaM tathaiva zarkarAmabhAva ArabhyAdhaH saptamI pRthivI paryantaM zAzvatatvamazAzvatasvamubhayamapi vyavasthApanIyam alApamakAratha sarvatra svayame bohanIya iti // 'dravyaM paryAyaviyutaM paryAyAH dravyavarjitA / ka kadA kena kiM rUpA:-dRSTA mAnena kena vA // 1 // arthAt-paryAya rahita dravya aura dravya rahita paryAya kyA kahIM kabhI kisI ne kisI pramANa se dekhe haiM kyA ? // upasaMhAra karate haiM'se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccadda' isa kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai ki 'taM caiva jAva liya asAsayA' ratnaprabhA pRthivI kathaMcit zAradata hai aura eka kathaMcit azAzvata hai 'evaM' jAva ahe sattamA ' jisa prakAra se negha vivikSA ko lekara ratnaprabhA pRthivI ko zAzvata aura azAzvata kahA gayA hai isI prakAra se zarkarApabhA se lekara sAtavIM pRthivI taka kI pRthiviyoM ko bhI zAzvata aura azAzvata naya vivakSA ke anusAra kara lenA cAhiye isa sambandha meM AlApa prakAra svayaM hI udbha bhAvita kara lenA cAhiye 'dravyaM' paryAyaviyuta, paryAyA. dravyavarjitAH kva kadA kena ki rUpA, draSTA mAnena kena vA // arthAt paryAya rahita dravya ane dravya rahita paryAya kAMi paNa keie kayAreya paNa ke I paNa pramANathI dekhyA che ? / / 1 / / 1 // huve yA sthnne| upasa hAra 42ta sUtra he che 'se veNaTTeNaM goyamA evaM buccai' yA aNuthI he gautama ! huM vu Duchu 'ta' cetra jAtra siya asvAscayA' 2tnaprabhA pRthvIti zAzvata che ane ucita azAzvata che, ' evaM jAva ahe sattamA' | ne amAnA nayanI vivakSA to svIra arIne ratnaprabhA pRthvIne za zveta azAzvata kahevAmAM Avela che, eja pramANe zarAprabhA pRthvIthI laIne sAtamI pRthvIpannanI saghaLI pIyAne paNa zAzvata ane azAzvata nayavivakSA pramANe kahevI joie. A sabaMdhamAM tenA mAlApakAnA prakAra svayaM manAvIne samajI levA joIe, jo0 14
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama TI-METHSmruta HTTERTAITaree iha khalu yadvastu yAvatsaMbhavAsAdaM tacce gAyantaM kAlaM prAi'dbhavati tadA tadApi zAzvata mucyate yathA zAstrAntareSu 'AraTAI puDhavI sAsamA AkalpasthAyinI pRthivI zAzvatI, ityAdi, tadiha saMzayo jAyate-ki.mayaM ratnapabhAdi pRthivI ki sakalakAlAvasthAyitayA zAzvatI athavA yatkiJcitkAlAvasthAyitayA zAzvatI yathA zAstrAntarIyaH kathayate-AgalAsthAyinI prakSitrI zAzvatI iti, etAdarza saMzayamapAkartuM praznayannAha-'imA NaM' ityAdi, 'imA NaM bhaMte ! rayaNapamA puDhavI' iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI 'kAlamo kevaJciraM hoI' kAlata: kiyaviraM bhavati-kiyatkAlaM tiSThatIti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'na kayAi Na AsI' na kadApi na AsIda navayaM prakRtamartha brUte' zaMkA-he bhavanta ! jo vastu jinane samaya taka rahatI hai-vaha utane samaya ke anusAra zAzvata sahalAnI hai-jaise-anya siddhAnta kAroM ne Akalpa sthAyI pRthivI ko zAzvA kahA hai-to isameM yaha saMzaya hotA hai ki yaha ratnaprabhA pRthivI lakala phAloM meM ayasthAyI hoMne se zAzvata hai yA anya siddhAntakAroM kI taraha kucha kAla taka sthAyI hone se zAzvata hai ? ataH isI AzaMkA ko hRdaya meM dhAraNa kara gautama ne prasu se pUchA hai-'imANaM bhaMte ! rayaNapanA puDhavI kAlo kevacciraM hoI' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI kAla kI apekSA kitane kAla taka sthAcI rahatI hai? to isa AzaMkA ke uttara meM pramu kahate haiM-'goyamA! na kapAdaNa AlI' he gautama! yaha ratnaprabhA pRthivI kabhI nahIM thI-aisI bAta nahIM hai-yahAM ye do naJ prakRta artha zaMkA-he bhagavad je vastu jeTalA samaya paryata rahe che, te eTalA samaya mATe zAzvata kahevAya che jemake bIjA siddhAMtoe AkarSa sthAyI pRthvIne zAzvata kahI che te AmAM e sazapa thAya che ke ratnaprabhA pRthvI badhAja kALamAM rahenArI hovAthI zAzvata che, athavA anya siddhAMtakAronA kathana pramANe kaMIka kAla sudhI sthAyI hovAthI zAzvata che? tethI A zaMkAne bhanamA pAra gautamasvAmI prabhune se pUchyu cha , 'imANaM bhaMte rayaNappabhA puDhavI kAlaoM kevaccira hoI' hai bhagavan mA 2naprabhA yA kALanI apekSAethI keTala kALa sukI thAyIpaNAthI rahe che? A zaMkAnA uttaramA prabhu gautama svAmAna : che hai 'goyamA / na kayAi Na AsI' 3 gaumama! A ratnaprabhA pRthvI kayAre paNa na hatI evI vAta nathI ahiyA A vAkayamAM AvelA niSedhArthaka be nannu prakRta artha pragaTa karavA mATe ApyA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.9 jIvotpattivipanirUpaNam iti niyamAva abhAvAbhAvasya prakRta pratiyogirUpArthabodhakatyA na kadapi nA sIt ratnamabhA, apitu sarvadaivAsIt ityarthaH, etAvatA atItakAlika sattvaM ratnaprabhAyA Aveditam anAditvAt / yadi kadAcit pUrvakAle asattvaM bhavettadA anAditvameva na syAt / na vidyate AdiH kAraNaM yasya so'nAdiriti nirvacanAt pUrvakAlika satvamAveditaM bhavatIti / 'Na kayAi Natthi' na kadApi nAsti sarvathaiva vartamAnakAlacintAyAM bhavatyeveti bhAvaH sadA bhAvAda astyeveti / 'Na kayAi Na bhavissaI' na kadApi na bhaviSyati apitu aviSyaccintAyAM sarvadaiva mariSyati anantatvAta / nAsti anto vinAzo yasya so'nanta iti vyAkhyAnena sarvadA avasthAnAt ityevaM rUpeNa kAlatraye'pi niSedha dvAreNa ratnaprabhAyAH satyaM pradarza. ko prakaTa karane ke liye prayukta hue haiM-kyo ki yaha niyama hai ki gata do nab-'na'-prakRla artha kA kathana karate hai-ataH isa kathana ke anu. sAra yaha ratnaprabhA pRthivI sadA hI thI aisA samarthita hotA hai isase bhUtakAla meM isa ramapamA pRthivI kI sattA samarthita ho jAtI hai kyoM ki yaha ratnaprabhA pRthivI anAdi kAla se hai yadi bhUtakAla meM isameM asattva mAnA jAye to phira isameM anAditA nahIM bana sakatI hai jisakA Adi kAraNa nahIM hotA hai-use hI anAdi kahA jAtA hai 'Na kayAi Nasthi' tathA-yaha ratnaprabhA pRthivI vartamAna kAla meM nahIM haikintu yaha vartamAna kAla meM bhI hai kyoMki isakA rasadAkAla sadbhAva kahA gayA hai| 'Na kayAi Na bhavissai' tathA yaha ratnaprabhA pRthivI bhaviSyatakAla meM nahIM hogI-aisI bhI nahIM hai-kintu bhaviSyat kAla meM bhI rahegI kyoMki yaha anantya hai-jilakA anta-vinAza- nahIM che kemake e niyama che ke vAkyamAM Avela be na "nI prakRti cAluM arthane pragaTa kare che tethI A kathana pramANe A ratnaprabhA pRthvI sarvadA hatI evuM samarthana thAya che. tethI bhUtakALamAM A ratnaprabhA pRthvInI sattAnuM samarthana thaI jAya che.temake A ratnaprabhA pRthvI anAdi kALathI vidyamAna che. je bhUtakALamAM tenuM asatva mAnavAmAM Ave, te pachI temAM anAdipaNuM AvI zakatuM nathI renu mA 4.25 lAtu nayI tana manAsivAya che. 'Na kayAi Nasthi' tathA mA ratnaprabhA pRthvI vartamAna kALamAM nathI. tema nathI paraMtu A vartamAna kALamAM paNa che. 'Na kayAvi Na bhavissai' tathA 2 // 2tnaprabhA kI maviSya bhI nahIM heya tema paNa nathI. paraMtu bhaviSya kALamAM paNa te raheze. kemake A anaMta aMta vinAnI che, jene aMta vinAza na hoya teja anaMta kahevAya che A
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 jIvAmigamasUtre yatA sArvakAlika saccakathanAt zAzvatatvaM pradarzitamiti / nAstitvapratiSedha dvAreNa zAstratatvaM vidhAya sammati - vidhimukhena astitvaM pradarzayati- 'bhuvi ca' ityAdi, 'bhuvi ca bhavanya bhavissaiya' abhUt pUrvakAle ratnaprabhA bhavati ca vartamAnakAle api vidyate, bhaviSyati cAnAgakAle'pi sthAsyatIti ceti / evaM bhUta vartamAna bhaviSyadrUpa trikAkavarttitvAt 'ghusa' ghutrA iyaM ratnamamA / yava ega 'NiyayA' niyatA niyatAvasthAnA, dharnAstikAyAdivat kadApi svAvasthAnAt na pracyavati / niyatatvAdeva ca 'lAsavA' zAzvatI malayAbhAvAd asyAH zazvadbhAvaH / zAzvatatvAdeva cAnavaratagaGgA sindhu mavAha pravRttAvapi padmapauNDarIkada ivAntara pudgalApacaye'pi anyatara pugala' pacayAbhAvAt 'akkhayA' hotA hai - vahI ananta kahA jAtA hai isa taraha yaha ratnaprabhA pRthivI trikAlAvasthAyI haihai- ataH isameM zAzvatatA hai isa prakAra niSedha mukha se ratnaprabhA meM trikAlavartI sUtra kA kathana kA zAzvatatA dikhalAI aba vidhimukha se ve isameM astitva kA kathana karate haiM- 'bhuvi ca bhavaha ca, bhavissaiya' yaha ratnaprabhA pRthivI pUrvakAla meM thI, vartamAna kAla meM hai, aura bhaviSyat kAla meM rahegI isa rIti se yaha bhUta, vartamAna aura bhaviSyat kAla meM astittva viziSTa zene se 'dhuvA' ava hai, dhruva hone se yaha 'NiyayA' dharmAstikAyAdi dravyoM kI taraha kabhI bhI apane sthAna se calina nahIM hotI hai niyata hone se yaha 'sAsayA' zAzvata hai kyoki isakA pralaya nahIM hotA hai| zAzvata hone se hI yaha akSaya-vinAza rahita hai-jaise padmahUda aura puNDarIka hUda gaMgA rIte A ratnaprabhA pRthvI traNe kALamAM rahevAvALI che. tethI temAM zAzvatapaNuM che. A prakAranA niSedha mukhathI ratnaprabhA pRthvImAM trikAlavatti satva batAvIne zAzvatatA khatAvavAmAM Avela che. have vidhibhumathI tethe| yAmAM astitvanuM thana reche 'bhuviSa, bhavai ya, bhavissai ya' yA ratnAlA pRthvI paDesAM hutI, vartamAnabhAM che, ane bhaviSyakALamAM raheze. A rIte A bhUta, vartImAna, ane bhaviSyakALamAM astitvavANI hovAthI 'dhruva' dhruva che ane dhutra De' vAthI te 'niyayA' dharmAstiya vigere dravyanI jema kAi paNa vakhate te peAtAnA sthAnathI calAyamAna thatI nathI. mane nizcita hova thI te 'sAsayA' zAzvata che ubha tenA asAya thatA nathI. zAzvata heAvAthIja te akSaya avinAzI che, jema padma kamaLa sarAvara ane pu'DarIka saraiAvara gaMgA ane sidhu nadIcenA pravAhamAM pravRtti
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.9 jIvotpativiSayanirUpaNam akSayA kSayo nAzamudrakSitA / akSayatvAdeva ca 'avyayA' avyA vyayo vinAzastadrahitA mAnuSottarAdvahiH samudravat / avyayavAdeva 'acaTThiyA' avasthitA sva pramANAvasthitA sUryamaNDalAdivat / evaM sadA'vasthAnena cintyamAnA NiccA' nityA apacyAvAtutpanna sthiraikarUNa nIda rUpavat athavA dhuvAdayaH zabdA indrazakrAdivat paryAya zabdAH nAnAde rAja vineyAnuprahArthamupanyastA iti na paunaruktyamiti / sindhu nadiyoM ke pravAhI pravRtti bAle I-phira bhI akSaya hai-zyoMki unameM se andhatara punaloM ke vighaTana hone para bhI anyatara pudgaloM dvArA unakA upacana hotA rahatA hai isI prakAra ratnamamA pRthivI meM se aneka pudgaloM kA vighaTana hotA rahatA hai aura aneka pudgaloM dvArA usakA upacaza hotA rahatA hai| akSaya hone se hI yaha 'azyA ' bhAnu Sottara se bAhara meM samudro kI taraha avyaya hai arthAt vinAza se rahina hai| aura avyaya hone se hI yaha 'avaDiyA' avasthita hai-sUrya maNDalAdi kI taraha yaha apane pramANa meM ladA sthita hai aura apane pramANa meM sadA sthita hone se hI yaha NiccA' jIva svarUpa kI taraha apacyuta, anutpanna sthira eka rUpa hai athavA-dhru zAdika ye saba zabdaindra, zaka, purandara Adi zabdoM kI taraha paryAya zabda hai / inakA jo yahAM upanyAsa kiyA gayA hai to vaha aneka dezoM ke-bhiH 2, dezoM ke-vineyoM ko samajhAne ke nimitta se kiyA gayA hai ataH inake kathana meM punarukti doSa nahIM AtA hai| vaLA che, te paNa akSaya che. kemake temAMthI anyatara pudgale nA vighaTana thavA chatAM paNa anyatara pudgale dvArA tene upacaya thatuM rahe che. e ja pramANe ratnaprabhA pRthvImAMthI anyatara pudgalenuM vighaTana thatuM rahe che ane aneka pagale dvArA tene upacaya thatuM rahe che. samaya hAthI mA 'abvayA' mAnuSIttarathI mAnA samudrAnI ma 250yaya che. arthAt vinAza 2hita cha. ane bhavyaya vAthI 24 mA 'avaDDiyA' avasthita che. sUrya maMDala vigerenI jema te potAnA pramANamAM sadA sthita 2vAthI mA NicvA' 1 9135nI nabha mapratyuta, anutpanna sthi2 me rUpa che. athavA dhuvAdika A badhA zabda Indra, zarka, puraMdara vigere zabdonI mAphaka paryAya zabda che. tene je A upanyAsa-kathana karavAmAM Avyo che te A aneka dezonA arthAt judA judA dezonA vine nAma ziSyone samajAvavA mATe ja karavAmAM Ave che. tethI teonA kathanamAM punarUktidoSa
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 jIvAmigamastra ___'evaM jAba ahe sattamA' evaM yAvadadhaH sptmii| tathAhi-zarkarAmamA khala bhadanta ! kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! na kadApi nAbhUt, na kadApi na bhavati, na kadApi na bhaviSyati, apitu pUrvamapi abhUt vartamAne'pi bhvti| anAgate'pi bhvissytye| dhruSA niyatA zAzvatI akSayA avyayA abasthitA nityA, ityevaM rUpeNa zarkarApramAta Arabhya bAlukApamA dhUmaprabhA paGkaprapA tamAmabhA tamastamaH prabhAsu zAzvamAdikaM pradarzanIyam iti sU0 // 9 // ___ sampati-bhatipRthivi vibhAga uparyavasvanacaramAntayorantaraM pratipAdayitu. mAha-'imIse gaM' ityAdi, ___ mUlam-imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe ghuDhavAe uvarillAo parisaMtAo heThille carimaMte eeNaM kevaiyaM avAdhAe aMtare pannatte ? goyasA! asIuttaraM joyaNalayasahassaM abAdhAe aMtare pnnte| imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMtAo kharasla kaMDassa heThille carimaMte eeNaM kevaiyaM abAdhAe aMtare pannate ? goyamA! solasajoyaNasahassAI abAghAe aMtare pnntte| imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe _ 'evaMjAba ahe-sattamA' isI taraha kA kathana yAvat adhaH saptamI prathivI meM kara lenA cAhiye jaise-he bhadanta ! jhAlajhI apekSA zarkerAprabhA pRthivI zAzvata hai yA azAzvata hai ? uttara meM prabhu kahate haiM he gautama! zarkarAtramA pRthivI kisI apekSA zAzvata hai, aura kisI apekSA azAzvata hai ityAdi-rUpa se jaisA kathana ratnaprabhA pRthivI ke prakaraNa meM kiyA gayA hai-vaisA hI vaha sagha ka.thana yahAM para bhI kaha lenA cAhiye aura aisA hI yaha kathana sAtavoM pRthivI taka kahate jAnA cAhiye / sU0 // 8 // mAvatA nathI. 'evaM jAva ahe mRttamA' mA pramANenu 4thana yAvat adhaHsasabhA pRthvI paryarata karavuM joIe. jemake he bhagavana kALanI apekSAthI zarkarAmabhA pRthvI zAzvata che? ke azAzvata che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama! zarkarA prabhA pRthvI keI eka apekSAthI zAzvata che ane koI apekSAthI azAzvata che. ItyAdi prakArathI je pramANenuM kathana rana prabhA pRthvInA prakaraNamAM karavAmAM AvyuM che, e ja pramANenuM kathana ahiMyAM paNa kahevuM joIe ane e ja pramANenuM kathana sAtamI pRthvI paryanta kahevuM name sU, dA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3sU.10 pratipRthivyA: uparyadhastanacaramAntayorantaram 111 uvarillAo carimaMtAo rayaNassa kaMDassa heThille carimaMte eeNaM kevaiyaM abAdhAe aMtare pannatte ? goyamA! ekajoyaNasahassaM abAdhAe aMtare pannatte / imIse NaM bhaMte ! rakSaNappabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMtAo vairasta kaMDasla urille parimaMte esaNaM kevaiyaM abAdhAe aMtare pannate ? goyamA ! eka joyaNasahassaM abAdhAe aMtare pannatte / imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMtAo vairasta kaMDassa heThille carimaMte eeNaM kevaiyaM abAdhAe aMtare pannatte ? goyamA ! do joyaNasahassAiM abAdhAe aMtare pnnte| evaM jAva riTrassa uvarille carimaMte pannarasa joyaNasahassAI, heThille carimaMte lolasa joyaNasahaslAI / imIle NaM bhaMte ! rayaNa. ppabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMtAo paMkabahulassa kaMDasla uvarille carimaMte esaNaM abAdhAe kevaiyaM aMtare pannatte? goyamA! solasa joyaNasaharUlAI abAdhAe aMtare pnnte| heThille carimaMte eka joyaNasahassaM // Avabahulassa uvarille carimaMte eka joyaNasayasahassaM hiThille carimaMte asI uttaraM joynnsyshstN|| dhaNodahissa uvarille carimaMte asI uttara joyagasayasahassaM, heThille carimaMte do joynnsylhslaaiN| imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe urillAo carimaMtAo ghaNavAyarasa uvarillaM carimaMte do joyaNasahassAI heDille carimaMte asaMkhejAI joynnsyshslaaiN| imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMtAo taNuvAyasta uvarille carimaMte asaMkhejAI joyaNasayasahassAI avAhAe aMtare, heThilla vi asaMkhejjAiM joyaNasayasahassAI / evaM ovAlaMtare vi /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 jIvAmigamaste doccAe bhaMte ! puDhavIe uvarillAo carimaMtAo heThille carimaMte elaNaM kevaiyaM abAdhAe aMtare pannatte ? goyamA! battIsuttaraM joraNasayasahasaM abAhAe aMtare pannatte / sakarappabhAe puDhabIe ubarillAo carimaMtAo ghaNodahissa heThille carimaMte bAvaNNuttaraM joyaNalaya sahastaM abaahaae| ghaNavAyassa asaMkhejAI joyaNasayalahassAiM pnnttaaii| evaM jAva ovAsaMtarassa bi, jAva ahe sattamAe, navaraM jIse jaM bAhallaM teNa ghaNodahI saMbaMdheyaDaze buddhIe / sakaraprabhAe aNusAreNaM ghaNo. dahi sahitANaM imaM pamANaM / vAluyappabhAe aDayAlIsuttaraM joyaNasayasahassaM / paMkappabhAe puDhabIe pattAlIsuttaraM joynnsyshssN| dhUmappabhAe puDhavIe akRtIsuttaraM joynnsyshssN| tamAe puDhavIe chattIsutaraM joyaNalayasahassaM / ahe sattamAe puDhatrIe aTThAvIsuttara joyaNalayasahassaM jAva ahe sattamAe NaM bhaMte ! puDhavIe umilAo carimaMtAo uvAsaMtassa heThille carimaMte kevaiyaM abAhAe aMtare pannate ? goyamA! asaMkhejAiM joyaNalayalaharUlAI abAhAe aMtare pannatte ||suu0 10 // chAyA-etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyA upastinAccaramAntAt adhAnanadaramAntaH etat khalu kiyad abAdhayA antaraM prajJaptam ? gautama / azIyuttara yojanazatasahasram zvAdhayA antaraM prajJaptam / etasyAH khalla bhadanta / napramAyA' pRthivyA uparitanAda caramAntAt kharasya kANDasyAdhastanazcaramAnta, etat khala kiyatyA abAdhathA antaraM prajJaptam / tasyAH khalu bhadanta ! ratnapabhAyAH pRthivyA uparitanAt caramAntAt ratnasya kANDasyAdhastanazvaramAntaH, etat khalu kiyat abAdhA antaraM prajJaptam ? gautama / pakaM yojanasahasramavAdhayA antara majJaptam / etasmAH khalu bhadanta ! ratnamamAyAH pRthivyA uparitanAt caramAntAt bajrasya kANDasyoparita nazvaramAntaH, etatkhalu kiyat avAdhayA antaraM prajJaptam / gautama ! eka yojanamahasam avAzyA antaraM prajJaptam / etasyAH khalu bhadanta /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikArIkA pra.3 2.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 113 ratnapabhAyAH pRthivyA uparitanAt caramAntAt vajrasya kANDasyAdhastanazvaramAntaH etatkhala abAdhayA antaraM prajJaptam ? gautama ! dve yojanasaharU abAdhayA antaraM prajaptam / evaM yAvadriSTasyoparitanazvaramAntaH paJcadazayojanasahasrANi, adhastanazvaramAntaH SoDazayojanasahasrANi / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH uparitanAt caramAntAt paGgabahulasya kANDasyoparitanazvaramAntaH etat khala phiyad avadhiyA antara prajJaptam ? gautama ! SoDazayojanasahasrANi abAdhayA antaraM prajJatam / adhastanazcaramAnna eka yojanazatasahasram / abahulasyoparitana. zvaramAnta eka yojanazatasahasram, aghastanazvaramAnta: azItyuttaraM yojnshtshsrm| ghanodadheruparitanazvaramAntaH, azItyuttarayojanasahastram. aghastanazcaramAnto dve yojanA zatasahase / etasyAH khalu bhadanta ! ratnapabhAyAH pRthivyA uparitanAccaramAntAt ghanavAtasyoparitanazvaramAnto hU~ yojanazatasahasra, adhastanazvaramAnta: asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi / etasyAH khala bhadanta ! raznaprabhAyA pRthivyA uparitanAcaramAntAt tanuvAtasya uparitanazvaramAnta:, asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi / avadhiyA antaram, adhastano'pi asaMkhyeyAni yojanasahasrANi evamarakAzAntaramapi / dvitIyAyAH khalu bhadanta ! pRthivyA uparitanAva caramAntAt adhastanazcaramAntaH, etat khalu kiyadabAdhayA antaraM prajJaptam ? gautama ! dvAtriMzaduttaraM yojanazatasahasram abAdhayA antaraM prajJaptam / zakarAprabhAyAH pRthivyA uparitanAccaramA. ntAt ghanodadheradhastanazvaramAnto dvipaJcAzaduttaraM yojanazatasahasramabAdhayA ghanavAtasyAsaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi prajJaptAni evaM yAvadavakAzAntarasyApi yAvadadhaH saptamyAH / navaraM yasyAH yada vAilyaM tena ghanodadhiH saMbandhayitavyo buddhayA / zarkarAmabhAyA anusAreNa ghanodadhi sahitAnAmidaM pramANam / bAlukA bhabhAyA aSTacatvAriMzaduttaraM yojanazatasahasram 3 paGkapabhAyAH pRthivyA zcatvAriMzadutaraM yojanazatasahasram 4, dhUmaprabhAyAH pRthivyA aSTatriMzaduttaraM yojanasahasram 5 tamaHprabhAyAH pRthivyAH patriMzaduttaraM yaM janazana hasram 6 adhaH saptamyAH pRthivyA aSTAviMzatyuttaraM yojanazatasahasram 7 / yAvadadhaH saptamyA: khala bhadanta ! pRthivyA uparitanAccaramAntAva avakAzA ntarasyAdhastanazvaramAntaH kiyad avAdhayA antaraM prAptam ? gautama ! asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi aba dhayA antaraM prajJaptam // 10 // aba sUtrakAra pratyeka pRthivI ke vibhAga se uparitana adhastana gharamAnta kA antara pratipAdana karate haiM have sUtrakAra dareka pRthvInA vibhAga pUrvaka uparita-uparane astana ane caramAntanA aMtaranuM pratipAdana kare che mo0 15
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIzamigamasUtraH . TIkA--'imIse NaM bhaMte !' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'ubarillAo carimatAo' uparitanAva caramAntAt / UdezAvasthitabhAgAt-ratnaprabhAyA mArambhamAgAdityarthaH 'heThille carimaMte' adhastanaH adhobhAgavidyamAna zvaramAntaH ratnaprabhAyA antiyo bhAga ityarthaH 'ee the' etat khalu etyo dvayozcaramAntayormadhyakSetrarUpam, etaditi antarasya vizeSam ataH puMstva nirdiSTasyApi napuMsakatvena vipariNAmaH sUtre tu thArSavAda puliGganirdezaH 'kevAyaM avAhAe' ziyana abAdhayA antaratva vyAghAtarUpayA 'aMtare pannatta' antaraM vyavadhAnaM prajJaptaM kathitam ratnaprabhAyA Adi bhAgA dantabhAgaH kiyaddure bhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama / 'asI uttara joyaNasayasahastaM' azItyuttaraM yojanazatasahastraM-azIti sahasrAdhika lakSayojanam (180000) avAdhayA 'aMtare' antaram AdyantabhAgayovryavadhAnam 'pannatte' pakSaptaM kathitam // sAmAnyato ratnamabhAyAmuparisanAdhastanacaramAntayo. madhye'ntaraM padazya vizeSato'syAH kANDatrayasyA'ntaraM darzayitumAha- 'imIse NaM 'imIse NaM bhaMte ! sthaNappabhAe puddhbiie-ityaadi| TIkArtha-gautama ne isameM pralu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se nIce kA jo casmAnta hai vaha kitanA dUra hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'godhamA! asI uttara joyaNa sayalahassaM abAdhAe aMgare pannatte' he gautama ! ratnaprabhA pRthivI ke uparita caramAnta se nIce kA jo carathAnta hai vaha eka lAkha assI hajAra yojana dUra hai arthAt eka lAkha assI hajAra yojana kA pAhalya piNDa hai / isa prakAra se sAmAnya rUpa meM ratnaprabhA ke uparitana aura adhastana caramAntoM meM antara prakaTa kara aba vizeSa rUpa se isake 'imIse NaM te | rayaNaprabhAe puDhavIe' tyAdi TIkArya-gautamasvAmIe A sUtra dvArA prabhune evuM pUchayu che ke he bhagavad A ratnaprabhA pRthvInA uparitana caramAtathI nIceno je aramAnta che te keTale viza cha 1 mA prazna uttaramA prabhu gautamasvAmIna 4 cha , 'goyamA ! asI uttara joyaNasayasahassaM abAdhAe aMtare paNNatte' he gautama ! 2namA pRthvInA uparanA caramAtathI nIceno je aramAna che, te eka lAkha eMsI hajAra cojananI vizALatAvALe che arthAt eka lAkha eMsI hajArano te bAhalya piMDa che. A prama Ne sAmAnya paNAthI ratanaprabhAnA uparitana ane adhastana caramAnenuM aMtara batAvI ne have vizeSa prakAra thI tenA traNa kAMDanuM aMtara pragaTa kare che, AmAM gautamasvAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 115 bhaMte' ityAdi, 'imI se NaM bhaMte' etasyAH khallu 'rayaNappabhAe' ratnaprabhAyAH 'urillAo carimaMtAo' upastinAt caramAntAt 'kharalsa kaMDassa heThille carimaMte' kharasya kANDasyAdhastanazcaramAntaH 'esa gaM' evalkhalU 'kevaiyaM abAhAe aMtare pannatta' / kiyat avadhayA antaraM-vadhAna prajJaptam ? iti prazna: bhaga. vAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'solasa joyaNasahassAI aMta. re pannate' poDazayojanasahasrANi antaraM majJaptam-kathitam, kharakANDasya pratyeka mekaika sahasrayojala pramita tabhedarUpa ratnakANDAdi poDazamakArakAtmakatvAt / 'imIse NaM maMte' etasyAH kha sa bhadanta ! 'rayaNaprabhAe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'uvarillAo carimaMtAo' uparitanAla carathAntAt 'rayaNasa kaMDassa' kharakANDaprabhedarUpasya ratnanAmaka prathamakANDasya yaH 'heThille carimaMte' adhastano'dhaH tIna kANDoM kA antara prakaTa karate haiM-isameM gautamba ne prabhuse aisA pUchA haiM-'mIse bhaMte ! rathaNapAe puDhazIe uvarillAo carimaMtAo kharassa kaMDasla heThille parimaMte elaNaM kevayaM abAdhAe aMtare pannatta' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se khara. kANDa kA adhastanna caramAnta avAdhArale arthAt vibhAga pUrvaka pratyeka kA kitanA antara hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyA / lolasajAyaNa sahassAI aMtare pannatte' he gautama! ratnaprabhA pRthivI ke Upara ke caramAnta se kharakANDa ke adhastana casmAnta laza solaha hajAra yojana kA antara hai kyoMki apane vibhAga rUpa pratyeka eka eka hajAra yojana ke rasnakANDa Adi solaha kANDa vAlA hai 'hamIpleNa aMte ! rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMtAoM' he badanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta rakhe rayaNasa kaMDasa' ratna kANDa ke 'heTille 'imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe ujarillAo carimatAjI, kharassa heThille caribhaMte eeNaM kevaiyaM abAdhAe atare pannatte' 7 sagavan mA ratnaprabhA pRthvInA uparitana caramAntathI barakAMDanA adhastana-nIcenA caramAnta sudhImAM vibhAgapUrvaka darekanuM keTaluM aMtara kaheluM che ? A praznanA uttaramA prasu gItasasvAmIna. 3 cha, 'goyamA ! solasa jayaNasaha. smAiM atareM pannatte' gautama! 2tnamA pRthvInA 652n| yaramAntathI kharakAMDanA adhastanacaramAnta paryanta seLa hajAra jananuM aMtara kaheluM che. kemake te pitAnA vibhAga rUpa dareka eka eka hajAra ejananA ratnakAMDa vigere so ANA. 'imose NaM bhaMte ! rayaNa pabhAra puDhabIe uva rillA bho carimatAo ..sagavan mA 2tnalA pRthvInA 52nA . ya2mAntayA 'rayaNassa' kaDassa'
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama pradezavartIvaramAnta:-caramaparyantaH 'esa NaM' etat khalu 'kevaiyaM avAhAe' kiyat abAdhayA kiyad yojanapramANaM antaram abAdhayA antaratva vyAdhAtarUpayA 'aMtare panatte' prajJaptaM kathiyam ratnapamA pRthivyAH kharakANDasya vibhAgarUpaM ratnakANDanAmakaM yat prayamaM kANDaM tasya ya uparitana caramAntastadapekSayA etasya adhastanazvaramAnta etayorantaraM kiyad yojanapramANamavAdhayA kathitamiti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'eka joraNasahassaM abAdhAe aMtare panatte' ekaM yojana pahasramavAdhayA anvaraM prajJaptam, khAkANDavibhAgabhUtAnAM carimaMte' nIce ke caramAnta taka 'esa Na kevaiyaM avAhAe aMtare paNNatte' kitanA antara kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiN-'goymaa| eka joyaNasahassaM pravAhAe aMtare paNNatte' he gautama ! ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ratna kANDa ke nIce ke caramAnta taka eka hajAra yojana kA antara kahA gayA hai kyoMki kharakANDa ke vibhAga bhUta ratnakANDAdi solahoM kANDa pratyeka eka eka hajAra kA hotA hai| 'imIse Na bhaMte ! rayaNappabhA puDhavIe uvarillAo carimaMtAo vaharassa kaMDasta udharille carimaMte esaNa kevayaM athAdhAe aMtare paNNatte' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo uparitana caramAnta hai usase dvitIya bajrakANDa ke uparitana caramAnta taka kitanA antara kahA gayA hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! eka joyaNasahastaM abAdhAe aMtare paNNatte' he gautama ! ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se 294isnA 'heThille carimate' nAyanA yAramAta sudhA 'eNaM kevaiya abAhAe maMtare paNNatta' 39 mata2 4AmA mAvasa cha 1 mA prazna uttaramA prabhu gItamayAbhAra 4 cha , 'goyamA ! eka joyaNasahassa abAhAe tare paNNatta' 8 gItama! 2namA pRthvInA 52nA 22mAntathI 2naisnI nAyanA caramAna sudhImAM eka hajAra jananuM aMtara kahevAmAM Avela che. kemake barakAMDanA vibhAga rU5 ratnakAMDa vigere 16 seLe kAMDe ke je dareka eka eka hajAra ejananA heya che. ___ 'imIse Na bhaMte ! rayaNappabhA puDhavIe uvarillAo carimaMtAo vairassa kaMDasma uvarille carimate ekhaNaM kevaiya abAdhAe aMtare pannatte' mApan ! 2tnAlA bhii| je uparitana caramata che. tenAthI bIjA vAkAMDanA upatinI caramAMta sudhI keTaluM aMtara kahevAmAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhu tamavAmIne kahe che ke 'goyamA! ekaM joyaNasahassa saSAdhIe atare paNNatte' he gautama! Reign galnA
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - .. -. . prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 117 rasnakANDAdInAM SoDazAnAmapi pratyeka mekasahastrayojanapramANatvAt / imIse gaM bhaMte' etasthAH khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'urillAmo carimaMtAo' uparitanAt caramAntAt 'vairassa kaMDassa' vajrasyavajranAmaka dvitIyakANDasya 'urille carimaMte' uparitana zvaramAntaH 'esa' pataskhala 'kevaiyaM abAhAe kiyad abAdhayA 'aMtare pannatte' antaraM vyavadhAnaM majJa ptama, ratnaprabhA pRthivyA ratnakANDasya prathamasya ya uparitana zvaramAntastadapekSayA etasyA eva pRthivyA dvitIyasya vanakANDasya ya uparitano bhAgaH etayoH kiyada antaramiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ekkajoyaNasahassaM avAhAe aMtare pannatte' ekaM yojanasahasramabAdhayA antaraM prajJaptamiti, ratnakANDAdhastanacaramAntasya vajrakANDoparitanacaramAntasya ca paraspara saMlagnatayA ubhayatrApi tulyapramANatvAditi / 'imIse gaM maMte ! rayaNappabhA puDhavIe' etasyAH khalu bhadanta ! ratnamabhAyAH pRthivyAH 'uparillAo carimaMtAmo' uparitanAta caramAntAta 'vairassa kaMDaspta heThille carimaMte' vajakANDasyAdhastana zvaramAntaH 'esa gaM' etatsvala 'kevaiyaM abAhAe aMtare pannatte' kiyat abAdhayA antaraM prajJaptam ratnakANDasyoparitanazvaramAnta vajrakANDasyAdhastanazvaramAntayorantarAle kiyad yojanapramANamantaraM vidyate iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'do joyaNasahassAI avAhAe aMtare patte' dve yojanasahasra abAdhayA antaraM prajJatam ratnakANDasyoparitanacaramAntAva vajrakANDa ; dvitIya vanakANDa ke uparitana taka eka hajAra yojana kA antara kahA gayA hai| 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavIe'.he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke 'uvarillAo carimaMtAmo' uparitana cAmAnta se 'vaharassa kaMDaspta heThille carimaMte.' bajrakANDa kA jo adhastana caramAnta hai yahAM taka kitanA antara kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! do jogaNasahassAI abAdhAe aMgare pannatte' he gautama ! rasnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se kANDa ke adhastana caramAnta uparanA caramAna sudhImAM eka hajAra ejananuM atara kahevAmAM Avela che. 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' he sagavan mA 2namA pRthvInA 'uvarillAo carimaMtA mo' 122. 32 nayI vairasa heDille caramate, qasis astana caramAnDa che, tyA sudhImAM keTaluM aMtara kahevAmAM Avela che. A praznanA uttaramAM prabhu gItamasvAmIna 4 che'goyamA ! do joyaNasahassAI abAdhAe aMtare pannatte ke gautama!ratnaprabhA pRthvInA uparanA caramAntathI vAkAMDanA nIcenA caramAMta sudhImAM
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvA migamasUtre He Kai 118 - svAcastana varamAntayormadhye dvisahasrayojanasyAntaraM bhavati, pratyekakANDasyaikasahasrayojanApramANatvena dvayoH kANDayodvisahasrayojana sadbhAvAt / evaM pratikANDe do-do AlApako vaktavau, kANDasyodhastanacaramAnte cintyamAne pratyekasmin yojanasahasra vRddhiH karaNIyA, yAvadriktakANDasyA vastana caramAnte cintyamAne poDazayojana sahasrANi avAyayA'ntaraM prajJaptamiti svayametra sUtrakAro vakSyati, tadeva darzayati evaM jAva rissa uvarille carimaMte panaramajoyaNa sadassAI evaM yAvadriSTakA NDasyoparitane caramAnte ratnakANDasyoparitanAt caramAntAt ratnakANDasyoparitanAt taka do hajAra yojana kA antara kahA gayA hai / arthAt ratnakANDa ke uparitana caramAnta se vajra kANDa ke adhastana taka bIca meM do hajAra yojana kA antara hai| kyoMki pratyeka kANDa kI eka eka hajAra yojana kA pramANa hone se do kANDoM kA do hajAra yojana ho jAte haiM ima taraha hara eka kANDa meM do do AlApaka kaha lenA cAhiye jaba kANDa ke adhastana caramAnta kA vicAra ho to vahAM eka eka hajAra yojana kI vRddhi kara lenI cAhiye isa taraha antima jo solahavAM riSTakANDa hai usake adhastana caramAnta kA jaya vicAra AtA hai to vahAM solaha hajAra yojana kI vRddhi karane meM A jAtI hai, ataH jaba riSTakANDa kA adhastana caramAnta kA vicAra hotA hai to vahAM para solaha hajAra yojana kA antara A jAtA hai| isa bAta ko sUtrakAra svayaM spaSTa karate hai-' evaM jAva riharu uvarille carimaMte panarasa joyaNa sahaslAI' isI taraha ratnakANDa ke uparitana caramAnta se riTa vacamAM e hajAra cejananu a`tara kahela che kemake dareka kAMDa eka eka hujAra ceAjana pramANu hAva thI be kAMDAnu aMtara be hAra ceAjananuM thaI jAya che. A rIte dareka kArDa'nu' aMtara be hajAra ceAjananuM thaI jAya che A rIte dareka kAMTamAM abbe AlApakA kahevA joie jayAre kAMDanA adhastana caramatanA vicAra karavAnA hAyatA tyAM eka eka hajAra caiAjananI vRddhi karI levI joie. A rIte chellA je seALame riTakAMDa che, tenA adhastana caramAMtane jayAre vicAra karavAmAM Ave che te tyAM seALa hAra ceAjatanI vRddhi karavAmAM Ave che. tethI jayAre riddhakAMDanA adhastana caramAMtanA vicAra karavAmAM Ave tyAMre tyAM seLa hajAra caiAjanatu' aMtara AvI jAya che. A vAta svayaM sUtra42 spaSTa 4re che. 'eva jAtra riTThA arille carimate pannarasajoyaNa 'sahasvAi' mA rIte ratnAMDa uparanA tharamatithI riTAMDanA uparanA tharamAMta
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramegadhotikA TIkA pra.3 2.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 119 gharamAntAva paJcadazayojana sahastrANi antaraM bhavati, 'he Thalle carimaMte soLasajoyaNa sahassAI" ratnakANDasyoparitanacaramAntAt riSTakANDasya yo'dhastanazvaramAntastayomadhye SoDazayo janasahanamantaraM bhavatIti / ayaM bhAvaH ratnapabhAyAM trINi kharakANDa patAlakANDAkANDAni kathitAni tatra prathame kharakANDe poDazAzantarakANDAni rasna 1 vaja 2 vaiDUrya 3 lohitAkSa 4 masAragalla 5 haMsagarbhapa pulaka7 saugandhika 8 jyotIrasA 9 janA 10 anapulaka 11 rajata 12 jAta 13 rUpAGka 14 sphaTika 15 riSTa 16 ratnanAmajhAni kathitAni, tatra ratnamabhAyAH kharakANDasyoparitanacaramAntAda ratnakANDasyAdhastanacaramAnte vanakANDa kANDa kA uparitana caramAnta taka pandraha hajAra yojana kA antara hotA hai 'heTille carimaMte solasa joyaNasahassAha aura ratnakANDa ke uparitana caramAnta se riSTakANDa kA jo adhastana caramAnta hai vahAM taka solaha hajAra yojana kA antara ho jAtA hai / tAtparya yaha hairasnaprabhA pRthivI meM tIna kANDa haiM-(1) kharakANDa (2) paGkabahulakANDa aura (3) abbahulakANDa-jalakANDa pahile kharakANDa meM solaha avAntara kANDa haiM-inake nAma ye haiM-ratnakANDa 1, vajrakANDa 2, vaiDUryakANDa 3, lohitAkSakANDa 4, masAra-galla kANDa 5, haMsagarbhakANDa 6, pulakakANDa 7, saugandhikANDa 8, jyotirasakANDa 9, aJjanakANDa 10, pulakakANDa 11, rajatakANDa 12, jAtarUpakANDa 13, aGkakANDa 14, sphaTikakANDa 15, aura solahavAM riSTakANDa 16 / inameM ratnaprabhA ke kharakANDa ke uparitana caramAnta se ratna kANDa ke adhastana varamAnta sudhI 52 M2 yozananuM mata2 thAya che. 'he dville carimate solara joyaNasahassAI' bhane 2-4is S52 / / 22bhatithI 2STa is Adharatana nAyanA caramAMta che, tyAM sudhImAM soLa hajAra ejananuM aMtara thaI jAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke prabhA pRthvImAM traNa kAMDe AvelA che. 52413 (1) 5'mahusa4i3 (2) abhaIaxis (3) 59 524isti bhAta seLa avAMtara koDa AvelA che. tenA nAme A nIce pramANe che ratnakAMDa (1) q004is (2) vaiyadeg4is (3) allsahasis (4) masARAxis (5) sa. ma.3 (6) Jti (7) sodhizzis (8) ye tI244i3 (6) Aoraxis (10) 534is (11) 2raxis (12)113547 (13) Axis (14) 26.23 kAMDa (15) ane soLamo riSNakAMDa (16) AmAM ratnaprabhA pRthvInA kharakAMDane uparitanuM arthAt uparanA curamAnDathI ratnakAMDanA adhastana caramAtamAM ane
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 jIyAmigama syoparitanacaramAnte ca ephayojana sahastrasyAntaraM bhavati, ratnapramAyA uparitana gharamAnnAt dvitIyasya banna kANDasyAdharata navaramAnte yojanasahasradvayasyAntaraM bhavati, tano ratnapabhAyA uparitana caramAntAt vaiDayaM nAmaka tRtIya kANDasyAdhastanacaramAnte triyojanasahasrAntaraM bhavati, evaM pratyekasmin kANDe agho'dha. zvaramAnte vartamAne ekaikasya yojanasahastrasya ddhi kartavyA, tatazca tRtIyakANDasyAdhastane caramAnte ratnapabhAyA uparitanacaramAntAt yojanasahanatrayasyAntaraM caturyalohitAkSakANDasya adhastane caramAnte yojanasahasra cadRSTayasyAntaraM bhavati evaM krameNa ekaikavRddha yA antime poDaze riSTakANDe uparicaramAnte paJcadazayojanasahastra syAdhastanacaramAnte ca SoDazayojanasahasrasyAntaraM bhavati / eSAM kharakANDa vibhAgarUpANAM ratnAdiriSTa paryantAnAM poDazAnAmapi kANDAnAM pratyekasyaikaika aura vajrakANDa ke uparitana caramAnta meM eka hajAra yojana kA antara hai, ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se dvitIya vajrakANDa ke adhastana gharamAna meM do hajAra yojana kA antara hai ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se vaiDUrya nAmake tRtIya kANDa ke adhastana caramAnta meM tIna hajAra yojana kA antara hai isa taraha nIce nIce rahe hue pratyeka kANDa meM epha 2, hajAra yojana kI vRddhi karanI cAhiye tRtIyakANDa ke adha stana caramAnta meM ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se tIna hajAra yojana kA antara hai| caturya lohitAkSakANDa ke adhastana caramAnta meM cAra hajAra yojana kA antara hai isa krama se eka 2, kI vRddhi karate 2, antima riSTakANDa ke uparinana caramAnta meM pandraha hajAra yojana kA antara A jAtA hai aura isake adhastana caramAnta meM solaha hajAra kA antara A jAtA hai| kyoMki ina kharakANDa ke vibhAga rUpa ratnakANDa vAkAMDanA uparanA caramatamAM eka hajAra ejananuM aMtara che. ratnaprabhA pravInA uparitana nAma uparanA caramAMtathI vaiDUryanAmanA trIjA kAMDanA adhatana caramatamAM traNa hajAra jananuM aMtara kahyuM che. A rIte nIce nIce rahelA dareka kAMDamAM eka eka hajAra jananI vRddhI karavI joIe trIjA kAMDanAM adhatana caramAMtamAM ratnaprabhAnA uparitana caramaMtathI traNa hajAra jananuM aMtara che. cethI lehitAkSakaDanA adhastana caramatamAM cAra hajAra ejananuM aMtara che. A kramathI eka ekane vadhAratA vadhAratA chelalA rijhakAMDanA uparanA nIcenA caramAMtamAM paMdara hajAra ejananuM aMtara avI jAya che ane tenI nIcenA caramatamAM seLa hajAranuM aMtara AvI jAya che. kemake A kharakAMDanA vibhAga
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyadhotikA TIkA pra.3 2.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorastaram 121 sAsrayojanapramANatvAt / * tadevaM ratnaprabhAyAH pRthivyAH prathamasya khara kANDasya ratna kANDAdi riSTakANDAnta SoDaza vibhAgayutasya parasAramantaraM darzayitvA ratnapabhApRthicyA upa. ritanacaramAntAt tadIya dvitIya paGkabahulakANDasya antaraM darzayitumAha-'imIse gaM' ityAdi, 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' etasyAH khala bhadanta ! ratnapabhAyAH pRthivyAH 'urillAo carimaMtAo' uparitanAt caramAntAt 'paMkabahulassa kaMDassa' paDkabahulanAmaka dvitIyakANDasya 'ubarisle carimaMte' uparitane gharamAnte 'esa NaM kevaiyaM abAhAe aMgre pannatte' etatkhalu kiyat abAdhayA antaraM prAptam ratnamamAyA uparitanazcaramAntaH evaM paGkabahulakANDasya uparitanazvaramAnta: etayomadhye kiyada yojakamantaraM bhavatIti paznaH bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, se riSTakANDa paryanta solahoM kANDoM meM pratyeka kANDa eka eka hajAra pojana kA hotA hai| isa prakAra ratnaprabhA pRthivI kA jo kharakANDa hai jisake ratnakANDe Adi ke bheda se solaha avAntara bheda haiM unakA Apasa meM yaha antara prakaTa kiyA agha ratnaprabhA pRthivI kA jo dvitIya kANDa paDDA halakANDa hai usakA antara prakaTa karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai'ibhIse gaM bhaMte! rayaNappAe puDhavIe uvarillAo carimaMtAo paMkabahullassa kaMDassa uvarille carimaMte esaNaM kevaie aSAhAe aMtare panase' he bhadanna ! isa ratnaprabhA prathivI ke uparitana caramAnta se paDUbahulakANDa kA jo uparitana caramAnata hai unameM kitanA antara hai? rUpa ratnakAMDathI ripTa kAMDa paryanta soLe kAMDamAM dareka kaDe eka eka hajAra jananA che. A rIte ratnapramA pRthvIne je kharakAMDa che, ke jenA ratnakAMDa vigere bhedathI soLa avAntara bhede che. teonuM parasparamAM A aMtara pragaTa karIne have ratnaprabhA pRthvIne je "bahula" nAmane bIje kaMDa che, tenuM aMtara pragaTa kare che. A saMbaMdhamAM gautamasvAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke 'imIse NaM bhate ! rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAo carimatAo paMkabahulasma uvarille parimate esa NaM kevaie abAhAe aMtare pannatte' an ratnaprabhA pRthvIne uparitana nAma uparanA caramAMtathI paMka bahulakAMDanI upara je caramAMta che, temAM keTaluM aMtara kahyuM che ? A beunI vacamAM keTaluM aMtara AveluM che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke jI0 16
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ novAbhigama sUtre 122 'goyamA' he gautama ! 'solasa joyaNasahassAI avAhae aMre patte' poDazayojana sahasrANi avAyA andaraM vyavadhAnaM majJatam / kharakANDasyAntimaM vibhAgakANDaM riSTaratnakANDaM tasyAvastanacaramAnta ratnaprabhoparitananaramAntAt poDazayojana sahasrAntareNa kathitaH riSTakANDA'dhasvana caramAnva paGkabaloparitana caramAntau parasparaM saMlagnau ava ubhayorapi tulyapramANamevAntaraM bhavatIti / 'heThille rimaMte ekkaM joyaNasaya sahassa' ratnamamAyA uparitanAt caramAntAt paGkavahulasyAdhasvanazvaramAntaH ekaM yojanazatasahasram ratnamamoparicaramAntAt paGkavahulakANDasyAdhastana caramAnta ekayojanazatasahasramantaraM bhavatIti jJAtavyam / yato 'goyamA ! solasa joyaNalAI avAhAe aMtare pannatte' he gautama! ina donoM ke bIca meM solaha hajAra kA antara hai / kharakANDa kA antima kANDa riSTa ratnakANDa hai isake adhastana caramAnta meM ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se solaha hajAra yojana kA antara kahA gayA hai| kyoki riSTa ratnakANDa kA adhastana caramAnta aura paGkayahula kA uparitana caramAnta ye donoM Apasa meM lage hue hai-mile hue hai| isaliye donoM meM bagavara antara hai / 'heDille carimaMte ekkaM jopaNa sapasahassaM' ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se paGkacahula kA jo adhastana caramAnta hai vaha eka lAkha yojana ke antara kA hai / arthAt ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se paGkavahulakANDa kA avastana caramAnta eka lAkha yojana ke antara vAlA hai| kyoMki ratnaprabhA pRthivI kA kharakANDa solaha hajAra 16000 yojana kA hai aura paGkavahulakANDa caurAsI 'goyamA ! solasa saharasAI abahAe aMtare pannatte' he gautama! AmannenI vacamAM seALa hajAra ceAjananuM aMtara Avelu che. kharakAMDane chellA kAMDa STikAMDa che. tenA adhastana caramAMtamAM ratnaprabhA pRthvInA uparanA caramAMtathI seLa hajAra cAjananuM aMtara kahela che. kemake STikAMDanu adhastana caramAMta ane paka mahulanuM uparitana caramAMta A eka parasparamAM lAgelA che. arthAt maLelA he. tethI the me'bhAM NarAmara aMtara bhAvesu che, 'heTThille carimaMte eka joyaNa saya sadassaM' ratnaprabhA pRthvInA uparanA yarabhAMtathI yaM mahusAunu je adhastana nIcenu' caramAMta che, e eka lAkha caiAjananA aMtaranu che. arthAt ratnaprabhAnA uparanA caramAMtathI pa ka bahulakAMDanu adhastana caramAMta eka lAkha ceAjananA aMtaravALu che. kemake ratnaprabhA pRthvIne kharakAMDa 1601deg
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sa.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 123 ratnaprabhA pRthivyAH kharakANDaM SoDazasahasrayojanaparimitam (1600) paGkabahulakANDaM ca caturazItisahastra (84000 yojanaparimitamiti dvayormolane bhavati-ekaM yojanazatasahasra miti / 'Avabahulasta uvarille carimaMte eka joyaNasayasahassaM' etasyA eva ratnaprabhAyAH abbahulasya tRtIyakANDasyoparitanazcaramAntaH ratnaprabhAyA uparitanacaramAntAt ekaM yojanazatasahasramantaraM bhavati, yataH paGkamahulakANDasyAdha. stana caramAntA, abahulakANDasyoparitanacaramAntazca, etau dvau casmAntau parasparaM saMlagnau, ataeva dvau tulyamamANau vijJeyo / 'heThille carimaMte asIi uttaraM joyaNesayasahassaM' abbahuLasyAdhastanacaramAntaH ratnamabhAyA uparitanacaramAntAt azItyuttaraM yojanazatasahasram azItisahasra yojanottarameka lakSayojanamantaraM hajAra 84000 yojana kA hai, ina donoM ko milAne se eka lAkha yojana ho jAte haiN| 'Avaghahalaspla uvarille carimaMte ekkaM joyaNa saya sahassaM' isI ratnaprabhA ke abdhahula tRtIya kANDa kA jo uparitana gharamAnta hai vaha ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se eka lAkha yojana ke antara meM haiN| isIliye abbahula tRtIya kANDa ke uparitana caramAnta se ratnaprabhA ke uparitana caramAnta taka eka lAkha yojana kA antara kahA gayA kyoMki paMkabahula kA nIce kA aura apabahula kA upara kA caramAnta paraspara saMlagna-mile hue haiM isaliye donoM tulya pramANa vAlA hai| 'he. dvirale carimaMte asIi uttaraM joyaNa sayasahassaM' apahula kANDa kA jo adhastana caramAnta hai baha ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se eka lAkha assI hajAra yojana kA antara kahA gayA hai ratnaprabhA pRthivI seLa hajAra yojana che. ane paMka bahalakADa 84000, ceryAzI hajAra yonina che. mA meM 32 megavAthI ke sAtha yogana tha ya che. 'Ava bahulassa uvarille carimate eka joyaNasayasahassa' mA 2namA pRthvInA abaDulakAMDa ke je trIjo kAMDa che, tene je uparano caramAMta che, te ratnaprabhA nA uparanA caramAMtathI eka lAkha ejananA aMtaramAM che tethI ja ambala nAmanA trIjA kAMDanA uparanA caramAMtathI ratnaprabhA pRthvInA uparanA caramAMta sudhI eka lAkha cojananuM aMtara kahevAmAM Avela che. kemake paMka bahalanI nIceno ane akhahalakAMDanI uparane caramAMta anya maLelA hoya che. tethI tamanne samAna prabhAva cha. 'he dville carima ! asIiuttara' joyaNa payamaharasaM' saisa 2 maratana yamAta che, te 2namA pRthvInA uparanA caramAMthI eka lAkha eMsI hajAra jananA aMtaravALe kahela che.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamaste bhavati, paripUrNa ratnaprabhA pRthivyA etAvatmamANabAhalyavattvAt / ayaM bhAvaH-ratnaprabhA pRthivyAH paripUrNaH piMDa:-azItisahasra yojanoparaka zatasahasra (180000) parimito bhavati, atra ratnaprabhA pRthivyAM trINi kANDAni kharakANDaM-paGkabahuLakANDam-abbahulakANDaM ceti, kANDatrayarUpA ranamamA pRthivI bhavati, tatra prathamaM kharakANDam poDazasahasrayojanaparimitam 16000 paGkabahulakANDam caturazItisahasrayojanaparimitam 84000' abahuLakANDaM caazItisahasrayojanaparimitamU 80000, epAM trayANAM mIlane-16000+ 84000+80000-180000, bhavati-azItisahastra yojanottaramekaM zatasahasaM ratnaprabhA pRthivyAH piNDa iti / etarayA eva ratnamabhAyA uparitanacaramAntAt 'ghaNodahissa ubarille carimaMte asIi uttara joyaNasayasahassaM' ghanodadheruparitana kA piNDa eka lAkha assI hajAra yojana kA hai isIliye yahAM itanA antara prakaTa kiyA gayA hai| yahAM tAtparya aisA hai-ratnaprabhA pRthivI kA paripUrNa piNDapAhalya eka lAkha astI hajAra yojana kA hotA hai| isa ratnaprabhA pRthivI meM tIna kANDa haiM-eka kharakANDa 1 dUsarA paGka bahulakANDa 2 aura tIsarA adhyahulakANDa hai 3 / arthAt ratnaprabhA pRthivI tIna kANDa rUpa hai| una tIna kANDoM meM pahalA kharakANDa hai vaha solaha hajAra 16000 yojana kA hai 1 / dUsarA paMkabahulakANDa caurAsI hajAra 84000 yojana kA hai 2 / aura tIsarA avabahula kANDa assI hajAra 80000 yojana kA hai 3 / ina tInoM ko milAne para-16008+ 8400+80000=180000 eka lAkha assI hajAra ratnaprabhA pRthvIne pIMDa eka lAkha eMsI hajAra yojanAno che. tethI ahiyAM theTa mata2 prATa yu che. A kathananuM tAtparya e che ke ratnaprabhA pRthvInuM paripUrNa piMDa bAhalya eka lAkha eMsI hajAra yojanAnuM thAya che. A ratnaprabhA pRthvImAM traNa kADa AvelA che. temAM pahelo kharakAMDa, 1, bIjo aMka bahalakAMDa (2). ane trIje abbehula kAMDa che. (3) arthAt ratnaprabhA pRthvI traNa kAMDa rUpe che. e traNa kAMDemAM pahele je kharakAMDa che, te 16000 soLa hajAra , janane kahyo che (1) bIjo paMkabaDulakAMDa 84000 coryAzI hajAra ejanane che. (2) ane trIje je ambala kAMDa che te 80000 eMsI hajAra yojanane che. (3) A traNeyane meLavatAM 16000-84000, coryAzI hajAra ane 80000 eMsI hajArane meLavatAM 180000 eka lAkha eMsI hajAranuM prabhA pRthvInuM bAhablyu, piMDa thaI jAya che,
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayoti kA TIkA naM. 3 Rs.10 prati pRthiyAH upadhastanece ramAntayorantaraMm 125 zvaramAntaH, azItisahasrayojanottare krayojanazatasahasramantaraM bhavati, abbalakANDAdhastana caramAntasya ghanodadhnuparitanacaramAntasya ca parasparaM saMlagnatayA ubhayatrApi tulyamamANatvAditi / 'heTille carimaMte do joyaNasyasahassA " ghanodagheradhastana caramAntaH- ratnamamoparitanacaramAntAt dve yojanazatasahasre kakSa dvayayojanamantaraM bhavati / ghanodadheviMzatisahasrayojanamamANatvAt / ayaM mAtraHazItisahasrayojanottaraikazatasahastra (180000) yojanapramite ratnaprabhA pRthivI bAhalyaM ghanodadherviMzatisahasrayojanAnAM (20000) saMmelane bhavataH dve yojana-zatasahasre, ito ratnaprabhA pRthivyA uparitanacaramAntAt ghanodadheradhastana caramAntasya kA ratnaprabhA pRthivI kA bAhalya-piNDa ho jAtA hai / 'ghaNodahissa uvarille carimaMte asIi uttara joSaNasayasahassaM' ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se ghanodadhi ke uparitana caramAnta bhI eka lAkha assI hajAra yojana kA antara vAlA hai kyoMki aJcalakANDa kA jo aghastana caramAnta hai vaha aura ghanodadhi kA jo uparitana caramAnta hai vaha Apasa meM mile hue haiM isa kAraNa inameM Apasa meM antara AtA nahIM hai / 'heTThille carimaMte do jobaNasacasahassaM ghanodadhi valaya kA jo adhastana caramAnta ratnaprabhA ke uparitana caramAnta ina donoM meM do lAkha yojana kA antara hai kyoMki ghanoddhi kA pramANa bIsa hajAra yojana kA hotA hai / tAtparya yaha hai ki - ratnaprabhA pRthivI ke eka lAkha assI hajAra yojana ke bAhalya meM ghanodadhi vAhalya ke bIsa hajAra yojana milAne se do lAkha yojana ho jAte hai isaliye ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se ghanodaddhi kA adhastana caramAnta do 'ghaNodahissa uvarille carima te asIi uttara joyaNasayasahassa' ratnapralAnI uparanuM caramAMta paNa eka lAkha eMsI hajAra caiAjananA aMtaravALuM che. kemake akhahulakAMDanI nIcene je caramAMta che te ane ghanadhinI uparanA je caramAnta che. te anyAnya maLelA che. te kAraNathI temanAmAM aMtara Avatu nathI; 'heTThille - carimate do joyaNasayakhaissaM' dhano'dhi vlyn| adhastana nIcenA caramAMta, ane ratnaprabhA pRthvInI uparanA caramAnta A bannemA e lAkha ceAjananu aMtara che. kahevAnu tAtparya e che ke ratnaprabhA pRthvInA eka lAkha e.sI hajAra caiAjananA khAhula-mAM ghaneAdhinA mAhulyanA vIsa hajAra caiAjana meLavatAM be lAkha, ceAjana thaI jAya che. tethI ratnaprabhA pRthvInA uparanA raramAntathI,
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 jIvAbhigamana dvi zatasahasna (dvilakSa) yojanamantaraM kathitamiti / binodadhehilyaM sarva pRthivISu vizatipsahasrayojanapramitameva bhavatIti bodhyam / 'imIse NaM bhaMte ! rayaNa pabhAepuDhavIe' etasyA khalu ratnapabhAyAH pRthivyAH 'uvarillAo carimaMtAo' uparitanAccaramAntAda 'ghaNavAyassa uvarille carimaMte do joyaNasahassAI' ghanavAtasyoparita ne caramAnte dve yojanazatasahasramantaraM kathitam ghanodadhya. dhastana caramAnta ghanavAtoparitanacaramAntayoH paraspara saMlagnatayA ubhayatrApi tulpapramANasya sadbhAvAt 'he Thille carimaMte asaMkhejjAI joyaNasayasahassAI' etasyaiva ghanavAtasyAdhastana zvaramAntaH asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi antaraM bhavatIti jJAtavyam / 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' etasyAH khalu bhadanta ! ratnamabhAyAH pRthivyAH 'uvarillAo carimaMtAo' upastinAccaramAntAda taNuvAyassa, tanuvAtasya, 'uvarille carimaMte' uparitanazvaramAntaH 'asaMkhejjAI lAkha yojana kA kahA gayA hai / sAtoM pRthiviyoM ke ghanodadhi kA bAha lpa pramANa bIsa bIsa hajAra yojana kA hotA hai, aisA jAnanA caahiye| 'imIse NaM rayaNapabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMnAo ghaNavAyarasa uvarille carimaMte do joyagasayasahassAI' ratnaprabhA pRthivI ke uparitana gharamAnta le ghanavAta ke uparitana caramAnta taka kA antara do lAkha yojana kA hai kyoMki ghanodadhi kA adhastana caramAnta aura ghanapAta kA uparitana cAmAntaye dono Apasa meM mile hue haiM ataH inameM koI annara nahIM hai| 'he Dille cAranaMta asaMkhejAiM jAyaNasayasahassAI' tathA ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghana yAna valaya kA jo adhastana caramAnta hai vahAM taka asaMkhyAta lAkha yojanoM kA antara hai| 'imIseja bhaMte ! rayaNappabhAe puDhabIe uvarillAbho carimaMtAotaNuvAyassa urille carimaMte ghane dadhinI nIcenu aramAnta be lAkha jananuM kahela che sa te pRthvInA ghane dadhinu bAhalya pramANa vIsa hajAra jananu ja thAya che. tema samajavuM. 'imIse NaM bhaMte ! rayaNApabhAe puDhavIe uvarillAo carimatAo ghaNayAyasa varille carima te do joyaNasayasahassAI' 2tnamA pRthvInA 52nA caramAtathI ghanavatanA caramAra sudhInuM atara be lAkha ejananuM che. kemake vanodadhinI nIcenuM aramAnata ane ghanavAtanuM uparanuM curamAnA e beu parasparamAM maLelA che. tethI temAM kaMi paNa aMtara hetuM nathI. 'hedille carima te ! asaMkhejjAI joyaNasayasahassAI tathA mA 2namA pvInA uparanA caramAMtathI ghanavAtanuM je nIcenuM caramAM che, tyAM sudhI asaMkhyAta lAkha yosana bhAtara che, 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAo parimatAmo
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 sU.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 127 joyaNa sasassAI avAhAe aMtare pannatte' asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi abAdhayA antara' prajJaptam 'heThille vi asaMkhejjAI' joyaNasaya sahaslAI' tanuvAtasyAdhastanacaramAnto'pi asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi antara prajJaptamiti ' evaM ovAsaMtare vi' evamavakAzAntaramapi ratnaprabhAyAH pRthivyA upastinAccaramAnvAt avakAzAntarasyoparitanazcaramAntaH, etad asaMkhyeyojanazatasaha mantaraM bhavatIti // prathamaratnaprabhA pRthivI viSayakamantara ghatipAdya samprati dvitIya zarkarApramAdi pRthivI viSayamantaraM darzayitumAha- 'doccAra NaM' ityAdi, 'doccAraNaM bhaMte' asaMkhejjAI joyaNasayasahassAha' abAdhAe aMnare panate' isa ratna - prabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se tanuvAta valaya kA jo uparitana mAn hai vahAM taka asaMkhyAta lAkha yojanoM kA antara hai. 'free vi asaMkhejjAI joyaNasaya sahassAI' isI taraha se tanucAta kA jo adhastana caramAnta hai vahAM taka bhI ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se asaMkhyAta lAkha yojanoM kA antara hai / ' evaM ovAsaMtare vi' isI taraha se ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ratnaprabhA pRthivI sambandhI avakAzAntara kA jo uparitana caramAnta hai vahA~ taka asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai tathA avakAzAntara kA jo adhastana caramAnta hai vahAM taka bhI asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai / isa taraha prathama nAraka pRthivI ke ghanodavi AdikoM kA antara one karake advitIya zarkarAprabhA pRthivI kA antara sUtrakAra prakaTa taNutrAyasa uvarille carimate asa khejjAI joyaNasaya sahasvAiM abAdhAra aMtare pannatte' yA ratnaprabhA pRthvInA tharabhAntathI tanutrAtavasayanu ne uparanu tharabhAnta che, tyAM sudhI asaMkhyAta lAbha yojanatu aMtara hai. 'heTTille vi sa khejjAI joyaNacayavahassAi" mena pramANe tanuvAta vasayo ne adhastana niithen| yarabhAnta che. tyAM sudhI paNa ratnaprabhA pRthvInA uparanA caramAMtathI asakhyAta lAkha yo nAnu ma Mtara che. 'evaM ovAsa tare vi' pramANe ratnaprabhA pRthvInA uparanA caramAntathI ratnaprabhA saMbadhI avakAzAntaranuM je uparanuM caramA ta che. tyAM sudhImAM asaMkhyAta lAkha caiAjanAnuM aMtara che tathA avakAzAntaranu je nIcenuM caramAMta che, tyAM sudhI paNa asaMkhyAta lAkha ceAjananuM aMtara che. A rIte pahelI nAraka pRthvInA ghanedadhi vigerenuM aMtara atAvIne have bIjI zaka`rAprabhA pRthvInuM aMtara sUtrakAra pragaTa kare che. AmAM gautama
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3D * 128 jIvAbhigamaro dvitIyasyAH zakarAmabhAyAH khalu bhadanta ! 'puDhavIe' pathivyAH 'uvarillAo carimatAo' uparitanAt caramAntAta 'heThille carimate' adhastanazvaramAntaH 'esa Na' etat khala 'kevaI avAhAe aMre pannatte' kiyata avAdhayA antara prAptamiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'vattImuttaraM joyaNa sayasahassa' dvAtriMzaduttara-dvAtriMzatsahasrAdhikaM yojanazatasahasra-yojanalakSam 132000 'ayAhAe atare pannatta' avAdhaNa antaraM prajJaptam-kathitam / zarkarA prabhA pRthivI dvAtriMzat sahasrottaraikalakSayojanaparimitA svapiNDarUpeNA'ntIti bhAvaH / 'sakkarappabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMnAo' kamamAyAH pRthivyA uparitanAccaramAntAva 'ghaNodahissa heThille carimaMte' dhanodadheradhamtanazvaramAntaH 'cAvaNNuttara' dvipaJcAzava sahasrottaram, 'joyaNasayasahassaM' yojanazatasahasram karate haiM-hamameM gautama ne prabhu se aimA pUchA hai-doccAraNaM bhate ! puTha. dhIe urillAo carimaMtAo heDille carimate esaNaM kevayaM aMtare paNNatte' he bhadanta ! zarkarAprabhA nAma kI jo dvitIya pRthivI hai-usake uparitana caramAnta se usake adhastana caramAnta taka kitanA antara hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA / yattIsuttara jopaNasayamaharama' he gautama ! dvitIya zakarAprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se usakA adhastana carAnta eka lAkha yattIsa hajAra yojana kA hai kyoMki zarkarAprabhA pRdhidhI eka lAkha battIsa hajAra yojana ke piNDa vAlI hai 'sakarappabhAe puDhavIe' he bhadanta ! zakarAprabhA prathivI ke uparitana caramAnta se ghanodadhi ke nIce ke caramAnta taka kitanA antara hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'sakarappabhAe puDhavIe urillAo carimaMtAoM svAmI prabhune me pUche che , 'doccAeNaM bhate ! puDhavIe uvarillAo carima tAo heTTille carima te / esa NaM kevaie abAdhAe atare paNNate' 3 mAn zakaraprabhA nAmanI je bIjI pRthvI che, tenA uparanA caramAMta sudhI keTaluM bhAta2 4hyu cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha'goyamA ! battIsucara' joyaNasayasahassa', gautama ! mI 24 25 pRthvInA 52nA yamAtA tenI nIcenuM aramAna eka lAkha batrIsa hajAra ejananuM che. kemake zarkarA pramA pRthvI se am wii M2 yAnanA pipANI che. 'sakarappabhAe puDhavIe' 3 masan zarAmamA pRthvInA yn| yaramAMtathA dhanAdhinI nIcenA caramAMta sudhI keTaluM aMtara kahyuM che? gautamasvAmInA A praznanA uttaramA prabhu 4 cha hai 'sakkarappabhAe puDhavIe uvarillAo carimatAo
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 19 'abAhAya' abAdhayA antara prajJaptam ghanodadhezivisahakha yojanapramANatvAt / 'ghaNavAyassa asaMkhejjAI joyaNasayasahassAI pannatte' zarkarApabhoparitanAt gharamAntAt ghanavAtasyAdhastana zcamAntaH asaMkhyeyayojanazatasahasramantaraM prajJaptam / 'evaM jAva uvAsaMtararasa ci' evaM yathA-ghanavAtasyAsaMkhyeyayojanazatasahasramantara' tathaiva zarkarAmamAyA uparitanAzvaramAntAt tanuvAvasthAvakAzAntarasya cAdhastana paramAnto'saMkhyeyayojanazatasahasramantara bhavatIti jJAtavyam / kiyatpRthivI paryantamityAha-'jAva' ityAdi / 'jAva ahe sattamAe' yAvadadhaH saptamyAM adhaH saptamI pRthivyAH antarapakaraNa paryantamityarthaH / nanu etatsarva zarkarAmamA ghaNodahissa heTille carimaMte bAvaNNuttaraM jodhaNasayasahassaM' he gautama | zarkarAprabhA pRthivI ke uparitana casmAnta se ghanodadhi kA jo adhastana gharamAnta hai vaha eka lAkha pAvana hajAra yojana ke antara se hai-arthAt vahAM se yahAM taka eka lAkha pAvana hajAra yojana kA antara hai kyoMki ghanodadhi kA pramANa bIsa hajAra yojana kA hotA hai 'ghaNavAyassa asaMkhejjAiM joyaNasayasahassAI tathA-ratnaprabhA ke uparitana gharamAnta taka asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai 'evaM jAva uvAsaMtarassa vi' isI taraha se zarkarAprabhA pRthivI ke uparitana gharamAnta se lekara tanuvAta valaya ke adhastana caramAnta taka aura ava. kAzAntara ke adhastana caramAnna taka asaMkhyAta lAkha yojana kA anta. rAla kahanA cAhiye kitanI pRthivI taka kahanA cAhiye? isa para kahate hai-'jAva ahe sattamAe' jisa prakAra zarkagaprabhA ke viSaya meM antara ghaNAdahissa heTrille carima te bAvaNNuttaraM joyaNasayasahassa" le gItama! zakaraprabhA pRthvInA uparanA caramAMtathI ghodavi pRthvIne je nIce caramAMta che, te eka lAkha bAvana hajAra jananI aMtare che arthAt tyAMthI ahiMyA sudhImAM eka lAkha bAvana hajAra jananuM aMtara che. kemake ghana vinuM pramANa vAsa 20 M2 nanu . 'ghaNavAyatsa asakhejjAI joyaNasayasahassAI' tathA 2tnabhAnA 652 // yamAnta sudhImA asabhyAta ani yA nanu mata2 che. 'eva jAva uvAsaMtarassa vi' kA pramANe zarAlA pRthvInA uparanA caramAnsathI laIne tanuvAtavalayanA nIcenA caramAta sudhI ane avakAzAntaranI nIcenA caramata sudhI asaMkhyAta lAkha jananuM aMtarAla kahevuM joIe keTalI pRthvI sudhI te kahevuM joIe te bAbatamAM kahe che ke 'jAva ahe sattamAe' 2 prabhArI zamA pRthvInA samayamA tanu 5426 jI0 17
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 jIyAmigama pRthivI viSayakAntarapakaraNavadeva jJAtavyam kizcidanyathA vA ? tabAha-'nayara ityAdi, 'navara jIse jaM vAhallaM teNa ghagodahI saMbaMdhe yamo buddhIe' navaraM yasyAH pRthivyAH yad vAhalyaM kathitaM tena bAhalyena ghanodadhiH saMbandhastivyo muddhpaa| yasyAH pRthivyA yAvatparimitaM bhavadhi tena vAhatyena saha ghanodadhi vAilya. sya sambandhaH svabuddhayA kartavyaH, yathA-yasyAH pRthivyA yad vAilyaM bhavati tasmin pAhalye ghanodadhi bAhalyaM sarva pRthivIgata ghanodadhi cAilyasva vizatisahasra bhojanaparimitatvena sarva pRthivI vAilya ghanodadheviMzatisahasrayojanaka pAhalyaM prakSepaNIyamiti bhAvaH / tadeva mUtrakAraH svayaM pradarzati-'sakkarappamAe' prakaraNa kahA hai usI prakAra-pAlu kAmamA se lekara adhaH saptamI pRthivI paryanta kA bhI yathokta kama se antara jAnanA cAhiye isa para prazna hotA hai ki kyA zarAprabhA ke jalA hI antara kahanA cAhiye athavA kucha antara se ? isa para kahate hai-'navaraM jIseja pAhallaM teNa ghaNodahI saMbaMdheracyo buddhIe' yahAM antara yaha hai ki jisa pRthivI kA jitanA cAhalya moTApana kahA gayA hai usameM ghanodadhi kA pAhatya moTApana aenI buddhi se milA denA cAhie___ arthAt jisa pRthivI kA jitanA pramANa kA pAhalya hotA hai usameM ghanodadhi kA pAhalpa jo saba pRthiviyoM ke ghanodadhi kA pramANa pIsa hajAra yojana kA hotA hai vaha vIra hajAra yojana pilA denA caahiye| kisa pRthivI kA ghanodadhi sahita kitanA kitanA pramANa hai ? isa pAta ko sUtrakAra kahate haiM-'saka bhAe' ityAdi / kahyuM che, e ja pramANe vAlukAprabha pR pIthI laIne apasaptamI pRthvI paryA nuM aMtara paNa pUrvokta krama pramANe samajavuM. A saMbaMdhamAM prazna e upasthita thAya che ke zuM zaraprabhA pRtharanA aMtara pramANenuM ja aMtara 43vAnu cha ? 3 44 3212 cha ? mA samayamA sUtra52 4 cha 'navaraM jIse jaM bAhalla teNa ghoMdahI saMbadheyaco buddhIe' mA samayamA ata2 3212 e che ke je pRthvInuM jeTaluM bAhaya moTApAruM kahela che, temAM ghane dadhinuM bAhalya moTApaNuM pitapotAnI buddhIthI meLavI levuM joIe. arthAta je pRthvInuM jeTalA pramANanuM bAhulya thAya che, temAM ghodadhinuM bAhaba ke je badhI pRthvInA ghanodadhinuM pramANa vIsa hajAra jananuM thAya che. te vIsa hajAra meLavI devuM joIe. kaI pRthvInuM ghodadhi sahita keTaluM keTaluM pramANa hai 1 . samayamA sUtrA2 svayaM 6 cha , 'sakkarappabhAe' ityAdi. ..
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.10 pratipRthivyA upayadhastanacaramAntayorantaram 131 ityAdi / 'sakkarapabhAe aNumAreNaM ghaNodahi sahitANaM imaM pamANaM' zarkarAmabhAyA pRthivyA anumAreNa ghanodadhi sahitAnAmidaM pramANamantarasya jJAtavyam / tadevAha sUtrakAra:-'bAlayappabhAe' ityAdi / 'bAlupamAe aDayAlImutaraM joyaNasaya. sahassaM bAlakAprabhAyAH pRthivyA ghanodadhi sahitAyA aSTa catvAriMzatsahasrottaraM yojanazatasahasram uparitanAdhastana caramAntayormadhye'ntaram tathAhi-vAlukAmabhAyAM bAhalyam-aSTAviMzati sahasrottaraM yojanazatasahasram, tasmin ghanodadheviMzatisahasrayojanAnAM prakSepaNe bhavati ghanodadhi sahitAyA vAlukAprabhAyA bAhalyambhaSTacatvAriMzatsahasrayojanottaraM yojanazata sahasraMbAlukAmamAyA uparitanAccaramAntAd ghanodadheradhastana carasAntasyAntara pramANamiti 3 anayaiva rIsyA-'paMkappa___'sakarappabhAe aNusAreNaM' jisa prakAra zarkarAprabhA pRthivI meM kahA hai, usake anusAra 'ghaNodahi sahiyANaM' ghanodadhi ke sahita vAlukAmabhA se lekara adhaH saptamI taka kI pRthiciyoM kA 'imaM pamANa' yaha antara pramANa hai-una bAlukAprabhAdi pRthiciyoM kA antara pramANa yahA~ sUtrakAra svayaM prakaTa karate haiM-'bAlughappabhAe' ityAdi / 'bAlya pabhAe aDayAlIsuttaraM jovaNalayalahassaM ghanodadhi ke bAhalya sahita tIsarI vAlukA prabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghano dadhi ke adhastana caramAnta kA antara eka lAkha ar3atAlIsa hajAra pojanA kA hai, jaise bAlukApramA kA bAhalya eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kA hai usameM ghanodadhi ke bAhalya ke bIsa hajAra yojana milAne se ghanodadhi sahita bAlukA prabhA kA eka lAkha aGatAlIsa hajAra yojana kA cAlukAprabhA ke Uparitana camAnta se ghanodakSi ke adhastana caramAnta 'sakkara pabhAe aNusAreNa' 2 pramANe zarAmA pRthvImA vAma mA cha, te pramANe 'vaNodahi sahiyANaM' dhanAdhinI sAthe vAlA pAthI dAna mAsasabhI sudhinI pRthvIyAnA 'imaM pamANaM' tanu mA pramANa che. te vAlukAprabhA vigere pRthvInuM aMtara ahiyAM sUtrakAra svayaM pragaTa 42di / cha hai 'vAluyappabhAe aDayAlIsuttaraM joyaNasayasahassaM' panAdhi nA bAhalya sahita trIjI vAlukAprabhA pRthvInI uparanA caramAMtathI ghane dadhinI nIcenA caramAtanuM aMtara eka lAkha aThayAvIsa hajAra ejananuM che temAM ghane dadhinA bAhalyanA vIsa hajAra yojana meLavavAthI ghodadhi sahita vAlakA prabhA pRthvInuM eka lAkha aDatAlIsa hajAra ejananuM aMtara vAlukAprabhAnI uparanA caramAMtathI ghanodadhinI nIcenA caramatanuM thaI jAya che. 3,
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 jIvAmigamako bhAe puDhavIe cattAlImuttaraM joyaNasayasahassaM' caturthyAH paGkamamAyAH pRSivyA ghanodadhi sahitAyA uparitanAccaramAntAt ghanodadheraghastana zvaramAntaH etaccassAriMzatsahasrapojanottara yojanazatasahasramantaram, tatra paGkamamAyA vAilyaM viMzatisahasrayojanottarazatasahasrayojanamamitam tasmin ghanodadheviMzatisahasrayojana vAhalyaM pakSipyate, tenAyAti ghanodadhi sahitAyAH paGkapamA pRthivyA uparitanA caramAntAt ghanodadheradhastana varamAntaparimANaM catvAriMzatsahasrayojanAntara yojanazatasahasra meti 4 / 'dhUmappabhAe puDhavIe anImuttara joyaNasayasahassaM / dhUmaprabhAyAH pRthivyA ghanodadhi sahitAyA uparitanAccaramAntAt ghanodadheradhastanacaramAntaH etat aSTatriMzatsahasrayojanottara yojanazatasahasamantaram, tatra dhUmakA antara hojAtA hai 3 / isI rIti ke 'paMkappabhAe puDhavIe cattAlI suttaraM joyaNasayasahassaM' paMkaprabhApRthivI kA ghanodadhi sahita kA ina donoM ke bIca meM eka lAkha cAlIsa hajAra yojana kA antara hai, jaise paMkaprabhA pRthivI kA bAhalya ekalAkha bIsa hajAra yojana kAre usameM ghanodadhi kA vIsa hajAra yojana milAne se paMkaprabhA ke uparitana gharamAnta se ghanodadhi ke adhastana gharamAnta taka kA eka lAkha cAlIsa hajAra yojana kA antara ho jAtA hai / 'dhUmappabhAe puDhavIe amRtIsuttaraM joyaNa sayasahassaM' ghanodadhi sahita dhUmaprabhA pRthivI kA antara pramANa aDatIsa hajAra yojana adhika eka lAkha yojana kA hai jaise dhUmaprabhA pRthivI kA thAhalya aThAraha hajAra yojana adhika eka lAkha yojana kA hai usameM ghanodadhi ke bIsa hajAra yojana milAne se dhUmaprabhA. pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanodadhi ke adhastana gharamAnta kA se prabhArI paMkappabhAe puDhavIe cattAlIsuttaraM joyaNamayasahassaM' 5 prabhA pRthvInA ghanedadhi sahitanA A bannenI vacamAM eka lAkha cALIma hajAra ejananuM aMtara che. jemake paMkaprabhA pRtharInuM bAhalya eka lAkha vasa hajAra ejananuM che. temAM ghanodadhinA vIsa hajAra pe. jana meLavavAthI paMkaprabhA nI uparanA eka lAkha cALIsa hajAra ejananuM aMtara thaI jAya che. (4) 'dhUmaprabhAe puDhavIe advatIsuttaraM joyaNasayasahassaM' dhanApi sahita dhUma. prabhA pRthavIne aMtaranuM pramANa ADatrIsa hajAra jana adhika eka lAkha jananuM che. temAM ghodadhinA vIsa hajAra jana meLavavAthI dhUmaprabhA pRthvInA uparanA caramAntathI ghanodadhinI nIcenA caramatanuM aMtara ADatrIsa hajAra jana adhika eka lAkha jananuM thaI jAya che. ! ! !
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.10 pratipRthivyA upayadhaMstanacaramAntayorantara 133 prabhAyAH pRthivyA bAilpam aSTAdazasahasra yojanottarazatasahasrapojanaparimitam , tasmin ghanodadhe viMzatisahasra yojanabAhalyaM prakSipyate tenAyAti yathoktaM dhano. dadhi sahitAyA dhUmaprabhA-pRthivyA uparitanAccaramAntAt ghanodadherathastana caramAtasya antaramamANamiti 5 / 'tamAra puDhavIe chattImuttara joyaNasayasahassaM tamAmabhAyAH pRthivyA ghanodadhi sahitAyA upastinAccaramAntAt ghanodadheradhastana zvaramAntaH, etat triMzatsahasrayojanottara yojanazatasahasramantaram / tatra tamAmabhAyAH pRthivyA bAhalyam-SoDazasahasrayojanottarazatasahastrayojanaparimitam, tasmin ghanodadheviMzati sahasrapojanavAhalyaM prakSipyate tenAyAti yathoktaM ghanodadhi sahitAyA stama:mamA pRthivyA uparitanacaramAntAt ghanodadheradhastanacaramAntasyAntarapramANamiti 6 / 'ahe sattamAe puDhavIe aTThAvIsuttara joyaNasayasahassaM' adhaH saptamyA stamastamaH prabhAyAH pRthivyAH ghanodadhi sahitAyA uparitanA caramAntAda ghanodadheradhastanazvaramAntaH etat aSTAviMzati sahasrayojanottara yojanazatasahasramantaram / tatra tamastamamprabhA pRthivyA vAhatyam aSTasahasrayojano. antara aDatIsa hajAra yojana adhika eka lAkha yojana kA ho jAtA hai 15 / 'tamAe puDhabIe chattIsuttaraM joyaNasayasahassaM' ghanodadhi sahita tamaHprabhA pRthivI kA paraspara chantIsa hajAra adhika eka lAkha yojana kA antara hai, jaise tamaHprabhA pRthivI kA bAhalya solaha hajAra yojana adhika eka lAkha yojana kA hai usameM ghanodadhi ke bIsa hajAra yojana milAne se tamaHprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanodadhi ke adhastana gharamAnta kA chattIsa hajAra adhika eka lAkha yojana kA antara hotA hai 6 'ahe sattamAe puDha bIe aTThAvIsuttaraM joSaNa sayasahassaM ghanodadhi sahita adhaHsaptamI pRthivI ko paraspara antara aThAIsa hajAra yojana adhika eka lAkha yojana kA hai, jaise adhaH saptamI pRthivI ___ 'tamAe puDhabIe chatcIsuttara joyaNasayamahassa' dhanAdi sahita tamaH pralA pRthvInuM aMtara paraspara chatrIsa hajAra adhika eka lAkha jananuM che. jemake tamaH prabhA pRthvInuM bAhalya soLa hajAra jana adhika eka lAkha jananuM che, temAM ghane dadhinA vIsa hajAra jana meLavavAthI tamaH prabhA pRthvInA uparanA caramAtathI ghanodadhinI nIcenA caramAtanuM aMtara chatrIsa hajAra adhika eka ma yAnanu thAya che. / / 'ahe sattamAe puDhavIra aTThAvIsuttara joyaNasaya sahassaM' dhanAdhi sahita adhaHsabhI pRthvInu 52252 mata2 254yAvIsa 12 jana adhika eka lAkha jananuM che. jemake adhAsaptamI pRthvInuM aMtara ATha hajAra yojana aSaka eka lAkha jananuM che. temAM ghanadhinA vIsa hajAra ejana
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamadhye ttarazatasahasrayojanaparimitam tasmin ghanodadheviMzati sahasrayojana pAhalyaM prakSipyate, tenAyAti yathokta ghanodadhi sahitAyA stamastamAmamA pRyivyA upa ritanAccaramAntAt ghanodadheradhastanacaramAntasyAnaramamANamiti 7 / kitparyanta midamantaraprakaraNaM vAcyam ? tatrAha-'jAtra' iti, 'jAva' yAvat, atra yAvatpadena tRtIya vAsakAmamA pRthivIta ArabhyAdhaH saptamI paryanta pRthivInAM ghanavAta-tanu vAtAvakAzAntaramUtrANi saMgrAhyANi, tAni ca uparitanAdhastanacaramAntAnAmantarANi asaMkhyeya zatasahasrayojanatvena vyAkhyeyAni, eSu adhastana pRthivyA avakAzAntarasyAdhastana caramAntasUtraM sUtrakAraH svayameva madarzayati-'ahe satta. mAe NaM bhaMte' ityAdi, 'ahe sattamAe NaM bhaMte ! puDhavIe' adhaH sampAH khalu phA ATha hajAra yojanA adhika eka lAkha yojana kA hai usameM ghanodadhi ke bIla hajAra milAne se adhastana :thivI ke uparitana caramAna se ghanodadhi ke adhastana casmAnta kA antara aTThAIsa hajAra yojana adhika eka lAkha yojana kA ho jAtA hai| ___ yaha antara prakaraNa kahAM taka kahanA cAhiye ? isa para kahate haiM'jAva' iti 'jAva' yAvat yahAM yAvatpada se tIsarI pAlukAprabhA pRthivI se lekara adhaHsaptamI taka kI pRthiviyoM ke dhanavAta tanuvAta aura aba kAzAntara ke sUtroM kA saMgraha karanA cAhiye / una sUtroM kA 'uparitana adhastana caramAntoM kA antara asaMkhyAta zatasahastra yojanoM kA hotA hai aisA zAsvAna karanA caahiye| inameM adhaHsaptamI pRthivI gata avakAzAntara ke adhastana gharamAnta kA anna sUtra sUtrakAra svayaM dikhalAte haiM-'ahe sattamAe NaM bhaMte' ityAdi / gautamane prabhu se aisA meLavavAthI nIcenI pRthvInA uparanA caramAnathI ghane dadhinA adhatana caramAnanuM aMtara aThayAvIsa hajAra jana adhika eka lAkha yojananu thaI jAya che ! A aMtara saMbaMdhI prakaraNa kayAM sudhI kahevuM joIe ? te saMbadhamAM sUtrA2 'jAva' ityAdi sUtra dvArA De hai. 'jAva' yAvat maDiyA yAt54thI trIjI vAlukA pramA pRthakIthI laIne adhAsaptamI pRthvInA ghanavAta, tanuvAta ane avakAzanetara saMbaMdhI sUtrane saMgraha kara joIe. te sUtronA uparitana, adhatana caramA nuM aMtara asaMkhyAta zatasahasra yojanetu thAya che. e pramANe vyAkhyAna samajI levuM temAM adhaHsaptamImAM Avela avakAzAtara nA maratana ya2mAMtanu mata2 sUtra sUtrA2 21 matAve che. 'ahesattamAe Na bhaMte !' yA - gautamasvAmI prabhune me 57 le ? 'ahe sattamAe Nabhate !puDhavIe'
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikA TIkA pra. 3 sU.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 135 bhadanta ! pRthivyAH 'uvarillAoM carimaMtAo' uparitanAt caramAntAt 'ovAsaMtararUsa' avakAzAntarasya 'heThille caramaMte' adhastanazcaramAnta 'kevaiyaM avAhAe aMtare pannatte' kiyatyayA avAdhayA antaraM prajJaptamiti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' 'ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asaMkhejjAI joyaNasarasahassAI' asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi 'avAhAe aMtare pannatte' avAdhayA antaraM prajJaptamiti / tRtIyasyAH khalu bhadanta ! vAlukAmamAyAH pRthivyA uparitana caramAntAdadhastanacaramAnta etadantaraM kiyad avAdhayA prajJam, bhagavAnAha - he gautama! aSTAviMzatisahasrAdhikaM yojanazatasahasramabAdhayA'ntaraM prajJaptam / he bhadanta ! bAlakAmabhAyAH pRthivyA uparitana caramAntAt ghanoda dheruparitanacaramAnta etadapUchA hai- 'ahe sattamAe NaM bhate puDhavIe' he bhadanta ? isa adhaHsaptamI pRthivI ke 'uvarillAo carimaMtAo' uparitana caramAnta se 'uvAsaM tarassa heTThille carimaMte' avakAzAnta kA adhaHstana caramAnta 'kevaiyaM avAhAe aMtare paNNatte' avAdhA se kitane antara para hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'gomA' he gautama 'asaM' khejjAI joyaNasayalahassAI ? asaMkhyAta lAkha yojana abAdhA se antara kahA gayA hai / AlApaka prakAra isa prakAra se hai tRtIya vAlukaprabhA pRthivI ke utaritana caramAnta se usI ke avastana gharamAnta taka kitanA aMtara kahA hai ? isa ke uttara meM prabhuzrIne kahA hai gautama bAlukAprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se lekara usI ke adharatana caramAnta taka eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kA antara hai kyoMki bAlukAprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha aThAIsa hajAra yojana he bhagavan mA adhaH saptabhI pRthvInA 'uvarillAo carimaMtAo' uparanA tharabhAntathI 'uvAsaMtarassa heTThille carimaMte' ava azAntastu nIthetu' yasmAnta 'vaiyaM bAhA aMtare paNNatte' samadhAthI DeTA aMtarayara Asu che ? yA praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne ur3e the ! 'goyamA !' he gautama! 'asaM vejjAi joyaNasayasa issAI' asaNyAta sAtha yojana samAdhAthI aMtara kahevAmAM Avela che. tenA AlApakanA prakAra A nIce pramANe che trIjI vAlukAprabhA pRthvInA uparanA caramAntathI tenAja nacenA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyu` che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama ! vAluka prabhA pRthvInI uparanA caramAntathI laine tenAja nIcenA caramAnta sudhI eka lAkha aThyAvIsa hajAra ceAjananu' 'tara kahyuM che. kemake vAlukAprabhA
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamana staraM kiyad abAdhayA prAptam ? bhagadAnAha-he gautama ! aSTAviMzati sahasA. dhika yojanazatasahasramavAdhA'ntaraM prajJaptam bAlakAmamAyA adhastana caramAnta ghanodadheruparitanacaramAntayoH paraspara saMlagnatayA tulyapramANatvabhAvAt re bhadanta ! vAlukAmamAyA: pRthivyA uparitanacaramAntAt ghanodadheruparivana. caramAnta etadanaraM kiyad abAdhaNa pApam bhagavAnAha-he gautama ! aSTAviMca. siMhasrAdhikaM yojanazatasahasramavAdhayA'ntaraM prajJaptam cAlakAmamAyA adhastana caramAnta ghanodadheruparitana caramAntayoH paraspara saMlagna yA tulyapramANatva bhAvAda, he bhadanta / vAlukAmamAyA uparitana caramAntAt ghamodadheradhastanacaramAnta etada. ntara kiyad abAdhayA prajJaptam ? bhagavAnAha-he gautama ! aSTacatvAriMzatsahasrottaraM kI kahI gaI hai| he bhadanta ! ghAlukAprabhA ke uparitana caramAnta se ghanodadhi kA uparitana caramAnta jitane antara para hai| prabhu kahate haiyaha bhI ekalAkha aThAIsa hajAra yojana kA hai kyoMki yAlukApramA kA adhastana caramAnta aura ghanodadhi kA uparitana caramAnta paraspara salagna hone se gholukAprabhA ke bAhalya ke tulya pramANa kahA gayA hai| gautama prabhu le pUchate haiM-he bhadanta ! bAlukAprabhA ke uparitana caramAnta se ghanodadhi kA jo abastana caramAnta haiN| unameM kitanI antara hai ? to isake uttara meM prabhu ne aisA kahA hai ki he ki he gautama! pUrvokta niyama ke anusAra tRtIya pRthivI kI eka lAkha aTThAIsa hajAra yojana kI moTAI meM ghanodadhi kI bIsa hajAra yojana kI moTAI milA. kara yaha antara nikala AtA hai ki bAlukAprabhA ke uparitana caramAnta pRthvInI pahe LAI eka lAkha aThayAvIsa hajAra jana kahevAmAM AvI che. he bhagavana vAlukAprabhA pRthvInA uparanA caramAntathI ghane dadhinI upara caramAna keTalA aMtara para Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke A paNa eka lAkha aThayAvIsa hajAra yojanA aMtara para che. kemake vAlukAprabhA nI nIcene caramAnta ane ghane dadhinI uparano caramAMta paraspara maLelA hovAthI vAlukAprabhAne bAhalyanI barobaranuM pramANa kahela che. gautamasvAmI prabhune pUche che ke he bhagavana valukAprabhA pRthvInA uparanA caramAMtathI ghodadhine nIcene je caramAnta che, tenuM keTaluM aMtara kahela che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gatama! pUrvoktaniyama anusAra trIjI pRthvInI eka lAkha aThayAvIsa hajAra ejananI vizALatAmAM ghodadhinI vIsa hajAra ye jananI *, vizALatA meLavavAthI A aMtara maLI Ave che, ke vAlukAprabhAnI uparanA
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkSAra..sU.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 137 yojanazatasahasramabAdhayA'ntaraM prajJaptas, he bhadanta ! vAlukAprabhAga uparitana caramAntAt ghanvAnulyogastinacaramAnta esaindara kigat avAdhayA prajJaptam, he gautama ! aSTacArijalladastrAdhikaM yojanazatamAlapatra prAptam he bhadanta ! ghanavAlasyAdharalasapatnAna tanumAtAbakAzAntayoruparitnAdhastalacaramAntA, etat kiyahantaraM prajJapalara he maulA pratyekAsaMkhyevayojana zatasahastrANi antara majJaptamihi / paGkamamAyAH pRdhimyA uparitanacaramAnlAdadhastanacaramAntaH, se ghanodadhi kA jo mahAna barabAta hai yaha eka lAkha ar3atAlIla hajAra yojanA ke antara meM he bhAta | pAlakAmamA ke uparitama caramAnsA le ghanakSAta ke uparikana caralAmA ma kitanA anAra hai ! uttara meM prabhu kahate haiMhe gautana! ghAlukAsamAke ubhAra vA caramAnsa le ghanacAta ke uparitana caramAnya va eka lAkha adAlIla hajAra yojana kA sAra hai aisA kahane kA kAraNa yahI hai ki yahIM para ghanodadhi jhA navasnala caramAnta samApta hotA hai| aura hanumAna kA uparitama carabdAnta prArarUma hotA hai| he bhadanta ! dhanavAna kA apahalana carAnta ludhAta aura AkAzAntara ke uparitana apana cazamAnata yAlu zAsabhA ke upaslima paramAta se kitanA antara hai ! loka prazna ke utsara meM prabhu phahate haiN| he gautama yahAM taka pratyeka kA asaMkhyAna lAkha cojana kA antara 3 / islI taraha se paMkaprabhA ke lambandhI upakSI boTAI ko lekara uparitana caramAtathI eka ghodadhine je nIce caramAna che, te eka lAkha aDatAlIsa hajIra ejananA aMtara para che. he bhagavana vAlukAprabhA pRtha InA uparanA caramAntathI ghanavAtanA uparanA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che ! A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIne kahe che ke he gautama! vAlukAprabha nI uparanA caramAntathI ghanavAtanI uparanA caramAnta sudhImAM eka lAkha aDatAlIsa hajAra ejananuM aMtara kaI che. ema kahevAnuM kAraNa e che ke tyAMja ghanodadhinI nIcenuM carabhAta samAsa thAya che. ane tanavAtanI uparanA carapAntane prAraMbha thAya che, pharIthI gautamasvAmI pUche che ke he bhagavan! ghanavAtanI nIce caramAnta ane tanuvAta ane avakAzAstaranI uparanA nIcenA cara Ikta sudhI vAlukAprabhAnI uparanA caramAnsathI keTalu aMtara kahyuM che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama ! tyAMthI tyAM sudhImAM darekanuM asaMkhyAta lAkha jananuM aMtara kahyuM che. 3 eja pramANe paMkaprabhA pRthvInA saMbaMdhamAM paNa enI vizALatA jI0 18
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 138 etat kidavAyA antaraM prajJaptam ? bhagavAnAha = he gautama! viMzatisahasrAdhikaM yojanazatasahasramabAdhayA'ntaraM prajJaptam, he bhadanta ! paGkamabhAyAH pRthivyAH uparitanacaramAntAt ghanodadheruparitana caramAnta etadantaraM kiyad avAdhayA majJaptam ? he gautama! vizottaraM yojanazatasahasramavAdhayA'ntaraM mahaptam, paGkamamAyA adhastanacaramAnda-ghana edadheruparitana caramAntayoH parasparaM saMlagnatayA tulyapramANatvAt / bhadanta ! paGkapabhAyA uparitanacaramAntAt ghanodagheradhastana caragharamAnta se usI ke adhastana caramyAnta taka kA antara jAnanA cAhiyetathA ghanodadhi ke adhastana caramAnta taka kA antara evaM ghanavAta ke uparitana tanubAta ke uparitana gharamAnta taka kA antara, aura inake adhastana caramAnta taka kA antara tathA avakAzAntara ke uparitana adhastana caraNAnta taka kA antara nikAla lenA cAhiye-jaise - he bhadanta ! paGkaprabhA ke uparitana caramAnta se usI ke adharatana haramAnta taka kitanA antara hai ? he gautama / paMkaprabhA ke uparitana caramAnta se usI ke adhastana caramAnta taka eka lAkha bIsa hajAra yojana kA antara hai kyoMki isa pRthivI kI moTAI itanI hI kahI gaI hai| he bhadanta ! paMkaprabhA ke uparitana caramAnta se ghanodadhi kA uparitana caramAnta meM kitanA aMtara hai ? he gautama bahI eka lAkha bIsa hajAra yojana kA hai| kyoMki paMkaprabhA kA adhastana bhAga aura ghanodadhi kA uparitana bhAga paraspara saMlagna hai / he bhadanta ! paMkaprabhA ke uparitana caramAnta se paheALAInA samadhamAM uparanA caramAtathI tenIja nIcenA caramAnta sudhInuM maMtara samajavuM, tathA ghaneAdhinI nIcenA caramAnta sudhInu' aMtara ane ghanavAtanI uparanA ane tanuvAtanA uparanA caramAnta sudhInu aMtara ane tenI nIcenA caramAnta sudhInuM aMtara tathA avakAza,ntaranI upara nA ane nIcenA caramAnta sudhInuM antarasamajI levuM joIe jemake he bhagavan ! paMkaprabhA pRthvInI uparanA caramAntathI tenI nIcenA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyu` che. ? ApraznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama ! paMkaprabhA nI uparanA caramAntathI tenI nIcenA caramAMta sudhImAM eka lAkha vIsa hajAra ceAjananu aMtara kahelu che. kemake A pRthvInI vizALatA eTalIja kahevAmAM AvI che. huM bhagavan paka prabhA pRthvInI uparanA caramanta thI ghaneAdhinI uparanA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che ? hai gautama ! eja eka lAkha vIsa hajAra caiAjananuM a Mtara kahyuM che, kemake prabhA pRthvInI nIcene bhAga ane ghanadhinI uparanIer bhAga
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 sU.10 pratipRthivyA. uparyadhastanacaramAntayorantaram 139 mAntaH, etadantaraM kiyad avASayA majJatam ? bhagavAnAha - he gautama / catvAriMzatsahasrottara' yojanazatasahasramavAdhayA antaraM prajJaptam / ghanavAtasyoparitana caramAnto'pi catvAriMzatsahasrottara' yojanazatasahasramantaraM bhavati, dvayoH parasparaM saMlagnatvAt / evaM ghanavAtasyAdhastanacaramAntaH tanuvatAvAkAzAntarANAmuparitanAdhastanacaramAntaH etad asaMkhyeyayojanazatasahasramantaraM prajJaptam ||4|| ghanodadhi ke adhastana caramAnta taka kitanA antara hai ? gautama ! paMka prabhA ke uparitana caramAnta se ghanoddhi ke adhastana caramAnta taka eka lAkha cAlIsa hajAra yojana kA antara hai yahAM ghanoddhi kI moTAI bIsa hajAra yojana kI usakI moTAI meM milAkara yaha uttara diyA gayA hai / he bhadanta ! paMkaprabhA ke uparitana caramAnta se ghanavAta ke uparitana caramAnta taka kitanA antara hai ? he gautama eka lAkha cAlIsa yojana kA antara hai| kyoMki ghanodadhi ko adharAna caramAnta aura ghanavAta kA uparitana caramAnta paraspara saMlagna hai / he adanta ! paMkaprabhA ke uparitana caramAnya se ghanavAta ke adhastana caramAnta taka kitanA antara hai ? gautama ! yahAM asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai / hai bha ! paMkaprabhA ke uparitana caramAnta se sajuvAta aura avakAzAntara ke uparitana adhastana caramyAnta taka kitanA antara hai ? gautama ! donoM ke uttara meM vahAM se yahAM taka bhI asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai / pararapara maLelA che. he bhagavanU pa`kaprabhA pRthvInI uparanA caramAntathI ghanedadhinI nIcenA carmAnta sudhImAM keTalu atara kahyuM' che ? OM gautama ! paMkaprabhAnA uparanA caramAntathI ghaneASinI nIcenA caramAnta sudhImAM eka lAkha cALIsa hajAra yejananuM aMtara kahyuM che. ahiMyAM ghaneAdhinI paheALAI vIsa hajAra caiAjananI tenI paheALa.ImAM meLavIne A uttara kahela che. huM bhagavanuM paka prasAnI uparanA caramAntathI banavAtanI upaptanA caramAnta sudhI keTaluM' aDatara kahyu che ? huM gautama ! eka lAkha cALIsa hajAra caiAjanatu a'tara kahela che, kemake ghanASinI nIcenA caramAta ane ghanavAtanI uparanA caramAnta paraspara maLelA che. huM bhagavat pa'kaprabhA pRthvInI uparanA caramAntathI ghanavAtanI nIcenA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyu che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama ! A sabaMdhamAM asakhyAta lAkha ceAjananuM aMtara kahyuM che, he bhagavan yu kaprasAra pRthvInI uparanA caramAntathI tanuvAta ane avakAzAntara nI uparanA ane nIcenA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyu che ? uttara he gautama! A ane praznanA uttaramAM tyAMthI ahi sudhI asakhyAta lAkha
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ m jIvAbhigamastre dhUmamabhAyAH pRthivyA upastinAvaramAnjAda adhastanacaramAntaH kiyat avAdhayA etadantaraM yajJaptam he gautama ! aSTAdazasahalocara yojanazatasahasramantara ghajJaptam / he bhahanta ! dhUmaprabhAyA uparitanacaramAntaH etat kiyadantaraM - prajJaptam ? he gautama ! aSTAdaza pahalottara zojanamatasahastra pasAra prahaptam / he bhadanta ! dhUmamabhAyAH pRthivyA uparivanAvaramAntAt ghanodadheragharatanacaramAntaH etada kiyad avAdhayA antaraM prajJaptam ? he gauhara ! aSTatriMza ilasrottara yojanazatasahastramantaraM mahaptam / asyA eka lapavilacarasAntAdU ghanavAtasyoparitanacaramAnte'pi aSTaciMgasahasrotara yojanazatarAhasamevAntAva, ghanodadhyadhastanacaramAnta ghanadAtoparitanacaramAntayoH paraspara saMlagnavAca / dhanavAtasyAdhastanahe adanta dhUmapramA pRthivI ke uparitana cazmAnta se usI ke adhastana 'caramAnta taka kA kitanA antara hai ? gautama ! yahI eka lAkha aThAraha hajAra yojala kA antara hai| sadancha! dhUmalA ke uparitana casmAnta se ghanodapi ke aghalhama barasAnta kazitanA antara hai ? he gautama | yahAM antara eka lAkha ar3atIsa hajAra yojala kA dhUmapranAle zAhalya meM ghanodadhi ke pIsa hajAra yojana khilAne le itanA ho jAtA hai / he adanta suraprabhAle paritana gharamAmAle ghanakAta uparitana caramAnta taka kitanA antara hai ? aulana ! yahA~ eka lAkha autIla hajAra yojana kA antara hai kyoki dhUmaprabhA ke ghanodadhi kA patana barasAnta aura ghanacAla kA uriktana carabhAna dalada hai| hai namana ! dhUlamabhA ke uparitana dhamAla le dhanavAna jastana palAnta aura tanuvAta jananuM aMtara kahela che. prazna he bhagavana ! dhUma vabhA pRthvInI uparanA caramAtathI tenI nIcenA caramAna sudhImAM keTaluM aMtara kahela che? uttara he gautama! A saMbaMdhamAM eka lAkha aDhAra hajAra jananuM aMtara kahyuM che. prazna-he bhagavana dhUmaprabhA pRtharInI uparanA carama nathI ghanodadhinI nIcenA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahe che? uttara he gautama! AnuM aMtara eka lAkha aDatAlIsa hajAra ejananuM kahyuM che. kema ke dhUmaprabhA pRthvInA bAhatyamAM ghodadhinA vIsa hajAra jana meLavavAthI rabA pramANe thAya che. prazna-he bhagavan dhUmapabhA pRthvInI uparanA caramAntathI nIcenA ghanavAtanA uparanA aramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che? uttara-he gautama ! A saMbaMdhamAM eka lAkha ADatrIsa hajAra jananuM aMtara kahyuM ke, 1380 00 kaeNmarka dhUmaprabhA pRthvInI nIcene caramAnta ane ghanavAtanI uparanA caramAna maLelA che. prazna-he bhagavan dhUmaprabhA pRthvInI uparanA caramAtathI ghanavAtanI nIce
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ , prameyadyoti kAyakA pra.3 3.10 prati pRthiyA: uyadhastanacaramAntayorantaram 151 caramAntaH, tanuvAtAsakAzAntarayorupatinAthastanacaramAntaH pratyekamasaMkhyeyayojanazatasahasra pantara jJAtavyam 5 / namaHmabhAvAH pRthivyA uparitacaramAntAda adhastana varamAntaH, etat kriyadantaraM ajJAsam he gautama ! poDazasahasvAntara yojanazatasahastra pantara prajJapsam etadevAntara tamaHmAyA upastinavaramAntAt ghanodadheparivanacaramAnte'pi jhepasU upayo: paraspara saMgnatayA tulymmaanntvaaditi|| tama prabhAyAH uparitanacaramAnanA ghanodadheradhastanacaramAntaH, etat kiyada avAghayA'ntaramiti praznaH / samavAnAha-patriMsahastrayojanottara yojanazatasahatake adhastana carammAnsa laka kitanA antara hai ? yahAM donoM ke antara meM asaMkhyAta lAkha yojanma kahanA cAhiye he bhadanta ! dhUmaprathA ke uparitana caramAnako abhAzAntara ke uparitana adhastana caramAnta tazakilanA antara hai / he gautama ! yahA~ para bhI asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai / he bhadanta ! tamAmA pRthivI ke uparitana caralAnta se adhastama caramAnla taka kitanA antara hai ? mautama ! lamaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se adharatana casmAnta taka vantara eka lAkha solaha hajora kA hai tathA yahI antara taka prabhAva uparitana casmAnta se ghanodadhi ke uparitana caramAna bhI eka lAkha lolaha hajAra yojana kA antara hai| tamAmamA pRthivI ke uritana caramAnta le kakSA ke ghanodadhi kA jo adhastanacaramAnta hai| yahAM taka zitanA antara hai ? gautama ! caramAnta ane tanuvAtanI nIcenA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che? uttara-he gautama! A bannenA aMtaramAM asaMkhyAta cIjananuM aMtara kahevuM joIe. prazna-he bhagavana dhUmaprabhAnI uparanA caramAntathI avakAzAntaranA upara nIcenA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che ? uttara-he gautama A saMbaMdhamAM paNa asaMkhya lAkha ejananuM aMtara samajavuM. prazna- bhagavat tama prabhA pRthvInA caramAntathI nIcenA caramata sudhI keTaluM aMtara kahela che ? uttara-he gautama! tama prabhA pRthvInI uparanA caramAnDathI nIcenA caramAnta sudhImAM eka lAkha seLa hajAra jananuM aMtara kahyuM che. tathA Aja pramANenuM aMtara tamaHprabhA pRthvInI uparanA curamAnatathI ghodadhinA uparanA caramAta sudhImAM paNa eka lAkha soLa hajAra jananuM aMtara samajavuM prazna-tamaprabhA pRthvInA uparanA caramAtathI tyAMnA ghadaSinI nIce je caramAna che. tyAM sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che ?
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 142 jIvAmigamahale mantaraM bhavatItyuttaram / tamaHmabhAyA uparitanacaramAntAt ghanavAtasyoparitanacaramAntasyApi antarametAvadeva jJAtavyam-patriMzatsahasrottaramekaM lakSamiti / tamaH prabhAyA uparitanacaramAntAt ghanavAtasyAdhastana caramAntaH tanuvAtAvakAzAntarayoruparitanAdhastana caramAntAzca pratyekamasaMkhyeya yojanazatasahasramantaraM jJAtavyamiti 6 / he bhadanta ! adhaH saptamyAH pRthivyA uparitanacaramAntAdadhastanacaramAntaH, etat kiyadantara prajJaptam ? he gautama ! aSTasahasrayojanottaraM yojanazatasahasramantaraM prajJaptam, adhaH saptamyA upastinacaramAntAt ghanodagheruparitanacaramAntaH etat aSTapaisrottaraM yojanazatasahasramantaraM bhavati / ___ adhaH saptamapRthivyA uparitanacaramAntAt ghanodadheradhastanacaramAntaH etada taHprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanodadhi ke adhastana caramAMta taka antara eka lAkha chattIsa hajAra yojana kA hai tamaHprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanavAta ke uparitana caramAnta taka bhI itanA hI eka lAkha chattIsa hajAra yojana kA antara hai tathA tamaHprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanavAta ke adhastana caramAnta taka antara asaMkhghAta lAkha yojana kA hai| aura itanA hI antara avakA. zAntara ke uparitana adhastana caramAnta taka hai| he bhadanta ! adhaHsaptama pRthivI ke uparitana caramAnta se usake adhastana taka kitanA antara hai? uttara meM prabhu kahate haiM he gautama ! adhaHsaptamI pathivI ke uparitana carasmAnta se isI ke adhastana caramAnta taka antara eka lAkha ATha hajAra yojana kA hai tathA adhAsaptamI pRthivI ke uparitana caramAnta se uttara he gautama! tama prabhA pRthvInI uparanA aramAntathI ghanodadhinI nIcenA caramAta sudhImAM eka lAkha chatrIsa raMjAra ejananuM aMtara kahyuM che. prazna-tamaprabhA pUrvAnA uparanAM caramAntathI ghanavAtanA uparanA caramAnta sudhImAM ATalu ja eTale ke eka lAkha chatrIsa hajAra ejananuM aMtara kahyuM che. tathA tamaprabhA pRthvInA uparanA caramAnDathI ghanavAtanI nIcenA caramAnta sudhImAM asaMkhya lAkha janatu aMtara kahela che. ane eTaluM ja aMtara avakAzAntara nA upara ane nIcenA caramAnta sudhImAM kahyuM che. prazna-he bhagavad adhaHsaptamI tamastamAM pRthvInI uparanA caramAntathI enI nIcenA caramAMta sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama! adha:ptamI tamastamAM pRthvInI uparanA caramAtathI tenI nIcenA caramAMta sudhImAM eka lAkha ayAvIsa hajAra cAjananuM aMtara kahela che. prazna-adhA saptamI tamatamAM pRthvInI uparanA caramAMtathI ghanadhinI
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 7.10 pratipRthivyA. uparyadhastanacaramAntayorantaram 153 kiyad abAdhayA antara prajJaptam bhagavAnAha-he gautama ! atra dhanodadheH pramANa saMmelanena aSTAviMzatisahasrayojanottara yojanazatasahasramantaraM prajJaptam / adha:saptamyAH pRthivyA uparitanacaramAntAt ghanavAtasyoparitanacaramAnto'pi aSTAvizatisahasrottaramekaM lakSam / ghanodadheradhastanacaramAntasya ghanavAtasyoparitana. caramAntasya ca-dvayoH paraspara saMlagnatvA tulyamamANasvamiti / / evaM ghanavAtasyAdhastanacaramAntasya tanuvAtAvakAzAntarayoruparitanAdharatanacaramAntAnAM ca pratyekamasaMkhyeyayojanasaharamantaraM bhavatIti jJAtavyam // 10 // sampati-ratnaprabhAdi pRthivInAM parasparamagrAgrena pRthivImapekSya pUrdapUrva pRthivyA pAhalyavistArAbhyAM tulyatvAdikaM pratipAdayannAda-imANaM aMte' ityaadi| mUlam-imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI doccaM puDhaviM paNihAya bAhalleNaM kiM tullA vise lAhiyA saMkhejaguNA? vitthareNa kiM tullA visesahINA saMkhejaguNahINA ? goyamA! imANaM rayaNaghanodadhi kA uparitana caramAnta kitane antara meM haiM ? he gautama eka lAkha ATha hajAra yojana kA hai| adhAsaptama pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanodadhi ke adhastana caramAnta taka antara eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kA hai adhaHsaptamI pRthivI ke uparitana cAramAnta taka bhI antara eka lAkha aThAIsa hajAra yojaka kA hai| adhisaptamI pRthivI ke uparitana caramAnta se dhanavAta ke adhastana caramAnta taka antara asaM. rUpAta lAkha yojana kA hai| tathA itanA hI antara taluvAta ke uparitana adhastana caramAnta taka hai isI prakAra avakAzAntara ke bhI uparitana avastana caramAnta taka bhI asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai| aisA spaSTIkaraNa isa kathana kA hai| sUtra // 10 // uparanA caramAMta sudhImAM keTalA jananuM aMtara kahela che ? uttara- he gautama eka lAkha aThayAvIsa hajAra ejananuM aMtara kahela che. prazna-adhaHsaptamI tamastamAM prathvInI uparanI caramAnatathI ghane dadhinI nIcenA caramAMta sudhImAM keTaluM aMtara kahela che ? uttara-he gautama ! eka lAkha aThayAvIsa hajAra ejananuM aMtara kahyuM che. adhaHsaptamI pRthvInI uparanA caramAnta sudhImAM paNa asaMkhyAta lAkha ejananuM aMtara kahyuM che. tathA eTaluM ja aMtara tanavAtanI uparanA ane nIcenA caramAMta sudhImAM kahela che. Aja pramANe avakAzAntaranI uparanA ane nIcenA caramAnta sudhImAM paNa asaMkhyalAkha jananuM aMtara samajavuM. e pramANenuM A kathanathI spaSTI 3283 re che. // 2 10 //
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 jIvAmigamasye ppabhA puDhacI docaM puDhatri paNihAra vAhalleNaM no tullA visesAhiyA no saMkhejjaguNA, visthAreNaM no tulA viselahINA No saMkhejaguNahINA / doccA NaM bhaMte ! puDhavI taJca puDhIva paNihAya bAhalleNaM ki tullA evaM deva bhAgiyadhvaM / evaM taccA cautthI paMcamIchaTrI / chaTrI NaM saMte! puDhavI tattalaM punarvi paNihAya bAhalleNaM ki tullA vittamAhiyA saMkhenaguNA evaM caiva bhANiyavvaM / sevaM bhaMte ! levaM saMte ! // __Neraiya uddelao paDhamo ||suu0 19 // chAyA--iyaM khalu bhadanta / ratnama mA pRdhitI dvitIyAM pRthivI praNidhAya bAhalyena kiM tulyA vizeSAdhikA saMkhyeSaguNA ? vistareNa kiM tulyA vizeSaDInAsaMkhyeyaguNahInA ? gauma ! iyaM khalu ratnaprabhA pRthivI hitIyAM pRthivIM praNidhAya vAhalyena no tulyA vizeSAdhikA no saMkhyaguNA, vistAreNa no tulyA vizeSahInA no sNkhyevgunnhiinaa| dvitIyA khalu bhadanta ! pRthivI tRtIyAM pRthivIM paNidhAya vAhalyena ki tulyA evameva maNitavyam / evaM tRtIyA caturthI paJcamI psstthii| SaSThI khala madanta ! pRthivI saptamI pRthivIM praNidhAya bAhalyena ki tulA vizepA. dhikA saMkhyeyaguNA evameva maNilvyam / tadevaM bhadanna ! tadeva bhadanta ! ||muu01|| ___TIkA-'imA NaM maMte ! rayaNapamA puDhI' iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI 'doccaM purvi paNihAya' dvitIyaM zarkarApRthivIM maNidhAya-yAzritya dvitIya aba ratnaprabhAdi pRzidhiyoM kA paraspara agalI-galI pRdhidiyoM ko lekara pUrva pUrva kI pRthivI kA vAhalya aura vistAra se tulyatyAdi pratipAdana dhArate haiM 'imA NaM saMte ! rayaNappalA puDhavI doccaM puDhatyAdi suu011|| TIphAI-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'imA NaM bhaMte ! rathaNayA puDhacI' he adanta ! yaha pattanamA vRdhivI 'doccaM puDhavi have ratnaprabhA vigere pRthvI paraspara pachI pachInI pRthvIone laIne pahelAM pahelAMnI pRthvInuM bAhalya ane vistArathI samAnapaNAnuM pratipAdana kare che, 'imANa bhaMte ! rayaNa pabhA puDhalI docca puDhavi' yA sa -mAmA gItamasvAbhIye prabhuna ko pacyu cha hai 'imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI' 3 mApana ! ma 2namA pRthvI 'doccaM puDhaviM paNihAya'
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 s. 11 saptApi pRthvInAM parasparApekSayA bAhalyam 145 pRthivyapekSayetyarthaH ' bAhalle NaM' bAhalyena bahalatAyA bhAvo bAhalyai piNDabhAva stena piNDabhAvAtmakabAhalyena 'kiM tullA visesAhiyA saMkhejjaguNA' ki tulyA - sadRzI vizeSAdhikA saMkhyeyaguNAdhikA vA bhavatIti bAlya madhikRtya prazna trayam / nanu ratnaprabhApRthivI azIti sahasrottaraika zatasahasra yojana bAhalyA, zarkarA - pRthivI ca dvAtriMzatsahastro ta reka rAta sahastrayojanabAhalyeti sarvapRthivInAM vADhalya pUrvasUtre'nupadameva bhagavatA pradarzitamiti satyapi arthAvagame'sya vAlyaviSayaka praznatrayasya nairarthakyameva bhavatIti satyam prazno dvividho bhavati-jJa praznaH ajJa praznazca jJapaznaH sa procyate, yaH svasyArthAvagame sabhyapi mandabuddhi vineyajanavyAmohApanodAya kriyate, ajJa praznaca saH, yA svasyAnarthAvagaye sati vajjijJAsArtha paNihAya' dvitIya zarkarA prabhA pRthivI ko Azrita karake 'vAlleNaM kiM tullA viselAhiNa, saMkheja guNA " ghoTAI meM kyA parAvara hai ? yA vizeSAdhika hai ? yA saMkhyAta guNI adhika hai ? vahA~ koI zaMkA karatA hai ki ratnaprabhA pRthivI eka lAkha assI hajAra yojana bAhalya vAlI hai aura zarkarAprabhA pRthidI eka lAkha battImma hajAra yojana kI hai, isa prakAra saba pRthiviyoM kA vAhatya isI sUtra ke pUrva sUtra meM bhagavAna ne batalA diyA hai to isa viSaya kA arthabodha hone para bhI ye bAhalya viSaya ke tIna prazna yahAM nirarthaka hote haiN| hAM tumhArA yaha kathana ThIka haiM parantu prazna do prakAra kA hotA hai- eka jJaprazna aura dUsarA ajJa prazna, jJaprazna vaha kahalAtA hai jo apane jAnate hue bhI samIpastha manda buddhi kiM tullA visesAhiyA vizeSAdhi hai ? athavA kareke ratnaprabhA pRthvI mIla zarkarAyalA pRthvIne mAzraya urIne 'bAhalleNaM saMkhenjaguNA' hoNAbhAM zu marobhara che ? athavA saMkhyAtagaNI vadhAre che ? A sabaMdhamAM kAi zakA eka lAkha e'sI hajAra cAjana bAlyavALI che, ane zarkarAprabhA pRthvI eka lAkha khatrIsa hajAra ceAjana mAhalyanI che. A rIte badhI pRthvIyAnu bAhulya A sUtranI pahelA sUtramAM bhagavAne batAvela che. te A viSayane meAdha thavA chatA paNu je khAhulyanA saMbaMdhamAM traNa prazna karavAmAM AvyA che te ahiyAM niratha ka jaNAya che. uttara-hA tamArU A kathana kharAmr che. paraMtu prazno me ahAranA hAtha hai. ye 'jJa prazna bhane jIle 'jJa' prazna' na prazna e kahevAya che ke je pAte jANavA chatAM paNa badhA samIpamAM rahevAvALA maMda buddhivALA vinayazIla ziSyanI zaMkAnA nivAraNu mATe pUchavAmA jI0 19
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasye kriyte| atreda praznatrayaM jJatripakaM mandabudvivineyajanabodhArtha gautamena kRtamiti nAtrAsya praznatrayasya nairarthavayAmiti / kathametajjJAyate yadetat prazna trayaM javiSayakam ? iti cet svAvabodhAya tatraivAgre ghanAntaropanyAsAt / / __atha vistAravipaye prazna mAha-tathAhi-'vitvareNaM' vistareNa viSkambheNa 'tullA visesahINA saMkhenaguNahoNA' tulyA-zI vizepahInA saMkhyeyaguNahInA vA bhavatIti praznaH, / bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'gotramA' he gautama ! 'imA NaM syaNappasA puDhacI' iyaM khalu rannapamA pRthivI 'doccaM puDhavi paNihAya' dvitIyAM zarkarApamA pRthivIM paNidhAya-mAzritya tadapekSayetyarthaH / 'vAhalleNa' vinIta ziSya kI zaMkA nivAraNa ke liye pUchA jAya / aura jo apane nahIM jAnate hue jijJAsA buddhi se pUchA jAya vaha ajJa prazna kahA jAtA hai| yahAM jo gautama svAmI ne na kiyA hai vaha manda buddhi vineya ziSya ke jAnane ke liye kiyA gayA hone le yaha jJa prazna hai isaliye yaha nirarthaka nahIM hai / yaha kaise jAnA jAya ki yaha jJa prazna hai ? isakA uttara yaha hai ki-apane jAnane ke liye yahIM para bhAge dUsarA prazna vistAra jAnane ke liye pUchA jA rahA hai isase siddha hotA hai ki yaha jJa prazna hai| apa vistAra ke viSaya meM kahate hai- 'vitvareNaM kiM tullA, visesahINA, saMkhejja guNa hINA' tathA vistAra kI apekSA yaha usa se tulya hai ? yA vizeSa hIna hai ? yA saMkhyAla guNahIla hai ? prabhu isa prazna ke uttara meM kahate haiM-'goyamA' imA paradhanaparabhA puDhakI 'he gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI 'docca puDhadi paNihAya' dvitIya pRthivI kI apekSA Ave. ane je pite na jANavA thI jIjJAsA-jANavAnI IcchAthI pUchavAmAM Ave te "ajJa' prazna kahevAya che. ahiyAM gautamasvAmIe je prazna pUchela che, te maMda buddhi vinaya zIla ziSyanI samaja mATe pUchela hovAthI A prazna '' prazna che. tethI mA 4thana ni24 nathI. e kevI rIte samajI zakAya ke o "jJa prazna che? A praznane uttara e che ke pitAne samajavA mATe ahiMyAM ja AgaLa bIjo prazna vistAranA saMbaMdhamAM pUchavAmAM Avela che. tethI nizcita thAya che ke A "jJa prazna che va vistAranA samayamA vAmAM Ave che. 'vitthareNa kiMtullA ! visesahINA, sa khejjaguNahINA' tathA vistAnI apekSAthI 2 tanI parAmara che ? athavA vizeSa hIna che ? ke saMkhyAta guNathI rahita che ? A praznanA uttaramA prabhu 49 che hai 'goyamA ! imANaM rayaNappabhA puDhacI' he gautama ! ! 2namA pRthvI 'docca puDhavi paNihAya' bhI pRthvI 32tA 'vAhalleNe No tullA'
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.12 saptApi pRthvInAM parasparApekSayA bAhalyam 147 vAhalyenApi piNDa mAvena 'No tullA-sadRzI na bhavati ratnaprabhAyA azItisahasrotaralakSayojanamAnatvAt zarkarAmabhAyAzca dvAtriMzatsahasrottaralakSayojanamAnatvAt kintu zarkarAmabhApekSayA ratnapamA bAlyena vizeSAdhikA bhavati, kintu 'noM saMkhejjaguNA' saMkhyeyaguNAdhikA na bhavati ratnamamAyA aSTacatvAriMzatsahasrayojanamAtrasyaivAdhikyena saMkhyeyaguNatvAbhAvAt iti / 'vitthAreNaM no tullA' ratnapamA pRthivI zarkarA prabhApRthivyapekSayA vistAreNa viSkambhenApi na tulyA kintu'disesahINA' vizeSahInA kintu 'No saMkhejjaguNahINA saMkhyeyaguNahInA na, asyA hInatve saMkhyeyaguNatvAbhAvAda, pradezAdi vRddhayA pravarddhamAne tAvatikSetre zarkarAmabhAyA eva vRddhisaMbhavAditi 'doccA NaM bhaMte ! puDhI' dvitIyA khallu zarkarAmamA 'bAhalleNa No tullA' moTAI meM barAbara nahIM hai kyoMki ratna prabhA pRthivI kI soTAI eka lAkha assI hajAra yojanA kI hai aura zarkarA prabhA kI moTAI eka lAkha battIla hajAra yojala kI hai ataH Apasa meM donoM samAnatA nahIM hai pratyutta zarkarA prabhA kI apekSA ratnaprabhA pRthivI hI moTAI meM vizeSAdhika hai yaha ki saMkhyAta guNI adhika usakI apekSA ilaliye nahIM ho sakatI hai ki zarkarAmabhA kI apekSA isakI moTAI kevala aDatAlIsa hajAra yojana hI adhika hai 'visthareNa no tullA' ratnaprabhA pRthivI zarkarAprabhA kI apekSA vistAra meM bhI barAbara nahIM haiM kintu vaha vizeSa hIna hI hai 'No saMkhejja guNahINA' isaliye vaha saMkhyAta guNa hIna nahIM hai kyoMki pradeza Adi kI vRddhi se pravardhamAna utane hI kSetra kArkarA prabhA kI vRddhi hotI hai| doccA bhaMte ! puDhacI taccaM puDhaviM paNihAya kiM bAhalleNa tullA pahoLAithI barAbara nathI. kemake ratnaprabhA pRthvInI paheLAI eka lAkha e sI hajAra jananI che. ane zarkarA prabhA pRthvInI pahoLAI eka lAkha batrIsa hajAra jananI che. tethI parasparamAM bannemAM sarakhApaNuM nathI. balake zarkarA prabhA karatAM ratnaprabhA pRthvInI pahoLAI vizeSAdhika che. A kAraNathI tenA karatAM saMkhyAta gaNI vadhAre te thaI zakatI nathI. zarkaraprabhA karatAM tenI pahoLAI 317 matAlIma M2 yA qdhAre che. 'vitthareNa' no tullA' 2tnamA pRthavI zarkaraprabhA pRthvI karatAM vistAramAM paNa khabara nathI. paraMtu te vizeSa DIna cha. 'No saMkhejjaguNahINA' tathA te jyAta gunaDIna nathI. bho pradeza vigerenI vRddhithI vadhatA eTalAja kSetramAM zarkarA prabhA pRthvInI vRddhi thAya che 'doccA NaM bhaMte | puDhavi paNihAya kiM bAhalleNaM tullA evaM ceva bhANi
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamadhye kriyte| atredaM praznatrayaM jJaviSakaM mandabudvivineyajanabodhArya gautamena kRtamiti nAvAsya praznatrayasya nararthavayAmiti / ayametajjJAyate yadetat prazna trayaM javiSayakam ? iti cet svAvabodhAya tatraivAgre paTanAntaropanyAsAda / ___atha vistAravipaye prazna mAha-tathAhi -'vitthareNaM' vistareNa viSkambheNa 'tullA vise sahINA saMkhenaguNahoNA' tulyA-mahazI vizepahInA saMkhyeyaguNahInA cA bhavatIti praznaH / bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'imA NaM rayaNappamA puDhatI' iyaM khalu ratnamamA pRthivI 'docca puDhavi paNihAya' dvitIyAM zarkarAmamA pRthivIM paNidhAya-mAzritya tadapekSayetyarthaH / 'vAhalleNe' vilIna ziSya kI zaMkA nivAraNa ke liye pUchA jAya / aura jo apane nahIM jAnate hue jijJAsA buddhi se pUchA jAya vaha ana prazna kahA jAtA hai| yahAM jo gautama svAmI ne prazna kiyA hai vaha manda buddhi vineya ziSya ke jAnane ke liye kiyA gayA hone le yaha jJa prazna hai isaliye yaha nirarthaka nahIM hai / yaha kaise jAnA jAya ki yaha jJa prazna hai ? isakA uttara yaha hai ki-apane jAnane ke liye yahIM para bhAge dUsarA prazna vistAra jAnane ke liye pUchA jA rahA hai isase siddha hotA hai ki yaha jJa prazna hai / aya vistAra ke viSaya meM kahate hai- 'vitdhareNaM kiM tullA, visesahINA, saMkhejja guNa hINA' tathA-bistAra kI apekSA yaha usa se tulya hai ? yA vizeSa hIna hai ? yA saMkhyAla guNahIna ? prabhu isa prazna ke uttara meM kahate haiM-'goyanA' imA pasyaNaparabhA puDhavI 'he gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI 'docca puDhapiNihAya bitIya dRthivI kI apekSA Ave. ane je pite na jANavA thI jIjJAsA-jANavAnI IcchAthI pUchavAmAM Ave te "ajJa prazna kahevAya che. ahiyAM gautamasvAmIe je prazna pUchela che, te maMda buddhi vinaya zIla ziSyonI samaja mATe pUchela hovAthI A prazna '' prazna che. tethI mA 4thana ni254 nathI. e kevI rIte samajI zakAya ke o "jJa prazna che? A praznane uttara e che ke pitAne samajavA mATe ahiMyAM ja AgaLa bIjo prazna vistAranA saMbaMdhamAM pUchavAmAM Avela che. tethI nizcita thAya che ke A "jJa prazna che 6 vistAranA samayamA upAmA bhAve che. 'vitthareNa kitullA ! visesahINA, sa khejjaguNahINA' tathA vistAnI apekSAthI se tanI sama2 che ? athavA vizeSa hIna che ke saMkhyAta guNathI rahita che ? A praznanA uttaramA prabhu hai 'goyamA ! imANaM rayaNappabhA pudI' hai gautama ! bhA 20mA pRthvI 'docca puDhaviM paNihAya' bhI pRthvI 120i 'vAhalleNaM No tullA'
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 pradyotikA TIkA pra. 3 . 12 saMptApi pRthvInAM parasparApekSayA bAhalyam 147 vAlyenApi piNDapAvena 'No tullA - sadRzI na bhavati ratnaprabhAyA azItisahakhotaralakSayojana mAnatvAt zarkarApramAyAzva dvAtriMzatsahasro taralakSayojanamAnatvAt kintu zarkarAprabhApekSayA ratnapamA bAhalyena vizeSAdhikA bhavati, kintu 'noM saMkhejjaguNA' saMkhyeyaguNAdhikA na bhavati ratnapamAyA aSTacatvAriMzatsahasrayojanamAtrasyaivAdhikyena saMkhyeyaguNatvAbhAvAt iti / 'visthAreNaM no tullA' ratnaprabhA pRthivI zarkarA prabhApRthivyapekSayA vistAreNa viSkambhenApi na tulyA kintu - 'disesahINA' vizeSahInA kintu 'No saMkhejjaguNahINA' saMkhyeyaguNahInA na, asyA hInatve saMkhyeyaguNatvAbhAvAda, pradezAdi hRdayA mavarddhamAne tAvatikSetre zarkarA prabhAyA eva vRddhisaMbhavAditi 'doccA NaM bhaMge ! puDhacI' dvitIyA khalu zarkarAmabhA 'bAhalleNa No tulA' moTAI meM barAbara nahI hai kyoMki rahana prabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha assI hajAra yojana kI hai aura zarkarA prabhA kI moTAI eka lAkha battIla hajAra yojana kI hai ataH Apasa meM donoM meM samAnatA nahIM hai pratyuta zarkarA malA kI apekSA ratnaprabhA pRthivI hI moTAI meM vizeSAdhika hai yaha ki saMkhyAta guNI adhika usakI apekSA isaliye nahIM ho sakatI hai ki zarkarA prabhA kI apekSA isakI moTAI kevala aDatAlIsa hajAra yojana hI adhika hai 'visthareNa no tulA' ratnaprabhA pRthivI zarkazaprabhA kI apekSA vistAra meM bhI barAbara nahIM hai kintu vaha vizeSa hIna hI hai 'No khejja guNahInA' isaliye vaha saMkhyAta guNa hIna nahIM hai kyoMki pradeza Adi kI vRddhi se pravardhamAna utane hI kSetra meM zarkarA prabhA kI vRddhi hotI hai / donANaM bhaMte ! puDhacI tacca puDhacaM paNihAya ki bAhalleNaM tulA paheALAIthI kharAkhara nathI. kemake ratnaprabhA pRthvInI paheThaLAi eka lAkha e sI hajAra cAjananI che. ane zarkarAprabhA pRthvInI paheALAi eka lAkha khatrIsa hajAra ceAjananI che. tethI parasparamAM bannemAM sarakhApaNu nathI khalke zarA prabhA karatAM ratnaprabhA pRthvInI paDe,Lai vizeSAdhika che. A kAraNathI tenA karatAM sakhyAta gaNI vadhAre te thaI zaktI nathI. zaka zaprabhA karatAM tenI paheALAi ThevaNa aDatAsIna hunnara yojana vadhAre che. 'bitthareNa' no tullA' ratnaprabhA pRthvI zarkarAprabhA pRthvI karatAM vistAramAM pazu kharekhara nathI, paraMtu te vizeSa DIna che. 'jo sakhejjaguNahINA' tethI te sakhyAta gubuddIna nathI. bha pradeza vigerenI vRddhithI vadhatA eTalAja kSetramAM zarkarAprabhA pRthvInI vRddhi thAya che 'doccANaM bhaMte / DhaSi paNihAya kiM bAhalleNaM tullA evaM caiva bhANi
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 jIvAbhigamasUtre pRthivI bhadanta ! 'taccaM puDhavi paNihAya' tRtIyAM vAlukAmamA pRthivIM praNidhAyaazritya 'kiM vAhalleNaM tullA evaM ceva mANiyacaM kiM vAhalyena piNDamAvena tulyA, evameva maNitavyam yathA dvitIyAM pRthivImAzritya prathamAyA stulyatvAdi kathanaM kRtaM tathaivAtrApi sarva vaktavyam tathA-he bhadanta ! tRtIyAM vAlakAmamA pRthivImAzritya zarkarAmamA pRthivI kiM vAhalyena tulyA vizeSAdhikA saMkhyeya. guNAdhikA vA tathA dvitIyA pRthivI tRtIyAM pRthivImapekSya vistAreNa kiM tulyA vizeSaguNahInA saMkhyeyaguNahInA vA bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-he gautama ! iyaM dvitIyA zarkarApramA pRthivI tRtIyA mAzritya vAhalyena na tulyA kintu vizeSA. dhikkA na tu saMkhyeyaguNAdhikA, zarkarA pRthivI bAhalyena dvAtriMzatmahatrottara lakSayojanamamANA bhavati vAlakApamA tu aSTAviMzatisahasrottaralakSayojana pramANA, ataH bAlukApamAvAhalyApekSayA zarkarAmamA vAilyasya na tulyatvam kintu vizeSAdhikatvameva natu saMkhyeyaguNAdhikatvamiti / tathA vistAregApi zarkarAmabhA evaM ceva bhANiya 'he bhadanta ! dvitIya zarAmamA pRthivI kyA tRtIya vAlukA prabhA pRthivI kI moTAI kI apekSA meM barAbara hai ? ratnaprabhA kI taraha yahAM bhI kahanA cAhiye yA vizeSAdhika hai ? yA saMkhyAta guNI adhika hai ? to isake uttara meM prabhu kahate hai-he nautama! tRtIya bAlukA prabhA pRthiyo kI apekSA dvitIya zarkarA pramA pRthivI gharAyara nahIM hai kintu vizeSAdhika hai dvitIya pRSidhI kI moTAI tRtIya pRdhivI kI apekSA saMkhyAta guNI nahIM hai isI taraha vistAra meM bhI vaha tulya nahIM haiM vizeSa hIna hai etAvatA yaha saMkhyAta guNa hIna nahIM hai zarkarA prabhA ko moTAI eka lAkha battIsa hajAra yojana kI hai aura vAlukA prabhA yavva' 8 mApan pI zarAmA pRthvI, zu 1 zrI vAsuprabhA pRthvInI pahoLAInI apekSAe barobara che ? ratnaprabhA pRthvI pramANenuM kathana A saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe athavA vizeSAdhika che? ke saMdhyAta guNa adhika che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama! trIjI vAlukA prabhA pRthvI karatAM bIjI zarkarAmabhA pRthvI khabara nathI. paraMtu vizeSAdhika che. bIjI pRthvInI paheLAI trIjI pRthvI karatAM saMkhyAtagaNI nathI. eja pramANe viratAranA saMbaMdhamAM paNa te tulya nathI vizeSahIna che. ethI ja te saMkhyAta guNahIna nathI. zarkarAprabha pRthvInI poLAI eka lAkha batrIsa hajAra jananI che. ane vAlukAmA pRInI paheLAI eka lAkha aThayAvIsa hajAra jananI che. tethI pahoLAInI apekSAthI zarkarAmabhA pRthvImAM vAlukA
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 . 11 saptApi pRthvInAM parasparApekSayA bAhalyam 149 bAlukAprabhAyA vistArApekSayA no tulyA, kintu vizeSahInA saMkhyeyaguNahInA / ' evaM taccA cautthI paMcamI chaTThI' evaM tRtIya caturthI paJcamI SaSThI, ayaM bhAva:he bhadanta ! tRtIyA bAlakAmamApRthivI caturthI paGkaprabhA mAzritya bAhalyena kiM tulyA vizeSAdhikA saMkhyeyaguNAdhikA vA tathA vistAreNa tulyA vizeSaguNahInA saMkhyeyaguNahInAveti praznaH, bhagavAnAha - he gautama ! iyaM tRtIyA vAlukAmamA pRthivI caturthI paGkamamAmAzritya bAhalyena na tulayA kintu vizeSAdhikA na tu saMkhyeyaguNAdhikA bAlukAmamA tRtIyA pRthivI bAhalyenASTAviMzati sahasrottaralakSayojanamamANA bhavati, paGkapamA caturthI pRthivI tu viMzati sahastrottaralakSayojanamamANA bhavati ato na tulayA kintu vizeSAdhikA, na saMkhyeyaguNAdhiketi / he bhadanta ! caturthI pramApRthivI paJcamIM dhUmaprabhA pRthivImAzritya bAhalyena ki tulyA vizeSAdhikA saMkhyeyaguNAdhikA vA tathA vistAreNa tulyA vizeSaguNahInA vA ? he gautama! iyaM caturthI paGkamamA paJcamIM dhUmamamA mAzritya bAhalyena na tulyA kintu vizeSAdhikA na saMkhyeyaguNAdhikA / caturthapRthivyAH vizatisahasro ttaralakSayojana mAnatvAt paJcamyAstu aSTAdazasahasro taralakSayojanamAnatvAda tathA vistAreNa paJcamI pRthivyapekSayA'pi caturthI paGkamabhA na tulyA kintu vizeSahInA kI moTAI eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kI hai isaliye moTAI kI apekSA zarkarA prabhA meM bAlukA prabhA kI apekSA vizeSAdhikatA hI AtI hai saMkhyAta guNAdhikatA yA tulyatA nahIM AtI hai / tathA-vistAra kI apekSA bhI zarkarA prabhA vAlukA prabhA kI apekSA tulya yA saMkhyAta guNa adhika nahIM hai kintu vizeSa guNAdhika hI hai / 'evaM laccA canthI, paMcamI chaTThI ' isI taraha caturthI kI apekSA tRtIya paMcamI kI apekSA caturthI chaTha kI apekSA paMcamA, aura sAtavIM kI apekSA chaThI pRthivI vizeSAdhika haiM / tulya yA saMkhyAta gugAMdhika nahIM haiN| ina pRthiviyoM kI moTAI isa prakAra se haiM prabhA pRthvI karatA vizeSAdhika paNu,ja Ave che. saMkhyAta guNu adhika paNuM athavA tuSTapaNuM', AvatuM nathI. tathA vistAranI apekSAthI paNa zarAprabhA pRthvI vAlukAprabhA pRthvI karatAM tulya athavA saMkhyAtaguNu adhika nathI. paraMtu vizeSa guNAdhika ' che. 'eva' taccA, cautthI paMcamI chuTTI' me4 prabhASe ceAthI pRthvI karatAM trIjI, pAMcamI pRthvI karatA cethI chaTThI pRthvI karatAM pAMcamI ane sAtamI pRthvI karatAM chaThThI pRthvI vizeSadhika ja che. tulya athavA sakhyAta zuSu Sika nathI. A pRthvIcenI paheLAI A pramANe che,
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama na saMkhyeNa hInA / he bhadanva ! paJcamI dhUmaghamA paSThIM tamaH pramAmAzritya bAhalyena ki tulyA vizeSAdhikA saMkhyeyaguNAdhikA vA tathA vistAreNa tulyA vizeSahInA saMkhyeyaguNahInA vA he gautama! iyaM paJcamI dhUpamamA vAilyena paSThoM tamaH mamAmAzritya na tulyA kintu vizeSAdhikA na saMkhyeyaguNAdhikA paJcamyA aSTAdazasahasrottaralakSayojana pramANatvAt SaSThyAstu SoDazahastrottaralakSayojana mAnatvAt tathA vistAreNa na tulayA kintu vizeSahInA na saMkhyeyaguNahIneti / atha SaSTha pRthivIviSaye sUtrakAraH svayamAha - 'chaTTI NaM bhaMse' ityAdi, 'chaTTINaM saMte ! puDhacI' paSThI khalu bhadanda ! tamaHgamA pRthivI 'sattamaM puDharvi paNi dAya' saptamIM tamastama mamA pRthivIM praNidhAya - Azrita 'bAdalleNaM kitullA vise sAhiyA saMkhejjaguNA' bAhalyena ki tulyA vizeSAdhikA saMkhyeyaguNA vA 'evaM caitra bhaNiyacce' evameva pUrvavadeva maznottarAdikaM bhaNitavyam tathAhi - vistAreNa tulyA vizeSahInA vA ? he gautama ! iyaM paSThI tamaHpramA pRthivI saptamImapekSya vAhalyena na tulyA kintu vizeSAdhikA na saMkhyeyaguNAdhikA paSTacAH pRthivyAH ratnaprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha assI hajAra yojana kI hai. dvitIya pRthivI kI moTAI eka lAkha battIsa hajAra yojana kI hai. tRtIya pRthivI kI moTAI eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kI hai. caturtha pRthivI kI moTAI eka lAkha bIsa hajAra yojana kI hai. pAMcavIM pRthivI kI moTAI eka lAkha aThAraha hajAra yojana kI hai. chaThavIM pRthivI kI moTAI eka lAkha solaha hajAra yojana kI hai. sAtavIM pRthivI kI moTAI eka lAkha ATha hajAra yojana kI hai. isa para se yaha acchI taraha se jAnA jA sakatA hai ki dvitIya pRthivI kI apekSA se prathama pRthivI vizeSAdhika hai, tRtIya kI apekSA ratnaprabhA pRthvInI paheALAI eka lAkha e sI hajAra ceAjananI che. khIjI zarkarAprabhA pRthvInI paheALAI eka lAkha batrIsa hajAra cAjananI che. trIjI pRthvonI paheALAi eka lAkha aThayAvIsa hajAra ceAjananI che. ceAthI pRthvInI paheALAi eka lAkha vIsa hajAra ceAjananI che, pAMcamI pRthvInI paheALaI eka lAkha aDhAra hajAra ceAjananI che. chaThThI pRthvInI parALAi eka lAkha seALa hajAra cAjananI che sAtamI pRthvInI paheALAi eka lAkha ATha hajAra yojananI che. AnA uparathI e sArI rIte samajI zakAya che ke khIjI pRthvI karatAM pahelI pRthvI vizeSAdhika che, trIjI pRthvI karatAM khIjI pRthvI vizeSa Sika che
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.11 saptApi pRthvInAM parasparApekSayA bAhalyam 151 poDazasahasrottaralakSayojanamAnatvAt saptamyAstu aSTasahasrottaralakSayojanamAnatvAt tathA vistAreNa na tulyA kintu vizeSahInAna saMkhyeyaguNahIneti / "sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti' khadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he mahanta ! ratnapabhAdInAM pRthivInAM pramANe yad denAnupiyeNa kathittam tatsarvam eme ra Aptavacanasya tathaiva satyasvAditi kathayitvA gauno bhagavantaM vandate namasyati vanditvA narasyitvA saMgamena tapaptA AtmAnaM bhAvayana viharatIti / / 11 / / iti zrI vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA: kalinulalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita -ke lhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlacativiracitasya zrI jIvAbhigamasUtrasya prameyadyotikA khyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyapatipattoM prathamoddezakaH smaaptH|| dvitIya vizeSAdhika haiM-caturthI kI apekSA tRtIya vizeSAdhika hai paMcamI kI apekSA caturthI pRdhiyI vizeSAdhika hai chaThI pRthivI kI apekSA, pAMcavIM pRthivI vizeSAdhika hai| evaM sAtavIM kI apekSA chaThI vizeSAdhika hai aura vistAra kI apekSA je tulpa nahIM haiM kintu vizeSa hIna hai vaha bhI saMkhyAta guNa hIna nahIM hai| yahI isa stra kA kathana hai / sUtra // 10 // jainAcArya jainadharmakSivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta 'jIvAbhigamantrI praleyadyoti kA nAmaka vyAkhyA meM // tRtIya pratipatti kA prathama uddezaka samApta // 3-1 // cethI pRthvI karatAM trIjI pRthvI vizeSAdhika che. pAMcamI pRthvI karatAM cothI pRthvI vizeSa dhika che. chaThI pRI karatAM pAMcamI pRthvI vizeSAdhika che ane sAtamI pRthvI karatAM chaThI pRthvI vizeSAdhika che. ane vistAranI apekSAthI tulya nathI paraMtu vizeSa hIna che. te paNa saMkhyAta guNa hIna nathI. eja A sUtranuM kathana che. te sU 11 che jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrIghAsaMlAlajI mahArAjakRta 'jIvabhigamasUtra'nI prameyotikA nAmanI vyAkhyAmAM trIjI pratipattine pahele uddeza samApta 3-1
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 jIvAbhigamasUtre atha tRtIyapratipatta dvitIyodezakaH mArabhyate- mUlam - ka NaM bhaMte! puDhavIo pannattAo ? goyamA ! satta puDhIo pannatAo taM jahA - rayaNappabhA jAva ahe sattamA // isIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe asIr3a uttarajoyaNasayasahassa bAhallAe uvara kevaiyaM ogAhittA hA kevaiyaM vajittA majjhe kevaie kevaiyA nirayAvAsasya saharasA pannattA ? goyamA ! imIle NaM syaNappasAra puDhavIe asI uttara joyaNasayasaharUsa bAhallAe uvari egaM joyaNasahaslaM ogAhittA eTTA vi evaM joyaNasahassaM vajjetA majjhe asattarI joyaNasayasahasnaM, ettha NaM rayaNappA puDhavI peraiyANaM tIsaM nirayAvAsasaya sahassAiM bhavaMti tti makkhAyaM // teNaM NaragA aMtovA vAhiM cauraMsA jAva asubhA Naraesu veyaNA / evaM eeNaM abhilAveNaM uvajiUNA bhANiyavvaM gaNappayAnusAreNaM, jattha jaM bAhallaM jattha jantiyA vA narayAvAsasyasahassA jAva ahe sattamA puDhavIe / ahe sattamAe of majjhe kevaie kevaiyA aNuttarA mahadda mahAlayA sahANirayA pannattA evaM pucchiyanvaM vAyavvaM pi tava // sU0 12|| chAyA -- kati khalu bhadanta ! pRthivyaH majJaptAH ? gautama ! sapta pRthivyaH prajJaptAH, tadyathA - ratnaprabhAyAvadadhaH saptamI / etasyAH khalu bhadanta ! ratnapramAyAH pRthivyA azItyuttarayojanazatasahasra vADhalyAyA upari kiyad avagAva adhastAt kiyad varjayitvA madhye kiyati kiyanti nirayAvAsazatasahasrANi prajJatAni ? gautama ! etasyAH khalu ratnamamAyAH pRthivyA azItyuttarayojanazatasahasrabAhalyAyA upari ekaM yojanasaha khamavagAhya adhastAdapi ekaM yojanasahasraM varjayitvA madhye'STavapvatiyojanazataraha se atra khala ratnaprabhA pRthivI nairayikANAM triMzannirayAvAsazatasahasrANi bhavatItyArUpAtam / te khalu narakA anto vRttA bahi caturasrA yAvadazubhA narakeSu vedanAH / evametenAbhilApena upayujya bhaNitavyam
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ RADE prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 sU.12 kasyAM pRthivyAM kati narakAvAsAH 153 sthAnapadAnusAreNa / yatra yad bAhalyaM yana yAvanti vA narakAcAsazatasahasrANi yAvadhaH saptamyAH pRthivyAH adhaH saptAyAH madhye kiyat kati anuttarA mahamahAlayA mahAnirayAH prajJaptA evaM STavya vyAkatavyamapi tathaiva // 12 // ___TIkA--'kaiNaM bhaMte !' kati-kitsaMhapakAH khalu bhadanta ! 'puDhavIo' prathivyaH pannatAo' prajJaptA:-kathitAH, yadyapi pRthivyA saMkhyA: pUrva kathitA eva tathApi etadviSaye kiJcidvizeSabhidhAtuM puna: pravacanam, taduktam--- 'pucabhaNiyaM pijaM puNa mana uttha kAraNa masthi / paDi se hoya aNuNNA hAraNa visesoklaMbho vA // 1 // pUrvamaNitamapi yat puna bharate tatra kAraNamasti / bhatiSedhe nujJA kAraNa vishessoplmmshcticchaayaa|| yatra pUrva pratipAdita syaiva punaH kathanaM kriyate tatra bhatiSedhAnujJAkAraNavize. pANAM vA upalaramA jJAtavya iti praznA, agazamAha-'goyamA' ityAdi, goyamA dusA uddeze kA prAraMbhatRtIya pratipatti meM prathama uddezaka sAlAta huA aba sUtrakAra dvitIya uddezaka prArambha karate haiN| isameM kila pRthivI ke kSisa pradeza meM kitane narakAvAsa hai isa viSaya kA pratipAdana karate haiN| 'kai, NabhaMte ! puDhacIo pannattAo-ityAdi // TIkArtha-gautamatale prabhu se aisA pUchA hai-'kai NaM bhaMte ! puDhavIo paNNattAo' he bhadantA ! pRzidhIyAM zilanI kahI gaI hai, ? yadyapi pRthivi / yoM kI saMkhyA ke sambandha kathana pahile kiyA jA cukA hai parantu yahAM jo isa viSaya meM punaH prazna kiyA gayA hai vaha inameM vizeSatA pratipAdana karane ke liye kiyA haitaduktam-'puncha bhaNiyaMpi' ityAdi lan zAna ghaaltrIjI pratipattIne pahele uddeza samApta karIne have sUtrakAra bIjA uddezAne prAraMbha kare che. A bIjA uddezAmAM kaI kaI pRthvInA kayA pradezamAM keTalA narakAvAse che ? A viSayanuM pratipAdana kare che. 'kaiNa bhate ! puDhavIo paNNattAo' yAhi / Ta -gItamasvAmI prasuna me che che 'kANaM bhaMte ! puDhavIo paNNattAo' bhagavan pRthviiy| TI DevAmA mApI che 1 pRthvIyonI saMkhyAnA saMbaMdhamAM pahelA kathana karavAmAM Avela che paraMtu ahiMyAM A saMbaMdhamAM je pharIthI prazna karavAmAM Avela che, te temAM vizeSapaNAnuM pratipAdana karavA mATe karela che. 4 ghuche 'puncha bhaNiyApi' tyA jI0 20
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamaputre 154 he gautama! 'sata puDhavIo pannattAo' saptasaMkhyakAH pRthivyaH prajJaptAH - kavitA iti, sapta-bhedAn darzayati- 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA- 'zyaNappamA jAva Ahe sattA' ratnaprabhA yAvadadhaH saptamI yAvatpadena zarkarApramA bAlukAprabhA paGkamamA dhUmaprabhA tamaH prabhA tamastamaH prabhA iti bhedAt sapta narakapRthivyaH majJaptA iti / 'imI se NaM bhaMte / raNappamAe puDhavIe' etasyAH khalu bhadanta ! ratnemabhAyAH pRthivyAH 'allouttara joyaNasayasahamsa bAhallAe' azItisahasro cara yojanayatasahasrabAddalyopetAyA 'ubara' upari- uparitanabhAgAt 'kevAyaM' kiyatmamANam 'ogAhiyA' avagAhya - uparitanabhAgAt kiyadatikramyetyarthaH 'hA' adhastAt 'has' semANam 'vajjittA' varjayitvA - parityajya 'majjhe' madhye pUrva meM kahA gayA viSaya yadi duvArA pUchA jAtA to usameM koI na koI kAraNa vizeSa avazya hotA hai ataH gautama se prabhu uttara ke rUpa meM kahate haiM ( 'gomA ! ' he gautama / 'satta puDhavIo pannattAo 'pRthiviyAM sAta kahI gaI haiM / 'taM jahAM' jo isa prakAra hai- ' rayaNappabhA jAva Ahe satamA' ratnaprabhA yAvat adhaH saptamI isa taraha se 'ratnaprabhA zarkarA prabhA, bAlukAprabhA, paGkaprabhA dhUmaprabhA, aura tamastamaHprabhA' ye sAta pRthiviyAM haiN| 'imI se NaM bhaMte / rayaNappabhAe puDhavIe' he bhadanta / isa ratnaprabhA pRthivI ke jo ki 'asI uttara joyaNa saya sahassa pAhallAe' eka lAkha assI hajAra yojana kI moTI hai 'uvariM' uparitana bhAga se 'hari ogAhittA' kitanI dUra jAne para aura 'heTThA kevaiyaM vajjittA' nIce kA kitanA bhAga choDakara 'majjhe kevaie 'cIca meM kitane yojana pahelAM kahevAmAM Avela viSaya jo pharIthI pUchavAmAM Ave te temAM kaMIne kaMI vizeSakAraNa jarUra hAya che tethI gautamasvAmIne prabhu uttara A patAM he he he 'goyamA !' 3 gautama ! 'khatta puDhatrIo paNNattAo' pRthvIyo sAta hevAmAM Ave che. 'ta' jahA' te mA prabhAye che. 'rayaNappabhA jAva ahe sattamA ' ratnaprabhA pRthvI yAvat adhaHsaptamI A pramANe ratnaprabhA, zarkarAprabhA, vAlukA prabhA, paMkaprabhA, dhrumaprabhA, tamaHprabhA ane tamastama,prabhA A sAta pRthvIyo che. 'imIse NaM bhave rayaNappabhAe puDhavIe' he bhagavan mA nilA pRthvInA * 'abIuttara joyaNa saya sahastra bAhallAe, ye sAtha mesI hejAra yojana nI vizAjatA vANI che, 'uvari' uparanA bhAgathI 'kevaiyaM' ogAhittA' Takhe dUra gayA pachI bhane 'TThA kevaiya' vajjittA' niithen| heTo lAga chor3I che
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 uM.2 2.12 kasyAM pRthivyAM kati narakAvAsoH 155... 'kevaie' kiyati kiyatsarimite bhAge 'kevaiyA' kiyanti 'nirayAvAsasayasahassA pannattA' narakAvAsazatasahasrANi prajJaptAni-kayitAnIti prazna: bhagavAnAha-'goyamA', ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'inIse NaM rayaNappamA puDhavIra' etasyAH khala ratnaprabhA pRthivyAH 'asIupara joyaNasayasahassa vAillAe' azItisahasrottarayojanasahasrabAilpayuktAyA: 'upari ega joyaNasahassaM upayaka yojanasahasram 'bhogAhittA' avagAhya 'heTThA vi egaM joyaNasahassaM vajjittA' adhastanAdapi eka yojanasahasra varjayitvA 'majjhe' madhye 'aDasattari joyaNasayasahasse' aSTasaptatisahasAdhike yojanasahane 'etya NaM' atra etasmin iyatparimite kSetre khalu 'rayaNappamA meM kevaDyA nirayAvAsasayasahaslA pannattA 'kitane narakAvAsa ko gaye haiM ? arthAt eka lAkha assI hajAra yojana kI moTAI vAlI jo prathama pRthivI kahI gaI hai usake Upara lathA nIce ke kitane 2, hajAra yojana choDakara thAkI ke madhya bhAga meM kitane lAkha narakAyAsa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! imIleNaM rayaNappA puDhavIe asI uttara joyaNasayasahassa pAhallAe' he gautama ! eka lAkha assI hajAra yojana kI moTAI vAlI isa ratnaprabhA pRthivI ke 'uvari egaM joyaNasahassaM ogAhitA' Upara ke eka hajAra yojana ko avagAha kara arthAt eka hajAra yojana ko choDakara evaM 'heTThA vi egaM yojaNa sayasahassaM vajittA' nIce ke bhI eka hajAra yojana ko choDakara 'majJa aisattari joyaNa saya sahassA' eka lokha 78 aThahattara hajAra yojana meM 'rayaNappabhAe puDhavI nerayANa' ratnaprabhA pRthivI ke nArakoM ke 'majje kevaie' yAMsA yonama 'vevaiyA nirayAvAkhasayasahassA pannattA keTalA narakavA kahevAmAM AvyA che arthAt eka lAkha eMsI hajAra jananI pahelAIvALI je pahelI pRthvI kahela che, tenI upara ane nIcenA bhAgamAM keTalA keTalA hajAra pejane choDIne bAkInA madhyabhAgamAM keTalA lAkha narakavAse kahela che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke 'goyamA ! imIse Na' rayaNappabhA puDhavIe asI uttara joyaNaghayasahassabAhallAe' eka lAkha eMsI hajAra ejananI pahoLAIvALI A ratnaprabhA pRthvInA 'svari ega joyaNasahasta ogAhittA' 52nA 4 2 yAmanana . hita NR arthAt me tara yauna choDI mane 'hevA vi ega joyaNa. sayasahasna vajjittA' nIyamA 55 me 12 yAtana che. 'majhe aDasattari joyaNasrayasahastrA' me 95 78 ma4yAta2 2 yona 'rayaNappabhAe
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 156 jIvAbhigama 'puDhavI neraiyANaM' ratnamamA pRthivI nairayikANAM yogyAni 'tIsaM naskAvAsasayasahassAI triMzannarakAvAsazatasahasrANi 'bhavaMti ti makkhAya' bhavantIti AkhyAtam, mayA zepaizca tIrthakaraH, etAratA sarva tIrthakRtAma visaMvAdivacanatA pravediteti / ki prakArakAste nArakAH 1 ityAha-'teNaM NaragA' te khala narakAH 'aMto vaTTA' antaH madhyabhAge vRttAH vRttAkArAH 'vahiM cauraMsA' bahi:-bahirbhAge caturasrAH catuSkoNAH idaM pIThoparivartinaM madhyabhAgamadhikRtya kathitam sakala pIThAyapekSayA tu Ava. likA praviSTA vRttavyatra caturasrasaMsthAnAH puSpAvakIrNAstu nAnAsaMsthAnA / jJAtavyAH / etan svayamevAgre kathayiSyate, 'ahe khurappasaMThANasaMThiyA jAva .amubhA adhaH kSurapasaMsthAnasaMsthitAH yAvadazubhAH, atra yAvatpadena-'NiJcadhayAra. yogya tIsaM narakAvAsasabasaharUlAI tIsa lAkha narakAbAsa 'bhavaMti. ttimakkhAyaM maine tathA zeSa tIrthakaroM ne aisA phahA hai| isa kathana se samasta tIrtha karoM ke vacanoM meM avisaMvAditA prakaTa kI gaI hai ve narakAvAsa pisa prakAra ke haiM ? uttara meM kahate hai-'teNaM NaragA aMto vahAvahi cauraMsA' verakA bAlabadhyale gola aura bahirbhAga meM cakora AkAra vAle haiM yaha pITha ke Upara seM vartamAna jo madhya bhAga gola hai usako lekara kahA gayA hai tathA-lakala pIThAdi kI apekSA se to AvalikA praviSTa narakAbAla tikoNa, caukora saMsthAna vAle kahe gaye haiM, aura jo puSpATIrNa naramApAsave aneka prakAra ke saMsthAna ghAle haiN| 'jAya astubhA' yahAM yAvat pada se 'ahe khurappa puDhavI neraiyANaM' 2tnamA pRthvInA nArIne yo25 'tIsa narakAvAsasaya, sahassAI' zrI rAma na24pAsa 'bhavaMtittimakkhAya' thAya cha, tabha meM tathA - bAkInA badhAja tIrthakaree kahela che. A kathanathI saghaLA tIrthakaronA vacanemAM , avisaMvAdi paNuM pragaTa karavAmAM Avela che. arthAt eka vAkyatA batAvela che. , te narakavAse kevA prakAranA che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke . 'te NaM NaragA aMto vaTTA bahicaurasA mA nAso madhyamA gaNa che. bhane - bahAranA bhAgamAM cAra khuNAnA AkAra vALA che. pIThanA uparanA bhAgamAM rahela madhyabhAga goLa che. tene laIne kahela che tathA sakaLa pIThe vigere nI apekSAthI te AvalikAmAM praviSTa narakAvAsa trikeNa, catuSkoNa, saMsthAna vAvALA hovAnuM kahela che, ane je puSpAvakIrNa nArakAvAso che, te badhA aneka prakAranA saMsthAnavALA kahevAmAM Avela che. A vAta sUtrakAra svayaM have pachI pragaTa 42vAnA che 'jAva asubhA' mahiyA yAvat 54thI 'ahe khurappasa ThANa
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3AES prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 1.13 kasyAM pRthivyAM kati narakAvAsA 157 tamasA vagayagahacaMdamuraNakkhattajoisapahA, meyarasA pUyaru haramaMsacikkhilla littANulepaNatalA asuI bIbhatyA paramabhigaMdhA kAU ANi pannAbhA kakkhaDa phAsA durahiyAsA' etadantamakaraNasya saMgraho bhavati / eteSAmayamartha:-adhastale. kSurapasyeva 'ust|' iti prasiddha paharaNavizeSasyeva yat saMsthAnamAkAravizeSa'stIkSNatA lakSaNaH tena saMsthitA iti kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, tathAhi-teSu narakAvAseSu bhUmilale masRNatyAbhAvAt zarile kSetre pAdeSu nyasyamAneSu zarkarA mAtrasaMsparze'pi kSurapaNe pAdAH kRtyante, tathA-NiccaMdhayAratamasA' nityAndhakAratAmasA nityAndhakArAH udyotAbhAvato yattamastena tamasA nityaM sarvakAlam adhikAro yeSu te nityAndhakAratAmasAH athavA-nityAndhakAreNa-sarvakAlAndhakAra saMThANasaThiyA, NiccadhayAratamAlA vacAyagaDacaMdasUranakkhatta johasapahA, meyavasA pUyaruhirasaMsacikkhillalitANuleSaNatalA asui bobhatthA paramabhigaMdhA kAU agANivannAbhA phakkhaDaphAsA durAhiyAsA' isa pATha kA saMgraha humA hai| isakA artha isa prakAra se hai-'ahe-khurappA ThANa maMThiyA' nIce ke bhAga meM the narakAbAsa kSuga jaise-tIkSNa AkAra vAle haiM isakA tAtparya aisA hai ki ina narakAvAsoM kA jo bhUmitala hai vaha asaNa-cikanA nahIM hai kintu kaMkarIlA hai ataH jaba usa para nArakI paira rakhate haiM to unheM aisA lagatA hai ki jaise kSurA kI tIkSNa dhAra se hI unakA paira chida gayA hai| narakAvAsoM meM udyota kA abhAva rahatA hai islI le unameM saveMdA gADha andhakAra banA rahatA hai nityAndhakAra pada se sUcakAra ne yaha sUcita kiyA hai ki jaisA saThiyA, NiccadhayAratamasA vaSagayagaha-cada-sUra-nakkhAtajoisapahA, meyavasA pUyahahira masavikkhillalitANu levaNattalA, asuibIbhatthA paramadubhigadhA kAu agaNivaNNAbhA phakkhaDaphAkhA durahiyAsA' ! pAine 6 yaye che. Ane artha A pramANe che. ___ 'ahe khurappasa ThANasaThiyA' nAyanA sAmai An M2pAsa sus-72| (astarA) nA jevA tIkSaNa AkAravALA che. A kathananuM tAtparya e che ke A nArakAvAsano je bhUmi bhAga che, te masR-cikaNuM nathI paraMtu kAMkarIyAla che. tethI nArakIya jyAre tenA para paga mUke che, tyAre teone evuM samajAya che ke atarAnI tINuM dhArathI teonA paga kapAI gayA na hoya tema lAge che. narakAvAsamAM prakAzane abhAva rahela che tethI ja temAM harahaMmezAM gADha aMdhArUja rahyA kare che. nityAnvakAra, e padathI sUtrakAre e sUcavyuM che ke
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama 158 bhAvena tAmasA:-tamomayAH tatra yad apayarakAdiSu tamo'dhakAro bhaveta, kevalaM sa bahiH sUryaprakAze mandatamo bhavati kintu narakepu tIrthakarajanma dIkSAdi kAma vyatirekeNAnyadA sarvakAlamapi prakAzalezasyApi abhAvato jAtyandhasyeva megha. cchannakAlArddharAtrAtIva bahulataro'dhakAro bhavati, tata uktam-nityAndhakAra tAmasAH narakAH, tamazca tatra narake sarvadevAvariyatamudyotakAriNAM tatra abhAvAda, tathAcAha- 'vavagayagaDacaMdamUraNakkhatajoisapahA' vyAgatagrahacandrasUrya nakSatra jyotiSapayAH vyapagataH vinaSTo grahacandramUryanakSatrarUpANAmupalakSaNatvAttArArUpANAM ca jyotiSkANAM panthA mArgo yeSu te vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotiSkapayA jahAM martyaloka meM koTharI Adi meM andherA ghanA rahatA hai aura sUrya ke prakAza meM vaha manda tama hotA rahatA hai-aisA andhakAra vahAM nahIM hotA vahAM to sirpha tIrthakara ke janma samaya meM evaM dIkSAdi ke samaya meM hI andherA kucha samaya ke liye dUra ho jAtA hai bAkI ke aura saba lamayoM meM vahAM udyoga lezyAvAle padArthoM ke abhAva hone se jAsyandha puruSa kI dRSTi meM jaisA gADha andherA chAyA rahatA hai aura jaisA andherA meghoM se yukta varSAkAla kI arddharAtra ke samaya meM hotA hai isI taraha kA bahalatara andhakAra vahAM narakAvAsoM meM chAyA rahatA hai arthAt vahAM nitya gADha aMdherA chAyA rahatA hai isa bAta kI praSTi karate haiM 'cavagayagaha caMda sUranakSatta joisapahA' isakA tAtparya yahI hai ki vahAM para graha, candra sUrya, nakSatra, tArA ina jyotiSakoM kA rAstA nahIM hai ye prakAza zIla padArtha vahAM nahIM haiN| tathA vahAM kI bhUmi jema ahiyAM A mRtyulokamAM guphA bhoyarA vigeremAM aMdhAruM banyuM rahe che ane sUryanA prakAzamAM maMdatama thaI jAya che, e aMdhakAra tyAM hotA nathI. tyAM te kevaLa tIrthakaranA janma samaye ane dIkSA vigere samaye ja thoDA samaya mATe ja aMdhAruM dUra thaI jAya che. bAkInA badhA ja samayamAM prakAzaka lezyAvALA padArthone abhAva hovAthI jAtkaMdha purUSanI daSTimAM je pramANe gADha aMdhakAra chavAI rahela che ane megha-vAdaLAovALI comAsAnI adhirAtriomAM jema aMdhakAra hoya che. e ja pramANe bahalatara aMdhakAra tyAM narakavAsamAM chavAI rahe che. arthAt tyAM harahaMmezAM gADha aMdhAruM ja chavAI rahe che. e vAtanI puSTi 4i sUtra.2 4 cha'vavagayagahaca dasUranakkhattajoisapahA' AL kathananuM tAtparya eja che ke tyAM AgaLa graha, caMdra, sUrya, nakSatra, tArA A tiSka dene pravezavAne raste ja nathI. arthAta prakAza karanAra padArthone
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 sU.12 karayAM pRthivyAM kati narakAvAsA 159 narakAH sUryAdiprakAzarahitA ityarthaH, tathA meMyavasApRyaruhiramaMsacikkhilla littANulevaNatalA' svabhAvata eva sampannaH medo vasA pUtirudhiramAMsaH cikkhillA -kardamaH tena liptamupaliptam anulepena sakRt liptasya punaH punarupalepena valaMtadgatabhUmitalaM yeSAM te bhedo vasA pUtirudhiramAMsacivikhallaliptAnulepanatalA narakAH, ataeva 'asuI' azucayaH-apavitrAH 'vIbhatthA' bIbhatsAH darzane'pi atijuguptsotpatteH 'paramadubhigaMdhA' paramadurabhigandhAH mRtagavAdiva levarebhyo'pi atIvAniSTa durbhigndhaaH| 'kAU agaNi vanAmA' kApotAgnivarNAmAH lohe dhamyamAne yAdRkapoto bahukRSNarUpo'gnervargaH, ayamartha:-lohe dhamyamAne yAdRzI kRSNavarNa rUpAgnijvAlA vinirgacchati tAdRzI AbhA varNa yarUpaM yeSAM te kApotAgnivarNAbhAH / tathA 'vakkhaDaphAsA' karva zaruparzAH karkazo'ti duHsaho'si kA tala bhAga svabhAvataH meda-vazA-carvI pUti (rasI) pIpa-rUdhira aura mAMsa janita kIcaDa se sanI rahatI hai bAra 2, upalipta hotI hai ata: vaha azuci apavitra hai isaliye vaha vIbhatsa dekhane meM bar3I bhArI glAni dAyaka hotI hai usase esI aniSTa gandha durgandha nikalatI rahatI hai ki jaisI dargandha mare hae gAya Adi jAnavaroM ke kalevara-zarIra meM se nikalatI rahatI hai una narakAvAsoM kI AbhA-kAnti-varNa-svarUpa aisI hotI hai ki jaisI lohe ko lAla karate samaya agni kI jvAlA hotI hai| lohe ko bhaTTI meM lAla karate samaya agni kI jvAlA atyanta kRSNa rUpa ghAlI ho jAtI hai isaliye yahAM 'kAU agaNivannAbhA' aisA vizeSaNa diyA gayA hai 'kakkhaDa phAsA' yahA~ karkaza sparza asi tyAM abhAvaja che tathA tyAMnI pRthvIne talabhAga svabhAvathI ja medavazA-cabI pUti, pIpa parU, lehI. ane mAMsanA kAdavathIja vyAsa banI rahe che. ane vAraMvAra upalipta kharaDAyela thatI rahe che. tethI e azuci nAma apavitra che. tethI te bIbhatsa bhayAnaka bIhAmaNuM ane dekhavAmAM ghaNuM ja bhAre glAnikAraka hoya che. temAMthI evI aniSTa gaMdha arthAta durgadha nIkaLatI rahe che, ke marelA gAya vigere janAvaronA kalevara-zarIramAMthI nIkaLyA kare che. te narakAvAsanI Abha kAMti, varNa svarUpa, evI hoya che ke jevI kAMti lekhaMDate agnimAM tapAvavAnA samaye agninI vAlA hoya che. arthAta lekhaMDane bhaThImAM lAla karatI vakhate agninI javAlA kALA varNavALI thaI jAya che, tethI ahiMyAM 'kATha agaNivaNNAbhA' 'mApramANe vizeSa mApAmA mAvasa cha 'kakkhaDa- ..
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 jIvAmigamako patrasyeva sparNI yeSAM te karkazapI, eva 'durahiyAsA' duradhyAsAH duHkhena adhyAsyante-sahyante iti duradhyAsAH, 'asubhA' azubhA darzanato narakAH, tathA-gandharasasparzazabda razubhA:-atIdAsAtarUpAH, 'garaemu veyaNA' narakepu vedanA iti / 'evaM eeNaM abhilAveNaM uvajuMjikaNa bhANiyannaM NANapaeyANusAreNaM' evametenAmilApena-AlApakaprakAreNa upayujya-samra vivicya bhaNitavyam-vaktavyam sthAnapadAnusAreNa prajJApanAyA dvitIya sthAnapade (pR-243 -253) yathA rathitaM tadanusAreNaiva 'jastha jaM vAhallaM' yatra yasyAM pRthivyAM yat yAvatkaM bAhalyam 'jattha jattiyA vA' yatra yasyAM yAvanti vA 'narayAvAsasayapatra kI taraha atiduH saha honA hai ata eva ve nAkAcAsa 'durahiyAsA' ghaDe duHkha ke sAtha 2. sahana ghi.ye-yoge jAte haiN| ye 'asubhA' dekhane meM azubha hote haiM / tathA ina narakoM meM jo gandha hotA hai vaha, jo rasa hotA hai vaha, aura jo sparza hotA he vaha sagha azubha hI hotA hai zubha nahIM hotA hai yahAM jo jIvoM ko vedanA hotI hai vaha bhI atyanta asApta rUpa hI hotI hai, 'evaM eeNaM abhilAvaNaM ucajaMjiUNa bhANiyanvaM ThANappa yANumAraNaM' isI prakAra se aura bhI bAkI samasta pRthiyoM meM acchI taraha se vivecana karake kathana karalenA cAhiye jaisA ki isa sambandha meM kathana prajJApanA ke dvitIya sthAna pada meM kiyA gayA hai 'jattha je pAhallaM' isa taraha prajJApanA ke ditIya sthAna pada ke anusAra jahAM jisa pRthivI meM jo jasI bAhalya-moTAI kahA gayA hai aura 'jastha jattiyA vA narayAvAsa phAsA' mahinA 44 25 gasipatranI tasavAranI ghA2 21 // 5i314 jhADanI jema atyaMta dusaha arthAt asahaya hoya che. ane tethI ja te navAse 'durahiyAsA' atyaMta ma pU4 sahana 421ya cha arthAt du:madhI bhogavI zakAya tevA heya che. te narakAvAse "bahumA" jevA azubha hoya che tathA A narakamAM je gaMdha hoya che, te azuMbha ja hoya che. ane je rasa hoya che te tathA je sparza hoya che te badhAja azubha hoya che zubha hetA nathI. ahiMyA jI ne je vedanA thAya che te paNa atyaMta azAtA rUpa ja hAya che 'raeNa abhilAveNaM uvaju jiuNa bhANiyava ThANappayANusAreNaM' mA pramANe bIjI bAkInI saghaLI pRthvInA saMbaMdhamAM sArI rIte vivecana kathana kahevuM joIe. jemake A saMbaMdhamAM prajJapanA sUtranA bIjA sthAna padamAM 4thana 42vAmAM mArA che. 'jattha je bAhalla' mA prabhArI prjnyaapn| sUtranA bIjA sthAna padamAM kahyA pramANe jyAM je pravImAM jenuM je pramANenuM bAhatha 59NA 4AmA mAvata cha, bhane 'jattha jatiyA vA narayAvAsasayasahassA'
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiyadyotikA TIkA pra.3 u.2 6.12 karayAM pRthivyAM kati narakAvAsAH 161 saharasA' narakAyAsazatasahastrANi tAni sarvANi sthAnapadAnusAreNopayujya vaktavyAni, kiyaparyanta vaktavyAni, tabAha-jAva' ityAdi, 'jAva aheM sattamAeM puDhavIe' yAvadadhaH sapamukhyA:pRthivyA narakAvAsA varNitA staarpryntmityrthH| athAdha samasyA narakArAsAn satrakAra pradarzayati-'ahe lattamAe' ityAdi, 'aheM sattamAe' ityasyAlApakamakAro yathA-ahe sattalAe paM saMte ! puDhavIe achuttara: sayasahasavAhallAe ubari kevaiyaM megAhittA he kevaiyaM rajjettA pajjhe' adhaH saptamyA: khalu mahanta ! pRSimA aSTottarazatasahastrabAhalyAcA upari kiyatkam agAdha pakSaH zivarakaM yajayitvA madhye kevaie' kiyati-phiyatmamANe kSenne kavAyA' kisantaH 'aNutA' anuttarA nottara yebhyarate anuttarA: sarvotkRSTA ataeva mahAnyA mahAtimahAlayA:- ativizA, ataeva 'mahAnirayA' mahAnirayA mahAnarakAH ANATE ? 'evaM pucchiyacaM' evaM-pUrvoktasayasaharalA' jahA~ jitane lAkha makAbA kahe gaye haiM jahAM vaha saba acchI taraha vidhAra kAra ke 'jAma mahe samAe puDhabIe' yAvat adhaH saptamI pRthivI taka lenA caahiye| ___ava sUtranAra adhaH sabhI pRthivI ke narakAcAroM ko kahate haiM'ahe khattamAe' ityAdi / he salAe' he gadanta avAsaptamI pRthivI ke jisakA bAilpa eka lAkha ATha hamAra yojana kA hai usake upara ke bhAga meM kitanA sahanAda karake arthAt titalA bhAga choDakara tathA nIce kA zitamA mAmA choDara majjhe madhya ke kitane khAlI bhAga meM kitane 'aNuttA' lutsara botkRSTa atyanta vizAla jAM jeTalA lAkha narakAvAso kahevAmAM Avela hoya, tyAM te badhA ja sArI sate vicAra purIne 'jAda ahe sattamAe puDhavIra' yAvat madhAsabhI meTa ke tamastamA nAmanI sAtamI pRthvI sudhI kahI levuM joIe. ve suutr|2 5:sabhI pRthvInA na2pAsAnu 4thana 72 cha 'Ahe sattamAe'. tyA 'ahe sattamAe'. sAvana avasabhI pRthvInA renu mADalya ne lAkha ATha hajAra ejananuM che. tenI uparanA bhAgamAM keTaluM avagAhana karIne arthAt sa mA chaDI tathA nIyana sear mA choDIna 'majjhe' ne kyamAna an mAjI sabhA sA 'aNutarA' anuttara bhatkRiSTa atyAta vizANa yA moTara sate. tethI 4 'mahAniracA' mch| na24 4sA? jo0 21 .
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ sara jIvAmigamasUtre praznAnusAreNa praSTavyam paznaH karttavyaH, 'vAgareyacvaMpi taddeva' vyAkarttavyaM tathaiva uttaramapi tathaiva dAtavyam yathA - arthaH saptamyAH pRthivyA aSTasahakhottarazatasahasvayojanavAddalyataH uparyadhobhAgAt pratyekaM sArddhadvipaJcAzat sahasrayojanAni kvAmadhye trisrayojanamamite zupirabhAge 'kAla mahAkAlaraurava mahArauravA' pratiSThAnAbhidhAH paJca mahAnarakAvAsAH sandhi, hatyecaM rUpeNa uttaraM dAtavyam / tadAlApakA bettham 'sakkarabhAra NaM bhaMde ! puDhacIe battIsuttarajoyaNasaya sadassabAhalkApa uvari kevaiyaM omAhittA heTThA ke iyaM vajjetA vajhe caiva kevaie kevaiyA nirayAbahuta baDe ataeva 'mahAnirayA' mahAnaraka kahe gaye haiM ? evaM pucchi - yavvaM isa prakAra prazna karalenA cAhiye / tathA-" vAgareyavvaMpi taheba" isakA uttara bhI yahA~ jitane pramANa ke madhyabhAga meM jitane narakavAsa haiM arthAt adhaH saphamI pRthivI ke eka lAkha ATha hajAra yojana ke vAlya meM se sADhe ghAvana hajAra upara ke bhAga ko aura itane hI nIce ke bhAga ko choDakara bIca ke tIna hajAra yojana ke polANa meM pA~ca mahAnarakAvAsa hai kAla 1 mahAkAla 2 raurava 3 mahAraurava 4 aura bIca meM pAMcavAM apratiSThAna naraka 5 hai isa prakAra se kaha denA cAhiye AlApaka isa prakAra haiM- 'sakkarappabhAeNaM bhaMte puDhavIe yattIsuttara joyaNa saya saharasabAhallAe' he bhadanta ! eka lAkha battIsa hajAra yojana kI moTI zarkarAprabhA nAma kI dvitIya pRthivI ke 'uvariM kevaiyaM ' evaM ' pucchiyavva" mA rIte prazna pUchI sevA the tathA 'vAgareya pi sadeva' tenA uttara paNa ahiMyAM jeTalA pramANuvALA madhyabhAgamAM jeTalAM narakAvAsA che, arthAt dhaHsaptamI pRthvInA eka lAkha ATha hajAra ceAjananA mAhulyamAMthI sADA bAvana hera uparanA bhAgane ane eTalAja nIcenA bhAgane phrADhIne vacalA traNu hajAra ceAjananA peAlANumAM pAMca mahAnarakAvAse che. te prabhA che. 4 1, bhahANa 2, rauva 3, mahAraurava 4, ane vacamAM pAMcamuM kmapratiSThAna 5 nAmanuM naraka che. A pramANe kahevuM joIe. tenA AsApA A pramANe che 'sakkaratpabhAe Na' puDhavIe battIsucaraNoyaNasvayaMsahassA hallAe' se bhagavan ze sAtha matrIsa Dentara yojananI vizAjatA bAjI zarzvazaprabhA nAbhanI mIla pRthvInI 'ucariM kevaiyaM ogAMhittA heTThA kevaiya bajetA majjhe kevai kevaiyA NirayAvAsasyasaharasA paNNattA' (52 bhane nIthenA
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotiko TIkA pra.3 u.2 2.12 kasyAM pRthivyAM kati narakAvAsAH '6 // pAsayasahassA pannattA ! goyamA ! sakarappabhAe NaM puDhavIra battImuttarajoyaNasahassabAhallAe upari egaM joyaNasahassaM ogAhittA hA ega joyaNasahasse vajjecA majjhe tIsuttara joyaNasayasahasse, ettha NaM sakarApuDhavI neralyA gaM cIsA narayAvAsasayasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, te gaM garagA aMto vaTTA jAva amumA naraesa veynnaa'| bhogAhittA hehA kevaDyaM vajjetA majjhe kevahae kevaDyA girayAvAsa sayasahassA paNNattA 'Upara nIce ke kitane hajAra yojana kSetra ko choDa kara bAkI ke madhya bhAga meM kitane lAkha narakAvAsa kahe gaye hai ? 'goyamA! sakkarappabhAeNaM puDha bIe battIsuttarajoyaNasayasahassa pAhallAe uri egaM joyaNasayasahassaM ogAhittA heTTA ekkaM joyaNasahassaM vajjettA majjhe tIsuttarajoyaNalayasahasse esthaNa sakkarappa bhApuDhavo gairakSyANa bIlA garayAvAsalapasahassA bhavatIti makkhAya' he gautama! eka lAkha battIsa hajAra yojana kI moTI zarkarAprabhA nAma kI dvitIya pRthivI ke Upara nIce ke eka-eka hajAra yojana pramANa kSetra ko choDakara eka lAkha tIsa hajAra yojana parimita madhya ke kSetra meM zarkarAprabhA pRthivI ke nairathiko ke yogya bIsa lAkha narakAvAsa kahe gaye haiN| ye saba narakAvAsa madhya meM gola hai yAvat dekhane meM azubha hai| isameM mahA asAtA rUpa vedanA haiM ityAdi saba vyAkhyAna ratnaprabhA prakaraNa ke jaisA hI sarvatra kara lenA cAhiye keTalA hajAra jana cheDIne bAkInA madhya bhAgamAM keTalA lAkha narakAvAse su cha 1 2AL prazna uttarabhAM prabhu gautabhasvAmI ne 'goyamA sakkarappabhAeNa' puDhavIe battIsuttara joyaNatrayasahastrabAhallAe uvari ega joyaNasayamaharana ogAhittA hedA ekkaM joyaNasahassa pajjettA mAjhe tisuttarajoyaNasayasahAse ettha Na sakkarappamAe puDhavI NeraiyANa pIsA NarayAva sasayasahassA bhavatItimakkhAya" he gautama! me dAma matrIsa hajAra yojanAnI vizALatAvALI zarkara prabhA nAmanI bIjI pRthvInI upara nIce nA eka eka hajAra jana pramANu kSetrane cheDIne eka lAkha vIsa hajAra madhyanA kSetramAM zarkarAmabhA pRthvInA nirayikone cagya evA vIsa lAkha narakAvAso kahyA che. A badhA ja nakAvA madhyamAM goLa che. yAvata jovAmAM azubha che. temAM mahA asAtA rUpa vedanA che. ItyAdi saghaLuM vyAkhyAna ratnaprabhA pRthvInA prakaraNamAM kahyA pramANenuM badheja samajI levuM
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama sUtre 'bAlayappabhAeNaM bhaMte! puDhavIe- ahAcIcarajoNasaya sahassa vAillAe vari kevaiyaM ogAhittA dehA kevaiyaM vajjittA sajjhe kevahayA nirayAvAsa sayasahassA pattA ? goyamA ! bAlayappathApa puDhavIe aThThAvIsuttara joyaNasayasahasta bAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhitA devA evaM jovaNasahassaM vajjittA _majhe. chatre joNasayasa hasse, ettha NaM bAluyappamApuDhavI nerahayA NaM paNNarasa nirayAvAsa saya sahassA bhavaMti tti makkhAyeM, se NaM NaragA jAba asubhA naraesu veyaNA' 'kapamA NaM ase ! puDhavIe vIsuttara joyaNasayalaTssa vAhallAe uvariM hari bhagAdittA hA kevaiyaM vajjittA majche kevare kenyA nirayAvAsa- saya sahassA pannatA ? goyasA | paMRppamAe NaM puDhavIe vIsuttarajoyaNasayasahassa bAlupamAeNaM bhate ! aTThAvIsuttara jIvamalacalaharusavAhallAe - caft hast ogAhitA heDA sevaiyaM bajittA majjhe keyaie + ke vaiyaM nityAvAtasayalahassA paNNasA - goSatA ! bAlupappabhAe - puDhavIe aTThAvIsuttara jopaNalacalaharulapAhallAe ubara egaM joyasahassaM ogAhitA heDA evaM joyaNasahassaM vajittA majjhe chavI - suttare joyaNasayalaharule ettha NaM valuppabhA puDhavI neraiyANa - paNNarasanirathAvAsa sapalahassA bhavatIti nakkhAye' he bhadanta ! bAlu* kAprabhA pRthiyoM jo ki eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kI moTI hai usake Upara nIce ke eka 2 hajAra yojana ke kSetra ko chor3akara bIca ke eka lAkha cha hajAra yojana pramANa madhya ke kSetra meM bAlukA prabhA pRthivI ke nairayiyoM ke yogya pandraha lAkha narakAvAsa hai| ye naraka yAvat azubha haiM ina meM atizaya asAtA rUpa vedanA hai| to 'vAluyappabhAe NaM bhave ! puDhavIe aTThAvIsuttara joyaNAyasahasva vAhallAe - variM kevaiyaM omAhittA heTTA kevaiyaM vannittA najjJe kevaiyA nirayAvAca sahassA paNNattA ? goyanA ! vAluyappabhAe puDhavIe aTThAvIsuttara joyaNasrayasahassA hallAe uvari egaM joyaNasyasahassA ogAhittA heTTA ega joyaNasahassa vajjittA majjJe chavvIsuttare joyaNasya sahastre etthaNa vAluvappabhA puDhavI neraiyANa paNNarasa nirayAvAsa sayavahassA bhavatIti makkhAya' he lagavan vAlA pRthvI ke je eka lAkha aThayAvIsa hajAra ceAjananI paheALAi vALI che. tenI upara nIcenA eka eka hajAra caiAjana kSetrane IMDIne vacamAMnA eka lAkha chavvIsa hajAra caiAjana pramANavALA madhyanA kSetramAM vAlukAprabhA pRthvInA naiyikAne cAgya paMdara lAkha narakAvAseA che. A badhA narake yAvat azubha che, temAM atyaMta azAtArUpa vedanA che. TI -
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 jhU.12 krasyAM pRthivyAM kati narakAvAsA 165 vAhallAe uri ega joyaNasayasahassA ogADittA hehAvi egaM joyaNasahassaM vajjittA majjhe ahArasuttare joyaNasayasahasse, eltha NaM paMkappabhA puDhavI neraiyANaM dasa nirayAvAsasayasahassA bhavatIti savakhAya, teNaM garagA jAva ajamA Naraesa veyaNA' - 'paMkappabhAeNaM bhaMte ! puDhabIe kIluttara joSaNa saya sahasla thAhallAe upari kevaithaM ogAhittA hehA kevaiyaM bajittA majjhe kevayA NirayAvAlalayalaharalA paNatA ? gojamA! paMkaNabhAeNaM puDhavIe vIsuttara joyaNa sayalahassa bAhallAe urti egaM joyaNa lathalahassaM ogAhittA heTThA vi e joSaNamahara bajijattA majjhe dvArasutare jodhaNasyasahasse esthaNaM paMkappamA puDhavI jera hayANaM daha nirayAvAsa. sayalaharumA bhavatIti makkhAya' he bhadanta ! eka lAkha vIsa hajAra yojana kI khoTI paGkapamA pRthivI ke Upara aura nIce kitane hajAra yojana kSetra ko choDakara bIca ke bhAga meM kitane narakAcAsa haiM ? he gautama! eka lAkha bIsa hajAra yojana kI moTI pakSapramA pRthivI ke Upara nIce ke eka eka hajAra yojana ke kSetra ko choDakara bIca ke eka lAkha aThAraha hajAra yojana kSetra meM paGkamamA pRthivI ke nairathikoM ke dasa lAkha narakAvAsa haiN| teNaM NaragA jAva anuhA, garaessu veSaNA' ye naraka yAvat azubha haiM ina narakoM meM mahA alAta rUpa vedanA hai| 'pappabhAe Na bhate ! puDhavIe vIsuttara joyaNasayasahaskha bohallAe ubari kevaiya' ogAhittA heTTA kevaiyaM vajjittA majjhe kevaie kevaDyA zirayAvAsa sayasahassA paNNattA goyamA ! pa phappabhAe Na puDhavIe vIsuttarajoyaNasayasahassabAhallAe utrari ega joyaNasayasahastra bhogAhitA hehA vi ega joyaNasahassa vajjittA majjhe advArasuttare joyaNasa yasahasse pattha Na pappabhA puDhavIe NeraiyANa dasa nirayAvAsamayasahassA bhavatIti makkhAya' hai magan eka lAkha vIsa hajAra jananI vizALatAvALI paMkaprabhA pRthvInI upara ane nIce keTalA hajAra jana kSetrane cheDIne vacalA bhAgamAM keTalA narakA vAse che? he gautama ! eka lAkha vIsa hajAra ejananI vizALatAvALI pake prabhA pRthvInI upara ane nIcenA eka eka hajAra ejananA kSetrane cheDIne vacalA eka lAkha aDhAra hajAra jana kSetramAM paMkaprabhAnA nirayikenA dasa alma napAso che. 'veNa garagA jAva asuhA Naraesu veyaNA' mA na2 hai| thAvat azubha che. ane A narakamAM mahA azAtA rUpa vedanA rahela che.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - _. jIvAmigamako 'dhUmappamAe NaM bhaMte ! puDhavIe aTThAramuttarajoyaNasayasahassavAhallAe uvari kevaiyaM ogAhe nA heTA kevaiyaM vajjettA majjhe kevaie kevaiyA nirayAvAsasayasahassA pannattA, goyamA ! dhUmappabhAe NaM puDhavIe ahArasuttarajoyaNasayasahassa bAhallAe uvari ega joyaNasahassaM ogAhettA hehA egaM joyaNasahassaM vajjetA majjhe solasuttare joyaNasayasahasse, estha NaM dhUmappabhA puDhavI neraiyA gai tini neraiyAvAsasayasahassA bhavaMti tti makkhAyaM, teNaM NaragA aMto vaTThA jAba amubhA naraesu veynnaa'| 'tamappabhAe NaM maMte ! puDhavIe soLasuttarajoyaNasayasahassapAhallAe upari kevaiyaM ogAhettA hehA kevaiyaM vajjettA majjJe kevaie kevaiyA naragAbAsasayasahassA pannattA ? goyamA ! tamappamAe NaM puDhavIe solamuttarajoyaNa sayasahassavAhallAe upari egaM joyaNa sahassaM ogAhettA hehA eNaM joyaNasahassaM rajjettA majjJe codasuttare joyaNasahasse, etya NaM tamA puDhavI nerajhyANaM ege paMcUNe narayAvAsasayasahasse bhavatIti makkhAyaM te Na naragA aMto vahA jAva asumA naragemu veynnaa'| 'dhUmappabhAeNaM bhate / puDhavIe' ityAdi / dhUmaprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha aThAraha hajAra yojana kI hai isa meM se Upara nIce eka-eka hajAra yojana kSetra ko choDakara pIca ke eka lAkha solaha hajAra yojana ke kSetra meM tIna lAkha narakAvAsa haiM ina meM dhUmapramA pRthivI ke nairayika rahate haiN| tAprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha solaha hajAra yojana kI hai isameM se eka-eka hajAra upara nIce kA choDakara vAkI ke bIca ke kSetra meM-eka lAkha caudaha hajAra yojena pranANa kSetra meM tamaHprabhA pRthivI ke nairayikA ke pAMca kama eka lAkha narakAcAsa haiN| _ 'dhUmappabhAe. Na bha te ! puDhabIe' yA dhUmapra pRthvInI vitA eka lAkha aDhAra hajAra yojanAnI che. temAMthI upara nIcenA eka eka hajAra jana kSetrane choDIne vacalA eka lAkha soLa hajAra yojananA kSetramAM traNa lAkha narakavAsa che. temAM dhUmaprabhA pRthvInA nirayike rahe che. tamaprabhA pRthvInI vizALatA eka lAkha soLa hajAra cojananI che. te paikI eka eka hajAra upara nIcenA kSetrane choDIne bAkInA vImAnA kSetramAM eka lAkha cauda hajAra jana pramANe kSetramAM tamAprabha pRthvInA nerayikanA pAMca kama eka lAkha narakAvAse che.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.12 kasyAM pRthivyAM kati narakAvAsAH 167 ... 'ahe sattamAe NaM bhate ! puDhavIe aDhottara joyaNasa yasahassabAhallAe upari kevaiyaM ogAhittA, heTThA ketraiyaM vaz2jettA pajjhe kevaie kevaiyA aNu. tarA mahaimahAlayA mahAnaragAvAsA pannattA ? goyamA ! ahe sattamAe puDhavIe aThThattara joyaNasayaptahassa vAillAe'uvari addhatevaNaM joyaNasahassAI ogA. hecA hA vi addhatevaNaM joryaNasahassAI vajjitA samajhe tisu joyaNasahassesu aistha NaM ahe sattama puDhavI neraiyANaM paMca aNuttarA mahaimahAlayA mahAnirayA pannatA jahA-kAle mahAkAle rorue mahArorue majjhe appAhANe, te NaM mahAnaramA aMto baTTA jAva asubhA naragesu veyaNA // chAyA-zarkarAmabhAyAH khala bhadanta ! pRthivyAH dvAtriMzasahastrottarayojanazatasahasravAhalyayuktAyA uparitanamAMge kiyadavasAya adhastAda varjayitvA madhye eva kiyatmamANaM kiyanti narakAcAsazatasahastrANi prAptAni, bhagavAnAha-he gautama ! zarkarAmamAyAH khalu pRthivyA dvAtriMzatsahastrottarayojanasahastrabAhalyopetAyA upari ekaM yojanasahasrapavagAyAdhastAdekaM yojanasahasraM varjayitvA madhye triMzatsahasrottarayojanazatasahasra. atra khalu zarkarAmabhA pRthivI nairayikANAM yogyAni viMzati narakAvAsazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtaM tIrthakaraiH, te khalla narakA antamadhyamAge vRttAkArA yAvadazubhA narakeSu vednaa| bAlakApabhAyAH khalu bhadanta ! pRthivyA aSTAviMzatyuttara yojanazatasahasrabAhalyAyA upastinamAge kiyadavagAhyAdhastAt kiyavarjayitvA madhye kiyasmamANaM : adhaH saptamI pRthivI kI moTAI eka lAkha ATha hajAra yojana kI hai isameM se Upara nIce ke sADheghAvana-sADhevAcana 52 // ) hajAra yojana pramANa kSetra ko choDakara bIca ke tIna hajAra yojana kSetra meM pAMca mahA narakAcAsa haiN| ye narakAvAsa bahuta hI adhika vizAla haiN| inake nAma kAla, mahAkAla raurava mahAraurava aura apratiSThAna haiM apratiSThAna saba ke madhya meM haiM pRthiviyoM ke bAhalya ke parimANa ko narakAvAsa ke sthAnabhUta madhya bhAga ke parimANa ko aura narakAvAsoM kI saMkhyA ko prakaTa karane vAlI ye cAra gAthAe~ haiM adhaHsaptamI pRthvInI vizALatA eka lAkha ATha hajAra jananI che. temAMthI upara nIcenA sADA bAvana sADA bAvana hajAra jana pramANuvALA kSetrane choDIne vacalA traNa hajAra jananA kSetramAM pAMca mahI narakAvAsa AvelA che. A nArakAvAse ghaNu ja vadhAre vizALa che. tenA nAme A pramANe che. kAla 1, mahAkAla 2. rIrava 3, mahAraurava 4 ane apratiSThAna 5, te pakI apratiSThAna nAmanuM narakAvAsa saunI madhyamAM che pRthvInA bAhalyanA parimANane tathA narakAvAsanA sthAnabhUta madhyabhAganA parimANane ane narakAvAsenI saMkhyAne batAvavA vALI A nIce Apela cAra gAthAo che.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 jIvAmigamasUtra kiyanti nirayAvAsazatasahasrANi madhAni ? he gautama ! vAlukAmabhAyAH pRthivyA aSTAviMzatyuttara yojanazatasahasavAharu ropetAyA upari ekaM yojanasahasrapavagAhya adhastAdekaM yojanasahasra varjayitvA madhye paiviMzatimahottare yojanamatasahasre / atra khalu vAlukAprabhA pRthivI nArakANAM paJcadazanirayAvAsamatAmahasrANi bhavantItyAkhyAtaM tIrthakaraiH, te khala narakA yAradazumA narakeSu vedanA // paDUpamAyAH khalla bhadanta pRthivyAH viMzati sahastrottarayojanamatasalavAhalyopetAyA upari kiyadavagAhAvastAra kiyaharjayityA madhye ziyatpamANakaM kiyanti nirayAvAsazatasahasrANi ghajJaptAna gautama ! paGkapamAyAH khalu pRthivyA viMzati. sahasottara yojanazatasahasra vAilpayuktAyA uparya yojanasahasamacagAna adhastAdapi ekaM yojanasahastraM varjayitvA madhye aSTAdazottarayojanazatasahasra, atra khalu paGka. prabhA pRthivI nairayikANAM daza nirayAyAsazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtam te khala narakA yAvadazumA narakeSu vedanA iti / / 'dhRmamamAyAH khalu bhadanta ! pRthivyA aSTAdazasahasrottarayojanazatasahasra bAdalyayuktAyA uparitanamAge kiyadavagAhya adhastAd varjayitvA madhye kiyA kiyanti narakAvAsazavasahasrANi prajJaptAni, bhagavAnAha-he gautama ! dhUmapabhAyAH pRthivyA aSTAdazasahasra ttara yojanasahasra vAhalyayuktAyA upastinamAge eka yojanasahasramavagAhya adhastAdadi eka yojanasahasra varjayityA madhyabhAge poDazasahasrottara yojanazatasahasra, atra khalu dhUmamA nairapikANAM yogyAni trINi narakAvAsa zatasahAsANi bhavantItyAcyAtaM tIrthakarairiti, te khalu narakA antarbhAge vRttAkArA yAvat azumA narakeSu vedanA iti / tamAmabhAyAH khalu bhadanta ! pRthivyAH poDaza sahasrottarayojanazatasahasrapAilyayuktAyA uparitanamAge kiyadavA hya adhastAt kiyavarjayitvA madhye kiyatpramANaM kiyanti narakAsazasahasrANi prajJaptAnIti praznaH bhagavAnAha-he gautama ! tamAmabhAyAH khalla pRthivyAH poDazasahasrottara yojanazatasahastra vAhalyayuktAyA uparitnabhAge eka yoja'sahasramavagAhya adhastAdekaM yojanasahasra varjayitvA madhye caturdazasahasrottara yojanazatasahase, ana khalu tamaHmamA pRdhivyAH poDazasahasrottara yojanazatasahasrAhalyayuktAyA uparitanamAge ekaM yojanasahastramaga hya:dhastAdapi eka yojanasahasra varjayitvA'madhye narakAvAsa zatasahasre, atra khalu tamA pRthivI nairayikANAmekaM paJcopanarakAvAsazatasahasaM bharatItyAkhyAtam te khala narakA antamadhye bhAge vRttAkArA yAvadazubhA narakeSu vedanA iti / / adhaH saptamyAH khalu bhadanta ! pRthivyA aSTottarayojanazatamasravAhalya yuktAyA upastinamAge kiyadava gAhya adhastAva kiyaharjayitvA madhye kiyatpramANa
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 1.12 kasyAM pRthivyAM kati narakAvAsA. 169 kiyantaH anuttarA mahanmahAlayA mahAlarakAbAsAH prajJaptA iti praznaH bhagavAnAhahe gautama ! adhaH saptasyAH pRthivyA aSTottara yojanazatasahastrabAhalyAyA uparitanabhAge'rddhanipaJcAzad yojanasahastrANi avagAyAdhastAdapi arddhatripaJcAzada yojanasahasrANi varjayitvA madhye triSu yojanalahastreSu atra khalu adhaHsaptamI pRthivI nairarikANAM paJcAnuttA mahanmahAlayA hAnirayAH prajJaptAH tadyathA kAlo mahAkAlo rauravo bahAroslo mo'prtisstthaanmaamkaaH| te khalu mahAnarakA antarmadhya bhAge vRttAkArA yAcadazumA mahAnAkeSu dedalA iti| ratnaprabhAdi pRthivInA bAlmaparimANa-tadgata narakAcA yogya mAdhyamika zuSirabhAgaparimANalAvAsasaMpApAdakA irAzcataslo gAthA: santitathAhi-asIyaM vatIsaM ahAbIsaM taheza viisNc| aTThArasa lolasagaM aTThasarakheca himayA // 1 // ahasattaracatIsaM chantrIsaM jeba sayasahassaM tu / aTThArasa solasagaM coisa pahiyaM tu chaTTIe / / 2 / / addhativRSNa sahassA ubari aI bajaUNato bhnniyaa| majjhe visu sahaslesu hoti nizyA vapatalAe // 3 // tIsAya paNavIsA pAsa dasa ceva saya sahassAI / dilli ya paMcUoga paMcena aNutarA nizyA' // 4 // azItaM dvAtriMzatamaSTAviMzataM tathaiva viMzataM ca / aSTAdazaM SoDazakamaSTottarasevAdhastanA, 1 // anena kramazo ratnamamAdInAM zAhalyamAnaM kathitam tathA aSTa saptatizca nizava SaDviMzatizca zatasahasaM tu / yaSTAdaza poDazaka caturda rAmadhikaMtuSaSThayAs // 2 // 'asIyaM battIsaM-ityAdi // 1 // . "aDasattaraMca tIla' ityAdi // 2 // "addhatikSaNa sAmA" ityAdi // 3 // "tIsAya paNacIlA" // 4 // ina cAroM gAthAoM kA artha spaSTa hai unameM prathama gAthA meM sAtoM 'asIya battIsa tyA // 1 // 'aDsattaraca tIsa' tyAhi // 2 // 'addhativaNNa sahaslA' ityA // 3 // 'tIsAya paNavIsA' chatyAhi // 4 // A cAre gAthAono artha spaSTa ja che. temAM pahelI gaLAmAM sAte jI0.22
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre arddha tripaJcAzatsahasrANi uparyadho varjayitvA tato bhaNitAH / madhye triSu sahasreSu bhavanti nirayA svamasvamAyAm || 3 // AbhyAM gAyAdvayAbhyAM saptasu pRthivISu madhyagatazupirabhAgaparimANaM kathinam, triMzacca paJcaviMzatiH paJcAdaza caiva zatasahasrANi / trINi ca palyonamekaM 170 pRthiviyoM ko moTAI kahI gaI, hai - jaise- eka lAkha assI hajAra yojana kI moTI prathama pRthivI 1 / eka lAkha bIsa hajAra yojana kI dUsarI pRthivI 2 | eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kI tRtIya pRthivI 3 / eka lAkha bIsa hajAra yojana kI caturtha pRthivI 4 / eka lAkha aThAraha hajAra yojana kI pAMcavI pRthivI 5 / eka lAkha solaha hajAra yojana kI chaThI pRthivI 6 / aura eka lAkha ATha hajAra yojana kI sArathI pRthivI hai 7| ||1|| dUsarI aura tIsarI gAdhA meM madhya kSetra kA parimANa kahA hai jaise prathama pRthivI meM eka lAkha aThahattara hajAra yojana pramANa kA madhya bhAga polANa hai 1 / dvitIya pRthivI meM eka lAkha tIsa hajAra yojana kA madhya bhAga hai 2 / tIsarI pRthivI meM eka lAkha chavvIsa hajAra yojana pramANa kA madhya bhAga hai 3 / cauthI pRthivI meM eka lAkha aThAraha hajAra yojana pramANa kA madhya bhAga hai | pAMcavI pRthivI meM eka lAkha solaha hajAra yojana kA madhya bhAga hai 5 / chaTI pRthivI meM eka lAkha pRthvIyeAnI vizALatA khatAvI che. jemake eka lAkha esI hajAra ceAjananI vizALatAvALI pahelI pRthvI che. 1, eka lAkha khatrIsa hajAra ceAjananI vizALatA vALI khIjI pRthvI che. 2, eka lAkha aThayAvIsa hajAra ceAjananI vizALatA vALI trIjI pRthvI che. 3, eka lAkha vIsa hajAra ceAjananI vizALatA vALI ceAthI pRthvI che. 4, eka lAkha aDhAra hajAra ceAjananI vizALatA vALI pAMcamI pRthvI che. 5, eka lAkha seALa hajAra ceAjananI vizALatA vALI chaThThI pRthvI che. 6, ane eka lAkha ATha hajAra AjananI vizALatA vALI sAtamI pRthvI che. 7, 5 1 5 mIjI ane trIjI gAthAmAM madhyakSetranuM pramANa batAvela che jemake pahelI pRthvImAM eka lAkha aDhayAtura hajAra ceAjana pramANuneA madhya bhAga-peAlANu che. 1, bIjI pRthvImAM eka lAkha vIsa hajAra ceAjananA madhyabhAga che. 2, trIjI pRthvImAM eka lAkha chavvIsa hajAra cAjana pramANunA madhya bhAga che 3, ceAthI pRthvIma! eka lAkha aDhAra hajAra pramANanA madhyabhAga che. 4, pAMcamI pRthvImAM eka lAkha seALa hajAra ceAjananA madhyabhAga che. pa chaTThI pRthvImAM eka lAkha cauda hajAra
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ sm 0 0 h m 0 0 00 0. 0 0 5. 0 0 . 0 00 0 0 0 0 m m rom prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 .12 kasyAM pRthivyAM kati narakAvA lA: 71 paJcaivAnuttarA nirayAH // 4. / anena satAnAM pRthivInA narakAbAsasaMkhyA pratipAditA tatpadaMzaka koSThaka yathA // ratnaprabhAdi saptapRthivInAM vAilyAdi pramANakoSThakam // saMkhyA pRthivI nAma bAdalyam madhyabhAgolANa narakAvAsa saMkhyA (lAkha-hajAra) / (lAkha) | ratnamabhApRthivI | 1,78000 | 30,00000 zarkarAmabhApRthivI 1,32000 1,30000 25,00000 | bAlukApamApRthiyo 1,28000 1.26000 15,00 paGkamamApRthivI 1,20000 10,00 | dhUmapabhAdhiyoM 1,18000 samApramApRthivI 1,16000 1,14000 99995 tamastamAmabhApRthivI 1, 8000 / 3000 // 0 12 // caudaha hajAra yojana ko madhya bhAga hai| aura sAtavIM adhaHlaptamI pRthivI tIla hajAra yojana kA madhya bhAga hai 7 02-2 // cauthI gAthA meM uparokta madhya bhAga meM rahe ee saMkhyA kahI gaI hai jaise-prathama pRthivI meM tIsa lAkha larakAvA hai 1 / dvitIya pRthivI meM pacIsa lAkha narakAvAsa hai 2 / tRtIya pRthivI meM pandraha lAkha narakAvAsa hai 3 / cauthI pRthivI se dasa lAkha narakAzAta hai 4 pAMcavoM pRthivI meM tIna lAkha narakAyAsa hai| chaThI prathiyoM meM pAMca kama eka lAkha narakAvAsa hai| aura sAtavIM adhaHpamamI prathivI meM pAMca mahA narakAvAsana saba ko kahane vAlA koSTha TIkA meM dekha lenA cAhiye / suutr-12|| ejanane madhamabhAga che. 6. ane sAtamI adha sasamI pRthvImAM traNa hajAra thAlanI bhayalA che. // .. 2-3 // cethI gAthAmAM upara kahela madhyabhAgamAM rahelA narakAvAsanI saMkhyA batAvavAmAM AvI che. jemake pahelI pRthvImAM trIsa lAkha narakAvAse che. 1, bIjI pRthvImAM paccIsa lAkha narakAvAse che. 2, trIjI pRthvImAM paMdara lAkha narakAvAse che. 3. cothI pRthvImAM dasa lAkha narakAvAsa che. 4, pAMcamI pRthvImAM traNa lAkha narakAvAse che. pa, chaThI pRImAM pAMca kama eka lAkha narakAvAsa che , ane sAtamI je adhaHsaptamI nAmanI pRthvI che, temAM pAMca narakAvAso che. A badhA kathanane batAvavA vALuM kepTaka TIkAmAM ApavAmAM Avela che, te jIjJAsuoe temAMthI je vicArI levuM. sU. 12 che
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 jIvAmigamasTe sambhati-narakAvAsasaMsthAnAtipAdanArthamAha-'imIle NaM' ityAdi, mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappAe puDhavIe NaragA ki saMThiyA pannattA ? goyamA ! dubihA pannattA taM jahA-AvaliyappaviTA ya Avaliya bAhirAya, tattha NaM je te AvaliyapaviTrA te tivihA pannattA taM jahA vaTTA taMlA cauralA, tattha NaM je te avaliyabAhirA te nANAsaMThANalaMThiyA pannatA, taM jahAAyakosaMThiyA piThTha payaNagasaMThiyA kaMdu saMThiyA lohIsaMThiyA kaDAha saMThiyA thAlIlaMThiyA piTharaNasaMThiyA (kimiyaDasaMThiyA) kinnapuDagasaMThiyA uDavasaMThiyA surasaMThiyA suyaMgalaMThiyA naMdimuyaMgasaMThiyA AliMgakasaMThiyA sugholataMThiyA dadara ya saMThiyA paNavasaMThiyA paDahalaMThiyA bherIsaMThiyA jhallarIlaMThiyA kutuMvakasaMThiyA, naalisNtthiyaa| evaM jAva tsaae| ahe sattalAe gaM bhaMte ! puDhavIe garamA kiM saThiyA pannatA ? govasA! duvihA pannattA taM jahA baDheza talAya / isIle NaM saMte ! tyaNappamAe puDhavIe NaragA kevaiyaM bAhaleNaM pallattA ? gopamA ! tilli joyaNasahassAiM bAhalleNaM pannatA taM jahA hehA ghaNAsahassaM majjhe. jhusirA sahassaM uri saMkuiyA saharUlaM, evaM jAva ahe lttmaae| imIle NaM bhaMte ! rayaNappalAe puDhabIe garamA kevaiyaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiyaM parikaleveNaM pannatA ? goyanA ! duvihA pannattA taM jahA saMkhejavitthaDAya asaMkhejavitthaDAtha, tattha NaM je te saMkhejavitthaDA te NaM saMkhejjAI joSaNasaharUlAI AyAma vikhaMbheNaM, saMkhejjAiM joyaNasahassAiM parikaleveNaM pannattA tattha NaM je te asaMkhejavitthaDA te NaM asaMkhejAI joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM asaMkhejjAI joyaNasahassAI parikkheveNaM
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.13 narakAvAsasasthAnanirUpaNam ____173 pannattA, evaM jAva tmaae| ahe sattamAe NaM bhaMte ! pucchA goyamA ! duvihA pannattA taM jahA-saMkhejjavisthaDe ya asaMkhejja vitthaDA ya, tastha NaM je te saMkhejjavitthaDe se NaM evaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM, tinni joyaNalayalahassAiM lolasalahassAiM donniya lattAvIse joraNasae tinni koseya aTAvIsaM ca dhagusaraM terasaya aMgulAI, addhaMgulayaM ca kiMci visesAhie parikkheveNaM pannattA / tattha NaM je le asaMkhejja vitthaDA te NaM asaMkhejjAiM joyaNasahassAI AyAmavikakhaMbheNaM, asaMkhejjAiM joyaNasahassAI parikkheveNaM pannatA ||suu0 13 // chAyA-etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM narakAH kiM saMsthitAH prajJaptAH ? gaucamma ! dvividhAH prajJaptA stadyathA bhAvalikApaviSTAzca AvalikAvAdyAzca / tatra khalu ye te AvalikA praviSTAste trividhAH prjnyptaa-stdythaa-vRttaasptaashctursraaH| tatra khalu ye te AvalikA bAhyAste nAnAsaMsthAnasaMsthitAH majJaptA, tadyathA-ayakoSTha saMsthitAH 1, piSTapacanaka saMsthitAH 2 kandusaMsthitA 3, lohI (koDI) saMsthitAH 4, kaTAha saMsthitAH 5 sthAlI saMsthitAH 6 viTharakasaMsthitAH7 kimiyaDasaMsthitA 8 kIrNapuTaka saMsthitAH 9 uTaja saMsthitAH10, murajasaMsthitAH 11 mRdaGgasaMsthitAH 12, nandImRdaGga saMsthitAH 13 AliGgaka saMsthitAH 14, sughoSasaMsthitAH 15, dardarakasaMsthitAH 16, paNavasaMsthitAH 17 paTaisaMsthitAH 18, bherI saMsthitAH 19 jhalkarIsaMsthitAH 20 kastuvakasaMsthitAH 21, nADIsaMsthitA:22 evaM yAvattamAyAm / adhAsaptasyAM khalu bhadanta ! pRthivyAM narakAH kiM saMsthitA maJjaptAH gautama ! dvividhAH prajJaptA stadyathA-vRttAzca vyasrAzca / etasyAM khalla bhadanta ! ratnapamAyAM pRthivyAM narakAH kiyatkAH vAhatyena prajJaptAH ? gautama ! trINi yojanasahasrANi vAilpena prajJaptAH tadyathA-adhastane ghanAH sahasram madhye zupirAH shsrm| upari saMkucitAH sahastram / evaM yAvadadhaH sptmyaaH| etasyAH kha mahanta ! ratnapabhAyAH pRthivyAH narakAH kiyakA AyAmaviSkambhega kiyatkAH parikSepega prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH prajapatA tadyathA-saMkhyeya vistarAkhAsaMkhye yavistarAzca tatra khala ye te saMrUpe yavistarAste
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre 94 khallu saMkhyeyAni yojana sahasrANi AyAma - viSkambheNa, saMkhyeyAni yojana sahasrANi parikSepeNa makSaptAH / tatra khalla ye te asaMkhyeyavistarAste khalu asaMkhyeyAni yojana sahasrANi AyAmaviSkambheNa / asaMkhyeyAni yojanasahasrANi pari kSepeNa prajJaptAH / evaM yaavttmaayaam| adhaH saptamyAM khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA - saMkhyesavistarathAsaMkhyeyavistarAca, tatra khalu yaH saMkhyeyavistaraH sa khalu ekaM yojanazatasahasramAyAmaviSkambhega trINizatasahasrANi SoDazasahasrANi dve saptaviMzatyadhike yojanazave, trayaH krozAca aSTaviMzaJca dhanuH zataM trayodazAGgulAni, arddhAGgulaJca kizcidvizeSAdhikaM parikSepeNa prajJaptam / tatra khalu ye te asaMkhyeya vistarAste khalu asaMkhyeyAni yojanasahasrANi AyAmaviSkambheNa asaMkhyeyAni yojana sahasrANi parikSepeNa prajJaptAH || 13|| TIkA- 'imIse NaM saMve ! rayaNappamAra puDhavIe' etasyAM khalu bhadanta ! ratnamamAryA - prathamanAra kapRthivyAm 'paragA ki saMThiyA pannattA' narakAH kiM saMsthitAH prajJaptAH ? ratnamamA sambandhinarakANAM saMsthAnaM kIdRzaM bhavatIti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvidhA pannattA' ratnamamA narakAH dvividhAH-dvi prakArakAH yajJaptA - kathitAH dvaividhyaM darzayati- 'taM jahA aba sUtrakAra narakAvAsoM ke saMsthAna kA kathana karate haiM'imINaM bharate ! raNanabhAe' puDhacIe-ityAdi / ! TIkArtha- gautama ne prabhu se aikhA pUchA hai - 'hamI se NaM bhaMte! rayanadhyabhA puDhavI 'he bhadanta / isa ratnaprabhA pRthivI ke naraka' kiM saMThiyA pattA 'kaise saMsthAna vAle kahe gaye haiM ? arthAt ratnaprabhA pRthivI sambandhI jo naraka haiM unakA AkAra phailA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'noyamA dubihA pannatA' he gautama! prathama pRthivI meM jo narakAvAsa haiM ve do prakAra ke kahe gaye hai- 'taM jahA' jaise- 'AvaliyA have sUtrAra naravAsanA saMsthAnAtu uthana ure che. 'imIse Na' bhave zyaNappabhAra puDhavIe' tyAhi TIDArtha -- gItabhasvAbhI alune kheSu pUchayu che 'imIse NaM bhaMte ! rayaNabhAe puDhatrIe' he bhagavan mA ratnaprabhA pRthvInA nrhe| 'kiM saMThiyA paNNattA' kevA saMsthAnavALA kahyA che ? arthAt ratnaprabhA pRthvImAM je narakAvAsA che. tenA AkAra kevA prakAranA che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne De che ! 'goyamA ! duvidhA paNNattA' he gautama! paDelI pRthvImAM ne nara che, te me prAranA vAmAM Ave che. 'ta' jahA' te me ahArI mA prabhAye
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2.13 narakAvAsa saMsthAnanirUpaNam 175 1 ityAdi, 'taMjahA' tadyathA - AvaliyA pavidvAya' AvalikA pariSTAca 'AvaliyA 'bAhirA' AvalikA bAhyAtha, ubhayatrApi ca zabdau ubhayeSAmazumatya tulyatA sUcakau tatrAvalikA praviSTA nAma aSTAsu dikSu samazreNyavasthitAH AvalikAsu zreNISu praviSTA vyavasthitA iti AvalikA praviSTAH / ' tattha NaM je te AvaliyavidvA' tatra khalu ye te narakA AvaLikA avalikAyAM zreNyAM vyavasthitAH 'se vivihA pannattA' te AvalikA praviSTA narakAstrividhAliprakArakA prajJA kathitA traividhyaM darzayati--'taM jahA' ityAdi, 'taM jahAM' tathA baTTA lA cauraMsA' vRttAsvasrAcaturasrA catukoNAH catuvibhAgeSu samarUpeNAvasthitA iti / 'tastha NaM 'je te AvaliyA bAhirA' tatra khalu ye te narakA AvalikA bAhyA: 'te jANAparidvAya AvaliyA bAhirAya' AvalikA pradiSTa aura AvalikA bAhya yahAM jo donoM padoM ke sAtha 'ca' kA prayoga kiyA gayA hai vaha donoM meM samAna rUpa se azubhatA hai isa bAta ko sUcita karane ke liye kiyA gayA hai jo narakAdAsa ATha dizAoM meM samazreNi meM avasthita haiM ve narakAvAsa AvalikA praviSTa hai / AyalikA zabda kA artha zreNI hai / isa zreNi meM jo vyavasthita hote haiM ve bhAvalikA praviSTa hai / 'tattha NaM je te AvaliyappavidvA te tivihA pattA' ina meM jo AMcalikA praviSTa naraka hai ve tIna prakAra ke kahe gaye haiM'taM jahA' jaise - 'baTTA tathA ' 'vRtta-gola - jyakha - tikhUTe, aura caturasracaukhuTe 'tattha NaM je te AmaliyA bAhirA tathA jo AvalikA praviSTa se bhinna AlikA bAhya narakAvosa haiM ve 'nANAsaThANasaMThiyA che. 'AvaliyapavidvAya AvaliyA bAhirAya' bhAvasi praviSTa bhane vyAvasiA bAhya. yAM je e padonI sAthe ' zabdanA prayoga karavAmA Avye hAya te khannemAM samAnapaNAthI azubhapaNu che, e vAtane sUcavavA mATe karavAmAM Avela che. je narakAvAseA ATha dizAomAM samazreNImAM rahelA che. te narakA vAse AvalikA praviSTa kahevAya che. AvalikA zabdanA artha zreNI che. A zrImAM ne vyavasthita hoya he, te bhAvasi praviSTa uDevAya che 'tat je te AvaliyappaviTTA ve tivihA pannattA' temAM ne bhAvasiA praviSTa 24 che. te tra prahAranA usevAmAM Ave che. 'ta' jahA' te prA yA abhAve che. 'vaTTA tasA caura sA' vRta-go yasa-trie bhane tura zAra vA 'tastha NaM' je te AvaliyA bAhirA' temAM ne bhAvasi praSTithI judA eTale ke AvalikA jAnarAvAsI che te 'nANAsaM ThANa saThiyA pannattA' ne ahAranA sAre 'ta' jahA' te yA abhAe~
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIcAbhigamasUtre 176 saMThANasaMThiyA pannattA' ve AvalikA vAhyA nakA nAnAsaMsthAna saMsthitAH prajJatAH - kathitAH 'vaM jahA' tadyathA- 'ayako saMThiyA' ayaH koSTha saMsthitAH ayaH kogiries: nedvat saMsthitAH ityaya koSThamaMsthitA iti 1 / 'pipayaNaga saMThiyA' piSTapacanasaMsthitAH, yatra surAnirmANAya piSTAdikaM pacyate tat piSTapacanakaM tadvat saMsthitA iti piSTapacana saMsthitA 2, tathA-kaMdU saMThiyA' kandusaMsthitAH kanduH kAndavikasya miSTAnnamAkapAtram dat saMsthitAH 4 ' kaDAi saMThiyA' kaTAhasaMsthitAH - kaTAhaH zAkAdipAcakaH pAtravizeSaH udvat saMsthitA iti paTAsa sthitAH 5 'thAlI saMdiza' sthAlI odanAdi pAcanapAtraM tadvat saMsthitA iti sthAlI saMsthitAH 6 'piTarasaMThiyA' piTharakaM yatra prabhUtajana yogyaM dhAnyAdikaM pacyate tadvat saMsthitA iti piTharakasaMsthitA 7 kimiyaga saMThiyA' 'kRmikasaMsthitAH' jIvavizeSa yuktAH idaM padaM pustakAntare na labhyate pannantA' aneka prakAra ke AgaroM vAle hai- 'taM jahA' jaise- 'ayakoha saMThiyA' kitaneka lohe ke koSTha ke jaise AkAra vAle haiM kitaneka 'piTTha payaNaga saMThiyA' madirA banAne ke liye jisameM piSTa Adi pakAyA jAtA hai usa vartana ke jaise AkAra vAle haiM 'kaMdu saMThiyA' kitaneka kandu - halavAI ke pAka pAtra ke jaise AkAra vAle haiM 'lohI saMThiyA ' kitaneka lohI-tabA ke jaise AkAra vAle hai kineka 'kaDAha-maMThiyA' kaTAha - kaDAhI - ke jaise AkAra vAle haiM 'thAlI - saMThiyA' kitaneka thAlI-odana pakA ne ke baratana ke jaise AkAra vAle haiN| kitaneka 'piTara saMThiyA' jisameM bahuta adhika manuSyoM ke liye bhojana Adi pakAyA jAtA hai aise piTharaka ke jaise AkAra vAle haiM kitane 'ki miyama saMThiyA' kRmika jaise- AkAra vAle haiM yaha pada kahIM kahIM nahIM - che 'akoTa khaTTiyA' DeTalA soDana SThanA levA saravAjA che. heTasA 'piTTa payaNaga saM'ThijA' bhahirA hA3 manAvavA bhATe mAM piSTa-soTa vigere zaMdhavAmAM Ave che. te vAsanA devA AmaranA hoya se 'kaMdu saMThiyA ' keTalAka kanuM kadaInA rAMdhavAnA pAtranA AkAra jevA AkAra vALA hAya che 'lohosa 'ThiyA' keTalAka leADhI--tavAnA jevA AkAravALA che. keTalAka 'kaDAhA saMThiyA' yAnA nevA bhAravANA hoya che. 'thAlI maThiyA' TA bhAta manAvavAnA vAsaNanA AkAra jevA AkAravALA hAya che, ane ala 'piTara saMThiyA' bhI vadha re bhANuso bhATe lona sAmagrI banAvI zAya tevA paratnA levA bhAravANA hoya che, DeTalA 'kimiyaga saThiyA' bhi nevA bhAratrAjA hoya che. A yaha haiTavAI zrathama AvAma
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA ThIkA pra.3 3.2 sU.13 narakAvAsasaMsthAnanirUpaNam 177 'kimapuDagasaMThiyA' kIrNapuTakasaMsthitAH 'uDaya saMThiyA' uTajasaMsthitA:, uTajastApasAzramastadvat saMsthitAH9 / 'murayasaMThiyA' murajasaMsthitAH, murajo vAyavizeSaH tadvat saMsthitA ikhi surajasaMsthitAH 10 'suyaMgaThiyA' mRdaGgasaMsthitAH / mRdaGgo'pi vAcavizeSa eva tadvat saMsthitAH 11 / 'naMdImuyaMga saMThiyA' nandImRdaGgasaMsthitAH 12 'AliyarasaMThiyA' AliMjarasaMsthitAH AliMjaro mRSayo murajastadvata saMsthitA iti AlijarasasthitAH 13 'sughosasaMThiyA' sughoSasaMsthitAH sudhoSo devalokaprasiddho ghaNTA vizeSa AbodhabizeSo vA tadvat saMsthitAH 14 'dadarayasaMThiyA dardarakasaMsthitAH do nAdhavizeSa stavana saMsthitAH 15 'paNavasaMThiyA' paNa vAcavizeSo lokaprasiddha stadvad saMsthitA iti paNavasaMsthitAH 16 'paDaha saMThiyA' paTaha saMsthitAH paTaho bAghavizeSo lokapasiddha hai kitaneka-' zinna puDA saM kIrNa phuTaka ke jaise AkAra vAle haiM kitaneka 'uDatha saMThiyA baDaja jhopar3I sApakhAma-ke jaise AkAra vAle haiM / phitaneka 'zuravalaMThiyA' suraja-vAdyavizeSa-se jaile AkAra vAle haiM kitaneza 'muyaMgaThiyA vRdaGga-vAdyavizeSa - ke jaise AkAra vAle haiN| kSitaneka-'naMdI'yaMgaThiyA' nandI mRdaMga ke samAna sthita haiN| kitaneka 'AliMjara saMThiyA AliMjara-miTTI ke bane hue mRdaMga ke samAna AkAra vAle hai arthAt koTho ke jale kitaneka 'sugholasaMThiyA' sughoSa-devaloka prasiddha sughoSa ghaMTA ke jaise AkAra vAle hai kitaneka 'dadaraya saMThiyA' daranAma ke vAdyavizeSa ke jaise AkAra vAle haiN| 'paNava saMThiyA' kitaneka paNa nAmaka vAdyavizeSa ke jaise AkAra vAle hai choTA nagArA kitaneka 'paTaha saMThiyA' paTaha (Dhola) nAma ke vAdyavizeSa bhAveda natha. sAra 'kinnapuDagasaThiyA' hI ghaTanA 21 mA2 pANAhAya cha mA 'uDayasaThiyA' 620-ju5-tApasAzramanA ! mA.2. pAhAya che. rakhA 'murayasaThiyA' bhRga-pAcavizeSanA 21 mAra pApA DAya che. 48818 'nadImuyaMgasaThiyA' nadI bhRganA 21mAravANA che. mana 'AliMjarasaThiyA' mAli2-bhATinA manAveta mAnA AkAra jevA AkAravALA che. eTale ke keThInA AkAra jevA che mara 48 'sughosamaThiyA' mA sughoSa vibhA prasiddha sudhASa nAmanA Tana 241 mA.21 cha. 48mA 'paharayasaThiyA' 46deg2nAmanA pAcavizeSanA 24 mA2vAra 2. 'paNavasaThiyA' als pAyuk nAmanA vAcavizeSa re mAravA DAya che. 2013 'paTaha saThiyA' paTa-TAsa nAmanA vAcavizeSanA 21 mA12 hAya che. TamA 'bherIsaThiyA' mezanAmanA pAvizeSanAme mAra pANA jI0 23
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 178 eva tadvat saMsthitA iti paTahasaMsthitAH 17 'bherIsaMThiyA' bherI DhakkA tadvat saMsthitA iti bherI saMsthitAH 18 'jhallarI saMThiyA' jhallarI saMsthitAH jhallarI - carmAvanaddhA vistIrNavalayAkArA vAdyavizeSarUpA tadvat saMsthitA iti jhalarI saMsthitAH 19 'kutthuvaga saMThiyA' kustumnakaH -- vAdyavizeSa svachat saMsthitA ivi kustumbaka - saMsthitAH 20 'nAlI saMThiyA' nADI- ghaTikA tadvat saMsthitA iti nADIsaMsthitAH 21 narakA ratnamAyAmiti / atra dve saMgrahamA - 'abako 1 vidyupayaNaga-2 kaMda 3 kohI 4 kaDAha 5 saMThANA / thAlI 6 piTaraga 7 kiSNaga 8uDara 9 murave 10 muyaMge ya 11 // 1 // nadi sUyaMge 12 AliMga 13 sudhone 14 daddare 15 ca paNave 16 | paDaddage 17 bherI 18 jhallAra 19 kutthu vaga20 nADi saMThANA' // 2 // aya: koSThaka - piSTapacanaka- kandu-lahi-paTAha- saMsthAnAH / sthAlI-piTha raka - phIrNaka- uTajo purajo mRdaGga ||1|| nadimRGgaH AliGgaH sughoSaH dardarava paNaratha / paTahaka - bherI jhallarI kutthucaga nADIha yAnAH iti // 'evaM jAva tasAe evaM' yAvat nAmamA paryantam / evaM yathA ratnaprabhAyA narakAH kathitA svathaiva zarkarAprabhA vAlukAmamA padmanA dhUpamA sammabhAnAmapi narakA ke jaise AkAra vAle hai / kitaveka 'bherI saMThiyA' bherI nAmaka vAdya vizeSake jaise AkAra vAle hai jitaneka 'jha elarI leThiyA' camaDe se maDI huI vistIrNa valayAkAra jhallarI nAmaka vAya vizeSa ke jaise AkAra vAle hai / 'kumbhuM saMThiyA' kitaneka kustuMvaka vAdya vizeSa ke jaise AkAra gaye hai / milaneka 'nADI saMThiyA' nADI - jala ghaTikA ke jaise AkAra vAle hai 21 / yahAM do saMgraha gAthAeM haiM'rosis' ityAdi, inakA artha upara pramANa samajhadeveM / 'evaM jAva tamAe' jisa prakAra se ratnaprabhA ke naraka kahe gaye haiM usI taraha se tamA pRthivI taka kaha denA cAhiye jaise- zarkarAprabhA, bAlukAprathA, paGkapamA, dhUmaprabhA aura tamaHprabhA ke narakoM kA bhI kathana che. DeTalA 'jhalarI sAMThiyA yAbhaDAthI bhaThezI vistRta soyAnA sAra jevA jhAlara nAmanA vAdyavizeSanA jevA AkAra vAjA he 'kutthu vagakha'ThiyA' DeMTalA kustu' vAdyavizeSatA vA 'AravAjA che 'nADI saThiyA ' nADI jalaghaTikAnA jevA AkAravALA che 21aa A samadhamAM e sagraha gAthAo che. 'ayakoTTe' ityAdi mAno artha upara usa prahArathI sama seve ' evaM jAva tamAe' ? pramANe ratnalA pRthvInA naraDe uDelA che. eja pramANe tamA nAmanI pRthvI sudhI kathana karavuM joie. arthAt-zarkarA prabhA vAlukAprabhA pakaprabhA, dhUmaprabhA, ane tamaHprabhanA naraketu' paNa thata
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 zu.13 narakAvAsasaMsthAnanirUpaNam 179 vaktavyAH, AlApapakArastu evam-'sakkarappabhAra NaM bhaMte ! puDhavIe naragA ki saMThiyA pannattA ? goyamA ! duvihA pannattA, taM jahA bhAvaliyappaviThThA ya Avaliya vAhirA ya, taltha NaM je te AvaliyappaviSTA te tivihA pannattA taM jahA baTTA tasA cauraMsA ? tattha NaM je te Alie vAhirA te NaM jANAsa ThANasaThiyA pannattA taM jahA-ayakohamATheyA' ityAdi, evaM bAlakAmamA paGkamamA ghRgamamA tamaH. pamA mUtrAlApakA api svymevohniiyaaH| ___ adhaH saptamI pRthivIviSayakaM khUna sUtrakAraH svayameva darzayati-'ahe sattamAe gaM' ityAdi, 'ahe sattamAe NaM bhaMte ! puDhacIe' adhaH saptamyAM khalu bhadanta ! pRthivyAm, 'garaNA kiM saThiyA patnattA' narakAH kiM saMsthitAH kilida saMsthitA majJaptAH 1 ili praznA, bhagavAnA-goyamA !' ityAdi, 'golamA' he gautama ! 'duvihA parata dvividhA:-dvipakArakAH prasaptA-kathitAH 'taM jahA' taghathA'baTUTe ya taMzaya' vRtto vRttAkArazca vyastrAzca / adhaH saptamyAM pRthivyAM ye narakA: karalenA cAhiye yahAM AlApa prakAra 'laharamANaM saMta puDhIe paramA' ityAdi svayaM kara lenA caahiye| ___abhAlatamI pRthivI ke narakoM ke kathana ke sambandha meM strakAra svayaM hI kathana karate hai- gauramAne prabhule aisA pUchA-'ahe lasamAeNaM aMte ! puDhIe karatA ki saMThiyA pannattA' he bhadanta ! adha:saptamI pRthiyo ke bharata kie AkAra vAle kahe gaye hai ? unTara prabhu kahate haiM-'goSamA ? duvidhA pAnatA' he gautama ! adhaH saptalI pRthivI ke naraka do prakAra ke kahe gaye-'taM jahA' jo "vaDe yatalAca eka vRta-golAkAraha aura cAra vastra likhUTe kyoki ayAlayatamI pRthivI 42 me. tanamA 5 prAmA prabhAva cha.-'sakarappabhAeNaM bhaMte / puDhavIe NaragA' tyAhArathI 255' yanAvAne sabha7 vA. adhasaptamI pRthvInA narakonA kathana saMbaMdhamAM sUtrakAra svayaM kathana hare che. samAM gautamasvAmI prasuna me pUche---'ahe sattamAeNaM bhaMte ! puDhavIe garagA kiM saThiyA pannattA' san 2mAsasamI pRthvInA hai| kevA AkArava La hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmI ne kahe cha -'goyanA ! duvihA pannattA' 8 gautama ! ma sasamI pRthvInA nrhe| be prakAranA kayA che. ___'taM jahA' te mA pramANe cha. 'vaTTe ya taMsAya' me vRtta gauNa mA7.21. mana yAra 'yasa' bi2 cha ma-mAsasamI pRthvImA 231 cha
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre santi se AlikA praviSTA eva na tu AvaLikA vAhyAH AvalikA praviSTA api kALamahAkAlAdayaH paJcaitra, nAdhikAH, tatra madhye apratiSThAnanAmAbhidhAno narakendro vRttAkAraH, sarveSAmapi narakendrANAM vRttAkAratvAt zeSAstu catvAraH kALamahAkAlarauravamahArauravAH pUrvAdiSu dikSu vartamAnAste ca vyasrAH, ataevoktaM vRttazca tryasrAzceti / samprati narakAvAsAnAM bAhalyapratipAdanArthamAha-' imIse NaM' ityAdi, 'imI se NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe' asyAM khalu bhadanta ! ratnamabhAyAM pRthivyAm 'naragA kevaiyaM vAilleNaM pannattA' narakAH kiyatkAH vAhalyena vahaLasya bhAvo cAlyaM piNDabhAvaH tena bAhalyena prajJaptAH kathitAH ? iti narakavAlyaviSayakaH praznaH sUtre 'kevayaM' iti prAkRtatvAdekavacanam, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, meM jo naraka haiM ve AvalikA praviSTa hI hai Avaliko bAhya nahIM haiM / AvalikA praviSTa hone para bhI ve pAMca hI hai adhika nahIM / inameM jo apratiSThAna nAmaka narakAvAsa hai vaha inake madhya meM hai aura yaha golAkAra vAlA hai kyoMki jitane bhI narakendra haiM ve saba gola AkAra vAle hI hote haiN| bAkI ke aura jo cAra narakAvAsa hai -kAla, 1 mahAkAla, 2 raurava 3 aura mahA raurava 4 ye pUrva Adi cAra dizAoM meM haiM / aba sUtrakora narakAvAsoM kI moTAI prakaTa karate haiM - isameM gaunama ne prabhu se aisA pUchA hai 'imI se NaM bhaMte! rayaNappabhAra puDhavIe' he bhadanta ! isa rasnamamA pRthivI meM 'naragA' jo naraka haiM ve 'kevahathaM bAhalleNaM pannattA' kitanI moTAI vAle kahe gaye hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - uttara - 'goyamA ! te AvalikA praviSTa ja che. AvalikA khAdya nathI AvalikA praviSTa hAvA chatAM paNa te pAMca ja che. vadhAre nathI temAM je apratiSThAna nAmanuM. narakendra che. te yAnI madhyabhAM he ane te goNa AAravANu he prema-bheTalA narakendro che. te badhA goLa AkAravALA ja hAya che. bAkInA khIjA je cAra narakAvAso che. jemake-kAla 1 mahAkAla ra, raurava 3 ane mahAraurava 4 A cAre pUrva vigere cAre dizAomAM che. have sUtrakAra narakAvAseAnI vizALatA pragaTa kare che. temAM gautamasvAmI e prabhune evuM pUchyuM' che ke 'damI se NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' ke lagavan ! mA ratnaprabhA pRthvIbhAM 'naragA ke narahai che. te 'kevaiyaM vAillegaM pannattA', DeMTalI vizAjatA bAjA kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIne kahe che ke
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sa.13 narakAbAsasaMsthAnanirUpaNam 181 'goyamA'he gautama tinni joyaNasahassAI bAhalleNaM pannattA' trINi yojanasahasrANi bAhalyena narakA: prajJaptA:-kathitA iti / 'taM jahA' tadyathA-heTThA ghaNA sahassa' adhastane pAdapIThe dhanAnicitAH sahasram yojanasahasram 'mAjhe susirA sahassa' madhye pIThasyopari madhyabhAge supirAH sahasraM yojanasahasram 'upi saMkuiyA sahassaM' upari saMkucitAH zikharAkRtyA saMkocamupagatA yojanasahasram tata evaM saGkalanayA narakAvAsAnAM trINi yojanasahasrANi bAhalyato bhavantIti / 'evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadadhAsaptamyAm evaM zarAprabhAta Arabhya saptamapRthivI paryantam / patipRthivyAM narakAvAsAnAM trINi sahasrANi bAhalyena bhavantIti jJAtavyAni / tadukta manyatrApi-- 'heTA ghaNAsaharasaM, uppi saMkocato saharasaM tu / majjhe sahassaM susirA, tini sahassussiyA narayA' // 1 // timi joyaNA sahassAI pAhalleNa pannattA' he gautama ! ye naraka tIna hajAra yojana kI moTAI vAle kahe gaye haiN| 'taM jahA' jaise-'heTThA ghaNAsahassaM' ye adhastanapAdapITha meM eka hajAra yojana taka ghanarUpa se nicita hai| 'majjhe susirA sahassa' pITha ke Upara meM madhyabhAga meM ye eka hajAra yojana taka suSira (khAlI) haiM tathA-'upi saMkujhyA sahassaM' apara meM zikhara ke jaise eka hajAra yojana taka ye saMkucita hote gaye haiN| isa prakAra se ye moTAI meM tIna hajAra yojana ke ho jAte haiN| 'evaM jAya ahe sattamAe' isI taraha se zarkarAprabhA se lekara adhaH saptamI pRthivI taka hara eka pRthivI meM vahAM ke narakAvAsoM kI moTAI tIna 2, hajAra yojana kI hai-aisA jAnanA cAhiye, anyatra bhI aisA hI kahA gayA hai'goyamA! tinni joyaNasahassAI bAhalleNaM pannattA' hai gotama ! ma na243 12 yonanI vizAlatA vANA sA che. 'taM jahA' ta mA prabhAta 'heTA ghaNasahassaM te nayanI pApAmA ra yona sudhI dhanapAthI nAyata-nAma 27sA cha, 'majjhe susirA sahassaM thiiin| 652nA madhya bhAgamA te 2 yona sadhI sabira (mAsI) che. tathA 'uppi saMkuiyA saharasaM' uparamAM zikharanA jevA eka hajAra yojana sudhI te saMkucita thatA gayA che. mA zata mA vizAlatamA 2 yAnA tha taya che. 'ebaM jAva ahe gharamANa Aja pramANe zarkaraprabhAM pRthvIthI laIne adha samI pRthvI sudhI dareka pRthvImAM tyAMnA narakAvAso nI vizALatA traNa hajAra yojananI che. tema samajavuM anyatrapaNuM emaja kahyuM che.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 jIvAmigamasUtra 'adhastanAd dhanAH sahasramupari saMkocataH sahasaM tu / madhye sahasraM zupirA trINi sahasrANi ucchiAH / iticchAyA' sampati-narakAvAsAnAmAyAmaviSkambha pratipAdanArthamAha-mIse NaM maMte / itrAdi, 'hamIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhabIe' etasyAM khalu madanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'NaragA' narakAH 'kevaiyaM AyAmavikkhaMbheNe' kiyatkA AyAmaviSkambheNa kiM pramANA AyAmaviSkambheNa, AyAmazca viSkambhazceti samAhAra stena 'kevaiyaM parikkheveNaM pannattA' kiyatkAH parikSepeNa prajJaptA:-kathitA narakA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvihA pannattA' dvividhA:-dvibhakArakA narakAH prajJaptA:-kathitAH 'taM jahA' tadyathA-'saMkhejja vitthaDAya' saMkhyeya vistarAzca saMkhyeyaH-saMkhyeyayojanapramANo vistAro yeSAM 'hevAghaNA sahassaM upi saMkocato sahassaM tu| majjhe sahassaM susirA tinni sahastusiyA narayA // 1 // isa gAthA kA artha spaSTa hai / aba sUtrakAra narakAbAsoM kA AyAma aura viSkambhapratipAdana karate hai isa meM gautamane prabhuzrI se pUchA hai-'imIse gaMbhaMte ! rayaNappamAe puDha vIe' he bhainta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM jo 'naragA' naraka haiM ve kevaya AyAma vikkhaMbheNaM' kitanI lambAI pAle evaM cauDAI vAle kahe gaye haiM aura 'kevaiyaM parikkheveNaM pannattA' kitanA inakA parikSepa-gherA kahA gayA haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! duvidhA pannasA' he gautama ! prathama pRthivI meM do prakAra ke naraka kahe gaye hedA ghaNAsahassaM upi saMkocato sahassaMtu / majhe sahassa susirA tinni sahassusiyA narayA // 1 // AgAthAno artha spaSTa ja che - have sUtrakAra nakAvAsonA AyAma ane vibhanuM pratipAdana kare che. bhAbhA gautama svAmI se prasuna sa pUche che hai-'imIse NaM bhave ! rayaNappabhAe puDha jIe' 3 bhagavan mA 2(nAmA pRthvImA 2 'naragA' ta n2| che. a 'kevaiyaM AyAmavikkhaMbhegaM' sImA va bhane 48sI pAg ani 4Dasa cha ? bhane, 'kevaiyaM parikkheveNaM paNNattA' mana tanA parikSa5 3203 / to 49 cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 49 cha hai-'goyamA ! duvihA paNNatA . gItama! paDesI pRthvImA meM prA2nA na24 49sa cha. 'taM jahA' 1 mA pramANe
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 1.13 narakAvAlasaMsthAnanirUpaNam 183 te saMkhye pavistArAH 'asaMkhenjavisthaDAya' asaMkhpeyavistArAzca asaMkhyeyaH asaMkhyeya yojanamANo vistAro yeSAM te asaMkhyeyayojanavistArAH, tathA ca saMkhyeyavistRtAsaMkhyeya vitRtabhedena narakA dvividhA bhavanti / 'vastha NaM je te saMkhejjavitthaDA' tatra-tayoyormadhye ye narakAH saMkhyeyavistArAH 'te NaM saMkhenjAI joyaNasahassAI' te khalu saMkhyeyAni yojanasahasrANi, 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmavi. kambheNa prajJaptAH kathitA iti / 'tattha NaM je te asaMkhejavitthaDA te the' tatradvayormadhye khalu ye narakA asaMkhyeyavistArAste khaca 'asaMkhejjAI joyaNasahassAI AyAmavikkha bheNaM' asaMkhyeyAni yo janasahastrANi AyAmaviSkambheNa 'asaMkhejjAI joyaNasahassAI parikkheveNa pannattA' asaMkhpeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa prajJaptA iti / 'evaM jAva tamAe' evaM ratnamabhAyAM yathA pAyAmaviSyamma parikSepainara kAvAsAH pradarzitA stathaiva zarkarAprabhAta Aramya tamApabhAparyanta pRthivIhai-'taM jahA' jaise-'saMkhejja vitthaDA ya asaMkhena vityahAya saMkhyAta yojana ke vistAra vAle aura asaMkhyAta yojana ke viratAra vAle 'tatya NaM je te saMkhejja vitthaDA' ina meM jo saMkhyAta yojana ke vistAra vAle naraka haiM ve 'saMkhejjAiM joyaNasahassAha" saMkhyAta hajAra yojana ke 'AyAmavikkhaMbheNaM' lambe cauDe haiM / 'tatya NaM-je te asaMkhejja vitthaDA te NaM asaMkhejAI joyaNasahassAha-Ayama vikkhaMbheNaM' aura jo asaMkhyAta yojana ke vistAra vAle haiM ve asaMkhyAta yojana ke lambe cauDe hai / tathA inakI pariji bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI hai evaM jAva tamAe' jisa prakAra ratnaprabhA pRthivI meM vahAM ke narakoM kI lambAI cauDAI aura paridhi kA pramANa kahA gayA cha.-'saMkhejjavitthar3A ya asaMkhejjavitthaDA ya' sabhyAta yojanA vistAra mane asabhyAta yAtanA vistAramA 'tattha NaM je ve saMkhenjavityaDA' tamAre bhyAta yorana vistAravA che, nr| cha ta mA 'saMkhejjAiM joyaNasayasaha. rasAI' sabhyAta tara yogananA 'AyAmavikkhaMbheNaM' Gin paDA che. 'tattha NaM je te asaMkhejjavitthaDA veNaM asaMkhenjAiM joyaNasahastrAi AyAmavikhaMbheNaM' bhane je asaMkhyAta yojanAnA vistAra vALAM che. teo asaMkhyAta yojanAnA laMbAI pahelAIvALA che. tathA tenI paridhi paNa asaMkhyAta hajAra yojananI che. "evaM jAva tamAe' 2 prama. ratnamA pRthvImA tyAMnA na2nI mA pahoLAI ane paridhinuM pramANa kahyuM che. e ja pramANe zarkarAmabhA pRthvIthI
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamaste saMbandhinAM narakAvAsAnAmapi AyAmaviSkammaparikSepAH vaktavyA, AlApakaprakArastvevam-'sakarappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe naragA kevaiyaM AyAmavikvaM bheNaM kevaiyaM parikkhegheNaM pannattA ? goyamA ! duvidA pannattA, te jahA-saMkhejja. vitthaDAya asaMkhejanitthaDAya, tatya gaM je te saMkhejjavisthaDA te NaM saMkhejjAI joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM sakhejjAI joyaNasahassAI parivakheveNaM pannattA tattha NaM je te asaMkhenjavitthaDA te NaM asaMkhejAI joyaNasahassAI AyAma vikhaMbhega asaMkhejnAI joyaNasahassAI parikkheveNaM ppnnttaa'| zarkarApabhAyAM khalu bhadanta ! pRthivyAm narakAH kiyatkA AyAmaviSkambheNa kiyaskAH parikSepeNa prajJaptA ? gautama ! dvividhAH prajJaptA staghayA-saMkhye. yavistArAthAsaMkhyeyavistArAzca / tatra ye khalu saMkhyevistArA ste khala saMkhyeyAni yojanasahasrANi AyAmaviSkammeNa, saMkhyeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa majJaptA, tatra khalu ye te asaMkhyeyavistArA ste khalu asaMkhyeyAni yojanasA. hai isI taraha se zarkarAmabhA se lekara tamaHprabhA pRthivI taka ke narakA vAsoM kI lambAI cauDAI aura paridhikA bhI pramANa jAnanA cAhiye / isa sambandha meM AlApaka prakAra-'sakkarappabhAeNaM bhaMte! puDhavIe naragA' ityAdi TIko meM dekha lenA caahiye| sUtra-pATha kA artha ratnaprabhA pRthivI ke narakAvAsoM kI lambAI- ' cauDAI evaM paridhi ke sambandha meM jalA kahA gayA hai vaisA hI vaha artha yahAM para bhI zarkarAprabhA pRthivI ke narakoM kI lambAI cauDAI aura paridhi ke sambandha meM bhI kaha lenA caahiye| isI prakAra se yAlukAprabhA, paprabhA, dhUmapramA, aura tamAprabhA ke narakoM kI lambAI cauDAI evaM paridhi ke pramANa ke sambandha meM bhI sUtrapATha svayaM udbhAvita kara laIne tamaHprabhA pRthvI sudhInA narakAvAsonI laMbAI pahoLAI ane pari dhinuM pramANa paNa samajI levuM A saMbaMmAM AlApa prakAra pramANe che'skrppbhaaennN bhaMte ! puDhavIe naragA' tyAhi 12 mAM bhAvAmAM Avasa che. te tyAMthI samajI levuM A sUtrapAThano artha A pramANe che-ratanaprabhA pRthvI ne narakAvAsenI labAI pahoLAI ane paridhInA saMbaMmAM jema kahevAmAM Avela che. e ja pramANene arthe ahiyAM A zarkarA prabhA pRthvInA narakenI laMbAI pahoLAI ane paridhinA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM joIe. e ja pramANe tAlukA prabhA paMkaprabhA dhUmaprabhA, ane tamaH prabhAnA narakonI laMbAI pahoLAI ane paridhinA pramANunA saMbaMdhamAM paNa sUtrapATha svayaM banAvIne
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 pratikA TIkA pra.3 u.2.13 narakAvAsa saMsthAnanirUpaNam srANi AyAmaviSkaMbheNa, asaMkhyeyAni yojana sahasrANi parikSepeNa majJaptA iticchAyA / evameva vAlukAzramA paGkamamA dhUpaghamA tamaH pramA sUtrANyapi svayamevohanIyAni / adhaH saviSaye sUtrakAraH strayamAha - ' ahe sattamA NaM' ityAdi, 'ahe satAe ! pucchA' avAsaptamyAM khalu bhadanta ! pRcchA he bhadanta ! adhaH saptamyAM pRSivyAM ye bhakAste kiyatkAH kiM prANA AyAmaviSkambheNa kiyatkA:- vitparivittAH parikSepeNa vA iti praznaH pRcchayA saMgRhyate bhagavAnAha - goyavA' ityAdi, 'doSa' ke gautama ! ' duvidhA pattA ' adhaH saptamInarakA dvividhAH-hipakArakAH pradhAH kathitAH 'vaM jahA' tadyathA - 'saMkhejjabitthaDeya' saMkhyevavistRtatha 'amakhejjavitthaDAya' asaMkhyeyavistRtAzca 'tattha gaM je te saMkhejjavitthaDe' taca dvayormadhye yaH sa saMkhyeyavistRnaH 'se NaM ekkaM joyaNasayasahasse AyAmavivakhaMbheNaM' sa khalvekaM yojanazatasahasramAyAmaviSkambheNa 'tinti joyaNasyaharulAI' trINei yojanazatasahasrANi 'solasaharasAI' SoDazalenA cAhiye / adhaH saptamI ke viSaya meM sUtrakAra svayaM kahate haiM 'ahe samAe vaM saMte pUchA ?' he bhadanta ! adhaH saptamI pRthivI meM jo naraka hai ve kitanI lambAI vAle, kitanI-cauDAI vAle aura kitanI paridhivAle haiM ? isake uttara meM prabhuzrIne kahA hai 'gomA ! duvihA pannatA' he gIta ! adhaH sasamI pRthivI meM jo naraka hai ve do prakAra ke hai- 'taM jahA' jaise- 'lekhejja vitthaDe ya, asaMkhejjavitthaDA ya' saMkhyAta vistAra vAlA eka aura asaMkhyAta vistAra vAle cAra 'tattha NaM je te saMkheja vitthaDe' hana meM jo naraka saMkhyAta vistAra vAlA hai vaha eka apratiSThAna naraka hI hai 'se NaM ekkaM joyaNa saghasahassaM AyomavikkhaMbheNaM' vaha eka lAkha yojana kI lambAI cauDAI vAlA hai-tathA samajI levA. adhaH saptamInA samRdhamAM sUtrakAra svayaM kahe che. 2 'ahe uttamAe NaM bhaMde ! pucchA' he bhagavan adha sasabhI pRthvImAM ne naro che, te keTalI lakhAI vALA, ane keTalI paheALAi vALA ane keTalI paridhivALA che? yA aznanA uttarabhAM alu De he 'goyamA ! duvihA pannattA' he gautama! adhaHsaptabhI pRthvImAM ne narahe, te me praaranA hai. 'ta' jahA' te mA prabhAle che.-'sa khejjavitthaDeya asa khejja vitthar3Aya' saMdhyAta vistAravANu me sane sabhyAta vistAra vAjA yAra 'tattha NaM je te sakhejja vitthaDe' temAM ne na29 sauMdhyAta vistAraSANu che. te kheDa yApratiSThAna na2404 he 'seNa' eka' jayasahassaM AyAma viksa' bheNaM'te the sAtha yannanI samAI yahAjArDa jI0 24
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAmigama sahasrANi donijoyaNasae sattAvIsATie ve yojanazate saptaviMzatyadhike 'signikoseya' ayaH krozAH 'aTThAvIsaM dhaNutaye' aSTAvizaM dhanuzzatam 'terasa aMgulAI trayodazAigulAni 'addhaMgulaM ya kiMci visesAhiya' ardAgulazca kizci dizepA. dhikam 'parikkheveNaM pannatte' parikSepeNa prajJastaH kathita iti / 'tatya NaM je te asaMkhenja vitthdd|' tatra khala ye te asaMkhyeyavistRtAH 'te NaM asaMkhennAI joyaNasahassAI AyAmavikhaMbheNe' te khalu asaMkhyeyavistatA narakAbAsAH asaMkhyezAni yojanasahasrANi AyAmaviSkambheNa 'asaMkhejjAI joyaNasahaspAI parikkhegheNaM pannattA' asaMkhapeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa pajJaptAphathitAste narakAvAsA iti ||muu013|| sammati-narakAbAsAnAM varNagandhasparza patipAdanArthamAha-'imoseNaM ityAdi, mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisayA vaSNeNaM pannattA ? goyasA! kAlA kAlobhAsA gaMbhIra lomaharisA bhImA uttAsaNayA paramakiNhA vaNaNaM pannattA, evaM jAva ahe sattamAe / imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe naragA kerisagA gaMdheNaM pannattA? goyamA! se jahA isakI paridhi-tinni jodhaNasayasahassAI solasasahassAI donnijoSaNasae sattAvIsAhie tinni kopleya aTThAvIsaM dhaNumayaM terasa aMgulAI addhagulaM ca kiMci bikhelAhiyaM tIna lAkha solaha hajAra do .sau lattAIsa yojana tIna koza, eka sau aTThAIsa dhanuSa, sADhe-teraha aMgula se kucha adhika hai tathA-'tattha NaM je te asaMkhejja joyaNa visthaDA' jo naraka asaMkhyAta yojana ke vistAra vAle hai-ve cAra hai ve asaMkhyAta hajAra yojana ke lambe cauDe haiN| tathA-inakI paridhi bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI hai| sUtra // 13 / (pANu che. tathA tanI paridhi 'tinni joyaNama issAI solasasahassAI donni joyaNasae sattAvIsAhie tinni koseya aTThAvIsa dhaNumaya' terasagulAI addhagulaM ca kiMci vise khAhiya' traya ma soNa M2 aso satyApIsa yAsana trakasa ekaso aThayAvIsa dhanuSa sADAtera AgaLathI kaMIka vadhAre che. tathA< 'tattha NaM je te asa khejjajoyaNavitthaDA' sabhA 2 na24 asabhyAta yAnanA vistAra vALA che. te cAra che. te asaMkhyAta jananI laMbAI pahoLAI vALe che. tathA-tenI paridhipaNu asaMkhyAta hajAra ejananI che. sU-13I
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 3.2 sU.14 narakAvAsAnAM varNAdinirUpaNam NAmae ahimaDei vA gomaDei vA suNagamaDei vA majAramaDeI maNuslamaDei vA mahisamaDei vA musagamaDei vA AsamaDei vA hatthisaDei vA sIha maDei vA vagghamaDei vA vigamaDei dIviya maDei vA, mayakuhiya ciraviNa? kuNima vAvaNNa dubbhigaMdhe asui vilINavigaya bIbhattha darilaNijje kimijAlAulasaM satte / bhave eyArUve siyA ? jo iNa samaTe, goyamA ! imIse NaM rayaNappabhAe puDhabIe NaragA elo aNitaramA veca akaMta taragA ceva jAva amaNAmataragA cena gaMdheNaM pannatA, evaM jAva ahe satmAe puDhavIe // imIle gaM aMte ! rayaNappabhAe puDhavIe NarayA kerisayA phAleNaM pannatA? moyamA! le jahAM NAmae asipattei vA khurapattei bA kalaMbacIriyA pattei vA lattaggei vA kuMtaragei vA tomaraggei vA nArAyasgei kA sUlaggei vA laulaggei vA bhiMDipAlaggei vA sUcikAlAvei vo kaviyacchUnai vA viMcuya kaMTaei vA iMgAlei vA jAlaI vA mumsurei vA aJcitti vA alAei vA suddhAgaNI vA, bhavezyA rUve liyA ? jo iNaTre samaTe, goyamA ! imIle gaM syaNappabhAe puDhacIe NaragA etto ANiTratarA ceva jAva asaNAmataragA ceva phAleNaM pannattA / evaM jAva ahe lattamAe puDhavIe ||suu014|| chAyA-etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM narakAH kIdRzA varNana prazaMzAH ? kAlAH kAlAvabhAsA gambhIraromaharSAH bhImA uttrAsanakAH paramakRSNA varNena prjnyptaaH| evaM yAvaddhaH saptamyAm / etasyAM khalla ratnaprabhAyAM pRthivyAm / narakAH kIdRzA gandhena prajJaptA ? gautama ! sa yathA nAmakaH ahimRta iti vAgomRta iti vA zunakamRta iti vA mArjAramRta iti vA manuSSata, iti vA mahipamRta iti vA mRSAmRtaM iti vA azvamRta iti vA hastimRta iti vA siMhamRta iti vA vyAghramRta iti vA vRkamRta iti vA dvIpikamRta iti vA mRtakuSita
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamas ciravinaSTa kuNimanyApanna durabhigandhA, azucivilInavigatavIbhatsadarzanIyaH kRmijaalaakulsNsktH| bhaveyuretadrUpAH syAd ? nAyamarthaH rAmarthaH gautama / etasyAM khalu ratnapabhAyAM pRthivyAM narakA ito'niSTatarA eka akAntatarA evaM yAvadamano'. matarA eva gandhena prAptAH / evaM yAvadadhaH saptamyAM prathivyAkh / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM narakAH kIdRzAH pshenn prajJaptA ? gautama ! tad yathA nAmakam 'asi patramiti vA kSurapatramiti vA kadambacIrikApatramiti vA zaktyagramiti vA kuntAgramiti vA toparAgramiti vA zUlAgramiti vA LaguDAyamiti vA, miNDipAlAmamiti vA cikalApa iliyA kapikacchuriti vA dRzvakapaTaka iti vA aGgAra iti vA jvAleti vA sumsura iti vA aphiriti vA, alAdamiti vA zuddhAgniriti vA bhaveyuretadrUpAH syAt ? nAyamarthaH samI, gautama ! etasyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM narakA ito'niSTatarA eva yAvadamano'matarAeva sparzeNa majJaptA, evaM yAvadhaH saptamyAM pRthivyA miti'cha0 // 14 // TIkA- 'isIse NaM bhaMte ! rayaNapSamAe puDhIe' etasyAM khalu bhadanta ! ratnapramAyAM pRthivyA 'neraiyA keritayA daNNe paDasA' darakAra kIzAH ki rUpAH varNana prajJaptA:-kathitAH ? darakANAM varNaH kozo bhavatIti mana: bhagavAnAha-'yoyamA' ityAdi yoyamA' he gautama ! 'kAlA' kAlA * acca sUtrakAra channa narakAsAloM ke varNagandha aura samarza kaise haiM- isakA varNana karate hai-- 'imIle bhate / sarajamAe puDhadhIe-ispAdita0 // 14 // TIkArtha-yahAM gautamane prazuzrIle aisA pUchA hai-'hAmINa bhaMte / rayaNappabhAe puDhacIe neravA kerisathA kSaNNeNaM pannatA he ladanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke narakAbAla kaile varNa bAle kahe gaye haiM ? arthAt ratnaprabhA pRthivI ke narakoM kA varNa kelA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiN| have sUtrakAra A narakavAsonA varNa, gag, ane sparza kevA che. ? tenuM vana 42 cha.-'imIse Na bhAte ! rayaNa pabhAe puDhavIe' chatyAha -masUtradvArA gItamAbhIye. prasuna me pUchyu cha -'imIse Na bhate ! rayaNa pabhAe puDhavIra neraiyA kerisayA iNNeNa' pannattA' 3 mAvan A ranaprabhA pRthvIne narakAvAsa kevA varNavALA kahelA che ? ' arthAt ratnaprabhA pRthvIne narakone varNa ke che? A praznanA uttaramAM prabhu 4 cha -'goyamA ! kAlA kAlAbhAsA, gabhIralomaharimrA, bhImA,
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 2 0 14 narakAvAsAnAM varNAdinirUpaNam 82 kRSNavarNA narakA iti / tatra ko'pi niSpratibhatayA mandakAlo'pi Azakyeta tatastadA vyavacchedArtha vizeSaNAntaramAha - 'kAlomAsAH kAlaH kRSNo'trabhAsaH - pratibhAvinirgamo yebhyaste kAlAvabhAsaH kRSNaprabhApadalopacitA ityarthaH / aara 'gaMbhIra lomaharisA' gambIralomaharSA :- gambhIraH avIvotkaTaH romaharSoromodgamo bhayavazAdyebhyaste gambhIralomaharSA', ayaM yAvaH- evaM khalu mAsA yaddarzanamAtreNApi nArakajantUnAM bhavasaMpAdanena satataM romaharSamutpAdayantIti yata evamataH 'bhImA' bhImAH - atIva bhayAnakAH / yato bhImA ataeva 'uttAlaNayA' kRSNAva 'nomA ! kAlA, kAlobhAsA, gaMbhIra lomahariyA, bhImA, uttA saNayA, parama kivhA vaSNe NaM paNNattA' he gautama ! ratnaprabhA pRthivI ke naraka - narakAvAsa - kAle, kAlAvabhAsavAce, jinheM dekhate hI roma khaDe ho jAveM aise bhayaMkara, trAsa utpanna karanevAle aura paramakRSNavarNavAle kahe gaye haiM / arthAta- ina nakkoM kA varNa kAlA hai - isaliye inheM kRSNa kahA gayA hai varNa meM kAle hone para bhI kitaneka padArtha kRSNavarNarUpa se nahIM camakate haiM-so theM naraka aise nahIM haiM kyoM ki ye svarUpataH bhI kAle haiM aura kApa se hI ye camate haiM - ataH bhI inheM kRSNAvabhAsa kahA gayA hai isa se yaha samajhAyA gayA hai ki ye kRSNaprabhA samUha se upacita haiM / inheM' dekhate hI nAraka jIvoM ke zarIra ke bhaya ke mAre roma 2, khaDe ho jAte haiM-aisI bhayotpAdaka hanakI kRSNa prabhA hai / ye bhayAnaka / haiM - isI kAraNa ye nArakajIvoM ke antaHkaraNa sadA bhayabhIta bane rahate haiM / inake Age aura bhI jitane kRSNavarNavAle padArtha hai-ve saba uttAsraNayA, paramakiNhA vaNNeNa paNNattA' he gautama! ratnaprabhA pRthvInA naro narakAvAso kALA ane kAlAvabhAsavALA, jene netAMja rUvADAM UbhA thaI jAya evA bhayaMkara, trAsa utpanna karavAvALA ane atyaMta kRSNavarNa vALA kahelA che arthAt A narake nA vaLuM kALo che. tethI tene kRSNa kahevAmAM Avela che. vaNuthI kALA haiAvA chatAM paNa keTalAka padArtho kRSNavarNa pAthI camakatA nathI tethI tene kRSNAvalAsa kahela che. A kathanathI ema samajAvavAmAM Avela che ke- kRSNuvarNa vALI prabhAsamUhathI yukata che. Ane jotAMja nArakajIvonA zarIranA rUvAMDAe bhayane lIdhe ubhA thaI jAya che. A rIte bhaya utpanna karavAvALI tenI kRSNavaNu vALI kAMtI che. A bhayAnaka che. ane teja kAraNathI A nAraka jIvAnA ataHkaraze! hamezAM
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana utmApsanakAH ut trAsyante-bhayabhItAnta:karaNAH kriyan nArakA emiriti uta trAsanAH te eva uttrAsanakAH / kiM bahunA 'daNNeNa parama kiNhA' varNena paramakRSNAH pannattA' varNa madhikRtya nAkAH paramakRSNAH yataH paraM na kimapi bhayAnaka kRSNamastItibhAvaH / evaM jAba ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm, ratnamamA vadeva zarkarApamA bAlukApamA paGkamamA dhUmaprabhA tamAmamA tamastamaprabhAsvapi varNamadhikRtyAtIva bhayAnakA narakA prtipaadniiyaa| ataH paraM gandhamadhikRtyAha-imIse NaM bhaMte' ityAdi, 'isIse NaM bhaMte ! rayaNapAe puDhavIe' etasyAM khalla bhadanta ! ratnapramAyAM pRthivyAm 'NaragA ke risayA gaMdheNaM pannattA' narakAH kIdRzA gandhena prajJaptA:-kathitAH? narake kIzo gandho bhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he phIke mAlUma par3ate haiM-aise ye ati parama kRSNavarNavAle haiM / 'evaM jAva ahe satsamAe' ratna prabhA ke larakAvAsoM ke varNa ke sambandha meM jaisA yaha kathana kiyA gayA hai vaisA hI zarkarA prabhA, vAlukA prabhA, pakSapramA, dhUmapracA, tamaHprabhA aura tamastamaH pramA ina pRthiciyoM ke narakAvAsoM ke varNa ke sambandha meM bhI kathana kara lenA cAhiye ArthAt ina pRthiviyoM ke bhI narakAdAsa kAle, phAlAvabhAsadAle Adi pUrvokta vizeSaNayukta haiN| ___ aba gandha ko lekara kathana karate haiM-'imose NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe jaragA' he bhadanta ! isa rasna prabhA pRthivI ke naraka / kerisathA. gaMdheNaM pannattA' kisa prakAra ke gandhavAle kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu bhayabhIta banyA rahe che. AnI AgaLa bIjA jeTalA kALA varNavALA padArtho che, te badhAja phika jaNAya che evA A atyanta parama kALAparNa vALA che. 'eva' jAva ahe sattamAe' 29namA pRthvInA na24pAsonA panA samayamA je pramANe A kathana karavAmAM Avela che eja pramANenuM kathana zarkarA prabhA vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tA:prabhA ane tamastamaprabhA A pRthvI nA nArakAvAsonA varNanA saMbaMdhamAM paNa kathana kahevuM joIe arthAt A pRthvIyonA nArakAvAsomAM paNa kALA, kAlAvabhAsa vALA, vigere pUrvokta vizeSaNa vALA che. Dave gannA saMyama 4thana 421mAM bhAva cha. 'imIseNa bhate ! rayaNappabhAe puDhavIe NaragA' 3 lApana mA 2tnamA pRthvInA nase. 'kerisayA ga'dheNaM pannattA' hepA 12nA ga pa 4 cha 1 mA praznamA antaramA prabhu
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya dhotikA TIkA pra.3 u.29.15 narakAvAsAnAM varNAdinirUpaNam 191 gautama ! 'se jahA nAmae' sa yathAnAmakaH 'ahimaDeivA' amRta iti vA ahimRtaH mRtasarpazarIra ityarthaH mRtAt sarpazarIrAt yAzo gandhaH pAdurbhavati tAdRzo gandho narakANAmiti, evaM sarvatrApi yojanIyam / 'gomaDe kA' gosta iti vA, 'sugagamaDe vA' zunakamRta iti thA, 'majjAramaDei vA' mAnAramRta iti vA 'maNussa maDeiyA' manuSyamRta iti vA 'mahisamaDegA mahiSamRta iti vA 'mRsagamaDei vA mUSakamRtaiti vA 'AsamaDei kA' azvamRta iti kA 'hathimaDei vA hasti mRta iti vA, sIhamaDe vA' siMha mRta ikhi vA, 'dagyamaDevA' dhyAghramRta iti vA, 'vigamaDe vA' vRsmRta iti kA, 'dIviya maDei bA' dvIpasmRta iti vA, dvIpakazcitrakA sarvatra ahizcAsau mRtazcetyahi iti rUpeNa vizeSaNa samAsaH / iha sadhomRtaM zarIrana durgandhi bhavati tamAha-'maya kuhiciraviNa kahate haiM-'goyamA! se jahAnAmae ahiDeha vyA gomaDeha vA suNAmaDeha dhA' he gautama ! jaisA sarpa kA mRtakalevara hotA hai, sAsa kA kRtakalecara hotA hai, kutte kA mana kalevara hotA hai, 'majjArapaDei vA billI kA mRtakalevara hotA hai, 'maNusapamaDei vA manuSya kA mRtakalevara hotA hai, 'mahilamaDe vA' ase kA mRmakalevara hotA hai, 'mulagamaDe ghA' mUSaka kA mRtakalevara hotA hai / 'AlamaDeha vA' ghoDe kA mRtakalevara hotA hai| hathimaDeha vA hAthI kA mRtakalevara hotA hai, 'sIhapaDe izA siMha kA mRtakalevara hotA hai, 'vagyamaDe yA' vyAghra kA smRtakalevara hotA hai, 'vigamaDei vA' vRka kA mRtakalevara hotA hai| 'dISiyamaDe vA' cittA kA mRtakaleva honA hai aura ye saba mRtakalevara 'bhayakuhidha cikSiNa?gautama svAmI ne cha, 'goyamA ! se jahAnAmae ahisaDei vA gomaDei vA suNagamaDeivA' 3 gItama! bharetA sApa 2 pramANe 412 zarI2 hAya cha, marelI gAyanuM jenuM kalevara zarIra hoya che, marelA kUtarAnuM zarIra jevuM hoya che, 'majjAramaDeivA' bharetI mInu re pramAyenu zarI2 ch|y 'maNumsa maDeivA' bharetA manuSyanu 2 prabhAnu zarI2 saya cha, 'mahisamaDeivA' bharekI sanu revu zarIra khAya cha 'musagamaDei vA' bharekhA nu zarI2 2 iya che. 'AsamaDei vA' bharekhA pAtu zarI2 hAya cha, 'hatthimaDei vA' bhre| hAthInu' - zarIra hAya cha, 'sIha mddeiv|' bharetA siMha ne zarIra choya che. 'vaghaDeivA' bh2|| pAcanu 2 zarIra ch|y cha, "vigamaDeivA' 14 mA 13nu navu zaza2 hAya cha, 'dIviyamaDeivA' bharetA dIpAnure zarIra
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamastra kuNiyANNa dubhigaMdhe' mRtakuthitadilaSTa kuNi vyApannadurabhigandhaH mRtaH san kuthita pUtibhAvaM samAptaH etAdRzazveccha vAnasyAmAtra gaTha'pi bharati, na ca sa tathA durgandha ratatrAha-'cira' ityAdi, ciraminaSTaH-cirakAlasucchttAisthAMmApya sphuTita ityarthaH, so'pi tathA durabhidAndha na halati tatrAha-'kuNim' ityAdi, vyApanna vizINIbhUtaM zaTitaM kuNimaM sAMsaM yasya sa mRtta thiciravinaSTa kunnimvyaapnnH| ataena durabhigandhaH durabhiH-sarveSAnAbhikhyena duSTo gandho yasyAsau durabhi gandhaH / 'asuikliINa vigaya bIzattha darisaNijje' azuci vilIna vitavIbhatsA darzanIyaH, azucirapavitrarUpaH dilIlo manasaH kRlisalapariNAmahetu vigataM vinaSTaM yadabhimukhatayA prANinAM gataM gamanaM yasmin sa tathA, tathA vIbhatsayA nindayA darzanIyo draSTu yogya iti bImattA darzanIyaH sato vizeSaNa samAsA, azucivilInavigatabIbhatsA drshniiyH| 'kimijAlAulasaMsatte' kRmijALA kulasaMsaktaH parasparasabaddhatayA saMhaktaH sana kRmijAlA kulojAta iti kRmijAlA kuNima yAvaNNa dubhi gaMdhe' bhAno dhIre 2, khaja-phUlakara sar3a gaye hoM, aura jinameM se durgandha ArahI ho aura isI kAraNa jo / 'asuha vilINa vigayI bhanthadarisaNijje' azuci chune yogya na rahe ho mana meM atyanta glAni ke utpAdaka bane rahe hoM, jinake sanmukha jAnA bhI koI nahIM cAhatA ho, athavA jinake pAsa se hokara bhI koI nipala nA nahIM cAhanA ho, jo pIatsA le-glAni se-dekhe jAne ke yogya ghana rahe ho 'kibhijAlAulasaMlatte' evaM jisa meM kIDoM kA samUha yila dilA rahA ho-ila para gautama ! pUchate haiM-'bhave eghArUve siyA' to kyA he bhadanta ! jailI durgandha ina ahimRtaka Adi ke saDe gale kalebara kI hotI hai to kyA aisI sI durgandha una marakoM meM hotI hai ? chAya cha, bhane mAmadhA bharavAnA shrii| 'maya kuhiyaciraviNaTTa kuTTimavAvaNNa dunbhiga ghe' maane| dhIre dhIre sIna sahI gayA sAya, sIna. TI gayA hAya, mana mAthI duma bhAvatI hAya sane 429thA 2 'asui vilINa vigaya bIbhatthadarisaNijje azuzi-apavitra 25za 421 // ye25 na DAya, temaja manamAM atyaMta lAnI utpanna karAvanArA banyA hoya, ane jenI pAse javA paNa kAI IcchatA na hoya athavA jenI pAse thaIne keI nIkaLavA paNa (27tA na DAya, me| khanAtha papAne yogya manyA hAya 'kimijAlAThalasaM satte' mane remA shriimaan| samuha ya mahamahI 27yo DAya 'bhave eyArUve siyA' gautama svAmI pUche che ke je pramANenI durgadha A marelA sarpa vigerenA
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. u.2 sU.14 narakAvAsAnAM varNAdinirUpaNam 193 kulasaMsaktaH / etAvati kathite sati gautama Aha-'bhave eyArUve siyA' bhavedetAvadrUpaH rayAna-kadAcit bhale yurendUpAH yathoktavizeSaNaviziSTAH ahimRtAdirUpA gandhenAdhikRtA narakAH; sUtre ca bahuvacaneSu ekavacanaM mAkRtatvAdApatvAdveti / bhagavAnAha-'jo iNaDhe saraDe' nAyamarthaH samarthaH upapanno yato'syAM ratnaprabhA pRthivyAM narakA ito yathokta vizeSaNaviziSTAhimRtAderapyadhikA aniSTatarAH, etadeva darzayati-'goyamA' ityAdi, 'goyanA' he gauvana ! 'imose NaM zyaNappabhAe puDhabIe etasyAM khalla ratnaprabhA pRthivyAs 'NaraNA etto aNihataragA ce narakA ito'niSTatarA eka himRtAdito'pi adhikA narakA anisstttraaH| tatra kizcidravyamapi kasyA'pi aniSTataraM bhavati rucInAM vaicitryAt tata pAha'akaMtataragA ceva' azAntasarA eka lrkaaH| 'jAya amaNAmatarA ceva' yAvadamano'matarA eka, yAvatpadenApietarA amanojJA etayograhaNaM bhavati / tatrAkAntamapi vastu kasmaicil priyaM bhavati yathA zUrasthAzucivastu tatrAha-apriyatarA eva na isake uttara meM kahate haiM 'jojAve laSaSThe' yaha artha samartha nahIM haiM kyoM ki 'goyAmA! hamIle NaM rakSaNappabhAe puDhadhIe garaNA etto aniTTha tarakA ceya' he gautama / ilale zrI anaMtagunI adhika durgandha vahAM kahI gaI hai isa ratnaprabhA pRthivI meM jo naraka haiM ve isa ahi Adi ke mRta hue sar3e galezarIra kI durgandhA le lI aniSTa tara durgandhavAle hote haiN| kisI ko aniSTa padArtha zrI ramgha honA hai| ___ataH the naraka aile nahIM the to ekAntataH 'akaMnatarakAceva' aramya hI haiM / 'jAca amaNAmatarAceba' yAvat mana ko rUce aise nahIM haiM akAnA hI hai / yahAM yAvat pada le 'apriyataza amanojJA' ina do saDelA, gaLelA, zarIranI hoya che, evI ja durganya e narakeTamAM hoya che? A prazna uttaramA prabhu gautama svAmIna 43 cha -'No iNadve samaTe' mA jathana marAma nathI bha-goyamA! imIseNaM rayaNappamAe puDhavIe garagA etto aNiTTatarakA ceva' gautama ! A1 S52 va bharetA sahinA sasA, gaNetA mRta zarIra karatAM paNa anaMtagaNuM vadhAre durgadha e narakAmAM hoya che. A ratnaprabhA pRthvImAM je narake che, te badhA A marelA sarpa vigere nA saDelA, gaLelA. zarIranI durgadha karatAM paNa aniSTatara-kharAbamAM kharAba durgadha vALA hoya che. keIne aniSTa padArtha paNa ramya-suMdara lAge che. paNa A naraka evA nathI mA na23 to 'akaMtatara kAceva' masu2 // cha. 'jAva amaNA matarAce' yApata bhanane se tavA hAtA 1 nathI. mata che. mahiyAM yAvata 56thA 'apriyatarA samanojJA' mA me 53 1 4zayAM che. tethI 1 mAmadhA jI0 25
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra kasyApi priyA iti bhAvaH / ataeva amanojJA amano'matarAH 'gaMdheNaM pannacA' gandhena itthaM bhUtA narakAH pakSaptA:-kathitA iti| evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe' evaM yAvadadhA sastabhyAM pRthivyAm yathA ratnaprabhA narakA ahimRtAderapi adhikatarA gandhena kathitA stathaiva zarkarApamA bAlukApamA paGkamamA dhUmapamA tamAmamA tamastamaHmamA narakA api ahimRtAderapi adhikatarA gandhena jJAtavyA iti bhAvaH / ___ sparzamadhikRtyAha-'imI se NaM' ityAdi, ityAdi, 'imIse NaM bhaMte / rayaNappabhAe puDhavIe' etasyAM khalu ratnapabhAyAM pRthivyAm 'NaragA keripadoM kA grahaNa huA hai / isIliye ye apriyatara aura mano'nukUla nahIM hai| amiyatara pada yaha prakaTa karane ke liye diyAgayA hai ki masAnta padArtha bhI zUkara ko viSTA kI taraha priya hotA hai-to aile yethe naraka nahIM haiM ye to sarvathA apriya tara hI haiM-kisI ko bhI priya nahIM haiN| ___ gaMdheNaM patnattA' isa prakAra ke vizeSaNoM vAle ye naraka pUrvokta vizeSaNoM vAlI durgandha le bhI adhika. durgandhavAle haiN| 'evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe' isI taraha se zarkarA prabhA ke, bAlukA prabhA ke, paGkaprabhA ke, dhUmaprabhA ke, tamaHprabhA ke aura tamastamaH pramA pRthivI ke naraka ke bhI ahimRtakAdi ke kalevaroM kI durgandha se bhI adhika durgandha vAle haiM aisA kathana karalenA caahiye| - aba una narakoM ke sparza ke viSaya meM kahate haiM-'imIse gaM bhaMte ! apriyatara-atyaMta apriya che ane manane anukUla hotA nathI. apriyatara e pada evAta pragaTa kare che ke-AkAMta padArtha paNa sUkarane viSTA jema priya hoya che, tema kaMI tevA prakAranA prANI ne te priya hoya che, paNa A narake evA eTale ke koIne paNa priya lAge tevA hetA nathI. A to hamezAM apriyatara ja hoya che. arthAta te koIne paNa priya letA nathI, __ 'gaMdheNa pannattA' mAvA 4AnA vizeSaNa A1 na2 me 57i ga yathA paya padhAre 5tI dudha pApA DAya che. 'evaM jAva ahesattamAe puDhavIe' mA pramANe za21 pramA pRthvInA, paabu| pralA pRthvInA, paMkaprabhA pRtrInA, dhUmapabhA pRthvIne, tama prabhA pRthvInA, ane tamastamAM pRthvInA narakenA zarIro marelA sapadinA zarIranI durgadhathI paNa vadhAre paDatI durgadha vALA hoya che. A pramANenuM kathana samajI levuM joIe. ve sUtrA2 se 1241nA 25nA madhamA 4thana 43 che. 'imIse gaM
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u. 2 8.14 narakAvAsAnAM varNAdinirUpaNam 195 sayA phAseNaM pannattA' narakAH kIdRzAH sparzena majJaptA iti prazna, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ' se jahANAmae' tad yathAnAmakam 'asipattei vA' asipatramiti vA asiH khanaM tasya patraM tadvat tIkSNam 'khurapate vA' kSurapatramiti vA kSurapatram nApitasya kezacchedakasAdhanavizeSaH 'kalaMba ciriyA pattei vA' kadambacIrikApatramiti vA kadambacIrikA tRNavizeSaH darbhAdapi atIvacchedakaH ( sarapata ) iti - lokaprasiddhaH / 'satagge vA zaktyagramiti vA, zaktiH praharaNavizeSaH tadagramiti vA 'kuMnagge vA' kuntAgramiti vA 'tomaraggeha vA' tomarAgramiti vA kuntatomarAvadhi praharaNavizeSau tadagramiti vA / 'nArAyaggei vA' nArAcAgramiti vA, 'salaggei vA' zUlAgramiti vA / 'laulaggei vA' laguDA * gramiti vA 'bhiDipAlaggei vA bhiNDivAlAgramiti vA miNDimAlaH praharaNavizeSaH tamiti vA 'sUcikaLAve vA' sUcikalApa iti vA sUcInAM kalApaH samUharayaNaSpabhAe puDhavIe NaragA keriyA phAse NaM pannatA' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM jo naraka haiM ve kisa prakAra ke sparzacAle haiM ? uttara meM prabhu karate haiM - 'govA ! se jahAnAbae alipale va ' he gautama ! jaisA asipatra taladAra kA 'khurapate yA' kSurA kI dhAra kA 'kalaM cIriyA patte vA' kadambacIrikA patra, yaha eka nukIlI dhAravAlA ghAsa hotA hai usakA 'sattaggeha vA' zakti nAmake praharaNa vizeSa kI dhAra kA 'kuMggei vA' bhAlAkI dhAra kA, 'tomarageDa vA' tomara zastra vizeSa kI dhAra kA 'nArAyaggeha vA' bANa ke agrebhAga kA 'sUlaggeyA' zUla ke agrabhAga kA, 'laulaggeha vA' laguDa ke agrabhAga kA 'miDivAlagge vA' bhiNDipAla ke agrabhAga kA, 'vikalAve vA' sUIyoM ke samUha ke agrabhAga kA, 'kaviyacchUha vA' kareMse lagavan bhA sparza vALA hoya che ? - 'goyamA / se jahA vA syarza hoya che, bhaMte ! rayaNappabhASa puDhavIe NaragA perisayA phAseNaM paNNattA' ratnaprabhA pRthvImAM je tarA che. te badhA kevA prakAranAM yA prazna nA uttaramA prabhu gautamasvAbhIne nAmae asipattei vA' he gautama! asipatra- talavArane teve| tathA 'khurapatteivA' astarAnI dhaarn| 'kalaMvacIriyApatte vA' udthiirikA patra-eTale ke A eka tIkSNa dhAravALA pAnavALuM ghAsa haiya che. ten| 'sattaggeivA' zakti nAmanA Ayudha vizeSanI dhaarne| 'kutaggeiva!' lAlAnI dhAranA 'tomaraggeivA' tomara nAmanA zastra vizeSanI dhArano 'nArAyagei vA' madhunA agrabhAganA 'sUruggei vA' zUhanA agrabhAganA 'laulaggei vA' saguDa-sAuDInA agrabhAganA 'bhiMDipAlagei vA' liDiyasanA abhlaagne| 'sUcikalAvei yA' sAdhanA bhUDAnA athlaagne| 'kaviyacchraha vA'
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 jIvAmigamasUtre svadvaditi vA 'kaviyacchrati dA' kapikacchUriti vA, kapikacchuH kaNDU janako vallI vizeSa: 'kavAchu iti lokaprasiddha ' 'vicchupa kaMTapati vA vRdhika kaNTaka iti vA 'iMgAleti vA' aGgAra iti vA, aGgAro nirdhUmAgniH / 'jAkher3a vA' jvALA iti vA jvALA naLasaMbaddha 'mummure vA' murmura iti vA murmuraH phuphukAdau ma 'sRNAgniH / accIti vA' arciriti vA, arciranala vicchinnA jvALA / 'alAera vA alAtamiti vA, alAtamulmukam / 'suddhAgaNI vA' zuddhAgniritivA, zuddhAgniraya: piNDAnugato'gnirvidyutAdiva iti zabdaH parasparasamuccaye iha kasyApi narakasya sparzaH zarIrAvayavacchedakaH, aparasya bhedako'nyasya vyathAjanakosparasya dAhakaH ityAdi sAmyapratipatyartha sasipatrAdInAM nAnAvidhAnAant 'vicchurice vA' vRzcika ke DaMka vA 'iMgAleti vA' nirdhUma agnikA, ' jAleha vA' jvAlA kA 'mummure vA' murmura agni kA, 'accIti vA' anirvicchinna jvAlA kA 'alAei vA' alAta jalate hue kASTa kI agni kA, 'suddhAgaNI vA' zuddha agni- tape hue loha piNDa kI agni kA yA vidyuta Adi kA jailA sparza hotA hai gautama ! pUchate hai ? to kyA 'bhaveyAsve liyA' he bhadanta ! aisA hI sparza una narakoM kA hotA hai ? yahAM sUtra meM sarvatra iti zabda upamAbhUta vastuke svarUpa kI parisamApti kA sUcaka haiM- - tathA 'vA' zabda paraspara meM samuccaya kA vAcaka hai isaliye vahAM kisI naraka kA sparza zarIra ke avayavo kA chedaka hotA hai kisI naraka kA sparza zarIra ke avayavoM kA bhedaka hotA hai kisI naraka kA svarza vyathA janaka hotA hai kisI naraka kA sparza dAha 42'yne| (vehne|) 'bicchu kaMTae vA' vIchitA mate 'iMgAleti vA' majArAnA sthrshne| 'jAlei vA' agninI nyAsAno 'mummureha vA' bhurbhara agninA 'accIti vA' anivicchita sagjinI lvAsAno 'bhalAei vA' asAtanAbha bhajatA lAuDAnI agninA 'suddhAgaNIi vA' zuddha agni-arthAt tayesA lAkhaDanA piDanA agninA athavA vIjaLI vigerenA jevA sparza hAya che, 'bhaveeyArUve siyA' gautamasvAmI alu le pUche che - lagavan zevona sparza A narakAnA haiAya che ? ahiyAM sUtramAM badhe Iti zabda upamAbhUta vastusvarUpanI parisamApti sUcaka che. tathA vA' zabda parasparamAM samuccayanA vAcaka che. tethI ahiyAM kAi paNa narakAvAsane sparze zarIranA avayavAnA cheka DAya che. keI narakAvAsane sparza zarIranA avayavAnA bhedaka hAya che. kAi nakAvAsane sparze vyathA janaka hAya che. kAI tarakAvAsane
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.14 narakAzAsAnAM varNAdinirUpaNam 197 mupAdAnamiti / etAvati ukte bhagavati gautamaH mAha 'bhaveeyAkhthe siyA' bhaveyuretAvadrUpAH syAt-kadAcit yathokta vizeSaNaviziSTAsiyatrAdirUpAH sparzanAdhikRtA narakAH kim ? bhagavAnAha=No iNahe samaDe' nAyamarthaH samartha:-upapannA, 'goyamA' he gautama ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe NaragA' etasyAM ratnamamAyAM pRthivyAM narakAH 'etto aNitarA ceva jAva amaNAlataragAva phAseNaM pannattA' ita:-asi patrAdito'pi aniSTatarA akAntatarA aghiyatarA amanojJatarA amano' matarAzcaiva sparzena majJaptAH kathitA iti / 'evaM jAba ahe sattamAe puDhavIe' evaM yAvadadhaH saptamyAM pRthivyAm ratnapamA pRthivI narakavadeva zarkarApamA bAlakAmamA janaka hotA hai-ityAdi rUpa le samatA dikhAne ke liye nAnA prakAra ke ina upamAnabhUta padArthoM kA yahAM grahaNa kiyA hai / ata: jaya gautama ne prabhu se pUchA ki jaisA ina upamAnabhUna asipatrAdikoM kA sparza hotA hai to kyA aisA hI sparza ina narakoM kA hotA hai ? to isake uttara meM prabhu kahate haiM 'No iNaDhe samaThe' yaha artha samartha nahIM haiM kyoMki 'goyamA!' hegautama ! 'imIle racaNappabhAe puDhavIe NaragA' harU ratnaprabhA pRthivI ke naraka 'itoNitarA ceva jAva asaNAmatarakA ceSa phAse gaM pannattA' ina ali patrAdikoM ke agrabhAga se bhI aniSTatara akAntatara apriyatara, amanomatara, apane sparza se kahe gaye haiN| ___ evaM jAva ahe sattamAe' ratna pramA pRthivI ke narakoM kI taraha hI zarkarAmabhA, bAlukApramA, paGkaramA, dhUmaprabhA, tamAmamo aura sparza dAhajanaka hoya che. ItyAdi prakArathI samatA batAvavA mATe aneka prakAranA A upamArUpa banelA padArtho ahiMyAM grahaNa thayela che. tethI jyAre gautamaravAmIe prabhune evuM pUchayuM ke-A upamA rUpa asipatra vigerene jevo sparza hoya che, zuM e ja sparza A nArakAvAsone hoya che? gautamasvAmInAsA prazna uttaramA prabhu cha hai-'No iNaTe samaDhe' mA 4thana 152 nathI. bha? 'goyamA'! gautama ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe garagA' / 2tnapramA pRthvInA na2pAse! 'ittoM aNiTutarAceva jAva amaNAma tarAceva phAse NaM paNNattA' mA masipatra vigerenA mAgatA5zatai paNa atyaMta aniSTatara akAMtatara, apriyatara, amanematara, evo tene sparza kahela che. evaM jAva ahesattamAe puDhavIe' 2tnamA pRthvInA na24pAsanI ma ja zarkarAmabhA, vAlukAprabhA paMkaprabhA dhUmaprabhA tamaHprabhA, ane tamastamaHprabhA pRthvInA narakAvAsa paNa asipatra vigerenA sparzakaratAM paNa aniSTa
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 jIvAbhigamana paGkapamA dhUmaprapA tamAprabhA tamastamaHprabhA pRthivI narakA api patrAdito'pi adhikatarA aniSTA akAntA amiyA amanojJA amano'matarA jJAtavyAiti // 14 // sampati-narakAvAsAnAM mahattvaM kathayitumAi-imIse Na' ityAdi, mUlam-ibhIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe narakA ke mahAliyA pannattA ? goyalA ! ayaNaM jaMbuddIve dIve savvadIva samudANabaMtarae lavvakhuDDAe baTTe tellA pUrvasaMThANasaMThie baTTe rahakabAlasaMThANasaMThie baDhe pukakharakaNNiyAsaMThANasaMThie baTTe paDipuNNacaMdasaMThANalaMThie evaM joyaNasayasahassaM AyAmavikakhaMbheNaM jAva kiMci vilesAhie parikkheveNaM, deveNaM mahaDDie jAva mahANubhAge jAva iNAmeva iNAmeva tti kahu imaM kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM tihiM accharAnivAhi ti sattakhutto aNuparivahitANaM havamAgacchejjA, seNaM devetAe ukiTAe turithAe calAe caMDAe sigghAe uddhRyAe javaNAe chegAe divAe devagaIe vItivayamANe vItivayamANe jahanneNaM egAha vA duyAhaM vA tiAhe vA ukkoseNaM chamnAsaM vItivaejjA, atthegaie vitivaejjA atthegaie no vitivaejjA e mahAlayANaM goyamA ! imIse gaM rathaNappabhAe puDhavIe NaragA pannatA / evaM jAna ahe sattamAe / navaraM ahe sattamAe atthegaiyaM naragaM bItivaejjA, atthegaie naragaM no vItivaejA ||suu015|| chAyA-asyAM khalla bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM narakAH kiyanmahAntaH prajJaptAH ? gautama ! ayaM khalla jambUdvIpo dvIpaH sarvadvIpasamudrANAM sarvAbhyantaraH tamastamaHprabhA pRthivI ke naraka bhI asipatra Adi ke sparza se bhI aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa aura amanoyatara sparzavAle kahe gaye haiM aisA jAnanA cAhiye / / 1014 // akAMta, apriya, amaneza, ane amanamata sparza kahevAmAM Avela che. tema samajavuM sU014
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.15 narakAvAsAnAM vizAlatvanirUpaNam 199 sarvakSullako vRttastailApUpasaMsthAnasaMsthito vRto rathacakrazamasaMsthAnasaMsthitaH vRtaH puSkarakaNikA saMsthAnasaMsthato vRttaH paripUrNa candrasaMsthAnasaMsthitaH eka yojanazatasahasramAyAmaviSkambheNa yAvat kizcidvizeSAdhikA parikSepeNa, devaH khalu mahaddhiko yAvanmahAnubhAgo yAvat etadeva etadekhi kRtvA imaM kevalakalpaM jambUdvIpaM dvIpaM tribhirapsarasonipAtaiH trisaptakRtyo'nuparicaya havyApAgacchet sa khallu. devaH bayotkRSTayA tvaritayA capalayA caNDayA zIghrayA udhUtayA javanayA chekayA divyayA devagatyA vyativaman vyatinajan jaghanyena ekAtrA dvayakA vyahaM vA, utkarSeNa SaNmAsAn vyativrajet tatraikakAn vyatibrajet tatraikAn no vyaktibajeta, etAvanto mahAnto gautama ! etasyAM ratnamamAyAM pRthivyA narakAH prajJaptAH / evaM yAvadadhaH saptamyAm / naramadhaH saptamyAm / astyekakaM naraka vyatibrajet / astyekakAn narakAn no vyativrajet // 15 // TIkA--'imI se NaM bhaMte' etasyAM khalu bhahanta ! 'rayaNapSamAe puDhIe garagA' ratnapabhAyAM pRthivyAM narakAH 'ke mahaliyA pannattA' narakA narakAdAsA: kiyanmahAntaH kiyatmamANA mahAntaH prajJaptAH- kathitAH, pUrva hi asaMkhyeyayojana vistRtA narakA iti kathitam, taccAsaMkhyeyatvaM nAbabuddhayate iti punarapi kRtaH prazna iti / ata eva anottaraM bhagavAn upamayA kathayati-'goyamA' ityAdi, apa satrakAra narakAvAsoM ke mahatva kA kathana karate haiM'hamIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhacIe narakA ke mahAlayA-' ityAdi // 15 // TIkArtha-'imIse Na bhaMte ! rayaNappabhAe puDhacIe' he bhadanta ! isa ratna. prabhA pRthivI meM 'naragA' jo narakAvApta haiM ve 'ke mahAlayA pannattA' kitane ghaDe haiM ? yadyapi pahile asaMkhyAta yojana ke vistAra vAle narakAvAsa hai aisA kaha diyA gayA hai| parantu vaha asaMkhyeyatA kyA hai isa bAta ko samajhAne ke liye hI yaha prazna kiyA gayA hai| prazuzrI upamA dvArA have sUtrakAra narakAvAsonI moTAInuM kathana kare che'imiise NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe narakA ke mahAlayA' yA sAya-'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' 3 mApan ! yA na prabhAvAmA 'naragA' 2 12vAsa cha, te mayA ke mahAlayA pannattA keTalA vizALa che? je ke pahelAM asaMkhyAta ejananA vistAranA narakAvAse che, tema kahI devAmAM Avela che. paraMtu te asaMkheya paNuM zuM che? e vAta samajAvavA mATe ja A prazna pUchavAmAM Avela che.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasse 200 'goyamA' he gautama ! 'ayaNaM jaMbuddIve dIve' ayaM khalu yatra vayaM saMsthitA jambU dvIpo dvIpaH, aSTa zejanocchUita yA ratnamayyA jambyA-jambU-darzanayA upalakSito dvIpo jambUdvIpaH 'sandIvasamudANaM' sarvadvIpasamudrANAM dhAtakIkhaNDalavaNA dInAm 'sabvabhaMtarae' sarvAbhyantaraH sarveSAmAdibhUtaH 'savvakhuDDAe' sarvakSullakaH sarvebhyo dvIpasamudrebhyaH kSullaka:-hasva iti sarvakSullakaH tathAhi-sarve lavaNAdayaH samudrAH sarve dhAtakokhaNDAdayodvIpAH asmAjjambUdvIpAdArabhya pravacanokatena krameNa dviguNA dviguNAyAmaviSkammaparidhi mantastato'yaM jarabRDhIpaH zepasarvadvIpasamudrApekSayA laghurbhavatIti / tathA-'naTe' vRttaH vRttAkAraH, yataH 'tellA pUrvasaMThANasaMThie' tailApUpasaMsthAnasaMsthitaH, tailena ekA'pUparatelApUpaH teTena paripakvo'pUpaH mAyaH paripUrNavRtto bhavati na tathA ghRtena pakva iti teLavizeSaNam telApUpabat saMsthAnamiti tailApUpasaMsthAnam, tena tailApUrasaMsthAnena saMsthita iti tailApUpa sNsthaansNsthitH| tathA-'baTTe' vRtto vRttAkAraH, yataH 'rahacakkabAlasaMThANasaMThie' rathacakravAlasaMsthAnasasthita:-rathacakrasadRza vRttAkAra tathA 'vaTTe' vRttaH yata:-'pukkharaphaNiyA saMThANasaThie' puSkarakarNikA saMsthAnasaMsthitA kamalaisa prazna kA uttara dete hue kahate haiM-'goyamA ! aghaNaM jambUddIve dIve' he gautama ! yaha jambUdvIpa nAkA jo dvIpa hai ki jahAM hama loga rahate hai aura jo 'savvadIvasamudANaM savAbhatarae' samasta dvIpa aura mamudroM ke madhya meM vartamAna satra se prathama hai 'sana khuDDAe' tathA saba dvIpa samudroM se jo choTA hai 'caTTe' golAkAra hai isIliye 'tellApUrvasaMTANa saMThie' jimakA saMsthAna taila, pake hue pure ke jaisA hai athavA yaha aisA 'caTTe' gola hai jaisA ki 'rahacakavAlasaM ThANasaTie' ratha kA pahiyA gola hotA hai| athavA yaha aistA 'vatta' gola hai 'pukkhara kaniyA saMThANasaM Thie' ki jaisA puSkara-kamala karNikA ke samAna Akara ___5bhaavaa| tena uttara bhApatA mahAvI25 cha ?-goyamA ! ayaNaM jaMbuddIve dIve' 3 gautama! dvIpa nAmanA 2 mA dI5 cha, hai cyAM bhA5 2DI chIme sana 2 dvIpa 'savvadIvasa muddANaM savvaLa tarae' saghAcI mane sabhudInI madhyamA sauthI yA 22sa che. 'savvakhuDDAe' tathA mA 5 samudrAta 2 nAnA che. 'vaDhe' gaayaa|2 . tathA 'tellApUvasaThANasaThie' renu sasthAna telamA 5ian / arthAt bhAtavAnA ne che athavA ta te me 'vaDhe' nAma 4-'rahacakka vAlasa ThANasaThie' 2tharnu paiDa 2 5 saya hai, tavA gAravANA sAya che. athavA te me 'vartta hetai cha hai-'pukkharakaNiyAsa ThANa
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 prameyotikA TIkA pra03 u. 2.15 narakAvAsAnAM vizAlatva nirUpaNam kaLikAvad golAkAraH tathA - 'vaTTe' vRtta vRttAkAra : ' paripuNNa caMdasaM 'ThANasaM'Thie' paripUrNacandrasa sthAnasa sthitaH - paurNamAsI candratulyasaMsthAnena saMsthitaH - aneka prakArakopamAnopameyabhAvo nAnAdezajavineyamatipatyarthaH / ' ekkaM joyaNasayasahassa' AyAmavivakhaMbheNaM' ekaM yojanazatasahasramAyAmaviSkambheNa dairghyavistArAbhyAM lakSayojanamadhitam 'jAna kiMcivise sAhie parivakheveNaM' yAvat kiJcidvizehotA hai athavA yaha 'bahe' aisA gola hai ki jaisA 'paDipuNNa caMdasa ThANa saMThie' pUrNimA kA pUrNa candra gola hotA hai 'ekka' joNasayasahassa' AyAmavivatkha bhega jAba kiMciviselAhie parikakheveNa', yaha eka lAkha yojana kA lambA cauDA hai yAvat triguNa se kucha adhika paridhi se pariveSTita hai / usa jambUdvIpa kA nAma jambUdvIpa isaliye. huA hai ki isake ThIka bIca meM anAdi ananta eka jambU sudarzana nAmakA vRkSa hai yA ATha dhoja UMcA hai aura ratna hai / jambU dvIpa ke bAda samudra aurata ko ghere hue dvIpa aura dvIpoM ko, ghere hue samudra haiM yaha jambUdvIpa una dvIpa samudroM meM se saba se pahilA dvIpa hai aura una saba ke pIca meM hai / hasakA AkAra gola hai yahAM jo taila meM pake hue pUe ke jaisA athavA ratha ke pahiye jaisA, puSkarakarNikA ke jaisA, yA paripUrNa candra ke jaisA halakA AkAra gola bhinna bhinna upamAnoM dvArA prakaTa kiyA hai yaha bhinna 2, dezoM ke vineya (ziSya) 1 paMDi' jema puSkara-kamaLanI kaLInA AkAranA jevA AkAravALuM hAya che. athavA to yA 'vaTTe' mevu' goNa hoya che u-neva goNAra - 'paDipuNNacaMda'ThANasa Thie' libhAnA zudra va goNa AaravANI hoya che. 'eka joyaNasyasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM jAva kiMci visesAhie parikkheveNaM' mA dvIpa eka lAkha ceAjananI laMbAi paheLAi vALe che yAvata traNa gaNuAthI kaiMka vadhAre paridhithI vITaLAela che. A jamRdvIpanuM nAma ja khUdvIpa e pramANe thavAnuM' kAraNa e che ke tenI kharekhara madhyamAM anAdi ane anata eka jakhu sudarzIna nAmanu* vRkSa che te ATha ceAjananI uMcAivALuM che. tathA ratna maya che. jaMbudvIpa pachI lavaNu samudra che. ane samudrane gherelA dvIpA ane dvIpAne gherela samudra che. A pramANe asakhyAta dvIpe| ane samudro che. A jamUdrIpa e dvIpa samudromAM sauthI paheaA dvIpa che. ane te khadhAja dvIpAnI madhyamAM che. A ja budvIpanA AkAra geALa che. ahiyAM je telamAM pakavelA yuvA (mAlapuvA) jevA tathA rathanA paiDA jevA tathA kamaLanI kaLInA jevA athavA pU candramAnA jeve teneA gALa AkAra che tema judI judI upamAe ApIne kahela che, te judA judA dezanA vinaya kahetAM ziSya samudAyane sama jI0 26
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 jIvAmigamasUtre pAdhika parikSepeNa, atra yAvarapadena jambudvIpaparikSeparNanaM saMgrahyam, yathAhizrINi yojanazatasahastrANi, paDazara khANi dve yojanazate sarvize trayaH krozAH aSTAviMzaM dhanuH zataM trayodaza aMgulAni addhAMgulaM ca kizcidvizeSAdhika parikSepeNa jamyUdvIpaH yajJapta iti / etatpamANakaM sampUrNa jambUdrIpaM yo mahaddhiko devaH tricappuTikAka lamAtreNa ekaviMzativArAn vyaTisvA parAvartate, etAyazo devaH svasya sarvotkRSTayA tyA yadi ekadvitridivasAna sArata utkRSTataH mAMsaparyantaM teSAM narakANAmullaMghane pravRtto bhavet tathApi tasya nasya kepAzcinarakANAmullaMghanaM bhavet kepAzcittu na vA bhavedityetAvanto narakAH santIti pramANopamAnArtha prathama janoM ko samajhAne kI apekSA se kahA gayA hai yaha jambUdrIpa ekalAkha yojana kA lambA cauDA hai isakI paridhikA pramANa yAvatpada saMgRhIta huA vaha pramANa isa prakAra hai-tIna lAkha lolaha hajAra do lo sattAIsa yojana tInakoza eka sauSThAIsa dhanuSa sADhe teraha aMgula se kucha adhika haiN| yahAM jo tela meM tale hue pUra kI upalA golAI meM kahI hai usakA kAraNa aisA hai ki tela meM pakA huA pubhAbilakula gola ho jAtA hai| isa pramANa thAle jambUdvIpa kA jo mahaddhikadeva tIna cuTakI bajAne kA kAla mAtra meM ikkIsavAra paryaTana karake lauTa A sake aisA zaktimAn deva apanI sarvotkRSTa gati se yadi eka do tIna dina paryanta utkRSTa se chahasAsa paryata una narakoM kA paryaTana-ullaMghana karatArahe to bhI vaha deva phitaleka lana narakAsAsoM kA ullaMghana kara sakatA hai aura kitaneka lachI bhI kara sakatA hai, itane baDe ye naraka haiM, isa pramANa jAvavA mATe kahevAmAM Avela che. A jaMbudvIpa eka lAkha yojananI laMbAI pahoLAI vALe che yAvatpadathI saMgrahita thayela tenI paridhinuM pramANa A pramANenuM che, traNa lAkha soLa hajAra baso satyAvIsa jana traNa (keza) gAu eka aThayAvIsa dhanuSa sADA tera AMgaLathI kaMIka vadhAre che. A kathanamAM gaLAkAra batAvavA telamAM taLelA mAlapuvAnI upamA batAvI che, tenuM kAraNa e che ke telamAM pakAvavAthI te eka dama goLa banI jAya che. A upara batAvelA pramANavALA jaMbudviIpanuM je maharSika deva che te traNa capaTi vagADe teTalA kALamAtramAM ekavIsavAra parikramaNa karIne pAchA AvI jAya evI zaktivALo deva pitAnI sarvotkRSTa gatithI je eka athavA be athavA traNa divasa paryata ane utkRSTathI cha mAsa paryanta te narakAvAsonuM u9laMghana karatA rahe te paNa te deva keTalAka nArakAvAsenuM ullaMghana karI zake
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3u.2 sU.15 narakAvAsAnAM vizAlatvanirUpaNam / 203 jambUdvIpasya pramANaM saMgRhItam etadeva pradarzayati-'deve NaM' ityAdi, 'deveNaM' deva khalu kalpitaH 'mahiDie jAva mahANubhAge' mahaddhiko yAvanmahAnubhAgaH tatra mahatIRddhiH vimAnaparivArAdikA vidyate yasya sa mahaddhikaH, tathA-mahAdhuti zarIrA. bharaNaviSayA yasya sa mahAdyutikaH tathA mahAbala:-mahad balaM zarIraH prANo yasya sa mahAbalaH, tathA-mahAyazAH mahad yazaH-khyAtirvidyate yasya sa mahAyazA tathA 'mahesakkhe' maheza:-mahAnaIzaH Izvara ityAkhyA yasya sa mahezAkhyaH athavA Izana mIzaH bhAve ghaJ pratyaye aizvamityarthaH tataH Izvana maizvayam AtmanaH khyAti antabhUtaNyarthatayA pApayati prathayati sa IzAkhyA mahAMzcAsau IzAkhyazceti mahezAkhyA athavA-'mahAsokkhe' mahAsaukhyA, mahatsaukhyaM yasya prabhUtodayavazAt sa mahAsaukhyaH tathA-'mahANubhAge' mahAnubhAga:-mahAn anubhAgo viziSTa-caukrayAdikaraNake upamita karane ke liye yahAM pahale jambUdvIpa ke pramANa saMgraha kiyA gayA hai / isI bAta ko mancakAra prakaTa karate haiM-'deveNaM' ityAdi / ___ 'deveNa mahaDie jAba mahANubhAve jAna iNAnevatti kaTu imaM kevalakappaM jambUddIvaM dIvaM tihiM maccharAnivAehiM tilattakhutto aNupariyahitANaM havamAgacchejjA / aise hala jambUdvIpa ko koI vimAna parivAra Adi mahatI RddhivAlA zarIra AbharaNa kI mahAdyutivAlA bahuta adhika zArIrika balavAlA, bahuta baDI khyAtivAlA, tathA-'mahA. sakkhe' evaM jisakI khyAti 'yaha bahuta bar3A aizvaryavAlA hai aisI ho rahI hai athadhA 'mahAlokkhe' mahAlukha vAlA 'mahANubhAge' viziSTa kriyAdi karane kI acintya zaktivAlA, aisA deva yAvat tIna cuTakI che. ane keTalAka narakAvAsanuM ulaMghana nathI paNa karI zakatA. eTalA mATe te narakAvAse che. A pramANane pahelAM upamita (ghaTAvA) karavA mATe pahelAM ahiMyAM bUDhIpanA pramANane saMgraha karela che have sUtrakAra eja vAta 'deveNa' tyA suutr5|| dvaa2|| 548 42 che. ___'deveNa maha Dhie jAva mahANubhAve jAva izAmeva iNAmevatti kaTu ima' kevalakappa naMbUdIva dIvaM tihiM accharAnivAehiM tisattakkhutto aNupariyadvittANaM havvamAgacchejjA' se|| mA dIpane 4 vimAna parivAra visare bhATi addhivALe, zarIra AbhUSaNanI mahAdyutivALe, atyaMta vadhAre zArIrika baLa pANI, atyAta bhATiyAtivANA, tathA 'mahAsakkhe' benI pyAti mA dhayA moTA auzva vAgAche. sevA DAya athavA 'mahAsokkhe' mhaasubhpaann| 'mahANubhAge'
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 . jIvAbhigamana viSayA'cintyA zaktiH vidyate yasya sa mahAnubhAgaH etAni-maharddhika ityAdIni nAnAvizeSaNAni devasya sAmarthyAtizayapratipAdakAni etAdRzo devaH 'jAva' yAvat, iti cappuTikAtrayakaraNa kAlAvadhi pradarzanaparam 'iNAmeva iNAmevati kaTu' evameva evameveti kRtvA, iti kRtveti vizepaNaM hastadarzita cappuTikA prayakaraNa sUcakam / 'imaM kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM' imaM kevalakalpaM paripUrNa jam dvIpaM dvIpam 'tihiM accharAnivAehi' tribhirapsaro nipAtaiH, apsarA nipAto nAma cappuTikA tatazca timabhizvappuTikAbhirityarthaH cappuTikAzca kAlopalakSaNam, 'tato yAvatAkAlena-tisrazcappuTikAH pUryate tAvatkAlamadhye ityarthaH tisattakkhutto' 'trisaptakRtaH ekaviMzativArAn 'aNupariSa hattANaM' anuparivartya-sAmastyena pari* bhramya khalu 'habamAgacchejjA' ivvaM zIghramAgacchet 'se paM deve' sa khalu devaH sa etAdRzagamanazaktiyogyo devaH 'tAe' tayA devejanapaziddhayAM 'ukkiTThAe' utkRSTayA prazastayA 'turiyAI svaritapA-zIghrasaMcaraNAt tvarityA, tvarAsajAtA asyAmiti tvaritA tayA tvaritathA zIghraparameva tayA dezAntarAkramaNaM bhavatIti 'cavalAe' capalayA capalena vidhudiva capalA tayA 'caMDAe' caNDayA krodhAviSTasyeva zramAsaMvedanAda caNDe va caNDA tayA caNDayA, 'simghAe' zIghrayA nirantaraM zIghratvagu-NayogAt-zIghrayA 'uddhRyAe' udhRtyA vAtacAlitasya rajaso digantavyApiteva yAM gA~taH sA udhUtA tayA udhUnayA athavA uddhRtapA-dAtizayenetyarthaH 'jabapajAne meM jitanA samaya lagatA hai-itane samaya meM 'imaM kevalakappaM javuddIvaM dI, isa ke balazalpa-sampUrNa-jambUdvIpa ko ti sattakhutto' ' 'ikkIsa bAra 'aNupariTTittA NaM paribhramaNa karake zIghratA se A jAte haiM 'leNaM deve' ailI usa galanazaktile yukta vaha deza 'tAe' usa deva javana pasiddha 'unihAe' utkRSTa-prakSAsta 'turisAe' vegavatI 'cacalAe' capala 'caMDAe' caNDa krodha se yukta hue puruSa ke jaisI pracaNDa 'bigghAe' zIghra 'udhUtAe' uddhRta-calate lamaya jisake bArA dhUli uTha 2 kara | viziSTa vaikiya vigere karavAnI aciMtya zaktivALo evo deva yAvat traNe yapaTi pAbhA / samaya lAge. meTasA samayamA 'ima kevalakappa jabUddIva dIva' mA 465 marthAta sapU bhUdAya? 'tisattakhuttoM' sapIsa pAra 'aNupariyaTTittANa' paribhrama 4zana zAtithI mAdI taya che 'se Na deve' mevI gabhana zativANI mevAta he 'tAe' te vana prasiddha 'ukkiTTAe' GTa prazasta 'turiyAe' gANI 'cavalAe' 258 'caDAe' 23 arthAt jodhA 53panA 2vI praya simbAe' 27 'uddhRtAe' madhUta arthAt jenA cAlavAnA samaye dhULa uDe evI athavA je gatimAM cAlavAnuM abhimAna
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA naM. 3 u.2 sU.15 narakAvAsAnAM vizAlatvanirUpaNam 205 ra - gAe' javanayA paramotkRSTa vegapariNAmopetA javanA tayA javanayA - athavA 'jaDaNayAe' jitayA vipakSanetRtveneti / 'chegAe' chekayA nipuNayA 'divtrAe' divyayAdivi devaloke bhavA divyA tayA divyayA 'devagaIe' devagalyA devasambandhinyAgayA 'vitIyamANe citIvayamANe' vyativrajan 2 tAn narakAn ullaMghayan 2 'jahanneNaM' jaghanyena 'egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA' ekAhaM vA ekam aharyAvat dvayahaM vA tryahaM vA- dvitridinaparyantaM yAvat 'ukko seNaM' utkarSeNa 'chammAse' SaNmAsAn yAvat narakAn 'vIivaejjA' vyativrajet - ullaMghayet tathApi teSu narakeSu madhye 'attherie vIivaejjA' astyekakAn kazcinanarakAn 'vIivaejjA' vyavivrajet - ullaMghaya parato gacchet 'atthegaie no vIivaejA' tathA astyekakAn yat uparoktayA'pi gatyA SaNmAsAnapi yAvannirantaraM gacchan ekakAn kAMcananarakAn no vyativrajet no llaMghaya parato gacchet atiSabhUtAyAmatayA teSAM narauDe aisI athavA jisa gati meM calane kA abhimAna bharAho aisI 'jabaNAe' paramotkRSTa vegazAlinI - - athavA 'jaNAe' vipakSajanoM kI gati ko bhI parAsta karanevAlI 'chetAra' cheka-nipuNa - 'divvAe' divyadevaloka sambandhinI 'devagaie' devagati se 'vizvayamANe 2' bAra 2 atikramaNa karatA huA 'jahanneNaM' kama se kama 'egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA' eka dina, do dina aura tIna taka aura 'ukkose NaM' adhika se adhika 'chammAse' chaha mahine taka 'bIivaejjA' ve nirantara ullaMghana karatA rahe to 'atthegaie vIivaejjA' ho sakatA hai ki vaha fears, narakAvAsoM ko pAra kara sake aura 'atthe gaie no bIsarat' kitaneka narakAvAsoM ko pAra nahIM bhI kara sake / kyoMki na narakAvAloM ko lambAI bahuta hI adhika ghaDI hai ataH lathru' hoya, zevI 'jatraNAe' parameotsRSTavegavANI athavA 'jahaNAra' zatrupakSanI gatine pazupati uravAvANI 'chegAe' che niyuyu 'divvAe' divya hevase sa Mbha MdhinI 'deSagaie' devagatithI 'biiyavayamANe vizvayamANe' vAraMvAra ult: dhana 42tAM 52tAM 'jahannaNaM' gochAmA ochA 'egAha' vA duyAha vA. siyAhaM vA' ye hivasa me hivasa, anetra divasa sudhI bhane 'ukoseNaM' vadhArebhAM vaMdhAre 'chammAse' cha mahInA sudhI 'vIivapajjA' tetheo niraMtara udadhana atA rahe to 'atthei vIivapajjA' bhanI za hai te DeMTalA narahAvAsAne bAra 4 A. ne 'atthegaie no vIivaejjA' DeTalA narazvAsAne pAra na pA merI za kemake e narakAvAseAnI lakhkhAI ghaNI vadhAre meTI che. tethI tene pAra
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamaste 206 kANAmantasya prAptumazakyatvAditi / 'e mahAlayANaM goyamA' etAvantaH pUrvoktopamAnena upamitA mahAnto he gautama ! 'imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe' etasyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'NaragA paNNattA' narakAH prajJaptAH / evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvaddhaH saptamyAm-yathA ratnamabhAyAM narakA: mahattvena pratipAditA. stathaiva zarkarApabhAta Arabhya yAvatsaptamI pRthivI paryanta narakA api mahattvena saatvyaaH| 'NaraM ahe sattamAe' navarametAvadvailakSaNyam yad adhaHsaptamyAm 'atthepaiyaM naragaM vIzvarajjA' astyekakanarakamapratiSThAnAkhyaM vyativrajet apratiSThA nanAmakanarakarUpa lakSa yojanAyAmaviSkambhatayA tadantasya prAptuM zakyatvAt 'atthegaie narage no vIivaejjA' astyekakAn narakAna apatiSThAnAditarAn no unakA anta pAnA use chaha mahinA taka bhI nirantara uparokta devagati se lAMghake vAle deva ko bhI azakya hai / 'e mahAlAyA NaM goyamA ! imIse Na raghaNapabhAe puDhavIe NaragA paNNattA' ataH he gautama | aisI upamAbAle itane baDe vistAravAle naraka isa ratnaprabhA pRthivI meM kahe gaye haiM / 'evaM jAda ahe sattamAe' ratnaprabhA pRthivI meM jaise ye narakAvAsa bahuta baDe vistAravAle kahe gaye haiM-usI prakAra se zarkarAprabhA se lekara adhaH saptamI pRthivI taka jo narakAvAsa hai-ve bhI aise hI mahAvistAravAle kahe gaye haiN| 'navaraM' adhaH saptamI meM jo vizeSatA haiyaha isa prakAra-'ahe sattamAe asthegaiyaM naragaM vIivaejjA asthegaie narage no vIhavaejjA' adhaHsaptamI pRthivI meM jo eka lAkha yojana kA lambA cauDA apratiSThAna nAmakA narakAvAsa hai usakA to vaha ullaMghana pAma te cha mAsa paryata niraMtara upara kahevAmAM Avela deva gatithI Gee na 42vApAvA hevane 59] mazaya che. 'e mahAlayANaM goyamA ! imIseNa rayaNappabhAe puDhava e garagA paNNattA' tathA 8 gautama! mevI 75bhAvAmana peTa mAra vistAra na24pAse! mA 2namA thvImA 4aa che. 'evaM jAva ahe sattamAe' ratnaprabhA pRthvImA mA na24pAsa bha pa vidyA che, e ja pramANe zarkarA prabhA pRthvIthI laIne adha saptamI pRthvI sudhImAM je narakAvAse che, te badhA paNa evA ja prakAranI mahAvizALatAvALA kahyA che, 'navara' madhasabhI pRthvImA 2 vizeSatA cha, te yA pramANe cha, 'ahe sattamAe atthegaiyaM naraga vIivaepajA atthegaie narage nA voivaejjA' adhaHsasamI pavImAM eka lAkha jananI laMbAI paheLAI vALuM je pratiSThAna nAmanuM narakAvAsa che. tenuM ulaMghanate te karI zake che, paraMtu asaMkhyAta
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 sa.16 ki dravyamayA narakA iti nirUpaNam 207 vyativaneta teSAmamatiSThAnetarANAM kAlamahAkAla rakkamahAzerabakANAM caturNAnArakANAm atimabhUtA'saMkhyeyayojana koTi koTI pramANatvenAntasya prAptumazakyatvAditi // 15 // sampati-kiM dravyamayA narakA iti dharUpaNArthamAha-'imIse gaM' ityAdi, mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe NaragA kiM mayA paNNAttA ? goyamA ! savvavairA mayA pannattA / tattha NaM naraesu bahave jIvA ya poggalA ya avakramati biukkamati cati ubabajaMti, sAsayANaM te NaragA dakTrayAe, vaNNapajjavehi gaMdha. pajavehiM rasapajjavehi phAsapajjavehi asAsayA evaM jAva ahe sattamAe ||suu0 16 // chAyA-etasyAM khalu bhadanta ! ratnamamA pRthivyAM narakAH kiM mayAH pajJaptAH? gautama ! sarve vajramayAH prajJaptAH tatra khalu narakeSu bahavo jIvAzca pudgalAzca avakrAmanti vyutkrAmanti cyavante utpadyante, zAzvatAH khalu te narakAH dravyArthatayA, varNaparyAyairgandhaparyAyaH rasaparyAyaiH sparzaparyAyairazAzvatAH / evaM yAvadadhaH saptamyAm // 16 // __TIkA-'imIse NaM bhaMte / etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNaprabhAe puDhavIe' kara sakatA hai para jo asaMkhghAta koDA koDe yojana ke vistAravAle anya cAra narakAvAsa haiM unakA yaha deva ullaMghana nahIM kara sakatA he ve cAra narakAvAsa kAla, mahAkala raurava aura mahArorakSa haiM // 15 // ye narakAbAla kisa vastumaya-kisake ghane hue haiM-aisA smRtrakAra pratipAdana karate haiM-- 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe NaragA-ityAdi // 16 // TIkArtha--gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'imIse NaM bhaMte ! rynnkeDA keDi ejananA vistAravALA, bIjA je cAra narakAvAse che. tenuM ullA ghana te deva karI zakatuM nathI te cAra narakAvAsonA nAma A pramANe che. kAla 1, mahAkAla 2, raurava 3. ane mahAraurava 4 | sU. 15 che A nArakAvAse kaI vastumaya arthAt zenA banelA che ? sUtrakAra have se matAva cha 'imoseNaM bhAte rayaNappabhAe puDhavIe NaragA' tyAdi sAtha-gItamasvAmI prabhune me 57yu cha , 'imIse NaM bhate!
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre 208 ratnamabhAyAM prathamanAraka pRthivyAm ' naragA ki mayA pannattA' narakAH kiM mayA kiM dravyamayAH prajJatA : - kathitA iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'savvA mayA pannattA' sarva vajramayAH - sarvAtmanA vajramayAH vajradravyamayAH prajJaptAH- kathitAH vajravadati kaThinA narakA bhavantIti / 'tattha NaM naraesu' tatra khalu teSu ratnaprabhAnarakeSu 'vaDhave jIvA ca pauggakA ya' vadayo vividha prakArAH jIvAzca svaravAdaspRthivI kAyikarUpAH pudgalAca 'avakamaMti viukkamaMti' apakrAmanti - cyavante vyutkrAmanti samutcante - enudeva zabdadvayaM yathAkramaM paryAyadvayena vivRNute - 'cayaMti upavajjeti' cyavante utpadyante / ayaM mAcaH - eke rter: pudgalAzca yathAyogaM narakAd gacchanti tathA apare jIvAH yathAkramaM naraH keSu Agacchanti / yastu pratiniyatasaMsthAnAdirUpa AkAraH sa tu tadavasya eva bhAe puDhacIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM jo 'NaragA' narakAvAsa hai ve 'kimayA' kisa vastumaya hai ? kisa vastu ke bane hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! savvavadarAmayA pannattA' he gautama | ratnaprabhA pRthivI ke naraka sarvAtmanA vajramaya haiM-vajra ke bane hue haiM- vaja ke jaise ati kaThina haiM 'tattha NaM narae bahave jIvAya poggalAya rarkamaMta vikkamaMti' una narako meM aneka kharacinazvara bAdarapRthivIkAyika jIva aura puGgala 'avakammati - vikarmati' Ate jAte rahate haiM, 'cayaMti uvavajjaMti' yahI bAta ina do padoM dvArA prakaTa kI. gaI hai isase yaha samajhAyA gayA hai ki aneka jIva vahAM se bAhara nikalate rahate haiM aura aneka jIva vahAM Akara ke utpanna hote rahate haiM isI taraha se aneka pudgala vahAM se bichuDakara bAhara A jAte haiM aura rayaNabhAe puDhajIe' he bhagavan mA ratnalA pRthvImAM ne 'jAgA' naravAsa che, te madhA kiM mayA' vastubhaya che ? arthAt 44 vastuthI manevA che ? mA praznanA uttarabhAM alu gautamasvAmIne 'goyamA ! savva vairAmayA pannattA' he gautama ! 2tnaprabhA pRthvInA narasAvAso sarvAtmanA arthAt sarva prakArathI vAmaya che. arthAt vanA manelA che. ane vA. jevA atyaMta 44 che, 'tattha NaM narapasu bahave jIvA ya poggalA ya avakkama ti viukkama ti' narakAmAM aneka khara-vinazvara khAdara pRthvIkAyika jIva ane pudgala 'ka mati viukkamati' bhAvatA tA rahe che. 'cayaMti utravajjaMti' se vAta bhyA e kriyApado dvArA pragaTa karavAmAM AvI che. A kathanathI ema samajAvavAmAM Avela che ke aneka jIvA tyAM AvIne utpanna thatA rahe che. eja pramANe aneka pugale tyAMthI vaSTine nIkaLIne bahAra AvI jAya che, ane khahAranA
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ prame yadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.16 kiM dvyamayA narakA iti nirUpaNam 201 bhavati / 'etadAzayenaivAha-'sAsabANa te naragA davaTThayAe' zAzvatA nityAH khala te ratnaprabhAnarakA dravyArthatayA pratiniyala tathAvidhasaMsthAnAdirUpatayA / kintu 'vaSNapajjavehi varNIyaH kAlanIlalohitagItazuklaparyAyarityarthaH tathA-'gaMdhapajjavehi gandharyAyaH surabhi durabhi dhandhaparyAyarityarthaH 'rasapajjadehi' rasaparyAya tiktarUTurUpAelamadhurArityarthaH, tathA- phAlapajjavehi karkazamRdukaguruka ghukazItoSNasnigdharUkSalparzapayAyaH punarete narakA: 'amAsayA' azAzvatAH bAhirI aneka pugala yahAM pahuMca jAne haiN| kyoMki jIva aura pugala ye do hI dravya zAsi kiyA aura hini kriyAzIla hai| parantu-'lAlayANaM te NaragA dankAe' ve naraka yArtha hareTa ve zAzvata haiM- kyoMki unake saMsthAna Adi koI parivartana nahIM hotA hai / vaha to unakA pratiliyata hI banA rahatA hai hajaejajahiM gaMbha pajjavehi ramapaja vehi phAgapajjo lAla' yA dRSTi le the zAzvata haiM aisA yaha kathana ekAntarUpa se nahIM kisI apekSA re mAzcata bhI hai-yahI bAta isa khUnazaTha bArA spaSTa kI gaI hai / kRSNa, nIla, lohita pIta aura zukla hana rUpa paryAya le zAdha paryAya se, ramA paryAyoM se aura sparza paryAyoM ko yo azAzvata bhI haiM / kRSNa zukla Adi rasa kI paryAyeM haiM surathigandha aura durabhigandha ye pandha kI paryAye haiM tikta, kaTu, kaSAya, Amla aura madhura yethe rasta kI paryAyeM hai aura karkaza, mRduka, guruka, laghuka zIlA, uSNa, snigdha, makSa ye sparza kI paryAye hai| aneka pudgale tyAM pahoMcI jAya che. kemake jIva ane pudgala A be ja dravya gati liyA bhane sthiti liyAzIla che. 52'tu 'sAsayANaM te NaragA vva TThayAe' te na24pAsA dravyAtha thI zAzvata cha. ma mAnA saMsthAna vigeremAM kaMI paNa parivartana thatuM nathI. te te tenI pratye niyataja banyA 29 che. 'vaNNapajjavehi gaMdhapajjavehi rasapajjavehi phAsapajjavehi asAsayA' dravyA raSTithI te zAzvata paNa che. e pramANenuM A kathana ekAntarIte nathI. koI apekSAthI e azAzvata paNa che. eja vAta A sUtrapATha dvArA spaSTa karavAmAM AvI che. kRSNa, nIla, lahita lAla pIta-pILo ane zukala kahetAM veta sapheda A varSe rUpI paryAthI A badhA azAzvata paNa che, kRSNa, zukala, vigere rasanA paryA che. surabhigaMdha ane durabhigaMdha A gadhanA paryAye che. tIkhA, kaDavA, kaSAya- turA, amla-khATA ane madhura kahetAM mIThA A rasanA paryAya che. tathA karkaza, mRdu, gurU, laghu, zIta, uSNa sinagdha ane rUkSa A sparzanA pace che. jo0 27
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 jIvAbhigamasUtre anityAH, narakagatavarNAdInAmutpAdavinAze'pi narakA na ekAndo'nityAH sarvadA sthAsnu svabhAvasya dravyaruSa vidyamAnatvAt nApi sarvayA dilyA eva vinazvara svabhAvAnAM varNagandharasasparzAnAmapagamAt kintu sthazcita svadravyarUpeNa nityaH, arr kathaJcit dharalasparza paryAyarUpeNAnitya iti nityAnityatvarUpAmyAMsaMmiTitatvAtmavAharUpeNa nityA eva narakAH // 'evaM nAva Ahe sattamAe' evaM ratnamAtradeva zarkarAmabhA vAlukAmamA paGkaprabhA dhUmabhAvamA ta prabhAvapi nArakANAM vajramayatvaM tatra jIvAnAM pudgalAnAM cotpAdavinAzau krayarUpeNa nityatvaM paryAyarUpeNAnityatvaM jJAtavyamiti / naraka varNAdiyoM kA utpAda vinAza hone para bhI naraka ekAnta se nahIM hai kyoMki parvadA sthira svabhAvavAlA dravya vidyamAna rahatA hai aura tahata nizvara svabhAvavAle varNa, gandha, rasa, aura sparza inake pariNayana hone se ve ekAntataH nitya bhI nahIM haiM ataH isa kathana se una meM kathaMcit nityatA aura anityatA prakaTa kI gaI hai / arthAt dravpArthikalaya se nitya haiM aura paryAyArthikanaya se ye anitya hai| 'evaM jAe ahe samAe' isI taraha se zarkarAbhA ke bAlukAprabhA ke, paGkamabhA ke, dhUlAmA ke, tamaHprabhA ke aura tamastamaHprabhA ke naraka bhI vajramaya hai vahAM jIvoM kA aura pudgaloM kA AnA jAnA banA rahatA hai| aura ve naraka va dravyArtha dRSTi se nitya hai aura paryAya dRSTi se anitya haiM ye va sarvadhA nitya haiM aura na sarvathA anitya hI haiM / AlApa prakAra prathama pRthivI ke naraka prakaraNa meM kahe gaye anusAra hI tamastamA narakamAM Avela vaNu AdikanI utpatti ane vinAza thavA chatAM paNu narakAvAsa ekAnta anitya nathI. kemake sadA sthira svabhAvavALuM dravya vidyamAna rahe che. ane tadgata temAM rahela vinazvara svabhAvavALA, vaNu, gaMdha, rasa, ane spanA pariNamana thavAthI te badhA ekAntataHnitya paNa nathI, tethI A kathanathI teeAmAM katha'cit nityapaNu ane katha'cit anityapaNu' pragaTa karana vAmAM Avela che. arthAt drabyArthi kanayanA matathI nitya che. ane paryAyAthi kanayanA bhatathI anitya che 'eva N jAva ahe sattAe' mA prabhA zarAyalA pRthvInA vAlukAprabhA pRthvInA, paMkaprabhA pRthvInA, dhUmabhA pRthvInA, tamaHprabhA pRthvInA ane tamastamAprabhA pRthvInA narakAvAsa paNa vAmaya che. tyAM jIvAnu ane pudgaleAnu Avavu. javuM banyuM rahe che. ane e badhA naraka dravyA dRSTithI nitya che, ane paryAya dRSTithI anitya ja che. tenA AlApa4nA prakAra paDelI
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.2 lU.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam // AlApapakArastu 'isIse NaM bhaMte ! sakkarappabhAe puDhavIe naragA ki mayA pannasA' ityAdi, evaM krameNa tamastamAntapRthivyAmAlApaprakAraH svayamevohanIya iti / 16 / sampati-nArakajIvAnAmupapAtaM darzayitumAha-'imIse the' ityAdi, ___ mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappasAe puDhavIe neraiyA kaohiMto uvavajjati kiM asaNIhito upavajjati sarIsive. hiMto DakvajjaMti pakkhIhito uvavajjati cauppaehito uvavajjati uragahito uvavajjati isthiyAhiMto uvavajjati macchamaNuehito uvavajjati ? goyamA! alapaNIhito upabati jAva macchamaNuehito ubavajjati lesAsu imAe gAhAe aNugaMtavA asaNNI khalu paDhasaM, doccaM ca varIladA taiya pkkhii| sIhA jaMti asthi, uragA puNa paMcali jati // 1 // chaTTiM ca itthiyAo macchA saNuyAya lalarmi jaMti / jAva ahe sattamAe puDhavIe neraiyA No asaNIhito uvavajaMti jAba jo itthiyAhiMto uvajjati macchasaNuslehito uvavajjati // ibhIse NaM bhaMte ! sthaNappabhAra puDhadIe geraiyA ekaM samaeNaM kevaDyA uvajjati ? gosalA ! jahanneNaM evaM vA do vA tili vA ukoleNaM saMkhejjA vA alaMkhejjA vA uvavajjati / evaM jAba ahe ltmaae| isIsezaMsate ! rayaNappabhAe puDhanIe leraDyA khalae salae avahIrasANA abahIramANA kevaiyaM kAleNaM avahithA liyA? goyamA ! teNaM asaMparyanta pRthijiyoM ke AlApaka svayaM udbhAvita kara lenA cAhiye jaise. 'imIle NaM bhaMte ! sakkaracyabhAe puDhavIe laraNA kiM maghA pattA ityAdi sUtra // 16 // pRthvInA nArakAvAsanA prakaraNamAM kahyA pramANe ja tamatamAM pRthvI paryantanI pRthvIyAnA m.saap| svayaM manAvI sabha7 vA naye. rebha. 'imIse bhate / sakarappabhAe puDhavIe naragA kiMmayA paNNattA' 'tyAdi // sU. 16 //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtra khejjA samae samae avahIramANA avahIramANA asaMkhejjAhi "ussappiNI osappiNIhiM avahIraMti no ceva NaM avahiyA siyA jAva ahe sattamA // imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM ke mahAliyA sarIrogANA pannattA ? goyamA! dukhihA sarIrogAhaNA pannatA taM jahA-avadhAraNijjA ya uttaraveuvviyAya tattha NaM jA lA avadhAraNijjA sA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoleNaM sattadhaNUiM tinni ya rayaNIo chacca aMgulAI, tattha jAlA uttaraveubviyA sA jahanneNaM aMgulasta saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM paNNarasadhaNUI aDDAijjAo rynniio| doccAe savadhAraNijjA jahanleNaM aMgulAlaMkhejabhAgaM ukkoleNaM paNNarasadhaNU bAijjAo syaNIo, uttaraveuviyA jahanneNaM aMgulasta saMkhaMjjAbhAgaM unholaNaM ekatIsaM dhaNUI ekkA rynnii| taccAe avadhAraNijjA ekatIsaM ghAI ekkA rayaNI, uttaraveuMvidhA bAsITuM dhaNUiM donni rynniio| cautthIe bhavadhAraNijjA bAlI, dhaNUiM doSiNadha rcnniio| uttaraveuvviyA paNavIsa dhaNusayaM paMcasIe avadhAraNijjA paNavIsaM dhaNusayaM uttaraveutriyA aDDAi jjAiM annulvaaii| chaTThIe bhavadhAraNijjA aDDAijjAI dhaNulabAI utsaraveubbiyA paMcadhaNusayAI / sattamAe manadhAraNijjA paMcadhAsayAI utsaraveDaviyA dhaNusahassaM ||suu017|| chAyA--etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAga pRthivyAm nairayikAH kuta utpadyante kimasaMjJimya utpadyante sarIsRpebhya utpadhante pakSibhya utpadyante catuSpadebhya utpadyante uragebhya utpadyante strIbhya utpadyante matsyamanujebhya utpadyante ? gautama ! asaMjJibhya utpadyante matsyamanujebhya utpadyante zepAsu anayA gAthayA anugntvyaaH|
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoti kA TIkA pra.3 u.2 khU.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam 213 'asaMjJinaH khalla prathamAM, dvitIyAM ca sarIsRpAH, tRtIyAM pakSiNA, siMhA yAnti caturthI muragAH punaH paJcamI yAnti // 1 / SaSThI ca striyo matsyA manujAzca saptamI yAnti // yAvadadhaH saptamyAM pRthivyAM nairapikA no asaMjJibhya utpante yAvad no strIbhya utpadyante matsyamajujebhya utpadyante / etasyAM khala bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM narayikA ekasamayena kiyanta utpadhante ? gautama ! jaghanyenaiko vAdvau vA-trayo vA utkarSeNa saMkhyeyA vA-asaMkhye yA votpadyante / evaM yAvadadhaH saptamyAm / etasyAM khalu bhadanta ! ratnapabhAyAM pRthivyAM nairayikAH samayaM samayam apahiyamANA apahiyamANAH kriyatkAlenApahRtAH syuH ? gautama ! te khala asaMkhyeyAH samaye samaye apahiyamANA apahiyamANA asaMkhyeyAbhi rutsapiNyavasarpiNIbhirapahiyante naina khalu apahatAH syuH, yAvadhaH sptmii| etasyAM khaza bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairapikANAM kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA, gautama ! dvividhA zarIrAvagAhanA prajJaptA, tadyathA-avadhAraNIyA uttarakriyA ca, tatra khala yA sA bhavadhAraNIyA sA jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgam utkarSaNa saptadhanU Si likhazca ratnayaH SaTcAGgulasya saMkhyeyabhAgam utkarSeNa paJcadaza dhanaSi sAIdviratnI / dvitIyasyAM bhavadhAraNIyA jaghanyenAGgulAsaMkhyeyabhAga muzkarSeNa paJcadaza dhan pi sArddha dviraniH, uttarakriza jaghanyenAmulasyA'saMkhyeyabhAgamu. skarSeNaikaziddhanUMSi ekA raniH, vattIyasyAM bhavadhAraNIyA ekatriMzad dhaSi ekA raniA, uttaravaikriyA dvASaSTi dhaSi dva rtlii| caturthA bhavadhAraNIyA dvApaSTidhanaSi dve ca ratnI-uttarakriyA paJcavizati dhanu: zatam / paJcamyAM bhavadhAraNIyA paJcavizati dhanu: zatam uttara kriyA sAdvidhanuH zatAni / SaSThayAM bhavadhAraNIyA sAI dve dhanu: zate, uttarakriyA paJca dhanu: zatAni / saptamyAM bhavadhAraNIyA paJca dhanuH zatAni uttaravaikriyA dhanuH sahastram / / 017 // TIka-'imIse gaM aMte !' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnabhabhAyAM pRthivyAm 'ne rahayA nairapikA, kamohito upavajjaMti' kuta:-kasmA aba latrakAra nAraka jIvoM kA upapAta dikhAte haiM'imIle NaM bhaMte ! raghaNappabhAe puDha bIe-ityAdi // 17 // TIkArtha-gautama ! ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'ilIse Na bhaMte ! have sUtrakAra nArakano u5pAta-utpattI batAve che. 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' tyAdi TIja-gItamasvAmI prasune Ayu pUcyuche 'imIse gaM bhate !
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 jIvAbhigamasUtra sthAnAdAgatya atra-narakAbAse samutpadhante kiM asaNIhito upavanaMti' kimasaMjJibhya Agatya Agatyotpadyante, athavA-'sarIsivehito uvavajjati' sarIsapesya Agatyotpadyante, athavA pakkhIhito uvavajjati pakSibhya Agatyotpamante athavA -'cauppaehito uvavajaMti' catuSpadebhya Agatya utpadyante, athavA-'uragehito uvavajjati uragebhyaH sabhya agasyotpadhante, athavA-'isthiyAhiMto uvavajjati' strIbhya Agatyotpadyante, athavA-'macchamaNuehito uvavajjati' matsyamanuSyebhya Agatyotpadyante narakAvAse narakA:? iti prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, __ 'goyamA' he gautama ! 'asaNIhito uvavajjati' asaMzibhyaH saMmRcchima paJcendri yebhya AgatyAtra-prathama pRthivyA mutpadyante nArakAH, 'jAva macchamaNuehito vi rayaNapAe puDhavIe nerahayA' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke narakavAsoM meM narayika jIva 'kaohito urvavati' kisa sthAna se kisa gati se Akara ke utpanna hote haiM ? 'ki asaNNIhito uvavajjati' zyA asaMjiyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? 'sarIsiveMhito uva. vajjati' yA sarIsRpoM-bhujA se sarakAra calanevAle mohanevalA Adi meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA 'pakkhIhito uvavajjati catu. upadoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? thA 'uragehiMto uvavajjati' soM meM se Akara ke utpanna hote haiM ! yA 'isthiyAhiMto uvavajjati' striyoM meM le Akarake utpanna hote haiM ? yA 'macchamaNuehito uvava. jjati matsya evaM manuSyoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! asaNIhito ubavajjati jAva maccha. aNurahito vi ughavajjati' he gautama ! raslaprabhA pRthivI ke narakAvAsoM rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA' 3 mAvan ! bhA 2 namA pRthvInA na24AvAsamA nai2yi va 'kaohitA uvavajjati' yA 2thAnamAMthI mata gatibhAkSI mAvA. pana thAya 'che 1 'ki asaNNIhitA uvavajjati' zu asazIya bhAMthA bhAvIna utpanna thAya cha ? 'sarIsivehitA uvavajjati' athavA sriis| bhujAothI cAlavAvALA ghe, neLIyA vigeremAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA 'pakkhIhi vo uvavajjati' yA prANAyAmAthI mAvI atyanna thAya cha ? athavA 'uragehitA uvavajja ti' samAthI mAvI Gpanna thAya cha ? athavA 'itthiyAhitA uvavajjati' niyAmAMthA bhAvAna satpanna thAya che ? athavA 'macchamaNaehito uvavajjati' bhatraya bhane manuSyAmAthI mAvI panna thAya cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI 4 cha, 'goyamA ! asaNNIhito uvavajjati' jAva macchamaNuehito vi uvavajjati gautama! ratnapramA pRthvInA narakAvAsomAM narayika jI asaMjJIcAmAMthI paNa AvIne
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam 215 upavanaMti' sarIsRpebhyo'pi Agatya rasnamAyAmutpadyanche nArakAH pakSibhyo'pi Agatyotpadyante catuSpadebhyo'pi Agatyotpadhante uragebhyo'pi Agatyotpadhante, strIbhyo'pi thAgatyotpadyante, matsyamanuSyebhyo'pi Agatya ratnapramANe nArakAH samutpadyante iti / 'sesATha imAra gAhAe aNugaMtavcA' zeSAsu-zarkarAmamA prabhR. viSu pRthivISu anayA gAthA-vakSyamANa sArddhagAtha yA nArakANAM samutpadyamAnatA anugantavyA-anusaraNIyA 'asannI khalla paDhama' ityAdi, 'asaNI khalu paDhamaM' asaMjhinaH khalu saMpachima paJcendriyAH khalu prathayAM narakapRthivIna gacchanti 1, meM nairayika jIva asaMjJiyoM meM se zrI Akara ke utpanna hote haiM aura yAvat matsyoM aura manuSyoM meM se Akara ke zrI utpanna hote haiM, eke. ndriya se lekara asaMjJo pazcendriya taka ke samasna jIva samUcchima hI hote haiM isaliye sAmAndharUpa se yahAM aisA kara diyA gayA hai ki asaMjJI jIva narakoM meM-prathama naraka ke narakAsAsoM meM-utpanna hote haiM isI taraha se sarIsRpoM-sarakakara calanevAloM meM le bhI Akara ke jIva prathama naraka ke narakAvAsoM meM nAraka rUpa se utpanna hote haiM pakSiyoM meM se, catuSpadoM meM se, uragoM meM se, striyoM meM se, aura matsyoM evaM manuSyoM meM se, Akara ke jIva yahAM prathama naraka ke narakAvAsoM meM utpanna hote haiM / vAkI kI pRthiviyoM ke narakAvAsoM meM utpanna hone ke sambandha meM yaha DeDha gAthA I-vaha isa prakAra hai 'asaNNI khalu paDhama' ityAdi / jo asaMjJI paJcandriya jIva hai ve to prathama pRthivI ke hI narakAvAsoM meM nAraka rUpa se utpanna hote haiM Age kI pRthiviyoM ke narakA utpanna thAya che. ane yAvata malyA ane manuSyamAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. eka IdriyavALA jIvothI laIne asaMjJI paMcendriya sudhInA saghaLA ja saMmUrNimaja hoya che. tethI sAmAnya paNuthI ahiyAM e pramANe kahevAmAM Avela che. ke asaMjJIjI narakAvAsomAM eTale ke pahelA narakanA narakAvAsamAM nArakapaNAthI utpanna thAya che. pakSiAmAMthI, copagA prANImAMthI, sarpomAMthI, simAMthI ane mAchalIomAMthI tathA manuSyomAMthI AvelA jIva A pahelI narakanA narakAvAsamAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM A deDha gAthA 4hI che. te mA prabhArI che. 'asannI khalu paDhana' tyAdi. eTale ke je asaMjJI paMcendriya jIve che, teo te pahelI pRthvInA narakAvAsamAM ja nArapaNAthI utpanna thAya che. te pachInI pRthvInA nAkA
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3A jIvAbhigamana 216 khallu zabdo'dhAraNe, tathA ca-yadi asaMjJino narake gacchanti tadA mayamAmeva narakapRthivIM gacchanti na tu parata iti na tu te saMmRcchima paJcendriyA etra prathamAmiti garbhajasarIsRpAdInAmapi uttara paTakapRthivIgAminAmapi tatra gamanAditievamuttara pRthivyAdAvapi avadhAraNa mAnanIyamiti / 'docvaM ca sarIsiyA' dvitIyAmeva zarkarAmabhAlyAM pRthivI yAbagacchanti sarIsapA godhAnakulasadiyo garbhavyukrAntA na parata iti / 'tatyapakkho' tRtIyAM vAlukApramAkhyAM pRthivIM yAvat prathamapRthivIta Aram tRtIya pRthidIparyanta pakSiyo dhAdayo gacchantIti / 'sIhA jaMti cAsthi' caturthI me pRthitI yAvat paGkA mAratAM pRthivI yAvat siMhA vAloM meM ve utpanna nahIM hote haiM aisA avadhAraNa yahAM gAdhA meM rahe hae khalu pada se kiyA gayA hai islale yaha nipatra nahIM samajhanA cAhiye ki sarIsRpa Adi Age kI chahoM pRdhiciyoM meM jAne vAle prathama pRthivI ke narakAvAsoM meM utpanna nahIM hote hai ye marIsRpa Adi yahAM para bhI utpanna ho sakate haiM-- __yahI viSaya hala gAthA dvArA samajhAyA gayA hai-'doccaM ca sarIsiyA' sarIsRpa-godhA nakula Adi garbhaja paJcendriya jIva zarkarAprabhA pRdhivI taka kehI narakAvAsoM meM nAraka rUpa se utpana hote haiN| isase Age kI pRthiviyoM ke narakAcAsoM meM ye nAraka rUpa se utpanna nahIM hote hai| 'taIya pakAkhI' pAlujJApamA pRthivI taka kehI narakavAloM meM pakSI gRddha Adi paJcendriya garbhaja pakSi nAraka rUpa se utpanna hote haiM isase Age kI pRthiviyoM ke narakSAvAloM meM ye nAraka rUpa se utpanna nahIM hote| 'sIhA jati cautthI' cauthI jo paDumabhA nAma kI pRthivI hai vasomAM teo utpanna thatA nathI A pramANeno artha A gALAmAM Apela 'khalu' 54thI 42pAmA mAvesa cha. tethI mevA niSedha samasyA nahIM hai sazasupa vigere pachInI chae pRthvImAM javAvALA pahelI pRthvInA narakAvAsomAM utpanna thatA nathI. A sarIsRpa vigere temAM paNa utpanna thaI zake che. eja viSaya A nIce ApavAmAM Avela gAthA dvArA samajAvavAmAM Avela che. 'docca ca sarIsivA' sarIsa5 / , nANIyA viNe / pAMya driyAvANA jI zarkaraprabhA pRthvI sudhInA narakavAsamAM ja nArakapaNAthI uttapanna thAya che. te pachInI pRthvInA narakAvAsamAM teo nArakapaNAthI utpanna thatA nathI. 'taIya pakkhI' pAdumA pRthvI sudhInA na24pAsomA 4 pakSI bhI vAre pAMca IdriyavALA garbhuja pakSI nArakApaNAthI utpanna thAya che. te pachInI pRthvIyAnA nA2pAsomA teso nA24pAthI (4na yatA nathI. 'sIhA jati
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam 217 yAntIti / 'uragA puNa paMcami jati' paJcamI dhUmaprabhAkhyAM pRthivImeva yAvad uragA yAnti iti / 'chaSTiM ca isthiyAo' SaSThI tamAmamAkhyAM pRthivImeva yAvat khiyaH strorasnAdyA mahArAdhyabasAyinyo gacchantIti / 'macchAmaNuyAya sattami jaMli saplI samastamAM pRthivI yAbadU matsyA manujA ati krUrAdhyavasAyino sahApApakAriNo yAnti-gacchantIti gAthArthaH / 'jAva' iti yAvat,yAvaspa dena SaSThI pRthivIparyantaM ratnamA pRthivIvadevAlApakAH kartavyAH, adhaH saptamyA AlApakaM tu sutrakAraH paramena nakSyati / tathAhi-kkaraprabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe neraiyA ki asaNIhito ujjati jAva maccharaNuehito uvadhajjati goyamA! no apsanIhito upavaja tisarI lihito ujjavi jAva macchamaNurahito uvavajjati' vahIM taka ke racAloM meM siMha bharakara nAraka rUpa se utpanna hotA hai 'urago puNa paMcami jati' rUpa pavitrI pRthivI taka ke hIna narakAvAsoM meM nAraka rUpale utpana honA hai||1|| _ 'chahiMca hasthiyAo' chaThI pRthivI taka hI strI nAraka rUpa se utpanna hotI hai aura bacchA maNuNA ya sattami jati' mahA zubha adhyavasAya vAle matsya aura manuSya sAtavI pRthavI taka jAte hai| yaha gAthA kA artha hubhA // 1 // isI kathana ke anusAra 'jAva' yAvatpada se chaThI pRthivI taka ratnaprabhA pRthivI kI taraha AsApaka banA lenA cAhiye / adhAsaptamI ke viSaya meM sUtrakAra svayaM Age rheNge| AlApaka isa prakAra 'sakarappa bhAeNaM bhaMte ! puDhavIe NeiyA ki alapaNIhitA uvavajjaMti, jAva macchamanuehito uvadhajjati' he bhadanta ! zarkarAmamA pRthivI ke narakA cautthI' 54mA nAmanI 2 yAcI pRthvI cha tyo sudhAnA 24 navAsamA siMha bhazana nA24pAthI utpanna thAya che. 'urUgA puNa paMcami jati' saya pAMcamI pRthvI sudhInA nArakAvAsamAM ja nArakapaNAthI utpanna thAya che. te 1 | 'chaTrica itthiyAo' 70ii pRthvI sudhI khI nA24AthI satpanna yAya che bhane 'macchA maNuyA ya sattami jati' mahA pazusa madhyasAya paNA masyA ane manuSyo sAtamI pRthvI sudhI jAya che. A gAthAno artha thaye + 1 che A kathana pramANe ja "gAya" yAvadadhI chaThI pRthvI sudhI ratnaprabhA pRthvInI jema AlApaka samajI levA. adhAsaptamI pRthvInA saMbaMdhamAM sUtrakAra svayaM have pachI kathana karaze. tenA AlApa ne prakAra A pramANe che 'sakarappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe NeraiyA ki asaNNIhi to uvavajjati jAva maccha jI0 28
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasne (zarkarAmamAyAM khalu bhadanta ! pRthivyAM narayikAH kimasaMniya utpadhante yAvanmatsya manuSyebhya utpadhante ? gautama ! no asaMjJibhya utpadyante kintu sarIsapemya utpadyante yAvanmatsyamanuSyeya utpadhante iti / ) 'vAlupappamAe NaM bhaMte ! puDhavIe nerahayA ki asaNIhito upavanaMti jAva macchamaNuehito uvavajjati ? goyamA ! no 'saNNIhito uvavajjati lo sarIsive hito uvadajjati pakkhIhito uvavajjati, jAva macchamaNuehito uvavajjati' 'vAlukAmabhAyAM khalu bhadanta ! pRthivyAM naira. yikAH kimasaMjJibhya utpadyante yAvanmatsyamanuSyebhya utpadyante gautama ! no vAsoM meM narayika kyA asaMjJI jIvoM meM se Akara ke utpanna hote haiM yA yAvat matsya evaM manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA No asannIhito uvavajjati sarIsivehito upabati jAya macchamaNuehito ujjati' he gautama ! zarkarAmabhA pRthivI ke narakAvAsoM meM nAraka jIva asaMjJiyoM meM Akara ke utpanna nahIM hote haiM-kintu saMjJI sarIsRpoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aura yAvat matsya evaM manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM / ____ 'bAluthappabhAeNaM bhaMte ! puDhavIe NeraDyA kiM asaNNI hiMto uvayajjati, jAva macchamaNuehito uvavajjati'he bhadanta ! pAlukAprabhA pRthivI ke narakAvAsoM meM nairayika kyA asaMjJI jIvoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA bhArata matsya yA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? maNuehi to uvavajjati' bhagavana 207mA pRthvInA navAsAmA nyih| zu asaMsI chamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA yAvata matsya ane manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne cha / 'goyamA! No asannIhito uvavajja ti sarIsivehiM to uvavajjati jAva macchamaNuehi to uvavajjati' 8 gautama! zazamA pRthvInA n2vAsamAM nAraka che asaMzimAMthI AvIne utpanna thatA nathI. paraMtu saMsI arthAt sarIsRpamAMthI AvIne utpanna thAya che. ane yAvata matsya ane manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che. _ 'vAluyappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe NeraiyA ki' asaNNIhito uvavajjati jAva macchamaNuehito uvavajjati' mApana vAyupramA pRthvInA na24vAsamA utpanna thavAvALA nirayike zuM asaMsI chamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA yAvata matsya athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama vAlukAprabhA
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TokA pra. 3 u.2 sU. 17 nArakajIvotpAtanirUpaNam asaMjJibhya utpadyante no sarIsRpebhya utpadyante kintu pakSibhya utpadyante yAvanmatsya manuSyebhya utpadyante' 'paMkapabhAe NaM bhaMte! puDhavIe neraiyA, kiM asaNNIhito uvavajjaMti jAva macchamaNurahito upavajjati ? goyamA ! no asannIhiMto uvavati, no sarIsivehiMto uvavajrjjati, no pakkhIhiMto ujjeti cauppara hito uvavajrjjati / 'paGkaprabhAyAM khalu bhadanta ! pRthivyAM nairayikAH kim asaMjJibhya utpadyante yAvanmatsyamanujebhya utpadyante, gautama no asaMjJibhya utpadyante no sarIsRpebhya utpadyante no pakSimya utpadyante kintu catuSpadebhya utpadyante / evamuttarottara uttara prabhu kahate haiM he gautama! bAlukAprabhA pRthivI ke narakAvAsoM meM nairayika 'no asaNNIhiMto uvabajjeti no sarIsivehito uvavajjaMti' asaMjJI jIvoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote hai, aura na sarIsRpoM meM se Akara ke utpanna hote haiM kintu 'pakkhIhiMto ubavajjati, saMjJI pakSiyoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| 'jAva macchamaNurahito vavavanaMti' yAvat mahasya aura manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| 'paMpabhAeNaM bhaMte! puDhavIe neraiyA kiM asaNNIhiMto uvavajrjati jAya macchamaNue hiMto uvavajjaMti' he bhadanta ! paGkaprabhA pRthivI ke narakAvAsoM meM nairayika kyA asaMjJI jIvoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA ghAvat matsya meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama ! padmabhA pRthivI ke narakAvAsoM meM nairayika asaMz2I jIvo meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM sarIsRpoM meM se pRthvInA narahAvAsomA nairyi| 'noM asaNNIhi to uvatrajati no sarIsivehito vavajjati' masajJI lavAsAMthI bhAvIne utpanna thatA nathI. te sarIsRporbhAthI vyAvIne yazu utpanna thatA nathI. paratu' 'pakkhIhiMto ! vaSajati' saMjJI pakSiyo bhAMthI bhAvIne utpanna zrAya 'jaoNva macchamaNupahito ubajati' yAvat matsya mane manuSyAbhAMtho bhAvIne 'na thAya che 'pa' kappabhASaNaM bhaMte! puDhavI neraiyA kiM asaNNIhito uvavajjati jAva macchamaNuehiM to uvvjJa'tti' he bhagavan! pakaprasApRthivInA narakAvAse mAM utpanna thatrAvALA nairiyakA zu' asa'nI jIvAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? gautamasvAmInA A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke huM gautama ! paMkaprabhA pRthvInA narakAvAsAmAM utpanna thavAvALA nairiyakA asannI jIveAmAMthI AvIne utpanna thatA nathI. temaja sarIsRpAmAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. paraMtu cApagA siMhAmAMthI AvIne utpanna thAya che, yAvata
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ T320 jIvAmigamasUtre pRthivyAM pUrva pUrva jIva pratiSedhasahitottara pRthivI pratipedhastAdvaktavyaH yAvat SaSTayAM pRthivyAM strIbhya Agatya nArakA utpadyante natvA saptamyAm iti, strINAmadhaH saptamI pRthivIgamananiSedha iti / adhaHsaptamI sUtraM tu evam - ' ahe sattamAeNaM bhaMte ! puDhabIe' adhaHsaptamyAM khalu bhadanta ! pRthivyAm 'neraiyA kiM asaNNIhiMto unavajrjati jAva macchamaNussehiMto uvavajjaMti' nArakAH kim asaMjJibhya utpadyante sarIsRpebhya utpadyante, pakSibhya utpadyante catuSpadebhya utpadyante, athavA strIbhya utpadyante - matsya manuyebhyo votpadyante iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he Akara ke utpanna nahIM hote haiM pakSiyoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM kintu catuSpada - siMho meM se Akara ke utpanna hote hai yAvat matsyo meM se Akara ke utpanna hote haiM / isa taraha Age 2, kI pRthiviyoM ke narakAvAsoM meM pUrva pUrva ke jIvoM kA pratiSedha sahita uttara kI pRthivI kA pratiSedha vahAM taka karanA cAhiye ki jahAM chaThI pRthivI ke narakAvAsoM meM striyoM meM se Akara ke jIva nAraka rUpa se utpanna hote haiM, kintu adhaHsanI meM nahIM, aisA striyoM kA adhaHsasamI meM jAne kA prativedha A jAtA hai / adhaHsaptamI pRthivI kA sUtra isa prakAra se hai- 'ahe samAeNaM bhaMte! puDhavIe neraiyA ki aNNIrhito vavavajjati, jAva macchamaNuparhito ubavajjaMti' he bhadanta ! saptamI pRthivI ke narakAvAloM meM nairayika kyA asaMjJI jIvoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA yAcat matsyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yahAM matsyAmAMthI AvIne utpanna thAya che. ane manuScAmAMthI AvIne utpanna thAya che. A pramANe pachI pachInI pRthvIyeAnA narakAvAseAmAM pUrva pUrvInA niSedha sahita pachInI pRthvIne pratiSedha tyA sudhI karaveA ke jayAM sudhI chaThThI pRthvInA narakAvAseAmAM sriceAmAMthI AvIne jIva nArakapaNAthI utpanna thAya che. paraMtu adhaH saptamI pRthvImAM thatA nathI. A pramANenA pratiSedha zriyAne sAtamI adhaHsaptamI pRthvImA utpanna thavAnA saMbaMdhamAM niSedha AvI jAya che. adhaHsaptamI pRthvInA sabhadhabhAM yA nIce pramANe sUtrapATha Desa che. 'ahe khattamAe NaM bhaMte ! puDhavIe neraiyA ki asaNNIhi to khabajati jAva macchamaNurahito va vajjati' bhagavana adhaHsaptamI pRthvInA narakAvAseAmAM utpanna thavAvALA nairriyakA zu? asaMjJI jIveAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA yAvat matsyAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyeAmAMthI AvIne utpanna thAya che ?
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3. u. 2 su. 17 nAraka jIvotpAtanirUpaNaM 221 gautama ! 'no saNNIhiMto uvavajjati, jAva no itthiyAhiMto ucacajjeti macchamaNusserhito uvavajjati' no asaMjJibhya utpadyante na vA sarIsRpebhya utpadyante, navA pakSibhya utpadyante na vA catuSpadebhya Agatya utpadyante, na vA uragebhya Agatyotpadyante, na vA strIbhya Agatyotpadyante kintu saptamI pRthivyAM nArakAH matsya manuSyebhya Agatya samutpadyante iti // sampati - ekasmin samaye kiyanto nArakAH asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyA yAvat zabda se aisA pATha gRhIta huvA hai- 'yA sarIsRpoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA pakSiyoM meM se Akara ke utpanna hote ? yA catuSpadoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA uragoM meM se Akara ke utpanna hote haiM yA striyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA matsyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhukahate haiM- 'goyanA ! No aNNIhito uvavajjaMti' adhaHsaptamI pRthivI ke narakoM meM nairavika jIva asaMjJI jIvoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote hai, na sarIsRpoM meM se Akara ke utpanna hote haiM na pakSioM meM se Akara ke utpanna hote haiM na catupardo meM se Akarake utpanna hote haiM na sarpoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? na striyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM kintu satsvoM meM se aura manuSyoM se Akara ke utpanna hote haiM / ahiyAM yAvat zabdathI A pramANenA pATha grahaNa karAyA che. sarIsRpe mAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA pakSiyAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA cApagA prANicAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? ke soMmAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA striyAmAMthI AvIne utpanna thAya che, athavA matsyAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyeAmAMthIkhAvIne utpanna thAya che ? gautamastrAsInA thA azzrA uttarasAM alu uDe che 'goyamA ! No aNNIhiMto uvavanja'ti' adhaHsasabhI pRthvInA narAvAsImAM nairavi bhaveo asa'jJI jIvAmAMthI AvIne utpanna thatA nathI. temaja sarIsRpeAmAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI ke pakSiyeAAMthI AvIne utpanna thatA nathI. athavA cApagA prANiyAmAMthI AvIne paNu utpanna thatA nathI. athavA * sarpamAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. ke kriyAmAMthI AvIne utpanna thatA nathI. paNa matsyA-mAchalAe mAMthI ane manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 jIvAmigamastre mutpadyante iti nirUpaNArthamAha-'imIse NaM' ityAdi, 'imIse NaM bhaMte !' etasyA khalla mahanta / 'eyaNappabhAe puDhavIe' ratnamamAyAM pRthivyAm 'neraiyA egasamaeNaM kevaiyA uvanajjati' nairayikA ekasamaye kiyanta utpadyante ? iti praznaH, bhagavA. nAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM ekako vA do vA timbhicA' jaghanyena eko vA, dvau vA, trayo vA, ekamamaye'syAM ratnamabhAyAM nArakAH samutpadyante 'ukkose NaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uccajjati' utkaNa saMkhyeyA vA asaMkhyeyA vA utpadyante ekasamayenAsyAM ratnapramApRthivyAM nArakA iti| 'evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvaddhaH saptamyAm abAlApaprakArazcettham-zarkarAmamAyAM khalu bhadanta ! pRthivyAM nArakA ekasamaye kiyanta utpadhante he gautama ! jaghanyena eko vA dvau yA trayo vA ekasamaye ___apa sUtrasAra eka samaya meM isa ratnaprabhA pRthivI meM kitane nAraka utpanna hote haiM isakA nirUpaNa karate hai-'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhabIe neraiyA' he bhainta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM narayika 'egasabhaeNaM kevaiyA uvadhajjati' eka samaya meM kitane utpanna hote haiM, psara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekko vA do vA tinnivA' he gautama ! ratnaprabhA pRthivI meM nairayika eka samaya meM kama se kama eka, athavA do adhakA tIna taka utpanna hote hai aura 'ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA ucabajjati' adhika se adhika saMkhyAta bhI utpanna hote haiM aura alaMkhyAta bhI utpanna hote hai| 'evaM jAva ahe sattamAe' isI taraha kA eka samaya meM utpatti viSayaka kathana zarAjamA se lekara adhaHsasamI pRthivI taka kara lenA cAhiyo arthAt zarza rAprabhA pRthivI have sUtrakAra eka samayamAM A ratanaprabhA pRthvImAM keTalA nAraka che 75-na thAya cha ? ko pAtanu ni35 are che. 'imIse gaM bhaMte / rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA' 3 sagavan mA 2tnapratA pRthvImA narathi 'egasamaeNa ke. vaiyA uvavajjati' se samayamA DeTApanna thAya cha 1 mA prazna uttaramA asu gItamasvAmIna cha hai 'goyamA, ! jahaNNeNaM ekko vA do vA tinni vA' gautama ! ratnaprabhA pRthvImAM nAraka che eka samayamAM ochAmAM ochA 24 mayA me mathavA trae sudhI 5-thAya che. sana 'ukoseNaM sakhejjA pA asaMkhejjA vA uvavajjati' 55 rebhA padhAre sadhyAta5y Gurna thAya cha mane masabhyAta5y Spanna dhAya che. 'evaM jAva ahe sattamAe' mA prabhAtuM eTale ke eka samayamAM utpana thavA saMbaMdhanuM kathana zarkaraprabhA pRthvIthI laIne adhaHsasamI pRthvI paryaratamAM paNa karI levuM joIe. arthAt zarkarA prabhA
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 2 su. 17 nArakajIvotpAtanirUpaNam samutpadyante utkarSeNa saMkhyeyA yA asaMkhyeyA vA samutpadyante / vAlukAmayAgaM khala bhadanta / pRthivyAmeka samaye nArakAH kiyanta utpadyante he jautama ! jaghanyenaiko cAho vA trayo vA samutpadyante utkarSeNa saMkhyeyA vA akhyA vA ekasamaye nArakAH samutpadyante / he mahanta / paGkaprabhAyAM caturtha pRthivyAmekasamaye nArakAH fara utpadyate ? he mauta ! jaghanyena eko vA dvau vA zyokA samutpadyante utkarSeNa saMkhyeyA vA asaMkhyeyA vA ekasamayena nArakAH samutpadyante, evaM dhUpaprabhAtamaHmmA tapastatraHpamA pRthivINyapi jaghanyotkarSAstramekasamaye nAra samutpAdoM jJAtavyaH, etadAzayenaitra kathitam -' evaM jAtra a sattamAe iti / sAmprata pratisamaya me kaikanArakApahAreNa sakalanArakApahArakAlamAnaM vicinvayannAha - 'imose NaM saMse' ityAdi 'imI se NaM saMte ! etasyAM khalu bhadanta | 'rayaNabhASa puDhavIe' ratnamabhAyAM pRthivyAm 'neraiyA' nairayikAH 'samae samae' samaye samaye prati samayamityarthaH 'avahIramANA avadIramANA' apahriyamANA apahriyamANAH, 'kevazyakALeNaM meM bhI eka samaya meM kama se kama nAraka eka yA do yA tIna taka utpanna hote haiM aura adhika se saMkhyAta bhI utpanna hote hai aura asaMkhyAta bhI utpanna hote haiN| isI taraha se bAlukApramA Adi pRthiviyoM meM bhI samajha lenA cAhiye isI Azaya se lekara sUtrakAra ne 'evaM jAva ahe sattamAe' aisA kahA hai| aba prati samaya eka eka nAraka ke nikAle jAne para samastanArakoM kA apaharaNa kola kA vicAra karate hue kahate hai- 'imIleNaM ityAdi' 'hamI se NaM bhaMte! rayaNappabhASa puDhavIe neraiyA sanae- samae' he bhadanta ! isa rahanaprabhA pRthivI meM se yadi nAraka jIva prati samaya 'ava pRthvImAM paNa eka samayamAM echAmAM AchA eka athavA be athavA traNa nAraka sudhI utpanna thAya che ane vadhAremAM vadhAre asaMkhyAta pazu utpanna thAya che yA abhiprAyanesane sUtrAre 'evaM jAva ahe khattamAe' thA prabhAye sUtrayA udyoche, 223 have pratisamaye eka eka nArakane mahAra kaheADavAmAM Ave teA saghaLA nArakAne mahAra kahADhavAmAM keTaleA samaya lAge ? te apaharaNa kALanA vicAra 42tAM sUtrAra Ahe che 'imIse NaM' tyAhi 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA samae samapa' he bhagavan bhA ratnaalA pRthvImAMthI ne nAra4 bhavane pratisamaye 'avahIramANA avahIramANA' tamAMthI mahAra hAvAmAM Ave to te maghA tyAMthI 'kevaiyakAlena avahiyA
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 jIvAmigama avahiyAsiyA' kiyatA phAlena apahatAH syuriti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'teNaM asaMkhejjA samae samae abahIramANA ava. hIramANA' te khalu nArakA asaMkhyeyAH samaye samaye pratimamayam apahiyamANA apahiyamANA: 'asaMkhejjAhi ussapiNI osappiNIhi abahIti' asaMkhyeyAmi. rutsapiNyavasarpiNI bhirapahiyante 'No cevaNaM abahiyAsiyA' naida khallu apahatAsyuH yadi pratimamayasaMkhyAta saMkhyayA asaMkhyeyotsarpiNyavatayiNI kAlaistepAmapaharaNaM hIramANA abahIramANA' nikAle jAve to ve saba vahAM se 'kevaya kAleNaM akSamiyA liyA kitane sAla ke bAda kitane kAla meM pUre nikAle jA sakate haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM__goyamA! teNaM asaM khejjA samae samae abahIramANA avahIramANA asaM khejjAhiM utsappiNI osacipaNIhiM avahIraMti' he gautama | prathama pRthivI ke nArakiyoM meM se yadi eka eka samaya meM asaMkhyAta 2 nArakI nikAlA jAve to isa taraha karate 2 asaMkhghAta utsarpiNI aura asaMkhyAta apalarpiNI kAla bhale hI samApta ho jAte para vahAM se pUre nArakI nahIM nikAle jA sakate haiM-arthAt prati samaya ve asaMkhyAta 2 kI saMkhyA meM vahAM se nikAle jAva aura yaha nikAlane kA kAma asaMkhyAta utsarpiNI avarUpiNI taka bhI cAlU rahe to bhI ve vahAM se pUre nahIM nikala sakate haiN| 'No cevaNa avahiyA siyA' isa taraha se unakA vahAM se nikAlanA huA nahIM hai aura na bhaviSya meM bhI aisA siyA' saNa / arthAt heTasA mA 53521 mahA2 4811 zAya mA prazna uttaramA prabhu gautabhAvAmIna 4 cha 'goyamA ! teNaM asaMkhejjA samae samae avahIramANA avahIramANA asa khejjAhiM ussa ppiNI osappiNIhiM avahIti he gautama! pahelI pRthvInA narayikomAMthI ja eka eka samayamAM asaMkhyAta asaMkhyAta utsarpiNa ane asaMkhyAta asaMkhyAta avasarpiNa kALa bhale pUro thaI jAya te paNa te tyAMthI pUrepUrA nArakI bahAra kADhI zakAtA nathI. arthAt pratisamaye teone asaMkhyAta asaMkhyAtanI saMkhyAmAM tyAMthI bahAra kahADavAmAM Ave ane A rIte bahAra kahADavAnuM kAma asaMkhyAta utsarpiNa ane asaMkhyAta avasarpiNI kAla paryata te rIte bahAra kahADavAnuM cAlu ja rahe te paNa teo tyAMthI pUrepUrA bahAra kahADI zakAtA nathI, "jo ceva NaM apahiyoM siyA' mA zane temAne tyAMthI 142 49upAnu thayu nathI. ane bhaviSyamAM paNa tema thaze paNa nahIM ane vartamAnamAM paNa te rIte thatuM
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 sU.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam 225 kuryAt tadA te sarve nArakA narakAd novRttA bhaveyuritibhAvaH / 'jAva ahe sattamAe' yAvadadhaH saptambAm, evaM ratnapabhAvadeva zarkarAmabhA bAlakAmabhA, pasapamA dhUmaprabhAH tamaprabhA tasastApamA pRthivISvapi yadi pratisamayamasaMkhyAtA nArakA apahRtA bhaveyustadA asaMkhyAtolsapiNyavasarpiNI kAlenApi nArakANAM tato niHsAraNaM na saMbhavatIvi jJAtavyamiti // sampati nArakSANAM zarIraparimANapatipAdanArthamAha-'imIse NaM bhaMte ! ityAdi, 'isIse NaM bhaMte etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratna pamAyAM pRthivyAm 'neraiyANa ke hAliyA sarIrogAhaNA pannattA' narayikANAM kiyanmahatIzarIrAvagAhanA ajJamA-kathiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi hogA-vartamAna meM bhI aisA honA nahIM hai- parantu aisA jo kahA gayA hai vaha unakI asalayAta saMkhyA ko puSTa karane ke liye hI kahA gayA he 'jAva ahe svattamAe' ratnamayA ke nArakoM kI taraha hI zarkarAprabhA vAlukAprabhA, paGkamalA, amamamA, samAprabhA, aura samastarAbhA pRdhiviyoM meM se bhI zadi pratyeka samaya meM asaMkhyAta utsarpiNI kAla aura asaMkhyAta avasarpiNI kAla bhI samApta ho jAve-para ve jIva vahAM se kabhI bhI pUre nahIM nikAle jA sakate haiM / ___ atha nArakajIvoM ke zarIra kA parimANa pratipAdana karate haiM'imIse NaM maMta!' he bhadanta ! isa 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhA pRthivI meM 'raiyANaM ke mAhAlimA sarIrogahaNA pannattA' narayika jIvoM ko zarIravagAhanA kitanI bar3I kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiNnathI. paraMtu A je kathana karela che, te teonI asaMkhyAta saMkhyAne puSTa 421 / bhATe 4 4sa che. 'jAba ahesattamAe' ratnaprabhA pRthvInA nArakanA kathana pramANe ja zarkarA prabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama prabhA ane tamastamaprabhA pRthvImAM paNa je pratyeka samayamAM asaMkhyAta asaMkhyAta nAraka jIvone bahAra kahADavAmAM Ave to tevI rIte bahAra kahADatAM kahADatAM bhale asaMkhyAta utsarpiNIkALa ane asaMkhyAta avasarpiNI kALa paNa samApta thaI jAya paraMtu te che tyAMthI kayAreya paNa pUrA bahAra kahADI zakAtA nathI. have nAraka jInA zarIranAM parimANu pramANunuM pratipAdana karavAmAM bhAva che. 'imIse Na bhate 18 lagavan mA 29namA pRthvImA 'neraiyANaM ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA' samapan nAyi: 7vAnA zarIzanI avagAhanA keTalI moTI kahela che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne jo0 29
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ jIvAbhigamasUtra 'goyamA' he gautama ! 'duvihA sarIrogANA pannattA' dvividhA-dvi prakArakA mArakajIvAnAM zarIrAvagAhanA prajJaptA kayitA dvaividhyaM darzayati-'taM jahA' ityAdi taM jahA' tadyathA-'avadhAraNijjAya uttaraveubdhiyAya' bhavadhAraNIyA cottara kriyA ca 'tattha paMjA sA bhavadhAraNijnA' tatra tayordvayoravagAhanayomadhye yA sA bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA nArakANAm 'sA jahanneNa aMgulassa asaMkhejjai bhArga' sA zarIrAvagAhanA aMgulasyAsaMkhyepamAgapramANA bhavati / 'ukkose Na sattadhaNUiM tini rayapaNIo chacca aMgulAI utkaga bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA saptadhanUMSi srio ratnayaH SaD aMgulAni saptadhanUMpi, tisro ratnayA-trayo hastA ityarthaH paTparipUrNAni aMgulAni etAvatyamANA bhavatIti / 'tatya Na nAsA uttara'veubjiyA' tatra tyormadhye khalu yAlA uttaravaikriyA 'sA jahanneNaM aMgulassa saMkhejjA bhAga' sA jaghanyena aMgulasya saMkhyeyabhAgamamANA bhavati, 'ukkose Na panarasa. goyanA ! duvihA sarIzegAhaNA pannattA' he gautama ! nairayika jIvoM kI zarIrAvadhAhanA do prakAra kI kahI gaI hai-'taM jahA 'jaise- 'bhavadhA. raNijjA gha utsaravebiyA ya' bhavadhAraNIyA aura uttara vaikriyA 'tattha NaM jA mA bhavadhAraNijjA' ina meM jo bhavadhAraNIyA zarIrAva gAhanA hai vaha 'jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhArga' jaghanya se aMgula ke asaMkhpAta bhAga rUpa hotI hai 'ukoseNaM sattadhaNUiM tinni ya rayaNIo chacca aMzulAI aura utkRSTa se vaha sAta dhanuSa tIna hAtha pUre cha aMgula pramANa hotI hai| tattha NaM je se uttaraveudhviyA' tathA jo uttara vaikriyA rUpa zarIrAva nAhanA hai vaha 'jahanneNaM aMgulasta saMkhejjA bhAga jaghanya se aMgula ke saMkhpAtaveM bhAMga rUpa hai aura 'ukkoseNaM' cha / 'goyamA ! duvihA sarIrogAhaNA pannatA' gItamA nAyi: javAnA zarIzanI bhAnA pra42nI 43 cha. 'ta jahA' te me praa2| mA pramANe cha, 'bhakdhAraNijjA ya uttaraveThabviyA ya' avadha.29ya se sane bhI uttaravaizyi mAnA cha. 'tatya NaM jA sA bhavadhAraNijjA' tebhAre savadhAraNIya zarIrAsAuna cha, te 'jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga' dhanyathI bhajana maNyAtamA RIL 35 DAya che 'ukkoseNaM sattadhaNUI tinni ya rayaNIyo ucca agulAi' bhane utkRSTathI te sAta dhanuSa 3 14 bhane 52 / cha ma prabhAenI ya che. 'tattha NaM je se uttaraveuvviyA' tebhA uttara vaThiya35 zarIrAnA che, te 'jahaNNeNaM aMgulasma khejjaibhAga' dhanyathA mAMganA bhyAtabhA mA 35 cha, bhane 'unakoseNaM' kRSTathI 'pannarasa
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotiko TIkA pra.3 u.2 6.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam 227 dhaNUI aDrAijjAo rayaNIo' utkae~ga paJcadaza dhapi sADhe dve ratnI paJcadazadhanu dvauM hastau ekA vitastiretAvatpamANA bhavatIti / 'doccAe' dvitIyAyAM zarAprabhA pRthivyAM ye nArakAsteSAM zarIrAvagAhanA 'bhavadhAraNijjA jahannao aMgulAsaMkhejjaimArga' yA bhavadhAraNIyA sA jaghanyato aMgulAsaMkhyeyabhAgapramANA bhavati 'ukoseNa paNNarasadhaNiM aDAijAo rayaNIo' utkarSeNa pazcadazadhanUMSi sAH dve ratnI, 'uttara veuviyA jahanneNa aMgulassa saMkhejjaimAgaM' uttaravaikriyAzarIrAvagAhanA jaghanyenAGgulasya saMkhyeyabhAgapramANA bhavati, 'ukkoseNa ekkatIsaM dhaNUI ekkA rayaNI' utkae~ga ekatriMzaddhaSi ekA raniH,etAvatmamANA bhavatIti / 'taccAe' tRtIyasyAM vAlukAmamA pRthivyAM ye nArakAsteSAM zarIrAvagAhanA-'bhavadhAraNijjA ekkatIsa dhaNUI ekkA rayaNI' avadhAraNIyA zarIrAvagAhanA jaghanyenAGgalAsaMkhyeyabhAgapramANAH urakaNekatriMzad dhanapi ekA rani: 'uttarave udhiyA bAsaDhi dhaNUiM donni rayaNIyo' uttarakriyA zarIrAvagAhanA jagha. uskRSTa se 'pannarasadhaNUI aDDAhajjAo rayaNIo' baha pandraha dhanuSa DhAI hAtha pramANa 'doccAe' dvitIya zakarAmabhA pRthivI meM jo nAraka haiM unakI bhavadhAraNIyazarIrAvagAhanA jaghanya se to aMgula ke asaMkhyAta bhAga rUpa haiM aura utkRSTa se 'paNNaraladhaNUI aDAijjAo raghaNIo' pandraha dhanuSa DhAI hAtha kI hai. lathA-yahAM jo untarakriyA rUpa zarIrA vagAhanA hai vaha 'jahanneNaM' jaghanya se to aMgula ke saMkhyAta ve bhAga hai aura 'ukkoseNaM' utkRSTa le 'ezkAtIsaM dhaNUI ekA rathaNI' ekatIsa dhanuSa eka hAtha hai 'tacAe' tRtIya pRthivI jo bAlApamA hai usameM nArakoM kI bhaSadhAraNIya zarIrAvaNAhanA baha jaghanya le to aMgula ke asaMkhyAta ve bhAga rUpa hai aura uskRSTa se ikatIsa dhanuSa eka hAtha dhaNUI aDDhAijjAo rayaNIo' ta 512 dhanuSa maDhI DAtha amAnI cha. 'doccAe' bhI za mA pRthvImA 2 naa23| cha, tanI sadhAraNIya zarI vagAhanA jaghanyathI te AgaLanA asaMkhyAtamA bhAga rU5 che. ane utkRSTathI 'paNNarasa dhaNUI aDDhAinjAo rayaNIo' 542 dhanuSa mane hI khAyanI che. tathA uttara vaiyi nAmanI zarIrAvAnA che, te 'jahanneNaM' nyathA to bhAMgaNanA sayAtamA mA 35 cha, bhane 'ukoseNa' thI 'ekkatI dhaNUI eka kA rayaNI' yetrIsa dhanuSa mana me lAyanI che. taccAe' zrIla tAlukA prabhA nAmanI je pRthvI che, temAM nArakanI bhavadhAraNIya zarIra vagAha nA jaghanyathI te AgaLanA asaMkhyAtamA bhAga rUpe che. ane utkRSTathI eka
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 jIvAbhigamasUtre nyato'Ggulasya saMkhyeyabhAgapramANA, utkarpaNa dvApaSTidhapi dve ratnI etA. vatmamANA bhavatIti / 'cautthIe' caturthyAM paGkamamAyAM pRthivyAM ye nArakAsteSAM zarIrAvagAhanA-'bhavadhAraNijjA vAsadvidhAI donni ya rayaNIo' avadhAraNIyA zarIrAvagAhanA jaghanyato'GguLAsaMkhyeyabhAgamamANA utkarSeNa dvApaSTidhanU pi dve ca ratnI / 'uttaraubiyA paNavIsaM dhaNumayaM' uttarakriyA jaghagyato'guLasya saMkhyeyabhAgapramANA utkarpaNa paJcaviMzatyadhikaM dhanuHzata miti / 'paMcamIe' paJcamyAM dhUmapramAyAM ye nArakAsteSAM zarIrAvagAhanA 'bhavadhAraNijjA paNavIsaM dhaNusayaM' bhavadhAraNIyA jaghanyato'GagulasyAsaMkhyeyabhAgamamANA bhavati, utkarSeNa paJcaviMzatyadhikadhanu zatam 'uttaraveuniyA aTTAijjAI rUpa hai tathA yahAM uttara vaikriya rUpa jo zarIrAvagAhanA hai vaha jaghanya se to aMgula ke saMkhpAtaveM bhAgarUpa hai aura utkRSTa se ghAsaTha dhanuSa aura do hAtha arthAt sADhe bAsaTha 62 // dhanuSa hai|| ___'cautthIe' caturtha paGkaprabhA pRthivI meM jo nAraka haiM unake zarIra kI bhavadhAraNIya avagAhanA jaghanya se to aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga rUpa hai aura utkRSTa se baha 62 pAsaTha dhanuSa do hAtha kI haiM tathA -uttara vaikriya rUpa jo zarIrAvagAhanA hai vaha jaghanya se to aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga rUpa hai aura utkRSTa se paha 125 eka sau paccIsa dhanuSa kI hai 'paMcamIe' pAMcavI jo dhUmaprabhA pRthivI hai usameM rahane vAle nArakoM kI bhavadhAraNIya rUpa zarIrAvagAhanA jaghanya se to aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga rUpa hai aura utkRSTa se vaha 125 eka sau pacIsa dhanuSa pramANa hai tathA-uttara vaikriya rUpa zarIrAvagAhanA jaghanya trIsa dhanuSa ane eka hAtha pramANanI che. tathA ahiMyAM je uttarakriyarUpa zarIravagAhanA che, te jaghanyathI te AgaLanA saMkhyAtamA bhAga rUpa che ane ane utkRSTathI basaTha dhanuSa ane be hAtha arthAt sADA bAsaTha dhanuSanI che. 'utthIe' yAthI 5mA pRthvImA 2 nAra? che, tegAnA zarIranI vadhAra zrIya avagAhanA jaghanyathI 62 bAsaTha dhanuSa ane be hAthanI che. ane uttara vaikriyarUpa je avagAhanA che, te jaghanyathI te AMgaLanA saMkhyAtamAM bhAga rUpe che. ane utkRSTathI te 125 ekasapaccIsa dhanuSanI che. 'paMcamIe' pAyamI 2 mamamA nAmanI pRthvI cha, tabhA 2DevAvA nAnI bhavadhAraNarUpa zarIravagAhanA jaghanyathI te eka AMgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga rUpa che. ane utkRSTathI te 125, eka pacIsa dhanuSa pramANanI che. tathA uttara vaikriyarUpa zarIravagAhanA jaghanyathI eka AMgaLanA saMkhyAtamAbhAga 35 cha bhanaSTathI te maDhIsa dhanuSa hai. 'chaTThIe' chI tama:pramAnAmanI pRthvImA
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u.2 .17 nArakajIvotpAtanirUpaNam 222 dhaNusayAI uttarakriyA jaghanyato'GgulasyA'saMkhyeyabhAgamamANA utkarpataH sArdatRtIyAni dhanu zatAnIti / 'chaTThIe bhavadhAraNijjA aDDAijAI dhaNusayAI' SaSThayAM nArakapRthivyAM nArakANAM bhadhAraNIyA zarIrAgAhanA jaghanyenAGgulAsaMkhyeyabhAgapramANA, utkarSeNa sAddha dvitIyAni dhanuH zatAnIti // 'uttara veuvviyA paMcadhaNusayAI uttara vaikriyA jaghanyenAGgulasya saMkhyeyayabhAgapramANA, utkarSeNa paJca dhanuH zatAnIti / 'sattamAe bhavadhAraNijjA paMcadhaNusayAI' saptamyAM tamastamA pRthivyAM nArakANAM bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA jaghanyato'GgulasyAsaMkhyeyabhAga pramogA, utkarSeNa paJcadhanuH zatAni 'uttaraveuniyA dhaNusahassa' uttarakriyA jaghanyato'Ggulasya saMkhyeyabhAgapramANA, utkarpato dhanuH sahasraM bhavatIti / / se aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga rUpa hai aura utkRSTa se yaha sArddha tRtIya dhanuHzata-DhAi sau dhanuSa rUpa hai. 'chaTThIe' tanAprabhA pRthivI meM nAraka jIvoM kI bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtave bhAgarUpa hai aura utkRSTa se vaha 250 DhAI sau dhanuSa hai tathA uttara vaikriya rUpa zarIrAvagAhanA jaghanya le to aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga rUpa hai aura utkRSTa se 500 pAMca sau dhanuSa pramANa hai 'sattamAe bhavadhAraNijjA paMcadhaNusayAiM sAtavIM pRthivI meM bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga rUpa haiM aura utkRSTa se vaha 500 pAMca sau dhanuSa rUpa hai. tathA-'uttaraveudhviyA' uttara kriya rUpa zarIrAvagAhanA jaghanya se to aMgula ke saMkhyAta bhAga rUpa hai aura utkRSTa se eka hajAra dhanuSa rUpa hai. nArakIya nI bhavadhAraNIya zarIravagAhanA jaghanyathI te eka AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga rUpa che. ane utkRSTathI te 250 baso pacAsa dhanuSa pramANunI che. tathA uttarakriya rU5 zarIrAvagAhanA jaghanyathI te eka AMgaLanA saMkhyAtamA bhAga rUpa che. ane utkRSTa avagAhanA 500 pAMcaso dhanuSa prabhAyanI che. 'sattamAe bhavadhAraNijjA paMca dhaNusayAI' sAtabhI pRthvImA sapa dhAraNIya zarIravagAhanA jaghanyathI eka AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga rUpa che. bhane dRSTayA te 500 paayse| dhanuSa pramANunI che. tayA 'uttaraveubdhiyA' uttara vaikriyA rUpe zarIravagAhanA jaghanyathI te eka AMgaLanA saMkhyAta bhAga rUpa che. ane utkRSTathI eka hajAra dhanuSarUpa che.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 jIvAbhigamastre atra ratnaprabhAdi pRthivIgata nArakANAM pratiprataraM bhavadhAraNIyazarIrasyotkRSTA vagAhanApamANapatipAdakaM gAthAdazakaM yathA 'tyaNAe Dhamapayare, hatthatiya deha ussae praNiyaM / chappannaMgula saTTA, payare payare havai vuDDI // 1 // so ceva ya vIyAe, paDhame payaraMmi hoi usseho ? hasthatiya tinni aMgula, payare payare ya buTTIya // 2 // ekkArasame payare, paNNarasa dhaNi doNi rynniio| pArasa ya aMgulAI, dehapamANaM tu vinneyaM // 3 // so ceva ya taiyAe, paDhame paparasmi hoi usseho / sattaya rayaNI aMgula guNavIsaMsaDyur3Iya // 4 // payare payare ya tahA navame payami hoi usseho / dhaNuyANi egavIsaM, ekA rayaNIya NAyacA // 5 // so ceva ca utthIe, paDhame payarammi hoi usseho / paMcadhaNu vIsa aMzula, payare payare ya vuDoya / 6 / / jAva sattamae payare, neraiyANaM tu hoi usse ho / bAsaTThI dhaNuyAI, doNi ya rayaNIya boddhavvA // 7 // so ceva paMcamIe paDhame payarammi hoi usseho| paNNarasa dhaNi dohatya saDU payaresu buDhoya // 8 // taha paMcamae payare, umseho ghaNumayaMta paNavIsaM / so ceva ya chaTThIe, paDhame payarammi hoi usseho / 9 / bAlahi dhaNu ya saTTA, payare payare ya vuDIya / chaThThIe taipayare, do saya paNNAnayA hoti // 10 // chAyA-lAyA. prathamamatare, hastatrika dehAcchrAye bhaNitam / paT paJcAzadaGgulAni sArddhAni, pravare mAre bhavati vRddhiH // 1 // sa eva ca dvitIyAyAH pathame patare bhavati utsedhaH / hastatrikaM trINi aMgulAni, matare pratare ca vRddhizca / 2 // ekAdaze pratare paJcadaza dhan pi vai rtnii| dvAdaza cAGagulAni dehapramANaM tu vijJeyam // 3 // sa eva ca tRtIyAyA prathame pratare bhavati utsedhaH / sapta ca rahalayaH, aGgulAni ekonaviMzatiH sArdhA vRddhizca / / 4 // patare pratare ca tathA, navame pratare bhavati utsedhH| dhanuSkANi ekatriMzat, ke| ratnizva jJAtavyA // 5 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 2 su. 17 nArakajIvotpAtanirUpaNam sa eva caturthyAH, prathame matare bhavati utsedhaH / paJca dhanUMSi viMzatiraGgulAni pravare patare ca vRddhizca / 6 / yAvatsaptame pratare, nairayikANAM tu bhavati utsedhaH / dvASaSTidhenukANi, dve ca ratnI ca boddhavye ||7|| sa eva paJcamyAH pravare bhavati utsedhaH / pazcadaza dhanUMSi, dvau hastau sArddhaM pravareSu vRdvizva ||8|| tathA paJcamake pratare, utsedho dhatuH zataM tu paJcaviMzas / sa eva ca SaSThyAH, prathame matare manati utsedhaH // 9 // dvASaSTiH dhanUMSi ca sArddhA, thavare pravare ya vRddhitha / SaSThyA stRtIyA re, dve zate paJcazate bhavataH // 10 // 231 pratyeka pRthivyAH pratarasaMkhyA yathA-1 ratnamAyA trayodazavatarAH 13, 2 zarkarApramAyAmekAdaza matarAH 11, 3 bAlukAmamA navamatarAH 94 paGkamAyAM saptamataH 7, 5 - dhUmamamAyAM paJcamaH 5, 6 - yabhAyAM trayaH pratarAH yahAM ratnaprabhA Adi pRthiviyoM meM rahe hue nArakoM kI pratyeka pratara kI bhavadhAraNIya jaghanya madhyama utkRSTa avagAhanA ke pramANa ko kahane thAlI daza gAthAeM haiM jo TokA meM dI gaI hai 'rathaNAe paDhamapadhare' ityAdi pratyeka pRthivI kI pratarasaMkhyA isa prakAra hai - ratnaprabhA meM 13 teraha pratara hai 1, zarkarAprabhA meM 11 gyAraha pratara haiM 2, bAlukAprasA meM 9 nau pratara hai 3, paMkaprabhA meM 7 sAta pratara haiM 4, dhUmaprabhA meM 5, pAMca haiM 5, tamaH prabhA meM 3 tIna pratara haiM 6, aura khAtavIM tamastamaHprabhA meM eka hI pratara hai 7| ina sAtoM pRthiviyoM ke nArakoM kI athanAhanA ahiyAM ratnaprabhA vigere pRthvIcemAM rahelA nArakeAnI dareka prataranI bhavadhAraNIya jaghanya, madhyama, ane utkRSTa avagAhano nA pramANune batAvavA vALI dasa gAthAo che. ke je gAthAe TIkAmAM ApavAmAM Avela che. 'rayaNAe paDhamapayare' ityAdi dareka pRthvInA prataranI sakhyA A pramANe che-pahelI ratnaprabhA pRthvImAM tera pratarA che. 1, zakarAprabhA pRthvImAM agIyAra pratA che 2, vAlukAprabhA pRthvImAM 9 nava pratarA che 3, pa'kaprabhA pRthvImAM sAta pratare che. 4, dhUma prabhA pRthvImAM pAMca pratare che. 5, tamaHprabhA pRthvImAM 3 trazu pratare che 6, ane sAtamI tamatamA nAmanI pRthvImAM eka ja pratara che. 7, A sAte
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre 232 2, 7 - tamastamaHmabhAyAmekaH mataraH 1 iti / sarva pRthivIgatanArakANAmavagAhanA dvividhA bhavati dhAraNIyA uttaravaikriza ca tatra bhavadhAraNIyA'vagAhanA jaghanyato'gulasyAsaMkhyepabhAgamamANA uttakhaikriyA'vagAhanA ca jaghanyato'Ggulasya saMkhyeyabhAgapramANeti vizeSaH / bhavadhAraNIyA uttarakriyA ceti dve api avagAhane utkRSTataH sarva pRthivIgata nArakANAM pUrva pUrva pRthivIgatAvagAhanAta utta tara pRthivI svApekSayA dviguNA dviguNA'vagantavyeti / atrotkRSTato bhavadhAraNIyAvagAhanArmAzritya parimataragatanArakAvagAhanA pratipAdikAnAM pUkta gAthAnAmayaM AvaH do prakAra kI hotI hai - eka bhavadhAraNIya dUsarI uttaravekriya / ina meM jo bhavadhAraNIya avagAhanA hai vaha sayoM kI jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa kI hotI hai aura jo uttaravaikiya avagAhanA hai vaha satroM kI jaghanya se aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa ko hotI hai yaha ina dono meM vizeSa hai saba pRthiviyoM ke nArakoM kI bhavadhAraNIya aura uttara vaikriya ye donoM avagAhanAeM pUrva pUrva kI pRthivI ke nArakoM kI avagAhanA se Age Age kI pRthiviyoM meM apanI apanI, apekSA se duguNI, duguNI hotI calI jAtI hai, aisA samajhanA cAhiye | aba yahA~ utkRSTa bhavadhAraNIya avagAhanA ko lekara pratyeka pratara ke nArakoM kI avagAhanA kA pratipAdana karane vAlI jo daza gAthAeM hai unakA bhAva isa prakAra hai 'rayaNAe' ityAdi / pRthvIceAnA nArakanI avagAhanA e prakAranI hAya che. eka bhavadhAraNIya ane khIjI uttara vaikriya. temAM je bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA che, te badhAnI jaghanyathI eka AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga pramANunI hAya che. ane je uttara vaikriya zarIrAvagAhanA che, te badhAnI jaghanyathI AgaLanA sakhyAtamA bhAga pramANunI hoya che. A mannemAM vizeSatA che badhI pRthvIceAnA nArakIcenI bhatradhAraNIya ane uttaravaikriya A beu avagAhanAthI pachI pachInI pRthvIcemAM kheta peAtAnI apekSAthI khamaNI bamaNI thatI jAya che. tema samajavu. have ahiyAM utkRSTathI bhavadhAraNIya avagAhanAne laIne dareka pratareAMnA nArakAnI avagAhanAnuM pratipAdana karavAvALI je dasa gAthAo che, tenA bhAva atAvavAmAM Ave che. bhaDe 'rayaNAe' ityAhi
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 1.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam ..... 23 // ratnaprabhAyAH prathamapatare nArakANAmavagAhanA istatrayapramANA, ita Arabhya patare pratare 'chappannaMgula saTTA' sArddha SaD pazcAzadaGgulAni saMvayaM saMvarya prayo. dazasvapi pratareSu nArakANAmavagAhanA jJAtavyA / evaM krameNa saMvarddhanenAntime trayodazatame pratare saptadhaSi trayo hastAH SaTcAGgulAni samAyAnti // 1 // evaM 'soM veva ratnaprabhA pRthivI ke pahale prattara meM nArako kI avagAhanA tInahAtha kI hotI hai| isase Age ke bAraha pratoM meM pratyeka pratarameM 'chappannaMgula. sar3A'sADhe chappana (56) aMgula baDhA hA kara bArahoM prataroM kI avagA. hanA kara lenI cAhiye / aile karate karate antima terahaveM pratara meM jAkara utkRSTa avagAhanA sAta dhanuSa tIna hAtha aura chaha aMgula kI A jAtI hai vaha isa prakAra hai-dasna A ke prathama prattara meM tIna hAtha kI avagAhanA hotI hai 1, dUsare pratara meM eka dhanuSa eka hAtha aura sADhe ATha aMgula kI 2, tIsare pratara meM eka dhanuSa tIna hAtha sataraha aMgula kI 3, cauthe pratara meM do dhanuSa do hAtha aura DeDha aMgula kI 4, pAMcaveM pratara meM tIna dhanuSa aura daza aMgulakI 5, chaThe pratara meM tIna dhanuSa do hAtha aura sADhe aThAraha aMgula kI 6, sAtaveM pratara meM cAra dhanuSa eka hAtha aura tIna aMgulako 7, AThaveM pratara meM cAra dhanuSa tIna hAtha aura sADhe gyAraha aMgulakI 8, nauve prakAra meM pAMca dhanuSa eka hAtha aura ghIsa aMgulakI 9, dazave pratara meM chaha dhanuSa aura sADhe cAra aMgulakI 10, ratnaprabhA pRthvInA pahelA prataramAM nArAnI avagAhanA traNa hAthanI DAya cha, pachInA sAra pratarAmA 24 pratazamA 'chappannaMgulasaDhA' yasa chappana AgaLa vadhArIne bAre pratanI avagAhanA alaga alaga samajI levI. tema karatAM karatAM chellA teramA prataramAM jaIne utkRSTa avagAhanA sAta dhanuSa traNa hAtha ane cha AMgaLanI thaI jAya che. te A pramANe che ratnaprabhA pRthvInA pahelA prataramAM traNa hAthanI avagAhanA hoya che. 1 bIjA prataramAM eka dhanaSa eka hAtha ane sADA ATha AgaLanI che. 2' trIjA prataramAM eka dhanuSa traNa hAtha ane sattara AMgaLanI che. 3, cothA prataramAM be dhanuSa ane be hAtha ane daDha AgaLanI che. 4, pAMcamA prataramAM traNa dhanuSa ane dasa AMgaLanI che. 5, chaTThA prataramAM traNa dhanuSa be hAtha ane sADA aDhAra AgaLanI che. 6, sAtamAM prasaramAM cAra dhanuSa eka hAtha ane traNa AMgaLanI che. 7 AThamA prataramAM cAra dhanuSa traNa hAtha ane sADA agyAra AgaLanI che. 8, navamA prataramAM pAMca dhanuSa eka hAtha ane vIsa AgaLanI che. 9. dasamAM prataramAM cha dhanuSa ane sADA cAra AMgaLanI che. 10 agIyAramAM prataramAM jI030
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 jIvAmigamasUtre fature' ityAdi, ratnaprabhAyAtrayodazatamapataramamANaiva, zarkarAmamAyAH prathame pavanAhanA-paTa gulAdhika trihastottarANi saptadhanapi ityevaM pramANA bhavati, - isa ArabhyAsyAmavagAhanAyAm pratipataram 'hasthatiya vinni aMgulA ' ' hastaprayaM-yoM hastAH trINi aMgulAni prakSipyante |2| tenAsya antime ekAdaze + maMtare paJcadaza dhanUMSi dvau hastau dvAdazAGgulAni, ityevaM pramANA'vagAhanA maMtrati / " * " gyArahaveM pratara meM chaha dhanuSa do hAtha aura teraha aMgulakI 11, bAraha ve pratara meM sAta dhanuSa aura mADhe ikkIsa aMgulakI 12, aura antima ke terahaveM aMtara meM jAkara sUtrokta sAta dhanupa tIna hAtha aura pUre charda aMgulaphI renaprabhA pRthivI ke nArakoM ko bhavadhAraNIya avagAhanA nitkRSTa se hotI hai / yaha 'ratnaprabhA ke nArakoM kI utkRSTa avagAhanA kahI gaI hai || 1|| aba zarkarA prabhA pRthivI ke viSaya meM kahate hai 'so 'caiva ya yIyAe ' ityAdi / jo 17 foi pe ce isr ratnaprabhA meM terahaveM pratara meM jitane pramANa kI avagAhanA kahI hai, vahI avagAhanA-sAta dhanuSa tIna hAtha chaha aMgula - zarkarAprabhA pRthivI ke prathama pratara meM hogI, phira isa avagAhanA ke pramANa meM ' itthatiya, tinni aMgulaM' tIna hAtha aura tIna aMgula Age Age ke have zakAprabhA pRthvInA sakha dhamAM kathana karavAmAM Ave ''soM caiva ya bIyAeM' tyAhi 1 A raj - : cha dhanuSa me hAthameM tera AgajanI hai. 11, mArabhA atarabhAM sAta dhanuSa ane sADhAekavIsa AMgaLanI che. 12, ane chellA teramA prataramAM sUtreAkta sAtadhaduSa traNa hAtha ane pUrA cha AMgaLanI ratnaprabhA'pRthvInA nArakAnI bhavadhAraNIya avagAhanA utkRSTathI thAya che. A rIte ratnaprabhA pRthvInA nArakAnI utkRSTa avagAhanA haDDI che, // 1 // d - m its, ratnaprabhA pRthvInA teramA prataramAM jeTalAM pramANunI avagAhanA kahevAmAM AvI che. teja pramANenI avagAhanA sAta dhanuSa trahAtha ane cha AMgaLanI zarkarA prabhA pRthvInA pahelA prataramAM thAya che. pachI A avagAhanAnA prabhAzubhAM "itthatiya tinni aMgulaM' : sAtha mane trAsAMga pachI pachInA 24 pratarabhAM bhejavatA vule // 2 // - A rIte meLavavAthI dellA agIyAramA taramAM pa dara dhanuSa
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ mit prameyotikA TIkA pra. 3.2 su. 17 nAraka jIvotpAtanirUpaNam 335 pratyeka pratara meM milAte jAnA cAhiye ||2|| aise milAne se antima gyArahaveM, pratara meM pandraha dhanuSa do hAtha aura bAraha aMgula arthAt ekavitasti' kyoMki bAraha aMgulakI eka vitasti- veMta hotI hai| yaha pratipratara kI. avagAhanA isa prakAra hai dUsarI zarkarApramA pRthvI ke prathama pratara me sAta dhanuSa tIna hAtha chaha aMgulakI, avagAhanA hotI haiM 1, dUsare pratara meM ATha dhanuSa do hAtha aura nau aMgulakI 25, tIsare pratara meM nau dhanuSa eka hAtha aura bAraha aMgulakI, 3 cauthe pratara meM dasa dhanuSaaura pandraha agulakI 4, pAMcaveM pratara meM dasa dhanuSa tIna hAtha aura aThAraha aMgulakI, 5, chaThe pratara meM gyAraha dhanuSa, do hAtha aura ikkIsa aMgulakI 6, sAtaveM pratara meM bAraha- dhanuSa aura do hAtha kI AThaveM pratara meM teraha dhanuSa eka hAtha aura tIna aMgulaphI 8, nauve, pratara meM caudaha dhanuSa aura chaha aMgula kI 9, dasaveM pratara meM caudaha dhanuSa tIna hAtha aura no aMgula kI 10, evaM anta ke gyArahaveM pratara meM sUtrokta pandraha dhanuSa do hAtha aura bAraha aMgula arthAt eka vitarita kI hotI hai 11 | yaha dUsarI zarkarAprabhA pRthivI ke nArakoM kI utkRSTa avagAhanA kahI gaI hai 2 // // 03 || 198 67 "f f - hAtha, bhane bhara AMgaNa arthAt se vitasti (veta) bhaTThe para AMga janI kheDa- vitastinAbha veta thAya che, te 624 prataranI avagADenA. A. pramANe thAya che -zarAprabhA pRthvInA pahelA prataramAM sAta dhanuSa traNa hAtha ane cha AgajanI, avagAhanA thAya che. 1, bIla aMtarama smArTa dhanuSa maiM hAtha ane nava AMgaLanI 2, trIjA prataramAM nava dhanuSa eka hAtha, ane khAra AMgaLanI 3, cethA prataramAM dasa dhanuSa ane paMdara AMgaLanI 4, " J * * pAMcamA prataramAM. dasa dhanuSa traNa hAya. ane madAra bhAMgajanI 6, sAtamA prataramAM khAra dhanuSa ane e hAthanI cha, AThamA prataramAM te dhanuSa eka hatha ane traNa AMgaLanI 8, navamA pratamAM cauda dhanuSa ane cha magaLanI huM, dasamA prataramAM coMDa dhanuSa traNa hAtha ane nava mAMgaLanI, 16, ane chellA agIyAramA prataramAM sUtramAM kahyA pramANe padara dhanuSa be hAtha ane khAra AMgaLa arthAt ekavitasti nAma vetano hAya. che. 11, A avagAhanA khIjI za`rAprabhA pRthvInA nArakeTanI utkRSTathI kahevAmAM bhAve che. 2 // . 3 //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23.6. jIvAmigamasUtre || gA. 3 || 'so caiva ya- vaiyAe ' ityAdi / sa eva dvitIyA pRthivyA antimaikAdarzatamapataramarUpitA'vagAhanA pramANa utsedhaH tRtIya pRthivyA vAlukApramAyAH prathame pratare bhavati, asmin pramANe 'satta ya rayaNI aMguLaguNavIsasa buddhIya' sapta ca ratnayaH sArddhAni ekonaviMzatyaGgulAni pratiSataraM saMvarddhante |8| tenAnti me navame pratare ekatriMzadadhan pieko hastaH, ityevaM mamANA'vagAhanA jAyate 3 / aba tIsarI vAlukAprabhA pRthivI ke viSaya meM kahate haiM-'so ceva yatajhyAe' ityAdi jo dvitIya pRthivI ke antima gyArahaveM pratara meM jitanA avagAhanA kA pramANa batAyA hai pandraha dhanuSa do hAtha bAraha aMgula - vahI pramANa tIsarI bAlukAprabhA pRthivI ke prathama pratara meM hotA hai, isa pramANa 'satta ya rayaNI aMgula guNavIsaM saDa' sAta hAtha sADhe unnIsa aMgula Age Age ke prati pratara meM milAte jAnA cAhiye || gA04 || aise milAte jAne se antake nauve matara meM ikatIsa dhanuSa eka hAtha kI avagAhanA ho jAtI hai 3 || vaha prati pratara kI avagohanA isa prakAra hai - isake prathama pratara meM pUrvokta pandraha dhanuSa do hAtha aura bAraha aMgula kI avagAhanA hotI hai 1, isake bAda dUsare prazara meM satraha dhanuSa do hAtha aura sAr3he sAta aMgula kI 2, tIsare pratara meM. unnIsa dhanuSa do hAtha aura tIna aMgula kI 3, cauthe pratara meM ikkIsa dhanupa eka hAtha aura sADhe bAIsa aMgula kI 4, pAcaveM pranara meM teisa dhanuSa eka hAtha aura aThAraha aMgulakI 5, chaThe pratara meM pacIsa dhanuSa have trIjI vAlukAprabhA pRthvInA samadhamAM kathana karavAmAM Ave che. dhro caiva ya tahayAe' tyAhi mIla meM pRthvIye nA helA bhagIyAramAM pratarabhAM bheTatuM avagahinA nuM pramANu khatAvavAmAM Avela che, eTale ke padara dhanuSa e hAtha ane khAra AMgaLa kaMhyu' che, eja pramANu trIjI vAlukAprabhA pRthvInA pahelA prataramAM thAya che. mA prabhASa 'satta ya rayaNI aMgulaguNatrIsaM saDUDhaM' sAta hAtha sADA bhoga grIsa 19aa AMgaLa pachI pachInA dareka prataramAM meLatA ja javu joIe. gA. 4aa mA pramANe meLavatA jatAM chellA nava prataramAM ekatrIsa dhanuSa eka hAthanI avazAhanA thaI jAya che. 3 !! e dareka prataranI avagAhanA A pramANe che. tenA pahelA prataramAM pahelAM kahyA pramANe paMdara dhanuSa e hAtha ane khAra AMgaLanI avagAhanA thaI jAya che. 1, te pachI khIjA prataramAM sattara dhanuSa e hAtha ane sADA sAta AMgaLanI 2, trIjA pratamAM 19 ogaNIsa dhanuSa e hAtha ane traNa AMgaLanI, 3, ceAthA prataramAM ekavIsa dhanuSa eka hAtha ane sADA khAvIsa
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.17 nArakaMjobotyAtanirUpaNam gA. 5 / 'so ceva cautthIe' ityAdi / sa eva vatIya pRthivyA antima navamapatara pradarzita utsedhazcaturthA, paGkamamAyAH prathame bhatare bhavati tato'smin pramANe 'paMcadhaNuvIsa aMgula' paJcadhanaSi viMzatirachulAni pratiprataraM varddhayet |gaa. 6 / evaM krameNa vaddhite sati saptame'ntime pratare dvApaSTidhaSi dvau hastI, ityevaM pramANA'vagAhanA paGkapamAnArakANAM samAyAti 4 / gA. 7 / 'sA ceva paMcamIe' ityAdi, eka hAtha aura sADhe teraha aMgulakI 6, sAtaveM pratara meM sattAIsa dhanuSa eka hAtha aura nau aMgulakI 7, AThaveM pratara meM unatIsa dhanuSa eka hAtha aura sADhe cAra aMgulakI 8, aise anta ke nauveM pratara meM ikatIsa dhanuSa aura eka hAtha kI sUtrokta utkRSTa bhavadhAraNIya ava. gAhanA tIsarI vAlukAprabhA pRthivI ke nArakoM kI hotI hai ||3||gaa05|| aba cauthI paMkaprabhA pRthivI ke viSaya meM kahate haiM-'so ceva causthIe' ityaadi| ___ jo isake antima nauve pratara meM jitanA avagAhanA kA pramANa kahA gayA hai-ikatIsa dhanuSa eka hAtha-vahI pramANa cauthI paMkaprabhA ke pratara meM hotA hai, isameM pratyeka pratara ko lekara Age Age ke pratara meM-'paMca. ghaNu vIsa aMgula' pAMca dhanuSa bIsa aMgula milAte jAnA cAhiye. ||g06|| aise krama se milAne para anta ke sAtaveM pratara meM-bAsaTha dhanuSa do hAtha kI avagAhanA ho jAtI hai, vaha isa prakAra paMkaprabhA ke prathama rarA AMgaLanI 4, pAMcamA prataramAM trevIza dhanuSa eka hAtha ane aDhAra AMgaLanI 5, chaThA prataramAM pacIsa dhanuSa eka hAtha ane sADA tera 13 AMgaLanI 6, sAtamAM prataramAM satyAvIsa dhanuSa eka hAtha ane nava 9 AMgaLanI 7, AThamA prataramAM ogaNatrIsa dhanuSa, eka hAtha ane sADA cAra AMgaLanI 8, chellA navamA prataramAM ekatrIsa dhanuSa ane eka hAthanI sUtrokta utkRSTa bhavapAraNIya avagAhane trIjI vAlukAprabha pRthvInA nArakenI hoya che. e 3 gA. 5 | have yAthI mA thAnA sadhamA 4pAmA mA che. 'so ceva. cautthIe' tyAdi AnA chellA navamAM prataramAM jeTalA aMtaranuM pramANu kahyuM che, eTale ke ekatrIsa dhanuSa eka hAthanuM eja pramANa cethI paMkaprabhA pRthvInA pahelA prataramAM thAya che. temAM dareka pratarane laIne pachI pachInA prataramAM 'paMca ghaNuvIsa aMgula' pAMya dhanuSa vAsa mAM bhagavatA na ye . sA. 6A kramathI meLavatAM chelalA sAtamA prataramAM bAsaTha dhanuSa be hAthanI avagAhanA thaI jAya che. te A pramANe che. paMkakhabhA pRthvInA pahelA prataramAM
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 jIvAmigamastre sa eva caturtha pRthivyA aMntima saptama pratarapradarzita eva utsedhaH paJcamyAH dhRtaprabhA pRthivyAH prathama pratare bhavati, tato'smin pramANe paNNarasa dhaNUNi do hatya sar3a' paJcadazadhaSi sAddho dvau hastau pravimatarI saMvarddhayet / gA..8 evaM vRddhayA~. me pazca me prAre paJcaviMzatyadhikaM dhanuHza dhUmapabhA pRthivInArakANAmavagA.. pratara meM ikatIsa dhanuSa eka hAtha kI avagAhanA hotI hai 1 dUsare pratara. meM chatIsa dhanuSa eka hAtha aura bIsa aMgula kI 2, tIsare pratara meM ikatAlIla dhanuSa do hAtha aura solaha aMgula kI 3, cauthe pratara meM chIyAlIsa dhanuSa tIna hAtha aura bAraha aMgula kI 4, pAMcaveM pratara meM pAvana dhanuSa aura ATha aMgula kI 5, chaThe pratara meM satAvana dhanupa eka hAtha aura cAra aMgulakI 6, aura anta ke sAtaveM pratara meM sUtrokta bAsaTha dhanuSa aura do hAtha kI utkRSTa avagAhanA ho jAtI hai 7||gaa07||. . ___ aba pAMcacI dhUmaprabhA pRthivI ke viSaya meM kahate haiM-'soceva-paMcabhIe' ityaadi| cauthA patramA pRthivI ke antima ke sAtaveM pratara meM jo avagAhanA kA pramANa kahA gayA hai-pAsaTha dhanuSa aura do hAtha-vahI pramANa pAMcavIM dhUmaprabhA pRthivI ke prathama pratara meM hotA hai isa ke Age Age ke pratyeka pratara meM 'pagarasavaNUNi do hatthasa' prandraha dhanuSa aura aDhAI hAtha milAte jAnA cAhiye / gaa08| aise milAte jAne para dhUmaprabhA ke ekatrIsa dhanuSa eka hAthanI avagAhanA hoya che. 1, bIjA prataramAM chatrIsa dhanuSa eka hAtha ane vIsa AgaLanI. 2, trIjA prataramAM ekatALIsa dhanuSa be hAtha ane seLa AMgaLanI. 3 cethA prataramAM beMtAlIsa dhanuSa traNa hAtha ane bAra AMcaLanI. 4, pAMcamA prataramAM bAvana dhanuSa. ane ATha AgaLanI 5, chaThA prataramAM sattAvana dhanuSa eka hAtha ane cAra AMgaLanI 6, ane chellA sAtamA prataramAM sUtramAM kahyA pramANe bAsaTha dhanuSa ane be hAthanI utkRSTa avagAhanA thaI jAya che. 7 | gA. 7 have 5 camI dhUmaprabhA pRthvInA saMbaMdhamAM kathana karavAmA Ave che. 'so ceva paMcamIe' tyAdi cethI paMkaprabhA pRthvInA chellA sAtamA prataramAM je avagAhanAnuM pramANa kahela che. jemake 62 bAsaTha dhanuSa ane be hAtha, e ja pramANe pAMcamI dhUmaprabhA pRthvInA pahelA prataramAM thAya che. tenAthI pachI pachInA dareka prataramAM 'paNNarasa dhaNUNi do hattha saMDha' 542 dhanuSa bhane maDhI DAya bhagavatA . joIe. e gA. 8 AvI rIte meLavatA jatAM dhUmaprabhAnA chellA pAMcamAM
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam hanA pramANaM samAgacchati // 'so ceva ya chaTThIe' ityAdi, sa eva etAvatpamANa evotsedhaH SaSThayA stamaHpamA pRthivyAH prathame patare bhavati tato'smin pramANe 'bAsadvidhaNuya saTTA' sArdAni dvApaSTi dhanUSi patipataraM saMvardhyante. tataH samAyAti anta ke pAMcaveM pratara meM nArakoM kI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA eka sau pacIsa dhanuSa kI A jAtI hai| vaha prati pratara kI avagAhanA isa prakAra hai' dhUmaprabhA ke prathama pratara meM pUrvokta bAsaTa dhanuSa aura do hAtha kI hotI hai| isa ke Age damare pratara meM aThahattara dhanuSa aura eka kti'sti arthAt cAraha aMgula kI 2, tIsare pratara meM tinave 93 dhanuSa aura tIna hAtha kI 3, cauthe pratara meM eka sau nau dhanuSa eka hAtha aura 'eka vitasti' arthAta bAraha aMgula kI 4, aura anta ke pAMcaveM pratara meM dhUmaprabhA pRthivI ke nArakoM kI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA eka 'sau pacIsa dhanuSa kI AjAtI hai| ' 'aba chaThI tamAprabhA pRthivI ke viSaya meM kahate haiM-'soceva ya chaTTIe' ityaadi| " pAMcavIM dhUmaprabhA pRthivIM ke anta ke pAMcave pratara meM jo avagAhanA ko pramANa-eka sau pacIsa dhanuSa hai vahI pramANa chaThI sAprA pRthivI 'ke-prathama pratara meM hotA hai ||gaa09|| isameM 'bAladhiNuyalaDA' sADhe prataramAM nArakonI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA ekaso paccIsa 125, dhanuSanI thaI jAya che. te dareka prataranI avagAhanA A pramANe che. dhUmaprabhA pRthvInA pahelA prataramAM pUrvokta 62 bAsaTha dhanuSa ane be hAthanI thAya che. 1, te pachI bIjA prataramAM aThatera dhanuSa ane eka vitasti (vaMta) arthAt bAra AMgaLanI. , trIjA prataramAM 93 trAMNa dhanuSa ane traNa 'hAthanI 3, cethA prataramAM 109 ekaso nava dhanuSa eka hAtha ane eka vitarita arthAta bAra AgaLanI 4, ane chellA pAMcamAM prataramAM dhUmaprabhA pRthvInA nArakonI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA 125 ekaso pacIsa dhanuSanI thaI jAya che. 5, have hI tamAmA pRthvInA samayamA 4thana 42vAmAM Ave che. 'so ceva chaDIe' tyAdi * pAMcamI dhUmaprabhA pRthvInA chelA prataramAM je avagAhanAnuM pramANa 125 ekaso paccIsa dhanuSa che eja pramANa chaThI tamaprabhA pRthvInA pahelA atarabhA-yAya che. // 6 // . .
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 jIvAmigamatra tamaHmamA pRthivyA antime tRtIyapratare nArakANAmavagAhanA paJcAzadadhike dve zate dhanuSAm, ityevaM pramANA bhavati 6 / iti gAthAdazakasya bhAvArthaH |gaa. 10 // saptamyAmadhaHsaptamyAM tamastamaHmamA pRthivyAmeka eva patara iti SaSTha pRthivIgatAvagAhanAmamANato dviguNA'tratyAnAM nArakANAmavagAhanA bhavatIti samAyAti paJcadhanuH zata pramANA saptama pRthivI nArakANAmavagAhaneti / ghAsaTha (62 // ) dhanuSa Age Aga ke pratyeka pratara meM milAte jAnA cAhiye, aise milAne para antake tIsare pratara meM tamAprabhA pRthivI ke nArakoM kI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA do sau pacAsa arthAt Dha I sau dhanuSa kI ho jAtI hai / prati prakAra kI avagAhanA isa prakAra hai-tama-prabhA pRthivI ke prathama pratara meM avagAhanA eka sau pacIsa dhanuSa kI hotI hai, 1, evaM dUsare pratara meM ekaso sADhe satAsI (187 // ) dhanuSa kI hotI hai 2, antima ke tIsare pratara meM do sau pacAsa 250) arthAt DhAI sau dhanuSa kI ho jAtI hai 3, ' yaha daza gAthAoM kA bhAvArtha huA // 010 // ____Age sAtavIM tamastamaHprabhA pRthivI meM eka hI pratara hotA hai usameM rahe hue nArakoM kI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA chaThI pRthivI ke nArakoM kI utkRSTa avagAhanA se danI arthAt pAMcasau dhanuSa kI hotI hai aisA jAna lenA cAhiye 'mAtoM pRthiviyoM ke nArakoM kI pratyeka mAmA 'bAsadvighaNuyamaDUDhA' sADI mAsa (12 // ) dhanuSa pachI pachInA dareka prataramAM meLavatA javuM joIe evI rIte meLavatAM chellA trIjA prataramAM tamaprabhA pRthvInA nArakenI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA base pacAsa 250 arthAt aDhIso dhanuSanI thaI jAya che. dareka prataranI avagAhanA A pramANe che. tamaHprabhA pRthvInA pahelA prataramAM 125 akase pacIsa dhanuSanI avagAhanA thaI jAya che. 1, ane bIjA prataramAM 18 eka sADI satyAsI dhanuSanI thAya che. 2, ane chellA trIjA prataramAM 250 baso pacAsa arthAt aDhIse dhanuSanI thaI jAya che. 3, A pramANe dasa gAthAone bhAvArtha thAya che. // // 10 // sAtamI tamastamaprabhA pRthvImAM ekaja pratara hoya che. temAM rahelA nArakenI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA chaThI pRthvInA nArakenI ukTa avagAhanAthI bamaNuM arthAta pAMcaso dhanuSanI hoya che. tema samajavuM. "sAte pRthvInA nArakonI dareka pRthvInA dareka prataranI bhavadhAraNIya utkRSTa avagA
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 m9 prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 7.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam (1) ratnaprabhApRthivI nArakANAM pratimatarAvagAinA koSThakam patra saM. / / 2 3 4 5 6 7 8 910/11/12 dhanUSi hastAH 13.20 2 1 3 1 2 0 aNgulaani08|| 17 // 1818 // 31 // 204 // 13 // 21 // 6 (2) zarkarAzbhApRthivI nArakANAM pratimata rAvaNAhanA koSThakam pratara saM. 12 3 4 5 6 7 8 9/10 11 7/89101011/12/13/14/14 15 hastA / aMgulAni 012161821 0 36, 9/12vitarita dhaSi (3) bAlukApamApRthivI nArakANAM pratiyataramavagAhanA koSTham matara saM. | 1 2 3 4 5 6 / 7 dhanSi 25/171921 2325 2729 hastA2 2 2 1 1 1 1 11 agulAni 127 // 322 / / 1813 // 94 // 0 (4) paGkapabhApRthivI nArakANAM pratiSataramavazAhanA koSThakam matara saM. | 1 2 3 4 5 6 7 dhanUSi 3130/41/46525762 hastAH aMgulAni | 020/16284/0 (5) dhUmapramApRthivI nArakANAM pratiprataramavagAhanA koSThakam matara saM. za 2 dhana Si 2 78 istAH aMgulAni 012 vitarita 12 vitarita . 3 | 4 pRthivI ke pratyeka pratara kI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA batAne vAle koSThakoM ko TIkA meM dekha lenA cAhiye' hanA banAvavA vALuM koSTaka saMskRta TIkAmAM ApavAmAM Avela che te tyAMthI joIne samajI levuM. jI0 31
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 | . jIvAmigamaste (6) tamaHpramApRthivI nArakANAM patiprataramavagAhanA koSThakam matara sa. dhaSi 125187 // 250 hastAH aMgulAni (7) tamastama:prabhApRthivI nArakANAmekasmin pratare'vagAhanA koSThakama prAra saM. dhanapi hastA aMgulAni eSA bhavadhAraNIya zarIrApekSayA utkRSTA'vagAhanA, uttaravaikriya tu sarvatra bhava. dhAraNIyotkRSTAragAnA'pekSayA dviguNapramANA sarvatra jJAtavyA tena ratnaprabhA pRthivIta Aramya dviguNa dviguNI karaNena savati saptamyAM tumastama prabhAyAM pRthivyA nArakANAmuttaravaikriyotkRSTA'vagAhanA dhanuHsahasramamANeti / ityavagAhanA prakaraNam ||muu0 17 // sampati-nArakajIvAnAM saMhanana pratipAdanArthamAha-'imIse gaM' ityAdi, mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM sarIrayA kiM saMgharaNI pannattA, goyamA! chaNhaM saMghayaNANaM asaMghayaNI, NevaTThI va chirA Navi pahArU Neva saMghayaNaM masthi, yaha avadhAraNIya zarIra kI apekSA utkRSTa avagAhanA kahI gaI hai, uttara vaikriya zarIra kI utkRSTa avagAhanA bhavadhAraNIya zarIra kI utkaSTa avagAhalA se duguNI duguNI saca pRthiSiyoM meM samajha lenI cAhiye / aise dviguNa viguNa-dUnI 2, hote hue sAtavIM tamastamaHprabhA pRthivI ke nArakoM kI uttara vaikriya utkRSTa avagohanA eka hajAra yojana kI ho jAtI hai|suutr 17 // . ' A bhavadhAraNIya zarIranI apekSAe utkRSTa avagAhanA kahevAmAM AvI che. uttara vaikriya zarIranI utkRSTa avagAhanAthI bamaNI, bamaNI badhI pRthvImAM samajI levI joIe. e pramANe bamaNuM bamaNI thatAM thatAM sAtamI tamastamAM prabhA pRthvInA nArakenI uttara vaikriya utkRSTa avagAhanA eka hajAra ejananI thaI laya cha, / / 17 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 u.2.18 nArakajIvAnAM saMhanananirUpaNam je poggalA aNiTThA jAva amaNAmA te tesiM. sarIrasaMghAyattAeM pariNamaMti, evaM jAva ahe sattamAe / imIse NaM bhaMte! rayaNabhAe puDhavIe neraiyANaM sarIrA kiM saMThiyA pannattA ? goyamA ! duvihA pannattA taM jahA bhavadhAraNijAya uttaraveubviyA ya, tatthaM je te bhavadhAraNijAte huMDarsaThiyA pannattA, tattha NaM je te uttaraveucviyA te iMDasaMThiyA pannattA, evaM jAva ahe sattamAe // imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM sarIraMgA keriyA vaSNeNaM pannattA ? goyamA ! kAlA kAlobhAsA jAva parama kinhA vaNNaM pannattA, evaM jAva ahe sattamAe // imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM sarIrayA kerilayA gaMdheNaM pannatA ? goyamA ! se jahA NAmae ahimaDei vA taM caiva jAva ahe sattamAe // imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM sarIrayA keriyA phAveNaM pannatA, goyamA ! phuDitacchavi vicchvayA khara pharusa jhAma jhuAserA phAseNaM pannattA evaM jAvaM ahe sattamAe // sU0 18 // 242 chAyA -- etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM zarIrANi kiM saMhananAni prajJaptAni ? gautama ! SaNNAM saMhananA masaMhananAni, naivAsthi, naitrazirAH nApi snAyavaH, naiva saMhananamasti, ye pudgalA aniSTA yAvadamano'sAH te teSAM zarIrasaMghAtatayA pariNamanti / evaM yAvadadhaH saptamyAm / etasyAM khaca bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM zarIrANi kiM saMsthitAni prajJaptAni, gautama ! dvividhAni tadyathA-bhavadhAraNIyAni cottaravai kriyANi ca tatra khaluyAni tAni bhavadhAraNIyAni tAni huNDasaMsthitAni prajJavAni, tatra khalla yAni tAni uttaravaikiyANi tAnyapi huNDasaMsthitAni prajJaptAni evaM yAvadadhaH saptamyAm / etasyAM khalu bhadanta / ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM zarIrANi kI zAni varNena prajJaptAni ! gautama ! kALAni kAlAvabhAsAni yAvat paramakRSNAni varNena jJaptAni / evaM yAvadadhaH saptamyAm / etasyAM khalaM bhadanta /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra ratnapabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM zarIrANi kIdRzAni gandhena prajJaptAni ? gautama sa yathAnAmakA ahimRta iti vA, tadeva yAbadadhaH saptamyAm / etasyAM khalu bhadanta ! ratnapabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM zarIrANi kIdRzAni sparzana majJaptAni ? gautama ! sphaTitacchavi vicchavayaH kharaparupadhmAmamapirANi sparzena prajJaptAni / evaM yAvadadhaH saptamyAm // 10 18 // TIkA--'imIse NaM bhaMte' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhabIe' ratnapabhAyAM pRthivyAm 'neraiyANaM' nairayikANAs 'sarIrayA kiM saMghayaNI panattA' zarIrANi ki saMhananAni-kIdRzasaMhananayuktAni bhavantIti praznA, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, goyamA ! he gautama ! 'uNhaM saMghayaNANaM basaMghayaNA' paNNAsaMhananAnAmasaMhananAni nAraphazarIrANi bhavantIti / nArakazarIrANi kutaH saMhananavanti na bhavanti tatrAha-'NevaTThI' ityAdi, 'NevaTThI' naivAsthi, nArakazarIre agha strakAra nAraka jIvoM kA saMhanana prakaTa kahate haiM 'imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe nerayANaM sarIrayA kiM saMghayaNI' ityAdi sUtra-18 TIkArtha-gautama ne prabhu se aisA pUche hai-'isIse NaM bhaMte !' he bhadanta ! isa 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhA pRthivI meM 'sarIzyA' nairakiyoM ke zarIra 'kiM saMghayaNI panattA' kila saMhanana thAle kahe gaye haiM? 'goyamA chaha saMghayaNANaM asaMghayaNA' uttara meM prayu kahate hai-he gautama! nArakoM ke zarIra chaha saMhananoM ke bIca meM se kisI bhI eka saMhanana vAle nahIM kahe gaye haiN| kyoMki nArakoM ke zarIra saMhanana se hIna hote haiN| ye saMhanana se hIna kyoM hote haiM ? isakA kAraNa kA kathana karate hue sUtrakAra kahate haiM-'NevaTTho' nAraka ke zarIra meM haDDiyAM nahIM haiM 'Neva chirA' ve sUtrA2 nA24 venA sanananu ni359 4re cha. 'imIse Na bhate ! raMyaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM sarIrayA kiM saMghayaNI' tyAdi TAya-gItamasvAmI prasuna me pUchyu cha, 'imIse NaM bhaMte ! hai mahanta ! mA 'rayaNappabhAe puDhavIe' 2namA pRthvImA 'sarIrayA' naiyiAnA shrii| 'ki saMghayaNI paNNattA' yA saDananA / cha ? 'goyamA ! chaha saMghayaNANaM asaM ghayaNA' mA prazna uttaramA prabhu 43 cha 2 3 gautama! nArakonA zarIra cha saMhane pakI kaI paNa eka saMhananavALA hotA nathI. kemake nArakenA zarIre saMhanana vinAnA hoya che. teo saMhanana vinAnA bha DAya che. ye samayamA tenu 21 matAtA sUtrA2 4 che / 'NevaTThI'
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaiyadyoti kA TIkA pra.3 u.2 sU.18 nArakajIvAnAM saMhanananirUpaNam 245 asthIni na bhavanti 'Netra chirA' naiva zirA bhavankhi gari hArU nApi snAyavo bhavanti 'Neva saMghayaNamasthi' naiva saMhananamasti-yatraica zarIre asthyAdIni bhavanti tatraiva saMhananamapi bhavati nArakazarIre asthAyabhAvAta saMhananAbhAvo bhavatIti / saMhananAmAve teSAM zarIrANyeva kathamityAzaGkAyAmAha-'je poggalA' ityAdi, 'je poggalA aNivA jAva amaNAmA' ye pudgalA aniSTA yAvadamano'mAH, yAvatpadenAkAntA apiyA amanojJAH eSAM vizeSaNAnAM saMgraho bhavatIti / 've tesiM saMghAyattAe pariNamaMti' te pudgalA aniSTAdi vizeSayuktAH teSAM nArakANAM zarIrasaMghAtatyA zarIrAkAreNa pariNamanti aniSTAdivizeSaNayuktAH pudgalAH nArakANAM zarIrAkAreNa pariNamanti kintu tatra zarIre asthyAdInAmabhAvena saMhananaM zirAe~ nahIM hotI haiN| NavihArU' snAyueM nahIM hotI hai / 'Neca saMghayaNa mariya' isaliye nAraphoM kA zarIra saMhanana le hIna kahA gayA hai kyoki jisa zarIra meM asthi Adi hote hai vahIM para saMhanana hotA hai. nArako ke zarIra meM asthi Adi haiM nahIM isa kAraNa vahAM saMhanana kA abhAva hai zaMkA-yadi nArako ke zArIra saMhanana se hIna haiM to phira ye zarIra padavAcya kaise ho sakate haiM ?-isake uttara meM prabhu kahate haiM-'je poggalA aNihA, jAva amaNAmA' he gautama / jo pudgala aliSTa yAvat anano. 'ma hote haiM ve 'lesi sarIra saMghayatsAe pariNati' unake zIra rUpa se pariNalate haiN| yahAM cAvalpada se 'azAnta, apriya, amanojJa' ina padoM kA saMgraha huA hai. tAtparya kahane kA yahI hai ki yadyapi nArakoM kA nAhInA zarIzamA mohatA nathI. 'NevachirA zirAmA hAtI nathI. 'Navi hArU' snAyuyo hAta nathI. vasaMghayaNamatthi' tathA nArI ne zarIre saMhanana vinAnA kahevAmAM Avela che. kemake je zarIramAM hADakA vigere heya che, tyAM ja saMhanI heya che. nArakanA zarIramAM hADakA vigere hatAja nathI te kArathI teone sahananane alAva kahela che. zaMkA-je nArakonA zarIre saMhanana vinAnA che, te pachI teo "zarIra e padathI yukata kevI rIte hoI zake ? mA prazna uttaramA prabhu 4 cha / 'je pogAlA thaNivA jAva amaNAmA' hai gItama ! 2 pusa maniSTa yAvat mbhne| hoya che, to 'vesi sarIrasaMghAyattAe pariNamati' tameAnA zarI233 pariNabhe . mahiyAM yAvatpA thA 'akAnta, apriya, amanojJa' 21 vara pAnA saba thayo che. kahevAnuM tAtparya e che ke jo ke nArakenA zarIre sahanana nAma karma nA udayanA abhAvamAM hADakA vigerenA abhAvamAM saMhanana vALA hotA nathI,
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 jIvAmigamastra vana RpamAdiSjanyamamapi na mAti iti / 'patraM jAva ahe sattamAe' evaM yAvada adhaH saptasyAs yathA ratnaprabhA nArakANAM zarIrANi saMhananavanti na bhavanti tathaiva zarkarApamA vAlukAmamA paGkapamA dhUmapabhA tama:pamA tamastamaHmamA nArakANAmapi zarIrANi saMhanananiziSTAni na bhavanti AthyAdInAmabhAvAditi / zarIra saMhanana nApakarma ke udaya ke abhAva se asthi AdikoM ke abhAva meM lahanana vAlA nahIM hotA hai-parantu phira bhI unake vaikriya zIra hotA hai, kyoMki nArakoM ke zarIra rUpa se jitane aniSTa Adi vizeSaNa thAle pRGgala meM ye sama pariNamate rahate hai / ailI vyApti nahIM hai ki jahAM 2, zarIra hotA hai vahAM 2, saMhanana hotA hai kyoMki devoM ke zarIra hone para bhI saMhanana nahIM hotA hai saMhanana kA sampandha saMhanana nAma kAma ke udyAdhIna hai aura zarIra kA sambandha zarIra nAma karma ke udayAdhIna hai-zarIra pAMca hote haiM aura saMhanana chaha hote haiM vajra kaSabhanAnAca Adi inake bheda haiM / inameM se eka bhI saMhanana inake nahIM hotA hai| 'evaM jAca ahesattamAe' jisa prakAra se ratnaprabhA pRthivI ke narakAghAloM meM rahane vAle nArakajIvoM kA zarIra saMhanana rahita hotA hai usI prakAra le zaharAprabhA, dalakAmamA paGkaprabhA dhRmaprabhA tabhApramA aura tamastamAmA ke narakAvAsoM meM rahane vAle nAraka jIvo kA bhI zarIra saMhanana se hIna hotA hai aisA jAnanA cAhiye isa taraha lamasta pRthiSiyoM ke nArakoM kA zarIra saMhanana vAlA nahIM hotA chatAM paNa teone vaikriya zarIre heya che. kemake nArakonA zarIra paNAthI je keI aniSTa vigere vizeSaNa vALA pudgale hoya che, te badhA teonA zarIra rUpe pariNamatA rahe che. evI vyakti nathI ke jyAM jyAM zarIra hoya tyAM tyAM saMhanana hoya che. kemake devene zarIre hovA chatAM paNa saMhanA hotA nathI saMhane saMbaMdha saMhanana nAma karmane udayAdhIna che. zarIra pAMca prakAranA hoya che. ane saMhanana cha prakAranA hoya che ja, traSabha, nArA, vigere tenA bhedo che. A saMhanane pikI eka paNa siMhanana nArake ne DAtunathI. 'eva jAva ahesattamAe' 2 pramANe 2tnaprabhA pRthvInA nAvAsamA rahevAvALA nAraka jInA zarIre saMhanana vinAnA hoya che, e ja pramANe zarAmabhA, tAlukA prabhA, paMkaprabha, dhUmaprabhA tama prabhA ane tamatamaprabhAnA narakAvAsamAM rahevAvALA nAraka jInA zarIre paNa saMhanana vinAnA heya che. tema samajavuM. A rIte saghaLI pRthvInA nArakone zarIre saMhanA
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.18 nAraka jIvAnAM saMhanananirUpaNam 247 ___ sampati-nArakANAM saMsthAnapratipAdanArthamAha-'isI se paM.' ityAdi, 'imIse NaM bhaMte' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappa bhAe puDhIe' ratnamamAyA~ pRthivyAma 'neraiyANaM sarIrA siMThiyA pannattA' nairayikANAM zarIrANi jhiM saMsthitAni-- kIdRzasaMsthAnayuktAni prajJatAni-kathitAnIti prazna:, bhagavAnAha-yoyamA' ityAdi 'goramA' he golama ! 'duvihA pannatA' nArakANAM zarIrANi dvividhAni dviprakArakANi prajJaptAni-kathitAni 'taM jahA' tamghathA 'bhadhArapijjAya' avadhAraNIyAni ca 'uttara deuniyA ya' uttarakriyANa ca 'tattha Na je te bhavavAraNijjA' - tayormadhye yAni tAni zarIrANi bhavadhAraNIyAni 'te huDasaMThiyA pannatA tAni huNDa saMsthitAni-huNDa saMsthAna yuktAni prajJaptAni, madhAraNIyAni nAraka.mabasvAbhAhai cAhe vaha avadhAraNIya garIra ho, cAhe utsara baiMkriya rUpa zarIra ho| agha sUtrakAra nAraka jIvoM kA zarIra ki saMsthAna ghAlA hotA hai-isa cAla kA kathana karate haiM inameM gautamale prabhu khe aisA pUchA hai. 'hamIse NaM bhaMte ! rayaNapAe puDhIe' he bhadanta ! isa rasmamamA pRthicI ke narakAvAsoM ke naiyikoM ke zarIra ki saMsthAna vAle hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! duvihA pannatA' he gautama / lArakoM ke zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM-'taM jahA' jaise savadhAraNijjA ya uttara vecviyAya' eka bhavadhAraNIya zarIra aura dUsarA uttara vaikriya zArIra 'tattha gaMje te bhavadhAraNijjA' inameM jo nArakajIvoM ke avadhAra. NIya zarIra haiM ve 'huMDa saMThiyA pannattA' huNDaka saMsthAna vAle hote haiMjo zarIra mAraka bhava kI prApti hote hI prApta hotA hai vaha zarIra bhava. dhAraNIya zarIra hai aura yaha vaikriya zarIra hI hai nArakajIyoM ke huNDaka vALA hotA nathI, cAhe te bhavadhAraNIya hoya ke cAhe uttara vaikiya rU5 zarIra hoya ? have sUtrakAra nArakonA zarIre kayA saMsthAna vALA hoya che, e vAtanuM kathana kare che. A saMbaMdhamAM gautamasvAmIe prabhune evuM pUchayuM ke 'imIse gaM bhaMde ! rayaNappabhAe puDhavIe' sagavan mA 2tnamA pRthvInA n241vAsanA nairavikenA zarIra kyA saMsthAna vALA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu gItamasvAmIna cha, 'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! nA24 vana zarIye prA2nA DepAmA mAvasa che. 'taM jahA' me 2 mA prabhAva cha. 'bhavadhAraNijjAya uttara veumviyAya' se sadhAraNIya zarI2 mine bhI uttara vaidhya zarI2 'tattha Na je te bhavadhAraNijjA' te 12 na.24 vanapadhAraNIya zazaza cha, tme| 'iMDasaThiyA pannattA' hu74 sa 25 navA hoya che je zarIra nArakabhavanI prApti thatAM ja prApta thAya che, te zarIrane
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre vyAdazyaM huNDanAmakarmodayAd huNDasaMsthAnAni bhavantIti / 'tasthaNaM je te uttaravevtriyA tevi huDasaMThiyA pannatA' tatra khaca yAni uttaravekripANi zarIrANi tAnyapi yadyapi 'zubhamahaM vaikriye karISyAmIti' cintayanti tathApi tathAbhavasvA mA vyato huNDasaMsthAnanAmakarmodayataH utpAdita sakalalomapicchakapotapakSiNa iva huNDasaMsthAnAnyeva bhavantIti / 'evaM jAna ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm yathA ratnaprabhAnArakANAM dvividhAnyapi zarIrANi kuNDa saMsthitAni tathaiva zarkarAprabhA vAlukAmamA eGkaprabhA dhUmamabhA tammamA tamatamAmabhAnArakANAM bhavadhAraNIyAni uttagvaikriyazarIrANi huNDasaMsthAnAni bhavantIti jJAtavyam iti / 248 SEVENLY saMsthAna nAmakarma ke udaya se yaha avadhAraNIya zarIra huNDaka saMsthAna vAlA hI hotA hai 'tastha NaM je te uttA veuniyA te biDaTiyA pattA ' tathA -jo uttara vaikriya rUpa zarIra hotA hai vaha bhI 'iMDasaMThiyA pannattA' huNDaka saMsthAna vAlA hI hotA hai isa kAraNa ve nAraka jIva 'hama zubha vikriyA kareM 'aisA vicAra to karate haiM parantu unake dvArA huMDa saMsthAna nAma dharma ke udaya ke kAraNa azubha vikriyA hI kI jAtI hai-isameM unakA vaha uttara vaikriya rUpa jilla ke zarIra se samasta roma aura paMkha ukhAr3a diye gaye ho aise kabUtara ke jaisA huMDaka saMsthAna vAlA hI hotA hai / 'evaM jAva ahe lattamAe' jisa prakAra se ratnaprabhA ke nArakoM ke donoM prakAra ke zarIra huNDaka saMsthAna vAle hote haiM usI prakAra se zarkarApramA, vAlukAprabhA, paMkajA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA aura tamastamaH bhadhAraNIya zarIra kahevAya che. ane te vaikriya zarIra ja che. nAraka jIvAne huMDaka sasthAna nAma karmInA udayathI A bhavadhAraNIya zarIra huM Dakasa sthAna vANu hoya he 'tattha NaM je te uttaraveubviyA te vi iMDasa 'ThiyA paNattA' tathA ? uttara vaiDiya 35 zarIra hoya che, te pazu 'hu' usa 'ThiyA paNNatto' huMDaka sa'sthAnavALuM ja hAya che. A kAraNathI te nAraka jIvA ame zubha vikriyA karIe 15 evA vicAra teA kare che, paraMtu teo dvArA huDasa sthAna nAma kramanA udaya thavAne kAraNe azubha vikriyA ja karI zakAya che. temAM teonA te uttaravaikriyazarIra ke zarIramAMthI saghaLA rUMvADA ane pAMkha ukhaDI devAmAM Avela hAya evA kamrutaranA jevA huMDaka saMsthAna vALA ja hAya che. 'va' jAva asattamAe' ? aso ratnaprabhA pRthvInA nAronA bhanne aThAranA zarIra hu'Daka sthAna vALA hAya che, e ja pramANe zakAprabhA, vAlukAprabhA pakaprabhA, dhUmaprabhA, ane tamastamaprabhA, pRthvInA nArakAne paNa baMnne prakAranA
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 4.18 nArakajIvAnAM saMhanananirUpaNam 249 samprati-nArakANAM zarIreSu varNapatpiAdanArthamAha-'imIse NaM' ityAdi, 'imIse NaM bhaMte' etasyAM khalu bhainta ! 'syagappamAra puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAs 'meraiyANa' raviLANAra 'sarIrayA kerisayA vaNNeNaM pannattA' zarIrANi kIdRzAni varNena prajJaptAni-kazikSAnIti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goSamA' he gautama ! 'bAlAsomA jAra paramakiNhA caNNeNaM pannattA' kAlAni kAlAlabhAlAni yAvat bhasIralojarUpANi sImAni utrAsanakAni paramakRSNAni nArakANAM zarIrANi varNena zAna "evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH sapta prabhA pRthivI ke nArakoM ke bhI dono prakAra ke zarIra huNDaka saMsthAna vAle hote haiM- aisA jAnanA cAhiye. - aba bArakoM ke zarIra ke varNa kaise hote haiM isakA kathana satrakAra karate haiM ila gautama prabhu se aisA pUlale 'imIle NaM bhaMte ! rathaNappamAe puDhavIe' he bhadanta ! isa rattAmA pRthivI ke narakAbAloM ke 'rakSyANaM sarIrA kerisathA chaNNeNaM paNatA' nairaSikoM ke zarIra varNa se kaise hote hai-arthAt le parNa kAle hote haiM ? uttara meM prabhu pAhate haiN-'godhmaa| kolA, kAlonAsA, jAca paramArihA kSaNeNaM pannatA' he gautama ! prathama paSicI ke narakacAlo ke nArAjIcoM ke zarIra varNa kI apekSA kAle kRSNA pAle dekhate hI zarIra meM rogaTe khar3e kara dene vAle, bhayajanaka aura parama kRSNa hote haiN| 'evaM jAva bhaI lattamAe' isI zarIre huMka saMsthAnavALA hoya che. tema samajI levuM have nArakonA zarIrane varNa ke heAya che ? e saMbaMdhamAM sUtrakAra kathana kare che. ___bhA samayamA gIta .svAmI prabhune me 57yu cha / 'imIseNa bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' hai magara mA 2tnaprakSA pRthvInA na24pAsemA 27vApAmA 'neraiyA Na sarIrA kerisayA vaNNeNa paNNattA' nai2yihInA shrii| pApa vALA hoya che? eTale ke tenA zarIrane varNa ke hoya che? A praznanA uttaramA prabhu 42 cha hai 'goyamA ! kAlA kAlobhAsA, jAva paramakiNhA vaNe Na paNNattA' gautama ! padI pRthvInA na24pAsomA 23vAvAjA nA24 wal nA zarIrane varNa kALe, kALI kAMtI vALe ke jene jovAthI ja zarIranA rUMvADA ubhA thaI jAya evA ane bhayakAraka atyaMta kRSNa kALA hoya che. 'eva' jAva ahe sattamAe' mA prabhA0 mI0 pRthvIthI as adhaHsasabhI jI0 32
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 250 myAm yathA ratnaprabhAnArakazarIrANi varNena kAlakAlAvabhAsAdi vizeSaNayuktAni tathaiva zarkarAprabhAta Arabhya tamasvamA pRthivInArakazarIrANyapi kAlAdi varNayuktAni jJAtavyAnIti / 'isI se NaM' saMte' eksyAM khalu bhainta ! ' rayaNappabhApuDhavIe' ratnaprabhA pRthivyAm 'neraiyANaM' sarIrayA kerisayA gaMveNaM pannattA' nairayikANAM zarIrANi kIdRzAni gandhena majJaptAni, bhagavAnAha - 'govA' he gautama! 'se jahANAmara ahimaDe vA taM caiva jAna Ahe sattA' va yathA nAmako himRta iti vA tadeva yAvadadhaH saptamI, ahitAdito'pi adhikatara durgandhayuktAni nArakazarIrANi evametra yAvadatraH saptamI nArakazarIrANyapi durgandhayuktAni jJAtavyAni / taraha ke dvitIya pRthivI se lekara asamI pRthivI taka ke narakAvAsoM meM rahane vAle nArakajIvoM ke zarIra hote haiM aisA jAnanA cAhiye 'imI se NaM bhaMte! rayaNapasAe puDhabIe neraiyANaM barIrayA keksiyA gaMdheNaM pannantA' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke nairamikoM ke zarIra gaMdhakI apekSA kaise hote haiM ? arthAt prathama pRthivI ke nairayikoM ke zarIra kaisI gandhavAle hote haiM ? aisA isa prazna kA sArAMza hai- isa para gautama se prabhu kahate haiM- 'goSamA ! se jahAnAmae ahima DehavA taM ceva jAna ahe sattamA ' he gautama | jaisA pahile kahA jA cukA hai ki ahi-sarpa Adi ke mRtaka kalecara se jisa prakAra kI durgandha AtI hai usase bhI adhika aniSTatara Adi vizeSaNoM vAlI durgandha ina nArakoM ke zarIra se AtI hai isI prakAra kA kathana durgandha ke sambandha meM yahA~ para bhI samajha lenA cAhiye. pRthvI sudhInA narakAvAseAmAM rahevAvALA nAraka jIveAnA zarIrA vhAya che. tema sabha' 'imIseNaM rayaNappabhAra puDhavIe neraiyA NaM sarIrayA kerisayA gaMdheNa padmattA' he bhagavan ! A ratnaprabhA pRthvInA nAyikAnA zarIra gadhanI apekSAthI kevA Aya che ? arthAt pahelI pRthvInA naeNyikeAnA zarIrA kevA gadha vALA hAya che. ? A pramANenA A praznanA uttaramAM gautamasvAmIne prabhu kahe che! 'goyamA ! se jahAnAmae ahimaDei vA ta cetra jAva asattamA' De gautama! je pramANe pahelAM kahevAmAM Avela che ke-ahi-arthAt marelA sApa vigerenA zarIramAMthI jevA prakAranI dugaMdha Ave che, tenAthI paNa vadhAre aniSTatara vigere vizeSaNeA vALI durgaMdha A nAraka jIveAnA zarIromAMthI Ave che, eja pramANenu duMga dha viSayanu te kathana A prakaraNamAM paNa samajI levuM.
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.18 nArakajIvAnAM saMhanananirUpaNam 255 'imIse gaMmate ! rayaNappasAe puDhabIe' etasyAM khalla bhadanta / ratnaprabhA pRthivyAm 'neraiyANa sarIrayA' nerayikANAM zarIrANi 'kerisayA phAseNaM pannattA' kIdRzAni sparzena prajJaptAni bhagabAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'phuDiyacchavivicchavayA' sphuTitacchavi viccha vayaH' prathamacchavi zabdastvagravAcI dvitIyazcchAyAAcI, tathA ca sphuTitayA rAjizatasaMkulayA tvacA vicchaSayo vigatacchAyA iti sphuTitacchavivicchacayaH / 'kharapharusajhAmajhusirA' kharaparuSamAma zuSirANi kharANi ataeva atizayena paruSANi dhmAmAni dagdhacchAyAni zuSirANi-zupirazata kalitAni tataH padadvayasya padadvayena vizeSaNasamAsaH supakve___ tathA ilI prakAra kI aniSTalara Adi pUrvokta vizeSaNoM vAlI durgandha dvitIya pRthivI ke nairapikoM se lekara adhaHsaptamI pRthivI ke nArakoM ke zarIra se AtI hai aisA jAnanA cAhiye. ___ 'imose na bhaMte sthaNappabhAe puDhacIe nerayANaM sarIrayA kerilayA phAleNaM paNNasA' he badanta ! isa ilamA pRthivI ke nairamikoM ke zarIra sparza se kaise hote hai ? arthAt prathama pRthivI nairayikoM ke zarIra kA sparza kelA hotA hai ! utsara meM prabhu kahate haiM-'gothamA ! kuThicchavi vicchaSayA' he gautama ! prathama pRthivI ke nairapikoM ke zarIra jitakI svacA ke Upara saikaDo jhuriyAM paDa rahI hai aura isI se jo chAyAkAnti se rahita ho rahA hai. lathA-'kharapharUma0' jisakA sparza esaSa kaThora hai sair3oM jisase cheda ho rahe haiM aura jilakI chAyA-kAnti jalI huI vastu kI jailI hai-isa prakAra ke sparza-Thora sarza vAle hote haiN| tathA AvA prakAranI aniSTatara vigere pUrvokta vizeSa vALI gadha bIjI pRthvInA nairayikathI laIne adhaHsaptamI pRthvInA nAkajInA zarIrebhaadhaa mAve . tebha samaya, 'imIse Na bhaMte ! syazappabhAe puDhatrIe neraiyANa' sarIrayA pheristhA phAseNa paNNattA' hai lagan / 2tnA cIna naiyiAnA shrii| 25zathA kevA hoya che? arthAt paDelI pRthvInA nirayiAnA zarIrano sparza kevo hoya che? ___ prazana uttaramA pramubhItamAbhIne 49 cha hai 'goyamA ! phuDiya cchavivicchaviyA' ke gautama / pahelI pRthvInA naiyinshrii| yAnI cAmaDI upara seMkaDe jhuriyA-ujharaDAM karacalI paDelI hoya ane tethI ja jeo kAMtivinAnA he ya che tathA 3 REG. jeno sparza parUSa kaThera che. ane jemAM seMkaDe cheda thaI rahyA hoya che, ane jenI chAyA-kAMti baLelI vastunA jevI hoya
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasye STakA saMtaptaghmAmatulyAni iti bhAvaH 'pha:seNaM pannattA' sparzana prAptAni evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm ratnamabhAvadeva zarkarAmabhAta Arabhya tamastamA paryanta nArakANAM zarIrANi pUrvavadeva sparzana jJAtavyAnItibhAvaH // 18 // . sampati-nArakANAmucchvAsAdi matipAdanArthamAha-'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe' ityAdi, * mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM kerisayA poggalA UsAsattAe pariNati ? goyamA ! je poggalA aNiTA jAva amaNAmA te teli ullAsattAe pariNamaMti, evaM jAva ahaM lattasAe evaM AhArasla vi sattasu vi| imIse NaM rayaNappabhAe puDhIe nerahamANaM kA leslAo pannattAo ? goyamA ! ekA kAulemA panlattA / evaM laharappabhAe vi / vAluyappabhAe pucchA, goyatA ! do leslAo pannattAo, taM jahA-nIlaleslA kApoyalessA ya, tattha je kApoyalessA te bahutarA je nIlalestA te thotrA / paMcappalAe pucchA, ekkA -nIlalessA pannattA / dhUmapyabhAra pucchA goyamA! do lestAo pannattAo taM jahA-kiNhalelA ya nIlalelA ya le bahutaragA je nIlalestA te thoktaramA je knnhlessaa| tamAe pucchA, goyamA ! ekA kaNhalezsA, ahe lattalAe eklA parama kaNhaleslA // isIle NaM bhaMte ! rayaNapmAe puDhIe neiyA ki sammaTTiI micchAdihI sallAlicchAdichI ? goyanA ! sammabiTTI 'evaM jAba ahe sattamAra' isI taraha ke pThora parza bAle dvitIya pRthivI se lekara adhaH saptamI pRthivI taka ke nArakoM ke zarIra ha ailA jAnanA caahiye| str||18|| che, mA 412nA 25zavANA arthAt 2 25zA hAya . 'evaM jAva ahe sacamAe' mA 12nA ThAra 55zAbhI vIthI sana madhAsabhA pRthvI sudhInA nArakane zarIre hoya che. tema samajavuM. e sU. 18 !
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u.2 sU.19 nArakANAsucchvAsAdinirUpaNam 213 micchAdiTTI vi sammAmicchAdihI vi evaM jAva ahe sattamAe / imIse gaMbhaMte ! rayaNappasAe puDhavIe neraiyA kiM nANI annANI? goyamA!NANi vi annANI vije nANI teniyamA tiNNANI taM jahA-AbhiNibohiyanANI suSaNANI ohiNANije annANIte atthegaiyA du annANI atthegaiyA ti annANI je du annANI te niyamA mahaanlANI ya suyaanlANI tha, je ti annANI te niyamA mai annANI suza annANI vibhaMganANI vi / sesANaM gANI vi annANI vi tiSiNa, evaM jAva ahe satta. mAe // imIse NaM rayaNappasAe puDhabIe leraiyA kiM maNajogI vaijogI kAyajogI ? goyamA ! tigi vi evaM jAva ahe sttmaae||imiile NaM bhaMte ! zyaNappAe puDhabIe nerahayAkiM lAgArovauttA aNAgArova uttA? gopalA! lAgArova uttA vi aNAgArovauttA vi evaM jAva ahe sattamAe ||imiile NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA ohiNA kevaiyaM khettaM jANati pAsaMti ? goyamA? jahanneNaM achuTTagAuyAI ujholeNaM cattAri gaauyaaii|| sakarappabhAe puDhavIe neraiyA jahaNaM linni gAuyAI ukkoseNaM achuTTAI, evaM addhaddhagAuyaM parihAyai jAdha ahe lasamAe jahanneNaM addhagAuyaM unoseNaM gAuyaM // isIle NaM sthaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM kai skhamugdhAyA pannattA ? goyalA ! cattAri lamugghAyA pannattA, taM jahA-yaNA sasuraghAe, kasAyalamuraghAe, mAraNAMtiya samugghAe / evaM jAba ahe lattamAe ||suu0 19 //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana . chAyA-esasyAM khalu madanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM kIdRzAH pudgalA ucchvAsatayA pariNamanti ? gautama | ye pudgalA aniSTara yAvadamano'mArate teSAmuchvAsatayA pariNamanti evaM yAvadadhaH saptamyAm / ekyAhArasyApi sapta. svapi etasyAM khalu sadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM patilezyAH pratAH gautama ! ekA kApotalezyA prajJaptA / evaM zarkarAmamAyAmapi, bAlakAmamAyAM pRcchA gautama ! de lezye prajJapte tadyathA-nIlalezyA kApotalezyA ca / tatra ye kApotalezyAste bahutarAH, ye nIlalezyAste stokaaH| eDamamAyAM pRcchA gautama ! ekA nIlezyA prajJaptA / dhUmaprabhAyAM pRcchA gA~tama ! dve lezye prajJAte, tadyathA-kRSNalezyA ca nILalezyA ca, te bahutarAH ye nIlalezyAH, te lokatarAH ye kRSNa zyAH / tamAyAM pRcchA, gautama ! ekA kRSNalezyA / ayaH sapjanyAmekA parama kRSNalezyA / etasyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kiM samyagdRSTayo mithyAdRSTayaH samyagamithyAyaH ? gautama ! sambanaSTayo'pi mithyAdRSTayo'pi samyagramithyAdRSTayo'pi, evaM yAvadadhaH saptamyAm / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kiM jJAniko'jJAninaH ? gautarA ! jJAnino'pi ajJAnino'pi ye jJAninaste niyamata strijJAninaH tabamA-Aminiyodhika jJAninaH zruna jJAnino'vadhimAninA, ye azAninaste santyekake dvayajJAnitaH santyekake vyajJAninaH ye dvayajJAninaste niyamAda matyajJAninazca zrutAjJAninazca, ye vyajJAninaste niyamAt matyajJAnino zrutAjJAnino visaGgajJAnino'pi, zeSAH khala zAnino'pi ajJAnino'pi, yo yAradhaH saptamyAm // etasyAM khala ratnamamAyAM pRthivyAM nairayikAH kiM manoyogino vacoyoginaH kAyayoginaH ? gautama ! prayo'pi, evaM yAvadadhaH saptabhyAm / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kiM sAkAropayuktA AkAropayuktAH ? gautama ! sAkAropayuktA api, anAkAropayuktAapi evaM yAvadadhaH saptamyAm / etasyAM khalu ratnamamAyAM pRthivyAM nairathikA avadhinA kriyat kSetra jAnanti pazyanti ? gautama ! jaghanyena arddha caturtha gavyU tAni utkarSeNa ctvaarigvyutaani| zarAmabhAyaM pRthivyAM nairayikAH jaghanyena trINi gavyUhAni utkarSe NArddha caturthAni evamacigavyUtaM parihIyate yAvadadhaH saptasmAM jaghanyenArddhagavyUta mutkarSaNa gavyUtam / etasyAM khalu bhadanta ! rannapabhAyAM pRthi nairzayakANAM kati samudghAtA: prajJaptAH ? gautama ! catvAraH samudvAtAH prajJaptAH tadyathA-vedanA samudghAtaH kaSAya samudghAto, mAraNAntika samudghAto, vaikriyaptamudghAtaH evaM pAvadhaH saptamyAm ||suu0 19 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra. 3 u.2 6.19 nArakANAmucchavAsAdinirUpaNam 205 TIkA - - ' imI se NaM bhaMte ! syagappabhAe puDhavIe' etasyAM khalla bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAm, 'neraiyANaM' nairavikANAm 'keSiyA poggalA' kIdRzAH pudgalA 'ussAsacAra pariNamati' ucchvAsatayA - zvAsocchvAsarUpeNa pariNamanti-pariNAmaM prApnuvanti ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he tatara ! 'je phailA aNiDA bAra aruNAmA' ye pudgalA aniSTA yAvadaAkAntA apiyAmA amanojJA anomAH, tatra na iSTAH na abhilaSitA ityaniSTAH tatrAniSTayapi kiJcit sarvasmai aniSTaM na bha tiruvaiicitrya dataH aba sUtrakAra nArakIyoM ke ucchvAsa Adi kA kathana kahate haiN| 'imIle NaM bhaMte! yajaSmAe puDhabIe jairaiyANaM kerilayA poglA' hAdisUtra 19 TIkArtha- jaulava ne prabhu se aisA pUchA hai- 'imIle NaM bhaMte! rayaNappabhASa puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke 'neraiyANa' nairayikoM ke 'keriyA pogalA' kaise pudgala 'ussAsatayA pariNamaMti' ucchvAsa rUpa se zvAsocchrAsa rUpa se pariNata hote hai ? arthAt kisa prakAra ke pudgala nAraka jIvoM ke zvAsocchvAsa rUpa se pariNamate haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! je poglA aNiTTA jAva amaNAmA' 'he gautama! jo pula aniSTa yAvat-akAnta apriya, azubha, amanojJa aura apanasa, jinheM grahaNa karane kI mana se bhI icchA nahIM hotI hai-aise pudgala hI nAraka jIvoM ke zvAsocchvAsa rUpa se pariNamate have sUtrakAra nAraka jIvAnA ucchavAsa vigerenu kathana kare che, 'imI se NaM bhaMve ! rayaNappabhAe puDhIe NeraiyANaM keriyA poggalA 4tyAhi TIThArtha -- gautamasvAmI me aluzrIne zo pUchayu !' imIse NaM bhave ! raNabhAe puDhavIe' he bhagavan mA ratnaalA pRthvInA 'NeraiyA NaM' nairayi ane 'keriyA pogalA' devA abharanA yuddhagaseo 'ussAkhatayA pariNamaMti' (2 vAsa paNAthI eTale ke zvAseAcchavAsa rUpe pariName che ? arthAta kevA prakAranA pudgalA narakajIvenA zvAseAcchavAsa paNAthI pariName che ? A praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAbhIne he che ! 'goyamA ! je poggalA aNiTTA jAva amaNAmA ' he gautama je pudgaleA aniSTa yAvat akAMta, apriya, azubha, amane jJa ane amaneDama ke jene grahaNa karavAnI icchA manamAM paNa heAtI nathI. evA pudgalAja nAraka javAnA zvAseAcchavAsa rUpe pariName che. je iSTa nAya
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 jIvAfarnes AkAntAH, tatrAkrAntamapi kiJcit kasmaicidrocate gayA zukasya viSA tatrAdaapriyA azubhAH ata evAmanojJaH amano'mAH manamApi pAraM grahItumayeogyAH, yadyapi samAnArthakAH mAya ete zabdA ratathApi bahudezaja vineya vo kyena haiM / jo iSTa nahIM hote haiM ve pula aniSTha hai ve aniSTa bhI saba ko aniSTa hI ho so yaha to nahIM hai kyoM kI vini tA se aniSTa vastu bhI dRSTa honI huI dekhI jAtI hai-ana ve puddala aise nahIM hai isa bAta kI spaSTa karane ke liye 'anta' yaha pada diyA gayA hai ve pula jo nArapha jInoM ke zvAcchvAsa rUpa se pari - mate haiM ve aise aniSTa nahIM hai ki kinhIM nAraka jIvoM ko iSTa abhilaSita bhI ho kyoMki ve sarvathA anta hote haiM isaliye ve ariSTa hI hote haiM / yadi phira bhI para ye kahA jAya ki jo koI padArtha akAnta bhI hotA hai yaha bhI nhIM 2, jIvoM ko kacanA huA dekhane meM AtA hai jaise ghara ko anta viSTA rucatI hai so aisI kalpanA koI yahAM karaleM isa bAta paSTa karane ke liye 'amiya' yaha pada diyA hai isa prakAra ke ye azubha yAvat asato pudgala nAraka jIvoM ke zvAsocchvAsa rUpa se pariNamate hai / yadyapi ye saba zabda samAna artha vAle haiM taba bhI ina jo yaha svataMtra rUpa se prayoga karane meM AyA hai usakA kAraNa bhinna 2, dezoM ke diyajanoM ko samajhA tevA pudgaleA aniSTa kahevAya che ane te aniSTa paNa badhAneja aniSTa hAya tema khanatuM nathI kemake rUcinI vicitratAthI aniSTa vastu paNa keTalAkane Ta hAya tema dekhavAmAM Ave che. jethI te pudgale evA hAtA nathI e vAta spaSTa karavA mATe mAnta' A padane prayAga karavAmAM Avela che te pudgalA ke je nAraka jIveAnA zvAsechavAsa paNAthI pariName che. te evA aniSTa hAtA nathI ke keAI kAi nAraka jIvAne iSTa abhilaSita pazu hAya, kemake te sarvathA akAMta hAya che. tethI te pudgalA aniSTaja hAya che. te pakSa R AnApara ema kahevAmAM Ave ke je keAi padArtha akAntapaNu rAya che, te pazu kAI ke.i jIvAne rUcatA hAya tema jovAmAM Ave che. jemake zUkarane akAnta evI viSTA rUcikara hAya che. te kAi ahiyAM evI kalpanA na karIle eTalA mATe 'kSatrica' e padanA pratyeAga karavAmAM Avela che. AvA prakAranA mA azubha, yAvat amaneADama evA pugaleA nArakajIveAnA zvAse vAsa paNAthI pariName che. jo ke A badhA zabdo samAna atha vALA che, tA paNa tenA svataMtra paNAthI ahiyAM je prayAga karavAmAM AvyeA che, tenu kAraNa jUdA jUdA dezeAnA
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.19 nArakANAmucchavAsAdinirUpaNam 257 upAttAH athavA nArakai rucchavAsatayA parigRhIta pudgalAnAmatyantaduSTa va jJApanA. yeti| 'te tesiM usAsattAe pariNamaMti' te upari darzitA aniSTandAdi vizeSaNayuktAH pudgalA steSAM nArakANAm ucchanAsatayA ucchvAsani zvAsarUpeNa pariNa. manti-pariNAmaM prApnuvantIti / evaM jAna bhahe salamAe' evaM yAradhaH saptamyAm ratnaprabhAnArakaradeva zarkarAmamA bAlu kAmamA palaprabhA dhUmamamA tamaHprabhA tamamtamaH prabhAnArakANAmapi zvAsocchvAsatyA parigRhyamANAH pugalA aniSTA apriyA azumA amanojJA amano'mA eveti jJAtavyAH / evaM AhArasa vi sattamu vi' evameva zvAsatayA pariNata pudgala deva AhAratayA pariNatAH pudgalA api aniSTanA hai athavA-nArakajIvoM dvArA zvAsocchvAsa rUpa le gRhItallae pudgala atyanta duSTa-bure hI hote haiM-kisI bhI prakAra se inameM aduSTatA nahIM hai isa bAta ko samajhAne ke liye ina samAnArthaka zabdoM ko kahA gayA hai 'te teli usAhasa e pariNati' aile the pUrzakta vizeSaNoM vAle puzala nAraka jIvoM ke ucchvAha nivAsa rUpa se pariNata hote haiN| 'evaM jAva ahe sAtamAe' ratnaprabhA pRthivI ke nArako ke jaise zarkarAmamA bAlu kAmamA, paGkaprabhA, dhUmapramA tamApramA aura tamastamAsA dRthivI ke nArakoM ke bhI zvAsocchvAsa rUpa se gRhIta hue puzala pRghokta vizeSaNoM vAle hI hote haiM ailA jAnanA cAhiye 'evaM AhArarasa vi sattala zi' jisa prakAra se zvAsocchvAsa rUpa se pariNAhue pudAla pUrvokta aniSTAdi vizeSaNoMdhAle hote haiM usI prakAra se prathama ratnamamA pRthivI se lejhara sAtavIM tama. ziSya janene samajAvavA mATe kahelA che. athavA nAraka che dvArA zvAso2chavAsa rUpe grahaNa karAyelA pudgale atyaMta duSTa-kharAba ja heya che. keI paNa prakArathI temAM AduSTa paNuM AvatuM nathI e vAta samajAvavA mATe A samAna artha vANA zavo 4aa cha. 'te tesiM usAsattAe pariNamati' mevA mA pUrvokta vizeSAvALA pudgale nAraka enA ucchazvAsa ane niHzvAsa rUpathI parizta thAya che. 'eva jAva ahe satamAe' 2namA pRthvInA nA nA 4thana prabhAzA , pAsapramA, pramA, dhUmapramA, tabha:pramA, mana tabhastamaH prabhA pRthvInA nArakonA zvAsocchavAsathI grahaNa karAyelA pudgale paNa pUkti vishesso| 1 saya che. tama sabhA'. 'evaM AhArassa vi sattasu vi' je pramANe zvAsocchavAsa paNAthI pariNamelA pudgale pahelA kahelA aniSTa vigere vizeSaNa vALA hoya che, e ja pramANe pahelI ratnaprabhA pRthvIthI laI jI0 33
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 258 svAdiyutA eva ratnaprabhAta Arabhya vamasvamA pRthivI paryantamiti / AlApaprakArazrettham - he bhadancha / ratnamayA nairayikANAM zrIyAH pudgalA AhAratayA pariNatA bhavanti ? he gautama | ye pudgalA aniSTA akAnvA abhiyA azumA amanonA amanomAste teSAmAhAratayA pariNatA bhavanti, ekameva zarkarAmAta Arabhya yAvat saptana pRthivI nArakANAmapi AzayApuDhalA kAntA adhiyA zubhA anojJA asanomA jJAtvya iti sarvajAlApamakAraH syanIyaH / sammatile vipAdanArthamAha- 'mI' ityAdi, 'isIse NaM bhaMte / ' etasyAM khalla bhadanta ! 'zyagaNabhAra puDhI' rAmamAyAM pRthivyAm 'nerasyANaM tamaHprabhA pRthivA taka ke jIvoM ke AhAra rUpa se jo pudagala pariNata hote haiM ve bhI aniSTa Adi pUrvoka vizeSaNoM vAle ko hote haiN| yahAM AlApa prakAra aisA hai - he bhadanta ! rAbhA pRthivI ke nairayikoM ke kaise pudgala AhAra rUpa le pariNati hote haiM ? uttara meM prabhu ne aisA hI kahA hai ki he gautama! jo pudgala bhaviSya, jakAnta, apriya, azubha, amanojJa aura manoma hote hai ve hI pudgala unake AhAra rUpa se pariNata hote haiM / isI taraha se AhArUpa se pariNata hue pudgala dvitIya pRthivI se lekara sAtavIM pRthivI taka ke mArakoM ke hote haiM aisA jAnanA cAhiye rala sampandha meM AlApa prakAra sarvatra svayaM hI udbhAbita kara lenA cAhiye / aba lezyA kA pratipAdana kiyA jAtA hai- 'hamI se NaM bhaMte / raNabhAe puDhadIe neraiyANaM kahalestAo pannattAo' he bhadanta ! ne sAtamI tamastamaprabhA pRthvInA kathana sudhInA nAraka jIvAne AhArapaNAthI je puddagalA pariNata thAya che, te badhA paNa aniSTa vigere pUrvokta vizeSaze. vALA ja hAya che. tenA AlApakAnA prakAra A pramANe che huM bhAnta! ratna prabhA pRthvInA nairayikAne kevA pudgale hAra pAthI pariNata thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke hai gautama ! je pudgaleA aniSTa, akAnta apriya, azubha, amaneA, ane amaneADama hoya che. teja puddagalA temanA AhAra paNAthI pariName che. eja pramANe AhAra rUpe pazumelA pudgaleA khIjI pRthvIthI laine sAtamI pRthvI sudhInA nArakAne hAya che tema samajavuM A samadhamAM A lApakanA prakAra adheja stya' banAvIne samajI leve. have lezyAnA samadhamAM pratipAdana karavAmAM Ave che. A sabadhamAM gautamasvAmI prabhune pUche he 'imIse NaM bhate ! rayaNappabhAra puDhavIe 'neraiyA
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 5.19 nArakANAsucchvAsAdinirUpaNam 252 kailessAo pannatAo' nairayikANA kati-kiyatsaMkhyakAH lezyAH prajJaptAHkathitAH ? iti praznaH, agavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ekkA kAulessA panattA' ekA ekaiva kApotalezyA prajJaptA ratnamamA nAraka jIvAnAmekA kApotalezyA bhavatIti / evaM sakaraprabhAe bi evaM zarkarAmabhAyAmapi yathA ratnamamA nArakAH kApotalezyAvantastathaiva zarkarAmamA nArakA api kApotalezyAvanto bhavantIti / 'bAlurappabhAe pucchA' vAlukAmabhAyAM pRcchA he bhadanta ! bAlakAprabhAyAM tRtIyanaraka pRthivyAM nArakANI katilezyA bhavantIti pRcchayA saMgRhya te praznaH, bhagavAnAha--'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! do lessAo pannatAoM vAlukAprabhA nArANAM dve lezya bhavataH taM jahA' taghathA'nIlalessA kAulessA banIlalevA hApotalekzA ca 'tattha je kAulessA te bahutaraNA' tana-tyo Imadhye ye kAmoralezyAste bahutarA adhi kA uparitana isa ratnaprabhA pRthivI ke laidhioM ko kitanI lezyAeM kahI gaI hai ! uttara meM prabhu kahate haiM-goyalA! ekamA kAuleslA pannatA' 'he gautama! ratnaprabhA pRthivI naramikoM ke kSevala eka hI kApota lezyA kahI gaI hai-'evaM lakkaramAe ghisI prakAra le zarkarApamA ke nArakAjIkoM ke bhI kevala eka kApota lezyA hI hotI hai 'bolu. yappabhAe pucchA' he bhadanta ! cAlukAmamA ke naramikoM ke zitanI lezyAeM hotI hai ? uttara pranu kahate haiM-'goyA! do lessAo patnattAo' 'he nautara ! bAla kAmamA ke nairadhijJoM ke do lezyAeM hotI-taM jaihale-lIlA kArallA 'lIla lezyA aura kApota lezyA' 'lattha je jhAlelA se bahutarA' inameM jo pApota lezyA bAle haiM ye adhika haiM-jayo ki uparitana mAnavI nArakoM ko Na kA lesvAmI pannatAmo' 80 AM RAHE pRthvInA naizikAra keTalI vezyAe kahI che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke 'goyamA ! ekamA kAudessA paNattA' gautama! namasA zvAnA nathikAna ThevaNase pAtozrI hI cha 'eva' sakkarappabhAe vi' se prabhAra zakerAprabha pRthvInA nArajIne paNa keraLa eka kapota lezyAja oMya che. 'cAluyappabhAe pucchA' se 'mahata | pAdu ka nA navina TI azyAyAlAya cha 1 mA prazana uttaramA su ? 'goyamA ! do lenA o pannattAo' 3 gautama ! 'du4 mA pRthvInA nayikone meM bezya se| DAyache. 'ta' jahA'tamA pramANe che 'nITalesA kAullessAya' nIrasezyA bhane pAtazyA, 'tastha je kAullessA te bahutarA' mAmA resA apAta
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 ... jIvAbhigamana prastaTavatinAM nArakANAM kApotalezyAkatvAt teSAM cAtibhUyaskasvAditi / 'je nIlalessA vaMto pannattA te thovA' ye nIlalezyAvantaH yajJaptAste stokAH kApotale. zyApekSayA nyUnA iti / 'paMkappabhAe pucchA' paGkamabhAyAM pRcchA he bhadanta ! paGkamamA pRthivI nArakANAM katilezyA bhavantIti pRcchayA saMgRhyate iti praznaH, bhagavAnAi'goyamA' he gautama ! 'ekkA nIlalessA pannattA' ekA nIlalezyA paGkapamA nArakANAM bhavati, sA ca tRtIya pRthivIgata nIlalezyApekSayA avizuddhatarA bhavatIti / 'dhUmappabhAe pucchA' dhUpramamAyAM pRcchA he bhadanta ! dhUmamabhAnArakANAM katilezyA bhavantIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'do lessAo pannattAo' dve lezye prajJapte 'taM jahA' tadyathA-'kiNhalessAya nIlalessAya' kRSNalezyA ca nIlalezyA ca 'te bahuvaragA je nIkalessA' te bahutarA kApota lezyA hotI haiM aura ye uparitana prastaTabattI nAraka adhika haiM / tathA 'ye nIla lezyAvantaH' jo nAraka yahAM nIla lezyA vAle haiM ve kApota lezyAvAloM kI apekSA nyUna-kalaha-'paMkaprabhAe pucchA' 'he bhadanta ! paGkamamA pRthivI ke nArakoM ke kitanI lezyAeM hotI hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA! ekkA nIlalesthApannattA 'he gautama paGkaprabhA ke nArakoM ke kevala eka nIla lezyA hI hotI hai| vaha tIsarI pRthivI kI nIlalezyA kI apekSA avizuddha hotI hai ! 'dhUmapabhAe pucchA' he bhadanta ! dhUmaprabhA ke nairayikoM ke kitanI lezyAeM hotI haiM ? 'goyamA' he gautama! dhUmaprabhA ke nairamikoM ke do leslAmao pannAttAo' 'do lezcAeM hotI haiN| 'taM jahA' jaise kipAleslAya nIlaleslA ya' kRSNa lezyAvALA hoya che, teo vadhAre che, kemake uparanA prastaTamAM rahevAvALA nArane kApata lezyAja hoya che. ane tevA A uparanA prastaTamAM rahevAvALA naa2| mari cha. tathA 'ye nIlalezyAnantaH' re nArI nIla vezyAvANA hoya che, teo kApatalezyAvALA nArakonI apekSAe nyUna-thoDA che. 'pa kappabhAe pucchA' sAvana 5.47mA pRthvInA nAnasI veshyaa| hAya che ? RAL prazna uttaramA prabhu ke 'goyamA! ekkA nIla lessA pannattA' gItama! 54mA pRthavInA nAna 4 nIlezyA heya che. ane te trIjI pRthvInA nIla vezyAnI apekSAe avizuddha hoya che. 'dhUmappabhAe pucchA' , mApana bharamA pRthvInA nayina TI zyAma DAya che ? uttaramA prabhu 49 che hai 'goyamA ra gautama ! dhUmapramA pRthvInA narayimene do lessAo paNNatAo' meM veshyaas| 4ii che. 'ta' jahA' te me zyAma mA pramANe che. 'kiNhalessA ya nIlalessA ya' se vezyA mana
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA maM.3 u. 2 su. 19 nArakANAmucchvAsAdinirUpaNam rada ye nIlezyAH dhUmamabhAyAM nIlalezyA nArakA adhikAH santi 'te thovataragA je horlessA' te stokatarAH santi ye kRSNavezyAH bhAvanA prAgvadeva, 'tamAe pucchA' tamAyAM pRcchA he bhadanta ! tamaHprabhAnArakANAM katilezyA bhavantIti pRcchayA saMgRhyate praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'ekat fourlessA' ekA kRSNalezyA savavi taSAmA nArakANAm, sAca dhUmaprabhA pRthivIgata kRSNalezyApekSayA avizuddhatArA bhavati 'ahe. lattamAe ekA paramakiNhasA' he dantaHsavamI nArakANAM katilezyA bhavanti he gautama ! adhaHsaptamI nArakANAmekA parama kRSNakezyA bhavati vaduktam 'kAU do vaiyAe mIsiyA nIliyA cautthIe / paMcamiyA mIsA kaNhA vattI parama kahA ' // 1 // kApotI dvayostRtIyasyAM mizrA nIlA ca caturthyAm / paJcamyAM mizrA kRSNA tataH parama kRSNA || 1 // iticchAyA / ThezyA aura nIlalezyA 'te bahutarakA je nIlaleslA' inameM se dhUmaprabhA pRthivI meM nIlalezyo vAle nAraka adhika hai aura 'te dhotarakA je kaNhalestA 'kRSNa leiyA bAle jIva kama hai / bhAvanA pUrvavat samajha lenA cAhiye | 'tamAe pucchA' 'he bhadanta ! tamaHprabhA pRthivI ke nairayikoM ke kitanI leiyAeM hotI haiM ? 'goghamA ekkA kiNDa lessA' eka kRSNa yA hI hotI hai aura yaha kRSNale dhUmaprabhA gata kRSNalezyA kI apekSA avizuddhatara hotI hai / 'ahe satatAe ekkA parama kiNhalessA' he bhadanta ! adhaH mI pRthivI ke nArakoM ke kitanI bezyAeM hotI hai ? he gautama! avaH saptamI pRthivI ke nArakoM ke kevala eka parama kRSNa lezyA hI hotI hai / taduktam- 'Usu0' ityAdi arthAt ratnaprabhA aura zarkarApramA, ina donoM pRthiviyoM meM kApota dezyA hotI hai, mIla nIlezyA 'te bahutarakA je nIlalessA' temAMthI dhUmaalA pRthvImAM nIla sezyAvAjA nAro vadhAre hoya che bhane 've thovatarakA je kaNTlessA' dRSya bezyA vALA nAraka jIve. ochA haiAya che. AnI bhAvanA pahelA kahyA pramANe samajavI. 'tamAe pucchA' he bhagavan tamaHpramA pRthvInA nairayijhe DeMTalI bezyAvAjA hoya che ? 'goyamA ekkA kiNhalessA' he gautama! me hRSya bezyA temane hAya che ane A kRSNu lesyA dhUmaprabhA pRthvImAM kahelI kR'lezyAnI apekSA avizuddhatara hoya che. 'yahe sattamAe ekA paramakiNhalessA' he bhagavat adhaHsaptamI pRthvInA tArakAne kevaLa eka parama kRSNu lezyAja hAya
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 jIvAbhigamana sampati-nArakANAM sara ragdRSTilAdi vizeSamatipAdanArthamAha-imIse meM ityAdi, 'imIse gaM bhaMte' etasyAM khala sadanta ! 'rayaNappamAe puDhavIe' ratnaprabhAgaM pRthivyAm 'nerahayA' nairayikAH kiM sammAdihI micchAdiTTI sammAvicchAdiTTI' ki samyagdRSTayo mithyAdRSTayo vA sampamithyA (mizra) haTayo vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sammAviTThI vi pinchAdiTThI vi sammAmicchAdiTThI vi' ratna pabhAnArakAH samyagdRSTayo'pi bhavanti mithyAdRSTa yo'pi bhavanti, sampamithyAdRSTayo'pi yavantIti / pavaM jAva ahe sattamAe' evaM tIsarI vAlukAmabhA meM mizra nIla aura nApota cedA lezyAeM hote haiN| cauthe paMkaprabhA pRthivI meM nIla hotI hai| pAMcavI dhUmaprathA pRthivI meM mizra-kRSNa lezyA aura nIlezyA ye doTezyAeM hotI hai| chaTo tamAprabhA pRthivI meM kRSNa lezyA aura sthAnoM meM paramakRSNa lezyA hotI hai| 1 / aba nArakoM kI dRSTi viSaya ke meM kahate haiM-'imINaM bhI!' he bhadanta! isa 'syaNappabhAe puDhI' ratmaprathA pRthivI meM rahane cAle 'nerayA' narayika ki sammAdiTTI, micchAdiTTI sammAnicchAdidI' kyA sambagdRSTi hote haiM ! yA mithyASTi hote haiM ? yA nihita hai? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! sammadihI ghimicchAdihI vi' he gautama ! prathama pRdhivI gata nerayika sampadRSTi hote haiM mithyA dRSTi bhI hote haiM aura mizradRSTi bhI hote haiM 'evaM jAya ahe sattamAe' isI taraha cha taduktam 'kAudo0' tya smAt 2(na pasA, gane 24225mA mAme pRthvImAM kApata lezyA hoya che. ane trIjI vAlukAbhA pRthvomAM mizra rIte nIla ane kapita e be vezyAo hoya che. cothI paMkakhabhA pRthvImAM nIla lehyA hoya che. pAMcamI dhUmaprabhA pRthvImAM mizra eTale ke kRSNa vezyA ane nIla glezyAo be vezyAo hoya che. chaThI tamaprabhA pRthvImAM kRSNa lezyA ane sAtamI tamatamA nAmanI pRthvamAM paramakRSNa lezyA he ya che . 15 ve lAnI halTina samayamA ayana 42vAmI mAne 'imIse Na bhate / magavan ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' 2tnamA pRthvImA 29vAvANA 'meraiyA' nairpi| 'ki sagmAdidrI, micchAdidI sammAmicchAdidI' zu abhyaya daSTi vALA hoya che ? ke mi dRSTi vALa hoya che? athavA samya mithyA daSTivALA eTale ke mizra daSTivALA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu 4 cha hai 'goyamA ! sammaTThio, vi micchAdiTThI vi, sammAmiccha diTThI vi' ke gautama! pahelI pRthvImAM rahelA narayika samyagra daSTivALA paNa hoya che, mithyA TipA 54 hAya cha, mana mizra TApa DAya cha. 'eva
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 6.19 nArakANAmucchvAsAdinirUpaNam 263 yAvadatraH saptamyam ratnamanAnAradeva zarkarAbhA vAlakA prabhA paGkaprabhA dhUmaprabhA tamAmamA tamastamayamA nArakAH samyagdRSTayo'pi bhavanti mithyAdRSTo'pi bhavanti / samyasimA (mizra) dRSTo'pi bhavantIti bhAvaH / sampati- jJAnitvAjJAnitvaM darzayati- 'isI se NaM' ityAdi, 'imI se NaM bhaMte !' etasyAM khalu bhadancha ! 'racaNapabhASa puDhavIe' ratnamamANaM pRthivyAm 'neraiyA ki nANI annANI' nevikAH kiM jAnino savanti ajJAnino vA bhavantIti praznaH bhagavAnAha - 'goLA' ityAdi, 'goyavA' he gautama! 'pANI va annANI vi' jJAfaaisfy anti ajJAnino'pi bhavanti ratnaprabhA narakA iti / 'je nANI te niyamAtinnANI' tatra ye jJAnamaste niyamatastrijJAninaH, 'taM jahA ' tadyathA'AmaNivohANI' Aminivodhika jJAninaH 'suyanANI' zrutajJAninaH 'ohinA kA phana dvitIya pRthivI se lekara abaH saptamI pathivI taka ke nArakoM ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye arthAt dvitIya pRthivI ke nairayikoM se lekara khAtavIM pRthivI taka ke naiyika sampAdaSTi bhI hote haiM mithyA dRSTi bhI hote haiM aura mizradRSTi bhI hote haiM / aba nairadhiko kA jJAna ajJAna dvAra kahate haiM- 'hamI se NaM bhaMte rayaNabhAe puDhacI nehA ki nANI annANI' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke kama jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyanA ! NANI ci annANI bi' he gautama! isa ratnaprabhA pRthivI ke nairaSika jJAnI bhI hote hai aura ajJAnI bhI hote haiN| 'je nANI te tinnANI' jo jJAnI hote haiM ve niyama se tIna jJAna jAba ahe svattamAha' mA prabhAnu Ithana mIla pRthvIdhI sahane adhaHsasamI pRthvI sudhInA nArakeAnA sukha...dhamAM paNa samajavuM' arthAt mIjI pRthvInA naiyikAthI laIne sAtamI pRthvI sudhInA naiyikA samyak dRSTi vALA paNa hAya che. mithyArdaSTi vALA paNa heAya che ane mizra dRSTi vALA paNa hAya che. A have nAyikAnA jJAna ane ajJAna dvAranA saMbaMdhamAM kathana karavA mAMAve che. sa'madhamAM gautamasvAmI prabhune pUche 'imIse NaM bhave ! rayaNanabhAe puDhavIra neraiyA ki nANI annANI' he bhagavan yA ratnaalA pRthvInA nairayi hai| jJAnI hAya che ? ke ajJAnI hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne che 'goyamA ! NANI vi aNNANI vi' he gautama! sA ratnaprabhA pRthvInA naeNriyakA jJAnI paNa hAya che, ane ajJAnI paNa hAya che ne sALI te niyamA tinnANI' se gautama / jJAnI hAya che, tee niyamathI. traNa jJAna vAjA hoya che. 'taM jahA' te tra jJAna bhI prabhAye che. maDe 'abhi
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 jIvA migamas NIya' avadhijJAnina 'je annANI' yetvajJAninaH, 'atthe gaiyA duannANI' santyekake dvayajJAninaH 'atthe gar3hayA ti aglAgI' santyeka ke vyajJAninaH 'je duannANI ve niyamA mai annANI va suya annANIya' tatra ye dvayajJAninaste niyamatI matya jJAninaH zramAjJAnina ye asaMjipaJcendriyebhya utpadyante te apAvasthAyAM dvaya jJAninaH zeSa kAle tu teSAmapi vyajJAnitA 'je ti annANI vibhaMganANI vi' yeta trvajJAninaH te niyamA saraannANI suya annANI te niyamo matyajJAnonaH zrutAjJAnino vibhaGga jJAnine 'pi bhavantIti / sesA NaM cAle hote haiM - 'taMja' 'jaise- 'AbhiNiSohiyanANI, suthanANI, ohi nANI' matijJAna vAle hote haiM jJAna vAle hote haiM aura avadhi jJAna vAle hote hai / 'jeannANI' aura jo ajJAnI hote haiM ve 'atthegaiyA duannANNI ' kisane to do ajJAna vAle hote hai ' atthegaiyA ti annANI' aura kitane tIna ajJAna vAle hote haiM / 'je duannANI' jo nAraka do ajJAna vAle bote haiM - ve 'vivamA maha agnANI ya suya annANI ya' niyama se eka matiajJAnavAle aura dUsare zruna ajJAnavole hote haiM tathA - 'je ti annANI te nivamA-yaha anhANI, suya annANI vibhaMgAMnANI vi'jo nArakI tIna ajJAna vAle hote haiM ve niyama se mati ajJAna vAle hote haiM, zrula ajJAna vAle hote haiM, aura vibhaMgajJAna vAle hote haiM / jo jIva saMjI paJcendriyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM paryAvasthA meM hI do ajJAna vAle hote hai aura pIche ke samaya meM to ve bhI tIna ajJAna vAle ho jAte haiM / isIliye kitaneka nArakI do ajJAna vAle hote haiM aisA kahA gayA hai / 'sesANa Nivohiya nANI, suyanANI, ohinANI' bhatijJAna dANA hoya che. zrutajJAna bAjA hoya che, bhane avadhijJAnI vAjA hoya che 'je annANI' bhane bhemo ajJAnI hoya che, tethe| niSabhathI 'atthe gaiyo ti antANI' bhane DeTalAI tra jJAnavANa hoya 'che, 'je du aNNANI' ? nAro me ajJAna vAjA hoya he, tethe / 'niyamA mai annANI yasya annANIya' niyamathI ? bhati ajJa navAjA bhane zruta jJAna vAjA che. 'je ti annANI te niyamA mai annANI sUya aNNANI vibhaMga nANI' ke naarddiiye| vAyu ajJana vajA hoya che. tethe niyabhathI bhati ajJAna vALA hAya che, zrata ajJAna vALA hoya che ane vibha'gajJAna vALA hAya che. je jIveA asa'nI paMcendridhAmAMthI AvIne utpanna thAya che, te avasthAmAM ja e majJAna vALA hoya che. ane pachInA samayamAM te tee paNa traNa ajJAnavALA thaI jAya che. tethI ja keTalAka nArakIceA e ajJAnavALA hAya che. tebha vAmAM mAnya ho. aparyApta
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkApra.33.2 sU.19 nArakANAmucchavAsAdinirUpaNam 265 NANI vi annANI vi vibhi jAva ahe sattamAe' zeSaH khalu jJAnino'pi ajJAnino'pi trINi yAcadadhaH saptamyAm iti, zeSAH zarkarAprabhAta Arabhya adhaHsaptamI paryanta SaT pRthivIsthitanArakA jJAnino'pi santi azAnino'pi santi, tatra 'timni' iti teSAM jJAnAni niyamAt trINi bhavanti tathaiva ajJAnAnyapi ca teSAM niyamAt trINyeva 'atthegaiyA duannANI' iti vaktavyam iti vizeSaH / tathAhi= zarkarApRthivI vAlukAmamA paGkaprabhA dhRmamamA tamaHmamA tamastamaHprabhA nArakAH niyamAva trijJAnino'pi vyajJAnino'pi bhavanti AlApaprakAra zvettham / tathAhi-- zarkarApamA pRthivI nAraphAkhalu bhadanta ! kiM jJAnino'jJAninA, bhagAnAha gautama ! zAnino'pi ajJAnino'pi zarkarAyamAyAmapi samyagdRzAM mithyAzAM ca bhAvAva tantra ye jJAninaste niyamAt trijJAninaH tadyathA-bhAminiyodhikajJAniraH zrutajJAnino'vadhijJAninazca, ye ajJAninaste niyamAd vyajJAnino matyajJAninaH zrutAjJAnino NANI vi, annANI vitinni jAva Ahe lantamAe' isI prakAra le zarkarA prabhA ke, bAlukAprabhA ke paMkaprabhA ke, dhUmaprabhA ke tamAmabhA ke aura tamastamaHprabhA pRthivI ke nAraka jIva bhI jJAnI aura ajJAnI donoM hote haiM yadi ve jJAnI hote haiM to niyama se tIna jJAna kAle hote hai| aura yadi ajJAnI hote haiM to tIna ajJAna vAle hote / isa sambandha meM AlApa prakAra prathama pRthivI meM jaisA AlApa prakAra kahA gayA hai vaisA dvitIya pRthivI Adi zabda lagAkara svayaM udbhAvita phAra lenA cAhiye parantu dvitIya zarkaraprabhA pRSidhI se lagAkara saptamI pRthivI taka ke nArakoM meM 'inameM kitaneka do ajJAna vAle hote haiM 'aillA kathana nahIM karanA cAhiye kyoMki yaha kathana asaMjJI jIvoM se Akara jo jIva nAraka paryAya se utpanna hotA hai usakI apekSA se kiyA gayA _ 'sesANaM nANI vi aNNANi vi tinni jAva ahe sattamAe' mA prabhAvI zarkarAmabhAnA, vAlukAprabhAnA, paMkaprabhAna, dhUmaprabhAnA, tamaHprabhAnA ane tama stamaprabhA pRthvInA nAraka jIva paNa jJAnI ane ajJAnI hoya che je teo jJAnI hoya che, te teo niyamathI traNa jJAnavALA hoya che ane je ajJAnI hoya che, te traNa ajJAnavALA hoya che. A saMbaMdhamAM AlApakena prakAra pahelI pRthvImAM je pramANe kahevAmAM Avela che, te ja pramANe bIjI pRthvI, ane trIjI pRthvI vigere za0 lagAvIne svayaM samajI levA. joIe paraMtu bIjI zarkarAmabhA pRthvIthI laIne sAtamI pRthvI sudhInA nArakamAM "teomAM keTalAka be ajJAna vALA hoya che. A pramANenuM kathana karavuM na joIe. kemake A kathana asaMsI jImAMthI AvIne je cho nArakaparyAyathI utpanna thAya che, tenI apekSAthI jI034
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 jIvAbhigamako vibhaGgajJAninazca saMkSipaJcandriyebhya evAgatya zarkarAmabhAvAmutpAdAda ? evaM vAlukAprabhA paGkaprabhA dhUmamabhA tama prabhA pRthivIpyapi nArakSANAM liyayAtmijJAnitvaM niyamAt vyajJAnitvaM ca jJAtavyam, marvana saMjJipazcendriye bhya evAgatyotpAdabhAvAt / tamastamaHmamA pRthivI nArathAH khalu yantu / vijJAntio'jJAnino vA gautama / jJAnino'pi ajJAnino'pi sahararAmapi saMkSipaJcendriyebhya evAganya utpAdAda tatra ye jJAninaste niyamAna vijJAniyaH bhAbhiliyodhikajJAninaH zrutajJAnino'vadhijJAninatheti ye tvajJAninAte niyamAt usa jJAninaH tadyathA-masyajJAninaH zrutAjJA ninA vibhaGgajJAninazceti / ___ samprati--yogapratipAdanArthamAha--'mI ' ityAdi, 'mIse NaM bhaMte !' etasyAM khalu bhadanta ! 'syaNappamAra guDhITa' ratnamasAyoM pRthivyAm ki maNahai parantu dvilIyAdika pRthivI se lekara sAtavIM pRthivI taka ke nAraka saMjJI paJcendriyoM meM le hI bhAkada Taspanna hote haiM, ataH ina samasta pRthiSiyoM ke nAeka jJA aura ajJAnI bhI hote haiN| aisA jaba kahA jAtA hai to ina ahalyA ye niyama se tIna mati zruta anadhijJAna vAle hote, jo jJAnI hote veniyama le matiajJAnI zrutaajJAnI aura vibhaMgajJAnI hote aisA hI kahanA cAhiye kintu 'atthe gayA duannApI' kitaneko ajJAla bAle hote 'aimA nahIM kahanA cAhiye kyoMki ratnaprabhA ke sivAya kI saba pRthiviyoM meM nAraka tIna ajJAna vAle hote haiN| aba yoga kA pratipAdana karate-mIse NaM bhaMte ! rayaNappamAe puDhadhIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRdidhI ke 'reraiyA' narayika 'ki karavAmAM Avela che. paraMtu bIjI pRthvIthI laIne sAtamI pRthvI sudhInA nArIjI saMjJI paMcendrimAthI ja AvIne utpanna thAya che. tethI A saghaLI pRthvInA nArako jJAnI ane AjJAnI hoya che. ema jyAre kahevAmAM Ave che, to A avasthAmAM A niyamathI matijJAna zratajJAna ane avadhijJAna e traNa jJAnavALA hoya che. ane jeo ajJAnI hoya che teo niyamathI mati ajJAnavALA, zrata ajJAna vALA, ane virbhAgajJAnavALA hoya che. bhama 4 4 na. 52tu 'atthe gaiyA duannANI' uTasA me bhajJAna vALA hoya che. tema kahevuM na joIe kemake ratanaprabhA pRthvI sivAyanI badhIja pRvIyAmAM nArake traNa ajJAnavALA hoya che va yoganA samayamA pratipAdana 42vAmAM Ave che 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappamAe pani mApana, mA 2namA pRthvInA 'neraiyA' neshy|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.19 nArakANAmucchvAsAdinirUpaNam 267 jogI vaijogI kAyajogI' kiM manoyotino vacoyoginaH kAyayogino veti praznaH, bhagavAnAda -'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tiNi vi' prayo'pi he gautama ! ratnapabhAnArakA manoyogino bhavanti vacoyogino'pi bhavanti kAyayogino'pi bhavantIti / evaM jAva ahesattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm ratna prabhA nArakavadeva zarkarAmabhAta pAra samastamAparyanta nArakA manoyogino'pi bhavanti vaco yogino'pi bhavanti kAyayogino'pi bhavantIti jJAtavyamiti / sampati--sAkArAnAkAropayoga darzAyamAha-'isIse NaM bhaMte !' etasyA khalla bhadanta ! 'rayaNaprasAe puDhavIe meraiyA' ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kiM sAgAropauttA aNAgArovauttA' risAkAropayogayuktA bhavanti anAkAropa. yogayuktA vA bhavantIti bhaznaH, bhabhavAnA-gorA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sAgArovauttAvi anAgArobauttAvi' sAkAropogayuktA api bhavanti ratnaprabhAnArakA stathA anAkAroSayuktAbhavimAntIti / evaM jAva ahelattamAe' evaM yAva maNajogI, vahajogI kAyajogI' cyA manoyogI hote hai ? yA vacanayogI hote haiM yA kAyayogI hote hai ? untana manu zAhate hai-'goyamA tipiNa vi' he gautama ! prathama pRthivI ke vadhika tInoM yoga vAle hote haiN| - 'evaM jAva ahe samatamAe' hI taraha se dvitIya pRthivI ke naiyiko se lekara sAtavIM pRthivIM taka ke nairayika bhI tIno yoga vAle hote hai| __ aba sUtrakAra upayoga hAra kA sAmAna karate haiN| ratnaprabhA pRthidhI ke narayika 'ki sAmArojauttA ajaya ittA' kyA lAkAropayoga vAle hote haiM ? yA anAkAropayoga bAle rote hai? tara meM prabhu kahate haiN-'gothmaa| sAgArovauttA vi anAgArovatA vi' he gautama! ratnamA pRthivI ke jIva khAsAropayoga vAle bhI hote haiM aura anAjAropayoga vAle bhI hote haiN| 'evaM jAca Ahe matabhAra isa taraha se yAvat avAsasamI 'ki' maNajogI, vaijogI, kAya jogI' zu. manaye DAya ? athavA vayana cogavALI hoya che ? ke ThAtha cagavALA hoya che ? A praznanA uttaramA prabhu 41 cha goyamA ! tiNi vi' he gautama ! 53dI pInA nayi tra yenanAya cha 'eya jAra ahe sattamAra' mArI prabhAga bIjI pRthvInA nirayikothI laIne sAtamI pRthvI sudhInA nirayike paNa traNe prakAranAM gavALA hoya che. 2tnaprabhA pRthvInA nairaayo| 'ki sAgarAvauttA aNAgArovatA' sAra upagavALA hoya che ? ke anAkAra upa vALA hoya che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI 43 cha -'goyamA! sAgaroca uttA vi anAgArova uttA vi' gautm| ratnaprabhA pRthvInA nAraka jI sAkAra upagavALo paNa hoya che, ane anAkAra 64211 DAya che. 'eva' jAva ahe khattamAe mAra pramANe yAvata
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 jIvAMbhigamasUtre dadhaH saptamyAm ratnamabhAnArakavadeva zarkarAmabhA vAlukAmabhAvaGkamamA dhUmamamA tamaH prabhA tamastamaHprabhA nArakA api sAkAropayogayuktA bhavanti anAkAropayogayuktA - api jJAnApekSayA sAkAropayuktA darzanApekSayA anAkAropayuktA bhavantIti bhAvaH / nairayikAH kiyatparimitaM kSetra jAnanti pazyantItyAha - 'imI se NaM bhaMte / rayaNappabhAe puDhavIe nerahayA' etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM : pRthivyAM nairayikA: 'ohiNA kevaiyaM khettaM jANaMti pAsaMti' avadhijJAnena kiyat kSetraM jAnantIti naH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama! 'jahanne NaM aTTagAuyAI' arddha caturthAni sArddhAni trINi gavyUtAni 'ukko seNaM cattAri gAuyAI' utkarSeNa catvAri gavyUtAni jAnanti pazyantIti ceti / 'sakarapabhAe pRthivI taka ke nAraka jIva bhI donoM prakAra ke upayoga vAle hote haiMaisA jAnanA cAhiye arthAt dvitIya pRthivI ke nairayikoM se lekara saptamI pRthivI ke nairayika bhI donoM prakAra ke upayoga vAle sAkAro payoga vAle aura nirAkAropayoga vAle hote haiM / jJAna kI apekSA sAropayoga vAle hote haiM aura darzana kI apekSA anAkAropayoga vAle nAraka hote hai / * aba nairathikoM ke jJAna ke viSaya meM kahate haiM- 'imIse NaM bhaMte! raNa puDhIe nerayA' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM nairadhika 'okSiNA' avadhijJAna se 'keraiyaM khettaM jANaMti pAsaMti' kitane kSetra ko jAnate haiM aura kitane kSetra ko dekhate haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM'gomA ! jahatreNa aTTagAuyAI ukkoseNaM cattAri gAuyAI' he gautama / ratnaprabhA pRthivI meM nairayika kama se kama avadhijJAna se sADhe tIna 3|| koza taka ke padArthoM ko jAnate haiM aura utkRSTa se cAra koza taka adhaHsaptamI sudhInA nAraka jIve paNu khanne prakAranA upacega vALA eTale ke mIjI pRthvInA naiyikAthI laIne sAtamI pRthvI sudhInA nairiyA sAkAra upacAgavALA paNu hoya che. ane anAkAra upayogavALA paNu hAya che. DAya che. jJAnanI apekSAe sAkArApayega vALA hAya che, ane dazananI apekSAe anAkArApayeAgavALA hAya che. huve nairayinA jJAnamA saMghamA thana khAbhAMgAve che 'imIse NaM bhave rayaNa pabhAe puDhadIe neraiyA' he bhagavan sA 'ohiNA' avadhi jJAnathI 'kevaiya' khettaM jANaMti pAsaMti' DeMTalA kSetrane bhaye ratnaprabhA pRthvImAM naeNriyako che, ane keTalA kSetrane dekhe che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAMmIne 4 'goyamA ! jahaNeNaM addhaTTa gAuyAi ukkeAseNa cattAri gAuyAI' se
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 s.19 nArakANAmucchvAsAdinirUpaNam 269 puDhavIe' zarkarAmabhAyAM pRthivyAm 'jahanneNaM tinni gAuyAI' jaghanyena trINi gavyatAni, 'ukkoseNaM adhaTThAI utkarSeNa arddhacaturthAni evaM addhaddhagAuyaM parihAyA' evamardhAdhagavyUtaM parihIyate pariharaNIyamityarthaH 'jAva ahesattamAe' yAvadadhaH saptamyAm / tathAhi--3 vAlukApabhAyAM jaghanyena-sAIyojanadvayam. utkaNa trINiyojanAni, 4 paGkamabhAyAM jaghanyema dve yojane, utkaNa sArddha dve yojane, 5-dhUma. prabhAyAM jaghanyena sArddha yojanamekam utkarSeNa dve yojane, 6-tama prabhAyAM nArakA jaghanyena ekaM yojanam utkarSeNa sArddha meka yojane yAvat avadhijJAnena jAnanti pazyanti ca / adhaH saptamapRthivyAM nArakAH 'jahanneNaM addhagAuyaM' jaghanyenAddha gavya'tam 'ukkoseNaM gAuyaM' utkarSeNa gavyUtamiti / / sampati-nArakANAM samuddhAta darzayitumAha-'imIse NaM' ityAdi, 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANa' etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM ke padArthoM ko jAnate haiN| 'sakkara pabhAe puDhavIe' he bhadanta ! zarkaga. prabhA pRthivI ke nairayika avadhijJAna se kitane kSetra ko jAnate hai aura dekhate haiM ? 'goyamA! jahanneNaM tini bhAuyAI ukkose NaM aTThAI he gautama! zarkarAprabhA ke naithika avadhijJAna se kama se kama tIna koza taka ke padArthoM ko jAnate haiM aura utkRSTa se sADhe tIna koza taka ke padArthoM ko jAnate haiN| 'evaM addhaddhagAuyaM parihAyati' isa taraha adhaH saptamI pRthivI taka AdhA AdhA koza kama karate jAnA cAhiye. isa prakAra se saptamI pRthivI ke naiyika jaghanyase Adhe koza taka ke aura uskRSTa se eka koza taka ke padArthoM ko apane avadhijJAna dvArA jAnate haiN| atha samudghAta kA kathana karate hai-'imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe gautama ! ratnaprabhA pRtrImAM nairayike ochAmAM ochA 3 sADAtraNa gAu sudhInA padArthone avadhijJAna nathI jANe che. ane utkRSTathI ca ra gAu sudhInA pahAna che. 'sakkarappabhAe puDhavIe' 3 magavan zaUAL pRthvInA naiyihI avadhijJAnathI sA kSetrane cha 1 ane he cha 1 goyamA ! jahaNNeNa tinni gAuyAi' ukAseNa addha dvAI gautama zarAmA pRthvInA rayiko avadhijJAnathI ochAmAM ochA traNa gAu sudhInA padArthone jANe che. mana thA sA sudhInapAni ta cha. 'evaM advaddhagAu parihAyati' mA pramANe mAsasamI pRthvI sudhI madhe madhe 16 191 42 // javuM joIe. e rIte sAtamI pRthvInA nairayike jaghanyathI ardhA gAu sudhI ane utkRSTathI eka gAu sudhInA padArthone pitAnA avadhijJAna thI jANe che. samudadhAta dAra 4thana 42vAmA mAya che. 'imIse Na bhaMte / rayaNa
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtra prathivyAM narayikANAm 'kai samugghAyA ennattA' kati samuddhAtAH prajJaptA iti praznA, bhagavAnAha-'goramA' ityAdi, goyamA' he gautama ! cattAri samugghAyA pannatA' catvAraH samudghAtAH prajJaptA:-kathitAH "taM jahA' tadyathA-veyaNA samu gghAe' vedanA samudghAtaH 'kasAyasamugghAe' pAya samudghAH 'mAraNaMtiyasamu. mugghAe' mAraNAntikasamudaghAlA veubbiyasamagghAe' kriyasamudghAtazceti / evaM jAva ahesattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm ratnaprabhAnArakaradeva zarkarAmabhAvAlukAprabhA paGkapamA dhUmapamA tamAmamA tamastamaHprabhA nArakANAmapi vedanAkapAya mAraNAntika vakriyAkhyAzcatvAraH samudghAtA bhavatIti |mu0 19 // samprati--ratnapramAdinArakANAM kSupipAsAdi svarUpaM darzayitumAha-'imIse NaM bhaMte' ityAdi / mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisayaM khuhappivAsaM paJcaNubhavalANA viharIte ? goyamA ! egameNasla NaM syaNappabhA puDhavI leraiyasla alabhAvapaTUpuDhavIe neracyA gaM' he ladanta ! isa ratnapalA pRthivI the nairapikoM ke 'kara samugghAyA pannattA' kitane sasuddhAta kahe haiM ! uttara meM prabhu kahate haiM'goyamo ! cattAri samugdhA paNNattA' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke narayikoM ke cAra lamuddhAta kahe gaye haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se hai'veyaNA samuraghAe, kasAyalamugyAe mAraNatiya samugyAe, bebdhiyasamugghAe' vedanA samuddhAta, kaSAya muddhAta mAraNAntika samuddhAta, aura vaikriya samuddhAta evaM jAva ahe sattamAe' isa prakAra se yAvat zarkarApramAke, ghAluhAramA ke, paMkaprabhA ke, bhramaprabhA ke, tamaHprabhA ke aura tamastanAprabhA ke nAraka jIvoM ke bhI Adi ye cAra samuddhAta hote haiN|19| ppamAe puDhabIe neraiyANaM' 8 san 25 // 2tnapramA pRthvImA naiyiAne 'kaha samugdhAyA paNNattA 48vA samuddhAta vAma bhAvyA cha ? yA prazna uttaramA prabhu 47 cha hai 'goyamA ! cattAri samugdhAyA paNNavA' 7 jItama ! mA 2rana asA pRthvInA nayi yA smudhaat| AmA bhAvyA . ta jahA' ta yA pramANe che. 'veyaNAsamugghAe, kasAyasamugyAe, mAraNa tiyasamugyAe, vau viyama mugyAe' veDanasamuddhAta, pAya samuddhAta, bhArAnti madhAta mana vaiThiya samuddhAta. evaM jAva ahe sattamAe' 4 prabhAe yAta za3 21 prabhAnA, vAlukAprabhAnA, paMkaprabhAnA, dhUmaprabhAnA, tamastamAM prAnA nA2ka jIvI ne paNa pahelAnA A cAra samuddaghAte hoya che. sU. 19 che
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 7.20 nArakANAM kSutpipAsAsvarUpam 201 baNAe sapoggale vA sambodahI vA AlayaMsi pavikhavejjA go ceva NaM se rayaNappamA puDhavI neraie titte vA siyA vitaNhe vA liyA erilayA NaM goyamA ! rayaNappabhAe neraiyA khuhappivAsaM paJcaNubhavamANA biharaMti, evaM jAtra ahe lattamAe / isIle NaM bhale ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA ki egataM pabhU viuvivatae purataM pi pala viuvittae ? goyamA! egattaM pi pabhU purataM pipabhU viuvilae egattaM viuvvemANA evaM mahaM moggararUra bA evaM musuMDhi karavatta ali lantI halagadAmusalacavaNArAya kuMtatomarasUlalauDabhiMDamAlAya jAra bhiMDamAlarUvaM 'vA, puhattaM viu mANA moggararUvANi vA jAda bhiMDamAlarUvANi vA tAI saMkhejAiM jo asaMkhenjAiM, saMbaddhAI no asaMbaddhAiM, sarisAI no asarilAI diubaMti, viuvittA aNNamaNNassa kArya abhiNamANA abhihaNamANA veyaNaM utAreti, ujjalaM viulaM pagADhaM kakale kaDuyaM pharusaM niThuraM caMDaM tivvaM dukkhaM duggaM durahiyAlaM, evaM jAva dhUmappabhAe puDhavIe / chaTuM sattamAsu NaM puDhavIsu neraiyA bahumahaMtAI lohiya kuMthu ruvAI vAmaituMDAiM goSaya kIDasamANAI viDavvaMti, viuvittA annamannassa kAyaM samaturaMgemANA khAyamANA khAyamANA sathaporAga kimiyA vida cAlemANA cAlemANA aMto aMto aNuppavisamANA aNuppavisamANA veyaNaM udIrati ujjalaM jAva durahiyAsaM // imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA ki sIyaM veyaNaM vedeti uliNaM vecaNaM vedeti sIyausiNaM veyaNaM vedati ? goyamA ! No sIyaM veyaNaM vedeti usiNaM veyaNaM vedeti no sItosiNaM vedeti, vedeti, te appayarA upahajoNiyA evaM jAva vAluya
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 272 jIvAbhigamasUtre ppabhAe, paMkapaebhAe pucchA goyamA! sIyaM pi vaiyaNaM vedeti usiNaM pi vaiyaNaM vedeti jo lIoliNaM veyaNaM vadati te bahutaragA je usiNaM veyaNaM vedeti, te thovataragA je sIyaveyarNa vedoMta / dhUmappabhAe pucchA gIyamA! sIyaMpi veyaNaM vedeti usiNaM pi veyaNaM vedeti No sIosiNaM veyaNaM vedeti te bahutaragA je sAyaM veyaNaM vedeti te thovataragA je usiNaM veyaNaM vedeti / tamAe pucchA goyamA ! sIyaM veyaNaM vadeti nA usiNaM veyaNaM vedeti no lIoliNaM deNaM vadaMti evaM ahe sattamAe NavaraM paramasIyaM sU0 20 // chAyA--etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM narayikAH kIdRzaM kSutpipAsa pratyanubhavanto bihAnti ? gautama ! evaivasya khalu ratnapamA pRthivI nairayikasyAsadbhAva prasthApanA sarvapudgalAn vA sarvodadhIna vA Asyake prakSipet naiva khala ratnaprabhA pRthivI narazikastRpto vA syAt vitRSNo vA syAt IdRzaM khalu gautama ! ratnaprabhAyAM narayikA kSutpipAsaM pratyanubhavanto viharanti / evaM yAvadadhaH saptamyAm / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kime. phatvaM prabhavo vikuritam pRthaktvamapi pramako vikurvitum ? gautama ! ekatvamapi prabhavaH pRthaktvamapi prabhavo vikurvitum ekatvaM vikurvantaM ekaM mahamudgararUpaM vA evaM mupaNDikarapatrAsi zakti halagadamuzacakranArAca kuntatomarazulalaguDa bhiNDamAlAni ca yAvat bhiNDamAlarUpaM vA pRthaktvaM vikurvanto mudga-rUpANi vA yAvad miNDamAlarUNi dA tAni saMkhyeyAni no asaMkhyeyAni, saMbaddhAni no asaMbaddhAni sahazAni no aptazAni, vikurvanti, vikurvitvA anyo'nyasya kAyamamighnanto'bhighnanto vedanAmudIrayanti, ujvalAM vipulAM pragADhAM karkaza kaTuko paruSAM niSThurAM caNDAM tItrAM duHkhAM durgA daradhimahyAm / evaM yAvada dhUmapramAyA~ pRthivyAm / paSThI saptamyoH khalu pRthivyoH nairayikAH bahUni mahAnti lohita kunthurUpANi vajramayatuNDAni gomayakITasamAnAni vikurvanti, vikurvittvA anyo'nyasya kArya samaturaGgAyamANAkhAdayantaH zataparvakRmaya iva calantaHcalantA'ntarantaH anupavizanto vedanAmudIrayanni, ujjvalA yAvad dUradhisahyAm / etasyA khalu bhadanta ! ratnapabhAyAM pRthi narayikAH kiM zItAM vedanAM vedayanti uSNA vedanAM vedayanti zItoSNAM vedanAM vedayanti ? gautama ! no zItAM vedanAM vedayanti uSNAM vedanAM vedayanti no zItoSNAM vedanAM vedayanti / (te alpatarA uSNayonikA)
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkApra.3 u.2 sa.20 nArakANAM kSutpipAsAsvarUpam 273 vedayanti evaM yAvad vAlukAmamAyAm ? paGkamamAyAM pRcchA gautama ! zItAmapi vedanA vedayanti uSNAmapi vedanAM vedayanti no zItoSNAM vedanAM vedayanti / te bahutarakAH ye uSNAM vedanAM vedayanti te svokatarakAH ye zIta vedanAM pedayanti dhUmaprabhAyAM pRcchA gautama ! zItAmapi vedanAM vedayanti uSNomapi vedanAM vedayanti no zItoSNAM vedanAM vedayanti te bahutarakAH ye zItavedana vedayanti te stokatarakAH ye uSNavedanAM vedayanti / damAyAM pRcchA mautama ! zItAM vedanAM vedayanti no uSNAM vedanAM vedayanti, ecayadhaH saptamyAm navaraM paramazItAm / / 20 / / TokA--'imIse NaM bhaMse / etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhacIe' rasnaprabhAyAM pRthivyAm 'neraiyA' nairayikAH 'kerisayaM' kozIs- kimA kArikAm 'khuippivAsaM' kSut pipAsAm-kSudhAM bhojanecchAm pipAsA-jalecchAs 'paccaNubbhavamANA' pratyanubhavantaH pratyeka kSudhA pipAsA ca vedayamAnAH 'viharaMti' viharanti-tiSThantIti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyasA' he gautama ! 'egamegasta rayaNamA puDhavI neraiyarUpa' ekakasya khalu ratnamamA pRthivI nairayikasya 'asambhAvapaharaNAe' asAmasthApanaza-asadbhAvakalpanayA ye kecana pudgalA vA udadhayo vA iti zeSaH, 'sabya poggale bA sanco___ apa nArakoM kI kSudhA aura pipAsA Adi ke svarUpa kA sUtrakAra kathana karate haiM 'imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neiyA ke rizvayaM khuppivAya' 'ityAdi / sUtra // 20 // TIkArtha-gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'hamIle NaM bhaMte ! zyAppabhAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM nairayika kelI kSudhA aura pyAsa kA anubhava kahate haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM -goSamA! egamega. ssaNaM rayaNappabhA puDhavI neraiyasta' he gautama ! eka ratnaprabhA pRthivI ke nairayika ke 'asanmASapadavaNAe' asat kalpanA kara ke 'lavdhapoggale have nArakanI sudhA ane pipAsA tarasa vigerenA svarUpanuM sUtrakAra 4thana 42 che. 'imIse NaM bhaMte rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisaya khuippiAya' 70 ___TIya-gItamasvAbhA asuna ma pUche che / 'imIseNaM bhave ! rayaNappabhAe. puDhavIe' mApana mA ratnaprabhA pRthvImA nai2thiyo vA 42nI bhUma bhane tarasanA anubhava 42 cha 1 mA praznanA uttaramA pramu cha ? 'goyamA ! egamegasmaNa rayaNappabhA puDhavI neraiyassa' 8 gautama ! 4 2tnaprabhA pRthvInA neyajAnI 'asambhAvapaTTavaNAe' asatU 465nA rI 'savvapoggalevA smanbodahI vA' jo 35
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 jIyAmigamasa dahIvA' sarva-pudgalAn vA sodhIn vA 'Asayasi Asthake-mukhe 'pakkhivejjA' prakSipeta-nikSipet dadyAditi yAvat tathApi 'jo cevaNaM se rayaNappabhA puDhavI neraie' naiva khanu sa ratnaprabhA pRthivI narayikaH 'titte vA siyA' tRptIza-vigatakSudhaH syAMta 'vitaNhe vA siyA' vitRSNo vigApipAsA kA syAt sarvAn vA pudgalAn saunapi samudrAn yadi ekA lAkajIvasya mukhe pakSipet tathApinArakasya kSudhA pipAmA vA na vighA sadata, dayA bhasmaka doSadRpitodarasya bahubhakSaNenApi tRptina madati etarApi mantaguNA nArakAma kSudhApipAsA ca bhavatItibhAvaH / 'parisayANa goyayA etAzI gvalu gautama ! 'rayaNappabhAe NeraiyA' ratnapramAyAM nairayikAH 'khuipipAsaM paccaNu pramANA viharaMti' kSut pipAsA ghA sanodahIvA' samasna pugoM ko aura samasta mudroM ko 'AsayaMsi' mukha meM 'pakkhivejA' yadi DAla diyA jAye to bhI 'joceva NaM se rayaNappabhA puDhavINerahae' ratnamamA pRdhidhI kA nairayika tatte vAsiyA' tRpta kSudhA rahita nahIM ho sakatA hai jinahe vA liyA' vitRSNa-pyAsa rahita nahIM ho sakatA hai tAtparya isa kathana kA aisA hai ki naraka meM nAraka jIvoM ko itanI adhika bhUkha va pyAsa lagatI hai ki unake mukha meM jitanI pudgala hai ve saba DAla diye jAveM aura jitane samudra hai ve saba uDela diye jAve to bhI inakI bhUgva va pyAsa nahIM bujha sakatI hai jisa prakAra bhasmaka vyAdhi se yuka puruSoM ko bahuta anna bhakSaNa kara jAne para bhI tRpti nahIM hotI hai nAraka jIvoM ko to isase bhI ananta guNI adhika bhUkha aura pacAna hotI hai 'esiyANaM goyamA' he gotama! isa prakAra kI 'rayaNappabhAe nerahayA' ratnapabhA ke nairayika sadhA pugatAna bhane sapA samudrAra 'AmayasI' bhupamA 'pavikhavenjA' ne nAmAmA bhAva to 55 No ceva NaM se rayaNappabhA puDhavI Neraie' 2pramA pRthvInA nrthi| 'titta vA siyA' tRsa yatA nathI 'vitaNhe vA siya! viNa tarasa-rahita paNa thatA nathI. A kathananuM tAtparya e che ke nakAramAM nAraka jIvone eTalI vadhAre bhUkha ane tarasa lAge che. ke teonA mukhamAM jeTalA pudgale hoya che. te badhAja nAkhavAmAM Ave ane jeTalA samudro hoya che te badhA ThAlavavAmAM Ave te paNa teonI bhUkha ane tarasa zAMta thatA nathI. jema bhasmaka vyAdhivALA purUSane ghaNuM ja sanna khAI javA chatAM paNa tRpti thatA nathI. nAraka jIvane tenAthI paNa ananta gaNI vadhAre bhUkha ane tarasa hoya che. 'erisayANa goyamA ! ke gautama ma prAranI 'rayaNappabhAe NeraDyA' 2tna prabhA pRthvInA nairpi| 'khuhasapivAsa' paccaNuvbhavamANA viharati' bhUma bhane tarasanA bhanuma 42tA / 2 che. 'evaM jAva ahe sattamAe' mA prabhA bhUbhamAna
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 4.20 nArakAgAM kSutpipAsAsvarUpam 275 pratyanubhavanto viharanti-tiSThantIti / evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm, ratnamamA pRthivI nArakaradeva zarkarAmamA bAlakAmamA paGkamamA dhUmaprabhA tamAmamA tamastamaHpramA pRthivInArakANAM pratyekaikasya mukhe yadi sarvAn samudrAn sarvAzca pudgalAn prakSipettadA teSAM kSutpipAse nopazAmyata itibhAvaH AlApakasUtrANi sarva pRthivyAM svara meM bohanIlAni / ___ samprati nArakANAM kriyazakti darzayitumAha-'isIse gaM' ityAdi, 'imIse NaM bhaMte' etasyAM khalla bhadanta ! 'zraNayamAra puDhavIe' rasnapabhAyAM pRthivyAm 'neraiyA' nairayikAH pratyekaM kim 'egatte' (bhU viucittae' ekatvaM prabhavo vikurvitum ekaM rUpaM vikuktuiM prabhavaH kim ayanA-puttapi pabhU viurittae' pRthakatvamapi prabhavo vikurditum, atra pRthakTara do nAnAvAcI tathA ca-prabhUtAni anekA 'khupiyAsaM paccaNumbhavanAviharati' bhUkha pyAsa kA anubhava karate hue rahate haiM / 'evaM jAva Ahe sattamAe' isI prakAra kA kathana bhUkha aura pyAsa ke lagane ke sapandha meM rasmaprabhA pRthivI ke nArakoM kI taraha dvitIya pRthivI ke naithiko se lekara saptamI pRthivI ke nairapikoM taka meM kara lenA cAhiye isa prakAra se 'he gautana | narakoM meM nAraka jIya aisI bhUkha va pyAsa kI vedanA kA anubhacana karate haiN| isa sambandha meM samasta pRthiviyoM ke-bhinna 2 pRdhiSiyoM ke lairadhikoM ke bhUkha aura pyAsa kI vedanA ke anubana karane meM-bhAlApa prakAra svayaM hI udbhASita kara lenA caahiye| aba nArakoM kI vaikiccha zakti kA varNana karate haiM-'imIse gaM rayaNappabhAe pupIe neraiyA' he adanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke nairayika kyA 'emattaM pana bicittae' pakarUpa kI vikurvaNA karane meM samartha hai ? jasara meM prabhu kahate haiM-'goyA / egattapi pabhU tarasa lAgavAnA saMbadhanuM kathana raNA pRthvInA nArakanI jema bIjI pRthvInA vairavikethI laIne sAtamI pRthvI sudhInA nairayikenA saMbaMdhamAM samajI levuM A pramANe che gautama ! nAraka jIvo narakamAM AvA prakAranI bhUkha ane tarasanI vedanAne anubhava kare che A saMbandhamAM saghaLI pRthvI nA eTale ke judI judI pRthvI mAM nairayikonI bhUkha ane tarasanI vedanAne anubhava karavAmAM tenA AlApono prakAra svayaM banAvIne samajI levuM joIe. nAnI vailiya zatirnu parthana 42vAmA mAva cha 'isIse Na rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA' magavan ! mA 2tnaprabhA pRthvInA navikI 'pagattaM pabha ! viuvittae' se 35nI vizu 42vAmA samaya cha 1 pratA
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra nyapi rUpANi vikurvitaM prabhavaH kimiti prazna:-magavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ega pi pabhU puhu pi pabhU viuvittae' ekatvamapi ekamapi rUpaM vikuktuiM pramatraste nArakAstathA prathaktvamapi-nAnArUpANyapi vikRvituM prabhavaH-samarthAste nArakA bhavantIti / tatra-'egattaM viuvvemANA' ekatvamekaM rUpaM vikurvantaH 'egaM mahaM moggarakhvaM vA' ekaM mahanmudgararUpaM vA-mudgaro lokaprasiddhaeva 'evaM mamuDhi' mupaNDhi rUpaM vA, mupaNDiH zastravizeSaH, 'karavatta' pharapatra rUpaM vA 'asi' asi patrarUpaM vA 'sattI' zaktirUpaM vA 'hala' havarUpaM vA 'gadA' gadArUpaM vA 'musala' zakarUpaM vA 'cakka' cakrarUpaM vA 'NArAya' nArAcarUpaM vA vANarUpamityarthaH 'kuMna' kuntarUpaM vA 'tomara' tomararUpaM vA, 'mULa' zUlarUpaM vA 'lauDa' laguDarUpa vA 'bhiMDa mAlAya' bhiNDamAlAni vA 'jAva miMDamAlasvaM vA' yAvad puttapi pabhU' he gautama! ratnaprabhA ke pratyeka nairapika eka rUpakI bhI vikarSaNA karane meM samartha hai aura aneka rUpoM kI bhI vikurvaNA karane meM samartha haiN| yahAM pRthaktva zabda 'aneka' kA vAcaka hai / 'egattaM viuvvemANA' jaba ve nAhaka eka rUna kI vikurvaNA karate haiM taba 'egaM mahaM moggararUvaMkA' ve eka vizAla sudara kI bhI vikurvaNA kara sakane meM samartha hote haiM 'evaM muDhi' yavaM muSaNDi susala rUpa zastra vizeSa kI bhI vikurSaNA kara sAzane meM samartha hote haiM 'karavatta' karapatra-karoMta kI bhI cikurvaNA kara jAne meM samartha hote haiM 'asipatra rUvaM vA' asipatra -talavAra-kI bhI vizrvagA kara sakane meM samartha hote hai 'sattI' zakti rUpa zana vizeSakI bhI vivaNA sakane meM samartha hote haiM 'caka-nArA tha-kuMta-topara-zUla-lauDa miDimAlA ' cakra kI nArAca-yANa kI uttaramA prabhu zrI cha hai-'goyamA! emapi pabhU puhattaMpi pabhU' he gItama! ratanaprabhA nA dareka narayika eka rUpanI vimurvaNA karavAmAM samartha che. ane aneka rUponI vimurvaNa karavAmAM samartha che. ahiMyA "pRthakava zabda "aneka 24AkANe che. 'egattaM viuvvemANA' lyAre naa2| 4 35nI viva! 42 che, tyAre 'egauM mahamoggaralava' vA tazA . vi bhuganI 55 vi ! 43 24mA samaya hai|y che. 'eva musaDhi' se 4 pramANe bhuti bhusata 35 zastra vizeSanI 5 vikSu / 4ii zapAbhAMsama DAyache 'karavata' karapatra eTale ke karavatanI paNa vikurvaNa karI zakavAmAM samartha hoya che 'sattI' zati35 za vizeSanI viya! 42vAmA ya sabha DAya che. 'cakka nArAya kuMta-tomara-sUla-laur3a-bhiMDimAlAya' yanI, nArAya mAnI. aMta
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoti kA TIkA pra.3 u.2 5.20 nArakAgAM kSutpipAsAsvarUpam 27 bhiNDamAlarUpaM vA bhiNDamAlaH zastrajAtivizeSaH, yAvatpadena musaNDipadAdArabhya bhiNDimAlaparyantaM rUpaM vA iti padaM saMyojanIyam tacca saMyojya pradarzitameva / mudrAdi bhiNDamAlAntarUpaM vikuktuiM samarthA bhavanti nArakA iti / atra mudgarAdi zastranAmasaMgrAhikA gAthA-- 'muggara musuDhi karavatta asi saci hala gayA musala cakkA / nArAya kuMtatomara mUlalauDabhiDamAlAya' // 1 // mudgaramuSaNDi karapatrAli zakti haLagadA muzala cakrANi / nArAca kuntatomara zUla laguDa bhiNDimAlAni ca // 1 // iticchAyA 'puhuttaM viuvvemANA' pRthaktvam-anekarUpANi vikurantaH 'moggararUpANi vA jAva bhiMDimAlarUbANi vA' mudgararUpANi vA karapatrarUpANi yA atirUpANi bA, zaktirUpANi vA, ilarUpANi yA gadArUpANi vA muzalacakranArAca kunta. tomara zUulaguDa miNDimAlarUpANi vA 'vAI' tAni mudgarAdi bhiNDimAlAntaH rUpANi 'saMkhejjAI no asaMkhejjAI' saMkhyeyAni no na tu asaMkhyeyAni saMkhyA-kunta-bhAle tomara kI, zulakI, lakuTa-lAThI kI aura bhiNDimAla nAmaka zastra vizeSa kI 'jAva bhiDanAla rUpaM vA' yAvat bhiNDimAla rUpa kI-yAvata-musuNDhi pada se lekara siNDiAla taka saba zastroM ke rUpakI vikurvaNA kara sakane meM samartha hote haiN| 'puSTattaM viudhvemANA' janma denAraka aneka rUpoM kI vikarvaNA karate haiM-taba ve 'moggararUvANi vA jAba bhiNDimAlakhyANi vA' aneka mudgara rUpoM kI yAvat-aneka muSuNDi rUmoM kI aneka karapanna rUpoM kI aneka asirUpoM kI aneka zakti rUpoM kI, aneka hala rUpoM kI aneka gadA rUpoM kI, aneka musala, cakra, nArAca, kunta, tomara eka prakAra kA vANa zUlalaguDa aura bhiNDamAla rUpoM kI bikurvaNA kara sakane bhAlA, temara, nI. zalanI, lakuTa kahetAM lAkaDInI ane biMdipAla nAmanA za2 vizeSanI 'jAva bhiMDimAlarUva vA' yAvat nibhAsa 35nI yAvat bhusudI padathI laIne biMdipAla sudhInA badhAja zAstrAnA rUpanI vimurvaNa karI zakavAmAM samartha hoya che. 'puhuttaM viuThavemANA' nyAre te naa2| ane4 3pAnI vigu 3re che. tyAre teso 'moggaravANi vA jAva bhiNDimAlasvANi vA' mane bhuga23thAnI yAvat aneka mukuMDhi rUpanI aneka karavAnA rUpanI aneka talavAranI aneka zaktinI aneka haLanI aneka gadAonI aneka musala, caka, nArAca, kuMta tema eTale ke eka prakAranA bANunI zUla, lAkaDI ane biMdipAlanI vimu
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. jIvAmigamatra tItAni visadRzakaraNe asaMkhyeyakaraNe vA tAdRzazakterabhAvAditi tAni punaH-saMva dAI no asaMvaddhAi, saMvaddhAni svAtmanaH garIrasaMlagnAni na saMvaddhAni svazarIrAt pRthagU bhUtAni, svazarIrAda pRthagbhUtakaraNe sAmAmAvAditi 'sarisAI no amarisAI" sadRzAni-svazarIra tulyAni no asahazAni virUpANi virUpakaraNe sAmayAbhAvAt 'viuvvaMti' vikurvanti "viuvittA' vikurvittA 'aNNa maNNassa' anyo'nyasya 'kAyaM abhiNamANA abhiDaNamANA' kAyaM-zarIram abhinnanto'meM samartha hote haiN| 'tAI saMkhejAI no asakhejAI' ye mudgarAdi rUpoM se lekara bhiNDimAla taka ke rUpoM kI jo nAraka vikurvaNA karate haiM ve saMkhyAta rUpoM kI bikurvaNA karate haiM asaMkhyAta rUpoM kI vikarSaNA nahIM karate haiM-arthAt nAraka ke aneka rUpoM kI jo nArapha vikarSaNA karate haiM ve unake vikrurvita rUpa saMkhyAta hI ho sakate hai-asaMkhyAta nahIM hote hai kyo ki asaMkhyAta rUpoM ko cikurSita karane kI unameM zakti nahIM hotI hai 'saMghaddhAI no asaMbaddhAI' ye pikarSita hue rUpa una nAraka jIoM ke zarIra se saMbaddha hote haiM 'no asaMraddhAI' asaMbaddha nahIM hote haiM / arthAt zarIra se alaga nahIM hote haiN| kyoMki zarIra se pRthak bhUta karane meM unameM sAmarthya kA abhAva rahatA hai-'sarisAI no asarisAI' ye unake dvArA vikurSita kiye rUpa unake hI apane zarIra ke tulya hote haiM asadRza -virUpa nahIM hote haiM kyoMki virUpa karane kI unameM zakti kA abhAva hai 'viuvittA aNNamaNNassa kAyaM abhihaNamANA abhihaNamANA deyaNaM vA 43zAmI samartha hAya che. 'tAIsaMkhejAIno asa khejjaI' mA mudgara vigerethI laIne bhiMDipAla sudhInA rUpanI je nArake vikuNA karI zakavAmAM samartha hoya che, teo ya khyAta rUpanI vimurvaNA kare che. asaMkhyAta rUpanI vikuNA karatA nathI. arthAt je nArake aneka rUponI vikRrva kare che. te teoe vikarSita karelA rUpe saMkhyA ja hoya che. asaMkhyAta hatA nathI kemake asaMkhyAta rUpanI vimurvaNA karavAnI teomAM zakatI ja hatI nathI. 'sabakhAI no asabadAi' / vidita 421.mAM AvetA 32 // meM nA24 vAnA zarIrathI samara sAya che 'no amabaddhAi' asAtA nathI. arthAt zarIrathI judA hotA nathI. kemake zarIrathI judA karavAmAM teomAM sAbhAya ne| mamA 2 che. 'sarisAIno asarisAi' mA tasA dvArA vinita karavAmAM AvelA rUpe temanA pitAnA zarIranI barAbara deya che asadaza vi35 khAtA nathI. ubha qi3542pAnI tamAmA zatinA malA che. viuvittA
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.1 u.2 su.20 nArakANAM zrutpipAsAsvarUpam 279 minantaH 'veSaNaM udIreti' vedanAmudIrayanti, kIdRzIM vedanAmudIrayanti tatrAha 'ujjala' ityAdi, 'ujjalaM' ujjvalAm- duHkharUpalyA jAjvalyamAnAm sukhalezenApi varjitAmityarthaH punaH kiM bhUtAM tatrAha - 'pagADhAM' pragADhAm prakarSeNa dharmapradeza vyapitA atIca samavagADham 'karkazAm karkazAmiva karkazAs - kaThorAm, ayaM bhAvaH yathA karkazaH pASANa saMgharSaH zarIrasya khaNDAni troTayanti evamAtmamadezAna caTayantIva vedanA saMjAyate sA karkazA tAM pharkazAs 'SaDyaM' kaTukAm kAmitra baTukAm, pittaprakopa parikalitavapupo rohiNIM kaTukadrav- mivo bhujyamAnAm atizayenApItijanikAmiti / 'pharusaM' parUSAM manaso'tIva rUkSatAjaniudIreti' eka aneka rUpoM kI vikurvaNA karake ye Apasa meM ekadUsare ke rUpoM ke sAtha use lar3Akara zarIra meM coTa pahuMcA kara vedanA utpana karate haiM vaha vedanA 'ujjalaM' sukha ke leza se bhI varjita hone ke kAraNa atyanta duHkha rUpa se unheM jalAtI rahatI hai 'pagADha' marma pradezoM meM praveza kara ke samasta zarIra meM vyApaka ho jAtI hai ataH vaha pratyeka pradeza meM samavagADha hotI hai 'kakkasaM' bahuta adhika kaThora hotI haijaise karkazapASANakhaNDa kA saMgharSa zarIra ke avayavoM ko toDa detA hai - usI taraha se vaha vedanA bhI Arana pradezoM ko toDa sI detI hai, ataH use yahAM karkaza kahA gayA hai / 'kaDuyaM' kaTuka yaha vedanA isaliye kahI gaI hai ki yaha pitta prakopa vAle vyakti ko jaise khAI gaI rohiNI - auSadhi vizeSa - aprIti janaka hotI hai usI prakAra se vaha vedanA aprIti janaka hotI hai 'pharusaM' vaha nArako' ke mana meM atIva rUkSatA kI "o" aNNamaNasva kArya abhihaNamANA abhidaNamANA veyaNa udIre 'ti' ane4 3yonI vikA karIne teo parasparamAM eka bIjAnA rUpAnI sAthe tene laDAvIne zarIramAM dhanna paDayAne vedanA utpanna re che. te vehanA 'ujjalaM ' sukhanAlezathI paNu rahita hAvAnA kAraNe atyaMta duHkha rUpe tene mAtI rahe che 'pagADhAM' bharbha azobhAM praveza 4rIne samasta zarIramAM vyApta ' tha laya che. 'kakasa' ghar3I vadhAre Thora hoya che. prema 4 pattharanA TuaDAno sa'dha zarIranA avayavane teDI nAkhe che, eja pramANe te vedanA paNa mAtmapradezAne toDI nAthe che. tethI maDiyAM tene he he. 'kaDyaM' te vedanAne kaTu e mATe kahI che ke te pittaprApa vALI vyaktine khAvAmAM Avela re.DiNI (vanaspati vizeSa) aprItikAraka hAya che, evI ja te vedanA aprItikAraka hAya che. 3" te nAphonA manamAM atyaMta rUkSatA janaka hAya
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 jIvAmigamapaNe kAm / 'niThuraM' niSThurAm-azakyamIkSArAm / 'paDe' caNDAm rodrAdhyavasAya. hetuncAt rudrAs 'ti' sIvAs-anizAmitIm duvakha' duHkhAm- duravarUpAm 'dugga' durgAn- durladhyA bhAera 'rahivAsa' duradhimAtAm-dukhena soTu yogyAm etAdRzI vedanA te nArA anubhavantIti pUNAnvayaH 'evaM jAva dhUmappamAe' evaM yAdad dhUmAmAyAM pRthivyApa, evaM janama bhAradeva zarkarAmamA bArakApamA janaka hotI usakA ilAja-pranimAra-nahIM ho sakatA hai isaliye yaha niSThura hotI hai usake hone para nAraka jIdoM ke pariNAmoM meM atya. nta rudratAAjAtI hai la jhAraNa karanA honI hai 'ti' isa vedanA se adhika aura koI vedanA nahIM - vedanA kI parAkASThA rUpa hotI hai-isaliye ise tIvra kA gadhA hai 'dukAna' graha vedanA sugva ke seza se bhI varjita hotI hai-isameM kevala duHkha phA hI sAmrAya atyanta duHkha bharA rahatA hai, athavA yA svayaM vRkha lpa hotI hai isaliye ise duHkha kahA gahA hai 'duggaM' isase jaba taka jIva naraka meM rahatA hai taba taka chUTa nahIM sakatA hai anaH ise durga durladhya kahA gayA hai, 'durahi yAsaM' ile nAraka jIva prasanna jitta se nahIM sogate haiM kintu paDI kaThi. natA ke sAtha duradhyavasAya pUrvaka bhogate haiM manAyA dukha se sahana karane yogya hone se duradhimA hai aile vizeSaNoM vAlI vedanA ko ve nAraka jIva Ayu paryanta vahAM hama karate rahate haiM evaM jAva dhUmappa bhAe' che. tene upAya arthAt pratIkAra thaI zakato nathI. tethI te niSphara heya che. te hevAthI nAraka jIvonA pariNAmomAM atyaMta rUkatA AvI jAya che tethI taya upAya che 'tica' mA vehanAthI moTI nA tI nayI. marthAt mA vahanAnI 5214604 // 35 7.5 . tathA tInahI che. 'dukkhaM" A vedanA sukhanA lezathI paNa vata hoya che. AmAM kevaLa duHkhanuM ja sAmrAjA bharyuM hoya che. athavA A vedanA svayaM duHkha rUpa hoya che. tethI tene duHkha e pramANe kahela che "du tethI jyAM sudhI jIva narakamAM rahe che, tyAM sudhI chUTI zakatA nathI. tethI tene durga arthAta durlaya kahela che 'durahiyAsa" nA24 / prasanna cittathI te patA nathI. paraMtu ghalar kaThaNAIthI duradhyavasAya pUrvaka bhagave che. tethI te duHkhathI sahana karavA gya hovAthI "dudhisahaya che. AvA vizeSAvALI vedanAne e nAraka che A yudhdha samApta thatAM sudhI tyAM rahIne sahana karatA rahe che. 'evaM jAva dhUmapabhAe' mA pramANe nA24 0o, zazA ,
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 sa.20 nArakANAM kSutpipAsAsvarUpam 281 paGkapamA paJcamI dhUmamamA pRthivISvapi nArakANAmatizayitavedanA vedakatvaM jJAtavyamiti bhAvaH / 'cha? sacamAsu NaM puDhacInu' SaSTha saptamyAM punaH pRthivyoH tama:prabhA tamastamAmabhayoH 'neraiyA' nairayikAH 'bahumahaMtAI vahuni-anekAni mahAnti 'lohiya kuMthurUbAI' lohita kunthurUpANi raktavarNAni kunthujAtika jIvAni 'vaharAmayatuMDAi" vannamaya tuNDAni-vajra paskaThora tIkSNa mukhAni gomaya kIDalamANAI' gomaya kITasamAnAni nArazAH 'biuti' bikunti-vaikiMca kriyayA niSpAdayanti 'viDiyA ripurvivA 'annasanmarasa' anyo'nyakSya-padasparasya 'kArya' kArya-zarIram 'samaturaMgegANA' samatuzAyamANA - turanA pakSa yAca ranta:-azvA ivAnyonya mArohanta iva ityarthaH 'khAyamANA khAyamANA' khAdayan / khAdayanta eke'nyAn 'sayaporAga kimiyAvitra' zataparvakamanya ija vaMza kRsya ca isI taraha nAraka jIva zarkazapamA, bAlukApramA, paMkaprabhA aura dhUmaprabhA meM bhI atizayita vedanA ko bhogate haiM / 'chahasatambAkhu NaM puDhavIsu' chaThI aura sAtavI pRthavI meM 'nerahayA narathika jIva 'bahumahaM tAI lohiya kuMthurUvAiM patharASaya tuDAI aneka baDe 2, raktavarNavAle kunthu jIvoM ke rUpoM ke jaise-lAlavarNa ke aura bayAra jayatuMDAI' jinakA mukha vajra kA hI mAnoM banA huA sA hai aise zarIra mA ki jo 'gomaya kIDantamANAI' gAya ke gobara ke kIDe ke jele hote hai vikurvaNA karate haiM viuvdintA' zarIroM kI viphurvaNA karake annamanassa kAyaM' phira paraspara meM eka dUsare ke zarIra para 'lamAturagemANA' ghoDe kI taraha savAra hokara arthAt caDhakara 'khAzamANA 2' use paraspara meM pAraMvAra kATate haiM-baTakA bharate hai 'sayaporAkibhiyAica evaM shtvAlukAprabhA, paMkaprabhA, ane dhUmaprabhA pRthvImAM paNa atyaMta vedanA bhegavatA 27 cha. 'chaTusattamAsu NaM puDhavIsu' 724ii mane sAtabhI pRthvImA 'neraiyA' nairayira 7 / 'bahumatAI lohiyakuMthurUvAI vayarAmayatuDAi" bhane moTA moTA satA 3AnA thunAmanA vaan| 3 / 2uary nAma 'vayarAmayatuDAI bhAnA nubhuma 1011 manache, sevA zarIzanI hai 'gomayakI samANAI' gAyanA chANanA kIDA jevA hoya che. tevA jIvonI vikubA kare che, 'viuvvittA' tavA zarIrAnI viyarIna 'anna mannassa kAyaM ta pachI 52 252mAM se mIlanA zarI2 52 'samatura gemANA' ghAnI ma samA2 242 mayAta yaDhI 'khAyamANA khAyamANA' 52252 tene pAra vA2 423 che. rthAt ma mareche. 'sayaporAkimiyAiva' mana se mAhI pANI zeDanAhInI bhA34 'cAlemANA cAlemANA' ma 12 ne ma2 sanasanATa 42tA thapesI taya jI036
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ rammar - jIyAmigama 282 athavA zata paikSu stathA cekSu kRSaya itra 'cAlemANA cAlemANA aMto aMgo' antarantaH zarIrasya madhyabhAgena saMcaranta saMcaranta ekamya zarIradeze'numavizantaste nArakAH 'veyaNaM udIrayaMti ujjalaM jAva durahiyAsaM' vedanA mudIrayanti ujvalA yAvat-vipulAM pragADhA karkazakTakA esapI naDA niSTugaM tInAM durgA daradhisapAmiti, etAdRzI vedanAmudIrayani-zaTayati paSTha saptama pRthivI nArakA iti / sampati-kSetrasya bhAvanAM vedanA ganigAdayani-'izrIse NaM ityAdi, 'imI se NaM bhaMte / ' rayaNappabhAe puDhabIe' ekA vA bhadanta ! napamAyAM pRthivyAm 'neraiyA' narayikAH 'phi. sIyaM deNaM ' kiMmata vedanA cedayanti athavA 'usiNa veraNaM vedeti' uSNa vedanA vedayati gayA-'sIya umina veyaNaM vedeti' zItoSNavedanA vedayantIti nA bhaga 6-'gozamA' ityAdi, 'goyamA gautama ! 'No sIyaM veraNaM vedeti' no zIrA vedanAM vedayanti, kintu 'usinaM parvavAlI ikSu ke kiDekI taraha cATemaNA 2' bhItara ko bhItara mana. sanAhaTa karate hue ghusa jAte haiM isase ve 'veyaNaM udIrayaMti' ujvala Adi pUrvokta vizeSaNoM vAlI vedanA ko use utpanna karate haiM yahI bAta 'ujjalaM jAva dUrahiyAsaM' hara mRtraNa dvArA prakaTa kI gaI hai| aya sUtrakAra kSetra svabhAvaja vedanA kA kathana karate haiN| 'imose NaM bhaMte ! rayaNappabhAe putrIe nerajhyA' he bhadanta / ima ratnaprabhA pRthivI ke nairayika zi sIveyaNaM vedeM ni usiNaveyaNaM vedeti' kyA zItavedanA ko bhogate hai ? yA upanavedanA ko bhogate haiN| yA 'sIya usiNaveyaNaM vedeti' zItoSNa vedanA ko bhogate haiN| isa prakAra ke gautama ke prazna kA uttara dete nae bhagavAna kahate haiM 'goyamA! jo sIyaM veyaNaM vedeti' he gItama! denA jIva zInavedanA kA vedana cha. tathA tamA 'veyaNa udIrayati' Sarge (vagaire pAsa vizeSaNavANI vehanA ne 6tpanna 4zave che. 4 vAta 'ujjalaM jAva durahiyAsa' mA sUtra dviArA pragaTa karavAmAM AvI che. ve sUtrA2 kSetra 21||4jii vahanAnA sadhamA thana 42 7. 'imose NaM bhate ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA' hai sAvana mA 2namA pRthvInA raay| 'kiM sIyaveyaNaM vedeti usiNaveyaNa vedeti" zuzIta vahanAtuM vahana 42 cha, nA soza 1 mA 'sIya usiNaveyaNaM vedeti' zIta vanAne lAgava cha / gautamasvAmInA mA prazna uttara mApatA prabhu 4 cha / 'goyamA ! po sIyaM veyaNaM vedeti' ke gItama! nA23 zAta vahanAnu' vahana 42tA nayI:
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 u. 2 su. 20 nArakANAM kSutpipAsAsvarUpam 283 veNaM vedeti' uSNAM vedanAM vedayanti te hi nArakAH zItayonikAH yonisthAnAnAM kevala himapuJjasadRza zItamadezAtmakatvAt yonisthAnavyatirekeNa cAnyatsarvamapi bhRmvAdi khadirAGgArAdapi mahApataptam atasne uSNAmeva vedanAmanubhavantIti / 'no sIo siNaM veNaM vedeti' nAni zItoSNavedanAM vedayanti zItoSNa svabhAvatayA narakeSu mULato'pi asaMbhavAditi / ' evaM jAva vAluyappabhAe' evaM yAvad bAlakAmamAyAm ratnamabhAnArakatradeva zarkarAmamA vAlukAprabhA nArakA api na zItavedanAM vedayanti kintu uSNAmeva vedanAM vedayanti, nApi zItoSNavedanAM vedayantIti // 'paMkaSpabhAe pucch|' pakkamamAyAM pRcchA he bhadanta ! paGkamamA caturtha pRthivI nArakAH kiM zItavedanAM vedayanti kiM vA uSNavedanAM vedayantIti pRcchayA saMgRhyate zaznaH, bhagavAnAha - 'gAyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siyaM veyaNaM vede khi usipi cevaNaM vedeti' zItAmapi vedanAM vedayanti nahIM karate haiM kintu 'uNiveSaNaM vedeti' ve uSNavedanA kA vedana karate haiM ye nAraka yadyapi zItayonika hote haiM kyoM kI inake utpattisthAna kevala himAnI - himasaMtati ke tulya zIta pradezAtmaka hote haiM parantu ina se vyatirikta jo aura tama sthAna Adi haiM ve saba khaira ke aGgAra se bhI adhika uSNa hote haiM - alAve kevala eka uSNa vedanA ko hI bhogate haiM / zIna yA 'no sIgholi NaM vedeti' zItoSNa vedanA ko nahIM bhogate haiM / 'rUppasAra pucchA' he bhadanta ! paGkamabhA nAma kI jo caturtha pRthivI hai usake nAka kyA zIta vedanA kA anubhavana karate haiM ? yA uSNavedanA kA anubbana karate haiM ? yA zItoSNarUpa se milI huI vedanA kA anubhava karate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM paraMtu 'uNiveNaM vedeti' tethe uSNu vedanAtu vehana hare he me nAra hai| le ke zItayeAni vALA hAya che. kemake teeAnuM utpattisthAna himAnI himasa hRti jevA zIta pradezAtmaka hAya che. para`tu tenA sivAyanA je bIjA sthAne che. te badhA kheranA aMgArAthI paNa vadhAre uSNu hAya che. tethI tee kevaLa eka ulu vehanA logave che. ThaMDI athavA 'sIyosiNaM No vedeti' zItoSNu vehanA logavatA nathI. 'paMkappabhAe pucchA' he lagavan ya alA nAmanI ne yethI pRthvI che, temAM rahetAvaLA nArake zuM zIta vedanAne anubhava kare che ? ke uSNu vedanAnA anubhava kare che ? athavA zItANu vedanAnA anubhava kare che ? mA praznanA uttaramA prabhu gautamasvAmIne he 'goyamA ! strIyaM vibeyarNa
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre - narakAvAsa bhedena paGkaprabhA nArakAH tathoSNAmapi vedanAM vedayanti, narakAvAsa -bhedeneva kintu 'no sIosiNaveyaNaM vedeti' no naiva zItoSNa vedanAM vedayanti / 'te bahutaraMgA je usiNaM veSaNaM vedeMti' tatra te bahutarakA ye uSNAM vedanAM veda'yanti mabhUtatarANAM zItayonitvAt / 'te thoktaragA je sIyaM veyaNaM vedeMti' te svokatarA ye zItavedanAM vedayanti alpadarANAmuSNayonitvAditi / dhUmappamAe pucchA' dhUpabhabhAyA~ pRcchA he bhadanta ! dhUmaprabhA nArakAH kiM zItavedanAM vedayanti uSNa vedanAMcA, zItoSNavedanAM vA vedayanti iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'govA' he gautama ! 'sIyaMpi veSaNaM vedeti' zItAmapi vedanAM vedayanti - 'goyalA ! lIyaMpi veyaNaM vedeti usipi vedhaNaM vede si' he gautama | ve nAraka narakAvAsa ke bheda se zIta vedanA kA bhI anubhavana karate hai aura usI prakAra larakAvAsa ke bheda se hI uSNa vedanA kA bhI anubhavana karate haiM - par 'No sItosiNaM deNaM vedeti' zItoSNa vedanA hA anubhavana nahIM karate haiM / 'te bahutaragA je usiNaM veyaNaM vedeti' aise nAraka jIva vahAM adhika haiM jo uSNavedanoM kA anubhavana karate haiM kyoMki pratatara nAraka jIvoM kI yoni zIta hotI hai / tathA 'te thotarA se lIyaM veSaNaM vedeti' jo nAraka jIna zItavedanA kA anu -bhavana karate haiM ve stoka tara bahuta ghoDe haiN| kyoM ki yahAM alpataroM kI uSNayoni hotI hai / 'dhUpabhAe pucchA' he bhadanta ! dhUmaprabhA ke nAraka kyA zItavedanA kA anubhavana karate haiM yA uSNavedanA kA anu bhavana karate hai ? yA zItoSNarUpa mizra vedanA kA anubhavana karate haiM / vedeti usipi veyaNa vedeti' gautama ! te nArI narAvAsanA ledRthI zIta vedanAne! paNa anubhava kare che. ane eja pramANe narakAvAsanA bheruthI ja G] vedanAnA pazu anubhava ure che. paraMtu 'No khIyosiNaM veyaNaM vedeti' zItoSNu vehanAnA atulava 42tA nathI. 've bahutaragA je ukSiNaM veyaNaM vede ti' evA nAraka jIve tyAM vadhAre che ke jee uSNu vedanAne anubhava kare che. prabhUtatara nAra vonI yonI zIta hoya che, tathA 've thovataragA je sIya veyaNa' vedeti' ? nAra va zIta vehanAno anubhava ure. tethe stAkatara arthAt ghaNA gheADA hoya che kemake ahiMyA alpatarAnI uSNucAnI haiAya che. 'dhUmappabhAe pucchA' he bhagavan dhUmalA pRthvInA nAra va zuddha zIta vedanAne anubhava kare che? athavA uSNu vedanAne anubhava kareche ? zItezra rUpa mizra vedanAne anubhava kare che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke i - 285 V -
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 u.2 su.20 nArakANAM zrutpipAsAsvarUpam 286 'usipi veyaNaM vedeti' uSNAmapi vedanAM vedayanti 'no sovosiNaM veyaNaM vedeti' no zItoSNavedanAM vedayanti, 'te bahutaragA je soyacecaNaM vede vi' te 'bahutarakA ye zItavedana vedayanti bahUnAmu'NaponitvAt ' te dhotaragA je usiNaveyaNaM vedeti' te svokatarA ye uSNavedanAM vedayanti alpaurANAM zItayonitvAt / 'tamAe pucchA' tamaHmabhAyAM pRcchA, he bhadanta ! tamaHprabhA nArakAH kiM zItavedanAM vedayanti uSNavedanAM vA vedayanti zItoSNAM vA vedanAM vedayantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyavA' he gautama! 'sIyaM veSaNaM vedeti' zIta uttara meM prabhu kahate haiM- 'goSamA ! sItaMpi devaNaM vedeti, usiNaMpi veNa vedeti' he gautama / dhUmaprabhA ke nAraka zItavedanA kA bhI anubha vana karate haiM, uSNavedanA kA bhI anubhavana karate haiM parantu 'No sItosi NaM veSaNaM vedeti' zItoSNarUpa mizravedAkA anubhavana nahIM karate haiM 'te bahutaragA je lIyadeSaNaM vede li' jo zIta vedanA kA anubhavana karate haiM ? aise nAraka jIva bahutaraka hai kyoMki yahAM bahuta nAraka jIvoM kI yonI uSNa hotI hai, tathA 'te thoyalaragA je uNivedaNaM vedeti' jo uSNa 'vedanAko anubhavana karate haiM ve smokara hai kyoMki yahAM alpatara nAraka jIvoM kI yoni zIta hotI hai 'mAe pucchA' he bhadanta ! tamaHprabhA pRthivo ke nairayika kyA zIta vedanA kA anubhavana karate haiM ? yA uSNavedanA kA anubhava karate haiM ? yA zItoSNa vedanA kA anubhava kahate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gomA ! sIyaM vedhaNaM 'goyamA ! sItaMpi veyaga'vaideti, usipi veyaNa' vedeti' he gautama! dhUmamalA pRthvInA nArakA zIta vedanAne paNa anubhava kare che, uSNu vedanAne paNa anubhava rehe, paraMtu 'No sItosiNaM veyNaM vedeti' zItoSNu 35 behanAnA anubhava uratA nathI. 'te bahutaraMgA' je khIyaveyaNa vedeti' the| zIta vehanA nA anubhava kare che, evA nAraka jIvA mahutaraka che. kemake ahi'yA mahutaraka lavonI upayonI hoya che. tathA 'te thoktaragA je. ukhiNadeyaNa vedeti' jee uSNavedanAnA anubhava kare che. tee sneAkatara che. kemake ahiyAM alpatara nAraka jIvAnI ceni zIta hAya che. 'tamAe pucchA' he galavan tabhaHpramA pRthvInA nairAyeo zuM zIta vehanAne! anubhava kare che ? uSNuvedanAneA anubhava kare cheke zIteANu vedanAnA anubhava kare che? yA praznanA uttara bhAM alu gautamasvAmIne he che ! 'goyamA | sIya' veyaNa'
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 jIvAmi gama vedanAM vedayanti, tamaHpramAnArakAH / 'no usiNaM veyaNaM vedeti' no uSNAM vedanAM vedayanti 'no sIyosiNaM veyaNaM vedeti' no zItoSNa vedanAM vedayanti, tamaHpramA nArakANAM sarveSAmuSNayonitvAt yonisthAna vyatirekeNa cAnyasya sarvasyApi naraka bhUmyAdermahAhimAnI tulasyAditi / 'evaM ahe satanAe nAraM paramapIyeM' evaM tamaHprabhAnArakaradeva adhaH saptamInArakA api zItAmetra vedanAM vedayanti na tu uSNa vedanAM na vA zItoSNAm navaraM zItAmapi paramazItAm tamApRthivIta svamastamApRthivyAM zIta vedanAyA atimatvAditi // 20 // vedeti' he gautama yahAM ke nAraka zIta vedanA kA anubhavana karate haiM 'jo usaNaM veSaNaM vedeti' uSNavedanA kA anubhavana nahIM karate hai aura 'No sItosiNaM veSaNaM vedeti' na zItoSNarUpa mizra vedanA kA anubhavana nahIM karate haiN| kyoMki samaprabhA pRthivI ke samasta nArakoM kI uSNa yoni hotI hai yahAM yonisthAna ke sivAya anya aura sama naraka bhUmi Adi mahAhima ke tulya hote hai / 'evaM ahe sattAe navaraM paramasIyaM tamaHprabhA nAraka kI taraha hI atha saptamI pRthivI ke nAraka bhI kevala eka zIna vedanA kA hI vedana karate hai / uSNavedanA kA nahIM | aura na zItoSNarUpa mizravedanA kA hI / yahA~ vizeSa itanA hai kisaptama pRthivI ke nArakoM ko jo zIMnavedanA kA anubhava honA hai so yaha zIta tamaHprabhA pRthivI meM jo zIta hai usakI apekSA bahuta adhika hotI isa pRthivI meM vahAM kI apekSA zIta vedanA ati prabala hai| suu020|| vedeti'De gotama ! tyAM nA na raho zIna behanAno anubhava re che. 'jo ukSiNa' decaNaM' vede'ti' uSyu veDhanAna! anubhava 42tA nathI. thAne 'jo sIcosiNaM veyaNa' vedeti' zIteSNu rUpa mizra vedanAne anubhava paNa karatA nathI. kemake tamaHprabhA pRthvInA saghaLA nArakonI uSNuyenI hAya che. ahiyAM caiAnistha nazivAya khIju badhu ja thana eTale ke nAraka bhUmi sabadhI Tathana mahimAnI pramANe heAya che. vaM ahe sattamA navaraM paramasIya " tamaH pralA pRthvInA nA24 ve prabhA aSa:saptamI pRthvInA nAraka jIve paNa kevaLa eka zIta vedanAnuM ja vedana kare che. uSNu vedanAneA anubhava karatA nathI ane zIteANu rUpa mizravedanAnuM paNa vedana karatA nathI. ahiyAM e ja vizeSatA che ke sAtamI pRthvInA nArakone je zIta vedanAnA anubhava thAya che teA te zIta vedanA tamaHprabhA pRthvImAM je zIta vedanA che, tenI apekSAe ghaNI vadhAre hAya che, A pRthvImAM tamaHprabhA pRthvI karatA zIta vedanA ghaNIja pramaLa hAya che. / . 20 5
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.21 nArakANAM narakabhavAnumavananispaNam 287 sampati-nArakANAM nArakabhavAnubhavamatipAdanArthamAi 'imIse NaM' ityAdi, malam-imIse NaM aMte ! sthaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisayaM NirayabhavaM paJcaNubhavamANA viharaMti ? goyamA ! teNaM tattha NicaM bhIyA, NicaM tasiyA, NicaM chuhiyA, NiccaM uvigA, NiccaM upappuA, NicvaM bahiyA, NiccaM paramamasuamaulamaNubaddhaM nirayabhara paccaNubhavalANA viharati evaM jAva ahe sattamAeNaM puDhabIe paMca aNuttarA sahaimahAlayA sahANaragA pannattA taM jahA-kAle1 mahAkAle2, rorue3, mahArorue 4, appaiTTANe5, tattha ime paMca mahApurisA aNuttarehiM daMDasamAdANehiM kAlamAse kAlaM kiccA appaiTANe garae gairaiyattAe ubavaNNA, taM jahA-rAle jamadaggiputte1, daDhAUlacchai putte2, vasUuvaricare3, subhUme korave4, baMbhadatte culaNisue5, / te NaM tattha geraiyA jAyA kAlA kAlobhAsA jAna paramakiNhA vaNeNaM pannattA, taM jahA-tattha veyaNaM veeMti ujjalaM viulaM jAva durahiyAsaM / uliNaveyaNijenu NaM bhaMte ! Niraesu neraiyA karisayaM usiNaveyaNaM paccaNubbhavamANA viharati ? goyamA ! se jahA nAmae kammAradArae siyA taruNe balavaM jugavaM apAyake thiraggahatthe daDhapANipAyapAsapiTuMtarorusaMghAyapariNae laMghaNapavaNajavaNavaggaNapamaddaNasamatthe talajamalajuyalaphalihaNibhabAhU, ghaNaNiciya valiyavadRkhaMdhe cammedRgaduhaNamuTThiya samAhaya Niciyagattagatte urassabalasamaNNAgae chee dakkhe kusale NiuNe mehAvI NiuNasippovagae egaM mahaM ayapiMDaM udagavArasamANaM gahAya taM tAviya tAviya koTTiya koTTiya ubhidiya ubhidiya cupiNaya cuNNiya jAva egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukko
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 jIvAmigamasye seNaM addhamAsa vA saMhaNejA seNaM taM sIyaM sIIbhuyaM aomaeNaM saMdasaeNaM gahAya alamArapaTrahaNAe usiNavedaNijjesu garaesu pakkhivejA, leNaM taM umlisiya NimisiyaMtareNaM puNaravi paccuddharissAmi tikaTTu pavizyameva pAsejA pavilINameva pAsejjA paviddhatthameva pAsejA go veva saMcAei avirayaM vA avilINaM vA aviddhatthaM vA puNaravi paccurintae / se jahAvAmattamAyaMge divae kuMjare laTrihAyaNe paDhamasaraya kAlasamayasi vA caramanidAdha kAlasamyati vA upahAbhihae taNhAbhihae davaggijAlAbhihae Aure sulie pipAsie dubale kilaMte ekaM mahaM purakhariNi pAsejA bAukoNaM samatIraM aNupuvvasujAya vappagaMbhIra sIyalajalaM saMghaNNa pattabhisamuNAlaM. bahuuppalakumuya liNa subhagasogaMdhiya puMDarIya mahApuMDarIya sayapatta sahastapatta kesaraphullovaciyaM chappaya paribhujamANakasala acchavimalasalilapuNNaM paDihatthagalasaMtamacchakacchabhaM aNegasauNagaNamihuNaya vi raiya sadunnaiya mahurassaranAiyaM taM pAlai, pAlittA taM ogAhai ogAhittA se NaM tattha uNhaM pi paviNejjA taNhaM pi paviNejA, khuhaM pi paviNejA jaraM pi paviNejA dAhaM pi paviNejjA NihAejja vA pacalAeja vA laI vA raI dA dhiiMvA maiMvA uvalabhejjA, sIe sIyabhue saMkalamANe sAyA lokkha bahuleyA vi viharijjA, evAmeva goyamA! asambhAvapaTavaNAe usiNaveyaNijjehiMto raehito gairaie ubaTTie sasANe jAiM imAI maNussaloyaMsi bhavaMti goliyAliMchANi vA soMDiyAliMchANivAliMDiyAliMchANi vA ayAgarANi vA taMbAgarANi vA tauyAgarANi vA sIsAgarANi vA rUppAgarANi vA subannAgarANi vA hiraNNAgarANi
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ adyotikA TIkA pra.3 u.2 lU.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 289 yA kuMbhArAgaNIi vA musAgaNI vA ihyAgaNIi vA kavelluyAgaNI vA lohAraMbarIsei vA jalavADacullIi vA goliyAMliMchAgaNI vA soDiyAliMchAgaNIi vA liDiyAliMchAgaNIha vA lAgaNAi vA tilAgaNIi vA tulAgaNIi vA tattAI samajjoi bhuyAI phullakiM suyamANAI ukAsahaslAI vi nimmuyamAMNAI jAlAsahassAI pamuckhamANAI iMgAlasaharalAI pakkhiramANAI aMto aMto huhuyamANAI ciTThati, tAI pAsa, tAI pAsitA tAI ogAhei, ogAhittA se NaM tattha upapi paviNejA tahaM pi paviNejjA khuddhaM pi paviNejjA jaraMpi ( paviNejjA dAhapi paviNejjA NiddAejja vA payalAejja vasaI vA raI vA dhiraM vA maI vA uvalabhejjA, sIe sIyabhue saMkasamANe saMkamamANe sAyAsokkhabahule yAvi viharejjA, bhaveyArUvA siyA ? No iNaTTe samaTTe goyamA ! 1 usiNa veyaNijjesu Neraesa neraiyA etto aNitariyaM va usiNaveyaNaM paJcaNubhavamANA viharaMti // sIyaveyaNijjesu NaM bhaMte! Nirasu neraiyA keriyA sIyaveyaNaM paccaNubhavamANA vihati ? goyamA ! se jahA NAmae kammAradArae siyA taruNe jugavaM balavaM jAva sippovagae egaM mahaM ayapiMDa dagavAra 'samANaM gahAya tAviya tAviya koTTiya koTTiya jahanneNaM egAI vA - duyAhaM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM mAsaM vA haNejA se NaM, usiNaM usi I bhuyaM ayomapaNaM saMpUrNa gahAya asambhAvapaTUvaNAe sIyavaiyaNijjesu narapasu ekkhivejjA, se taM ummisiya nimisiyaMtareNa puNaravi paccaddharissAmI tikaTTa pavirAyameva pAsejjA, taM veva NaM jAva No ceva NaM saMghApajjA, puNaravi paccuddharittae, 1 --
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - jIvAmigamadhye se NaM se jahANAmae mattamAyaMge tahetra jAva sokkhabahule yAvi 'viharejjA, evAmeva goyamA! asambhAvapaTuraNAe sIyaveyaNahito poraehito neraie ubaTie samANe jAI ihaM mANussaloe hali, se jahA-himANi vA hilapuMjANi vA himapaDalANi vA himapaDalapuMjANi vA tusArANi vA tulArapuMjANivA himakuMDANi zrA. hiMmakuMDapujANi vA lIyANi vA tAI pAsai pAsittA tAI ogAhai ogAhitA se Na tattha lIya pi paviNejjA, taNhaMpi paviNejjA, khuhapi paviNejA jaraMghi paviNejjA dAhapi paviNejjA nihAejja payalAejja vA jAva usiNe usiNabhue saMkamamANe saMkalanANe sAyA sokkhabahule yAvi harejjA, bhaJyA rUvA siyA? jo igo saTTha; goyamA! sIyaveyaNijjesu naraesu neraiyA 'etto aNiTralariyaM ghevasIya veyaNaM pnycnnubhvmaannaavihrti|suu. 21 // - chAyA-etasyAM khala bhadanta ! ratnapamAyAM pRthivyAM nairayikAH kIdRzaM nirayama pratyanubhavanto viharanti gautama ! te tatra nityaM bhItAH nityaM prastA nitya kSudhitAH nisyamudvignAH nityamuplutAH nityaM vadhikAH nityaM paramamazubhamatulamanubaddhaM nirayabhavaM pratyanubhavantoM viharanti / evaM yAvadadhaHsaptamyAM khala pRthivyAM paJcAMnuttarA mahanmAlayA mahAnarakAH prajJaptA, tadyathA-kAlo mahAkAlI rauravo mhaaraurvo'ptisstthaanH| tatreme pazcahApuruSA anuttarairdaNDasamAdAnaH kAlamAse kAlaM kRtvA'maliSThAne narake nairayikatayA utpannAH, tadyathA-rAmo jadagniputra:1, -DhAyuH lacchakiputraH 2, vasuH uparicaraH 3, subhUmaH kauracyA 4, brahmadattazculanI 'munaH 5, te khalu tatra nairayikA jAtA: kALA: kAlAvabhAsA yAvata paramakRSNA varNena prAptAH, tadyathA-te khalu tatra vedanA vedayanti ujjvalAM vipulAM yAvad duraghisadyAm / uSNavedanIyeSu khalu bhadanta ! narakeSu nairayikAH kIdRzImuSNa vedanA pratyanubhavanto viharanti ? gautama ! sa yayAnAmakaH karmakAradArakaH syAt taruNo vaLanAn yugavAn alpAlaGkA sthirAgrahastaH dRDhapANipAdapArtha pRSThAntarorusaMghAtpariNata: lavana plavanajavanavargaNapamardanasamayaH, talayamalayugala parighanibhavAH |huH ghananicita balisavRttaskandhaH, carmeSTaka draghaNamuSTikA samAhatanicitagApragAtrA,
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ S , prameyayotikA TIkA pra. 3. uM. 2 3.21 nArakArNA narakabhaMvAnubhavananirUpaNam 291 aurasabalasamanvAganaH cheko dakSaH maSThaH kuzalo nipuNaH sedhAvI nipuNazilpopagataH, eka mahadayaHpiNDadArakAnaM gRhIlA taM khApayitvA tApayitvA kuTTazi kuMvA udyodbhidya cUrNayitvA cUrNayitvA yAvadekAdvahaM vaya vA utkarSeNa arddhamAsaM vA saMhanyAt, atha khala taM zItaM zItIbhUtamayomayena saMdezana gRhItvA asadbhAva prasthApanayA upavedanIyeSu narakeSu prakSipet sa khalu tam unma nimiSitAntareNa punarapi mRtyuddhariSyAmItikRtvA matirameva pazyet havA. pravilInameva pazyet pravidhvastameva pazyet naiva khala zaknuyAt, avitaraM vA atrilInaM vA, vidhvastaM vA punarapi pratyuddhartum / sa yathA vA mattamAtaGgaH dvipakaH kuJjaraH STihAyanaH prathamazaratkAlasamaye vA, caramanidAghakAlasamaye vA, uSNAbhihataH tRSAbhihato dAvAgnijvAlAhitA Atura zuSitaH pipAsito durvakA klAntaH, ekAM mahatIM puSkariNI pazyet catuSkoNAM samavIrA mAnupUjya sujAtavamagambhIrazrI taka jalAm saMchannapatravimRNAlA, bahUtpalakumudana linasubhaga saugandhikapuNDarIkaM mahApuNDarIka zatapatrasahastrapatrake saraphullopacitAm paTpadaparibhujyamAnakasalAm acchavimalasalila pUrNAm paDiityabhramanmatsya kacchapAsU aneka zakuna gaNa mithuna kaviracita zabdonnatika madhurasvaranAdivA, sAM pazyati tAM dRSTvA tAmavagAheta, avagAdya sa khalu tatroSNamapi pravinayet tRSAmapi pracinayet kSudhAmapi pracinayet jvaramapi vinayet dAhasapi pravinayet nidrAyeta vA pracalAyeva vA smRrti vA rati vA dhRti vA marti vA upalabhe zItaH zItIbhUtaH saMkrAman saMkrAman sAvAsaukhyabahulacApi viharet, evameva gautama ! sadbhAva prasthApanamA uSNa vedanIyebhyo narakebhyoM nairayika udvRttaH san yAni isAni manuSyaloke bhavanti, nauDikAlichAni vA zauMDikAlichAnivA, liNDikAlichAnivA, aya AkarA iti vA, tAmrAMkarI iti vA, pukArA iti vA, sIsakAkarA iti vA, rUpyA karA iti vA suvarNAkarA iti vA hiraNyAkarA iti vA kArAgniriti vA, muSAgniriti vA iSTakAgniriti vA kavelukAniriti vA koikArAmbarISa iti vA yantra pAkacullIriti vA, gauDikAli-, chAniriti vA kSauNDikaliMchAgniriti vA, liNDikAliMchAgniriti vA nalAgniriti bA, tilAgniriti vA, tupAgniriti vA tatAni samajyotirbhUtAni phullakiMzukasamAnAni ulkAsahasrANi vimucyamAnAni jvAlAsahasrANi pramucyamAnAni aGgAra sahasrANi mavikSaranti antarantahUhUyamAnAni tiSThanvitAni pazyanti / tAni dRSTvA tAni avazAta tAni avamAdya sa khalu tatroSNamapi pravinayet kSudhAmapi pravinayet jvaramapi pravinayet dAiyapi bhavinayet, nidrAyeta vA, pacalAyetaM vA smRti vA rati vA dhRtiM vA mati vA upalabheta zItaH zItIbhUtaH saMkrAman saMkrAman sAtA "
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 jIvAmigamakSa saukhyavahuLazcApi viharet / bhavedeta dUpA syAda ? nAyamarthaH samarthaH gautama ! uSNa veda. nIyeSu narakeSu nairapikA ito'pi aniSTatarAmeva uSNavedanAM matyanumavanto viharanti zItavedanIyeSu khalu madanta ! nirayeSu nerayikAH kIdRzIM zIta vedanA pratyanubhavanto viharanti ? gItama! sa yathAnAmakaH karmakAradArakaH syAt taruNo yugavAn vaLacAna yAvat zilpopagataH, ekamahAntamayaH / piNDa daphAra samAnaM gRhItvA tApayityA tApayitvA kuTTayitvA kuTTayityA jaghanyena ekAhaM dA dvanyahaM vA vyahaM vA utkarSaNa .mAsaM vA danyAt sa khalu tam umASNIbhUvamayomayena saMdezana gRhItvA asadabhAva prasthApanayA zItavedanIyeSu narakeSu pakSipet sa tamunmipitanimipitAntareNa punarapi matyuddhariSyApIti kRtvA pavitarameva pazyet tameva khalu yAvat naiva khalla zaknuyAt punarapi pratyuddhartum sa khalu sa yathA nAmako mattamAtamaH tathaiva yAvat mAgvya bahu Api viharet / evameva gautama / asadbhAva masthApanayA zItavedanIyeyo narake. bhyo nairayika uddhRttaH san yAnImAni ihamanuSya kokeSu bhavanti tadyathA himAni kA-himapuJjAni vA himapaTalAni vA himapaTalaputAni vA tupArANi vA tupArapuJjAni vA himakuNDAni vA himaNDa puJjAni tAni zItAni vA tAni pazyati dRSTvA vAni avagAhate avagAhya sa khala tatra zotamapi pravinayet tRpAmapi pravinayeda zyAmapi mavinayet jvaramapi mavinayena dAhamapi mavinayet nidrAyetavA pacalAyeta vA-yAvara uSNaH uSNabhUtaH saMkraman zAtAsaukhyavahulazcApi viharet / mavedetapA syAt ? nAyamarthaH smrthH| gautama ! zIta vedanIyeSu narakeSu narayikA ito'pi aniSTa sarAmeva dhItavedanAM pratyanumavanto viharanti |muu0 21 // , TIkA--'imIse NaM, bhate / etasyAM khala bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnabhAyAM pRthivyAm / neraiyA' nairayika jIvAH 'kerisayaM NisyamavaM' kIdRzaMkimAkAraka nairayikabhavam 'paccaNuvmavamANA' pratyanubhavantaH pratyeka vedayamAnAH aya sUtrakAra nAraka jIvoM ke nArakabhava kA anubhava pratipAdana karate 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neracyA kerisayaM' ityAdi 21 TIkArtha-gautama ne prabhuzrI aisA pUchA hai-'imIse NaM bhaMte !' he adanta ! isa ratnaprabhA pRdhivI meM narayika jIva 'kerisaya girayabhavaM' - have sUtrakAra nAraka jInA nArakabhavanA anubhavanuM pratipAdana kare che 'imIseNaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisaya' ItyAdi ___ -gItabhasvAmI prabhune me 5cyu cha hai 'imIseNa bhaMte !' 8 bhagavan sa 2nalA pRthvImA nairapi / 'kerisaya Nirayabhava' vA 48
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ meyadyotikATIkA pra.3 7.2 7.21 nArakANA narakayAnubhavananirUpaNama 293 harantIti-tiSThantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he tima! 'teNaM tattha Nicca bhItA' te khalu nArakA statra-ratnaprabhAnarake nityamvakAle kSetrasvabhAvaja mahAniviDAndhakAradarzanato bhItAH sarvataH samupajAta kRtvAt / tathA-NiJca tasiyA' nityaM prastAH nityam--sarvakAlaM kSetrasvabhAvama hAniviDAndhakAradarzanatastrastA:-atizayena bhayamItA:-paramadhArmikadeva paraspadIrita duHkhasaMpAtabhayAt trAsamutpannAH / tathA-'NiccaM chuhiyA' nityaM sarca laM kSudhitA:-kSudhayA vyaaptaaH| tathA-'NiccaM ucigA' nityaM sarvakAlamugnAH paramAdhArmikadeva parasparodIrita duHkhAnubhavataH tadgatAvAsaparAGmukha. vattAH tathA-'Nicca upappuA' nityaM-sarvakAlam upaplutA upAlavenopetA kasa prakAra ke hokara nairapika aba kA 'paccaNubhavamANA viharaMti' anubhava karate hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai 'goyamA ! teNaM tattha gacca bhItA' he gautama ! ve nAraka vahAM naraka meM sarvadA bhayabhIta hokara tri svabhAva se janya mahAgauDha andhakAra ke dekhane se cAro ora zaGkA kta hokara-tathA-NiccaMtasitA' sarvadA kSetra svabhAva se janya andhakAra ke dekhane se ghabaDAye hue hokara athavA-paramAdhArmika devoM ke parA Apasa meM eka dUsare ke pUrvabhavIya vairo ko prakaTa karane ke kAraNa 'dalA lene 'rUpa kaSTo ke Ane se dukhita hokara tathA-'NiccaM ihiyA' sarvadA bhUkha se pIDita hokara 'piccaM ubbiggA' sarvadA dvigna hokara-kheda khinna hokara-paramAdhArmika devoM dvArA Apasa meM [da karAye gaye pUrvabhavoM ke vairoM ke kAraNa eka dUsare ke AvAsa se rAhamukhacitta hokara nitya 'upappuA' upadrava yukta hokara usa NiccaM 2 // dhana narathi apanA 'paccaNubhavamANA viharati' anubhava 42 cha, mA prazana uttaramA asu gItamasvAmIna cha / 'goyaMmA ! te NaM 'tattha, Nicca bhautA' hai. gautama! nAra? tyAM na2mA sahI mayalIta yadhane kSetramAthA thavA vALA mahA gADha aMdhakArane levAthI cAre bAjunI zaMkA yukata yaIne tayA 'NiccaM tasitA' sahA kSetramAthI thavAvANAmadhArAne nepAthI - karAyelA thaIne athavA paramadhAmika deve dvArA paraspara eka bIjAnA pUrvabhava nA verene pragaTa karavAnA kAraNe badale levA rUpa dukhe AvavAthI duHkhita 'na tathA 'NiccaM chuhiyA'mezA bhUmayA pIchana jiccaM ubviggA sahI udvigna thaIne arthAtuM kheda khinna thaIne paramadhArmika deve dvArA paraspara yAda karAvavAmAM Avela pUrvabhavanA veranA kAraNe ekabIjAnI raheThANathI parAka bhuma yittA 72 nitya 'upappuA~ upadravAyA thane 'NiccaM paramama
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamako ne tu Ipadapi mukhamAsAdayanti / tathA-'NiccaM vahiyA' nityaM vadhikAH, tathA'Nic paramamasubhamaulamaNubaddhaM nityaM-sarvakAlam paramamazubhamatulam-azubhatvena ananyasadRzamasAdhAraNam anubaddham azubhatvena nirantaramupacitam etAraSA 'nirayamavaM' nArakamavam paccanubhavamANA' pratyanumavanta:-pratyeka vezyamAnA 'viharaMti' nihAnti-tiSThanti / evaM jAva' evaM yAvat yArapadena parAmabhAta Arabhya saptama narakaparyantameva duHkhaM pratyanubhavanto nArakAstiSTanti zvAsaptamyA ca krarakarmANaH puruSA utpadhante nAnye utpadhante tadeva darzayati-'bho satamAe NaM puDhavIra' adhaHsaptamyAM pRthivyAm 'paMca aNuttarA' paJcAnuttarA atIpaduHsAnubhaye utkRSTAH 'mahati mahAkayA mahANaragA pannattA' mahanmahALayA mahAnarakAH prAptAH paramamasubhama ulamaNuSaddham' hamezA parama azubharUpa evaM jisakI tulanA nahIM ho sakatI aise anupaddha-nirantara paramparA se hI azubha rUpa se cale Aye hue 'nirayamavaM' nAraka ke bhavako 'paccaNubhava mANo viharaMti' bhogate haiN| 'evaM jAva ahe satsamAe NaM puDhavIe' isI prakAra se nAraka jIya dvitIya pRthivI se lekara saptama pRthivI taka ke narakAvAsoM meM nAraka ke bhakSa ko bhogate haiN| adha: saptamI pRthivI meM jo manuSya soM skRSTa prakarSa prApta kara karma karate haiM ve hI utpanna hote haiM anya jIva nhiiN| yahI bAta sUtrakAra ne 'ahe sattamAe NaM puDhavIe paMca aNuttarA mahati. mahAlayA mahANarago pannattA' isa sUtrapATha dvArA spaSTa kI hai adha: saptamI pRthivI meM pAMca hI anuttara mahAnaraka hai ye bahuta hI vizAla haiN| yahAM para nArapha jIva thAhuta hI adhika duHkhoM kA anubhava karate haiN| subhama ulamaNubaddham' meya 52bha azubha 35 bhane na tulanA - AztI nathI evA anubadadha niraMtara paramparAthI ja azubha paNAthI AvelA 'nirayabhava' nA24 sapane 'pacvaNubhavamANA viharati' sAgave che, 'eSa jAva 'ahe sattamAe f puTavIra' mA pramANe nA24 ve bhI pRthvIthI dhana sAtamI pRthvI sudhInA nArakAvAsomAM nArakanA bhavane bhagave che. . ' ' adhaHsaptamI pRthvImAM je manuSya sa STa prakarSa prApta krUra karma kare che; e ja utpanna thAya che. bIjI jIve tyAM utpanna thatA nathI. e ja vAta sUtradhAre 'ahe sattamAe NaM puDhavIe paMca aNucarA mahatimahAlayA mahANaragA pannattA' A, satrapATha dvArA spaSTa karela che. adhasaptamI pRthvImAM pAMca ja anuMttara mahAnaraka che, te ghaNAja vizALa che. tyAM nAraka jIve ghaNA meTA duHkhane anubhava 42 cha, ta anuttara mahAnInA nAmI mA prabhArI cha. 'kAle' -1
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 295 kathitAra, 'taM jahA tadyathA-'kAle' kAlA-kAkanAmako mahAnarakaH, 'mahAkAle mahAkALanAmako mahAnarakA, 'rurue gairavanAmakaH 'mahArurue' mahArauravanAmakara, me catvAro narakAH samastamApramAyAH saptamyAta dikSu vartante, madhyetu apatikANe pAviSThAnanAmako mahAnarako vidyate / 'tastha' tatra-apatiSThAnanAmake mahAnarake 'ime vakSyamANasvarUpA vakSyamANanAmadheyAzca 'paMcamahApurisA' paJcamahApuruSAH "maNuttarehi' anuttarI sarvotkRSTa prakarSamAptaiH 'daMDasamAdANehi' daNDasamAdAna: samAdIyate karma ebhiriti samAdAni karmopAdAnahetavA daNDAeva-manodaNDAdayaH 'prANavyaparopaNAdhyavasAyarUpAH samAdAni iti daNDasamAdAni, dairdaNDasamAdAna: "kALamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'sastha aparatidvANe narae' apatiH .STha nanAmake narake 'neraiyattAe' nairaskitayA utpnnaaH| ke te pazcotpannAsvavAhainake nAma haiM 'kAle 1, kAla 2, 'mahAkAle' mahAkAla 'rorue 3, raurava 'mahArohae' 4, mahA raurava aura 'appAhANe' 5, apratiSThAna' inameM yaha apratiSThAna naraka sAtavI pRthivIM ke madhya meM hai aura kAla Adi cAra - mahAnaraka usakI cAroM dizAoM meM haiN| sAtavI meM ye vakSyamANa svarUpa vAle 'paMcamahApurisA' pAMca mahA puruSa 'aNuttare' anuttara-jina se adhika aura daNDa samAdAna nahIM ho sakate haiM aise 'daMDasamAdANehi' 'daMDasamA dAnaH' mana daNDa samAdAnoM ke prabhAva se arthAt karmoM kI sarvotkRSTa sthiti aura sarvotkRSTa anubhAgabaMdha karAne vAle prANi hiMsA Adi ke adhyavasAya rUpa kAraNoM ke prabhAva se 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara para maraNa karake 'tattha appatiTThANe' usa apratiSThAna nAma ke nirakAvAsa meM utpanna hue haiM / tAtparya kahane kA yahI hai ki sAtavI pRthi sa, 'mahAkAle 2. mahA 'zerue' 3 zai25 'mahArorue' 4 mahArASa apaiTANe'5 apratihAna-mAbhAsA matina na24 sAtamI pRthvInA madhyamA che. ane kAle vigere cAra mahA narake tenI cAre dizAomAM che. sAtamI dhAmA-bhAvAmA bhAvanA2 2135 pAsa 'paMcamahA purisA' pAya mahA .''35 'aNutare' bhanuttara meTa nAthI padhAre bhI na khAya pA 'da upamAdANehi' daDasamAdAnaiH' te 3 samAnAnA pramAthI arthAt karmonI saMskRSTa sthiti ane sarvotkRSTa anubhAgabaMdha karAvavAvALA prANihiMsA garenA madhyavasAya 35 ||2||naa pramAkyA 'kAlamAse kAla kiccA bhutyu namasare bharaNa pAbhAna 'tattha appaidANe' mapratiSThAna nAmanI navAsa bhAM- Spanna yayA cha:- . . * A kathananuM tAtparya e che ke sAtamI pRthvInI A apratiSThAne nAma
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 jIvAmigama 'hAM' tadyathA- 'rAme jamadagnivRtte' rAmo jamadagniputraH parazurAma ityarthaH 'da kachapute' eDhAyuH lacchAtiputraH uparicare' vasuH-darAjA uparicaraHrAjAdi devatAdhiSThitAkAzasphaTika sihAsanopaviSTaH san bhAkAzeSphaTikamaya sva siMhAsanasyAdadarzanato lokeSvevaM prasiddhimaMgamat saMsyavAdI rameSa rAja prANAtyaye'pi lokaM na Apate tataH satyAvarjitadevAkRta mAtihAryaH pariAkAze caratIti sa ca kadAcit kALAntare hiMsravedArthamarUpakasya parvatasya pamazrI ke isa apratiSThAna nAma ke narakAvAsa meM hI manuSya jAte haiM ki jinake mana vacana aura kAya kI pravRtti rAta dina saMkliSTa banI rahatI hai prANiyoM ke prANa dene Adi kukRtyoM meM jo rAta dina triyoga triraNa dvArA nirata rahate haiM aise manuSyoM ko hI unake ve kartavya karmo ko utkRSTa sthiti kI aura anubhAgabandha kA dhandha karAte haiM phira ve maraNa kara nArake rUpa se utpanna hote haiM / apratiSThAna mahAnaraka meM jo pAMca 'mahApuruSa utpanna hote haiM unake nAma isa prakAra se haiM- 'rAme jamadaggite' jamadagni kA putra rAma - parazurAma 'DhAUlaccha putte' lacchAti putra dRDhAyu 'vasu uvaricare' uparicara vasurAja 'subhUme kauravve' kauravya subhUma aura "bhadante culaNI sute' culanI kA putra brahmadatta vasurAjA ke viSaya meM aisA kathAnaka haiM ki vasurAjA jisa sphaTika ke siMhAsana para baiThatA * thA vaha AkAza ke jaisA bilakula zubhra thA aura devatAdhiSThita thA ataH dekhane vAloM ko aisA lagatA thA ki vaha vasuroja satya ke prabhAva se }' 1 nA narakAvAsamAM e ja manuSyeA jAya che. ke jenA mana, vacana ane kAyAnI : pravRtti rAtadivasa sakliSTa banI rahe che. prANiyAnA prANe levA vigere kulyAmAM je rAta divasa traNu cega ane traNa 'karaNa dvArA pravRtta rahe che evA manuSyane ja tenA te kanya karmonI utkRSTa sthitinA ane anubhA ga baMdhanA badha karAve che te pachI teo marIne nArakapaNAthI utpanna thAya che, RpratiSThAna nAmanA mahAnarakamAM je pAMca mahA purUSA utpanna thAya che. teo nA nAbhI thA prabhA] hai. 'rAme jamadagniputte zuzubha 'vaDhAu_lacchaiputte' srchaatine| putra dRDhAyu " basu uvariSare'- upasthira vasurA 'subhUme kauravve' gairavya suzrUma ne vabhadatte cuLaNI- sute' yuddhnii| putra pradatta. vasurAjAnA saMbadhamAM evI kathA che ke vasurAjAeM sphaTikamA siMhAsana para besatA hatA te AkAzanA jevuM ekadama pherka hatu, ane devatAothI yukta hatu. jethI jevAvALAone evuM lAgatu hatu ke te vasurAjA bhAgninA putra rAmapa " 1
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.21 nArakANAM narakabhavAnubhayananirUpaNam 295 migRhya samyagdRSTenAradasya pakSamanabhigRhNan. alIkavAditvAt prakupita devatAH japeTAitaH siMhAsanAva paribhraSTo raudradhyAnamabhirUDhaH saptama pRthivyAmapratiSThAna nAmakanarakaM pAptavAn iti / 'chu)meM kauravve subhUpaH kauravyaH 'vaMmadatte culaNI mue' brhmdttshcuujniisutH| teNaM tasya NeraiyA jAyA' te khalu parazurAmAdayaH tatrAprati ThAnanAma ke narake nairayikA jAtAH, 'kAlA kAlomAsA jAva paramakkiNhA vaNNeNaM AkAza meM adhara yaiThA hai kyoMki yaha janatA meM satya vAdIrUpa se masiddha sA janatA ise aisA hI samajhatI thI ki yaha prANa bhale hI cale jAveM para * asatya nahIM bolatA hai isane apane satya ke prabhAva se devatAoM ko bhI jIta liyA haiM isaliye inake siMhAsana AkAza meM adhara rahate the| eka samaya kI bAta hai ki parvata aura nArada meM aja zabda ko lekara vivAda chiu gayA parvata aja zabda kA artha bakarA karatA thA aura nArada aja . zabda kA artha tIna varSa kA purAnA dhAnya karatA thaa| jaba usake pAsa maja zabda ke artha kA nirNaya karAne ke liye donoM pahaMce taba calane bhI aja zabda kA artha bakarA rUpa parvata ke pakSakA hI samarthana kiyA evaM samyagdRSTi nArada ke pakSakA tiraskAra kiyA parvata kA asaspakSa brahapA karane ke kAraNe devatA ne use asatya vAdI jAnakara thappar3oM se pITA aura siMhAsana se nIce paTaka diyA to vaha rodra dhyAna se sarakAra sAta. voM pRthivI ke apratiSThAna nAma ke naraka meM nArakI kI paryAya se utpana satyanA prabhAvathI AkAzamAM addhara beThelA che. kemake te vasurAjA lokomAM , satyavAdI tarIke prasiddha hatuM. joke tene emaja samajatA hatA ke prANa javA chatAM paNa A vasurAjA jaDuM belatA nathI. teNe pitAnA satyanA pratApathI devane paNa jItI lIdhA hatA. tethI teo A vasurAjAnA siMhAsana ne AkAzamAM addharaja rAkhatA hatA. eka vakhate parvata ane nArada baMnene "aja' zabdanI bAbatamAM vivAda jhaghaDe utpanna thaye, parvata aja zabdane artha bakaro e pramANe karato hato, ane nArada "aja' zabdano artha traNa varSanuM junuM dhAnya nAma anAja e pramANe karatA hatA jyAre A bane a" zabdanA ane nirNaya karAvavA mATe vasurAjA pAse AvyA tyAre vasurAjAe paNa "aja' zabdane artha bakarA rUpa parvatanA pakSanuM ja samarthana karyuM. ane samyagdaSTi evA nAradanA kathanano tiraskAra karyo. parvatanA asatpakSa grahaNa karavAnA kAraNe devoe tene asatyavAdI samajIne thappaDa mArI ane siMhAsanI nIce pheMkI dIdhA tethI te raudradhyAnathI marIne sAtamI SInA apratiSThAna nAmanA narakamAM nArakInA paryAyathI utpanna thaye. A badhA jI0 38
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ " 298 jIvAmigamasUtre pannacA' kALA kALAmAsA yAvat paramakRSNA varNena prAptAH kathitAH, atra ghAvatpadena ' gabhIraloma harisajaNaNA, bhImA, uttAsaNacA ' hatyepI saMgrahaH / gambhIra choinanAH, sImA, uttrAsanAH iticchAyA / kAlA, kRSNA, kAlA api kecit pUrNatayA kAlA na bhavantItyata Aha-kALAmAsA : - kRSNakAnti phalitAH, gambhIralomajanA gambhIrAtha te bhISaNasvAda romaharSajananAH romA votpAdakAceti lomaSTarpajananAH, tatra hetumAha-bhImAH bhayaGkarAH, ataeva utyAsa naphA: utnAsajanakA iti / 'taM jahA ' tadyathA - narakagata vedanAsvarUpaM yathA- 'te ate' te parazurAmAdayaH tatrApradiSThAnanAma ke narake 'veyaNaM vede 'ti' vedanAM veda' yanti, kIdRzIM vedanAM vedayanti tatrAha - 'ujjalaM ' ityAdi, 'ujjalaM' ujjvalA duHkharUpatathA jAjvalyamAnAm 'viralaM' vipukAM makalazarIravyApitayA vistIrNAm ho gayA ye saba nAraka jIva vahAM kRSNa varNa vAle utpanna hue yahAM 'kAThe kAlomA jAva paralakiNhA vaNNeNaM paNNattA' yahAM yAvatpada se 'gaMbhIra lori jaNaNA bhImA uttAmaNiya' ina pado kA grahaNa hotA hai arthAt ve varNa se kAle hote haiM ve mAtra pAle hI nahIM unakI kAMti bhI kAlI hotI hai bhISaNa hone se unako dekhate hI zarIra meM romAJca khaDe hone lagate haiM kyoMki ve bhIma bhayajanaka hote haiM isI se ve dekhane vAloM ko uttrAsa utpanna karane vAle hote haiN| ve varNa se parama anya kRSNa varNa vAle kahe gaye haiM / 'tadyathA' vahAM kI vedanA isa prakAra kI hotI hai- una parazurAma Adiko ne ujjvala Adi vakSyamANa vizeSaNoM vAlI vedanA kA anubhavana karanA hotA hai| isa ujjvala, faye, pragADha Adi vedanA ke vizeSaNoM kA artha pahile isI prakaraNa meM spaSTa likha diyA gayA hai-jaise -: - ujjvala - dukha rUpa se jAjjvalyamAna, 2 nAra va tyAMnA varSAvAjA utpanna yA. 'kAle kAlobhAse parama kivhA vaNeNa paNNattA' gaDiyA yAvatpathI 'gaMbhIraloma harisajaNaNA bhImA uttAsa'jiyA' mA honA saMgraha thayo che arthAt tethe| vAzuthI aNA hoya che. tethe phakta kALA ja hAya che, tema nahIM paNa teenI kAMtI paNa kALI ja hAya che. tee bhISaNu hAvAthI teone jotAMja zarIramAM rAmAMca ubhA thai jAya che. kemake teo ekadama bhayaMkara bhaya utpanna thAya tevA hAya che. te varSoMthI parama kahetAM atyaMta kALA varNavALA haiAvAnu kahyu che. tadyathA' te A pramANe tyAMnI vedanA mAvA prakAranI hoya che. te parazurAma vigere e ujajavala vigere vakSyamANu vizeSaNeAvALI vedanAnA anubhava kare che. arthAt bhAgave che. A ujajavala, vipula, pragADha, vigere vedanAnA vizeSaNeAnA a paDelA Aja prakarajImAM spaSTa karavAmAM Avela che. jemake ujajavala duHkha rUpe jAjavalyamAna, f
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 uM.2.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 299 * pragADhAm - prakarSeNa pradeza vyApitA'jIva samatragADhAm karkazAbhiva varkazAs yathA - karkazaH pASANasaGghaH zarIrasya khaNDAni troTayati evamAtmapradezAn oTapatIva yA vedayA jAya sA kakecA tAmra, kaTukAmi / kaTukAm-picama kopa - parikalitazarIrasya rohiNI baTudayamiva upayujyamAnAm atizayenAmItijanikAm paruSAM manaso'jIva raukSyajanikAm niSThugam azakyamatIkAratayA durmedhA, caNDAM rudrAdhyavasAyakAraNatyA tIvrAm-atizAyinIm duHkhAM duHkharUpAm durgA durlabhyAm duradhisAmetAdRzIM vedanAsapatiSThAnanara ke parazurAmAdayo vedayantIti / f samprati narakeSu uSNa vedanAyAH svarUpamabhidhAtumAha- 'uNiveNijjesu' ityAdi, 'uNivenijjesu NaM maMse ! Niraekhu' uSNadedanIyeSu khala bhadanta ! vipula - sakala zarIra vyApI hone se vistIrNa, pragADha marma deza vyApI hone se atyanta samavagADha, karkaza - jaise - karkaza pASANa ke saMgharSaNa se zarIra ke TukaDe ho jAte haiM usI prakAra Atma pradezoM ko toDane jaisI kaTuka - pittaprakopa vAle zarIra vAle ko rohiNI vanaspati jo atyanta kaTu hotI hai usI prakAra abhIti janaka, puruSa - mana meM rUkSatA utpanna karane vAlI niSThura ulakA pratIkAra na hone se dubhaica caNDa raudra adhyavasAya utpanna karanevAlI tIvra - atizaya thAlI duHkha duHkharUpa durga durlavaya, duradhisA - sahane meM kaThina isa prakAra kI vedanA ko apratiSThAna naraka meM parazurAma Adi anubhava karate haiM / sUtrakAra aba narakoM meM uSNavedanA kA svarUpa prakaTa karane ke liye kahate haiM - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'usiNaveNajjesu vipula, sakaLa zarIramAM vyApta rahevAvALuM, eTale ja vistIrthaM pragADha, mama dezamAM vyAsa thayela hAvAthI atyaMta samavagADha, karkaza jema kaza evA pattharanA sa MghaSa NuthI zarIranA TukaDA thai jAya che, eja pramANe Atmapradezezane teDavA jevI, kaTu, pittanA prakApa vALAnA zarIrane rAhiNI nAmanI vanaspati ke je atyaMta kaDavI Aya che. ane tethI te jema apriya lAge che, tevIja rIte aprItikAraka ane purUSanA manamAM rUkSatA utpanna karavAvALI, niSThura tenA pratIkAra sAmane thAya tevI na hAvAthI durbhedya, canDa raudra adhyavasAya utpanna kara.vavAvALI, tIvra :atizaya duHkha rUpa, 6 ThThala ya, duradhisahaya sahana karavAmAM atyaMta kaThaNu AvA prakAranI vedanAnA parazurAma narakamAM anubhava kare che. 3 vigere apratiSThAna nAmanA have sUtrakAra narakAmAM uSNavedanAnuM svarUpa yuche " / bhAbhAM gautamasvAbhIme asuneo khatAvavA mATe thana kare che. 'usiNaveyaNijjesu NaM bhaMte !
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamako nirayeSu 'neraiyA kerisayaM usiNaveyaNa' nairavikAH kIdRzIgaNavedanAm 'padaNu. jmavamANA viharaMti' pratyanubhavantaH pratyeka veda pagAnAH viharanti-tiSThantIti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautana ! 'se nahA nAmae' sa yathAnAmaka--anirdienAmakaH kazcit 'yammAradArae miyA' karmAradArakolohakAradArakaH-lohayApura: syAt kIdRzaH maH ? uni dAra samya vizeSaNAnyA. 'varuNe' taruNaH - majala mAnavayAH / 'bala' bAla pAna balaM zArIrika mAmayaM tadamyA. stIti pakavAna zArIrika balaviziSTa isyathaH 'jumavaM' yugavAna yugaM nRpamadApamAdikAlaH sa svena rUpeNa vidyate yamya na dopaduSTaH sa yugavAn ayaM bhAvaH-kAlo. padravo'pi sAmartha vighnaheturbhavati sa cAsya nAstIti mahipattyartha yugavAniti vizeSaNam 'appAyaMke' alpAtataH apAtako vA alpamo'trAgAvavAcakaH tava. Na bhaMte ! Neraiesu' he bhadanna ! jina narakoM se umNa vedanA kA anuma vana hotA hai una narakoM meM 'nerakSyA ke gliyaM uNiveSaNaM paccaNumaya mANA viharaMti' narathika jIva kI unavedanAphA anubhavana karate haiM? isake uttara meM pralu kahate haiM-'goSamA! se jahANAmae phammAradArae siyA' he gautama ! jaiho yoI lahAra kA putra ho aura vaha 'taraNe' javAna ho 'palava' zArIrika sAmartha se zukaho 'jugavaM' stupamAghama vAdi kAla meM utpanna huA ho 'yugavAn aisA kahane kA tAtparya yaha phi isakAla meM koI upadrava nahIM hotA hai ataH upadrayAbhAva se zArIrika sAmarthya kA vikAsa hI hotA hai sopadravakAla meM zArIrika sAmarthya hA vikAsa nahIM hotA pratyuna vaha sAmarthya ke vikAta vinna kA hetu hI hotA haiN| 'appAyake' alpa AtaGka cAlAko-arthAt jvarAdi roga se madhA Neraiesu' mapan re na2 mA pahanAnA anubhava ghAya cha ta narImA 'neraiyA kerisaya' usaNaveyaNa paccagubhavamANA viharaMti, narathiH / 4ii uNa vedanAne anurbhAva kare che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne cha, 'goyamA / se jahA nAmae kammAradArae siyA' se jItama ! 2 4 sapArane putra DAya bhane ta 'tarUNe' yupAna khAya 'balavaM' zArIri sAmathya yI yuta DAya, 'jugava', suSama supama vigere ma pani ye DAya, 'yugavAn' ema kahevAnuM kAraNa e che ke te kALamAM koI paNa upadrava thato nathI. tethI upadravanA abhAvamAM zArIrika sAmarthyane vikAsa thAya che. upadrava vALA samayamAM zArIrika sAmano vikAsa thato nathI. paraMtu te samarthyanA vikAsamAM Giarl 329 35 saya cha 'apAya ke 465 bhAta pANA 31ya arthAta tAra
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 chU.21 nArakAgAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 301 thAlpaH sarvathA avidyamAna AtaGko jvarAdiryasya aso alpAtakaH athavA-apa. apagata AtaGko rogo yasmAt so'pAtaGkaH 'viragahatthe sthirI agrahasto yasya sa sthirAgrahastaH 'daDhapANi pAya pAsa piTutarorupariNara' dRDha pANipAdapAca pRSThAnta. rorupariNataH dRDhAni atiniviDacyApannAni pANipAdapAzca pR ThAntarorUNi pariNatAni yasya sa dRDhapANipAzca pRSThAntarorupariNataH tathA-'laMghaNapavaNajavaNaMvaggaNa pamahaNa saMmatthe' laGghana plavanajavanamamardanasamarthaH, tatra laMghane- atikramaNe plavane-manAk pRthutara vikramagati gamane kUdane thA, javane-atizIghragatI pramadene-kaThinasya bastunazcU karaNe samarthaH iti lNghnplvnjvnmaardnsmrthH| talajamaLa jugala bahuphalihaNibhavAhU' talayamalayugalaparighanimabAhuH taletitalau-tAlavRkSoM, tayorthamalayoH samakakSoH yugalaM- yugasam tathA paridhaH-argalAlohasaMbaddhahastamamANo vizAlAkAro laguDavizepo vA, tinnimau tattulyau kaThinI pAhU-bhujau yasya sa tathA Ayata vizAla valiSTha bAhurityarthaH 'ghaNaNiciya baliyavadRkhaMghe dhananicita balitahattaskandhaH dhanamatizayena nicitau-niviDataracayamApanI dalitAvika pAlatI vRttau golAkArauM skandhau yasya sa dhananicitavalita rahita ho, yahAM alpa zabda abhAya kA pAcaka ziraggahatthe' jisake donoM hAtha dRDhayAne sthira ho kaMpana ho 'daDhapANipATapAsapiGkhanorupariNae' jisake pANipAda donoM pArzvabhAga aura pRSThAntara evaM donoM jAMghe khUca2 majabUta ho, 'laghaNapavaNajava gavaggaNa pamaNa lamatthe jolAMghane meM catura hoM kUdane meM hoziyAra hoM, jaldI 2, calane meM majabUta ho, kaThina se kaThina vastu ko bhI jo cUrNa 2, kara detA ho 'talajamalajugala paha 'phalihaNibhavAha' do tAla vRkSa ke jaise sarala lambe puSTa hAthoM vAlA 'ghaNaNiciyabaliyabaTTAkhaMghe' donoM kaMdhe jisake puSTa aura gola ho vigere rogathI sarvathA rahita hoya eTale ke hamezAM nirogI rahyo hoya ahiMyAM 45 za56 samApana pAya che. 'thiragAhatthe' renA bhanne the| sthira hAya arthAt pAyamAna yatA na DAya, 'daDhapANipAdapAsapiTutaropariNae' nA yA kahetAM hAtha pAda nAma 5ga banane paDakhAM ane pRSTha bhAga tathA banne jAze bhUma bhabhUta hai|y, "ghaNa ravaNajavaNavaggaNapamaddaNa samatthe' 2 dhana tai kUdavAmAM samartha hoya, utAvaLathI cAlavAmAM majabUta he ya kaThaNa vastune paNa je shreyuu2|| 4 // nAmata hAya, 'talajamalajugalabahuphalihaNibhavAha' me tAnA sa21 ane tathA bhuTa khAyAvANA hAya 'ghaNaNiciyavaliyavadRkhaMdhe' nAma samaya puSTa bhane DAya 'cambheTTagaduhaNamuTThiya samAhaya
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - jIvAmigamale vRttasandhaH tathA-'cammegahaNamuTTiya samAhayaNiciyagara gatte' carmepTaka dughaNamauSTika samAhatanicitagAtragAtrA, tatra carmepTakam-iSTakArakhaNDAdi pUrNacarma kutupaH drughaNaH-mudgaraH, mauSTikamuSTaparimitaM camarajjupotaM pApANa golakAdi, taiH carmeSTa kadrughaNamauSTikaiH samAhatAni samyagAitAni vyAyAmasamaye tADitAni ataeva nicitAni niviDAni dRDhANi natrANi-aGgAni yatra tAzaM gAtraM-zarIraM yasya sa sa crmessttkdrughnnmaussttiksmaaddtnicitmaatrgaatrH| tathA-'urarasavalasamaSNAgae' aurasavaLasamandAgataH,-usi bhavaurasam AntaraM yadalaM-sAmAtizayaH, tena samanvAgata:-samanuprApta iti Antara sAmarthyayukta ityrthH| 'chee' cheko dvAsaptati kalAsu paNDitaH 'dakkhe' dakSaH-sAryANAmavilambitakArI / 'paTTe' paSTaH-vAgmI hitamitabhASItyarthaH / 'kusale' kuzala:-samyak kriyAparimAnavAn / 'NiraNe nipunn:-cturH| 'medhAvI' medhAvI-parasparAvyAhata pUrvAparAnusandhAna dakSaH, ataeva niuNasippovagae' nipuNazilyopagataH nipuNaM yathA bhavati evaM zilpaM kriyAsu kauzalamupagataH prApto nipunnshilpopgtH| etAdRzaviziSTaH yadi 'casmehaga haNamuhiya lamAyaNiciyagatta gatte jisakA zarIra camaDe kI vartta ke prahAroM se mudgaroM ke prahAroM se evaM muSTi ke prahAroM se khutra paripuSTa ho gayA ho aise pahalavAna manuSya kI taraha jisakA zarIra puSTa ho 'urassapalasamaNNAgara' jo Antarika uttabAra aura ghaya se yukta ze 'chee' 72 kalAoM meM nipuNa ho, 'dakkhe' kAryoM kA avilampakArI ho 'paTTe' pRSTha-vAgmI-hitamita bhASI ho 'kamale' kartavya hAryoM kA jise samIcIna rUpa se jJAna ho 'Ni uNe' nipuNa ho "mehAvI' paraspara meM avyAhata aise pUrvApara ke anusandhAna karane meM dakSa ho 'NiuNasippocAe' acchI taraha se jise hara eka kriyAoM meM -- pUrNa rUpa se kuzalatA prApta ho cukI ho-aisA vaha luhAra kA dAraka Niciyagattagatta' ne zarI2 yAmAnA yAmunA prahArathI, mudrAnA prahAthI ane muSTikAonA prahArothI khUbaja paripuSTa thayela hoya evA pasavAna manuSyanI ma renu zarIra puSTa chAya, 'urassavalasamaNNa,gae' 2 Antarika utsAha ane vIryathI yukta hoya, "che botera 72 kaLAomAM nipuNa -DIya dakkhe' / 2pAmA kSa yatura hai|y, 'paDhe' pAbhI hita mane mita bhASI hAya, 'kusaLe' tavya' nurene sAzazate jJAna hAya, 'NitaNe' nipuNa hoya, 'mehAvI' 52252mA abhAva sevA pUrvAparatuM anusaMdhAna 42vAmA 'bAya, "NiuNasippovagae' 22 13 mA pAyA puNatA prApta thaI yUDI khAya, vo varanA putra 'egaM maha ayapiDa' - ghAra
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 2.2 2.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 303 'ega-mahaM ayapiMDa' eka mhAntamayaH piNDam - kiyatparimimityAha-'udagavAra samANa gahAya' udakavAraphasamAnaM malapUrNa laghughaTaparimitaM gRhItvA-samAdAya 'ta' tam ayaH piNDam 'tAviya tAviya' tApayitvA tApayitvA 'koTTiya koTiya' / deto ghanena kuTTayitvA kuTTayitvA 'umidiya ubhidiya' udbhidha udbhidha-dvidhA dvidhA kRtvA 'cuNiya cuNiya' cUrNayitvA cUrNayitvA tasya sUkSma sUkSmatarapUrNa kasvA 'jahanneNaM egAhaM vA dayAhaM vA; tiyAI vA jaghanyena ekAI vA, dvanyahaM thI, jyahaM vA, 'ukoseNaM addhamAsa' utkarSaNAddhamAsaM-paJcadazadinAni yAvat 'saMhaNenjA' 'eMgaM mahaM ayapiDa' eka SaDe bhArI lohe ke gole ko 'udagavAra samANa gahAya jala se bhare hue choTe se ghoDe ke samAna lekara 'taM tAviya 21 use pAra 2, agni meM sapAve tapAkara phira vaha use 'koTTiya.koTTiya' bAra 2, hathoDe se kUTa-kUTakUTakara 'ubhidiya 2' jaba yaha caur3A ho jAye taba use kATe-kATakara 'cuNiya' 2, usakA cUrNa kareM-cUrNakara 'janneNaM egAhaMvA duyAyA tiyAhaMvA kama se kama eka dina do dina aura tIna dina 'ukoseNaM' aura adhika se adhika addhamAsa' pandraha dina-taka 'saMhaNejA' isI taraha se vaha karatA rahe-zarthAt usa gole ko vaha agni meM tapAve kUTe, caur3A kare, cUrNa kare aura phira usakA golA ghanAve-isa taraha karane se vaha eka bahuta hI adhika majabUta lohe kA golA bana jAvegA bAda meM use kama-se kama tIna dina taka aura adhika se adhika pandraha dina taka ThaNDA hone ke liye rakhA 'sAre me manA gaNAra 'udgavAratramANaM gahAya' pAglthI sa me nAnA ghAnI bha ne 'taM tAviya 2' tena vArapAra manimA tapAtapAvana pachI ta 'koTriya koTTiya' pAra pA2 sthAthI dhUTa gane tevI rIta TIna 'ubhidiyara' byAre te pANu tharthAya tyAre tana mana dhAna 'cuNiyara' tenu yU manAve yu manAvIna. 'jahaNNeNa egAha vA duyAhavA tiyA. havA' mAchAmA mAchA me hipasa meM hisa, ane tara hivasa sudhA ukkoseNaM' ma aSTayA meTale padhAremA dhAre 'addhamAsa' 52 hisa sudhA 'saMhaNejjA' mA prabhAye rt| 29 arthAt te sAmAna ta supArane ch| agnimAM tapAve, phare, tene paheluM banAve cUkare ane te pachI pAcho tene goLa banAve A pramANe karavAthI te eka ghaNe moTe ane majabUta lekhaMDano geLa banI jaze. te pachI ochAmAM ochA traNa divasa sudhI ane vadhAremAM vadhAre 15 paMdara divasa sudhI tene ThaMDe pADavA rAkhI mUkavAmAM Ave. A
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre 34 hanyAt saMhRtaM kuryAt punaH paNDitaM kuryAt 'se NaM te' sa khalu tam ayaH viDam 'sI' zrItam la ca piNDo niSkAsanamAtreNApi saMbhavedata Aha- 'sovIbhUtaM zIvibhUtaM sarvAtmanA zItatvena pariNatam 'ayomapaNaM saMpUrNa mahAya' ayomayena prodanirmitena saMdaMzakena tamayaH piNDaM gRhItvA 'asambhAvaparaNAra' asadbhAva' masthApanayA asadbhAvakalpanayA naitadabhUt na bhavati na bhaviSyati vA kevala masa tameva kalpyate iti 'usiNaM veyaNijjesu narapasTa pakkhivejjA' uSNa vedanIyeSu narakeSu tamayaHpiNDaM prakSipet / ' se NaM taM' sa khalu tamayaHpiNDam 'ummisiyaH NimisiyaMtareNa' unmiti nimiSitAntareNa 'puNaravi paccuddha ristAmIti kaTu' punarapi pratyuddhariSyAmi patitaM narake ayaHpiNDaM punarapi niHsArayiSyAmIti 'kRtvA yAvatA antareNa yAvatA vyavadhAnena nimevonmeSau kriyete tAvadantaraNamA C rahane deve- isa taraha vaha bilakula ThaNDA ho jAyegA-ThaMDA ho jAne para phira vaha usa gole ko 'ayomapUrNa saMdaMsaNa' gahAva' lohe kI sADasI se pakaDakara 'asambhAvapaTTadaNAe' asatakalpanA se-yadi aisA kabhI nahIM huA hai na hogA na hotA hai parantu apane mana kI kalpanA se aisI kalpanA kara lenA cAhiye aura usa kalpanA ke anusAra saMDAsI dvArA pakaDe hue, usa lohe ke gole ko vaha 'usiNavedaNijjesu narapasu pakkhivejjA' uSNa vedanA vAle narakoM meM rakha deve 'se NaM taM jammisiya NimisiyatareNa' rakhate samaya yaha aisA vicAra kara leve ki meM ise abhI 2, palaka mArakara ughADate hI 'puNaravi paccaristAmItiH kaTTa' uThA lavaMgA - isa vicAra se vaha use vahAM rakha detA hai parantu nimiSonmeSa karane ke bAda hI jyoM hI vaha use nikAlane ke liye prabhAte milsa DI paDI laya tyAra pachI dUrI te geojAne ' ayomaraNa saMsaraNaM gaddAya' soma unI sAMDasIthI paDIne 'asambhAvapaTTaNAeM' asa mhapanAthI jo ke A pramANe kei vakhata thayu' nathI, ane thaze nahI. temaja thatuM paNa nathI paraMtu peAtAnA mananI kalpanAthI evI kalpanA karI levI joie ane tena prabhA sAMDasIthI pADele te bouna gelo te 'uNi vedaNi 'jesu narapasu pakkhivejjA' uSNu vedanAMvAjA nArabhAM rAvAmAM Ave 'seNaM ta ummisiya NimisiyatareNa' ane tevI rIte rAmatI vamate te sevA vicAra 42 hai hu mAne hama bhaTa bhAre tesAsa 'puNaravi paccu dUSarissAmItikaTTu' uThAvI sazi se vicArathI te te gojAne tyAM bhUDI paraMtu nimeSenmeSa karyA pachI ja jyAre te e gALAne ahAra kaheADavA
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 5.21 nArakANAM naraka zvAnubhavananirUpaNam 305 Nena kAlenAtikrAntena punarapi narakAdayaHpiNDaM niHsArayiSyAmIti kRtvA yAvadRSTuM mavartate tAvat 'pacirAyameva pAsejjA' vitaraM prasphuTitamevAyaHpiNDaM pazyet / yadi vA 'pavilINameva pAsejjA' pakliInameva navanItAdivat sarvathA gamitameva pazyet yadi vA 'paviddhatthameva pAsejjA' pravidhvastameva sarvathA bhasmasAdbhUtA, meva pazyet No cevaNaM saMcAeMti' naiva khalu zaknuyAt-samarthoM bhavet tamayApiNDa narakAsamuddhartum acirAttam 'acirAyaM vA avitaram, apasphuTitaM kA, 'avilINa vA' avalInaM vA 'aviddhatthaM vA' avidhvastaM vA 'puNaravi paccuddha risae' punarapi pAyuddhatum, tatra so'yaHpiNDa unmeSanimeSa mAtrakAlenaiva tadgatoSNaprabhAvAnnavanIta-. miva vilInaM bhavati, etAdRzI khallu uSNadedanIyeSu narakeSu uSNavedanA bhavatIti / dekhatA hai ki itane hI meM vaha golA vahAM 'pavirAyameva pAsejjA' vahAM TukaDe 2, rUpa meM hotA hubhA use dikhAI par3atA hai athavA-vaha navanIta makkhana Adi kI taraha sarvathA galatA pighalatA huA pratIta hotA hai 'paviddhameSa pAlejjA' adhavA-bhasmarUpa avasthA ko prApta huA vaha use dikhAI detA hai ataH baha luhAra dAraka 'jo cekSaNa saMcAeMti' usa ayApiNDa lohapiNDa ko vahAM se nikAlane meM asamartha ho jAtA hai'avirAyabA' jaldI se athavA aprasphuTitarUpa se 'avilINaMvA' athilIna rUpa se akhaMDa rUpa se-jaisA vaha golA thA usa rUpa se-'aviddhatthaMvA evaM sApitarUpa se 'pakacuddharittae' punaHnikAlane ke liye usa gole ko| aisI uSNavedanA uhaNatA vAle nArakoM meM haiN| tAtparya yaha hai ki vaha luhAra dAraka jaya usa lohe ke gole ko uSNa vedanA vALe narakoM meM nimeSo. bhoTa piyAre cha, earwin . tyA 'pavirAyameva pAsejjA' tyo 44 // kaDAnA rUpamAM thayele tene najaramAM Ave che. athavA te navanIta kahetAM mAma vigerenI ma sarvathA to patA hemAya che. 'paviddha meva pAsejjA athavA te bharama rUpa avasthAne prApta thayela che tenI najaramAM Ave che. tethI te bukhArane putra No cevaNaM sacAeMti' te manA piune tyAMcA 4ApAmA sasamaya tha ya che. 'avirAya vA' hIthA 4241 24rita 35thA 'avilINaM vA' mAvikIna sAthI arthAt mama 35thA va te gANe / tapA prA2zI 'aviddhatthaMvA' bhane s2|| 5gin 'paccuddharittae' pharIthI te goLAne kahADavAmAM asamartha thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke te luvArane chokaro jyAre te lokhaMDanA geLAne ugvedanAvALA nArakamAM nimeSa mAtra kALa sudhInA phALa mATe paNa mUke che, ane teTale kALa jI0 31
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre is asyaivAsya spaSTatarabhAvanArtha dRSTAntAntaramAe - ' se jahAvA' ityAdi 'se hAvA matamAtaMge' sa yathA vA madamAtRtaH, aba 'se' zabda : saphalajanamasiddhaH yathekhiSTAntatvopadarzane, vA zabdo vikalpate ayaM vA dRSTAnto vivakSitArthaprati parAye jJAtavya iti viSalpabhAvanA mattamAtaGga ityatra mattati madavita ityarthaH mastI | atra pATho'syajo'pi saMbhavati tatastadA zaMkAnyudAsArthe nAnA' dezajaviyajanAnugrahAya vAss- 'die' dviSaya:- dvAbhyAM mukhena kareNa ca vi afa face: 'mUlavibhujAdayaH' itipha pratyayaH / etAdRzaH 'kuMjare' kuJjaraH bau pRthivyAM jIryatIti kuJjaraH- athavA kukhe vane ramate iti kuvaraH 'sahihAyaNe' SaSTihAyanaH paSTi:- paSTisaMkhyakA hAyanA varSANi vidyante yasya sa paSTihAyanaH SaSTi varSAyukaH 'paDhasasarayakAlasamayasi vA' prathamazaratkAlasmaye vA zaratkALaraya 306 mAtra bAla taka ke liye bhI rakha detA hai aura yaha usa kAla ke nirgata ho jAne para jaba use usI rUpa meM punaH nikAlane ko taiyAra hotA hai to vaha usa goThe ko usI rUpa meM varAM se nahIM nikAla sakatA hai kyoM ki vaha vahAM rakhate hI makkhana ke jaisA gala jAtA hai aura pighala jAtA hai itanI adhika uSNatA una uSNa vedanA vAle narakoM meM haiM isI dRSTAnta ko samartha karane ke liye yaha dUsarA dRSTAnta - aisA hai-' se jahA pAe vA mattamAtaMge' jaise koI madonmatta hastI homAga se yahA~ cANDAla nahIM lenA cAhiye kintu - 'kuMjare' kuMjara - gajahAthI hI lenA cAhiye isI bAta ko maruda karane ke liye 'kuMjara' zabda kA prayoga kiyA gayA hai- kyoMki mAtaMga nAma cANDAla kA bhI hai aura vaha mattamAtaGga 'sahANe' 20 sATha varSa kA ho aura jaba vaha 'paDhamasarayakAla samayaMsiyA' prathama zaratkAla ke samaya meM arthAt pUrA thatAM yAre te tene e rUpe ja bahAra kahADavA taiyAra thAya che, te te e gALAne e rUpe tyAMthI kahADI zakate! nathI. kemake te tyAM mUkatAMja mAkhaNanI jema gaLI jAya che, ane pIgaLI jAya che. evI adhika uSNatA te ujjuvedanAvALA nArakAmAM che. A dRSTAMtane puSTa karavA mATe bIjuM dRSTAnta AyatAM sUtrabhara he che TThe 'se jahA nAmae vA mattamAta ge' bhI madonmatta hAthI hAya, mAta'ga zabdathI ahiMyA caDAla grahaNa karavAneA nathI. paraMtu 'kuMjare' 042 ta hAthI graha urAya che se vAta tAvavA mATe ja kuMjara zabdane prayAga karavAmAM Avela che. kemake mAtaMga cAMDALane vAmAM Ave che bhane te bhakta bhAtaMga 'saMvihAyaNe' 60 sAta varSa hamane nyAre te 'paDhama saraya kAlasamaya si vA' cahetA zarahU Aja sabhayabhI
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 uM. 2 jhu.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 307 prathame samaye AzvinamAse ityarthaH iha RtavaH sUryaR1 gRhyante te ca dvidvimAsamamANA bhavanti, yata uktam- 'egaMtariyA mAsA' ekAntaritau mAsau eka mAsamantare muklA dvitIye mAse RtuH samAptimupaiti / tathAhi - prathamaH mAMD Rturbhavati, sa ca eka jyeSThamAsamantare muktvA dvitIye ApADhamAse prAvRD RtuH samAptimupaiti / tathAhi - prathamaH mAvRda, jyeSTApAdarUpaH dvitIyo varSArAjaH zrAvaNabhAdrapadarUpaH tRtIyaH zarada, Azvina kArttikarUpaH carthI hemantaH mArgazIrSa - pauSarUpaH paJcamo vasantaH mAgha phAlgunarUpaH paSTho grISmaH - caitradezAkharUpaH / taduktam - "pAusa vAsArato sarao hemaMtadasaMtanimho ya / ee khalu chappirika jiNavara diTThAmae siTTA ' 'prAD barSA rAtraH zarad hemanto vasanto grISmazca / ete khalu patra vo jinavara diSTA mayA ziSTAH' iticchAyA' 'carama nidAghakAlasamayaMsi vA' caramanidAghakAlasamaye vA, carama nidAghakALasamayo grISma RtorantimamAsaH - ASADhamAsastasmin carama nidAghakAlasamaye AzvinamAsa meM yahAM Rtu zabda se sUrya Rtu kA grahaNa hotA hai / ve do do mAso kI hotI hai - jaise kahA hai- 'etariyA mAsA' eka mAsa ke antara se dUsare mAsa meM Rtu samApta hotI hai / yahAM pahalI Rtu prAvR mAnA gayA hai, vaha eka jyeSTha mAsa ko choDakara dUsare ASADha mAsa meM samApta hotA hai arthAt pahalA jyeSTha ASADha kA prAvRT Rtu dUsarA zrAvaNa bhAdravada varSA Rtu, tIsarA Azvina kArtika zarat Rtu ater mArgazIrSa pauSa hemanta, pAMcavAM mAgha phAlguna vasanta aura chaThA citra vaizAkha grISma Rtu hotA hai| kahA bhI hai- 'pAusavAsArato' athavA 'carama nidAghakAlasamayaMsi vA' nidAgha - grISma Rtu ke carama antima arthAt Ase| mahinAmAM ahiyAM Rtu zabdathI sUrya Rtu grahaNa thAya che. mane te sUrya Rtu je sAsanI hAya hai, nema! 'ega tariyA mAkhA' bheDa mAsanA 'tarathI khIjA mahInamAM eka Rtu pUrI thAya che. ahiMyA prAvRtlR Rtune pahelI mAnavAmAM Avela che. te prAvRt Rtu eka jeTha mAsane cheDIne khIjA aSADha mAsamAM pUrI thAya che. arthAt jeTha ane aSADha e mAMsanI prAvR Rtu, mIjI zrAvaNa ane bhAdaravAmAM varSARtu, trIjI AsA ane kArtika e e mAsamAM zaratlR Rtu, ceAthI mAgazara ane pASa mAsamAM hemanta Rtu, pAMcamI mahA ane phAgaNa mAsamAM vanta Rtu, ane chaThThI caitra vaizAkha bhAsabhAM grISma Rtu hoya che, che! 'pAusa vAsAraco' athavA 'carama nidAghakAlamasivA' nihAdha grISma RtunA yarabha hetAM antima samaye
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 jIvAmigamahale 'uhAmihae' uSNAbhihatA- sUryakharakiraNayatApaparibhUtaH, ataekoSNaH sUryakiraNaH prataptAGgatayA zoSaNabhAvataH 'tahAsihae' tRpAbhihataH tatrApi pAnIyagaveSaNArthamivastataH svecchayA paribhramataH kazciddAvAgnimatyAsatta gamanataH 'dAgnikAlAbhihataH ataeva 'Aure' AturA kvacidapi svAsthyamalamamAnaH san bhAkulaH 'musira' zupitaH sarvAGgaparitApasaMbhavena galatAluzopaNabhAvAt shupitH| 'pivAsie' pipAsitA-asAdhAraNatapAvedanA samunchaLanAda pipAsitaH, ata eva 'dubale' durvala: zArIramAnasAvaSTammarahitatvAd balahInA, ataeva 'kilaMte' klAntA-glAnimupagataH etAdRzaH kunyjr| 'egaM mhaM pukkharaNi' ekAM mahatIM puSkaraNIm punarapi kiM viziSTA tatrAha-'cAukoNaM' catu.koNAm caravAraH samaya meM arthAt jyeSTha mAsa meM 'DAbhihae' dhUpase tapta hokara-sUrya kI tIkSNa pratApa se paribhUta hokara 'taNhAbhihae' 'pyAsa se Akula pAkula ho jAtA hai-taba vaha apanI icchAle pAnI kI gaveSaNa karatA chuA idhara se udhara phirane lagatA hai idhara-udhara phiratA huA vaha hAthI jo jaMgala meM lagI huI agni se paritapta ho cukA hai,-pIDita-ho-cuko hai-kisI bhI taraha se jile caina nahIM paDa rahI hai jisake 'susie' kaNTha aura tAla donoM sUkha gaye haiM 'pivAsie' asAdhAraNa tRSA vedanA se jo pAra vAra taDaphaDA rahA hai 'duvbale zArIrika sthiratA aura mAnasika sthiratA se jo eka taraha se rahita sA ho cukA hai aura isI se jisakA zarIra kilaMte' apane zarIra ke bhAra ko vahana karane meM glAnikA anu 'bhava karane lagA hai jaba 'egaM mahaM pukkharaNi' eka vizAla puSkariNI ko 'pAsaI' dekhatA hai ki jisake 'cAukoNaM' cAra koNe he 'samatIraM' jisakI arthAta 24 mahinAmA 'uNhAbhihae' tapathI tapAna sUrya nA taya tAthI 52ma pAbhAna 'taNDAbhihae' tarathI vyAkula thaya che. tyA tAnI IcchAthI pANInI zodha karatAM karatAM Ama tema pharavA maMDe che. Ama tema pharatAM pharatAM, te hAthI ke je jaMgalamAM lAgela Agane lIdhe khUbaja tapAya mAna thayela che, pIDA 5 pe che, jene koI paNa prakAre cena paDatuM nathI ane ranA susie' gaNu bhane ta bhanne sU yA hAya, ane 'pivAsie' asAdhAraNa narasanI vahanAcI 2 vAravAra taratI 2 cha, 'duvbale' zArI sthiratA ane mAnasika sthiratA vinAne banI gayela hoya, ane tethIja jenuM zarI2 'kila te' pAtAnA mArane pahana rakhAmA khAnInA manula 4241 sAyuDAya, ta avasthAmA nyAre 'ega mahaM pukkharaNi' se moTI 02yIna mathAt saroparane 'pAsaI' me che, hai na 'ca ukkoNaM' yA2 bhUdhAmo che. 'samatIra'
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prameyotikA TIkA pra. 3. u. 2 . 21 nArakArNA narakabhavAnubhavananirUpaNam 309 'koNAH yasyAstAm catuSkoNAm 'samatIraM' samatIram sama-viSamonnativarjita suvAvatAraM vIraM zTaM vidyate yasyAM puSkariNyAM tAM samanIrAma - 'ANupuJca 'sujAya gaMbhIra sItalajalaM' AnupUrvya sujAtavamagambhIra zItalajalAm-AnupUrvyeNa nIce nIce tara bhAtrarUpeNa natu ekahelayaiva kacidrartarUpA kacidunnatirUpA ityarthaH, suSThu atizayena yo jAto vamaH - kedAro jalasthAnaM tatra gambhIram ataeva zItalaM jalaM yasyAM sA AnupUrvyasujAtapramI razItalajalA tAm / 'saMchaSNapatta misamuNAle ' saMchannapatra bisamRNAlAm tatra - saMchannAni - jalopari AskRtAni patra vimRNAkAni yatra sA tAm, iha bisamRNAlasAhacaryAt patrANi padminI patrANi jJAtavyAni, tatra'bisAni - kandAH mRNAlAni - padmanAlAH / tathA - 'bahu uppalakusudana lina subhagasogaMdhiya puMDarIya mahA puMDarIya sayapa ca sahastra] patta ke sara phullovaciya' bahutpalakumudananisubhagasaugandhikapuNDarIkamahApuNDarIkazatapatrasahasrapatraiH kesarai:- kezarapadhAnaiH phurale vikazita rupacitA iti cahUtpalakumudana lina subhagasaugandhikapuNDarIka mahApuNDarIkazatapatra sahasrapatra kezaraphullopacitA tAM puSkariNI tathA-' chappayaparizu jJamANakamalaM' SaT padaparibhujyamAna kamalAm SaT padairbhramaraiH paribhujyamAnAni tIra viSama unnata pradezoM se vihIna hai sukha pUrvaka jisase hokara usa puSkaraNI (bAvaDI ) meM praveza kiyA jAsakatA hai 'ANuputra sujAyavappagaMbhIrakhItalajalaM' kramazaH jo gaharI hotI gaI hai jalasthAna jisakA bahuta gaMbhIra hai ata eva jisakA jala bahuta hI ThaMDA ho rahA hai, 'saMchaNNapattabhisamuNAlaM' jisameM kamala patra aura mRNAla se jala DhakA huA hai 'yaha uppalakumudaNali subhagasogaMdhiyapuMDarIya sayapattasahassa patta ke sara phumarati' jo vikasita aneka utpaloM se aneka kumudoM se aneka nalinoM se sundara aura sugandhita aneka puNDarIkoM se, aneka mahApuNDarIkoM se aura zatapatrasahasrapatroM ke praphullita kezaroM se yukta ho jenA kinArAe unnata pradezeA vinAnA arthAt sama sarakhA hAya, ke je puSkariNI (bAva)nI aMDara praveza 42vA sUja pUrva 4 44 zAya, tevA hoya tebhana' 'ANuputra sujA yavagabhIrasItalajala' ubhaza: ? uDI thatI gaI hoya mane sa sthAna jevuM ghaNuMja gaMbhIra arthAt uMDu che, ane tethI ja jenu pANI ghaNuM DDu ra hetu hoya, 'sa'chaNNapattabhisamuNAla' lenI haratu pAthI usa patra mane mRSAvadhI hA raghu hoya, 'bahu uppalakumudaNa liNasubhagasogaM dhiyapuMDarIya mahApuraMdarIya svayapattasahasvapatta ke saraphullovaciya' ? pIsA 4 bhaNothI, aneka kumudRthI, aneka nalIneAthI, sudara ane sugadhita aneka pu'DarIkAthI aneka mahA puMDarIkeAthI ane khIlelA zatapatra ane sahasrapatranA kezAthI
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre kamalAni upalakSaNa tvAtkumudAdIni yasyAM puSkariNyAM vApikA sA papadaparibhujyamAnakamalA tAm, vayA- 'parihatya marmatasacchakaccha' parihattha bhramanmatsyakacchapAm parihattho'tirekatAH - atipabhUtAH bhrananto matsyakacchapA yasyAM sA tathA tAm, 'acchavimalasalilaNa ' acchavimalasalila pUrNam acche svataH sphaTikavat zuddhena vimalena Agantukamalarahitena sabilena jalena pUrNA iti acchavimalasalilapUrNA tAm tathA-'aNega sauNigaNamiNa ya viraiya sadunnaiya mahurasaranAiyeM' anekazakunigaNamithunaka viracita zonnatika 'madhurasvaranAdivAm anekaiH zakunigaNa mithuna kairviracite riataa: svecchayA pravRtteH zabdonnatikam unnatazabdaM madhurasvaraM nAditaM yasyAM sA tathA tAma, 'taM' tAm - etAdRzavizeSaNayuktAm puSkariNIm 'pAsa' pazyati 'taM pAsitA taMgA' ai puSkariNIM dRSTAtAmavagAhate 'ogAhitA' agAdya tAM puSkariNIm 'se NaM tattha upi paviNejjA' sa khalu mattamAtaGgaH tatra puSkariNyA mavagAhanena zarIrasya uSNaM paridAhamapi mavinayet prakarSeNa sarvAtmanA apanayet tathA'tipi paviNejjA' tRpAmapi pravinayet jalapAnena, tathA - 'khuISi pariNejjA' rahI hai tathA 'chappayaparibhujjamANakamalaM' jisa puSkariNI-vAva. DIke kamaloM ke Upara bhramara guJjAra kara rahe haiM 'paribhamaMtamacchakaccha meM' jisameM adhika rUpa se matsya aura kacchA idhara le udhara ghUma rahe haiM ' acchavimalasalilavaNaM' | svaccha aura nirmala pAnI jisameM bharA huA hai 'agasauNigaNa miTTagapaciraiya, sadunA yamaharasaranAiyaM' jo aneka joDA yukta pakSiyoM ke samUha ke madhura sthara caha cahAne se kiye gaye jora 2, ke zabdoM se zabdAyamAna ho rahI hai usako 'pAsaI' dekhatA hai 'pAsittA' aise vizeSaNoM vAlI usa puSkariNI ko dekhakara vaha matta hAthI 'taM ogAhaI' usameM praveza karatA hai 'ogAhitA' aura praveza karake 'se NaM tattha uNhaMpi paviNejja' usase yukta manesa hoya, tathA 'chappayaparibhujjamANakamala' ne puSkariNI - vAvaDInA rabhakSIya mbhaNonI upara amarAo gurava 4rI rahyA hoya, 'parihatthamabhaM tamacchakaccha ' jemAM vadhAre pramANamAM mAMchalAe ane kAcabAe! Ama tema pharatA hAya, "accha vimalasalilapuraNaM' 2124 yAne nirbhayAlI mAM lade che, 'aNega saraNigaNamihuNapaviraiya dunnaiyamahurasaranAiyaM' mAM pakSiyAnA ne leddaaenA samUha hAya ane teonA madhura svaronA dhvanithI zabdAyamAna banela hAya vA sarovarane 'pAsaI' luve ane te 'pAsittA' bhASA vizeSajJovANA te ! 'suparane lene se bhatta' sevA hAthI 'taM zrotAhai' temAM praveza re .
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkApra.3 3.2 sU.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 311 kSudhApapi patrinayet pratyAsanna taTavattizallakyAdi kizakayamakSaNAva tathA-'jaraMpi paviNejA' jvara paritApajanitamapi pravinayet-apanayet / 'dAIpi paviNejjA dAhamapi pravinayet paridAhakSutpipAsAvagamAt / 'nidAejaja kA payalAejjavA. evaM sakala kSudhAdi doSApagamataH mukhAdibhAvena nidrAyeta vA macalAyeta vA, satrAH anidrAvAn nidrAvAn iva bhavatIti kvippatyayArthavivakSAyAM nidrAdibhyaH karmaNi kaMcappatyayaH, evaM pracalAzabdAdapi nidrAderAkRtigaNatvAditi / tatra sukha prabodhA svApAvasthA nidrA, UrvasthitasyApi yA punazcaitanyamasphuTIkurvatI nidrA samupajAyate sA pracaleti / evaM ca kSaNamAtra nidrAlAmataH ati svasthI bhRtaH 'saiMvA smRti vA-pUrvAnubhUtasmaraNam 'raI vA' rati vA tadavasyA''saktirUpAm 'dhiI vA' vaha apanI garmI ko acchI taraha rakhe zAnta phara letA hai aura 'tiNhaMpi paviNejjA' tRSA ko vujhA letA hai tathA 'khuhaMpi paviNejjo' taTake pAsa ke zallakI tRNajAtivizeSa Adi ke kisalayoM (kUpaloM) ke bhakSaNa se kSudhA ko bhI dUra kara detA hai 'jarapi paviNejjA evaM paritApa janita jvara ko bhI naSTakara detA hai 'dApi paviNejjA' aura paridAha, kSudhA, pipAlA ke zAnta ho jAne se yaha zarIra meM vyApta huI garmI ko dUra kara detA hai nidAejja vA payalAejjavA 'isa taraha se jaya usake zarIra meM zItalatA kA anubhavana hone lagatA hai to vaha vahIM para nidrA lene laga jAtA hai arddha nimI litanetroM se pracalA vAlA bana jAtA hai jisameM ceta rahe aura sukha pUrvaka nidrA bhI AjAve usa avasthAkA nAma nidrA hai aura khaDe 2 puruSa ke camanya ko AcchAdita karatI huI nidrA jaisI ghUrNatA AtI hai vaha pracalA 'mogAhittA' tamA praveza 4zana se gaM tattha uha pi paviNejjA' tanAthA se hAthI pAtAnI bhIna sArI rIta zAMta rIse che. tathA 'khuhapi paviNejjA' kinArAnI pAsenA zalakI eka jAtanuM ghAsa vigerenA kisalaya (upaLe)ne khAIne pAtAnI sUpa para ha2 4rI hai che. 'jara pi paviNejjA' tama paritApathI yesa naranA: nAza 4za he cha. 'dAha pi paviNejjA mane parivAra, bhUma, tarasanA, zAna thaI javAthI te zarIramAM vyApta thayela gamane paNa dUra karI de che 'nihAejjavA payalAejjavA' sAzata nyAre tanA zarIramA ane| anubhava thavA mAMDe che, tyAre te tyAMja nidrA levA mAMDe che. arthAt UMghI jAya che, tathA ardha macelI AMkhethI pracalA yukata banI jAya che jemAM jAgratA rahe ane sUkha pUrvaka nidrA paNa AvI jAya te avasthAnuM nAma nidrA che, ane ubhA ubhA purUSanA caitanyane AcchAdita karatI zakI nidrA jevI AMkhe gherAya che tene pracalA kahe che. A rIte kSaNa mAtra nidrA prAptithI svastha thayela
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 jIvAmigamasye dhRti pA-cittasvAstharam 'maI vA' mati vA samyagIhApoharUpAm uvala. bhejjA'- upaLabheta-mApnuyAt tataH 'sIe' zItaH vApazarIrazItI bhAvAda 'sII khUpa zItIbhUtaH zarIrAntarapi nitIbhUtaH san 'saMkamamANe' sam-ekImAvena. kamat-gacchan 'sAyAsorakhabahule yAvi viharijA' sAhAsaukhyAhulazcApi. sAkha mAchAda stasyadhAnaM saukhyaM na tu abhimAnajanita mAhalAdapirastim. sArasaukhyavahulazcApi virahecha-svecchayA paribhramediti / 'evAmeva goyamA.. evam-anena pUrvakathita dRSTAntaprakAreNa he gautama! 'asambhAvapaTThavaNAe'. asadabhAva prasthApanayA-asadabhAvakalpanayA nedaM yakSyaNANamabhUta kevalaM narakagatoSNavedanAzaH yAthArtha patipattaye atatkalpyane ityayaH, 'usiNa hai| isa taraha kSaNa mAtrakI nido ke lAbha se svastha huA vaha hAthI 'saiMyA' apanI smaraNa zakti ko 'ratiSA' Ananda ko 'dhiiMcA' dhairya ko citta kI svasthatA ko-'ucala bhejjA' pA letA jaya gI se hAthI Akula vyAkula ho rahA thA to usa sthiti meM usakI smRti rati Adi saya manda paDa gaye the aba jaba use caina prApta hubho to yAteM use yadi Ane lagI citta meM praphullatA A gaI aura mana meM dhairya jaga gayA isa taraha zarIra meM zItalatA ke prabhAva se 'sIyabhUpa' svayaM zItI bhUta hamA baha gajAma 'saMkamamANe 2, 'apa vahAM se cala detA hai aura 'sAyA mokkhAbahuleyAdhi viharijjA' citta meM jagI huI eka prakAra kI AhUla da rUpa prasannatA rUpa sukha pariNati se apane Apako ananda vibhora mAnane lagatA hai aura iTalAtA huA idhara udhara ghUmane lagatA hai. 'eyAmeya goymaa|' isI taraha se he gautama ! 'asamAva paTavaNAe' ta hAthI 'saivA' pAtAnI bhara zatane ratiM vA' mAnane "ghiI vA dhena thittanI 23sthatAne 'ubalabhejjA' pAme cha, nyAre sabhI thI ta sAthI mANa vyAkuLa tho hato tyAre e sthitimAM tenI smRti rati vigere maMda thaI gayA hatA. ane jyAre tene A rIte cetana prApta thayuM tyAre tene aneka vAte yAda AvavA lAgI cittamAM praphula paNuM AvI gayuM ane manamAM bhAvI Ayu mA zata mA zazamA 41 prasAvayA 'sIyabhUra' pAte zAtI bhata yete 424 'sa'kamamANe, sakamamANe te tyAMcA yAvA ye che. bhane 'sAyAsokakha bahuleyA vi viharitA' vittamA nageTI me 54nI AhalAda rUpa prasannatA rUpa sukha pariNatIthI pote potAne AnaMda rUpa mAnavA an-cha. bhane 54 mata mAma tama 321 sAge cha 'evAmeva goyamA !' aura pramANe gautama! 'asanbhAvapaTThavaNAe' bhasa bhAva 46panAne sadhana
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 7.2 5.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNasta 313, veyaNijjehito Naraehito' uSNaMvedIyezya narakebhyaH, 'ohae uTie samANe' nairaviko'nantaramurtito vinirgataH san 'jAI isAI apurasalogati bhavaMti' yAnImAni, iha manuSyalo ke sthAnAni bhavalli taghathA--'motiyAliMchANi vA soDiyA liMchANi vA liMDiyA liMchANi vA' golikAliMchAliyA sauNDikA liMchAni vA-liNDiyA liMchAti vA pachi' zabdo'tradezIyaH agnisthAnavAcakaH, tena golikA liMchAni jhuDapAjasthAvali, zauNDikAliMkAli-gadyapAkasthAnAni, liNDikAlichAni-liNDikA-ajApurIpaM tasvavandhi yahi sthAnAni 'ayAvANi nA' apa AsarA itijA yA mAnArtha maya utkAlyate se aya AkarA:, ekameza tAmrAkarAvIlA spaspa jJAtavyam / 'taMbAgarANi vA' tAmrAkarA iti vA 'tauyAmarANikA' apvApArA iticA 'sIsAgarANi yA sIsakArA iliyA havAgarANi 1 sayAkA prati nA, asAca kalpanA ko lekara vivecaNijjelilo joDapaNa vedanA pAle narakoM se meraha e vahipa najANe jilA huA nAyika 'jAiM imAIlaNulalogaMli ati jo manuSya loka ati - tA ke sthAna hai-jehe-baliyA liMchANikSA soriyAlichANa yA liDiyA liMchANi hA gauDikA liMcha zauNDikA licha, liNDikA liMcha arthAt-guDa pakAne kI baTTI, madha pakAne kI nahI bakarI pI DI kI agnikA sthAna aise sthAnoM meM uSmatA bahuta adhika hotI hai. 'ayAgA NivA' lohe ko galAne pe baTTe 'zArANi yA apara tAraye kI galAne ke bhaTTe 'halyAgaNiyA rAMge ko galAne ke bAve 'lIlAmiyA' zIze ko galAne ke bhaTTe 'rughAgarANikA cAMdI ko galAne ke bahe 'supanA garANi vA sone ko galAne ke baTTe hidaNNAgamaNi vA hiraNa kAune 'usiNaveyaNijjehiMto Naraehito' 6 vanA vANA naramAthA nehae uvvahie samA'Ne nANe nai2yi4 'jAI imAI saNussalogaMsi bhavaMti' ne mA manuSya mAM satyata tAnA sthaan| ma 'goliyA lich|nni vA khoDiyA lichANivA liMDiyA lichANivA' itsle, dils , Bale, arthAta geLa banAvavAnI bhaThI, madya banAvavAnI bhaThI, bakarInI lIDInA maninutthAna, mekA sthAnamA paI padhAre 2bhI hAya che' 'agAgarANi vA' sAmane pAnI bhI 'ta'bAgarANi vA' athavA tayAra pAnI mI 'tauyAgarANi vA' saMgane sogANavAnI sahI 'sIsAgarANi vA' sImAna mAgavAnI sahI rUppAgarANi vA' yadAna mAgAsavAnI sahI 'subaNNAgarA Ni vA sonAna vAnI sahI 'hiraNNAgarANi vA' Dieya tAM yA sonAna' jI0 40
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 jIyAmagamasUtre 'suvannAgarANi vA' suvarNAkarA iti vA 'hiraNNAgarANi vA' hiraNyAkarA iti vA, agnisthAnAni nirUpya agnisvarUpaM nirUpayati- 'kuMbhArAgaNIDa vA' kumbhakA rAgniriti vA kumbhakArasya bhANDapAkAgnirvA 'mumAgaNI vA' mRpArinariti vA 'bhUSA' iti dhAtugAlanapAtraM tadvatAgnirvA 'yAmaNI vA' iSTakAgniriti vAiSTakApAni 'kavellayAgaNI vA' kavellakAgniriti za-kavellukapAkAgnirvA 'lohAMvarIsei cA' lohakArAmbarISa iti vA ambarISaH koSTakaH ''saTTI' iti prasiddhaH 'jaMtavADacullIivA' yantra pATaka cullI iti vA yatra- ikSupIDanayantram tatpradhAnaH pATakaH yatra culI yatra ikSurasaH pacyate 'tholiyavichAgaNIDa vA' gauNDikAlichAgniriti vA= guDapAka sthAnAgnirvA 'soDiyAlichAgaNIi ca zauNDikaliMchAgniriti vA, madyapAkasthAnAgni va 'liDiyA liMchAgaNIi vA ' liNDikAlAgniriti vA ajApuripasthAnagatAgni va 'jaTAroha sa' DA gniriti vA naDa:- antarvivara nDazaH tamyAgni va 'tAmaNI vA' tilAgnisone ko galAne ke bhaTTe, agni ke sthAnoM ko kaha para aba agni kA svarUpa kahate haiM 'kubhAgArANivA kuMbha-vartana ke bhaTTe kI agni 'musAgaNI ivA' 'bhUSA' - dhAtu galAne kA pAna usakI agni 'hAgaNIivA' IToM ko pakAne vAle bhaTTe kI agni' 'kalluvA gaNIiyA' 'kavellu-khaparA ko pakAne ke AvA kI agni 'loTAyarIleivA' lohe ko galAne vAle luhAra ke bhaTTI kI agni' 'jaMtavADa cullI vA' IkSu-ganne ke rasako pakAne kI agni 'goliyA liMchAgaNIha thA' guDa pakAne ke sthAna kI agni 'soDiyA liMchAgaNIhavA 'zauMDika agni matha pakAne kI agni liMDiyA liMchAgaNIivA' baharI kI liMDI kI agni' gaDAgaNIhavA 'naDAgni naDavaMza kI agni ' tilAgaNIcA 'tila kI agni gALavAnI bhaTruDI, A rIte agninA sthAneA kahIne have agninA svarUpatu' kathana re che. 'kuMbhAgArANi vA' loTate he vAsAne pahAvavAnI laTThInA agni 'mAgaNIi vA ' bhUSA eTale ke dhAtune gALavAnA bhadrAnA agni 'iTTiyAgaNIivA' 'Tone pAvavAvAjA bhaTThAno agni 'kavelluyAgaNIi vA ' vellu najIyA pahAvavAnI laTahIno agni 'lohAMvarIseDa vA sobhDane gALavAvALA savAranA laTThAno ani 'ja'tavAla cullIi vA' kSu zelaDInA rasane 54vavAnI agni 'goliyA liMchAgaNIi nA' goja anAbavAnI laTThIno magni, 'soDiyA liMchAgaNIi vA' zAMDilA sagni arthAt bhadya manAvavAnI bhaTThIno agni 'liM'DiyA liAgaNIi vA' arInI sIDInI magni 'jaDAgaNI vA' nAgni arthAt naDavazanI agni 'tiLA
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 37.2 lU.21 nArakANAM narakabhavAnurbhavananirUpaNam 315 riti vA 'tusAgaNI vA' tuSAgniriti vA 'tattAI' itthaMbhUtAni yAni sthAnAni manuSyaloke tAni tAni vahni saMparkata svaptIbhUtAni tAni ca kAnicit aya Akara prabhRtIni kadAciduSNa sparzamAtrANyapi saMbhavanti tato vizeSa pratipAdanArthamAha - 'samajoibhUyAI' jyotiH samabhUdAni makharavahnisaMparkAt sAkSAdagnivarNAni jAtAni etadeva sAdRzyena darzayati- 'phulla kisuyasamANAI' phullaki zukasamAnAni praphullaralA kusuma tulyAni ' ukkAsahassAI viNimyamANA " ulkAsahasrANi vinirmucyamAnAni ye mUlAgnito vitruya agnikaNAH prasarpanti te ulkA iti kathyante tAsAM sAhasrANi pramuJcanti, 'jAlAsahassAI pamuccamANAI' jvAlAsahasrANi pramucyamAnAni 'iMgAlasassAI pavikkharamANAI' aGgAra 'tusAmaNIhavA' tuSakI agni hatyAdi' ' tattAI' ye saba sthAna manuSya loka meM baha ke saMparka se saMtaptabane hue rahate haiM. inameM kitaneka lohe ke lAne ke bhaTTe Adi rUpa sthAna - uSNa sparza mAtra vAle bhI hote haiM, ataH inakI vizeSatA dikhalAte haiM ve sthAna aura ve agni kisa prakAra ke hote haiM ? so kahate haiM- 'samajo ibhyAI' ye sAkSAt agni ke hI sthAnApanna ho rahe hai / inakA jo varNa hai vaha 'phulla kiMsuyasa mANAI' phUle hue kiMzuka palAsa ke phUla jaise lAla 2 pratIta hotA hai 'ukkA sahasA viNimANAI' jo hajAroM ulkAoM (mUla agni se TUTa TUTa kara sphuliMga ko nikAla rahe ) 'jAlA sahassAI pamuccamAgAI' ye sthAna hajAroM jvAlAoM kA hI mAnoM vamana kara rahe haiM 'i' gAla saharalAI pakkhiramANA ' hajAroM aMgAroM ko hI apane gaNIi vA' tasanI vyakti 'tulAgaNIi vA' tuSanI agni 4tyAhi 'sattAI' ma badhA sthAneA manuSyaleAkamAM agninA sapathI tapelA rahe che. AmAM keTalAka lADhAne ogALavAnA bhaTTA vigere rUpa sthAneA uSNu sparza mAtra vALA pazu hAya che. tethI tenI vizeSatA khatAvatAM tevA sthAne ane tevI agni kevA aAranA hAya he? te batAve che. 'samajoMibhUyAI' te sthAna sAkSAt agninA sthAnApanna hoya che. tenA ne vAgu che, te 'phullaki suyasa mANAi" belA kiMzu-palAzanA phUlA jevA arthAt kesuDAnA jevA lAla lAla dekhAya che, 'ukkAkhahassAi biNimmuyamANAi" hujArA ulkAo (mULa agnithI chUTesA sTusiMga agnine mahAra hADe che. 'jAlA baharasAI' pamuccamANAI' A sthAneA hajArA vAlAone ja jANe vamana karatA na haiAya tevA hAya che, 'iMgAla sahassA I' pavikakharamANAI' hamaro magArAmane potAnI mahasthI
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasTe sahasrANi pratikSaraMti 'aMto aMto hUhUyamANAI' antarantahahUyamAnAni atizayena jAjvalyamAnAni 'ciTuMkhi' tiSThati 'tAI pAsai' tAni-uparyuktavizeSaNaviziSTasthAnAni pazyet sa nArakaH, 'tAI pAsittA tAI ogAhai' tAni sthAnAni dRSTvA tAni sthAnAni avagAhate 'tAI ogAdittA' tAni sthAnAni avagAhya 'se NaM tattha uhapi paviNejjA' sa khalu nAraka stana sthAneSu uSNamapi narakoSNa vedanA jeni bahiHzarIrasya parikhApamapi prvinyet-vinaashyediti| 'taNhaMpi paviNejmA tRSNAmapi mavinayen 'khuhapi paviNejjA' kSudhAmapi pravinayet 'jaraMpi paviNejjA' baraM zarIrAntaH paritApayapi pravinayetU 'dApi paviNejjA' dAhamapi bhItara le nikAla rahe haiM 'aMtoaMtoharyamANAI' bhItara hI bhItara mAnoM ye hU hU zabda karate hue jala rahe haiM-'tAI pAsa aise vikaTa garmI kI dAha rUpa kSelA ko utpanna karane pAle ina sthAnoM ko yadi uSNa vedanA vAle lArako kA nArakI dekha letA hai aura pAlitA dekhakara vaha 'tAI mogA jaba le zilI eka sthAna meM praveza kara jAtA hai tAI ogAhilA' vahAM bhaveza karake le NaM tasya uNhapi pariNejjA' yaha nArakI vahAM para bhI apanI maraya janya uSA devanA ko dUra kara sakatA hai arthAt ina sthAna bhI use ulaTaNa vedanA ke Age zIta kA hI anubhava hotA ha naraka janya upaja ghedanAkSA pAva zarIra meM paritApa nahIM hotA hai. paha kI hiNhaM vipakSiNejA havA-dhAla ko bhI naSTa kara detA hai, 'khuhI pariNejjA' apanI kSudhA ko bhI zAnta kara letA hai. 'jaraMpi pASaNejjA' apane zarIra ke bhItara rahe hue paritApa rUpa dhara ko bhI 592 461 2 // chAya, 'bhaMto aMto hhUyamANAI' 422 ma2 naye tamA DU shhe| 42tA 42tA maNI 2dhA DAya 'tAI pAsaI' avA vi48 agninA dAha rUpa vedanAne utpanna karavAvALA A rathAnene je uSNa vedanA 41 nAnA nA2ye nanado Ane 'pAkSitA' nachana te 'tAI ogAhaI' tamAthI me sthAnamA praveza 4 naya che. 'tAI ogAhittA' tyA praveza 4za se NaM tattha uha pi paviNejjA' nAhI tyA 54 potAnI na2401nya uNa vedanAne dUra karI zake che. arthAt ramA sthAnamAM paNa tene te upsa vedanAnI AgaLa zIta vedanAneja anubhava thAya che. naraka janya uvedanAne paritA5 mA zarIramA thane nathI. te tyA tahapi paviNejjA' tarasane 55 nA21 41 he cha. 'khuhapi paviNejjA' pAtAnI bhUbhane 5 zAMta rIse che, 'jaraMpi paviNejjA' pAtAnA zarIranI ma42 27tA paritA5 35 412ne para
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramezyotikA kA pra.3 u.2 1.21 nArakANAM naraka mAnubhavananirUpaNam 317 pavinayet / narakagatoSNasparzAn aya Akadi gatoSNa sparzasyAtIya mandatvena tadapekSayAtra zarIraparivApApabodaH saMbhavatyevota tatazca 'nidAejja vA payalAejja vA' sa nArako nidrAyeta vA pracalAyeta kA tapAdi dopApamasena nidrAdInAM saMbhavAt tatazca-'saI vA raI vA ghiI vA maiMvA ubala bhejA smRti vA rati vA dUra kara letA hai. 'dApi paviNejjA' aura dAha ko bhI zAnta kara letA he yadyapi aisA hotA nahIM haiM na pAlI huA hI hai aura na kabhI Age hogA bhI parantu narakoM meM nArAjIba ko kitanI adhika utkaTa uSNa vedanA kA anubhavana hotA hai aura vaha uSNatA vahAM zitanI hai yaha bAta isa kathana se pratIti pakSa meM A jAtI hai ataH sUmazAra ne ilaliye yaha bAta yahAM asatkalpanA kara ke samajhAI hai |ilo ko spaSTa karane ke liye unhoMne 'alabbhAva paTavaNAe' aisA saba se pahile stra meM pada rakhA hai / tAtparya isa kathana kA kevala yahI hai ki aya Akara (lohA garama karane kI bhaTTI) Adi gata jo uSNa sparza hai, vaha usa naraka kI uSNatA ke Age atyalpa hai-manda hai isI liye zarIra paritApa Adi naSTa ho sakatA hai jaba usa nArakI ko ina sthAnoM bhI usa mAtaGga ke jaisI zItalalA kA anubhavana hotA hai to vaha paNihAejja bA' kSaNika nidrA kA bhI sukha prApta kara letA hai 'paghalAejja yA' athavA khaDe 2 vahIM para U~dha bhI letA hai| isa taraha kIavasthA ho jAne para phira vaha 'saI kA raiMcA dhihavA maIvA upala. 12 4za che. 'dAhaMpi paviNejjA' bhane 6.2 59 zAMta hai. Ama thatuM nathI. tema kayAre paNa tema thayuM nathI. tema have pachI tema thaze paNa nahIM paraMtu narakomAM nAraka jIvane keTalI vadhAre utkRSTa uSNavedanAne anubhava thAya che. ane te uNapaNa tyAM keTaluM che ? e vAta A kathanathI jANavAmAM AvI jAya che. tethI sUtrakAre A vAta asatkalpanA karIne sama pI cha. tara 258 hI ptaa| mATa tezAme 'asabhAvapadavaNAe' mA pramANeno pATha sauthI pahelAM sUtramAM kahyuM che. A kathananuM tAtparya kevaLa e ja che ke aya Akara (lekhaMDane garama karavAnI bhaThI) vigeremAM rahela je uNa sparza che, te e narakanIuSNatA AgaLa atyaMta a9pa hoya che. arthAta maMda che. tethI zarIranA paritApa vigere nAza pAmI jAya che. jyAre e nArakIne A sthAnomAM paNa e mAtaMganA jevI zItaLatAno anubhava thAya che, tyAre te 'NihAejja vA, kSA nidrAnA 54 anubhava prAsa zanidra.3pI suma ava che.mApA mAranI mavasthA tha ya tyAre te 'saI vA raiM vA dhiI vA
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamace dhRti vA mati vA upalabheta sa nArakaH, tata:-'sIe' zItaH 'sII bhRe' zItI bhUto'tizayena zAntaH 'saMkamamANe saMkramamANe saMkrAman saMkrAman 'sAyA sokkha bahuleyAvi' sAtAsaukhya bahulazcApi 'viharejjA' viharedita stataH paribhramediti / etAvat kathive bhagavati gautamaH pRcchati-'bhaveyArUvA siyA' bhavedetadrUpA vedanA syAt saMbhAvyate etad yathA bhaved upNavedanIyeSu narakepu etadrUpA upNavedaneti / bhagavAnAha-'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH 'goyamA' he gautama ! ko'rthoM na samarthaH statrAha-'usiNaveyaNijjesu naraesu' uSNa vedanIyeSu narakeSu rithatA ye 'neraiyA' nairayikAste 'etto aNitariyaM ceva usiNavecaNaM paccaNubhavamANA viharaMti' ito'niSTatarikAmeva uSNavedanAM pratyanubhavanto viharanti ito'nantaraM matipAditAyA bhejjA' apanI bhUlI huI smRti ko, thoDI pachuta zAnti ko citta kI svasthatA rUpa dhRti ko evaM mati ko, bhI pA letA hai ataH 'sIe sItI bhUe' zIta rUpa huA aura zItIbhUta huA-apane Apa meM zAnti kA atizaya rUpa se anumakSa karatA huA-vaha nAraka 'saMgamamANe saMkamA mANe' vahAM se haTa kara 'sAyAsokkhabahule bAdhi viharejA' sAtA aura lukha bahula sthiti vAlA bana jAtA hai prabhu ke ila prakAra ke kahane para gautama ne pralu se aisA puuch| he bhadanta ! 'bhaveyArUve liyA to kyA una uSNa vedanIya narakoM meM isa prakAra kI uSNa vedanA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'No iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai kyoMki 'uliNaveyaNijjesu nabhaeplu nerakyA uSNa vedanA vAle narakoM meM sthita nairapika 'etto aNimAriyaM ceva usiNavedhaNaM paccaNubhatramANA aI vA upalabhejA' pAtAnA mulI smRtina yADIha zAMtI bhittanI 2635 35 tina mana bhatine 5 pAme che. tethI 'sIe sItIbhUe' zIta 35 thayesa ane zItabhUta thayela pite pitAnAmAM zAMtine atizayapaNAthI anubhava karate tha ta nA24 94 'saMkamamANe saMkamamANe tyAMcI TIne 'sAyAsokkhabahule zAvi vidodanA" sAtA ane sukha bahula sthitivALo banI jAya che. prabhue A pramANe kahevAthI gautamasvAmI prabhune evuM pUche che ke he bhagavana 'bhaveyArUvesiyA' to zumA yuvenA vA nArImA maa| prAranI Beeg bahanA cha 1 mA prazna uttaramA prasu 'No iNaDhe samade' gautama! mA ma marerAma2 nathI. bha 'usigaveyaNijjesu narae neraiyA' vehanA q na2 mA 24sA methi| 'etto aNidvatariya ceva usiNaveyaNa paccagubhavamANA viharaMti' pUti nAthI 5 padhAre maniSTata2 mevI vahanAnA
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 khU.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 319 aya AkarAdirUpAyA uSNavedanAyA aniSTantarikAmeva apriyatarikAmeva amanojJatarikAmeva amano'matarikAmeva uSNa vedanA pratyanubhavantaH-pratyeka vedaya mAnAviSThantIkhi he gautama ! dRSTAntamAtramaya AkarAdikaM pradarzitam natu tassadRzImevavedanAM vedayanti kintu tato'pi adhikArAmiti bhaavH| sampati-zItavedanIyeSu narakeSu zItavedanAsvarUpaM pratipAdayati-'sIyaveyaNijjesu' ityAdi, 'sIyaveyaNijjesu NaM bhaMte ! naraesa' zItavedanIyeSu khalu bhadanta ! narakeSu 'neraiyA' naiyikAH 'le rimaya sI veyaNaM' kIdRzIM-himA. viharati' hala pUrita vedanA se adhika aniSTatara uSNa vedanA ko bhogale haiM / arthAt Upara meM jo aya AkArAdi anya arthAt lohe Adi kI bhaTThI se utpanna huI uSNa vedanA kA pratipAdana kiyA gayA hai usase atyanta aniSTa apriya amanojJa aura anano'ma aisI uSNa vedanA ko pratyeka mAraka bhogatA hai| yaha jo abhI he gautama ! aya Akadi jandha vedanA pradarzita kI gaI hai vaha to eka dRSTAntamAtra hai| ataH aya AkarAdi jaisI hI vedanA kA anubhavana nahIM karate haiM kintu isase bhI adhikatara uSNa vedanA kA ve anubhabana karate haiN| ata: pUrvokta uSNa vedanA ko ve ThaMDaka ke rUpa meM hI maanegeN| adhya sUtrakAra zIla vedanA bAle narakoM meM zIta bedanA kaisI hotI hai-isakA pratipAdana karate hai-isameM gautama! ne prasu se pUchA hai kihe bhadanta ! 'sItavedaNijjesu NaM bhaMte ! nara esunerahayA kerisa mIta vezaNaM' zIta vedanA vAle narako meM nAraka kaisI zIta vedanA kA pacca anubhava kare che. arthAt upara je aya Akara vigerethI thavAvALA arthAta lakhaMDanA bhaThI vigerethI utpanna thayela uSNa vedanAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, tenAthI paNa atyaMta aniSTa, aliya, amanojJa, ane amane gama evI uNuvedanA dareka nArake bhegave che. he gautama ! je A hamaNAM aya Akara vigerethI thavAvALI vedanA varNavI che, te te eka daSTAnta mAtra che. tethI aya Akara vigerenA jevI ja te vedanAne anubhava karatA nathI. paraMtu tenAthI paNa vadhAre evI uNa vedanAne teo anubhava kare che. tethI pUrvokta usNa vedanAne teo ThaMDaka jevIja mAnaze. have sUtrakAra zItavedanA vALA nArakamAM zItavedanA kevI hoya che ? te saMbaMdhamAM kathana kare che. zIta vedanAnA saMbaMdhamAM gautamasvAmI prabhune evuM 5 cha / bhagavan 'sItavedaNijjesu NaM bhaMte ! naraesu neraiyA kerisaya sIta veyaNaM' zItavahanAvANA narAmA naars| 8vI zItavahanAnA paccaNubha vamANA
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 320 , kArikAM zItavedanAm ' paccaNukabhanagANA' patyanusanantaH- pratyekaM vedayamAnAH viharanti - tiSThanti iti gItavedAviSayaka praznaH bhagavAnAha - 'se jahANAmae' ityAdi, 'se jANA sa yathA nArakA anirdiSTanAmakaH kathita 'kammAradArae' karmakAradArakA niridArakA 'diyA' svAt kathaM bhUtaH karmakAradArakaiti tadvizeSaNAni kathayati- 'taruNe' vaNaH- mAnavAH, 'juga' yugavAn yugasumadumAdikAlaH sasvena rUpeNa pArita na doSaH sa vRdhavAna 'valane' valavAn valaM sAmarthya taSThAna 'jA poSaNa' yAnda hilpopagata, ana yAvatpadena uSNavedanIyana praNItAni sarvANi vizeSaNAni saMgrAhANi, tathAhialpAtaGkaH sthitaH dipAThAntarorupariNataH laGghanaplavana janagaNamanasamarthaH talabalagalanivAha yananicitavati vRtta skandhaH carmeghaNamauSTika samaninitagAtrAtraH auaurasavalasammvA gataH chekaH dakSaH praSThaH kula: ni: nipurNazilpopagata hati / eAM padAnAmartha uSNavedanIyanarakavedanAprakaraNe nilokanI, etAdRzaH sa karmakAradArakaH 'ega jugbhavamANA vihati' anubhava karate haiM? unake uttara meM prabhu kahate hai- ' se jahANAmae karavA diyA' he zautama | jaise koI luhAra kA lar3akA ho aura vaha pUrvokta jaise vizeSaNoM vAlA ho' arthAt 'taruNe' taruNa ho 'juI' sudila meM utpanna huA ho 'palava' calazAlI ho AtaGka vihIna se jisake hAthoM ke agrabhAga sthira ho kampana zIla na ho aura paira tathA donoM pArzva yoga evaM pRSTa tathA um jisake khUba putra ho, ityAdi rUpa se jaihA isakA varNana pahile uSNa vedanIya naraka ke prakaraNa meM kiyA jA cukA hai vaisA yaha luhAra kA lar3akA ho aba vaha eka bahuta baDe lohe ke piNDa ko pAnI ke kalaza ke viharati' anubhava re ? ma ananA uttaramA alu' se jahAnA mae kammAradArae siyA' he gautama! prema ardha savAranA ho| hoya, bhane te pahelA varNavyA pramANenA vizeSaNeA vALA dAya arthAt tarane tarUNu hoya 'jugava" suSabha duSSamAhi asaNaM utpanna thayeza hoya 'balava' jasavan hAya Ata Mkavagara nigI haiAya ane jenA hAthe nA agrabhAgA sthira hAya kAMpatA na cAya, hAtha, paga ane banne paDakhA tathA pRSThabhAga ane urU jenA khUba puSTa hoya tyAdi prakAthI je pramANenuM A saMkha dhanuM varNana pahelAM uSNu vedanIya narakanA prakaraNamAM kyu che, eja pramANenA vana pramANenA lavAranA chokarA hAya, ane te eka ghaNA mATA lekhaMDanA paDane pANInA
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 321 mahaM ayapiMDa' ekaM mahadayApiNDas 'dagvArasamANaM' udakavArasamAnam laghupAnIya ghaTasamAnam 'gahAya' gRhItvA anAyAsena 'tAviya tAviya tApayitvA tApayitvA 'koTiya koTTiya' kuTTayitvA kurityA 'jahaNeNaM egAhaM vA duyAhaM pA liyA vA' jaghanyena ekA vA dvayahaM vA yahaM vA yAvat kuTTayelU tayayApiNDas 'ukko seNaM mAsaM haNejA' utkarSeNa mAtaparyantaM inyAda tataH 'se gaM taM utiNaM usiNabhUyaM' sa karmakAradArakaH khallu tamayApiNDa uSNam sacArapiNDaH uSNo vAhyapadeza. mAtrApekSayApi syAdata Aha-'usiNabhUyaM' uSNIbhUtaM sIramamA'gnivarNabhUtam 'ayomaraNa saMdasaeNa gahAya' azoSayena-lohanirmivina saMdaMzola gRhItyA 'asabhAvapaTTavaNAe' amadbhAvasthA parayA-asadmAvakalpalayA 'sIya veyaNijjechu naraesa pakkhivejjA' zItavedanIyeSu narakeSu prakSipet atyulokapiNDam 'seta ummisiya nimisiyamaMtareNa sa karmakAradArakaH taM tahamayApiNDaM tarake zakSipta jaisA lekara eka baDI bhArI lohe kI hI bAra 2 sapAne, aura lapA tapA kara phira use pAra 2, kUTe isa laraha yaha mAna le kSamA eka dina saka, do dina taka tIna dina taka aura adhika se adhika eka mahInA taka karatA rahe isa taraha bhItara bAhara donoM rUpale u humAha ayaH piNDa aisA dikhane lage ki mAnoM yaha eka agni kA golAhI hai taba use vaha 'ayomaeNa saMdaMsaeNaM gahAya' lohe kI saMDAlI le pazaDazara mAralo 'sIyaveyaNijjelu naraestu pakkhivejA' zIla vedanA vAle narakoM meM DAla de. DAlate hI vaha phira aisA vicAra kare ki maiM ile 'umiliya nikhi siya maMtareNa puNaravi paccuddharislAmi' bahA le abhI alI netra kI palaka ke jhapane meM aura ughaDane meM jitanA samaya lagatA hai itane phAla kalazanI mAphaka upADIne eka ghaNI moTI leDhAnI bhaThimAM tene vAraMvAra tapAve ane tapAvI tapAvIne te pachI tene vAraMvAra phUTe A rIte ochAmAM ochA eka divasa sudhI athavA traNa divasa sudhI athavA vadhAremAM vadhAre eka mahInA sudhI te pramANe karate rahe A pramANe aMdara ane bahAra banne bAju garama thayela te lekhaMDane piMDa e dekhAya ke jANe A eka agnine ja goko che. tyAre tana ta bukhAra 'ayomaeNa sadasaeNaM gahAya' somanI sAMsIthI 54ii bhAnA, 'sIyaveyaNijjesu naraesu pakkhivejjA' zIta vedana vALA nAkamAM nAkhI de ane tene nAkhatAM ja pAcho e vicAra kare hai hu bhAna 'ummisiya nimisiya matareNa puNaravi paccuddharissAmi' mAne hamaNAMja AMkhanuM maTaku mAre teTalAmAM ja eTale ke AMkha mIcIne ughADe jI0 41
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale munmepanimeSAntareNaiva yAvatA kAlena nimeponmeSa stAvatA kAlenevAyaHpiNDam 'puNaravi' punarapi ' paddharissAmitti kaTu' pratyuddhariSyAmi nArakAt jhaTityeva niSkAsayiSyAmIti kRtvA pazyati tAvat 'pavirAyameva pAsejjA' vitaraM prasphu. Titameva pazyet 'taM ceva NaM jAva No cevaNaM saMcAejjA paccuddha rittae' tadeva khallu yAvat atra yAvatpadena-'pavilINameva pAsejjA paviddhatyameva pAsejjA' iti padayoH saMghaho jJAtavyaH, tatra-maviLInameva galitameva pazyet pravidhvastameva pazyet naiva khalu zaknuyAt-samayoM bhavet tamayaM piNDaM narakAtmatyuddhartum / punarapi dRSTAnta. mAha-'se ' ityAdi, 'se NaM se jahANAsae sattamAyaMge' yathA vA sa khalla sa yathA nAmako mattamAtaGgaH kazcitkuJjara: 'tadeva jAna sokkhavahale yAvi viharejjA' tathaiva yathA uSNavedanIyanarakavedanAmakaraNe kuaravizeSaNAni proktAni tAnyeva vizeSaNAni atrApi grAhyANi, kiyaparyanta mityAha 'jAva' yAvata sa kuJjaraH sokhyavahulazcApi vihareta, tathAhi___ 'sahihAyaNe paDhamasarayakAlasamayasi caramaNivAghasamayaMti uhAsihae taNhA. bhihae davAggijAlAbhihae Aure sulie pivAsie dubale dilate egaM mahaI ke pAda nikAla letA hUM to itane kAla meM hI vaha zIta vedanA vAle narakoM meM DAlA gayA saMtapta lohe kA golA yahAM pighalane aura galane lagA hai aisA sAkSAt dikhalAI de sakatA hai ila taraha vaha luhAra kA lar3akA aba 'taM ceva NaM jAca No ceva NaM saMcAe paccurittae' usa gole ko vahAM se punaH bAhara nikAlane meM samartha nahIM ho sakatA hai isa taraha se-yaha bhI aura dUsarA eka dRSTAnta isI viSaya ko poSaNa karane ke liye aisA hai ki-'se NaM se jahANAmae mattamAtage kuMjare' jaise-koI eka madonmatta gajarAja ho aura vaha 60 lATha varSa kA ho zaraskAla ke prathama samaya meM-azvina mAsa meM yA carama nidAghakAla ke samaya meM jeTha teTalAmAM ja Ane kahADI lauM chuM to eTalA kALamAMja te zItavedanAvALA narakomAM nAkhela tapela lokhaMDano pIMDa tyAM ogaLavA ane gaLavA mAMDe che. tema tene sAkSAt dekhAya che. A rIte lavArane chokarI te pachI to ceva NaM jAva No ceva NaM saMcAe paccuddharittaI' sAmAna tyAMthI paach| mahAra kahADavAne zaktimAn thato nathI. e ja pramANe A eka bIjuM eka dRSTAMta A viSayane ja samarthana karavA mATe batAvavAmAM Ave che te A pramANe che. 'se NaM se jahAnAmae mattamAtage kujare' mA 4 mahAbhatta garA hAya, ane te 60 sAITha varSanA hoya, te zat kALanA prathama samayamAM arthAt A mahinAmAM athavA chelle nidAgha kALanA samayamAM arthAta jeka.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaName 323 pukkhariNoM pAsejjA caukkoNaM samatIraM ANupundhi sujAyavappagaMbhIrasIyanajalaM saMchaNNapatcabhisamiNAlaM bahuppalakusuyaNaliNa subhaga sogaMdha puMDarIya mahApuDarIya sayapatta sahastapatta kesara phullovaciyaM chappayaparibhujjamANakamalaM acchavimala salilapuNNaM parihatthamamaMtamacchakacchabhaM aNegasa uNigaNamihuNagavirai yasamAyamahura saranAiyaM taM pAsai, pAsittA taM ogAhai ogAhisA seNaM tatya uNDaMpi paviNejjA khuipi paviNejjA jaraMpi paviNejjA dApi paviNejjA, nidAejjavA payalAejjavA saIbAI vA dhiI vA uvalabhejjA, sIe sII 'bhUe saMkamamANe saMkramamANe sAyAsokkhabahule yAvi viharijjA' paSTihAyana: prathamazaratkAlasamaye (AzvinamAse) caramanidAghakAlasamaya vA (ASADhamAse) uSNAbhihataH tRSAmihato dAvAgnijvAlAbhihataH AturaH zuSitaH pipAsito durbalaH klAntaH ekA mahatIM puSkariNI pazyet catuSkoNAM samatIrAm ASADha ke lalaya meM-jaca baha gI se atyanta saMtapta ho jAne ke kAraNa pipAlAle Akula vyAkula hokara pAnI kI talAza meM idhara se udhara cakkara kATane lage cakkara kATate mAna lo vaha jaMgala meM lagI hui agni ke pAsa acAnaka pahuMca jAve-aisI sthiti meM gamI kI veda. nA se aura pyAsa kI vedanA se Akula bane hue usa hAthI ko usa agni kI dAha se saMtapta hone ke kAraNa aura kyA avasthA ho sakatI hai-to thA usa samaya aura adhika ghabar3A jAtA hai, usake kaNTha aura tAlu tathA oSTha bilakula slUkha jAte hai pahile se bhI adhika vA pipAsA se bAdhita ho jAtA hai zArIrika dhairya aura mAnasika pala usa. kA vilakula DhIlA par3a jAtA hai aura eka taraha se utpanna rUgNa, dharma jaisI usakI paristhiti bana jAtI hai isa hAlata meM par3A huA vaha hAthI aSADha mahinAmAM jyAre te garamIthI atyaMta tapAyamAna thavAnA kAraNe tarazathI AkuLa vyAkuLa thaIne pANunI tapAsamAM Ama tema pharavA maMDe ane pharatAM pharatAM mAne ke te jaMgalamAM lAgela AganI pAse acAnaka pahoMcI jAya, AvI paristhitimAM garamInI vedanAthI ane tarasanI vedanAthI AkuLa vyAkuLa banelA te hAthInI te aninA dAhathI kevI avasthA thaI zake ? arthAta te samaye e hAthI vadhAre gabharAI jAya che. tenuM gaLuM ane tALavuM ane hoTha ekadama sukAI jAya che, pahelAM karatAM paNa vadhAre paDatI tarasathI vyAkuLa bane che. zArIrika dhIraja ane tenuM mAnasika baLa eka dama narama paDI jAya che, eka taraphathI thayela rUNAvasthAnI jema tenI paristhiti banI jAya che, A
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre AnupUrvyasujAtavamagambhIrazIdalajalAm saMchannapattabisamRNAlA cahU palakumbhu - nalinasubhagasaugandhikapuNDarIka mahApuNDarIkazatapatrasahasrapatra ke saraphullopacitAm paTTpadaparibhujyamAnakamalAm acchavimalasalilapUrNAM parihatthabhramanmatsya kacchapAsU anekazakunigaNa mithuna ka viracitazabdonnatikamadhurastraranAditAm tAM ( puSkariNI) pazyati dRSTrA tAmavagAhate'vagAdya sa khalu tatroSNamapi pravi nayet tRpAmapi ghavinayet kSudhAmapi pravinayet jvaramapi pravinayet dAhamapi pravinayet nidrAyeta vA macalAyeta vA smRti vA rarti vA dhRtiM vA marti vA upakabheta, zItaH zItIbhUtaH saMkrAman saMkrAman 'sAyA sokkhabahule yAvi viha'rejjA' sAtA saukhyabahulaH samadhigata paramAnandacApi viharet 'evAmeva goyamA' jaba eka bar3I bhArI puSkariNI ko ki jisakA varNana abhI abhI catukoNa Adi vizeSaNoM se kiyA jA cukA hai dekhatA hai aura dekhakara vaha usameM praveza kara jAtA hai / praveza karake vaha vahAM apanI garmI ko zAnta karatA hai pyAsa ko bujhAtA hai evaM pAsa meM lage hue zallakI Adi ke pattoM ko khAkara unase apanI bhUkhako bhI zAnta kara letA hai| isa taraha garmI janya jvara se rahita ho jAne ke kAraNa bhItara bAhara meM zAnti ke A jAne se vaha vahIM para kSaNa bhara ke liye nidrA bhI le letA hai athavA pracalA nAma kI nidrA ke AdhIna ho jAtA hai UMgha jAtA hai isa prakAra se bhItara bAhara meM zAnti ke mila jAne ke kAraNa cavaDA jAne se guMdhI huI smaraNa zakti ko harSollAsa rUpa rati ko, dhRti ko aura prati ko vaha gajarAja prApta kara letA hai / aura zItalatA svarUpa paristhitimAM paDele te hAthI jyAre eka meATA sarAvarane dekhe ke jenuM varNana pahelA cAra khUNA vALA vigere vizeSazeA ApIne karavAmAM Avela che. evA sarAvarane rRkhIne te e sAvaramAM praveza kare che. praveza karIne te peAtAnI garamIne tyAM zAMta kare che. ane tarasane paNa bujAve che, temaja sarAvaranI pAse lAgelAM zAkI vigere vanaspatiyeAnA pAMdaDAne khAine tenAthI peAtAnI bhUkhane paNa zAMta kare che. A rIte garamIthI thayela pIDAthI mukta thavAnA kAraNe ane aMdara temaja khahAra zAMtI AvI javAthI ekAda kSaNune mATe tyAMja ghI paNa jAya che. athavA pracalA nAmanI nidrAne AdhIna khanI jAya che. arthAt uMghI jAya che. A pramANe aMdara ane bahAra zAMtI maLavAnA kAraNe pahelAM gabharAI javAnA kAraNe gayelI smaraNu zaktine temaja hollAsa rUpa ratine dhaiyane, ane matine te gajarAja pharIthI prApta karIle 324
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikA TIkApra. 3. u. 2 0.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 325 evameva anenaiva adhikRta dRSTAntoktena prakAreNa gautama ! 'asambhAvapaTTaNAe ' asadbhAva prasthApanayA-asadbhAvakalpanayA 'sIthaveyaNierhito naraehiMtoM' zItavedanIyebhyo narakebhya 'neraie uccaTTie samANe' tairayiko narakAd udvRttaH san 'jAI' imAI ihaM maNuhasaloe havaMti' yAnImAni iha manuSyaloke bhavanti zItapradhAnAni sthAnAni, 'taM jahA tadyathA - 'himANi vA himapuMjANivA' himAnivA himapukhAni vA 'himapaDalANi vA himapaDalapuMnANi yA himapaTalAni vA himapaTalapuJjAni vA 'tusArANi vA tusArapuMjANivA' tuSArANi vA tuSArapuJjAni vA 'himakuMDANi vA himakuMDa puMnANi vA' himakuNDAni yA himakuNDapukhAni vA 'sIyANi vA sIyapuMjANi vA' zItAni vA zItapuJjAni vA 'tAI pAlaI' tAnI huA vaha apane sthAna para mahata cAla se calakara pahuMca jAtA hai- evaM vahAM sAtA saukhya maya hokara zeSa jIvana ko sukhamaya nikAla detA hai 'evAmeva goSamA!' isI taraha se he gautama! yaha bhI asat kalpanA se samajha lenA cAhiye ki 'sIyamaNiehito narahito' zIta vedanAvAle narakoM se 'neraie ubahie' koI nairabhika udghRta huA aura udghRta hokara (nikalakara ) vaha 'jAI hamAI ihaM manuskhoe havaMti' jo ye manuSya loka meM zIta pradhAna sthAna hai - jaise ki 'himANi vA hima puMjANi vA' hima hima puMja, 'hima paDalANi vA himapaDala puMjANivA' hima paTala, hima paTala puMja, 'tusArANi vA tusAra puMjANivA' tuSAra tuSAra, puMja 'hima kuMDANi vA himakuMDapuMjANivA' himakuNDa, hima kuNDa puMja 'sIyANi vA sIya puMjANi' zIta athavA zIta puMtra vagairaha 'lAI lambAI pAsaha' una sapa sthAnoM ko vaha dekhe-'pAzitA' aura dekhakara 'tAI' ogAhaI' unameM atha che. ane zItala svarUpa khanele te gajarAja peAtAnA sthAna para masta cAlathI cAlIne pahoMcI jAya che. ane tyAM zAtA ane sukhamaya khanIne bAkInA bhuvanane sukha pUrva vItAve he 'evAseva gomA !' mA prabhA De gautama ! mAyAlu sapanA samabhavI leDa se 'sIyaveyaNiehiMto naraehito' zIta behanA vAjA naroyAMthI 'neraie ukhaTTie' dhanairayi mahAra nahatyA hoya, bhane mahAra nImjIne te 'jAI' imAI iha maNussaloe havati' ne mA manuSyatAmmAM zItapradhAna sthAna che, prema 'himANi vA himapuMjANivA' hima DibhayuM 'himapaDalANi vA himapaDala pu jANivA' DibhapaTA bharano goNI hima paTasana arainA gojAnA Dhagale 'himakuDANivA, himakuMDapu jANivA' hima OM DibhaDa yu 'sIyANivA khIyapu'jANivA' zIta athavA zItayuna vigere 'tAI' savvAI' pAsa' me madhA sthAnAne te hethe che, 'pAsittA' bhane hemIne
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 'jIvAbhigamasUtra mAni loke zItasthAnAni pazyati 'pAsittA' dRSTvA 'tAI ogAI' tAni sthA. nAni avagAhate 'ogAhittA se NaM tattha sIyAMpa paviNejjA' tAni sthAnAni avagAhya sa khala nArakA tatra sthAne zItaM nArakazItapi pravinayeta-vinAzayeta 'taNDapi paviNejjA' tRpAmaNi pravinayet 'khupi paviNejjA kSudhAmapi pravinayeta "jarIpa paviNejjA' jvaramapi pravinayet 'dAhI paviNejjA' dAhamapi bhavinayeda narakavedanAya narakasaMparkasamutthitaM dAimApa pAraharedityarthaH, tataH zAMtatvAdidoSA pagamatA'nuttaraM sukhaM labhamAnaH 'nidAejja vA payalAejja vA jAva usiNe usiNa bhUe' nidrAyeta vA pacalAyeta vA smRti vA rati vA dhRti vA pati vA labheta tato narakagata jADathApagamAt uSNaH, sa ca vAna pradezamAnato'pi syAt tava gAhana kare 'ogAhittA' avagA hana kara 'se NaM tasya sIyaM pipaviNejjA' vA unake saMparka se apanI naraka janya zIta kI nivRtti karale 'taNhaM pipaviNejjA' tRSA phI bhI nivRtti kara letA hai 'khuhaM pi paviNejjA' kSadhA ko bhI nivRtti karale 'jarapi paviNejjA' zItajanya jvara kI bho nivRtti karale, 'dAhaM pi paviNejjA' aura jo usake zarIra meM zIta vedanIya naraka ke saMparka le zItajanya dAha ho rahi thI usakI bhI nivRtti karale, isa taraha zItatA Adi doSoM ke naSTa ho jAne se anuttara sukha ko prApta huzA vaha nAraka jIva vahAM para thoDI dera ke liye nidrA bhI le leve aura pracalA jhIma-bhI le leve (calate yA baiThe baiThe Ane vAlI nidrA) tathA-smRti rati-dhRti aura mati inheM bhI prApta kara leve-isa taraha naraka gata jar3atA ke dara ho jAne se bhItara se uNIbhUta huA vaha nArakI utsAha saMpanna bana bAI ogohada tamAma na 42 che. arthAt 44 bhAre che. 'ogAhittA' asAhana rIta se NaM tattha sIya pi paviNejjA' te tenA sapathI nara nya potAnA zItanI nivRtti 4rI che. 'taha ni paviNejjA' tatsa55 zAMta za . 'khahapi paviNejjA' bhUbhane 5 zAMta se che. 'jara pi paviNejjA' zItanya ne 5 zAMta zava cha 'dAIpi paviNejjA' bhane tanA zarIramA zIta vedanIya narakanA saMparkathI je zIta janya dAha thaI rahela hoya tenI paNa nivRtti karI le che. A pramANe zItalatA vigere dene nAza thavAthI anuttara sukhane prApta karela te nAraka jIva DIvAra mATe tyAM ja uMghI paNa jAya ane pracalA arthAt cAlatA cAlatA ke beThA beThA AvanArI UMgha paNa laI le che. A rIte narakamAM rahela jaDatA dUra thaI javAthI aMdarathI u rU5 banela A nArakI utsAha yukta banIne dhIre dhIre AnaMda
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikATIkA pra.3 u.2 1.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 327 uSNIbhUto'ntaramapi narakagata jADayApagamAt jAtotsAhaH saMkamamANe saMkamamANe' evaM bhUtaH san yathA sukhaM saMkrAman saMkrAman 'sAyAsokkha bahule yAvi viharejjA' sAtA saukhyabahulazcApi viharet / etAvati yatipAdite gautamaH mAha-he bhadanta ! etAvatpramANA narake zItavedanA bhavet bhagadAnAha-he gautama ! nAyamarthaH samarthaH 'sIya veyaNijjesu narae su neraiyA' zItavedanIyeSu narakeSu nAyikAH 'etto aNi? tariyaM ceva sIyaveyaNaM' ito'pi aniSTatarikA makAntatarikA mamiyatariko mama nojJa tarikA mamano'matarikA zItavedanAm 'paJcaNubhavamANA viharaMti' pratyanubhavantaH pratyekaM vedayamAnA vidaranti-tiSThantIti |mu021|| ___ sammati nArakANAM sthiti pratipAdanArthamAha-'mI seNe' ityAdi, mUlam-imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA, goyamA ! jahannaNa vi ukoleNa vi ThiI mANizavyA jAva ahe sattamAe // imIle Na bhaMte ! rayaNa. ppabhAe puDhavIe neiyA aNaMtaraM uvaTTiya kahiM gacchaMti kahiM uvavati, kiM naraiesu uvavajati kiM tirikkhajoNiesu kara dhIre 2 vahAM le Ananda magna hokara cala deve aura isa taraha se vaha sAtA sukha bahula bhI ho jAye / isa prakAra prabhu ke kahane para punaH gautamasvAmI ne unase pUchA-to kyA ailI zIta vedanA naraka meM hotI hai ? isake uttara meM prabhu karate haiM-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| kyoMki 'sIyaveNijjesu naraessu nerahayA ettoaNi tariyaM ceva sIyaveyaNaM paccaNubhaSamANA viharaMti' zIta vedanA vAle narakoM meM nairadhika isase bhI aniSTatara, akAntara apriyatara amanojatara evaM amano'matara zIta vedanA ko bhogate hai| ataH unako yahAM kI zItatA uSNatA rUpameM pratIta hogii| sUtra // 21 // magna thaIne tyAMthI cAlata thAya che, ane A pramANe te sAtA ane sukha pUrNa paNa banI jAya che, A rIte prabhunA kahevAthI gautamasvAmIe pharIthI prabhune pUchyuM ke te zuM ? evI zIta vedanA narakamAM hoya che ? A praznanA uttaramAM asa se cha ha gautama ! mA ma 12152 nathI. ma 'sIyaveyaNijjesa naraesu paccaNubhavamANA viharati' zIta vahanAvA naromA naayi| mAnAyI paNa aniSTatara, akAHtara. apriyatara, ane amane gamatara, zIta vedanAne bhagave che. tethI tene ahinI zItaLatA, uSNatApaNAthI jaNAze, e sU. 21 che
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 jIvAmigamale uvavajjaMti, evaM ubaTTaNA mANiyacyA jahA vakaMtIe tahA iha vi jAca ahe latalAe ||suu0 22 // ___ chAyA-etasyAM khalla bhadanta ! ratnaprabhA pRthivyAM nairayikANAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama / jaghanyenApi utkarpaNApi sthitirbhaNitavyA yAvadadhaH saptamyAm / etasyAM khala sadAnta ! namAmAyAM pRthivyA nairayikA anantaramutya kutra gacchanti, hunotpadhante, kiM nairayi ke pUtpadhante kiM tiryagyo. nike putpadhante / evamudvartanA saNi vyA yathA vyutkrAntoM tathA ihApi yAvadadhaHsaptamyAm // 021 // TIkA-'isIse NaM maMte !' elayAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhApa puDhacIe' ratnaghamAyAM pRthivyAz 'neraiyANa' rihANAm 'kaiyaM kAlaM TiI pannattA' kiyantaM kAlaM sthitiH yajJaptA-kathiteti nevisthiti viSayakaH praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'moyamA' he gautama ! 'jahanmeNa vi ukko seNani' jaghanyenApi utkarpaNApi 'ThiI mANirAyA jAva ahe sattamAe' sthitirbhaNitavyA yAvadadhaH saptamyAm sarvasyAmeva nAraphapRthivyAM nArakANAM sthitivaktavyA, tathAhi atha sUtrakAra narakoM kI sthiti kA pratipAdana karane ke liye sUtra kahate haiM-'ibhI se gaM aMte ! rnnppbhaae'-ityaadi| TIkArtha-gautamasvAmI ne prabhu ne aisA pUchA hai-'imI se NaM bhaMte!' he bhadanta ! isa 'rayaNappabhAe puDhabIe' ratnaprabhA pRdhicI meM 'nera iyANaM' nara yikoM kI 'kevAiyaM kAlaM ThiI patA kitane sAla kI sthiti kahI gaI hai ? ilake uttara meM prabhu kahate haiM-zodhamA!' he gautama! yahAM nArakoM kI jaghanya sthiti aura utkRSTa siti donoM prakAra kI sthiti hotI hai ataH donoM prakAra kI sthiti yahAM para kara lenI cAhiye isa taraha prathama have sUtrakAra narakenI sthitinuM pratipAdana karavA mATe kathana kare che. 'imIse Na bhaMte ! rayaNappabhAe' tyAdi / ya-gItabhAbhI prabhuna se 5 yu. hai 'imIse NaM bhaMte !' De bhagavan mA 'rayaNappabhAe puDhavIe' 2tnamA vImA 'neraiyANa' nahinA 'kevaiya kAla ThiI paNNattA' TasA AnI sthiti hI che 1 mA prazranA uttaramA prabhu gautamasvAmI cha goyamA ' hai gautama | DiyA nArakenI jaghanya sthiti ane utkRSTa sthiti ema banne prakAranI sthiti hoya che tethI ahiMyAM banne prakAranI sthitinuM kathana karavuM joIe. A pramANe pahelI pRthvInA nArakanI jaghanya sthiti dasa hajAra varSanI che ane
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 khu.22 nArakasthitinirUpaNam ____329 -ratnaprabhA pRthivInArakANAM jaghanyena dazavarSasahasrANi utkarSeNa sAgaropaNam / zarkarAmabhA pRthivI nairayikANAM jaghanyata eka sAgaropamam utkarpata strINi sAgaroM pamANi, bAlukApamA pRthivI narayikANAM jaghanyena trINi sAgaropamANi utkarSataH sApta sAgaroSamANi / paGkaprabhA pRSibInara zikANAM jaghanyataH lAla sAgaropamANi utkarSato dazasAgaropamANi, dhUmaprabhA pRthivInarayijJANAM jaghanyato dazasAbaropamANi utkarSataH saptadazasAgaropamANi, tamAghamA pRthivI narahiyakANAM jabanyataH saptadazasAgaropamANi utkarSato dvAviMzati sAgarotrANi tapasTama prabhA pRthivyAM nairayikANAM jaghanyena dvAviMzatiH sAgaropamANi utkarSataH trayastriMzaslAmazeSANi / pRthivI ke nArakoM kI jaghanya sthiti dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa sthiti eka sAgaropana kI hai zarkaramA pRthivI meM jaghanya sthiti eka sAgaropama kI hai aura uSTa sthiti tIna lAgIemada kI hai bAlasAprabhA ke nArakoM kI jaghanya sthititIna somavAra kI ora sazaSTa sthiti sAta sAgarazepana kI hai paDAmA pRthivI ke bArako bhI sthiti jaghanya se sAna sAgaropala kI hai aura uskRSTa se baha dasa lAmAropama kI hai| dhUmaprabhA ke nArakoM kI jaghanya sthiti dasa lAzepasahI hai aura utkRSTa sthiti satraha sAmaropaNa kI hai-tamAmA pRthivI ke nArakoM kI jaghanya sthiti satraha sAgaropama kI hai aura utkRSTa ripati pAIsa sAgaropama kI hai tathA adhaH saptamI pRthivI ke nairadhikoM kI jaghanya sthiti bAIsa sAgaropala kI hai aura utkRSTa sthiti tetIla sAgaropama kI hai| isa taraha le pAe.sAmAnya rUpa se pati vRthivI meM nArakoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti kA kathana kiyA hai aba hara utkRSTa sthiti eka sAgaropamanI che zarkarAmabhA pRthvamAM jaghanya sthiti eka sAgarepamanI che. ane utkRSTa sthiti traNa sAgaropamanI che. tAlukA prabhA pRthvInA nArakenI jaghanya sthiti traNa sAgaropamanI che. ane utkRSTa sthiti sAta sAgaropamanI che. paMpra pRthvImAM nArakenI jaghanya rithati sAta sAgaropamanI che, ane utkRSTathI dasa sAgaropamanI che. dhUmaprabhA pRthvInA nArakenI jaghanya sthiti dasa sAgaropamanI che. ane utkRSTa rithati sattara sAgaropamanI che tama:prabhA pRthvInA nAranI jaghanya sthiti sattara sAgaropamanI che. ane utkRSTa rithati 22 bAvIsa sAgarepanI che. tathA adhaHsaptamI pRthvInA narayikenI jaghanya sthiti bAvIsa sAgaropamanI che, ane utkRSTa sthiti tetrIsa sAgaropamanI che. A pramANe sAmAnya paNAthI dareka pRthvImAM rahelA nArakenI jaghanya ane utkRSTa sthitinuM kathana karavAmAM Avela che. - jI0 52
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 jIvAmigamasUtra .. tadevaM sAmAnyataH prati pRthivIsthitiparimANaM kathitaM yadyetatpatiprastaTaM sthi. tiparimANaM vicAryate tadA evaM jJAtavya ratnaprabhA prathivyAM prathameM prastaTe jaghanyA sthiti: dazavarSasahasrANi, utkRSTA tu navatiSasahastrANi rastaramA hitIya prastuTe jaghanyA dazavarSalakSA sthiti rutkRSTA natirvapalakSA, ratnAmA tRtIya prastaTe jaghanyato navanivarpalakSA, utkRSTataH pUrvakoTI, ratnaprabhA pRthivyAH caturthamastaTe jaghanyA pUrvakoTI utkRSTA sAgaropamamya dazago mAmA, mAmA paJcamaprastaTe jaghanyA sAgaropamasyaiko dazabhAgaH utkRSTA dvau dazamAgI, ratnapramAyinyA: SaSTha prastaTe jaghanyA sAgaropamasya dvau dazamAgoM utkRSTA strayodazabhAmA ratnamA saptame prastaTe jaghanyA strayaH sAgaropamasya dazabhAgAH utkRSTAzcatvAro dazaeka prastara meM sthiti ke pramANa kA kazna kiyA jAsalo vaha isa prakAra se hai-ralaprabhA meM prathama prastaTa meM jaghandha sthiti dasa hajAra varSe kI hai utkRSTa sthiti nabbe (90) hajAra varSa kI hai| ratnaprathA ke dvitIya prastaTa meM jaghanya sthili dala lAgna varSa kI aura usakaTa sthiti nanye lAkha varSa kI hai ratnaprabhA ke tIsare prastaTa meM jaghanya sthiti nabve lAkha varSa kI hai aura utkRSTa sthiti eka pUrva koTi kI hai ratnaprabhA ke caturtha prastaTa meM jaghanya sthiti eka pUrva koTI phI aura utkRSTa sthiti eka sAgara ke dasa ve bhAga pramANa hai ratnaprabhA ke pAMcaveM prastaTa meM jaghanya sthiti sAdharopama ke dala vibhAga pramANa hai aura utkRSTa sthiti do daza bhAga pramANa hai / ratnaprabhA ke chaThe prastaTa meM jaghanya sthiti sAgaropama ke do daza bhAga pramANa hai aura utkRSTa sthiti trayodaza bhAga pramANa hai ratnaprabhA ke saptama prastaTa meM jaghanya sthiti have dareka prastaTamAM sthitinA pramANanuM kathana karavAmAM Ave che. te A pramANe che. ratanaprabhA pRthvInA pahelA prastaTamAM jaghanya rithati dasa hajAra varSanI che. ane utkRSTa sthiti 90 nevuM hajAra varSanI che ratnaprabhA pRthvInA bIjA prataramAM jaghanya sthiti dasa lAkha varSanI che. ane utkRSTa sthiti nevuM lAkha varSanI che. ratnaprabhA pRthvInA trIjA prataTamAM jaghanya sthiti evuM lAkha varSanI che. ane utkRSTa sthiti eka pUrva kATinI che. ratnaprabhA pRthvInA cethA prastaTamAM jaghanya sthiti eka pUrvakeTinI ane utkRSTa sthiti eka sAgaranA dasamAM bhAga pramANanI che. nakala pRthvInA pAMcamA prastaTamAM jaghanya sthiti sAgaropamanA dasamAM bhAga pramANunI che. ane utkRSTa sthiti be dasamA bhAga pramANunI che. ratnaprabhA pRthvInA chaThA prastaTamAM jaghanya sthiti sAgaropamanA be dasamA bhAga pramANunA che. ane utkRSTa sthiti teramA bhAga rUpa che. ratnaprabhA pRthvInA sAtamA
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoti kA TIkA pra.3 u. sa.22 nAraphasthitinirUpaNam bhAgAH, ratnaprabhA pRthivyAH aSTame prastaTe jaghanyAzcatvAraH sAgaropamasya dazabhAgA utkRSTAH paJcadaza bhAgAH, ratnaprabhA lavame prastaTe jaghanyA pazca-sAgaropamasya dazabhAgAH pRthivyAH uskRSTA paT, ramapamA dazame prastaTe jaghanyA SaT sAgaropamasya dazabhAgA: utkRSTA sapta, ratnamAyA ekAdaze prastaTe jaghanyAH sapta sAgopamasya dazabhAgAH, utkRSTA aSTau, ratnapramAdvAdazamanaTe jaghanyA aSTau sAgaropamasya dazabhAgA utkRSTA nada, ratnaprabhA trayodazAstaTe jaghanyA navasAgaropamasya dazabhAgA utkRSTAdaza, tadevaM paripUrNamekaM sAgaropamaM bhavati ratnaprabhA nArakANAM sthitiriti / eka lAgaropama ke yo daza bhAga pramANa hai aura utkRSTa sthiti cAra daza mAga rUpa hai ratnaprabhA ke AThaveM prastara meM jaghanya sthiti sAgaropana ke cAra za loga rUpa hai aura utkRSTa sthiti pAMca daza bhAga rUpa hai ratnaprabhA ke nauveM prastaTa meM jaghanya sthiti sogaropama ke pAMca daza bhAga hai aura utkRSTa sthiti sAgaropana ke chaha daza bhAga rUpa hai ratnaprabhA ke dasaveM prasTa meM jaghanya sthiti sAgaropamA ke chaha daza bhAga rUpa hai aura utkRSTa sthiti sAgaropana ke sAta daza mAga rUpa hai ratnaprabhA ke gyAraha veM prastaTa meM jaghanya sthiti sAmAropama ke sAta daza bhAgarUpa hai aura utkRSTa sthiti sAgaropana ke ATha daza bhAga rUpa ratnaprabhA ke bAraha ve prastaTa meM jaghanya sthiti sAgarIpana ke ATha daza bhAga rUpa hai aura uskRSTa riti lAparopama ke nau dazabhAga rUpa hai tathA ratnaprayA ke teraha meM prastaTa meM jaghanya sthiti lAgaropama ke nau , prastaTamAM jaghanya sthiti sAgaropamanA teramA bhAga pramANunI che. ane utkRSTa sthiti cAra dasa bhAga rUpa che. ratanaprabhAnA AThamA prataTamAM jaghanya sthiti sAgaropamanA cAra dasamAM bhAga rUpa che. ane utkRSTa sthiti pAMca dasa lAga rUpa che. ratnaprabhAnA navamAM prastaTamAM jaghanya sthiti sAgaropamanA pAMca dasa hajAga rUpa che. ane utkRSTa sthiti sAgaropamanA cha dasa bhAga rUpa che. ratnaprabhA pRthvInA dasamAM prastaTamAM jaghanya sthiti sAgaroyananA cha dasa bhAga rUpa che. ane utkRSTa sthiti sAgaropamanA sAta dasa bhAga rUpe che. ratnaprabhA pRthvInA agIyAramAM prastaTamAM jaghanya sthiti sAgaropamanA sAta dasa bhAga rUpa che ane utkRSTa sthiti sAgaropamanA ATha dasa bhAga rUpa che. ratnaprabhA pRthvInA bAramA prataTamAM jaghanya rithati sAgaropanA ATha dasa bhAga che, ane utkRSTa sthiti sAgaropamanA nava dasa bhAga rUpa che. tathA ratanaprabhA pRthvInA teramAM prastaTamAM jaghanya sthiti sAgaropamanA nava bhAgya
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 17 (2) zarkarAmamAyAM prathame prastaTe jaghanyA sthitirekaM sAgaropamam utkRSTA ekaM sAgaropamaM dvau ca sAgaropamasyaikAdazamAgo, dvitIyamastaTe jaghanyA eka sAropamam dvau ca sAgaropamasyaikAdazabhAgau, utkRSTA ekaM sAgaropamaM catvAraH : sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, tRtIyamastaTe jaghanyA ekaM sAgaropamaM catvAraH sAgaro- pamasyaikAdaza bhAgAH utkRSTA ekaM sAgaropamaM pahU sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, caturthamastaTe jaghanyA ekaM sAgaropamaM pad sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, utkRSTA ekaM sAgaropamamaSTau sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, paJcame prastaTe jaghanyA ekaM - sAgaropamam aSTau sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, utkRSTA ekaM sAgaropamaM dazadazabhAga rUpa hai aura utkRSTa sthiti sAgaropama ke dasa bhAga rUpa hai isa taraha se yahAM eka paripUrNa sAgara kI utkRSTa sthiti AjotI hai| 2 2 zarkazaprabhA ke prathama prastaTa meM jaghanya sthiti eka sAgaropama kI hai aura kRSTa sthiti eka sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke do gyAraha bhAga rUpa hai dvitIya prastava meM jaghanya sthiti eka sAgaropama kI aura eka sAgarodaya ke do gyAraha bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti pUre eka sAgara kI aura khAgaropama ke cAra gyAraha bhAga rUpa hai| tRtIya prastaTa meM jaghanya eka sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke cAra gyAraha bhAga rUpa hai aura utkRSTa sthiti eka sAgaropasa kI hai aura eka lAgarona ke gyAraha bhAga rUpa hai cauthe prastara meM jaghanya sthiti eka sogaropana ke chaha gyAraha bhAga rUpa hai. evaM utkRSTa sthiti eka sAgaro * "332 rUpa che. ane utkRSTa sthiti sAgarApamanA dasa bhAga rUpa che. A pramANe ahiyA eka paripUrNa sAgaranI utkRSTa sthiti AvI jAya che. * (2) zarkarAprabhA pRthvInA pahelA prastaTamAM jadhanya sthiti eka sAgarIpamanI che. ane utkRSTa sthiti eka sAgaropamanI ane eka sAgarApamanA e agIyAranA bhAga rUpa che khIjA prastaTamA jaghanya sthiti eka sAgare yamanI ane eka sAgarApasanA e agIyAramA bhAga pramANunI che. tathA utkRSTa sthiti pUrA eka sAgaranI ane sAgarApamanA cAra agIyAramA bhAga pramANunI che. trIjA staTamAM jadhanya sthiti eka sAgarApamanI ane eka sAgarIcamanA cAra agIyAramA bhAga pramANunI che. ane utkRSTa sthiti eka sAga cApakSanI tathA eka sAgarApamanA cha agIyAramA bhAga rUpa che. ceAthA prataTamAM jaghanya sthiti eka sAgarApamanI ane eka sAgarI vamanA cha agIyAramA bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti eka sAgaropamanI che, ane eka sAgaropamanA AThe agIyAramA bhAga rUpa che. J
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiyadyotikATIkA pra.3 u.2 rU.22 nArakasthitinirUpaNam sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, SaSThe mastaTe jaghanyA ekaM sAmaropamaM dazasAgaropamasyaikAdazabhAgAH, utkRSTA dve sAgaropame, ekaH sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, saptame prastaTe jaghanyA dve sAgaropamasyaikAdazo bhAgaH, utkRSTA dve sAgaropame trayaH sAgaro. pamasyaikAdazabhAgAH, aSTame prarataTe jaghanyA dve sAgaropame trayaH sAgaropamasya ekAdazabhAgAH, utkRSTA dve sAgaropase eshvsaamopmsyaikaadshbhaagaa| navaye prastaTe jaghanyA va sAgaropame paJca sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, utkRSTA dve sAgaro. pame sapta sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, dazame prastaTe jaghanyA dve sAgaropame pama kI hai aura eka sAgaropama ke ATha gyAraha bhAga rUpa hai pAMcaveprastaTa meM jaghanya sthiti eka sAgaropama kI aura eka lAgaropama ke ATha gyAraha bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti eka sAgaropama kI aura sAgaropama ke daza gyAraha bhAga rUpa hai chaThe-prastara meM jaghanya sthiti eka sAgaropana kI aura slAgaropama ke dasa gyAraha bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti do khAgopala kI aura sAgaropana kA eka gyAraha bhAga rUpa hai-sAtaveM prastaTa- jaghanya sthiti do sAgaropama kI hai aura sAgaropa kA eka gyAraha bhAga rUpa hai tathA uskRSTa sthiti do sAgaropama kI hai aura eka sAgaropala ke tIna gyAraha bhAga rUpa hai AThave prastaTa meM jaghanya sthiti do sAgaropala kI hai aura eka sAgaropama ke tIna gyAraha bhAga rUpa hai tathA uskRSTa sthiti do sAgaropama kI hai aura eka sAgaropana ke pAMca gyAraha bhAga rUpa hai nauveM prastaTa-meM jaghanya pAMcamA prataTamAM jaghanya sthiti eka sAgaropamanI ane eka sAgaze. pamanA ATha agIyAramA bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti eka sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA dasa agIyAramA bhAga rUpa che. chaThA prataTamAM jaghanya sthiti eka sAgaropamanI ane sAgaropamanA dasa agIyAramA bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti be sAgaropamanI ane sAgarepamanA eka agIyAramA bhAga rUpa che. sAtamAM prataTamAM jaghanya sthiti be sAgarepamanI ane sAgaropamanA eka agIyAramAM bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti be sAgaropamanI ane ekra sAgaropamanA traNa agIyAramAM bhAga rUma che. AThamAM prastaTamAM jazunya sthiti be sAgaropamanI ane eka sAgara pamanA traNa agIyAramAM bhAga rUpa che. temaja utkRSTa sthiti be sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA pAMca agIyAramA bhAga rUpa che.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ :334 jIvAbhigamasUtra sapta sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, utkRSTA dve sAgaropame navasAgaropamasyaikAdaza bhAgAH / ekAdaze prastaTe jaghanyA dve sAgaropame navasAgaropamasyaikAdazabhAgAH, utkRSTA trINi sAgaropamANi / (3) bAlukAmabhAyAM prathamamastaTe jaghanyA sthiti strINi sAgaropamANi utkRSTA trINi sAgaropamANi catvAraH sAgaropamasya nvbhaagaaH| dvitIyaprastaTe jaghanyA trINi sAgaropamANi catvAraH sAgaropamasya navabhAgAH, u kRSNa trINi sAgaropasthiti do sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke sAta gdhAhara bhAga rUpa haidazaveM prastATa-meM jaghanya sthiti do sAgaropama kI hai aura eka sAgaropama ke sAta gyAraha bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti do sAgaropama kI hai aura eka sAgaropama ke nau gyAraha bhAga rUpa hai lathA-gyArahaveM prastaTa meM jaghanya sthiti do sAgaropama kI hai aura eka sAgaropana ke nau gyAraha bhAga rUpa hai aura utkRSTa sthiti tIna sAgaropama kI hai| yahAM gyAraha prastaTa hai asaH unameM rahane vAle lAraka jIvoM kI yaha sthiti kahI gaI hai. 3 bAlukAprabhA meM prathama-prastaTa meM jaghanya sthiti tIna sAgaropama kI aura sAgaropamA ke cAra nau bhAga rUpa hai dvitIya prastaTa meM-jaghanya sthiti tIna sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke cAra nau bhAga rUpa hai tathA uskRSTa sthiti tIna sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke ATha navamAM prataTamAM jaghanya sthiti be sAgarepamanI ane eka sAgarapamanA sAta agIyAramAM bhAga rUpa che. dasamA prataTamAM jaghanya sthiti be sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA sAta agIyAramAM bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti be sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA nava agIyAramA bhAga rUpa che. agIyAramAM prataTamAM jaghanya sthiti be sAgaropamanI ane eka sAgarapamanA nava agIyAramAM bhAga rUpa che. ane utkRSTa sthiti traNa sAgare pamanI che. A zarAmabhA pRthvImAM agIyAra prataTo che temAM rahevAvALA tAra4 jInI A sthiti kahevAmAM AvI che. 3-trIjI vAlukAprabhA pRthvInA pahelA prataTamAM jaghanya sthiti traNa sAgaropamanI che. ane utkRSTa sthiti traNa sAgaropamanI ane sAgara pamanA cAra nava bhANa pramANunI che, bIjA prastamAM jaghanya sthiti traNa sAgaropamanI ane eka sAgarapamanA cAra nava bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti traNa sAgarepamanI ane eka sAgaropamanA ATha bhAga pramANunI che.
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.2 1.22 nArakasthitinirUpaNam 335 mANi aSTau sAgaroSamasya navabhAgAH / tRtIya prasnaTe jaghanyA trINi sAgaropamANi aSTau sAgaropamasya navabhAgAH, utkRSTa catvAri sAgaropamANi trayaH sAgaropamasya navabhAgA: / caturtha prastaTe jaghanyA catvAri sAgaropamANi jayA sAgaropamasya navabhAgAH, utkRSTA catvAri sAgaropamANi saptasAgaropamasya laabhaagaaH| paJcame jaghanyA casvAri sAgaropamANi saplasAgaropamastha navajAgAH, utkRSTA paJcasAgaropamANi dvau sAgaroSamasya vavasAgau / SaSThe yastaTe jaghanyena paJcasAgaropamANi dvau sAgaropamAsa navabhAgo utkRSTA paJcasAgaropamANi SaT sAgaropamasya nava mAgAH / sapanu me jaghanyA pazcamAgaropamANi SaT sAgaroSamasya navabhAgAH, utkR. nau bhAga rUpa hai vRtIya snaTa meM- jaghanthya sthiti tIna lAgaropama kI aura eka svAsaropama ke ATha nau nAgarUpa hai. tathA utkRSTa sthiti cAra sAgaroSana kI aura eka sAgaropama ke tIna lo bhAga rUpa hai| caturtha prastaTa- jaghanya sthiti cAra lAgaropama kI aura eka sAgaropama ke tIna nau bhAga rUpa hai-aura utkRSTa sthiti cAra sAgaropana kI aura eka sAgaropana ke sAta nau bhAga hai| paJcama prastaTa-meM jaghanya sthiti cAra sAgaropama kI aura eka sAgaropaNa ke sAta nau bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti pAMca sAgaropama kI hai aura sAgaropama ke do nau bhAga rUpa hai| chaThe prastaTa- jaghanya sthiti pAMca lAgaroSasa hI aura eka sAgaropama ke do nau bhAga rUma hai aura utkRSTa sthiti pAMca lAgaropama kI evaM eka sAgaropanale chaha nau bhAga rUpa hai| svAtakeM prastaTa-meM jagha trIjA prastaTamAM jaghanya sthiti traNa sAgarepamanI ane eka sAgareemanA ATha nava bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti cAra sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA traNa nava bhAga rUpa che. cothA prastaTamAM jaghanya sthiti cAra sAgaropamanI ane eka sAgara 5manA paNa navabhAga rUpa che. ane utkRSTa sthiti cAra sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA sAta nava bhAga rUpa che. pAMcamAM prastaTamAM jaghanya sthiti cAra sAgarepamanI ane eka sAgarepamanA sAta nava bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti pAMca sAgaropamanI ane sAgaropamanA be nava bhAga rUpa che. chaThA prastaTamAM jaghanya sthiti pAMca sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA be nava bhAga rUpe che. ane utkRSTa sthiti pAMca sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA cha nava bhAga rUpa che. sAtamA prastaTamAM jaghanya sthiti pAMca
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 jIvAmigamatra TA SaT sAgaropamANi ekaH sAgaropamadhya navabhAgAH / agmeM prastaTe jaghanyA paTa sAgaropamANi ekaH sAgaropamAya namo bhAmA, utkRSTA paT sAgaropamANi pazca sAgaropamasya navabhAgAH / naname prastaTe jaghanyA paTU sAgaropamANi paJcasAgarI pamasya nava bhAgAH, utkRSTA paripUrNAni sapta lAgaropamANi / / (4) paGkamabhAyAM prathame bharata Te jaghanyA sthitiH sapta sAgaropamANi utkRSTA sapta sAgaropamANi trayaH sAgaro parasya sapta bhaagaaH| dvitIye prasTe jaghanyA sapta sAgaropamANi yaH sAgaropamasya saptabhAgAH, utkRSTA sapta sAMgaropamANi nya sthiti pAMca sAyaropI aura eka sAgara ke chaha nau bhAga rUpa hai aura utkRSTa sthiti chaha sAmopala kI tazyA eka sAgaropama ke eka nauveM Aga rUpa hai. jAThameM prataTa-meM jaghanya sthiti chaha sogaro. pama kI hai aura eka lAgopa ke eka nau- bhAga rUpa hai tathA uskRSTa sthiti chaha lAgaroema aura eka sAgaropama ke pAnI bhAga rUpa hai. aura nauveM prastaTa-meM jaghanya sthiti chaha sAgaropana kI hai aura eka sAgaropama ke pAMca nau bhAga rUpa hai| aura utkRSTa sthiti pUre sAta sAgaropama kI hai| yahAM nau hI prastara haiM ata: unakI yaha jaghanya aura utkRSTa sthiti kahI gaI hai| 4:-paDapabhA ke prathama prastATa-meM jaghanya sthili sAta sAgaropama kI aura epha lAgaropama ke tIna sAta bhAga rUpa hai| vittIya prastaTa meM jaghanya sAgarepamanI ane eka sAgaropamanA cha navabhAga rUpe che. ane utkRSTa rithati cha sAgaropamanI tathA eka sAgaropamanA eka nava bhAga rUpa che. AThamA prastaTamAM jaghanya sthiti cha sAgaropamanI ane eka sAgarapamanA eka navamA bhAga rUpe che. tathA utkRSTa sthiti cha sAgarepama ane eka sAgaropamanA pAMca nava lAga rUpa che. navamAM prastaTamAM jaghanya rithati cha sAgaropamanI ane eka sAgarepamanA pAMca nava bhAga rUpa che ane utkRSTa sthiti pUrA sAta sAgaropamanI che. ahiyAM nava ja prasta che. tenI A jaghanya ane utkRSTa kithati batAvavAmAM AvI che. 4 paMkaNabhA pRthvInA pahelA prastaTamAM jaghanya sthiti sAta sAgarepamanI ane utkRSTa sthiti sAta sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA traNe bhAga 35 che. bIjA prastaTamAM jaghanya sthiti sAta sAgaropamanI ane eka sAgare
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 manu.22 nArasthitinirUpaNam --- --- 337 SaT sAgaropamasya sptmaagaaH| tRtIyamastaTe jaghanyA saplasAgaropamANi SaT sAgaropamasya saptamAgA, utkRSTA apTI sAgaropamANi hau sAgaroSasasya sapta bhAgau / caturtha prastaTe jaghanyA aSTau sAbaropamANi hau sAgaroSAra sAmAgau uskRSTA aSTau sAgaropamANi paJca sAgaropamalla sptmaamaa| paJcame gharaTe jaghanyA aSTau sAgaroSamANi eJcasAgaropapatya saptamAmA utkRSTAnaba sAgaropamANi ekA sAgaropakhasya saptamAmA ! paSTha staTe javalyA nara sAnomANi ekA sAgaropaNasya saptabhAjAH, utkRSTA nava sAjazeSamANi darabAra sAdaropapatya sthiti khAlA lAgopana kI aura eka sApaka kesI pahai tathA utkRSTa sthitimA sAropa aura eka sAla ke chaha sAta bhAga rUpa hai| tRtIya rUpa meM jaghanya sthiti kA poSaNa kI aura eka sAgaropasa ke chaha lAlA mArUpa hai kamA sakRSTa rili bATa sAgaropana kI aura eka lAnA ke holA rUpa hai / turSata prastaTa meM jaghanya sthili ATha hAmazelI aura eka lApana ke do sAta bhAga rUpa hai. tathA aSTa sthiti ATha hamArI kI hai aura eka sAgaropama ke pAMca sAla mAga rUpa hai paMca parata jaghanya sthiti ATha lAmahopana aura ekA svAgadopata ke pAMca sAla bAda rUpa hai tathA utkRSTa sthiti nau sAgonA aura emAlApo ke ena ra mAyA rUpa hai. chaThe-prastaTa jaghanya sthiti ko lAgI palakI aura eka bAgaropama ke eka hAta mAga rUpa hai tathA utkRSTa sthitiko sAnopaNa kI pamanA traNa sAta bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti sAta sAgarepamanI ane eka sAgaropamanA cha sAta bhAga rUpa che. trIjA prastaTamAM jaghanya sthiti sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA cha sAta bhAga rU5 che. tathA utkRSTa rithati ATha rasAgarepamanI ane eka sAgaropamanA be sAta bhAga rU5 che. cothA prastaTamAM jaghanya sthiti ATha sAgaropamanI ane eka sAgare pamanA be sAta bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti ATha sAgarepamanI ane eka sAgaropamanA pAMca sAta bhAga rUpa che. pAMcamA prastaTamAM jaghanya sthiti ATha sAgaropama ane eka sAgare 5manA pAMca sAta bhAga rU5 che. tathA utkRSTa sthiti nava sAgaropamanA eka sAta bhAga rUpa che. chaThA prataTamAM jaghanya sthiti nava sAgarepanI ane eka sAgaropajii043
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamahaNe saptabhAgAH / saptameM jaghanyA nava sAgaropamANi catvAraH sAgaropamasya saptabhAgAH, utkRSTA paripUrNANi daza sAgaropamANi // (5) dhUmamamAyAM prathame prastaTe jaghanyA sthiti daza sAgaropamANi utkRSTA ekAdaza sAgaropamANi dvau sAgaropamasya pnycbhaagau| dvitIya prastaTe jaghanyA ekAdaza sAgaropamANi drau sAgaropamasya paJcabhAgo utkRSTA dvAdazasAgaropamANi catvAraH sAgaropamasya paJcabhAgaH / tRtIya prastaTe jaghanyA dvAdaza sAgaropamANi catvAraH sAgaropamasya paJcabhAgAH, utkRSTA caturdaza sAgaropamANi ekA sAga aura eka sAgaropama ke cAra sAta bhAga rUpa hai| saptama-prastaTa meM jaghanya sthiti nau sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke 4 cAra sAta bhAga rUpa hai tathA uskRSTa sthiti pUre daza sAgaropama kI hai isameM sAta prastaTa hai| 5 dhUmaprabhA ke prathama prastaTa meM jaghanya sthiti daza sAgaropama kI hai utkRSTa sthiti gyAraha sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke do pAMca bhAga rUpa hai dvitIya prastaTa-meM jaghanya sthiti gyAraha nAgaropama kI aura eka sAgaropama ke do pAMca bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti bAraha sAgaropama aura eka sAgaropama ke cAra pAMca bhAga rUpa hai| tRtIya prastaTa-meM jaghanya sthiti bAraha sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke cAra pAMca bhAga rUpa hai aura uskRSTa sthiti caudaha sAMgaropama kI evaM eka sAgaropama ke eka pAMca bhAga rUpa hai| caturtha-prastaMTa meM jaghanya manA eka sAta bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti nava sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA cAra sAta bhAga rUpa che. sAtamA prataTamAM jaghanya sthiti nava sAgarepamanI ane eka sAgaropamanA 4 cAra sAta bhAga rUpe che. ane ukRSTa sthiti pUrA dasa sAgarepa5manI che. AmAM sAtaja prasta che. (5) dhUmaprabhA pRthvImAM pahelA prastaTamAM jaghanya sthiti dasa sAgaropamanI ane utkRSTa sthiti agIyAra sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA be pAMca bhAga rUpa che. bIjA prataTamAM jaghanya sthiti agIyAra sAgaropamanI ane eka sAgAmanA be pAMca bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti bAra sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA cAra pAMca bhAga rUpa che. - trIjA prastaTamAM jaghanya sthiti bAra sAgapamanI ane eka sAgarepamanA cAra pAMca bhAga rUpe che. ane utkRSTa sthiti cauda sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA eka pAMcamAM bhAga rUpa che.
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratepayoti kA TIkA pra.3 u.2 sU.22 nArakasthiMtinirUpaNera tinirUpaNam 369 ropamasya paJcabhAgAH / caturtha prastaTe jaghanyA caturdaza sAgaropamANi eka sAgaropamasya paJcabhAgAH, utkRSTA paJcadaza sAgaropamANi yA sAgaropamasyaH paha bhAgAH / paJcama mastaTe jaghanyA pazcadaza sAgaropamANi trayaH sAgaropamasya patra. bhAgAH, utkRSTA paripUrNAni saptadaza sAgaropamANi // (6) tamAmabhAyAM SaSTha pRthivyAM prathamamastaTe jaghanyA sthitiH saptadazasogaropamANi utkRSTA aSTAdaza sAgaropamANi dvauca sAgaropalasya tribhAgau // dvitIya mastaTe jaghanyA aSTAdaza sAgaropamANi dvauca sAgaropamasya tribhAgau, utkRSTA viMzatiH sAgaropamANi ekA sAgaropamasya tribhaagH| tRtIyamastaTe jaghanyAviMzatiH sthiti caudaha sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke eka pAMca bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti pandraha lAgaropana aura eka sAgaropama ke tIna pAMca bhAga rUpa hai| paJcala prastaTa-meM jaghanya sthiti pandraha sAgaro. pama ko aura eka sAgaropama ke tIna pAMca bhAgarUpa hai tathA- 'utkRSTha sthiti pUre satraha sAgaropama kI hai| yahAM pAMca prastaTa hai| __ (6) tamaHprabhA ke-prathama prastATa meM jaghanya sthiti satraha sAgaropama kI hai aura utkRSTa sthiti aThAraha sAgaropama kI evaM sAgaropama ke do tIna bhAga rUpa hai| dvitIya prastaTa meM jaghanya sthiti aThArahaHsAgaropama aura eka sAgaropama ke do tIna bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti bIsa sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke eka tIna bhAga rUpa hai| tRtIya prastaTa meM jaghanya sthiti bIsa sAgaropama kI aura eka sAgaropama cethA prasTamAM jaghanya sthiti cauda sAgaropamanI ane eka sAgare - 5manA eka pAMca bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti paMdara sAgaropama ene eka sAgaropamanA traNa pAMca bhAga rUpa che. pAMcamAM prastaTamAM jaghanya rithati paMdara sAgarepamanI ane eka sA. garepamanA traNa pAMca bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti pUrA sattara sAgare pamanI che. AmAM pAMca je prasta che. (6) tama prabhA pRthvInA pahelA prataTamAM jaghanya sthiti sAra sAgare panI che. ane utkRSTa sthiti aDhAra sAgaropamanI ane sAgaropamanA be traNa bhAga rUpa che. bIjA prataTamAM jaghanya sthiti aDhAra sAgaropamanI ane eka sAgara pamanA be traNa bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti vIsa sAgarepamanI ane eka sAgarepamanA traNa bhAga rUpa che. bIjA prataTamAM jaghanya sthiti vIsa sAgaropamanI ane eka sAgarepamanA eka
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 jIvAbhigamasUtre sAgaropamANi / / (7) saptamyAM pRthivyAM tu eka eva mastaTo'tra jaghanyena dvAviMzatiH sAgaropamANi utkarpatatrayastriMzatsAgaropamANi sthiti bhavati nArakANAmiti // ___ sampati-nairathikANA mudatanAmAha-'imIse NaM' ityAdi, 'imIse NaM maMte' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyA' ratnaprabhApRthivyAM nairayikAH ataraM ubaTiya karhi gacchati' anantaramutya-ratnamamAto vinirgatya tadanantaraM kutra gacchanita, 'kahiM ubavajjati' kutra-kasmin sthAne utpadyante 'ki raesu avajjati kitirikkhajoNie uvavajjati' ki narayikepatpadhante kiMvA tiryayonikeSu utpadhante nArakAH narakAtAH kiM puna nArakagatAveva utpadhante devagatau botpayante iti praznA, atidezadvAreNa uttarayati-'evaM uccake eka tIna bhAga rUpa he tyA utkRSTa sthiti bAIsa sAgaropama kI hai| yahAM tIna prastaTa hai| - 7-nAvI pRdhilI meM eka hI prastaTa hai isaliye yahAM jaghanya sthiti bAIla (22) sAgaropama kI hai aura utkRSTa sthiti tetIsa 33 lAgaropana kii| . aba nairapizoM kI utanA kA kathana karatehai-'inIle NaM' ityAdi 'hAmIle NaM saMte!' he mAtA ! isa sthaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhA pRthivI ra birahayA leSika 'apAtaraM jaTTiya kahiM nAcchati' sIdhe nikalakara kahAM jAte haiM kahiM ubavati ' hA utpanna hote haiM ?' kiM raha elu ubapati viM tirikva joNiesu ujjati 'kyA ve narathikoM meM hI utpanna hote hai ? pA tiyolikoM meM utpanna hote hai ? yA manuSya bhakti meM hI utpanna hote hai ? deva gati meM utpanna hote haiM ? ati traNa bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti bAvIsa sAgaropamanI che. AmAM traNaja prataTa che. (7) sAtamI pRthvImAM eka ja prataTa che. tethI ahiMyAM jaghanya rithati bAvIsa sAgaropamanI che. ane utkRSTa sthiti tetrIsa sAgaropamanI che. - ve naiyiAnI datta nAnA samayamA 4thana 42vAmAM Ave che 'imose Na' chatsAha isIse Na ma samaya mA 'rayaNappabhAe puDhabIe' 2tnaprasA-pRthvInA 'NeraiyA' naizya tyAMcI 'aga tara ujvaTriya kahiM gacchati' sIdhA nIjAna yA naya cha ? 'kahiM ubavajja ti' yA utpanna thAya che 1 "kiM Neraiesu uvavajjati kiM tirikkhajoNirasu uvavajjati' zutamA naviSThImA utpanna thAya cha ? tirthasthAnikemAM utpanna thAya che ? athavA manuSyamAM utpanna thAya che? athavA devagatimAM utpanna thAya che? atideza dvArA A praznano uttara ApatAM prabhu 43 cha / 'eva uNA bhANiyabA jahAM vakkatIe taha iha vi jAva ahesa
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpa! prameyayoti kA TIkA pra.3 u. 2 . 22 nArakasthitinirUpaNam ghRNA' ityAdi, 'uNA bhANiyavtrA jahA cakkaMtI tahA iha vi jAtra ahe sattamAe' evamudvartanA, nArakajIvAnAM narakAduduvRttAnAM saNitavyA / yathA vyukrAntipade tathehApi yAcadadhaH saptamyAm prajJApanAyA vyutkrAntipade yena prakAreNodvartanA kathitA tathaivAtrApi jJAtavyA, bhajJApanAyA dvitIya vyutkrAnti padamati vistRtaM vidyate ataH pAThakaiH svayameva tatmakaraNaM draSTavyam saMkSepatastu ittham - ratnaprabhAta Arabhya yAvat samayamA pRthivI nairayikAH ApaH pRthivIbhya uddhRtya nairayika devaikendriya vikalendriya saMsUcchima paJcendriyAsaMkhyeya varSAyuSkavarjeSu zeSeSu utpadyante, tamastamA pRthivInArakAstu anantaramuttAH santo garbhajatiryak paJcendriyeSveva utpadyantena zerpAtiryakSu na vA deveSu na vA manuSyeSu iti // 0 22 // deza dvArA isa prazna kA uttara dete hue prabhu gautamasvAmI se kahate haiM 'evaM uvavaTTaNAbhANiyavthA jahA yakkatIe taha iha yi jAva ahe sattamAe' he gautama ! jaisA nArakoM kI uharttana ke sambandha meM prajJApanA ke chaThe vyutkrAnti pada meM kathana kiyA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI kara lenA cAhiye prajJApanA kA vaha vyutkrAnti nAma kA chaThA pada bahuta vistRta hai ataH jijJAsuoM ko yaha prajJApanA meM dekhanA cAhiye saMkSepataH usakA kathana isa prakAra se hai - ratnaprabhA se lekara tamaH prabhA taka se nikalA huA nairathika deva ekendriya, vikalendri, saMmUcchima paJcendriya, aura asaMkhyAta varSa kI AyuvAle jIvoM meM utpanna nahIM hote haiN| bAkI ke tiryaGga manuSyoM meM utpanna hote haiM tathA adhaHtamI pRthivI se nikalA huA nairavika jIva sIdhA garbhaja tiryak paJcendriyoM meM hI utpanna hotA hai zeSa tiryazvoM meM, devoM meM aura manuSyoM meM utpanna nahIM hotA hai | sUtra // 22 // tamAe' he gautama! nAronI udvartanAnA saMdhasAM asA prajJAyanA sUtranA chaThThA vyutkrAMti padamAM je pramANe kathana karavAmAM Avela che. eja pramANenu kathana ahiyAM paNa kahezuM joie. prajJApanA sUtranuM te vyutkrAnti nAmanu chaThThuM padma ghaNuM meTu' che. tethI jIjJAsuoe te prajJApunA sUtramAM joi levuM. sakSepathI tenu kathana A pramANe che. ratnaprabhA pRthvIthI laIne tamaHprabhA pRthvImAMthI nIkaLelA naeNrayika jIveA sIdhA naiyika, deva, ekendriya, vikalendriya, sa'mU`ima paMcendriya ane asaMkhyAta varSanI AyuSyavALA jIvezamAM utpanna thatA nathI. te zivAyanA tiya g, manuScAmA utpanna thAya che. tathA adhasaptamI pRthvImAMthI nIkaLelA naiyika jIvA sIvA gaja tik paMcendriyAmAM ja utpanna thAya che. bAkInA tiya cAmAM, devAmAM ane manuSyAmAM utpanna thatA nathI. AsU. rA
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUche ? jIvAbhigamasUtra samprati-narakeSu pRthivyAdi sparzasvarUpa pratipAdanArthamAha-'imIse NaM' ityaadi| __ mULam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisayaM puDhavIphAsaM paccaNubbhavamANA viharaMti ? goyamA ! aNiTuM jAva amaNAnaM, evaM jAva ahe sttmaae| imAse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisayaM AuphAsaM paccaNubbhavamANA viharati ? goyamA ! aNiTuM jAva amaNAmaM, evaM jAva ahe lattamAe, evaM jAva vaNNapphai phAsaM ahe sattamAe puDhavIe / imANaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavI doccaM puDhaviM paNihAya satramahaMtiyA bAhalleNaM lamvakhuDiyA savvatesu ? haMtA, goyamA ! imANaM rayaNappA puDhavI doccaM puDhavi paNihAya jAva khuDDiyA savvatesu / doccA Na bhaMte ! puDhavI taccaM puDhaviM paNihAya savamahatiyA bAhalleNaM pucchA, hatA, goyamA! doccANaM puDhavI jAva savva khuDDiyA savvaM tesu| evaM eeNaM abhilAveNaM jAva chaTThiyA puDhavI ahe sattamaM puDhavi paNihAya jAvaH savvakhuDDiyA savvatesu // imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe, puDhavIe tIlAe narayAvAsasayasahaslesu ikamikasi nirayAvAsaMsi savve pANA lavvebhUyA sabajIkA savvesattA puDhavIkAiyattAe jAva vaNalaikAiyattAe rahayattAe uvavannapuvA ? haMtA, goyamA ! asaI ahavA aNaMtakhutto, evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe, navaraM jattha jattiyA pryaa| imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe nirayaparisAmaMtesu je puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA te NaM bhaMte! jIvA mahAkammatarA ceva mahAkiriyatarA ceva mahAAsavatarA ceva mahAveyaNatarA ceva ? haMtA,
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 sU.23 narakeSu pRthivyAdi sparzasvara pam 343 goyamA ! imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe nirayaparisAmaMtesu taM gheva jAva mahAdeyaNatarA gheda, evaM jAva ahe sattamAe // puDhaviM ogAhittA paramA saMThANa bheva baahllN| vikkhaMbhaparikakheve vaNo gaMdho ya phAlo ya // 1 // tesiM mahAlayAe ukmA deveNa hoi kAyavvA / jIvA ya poggalA vakarmati taha lAlayA nirayA // 2 // uvavAyaM parimANaM avahArucchattameva saMghayaNaM / saMThANa vANagaMdhA phAsAUsAlamAhAre // 3 // lessAdiTTI nANe joguvaoge tahA smugghaayaa| tatto khuhA pivAsA viuThavaNA veyaNA ya bhae // 4 // uvavAo purisANaM ovaranaM veyaNAe duvihAe / uvvadRNaM puDhavIu uvavAo lavajIvANaM // 5 // eyAo saMgahaNi gAhAo ||suu023|| ||biio uddelo salatto // chAyA-ratasyAM khallu bhadanta ! ratnapabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kIdRzaM pRthivI sparza pratyanubhavanto viharanti ? gautama ! aniSTaM yAvadamano'mam / evaM yAvadhaH saptamyAm / etasyAM khalla bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kIdRzam apsparza pratyanubhavanto viharanti ? gautama ! aniSTaM yAvadamano'mama / evaM yAvadadhaH saptamyA evaM yAvadvanaspati sparzam adhaH saptamyAM pRthivyAm / iyaM khalu bhadanta ! ratnapamA pRthivI dvitIyAM pRthivIM praNidhAya sarvamahatI pAhalyena sarvekSullikA sarvAnteSu ? hanta gautama / iyaM khalla ratnaprabhA pRthivI dvitIya pRthivIM maNidhAya yAvat sarvakSullikA sarvAnteSu / dvitIyA khalu bhadanta ! pRthivI tRtIyAM pRthivIM praNidhAya sarvapahanI bAhalyena pRcchA hanta, gautama ! dvitIyA khalu pRthivI yAvara sarvakSullikA sarvAnteSu, evame se nAbhilApena yAvata paSThI pRthivI adhaH saptamI pRthivA paNidhAya yAcana sarvahallikA santeiSu / etasyAM khala bhadanta ! ratnamamAyAM pRthivyAM trizatinarakAvAmazatasahasreSu ekaimmin narakA. cAse sarve mANAH sarve bhUtAH sarve jIvAH sarve sattvAH pRthivIkAyikatayA yAvadvanaspati kAyikatayA narayikatayA utpannapUrvA ? he gautama ! asakRt athavA ananta
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre 344 kRtvaH / 'evaM yAdavaH sAyyAM pRthivyAm navaraM yatra yAvanto narakAH / etasyAM khala bhadanta / ratnaprabhAyAM pRthivyAM nityaparisAlanteSu ye pRthivIkAyikA yAva dvanaspatikAyikA tela bhadanta ! jIvA sahAkarItA eva mahAkriyatarA evaM mahAvata eva mahAvedanatarA pava ? inda, gautama / etasyAM khala ratnaprabhAyAM pRthivyAM narakaparikSAmanteSu vadeva mAd mahAvedanatarA eva, evaM yAvadadhaH saptamyAm / pRthivImavAkAH saMsthAnameva vAlvam / viSayaparikSetra Na gandhazva sparzazca // 1 // te mahattAyAmupasAta bhavati karttavyA / jIvAtha pulAH vyutkrAmanti tathA zAzvatAH nirayAH ||2|| upapAtaH parimANa gapahAroccatvameva saMhananam / saMsthAnavagandhAH spardhA ucchavAsa AhAra // 3 // lezyA dRSTijJAnaM yogopayogI tathA samudghAtAH |ttH kSudhA pipAsA vikurvaNAvedanA ca yayam // 4 // upapatiH puruSANA saupamyaM vedanAyAM dvividhAyAH / udvarttanA pRthivItu upayAtaH sarvajIvAnAm ||5|| etAH saMgrahiNInAthA ||su023|| tRtIyapratipatta dvitIyadezakaH samAH // TIkA - 'imI se NaM bhaMte / ' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'neraiyA' nairayikA :- nArakajIvAH 'kerisayaM' kIdRzaM - kimAkArakam 'puDhacI phArsa' pRthivIsparza varkazapRdutvAdikam 'paccaNuvamavasANA' pratyanubhavantaH vedayamAnAH 'viharaMti' viharanti - tiSThantIti prazna, bhagavAnAha - aba narakoM meM pRthivyAdi ke sparza kA kathana karate haiM'imIle NaM bhaMte! rayaNappa lAe puDhabIe - ityAdi' | TIkArtha- 'iSIse NaM bhaMte' he sadanA ! isa 'raNapabhAe puDhathIe' ratnaprabhA pRthivI meM nairavika jIva 'keriyaM puDhavI phArsa' kaisI pRthivI sparzakA 'paccaNubhavayANA virati' anubhava karate hai ? uttara meM prabhu sthana vAmAM Ave che. 'imIse have nArabhAM pRthivyAhinA sparza Na bhave rayaNappA puDhavIe' ityAdi TIDArtha - 'imIse NaM bhave' he agavan bhA 'raNabhAra puDhavIe' bhyA ratnaprabhA pRthvIbhAM nairayi de| 'kerimayaM puDhadhIphAsa" devI pRthvInA sparza'nA 'paccaNubhavamANA vihArati' anubhava ure che ? mA aznamA uttarabhA
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra.3 7.2 sU.23 narakeSu pRthivyAdi sparzasvarUpam 345 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aNi jAva amaNAmaM' aniSTaM yAvat viSThanti, ratna- akAntamapriyamamanojJamamano'maM pRthivIsparza vedayamAnAH prabhAnArakA aniSTatvAdiguNopetAneva pRthivIsparzAn pratyatubhadanti na tu svalpamapi sukhakAraNaM pRthivIsparza saMvedayanthIti ' evaM jAva Ahe samAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm / evam - anenaiva prakAreNa zarkarAmabhAta Arabhya adhaH saptamI - paryantaM nArakAstatra tatra pRthivyA maniSTAdi rUpayeva pRthivIraparza yanubhavanti / tathAhi - he bhadanta ! zarkarAmabhAyAM pRthivyaM nArakAH kIdRzaM pRthivIsparzamanubhava nti, he gautama | aniSTamakAntamabhiya mamano mamano'yaM pRthivIrupama bhavanti / evaM vAlukAmamA - paGkapamA - dhUpamabhA - tamaH prabhAvamastyaH mamApRthivISvapi kahate haiM - 'goyamA ! ahiM jAba apraNAmaM' he gautama! vahAM tAraka jIva aniSTa yAvat- akAla apriya, amanojJa aura amanoma rUpa- pRthivI sparza kA anubhavana karate haiM / tAtparya kahane kA yahI hai ki sarapha jIvoM kA svayaM sparza hI jaba aniSTatyAdi guNoM vAlA hotA hai to phira bhUkha ke kAraNabhUta pRthivI sparza kA ve anubhavana kaise kara sakatA hai ? ataH unako thoDe se bhI sukha ke kAraNabhUta sparza kA saMvedanA nahIM hotI hai 'evaM jAva ahe sattAmAe' isI taraha zarkarAprabhA pRthivI se lekara aHsaptamI pRthivI taka ke nAraka bhI sukha ke kAraNa sUta pRthivo sparza kA anubhavana nahIM karate haiM / arthAt ve saba bhI aniSTa, akAla, apriya, amanojJa evaM alanoma pRthivI sparza kA anubhava karate haiM / isa taraha se pRthivI sparza ke sambandha meM zarkarAprabhA se adhaH saptamI anu gautamasvAbhIne che 'goyamA ! aNi jAva amaNAma' he gautama! tyAM nAraka jIvA aniSTa yAvat akrAnta, apriya, amaneAjJa, ane amaneDama rUpa pRthvInA spanA anubhava kare che. A kathananu tAtparya e che ke nAraka jIvAnA svaya sparzIja jyAre aniSTAdi guNNA vALo hAya che, teA pachI sukhanA kAraNabhUta pRthvInA sparzane anubhava teo kevI rIte karI zake? tethI teone gheDA evA sumanA 4 / 25 35 syarzanuM savehana thatu' nathI. 'e' jAva ahe khattamAe' ze pramANe cAvatcaka rAprabhA pRthvIthI laIne adhaHsaptamI pRthvI sudhInA nArakajIve paNa sukhanA kAraNarUpa evA pRthvI sparzanA anubhava karatA nathI. arthAt tee badhAja aniSTa, makAnta, apriya, amanAjJa, ane amaneADama pRthvI sparzIne anubhava kare che. A pramANe pRthvInA saMbaMdhamAM zarkarAprabhA pRthvIthI adha:samI pRthvI pantanA sUtrAnA AlApakAne prakAra svayaM manAvInesamajI leve. jI0 44
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama vivicya sUtrANi svayamevohanIyAnIti | 'imIse Na bhaMte ! rayaNAvamAe puDhavIe neraiyA' etasyAM khala bhadanta ! ratnapramAyAM pRthivyAM nArakAH, 'kerisayaM Au. pphAsaM paccaNubhavamANA viharaMti' kIdRzaM kimAkArakam apasparza-janasparzapa tyanu bhavantaH vedayamAnA viharanti tiSThantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aNiTuM jAba asaNAma' aniSTam yAvad akAntam apriyam amanojJam amano'mam apaspazamanubhavanto'vatiSThante iti / evaM jAva ahesattamAe' evaM yAvat zarkarAprabhA pRthivIta Arabhya smaratamApRthivI paryantaM nArakANAma sparzo'niSTatvAdiguNopeto jJAtavya iti / 'evaM jAva raNarasaiphAsaM hesattamAe puDhavIe' evaM yAvadvAnaspati sparza madhAsaptamyAM pRthivyAm iti / evam-evameva paryanta ke sUtroM kA AlApa prakAra svayaM hI udbhAditta kara lenA cAhiye aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavIe neraiyA' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM narayika kerisayaM AuphAsaM paccagubhavamANA' jala sparza kaisA anubhavate haiM ? arthAta ratnaprabhA pRthivI ke nairayikoM ko jala kA sparza kisa prakAra pratIta hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'gauyamA aNiDhe jAva amaNAma' ratnaprabhA ke nairayikoM ko jalakA sparza aniSTa yAvat amano'ma hotA hai evaM jAva ahe sattamAe' isI taraha se dvitIya pRthivI ke narapikoM se lekara adhaH saptamI pRthivI taka ke jo nairapika hai unheM bhI jalakA sparza aniSTa yAvat amano'ma hI hotA hai 'evaM jAva vaNassahaphAsaM ahe sattamAe puDhavIe' isI prakAra se yAvat teja kA sparza, aura vAyu kA sparza bhI unheM aniSTa yAvat amano'ma va gautamasvAmI prabhune se pUche che haiM 'imIse Na bhaMte ! rayaNappabhA puDhavIe nerahayA' mAvana mA 2tnaprabhA pRthvImA naiyihI 'kerisaya jAuphAsa paccaNubhavamANA' 4 sanA 25zana manumapa 42 cha ? arthAt 2tnapramA pRthvInA nairayikane jalane sparza kevA prakArathI jaNAya che? A praznanA uttaramAM prabhu zrI gautamapAmIra 4 cha / 'goyamA ! aNiTra jAva amaNAma' 2namA pRthvInA narayihI sana 25za maniSTa yAvat mamano'bha DAya che. 'evaM jAva ahe sattamAe' mA prabhArI bhI pRthvInA naiyiAthI 42 adha:sabhI pRthvI sudhInA je nArakacha che. temane paNa jalane sparza aniSTayAvata amane ima hAya che. evajAva vaNasaiphAsa ahe sattamAe puDhavIe' me pramANe yAvat tenA para ane vAyune sparza paNa teone aniSTa yAvat amaneDama hoya che.
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoti kA TIkA pra.3 u.2 3.23 narakepu pRthivyAdi sparzasvarUpam / ratnaprabhApRthivIgatApsparzavadeva zarkarAprabhA pRthivInArakAra vAlukApramA pRthivInArakAH, paGkapamA pRthivInArakAH, dhUpapamA pRthivInArakAH, tamaH prabhA pRthivI nArakAH, adhaH saptamI pRthivInArakAzceti sa'pi nArakA statra tatra pRthivyAma apasparza tejaH sparza vAyusparza vanaspatisparza cAniSTAdirUpameva pratyanubhavanto viharantIti yAvacchavhagrAhyo bhAvaH / aba sUtrANi svayamevohanIyAni / navaraM tatra tejaH sparzastu uSNatAparigata narakakuDayAdi sparzaH parodIrita vaikriyarUpI vA teja sparNI jJAtavyo natu sAkSAd bAdarAgnikAyasparzA,nArakapRthivISu bAdarAgnikAyasyA'bhAvAt narakANA matyugrAndhakAravyAptatvena tejaH sparzA saMbhavAditi / hotA hai tathA vanaspati kAyika kA bhI sparza unheM isI taraha kA aniSTha yAvat anano'ma hotA hai aisA yaha kathana zarkarAmamA pRthivI ke nairapikoM se lekara sAtavIM tamastamA pRthivI taka ke nairayikoM ke sambandha meM bhI sama. jhanA cAhiye arthAt zarkarAmabhA ke nairathikoM ko cAlukAprabhA ke nairathikoM ko paGkaprabhA ke nairayikoM ko dhUmaprabhA ke narathikoM ko tamAprabhA ke nairayikoM ko aura tamastamaHprakSA ke nairayikoM ko teja kA sparza, vAyu kA. yika kA sparza aura vanaspati kAyika kA sparza aniSTa, akAnta, apriya amanojJa evaM amano'mahI hotA hai| parantu yahAM itanI vizeSatA jAnanI cAhiye-ki bAdAgni kAya to vahAM hotA nahIM hai isaliye jo yahA~ tejaH sparza kahA gayA hai vaha uSNatA pariNata naraka kuDaya-bhittiAdi kA sparza yA dUsaroM ke dvArA kiye vaikriya rUpa kA sparza jAnanA temaja vanaspati kAyikane sparza paNa teone Aja pramANe aniSTa thAvata amanema hoya che. A pramANenuM A kathana zarkaraprabhA pRthvIthI laIne sAtamI tamastamAM pRthvI sudhInA nairayikanA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. arthAta zarkarA prabhA pRthvInA nirayikene vAlukA prabhA pRthvInA nairaSikAne, paMkaprabhA pRthvInA nairayikene, dhUmaprabhA pRthvInA rivikene, tama prabhA pRthvInA narayikane, ane tamastamAprabhA pRthvInA narayikane, tejane sparza, vAyukAvikane sparza ane vanaspatikAyikane sparza aniSTa, akAnta, apriya, amaneza, ane amanoma ja hoya che. paraMtu ahiyAM e vizeSatA samajavI ke tyAM bAdarAgni kAyo hotA nathI. tethI ahiyAM je tejane sparza kahyo che, te utA pariNata naraka kuDaya bhitti vigerene sparza athavA bijAnI mAphaka karavA mAM Avela vaikiya rUpano samajo. kemake nAranA nivAsasthAne atyaMta uga evA aMdhakArathI vyApta rahe che. tethI tyAM tejanA sparzana sama khAtI nayI
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348. jIvAbhigamasUtre imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI' iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI 'doccaM puDhavi paNihAya' dvitIyAM zarkarAmabhApRthivIM praNidhAya-pratItya 'sacamahaMtiyA vAhalleNaM' sarva mahatI vAhalyena 'samakkhuDDiyA savvaM tesu' sarvakSudrikA sarvAnteSu dvitIya pRthivyapekSayA prathamA ratnaprabhA pRthivIvAhalyena sarvamahatI sarvAnteSu sarvakSudrAkimiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'haMtA goyamA' inta he gautama ! 'imANaM rayaNappabhA puDhavI' iyaM khalu ratnaprabhA pRthivI 'doccaM purvi paNihAya jAva sambakhuDiyA savvatesu' dvitIyAM pRthivIM praNidhAya apekSya sarvamahatI bAhalyena, savaitA kSudrikA sarvAnteSu iti / ___yatA-ratnamA pRthivyA bAhalyam azItisahasrAdhika lakSayojanapramitam zarkarAmamAyAstu dvAtriMzatsahasrAdhikalakSayojanapramitameva tato dvitIya pRthinyapekSayA prathamA pRthivI sarvamahatItyuktam / AyAmaviSkammApekSayA prathamA sarva jhullikA yataH zarkarAmamA dvirajjupramANA iyaM ratnaprabhAtu ekarajju pramiteva cAhiye kyo ki nArakoM ke nivAsa sthAna atyuna andhakAra se vyApta rahate haiM mAtA kahAM leja rUparza kI asaMbhavatA hai| 'hamA NaM bhaMte !zyaNappA puDhavI doccaM purvipaNihAya' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI dvitIya za rAprabhA pRthivI kI apekSA kyA moTAI meM bar3I hai aura laSa antarbhAgoM meM arthAt lambAI caur3AI meM kyA choTI ? isa ke uttara meM pralu kahate haiM-'haMtA gothamA! hAM gautama ! aisA hI hai kyoM ki 'imANaM rathaNapalA puDhacI doccaM puDhavi paNihAya jAMca sadA khuDDiyA lacaMtelu 'isa ratnaprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha asalI hajAm yojana kI hai aura zarkarAmamA pRthivI kI moTAI eka lAkha patIsa hajAra yojana kI hai tathA ratnaprabhA pRthivI kI laMbAI cauDAI eka rAjU kI hai aura zarkarApramA prathivI kI lambAI caur3AI do rAjU kI hai 'doccANaM maMte puDhavI he bhadanta ! dvitIya zarkarAprabhA pRthivI 'imANa bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI docca puDhaviM paNihAya' 8 agavan / ratnaprabhA pRthvI bIjI zarkarAkhalA pRthvInI apekSAe zuM vadhAre meTI che? ane madha aMtarbhAgomAM arthAt laMbAI pahoLAImAM zuM nAnI che? gautamasvAmI na 2mA prazna uttaramA prabhuzrI 49 che , 'imANa rayaNappabhA puDhavI docya puDhavi paNihAca jAva savva khuTTiyA savva Tesu' mA 2namA pRthvInI moTAI (vizALatA) eka lAkha eMsI hajAra jananI che. tathA ratnaprabhA pRthvInI laMbAI pahoLAI eka rAjunI che, ane zarkaraprabha pRthvInI laMbAI pahoLAI zakunI cha. 'doccANaM bhaMte ! puDhavI' lApana bhI zarAmA pRthavA
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayoti kA TIkA pra.3 u.2 ru.23 narakeSu pRthivyAdi sparzasvarUpam 349 AyAmaviSkammAbhyA mato dvitIya pRthivyapekSayA prathamA sarvakSudrikA sarvAntabhAgeSu iti proktam / evaM sarvaprathivI prakaraNe panAtana pRthivyapekSayA tattatpRthivyA aktinA pRthivI bAhalyena mahatI, AyAmaviSNamyAbhyAM zudriketi vAcyam / uktazca kramazo bAhalyaviSayepaye--'asIyaM bacIsaM aTThAvIsaM taheva vIsaM ca / avArasa solasagaM, aThuttarameva heDimayA // 1 // chAyA--azItiH 80 dvAtriMzat 32, aSTaviMzatiH 28, tathaiva viMzatizca / aSTAdaza 18, SoDaza 16, aSTottarameva adhaH saptamikA // 1 // 'saccaM puDhaviM paNihAya' tRtIya pRthivI cAlukAprabhA kI apekSA kyA 'savvamahaMtiyA bAhalleNaM pucchA' moTAI meM baDI hai ? aura lambAI meM choTI hai ? uttara meM prabhu kahate hai 'gothamA ! doccANaM puDhavI jAva savva khuDiyA savvaMte' he gautama ! dvitIya pRthivI kSI apekSA moTAI meM baDI hai aura laMbAI cauDAI meM kama hai "evaM eeNaM abhilAveNaM jAva chaTTiyA puDhavI' isa abhilApa ke anusAra yAvat chaThI pRthivI saptamI pRthivI kI apekSA laMbAI cauDAI meM kama hai aisA jAnanA cAhiye / isa viSaya meM kahA bhI hai-'asIyaM battIsaM' ityAdi / arthAt ratnaprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha assI hajAra kI hai 1, evaM zarkarAprabhA kI moTAI eka lAkha battIsa hajAra 2, bAlukAmamA kI eka lAkha aTTA Isa hajAra 3, paMkaprabhA kI eka lAkha bIsa hajAra 4, dhUmapramA kI eka lAkha aThAraha hajAra 6, tamAsabhA kI eka lAkha solaha hajAra 6, aura 'tacca' puDhavi paNihAya' zrI vAsumA pRzvI 42tA 'lavvamahatiyA vAha. lega pucchA' vizAlAmA zubhATI cha ? 41 prazna uttaramA prasuzrI 4 cha / 'goyamA ! doccANa puDhavI jAva savva khuTTiyA sanna tesu' gautama / bIjI pRthvI trIjI pRthvI karatA vizALatAmAM moTI che. ane labAI pahoLAI . mA mAchI cha. 'eva eeNa abhilAveNaM jAva chadviyA puDhavI' yA mAlisA pramANe yAvat chaThThI pRthvI sAtamI pRthvI karatA laMbAI pahoLAImAM ochI che tama sabhA mA samayamA yu 56 cha hai 'sIya battIsa' yA arthAt ratnaprabhA pRthvInI moTAI eka lAkha eMsI hajAra jananI che. 1 ane zarkarA prabhA pRthvInI moTAI eka lAkha batrIsa hajAra yojananI che. 2 vAlukAprabhA pRthvInA meTAI eka lAkha aThayAvIsa hajAra ejananI che. 3, paMkaprabhA pRthvInI moTAI eka lAkha vIsa hajAra cAjananI che, 4, dhUmaprabhA prathvInI TATha eka lAkha aDhAra hajAra jananI che. A tama prabhA pathvInI
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre atra gAthokta sahasrayojanasaMkhyA lakSayojanopari vijJeyA / nAraka pRthivInAmAyAmaviSkambhapramANaM ratnaprabhA pRthivIta ArabhyAgre - gre pratyeka pRthivyAH pramANamekaikarajju rUpamadhikamadhikaM bhavati yAvad adhaH saptamI yathA prathamA ratnaprabhA pRthivI AyAmaviSkambhAbhyAmeka ramjupramANA, dvitIyA dvirajjupamANA, tRtIyA trirajjumamANA, caturthI caturajjumamANA, pazcamI paJca rajjupramANA, SaSThI paDU rajjupramANA, saptamI saptarajjumamANA / rajjuzva asaMrUpAta sahasrayojanamamANo bhavati, ato'traiva tRtIyapatipattI pUrvamuktam- 'imANaM bhaMte! rayaNapamA puDhacI kevaiyA AyAmadikkhaMbheNaM paNNattA ? goyamA ! asaMkhejjAI joyaNasahassAiM AyAmavivakhameNaM / asaMkhejjAI joyaNasahassAI pari kkheveNa paNNattA, evaM jAva asattamA' iti / ata eva pUrvA pUrvA pRthivI agrA grena pRthivyapekSayA sarva kSudrikA, ityuktam 'doccANaM bhaMte ! puDhI' dvitIyA khala bhadanta ! pRthivI 'taccaM puDhavi paNihAya' tRtIyAM pRthivoM maNidhAya pratItya 'savvamarhaniyA vAlleNa pucchA adhaH saptamI tamastamA pRthvI kI moTAI eka lAkha ATha hajAra kI hai 7 | isa prakAra Age Age kI pRthivI kI moTAI kama kama hotI jAtI hai isaliye Age Age kI pRthivI kI apekSA pIche pIche kI pRthivI kI moTAI adhika hotI hai isaliye 'sarva mahatI bAhalye' aisA kahA hai / aura lambAI cauDAI Age Age kI pRthivI kI baDhatI calI jAtI hai isaliye Age Age kI pRthivI kI apekSA pIche pIche kI pRthivI kI lambAI cauDAI kama hotI hai isaliye 'sarva kSullikA sarvAnteSu' aisA kahA hai / pratyeka pRthivI kI lambAI cauDAI Age Age pRthivI meM eka eka rAjU bar3hatA jAtA hai aise sAtavIM adhaH saptamI tamastamA pRthivI kI laMbAI cauDAI sAta rAjU kI ho jAtI mATAi eka lAkha seALa hajAra ceAjananI che. 6, ane adhaHsaptamI tamastamA pRthvInI meATAi eka lAkha ATha hajAraAAjananI che. 7, A pramANe pachI pachInI pRthvInI meATAi AchI AchI thatI jAya che tethI pachI pachInI pRthvI karatAM paDesAM paDelAnI pRthvInI moTAI vadhAre hoya che tethI 'sarva mahatI bAhulyena ' e pramANenu kathana karavAmAM Avela che. ane lakhAi paheALAI pachI pachInI pRthvInI vadhatI jAya che. tethI pachI pachInI pRthvI karatAM pahelAM pahelAnI pRthvInI sammArtha hojA thochI me chI thAya che. tethA 'sarvakSullikA sarvA tevu' e pramANenu kathana karavAmAM Avela che. dareka pRthvInI lakhAi paheALAi pachI pachInI pRthvImAM eka eka rAjI vadhatI jAya che. e rIte sAtamI adhaH saptamI tamastamA pRthvInI la khAi paheALAi srAta rAjunI thaI jAya che. eka rAjunuM 350
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3u.2 sU.23 narakeSu pRthivyAdi sparzasvarUpam 351 sarvamahatI vAhalyena sarva kSullikA sarvAnteSu kimiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'doccANaM puDhavI jAva sabdavakhuiDiyA sacaMtemu' dvitIyA khalu pRthivI yAvat vRttIyAM pRthiyauM pratItya sarvamahatI bohalyena sarva. kSullikaica bhavati santeiSu iti / 'evaM eeNaM abhilAveNaM jAva' es etenAbhilApena-pUrvakathitamakAreNa, yAvat-iti paSTha pRthivyAH prazna paryantaM vAcyam / SaSTha pRthivI prazno yathA-'chaTThiyA NaM bhaMte ! puDhavI ahe sattasaM puDhadi paNihAya sadhyamahaMgiyA bAhalleNaM sadakhuiDiyA savvaM te su ?' chAyA-SaSThI gvala bhadanta ! pRthivI adhaH saptamI pRthivIM praNidhAya sarvamahatI bAdalyena sarvakSudrikA sA teSu ? pati praznavAkyaparyantaM yAcaspadena saMgrAhyam / bhagavAnuttaramAha-'chaTTiyA puDhI' ityAdi, 'chaTTayA puDhanI he sattama puDhavi paNihAya jAca sabakkhuDiyA samvatesu' SaSThI-tamaH prabhA pRthivI adhaH saptamI pRthivIM praNidhAya-pratItya yAvat sarvamahatIbAhalyena sarvekSudrikA sarvAnteSu bhavatIti / / __ 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' etasyAM khala bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'tIsAe NarayAvAsasayasahasse su' trizati narakAvAsazatasahasreSu 'ikkamikasi nirayavAsaMsi' ekaikasmin narakAvAse matinarake ityarthaH 'save pANAH' sarve prANAH dvIndriyatrIndriyacaturindriyA: 'savve bhUyA' sarve bhUtAH vanaspatikAyikAH, 'savve jIcA' sarve jIvAH paJcandriyAH 'savve sattA' sarve sattvAH pRthivIkAyikAdayaH / hai eka rAja asaMkhyAta sahasra yojana kA hotA hai isI bAta ko bhagavAna ne isI sUtra kI isI tIsarI pratipatti meM pahale kaha cuke haiM vaha pATha TIkA meM dekhalenA caahiye| 'imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' he bhadanta! isa ratnaprabhA pRthivI meM jo 'tIlAe garayAvAsasayasaha ssesu' tIsa lAkha narakAbAna hai unameM 'ikkamikasi nirayA vAsaMli' eka 2 narakAvAsa meM 'savve pANA savvebhUyA' samasta prANI dvIndriyatendriya aura cauIndriya prANI samasta vanaspatikAyika bhUna 'sacca jIvA' samasta jIva-paMcendriya 'savve sattA' evaM samasta pRthivI kAyika pramANa asaMkhyAta sahastra jananuM hoya che. eja vAtane bhagavAne A sUtra nI A trIjI pratipattImAM pahelAM kahela che. e pATha saMskRta TIkamAM joI le. _ 'imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' he bhagavan ! I tnamA pRthvImA 2 'tIsAe narayAvAsasayasahasse su' bIsa sApa nApAsa cha tebhA ikkamikasi nirayAvAsasi' se me na24AvAsamA 'savve pANA savvebhUyA' saghaNA prAriyA eTale ke dIndriya, teIndriya,ane cauIndriya prANu saghaLA vanaspati kAMyika bhUto 'savvajIvA' saNAlA payandriya ch| 'savve sacA' bhane sadhamA pRthvI
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 jIvAbhigamasUtre yaduktam - prANAH dvitricatuH proktAH bhUtAca taratraH smRtAH / jIvAH paJcandriyA jJeyAH zeSAH sacvA udIritAH // 1 // te mANAdayaH 'puDhavIkAiyattAe' pRthivIkArikatayA 'jAva vaNassa ikAiyacAe' yAvat - apakAyikatayA tejaskAvikatayA vAyukAyikatayA vanaspatikAyikayA 'raiyacAe' nairayikatayA 'utravana putrA' utpanna pUrvAH pUrvamutpannA e prANAdayaH pRthivyAditA nairayikalyA kA ? iti praznaH bhagavAnAha - 'havA' ityAdi, 'haMtA goyA !' inta, gautama ! 'apaI aduvA aNadatto' asakRtanekavAram athavA anantakRtyo'nantAn vArAn pRthivyAdi kAyikatayA nairayika tayA ca sarve prANAdayaH samutpanna pUrvAH saMsArasyAnAditvAt / ' evaM jAtra ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm zarkarAprabhAva Arabhya saptama naraka pRthivI satva 'prANA dvitricatuHproktA bhUtAzcanaravaH smRtA jIvA paJcendri yAjJepA zeSAH satvA udIratAH 'puDhavidhA iyattAe jAva vaNarasaikAiyantAe neraiya'ptAe upavanna pugcA' pRthivI kAyika rUpa se, yAvat ackAdhika rUpa se, teja kAyika rUpa se, vAyukAyika rUpa se aura vanaspatikAyika rUpa se tathA "narayika rUpa se pahile utpanna ho cuke hai ? isake uttara meM prabhuH kahate haiM'haMtA goyamA ! alaI aduvA anaMtakhutto' hAM gautama | ye saba prANAdika jIvA aneka vAra athavA ananta vAra pRthivIkAdhika Adi rUpa se pahile ratnaprabhA pRthivI ke pratyeka narakAvAsa meM utpanna ho cuke haiN| kyoM ki saMsAra anAdi rUpa hai 'evaM jAva bhaI sattamAe' isI taraha se zak prabhA se lekara adhaH saptamI tamastasA pRthivI taka ke narakoM ke narakA ghAsoM meM samasta prANI Adi pRthivI kAyika Adi rUpa se evaM nairayika rUpa prAyiSTha stve| 'prANA dvitricatuH prokA bhUtAzca taraca smRttAH, jIvA paccendriyA jJeyA, zeSAH svatvA udIritAH, 'puDhavikkA iyattAe jAva vaNassai kAiyattAe neraiyatAe uvavanna puvvA' pRthvii4|yi padAthI, yAvat sAyi yAtrAthI, vAyuThAyiSTha paNAthI, ane vanaspati kAyikapaNAthI, tathA nairayika paNAthI, pahelAM utpanna thaI cUkayAM che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke 'tAgomyaa ! asaI aduvA aNa takhutto' hA gautama ! bhA saghaLA prANa vigere jIvA anekavAra athavA ana tavAra pRthvIkAyika vigere paNAthI pahelAM ratna prabhA pRthvInA dareka narakAvAsemAM utpanna thai cUkayA che kemake sa`sAra anAdi 35 che. eva N jAva ahe svattamAra' prabhAve zarAyalA pRthvIthI bahane adhaHsaptamI tamastamA pRthvI sudhInA naraDAnA narakAvAseAmAM saghaLA prANI vigere
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ jorapotikATIkA pra.3 u.2 2.23 narakepu pRthivyAdi sparzasvarUpam 351 vanteSu narakeSu sarve prANAdayaH pRthivyAdi kAyikatayA nairapikalyA ca' asaMta anantakRtvA samutpannAH, pati pRthivI sUtrANi svayamevohanIyAni / 'NavaraM jattha battiyA NaragA' navaraM yatra yAvatsaMkhyakA narakAbAsA statra pRthivyAM tAvatsaMkhyakAra narakAvAsA vaktavyA iti / / ___'imIse NaM bhaMte ! rayaNappamAe puDha dIe' etasyAM khalla madanta ! ratnapramAyA pRthivyAm 'nirayaparisAmaMtemu' narakAH parisAmanteSu narasApAsaparyantavaciSu pradezeSu 'je puDhavIkAiyA' ye bAdarapRthivImAthikAH 'jAva vaNastakAiyA' yAvat pAdarAkAdhikAH, bAdaravenaskApikA, bAdara vAyukAyikA, bAdaravanaspasikAyikA jIvA' NaM bhaMne ! jIvAH te khallu pRthivI kAyikAdayaH jIvA: 'mahAkammatarAce' mahAyatarA eva mahatmabhUta asAtAvedanIyaM karma yeSAM teSAM te mahAkarmANaH, atizayena mahAkarmANo mahAkarmarAH vetyavadhAraNe tathA ca mahAkarmANaH, atizayena mahAkarmANo mahAkarmatagaH ceve. se aneka pAra athavA anantapAra utpanna ho cuke haiM aisA jAnA cAhiye isa sambandha meM zarkarAdi chahoM pRthiviyoM ke AlApaka sUtroM kA apane bhApa kara lenA cAhiye / 'NavaraM jattha jattiyA garamA vizeSatA kevala itanI sI hI hai ki jahAM jisane naraplAvAsa haiM vahAM ve ulane hI kahanA caahiye| 'imIse NaM bhaMte / rayaNappAe puDhavIe' he badanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM 'niraya parisAmasu' narakAvAsa ke anta taka ke pradezoM meM 'je puDhavI kAiyA jAca vaNassaikAiyA' jo bAdara pRthivI kAyika pApat mAdara apkAyika bAdara tejaskAyika, cAdara vAyu kAdhika pAdara banaspatikAyika jIva haiM 'te NaM bhaMte / ' he bhadanta ! ve pRthivIkAdhikA dijIva 'mahAkammatarA ceva' kyA mahAkarmatara vAle-atizatha asAptA kAyika vigere pRthvI vigere paNAthI ane nairayikapaNAthI aneka vAra athavA banatavAra utpanna thaI cUkayA che, tema samajavuM A saMbaMdhamAM zarkarA pRthvI vigaire chaye svIyAnA maataa| pAte manAvI sabha7 vA. 'Navara jattha jatiyA paragA' vizeSatA Banatale che 4 nyAre na24pAsa cha, tyAM te eTalA ja kahevA joIe, 'mIse gaM bhave ! rayaNappabhAe puDhavIe bhagavan mA 2ranamA pRthvImA "nirayaparisAmasu' nAsAnA mata sudhInapradezamA je puDhavI kAjhyA jaoNba basmA kAiyo' ne 82 pRthvIkSiA yAvat pAha2 mAthi mAhara banaspati yi cha, 'te meM bhaMte ! jIvA' he bhagavante pRthvI wo 'mahI kammatarAceva' mA 42 vANA meTale tizeyasI mI0 55
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. jIvAmiMgamasse tyavadhAraNe tathA ca mahAkarmatarA eva / kuto mahAkarmatarA evetyata Aha-yataste mahAkiriyatarAceca' mahAkriyatarA eva mahatI kriyA prANAtipAdikA AsIda pUrvajanmani tadbhaveSvapi tadadhyavasAyA, nivRttyA yeSAM te mahAkriyAH, atibhayena mahAkriyA ivi mahAkriyatarAH / mahAkriyataratvaM kutaH ? tatrAha-'mahA AsavatarAveva' mahAzravattarA eca, mahAnta Azaza pAyopAdAna detavaH ArambhAdayaH pUrva janmani yeSA mAsIt te mahAzrayAH mahAzrayA eva mahAzrakcarAeva tadevaM yato mahAkarmatarA eva tataH 'mahAveyaNatarAceca' mahAvedanavarAeva narakepu kSetra pedanIya karma udaya vAle hai ? 'mahA kiriyAmarA ceva' atizaya mahA kriyA pAche haiM ? 'mahA AsavatarAce atizaya mahA Asrava cALe haiM? yahAM jo aisA prazna kiyA gayA hai usa kA tAtparya aisA hai ki narakoM meM pRthivI phAthikAdi jIva kI paryAya se vahI jIva utpanna hotA hai ki jisane pUrva janma meM prANAtipAta Adi kriyAoM ke karane meM hI apanA jIvana dhyatIta kiyA hotA hai tathA vahAM pahuMca kara bhI vaha jIva rAtadina inheM prANAtipAta Adi kriyAoM ke karane vAle pariNAmoM vAlA banA rahatA hi-isaliye usake ina kriyAoM ke kAraNa atizaya mahA asAtA vedanIya Adi karmoM kA bandha hokara usameM sthiti aura anubhAga prakRSTatara paDajAtA hai| pApopAdAna ke hetubhUta Arambha Adi ina jIvoM ke pUrva bhava meM hue hai ataH inheM mahAkriyA vAlA kahA gayA hai| ataH yahI hetu hetu-: adbhAvapradarzita karane ke liye gautama ne prabhu le ailA prazna kiyA hai. japa ve pRthivIkAdhika Adi jIva pUrva bhava meM aise the aura vartamAna meM tAvanIya 4bhanA yA cha? 'mahA AsavatarAceva' matyata mahA mA- .. stravavALA che? ke jeoe pUrva janmamAM prANAtipAta vigere kriyAo karavAmAMja pitAnuM samagra jIvana vItAveluM hoya che. tathA tyAM pahoMcIne te cha rAta divasa e ja praNAtipAta vigere kiyAe karavAvALA pariNAmo -- vALI banI jAya che. tethI prANAtipAta vigere karavAvALAne A kriyAo - karavAne kAraNe atyaMta mahA asAtA vedanIya vigere kamene baMdha thaIne temAM sthiti ane anubhAga prakRSTa rIte paDI jAya che. pApa karavAnA kAraNabhUta Aragsa vigere A ne pUrva bhAvamAM thayA che. tethI teone mahAkriyAvALA kahevAmAM Ave che. tethI Aja hetu hetumabhAva batAvavA mATe zrIgautama svAmIe prabhune A pramANeno prazna pUche che ke jyAre te pRthvIkAyika - vigere che. pUrvabhavamAM evA hatA ane vartamAnamAM paNa teo A ja
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 zu.23 narakepu pRthivyAdi sparzasvarUpam 355. svabhAvajAyAapi vedanAyAH ati duHsahalAditi prazna:, bhagavAnAha-'tA' ityAdi, 'haMtA goyamA' hanta gautama ! 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappamAe pudavIeM' etasyAM khalu bhadanta ! ratnamabhAyAM pRthivyAm 'nirayaparisAmaMtesu' narakAri sAmaMtesu' narakaparisAmanteSu narakAvAsaparyantavattiSu padezeSu 'taM ceva nAva mahA. veyaNataragA ceva' bAdara pRthivIkAyikAH, bAdarAphAyikAH, vAdaratejaskAyikAra bAdara vanaspatikAyikA jIvA mahAkarmatarA mahAkriyatarA mahAzravatarA mahAvedanatarA eveti / 'evaM jAva ahe sattamA evam anenaiva prakAreNa yAvad adhaH saptamyAm zarkarAmamAta Arabhya adhaH saptamyA maNi sarva vijJeyam / / bhI ve isI prakAra ke jIvana se jIte hai to kyA ve una narakoM ke mahA vedanatara kSetra svabhAva anya vedanA ke moktA hote haiM? isake uttara meM prabhu gautama se kahate haiM-'haMtA godhamA !' hAM gautama ! 'imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhadhIe' hala ratnaprabhA pRthivI meM jo 'nirayaparisAmaMtesu' narakAvAla taka ke pradezoM meM pRthivIkAdhika odi jIva hai ve 'taM gheva jAva mahA veSaNatarakA ceva usI prakAra ke hai-jaisA ki prazna meM pUcho gayA hai-arthAt mahA karna tara hai-kyoMki ve pUrva meM mahA kriyA tara the, mahAsravatara the aura vahAM pahuMca kara bhI ve aise hI hai-ataH ve vartamAna, meM vahAM mahA vedanA vAle hI haiN| ___ aba sUtrakAra isla tRtIya pratipatti ke isa vittIya uddezaka meM jitane padArtha-jitanA ghaSaya kahe gaye haiM una saba ko saMgraha karake prakaTa karane vAlI ye gAthAeM kahate haiNpramANenA jIvanathI jIve che. te zuM teo e narakamAM mahAdatara kSetranA svabhAvathI thavA vALI vedanAne bhegavavA vALA bane che ? mA prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 4 cha hai 'hatA goyamA" hai| gautama ! 'imose NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' mA ratnaprasAbhAra 'niraya. parisAma tesu' na24pAsa sudhInA pradezamA pRththAyi vigaire ch| che, tyA ''ta' ceva jAva mahA veyaNatarakA ceva' sevA prAranA che, 2 pramANe prata sUtramAM kahyA che. arthAt mahAkarmAtara che. kemake teo pUrvamAM mahAkriyAvALA hatA. mahA AsavavALA hatA, ane tyAM pahoMcIne paNa teo evAja che. tethI teo vartamAnamAM tyAM mahAdanA vALAja che. have sUtrakAra A trIjI pratipattinA A bIjA udezAmAM jeTalA padArtho arthAta je je viSaye kahyA che, te badhAne saMgraha karIne batAvavA vALI A gyaa| 4. che.. 'puDhavI mogAhittA' tyAdi
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAminAe 6. sampati-tRtIyAvipatte dvitIyoze yAvantaH padArthAH kavitA zve. saMgrahaNImAthA imA, 'puDhavI ogAhittA' ityAdi, athamam 'puDhacIjo nAraka pUSivyaH kati bhavantIti kathanam tadyathA-kaha bhaMte ! puDhavIo pamacAno' 'moyamA." he gautama ! 'satapuDhavIo panasAoM' ityAdi, sadanantaram mobA. hisA - NaragA' ityAdi, yasyAM pRthivyAM yadavagAya yArasAtha nArA stadabhidheyam yathA-'imIse NaM bhaMte ! rayaNappamAe puDhavIe asI uttara jorama sahassa vAillAe uvari kevaiyaM ogAhisA' ityAdi, 'saMThANa meva mAratA saMsthAnaM vAilyaM ca, pratipAditam / 'vikvaMbha parikkheve' tato visskmmpriyo| . - 'puDhacI ogAhitA-ityAdi-saba se pahile isa tRtIya pratipattika dvitIya uddezaka meM gautama ne prabhu se pRthiviyAM kitanI hai| aisA prazna pUchA hai-halake uttara meM prabhu ne 'pRthiviyAM sAta hai| aisA uttara dina hai, dvitIya prazna gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki isa ratnaprabhA pRSiyI joki eka lAkha assI hajAra yojana kI moTI hai usameM kitane yojana ke Upara nIce ke pradeza ko choDakara narakAbAsa haiM ? prabhu ne isI jattara ailA diyA hai ki he gautama ! eka hajAra yojana kA Upara kA eka hajAra yojana kA nIce kA pradeza choDakara bAkI ke eka lAkha aThahattara 78 hajAra yojana kI bhUmi meM narakavAsa haiM 2 / tRtIya prazna gautama meM prabhu se aillA pUchA hai ki he adamta ! naraka kA saMsthAna kaisA hai ? uttara meM manu ne kahA hai ki he gautama ! naraka kA saMsthAna mRdaGga Adi jhAjhAra jaisA hai, phalI taraha se naraka kI moTAI kitanI hai yaha pAta - sauthI pahelA A trIjI pratipattInA A bIjA uddezAmAM gautamasvAmIe prabhune pRthivI keTalI che? e pramANene prazna pUche che. A praznanA uttaramAM prabhue gautamasvAmIne "sAta pRthivi che e pramANe kahyuM. che. pharIthI gautamasvAmIe prabhune pUchayuM ke he bhagavana A ratnaprabhA nAmanI pahelI pRthavI ke je eka lAkha eMsI hajAra jenanA vistAravALI re, temAM keTalAka ejananA upara nIce pradeza choDIne narakAvAsa AvelA che? A praznanA uttaramAM prabhue evuM kahyuM ke he gautama! eka hajAra ejana upara ane eka hajAra yojana nIce pradeza choDIne bAkInA eka lAkha madhyAte2 // 2 yAnanI bhUbhImA na2pAsa cha, 2. * gautamasvAmIe trIjo prazna pUchatAM prabhune kahyuM ke he bhagavad narakanuM saMsthAna kevuM che? AnA uttaramAM prabhue kahyuM ke he gautama ! narakanuM saMsthAnA mRdaMga vigerenA AkAra jevuM che. e ja pramANe narakanI vizALatA keTalI che?
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikA TIkA naM. 3 uM.2023 narakeSu pRthivyAdi sparza svarUpam 35 1 naugaMdha phAsoya' tato varNo gandha sparzazca / 'tesi mahAlayAsa unmAdeveza tayaH tadanantaraM teSAM narakANAM mahattAyAM devena upamA-sA parcA bhavati / 'jIvAya puggalAya' tato jIvAH pudgalAtha narakeSu vyumkrAmantIti vyam / 'vaha sAsayA nirayA' tathA zAzvatA'zAzvatA narakA iti vaktavyam 'mAo' tata upapAto nArakANAM vaktavyaH tadyathA - 'imI se NaM maMte / bhAra puDhavIra nerahayA kao ubavajjeti' ityAdi, 'parimANaM' tava ekasamayenopamAmAnAM narakANAM parimANaM vaktavyam 'avahAruccata meva saMghayaNaM' tato'pahArI narakAnaM vaktavyo nArakajIvAnAm, tata uccatvaM tataH saMhananaM vaktavyam / 'ThANavaNNagaMdhA phAsA usAsamAhAre' tadanantaraM nArakajIvAnAM saMsthAnaM vaktavyaM, sadanantaraM varNagandhasparzAH vaktavyAH, tata ucchvAsaniHzvAsa vaktavyau tadanantara mAhAro vaktavyaH / 'lestAdihInANe' tadanantaraM lezyAnaktavyA, tadanantaraM dRSTikahI hai isake bAda 'vikSa parikakhe ve' naraphoM kA viSkaMbha-cauDAIaura paridhikA pramANa kyA hai ? yaha kahA gayA hai 'SaNNoM' naraka ke varNa gaMdha aura sparza ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai 'tesiM mahAlabAe uvamA deveNa hoi kAyavvA' naraka kitane baDe haiM yaha deva kA draSTAisa dekara samajhAyA gayA hai| 'jIvAgha pugnalAgha' jIva pudgala naraka meM jAte haiM, sAsayA nirayA' ye narapha zAzvata haiM 'upavAo' eka samaya meM kitane nArakI vahA~ utpanna hone haiM aura vahA~ se kitane udvartita hote hai sarakAvAsa kitane UMce haiM- nAraka jIvoM ke saMhanana hotA hai yA nahIM ! inake saMsthAna kaunasA hotA hai ? inake zarIra kA varNa, gaMdha rasa ba sparza kaisA hotA hai ? inako zvAsocchvAsa kaisA hotA hai ? yaha kathana me sabhadhabhAMpa uthana yu che. te pachI 'vikkhaMbhaparikkheve' nArInA viSNubha paheALAi ane parigheitu' pramANu zuM che? te sabadhamAM paNa kathana myu N che. 'baNNo.' naraunA varSA, gaMdha, bhane sparzanA saMbaMdhAM sthana 42vAmAM "mAyu che. 'si' mahAlayAe ubamA deveNa hoha kAyavvA' na24 haiTA bhoTA che 'ze sabhadhabhAM hevanu dRSTAMta AdhIne sabhalavavAmAM Avyu N che. 'jIvAya pugachAya' va yugaseo narambhAM laya che ? 'sAsayA nirayo' mA narame zAzvata hai. ? "udavAo' samayamA DeMTalA nAhIye tyAM utpanna thAya che ? bhane tyobhI keTalA nArakI bahAra nIkaLe che ? narakAvAsa keTalA uMcA ? nArakavAna sahanana hoya che? ke nathI hAtu? teonA saMsthAne kayA kayA che? tenA zarIranA vaNu, gadha, rasa ane sparza kevA hAya che ? teonA zvAseAcchavAsa davA jAya che? A sabaMdhamAM kathana karavAmAM AvyuM che. te pachI A,
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 31= kanyA vadantaraM jJAnaM vaktavyam / 'joguvajoge tahA samugdhAyA' tadanantaraM yoga:manovAkkAyAdirvaktavyaH, tadanantaraM sAkArAnAkAropayogo vaktavyaH, tadanantaraM'yAtA varNanIyAH / ' tatto khuda pivAsA' tadanantaraM kSudhA vaktavyA, tadanantaraM 'pipAlA vaktavyA 'viuvvaNA' tato nArakANAM vikurvaNA vaktavyA, tadyathA - ' rayaNa- bhA puDhavI nerayANaM bhaMte ! kiM egattaM pabhU viuvvitae' ityAdi, 'veyaNA'aapat arrari kIdRzIvedanA bhavatIti vaktavyam 'bhayaM' tadanantaraM ayam 'upavAo purisANaM' tadanantaraM viMzatitamasUtroktAnAM jamadagni rAmAdInAM paJcAnAM puruSANA madhaH saptamyAmupapAto vaktavyaH / 'ommaM veyajAe - dubihAe' tata aupamyaM dvividhAyA vedanAyA:- uSNavedanAyAH zItavedanA: yA / tataH sthitirvaktavyA / 'ucaTTaNA' tata udvartanA vaktavyA 'puDhavIu' tataH sparza :- pRthivyAdisparzI vaktavyaH / tataH 'uvavAo savvajIvANaM' tataH sarva jIvAnAmupapAtI vaktavyaH, tadyathA - ' isI se NaM maMte ! rayaNappamAe puDhavIe tIsAe nayAvAsa saya saMhasle egamegaMsi nirayAvAsaMsi savve pANA savve bhUyA' ityAdi, 'eyAo saMgaNigAdAo' etAH pazca saMgrahaNI gAthAH kathitA iti // 022 // tRtIyapratipaca dvitIyo nArakodezakaH samAptaH ||2 // kiyA gayA hai / bAda meM AhAra lezyA dRSTi jJAna yoga, upayoga, samudvAta, kSudhA, tRSA, vikurvaNA vedanA bhaya jamadagni putra rAma Adi pAMca puruSa sAtavIM pRthivI ke apratiSThAna nAmake narakAvAsa meM utpanna hue hai yahAM yaha saba kahA gayA hai / bAda meM vedanA prakAra sthiti, udvartanA, vahAM ke sparza kA kathana tathA pRthivyAdika rUpa se jIvoM kA utpanna honA yaha ma viSaya isa uddezaka meM kahA gayA hai| sUtra - // 22 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta 'jIvAbhigamasUtra' kI prameyadyotikA nAmaka vyAkhyA meM - // tRtIya pratipatti kA dvitIya uddezaka samApta // 3-2 // bezyA, dRSTi, jJAna, yoga, upayoga, samudghAta, kSudhA, tRSA, viduvA, behanA bhaya, jamadagni putra rAma vigere pAMca purUSA sAtamI pRthvInA apratiSThAna nAmanA narakAvAmAM utpanna thayA che. e samadhamAM kathana karavAmAM AvyuM. che te pachI vedanA prakAra, sthiti. uddatanA tyAnA sparzanuM kathana tathA pRthivyAdika paNAthI jIve'nu' utpanna thavuM A tamAma viSaya A uddezAmAM vAmAM Ave che. // sU. 23 // jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrIghAsIlAlajI mahArAjakRta 'jIvAbhigamasUtra'nI prameyadyotikA nAmanI vyAkhyAmAM trIjI pratipattinA khIjo uddeza samAsa 3-rA
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ na 'prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 kha.24 nairayikANAM pudgakaparimANAdikam "359 atha tRtIyodezakA samprati-tRtIyapratipattau tRtIya ddezaka Arabhyate tatredamAdima satram-'mIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe' ityAdi, ...mUlam-inIse bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraDyA kerisayaM poggalapariNAmaM pacchaNubhavamANA viharati ! goyamA! aNiTuM jAva asaNAsaM, evaM jAva ahe sttmaae| evaM yii| gohA-poggalapariNAme veyaNA ya2 leslA ya3 nAma4 goe y5| araI6 bhae ya7 sogeTa, khuhA9pivAsA ya10 vAhI yaM 11 // 1 // UsAse12 aNutAve13 kohe14 mANe ya15 mAya-lobhe ya16 17 pattAri ya saNNAo 21 leraiyANaM tu pariNAmA // 2 // ettha kira aivayaMti, naravalahA kelavA jalayarAva / maMDaliyA rAyANo je ya mahAraMbha koDaMbI // 1 // bhinnamuhutto naraesu hoi.. tiriya maNuesu cattAri / devesu addhamAlo ukkosa viuvvaNA .. bhaNiyA // 2 // je poragalA aNiTA niyamA so tesi hoi AhAro .. 'saMThANaM tu jahaNNaM niyamA huMDaM tu nAyavvaM // 3 // asubhA viu: vvaNA khallu neraiyANaM tu hoi savvesiM / veutriyaM sarIraM asaM ghayaNa huMDasaMThANaM 4 // assAo uvavaNNo assAo ceva, cayai niryNbhvN| savva puDhavIsu jIvo savvesu Thii visesesu|5|| uvavAeNaM va sAyaM neraio deva kammuNA vA vi / ajjhavasANa nimittaM ahavA kammANubhAveNaM // 6 // neraiyANuppAo ukkosaM pNcjoynnsyaaii| dukkheNAbhiduyANaM veyaNasayasaMpagADhANaM 19) acchinimIliyamattaM natthi suhaM dukkhameva paDibaddhaM / narae neraiyANaM ahonisaM paccamANANaM // 8 // teyA kammasarIrA suhamasarIrAya je appajjattA, jIveNa mukkamettA vaccaMti sahassaso bheyaM / / 9 // aisIya aiuNheM aitaNhA aikhuhA aibhayaM vaa| nirae neraiyANaM dukkhasayAiM avissANaM // 10 // ettha ya bhinna
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIpAmina muhatto poggala asuhAya hoi assaao| uvavAo appAo cchilarIrA u boddhavA // 11 // se taM neraiyA ||suu024|| ||naary uddesao taio // chAyA--etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kIdRzaM pukUla pariNAma matyanumavanto viharanti ? gautama ! aniSTaM yAvadamano'mam, evaM yAva. yA saptamyAm / evaM jJAtavyas, gAthA:-pudgalapariNAmaH 1 vedanA2 ca lezyA 3 nAma 4 gotre 5 ca / arati : 6 bhayaM 7 ca zoka 8, kSudhA 9 pipAsA 10 pakSyAdhizca 11 // 1, ucchvAsaH 12 anutApaH 13, krodhate 14 mAnaya 15 mAyA 16 lobhazca 17 cattastrazca saMjJAH 18-21 nairayikANAM tu prinnaamaaH||2|| Aja kilAtilavananti, narakRSabhAH kezavA jalacarAzca / mANDalikA rAjAno pa mahArambhakuTumbinaH // 1 // bhinnamuhUtau narakeSu bhavati tiryamanujeSu catvAri / hevevarDa mAsa utkRSTa vidyuNA bhaNitA // 2 // ye pudgalA aniSTA niyamAt sa teSA splyaahaarH| saMsthAnaM tu jaghanyaM niyamAd huNDaM tu jJAtavyam // 3 // abhumA rihA kSaNA khala nairayikANAM bhavati sarveSAm / vaikriyaM zarIramasaMhananaM huNDasaMsthAnam 4 // asAta upapanno'sAta eva tyajati nirayabhavam / sarva pRthivISu jIva: lAI sthitivizeSeSu // 5 / upapAtena vA sAtaM nairayiko devakarmaNA vA'pi / evasAnanimitta mathavA karmAnubhAvena 6 / nairayikAnupapAta utkarSeNa patra yojanazaNAni / duHkhenAbhidrutAnAM vedanA zatasaMpragADhAnAm // 7 / akSinimIna mAnaM nAsti sukha duHkhameva patibaddham / narake nairayikANA mahAnirza. pacyamAnAmAm // 8 // tejasa karmazarIrANi sUkSmazarIrANi ca yAnyaparyAptAni / jIvana muktamAtrANi brajanti sahasrazo bhedam // 9 // atizIta matyuSNa matitRSNAti eSA. iti bhayaM vA / narake nairathikANAM duHkha patAni avizrAmam ||1gaa apavabhinna hU, pudgalAzumAya bhavati uzvAsa upapAtaH upapAto'sti zarIrANi tu poinpAni - nArakoddezaka stRtiiyH| te ete nairayikAH / / 024 // . .8 TIkA--'imIse NaM bhaMte ! rayaNappamAe puDhavIe' etasyAM khalaM bhadanta ! ratnamabhAyo pRthivyAm 'neraiyA' nairayikA: 'kerisarya' kIdazam kimI. - tRtIya pratipasikA tRtIya udezaka 'imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIra gairiyaa'-ityaadi| - trIjI pratipattinA trIjA udezAne prAraM 'imose NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe rayA' yA
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3 su. 24 nairayikANAM pulaparimANAdikam 361 kArakam 'poggala pariNAma' pulapariNAmam - AhAra pudgalAdi vipAkam 'paccaNubhavamANA' pratyanubhavantaH - vedayamAnA viharaMti' viharanti - avatiSThante iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gavasa ! 'ahiM jIva amanAmaM' aniSTaM yAvat - akAntam apriyam amanojJam amano'yaM pulapariNAmaM vedayamAnA viharantIti | 'evaM jAna ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm, evaM zarkarAmabhApRthivItaH Arabhya tamastalA pRthivI paryanta nArakA api aniSTa makAntamapriyamamanojJa samano'yaM pudgalapariNAmaM vedayamAnAstiSThantIti / ' evaM neyanvaM' evam anena prakAreNa pulapariNAmamadhikRtya maithuna saMzAparyantameka TIkArtha- gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'hamINa bhaMte / yaNaye 'bhAe puDhavIe' he madata ! isa ratnaprabhA pRthivI meM 'razyA' nairapika 'kerisa poggala pariNAmaM paccaNu naSamANA viharaMti' kele pugala pariNAma ko - AhArAdi pula vipAka ko bhogate haiM? usara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! ahiM jAva amaNAsa' he gautama! ratnaprabhA pRthivI meM nairathika aniSTa yAvat-akAnta, apriya, amanojJa - aura amanoma paGgala pariNAma rUpa AhAra Adi kA anubhava karate hai- bhogate haiM 'evaM jAva Ahe sattamAe' isI taraha se nAraka jIva dvitIya pArkarAmabhA pRthivI se lekara adhaH saptamI tamastamA pRthivI 'taka AhArAdi kA anubhava karate haiM 'evaM neyabvaM' isI taraha vedanA 1, leiyA 2, nAma 3, gotra 4, arati 5, bhaya6, zoka 7, kSudhA 8, pipAsA 9, vyAdhi, 10 ucchUbAsa, 11 anutApa 12 krodha, 13 mAna 14 mAyA, 15 lobha 16 - TIartha - zrIgItabhasvAbhIge alune me pUchayu De 'imIse NaM bhaMte rayarNabhA puDhabIe' he bhagavan mA ratnaprabhA pRthvImAM 'neraiyA' nairayi / 'derikhaya' pogguLa pariNAma paccaNubhavamANA vihara'ti' vA puddagala pariNAmane eTale ke AhAra vigere pugavipAkane Ugave che? A praznanA uttaramAM 'hai 'goyamA ! aNi jAva amaNAma'' he gItabha ! ratnaprabhA pRthvImAM naiyi / aniSTa yAt makAMta, apriya, amanejJa, ane amaneADama pudgala pariNAma 35 bhADAra vizeznA anubhava re che. arthAt logave che. 'eva' jAva ahe pratamAe' Aja pramANe cAvat nArakajIvA khIjI zakAprabhA pRthvIthI laIne dhasamasI tamastamA pRthvI sudhI AhAra vigere vipAkane anubhava kare che. vaM neyavvaM me abhA] behanA 1, bezyA 2, nAbha 3, gotra 4, arati ya, bhaya, zeo 7, bhUma 8, taras &, vyAdhi 10, 72chvAsa 11, anutApa 12 Sa 13, bhAna 14, bhAyA 15, bola 16, AhAra 17, laya 18, maithuna 18, parigraha 20, jI0 46 kahe che alu
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuhatto poggala asuhAya hoi assaao| uvavAo appAo sAcchilarIrA u boddhavA // 11 // se taM neraiyA ||suu024|| nAraya uddesao tio|| chAyA--etasyAM khalu bhadanta ! rasnAbhAyAM pRthivyAM nairayikAH kIdRzaM pula pariNAma pratyanumavanto viharanti ? gautama ! aniSTaM yAvadamano'mam, evaM yAva. ekA saptamyAm / evaM jJAtavyam, mAthA:-pudgalapariNAmaH 1 vedanA2 ca chezyA 3 nAma 4 gone 5 ca / arati : 6 bhayaM 7 ca zokA 8, kSudhA 9 pipAsA 10 va vyAdhizca 11 // 1, ucchvAsaH 12 anutApaH 13, krodhte 14 mAnadha 15 sAyA 16 lomazca 17 catastrazca saMjJAH 18-21 nairayikANAM tu pariNAmAH / / 2 / / yA kilAtilabajanti, naSabhAH kezavA jalacarAzca / mANDalikA rAjAno ye va madArambhakuTumbinaH // 1 // bhinnamuhUtau narakeSu bhavati tiryaDmanujeSu catvAri / deveSvarddhamAsa utkRSTa vidyuNA bhaNitA // 2 // ye pudgalA aniSTA niyamAt sa teSAM sapatyAhAraH / saMsthAnaM tu jaghanyaM niyamAd huNDaM tu jJAtavyam / / 3 // abhumA riDa kSaNA khalu nairayikANAM bhavati sarveSAm / vaikriyaM zarIramasaMhananaM huNDasaMsthAnam 4 asAta upapanno'sAta eva tyajati nirayamavam / sarva pRthivISu jIva: sarve sthitivizeSeSu // 5 / upapAtena vA sAta nairayiko devakarmaNA vA'pi / taSyabasAnanimitta mathavA karmAnubhAvena 6 / nairayikAnupapAta utkaNa patra yojanazatAni / duHkhenAbhidrutAnAM vedanA zatasaMpragADhAnAm // 7 / akSinimIkana pAnaM nAsti sukha duHkhameva pativaddham / narake nairayikANA mahAnirza pacyamAnA. nAm / / 8 / / tejasa karmazarIrANi sUkSmazarIrANi ca yAnyaparyAptAni / jIpana surumAtrANi vrajanti sahasrazo medam // 9 // atizIta matyuSNa matitRSNA'ti kSuSA. ati bhayaM vA / narake nairayikANAM duHkha zatAni avizrAmam // 1 // ava bhimba. ghahUpudgalAzumAya bhavati uzvAsa upapAta: upapAto'sti zarIrANi tu bolpAni nArakoddezaka stRtiiyH| te ete narayikAH ||mu024|| .8 TIkA--'imIse NaM maMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' etasyAM khalaM bhadanta ! ratnabhAyAM pRthivyAm 'neraiyA' nairayikA: 'kerisarya' kIdazam-kimA. - - - .. tRtIya pratipattikA tRtIya uddezaka 'imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe nnerddyaa'-ityaadi| trIjI pratipattinA trIjA udezAno prAraMba 'imose NaM bhave ! rayaNappabhAe pudavIe NerayA' tyAdi
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikATIkA pra.3 u.3 sa.24 nairayikAgAM pudgalaparimANAdikam .. 365 kArakam 'poggala pariNAma' pudgalapariNAmam-AhAra pudgalAdi vipAkara bacceNumbhavamANA' pratyanubhavanta:-vedayamAnA viharaMti' viharanti-avatiSThante iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aNiDhaM jAva amaNAma' aniSTaM yAvat-akAntam apriyam apanojJam amano'yaM pudgalapariNAma vedayamAnA viharantIti / 'evaM jAba ahe sattamAe' evaM yAvadhaH saptamyAs, evaM zarkarAmabhApRthivItaH Arabhya samastamA pRthivI paryanta nArakA api aniSTa makAntamapiyamamanojJa bhamano'maM pudgalapariNAmaM vedayamAnAstiSThantIti / 'evaM neyanvaM' evam-anena prakAreNa pudgalapariNAmamadhikRtya maithuna saMjJAparyantameka TIkArtha-gautama ne prabhu ne ailA pUchA hai-idhyIle gaM aMte ! syAppa bhAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ranamAyA pRthivI meM iyA' nairapika 'kerisayaM poggalapariNAmaMpacaNumaNamA viraMti' kele pahala pari. NAma ko-AhArAdi purala bipAka ko bhogate haiM ? uttara prasu kahate hai-'goyamA! aNiTuM jAca asaNA' he gautama! ramaprabhA pRthivI meM nairayika aniSTa yAvat-azAnta, apriyA, amanojJa-aura amanoma pagala pariNAma rUpa AhAra Adi kA anubhava karate haiM-ogate hai evaM jAva ahe sattamAe' isI taraha se nAraka jIca chittIya zarkarAnabhA pRthivI se lekara adhaH saptamI labhastamA pRthidI vika pAhArAdi kA anubhava karate haiM 'evaM neyadhvaM' isI taraha vedanA 1, lecyA 2, nAla 3, gotra 4, bharati 5, bhaya6, zoka 7, kSudhA 8, pipAsA 9, vyAdhi, 10 uccamAsa, 11 anutApa 12 krodha, 13 mAna 14 mAyA, 15 lobha 16 A. sahAya-zrIgItabhasvAmI prasuna me pUchayu 'imIse NaM bhaMte rayaNappabhAe puDhavIe' mApana mA ratnamA pRthvImA 'neraiyA' naithio! 'derisaya poggalu pariNAma paccaNubhavamANA viharati' 4 pugata pariNAmane aTakhe AhAra vigere pugavipAkane bhagave che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che hai 'goyamA / aNi jAva amaNAma' 3 gautama ! 2namA pRthvImA nyi?| aniSTa yAvata ekAMta, apriya, amaneza, ane amanekama pudagalapariNAma 35 mAhAra vizna bhanubhava 42 che. arthAt mAga che. 'eva jAva Ahe. pacamAe' mA pramANe yAvat nA240 mI0 zarAmA pRthvIthA dhana bhAbhI tabhastabhAvI saMdhI mAsa.2 vigare vidhAna anubhava re cha. 'evaM neyaThavaM' me prabhAvana 1, vezyA 2, nAma 3, gAtra 4, 12ti 5, bhaya 6, zake che, bhUkha 8, tarasa , vyAdhi 10, ucchavAsa 16, anutApa 2odha 13, mAna 14, mAyA 15, lobha 16, AhAra 17, bhaya 18, maithuna 19, parigraha 20, jI. 46
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre ha 8 vizvatidvArANi jJAtavyAni / 'gAhA atra dipaye saMgrahagAthAdvayaM vatrttate, tathAhi'pola pariNAme' ityAdi / tatra pulapariNAmasUtraM sUtrakAreNaiva pratipAditam, zeSANi - vedanA 1 vezyA 2 nAma 3 gotrA 4 rati 5 bhaya 6 zoka 7 kSudhA pivAsA 9 vyAdhyu 10 cchvAsAnu 11 tAtha 12 krodha 13 mAna 14 mAyA 15 komA 16 hAra 17 bhaya 18 maithuna 19 parigraha 20 saMjJA viSayANi viMzatiH sUtrANyapi vaktavyAniH tathAhi - he bhadanta / ratnaprabhA nArakAH kIdRzIM vedanAM pratyanubhavantastiSThantIti he gautama ! aniSTadazaM yAvadavano'satarAM vedanAM pratyanubhavanta stiSThanti evaM zarkarAbhA vAlukAmamA paGkapasA ghUmamamA tamaHprabhA tamastamaH ghamA pRthivI nArakA api aniSTatarAM yAvadamano'matarAM vedanAmanu bhavanta -- stiSThantIti evameva pratipRthivivyAdi sUtrANyapi svayameva UhanIyAni / B atretAni pudgalapariNAmAdi dvArANi samadhikatya parigraha saMjJApariNAma vaktavyatAyAM caramasUtraM saptamanaraka pRthivIviSayaM bhavati, tadanantaram 'etyakira' hAra 17, bhaya 18, maithuna 19, parigraha 20, saMjJAviSayaka ina vedanA pari jAma se lekara parigraha saMjJA pariNAma takake zeSa unnIsa dvAroM ke sambandha meM bhI sUtroM kA kathana kara lenA cAhiye jaise - he bhadanta ! ratnaprabhA defer kaisI vedanA kA anubhavana karate haiM ? he gautama! ve aniSTa tara yAvat amanomatara vedanA kA anubhavana karate haiM / isI taraha se hara eka pRthivI meM leiyAdi sambandhI sUtra bhI apane Apa udbhAvita kara lenA cAhiye yahA~ isa viSaya meM do saMgraha gAthAeM haiM- 'poggala pariNAmeM' ityAdi / yahA~ isa pudgala pariNAma ko adhikRta karake parigraha saMjJA pariNAma paryanta ke bIsa dvAroM kI vaktavyatA me antima sUtra saptama naraka pRthivI srajJA samadhI A vedanA pariNAmathI laIne parigraha sa'jJA pariNAma sudhInA bAkInA egathIsArAnA saMbadhamAM paNa sUtrAnuM kathana samajI levu'. jemake ke bhagavana ratnaprabhA pRthvInA naiyikA kevI vedanAnA anubhava kare che, ke gautama! teo aniSTatara yAvat amaneADamatara vedanAnA anubhava kare che. eja pramANe dareka pRthvImAM laizyA vigerenA saMbadhamAM paNa sUtrapATha pAte banAvIne samajI tevA. ahiyAM A saMbadhamAM e gAthA kahI che. je A pramANe che. 'poggalapariNAme veyaNA ya lessAya nAma goe ya 8 res bhaeya soge khuTTApivAsA ya vAhI ya // 1 // se aNutAve, kohe mANe ya mAya lobheya, pattAri yasaNAo, neraiyA NaM tu pariNAme // 2 // ahiyAM A pudgala piraNAma vigere dvArAne adhikRta karIne parigrahasaMjJA pariNAmanI vaktavyatAmAM che. sUtra sAtamI naraka pRthvImA che te pachI
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.24 nairayikANAM pudgalaparimANAdikam // iti gAyA vktvyaa| aya caramasUtrokta saptamanarakathivImasaGgAt tana pe gacchanti tAn pratipAdayati-'etya kira' ityAdi, 'etya' atrAdhA saptamarakapRthivyAm 'kira' kileti padam Aptazca metad yadane kathyate-'ativamanti saptamanaraka pRthivyAmagne vakSyamANAH puruSA gacchantIti-ke te puruSAH ye sadasama. narakapRthivyAM gacchanti tatrAha-'naravasamA' ityAdi, 'naravasamA'. narapamA:nareSu vRSabhatulyAH kAlabhogAdau atyAsaktarazata mahAmahimavalazAlisvAhA ke| ityAha-'kesavA' kezavA: vAsudevAH 'jaLacayarAya' jalarAzya tandulamatsya mabhRtayaH 'maMDaliyA' mANDalikA vasuprabhRtayaH, 'rAyANo' rAjAnazcakravartinaH mubhUmAdayA 'je ya mahAraMbhakoDuvI' ye ca mahArambhakuTumbinaH kALasaukalikAdayaH ete. tathA etatsadRSAzca ye'nye'tyantakrUrakarmakAriNaste saptamanaskapRthivyAM cAilyaina ke viSaya kA hai, usake bAda 'pastha kira' yaha gAthA kahanI cAhiye. aba gharama sUtrokta saptama naraka pRthivI prasaMga se isa saptama naraka pRthivI meM jAne vAloM ko kahate haiM-'estha phira' ityAdi / 'ettha' yahAM adha saptamI pRthivI meM 'ativayaMti' ye manuSya jAte hai-jo 'naravasabhA' naravRSabha hote haiM-manuSyoM meM vRSabha ke tulya hote haiM-bho gAdi ko meM asyAsakta hote hai-athavA-paDI bhArI mahimA vAle pala ke dhArI hote haiN| unake nAma isa prakAra se haiM-'kesavA' vAsudeva 'jalayarAya' tandulamatsya Adi 'maMDaliyA' mANDalika vasu Adi rAyANo' rAjA-cakravatI subhUma Adi 'je mahAraMbhe koDaMpI' tathA-jo kAla saukarika Adi ke jaise mahArambhavAle kuTumbI-gRhasthajana the lama khaptama pRthivI meM jAte hai tathA isI 'estha kira' mA gayA havA nama. have carama sUtramAM kahela sAtamI naraka pRthvInA prasaMgathI A sAtamI naraka pRthvImAM javAvALAnA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Ave che. . 'esya kira' tyA. ettha' maDiyAM asabhI pRthvImA jati vayAMti' 25 bhanuSyo ya che. yA 'narava sabhA' na2 vRSama DAya che. arthAt manuSyamAM vRSabha sarakhA hoya che. eTale ke bhegAdimAM atyaMta Asakta hoya che athavA atyaMta moTA mahimAvALA baLane dhAraNa karavA pANA hAya che. tayAnA nAma mA prabhArI che. 'kesavA' vAsudeva 'jalayarIya' samaya vigaire 'maDaliyA' bhAMti suvigaire 'rAyANa' rAmana yatI subhUma vigare 'je mahAraMbhe koDupI' tathA reso 40 sIri4 viranA 21 // mahA AraMbhavALA kuTumbI gRhasthajana A badhA sAtamI pRthvImAM jAya che,
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARE jIvAmi gama chatIti / sammati narakeSu tathA prastAvAda tiryagAdipu ca uttaravai kriyAvasthAna* phAlamAha - 'bhinnamuhuto narapasu choi' bhinnamuhUrtI narakeSu bhavati - bhinnaH - khaNDo hU ivi bhinnamuhUrtaH, antarmuhUrta mityarthaH tathA ca narake pUtkarSato vikurvaNA thitikAlo nArakaNAmantarmuhUrtta bhavatIti / 'tiriyamaNupasu cattAri' virya. manuSyeSu catvAri tiryaG manuSyeSUtkarSato vikurvaNA sthitikAlayatvAri manta pani 'deve addhamAso' deve pRtkarSato vikurvaNAsthitikAlo'rddhamAsaM yAvana prati- 'uko vikuntraNA bhaNiyA' utkRSTa vikurvaNA tIrthakarmaNitA iti / sammati keSu AhArAdi svarUpamAha - 'je poggalA' ityAdi, 'je poggalA aNiTThA niyama so tersi hoi AhAro' ye pudgalA aniSTA akAntA amiyA amanozA taraha jo aura bhI anta krUrakarma karane vAle manuSya hai ve bhI prAyaH karake saptama naraka-tamastamA pRthivI meM jAte hai / +-- atha narakoM meM aura prasaMgavaza niryagAdikoM meM uttara vaikriya ke avathAnakAla kA sUtrakAra kathana karate haiM- 'bhinnamuhutto naraesa ho' narakoM meM nAraka jIva kI uttara vikurvaNA kI sthiti kA kAla utkRSTa leha arthAt eka antarmuhUrtta kA hai 'tiriyamaNusse cattAri ' : tiryaJca aura manuSyoM meM vikurvaNA kA sthiti phAla cAra antarmuharsa kA 'deveSu bhaddhamAso' devoM meM vikurvaNA kA sthiti kAla utkRSTa se ardhahamAsa taka kA hai / 'uklolaviNA bhaNiyA' isa taraha kA yaha viku - rvaNA kA utkRSTa se sthiti phAla tIrthaMkaroM ne kahA hai / aba sUtrakAra pa naraphI meM AhAra Adi ke svarUpa kA kathana karate hai- 'je poggalA aNi duSTa tathA eja pramANe khIjA paNu je atyaMtakra karyAM karavAvALA manuSyeA che, tee paNa ghaNA bhAge sAtamI naraka-tamastamA nAmanI pRthvImAM jAya che. have sUtrakAra narakAmAM ane prasaMgavazAt tigU vigeremAM uttara vaikriya nA vyavasthAna ajanuM sthana 4re che. 'bhinna muhuca narapasu hoI' narAbhAM nAra jIvanI uttaraviku^NAnI sthitinA kALa utkRSTanI bhinna muhUta arthAt eka a MtarbhuhUrta'no che. 'tiriya maNussesu cattAri' tiryaya bhane manuSyobhAM viDuthAnA sthiti aura atarbhutanA he. 'devesu addhamAso' deveAbhAM vithAnA sthiti utkRSTathI ardhA bhAsa sudhInA che. 'ukkosa vikuvvaNA bhaNiyA' mA prabhA mA utkRSTathI vidurvAnI sthitiANa tIrtha De che. have sUtrakAra narakAmAM AhAra, vigerenA svarUpanuM kathana kare che. te jo aziTThA niyamA sro tekhi hoI AhAro' he gautama! narobhAM !
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.24 nairayikANAM pudgalaM garimANAdikam 165 amano'mAste eva pudgalA nArakANAmAhArAya bhavantIti / 'saMThANaM tu jahaNNa niyamA huDaMtu nAyavya saMsthAnaM tu punasveSAM nArakANAM huNDaM bhavati tadapi huNDa saMsthAnaM jaghanyamati nikRSTaM niyamato bhavatIti jJAtavyam, etacca saMsthAnaM bhadadhAraNIyacarIramadhikRtya jJAtavyam uttaravaikriyasaMsthAnasyAne vakSyamANatvAditi / sampati vikurvaNA svarUpamAha-'asumA' 'ityAdi 'anumA viuvaNA khalu neraiyANaM hoi samvesi' azumA cikurvaNA khalu nairayikANAM tu bhavati sarveSAm sarveSAmapi nArakajIbAnA mazubhaiva nikurvaNA bhavati nanu kadAcidapi zumA, -yaMcapi zubhaM vikurviSyAma ityevaM te nArakAzcintayanti, tathApi tathAvidhapratikUla hA niyamA so tesi hoi AhAro' he gautama! narakoM meM jo pahala aniSTa akAnta, apriya aura amanojJa tathA amano'ma hote haiM aise pudgala hI nAraka jIvoM ke AhAra ke liye hote haiM / 'saMThANaM tu jahaNaM niyamA huDaMtu nAyavvaM' nAraka jIvoM kA saMsthAna niyama le huMDa hI hotA hai| yaha saMsthAna bhI niyamataH atyanta jaghanya hotA hai arthAta nikRSTha hotA hai yaha saMsthAna bhavadhAraNIya zarIra ko lekara hI kahA gayA hai.. kyoMki utsara vaikriya kA saMsthAna Age kahA jaaynn|| vikurvaNA kA svarUpa kathana'asabhI vivvaNA khalu NerahayANa choi savveli jitane bhI nAraka jIva haiM-una sabake azubha hI vikurvaNA hotI hai / zubha vivarSaNA kabhI bhI nahIM hotI hai| yadyapi ye nAraphI aisA vicAra to karate haiM ki hama zubha vikurvaNA kareM-parantu lathAvidha pratikUla karma ke udaya puhUgale aniSTa, akAta, apriya, ane amaneza tathA amanema hoya che. mevA pugaale nA24 vAnA mAhAra bhATe sAya che. 'saMThANaM tu ahaNaM niyamA huDaMtu nAyavvaM' nA24 vArnu sasthAna niyamayI 44 hAya che. A huMDa-beDoLa saMsthAna paNa niyamita atyaMta jaghanya hoya che arthAt nikRSTa hoya che. A saMsthAna bhavadhAraNIya zarIrane laIne ja kahela che. kemake uttara paikriyanuM saMsthAna have pachI kahevAmAM Avaze. vipaNanA 2135 4thana 'asubhA viuvvaNA khalu NeraiyANaM hoI savvesi' jeTalA nAraka jIvo che, te badhAne azubha vidurvAja hoya che. kayAreya paNa teone zubha vipharvaNa hotI nathI. jo ke A nArakIye e vicArate kare che ke amo zubha vidurvaNa karIe paraMtu tevA prakAranA pratikULa karmanA
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale phodayataH teSAM nArakANA maniSTaiva vikurvaNA bhavatIti / 'veundhiyaM sarIraM' vaiziyaM zarIraM bhavati nArakANAm tadapi vaikriya muttaravaikriyam 'asaMghayaNaM' asaMha janam asthayabhAvena saMhananAmAvAda upalakSaNametat bhavadhAraNIyamapi vaikriyazarIraM siMhananavanitamepa bhavati tathA-'huMDa saMThANaM' huNDasaMsthAnaM tat uttara vaikriyanarI bhavati, huNDasaMsthAnanAmna eva bhavamatyayata udayabhAvAt / 'jIvo' kapijjIva: 'savvapuDhavI sarvAMTa ratnaprabhAdinarakapRthivIpu 'savvenu Thiivise semu' sarvaSvapipa sthitivizeSeSu jaghanyAdi rUpeSu 'assAo uvavaNNo' asAta:-asAtodayapa. rijhalitaupapannaH utpattisamaye'pi pUrvabhavamaraNakAlAnubhUtamahAduHkhasyAnuvRti bhAvAt utpattyanantaramapi 'assAoceva' asAta eva asAtodayakalita evaM sakalamapi 'nirayabhavaM cayaI nirayabhavaM tyajati kSapayati na tu kadAcidapi mukhalezase una nArakoM ke aniSTa hI vikurvaNA hotI hai| 'veDamviyaM sarI' nAraka jIvoM ke jo zarIra hotA hai vaha vaikriya hI hotA hai aura vaha vaikriya bhI uttara vaikriya hotA hai / 'asaMghayaNaM' yaha uttara kriya zarIra binA saMhananakA asthi Adi se zundha-isI taraha bhavadhAraNIya kriya -zarIra bhI saMhanana vinA kA hI hotA hai| narako meM vaha uttara vaikriya zarIra huMDa saMsthAna veDhaya avayava vAlA hotA hai kyoMki vahAM janma khene se hI inake huNDa saMsthAna nAma karma kA udaya rahatA hai| 'jIvo sandha puDhavIsu-savvesu Thii bisesesu assAmo uvavaSNo' koI jIva samastapRthiviyoM meM aura jaghanyAdi rUpa sthiti vizeSoM meM asAtodaya yukta utpanna huA, utpatti kAla meM bhI vaha pUrva bhava meM maraNa kAla meM anubhUta mahA duHkho kI anuvRtti ke prabhAva se utpatti ke anantara bhI asAtA vedanIya ke udaya se yukta huA ho sampUrNa nirayabhava ko samA. -- yathA ta nA2 maniSTa vina ya che. 'veubviya' sarIra' nA25 jIne je zarIra hoya che, te vaikriya zarIraja hoya che. ane vaikriyamAM paNa tamAna uttaravaiSyi zarI204 DAya che. 'asaghayaNaM' mA uttara Thiya * zaza2 sahananA hADakA vinAnA hoya che. e ja pramANe bhavapAraNIya zaikriya zarIra haMDa saMsthAna arthAt beDhaba avaye vALuM hoya che. kemake tyAM janma vAthI 5 tayAra hu saMsthAna nAma bhanI madhya 29 che. 'Ivo savva puDhavIsu savvesu Thii visesesu assAo uvavaNNo' 4 adhaNI pAyomA ane jaghanya vigere rUpe sthiti vizeSamAM asAtedaya yukta utpanna thaye hoya, ane utpatti kALamAM paNa pUrvabhavamAM maraNa samaye anubhavela mahA duHkhAnI
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacotikA TIkA pra.3 2.3 2.24 nairayikANAM pudgalaparimANAdikam 67 mAsvAdayati iti / nanu kiM kadAcit-sAsodayo'pi bhavati yenedamucyate uda asAtodayaparikalita evopapanno'sAtodayakalita eva nirayamavaM tyajati' ityaMta bhAi-'uvavAeNa' ityAdi, 'uvavAeNa va sAyaM' upapAtena sAtaM labhate, upapAtena ityatra saptamyarthe vatIyA-tathA copapAtakAle 'sAya' sAtaM sukhaM sADhAvedanIya sa karatA hai kabhI sukha ke leza mAtra kA bhI AsvAdana nahIM kara pAtA hai tAtparya aisA hai ki kilaneka jIva aise hote haiM jo samasta nirayAdi padhidhiyoM meM aura samasta sthitiyoM meM ahAtA vedanIya ke udaya janya duHkha ko hI bhogA karate hai aura duHkha bhogate 2 hI jIvana samApta kara dete haiN| aisA kyoM hotA hai ? to isakA kAraNa yahA~ aisA kahA gayA hai ki ce duHkha bhogate 2, hI marate haiM aura vahI saMskAra unake sAtha jahAM ve utpanna jisa sthiti meM hote haiM vahAM para bhI jAtA hai ataH aile jIva narakAdi bhavoM ko prApta karake vahAM para zrI duHkha bhogate 2, hI apanA jIvana pUrNa kara dete hai-vahAM unheM eka kSaNa bhI sukha kA leza prApta nahIM hotA hai-to kyA naraka pRthithiyoM meM sukhakA leza bhI hai ki jise chekara Apa aisA kaha rahe haiM? to isakA uttara aisA hai ki hA~ vahAM para bhI sukha kA vedana sAtodaya se koI 2, jIva karatA hai-yahI yAta "uvavAeNa va sAyaM" isa sUtra pATha dvArA samajhAI gaI hai-'uppaaten"nivRtti na thavAnA prabhAvathI yukta thaIne ja samagra narayika bhavane samAsa kare che. kayAreya paNa lezamAtra sukhane paNa svAda laI zakatA nathI. . A kathananuM tAtparya e che ke keTalAka jI evA hoya che ke je saghaLI nirayika pRthivimAM ane saghaLI sthitimAM asAtA vedanIyanA udayathI. thavAvALA dukhene ja bhogavyA kare che. ane duHkha jogavatAMja pitAnuM jIvana purUM karIde che. evuM kema thAya che? tenuM kAraNa ahiyAM evuM batArave che. ke teo dukha bhogavatAM bhagavatAM ja mare che. ane eja saMskAra teonI sAthe jyAM ane je sthitimAM teo utpanna thAya che, tyAM paNa jAyache. tethI evA jIvo narakAdi bhavene prApta karIne tyAM paNa dukha jogavatA. lAgavatAM ja pitAnuM samagra jIvana purUM karIde che. teone tyAM eka kSaNa paNa sukhane ekaleza paNa prApta thatuM nathI. arthAta lezamAtra sukha paNa teone tyA bhAtu nathI. te zuM naraka pRthivimAM lezamAtra paNa sukha che? ke jethI Apa A pramANe kahe che te tene uttara e che ke hA tyAM paNa sAtedayathI koI 18 01 sumanu vahana 42 cha. mevAta 'uvavAeNa sAyaM 55id sal
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 jIvAmigama hodayaM kazcidvetayate yaH prAgbhane dAhacchedAdivyatirekeNa maraNamupagato'nati saMkliSTAdhyavasAyI samutparate tadAnIM na tasya bhAgabhavAnuviddhamAdhirUpaM duHkhaM nApi kSetratramAvajaM nApi paramAdhArmikakRtaM nApi pararUparodIritaduHkhaM tata evaM viSa duHkhA mAvAdasau sAtodayaM kazcidvedayate iti kathya se, 'deva kammuNAvAvi' deva. karmaNA pUrvamAGgatikadeva prayuktayA kriyayA tapAhi-gacchati pUrvasAgatiko devaH upamAeNa'-upapAta kAla meM koI 2, nAraka sAtA vedanIya karma ke udaya janya mukha kA dedana bhI karatA hai parantu aisA jIva kaisA hotA hai-isake liye kahA gayA hai ki aisA jIva pUrvabhara meM dAha Adi nimitta ke chaina Adi nimitta ke vinA-akAla maraNa ke sAdhana juTAye vinA maraNa ko prApta hotA hai ila sthiti meM vaha bharate samaya atizaya saMkleza pariNAmo vAlA nahIM hotA hai taH ali saMlipTa pariNAmoM vAlA nahIM hone se jIba jaba naraka meM utpanna hotA hai to usake pUrvabhava ke tyAgane meM mAnalika duHkha kA abhAva rahatA hai, tathA naraka rUpa kSetra ke svabhAva se janma duHkha bhI use nahIM hotA hai, paramAdhArmika devoM dvArA kiyA gayA duHkha bhI use nahIM hotA hai aura na Apasa meM udIrita duHkha bhI use hotA hai isa taraha ke duHkha ke abhAva se koI 2, jIva yahAM naraka meM bhI khAtA ke udaya ko bhogatA hai aisA kahA jAtA hai 'devakammuNA vA vi tathA-koI pUrva bhava kA paricita jIva ho gayA ho aura vaha apane utpattInA samaye kaI kaI nAraka jIva sAtA vedanIya karmanA udayathI thavA vALA sukhanuM paNa vedana kare che paraMtuM tevA ja kevA hoya che, te saMbaMdhamAM kahyuM che ke e jIva parabhavamAM dAha vigere nimitta vagara, cheda vigere nimittavinA, akAla maraNanA sAdhana chUTavyAM vinA maraNa pAme che. AvI sthitimAM te maraNa vakhate atyaMta saMkaleza pariNAme vALa heta nathI. ati saMkilaSTa pariNAmovALe na hovAthI te jIva jyAre narakamAM utpanna thAya che, te tenA pUrvabhavane tyAgavAmAM mAnasika dukhane A sAva rahe che. tathA naraka rUpa kSetranA svabhAvathI thavAvALuM duHkha paNa tene hetuM nathI. paramadhArmika deve dvArA karavAmAM Avela duHkha paNa tene hetuM nathI temaja parasparamAM Apela dukha paNa tene hotuM nathI. A rItanA dukhanA abhAvathI kaI kaI jIve tyAM narakamAM paNa sAtA vedanIya karmanA udayane bhegave che. tamAma bhAva cha 'devakammuNAvA vi' tamalo bhavana paricita chava deva thaI gayo che, ane te pitAnA avadhijJAnathI pitAnA
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 - .. meyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.24 nairayikANAM pudgalaparimANAdikam 2169. pUrvaparicitasya narayikasya vedanopazamanArtham / sa ca vedanopazamo devakato manAnakAlamAtra eva bhavati, tata Urdhva niyamAva kSetrasvabhAvajA anyonyA vA vedanA pravartate tathA svAbhAvyAditi / 'ajjhavasANanimittaM' adhyavasAnanimittaM samya svotpAdakAle tata UrdhvaMkadAcittathAvidhaviziSTa zubhAdhyavasAyapratyayaM kazcinnaira'yiko bAhyakSetrasvabhAvajavedanA sadabhAve'pi sAtodayamevAnubhavati, samyaktvasyotpAdakAlehi jAtyandhasya . cakSu lAina pahAna pramodo jAyate taduttaraavadhijJAna se apane paricita ko naraka utpanna hubhA jAne to usa samaya meM yaha deva naraka meM apanI viphiza dvArA pahuMcakara usa nAraka, kI vedanA ko upazamAne ke nimita ule upadeza detA hai to isase bhI usa nAraka ke liye thoDI bahuta kucha lamaya ke liye zAmA mila jAtI hai.yaha devakRta vedanIpazamarUpa zAlA usta jIva ko cirasthAyI rUpa se prApta nahIM hotI hai kintu thoDe se lamaya ke liye hI hotI hai halake sAda niyama se use kSetra svabhASa janya athavA dUsare ke chArA kRta vedanA hone lagatI hai| kyoMki yahAM kI hAlata hI aikhI hai 'ajjhava. sANa nimittaM' japa kisI nAraka ko samparatva-utpanna ho jAtA hai| to usake kAraNa usa nArAjIca ko tathAvidha viziSTa zulka adhya. sAyAnimittaka sAtodaya kA hI vahAM anubhava hotA hai yadyapi isake bAya-kSetra ke svabhAva se janya vedanA kA sadbhAva rahatA hai taba usake bhItara meM sAtA kA udaya hI pratIta hotA hai jisa prakAra jAtyandha puruSa ko vakSu ke lAbha se parama pramoda hotA hai usI prakAra se isa nAraka muricitane narakamAM utpanna thayela jANe to te samaye te deva tyA narakamAM pitAnI vikriyA dvArA pahoMcIne te narakanI vedanAne zamAvavA mATe tene upadeza Ape te tenAthI paNa te nAraka jIvane thoDA samaya mATe paNa thoDI ghaNI eka zarta maLI jAya che A devakRta vedanapazamarUpa zAtA te jIvane thiyI paNAthI prApta thatI nathI. paraMtu gheDA samaya mATe ja hoya che. te pachI niyamathI tene kSetra svabhAvajanya atharvo eka bIjA dvArA karavAmAM Mid-art thavA sArI cha, ma tyAnI siedar mevI hAya che. 'ansavasA ganimitta' byAre 10 nA24ne sasya utpanna | naya to te thI meM naka jIvane tevA prakAranuM viziSTa zubha avasAya nimittaka, sAtodayanoja tyAM ebhava thAya che. jo ke tenA bAhyakSetranA svabhAvathI thavAvALI vedanAne " saMbhava rahe che, tyAre tenI aMdara sAtAne udaya ja pratIta thAya che. jema kaI janmape purUSane netrane lAbha thavAthI atyaMta AnaMda thAya che e ja jo. 47
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 - jIvAmigamasUtre kAmapi kadAcit tIrthaGkarAdiguNAnumodanAcyanugatAM viziSTAM bhAvanAM bhAvayataH, sato. vAhyakSetra svabhAvajavedanA sadbhAve'pi antaH sAtodayo bhavatyeveti / ' ahavA kammANamAveNaM' athavA karmAnubhAvena karmaNaH vAhyatIrthaMkara janmadIkSA kevalajJAnApavarga kalyANa saMbhUtilakSaNabAhyanimittamadhikRtya tathAvidhasya sAtAvedaarrer karmaNo'nubhAvena vipAkodayena kaJcitsAvaM vedayate iti 6 / 'veyaNasayapagADhANaM' vedanAzaka saMpragADhAnAm vedanAzakhAni aparimitA vedanAH saMpragADhAni avagADAni yeSAM te vedanAzatasaMpaga DhAH yato vedanazata saMpragADhAsvataH 'dukkheNA bhiduyANaM' duHkhenAbhidrutAnAm yato vedanAzatasaMpragADhA ato duHkhenAbhidrutA steSAm 'neraiyANaM' nairathikANAm - nairayikajIvAnAm 'upAo ukkosaM paMca joyasaMyAI' utpAtaH, utpAto nAva kumbhNAdiSu pacyamAnAnAM kuntAdibhirbhidyamA jIva ko bhI sampak ke lAbha meM parama harSa hotA hai isake bAda bhI usake kabhI 2, tIrthaMkara Adi ke guNoM kI anumodanA karane rUpa viziSTa avyavasAya vAlI bhAvanA ke citavana karate samaya bAhya kSetra svAbhAvika vedanA ke sadbhAva meM bhI bhItara meM lAtA kA udaya ho hI jAtA hai 'ahaMthA kammANubhAveNaM' koI 2, nAraka tIrthaGkara ke janma, dIkSA, kevala jJAna aura mokSa kalyANa ke samayarUpa bAhya nimitta ko lekara tathAvidha sAtAvedanIya karma ke vipAkodaya se sAtA kA vedana karatA hai // 6 // , . 'deyaNa sathasaMpagADhANaM' aparimita vedanAoM se yukta hue ataeva duHkhoMse pare gaye una 'nerayANuppAbho' nairayikoM kA kuMbhI Adi meM pacAne se kunta-bhAlA Adi se bhede jAne se bhayatrasta hokara Upara uchalanA kama se pramANe A nAraka jIvane paNa samyaktvanA lAbhamAM parama he thAya che. te.. pachI paNa tene kayAreka kayAreka tIthaMkara vigerenA zuthenu anumAdana karavA. rUpa vizeSa prakAranA adhyavasAya vALI bhAvanAnuM ciMtvana karatI vakhate khokSetranI svAbhAvika vedanAnA sadUbhAvamAM paNa aMdara sAtAnA udaya thaI ja jAya che. 'aivA kammANubhAveNaM' / 4 / nA24 tIrtha 42nA kanbha, dIkSA, ThevaNajJAMn bhane AkSa 4dayAlunA samaya: 35 mA nibhitane vardhane- "tevA aAznA sAta vahanIya prabhunA viSA adhyathI sAtAnu vehana 42 // // 'braeNMyaNasrayasaMpagADhA Na' aparimita, behanAzAthI, yukta thayela atazeSa huyeothI para MzRyelA te "neraiyANuppA o' nairayiAne DulI vigeremAM- prabhAvavAthI, ta -bhAtA vigerethI lehArdhaM bhavAthI, layathI viDavaNathardhane upara uchvAnuM sochAbhAM 1. T
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 uM.2 1.24 nairayikANAM pudgalaparimANAdikam . 371 nAnA bhayottrastAnAM tathAvidhaprayatnavazAd Urdhvamutplavanam sa jaghanyena gadhyatamAtram utkarSeNa tu paJcayojanazanAni bhavatIti 7 / duHkhenAbhidrutAnAmiti, dukha: meva nirUpayati-'narae neraiyANaM' narake nArakANAMmuSNavedanayA zItavedanayA vA hoNisaM paccamANANa' aharnizaM pacyamAnAnAm 'acchinimIliyo natyi muha'. akSinimIlanamAtramapi sukhaM na bhavati kintu 'dukkhametra paDibaddhaM kevalaM duHkhameva pratibaddham anubaddhaM samAnugata miti bhAvaH / narake vaptatA nArakANAM rAtridivam duHkhameva bhavati natu svalpamapi sukhaM bhavatIti bhAvaH 8 / atha yat teSAM teSAM nArakANAM vakri pazarIraM tava nAkANAM maraga kAle kathaM bhavati vAha-'teyAkamma' : ityAdi, 'teyAkamma sarIrA' vainasa kAmagazarIrANi tiSThanti 'muhumasarIrAya : sUkSmazarIrANi ca sUkSma nAmakoTyAtA paryAptAnA maparyAptAnAM ca aujhArika kama eka koza taka aura 'ukoleNa' adhika se adhika pAMca sau yojana taka hotA hai naraka meM nAraka jIvoM ke duHkhoM kA kathana isa prakAra se hai-nAraka jIvoM ko larakoM meM uSNavedanA aura zItavedanA janya duHkha rAta dina-caudhIla ghanTe rahatA hai isI se ve yahAM duHkhoM se otaprota bane rahate haiM ataH netra ke TimakAre mAtra bhI vahA~ sukha nahIM hai kyoMki dukkhameva paDiyaddha" duHkha hI yahAM sadA se anugata hai isI kAraNa 'narae nerajhyANaM ahonisaM0' naraka meM nAraka jIvoM kA 'paccamANANa' vahAM rahate 2, rAta dina duHkha hI bhoganA paDatA hai|8| 'teyA kamma sarIrA' ityAdi, nAraka jIyoM ke smRtyu kAla ke tejala aura kArmaNa zarIra rahatA hai hanake khivAya vaiziSa zarIra bikhara jAtA hai-tAtparya yahI hai ki-lakSmanAmakarma ke udaya vAle jo paryApta aura aparyAsa jIva mAchA me // sudhI bhane dhAremA thAre 'ukkoseNaM' pAyasa yona sudhA thAya che. narakamAM nAraka jIvana nuM kathana A pramANe che. nAraka jIvane naramAM uNu vedanA ane zIta vedanAthI thavAvALuM duHkha rAta divasa covIse kalAka rahe che. tethI ja tyAM nArajI duHkhathI otaprota banIne rahe che. tethI mAmana yabhAtra tamAna tyAM supa mAtu nathI. bha. 'duHkhameva paDi baddhaM' tyA sahA mana he cha. tathA 'narae neraiyANa ahonisa'. nAmAM nA24 7vAne 'paccamANA gaM' tyA 24tA 2tA rAta sima loga 5che. // 8 // 'teyA kamma sarIrA' chatyA nA24 lAne mRtyu mAM taijasa ane kAzmaNa zarIra rahe che. te sivAya vaikiya zarIra vikharAI jAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke sUma nAma karmanA udaya vALA je paryApta
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ zkara jIvAmigamasya zarIrANi vaikriyAhArakazarIrANi ca teSAmapi mAyo mAMsacakSurayAdyavayA sUkSmatvAda thI je apajatA' yAni aparyAptAni aparyAptazarIrANi tAni sarvANyapi varIjJAna 'jIveNa 'mukkamettA vaccati sahassaso bheyaM' jIvena muktamAtrANi santi saha ghobheda vrajanti viMzaphalitAstatparamANu saMghAtA bhavantItyarthaH 9 / 'A sIya u' atizItapratyuSNam 'aitahA ahA ai bhayaM vA' ati tRSNA aviSa ati bhayaM vA 'ri' narake 'neraiyANaM' nairathikANAm 'dukkhasapAI avissAma' duHkhazatAnyavizrAmam, narake nArakajIvAnAM sarvadeva zItoSNa tRSNA kSuSAM bhayAdi rUpayati duHsaha duHkha maharnizaM vizrAmarahita meva bhavatIti bhAvaH // 10 // 12 atha, sUtrakAra upasaMharan etAsAmeva gAthAnAmarthasaMgrAhikAM 'gAvAmrAha ettha ya' ityAdi, 'ettha' anena padena prathamAM gAthAM smArayati yatra - narakAvAse - hai unake audArika zarIra evaM vaikriya AhAraka zarIra sUkSma hote haiM graMthoM ki prAyaH karake carmacakSuoM dvArA ye agrAhya hote haiM aura apa- zarIra the saba zarIra vAle jIva una jIvoM dvArA mukta ho cukate haiM to hajAroM prakAra ke TukaDoM ke rUpa meM banakara bikhara jAte haiM ||19|| 'aha khIyaM ati uNhaM0' ityAdi-naraka meM nAraka jIvoM ko ati zIta, ati uSNatA ati tRSA ati kSudhA, atibhaya ye saba prakAra ke duHkha sadA hI bane rahate haiM // 10 // aba sUtrakAra upasaMhAra karate hue ina gAthAoM kA artha saMgraha "karane vAlI eka saMgraha gAthA kahate hai 'esthe' ityAdi- 'ettha' isa prathama gAthA se yaha samajhAyA hai kiina First a regur sepana hote hai ? dvitIya gAthA dvArA yaha samajhAyA ane paryApta jIvA che, teone audArika zarIra ane vaikriya, AhAraka zarIra sUkSma hAya che, kemake prAyaH-ghaNe bhAge cacakSue dvArA te joi zakAtA nathI. ane aparyApta vigere zarIra dhArI jIvA te jIveA dvArA mukta thaI jAya te hajAro prakAranA TukaDAenA rUpamAM banIne vikharAI jAya che ! ph 'ai sIyaM ati unheM' ityAhi narambhAM nAvAne atyaMta zIta, atyaMta uSNatA, atyaMta tarasa, atyaMta bhUkha atyaMta bhaya AvA prakAranA duHkhA sadAkALa anyAja rahe che. ! 10 // > [ have sUtrakAra upasaMhAra karatA thakA A vALI eka saMgrahe gAthA kahe che. gAthAonA ane atAvavAM 'ettha ityAdi 'ettha' mA paDesI gAthAmAM me sabhalavyu ke haiM mAM narakAmAM uttara, vikula grAnI sthiti utkRSTathI eka aMtarmuhUtanI hoya che
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ yotikA TIkA pra.3 u.3 ru.24 nairayikANAM pudgalaparimANAdikam 373 nasAmAH samutpadyante ityApikA / 'bhinna hutte' anena :padena dvitIyagAthA gumate bhinnamuhUrtamantarmuhUrtAdikAlaM narakAdipUtkRSTA vikuNA bhavatIti 'pogamAya' ityanena aniSTAdipugakA steSAmAhArAya bhavatIti / 'asubhA' iti padena nairayikANA mazumA vikurvagA bhavatIti caturthagAthokto'rtho nirUpitaH / 'assAo, bhanena sarvapRthivISu asAta eva bhavatIti paJcamIgAthA kayitA 'uvavAo' amena devAdikamaNopapatikAle sAtaM bhavatIti SaSThI gAthayA kathitam / 'uppAo' bhanena dukhAbhidratAnAM nArakANAm utkarSaNa pazcayojanazatAni utpAMto bhavatIti saptamagAyayA pradarzitam 'acchi' ityanena akSinimIlamAtramapi mukhaM na bhavati gayA hai ki narakoM meM uttara vikarSaNA kI sthiti utkRSTa se eka anta muharta kI hotI hai 'poggalAya' Adi tRtIya gAthA dvArA yaha samajhAyoM gayA hai ki nArakoM kA AhAra aniSTAdi vizeSaNoM vAle pudgaloM kA hotA hai // 'asubhA' Adi caturtha gAthA se yaha samajhAyA gayA hai ki nerarthika jIvoM kI vikurvaNA azubhahI hai 4 // 'aslAo' yaha pAMcavI gothA yaha samajhAtI hai ki nAraka jIvoM ko samasta pRthiviyoM meM asA. to kA hI udya rahatA hai 5 // 'uvAo' chaThI gAthA dvArA yaha kahA gayA hai ki nAraka jIvoM ko pUrva saMgatika deva kI sahAyatA Adi kA. raNoM se sAto kA bhI udgha ho jAtA hai 6 // 'uppAo' isa sAtavIM gAthA dvArA yaha prakaTa kiyA gayA hai ki nAraka jIvoM kA narakAvAsa kI kuMbhI pAka Adi se itanI vedanA hotI hai ki ve kama se kama eka koza taka aura adhika se adhika pAMca lo yojana taka uchala par3ate haiN| 'acchi' isa AThavIM mAthA dvArA yaha samajhAyA gayA hai ki nArakajIvoM 'pogalAya' vigaire trIla gAthA dvArA 2 sabhAmA mA0yuche nAnA bhAsA maniSTa vigaire vizeSavANA pudavAna DAya che. // 3 // 'asabhA' vigere cothI gAthAthI e samajAvyuM che ke nairavika jInI vimurvaNa azubha hAya // 4 // assAo' yA pAMyamI gAthA me matAva cha / nA24 vAna sadhajIvIyAmA sazatAna ya 2 cha. // 5 // 'uvavAo' mA cha81 gAthA dvArA e kahevAmAM AvyuM che ke nAraka jIne pUrva saMgatavALA devanI sahAya vigaire ||2||thii zAna maya 5 taya che. // 6 // 'uppAmo A sAtamI gAthA dvArA e vAta pragaTa karavAmAM AvI che ke nAraka ane narakAvAsanI kuMbhIpAka vigerethI eTalI badhI vedanA thAya che ke te ochAmAM ochA eka gAu sudhI ane vadhAremAM vadhAre pAMcase jana sudhI uchaLe che. // 7 // 'acchi' mA mAmI yA dvArA meM samAyuche nAvAne
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigarmasUtre nArakANA mityaSTamagAthayA''veditam / 'sarIrAya' ityanena taijasakArmaNAdi zarIrANi navamagAthayA darzitAnIti tadevaM navAnAM gAthAnAM saMkSipyamANo'thoMnayA'ntimayA saMgrahaNIgAthayA nirUpita iti / 'settaM neraiyA' ve ete - nArakAH kathitA iti // 023 // 1 " iti zrI vizvavirUpAtajagavalla sAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAla viviracitAyAM 'zro jIvabhigamasUtrasya' prameyaca dyotikA khyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyamatipattau tRtIyodezakaH samAptaH // 3-3 // - i MAR ko narakAvAsa meM A~kha ke jhapakAne ke kAla barAbara bhI sukha nahIM hai 8|| 'sarIrAya' isa nauMvIM gAthA se yaha samajhAyA hai ki taijasa kArmaNa zArIra ke sivAya sUkSma nAma karma ke udagha vAle paryApta aura aparyAptoM jIvoM kA audArika zarIra vaikriya zarIra aura AhAraka zarIra saba bikhara jAte haiM-taijala aura phArmaNa zarIra jaba taka karmoM kA sambandha hai taba taka nahIM bikharate haiM ve to jIva ke sAtha cAroM gatiyoM meM rahate hai| pUrvokta navo gAthAoM kA saMkSipta artha isa dasavIM antima saMgraha gAthA se dikhalA diyA gayA hai | sUtra ||24|| 'jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta 'jIvAbhigamasUtra' kI prameyadyotikA nAmaka vyAkhyA meM tRtIya pratipatti meM tIsarA uddezaka samApta // 3-3 // narakAvAsemAM AMkhanuM maTakuM mAre eTalA kALa sudhI paNu sukha prApta thatu' nathI. / / 8 / / 'kharIrA' A navamI gAthAmAM me samalagyu he hetainsa bhane kAmaNu zarIra sivAya sUmanAma kanA udayavALA paryAsa ane apasone audArika zarIra, vaikrayazarIra, ane AhAraka zarIra e badhA zarIro vikharAI jAya che. tejasa ane kAmaNu zarIra tyAM sudhI vikharAtA nathI. te te jIvanI sAthe cAre gatiyAmAM rahe che. pUrvAMkata nave gAthAonA atha A dasamI chellI saMgraha gAthAthI khatAvavAmAM Avela che. " sU 24 ! ! 'jainAcArya' jainadhama divAkara pUjyazrIghAsIlAlajI mahArAjakRta jIvAbhigamasUtra'nI prameyadyotikA nAmanI vyAkhyAmAM trIjI pratipattinA trIje uddeze samApta 13-31 Pin 1
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 u. 3 su. 25 tiryagyonivarUpanirUpaNam K - ukto nArakAdhikAraH sampati- tiryagadhikAro vaktavyastatra cedamAdikaM sUtram'se. kiM taM tirikkhajoNiyA' ityAdi, mULa-se kiM taM tirikkhajoNiyA ? tirikkhajoNiyA paMca vihA pannattA, taM jahA - egiMdiyatirikakha joNiyA beiMdiyatirikkha joNiyA teiMdiyatirikakhajoNiyA cauridiyatirikkhajoNiyA paMcidiyatirikakhajoNiyA ya / se kiM taM egiMdiya tirikkhajoNiyA ? egiMdiyatirikkhajoNiyA paMcavihA pannattA taM jahA - puDhavIkAiya egiMdiyatirikkha joNiyA jAva vaNassaikAiya egiMdiya tirikkhajoNiyA / se kiM taM puDhIkAiya ergidiyatirikkhajoNiyA puDhavIkAiya egiMdiya tirikkhajo - NiyA duvihA pannattA taM jahA - sudumapuDhavIkAiya egiMdiya tirikkhajoNiyA bAyarapuDhavIkAiya egiMdiya tirikkhajoNiyA y| se kiM taM suhumapuDhavIkAiya egiMdiya tirikkhajoNiyA " suhumaDhavIkAi egiMdiya tiriSakhajoNiyA duvihA pannattA taM jahA - pajjattasu humapuDhavIkAiya egiMdiya tirikkhajoNiyA, apajjatasuhuma puDhavIkAiya egiMdiya tirikkhajoNiyA, se ttaM suhumapuDhavIkAitha egiMdiya tirikkhajoNiyA se kiM taM bAyarapuDhavIkAiya egiMdiya tirikkhajoNiyA ? bAyara puDhavIkAiya egiMdiya tirikkhajoNiyA duvihA pannattA jahA - pejattavAyarapuDhavIkAiya egiMdiya tirikkhajoNiyA apajatavArapuMDhavIkAiya egiMdiya tirikkhajoNiyA / seta vAyarapuDhavIkAiya egiMdiya tirikkhajoNiyA / se taM puDhavI- 5 kAiya: ergidiya. tirikkhajoNiyA / se kiM taM AukkAiya pugidiya tirikkhajoNiyA ? AukkAiya egiMdiya tirikkha go
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 jIvAmigama joNiyA duvihA panlattA evaM jaheva puDhavIkAiyANaM taheva AukAya bhedo evaM jAva vaNalaikAiyA se taM vaNassaikAiya egidiya tirikkhajoNiyA / se kiM taM veiMdiya tirikkhajoNiyA.? beiMdiya tirikkhajoNiyA dubihA pannattA taM jahA-pajattaveiMdiya tirikakhajoNiyA apajjattaveiMdira lirikakhajoNiyA, se taM veI. tirikkhajoNiyA / evaM jAna curidiyaa| se kiM taM paMciMdiya tirikkhajANiyA ? pacidiya tirikkhajoNiyA tivihA pannattA, saM jahA-jalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA thalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA khyrpNbiNdiytirikkhjonniyaa| se ki saM jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ? jalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA duvihA pannattA taM jahA-samucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA gambhavahatiyajalayarapaMcidiyatirikkhajoMNiyA y| se kiM taM samucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ? saMmucchimajalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA duvihA pannattA taM jahA-pajjattaga saMsucchimajalayarapIMcadiya tirikkha. joNiyA apajattaga saMmucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA yaM / se taM saMmucchimajalayarapaMciMdiya tirikkhjonniyaa| se kiM taM gambhavatiya jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ? gaThabhavatiya jalayarapaMciMdiya tirikkhajoNiyA duvihA pannattA te jahA-pajattagagambhavabhUtiya jalayarapaMciMdiyaM tirikkhajoNiyoM apajattagagabbhavatiya jlyrpNcidiytirikkhjonniyaa| se taM gambhavatiya paMciMdiya tirikkhajoNiyA se ki taM thalayara paMciMdiyatirikkhajANiyA ? thalayara paMciMdiyatirikkhajoNiyA duvihA pannattA taM jahA-ghauppayathalayara
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra.3 7.3 6.25 tiryagyonivarUpanirUpaNam parisappathalayara paMcidiyatirikkha joNiyA ? paMcidiyatirikkhajoNiyA joNiyA ya / se kiM taM cauppayathalacarapaMcidiya likkhiuppayathalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA dudihA pannattA taM jahA - saMmucchima cauppaya thalayarapaMcidiya tiri kkhajoNiyA gabbhavakaMtiyacauppaya thalacara paMcidiyatirikkhajoNiyA ya / jaheba jalayarANaM taheba cauko bhedo se taM upapada thalayara paMcidiya tirikkhajogiyA / se kiM taM parisappa thalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA ? parisapa thalacarapaMcadiya tirikkhajoNiyA dubihA pannattA taM jahA - uraparisappa thalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA bhuvaparilapa thalayara paMdidiya tirikkhajoNiyA ya / se kiM taM uraparisappa thalaparapaMci - diyatirikkhajoNiyA ? uraparisappa thalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA duvihA pannattA taM jahA- jaheba jalayarANaM laheba caukao bhedo evaM bhuyaparisappANaM vi bhANiyavvaM / le taM bhuyaparisappathalayara paMcidiyatirikkhajoNiyA / se taM thalayarapaMcidiya tirikkhajoyiyA / se kiM taM khahayara paMcidiyatirikkhajoNiyA ? khahayapaMcidiya tirikakhajogiyA duvihA pannasA taM jahA - saMmucchima khahayara paMcidiya tirikkhajoNiyA gavbhavakkaMtiya khahayara paMcidiya tirikkhajoNiyA ya / se kiM taM saMmucchima khahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ? saMmucchima khahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA dubihA pannattA taM jahA - pajjantagasaMmucchima khahayara paMciMdiya tirikkhajoNiyA apajattagasaMmu'cchima khahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ya / evaM ganbhavatiyA vi jAva pajjattagagabbhavatiyA vi apajattaga gavbhavakkatiyA vi / jI0 48 377
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama vahayarapaMciMdiya tirikkhajoNiyANaM bhaMte ! kahavihe joNisaMgahe panate ? goyamA ! tivihe joNisaMgahe palate, taM jahA-aMDayA poyayA sNmucchimaa| aMDayA tibihA pannatA taM jahA-itthIpurisA nnpuNsgaa| poyayA tivihA pannattA taMjahA-isthipurisA nnpuNsgaa| tattha NaM je te laMmucchimA te savve NamulagA suu025|| chAyA--aya ke te tiryagyonikAH ? tiyaMgyaunikAH paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-ejendriya tiryagyonikAH, dvIndriyatiryagyonikA strIndriya tiryagyonikA zcaturindriyatiyagyonikAH paJcendriya tiryagyonikAca / atha ke te ekendriya viryagyonikAH ? ekendriyatiyagyaunikAH paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-pRthivi kAyikaikendriyatiryagyonikAH yAdada vanaspatimAyikakendriyaniyamyonijhAH / atha ke te pRthivIkAyikaikendriyatiryagyonikAH ? pRthivI kAyika kendriyatiryagyonikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-sUkSmapRthivIkAyikaikendriyatiryagyaunikAH, cAdara pRthivIkAyikaikendriyatiryagyaunikAzca / aya ke te sUkSmapRthivIkAyikaikendri yatiryagyonikAH ? sUkSma pRthivIkAyikaikendriyatiryagyonikAH dvividhAH pAptA stadyathA- paryAptakasUkSmapRthivikAyikakendriyatiyagyonikAH, aparyAptaka sUkSmapRthivikAyikaikendriyatiryagyonikAzca / te ete mukSmapRthivIkAyikaikendriyatiya gyonikaaH| atha ke te vAdarapRthivIkAyikaikendriyatiryagyonikAH ? vAdarapRthivI. phAyikai kendriyatiryagyonikAH dvividhAH prahaptA stadyathA-paryAptavAdarapRthivikAyikaikendriyatiryagyonikA, aparyAptavAdarapRthivikAyikaikendriyatiryagyonikAzca, te ete vaadrpRthiviikaayikaiphendriytirygyaunikaaH| te ete pRthivikAyikaikendriyatiryagyonikAH / atha ke te apkAyikaikendripatiyagyonikAH ? apkAyikaikendriyatiryagyonikAH dvividhAH evaM yathaiva pRthirikAyikAnAM tathaiva apkAyika bhedaH, evaM yaavdvsptikaayikaaH| te ete vanaspati kaayikaikendriytirygyonikaaH| adha ke te dvIndriyatiyaMgyonikA ? dvIndriyatiyagyonikA dvividhAH prajJaptAH tadyathA-paryAptakadvIndriyatiryagyonikA apryaaptdviindriytirygyonikaaH| te ete diindriytirygyonikaaH| evaM yaavccturindriytiygyonikaaH| atha ke te paJcendriyatiyagyonikAH ? paJcendriyatiyagyonikAlibdhiAH prAptAH, udyayA-jalacarapazce ndviyatiryagyonikAH, sthalacarapaJcandriyatiryagyonikAH, khecarapaJcandriyaniyaMgyoniphAH / atha ke te jalacarapaJcandriyatiryagyonikAH ? jala varapaJcendriyatiyagyonikAH dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-saMmUcchimajalacarapaJcendriyatiryagyonikAca garbhavyutkrA
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA yekA pra.3 u.3 sU.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam 372 ntikajalacarapaJcendriyatiryagyonikAzca / atha ke te samucchimajalacarapaJcendriyatiyaMgyonikAH ? saMpUcchimajalacarapaJcendriyatiryagyonikAH dvividhi prajJaptAH, tadyathA-paryAptakasaMchimajalacarapaJcandriyatiyagyaunikAH aparyAptakasamUcchimajalacarapaJcandriyatiryagyonikAca / te ete saMmUcchimajalacarapaJcendriyatiryagyonikAH / atha ke te garbhavyutkrAntikajalacarapaJcendriyatiryagyonikAH ? garbhavyu krAntikajalacarapaJcendriyaviryagyonikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakagarbhavyutkrAntikajalacarapazcendriyatiryagyo nikAH aparyAptakagarbhavyu-krAntikajalacarapaJcandriyatiryagyonikAca, te ete garbhavyutkrAnti sajalacarapaJcandriyatiryagyonikAH, te ete jalaca. spaJcendriyatiryagyonikAH / atha ke te sthalacarapaJcandriyaviryagyonikA ? sthalacarapaJcendriyaviryagyonikA dvividhAH prajJaplAH, tadyathA catuSpada sthalacarapaJcendriyatiyagyonikAH, parisarpa sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAzca / atha ke te catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH? catuSpada sthala varapaJcandriyati yagyonikA dvividhAH pahaptAH, tayathA-samUcchima catuSpaka sthalacarapazcendriyatiryagyonikAH, garbhavyutkrAtika catuSpada sthalacarapaJcandriyatiyagyonikAca, yathaiva jalacArANAM tathaiva catuSko bhedaH, ece catuSpadasthalacarapaJcandriyatiyagyonikAH / atha ke te parisarpa sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH ? parisapesthalacarapaJcandriyatiryagyonikA dvividhAra majJaptAH, tadhayA-usaparisarpa sthalacarapazcendriyatiyagyonikAH, bhujaparisarpasthalacarapaJcendriyAtayaMgyonikAya / atha ke te usaparisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH ? u parisarpasthalacarapaJcandriyatibagyonikAH dvividhAH prajJaptA stadhayA-yathaiva jalacarANAM tathaiva catuSko bhedaH, evaM bhunaparimANAmapi bhaNitavyam / te ete bhujaparisarpasthala varapaJcandriyatiryagyo nikaaH| te ete sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH / atha ke te khevarapaJcandriyaviyagyonikAH ? khecarapaJcandriyatiyagyonikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-saMmUcchima khecarapaJcendriyatiryagyonikAH, garbhanyuskAntika khevarapaJcandriyatiryagyonikAca / atha ke te saMmUchima khecarapaJcendriyatiyagnonikA ? saMmUchimakha varapaJcandriyatiryagyonikAH dvividhAH prAptA stadyathA-. paryAptaka saMmUcchimakhevarapaJcandriyatiyagyonikAH, aparyAptakasamUcchimapaJcandriyatiryagyonikAzca / evaM garbhavyu krAntikA api yAvat paryAptagarbhavyutkrAntikA api aparyAptagarbhavyutkrAntikA api / khecarapaJcandriyatiyagyonikAnAM bhadanta ! katividho yonisaMgrahaH prajJapta: ? gautama ! trividho yonisaMgrahaH prajJaptaH, udyathAaNDajAH potajAH sNmRcchimaaH| aNDajA trividhAH prajJaptAH, tadyathA-striyaH purupAH npuNskaaH| potajA strivadhAH prajJaptA, tadyathA-striyaH puruSAH npuskaa| tatra khalU ye te saMmUcchimAste sarva napuMsakAH ||iti // sU0 24 //
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamaste . TIkA-'se ki taM tirikkhajoNiyA' atra 'se' zabdo'thAryakaH kiMzabdaH prazne tathAca-atha ke te viryagyonikAH, tiryagyonikAnAM kiyanto bhedA iti prazna: bhagavAnAha-tirikkhajoNiyA paMcavihA pannattA' tiryagyonikAH paJcavidhAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA 'egidiyatirikkhajoNiyA' ekendriyatiryagyonikAH / 'veI. diyatirikkhajoNiyA' dviindriytirygyonikaaH| teiMdiyatirikkhajoNiyA' trondriyatiya gyaunikaaH| 'cauridiyatirikkhajoNiyA' caturindriyatiryagyonikAH 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA ya' paJcendriyatiryagyonikAca, tathAca-eke. ndriya dvIndriya trIndriya caturindriya paJcendriya bhedAt tiryagyonikAH paJca. prakArakA bhavantIti / ekendriyatiryagyonikAH kiyanta iti jJAtuM maznayabhAha'se kiM taM' ityAdi, 'se kiM taM enidiyatirikkhanoNiyA' atha ke te ekendri * narakAdhikAra kaha kara ava stUtrakAra tithaMgAdhikAra kA kathana karate haiM 'le hitaM tirikkha joNiza-ityAdi / sUtra // 24 // TIkSArtha-yahAM se yaha zabda 'artha' 'artha' meM prayukta huA hai isa taraha gautama ne prabhu ne aisA pUchA hai he bhadanta se ki taM tirikkhajoNiyA' tiryagyonikoM ke kitane kheda haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai-'tirikkha. joNiyA paMcavihA paNNattA' he gautama! tiryagyonikoM ke pAMca bheda kahe gaye haiM 'taM jahA' jaile-'egidiyatikkhajoNiyA, veiMdiya tirikkhajoNiyA' ekendriya tirthayonika do indriya liyaMgyonika, 'teiMdiya tiri kha.' indriya tirtharayonika'caridiyatiri0' cauindriya tiryagyonika 'paMciMdidhati0' aura paJcendriya tiryagyolika, 'se ki taM egidiyati0' he cothA uddezAno prAraMbha- narakAdhikAra kahIne have sUtrakAra A tiryaMcanA adhikAranuM kathana kare che. 'se kiM tatirikkhajoNiyA' tyA TIkArca-ahiyAM " zabda arthamAM prayukta thayela che. A rIta gItamasvAmI prasuna me pUchyu cha hai bhagavan 'seki ta tirikkha joNicA' tivyaniyAnI 2 ! udyA cha ? 2 // prazna uttaramA prabhuzrI gItabharapAbhIra 4 cha hai 'tirikkhajoNiyA, paMcavihA paNNattA' he gautama 'tiya ya yonitA yAMya le hyA che. 'ta jahA' te mA prabhAva che. 'egi diyatirikhajoNiyA, veiMdiyatirikkhajoNiyA' se driyANA tiya the| nibhara medriyANA tiyayani'tei diyatiri.' traya driyAvAsa tirthayAni 'cauri diyatiri.' yAra driyAvANA tiyayAni 'paMciMdiya ti0' ane pAMca IdrivALA tiryAnika,
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 pU.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam 381 yatiryagyonikA,ekendriyatirazvA kiyanto bhedA itipaznA, uttarayati-'egidiyatirikkhajoNiyA paMcavihA pannatA' ekendriyatiyagyolikAH paJcavidhA:pazcamakArakAH prajJaptA:-kathitA iti / paJcabhedAn darzayati-taM jahA' tadyathA'puDhavIkAiyaegidiyatirikkhanoNiyA' pRthivIkAyikendriyatiryagyonikA 'jAva vaNastaikAiya egidiya tirikva moNiyA' yAbadvanaspati kAyikaikendriyatiyagyonikAH, yAvatpadena aphAyikaikendriyatiryagyonikAH, tejaskAyikaikendriyatiryagyonikAH, vAyukAyikaikendriyatiryagayonikAzceti saMgrahI bhavati, tathA ca pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyikabhedAt ekendriyaniyaMgyonikAH paJcamakA rakA bhavantIti / tatra prathamopAta pRthivikAyikAnAM bhedaM jJAtuM praznayanAi-'se kiM ta' ityAdi, 'se ki taM' puDhavIkAiya egidiya tirikkhajogiyA' atha ke te pRthiviikaayikaikendriytirygyonikaaH| pRthivIkAyikaikendripatiyagyonika jIvAnAM kiyanto bhedA itipraznaH, uttarayati-'puDhavIkAiya egidiya tirikkhajo. NiyA duvihA pannatA' pRthivIkAyikaikendriyatiryagyonikA jIvAH dvividhAHbhadanta ! egendriya liyazca kitane prakAra ke hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM'egidiyati paMcavihA pannattA' he gautama ! ekandriya tiryazca pAMca prakAra ke hote haiM 'taMjahA' jaise 'puDhavIkAiyAe0' pRthivI kAyika ekendriya tiryaca 'jAva vaNassaikAiyaegi0' yAvat janaspatikAyika ekendriya tiyaJca yahAM yAvatpada se 'apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika' ina ekendriya tiryaJcoM kA grahaNa huA hai lekitaM puDhacIkAzya egidiya0' he bhadanta ! pRthivI kAyika ekendriya tiryak yonika kitane prakAra ke hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'puDhavIkAkSya egidittika duvidhA paNNatA' he gautama ! 'se kiM ta egidiya tirivakha' meM lagan me driyANA tiya yonika jIve keTalA prakAranA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che hai 'egidiyati. pacavihA paNNattA' he gautama ! medriyANA tiya yayAni 7. pAya prA2na DAya che, 'ta' jahA' te prabhArI che. 'puDhavIkAiya egi'.' pRthvIyi4 medriyAta tiya ya 'jAva vaNassai kAiya egi.' yAvat vanaspati kAyika eka IndriyavALA tiryaca, ahiyAM yAvatpadathI "aSkAyika, tejaskAyika, ane vAyukAyiA, A eka IdriyavALA tiryaMca ja zahaNa 42 // 4 // 'se ki ta puDhavIkAiyaegi diya.' 8 mApan pRthvI thi: 2 IdriyavALA tiryanika che keTalA prakAranA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 49 cha 'puDhavIkAiya egi diya ti. duvihA paNNattA' 8 gautama /
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra dvimakArakAH prajJaptAH-kathitA iti / bheidvayaM darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'muhuma puDhIkAiya egidiya tirikakhajoNiyA'mUkSmapRthivI kAyikakendriyatithaMgyaunikAH sUkSmatvaM sUkSmanAmakarmodayAt / 'vAyara puDhavIkAiya egidiya tirikkhajogiyA ya' vAdara pRthivIkAyike kendriyatigmonikAca, tathA casUkSmavAdarabhedena pRthivIkAyikAH dvividhA bhavantIti / 'se ki taM muhuma puDhavIkAiya egidiyatirikkhajoNiyA' atha ke te sUkSmapRthivIkAyikendriya. tiryagyAnikAH ? sUkSmapRthivIkApikAnAM kiyanto bhedAH ! iti praznA, uttarayati-'mUhamapuDhavIkAiya egidiyatirikkhajoNiyA vidyA paNNatA' sUkSma pRthvokAyikendriyAtayegyonikA jIvAH dvividhAH-dvimakArakAH majJaptA:-kathitA iti / 'taM jahA' tadyathA-'pajjata suhumapuDhavIkAiya egidiya tirikkhajoNiyA' paryApta sUkSma pRthivIkAyika kendriyatidhayonikAH 'apa. pRthibI kAdhika ekendriya tiryazca jIva do prakAra ke hote haiM-'taM jahA' jaise 'suhama pu0 egidiya0 sUkSma pRthivIkAdhika ekendriyatiryaJca aura 'vAyara puDhavIkAiyae0 ti0' pAdara pRthivI kAyika elendriya taryazca sUkSma nAma karma ke udgha vAle sUkSma pRthivI kAyika ekendriya jIva hote haiM aura bAdara nAma karma ke udya vAle bAdara pRthivI kAyika ekendriya jIva hote haiN| lekitaM suTumapu0 'he bhadanta ! sUkSma pRthivI kAyika ekendriya jIva zitane prakAra ke hote haiM-uttara meM prabhu kahate haiM-'suSTumapu0 egi. diya tirikkhajo0 duvihA pannattA' sUkSma pRthivI kAyika ekendriya jIva do prakAra ke hote haiM 'taM jahA-jaise-'pajattasukhamapu0' paryApta sUkSmapRthivI kAyika ekendriya tiryagyAnika aura 'apanatta suhama pu0' 'aparyApta sUkSma pRthivI kAyika ekendriya liyaMgyonika 'le ta suhama isa yAyika sadriyANA ti ya 72 me 2nA DAya che. 'jahA' me praa2| 21 prabhAya che. 'suhuma pu, egi diya.' sUkSma pRthvI thi: se driyANA tiyaya ana 'vAyara puDhavIkAiya e. ti.' mA42 pRthvI thi: se IdriyavALAtiryaMca surama nAmakarmanA udayavALA sUma pRthvIkAvika eka IdriyavALA ja hoya che ane bAdara nAma karmanA udayavALA bAdara pRthvIkAlika eka I driyavALA ja hoya che. ____ 'se ki ta suhuma' lagavan sUkSma pRthvI yi me driyA tean 4.12nA hAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 43 cha / 'suhuma pa. egidiyatirikkha jo. duvihA paNNattA' sUkSma pRthvii|yi me driyapApA 42 // ya che. 'ta' jahA' ra 'pajjatta suhama pu.' paryApta
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.35 tiryagyonisvarUpanirUpaNam 383 jjattasuhumapuDhIkAiya egidiyatirikkha joNiyA' aparyApta sakSamapRthivIkAyikaikendriyaniyaMgyonikAH, tathA ca paryAptAparyApta bhedena sUkSma pRthivIkArikai kendriyatiryagyonikA dvividhA avantIti / 'se taM suhumapuDhavIkAiya egiditirikkhajoNiyA se ete sUkSmapRthivImAri kaikendira tiryagyonikAH sabhedaM nirUpitA iti / sakSamapRthivIkAyikaikAn nirUpya vAdarapRthivIkAyikAn lirUpayituM pranayannAha'se mita' ityAdi se kiM taM bAdarapuDhavIkAiya egidiya tirikvajoNiyA' atha ke te bAdarapRthivIsAyikaikendrigatiyaMgyolikAH, bAdarapRthivIkArikakendriyatiyaMgyoM nikAnAM kiyanto bhedA iti mana:, uttarayati-'vAyara puDhavIkAiya egidiya tirikvajANiyA dunihA pannattA' vAdarapRthivIkArika kendriyatiraMgyaunikAH dvividhAH -dvimakArakAH prajJaptA-kathitA iti / 'taM jahA' tadyathA-'ujatta vAyara puDhavI. kAiya egidiya tirikkhajoNiyA' paryAptavAdara pRthivikAri kendriyatiryagyonikAH, tathA 'apajjatta bAyara puvIkAiya egidiya tikkhijoNiyA' aparyApta prakAra se sUkSya pRdhivI jhAdhika ekendriya tiryagyonika jIvoM ke sambandha meM sUtrakAra ne kathana kiyA hai| ___ aba vAdara pRthivI kAyikoM kA kSathala karate hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'le stiM zAyara puDhavIkSAdhya egidiya tirikkhajoNiyA' he bhadanna ! cAdara pRthivIkAyika ejendriya jIva zinane prakAra ke haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'bAyara puDhavI sAhaya egidiyanirikkhajogiyA dudhihA pannattA 'he gautama ! bAdara pRthivI kSAyika ekendriya tirtha yonika jIva bhI do prakAra ke kahe gaye haiM-'taM jahAM-jaise-'pajattavAyara puDhavI kAiya egidiya tirikvajoNiyA' pApina bAdara pRthivIkAyika ekesUkSma pRthvI yi medriyANA tiya yoni mane 'apajjata suhm| aparyApta sUkSma yi medriyANA tiyeni 'se ta suhama' A pramANe sUkSma pRthvIkAyika eka IdriyavALA tiryanika jInA saMbaMdhamAM sUtrakAre kathana karyuM che. have bAdara prakAyikonuM kathana karavAmAM Ave che. AmAM zrIgautama svAbhIye asuzrIna se 57yu se vitta vAyarapuDhavIkAiya egi diya tiriksajoNiyA' mAha2 .14 thi: chadriyavANA & 2 mAranA cha ? / prazanA uttaramA prasuzrI che, 'vAyara puDhavIkAiya egi diya tirikvajoNiyA duvihA pannattA' he gautama ! 12 pRthvIjayi medriyANA tiya yoni ! me ranA sevAmA mA0yA hai. 'tajahA' te me akSare bhA prabhArI che. 'pajjata vAmara puDhavIkAiya egi diyatirikkhajoNiyA' pAsa
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ D jIvAmigamasa cAdara pRthivIkAyikaikendriyatiryagyaunikAH, tathAca-paryAptAparyAptabhedena vAdara. pRthivIkAyikaikendriyatiryagmonikA dvividhA bhvntiiti| 'se taM vAyarapRthivIkAiya egidiya tirikkhajoNiyA' te ete vAdaspRthivIkAyikaikendriya tiryagyonikA nirUpitAH / 'se taM puDhavIkAiya egidiya tirikkhajoNiyA' te pate pRthivIjJApikandripatiyagyonikAH bhedabhedAbhyAM nirUpitA iti / pRthivIya ra kendriyatiryagyonikAn bhedamabhedAbhyAM nirUpya apkAyikAn nirUpayituM prazyannAha-se kiM taM AukAiya0' ityAdi. 'se kiM taM AukkAuya egidiya tirikkha joNiyA' atha ke te atArikendriyatiryagyonikAH ? apkA. yikAnAM kiyanto bhedA avantIti prazna:. uttarayati-'AukkAiya egidiya tirikkhajoNiyA dudihA pannatA' aphAyikendriyatiyagyonikA dvividhA:dviprakArakAH prajJaptA:-kathitAH, 'evaM jana puDhavIkAiyANaM taheva AukAiyabheo' evaM yathaitra pRthivI kAyikAnAM bhedaH-dhita stayaiva-tenaiva rUpeNa apkAyakAnAndriya tiryagyonika jIva aura 'apajattanAya puDhavI0' aparyApta pAdara pRthivI kAyika ekendriya tirtha yonika jIva 'settaM vAyara puDhavIkAiya egidiyavikhajoNiyA' isa prakAra le bheda prabheda sahita cAdara pRthivI kAyika ekendriya tiryagyonika jIva kahe gaye haiN| apkAyika jIvoM kA nirUpA-'le kiM taM AukkAiya egidiyati rikkhajoNiyA' he bhadanta ! apajJAyika aikendriya tiryak yonika jIva kitane prakAra ke haiM !-'AubhAica egidiya0' he gautama ! apkAyika ekendriya tiryagyonika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM-'evaM jaheva puDhavIkArayANaM maheva AukAsabheo' he gautama isa sambandha meM jaise-cAra bheda pRthivIkAyika jIvoM ke kahe gaye hai- vaise ve bheda yahAM para bhI kaha mA42 pRthvayi mendiya tiyayAni 4 ana 'apajjatta bAyarapuDhavI.' aparyApta mA42 pRthvii|yi mendriya tiyayAni 71 'se ta' bAyara puDhavIkAiya egi diyatirikkhajoNiyA' mA prabhArI leha prameha sahita mAhara pRthvIkAyika ekendriya tiryanika jIvonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, ve a54.yi vAtu ni35 42vAmAM Ave che. 'se ki ta A ukkAiya egi diyatirikkhajoNiyA' hai bhagavan a5 athira sandriya tiygenika jIva keTalA prakAranA kahyA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmI he 'AukkAiya egidiya.' 3 gautama | a54Ayi44diyA ticyA ni 42 43vAmA mAyA che 'evajaheva puDhavIkAiyANaM taheva AukAiya bheo' hai gautama ! bhA sa bhA 2 pramANe nA cAra bheda pRvIkAyika jIvonA kahyA che, eja pramANenA te cAra bheda
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 1.3 .25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam 385 mapi catuSko bhedo vaktavyA, tabadhA-akAyikA dvividhAH prajJaptAH sUkSmA apakA yikAH, bAdarA akAyikAzca / svakSamA azAyikAH niyanto bhavanti ? sUkSamA apakAyikA dviprakArakA bhavanti tadyathA-paryApsukSapAmAyikatA aptisakSaNApakAikAca, te ete sUkSamA kAyikAH / vAdazApikAH kiSanto bhavanliA ? yAda. rASkAyikA dvividhA mananti tavathA-paryAptA bAdarAkAyikA, paryAptA bAdarAmAyikAH, se ete bAdarAsAdikAH, le ete dAdarakAyikA bhedamabhedAbhyAM nilapitAH, "evaM jAna vaNasaikAiyA' evaM bArahanApatikAyikA: tejaskAyikA katividhA prajJapyA: ? temakAdhikA dvividhAH prajJAptAH laghathAsUkSmAzca, bAdarAzca, tatra sUkSatA api dvividhA bhavanti laghadhA-paryAptAzAparka ptAtha, te ete sUkSmatejazkAyikAH / badara api lejamAvikA vividhAH prajJaptAH paryaptAthAparyAstAzca te ete vAdaratenarakAcikAH, te ete se jakAyi vAyulAyikaikendriyatiyagyonikA kativizAH jJAnAH lAyukAvimA dvividhA prAptAHlenA cAhiye jale-apamAyika kSatra aAciza aura bAda apanAzika ke bheda se do prakAra ke hote haiM vahI sUkSA sAkSika paryApta sUkSma apkAyika aura aparyApana sUkSa kAyikada deva ko zAra ke hole halI prabhAra pAdara azAmilo paryApta avara apAta ke bheda se do bheda vAle hote haiM evaM jAza ghAsalAiyA isI taraha se bheda aura padoM kA kathana le jahAyikA, vAyu mahAka aura bastatika kAyika jIvoM ke lambandha meM bhI kara lenA cAhiye arthAt ye sapa ekendriya jIva svakSamayAdara ke bheda le do prakAra ke hote haiM aura paryApta evaM aparyApta ke bheda de sUkSmavAdara bhI do do prakAra ke hote haiM isa taraha ekendriya jIvoM ke kula bheda isa prakAra se bAhara ho jAte haiN| ahiMyA paNa samajI levA joIe. jemake apakAyikanA sUkSama apUkAyika ane bAdara aprakAyika e rIte be prakAra hoya che. e ja pramANe sUma apUkAyika paNa paryAptaka sUma apakAyika ane aparyApta sUphama apUkAyikanA bhedathI e prakAranA hoya che, e ja pramANe bAdara apUkAyike paNa paryApta ane aparyAptanA methI meM prAranA DAya che. 'evaM jAva vaNassaikAiyA' se pramANe tara kAyika, vAyukAyika, ane vanaspatikAyika jIvonA saMbaMdhamAM paNa bheda prabhedo sahitanuM kathana samajI levuM arthAta A badhA ekendriya sUkSma ane bAdaranA bhedathI be prakAranA hoya che ane paryApta ane aparyAptanA bhedathI sUma bAdara paNa banne prakAranA hoya che. A rIte eka IdiyavALA ja nA badhA maLIne kula vIsa bheda thAya che jI0 49
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamane tayathA-sUkSmAvAyukAyikAzca, bAdarA vAyukAyikAzca, muzmAH punadividhA bhavanti paryAptAzcAparyAptAzca, te ete sUkSmavAyukAyijJAH / bAbarA api dvividhA bhavanti paryAptAzcAparyAptAzca, te ete vAdavAyu jhAyikAH, se ele vaayukaayikaaH| vanaspatikAyikaikendriyatiryagyonikAH katividhAH prajJaptA ? vanaspatikAyikA dvividhAH prajJaptA stadyathA-sUkSmAzca, bAdarAzca / atha sukSma naspalikAyikAH katividhAH prajJaptAH ? sUkSmavanaspatikAziyAH dvividhAH jJaptA ra yathA-paryA ptAzcAparyAptAzca, te ete sUkSmavanaspatikArikAH, aba ke te sAdaravanaspatikA yikAH ? vAdaravanaspatikAyikA dvividhAH majJaptA tathA-paryApNAzcAparyAptAzca, te ete vAdaravanaspatikAyikA', 'se saMvaNasaikAina epidiya lirikakhanoNiyA' te ete vanaspatikAyikaikendriyattiyaMgyonikA // pRthivyAdito vanaspatikAyikAntAnekendriyatiryagyonizAna bhedamabhedAbhyAM nirUpya dvIndriyatibagyonikAn nirUpayituM praznayAmAha-'se ki taM veiMdiya girikkhajoNiyA' atha ke te dvIndriyatiryagyonikAH dvIndirANAM kiyo bhedA iti prazna', uttarayati-'veiMdiya tirikkhajoNiyA duvihA pannattA' dvIndriyatiranyo. nikA dvividhA:-dvimakArakAH prajJAptA:-kathitA iti ! 'taM jahA' udyathA-pajjata. veiMdiya tirikkhajoNiyA' paryAptakA-paryAptatA zuNaviziSTA: dvIndriyatiryagyonikAH, tathA-'apajjatta beiMdira lirikkhajoNiyA' aparyAptaka dvIndriyati____ dvIndriyatiryagyonikoM kA nirUpaNa- kiM taM veiMdidhatirikkha. joNiyA' he bhadanta ! do indriyatirthayonikoM ke hita me haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'veiMdiyatirikkhajoNiyA duvihA pattA' he gauttama ! do indriyatiryagyonika jIva do prakAra ke hote haiM taM jahA' jase-pajjattagaveI diyarikkhajoNiyA' paryAptaka do indriyatiryaronika aura apajattagayediya tiri0' aparyAptaka dohandriya niryagyoniyA jaise ekendri have be I driyavALA tiryanika jIvonuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. bhA samayamA zrIgItabhasvAmI prabhuzrIna pUche cha hai 'khe ki ta beiMdi 'yatirikkhajoNiyA' 3 bhagavan medriyANA tiya yoni vAnA 4aa ho jAya cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI he cha. hai 'vediya tirikkhajoNiyA duvihA pannattA' gautama ! medriyAmA tiya yoni / me 42nA che. 'ta jahA' bho 'pajjattaga beiMdiya tirikkhajoNiyA' paryAta medriyA tizyoni bhane 'apajjattagaveidiya tiri' bhymataka be IyivALA tiryanika. je pramANe eka IdriyavALA pRvikAyika -
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyoti mATI kA pra.3 u.3 1.25 tiryagyoni svarUpanirUpaNam 387 yaMgyonikA, atra pRthivIkAyikAdivat sukSmavAdarabhedo na bhavati, dvIndriyAdinA sarveSAmapi niyamato vAdaranASakodayasyaiva sadbhAvena sUkSmasvAbhAvena niyamato bAdaratvAdeveti / 'se taM beiMdipa tirikkhajoNiyA' te ete dvIndriyatiryagyonikA bhedena nirUpitA iti / evaM jAna cauridiyA' evaM yAvat caturindriyAH, evaM dvIndriyatiryagyonikA itra jIndriyatiyonikA caturindriyA~taryagyonikAca paryAptakAparyAptabhedena dvidviyakArakA jJAtavyAH, tathAhi-atha ke te trIndriyatithagyonikAH ? jIndriyatiyajyonikA dvividhAH prajJaptAH tadyathA-paryAptatIndriyatiyagyonikAzcAryAcA trIndriyaviryayonikAzca. te ete trIndriyatiyagyonikA bhedena nirupitAH / atha ke te cakSurindriyatiryagyonikAH ? caturindriyaliyaMgyo. nikA dvividhA prajJaptA, badhadhA-paryAptacaturindriyaniyaMgyaunikAca aparyAptakacatarindriyavirSagyonikAzca te ete caturindriyatiryagyonikA bhedena nirUpitA iti // pRthivyAdiko meM sUkSaya bAdara bheda kahe hai, vailA bheda yahAM nahIM hotA hai kyoki dIndriyAdi jIvoM ke sUkSma nAmakarma kA udaya nahIM hotA hai yahA~ to bAdaza nAmakarma kA hI udaya rahatA hai / 'se taM beiMdiyati0' isa prakAra le paryAya evaM aparyApta bhedoM dvArA dvIndriya tiryagyoniko ke sambandha meM pratipAdana karake khUna kAra 'evaM jAva caridiyA' isa sUtra dvArA yA samajhAle haiM ki te indriya aura cauindriya jIvoM ke bhI paryApta aura pAsa aile the dohI bheda hote hai-isa taraha paryApta tehandriya tiryagyAnika aura aparyApta tendriya tiryagyonika, paryApta cauindriya liyaMgyAnika aura aparyApta nauhandriya liyaMgyonika isa prakAra ke bhedoM cAle tehandriya ligyonika aura cauhandriya tiryagyonika jIva prakaTa kiye gaye hai| vigeremAM sUma ane bAdara ema be prakAranA bhede batAvavAmAM AvelA che. e pramANenA bhedo ahiyAM thatA nathI. kemake be Idriya vigere jene sUkSama nAma kamane udaya hotuM nathI. ahiyAM te bAdara nAma kamaja udaya rahe hai. se ta beDaniya ti.' mA pramANe payati bhane 255ryAtanA methI dAndriya tiya yonimA thana zana. ve sUtra 2 'evaM jAva cariMdiyA' mA sUtra dvArA e samajAve che ke traNa Idriya vALA che ane cAra IdrivALA jIne paNa paryApta ane aparyApta e pramANenA be ja bhede hoya che. A rIte paryApta traNa iMdriyavALA tiryAnika ane aparyAptaka traNa I dvivALA tinika, paryAptaka cAra IdrivALA tiryacanika ane aparyAptaka cAra IdrivALA tiryanika A pramANenA bhedovALA traNa I driyavALA tiryanika ane cAra IdrivALA tirthanika chAnuM kathana karavAmAM AvyuM che.
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 jIvAbhigamasUtre caturindriyA-tatiyagyonikAn bhedamabhedAbhyAM nirUpya paJcendriyatiyagyonikAn nirUpayituM maznayanAi-'se kiM taM paMcidiya tirikkhajoNiyA' atha ke te paJcendriyatiryagyonikAH paJcendriyaviryagyonikAnAM kiyanto bhedA iti praznaH, uttarayati-'paMciMdiyatirikkhajoNiyA vivihA pannattA' paJcendriyatiryagyonikA strividhA:-triprakArakAH prajJaptAH-kathitAH, 'taM jahA' tadyathA-'jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA' jalacara paJcendriyatiryagyonikAH, jale caranti-gacchanti tiSThanti vA ye te jalacarAH jalacarAzca te paJcendriyatiryagyonikAzceti jalacarapaJcendriyaliyaMgyonikA iti| tathA-'ghalayarapaMvidiyatirikkhajoNiyA' sthalacarapaJcendriya tiryagyonikAH, sthale caranti-gacchanti tiSThanti vA ye te sthalacarA, sthalacarAzca te paJcendripatiyaMgyonikAceti sthalacara paJcendriyatiryagyonikAH, 'khahayara paMcendrivatiyagyonizoM kA nirUpaNa-se zitaM paMciMdiyatirikkha jogiyA0' he adanta ! paMcendriya tiryagyonikoM ke kitane bheda haiM ? 'paMbiMdiyatirivala joNiyA tididA' he gautama ! paJcendriya liyaMgponika jIca tIna prakAra ke hote haiM-'taMjA jaise-'jalayara paMcidizatirikkha joniyA, thAyara ciditi khahayara paMiidayati0' jalacara paJcendriya liyamyonika, skhala ghara paJcendriya tiryagyonika aura khecara paMcendriya bisbsthiishilp, mntr o guli sh yi nibiini hai-dhoMbI indakA nisthAna jala hI-jala se atirikta sthAna meM na ye raha sakate haiM aura na Thahara sakate haiM jo jIva sthala-jamIna-para calale phirate hai-dhe svalacara haM tathA-jo jIva AmAza leM calate phirate haiM have pAMca IdriyavALA tiryonika jIvonuM nirUpaNa karavAmAM Ave cha. 'se kiMta paMcidiya tirikkhajoNiyA.' hai lApana payandriya tiya yAni jI keTalA prakAranA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne cha paciMdiyatirikkhajoNiyA tivihA' 5'yandriyatiya yAni vA 42 // sal . 'ta jahA' te traya praa| pramANe che. 'jalayarapaMci diyatirikkhajoNiyA, thalayarapa cidiyati0 khayarapaMciMdiya tirikkhajoNiyA' ya2 5'yandriya tiya yoni 25saya2 5yndriytiyye|nika ane khecara pacendriya tiryanika. matsya karachapa vigere je jalacara pacendriya tiryagenika che. kemake teonuM nivAsasthAna jalaja che jala zi vAyanA sthAnamAM teo rahi zakatA nathI. tema sthira paNa thaI zakatA nathI. je ja sthala kahetAM jamIna para cAle che, phare che, teo sthalacara jIve kahevAya
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 2.25 tiryagyaunisvarUpanirUpaNam 389 paMcidiyatirikkhajoNiyA' khecarapaJcandriyatiryagyonikAH, khe-AkAze carantigacchanti ye te khecarAH khecarAzca te paJcendriyati yonikAzceti khecarapaJcandriya. tiryagUyonikAH, tathAca-jalacarasthala varakhevarabhedAt paJcandriNatiryagyonikA triprakArakA bhavantItibhAvaH / 'se kiM taM jalasarapaMcidiyatirikkhajoNiyA' atha ke te jalacarapazcendriyaviyAyonikAH 1 jalacarapaJcendriyatiryagUyonikAnAM kiyanto bhedA bhavantIti praznaH, utsatyani- 'jalayarapaMkiMdiyatirikkhajo. NiyA duvihA pannatA' jalacarapazcendriyatiryagyonikAH dvividhA:-dvipakArakAH prajJaptA:-kathitAH, 'taM jahA' tadyathA-saMcchimajalayarapaMcidiyatirakkhajo. NiyAya' saMmUcchimajalacarapaJcendritizyonikAca, tathA-'gabbhavatiyajalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ya' marmavyutkrAntika jalacarapaJcendriyatiryagyonikAya tathAva-saMmRcchimagarbhajabhedena jalacarapaJcandriyatiryagUyonikA dviprakArakA bhavantIti / 'se ki taM saMcchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA' atha ke te saMmU cchimajalacarapaJcendriyAta yagrayonikA, saMmRcchimajalacarANAM kiyanto medA ve khecara paJcendriya tiryaka hai| sitaMjalayarapaMciMdiyati' he adanta ! jalacara paMcendridha tiryagbonika jIva kitane prakAra ke hote hai ? 'jalaghara paMciMdiya tirikkha joNiyA dudhihA pannattA' he zolana ! jalacara paJcendriya tiryagyonika jIba do prakAra ke hote haiM-jaise-'saMnucchimajalayara.' saMmUchima jalacara paMcendriya liyaMgyonika aura bhayakaMti0' garbhaja jalacara paJcendriya tirthayonika jIya tathA va saMbhUcchima evaM garbhaja tiryagyonika ke bheda se jalacara paJcandriyaliyaMgyonika jIva do prakAra hai 'se kiM saMcchimajalagharapaMcidizA' he adanta ! samUcchima che. tathA je cha AkAzamAM cAle che, ane phare che. teo khecara paMcendriya tiryanika che. 'se ki ta jalayara paci diyatirivakhajoNiyA' 7 mApana ya2 paMcendriya tiryanika jIve keTalA prakAranA hoya che? A praznanA uttaramAM prasuzrI gautamasvAmIna 4 cha / 'jalayara paci diyatirikkhajoNiyA duvihA paNNattA' gItama! dAyara 5'yandriya tiya yoni / me mAranA 4aa cha. ma 'saMsucchima jalagharapabiMdiya tirikha joNiyA' sa bhUmi saya 5'yandriya tiya yoni mana. 'gavbhavatiyajalayarapa ci diya tirikkha joNiyA' Har saya 5yendriya tiya yoni5. tathA bhUmichama 4 sayara tiryanika nA bhedathI jalacara paMcendriya tirlagenika jI be prakAranA 4AyA cha. 'se ki ta samucchimajalayarapaMci diyatirikkha joNiyA' 3 samapan
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 jIvAbhigamasUtre iti praznaH, uttarayati - 'saMmucchimajala para paMcidiya nirikakhajogiyA duvidhA pana tA' saMmUcchima jalacarapaJcendri" tiryagyonikAH dvividhAH dvimakArakAH prajJAHkathitAH 'ta jahA ' tadyathA-'pajjattagasaMmucchama jalaparapaMcidiyatirikakhajoNiyA ' paryAtakasaMmUcchima jalacarapaJcendriya tiryagyonikAH 'apajjata saMmucchima jalayarapaMcidiyatirivakhajogiyA ya' asaM DijalacarapaJcendriyatiryagyonikAica, tathAca paryAptakAparyAptakabhedena saMsUcchimajalacarAH dvimakArakA bhavantIti bhAvaH / ' se taM saMmucchimajakayarapaMciMdiyatirikkhajoyaNicA' te ete paryA tApAdibhedazizaH dvimakArakAH saMmRchimanalacarapaJcendriya tiryagyonikA nirUpitA ivi / ' se kiM taM gmkkvinnlyrpNcidiptivikhjonniy|' atha ke te garbhavyutkrAntikamalacarapaJcendriyatiryagyonikAH, garbhajajaLacarANAM kiyanto bhedA iti praznaH, uttarayati - 'da tiya jalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA dudivA paNatA' garbhavyutkrAntiphajalacara paJcendriyatiryagyonikAH jalacara paJcadriya tiryagyonika jIva kitane prakAra ke hote haiM ? 'samucchima jalapara paMcidi0' he gautama saMmUrkijalacara paJcendriya tiryagyonika jIva do prakAra ke hote haiM- jaise- 'pajjantaga samucchima jalapara paMcendriya0' paryApta macchina jalacara paJcendriya tiryagyonika jIva aura 'apajjantana saMmucchima jalayara' aparyAptaka samUcchima jalacara paJcendriya tiryagyonika jIva 'se kitaM bhavavakaMtiya jalaya (0' he bhadanta | garbhaja jalacara paJcendriya tiryagyonika jIva kinane prakAra ke hote hai ? 'ganbhavatiya jalayara paMcidiya0' he gautama ! narbhaja jalaghara paJcendriya tiryagyonika jIva do prakAra ke hote haiM- 'taM jahA' jaise - sa'mUcchima jalacara : 5'cendriya tigyeAnika jIva keTalA prakAranA kahyA che ? uttaramAM praluzrI muDe che hai 'samuhima jalayara paMci diya0' he gautama! sabhUmi nAyara yayendriya tiryagyoni me aAranA udyA hai. bhaDe 'pajjattaga saMmucchima jalacarapazcidiya tirikkhajoNiyA' paryApta sabhUmi sara yathendriya tiryagyoni cha bhane 'agajjattagasa mucchijalayarapa cidiya tiri phUkha jojiyA' mayaryAsa saMbhUrima sara 5 cendriya tiya ggenika jIva 'se ki N taM gavbhavatiyajalayara pacidiya tirikakha joNiyA' he lagavan gaja jalacara pacendriya tiya caiAnika jIvA keTalA prakAranA hAya che? uttaramA prabhuzrI che 'gabhakka' tiya jalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA duvihA paNNattA' he gautama! garla 4sayara yathendriya tiryagyoni luve
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3DD ameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sa.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam 391 dvividhAH-dviprakArakA ejJaplA:-kathitA iti / 'taM jahA' tayathA-'pajjattagaThamavatiya jalayarapaMcihiyatirikakhajogiyA paryApta kagarbhavyutkrAntikajalacarapaJce ndripatiyagyo nikAH 'ejjattA gambhavavaliya jalayarapaMciditirikkhajoNiyA' aparyApakagarbhavyutkrAntikajala gharapaJcendriyatiryagyokAH, tathA ca paryAptakAparyA ptakabhedena garbhajajalacarA dvividhA mntiiti| 'se ta gamakaliya jalayarapaMcidiyatirikkhajoNisA' te ete gabhanyunkrAntikAjalacarapazcandriyaniyaMgyonikA nirUpitA se jalApaMciniyatirivakhana jise ese jalacarapaJcandriya tiryamponikA jIvA medAbhedAbhyAM nirUpitA iti / jalavarAnnirUpya sthalacarAn nirUpayitu paznayabAha-se ki taM thalayara' ityAdi, 'se kiM taM thalayara cidiyanirikkhajoNiyA' atha ke te sthala carapaJce ndriyatiryagonikAH 1 sthalacarara cendriyatirazcAM kiyanto bhedA iti praznA, uttarapati-'thalayarapaMciMdiyatirikvajoNiyA' dihA ekattA' sthalacarapaJcendrira'pajjattagabhazvakaM liya jalaghara nirikkha joNiyA paryAptaka garbhaja jalacara paMcendriya tiryagyonikSa aura 'apajjattama gambhavatiya tirikkhajoNiyA' aparyAptaka garbhaja jalacara pazcandrima tiryagyonika 'settaM gabsanakkali jalayara paMciM' ila kAra se garbhaja jalacara pacendriya tiyagyonika jIva do prakAra ke kahe haiN| ____ aba sUbajhAra sthalacara paJcandriya tirtha yoni jIvoM kA varNana karate haiM-'se ki taM thalacara paMcidiya tirikkha joNiyA' he badanta ! sthalacara paJcendriya liI yonika jIta line prakAra ke hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'thalayara paMthili sicivamoNiyA suvidhA pAnatA' he gItama! sthalacara paJcandriya liyonikA jIva do prakAra ke hai-'taM jahA' jaiseme prA2na DAya che. 'ta' jahA' me 54.2 / prabhAva cha. 'pajjattagagambhavatiya jalayara pacidiyatirikakhajoNiyA paryAta or oraya2 5'yandriyatiya yAni bhane 'apajjattaga gabhavatiya tirikkha joNiyA' maryAta 4 saya25 ye ndriya tiya yoni se taM gamabakka tiya jalayApaci diyatirikkhajoNiyA' mA pramANe A garbhaja jalacara paMcendriya tinika che be prakAranA kahyA che. have sUtrakAra sthalacara paMcendriya tiryanika jIvenuM varNana kare che. tamA gItamasvAmI ne pUche cha, 'se ki taM thalayarapaMci diya tiri kha. joNiyA' he bhagavan sthAya2 candriya tiyayAni 21 prAranA 4aa cha 1 mA prazana ittaramA suzrI gItamasvAmIna hai 'thalayara paci diya tirikkhajoNiyA duvihA paNNattA' hai gautama ! sthalaya2 5'yandriya
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 bhIvAbhigamasUtre tiryagyonikA dvividhA:-jiprakArakAH prajJatA:-kathitA iti / 'taM jahA tadyathA'cauppayayalayarapaMciMdiyatirikta joNiyA' catuSpadasthalacarapaJcandriyatiryagyonikAH, tathA-'parisappathalayarapaMciMtiyatirikAdajoNiyA' pariparathalacarapaJcandrigatiyagyonikA, tathA ca-catudaparisapabhedena sthalacarapaJcandriyA dvipakArakA bhava. ntIti / 'se kiM ta upayazlayarapaMridiyanirikAvajoNiyA' atha ke te catu. padasthalacarapaJcandriyativamonikAH catuSpadasthana cANAM kiyanto bhedA iti praznA, uttarayati-'cauppayathalayarapaciditirikavaNiyA dunitA pannattA' catuSpadasthalacarapaJcandriyaniyamonikA dvindhiA:-driprakArahAprajJaptAH-mathitA iti / taM jahA' tathA- 'samRzima carappaya zalayarapaciMdiyatirikharakhajogiyA' saMmAnTima catuSpadasthalacarapaJcandriyattiyagyonikAH, tathA-'raza darzaniya cauSNya yalayarapaMciMdiyatirivakhajoNiyA ya' rAbhivyutkrAntikatappaTAthalacara paJcandriyatiyagyonikAzca tathA ca saMmAchiyA bhaja bhedena sthalacaratAkA niprakArakA bhavantIti / 'uppayazalayara pacihiya tirivakhajojinA' catuSpada sthalacara pamnandriya tiryagyonika aura parikazalayarapaMnididha niri0' parimapanthalacara paJcandriya siyagdhonika 'sehiM taM gharappana thalaya paridiya tirikkha' he bhadanta ! catuSpada sthalaghara pazcandriya tirtha yonika jIvoM ke kitane bheda haiM ? 'upAya thalayara paniMdita lihile gautama catuSpadasthalacara paJcandriya niyaMgyAnika do prakAra ke-jaise-'saMmRcchima upayadhala. yara paM0' saMcchima catuSpadasthalacara paJcandriya tirya yonika aura 'bhavakkaMtiya pvauppayaliyara' garmaja catuSpada sthalacara paJcendriya tirtharaNe tiyayAni me prApta cha 'taMjahA' bha 'cauppaya thalayara paci diyatirikkhajoNiyA' yatupa (yA2 54ANA) sthasa-ya2 payandriya tiya yoni bhane 'parimappa thalacarapaci diyatirikkhajoNiyA, parisa zyasa-ya2 5yandriya tiya ya.ni. zathI zrIgautamarapAbhI pUche che ? 'se kiMta caTappayathalayarapaci diyatirikkhajoNiyA' he sagavan yatu054 sthalaya2 paMcendriya tiryanika jIvonA keTalA bheda kahevAmAM AvyA che? uttaramAM prabhuzrI gItabharapAbhI hai cha hai 'caupayathalayarapa'ci diyatirivakhajoNiyAduvihA paNNatto' he gautama | yatuSya 25saya2 5'yandriya tiya yoni / me prA2nA 4aa che. bho 'samunchimacaupayathalayarapaci diyatirikkhajoNiyA' sabhUri pyatupa4 25saya2 padriya tiyayana4 bhane 'gambhavatiya cauppaya thalayarapaci diya tirikkha joNiyA' 1 yatu54 250
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u. 3 sU.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam 393 - 'jaheva jalayarANaM taheva cakkao bhedo' yathaiva jalacarANAM catuSko bhedaH kathita svathaiva tenaiva rUpeNa sthaLacarANAmapi catuSko bhedo jJAtavya, tathAhi prathamatacatumpadAH saMmUcchibhedena dvividhA vaktavyAH vataH saMpadAparyAta api bhavanti, aparyAptA api bhavanti, tato garbhajacatuSpadA adhi paryAyAparyAvApi bhavanti ca saMpUchinapajabhedena paryAptAparyAptabhedena ca catuSpada sthalacarAyatuH makArA bhavantIti / 'se taM capaya thalavarapaMcidiva vikhikhajoNiyA ' te ete catuSpada sthalacara paJcendriyatiryagyonikA : bhedamabhedAbhyAM nirUpitA iti // catuSpada sthalacarAn nirUpya pari sthalacarAn nirUpayituM mayanayannAha'se kiM taM pari layapavidiyatirikkhajoniyA' atha ke te parisarpa sthala -- nika 'jaheba jalagharANaM taheba cakka me o' jisa prakAra se jalacara jIvoM ke cAra bheda kahe gaye haiM-usI prakAra sthala nara jIvoM ke bhI nAra bheda ka lenA cAhiye jaise- sthalacara catuSpada jIvoM ke mUla bhevoM se do prakAra ke hote haiM eka saMmUcchita aura dUsare garbhaga, catuSpada hai ve paryApta bhI hote haiM aura aparyApta bhI hote haiM / isI taraha saMmUchina catuSpada bhI paryApta aura aparyApta donoM prakAra ke hote haiN| ataH saMmRcchita aura garbhaja ke bheda se tathA inake paryApta aura aparyApta ke bheda se catuSpadasthalacara jIva cAra prakAra ke ho jAte haiM / 'sesaM caupayathalapara paMcidiya tirikkhajogiyA' isa taraha se ye catuSpada sthalacara paJcendriya tiryagyonika jIva apane bheda prabhedoM se nirUpita hue haiN| parisarpasthalacara nirUpaNa-'le kiM taM paripathalayara paMcidivarila thara payendriya tiryagyoni 'jaddeva jalayarANa tadeva caukkao bheo' pramANe jalacara jIvAnA cAra bheda kahyA che . eja pramANe thalacara jIveAnA paNa cAra bheda kahevA joie. jemake sthalacara catuSpada jIve nA skUla e bheda thAya che, jemake eka samUoi macatuSpada ane khIjo garbha jacatuSpada che. teo paryApta paNa hoya che. ane aparyApta paNa hAya che, e ja pramANe sa`sUcchi ma catuSpada paNa paryApta ane aparyApta ema khanne prakAranA hAya che tethI samUmi ane gajanA bhedathI tathA tenA paryAptaka ane aparyAptakanAbhedathI catuSpadmasthalacara jIvA cAra prakAranA yaha laya che. 'se tta' caupaya thalayara pa'cidiya tirikkha joNiyA' mA prabhA mA tuSya sthasayara yayendriya tiyacainika jIvAnu` temanA be ane prabhedothI nirUpaNa karavAmAM Avyu che. have parisapa` sthalacara jIvAnu" nirUpaNa karavAmAM Ave che. A saMkha SabhAM zrIgautamasvAmI anuzrIne pUche che 'se ki' ta' parippathalayara pa'cidiya jI0 50
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana parapaJcendriyatiryagyonikAH, parisarpasthalacarANAM kiyanto bhedA iti praznA, usa syati-'parisappathalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA duvihA pannattA' parisapasthalacarapaJcandriyatiryagyonikA dvividhAH-dvipakArakAH pajJaptA:-kavitA iti / 'taM jahA' tadyathA 'uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhanoNiyA' uraH parisarpasthaTacarapaJcandriyatiryagyonikAH, urasA-vakSaHsthalena parispanti-gacchantIti uraH parisa:sadiyastAdRzAzca te sthalacarapaJcendriyaniyaMgyotikAzceti te tayA, 'bhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA' bhujaparisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH, bhujAbhyAM parisarpanti-calanti iti bhujaparisapIH godhAnakulAdayaH, tAdRzAzca te sthalacarapaJcendriyatiyagyonikAste tathA, nayA ca-ura parisarpabhujaparisa bhedena parisarpa sthalacarA dvividhA bhavantIti / 'se hi taM uraparisappathaLayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA' aya ke te ura parisapasthalacarapaJcandriyatiryagyonikAH, ura:parisarpasthalacarANAM kiyanto bhedA iti praznA, uttarayati-'uraparisappathalayarapaMciM kkhajogiyA' he bhadanta ! parisarpasthalacaroM ke kitane bheda hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'parisappathalayarapaMciditiH ' he gautama ! parisapasthalagharoM ke do prakAra haiN| 'taM jahA' jaise-ura parisappa thalayara0 bhuja parisa ppayala.' umparisarpasthalacara pazcendriya tiryagyonika aura bhuja parisarpa sthalacara pazcendriya tiryagyonika jo sthalacara pazcendriya tiryaJca jAtI ke sahAre calate haiM-jaise-sapaM Adi ve sthalacara paJcandriya urapari sarpa hai aura apanI bhujAoM ke bala se calate haiM ve godhI nakala Adi bhuja parisarpasthalacara hai| 'se kiM taM uraparisappathalayara paMciM.' he bhadanta ! ura:parisarpa sthalacara paJcendriya tiryagyonika jIvoM ke kitane bheda haiM ? tirikkha joNiyA' 7 magan / parisaya 2thatayazanA 32sA ho yA cha ? bhAnanA uttaramA prabhuzrI gautabhasvAbhAna 4 cha, 'parisappa thalayara paMciMdiya tirikvajoNiyA duvihA paNNattA' 3 gautama ! parisa5 2thadAyasenA meM ho cha. 'taM jahA' te yA pramANe cha. ma 'uraHparisappa thalayara0, bhujaparisappa thalayara.' 12:5risa syamaya2 payandriya tiya yAni bhane mula parisa' sthalacara paMcendriya tiryAnika, je sthalacara paMcendriya tinike chAtInA baLathI cAle che. jemake sApa vigere tevA rathalacara paMcendriya ura parisarSa che. ane jeo pitAnI bhujAonA baLathI cAle che, jemake ghe, neLIye vigere teo bhuja parisarSa sthalacara che. ___ 'se ki taM uraparisappa thalayara paci diya tirikkha joNiyA' 8 magavan ura parisarSa sthalacara paMcendriya tiryanika jInA keTalA bhede kahyA che?
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotiko TIkA ma.3 u.3 khu.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam diyatirikkhajoNiyA duvihA pannattA' uraH parisarpasthalacara paJcendriya tiryagyonikA dvividhAH - dviprakArakAH prajJaptAH kathitA iti, 'taM jahA' tadyathA-' jaheva jalacarArNa tava cakka bhedo' yathaiva jalacarANAM saMmUcchimagarbhajaparyAptAparyAptA iti catu est bhedaH kathitaH, tathaiva - tenaiva rUpeNa uraH parisarpasthalacarANAmapi saMmUcchimagarbhaparyAptaparyAyeti catuSko bhedo jJAtavyaH, uramparisarpAH dvividhA bhavanti saMmUcchimA garbhajAzca tatra saMmRddhimA api paryAptAparyAptabhedena dvividhA bhavanti, tathA - garbhajA api paryApadAparyAptabhedena dvividhA bhavanti tadevaM catuSko bhedo bhavatIti bhAvaH / ' se taM suparisapathala parapaMcidiyatirikkhajoNiyA' te ete bhuja parisarpa sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH bhedaprabhedAbhyAM nirUpitA iti / 'se taM thalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA' te ete sthalacarapaJcendriya tiryagyonikAH bhedabhedAbhyAM nirUpitA iti // uttara meM kahate haiM - ' uraparisappathalayara paMciMdiya' he gautama ! uraH parisarpa sthalacara paJcendriya tiryagyonika jIva do prakAra ke haiM- 'taM jahA' jaise - ' jaheca jalavarANaM' jalacara jIvoM ke saMmUcchima aura garbhaja ke bheda se do prakAra batalAye gaye haiM aura ina saMmUcchima garbhaja ke paryApta aura aise do do bheda aura kahe gaye haiM- isI taraha se uraH parisarpoM ke bhI mUla meM saMmUcchima aura garbhaja aise do bheda hote haiM aura inake paryAta aura aparyApta ke bheda se do do bheda aura ho jAte hai - isa prakAra uraH parisarpasthalacaratiryagyonikoM ke cAra bheda ho jAte haiN| isI prakAra se bhujaparisarpoM" ke bhI saMmUcchima aura garbhaja ke bheda se do bheda hai. aura ina bhedoM ke bhI pratyeka ke paryApta aura aparyApta aise do meda aura hai| aise cAra bheda ho jAte haiM / uttarabhAM puluzrI cheDe 'uraparisappa thalayara paMcidiya' he gautama / 2H5risarya sthasayara pa*thendriya tiryagyoni me akSaranA hyA che. 'ta'jahA' te mA prabhAve che. bhebhar3e 'jaheva jalayarANaM' 4 sayara va sabhUmi garla me rIte e prakAranA kahyA che. ane A samRthvi ma ane gajanA paryApta ane aparyApta e pramANenA khae bhede khIjA kahyA che. eja pramANe ura:parisanA pazu sa`sUSTi mAM ane gaja e pramANenA mUla e ja bhedo hAya che. ane tenA paryApta ane aparyAptanA be bhedathI khIjA mukhe bhedA thaI jAya che. e rIte ura:parisarpa sthalacara tiya caiAnikonA cAra bhede thai jAya che, e ja pramANe bhuja parisa`nA paNa samUmi ane gajanA bhedathI e bheda thAya che. ane e dareka bhedyamAM paryApta ane aparyApta e pramANenA khIjA e bhedA thAya che. A rIte kula cAra bhedI thaI jAya che.
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtra - jalacara sthalacarAnnirUpya khecarapaJcandriyatiryagyonikAn nirUpayituM prazna yan Aha--'se kiM taM khahayara' ityAdi, 'se ki taM khahayarapaMciMdiyatirikkhajo. NiyA' atha ke te khecarapaJcandriyatiryagyonikAra, khecarANAM kiyanto bhedA bhava. ntIti manA, uttarayati-'khahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA duvihA pannattA' khecaraJcapandriyatiryagyonikAH dvividhAH-dvimakArakAH prAptAH-kathitA iti, 'taM jahA' tadyathA-samUcchimakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA' saMmUcchimakhecarapazcandriyatiryagyonikAH, tathA-'ganavavaMtiyakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ya' garbhavyutkrAntikakhecarapaJcandriyatiryagyo nikAca, tathA ca-garmajasaMmUcchimabhedena khecarA dvigrakArakA bhavantIti / 'se kiM taM saMmRcchima khahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA' atha ke te saMmRcchima khecarapaJcandriyatibanyonikAH saMmUcchimakhecarANAM kiyanto bhedA iti praznA, uttarayati-saMmacchimakhahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ___ 'jalacara aura sthalacaroM ke kheda prabheda kahakara ava sUtrakAra khecara paJcendriya tirthayonikSA kazcana karate haiM-'se kiM taM khAyara paMci. diyati' he adanta ! khecara paJcendriya niyaMgyonika kitane prakAra ke kahe gaye haiM ! 'khabara paMcidiyatirikkhajogiyA duvihA pannatA' uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! khecara paJcandriya tiryayonikoM ke do bheda haiM'jaise-'saMcchimalahayarapaMjidiyati' saMmUchina paJcandriya tiryagyolika aura 'madhamakaM liya khatthara paMcidikSa' garbhaja khe ghara paJcendriya liyAyonika aura ve kiM taM samucchira khayara paMcidiya tiri0' he bhadanta ! lachina khecada pancandriya tirthayonika kitane prakAra ke haiM ? uttara meM praznu kahate haiM-'lamucchima khadhara paMciMdiya tirikkha joNiyA jalacara ane sthalacanA bhede ane prabheda batAvIne have sUtrakAra becara paMcendriya tiryAnikenuM kathana kare che. AmAM zrIgautamasvAmI prabhune me pUche cha, 'se ki ta kha iyarapa ciMdiyatirikkhajoNiyA' bhagavAn becara paMcendriya tiryAnike keTalA prakAranA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu zrIgItamasvAmIna cha / 'khahayara paci diya tirikkhajoNiyA duvihA paNNattA' 8 gautama! ya2 5 yendriya tizyonionA me seho thAya che. rema 'sa mucchima khahacarapaci diyatirikkhajoNiyA' sabhUribha pathandriya tiya yoniH mate 'gambhavakka tiya khahayara paMci diyatirikkhajoNiyA' / 22 5yendriya tiya yoni. zathI gautama svAmI 5che che , 'se kita samucchimakhahayara paci diya tirikkhajoNiyA' magan salima meyara paMcendriya tiryaMcenika keTalA prakAranA hoya che? A praznanA uttaramAM
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiyadyoti kATI kA pra.3 u.3 1.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam 397 duvihA pannatA' saMmUcchimakhecarapaJcendriyatiryagyonikAH dvividhA:-dviprakArakAH prAptAH-kathitA iti / 'taM jahA' tayathA-'pajjattama saMkhucchimakhahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA' paryAptakamUcchima khecarapaJcendriyanigyonikAstathA-'apajjattagasaMmucchima khahayaha cidiyatirikkhanoNiyAya' aparyAptakasaMmRcchimakhecarapaJcandriyatiryagyonikAzca, tathA ca-paryAptAparyAptabhedena saMmRcchiA khecarA dvividhA bhavantIti / te ete saMmUcchimakhecarA bhehopabhedAbhyAM nirUpitA iti / 'evaM gabhavatiyAbi' evaM saMyUcchipakhecazvadeza garbhavyutkrAntikakhecarapaJcandriyatiryagyonikA api jnyaatvyaaH| kiSalpayantaM saMpUcchimaprakaraNamatra jJAtavyaM tatrAha'jAva' ityAdi, 'jAva pajjattagaNavatiyAvi apajjattagAsavatiyAvi' yAvatparyAptakagarbhavyutkrAntikA api apokhaka garbhavyutkrAntikA api / ayabhAvaH-he bhadanta ! garbhaja khevara paJcandriyati yonikAH phatividhA bhavanti, he gautama ! garmajA dvividhAH prajJaptA tapA-paryApta jakhecarA: aparyAptagarbhajakhecarAzceti / te ete garbhajakhecarA nirUpitAH / ete khecarapaJcandriyatirya gyonikA nirUpitA iti| sampati-khecarANAM makArAntareNa bhedapratipAdanArthamAha-'khahayara' ityAdi, duvihA' he gautama ! saMpUcchima khecara pazcendriya tiryayoni do prakAra ke hai-'taM jahA' jaise-'pajjatA saMnucchimma khahayara0' paryAptaka samUcchima khecara paJcendriya tiryagbonika aura pajattA saMcchiA khayara, aparyAptaka saMsmRcchisa khecara paJcendridhatiryajyonika evaM bhatbhavatiyAvi' isI prakAra se garbhaja khecara paJcandriya tiryagyonika jIva bhI paryAptaka aura aparyAptaka hote haiM aisA jAnanA cAhiye ___ aba khecara jIvoM ke dUsarI taraha le bhedoM kA pratipAdana kiyA prasazrI gItamasvAmIna cha, 'saMmucchima khahayarapa ciMdiya tirikkhajoNiyA duvihA paNNattA' 3 gItama! sabhUmi meyara pathendriya tiya yoniH / me nA DAya che. 'ta' jahA' ma 'pajjattA samucchima khahayara,' paryApta saMbhUmi meyara pandriya tiyAni gata apajjAtaMga samucchima khahayara.' aparyAptaka saMmUrNima khecara pacendriya tiryonika, __'evaM gabbhavavatiyA vi' 1 mA Mar 22 5'yandriya tiryanika jIva paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI be prakAranA hoya che. tema samaza. have khecara jIvonA bhedonuM pratipAdana bIjA prakArathI karavAmAM Ave che.
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasTe 'khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte !' khevarapaJcendriyatiya yonikAnAM bhada. nta ! 'kavihe joNisaMgahe panatte' katividhaH-katiprakArakaH yonisaMgrahaH yonyA saMgrahaNa yonisaMgraho yonyupalakSitaMgrahaNamityarthaH majJaptA-kathita iti / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'tivihe joNisaMgahe pannatte' trividha tripakArako yonisaMgrahaH prjnyptH| 'taM jahA' tadyathA-'aMDayA po gyA saMmucchimA' aNDajA:-aNDAjjAtA mayUrAdayaH, potanA:-bAgulyAdayaH, samucchimA:-khaca. riittaadyH| 'aMDayA tivihA pannattA' aNDajA svividhAH prAptAH-kathitAH 'taM jahA' tadyathA-isthIpurisA napuMsagA' striyaH purupAH napuMsakAH ! 'potayA tivihA jAtA hai-'khahayara paMciMdiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte !' he bhadanta ! khecara paMcendriyatiryagyonika jIvoM kA 'kavihe joNisaMgahe paNNase' yoni saMgrahayoni rUpa se saMgraha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! tivihe joNisaMgahe pannatte' he gautama! khecara pazcendriya tiryagyonika jIvoM kA yonisaMgraha tIna prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'aMDayA, poyanA, samucchimA' aNDaja, potaja, aura, saMmUcchima ina meM jo aNDe se utpanna hote haiM ve mayUra Adika bhaNDaja haiM jo garbha se nikalate hI daur3ane lagate haiM ve vogulI-camagAdaDa Adi potaja haiM aura jo mAtA pitA ke saMyoga vinA hI utpanna hote haiM ve khaJjarITa pakSivizeSa Adi samUcchima haiN| 'aMDajA tivihA 'ina meM bhI jo aNDaja hai-ve tIna prakAra ke hote haiM-'taM jahA' jaise-'itthI, purisA NapuMsagA' zrIgItamayAmI prabhuna pUche che / 'bayara pacidiya tirikkhajoNiyA NaM bhaMte ! masan ! meyara pazyandriya tiya yoni yonI 'kaivihe joNisaMgahe paNNatte' thAnisaMgraha keTalA prakArane kahevAmAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI zItabhasvAmIna 4 'goyamA ! tivihe joNisaMgahe pannatte' gautama ! 22 paracendriya tiryathonika jIne nisaMgrahe traNa prakArane kahevAmAM Avela che. jahA' taya 2 mA prabhArI che 'aMDayA, poyayA, samucchimA' ma300 pitaja ane saMmUcchima. AmAM jeo IDAomAMthI utpanna thAya che te e aMDaja kahevAya che. jemake mara vigere jeo garbhamAMthI bahAra AvataM ja deDavA maMDe che. tevA vAgoLa vigere pitaja kahevAya che. ane mAtApitAnA saMga vagara ja utpanna thAya che. tevA khaMjarITa-pakSivizeSa jI saMmUri7ma kahevAya che. 'aDajA tivihA' mAmA 5 mA bha304 saya cha, tamyA 39 __AnA jAya . 'taM jahA' rema? 'itthI purimA NapusagA' zrI, 535, bhane
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u. 3 su. 26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam pattA' potajA strividhAH prajJazAH 'taM jahA ' tadyathA - hatthI purisANapuMsagA' striya: puruSa napuMsakAzca | 'tatya NaM je te samucchimA te sanve NapuMsagA' tatra teSu trividhakhecareSu madhye ye te saMmuchimAH pakSiNaste sarve'pi napuMsakA eva bhavanti saMmucchimAnA mavazyaM napuMsakaM vedodaya bhAvAditi / su0 25|| 399 pakSINAM lezyAdikaM darzayituM praznayannAha - 'eesi NaM' ityAdi, 1 1 mUlam - eesi NaM bhaMte! jIvANaM kailessAo pannattAo ? goyamA / challessAo pannattAo, taM jahA - kaNhalerasA jAva sukkalessA / te NaM bhaMte ! jIvA kiM sammaddiTTI micchAdiTTI sammAmicchAdiTThI ? goyamA ! sammaddiTTI vimicchAdiTThI vi sammAmicchAdiTTI vi / te NaM bhaMte / jIvA kiM NANi aNNANi ? goyamA / NANi vi aNNANI vi tiSNi NANAI tiSNi aNNANAI bhayaNAe / teNaM jIvA kiM maNajogI vathajogI kAyajogI ? goyamA ! tivihA vi / te NaM bhaMte! jIvA kiM sAgArovauttA aNAgArovauttA ? goyamA ! sAgArovauttA vi aNAgArovauttA vi / te NaM bhaMte / jIvA kao uvavajjaMti kiM neraiehiMto uvavajaMti tirikkhajoNiehito uvavajaMti pucchA ? goyamA ! asaMkhejjavAsAuya akammabhUmiga aMtaradavigavajehiMto uvavajaMti / siNaM bhaMte! jIvANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA ? goyamA / jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejaibhAgaM / strI, puruSa aura napuMsaka 'potayA tivihA pa0' potaja bhI tIna prakAra ke hote haiM - 'taM jahA' jaise 'itthI purilA NapuMgA' strI, puruSa aura napuMsaka 'tattha NaM jete saMmucchimA te savve puMsagA' tathA ina meM jo saMmUcchima khecara jIva haiM - ve saba niyama se napuMsaka hI hote haiM / 0 25 // jahA na 'potayA tivihA paNNattA' pota vA pazu AhAranA hoya che, 'ta' 'itthI purisA NapuMsaMgA' strI, 53Sa, mane napuMsa, 'tattha NaM je ve samucimA te savve NapuraMsagA' tathA yAmAM ne che, te pradhAna niyamathI napuMsakuna hoya che. // sU. 25 // sabhUmi meyara
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 jIvAbhigamasye tesi NaM bhaMte ! jIvANaM kai sasugghAyA pannatA ? goyamA ! paMca samugghAyA pannatA taM jahA-veSaNAlamugghAe jAva teyA samuraghAe / te NaM bhale ! jIvA sAraNaMtiyamamugghAraNa kiM samohayA sarati alamohayA sarati ? goyamA ! samohayA vi marati, asamohayA vimarati // teNaM maMte ! jIvA ataraM uvAhitA kahiM gacchati kahiM udabajjati ? kiM neiesu uvavajati tirikkhajoNiesu ukajAMti ? pucchA, goyamA! evaM uvacaTTaNA bhANiyabA jahA varatIya taheva / teli NaM bhaMte ! jIvANaM kaI jAi kulakoDIjoNipamuhalayatahastA pannattA ? goyamA ! bArasa jAi kulakoDijoNipamuhasayasahassA pnnttaa|| bhuyaparisappa thalayarapaMciMdiyatirivakhajoNiyANaM bhate! kai. vihe joNisaMgahe pannanta ? soyamA ! tivihe joNisaMgahe pannatte taM jahA-aMDayA poyayA saMmucchimA evaM jahA-khahayarANaM taheva NANa jahanneNaM aMtosuhRttaM ukkolaNaM purakoDI udhvaTTittA doccaM puDhaviM gacchaMti, Nava jAi kulakoDI joNIpamuhalayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM, sesaM taheva // uraparisappa thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! pucchA jaheva bhujaparisappANaM taheva, gavaraM ThiI jahanleNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvakoDI, udhvaTTittA jAva paMcami puDhadi gacchati dasajAi kulkoddii0|| ghauppaya thalayarapaMciMdiyatirikakhajogiyANaM pucchA goyamA ! duvihe pannatte taM jahA-jarAuyA, saMmucchimAya / se kiM taM jarAuyA ? jarAuyA tivihA pannattA, taM jahA-itthIpurisA NapuMsagA, tattha NaM je te saMmucchimA te savve nnpuNsgaa| tesiM
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkApra.3u.3 1.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam 401 NaM bhaMte ! jIvANaM kai lessAo pannatAo, se jahA-pakkhINaM NANattaM ThiI jahanneNaM aMtomuhattaM ukoleNaM tinni palionamAiM, uvvAhittA cautthi puDhaviM gacchati dalajAi kulkoddii| jalayara paMciMdiyatirikkhoNiyANaM pucchA jahA-bhujaparilappA NaM, NavaraM uvvaTTittA jAva ahe sattali puDhadi, addhatera jAi kulakoDI joNIpamuhasayasahassA pannatA / cAuridiyANaM bhaMte ! kai jAi kulakoDI joNimuhasabasaharUlA pannatA ? gothamA ! navajAi kulakoDI jANIpamuhasayasahassA bhavatIti lmklaayaa| teiMdiyANaM pucchA goyamA ! aTujAi kula0 jAca lmskhaayaa| beiMdiyANaM bhaMte ! kaha jAi kulakoDIpamuhalapasaharalA palatA? goyamA ! lattajAi kulakoDI joNipasuhassayasahassA bhavatIti samakkhAyA ||suu026|| . chAyA-eteSAM khallu bhadanta ! jIvAnAM katilezyA yajJaptAH ? gautama / paDU lezyA: prajJaptA, tadyayA-kRSNalezyA yaarcchukleshyaaH| te khalu madanta ! jIvAH kiM samyagdRSTayo mithyA dRSTayA samyag miyAdRSTayaH ? gautama ! samyagdRSTayo'pi mithyAdRSTayo'pi samyagamithyAdRSTayo'pi / te khallu bhadanta ! jIrAH kiM jJAninozAnina: ? jJAnino'pi ajJAnino'pi trINi jJAnAni-trINi ajJAnAni bhjnyaa| te khalu bhadanta ! jIvAH kiM manoyogino bacocoginaH zAyayogino vA ? gautama ! trividhA api / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM sAkAroeyuktAH, anAkAropayuktAH ? gautama ! sAkAropayuktA api anAkAropayuktAH, api / te khalu bhadanta ! jIvA kuta utpadhante ki nairayikebhya utpadyante niyaMgyonikebhya utpadyante ? pRcchA gautama ! asaMkhyeyavarSAyuSkAkarmabhUmikAntaradvIpakavarjebhya utpadyante / teSAM khacha bhadanta ! jIvAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyenAntarmuhUrtam utkarSeNa palyopamasyAsaMkhyeyabhAgam / teSAM khala bhadanta ! jIvAnAM kai samudghAtAH prajJaptA ? gautama ! paJca samudghAtAH prajJAptAH, tadyathA-vedanAsamudghAto yAvattejaH samudghAtaH / te khalu bhadanta ! jIvAH sAraNAntikasamudghAtena kiM samavahatA niyante asamavahatA mriyante ? gautama ! samahatA api mriyante asama jI0 51
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 jIvAmigamasUtre atar afford | te khalu bhadanta / jIvAH anantaramuhRtya kutra gacchanti, kutrotpadyante kiM nairayikeSu utpadyante tiryagyoni ke pratpadyante ! pRcchA, gautama ! va mudvarttanA bhaNitavyA yathA vyukAntau tathaiva / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kavijAtikulakoTiyonimamukhazatasahasrANi prajJaptAni ? gautama / dvAdaza jAti kula koTi yoni pramukhazatasahasrANi majJaptAni / bhujaparisarpasthaTacara paJcendriyatiryagyonikAnAM bhadanta ! kavividhau yonisaMgrahaH bhajJaSThaH ? gautama / trividho yonisaMgrahaH prajJaptaH tathathA - aNDajAH porajAH saMmRcchimAra, evaM yathA khecarANAM tathe, nAnAtvaM ca yenAnmuhUrtamutkarSeNa pUrvakoTiH, unRtya dvitIyAM pRthivIM gacchanti, nava jAti kulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtam zeSaM tathaiva / uraH parisarpa sthalacarapaJcendriya tiryagyonikAnAM madanta ! pRcchA, yathaiva sarpANAM tathaiva varaM sthitijaghanyenAntarmuhUrtam utkarSeNa pUrvakoTiH // udahRtya yAvat paJca pRthivIM gacchanti, 'dasa jAikulakoDi 0' catuSpada sthalacarapaJcendriya tiryagyonikAnAM pRcchA gautama / dvividhaH prajJaptaH tacA jarAyujAH saMmUcchimAzca / atha ke ve jarAyujAH prajJaptAH ? jarAyujAH vividhAH pakSaptAH tadyathA - striyaH puruSAH napuMsakAH, tatra khalu ye te saMmUcchimAH te sarve napuMsakAH / teSAM khalu bhadanta / jIvAnAM kati lezyAH majJaptAH ? zeSaM yathA pakSiNAm nAnAtvaM sthitirjaghanyenAntarmuhUrtam utkarSeNa trINi palyopamAni udavRtya caturthI pRthivIM gacchanti dazajAtikulakoTi 0 | jalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA yathA bhujaparisarpANAm navarasudavRtya yAvadadhaH saptamIM pRthivIm atrayodazajAtikulakoTiyonimamukhazatasahasrANi prajJaptAni / caturindriyANAM bhadanta ! kati jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi ? gautama | navajAtikulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi bhavantIti samAkhyAtAni / trIndriyANAM pRcchA, gautama ? aSTajAtikula0 yAvat samAkhyAtAni / dvIndriyANAM bhadanta | katijJAtikulakoTi zatasahasrANi majJaptAni ? gautama ! saptajAtikulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi bhavantIti samAkhyAtAni // 0 25 // TIkA- 'eesi NaM bhaMte' eteSAM pakSiNAM khala bhadanta ! 'jivANaM kalessAo pannattAo' jIvAnAM kaThilezyA:- kiyatsaMkhyakA lezyAH prajJaplAH- kathitA iti pakSiyoM kI leiyAdi kA kathana 'eesiNaM bhaMte ! jIvANaM kailessA o' - ityAdi // 0 25 TIkArtha- gautama ne yahA~ aisA pUchA hai - 'eesi NaM bhaMte ! jIvANaM have pakSiyAnI yezyAnA saba'dhamAM prathana 42vAmAM Ave che. 'eetriNa' bhave ! jIvANaM kai lessAo paNNattAo' hatyAhi TIkAtha -zrIgautamasvAmIe A sabadhamAM prabhune evu' pUchyuM che ke
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 u. 3 su.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam gurU , praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama! 'challessAo padmattAo' paDlezyAH prajJaptAH - kathitAH 'taM jahA' tadyathA - kaNhalessA jAva sukalessA' kRSNalezyAyAvacchuklezyAH atra yAvatpadena nIlakApotatejasa padmalezyAnAM saMgraho bhavati, pakSiNAM dravyato bhAvato vA sarvA api lezyA bhavanti, tathAvidhapariNAmasaMbhavAditi / 'te NaM bhaMte ! jIvA' te khalu bhadanta ! pakSiNo jIvAH 'kiM sammadiTTi micchAdiTTi sammAmicchAdiddhi' kiM samyagdRSTayo bhavanti, athavA mithyAdRSTayo bhavanti yadvA samyagmithyAdRSTayaH (mizradRSTayA ) bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'sammadiTThI vi' pakSiNaH samyagdRSTayo'pi bhavanti 'micchAdiTThIvi' mithyAdRSTayo'pi bhavanti, 'sammAmicchAdiTThIvi' samyagmithyAdRSTayaH 'mizradRSTo'pi bhavantIti' 'te NaM bhaMte / jIvA' te pakSiNaH khalu bhadanta ! kailessAo pannantAo' he bhadanta ! ina pakSiyoM ke kitanI leiyAeM kahI gaI ? uttara meM prabhuzrI kahate hai bhAva kI apekSA 'goyamA ! cha lessAo pannatAo' he gautama ! ina pakSiyoM ke chaha lezyAeM kahI gaI haiM / 'taM jahA' jaise - 'kaNha letA jAva sukalessA' kRSNa lezyA, yAvat nIlezyA, kApasA, tejasa bezyA, padmalezyA aura zuklalezyA isa prakAra se pakSiyoM ke dravya kI apekSA aura bhAva kI apekSA sabhI zyAeM hotI haiN| kyoMki inake isa prakAra ke pariNAmoM kI saMbhavatA hai / 'te NaM bhaMte! jIvA kiM sammadiTTI, micchAdiTThI' he bhadanta ! ve jIva kyA samyagdRSTi hote hai ? yA mithyAdRSTi hote haiM ? yA 'sammAnicchAdiTThI' mizra dRSTi hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! sammAdiDI vi' ve samyagdRSTi bhI hote haiM 'micchAdiTTI vi' mithyA'eesi NaM bhave ! jIvANaM kai lessAo paNNattAo' he bhagavan mA yakSimane keTalI lezyAe kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne 'goyamA ! cha leskhAo paNNattAoM' he gautama! yA pakSikhAne choshyaao| hevAmAM bhAvI hai. 'taM jahA' bha4 'kaNDlessA jAva sukkalessA' sRRSNusezyA' nIsasezyA, apotadezyA, tebhsalezyA padmavezyA, bhane zumsalezyA. A pramANe pakSione dravyanI apekSAthI ane bhAvanI apekSAthI paNu lesyAe hoya. 'te NaM bhaMte ! jIvA ki sammadiTTa' micchAdiTThI' he bhagavan te vA zuM samyak dRSTi vALA heya che ? ke mithyA dRSTivALA hoya che ? athavA 'sammAmicchAdiTThI' mizrahRSTivANA hoya he ? yA praznamA uttaramAM anuzrI se che } 'goyA ! sammaddhiTTI vi' teyo sabhyagUhaSTivANA bhAlu hoya he 'micchA di
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 jIvAmigamana jIvAH kiM NANI aNNANI' kiM jJAnino bhavanti, athavA ajJAnino bhavantIti jJAnadvAre praznA, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'nANI vi annANI vi' te pakSiNo jIvA jJAnino'pi bhavanti tathA-ajJAnino'pi bhavanti, tiNi nANAI tiNi aNNANAI bhayaNAe' tatra ye jJAnina steSAM trINi jJAnAni bhavanti, tadyathA-matibAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaJca, tatra ye ajJAnino bhavanti teSAM trINi ajJAnAni bhavanti matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhjnyaanshcbhjnyaa-viklpeneti| tathAhi-ye zAninaste dvizAnina strijJAnino vaa| yecAjJAninaste'pi dvanyajJAnina syajJAninoveti bhjnaa| yogadvAre praznamAha-'teNaM bhaMte' ityAdi, 'teNaM bhaMte jIyA' te pakSiNa: khala bhadanta ! jIvAH kiM maNajogI, vajogI kAyajogI' kiM manoyogino bhavanti vacoyogino dRSTi bhI hote hai aura sammAmi mizradRSTi bhI hote haiN| teNaM maMte ! jIvA kiMNANI aNNANI' he sadanta ! ve jIva kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA' he gautama! ve jIva 'nANI vi annANI vi' jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiN| 'tini NANAI tinni annANAI bhayANAe' hama jo jJAnI hote hai unake tIna jJAna hote haiM-matijJAna, zrutajJAla aura avadhijJAna aura jo ajJAnI hote haiM unake tIna ajJAna hote haiM matiajJAna, zrutamajJAna aura vibhaMgajJAna ke jJAna aura ajJAna inameM bhajanA se hote kahe gaye haiN| arthAt-jo jJAnI hote hai unake do jJAna athavA tIna jJAna hote hai| jo ajJAnI hote haiM unake do ajJAna athavA tIna ajJAna hote haiM yaha ajanA hai| 'leNaM bhaMte ! jIvA miNajogI bahajogI, kAyajogI' dIvi' mithyASTivA pay DAya che bhane 'sammAmicchAdidvI vi' bhitra dRSTivANA para DAya che. 've NaM bhate jIvA ki' NANI aNNANI' ulagavan te ja zuM jJAnI hoya che? ke ajJAnI hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu 49 cha 'goyamA' gItama! tevA / 'nANI vi aNNANI vi' zAnI 5 DAya che, mana ajJAnI 5 DAya che. 'tinni nANAI tinni annANAI bhayaNAe' mAmA rnme| jJAnI hAya che, teyAna bhatijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna e traNa jJAna hoya che. ane jeo ajJAnI hoya che, teone matiajJAna, zrataajJAna ane virbhAgajJAna e traNa ajJAna hoya che A rIte jJAna ane ajJAna teone bhajanAthI hoya che tema samajavuM. arthAt jeo jJAnI hoya che, teone be jJAna athavA traNa jJAna hoya che, ane jeo ajJAnI hoya che, teone be ajJAna athavA traNa ajJAna hoya che. A rIte sapanA che. 'te Na bhate ! jIvA ki' maNajogI vaijogI kAyajogI' bhagavana
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 uM. 3 . 26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam uM bhavanti kAyayogino vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'tivihA vi' trividhA api bhavanti, te pakSiNo manoyogino'pi bhavanti vacoyogino'pi bhavanti tathA kAyayogino'pi bhavantI yukta ram | upayogadvAre praznamAha - 'te gaM' ityAdi, 'te NaM bhaMte ! jIvA' te khala bhadava ! pakSiNo jIvAH 'kiM sAgArotrauttA anAgArovauttA' ki sAkAropayuktA anAkAropayuktA vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'sAgAro uttAvi anAgArovatA vi' sAkAropayuktA api bhavanti te pakSiNo jIvAstathA anAkAropayuktA api bhavantIti / utpAdadvAre Aha- 'te te ! jIvA' te khalu bhadanta / pakSimo jIvAH 'kao ubavajjaiti' kutaH - kasmArasthAnAdAgatya atra-pakSiyonI samudyante, 'kiM neraiehiMto ubavajjaMti' kiM nairahe bhadanta ! ve jIva pakSI kyA manayogI hote haiM ? yA vacana yogI hote haiM ? yA kAyayogI hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! tivihA fa' he gautama! ye tInoM yogavAle hote haiM / manoyoga vAle bhI hote haiM vacana yoga vAle bhI hote haiM aura kAyayoga vAle bhI hote haiM' 'te NaM bhaMte ! jIvA kiM sAgArousA anAgArovauttA' he bhadanta ! ve jIva kyA sAkAropayoga vAle hote haiM yA anAkAropayoga vAle hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM' 'jovanA ! sAgAroyauttAvi anAgArovattA vi' he gautama ! ve jIva sAkAropayoga vAle bhI hote haiM aura anAkAropayoga vAle bhI hote haiM / 'teNaM bhaMte ! jIvA kao uvavajrjjati' ye bhadanta ! kila yoni meM se Akara ke yahAM jIva pakSirUpa se utpanna hote haiM ? 'kiM nerarahito va 0 ' kyA nairayikoM meM se te jIvA-pakSiye zu maneAcegavALA hAya che ? ke canacegavALA hAya che? athavA kAyaceAgavALA hAya che ? AA praznanA uttaramAM prabhuzrI gauttamasvAmIne gomA ! tivihA vi' he gautama! tethe| vo prahAranA yojavAlA hAya che. arthAt manAyeAgavALA paNa DAya che, vacanaceAgavALA paNu hAya che. ane kAyayeAgavALA paNu hAya che pharIthI. gautamasvAmI pUcheche ke te baeN bhate jIvA kiM sAgarottA anAgArovauttA' se lagavan / te bhv| zu sAkAra pacega vALA DAya che ? ke nAkArAyegavALA hoya che, te na bhate jIvA kao vajjaMti' he bhagavan ! te va yonibhAMdhI bhAvAne aDiyAM pakSi papyAthI utpanna yAya hai ? 'ki' neraiehi N to uvavajati' zu nairiyakAmAMthI AvIne te jIve pakSi paNAthI utpanna thAya che ? athavA
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasTe yikebhya Agatyotpadyante 'tirikkhajoNiehito uvadajjati' viya-yonikenya Agatyotpayan ? 'pucchA' pRcchA-praznA, ki manuSyebhya Agatyotpadyante athavA -devagatibhya Agatyotpadyante iti praznaH bhagarAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asaMkhejavAsAuyaammabhUmiga aMtaradivagavajjehiMto uvavajjaMti' asaMkhyeyavarpAyuSkA'karmabhUmikAntara dvIpakavarjebhyazcaturgatibhya utpadyante, ayaM bhAva:khecarapaJcendriyatiryagyonikAH nairayikebhya Agatya utpadyante, tiyagyonikebhyaH Agatyotpadyante manuSyebhya Agatyotpadyante devebhya Agatyotpadyante kintu asaMkhyeyavarSAyuSkAkarmabhUmikAntaradvIpakamanuSyatiryagbhya Agatya pakSiSu na samutpadyante teSAM kevaladevagatimApakatvAta iti // sthitidvAre praznamAha-'tesiM NaM bhaMte ! ityAdi, 'tesi NaM bhate ! jIvANa' tapAM khalu bhadanta ! jIvAnAM pakSiNAm 'keva'yaM kAlaM ThiI Akara ke jova pakSirUpa se utpanna hote haiM ? 'tirikkhajoNiehito uvA tiryagyoni meM se Azara ke jIva pakSirUpa se utpanna hote haiM? yA manuSyoM meM se Akara ke jIva pakSirUpa se utpanna hote hai yA devoM meM se Akara ke jIva pakSirUpa se utpanna hote hai ? isa prazna ke uttara meM praza gautama ! se kahate haiM-'godhamA ! asaMkhejjavAsAuthamnabhUmigaaMtara dIvArajjehiMtouca0' he gautama ! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle akarmabhUmi jIvoM ko aura antara dIpaja matulya tiryazcoM ko choDakara vAkI narathika tirthazca manuSya aura devoM meM se Aye jIva pakSIrUpa se utpanna hote hai kevala asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle akarmabhUmija jIvoM se aura aMtaradvIpaja manuSya niryazcoM se Akara pakSiyoM meM utpanna nahIM hote hai kyoMki ve eka heca gati meM hI jAne vAle hote hai . 'tesiNaM bhaMte ! jIvANaM kevayaM jhAlaM ThiI panattA' he bhadanta ! una tirikkha joNiehi to uvavajjati' tiya yonimAthI mAvI pakSi pAyA utpanna thAya che ke dezamAMthI AvIne jIva pakSi paNathI utpanna thAya che? sA prazna uttaramA prabhu gautamabhIra 49 cha 'goyamA / amakheja yAsAuya akammabhUmiga ataradIvaga vajjehi to uvavajjati' 3 gautama ! asaMkhyAta varSanI AyuSyavALA akarmabhUminA chane ane aMtara dvIpa ja manuSya ane tiryaMcone choDIne bAkInA riyika tiryaMca ane devAmAMthI AvelA jo pakSI paNAthI utpanna tha ya che kevala asaMkhyAta varSanI AyuSyavALA akarmabhUminA jIvomAMthI ane aMtaradvIpaja manuSya ane tiya cemAMthI AvelA che pakSiomAM utpanna thatA nathI, kemake teo deva gatimAMja jAya che. 'tesi NaM bhave ! jIvANaM kevaiya' kAla' ThiI paNNavA' he samapan!
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u. 3 . 26 pakSINAM laizyAdinirUpaNam padmattA' kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA - kathitA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jahantreNaM aMDomuhuttaM' jaghanyenAntamuhUrtamAtraM sthitirbhavati pakSiNAm 'ukko seNaM paliovamassa asaMkhejaibhAgaM' utkarSeNa elyopamasyA saMkhyevabhAgam / samudghAtadvAre Aha- 'tesiNaM bhane ! jINaM teSAM khalu madanta ! jIvAnAm 'kai samugdhAyA pannattA' kati samudghAtAH jhaNDAH - kathitA iti praznaH, bhagavAnAha - 'paMca samugdhAyA pannattA' paJca samudyatAH jJaptAH, 'taM jahA' tadyathA'vepaNAsamugdhA jAca teSAsamugdhAra' vedanA samudghAto yAvateja samudghAtaH atra yAvatpadena - kapAyamAraNAntika vaikriyasamudghAtAnAM grahaNaM bhavati tathA ca-vedanAkapAyamAraNAntikavai kriyataijasAkhyAH paJca samuddhaHtA bhavantIti / ' se NaM bhaMte ! jIvA' te khalu bhadanta ! jIvAH pakSiNaH 'sAraNAMtika samugdhAeNaM kiM samohayA maraMti amamohayA maraMti' dhAraNAntikasamudghAtena samavahatAH santaH mriyante pakSijIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM' 'goyalA ! jahaneNaM aMtomuttaM koseNaM paliodamasta asaMkhe jvaha bhAgaM' he gautama ! una pakSijIvoM kI sthiti kama se kama eka antamuhUrtta kI aura utkRSTa se palyopasa ke asaMkhyAtaveM bhAga kI kahI gaI hai 'siNaM bhaMte! jIvANaM kaha samugdhAyA pannattA' he bhadanta ! una jIvoM ke kitane samudghAta kahe gaye hai ? uttara meM prabhu kahate hai- 'godhamA ! paMca samugdhAyA pannatA' he gautama! ina jIvoM ke pAMca samudghAta kahe gaye haiM / taM jahA jaise- 'vedhaNAsamugdhAe jAya lethA samugdhAe' vedanA samudghAta yAvat taijasa samuhaghAta yahAM yAvatpada se kaSAya samudghAta, mAraNAntika samudghAta aura vaikiya samudghAta ina tIna samudghAtoM kA grahaNa huA hai 'te NaM bhaMte ! jIvA mAraNaMtiya samugdhA 407 pakSienI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM AvI che ? A praznanA uttaramAM anuzrI che ! 'goyamA ! ahanneNa' atomuhutta ukkoseNaM pachiovamarasa asaMkhejjai bhAga' he gautama! te pakSi lonI sthiti khochAbhAM bheochI khe aMtarmuhUta nI ane utkRSTathI pakSepamanA asakhyAtamAM bhAganI che. taitti NaM bhate ! jIvANaM kai samugdhAyA pannattA' he bhagavan ! te bhavaniTasA samudddhAta ujhA ? uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIne he che ! 'goyamA ! paMcasamugdhAyA' paNNattA' he gautama ! A jIvAne pAMca samudhdhAta vAmAM AvyA he, ta jahA' te yA abhAye che. 'veyaNA samugdhAe jAva teyAsamugdhoe~' vedanA samuighAta yAvata taiksa samudhAta, aDiyAM yAvatyaddathI pAya samuddhAta, mArajIAntika, samuddAta ane vaikriya samuddAta A traNa
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 jIvAmigamase asamabahatA vA niyante iti praznaH, bhagAnAha-'goyamA' he gautama ! 'samohayAvi maraMti asamohayA vi maraMti' te pakSiNo sAraNAntikasamudghAtena samabahatA api mriyante asamavahatA api niyante iti / udvartanAdvAre Aha-'te Na maMte jIvA' te khalu bhadanta ! pakSiNo jIvAH 'aNaMtaraM unnahittA' anantaraM pakSibhavaparityAgAda pazcAdauddhRtya 'kahiM gacchaMti kahiM ujjati' kutra gacchanti kutrotpadyante ki neraiemu uvavajjati tirikkhajoNies. pucchA' kiM nairayikevRtpadyante tiryagyonikeSu vA samutpadyante anupyanatI vA samutpadyante deveSu vA samutpadyante iti prazna:, bhaganAnAha- 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'enaM uccaTaNA mANiyayA jahA vakkaMnIe taddeva' ecasudvartanA bhaNitavyA yathA vyutkra nvI prajJApanAyAH eNa kiM samohayA pati, alamoThyA prAli' he adanta ! ve jIva kyA mAraNantika samudaghAta kAra ke bharale hai ? yA cinA mAraNAntika samudaghAta ke marate hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai-'gocamA ! samohayA vi maraMti, asamohayA cimati' he gItama? ve jIva mAraNAntika samudghAta karake bhI marate haiM aura vinA mAraNAntika samudaghAta ke bhI marate haiM 'te NaM bhaMte ! jIvA aNaMtaraM ubvATTittA kahi~ gacchaMti kahiM uthavajjati' he bhadanta ! ve jIva bharakara sIdhe kahA jAte haiM. 1 kahAM utpanna hote hai ? ' kinerahaestuu0, tirikkha joNiesuu0' kyA nairayikoM meM utpanna hote haiM, yA tiryagyonikoM meM utpanna hote haiM? athavA 'maNussesu' manuSyoM meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! evaM undhaTTaNA ANiyanyA jahA vaktIe taheva' he gautama! jisa prakAra se prajJApanA ke chaThe vyutkrAnti pada meM sabhudhAta ghaDaya 4215 che. 'te Na bhate jIvA mAraNaMtiyasamugdhAraNa ki samAhayA maraMti, asamohayA marati samavante / zubhArati samRghAta karIne mare che? athavA mAraNAtika samudaghAta karyA vinA mAre cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI cha, 'goyamA! samoThyA vi mara ti, asamAyA vi maraMti' gautama! te / bhArayAnti samuddhAta karIne paNa mare che, ane mAraNAntika samudughAta karyA vinA paNa mare che, cha. ' NaM bhaMte ! jIvA aNatara dhvaTrinA kahiM gacchati kaI uvavajjati' he bhagavan ! te cha marIne sIdhA kayA jAya che ? ane kayAM utpanna thAya cha 1 'ki neraiesu uvavajjati, tirikkhajANiesu uvavajjata' zunayimA utpanna thAya che , tiyayAni mA spanna thAya cha ? athavA 'maNurasesu0' manuSyamAM utpanna thAya che? A praznanA uttara prabhuzrI gautamasvAmIne kahe cha 3 'goyamA / eva uvvaTTaNI bhANiyabA jahA vakkatIe taheva' gautama !
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u. 3.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam- - 449 SaSThe vyutkrAntikapade kathitA tathaiva tenaiva prakAreNa ihApi vaktavyA, ayaM bhAvaH - pakSibhya udattA jIvAH catasRSvapi gatiSu samutpadyante, tathAhi yadi nairapike pratyayante tadA saptasvapi pRthivIpRtpadyante / yadi tiryagyoni ke pratpadyante tadA ekendri yatiryagyonikAdArabhya evendriyatiryagyonikeSu asaMkhyeya yadi manuSyetpadyante tadA sarveSu manuSyepUtpadyanthe, rAtra akarmabhUmikAnvadvapaka garbhagyutkrAntikA saMkhyevarSayukepi samutpadyate iti / utpAdamakaraNAdortanAyAmayaM vizeSa:-pakSiNAmutpAdaH asaMkhyeyavarSAyuSyebhyo manuSyatiryagyona bhavati - udvartanAta asaMkhyeyamayukeSu manuSyavikSu api samati, pakSiNohi pakSilavAdutya asaMkhyeyavarSAyuSkeSu manuSyahi samutpan na ta Agatya pakSiSu samutpadyante iti bhAvaH / 'tesi NaM bhaMte / ' roSa khalu bhadancha ! 'jIvANaM' jIvAnAM pakSiNAm 'kaha jAikulakoDI joNIrahasayasamma panatA' kavijAli udvarttanA kahI gaI hai vailI ho yahAM para bhI kara lenI cAhiye tathA pakSiyoM meM se marA huA jIma cAroM galiyoM meM bhI use mamatA hai - yadi vaha nairayikoM meM utpanna hotA hai to tIsarI pRthivI taka meM utpanna ho sakatA hai, yadi vaha tiryaggati meM utpanna hotA hai to vaha ekendriyatiryagyonikoM se lekara pavendriya tiryagyonikoM meM unameM bhI asaM khyer varSAyuSya vAle tiryo meM bhI utpanna ho sakatA hai yadi vaha manuSyoM meM utpanna hotA hai arthAt asaMkhyAta varSa kI AyuSale bhoga bhUmi ke manuSyoM meM aura antara dvIpa ke garbhaja manuSyoM meM bhI utpanna hotA hai 'tesiM NaM bhaMte !' he bhadanta ! una pakSirUpa 'jIvANaM' jIvoM kI 'kati jAtikulakoDI joNIpamuhasapalahassA pattA' kitane lAkha jAti pramANe prajJApanA sUtranA chaThThA vyutkrAMti padamA uddatanA kahevAmA AvI che, e ja pramANe ahiyAM paNa uddanA samajI levI. te A pramANenI che. pakSIceAmAMthI marelA jIvA cAre gatimAM utpanna thai zake che. jo teo naiyikAmAM utpanna thAya teA trIjI pRthvI sudhI mAM utpanna thaI zake che. ane jo teo tiyaMgatimAM utpanna thAya te te eka IdriyavALA tiya caiAnikethI laIne pacendriya tiya gyeAnike mAM ane teo mAM paNa asa khyAta varSInI AyuSyavALA tiya cAmAM paNa utpanna thai zake che, je te manuSyamAM utpanna thAyatA te badhAja manuScAmAM utpanna thAya che. arthAt asakhyAta varSoMnI AyuSyavALA bhe!gabhUminA manuSyeAmAM ane aMtara dvIpanA gabhaja bhanuSyobhAM yathu utpanna thAya che. 'tesi NaM bhave' he bhagavante pakSi 35 'jIvANaM' bhavAnI 'kati jAti kulAkoDI joNI pamuhasayasaharasA paNNattA' jI0 52
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 jIvAmigamado kulakoTiyoni pramukha zatasahasrANi prajJaptAni, pati kiM pramANakAni jAti kuLakoTinAM yonipamukhAli-yonizvAhAni zatasahashANi yonimamugvazatasahasrANi jAti kulakoTiyonipramukhazatasahasvANi bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautaSa ! 'vArasa jAikula koDI joNI pazuhasayasahassA pannattA' dvAdaza jAti kulakoTi yoniprasukha zAsahasrANi majJaptAni, tatra jAsi kula koTi yoninAmayamartha:-jAtirivi tiryajAti tasyAH kulAni kRmikITavRzcikAdIni imAni ca kulAni yonipramukhANi-tathAhi-ephasyAmeva yonau akAni kulAni bhavanti tathAhi-chagaNayonI kRSikulaM kITakulaM vRzcikula mityAdi, athavA-jAtikulamityekapadaM-jAtikulayonyo parasparaM vizeSaH, ekasyAmeva yonI kulakoDI yoni kAhI gaI haiM ? isake uttara meM pazuzrI karate haiM-'goyamA! pArasa jAi kulakoDI joNI pamuhalathasahalA pannatA 'he gautama! unakI bAraha lAkha yonimamukha kulakoDI kahI gaI haiN| jAti kula koTi yoniyoM kA artha isa prakAra hai-jAti se yahAM tiryag Adi jAti lI gaI hai aura isa jAti ke jo kRmi kITa vRzcika Adi jIva hai ve kula zabda se liye gaye haiN| tathA inakI jo yoni-utpatti sthAna hai ve yoni zabda se liye gaye haiN| eka hI yoni meM aneka kula hote haiN| jaise-chagaNa-goyara-rUpa yoni meM kRSikula, phITa kula evaM vRzcika kula Adi hote dekhane meM Ate haiM / athavA-jAtikula yaha jaba eka pada liyA jAtA hai aura yoni alaga pada liyA jAnA hai taba jAti kula aura yoni isameM bhinnatA AjAtI hai kyoMki eka hI yoni meM keTalA lAkha jAtI kulakeTInI kahI che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che haiM 'goyamA! pArasa jAi kulakoDI joNI pamuisayasahassA pannatA' 8 gautama! teonI bAra lAkha nipramukha kulakeTI kahevAmAM AvI che. jAtI kula keTIne artha A pramANe che. jAtI zabdathI ahiyAM tiryagU vigere jAtI grahaNa karavAmAM AvI che. ane jAtInA je kRmI, kIDA, vRzcika vIMchI. vigere jIve che, teo kula zabdathI grahaNa karavAmAM AvyA che. tathA teonI je ni utpattisthAna che, te yoni zabdathI grahaNa karela che ekaja yonImAM aneka kula hoya che. jemake chANa, rUpa nimAM kRmikula kITakula, ane vRzcika kula vigere utpanna thatA jovAmAM Ave che athavA jAtikula e eka pada jyAre grahaNa karavAmAM Ave che, ane yoni, jUdA pada rUpe grahaNa karavAmAM Ave che, tyAre jAti kula ane ni emAM jUdAI AvI jAya che. kemake eka ja nimAM aneka jAti kulene saMbhava hoya che. jemake ekaja
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3 ru.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam kara neka jAvakulasaMbhavAt tadyathA - ekasyAmeva ugaNayonau kRtijAtikulaM kITanAtikulaM vRthikajAtikulamityAdi, evaM caikasyAmeva yonau avAntara jAti bhedabhAvAdanekAni yoni pravAhANi jAtikulAni saMbhavantI zyutpadyante khecarapaJcendriyatiryagyonijAnAM dvAdazajAtikulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi / atra bhavati saMgrahaNI gAthA- 'joNI saMgahassA diDDI nANe ya joga unaoge / upacAya ThiI samugdhAya capaNaM jAI kula bihIu' // 1 // yonisaMgrahalezyA dRSTayo jJAnaM ca yogopayogau / upapAdasthitisamudghAtAya cavanaM jAtikula vidhistu // iti cchAyA, // asyA arthaH- khecarapaJcendrayatiryagyonikAnAM prathamayonisaMgrahadvAraM tato aneka jAtikuloM kA saMbhava hotA hai / jaise-eka hI chagaNa (gobara) rUpa yoni meM kRmi jAti kula, kITa jAti kula, vRzcika jAti kula jAdi pratyakSa dekhane meM Ate haiM / isI taraha eka hI yoni meM avAntara jAti bheda ke sadbhAva se aneka yoni pravAha vAle jAti kula hote haiN| isa taraha se khecara paJcendriya tiryagyoni ke jIvoM kI bAraha lAkha jAti kula koTi hai | ina dvAroM ke viSaya meM saMgrahaNI gAthA aisI hai'joNI- saMgaha lessA-diDI nANeya joga ubaoge, upavATiI samugdhAya cayaNaM jAI kula bihIu // 1 // isa gAthA kA bhAva aisA hai- khecara paJcendriyoM kA prathama yoni saMgraha dvAra, phira behayA dvAra, phira dRSTi dvAra phira jJAna dvAra phira yoga dvAra, phira upayoga dvAra phira upapAta dvAra phira sthiti dvAra, phira samu chANu rUpa cAnA kRmijAtikula, kITajAtikula, vAzcika jAtikula, vigere vigere pratyakSa dekhavAmAM Ave che. eja pramANe eka ja caiAnImAM avAntara jAti bhedanA sadbhAvathI ane caiAninA pravAhavALA jAtikulA haiAya che. A rIte khecara 5 cendriyatiya caiAnika jIvAnI khAra lAkha jAtikula keATa che. A dvArAnA viSayane sa'graha karavAvALI gAthA A pramANe che. 'joNI sAMgalessA diTThI nANe ya joga unaoge ' uvAca ThiI samugdhAya, cayaNaM jAI kula vihIra' // 1 // A gAthAnA bhAva evA che ke, khecara pacendriyAnu' pahela' ceAnisaMgraha dvAra, te pachI lezyA dvAra, te pachI dRSTidvAra, te pachI jJAnadvAra, te pachI ceAgadvAra, te pachI uceAgadvAra, te pachI upapAtadvAra te pachI sthitidvAra,
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastra lezyAdvAraM tato dRSTidvAraM tato jJAnadvAraM tato yogadvAraM tata upayogadvAraM tata. upapAtadvAra; tataH sthitidvAraM tataH samudghAtadvAraM tataHcyavanadvAraM tato jAtikulakoTidvAram / bhuyaparisappathalayarapaMcidiya tirikkha joNiyANaM bhaMte' bhujaparisarpasthaLacara paJcendriyaniyaMgyonikAnAM khalla bhadanta ! 'kaivihe joNi saMgahe pannatte' kati vidhaH -katipakArako yonisaMgrahaH prajJapta:-kathitaH, iti prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tivihe joNisaMgahe pannatte' bhujaparisaNAM nividhaH-triprakArako yonisaMgrahaH prajJapta:-kathitaH, 'taM jahA' tadyathA-'aMDayA poyayA samucchimA' aNDanAH potajAH saMmRcchimAzca / 'evaM jahA khahayarANaM taheva' evaM yathA khecarANAM pakSiNAM lezyAdikaM kathitaM tathaiva niravazeSa bhujaparisarpasthaLa carANAmapi vaktavyam / keralaM sthityudartanAmulakoTiSu nAnAtvaM vaktavyam, tadeva 'darzayati-'jANatta' ityAdi, 'jANattaM' nAnAtvaM pUrvApekSayA bhedaH, tatra sthiti: dghAta bAra, phira cyavana bAra aura phira jAti kula koTi dvAra hai. arthAt kheghara paJcendriya liyoniza jIvoM kA inahAroM ke dvArA varNana kiyA gayA hai| - 'sudha parisappathalayApaMciMdira tirikkhajoNiyANaM bhaMte ! 'he bhadanta! sujaparilaparapalacara paJcendriya tiryagyonikoM kA 'kavihe jogisaMgahe pannate' kitane prakArakA yonilaMgraha kahA gayA hai ? elake uttara prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! tiSihe joNisaMgahe pannatte' inakA yonisaMgraha tIna prakAra kA kahA gayA hai| 'taMjahA' jaise-'aMDayA poyayA, saMcchilA' aMDaja, polaja aura saMchina 'evaM jahA sahArANa taheva' jisa prakAra se khecara pakSiyoM ke sambandha meM lezyAdika dvAra ko kathana te pachI samudraghAta dvAra ane te pachI jAtikula keTI dvAra che, arthAt khecara paMcendriya utaryonikanuM varNana A gAthA dvArA karavAmAM Avela che. 'sayaparisappa thalayarapaMci diya tiri khajoNiyANaM bhave' mapan subha parisa sthalaya2 pathandriya tiyayAnina 'kaivihe joNisaMgahe paNNatte' yAnisa asA prazna cha 1 prazna uttaramA prabhuzrI gautamAmI 4 che , 'goyamA ! tivihe joNisaMgahe paNNace' 3 gautama ! tamAna yonisaMgraha RSya prArI vAmAM Ave che. 'taM jahA' bha 'aMDayA, poyayA, samucchimA' bha31, pAta, bhane sabhUribha 'evaM jahA sahayarANaM taheva' re prabhAra meyara' pakSiyonA sabhA sezyA vigaire dvAranuM kathana karavAmAM Avela che, e ja pramANe te saghaLA dvAranuM kathana
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 jhU.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam 13 'jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM punakoDI' sujaparisaNAM sthitirjaghanyenAntarmuharttam utkarSaNa pUrva koTimamANA bhavatIti / udvartanA-'uhittA doccaM puDhaviM gacchati,' uddhRtya bhujaparisarSAt nirgatya dvitIyAM zarkarAnamA pRthivIM gacchanti upari yAvat sahasrArakalpaM gacchantIti / 'NavajAikulakADI joNIpamuhasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM teSAM bhujaparisANAM navajAtikula koTiyonimamukhazatasahasrANi bhavanti, ityeva mAkhyAtam 'sese vaheba' zeSaM navamityAdinA yatkathitaM tadatirikta lezyAdi dvArajAtaM tathaiva-pakSivadeva bhujaparimANAmapi jJatavyomAta / ___ 'uraparisappathalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyANaM sate! pucchA' uraH parisarpasthalacarapaJcendriyatiyaMgyaunikAnAM khalla bhadanta ! katividho yonisaMgrahaH yajJaptaH ? kahA gayA hai vaisA hI vaha samaya yahAM para bhI kahalenA cAhiye NANatta' kevala sthiti meM cyavala udvartanA meM aura kula koTi meM-ina dvAroM meM bhinnatA hai so aba slatrakAra isI bAta ko prakaTa karate haiM-'jahanneNaM aMtomuTuttaM ukkoseNaM punyakoDI' sujaparivarpa liyaMgyonikoM kI sthiti jagha. to anta hatte kI hai aura utkRSTa pUrvakoTi kI hai, 'utpaTTittA docca puDhavi gacchati' sujaparihArpa kI paryAya le cyuta hokara ye nIce ko sIdhe dvitIya zarkarA pRthivA taka jAte haiM / aura Upara meM sahasrAra devaloka taka jAte hai 'NavajAtikula bhoDojANIpacuha sayalahassA bhavaMtItisamakkhAyA' ina bhuja parisapoM kI kula koTiyA nau 9 lAkha hotI hai| 'sesaM taheva bAkI kA aura laba bezyAdi cAroM kA kathana puna mujaparisoM ke sambandha kA pakSiyoM ke kathana ke jaisA hI hai| 'uparisappathalayarapaMpidiya tirikkhajoNiyA meM aMte ! pucchA' he bhadanta ! maDiyA para sabha7 . 'NANattaM' 1 sthiti:2, 2yavanA2, tanA dvAra, ane kulaTi dvAramAM bhinapaNu Ave che. jethI have sUtrakAra e ja pAta pragaTa 42 che. 'jahaNNeNaM atomutta ukkoleNaM puvvakoDI' suparisa tiryanikenI sthiti jaghanyathIte aMtarmuhUrtanI che, ane utkRSTathI pUrva choTInI che. 'uvvaTTittA deocca puDhavi gacchati' su04562sapanI paryAyathA kyavAna teo sIdhA nIcenI bIjI zarAmabhA pRthvI sudhI jAya che. ane uparamAM sahasA2 TRat sudhIya che. 'Nava jAtikula kADI jeNI pamuisaya sahassA bhavatItimakkhAyA' mA mu4 parijanI gaile na 8 5 DAya che. 'sesa' taheva' mInA dezyA bA2 vigere sAdA sadhanu 4thana mA bhura parisAnA sadhanA 4thana pramANe 4 che. 'uraparisappathalayara paci
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 jIvAmigamasUtra iti praznaH, uttarayati-'jahecha bhupaparisappANaM taheva' yathaiva bhujaparisaNAM lezyAdikaM kathitaM tathaiva- tenaiva rUpeNa uraHparisarpasthalacarapaJcendriyANAmapi jJAtavyam / tapAhi-trividho yonisaMgrahaH prajJAtA, tabadhA-aNDajAH, potajAra, samUchimAzca / zeSadvArANyapi bhujaparisapradeva vyAkhyeyAni / yatra vizeSa stamAha-'NanaraM' ityAdi, 'NavaraM ThiI jahanneNaM aMtomuhattaM uskoseNa puncakoDI' navaraM-vizeSastvayam-ura parisarANAM sthivirjaghanyenAntarmuhUttam utkarSaNa pUrvakoTimamANA bhavatIti / 'uvyAhitA jAya paMcami puDhavi gacchati' usa parisarpajIvA uraHparisabhya uvRtya paJcamIM dhUmaprabhAthirI gacchanti, iti / 'dasajAikulakoDI' ura-parisarpajIvAnAM dazajAtikulakoTiyonipramukhazatauraHparisarpa sthalacara paJcendriya tiryak yonika jIvA kA yoni saMgraha kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'jaheSa bhuyaparisappA NaM taheva' he gaulama! jaisA yoni saMgraha bhujaparikSoM kA kahA gayA hai vaisA hI vaha yahAM para bhI hai arthAt yahAM vahAM kI taraha yoni saMgraha tIla prakAra kA kahA gayA hai aura vaha aMDaja, potaja aura saMmUcchima rUpa hai| zeSa laya dvAra bhI bhujapariloM ke jaise kahanA cAhiye jina choroM meM bhinnatA hai una dvAroM ko bAhate haiM-'lavara' ityAdi, 'navaraM ThiI jahanneNaM atomutta uzoleNaM punyakoDI' yahAM ura:parisoM kI sthiti jaghanya le eka antarmuharta kI aura utkRSTa se pUrva koTi pramANa hai 'uvyAhilA jAba paMcami puDhadhigacchatithe marakara ke pAMcavI naraka pRthivI laka jAte haiM -'dalajAnI chalaphoDI' inakI kula koTiyA~ diya tirikkhanANiyANaM bhale ! pucchA' hai lagavan / 2.parisapA sthAyara paMcendriya tirthanika jIne nisaMgraha keTalA prakAra che? A praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cha 'jaheva bhuyaparisappANaM taheva' gItama! su45risAnA nisaMgraha je pramANe kahela che, e ja pramANe te ahiMyAM paNa samaja arthAt tyAMnI mAphaka ahiyA nisaMgraha aMDaja, pitaja, ane saMmUrNimA e rIte traNa prakArane kahela che. tathA bAkInA saghaLA dvAre paNa bhuja pari sanI bhara sabhala sevA. 2 dvArAma hA mAve che, te dvArA 'navaraM' tyAhi sUtra dvArA se che 'navaraM ThiI jahaNeNaM ato muhattaM ukkoseNaM pubakADI' miDiyA 62:5risAnI sthiti dhanyathA se matabhuta nI bhane 682thI pUTi prabhAnI hai. 'udhvaTTitvA jAva pacami puDhavi gacchati' ta bharIne pAyabhI na24 pRthvI sudhI taya che. 'dasa jAtI kulakoDI.' tesAnI
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 1.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam sahasrANi bhvntiiti| 'ca upAyathalayarapaMcidiyatirikkhanochiyANaM punch|' catuSpada sthalacarapaJcendriyaniyajyonikAnAM adanta ! katividho yonisaMgraha prajJapta iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' he gaulama ! 'duvihe pannA vividho-dvi prakArako yonisaMgrahaH prajJaptaH-kathita iti, 'taM jahA sadhathA-'jarAuvA saMcchimAya' jarAyujAH saMmuchimAzca, atra ye aNDajavyatiriktA dharmavyutkrAntikArate sarve jarAyujA iti / ___ atra jarAyujapotajayo rUtpattisthAnasya samAnavAla jarAyujAnAM bAhalyAca nAmmA ekasya gRhItaH potamo'trAntargata iti na vivakSiA iti / 'se kitaM jarAuyA, dasa lAkha hai| 'cauppayalapara pabiMdiya tirikkhajoNiyANa pucchara' he bhadanta ! catuzza la cAra pazcendriya tiryagyonikoM kA yoni saMgraha kitane prakAra kA hai? uttara meM prabhu kahate haiM-'goSamA! vihe pannate' he gautama! halakA yonisaMgraha do prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise'jarAuyA ya samucchimAya' jarAyuja aura saMmUcchina yahAM aNDaja se bhinna jitane bhI garbhaja haiM ve yA to jarAyuja hote haiM yA polaja hote haiN| catuSpadasthalacara paJcandriya tiryagyonika jIva aNDaja nahI hote hai khecara paJcendriya timponika jIva hI aNDaja hote haiN| isaliye catuSpa dasthalacara paJcendriya tiryaJca jIva yA to garmaja hoge yA potaja hoMge yA saMmUcchima hoMge para yahA~ jo do prakAra kA yoni saMgraha kahA gayA hai vaha jarAyuja aura potajoM kA utpatti sthAna samAna hone se tathA jarAyujoM kI vAhalyatA ko lekara eka jarAyuja nAma kA bheda hI grahaNa isI sAmanI che. 'cauppayathalayara paMci diya tirikkhajoNiyANaM pucchA' he bhagavan catuSpada sthalacara paMcendriya tinikone ni saMgraha keTalA prakAra nA cha ? 2mA prazna uttaramA pramuche 'goyamA ! duvihe paNNatte' gItamA temAno yonisa meM 54.2n| ma mAveta . 'ta' jahA' bha 'jarAuyAya samacchimAya' narAyu mane sa bhUmi miDiyAM 247 thI / jeTalA garbha ja jIve che, teo yAtA jarAyuja hoya che, athavA pitaja hoya che. catuSpada sthalacara paMcendriya tiryanika jI aMDaja hotA nathI. khecara paMcendriya tiryanika jIveja aMDaja hoya che. tethI catuSpada sthalacara paMcendriya tiyaMgenika jI garbhaja hoya che, athavA pitaja hoya . ke saMmUriSThama hoya che. paraMtu ahiMyAM je be prakArane nisaMgraha kahela che, te jarAyuja ane pitAnA utpatti sthAnanI sarakhA hevAthI tathA jarAyujenA bahulapaNane laIne eka jarAyuja nAmane bheda ja grahaNa karela
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ moms 416 jIvAmigamastre atha ke te jarAyunAH, jarAyu nAnAM kiyanto bhedA iti praznA, bhagavAnAha'goyamA' he gautama ! 'jarAuyA vivir3A pAnatA' jarAyujAstrividhA:-bhiprakArakAH prajJaptA:-kathitA iti / 'taM jahA' tathA 'hattIpurisA NapuMmagA' striyaH puruSA napu. sakAzca / 'tattha Na je te saMcchimA se savve NapusagA evaM tatra khalu ye te saMm cchimAste sarve'pi napusakA eva bhavanti natu tripaH puruSAveti niyamata rUteSAM napuM. sakavedodayAditi / 'tesiNaM mate ! jIvANaM kAi lessAyo panattAbho' teSAM khala madanta ! catuSpadasthaLacarajIvAnAM katileyAH-jhiyatsaMkhyakAH leyAH prajJaptA:kayitA ini prAyaH uttarayati-'sesa jahA pakkhINa' zeSa cyA pakSiNAm, kiyA gayA hai| polaja bheTa halake antargata ho hI jAtA hai isaliye yahAM ullakI vicakSA nahIM kI hai| isIliye yahAM 'khe kiM taM jarAuyA' jarAyujoM ke kitane prakAra, aillA prazna mautama ne kiyA hai ! uttara meM prabhu kahate haiM-jahAuyAtivipannatA' jarAyuja tIna prakAra ke kahe gaye hai 'taM jahA' jale-'hasthI, purisA, NapulagA' strI, puruSa aura napuMsaka. jarAyuja thA tozrI veda bAle hote haiM yA puruSa veda vAle hote haiM yA napuMsaka vedavALe hote hai-isa taraha le jarAyuja jIva tIna prakAra ke kahe gaye hai| tattha paMje se saMcchimAle savve NapuMsagA evaM' unale jo saMmRcchima jIva hote ve niyama se napuMsaka hI hote strIveda pAle yA puruSaveda bAle nahIM hote haiM / 'tesi paM bhaMte ! jIvANaM kA leslAo panattAno' he adanta ! una catuSpada sthalacara jIvoM ke kitanI lezyAeM hotI hai ? uttara meM prasu kahate haiM-'saM jahA pakkhI che. pitaja rUpI le tenI aMtargata thaI ja jAya che. tethI tenI virakSA ahIM 438 nayI. tethI aliyAM 'se kiM tajarAyuuyA' 42yulanA 48mA 2 jhA che? A pramANene prazna zrIgautamasvAmIe pUchela che A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 cha / 'jarAuyA tivihA paNNattA' he gautama rAyu ra prAranA hoya che. 'ta' jahA' ma 'itthI, purisA, NasagA' khI, 535, bhane na jarAyuja kAMte strIveda vALA hoya che, athavA purUSadavALA hoya che, athavA napuMsaka vedhavALA hoya che. A rIte jarAyuja jIve traNa prakAranA kahevAmAM mAyA che. 'tattha NaM je ke samucchimA se savve NapusagA eva' tabhI 70 saMmUrchAima che hoya che, teo niyamathI napuMsakaja hoya che. strI vedavaLA mathapA 35vahANAta nathI 'vesiNaM bhale jIvANaM kaI lerasAo paNNattAo' he bhagavan ! te catuSpada sthalacara jIvone keTalI le zyAo hoya che ? A prazna uttaramA prabhuzrI gIta bhasvAmIna 49 cha'sesa jahA pakkhINa' 3
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ dyotakA TIkA pra03 u. 3 su. 26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam 41 catuSpada sthalacarajIvAnAM kRSNanIkAdikAH SaDapi lezyA bhavanti dRSTyAdi dvArANi pakSivadeva catuSpadasthalacarajIvAnAmapi jJAtavyAnIti / khecarApekSayA catuSpadasthalacarANAM yadvailakSaNyaM tat svayameva darzayati- 'NANa taM' ityAdi, 'NANattaM' nAnA bhedaH, iyam - 'ThiI jahannerNa aMtosuhuttaM ukkoseNaM tici palio mAI ' catuSpadasthalacarapaJcandriya tiryagyonikAnAM sthitirjaghanyenAntarmuhUrtta utkarSeNa trINi palyopamAni / ' unbaTTittA cautthi puDharvi gacchati' ime catuSpadasthaLa carajIvAH udavRsya caturthI paGkamabhApRthivI paryantaM gacchantIti tataH paratarapRthivyAM teSAM gamanAbhAvAditi // ' dasajAikulakoDI' dasajAtikulakoTiyoni pramukhazata saha of' he gautama ! catuSpadasthalacara jIvoM ke kRSNa bevAeM hotI haiM / dRSTi Adi dvAroM sambandhI kathana yahAM pakSi prakaraNa ke jaise hI samajhanA cAhiye para khecaroM kI apekSA jo catuSpadasthalacara ke sthiti utanA aura yonisaMgraha ina dvAroM meM bhinnatA hai vaha isa prakAra se hai-'NANa ptaM' isa sUtra dvArA yahI bAta samajhAI jA rahI hai - 'ThiI jahanne NaM atosuddhattaM ukoseNaM tini palio mAI' yahAM sthiti jaghanya se eka antarmuhUrtta kI hai aura utkRSTa se tIna palyoSama kI hai ye 'uvvaTTittA cautthI puDhava gacchati' marakara nIce ko sIdhe caturtha dhUmaprabhA pRthivI taka jAte haiM Age pRthiviyoM meM nahIM jAte haiN| kyoMki vahA~ taka jAne ke liye inameM gamana zakti kA abhAva hai / 'dasajAtI kula koDI' inake kula phoDI gautama ! catuSpada sthalacara jIvAne kuNulezyA hAya che ahiyAM dRSTidvAra vigere dvArAnu kathana pazcimenA prakaraNanA kathana pramANe ja samajI levuM para'tu khecarAnI apekSAe catuSpada sthalacarAnu' sthitidvAra ane uddatanA dvAranA athanabhAM bhUhAyAgu besa che. te laDhAyA yA prabhASe samanvu' 'jANate' sUtra dvArA se vAtanu' prathana ure che. 'ThiI jahaNeNa' atomuhuttaM ukkoseNa tinni paliovamAi" bhmaddhiyAM tekhAnI sthiti 4dhanyathI ! tamuhUrta'nA usI che bhane utsRSTathI zrAyu yahayoyamanI che. tethe 'unvaTTitta cautthi puDhavIM gacchati' bharIne sIdhA nAthe thothI dhUbhaprabhA pRthvI sudhI layaM hai. tenAthI mAgaLanI pRthvIyeAmAM jaI zakatA nathI. kemake tyAMthI AgaLa javA mATe tezrobhAM gabhanazaktino abhAva che. 'dakha jAtI kulakobI' tethonI sameTI nI0 53
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ es jIvAmigamasUtre khANi jJAnIti // jalacarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA' jalacarapaJcendri yatiyagyonikAnAM madanta ! katiyonisaMgrahaH prajJapta iti praznaH, uttarayati - 'jahA ' ityAdi, 'jAbhuvaparisappA' yathA bhujaparisarpasthalacarANAM yonisaMgrahastathA khevarA videzena lezyAdikaMca kathita tathaiva jalacarapaJcendriya tiryagyonikAnAmapi jJAtavyam, tathAhi - jalacarapaJcendriyANAM trividho yonisaMgraha / bhajJaptaH stadyathA - aNDajAH potanAH saMmucchimAraca, aNDajAH poTajAzca pratyekaM trividhA bhavanti tadyathA - striyaH puruSAH napuMsakAtha, tatra ye te saMpUchimaste sarve'pi napuMsakA eveti / lezyAdidvArajAtaM sarvamapi khecarAtidezena - sunaparisarpatradeva jJAtavyam / bhujaparisarpApekSayA idaM vailakSaNyam- 'NavaraM ' navaraM - sthityudvarttanAjAtikulakoTipu nAnAtvamasti tathAhi--sthitirjaghanyenAnta muhUrtam utkarSataH pUrvakoTiH / udvarttanA - 'uccaTTittA jAtra ahe sattami puDhavi dazalAkha haiM / 'jalaghara paMcidiyatirikkhajoNiyA NaM pucchA' he bhadanta ! jalacara paJcendriya tiryagyonika jIvoM ke kitane prakAra kA yonisaMgraha kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'jahA bhuyaparilappA f' he gautama! jaisA yoni saMgraha bhujaparisarpasthalacara tiryak paMcendriyoM ke kahA gayA hai paisA hI yonisaMgraha yahAM para bhI kahA gayA hai isa taraha jalacara paMcendriyoM ke 'aNDaja, potaja, aura saMmUcchima' aisA tIna prakAra kA yoni saMgraha hai- inameM jo saMmUcchima hote haiM ve saba niyama se napuMsaka hI hote haiN| yahAM lezyAdi dvAra saba pakSiyoM kI sadRzatA se bhujaparisarpa ke jaise hI hai parantu bhujaparisarpa ke kathana kI apekSA yahAM antara aisA hai 'NavaraM uvvaTTittA jAva ahe sarUmiM puDhavi' ki jalacaroM se ud sa sAma che. 'jalayara paMciMdiya tirikkhajoNiyA NaM pucchA' he bhagavan jalacara 5'cendriya tiyA~jyeAnika vAne ceAnisaMgraha keTalA prakAranA kahevAmAM mAvesa che ? yA praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAmIne uDe he 'jahA bhuya parisappANaM' he gautama! lumparisaya sthAyara paMcendriya tiryagyoniDeonA ceAnisa'graha je pramANe kahela che, e ja pramANenA yAnisa zraDha ahiMyA paNa samajI levA joie. A rIte jalacara pa'cendriyAnA aDaja, pAtaja, ane sasUcchi`ma e rIte traNa prakArane caiAnisa'graha hAya che. temAM jee saMmU ima hAya che. te badhA niyamathI napusakaja hAya te. ahiyAM badhA pakSionA samAnapaNuAne laIne vaizyA vigere dvArA bhujarisarponI jemaja che. para`tu bhujaparisarpanA kathana karatAM ahiyAM je judApaNu* khatAvelache, te nIcenA sUtra
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam -499 jalacara paJcendriya jIvA jalacara paJcendriyebhya uddhRtya yAvadadhaH saptamyAM gamanasya zrutatvAt, Una yAvat sahasrArakalpamiti jAti kulakoTi:-'addhaterasajAtikulakoDI joNipamuisayasahassA pannattA' arddha trayodazajAtikulakoTiyoni pramukhazata. sahasrANi prajJatAni, jalacara paJcandriya jIvAnAmiti 'cauridiyA NaM bhNte|' catu. rindriyANAM jIvAnAM bhadanta ! 'kai jAikulakoDI joNIpamuhasayasahassA panattA' kati-kiM pramANakAni jAti kulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi prajJaptAnIti paznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'navajAi kulakoDI joNIpamuhasayasahassA bhavaMtIti samakkhAyA' nava jAti kulakoTi yoni pramukhazatasahasrANi-navalakSANi samAkhyAtAni / 'teiMdiyANaM pucchA' trIndriyANAM jIvAnAM bhadanta ! katijAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi, prajJaptAnIti praznaH, bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aTTha jAikula jAva samakkhAyA' aSTa jAti kuLakoTiyoni pramukhazatasahastrANi samAkhyAtAnIti / 'beiMdiyA NaM bhaMte ! kai jAI pucchA' dvIndriyajIvAnAM bhadanta ! kati jAti kula koTiyoni vRta huA jIva sAtavIM pRthavI taka jAtA hai kyoMki tandulamatsya' jo ki mahAmatsya kI bhRkuTI ke bAloM meM rahatA hai marakara sAtavIM prathivI meM jAtA hai aisA zAstroM meM sunA jAtA hai / 'addhaterasajAti kula koDI yoNi pamuhasayasahassA pannatA' jala cara jIvoM kI kulakoDI sAr3he bAraha 12 // lAkha haiM 'ghauriyA NaM bhaMte !' he bhadanta ! cauindriya jIvoM kI kitanI lAkha kula koDiyAM haiM ? uttara meM prabhu kahate haiN-'goymaa| nava jAi kula koDI joNI' he sadanta ! teindriya jIvoM kI kitanI lAkha kulakoDI haiM ? 'goyanA ! ajAi kula jAva makkhAyA' he gautama! tei. 48 dvArA 49 che. 'NavaraM uccaTTittA jAva ahe sattamiM puDhavi" sayarAmAyA nIkaLelA jIva sAtamI tamastamAM pRthavI sudhI jAya che, kemake taMdulamaryo ke je mahA bhasyanI bhAmarAnA vALamAM rahe che. te marIne sAtamI pRthvImAM jAya che. e pramANenu 45na 42mA mAvasa cha. 'addhaterasa jAtikula koDI joNipamuhamayasahassA paNNattA' layarenI pusa TI 12 // sA mAra rAmanI che. cari diyANa bhate ! hai bhagavan / yAra |driyaavaannaa nI rITA manI che ? 24 / praznamA uttaramA prabhu 47 cha , 'goyamA ! nava jAi kula koDI joNo.' gItama! yAra driye| vANA vAnI na aru gatii hAya che. 'teiMdiyANaM pucchA' he bhagavanta driyAvAsA vAnI tahaTITA sAmanA 4Dasa cha ? uttaramA prabhuzrI 4 cha / 'goyamA ! advajAi kula jAva 'makkhayA' gautama ! driyAvANA vAnI mA tAmasa TI cha,
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAmigamasse pramukhazatasahasrANi prajJaptAnIti praznA, bhagavAnAi-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattanAtikulakoDI joNIpamuhasayasahassA bhavaMtIti samakkhAyA' saptajAti kuLakoTiyoni pramukhazatasahasrANi bhavantIti samAkhyAtAni // 026 // ___hajAtikulakoTayo yonijAtiyA stato bhinnajAtiyAbhidhAnaprasaGgato gandhAGgAni minnajAtiyatvAt marUpayati-'kai NaM bhate' ityAdi, mUkam-kaI NaM bhaMte ! gaMdhA pannattA ? kaiNaM bhaMte! gaMdhasayA pannattA ? goyamA ! sattagaMdhA pannattA sattagaMdhasayA pnnttaa| kaiNaM bhaMte! puppha jAi kulakoDI joNIpamuhasayasahassA pannattA? goyamA ! solasa pupphajAtI kulakoDI joNIpamuhasayasahassA pannatA taM jahA-cattAri jalayarANaM cattAri mahArukkhiyANaM cattAri mhaagummiyaannN| kai NaM bhaMte! vallIo, kai vallisayA pannattA ? goyamA! cattAri vallIo, cattAri vallIlayA pnnttaa| kai NaM bhaMte ! latAo, kai layAsayA pannattA ? goyamA ! aTThalayAo, aTralayAsayA pannattA / kai Na bhaMte ! hariyakAyA hariyakAyasayA pannattA ? goyamA! tao hariyakAyA tao hariyakAyasayA pannattA, phalasahassaM ca biMTabaddhANaM phalasahastaM ca NAlavaddhANaM te savve vi hariyakAyameva samoyaraMti, le evaM samaNugallabhANA, evaM samaNugAhijjamANA ndriya jIvoM kI ATha lAkha kula koTiyAM haiN| 'beiMdiyA NaM bhaMte ! kA jAha0pucchA' he bhadanta !do indriya jIvoM kI kitanI lAkha kulakoTiyA~ haiN| 'godhamA / satta jAti kulakoDojoNI pamuhasayasahassA' he gautama! do handriya jIvoM kI sAta lAkha kulakoTI haiM 'iti makkhAyA' aisA tIrthakaroM ne kahA hai ||suu0 26 // 'veiMdiyANaM bhate ! kaijAi. pucchA bhagavan medriyAvAmA tIrthayAni4 .7vAnI roTI 48mA sa hI cha ? uttaramA pramuzrI che , 'goyamA ! sattajAti kulakoDI jANIpamuhasayasahassA hai gautama ! madriyAvAsavAnI sAta anTI cha. 'iti samakkhAyA' mA prabhArI tIrtha zo cha / sU. 26 /
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.36.27 gandhAsasvarUpanirUpaNam 426 samaNugAhijamANA, evaM samaNupehijjamANA samaNupehijjamANA, evaM samaNuciMtijjamANA samaNuciMtijjamANA, eesu ceva dosu kAesu samoyaraMti taM jahA-tasakAe ceva thAvarakAe ceva, evameva saputvAvareNaM AjIvadiluteNaM caurAsIti jAtikula koDI joNIpamuhasayasahassA bhavaMtIti makkhAyA ||suu0 27 // chAyA-kati khalu bhadanta ! gandhAH prajJaptAH ? kati khalu bhadanta ! gandha zatAni prajAtAni ? gautama! saptagandhAH prajJaptAH saptagandhazatAni prAptAni / kati khallu bhadanta ! puSyajAti kulakoTiyoni ghamukhazatasahasrANi prajJaptAni ? gautama ! SoDaza puSyajAtikulakoTiyoni pramukhazatasahastrANi prajJaptAni, tadyathA-catvAri jaLacarANAM catvAri sthaLacarANAm, catvAri mahAvRkSANAm catvAri mahAgulmikAnAm / kati khalu bhadanta ! vallayaH kati vallIzatAni prajJaptAni ? gautama ! catasro vallayA, catvAri vallIzatAni majJaptAni / kati khalu bhadanta ! latA: katilatAzatAni prAptAni ? gautama ! aau latA, aSTau latAzatAni prAptAni / kati khalu bhadanta ! haritakAyA, haritakAyazatAni prajJaptAni ? gautama ! trayo haritakAyAH trINi haritakAyazatAni prajJaptAni, phalasahasraMca bRntabaddhAnAM phalasahasraM ca nAlabaddhAnAm te sarve'pi haritakAyameva samabataranti te evaM samanugamyamAnAH samanugamyamAnAH, evaM samanugrAhyamANAH samanugrAhyamANA evaM samanuprekSyamANA: samanuprekSyamANAH, evaM samanucintyamAnAH samanucintyamAnAH, etayoreva dvayoH kAyayoH samavataranti, tadyathA-trasakAye eva, sthAvarakAye eva, evameva sapUrvApareNa ajIbadRSTAntena caturazIti jAtikulakoTiyoni pramukhazata. sahastrANi bhavantItyAkhyAtAni // sU0 27 // TIkA-'karaNaM bhaMte ! gaMdhA pannatA' kati khalu madanta ! gandhAH-gadhA. mAni mahaptA:-kathitAH, yadyapi gandhA itye mulepAThastathApi gandhA ityatra yoni jAtIya ye jAti kula koTiyAM hai khoina se bhinna jAti pAloM ke abhidhAna ke prasaGga ko lekara aba sUtrakAra bhinna jAtIya hone se gandhAgoM kI prarUpaNA karate haiM___ 'karaNaM bhaMte ! gaMdhA pnnttaa'-ityaadi| TIkArtha-yahAM zrIgautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'kaha gaMbhaMte ! gaMdhA cenI jAtIya A jAtIkula koTi kahI che. tenAthI judI jAtavALA abhiyAnanA prasaMgane laIne have sUtrakAra bhinna jAtivALA hovAthI gaMdhAnI 535 / 7re che. 'kahaNaM bhate ! gaMdhA paNNattA' chatyAdi
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ darara jIvAmigamasUtre padekadeze padasamudAyopacArAd gandhAGgAnIti draSTatyAni / 'kai NaM bhaMte ! gaMdhasayA pattA' kavi khalu bhadanta / gandhazatAni - gandhAGgazatAni majJaptAni iti praznA, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattagaMdhA sattagaMdhasayA pannatA' saptagandhAGgAni saptagandhAGgazavAni mahaptAni tatra paristhUlajAtibhedAdisAni saptagandhAGgAni yathA - mUlaM 1, tvak 2, kASTham 3, niryAsaH 4, patram 5, puSpa 6, phalaMceti / tatramUlaM mustA cAlakozIrAdiH 1, svakkU - suvarNachalLItvacAprabhRtiH 2, kASTha candanAguru mamRtiH 3, niryAsaH karpUrAdiH 4, patra-jAti pannantA' he bhadanta ! gandha - gandhAGga - 'kaha pannattA' kitane kahe gaye hai 1 yadyapi yahAM para mUla meM pATha 'gandha' aisA hai phira jo yahAM gandhAGga rUpa artha liyA gayA hai yaha pada meM pada samudAya se upacAra karane se liyA gayA hai ? aisA yaha prathama prazna hai aura dUsarA 'kai NaM bhaMte ! gaMdhasayA paNNattA' he bhadanta ! gandhazata - gandhAGgazata- kitane kahe gaye haiM ? yaha dUsarA prazna hai / uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'godhamA ! satta gaMdhA, aura santa gaMdhasayA paNNatA' he gautama / gandhAGga sAta kahe gaye haiM, gandhAGgazata sAta kahe gaye haiM arthAt sAta sau kahe gaye haiM / jaise- mUla 1, svak-chAla - 2, kASTha 3, niryAta - 4, patra -5, puSpa - aura phala 7, ina meM sustA, vAlukA, uzIra, Adi ye mUla zabda se gRhIta hue haiM 'suvarNa chAla Adi tvak zabda se gRhIta hue haiM 2 candana aguru Adi 6, TIkA-mAmAM zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne evu' pUchyuM che ke gaM 'te ! gaMdhA paNNattA' he bhagavan gaMdha gaMdhAMga DeTA uDevAmAM mAvesa che 1 le ke ahiyAM mULamAM dhA' e pramANenA pATha che, paNa ahiyAM gadha zabdathI dhIMga e pramANenA artha levAmAM Avela che, te padamAM padmasamudAyane upacAra karavAthI levAmAM Avela che ? A pramANene A prazna che, ane khIje prazna ' kai NaM bhaMte ! gaMdhasayA paNNattA' he lagavan ! gadhazata gaMdhAMgazata DeTalA kahevAmAM Avela che ? A pramANenA A prazna che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAbhIne he che ! 'goyamA ! satta gaMdhA sattagaMdhasayA paNNattA' he gautama! gadhAMga sAta prakAranAM kahevAmAM Avela che. ane gadhAMgazatapaNu sAta ja DelA che. arthAt sAtase sA che. nema bhUsa, 1 va chAtra 2, 310 3, niryAsa 4, patra ya, puSpa hai, mane 3 7, sAmAM bhustA. vAlua. zIra, vigere mULa zabdathI grahaNa karelA che. suvaNuchALa, vigere tvak zabdathI grahaNa karela che. 2 cadana agara vigere kASTha zabdathI braharu thayela che. 3, kapUra vigera
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ atruotikA TIkA pra. 3 u. 3.27 gandhAGgasvarUpanirUpaNam kAra patratamAlapatrAdiH 5, puSpa priyaGgunAgara puSpAdi 6, phalaM jAtiphala kalakailAlavaMga prabhRtiH / ete ca mUlAdayaH pratyekaM kRSNanIlAdi bhedAt paJca paJca bhedA bhavantIti, varNaJca kena guNitAH santaH paJcatriMzad (35) mavanti gandhamadhikRtyai te surabhigandhanta evetyekena guNitAH paJcatriMzadeva (35) tatrApi ekaikasmin varNabhede rasaJcakadravyabhedena viviktaM prApyate iti sA paJcatriMzat saMkhyA rasapaJcakena guNitA satI paJcasaptatyuttarazataM ( 175) bhavanti, sparzazca yadyapi aSTau bhavanti tathApi gandhAGgeSu yathoktarUpeSu prazasyAH sparzaH vyavahAratazvatvAra eva mRdulaghuzItoSNarUpA', tataH paJcasaptatyuttarazata sparzacatuSTayena guNyate tadA jAtAni saptazatAni ( 700 ) / taduktam -- kASTha zabda se gRhIta hue haiM 3, kapUra Adi niryAsa zabda se gRhIta hue hai 4, jAti patra, tamAla patra Adi patra zabda se gRhIta hue haiM 5, migu nAgara puSpa Adi puSpa zabda se gRhIta hue hai 6, jAti phala elAphala- karkolaka, ailA - ilAyacI aura labaGga Adi puSpa zabda se gRhIta hue hai ye sAtoM hI pratyeka kRSNa, nIla Adi pAMca varNoM ke bheda se pAMca 2 bheda vAle hote haiM isa taraha eka eka ke pA~ca varNoM kI apekSA lekara pAMca pAMca bheda ho jAne ke kAraNa ye mUla Adi gandhAGga paitIsa ho jAte haiM / gandha ina meM eka surabhi hI rahatA hai, ataH isakI apekSA ye paiMtIsa hI rahate haiM 35 pAMca varNoM kI apekSA jisa prakAra se sAta gandhAGgoM se paiMtIsa bheda ye kahe gaye haiM usI prakAra se inameM pAMca rasa bhI pAye jAte haiM ataH paiMtIsa ko pAMca se guNA karane para eka sau pacahattara 175, ye ho jAte haiM / tathA sparza ATha hote haiM kintu ATha sparzo meM se ina gandhAGgoM meM cAra prazasya niryAsa zabdathI grahaNa thayela che. 4, jAtIpatra, tamAlapatra, vigere patra zabdathI grahaNa karela che. 5, priyaMgu nAgara puSpa vigere puSpa zabdathI grahaNa thayA che. 6, jAtikULa arthAt jAyaphaLa kakelika, elA kahetAM ilAyacI. ane laviMga vigere puSpazabdathI grahaNu karAyela che. A sAte kRSNa, nIla, vigere pAMca varNInA bhedathI pAMca pAMca bhedavALA hAya che. A rIte eka ekanA pAMca vadhunI apekSAthI pAMca pAMca bhedra thavAnA kAraNe A mULa vigere gayAMganA pAMtrIsa bhedA thaI jAya che. AmAM gaMdha eka surabhi ga dhaja hoya che. tethI gadhanI apekSAthI A pAMtrIsaja DAya che, pAMca vanI apekSAthI jema sAta ga'dhAMgAnA A upa2 35 pAMtrIsa bhedo kahelA che e ja pramaNe AmAM pAMca rasa paNa maLe che. tethI pAMtrIsane pAMcathI gujIvAthI 175 ekase paceAtera bhedA thaI jAya che. tathA spaza ATha hAya che. paratu ATha spardhAmAMthI A gAMgAmAM cAra
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale 'maba1 taya2 kaTTha3 nijjAsa : patta5 puppha6 phaLa7 meyaM gNdhNgaa| 'vaNNAduttarabheyA gaMdhAMgasayA muNeyavyA' 1 // mULa1 va 2 kASTha3 niryAsa5 patra5 puSpa6 phaLa7 mete gndhaanaaH| varNAduttara bhedAni gandhAGgazatAni jJAtavyAnIticchAyA // asya vyAkhyAnarUpaM gAthAdvayam--- 'mutthA1 suvaNNachalla2 aguru3 vAlA4 tamAlapataM5 ca / tahaya piyaMgU6 jAiphalaM7 ca jAie gaMdhaMgA // 1 // guNaNAe sattasayA paMcahi daNNehi suramigaMdheNaM / rasapaNa eNaM taha phAse hiya cauhi mittehi 2 // mustA1 suvarNachallI2 aguru3 vAlA4 tamAlapatraM5 ca // tathA ca bhiyagR6 jAtiphalaM ca jAtyA gandhAtAni // 1 // guNanayA saptazavAni paJcabhirvaNaH surabhigandhena ca / rasapaJcakena tthA sparzazca catumirmiH // 2 // iticchAyA mitrairiti mitrabhUtaiH prshstairityrthH|| sparza hI rahate haiM ata: eka sau pacahattara ko cAra se guNA karane para sAta sau gandhAGgoM ke bheda niSpanna ho jAte haiN| taduktam-mUlataya-kaTTa-nijAsapatta-puppha-phalameyaM gNdhNgaa| vaNNAduttara bheyA gaMdhagasayA muNeravA, mutthA-stuSaNNa-challI aguruSAlA tmaalpttNc| taha ya piyaMgU jAI phalaMca jAIe gaMdhaMgA // 1 // guNaNAe sattalayA paMcahiM caNNehi surabhi gaMdheNaM, rasapaNaeNaM taha phAlehiM cahi mitte (pasatthe) hi // 2 // prakAranA prazasta sparza ja rahe che. tethI eka so pacetera 175 ne cAra thI guNavAthI gaMdhAMganA sAtase bhede banI jAya che. e ja vAta nIcenI gAthA dvArA kahevAmAM Ave che. mUlataya kaTTa nijjAsapatta pupphaphalameyaM gaMdhagA vaNNA duttarameyA gaMdha gasayA muNeyavvA, mutthA suvaNNachallI aguruvAlA tamAlapattaca taha va piya'gU jAI pala ca jAIe gadhagA // 1 // guNaNAe sattasayA paMcahi vaNNehiM surabhiga'gheNaM, rasa paNNaeNaM taha phAsehiM cauhi mitte (pasatthe) hiM // 2 //
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkApra.3 u.3 s.27 gandhAGgasvarUpanirUpaNam 'kai NaM bhaMte ! pupphajAikulakoDI joNI pamuhasayasahassA pannatA' kati . khalu bhadanta ! puSyajAtikulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi prajJaptAni-kathitAnIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'gothamA' he gautama ! 'solasapuppha- . jAi kulakoDI joNIpamuhasayasahassA pannattA' poDazapuSpajAtikulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi prajJapyAni-kathitAni / tAlyeva darzayati-jahA' ityAdi, 'taMjahAM tadyathA-'cattAri jalaparANaM' catvAri kulakoTiyonimamukhazatasahasrANi jaLacarANAM jalajAnAM kamalAdInAM jAtibhedena avanti, samA-'cattAri thalacasaNaM' catvAri kulakoTiyonipramukhazatasahastrANi sthalacarANAM sthalajArAlA koraNDakA. dInAM jAtibhedena, tathA 'pattAri mahAruvikhayANaM' catvAri kuchakoTiyoni pramugvazatasahasrANi mahAvRkSANAM madhujhAdI vAya. 'cattAri mahAragilANa catvAri kula koTiyoni pramukhazatasahastrANi mahAgulimakAnAM jAtyAdInAM nAtibhedena bhvntiiti| ina saba gAthAoM kA artha tathA gaNita pahale kAha cuke hai| 'kANaM bhaMte ! puppha jAi kulakoDI joNI nuha samajhA pannattA' he bhadanta ! puSpoM kI kitanI lAkha kuloDiyAMcyAhI chAI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'poyamA ! solaha pupphajAi kulakoDI joNI pamuhasayasahassA pannattA' he gautama ! puSpoM kI solaha lAkha kula koTiyAM kahI gaI hai| jo isa prakAra se hai-'cattAri jalatharA cAra lAkha jala meM utpanna hone vAle kamaloM kI 'cattAri zalayA ' ca ra lAkha sthala meM utpanna hone vAle koraNTa Adi ke puSpoM kI 'cattAri mahA gummiyANa' aura cAra lAkha mahA gulika Adi ke puSpoM kI kala koTiyAM hotI hai ye kula koTiyA joti ke bheda se hotI hai| A bane gAthAone artha tathA gaNita pahelAM upara kahevAmAM bhAvI gaye . zrIgItabhAvAmI bhagavAna zrImahAvIra prasuna pUche che / 'kahi NaM bhaMte ! pupphajAI kulakoDI joNIpamuhasayasahassA paNNattA' 3 bhagavan puNyAnI isa keTiye keTalA lAkhanI kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAbhI 'goyamA ! selasa SupphajAI kulakohI joNIpamuhasaya pahassA paNNattA' he gautama ! pAnI saNa sAsa 48 TIyo sevAmA bhAvI cha. 2 mA prabhArI che 'cattAri jalayarANaM' basamA 5nna thApA maNAnI yA2 sAma 'cattAri thalayarANaM' sthamA japanna yAvara vizeSa pupAnI yArAma khaTiyA. tathA 'cattAri mahA gummiyANaM' yA2 sApa mahA gulimaka vigerenA pupanI kula keTI jAtinA bhedathI hoya che. jI0 54
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAmigamane 'kA gaM mate ? vallIo kaiNaM ballIsayA pannatA' kati khalu madanta ! gharakayA? kativallIzavAni prajJapnAni ? bhagavAnAha-goyamA' he gautama ! 'cattAri vallIo' catasro ballayaH puSpAdimUlabhedaiH jJAtavyAH 'catAri vallIsayA panacA' catvAri vallIzatAni avAntarajAtibhedena prAptAni-kathitAnIti / 'kaha Ne bhaMte ! layAgo pannattAo' kati-kiyasaMkhyakAH khanna bhadanta ! latAH prasaptAH, tathA-'kai layAsayA pannattA' kati latA zatAni mAni-kathitAnIti ghaznA, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama | 'aTTalayA aTI latA mUlabhedaiH prajJaptA, tathA-'aTThalayA sayA pannattA' aSTau lAzatAni AntarajAtibhedena ___'phai NaM bhaMte ! vallIo kaha NaM vallIlayAo pannattA' he bhadanta ! palliyAM-eka prakAra kI latAeM-kitanI phahI gaI hai / aura dallIzata kitane kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu pAte meM-'goyamA! cattAriyallIo' he gautama ! cAra valliyAM kahI gaI hai jo ki puSpAdi ke mUla bhedoM se kahI gaI hai aura avAntara jAti ke bheda se callizata cAra kahe gaye hai arthAt cAra sau palliyoM ke acAntara jAti ke bheda kahe gaye haiM tAtparya karane kA yahI hai ki mUla meM balliyoM ke bheda to cAra hai para eka eka pallI ke bheda avAntara jAti kI apekSA se 100 sau sau aura hai 'kai latAo pannattAo he bhadanta ! lagAeM kitanI kahI gaI hai aura 'kai latAsayA pannattA' latAzata kSitane kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! aTTha latA' he gautama ! mUla meM to latAeM ATha kahI gaI haiM aura 'aTThalatAsayApa.' eka eka latA ke sau sau zathI zrIjItabhasvAmI prabhuzrIna pUche che , 'kai NaM bhaMte ! vallIo kaiNaM vallIsayAo paNNattAo' lagavan / arthAt 4 mAranI satAsArakhA prakAranI kahI che? ane valIzata keTalA kaddA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautabhasvAmIne 49 cha , 'goyamA ! cattAri vallIo gautama! vesI puSpa vigerenA mULa bhedathI cAra prakAranI kahevAmAM AvI che ane avAstara jAtInA bhedathI vallizata cAra kahelA che. kahevAnuM tAtparya e che ke mULa valila-velenA bhede cAra ja che paNa eka eka velanA avAntara bheda jAtInI apekSA 4 4 so bhI 5 thAya che. 'kailatAo paNNatAo' & bhagavantAmA TasA prA2nI vAma mAvIle 1 bhane 'kailatA sayA paNNattA' latAzata keTalA kahyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe cha / 'goyamA ! adRlatA' hai gotama bhUNa satAnA mA le hA cha, bhane 'aTTa layAsayA paNNattA' gonama ! me me batAnA se se leho bhavAnta2,
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.27 gamdhAGgasvarUpanirUpaNam dhara pajJaptAnIti / 'kai NaM bhaMte ! hariyakAyA' kati khalu bhadanta ! haritakAyA bhajJaptA:-kathitAH, tathA-'harithakAyasayA pannattA' kati haritakAyazatAni prajJaptAni-kathitAnIti prazna:, bhagavAnAha-'goSamA' he gautama ! 'tao hariyakAyA' trayo haritakAyA:, jalajA sthalajAH ubhayajAzca, ekaika smin zatamavAntarabhedA bhavantIti to hariyakAyasayA pannattA' trINi haritakAyazatAni avAntarabhedaiH prajJaptAni kathitAnIti / 'phalasahassaM ca viTa baddhANaM' phalasahasraM ca vRntabaddhA. nAm vRntAkaprabhRtInAM phalasahasraM bhavantIti / 'phalasahasraM ca nAlabaddhANaM' phala. sahasraM ca nAlabaddhAnAm nAlaM-kandoparivAvayava vizeSaH, tatra baddhAni-saMlagnAni nAlavaddhAni tAdRzAni phalAni teSAm 'te savve hariyakAyameva samoyAti' te sarve'pi bhedAH tadanye'pi tathAvidhAH haritakAyameva samavataranti haritakAye bheda aura avAntara jAti kI apekSA se kahe gaye haiN| 'kaha NaM bhaMte ! hariyakAyA pa0' he bhadanta ! harita kAya kitane ekahe gaye haiN| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! tao hariyakAyA' he gautama! haritakAya tIna kahe bhAye hai -jase-jalaja, sthalaja aura ubhayaja tathA-'to hariH .kAyalayA paNNasA' haritakAyazata avAntara bhedoM kI apekSA se tIna kahe gaye haiM arthAta eka eka haritakAya ke sau sau aura avAntara bheda kahe gaye haiM isa taraha harinakAya ke tIna sau bheda ho jAte haiN| phalasahasmaM piMTaSaddhA gaM' vRntAka Adi jo phala haiM ve sahastra-eka hajAra prakAra ke kahe gaye hai 'phala sahassaM ca nAlabaddhA NaM' isI taraha jo nAlapara phalave bhI eka hajAra prakAra ke kahe gaye hai| 'te samve harikAyameva samoyaraMti' ye saca bheda tathA isI prakAra ke jo aura bhI hari tIna hathA vAmAM mAvyA . 'phai NaM bhate ! hariyakAyA paNNattA' 8 bhagavana hastikAyazata keTalA kahyAM che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne cha 'goyamA ! tamo hariyakAyA paNNattA' gautama ! Rina tan cha. ma rasa, 2544, bhane laya tathA 'tao hariyakAyasayA paNNatA' haritakAyazata avAntara bhedane laIne traNa kahevAmAM AvyA che. arthAta eka eka haritakAyanA se se avantara bhedo kahevAmAM AvyA che. A rIte hari tayana se le 26 taya che. 'phalasahassaM viTavaddhANaM' 18 vigaire / che, te the. 1254 / 2 / pAbhA mApe che. 'phalasahassaca nAlabadghANaM' A pramANe je nAla baddha phaLa che, te paNa eka hajAra prakAranA kahevAmAM mA0yA che. 'te savve harikAya meva samoyaraMti' mA mA ho bhane mAnA jevAje haritakAyanA bIjA bheda che, te badhAja haritakAmAM gaNavAmAM AvelA
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ .428 jIvAmigamale evAntarbhavanti haritakAyo'pi vanaspatI antarbhavati vanaspatirapi sthAvareSu antabhavati, sthAvarA api jIvatvena jIveSu antarbhavanti tataH 'te evaM samaNugammamANA samatagamyamANA' te evaM te haritakAyAdayaH samanugamyamAnAH samaNugamyamAnAH, jAtyantarbhAvena svataeva sUtratA, tathA-'evaM samaNugAhijjamANA samaNu. -gAhijjamANA' samanugrAhyamANAH samanugrAhyamANAH pareNa sUtrata, eva, tayA'samaNupehijjamANA ,samaNupe hijjamANA' samanuprekSyamANAH samanupekSyamANAH, anuprekSayA arthAlocanarUpayA tathA-'samaNucitijjamANA samaNuciMtijjamANA' samanucintyamAnAH samanucintyamAnAH zAstrayuktimiH jIvatvena samyavicArya mANAH santa: "eesu dosa kAemu samoyaraMti' te haritakAyAdayo jIvA etayo reva vakSyamANagoIyoH kAyayoH samavataranti-samAviSTA bhavanti, 'taM jahA' tadyathA-'tasakAe ceva thAvarakAe ceva' trasakAye ca sthAvarakAyeceti / evameva' takAya ke bheda haiM ve bhI sAba haritakAya meM parigaNita hue hai tathA harilakAya jo hai vaha vanaspati meM parigaNita huA hai vanaspatikAya ... sthAyara jIcoM meM parigaNita huA hai sthAvara jIva jIvasAmAnya meM antarbhUta huA hai isa prakAra se ve haritakSAyAdika saba 'samaNu gamma maann| 2' svataH hI sUtra ke anusAra samajhe jAkara tathA 'samaNugAhijakhANA 2' para jebArA khUna ke anusAra samajhe jAkara 'samaNupehijjamANA 21 ghAra bAra arzalocana rUpa anuprekSA dvArA vicAra kiye jAne para 'lamaNu bitijamANA3' yukti prayuktiyoM dvArA acchI taraha se bhAvita kiye jAne para unake sambandha meM yahI pratIta ho jAtA hai-nizcaya ho * jAtA hai ki ye haritakathAdika jIva 'etesu dosu kAesu samoyaraMti' ina * do hI kAyoM meM-sthAzakAya evaM trasa kAya meM hI-antarbhUta hue haiN| yahI bota 'tasakAe ceva thAvarakSAe ceva' isa patra pATha se prakaTa kI che. tathA haritakAyane vanaspatimAM gaNavAmAM AvelA che. vanaspatikAya sthAvara jImAM gaNavAmAM AvelA che. sthAvara jI jIva sAmAnyamAM aMtarbhata thayA che. yA pramANe tatAya vi2 mA 'samaNugammamANA samaNugamma mANA' pAra pA2 mathanA moSa sAthe viyA2 42di Rai tathA 'samaNugAhijjaH mANA 2' mInA dvArA sUtra pramANe samalane 'samaNupehijjamANA 2' pAra pA2 mAvAyana 35 manuprekSA dvArA viyA2 42di 42ai 'samaNuciMtijjamANA' 'samaNuciMtijjamANA' yuThita prayutiya dvArA sArIrI lalita 42vAmA AbethI teonA saMbaMdhamAM emaja jaNAya che, arthAt nizcaya thaI jAya cha 4 mA ritAya vigare / 'etesu dosu kAesu samoyaraMti' sthAvAya,
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA ThIkA pra. 3 u. 3 sU.27 gandhAGgasvarUpanirUpaNam 459 prasasthAvarajIvAdhikArarUpaprakAreNaiva evameva-uktaprakAreNaiva 'sapubvA reNa 'sapUrvApareNa pUrvecAparaM ceti pUrvAparam pUrvApareNa sahitaM sapUtraparaM tena pUrvAparokta samasta jIva paryAlocanayA ityarthaH / ' AjIvadateNaM' AjIvadRSTAntena, A - sAmastyena jIvA ajIvA sakalalokAsivyAptyA sthitA trasa sthAvararUpA jIvAH teSAM dRSTAntena samastalokavyApi jIvanidarzanena tatra prasAH - dvitri- catustiryak paJcendriya- nAraka - deva - manuSyAH strastrApekSayA anukrameNa pratyekaM dvi-dvi-dvi-catuzcatuzrutu caturdazalakSasaMkhyAmAzritya dvAtriMzallakSasaMkhyakAH 7 , (32) sthAvarAH - pRthivI - jaLa - tejo - vAyu-vanaspatayaH svasvApekSayA'nukrameNa - pratyekaM sapta-sapta-sapta- sapta- sapta- caturnizadi lakSasaMkhyAmAzritya dvipaJcAgaI hai - isa taraha ke kathana se nala aura sthAvara kI yoniyoM kI pUrvA para parigaNanA se samasta loka ke jIvoM kI caurAsI lAkha yoniyAM ho jAtI haiM. yahI bAta 'evameva sapuccAcareNa ajIvidite NaM caurasIha jAi kula koDI joNI pamuhasayalahassA bhavaMtI tilamakkhoyA' isa sUtrapATha dvArA samajhAI gaI haiM - yahA~ bAjIva dRSTAnta se arthAt samasta loka sthita jIvoM kI apekSA se caurAsI lAkha jAti kula koTiyAM kahI hai vaha isa prakAra -basa jIva pasaula lAkha hote haiM jaise do lAkha bendriya, do lAkha teindriya, do lAkha caturindriya, cAra lAkha tiryakU pandriya, cAra lAkha nArakI cAra lAkha deva aura caudaha lAkha manuSya jAtiyAM, aise battIsa lAkha brasa jIva hai (32) evaM sthAvara jIva 52 bAvana lAkha hote haiM jaise- bAta lAkha pRthivI kAya 7, sAta lAkha mane trasahAya mA me 4 prayogAMtalUta tha laya he, mena vAta 'takApa ar utarare ceva' mA sUtrapAThathI agara zvAmAM Ave che. A prabhAranA kathanathI trasa ane sthAvarAnI cAniyAnI pUrvApara gaNanA karavAthI saghaLA jIvAnI yoni 8400000 yoryAzIsAtha yoniyo ya laya he. 4 vAta 'evameva sapuvtrAvareNa AjIviditeNaM caurAsIi jAi kulakoDI joNIpamuhasrayasahassA bhavatIti samakkhAyA' mA sUtrapATha dvArA samajAvavAmAM AvI che. ahIyAM ajIva dRSTAMtathI arthAt samasta leAkasthita jIvAnI apekSAthI cAryazIlAkha jAtikulakoDhiye kahela che te A pramaNe che, trasajIva khatrIsa lAkha thAya che. jemake e lAkha e iIMdriyavALA, be lAkha traNa iiMdriyavALA e lAkha cAra iMdriyavALA, cAra lAkha tiya ka, 5 cendriya cAra lAkha nArakI, cAra lAkha deva ane cauda lAkha manuSyanI jAtiye A rIte batrIsa lAkha trasa jIve che. temaja sthAvara jIvA paNa khAvana lAkha thAya che. jemake sAta lAkha pRthvIkAya 7
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 jIvA migamasUtre zallakSasaMkhyakAH (32-52 - 84) ityevaM samastajIva dRSTAntena sarve jIvAH 'caurAsIi jAi kuLa koDI joNi pamuhalayasahassA bhavatIti makkhAyA' caturazIti jAti kula koTi yoni pramukha zatasahasrANi caturazItilakSasaMkhyakAH samastajIvAnAM yonayaH bhavantoti AkhyAtaM mayA anyaitha RSabhAditIrthakarairiti / sU027| kulakoTi vicAraNe vizeSAdhikArAda vimAnAnyapi adhikRtya vizeSa praznamAha - 'asthi bhaMte ! vimANAI' ityAdi, mULa asthi NaM bhaMte! bimANAI sotthiyANi vA lotthiyAvattAI sotthiyappabhAI sotthiya kaMtAI sotthiya bannAI sotthiyaleslAI sotthiyajjhayAI sotthiyasiMgArAI sotthiyakUDAI sotthiyaliTTAI sotthiyauttaravADisagAI ? haMtA asthi / terNa bhaMte! vimANA ke mahAlayA pannatA ? goyamA ! jAvaiNaM sUrie udeha, jAvaieNaM ca sUrie atthamai evaiyA tiNNovAsaMtarAI atyegaiyassa devasla ege vikkame siyA seNaM deve tAe uchiTTAe turiyAe java divvAe devagaie vIivayamANe vIivayamANe jAtra egAhaM vA duyAhaM vA ukkoseNaM chammAsA vijA, arathegaiyaM vimAnaM viIvaejA atthegaiyaM vimAnaM No vIIvaejjA, e mahAlayANaM goyamA ! te vimANA pannattA / asthi of bhaMte! vibhANAI accINi acirAvattAI taheva jAva accusaravarDisagAI ? haMtA asthi, te vimANA ke mahAlayA pannattA ? akAya 7, sAta lAkha tejahakAya 7, sAta lAkha vAyukAya 7, coIsa lAkha vanaspati kAya 24, aise ghAvana lAkha sthAvara kAya jIva hote haiM 52 / isa prakAra battIsa aura bAdana milAkara samasta loka gata jIvoM kI caurAsI lAkha jAtiyAM hai (8400000) aisA maine aura bhagavAna RSabha Adi anya sarva tIrthakaroM ne kahA hai / sUtra- 27| lAkha apkAya sAta lAkha tejaskAya sAta lAkha vAyukAya 24 lAkha vanaspatikAya e rIte para lAkha sthAvarakAya jIvA thAya che. A rIte 32 khatrIsa ane para meLavavAthI saghaLA leAkasthita jIveAnI cercAzI lAkha jAtiye thAya che. A pramANe meM tathA bhagavAnazrI RSabha vigere sare` tIthaMkarAe kahyu` che. rA
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u. 3.28 svastikAdi vimAnanirUpaNam 431 goyamA ! evaM jahA sotthiyAINi NavaraM evaiyAiM paMcaovAsaMtarAI, atthegaiyassa devassa ege vikkame siyA, selaM taM caiva // asthi NaM bhaMte! vimANAI kAmAI kAmAvasAI jAva kAmuttaravasiyAI ? haMtA asthi / teNaM bhaMte! vimANA ke mahAlayA pannatA ? goyamA ! jahA satthINi, navaraM sattaovAsaMtarAI sesaM taM caiva / asthi NaM bhaMte! vimANAI vijayAI vaijayaMtAI jayaM tAI aparAjitAI ? haMtA asthi / teNaM saMte ! vimANA ke mahAlayA pannattA ? goyamA ! jAvaie sUrie udeza evaiyAI navaovAsaMtarAI, selaM taM caiva / No cevaNaM taM vimANe vII vaejA emahAlayA NaM vimANA pannattA samaNAuso || su0 28|| tirikkhajoNiya uddesao paDhamo || chAyA - santi khalu bhadanta ! vimAnAni svastikAni svastikAvarttAni svastikapramANi svastikakAntAni svastikavarNAni svastikalezyAni svastikadhvajAni svastizRGgArANi svastikakuTAni svastikaziSTAni svastikocarAvataMkAni 10, santi / tAni khala bhadanta / vimAnAni kiyanmahAnti majJaptAni ? gautama ! yAvat khalu sUrya udeti yAvatkeca sUryo'stameti etAvanti trINi avakAzAntarANi, aratyekakasya devasyaiko vikramaH syAt sa khalu deva stayA utkRSTayA tvaritayA yAvada divyayA devagatyA vyasmin yAvadekAhaM vA dvayahaM vA utkarSeNa SaNmAsAn vyativrajet astyekakaM vimAnaM vyatitrajeda, astyekakaM vimAnaM no vyativrajeta evanmahAnti khalu gautama ! tAni vimAnAni dhajJaptAni / santi khalu madanta / vimAnAni arcI Si arcirAvarttAni tathaiva yAvada acirutta rAvataMsakAni ? hanta santi / tAni vimAnAni kiyanmahAnti majJaptAni ? iian ! evaM yathA svastikAdIni navara metacanti paJcAvakAzAntarANi astyekakasya devasyaiko vikramaH syAt zeSaM tadeva | santi khaddha bhadanta ! vimAnAni kAmAni kAmAvarttAni yAvatkAmorArAvataMsakAni ? hanta santi, tAni khalu vimAnAni yanmahAnti prajJaptAni ? gautama ! yathA svastikAni navara saptA vakAzAntarANi zeSaM tathaiva santi khalu bhadanta ! vimAnAni vijayAni vaijayanvAni jayantAni aparAjitAni ? inta santi tAni khala bhadanna ! vimAnAni kiyanmahAnti majJaptAni ? gautama ! yAvatke sUrya udeti evametAni nava avakAzA
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAra jIvAmigamas ntarANi zeSaM tadeva naiva khalu tAni vimAnAni vyatitrajet etanmahAnti kha vimAnAni praptAni zramaNAyuSman ! ||30 27 // // tiryagyonikodezakaH prathamaH // TIkA- 'asthi bhaMte! vimANANi' anAstIti avyayapadaM varthe, tathA santi-vidyante khalu sadanta / vimAnAni - vizeSataH puNyaprANibhirmanyantetagata saukhyAnubhavanena anubhUyate iti vimAnAni 'sotthiyANi' svastikAni 'sotthiyAvattAI' svastikAni 'sotthiyapavAI' svastikaprabhANi 'sotthiyakaM tAI' svastikAntAni 'solthiyAI' svastikavarNAni 'sotthiyalessAI' sva stikalezyAni 'sotthijha gaI' svastikadhvajAni 'sotthiyasiMgArAI" svastikazTaGgArANi 'sotthiyakUDA svastika kUTAni 'sotthimidvAI' svastika kula koTi ke vicAra meM vizeSAdhikAra ko lekara gautama ! vimAnoM ke aseir ko lakSya karake aisA pUcha rahe haiM 'asthi NaM bhaMte / vimANAI sotthiyANi' - ityAdi / sUtra 27 TIkArtha - yahAM 'asthi' yaha avyaya pada hai aura yaha yaha artha meM prayukta huA hai jo puNyAtmAoM dvArA vizeSa rUpa se - arthAt tadbhuta saukhya ke anubhavana se-acche mAne jAte haiM ve vimAna hai yahAM gautama ne prabhu se aisA prazna kiyA hai 'asthi NaM aMte ! khotthiyANi sotthiyA batAI' he bhadanna ! kyA svastika svastikAvartta, 'sotthiyapabhAI' svastikaprabhA 'sotthiya kaMnAI' svastika kAnta 'sotthiya vannAI' svastikavarNa 'sotthiyaleslAI' svastika legA, 'sotthiyanjhAI' svastikadhvaja 'sotthiya siMgArAI' svastika zrRGgAra 'sotthiyakUDAI' svastika kUTa kulakATiyonA vicAra karatAM vizeSAdhikArane laIne vimAnAnA astitvane uddezAne zrIgautamasvAmI yevu che che 'atthi NaM bhaMte ! vimANAI sotthi yANi' ityAhi TIkAtha--ahiyAM 'vi' e avyaya pada che. ane e khahula atha'mAM prayukta thayela che. je puNyAtmA dvArA zeiSapaNAthI arthAt tagata sukhanA anubhavanathI sArA mAnavAmAM Ave tene vimAna kahevAmAM Ave che. A sa'madhamAM zrIgautamasvAmI prabhuzrIne khevu' pUchayu che 'atthi NaM bhaMte ! srotthiyANi sotthiyAvattAI' he lagavan ! zu svasti, svastiThAvarta 'soriya bhAI' svasti prabhA 'sotthiya kaMtAI svasti DAMta 'sotthiya vannA' spasvi 'motthiya lekhAi' svasti bezyA, 'sotthiyanayAI ' svastiya ja 'sotthiyasigArAi' svasti zRMgAra 'sotthiya kUDAi"
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA kA pra.3 u.3 1.28 svastikAdi vimAnanirUpaNam 433 ziSTAni 'sotthuttaravarDisagAI' svastikAvataMsakAni etanAmakAni vimAnAni-- santi kimiti bhagavato gautamasya vimAnaviSaye prazna:, bhAvAnAha-'haMtA' ityAdi, 'haMtA asthi' he gautama ! inta.santi yAni vimAnAni tvayA pRSTAni ekAdazanAmakAni tAni tathAvidhAnyeva satIti / punagau tasA prazna yannAha-'teNaM bhaMte' ityAdi, 'te NaM bhaMte ! bimANA ke mahAlayA panattA tAni upayukta nAma: kAni vimAnAni kiyanmahAnti-kiyatpramANamahatvAni tAni dimAvAni santIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jAvaieNaM murie udei jAvaieNaM sarie asthamei enaiyA viSNovAsaMtarAI pAvati kSetre khalu sUrya udeti sAvati kSetre khalu sUryo'stameti enAnti udayakSetrAstakSetrapitAni pratyekaM trINi avakAzAntarANi sani jambUdvIpe ramanaskRiSTe divase mIbhayantare 'sosthiyasidvAI' svastikaziSTa aura 'lotthuSTacALisagAI' svastimA tarAvataMsaka isa nAmoM vAle vidhAna hai kyA? yA isake utanuzrI gautama se kahate haiM-'haMtA, asthi hAM, gautama ina nAmoM vAle devoM ke vimAna haiM 'te NaM bhaMte! vikhANA ke mahAlayA patnattA' he badanta ! ye vimAna kitane ghaDe haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'gogamA ! jAvaieNaM harie udeha jAvaieNaM sUrie atdhamaha evaiyA liNNovAsaMtArAI' he gaulanda ! zAhI skRSTa dina meM jitane kSetra meM sUrya udita hotA hai aura jilane kSetra meM vahaasta hotA hai itane udaya kSetra aura asta kSetra pratyeka kSetra ko yahAM tIna avakAzAntara hone se tigunA karane para jitanA pramANa usa kSetra kA AnA hai.'atthegajhyassa devassa ege vikkameliyA' utanA kisI deva kA eka vikrama eka bAra meM dhUmane kA mArga hotA hai jaise-jambUdvIpa meM parita 'sotthiya sidAi' svasti ziSTa bhane 'sotthuttaravaLisagAI svstikettarAvasaka A nAmevALA vimAne che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama pAmIna ache 'hatA atthi' hai| gautama ! me pramANenA nAmAvANA / devAnAM . vibhAnA cha. 'te Na bhaMte ! vimANA ke mahAlayA pannattA' bhagavan ! 21 vimAnA 48sA moTA cha 1 mA prshnn| ttaramA prabhuzrI 47 cha / goyamA ! jAvaieNaM sUrie udeha jAvaieNaM surie asthamai evaiyA tiNNAvAsa tarAI' gautama sahiSTa linamA sauthI moTA divasamAM jeTalAkSetramAM sUrya uge che, ane jeTalA kSetramAM sUrya arata thAya che, eTalA udayakSetra ane astakSetramAM dareka kSetrane ahiyAM traNa avakAzAnato hovAthI traNagaNuM karavAthI te kSetranuM jeTaluM pramANa Ave che, 'atthegaiyassa devassa ege vikkame siyA' / hevanu satuM vibh-5|| ekavAramAM ghUmavAno mArga thAya che. jema ja budvIpamAM sauthI uttama divasa mI0 55
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - jIvAmigamasUtre pADale vartamAnaH sUryo yApati kSetre udeti yAvati ca kSetre'stamupayAtIti, udayakSetramastakSetraM cAdhikRtya yAvatparimitaM kSetra bhavati etAvatpramANaM kSetra mekasyAvaphAzAntarasya jAyate pratyeka metAvatpramANamadhikRtya trINi avakAzAntarANi santi ata udayakSetramastamitakSetra cAdhikRtaM kSetradvayaM pratyekamavakAzAntarANAM trikatvena triguNaM kartavyamiti bhAvaH / tataH phimityAha-'asthegaDayassa devassa ege dikkame siyA' aratyekakasya devasyako vikramaH-'kramupadavikSepe' itidhAto: kramaNaM kramaH, vizeSeNa kramaH vikramA-paribhramaNAcakraM triguNIkRta sUryodayAstamita kSetrapramANamArgaparibhramaNarUpaH syAt astyetad buddhayA paribhAvanIyametad-yathakasya vivakSitasya devasyaka: pUrvoktaprakArako vikramo bhavet / tatra jambUdvIpe sarvotkRpTe divase etAvata parimite kSetre sUrya udeti, tathAhi-sapTacatvAriMzatsahasrANi dvezate tripaSTayadhika yojanAnA mevasya ca yojanasya ekaviMzatiH paSTibhAgAH (47263-24) taduktam-- 'sIyAlIsasahassA doNisayA joyaNANa tevaTThI / igavIsahi bhAgA kakkaDamAsaMmi pecchanarA // 1 // saptacatvAriMzatsahasrANi dvezate yojanAni nissssttiH| ekaviMzatiH paSTibhAgAH karkaTamAse prekSante nraaH||1|| iticchAyA / sarvotkRSTa dina meM basaMkrAnti ke prathama dina meM saMtAlIsa hajAra do sau tesaTha yojana aura eka yojana ke ikkIsa sAtiyA bhAga (47263. 3.) yojana dUra se sUrya dikhatA hai jaise kahA hai ___ 'sIyolIsasahassA doSNilayA joyaNANa tekTThI' igavIsa sahimAgA sakaDamAsUmi pecchanarA // 1 // aya saMtAlIsa hajAra do sau teMptaTha yojana aura eka yojana aura eka yojana ke ikkIsa sAThiyA bhAga (4726312) itane yojana parimita kSetra ko sUrya ke udaya kSetra aura asta kSetra aisA do kSetra hone se danA mAM arthAt karkasaMkrAntinA pahelA divase 472632 suDatAlIsa hajAra basa tresaTha jana ane eka jananA eka vIsa sAtiyA bhAga yojana dUrathI sUrya dekhAya che. jema kahyuM che ke - 'sIyAlImasahassA dANNisayA joyaNANa tevaTri' 'gavImA saTTibhAgA kakkaDamAsaMmi pecchanarA // 1 // suDatAlIsa hajAra base tresaTha yojana ane eka yojana tathA eka yojana eka vIsa sahiyA bhAga 4726323 ATalA yojananA kSetrane sUryanuM
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.28 svastikAdi vimAnanirUpaNam 5 etAvatparimite kSetre eva tasmin sarvotkRSTe divase'stamupayAti sUrya, tata etarakSetram udayAstamitakSetrayodikatvena dviguNI kRtamudayAstamayAntarAlapramANe bhavati, taccaitAvat-caturnavatiH sahasrANi paJcazatAni SaviMzatyadhikAni yojanAnA mekasya ca yojanasya dvAcatvAriMzat SaSTimAgAH (94526-43) iti / etAvat kSetram avakAzAntarANAM trikatvena trizuNIkRtam jAyate dvelakSe tryazItiH sahasrANi paJcazatAni azItyadhikAni yojanAnAm, ekasya yojanasya ca SaTSaSTi bhAgA: (28398010) iti etAvatarimitaM devasyaikaM paribhramaNakSetra bhavet / 'se deve' saH- pUrvokta kSetraparibhramaNazaktisaMpanno vivakSito devaH 'tAe' tayAsakaladevajanaprasiddhayA 'ukiTAe' utkRSTayA 'turiyAe' tvarayA 'jAva divAeM capalayA caNDayA zIghrayA uddhatayA javanayA cheUyA divya yA 'devagaIe' devagatyA 'yotIvayamANe vItIvayamANe' vyatiba jan vyativrajan-gacchan gacchan 'jAva eMgAI karane para caurAnave hajAra pAMca sau chabbIsa yojana aura eka yojana ke bayAlIsa lAThiyA bhAga (945264.) itane yojana kSetra kA parimANa ho jAtA hai| yaha eka abakAzAntara parimANa hai, aise yahAM tIna avakAzAntara hone se isa kSetra parimANa ko niguNA karane para aTTA. Isa lAkha tIna hajAra pA~ca sau aslI yojana aura eka yojana ke chaha saThiyA bhAga (2835806.) yojana kSetra jo ho jAtA hai vaha eka devakA eka eka vikama-zramaNa hotA hai leNaM deve' vaha deva eka vAra meM itane kSetra taka paribhramaNa karane ke sAmarthya vAlA koI eka deva 'tAe ukkiTThAe turiyAe jAba diyAe' apanI usa saphala deva prasiddha uskRSTa svarAyukta capala, caMDa, zIghra, uddhRta, javana, cheza aura divya 'deva gaIe' deva gati udaya kSetra ane atakSetra ema be kSetra hovAthI bamaNa karavAthI rANa hajAra pAMcaso chavIsa yojanA ane eka yojanA beMtAlIsa sAThiyA bhAga (945ra 63) ATalA yojanA kSetranuM pramANa thaI jAya che. A avakAzAntara pramANa che. ahiMyA evA traNa avakAzAntara hovAthI A kSetra pariNAmane traNa gaNuM karavAthI aThayAvIsa lAkha traNa hajAra pAMcaso rojana ane eka jananA cha sAThiyA bhAga (283580) jana kSetra je thAya che, te eka henA me vibha. mAt bhAra thAya che 'se Na deve' ta me pAramA ATalA kSetra sudhI paribhramaNa karavAnA sAmarthya vALA keI eka deva "att ukkidvAe turigAe jAva divAe' cAtAnI ta prasiddha Grve, paza yuTata, ya5sa, nya | Gaa rana, che bhana hiya devagaIe' gatiyA
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 436 vA duyAhaM vA' jaghanyataegAhaM vA dvaya (haM vA yAvat, 'ukko seNaM chammAsA cItIvarajA' utkarSeNe paNmAsAn thAvat vyatitrajet gacched / tatraivaM gamane saH ' atyegaiyaM vimANaM vIvIvarajjA' astyekakaM kiJcana vimAnaM pUrvokta vimAnAnAM madhye vyativrajet ullaMghya parato'tikrAmet tasya vimAnasya pAraM labheta tathA - ' atyegatyaM vimANaM no vItIcaejjA' astyekakaM pUrvokta vimAnAnAM madhye kizvanavimAnaM no , vyativrajet-no atikrAmet no ullaMghya pAraM gacchet / ayaM bhAvaH- ukta mamANenApi vikrameNa paribhramaNarUpeNa yathoktarUpayApi ca gatyA paNmAsAnapi yAvadadhiruto devo gacchati tathApi saH teSAM vimAnAnAM madhye kasyaciddimAnasya pAraM lamate kasyacid vimAnasya pAraM na labhate iti / le 'bIicayamANe 2' calatA calatA kama se kama eka dina taka do dina -taka aura utkRSTa se chaha mAsa taka lagAtAra calatA hai to aisI sthiti meM bhI 'atgaya vimANaM jIvanA' vaha deva una vimAnoM meM se kisI eka vimAna ko pAra kara sakatA hai-use lAMghakara vaha Age bhI nikala jAtA hai aura kisI eka vimAna ko vaha lAMghakara pAra nahIM jA sakatA hai tAtparya kahane kA yahI hai ki ukta vikrama 'cala' vAlA koI eka deva apanI deva prasiddha gati se chaha mAsa taka bhI lagAtAra calatA rahe tatha bhI vaha kisI 2, vijJAna ke hI pAra jA sakatA hai saba vimAnoM ke pAra nahIM jA sakatA hai 'e mazalayA NaM te vimANa goyamA ! paNNattA' he gautama ! itane baDe ve vimAna kahe gaye haiM / 'vIivayamANe vIivayamANe' yAsatA cAlatA echAmAM ochA eka divasa sudhI be divasa sudhI, ane utkRSTathI cha mAsa sudhI lAgaDha cAlatA rahe te mevI sthitiyAM yA 'attheogaiya' vimANa' nItIvaejjA' te deva se vibhAnAmAM zrI kei eka vimAnane pAra karI zake che. tene ulladhIne te AgaLa pazu nIkaLI jAya che. ane keAi eka vimAnane te pAra karI zakatA nathI, kahevAnu tApa e che ke AvA prakAranA vikrama-maLa vALe! keAI eka deva peAtAnI dhruva prasiddha gatithI lAgaTha cha mAsa sudhI cAlatA rahe te pazu te kAi kei vimAnaneja pAra karI zake che, badhA vimAMneAnI pAra jaI zakatA nathI. "e mahAlayA NaM bhate vimANA goyamA ! paNNattA' he gautama! te vibhAnA ATalA meTA hovAnu kahela che,
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 4.28 svastikAdi vimAnanirUpaNam 437 'e mahAlayANa goyamA ! te vimANA panattA' etAvanmahAnti khallu gautama ! tAni vimAnAni prajJaptAni-kayitAni iti / 'asthi NaM bhaMte ! vimANAI' santi khallu bhadanta / tAni vimAnAni 'acINi' aciSi-acirnAmAni tathA-'accirAvattAi' acirAvAni taheva jAva accunaravaLisagAI' acirUttarAvataMsajhAni kim ? atra yAvatpadena acimamANi, aciHkAntAni, acirdarNAni, acilezyAni, aciM. nAni, aciHzRGgArANi, aciAkUTAni arciziSTAni, ityeteSAM grahaNaM mava. tIti / bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi, 'haMtA goyamA' hanta gautama ! 'asthi' santi he gautama ! acirAdinAmakAni vimAnAni yathoktanAmaguNaviziSTAni vidyante iti / ___ 'te vimANA ke mahAlayA pannattA' tAni acirnAmakAdIni vimAnAni kiyamahanti-kiyatmamANakamahattvayuktAni prajJaplAni kathitAnIti praznaH, bhagavAnAha'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA sosthiyAINi' evaM yathA svastikAdIni sUryoda. ___ 'asthi NaM bhaMte ! vimANAha" he bhadanta ! kyA the vimAna hai 'accI. Ni" arci 'accizavattAI' adhirAvarta 'taheca jAva accuttarAvaDiMsagAI' usI prakAra yAvat arciH prabha, arci kAnlA, adhirvarNa, acilezya arvija arciH zrRMga, aura arciH kUTa aviziSTa, arcihattarAvataMsaka, ye vimAna hai kyA ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA goyamA! asthi' hAM gautama ! ye vimAla hai 'te vimANA ke mahAlayA paNNatA he bhadanta ! ye arci adhirAvata Adi vimAna kitane baDe kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM jahA sotthiyANi' he gautama ! jaisA kathana svastika Adi vimAnoM kI mahattA ke rUpandha meM kiyA gayA hai, sA zrIgotamasvAmI pramazrIna pUche che 'asthi Na mate ! vimANAI" 8 lApana ' vimAna cha 1 'accINi' mayi jaccirAvacAI' mazivata' 'taheva jAva accuttaravADisagAI' me pramANe yAvat mathi:prasa, mazita maNui , mavezya, mayi, mathi:zu, bhane maTi , maziSTa, arcirUttarAvaMtasa A vimAno che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke 'hatA goyamA ! atthi' / gItama ! ma vimAna cha 'te vimANA ke mahAlayA paNNattA' gavan ! mathi:masita vigere vimAna 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha / 'evaM jahA sosthiyANi' he gautama ! svsti|
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatre 438 yastamitakSetra pramANamadhikRtya yAvatmamANena mahAnti kavitAni tAvatmamANAnyeva arcIpa, ityAdi vimAnAnyapi mahAnti vAcyAni / 'naraM pavatiyAI paMna ovAsaMtarAI' navaraM - kevalam atrAyaM vizeSaH / etAvatkAni atra etAvatapramANAni pazyAvakAzAntarANi santi, svastikAdivimAnamRgetu trINi avakAzAntarANi proktAni / 'atthegaiyassa devassa puge vikame siyA' astvekasya devasyaiko vikramaH - paribhramaNaM syAt 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva, zeSaM zeSasUtraM tadeva - pUrvasUtra vadeva vyAkhyeyaM yAvat 'emahAlapANe goyamA ! te cimANA panavA' etAvatmANakAni gautama ! vimAnAni prajJayAnIti paryantam / hI kathana ina vimAnoM kI mahattA ke sambandha meM bhI kara lenA cAhiye, parantu antara itanA hai ki 'evatimAI paMca ovA saMga' yahAM pUrvokta pramANa vAle pAMca avakAzAntara hone se jitanA kSetra rUpa vikrama grahaNa kiyA gayA hai utane kSetra ko pAMca guNA karane para 'atthe yasta devarasa ege cikame' isa taraha kA itanA kSetra kisI eka deva kA eka vikrama rUpa honA hai 'selaM taM ceva' bAkI sana pUrva kI taraha vyAkhyAta kara lenA cAhiye arthAt eka bAra meM pUrvokta pramANa kSetra taka ghUmane kI zakti vAlA koI eka deva apanI utkRSTa Adi pUrvokta vizeSaNoM vAlI gati se nirantara kama se kama eka dina taka do dina taka aura adhika se adhika chaha mAsa taka calatA rahe, taba bhI vaha deva arciH Adi vimAnoM meM se kisI eka vimAna ko ullaGghana kara usake pAra jA vigere vimAnAnI mahattanA samadhamAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che, eja pramANenu kathana A vimAnAnI mahattAnA sabaMdhamAM paNa karI levu leAme. paraMtu me jantemA seTa 4 aMtara he 'evatiyAI' paMca bhoSAsa tarAi " maDiyAM pUrveti prabhAvAlA pAMca ava4.zAntara hovAthI jeTalA kSetrarUpa vikrama grahaNa karela che. eTalA kSetrane pAca gaNu karavAthI 'atthe gacassa devarasa ege vikame' mA prabhASenusAra kSetra me heva nA me vibhaktizya hoya che. 'sesa' ta' ceva' jADInu aghaNu' udhana paDelA pramANe kahI levuM joie. arthAt eka vAramAM pUrvakti pramaNanA kSetra sudhI oLaMgavAnI zakti vALA koI deva peAtAnI e utkRSTa Adi pUrvokta vizeSa@AvALI gatithI dararAja echAmAM eAchA eka divasa sudhI athavA e divasa sudhI ane vadhAremAM vadhAre cha mAsa sudhI cAlyA kare te paNa te deva arci vigere viAnA paikI kei eka vimAnane eLagIne tene pAra
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 1.28 svastikAdi vimAnanirUpaNam 439 _ 'asthi NaM bhaMte ! vimANAI' santi khalu bhadanta ! vimAnAni 'kAmAI' kAmAni-kAmanAmakAni 'kAmAbadAI' kApAvAni 'jAva kAmuttaravaDiyayAi' yAkkAmottarAvataMsaphAni atra yAvatpadena phAmamamANi kAmakAntAni kAmavarNAni kAmalezyAni kAmadhva nAni kAmazaMgArANi kAmakUTAni kAmaziSTAni, ityeSAM saMgraho bhavati tathA pa he sadanta ! kAmAdinAmakAni vimAnAni ki santi, iti prasA, bhagavAnAha-'haMtA asthi' hanta gautama ! kAma dinAmaka ni vimAnAni santIti / te bhaMte ! vimANA ke mahAlapA pannattA' tAni kAmA. dinAmakAni vimAnAni khalu bhainna ! kiyanmahAnti majJAnIti praznaH, bhagavAnAi-'goyanA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahA sosthiyAI yathA svatisakatA hai. kisI ke pAra nahIM bhI jA sakatA hai arthAt sagha vimAnoM ko ullaMghana kara pAra nahIM jA sakatA hai| aisI vizAlatA vAle ve arci Adi vimAna haiN| _ 'asthi NaM bhaMte vibhANAI kAmAI' kAmAvattAI jAba kAmuttaravaDisa. yAI' he gautama! kyA kAma, kAma vartta, yAvat kAmotarAvataMsaka vimAnahai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai-'halA adhi' hAM gautama ! kAma kAmAvarta yAvat vAmaprabha, kAmakAnta, kAmavarNa, ghAmaTezya, kAmadhvaja, kAmazaMga, kAmakUTa, kAma ziSTa aura kAmottarAdatakhaka, ye vimAna haiM / 'te NaM bhNte| vimANA ke mahAlayA pannatA' he bhadanta ! kAma kAlAvata Adi vimAna kitane baDe kahe gaye ? uttara meM prabhu kahate haiM-'moyamA jahA lotthiyAI he gautama ! jaiple-svAstika Adi vimAna bar3I bhArI vizAlatA vAle kahe gaye haiM-vaise hI ye bhI bahuta bar3I vizAlatA vAle kahe gaye haiN| karI zake che, ane keTalAkane pAra na paNa karI zake. arthAta badhA vimAnone oLaMgIne pAra karI zakatuM nathI. ATalI vizALatAvALA A arci vigere vimAne che. ___ 'asthi gaM bhaMte vimANAI kAmAI kAmAvattAI jAva kAmutara vaDiMsayAi' bhagavad zuM kAma, kAmAvarta, yAvat kAmottarAvataMsaka vimAna che ? A praznanA uttaraprabhu ''tA atthi' DA gautama ! ma, bhAvata', yApata kAmaprabha, kAmakAMta, kAmavarNI kamalezya, kAmadevaja, kAmazaMga, kAmakUTa, kAmaziSTa bhane mAttazatasamA vimAnA che. 'te NaM bhate ! vimANA ke mahAlayA pannattA' 7 samapan ! bhi, bhAvata, vigere vimAna keTamA bhATA 4 // cha ? mA prazna uttaramA prabhu 4 che 'goyamA ! jahA sAthiyAihai gautama ! je pramANe svastika vigere vimAne ghaNuM meTi vizALatAvALA
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 jIvAmigamasse kAdinAmakAni vimAnAni santi tathaiva kAmAdinAmakAnyapi vimAnAni santI tyuttaram / 'NavaraM sattaovAsaMbarAI sesaM tahena' navaramatra saptAvakAzAntarANi, zeSa-zeSamUtra tathaiva acirAdi sUtravadeva vyAkhyeyam / sa khalu devastAni vimAnAni pUrvoktayA divyayA devagatyA kazcita kAtivrajet kazciddevaH kizcanavimAna vyatikramena kizcana vimAnaM no vyatikramedityAdikaM satra pUrvadeva jJAtavyamiti bhAvaH / ___'asthi NaM bhaMte ! vimANAI' rAnti khana yadanta ! vimAnAni 'vijayAI vijagani-vijayanAsakAni vejayaMtAI vaijayantAni 'jayaMtAI' jayantAni 'aparAjiyAI' aparAjitAni iti praznA, bhagavAnA-'hA atyi' hanta gautama ! parantu yahAM inakI vizAlatA jAnane ke liye 'NavaraM mahattamodhA saMtarAi viname sesaM taheca' yahAM kA avakAzAntara zAinA cAhiye isa taraha itane avakAzAntara eka bAra meM ghUmane kI zaktivAle deva kama se kama eka dina taka yA do dina taka adhika se adhika chaha mAsa taka calatA huA koI eka deva una kAmAdi vimAnoM meM se kisI eka vimAna ko hI ullaGga saphalA tathA kisI ko nahIM bhI ullaMghana kara sakatA hai| aisI ghar3I bhArI vizAlatA na vimAnoM kI hai ityAdi rUpa se saba kathana pUrvokta jaisA hI yahAM samajha lenA cAhiye, 'asthi NaM bhaMte ! vijayAI vimANAI' he bhadanta | kyA vijaya mAnake vimAna hai ? 'vejayaMtAI" vaijayanta nAma ke vimAna haiM 'jayatAI' jayanta nAma ke vimAna meM 'aparAjiyA' aparAjita nAma ke vimAna hai ? gan . 59 mahiyA mA vimAnAnI vizAlatA vA mATe 'Navara satta AvAsaMtagaI vikkame sesaM taheva' maDiyAM sAta azAnta vA naye. A rIte ATalA avakAzAntaro eka vAramAM oLaMgavAnI zaktivALe deva ochAmAM ochA eka divasa sudhI athavA be divasa sudhI ane vadhAremAM vadhAre cha mahInA sudhI cAlato ke deva e kAma vigere vimAne pikI kaI ja ekAda vimAnane ja oLaMgI zake che. tathA keIne oLaMgI na paNa zake. arthAt kaIka ja vimAnane pAra karI zake che, ane keIkane pAra na paNa karI zake. AvI ghaNI moTI vizALatA A vimAnanI che. ItyAdi prakAranuM saghaLuM kathana pahelA kahyA pramANenuM samajI levuM. 'asthi Na bhate / vijayAI vimANAi' se bhagavan zuviya nAbharnu vibhAna cha 1 'vejaya'tAI' yanta nAmanu vibhAna cha ? 'jayaMtAI" yAta nAmarnu vimAna cha 1 'aparAjiyAI' 2552 ta nAmanu vibhAna che? mA
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ shrutftakA TIkA pra.3 u.3.28 svastikAdi vimAnanirUpaNam 441. santi vijayAdIni vimAnAnIti / 'te NaM saMte ! vimANA ke mahAlayA pannattA'yAni khalu bhadanta / vimAnAni - vijayAdinAsakAni kiyanmahAnti bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - 'joyamA' ityAdi, 'goramA' he gautama ! jAie sUrie udeha' yAvara kSetre sUrya udeti ityAdi sUktaM yAvatparimataM kSetra' bhavet 'evaiyANa' nava ovAsaMtarAI' etAvanti evAtpamANAni atra natra avakAzAntarANi santi 'seyaM taM ceva' zeSaM tadeva pUrvoktameva, tavatke kSetre kathandevaH devagatyA utkRSTAdidivyadevagatyA vyativrajet 'no cetra NaM te vimANe bIinaejjA' naiva khalu sa devaH tAni vijayAdIni vimAnAni vyavitrajen, pUrvoktavizeSaNavizize'pi deva uttara meM prabhuzrI kahate hai 'haMnA asthi' hAM gautama ! vijaya Adika vimAna haiM / 'te NaM bhaMte ! vimANA ke mahAlayA patrattA' he bhadanta ! ye vijayavaijayaMtAdika vimAna kitane baDe arthAt vizAla kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! jAvaie sUrie udeha' he gausama ! jitane pramANa kSetra meM sUrya kA udaya hotA hai aura jitane pramANa kSetra meM vaha asta hotA hai 'evaiyAI nava oyAmaMnaza" itane pramANa ke yahAM nau avakAzAntara hone se utane pramANa kSetra ko nau guNA karanA cAhiye, itane pramANa vAle kSetra meM ghUmane kI zakti vAlA koI eka deva apanI usa utkRSTa Adi vizeSaNoM bAjI divya deva gati se kama se kama eka dina athavA do dina adhika se adhika chaha mAsa taka calatA rahe taba bhI vaha deva 'no cetra NaM te vimANe boiivejj|' ina vijayAdi vimAnoM meM se eka bhI vimAna ko lAMca nahIM sakatA hai| yahAM tAtparya yaha hai ki pUrvokka praznanA uttaramA aluzrI gautamasvAmIne he che 'hatA asthi, gautama ! vinaya vainyaMta vizera vibhAne che. 've NaM bhaMte vimANA ke mahAlayA pannattA' he bhagavat A vijaya vigere vimAnA keTalI vizALatAM vALA kahevAmAM Avela che? yA praznatA uttaramAM praluzrI gautamasvAmIne he 'goyamA / jAvatie sUrie repha' hai gautama ! jeTalA pramANa kSetramAM sUryanA udaya thAya che, ane neTasA prabhASa kSetramAM te bharata thAya che, 'evaiyAiM nava ovAsa tarAi " eTalA pramANanA ahiyAM nava avakAzAntara hAvAthI eTalA pramANa kSetrane navagaNu karavuM joIe. ATalA pramANavALA kSetramAM pharavAnI zakti vALA kAI eka deva peAtAnI e utkRSTa vigere vizeSaNA vALI divyadevagatithI eAchAmA Ache eka divasa athavA be divasa ane vadhAremAM vadhAre cha mAsa sudhI tara to te dve 'no cetra NaM ve vimANe vIIvapajjA' yA viSaya vigere vimAnA paikI eka paNa vimAnane ulla'ghI zakatAnathI, A kathananuM jI0 56
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama unkRSTAdirUpayA divyayA devagatyA vyativrajet svastikAciH kAmAmidhAnAnAM trividhAna vimAnAnAM madhye kizciviNAnaM vyatibajedapi kintu vijayAdIni vivakSito devaH kadApi no parivraje, vijayAdi vimAnAni ullaGghayituM ko'pi devo na sakyo bhaviturha gIti bhaavH| 'e mahAlayANaM dimANA ennattA' etA. vanmahAnti tAni vimAnAni prajJamAni 'samamAulo' he zramaNa ! he AyuSmanniti / atraviSaye catastraH saMgrahamAthAH santi, tathAhi-- 'jAvaI udeha sUro, jArai so atyamei avareNaM / tiyapaNasattanavaguNaM, kApateya patteyaM // 1 // sIyAlIsasahassA, doyasayA joyaNANa tevtttthaa| igavIsa sahI bhAgA kakaDamAismi pecchanarA // 2 // eyaM duguNaM kAuM', guNijjai tipnnsttmaaiihiN|| AgayaphalaM ca ja ta, kamaparimANaM viyAgAhi // 3 // cattAri vi sammeDi, caMDAIgaIhiM jaMti chammAsa / tahavi ya na jati pAraM keriMci surA vimANANaM // 4 // yAvati dUre kSetre sUrya udeti yAvati ca dUre kSetre sa sUryo'paradizi pazcimAyAmastameti, tAvatparimi kSetra pratyekaM pratyekam 'tiyapa gasattanavaguNaM' tri-paJcaparibhramaNa kI zakti bAlA deva apanI utkRSTAdi gati se calatA hubhA svastika arci kAma ina tIna prakAra ke vimAnoM meM se kisI eka kA laMghana kara bhI patA hai kintu pijayAdi vimAnoM meM se kisI eka vimAna kA bhI ullaMghana karane meM samarthana nahIM ho sakatA hai, yahI yahA~ vizeSatAhai / 'e mahAlayA NaM visANA pannattA' ailI vizAlatA vAle ve vijayAdika vimAna kahe gaye hai 'samaNA ulo' he amaga AyuSman / yahAM vimAnoM ke pramANa ke viSaya meM cAra saMgraha gAdhAe haiM ve isa prakAra 'jAvai udeha sUro' ityAdi 1-4 // tAtparya e che ke pUrvokta paribhramaNanI zakti vALo deva pitAnI utkRSTa vigere gatithI cAlIne svastika. arcAi ane kAma A traNa prakArane vimAna paikI koI eka da vimAnanuM ulaghana karI paNa zake che, paraMtu vijaya vigere vimAne piDI keAI ekAda vimAnanuM ullaMghana karavAne samartha thatA nathI aura mahiyAM vizeSa pAche 'e mahAlayA gaM dimAgA paMnnattA' AvA prakAranI vizALatAvALA e vijaya vigere vimAne kahyA che. 'samaNAuso' 3 zrama Ayu bhan ! mahiyAM vimAnAnA prabhAnA samayamA nyA2 Da gAthAme hI che, te 241 pramAnI cha. 'jAvai udei sUro' tyA
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 1.28 svastikAdi vimAnaninnapaNam 443 sapta-nava-nava-guNaM krameNa kartavyada, iti / pUrvoktaM kSetraM kiyatparimitaM bhavedityAha'sIyAlIsasahastA', ityAdi, sapta-catvAriMzatsahastrANi, dvezate, yojanAni ekasya yojanasyaikaviMzati striSaSTibhAgAH (4726321) iyatparimitaM bhavati, tattu kadA bhavatItyAha-kakaDamAimmi' karkaTAdau karkasaMkrAnse rAdau prathamadine bhavati jambUdvIpe sarvAbhyantaramaNDale gate sUrye sarvotkRSTe divase 'pecchn|' manuSyAH sUryaprekSante 'eyaM duguNaM kAuM' etat kSetraM dviguNaM kRtvA udaya-kSetra mastakSetra ceti dvayamAzritya pratyekAvakAzAntarApekSayA kramazaH vipaNa sattamAIhi' tri-pazca jitane dUra kSetra meM pUrva dizA meM sUrya UgatA hai aura jitane dUra kSetra meM pazcimadizA meM sUrya asta hotA hai utane pramANa ke donoM kSetroM meM pratyeka kSetra ko 'tipaNa sattanaya guNaM' arthAt kaba le tIna pAMca sAta aura nava se gunAnA cAhiye, vaha pUrvokta sUryodadhA aura sUryAsta ke antarAlakA kSetra kitanA hotA hai jisako tIna Adi se gulAyA jAya usa kSetra kA pramANa isa prakAra hai 'sIyAlIsa hallA' ityAdi, tAlIsa hajAra do sau tesaTha yojana aura eka yojana ke ikkIsa sAThiyA bhAga (4726321) eka sUryodaya aura sUryAsta meM eka kSetra kA pramANa huaa| yaha pramANa kaya hotA hai usake liye kahate haiM-'kAkADamAismi' karka, saMkrAnti ke Adi-prathama dina meM sUrya jaba sarvAbhyantara maNDala meM praveza karatA hai usa samaya sarvotkRSTa-sabase baDA dina hotA hai isa dina sUryodaya sUryAsta ke kSetra kA itanA pramANa hotA hai / 'eyaM duguNaM kAuM' arthAt isa udaya kSetra aura asta kSetra ye do hone se uparyukta kSetra ko jeTale dUranA kSetramAM pUrva dizAmAM sUrya uge che. ane jeTalA dUranA kSetramAM pazcima dizAmAM sUrya Athame che. eTalA pramANunA ane kSetramAM dareka kSetrane 'tipaNakhattanava guNaM' arthAt mathI traya, pAya, sAta, bhane nayA guNavA joIe A pUta sUryodaya ane sUryAstanA aMtarAlanuM kSetra keTaluM hoya che? jene traNa vigerethI guNAvAmAM Ave e kSetranuM pramANa A pramANe cha. 'sIyAlIsasahassA' tyA sutAkSIsa 12 se sa4 yAna anaM aka jananA ekavIsa sAThiyA bhAga (472632) eka sUryodaya ane sUryAstamAM eka kSetranuM pramANa thayuM. A pramANe kayAre thAya che ? te saMbaMdhamAM ch| 'kakkar3amAimmi' , santinA pahise sUrya pAre sAkSyantara maMDalamAM praveza kare che, te vakhate satkRSTa arthAt sauthI mATe divasa hoya cha. hivase sUhiya sUryAsta nA kSetranu saralu pramANa cha 'eya' duguNa kAu' arthAt A udayakSetra ane atakSetra A be hovAthI uparokta kSetrane bamaNuM
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre pra saptAdibhi - tripaJca saptanavabhiH 'guNijjai' guNyate, evaM guNanena 'AgayaM phalaM ca jaMtaM' yat AgataM tat 'kamaparimANaM' kramaparimANaM devasya pratyekavimAnazreNyAM krameNa vikrameNa vikramaparimANaM paribhramaNa kSetra pramANam, 'triyANAhi' vijAnIhi |3|| cattAri di' catvAryapi svastikArciH kAmavijayAdIni vimAnAni 'saMkamehi dugunA karanA cAhiye yaha dugunA kiyA huA kSetra itanA hotA hai-caurAnave hajAra pAMcasau chabbIsa yojana aura eka yojana ke yathAlIsa sAThiyA bhAga (94526-13) yaha pramANa eka avakAzAntara kA huA aise pratyeka vimAna zreNi meM krama se kitane kitane avakAzAntara hote haiM so batAte hai- 'tipaNasattamAIhiM' tIna pAMca sAta aura nava, ye krama se hote haiM / pUrvokta dugune kiye hue sUryodaya sUryAsta kSetra ko pratyeka vimAna zreNi 'ke avakAzAntara se gunAnA cAhiye, jaise-pUrvokta sUryodaya sUryAsta kSetra ko svastikAdi vimAna zreNi meM lIna le, arcirAdi vimAna zreNi meM pAMca se kAmAdi vidhAna zreNi meM sAta se aura vijayAdi vimAna zreNi meM nause gunAnA cAhiye sArAMza yaha hai ki pUrvokta sUryodayAsna kSetra (94526 - hai) ko tIna se gunane para jo phala AtA hai vaha svastikAdi vimAna zreNa ke prakaraNa meM eka deva kA vikrama kahanA cAhiye isI prakAra pUrvokta sUryodayAsta kSetra ko pAMca se gunA karane para jo phala AtA hai vaha arcirAdi vimAna zreNi prakaraNa meM eka deva kA vikrama kahanA karavuM joIe e pramANe khamaNuM karavAmAM Avela kSetra eTaluM hoya che, ceArANuM hajAra, pAMcaso chavvIsa ceAjana ane eka yejananA 42 metAlIsa sAThiyAbhAga (94264) A pramANu eka avakAzAntanu thayu. AvI dareka vimAna zreNImAM kramathI keTalA keTalA avakAzAntara hAya che. te tAye che, 'tipaNasattamAIhi' RNu, pAya, sAta bhane nava yA ubhathI thAya che. pUrvokta bamaNA karavAmAM Avela sUryodaya ane sUryAstanA kSetrane dareka vimAna zreNInA avakAzAntarathI jINuvA joIe. jema pUrvokta sUryodaya ane sUryAsta kSetrane svastika vigere vimAna zreNImAM traNathI arci vigere vimAna zreNImAM pAcathI, kAma vigerevimAna zreNImAM sAtathI ane vijayAda vijJAna zreNimAM natrathI, guthavA joie. kahevAne sArAMza e che ke pUrvokta sUryodaya ane sUryAsta kSetra (945263) te traNa thI guNuvAthI je guNAMka Ave te svastika vigere vimAna zreNInA prakaraNamAM eka devanuM' vikrama-khala kahevu joie. eja pramANe pUrvakti sUya ane sUryAsta kSetrane pAMcathIguNavAthI je kala Ave te arci vigere vimAna zreNInA prakaraNamAM eka devattuM vikrama samajavuM. ane eja sUdiya ane
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikAM TIkA pra. 3 uM. 3 khU.28 svastikAdi vimAnanirUpaNam E caMDAigaIdi / caNDAdigatibhiH svakramaiH svavikramaiH svaparibhramaNacakraH 'jaMti chammAsaM' SaNmAsAn yAcat yAnti gacchanti 'vahavi ya na jaMti pAraM keGkSici surAvimANA' tathApi ca surA devAH keSAJcid vimAnAnAM vijayAdInAM tu pAraM na yAntIti saMgrahagAthA catuSTayasya saMkSepArthaH / 0 28 / / tRtIya pratipatta tiryagyonikA bhidhaH prathama dezakaH samAptaH / kathitaH prathamodezakaH idAnIM dvitIyodezakasyAvasaraH tatredaM prathamaM sUtram, 'kavihANaM maMdhe' ityAdi mUlam - kahavihANaM bhaMte! saMsArasamApannagA jIvA pannattA ? goyamA ! chaThivahA pannattA, taM jahA puDhavIkAiyA jAva tasakAiyA / se kiM taM puDhIkAiyA puDhavIkAiyA dubihA pannattA taM jahA - suhumapuDhavIkAiyA bAdarapuDhavIkAiyA / se kiM taM suhumapuDhavIkAiyA ? suhumapuDhIkAiyA duvihA pannattA taM jahApajattagA ya apajjantagA ya se ta suhumapuDhacIkAiyA / se kiM laM cAhiye / evaM usI sUryodayAsta kSetra ko sAta se gunA karane para jo phala AtA hai yaha kAmAdi vimAna zreNi prakaraNa meM eka deva kA vikala kahanA cAhiye / tathA usI taraha sUryodayAsta kSetra ko nau se guNane para jo phala AtA hai vaha vijayAdi vimAna zreNi prakaraNa meM eka deva kA vikrama hotA hai / ye vijayAdi vimAna lapa se bar3e haiM isaliye svastika arci aura kAma Adi vimAnoM meM to vaha deva kisI kisI vimAna ko pAra bhI kara sakatA hai kintu vaha deva vijayAdi vimAnoM meM se kisI ko bhI pAra nahIM kara pAnA hai / yaha cAra saMgraha gAthAoM kA artha hotA hai / 0 28|| tRtIya pratipatti meM tiryagyonika adhikAra kA prathama uddezaka samApta sUrata kSetrane sAtathI guNavAmAM Ave tenuM je phaLa Ave te kAma vigera vimANu zreNI prakaraNamAM eka devanu vikrama samajavuM joie ane eja pramANe sUryodaya ane sUryAsta kSetrane navathI guNatAM je guNAkAra Ave te vijaya vigere vimAna zreNI prakaraNamAM eka devanuM vikrama thAya che. A vijaya vigere vimAnA sauthI meATA hAya che tethI svastika, agni ane krama vigere vimAnAmAM te te deva keAI kAI vimAnane eALaMgI paNa zake che, paraMtu te deva vijaya vigere vimAna paikI kai paNa vimAnane eLagI zakatA nathI. A pramANe A cAra saMgraha gAyAe atha thAya che. ! sU 28 5 trIjI pratipattImAM tiya caiAnika adhikAranA paDele uddeze| samAsa // 3-4
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatra bAyarapuDhavIkAiyA ? bAyarapuDhavIkAiyA duvihA pannattA taM jahA pajattagAya apajjattagAya, evaM jahA paNNavaNApade saNhA satta. vihA pannattA, kharA aNegavihA pannattA jAva asaMkhejjA se taM vAyarapuDhavIkAiyA se taM puDhavIkAiyA / evaM ceva jahA paNNavaNAede taheva niravasesaM bhANiyavvaM jAva vaNapphaikAiyA / evaM jAva jatthego tattha liya saMkhejjA liya asaMkhejjA siya agaMtA, se taM bAyaravaNapphaikAiyA / se taM vaNastaikAiyA / se kiM taM tasakAiyA, tasakAiyA cauThivahA pannattA taM jahAbeiMdiyA, teiMdiyA, cauriMdiyA, pNceNdiyaa| se kiM taM beiM. diyA ? beiMdiyA aNegavihA pannattA, evaM jaM ceva paNNavaNApade taM ceva niravalelaM bhANiyavvaM jAva savvaTasiddhagadevA se taM aNuttarovavAiyA, le taM devA se taM paMceMdiyA, se taM tskaaiyaa||29|| chAyA-atividhAH khalu bhadanta ! saMsArasamApanakA jIvAH prajJaptAH gautama | ghaDavidhAH prajJaptAH tadyathA-pRthivIkAyikAH, yAvat trskaayikaaH| atha ke te pRthivIkAyikAH ? pRthivIkAyikA dvividhAH prAptAH tadyathA- sUkSmapRthivI. kAyikAH, bAdarapRthivI kAyikAzca, atha ke te sUkSmapRthivIkAyikAH ? sUkSmapRthivIjJAyikA dvividhAH prAptAH tadyathA-paryAptakAzcAparyAptakAca, te eve sUkSmapRthivIkAyikAH atha ke te vAdarapRthivIkAyikAH ? vAdarapRthivIkAyikA dvividhAH prajJAH tadyathA-paryAptakAcAparyApta kAzca / evaM yathA prajJApanApade, snigdhAH saptavidhAH prajJaptAH, kharA anekavidhAH prajJaptA yAvadasaMkhyAH, te ete vAdarapRthivIphAyikA, te ete pRthivIkAyikAH / evameva yathA prajJApanApade tathaiva niranazeSa bhaNitavyaM yAvadvanammatikAyikAH, evaM yAvat yatraika statra syuH saMkhyeyAH syuH asaMkhyeyAH syuranantAH, te ete bAdaravanaspatikAyikAH, te ete vanaspatikAyikAH / atha ke te prasakAyikAH ? sakAyikAzcaturvidhAH prajJapnAH tadyathAdvIndriyAstrIndriyAzcarindriyAH paJcendriyAH / atha ke te dvIndriyAH dvIndriyA anekavidhAH prajJaptAH, evaM yadeva samApade tadeva niravazeSa bhaNitavyaM yAvat sarvArtha ..vAH / te ete anuttaropapAtikAH, te ete devAH, te ete paJcendriyAH, eve trasakAyikAH ||suu0 29 / /
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ stratifier TIkA pra.3 4.3 4.29 saMsArasamAnnakajIvanirUpaNam --- TIkA- 'kavihANaM bhaMte / ' katividhAH khala bhadanna / saMsAra samAvantagA jIvA pannattA' saMsArasamApannakAH cAturgatikasaMsAre vidyamAnA jIvAH prANinaH patA:- kathitA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' ai gautama ! 'chavvidA saMsArasamAnnagAM jIvA pannattA' saMsAra samApannakA jIvAH SaDvidhAHSaT prakArakAH prajJaptAH - kathitAH 'taM jahA ' tadyathA - 'puDha vIkayA jA usakAiyA' pRthivIkAyikA yAvat kAyikAH atra yAvatpadenA prakAzika - tejaskAyikavAyukAyika- vanaspatikAyikAnAM jIvAnAM saMgraho bhavati tathA ca- pRthivyaptejovAyuvanaspati trasakAyAt saMpArasamApannakA jodAH pavidhAH prajJaptA iti / 'se kiM taM puDhavIkAiyA' atha ke te pRthivIkAikAH pRthivIkAyika jIvAnAM kiyanto medA iti praznaH, ' ke vihANaM bhaMte ! saMsArasamApannagA jIvA' ityAdi / TIkArtha- gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'kai vihANaM bhaMte! saMsArasamAvannagA jIvA pannatA' he bhadanta ! saMsArI jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! chavvihAM saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA' he gautama! saMsArI jIva chaha prakAra ke kahe gaye haiM- 'taM jahAM' jaisA 'puDhavIkAiyA jAva tasakAiyA' pRthivIkAyika yAvat tra kavika yahAM yAvatpada se akAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAdhika ina jIvoM kA saMgraha huA hai. tathA ca pRthivIkAyika, akAyika, tejaskAfur, vAyukAyika, vanaspatikAyika aura trasakAdhika ke bheda se saMsAra samApanaka jIva chaha prakAra ke kahe gaye haiM / 'se kiM taM puDhayIkAhayA' he bhadanta ! pRthivIkAyika jIvoM ke kitane bheda haiM ? isake uttara meM prabhuzrI 447 'kai vihANa' bhaMte ! saMsArasamAvaNNanA jIvA' ityAhi TIartha' - 'zrIgautamasvAmI anuzrI ne bhevu pUche hai 'kaivihANaM bhate ! samAvaNNA jIvA paNNattA' he bhagavan saMsArI lo DeMTalA prAranA kahevAmAM AvyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke 'gomA ! chanviddA saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA' he gautama ! saMsArI va cha aAranA uDevAmAM bhAvyA che. 'ta' jahA' bhaDe 'puDhavIkAiyA jAva takhakAiyA' pRthvIkAyika cAvatA trasakAyika, ahiyAM yAvatpadathI akAyika, tejaskAyika, vAyukAcika vanaspatikAyika, ane trasakAyikanA bhedyathI sa'sArasamApannaka jIve cha prakAranA kahevAmAM AvyA che. 'se kiM ta puDhavIkAiyA' he bhagavan / pRthvIzrayi mA azranA uttarabhAM prabhuzrI gautamasvAmIne leu evonA DeTasA he ! 'goyamA !
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'puDhavIkAiyA duvihA panvattA' pRthivIkAyikAH jIvAH dvividhA-dvi prakArakAH prajJaptA-kathitAH / bhedadvayaM darzayati-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'muhumapuDhavIkAiyA' sUkSmapRthivIkAyikA jIvAH, tatra sUkSnatvaM sUkSmanAmakarmodayAt na tu sUkSmatvam alpatvam / 'vAyarapuDhavIkAiyAya' pAdarapRthivI kAyikAzca, tana bAdaratvaM bAdaranAmajharyodayAt natu bAdaratvaM sthUlatva. miti / 'se ki taM suhumapuDhavIjhAiyA' atha ke te sUkSmapRthivIkAyikAH, sakSama pRthirI kAyika jIvAnAM kiyanto bhedA iti praznA, bhagavAnAha-goyamA' he gautama ! 'muhumapuDhavIkAiyA duvihA pannatA' sUkSmapRthivIkAyikA jIvAH dvividhA:-dvi. kahate haiM-'goyamA ! puDhacIkAiyA duvihA pannattA' he gautama! pRthivI kAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM-'taM jahA' jaise-'suSTuma puDhavI kAiyA' eka sUkSma pRthivI kAyika jIva aura dUsare 'yAyara puDhavIkAjhyA gha' cAdara pRthivIkAyika jIva jina pRthivIkAyika jIvoM ke sUkSma nAma karma kA udaya hotA hai unheM sUkSma pRthivI kAyika jIva kahA gayA hai aura jina pRthivIkAyika jIvoM ke bAdara nAma karma kA udaya hotA hai unheM bAdara pRthivIkAyika jIva kahA gayA hai| sUkSma nAma alpatva kA bhI hai aura bAdara nAma sthUlatva kA bhI hai to isa alpatva se aura pAdaratva se yukta jo pRdhivIkAyika jIva haiM unheM sUkSma pRthivIkAdhika aura bAdara pRthivIkApika rUpa nahIM kahA gayA hai 'se kiM taM suhuma puDhavI jhAiyA' he bhadanta ! sUkSma pRthivIkAdhika jIvoM ke kitane bheda haiM uttara meM prasuzrI kahate haiM-'goyamA! suhuma puDha dhIjJAzyA ducihA paNNattA' puDhavIkAiyA duvihA paNattA' hai gautama ! pRthvayi laya meM prA2nA 4vAmA mAyA che. 'ta' jahA' rema? 'suhama puDhavIkAiyA' se sUkSma pRthvI yi4 01 bhane bhI 'bAyara puDhavIkAiyA' mA42 pRthvI yi 12 pRthvIkAyika jIvene sUphamanAma kamane udaya hoya che, teone sakSama pRthvI kAyika jI kahevAmAM Ave che. ane je pRthvI kAyika jIvane bAdara nAma karmane udaya hoya che, temane bAdara pRthvIkAyika jIvo kahevAmAM Ave che. sahaya nAma atyaMta alepa tvanuM paNa che ane bAdara nAma lapaNAnu paNa che te A alapa paNAthI ane bAdara paNAthI yukta je pRthvIkAyika jIva che, tamAna sUkSma pRthvI yi bhane mArapRthvI thi: pAthI 4aa nathI. 'se ki ta suhumapuDhavIkAiyA' mApana samAthi vA le val che ? 2. praznamA uttaramA prabhu zrI gautamatvAmI 4 cha , 'goyamA !
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 u. 3 sU.29 saMsArasamApannakajIvanirUpaNam prakArakAH prajJaptAH kathitA iti / 'taM jahA' tathathA-pajjattamA ya apajjattagA ya' paryAptAca aparyAptAzca tathA ca pAparyAptabhedena sUkSmapRthivIkAyikA dvividhA bhavantIti bhAvaH / sUkSmapRthivokAyikAn upasaMharannAha - 'settaM' ityAdi 'settaM maDhavIkAiyA' te ete sUkSmapRthivIkAyikAH sameza nirUpitA iti / sUkSmapRthivIkA vikAna nirUpya 'vAdarapRthivIkAyikAn nirUpayitRmAha se ki taM vAyara' ityAdi, 'se kiM taM vAgaraDhavIkAiyA' atha ke se va darapRthivIkAyikAH, vAdaratvaM vAdarakarmodayAda bAda pRthivIkAyikAnAM kiyanto bhedA iti prazna', bhagavAnAha - he gautama! 'bADhIkAiyA dubihA pannattA' bAdarapRthivIkAyikA dvividhAH - dvimakArakAH prajJaptAH- kathitA iti / 'taM jahA' tadyathA'pajjattagA ya apajja tathA ya' paryAptakAzcA'paryAptakAzca tatra paryApataHguNaviziSTA he gautama! sUkSma pRthivIkAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM-'taM jahA ' kaise - 'pajjantagAya apajjattagAya' eka paryApta sUkSma pRthivIkAdhika aura dUsare aparyApta sUkSma pRthivIpAdhika 'settaM sumapuDhIkAvyA' isa prakAra se sUkSma pRthivIkAdhakoM ke sambandha meM yaha vivecana kiyA gayA hai - 449 aya bAdara pRthivIkAdhiko kA nirUpaNa karate haiM- 'se kiM taM vAyara puDhA' he bhadanta ! bAdara pRthivIkAdhika jIva kitane prakAra ke haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - maunama ! bAghara puDhavI kAiyA dubihA pa0' bAdara pRthaka jIva do prakAra ke haiM 'taM jalA' jaise- 'pajjatagAya apajjagAya' paryAsaka bAdara pRthivIkAyika aura aparyApta yAdara maDhavIkAiyA duvidhA paNNattA' he gautama! sUkSma pRthvI ayi 21 meM prahAranA vAmAM AvyA ke 'ta' jahA' bhaDe 'pajjattagA ya apajjantagA ya' eka paryAptasUkSma pRthvIkAyaka ane khIjA aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyika te sumapuDhavIkAiyA' yA abhAye sUkSma pRthvIbhayinA sadhabhAM bhA uparoktakathana karavAmAM Avela che. have mAdara pRthvI kAyikAtu nirUpaNa karavAmAM Ave che. A saMbadhamAM zrIgItabhasvAbhI praluzrI ne pUche che hai 'se ki ta vAyarapuDhavIkAiyA' he bhagavan khAdara pRthvIkAyika jIve keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? A praznanA uttarabhAM prabhuzrI gautabhasvAbhIne 'goyamA ! vAyara puDhavIkAiyA duvihA paLajJa' he gautama ! khAdara pRthvIkAyika jIveAM be prakAranA kahevAmAM AvyA che. 'ta N jahA' ?bha} 'pajjattagA ya apajjattagA ya' me paryAsa mAhara pRthvI ayi4 ane bIjA aparyAptaka khAdara pRthvIkAyika jemane paryApti nAmaka nA udaya hoya lI0 57
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 450 jIvAmigama paryAptAH, aparyAptatAguNaviziSTAstu aparyAptA iti / 'evaM jahA-paNNavaNApade evamuktakrameNa yathA prajJApanApade pRthivI bhedo varNita stathaiva atrApi vijJeyaH tadeva prajJApanA prathamapadaM darzayati='sahA sattavihA pannattA snigdhAH savidhAH praptA pRthivyo dvividhAH snigdhAzca kharAzca / tatra snigdhAH saptavidhAH prajJaptAH kharA aNegavihA pannattA' kharAH pRthivyo'nekavidhA prAptAH 'jaba asaMkhejjA' yAvada saMkhyeyAH pRthivya iti cAdarapRthivIkAyikAn upasaMharannAha-'se taM vAyarapuDhavIkAiyA' te eve vAdarapRthivIkAyikA nirUpitAH / 'evaM ceya jahA paNNavaNApade pRthivIkAyika jinako paryApti nAma karma kA udaya hotA hai ve paryAptaka haiM aura jitake paryApta nAma karma kA udadya nahIM hotA hai ve aparyAptaka haiN| 'evaM jahA paNNadaNApade' prajJApanA ke prathama pada meM jisa prakAra se pRthivI bhedoM kA varNana kiyA gayA hai usI taraha se vaha varNana yahAM para bhI kara lenA cAhiye prajJApanA ke prathatha pada meM isa sambandha meM aisA varNana hai-'sahA sattavihA paNNattA lakSaNa pRthivI sAta prakAra kI kahI gaI hai arthAt zlakSNA aura khara pRthivI ke bheda se pRthivI do prakAra kI hotI hai inameM lakSaNA dhirI sAta prakAra kI hai aura 'kharA aNegavihA' khara pRthivI aneka prakAra kI hai yAvat 'asaMkhejjA' asaMkhyAta prakAra kI haiM se taM vAyara puDhavIkAiyA' isa taraha se yAdara pRthivI kAyika jIvoM ke sambandha meM yaha varNana kiyA gayA hai 'evaM ceva jahA che, teo paryApta kahevAya che ane jemane paNa nAma karmane udaya thatuM nayI tamA aparyA che. 'evaM jahA paNNavaNApade' prajJAyanA sUtranA paDelA padamAM je pramANe pRthvI kavi kenA bhedanuM varNana karavAmAM Avela che e ja pramANenuM te varNana ahiyAM paNa samajI levuM, prajJApanA sUtranA pahelA padamAM pRthvIkAcikenA bhedanuM varNana karavAmAM Avela che. e ja pramANenuM te varNana ahiyAM paNa samajI levuM, prajJApanA sUtranA pahelA padamAM A saMbaMdhamAM evuM pana che , 'sahA sattavihA paNNattA' sa] pRthvI sAta ranI hI che. arthAt zlaphaNa ane khara pRthvInA bhedathI pRthvI be prakAranI heya che. temAM sakSya pRthvI sAta prA2nI avAmA bhAvI che. ane 'khaga aNegavihA paNNattA' 52 pRthvI mane prAranI hI cha. yAvat 'asakhejA' asaNyAta 42nI che. 'se taM bAyara puDhavIkAiyA' mA pramANe mA12 pRthvI thiyi vAnA samayamA mA pana 42vAmAM Ave cha 'evaM ceva jahA paNNavaNA
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 tU.29 saMsArasamApannakajIvanirUpaNam 451 taheva niravasesaM bhANiyacaM' evameva yathA prajJApanA pade kathitaM tathaiva niravazeSa bhaNitavyam, samagramapi prajJApanA sUtrasya prathama prajJApanAkhyaM padaM vaktavyamiti / kiyatparyantaM pramApanApakaraNaM vaktavyaM tatrAi-'jAva' ityAdi, 'jAva vaNaNphAkAiyA' yAvadvanaspatikAyikAH pRthivIkAyikAdArabhya vanaspatikAyikAntajIvAnAM bhedo nirUpaNIya iti / evaM jAva jatthe ko tattha siya saMkhejjA' evaM yatrako jIva statra. syuH saMkhyeyAH jIyA bhavanti, 'siya asaMkhejjA' yatraiko jIva statra syurasaMkhyeyAH, 'siya aNaMtA' syuranantA jIvA statra vanaspatikAyApekSayeti / 'settaM vaNassaikAiyA' te ete vanaspatikAyikA iti / sthAvarakAyikAn paJcavidhAna nirUpya trasakAyikAn nirUpayati-'se ki taM usakAiyA' atha ke se trasakAyikAH, paNNavaNA pade taheva niravalesaM ANiya' aisA hI varNana prajJApanA ke prathama pada meM kiyA gyaa| vaisA hI saba varNana yahAM para bhI kara lenA cAhiye yaha varNana vahAM para 'jAva vaNaphaha kAjhyA' vanaspatikAyika taka kiyA gayA hai ataH vahAM taka kA yaha varNana yahAM para karane ko kahA gayA hai 'evaM jAca jatthego tattha siya saMkhejjA' jahAM para eka jIva hotA hai-vahAM para saMkhyAta jIva bhI ho sakate hai| tathA 'siya asaM. khejjA' asaMkhyAta jIva bhI ho sakate haiN| tathA 'siya aNaMtA' ananta jIvoM ke hone kA kathana vanaspatizAyika jIvoM kI apekSA se kiyA gayA jAnanA cAhiye 'se taM ghaNapphakAiyA' yA vanaspati kArika jIva kA nirUpaNa huaa| sthAvara kAyika jIvoM kA nirUpaNa kAra ke anya sUtrakAra alakAyika jIvoM kA nirUpaNa karate haiM isameM zrIgautama ne prabhuzrI se aisA pachA haipade taheva nivarasesaM bhANiyavva' me4 pramANetuM vana liyA 5 samala bevu, naye ma pana tyA 'jAva vaNapphaikAiyA' vanaspati yinAthana -ta karavAmAM Avela che. tethI tyAM sudhInuM A varNana ahiyAM paNa samajI levuM tebha . 'evaM jAva jatthego tattha siya sa khejjA' jyAM me DAya che. tyAMcyAta va pazu za che. tathA 'siya aNaMtA' manAtalA paNa heI zake che. A saMkhyAta asaMkhyAta ane anaMta jI havAnA saMbaMdhanuM kathana vanaspatikAyika jInI apekSAthI kahyuM che tema samajavuM. _ 'setaM paNaphaikAiyA' mA prabhAra pana25ti thi: wonu ni350 karavAmAM Avela che. vanaspatikAyika januM nirUpaNa karIne have sUtrakAra trasakAyika jIvanuM ni355 42 the. bhAbhA zrIgItabhapAbhI pramuzrI nagapUche che / 'se kita
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 jIvAmigamana trasakA yikAnAM kiyanto bhedA iti praznaH, bhagavAnAi-'goyamA' he gautama | 'tasakAiyA caubihA pannattA' sakAyizAzcaturvidhAzcatuH prakArakA prajJaptA: -kavitA iti / 'taM jahA' tadyathA:-'ye diyA teiMdiyA cauridiyA paMceM diyA' dvIndri zAstrIndripAzcaturindriyAH paJcendriyA iti / 'se ki veiMdiyA' atha ke te dvIndriyAH dvIndriya jIvAnAM kiyanto bhedA iti praznaH, bhagavAnAi he gautama! 'iMdiyA aNegavihA pannattA' dvIndriyajIvA anekavidhA:-anekaprakArakAH manaptAH-kathitA iti / 'eva ceva paNNavaNApade taM cetra niravasesaM bhaNiyantraM jAva sabaTTasiddhapadevA' evameva prajJApanA prathame pade kathitaM tathaiva niravazeSa-samagramapi bhaNitavyaM vaktavyam yAvat sarvArthasiddhadevAH, dvIndriyAdArabhya sarvArthasiddhadeva paryantAnAM hopabhedayuktAnAM prajJApanAprakaraNavadeva jJAtavyamiti / 'se aNu ttarovAiyA' te ete anuttaropapAtikA devA niruupitaaH| 'se taM devA' te ete 'se kiM taM tasaphAiyA' he adanta !trasakAyika jIvoM ke kitane bheda haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama! 'tasakAiyA cAumyihA paNNattA' prasakAyika jIva cAra prakAra ke haiM-'taM jahA' jaise-'veiMdiyA, teiMdiyA, caridiyA, paMce diyA' doindriya teindriya, cauindriya, aura paJcendriya 'se ki taM veiMdiyA' he bhadanta ! do indriya jIvoM ke kitane bheda haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! 'veiMdiyA aNegavihA paNNattA' do indriya jIvoM ke aneka bheda haiM evaM ceva paNNakSaNA pade taM ceva niravasesaM bhANiyavvaM jAva samvasiddhagadevA' ina saba kA varNana prajJApanA sUtra ke prathama pada meM kiyA gayA hai ataH yaha saba varNana dvIndriya jIvoM ke varNana se lekara sarvArtha siddha ke devoM ke varNana taka kA yahAM para prajJApanA se lekara kara lenA cAhiye vahAM inakA varNana bheda prabhedoM tasakAiyA' magana sayi 7vAnA 48sA ho yA cha. mA praznanA uttaramA prasuzrI gautamasvAmIna meM 'goyamA ! tasakAiyA caubihA paNNattA' 3 gotama ! yi yA2 542nA hA cha. ta jahA' rebho 'beIhiyA, teiMdiyA, cauridiyA, pace diyA' medriyANA vI, Rdriya vALA cho, cAra IMdriya vALA jI ane pAMca Idriya vALA jI 'se ki ta veidiyA' hai sAvana medriya va vAnA ho 4aa cha 1 mA prazana uttaramA asuzrI gotamatvAmIna the 'goyamA! be diyA aNegavihA paNNattA' gautama! me 4 driyavANA vA bhane prAranA vA che. evaM ceva paNNavaNA pade ta ceva niravasesa bhANiyavva jAva savvada siddhagadevA' A badhA jIvenuM varNana prajJApanA sUtramAMthI laIne kahI levuM joIe. tyAM teonuM varNana bheda prabhede sahita ghaNA vistAra pUrvaka karavAmAM Avela che.
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ healfant TIkA pra. 3 u. 3 sU.29 saMsArasamApannakajIvanirUpaNam 4.3 devA nirUpitA iti / 'settaM paMcidiyA' te ete paJcendriyA jIvA nirUpitA iti / 'setaM vasakAiyA' te ete jasakAyikA jIvA nirUpitA iti / 029 // sampati vizeSAbhidhAnAya punarapi pRthivIkAyika mAha 'kaDavidyANaM bhaMte! puDhI pannatA' ityAdi, mULam - kar3avihA NaM bhaMte! puDhavI pannatA ? goyamA ! chavihA puDhavI pannatA taM jahA-sahA puDhavI 1, sukhapuDha vI2, bAluyApuDhavI, maNosilA puDhavI4, sakkarApuDhavI 5, kharapuDhavI6 / sahApuDhavINaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannantA ? gocamA ! jahaNeNaM aMtomuhutaM ukkoleNaM evaM vAsasahassaM / suddhapuDhavINaM pucchA ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM vArasavAsasahassAI / bAluyApuDhavINaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM codasatrAsa sahaslAI maNosilA puDhaNaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM solasavAsasaharulAI / sakarA puDhavaNaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoleNaM aTThArasavAsasaharulAI / kharapuDhavINaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukAseNaM bAvIsa bAsasahassAiM / neraiyANaM bhaMte ! sahita bahu vistArapUrvaka kiyA gayA hai / 'sentaM aNuttarovadhAiyA' yaha anuttaropapAtika devoM kA varNana huaa| eka taraha se inakA varNana ho jAne para deva varNana kA prakaraNa samApta ho jAtA hai aura isa prakaraNa kI sama meM 'settaM paMceMdiyA' isa sUtra ke anusAra paMcendriya jIvoM kA bhI nirUpaNa pUrNa ho jAtA hai isakI pUrNatA meM 'settaM tasakAiyA' kAyika jIvoM kA varNana bhI samApta ho jAtA hai || sU0 29|| 'se ttaM aNuttarovaiyA' A rIte mA anuttaropayAti devAnu varSAna karavAmAM Avyu che. A anuttarApapAnikadevenu varNana purU thatAM deva vaSa~na tu prakaraNa samApta thaI jAya che temaja A prakaraNunI samAptimAM nne saM tasakAiyA' mA abhAo sUtrapATha hyo che ! nasAyika bhavanu nizcAya abhAsa thAya che, // su. 28 //
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ D jIvAmigamasna kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyamA! jahanneNaM dasavAsasahassAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM ThiI / evaM savvaM bhANiyavaM jAva sabaTu siddha devetti| jIveNaM bhaMte ! jIva tti kAlao keciraM hoI ? goyamA ! savvaddhaM / puDhavIkAieNaM bhaMte ! puDhavIkAiyatti kAlao kevaJciraM hoI ? goyamA ! savvaddhaM evaM jAva tasakAie // paDupanna puDhavIkAiyANaM bhaMte ! kevaiya kAlasta Nille vA siyA? goyasA! jahaNNapade asaMkhejjAhiM ussappiNIosappiNIhi, ukkosapade asaMkhejjAhiM ussappiNIhiM / jahannapadAo ukkosapade asaMkhejjaguNA / evaM jAva paDupanna vAukAiyA / paDupanna vaNapphaikAiyANaM bhaMte! kevaiya kAlassa nillevA siyA? goyamA ! paDupannavaNapphaikAiyA jahannapade apadA ukolapade apadA, paDupanna vaNapphaikAiyANaM Natthi pillevaNA / paDupannatasakAiyANaM pucchA, jahaNNapade sAgarovamasamapuhuttassa ukolapade sAgarovamasaya puhuttassa jahaNagapadA ukkosapade vilelAhiyA ||suu030|| ___ chAyA- vividhAH khalu bhadanta ! pRthivI prajJaptA ? gautama ! paividhA pRthivIpajJaptAH tayathA-lakSNapRthivI zuddhapRthivI vAlukApRthivI mana:-zilA pRthivI zarkarApRthivI kharapRthivI / iLakSNa pRthivInAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gau uma ? jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNekaM varSasahasram / zuddha pRthivInAM pRcchA, gautama! jaghanyenAntarmuhUrtam utkarpaNa dvAdazavarSasahasrANi, bAlukA pRthivInAM pRcch| gautama ! jaghanyenAntarmuhUrtamutkarSeNa caturdazavarSasahasrANi / manaH ziLApRthivInAM pRcchA gautama ! jaghanyenAntamuhartam utkarSeNa SoDazavarSasahasrANi / zarkarApRthivInAM pRcchA ? gautama ! jaghanyenAntarmuhUrta mutkarSeNASTAdazavarSasahasrANi / kharapRthivInAM pRcchA gautama ! jaghanyenAntarmuhUrtamuskarSeNa dvAviMzatiH varSa sahasrANi nairayikANAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH pajJaptA, gautama ! jaghanpena
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 1.30 samedapRthivyAH sthityAdinirUpaNam 455 dazavarSasahasrANi utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi sthitiH / evaM sarva bhaNitadhyaM yAvatsarvArthasiddhadeva iti / jIvaH khalla bhadanta ! jIva iti kAlatA kiyacciraM bhavati ? gautama ! sarvAddhAm / pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! pRthivIkAika iti kAlatA kiyacciraM bhavati ? gautama ! sarvAtAm / evaM yAvada tapa kAyika iti / pratyutpanna pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! kiyatA kAlena / nirle syuH ? gautama ! jaghanyapade asaMkhyAtAbhi rutsapiNyavasarpiNImiH, utkRSTapade asaMkhAtamirutsapiNya. vasarpiNIbhiH jaghanyapadAdunkRSTapade asaMkhyeyaguNAH / evaM yAvat pratyutpannavAyu: kAyikAH / pratyutpannavanaspatikAyikAH khaca bhadanta ! kiyatA kAlena nirlepAH syuH ? gautama ! pratyutpanna vanaspatikAyikA jaghanyapade apadA, utkRSTapade apadAH, matyu pannAnaspatikAyikAnAM nAsti nilepanA pratyutpannanasakAyikAnAM pRcchA jaghanyapade sAgaropamazatapRyaktvena, utkRSTapade sAgaropamazatapRthaktvena jaghanyapadAdutkRSTapade vishessaadhikaaH||muu030|| TokA-'kaivihA NaM bhaMte !' kati vidhA khalu bhadanta ! 'puDhavI pannattA' pRthirI majJaptA-kathitA ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'chavihA puDhavI pannattA' paividhA-paprakArakA pRthivI prajJaptAkathitA iti, SaTra prakArakabhedameva darzayati-'taM jahA' ityAdi, 'ta jahA' tayadhA'saNDA puDhavI' zlakSNA pRthivI zlakSNA cUrNitaloSTa tulyA yA pRthivI sA zlakSNA vizeSa kathana ke nimitta punaH sUtrakAra pRthivo stra kA kathana karate haiM 'kA vihANaM bhaMte ! puDhavI paNNattA-ityAdi suutr-29|| TIkArtha-isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai-'kaha vihA NaM bhaMte ! puDhavI pa0' he bhadanta ! pRthivI kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! chavihI puDhavI 50' he gautama ! pRthivI chaha prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahAM' jaise-'sahA puDhavI' zlakSNa pRthivI yaha pRthivI cUrNarUpa meM hotI hai jaisA ki rUnI (lugA) lagA vizeSa kathana karavA mATe sUtrakAra have pRthvI sUtranuM kathana kare che. 'kaivihANaM bhaMte ! puDhavI paNNattA' yA TIkAI-A sUtradvArA zrIgautamasvAmIe prabhuzrI ne evuM paDyu che ke 'kaivihANaM bhate ! puDhacI pANanA' mana pRthvI 21 prA2nI hevAmA bhAvI cha ? mA prazna uttaramA prasuzrI gautama bhIne 4 cha / 'goyamA ! chavihA paNNattA' gautama / pRthvI cha prA2nI vAmAM AvI cha 'ta' jaha' 2ma 'saNhA puDhavI' Y YthvI, mA pRthvI yUrA 35 lAyache bho
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre pRthivIti kathyate / 'suddhapuDhavI' zuddhapRthivI parvatAdimadhye vidyamAnA dvitIyA zuddha pRthivIti kathyate / 'vAlyA puDavI' vAlukA pRthivI sikatArUpA pRyitrI, 'maNosilA puDhavI' manaHzilA lokamasiddhA caturthI pRthivI 'sakkarA puDhavI' zarkarA pRthivI zarkarAmugDarUpA laghupASANakhaNDamarUpA pRthivI paJcamI / 'kharapuDhavI' kharapRthivI kharA pASANAdirUpA papThI evaM ca ilakSaNa vAlakA manaH zilAzakarA khaga pratibhedAt paTpakArA pRthivI bhavatIti bhAvaH / adhunA lakSaNAdi pRthivInA sthitinirUpaNArthamAha-'sahA puDhavI NaM bhate' ilakSNapRthivInAM-uragapRthivI jIvAnAM khala bhadanta ! 'kevayaM kAlaM ThiI pannattA' kiyantaM kAlaM kiyatkAla paryantaM sthitiH prajJaptA-kathitA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhatta' jaghanyenAna- muharta yAvara ulakSya huA khAye hue patthara meM le svataH bAlukA kA cUrNa hotA hai 'suddha pudavI yaha prathivI parvata Adi ke madhya meM vidyamAna rahatI hai 'yAlayA puDhavI' ghAlukA pRthivI-yaha svabhAvataH pAlukA ke rUpa meM hotI hai 'maNosilA puDhavI' manaH zilA pRthivI 'kharapuDhavI' kharapRthivI-yaha pRthivI pASANa Adi rUpa hotI hai| isa taraha lakSaNa. zuddha ghAlukA, manaH zilA, zarkarA aura khara ina chaha bhedoM vAlI pRthivI honI hai| aca sUtrakAra lakSma Adi pRthiviyoM kI sthiti Adi kA nirUpaNa karate haiM. isa gautama ne prabhuzrI se aisA pUcho hai-'sahA puDhavI NaM bhaMte / kevaiyaM kAla ThiIpagattA' he bhadanta ! lakSaNa pRthivI kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu karate haiM 'godhamA ! jahanne Na aMto muhataM akoseNaM egaM vAmasahassa' he gautama ilakSaNa pRdhiyo duyegesa patyamAMthA cAtAnI bheje| tIna' yy-yuu| thAya cha 'suddhapuDhavI' zuddha pRthvI, pata virenI 6yamA vidyamAna 29 che. 'vAluyA puDhavI' daadu| pRthvI, mA pRthvI vigar vaayu| retAnA 35mA hAya che 'maNosilA puDhavI mana:ziva pRthvI 'kharapuDhavI' 52 pRthvI / pRthvI pASAya patthara rUpa hoya cheA pramANe lakSya, zuddha, vAlukA, manaHzilA, zarkarA ane khara A cha bhedavALI pRthvI hoya che. have sUvAra 8 phaNa vigere pRthvInI sthiti AdinuM varNana kare che. A sadhamA zrIgautamasvAmI prabhuzrI ne pUche che hai 'saNhA puDhavI NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA' hai san 1364 pRthvInI sthiti uTamA 4 nI kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke 'goyamA! jahanneNaM aMtomuhutta ukkoseNe evaM vAsasahassa' 7 gautabhA. 2061
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 pradyotikA ThIkA pra.3 u. 3 sU. 30 sabhedapRthivyAH sthityAdinirUpaNam 457 pRthivInAM sthitirbhavatIti / 'ukko seNaM evaM bAsasadasse' utkarSeNaikaM varSasahasram varSa sahasraparyantA utkRSTA sthiti zlakSNa pRthivInAmiti / 'suddhapuDhacI pucchA' zuddha pRthivInAM pRcchA, he bhadanta / zuddha pRthivInAM zuddha pRthitrIjIvAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA iti prazna:, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA ' gautama ! 'jahaneNaM aMdomuhutaM' jaghanyena ntarmuhUrta yAvat sthitirbhavati, 'ukkose NaM bArasavAsamahalAI umkarSeNa dvAdazavarSasahasrANi yAvat sthitirbhavati zuddha pRthivInAmiti / 'vAluyA puDhadINaM pucchA' bAlukA pRthivInAM pRcchA bAlakApRthivInAM vAlukApRthivI jIvAnAM kiyantaM kAlaM sthitirbhavatIti prazna:, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! ' jahanneNaM aMto muhurtta' jaghanyena antarmuha yAvat sthitirbhavati, 'ukoseNaM cosavAmasahassaM' utkarSeNa caturdazavarSasahasrANi yAvatsthitirbhavatIti / 'maNosilA puDhacINaM pucchA kI sthiti jaghanya se eka antarmuhUrtta kI kahI gaI hai aura utkRSTa se vaha eka hajAra varSa kI kahI gaI hai 'suddha puDhavI rNaM pucchA' he bhadanta ! zuddha pRthivI kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyalA ! jahaneNaM aMno muhuttaM' he gautama! zuddha pRthivI kI sthiti jaghanya se eka antarmuhUrtta kI kahI gaI aura 'ukko serNa vArasavAsamahasvAI' utkRSTa se vaha bAraha hajAra varSa kI kahI gaI hai 'bAluyA puDharINaM puccha / 'he bhAnta ! bAlukA pRthivI ke jIvoM kI sthiti kitane phAla kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! jahaneNaM aMto mutta' he gautama! bAlukA pRthivI ke jIvoM kI sthiti jaghanya se eka antarmuhUrta kI aura utkRSTa se 'cohasavAsa sahassA hUM' c. pRthvInI sthiti ja ghanyathI eka aMtamuhUta'nI kahI che ane utkRSTathI te thoDa Dalara varSAnI vAmAM bhAvI he 'suddha puDhavINa pucchA' he bhagavana zuddha pRthvInI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM AvI che ? A praznanA uttaramAM anuzrI che 'goyamA ! jahaNeNaM atomuhuttaM' he gautama / zuddha pRthvInI sthiti dhanyathI me atarmuhUrtanI uhI che bhane 'ukkoseNaM' vArasavAsa srairasAI' utsRSTathI NAra umara varSAnI haDela che. 'cAluyA puDhavINa' pucchA' he bhagavan valukA prabhA pRthvInA javAnI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM bhAvI che ? yA praznamA uttaramAM prabhuzrI he 'goyamA ! jaNeNaM atomuhuttaM' he gautama! vAsupralA pRthvInA chonI sthiti dhanyathA khe saMta bhuDUnI ne utsRSTathI ''ce 'hasavAsasahasvAI' yau Dalara varSanI Ahesa hai, jI0 50
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamane 458 manaHzilA pRthivInAM pRcchA, he bhadanta | manaHzilA pRthivInAM manaHzilA pRthivI jIvAnAM kiyantaM kAlaM sthiti yatIti manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama ! 'jahara neNaM aMtogutaM' jaghanye nAntarmuhUrtta sthiti bhavatIti, 'ukkoseNaM soLasavAsa sahastAha' utkarSeNa poDazavarSa mahasrANi yAvat sthiti manaHzilA pRthivI jIvAnAmiti / 'rukarApuDhavINaM pRcchA' zarkarApRthivInAM pRcchA, he bhadanta ! zarkarApRthivInAM zarkarApRthidIjIvAnAM kiyantaM kAlaM sthitibhavatIti praznaH, bhagavAnAha - ' - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama / 'jahanneNaM aMtomuhuttaM ukko seNaM ahAramavAsa saharasAI' jaghanyenAntarmuhUrta yAvaristhati bhavati tathA utkarSeNa aSTAdazasrANi sthitirbhavatIti / 'kharapuDhavINaM pucchA' kharacaudaha hajAra varSa kI kI gaI hai / 'sagomilA puDhavINaM pucchA' he bhadanta ! manaHzilA pRthivI ke jIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama! manaH zilA pRthivI ke jIvoM kI sthiti 'janeNaM aMnomuttaM ukkoleNaM solasavAsasahassAI jaghanya se eka antarmuha kI kahI gaI hai aura utkRSTa se vaha molaha hajAra varSa kI kahI gaI hai 'sakkarA puDhacI NaM pucch|' he bhadanta ! zarkarA pRthivI ke jIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'janeNaM aMto mutaM koNaM ahAtsavAmasahassAI he gautama! zarkarA pRthivI ke jIvoM kI sthiti jaghanya se eka anta muhUrta kI kahI gaI hai aura utkRSTa se aThAraha hajAra varSa kI kahI gaI hai 'khara puDhavINaM pucchA' he bharata ! khara pRthivI ke jIvoM kI sthiti kAla kI apekSA kitanI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM'maNeokhilA puDhavINa pucchA' he lagavan mana rilApRthvInA jIvAnI sthiti aisA ajanI uDela he ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI 'royamA ! jahaNaNaM atomuhuttaM ukkose kholasavAsa saharasAi' he gautama! dhanyathI eka aMtamuM hata'nI sthiti kahI che, ane utkRSTathI seLa hajAra varSanI sthiti vAsAM bhAvI che 'ekkarA puDhavI pucchA' he bhagavan ! za prabhA pRthvInA jIvAnI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM AvI che ? A praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAmIne he che ! 'jahaNaNeNaM a tomuDuttaM ukko seNaM aTThArasavAsa sahastAI' he gautama / zarAlA pRthvInA lonI sthiti jaghanyathI eka aMtarmuhurtanI ane utkRSTathI aDhAra hajAra varSanI kahevAmAM bhAvI che, 'khara puDhavINaM pucchA' 3 lagavan bhara pRthvInA vAnI sthiti
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 khU.30 samedapRthivyAH sthityAdinidapaNam 459 pRthivIjIvAnAM bhadancha ! kiyantaM kAlaM sthiti bhavatIti praznaH, bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM bAvIsaM. vAsa sahassAi' jaghanyenAntamuhattai yAvat sthiti bhavati tathotkarSeNa dvAviMzatipasahasrANi yAvat sthiti bhavatIti / lakSNapRthivIta Arazya kharAnta pRthivInAmutkarpasthiti biSaye saMgrahamAthAmAha 'sahAya suddha bAlaya maNosilA sakarAya khara pddhvii| igavAra codasa soLasaTThArasa bAvIsa samasahassA' zlakSNA ca zudA bAlakA ca manaHzilA zarkarA ca khrpRthivii| ekadvAdaza caturdaza SoDazASTAdaza dvAviMzati samA shstraanni'iticchaayaa| apamA-zlakSgapRthivyAH eka varSasahasramukarSataH sthiti bhavati, zuddha pRthivyA dvAdazavarSa sahasrANi, bAlukA pRthivyAzcaturdazavarSasahasrANi, manaHzilApRthivyAH SoDazavarSasahasrANi zakarApRthivyA aSTAdazavarSasahasrANi, kharapRthivyA dvAviMzativarSasahasrANi, sarvAsAmamISAM pRthivInAM jaghanyenAntarmuhurtameva sthitibhavatIti jJAtavyam / / 'godhamA! jahanneNaM aMgomutta ukkoleNaM bAvIsaM vAsasahassAI he gautama ! khara pRthivI ke jIvoM kI sthiti jaghanya se eka antama hUrta kI aura utkRSTa se bAI cha hajAra varSa kI kahI gaI isa taraha ilakSNa pRthivI ke jIvoM se lekara khara pRthivI taka ke jIvoM kI jaghanya sthiti to saba kI eka antarmuhUrta kI hai para utkRSTa sthiti meM binatA hai jo Upara meM prakaTa kara dI gaI hai yahI bAla halamAthA dvArA samajhAI gaI hai'saNhA va suddhacAlu ya maNosilA sakkarA ya khara puddhcii| iga yAracoda sasolasadvArakha vAdIlavAlalahassA isakA artha spaSTa hai / kALanI apekSAthI keTalA kALanI kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prasuzrI gautamasvAmI 4 che , 'goyamA ! jahaNNeNaM aomuhuta ukkoseNa bAvIsa vAyasahassAI' 3 gItama ! marIna vAnI sthiti dhanyathA eka aMtamuhUrtanI ane utkRSTathI bAvIsa hajAra varSanI kahI che. A rIte lakSaNa pRthvInA jIvothI laIne khara pRthvI sudhInA jInI jaghanya sthiti te badhAnI ja eka aMtarmuhUrtanI che. paraMtu utkRSTa sthitimAM jUdAI Ave che. je upara batAvavAmAM AvI che e ja vAta A gAthA dvArA samajAvavaamaaN bhAvI che. 'saNhAya suvAlu ya maNAsilA, sakkarAya kharapubdhI / igabAra codara solasa dvArasa bAvIsavAsa sahassA' A gAthAne artha upara spaSTa karavAmAM Avela che.
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre sammati sthitinirUpaNa prastAvAt nairayikAdInAM caturviMzati daNDakakrameNa sthiti nirUpayitumAha- 'neraiyANaM' ityAdi, 'neraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' nairayikANAM bhadanta / kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA- kathitA iti pazna', bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM dasavAsasahassAI he gautama! nArakajIvAnAM jaghanyena sthirirdazavarSasahasrANi 'ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAi ThiI' utkarSeNa trayastriMzat sAgaropamANi sthiti bhavatIti / ' evaM savrvvaM bhANiyanvaM jAva savvaddha siddha devatti' evametatsarvaM bhaNitavyaM yAvat sarvArtha siddhadeva evaM majJApanA caturthasthitipadAnusAreNa caturviMzati daNDakakrameNa tAdvaktavyaM yAvat sarvArthasiddha vimAnadevAnAM sthitinirUpaNaM savediti / pUrvoktaprakAreNa bhavasthitinirUpaNA kRtA / sampati kAryasthiti-nirUpaNArthamAha-atra 460 aba sthiti nirUpaNa ke prastAva ko lekara nairicaka Adi ko kI caubIsa daNDaka ke krama se sthiti kA nirUpaNa karate haiM- isameM gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'neraiyA NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA' he bhadanta ! nairadhika jIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goghamA ! jahanneNaM dasa vAsasahassAI ukko seNaM tettIsa sAgarovamAI' he gautama! nAraka jIvoM kI sthiti jaghanya se dasa hajAra varSa kI kahI gaI haiM aura utkRSTa se taiMtIsa sAgaropama kI kahI gaI hai 'evaM savvaM bhANiyavvaM jAva savvaTTa siddha devatti' isI taraha cauvIsa daNDaka ke kama se yahAM para prajJApanA gata caturtha sthiti pada ke anusAra sarvArtha siddha gata devoM taka kI sthiti kA nirU paNa kara lenA cAhiye yaha jo sthiti kA nirUpaNa kiyA gayA hai vaha have sthitinuM nirUpaNu karavA mATenA prastAvane laIne nairayika vigeranI sthitinuM nirUpaNu ceAvIsa da'DaMkanA kramathI karavAmAM Ave che. AmAM zrIgautama svAmI prabhune me pUchayu che 'neraiyANaM bhate ! kevaica kALa ThiI paNNattA' he bhagavan nairiyaka jIveAnI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM AvI che ? A praznamA uttaramAM aluzrI gautamasvAmIne he che 'gAyamA / jahaNeNa dasavA havAI ukkoseNaM vettIsa sAgarAvamAI' he gautama! nAra bhavAnI sthiti jaghanyathI dasa hajAra varSanI kahI che ane utkRSTathI tetrIsa sAgarApamanI 'hevAsAM bhAvI che. 'evaM savva' bhANiyavva' jAva savvaTTasiddha devatti' mA 4 pramANe cAvIsa dauMDakanA kramathI ahiyAM prajJApanA sUtramAM kahela sthiti padma pramANe sarvArtha siddhanA devA sudhInI sthitinuM nirUpaNa karI levuM joIe. je A sthitinu' nirUpaNa karyuM" che, te AvasthitinuM ja nirUpaNa karyuM che.
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikATIkA pra.3 u.3 sa.30 samedapRthivyAH sthityAdinirUpaNam 461 kAyasthiti viSaye jIvAdIni dvAviMzatidvArANi majJApanAyA aSTAdaze kAyasthitipade padarzitAni, tatsaMgrAhike ceme dve gAthe 'jIva 1 gaI2 diya3 kAe,4 joge'5 vee6 kasAye7 lessAya8 / samatta9 nANa10 desaNa,11 saMjaya12 upaoga 13 AhAre 14 // 1 // bhAsaga15 paritta16 pajjatta 17 suhuma 18 saNo19 bhava20'tthi carime 22 eesi tu payANaM kAya ThiI hoI nAyanA' / 2 // (jI,1 gati,2 indriyaM 3 kAyaH4 yogo5 vedaH6 kaSAyo7 le 18 ca / samyaktvaM9 jJAna10 darzana11, saMyato12 payogA 13hArA:14 // 1 // bhASaka 15 parIta16 paryApta 17 sUkSma 18 saMjJi19 bhavA20sti21carimAzca22 bhavasthiti kA hI nirUpaNa kiyA gayA hai| apa kAya sthitikA nirUpaNa kiyA jAtA hai yahAM kAya sthiti ke viSaya meM jIvAdi bAIsa dvAra prajJApanA ke aThArahaveM kAyasthiti pada meM kahe gaye hai inakI saMgrAhaka do gAthAe isa isa prakAra kA hai| 'jIvanaiMdigha kAe joe vee kamAya lessAya sammattanANa dahaNa saMjaya uvaoga AhAre // 1 // bhAraNa paritta panjatta suhama sapaNI bhava'sthi carime ca / eesiM tu payANa kAThiI hoha nAyavvaM // 2 // jIva 1, gati 2, indriya 3, kAya, 4, yogA 5 veda 6 kaSAya 7 lezyA 8 samyaktva 9 jJAna 10 darzana 11, saMzata 12, upayoga 13, AhAra 14 bhASaka 15 parIna 16 paryApta 17 sUkSma 18 saMjJI 19 have kAyasthitinuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. ahiyAM ka sthitinA saMbaMdhamAM jIvAda 22 bAvIsa dvArA prajJApanA sUtranA aDhAramA kAyarithati padamAM kahevAmAM AvyA che. tenI be saMgraha gAthAo A pramANe che. 'jIva gaI diya koe joe vee kasAyalessAya sammattanANadasaNa saMjaya uvaoga AhAre // 1 // bhAsaga parittapajjatta suhamasaNI bhava'sthi carimeya eeni tu payANaM kAyaThiI hoi nAyavvaM // 2 // 71 1, gati 2, driya 3, Aya 4, yoga 5, 6 , pAya 7, 25 // 8, sabhya , na 11, sayata 12, 5yA 13, mAhA2 14, bhASaka 15, parIta 16, paryApta 17, sUma 18, saMsI 19, bhavasiddhika 20,
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 jIvAbhinamasUtre eteSAM tu padAnAM kAryasthiti bhavatIti jJAtavyA' iticchAyA / dvAviMzati dvAranAmAni yathA - prathamaM jIvadvAram 1 evaM gatidvAram 2, indriyadvAram3, phAyadvAras4, yogadvAra 5 vedadvAram6, kapAyadvAram 7, lezyAdvAram8, samyaktvadvAram9, jJAnadvAram 10, darzana dvAram 11, saMyatadvAram 12, upayogadvAram - 14, bhApakadvAras 15 parIva (parimita) dvAram 16, paryApram 17 sUkSmadvAram 18 sa jJedvAram 19 bhavasiddhikadvAram 20, astikAyadvAram 21 caramadvAram 22|| tatra prathamaM jIvadvAraM vyAcaSTe - 'jIveNaM bhaMte ! jIvetti kAlao kevaciraM hoI' jIvaH khalu bhadanta ! jI / iti kAlataH kriyacciraM bhavati atha kAryasthitiriti zabdasya ko'rthaH ? tatrocyate kAyonAma jIvasya vivakSitaH sAmAnyarUpI vA paryAyavizeSastasmin sthitiriti kAryasthitiH, idamuktaM bhavati yasya vastuno yena paryAyeNa jIvatvalakSaNena pRthivIkAyAditvalakSaNena vA Adizyate vyavacchedena yad bhavasiddhika 20, astikAya 21 aura carama 22 inameM prathama jIva dvAra ko kahate haiM- 'jIve NaM bhaMte / jIvetti kAlo kevaccira hoha' he bhadanta ! jIva jIvarUpa se kitane kAla taka rahatA hai ? arthAt jIva kI kAryasthiti kA kAla kitanA hai ? kAyasthiti zabda kA artha aisA hai-jIva kI sAmAnya rUpa athavA vizeSa rUpa jo vivakSita paryAya hai usakA nAma kAya hai isa kAya meM jo sthiti hai vaha kAvasthiti hai aisA kAryasthiti zabda kA artha hai bhavasthiti meM vartamAna aca kI sthiti gRhIta hotI hai aura kAryasthiti meM jaba taka jIva apanI jIvana rUpa paryAya se yukta rahatA hai taba taka kI vaha sthiti vivakSita huI hai prakRta meM jIva kI kAryasthiti pUchI gaI hai so astikAya 21, ane carama 22, AmAM pahelAM jIvadvAranuM kathana karavAmAM Ave che, 'jIveNa bhate ! jIvetti kAlao kevazcira hoha' De lagavan va jIvANAthI keTalA kALa sudhI rahe che arthAt jIvanI kAyasthitineA kALa keTaleA che ? kAyasthiti zabdane atha evA che ke sAmAnyapaNAthI ke vizeSa paNAthI jIvanI je vivakSita paryAya che tenu nAma kaya che. A kAyamAM je sthiti che, te ka yasthiti kahevAya che. A pramANe kayasthiti zabdanA a thAya che bhavasthitimAM vamAna bhavanI sthitinuM grahaNa thAya che. ane kAya sthitimAM jyAM sudhI jIva peAtAnA jIna rUpa paryAyathI yukta rahe che, tyAM sudhInI te sthiti nivRkSita thaI che. A cAlu prakaraNamAM chatranI kAyasthiti pUchavAmAM AvI che. te je prArtheAne dhAraNa kare che, te jIva kahevAya che.
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 i.30 samedapRthivyA sthityAdinirUpaNam 463 bhavanaM sA kAyasthitiH / tatra jIva iti 'pANadhAraNe jIti-mANAn dhArayati iti jIvA, prANAzca dvividhAH dravyaprANAH mAtramANAzca, tatra dravyamANA indriyaprabhRtayaH, taduktam-'paJcandriyANi vividhaM balaM ca, ucchAsa-ni sabathAnya. dAyuH / mANAH dazaite bhagavaniruktAsteSAM ciyojIkaraNaM tu hiMsA / 1 / iti / bhAvapANAstu jJAnAdayaH taH karaNabhUtaistAn Azritya tadapekSayA mukto'vimukti sthito'pi jIva jIvati, jIvaH jIti, vyapadizyate, tasya dravyapANA bhAve'pi jo prANoM ko dhAraNa karatA hai vaha jIva hai prANa dradhya prANa aura bhAva mANa ke bheda se do prakAra ke kahe gaye haiM pAMca indriya mana vacana kAya ye tIna bala, Ayu aura zvAsocchvAma the dasa draNa prANa hai evaM jJAna darzana sukha aura vIrya ye cAra bhAva prANa haiM kahA bhI hai 'paJcendriyANi trividhaM balaMca ucchvAsa niH zvosammathAnyadAyuH, prANA dazaite bhagavadbhiktAsteSAM ziyojI karaNaMtu hiMlA // 1 // 'jJAnAdayastu bhAva prANA mukto'pi jIvati sahi' iti / pAMca indriyAM zrotrendriyAdi, tathA manovala, vacanabala aura kAyabala ye tIna bala, tathA zvAsocchavAsa aura Aya, ye dala prANa kahe gaye haiN| yahAM para sAmAnya se prANoM kA grahaNa huA hai ataH dara prANa aura bhAva prANa ina donoM kA hI grahaNa AjAtA hai isa taraha se jaba yaha vicAra kiyA jAtA hai ki 'jIva jIvana rUpa avasthA meM ruva taka rahatA hai to yahI prabhu zrI kI ora se uttara milA hai ki he gautama ! jIva jIvana rUpa avasthA meM sarvakAla rahatA hai aimA eka bhI dravya prANu ane bhAva prANanA bhedathI prANa be prakAranA kahela che. pAMca diya, mana, vacana ane kAya A traNa baLa Ayu ane zvAsocchavAsa A dasa divya prANa che. ane jJAnAdi bhAva prANa che. kahyuM paNa che ke 'paJcendriyANi trividha balaMca ucchavAsa niHzvAsa mathAnyadAyuH prANA dazate bhagavadbhiktA stepAM viyojI karaNaM tu hiMsA / / jJa'nAdayastu bhAvaprANA mukto'pi jIvati sa hi iti pAMca Idri zrotrendriya vigere. tathA manobala, vacanabala ane kAyabala A traNa bala tathA zvAsocchavAsa ane ayu A dasa pra Na kahyA che ahiyAM sAmAnya paNAthI prANe gaThaNa karAyA che. tethI dravyapra Na ane bha vapra Na A mane paNa grahaNa thaI jAya che. A rIte jyAre e vicAra karavAmAM Ave ke "jIva jIvana rUpa avasthAmAM kayAM sudhI rahe che ? te tene uttara prabhuzrI taraphathI eja maLe che ke he gautama! jIva, jIvanarUpa avasthAmAM sadA
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre bhAvamANasadbhAvAt / taduktam- 'jJAnAdayastu bhAvamANA mukto'pi jIvati sabairi iti / iha ca mANavizeSasyAnupAdAnena sAmAnyata ubhayeSAmapi prANAnAM saMgraho bhavati taca he madanta ! jIvana paryAyaviziSTo jIvaH, jIvaityanena rUpeNa kAla:kAlamadhikRtya kiyacciraM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama ! 'sav3ddha' saMsArAvasthAyAM dravyabhAvaprANAnadhikRtya mokSAvasthAyAM ca kevalaM mAtraprANAnadhikRtya sarvatrApi jIvanasya vidyamAnatvAditi / athaga-jIva iti naikaH pratiniyato jIvo vivakSyate kintu jIvasAmAnyam, tataH prANadhAraNalakSaNa jIvanAbhyupagame'pi na kazcidvizedhaH tathAhi - 'jIve NaM bhaMte' ityAdi tatra jIva kSaNa nahIM hai ki jIva apanI isa jIvana rUpa avasthA se rahita ho jAya saMsAra avasthA meM to yaha prANa evaM bhAva prANa ina donoM prANoM se jItA rahatA hai aura mukta avasthA meM yaha kevala jJAnadarzana sukha vIryAdi bhava prANo se jItA hai isaliye saMsAra avasthA meM bhI aura mukta avasthA meM bhI yaha jIva 'jIva' isa nAma se kahA jAtA hai athavA jIva pada se yahA~ kisI eka khAsa jIva kA grahaNa nahIM huA hai kintu jIva sAmAnya kA hI grahaNa huA hai jIva sAmAnya prANa dhAraNa rUpa sAmAnya apane lakSaga se jItA hai jiyA hai aura jItA rahegA isameM koI virodha nahIM AtA hai ataH aise isa sAmAnya jIva kI kAryasthiti kA kAla anAdi ananta rUpa hai / isa prakAra jIva dvAra kI taraha prajJApanA ke aThAraha ve phAyasthiti nAma ke pada meM kahe hue gati, indriya, kAya Adi ghAIla dvAroM ko bhI samajhalenA cAhiye, inameM gati 464 kALa raDe che evI eka paNa kSaNu nathI ke jIva peAtAnI A jIvana rUpa avasthAthI rahita thaI jAya, saMsAra avasthAmAM te A dravya prANa ane bhAtra prANu ane prALethI jIvIta rahe che. ane mukta avarathAmAM A kevaLa jJanana sukhavI vagere bhAvapra NeAthI jIve che. tethIja sa sAra avasthAmAM ane mukta avasthAmAM paNa A jIva 'jIva' e nAmathI kahevAya che. athavA jIvapadathI ahiyAM koI eka khAsa jIvanuM grahaNa thayela nathI. paraMtu jIva sAmAnyanuM' ja grANu thayela che. jIva sAmAnya prANadhAraNa rUpa sAmAnya peAtAnA lakSazeAthI jIve che jIpA che, mane jIvatA raheze. temAM kaMija vire dha AvanA nathI tethI evA A sAmAnya jIvanI kAyasthitinA kALa anAdi ane anata rUpa che. A pramANe jIvadvAranI jema prajJApunA sUtranA aDha'ramA kAyasthiti nAmanA padamAM kahelA gati, indriya, kAya vigere khAvIse dvArAne samajI levA joie, temAM gati paTTanI apekSAthI jyAre
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacyA prameyadhozikA TIkA ma.3 3.3 5.30 sabhedapRthiyA: sthityAdinirUpaNam 45 . iti jIvanniti prANAn dhArayannityarthaH etAdRzo jIva kAmataH kiyaciraM bhavatIti, bhagavAnAha-he gautama ! sarvAddhAm jiivsaamaanysyaanaadhnnttvaaditi| evaM jIvadvArabat gatIndriyakAyAdidvArairyathA prajJApanAyAmaSTAdaze kAyasthiti nAmake pade kAyasthitiH kathitA tathA'trA'pi sarva niravazeSa vaktavyam / . atra gativiSaye sUtrAlApakapakAro zata evaM, tathAhi-'neraiyANaM bhaMte ! neraiyatti kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA ! jahanneNa dasavAsasahassAI ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAI / 'tirikkha noNieNaM bhaMte ! tirikkhajoNiyati kALo kevazciraM hoi, 'goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM aNaMtA ussa. kI apekSA jaba kAyasthiti kA vicAra kiyA jAtA hai-taya vahAM para gati naraka gati, tiryaggati manuSya gati aura deva gati cAra gatiyoM ko lekara kAyasthiti kA vicAra kiyA gayA hai-yahAM thoDA satrAlApaka kA prakAra dikhalAyA jAtA hai-jaise 'neraiyA NaM bhaMte ! nehayatti kAlo kevacciraM hoI' he bhadanta ! nairayika jI kI kAyasthiti kA kAla kitano hai ? to isake uttara meM prabhuzrI ne aisA kahA hai-'goyamA ! jahanne NaM dasa vAsasahassoI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI" he gautama! nAraka jIva kI sthiti kAla jaghanya se dasa hajAra varSa kA hai aura uskRSTa se tetIsa sAgaropama kA hai tirikkhajoNie NaM bhaMte ! 'tirikkha. joNiyatti kAlao ke vaccira hoI' he bhadanta tiryagyonika jIva ko kAyasthiti kA kAla kitanA hai ? to isake uttara meM prabhuzrI ne kahA hai'goyamA ! jahanneNaM atomuhattaM ukkoleNaM aNaMta kAlaM-aNaMnA ussa. piNI mo osapiNIo kAla o khettabho aNaMnA logA asaMkhejjA kAyasthitine vica ra karavAmAM Ave che. tyAre tyAM gati kahetA naraka gati tiyaMgati, manuSyagati, ane devagati A cAra gatione laIne kAyathitine vicAra karavAmAM Ave che. ahiyAM thaDe sUtrane AlApa prakAra batAvavAmAM bhAva cha bhaneraiyANa bhate ! neraiyatti kAla oM kevaccira hoI mAn nairayika jIvanI kAyarithatine kALa keTale kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramA zrI gautamasvAmIna cha'goyamA ! jahaNNaNa' dasavAsamahassAI ekkoseNa tettIsa sAgarobamAi gautama! nA29 panI sthiti jaghanyathI dasa hajAra varSano che, ane utkRSTathI tetrIsa sAgaropamane che. 'tiriksva joNieNa bhate / tirikkha jANiyatti kAlao kebaccira hoI' he bhagavana tinika jIvanI kAyarithatine kALa keTalo kahyo che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIna 40 'goyamA ! jahaNNeNa matomuhattaM ukkoseNa jI0 59
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamahare piNIosappiNIo kAlo, khetto aNaMtA logA asaMkhejjA poggalaparipaTTA, teNaM poggalaparipaTTA, AvaliyAe asaMkhejjA mAgo' ityaadi| sampati sAmAnya pRthivIkAyAdita kAyasthiti nirUpaNArthamAha-'puDhavI. phAieNaM bhaMte !' ityAdi, 'puDhavIkAieNaM bhaMte' pRthivIkApikaH khalu bhadanta ! atra poggalapariyaTTA teya poggalapariyahA-AvaliyAe asaMkhejjaha bhAgo' he gautama | tiryagyonika jIpa kI phAyasthiti kA kAla jaghanya se antarmuhUrta kA hai aura utkRSTa se ananta kAla rUpa hai yaha ananta kAla ananta utsapiNI aura ananta avasarpiNI rUpa hotA hai kSetra kI apekSA aura kAla kI apekSA asaMkhyAta puddhalaparAvarta ho jAte haiM ye asaMkhyAta pudgalaparAvarta AdhalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa rUpa hote haiN| ityAdi-isI taraha se manuSya gati aura deva gati ke bhI kAyasthiti kA kAla kitanA hai-isa sambandha meM AlApa prakAra aura unakA uttara prajJApanA ke aThArahaveM phAyasthiti pada le jAna lenA cAhiye tathA jo indriya-Adi zeSa dvAroM ko lekara kAyasthiti kA vicAra kiyA gayA hai yaha bhI usI prajJApanA ke kAyasthiti pada se jAna lenA caahiye| - agha sUtrakAra mAmAnya pRthivI kAdi kI kAsthiti kA vicAra karate haiM-isameM gautama ne prabhuzrI ke aisA pRchA hai-'puDhadIkAieNaM bhaMte ! aNata kAla aNatA uspiNIo osappiNI o kAlao khettao aNatA leogA asa khejjA poggalapariyaTTA AvaliyAe khesajjai bhAgo' 3 gautama ! tiyaMgenika jIvanI kAyasthitino kALa jaghanyathI aMtarmuhUrta che ane uzkaTathI anaMtakALa rUpa che A anantakALa anaMta utsarpiNa ane anaMta avasarpiNa rUpa hoya che. kSetranI apekSAthI ane kALanI apekSAthI asaMkhyAta pudgala parAvarta thaI jAya che A asaMkhyAta pudgala para va AvalikAnA asaM. khyAtamA bhAga pramANe rUpa hoya che ItyAdi Aja prama Ne manuSyagati ane devagatinA kAyasthitine kALa paNa keTalo che? e saMbadha | AlApane prakAra ane tene uttara prajJApanA sUtranA aDhAramA kAyasthiti pada mAMthI samajI le. tathA je Idriya vigere bAkInA karone laIne kAyasthitino vicAra karavAmAM Avyo che, te paNa e prajJApanA sUtranA kAyasthiti padamAMthI samajI le. have sUtrakAra sAmAnya pRthvIkAya vigerenI kAyasthitino vicAra kare cha. mA samadhamAM zrIgItabhasvAmI prasuzrI ne me pUchyu cha , 'puDhavA kAieNaM bhaMte ! puDhavIkAiyatti kAlao kevaccira hoI' hai mApana, pRthvI 4
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 1.30 samedapRthivyAH sthityAdinirUpaNam 467 pRthivIkAyikaH sAmAnya rUpo'taeva jAtA vekavacana natu vyakAya karave ekavacana miti, 'puDhavIkAiyatti kALao kevaccira hoi' pRthivIkAyika iti pRthivIkAyikatvarUpeNa kAlataH kiyazciraM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sambarddha' sanI hA sarva kAlaM yAvat pRthivI kAyikaH pRthivIkAyikarUpeNa bhavati pRthivIkAyikasAmAnyasya sarvadaiva sadbhAvAditi / evaM jAva tasakAie' evaM yAvat trasakAyikaH atra yAvatpadena-aptejovAyucanaspatipuDhavIkAiyatti kAlao kevacciraM hoha' he sadanta ! pRthivIkAyika jIva pRthivIkAyika rUpa se kaba taka rahatA hai ? arthAt pRthivIkAyika jIva kI kAyasthiti kA kAla zitanA hai ? isa ke uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'goyamA sakSaddhaM' he gautama pRthivIkAyika jIva pRthivI kAyika rUpa se carva kAla vartamAna rahatA hai yahA~ pRthivI zAyina pada se sAmAnya pRthivI kAdhika jIva hI grahIta huA hai aura isI kAraNa yahAM jAti kI apekSA se strakAra ne sUtra meM 'puDhazIlAie' aisA eka vacana kA prayoga kiyA hai vyakti kI apekSA lekara ezavacana ko prayoga nahIM kiyA hai / aile koI lA bhI samaya nahIM huA hai, aura na aisA vartamAna meM haiM aura na laviSyat meM aisA samaya rahegA ki jisameM sAmAnya pRthivIkAyika jIkSa na rahA ho na hai, aura na hogA sAmAnya pRthivIkAyika jIva sarvadA isa saMsAra meM vartamAna hara eka kSaNa meM rahatA hai evaM jAva tasakAie' isI taraha se sAmAnya akAyika kI, sAmAnya tejala kAdhika kI sAmAnya vAyukAdhika kI lAmAnya banaspati che pRthvI kAvika paNAthI, kayAM sudhI rahe che? arthAt pRthvIyika jIvanI kAyasthitine kALa keTale kahyo che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne 44 cha meM 'goyamA! savvaddha' ke gautama ! pRthvIjayi 4 pRthvIya paNAthI sarvakALa vartamAna rahe che. ahiyAM pRthvIkAyika padathI sAmAnya pRthvIkAyika ja grahaNa thayA che, ane e ja kAraNe ahiyAM jAtinI apekSAthI eka vacanano prayoga karavAmAM Avela che. vyaktinI apekSAthI eka vacanane prayoga karavAmAM Avela nathI. evo koI paNa samaya thato nathI, tema vartamAnamAM paNa evuM nathI. bhaviSyamAM paNa A samaya raheze nahIM. ke jemAM sAmAnya pRthvIkAyika jI rahyA na hoya. tema nahI haze. sAmAnya pRthvIkAyika che A saMsAramAM sadA sarvadA dareka kSaNamAM vartamAna rahe che. 'eva jApa tamakAie' mA anya sAmAnya mAyinI, sAmAnya
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 jIvAmigamasUra kAyikAnAM saMgraho bhavati, tathA ca-pRthivIkAyikavadeva aptejovAyuvanaspatitrasakAyikAnAmapi kAyasthiti tivyeti, AlApamakArastu evam-'AukAieNaM bhaMte ! AukAiyatti kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM agataM kAlaM varNatA ussappiNIo sappiNIo kAlo, khettao aNaMtA logA asaMkhejjA poggalapariyaTTA teyapoggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjai bhAgo' ityAdi, evameva tejovAyuvanaspatitrasakAyika mUtrANyapi jJAtavyAni, sarvatrAlApamakArastu svayamevohanIya iti / sampati-vivakSite kAle jaghanyapade utkRSTapadevA kiyatA kAlenAminavA utpadya mAnAH pRthivIkAyikAdayo nirlepAsyuH ? ityetannirUpaNArthamAi-'paTuppanna puDhavIkAiyANa' ityAdi, 'paDuppannapuDhavIkAiyANaM bhaMte' pratyutpanna pRthivIkAyikAH tatkAkAyika jIva kI aura sAmAnya prasakAyika jIva kI bhI kAyasthiti kA kAla jAnanA cAhiye isa sambandha meM AlApa prakAra aisA hai 'Au kAie NaM bhaMte ? AukAiyatti kAlao kevacciraM hoI goyamA jahanne NaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM aNataM kAlaM aNaMtA ussappiNIosappi. NIo kAlo khettamo aNaMtA logA asaMkhejjA poggalapariyaTTA teya poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjai bhAgo' ityAdi / isI taraha se taijaskAdhika vAyukAyika aura vanaspatikAyika ke sambandha meM bhI sUtra jAna lenA caahiye| __agha sUtrakAra pUrvokta kAla meM jaghanya aura utkRSTa se pRthivI kAdhikAdijIva kitane kAla se nirlepa hote haiM ? isakA nirUpaNa kahate haiM-'paDappanna ityAdi / tejaskAyikanI, sAmAnya vAyukAyikanI sAmAnya vanaspatikAyika, jIvanI, ane sAmAnya trasakAyika jIvanI kAyasthitino kALa paNa samajI le. A saMbaMdhamAM mAtAnA prA2 mA nAya pramANe che. 'Au kAieNaM bhate ! AukAiyatti kAlao kevaccira hoI, goyamA ! jahaNNeNa atomuhatta' unakoseNaM aNaMta kAla aNatA ussa ppiNI osa ppiNIo kAlao khettao aNatA logA asUkhejjA pogagaLa pariyaTI teya poggalapariyaDA thAvaliyAe asakhejjaibhAgo' tyApramANe te. skAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyikanA saMbaMdhamAM paNa satrapATha samajI le. have sUtrakAra pUrvokta kALamAM jaghanya ane utkRSTa paNAthI pRthvIkAyika vigere che keTalA kALathI nirlepa hoya che? A viSayanuM nirUpaNa karavA 44 cha, 'paDuppanna' tyAdi
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 4.30 sabhedapRthivyAH sthityAdinirUpa gam 469 kamutpadyamAnAH pRthivIkAyikajIvAH khalu bhadanta ! 'kevaiya kAlasa' kiyatkAla sya 'kevaiya kAlassa' ityatra tRtIyArthe SaSThI vibhaktisvena kiyatA kAlena 'Nille vA siyA nirlepAH syuH patisamayamekai kApahAreNApahiyamANAH pRthivI kAyikAH kiyatA kAlena sarne eva niSThAmupayAntIti praznaH bhagadAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahaNNapade' jaghanyapade yadA sarvastokA bhavanti tadA-'asaM. khejAhi ussappiNIo sappiNIhi' asaMkhyAtAsi rutsapiNyavasarpiNImiH pRthivIkAyikA nirlepA bhavantIti / 'ukosapae' utkarSapade yadA sarve bahavo bhavanti sadA'pi 'asaMkhejjAhiM ussapiNIo sappiNIhi' asaMkhyAtAbhiru sapiNyavasarpiNImi nilepA bhvntiiti| atrAya vizeSa:-'jahannapadAo ukkosapae asaMkhejjaguNA' he bhadanta ! jitane abhinava pRthivI kAyika jIva vivakSita kAla meM jaghanya aura utkRSTa rUpa se utpanna hote haiM ve saba utane jIva kitane kAla ke bAda yadi unameM se eka eka jIva nikAlA jAve to pUre samApta ho jAyeM ? isake uttara meM prabhu zrI kahate hai-goyamA jahannapae asa. khejjAhiM ustappiNIosappiNIhiM unakosapade asaMkhejjAhiM ussapiNi osappiNIhiM' he gautama ! jaghanya le arthAt jaba eka kAla meM kama se kama utpanna hote haiM usa apekSA le yadi unameM se pratyeka samaya meM eka-eka jIva apahata kiyA jAve to unake pUre apaharaNa hone meM asaMkhyAta utsapiNiyAM aura asaMkhyAta avalapiNiyAM samApta ho he bhagavan! jeTalA navA pRthvIkAyika jI vivakSita kALamAM jaghanca ane utkRSTa paNAthI utpanna thAya che, te badhAja je keTalA kALa pachI te teomAMthI eka eka samayamAM eka eka jIva bahAra kADhavAmAM Ave, te pUre pUrA bahAra kahADI zakAya? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che haiM 'goyamA ! jahannapae asa jAhiM ustappiNI osappiNIhi ukkosapade ava khejjAhiM ussapiNI osappiNIha' gautama ! dhanyathI arthAt nyAre 4 kALamAM eAchAmAM ochA utpanna thAya che. te apekSAthI je temAMthI pratyeka samayamAM eka eka jIva bahAra kahADavAmAM Ave, te pUrepUrA teone bahAra kahADavAmAM asaMkhyAta utsarpiNa ane asaMkhyAta avasarpiNI pUrI thaI jAya che. e ja pramANe utkRSTathI arthAt eka ja kALamAM jyAre teo vadhAremAM vadhAre utpanna thAya che. te apekSAthI paNa je temAMthI eka eka samayamAM eka eka jIva bahAra kahADavAmAM Ave te paNa teone pUrepUrA bahArahADavAmAM asaMkhyAta utsarpiNa ane asAta avasarpiNa
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 jIvAmigamasye jayapadA dutkRSTapadino jIvA asaMkhye paguNA adhikA bhavanti, utsapiNyavasarpiNInAM jaghanyotkRSTapadoktA saMkhyeyatvamadhye jaghanyapadoktA saMkhyevatvApekSayA utkRSTapadoktA saMkhyevasya asaMkhyeyaguNAdhikatvAditi bhAvaH / 'evaM jAva paDappanna bAukAiyA' evaM pRthivI kAyikavadeva yAvad vAyukAyikA jiivaa| agha. nyo kRSTa de'khyeyAmi rutsapiNyavasarpiNImi nilepA bhavantIti yAvatpadenA. ptejaH kAyikAnAM grahaNaM bhavatIti tathA ca pRthivIkAyikAdArabhya vAyukAyika jIpAH jaghanyotkRSTAbhyAmasaMkhyAtAbhi rutsarpiNyAsapiNImi nilepA bhavantIti jAtI haiM isI prakAra utkRSTa se arthAt eka hI kAla meM jaya ve adhika se adhika utpanna hote haiM basa apekSA se bhI yadi unameM se bhI eka 2 samaya meM eka-eka jIna apahRta kiyA jAve to bhI unake bhI pUre apa. haraNa karane meM asaMkhyAta utsarpiNiyAM aura asaMkhyAta ava sapiNiyAM samApta ho jAveM taba ye pUre apahRta ho sakate haiM-'jahaNNapadAo ukkorUpae asaMkhejjaguNA' jAdhaya pada vAle utpadyamAna abhinava pRthivI kAyika jIvoM kI apekSA jo utkRSTa padavI abhinava pRthivI kAyika jIva utpanna hote haiM ve asaMkhyAta guNe adhika hote haiN| kyoMki jaghanya aura utkRSTa padoM meM donoM jagaha asaMkhghAta pada hote hue bhI jayanyapadokta asaMkhyAla ca kI apekSA utkRSTa padokta asaMkhyAtatva asaMrupAtaguNA adhika hotA hai| 'evaM jAca paDDappanna vAumAiyA isI taraha se eka phAla meM yAvat abhinava akAyika tainaskAyika aura vAyukAyika jIva pama le kama aura adhika se adhika itane utpanna hote haiM ki unameM se eka eka samaya meM eka jIva kA apaharaNa kiyA jAve to pRthivIkAyika samAsa tha naya che tyAre te pUre 52 // 572 4611 zaya cha 'jahaNNa padAmo ukkosapae asa khejjaNA' dhanya 54ANapanna thnaa| navA navA pRthavIkAyika jInI apekSAthI je utkRSTa pada vatI navA navA pRthvIkAyika jI utpanna thAya che, teo asaMkhyAta gaNuM vadhAre hoya che. kemake jaghanya ane utkRSTa padamAM banne sthaLe asaMkhyAta pada hovA chatAM paNa jaghanya padamAM kahela asaMkhyAta ca nI apekSAe utkRSTa padamAM kahela asaMkhyAtava masabhyAtA padhAre hAya che. 'ejAva paDuppanna vAukkAiyA' me prabhA eka kALamAM yAvat navA navA apakAyika, tejasa kAyika ane vAyukAyika jIva ochAmAM ochA eka eka samayamAM eka eka jIvanuM apaharaNa karavAmAM Ave arthAt bahAra kahakhavAmAM Ave te pRthavIkAyika jIvonI jemaja
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 u. 3 0.30 samedapRthivyAH sthityAdinirUpaNam 471 'pahuvaNa pharakAyANaM bhaMte' pratyutpannavanaspatikAyikAH tatkAla samutpadyamAnA vanaspatikAyikAH khalu khalu bhadanta ! 'kenaiya - kAlarUsa nillevA siyA' kriyatA kAlena nirlepAH syuH 1 iti praznaH bhagavAnAha - 'goyavA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paTutpannavaNa phaikAiyA' matyutpannAstarakAlaM samutpadyamAnA arepatikAyikAH, 'janapade apadA' jaghanyapade apadAH yatA kAlenApahiya se ityetAdRzapadarahitA eva bhavanti / vanaspatikAyikAnAmananvAnantatvAditi / 'ukkosapade apayA' utkRSTapade adA:, yatA kAlena apahriyate ityetAdRzapadarahitA), jIvoM kI taraha hI asaMkhyAta utsarpiNiyAM aura asaMkhyAta hI aca sarviniyA~ samApta ho jAveM taba jAkara ve pUre pahana kiye jAsakate haiM / 'papannavaha kAiyANaM bhaMte! kevahaya kAlassa nillevA liyA' he bhadanta ! vanaspati kAyika jIva jo abhinava vanaspati kAyika jIva rUpa se amuka kisI vivakSita kAla meM kama se kama utpanna hue hoM aura adhika se adhika utpanna hue hoM yadi unheM eka-eka samaya meM apahRta kiyA jAve to kitane kAla meM ve apahRta ho pAveM ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM - 'gomA ! paDuppanna vaNa phaha kAikA jahaNa pade apayA ukko pade apayA' he gautama! vanaspatikAyika jIva jaghanya se aura utkRSTa se amuka vivakSita-kAla meM itane adhika utpa nna hote haiM ki 've asaMkhyAta utsarpiNiyoM meM aura asaMkhyAta avasarpi niyoM meM apahRta ho pAveM' aisA vahAM nahIM kahA jA sakatA hai isakA tAtparya yahI hai ki vanaspati kAyika jIva amuka-vivakSita-kAla meM asa khyAta upi NIyA ane asaMkhyAta ja avasarpiNIyA pUrI thaI jAya tyAre te pUrepUrA khahAra kahADI zakAya che. 'paDunnavaNapha ikAiyANaM bhave ! ketraiya kAussa nillevA siyA' 3 bhagavan! vanaspatika cika jIva je abhinava vanaspati kAyika paNAthI kAI amuDhDha vivakSita kALamAM echAmAM ochA utpanna thayA hoya ane vadhAremAM vadhAre utpanna thayA hAya teene jo eka eka samayamAM mahAra kaha|DavAmAM Ave, te te badhA keTalA samayamAM bahAra kahADI zakAya? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne he che goyamA | paDuppanna vaNa phakAiyA jahaNNapade apayA, ukkosapare apayA' he gautama / vanaspati adhika lo jaghanyathI ane utkRSTathI amuka vikSita kALamAM eTalA badhA vadhAre utpanna thAya che. ke teo asa`khyAta utsarpi`z2IcAmAM ane asa`khyAta avasarpiNIyAmAM bar3Ara kahADI zakAya e pramANe kahI zakAtuM nathI. A kathananuM tApa
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamamA utkRSTapade'pi bhavanti vanaspatikAyikAnAmanantAnantatvAt / 'pappannavaNaphara. kAiyANa natthi nillevaNA' pratyutpabhavanaspatikAyikAnAmanantAnantatayA nirlepanA "nAstIti / 'paDuppannatasakAiyANaM pucchA' pratyupanatrasakAyikAH khalu bhadanta ! kiyatA kAlena nirlepA bhavantIti manaH, bhagavAnAha-he gautama ! 'jahaNNapade sAgarovamasayapuhavassa' jaghanyapade sAgaropamazatapRthaktvena nilepA bhavanti 'uskosapade sAgarovamasaya puDusassa' utkRSTapade'pi sAgaropamazatapRthakAvena nirleSA bhavanti / navaram 'jahAgadA ukkosapade visesAhiyA' jaghanyapadAdutkRSTa sarvadA anantAnanta utpanna hote rahate haiN| isI kAraNa 'paTuppannavaNakara jhAiyA NaM naritha nillevaNA' pratyutpanna banaspatikAyika jIvoM kI nile. panA nahIM hotI hai kyoM ki ce anantAnanta utpanna hote rahate haiM 'paddha ppannatasakAiyANaM pucchA' he bhadanta ! pratyutpanna prasakAyika jIva leparahita tine kAla ke bAda hote haiM-arthAt jisa kisI vivakSita samaya meM kama se kama aura adhika se adhika jitane trasa kAyika jIva utpanna hote haiM ve yadi eka-eka samaya meM eka-eka jIva apahRta kiye jAveM to kitane kAla meM ve pUre apahRta ho pAveM? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-he gautama ! 'jahaNa pade sAgarovamamayapuhattassa, ukkosapade mAgarovamalaya puttasma' ve pratyutAnna kAyika jIva jaghanya pada meM aura utkRSTa pada meM itane adhika hote hai ki yadi unheM eka-eka samaya meM eka-eka jIva ke apahana kiyA jAve to pUre apahRta karane meM sAgopamazana pRthaktvA arthAt eka sau sAgaropama se lekara nau sau sAgaropama taka kA kAla samApta ho jAve 'jahannapayo ukkosapae e ja che ke vanaspati kAyika jIva amuka vivakSita kALamAM sarvadA anaMtAnt na thata! 23 cha araNe 'paDApannavaNapphaikAiyANa natyi nillevaNA' pratyutpanna-vartamAna kALamAM utpanna thayelA vanaspati kArika jIvanI nirlepanA thatI nathI. bhotamA mana tAnata pana th| 2 che. 'paDuppannatasakAiyANa pujhA' he bhagavana pratyutpanna trasAyika jIva keTalA kALa pachI leparahita thAya che ? arthAta je kaMI vivakSita kALamAM ochAmAM ochA ane vadhAremAM vadhAre jeTalA trasa kAyika che utpanna thAya che, je te badhA eka eka samayamAM bahAraha ThavAmAM Ave, te te badhA keTalA samayamAM pUrepUrA baha 2 kahADI zakAya? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke he gautama jahaNNapade sAgarovamasayapuhuttassa ukkosapade sAgarovamasayapuhuttassa' te pratyutpanna
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyosikA TIkA ma.u.3 su.31 gavizuddha-vizuddhalezyAnagArani0 473 pade vizeSAdhikA bhavanti, zatapRthaktvasya sAmAnyatayA kathane'pi jaghayapadokta zatapRthaktvApekSayA uskRSTapadoktazata pRthaktvasya vizeSAdhika tvAditi // 10 30 / pUrva pRthivyAdi caturviMzatidaNDakajIvAnAM sthityAdi bhAvAH pradarzitAH, sAmpataM pUrvokta bhAvavettA'nagAra eva bhavatIti avizuddhalezya vizuddhaTezyAnagAra vaktavyatAmAha- 'avisuddhalesseNaM bhaMte' ityAdi, mUlam-avisuddhalasseNaM bhaMte ! aNagAre asaMmohaeNaM appANeNaM avisuddhalessaM devaM deviM aNagAraM jANai pAsai ? goyamA! no iNaTre sama / avisuddhalesleNaM bhaMte ! aNagAre asamohaeNaM appANeNaM bisuddhalessaM devaM deviM aNagAre jANai pAsai ? goyamA ! no iNaTre samaTe / avisuddhalesle aNagAre samohaeNaM appANeNaM avisuddhalessaM devaM devi aNagAraM jANai pAsai ? goyamA! no igaTTe smtte| avisuddhalesseNaM bhaMte ! aNagAre samohaeNaM appANegaM visuddhalessaM devaM deviM aNagAraM jANai pAsai ? no iNaTe samaTe / avisuddhalesseNaM bhaMte ! aNagAre samohayA samohaeNaM appANeNaM avisuddhalessaM devaM deviM aNagAraM jANai pAmai ? no iNaTe smjhe| avisuddhaleNaM visemAhiyA' jaghanya pada meM ve jitane utpanna hue hai unakI apekSA ve uskRSTa pada meM vizeSAdhika tAnna hote haiM kyoMki mAmAnya tayA zata pRthaktva pada ke kahane para bhI jaghanya pada ke zata pRthaktva kI apekSA utkRSTa pada kA zata pRtva vizeSAdhika hotA hai|muu0 30 // trasakAyika che jaghanya padamAM ane utkRSTa padamAM eTalA vadha re hoya che ke je teone eka eka samayamAM eka eka paNAthI bahAra kahADavAmAM Ave te pUre pUrA bahAra kahADavAmAM sAgarepama zata pRthakava arthAt eka so sAgarepamathI 9Ine nava sa sa garepama sudha ne kALa puro thaI jAya 'jahannapayA ukko sapae bisesADiyA' dhanya mAM te 2247 panna thayA che, teonI apekSAe teo utkRSTapadamAM vizeSAdhika utpanna thAya che kemake sAmAnya tathA zatapRthaphatva padane kahevA chatAM paNa jaghanya padanA tapR kuvanI apekSAe utkRSTa padanuM zata pRthakRtva vizeSAdhika hoya che. e sU 30 ko 60
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 jIvAmigama ra bhaMte ! aNagAre lamohayA samohaeNaM appANaNaM visuddhalessaM devaM devi aNagAraM jANai pAlai ? no iNaTTe samaTe / visuddhalesseNaM aMte ! aNagAre alamohaeNaM appANaNaM avisuddhalessaM devaM deviM aNagAraM jANai pAlai ?hatA jANai pAsai, jahA avisuddhalesse. NaM AlAvaNA evaM visuddhalesroNa vi cha AlAvagA bhaanniyvaa| jAva visuddhalesleNaM bhaMte ! aNagAre samohaeNaM visuddhalessaM devaM dedi aNagAraM jANai pAlai ? haMtA jANai pAsai ||suu0 31 // ___chAyA-avizuddhalezyaH khala bhadanta ! anagAro'sayabahate nA''tmanA avi. zuddhalezyaM devaM devImanagAraM jAnAti pazyati ? gautama ! nAyanarthaH samarthaH avizudvalezyaH khalu bhadanta ! anagAraH asamabahatena AtmanA vizuddhalezyaM devaM devImanagAraM jAnAti pazyati ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH / pavizuddhalezyo'nagAraH samavaha tena AtmanA avizuddhaLezyaM devaM devImanagAraM jAnAti pazyati ? gautama! nAyamarthaH samarthaH, avizuddhachezyaH khalu bhadanta ! anagAraH samavahatena AtmanA vizuddhalezya devaM devIpanagAra jAnAti pazyati / nAyamarthaH samarthaH / yavizuddhalezyA - khalu bhadanta ! anagAraH samavahatA mamabahatena AtmanA avizuddhalezyaM devaM devImanagAra jAnAti pazyati ? nAyamarthaH samarthaH / avizuddhalezyaH khalu bhadanta ! anagAraH samavahanA samavaha sena AtmanA vizuddhale zyaM devaM devImanagAra jAnAti pazyati ? nAyamarthaH samarthaH / vizuddhalezyaH khalu gadanta ! anagAraH asamavaha tenAzmanA avizuddhalezyaM devaM devImanagAraMjAnAti pazyati ? hanta jAnAti pazyati, yathA-avizuddhaLezyena AlApakAH, evaM vizuddhalezyenApi paDAlAyakAH bhaNitavyA yAvada vizuddhalezyaH khannu bhadanta / anagAraH samabahatA samavahatena AtmanA vizuddhalezya devaM devImanagAra jAnAti pazyati ? na jAnAti pazyati sU. 31 // ___ isa se pUrva pRthivyAdi cauvIsa daNDaza ke jacoM ke sthityAdi bhAva kahe gaye hai pUrvokta sthityAdi bhAdoM kA jAnakAra anagAra hI ho sakatA hai isaliye aba vizuddha vizuddha lezyA vAle anAra ke viSaya meM kahate haiM AnI pahelA pRthivI vigere covIsa daMDakanA jIvonI sthiti vigere bhA kahevAmAM AvyA che. te pUrvokta riyAdi bhAvene jaNavAvALA aNagAraja hoya che. tethI have avizuddha vizuddha lezyA vALA aNugAranA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Ave che,
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayoMtikA TIkA pra.3 u.2 5.31 avizuddha-vizuddhalezyAnagArani0 475 ____TIkA--avisuddhalesse NaM bhaMte ! aNagAre' avizuddhaLezyA, vizuddhA lezyA vidyate yasya sa vizuddhalezyaH na vizuddhalezya iti avizuddhaLezyaH kRSNanIlakApotalezyAvAn khalu bhadanta ! anagAraH, na vidyate agAraM-gRhaM yasya so'nagAraH sAdhuH 'asamohaeNa' aptamavaha tena veinAdi samudghAtarahitena 'appANeNaM' AtmanA 'avimuddhalessaM devaM deviM aNagAraM' avizuddhalezyaM-kRSNAdilezyopetaM devaM devIM vA anagArama 'jANai pAsai' jAnAti-jJAnaviSayIkaroti, pazyati darzanaviSayI. pharotIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA ! he gautama ! 'no iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH avizuddhalezyA vattvena yathAvasthitavastu paricchedA'avisuddhalesse NaM bhaMte ! aNaNAre alamohaeNaM appANeNaM' ityAdi TIkArtha-gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'avisuddhalesle NaM bhaMte ! aNagAre' he bhadanta ! jo anagAra jisake-abhAra-ghara nahIM ho vaha anagAra arthata-sAdhu-avizuddhi lezyA vAlA hai kRSNa nIla kApota lezyA vAlA hai-aura 'alamohaeNaM appANeNaM' vedanAdi samudrAta vihIna AtmA dvArA kyA 'avissuddhale decaM dehiM aNAgara" avizuddha lezyA vAle-kRSNAdi lezyA vAle deva ko yA devI ko yo anagAra ko 'jANai pAla' jJAna dvArA jAnatA hai aura darzana dvArA dekhatA haiisake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'goyamA ! No iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt avizuddha lezyA vAlA hone ke kAraNa usa anagAra ke yathAvasthita bastu ko jAnane vAle jJAna kA abhAva kahA gayA hai isa taraha avizuddha lezyA vAlA anagAra yathArtha 'avisuddhalesreNa bho aNagAre asamohaeNa apANeNa' tyAha TI-zrIgItabhasvAmI prabhuzrIna me 57yu, 'avisuddhalesse Nabha ve aNagAre' he sApa mAra meTale 22 mA2-32 na DAya ta anagAra arthAta sAdhu avizuddha lezyAvALA che. kRSNanala, kApata, lesthAvALA cha, bhane 'asamohaeNa apANeNaM' vahana vigere sabhudhAta 2Dita mAmA dAsa 'avisuddhalessa deva' devi aNagAra" bhavizuddha sazyAvA 4 vigere vezyA pANavane bhAra vIra mayA agArane 'jANai pAsai' jJAna dvArA to che? ane darzana dvArA dekhe che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'goyamA ! jo iNaTe samaDhe' 3 gautama ! 2 // maya parAma2 nathI. arthAt vi. zuddha lezyAvALA hovAthI e aNugArane yathAvasthita vastune jANavAvALA pAnane abhAva kahela che. A pramANe avizuddha lezyAvALe aNagAra yathArtha
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatra bhAvAditi, 'avisu dralesseNaM bhaMte ! aNagAre' avizuddhalezyaH-kRSNAdilezyopetaH khala bhadanta ! anagAra:-sAdhuH 'asamohaeNaM apANeNa' asamavahatena-vedanAdi samudghAtarahitenA''tmanA 'visuddhalessaM devaM devi aNagAraM' vizuddhalezyaM devaM devImanagAraM kim 'jANai pAsai' jAnAti-pazyati, iti dvitIyaH praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no iNaTe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH, avizuddhalezyAvatvena yathA'vasthitavastuparicchedAbhAvAditi // 2 // 'avimuddhalesse NaM bhaMte ! aNagAre' avizuddhaH -kRSNAdilezyaH khala bhadanta ! anagAra:-sAdhuH 'samohaeNaM appANe NaM' samavahatena-vedanAdi samavaghAtagatenAtmanA rUpa se na avizuddha lezyA deva ko jAnatA dekhanA hai / 'avisuddhalesse NaM bhaMte ! aNagAre asamohaeNaM appANe NaM visuddhalessaM devaM devi aNa gAraM jANai pAsaha' he bhadanta ! jo anagAra avizuddha lezyA vAlA hai aura vedanAdi samudghAta se vihIna hai aisA vaha anagAra vedanAdi samudghAta rahita AtmA ke dvArA kyA vizuddha lezyA vAle deva ko yA devI ko yA kisI anagAra ko kyo jAnatA hai aura dekhatA hai ? isa ke uttara meM prabhu zrI kahate hai-'goyamA! no iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai kyoMki avizuddha lezyA vAle yathAvasthita vastu ko jAnane vAle jJAna kA abhAva rahA karatA hai / 'avisuddhalesse NaM bhaMte ! aNagAre samoha eNaM apapANeNaM avisuddhalessaM devaM devi aNagAraM jANai pAsaha' he bhadanta ! jo anagAra avizuddha lezyA vAlA hai-lezyA kI vizuddhi se vihIna hai-parantu vedanAdi samudghAta gata hai pAthI bhavizuddha sezyAvANA devane yut| hemAta nathI. a vasuddhalesseNa bhaMte aNagAre asamohaeNaM appANa visuddhalessa deva devi aNagAra' jANai pAsai' hai bhagavad je anagAra avizuddha vezyAvALA hoya che, ane vedanA vigere samuddaghAtathI rahita che. e te anagAra vedanA vigere samudraghAtathI rahita AtmA dvArA vizuddha lezyAvALA devane athavA devIne athavA tevA koI aNugArane zuM jANe che? ke dekhe che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne se che , 'goym| ! no iNadve samaTe' gItama ! ma ma mazamara nathI. kemake avizuddha lezyA vALAne yathAvasthita vastune jANavAnA jJAnane abhAva hAya che. 'avisuddhalesseNaM, bhate ! aNagAraM samohaeNaM appANeNaM avisuddhalesa deva devi aNagAre jANai pAsai' 3 mApana 2 manasAra avizuddha vezyAvANA hoya che, vezyAnI vizuddhIthI rahita che. paraMtu vedanA vigere samudaghAtavALA che,
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 uM.2 .31 avizuddha-vizuddhalezyAnagArani0 437 'avisuddhalerasaM devaM devi aNagAraM' avizuddhalezyaM devaM devImanagAram 'jANa pAsai' jAnAti-jJAnaviSayIkaroti, pazyali- darzanaviSayI karoti, iti praznA, bhagavA . nAha -'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no iNTe samaDhe' nAyamartha avizuddhalezyAvayena yathAvasthita padArthapa ricche smazakyatzaditi 3 / 'avisaddhale se aNagAre' avizuddhalezyaH-kRSNAdichezyAsahito'nagAraH 'sama hae NaM apANeNaM' samAha sena-vedanAdi samudghAtagatanAtmanA 'visuddha chessaM devaM devi aNa gAraM' vizuddhalezyaM devaM devImanagAram 'jANai pAsai' jAnAti sAmAnyataH, pazyati vizeSarUpeNeti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH avizudalezyatayA yadhAvasthita vastuparicchedAsaMbhavAditi 4 / 'avimuddhalesse NaM bhaMte / agagAre' aviza lezyaH khalla bhadanta ! anagAra:-sAdhuH 'samohayA samohaegaM apANeNaM samavaSThatA samavahatenA''tmanA to kyA vaha svayaM ke dvArA 'avisuddhalessaM devaM devi aNagAra' AMdhazuddha TezyA vAle deva ko yA devI ko yA anagAra ko kyA jAnatA hai aura dekhatA hai ? isake utsara meM prabhuzrI kahate haiM-'jo iNaDhe samaTe' he gautama ! yaha artha samarthita nahIM hai isakA kAraNa lezyA kI avizuddhatA meM yathAvasthita vastu paricchedaka jJAna nahIM hotA hai avisuddhalerase aNa gAre samohaeNaM appANe visu dralesana devaM devi aNagAraM jANa pARE he bhadanta ! jo anagAA avizuddha lezyA vAlA hai aura vedanAdi samuda ghAta gata rahA havA hai to kyA vaha svayaM ke dvArA vizuddha lezyA vAle deva ko yA devI ko yA anagAra ko kyA jAnatA dekhatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI karate haiM-he gautana! 'loSaNa sama' yaha artha samarthita nahIM to zuta 25ya yAtanAthI 'abisuddhalesva deva devi aNagAra' jANai pAsai' avizuddha vezyAvALA devane athavA devIne athavA aNagArane zuM jANe che? bhane heme cha mA prakSanA uttama prabhuzrI gautama bhAna cha hai jo iNaTre samaTe he gautama ! bhA matha m3|12 nathI. tanu .25 dezyAnI vizuddhimA yathAvasthita paratu pari jJAna hA te hAtu nathI. 'avisuddhale se aNagAre samohaeNa appANNaM visuddhalessa deva' aNagAra jANai pAsai mApana je aNugAra avizuddha lezyAvALo hoya ane vedanA vigere samudaghata yukata hoya te zuM te svayaM teija vizuddha lezya vALA devane athavA devIne ke aNagArane jANe che? ke dekhe che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke he gautama ! 'no iNa? samaTe' mA ma ra nathI, tenu ra 652 vAma mAvI
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ jIvAmigamastra samabahatA samavahato nAma vedanAdi samudghAta kriyAviziSTo na tu paripUrNasamavahato nApi sarvathA asamavahataH 'avimuddhalessaM devaM devi aNagAraM' avizuddhalelyaM devaM deviM aNagAraM' avizuddhalezyaM devaM devImanagAram 'jANai pAsa jAnAti sAmAnyatA, pazyati vizeSarUpeNeti praznaH, bhagavAnAha-'he gautama ! 'No iNaTe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH avizuddhalezyatayA yathAvasthitavastu paricchedasyAzakyatvAditi 5 / 'avisuddhalerase aNagAre' avizuddhalezyA khalu bhadanta ! anagAraH, 'samohayA samohaeNaM appANeNaM' samavahatA samavaha tenA''tmanA 'avisuddhassaM devaM devi aNagAraM' avizudralezyaM devaM devImanagAram 'jANai pAsai' janAti sAmAnyarUpeNa, pazyati vizeSarUpeNeti SaSThaH praznaH, bhagavAnAi-'goyamA' he gautama / hotI hai kAraNa isakA Upara meM batAyA jA cukA hai / 'avisuddhasseNaM bhaMte ! aNagAre samohayA samohaeNaM appANeNaM avisuddhalessaM devaM devi jANaha pAsa' he bhadanta ! anagAra avizuddha lezyA vAlA hai aura veda. nAdi samudghAta kriyA se kucha viziSTa hai vedanA Adi samudghAta se kucha rUpa se viziSTa nahIM bhI hai aisA vaha samavahatAsamavahatAtmAvAlA sAdhu kyA avizuddha lezyA vAle deva ko yA devI ko yA anagAra ko kyA jAnatA dekhatA hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-he gautama ! 'no iNaDhe sama?' yaha artha samartha nahIM hai kyoki yathArtha darzana jJAnakA usako abhAva rahatA hai 'avisuddhaleste aNagAre samoyA samohaeNaM appANeNaM avisuddhalessaM devaM devi anagAraM jANa pAsa' he bhadanta ! jo anagAra avizuddha lezyAvAlA hai aura vedanAdi samudaghAta se viziSTa aura aviziSTa bhI hai to kyA aisA vaha anagAra svayaM ke dvArA vizuddha gaye che. te pramANe sabha7 de, 'avisuddhalesseNaM bhate ! aNagAre samohayA samohaeNa appANeNaM avisuddhalerasa deva devi jANai pAsai' 8 bhagavan ra aNugAra avizuddha lephsAvALo hoya che, ane vedanA vigere samRdudhAta kriyA thI kaMIka vizeSa che, ane kaMIka aMzathI vedanA vigere samudraghAtathI vizeSa na paNa hoya, e te samavahalAsamavahAtmA vALe sAdhu avizuddha lezyA vALA devane athavA devIne athavA aNagArane jANe che ke dekhe che? A prazna uttaramA prabhuzrI gautamatAbhIra 4 cha / gItama! 'No iNaTre samaTTe 41 MI 1212 nathI. 4 yathAtha 44 jJAnanA tene malA hAya che. 'avisuddhalesse aNagAre samorA samohaeNaM apANeNaM avisuddhalessa deva' devi aNagAra jANai pAsaI' 7 sAvan ! 2 magara avizuddha vezyA vALa hoya, ane vedanA vigere samudraghAtathI viziSTa ane aviziSTa paNa
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 5.31 avizuddha-vizuddhalezyAnagArani0 49 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH avizuddhalezyatayA yathAvasthitabaratu paricche. dasyAzakyatvAditi 6 / tadevamavizuddhalezpe jJAtari sAdhau SaT sUtrANi pradarya vizuddhalezye jJAtari sAdhau paTa sUtrANi darzayati-'visuddhalesseNaM' ityAdi, visuddhalesse NaM bhaMte ! aNagAre' vizuddhalezya:-zuklalezAyuktaH anagAra: 'apsamatraharaNa appANeNaM' asamabahatena-vedanAdi sapThadghAtarahitena 'avizuddhassaM devaM devi aNagAraM' avizuddhalezya-kRSNAdilezyAyuktaM devaM devImanagAram 'jANai pAsai' jAnAti pazyatikimiti praznaH, bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi, 'haMtA jANai pAsa' lezyA vAle deva ko devI ko yA anagAra ko kyA jAnatA dekhatA hai ? aisA yaha chaThavAM prazna hai-isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'goyamA ! jo iNaDhe samaDe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai kyoMki aisI sthiti meM usa anagAra kA jJAna yathArtha vastu pradarzaka nahIM hotA hai| isa prakAra se avizuddha lezyA vAle jJAtA sAdhu ke sambandha meM chaha sUtroM ko dikhAkara aba vizuddha lezyAvAle jJAtA sAdhu ke sambandha meM chaha sUtroM ko sUtrakAra dvArA dikhAyA jAtA hai-'visuddhalesse NaM bhaMte ! aNagAre asamohaeNaM appANeNa avisuddhalessaM devaM devi aNagAraM jANai pAsaI' isameM gautama ne prabhu se aisA prazna kiyA hai ki he bhadanta ! jo anagAra vizuddha lezyA vAlA hai-prazasta lezyA ghAlA hai-aura vedanAdi samudghAta se rahita hai-to kyA vaha svayaM ke dvArA avizuddha lezyA vAle-kRSNAdi lezyA vAle deva ko devI ko tathA anagAra ko kyA hoya, te zuM evo te aNagAra svayaM vizuddha vezyAvALA devane ke devIne athavA anagArane jANe che ? ke dekhe che ? A pramANene A chaThTho prazna pUche che. yA prazna uttaramA prabhuzrI gautamatvAmIna 4 che 4 goyamA ! No iNadve samajhe' gautama ! / matha marA02 nathI ubha sevI sthitimA te anagAranuM jJAna yathArtha vastune jANavAvALuM hotuM nathI A rIte avizuddha lazyAne jANavAvALA sAdhunA saMbaMdhamAM cha sUtrane batAvIne have vizaddha vezyAvA jJAta sAdhunA sabhA cha sUtra apAmA bhAve che. 'visudvalesseNaM mate ! aNagAre asamohaeNaM appANeNaM avisuddhalessa deva devi aNagAra jANai pAsaI' mAmA zrIgItabhasvAmI prabhuzrIna sevA prazna puuchye| cha / san je aNagAra vizuddha lezyAvALA che, arthAt prazasta vezyAbaLA che, ane vedanA vigere samudyAta vinAnA che, to zuM te svayaM avizuddha lezyAvALA kuNAdi vezyAvALA devane devIne tathA aNagArane zuM jANe che ke dekhe che? A praznanA uttaramAM prabhuzrIne gautamasvAmIne
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre hanta gautama ! jAna ti pazyati vizuddhalezyAkatayA yathAvasthita vastuviSayakannAnadarzana sadbhAvAditi / 'jahA-avisuddhalera seNaM AlAvagA evaM vimuddhalesseNa vi cha AlAvagA bhANiyabA' yathA-yena prakAreNAvizuddhalezyasya paT makArakA ALApakAH kathitAH, evaM vizuddhalezyenApi paTa prakArakA alApakA bhaNitavyAH, kiyatparyantapAlApakA bhaNitacyAstatrAha 'jAva' ityAdi, 'jAva visuddhalesseNaM bhate ! aNagAre' yAvad vizuDhe 35H khalu bhadanta ! anagAraH 'samohayA samohaeNaM apANeNe' sama. cahatA samavahate na AtmanA 'visuddhalessaM devaM devi aNagAraM jANaDa pAsaI vizuddha chezyaM deva devImanagAraM jAnAti pazyati sAmAnyavizeSAbhyAmiti prazna:, bhagajAnatA dekhatA hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM 'haMtA jANA pAsA' hAM, gautama ! aisA yaha mAdhu-anabhAra kRSNadi lezyA vAle deva ko devI ko tathA anagAra ko jAnatA dekhatA hai| kyoMki usake jJAna meM yathArtha vastu pradarzakatA kA sadbhAva kAraka rezyo kI vizuddhi hai aura vaha vizuddhi usa sAdhu ke jJAna meM vartamAna hai 'jahA avisudalesse gaM AlAvagA evaM visuddhalesseNa vi chaha ghAlAvagA bhANiyA jisa prakAra se avizuddha lekhyA vAle sAdhu ke sambandha meM pUrvokta rUpa se chaha prakAra ke AlApaka kahe gaye haiM hamI prakAra se chaha AlApaka vizuddha lekA bAle sAdhu ke sambandha meM bhI kATa lenA cAhiye karAM taka jAnanA cAhiye lo kahate haiM 'jAva' yAvat aMgima AlApaka taka antima AlApa hama prakAra se hai-'visuddhalesse NaM bhaMte ! aNagAre samohayA samohaeNaM appANeNaM visaddha lesmaM devaM devi aNagAraM jANai pAsaI' he 49 che , 'hatA jANai pAsai' ch| gautama 1 savA te sAdhu arAgAra 10 mAhi lezyAvALA devane devIne tathA aNagArane jANe che ane dekhe che. kemake tenA jJAnamAM yathArtha vastupradarzakatAnA sadUbhava kAraka legyAnI vizuddhi che. mana ta vizudvita sAdhunA jJAnamA vartamAna cha 'jahA avesuddhasseNaM AlA. vagA evaM visuddhalesseNa vi chaha AlAvagA bhAgi yavvA' 2 pramANe mavizuddha tezyAvALA sAdhunA saMbaMdhamAM pUrvokta praka rathI cha prakAranA AlApake kahevAmAM AvyA che. e ja pramANe vizaddha lephsAvALA sAdhunA saMbaMdhamAM paNa che Ala pake samajI levA joIe te AlApake kayAM sudhI samajavA te batAvavA mATe kahe che "jAva' yAvata aMtima AlApaka sudhI e pada makela che arthAt chelA AlApaka sudhInA saghaLA AlApaka samajavAM chele AlApaka mA prabhA cha 'visuddhalesseNaM bhate aNagAre samohayA samohaeNaM appANeNaM visuddhalessa deva devi aNagAra' jANai pAsai' san vizuddha dezyAvANA
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 s.32 samyagmithyAkriyayorekadAniSedhaH 481 vAnAha-'haMtA' ityAdi, 'haMtA jANai pAsaI hanta jAnAti pazyati sAmAnyavize pAsyAmiti / atra yAvatpadena avizuddhale zyaH khalu bhadanta ! anagAro'samavahatena bhAsmanA avizuddhalezyaM devaM devImanagAraMjAnAti pazyati ? hanta gautama ! jAnAti pazyati vizudralezyAkatayA yathAvasthita vAtu viSayaka jJAnadarzanasajhAvAta,taduktam 'zobhanamazobhanaM vA vastu yathAvadvizuddhalezyo jAnAtIti / evaM catvAro'pi madhyagA AlApakA draSTavyA jJAtavyAzceti // 031 // tadevaM yato'vizuddhalezyo na jAnAti na pazyati vizuddhalezyastu jAnAti pazyati tataH samyaga mithyAkriyayorekadA niSedhamabhididhitsurAha-'aNNa usthiyANaM bhaMte !' ityaadi| mUlam-aNNausthiyANaM bhaMte ! evamAikkhaMti evaM bhAseMti evaM paNNaveti evaM parUvati evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakarei, taM jahA-saMmatta kiriyaM ca micchattakiriyaM gha, jaM samayaM samattakiriyaM pakarei, taM samayaM sicchattakiriyaM pakarei, jaM samayaM micchattakiriyaM pakarei taM samayaM samattakiriyaM pakarei,saMmattakiriyApakaraNayAe micchattakiriyaM pakarei micchattabhadanta ! vizuddha lega vAlA anagAra jo ki samavahata asamavahata avasthAvAlA hai kyA vaha svayaM ke dvArA vizuddha lezyA vAle deva ko, devI ko tathA anagAra ko kyA jAnatA dekhatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI ne kahA hai ki he gautama ! 'haMtA jANa: pAsA' hAM aisA vaha anagAra usa deva ko usa devI ko tathA aise usa anagAra ko jAnatA aura dekhatA hai, yahAM yAvat bIca ke paMca AlApaka gRhIta hue haiM / lezyA kI vizuddhi se jJAna meM yathArtha darzakato AtI hai-isa viSaya meM aisA kahA gayA hai'zobhanamazobhanaMvAvastu yathAvadvizuddha lezyo jAnAti // 2-30 // aNagAra ke je samavahata ane asamavahata avasthAvALe che, te vizuddha lezyA vALA devane devIne athavA anagArane zuM jANe che ke dekhe che? A praznanA uttaramA pramuzrI gautabhasvAmI 4 che 23 gautama ! hatA joNai pAsai' hA e te aNagAra e devane ane devIne tathA evA anagArane jANe che. ane dekhe che. ahiyAM yAvata zabdathI vacalA pAMca AlApa grahaNa karAyA che. lezyAnI vizaddhithI jJAnamAM yathArtha darzakatA Ave che. te saMbaMdhamAM evuM i cha / zobhanamazobhana' vA vastu yathAvadvizuddhalezyo jAnAti' |suu. 31 // jI0 61
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 jIvAmigama kiriyApakaraNayAe saMmattakiriyaM pakarei evaM khallu ege jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakarei taM jahA-saMmattakiriyaMgha micchattakiriyaM ca / se kahameyaM bhaMte ! evaM goyamA ! jaNNaM te annausthiyA eksAikkhaMti evaM bhAsaMti evaM paNNaveti evaM parUveti, evaM khallu lage jIne egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakarei tahe jAva saMmattakiriyaM ca micchattakiriyaM c| je te ___ ebamAsu te Na micchA, ahaM puNa goyanA ! evamAikkhAmi jAva parUvemi, evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM ega kiriyaM pakarei taM jahA-lasattakiriyaM vA micchantakiriyaM vA jaM samayaM saMmattakiriyaM pakarei ko taM samayaM micchattakiriyaM pkrei| taM cetra jaM samaya micchantakiriyaM pakarei lo taM samayaM saMmattakiriyaM pakarei, saMmatakiriyApakaraNayAe no micchattakiriyaM pakareI micchattakiriyAprakaraNayAe to saMmattakiriyaM pakarei, evaM khalu ege jI egaNaM samaeNaM ega kiriyaM pakarei taM jahAsaMmattakiriyaM vA miccha nakiriyaM vA ||suu032|| tirikkhajoNiyaM uddelao bIo samatto // 2 // chAyA-anyayuthikAH khala bhadanta ! evamAkhyAnti evaM bhASante evaM prajJApayanti, evaM prarUpayanti, evaM khalu eko jIva ekena samayena dve kriye pakaroti tadyathAsamyaktvakriyA ca mithyAtvakriyAM ca, yasmin samaye samyaktva kriyAM prakaroti tasmin samaye mithyAtyakriyA prakaroti, yasmina sAye mithyAtva kriyAM prakaroti tasmin samaye samyaktva kriyAM prakaroti samyakttakriyA prAraNatayA mithyAtvakiyAM prakaroti, mithyAtyakriyA prakaraNatayA samyaktvakiyAM prakaroti / evaM khalu eko jIva ekena samayena dve kriye prakaroti-tadyathA-samyaktva kriyAM ca mithyAtvakriyAM ca, tatkathametadbhadanta ! evaM ? gautama ! et khalu te anyayUthikA ___ evamAkhyAnti evaM bhASana evaM ghajJApayanti evaM rUpayanti, evaM khalu eko jIva ekena samayena dve kriye makaroti-tathaiva yAvat samyaktvakriyAMca mithyAtvakriyAM ca ye te etramAhustat khalu mithyA, ahaM punautama ! evamAkhyAmi yAvatprarUpayAmi
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u. 3 . 32 samyagmithyAkriyayore kadAniSedhaH 483 evaM khalla eko jIva ekena samayenaikAM kriyaM prakarodi tadyathA samyaktvakriyAM vA mithyAtvakriyAM vA yasmin samaye samyaktvakriyAM prakaroti no vasmin samaye mithyAtvakriyAM prakaroti, tadeva yasmin samaye mithyAtvakriyAM prakaroti no tasmin samaye samyaktvakriyAM prakaroti, samyaktvakriyA prakaraNatayA no mithyAtvakriyAM prakaroti, mithyAtvaktiyA prakaraNatayA no samyaktvakriyAM prakaroti, evaM khalu eko jIva ekena samayena ekAMkiyAM prakaroti tadyathAsamyaktvakriyAM vA mithyAtvakriyAM vA // 32 // TIkA- 'aNNa utthiyANaM bhaMte' anyayUthikAH khalu bhadanta ! anyayUthikA:paratIrthikAH carakAdayaH - bauddhamatavAdina ' evaM Aikhati' evam vakSyamANa prakAreNa AkhyAnti - AcakSaye sAmAnyena ' evaM bhArsevi' evaM vakSyamANaprakAreNa bhASante - svaziSyAn zravaNa pratyabhimukhAnvabuddhacA vistareNa vyaktaM kathayanti, 'evaM - isa taraha ke pratipAdana se yahI niSkarSa nikalatA hai ki jo avizuddha lezyA vAlA jIva hotA hai-vaha padArtha ke yathArtha jJAna se vihIna rahatA hai aura jo vizuddha kheSA vAlA jIva hotA hai vaha padArtha ke samyagjJAna se yukta hotA hai ataH zudra jAnanA aura zuddha dekhanA jJAna meM court vizuddhi ke AdhIna hai. lezyA kI avizuddhi vAlA jIva jJAna kI sampaka sthiti se zUnya rahatA hai ataH atha sUtrakAra yaha prakaTa kara rahe haiM ki samyaka kiyA aura mithyAkriyA ye do eka kAla meM eka jIva meM nahIM hotI hai isI bAta ko anya tairthiyoM kI prarUpaNa ko batAte hue spaSTa karate haiM - 'aNNautthiyA NaM bhaMte' ityAdi // sU0 32 / TIkArtha- gautama svAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai 'aNNautthiyA NaM bhaMte! evamAhakhati' he bhadanta ! anyataivikoMne aisA kahA hai apane A rItanA pratipAdanathI eja sArAMza nIkaLe che ke je vizuddha lephsAvALA hAya che. te padArthonA yathA jJAnathI zUnya rahe che. ane te vizuddha lezyAvALA jIva hAya che, te padAryanA samyajJAnathI yukta hAya che. tethI zuddha jANavu ane zuddha dekhavuM te jJAnamAM lesthAnI vizuddhine AdhIna che. lezyAnI vizuddhivALeA jIva jJAnanI samyak sthitithI rahita hAya che. tethI have sUtrakAra samyak kriyA ane mighna kriyA e e eka ja kALamAM eka jIvamAM hAtA nathI. e lAta anya tIthikAnI prarUpaNA khatAviine spaSTa re che. anna utthiyA NaM bhave !' ityAdi TIDArtha - zrI gautamasvAmI prabhuzrIneo yuyu 'annautthiyA NaM bhave evamAkvati' De agavan anya tIrtha athomche, te
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- jIvAmigamarma paNNaveti' evaM vakSyamANamakAreNa prajJApayanti-prakarSeNa jJApayanti yathA svAtmAna vyavasthitaM jJAna tathA parevapi ApAdayantIti / evaM parUveMti' evaM-vakSyamANa prakAreNa prarUpayanti / kimAcakSate kiM bhASante kiM prajJApayanti-ki prarUpayanti te paratIthikA iti jijJAsAyAM vaktavyArtha prakAzanAyAha - 'evaM' ityAdi evaM khala ege jIve evaM khalu eko jIvaH 'egeNaM samaeNaM' ekena samayena ekasmin samaye ityarthaH 'do kiriyAo pakareMti dve kriye prakarodi-kriyAdvayaM prakaroti-saMpAdayatIti, kiM tat kriyAdvayaM tatrAha-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'sammatta kiriyaMca' samyaktvakriyAM ca zubhAdhyavasAyAtmikAm 'micchatta kiriyaM ca' mithyAtvakriyAM ca-azubhAdhyavasAyAtmikAM ca / ekena samayena kriyAdvayaM darzayati-'jaM samaya ityAdi, 'ja samayaM sammattahiriyaM ekAi' 'jaM samayaM' prAkRtatvAtsaptamyarthe dvitIyA vibhaktiH tathA ca yasmin samaye samyakriyAM prakaroti, taM samayaM micchattakiriyaM pakare' yasmin samaye mithyAtvakriyAM pakaroti ziSyoM ko aisA hI unhoMne samajhAyA hai, aisI hI unhoMne prarUpaNo kI hai aura tarkaNA dvArA aisI hI unhoMne puSTi kI hai ki 'ege jIve, ege gaM samaeNaM do kiriyAmao pakarei' eka jIva eka samaya meM do kriyAoM ko karatA hai 'taM jahA' ve do kriyAeM ye hai-'saMmatta kiriyaM ca micchatta kiriyaM ca' eka samyaktva kriyA hai aura dUsarI mithyAtva kriyA hai ina meM jo samyaktva kriyA hai vaha sundarAvasAyarUpa hai aura jo mithyAtva kriyA hai vaha asundarAdhyavasAyalpa hai 'jaM samayaM saMmatta phiriyaM pakarei taM samayaM micchatta kiriyaM pakareha jaM samaya micchattakiriyaM pakarei taM samayaM saMmattaziriyaM pakarei' jIva jisa samaya meM samyaktva kriyA karatA hai usI samaya meM vaha mithyAtya kriyA bhI karatA hai aura jisa samaya meM vaha mithyAsva kriyA karatA hai usI samaya meM vaha samyaktva pitAnA ziSyone evuM ja samajAvyuM che, evI ja teoe prarUpaNa karI cha, bhane ta! dvArA tamAye sanI puSTi rI che , 'ege jIve, egeNa samaeNa' do kiriyAo pakarei' me 24 me samayamA me miyAmA re cha. 'ta jahA' tame chiyAyAmA prabhArI che. 'saMmatta kiriyaca micchatakiriyaca' eka samyaktva kriyA che. ane bIjI mithyAtva kriyA che. temAM je mithyAtva kriyA che, te asundara adhyavasAya rUpa che. athota sArI rahetI nathI. " samaya saMmacakiriya' pakareda, ta samaya micchattakiriya pakarei, ja samaya - minchattakiriya' pakarei, taM samaya mamattakiriya pakarei' 4 2 abhaya samyakatva kriyA kare che, e ja samaye te mithyAtva kriyA paNa kare che, ane
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.32 samyagmithyAkriyayoreMkadAnipedhaH 485 pakarei' tasminneva samaye samyaktva kriyAmapi prakaroti / paraspara sambalitobhaya niyama padarzanArthamAha-saMmatta kiriyA' ityAdi, 'saMmatta kiriyApakaraNayAe' samyaktva kriyA prakaraNatayA 'miccha ta kiriyaM pakarei' mithyAtvakriyA prakaroti, tathA'miccha takiriyApakaraNayAe saMmattakiriyaM pakareI mithyAtyakriyA mithyAtvI cAso kriyA, prakaraNatayA samyaktvakriyAM prakaroti tadubhayakaraNasvabhAvasya tattatkriyAka raNAt sarvAtmanA pravRtteH, anyathA kriyAyA ayogAditi / 'evaM khalu ege jIve' evam uktamakAreNa khalu eko jIvaH 'egegaM samaeNaM' ekena samayena ekasminneva samaye 'do kiriyAo pakareI' dve kriye-kriyAdvayaM prakaroti-'taM jahA' tadyathA-'saMmattakiriyaM ca micchattakiriyaM ca' samyaktvakriyAM ca mithyAtvakriyAM ceti 'se kahameyaM bhaMte ! evaM' tatkathameta bhainta ! evam he bhadanta ! anyatIthikairujyamAnamekasminneva samaye kriyAdvayaM saMbhavatIti teSAM kathanaM kiM satyam ? iti gautamasya praznaH, kriyA bhI karatA hai 'samattakiriyA pakaraNayAe micchattakiriya pakareDa, micchata kiriyA ekaraNayAe saMpattakiriyaM pakareha' sampaktva kriyA ke karane ke sAtha hI mithyAtva kriyA bhI jo karatA hai evaM mithyAtva kriyA ke sAtha hI samyaktya kriyA bhI karatA hai kyoMki ye donoM kriyAeM paraspara sambalita hai ata: eka kriyA ke karane meM dUsarI kriyA kA honA anivArya hai 'evaM khalu eNe jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAmo pakarei' isI kAraNa eka jIva eka samaya meM do kriyAoM kA kartA hotA hai| 'taM jahA saMmatta phiriyaM ca micchanta kiriyaM ca' eka samyaktva kriyA kA aura dUsarI mithyAtva kriyA kA 'se kahameya bhaMte! evaM' he bhadanta ! jo anyatairthikoM ne eka jIva ko eka lamaya meM do kriyAeM je samaye te mithyAtva kriyA kare che, eja samaye te jIvAtmA samyaktva ThiyA 5 43 che khamattakiriyApakaraNayAe micchattakiriya pakarei, micchattaki riyA pakaraNayAe saMmattakiriyapakarei' sabhyatva liyA 42vAnI sAthe ja mithyAtva kriyA paNa kare che. ane mithyAtva kriyAnI sAtheja samyakatva kriyA kare che. kemake A be kiyAo paraspara saMbaMdhavALI che. tethI eka ThiyA 42vAmAM mIla yAnaDAmanivArya che. 'evaM khalu ege jIve egeNaM samaraNa do kiriyAoM pakarei' me 20 4 01 : samayamA me hiyAmAnI jatA-421! pANI DAya che ta jahA samatakiriya ca micchatta kiriya'ca' me sabhyaipa liyA bhane mI mithyAtva ThiyAne 42vAvANe sAya che. 'se kahameya bhate! evaM" hai magan anya tIthi Aye me chapane eka samayamAM be kriyA karavA vALa kahela che, te zuM teonuM e kathana
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 jIvAmigama tadevaM gautamena prazne kRte bhagavAnprAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jaNaM annautthiyA eka mAikkhati' yat khalu anyayUthikAH paratIyikA evamuktamakAreNa 'AikkhaMti' AcakSate 'evaM bhAsaMti' evaM mApante 'evaM paNNaveM ti evaM prajJApayanti 'e parUveMti' evaM rUpayanti, tadeva darzayati-'evaM ege jIve egeMga samae evaM khalu eko jIva ekena samayena-ekasminneva samaye 'dokiriyAo pakare' dve kriye prakaroti-kriyAdvayaM saMpAdayati 'taheva jAva saMmattakiriyaM camiccha takiriyaM ca' tathaiva yAvat samyaktvakriyA prakaroti narimanneva samaye mithyAtvakriyAM ca prakaroti tathA-yasmin samaye mithyAtyakriyA prakaroti tasminneva samaye sampattrakriyAgapi prakotIti / 'je te ekamAIsa taM gaM micchA' ye te evam-upa yuktamAhuste mithyA-asatyaM kathayanti, atha bhagavAn svamataM pradarzayati-'ahaM puNa' ityAdi, 'ahaM puNa goyamA ahaM punaH, atra punaH zabdaH 'tu' zabdAya: tena ahaM tu gautama ! 'evaM AikkhAmi jAva parUvemi' evam-265mANa prakAreNAspAmi, bhASe, prajJApayAmi prarUpayAmi / kimAkhyAmi ki bhASe kiM prajJApayAsi ki marUpayAmi karane kA kahA so kyA unakA yaha kathana saMbhAvita hotA hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'godhamA / japaNaM te anna utthiyA eva mAi khaMti evaM mAsaMti, evaM paNNaveti evaM pakhveti evaM khala ege jIve egaNaM sambaeNaM do kiriyAo pakareMti taheva jAva saMmattasiriyaM ca micchattakiriya' ca he gautama ! jo una anya tIthiko ne aisA kahA hai ailA vyAkhyAna kiyA hai, aisI prajJApanA kI hai aura aisI prarUpaNA kI hai ki eka jIva eka samaya meM do kriyAno ko karatA hai isa taraha eka hI samaya meM eka jIva lampakatva kriyA bhI karatA hai aura mithyAstrakriyA bhI karatA hai to aisA unakA kahanA yAvat prarUpaNa karanA saba micchA' mithyA hai-asatya hai 'ahaM puNa godhamA / evamAikkhAmi yathArtha cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI gautamapAbhI hai 'goyamA jaNNa te anna utthiyA evamAikkhaMti evaM bhAsa ti, eva' paNNave ti evaM parUveti evaM khalu ege jIve egeNa samaeNa do kiriyAo pakare ti taheva jAva sa matta kiriya ca micchattakiriya' ca' gautama ! te anyatA thiya me he cha, evuM vyAkhyAna karela che. evI prajJApanA karI che, ane evI prarUpaNuM karI che ke eka jIva eka samayamAM be kriyAo kare che e rIte eka ja samayamAM eka jIva samyak va kiyA kare che, ane mithyAtva kriyA paNa kare che te e pramANenuM teonuM kathana yAvat prarUpaNa karavI te saghaLuM mithyA asatya che. 'aba puNa goyagA! eSamAikkhAmi jApa parUvemi' mA mA gautama !
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ shelfiet TIkA pra.3 7.3 sU.12 samyagmithyAkriyayore kadAniSedhaH 487 tatrAha - ' evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM evaM kiriye pakare' evaM khalu ekojIvaH ekena samayena - ekasmin samaye ekameva kriyAM prakaroti 'taM jahA' tadyathA 'sammata kariye vA micchattakiriyaM vA' samyaktvakriyAM vA pakaroti, mithyAtvakiyAM vA, prakaroti, 'jaM samayaM saMmattakiriyaM pakare' yariman samaye samyaktva. kriyAM karoti, 'No taM samayaM micchattakiriyaM Sakarei' to naiva tasmin samaye mithyAtvakriyAM prakaroti tathA-'taM caiva jaM samayaM micchata kirithaM pakadeha no taM samayaM saMmatta kiriye pakarei' tadeva - pUrvoktavadeva yasmin samaye mithyAtvakriyAM prakarotino tasmin samaye samyaktvakriyAM prakaroti yasmAt karaNAt samyaktvakriyAkaraNasamaye mithyAtvakriyAM na karoti mithyAtvakriyAkaraNasamaye samyakvakriyAM na karoti tasmAt kAraNAt ekasmin samaye ekaiva kriyA ekena jIvena saMpAditA bhavatIti / 'saMpattakiriyArakaraNayAe no micchatta kiriya pakarei' samyaktvakriyA prakaraNatayA no mithyAtvakriyAM prakaroti tathA-'micchatta kiriyAkaraNayAe no sammatta kariyaM pakarei' mithyAtvakriyA prakaraNatayA no samyaktvakriyAM prakaroti, kintu 'evaM khalu ege jIve egaM kiriyaM pakarei' evaM khala eko jIvaH ekasmin samaye ekAmeca kriyAM prakaroti 'vaM jahA' tadyathAjAva paruvemi' isa viSaya meM to he gautama! merA aisA kahanA hai aisA hI vyAkhyAna karanA hai, aisI ho merI prajJApanA hai aura aisI hI merI prarUpaNA hai ki 'ege jIve egeNaM samaeNaM evaM kiriyaM pakare' eka jIva eka samaya meM eka hI kriyA karatA hai 'taM jahA' jaise- 'samasa kiriyaM vA micchanta kiriyaM vA' yA to vaha samyaktva kriyA karatA hai yAmiva kriyA hI karatA hai| donoM kriyAeM vaha yugapat imaliye nahIM kara sakatA hai ki ina donoM kriyAoM meM Apasa meM paraspara parihAra sthiti lakSaNa vizeSa hai samyaktva kriyA ke sadbhAva meM mitharAva kriyA nahIM rahatI hai aura mithyAtva kriyA ke sadbhAva meM samyaktva mArU' evu' kathana che, evuM ja vyAkhyAna che, mArI evIja prajJApanA che, ane bhArI sevI a3pazu che 'evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM evaM kiriya pakarei' bhe 1 ye sabhayabhAM una DiyA pure che. 'ta' jahA' ma saMmattariya vA micchattakiriya' vA' sabhyatva priyA athavA mithyAtva diyA ja kare che, e anne kriyAe ekI sAthe eTalA mATe karI zakatA nathI ke A eka kriyAomAM parasparamAM parihAra sthiti lakSaNa virodha che. saphUla kriyA nA sadbhAvamAM mithyAtva kriyA rahetI nathI, ane mithyAtva kriyAnA sadbhAvamAM samyaktva kriyA rahetI nathI. tethI eka ja jIvAtmA A mane kriyAe ekI
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamA saMmattakiriyaM vA micchattakiriyaM vA' samyaktvakriyAM vA mithyAtvakriyAM veti / samyaktpakriyA mithyAtvakripayoH parasparaparihArAvasthAnAtmakatayA jIvasya tadubhayakaraNa svabhAvatvAyogAt, anyathA-sarvathA mokSAbhAva prasakteH kadAcidapi mithyAtvasyAnirartanAditi |mu0 32 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadALama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUpita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitasya zrI jIvAbhigamasUtrasya prameyadyotikA khyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyapratipatto tiryagAdhikAre dvitIyo dezakaH samAptaH // 2 // kriyA nahIM rahatI hai. isaliye eka jIva ina donoM kriyAoM ko yugapat nahIM kara sakatA hai| yadi eka jIva eka samaya meM ina donoM kriyAoM kA kartA mAnA jAvegA to mokSa kA sarvathA abhAva prasakta hotA hai kyoMki mithyAtva kI nivRtti to kabhI hogI hI nahIM // 32 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta 'jIvAbhigamasUtra' kI prameyadyoti kA nAmaka vyAkhyA meM tRtIya pratipatti meM tiryagyonika adhikAra kA dUsarA uddezaka smaapt||3-2|| vakhate eka sAthe karI zakatA nathI. je eka java eka samayamAM A bane kriyAono kartA mAnavAmAM Ave te mokSane sarvathA abhAva prApta thAya che. kemake mithyAtvanI nivRtti to kyAreya thaI ja zakati nathI. sU. 32 che jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrIghAsIlAlajI mahArAjakRta "jIvAbhigamasUtranI prameyotikA nAmanI vyAkhyAmAM trIjI pratipattine tiryanika adhikArane bIjo uddeza samApta 3-rA
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameya dhotikA TIkA pa. 3 7.3.33 sapheda manuSyasvarUpanirUpaNam // tRtIyodezakaH // vyAkhyAtastiryagyonikAdhikAraH samprati- manuSyAdhikAra vyAkhyAvasaraH tatredamAdimaM sUtram - se kiM taM maNussA' ityAdi, mULam - se kiM taM maNussA ? maNussA dubihA pannattA taM jahAsaMmucchimamaNuslAya gabbhavakkaMtiya maNussAya / se kiM taM saMmucchima maNussA saMmucchima maNussA egAgArA pannattA / kahi NaM bhaMte! saMmucchima maNussA saMmucchaMti ? goyamA ! aMto maNussakhette jahA - paNNavaNAe jAva se ttaM saMmucchimamaNussA || se kiM taM bhavatiya maNussA ? gavbhavatiya maNussA tivihA pannattA, taM jahA - kammabhUmigA akammabhUmigA aMtaradIvagA / se kiM taM aMtaradIvagA ? aMtaradIvagA aTThAvIsaivihA pannattA taM jahAegoruyA, AbhAsiyA, vemANiyA NaMgoliyA (1) hayakaNNI gayakaparNA, gokapaNA, sakkulikaparNA (2) AyaMsamuhAM, meMDhamuhIM, ayomuhI, gomuhI (3) AsamuhoM, hatthimuha, sIhamuddoM, muddoM (4) AkaNNoM, sIhakaNNoM, akaNNI, kaNNapAuraNa (5) ukkAmuhoM, mehamuhAM, vijjumuhauM, vijjudata (6) ghaNadaMtoM, laTThadaMtI, gUDhadaMtoM, suddhata (7) // 033 // chAyA- - atha ke te manuSyAH ? manuSyA dvividhAH prajJaptAH tadyathA-saMmUcchima manuSyAca garbhavyutkrAntikamanuSyAzca / atha ke te saMpUchimamanuSyAH ? saMmUcchimamanuSyA ekAkArAH prajJaptAH / kutra khallu bhadanta / saMcchimamanuSyAH saMmUcchanti ? gautama ! antarmanuSyakSetre yathA prajJApanAyAM yAvat te ete saMmUcchimamanuSyAH / atha ke te garbhavyakrAntika manuSyAH garbhanyukrAntika manuSyA trividhA majJAH tadyathA - karmabhUmikA akarma bhUmikA antaradvIpakAH / atha ke te antaradvIpakA aMtaradvIpakA aSTAviMzatividhAH majJaptAH, tadyathA - ekorukAH, 1 AbhASikAH, 2 vaiSANikAH 3, nAGgolikAH, 4 hayakarNAH 5, gajakarNAH 6. gokarNAH 7. zakuLIkaH 8, AdarzamukhAH 9. meMDha (meNo) mukhAH 10, ayomukhAH 11, gomukha ||12 azvamukhAH 13, hastimukhAH 14, siMhamukhAH 15, vyAghramukhAH 16, azvakarNAH 17, siMhakarNAH 18, akarNAH 19 karNamAvaraNAH 20, ulkAmukha : 21, meghamI0 62 489
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 410 jIvAbhigama mukhAH 22, vidyunmukhAH 23 vidyutAH 24, ghanadantAH 25, laSTadantA: 26, ' gUDhadevAH 27, zuddhadantAH sru0 // 33 // TIkA - 'sle kiM taM manussA' atha ke te manuSyAH, manuSyANAM kiyanto bhedA iti praznaH, uttaramAha - ' maNussA' ityAdi, 'maNussA duvihA manuSyA dvividhA. - dviprakArakAH prajJaptAH kathitA - iti, dvaividhyaM darzayati- 'taM jahA' ityAdi, 'taM jA' tadyathA - 'samucchimamaNussAya gavmadakkaMtiyamaNussAya' saMmUrchimamanuSyAca garbhavyutkrAntikamanuSyAzca tatra zukrazoNitAdi sannipAtavyatirekeNa jAyamAnAH saMmUcchimAH zukazoNitAdi sannipAtena jAyamAnAH garbhajA, tathA ca - garbhajAgarbhajabhedena manuSyA dvividhA bhavantIti bhAvaH / 'se kiM taM saMmucchimamaNussA' atha ke te saMmUcchimamanuSyAH saMmUcchimamanuSyANAM kiyanto bhedA iti praznaH bhagavAnAha - 'saMmucchima' ityAdi, 'saMmucchimamaNussA tiryagyonika adhikAra samApta kara aba sUtrakAra manuSya ke adhi kAra kA kathana karate hai / 'se kiM taM napustA' - ityAdi / TIkArtha- 'se kiM taM maNussA' he bhadanta ! manuSyoM ke kitane bheda haiM? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM- he gautama ! 'maNussA duvihA paNNattA' manuSyoM ke do bheda haiM 'taM jahA' ve isa prakAra se haiM- 'saMmucchima maNussA ya gagbhavakkaMtiya maNussA ya' eka saMmUcchima manuSdha aura dUsare garbhaja manuSya inameM zukra zoNita Adi sambandha ke vinA jo manuSya utpanna ho jAte haiM ve samUcchima manuSya hai / evaM zukra zoNita Adi ke sambandha se jo jIva utpanna hote haiM ve garbhaja manuSya haiM, 'se kiM taM saMmucchima maNumsA' he bhadanta ! saMmUcchima manuSyoM ke kitane bheda haiM ? uttara meM prabhu zrI kahate haiM- 'saMmucchima maNussA tiya AAnika adhikAra samApta karIne have sUtrakara manuSyanA adhikAranuM athana 42 che. - 'se kiM taM maNussA' ityAhi TIartha - ' se kiM taM maNussA' he bhagavan manuSyenA DeMTalA leho udyA che ? yA praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAbhIne he che ! 'maNussA duvidhA paNNattA' bhanuSyo me amaranA hyA che. 'ta' jahA' te me 34 / prabhA che saMmucchima maNukhAya gatrbhavatiya maNussAya' : sabhUmi manuSya mane khIjA garbhaja manuSya AmAM zukra ane zroNitanA sa'madha vinA je manuSyA utpanna thAya che, tee samUIima manuSya kahevAya che. ane zukra zANitanA saMbaMdhadhI ne utpanna thAya che te garbha manuSya vAya che. 'se kiM taM samucchima manussA' he bhagavan ! sabhUmi manuSyonA DeTA seho udyA he ? yA praznA
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.33 sameda manuSyasvarUpanirUpaNam 41 egAgArA pannacA' saMmUcchimamanuSyA ekAkArA:- ekasvarUpAH prajJaptAH-kathitA iti saMcchimamanuSyANAM kutrotpatti bhavatIti jijJAsu gautamaH pRcchati-'kahi NaM' ityAdi, 'kahiNaM bhaMte ! saMmucchimamaNussA saMmucchaMti' kutra kasmin sthAne khalu bhadanta ! saMmacchimamanuSyAH saMmUrchanti-samutpadhante iti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aMtomaNulakhette' antarmanuSyakSetro manuSyakSetrAbhyantare eva samutpadyante manuSyANAmeva uccAramasravaNAdyazucisthAneSu anta mahattakAlAyuSa eva kAlaM kurvanti 'jaha paNNavaNAe jAva se taM samucchimamaNumsA' yathA prajJApanAyAM kathitaM yAvata te ete saMmRcchisamanuSyA iti, saMmRcchimamanuSyANAM vistarato nirUpaNa prajJApanAyAH prathama prajJApanA padoktAnusAreNeva jJAtavyam, __atra 'jA' yAvara zabdagrAhyAH prajJApanA sUtraca prathamapadoktAstadAlApakAH yathA-'paNayAlIsAe joyaNasayasahassesu aDDAijjesu dIvasamuddesu paNNarasasu kamma egAgArA pannattA' he gautama ! saMmUcchima manuSyoM ke seda nahIM hote haiMkyoMki saMmucchima manuSya eka svarUpa vAle kahe gaye haiN| 'kahiNaM bhaMte ! samucchima maNussA saMmucchaMti' he bhadanta ! ina saMbhUcchima manuSyoM kI utpatti kahAM para hotI hai ? uttara meM prazuzrI kahate haiM-'goyamA ! aMto maNussakhette' he gautama ! ye saMsUcchima manuSya manuSya kSetra ke bhItara hI utpanna hote haiN| tathA manuSyoM ke hI sala sUtrAdika rUpa azuci vastuoM meM hI ye utpanna hote haiM aura inakI Ayu kevala eka antarmuhUrta kI hotI hai 'jahA paNNakSaNAe jAva le tamucchimamanussA saMmucchima manuSyoM ke sambandha meM vistAra se kathana prajJApanA sUtra ke prazama pada meM kiyA gayA hai ataH usI ke anusAra yahAM para bhI inake sambandha meM kathana samajha lenA cAhiye. yahAM para 'yAvat' zabda se grAtya prajJApanA mUtra uttaramA prasuzrI che saMmucchisa maNussA egAgArA paNNattA' gautama! saMmUrNima manuSyanA keIpaNa bheda hotA nathI. kemake samUrNima manuSyo ekaja 3135vANA vAtuM che. zathI zrIgotamatvAmI pUche che 4 'kahiNaM bhate! samucchima maNastA samacchiti' 3 mAvana mAsa bhUribha manuSyAni atpattI 4yA yAya che ? 24 / prazna uttama prabhuzrI 49 cha, 'goyamA ! jato maNussakhette' he gautama ! A saMmUrNima manuSya manuSya kSetranI aMdara ja utpanna thAya che. tathA manuSyanAja mala mUtrAdi rUpa azuddha varatuomAMja teo utpanna thAya che. mana tamAnapArAyaNa matabhuina nuna hAya che. 'jahA paNNavaNAe jAva se ta saMmucchimaNussA' sabharichama manuSyAnA samayamA prajJAyanAsUtramA vistArapUrvaka varNana karavAmAM Avela che, tethI te kathana pramANe ahiyAM paNa taenA saMbaMdhamAM na samajI levuM joIe, "thAvat' padathI grahaNa karavAmAM
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtra bhUmIsu tIsAe akammabhUmIma chappannAe aMtaradIvesu gambhavatiyamaNussANaM cetra uccAresu vA pAsavaNesu vA khelesu vA siMghANesu vA vaMtema pA pittenu vA pUesu vA soNiesu cA sukkesu vA sukkapoggalaparisADesu vA vigayajIvakalevaresu vA thopurisasaM noesu vA nagaraniddhamaNesu vA savvesu ceva asuiTANenu ettha NaM samucchipamaNussA saMmucchaMti aMgulassa asaMkhejjadamAgametAe ogAhaNAe, asannImicchaTTiI annANI savvAhi pajjattIhiM apajjattagA aMtomuhuttAuyA ceva kAlaM kareMti' iti / chAyA-paJca vatvAriMzati yojanazatasahasreSu arddhatRtIyeSu dvIpasamudreSu pazcadazasu karmabhUmiSu triMzati akarmabhUmiSu SaT paJcAzati antaradvIpeSu garbhavyutkrAntikamanuSyANAmeva uccAreSu vA prasravaNeSu vA kheleSu siddhANeSu vA vAnteSu vA pitteSu vA pUyeSu vA zoNiteSu vA zukreSu vA zukrapudgalaparizATeSu vA vigata jIva kalevarepu vA strIpuruSasaMyogeSu vA nagaranirdhapaneSu vA sarveSu caitra azu cesthAneSu saMmUcchimamanuSyAH saMmUrchanti agulasya asaMkhyeyabhAga mAtrayA'vagAhanayA asaMjJino mithyAdRSTayaH ajJAninaH sarvAbhi: paryAptibhiraparyAptakA antarmuhUtrtAyuSkA eva kAlaM kurvantIti / eSAmarthazchAyAgamyaH / kA AlApaka isa prakAra hai-'paNayAlIsAe' ityAdi / sUtrapATha kA artha yahAM kahA jAtA hai-ve samUcchima manuSya manuSya kSetra ke bIca meM paiMtA. lIsa lAkha yojana vistAra vAle aDhAI dvIpa samudroM meM pandraha karma bhUmiyoM meM tIsa arma bhUmiyoM meM, chappana antara dvINe meM rahane vAle garbhaja manuSyoM ke hI uccAra prasravaNa khelasiMghANa dhAnta-(vamana) pitta pUya-(pIpa) zoNita zukra tathA zukra pudgaloM ke parizATa-saDa.na-meM mRtakalevaroM meM strI puruSa ke saMyoga meM tathA nagara ke nAle (gaTara) meM ina saba azucisthAnoM meM yahAM para aMgula ke asaMkhyAta veM bhAga mAtra avagAhanA se saMmUcchima manuSya saMmUJchita (utpanna) hote haiN| ve bhAvara prajJApanA sUtrana yA54 mA pramANe che. 'paNayAlIsAe' yA. sUtrapAThane artha ahiyAM kahevAmAM Ave che. te saMmUri ma manuSya manuSya kSetranI madhyamAM 45 pistALIsa lAkha ejanavALA aDhAI dvIpa samudramAM paMdarakarmabhUmimAM, trIsa akarmabhUmimAM chappana aMtara dvIpamAM rahevAvALA garbhaja manuSyanA ja uccAra. prastravaNa, khela siMghANa vAnta (vamana-ulaTI pitta pUya (parU) zeNita, (lehI) zuka-vIrya tathA zukapudgalenA parizATa saDelAmAM marelA kalevare kahetAM zarIramAM, strI purUSanA saMgamAM tathA nagaranA nALA (gaTara)mAM A badhA azucisthAnamAM AgaLanA asakhyAtamA bhAga mAtra avagAhanAthI saMmUrNita (utpanna) thAya che teo asaMjJI. mithyAdaSTi, ajJAnI,
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikATIkA pra.3 u.3 1.33 sabheda manuSyasvarUpanirUpaNam 423 ___samprate-garbhavyutkrAntika manuSyapratipAdanArthamAha-'se ki taM' ityAdi, 'se kiM taM gamavakkaMtiya maNussA' atha ke te garbhavyutkrAntikamanuSyAH garbhavyu skrAntikamanuSyANAM kiyanto bhedA iti praznaH, bhagavAnAha-gambhavatiya' ityAdi, 'gamavakkaMtiyamaNussA tivihA pannattA' garbhavyutkrAntikamanuSyA strividhA tripakArakAH prajJaptA:-kathitAH, tatra vidhyaM darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'kammabhUmigA ammabhUmigA aMtaradIvagA' karmabhUmikAH karmabhUmipu maratairavatAdi paJcadazasu karmabhUmiSu jAyamAnAH karmabhUmikAH, evamakarma (midhuhaimavatAdi triMzadvidhAsu bhogabhUmiSu jAtA akarmabhUmikAH, antaradvIpakAH lavaNasamudramadhye'ntare'ntare dvISA iti antaradvImA, antaradvIpeSu SaTpaJcAzatsaMkhyakeSu amajJI mithyAdRSTi ajJAnI aura sabhI pAMcoM paryAptiyoM se apayApta hote haiM ve antarmuhUrta kI Ayu meM hI phAla kara jAte haiN| 'settaM samucchima maNussA' se samUrchima manuSya hai| garbhaja manuSyoM kA vivecana-se ki taM gambhavatiya = NussA' he bhadanta ! garbhaja manuSyoM ke kitane bheda haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiMhe gautama ! 'gambhavapakamiyamaNuslA tivizA paNattA' gabhavyutkrAntikagarbhajamanuSyoM ke lIna bheda haiM / 'taM jahA' ve bheda isa prakAra haiM-'ka.mma. bhUmigA, akammabhUmimA, aMtaradImamA karmabhUmika, akarmabhUmi aura antaradvIpaka inameM jo karma bhUmiyoM meM-bharata airabattAdi pandraha kSetroM meMutpanna hote haiM ke karmabhUmikAmavana Adi tIla akarmabhUmiyoM meM jo utpanna hote haiM-ve akarmabhUmi kahalAte haiN| do lAkha ghojana ke vistArava lA lavaNa samudra ke bhItara bhItara jo dvIpa hai, ve antara bIpa haiMina chaparana antaradvIpoM meM jo utpanna hote haiM ve antara dvIpaka manuSya haiN| ane badhI pAMce paryAptithI aparyApta hoya che A aMtamuhUrtanA AyuSyamAMja 4.1 42 cha. 'se tasaMmucchimamaNusmA' mA sa bhUmi bhanupyAtuM ni359 4thu che. ve ma bhanudhyAna 35 4.pAmA mAve che 'se ki ta gambha vaka tiya maNussA' mAvan gama bhanuSyAnA TasA leDa hyA cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI gautamI gItama! 'gambhavakka tiya maNussA tivihA paNNattA' gama yuti - bhanu yAnA na ho Bal cha, 'ta jahA' ta ho / prabhArI cha 'kammabhUmigA, akammabhUmigA, ataradIvagA' karmabhUmika akarmabhUmika, ane aMtarIpaja, AmAM je karmabhUmimAM eTale ke bharata, eravata, vigere paMdara kSetramAM utpanna thAya che. teo karmabhUmika kahevAya che be lAkha yojanAnA vistArava LA lavaNa samudranI aMdara aMdara je dvIpa che, te aMtaradvIpa che. A chapana aMtaradvIpamAM jeo utpanna thAya che. teo aMtaradvIpaka manuSya che,
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 jIvAbhigamasUtre AntaradvIpakamanuSya bhedAn aMtaradIvagA' atha ke te karI bhatra AntaradvIpakA iti / eteSu triSu manuSyeSu jJAtuM praznapatra. ha - 'se ki taM' ityAdi, 'se kiM taM AntaradvIpakAH? AntaradvIpakAnAM kiyanto bhedA iti praznaH, bhagavAnAha - 'aMtarafair as fai' ityAdi, 'aMtaradIvagA aTThAvIsai vihA pattA' AntaradvIpakA aSTAviMzati vidhA:- aSTAviMzati prakArakAH majJaptAH - kathitAH 'vaM jahA ' udyathA teSAM nAmAni yathA - ekorukAH, 1 amApikA : 2, vaipANikA 3, nAGgalikAH 4 iyakarNA. 5, gajakarNAH 6, gokarNAH 7 zaSkulI karNAH 8, AdarzamukhAH9 me 'meSa' mukhA, 10, ayomukhAH 11, gomukhAH 12, azvamukhAH 13, istimukhAH 14, vimukhAH 15, vyAghramukhAH 16, azvakarNAH 17, siMhakarNAH 18, akarNAH 19, karNamAvaraNA 20, ulkAmukhAH 21, meghamukhAH 22, vidyunmukhAH 23 vidyuddantAH24, ghanadantA 25, laSTadantAH 26, gUDhadantAH 27, zuddhadantAH 28 iti / inameM prathama antara dvIpa ke manuSdhoM kA kathana karate haiM- 'se kiM taM aMtaradIbagA' he bhadanta ! antaradvIpaka manuSyoM ke kinane bheda haiM? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'aMtara dIvagA aTThAvIsavihA' he gautama! antara dvIpaka manuSyoM ke aThAIsa bheda haiM 'taM jahA~ ' ve bheda isa prakAra se haiM-'egoruyA' ityAdi / ekoruka1 'AbhASika, 2, vaiSANika, (vaizAlika) 3, nAGgolika 4, hamakarNaka 5, gajakarNaka 6. gokarNaka 7, zaSkulIkarNaka 8, Adarzamukha 9, medra - meSamukha 10 ayomukha 11, gomukha 12 azvamukha 13, hastisukha 14, siMha mukha15, vyAghramukha 16, azvakarNa 17, siMhakarNa 18, akarNa 19, karNaprAtharaNa 20, ulkAmukha 21, meghamukha22, vimukha 23, vidyuddanta 24, ghanadanta25 laSTa danta 26, gUDhadanta27, aura AmAM pahelAM aMtara dvIpanA manuSyanu yana karavAmAM Ave che. temAM gautamasvAbhI anuzrIne pUche che hai 'se kiM taM aMtaradIvagA' he bhagavan a taradvIpanA manuSyanA keTalA bheda kahyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautabhasvAbhIne he che hai ' ataradIvagA aTThAvIsaivihA pannattA' he gautama! aMtara dvIpanA manuSyonA 28 adhyAvIsa leteo hyA che. 'ta' jaha' te yAvIsa lete| mA prabhAye che. 'egoruyA' ityAdi me / 34 1, bhASika 2, vaiSAli u, nAMgo siGa 4, yAluGa, 6, go47, zaNDusI 48, Adarza, bheTU - bheSabhuNa 10, mayobhu 11, bhusa 12, hastimukha 14, siMhamukha 15, vyAghramukha 16, aNu 17, sidghakazuM 18, 18, pravarA 20, bhubha 21, bheSabhubharara, vidhunbhu 23, vidyutRnta 24, ghanadatta 25, ladanta 26, gUDhadanta 2, ane zudata 28,
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ shrafter TIkA pra.3 u. 3.33 sameda manuSyasvarUpanirUpaNam ete'STAviMzatirantaradvIpakA yAdRzA evaM yAtratyamANA yAvadapAntarAlavantaH yannAmAno himavatpata pUrvAparadivyavasthitAH santi, tAdRzA eva tAvatpramANAsvAvadaprAntarALavantastannAmAna eva zikhariparvata pUrvaparadivyavasthitA anye'pi aSTAviMzatirantaradvIpAH santIti militvA sarve SaT paJcAzadantara dvIpA iti kathyante kintvatra sUtro'syantasadRzatayA vyakti bhedamanapekSyASTAviMzati vidhA eva AnsaradvIpA vivakSitA iti / tatra jAtA manuSyA api ekorukAdayaH aSTAviMzatividhAH proktAH 'vAtsyAttadvayapadeza:' iti nyAyAt yathA paJcAladezanivAsinaH puruSAH pAzcAlA iti / 495 " ete aSTAviMzatirantaradvIpAH catubhirvibhajyante tatacatuSTayaM catuSTayaM kRtvA sapta catuSkANi bhavanti tAni ca pratyekaM svasvakSetre samapramANAni bhavanti, vAni sapta yathA - ekorukAdayazcatvAraH prathamaM catuSkam 1, iNkarNAdayazcatvAro dvitIyaM catukam 2 | AdarzamukhAdayazcatvAra stRtIyaM catuSkam 3 / azvamukhAdayazvatvAra caturthI zuddhadanta28, sUtrokta ye aThAIsa dvIpa jisa prakAra ke jitane pramANa ke jitane apAntarAla vAle aura jisa nAma ke himavAna parvata ke pUrva pazcima dizA meM haiM usI prakAra ke utane hI pramANa vAle utane hI apA ntarAla vAle aura usI nAma ke zikharI parvata ke pUrva pazcimadizA meM dUsare bhI aThAIsa antara dvIpa phira haiM, ye saba milakara chappana antara dvIpa kahalAte haiM / kintu isa sUtra meM inakI atyanta sadRzatA ke kAraNa vyakti bheda ko na mAnakara aThAIsa prakAra ke hI antara dvIpoM kI vivakSA kI gaI hai| ekaruka Adi nAma vAle dvIpa haiM manuSya nahIM parantu una dvIpoM meM rahane vAle hone ke kAraNa 'tArasthyAttad vyapadeza:' isa mAnyatAnusAra sUtramAM kahelA A aThayAvIsa 28 dvIpA je pramANenA jeTalA pramANunA apAntarAlavALA ane je nAmanA himavAna parvatanA pUrva ane pazcima dizAmAM che, eja prakAranA eTalAja pramANuvALA eTalAja apAntarAlavALA ane eja nAmanA zikharI patanI pUrva ane pazcima dizAmAM bIjA paNa 28 aThayAvIsa aMtaradvIpeA pharIthI kahyA che. A madhA maLIne kula 56 chappana aMtaradvIpA kahevAmAM Ave che. para`tu A sUtramAM teenI atyaMtasamAnatAne kAraNe vyaktibhedane na mAnatAM aThayAvIsa prakAranA ja aMtaradvIpAnI vivakSA karavAmAM A vI che. ekAka nAmavALA dvIpA che, manuSye e nAmavALA hAtA nathI paraMtu te dvIpobhAM raddhenArA hAvAne rakhe 'tAradhyAt tad vyapadezaH' mA bhAnyatA
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIbAbhigamasUtre catuSkam 4 / azvakarNAdayatvAraH paJcamaM catuSkam 5 / ulkAmukhAdayazvavAra: SaSThaM catuSkam 6 / ghadantAdayazcatvAraH saptamaM catuSkam 7 / iti sata catuSkANi militvA'STAviMzatirantaradvIpAH santIti |mu0 33 // ____ atha dAkSiNAtyakorukamanuSyANAmekorukadvIpaM picchiSuridamAha-'kahiNaM bhaMte' ityAdi, malam-kahiNaM bhaMte ! dAhiNillANaM egoruya maNustAsaM egoruya dIve maM dIve paNNatte? goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdasta pavvayassa dAhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa uttarapurasthiMmillAo carimaMtAo lavaNasamuhaM tinni joyaNasayAI ogAhittA etthaNaM dAhiNillANaM egoruya maNustANa egoruya dIve NAmaM dIve paNNatte, tinni joyaNasayAI AyAmavizkhaMbheNaM, naba egaNapaNa joyaNasayAiM kiMci viseseNaM parivakhevaNaM, egAe paubhavarabeiyAe egeNaM ca vaNasaMDeNaM savvao samaMtA sNprikkhitte| sANaM paumabaraveiyA aTU joyaNAI uDnaM uccatteNaM, paMca dhaNusathAiM vikkhaMbheNaM, egoruyaM dIvaM samaMtA parivakhadeNaM pnnttaa| tIleNaM paDamavaraveiyAe ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taM jahA- barAmayA nimmA evaM veiyA vaNNAo jahA rAyapaseNaIe tahA bhANiyanvo // sANaM paumavaraveiyA egeNaM vaNasaMDeNaM savao samaMtA saMparikkhittA / se vaNasaMDe desUNAI do joyaNAI cakavAlavikkhaMbheNaM veiyAsameNaM parikAlevaNaM paNNatte, leNaM vaNasaMDe kiNhe kiNhAbhAse, evaM jahA-rAyapaleNaIe vaNasaMDe vaNNao taheva niravasesaM yahAM ke manuSyoM kA nAma bhI ekoruka Adi kaha diyA gayA hai jina prakAra paMcAla Adi deza vAsI puruSa ko paJcAla zabda se vyavahAra meM kaha diyA jAtA hai / / mutra 33 // pramANe tyAMnA manuSyanA nAmo paNa ekairUka vigere prakArathI kahyA che. jema paMcAla vigere dezamAM rahevAvALA purUSane vyavahAramAM pAMcAla vigere prakArathI kahevAmAM Ave che. te ja pramANenuM A kathana che, sU. 33 !
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA kA pra.3 .3 7.33 dAkSi0 manuSyANAmekorukadvIpavarNanam 497 bhANiyavvaM, taNANayavANagaMdhaphAso, sahotaNANaM, bAvIo uppAyapavvayA puDhavIsilapaTTagAya bhANiyavvA jAva tattha NaM bahave vANamaMtarA devA ya devIo ya AsayaMti jAba viharati |suu033| chAyA-kutra khalu bhadanta dAkSiNAtyAnAm eko rukamanuSyANAm ekorukadvIpako nAma dvIpaH prajJaptaH ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNe kSulla himavato varSadharaparvatasyottarapaurastyAt caramAntAt lavaNasamudraM trINi yojanazatAni avagAhya atra khalu dAkSiNAtyAnAmekorukamanuSyANAm ekohakadvIpo nAma dvIpaH prajJataH trINi yojanazatAni AyAmaviSkambheNa, navaekona paJcA zAni kiJcidvizeSeNa parikSepeNa, ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanaSaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH / sA khalu padmavaravedikA aSTayojanAni Urdhvamucca svena paJcadhanuH zatAni viSkambheNa ekorukadvIpaM samantAda parikSepeNa prajJaptA / tasyAH khalu padmavaravedikAyA ayamerudrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA vajramayI. nemiH, evaM vedikAvarNako yathA rAjapraznIye tathA aNitayaH / sA khalu padamavaravedikA ekena vanaSaNDena sarvataH samantAt saMrarikSiptA / tat khalu vanaSaNDaM, dezone dve yojane cakravAlaviSkambheNa vedikAsayena parikSepeNa prajJaptam / tat khalu vanakhaNDaM kRSNaM kRSNAvabhAsam, evaM yathA rAjamaznIye vanaSaNDa varNaka mtathaiva niravazeSa bhaNitavyaH / tUNA nAzca varNagandharAzeH, zabda stRNAnAM vAppA, upapAtaparvatAH pRthivI zilApaTTakAzca bhaNitavyAH yAvat tatra khalla bahavo vAnavyantarA. devAzca devyazca Asate yAvadviharanti ||muu033|| TIkA-'kahi NaM bhaMte' kutra-kasmin sthAne bhadanta ! 'dAhiNillANaM egoruyamaNussANaM' dAkSiNAtyAnAm ekoru manuSyANAm iha ekorukAdayo manuSyAH zikhari parvate'pi vidyante, te ca meroruttaradigravartina iti tadavyavacchedArtha dAkSi__ apa dakSiNa dizA ke ephoruka manuSyoM ke ekoruka dvIpa ke viSaya meM kahate haiM-'kahi NaM aMte / dAhiNillANaM egoruSa maNussANaM ityAdi TIkArtha-zrIgautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'kahi paM bhate ! dAhi NillANaM egorudhamanussANaM egorupadIve NAmaM dIde pannatte' he bhadanta ! have dakSiNa dizAnA ekarUka manuSyanA ekerUka dvIpanA saMbaMdhamAM apAmA mAtra che. 'kahiNaM bhave / dAhiNillANaM egorUya maNussANa' tyAle ___ ya-zrIgItamasvAbhAsa prabhu zrIna me 57yu haiM 'kahi NaM bhave ! dAhiNillANa' egoruyamaNussANa' egoruyadIve NAma dIve paNNatte' gavan kSiya jI0 63
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ fterfernet NAtyAnAmityuktam ' egorupadI ve NAmaM dIve pannatte' ekorukadvIpo nAma dvIpaH majJaptaH kathitaH ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe mandaraparvatasyAnyatrAbhAvAt asmin jambUdvIpe iti jJAtavyas 'maMdarassa pancayassa dAhiNeNaM' mandarasya parvatasya 'dakSiNena' ityatra prAkRtatvAtsaptamyarthe tRtIyA, tena merordakSiNasyAM dizi 'culla reat vAsarapa' kSullahimavadvarSagharaparvatasya kSullagrahaNaM mahAhimavadvarSadharasya vyavacchedArtham ' uttara purathimillAo carisaMtAo' uttarapaurastyAt IzAnakoNagatAt caramAntAt 'kavaNa samudda' lavaNasamudram ' dinni joyaNasayAI ' zrINi yojanazatAni yAvat 'ogAhitA' avagAhya ulbama atrAntare kSulla himavadaMSTrAyA upari 'eNaM' atra khala 'dAhiNilkANaM egoruyamaNussANaM' dakSiNa dizA meM rahane vAle ekoruka manuSyoM kA jo ekoruka dvIpa hai vaha kisa sthAna para kahA gayA hai ? ekoruka manuSya zikharI nAma ke parvata para bhI rahate haiM so ye manuSdha seru kI uttara dizA meM rahane vAle kahe jAte haiM ataH inakA grahaNa yahAM na ho isaliye dakSiNa dizA meM rahane vAle ekoruka manuSyoM ke ekoruka dvIpa ke viSaya meM gautama ne pUchA hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa vvayasla dAhiNeNaM cullahimmatasva vAsaharapavvahala uttarapura thimillAo caritAo lavaNasamudaM tini joyaNasapAha ohitA' he gautama! jambUdrIpa nAma ke dvIpa meM jo sumeru parvata hai usakI dakSiNa dizA meM eka kSudra himavAn nAma kA varSadhara parva kI IzAna vidizA ke caramAnta se lavaNa samudra meM tInasau yojana jAne para 'ettha NaM dAhijillA dizAmAM rahevAvALA ekerUka manuSyAnA je ekeka dvIpa che, te kayA sthAna para kahevAmAM Avela che? ekArUka manuSya zikharI nAmanA parvata para paNu rahe che. te A manuSya merU parvatanI uttara dizAmAM rahevAvALA ekAka manuSyeAnA ekArUka dvIpanA saMbadhamAM zrIgautamasvAmIe upara pramANenA prazna bhagavAnazrI mahAvIra prabhuzrIne pUchyA che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAbhIne 4he che } 'goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarasa pavvayassa, dAhiNeNa cullahimava tassa, vAskhaharapavtrayasta, uttarapuratthimillAo carima'tAo lavaNa samudda tinni joyasAI ogAhittA' he gautama / dvIpa nAmanA dvIpamAM ne bhe3parvata che, tenI dakSiNa dizAmAM kSudrahimavAn nAmanA vadhara pavata che. A varSadhara parvatanI IMzAna dizanA caramAntamAM lavaNu samudramAM traNaso yeAjana gayA pachI 'patthaNa' dAhiNillANa' egoruya maNuskhANaM egoruyadIve NAmaM dIve paNNatte' 498
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 uM. 3 su. 33 dAkSi0 manuSyANAmekorukaDI pavarNanam 499 dAkSiNAtyAnAmeko rukamanuSyANAm 'egoruyadIye NAmaM dIve pannatte' ekorukadvIpo nAmadvIpaH prajJaptaH - kathitaH, sa ca dvIpaH 'vinni joyaNasayAI AyAmavivakhaMbheNaM' trINi] yojanazatAni AyAmaviSkambheNa, atrAyAmo dairghyam, viSkambhaH - vistAraH AyAmena viSkambheNa cetyarthaH 'java egUNa paNNajoyaNasae' naukonapaJcAzAni - ekonapaJcAzadadhikAni navayojanazatAni 'kiMci viseseNaM parivakheveNaM' kiJcidvizeSeNa parikSepeNa 'egAe paumavaraveiyAe' ekayA padmavara vedikayA 'egeNa ca vaNasaMDe' ekena ca vanapaNDena - upavanenetyarthaH 'sannao samatA saMparikkhitte' sarvataH samantAt caturdikSu saMparikSiptaH pariveSTita iti 'sANaM paumacaraveiyA' sA khalu padmavedikA 'aTTa joyaNAI uDUM uccateNaM' aSTayojanAni UrdhvamuccaiH 'paMcaNusayA divakhaMbheNaM' paJcaSaNu / zatAni viSkambhega - vistAreNa 'egoruyadIvaM' ratordvIpam abhivyApya 'samatA parivakheveNaM pannattA' samantAt - caturdikSu NaM egoruSa maNussA NaM egorupa dIve NAmaM dIve paNNatte' yahA~ kSudra himavAn kI daMSTrA ke Upara dAkSiNAtya ekoruka manuSyoM kA ekoruka nAma kA dvIpa kahA gayA hai. 'sini joyaNakhayAeM AdhAmavikkhaMbhe NaM Nava ekUNapaNNajodhaNastrayAeM kiMci vileleNa parikkheveNaM egAe paramavara vezyAe ege NaM vaNalaMDe NaM sabhI sattA saMparikkhite' yaha dvIpa lambAI cauDAI meM tIna sau (300) yojana kA hai isakI paridhi nau sau unacAsa yojana 949 se kucha adhika hai isa dvIpa ke cAroM tarapha eka paJcavara vedikA hai| isa padmavara vedikA kI cAroM dizAoM meM ise ghere hue eka bana hai / 'sANaM payavara vezyA joyaNAI uDDa uccatteNa paMca dhaNusacAI vivakhaMbheNaM enoru dIcaM samatA parikkheve NaM paNNattA' yaha padmavara vedikA ATha yojana kI UMcI hai aura pAMcasau ahiyAM kSudra himavAna parvatanI dADha upara dakSiNa dizamAM rahevAvALA ekeka manuSyonA the| 34 naamne| dvIpa vAmAM Ave che. 'tinni joyaNasayAI AyAma vikkhaNaM va egUNapanna zrIyaNasayAi kiciviseseNa parikkheveNaM egAe paramavaraveiyAe egega vaNasaMDeNaM savvao samatA saMparikkhitte' mA dvIpa lakhAI paheALa ImAM traNase 300 ceAjananA che. tenI paridha navase egaNu pacAsa 949 ceAjanamAM kaMika vadhAre che. A dvIpanI cAre khAju eka padmavara vedikA AvelI che. A padmavara vedikAnI cAre dizAemAM tene gherine vana maMDAvelu che. 'sANaM pauvaravediyA aTTha joyaNAI uDDha uccatteNaM paMcaNuyAI vikhaNaM egUrUyavadoSa samatA parikkheveNaM paNNatA' yA padmavara
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 jIvAmigama parikSepeNa-pariveSTanena prajJaptA sA padmavaravedikA ! 'tIse NaM paumavaraveiyAe' tasyAH khalu padmavaravedikAyA: 'ayameyArUve vaNNAvAse pannate' ayametAvadrpo varNAvAsaH prajJapta:-kathitaH 'taM jahA' tadyathA 'baharAmayA' vaJamayI 'nimmA' nemiH-paridhiH 'evaM veiyA vaNo jahA-rAyapaseNaIra tahA mANi yanyo' evamuktapakAreNa vedikAyA:-padUmavara vedikAyAH varNako-varNanaM yathA rAjamaznIye kRta stathaiva bhnnitvyH| ___'sANaM paumavaravediyA' sA khallu padmavaravedikA 'egegaM vaNasaMDeNaM sabao samaMtA saMparikkhittA' ekena vanapaNDena sarvataH samantAt caturdikSu saMparikSiptApariveSTitA ! 'se NaM vaNasaMDe deNAI do joyaNAI cakkacAlavivakhaMbheNa veiyAsameNa parikkheveNaM paNNatte sa khalu vanapaNDaH dezone dve yojane cakravALaviSkadhanuSa kI caur3I hai yaha ekoruka dvIpa ko cAroM ora se gherI huI hai| 'tIse NaM paumavara vediyAe' isa padmavara vedikA kA 'ayameyArUve vaNNA vAse' varNAvAsa-varNana-isa prakAra se hai-'ta jahAM-jaise-'vairAmayA nimmA' nemi nIva vajraratna kI banI hai 'evaM vezyA vaNNao jahA rAya paseNaIe tahA bhANiyo ' isa varNana ke sambandha meM kathana 'rAyapaseNI' ssUtra meM hai ataH jaisA isakA varNana vahAM kiyA gayA hai-vaisA hI vaha saba yahAM para bhI inakA varNana kara lenA caahiye| __ 'sANaM paumabara vediyA egeNa vaNasaMDeNaM sabao samaMtA saMparikkhittA' isa padUmavara vedikA ke cAro ora eka vanaSaNDa hai 'se Na vaNasaMDe desUNAI do joyaNAI cakkavAlavikkhaMbhe Na vediyA sameNa parikkheveNapaNNatte' yaha vanaSaNDa dezaUna kucha kama-do yojana vedikanI ucAI ATha jananI che. ane tenI pahoLAI pAMcase dhanuSanI che. 'egoruya dIva samatA parikkheveNa paNNattA' mA 512 all 134 dvIpana nyAre mAthI dhezana 27dI cha. 'tIseNaM paubaravediyAe' mA padma12 jAnu 'ayameyArUve vaNNAvAse' paryAvAsa-vana sA prabhArI cha 'taM jahA' rebha 'vairAmayA nimmA' bhi paridhi maya sanadI che. 'eva veiyA vaNNo jahA rAyapaseNaIe tahA bhANiyavyo' mAnA pana samayamA praznIya' sUtramAre prabhAnu kathana karavAmAM Avela che. e ja pramANenuM kathana ahiyAM paNa samajI levuM joIe. 'sA Na pa umabaravediyA egeNa vaNasaMDeNa samatA saMparikkhittA' yA 5512 hAnI yAre PAY 28 vaSa bhAva cha. 'se Na vaNasaMDe desUNAI do joyaNAIcakkavAlavikkhabheNa vediyA sameNa parikkheveNa paNNatte' mA bana
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 1.33 dAkSi0 manuSyANAmekoSakadvopavarNanam 501 mbheNa vedikA samena-vedikA tulyena parikSepeNa prajJaptaH / 'seNaM vaNasaMDe kiNhe kiNDobhAse' sa khalu vanaSaNDaH kRSNaH kRSNAvabhAsaH, 'evaM jahA rAyapaseNaIe vaNasaMDavaNNabho' evaM yathA rAjamaznIye vanapaNDavarNakaH 'taheca niravasesaM bhANiya' tayaiva niravazeSa bhaNitavyaH 'taNANaya vaNNa gaMdha phAso, sado taNANaM vAvIo' tagAnAJca varNagandhasparzaH, zabda stRNAnAm, atra tRNAnAM zabdo vAcyaH anyatra-'vaNasaMDa vaNNao taNa sadaM bihUgo nevo' iti vartate / tathA-vApyaH 'uppoya pancayA' upapAtaparvatAH 'puDhavIsilApaTTagAya' pRthivIzilAkAzca 'mANiyanyA' bhaNitavyAH kiyatparyantamityAha-'jAva' ityAdi, 'jAba tattha NaM kI golAkAra cauDAI pAlA hai / aura isakI paridhi kA vistAra vedikA ke barAbara hai| 'se ga vaNasaMDe zihobhAse evaM jahA rAyapaseNaIe vaNasaMDavaNNo taheva niravasesaM bhANiyavyaM' yaha vana SaNDa ghahuta adhika ghana hone ke kAraNa kAlA dikhatA hai aura prakAza bhI isase kAlA hI nikalatA hai| isakA isa prakAra kA varNana rAyAleNI sUtra meM kiyA gayA hai-so vaha saba varNana yahAM para bhI kaha lenA cAhiye. 'tANANa ya baNNagaMdhaphAsosa ho taNANa, bAdIo ippAya pazyA puDhavi. silA paTTagAya bhANiyavyA jAva tattha Na bahave devAya devI moya AptayaMti jAba viharati' yahAM ke tRNoM kA varNa, gandha, sparza aura tRNoM kA zabda ina saba kA tathA vApikAoM kA aura upapAta parvanoM kA aura pRthivI zilA paTTako kA jo ki yahAM para vartamAna hai vaha saba varNana bhI kara lenA cAhiye yAvat yahA~ aneka vAnanyantara devI evaM devatA paMDa dezauna, kaMIka kama be jananA goLAkAra pahoLAI vALuM che ane tenI paridhinA vistAra hAnI marAma2 che. 'se Na vaNasaMDe kiNhe kiNhobhAse evaM jahA rAyapaseNaie vaNasavaNNa) taheva niravasesa bhANiyavva' mA naSa' dhAra gADha uMDu hovAnA kAraNe kALuM dekhAya che. ane tene prakAza paNa kALA ja nIkaLe che. tenuM A prakAranuM varNana rAjapraznIya sUtramAM karavAmAM Avela che. te se madhu' tyAnuna maDiyAM 55 samajha se 'taNANa ya vaNNa gaMdha phAso mahotaNA NaM bahave devAya devIo ya AsayAti jAva viharati' mahinA tRainA varNa, gaMdha, rasa, sparza ane tRNanA zabda A badhAnuM ane vAvaDiyAnuM ane upapAta 5tenuM ane pRthvI zilApaTTanuM ke je ahiyAM vartamAna che, e badhAnuM varNana paNa karI levuM joIe. yAvatuM ahiyAM aneka vAvyatara deva
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 jIvAmigamasTe vahave vANamaMtarA devAya devIyo ya AsayaMti jAva viraMgi' yAvad tatra bahavo vAnavyantaradevAzca devyazcAsate yAradviharanti, atra yArapadena-'sati ciTThati nisIyati tuyati hasati ramaMti lalaMti kIla ti mohaMti purA porANANamuparikvANaM sabhANaM kaDANaM kammANa kallANaM phalavittivisesaM paccaNubhavamANA' iti saMgrAhyam, ___ chAyA-zerate riSThanti nipIdanti dartayanti hamanti ramante lalanti krIDanti mudyanti mohayanti purA paurANAnAM mucIrNAnAM muparikrAntAnAM zubhAnAM kRtAnAM karmaNAM kalpANaM phalavRttivizeSa pratyanumavantaH, viharantIti sambandhaH / tatra padmavaravedikA varNanaM vanapaNDavarNanaM maNitRNAnAM varNAdivarNanam utpAta parvatAnAM pRthivI zilApakAnAM ca varNana rAjapaznIyasUtre sarva vilokanIyamiti / 33 mULam-egorUya dIvasta NaM bhaMte ! dIvasta kerisae AgAra bhAvapaDoyAre pannate ? goyamA! egoruyadIvasla NaM dIvassa aMtobahutamaramaNije bhUmibhAge pannatte, se jahA-NAmae AliMga pukkharei vA evaM sayaNijje bhANiyabve jAva puDhavI silApaTTa gaMti tattha NaM bahave egoruyadIvayA maNussA ya maNussIo ya AsayaMti jAba viharati egoruyadIveNaM dIve tattha tattha dese tahi tahiM bahave uddAlagA kodAlagA katamAlA NayamAlA uThate baiThate haiM, htyaadi| ila taraha 'AlayaMti' isa antima pada taka vyantara deva aura deviyoM kA varNana vahAM para kiyA gayA hai so vaha saba varNana yahAM para kara lenA cAhiye tAtparya yahI hai ki padmavara vedakA kA varNana aura vanapaNDa kA varNana jaisA Age jambUdIpa kI jagati ke Upara kI padamavara vedikA aura vanaSaNDa kA varNana Ane ghAlA hai ataH vahIM se yaha jAnane meM AjAyagA / / suutr-33|| mana vAyA 813. 4211 mA che se che. tyA mAzata 'Asaya ti' A chelA pada sudhI vyaktara deva ane devInuM varNana ahiyAM karavAmAM Avela che te te badhuM ja varNana ahiyAM karI levuM joIe kahevAnuM tAtparya e che ke padmavara vedikAnuM varNana ane vanakhaMDanuM varNana jema AgaLa jaMbudvIpanI uparanI pAvara vedika ane vanakhaMDanuM varNana AvavAnuM che. te pramANe tyAMnA te varNana prakaraNuthI A samajavAmAM AvI jaze. sU 33 !
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA ThIkA pra03 u. 3 su. 34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 503 mAlA siMgamAlA saMkhamAlA daMtamAlA selamAlagA NAma dumagaNA pannattA samaNAuso ? kutavikulavisuddha rukkhamUlA mUlamaMto kaMdamaMto jAva bIyasaMto pattehiya pupphehiya acchaNNa paricchaNNA sIrIe aI aIva uvaseobhamANA uvasobhesANA viti ekoruyadIveNaM dIve rukkhA bahave heruyAlavaNA bheruyAlavaNA meruyAlavaNA seruyAlavaNA sAlavaNA sattavaNNavaNApUrvaphalivaNA khajjUviNA NAlieviNA kutavikula visuddha jAva citi, egorupa dIveNaM tatthara bahane tilayAlavayA naggohA jAva rAyarukkhA maMdirutrakhA kula vikusa visuddha rukkhamUlA ciTTeti / egorU dIveNaM tattha bahuo paumalayAo jAva sAmalatAo NicaM kusumiyAo evaM layA vaNNao jahA uvavAie jAva paDavA / egorU dIveNaM tatthara bahave seriyA gummA jAva mahAjAigummA te NaM gummA dasaddhavapaNaM kusumaM kusumaMta vidhUyaggasAhA jeNa vAya vidhUyaggasAlA, egurUpadIvarUla bahumamaramaNijabhRmibhAgaM mukkapuSpha puMjobayArakaliyaM kareMti, egoruya dIveNaM tatthara bahuo vaNarAIo pannatAo, tAo NaM vaNarA - io ki hAo kiNhobhAsAo jAva rammAo mahAmehaNiucabhUSAo jAva mahaI gaMdhaddhaNi suyaMtIo pAsAdIyAo4 / godIve tatthara bahave mattaMgA bAma dusagaNA pannattA samaNAuso ! jahA se caMdappabha maNililAgavara sIdhupavaravAruNI sujAyapattapuSpaphala coyaNijjA sasAra bahudabyajutti saMbhArakAla saMdhi - yAsavA mahumeraga riTTAbhaduddhajAiya pasanna mellagasayAu khajjuramuddiyA sArakA visAyaNa supakka khoyarasavara surAdapaNaramagaMdhapharisa juttabalavIriyaM pariNAmA majjavihittha bahuppagArA tadevaM
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 jIvAmigama te mattaMgayA vi dumagaNA aNega bahuviviha vIsasA pariNayAe majavihIe uvaveza phalehiM puNNA vIsahati kusavikusa visuddhaH rukkhamUlA jAba visati 1 / egorue dIve tattha tattha bahavo bhiMgaMgayA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso ! jahA se bAraga ghaDagakaragakalasakakaripAyakaMcaNiyA udaMkavaddhaNisu paigapArI ca sakabhiMgAra karoDiyA saragapattIthAlamallaga cavaliya. dagavArakavicittavaka maNivaTTaka sutti ca'rupINayA kaMcaNamaNi. rayaNabhatticittA bhAyaNavidhIe bahuppagArA taheva te bhiMgaMgayA vi dumagaNA aNega bahugavivihavIsasA pariNayAe bhAyaNa. vihIe uvaveyA phalehiM punnA visahati kusavikusa visuddharukkhamUlA jAva visti2| egoruya dIveNaM dIve tattha2 vahave tusthiMgA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso !, jahA se AliMgamuyaMgapaNavaNDahadaddaraga karaDiMDima bhaMbhAhoraMbhakaNNiyAra kharamuhimuguMda saMkhiya parilIvavvaga parivAiNi vaMsAveNu vINA sughosavivaMci mahaikacchabhiragasagA, talatAla kaMsatAla susaMpauttA AtojavihiNiuNagaMdhavva samayakumalehi phaMdiyA tiTANasuddhA taheva taM tuDiyaMgayA vi dumagaNA aNega bahuvivihavIsasA pariNayAe tatavitataghaNasusirAe cauThivahAe AtojavihIe uvaveyA phalehiM puNNA visati, kusavikusa visuddha rukkhamUlA jAva visti3| egoruya dIve tatthara bahave dIva sIhANAma dumagaNA paNNatA samaNAuso ! jahA se jhaMjhA virAga samae NavaNihi paiNo dIviyA cakavAlaviMde pabhUyavaTTipalittahe dhaNiujjAliya timiramaddae kaNagaNigarakusumiya pAliyA
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ % DCCCEED prameyadhotikA TIkA pra.3 2.3 2.34 pakorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 505 tayavaNappagAso kaMcaNamaNirayaNavimalamaharihataNijjujjala vicittadaMDAhiM dIviyAhiM sahasA panaliUsaviyaNiddhateya dipaMta vimalagahagaNasamappahAhiM vi timirakarasUrapasAra ujjoya billiyAhi jAlujjalapahasiyAbhirAmAhiM lohesANA taheva te dIvasihA ci dumagaNA aNe bahuvivihavAsalA pariNAyAe ujjoyavihIe ukvesA phalehiM puNNA vitahati kusavikusa visuddha rukkhamUlA jAba cidaMti4 / egorUya dIve tattha tattha bahave joisiyA mAma dubhaMgaNA paNattA lamaNAuso ! jahA se aciruggaya sarayasUramaMDala paDataukAsahasta dipaMta vijjujAlahuyavahanirdhamajaliyaniddhaMtadhoyatahalavaNija kiMsuyA soyajavAkusumatrimuraliyapuMjamaNirayaNakiraNajaJcarhigulaya Nigara rUvAiregarUvA taheva te joiliyA vi dumagaNA aNega bahuvivihavIsalA pariNayAe ujjoyavihIe uzveyA suhalessA maMdalessA maMdAyavaleslA kUDAyaiva ThANaThiyA annabhanna samogADhAhiM leslAhiM lAe pasAe lapadese savva olamaMtAo bhAsaMti ujjovati pabhAti kularikusavisuddharukhamUlA jAva cittNti|34|| chAyA-ekohaka dvIpasya khalu bhadanta ! dvIpasya kIdRza AkArabhAva. matyavatAraH prajJaptaH ? gautama ! ekokhkadvIpasya khalu dvIpasyAnta bahumamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, sa yathA nAmaka AliGga puSkara iti bA, evaM zayanIyaM bhaNitavyaM yAvatpRthivI zilApaTake, tatra khallu bahana ekorUka dvIpakAH manuSyAzca manuSyazcAsate yAvadviharanti / ekorUkadvIpe khala dvIpe tatra tatra deze tatra 2 bahada uddAlakAH kodAlakAH patakamAlAH matamAlA nATayamAlAH zaGgamAlA zaMkhamAlA dantamAlAH zailasAlakA nAma duragaNAH prajJaptAH zramaNAyuSmana ! kuzacikuza vizuddha ghRkSamUlA mUlavantaH kandavanto yAvada bIjavantaH patraizca puppaizca yAcchanna praticchanAzriyA atIvAtIvopazobhamAnA upazomamAnAstiSThanti / pakokhya dvIpe khala dvIpe vRkSA vahato herukAlavanA bherukAlapanA rukAlacanAH serukAlavanAH sAlavanA: sarala banAH saptaparNavanAH pUgaphalIvanAH khajUrIvanAH nArikhelavanA: kuzavivaza jI0 64
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 jIvAbhigama vizuddha vRkSamlA stiSThanti / ekohIpe khalu tatra 2 bahara stiLakalavakA myagrodhA yAvadrAjakSA nandipRkSAH kuzanikuza vizuddha ghRkSamRlAstiSThanti / ekorUkadvIpe khalu tatra vadanyaH padamalanA yAvat zyAmalatA nityaM kucha gitAH, evaM katA varNako yathA yathA aupapAtike yAvara pratirUpAH / ezorUnadvIpe khala tatra 2 vahavaH serikAgulmAH yAvanmahAjAtigulmAH, te khalu gulmAdazAvaNaM kuZmaM kusumayanti vidhUtAgrazAkhAH yena vAtAvidhRtAprazAlAH ekoka dvIpasya bahusamaramaNIya bhUmibhAga muktapuSrapukhopacAraphalitaM karoti / ekoskadvIpe khala tatra 2 bahavyo vanarAjayaH prajJaptA, tAH khalu vanarAjayaH kRSNAH kRSNAvamAsAH yAvad ramyAH mahAmeghanikurambabhUtAH yAvanmahI gandhaghrANI muzcantya mAsAdIyAH 4 / ekorUkadvIpe tana tatra vahato mattAnA nAma drumagaNAH prajJaptAH zramaNAyuman ! yathA te candramAmamaNizilAkavarasIdhu pravaravAruNI mujAtapatrapuSSaphalacoyaniyasisAra bahudravyayuktisaMbhAravAlasandhitAsavA madhumerakariSTAmadugdhajAti prasanna mellakazatAyuH khajU ramRddIzAsAra kapizAyana muekvakSodarasapara murAraMga rasagandhasparzayukta balavIryapariNAmAH, pravidhinA upetA bahu prakArAstadevaM te mattagAjA api drumagaNAH aneka bahuvividhavisa sApariNatena macavidhinopapetAH phalaiH pUrNAH vilasanti kuzavidyAza vizuddha vRkSAlA yAvattiSThanti 1 / ekokhke dvIpe tatra 2 bahavo bhRGgAGgakA nAma duragaNAH prAptAH pravaNAyuSman ! yathA ve vAraka ghaTakakara kalaza karkarIpAda vanikA udaka nImumatiSThakapArI caSaka bhRGgAra karoTikA saraka parakapAtrI sthAla malla ra capabti davAraka vicitra vartaka zukticArUpInakAH kAJcanamaNiratnabhakticitrA mAjana vidhinA bahumaphArA stayaiva te bhRGgAgakA api drumapaNA aneka bahuvividhavisra sApariNatena bhAjanavidhinopapetAH phalaiH pUrNA dilasanti, kudhavikuza vizuddhazamUlA yAvatiSThantira ekorUkadvIpe khalu dvIpe tatra 2 vahavastruTitAGgA nAma drumagaNAH pajJaptAH zramaNAyuSman ! yathA te AliMga mRdaGgapaNava paTahadardarakakarahiM DimabhaMgAhorambhakarNikAra kharamukhI mukunda zaMkhika parilIkA gharaparivAdilI vaMzaveNuvINAsughoSavipaJcI mahatI kacchapI ragasagAtalamAlakAMsyatAlasusaMpayuktA Atoya vidhi nipuNagandhava samayakuzalaH spanditAH tristhAnazuddhAstathaiva te truTitAGgakA apidrumagaNA aneka bahuvidhavistrasApariNatena tata nitata ghaNapiTeSa caturvidhena jAtocavidhinopetAH phalaiH pUrNAH vidalanti kuzavikuza vizuddha vRkSalAH yAyattiSThanti 3 / ekorUke dvIpe tatra tatra vahako dIpazIkhA nAma drumagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! yathA te sandhyA virAgasamaye navanidhipate dIpikA cakravAlavRde prabhUtavatti-pradIpaiH
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 507 pradyotikA TIkA pra.2 u. 3 yu.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam dhaNiya ujjvAlita timiramardakaM kanakanikarakusumitapArijAtaka banaprakAzaM kanakamaNiratnavimalamaddA hai tapanIyojyaka vicitra-daNDamirdI pikAbhiH sahasA prajva litocchrAyita snigdhatejodIpyamAna vimala grahagaNasamAbhiH vitimirakara sUrya pratodyatadIpyamAnAmiH jvAlojvalamahalitAbhirAmAbhiH zobhamAnA tathaiva te dIpazikhA - api dugaNAH aneka bahuvidhavisasApariNatena udyotavidhinopapetAH phalai pUrNA vilanti kuzavikuza vizuddhavRkSamUtrA yAdattiSThanti 4 / ekokadvIpe tara bahavo jyotiSikA nAma drumagaNAH ghajJatAH zramaNAyuSman ! yathA te acitazaratsUryamaNDala para dulkAsahasradIvya dUddidyujjA lahutavaha nirdhUmajyakitanirmAtadhautapanIya kiMzukAzokajapAkusumavimukulita puJjamaNiratnakiraNajAtya hiGgulaka nikararUpAtirekarUpA svacaiva te jyotiSikA api drumagaNA aneka bahuvividhavisApariNatena udyota vidhinopapetAH sukhalezyA mandalezyA mandAtapalezyA kUTAnIca sthAnasthitA anyonya samavagADhAbhirlezyAbhiH svakayA prabhayA svadeze sarvataH samantAt avabhAsate udyotante ghamAsante kuzavikuzavizuddha vRkSamUlA yAvatiSThanti // 034 // TIkA- ' egorUpa dIvasa NaM saMte !" ityAdi / 'gorUya dIvassa NaM bhaMte / dIvassa' ekorukadvIpasya khalu bhadanta / dvIpasya 'keriso' kodRzaH 'AyArabhAva paDoyAre' AkAra bhAvamatyavatAraH - bhUmyAdisvarUpaprakAraH 'paNNatte' majJataH kathitaH, bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama! 'egokhya dIvassa NaM dIvassa' ekatosdvIpasya khalu dvIpasva 'aMto bahusamara Nijje bhUmibhAge paNNatte' antaH madhyabhAge bahutamaramaNIyo'viramaNIyaH samI bhUmibhAgaH bajJataH kathitaH / atha 'goruvadIvasa saMte dIvassa' ityAdi / TIkA - zrImatavAmI ne pramuzrI se aisA pUchA hai ki 'egoruya dIvassa NaM bhate ! dIyassa kerisa AgAra bhAva paDoyAre paNNatte' he bhadanta ! ekoruka nAmake dvIpa kA AkAra bhAva pratyavatAra bhUmi Adi kA varNana kesA kiyA gayA hai| isI viSaya ko upamA vAcaka padoM dvArA prakaTa karate haiM-' se jahA nAmae AliMga pukkharevA' ityAdi / vahAM kI jo 'egoruya dIvastraNaM bhave ! dIvassa' chatyAhi TIDArtha-zrIgautabhasvAbhIye anuzrIne bheSu pUchayu che 'ekoruyadIva sva bhate | dIvasa kerise AgArabhAva paDe yAre paNNatte' he bhagavan ! bheoim nAmanA dvIpanA AThAra bhAvapatyavatAra arthAt bhUmi vigerenu' vadhu na kevI rIte karavAmAM Avela che? Aja viSayane upamAvAcaka padmA dvArA pragaTa 42vAmAM Ave che. 'se jahA nAmae AliMga purakharei vA' dhatyAhi tyAMnI
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 jIvAbhigamasUtra kIdRzaH sa bahusamaramaNIyo bhUmibhAgA ? iti tassAdRzye dRSTAntAni madarzayati se jahANAmae' ityAdi se jahANAmara' sa yathAnAmakaH 'AliMga pukkhareha vA' AliGga puSkara iti bA, tatra-AliGgo murajo bAdya vizeSaH, tasya puSkaraM carmapuTakaM tadvada atyantasamaH pAvat nAnAvidhapaJcavarNaistuNamaNi mizca upazobhitaH sa bhUmibhAga iti, atra yAvacchadAdevAni padAni saMgrAhyANi-'muiMga-pukkharei vA saratalei vA karatalei vA caMdamaMDalei vA sUramaMDalei vA AyaMsamaMDalei vA uravmacammei vA usabhavammeha vA varAhavammei vA sIhacammei vA bagghacammei vA vigacammei vA dIviyacammeha vA agasaMkukIlagasahassavitate AvaDa paJcAvaDa seNipaseNi sosthiya sovatthiya-pUmamANavaddhamANamacchaMDaga makaraMDapajAramAra phullAvaLi pau. mapatta sAgara-taraMgavAsaMtilaya paumalayabhatticittehiM sacchAe sappabhehi sarisarIehi samarIihiM saujjoehi nANAviha paMcavaNNehiM taNehi ya maNihi ya udasohie' eSAM padAnAmayamathe:-mRdaGga puSkara itivA, tatra mRdaGgo madalo lokapasiddhastasya puSkaramiti vA eSu iti zabdAH sarve'pi vastropamAbhUta vastuparisamAptiyotakAra, vA zabdo samuccapArthe / evamagre'pi vijJeyAH ! saraH pAnIyena paripUrNa bhRtaM taDAgaM, tasya talam-jaLoparitanomAgaH, sarastalam / karatalaM-masiddham / candramaNDalam, yadyapi tatvadRSTayA uttAnIkRtakapisthAkAra-pIThaprasAdApekSayA vRttA-lekhamiti tadvatto dRzyamAno bhAgo na samatalastathApi pratibhAlate samatala iti candramaNDalo. pAdAnam / sUryamaNDalam, dRzyamAnamUryabimvam, AdarzamaNDalaMdarpaNatalam / atha bhUmi hai vaha bhAliMga puSkara jaisI cikanI aura samatala vAlI hai AliGga nAma kA vAdina usakA jo baDhA huA carma puTa damatala hotA hai vaisA hai jaisA mRdaGga hA mukha cikanA aura samalala vAlA hotA hai athavA pAnI se bhare hue tAlAba kA pAnI ke upara kA bhAga jaisA samatala aura cikanA hotA hai. kara hathelI kA taliyA jaisA cikanA aura sama hotA hai candra maNDala sUrya maNDala jaisA hotA hai Adarza maNDala darpaNa jaisA cikanA aura samatala vAlA hotA hai-urabhracarma UraliyA bhUmi che, te AliMga puSkaranA jevI cIkaNuM ane samatalavALI che. AliMga nAmanuM vAchatra heya che. tene maluM cAmaDuM kevuM sarakhuM hoya che, tevI samatala sarakhA taLIyAvALI hoya che. mRdaMganuM mukha jevuM cikaNuM ane samatala hoya che, tevI samatala hoya che. athavA pANIthI bharelA taLAvanA pANIne uparane bhAga je samatala ane cikaNe hoya che, athavA hAthanA taLIyA je cikaNe ane sama hoya che. caMdramaMDaLa ane sUryamaMDaLa jevA hoya che. AdarzamaMDala arthAt darpaNa je cikaNe ane samatala hoya che. udmacarma
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 5.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 509 sa bhUmibhAgazcamabhirupamIyate-'urabmacammei vA' ityAdi, atra urabhravarmata Arabhya dvIpicarma-paryantaM sarvatra 'aNegasaMkukIlaga sahassavitae' iti vizeSaNasya yogaH kartavyaH, tathAhi-bhanekaiH zaGkumamANaiH kIlakasahasraiH-mahadbhiH kIlaratADitaM carma mAyo madhyakSAmaM bhavati kintu na samatalaM tatomahamiH kIlaka vitataM-vita. naukRtaM tADitaM sat carma atyantaM bahusamaM bhavati tata idaM vizeSaNaM carmasa sarvatra yojyam / tathAhi aneka zaGkuzIlakasaisa vitatam, etAdRzam-urabhracarma, urabhraH UraNastasya carma, evam-pUrvokta vizeSaNaviziSTaM vRSacarma, varAhacarma, siMhacarma, vyAghracarma, vRkacarma-vRkazvApadajantuvizeSa: 'bheDiyA' iti prasiddhaH tasyacama dvIpikacarma-dvIpikaH citrakA 'citrA' iti prasiddhaH zvApadajantuvizeSaH / etAni sarvANi carmANi aneka zaGkukIlakasahasratitAni lamatalAni bhavanti tadvat ekoruka dvIpasyAntargavo bahusamaramaNIyo bhUmibhAgo bhavatIti / punaH kathambhUtaH sa bhUmimAgaH ? ityAha-'taNehi maNihi ya ubasohie tRNaiH maNimazca upazomitaH, ityagyeNa sambandhaH / kIdRzaitRNaiH maNibhiH ? iti tad vizeSaNAni padarzante 'AvaDa' ityAdi / 'bhAvaDa paccAvaDa0' iti Avarta pratyAvarta zreNi seNi svastikasauvastika puSpamAna barddhamAnamatsyANDaka-makarANDakajAramAra puSpAvali. padmapatrasAgarataraGgavAsantIlatA padamalatA, ete sarva mAGgalika vikSarUpA AkAra vizeSAsteSAM bhaktyA-vicchittyA racanayA citra vicitraistuNairmaNibhizca upazo. mita iti yogH| punazva kIdRzaistaiH ? ityAha-'sacchAehi' sacchAyaiH-savI zobhanA chAyA amAso yeSAM taiH 'sappabhehi' samamaH satIzobhanA pabhA kAnti yeSAM arthAt bher3a baila lUA siMha vyAghra vRka-meDiyA aura cItA inake cameM jo baDe paMDe kIlo khUTiyoM se samatala banAyA gayA hai vaisI ghaha bhUmi ocata pratyAvarta zreNi prazreNi svastika lauyastika puSyamAna ghaddhamAna matsyANDa makarANDa jAra mAra puSpAvali padmapatra sAMgara taraGga yAsantI latA paimalatA ityAdi nAnA prakAra ke mAMgalika rUpoM kI racanA se citrita aise tathA sundara dRzya bAle sundara kAnti sundara uraviyA arthAt gheTA, baLada, suvara, siMha, vAgha vRka gheTAnI eka jAtaane citto A badha ne carsane je moTA moTA ojArothI samataLa banAvavAmAM Avela hAya, evI te bhUmI Ava, pratyAvarta, zreNI prazreNe svastika sauvastika, puSyamAna, mAna, bhasmAMDa, 427 2, bhAra 50pATI, 555tra, sAsarata21, vAsaMtIlatA, padmalatA vigere aneka prakAranA mAMgalika rUpanI racanAthI citrelA evA tathA suMdara dazyavALA saMdarakAMtI vALA ane suMdara bhAvALA camakatA ujajavala kiraNonA prakAzavALA, evA aneka prakAranA pAMca vAvALA tRNAthI
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 jIvAbhigamasUtre taiH, sazrIkaiH saha zriyA zomayA ye te sa zrIkAstaiH 'samarIipahi' samarIcikaiH vahirvinirgata kiraNa jAlasahitaiH, sa ujjoehiM' sodyataH- vahivyavasthita pratyA sanna-vastusvomaprakAza karodra dhovasahitaiH punazca evaMbhUtaiH - 'nANAviha paMcavaSNehi' nAnAvidhaiH nAnAjAtIyaiH paJcavarNaiH kRSNanIlAdi paJcavarNaiH varNaH maNibhizca upazobhitaH sa ekoruru dvIpasyAnto bahusamaramaNIyo bhUmibhAga iti / evaM sayaNijje bhANiyande' evaM zayanIya sAdRzyamapi bhaNitavyam, tathAhi - 'AINa - garUpavara NavaNIya tUlaphAsamaue saccarayaNAmara acche sahe ghaTTe maTThe NIrae nimnale giSpake nikkaMkaDacchAe sappabhe sassirIe sa ujjoe pAsAdIe darisa - Nijje amiruve paDilave' chAyA-AjinakarutavUra navanIta tULasparzamRdukaH sarvaratnamayaH acchaH zlakSNaH ghRSTaH sRSTaH nIrajAH nirmala: niSpaGkaH niSkaGkaTacchAyaH samamaH sazrIkaH sodUdhotaH prAsAdIyaH darzanIyaH abhirUpaH pratirUpaH / etAdRzo bhUmibhAgaH prajJaptaH / 'jAva puDhavisilApahagaMsi' iti, atra yAvacchedena pRthiyauzilApaTTakavarNanaM grAhyam / tathAhi - ' tattha NaM mahaM ekke puDhavilApa paNNattece vikkhamAyAma usseha suppamANe kiNhe aMjaNaghaNa kivANa kuvalaya halahara kosejjAggakesa kajjalaMgI khaMjaNa siMgabhedaridvayajaMbU phaLa asaNagasaNabaMdhana nIluppalanigara ayasi kusumapyAse maranayamasArakalitte yaNakAsavaNe NaghaNe aTTasire AyaMsata chodase IhAmiya usabha turagaNaramagaravihagatrAka garinnararurusara bhacamarakuMjaravaNalaya paDamalayabhatticitta AINagarUpa bUra NavaNIya tUlapharise sIhAsaNasaMThie pAsAIe darisaNijje abhive parUiye, si vArisagati' iti saMgrAhyam eSAM vyAkhyA - - aupapAtika sUtrasya pIyUtavarSiNI TIkAyAM dazame sUtre draSTavyA, tasmin tAdRze 'puDhacIsilA pahagaMsi' pRthivIziLA zobhA vAle camakatI huI ujjavala phiraNoM vAle prakAza vAle aise nAnA prakAra ke pAMca varNoM vAle tRNoM aura maNiyoM se upazobhita hotI rahatI hai 'evaM saghaNijje bhANipavve' usakI zayyA kA cika nAI ke viSaya meM bhI varNana kara lenA cAhiye-jaise Ajinaka- cikanA carma ruI bUra makkhana tUla jaise sparza vAlI komala tathA ratnamaya svaccha cikanA ghRSTa sRSTa nirmala ityAdi vizeSaNa vAlA bhUmi bhAga hai / 'puDhacIlilApaTTagaMsi' pRthivI zilApaTTa bhI hai so isakA bhI varNana ane bhaziyeodhI, zolAyamAna thatI rahe che- 'eva' syaNijje bhANiyavve' tenA zaiyyAnI cikaNAInA sabaMdhamAM paNa varNana karI levu' joie jemake A jInaka-cikaNuM cAmaDuM rU, mUra, mAkhaNu, ane tUlanA spa jevA kAmala tathA ratnamaya svaccha, cikaNA ghaSTa sRSTa ane nirdela vigere vizeSoAvALA bhUmilA che. 'puDhavI vilApasa~ga si' pRthvI zilApaTTa hai, to tenu vAna
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 511 imaicotrikA ThIkA pra.3 u.3 Ta.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 1 paTTake 'tastha NaM' tatra pRthivIzilApaTTa ke khalu 'bahave egokhya dIvayA' vahava eka rUkadvIpakAH 'manussA maNussIo ya' hanuSyAca mAnuSyaya 'AsayaMti - jAva viharaMti' yatra yAvatpadena - 'sarAMti cihnaMti nisIyaMti tu ti saMti ramaMti chalaMti kIlati mohaMti purA porANaM suciNgANaM suparikkaM nANaM sumANaM kaDANaM kammANaM kallANaM phalavitti disese paccazunmavamANA' iti saMgrAm chAyAzerate tiSThanti niSIdanti tvagvarttayanti santi ramante lalanti atta mudyanti mohayanti-purA paurANikAnAM suSINAM suparikrAntAnAM zubhAnAM kRtAnAM karmaNAM kalyANaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavantaH, iti saMgrAhyam / eSAmarthaH spaSTa eva / 'egorupa dIveNaM dIve' ekorukadvIpe khala dvIpe 'tattha dete tarhi tarhi vaha ve ' tatra tatra deze tatra tatra dezAvayave bahavo'ne ke 'uddAlakA koddAlakA' 'uddAlakAH vRkSavizeSAH koddAlakA api vRkSavizeSAH 'katamAlA jayamAlA' kRtamAlA : natamAlA nAmakA vRkSavizeSAH, eks 'NamAlA siMgamAlA saMkhamAlA devamAlAse mAlagA' nartamAlAH zRGgamALA : zaMkhamALAH dandamAlA zailamALA: 'NAma aupapAtika sUtra se kara lenA cAhiye 'tattha Na' usa zilApaTTaka para 'bahave egoruya dISayA maNuhasA maNustIo Asayati jAva viharaMti' aneka ekoruka dvIpavAsI strI puruSa uThase baiThate haiM evaM leTate haiM ArAma karate haiM aura pUrvakRta zubha karmoM ke phalakA anubhava karate haiM 'e dIveNaM' dIve tattha tastha dete tarhi 2 bahave uddAlakA, kodAlakA katamAlA naramAlA bahumAlA siMgamAlA, saMkhamAlA daMtanAlA, selamAlagA NAma duragaNA paNNatsA samaNAuso' he zramaNAyuSman usa ekoruka nAmake dvIpa meM jagaha 2 para aneka uddAlaka nAmake vRkSa, aneka koddAlaka nAmake vRkSa, aneka kRtamAla nAma ke vRkSa, aneka nasamAla nAma ke vRkSa, aneka zrRGgamAla nAmake vRkSa aneka zaMkhapAla nAma ke vRkSa, pAlu mopapAti sUtramAM prabhAsamala bevu' 'tattha NaM' te zisAyaTTamyara 'bahave egoruya dIvayA maNussA maNuskhIo Asayati jAva viharati me / 34 DhIpamA rahevAvALA aneka manuSye ane tenI aceA uThatI besatI rahe che. temaja sUtI rahe che. ArAma kare che. ane pahelAM karelA zubhakarmAnA anubhava re che. 'ege rUyadIveNa dIve tattha tastha dekhe tahi tahi bahave uddAlakA koddAlakA katamAlA, natamAlA, NaTTamAlA, siMgamAlA sakhamAlA, dAMtamAlA, selamAlago, NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso' se zramAyuSman ! zramo te the / 34 nAmanA dvIpabhAM sthaLe sthaLe Avela aneka uddAlaka nAmanA vRkSeA, aneka kArdAlaka nAmanA vRkSeA, aneka kRtamAla nAmanA vRkSa, aneka nata mAla nAmanA vRkSa, aneka na mAla nAmanA vRkSeA, aneka zagamAla nAmanA vRkSa, aneka zakhamAla nAmanA vRkSe
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ jovAbhigama dumagaNA pannattA samANAuso !' etanAmakA drumagaNAH vRkSasamUhAH prajJaptA kathitAM he zramaNa ! AyuSman | ithaMbhUtA ete umagaNAH tatrAha-'kusa' ityAdi, kusavi. kumavimuddharukkhamUlA' kuzavikuzavizuddha mUlAH tatra kuzAH-darbhA, vikuzA: valkalAdayastRNavizeSAstai vizuddha rahitaM ghRkSamUlaM tadadhobhAgo yeSAM te tathA ___ 'mUlamaMto kaMdamaMto jAca boyamaMto' te vRkSAH mUlavantaH kandavantaH skandhavantaH tvagvantaH zAkhAvantaH pravAlavantaH patravantaH puSpavantaH phalavanto vIjavantaH, 'pattehi ya pupphehi ya acchaNNa paricchaNNA' patraizca puSpaizvAcchannamaticchannA:-patrapuSpaiH 'Acchanna paricchannA' sarvataH AcchAditA putrapuSpAkI ityarthaH, "sirIe atIva 2 upasobhemANA upasobhemANA ciTThati' zriyA-zobhayA atIvAtIra-atizayena upazobhamAnA upazobhamAnAstiSThanti te vRkSA iti, 'egoruSa bIveNe dIve aneka dantamAla nAmake vRkSa, aura aneka zailamAla nAmake vRkSa hai ina vRkSoM kA mUla bhAga 'kulavikusa visuddha hakkhamUlA' kuza-aura kAMza ke sadbhAva se sarvathA rahita hai arthAt ina vRkSoM ke nIce na ghAsa hai aura na kAza hai darbha jAtikA jo ghAsa hai unakA nAma kuza hai tathA jo kAza jAti kA ghAkha hotA hai usakA nAma vikuza hai ye saya vRkSa 'mUlamato, kaMdavato jADa bIyamaMto' prazasta mUla vAle haiM, prazasta kanda vAle hai, prazasta skandha vAlA hai prazasta chAla vAle prazasta zAkhAoM vAle haiM prazasta pravAloM-kopaloM-vAle hai prazasta pattoM vAle haiM, praza sta puSpoM vAle haiM sundara phaloM vAle haiM, aura sundara ghojoM vAle hai| 'patte hiya pupphehiya, acchapaNa paricchaNNA' ye vRkSa nirantara patroM aura puSpoM se lade rahate haiM 'sirIe atIva 2, uvalobhemANA 2, citi' aneka daMtamAla nAmanA vRkSo ane aneka zivamAla nAmanA vRkSe che. A vRkSene bhUbhA 'kusa vikusa visuddharukkhamUlA' puza-harma gane sanA samAvayA sarvathA rahita che. arthAt A vRkSanI nIce ghAsa ke ThAsa letA nathI. darbhanI jAtanuM je ghAsa hoya tene kuza kahe che ane kAsanI jAtanuM je ghAsa thAya che tene viza 4. che. mA AdhA 'malamato, kadamato, Ava bIyamatA' prazasta mULavALA hoya che. prazasta kaMdavALA hoya che. prazasta skadhavALA hoya che. prazasta chAla vALA hoya che temaja prazasta zAkhAo vALA hoya che. prazasta pravAle. kRpaLa vALA hoya che prazasta pAnAe vALA hoya che prazastavALA hoya che. suMdara phalevALA hoya che. ane suMdara bIjavALA hAya che. 'pattehiya pupphehiya. acchaNNa paricchaNNA' mA vRkSa nira2 patrA pAthI bahAyA he che, 'sirIe atIva atIva upasobhemANA uvasobhemANA
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u.3 5.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 513 tatya bahave rukkhA' eko rUkadvIpe khalu dvIpe tatra vahayo vRkSAH 'heruyAlavaNA' herusALavanA:-herutAlanAmakavRkSAH, tathA bheruyAlavaNA' bherutAlavanA:-bherutAlanAma: kakSAH, meMrutAlavanAH-meruvAlanAmavRkSAH, 'seruyAlavaNA' serutAlaganAH seru. sAlanAmakakSAH 'sAlavaNA' zAkSAH 'saraLavaNA' saralavRkSAH, 'sattavaNNavaNA' saptaparNavRkSAH 'pugaphaliyaNA' pUgaphalIvRkSAH, 'khajjUrivaNA' kharavRkSA, 'nArierivaNA' nArikelaghRkSAH eteSAM vRkSavizeSANAM vanAni-samudAyA. statra santIti / kathaM bhUnA ene vRkSavizeSAtamAha-'kupta' ityAdi, 'kusa vikusa jAva ciTThIti' kuza vikuza vizuddha vRkSamlA mUlavantaH kandavantaH yAvadabIjavanta: patraH puSpaizca Acchanna praticchanna zriyA atIvAnIva upazobhamAnAstiSThanti iti / ataeva inakI sundaratA atyanta manako lubhAnevAnI panI rahatI hai 'egorupadIve NaM dIve tattha baha rukkhA hesyAlakSaNA, bherucAlavaNA, meruyAlavaNA, serupAlavaNA, sAlavaNA, laralavaNA, starapaNadaNA' uma ekohaka nAma ke dvIpa meM jagaha 2. aneka vRkSa to hai hI sAtha meM herutAla ke vana bhI hai, bherutAla ke bana merunAla ke bana haiM, serunAla ke vana sAlavRkSa ke vana haiM saralavRkSa ke vana haiM saptaparNavRkSa ke vana haiM 'pUyaphalivaNA' pUgaphala ke-supArI ke cala hai 'khajjUnivaNA' khajUra ke vana haiM aura 'nArierivaNA' nArikela ke dhana haiM ye saba bana 'kula cikusarukkha, mRlA' vRkSoM ke nIce ke bhAgakuza aura kAzale rUbaMdhA rahita haiN| ina panoM ke jo vRkSa hai ve bhI samma prazasta smRla cAhe haiM, prazastakanda vAle haiM, yAzat prazasta dhIja vAle haiN| lathA-patroM aura puSpoM se ye saba savedA vyApta hai| ata eva me apanI sukhada suSatra zomA se vizeSa ciTTati' tathA tana sohaya matyAta bhanana mAvanA hAya che. 'egosyadAvaNa dIve tattha baha ve rukkhA heruyAlavaNo, bheruyAlavaNA, meruyAlavaNA, seruyAlavaNA, sAlavaNA, saralavaNA, sattavaNNavaNA' mA 34 nobhanA dvIpamA sthaNe sthaNe. aneka vRkSeto che ja tenI sAthe herUtAlanA vana paNa che. bherUtalanA vana paNa che. merUtAlanA vana paNa che. seratAlanA vana paNa che. sAla vRkSanA vana che. sarasa vRkssaane| vana cha. sIpa nAmanA vRkSAnA vA che. 'pUyaphalivaNA' bhI 3 tA sApAzanA pRzAnA bana cha, 'khajjUrivaNA' bharIvRkSAnA nA che. 'nArierivaNA' nAzayesanA pana che. mA adhaapn| 'kusa vikusarukkha mUlA' vRkSanI nIcenA bhAgamAM kaza ane kAza vinAnA hoya che. A vanamAM je kSA che, te badhAja prazasta mULavALA che, prazasta skaMdavALA che. yAvat prazarata bIja vALA che. tathA A badhA vRkSe patra ane puSpothI haMmezAM yukta rahe che. tethI ja te pitAnI sukhakara suSamAthI vizeSa pramANumAM suhAvanA jI. 65
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama 'egoruyadIveNaM tattha 2 bahave' ekoSakadvIpe khalu tatra 2 bahavaH 'tiLayAlavayA naggodhA jAba rAyarukkhA zaMdirukkhA' tilakAlabakAnyagrodhA-yAvad rAjavRkSAH tilakAdayo nandirakSAntA vRkSavizeSAH santi, kathaM-bhUtArate vRkSAstikakAdayastapAha-'kusa' ityAdi, 'kupavikupsa-vi0 jAva ciTThati' kuzavikuza vizuddha vRkSamUlA mUla pantaH kandavanto yAvada bIjavantaH pau. puSpairAcchanna praticchannAH zriyA'. tIvAtIva zobhamAnAstiSThantIti / 'egorupadIveNaM tasya 2 vahao paumalayAko jAva sAmalayAo' ekoharudvIpe khallU satra 2 vahavyo'nekamakArAH pamaLatA yAvat nAgalavA azokalatAH caSpakaLatAH cUtalatAH vanalatAH vAsantikAlatA atimuktakaLatA kundalatA: zyAmalatAH santi tAzca pamalatAdhA: NiccaM kusu. miyAo' nityaM kusumitAH maritAH stavakitAH pallavitAH gulimatAH puruSamAlAvanaddhAH 'evaM layA raNo jahA unavAIe jAva-paDirUvAyo' evam-uktapakAreNa latAvarNanaM kartavyam yazoSapAtika sUtre kRtam tA latA prAsAdIyAH darzanIyA adhika rUpa meM sujhAvane bane rahate haiM / 'egoruya dIve NaM tattha yahUo paupalayAo, jAca sAmalayAo NicaM kusuniyAoM' usa egoruka nAlake dvIpa meM aneka prakAra kI aneka latAeM bhI hai-jaise-pAlatAeM yAvat yahA~ yAvat zabda se nAga latAoM kA, azokalatAeM tathA campakalatA AmalanA banalatA vAsantIlatA atimuktakalatA kundalatA zyAmalasA inalatAoM kA grahaNa huzrA hai| ye lalAeM nitya kusumita stabakita, pallavina, gulmita aura puSpamAlAoM se vyAsa rahA karatI haiN| 'evaM latApanao jahA uvayAIe jAva paDihavAo' isa prakAra se yahA~ lagAoM kA varNana kara lenA cAhiye jaisA ki sopapAtika sUtra meM ina latAoM kA varNana kiyA gayA hai| ye latAeM prAsAdIe haiM, darzanIya haiM abhirUpa manyA 24 cha. 'egoruyadIveNaM tattha bahUo paramalayAoM, jAva sAmalayAjo Niccha kusumiyAo' te 34 nAmanA dIyamA bhane pra.12nI mane staaye| vele paNa hoya che. jemake padmalatAo, yAvatu ahiyAM yAvata zabdathI nAga latAo, azakatatAo, campakalatAo, AmalatAe, vanalatAo, vAsantI latAe, atimuktakalatAo, kuMdalatAo, ane zyAmalatAo A badhI latAe prahaNa karAI che. A badhI latAo nitya kusumita, stabhakita, palavita, guhiMmata, ane puNyAthI sahA vyAsa 2 che. 'evaM latA vaNNao jahA usavAie jAva paDirUvAo' mA zata mahiyAM satAyA vana samacha yu. mota: sUtramAM je pramANe A latAonuM varNana karavAmAM Avela che te pramANe samajI levuM A badhI latAe prAsAdIya che, darzanIya che, abhirUpa ane
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 7.3 .34 ekoSakadvIpasyAkArAdinirUpaNam 515 abhirUpAH patirUpA iti| 'emolya dIveNaM dIve tatthara" ekoSakadvIpe khalla dvIpe tatra 'bahave seriyA gummA jAca mahAjAigurumA' bahavaH serikAgulamA navamAlikAgulmA bandhUjIvakagulmAH yadIyapuSpANi madhyAnhe vikasanti, anodagulmAH bIjakagulmA bANagulmA: kuJjagulmA: sindhuvAragulmA: jAtIgulmA sudragulmAH yathikAgulmA: mallikAgulmAH vAsantikagulamA vastulagulmAH sevAlagulmAH AgastyagulmAH cammakagulmAH navanItikAgulmAH kundagulmA mahAjAtigulAH gulmAnAma isva skandha bahukANDa patrapuSpa phalopetAH, eteSAM madhye prasiddhAH kecit deshvishesstovgntvyaa| te gulmA mahAmeghanikuramyabhUnAH 'teNaM gurumA' te khalu gulmAH 'dasaddhavaNaM kusumaM kukhumaMti' dazArddhavarNam-paJcarNa kusumaM-puSpaM kusumayanti-samu. evaM pratirUpa haiN| 'egoruya dIve NaM dIke tattha 2, bahave seriyA gummA, jAva mahAjAli gurumA ulla ekohaka nAma ke dvIpa meM jagaha jagaha aneka serikA gulma (zucche) namAlikA gulma jinake puSpa madhyAhna meM khilate haiM aise bandhU jIvaka gulara anovalama, bIjaka gulma, vANagulma, kunja gulma sinduvAra gulma, jAtI gulama, mudgara gulma, yudhizA gulma, vAsastikA gulma, bastula gulma, zevAla gulma, agastya gulma, campakagulna, navanItikA gulma, inda gulma evaM mahAjAti gulma, hai jinakA svAndha to choTA hotA hai parantu jo bahuta kANDoM se-zAkhAoM se-yukta rahate haiM patra puSpa aura phaloM se sadA lade rahate haiM aise vRkSoM kA nAma gulma hai| inameM kitane to prasiddha hai, aura zilaneka vahAM 2, ke deza vizeSa le jAna lenA caahiye| ye zulma atyanta saghana hote haiM ataH ye aise mAlUma par3ate haiM khijaise-mahAmeyoM kA samUha ho 'te prati35 hai. egoruyadIveNaM dIve tattha tattha vahave seriyA gummA, jAva mahA jAtinu' A ekerU nAmanA dvIpamAM sthaLe sthaLe aneka serikA guma navamAlikA gulame, ke jenA puSpa madhyAhU-bapore khIle che, evA baMdhu jIvakanA puche, anevaguma, bIjakagulma, bANagudama, kuMjagulma, siMduvAra gama, jatIgulama, mudraguma, yUthikAzma, likA gulma, va.saMtIkA guma vastulagulma, zevAlaguma, agaratyagulama, caMpakagulama, navanItikA guma, kaMdaguma ane mahA jAtiguma che. jenuM skaMdha thaDa nAnuM hoya paraMtu jenI zAkhAo DALe ghaNI phelAelI heya patra, puSpa ane phaLothI je sadA ladAyela rahe evA vRkSane gulama kahe che. AmAM keTalAka te prasiddha che, ane keTalAka tyAMnA pitA potAnA deza vizeSazI jANI levA A gume ghaNAja gADha hoya che. tethI te evA bhAya rebha. mahAmeghanA sahAya, 'teNagummA dasavaNNakusuma kusumati'
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana spAdayanti 'vidhUyaggasAhA' vidhUtAprazAkhAH 'jeNa vAyavidhUyamasAlA' yena vAtavidhUtAnazAkhAH yena vAtavidhUtAnazAkhAH tena vAtavidhUtanena 'egokhya dIvassa bahusamaramaNijnaM bhUmibhAga' ekohaka dvIpalya bahusamaramaNIya bhUmibhAga 'mukkapuSpha puMjovayAra kAlayaM kareMti' muktapuSpa puJjoecArakalitaM kurvanti vAtavidhatAH -vAyukampitAH yA agrazAkhAstAbhirmukto yaH puSpapuJjaH-kusuma samudAyaH sa evopacAra:-prakAraH tena kalitaM yuktaM kuvanti, iti / 'goruyadIveNaM tattha tatya bahUmo vaNarAIo' paNNattAo' ekorUkadvIpe khalla dvIpe tatra tatra deze bhnyo| 'neka prakArakA vanarAjayaH prjnyptaa:-kthitaaH| 'tAgo NaM vaNarAIo kiNhAyo kiNhobhAsA jAba rammA bho' vAH khala banarAjayaH kRSNA kRSNAvabhAsAH yAvat -nIlA nIlAvabhAsAvaramyAH 'mahAmehaNikurababhRyAbho' mahAmeghanikurambabhUtA::gummA dasaddha SaNNa kusumaM kusumaMti' ye gulma pAMcoM varNoM vAle kusumoM ko utpanna karate haiN| 'vidhUparagalAhA-jeNa vAya vidhUyagNasAlA' inakI zAkhAeM aprabhAga meM pavana ke jhokoM maha sadA hilatI rahatI haiN| ataH ye 'egoruva dIvassa bahu samaramaNija bhUmibhAgaM mukkapuphapuMjodayArakaliyaM kareMti' ekoruka dvIpa ke bahu samaramaNIya bhUmi bhAga ko mAnoM puSpa puMjoM se hI Dhaka rahe haiM-aisA pratIta hotA hai tAtparya ailA hai ki gulmoM kI anazAkhAeM jaba vAyu ke jhakotoM se prakampita hotI haiM to unase aneka puSpa jamIna para nIce girate haiM-ataH aisA pratIta hotA hai ki mAno ye usa ekoruka dvIpa ke bahu samaramaNIya bhUmi bhAga para puSpoM kI varSA kara rahe haiM / 'egorughadIveNa tattha 2, bahano vaNarAIo paNNa. sAo' ekohaka dvIpa meM aneka sthAnoM para aneka prakAra kI vanarAjiyAM bhI haiM 'tAo NaM vaNarAIo kiNhAo zihomAsAo jAva rammAo bhI zumA pAMya vA puyAna apanna 42 cha. 'vidhUvagasAhA jeNa vAya vidhUvaggasAlA' tanA pAyA jAyepavananA o4thI sahI satI 27 che. tethI ta 'egoruya dIvastra bahusamaramANijjaM bhUmibhAga mukkapuHphajAvayAra kaliyaM kareMti' 34 dIpanA bhaI samaramaNIya bhUbhilAgane mAnA puNyAnA pujethIja DhAMkI de che. ema jaNAya che. A kathananuM tAtparya e che ke gulamonI agra zAkhAo jyAre pavananA jhapATAthI kaMpAyamAna thAya che. tyAre temAMthI anekapupa jamIna para nIce paDe che. tenAthI evuM jaNAya che ke jANe A ekeka dvIpanA bahu samaramaNIya bhUmibhAga para pupane varasAda parasAvI 23 // che. 'egoruya dIveNa tattha tattha bahUo vaNarAio paNNattAo' 3. dvIpamA bhane sthAna52 anA2nI su42 vanaspatiyA para cha. 'tAo gaM vaNarAIo kiNhAo kiNho bhAsAbho jAva rammAo mahAmeghanikura babhUyAo'
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 557 navajaladhara vadatizayita pAma varNAH 'jAba mahatIM gaMdhadvANi yaMtI yo pAsAdIyAyo' yAvanmahatIM gandhaghrANI muzcantaH tyajantaH pAlAdIyAH-darzanIyAH abhirUpAH, iti / 4 / ___ 'egoruSa dIve tattha 2 bahave ittaMmA NAma dumagaNA iNyAsA-saraNAuso' ekorukadvIpe tatra tatra deze baho'ne ke mathAnAnAma drumagaNAH pakSaptA:-kathitAH zramaNA-yuSman ! tatra matto-madaH pramodaratarUpAGgaM kAraNaM yepu se mattAGgA 'jahA se caMdappabhamaNisilAgavarasIdhupayaravArugI sunAya patta-puSka-phala-coyaNimahAmeghanikuraMSabhUyAoM ye vana rAjiyaoN atyanta saghana hone se kahIM 2 kAlI2, megha jaisI dikhatI haiN| inameM se jo prakAza puMja nikalatA hai baha bhI kAlA hI pratIta hotA haiM yAvata the vanarAjiyAM kahIM 2, nIlI bhI aura nIlAvabhAsa-nIlI kAnti bAlI pratIta hotI hai phira bhI ye ghaDI acchI dekhane meM lagatI hai inheM dekhane para dekhane vAle to yahI samajhate haiM ki mAnoM ye baDe 2, meghoM kI ghaTAeM hI yahAM ekatrita huI hai| 'jAva mahatI gaMdhaddhANi suyaMtIbho pAlAdIyAo' ina dhanahAjiyoM ke bhItara se jo gandha kI rAzi nikalatI hai vaha vrANendriya ko bilakula sarAbora kara detI hai use bhara detI hai aura tRpta kara detI hai ye sabahI rAjiyAM paMktiyAM prAsAdIya haiM darzanIya haiM abhirUpa aura pratirUpa hai. _ 'egoruya dIye tastha 2, bahave mattaMgA NAma dRmagaNA paNNattA lama. jAuso!' ekohIpa zatra tatra jahA~ tahA~ sthAnoM meM aneka mattAgara nAma ke duSamaNa haiM, he zramaNa AyuSman ! ke masa-sada arthAt pramoda ke kAraNa bhUta hone se unakA nAma prasAGga aisA par3A hai| ve kisa prakAra A vanarAjI atyaMta gADha hovAthI kayAMka kyAMka kALI kALI meghanI ghaTA jevI dekhAya che. temAMthI je prakAza puMja nIkaLe che, te paNa kALeja jaNAya che. yAvatu A vanarAjI be kayAMka kayAMka nIla varNanI paNa hoya che. tethI nIlAvabhAsavALI jaNAya che. to paNa e dekhavAmAM ghaNI ja suMdara lAge che. tene jenArA te tene jotAM evuM ja samaje che ke jANe A moTAmoTA megha-vAdaLAonI ghttaayaa| mahiyAM yeDI thye| cha 'ja va mahatI gadhaddhANi muyatIo pAsAdIyAo A vanarAjInI aMdarathI je gaMdharAzI nIkaLe che. te dhrANendriyane bilakula sarAbara-tara karI de che. arthAta tene bharI de che. ane tRpta karI de che. A badhIja rAjI prAsadIya che. darzanIya che. abhirUpa ane pratirUpa che. ____'egoruyadIveNa tattha tattha bahave mattaMgA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso' ekeDarUka dvIpamAM jyAM tyAM aneka sthaLe mattAMgonA magaNo che. he zramaNa Ayuzman te matta-mada arthAt pramodanA kAraNuM rUpa hevAthI tenuM nAma mattAMga
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.8 jIvAmigamatra jjAsasAra-vahudavyajuttisaMsArakALasaMdhiyAsavA' yathA te candrapramaNizalAkA sIdhupabaravAruNIgujAnapatrapuSpa-phala coyaniryAsasAra-bahuvyayukti saMbhArakAla sandhitAsavAH, yathA candrapabhAdayo rasavizeSA bahuprakArA: tatra-candraH-kapaH candramA vA tasyeva prabhA-AkAro yasthAH sA candraprabhA, maNizalAkeva-maNimarakatAdi stasyAH zalAkA maNizalAmA varNa sadRzA rasavizeSAH sIdhupakvejhu(saM-sIdhu pArA ca sA vAruNI-paNDadUrza-dUrvAjAtIyo vanaspativizeSaH patAhAM, punazca-sujAtAnA suparipAkAvasthA mAptAnAra patrANAM puSpANAM phalAno coyAnAM gandhadravyANAM ca niryAsasya sAraH bahUnAM dravyANAM yuktaH-saMyojanasya ke hote hai impa para usake guNa aura rasma kI sadRzatA dRSTAnta dvArA kahate haiM 'jahA le' ityAdi, 'jahA se caMdappAmaNi lilAganarasIdhupa. varacAhaNIlujAyapattapupphaphalacoyanijAsa sAraghahudAjutti saMsArakAla saMghiyAsA' candra mAlakSapUra kA tathA candramA kA hai unakA rasa candramamA arthAt pUra athavA pasandra ke jaizA varNa vAlA hotA hai, tathA maNizalAkA-arthAt maNi maraphata Adi maNi kI zalAkA-salI gADhA hone se lalI dAra aura maNi ke varNa vAlA rasa hotA hai tathA vara sIdhu ghara zreSTha lodhu-sIdhu kA artha hai pakAye gaye IkSu kA rasa vaha jaisA hotA hai. tathA madhara vAhaNI arthAt zreSTha-uttama vArUNI, vAruNI nAma gaNDa dIkA hai eka ikSakI jAti hai lakSA jaisA rasa hotA hai / tathA sujAta-arthAt paripAka avasthA ko prApta-pake hue, yahA niryAta bhAra padakA patra puSpa Adi sabake sAtha saMbadha hotA hai evu paDela che te kevA prakAranA hoya che? te praznanA uttara rUpe tenA guNa mana tanI samAnatA dRSTAMta dvArA che. 'jahA se' tyaadi| 'jahA se cadappabhamaNisilAgavarasIghupavara vAruNIsujAya pattapupphAlacoya nijjAsasArabahu davvajuttisa bhArakAlakha dhiyAsavA' yadranAma 452 mana yadrabhAnu che. tene rasa caMdraprabhA athavA kapUra athavA caMdranA je varNavALo hoya che tathA mazilAkA arthAt maNi sarakata vigere maNi vigerenI zalAka - saLI, jADI hevAthI saLI je, maNInA vaNa je, rasa hoya che tathA varasiMdhuvara zreSTha sIdhu arthAt pakAvela selaDIne rasa tenA je heya che tathA pravara vArUNI arthAt zreSTha uttama vArUNuM vArUNI gaMDadune kahe che te selaDInI eka jAta che. tenA je rasa hoya che. tathA sujAta arthAta paripAka avasthAne prApta thayela eTale ke pAkA thayela. ahiyAM niryAsa sAra e pada patra, puSya vigere tamAmanI sAthe lagAvavAmAM Ave che. tethI pAkelA
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 519 saMmAraiH prAcuryaiH kAlasandhitAH svasvecine-kAle saMyonitA the AsavAH apakvekSurasA te tathAvidhAH, 'mahumeragarihAmaduddha jAtI pasalamelalaga sattAukhajUra mudiyAsArakA disAyaNa supakvakhoyarasaharasurAdhaNArasagaMdha pharisajuttabalabIriya pariNAmA' madhumaireya kariSTAma dugdhajAti masana yellaSkazatAyuH khajUra mRdrIkAsAra kApizAyana supakSodarasavarasurAH tathA-adhu-puSparasa:, mereyaM dhAtakIpuSpaguDadhAnA'mbumiH saMyojito rasa eva riSTaM-phenilaM tadvarNAmAH tatsazI, dugdhanAtI: sadRzI, prasannIrasavizeSaH, mellako'pi rasabhedaminna, zatAyu:-AsvAdato dugdha jisase pake hue pattoM kA puSpoMkSA phaloM kA aura-gandha dravyoM kA jo niryAsa hAra arthAt sArabhUta rasa aise jo ye rala hote haiM isa pasAra ke UMce UMce rasa dravyoM ke vizraNakI pracuratA vAle tathA apane apane ucita kAla meM saMyojita karake banAye hue jo Alama-saMmizrita rasa jaisA madhura aura lugandhita hotA hai vaile le mantAMga drumagaNa hai| phira kaise haiM-'bahumeragariThThAbhaduddha jAI palanna mellagasatAukhajjUra muhiyAsArakAvilAyaNakhotharatavaramukha jale-madhu-puSpa rasa, maireyaguDadhAnI (bhune hue dhAna) aura pAnI le saMmilita jhara dhAta kI puSpoM ko pakSAne para jo rasa hotA hai vaha mereya kahalAtA hai, riSTAbhA riSTa phena vAle padArtha unakA jo zvattavarNa hotA hai usa ke jaisI AmApAlA rasa vizeSa dugdha jAti arthAt dRdha ke svAda jaizte svAda vAle rasa dugdha jAti rasa kahalAtA hai vaha rasa vizeSa, tathA sa-jo rasa svaccha sphaTika jaisA hotA hai jo mana ko prasanna karane vAlA hone se pAnaDAone, pAkelA puSpane pAkelA phaLa ane gaMdha dravyane je niryA sasAra arthAt sArabhUta je rasa hoya che AvA prakAranA uMcA uMcA rasa dranA saMmizraNanI pracuratAvALA tathA pita pitAnA ucita kALamAM saMce jIta karIne banAvelA je Asava saMmizrita madhura rasa vizeSa rasa je mIThe ane suMgadhavALa hoya che, evA te mattAMgadgama gaNo che. vaLI te kevA che 1 tenuM vana 42i cha , 'mahumeragaridvAbhaduddhajAI pasanna mellaga matAja khajjUra muhiyA sArakAvisAyaNakhoyarasavarasuga' ma madhu 052sa, mareya goLa dhANa ane pANImAM meLavelA dhAtI puSpane pakavavAthI je rasa thAya che, te mareya kahevAya che. riSTAbha-niSTa eTale ke pheNavALA padArtha tene je veta varNa hoya che tenA jevI AbhA-kAMtIvALe rasa vizeSa dugdha jAtI dUdhanA svAda jevA svAdavALo rasa dugdhajAtIne rasa kahevAya che te rasa vizeSa, tathA prasanna eTale ke je rasa svaccha sphaTikanA jevuM hoya che. ane
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 520 tatra zata-zavavarSANi Ayu jIvita kAlo yatpAnAnsurakSitaM bhavet tat-zatAyu. riti kathyate, zatavarSAyuH pradorasavizeSa ityarthaH, 'khajjUra-mudiyAsAra' kharjUramRdvIkayosAra:-varjUra-drAkSAbhyAM niSpa no rasavizeSa rUpizAyanaM 'kApiyAM phak' iti pANini sUtreNa nipAtyate tacca viziSTaM madhu ekatAnAM-suparipAkagatAnAm oSadhInA yA kSodazcUrgastacadrasaniSpannAvarasurAH 'surA pratyak ca zAruNI' ityamaraH' rasanisAraNakA prathamato nisAstirasAH yeSu te tathAvidhA madotpAdakA harSahetavaH drupagaNAstava santi / ete rasavizeSaH kathaMbhUtA ityAha-vanagaMdharasaphAsajuttabalavIriya pariNAmA' iti, prazastena varNena, prazastena rasena-svAdiSTena, prazastena gandhena-suramigandhena, prazastena rUpazena cA'pi yuktAH, punazca le balatako vIrya usakA nAma prasanna rakhA gayA hai aisA rasa vizeSa, mellaka-jo dUsare rasa ke milane para bala kAraka hotA hai aise rasa vizeSa kA nAma mellaka hai zatAyuHeka aisA rakha hotA hai jisake sevana karane se Ayu sau varSa taka surakSita raha sakatA hai arthAt Ayu baDhAne vAle rasa vizeSa kA nAma zatAyu hai, tathA kha ra mRdrIkA (drAkSA) lAra-arthAt khijUra __aura drAkSA se niSpanna sAra bhUla rasa, tathA kApizAyana kapiza-dhUmra varNa kA guDa niSpanna rasa vizeSa, tathA kSodarasa-kSoda-cUrNa paripakva madhu kASTAdi auSadhiyoM ke cUrNa kA rasa hotA hai jo prathama bAra meM nikalatA hai arthAt prathama nambara ke rasa ko ghara surA karate haiM. jaise pUrvokta sadhda prakAra ke rasa hote haiM, ve rasa kisa prakAra hote, 'vannagaMdha rasa phAsajuttA' ve pUrvokta rasa prazasta varNa zuklAdi se, prazasta gaMdha surabhi gandha se, prazasta rala ikSu guDa zarkarA patrapaNDiphA misarI ke je manane prasanna karavAvALo hovAthI tenuM nAma prasanna e rIte rAkhavAmAM avela che e rasa vizeSa melaka je bIjA rasanA meLavavAthI baLa karanArabala vadhAranAra hoya che, evA rasa vizeSanuM nAma melaka che. zatAyu, e eka e rasa hoya che ke jenA sevana karavAthI so varSanuM AyuSya bhogavI zakAya che. arthAt AyuSyane vadhAranArA rasanuM nAma "zatAyu che. tathA khajUra mRddhikAsAra arthAt khajUra ane drAkSamAMthI banAvela sArabhUtarasa, tathA kApizAyana, kapiza vADAnA jevA goLamAMthI banAvela rasavizeSa tathA darasa kSeda cUrNa pari pakava madhura kASTha vigere auSadhinA cUrNane rasa madha ke je pahelI ja vAramAM nIkaLe che. arthAt pahelA naMbaranA rasane vara surA kahe che. jema pUrvokta badhA prakAranA rasa hoya che. te rase kevA prakAranA hoya che te have batAvavAmAM bhAva cha 'vaNNa gadharasa phAsajuttA' te pUrita 2sa prazasta varSa mele
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 1.34 ekoSakadvIpasyAkArAdinirUpaNam 521 * pariNAme paripAke baLavIyahetabo bhavati, 'magnavihi bahuppagArA' mayasya vidhinA vidhAnarIyA yadi gaNyante tadete ramA AlavA'riSTA'valeha-kyAtha vaTikAdibhibhaidairvahuprakArAH 'tadevaM se mattaMgA vi dumagaNA' tadevam-bahurasabhedavantaste'pi mattAgA drumagaNA jheyAH kiM te vanapAlAdinA samAropante ? tatrAha-'aNega bahuvivivIsasA pariNayAe majavihIe upaveyA' aneka bahuvividhavistrapA pariNatena baneko- vyaktibhedAt bahu prabhUnam, yathAsyAttathA vividho-jAti bhedAnAnAmakAro vidhiH-saca-kenApi lokapAlAdinA niSpAdito'pi na bhavettata Aha-visrasAjaise prazasta rasa se, prazasta sparza se mRdu snigdha uSNa sparza se yukta ___ aba una rasoM ke guNa kA varNana karate haiM-'balacIriya pariNAmA' pUrvokta saya rasa phira bala, zArIrika ghala, vIrya Antarika bala ina donoM meM pariNata hone vAle hote hai arthAt ve rasa bala aura vIrya ko baDhAne pAle hote haiM / 'majavihibaSTuppagArA' madya arthAt pramoda janaka rasa vize ke vidhAna se bahuta prakArake batAe gaye haiM jaise-Alava, ariSTa athaleha kvAtha vaTikAdi bheda hote haiN| pUrvokta dRSTAnnoM ko bhattAMga bruma gaNoM para ghaTAte haiM-'evaM mattaMgAvi dumagaNA' inhI pUrvokta prakAra ke pasa jaise rasa vAle ve mattAMga nAma ke dvamagaNa ekoka dIpa meM hote haiN| kyA drumANa kisI lokapAla lathA vanapAla Adi dvArA lagAye jAte haiM ? isa zaMkA kA nirAkaraNa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-'aNegabahuvivihavIsasA pariNayAe jaja vihIe uvaveyA' aneka vyakti bheda le zuklAdi varNathI, prazAMta gaMdha, eTale ke surabhi gaMdhathI, selaDI, goLa, sAkara, ane marcaMDikAnA jevA prazasta rasathI prazasta sparzathI, mRdu, snigdha uNa sparzathI yukta hoya che. ..ve sonA zuzAnuna zvAmA bhAva cha. 'balavIriya pariNAmA' pavIta badhA rase pAchA baLazArIrika baLa-vIrya AMtarika baLa A banemAM parita thavAvALA hoya che. arthAta A rasa baLa ane vIryane vadhAranArA kAya che 'majavihi bahappagArA' madha arthAt prabhAha 24 2 (zaSanA vidhAnathI ghaNA prakAranA batAvavAmAM AvyA che. jemake Asava. ariSTa, avaleha, kavAtha vATikA vigere tenA bheda hoya che. have pUrvokta daSTAMtene mattAga dRmaga para ghaTA che. 'eva mattAMgAvi dumagaNA' mA pUrvAta 2nA 24 25 28 vALA te mattAMga nAmanA dramagaNa ekarUka dvIpamAM hoya che zuM? te magaNa kAI lepAla tathA vanapAla vigere dvArA lagAvavAmAM Ave che ? A zaMkAnuM napA21 421 / sUtrA2 hai 'aNegabahuvivihavIsasApariNayAe majja mI0 66
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama svabhAvata eva pariNAma prAptena madyavidhinA pUrvokta rasavidhinA upapetAH yuktAH punazca 'phalehi puNNA' phalaiH pUrNAH saMbhRtAH santaH 'disaTuMti' dalidhAtuH cUrNIkaraNe vikAse ca tatra vartamAnAdaLeH 'dalipalporvisaTTaphau' 'mAkRta vyAkaraNe8-4-176' iti sUtreNa dalerdhAtoH visadAdezaH ato visabaiti' ityasya dalanti-vikasantI-tyoM bodhya evamagre'pi / 'kusavikusa siddharukkhamalA jAva ciTThati' kuzavikuza vizuddhavRzamUlAH yAvacchandena-mUlakandAdimantaH prasAda nIyA abhirUpA pratirUpAstiSThantIti / ____ atha dvitIyakalpavRkSajAtisvarUpamAkhyAnumAi-'egoruyadIve' ityAdi, 'egosva dIve tattha 2, ekolakadvIpe khalu tatra tatra deze 'vahave migaMgayA NAma dumagaNA paNattA samaNAuso' bahano mRgaGgA nAma drumagaNA:-kalpavRkSAH prajJaptAkathitAH he zramaNa AyuSman / tatra bhRtaM bharaNaM pUraNamityarthaH tatra bharaNe bahuta aura vividha-nAnA prakAraka jAti bheda ko lekara apane svabhAva se hI ye vahAM anAdi kAla se rahate haiM ye lokapAla Adi ke lagAye hue nahIM hote haiN| ve svAbhAvika rUpa se pariNata ailI madya vidhi se yukta hote haiM / ve 'phalehiM puNNA' phaloM se lade hue 'ghissa'ti' vika sita hote rahate haiN| aura 'kusAdhikula visuddharukkhamUlA' ina vRkSoM ke mUla darbha Adi ghAlase vizuddha-rahita zete haiM aise the mattAMga drumagaNa prAsAdIya darzanIya abhirUpa aura pratirUpa hote hue vahAM rahate haiM / yaha mattAMga nAma ke prathama kalpavRkSa kA varNana huA // 1 // dvitIya jAti ke kalevRkSa kA svarUpa isa prakAra se hai 'egoruSa dIve tattha 2, bahave giMgayA NAma dumagaNA paNNattA' he zramaNa AyuSman ! usa egoruka nAma ke dvIpa meM jagaha 2, aneka bhRttAGga nAma ke kalpavRkSa haiM ye kalpavRkSa vahAM ke nivAsI manuSyoM ko aneka prakAra vihIe uvaveyA' ane vyatinA methI ghA vividha bhane aranA jati bhedane laIne potAnA svabhAvathI ja te anAdi kALathI tyAM rahe che. A lokapAlo vigeree lagAvela hotA nathI. teo svAbhAvika rUpathI paNita evI madha vidhi (pramohanaxl)thI yu4. DAya che. mane 'phalehiM puSmA' jozI sahAyatA 'visaha ti' visti yatA 2 che. mane 'kumavikusavisuddharuna khanRlA' yA vRkSAnA mULa darbha vigere ghAsathI vizuddha rahita hoya che. evA A mattAMga kumagaNa prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, ane pratikSa hoya che. ane tyAM rahe che. A mattAMga nAmanA pahelA ka95 vRkSanuM varNana thayuM. 1 | ve bhItanA 4851kSanu 2135 matAvAmA mAve che. 'egoruya dIve tattha tattha bhiMgaMgayANAma dumagaNA paNNattA' 7 zrama mAyubhana ! ta
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 7.34 ekorukadvopasyAkArAdinirUpaNam 523 aGgAni kAraNAni bharaNakriyA bharaNIyaM bhAjana vA sthAlAdikaM pRthak na bhavati iti bharaNasaMpAdakatvAt rakSA apa bhRtAGgAH kathyante 'jahA se bAraga ghaTaka karagakalasakaripAyakaMcaNiya udakavaNasu paviThThagapArIcasaka bhiMgAra karoDiyA saragaparaga pattIvAlamalla gavAliya dakavAraka vicittavaTTaka maNibaTTaka mutticArupINayA kaMcaNamaNi-rayaNabhatticittA' yathA te bAraka ghaTakarakakalazakarkarI pAdakAcanikA udakavArthAnI supatiSThaka pArIcaSaka bhRGgAra karoTikA kharakaparakapAtrI sthAla mallakacalapitadakabAraka vicitra vartaka maNivattaka zukti cAru pInakA kaJcanamaNiratnabhakticitrAH, tatra dhArako marudeza prasiddho mAGgalyaghaTaH ghaTako laghughaTaH, kalazo mahAghaTaH karako'pi ghaTa eva karkarI ghaTavizeSarUpA, pAdakAcanikA-pAdadhAvanayogyA kAJcanake vartana Adi padArthoM ko dete rahate haiM, 'jahA se ghAragaghaTakakaragakalasakari pAyakaMcaNiya udaMzavaNisu pakTiga pArIcalaka bhiMgAra karoDiyA saragaparamapattI bAlamalla gacabaliya dakacAraka vicitta vahaka maNivaka sutticAru pINayA kaMcaNa maNirayaNa bhatticittA' mAravAr3a meM praliddha jo mAGgalya ghaTa hai usakA nAma bAraka hai. isase jo choTA ghaTa hotA hai usakA nAma ghaTa hai usakI apekSA jo mahAghaTa hotA hai usakA nAma kalaza hai karaka nAma bhI phalaza kA hI hai karkarI choTI sI jo kalazI hotI hai usakA nAma hai| jisase paira dhoye jAte haiM aura jo suvarNa kI banI hotI hai ailI pAtrI kA nAma pAdakAJcanikA hai jisameM se pAnI bhara kara piyA jAtA hai usakA nAma udaka hai laMlikA nAma bardAnI tathA loTA bhI kahate hai / puSpoM ke dharane ke pAtra kA ekarUka nAmanA dvIpamAM sthaLe sthaLe aneka bhUttAMga nAmanA kalpa vRkSe che. e ka95vRkSe tyAM rahevAvALA manuSyone aneka prakAranA vAsaNa bhAjana vigere 5 mA 42 cha. 'jahA se vAragaghaTaka karagakalasakakaripAyaka'caNi udaka vaddhaNisu pavidvaga pArIca sakabhiMgAra karoDiyA saragaparagapattI vAlamallaga cavaliyaga dakavAraka vicitta vaTTaka maNibaTTaka sutticAru pINayA kaMcaNarayaNamaNibhatticittA' mAravADamAM prasiddha je mAMgalya nAmane ghaDe che tene "vAraka' kahe che. tenAthI nAnA ghaDAne ghaDe kahe che. tenA karatAM je mahA ghaTa hoya che. tene kalaza kahe che. karaka e nAma paNa kalazanuM ja che. nAnA kaLAne karI kahe che, jenAthI paga dhovAmAM Ave che. ane je nAnI banAvelI hoya che. evA pAtranuM nAma pAdakocani' che, jemAM pANI bharIne pIvAmAM Ave che. tenuM nAma udaMka che,
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 jIvAmigama mayIpAtrI, udako yenodakaM mudazcate vArdAnI galatiko, yadyapi karakarI vA nInAM na kazcidvizeSastathApi saMsthAnAdikRto bhedo lokAdavagantavyaH / supatiSThakA puSpapAtra vizeSaH, pArI ghRtAdi snehabhANDam capakaH pAnapAtram bhRgAraH kanakAlakA 'jhArI' iti masiddhaH, zarakaparazau pAtravizeSau pAtrIsthAle lokaprasiddha eca mallakaM-zarAbavizeSaH capalitaM-pAtravizeSaH dakavArako jalaghaTaH vicitrANi vividha citropetAni vattakAni-mojanakAlopayogi-ghRtAdi pAtrANi tAnyeva maNi vattakAni maNi pradhAnakAni vartakAni zuktizcandanAdyAdhArabhUtAH zeSAstu pAtravizeSAstattakAlapasiddhA lokato yathAzakyaM jJAtavyA / ete bhAjana vidhayaH kathambhUtAH ? ityAha 'kaMcaNamaNirayaNabhatticittA' kAJcanamaNi ratnAnamiktayo vicchittayastAbhizcitrAH / 'bhAyaNavidhIe' bhAjana vidhinA bhAjana-vidhimadhikRtya 'bahunAma supratiSThaka hai ghI tela rakhane ke pAtra kA nAma pArI hai pAna pAtra kA nAma capaka hai jhArI kA nAma bhRgAraka hai zaraka pAtra vizeSa kA nAma hai sthAlI aura pAtrI ye to prasiddha hI hai / jala bharane ke ghaTakA nAma dakadAraka hai bhojana kAla meM upayogI jo ghRtAdi rakhane ke pAtra haiM unakA nAma yahAM vattaka zabda se kahA gayA hai ye pAtra una kalpa vRkSoM ke diye jAte haiM para ve saba maNi ke bane hue diye jAte haiM tathA ye saya pAtra vividha prakAra ke citroM se yukta hote haiM yahI bAta yahAM maNivartaka zabda se prakaTa kI gaI hai ghisakara jisa meM candana Adi rakhe jAte hai usakA nAma zukti hai bAkI ke jo aura yahAM pAtra kahe gaye haiM unheM loka le yA saMpradAya vizeSa se jAna lenA cAhiye. ina saba pAtroM ke Upara suvarNa se maNiyoM se aura ratnoM se nAnA prakAra vaMtikAne vadhanI tathA leTe paNa kahe che. pu rAkhavAnA pAtranuM nAma supratiSThaka che ghI tela vigere rAkhavAnA vAsaNanu nAma "pArI che. pAna pAtranuM nAma "caSaka che. jArInuM nAma bhaMgAraka che. zaraka e pAna vizeSanuM nAma che. thALI ane pAtrI A banne prasiddhaja che. pANI bharavAnA ghaDAnuM nAma "dakAraka che jamatA vakhate ghI vigere rAkhavAmAM upayogI evuM je pAtra che. tene ahiyAM "vartaka zabadathI kahela che, A pAtra e kalpavRkSethI apAya che paNa te badhA maNicAnA banAvavAmAM Avela apAya che. A badhA pAtro aneka prakAranA citrothI yukata hoya che. eja vAta ahiMyA "maNivartaka e zabdathI pragaTa karavAmAM Avela che. caMdana vigere ghasIne jemAM rAkhavAmAM Ave che tenuM nAma "zakti che. bAkInA bIjA je pAtro ahiyAM batAvavAmAM AvyA che. tene loka rUDhIthI athavA saMpradAya vizeSathI samajI levA joIe. A badhA pAtronI upara senAthI maNiyothI, ane patnathI aneka prakAranA citronI racanA karavAmAM Avela
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 555 pagArA' bahuprakArAH ekai kasmin vidhau avAntarAnekabhedasadbhAvAdini / 'ha heva te mirgagayA vi dumagaNA' tathaiva te bhRtAGgA api drumagaNAH 'aNega bahuvivihIsasA pariNayAe' aneka bahuvividhamakAreNa visApariNatena-svabhAnata eva pariNatena visrasApariNAmenAnekapakAratayA pariNatena na tu kenacittathA saMpAditA iti / 'bhAyaNavidhIe uvaveyA' bhAjanavidhinopapetA:-yuktAH, 'phalehi puNNA visadvRti' phalaiH pUrNA dalanti-vikasanti 'kusavikusa jAba ciTThati' kuvikuza vizuddha kSamUlA: mUlakandAdi manto yAvat prAsAdanIyA abhirUpAH pratirUpAsti'ThantIti / ke citroM kI racanA kI gaI hotI hai bhAjana vidhi aneka prakAra kI hotI hai-arthAt bhAjana aneka prakAra ke hote haiM kyoMki inake avAntara bhedoM kI ginatI nahI hai-isaliye 'migaMgayA vi dubhagayA taheva' ye jo bhRtAGga jAti ke kalpavRkSa Ive bhI eka prakAra ke na ho kara aneka prakAra ke hI hote hai| tabhI to ye bhinna 2, jAti ke rUpa meM pariNata hote rahate haiM / 'aNega bahu vivisvIsalA pariNayAe' inakA jo isa prakAra se vividha pAtroM ke dene rUpa pariNAma hai rakSA bhAvika hai kisI ke dvArA kiyA gayA nahIM chomA 'mAyaNavihIe uzveyA' isa taraha bhAjana pradAna karane kI vidhi se yukta hue ye bhRttAGga jAti ke kalpavRkSa 'phalehiM puNNA viruSTuti' phaloM se bhare hue vikasita hote rahate haiM aura bhinna 2, prakAra ke pAtroM ko pradAna karate rahate haiN| 'kusa vikusa jAba ciTTati' inakI bhI nIce kI jamIna para buza Adi nahI hote hai ye prazasta mUla Adi vizeSaNoM vAle hote haiM // 2 // hoya che. bhAjana vidhi aneka prakAranI hoya che. arthAta aneka prakAranA bhAjana vAMsa hoya che. kemake tenA avAntara bhedanI gaNatrI thaI zake tema nathI tethI 'bhiMgaMgayA vi dumagayA taheva' 2 mA mRtain natInA 485 vRkSa che, te 55 eka prakAranA na hoI aneka prakAranA ja hoya che. tyAreja teo jUdI jUdI tanA pAtrAnA 35mA pariyata thatA para che. 'aNegabahu vivihavIsasA pariNayAe, 2mA pramANe vividha pAtrAne mAyakA 35 bhAnu 2 pariNAma cha, ta svAbhAvi cha. dhinA draa2| 2vAmAM mAtA nathI. 'bhAyaNavihIMe ubavegA' A rIte bhajana pradAna karavAnI vidhithI yukta evA A bhUtAMga jAtinA 485 vRkSa! 'phalehiM puNNA visati' NAthI mare 72 visita thatA rahe che. sana pU 542nA pAtra mAyA 42 cha. 'kumavikusa jAva cidaMti' tenI nIcenI jamIna para paNa kuza vigere hotA nathI. ane te badhA prazasta mULa vigere vizeSAvALA hoya che, je 2 |
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale ____ atha tRtIyakalpavRkSasvarUpamAkhyAtumAha-egokhya dIveNaM' ityAdi, 'egorupadIce' ekorUphadvIpe khala dvIpe 'tatya tatra tatra deze 'vahave Di yaMgANAma dumagaNA pannattA samaNAuso' bahavo'nekamakArAH truTitAnA nAma drumagaNA:-- vAdyavizeSa rUpAH prajJaptA:-kathitAH he zramaNa ! he AyuSman ! 'jahA se AliMga muyaMga-paNavapaDadadaragakaraDiDiDima bhaMbhAhoraMbha kaNiyAra kharaguhI-mugaMda saMkhiyaparilIvacaga parivAiNi baMsaveNuvINAmughosa vivaMcImahaI kacchapIrigasigAtala. tAla kaMsavAlasusaMpauttA' yathA te AliGgaya mRdaGga paNacapaTai dardarakakaraTIDiDimabhaMbhAhorambha-kvaNita khAmukhI mukunda maMkhikA parilIyaccaka parivAdinI vaMzaveNu-vINAsughopa vipazvI mahatI kacchapIrigasikAH talatAla kAMsyatAlamusaM. mayuktAH, tatra-AliMgyo nAma yo vAdakena muraja AliMgya vAyate urasi nidhAya tRtIya kalpavRkSa kA svarUpa kathana-'egoruya dIve NaM dIve taratha 2, bahave tUDiyaMgA NAma duSagaNA paNNattA' he zravaNa ayuSman ! ekoruka nAma ke dvIpa meM jagaha 2, aneka truditAMga jAti ke kalpavRkSa kahe gaye hai| ina kalpavRkSoM ke dvArA vahAM ke manuSyoM kI vAdya kI AvazyakatA kI pUrti kI jAtI hai yahI bAta isa sUtra dvArA yahA~ samajhAI gaI hai 'jahA le-prAliMga muyaMga paNa paDaha daddaragakaraDaDiDima bhaMbhAhoraM bhakSaNiyArakharamuzimuguda saMkhiya parilI baccaga parivAiNivaMsa veNuvINAsudholavivaMci mahatikacchabhirigaligA tala tAla kaMsa. tAla susaMpauttA' jo bAjA bajAne vAle ke dvArA goda meM rakhakara bajAyA jAtA hai isa cAya kA nAma AliMDaya hai mRdaGga nAma kA bAjA jaga prasiddha hai yA choTA hotA hai Dhola cAhe bar3A ho yA choTA ho isakA havetIla 465 vRkSanA 2135nu 4thana 42vAmAM mAve che. 'egoruya doveNaM dIve tattha tattha bahave tuDiya gA NAma dumagaNA paNNattA' 8 zrabhara Ayumana ! ekeka nAmanA dvIpamAM sthaLe sthaLe aneka truTitAMga jAtanA ka vRkSo hovAnuM kahela che. A kalpavRkSe dvArA tyAMnA manuSyanI vAghanI AvaktAnI pUrti karavAmAM Ave che. eja vAta A sUtra dvArA ahiyAM samantavAma mAvI che 'jahA se AliMgamuyagapaNavapaTaha daddaragakaraliDi DimabhabhAhorabhakaNiyArakharamuhi sugudasakhiyapari lIvaccagaparivAiNi vaMsaveNu vINA sudhoma vivaMcimahati kacchabhiriMgasigAtalatAlakasatAlasuma pauttA' rena vAjA vagaDavAvALA kheALAmAM rAkhIne vagADe che, evA vAjAone AliMDaya' kahe che. mRdaMga nAmanuM vAju jaga jAhera che. te nAnuM hoya che. devA mATe deya ke nA hoya tene paNa kahevAmAM Ave che. Dholaneja
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA kA pra.3 7.3 sU.14 ekoSakadvIpasyAkArAdinirUpaNam 527 pAyate ityarthaH, mRdaGgo laghurmardalA, paNako bhANDapaTaho laghupaTaho vA, paTaDo loka pasiddha eva, dardarakA yasya caturmizcaraNairavasthAnaM bhuvi tathA sagodhA cavinaddho pAcavizeSaH karaTIkoka-masidhaiva' DiDimaH prathamaprastAvanA sUcakaH paNavavizeSa: bhaMbhADhakkAniH svanAnIti saMpadAyaH, horaMbhA mahAdako kaNitA vINAvizeSarUpA kharamukhI-kAhalA mukundo murajavAdhavizoSo yaH prAyo'milInaM vAdyate zaMkhikA laghuzaMkharUpA asyAH svara IpattIgo bhavati na tu zaMkhapadatigaMbhIraH parilI. nAma paNava hai Dhola kA hI jo eka prakAra kA AkAra prakAra kRta bheda hotA hai usakA nAma paTaha hai jo cAra pAda vAlI kASTha kI caukI para rakhakara bajAyA jAtA hai aura jo godhA vigere prANiyoM ke camaDe se maDhA hotA hai usako nAma dardaraka kahalAtA hai pharaTI bhI eka jAti kA lokaprasiddha vAdya vizeSa hai prathama prastAvanA kA sUcaka jo paNaca vizeSa hai usakA nAma DiDima hai bhaMsA aura DhakA ye bhI eka prakAra ke vAdya vizeSa hai inameM se jo zabda nikalatA hai vaha bhara bhara jaisA nikalatA hai horaMbhA bhI DhakA hI jaisA hotA hai parantu yaha DhakkA kI apekSA bar3A hotA hai kaNita eka prakAra kI vizeSa vINA hotI hai kharamukhI bhI eka prakAra kA vAdya vizeSa hai-jise muMha se phUMka dekara bajAyA jAtA hai-ile bundelakhaNDI bhASA meM ramatUlA kahate haiM-isakA AkAra prakAra gadhe ke mukha jaisA honA hai mukunda bhI eka prakAra kA vAjiMtra hotA hai / yaha tabalA ke AkAra kA hotA hai para kucha 2, lambA hotA hai aura donoM tarapha le. bajAyA jAtA hai zaMkhikA yaha khara zaMkhikA aura IpattIkSNa zaMkhikA eka prakArane AkAra prakAranA bheda je hoya che. tenuM nAma paNa che je cAra pAyAvALI lAkaDAnI cekI para rAkhIne vagADavAmAM Ave che, ane je gho vigere prANinA cAmaDAthI maDhela hoya che, tenuM nAma dardaka kahevAya che. kaTi paNa lekaprasiddha eka jAtanuM vAdyavizeSa che. pahelI prastAvanA sUcaka je paNa vizeSa che, tenuM nAma DiDima che. laMbhA ane DhakakA e paNa eka prakAranuM Dhela nAmanuM vAdya vizeSa che. temAMthI je avAja nIkaLe che, te bhara bhara je nIkaLe che. horaMbhA nAmanuM vAdya vizeSapaNa DhakakAnA jevuM ja hoya che. paraMta te DhakakA karatAM meTu hoya che. kavaNita e eka prakAranI vizeSa vathA hoya che. kharamukhI paNa eka prakAranuM vAgha vizeSa che jene moDhAthI kaMkamArIne vagADavAmAM Ave che, tene buMdelakhaMDanI bhASAmAM "ramatulA' kahe che. tene AkAra gagheDAnA mukha je hoya che. mukuMda paNa eka prakAranuM vAjIMtra heya che. te tabalAnA AkAranuM hoya che. paraMtu tenAthI kaMIka lAMbu hoya che. ane banne
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvarforans 518 9 cacchaka tRNarUpayApyavizeSau parivAdinI saptatantrI vINA, vaMzo lokamasiddhaH veNuzavizepa, vINA prasiddhA, sughoSA pINAvizeSAH, vipaJcI-tantrI vINA, mahanI-zatrikA nArada RSeH vINA, kacchapI - bhAratyAcINA, rigasikA gharNyamANavAdyavizeSaH, ete vAdya vizeSAH kathambhUtAH ityAha- 'talatALakaMsatAca saMpautA ' talatAlA:- hastapuTavAlA: kAMsyatAlAca loka prasiddhA eva etaiH - taLatAlakaMsatAlaH vyavizeSaiH susaMyuktAH - susuSThu atizayena samyag yathoktarItyA prayuktAH ke bheda se do prakAra kI hotI hai jo vizeSa jora dekara muMha se bajAyI jAtI hai vaha kharazakhikA hai aura jo thor3A jora dekara muha se bajAyI jAtI hai vaha ISattIkSNa zaMkhikA kahalAtI hai yaha zaMkhikA zaGkha ke jaise ati gaMbhIra svaravAlI nahIM hotI hai / parilI evaM vacaka ye bhI do vAditra aiye ghAsa ke tRNoM ko gUMtha kara banAye jAte haiN| parivAdinI nAma vIjA kA hai isameM sAta tAra hote haiN| vaMza-naHma bAMsurI kA hai vINA, sughoSA vipacI mahatI, kacchapI, ye saba vINA ke hI bheda haiM maharSi nArada jisa vINA ko apane pAsa sadA rakhate haiM usa vINA kA nAma mahatI hai sarasvatI jisa vINA ko apane hAtha se bajAtI hai usakA nAma kacchapI hai ghamANa jo vAdya vizeSa hotA hai usakA nAma rigasikA hai hasta puTa tAla kA nAma tala tAla hai kAMse kA jo bAjA hotA hai ki jo tAla dekara bajAyA jAtA hai usakA nAma kAMzya tAla hai ina saba vAditroM se ye truTitAMga jAti ke kalpavRkSa yukta hote haiM ataH ye aise jJAta hote haiM ki inheM gAna vidyA meM gaMdharva zAstra meM nipuNa vyaktiyoM ne mAjIthI vagADI zakAya che. 'za'khikA' e kharaza'khikA ane iSattIkSNa zakhikAnA bhedathI e prakAranI haiAya che. jene vizeSa jora daine meDhAthI vagADavAmAM Ave che, tene kharaza'khikA kahe che ane jene gheADu jora daine meDhAthI vagADavAmAM Ave che. tene 'ittIkSNa zaMkhikA' kahevAmAM Ave che. A zaMkhikA zaMkhanA jevA atyaMta gabhIra svara vALI haiAtI nathI parilI' ane vacakA' A paNa e vAjIMtra che. te ghAsanA taNakhalAene gu'thIne banAvavAmAM Ave che. 'parivAhinI' vIcchAnu nAma che. tene sAta tAra hoya . vAMsajIne 'va'za' he chevI, sughoSA, viyaMzI, bhaDatI, ucchapI, yA maghA vINAnAna bhede che mahASi nArada je vINAne sA peAtAnI pAMse rAkhe che. e vINAnuM nAma mahatI che je vINAne sarasvatI peAtAnA hAthathI vagADe che. te vINAnu nAma kacchapI che. SyamAna je vAdya vizeSa hAya che, tenuM nAma 'risibha' hastapura tAlanuM nAma talatAla che kAMsAnuM je vAjuM hAya che, ke je tAla daine vagADavAmAM Ave che. tetu nAbhasyatAla hai. A badhA vAjIMtrothI A truTitAMga jAtanA kalpavRkSA yukta hAya che. tethI
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.34 ekoSakadvIpasthAkArAdinirUpaNam 529 dAH AtodyavidhayaH punaH kathambhUtAH ? ityAha-'Atojjavihi NiuNa gaMdhavya ya kusalehi phaMdiyA' atodhavidhinipuNagAndharvasamayakuzalaiH spanditAH, tatrAtovedhau ye nipuNA gAndharvasamaye nATayazAstre kuzalAH-dakSAstaiH spanditAH vyApA vAditA iti bhAvaH punaH kIdRzAstatrAha-'tiTThANakaraNasuddhA tristhAnakaraNa dAH, tatra triSu Adi madhyAvasAneSu sthAneSu karaNena-kriyA-yathoktavAdana yayA zuddhA:-nirduSTAH na tu asthAnakaraNa-vyApArarUpadoSeNa kalaGkitAH 'taheva tariyaMgayA vi dumagaNA' tathaiva-tasmakAreNeva te truTinAGgA:-truTitAGganAmakA / isa prakAra se sikhA vujhA taiyAra kiyA hai yahIM ghAta Age ke sUtra Tha se prakaTa kI gaI hai 'Atojjayihi niuNagaMdhavadha samaya kusalehi diyA' jisa prakAra gaMdharva Atodya vidhi meM nipuNa hote haiM aura ghi zAstra meM dakSa hote haiM ataH ve jisa vAdina ko cAhate haiM uma dina ko taiyAra kara lete hai aura pajAte hai isI prakAra se jo dina yahAM ke manuSyoM ko Avazyaka hotA hai vahI vAdina ve kalpa kSa unhe de dete haiM-ataH usI vAdina kI pradAna vidhi meM ve truTitAMga kalpavRkSa vyApAra yukta hote haiM aura ve unheM unhIM vAdinnoM ko dete haiN| nathA 'tiTThANa karaNasuddhA' ye kalpavRkSa vAdina vAdana kriyA meM nipuNa -pakti kI taraha vAditra tathA gAne kI vidhi meM tristhAna karaNa se Adi nadhya avasAna rUpa tInoM sthAno se zudra hote haiN| asthAnakaraNa vyApAra rUpa doSa se kalaGkita nahIM hote haiM / 'taheva te turiyaMgayA vi dumagaNA' teo evA jaNAya che ke Amane gAnavidyAmAM, gaMdharva zAstramAM nipuNa vyaktioe ja A prakArathI zIkhavIne taiyAra karela che eja vAta have pachInA sUtrapAyA pragaTa 42vAmAM mAvI cha 'AtojavidhIniuNadhavvasamayakusalehi phaMdiyA' 2 mA madha mAtAdha vidhimA niyuSya DAyathe. ane mAdhava zAstramAM catura hoya che. tethI teo je vAjAne cAhe che, te vAjAne taiyAra karI le che. ane tene vagADe che. e ja pramANe je vAjIMtra tyAMnA manuSyane jarUrI hoya che. te ja vAjIMtra te kalpavRkSa tene Ape che. tethI e vAjItranI pradAnavidhimAM vRTitAMga kalpavRkSa vyApAra yukta hoya che. ane teo temane ma vAlI mApe che. tathA 'tiTThANakaraNasuddhA' mA 465vRkSa vA pAhana kriyAmAM nipuNa vyakitanI jema vatra tathA gAvAnI vidhimAM tristhAnakaraNathI arthAt Adi, madhya ane avasAna rUpa tra sthAnethI zuddha hoya che. avasthaan 425 vyApAra 35 hoSayI titA nathI. 'taheva te turiyaMgayAvi dumagaNA' tathA pAravAnI vidhAmA mane pAtrAne manApAnI vimA yatura jI0 67
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama dumagaNAH ghRzAH api 'aNega bahuvicivIsasA pariNayAe' aneka bahuvividhavisamApariNatena tatra aneko vyakti bhedAt bahupabhUtaM yathA syAt vyA vividho mAti bhedato nAnApakAreNa te, na kenApi lokapAlAdinA sNpaaditaa| kintu visamApariNatena visayA-svabhAvenaiva tAzapariNAmamAptena / 'tatastitaghaNa pasirAe caucihAe Atojja-vihIe ukveyA' utavitataghanazupireNa caturvidhena AlodhavidhinopapenAH, tatra tataM vINAdika, vitataM-paTahAdiva s, ghanakAMsyasAlAdikam, zupiraM-vaMzAdikam etadrUpeNa sAmAnyatayArvidhena-catuHmakAreNa ataH bajAne kI vidyA meM evaM vAdinoM ke nirmANa karane kI vidyA meM catura gandharyoM kI taraha nipuga ye truTinAMga jAti ke kalpavRkSa bhI haiM ve kalpavRkSa 'aNega bahu vivihavIlalA pariNoyAe tata vitata ghaNa susirAe caubdhihAe AtojjaviTIe ubavepA' apane aneka vAdina pradAnarUpa kArya meM svAbhAvika rUpa se pariNAma vAle hone haiM arthAt hamakA yahItata vitata, ghana, supara rUpa aneka prakAra ke zAditroM ko denerUpa kArya hai isa prakAra ke kArya karane rUpa pariNAma vAle hote haiM inheM kisI ne banAyA nahIM hai ina pUrvokta vAditraukI saSa prazAratA inhIM tata, vitata ghana, aura supara rUe cAra bAdinoM meM hI samA jAtI hai tata meM vINAdikoM kA samAveza ho jAtA hai vitata meM paTa Dhola Adiko kA samAveza ho jAtA hai, ghana meM kSAMspatAlAdikoM kA samAveza ho jAtA hai aura suSira meM vAMsurI AdikA samAveza ho jAtA hai isI cAra prakAra kI vAdyavidhi ke svarUpanna karane meM ye kalpavRkSa tatpara rahate haiM evA gaMdharvonI jema nipuNa A truTitAMga jAtInA 95 vRkSo paNa che. me mA 4851kSo 'aNegabahuviviha vIsasA pariNAyAe tata vitaghaNasusirAe ghaubihAe AtonjavihIe uvaveyA' pAtAnA vAhana 35sane mAM vAbhAvika rIte pariNAmavALA hoya che. arthAta tenu tata, vitata, ghana, suSira, rUpa aneka prakAranA vAjI ne ApavA eja kArya che. AvA prakAranuM kArya karavA rUpa pariNAma vALA hoya che. tene keIe banAvela nathI. e pUrvokta vAjItranI badhI ja prakAratA Aja tata, vitata, ghana ane suSira rUpa cAra vAjIMtromAMja samAI jAya che. tatamAM vINu vigerene samAveza thaI jAya che vitatamAM paTahu-hela vigereno samAveza thaI jAya che "gha' mAM kAMsya tAlAdikane samAveza thaI jAya che. ane suSiramAM vAMsaLI vigereno samAveza thaI jAya che. A cAra prakAranI vAdyavidhine meLavavAmAM A kalapa vRkSo datta vitta 29 che. tathA 'phalehiM puNNA' NothI 5 tamA saresA 1 saya che.
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 531 pradyotikA TIkA pra. 1 u. 3 . 34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam vAyavidhinA upapetAH - yuktAH, 'phalehiM puNNA visaMhati3' kuzavikuzavizeSavRkSapUlAH mUlakandAdimanto yAvada - prasAdanIyA darzanIyA abhirUpA pratirUpA stiSThanti varttante iti 3 // atha caturtha kalva vRkSastrarUpamAha - ' egorUya dIveNaM' ityAdi, 'egoruya dIveNa dIve' ekorudvIpe khalu dvIpe 'tattha ?' tatra tatra deze 'bahave dIvasihA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso' bahavo'neke dvIpazikhA nAma dIpazikhA iva dIpazikhAH dIpavat prakAzakatvAt anyathA - tatrAgnerabhAvAt dIpazikhAnAmapi tatrAsaMbhavAt, tAdRzA drumagaNAH kalaravRkSAH prajJaptAH - kavitA', he zramaNa AyuSman ! 'jahA se saMjhAdirAgasamae navaNihipakSiNo dInriyAcakka bAlavide' yathA te sandhyAtathA 'phalehi puNNA0' phaloM se bhI paripUrNa hote haiM inake nIce kI jamIna bhI 'kulatrikuviddharukkhamUlA jAva cihnaMti' kuza evaM vikuza se vihIna rahatI hai tathA ye bhI prazasta mUla skaMdha Adi vAle hote haiM / tAtparya yahI hai ki jisa prakAra yahAM para vAditra aneka prakAra ke hote haiM vaise hI vahAM ke ye kalpavRkSa bhI aneka prakAra ke hote haiM | 3 | caturtha kalpavRkSa kA svarUpa kathana 'egorupa dIve' ekoruru dvIpa meM 'tattha tatha' jagaha 2, 'bahave dIna sihA NAma dumagaNA paNNattA samAulo !' he zramaNa AyuSman ! aneka dIpa zikhA nAma ke kalpavRkSa kahe gaye haiM / dIpa meM se jaisA prakAza nikalatA hai vaisA hI prakAza inameM se nikalatA hai isI kAraNa inakA nAma dIpa zikhA kahA gayA hai yahAM agni nahIM hotI hai ataH yahAM dIpoM kI zikhA kA bhI abhAva hai para yahAM jo prakAza hotA hai temanI nIthenI namIna pazu 'kusa vikusavisuddharukkhamUlA jAva ciTThati' bhuza ane vikuza vinAnIja hAya che. tathA te paNa prazasta mULa skaMdha vigere vALA hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke jema ahiyAM aneka prakAranA vAchA heAvAnuM kahela che. eja pramANe tyAMnA A kalpavRkSe paNa aneka prakAranA hAya che. 3 have thothA upavRkSanA svayatuM thanavAsI gAve . ' egomayadIve' she4|34 dvIpasAM 'tattha tattha sthaNe sthaNe. 'baha ve dIvasIhANAma dumagaNA paNNattA samaNAulo' De zramaNa AyuSman dvIyaziyA nAmanA mane madhyavRkSo prakAza AmAMthI kahyA che. dIvAmAMvI jevA prakAza nIkaLe che, evAja pazu nIkaLe che, tethIja tenu' nAma dIpazikhA e pramANe kahela che. ahiyAM agni haiAtI nathI, tethI ahriyAM dIvAnI zikhAne paNa abhAva che. paraMtu maDiyAM ? aAza hoya che, te se utpavRkSobha thI Aveso hoya che, 'jahAse
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama virAgasamaye navanidhipaterdIpikA cakravAlavRndam, tatra saMdhyArUpo vida stimirarUpatvAt rAgaH saMdhyAvirAgastatsamaye tavasare navanidhipateya. vartina iva dIpikA cakrabAlavRndaM tatra havA dIpA dIpikAH tAsAM dIpikAnAM cakrayAlaM-cakrasamUhaH sarvataH parimaNDalarUpaM vRndam tat kITaka vAha'pabhUyavahipalittaNehe' prabhRtavartiparyAptasneham tatra prabhUtAH-bhUyasyaH sthUgaH vartayaH dazA yasya tarathA evaM paryAyaH-paripUrNaH snehastelAdirUpo yasya sada paryAptasneham 'ghaNi ujjAliyatimiramahae' ghaNayojvAlinu timiramardakam tatra ghaNiya dezI zabdo'tizayArthaH, tena atizayojyAlitam ataeva timiramardakam andhakAra vinAzakaM tavRndam, punaH kiM viziSTaM dIpikA cakravAdhavRndam ? tabAha'kaNaga' ityAdi / 'kaNagaNigA kusumita pAliyAtaya vaNappagAse' kanakanikara-kusumita pArijAtakavanaprakAzam, tatra kanakanikara:- suvarNarAziH kumumitaM ca tat pArijAtakavanaM ceti kusumita pArijAtakavanam anayoH prakAzena tulyA prakAzo vidyate yasya tat kanakanikara kusamamita pArijAtakavanaprakAzam etattepAM tejo. varNanaM kRtam / atha dIpazikhA drumagaNavarNanaM kriyate 'kaMcaNamaNi rayaNa vimala yaha inhIM kalpavRkSoM se hotA hai jahA se saMghAvirAgasamae navanihi paiNo dIviyA cakavAlaviMde pabhUyavaspilittaNehiM ghaNiujjAliya timiramadae' ataH jisa prakAra saMdhyA ke samaya meM nava nidhipati arthAt cakravartI ke yahAM kA dIpikA ghRnda ki jisa meM acchI taraha se vattiyAM jala rahI hoM aura jo taila se bharapUra ho prajvalita hotA huA zIghratA ke sAtha timira kA vidhvaMsaka hotA hai aura jisakA prakAza 'kaNaganigarakusumitapAli yAtayaNapyagAse' kanaka nikara ke jaise prakAza vAle kusumoM se yukta pArijAtaka (deva vRkSa vizeSa) ke vana ke prakAza jaisA-prakAza hotA hai tathA-'kaMcaNa maNirayaNavimala mahariya tavaNijjujala vicittadaMDAhiM dIviyAhiM' jina dIpikAoM saMjjhA virAgasamae navavihi padapaNe dIviyA cakavAlaviMde pabhUyavattipalittaNehi ghaNijjAliyatimiramadae' tathA rebha sadhyA samaye navipati marthAt cakravatine tyAMne dIpikAvRMda divAno samUha ke jemAM sArI rIte battI baLatI hoya ane je telathI bharapUra hoya, prajajavalita thaine eka dama 22 nAza za che. mane reno za 'kaNaganigara kusumitapAliyA tayavaNappagAso' 31 ni42|| 2 // zavAmA sumothA yuta sevA pAra PandsnA pananA 4/A vArena DAya che. tathA 'kaMcaNamaNirarANa vimA
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3. u.3 3.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 533 mahariha tavaNijjujjaLa vicicadaMDAhiM dIviyAhiM' kAJcanamaNiratna bimalamahArha tapanIyojjalaM vicitradaNDAmi dIpikAbhiH tatra kAJcanamaNiratna - vimalAH kAzcanamaNiraznavat svAbhAvikAgantukamalarahitAH, tathA mahAI - mahotsavA hai tapanIyaM - suvarNavizeSaH tadvadujjvalAni vicitravarNAni daNDAni yAsAM vAstathA itthaMbhUtAbhiH dIpikAbhiH kI zrIbhiH ityAha 'sahasA pajjakiUsaviyaNiddha yadi paMta vimalamahamaNa samathAhiM' sahasA prajvalitotsarpitasnigdha tejo dIvyad vimalagrahagaNasamapramAbhiH, tatra sahasA samakAlaM prajvalitaM ca va utsarpitaM ca sarpaNena tathA snigdhaM manoharaM na tu netrakaTutejaH te dIyamAnAH dedIpyamAnAsvApiH, tathA vimalo'tra zaratkAlika rajanI gatatvena nirmalo grahagaNo grahasamUha - stena samA prabhA kAntiryAsAM tAstAbhira, padadvayoH samAhAradvandvaH, 'vitimirakara sUrapasarijjoya cilkiyAhi' vitirikara dIveToM - para ye dIpoM kI paMktiyAM rakhI gaI ho ve dIveTa kaMcana ke bane hoM, maNiyoM ke bane hoM aura ratnoM ke bane hoM ki jinameM na svAbhAvika maila ho aura na Agantuka maila ho aise nirmala hoM tathA jo mahotsava ke samaya meM hI sthApita karane ke yogya ho tathA jina doveToM ke daNDa tapanIya suvarNa vizeSa-se dIpta hoM aura jinake Upara vaha dIpAvalI 'sahasA pajjaliya UsavigaNidvateya dippaMta vimala gahagaNasamabhAhiM' eka sAtha hI eka hI samaya jalAI gaI ho aura bansI ko usakera kara jo adhika prabhA vAlIkI gaI ho aura isI se jinakA teja ailAmanohara ho gayA ho jaisA ki zaratkAlakI rAtri meM dhUli vagairaha rUpa AvaraNa ke abhAva se grahagaNoM kA-candra AdikoM kA ho jAtA hai 'citimirakara mariyata vaNijjujjala vicittadaMDAhiM dI vaiyAhi' ne DIvIthAnI hIveTa para A dIvAonI paMktiyA rAkhavAmAM AvI hoya, te dIveTA suvaNunI banelI hAya che maNiyAnI khanI hAya che, ane ratnAnI khanI hAya che, ke jemAM svAbhAvika mela na haya, tema AgaMtuka mela paNu na heAya, evI nirdela hoya, tathA je mahe|tsavanA samayeja sthapita kAvA lAyaka hAya, tathA je dIveTAne daMDa tapanIya kahetAM suvarNa vizeSathI prakAzamAna hoya ane jenA upara e dIpAvalI dIvAnI paDatI 'sahasA pajjaliya UsaviyaNiddhateya dipaMta trimalagahagaNasamappabhAhi ekI sAthe ane ekaja samaye pragaTavAmAM AvI hAya ane tethIja jenu' teja evuM maneAhara banI gayu` hoya che ke jemAM zarakALanI rAtrimAM dhULa vigera bhAvarazunA alAvathI / dravigere hotuM te hoya che. 'vitimirakara surapacariya ujjoyacilliyAhi" ane adhArato nAza aranArA rivAjA
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre sUrya prasnoyota dIpyamAnAbhiH, tatra vitimirAH ujjvalAkArA:-kiraNA yasya aptau vitimirakaraH- samujvalokaraNa: sa cAsau mUrazca tasyeva prasRta udyota:prabhA samUhaH tena 'cilli pAhi' dezI zabdo'yam dIpyamAnAmirityarthaH, 'jAla jjala pahasiyAmirAma hi' jvAle.jjvala prahasitAbhirAmAmiH tatra jvAlA eca yadujvalaM prahasibamiva mahasitaM prahasanaM tena abhirAmAH-ramaNIyAstAbhirdIpikAmiH 'sobhemANA' zobhamAnAH tatra te dIvasihA vi dumagaNA' tathaiva te dvIpazikhA thapi drumagaNAH 'gaNegabahu vivivIsasApariNayAe ujjoyavihIe ubaveyA' 'aNegabahuvividha-dikhasApariNa tena udyotavidhinopapetAH 'phalehiM puNNA' phalai pUrNAH 'visati' dalanti-vikasanti .'kusavikusa vi0 jAva ciTati' kuzavi. kuza vizuddha ghRkSamUlA mUla pantaH kandavanto yAvattiSThanti iti / 4 / / sUra palariya ujjoya cilliyAhiM' aura jo andhakAra vinAzaka hiraNoM zale sUrya kI phailI huI prabhA ke jaisI camakIlI panI huI ho tathA-'jAlu jalapasidhAbhirAmAhi' jo apanI manohara ujajdala prabhA le mAlo haMsa hI rahI ho ailI pranIti meM ArahI ho to jaisI-'sobhemANA' vaha dIpAvalI zobhita hotI hai 'taheva' usI taraha se 'te dIva sihA bidumapaNA' dIpazikhA nAma ke kalpavRkSa bhI 'aNega bahu vicihavIlasA pariNaghAe ujjoyavihIe uzvedhA phalehi puSNA' aneka vividha prakAra ke udyota pariNAma se svabhAvataH pariNata hone bAlI udyota vidhi se yukta hote haiM tathA-phaloM se paripUrNa yane rahate haiM inakA bhI nIce kA nAma 'kusavikusa' kuza aura vikuza se rahita hotA hai aura ye bhI prazasta mUla Adi vizeSagoM vAle hote hai| tAtparya yahI hai ki jisa prakAra se yahAM dIpaka aneka prakAra ke hote haiM sUryanA ye zanApI yamasI mane ya tathA 'jAlujjala pahami yAbhirAmAhi' pAtAnI manohara mana Ena pramAthI mAnA bhI 240 hAya, mevI pAtrI thatI hAya tAtahIpaNA va 'sobhemANA' za.sAya mAna tha.ya che, 'taheva' me pramaNe 'te dIvasihAvi dumagaNA' 5zimA nAmanA 485 vRkSapAya 'aNegabahu vivihavI sApariNayAe ujjoyavihIe uvaveyA phale hiM puNNA' vivi5 52nA bhane dhota pariNAmathA svamAthI pariNata thavAvALI udyata vidhIthI yukta hoya che tathA phaLethI paripUrNa banIne 27 cha. tanI nAyanI mAga 'kusa vikusa' suza bhane viza vinAnA hoya che ane te paNa prazasta mULa vigere vizeSa vALo hoya che. A kathananuM tAtparya eja che ke jema ahiyAM aneka dIvAo hoya che, e ja
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikATIkA pra.3 u.3 7.34 ekosakadvIpasyAkArAdinirUpaNam 535 bhaya paJcamakalpavRkSasvarUpamAha 'egorupa dIve' ityAdi 'enokhya dIveNe' eko. ruka dvIpe khalu tattha 2' tatra tatra deze 'bahave-'josiyANAmadumakSaNA paNattA samaNAuso' bahavo jyotiSikA nAma drumagaNAH prajJaptA:-kaSitAH, he zramaNa AyuSman ! jyotIMSi jyotiSkAH devAH te eva jyotiSikAH, aba jyotiSika zamdena jyotiSka devAdhipatitvAt sUryA gRyate sUrya prakAzakAritvena vRkSA api jyotiSikAH kIdRzAste ? vAha-'jahA se ariruggayasarayassara maMDala par3ata. ukkAsahassadippaMtavijjujjAlahuyabahanirdhamaliya niddhaMta dhoyatatta tavaNijja kinupAtoyajanAkusuma vimauliya punamaNirayaNakiraNa naJca hiMgulayaNigara rUvApaise hI ve kalpavRkSa bhI aneka prakAra ke hote haiM / 4 / pAMcave kalpavRkSa kA svarUpa kathana / 'egoruya dIveNaM' usa ekoruka nAna ke dvIpa tathya 2' jAha 2 'yahave jotiliyA NAma dumaNA paNNatA' aneka jyotiSika nAma ke drumagaNa kalpavRkSa-kahe gaye haiM yahAM jyotipiza zabda se jyotiSika deva liye jAte haiM yahAM jyotipika devAdhipati sUrya hone se sUrya gRhIta huA hai jaisA sUrya sarvatra prakAza karatA hai vaisA hI prakAza ye jyotipika kalpavRkSa bhI karate haiM-ataH prakAzakAritva ko samAnatA ko lekara ina vRkSoM kA nAma bhI jyotiSika aisA ho gayA hai aise vahAM jyotiSika nAmaka drumagaNa haiM-he amaNa AyuSman ! ve kaise haiM ? unakA varNana karate haiM-'jahA se acirugNayasarayasUramaMDalapaDatAsahaskSa dipaMta vijjujjAlahuyavaha nidhUmajaliya riddhaMna ghoSattattatavaNija kiyA pramANe A kalpavRkSa paNa aneka prakAranA hoya che. 4 ___ pAyama 465vRkSanA sva35nu ve thana 421mA Ave che. 'egoruya dIveNaM' te 34 nAmanA dvIpamA 'tattha tasya' 2thale 2thaNe 'vave jotisiyA NAma dumagaNA paNNattA' bhane cyAtiSi nAmanA dubhAya 465vRkSa vA che. mADiyAM tiSika zabdathI tiSikadeva levAmAM Avela che. ahiyAM tiSika devanA adhipati sUrya hovAthI sUryane grahaNa karAyela che. sUrya je pramANe sarvatra prakAza kare che. e ja pramANene prakAza A tiSika nAmanA ka5 vRkSe paNa kare che. tethI prakAza kAritAnA samAna paNAne laIne A vRkSenA nAma paNa jyotiSika e pramANe thayA che evA e ja potiSis nAmanA draSagaNa che hai zrama mAyubhan / sevA cha ? te pana 42vAmAM bhAva cha, 'jahAle avirugaya saraya sUramaDalapaData ukkAsahassadippa vijjujjAlavaha nimaaliya niddhata ghoyatattatavaNijja kisayAsoyajavAkasamavimauliyajamaNirayaNa
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatra haregalyA' yathA se acirodta-tatkAloditta zarararyamaNDapatadulkAsahasa dIpyamAna vidhujjAlahuyaha nidhUprajvalita nirmAtadhItataptatapanIya kiMzukA. zoka napAkusamavimukulita pujamaNi ratnakiraNa jAtyahigulaka nikararUpAti: rekarUpAH, tatra kalpavRkSAH kozA iti teSAM raktavarNavaM varNayati-'jahA tethacirAga' ityAdi, acironnatA tahakAloditaM zaratkAlika sUryamaNDalam, yayA pA patadulkAsaha dIpyamAnaM vidyujnAlaya vidyu-druharUm yathA nidhUpo dhRmarahito jAliyo dIpto po hunabahaH agnaH nirdhUma balirapadayoH paranipAtaH sautratvAda, tathA ni timagni saMyogena zApitaM punazca dhotaM-zodhitaM punastaptaM ca tAdRzaM tapanIyaM-suvarNavizeSaH, tathA-bhatra kumupa zabdamya kiMzukAzoma-japAzabdaiH saha pratyekaM sambandhamtena vimukulitaM vikasitamaphullivaM yata vizukakusumam azoka ku upam, japAkusupaM ceti, te pujaH, samudAya, tth| maNirasnAnAM kiraNAH, tathA jAtyahi gulakanikaraH zuddhaH-jAtIya hiMgulakasamudAyaH, eteSAM pUrvoktAnAmaciH rodtazaratsUryAdInAM rUpebhyo'tirekeNa atizayena yathAyogyaM varNataH prabhayA ca rUpaM-svarUpaM yeSAM te tathA / 'taheva te joisiyA vi dumagaNA' tathaiva acirodgata soya javA kusumadimauliya puMja maNirayaNakiraNa jaccahi guluya NigararUbAi regarUyA' jaisA acirodgata turaMta udita huvA zarada kAlakA sUrya maNDala, giratA huA ulkA sahana, camakatI huI vijalI jvAlA sahita nirdhUma pradIpta agni, agni saMyoga se zuddha humA taptatapanIya suvarNa vikasita hue kiMzuka puSpoM azoka puSpoM, aura japApuSyoM kA samUha, maNiyoM evaM ratnoM kI kiraNe evaM zreSTha 'jAtivaM' hiMgulakA samudAya apane2 svarUpa se adhika suhAvanA lagatA hai-yA adhika tejasvI hotA hai 'taheva te jonisiyA vi dumagaNA' usI prakAra se ye jyotiSika kalpavRkSa bhI haiM arthAt sUryAdika ke jaise prakAza dene vAle ye kalpavRkSa bhI adhika tejasvI hotA haiN| 'aNega yaha kiraNa jacca hi guluya Nagara svAiregarUvA' ma taratanA l za26 kALane sUrya paDatI evI ulakA sahastra, camakatI vijaLInI javAlA sahita dhUmADA vagaranA agninA saMyogathI zuddha thayela tapeluM senuM, khIlelA kesuDAnA pu, azokanA puSpa, ane japA-jAvaMtinA pupane samUha, maNi ane ratnAnAra! ana zreSTha 'jAtivaMta' haMgAnA samudAya paticAtAnA 135 thI padhAre te sAyamAna sAge cha athavA padhAre tasvI sAya che. 'taheva te jotisayAvi dumagaNA' se prabhAramA syAtiSi drubhgH| 56 che. mAt sUrya vigerenI jema adhika prakAza ApavAvALA A kalpavRkSo paNa adhika
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.35 ekoSakadvIpasthAkArAdinirUpaNam 537 saryAdivadeva te jyotipikA api drumagaNAH, 'aNega yahuvivihavIsasA pariNayAe ujjoyavihIe ubaveyA' aneka bahuvividha visrasApariNatena udyota vidhinA. udyota prakAreNa upapetA yuktAH 'muhalestA' zubhalezyA:, atha yadi sUryamaNDalamat ime TekSA api prakAzakAstahi sUryAdivadeva dunirakSyatva tIvatva jaGgamatyAdi dharmopetA api he vRkSA bhaviSyantItyata Aha-'suhalessA' zubhalezyA:-zumAre tejaH padama zuklarUpAH sukhA sukhakAriNI vA lezyA yeSAM te zubhalezyA sukhalezyA vA, tathA tA api 'maMdalerasA' mandA tIghratA rahitA lezyA yeSAM te mandalezyA:, ataeva 'maMdAyavasTessA' mandAtapalezyA:, mandAtapA-mando ya AtapaH sUryaprakAzastatsAzA lezyA yeSAM te mandAtapalezyAH, sUryamaNDalAghAtapasya tejo yathA dussahaM bhavati na tathA teSAM vRkSANAM teno duHyaha mityarthaH, 'kUDA ica ThANaThiyA' kUTAnIva sthAnasthitAH, tatra-kUTAni-parvatAdi zRGgANi tadvat sthAnasthitAH sthirA ityarthaH, samayakSetra vahirvatino jyoti kA itra te vRkSA avamAsaya. vivihavIsesApariNayAe ujjoyavihIe uvaveyA' isa prakAra kI vasvabhAva se hI pariNata hone vAlI aneka rUpavAlI udyota vidhi se yukta hote haiN| 'suhalelA' inakI lezyA sukha kAriNI hai. sUryAdika ke prakAza jaisI dunirIkSya nahIM hai AtApakAriNI nahIM hai 'maMdalessA' kintu maMda hai tathA 'maMdAyavalessA' inakA jo AtApa hai vaha bhI manda hai tIva nahIM hai sUryAtapa samayAnusAra duHsaha bhI hotA hai vaisA-unakA AtApa prakAza duHsaha nahIM hai 'kUDA iva ThANaThiyA' jisa prakAra parvatAdi ke zikhara eka sthAna para bane rahate haiM-khaDe rahate -acala rahate hai-arthAt samaya kSetra se bAhara rahA huvA jaisA jyo. tiSka maNDala eka sthAna para acala kahA gayA hai vaise hI ye bhI apane tI che. 'aNegabahu vivihavIsasA pariNayAe ujjoyavihIe vaveyA' mA prakAranA svabhAvathIja pariNata thavAvALA aneka rUpavALI udyota vidhithI yukata hAya che. 'sahalessA' tamanIvezyA sumArI DAya che. sUrya vinA pra zanI jema na joI zakAya tevI tIvrarUpa hotI nathI. tema tApa pahocADavAvALI 5 nathI 'madasmA' tanI vezyA subha 42vAvANI che. 5 maha che. tathA 'madAyavalessA' tene, 2 mAtA5 che, te 55 bhaI cha, tIna nayI. sUryanA taDake samaya pramANe asahA paNa hoya che. Ane AtapanAma prakAza evo asA hAta nathI. 'kUDAiva ThANaThiyA' ma ta vigairenA zima se sthAna paraja sthira rahe che. arthAt acala rahe che, arthAta samaya kSetranI bahAra rahela jema jyotiSkamaMDaLa paNa eka sthAna para acaLa rahe che, eja jI. 68
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 zrIvAbhigama ntIti bhAvaH / 'annamanna- samogAvAhi lessAhi' anyo'nya samacagAdAbhirlezyAbhiH sahitAste vRkSAH 'sAe pabhAe sapaese sambao samaMtA omAsaMti' te vRkSAH svakIyayA prabhayA smadezAn sarvataH sarvAsu dikSu samantAda= sAmastyena avamAsante 'ujjodeti pabhAse 'ti' udyotante prabhAsante 'kusacikusa vi jAva cihnaMti' kuzavikuza vizuddha vRkSamUlA yAvat mUlakandAdimantaH prAsadIyA darzanIyA abhi rUpAH patirUpastiSThantIti, vyAkhyAnaM pUrvavadeva jJAtavyamiti 5 || 0 ||35|| mULam - egoruya dIve tattha 2 bahave cittaMgA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso ! jahA se pecchAghare vicitte ramme varakusumadAmamAlujale bhAsaMta mukkapupphapuMjovayArakalie virali vicitta mahasiridAmamahasiri samudayapaganbhe gaMthima veDhima pUrima saMghAimeNa salleNa cheyasippiyaM vibhAgaraieNa savvao veva samavaddhe paviralalaM baMta vippaiTThehiM paMcavaNNehiM kusumadAmehiM sobhamANehiM somamANe vaNamAlakayagAe ceva dippamANe taheva vigayA vidumagaNA aNegavahuviviha vIsasA pariNayAe malavihIe upaveyA kupatrikusavisuddha jAva citi6 / egoruya sthAna para acala rahate haiM 'ana manna samogADhAhi lessAhi sAe pabhAe sapade se sabhI kSamatA obhAseti' eka dUsare meM samAye hue apane prakAza dvArA ye apane pradeza meM rahe hue padArtho ko saba dizAoM meM sampUrNa rUpa se prakAzita karate haiM 'kula vikusa jAya ciTThati' ina padoM kA vyAkhyAna pUrva ke hI jaisA hai| tAtparya yahI hai ki jaise ye prakAza zIla padArtha vividha prakAra ke haiM usI prakAra se jyotiSika nAmaka kalpavRkSa bhI aneka prakAra ke haiN| sUtra 35|| prabhA mA pazu potAnA sthAna para ayasa rahe che. 'annamannasamogADhAhi lessAhi khAe pabhAe sapadese savvao samatA obhAseti' the zrIlamAM samAvelA peAtAnA prakAza dvArA A peAtAnA pradezamAM rahelA padma cenei badhIja tarasthI adhI hizAsabhAM saMpUrNa padyAthI prAzita ure che. 'isa vikusajAva ciTThati' mA honA artha pahelA udyA prabhAvena he ahevAnu' tAtparya che ke jema A prakAzazIla padArtha aneka prakAranA DhAya che, eja pramANe A naitiSTha nAmanA kalpa vRkSa paNa aneka prakAranA che. sU. 3pappA
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 539 prameyayotikA TIkA pra. 3 u. 3 . 36 pakorukadvIpasthitadrumagaNavarNanan dIve tatthara bahave cittarasA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso ! jahA se sugaMdhabarakalamasAli visiTTa nirUvahayaduddharaddhe sArayaghayaguDa khaMDama humelie airase paramaNNe hoja uttama vaNNagaMdhamaMte raNNo jahA vA cakkavaTTissa hoja NiuNehiM sUyapurisehi sajjiehiM vAuka paleya sitte iva odaNe kalamasAliNivvattie vipake Hoatia visayasagala sitthe aNegasAlaNagasaMjutte ahavA paDipuNNa davvakkhaDesu sakkae vaNNagaMdharasapharisajutta balavIra pariNAme iMdiya balapuviddhaNe khuppivAsamahaNe pahANa kuhiyagulakhaMDa macchaMDI ghayauvaNIe pamoyage sahasamiyaganbhe haveja paramaihUMgasaMjute taheva te cittarasA vi dumagaNA agabahuvividha vIsasA pariNayAe bhoyaNavihIe uvaveyA, kusavisa visuddha jAva ciTThati7 / egoruya dIveNaM tattha tattha bahave maNigaMgA nAma dumagaNA paNNattA samaNAuso ! jahA se hAraddhahAra vaTTaNama mauDakuMDalavAmutsaga hemajAla maNijAla kaNagajAlaga suttagaucciikaDagA khuDDiya emAvali kaMThasuttapagariya urakkhaMdha geveja soNisutrAgacUlAmaNikaNaga tilagaphulasiddhasthaya kaNNavAli sasisUra usabhacakagatala maMgatuDiya hatthamAlagavalakkhadINAramAliyA caMdasUramAliyA harisaya keyUravalaya pAlaMba aMgulejaga kaMcI mehalAkalAva payaragapADihAriya pAujalaghaMTiya khiikhakhiNi rayaNorujAlatthimiyavaraNeuracalaNamAliyA kaNagaNigaramAliyA kaMcaNamaNirayaNabhatticittA bhUsagavihi bahuppagArA tava te maNigaMgA vidumagaNA aNegabahuviviha vIsasA pariNayAe bhUmaNavihIe ukveyA, kupatrikusa visuddha jAva ciTThati 8 / goru dIve tatthara bahave gehAgArA nAma dumag2aNA paNNattA sama
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ DIRED 540 jIvAbhigamasUtra NAuso! jahA se pAgAraTTAlagacariya dAragopura pAsAyA kAsatalamaMDava egasAla visAlagatisAlagacauraMsa causAlaganbhagharamohaNaghara valabhighara cittasAlamAlayabhattighara vahRtaMsa ghauraMsa gaMdiyAvatta saMThiyAyata paMDuratala muMDamAlahammiyaM ahavaNaM dhavalaharaaddhamAgaha vibbhamaseladdhaselasaMThiya kUDAgAraTTa suvihikoTuga aNegaghara saraNaleNa AvaNa viDaMgajAlacaMdaNijjUha apavaraka do vAriya caMdasAliyarUva vibhattikaliyA bhavaNavihi bahuvigappA taheva te gehAgArA vi dumagaNA aNega bahuviviha vIsasA pariNayAe suhAruhaNa suhotArAe suhanikkhamaNappavesAe dadaraso. pANapaMti kaliyAe pairikAe suhavihArAe maNo'NukUlAe bhavaNavihIe uvaveyA, kusavikusavisuddha jAva ciTuMti9 / egoruyadIve tatthara bahave aNigaNA NAmaM dumagaNA paNattA samaNAuso! jahA se aNegaso AjiNana khoma kaMvala dugullakosejjakAlamiga paTTacINaMsuya varaNAtavAra vaNigaya tuA bharaNacittasahiNagakallANagabhiMgiNIlakajjala bahuvaNNarattapIyasukkilamakkhayamigalabhihamappha ruNNaga avasarattagasiMdhu osabhadAnilavaMgakaliMga neliNataMtu maya bhatticittA vatthavihi bahuppakArA havejjavarapaTTaNuggayA vaNNarAgakaliyA taheva te aNiyaNA vi dumagaNA aNega bahuviviha vIsasA pariNayAe vattha vihIe uvaveyA kusavikusavisuddha jAva ciTuMti10 ||suu0 36 // chAyA-ekorukadvIpe tatra tatra vahazcitrAGgAnAma drumagaNAH prajJaptAH zramaNA yuSman ! yathA tat prekSAgRhaM vicitraM ramyaM varakusumadAma-mAlojyalaM bhAsamAnamukta puSpapuJopacArakalitam, virallitavicitra mAlya zrIdAmamAlya zrIsamudAya pragalbhaM granthima veSTima pUrima saMghAtimena mAlyena cheka zilpi vibhAgaravitena sarvata eva samanvaddham maviralambamAna vibhakRSTaiH paJcavarNaiH kusumadAmami zobha
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u. 3.26 ekorukadvIpa sthitadrumagaNavarNana 541 mAnaiH zobhamAnaM vanamALakRta prameva dIpyamAnam, tathaiva te citrAGgakA api drumagaNAH aneka bahuvividha vitrasAvariNatena mAlyavidhinA upapetAH kuzavikuza vizuddha yAvatiSThanti 6 / ekorurudvIpe tatra tatra vahavacitrarasA nAma duvagaNAH majJaptAH zramaNA yuSman ! yathA tat sugaMdhavarakaLamazAliviziSTa nirunddata dugdharAddham, zAradaghRtaguDakhaNDamadhumelita matirasaM paramAnnaM bhavet uttamavarNagandhavad rAjJo yathA vA cakravarttino bhavet nipuNaiH sUpapuruH sajjitaiH caTuphalA sekasikta icaudanaH kalamazAla nirvarttito vipakvaH savASpamRdu vizadasakala sikthaH aneka zAlanakasaMyuktaH athavA paripUrNa dravyopaskRtaH varNagandharasasparzayukta vaLavIryapariNAma indriyabalapuSTivarddhanaH kSutpipAsAmathanaH pradhAnakvathita guDa khaNDa matsyaNDikA ghRtopanItaH pramodakaH zlakSNa samitagarbho bhavet parameSTAGga saMyukta stathaiva te citrarasA api drumagaNA aneka bahuvividha vizvasApariNatena bhojanavidhinopapetAH kuzavikuza vizuddha yAvatiSThanti 7 / ekorukadvIpe khalu tatra tatra bahavo maNyaGgAnAma drumagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! yathA te hArArddhahAravarttanaka mukuTa kuNDala vAmutta hemajAla maNijAla kanakajALaka - sUtrokAcyayita kaTaka kekAvali kaNThasUtramakarikoraH skandhagraiveyaka zroNIsUtraka cUDAmaNi kanakatilakapulla siddhArthakakarNapAlizazi sUrya RSabhacakrakatala bhaMga truTitahasta mALakara lakSadI nAramAlikA candrasUryamAlikA harSaka keyUravaLya prAlambAGgulIyakakAJcImekhaLAkalApamatarakamAtihArika pAdojjvala ghaNTikA kiGkiNIratnorujAkastimita varanUpuracaraNamaLikA kanakanikaramAlikAkAJcana maNiratnabhakticitrAbhUSaNavidhi bahuprakArAstathaiva te - yaGgA api drumagaNAH aneka bahuvividha visrasApariNatena bhUSaNa - vidhinopapetAH kuzavikuza vizuddha yAvatiSThanti 8 / ekorUdvIpe tatra tatra bahavo gehAkArAnAma drumagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSyan ! yathA te prAkArATTAlaka carikadvAra gopuramAsA dAkAzatalamaNDape zAla- dvizAlaka trizAlaka caturasra catuHzAla garbhagRhamohanagRhacakabhI gRha faraientosafagRha vRttatra caturasranandikAvarta saMsthitAyatapANDuratalamuNDanArmyam athavA khalu dhavalaharAdUrddha mAgadha-vibhramaraulA durdhazela saMsthita kUTAkArastha suvidhi koSThakAne kagRha-saraNalayanApaNa viDaMka jAla candranivyUhApavaraka aire candrazAlikArUpa vibhakti kalitA bhavana vidhivahuvikalpAH tathaiva te gehAkArA api drumagaNAH aneka bahuvivivitra sApariNatAH sukhArohaNena sukhottAreNa sukhAniSkramaNaH pravezena dardarasopAnapaMktikalitena pratirikteka sukhavihAreNa mano'nukUlena bhavanavidhinopetAH kuzavikuza vizuddha vRkSamUlA yAvattiSThanti 9 / eka rukadvIpe tatra tatra vastro'gnAnAma drumagaNAH prajJatAH zramaNAyuSman ! yathA te aneka AjinakakSaumakambalakUla kauzeyakAlamRta paTTacInAMzukaraNAta varavaNigayatu AgaraNa citrazlakSNa kalyANaka bhRGgInolakajjala - bahuvarNa raktapItazukla
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ paruM jIvAbhigamasUtra mrakSitamRgalomahema adaruttaraga sindhuRSabha-tAmilavaMga kariGga nelina tantumaya bhakticitrA vastra vidhi baDupakArAbhaveyurvara patanodgatAH varNarAga kalitAstathaiva te anagnA api drumagaNAH anekavahuvividha visrasApariNatena vastravidhinopapetAH kuzavikuza vizuddha yAvattiSThanti 10 // sU0 35 // TIkA-'egorupadIve' ityAdi / 'egorupadIve tattha 2 ekorukadvIpe tatra tatra deze 'vaha ve cicaMgA NAma dumagaNA pannattA samaNAuso' vahvo'neke citrAGgA nAma drumagaNA:-kalpavRkSAH prajJaptA:-kathitAH he zramaNa AyuSman ! citrANinAnAvidhAni aGgAni vastuvibhAgarUpANi tatsaMpAdakatvAd vRkSA api citrAGgAH kathayante / 'jahA se pecchAghare' yathA tat prekSAgRhama-nATayazAlA 'vicitte vici. tram-nAnAmakAraka citropetam eva 'ramme' rampam-draSTaNAM manasa AlhAdajanakam, punaH kathaM bhUtaM prekSAgRham tatrAha-'varakusumadAmamAlujjale' varakusuma chaThe kalpa ke vRkSa kA varNana 'egoruga dIve tattha 2 Sahave cittaMgA NAma dumagaNA paNNattA' i. TIkArtha-he aSaNa AyuSman ! usa ekoruka nAma ke dvIpa meM jagaha 2'yahave cittaMgA nAma dumaNA paNNattA' aneka citrAGga nAma ke kalpavRkSa kahe gaye haiN| ye kalpavRkSa mAMgalya ke kAraNa mRta aneka prakAra ke citroM ko pradAna karate haiM isaliye unake pradAnA hone ke kAraNa unakA nAma bhI citrAGga ho gayA hai ve kaise haiM unako varNana karate haiM-'jahA se pecchAghare' jaisA koI prasiddha prekSAgRhanATyazAlA ho vicitte' nAnA prakAra ke citroM se yukta hokara 'ramme' dekhane vAloM ke mana ko AhalAda detA hai, aura jisa prakAra vaha 'vara kusumadAma mAlujjale' have chtt4| 465 vRkSanu vana 42vAmAM Ave che 'egoruga dIve tattha tattha bahave cittaMgA NAma dumagaNA paNNacA' tyA. TIkartha-he zramaNa Ayuzmana e ekarUka nAmanA dvIpamAM sthaLe sthaLe 'bahave cittaMgA nAma dumagaNA paNNattA' Niain nAmanA mane 465gal hesa che. A kalpavRkSo mAMgalyanA kAraNabhUta aneka prakAranA citro Azcarya janaka vastu ApatA rahe che. tethI citra ApanAra hovAthI tenuM nAma paNa citrAMga e pramANe thayela che. te kevA che ? te saMbaMdhamAM te vRkSonuM have varNana karapaabhaa mA che. 'jahA se pecchAdhare' rebha prasiddha prekSAya nA lAya, ''vicitteta bhane 542nA citrAthI yuzta ne 'ramma bhAvanA bhanana tya' HAadi surna 42 cha, bhanabha 'varakusuma dAma mAluja' 04
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 1.36 ekorukIpasthitadrumagaNavarNanam 543. dAmamAlojvalam varakusumadAmnAM mAlA:-zreyastAbhirujvalam atizayitazobhAkArakam 'bhAsaMtamukkapuppha puMjovayArakalie' bhAsamAnamukta puSpapuJjopacArakalitam vikAsitakyA manohAratayA bhAsamAno dIpyamAno mukto yaH puSpapusropacA. rastena kalitaM yuktam 'viralliya vicittamallasiridAyamallasiri samudayappagambhe' virallita vicitra mAlya zrIdAma mAlyazrI samudaya pragalamam, tatra virallitAni-- vistAritAni vicitrANi yAni mAlyAni zrIdAmamAlyAni ca-athita puSpamAlAH teSAM ya: zrIsamudAyaH- zomApakarSaH tena pragalbham-atIva paripuSTam 'gaMthimaveDhimapUrimasaMghAimeNa malleNa chaiyasippivibhAgaraieNa' granthimaveSTima pUrimasaMghAtimena mAlyena chekazilpivibhAgaracitena, tatra granthitaM kauzalAtizayAt. puSpANAM granthisamudAyena nisitam, sutreNa prathitaM vA veSTimam-puSpasamudAyena veSTayitvA veSTayitvA yanirmita tat saMghAtimam-saMghAtena samUhena nirmitam, yat puSpANAM parasparatonAla saMghAtena saMghAtitam puSpaM puSpeNa parasparaM nAlamadezena saMyojya saMyojya nirmitam / evaMvidhena catuSprakArakeNa mAlyena mAlyA kIdRzena ? ityAha-chekazreSTha puSpoM kI sundara 2, mAlAoM se atizaya rUpa meM zobhita hotA hai, 'bhAsaMta mukkapupphapuMjovayArakalie' tathA-vikasita hone se manohara bane hue dIpyamAna aise idhara udhara paDe puSpa puMjo se vaha jaisA suhAvanA lagatA hai 'viralliya vicitta siridAmamalla siri samudayappaganbhe' tathA jaisA vaha virala pRthaka pRthak rUpa se sthApita kI huI vividha prakAra kI gUdhI huI mAlAoM kI zobhA ke prakarSa se janamana harSaka hotA hai. 'gaMthima veDhima parimasaMghAimeNaM malleNa chegasippi vibhAgaraieNaM sabda oceva samaNubaddhe' granthita jo cAturyatA se phUloM kI paraspara gAMThoM se gUMthI huI athavA sUtra se gUthI gaI hotI hai-veSTita Apasa meM eka dUsarI mAlA ke sAtha tarake Upara tara karake yAnI sura su2 bhAgAmAthI satyata mAyamAna hAya cha bhAsatamakka pupphapujovayArakalie' tathA visita pAthI te atyata zamAyamAna sAge che. 'viraliyavicittasiridAmamallasirisamudayappaganme' tathA visa me hai judA judA sthApita karavAmAM Avela ane aneka prakArathI guMthavAmAM Avela bhAvAmAnI zAlAnA thI na bhanane 61ve che 'gaMthima veDhiha pUrimasaMdhAimeNa' malleNa chegasippivibhAgaraieNaM savvao ceva samaNuvarddha' thima eTale ke cAturyatAthI kulanI paraspara gAMThethI guMthavAmAM Avela athavA dorAthI guMthavAmAM Avela hoya che veSTita paraspara eka bIjI mALAonI sAthe upara nIce karIne gUMthela hoya che. pUrati koI AkRti vizeSanA chidromAM puSpo
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 jIvAbhigamana zilipanA-paramada kSeNa kaLAvA vibhAgaracitena-vibhaktipUrvaka kRtena 'sambo ceva samaNuvardhe' sarva:-sarvAsu vikSu samanuvadham 'paviralavaMta vippaDaDehi' paviralaka-mAnavimakRSTaiH, vatra maviralaiH pRthak pRthak bhUtairlambamAnaH tatra pravi. zlatvaM manAgapi asaMhatatvamAtreNa bhavati, to viprakRSTa pratipAdanAyAha-vimakRSTairmahadantarAlaH 'paMca vaNNehi' paJcavarNai:- kAkanIlAdiviziSTaH 'kumumadAmehi kusugdAmami:-puSpamAlAmiH 'sobhamANehiM' zobhamAnaH sundaraistaiH 'somamANe' zobhamAnam 'vaNamAlakayaggae ceva dipamANe vanamAlA vandanamAlA kRtA agrabhAge yasya tat vanamAlakRtAgram tathAbhUtaM saMdIpyamAnam atizayena zomamAna bhavati / tava cittaMgayA vi dumagaNA' tathaiva-prekSAgRhamiva te citrAGgakA api gaMdhI gaI hotI hai pUrita-kisI AkRti vizeSa ke chidroM meM puSpoM ko bhara bhara kara caturAI ke sAtha kI gaI honI hai aura saMghAtimapuSpoM ke ghRnda jisameM eka dUsare puSpoM ke vRndoM ke sAtha saMghAtita kara-milAkara gUthe gaye hotI hai. aisI grandhita, veSTita, pUrita aura saMghAtima ke bheda se mAlAeM cAra prakAra kI hotI hai-so catura kArIgara ke dvArA gaMthI gaI ye cAroM prakAra kI mAlAe jisameM bar3I hI caturAI ke sAtha sajAkara mava ora rakhI gaI hoM aura inake dvArA jisakI saundarya vRddhi meM adhikatA AgaI hoM tathA 'paviralalaMyaMta vippaDa hi' alaga alaga rUpa se dUra-dUra para laTakatI huI aisI 'paMcavaNNehiM' pA~ca varNI ghAlI 'sobhamANehi sundara phUla mAlAoM se 'sobhamANe' zobhAyamAna 'vaNamAlayaggae' jo vizeSa rUpa se sajAyA gayA ho tathA agrabhAga meM laTakAI gaI vanamAlA se jo vizeSa rUpa se camaka rahA ho to aisA vaha prekSA gRha jitanA adhika zobhA kI vRddhi se jo zobhA kA bharI bharIne caturAIpUrvaka karavAmAM Avela hoya che ane saMghAtima pUnA samUhuM jemAM eka bIjA puponA samUhanI sAthe saMghAtima karIne arthAt meLavIne gUMthela hoya che. evI graMthita, veSTita, parita, ane saMghatimanA bhedathI cAra prakAranI mALAo hoya che. catura kArigara dvArA gUMthavAmAM Avela A cAre prakAranI mALAo ke jemAM ghaNIja caturAInI sAthe samajAvIne badhI tarapha rAkhavAmAM Avela hoya, ane tenA dvArA jenA sauMdaryavRddhimAM vadhAre thayesa DAya tathA 'paviralalaba'ta vippaiTre hi' 1 Ran 3 ra 2 8tI sevA pacavaNNehi pAMya vANI sundara sabhAsAmAthI 'mobhamANe' mAyabhAna 'vaNamAlayaggae' vizeSa 35thI salavAmAM bhAva hAya, tathA agrabhAgamAM laTakAvavAmAM Avela teraNathI paNa je vizeSa prakArathI camakI rahela
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 su.36 ekoSakadvIpasthitagamagaNavarNanam 545 dramagaNAH 'aNega bahuviviDa vIsasApariNayAe' anekabahuvividha visrasApariNatena 'mallavihIe ubave yA' mAlya-vidhinopapetAH-yuktAH santaH 'kuptavikusa visuddha jAva ciTThati' kuzavikuza dizuddha vRkSamUlAH mUlavantaH kandavanto yAvattiSThanti iti SaSThakalpavRkSasvarUpaM varNanam 6 / ___ 'egoruyadIve NaM dIve tattha 2 vahave cittarasANAma dumagaNA paNNatA smnnaauso|' ekorukadvIpe khala dvIpe tatra tatra deze bahavazcitrarasA: citro dharAdi bhedabhinnatvena anekamakAraka AsvAdayitRNAmAzcaryakArI tRptikArI vA raso yeSAM te citrarasA nAma drumagaNA vRkSAH prajJaptA:-kathitAH he zramaNa AyuSman ! 'nahA dhAma bana jAtA hai 'taheva te cittaM gayA vi dumagaNA' usI taraha se ye citrAMga jAti ke kalpavRkSa bhI 'aNega bahu vivihavIlasApariNayAe mallavihIe uvaveyA' svabhAvataH aneka prakAra kI mAlya vidhi se pariNata hokara suzobhita hote rahate haiM / 'kula vikkula jAva ciTThati' ina padoM kA artha pUrvokta jaisA hI hai / 6 / sAtaveM kalpavRkSa ke svarUpa kA varNana isa prakAra se hai__'egoruya dIve tattha 2, bahave cittarasA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso' he zramaNa AyuSman ! ula ekoruka nAma ke dvIpa meM aneka citrarasa nAma ke kalpavRkSa jagaha2, kahe gaye haiN| inakA madhura Adi nAnA prakAra kA rasa bhoktA janoM ko Azcarya kArI hotA hai evaM tRpti kArI hotA hai ataH isa aneka vidha rasa ke sambandha se ina vRkSoM kA nAma bhI citra rasa ho gayA hai ve kisa prakAra ke hote haiM ? mo hAya, evuM te prekSAgraha jeTalA vadhAre zebhAnI vRddhithI je zobhAnuM dhAma manI laya che. 'taheva cittaMgayA vi dumagaNA' me04 pramANe mA yiain andal 465g3 55 'aNegabahu vivivIsakhApariNayAe mallavihIpa uvaveyA' 21maavatA aneka prakAranI mAlya vidhithI pariNata thaIne suzobhita thatA rahe che 'kusavikusa jAva ciTThati' 2 pahonA paDela hyA pramANe che. 6, have sAtamA 585 vRkSanA 2135nu pa na 42vAmAM Ave che egolaya dIve tattha tattha bahave cittarasANAma dumagaNA paNNattA samaNAuso' zramAya Ayuzmana e ekeka nAmanA dvIpamAM sthaLe sthaLe aneka citra rasa nAmanA vRkSe kahyA che. tene mIThe vigere aneka prakArane rasa bhekatAone Azcarya kAraka hoya che, ane tRpti kAraka hoya che, tethI A aneka prakAranA rasanA saMbaMdhathI A vRkSonuM nAma paNa citrarasa e pramANenuM thaI gayela che. teo jI0 69
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 jIvAbhigamase se' yathA-tat paramAnnaM pAcina dugdhajanya pAyasamityarthaH bhavedityapratanena sambandha kimAkArakaM paramAnna tavAha-'mugaMdha' ityAdi, 'sugaMdhavarakaLama-sAlidisiha Niru. ghahataduddharaddhe' sugandhavarakAlamazAli viziSTa nirupahanadugdharAddham tatra sugandhAH pavaragandhopetAH parA:-pradhAnAH doparahitAH kSetrakAlAdi sAmagrIsaMpAditAtmalAmA ityarthaH kalamazAleH zAlivizeSasya nistupAstaNDulAH yat ca viziSTa viziSTagavAdi saMvandhi nirupahataM pAkAdibhiravinA zataM dugdhaM kSIraM taiH rAddham-vAcitam, tathA 'sArayadhayaguDakhaMDamahameM lie' zAraghRtaguDakhaNDayadhumelitas, tatra zArada zaratkAlikaM ghRtaM guDakhaNDa prasiddhaM padhu-karA paraparyAyaM melitaM yatra paramAnne tava tayA-ataeva 'atirase' atirasam-uttamavarNagandharasayuktam, ki ta Ika tatrAha-'paraNe' paramAnnaM pAyasam 'khIra' iti loka pasiddham, 'honA' bhavet uttayavaNNagaMdhamate' uttamavarNagandhayuktamiti 'raNNo jahA vA cakavahissa honA' unakA varNana karate haiM-'jahA se sugaMdha barakalapanAliviliTTaNisvahayA duddharaddhe' jisa prakAra se paramAna-dugdhapAka-khIra-pravaragandhopeta zreSTha doSa vihIna-kSetrakAla Adi rUpa viziSTa sAmagrI se jinakI utpatti huI ho aise zAla vizeSa ke kaNa vikIna cAvaloM se jo niSpanna kiyA gayA ho aura viziSTa gadAdi sambandhI dugdha dvArA ki jo pAkAdi se avinAzita hokara rUpa rasAdi se viziSTa zreSTha svAdiSTa ho gayA ho pakAyA gayA ho tathA-'sArayaghayaguDa khaMDamahumelie' jisameM zarada kAla meM niSpanna huA ghRna tathA guDakhANDa-sagha zarkarA milAI gaI ho ataeva jo 'atirase' uttama varNa gaMdha rasa vAlA ho gayA ho, to vaha jaisA zreSTa paramAna-cAyata (gvIpa) hotA hai kaisA hotA hai so dRSTAnta kahate haiM-'jahAvA' ityAdi / 'jahA vA uttama vaNa gaMdhamaMte ra No cakkavaTissa vA 42 DAya cha ? sAnu have - 42pAmAM Ave che. 'jahA se sugaMdhavarakalamasAli visiTuNirUvaya duddharaddha' ne prabho 52mAnna (mAra zreSTha gaMdhathI yukta doSa rahita kSetrakAla vigere rUpa vizeSa prakAranI sAmagrIthI jenI utpattI thaI hoya, evI DAMgara vizeSanA kaNa rahita rekhAthI je banAvavAmAM Avela hoya, ane vizeSa prakAranA gAya vigerenA dUdha dvArA ke je pAkAdithI nAza pAmyA vinA rUpa rasa vigerethI zreSTha svAdiSTa thayela heya, arthAt, vAmAM mAvesa hAya tathA 'sArayaghaya guDakhaDa mahumelie' bhAM za264mA niyana thaye ghI, go. mAMDa, madha, sA42, meNAmAM mAvAya, bhane tathA re 'atirase' uttama sevA vA bhane yurata tha gayesa DAya to te pAyasa-dUdhapAka kevuM uttama hoya che, e kevuM zreSTha hoya che ? te sUtrakAra
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 4.36 ekoSakadvIpasthitamagaNavarNanam 547 yathA vA rAjJazcakravattinaH paramAnnaM bhavet / cakravartinaH paramAnaM kalyANa bhojana miti masiddham tathAhi-cakravatti sambandhinInAM puNDrekSu vAriNInAM nirAtaGkAnAM lakSasaMkhyakAnAM garvA aArdhakroNa pItagokSIrANAM mAdhyat paryante yAvadevAdRzyAH sarvagokSIrAyA ekasyAH goH sambandhi yada kSIraM tatmAptakalamazAli paramAnnarUpama neka saMskAraka dravya saMmizra kalyANa-bhojanamiti prasiddham yathaitat rAjJazcakravartinaH paramAnnaM tatsadRzamityarthaH 'Ni uNehi sUdapurisehiM sajjiehi cAukappase asitte iva' nipuNaH-paramadaH sUpapurupaiH-pAcakaH sajitA-niSpAditaH catvAraH kalpA utkAlanarUpA yatra sa cAsau sekazca tena sikta iva' pAkahojja' jaisA uttama varNa, gaMdha vAlA cakravartI rAjA kA parAnna pAyasa hotA hai vaha cakravartI rAjA hA pAyasa-khIra-kalyANa bhojana ke nAma se prasiddha hai| vaha isa prakAra se banatA hai-puNDU jAti ke ikSu-ganne ko cara ne vAlI nIroga cakravartI ke jinakI lAkha gAyoM ke dUdha ko pacAsa hajAra gAyoM ko pilAte haiM pacAsa hajAra gAyoM kA dUdha pacIsa hajAra gAyoM ko pIlAte haiM isa prakAra Adhe Adhe ke krama se pilAte pilAte anta meM laba gAyoM ke dUdha ko pI gaI ho usa prakAra kI eka gAya ke dUdha kA pApasa bane uhala meM phalama zAli jAti ke cAvala DAle jAte haiM aura aneka prakAra ke levA Adi saMskArika dravya milAye jAte haiN| aisA cakravatI kI khIra zalyANa ojana ke nAma se prasiddha haiN| jaisA-ki rAjA cakravatI kA paramAnna ho usI prakAra kA yaha pUrvokta paramAna bhI hotA hai vaha paramAna-NiuNehiM sUyapurisehi sajjie cAukappa se Asite eva odaNe' parama dakSa pAcakoM dvArA niSpAdRSTAMta 21 matAva cha 'jahA vA' ma 'uttamavaNNagadhama raNAcakkavahissa hojja' va uttama, madha, vaage| yati sAnu 52mAna pAyasa DAya che. cakravartI rAjAno pAyasa-dUdhapAka kalyANa bhajananA nAmathI prasiddha che. te AvI rIte banAvavAmAM Ave che. puMDra jAtInI IzuM kahetAM zelaDIne khAvAvALI evI cakravatInI ke je eka lAkha gAnA dUdhane pacAsa hajAra gAcone pAvAmAM Ave che pacAsa hajAra gAyanuM dUdha pacIsa hajAra gAne pAvAmAM Ave che A rIte adha ardhAnA kAmathI pIvarAvatAM pIvarAvatAM chevaTe badhI gAyanA dUdhane pI gayela evA prakAranI eka gAyanA dUdhane dUdhapAka banAvavAmAM Ave ane temAM kalama zAli nAmanI jAtanA uttama cokhA nAkhavAmAM A ane aneka prakAranA mevA vigerethI saMskArita padArtho meLavavAmAM Ave, AvA prakArane cakravatIne dUdhapAka ulANa bhejananA nAmathI prasiddha che. jevI rIte rAjA cakravartInuM paramAtta hoya, evAja prakAranuM A parvokta pAnna
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548 jIyAbhigamasUtra zAstrAbhijJA hi odaneSu saukumAryotpAdanAya sekaviSayAn caturaH kalpAn vidadhati, itthaM bhUnaH 'odaNe' odanaH 'kalamasAli-Nivvattie vipakke' kaLamazAli nirvatitaH kalamazAlibhinivartitaH kalamazAlimaya ityarthaH vipakko vilakSaNa paripAkamAgataH 'savAphamiubisayasagalasitthe' savASpamRduvizadasakalasikdhaH, savASpAni-vASpaM muzcanti mRduni-komaLAni catuSkalpa sekAdinA parikamitatvAt vizadAni sarvathA tupAdi malApagamAt sakalAni pUrNAni sikthAni kaNAH yatra sa tathA 'aNegasALaNagasaMjutte' anekazAla nakasaMyuktaH, anekAni zAlanakAni-drAkSApuSpaphalamabhRtIni taiH saMyukta odano bhavet, ityagrimeNa dita kiyA jAtA hai aura pAka zAstrAbhijJa rasoioM ke dvArA usameM vizeSa susvAdu suvarNa Adi lAne ke liye phira cAra kalpa kiye jAte haiM-arthAt usameM se bhADa nikAla kara use cAra ghAra punaH thoDI dera ke liye agni para rakhA jAtA hai isase usa odana meM vizeSa cikanA haTa aura naramAI AjAtI hai isI kA nAma balpa hai / aisA vaha odana bhAta jo ki 'kalama sAligindattie vipakke' kalama zAli -vizeSa kImatI dhAnya ke cAvaloM kA banA huA hotA hai to vaha isa sthiti meM-'savvapphamiuvisayasagalasitthe aNega sAlaNaga saMjutte' vaha bhAta vASpa ko chor3atA hazrA apane samasta cAvaloM ke dAne 2 meM paka jotA hai narama ho jAtA hai, aura tuSAdirUpa maila ke apagama se bilakula vizada nirmala ho jAtA hai phira usameM aneka-zAlanaka-mevA drAkSA, puSpa, phala Adi milA diye jAte haiM to aisA vaha odana eka para DAya che. se 52mAnna 'Ni uNehiM sUyapuriTehi sajjie cAukApase Asitte iva odaNe' 52ma yatu2 sodhyaa| dvA2sa pAhita 42vAmAM Ave che. ane pAka zAstrane jANavAvALA rasoIyAo dvArA temAM vizeSa svAda lAvavA tathA suvarNa vigere lAvavA mATe tenA pharIthI cAra kalapa karavAmAM Ave che. arthAt temAMthI osAmaNu kahADIne tene cAravAra zeDI DI vAra mATe agni para rAkhavAmAM Ave che. tethI bhAtamAM vizeSa cikaNAI ane naramAI AvI jAya che. tenuM ja nAma karyuM che. evo te bhAta ke je 'kalamasAli Nivacie vipakke' sama sAti vizeSa saTa DImatI dhAnyanA yomAnA manAda DAya che. to sthitimai a 'savvApha miuvisaya magala sitthe aNeganAlaNagamajutte' te mAta pAya paNana choDatA ch|utaa myaa| cokhAnA dANe dANe caDI jAya che, arthAta narama thaI jAya che. ane tuSAra vigere rUpa melanA nIkaLI javAthI eka dama nirmala thaI jAya che. te pachI temAM aneka prakArane me jemake drAkSa, puSpa phala vigere meLavavAmAM Ave
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 5.36 ekoruko sthitatruma gaNavarNanam 549 sambandhaH, 'padipuNNa davyubakkhaDe paripUrNadravyopaskRtaH, tatra paripUrNAni dravyANi elA prabhRtIni taiH upaskRtAni-niyuktAni yatra sa tathA, 'su pakkae' susaMskRta:yathokta-mAtravyApArAdinA paramasaMskArapanItaH / 'vaNNagaMdharasapharisajuttavalavIriyapariNAme' varNagaMdharasasparzayukta balabIryapariNAmaH, tatra varNagandharasasparzA: sAmarthyAdatizAyinastayukkhA valavIyahetavazva pariNAmA AvatikAle yasya sa tayA, atizAyibhirvarNAdibhi balavIrya hetu pariNAmaicopapeta ityarthaH tatra valaM zarIraM vIryamAnnarotsAhaH / 'idiya bala puTivaddhaNe' indriya baLapuSTivardhanaH indriyANAM cakSurA. dInAM balaM stra svaviSaya grahaNa paTuttvaM tasya puSTiH-atizayita poSastAM bayati prakAra kA viziSTa khAdya bana jAtA hai, 'ahavA paDipuNNa dAkhaDe susakkae vaNNa gaMdhararU pharisajuttazla vIriyapariNAme' adhakSA vaha isa sthiti meM niSpanna huA bhAta jagha-paripUrNa dravyoM se upaskRta ho jAtA hai-elAicI Adi sugaMdhita padArthoM se yukta kara diyA jAtA hai aura 'susakkae' yathokta mAtrA meM baghAra dekara susaMskAra yukta ziyA gayA ho caNNagadharasapharisajuttabala vIriyapariNAme' taSa usakA paripAka pala-zArIrika bala kA aura vIrya Antarika zakti kA bardhaka ho jAtA hai-kyoMki vaha varNa, gaMdha rasa aura sapA kama guNoM kI viziSTatA se saMpanna ho jAtA hai tathA yaha 'iMdiyanala puTTivaddhaNe' bhAta-odana upa. bhoga karane para indriyoM meM itanI baliSThanA bhara denA hai ki jisa se ve apane-apane viSaya ko grahaNa karane meM pahu banI rahatI haiN| yaha paTutA unameM kama nahIM hone pAtI hai pratyuna isako usase poSaNa ho che. te evA prakArano te bhAta eka vizeSa prakAranuM khAdya banI jAya che. 'ahavA paDipuNNa vvura khaDe musakkae vaNagaMvarasapharisajuttabalavIriya pariNAme' athavA mA sthitima ta manApAmA mAvasa mAta 452 sa55 padArthothI saMpAdita karavAmAM Ave che, IlAyacI vigere sugaMdhadAra padArthothI sAhita 32vAmA mAve che, ana 'susakkae' yAta prabhAthI padhArIta su 24 / 2 yuddhata 42vAmA bhAvesa DAya, 'vaNNagaMdharasapharisajuttavalavIriya pariNAme' tyAre tenA pa2i557 zarI2 saMdhI maNane tathA vAya mAta:24 zaktine vadhAranAra bane che. kemake te varNa, gaMdha, rasa ane sparza, A cAre prakAranA guNonI viziSTatAthI saMpanna thaI jAya che. tathA A bhAtane 'iMdiyavala pudvivaDDhaNe' Sun 421thI diyomA ma ritu cha. rathA te Idriyo pitAnA viSayane grahaNa karavAmAM tatpara rahe che. ane tenI zakita
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 jIvAbhigamakSa iti yaH sa tathA 'khuppivAlamaNe' kSut pipAsAmathanaH kSut pipAse mathnAti vinAzayati yaH sa tathA, 'pahANa kuthiyaguDakhaMDamacchaM ughaya-uvaNIe' pradhAna __ kvathitaguDakhaNDa matsyapDIghRtopanItaH, pradhAna:-sundaraH kathitaH kyAtharUpaH kRtaH pradhAnatayA niSpAdita ityarthaH guDaH tAdRzaM vA khaNDaM tAdRzI dA marasyaNDI. misarIti bhASA prasiddhA tAdRzaM ghRtaM ca tAni upanItAni-yojitAni yasmin sa tathA 'pamoyage' pramodakaH AhAdajanakaH 'saha samiyagambhe' ilakSaNa samitagarbhaH, tatra atizlakSNatayA samitaH pariNataH garbhaH Antaro bhAgo yasya sa tathA atiikSNIbhUta-kaNikAladala ityarthaH / 'haveja' bhavet 'paramaiTaMga saMjutte' parameSTAna saMyukta', paramam iSTam atyantavallabham annam agabhUtaM tadupayogi dravyaM tena saMyuktaH 'tahe va te cittarasA dhi dumagaNA' tathaiva paramAnAdivadeva cittaramA api drumagaNAH 'aNega bahuvivida vIsasApariyAe' aneka bahuvividhavisraptApariNatena 'bhojaNa milatA hai. 'khuppivAsa mahaNe' yaha kSudhA aura pipAsA kA bhI miTAne vAlo hotA hai / 'pahANa RSiya gula khaMDa macchaMDighaya uvaNIe' ataH yaha eka uttama padArtha bana jAtA hai tathA-jaba isameM guDa galAkara DAlA jAtA hai yA khAMDakI cAsanI dhanAphara yA misarI kI cAsanI banAkara DAlI jAtI hai tathA ustI prakAra kA arthAt tapAyA huA ghI DAlA jAtA hai taba yaha 'pasoyage' harSavardhaka hotA hai 'saha samiyagambhe' aura jaya lakSaNatA-cikanA le jisakA andara pariNata hojAtA hai tapa daha atyantanarama aura cikanA hotA hai-'taheva' usI prakAra 'te cittarasAvi umagaNAve citrarasa nAmake pAlpavRkSa bhI 'aNega yaha vivihavIsamA pari to bhojana vihIe upaveyA' aneka prakAra kI bhojana rUpa sAmagrI se sAlI tI nadhI. Red tanAthA driyAnI zatibhA thaa| thAya cha 'khuppi vAsamahage' mA mAta bhUma mana tarasane para maTakA vaanne| DAya che. 'pahANakuthiya gula va DanacchaDighAya uvaNIe' tathA te me 6ttama pahA banI jAya che to jayAre temAM goLa nAkhIne ogALamAM Ave che. athavA khAMDanI cAsaNI banAvIne athavA sAkaranI cAsaNI banAvIne nAkhavAmAM Ave tathA eja pramANe arthAt ghI garama karIne temAM nAkhavAmAM Ave, tyAre te moyo' 7 vadhAranA2 2. che. 'khaNDa samiya gambhe' mane nyAre sA tenI aMdara bhAga cikAsa vALo banI jAya che, tyAre te atyaMta narama ane thi: 25 Mya che. 'taheva' merI pramANe 'te cittaramA vi dumagaNA' ta yitra2sa nAmanA 485ga 55 'aNegabahuvivihavIsasA pariNayAe bhoyaNavihIe javeyA' mane RnI sAna sAmazrIthA yusta hai.ya che. bhaav| 2nu
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotakA TIkA pra.3 7.3 5.36 ekohIpasthitadrumagaNavarNanam 551 vihIe upaveyA' bhojanavidhinopapekSAH 'kusavikuma vi0 jAba ciTThIti' kuzadikuza vizuddha vRkSamUlA: mUlavantaH kandavanto yAvanto yAvattiSThantIti, saptamakalpavRkSa svarUpavarNanam // 7 // __'egoruya dIve NaM tastha 2 dese vaha ekohakadvIpe khalu dvIpe tatra tatra deze bahavaH-aneke 'maNiyaMgA NAma dumagaNA paNattA samaNAuso' paNyaGgA, maNi mayAni AbhaNAni AdhArAdheyopacArAva maNIti lAntheva aGgAni-avayavA yeSAM te maNyanAH-bhUSaNasaMpAdakA nAma drumagaNA:-kalpavRkSAH prajJaptA:-kathitAH he zramaNa-AyuSman ! 'jahA se' yathA te 'hArAhAra pAyauDakuMDala vAmuttaga hemajAla maNijAla kaNagajAlaga suttaga ucciiya kaDazA-khuDiya ekAcali kaMTha suttamagari maurapakhaMdhagevejja soNisuttagacUDAmaNi kaNA lilaga phulla siddhanthaya yukta hote haiM yaha isa prakAra kA unakA pariNamana svAbhAvika hai parakRta nahIM hai 'kusavikuzta0' ityAdi padoM kA artha pUrvokta nelA hI hai 7 // 8-AThave palpavRkSa ke svarUpa kA thana 'egoruya dIve tattha 2 baha ve maNiyaMgA NAma dunagaNA paNNattA samaNA uso' he zramaNa AyuSman ! usa ekohaka nAma ke dvIpa meM jagaha 2 aneka maNyaGga nAma ke kalpavRkSa kahe gaye haiM yahAM-maNimaya AbharaNoM ko hI AdhArAdheya ke upacAra maNinAma se kahA isa kAraNa maNirUpa acayavoM vAle-ve maNyaGga kalpavRkSa hote haiN| ina se vahAM ke nivAsiyoM ko maNimaya AbhUSaNa prApta hote rahate haiN| ve kisa prakAra ke AbhU SaNoM ko dene vAle hote haiM-isa dRSTAnta kahate haiM- 'jahA se hArAhAra vaTTaNagama uDa kuMDala yAmuttaga hema jAla maNijAla kaNagajAlaga suttA tenuM pariNamana ravAbhAvika che. tema parakRta arthAt bIjAthI karavAmAM Avela nathI. 'kusavikusa' tyAhi yonaartha 594vA pramANenA che // 7 // have mA4mA 465 vRkssn| 2135nu thana 42vAmA bhAre che 'egosya dIveNaM dIve tatya tattha bahave maNiyagA nAma dumagaNA paNNattA samaNAuso' hai zrama Ayuman te ekeka nAmanA dvIpamAM sthaLe sthaLe aneka maheMga nAmanA kapa vRkSa kahyA che. ahiMyAM maNimaya Abhane ja AdhAra ane AdheyanA upacArathI maNinAmathI kahela che. tethI maNirUpa avayave vALA e marmaMga nAmanA ka95 vRkSo hoya che. tyAM rahenArAone temAMthI maNimaya AbharaNe prApta thatA rahe che. te kevA prakAranA AbhUSaNe Ape che te satra2 mA nAyanAM satramA dvaa2| 4he che. 'jahA se hArAhAra vaTTaNagamauha. kuDala vAmuttaga hemajAla maNijAla kaNagajAlaga suttaga ucciiyakaDaga khaiDiya
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 jIvAbhigamasUtra ghaNNavAli sasimra-usama cakkapala bhaMgatuDiya itthamAlaya dalakkhadINAra mAliyA' hArAhAra vartanava mukuTa kuNDala dAmottaga hemajAla maNijAlakalakajAla sUtra koccayita kaTaka kSudakai kAdali kaNTha sUtramakarikoraH skandhaveya zroNI sUtrakacUDAmaNi kanakatilaka puSpaka siddhArthaka karNapAli zazivaryaRSabhacakra katala bhaGkaka truTita hastamAlakA-lakSadInAra mAlikAH, tatra hAro'STadazasarikA, ardhadAro. navasarikA, vartanakA-karNAparaNavizeSaH, mukuTam, kuNDalam, loka-masiddhameva, vAmottakaM hemanAla sacchidra suvarNAlaGkAravidoSaH evam-maNijALa kanakajAle api karNAbharaNavizeSarUpe eva, anayo/ze lokAdayaseyaH, sanakam-suvarNa sUtram vizya kaDaga khuDUDiya ekAva'lakaMThasuttamariSaurakhaMdhageveja loNisuttama- cuDAmaNi jaNa tilA phulla liddhatyaya kaNavAli sasisUra usama caragatalabhaMga tuDipa hattha mAlagavalakkha dINAra mAliyA jisa prakAra se the jagatprasiddha AbhUSaNa hai jaise-ki hAra, ahAra, veSTanaka, mukuTa, kuNDala, vAmottaka, hemajAla, maNijAla, kanaka jAla, suvarNa sUtra, accaSita kaTaka, kSudrikA (mudrikA) ekAbalihA, kaMThasUtra makarikA, uraskandha greveza, zreNImatra, cUDAmaNi, kana katilaka, puSpaka, siddhArthaka, parNapAlI, zazi, sUrya, RSabha, cakratala bhaGgaka, truTita, hastamAlaka aura dalakSa inameM aThArahalaroM kA hAra hotA hai nau laroM kA ardhahAra hotA hai jo karNa kA AbhANa vizeSa hotA hai usa ko nAma veSTanaka hai mukuTa aura kuNDala ye prasiddha hI haiN| chidra sahita jo suvarNa kA AbharaNa vizeSa hotA hai usakA nAma vAmottara-hemajAla hai maNijAla aura kanakajAla ye bhI kono ke eka valika'Tha sucamagari maurava khaMdhageveja soNisuttaga cUDAmaNi kaNagatilaga phullasiddhatthaya kaNNavAlisasisUrausabha cakkagatalabhaMgatuDiyahattha mAlagavalakkha doNAramAliyA' 2 pramANe yA prasiddha bhAmuSo cha bhaI 72, mA2, veSTana4. bhuTa, dusa, pAbhAtta, ramalI. mazinasa, 4isand, suvarNasUtra, 12yayitaTa4, zudriI , (bhudri) si44sUtra, bhaRI, 92245, zaiveyara, zrepAsUtra, yUAmaNi, natiya4, 054, siddhArtha, 49degnel zazi, sU, RSama ya, taAHz, truTita, 42tamA, ma sakSa, mA mAM aDhAra seravALo hAra hoya che navaserovALo adhahAra hoya che. kAnanuM je AbharaNa vizeSa hoya che, tenuM nAma veSTanaka che mukuTa ane kuMDala e prasiddhaja che. chidravALuM je senAnuM AbhUSaNa hoya che, tenuM nAma "vAmottaka hamajAla che. maNizAla ane kanakAla, e paNe kAnanA AbharaNa vizeSaja che.
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 sU.36 ekoSakadvIpasthitadrumagaNavarNanat 553 uccayitakaTakAni-uccIbhUtavalayAni, zudrikA-aMgaThI' iti loka prasiddhA, ekAvaLikA-vicitramaNikRtA eka mUtrikA, kaNThasUtram masiddham makarikAmakarAkAra AbharaNavizeSaH, uraHskandhoveyakam ura:skandhaM grIvAM cAbhivyApyatiSThati tat hRdayAbharaNavizeSaH, zroNIsUtram-kaTisUtrakam cUDAmaNi ma ziro bhUSaNam, kanakatilakam-kalATAbharaNam, phullakaM puSpAkArakalATAbharaNam siddhA. rthakaM sarpa ramamANasuvarNakaNaracita AbharaNavizeSA, karNapAlI-karNopacita vibhAga hI AbharaNa vizeSa haiN| inameM antara kyA kyA hai yaha loka se jAnanA cAhiye sone kA jo sUtra-DorA-hotA hai jise suvarNopa nayana kahate haiM usakA nAma sUtraka hai jo yogya valaya kar3A hotA hai usakA nAma uccayita kaTaka hai| vITI kA nAma kSudrikA dUsarA nAma mudrikA hai. vicitra maNiyoM meM banAI gaI eka Dore kI jo mAlA hotI hai usakA nAma ekAvalikA hai kaNTha sUtra prasiddha hI hai makara ke AkAra kA jo sone kA AbhUSaNa hotA hai usakA nAma makarikA hai hRdaya-urachAtI skandha kaMdhe ko vyAptakara ke jo rahatA hai usakA nAma ura: skandha graiveyaka hai karadhanI (kandorA) kA nAma zroNi sUtra hai ziroratna kA nAma cuDAmaNi hai suvarNa kA jo tilaka hotA hai usakA nAma kanaka tilaka hai vaha lala Ta kA AbharaNa hai / puSpa ke AkAra ke jo lalATa kA AbharaNa hotA hai usakA nAma puSpaka hai bundela khaNDI bhASA meM ise sone kI TikalI kahate haiM / siddhArthaka bhI eka prakAra kA AbhAraNa temAM zuM phera che? te leka vyavahArathI samajI levuM joIe. sonAne je sUtra dere hoya che, ke jene sUvarNapa nayana kahevAmAM Ave che. tenuM nAma sUtraka che je rogyavalaya (baloyA) hoya che tenuM nAma uccayita kaTaka e pramANe che. vITI nuM nAma zudrikA ane tenuM bIjuM nAma mudrikA che. vicitra prakAranA maNithI banAvavAmAM Avela eka dorAnI je mALA hoya che. tenuM nAma ekAvalikA che. kaMThasUtra prasiddha che. magharanA AkAranuM je sonAnuM AbhUSaNa hoya che. tenuM nAma makarikA che. hadaya, ura chAti skaMdha khabhAne vyApta karIne je rahe che, tenuM nAma uraskaMdha raiveyaka che. karabanInuM nAma (kaMda) zreNa sUtra che zire rananuM nAma cUDAmaNi che. sonAnuM je tilaka hoya che tenuM nAma kanakatilaka che te kapALanuM AbhUSaNa che puSpanA AkAranuM je kapALanuM AbhUSaNa hoya che, tenA nAma puSpaka che. budelakhaMDanI bhASAmAM tene sonAnI TikaLI kahe che. siddhAthaMkapaNa eka prakAranuM AbhUSaNa vizeSaja che. A AbharaNamAM sarSavA pramANanA jI0 70
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama bhUSaNavizeSaH zazimUryaRSabhAH-svarNamayacandrakAdirUpA AbharaNa vizeSAH, cakrakacakrAkAra AbhUSaNavizeSaH, talabhagakaM truTitaM ca vAhvAbharaNam, hastamAlakam-mAlA. kAraM hastAbhUSaNam, calakSam-zalampaNam . dInAramAlikA-dInArAdhAkRti maNikamAlA / 'caMdamUramAliyA' candramUryamAlikA-candramRryAkAra paNikAmaya AmaraNavi. zeSaH 'harisaya ke yUra valaya pAlaMba aMgulenjaga kaMcImehalA kaLAva payaragapADihAriya pAujjAla ghaMTiya khikhiNi gyaNorujAlatyimiyavara neura calaNamAliyA' harSaka keyUra valava mAlambAGgulI raka kAJcImekhalA kazApa mataraka pratihArikapAdajAla ghaNTikAkiGkiNI ratnorunAla stimita varanapura caraNamAlikA, tatra hapa-bhUSaNavizeSaH, keyUram-agadam balayam-kaMkaNam, pAlasvaraM jhumbanakaM bhUpaNavizeSaH, aMgulIyakaM prasiddham, kAJcI, mekhalA, kalApaH ete striya AbharaNavizeSAH pratarakavRtta pratala thAbharaNavizeSaH, pAtihArikam-AbharaNavizeSaH pAdojvalaghaNTikA vizeSa hI hai isa AbharaNa meM sarpapa pramANa sone ke kaNa bhare jAte haiM aura yaha maNiyoM kA banA hubhA hotA hai karNa pAlI-vara AmaraNa - vizepa hai jo kAnoM meM laTakatA huA pahilA jAtA hai jaise-ki Aja kala ke Topsa Adi candramA ke AkAra kA jo AbharaNa hotA hai usakA nAma zazi AbharaNa hai yaha mastaka ke Upara vAloM ko saMyamita karane vAlA hotA hai isI prakAra kA svayaM ke AkAra kA jo AbharaNa hotA hai usakA nAma sUryAbharaNa hai yaha bhI mastaka ke Upara hI pahirA jAtA hai ise vundela khaNDI bhASA meM kekara pAna kahate haiM vRpabha ke AkAra kA AbharaNa hotA hai usakA nAma vRSabhAbharaNa he choTe 2 ghaccoM ko yaha gale meM pahirAyA jAtA hai-ise bundela khaNDI bhASA meM vaThalA kahate haiN| kaThale ke jo tAbIja hote haiM unameM kinhIM 2, tAthIjoM meM baila kA sonAnA kaNe bharavAmAM Ave che ane A maNinA banAvavAmAM Ave che. kapAlI e AbhUSaNa vizeSa che jene kAnomAM laTakAvIne paheravAmAM Ave che. hAlamAM jema Tesa vigere candramAnA AkAranA a bhUNa hoya che. tevuM te hoya che. tene zazi AbharaNa paNa kahe che. te mAthAnA vALAne joDI rAkhavA vALuM hoya che. e ja pramANe sUryanA AkAranuM je AbharaNa hoya che tenuM nAma sUryAbharaNa che. e paNa mAthAnI uparaja paheravAmAM Ave che. tene buMdela khaMDanI bhASAmAM kekara pAna kahe che. vRSabhanA AkAranuM je senAnuM AbhUSaNa hoya che, tenuM nAma vRSabhAbharaNa che. te nAnA nAnA baccAne gaLAmAM paheravavAmAM Ave che. tene budelakhaMDanI bha SAmAM kaMTele kahe che kaMThalAmAM je tAvIja hoya che. temAM koI koI tAvIjemAM baLadane kAra
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 555 sArka bihAna prameyadyotikA TIkA pra. 3 u.3 6.36 ekorukaDI sthita drumagaNavarNanam pAdeSu jAla to ghaNTikA ghaTikA, kiGkiNI kSudraghaNTikA, ratnorujAlaM ratnamayaM SoH lambamAnaM zrRGkhalArUpaM kaTidavarakam 'kaNadorA' iti prasiddham svimi tatraranUpuram caraNamAlikA saMsthAnavizepakRtapAdA bharaNas, 'kaNagaNigaramALIyA' kanakanikaramALikA ete cAbharaNavizeSAH, saMpradAyato lIkatatha yathAyathaM jJAtavyAH, kathaMbhUtA ete AmaraNavizeSAstatrAha - 'kecaNamaNi' ityAdi, 'kaMcaNamaNirayaNa Te bhaticittA' kAJcanamaNiratnAnAM bhaktyA vicchicyA citrA:- vilakSaNA: 'bhUsaNavihi bahuSpagArA' bhUSaNa vidhinA bahupakArAH - anekaprakArAH 'taheca te maNiyaMgAvi dumagaNA' tathaiva hArAdivadeva te maNyA api drumagaNaH, 'aga bahuvivihadIsasA AkAra utkIrNa - khodA huA hotA hai / cakra ke AkAra vAle AbhUSaNa kA nAma cakra hai tala bhaGgaka aura truTika ye bAluoM ke AbharaNa vizeSa hai hastamAlaka - hAtha kA AbhUSaNa vizeSa hai, balakSa galekA AbhUSaNa dInAra mAlikA, dInAra muharoM ke AkAra ke maNiyoM se banI huI mukti mAlA nAma kA AbharaNa vizeSa hai 'canda sUra mAliyA, harisaya, keyUravalaya pAlaMba aMgulejjagakaMcI mehalA phalAvapayaraga pADihAriye pAya ghaMTiyakhikhiNiracaNohajAlatthimidyavara NeuracalaNa mAliyA' candra sUrya mAlikA, yaha candra sUrya ke AkAra vAle maNakoM kI mAlA hotI hai harSaka, keyUra, balaya, prAlambanaka-jhumakA aMgulIyaka, kAcI mekhalA, kalApa pratara prAtihArikapAdo-jjUla ghaNTikA, kiGkiNIkSudra ghaMTikA, rasnorujAla va nUpura caraNa bAlikA ye saba AbharaNa vizeSa hai 'kaNagaNigara mAliyA, kaMcaNamaNiraghaNasatticittA bhUSaNa vihi pra jAla miya sa hageob nA kotaravAmAM Avela hAya che. cakranA AkAravALA AbhUSaNunuM nAma cakaka che, talabha'gaka ane truTika te khADuM hAthanA AbharaNu vizeSa che. hastamAlaka hAthanu' AbhUSaNa valakSa gaLAnuM AbhuSaNu, dInAra mAlikA, dInAra maheAranA AkAranA maNukAethI banAvavAmAM Avela muktimALA nAmanu AbharaNu vizeSa che. 'caMda sUramAliyA, harisaya keyUra valaya paliMba agulejjagaka'cI mehalAkalAparagapADiriye pAyajAla ghaMTiya khikhiNirayaNorujAlatthimiya varaNe ura 'caraNamAliyA' caMdra sUrya mAsi mA yadra sUryanA AravAjA bhathubhayonI bhAjA hoya che. harSa, myUra, valaya, prAsambha, zubhama gusIya maMthI-bhejavA, usApa, atasaDa, AtihArie, honnUsa vaTiza, DiDisI kSudradha Tima (ghaTaDI) ratnAisa bhane nUpUra yaralumAdi sA maghA bhAvAra vizeSa che. 'kaNagaNi garamA kiyA, kaM caNamaNiyarayaNabhatticinA bhUSaNavihi cahu pagArAtaca te maNi
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasne pariNayAe bhUsaNavihIe ubaveyA' aneka nhuvividha visrasApariNatena bhUpaNavidhinopetAH-yuktAH, phalaipUrNA 'visati' dalanti-vikasantItyarthaH, 'kusavikasa vi0 jAva ciTThati' kuzavikuza vizuddha vRkSamlA mUlavantaH kandavantaH yAvat mAsAdIyA darzanIyA abhirUpAH pratirUpAstiSThati / ityaSTamakalpavRkSavarNanam / 8 / _'egoruya NaM dIve tatthara' ekorukadvIpe tatra tatra khala 'vahave gehAgArA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso!' bahavaH gehAkArA nAma drumagaNAH palpavRkSAH prAptAHkathitAH he zramaNa AyuSman ! 'jahA se' yathA te 'pagAraTTAlaga cariyadAragopura bahuppagArA taheva te maNiyaMgA vi dumagaNA aNega yahuvivihavIsasA pariNatAe bhUsaNavihIe uvaveyA kusa vi0 jAca ciTuMti' aura kanaka nikara mAlikA, ye saba hI AbhUSaNa haiM aura ye kitaneka suvarNa kI racanA se, kitaneka maNiyoM kI racanA se aura kitaneka ratnoM kI racanA se citrita suMdara hote haiN| inakI jAtiyAM aneka prakAra kI hotI hai| isI prakAra se ye maNyaGganAma ke kalpavRkSa bhI aneka prakAra kI bhUSaNa jAtiyoM ke rUpa svataH svabhAva se pariNata ho jAte haiM vAkI ke 'kusa vikusa' Adi padoM kA artha spaSTa hai // 8 // 9 nauveM kalpavRkSa ke svarUpa kA varNana__'egoruya dIve tattha 2' usa ekoruka nAmaka dvIpa meM jagaha 2, 'bahave gehAgArA NAma dumagaNA paNattA samaNAuso' he zramaNa! AyuSman ! aneka gehAkAra nAma ke kalpavRkSa kahe gaye haiN| ve kisa prakAra ke hote haiM vaha dRSTAnta se samajhAte haiM-'jahA se pAgAradyAlaga yagA vi dumagaNA aNegabahuvivihavIsasApariNatAe bhUsaNavihIe uvaveyA kusavikuma jAva ciTuMti' bhane una ni42 bhAti, mA yA mAbhUSara vizeSa ja che. ane te paikI keTalAka senAnI racanAthI tathA keTalAka maNiyanI racanAthI ane keTalAka ratnonI racanAthI citra vicitra suMdara jaNa ya che. tenI aneka prakAranI jAto hoya che. e ja pramANe A maryAga nAmane kalpavRkSo paNa aneka prakAranA bhUSanA rUpathI svataH pitAnI meLeja eTaleke svAbhAvika rIte ja pariNuta thaI jAya che. bAkInA kuza vikuza vigere padano artha spaSTa che 8 have namaH 465vRkSanA 21350 vana 42vAmAM Ave che. 'egoruya dIveNaM dIve tattha tatya' 2 // 34 nAmanA dvIpamA sthaNe sthage 'bahave gehA gArA Noma dumagaNA paNNattA samaNAuso' zrama Ayu bhan ! geDA2 na'bhanA aneka kalpavRkSa kahevAmAM Avela che. te kevA prakAranA hoya che? te dRSTAMta 2 / sUtra42 matAve che. 'jahA se pAgAraTTAlagacariyadAra gopura pAmAyA
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhotikA TIkA pra. 3 u.3 lU. 36 ekorukadvIpa sthitadrumagaNavarNanam pAsAyAkA satalamaMDava egasALa visALa visAlaga cauraM sa caumAla ganmagharamohaNa gharavalabhighara cittasAlamAlayabhattigharavaTTataMsa caturaMsaNaM diyAvatcasaM TheyAyaya paMDura tala muMDamAla immiyaM prAkArATTAlaka carikadvAragopuprAsAdAkAzatala maNDapekazAla dvizAlaka trizAlaka caturasra catumzAlagarbhagRha mohanagRhavalamIgRha citra zAlamAlakabhaktigRha vRttatrayasa nandikAvata saMsthitAyata pANDutalamuNDamAlaharmyam, tatra mAkArovamaH, aTTAlakaH - prAsAdoparivarttyAzrayavizeSaH, carikAnagara mAkA - rAntamUle aSTahastapramANo mArgaH, dvAraM spaSTam, gopuraM puradvAram, prAsAdaH siddhaH caridAra gopura pAsAyAkAsa tala maMDava ega sAla visAlagatilAla gacauraMsa caDasAla ganna ghara mohaNa ghara valabhighara cittasAla mAlayabhatti ghara vaTTataM caturaMsaNaMdiyAcatta saMThiyAyata paMDuratala muMDa mAla hapriyaM' jisa prakAra se saMsAra meM prAkAra, aTTAlaka, carikA, dvAra, gopura, prAsAda, AkAzatala, maMDapa, ekazAla, vizAla, trizAla, catu rasra, catuHzAla garbhagRha, mohana gRha, valabhI gRha, citrazAla mAlaka bhakti gRha, vRtta, trayasra, caturasra, naMdikA vartta, saMsthitAyata pANDuratala muNDamAla harmya, inameM koTa kA nAma prAkAra haiM jo nagara yA rAjamahala ke cAroM ora hotA hai prAsAda ke Upara jo Azrama vizeSa hotA hai usakA nAma aTTAlaka hai ise Ajakala kI bhASA meM aTArI nAma se kahA jAtA hai nagara aura prAkAra ke bIca meM jo ATha hAtha pramANa rAstA rahatA hai usakA nAma carikA hai| daravAje kA nAma dvAra hai nagara ke pradhAna dvAra kA nAma gopura hai rAjamahala kA nAma prAsAda hai bilakula kAsatalama Dava egasAla visAlagatikhAlagaca urakhaca usAla gavbhagharamohaNaghara vaLabhighara cittasAla mAlaya bhattidhara va taMsa caTharaMsa naMdiyAvattasaThiyA yattapa MDuratalamuMDamAlAhammiya" ? abhAge bhagatmA Aara, saTTA, yarima, dvAra, gopura, AsAha, azatala, bhAMDeya, semzAla, dvizAsa, trizAsa yaturasra, yatuHzAsa, garbhagRha, bhoDanagRha, vasalIgRha, citrazAla bhASA, latigRha, vRtta yakha yaturakha, nahibhatrarta, saMsthitAyata, pAMDuratava, mu Damalahumya, temAM kATanuM nAma prAsAda che ke je nagara athavA rAjamahelanI cAre tarapha hAya che. prAsAdanI upara je Azraya vizeSa hAya che. tenu' nAma aTTAlaka che. tene hAlanI bhASAmAM aTArI kahevAmAM Ave che, nagara ane prAkAranI vacamAM ATha dvAya pramANanA je raste rAkhavAmAM Ave che, tenuM nAma rikA che. daravAjAnuM nAma dvAra che, nagaratA mukhya daravAjAnu nAma gepura che, 557
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 jIvAmigamale AkAzatalaM kUTAyAchinna-kuTimam, maNDapaH-chAyAdhatha paTAdimaya AzrayavizeSaH ekazAla dvizAle bhavanavizepo trizAlamapi bhavanavizeSaH, caturasraM catuH zAlaM ca bhavanavizeSaH, garbhagRha-sarvatovatti gRhAntaram abhyantaragRham, mohanagRha-zayana. gRham, bala bhIgRha, citrazAlamAlakam, bhaktigRham vRttavyasracaturasram, nandikAvataH prAsAdavizeSaH tahat saMsthitAyata pANDuratalamaNDumAlahamyam-upari AcchAdana. sApha chana ko bhUmi kA nAma AkAza tala hai yaha nirAvRtta pradeza rUpa hotaa| chAyA Adi ke nimitta jo tambU tAna liyA jAtA hai usakA nAma aNDapa hai eka zAla dvizAla ye bhavana vizeSa hote hai / tIna zAlA vAle aura cAra zAlA vAle bhI bhavana hI hote haiM aura vizeSa bhavana ke rUpa meM banAye jAte haiM zAlA zabda kA artha khaNDa hai jo bhavana do khaNDa vAle hote haiM ve dvizAla bhavana haiM isI taraha se Age bhI samajha lenA cAhiye jo makAna caukhUTA hotA hai vaha caturastra gRha hai ghara ke nIce jo bhI harA honA haiM usakA nAma garbha gRha hai zayana ghara ko mohana gRha kahate hai chAjo vAlA jo ghara hotA hai usakA nAma valabhI gRha hai citrazAlAlaya-jisameM aneka prakAra ke citroM se susajjita svataMtra prakoSTha hotA hai aise gRha kA yaha nAma hai vRtta jo gola AkAra meM panAyA jAtA hai vaha vRtta ghara trikoNa ke AkAra meM banA hotA hai usakA nAma na ghara haiM cokhUTe AkAra ke bane hui ghara kA nAma caturastra ghara hai nandikAvarta svastika ke jaisA jo Alaya hotA hai rAjamahelanuM nAma prAsAda che. ekadama sApha agAzInA taLIyAnuM nAma AkAzatala che. A nirAvRttapradeza hoya che. chAyA vigerene mATe je tabUtANavAmAM Ave che. tenu nAma maDapa che. eka zAla dvizAla, A bhavana vizeSa hoya che traNa zAlAvALA ane cAra zALA vALA paNa bhavana ja kahevAya che. ane vizeSa bhavana rUpe banAvavAmAM Ave che. zAlA zabdano artha khaMDa che. je bhavana be khaMDavALA hoya che. tene dvizAla bhavana kahevAya che. e ja pramANe AgaLa paNa samajI levuM. je makAna cakhUNiyuM hoya che te caturAsagRha kahe vAya che. zayanabhavanane mehanagRha kahe che. chAjAvALuM je ghara hoya che, tenuM nAma valabhIguDa kahevAya che. trizAlAlaya je aneka prakAranA citrothI susajajIta svataMtra gRha hoya che, tevA gRhanuM nAma citrazAlAlaya kahe che. vRtta eTaleke je ghara goLa AkAranuM banAvavAmAM Ave che, te vRttaghara kahevAya che. je ghara trikeNAkAra banAvavAmAM Ave che. tene cUsavara kahe che. khUNiyA AkAranuM banAvavAmAM Avela bhavanane caturansa ghara kahevAya che. naMdikAva
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 3.3.36 ekoSakadvIpasthitamagaNavarNanam 559 rahitaM zikharAdi rahita harmyam ! 'ahavaNaM dharalahara addhamAgahavibhamaseladdha selasaMThiya kUDAgArasuvihikoDhaga aNegagharasaraNaleNa AvaNa DigajAlaviMdaNi. jjUha avavaraka dovAriya-caMdasAliyarUvavibhatti kaliyA' athavA khalu dhadalagRhAca mAgadhavibhramazailArddhazailasaMsthita kaTAkArADhaya suvidhikoSThakAneka gRhasaraNalayanaApaNa viDaMkajAlavRnda ni! hApavarabhadauvArisa candrazAlikArUpavibhakti kalitAH tatra-dhavalagRhaM saudham, ardhamAgadha vibhramANi gRhavizeSAH, zailAzela saMsthitAni usakA nAma nandikA varta gRha hai jisakI nIce kI bhUmi zubhra ho aura Upara jisa para chAna-chappara na ho aile AMgana vAle ghara kA nAma pANDa. ratala muNDa mAla gRha hai dhanika janoM ke rahane ke makAna kA nAma harmya hai 'ahava NaM dhavalahara addhamAgaha vibhama leladdha lela saMThiya kUDA. gAraDa suvihikoTThA aNega gharasaraNaleNa AkSaNa viDaMga jAlaviMda NijjUha avaraka dobAriya caMda sAliga rUvA vibhatti kaliyA adhaNa vihibahu vikappA' dhavalagRha-laudha ardhagRha sAgadhagRha evaM vibhramagRha, zailArddha gRha, zaila saMsthitagRha, kUDAkAra gRha, suvidhi koSTaka gRha, zaraNa layana ApaNa, ityAdi rUpa se bhavanoM ke bheda aneka hote hai. inameM ardha gRha mAgadha gRha aura vibhrama gRha ye koI vizeSa prakAra ke ghara hote hai pahAr3a ke ardha bhAga kA jaisA AkAra hotA hai isa AkAra kA ko ghara hotA hai usakA nAma zailAddha gRha hai tathA parvata kA jaisA AkAra hotA hai isa AkAra kA jo ghara hotA hai vaha zaila saMsthina svaritakanA jevuM che ghara hoya tenuM nAma naMdikAlataMgraha kahevAya che jenI nIcenI bhUmi zuddha hoya ane jenI upara chAja-chAparU. na hoya evA AMgaNuM vALA gharanuM nAma pAMDuratala maMDamAla gRha kahevAya che. dhanavAnone rahevAnA mahAnanu nAma ubhya' che. 'ahava Na dhavalaira addhamAgahavibhama seladdhasela saThiya kUDAgAra suvihikoTuga aNegagharasaraNaleNa aviNa viDaMga jAlavidaNijjUha avaraka dovAriya caMdasAliya sva vibhattikaliyA bhavaNavihi bahuvikappA' dhksgRha sIdha, ardhagRha mAgadhagraha ane vibhramagRha, zilArdhagRha, zila saMsthitagRha kRDAkAraghara, suvidhikeSTakaghara, anegRha, zaraNalayana, ApaNa vigere prakArathI bhavananA aneka bheda hoya che. temAM ardhagRha, mAgadhagreDa, ane vibhramagRha A koI vizeSa prakAranA ghara hoya che. pahADanA ardhabhAgane je AkAra hoya che, e AkAranuM je ghara hoya che, tenuM nAma zailAIgreDa che. tathA parvatane je AkAra hoya che, tevA AkAranuM je ghara hoya che, te zala
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ m A - - - - -- - 560 jIvAmigama parvatAkArANi gRhANi' phUTAkArAya zikharAkRtikAni 'muvihi-ka muga' muvidhikoSTha kAni, 'aNepaghA' anekAH gRhA: 'AvaNa' ApaNA-TUTAH ityAdikA bhavanavidhayo bahuvikalpAH itynvyH| viTaMkA-kapotapALI, jAlando gavAkSasamUha 'NijjU' niyUha dvAroparitana pAvavinirgatadAruH 'apacarakaH 'dovAriya' dvArikaH 'caMdasAliya' candrazAlikA-zirogRham 'svavibhatticittA' ityevaM gRha hai parvata kI coTI kA jaisA AkAra hotA hai aise AkAra vAlA jo ghara hotA hai vaha kUDAkAra gRha hai jisa ghara meM aneka koThe acche prakAra ke bane hote haiM vaha suvidhikoSThaka hai jisa ghara meM eka se pramANa ke aneka ghara bane rahate haiM ve aneka ghara kahalAte haiN| dukAna kA nAma ApaNa hai bAjAra meM jisa prakAra se pratyeka vastueM yathAsthAna milatI hai usI prakAra se jisa ghara meM pratyeka upayogI vastueM yathAsthAna para rakhI huI milatI haiM aise ghara kA nAma ApaNa gRha kahate hai ityAdi rUpa se bhavanoM kI vidhiyAM aneka prakAra kI hai kApota pAlI-chajjA kA nAma viTaMga hai isake AkAra ke jo ghara hai ve bhI yahAM viTaMka zabda se gRhIta hue haiM jAla vRnda nAma gavAkSa kA hai dvAra ke Upara ke bhAga meM nikalA huA jo kASTha hotA hai unakA nAma ni!ha hai apavaraka nAma choTI 2, koThariyoM kA hai chatta ke Upara jo ghara hotA hai usakA nAma ziro gRha hai isa taraha bhavana vidhiyAM gRha prakAra-aneka bhedoM vAle haiM 'taheva saMsthita ghara kahevAya che. parvatanA zikharane je AkAra hoya che, evA AkAravALuM je ghara hoya che, te kRDAkAra ghara kahevAya che. je gharamAM aneka prakAranA sArA koThAo banAvavAmAM Avela hoya, te suvidhi keThaka kahevAya che. je gharamAM eka sarakhA AkAravALA aneka ghare banAvelA hoya che, te aneka ghara kahevAya che dukAnanuM nAma ApaNa che. bajAramAM je pramANe dareka vastuo gya sthAne maLe che, e ja pramANe je gharamAM dareka upayogI vastuo yathAsthAna para rAkhela maLe che, tevA gharanuM nAma paNa ApaNuM gRha kahevAya che ItyAdi prakArathI bhavananI aneka prakAranI vidhi che. kApoTapAlI chajAnuM nAma viTaMka che. tenA AkAra jevuM che ghara hoya te paNa ahiyAM viTaMka zabdathI grahaNa karAya che. jAlavRnda gavAkSa bArIne kahe che, tenuM nAma nibRha che. apavaraka nAnI nAnI oraDIne kahe che agAsInI upara je graha hoya che tenuM nAma zirAgraha che. A pramANe bhavana vidhi bhavana prAkAra vigere aneka bhedevALI hAya cha, 'taheva te gehAkArA vi dumagaNA' 51 pramANe te 12 nAmamA
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ protikA ThIkA pra. 3 u. 3 sU.36 ekorukadvIpa sthitadruma gaNavarNanam rUpAbhiH vibhaktibhiH - vicchittibhiH kalitAH- yuktAH 'bhavaNavihIvahuvikappA' bhavanavidhi bahuvikalpAH - bhavanavidhinA anekaprakArAH, 'taheva te gedAgArA vi dumagaNA' tathaiva prAkArAdivadeva te gehAkArA api drumagaNAH 'aoga bahuvivivIsasApariNayAe' aneka bahuvividhavisrasApariNatena bhavanavidhinA, kathaM bhUtena bhavanavidhinA tatrAha - 'suhAruhAe suhottarAe' sukhAroddaNena sukhottAreNa, sukhenArohaNamUrdhvagamanaM yasya tena sukhena adhastAdavataraNaM yasya sa tathA tena, 'suinikakhamaNapasAe' sukhaniSkramaNa pravezena sukhena-anAyAsena niSkramaNaM nirgamaH pravezatha yatra sa tathA tena - 'daddarasopANapatikaliyAe' dardarasopAnapaGkti kalitena dardarA - ghanI bhUtA sopAnapaGktistayA kalitena yuktena 'pairikAe ' pratirite hAgArA vi dumgnn|' isI prakAra se ve gRhAkAra nAma vAle kalpavRkSa bhI 'aNega bahu vividhavIsasA pariNaghAe suhArUhaNe, suhotarAe suha nikkhamaNappavesAe, daddara sopANa paMti kaliyAe parikkAe suha vihArAe, maNo'NukUlAe, bhavaga bihIe uvaveyA' aneka prakAra kI bahuta sI svAbhAvika bhavana vidhi se bhavanoM kI racanA rUpa prakAra se ki jina bhavanoM ke Upara caDhane meM aura nIce utara ne meM kisI bhI prakAra kA parizrama - kheda - thakAvaTa nahIM hotA hai sukha pUrvaka jinapara car3hA aura uttarA jA sakatA hai Ananda ke sAtha jinake bhItara jAnA hotA hai aura Ananda ke sAtha hI jinase bAhara nikalanA hotA haitathA - jinakI sopAna paGkiyAM dardarI ghanIbhUta- pAma pAma meM hotI hai, aura jisameM vizAlatA ko lekara vihAra sukha pada hI hotA hai, evaM jo manonukUla hotI hai usa prakAra kI bhavanavidhiyoM se yukta hote haiM 'kuma0 jAva citi' ina pado kA artha pUrvokta jaisA hI hai tAtparya 561 vRkSa yA 'aNega bahuvividha vIsasA pariNayAe sudAruhaNe, suhottarAe suhanikkhamaNappavesAe, daddarasapANa patikaliyAe pairisvAe suhavihArAe, maNo'Nu kulAe, bhavaNavihIra uvaveyA' bhane prahAranI ghI sevI svAbhAvi lavanavidhithI arthAt bhavaneAnI racanA rUpa prakArathI eTale ke je bhavaneAnI upara caDavAmAM ane nIce utaravAmAM kAi paNa prakAranA parizrama-kheda-thAka lAgatA nathI ane jenA para sukha pUrvaka caDAya utarAya che. tathA AnaMda pUrNAMka jenI aMdara jaI rAkAya che, ane AnaMda pUrvaka jenI mahAra nIkaLI zakAya che. tathA jenA pagathiyA ghanIbhUta pAse pAMse heAya che. ane jenA vizALa paNAne laine javA Ava vAnuM sukhada thAya che. ane je manane anukUla hoya che. evA prakAranI bhavana vidhiyodhI yukta hAya hai. 'kusavikusa jAva ciTThati' yA honA artha paDhetAM jI0 71
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 jIvAmigamala ktena-vizAlena, 'suhavihArAe' sukharihAreNa-sukhaH sukharUpaH vihAro gamanAgamanaM yatra sa tathA tena 'maNoNukUlAe' mano'nuklena 'bhavaNavihIra' bhavanavidhinAbhavanaprakAreNa 'ubavevA' upapetAH, 'kusavikusa visuddha jAva ciTaMti' kuzavikuza vizuddha vRkSa malA mulAndamanto yAvat tiSThantoti namaH kalpavRkSaH / 2 / / ___ 'egoruya dIveNaM dIve' ekorukadvIpe 'tattha tattha bahave gaNigaNA NAma drumagaNA eNNattA samaNAupo' tatra tatra vahavaH anagnAH vicitra vividhavasa. dAyitvAt na vidyante nagnAstatkAlInAsta-dezasthAca janA yebhyaH te anagnA nAma drumagaNA:-kalpavRkSAH yajJaptA:-kathitAH he zramaNa AyuSman 'jahA se' yathA te 'aNegaso' anekazaH 'AjiNaga khoma kaMvala dugulla kosejjakAlamiga paTTacINaM suyavaraNAtavAravaNigayatuzrAmaraNa cittasahiNA kallANagarmigiNIla kajjala bahuyahI hai ki-jaise yahAM ghara aneka prakAra ke hote haiM-vaise hI ye kalpavRkSa bhI aneka prakAra ke hote haiM // 9 // 10-dazaveM kalpavRkSa kA svarUpa kathana 'egoruya dIye tatya 2, vaha annignn| NAma dumagaNA paNNattA samaNAulo' he zramaNa AyuSman ! usa ezoruka dvIpa meM jagaha 2, anagna nAma ke bahuta se kalpavRkSa kahe gaye haiN| ye vividha prakAra ke vastroM ke pradAtA hote haiM-ataH usa kAla ke aura usa deza ke manuSya inake kAraNa kabhI nagna nahIM rahate haiM isI kAraNa inakA nAma anagna kahA gayA hai una vastroM kA varNana karate haiM 'jahA se aNegaso oji. Nagakhoma kaMvala dugullakoleja phAla priga paTTa cINaMsuyararaNAta vAra vaNi gaya tuprAbharaNacittasahiNagakallANaga bhigiNIlakajjala baha kahyA pramANe ja che. kahevAnuM tAtparya e che ke jema ahiyAM aneka prakAranA ghare DAya cha, 4 pramANe 2mA 465vRkSA 5 mana: 54|2naa hAya che. / 9 / va samA 485vRkSanA 2135nu 4thana 32vAmAM Ave che. 'emorUya dIve tattha tattha bahave aNigaNANAma' dumagaNA paNNattA saraNAuse' 3 zramaya Ayuzmana e ekarUkadvIpamAM sthaLe sthaLe anagna nAmanA ghaNAja kalpavRkSo hovAnuM kahela che. teo aneka prakAranA vastrone ApavAvALA hoya che. tethI te kALanA ane te dezanA manuSyo vastronA kAraNe ke samaye nagna rahetA nathI. tethI ja temanuM nAma anagna kahevAmAM Avela che. te vastronuM varNana 42ta sUtra 2 49 cha , 'jahA se aNegaso AjiNaga khomabala dugulla koseja kAla migapaTTacINaMsuca varaNAtavAravaNigaya tuAbharaNa cittasahiNaga
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.36 ekorukadvIpasthitaTumANavarNanam 563 vaNNa rattapIta mukkila makkhiyamigaloma hemaruppaNNama avasarattaga siMdhuosa bhadAmilavaMga kaliMga neliNa taMtumayabhatticittA' Ajinaka kSauma kambala dukUla kauzeyakAla mRgapaTTacInAMzuka varaNAtavAra vaNigayatu AmaraNa citrazlakSNakalyANakabhRGgInIlakajjala bahuvarNaraktapItazukla mrakSita mRgaloma hemarupyavarNaka abaruttaraga vaNNarattagapIta sukkila makkhiya mithalobha hemaruppakSaNNaNa avasara ttaga siMdhu okhabhadAkhilavaMgakaliMganeNilataMtumayaatticittA' jaise jagaprasiddha vastra aneka prakAra ke hote -ghadhA-Ajinaka-carmavastrakSauma-kapAsa kA vastra kaMcala-prasiddha hai dukUla, kauzeya-rezamIvastrakAlamRgapaTTa-phAle mRga ke camar3e se banA huA vastra cInAMka-cIna deza kA banA huA vastra 'varaNAtavA ravaNiNayatu deza vizeSa prasiddha ye bhI koI vastra vizeSa hI samajheM, AmaraNavastra AbharaNoM se vicitra vastra jisa para nAnA prakAra ke AbharaNoM ke vela bUTo dvArA citrakaDhe hue hote haiM aise, bArIka tantuoM dvArA cune gaye vastra kalyANaka vastra mauke mauke para pahirane ke yogya Ananda pravastra, bhRgI nIla kajjala bhaure ke jaise nIla varNa vAle vastra, jamalabarNavastra-chajjala ke varNa jaise kAle vastra, raktavastra, lAla vastra pItavastra-pIle vastra zuklavastra, akSatavastra-bIca meM nahIM phaTA huA vastra, navInavastra, mRgalomavastra mRga ke romoM kA banA huAvastra, hemavastra-lone ke tAroM se ghanA kallANagabhigiNI lakajjala bahuvaNNa rattapIta sukilamakkhaya migalomahemappharUNNaga avasarattaga sidhuosabhadAmilava'gakaliMganeNilata'tu mayabhatticittA' ma 11 prasiddha vastro aneka prakAranA hoya che. jemake AjIka cAmaDAne vastra, lIma kapAsanA vastro, kaMbala unane stra prasiddha che. dukUla vRkSanI chAlamAMthI banAvela vastra kauzaya rezamI vastra, kAlamRgapaTa kALA mRganA cAmaDAthI banAvavAmAM Avela vastra, cInAMzuka cIna dezamAM banAvavAmAM Avela vastra .'varaNAtavAravaNigayatu' heza vizamA prasiddha meQ Apa vizeSa nuM ja nAma che. AbharaNa vastra AbhUSaNethI vicitra vastra, jenA para aneka AbharaNenI velabUTo dvArA citra kahADavAmAM Avela hoya evA va, jINA tArothI banAvavAmAM Avela vastra, kalyANaka vastra, samaye samaye paheravA gya AnaMda ApanArA vastra, bhaMgInIlakajajala bhamarAnA jevA nIla varNavALA va. kAjalavarNa vastra, kAjaLanA jevA varNavALA kALAva raktavarNavAlAvo lAla va pItavastra, pILAva zula vastra, sapheda vastra, akSatavastra, vacamAM phAvyA zivAyanA va, navIna va, mRgalecana vastra, mRganA rUMvATAne banAvela no
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - jIvAmigamasUtre sindhuRSamatAmilacaGgakaliGganelina tantumayabhakticitrAH, tatra-AjinakaM carmamayavastram, saumam-kAsivastram, kambalaM prsiddhm| dukULam - zlakSNavasa vizeSaH 'kosejja' kauzeyam vilakSaNakITatantunirmitam, 'kAlamRra paTTa' kAlamRgapaTTAkAlamRgacarma 'cINAMsuya' cInAMzukam cInadezodbhavovastra vizeSaH, nAnAdeza prasiddhaH 'varaNAtavAra vaNigayatu' iti pAThazuddheH kartumazakyatvAd yathAdezaM yathA saMpradAya vastra jAti vizeSamadhikRtya vyAkhyeyam / 'AbharaNacittaM' AmaraNacitrANi-Abha. raNairvicitrANi 'sahiNaga' ilakSNAni-mUkSmatantu niSpannAni 'kallANaga' kalyANa kAni-paramalakSaNopetAni-bhiginIlakajjala' bhagInIlakajjaleti, tatra-bhRGgIkITaviSaH, nIlaM-rAgavizeSaH tathA-kajjalaM' masiddham' 'bahuvaNNarattapItamukkilla' bahuvarNAni raktapItazuklAni 'makkhiyamigaloma' mrakSitaM tailAdinA snigdhIkRtaM yat mRgaloma 'hemaruppavaNNaga' hemarUpyavarNakaM-suvarNarajatavarNAtmakam 'avarutagasiMdhu osabhadAmilavaMgakaliMga neliNa taMtumayabhatticittA' avaruttaragasindhuRSabhatAmila. baGgakaliGga nelina tantumayacitrAH tatra-apara:-pazcimadezaH, uttaraH-uttaradezaH, sindhudezavizeSaH 'osabha' iti RSabhaH saMpradAya gamyodezaH, tAmilabaGga kaliGga nelinAH dezavizeSA:-masiddhAH etaddezodbhavA ye tantavaH-sUkSmatantavaH, manmayAyAH bhaktayo vicchittayo viziSTaracanAH tAmizcitrA ityAdikAH 'vatthavihibahuppa. gArA havejja' vastra vidhinA bahupakArA bhaveyuH 'varapaTTaNuggayA' varaparanodgatAra, huA vastra aparavastra-pazcimadeza meM banA huA vastra,-uttara deza meM banA huA vastra, sindhuvastra,-sindhu deza meM bano huA vastra, osabha RSabha nAmake deza ke vastra, tAmilavastra-tamila pradeza meM banA huA tamila deza kA vastra, baGgavastra-baMgAla deza meM banA huA baMgAla kA vastra, isI prakAra se kaliGgavastra-kaliGga deza meM banA humA kaliGga deza kA vastra, neliNantu-vastra sUkSma tantuoM se banA huA patalA vastra, ityAdi vividha prakAra kI racanA vAle vastra jaiptA tattaddeza bheda se aneka prakAra ke hote haiM aura 'varapadRNuggayA' zreSTha pattana ke arthAt hemavajha, senAnA tArathI banAvavAmAM Avela vastra, aparavastra, pazcimadezamAM banAvavAmAM Avela vastra, uttaravastra, uttara pradezamAM banAvavAmAM Avela vastra, siMdhuvastra, sidhu dezamAM banelA vacce, e sabha, RSabha nAmanA dezamAM banelA vao, tAmilavastra, tAmilapradezamAM banAvavAmAM Avela vastra, baMgavastra, baMgALa dezamAM banAvavAmAM Avela vastra, eja pramANe kaliMgavastra, kaliMgadezamAM banAvavAmAM Avelavastra, neliyuM tuvastra, jINatArathI banAvavAmAM Avela chANuM vastra, 'tyAdi aneka prakAranI racanAvALA vastro jema te te deza pradezanA bhedathI aneka
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.36 ekorukadvIpasthitadrumagaNavarNanan 565 varapattanaM tattat prasiddhapattanaM tasmAdudgatAH-vinirgatAH 'vaNNarAgakaliyA' varNarAgakalitAH vagairanepajiSThAdibhiH kalitAH yuktA', 'taheca te aNiyaNAvi dumagaNA' tathaiva te anagnA api drumagaNA:-kalpavRkSAH 'aNegabahuvivihavIsakA pariNayAe vatthavihIe uvaveyA' anekavahuvividha visrasApariNavena vastravidhinopetA:'kusavikupta vi0 jAva ciTThati' kuzavikuza vizuddha vRkSamUlA yAvat tiSThantIti / 36 / ___mUlam-egoruya dIveNaMbhaMte ! dIve maNuyANaM kerilae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA! teNaM maNuyA aNuvamatara somacArurUvA bhoguttamagayalakkhaNA bhogasastirIyA sujAya savvaMgasuMdaraMgA supaiTriyakummacArucalaNA ratuppalapattamauyasuku. mAlakomalatalA naganagaralAgaramagara carkakabaraMkalakkhaNakiya calaNA aNupuvvasusAhataMgulIyA uNayataNutaMbaNiddhaNakhA saMThiyasusiligUDhagupphA egIkuruviMdAkatavaTTANu puThavajaMghA samuggaNimaggagUDha jANU gayasasaNasujAyasapiNabhorU varavAraNamattatallavikamavilAsiyagaI sujAyavaraturagagujjhadesA AiNNabhinna 2, dezoM meM yahAM kI saMskRti ke anusAra inakA nirmANa hotA 'yaNarApaliyA' tathA maMjiSThAdi raMgoM se ye jaise bhinna 2 deza kI paddhati ke anusAra raMge hote haiM 'taheva te aNiyaNA vidumaNA' isI prakAra se Ne anagna nAma ke kalpavRkSa bhI 'aNega bahu vivihavIsasA pariNayAe vatthavihIe uvaveyA' aneka bahuta prakAra kI svAbhAvika vastra, vidhi se pariNata hote haiM 'kusa vikusa' ityAdi, padoM kA artha pUrvokta jaisA hI hai suutr-36|| 42nA hAya che. ana 'varapaTTaNuggayA' zreSTha pattanathI mat ho ! dezamA yAMnI tyAMnI saMskRtI pramANe tenu nirmAera thAya che. 'vaNNarAgakaliyA' tathA maMjISThAdi raMgathI jema jUdA jUdA dezanI paddhati anusAra raMgavAmAM mAvesa DAya che. 'taheva te aNiyaNA vi dumagaNA' teca pramANe mA manana nAnA 65vRkSa! 55 'aNega bahu vivihavIsa sApariNayAe vatyavihIe uvaveyA' bhane prA2nI 21mAvi vidhithI pariyata DAya che. 'kusavikusa' yA pahAnI ma paDaai sil prabhASye samAva. // sU. 360
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale hoThavaNiruvalevA pamuiyavasturiya sIha airegavaTTiyakaDI sAhayasoNaMdamusaladappaNaNigaritavarakaNagaccharu sarisavaravairavaliyamajjhA ujjuyalamasaMhiya sujAya jacca taNukaliNaNiddha Ahe nalaDaha sukumAlamauyaramaNijjaromarAI gaMgAvattapayAhiNAvatta taraMga bhaMguraravikiraNa taruNabohiya akosAyaMtapauma. ' gaMbhIra viyaDaNAbhI jhalavihagasujAyapINa kucchI jhalodarA suikaraNA pamhaviyaDaNAbhA laNNayapAsA saMgayapAsA suMdarapAsA sujAyapAlA miyamAiyapINaraidapAsA akaruMDuya kaNagaruyaga nimalasujAya niruvahayadehadhArI palattha battIsalakkhaNadharA kaNagalilAtalujjala pasattha samatalovaciya vicchinna pihulavasthA lirivacchaMkiyavacchA puravaraphalihavaTTiyabhuyA bhuyagIsaraviulabhoga AyANaphalihaucchUDha dIhabAhU jUyasannibhapINaratiyapIvarapaTa saMThiyamusiliTu visiTa ghaNathira subaddha sunigUDhapabvasaMdhI rattatalovaiyamauyamaMsala pasatthalakkhaNa sujAya acchida jAlapANI pIvaravaTTiya sujAyakomalavaraMgulIyA AyaMvataliNasuciruiraNitaNakkhA caMdapANilehA sUrapANilehA saMkhapANilehA cakrapANilehA disAso asthiya pANilehA caMdasUrasaMkhacakkaMdisAo asthiya pANilehA aNegavaralakkhaNuttama pasattha suciraiMdapANilehA varamahisavarAhalIharU dUla usabhaNAgavara paDipuna viula unnayakhaMdhA ca uraMgulasuppamANakaMbuvara sarisagIvA aTriya suvibhatta sujAya cittamaMsUmaMsalasaMThiyapasattha saddUlaviulahaNuyA oyatriyalilappavAla biMbaphalasannibhA haroTrA . paMDurasasisagalavimalanimmalasaMkhagokhIra phegadagarayamuNAliyA
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3.37 ekorukamanuSyANAmAcArAdinirUpaNam 567 dhavaladaMtaseDhI akhaMDadaMtA apphuDiyadalA aviraladaMtA sujAyadaMtA egadaMta seDhivya aNegadaMtA hutavaha niddhaMtadhoyatattataraNijjarattatalatAlujIhA garulAyaya ujjutuMgaNAlA abadAliyapoMDarIyaNayaNA kokAsiyadhavala pattalacchA ANAmiyacAvaruila kiNhanbharAiya saMThiyasaMgaya Ayaya sujAtataNukaliNaniddhabhUmayA allINappamANa juttasavaNAsuralavaNA pINamaMlalakavoladelabhAgA aciruggayabAlacaMda saMThiyapasathavisthinna samaNiDAlA uDuvaI paDipuNNasomavadaNA chattAgAruttamaMgadelA ghaNiciya subaddhalakkhaNuNNa kUDAgAraNibhapiMDizasihasA dADimapupphapagAlatakaNijja sarisanimmalasujAya kelaMtakesamUlI sAlaliboMDaghaNaNiciya choDiyamiuvisaya pasatthasuhamalakakhaNasugaMdhasuMdara bhuyamoyagabhiMgi NIlakajjalapahabhamaragaNaNiNikuraMbaniSiyakuMciyaciyapayAhiNAvattamuddhasirayA lakkhaSNavaMjaNaguNodayA sujAyasuvibhattasurUvagA pAsAIyA darisaNijjA abhirUvA pddiruuvaa| te NaM maNuyA haMsassarA koMcastarA naMdigholA sIhassarA sIhaghosA maMjussarA maMjugholA sussarA sustaraNiggholA chAyA ujjoiyaMgamaMgA vajjarisabhanArAyasaMghayaNA samacauraMsasaMThANa saMThiyA siNiddha chavINirAyaMkA uttamapasattha aisesa nirUdamataNU jallamalakalaMkaseyarayadosavajjiyasarIrA niruklevA aNulobhavAuvegA kaMkaggahaNI kavopariNAmA sauNivyaposapirTa tarorupariNayA viggahiyaunnayakucchI paramuglasarilagaMdhaNissAsasurabhivadaNA aTTadhaNusayaM UsiyA tersi maNuyANaM ca ulaTri piTikaraDaMgA paNNattA samaNAuso ! / te NaM maNuyA pagaibhadayA pagaiviNIyagA pagaiuvasaMtA pagaipayaNukohamANamAyAlobhA
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale miumaddavasaMpaNNA allINA bhaddagA viNIyA appicchA asaMni. hisaMcayA acaDA viDimaMtaraparivasaNA jahicchiyakAmakAmiNo ya te saNuyagaNA paNNattA smaauso!| tesiM bhaMte ! maNuyANaM kevaikAlama AhAraThe samuppajjai ? goyamA ! ghausthabhattarasa AhAraTe samuppajjaha ||suu037|| chAyA- ekarUpa dvIpe khala bhadanta ! dvIpe manujAnA kIdRza AkAra mAtra pratyavatAraH prajJaptaH ? gautama ! te khalu manujAH anupamatarasomacArurUpAH mogotta. magatalakSaNAH bhogasazrIkAH sujAtasahi mandarAGgA supatiSThitamaMcArUcaraNA rakto. sAla mRdumukumArakomakAlAH naganagarasAgaramakara cakrAGgarAgalakSaNAGkitacaraNAH AnupUrvya sRsaMhatAGgulIyAH unnatatanutAmrasnigdhanakhAH saMsthitasuzliSTagrahagulmAH egIkuruvindAvarttavRttAnupUrvyajaDDAH samudkanimagnagraha nAnavaH, gajazvasanasRjAtasanimoravaH vara vAraNa mattatulyavikramavilAsitagatayaH sujAtavaraturagaguhya dezAH AkINahayaitra nirUpalepAH pramuditavaraturagasiMhAtirekattakaTayaH saMhatasaunandamuzala darpaNa nigarittavarakanakatsarU sahaza varavajravalitamadhyAH , Rju kasamasaMhita sujAta jAsyatanu kRSNa snigdhAdevalaDaha(sundara) sukumAramRduramaNIyaromarAjayaH gaDAvartamadakSigAvarana bhaMgura ravikiraNa bodhitA kozAyamAna padmAmmIra vikaTanAmayaH jhavihagasujAtapInakukSayaH abodarAH zucikarNAH padmavikaTanAmAH sanatapAH saMgatapAH sundarapArthAH sujAtapAAH mitamAtrikapInaratidapAvAH akarUNDukakana karUca ra nirmalasunAtanirUpahatadehadhAriNaH, prazasta dvAtriMzallakSaNadharAH kanakazilAtalojvala prazastasamatalopacitavistIrNa pRthulavastayaH zrIvatsAMkitavakSasa: puravarapariSavRttabhunAH, bhujagezvaravipulabhogAdAmaparidhotkSipta dIrghaghAhavaH yuga sannibhapInara tadapIcaraapuSTasaMsthita muzliSTa viziSTa dhanasthirasubaddha sunigUDhapa vasandhayaH raktataLopacitamRdukamAMsalapazastalakSaNasujAtAcchidrajAlapANayaH pIva. vRtta, sujAta komalavarAMgulIyAH AtAmralina (patala) zuci rUcirasnigdhanakhAH candrapANirekhA sUryapANire vAH zaGkha maNirekhAH cakrapANirekhAH diksauvastikapANirekhAH candra surya zaGkha cakra diva sauvastikANirekhAH anekavaralakSaNottamamazasta zuciratidapANirekhAH varamahipavarAhasiMhazArdUla RSabhanAgavarapratipUrNa vipuloghanaskandhAH caturaMgula supamANakagvu narasadRzagrIvAH avasthita mavibhakta sujAtacitraimazruH mAMsala saMsthita prazastazArdUlavipulahanukAH oyaviya (parikarmita)
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 u. 3 su. 37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 569 zikAmavAla vimbaphalasannibhAdharoSThAH pANDurarAzi zakala vimalanirmaka zahagokSIra phenodakarajomRNAlikAH dharaladanta gayaH akhaNDadantAH asphuTitadantAH aviralada nvAH sunAtadantAH ekadantazreNirIvA ne kadantAH hutavahanirmAtadhautapanIyaratAlujihAH garuDAyataRjutuGganAsAH avadALitapuNDarIkanayanAH kokAsita - valayazlAkSAH AnAmitacAparucirakRSNA bhrarAjikasaMsthita saMgatAyatsujAtatanuku ortaraar: AlInamamANayuktazravaNAH suzravaNAH pInamAMsala poladeza bhAgAH avirodgata bAlacandrasaMsthitaprazasta vistIrNasamalalATA: uDupatiparipUrNa somavadanAH chatrAkArottamAGgadezAH ghananicita subaddhalakSaNona kUTa(kAranibhapiNDitazIrSAH dADi madhyapakAza upanIsaha nirmalasunAta kezAnta kezabhUmayaH, zAtma liyoNDadhananici. choTi mRdu vizada prazasta sUkSmalakSaNasugandhasundarabhujamocaka bhRGgInI lakajjaraprahRSTabhra maragaNa snigdhanikuramvanicitakuJcitacitamadakSiNAvarttamUrdvazirojAH lakSaNavyakhaguNopetAH sujAta suvibhaktarUpakAH prAsAdIyAH darzanIyAH abhirUpAH pratirUpAH / te khalu manunAH iMsasvarAH krauMcasvarAH nandighoSAH siMhasvarAH siMhaghoSAH majjusvarAH majjughoSAH susvarAH suranirghoSAH chAyodyotitAGgAGgAH vajraRSabhanArAca saMhananAH samacaturasra saMsthAna saMsthitAH snigdhacchavayaH nirAtaGkAH uttamamazastA tizaya nirUpama tanava: jala lakalakave narajodoSavarjitazarIrAH nirUpalepAH anulomavAyuvegAH kaGkagrahaNayaH kapotapariNAmAH zakunirivaposa pRSThAntarorupariNatAH vigRhItomatakukSayaH padmotpalasadRzagandhaniH zvAsasurabhivadanAH aSTadhanuzatamucchritAH / teSAM manujAnAM catuHSaSTipRSTha karaNDakAH prajJaptAH zramaNAyuSman / / te khalu manujAH prakRtibhadrakAH chativinItakAH prakRtyupazAntAH prakRtimattanukrodhamAnamAyAlomAH mRdumAdeva saMpannAH alInAH bhadrakAH vinItAH alpecchAH asannidhisaMcayAH aca viDimaMtaravakhitanAH yAdRcchika kAmakA sintha te manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! | teSAM khadanta ! manunAnAM kriyatA kAlena AhArArthaH samutpadyante ? gautama | caturthasyAhArthaH samutpavante || 36 || TIkA- 'goru dIveNaM bhaMte! dIve' ityAdi / 'egoruya dIve NaM bhaMte ! dIve' ratordvIpe khalu madanta ! dvIpe 'maNuyANaM kerisae AyArasAvaNDoyAre paNNatte' 'egorupa dIve NaM bhaMte ! dIve maNuyANaM kerisae AgArabhAva paDo yAre paNNase' - ityAdi / sUtra- 36 / TIkArtha- gautamane ina sUtra dvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai 'egoruyadIveNaM bhaMte ! dIve maNuyANaM kerie AgArabhAva par3oyAre paNNatte' ityAdi TIkA -zrIgautamasvAmIe A sUtraDhArA prabhuzrIne evuM. pUchyu che ke jo0 72
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 jIvAmigamatra manunAnAM mathamayugminAM kIdRzA-kipAkArakA AkArabhAvapratyavatAra:-zarIrAkA. rAdisvarUpalakSaNaH pratyavatAraH prajJaptA-kathita iti praznaH / bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'te NaM maNuyA' te khala yugmimanujAH 'aNuvamatarasomacArurUvAH' anupamatarasomacArurUpAH candrayat atyanta sundararUpavantaH 'bhogutta. magayalakkhaNA' bhogottamagatalakSaNAH atrottama zabdasya paranipAtaH prAkratasvAta. tena uttamAca te bhogAzceti uttamabhogAH, tadgatAni tatsamUcakAni lakSaNAni yeSAM te tathA uttamabhogamacakalakSayuktA ityarthaH / 'bhogasassirIyA' bhogasazrIkA:-bhogenazarIreNa sazrIkAH zobhAyuktAH 'sujAyasavaMga suMdaraMgA' sujAtsarvAta sundarAjAH sujAtAni yathoktapramANopetatvena zomanajanmAni yAni sarvANi uziraH prabhRtyagAni, taiH sundaramaGga zarIraM yeSAM te tathA / 'supaiSTipa kumnacArucalaNA' supratiSThita kUrmacArucaraNAH supatiSThite sundarAkAreNa sthite kUrmavat karmapRSThavadunnate caraNe yeSAM te vathA, 'rattuppalagattam uya sukumAla komalatalA' raktotpala patra mRdukasakumAra. bhadanta ! usa ekoruka dvIpa rahane vAle manuSyoM pA AkAra bhAva kA pratyavatAra arthAt AkArAdi rUpa vagaira-kaisA kahA gayA hai? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA / ' he gautama / teNaM maNuyA' ekoruka dvIpa ke manuSya 'aNuSamatarasomacArurUvA' candramA kI taraha bahuta adhika sundara rUpavAle hote hai 'bhoguttamagayalakkhaNA' ve manuSya uttama 2, bhogoM ke sUcaka lakSaNoM vAle hote haiN| 'bhoga lassirIyA' bhoga janya zrI zobhA se yukta hote haiN| 'sujAya lavvaMga suMdaraMgA' zarIra pramANa ke anusAra pramANopeta sastaka Adi unakA aMga janma se hI adhika sundara hone se usakA zarIra sundara hotA hai 'supaiDiya kumbhacArUcalaNA' sundara AkAra vAle tathA kacchapakI pITha jaise unnata caraNa vAle hote haiM he bhagavana te ekarUka dvIpamAM rahevAvALA manuSyane AkAra bhAva pratyavatAra arthAt AkAra vigere rUpa kevuM kahela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIna 4 cha / 'goyamA ! gautama! 'teNaM maNuga' 34 dvIpanA te mnussy| 'aNuvamatara somacAruruvA' yadranIbha ghAsa padhAre su12 3517 DAya cha 'bhoguttamagayalakkhaNA' te mnussy| ttama uttama mAgInA sUya kss| pANA hAya che. 'bhogasassirIyo gAya zrI nAma zAlAyA yuta kAya che. 'sujAyasavvAMgasudaragA' AN2nA prabhAra anusAra pramANa yukta mastaka vigere teonuM aMga janmathI ja atyaMta suMdara hovAthI temanuM zarIra suhara DAya che. 'supaidriya kumma cArU calaNA' su12 mAravANA tathA AyamA nA vAMsa nnata vANA hAya cha, 'ratuppalapattamauyasukumAlakomala
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 ru.37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 571 komalatalAH tatra-raktotpalapatravat lAlimAyuktaM punazca mRdukaM mArdavaguNopetam akarkazam ataeva sukumAraM komalaM talaM caraNatalaM yeSAM te tathA, naganagara sAgara magara cakkaM-kagharaMkalakkhagakiya caLaNA' laganagarasAgaramakaracakrAGkadharAGkalakSaNAkitacaraNAH, tatra nago-giri nagara sAgara makara cakrANi prasiddhAni, aGkadharazca. ndrastasyAGko lAMchanam evaM rUpailekSaNairuktavastvAkAra pariNatAbhiH rekhAmiraGkite caraNe yeSAM te tathA, 'aNupuvvasusAhataMgulIyA' AnupUrvI susaMhatAGgulIyAH, AnupUryeNa-paripATayA varddhamAnA hoyamAnAH susaMhatA:-aviralAH aMgulayaH pAdAgrAvayavA yeSAM te sthA, 'uNNayataNu taMbaNiddhaNakhA' unnatatanu tAmrasnigdhanakhAH, satra unnatA madhye tuMgAH tanavA-patalAH tAmrA raktavarNAH snigdhAH-snigdhakAntimantA nakhAH-pAdagatA yeSAM te tathA, 'saMThiyasusiliTThagupphA' saMsthitamuzliSTaH 'ratuppala patta mautha sukumAla kobalatalA' inakA caraNa tala rakta-lAla hotA hai evaM utpala ke patra ke jaisA vaha mArdava guNa se yukta rahatA haikaThora nahIM hotA tathA zirISa puSpa ke jaisA vaha komala hotA hai 'naganagara sAgara magara cakkaMkariMkalakkhaNaMkiyacalaNA' ina ke caraNoM meM pahAr3a nagara sAgara samudra makara-magara, cakra evaM aGkadhara candramA inake cihna, rahate hai arthAt ina AkAra kI unake caraNoM meM rekhAeM hotI hai 'aNupuvassusAyaMguliyA' inake pairoM kI aMguliyAM jaisI jahA~ pramANa meM paDI aura choTo honI cAhiye vaisI vaha vahAM saMhata-milI huI hotI hai 'uNNayataNu taMpaNiddhaNakhA' inake pairoM kI aMguliyoM ke nakha khannata UMce uThe hue palale, tAmra-lAlakSaNe ke-aura snigdha-snigdha kAnti zAlI hote haiM / 'saMThiya susiliTTha gupphA' inake tA tenA caraNanuM taLIyuM. lAla hoya che. ane u5la kahetAM kamaLanA pAnanA jevA mRdutA guNavALA hoya che. arthAt kaThora hotA nathI. tathA zirISana 05nA 24 ta abhaya che. 'naganagarasAgara magara cakka kadhara kalakkhaNakiyacalaNA' tamanA 22 mA 5, nagara, sAgara, samudra, makara-madhara, caka, ane aMkadhara-ca dvamAM eenA cihano hoya che. marthAt mA bhArAnI mAyA tayAnA 222 mA ya che. 'aNupuvvasusAha yaMguliyA' tamanA pagAnI bhgjaaye| prabhAra saranI bheTale nAnI moTI jyAM je pramANanI hovI joIe tevI ja tyAM tyAM maLelI rahe che, 'uNNayataNu taMbaNiddhaNakhA tamanA pAnI mAMgajIyAnA na unnata 62 uThelA pAtaLA, lAlavarNavALA ane sina, cikAza yukta kAMtIvALA hoya che. 'saMThiyasusiliTugupphA' mAnA gura (gaDI 52nI is) prabhAta
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 jIvAbhigamasUtra gUDhagulphA, saMsthitA-samyakU svarUpapramANatayA sthitI muzkiSTI-mughanI gRDhau mAMsalatvAdanupalakSyau gulpho-ghuTiko yeSAM te tayA, 'eNIkuruviMdAvatta vaTTANupunajaMghA' paNIkuru vindAvarttavRttAnupUrvyajaGghAH' tatra eNI-hariNI, kuruvinda:tRNavizeSaH, vartta mUtravalanakam, etAnIvavRtte-catule AnupUvryeNa-krameNa acaM sthUlata re jaMghe yeSAM se tathA, 'samuggaNimagga gUDha jANa' samudgaka nimagnagUDha jAnavaH samudganimagne saMpuTAntaH sthite iva mAMsalatvAdanupalakSye jAnunI yeSAM te tayA, 'gayasasaNa sujAta-saNNibhorU' gajazyasanamujAtasannimoravA, gajasya hastina: zvasana:-zuNDAdaNDa: mujAta:-muniSpannaH tasya sannimA-halyo arU-jaMdhe yeSAM te tathA, 'varavAraNamacatulla vikkama vilAsitagaI' varavAraNamattatulyavikramavilAsitagatayaH, tatra vara-pradhAno bhadrajAtIyo yo mattavAraNo hastI tasya vikramazcakramaNaM tadvat vilAsita vilAsaM saMjAto yasya, vilAsitA vilAsavatI gatiryeSAM te tathA, 'sujAtavaraturagagujjhadesA' sunAtavaraturagAhmadezAH varaturagasyeva gulpha-Tukane-yamANopeta hote haiM saghana hote haiM, mAMsala hone se gUda hote haiM ve alaga dikhane meM nahIM Ate haiM 'eNI kumaviMdAvattavaTTANu puvvajaMghA' inakI donoM jaMghAeM hariNI kI jAMghoM jaisI kramazaH sthUlasthUlatara hotI haiM aura kuruvinda nAma ke tRNa vizeSa aura varta-yaTe hue sUta kI rassI ke jaisI gola hotI haiM tathA donoM jAnu-ghuTaneMinake mAMsala hone se samudga-saMpuTa meM rakhe hue kI taraha anupalakSyanahIM jAnA jAsake aisA hote haiM 'gayasasaNasujAtasaNi bhorU'ina ke donoM uru hastI ke zuNDAdaNDa ke samAna sundara gola aura puSTa hote haiM 'varavAraNamattatulla vikkamavilAsitha gaI' madonmatta hAthI ke samAna ghalaneke vilAsa se yukta inakI gati hotI hai 'sujAtaparaturagagujjhadesA' inakA guhya pradeza zreSTha ghor3e ke guhya pradeza ke hoya che. saghana hoya che. mAsala "puSTa hovAthI gUDha hoya che. teo alaga hemAmA bhAratI nathI. 'eNIkurUvidAvattavaTTANuputvajaghA' bhanI mnn| hariNInI jAjo jevI kramazaHzUla ane sthUlatara caDhauttaranI hoya che. tathA kurUviMdanAmanA tRNa vizeSa ane varta-vaNelA sUtaranI DerInA jevI goLa hoya che. tathA temanA ane goThaNe mAMsa yukta hoya che. samudra-saMpuTamAM rAkhelAnI bhAe na 4Aya sevA hAya che. 'gayasasaNa sujAtasaNNibhorU' mAnA bane urUo hAthInI guMDAdaMDanA jevA suMdara ane goLa tathA puSTa hoya che, 'varavAraNa tattatullavikkama vilAsiyagaI' bhanmatta hAthInA vA visAsa yuta tabhAnI gati ya che. 'sujAtavaraturagagujjhadesA' tayAnA zuddha pradeza zreSTha
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 .37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdika ra 573 mujAtaH suguptatvena niSpanno guhya dezo yeSAM te tathA, 'AiNNahaoma biruSalevA' akIrNahaya iva nirupalepAH AkIrNa iya ina jAtyAzcaiva nirupalepAH jAtyazvohi mUtrAghananuliptazarIro bhavati, tathA nirupalepazarIrA iti 'pamuiyavasturayasIha atiregavaTTiyakaDI' pramuditavara-turagasiMhAtireka patita TayA, satra pramu. ditA-rogAdhabhAvenAtipuSTaH yauvana yApta ityarthaH evaM vidho yo baraturagaH rasiMhazca tadvat vanitA vartulA kaTiryeSAM te tathA, 'sAhaya soNaMdamusalahappaNaNigariya-parakaNagaccharusarisavaravaira valiyamajjhA' saMhRtasaunandamunala-darpaNa nigastivarakanakatsaru sadRzavaravajravalitamadhyAH , satra saMhRta-saMkucitaM saunandaM trikASTikA (tipAI) iti prasiddhA, musalaM-prasiddha darpaNa zabdenAvara ve saqhudAyopacArAda darpaNa gaNDo gRhyate yo hastena gRhyate tathA nigarita zuddhIkRtaM yad barakanakaM tasya tsaru:samAna sugupta hotA hai 'AiNNahaovvaNirUpalevA' AkIrNa haya zreSTha AkIrNa jAti ke ghoDe ke jaisA inakA zarIra mala mUtrAdi se nirUpa lipta rahatA hai| 'pamuhaya vara turaya sIha atiregASTriya kaDI' rogAdika ke abhAva se ati puSTa hue ghor3e aura siMha kI kaTi se bhI atizaya adhika inakI gola kRza kaTi hotI hai-arthAt ye bahuta hI adhika patalI kamara vAle hote haiM 'sAhaya soNaMda musaladapaNa Nigariyavara kaNagaccharusarisavaravaharavaliyamajjhA' inakA vaha madhya bhAga bIca se isa AkAra kA patalA hotA hai-ki jelA saMkucita kiyA huA sonanda arthAt lipAI jisake pAye sakuDaliye gaye hoM taba jaisA AkAra hotA hai vaise AkAra vAlA tathA udhvIkRta musala kA madhya bhAga bIca se jisa AkAra kA patalA hotA hai aura darpaNa yahA~ darpaNa ghAnA guhya pradeza samAna matya zusa DAya che. 'AiNNahovvaNirUvalevA' zreSTha AThI jAtanA ghaDAnA jevA temanA zarIro malamUtrAdithI nirUpalisa 52yA pinAnA hAya che. 'pamuiyavara turiyasIha atiregavaTTiyakaDI, zAhinA abhAvathI atyaMta puSTha thayela ghADa ane siMhanI kammara karatAM paNa atyaMta avika pAtaLI kammaravALA hoya che. arthAt temanI kammara goLa ane kRza tai pAtajI DAya cha 'sAharA soNa'da musala dappaNagigariyakaraNagaccharUsarisa paravairavaliyamajjhA' tamanA te madhyamAga vayamAMthI savA pAtakA DAya che. sabha saMkucita karavAmAM Avela sInanda arthAt sipAI arthAt traNa pAyAvALI ghADI hoya ke jenA pAyAe sa kecI lIdhelA hoya, tyAre tene je AkAra hoya che, evA AkAravALA tathA uMce karela musala sAMbelAne madhyabhAga vacamAMthI je pAtaLo hoya che, tathA darpaNu ahiyAM darpaNa zabdathI dapane
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 jIvAbhimasUtre khaGgamuSTiH ete sarve padArthAH madhye tanavaH ubhayoH pArzvayosthULA bhavanti taiH teSAmivetyarthaH, tathA-varavajrasyeva kSAmaH valito vaLitrayopeto madhyabhAgo yeSAM te tathA 'ujjuyasama saMhita sujAvajacca taNukasiNaNiddha AdejjakDara sukumAlamauya ramaNiJjaromarAI' Rju kasamasaMhita sujAtajAtya tanukRSNa snigdhAdeyaLaDaha sukumAra- mRduka ramaNIya romarAjayaH, tatra RjukA - avakrA, samA na kvApi kuTilA, saMhitA - santatirUpeNa vyavasthitA na tu apAntarAla vyavacchinnA sujAtA-sujanmA na tu kAlAdi vaiguNyAd durjanmA ataeva jAtyA - pradhAnA, tanvI kRzA na tu zabda se darpaNa kI gaNDa - hAtha meM pakaDane kA DaMDA-liyA jAtA hai usake jaisI zuddha kiye gaye sone se banI huI mUMTha hotI hai, ye saba padArtha bIca se patale aura Upara nIce sthUla hote haiM inake jaisA unakA madhya bhAga hotA hai vaisA, vara zreSTha - vajra kA jaisA AkAra hotA hai vaisA unako kaTibhAga sadA nivali se virAjita rahatA hai| 'ujjayasamasaMhiya sujAya uccataNurusiNaNiddha AdejjalaDau sukumAlamauya ramaNijjJaromarAI' ina ke zarIra kI romAvali saghana hotI hai vaha TeDI meDI nahIM hotI hai arthAt kisI bhI jagaha vaha vakra nahIM hotI hai sama rahatI hai saghana hone para bhI antara se bhI vyavasthita raha sakatI haiisake liye kahA gayA hai vaha aisI nahIM hai kintu zarIra kA koI mA bhI aisA pradeza nahIM bacatA hai ki jahAM para vaha antara rahita huI ghanI bhUta na ho yaha sujAta - sundara rUpa se janma se hI hotI hai tathAyaha svabhAvataH hI patalI hotI hai moTI-sthUla nahI hotii| khUba kAlI hAtheA arthAt hAthamAM pakaDavAnA hAtheA graharu thayela che. tene jevI zuddha karavAmAM Avela seAnamAthI anAvavAmAM Avela mUDha hAya che, A badhA padArthoM vacamAMthI pAtaLA ane upara nIce sthUla jADA haiAya che. tenA jevA teonA madhyabhAga arthAt kaTipradeza pAtaLA hAya che. tathA vara-zreSTha vajAne jevA AkAra hoya che. evA temanA kaTisAga hamezAM trivatIthI zAbhAyamAna hoya he 'ujjuya samasahiya sujAyajacca taNukasiNa Niddha Aveja laDaha suku mAla mauyaramaNijjaromarAI' tebhanA zarIranA zubha yati saghana hAya hai. te ADI avaLI hAtI nathI. arthAt koI paNa sthaLe te vAkIcUkI hAtInathI. sarakhIja rahe che. saghana heAvA chatAM paNu antarathI paNa vyavasthita rahI zake che. tethI kahevAmAM Avela che ke te rAmarAjI evI nathI paNa zarIrane i paNu bhAga evenathI rahetA ke jyAM te aMtara vinAnI thayela ghanIbhUta na hAya, A sujAta janmathIja sudara rUpavALI hAya che. tyA te svAbhAvika rIte ja pAtaLI hAya che. jADI hAtI nathI, qhamaja kALI hAya che, mAMkaDAnA
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikArIkA pra.3 .3 2.37 ekoSakadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 575 sthUga, kRSNA na tu markaTavarNA, kRSNApi kiJcinnirdIptikA bhavatItyAha-snigdhA'cikkaNA' AdeyA-darzanapathamupagatA satI punaH punaH AkAMkSaNIyA laDahA salavaNimA-lAvaNyayuktA ataeva AdeyA iti bhAvaH, sukumArA-sukumAratvamapi kizcitkarkazasparza bhavetatta Aha-mRdulA-atikomalA ataeva ramaNIyA manoramA romarAji:-romAvaliyeSAM te tathA, 'gaMgAvattapayAhiNAvata saraMga bhaMgura ravikiraNa taruNavodhiya akosAyaMta paumagaMbhIra viyaDaNAbhI' gaGgAvarta pradakSiNAvarcataraMgamaMgura ravikiraNataruNavodhitAkozAyamAnapadmagaMmora vikaTanAmayaH, tatra gaGgAyA bhAvatI-payasAM vinamaH tadvat pradakSiNAvartI na tu vAmAvatIH taraGgA-iva taraGgAH tisro valayaH tAbhirbhaGgurA vakrA ravikiraNa staruNairabhinavaiH vodhitaM vikasitaM sat dhakozAyamAnaM praphullitaM padma-kamalaM tadvat gambhIrA vikaTA-vizAlA ca nAbhiyeSA te tathA, 'jhasaviDaga sujAtapINakucchI' jhaSavihaNa sujAtapInakukSayaH jhaSo matsyaH vihagaH pakSI tayoriva sujAto suniSpannau janmadoSarahito pInau upacitau puSThau kukSI udarobhayabhAgau yeSAM te tathA, 'zasodarA' jhaSodarAH kRzodara hotI hai. markaTavarNa ke jaisI maTa mailI nahI hotI snigdha-cikanI hotI hai-adeya hotI hai-yadi yaha eka vAra bhI dekha lI jAtI hai to puna: puna: dekhane kI darzaka kI icchA jagatI rahatI hai lAvaNya yukta hotI hai sukumAra hotI hai-ati komala hotI hai aisA ramaNIya inakI rogharaji hotI hai ___ tathA--'gaMgAvatta payAhiNAvattataraMgabhaMguraravikiraNataruNabodhiyaakosAyaMtapaumagaMbhIrariyaDaNAbhI' inakI nAbhi gaMgA kI pradakSiNAvarttavAlI bhrami-bhaura ke jaisI hotI hai tathA taraGga ke jaisI trivalI se vaha bhugna TukaDe-TukaDe rUpa meM hotI hai evaM taruNa-abhinava-ravi kiraNoM se ghodhita hue-khile kamala ke samAna vizAla hotI hai / 'jhasavihagasu. jAtapINakucchI' kukSi-peTa-inakI jhaSamachalI aura vihaga pakSI kI kukSi varNa jevI malIna hatI nathI. snigdha cIkaNI hoya che. arthAta te eka vAra paNa jovAmAM Aveto vAraMvAra tene jovAnI jenAranI IcchA thatI rahe che. saudarya yukta hoya che. AvI ramaNIya temanI remarAja hoya che. ___ tathA 'gaMgAvattapayAhiNAvacataraMgabhaMgura ravi kiraNa taruNa bodhiya akosAya' tapaumaga'bhIraviyaDaNAbhI tamanI namI na kSiyAta vAdI bhi-55zayA jevI hoya che. tathA taraMgana jevI vivalIthI te bhagna eTale ke khaMDa khaMDanA rUpa hoya che. tathA tarUNa ane abhinava sUryanA kiraNathI badhita thayela bhAta mAtA bhajana 24 vizAya 'jhasa vihaga sujAta
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- - - nIvAbhigamasye vanta ityarthaH 'suikAraNA' zucikaraNA:-zucIni pavitrANi nirUpalepasvAda karaNAni indriANi ye pA se jyA, 'ramha viyaDaNAbhA' pAvikaTanAmayA-padma-kamalaM tadvat sadAkArA vikaTA-vizALA nAmiryapAM te tathA 'saNNayapAmA' sannatapAt, samyak krameNa adhe'dhaH nate pArthe yeSAM te tathA, 'saMgatapAsA' saMgatapArthA:saGgate-devamANocite pAyeM yeSAM te tayA, ataeva 'suMdarapAsA' sundarapArdhAH 'munAtapAsA' sujAtapAH -janmajAtasundarapAzrvAH 'miyamAiya pINaratiya. pAsA' pitamAtriphapInaratidapa,vAH, mite-parimite mArike mAtrayA upete anyUnAdhike pone-upacite ratide-Anandaprade pArve yeSAM te tathA, 'akaraMDyakaNagaruyaganimmala sajAya niruvahaya dehadhArI' akaraNikakanakaruvA nirmaLa majAta niruAhatadehadhAriNaH, tatra avidyamAnaM mAMsalatvena anupalakSyamANaM karaNDukaM pRSTha jailI sujAta-sundara aura puSTa hotI hai 'jhasodarA inakA udara matsya ke udara jaiptA kraza hotA hai 'sukaraNA' inake karaNa arthAt indriyAM pavitra aura nirlipta hote hai pamhaviyaDaNAbhI' inakI nAbhikamala ke jaimI vizAla hotI hai 'saNNaghapAsA' acche rUpa meM kramazaH inake donoM pAca mAga nIce 2, nata-jhuke hue hote haiN| 'saMgatapAsA' aura ve deha pramANa upacita-puSTa-hote haiM ataeva 'sudarapAsA' ve dono pAca bhAga inake baDe suhAvane lagate haiN| 'sujAtapAsA' isI kAraNa ve sujAta janma se hI sundara pAca vAle kahe gaye haiN| 'mitamAjhya pINaratiyapAmA' aura isI kAraNa ve unake donoM pAva bhAga parimita na phamatI na baDhatI kintu mAtropeta, puSTa evaM Ananda dAyaka varNita kiye gaye haiN| 'akamDa. yakaNagakhyaganimmalasujAya niruvAhaya dehadhArI' ve aise deha ke dhArI hote pINakucchI' mukSI hetA paTanA 5mAnAmA tamanA Sa nAmanI mAchabInA ane pakSInA ye vo sunata suMdara bhane ghuTa uya che. 'jasodarA' bharnu peTa bhAchavInA Tare za yAtaNu DAya che. 'suhakaraNA' tamanA 2] arthAt dhAdiyA satyata pavitra bhane niti ya che. 'pamhA viyar3aNAmI' tamanI nAlI bhajana 2vI vizaNa DAya che. 'saNNayapAmA' bhaza tamanA mantra pAva' mA nIya nAya nabhelA DAya che 'saMgatapAsA' bhane te heDa prabhAe payita nAma puSTa hAya che 'suMdarapAsA' te me 300-40 ghara su42 saya che. 'sajAtapAsA' me 12 teyA sumAta arthAt mithI su2 57mAvAsA vAmAM mAvata che mitamAiya pINaratiyapAsA' mana 42 sAnA anna paavbhAge parimita hoya che ochAvattAM hotA nathI paraMtu pramANapata, puSTa ane mAnahAya pAnupAmA bhAvesa che 'akaruMDuya kaNagaruyaganimmala sujAya nirUvaya dehadhArI' tamo mevA zarIrane dhAraNa 42vApaNA hAya che / manA
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - -- prameyotikATIkA pra.3 u.3 sU.37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 577 zAsthikaM yasya sa araNDukastam tathA kanakasyeva rucako rucirdIpti sa nirmala svAbhAvikAgantukaralarahitaH sujAto-garbhajanma doSarahitaH, nirupahatA-jyarAghupa pAtarahitaH, evaMvidho yo dehastaM dhArayantItyevaM zIlA ye tathA, tathA 'pamattha battIsakarakhaNadharA' dvAtriMballakSaNAni prazastAni aprazastAni ca bhavanti ta te prazasta dvAtriMzallakSaNadharAH, 'kaNagasilA talujjala pasatthasamaglovaciyapisthinnapiDulabatthI' kanakaziLAtaLojvala prazasta samatalopacita vistINapRthulabastayaH satra kanakazilAtaLavadujvalA prazastA samatamA upacitA mAMsa vistIrNA sarvato. vidhAlA pRthulA paripuSTA bastiH nAbheradhomAgo yeSAM te tathA 'sirivacchaMkiyavacchA' zrIvatsAGkitavakSasaH, tatra zrIvatso lAMchanavizeSa: tenAGkitaM vakSa uro yeSAM te tathA, 'puravaraphaliha vaTTiya bhuyA' puravara parighavartita bhujAH, tatra puravarapariSaH mahAnagaradvArakapATAgalA tadvad vattitau vRttau puSTau ca bhunau yeSAM te tathA, hai ki jisake pRSTakI haDDI nahIM dikhatI hai, kanaka ke samAna jo dIsi vAlA hotA hai, nirmala-svAbhAdhika evaM Agantuka mala se jo rahita hotA hai garbhajanma ke doSa se rahita hotA hai aura nirUpahata hotA hai-jvarAdi rUpa upaghAta se vihIna hotA hai 'pasasthayattIsa lakkhaNadharA' ye prazasta battIsa lakSaNoM ke dhArI hote haiN| 'kaNagasilAtalujala pasattha samayalovaciya visthinnapilavasthI inakA vakSAsthala kanaka kI zilA ke tala jaisA ujjvala hotA hai, prazasta hotA hai, samatala hotA hai, upacina-puSTa hotA hai-mAMsala hotA hai Upara kI ora aura nIce kI ora vistIrNa hotA hai tathA dakSiNa aura uttara kI ora vaha pRthula honA hai| 'siriracchaMkiyavacchA puravara phalihavAhiyabhuza, suyagIlara vipulabhogAyANa phali. ha ucchUTa dohabAha tathA unakA vaha vakSaHsthala zrI vatsa ke citra se yukta ucchUDhadIhayAhU' tathA tayAnA me pakSasyako zrIvatsanA yaha vANA vAMsAnA hADakAM dekhAtA nathI senAnA jevI dIptivALA hoya che, nirmala svAbhAvika tathA AgaMtuka maLa vinAnA hoya che. sujAta hoya che, arthAt garbhajanma deSa vinAnA hoya che, ane nirUpavata hoya che. eTale ke tAva OM 31 TI vigere padhAta vinAnA kAya che. 'patthasabattIsa lakkhaNadharA' tasA uttama sevA satIza sakSayAna yA 42vAvA DAya hai, 'kaNagasilAtalujjala pasatthasamayalovaciyavitthinnapihalavatthI' teyAnA vakSasthale sonAnI zikhAnA taLIyA jevA ujajavala hoya che. atyaMta prazasta hoya che. samatala hoya che. upacita puSTa hoya che. mAMsala hoya che. uparanI bAju ane nIcenI bAju vistRta sAya che. tathAkSiya bhane uttaranI bhAnu te pRthuna hAya che. 'siribanchakiyavacchA puravaraphaliha vaTTiyabhuyA bhuyAgIsara vipulabhogaAyANaphaliha sI073
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ .578 jIyAmigamasUtra 'bhuyagIsara vipulabhoga AyANa phaliha ucchUDhadIvAha' bhujagezvara vipuLa mogA dAna parighorikSapta dIrghavAhavA, tatra bhujagezvara -sarparAjastasya vipulo yo bhogaH zarIram-tathA-yAdIyate-dvArasthaganAtha gRyante ityAdAnaH sa cAsau paridho'gaMThA 'ugchUDhatti' ukSiptaH svasthAnAdukSipta jIkRnaH niSkAsya tato dvAra pRSThamAge datta ityarthaH tadvad dIgho-lambAyamAnau bAhU yeSAM te tathA, 'jUyasannipINaratiyapIvarapaucha saMThiyamusiliTTa nisighaNa thira subaddha sanigUDha paJcasaMdhI' yUpasanni. bharatidapIvara prakoSThasaMsthita suzliSTaviziSTa dhanasthira subaddha munigRhaparvasandhayaH tatra yapa sannimau-yuSaH zakrATAvayavadizeSaH yo pama skandhoparimyApyate utsa. hazI vRttatvena Ayatatvena ca tattulyau mAMsalo ratidau pazyatAM dRSTisukhadI pIvara bhakoSThako akRzakalAcikau yeSAM te tathA sasthitA:-saMsthAnavizepavantaH mazSTiAH sughanA: viziSTA:-pradhAnAH, ghanA niviDAH, sthirA:-nAtizlayAH, mubadAH snAyumi:-suSTu naddhAH, nigaDhAH parvasandhayaH-asthisaMdhAnAni yeSAM te tayA, hotA hai inakI donoM bhujAe~ mahAlagara ke argalA ke jaisI lambI hotI haiM / inake donoM bAda zeSanAga ke vipula zarIra ke jaise evaM svasthAna se khaMcakara dvAra pRSTha meM diye gaye parigha ke jaise lamve hote haiN| 'jUpasannibhapINaratiya pIvarapaunu saMThiya susiliTTha visiDha ghaNadhira subaddha sunigUDhapavalaMdhI' inakI donoM hAthoM kI kalAIyAM ithelI gola aura lambI hone se yuga bailoM ke kandhe para rakhe jAne vAlA junA ke jaisI maja vrata hotI hai, mAMsala hotI hai dekhane vAloM ko Anandaprada hotI haiM aura patalI nahIM hotI haiM tathA inakI asthi saMdhiyAM saMsthAna vizeSa saMpanna hotI hai suzliSTa hotI haiM saghana hotI haiM uttama hotI hai pAsa-pAsa meM hotI haiM sthira hotI hai ati zithila nahIM hotI haiM aura snAyuSoM se acchI taraha ve jakaDI huI hotI hai evaM nigUDha rahatI hai| 'rattanalovaDya hoya che. teonI banane bhujAo mahAnagaranI argalAnA jevI lAMbI hoya che. temanA bane bAhU zeSanAganA vizALa zarIranA jevA ane svasthAnathI kheMcIne dvA2 paTamA sAvavAmAM Avata paridhanA 24 mA hAya che 'jayasanni bhapINaratiyapIvara pau8 saMThiya susiliThTha visiTTha dhaNathira subaddha sunigUDha pavvasaMdhIM' temanA bane hAthanA kAMDAo gALa ane lAMbA hovAthI yuga baLadanA khAMdha para rAkhavAmAM AvatA jUcarAnA jevA majabUta sahAmaNuM hoya che. ane mAMsala puSTa hoya che. jevAvALAne khUbaja AnaMda ApanAra hoya che. ane pAtaLA haitA nathI. tathA tenA hADakAne saMdhI bhAga saMsthAna vizeSathI saMpanna hoya che suzliSTa hoya che saghana hoya che. uttama hoya che najIka najIka hoya che sthira hoya che. atyaMtazithila hatA nathI, ane snAyuothI sArI rIte jakaDAyela
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 5.37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 572 'rattataLovaiyamauya maMsala pasatthalakkhaNasujAya acchidajAlapANI raktatalopacita mRdu kamAMsala prazastalakSaNa-sujAtAcchidra jAlapANaya:, araktatalau-arUNau adhobhAge upacittau-unnatau aupacaSiko vA krameNa hIyamAnopacayau mRduko-komalo mAMsalau-paripuSTau prazastazubhacihnayuktau lakSaNoM sujAtI-janmataH suvyavasthitI acchidrajAlau-antarAlarahitAGguli samudAyau etAdRzau pANI istI yeSAM te tathA, 'pIvara vaTTiya sujAyakomalavaraMguliyA' pIyara vRttamujAtakomalavarAgu. liMkAH, tatra pIvarA:-zarIraucityena sthUlA vRttA vartulAH sujAlAH muSpayasthitAH komalA varAva prazastalakSaNopetA agulayo yeSAM te tathA 'yAtaMvaliNa muciruiraNiddhaNakkhA' AtAmra talina zuci rucira snigdhanakhAH, AtAmrA:-iSadraktAH talinAH-matalAH zucayaH-pavinA:-nirmalA rucirA manojJAH snigyA:-cikkaNA mauyamaMsalapa satya lakkhaNasujAya acchiddajAlapANI' inake donoM hAtha rakta tala vAle hote haiM-aruNa hote haiM-upacita hote haiM-adhobhAga puSTa hote haiM, unnata hote haiM-nIce kI ora adhika jhuke rahate haiN| mRdulacikane, mAMsala-majabUta, prazasta lakSaNa yukta, sundara-AkAra saMpanna, aura chidra rahita aMguliyoM vAle hote haiN| 'povara paTTiya sujAya komala. varaMguliyA' ye aMguliyAM inakI pIyara majabUna hotI haiM vRtta-golAkAra hotI hai-sujAta-sundara hotI haiM evaM zomala hotI haiM 'AtaMbataliNasudhirUhara NiddhaNakhA caMdapANi lehA, srapANi lehA saMkhapANi lehA, caka.. pANilehA, disAloasthiyapANileho hAthoM ke aMguliyoM ke nakha kucha 2 lAla hote haiM, talIna-patale hote, zuci-pacinna hote haiM-sApha hote hai, rUcira-manohara hote haiM, snigdha-cikane hote haiM / rUkSatA se hIna hoya che. sAne guna 27 cha racatalovaiya mauya maMsalapasatthalakkhaNasujAya acchidda jAlapANI' tamanAme hAthI zatAtaNIya vANA DAya che. arthAta temanI hathelI e lAla hoya che. upasthita hoya che. arthAt nIceno bhAga puSTa hoya che. unnata hoya che. nIcenI tarapha jhukelo rahe che. mRdula cikAzavALA, mAMsala, majabUta, prazasta lakSAvALA, suMdara AkAravALA ane chidrovinAnI AMgaLIvALA ' DAya 2. 'pIvaravadviya sujAya komalavara guliyA' tamanI mAMjaNIya pI12 bhArata hoya che. vRtta-gaLa AkAravALI hoya che. sujAta ane suMdara hoya che. 'AtaMbataliNa suciruiraNiddhaNakhA, caMdapANinchehA, sUrapANilehA, saMkhapANilehA, cakapANi lehA, dimAsoatthiyapANilehA' tamanA hAthAnI sAMgaNAyAnAM namA kaMIka kaMIka lAla hoya che. talIna kahetAM pAtaLA hoya che. zucinAma pavitra hoya che. arthAta sApha hoya che. rUcira kahetAM mane hara hAya che, sinagdha.
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 jIvAmigamastra nakhA yeSAM te tayA, 'caMdapANilehA' candrapANirekhAH, candraiva candrAkArA pANirekhA-hastarekhA yeSAM te tathA, 'sarapANilehA' sUryapANirekhAH, sUrya ica sUryAkArA pANirekhA yeSAM te tathA, 'saMkhapANilehA' zaGkhapANirekhA, zaGkha iva zaGkhAkArA pANirekhA yeSAM te tathA, 'cakapANilehA' cakrapANirekhA; cakra iva cakrAkArA pANirekhA yeSAM te tathA, 'disAsoasthiya pANilehA' dik sauvastika pANirekhAH, dik pradhAnaH svastikaH dakSiNavattaH svastikA tadAkArA pANau rekhA yeSAM te tathA, 'caMdamUrasaMkhacakkadisA somasthiya pANilehA' candrasUryazaGkha cakra. diksauvastika pANirekhAH, pUrvokta meva vizeSaNa paJcakaM prazastatA prakarSa sUcanAya saMgrahya kathitamiti na paunaruktyam / 'aNegacaralakAvaNuttama pasastha suciratiya pANilehA' anekavaralakSaNottama prazasta zuciratida pANirekhAH, aneka varaiHpradhAna: lakSaNe ruttamAH prazastA:-prazaMsAspadIbhUtAH zucaya:-pavitrA:-nirmalA: ratidAH-prItyutpAdakAH pANirekhA yeSAM te tayA, 'varamahisavarAha sIhasala hote haiM ! inake hAthoM meM candra ke AkAra kI rekhAe~ hotI haiM, sUrya ke AkAra kI rekhAe~ hotI haiM zaMkha ke AkAra kI, cakra ke AkAra kI aura zreSTha dakSiNAvarta vAle svastika ke AkAra kI rekhAe~ hotI hai 'caMdasarasaMkhacakkaMdisAsoAsthiya pANilehA aNegavaralakkhaNuttamapasastha suciratiyapANilehA' isa taraha candra, sUrya, zaMkha, cakra, aura zreSTha sva. stika kI rekhAe~ inake hAtho meM hotI hai tathA inako aura bhI sundara2, uttama lakSaNa vAlI bahuna rekhAe~ hotI haiM ataeva ve prazasta-prazaMsA ke yogya hote haiM, pavitra hote haiM aura apane 2, phala dene rUpa kartavya ke anusAra niSpanna huI rekhAoM vAle hote haiN| 'varamahisavarAhasIha sala usabhaNAgavara paDipugNaviula unnapakhaMdhA' inake donoM skNdhcikaNA ane rUkSatA vinAnA hoya che. temanA hAthamAM caMdranA AkAranI rekhAo hoya che. sUryanA AkAra jevI rekhAo hoya che. zaMkhanA AkAra jevI, cakranA AkAra jevI, ane uttama dakSiNa vartavALA svastikanA AkAra jevI rekhAo DAya che 'caMdasUrasaMkha cakkadisAsoasthiya pANilehA aNegavaralakkhaNuttamapasattha suciratiyapANi lehA' mA pramANe yaMdra, sUrya, zama, yaOM ana zre04 svastinA jevI rekhAe temanA hAthamAM hoya che. tathA aneka bIjA paNa suMdara suMdara uttama lakSaNe vALI ghaNIja rekhAo hoya che. tethI ja teo prazasta prazaMsA karavAne yogya hoya che. pavitra hoya che. tathA pita pitAnA phaLa ApavA rUpa tanya pramANe nANedI 3mA vANA DAya che. 'varamahisa varAhasIha sadula umabhaNAgavarapaDipuNNaviula unnayakhaMghA' bhanI manne manAyA
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u. 3 . 37 pakorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 581 usa maNAgavara paDipuNNaviulaunnayakhaMdhA' varamahiSavarAda siMhazArdUla vRSabha nAgavaraM paripUrNa vipulonnata skandhAH, tatra varamahiSaH - pradhAnamahiSaH, varAha:vara zabdasyApi sambandhAt varavarAha: - vanazUkaraH, siMha: - kezarI, zArdUlo vyAghraH, vRSabho balIvarda | nAgavara - pradhAnagajaH eteSAmitra paripUrNo - svaprabhAveNAhInau, agat vistIrNo unnatau ca skandhau yeSAM te tathA 'cauraGgulasuppamANa kaMbu - vara sarisagIvA' caturaGgula supramANa kambuvara sadRzagrItrAH, caturaGgulaM svazarIrApekSayA caturaGgulaparimitaM su-suSThu zobhanaMpamANaM yasyAH sA tathA kaMbuvara sadRzI channatayA balitrayayogena ca pradhAna zaGkha sannibhA grIvA yeSAM te tathA, 'avadviya suvibhattasu jAya vittamaMt' avasthita suvibhakta sujAta citrazyazravaH, tatra avasthitAni - avardhana zIlAni sadAkAlaM tathArUpeNaivAvasthitAni suvibhaktAni viviktAni sujAtAni suSThuvayA samutpannAni zmazrUNi kUrca kethAH puruSamukhopari samudabhUta kezasamUha: 'dADhI-mUMcha ' iti prasiddhAni yeSAM te tathA 'maMsala saMThiya pastha saddulavila haNuyA' mAMsala saMsthita prazasta zArdUla cipula hanukA, mAMsalaM puSTam tathA saMsthitaM - zubha saMsthAnena saMsthitaM tena prazastaM kamalAkArasvAt zulakSaNopetaM zArdUlA- vyAghrasvasyeva vipulaM vistIrNa hajukakaMdhe vanakara - jaMgalI suara, siMha, zArdula, vRSama evaM zreSTha gaja ke ekandhoM ke jaise bhare hue vikasita rahate haiM, aura paripUrNa prabhAvavAle hote haiM, vistIrNa hote haiM, unnata hote haiM / 'caturaMgula suppamANakaMbuSara sa risagIvA' caturaGgulaparimita hone se zobhana pramANavAlI evaM valitraya se yukta hone ke kAraNa sundara zaMkha jaisI inakI grIvA hotI haiM / 'avadviyasuvibhattasujAva citta maMtra maMsalaThiya pasatthasaddUla biulahaNuyA ' inakI dADhI avasthita sadA eka samAna rahane vAlI suvibhakta alagaalaga sujAta - sundara rUpa se banI huI vicitra hotI hai aura mAMsa se bharA huA puSTa tathA sundara saMsthAna se yukta hone se prazasta aura vyAghra sUvara, siMha, zAla, ane uttama hAthInA khabhAmenA jevA bharelA ane vizAla rahe che, ane paripUrNa prabhAvavALA hAya che. vistRta hAya che, ane unnata DAya che. 'catura' gulasuppamANa kaMbuvarasarisagIvA' yA AMgaNa bheTalA bhApanI hovAthI caiAgya pramANavALI ane traNa rekhAe vALI hAvAthI suMdara 'kha jevI temanI zrIvA-gaNu hoya hai, 'avadviya suvibhatta sunAya cittamaMsUmaMsala saThiyapa satyakhadula viulahaNuyA' tebhanI hADhi avasthita arthAt sahA eka sarakhI rahevAvALI suvibhakta alaga alaga sujAta suMdara paNAthI zAbhAyamAna ane vicitra rAya che, tathA mAMsathI bharela puSTa tathA suMdara sasthAnathI yukta DAvAthI
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 jIvAmigamasUtra cibukam adharoSThAdho bhAga: 'Da.DhI' iti prasiddhaM yeSAM te tathA. 'oya. viyasilapavAlavivaphalasanibhAdharohAH' oyaviyazilA pravAlavilamba phalasannibhAdharoSThAH tatra-oyaviya' iti dezI zabdaH parikarmitArthavAcakastena oyaviyaM-parikamittaM zilAmavAlaM zilArUpaM pravAlaM-vidruma, vimbaphalaM-svanAsakhyAto raktavarNaphanavizeSaH tayoH sannibhA raktatayA tatsadRzaH adharoSThaH adhastana oSTho yeSAM te tathA, 'paMDarasasi sagala vimala nimmala saMkhagokhIra phegadagaraya muNAliyA dhavaladaMtaseDhI' pANDurazazizakala vimalanirmalaza gokSIra phedakarajomRNAlikA dhavaladantazreNayaH, tatra-pANDuraM yat zazizakalama-candra maNDaLakhaNDam-alaGkazcandrabhAga ityarthaH vimala-AgantukamalarahitaH madhye nirmajazca-ssAmAtrikAlavarjitaH zalo gokSIraM phenazca dakarajA vAtAhata jalakaNaH, mRNAlikAca padminI sUtraM tadvada dhavalA-svacchA danta zreNiH-dantapaMktiH yeSAM te tathA, 'akhaMDa daMtA' akhaNDadantAH- atruTitAH paripUrNAkArA dantA yeSAM te tathA 'aphuDiyadaMtA' asphuTi: dantA-anajaradantAH, 'aviraLadaMtA' aviraladantAH nirantarAlAH parasparaM ghanIbhUtA dantA yeSAM te tathA, ataeva 'mujAyadaMtA' sujAta ke jaitI vistIrNa hanuka-civu adharoSTha ke nIce kA bhAga hotA hai| 'oyaviyasilappavAla vidhaphalasanni mAharohA' inake adharoSTha-nIce ke oSTha gharSaNa Adi se parimita kiyA huA zilArUpa pravAla-asalI maMgA ke samAna evaM pimba phala kunda phala ke salAna lAla varNa vAle hote paMDarasasichagala vimala nimmala saMtra gokhIra pheNagaraemuNAliyA taseDhI hanakI daMtazreNI pAMDura-zvena-candramA ke TakaDo jepI vimala ujjavala tathA nirmala-svaccha zaMkha ke jaisI gAya ke dUdha ke jaisI phena jaisI pacana se uDe hue jala kaNa ke jaisI evaM kamala nAla ke tantu jaitIzana-dhavala-hotI hai| 'akhaMDadaMtA, apphuDiyadalA. aviraladaMtA, sujA. tadaMtA egadaMtaseTivyamaNegadaMtA, hunavaha niddhatadhIta tatta tavaNi jaratta prazarata ane vAghanI DADhI je viratRta hanuka-cibuka nIcenA hoThanI nAyanI mAya hAya che. 'oyaviya silapavAla biMbaphalasannibhAharoTrA' tamanA oSTa adharoSTha gharSaNa vigerethI parikamita karavAmAM Avela zilApravAla asala mugAnA jevo ane biMbaphala, kaMda phalanA je lAla raMgavALe heya cha. 'paDura sasichagala vimala nimmala saMkha gokhIrapheNagarayamuNAliyA dhabacha taseDhI' tasa. nIta hita pAMDara ghAjI marthAt mAnA 42vI vimala, ujAla, ane nirmala arthAt svaccha zaMkhanA jevI gAyanA dUdha jevI, sAvI zubhra arthAt ghANI DAya che. 'akhaMDa daMtA, aphUDIyatA, avi. ralatA, sujAtadaMtA, egada tasedivva aNegad tA, hutavaha niddhata dhotatasta
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ steadfast TIkA pra.3 u.3.37 ekorukadvIvasthAnAmAkArabhAvAdikam 583 dantAH janmadoSa rahitadantAH 'egadaMta seTivtra aNegadaMtA' eka danta zreNiriva eka dantaMzreNikhi anekAdantA yeSAM te tathA, tathA parasparAnupalakSyamANa dantavibhAgatvAd ekadanta zreNiriva aneke dvAtriMzadantA avasthita yeSAM te tathA, ' hutavaha nirddhatadhoya tasa tatraNijjarata lAlu jIhA' hutavaha titatapanIya rakta talavAlujihvAH, hutavahena vahninA nirmAta ataeva dhautaM zodhitamalaM taptaM saMtApitaM yat tapanIyaM su. vizeSaH tadvat raktatale lohitarUpe tAlu jihve yeSAM te tathA, 'garulAyaya ujjutuMgaNAsA' garuDAyata RjutuMga nAsAH, garuDasya - pakSirAjasyeva AyatA dIrghA RjvI saralA taGgA unnatA natu parvatIyavat cipiTA nAsA nAsika yeSAM se tathA, 'avadAliya pauDarIyaNayaNA' avadAlitapuNDarIka nayanAH, abdAlitaM sUryakiraNairvikAzitaM yat puNDarIkaM zvetakamalaM tattulye nayane- netre yeSAM te tathA 'kokAsita ghadala pattalacchA' kokAsita dhavala patralAkSAH, phokAsita - vikasitazvetakamale dvan tala tAlu jIhA' ye ekoruka dvIpavAsI manuSya akhaNDa dAMtoM vAle hote haiM - arthAt paripUrNa daMtoM vAle hote haiM inake dAMta kabhI bhI jarjarita nahIM hote haiM dAMtoM kI paMkti inakI virala chuTI - chuTI nahIM hotI hai ye avirala - paraspara saMlagna dantapaMkti vAle hote haiM / ataeva - inake dAMta janma doSa se sarvathA vihIna rahate haiM aura inake ve aneka dAMta eka dantazreNi ke jaise pratIta hote haiM inake pUre battIsa dAMta hote haiM inakA tAlu aura jIbha agni meM tapAkara dhoe gaye aura punaH tapta kiye gaye sapanIya suvarNa ke jaise lAlavarNa ke hote hai 'garulAyayaujjutsuMgaNAlA ' inakI nAsikA garuDa kI nAsikA ke jaisI laMbI Rju sidhI aura tuga - U~cI hotI hai 'avadAliya poMDarIpaNayaNA' kokA sipacavalapattalacchA, vaNijjarata taLa tAlu jIhA' mA 35 dvIpabhAM rahevAvAjA manuSyo sama dAMtAvALA hAya che. arthAt paripUrNa dAMtA vALA hoya che tenA dAMte kaI avasthAmAM jarjarita thatA nathI. tee avirala kahetAM paraspara eka mIjAne lAgela evI dAMtAnI pa'ktivALA hoya che. tethIja temanAM dAMtA janma deSathI rahita ja rahe che, ane teenA te aneka dAMtA eka 'tapaktinA jevA jaNAya che. temene pUrepUrA khatrIsa dAMtA haiAya che. teevuM tAlu ane jIbha agnimAM tapAvIne dheAvAmAM Avela ane pharIthI tapAvela tapanIya kahetAM tapA sAnA vA sAsa varSAnA hoya che. 'garulAyaya ujjutuMgaNAsA' tennu nA nA nA ne sAMbhu sIdhu bhane yu mane mazavahAra hoya che. 'avadA liya poMDarI yaNayaNA' kokAsithaghavala pacalacchA ANAmiyacAvaruila kinhabharAiya
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 jIvAmigama dhavale patrale-mayukte gha akSiNI netre yeSAM ve sthA, 'ANAmiyacAvakaralakiNhamarAha saM Thapa saMgaya Ayaya sujAya taNukasiNaniddhabhUmayA' AnAmita cApa rucira kRSNAbhrarAjisaMsthita sagatAyata sujAta tanu kRSNasnigdha bhravaH, tama AnAmitam-IpadAroktim yad dhanuH tadvad rucire saMsthAna bhAvato ramaNIye, kRSNAbhrarAjIva saMsthite saMgate-yayoktapramANopapanne Ayate dIye sajAtemaniSpanne tanU-tanuke ilakSaNa parimitvArapatayAtmazatvAna kRSNe-kAlimopete snigdhe bhruvo yeSAM te tathA, 'allI gappamANa juttasavaNA' AlIna pramANa yukta zravaNAra, AlInau mastakamittau kiJcillagnau pramANayuktau-svapramANopetoM zravaNau kaNau yeSAM te tathA, vizAlakarNA ityarthaH, 'sussavaNA' ata eva suzravaNAH pINamaMsala kavola desamAgA' pIna mAMsalakapoladezamAgAH, pInaH puSTau mAMsalaH-- ANAmiyacAvarUila kisahabharAyasaMThiya saMgaya Ayaya sujAya taNuka siNa nidvabhUprayAallINappamANajusatayaNA' sUrya kiraNoM se vikAzita zveta puNDarIka ke jaisI inako donoM khiM hotI hai, tathA ve vikasitakhile hue zveta kamala ke jaisI-jhonoM para lAla bIca meM kAlI aura dhavala aura pakSma puTa vAlI hotI hai inakI bhaue~ ISat-Aropita dhanuSa ke samAna vakra honI hai, rUcira-saMsthAna kI apekSA ramaNIya hotI hai, kRSNa abhrapaMkti ke jaisI kAlI hotI haiM apane pramANa ke anukUla saghana hotI haiM, dIrgha hotI hai, suniSpanna janma rahita hotI hai, patalI hotI haiM kAlI aura snigdha hotI haiN| inake kAna namnaka ke bhAga taka kucha 2 lage hue hote haiM aura apane 2 pramANa ke anurUpa hote haiN| arthAt ye vizAla kAnoM vAle hote haiN| 'mussatraNA, pINamaMpalakavoladetabhAgA, maThiya sagayaAyaya sujAya taNukasiNa dvibhUmayA alloNappamANa juttasavaNA' sUryanA kiraNethI khIlelA zveta kamaLanA jevI teonI banne Akho hoya che tathA teo khIlelA zveta kamaLonA jevI eTale ke khUnuM paralAla vacamAM kALI, ane ghoLI ane pAMpaNe vALI hoya che. temanI bhramare kaMIka caDhAvelA dhanuSanA jevI vAMkI hoya che. rUcira eTale ke saMsthAnanI apekSAthI maNIya hoya che kRSNameghanI paMkti jevI kALI hoya che, pitAnA pramANane anukUla saghana hoya che. dIrgha lAMbI hoya che. suniSpanna arthAt janmadeSa vinAnI hoya che. pAtaLI hoya che kALI ane rina cikaNI hoya che, temanA kAne mAthAnA bhAga sudhI kaMIka kaMIka ceTelA hoya che. ane pota potAnA pramANAnuM 35 DAya che. arthAt t| vizANa anovADAyaTe, 'sussavaNA, pINa maMsalakavoladesabhAgA, aviruggayabAlacaMda Thiya pasatthavitthiNNa samaNiDAlA
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA kA pra.3 1.3 1.37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 585' upacitaH kapokayo dezabhAgo mukhAvayavo yeSAM te tathA, 'acirugNaya bAlacaMdasaMThiyapasasthavisthinnasamaNiDAlA' acirodgatabAlacandrasaMsthitaprazasta vistIrNasamaLalATAH, tatra acirogadto yo bAlacandro'STamI candrastadvat saMsthita prazasta vistaNe sama-samatalaM ca kalATaM yeSAM te tayA, athavA 'nivvaNasamalaTThamaTTa caMdadasamaniDAlA nivraNasamalaSTa mRSTacandrArdhapamalalATA, tatra-niNaM-visphoTa kAdi satarahitaM sama-samataLabhUtam ataeva laSTaM-manojJa-mRSTaM-masRNaM candrArddhasamam-aSTamIcandrasadRzaM lalATaM yeSAM te tathA / 'uDupatipaDipuNNa sommavayaNA' Bhupati paripUrNa somavadanA, tatra paripUrga:-paurNamAsIyaH uDupatizcandraH tadvat saumyaM-zAnta vadanaM-mukhaM yeSAM te tayA, 'chattAgAruttamaMgadesA' chatrAkAronamAnadezA, chatrAkAra:-chatrasadRzauttamAGga rUpo dezo yeSAM te tathA, 'ghagaNiviya mubaddha lakkhaNugNayakUDAgAraNipiDiyasirase' ghananicita subaddhalakSaNonnata kUTAgAra nimapiNDita zerSAH, tatra ghanatvena nicittaM-atizaya niviDaM sucar3ha-muSThu mnAyuaciragayaSAlacaMda saMThiyapasavisthiNNa samaNisAlA uDavahapaDipuNNa somavayaNA uttAgArUttamaMgadesA' isI kAraNa unheM suzravaNa vAlA kahA gayA hai inakI kapola pAlIpIna aura mAMsala holI hai-inakA niDAlabhAla pradeza-lalATa acirodgata-bAlacandra ke jaisA hotA hai arthAt aci. rodgata bhaSTamI ke candramA ke jaisA AkAra vAlA hotA hai evaM prazasta vistIrNa cauDA aura samatala hotA hai| inakA mukha paurNamAsI ke candramaNDala jaiso saumya hotA hai| inakA uttamAja-mastaka-rUpa pradeza ughaDA hA chatra kA jalA AkAra hotA hai vaise AkAra vAlA hotA / 'ghaNaNiciya subaddha lakkhaNuNNaya kUDAgAra Ni viDiya sirasedA. Dima puSpha pagAsatavaNijja saricha nimmala sujAyakesaMtakemabhUmI' inakA mastaka ghana saghana polANa vAlA nahIM hone se nibiDa honA hai uDuvai par3ipuNNa mobhavaNA chattAgAruttamaMga desA' 4 420 teyAne suzravAra vALA kahyA che. teonI kapola pAlI pIna ane mAMsala hoya che, teone bhAla pradeza arthAta lalATa taratanA ugelA bAlacaMdranA je AkAravALo hoya che arthAt taratanA ugelA aSTamInA candramAnA AkAra jevA hoya che. tathA prazasta vistRta paheALe ane samatala hoya che. teonuM mukha punamanA caMdramaMDala jevuM saumya hoya che, teone uttamAMga kahetA mastakane pradeza ughADavAmAM mAvata chatrana 2 mA DAya cha, sevA mA2 vANI DAya che. 'ghaNaNiciyasubaddhalakkhaNuNNaya kaDAgAraNibhapiDiyasirase dAlimapuppha paMgAMsatavaNijja sarisa nimmala sujAya kasata kesabhUmI' tasAnu' bharata: dhana saghana pAsAvANu jI074
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama ghavaM lakSaNaM- zubhalakSagope Tham unnata-madhyabhAge uccam kUTAkAranima-zikharAkAra sadRzaM piNDita-pApANavaspiNDIyUtaM zIrSa yeSAM te tathA, 'dADima puSphAgAsatavaNijja sarisanimmalasujAyake saMta kesabhUmI' dADima puSpapakAzatapanIya sazanirmalamujAtakezAntakezabhUmayaH, tatra-dADimapuSpaprakAzA-dADimapuSpavarNA ISa. draktA tathA tapanIyena suvarNavizeSeNa sadRzAH Ipa-pItatvena suvarNavarNAH nirmalA: -svabhAvikAgantukamalarahitAH, sujAtA:-musaMsthitA kezAntAH-kezacaraNamAgAH, tathA pUrvokta svarUpAH kezabhUmizca kezotyatti sthAnabhUtA mastaka tvayyeSAM te tathA, 'sAmali boDa ghaNaNiciya choDiyamiuvisayapasastha muhumaLakkhaNasuMgadha suMdara bhuyamoyagarmigiNIlakaujaLa pahaTTa bhamaragaNaNiddha NikuruMbaniciyakuMciya ciya payA. hiNAvattamuddhasirayA' zAlmalIboNDa ghananicitachoTitamRdu vizada prazasta sUkSmalakSaNa sugandhasundara bhujamocaka bhRGganILa kajjala hRSTa bhramara gaNa snigdha nikuramba. snAyuoM se vaha suSaddha hotA hai aura prazasta lakSa goM se samanvita (dRDha) hotA hai tathA jaisA kUTa-zikhara kA bhAkAra hotA hai vaisA AkAra vAlA hotA hai aura pASANa kI jaisI piNDI hotI hai aisI piNDI ke samAna vaha majavUna aura gola hotI hai inake mastaka ke kezoM kA agrabhAga, tathA mastakake Upara kI camaDI ki jisameM keza utpanna hote haiM dADima puSpa ke prakAza-varNa jaile kucha lAlimA kAlA hotA hai evaM tapanIya suvarNa ke jaisA kucha pIta varNa vAlA aura Agantuka malarahita hone se nirmala hotA hai 'sAmalighoMDaghaNaNiciya choDiya miuvisaya pasattha suhama lakkhaNa sugaMdha suMdara bhuzmoyaga bhigiNIla jalapaTTabhAmaragaNagiddha NikuraMpaniciya kuMciyaciyapacAhiNA vatta suddhamirayA' inake mastaka na hovAthI nibiDa gADha hoya che. te snAyuothI subaddha hoya che. ane uttama evA lakSathI samanvita (daDha) hoya che. tathA je pramANe (phaTa) zikharo AkAra hoya che. evA AkAravALuM hoya che. tathA paSANa arthAt pattharanI piMDI jevI hoya che. evI piMDInI mAphaka majabUta ane goLa hoya che. temanA mastakanA kezane agrabhAga tathA mAthAnA uparanI cAmaDI ke jemAM vALa uge che, te dADamanA puSpanA prakAza vaga jevA kaMIka lAlimA vALI hoya che. temaja senAnA varSo jevA kaMIka pILAza yukta temanA vALa hoya che. tathA Aga-tuka malathI rahita hovAthI te nirmala hoya che. 'sAli boMda ghaNaNiciya choDiyamiuvisayapasatya suhuma lakkhaNa sugadhanudarabhuya moyAbhigiNIlakajjalapahada bhamaragaNaNi? Nikurava niciya kuMciya ciyapadAhiNAvaddha muddhasirayA' tyAnA masta 952 2 vANa ya che, te 6341 chatA
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.37 aikolaMkadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikA 587 nicita kuJcita cita pradakSiNAvarttamUrddhazirojAH, tatra-choTitAH vicchinnIkRtA api mUrddhanAH zAlmalyAH-vRkSavizeSasya yada boNDaM phalaM tadvad ghananicitA svabhAvata evAtizayena niviDA bhavatiSThante tathA mRdayaH komalAH vizadA nirmalA prazastA-prazaMsAspadIbhUtAH, sUkSmAH-ilakSNA: lakSaNavantaH mugandhA:-paramagandho. petAH ata eva sundarAH tathA-bhujamocakaH kRSNavarNaratnavizeSaH, bhRGgo-bhramaraH, nIlo-nIlamaNi-marakatamaNiH, kajjalam-prasiddha prahRSTaH pramudito bhramaragaNa: taruNAvasthAyAM bhramaro'tIvakRSNo bhavatyataH prahRSTavizeSaNagrahaNam / ta iva snigdhA nikurambhabhUtAH santaH nicitAH natu vikIrNAH santaH kuJcitAH ISata kuTilA: kuDUmalIbhUtAH pradakSiNAvartAzca mUrddhani-mastake zirojAH kezA yeSAM te tathA, 'lakkhaNajaNa guNovaveyA' lakSaNavyaJjanaguNopapevAra, lakSaNAni-svastikAdIni, vyaJjanAni-maSItilakAdIni guNA:-kSAntyAdaya emirupapetA yuktAH-gAmbhIUpara jo keza-pAla-hote haiM ve choTita-khule-khule ziye jAne para bhI svabhAva se hI zAlmalI vRkSa vizeSa ke phala jaise bane hote haiM, nicita -atyanta nibiDa hote haiM mRdu-narala-hote haiM vizada nirmala-hote hai, prazasta-prazaMsAspada hote haiM sUkSma hote hai-baDe 2 nahIM hote haiM lakSaNa vAle hote haiM, sugandha se yukta rahate haiM, sundara hote haiM tathA bhujamocaka nAmaka rasna vizeSa ke salAna, nIlamaNi-gharakata maNi ke samAna kajjala ke salAna, harSita hue bhramara ke samAna atyanta kAle aura snigdha hote haiM ye nicita hote haiM arthAt idhara udhara bikhare hue nahIM hote haiM ghugharAle hote haiM aura pradakSiNa Avarta vAle-dAhanI tarapha jhuke hue hote haiM / 'lakkhaNavaMjaNaguNoSavedhA' ye ekoruka dvIpa nivAsI manuSya svastiya Adi lakSaNoM le, maza tilaka Adi vyaJjanoM se aura paNuM svabhAvathIja zAmalI vRkSavizeSanA kulanA jevA gADha hoya che. nizcita atyaMta lAgelA hoya che. mRdu narama hoya che. vizada nimala heya che. prazasta prazaMsA karavA gya hoya che. sUkSama hoya che. moTA moTA hotA nathI. prazasta lakSaNavALA hoya che. sugaMdha yukta hoya che. suMdara hoya che. tathA bhujamocaka nAmanA ratnavizeSa pramANe, nIlamaNi marakatamaNi samAna, kAjala samAna, harSita thayela bhamarAnI jema, atyaMtakALa ane snigdha suMvALA hoya che. teo nizcita hoya che. arthAta Amatema vikharAyelA rahetA nathI. ghugharALA hoya che. sana kSiya bhagavA arthAt bhaemA musA DAya che. 'lagakhaNapaMjaNaguNovaveyA' mA 34 dvIpamA 22vAvA mnussye| svasti vire lakSaNethI mazItilaka vigere vyaMjanathI ane kSati vigere sadguNothI yukta
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 jIvAmigamasUtre yadi gugopapetA ityarthaH, sujApasuvibhatta suruvagA' sujAta suvibhakta rUpakAH, sujAtaM - suniSyannaM janmado parahitatvAda, suvibhaktam aGgamatyaGgopAGgAnAM yathA sthAna sthitatvAt surUpaM samudAyagataM yeSAM te tathA / 'pAsAIyA' prasAdikAH 'darisaNijjA' darzanIyA', 'abhirUcA' abhirUpAH, 'paDirUpA' pratirUpA iti / 'te NaM maNuvA iMsassarA' te - ekorukadvIpakAH khalu manujAH haMsasvarAH, haMsasya pacivizeSasya svaravat madhuraH svaraH - zabdo yeSAM te haMsasvarAH, 'kauMcassarA' kroJcasvarAH-krauJcAbhidhapakSizabda sadRzazabdavantaH anAyAsa vinirgatasyApi svarasya dIrghadezavyApitvAt 'naMdighosA' nandighoSAH- nandinamadvAdazavidhavAya vizeSasaMmizritasvara sadRzasvarayukto vAdyavizeSaH, tadvat ghoSo dhvaniryeSAM te nandighoSAH, 'sIhassarA' siMhasvarAH 'sIhaghosA' siMhaghopAH 'maMjussarA maMjughosA' kSAnti Adi sadguNoM se yukta hote hai / 'sujAya suvibhanta suruvagA pAsAIyo darisaNijjA abhiruvA paDivA' unakA rUpa bar3A hI acchA svarUpa vAlA hotA hai kyoMki usake pratyeka avayava janma jAta apane2, pUrNa pramANa se yukta hote haiM ye prAsAdika hote haiM darzanIya hote haiM abhirUpa hote haiM aura pratirUpa hote haiM' 'teNaM maNuvA haMsassarA, kocassarA, naMdidhosA, sIhassarA, sIha ghosA, maMjussarA, maMjughosA, sussarA, sussaraNigghosA chAyA ujjotiyaMgamaMgA' ye manuSya haMsa ke svara jaise svara vAle hote haiM krauMca pakSI ke svara jaise anApAsa nikalane para bhI dIrgha deza vyApI svara vAle hote haiM naMdike ghoSa-garjanA vAle hote haiM arthAt yaha nandi- bAraha prakAra ke vAdya vizeSoM kA jaisA saMmizrita svara hotA hai usa prakAra ke vAdya vizeSa kAnAma nandi hai usake jaisI dhvani vAle siMha ke svara jaise gaMbhIra svara vAle hote haiM siMha ke jaise ghoSa hoya che. 'sujAyasu vibhattasuruvagA, pAsAIyA darisaNijjA abhivA parivA' tetheonu rUpa ghaNuMja suMdara svarUpavALu hAya che. kemake temanA dareka avayaveA janmathIja peAta peAtAnA pUrNa pramANuthI yukta ya che. te badhA prAsAdIya hoya che. dazanIya hAya che. abhiya hoya che bhane atizya hoya che. 'veNaM maNuyA haMsassarA, kaciga nadighosA, sIhassarA, sIhaSosA maMjussarA, maMjughosA, surasarA, surasaraNigdhoMsA, chAyA ujjotiyaM gamagA' mA manuSyo haMsanA svara nevA svara vALA hoya che. kaucapakSinA svaranI jema anAyAsa nIkaLavA chatAM paNu dI dezavyApI svaravALA hAya che, nadinA gheASa jevA ghASa gajanAvALA hoya che. arthAt te nadi kahetAM khAra prakAranA vAdyavizeSanuM nAma na Mda che. tenA jevA dhvanivALAM, si'hunA svara jevA gaMbhIra svara vALA DAya che. si`hanA jevA
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA .3 u.3 sU.37 ekoSakadvIpasthAmAmAkArabhAvAdika ra 589 majjughoSa:-priyadhvanimantaH 'sussarA sussaraNigghosA' susvarAH-susvaravantaH susvara nirghoSAH 'chAyA ujjoiyaMgamaMgA' chAyoyotitAGgamatyaGgA-chAyayA zarIra. prabhayA uyotitAni aGgapratyaGgAni yeSAM te tathA 'ijjarisamanArAyasaMghapaNA' vajraRSabhanArAcasaMhaninaH, 'samacauraMsasaMThANasaMThiyA' samacaturasrasaMsthAnasaMsthitAH 'siNiddhachavI' snigdhacchavayA-snigdhakAntayaH-snigdhA udAttavarNA sukumArA ca chaviH tvak yeSAM te tathA, 'nirAyaMka uttama pasattha isesaniruvamata] uttama prazastAtizeSanirUpamatanavaH nirAtaGkA rogarahita ataeva uttamA uttamalakSaNopetA prazastA prazasta guNayuktA ca tathA atizeSA-karmabhUmijamanuSyApekSayA'tizaya vatI ataeva nirUpamA upamArahitA tanuH zarIraM yeSAM te tathA / 'jallamalakalaMkaseyarayadosavajjiyasarIrA' jalkamalakalaGkasveda rajodoSavarjitazarIrA:-jallaM-zarIramaLam malam-Agantukamalam, kalaGka:-aniSTa sUcakA zarIrajAtazcitavizeSA, dhvani vAle hote haiM tathA inakA svara maMju-ghar3A mIThA-sunane meM onandotpAdaka-hotA hai ghoSa bhI inakA aisA hotA hai ata eva ye susvara pAle kahe gaye haiM, aura susvara se yukta ghoSa vAle kahe gaye haiM, 'chAyA ujjotiyaMgamaMgA' inakA pratyeka aMga-aMga kAnti se camakatA rahatA 'vajjarisabhanorAya saMghayaNA' ye vajraRSabhanArAca saMhanana vAle hote haiN| 'samacauraMsasaMThANasaMThiyA' inakA samacaturastra saMsthAna hotA hai 'siNiddhachavI' inakI kAnti snigdha hotI hai 'NirAyaMkA' ye AtaMkavyAdhi rahita hote haiM 'uttamapalastha mahasesa niruvamataNU' inake zarIra uttama, prazasta, atizaya zAlI aura nirupama hote haiM / 'jalla. mallakalaMka seyAya dola vajjiya sarIrA' inake ye zarIra jalla-zarIra se utpanna mala sAmAnya-maila Adi doSa se rahita hote haiN| kalaGka ghaSavanivALA hoya che tathA tene vara maMjula mITho eTale sAMbhaLavAmAM AnaMda janaka hoya che. tene gheSa paNa AnaMda janakaja hoya che. tethI ja e saa2| 212thI yuta dheSAmA 49 . 'chAyAujjotiya gamagA' tamanu pratye AnitithI yamatu 29 cha. 'vajjarisabha nArAya saMghayaNA' te va pana nArAya nana pA hAya che. 'samacaraM sa sa ThANasaM ThiyA' tamAna saMsthAna sabhanyaturana yatuNDI kAya che. 'sigiddhachavI' temanI tinihAya che. 'NirAvaMkA'-te mAta-yAdhi 2hita hAya cha 'uttama pasattha aisesa nirU. vamataNU' mAnA zarIra uttama, prazasta, atizaya zAjI, ana ni35ma hAya cha. 'jallamalla kaseyaraya dosa vajjiyasarIrA' te nA zarI2 zarIrathA utpanna thayela maLa, mala sAmAnya mela vigere deSathI rahita hoya che. kalaMka aniSTa sUcaka cihana, parase ane dhULa heya vigerethI rahita
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___jIvAmigamasne svedaH 'pasInA' iti prasiddhaH, rajA-uDDIyasakagno rajaH kaNaH, ityAdi dopavarjitaM zarIraM yeSAM te tathA, 'niruvalevA' nirupalepA:-malamUtrAdileparahitAH 'aNulomavAuvegA' anulomavAyuvegAH anulomaH-anukUlaH vAyuvegaH-zarIrAntativAyusaMcAro yeSAM te tathA vAyugulmarahitodaramadhyapadezA ityarthaH, udaramadhyapradezagatavAyugulmavatAmanukUlavAyuvegasyAsaMbhavAt / 'kaMkaragahaNI' kaGkagrahaNayA, kaGkasya tannAmakhyAtapakSivizeSasya grahaNiH gudAzayo yeSAM te tathA nIrogavarcaska tayA nilepa gudAzayA ityarthaH, 'kavoyapariNAmA' kapotapariNAmAH, kapotasyeva __ pariNAma AhArapAko yeSAM te tathA, kapotasya jaTharAgniH pASANakaNAnapi jarayatIti prasiddhiH tadvatteSAmAhArapAko bhavati na jAtu citteSAmanargalAhAragrahaNe'pi ajIrNadoSAH saMbhavantItyata uktaM kapotapariNAmA iti / 'sauNivaposapiDhe taropariNayA' zakuneriva posapRSTAntaropariNatAH, atra niSThAntasya paranipAtA, aniSTa sUcaka cihna pasIne aura ghUli se vihIna hote haiM / 'nirUbalevA aNulomavAvegA kaMka mahaNI kavIyapariNAmA' kisI bhI prakAra kA upalepa inake zarIra para nahIM hotA hai 'aNulomavAuvegA' vAtalma-vAta golA se rahita udara bhAga vAle hone se anukUla vAyu vega vAle hote haiM kyoMki udara sthita vAta gole vAle kA vAyu vega anukUla nahIM ho sakatA hai 'kaMkaragahaNI' jaise kaMka nAma ke pakSI kA gudA bhAga nirlepahotA hai usI prakAra inakA gudA bhAga nIroga mala vAle hone se nirlepa gudAzayavAle hote haiN| 'kavoyapariNAmA' jisa prakAra kabUtara kI jaTharAgni kaMkara ko bhI pacA sakatI hai isI prakAra kI inakI jaTharAgni hone se ye kapota pariNAma vAle kahe jAte hai| arthAt ye kapota ke jaisI pAcana kriyA vAle hote hai| 'sauNivva posa piTuMtaropariNayo' cha. NiruvalevA aNulomavAuvegA, phakaggahaNI kavoyapariNAmA' ma 5 prAranA 755 utA nathI. 'aNulomavAu vegA' pAtama-vAyunA gAthA 2hita 2 bhAga vALA hovAthI anukULa vAyu vegavALA hoya che. kemake peTamAM rahela pAyunA jAvAjAnI vAyuvega anu0 jAta nathA 'kakagahaNI' 24 nAmanA pakSane gudAne bhAga nirlepa malarahita hoya che. e ja pramANe temano jahAnA mA bhata nA hAthI ni 5 guziyANA hAya che. 'kavoya pariNAmA' 2 mRtaranI 0442fAxirAne 55 payAvI za? che. me prabhAra emanI jaTharAgni hovAthI kapota pariNAmavALA kahevAya che. arthAt teo B2nA 2vI pAyana yAvANA DAya che. 'sauNivva posapiTutarorUpariNayA'
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 3.3 .37 ekoSakadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 595 tena zakuneriva pariNataposapRSTAntaroravA-zakuneH pakSiNa iva pariNataH purIpotsarge nilepatayA supariNAmaM mApta posa:-apAtadezaH, pRSThaM pRSThabhAgaH anraM-pRSThodara yorantarAlabhAgaH aruzca yeSAM ve-tthaa| 'viggahiya unnayakucchI' vigRhItonnatakukSayA-vigRhItA muSTigrAhyA unnatA ca kukSirudarabhAgo yeSAM te tathA, 'paumuppalasarisagaMdhaNistAsamurabhivadaNA' padmotpalasadRza gandha ni zva samurabhivadanAH tatrapadma-kamalam utpalaM nIlakamalam athavA pamaM padmakAbhidhAnaM gandhadravyam utpalamutpalakuSThaM gandhadravyavizeSa eva tayorgandhena-saurabhyeNa sadRzaH samo yo niHzvAsaH ghrANavAyuH tena surami-sugandhayuktaM vadanaM mukhaM yeSAM te tathA / 'adhaNusayaM usiyA' assttdhnushvmucchritaaH-assttdhnushocchraayvntH| 'tesi maNuyANa' tepAmeM korukANAM khalu manujAnAm 'causaTipiTTi karaMDagA pannattA samaNAuso !' canuH SaSTiH - catuH SaSTisaMkhyA parimitA pRSTha karaNDakA yajJaptA:-kathitAH he zramaNa ! he AyuSman ! 'te NaM maNuyA pagai bhaddagA pagaiviNIyagA' te khalu manujAH prakRti bhadrakA.pakasyA-svabhAvenaivabhadrAH saralAH prakRti vinItakAra, prakRtyaiva vinayAnvitAH inakA apAna deza-gudAbhAgapurI potsarga ke lepa rahita hotA hai tathA pRSTa bhAga tathA udara aura pRSTa kA bIca kA bhAga tathA UrU jAdhaM ye saya sundara pariNata sundara saMsthAna vAle hote haiN| 'viggahiya unnaya kaccho' unakA peTa kA bhAga itanA kRza-patalA hotA haiM ki vaha muTThI meM AsakanA hai| inakA ni:zvAsa sAmAnya kamala nIla kamala tathA gandha dravya ke samAna sugandhita hone se inakA mukha sugandha vAlA hotA hai| 'aTTha. dhaNuptayaM ukhiyA' AThasau (800) dhanuSa ke UMce hote haiM 'temi maNuyANaM causaTipiDhikaraMDagA' he zramaNa AyuSman ! una manuSyoM kI pRSTha karaMDaka arthAta pasaliyAM kI haDDiyAM causaTha (64) hotI haiM. 'teNaM maNuyA pagatibhaddagA, pagati viNItagA, pagati uvasaMtA patipaya Nu teone apAna deza arthAta gudA bhAga pariSetsarganA lepa vinAno hoya che. tathA pRSThabhAga tathA udara ane pRSThanI vacceno bhAga tathA jAMdha A badhA su42, pariSyata, mana suMdara saMsthAna pAya che. 'viggahiya unnayakucchI' temanA peTane bhAga eTale pAtaLo hoya che ke te mUThImAM AvI jAya che. teone niHzvAsa sAmAnya kamala, nIlakamala, tathA gandha dravyanI samAna sugandhita pAthI tyAnu bhuma suramigadhavA hAyaTe. 'bhaTTa dhaNusaya usiyA' 800 maase| dhanuSa 2TA yA hAya che. 'tesi maNuyANa ca usa dvipiTTikara'DagA.' 8 zrama sAyujyaman te manuSyAnI pAsaNIyAnA 4i (14) yAsa DAya che. 'te NaM maNuyA pagatibhaddagA, pagati viNItagA, pagati
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 jIvAmigamako 'pagai upasaMtA' prakRtyupazAntAH-svabhAvata eva zAntA: 'pagai payaNukoimANamA. yAlomA' prakRtyaiva patanu kodhamAnamAyAlomA:-svabhAvata eva atimandIbhUtakavAya catuSTa papanta ityarthaH, 'khiumaddavasaMyaNNaH' mRdumAdavasaMpannAH, mRdu-manojhaM pariNAma su vAvhaM yanmAda tena sapannAH 'alloNA' AlInA:-A-samantAt sarvAsu kiya su lInA guptA nola raNa ceSTAkAriNa iti bhAvaH / 'madagA' bhadrakA:-sakala. tarakSetra kalyANa mAginA, 'viNIyA' vinItA:-vRhatpuruSavinayakaraNazIlAH, 'apecch|" alpecchAH alpazabdo'trA bhAvavAcakaH tena alpecchA iti icchAvarjitAH maNikanakAdi patibandharahitA, anu eva 'asaMnihisaMcayA' asaMnidhisaMca gA, na vidyate sannidhirUpaH saMcayaH kasyApi vastu jAtasya saMgraho yeSAM te tathA ana eva 'acNdd|' acaNDA' avaga ityarthaH viDimaMtaraparivasaNA' viDimAntara parivasanAH viDimAntareSu prasAdAghAkRtipu zAkhAntareSu parivasanam thAkAramAvAso yeSAM te tayA, 'jahicchiya kAmakAmiNo ya' yathepsita kAmakAmina:-yathepsitAna manovAMchitAn kAmAn zabdAdIn kAmayante ityevaMzIlAH 'te maNuyagaNA paNNatA samaNAuso' pUrvoktalakSaNayuktA ste ekoruka vAstavyA koha mANamAyAlobhA, miumaddavasaMpanna, allINA bhaddagA, viNItA, appecchA,' ye manuSya svabhAvataHbhadra pariNAbhI hote haiM svabhAvatAhI vinayazIla hote haiM, svabhAva se hI zAnta hote haiM, svabhAva se hI ye alpa kaSAya vAle alpa krodha, mAna, mAyA aura lobha-vAle hote haiM svabhAva se hI ye mRdu-mArdava sampanna hote haiM. svabhAva se hI ye vinaya Adi madgugoM vAle hote hai isa prakAra svabhAvataH bhadraka aura vinIta bhAva se yukta hue ye alpa icchA vAle hote haiM 'asaMnihi saMcayA' isI kAraNa ye koI vastu kA saMcaya saMgraha karane vAle nahIM hote haiM aura 'acaMDA' ye krUra pariNAmoM vAle nahIM hote haiN| viDimaMtara pariva saNA' vRkSA kI zAkhAoM ke madhya meM rahate haiM 'jaricchiya kAmagA. basa tA, pagati payaNu kohamANa mAyA lobhA, miumaddavasa pannA, allINA bhahagA, viNItA, appecchA' meM mnussye| 21mAthI madra pariyAbhavAjA khAya che. svabhAva thI ja vinayazIla hoya che svabhAvathIja a5 kaSAyavALA, a95 krodha, mAna, mAyA, ane lebha vALA hoya che. teo svabhAvathI ja mada mArdava saMpanna hoya che. e ja pramANe svabhAvathI bhadraka ane vinIta bhAvathI cukata thayelA tasA a65 42pApA DAya hai. 'asani hi saciyA' me vastunA saDa 42vA nazI. ane 'acaMDA' tethe|42 pariNAmavANa hotA nathI. 'viDima'tara parivasaNA' vRkSAnI zAmAyAnI bhadhyamA 2 'jahicchiya kAmagAmiNo ya te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' tayA se manuSya pAnAnI
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ shrafter TIkA pra. 3 u. 3. sU. 37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 593 manujagaNAH prajJatAH - kathitA: he zramaNa AyuSman ! 'tesi NaM bhaMte ! maNuvANaM' pAkakAnAM khala bhadanta ! manujAnAm 'kevaDakALassa AhAraDe samuppajjai' kiyati kAle atra saptamyarthe paSThI tena kiti kALe gate sati punarAhArArtha:AhAraprayojanaM samutpadyate, ekadA bhojanAnantaraM punaH kiyatA kAlena AhAra vipa yiNI icchA samutpadyate iti paznaH, zrIbhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama 1 'cautthamattassa - Aha rahe samupapannai' atrApi saptasvarthe SaSThI tena caturtha bhakte atikrAnte sati ahArArthaH- AhAra prayojanaM samudhyadyate, yadyapi sarasAhAritve tarakAlikI, teSAM kSudvedanodayAbhAva dera abhaktArthatA na tu karma nijarAyai tapaH tathApi abhaktArthatvAt caturthabhaktasyeti kathanamiti // 4037|| miNoya te maNughagaNA paNNattA samaNAuso' tathA ce manuSya apanI icchA ke anusAra svatantratA pUrvaka vicaraNa karate haiM isa prakAra se he bhramaNa AyuSman ! ina ekoruka dvIpa vAsI manuSyoM ke paricaya ke sambandha meM aisA maiMne kahA hai 'tesi NaM bhaMte ! kevatikAlassa AhAraTThe samupajjai ' he bhadanta / ina ekoruka dvipa ke manuSyoM ko eka bAra AhAra kara lene para punaH AhAra kI icchA kitane kAla ke vyatIta hone para hotI hai ? 'goyamA ! utthabhattassa AhAraTThe samuppajaha' he gautama! una manuSyoM ke caturtha bhakta arthAt eka dina ko chor3akara dUsare dina AhAra kI icchA hotI hai kyoMki kSudhA vedanIya karma kA udaya inake eka dina ko chor3akara dUsare dina hI hotA hai isaliye abhaktArthatA meM inake kamoM kI tapojanya nirjarA nahIM hotI hai / kyoMki inake inchA pUrvaka bhojana kA tyAga nahIM hotA hai / sUnna- 37 // icchA pramANe svataMtratA pUrvaka vicaraNu kare che. A rIte he zramaNa AyuSman A ekArUka dvIpamAM nivAsa karavAvALA manuSyanA paricayanA saMbaMdhamAM A prabhAche bheM' 'dhuM che. 'tesi NaM bhaMte ! kevatikAlassa AhAraTTe samutpajjai' De bhagavat A manuSyane ekavAra AhAra karyAM pachI phrI ahAra karavAnI IcchA bheTalo Aja bItyA yachI thAya che ? 'goyamA ! vautthabhattasva AhAraTTe samupajjai' he gautama ! e ekeka dvIpanA manuSyane caturthAM bhakata arthAt eka divasa cheDIne khIje divase AhAra karavAnI icchA thAya che. kemake kSudhA vedanIya krama nA udaya temane eka divasa heADIne bIje dIvaseja thAya che. tethI abhakatAtAmAM tene tapeAjanya karmAnI niraza thatI nadhI. kemake teene IcchA pUrvaka bhAjananA tyAga thaI zakate nathI. 1 jUThA jI0 75
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594 jIvAmigamasUtre ___ mUlam-egoruya maNuINaM bhaMte ! kerilae agArabhAvapaDocAre pannatte ? goyamA! tAo NaM maNuIo sujAya savvaMgasuMdarIo pahANa mahilAguNehiM juttA acyaMta visappamANa pauma sUumAlakurasaMThiya visiTracalagA ujjumiuya pIvara niraMtara puTa saMhiyaMgulIyA uNNasaratiyanaliNatavasuINiddhaNakhA romarahiyabalalaMThiya ajahaSNa lakkhaNa akoppa jaMghajuyalA suNismiya sugUDhajANUmaMDala subaddhasaMdhI kayalikkhaMbhAtirega saMThiyaNiThavaNasukumAlamauyakomala avirayasamasaMhita sujAtavaddapIvaraNiraMtaroru aTAvayavIdhIpaTTasaMThiya pasattha vitthinna pihulaloNI vadaNAyAmapyamANaduguNita visAlamasalasubaddha jahaNavaradhAraNIo vajadirAiyapasasthalakkhaNaNirodarA tivalivaliyataNuNamiyamajjhimAo ujjuyalalasaMhiyajaccataNukaliNa NiddhaAdejalaDaha suvibhattasujAyakaMtalobhataruilaramaNijjaromarAI gaMgAvattapayAhiNAvattataraMga bhaMguraravikiraNa taruNa bohiya akosAyaMta paupavaNagaMbhIraviyaDaNAbhI aNublaDapasatthapINakucchI sapaNayapAsA saMgayapAlA sujAyapAlA, mitabhAiyapINaraiyapAsA akaraMDuyakaNagaruSaga nimmalasujAyaNiruvahaya gAyalaTI kaMcaNakalasalamapamANasamasahiSa sujAyalaTacUcUya AmelagajamalajugalavaTTiya amuNNayaratiya saMThiyapayodharAo bhuyaMgaNupubbataNuyagopucchavasamasaMhiya Namiya AejalaliyavAhAo taMbaNahA maMsalagga hatthA pIvarakomalavaraMgulIo NiddhapANilehAravisattikha vakAlosthiya suvibhanasuiratiyapANilehA pINuNNayakakkhavasthidesA paDipuNagallakavolA cauraMgula suppamANa
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3 sU.38 ekoruka0 manujInAmAkArAdika kaMbuvarasarisagIvA maMsalasaMThiyapa satthahaNuyA dADimapupphappagAsapIvarakuMciyavarAdharA suMdarottaroDA dadhidagarayacaMda kuMda vAsaMtimaula acchidavimaladasaNA tuppalapalamauyasukumAlatAlujIhA kaNayavaramaula akuDila anbhuggayaujjutuMgaNAsA sArayaNavakamalakumudakuvalayavimukkadalaNigarasarisalakkhaNa aMkiyakaMtaNayaNA pattalacavalAyaMta taMbaloyaNAo ANAmitacAvaruila kiNhanbharAi saMThiyasaMgaya AyayasujAyakasiNamiddhabhasuyA allINapamANajuttasavaNA pINamaTUramaNijjagaMDalehA cauraMsapasatthasamaNiDAlA komuirayaNikaravimalapaDipunna somavayaNA chattunnaya uttimaMgA kuDila susiddhidahitirayA chasajjhayajugathUmadAmiNikamaMDalukalasavAvisotthiya paDAgajava macchakummarahavaramagarasukathAla aMkusa aTThAvayavI supaiTukamayUra siridAsAbhiseya toraName iNiudadhivarabhavaNagirivara AyaMsalaliyagaya usamasIhacamara uttama pasatthabattIsalakkhaNadharAo haMsasarilayaIo koilamadhuragira sussarAo kaMtA savvassa aNunayAo vavagaya valipaliyAvaMga duvvaNNavAhI dobhaggasogamukkAo uccateNa ya narANa thovUna mUsiyAo sabhAvasiMgArAgAra cArutrelA, saMgayagayahaliya bhaNiyaceTTiya vilAsa lAvaNiuNa juttovayArakusalA suMdarathaNajahaNavadaNakaracaraNaNayaNamAlA vaNNalAvaNNajovaNavilAsakaliyA naMdaNavaNavivaracAriNIuna accharAo accherega pecchaNijA pAsAicAo darisaNijAo abhiruvAo paDiruvAo / tAsi NaM bhaMte! maINaM kevaikAlassa AhAraTTe sasuppajai ? goyamA ! cauttha bhantassa AhAraTTe samuppAi // sU0 38 // P 595
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ D jIvAmigamasUtra chAyA-ekoruka manujInAM bhadanta ! kIza AkArabhAvamatyavatAraH pavataH ? gautama | tAH khalu manujyaH sujAtasaGgisundaryaH pradhAna-mahilAguNaiyuktA atyanta visarpaspadma sukumAra kUrmasaMsthita viziSTacaraNAH RjumRduka pIvara nirantara puSTasaMhanAGgulayaH unnataratidatalinatAmrazucisnigdhanakhAH romarahita vRttalaSTasaMsthitA jaghanya prazastalakSaNAkopyajaMghayugalAH sunirmita mugUDhajAnumaMDaLa subaddhasandhayaH kadalIstambhAtireka saMsthita nibaga sukumAra mRdujhakomalAviraLasamasaMhitasunAtavRttapIvara nirantarorayaH, aSTApadavIci paTTasaMsthita prazasta vistIrNa pRthuLa zroNayaH vadanAyAma pramANa dviguNita vizAlamAMsala subada jaghanavaradhAriNyaH vajra virAjita prazasta lakSaNanirudarAH trivalIvalitattanunamitamadhyikAH RjukasamasaMhitajAtyatanuka kRSNasnigdhAdeyalaDailalita suvibhakta sujAtakAntazobhamAna ruciraramaNIyaromarAjathA gaMgAvatta pradakSiNAvartataraGga bhaGaguraravikiraNataruNavodhitA kozAyamAna padmavanagambhIra vikraTanAbhayaH anuTa prazastapInakukSayaH saMnatapAzrdhAH saGgapAvIH sujAtapAH mitramAtrikaponaratidapAzvaryAH akaraNDa kanakarucaka nimalasujAta nirupahatagAtrayaSTayaH kAJcanakalaza samapramANa samasahitasujAtalaSTacucUkAmelakayamalayugala vartitAbhyumnataratida saMsthitapayodharAH bhujaGgAnupUryatanuke gApucchavRttasamasaMhita natAdeyalalitavAhyaH tAmranakhAH mAMsakAgrahastAH pIvarakomalavarAjaguLayaH snigdhapANirekhAH ravizaziza vakra svastika suvibhakta zuciratidapANirekhAH pInonnatakakSavastidezA: paripUrNagalLakapolAH caturaGgulamcapramANa kamvuvarasadRzagrIvA mAMsavasasthita prazastahanukAH dADimapupparakAzapIvara kuzcita. varAdharAH sundarottarauSThAH dadhidakarajazcandrakundavAsantImRdulAchidravimaLadazanAH rktotplptrmRduksukumaartaalujiyaa| kaNakavara mRdulakuTilAbhyudgataRjutuganAsAH zAradanavakamalakumudakuvalaya vimuktadala nikara sahazalakSaNAGkitakAntanayanAH patraka capaLAyamAnatAmrakocanA AnAmitacAparucirakRSNAbhrarAjisaMsthitasaGgatAyata sujA. takRSNasnigdhabhraSaH AlInapramANayuktazravaNA: pInamRSTaramaNIyagaNDarekhAH caturastra prazastasamalalATAH kaumadIrajanikaravimalaparipUrNasaumyavadanA chatronnattottamAGgAH kuTikamuzliSTadIrghazirojAH chatradhvajayugastUpadAminikamaNDalakalazavApIsvastikapattAkAyavamatsya kUrmarathavaramakarazukasthAlAGkazApTApadavIja supratiSThakamayurazrIdAmAbhiSe toraNamedinyudadhivaramavanagirivarAdarzalalitagajaRSabhasiMha cAmarottamaprazasta dvAtriMzallakSaNadharAH haMsasadRzagatayA kopilA dhuragIH musvarA: kAntAH sarvasyAnunatA vyapagatavalipalitAH vyaGgadurvaNavyAdhi daurbhAgyazokamuktAH uccatvena ca narANAM stokenocchritAH samAvazRGgArAgAracAruvepAra, saMgatagataimita-maNitaceSTita vilAsasaMkApanipuNayuktopacArakuzalAH sundarastana jaghana
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.38 ekoruka0 manujInAmAkArAdikA 59.7 vadanakaracaraNanayanamAlAH varNalAvaNyayauvanavilAsakalitAH nandanavanasvira cAriNya iva apsarasaH, AzcarthaprekSaNIyAH prAsAdIyAH darzanIyAH amirUpAH pratirUpAH / tAsAM khala bhadanta ! manujInAM kiyati kAle AhArArthe samutpadya ? caturthabhaktasyAhArArthaH samutpadyate ||suu038.| ____TIkA-atha yugaladharma samAne'pi mAbhUt paGktibheda iti yugminI svarUpaM praznayannAha-'egoruya maNuINaM' ityAdi / 'emoruya maNuINaM bhaMte' eka rukamanujInAM bhadanta ! 'kerisae AgArabhAvapaDoyAre pannatte' kIdRzaH-ki.mAkArava: AkAra bhAvapratyavatAraH svarUpaM prajJaptaH kathita iti prazna:, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi 'goyamA !' he gautama ! 'tAo NaM aNuI zo' tAH khala manujayaH 'sujAya sanmaMga suMdarIo' sujAta sarvAGgasundayya:, sujAtAni yathoktapramANopetayA zAmanajanmAni sarvANi aGgAni-ziraH prabhRtIni yAsAM tAH, ataeva sundry:-sudraakaaraaH| 'pahANamahilAguNehiM juttA' pradhAnamahilAguNayuktAH-pradhAnAH ye hilAguNA:piyaMvadatva bhacintAnuvartakasvAdayastairyuktA iti / 'accaMta visappama Na euma sukumAla kummasaMThiyavimicala gAo' atyanta visamRdu sukumAra masaMsthita 'egorupamaNuI NaM bhaMte ! kerisae AgArabhAva paDodhAre pAnatte' ityAdi ||suutr-38|| TIkArtha-he bhadanta ! ina ekohaka dvIpa kI manuSya striyoM kA rUpa Adi kaisA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI gautama svAmI ko kahate haiM-'goyamA! tAoNaM maNuI o sujAyasavvaMgasuMdarIo pahANa mahilAguNehiM juttA accaMta visapamANa pauma lukumAla kuMma saMThita visiTa calaNA ujjumiuya pIvara niraMtara pula sAhitaMgulIyA' he gautamba ! ekoruka dvIpa kI manuSya striyAM yathokta pramANa meM utpanna hue samasta aMgoM se viziSTa hone ke kAraNa bar3o sundara hotI hai| pradhAna mahilA guNoM se-ve priyaMvadatva bhatIcittAnuztaikatva-priya bolanevAlI pati ke vicAro ko mAnane vAlI Adi guNoM se yukta hotI haiN| unake dono paira 'egoruya maNuINaM kerisae AgArabhAvapaDoyAre pannatte' tyAha TIkArtha-he bhagavana! e ekarUka dvIpanI manuSya strinu rUpa vigere kevuM kahela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke 'goyamA ! tAoNaM maNuIo sujAyasaga sudarIo pahANamahilA guNehiM jutA accaMta visappamANa pauma sukumAla kuMbha saMThitavisiddhacalaNA, ujjumiuya pIvara. niraMtarapuTTasAhita gulIyA' 3 gautama ! me4|34 dvIpanI manuSya kiyA cokta pramANathI utpanna thayelA saghaLA aMgothI viziSTa heva nA kAraNe ghaNI ja suMdara hoya che. pradhAna mahilA guNothI eTale ke teo priya balavA
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 598 jIvAmigamale viziSTa caraNAH, atyantaM visarpanto calantAvapi mRdUnAM madhye mRkumArI-manojaukUrmavat karma pRSTabat saMsthitI unnatatvena kacchapapRSTha saMsthAnasaMsthitI viziSTau caraNoM yAsAM tAstathA, 'ujjumiuya pIvara niraMtarapuDhasAhiyaMgulIyA' RjumRdukapIvara nirantara puSTasaMhatA aMgulayaH, RjvyaH saralA na tu pakrAH mRdukAH komalA: povarA:-upacitAH nirantarAH-parasparAntararahitAH puSTA:-mAMsalAH saMhatAzca muzliSTA aMgulyA-pAdAGgulayo yAsAM tAstathA, 'uNNayatiyavaliNa taMba. suiNiddha nakhA' unnataratida talina tAmrazucisnigdhanatvAH' tatra unnatA:-abhyunnatAH ratidAH, talinA:-pratalAH, tAmrA IpadraktAH zucayaH-pavitrAH snigdhAya nakhA yAsA tAstathA, 'romarahiya vaTTalaTThasaThiya ajahaNNa pasattha lakkhaNa akoppa jaMghajupalA' romarahita vRttalaSTasaMsthitAjaghanya prazastaLakSaNA koppajaMgha yugalAH romarahitaM vRttaM vartulaM laSTaM saMsthitam, tathA ajaghanyani-utkRSTAni lakSaNAni yatra tava tathA, etAzamakoyama dveSyaM prItikaramityarthaH jaGghA yugalaM yAmAM tAstathA, 'suNimimaya sugrahajANumaMDalamubaddhasaMdhI' munirmita sugUDha jAnumaNDala subaddha calate samaya pahuta sundara rIti se calate haiM padma ke jaise ye sukumAra hote haiN| inakA saMsthAna kUrma kacchapa kI pITha ke jaisA unnata hotA hai| inake caraNoM kI aguliyA~ Rju-sIdhI chidra rahita pIvara-puSTa rahatI haiM aura saMhata AsapAsa meM eka dUsarI aMguli se saTI huI rahatI hai| upavAyaratiyatalipAtaMsuNiddhaNakhA' inake nakha unnata hote haiM rati mada hote hai, talina-patale hote haiM, tAmra-ISadrakta hote haiM zuci-pavitra sApha hote haiM aura snigdha hote haiM / 'roma rahiya vaTTa laTTha saMThiya aja. paNa pasatthalakkhaNa akoppa jaMghajuyalA' inakA jaMghA yugala roma rahita gola, sundara hotA hai aura utkRSTa lakSaNoM vAlA hotA hai tathA-adveSya vALI, patinA vicArone anusaranArI vigere guNavALI hoya che. temanA beu. paga cAlatI vakhate ghaNuja suMdara rIte cAle che padmanA jevA te sukumAra hoya che tenuM saMsthAnA kAcabAnA vAMsAnI jema unnata hoya che. temanA paganI AMgaLI bAju sIdhI chidravinAnI pIvara puSTa hoya che. ane paraspara sAta tAsa mI bhAMjIyAna bhajIna 27 cha. 'unnayaratiya taliNa tavasuiNiddhaNekhA' tasAnA nA mannata DAya che. mAna prAya che. talina kahetAM pAtaLA hoya che. tAmra ISadrakata hoya che. zuci pavitra hoya che. mana snigdha DAya che. 'romarahiya vaTTaldusaThiya ajahaNNa pasasthalakkhaga akoppa jayajayalo' bhanI dhA yugala bhivinAnu gANa su42 hAya cha. ma kRSTa kSaye! pANu hAya che. tayA smadvezya su2 tANe te DAyaTe. 'suNimmiya
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikArIkA pra.3 u.3 sU.38 ekolaka manujInAmAkArAdika 550 saMghayA, tatra-su-muThu atizayena nirmite-racite sugaDhe-masalatayA'nuelakSye ye jAnumaNDale tAbhyAM mubaddha dRDhasnAyuktvAdazlathaH saMdhi-jAnupadhibhAgo yAmA tAstathA, 'kalikkhaMbhAtirega saMThiya NivaNa sRkumAla mauya komancha avirala samasaMhita sujAta vaTTapIvara jiraMtarorU' kadalIstammAtireka saMsthita nigasukumAra mRdukakomalAviralasamasaMhata sujAtavRttapIcaranirantaroravaH tatra kadalIstambhAbhyAmatirekeNa atizAyitayA kadalIstasyasaMsthAnApekSayApyatizayena saundaryayukta saMsthitaM yayostI nirbaNI-visphoTakAdikSatavanitI ataena sukupArI cikaNau mRdukau-mAdevaguNasaMpannau, ataeva komalI-vahirbhAgApekSaya pezako aviralau-parasparAsannau samau pramANatastulyo santau saMhatI-samazreNisthitI sujAtImuniSpannau-janmajAtadoSajitau vRttau-vartulau pIvarI puSTau nirantaroM parasparanirSizeSau-UrU yAsa tAstathA, 'aTTAkyavIcI padRsaMThiya-pasatya visthinna pihasundara lagane vAlA hotA hai 'suNimpitha gRhajANu maMDala subaddha saMdhI' inakI saMdhi sunirmita evaM lugUDha-anupalakSya upara se nahIM dIkhane vAle jAnu maNDala se suSaddha hotI hai-dRDhasnAyu yukta hone se azithila zetI hai 'kalikkhaMbhAtireka saMThiya nidhaNa sukumAlayauya komala avirala samasahita sujAta vaha pIcara NiraMtaroina ke donoM urUsadalI stambha ke jaise AkAra vAle hote haiM, rivraNa-visphoTaka-phoDe Adi se rahita hote haiM sukumAra suhAle hote haiM, mRdu hote haiM komala hote haiM avirala hote haiM-paraspara nikaTa-pAsa pAla meM hote hai sama hote haiM-pramANa meM barAbara hote haiM sahita hote haiM-juTe hue hote hai sujAna-suniSpannavRtta gola AkAra ke hote haiM pIvara-puSTa hote hai aura Apala meM niH zeSa-samAna-eka se-hote haiM / 'aTTAyayavIcI caTTa raMThiya patha cinthi gRhajANumadala subaddhasaMdhI' tamAnI sadhI sunimita mana suTa saTa thI na dekhAya tevA jAnu maMDalathI subaddha hoya che. daDha snAyu cukata hovAthI zithila hAya che. 'kayaliAkha bhAtireka saMThiyanivvaNa sukumAlamauya kosala rila samasahitasujAtavaTTapIvaraNiratarorU' tayAnA bhanne 73 (gha) nA staMbhanA jevA AkAravALA suMdara hoya che, nirvANa virATaka eTale ke phalA vigere vinAnA hoya che. sukumAra ane zobhAyamAna hoya che mRdu kemaLa hoya che. avirala hoya che paraspara eka bIjAnI najIka najIka hoya che. sama kahetAM sarakhA hoya che. pramANasaranA hoya che. sahita hoya che. eka bIjAne lAge che. sujAta ane supinna hoya che vratta nAmagoLa AkAranA Deya che, pIvara puSTa hoya che. ane ApasamAM nivizeSa sarakhA eka jevAja
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 jIvAmigamastra lasoNI' aSTApadadhIci paTTasaMsthita prazasta-vistIrNa pRthulazroNayA, vIcivigata ghuNAdhakSata evaM vidho yo'STApadapaTTA dhUta phalakapaTTaH tadvat saMsthitA tatsadRza saMsthAnavatI prazastA sundarA vistIrNa pUrvAparamAgavistArayuktA pRthulA-sthalAzroNiH-kaTeranamAmo yAsa tAstathA 'vadaNAyAmappamANaduguNita visAramaMsala mubaddha jahaNabaradhAraNIo' vadanAyAmamayANa dviguNina vizAlamaMsala suvada. jaghanavaradhAriNyaH, tatra vadanAyAmapramANasya-mukhadairya dvAdazAGgulapramANaM tasmAda dviguNitaM dviguNaM-catu vizatyaGgulaM vizAlaM ghiratIrNa mAMsalaM puSTaM subaddham atIva subaddhAvayava na tu etAdRzaM jaghanavaraM-varajaghanadvayaM dhArayanti evaM zIlA yAstAstathA, 'vajjavirAya pasatthalavakhaNa girodarAtivalivaliya taNu Namiya majjhi gayo' banna virAjina prazastalakSaNa-nirudarA trivaLicAlitanunamitamadhyikAH na piddala loNI' imakI zroNi-kamara ke pIche kA bhAga dhuNa Adi se akSata jo aSTApada- dhUla phalapha usake pRSTha ke AkAra jaisI hotI hai prazasta hotI hai vistIrNa hotI hai aura lambI hotI hai-tathA-moTI hotI hai 'padaNAyAmappamANa duguNita visAla maMsala supaddha jahaNavara dhAraNIo' bAraha aMgula mukha pramANa se dviguNita-caubIsa aMgula pramANa hunakA jaghana pradeza hotA hai aura yaha vizAla, mAMsala evaM subaddha hotA hai snAyuyoM se acchI taraha jakar3A huA rahatA hai 'vaja virAiya pasatvalasvaNirodarA' ye alpodara vAlI yAcikRta udara se hIna zetI haiM, unakA yaha udara kSAma hone le kRza-hone se bajra kI taraha suzobhita honA hai tathA sAmudrika zAstrokta prazasta lakSaNoM se yukta hotA hai 'livalo baliyataNuNamiya majjhito ujupa sama sahita DAya che. 'aTTAvayavIcI paTTa saThiya panattha vitthinna pihulaseNI' tayAnI zreNI eleke keDanI pAchaLa dhu vigerenA kSata vinAnI je aSTApada ghana phalakanA pRSThanA AkAra jevI hoya che. prazasta hoya che. vistIrNa heya che ane samI hAya che tathA bhATI DAya che. 'vada gAyAmappamANaduguNita visAla masala subaddha mahaNavara dhAraNIo' mA2 main bhupa pramANuthI nbhe| 2.vIsa AgaLa pramANane teone jaghana pradeza hoya che. te snAyuothI sArI rIte 44.2 29 che. 'vajjavirAiyapa sattha lakkhaNaNirodarA' ta ma vALI ane vikRta udarathI rahita hoya che teonuM A udara kSAma hovAthI kRza hovAthI vajInI jema suzobhita hoya che, tathA sAmudrika zAta prazastarakSAthI yuti ya che. tivalibaliyataNuNa magamajhiyAtoja ujjuyasamasahita jacca taNukasiNaNiddha AdejalauD suvibhatta sujAya
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotakA TIkA pra.3 3.3 3.38 ekoruka0 manujIvAnAmAkArAdikam 601 tatra vAdvirAjitaM kSamAtvena tathA prazasta lakSaNaM sAmudrikazAsrokta prazasta guNopetaM-nirudaraM-kRzodaraM yAsA tAstathA, yathA trili valitam-valirnAmanAbherupari udaragatA rekhA, tisRNAM valInAM samAhAraH trivali udaragatarekhAtrayaM, tena balitam-IpadvakrIbhUtaM tanunamitam IpannamrobhUtaM madhyaM zarIramadhyabhAgo yAsAM tAstathA, 'ujjuyasamasaMhitajacca taNukasiNaNiddha Adeja laDaha muvibhatta sujAtakaMta sobhataruila ramaNijjaromarAI Rjuka samasahitajAtya tanukRSNa snigdhAdeya. kalita muvibhakta sujAtakAnta zobhamAnaruciraramaNIyaromarAjayaH, tatra-jukAnAM samAnAM-tulyAnAm, saMhitAnAM-santatAm na tu apAntarAla vyavacchinnAnAm janmayAtAnAm, tanUnAM sUkSmANAm, kRSNAnAM bhramarAvat kRSNavarNAnAM snigdhAnAM-satejaskAnAM na tu rukSANAM AdeyAnAM dRSTigrAhyANAM 'laDAi' ti lalitAnAM suvibhaktAnAM suSTu vibhAga prAptAnAM parasparA'zliSTAnAM sujAtAnAM suSTutayA samudgatAnAm kAntAnAM-kamanIyAnAm ataeva zobhamAnAnAM-zobhAsaMpannAnAM, rucirANAM-kAntiyuktAnAM, ramaNIyAnA-pRSTajana manohArakANAM romNAM tanUruhANAM rAjiH-paGktiAMsAM tAstathoktAH 'gaMgAvatta payAhiNAvata taraMga bhaMguraravikiraNajacca taNukasiNaNiddha Adeja lar3aha suvibhatta sujotakaMta sobhaMta ruhala ramaNijja romarAI' inake zarIra kA madhya bhAga trivalI tIna rekhAoM se valina-muDA huA hotA hai. patalA-kRza-hotA hai, namita hotA hai-ISat namra hotA hai, inakI romarAji sarala hotI hai samabarAbara hotI hai. saghana hotI hai, bIca 2 meM chUTI huI nahIM hotI hai kRtrima nahIM hotI hai-svAbhAvika hotI hai patalI hotI hai, kAlI hotI hai, snigdha hotI hai, Adeya-suhAvanI hotI hai lalita-sundra-hotI hai, suvibhakta-alaga-alaga hotI hai, sujAta-janma doSa rahita hotI hai kAnta mana ko harane vAlI hotI hai zobhA yukta hotI haiM, rucira hotI hai aura ramaNIya hotI hai| 'gaMgAvattapatrAhiNAvatta raMga bhaMgura ravi kaMta sobhatarupalaramaNijjaromarAI tamanA zarIrako madhyamA mAsAthI vaLelA hoya che. pAtaLo athata kaMIka kRza hovAne lIdhe namela hoya che. ISat namele hoya che. teonI rema paMkita sarala hoya che sama barAbara sarakhI hoya che. saghana gADha hoya che. vacamAM vacamAM chUTelI hetI nathI. kRtrima hotI nathI, svAbhAvika hoya che pAtaLI hoya che, kALI hoya che snigdha hoya che. A deva kahetAM sohAmaNI hoya che. lalita eTale ke suMdara hoya che. suvibhakata alaga alaga hoya che. sujAta janmadeSa vinAnI hoya che. kAMta manane haraNa karavAvALI hoya che, zobhAyamAna hoya che. ane ramaNIya mo0 76
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama taruNabohie AkosAyaMta pauma gaMbhIra viyaDaNAbhI' gaGgAvarta pradakSiNAvartataraGgamaguraravikiraNataruNayodhitAkozAyamAnapajhagambhIravikaTanAmayaH, tatra-gaGgAyAH AvatoM vibhramaH sa iva dakSiNAvartAH na tu vAmAvatIH taraGgA iva taraGgAstisro valayastabhibhArA vicchittiyuktAH ravikiraNaistaruNaiH yodhita-vikAsIkRtaM sat akozAyamAnaM-vikacI bhavat padma-kamalaM tadvad gambhIrA-gartabadudvedhayuktA vikTA-vizAlA ca nAbhiryAsAM tAstathA, 'aNu0 maDa pasatthapINa kucchI' anuTapazastapIna kukSayaH anudbhaTo-anuvau~ prazastI pInau kukSI yAtAM tAstathA, 'sagapapAsA' sannata. pAzvAH 'saMbhayapAsA' saGgatapAH 'sujAyapAsA' sujAtapAvAH, etAni padAni pUrvavyAkhyAta manujatibad vyAkhyeyAni, 'miyamAiyapINa raiyapAsA' mitamAtrika pInaratidapAzvAH, tatra mite-paramite mAtrike-mAtrayopete pIne-upacite ratidebhItikare pAtra yAsAM tAstathA 'akaraMDa yarUNagaruyaga nimmala sujAya NiruvAya. gAyalaTThI' akaraNDakakanakarucaka nirmala-sujAta nirupahatagAtrayaSTayaH, tatra avidyamAna kiraNa taruNavohiya azosAyaMta padaNa gaMbhIravithaDaNAbhI' gaMgA kI bhaura ke samAna pradakSiNAvarta vAlI, trivali se bhugna tathA madhyAha ke ravi kiraNoM se vikasita hue kamala ke jaisI gaMbhIra evaM vizAla inakI nAbhi hotI hai 'aNumbhaDapasattha pINa kucchI' atulvaNa-ugratA rahita prazasta, aura pIna inakI kukSi-udara bhAga hotI hai. 'saNNayapAsA' inake donoM pArzva bhAga kucha kucha jhuke hue hote haiM / 'saMgapapAsA' ataeva ve saMgata pArzva vAlI aura 'sujAyapAsA' sujAta pArca vAlI hotI hai / ina padoM kA vistRta artha pahale AcukA hai. 'miyamA iyapINa raiyapAsA' inake donoM pAca mita-parimita, apane-apane pramANa yukta, puSTa aura ratiprada-Anandavardhaka-hote haiM / 'akaraMDuyakaNaga ya che. 'gaMgAvattapayAhiNAvatta taraMga bhagura ravi kiraNa taruNa vaNNehiya akosAyaM tapaumavaNagabhIra viyaDaNAbhI' gAnI sama2-bhajana 21 prahAkSayA vartavALI trivalIthI yukata tathA madhyAhananA sUryanA kiraNethI vikasita thayelA bhajanA nanAvI galI2 mate vizAla tesAnI nAnI hAya che. 'aNubha ipasattha pINa kucchI' anumA yatA vinAnI prazasta mana pAna tayAnI kSI 4di S2 ru.ya cha 'saNNayapAmA' tasAnA bhanna pAvalAgI 4 4 asA sarAya che. 'saMgayapAsA' magesa pAzvavANI soya che. 'sujAtapAsA' sulatAva pANI DAya che. 2mA 5honA virAra pUrva ne satha 5i mAvI gayesa che. 'miyamA iya pINaraiyapAsA' tayAnA va 57 bhita paribhita pAta batAnA pramANuthA yuta puSTa bhane mAna bhAvAvA DAya che. 'akaraDuya kaNagalyA
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 ru.38 ekoruka0 manujIvAnAmAkArAdikam 603 mAMsalatvena anupalakSyamANaM karaNDaka-pRSThavaMzAsthikaM kanakasyeva rucakoruciryasyA:sA nirmalA-svAbhAvikAgantukamalarahitA sujAtA janmadoSarahitA nirupahatAjvarAdidaMzAdi doSopadravarahitA evaM bhUtA gAtra yaSTividhate yAsA tAstathA, 'kaMcaNa kalasasamappamANa samasaMhaya sunAya-laThThacUcuya Amela gajamalajuyala caTTiya anbhuNNayarahayasaMThiya-payodharAo' kAzcanakalazasamamamANasamasaMhata sujAtalaSTa-cucukAmelakayamalayugalacatitAbhyumnataratidasaMsthitapayodharAH tatra kAznakalazasama pramANa yayostau tathA samau-parasparatulyau saMhatau parasparamatyantazliSTau anayorantarAle mRNAlasUtramavibhavezaM na labhate etAdRzI sunAtI-janmadoparahitI laSTacUcu kAmeLako-manoruyaga nimmala sujAya NirukhyagAya laTThI' inakA zarIra itanA adhika mAMsala puSTa hotA hai ki usameM palaliyAM aura pITha kI haDDI dikhAI nahIM par3atI hai tathA yaha unakA zarIra ailI kAnti vAlA hotA hai ki jaisI kAnti bAlA suvarNa hotA hai Agantuka aura sthAlAvika kisI bhI prakAra kA maila unake zarIra para utpanna nahIM hotA hai janma ke doSoM se vihIna hotA hai evaM jvara Adi rogo ke upadravoM se yaha bilakula rahita hotA hai 'kaMcaNakalana samappamANa laSa saMhaya sujAta lahacUcuya Amelaga jamala jugala vaTTiya abhuNNaya rahiya saMThiya payodharAo' inake donoM stana kaMcana ke kalaza jaise golamaTola hote hai, athadhA kaMcana ke kalaza jaise moTe pramANa meM hote haiM yA unake jaise bar3e hote haiM inameM eka baDA ho eka stana choTA ho aise ye nahIM hote haiM kintu pramANa meM donoM parApara hote haiM ye itane vizAla evaM moTe hote haiM ki Apasa meM donoM aise saTe hue hote hai ki inake bIca meM se hokara mRNAla tantu-kamala nimmala sujAya NiruvahayagAyalavI' sAnu zarIra meTayu madhumAsa puSTa chAya che ke jethI temanI pAMsaLI ane vAMsAnA hADakA dekhAtA nathI. tathA teonA zarIre evI kAMtIvALA hoya che ke AgaMtuka ane svAbhAvika kaI paNa prakArane mela teonA zarIra para utpanna thato nathI. janmanA dethI rahita hoya che. ane javara vigere jegonA upadra vinAnI hoya che. 'kaMcaNakalasa samappamANa samasaMhaya sujAta laTu cUcuya Amelaga jamala jugalavaTTiya aNNayaratiya saMThiyapaye dharAo' tamanA bhanne 2tanA sAnAnAM 55 21 gaLa maTeLa hoya che, athavA kaMcananA ghaDAne jevA meTA hoya che. athavA suvarNanA jevA tejasvI ane atyaMta AkarSaka hoya che. eka stana mATe hoya ane eka nAnuM hoya tevA e hatA nathI, paraMtu te ane pramANamAM babara hoya che. e eTalA vizALa ane moTA hoya
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama jJastanamukhazekharau yamau - samazreNiko yugoM-yugalarUpI varttitau-vartikAvivarttito kaThina ityarthaH abhyumnattau-upasthita ratisaMsthitau ratidA prItidA saMsthitiH saMsthAnam AkAra - vinyAso yayostau ratidasaMsthitau etAdRzau payodharau kucau yAsAM tAstathA 'bhugaNupuJcataNuyagopuccha vaTTasaMhiyasama Aegja kaliya vAhAo' bhujaGgAnupUrvyatanuka gopucchavRttasamasaMhitanatA deyakaLita vAhavaH, tatra bhujadgagarIvat AnupUrvyeNa krameNa adho'dho bhAge ityarthaH tanukau ataeva gopucchavad vRkSau samau paraspara tulyau saMhitI ravazarIrasaMzliSTo navau skandhadezasya natatvAt namrau - nAla kA sUtra bhI nahI nikala sakatA hai ye sujAta doSa se rahita hote haiM ina stanoM ke agrabhAga meM jo cucuka hote haiM - ve unase alaga hI par3ate haiM so aisA pratIta hotA hai ki mAnoM inake upara zekhara mukuTahI rakhane meM AyA ho ve stana Age pIche utpanna nahIM hote haiM kintu eka sAtha utpanna hote haiM aura eka hI sAtha vRddhiMgata hote haiM vakSa sthala para ye viSaya zreNi meM sthita nahI hai kintu samazreNi meM sthita hai Amane sAmane ye eka dUsare ke samAna unnata avasthA vAle UMce uThe hue hote haiM inakA saMsthAna AkAra atyanta sundara prItikara hotA hai. 'bhuyaMgaNuputrataNuya gopuccha vaha sama sahiya Namiya Aejjalaliya bAhAo' inake donoM bAhu bhujaMga kI taraha kramazaH nIce kI ora patale hote haiM gopuccha kI taraha ve vRtta gola hote haiM Apasa meM ve samAnatA liye hue hote haiM saMhata- apanIra, saMdhiyoM se ve saTe hue rahate haiM, 604 che ke parasparanA bane evA lAgatA hAya che ke te bannenI vacamAthI mRNAlataMtu arthAt kamala nAlanA tAMtaNeA paNa nIkaLI zakate nathI, teo sujAta arthAt janma doSathI rahita haiAya che. A staneAnA agrabhAgamA je cucuka (TvITI) hAya che te tenAthI judIja jaNAi Ave che. te evI jaNAya che ke mAnA A stanapara zekhara arthAt muguTa ja rAkhavAmAM Avela hAMya che. A stane AgaLa pAchaLa utpanna thatA nathI paNa eka sAtheja utpanna thAya che. ane ekIsAthe ja vadhatA rahe che. vakSasthaLa chAtI para te viSamazreNIthI rahetA nathI. paraMtu samazreNImAMja rahelA DhAya che. sAmasAmA te eka khIjAnA sarakhI unnatAvasthAvALA ane uMce uThelA hAya che. teonu` sasthAna AkAra atyaMta suMdara ane prItIjanaka hoya he 'bhuyaM gaNupuvvataNuya gopucchvaTTasama sahiyaNamiya Aejjaba liyavAhAo' teonA ane mAhue bhuja`ganI jema kramazaH nIcenI tarapha pAtaLA hoya che. gAyanA puDAnI jema vRtta geALa hAya che. tee parasparamAM samAnatAvALA hAya che. sahuta-pAta peAtAnI sa dhIyethI tee maLelA rahe che. nata-namra eTale ke
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sa.38 ekoruka manujIyAnAmAkArAdika ra 605 Adeyau-atisundarau lalitau-manojJaceSTA kaLitau vAhU yAsAM tAstathA 'tavaNahA' tAmranakhAH, IpadraktanakhAH 'maMsalamahatthA' mopalAgrahastAH-paripuSTa karAgrabhAgA 'pIvarakomalavaraMgulIo' pIvarakomalarAlikAH, pIvarA:-sthUlAH komalAvarA:-pramANalakSaNopetasvena zreSThA aMgulayo vidyante yAsA tAstathA, 'Niddha pANilehA' snigdhapANirekhAH 'ravisasi saMkhacakasosthiya muvibhatta suviratiya pANi khehA' ravizazizaGkhacakra svastika suvibhakta muviracita pANirekhAH, tatra ravizazi zaGkhacakra svastikA eva suvibhaktAH-supaTAH- suviracitAH spaSTatayA dRSyamAnAH etAdRzyaH pANirekhAH yAsAM tAstathA, 'pINuNNayakakkha vasthidesA' pInonnata. kakSanastidezAH, pInA upacitA unnatA abhyunnatAH kakSavaritadezA kakSayoH-hastamUlAdhobhAgayoH, basteH-nAbheradhobhAgasya ca dezo yAsAM tAstathA, 'paDipuNNagallakavolA' paripUrNagallakapolAH, paripUrNoM mAMsalatvena sthUlo gallau gaNDadezI ca yAMsAM tAstathA, 'cauraMgula suppamANa kaMvara sarIsagIvA' catura hagula supamANa kambuvara sadRzagrIvAH caturagulaM-caturaGguLapAbhitaM su-suSTu zobhanaM mANaM yasyAH sA tathA kamvuvareNa pradhAnazaGkhana sahazo channatayA baliyayogena ca pradhAnazaGkha. tulyA grIvA yAsAM tAstathA, 'maMsalasaMThiya pasasthahaNuyA' mAMsalasaMsthita prazastahanukA:-mAMsalaM puSTaM saMsthita zubhAkAraM prazastaM ca inukaM cibukaM yAsAM tAstathA nata-namra jhuke hue hote haiM Adeya ati sundara hone se upAdeya hote haiM aura lalita manojJa ceSTA se yukta hote hai / 'taMSNahA' inake nakha tAmra hote haiM-kucha2, lalAI liye hue hote haiM 'maMsalagga hatthA' inakA paMjA mAMsala-puSTa hotA hai 'pIrakomalavaraMgulIo' inakI aMguliyAM pIvara-vizeSa-majabUta hotI hai komala hotI hai evaM uttama hotI hai. 'NiddhapANilehA' inake hatheliyoM meM jo rekhAeM hotI haiM -ve snigdha hotI haiM 'ravi sasi saMkhacakka sosthiya sudhibhatta suvirasya pANilehA' inakI hathelI mAMsala-puSTa-hotI hai sundara AkAra kI hotI hai aura hathelI meM namelA hoya che. Adeya arthata atyaMta suMdara hovAthI upAdeya athata manane zubha taka DAya che. mana malita to bhanAjJa yeTara pa. ya che. 'taMba. NahA' tayAnA namo tAne mArA hoya cha, arthAt 44 74 hAtimA pa. DAya hai. 'pIvarakomalavara'gulIo' tamAnI mAgaNIsA pA2 vizeSa bharAbhUta DAya che. masa DAya che. bhara uttama hoya che. " NipANilehA' bhanI yati camAM je rekhAo hoya che, te niSpa suMvALI hoya che. suMdara AkAravALI khAya che. sana prazasA 421 // yeya DAya che. 'ravisasisaMkhacakkarotthiya suviradaya pANIlehA' tamanI hathelI mAMsada puTa boya che. suha2 mAranI hoya ho,
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ 606 jIvAmigamatra 'dADimapupphappagAsapIvarakuciyara rAdharA' dADimapuSpaprakAzapIvarakuzcitarAdharA, tatra dADimapuppavad prakAzaH rakta ityarthaH, pIva-upacitaH, kuzcita:-Akuzcito manAga palito naraH pradhAno'dharaH-adharaupTho yAsAM tAstathA, 'suMdarottarohAH sundarottarISThAH 'dadhidagarayacaMda-kuMdavAsaMti maula acchidda vimaladasaNA' dadhidakarajazcandrakunda-vAsantImukulAcchidra vimaladazanAH, tatra dadhi loka prasiddha dakarajo-jalakaNaH, candrA zazI kunda-kundakusamam vAsantImukulaMvAsantIkalikA tadvat zuklAH acchidrAH-vivararahitAH vimalA:-malarahitAH dazanAH dantA yAsa tAstathA, 'rattuppalapattamauya sukumAlatAlujIhA' raktotpaNa patra mRdula sukumAratAlujihAH, tatra raktotpalapatravata mRdu ke sukumAre tAjiye sUrya, candra, zaMkha, cakra evaM svastika kI rekhA hotI hai ye rekhAyeM prazasta prazalAspada hotI hai 'pINuNNayaNakakkhapatdhidesA' kucha kucha UMcA iThA hA aisA yakSa pradeza evaM nAbhI ke nIce kA bhAga jinakA rama. NIya hai aisI DipuNNa gallA volA' paripUrNa evaM puSTa jinaka kapola (gAla) pradeza hai aisI evaM 'cauraMgula supamANa kaMdhuvara sarIsagIvA' inakI grIna pUrNa mAMsala-puSTa cAra AMgula pramANa zaMkha ke jaisI tIna rekhA yukta hotI hai 'maMsala saMdhya pasatya haNupA' ToDo-hoTha ke nIce kA bhAga mAMsala-puSTa hotA hai sundara AkAra vAlI hotA hai. aura prazasta hotA hai. 'dADimapupphappagAsa pIvara kuMciyaparAdharA' inake adharoSTha dADima-anAra ke-puSpa jaise prakAzavAle suhAvane hote haiM arthAt lAla aura camakadAra hote haiM, pIvara-puSTa hote haiM evaM Akazcita kucha2, valita hote haiM ata eva ve dekhane meM bar3e acche ane te hathelInI adara sUrya cadra, zaMkha, caka, ane svastikanI rekhAo DAya che. te 2||saa prazasAra54 hoya che. 'poSuNNayaNakakkhavatthidesA' teonA kAkhane bhAga kaMIka uce upaDela heya che. temaja DuMTInI nIce mA sesane su2 hAya cha 'paDipuNNa gallakavolA' bhanI 4pAsa pradeza arthAt gAsana mA paripUrNa mane yuSTa hAya che. 'cauragula suppamANa kavu gharasarisagIvA' tamanA gAnA mA mAMsasa puSTa ya.2 majisamA tathA pradhAna zanA mA2 23 ra 24aa yukta DAya che. 'masala saMThiya paratya ggvA temanI dADhI (heThanI nIceno bhAga) mAMsala ane puSTa temaja suMdara mArane DAya cha bhane prazasAra54 DAya che. 'dADImapuppha pagAca pIvara kuMcithavarA pa' teonA adhareSTha dADamanA pupanI jevA prakAzavALA ane sehAmaNA hoya che. arthAt lAla ane camakadAra hoya che. pIvara kahetAM puSTa hoya che,
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ , shrutani TIkA pra. 3 u. 3.38 ekoruka manujIvAnAmAkArAdikam 607 yAsAM tAstathA, 'kaNavIraula akuDila ambhumgataujjutuMga NAsA' karavIramukulA - kuTilAbhyudbhata RjutuGganAsAH, tatra - karavIrayukulaM- karNikAra kalikA tadvat akuTilA avakA abhyudratA uparyutthitA RjvI sarakA satI tuGgA- tIkSNA evaMvidhA nAsA yAsAM tAstathA, 'sAradaNavakamala kumudakuvalaya cimukadalaNigara sarisavakhaNa aMkiyakaMtaNayaNA' zAradanavakamala kumudakuvalaya vibhuktadala nikara sahaya lakSaNAvikAntanayanAH tatra - zaradi bhavaM zAradaM navaM navInaM kamaLa sUryavikAsi kumude candravikAsi kuvalayaM nIlotpalaM eteSAM yo vimuktaH pRthagbhUto dalanikaraH patra samudAya statsadRze lakSaNAGkita AyatadIrgha-zuSalakSaNayukte ataeva kAnse manojJe nayane-netre yAsAM tAstathA, 'pattalacavalAyaya taMbaloyaNAo' patralacapalAyamAna tAmralocanAH patrale - pakSmale capalAyamAne cApalyayukte tAmre Ipatra kle dikhAI dete haiM / 'suMdarottaroTThA' Upara kA zeTha bhI inakA bar3A suhA vanA hotA 'dadhidagara caMda kuMdavAsaMti maula acchida vimatadasaNA' inake dA~ta dadhike jaise zubhra hote haiM, pAnI ke kaNa jaise nirmala hote haiM candra ke jaise akalaGka hote haiM kunda puSpa ke jaise sapheda hote haiM, vAsantI kalI kI taraha zubhra hote haiM bIca meM inakI paGkiyAM cheda vihIna hotI haiM ataeva inameM atyanta dhavalatA rahatI hai 'pappalapatta mau sukumAlatAla jiih|' inake tAlu aura jihnA ye donoM rakta kamala ke patra kI taraha lAla hote haiM, mRdu narama hote haiM, aura vizeSa surumAra hote haiM' 'kaNavIra muula akuDila anbhuggagata ujjutuMgaNAsA' inakI nAsikA kanera kI kalI ke jaisI hotI hai akuTila - sIdhI hotI hai sa nahIM hotI hai agrabhAga meM pramANAnusAra kucha 2, UMcI uThI huI ane Akucita kaIka kaiMka vaLelA hoya che. tethIja tee dekhavAmAM ghaNAja suMdara hebhAya che. 'suMdarottarodR / ' tebhanA uparanA pazu dhana soDAmA Doya che. 'dadhidagara caMdakuMda vAsaMti marala acchida vimala dasaNA' teyonA haaNte| dahinA jevA sapheda hoya che. pANInA biMdu jevA nirmaLa hoya che. caMdranI jema niSkalaMka hoya che. kunda puSpanI jema sapheda DAya che. vAsantInI kaLInI jema dhavala DAya che, tenI pa*ktiye vacamAM dedra vagaranI hoya che. tethIja temAM atyata zvetayAlu rahe che. 'ratuppala vatamaya sukumAla tAlujIhA' tebhanA tAlu ane jIbha e eka lAla kamaLanA pAnanI mAphaka lAla haiAya che. mRdu kahetAM narabha hoya che. mane vizeSa sukumAra hoya che. 'kaNavIra muula akuDila angAya ujjuMgaNAsrA' tebhanI nAsi khunI jInA levI hoya che, aJjuTisa ng
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 jIvAmigama ca locane yAsa tAstathA, 'ANAmiya cAvaruila kiNhanbharAisaThiya saMgaya bhAyaya mujAta kasiNa giddha mamuyA' AnAmita cAparucira kRSNabhrarAjI saMsthita saMgatAyata mujAta kRSNasnigdhabhravaH tatra AnAmita IpannAmito yazcApo dhanustadvad vakratayA rucire-saMsthAnabhASato ramaNIye kRSNAbhrarAnirivakRSNameghapaGktiriva saMsthite saMgate yathokta pramANopaenne Ayate-dIce mujAte munippanne kRSNe kAlimopete snigye snigdhacchAyopene bhravoM yAsA tAstathA 'allINapamANa jutrasavaNA' pAbInapramANa yuktazravaNAH, AlInau mastakamittau kiJci lagnI mamANayuktoM-svapramANopetI zravaNau-karNI yAsAM tAstathA, 'pINamaTTa ramaNijjagaMDalehA' pInamRSTa ramaNIyagaNDa lekhA, tatra pInA mAMsalA mRSTA cikkaNA ataeva ramaNIyA gaNDalekhA-kapoLapAlI yAsA tAstathoktAH 'cauraMsa pasatya samaNiDAlA' caturasraprazastasamalalATAH, caturyu hotI hai capaTI nahIM hotI RjvI-sarala evaM tuGga tote kI coMca jaisI tIkhI hotI hai 'lAradaNakSa kamalakumudakuvalayavimukka dala jigara sarila lakkhaNa aMkiyakaMtaNayaNA' inake donoM netra sUrya vikAzI zarada kAla kA kamala evaM candra vikAzI kumuda kuvalayanIla kamala ina se judA par3A huA jo patra samUha hotA hai usake jaisI kucha zvetatA kucha lAlimA kucha sAmanA liye hue bIca meM kRSNa putaliyoM se aDina hone se ye bAla kAnta sundara lagate haiM 'pattala cAlAyaya taMva loyaNAo' phira unake netra pakSma puTa se yukta hote haiM svabhAvataH capala bane rahate haiM karNa taka lambe hote haiM aura phoroM para ISat rakta hote haiM 'ANAmiya cApalAla kinnhnbhr|isNtthiysNgt Ayaya sujAtaka siNidabhamuyA' inaphI donoM bhI eM kucha2 namrIbhUta kiye gaye dhanuSa kahetA vAMkI cUkI nahIM paNa sIdhI hoya che. agrabhAgamAM pramANunusAra kaMIka uMcI hoya che. capaTI hotI nathI. trAjavI sarala ane tuMga kahetAM popaTanI yAMya vAtAbhI DAya che. 'sArada Nava kamala kumudakuvalaya vimukkadala jigarasarisalakkhaNa kiyaka taNayaNA' tamanA bhanne netrI sUrya vizI za26 RtunuM kamaLa ane caMdra vika zI kumuda kuvalaya nIlakamaLa e bannemAMthI alaga paDelA evA je patrane samUha hoya che. tenA jevI kaMIka vetatA ane kaMIka lAlAza ane kaMIka kALAzavALA ane vacamAM kALI putaLIyAthI a kita DApAthI ta matyanta su12 mA che 'pattala cavalAyatabaloyaNAoM vajI tamAnA netro pAMpavALA hoya che. svabhAvathI ja capala hoya che. kAna sudhI lAMbA jaya cha bhane 1252 DAya cha, 'ANAmiyacApa rUila kiNhama rAi saMThiya saMgata Ayaya sujAta kasiNaNiddhabhamuyA' temanI bhanne bhrm|
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA ma.3 u.39.38 ekoruka0 manujIvAnAmAnArAdikam 609 asreSu-koNeSu pUrvapazcimadakSiNottararUpeSu prazastamahInAdhikalakSatvAt samamcaturdikSu samapramANaM lala TaM yAsAM tAstathA 'komuI rayaNIyaravimalapaDipunna sommavayaNA' kaumudIka rajanIkara vimala paripUrNasaumyavadanAH tatra kaumudIkArtikI pUrNimA tasyAH rajanIkarazcandrastadvat vimalaM zarad RtumabhAvAdvigata rajomala paripUrNa pUrNimA vartitvAt tadvat saumyam AhAdajanakaM vadanaM yAsA tAstathA 'chattamaya uttimaMgA' chatronnatottamAGgAH chatrAkAraM chatra sadRzamunnatamuttamAGgaM yAsA tAstathA, 'kuDilamusiNiddhadIhasirayA' kuTila musnigdhadIrghazirAjAH, tatra kuTaLA pakrAH kusnigyAH cikkagAH dIrghAH lambanAnAzca zirojA:-mastakakezA yAsA tAstathA 'chatta2 jjhaya2 juga3 thubha 4 dAmiNi5 kamaMDalu 6 kalasa7 vAviso8 sthiya9 paDAga10 java11 maccha 12 kumbha 13 rahabara 14 magara15 sukathAla aMkusa17 aThAvayavIi18 supaTaka 19 mayUra20 siridAmi21 se ya22 toraNa23 meiNi udadhivara25 bhavaNa26 girivara27 Ayasa28 laliyagaya29 usama30 sIha31 camara32 uttamapasatya vattIsalakkhaNadharAbho' chatra dhvajara yuga3 ke samAna TeDhI hone se inakA saMsthAna ramaNIya hotA hai kRSNa meghamAlA ke jaisI kAlI hotI hai saMgata-apane pramANa ke anukUla hotI haiM, Ayata jitanI lambAI honI cAhiye utanI lambAI ghAlI hotI hai sujAta hotI hai-apane DhaMga se hI ye utpanna hotI haiM kRza hotI haiM, snigdha hotI haiM 'allINapamANajusasavaNA' inake donoM kAna AlIna mastaka taka kucha 2, lage hue rahate haiM aura pramANa yukta-apane2, pramANa se sahita hote haiM pINamaTTaramaNija gaMDalehA' inakI kapolapAlI -gAla aura kAna ke bIca kA bhAga pIna-mAMsala-puSTa-bharAvadAra hotI he mRSTa-cikanI hotI hai, ataeva vaha ramaNIya hotI hai 'caraMna pamastha kaMIka kaMIka namAvelA dhanuSanI jema vAMkI hovAthI temanuM saMsthAna ramaNIya lAge che, kALA meghonA samUha jevI kALI hoya che. saMgata pitAnA pramANa saranI hoya che. Ayata arthAt jeTalI tenI laMbAI hovI joIe eTalI laMbAI vALI hoya che. sujAna hoya che. pitAnA DhaMgathI ja te utpanna thAya che dRza DAya che. sana sina DAya che. 'allINa pamANa juttasavaNA' tamanA 26 kAne AlIna arthAt mastaka sudhI kaMIka kaMIka lAgelA rahe che. "dhana maTTara maNijja gaMDalehA' tamanI pAsa 5ti gara bhane ananI 12yen| bhAga pIna mAMsala puSTa hoya che. mRSTa cikAzavALo hoya che tethI ja te 2malAya hAya che. 'caurasa pasattha samaNiDAlA' bhanusATa yaturasa jI0 77
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ 610 zrIvAmigamasUtre " kamaNDaluH - tApasapAnI yatro - dhAnyavizeSaH 11, stUpa4 dAminI5 kamaNDalu6 kalaza 7 vApI8 svastikA 9 patAka10 yavo 11 matsya 12 kUrma 13 rathavara 14 makara 15 zukasyAlA 16 GkuzA 17 STApadavIca 18 supaviSThaka19 mayUra20 zrIdAmA 21 bhiSeka 22 toraNa 23 medinI24 udadhivara 25 bhavana 26 girivarA 27 darzalaLita28 gaja29 Rpama 30 siMha31 camarottama32 prazastadvAtriMzallakSaNadharAH, tatra chatra lokaprasiddham 1, dhvajaH 2, yugaH3, stUpaH stambhaH4, dAminI-puSpamAlI5 ya pAtram6, kalazaH7, vApITa svastikaH 9 patAkA 10 matsyaH12 kUrmAM 13 imau prasiddhau rathavaraH 14, makaraH 15 zukasthAla- zukrabhojanapAtram evammAGgaLikacihna vizeSa: 16, aGkuzaH 17, aSTApadavIciH- dhUtaphalakam 18 supratiSThakaM sthApanakam 19 mayUraH- prasiddhaH 20 zrIdAmasundara mALAkAra AbharaNavizeSaH 12, abhiSekaH - kamalAbhiSekaH hastidvaya kriyamANAbhiSekayuktalakSmyAkAracihnavizeSaH 22, toraNam 23, medinI - medinIbhRtarAjA 24, udadhiH- samudraH 25, varabhavanaM prAsAdaH 26, girivaraH - pradhAnaparvataH 27, Adarza :- darpaNam 28, lalitagajo manojJadanDI 29 bho gauH 30 siMha:samaNiDAlA' inakA lalATa caturasra-pUrva pazcima dakSiNa uttara aise cAroM konoM meM gharAyara pramANa vAlA aura samatala vAlA hone se ramaNIya hotA hai 'komuharayaNizvara vimalapaDivuna sampravayaNa' inakA saumya mukha kArtikI pUrNamAsI ke candra kI taraha vimala hotA hai aura paripUrNa honA hai 'chattannayauttimaMgA' chatra ke jaise AkAra vAlA Upara se gola inakA mastaka hotA hai 'kuDila lusiNiddha dIhasirapA' inake marataka ke keza kuTila- -vakra hote haiM, susnigdha hote haiM aura lambe hote haiM / 'chattajjhayajumadhUmadAmiNi kamaMDalukala sacAvisotthiyapaDAga java maccha kumbharahavaramagara sukatha laaMkumaaTThAyavIIsuparaTuka mayUra pazcima dakSiNu ane uttara ema cAre khUNuAemAM pramANa saranA ane samatala vAjA hovAthI bhalIya hoya che. 'komuirayaNika ra vimalapa DipunnasogmavayaNA' tenuM' saumyamukha kAti jhI pUrNa mAsInA caMdra jevuM ni`la ane paripUrNa hoya che 'chattunnaya uttama gA' chatranA nevA bhAravANu uparathI goNa tenuM bharata hAya che. 'kuDila susiNiddha dIha sirayA' tenA bhAthAnA hai| Tisa vAMDA hAya hai. susnigdha hoya che. mAne sAMgA hoya che. 'chattajjhayajUgathUmadAmiNi kamaMDalu kalasa vAvi motthiya paDAgajava maccha kumbha rahavara magara sukathAla aMkusa aTThAvaya bII supaITTaka mayUra siridAmA bhiseya toraNa meiNi udadhivara bhavaNagirivara
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ zradyotikA TokA pra.3 u. 3 chU. 38 ekoruka0 manujIvAnAmAkArAdikam 611 mRgendraH 31, camaraH 32 etAni uttamAni - pradhAnAni prazastAni - sAmudrika zAstreSu prazaMsAspadI bhUtAni dvAtriMzallakSaNAni cAnyatraivaMvidhAni labhyante, tathAhi - 'chatraM 1, tAmarasaM 2, dhanU 3, rathavarI 4 dambholi 5, kUrmA 6, 'GkuzA 7, vApI 8, svastika 9, toraNAni 10, ca saraH 11, paJcAnanaH 12, pAdapaH 13, cakraM 14, zaGkha 15, gajau 16, samudra 17, kalazau 18, mAsAda 19, matsyau 20, yavo 21, grupa 22, stUpa 23, kamaNDalU 24, nyavanibhRt 25, saccAmaro 26, darpaNam 27, // 1 // ukSA 28, patAkA 29, kamalAbhiSekaH 30, muddAma 31, kekI 32 ghana puNyabhAjAm / iti / 'haMsasa risaIo' haMsa sadRzagatayaH, haMsasya sadRzI gatirgamanaM yAsAM tAstathA, 'koila madhura . gira mussarAo' kokilamadhuragIH susvarAH, kokilasya yA madhurA giraH tadvat suruvarA yAsAM tAstathA, 'kaMtA' kAntAH - kamanIyAH sarveSAmabhimatAH, 'santrassa aNunayAo' sarvasyAnu natAH na kasyApi dveSyAH, 'vatra gaya valipaliyA' vyapagatavalipalitAH, tatra vali:zaiSilpasamudbhayamavikAraH palitaM jarayA kezazauklapam vyapagate baLipalite siriyAmAbhi se yatoraNa meiNi udadhivara bhavaNa girivara AyaMsalalipagayau sabhasIhacamarauttama pasatyabattIsa lakkhagadharAo' chatra 1, dhvaja, 2, yuga 3, stUpa 4, dAminI 5, puSpa mAlA kamaNDalu 6, kalaza 7, vApI 8, svastika 9, patAkA 10, yava 11, matsya 12. kumbha 1.3, rathavara-zreSTharatha 14, makara 15, zuka sthAla 16, aGkuza 17, aSTA padavIci pUta phalaka 18, supratiSThaka -sthApanaka 19, mayUra 20, zrI dAma mAlAkAra AbharaNa vizeSa 29, abhiSeka-kamalAbhiSeka yukta lakSmI jisakA do hAthiyoM se abhiSeka kiyA jAtA hai aisA cihna 22, toraNa - 23, medinI - pRthivI pati - rAjA 24, udadhivara - samudra25, bhavana Aya sa laliya gaya usabha sIhacamarauttama pakhatthabattIsa lakkhaNadharAo' chatra 1, dhanna 2, yuga 3, stUpa 4, hAminI ya, puSpabhAsA ubhaDasa 6, udaza 7 vA 8, svastika 8, patAkA 10, yava 11, matsya 12, kumbha 13, rathavara zreSTha ratha 14, maghara 15, zukasthAla 16, a'kuza 17, aSTAyaDa vIthi-yUtaisa 18, supratiSTha- sthApana kAmamALAnA AkAranuM bharaNu vizeSa 21, abhiSeka yukata lakSmI ke jene abhiSeka e hAthIceAthI karavAmAM 22, tAra 23, bhehinI - pRthvI pati-zala 24, dhi12 samudra 25, lavana 17, mayUra - bhora 20, zrI kamalAbhiSeka abhiSeka Ave che, evu' cihna
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 612 jIvAmigamarane yAsAM vAstathA jarAjanya zarIrakezavaimpyarahitA ityarthaH, 'vaMgavaNNa vAhI do. bhaggasogamukkAo' vyaMgadurvarNa vyAdhidaurmAgya zokamuktAH, tatra viraddhamajhaM vyaGgam vikAravAnavayavaH durvarNo vikRtazarIracchaviH, vyAdhiH-jvarAdiH daumIgyaM zozva etairmuktA rahitA stAstathA, teSAM vyaGgAdeH svapnepyasaMmavAt 'uccatteNaya narANa thovUgamUsiyAo' uccatvena ca narANAM stokenocchritAH, uccatvena ca narANAM stokamanaM yathA syAttathA ucchtiA kiJci-yUnASTa dhanuH zatonchayA ityarthaH 'sabhAva siMgArAgAracAruvesA' svabhAva janya eva zRGgAraH svabhAvadvAraH pramANo. peta yathAvasthitasundara zarIrAvayavajanyasaundaryavAn natu vAhya rastrabhUSaNAdi janyaH, prAsAda 26, giri-vara-zreSTha parvata 27, darpaNa 28, lalita gaja zreSTha 29, vRSabha 30, siMha 31, evaM camara 32, ina sAmudrika zAstra prasiddha zreSTha battIsa lakSaNoM ko ye dhAraNa karatI hai 'haMsasarisagaio' haMsa ke jaisI inakI gati-cAla hotI hai 'koilamadhura girasustarAo' koyala kI madhuravANI ke jaisA inakA sundara madhura svara hotA hai-'savvassa aNuna. yAo vavagayalipaliyA, vaMgavaNa vAhI dobhaggasogamukkAmo ye bahuta hI anupama sundara hotI haiM ye sathake liye anunayavinayavAlI hotI hai inake zarIra meM kiMcit bhI zaithilya samudbhava carma vikAra nahIM hotA arthAt zarIra meM inake khAla kA kukara-saMkoca jAnA rUpa vikAra nahIM hotaa| bAla inake sapheda nahIM hote haiM-ina ke aMga vikRta nahIM hote haiM arthAt hInAdhika hone rUpa vikAra se rahita hote haiM-zarIra kI chavi meM kisI bhI prakAra kI vikRti nahIM AtI hai vyAdhi se jvarAdi roga se ye sadA mukta rahatI haiM durbhAgya kA inake lezamAtra bhI nahIM hotA hai zoka kA inake nAmo nizAna bhI nahIM hotA hai arthAt ye sadA harSita prAsAda 22, girivara zreSTha parvata ra7, darpaNa 28, lalitagaja-zreSTha hAthI 29, vRSabha 30, siMha 31, ane camAra 32, A sAmudrika zAstramAM prasiddha zreSTha sevA matrIsa takSayane tme| dhArA 32 cha. 'hasa sarisagaio' sanA 2vI tamAnI gati-yAsa DAya che. 'koila madhuragirasussarAo' ayasanI madhura pAena / su42 sane madhura yAnI 212-44 DAya che. 'savvasma aNunayAo vavagayavalipaliyA, vaMga dubaNa vAhI dobhagagasogamukAo' teo ghaNIja anupama su dara hoya che. teo badhA pratye vinayavALI hoya che. teonA zarIramAM jarAya zithilatA yukata carmavikAro hotA nathI. arthAt temanA zarIramAM cAmaDI saMkecAI javArUpa vikAra hote nathI. teonA vALa sapheda hotA nathI, teonA aMga vikRta hotA nathI. arthAt jUnAdhika hevArUpa
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayotikA TIkA maM.3 u. 3.38 ekoruka manujIvAnAmAkArAdika 613 earer AkAraH zarIrakRtiH, tathA cAruH sundaraH vepaH khabhUraNAdi rUpo vA yAsAM tAstathA / ' saMgayagaya hasiya bhaNiyaceDiya vikAsasaM lAvaNiupajuttotrayAra kusalA' saGgagatadasita maNitaceSTitavilAsasaMlApanipuNayuktopacArakuzalAH, tatrasaMgatam ucitaM yad gataM gamanaM haMpIgamanavat hasitaM - hasanaM kapolavikAzi prema saMdarzica, bhaNitaM maNanaM vANIvilAsaH durlakSyaceSTitaM cepTana zarIrakampanAdirUpaM, saMlApaH - parasparasaMbhASaNaM, tatra nipuNAH kuzalAstathAyuktAH saMgatA ye upacArAH lokavyavahArA stana kuzalAH dakSA iti / pUrvokta medArthasaMgRhyAha- 'sudara thaNajahaNa vadaNakaracaLaNaNayaNamAlA' sundara stana jaghanvadanakaracaraNanayanamAlAH, spRSTam ' daNNalAvaNNajontraNa vikAsakaliyA' varNalAvaNya yauvanavilAsakalitAH, 5 hI rahatI haiM 'uccateNa ya narANa dhovUNa mUsiyAo' inake zarIra kI UMcAI apane 2, patiyoM ke zarIra se kiJcit nyUna rahatI hai ekazeruka dvIpa ke manuSyoM ke zarIra kI UMcAI ATha sau dhanupa kI hotI hai lo ye ekaruka dvIpa kI mahilAeM kucha kama ATha sau dhanuSa ke zarIra kI UMcAI vAlI hotI hai 'sabhAva siMdhArAgAra cAruvesA' yoM to svabhAva hI inakA pramANopeta yathAvasthita-jo jaise hone cAhiye vaise vaise sundara avayava janya saundarya vAlI zarIrA kRti hone se ina kA zarIra svAbhAvika zrRMgAra pAlA hotA hI hai kintu bAhya vastrAbhUSaNa janya nahIM phira bhI vastrAbhUSaNa rUpa sundara vepa se susajjita hotI hai 'saMgayaM ga hasiya bhaNiya ceTThiya vilAsa saMlAvaNiupajuttovayArakusalA' ye vikAra vinAnA haiAya che. zarIranI kAMtImAM kAI paNa prakAranI vikRti AvatI nathI. vyAdhithI tAva vigere rAgathI teo hamezAM mukata hAya che. lezamAtra paNa durbhAgya temAM hetu nathI. teone zAkanu nAmanizAna paNa hovu nathI. arthAt tethe| Du'bhezAM mana bhagna rahe che. 'uccatteNa narANa thovUNa jUliyALo' teonI uMcAi pAta peAtAnA paticenA zarIrathI kaMika nyUna hAya che. ekeArUka dvIpanA manuSyeAnA zarIranI uMcAi AThaso dhanuSanI hAya che. te A sTriyAnA zarIranI uMcAI kaMIka echA AThasA dhanuSa pramANunI hoya che. 'khabhAva siMgArAgAracAruvesA' bhAbhato valAvibhASeta yathAvasthita jeavayavA jema hAvA joIe evAja suMdara avayava jaya saundaya vALI zarIranI AkRti hAvAthI teenA zarIra svAbhAvika zRMgAravALA ja hAya che paratu bahAranA vastrAbhUSaNa janya suMdarapaNuM hetu' nathI. te paNa vaAbhUSaNa 35 su42 veSabhI susabhta hoya he 'saMgayagayahasiyamaNiya ceTThiya vilAsa saMlAva
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamadhye tatra varNa:- kRSNagaurAdiH, kAm-AkArasya spRhaNIyatA yauvanavilAsa:strINAM ceSTAvizeSaH emiH kalitA-yuktA tAstathA, 'naMdaNavaNavivaracAriNI ubdaacchAo' nandanavanavivaracAriNya iva apsarasaH nandanavanasya vivarANi latAgRhANi tepu carituM zIlaM yAsa tA, etAdRzyo'psarasaiva 'accheragapeccha. NijjA' AzcaryaprekSaNIyAH-Azcaryajanaka prekSaNaM darzanaM yAsAM tAstathA 'pAsAIyAgo' prAsAdikAH, 'darisaNijjAo' darzanIyAH, 'abhisvAbho' abhirUpAH 'paDirUpAo' pratirUpAH / 'tAsi NaM bhave ! maNuI NaM' tAsAM khalu madanta ! manujI nAm 'kevai kAlassa' atra saptamyarthe paSThI, tena kiyati kAle 'AhAraTTe' AhAsvabhAvataH hI haMsI ke gamana tulya sundara gamana kriyA yukta hotI haiN| inakA hAsa prema pradarzaka hai aura donoM kapola vikasita ho jAve aisA hotI hai inakI pola cAla par3I gaMbhIra hotI hai ceSTAeM aMga pratyaMga ko DhaMkanA, unako phira dekhanA Adi rUpa tathA AMkhoM kA maTakAnA Adi rUpa vilAsa apane pati ke sAtha saMbhASaNa karane kA cAturya ina saba meM ye pahuna adhika nipuNa hotI haiM tathA yukta-saMgata jo upacAra loka vyavahAra hai-unameM bhI ye adhika dakSahotI haiM ye sapa vizeSaNa pati kI apekSA se hI samajhanA cAhiye kyoMki usa kSetra ke svabhAva se usake para puruSa ke prati abhilASA kI saMbhAvanA hI nahI hotI hai 'sundara yaNajahaNavadaNakAracalaNaNayanamAlA' inake stana, jaghana, vAna-mukha NiugajuttovayArakusalA' tame 25mAthI sina gamana tulya su2 gamana kiyAvALI hoya che. teonuM hAsya prema pradarzaka hoya che. ane beu kapila vikasita thaI jAya evA hoya che. teonI vANI ghaNI ja gaMbhIra hoya che. ceSTAo aMga pratyaMgane DhAMkavA, pAchA tene jevA vigere rUpa tathA AMkhone maTakAvavI vigere rUpa vilAsa, pitAnA patinI sAthe saMbhASaNa karavA rUpa cAturya A badhAmAM teo ghaNIja vadhAre nipuNa hoya che tathA yukata saMgata je upacAra nAma lekavyavahAra che, temAM paNa ghaNI ja vadhAre dakSa-catura hoya che. A badhA vizeSaNe patinI apekSAthI samajavA. kemake te kSetranA vibhAvathI tayAra 52 535 pratye malisApAnI saMbhAvanA tI nathI. 'sudara thaNa jahaNa vadaNa karacalaNaNayaNamAlA' tAnA stanA, dhana, vana, bhuma hAtha, 5, natra, vigere gadhA mI mayata muhara hAya che. 'vaNNalAvaNNa jovaNa vilAsa kaliyA' ta gIra bira thI, eyathI, yauvanathI, mana sithI, haMmezAM yukataja banIne rahe che, kemake tyAM kSetrastabhAvathI vRddha avasthA A
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ shruotikA TIkA pra.3 u03 su. 38 ekoruka0 manujIvAnAmAkArAdikam 615 rArtha:- AhAra prayojanaM 'samuppajjai' samutpadyate kiyatikAle gate sate punarA hAraviSayiNI icchA prAdurbhavatIti praznaH, bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi 'goyamA he gautama! 'cautthamaMttassa AhAraDe samuppajjara' caturthabhakte tRtIyadivase AhArAH samutpadyate, yadyapi sarasAhAritvenaitAvatkAlaM tAsAM kSudvedanodayAbhAvAdevA hAtha paira netra Adi saba hI bahuta sundara hote haiM 'baNNalAvaNNa jonvaNa vilAsakaliyA' ye gaurAdi varNa se, lAvaNya se, yauvana se aura vilAsa se sarvadA yukta hI banI rahatI hai kyoMki vahAM kSetra svabhAva se vRddhAvasthA nahI AtI hai 'NaMdaNa vaNavivaracAriNI ucca accharAo' ye aisI pratIta hotI hai ki mAnoM nandana vana meM bhramaNa karane vAlI apsarAeM haiM isaliye ye 'accheraga pecchaNijA' ye Azcarya se prekSaNIyadekhane yogya hotI haiM. arthAt jo inheM dekhatA hai use yahI vismaya hotA hai ki ye manuSya striyAM hai yA apsarAeM haiM / 'pAsAIyAo darisa NijAo, abhirUvAo, paDiruvAoM' ye prAsAdika hotI haiM darzanIya hotI haiM abhirUpa hotI haiM aura pratirUpa hotI hai ina padoM kA artha pIche yathAsthAna likhA jA cukA hai| 'tAsiNaM bhaMte! maNuINaM kevai kAlassa AhAraDe samuppajjaha' he bhadanta ! ina manuSya striyoM kI AhArecchA kitane kAla ke bAda hotI hai arthAt ekabAra AhAra kara lene ke bAda punaH AhAra karane kI icchA patI nathI. 'NadaNavaNavivaracAriNI uva accharAo' tethe| methI pratIta AhAraTTe samuppajjai' he gautama! tethe sarasa AhAra ure he, tethI khAne thAya che ke jANe nadana vanamAM pharavAvALI apsarAe ja hAya, tethI tee 'acche raMga pecchaNijjA' mAzcaryathI prekSaNIya levAsAya hoya che, arthAt tethe ne je dekhe che, temane eja Azcaya thAya che ke tee manuSya zriye che ? apsarAo che ? 'pAsAiyAoM, darisaNijjAo - abhiruvAoM, paDivAoM' tee prAsAdIya hAya che. darzInIya hAya che. abhirUpa hAya che. pratirUpa hoya che. A paDhAne a pahelAM ApavAmAM AvI gayela che. 'tAsi NaM bhave ! maNuINaM ketraikAlassa AhAraTTe samuppajjai' he bhagavan A manuSya sriAne AhAranI icchA keTalA kALa pachI thAya che? arthAt ekavAra AhAra karI lIdhA pachI pharIthI AhAra karavAnI icchA tene kayAre
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasse - bhaktatA kintu na karmanijarArtha tAsAM tattapaH tathApi abhaktArthatvamAdhamyAta caturtha maktazabdena kayitamiti ||muu038|| mUlam-teNaM bhaMte ! saNuyA kimAhAramAhAreti ? goyamA ! puDhavi pupphaphalAhArA te maNuyagaNA eNNattA samaNAuso ! / tIse NaM bhaMte ! puDhavIe kerisae AsAe paNNatte ? goyamA ! se jahA NAmae gulai vA khaMDei vA lakarAi vA macchaMDiyAi vA bhisakaMdei vA pappaDasoyaei vA pupphauttarAi vA paumuttarAi vA akosiyAi vA vijayAi vA mahAvijayAi vA AyaMsAi vA uvamAi vA aNokamAi vA cAurake gokhIre cauThANapariNae guDakhaMDamacchaMDi uvaNIe maMdaggi kaDhie vaNNeNaM uvavee jAva phAleNaM, bhaveyArUve siyA? no iNaTe samaTe, tIse NaM puDhavIe etto iTTayarAe ceva jAva maNAmatarAe ceva AsAe NaM paNatte, inheM kara hotI hai ? isake uttara meM prabhu pharate haiM-'goyamA ! cautthabhattassa AhArale samuppana' he gautama ! ye sarasa AhAra karatI haiM imaliye inheM khAne ke dUsare dina AhAra kI abhilASA nahIM hotI hai tIsare dina AhAra karatI haiM inake kSudhA vedanIya ke udaya ke abhAva se hI inameM eka dina kI abhaktatA hai yaha abhaktatA inake karmoM kI nirjarA kA kAraNa bhUna nahIM hotI hai kyoMki yaha tapaH rUpa nahIM hai karmoM kI nirjarA to tapaH sAdhya hotI hai| tathApi isako abhaktArthatA ke sAdharma caturtha bhakta zabda se kaha diyA hai |suutr-38|| thAya 1 mA prazna uttaramA pramuzrI 3 cha 'goyamA! cauttha bhattassa eka vakhata AhAra karyA pachInA bIje divase AhAra karavAnI IcchA thatI nathI. trIje divase AhAra kare che. temane sudhAvedanIyanA udayanA abhAvathI ja te emAM eka divasanuM abhaktapaNuM-AhAranI anicchA rahe che. A abhakta paNuM teonA karmonI nirjarAnA kAraNabhUta hetuM nathI. kemake A tapa rUpa hatuM nathI. karmonI nirjarA tapa sAdhya hoya che. chatAM paNa tene abhaktArthatAnA sAdharmathI caturtha bhakata zabdathI kahevAmAM Avela che. je sU. 38 che
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.39 ekoSakasthAnAmAhArAdikam 617 tesiNe bhaMte ! puSphaphalANaM kerisae AlAe paNNatte? goyamA! se jahA NAmae cAuraMtacakavaSTista kallANe pavarasoyaNe saya. sahassaniSphanne vaNNeNaM ubavee gaMdhegaM ubavee raleNaM uvavee phAseNaM uvacee AsAiNije vIlAyaNijje dIvaNije vihaNije dappaNijje mayaNije sAbiMdiyagAyapalhAyaNije, aveyArUve siyA? jo iNaTe sama?, tesiNaM pupphaphalANaM etto iTTattarAe ceva jAva AssApaNaM pnnnntte| teNaM maNuyA tamAhAramAhArittA kahiM vasahi uti? goyamA ! rukkha gehAlayANaM te maNuyagaNA paNNattA smnnaauso!| te NaM bhaMte ! rukkhA ki saMThiyA paNNatA ? goyamA! kUDAgAra saMThiyA pecchAdhara saMThiyA sattAgAra saMThiyA jhayasaMThiyA thUmasaMThiyA toraNasaMThiyA gopuraveiyacoppAlagasaMThiyA ahAlagasaMThiyA pAsAyasaMThiyA hammatalasaMThiyA gavakkhasaMThiyA bAlaggapottiyasaMThiyA valabhIsaMThiyA aNNe tattha bahave varabhavaNa sayaNAsaNavisiTa saMThANasaMThiyA suhasIyalacchAyA NaM te dumagaNA paNNattA smnnaauso!| asthi NaM bhaMte ! egoruyadIva dIve gehANi vA gehAyaNANi vA ? jo iNa? samaTe, rukkhagehAlayANaM te maNuyagaNA paNNattA smnnaauso!| asthi NaM bhaMte ! egosya dAve 2 gAmAi vA garAi vA jAva sannivesAi vA?, No iNaTe lamaTe, jahicchiyakAmagAmiNo te maNuyagaNA paNattA samaNAuso ! / asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve2 asIi vA masIha vA kasIi vA paNIi vA vaNijjAi vA ?, no iNaTe samaTe, bavagaya asimasikilipaNiyavANijjA NaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! / asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve hira jI0 78
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvA migamasUtre 618 paNe vA sunne vA kaMsei vA dUsei vA maNIi vA muttiei vA viulaghaNakaNagarayaNamaNimottiya saMkhasilappavAla saMtasAra sAvajjei vA ?, haMtA asthi, No ceva NaM tesiM maNuyANaM tive mamattabhAve samupajjai / asthi NaM egoruyadIvera rAyAi vA juvarAyAi vA Isare vA talavare yA mADapiyAi vA kohuMbi yA vA ibhAi vA seTTIi vA seNAvatIi vA satthavAhAi vA ? No iTTe samaTThe, gahaDDI sakArA NaM te saNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! | asthi saMte ! egorUya dIvera dAsAi vA pesAi vA sislAi vA bhayagAi vA bhAilagAi vA kammagara purisAi vA ? No iNaTTe samahe, vavagaya abhiogiyA NaM te maNuyagaNA paNNattA samanAulo ! | asthi NaM saMte ! egoruya dIve dIve mAyAi vA piyAi vA sAyAi vA bhaiNIr3a vA bhajAi vA puttAi vA dhUyAi vA suNhAi vA ? haMtA asthi, no cevaNaM tesi NaM maNuyANaM tice pemabaMdhaNe samuppajjai, payaNupemabaMdhaNANaM te maNuyagaNA paNNattA jamaNAuso ! asthi NaM bhaMte / egoruya dIce 2 arI vA veriei vA vAyaei vA vahaei vA paDiNIei paJcamittei vA ? jo iNaTTe samaTTe, vavayaverANubaMdhANaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! | asthi NaM bhaMte! egorupa dIve2 mittAi vA vaMtasAi vA ghaDitAi vA sahIi vA suhiyAi vA mahAbhAgAi vA saMgatiyAi vA ?, No iNTTe saTTe vabayapemmA te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! / asthi NaM bhaMte! egorupa dIvera AbAhAi vA vibAhAi aNNAi vA saddAi vA thAlipAkAi vA celovaNayaNAi vA sImaMtuNNayaNAi vA mayapiMDa niveyaNAi vA ? No iNDe samadde, vavagaya AvAha vivAha japaNa
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra03 u.3 6.39 ekorukasthAnAmAhArAdikam bhada thAlipAga colovaNayaNa sImaMtuNNaya NamatapiMDa niveyaNA NaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! ||sU0 38|| FL , chAyA - te khalu bhadanta ! manujAH kimAhAras AhAranti ? gautama ! pRthivIpuSpaphalAhArAste manujagaNAH prajJapta 7 : zramaNA yuSman | tasyAH khala bhadanta ! pRthivyAH kIdRza AsvAdaH prajJataH ? gautama / sa yathA nAmakaH guDa iti vA khaNDamiti vA zarkarA iti vA matsyaNDiketi vA visakanda iti vA parpaTamodakamiti vA puSpottaramiti kA padmottaramiti vA akozitamiti vA, vijayeti vA mahAvijayeti vA Adarzopaseti vA aNodasAti vA catuSkaM gokSIraM catuH sthAna pariNatam gur3a khaNDamatsyaNDikopanItaM mandAgnikRtaM varNenopetaM yAvatsparzena bhave devadrUpaM syAt ? nAyamarthaH samarthaH tasyAH khalu pRthivyAH isa iSTatara eva yAvad mano'matara eva AsvAdaH khalu prajJaptaH, teSAM khalu bhadancha ! puSpaphalAnAM kIdRza AsvAdaH khalu prajJaptaH, ? gautama ! sa yathA nAmakaH cAturatacakravarttinaH kalyANaM matrarabhojanaM zata sahasra niSpannaM varNenopapetaM gandhenopapetaM rasenopapetaM syanopapetam AsvAdanIya visvAdanIyaM dIpanIyam vRhaNIyaM darpaNIyaM madanIyaM sarvendriyagAtrapralhAdanIyaM bhavedevadrUpaH syAt ?, nAyamarthaH samarthaH teSAM khalu puSpaphalAnAm isa iSTatara eva yAvara AsvAdaH khalu prajJaptaH / te khalu bhadanta ! manujAH samAhAramA hA kutra basata upayAnti ? gautama ! vRkSagRhAlayAH khalu te manujagaNAH prAptAH zrAmaNAyuSman ! se khacha madanta ! vRkSAH kiM saMsthitAH bhajJatAH ? gautama | kUTAgAra saMsthitAH mekSAgRhasaMsthitAH chatrAkAra saMsthitAH dhvajasaMsthitAH stUpasaMsthitAH toraNasaMsthitA. gopura vedikA - coppAlakasaMsthitAH aTTAlakasaMsthitAH mAsAda saMsthitAH harmyataLa saMsthitAH gavAkSa saMsthitAH bAlAyapotikAsaMsthitAH valabhIsaMsthitAH anye tatra bahavo darabhavanazayanAsanaviziSTasaMsthAnasaMsthitAH sukha zItalacchAyAH khalu te drumagaNAH prajJaptAH zravaNAyuSman ! santi khalu bhadanta ! rator dvIpe dvIpe gRhI~ vA gRhAyanAni vA ? nAyamarthaH samarthaH, vRkSagRhALayAH khalu te manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman / asti khalu madanda ! ekoruka dvIpe dvIpe grAma iti vA nAgaramiti vA yAvat sanniveza iti vA, nAyamarthaH samarthaH, yatheccha kAmagAminaste manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khalu bhadanta ! ekorurudvIpe dvIpe atiriti vA mapI iti vA kRpiriti vA paNyamiti vA vANijyamiti vA, nAyamarthaH samarthaH, vyayagavAsimapI kRSipaNyavANijyAH khalu te manujagaNAH zaptAH zramaNAyuSmana / asti khala bhadanta / ekorukadvIpe
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 jIvAmigamana dvIpe hiraNyamiti vA, suvarNamiti vA kAMsyamiti vA duSyamiti vA maNiriti vA muktiketi vA, vipula dhanakanakaratnamaNimauktikazabdazilAmavAlasanta sArasvApateyamiti dA ? hanA, asti, naiva khalu teSAM manujAnAM tIto mamaH svabhAvaH samupapadyate / asti khalu bhadanta ! ekoskadvIpe dvIpe rAjeti vA yuvarAja iti vA Izvara iti vA talavara iti vA mADambika iti vA kauTumbika iti vA, ibhya iti vA, zreSThIti vA senApaviriti vA sArthavAha iti vA ? nAyamarthaH samartha vyapagataRddhi satkArAH khalu te manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khallu bhadanta | ekoruka dvIpe 2 dAsa iti vA preSya iti vA ziSya iti vA bhRtaka iti vA, mAgika iti vA, karmakara purupa iti dA ? nAyamarthaH samarthaH, vyapagatAmi yogikAH khala te manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khalu bhadanta ! eko. ruka dvIpe dvIpe mAtA iti vA, pitA iti vA, bhrAtA iti vA, bhAginIti vA, bhAryeti vA putra iti vA duhiteti vA snuSeti vA ? hanta asti, neva khalu teSAM khalu manujAnAM tInaM premavandhanaM samupazyate, pratanupremabandhanAH khalu te manuja gaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khalu bhadanta ! ekohaka dvIpe dvIpe aririti vA vairika ti vA ghAtaka iti vA, vadhaka iti vA pratpanIka iti vA pratyamitra itivA? nAyamarthaH samarthaH vyapagata vairAnubandhAH khala te manujagaNA: maptA: zramaNAyuSman / asti khala bhadanta ! ekoruka dvIpe2 mitramiti vA vayasya iti vA ghaDiA iti vA sakhA iti vA suhaditi vA mahAbhAga iti vA sAMgatika iti vA nAyamarthaH samaya: vyapagata memANaste manujagaNA: prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khalu bhadanta ! eko rukadvIpe dvIpe AvAha iti vA vivAha iti vA yajJa iti vA zrAddhamiti vA sthALI pAka iti vA caulopanayanamiti vA sImantonnayana miti vA mRta viNDanivedanamiti vA? nAyamarthaH samarthaH, vyapagatAbAivivAha yajJa zrAddha sthAlIpAka caulopanayana -sImantonnayanamRtapiNDa nivedanAste manuja gaNAH prajJaptAzramaNAyuSman // 38 // TIkA-teNaM maMte ! 'maNuyA' ityAdi, 'teNaM bhaMte ! maNuyA kimAhAramAhAreti' te khala ekoruka dvIpikA majAH bhadanta ! kim-kIdRzamAhAra mAha 'te NaM bhaMte ! bhaNuyA kimAhAra mAhareti' ityAdi ||suutr-38|| TIkArtha-he bhadanta ! ekoruka maipa ke manuSya kaisA AhAra karate haiM ? isa prazna ke uttara meM prazuzrI kahate haiM-'goyamA ! puDhavi puppha phalA 've Na mate ! maNuyA kimAhAra mAhare ti' tyahi TIkArtha- he bhagavan ekerUdvIpanA manuSyo kevo AhAra kare che ? A prazna uttaramA prabhuzrI 47 cha 'goyamA ! puDhavi puSphaphalAhArA te maNuyagaNA
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 da.39 ekorukasthAnAmAhArAdikam 121 rantIti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi goyamA' he gautama ! 'puDhavI pupphaphagahArA te maNuyagaNA paNNattA sammaNAuso' pRthivI puSpaphalAhArAste manujagaNAH prajJaptAH he zramaNa ! he AyuSman te pRthivI puSphalAni AhArA rthamAharantItyarthaH, evaM bhUtA manujagaNAH kathitA iti, 'tIseNaM bhaMte ! puDhavIe' tasyA AhArthatayA upAdIyamAnAyA: khallu pRthivyAH 'keriptae AsAe eNNatte' kIdRzaH-kimAkAraka AsvAdaH rasaH prajJaptaH-kathita iti praznA, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'se jahA gAmae' sa yathA nAmakaH 'muLeivA' guDa iti vA ikSurasakvAyo guDaH, 'khaMDei pA' khaNDamiti vA khaNDaM guDavikAraH, 'sakkarAi vA, zarkareti vA zarkarAkAzAdi prabhavA 'macchaMDiyAi vA' matsaNDiketi vA, matsaNDikA khaNDazarkarASisarIti bhASApasiddhAH, 'misakaMdei vA' visakandamiti vA, visakandaM-kamala-mUlam, 'pappaDamoei pA, parpaTamodaka iti cA sa ca khAdhavizeSaH, 'pupphauttarAi vA' puruSottareti vA, puSpavizeSa niSpannA hArA te maNuyagaNA paNNatA mmnnaaulo|' he zramaNa AyuSman gautama ! ve ekoruka dvIpa ke manuSya pRthivI puSpa evaM phaloM kA AhAra karate haiM 'tIse NaM bhaMte ! puDhavIe ke risae AsAe paNNatte he badanta ! usa pRthivI kA kaisA AsvAda rasa-yA gayA hai ? uttara meM prabhu karate haiM-'goSamA! se jahANAmae guleivA khaMDei vA sakrAighA macchaMDiyA ikA misa. kaMdeha vA papaNDa mIthaei vA puSpa uttarAcA paumuttarApA, akosiyA vA, vijayA vA, mahA bijayAi bA' he gautama ! jalA gur3a kA svAda hotA hai, khAMDa kA svAda hotA hai, zakkara kA svAda hotA hai jisarI kA svAda hotA hai kamala banda kA svAda hotA hai papeTa modaka khAdya vizeSakA svAda hotA hai 'puSpottara-puSpa vizeSa se banA zakara kA jaisA svAda ho padmottara-kamala vizeSa se utpanna zakara aphozita paNNattA samaNAuso' zrama Ayujyaman gautama ! 3134 dIpanA manuSya! pRthvI, 505, mana son| mAhAra 42 he. 'tIse NaM bhAte ! puDhavIe kerisae AvAe paNNatte' magara pRthvInA / mAravAha-2sa 38o cha ? mA praznA uttaramA prasuzrI se che hai 'goyamA ! se jahA nAmae guleivA, khaDeivA, saskarAivA, macchaDiyAivA, bhisaka deivA, pappaDamoyapaivA, puSpa uttarAivA, paumutarAivA, akosiyAivA, vijayAiyA, mahAvijayAivA' gautama ! gojanA vAha hoya che, khAMDano jevo svAda hoya che, sAkarane svAda je hoya che, misarIne svAda jevo hoya che. kamalakaMdano vAda jevo hoya che, parpaTa medakane jevo svAda Aya cha 'puppottara' pu05 vizeSathA nAda sA2nA vAhavA DAya cha, pazottara
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ 625 jIvAmigamale zarkarAnAti: 'eumuttarAi vA 'padmottareti vA kamalavizeSa niSpanA zarkarAjAtiH 'akosiyAha vA' akoziteti vA, 'vijayAi vA' vijayeti vA, 'mahAvijayAi vA' mahAvijayeti bA, 'AyasAi vA, Adarzeti vA, 'uvamAi vA' upameti vA 'aNoramAi bA' anupameti vA, pate akozitAdayo madhuradravya vizeSA kokato'va. seyA iti / 'cAurakke-gokhIre' cAturakye gokSIram 'cauhANapariNae' catu:sthAnAriNatam tatra-cAturakyamiti caturvArapariNatam-tathAhi-puNDajAtIyezucAriNI nAmanAtaGkAnAM kRSNAnAM gavAM yatkSIraM taccatamRbhyo yathoktaguNAbhyo gAmyA pAna dIyate, tAsAM tAzInAM catahaNAM gavAM yatkSIraM tattisabhyastAdRzIbhyo gobhyaH pAnaM dIyate, tAsAM tAzInAM gavAM yatkSIra tad dvAbhyAM gobhyAM pAnaM dIyate, tayo yostAdRzyorgavorthatkSIra tadekasyAstAzyA goH pAnaM dIyate, tasyA yatkSIraM tat cAturakyaM kSIraM mocyate, evaM catuH sthAnapariNataM-paturmiH sthAnaH pariNAma prAptam punaH kIdRzamityAha-'guDakheDamacchaMDiya uvaNIe' guDakhaNDa matsyaNDikAbhirupanIta militam 'maMdaggiDhie' mandAgnikathitam-mandAgninA pAcita mityarthaH 'vaSNeNaM vijayAmahA vijayA bhAdarza-upamA anupamA ye akozitAdi madhura dravya vizeSa hai so loka se jAna lenA cAhiye, ina saba kA jaisA svAda hotA hai athavA-'cAurake gokhIre cauhANa pariNae guDakhaMDamacchaMDiyauvaNIe maMdaggikadie caNNeNaM ukvee jAva phAseNaM' athavA-catuHsthAna pariNatacAra nApoM ke dUdha ko tIna gAyoM ko pilAnA, tIna gAyo ke ddha ko do gAyoM ko pilAnA do ghAyoM ke dUdha ko eka gAyako pilAnA, do gAyoM ke dUdha ko eka gAya ko pilAnA aile catuH sthAna pariNata-hue go dUdha ko ki jinhameM guDa, khAMDa yA milarI mevA ke sAtha pramANa meM milAI gaI ho aura phira jo maMda maMda agni para pakAyA gayA ho aisA vaha godugdha eka vizeSa prakAra ke varNa se gandha se rasa se sparza se yukta bana jAtA kamala vizeSathI banAvela sAkarano svAda je hoya che, aMkezita vijyA, ahAvijyA, Adarza upamAM anupamA A akezita vigere madhura dravya vizeSa che. te lekavyavahArathI samajI levA joIe A badhAne je svAda hoya che, mathavA 'caurakke gokhIre cauDhANapariNae guDakha DamacchaDiyauvaNIe, madagikadie vaNNeNaM ubavee jAva phAseNaM' yatu:zyAna parita-yAra gAyonA dhana traya gAyane pIvarAvavuM, traNa gAyanuM dUdha be gAyane pIvarAvavuM ane be gAyanuM dudha eka gAyane pIvaDAvavuM. A pramANe cAra sthAna pariNata thayelA gAyanA AvA dudhamAM jema goLa, khAMDa, athavA sAkara ane mevAne pramANasara meLavavAmAM Avela hoya ane te pachI dhImA agni para pakAvavAmAM Avela hoya, evuM te
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA ThIkA pra.3 7.3 1.39 ekosakasthAnAmAhArAdikam 623 uvavee' varNana upavetaM yuktam 'jAva phAseNaM' yAvatsparzena, atra yAvatpadena gandhena yuktaM, gautamaH pRcchati 'bhaveyArUve siyA' bhavedetadrUpaH pRthivyA AsvAdaH syAt kadAcit kimiti praznaH, bhagavAnAda-goyamA' he gautama ! 'no iNaDhe samaDe' nAyamarthaH samarthI, nahi guDAdi rasasaha zo rasaH pRthivyAH kintu 'tIse gaM puDhavIe tasyAH khalu pRthivyAH 'etto paTTayarAe ceva jAca saNAmatarAe ce3 AsAe NaM paNNatte' ito guDAdisya iSTatara eka yAvat kAntavara eba miyatara patra manojJatara eva mano'matara eva AsvAdaH khala prajJaptaH / 'tesi NaM bhaMte ! puSpa phalANaM kerisae AsAe paNNatte' teSAM khalu bhadanta ! puSpaphalAnAM kIdRzaH AsvAdo rasaH patrapta:-kathita iti praznaH, bhagavAnAha-'goyasA' he gautama ! 'se jahA NAmae' hai aura isa gokSIra kA jaisA anupA svAda hotA hai zrIgautamasvAmI pramuzrI se pUchate haiM to kyA he bhadanta ! 'imeyArave lizasa prakAra kA svAda vahAM kI pRthivI kA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI karate'No iNaDhe samaDhe' he gautama ! isa kathana kA aisA artha samartha nahIM hotA hai-arthAt guDa Adi ke rasa jaisA svAda yahAM kI pRthidI kA nahIM hotA hai-'tIseNaM puDhavoe etto itarAe ceva jAkSamaNAmalarAe ceva AnAe NaM paNNatte' kintu usa usa pRthivI kA svAda lo-ila ke dala kI apekSA bhI adhika iSTatara hI hotA hai yAvat-kAnta tara hI hotA hai priyAra hI hotA hai manojJatara hI hotA hai aura mano'ma tara hI hotA hai 'tesiNaM bhaMte ! pupphaphalANaM kerisae AsAe paNNatte' he bhadanta ! bayAM ke una puSpa evaM phaloM kA svAda kaisA hotA hai ? inake uttara meM prasuzrI kahate gAyanuM dUdha eka vizeSa prakAranA varNathI, gaMdhathI rasathI sparzathI yukta banI jAya che, A ge dugdhane je anupama svAda hoya che, zrIgautamasvAmI prabhuzrIne pUche che hai bhagavan 'imeyArUvesiyA' to shubhaav| praa2ne| svAda tyAMnI pRthvInA hAya cha ? ma prazna uttaramA suzrI che 'No iNTre samaTre' he gautama! A kathanano e artha samarthita thato nathI. arthAt goLa vigeren| 2sanA va 4 sthAI tyAMnI pRthvIna hAta nathI. 'tIse Na puDhavIe etto itarAe ceva jAva maNAmatarAe ceva AsAe Na paNNatte' 52 se pRthvIne svAda te tene tenA rasa karatAM paNa vadhAre ISTatara ja hoya che. cAvat kAtaraja hoya che. priyataraja hoya che. maneztaraja hoya che. ane bhaneo'mata2 DAya che. 'tesiM NaM bhaMte ! puSpaphalANaM kerisae AsAe paNNave' he bhagavana tyAMnA e puchapa ane phalene svAda kevo hoya che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI 3 che' mAse jahAnAmae cAurata cakavaTTirasa kallANe
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ duSTa fter migamasUtre sa yathA nAmaUH 'cAuraMta cakka hissa' cAturantacakravartinaH caturSu anteSu samudra jaya hinda paricchinneSu cakrega - cakravatsarvataH samantAdvartituM zIlaM yasya sa tathA tasya 'kallANe patraratharaNe' kalyANamekAnta sukhAvahaM madarabhojanaM viziSTa bhojana 'sayanaharU niphanne' jatasahasraniSyannam lakSagokSIrasaMpAditam, tathAhicakravartti samvandhinInAM - puNDrekSu vAriNInAmanAtaGkAnAM gavAM lakSasya yatkSIraM tasya paJcAzatsahasra gobhyaH pAnaM dIyate evamarddhAdvakrameNa pItagokSIrANAM gavAM paryante yAvade yA goH sambandhi yat kSIraM tatprAptakalamazAla paramAnnarUpamanekasaMskAika dravya mizra yad bhojanaM tat phalpANamavara bhojanaM vayate, tad yA zAsvAdakaM bhavet tAzAstra dopetam punastat kIdRrA ? ityAha- 'vaNeNaM ubavee' varNenAti zAyinA zuklenopapetaM yuktam 'gaMdheNaM uva' gandhenAtizAyinA suraminopapetaM haiM- 'gomA ! se jahA nAmae cAuraMta pakvaTTissa kallANe pavarabhopaNe matasahala niphanne caNeNaM ucadeSu gaMdheNaM udaveSa, raseNa uca e phAleNaM ubavee' jaisA cAturanta cakravartI kA bhojana jo kalyANa bhojana ke nAma se prasiddha hai vaha cakravartI kA kalyANa bhojana isa prakAra hotA hai - cakravartI kI hI gAye hoM aura ve puNr3a jAti ke uttama kSu ko carane vAlI hoM zarIra meM nIroga hoM vaisI eka lAkha gAyoM kA dUdha pacAsa hajAra gAyoM ko pilAyA jAve, aura pacAsa hajAra gAyoM kA dUdha pacIsa hajAra gAyoM ko pilAve isa taraha se AdhI gAyoM ko pilAne ke krama se vaise dUdha ko pI huI gAyoM ke antima kI eka nAtha kA jo dUdha ho usa dUdha kI banAI huI khIra jisameM aneka prakAra ke meMve Adi saMskAraka dravya DAle gaye hoM vaha kalyANa pravara bhojana cakravartI kA kahalAtA hai vaha varNa zukravarNa se gandha se surabhigandha se rasa se madhurAdi rasa se, sparza se mRdurina pavara bhoyaNe sattahassa nikanne vaNNeNa ujave gaMdheNaM ubavee raseNaM ubavee phAseNaM uravee' prema yAturaMta yavarti rAmanuM lekina hai ? udayAlu leobhananA nAmathI prasiddha che. cakravarti rAjAnu te kalyANa Ajana A rIte bane che. cakravatti nIja gAya hAya, ane te purIlR jAtInI uttama zelaDIne caravAvALI hAya, zarIrathI nirAgI hAya, evI eka lAkha gAyAnu dUdha pacAsa hajAra gAyAne pIvarAvavAmAM Ave, pacAsa hajAra gAyAnuM dUdha pacIsa hajAra gAyAne pIvarAvavAmAM Ave, A rIte adhi adhigAyAne kramathI dUdha pIvarAvatAM pIvarAvatAM evI rIte dUdhane pInArI chevaTanI eka gAyanuM je dUdha DhAya che e dUdhathI banAvela dUdhapATha ke jemAM aneka prakAranA mevA vigere skAra vALA paDhAryAM nAkhavAmAM AvyA hoya te caY=vati rAjAnu
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ protikA ThIkA pra. 3 u. 3.39 ekorukasthAnAmAhArAdikam 625 tadA 'raseNaM upavee' rasenAtizAyinA madhurAdinopapetaM taM yuktam ' phAse NaM upavee' sparzenAtizAyinA mRdusnigdhAdinopapetam 'AsAiNijje' AsvAdanIyaM sAmAnyataH kalyANabhojanam 'vIsAiNijje' visvAdanIyaM vizeSataH AsvAdanIyam 'dIvaNije ' dIpanIyam - jaTharAgni prajvALanam, 'vihaNijje' vRhaNIyaM dhAtUpacayakAritvAt 'dappaNijje' darpaNIyaM samutsAha vRddhihetukatvAt 'mayaNijje' madanIyaMharSotpAdakatvAt 'sarvivadiyagAyapalhAyaNijje' sarvendriyagAtrapralhAdanIyaM -AnandajanakatvAta, gautamaH pRcchavi - 'bhaveArUve siyA' bhavedetAvadrUpaH cakravattiparamabhojana sahazAstrAda: puSpaphalAnAM syAt kadAcit kimiti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' 'he gautama! 'No imaDe samahe' nAyamarthaH samarthaH kintu 'tesi NaM pupphaphaLANaM teSAM puSpaphalAnAm 'eto itarAe cetra jAva AsAra NaM paNNatte' itaH parama dhAdi rUpa se yukta jaisA hotA hai vaha 'AsAyaNijje' AsvAdanIya hotA hai, 'visAvaNijje' vizeSa rUpa se svAda ke yogya hotA hai, 'dIvaNijje ' dIpanIya hotA hai-jaTharAgnikAvardhaka hotA hai 'vie Nijje ' vRhaNIya hotA hai-dhAtu Adi kA vRddhikAraka hotA hai, 'dappaNijje' darpaNIya hotA hai - utsAha Adi kI vRddhi karane vAlA hotA hai 'mayaNijje' madanIya hotA hai- harSotpAdaka hotA hai, 'sabiMdiyaNApapalhAyaNijje' aura samasta indriyoM ko evaM zarIra ko prahlAdanIya - Anandavadhaka hotA hai zrIgautamasvAmIkahate haiM to kyA hai bhadanta ! 'bhavedyAve siyA' isI taraha kA svAda vahAM ke puSpa phaloM kA hotA hai ? uttara meM prabhu zrI kahate haiM No Na samaTTe' he gautama ! isa kathana se yaha artha samartha nahIM hotA hai- kyoMki- 'tesiNaM puSkaphalANaM eto ittarAe cetra jAva kalyANa pravara bheAjana kahevAya che te varNanI apekSAe zukava vaNathI gandhanI apekSAthI surabhi gadhathI arthAt suga MdhathI rasanI apekSAe madhura vigere rasathI mane sparzanI apekSA me bhRTu snigdha vigere pazuAthI yukta hoya hai. 'AtA yaNijje' bhAravAhanIya hoya che, vIsAyaNijje' vizeSa 3pathI vAha vANI hoya hai, 'dIvaNijje dIpanIya hoya che. arthAt rAjjine vadhAratAra hoya he. 'vi hUNijje' zRMDIya dhAtu vigerene vadhAranAra hoya che, bheTate he zakti vardha hAya che 'vRghdhanine' daNIya hAya che. utsAha vigerene vadhAranAra hoya che. 'mayaNijje' bhahanIya hoya che. uSerapA hoya che. 'savtri diyagAya palhA yaNijje' bhane sadhaNI hai driyAne mAne zarIrane asAhanIya mAnaM 164 hoya che. zrIgotamasvAbhI De che se lagavan 'bhaveyA ruvesiyA' to zu tyAMnA puSpa ane kaLe ne svAda A prakAranA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI puDe he } 'jo iNDe samaTTe' he gautama! yA sthanathI se artha samarthita mI0 75
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana 626 bhojanAsvAdAda puSpaphalAnAmAsvAda iSTatara eva yAvada-priyatara eva kAntatara eva manojJatara eva mano'matara eva AsvAdaH khala prajJaptaH kathita iti / 'te NaM bhaMte ! maNuyA' te khala bhadanta / ekoharudvIpakA manujAH 'tamAhAramAiricA' tamAhAramanantaravarNita svarUpakamAhAramAhArya-upabhujyetyarthaH 'kahivasahi uti' kuna-kasmin sthAne-gRhavizeSe vasati-cAsaM upayanti upagacchanti zayanAdyarthamiti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'rukkhagehAlayANaM te-maNu pagaNA paNNattA samaNAuso' vRkSagehAlayAH khala te maNujagaNAH prajJaptA:-kathitAH he zramaNa ! AyuSman ! vRkSarUpANi gRhANi thAlayA, yeSAM te tathA / athai te gehAkArAvRkSAH kiM svarUpAH iti pRcchati-'te bhaMte / ' ityAdi, 'te NaM bhaMte ! rukkhA ki saMThiyA paNNattA' te khala vRkSAH yatra te vasatimupayanti te ki saMsthitAH kIdRza saMsthAnavAto bhavantIti praznaH, bhaga AsAeNaM paNNatte' vahAM ke phaloM kA AsthAda isa cakravartI ke bhojana se bhI iSTatara hI hotA hai yAvat mano'matara hI hotA hai 'te gaM bhaMte ! maNuyA tamAhAramAhArittA kahiM vasA uti' he bhadanta ! ve ekoruka dvIpa nivAsI manuSya isa prakAra kA AhAra karake kahA~ nivAsa karate haiM arthAta zayana Adi ke liye ye kisa gRha vizeSa meM jAte haiM ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM 'rukkhagehAlayA NaM te maNuSagaNA paNNatA samaNAuso' he zramaNa AyuSman gautama ! ve ekoka dvIpa nivAsI manuSya gRhAkAra pariNata vRkSa hI ke ghara vAle hote haiM arthAt sone Adi ke liye vRkSa rUpa gRhoM para jAte haiM kyoMki inake vRkSa hI gRha rUpa hote hai 'te NaM bhaMte ! rukkhA ki saMThiyA eNNasA' he bhadanta ! ve vRkSa kese thata nathI. bhale 'tesi NaM puphiphalANaM eco iTTatarAe ceva jAva AsAraNaM paNNatte' tyAMnA sen| svAI 21 zatanA yattina lenathI 55 48tara hoya che. yAvata manAta hoya che. 'te Na bhate ! maNuyA tamAhAra mAharittA kahi vasahi uti' bhagavan 434 vApata manuSya AvA prakArane AhAra karIne kayAM nivAsa kare che ? arthAt zayana vigere mATe kayAgraha vizeSamAM jAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che, 'rukrukhagehAlayA NaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' zramAya mAyubhan tama! ekarUka dvIpamAM rahevAvALA te manuSya gRhAkArathI parita vRkSanA ja ghare vALA hoya chearthAt suvA besavA vigere mATe vRkSa rUpa gRhamAM tayacha tabhAnA gRha 35 vRkSA hAya che. 'te NaM bha' ! rukkhA ki saThiyA paNNattA bhagavan vRkSAvA aAya cha / yA prshnn| uttaramA prabhuzrI 43 cha /
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 u. 3 su. 39 ekorukasthAnAmAhArAdikam 627 vAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'kraDAgArasaMThiyA' kUTAkArasaMsthitAH kUTaM - zikharaM tAdRzasaMsthAnavantaH tadAkAreNa pariNatAH vRkSAH 'pecchAgharasaMThiyA' prekSAgRha saMsthitAH prekSAgRhat saMsthitAH - nATayazAlAkAreNa pariNatAH 'sattAgArasaMThiyA' satrAkAra saMsthitAH - satraM - - dAnazAlA vadAkArapariNatA: 'jhayasaMThiyA' dhvajasaMsthitAH- dhvajAsaMsthAnasaMsthitAH 'dhUmasaMThiyA' stupasaMsthitAH 'toraNa saMThiyA' toraNa sadRza saMsthAnasaMsthitAH 'gopura veiya coppAlagasaMThiyA ' gopuvedikA coppALakasaMsthitAH, tatra gopuraM - puradvAram vedikA - upavezana yogyA bhUmiH, coppAlakaM - mattavAraNaM tatsadRzasaMsthAnena saMsthitAH 'aTTAlaga saMThiyA ' mahAlakasaMsthitAH - aTTAlakaM-mAsAdoparibhAgastadAkArapariNatAH, 'pAsAyasaMThiyA' prAsAdasaMsthitAH prAsAdo rAzo gRdaM vatsadRzAH, 'hammataLasaMThiyA' harmyatalahote haiM ? uttara meM prabhu zrI kahate hai 'goSamA ! kUDAgAra saMThiyA, pecchAgharasaMThiyA, sattAgArasaMThiyA, jhayasaMThiyA, dhUmasaMThiyA, toraNasaMThiyA, gopuravezya copAlamasaMThiyA' he gautama! ye vRkSa jaisA-AkAra girizikhara kA hotA hai aise AkAra vAle gola hote haiM arthAt aise vRkSa sarvathA sthira hote haiM - tathA phoI 2 vRkSa prekSAgRha - raMgazAlA ke jaise hote haiM, koI - koI vRkSa chatra ke jaise AkAra vAle hote haiM koI 2 vRkSa dhvajA ke jaise AkAra vAle hote haiM, koI koI vRkSa stUpa ke jaise AkAra vAle hote haiM, koI 2, vRkSa toraNa ke jaise AkAra vAle hote haiM koI 2, vRkSa gopuranagara ke pradhAna dvAra ke jaise AkAra vAle hote haiM, koI 2, vRkSa vedikA cabUtarI ke AkAra vAle hote haiM koI 2, vRkSa coppAla-mala hAthI ke AkAra vAle hote haiM 'aTTAlagasaMThiyA, pAsAdasaMThiyA, hammatalasaMThiyA, 'goyamA ! kUr3AgArasa'ThiyA, pecchAghara saThiyA, sattAgArasaThiyA, kSayasaThiyA, thUmasa ThiyA, toraNasaThiyA, gopuraveiyacoppa lagasaThiyA' he gautama! A vRkSA jevA gALa AkAra parvatanA zikharanA DhAya che. evA AkAravALA gALa hAya che. arthAt evA vRkSAsathA sthira hoya che. tathA kAI kaI vRkSa prekSAgRha ra'gazALAnA jevA hAya che kAI kAi vRkSeA chatranA jevA AkAravALA DAya che. keI keI vRkSe dhajAnA jevA AkAravALA hAya che, koi kAi vRkSe stUpanA jevA AkAravALA haiAya che. kAI kAI vRkSeA tAraNanA jevA AkAravALA hAya che. kAi kAI vRkSeA gepuranagaranA mukhya dvAranA jevA AkAravALA hoya che. kAI kAi vRkSeA vaikiA cakhUtarInA AkAra jevA AkAra vALA hoya che. koI koI vRkSeA ceAppAla-matta hAthInA jevA AkAra vALA hoya che. 'alaga saMThiyA, pAsAda saMThiyA, hammatala 'ThiyA, gavakkhasaThiyA, vAlagga
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ 628 jIvAbhigamastra saMsthitAH, hayaM zikhararahitaM dhaninAM gRhaM tatsadRzAH 'gavakhasaMThiyA' gavAkSasaMsthitAH gavAkSo harthajAlaM tAdRzAH 'bAlaggapotiyasaMThiyA' vAlAgrapoti. kasaMsthitAH tatra vAlAgrapotikA nAma jalasyoparimAsAdaH 'vaLabhIsaThiyA' valabhIsaMsthitAH, tatra vakabhI chadirAdhArastatmadhAnakaM gRham, 'aNNe tattha bahave varabhavaNa sayaNAsaNavisiTasaMThANasaMThiyA' anthe tatra bahavo narabhavanazayanAsana viziTasaMsthAnasaMsthitAH 'suisIyalacchAyA' zubhazItalacchAyAH zumA zItalA chAyA yeSAM te vathA, 'te dumagaNA paNNatA samaNAuso' te drumagaNA:-kalpavRkSAH yathokta varNita svarUpAH prajJaptA:-kathiyAH he zramaNAyuSman / 'atyi NaM bhaMte ! egosya gavakkhasaMThiyA, vAlaraMgapohayasaMThiyA, balabhIsaMThiyA koI 2, vRkSa aTArI-mahala ke upara ke bhAga jaise AkAra vAle hote hai koI 2, vRkSa rAjamahala ke jaise AkAra vAle hote haiM koI vRkSa zikhara vihIna dhanikoM ke gRha ke jaise AkAra vAle hote haiM koI 2, vRkSa gavAkSa jharokhe-ke jaise AkAra kAle hote haiM, koI 2, vRkSa vAlAgrapotikA-jala ke Upara pane huve prAsAda ke jaise AkAravAle hote haiM, koI koI vRkSa balabhIchajje ke jaise AkAra vAle hote haiM 'aNNe tattha bahave varabhavaNasayaNAsaNa visiTa saMThANasaMThiyA' aura bhI jo vahAM vRkSa hote haiM ve bhI kitaneka zreSTha bhavana ke jaise viziSTa AkAra vALe, kitaneka zayana ke jaise viziSTa AkAra vAle, kitaneka Asana ke jaise viziSTa AkAra vAle hote haiM 'suhasIyalacchAyA' ina vRkSoM kI chAyA zubha aura zItala hotI hai 'te dumagaNA paNNattA0' he zramaNa AyuSman ! isa prakAra ke AkAra poiyasaThiyA valabhIsaThiyA' / vRkSa maTArI bhavanA 52 // mAga jevA AkAravALA hoya che. keI koI vRkSe rAjamahelanA AkAra jevA AkAravALA hoya che. keI kaI vRkSa zikhara vagaranA dhanavAnonA gharanA jevA AkAravALAM hoya che. kaI kaI vRkSe gavAkSa jharUkhAnA jevA AkAravALA hoya che. koI kaI vRkSa vAlApatikA pANInI upara banAvelA prAsAda mahelanA jevA AkAravALA hoya che. keI kaI vRkSe valabhIchajAnA jevA mAravADIya che. 'aNNe tattha bahave gharabhavaNasayaNAsaNa visiTTa saMThANa saThiyA' mI paNa tyA vRkSA hoya che. te adhA poTamA uttama bhavanenA jevA vizeSa prakAranA AkaravAnA keTalAka zayananA jevA vizeSa prakAranA AkAravALA, keTalAka AsananA jevA vizeSa prakAranA AkraravALA hAya che. 'suhasIyalacchAyA' yA vRkSAnI chAyA zuma mara zItala DAya che. 've dumagaNA paNNattA' zrama mAyubhana mAyA nA mA2pANA bhA
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u. 3 . 39 ekorukasthAnAmAhArAdikam phar dIve dIve' santi khalu bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe 'gehANi vA gehAyaNANi vA ' gRha vA gRhAyanAni vA, gRhA asmadgRha sadRzA-sthA, gRhAyanAni, tatra gRhANAm bhayanaM mArgaH gRhapaGktau gamanamArgaH, vAni saMti kiM vA ? iti praznaH, bhagavAnAha 'goyamA' he gautama! 'go-iNadve samaTTe' nAyamarthaH samartha:- :-tatra gRhAdikAni na santItyarthaH, yataste ' rukkha gehAlayA NaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAraso' vRkSa hAlayAH khalu te manujagaNAH prajJaptAH he zramaNAyuSman ! vRkSA eva teSAM gRhAdayaH, vRkSamAtrAzrayamAzritya te manujA vasanti na tu tadatirikta gRhAdestepArAvazyakateti bhAvaH / ' asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve' asti khalu bhadanta / ekorukadvIpe dvIpe 'gAmAi cA ' grAmA iti vA 'nagarAi vA' nagarANIti vA 'jAba saMnivesAi vA' yAvatsannivezA iti vA, yAvatpadena kheTa baTAdInAM sagraho bhavatIti praznaH, bhagavAnAha - 'No iTTe samaTTe' nAyamartha samarthaH tatra ekorukadvIpe grAmAdayo na bhavantIti bhAvaH / 'jahicchiya kAmagAmiNo ve maNuSaNA paNNattA samaNAuso' vAle ye vRkSa kahe gaye haiM / 'atthi NaM bhaMte! egorUpa dIve dIve gehANi vA hAyaNANi vA' he bhadanta ! ekorUpa nAma ke dvIpa meM ghara athavA gharoM ke bIca kA mArga haiM kyA isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'No iTThe samaTTe' he gautama | aisA artha samartha nahIM hai / 'rukakhagehAlayANaM te maNutrA paNasA' kyoMki vRkSa hI AzrayasthAna jinhoM kA aise hI ve - manuSya kahe gaye haiM | 'asthi bhaMte ! egoruva dIve 2, gAmai vA nagarAi yA jAya sannivesAha vA' he bhadanta ! ekoruka dvIpa meM kyA grAma yA nagara yAvat sanniveza haiM - yahAM yAvatpada se kheTa - harbaTa AdikoM kA grahaNa huA hai isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM- 'jo haNaDe samaTTe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt yahAM para grAma Adi kucha bhI vRkSa udyA che. 'asthi NaM bhate ! egorUya dIve gehANivA mehAyANi vA ' he bhagavana ekeka nAmanA dvIpamAM ghara athavA ghAnI vaccenA rastA che ? yA praznanA uttaramAM anuzrI che haiM NA iNaTTe samaTTe' he gautama sevA artha samarthita thato nathI. 'rukukha gahAlayANaM ve maNuyA paNNattA' bha vRkSoNa bhegonA mAzrayasthAna 35 he, sevAna te manuSyA hyA che, 'asthi NaM bhave ! egorUya dIve dIve gAmAi vA nagarAI vA, jAva sannivekhAi vA' De bhagavana ekarUka dvIpamAM grAma athavA nagara ke sanniveza che ? ahIyAM yAvatyadathI kheTa, kaTa vigere pade nA saMgraha thayela che A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAbhIne he he he 'NA iNaTTe samaTTe' he gItabha ! AA artha arora nathI. arthAt tyAM AgaLa gAma vigere kai pazu nathI, kemake tyAMnA manuSye 'jacchi kAmagAmiNo se maNuyagaNA paNNattA' potAnI icchA prabhA gamana
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtra yathecchitakAmagAminaH svecchAnusAra gamanazIlA: na teSAM grAmAdInAmAvazyakatA vartate, etAzAste manujagaNAH prajJaptAH kathitAH he zramaNAyuSman ! 'atyi NaM bhaMte ! egoruya dIve 2' asti khalla bhadanta / ekoSakadvIpe khalu dvIpe 'asIi vA' asiriti vA asiH-khaDgA, iti vA 'masIiza' mapI-kajjalaM 'syAhI' iti prasiddha mapIpAtraM vA yamupajIvya lekhakA upajIvantIti / 'kasIi vA kapIriti vA kRSiH karSaNam riNIti kA paNyamiti vA, paNyaM-krayANakam 'daNijjAi vA' vANijyamiti vA, vANijyaM-krayavikrayarUpaM vA tatrAsti kim ? bhagavAnAha-'no iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH, 'vavagaya asimasi kasi paNiyavANijjANaM te maNuyagaNA paNattA samaNAuso' vyapagatAsimapIkRSi paNyavANijyAH khala khaDgAdi vyApArarahitAste manujagaNAH prajJaptA:-kathitAH he zramaNAyuSman ! 'asthi NaM maMte ! egoruyadIve2, asti khala bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe 'hiraNNe vA' hiraNpamiti vA, hiraNyaM suvarNavizeSaH, 'muNNei vA' suvarNamiti vA 'kaMsei vA' kAMsyamiti vA, kAsyaM traputAmrasaMyogajanya dhAtunimitapAtravizeSaH, 'sei vA' nahIM hai kyoMki yahAM ke manuSya jahicchiya kAmagAmiNote maNuSagaNA paNAttA' apanI icchA ke anusAra gamana karane vAle hote haiN| inake grAma Adi kI AvazyakatA bhI nahIM hotI haiM 'asthi NaM bhaMte ! ego. rUya dIve atIti vA masIha vA kasIha vA paNIti vA vaNijati vA' he bhadanta / vahAM para kyA akhi, mapI, kRSi, paya-RyANaka-aura vANijya-vyApAra-ye chaha karma hote haiM ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'No gaDhe samaDhe he zramaNa AyuSman gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt vahAM para asi maSI Adi karma nahIM hote haiM ye karma to karma bhUmi meM hI hote haiM akarmabhUmi meM nahIM hote haiM / 'asthi NaM bhaMte / egokhya dIve NaM dIve hiraNeti vA suvAneti vA kaMseti vA duse ti thA karavAvALA hoya che. teone gAma vigerenI AvazyakatA paNa hotI nathI. 'asthi NaM bhate ! egoruya dIve asIti va , masIivA, paNI tavA, vaNijjati " he bhagavana tyAM te eka rUka dvIpamAM asi. mazI, kRSi kheti pUNya vecavAnuM thAna ane vANijya vyApAra A cha kAma thAya che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI gItamasvAmIna 4 cha / 'jo iNaTe sama?' 8 zrama Ayubhan gautama! A artha khabara nathI. arthAta tyAM AgaLa asi, maNI, vigere ka thatA nathI. A kama te karmabhUmimAM ja thAya che. akarmabhUmimAM thatA zrI. 'asthi NaM bhave ! egoruyadIveNaM dIve hiraNNeti vA, suvaNNe tivA, ka.
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikA TIkA pra. 3 u.3 6.39 ekorukasthAnAsAhArAdikas 631 vyamiti vA tantusantAnasaMbhavaM vastraM duSyam 'maNI vA' maNirivi vA 'sutieti vA mauktikamiti vA 'ciuladhaNakaNagarayaNamaNimottiya saMkha silappabAla saMtasArasAvajjeti vA vipuladhanakanakaratnamaNimauktikazaGka zilApravAlAni prasiddhAni, etadrUpa satsArasvApateyamiti pradhAnadravyamiti vA, bhagavAnAha - haMvA asthi' hanta santi te hiraNyAdaya iti kintu 'No ceva NaM tesi maNuyANaM' neva khalu teSAM manujAnAmeko rukaDIMpavAsinAm tatra suvarNAdi dhaneSu 'ti samabhAve samuppajjai' tIvro mamasvabhAvaH samupapadyate, samaya kSetravAsinAmiva tezaM dhanAda mamatvaM na bhavatIti bhAvaH 'asthi NaM bhaMte ! egoruyadIve NaM dIve' asti khalu bhadanta ! ekorudvIpe khalu dvIpe 'rAyAi vA' rAjA iti vA cakravadi 'jutrarAyAi vA yuvarAja iti bA - rAjapadAmiSito rAjaputrAdiH 'Imare vA' Izvaro bhogikAdiriti vA, talavara iti vA, talavaraH - santuSTanara patimadattasauvarNaSTrAla _maNIti vA musieti vA vipuladhaNakaNagarayaNamaNimottiya saMsila vAla saMtasAra sAvaejje tivA' he bhadanta ! usa ekoruka dvIpa meM kyA cAMdI, suvarNa, kAMsA, pu, tAmra, dRSya- vastra, maNi, mauktika Adi dhAtueM hotI haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'haMtA asthi' hAM gautama ! ye saba vahAM para bhI hotI hai / parantu 'No ceva NaM tesi maNuvANaM tintre mama 'tabhAve samuppajjadda' vahAM ke manuSyoM kA inake prati tIva samaya bhAva nahIM hotA hai-jaise ki DhAI dvIpa meM karmabhUmija manuSyoM kA inake prati tIvra mamatva bhAva hotA hai 'asthi bhaMse / egoruya dIveNaM dIve rAyAi vA juvarAyAi vA Isareha vA talavareha vA mAviyA vA ko biyAha vA imoha vA seTTI vA0' he bhadanta ! usa ekoruka dvIpa meM yaha rAjA hai setivA dUseti vA maNAti vA muttiettivA, vipuladhaNakaNagarayaNamaNimAptiya saMkha silavAla saMtasArasAvapajjeti vA' he bhagavan khe khe haiM / 34 drIyabhAM thAMdI, sonu, aMsu, trayu, tAmra dRSya - vastra, bhadhi, bhoti, vigere dhAtuso hoya he ? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne he cheDe 'ha'tA asthi' 1 gautama! A badhI vastu tyA AgaLa paNa thAya che paraMtu 'no cetra naM desi NaM maNuyA tivve mamattabhAve samupajjai' tyAMnA manuSyAne yA vstubhe| para tIvra mamatvabhAva hAte nathI. ke jevI rIte aDhAI dvIpanA kabhUmija bhanuSyono me vstu| para tIvra bhabhatva lAva hoya che, 'asthi Na' bhate / egorU dIveNa dIve rAyAivA, juvarAyAivA IsarezvA, talavareivA, mADa biyAivA koDu ciyAivA, seTTIivA.' he bhagavan khe khe hai / 34 dvIpamA A rAla che, mA yuvarAja che, A izvara che, A talavara che, arthAt prasanna thayelA rAjAe
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ 632 -- jIvAbhigama kRtaziraskaH caurazodhAdhikArI / 'sADaviyAi vA' mANDavika iti, chinnabhinnajanAzrayAdhipatiH 'koDa'viyA vA' kauTumbika iti vA, kauTumbikaH katipayakuTumbamabhuH 'ivAi vA' ibhya iti vA' ivo hastI tatpramANaM dravyamarddanIti ibhyo dhanikaH 'seDoivA' zreSThIni vA kampAdhyAsi vasauvarNapaTTAlakRtazirAH nagarapradhAnavyavahartteti bhAvaH 'seNAvaIti cA' senApatiriti vA, senAnAyaka', 'satyavAivA' sArthavAha iti vA, yo hi gaNimAdi krayAgakaM gRhItvA dezAntaraM gacchan sahacAriNAM mArge mahAyako bhAti sa sArthavAhaH, bhagavAnAha - 'No iNDe samaTTe' nAyamarthaH samartha', 'vavagayaiDI sakkArANaM te maNupagaNA - paNNA samaNAuso !' vyapagataRddhisatkArAH khalu vyapagatARddhivibhavaizvarya satkAraca yebhyaste yaha yuvarAja hai yaha izvara - bhogika Adi hai yaha talacara haiM-saMtuSTa hue narapati dvArA diyA gayA jisake mastaka para sauvarNa kA paTTa alaGkRta ho rahA hai aisA thAnedAra jo nagarAdi meM coroM kI chAnavIna kiyA karatA hai unheM daNDita karatA hai yaha maoNDavika chinna bhinna vasati kA svAmI hai, yaha kauTumbika hai katipaya kuTumba kA svAmI hai, yaha ibhya hasti pramANa dravya kA mAlika hai, yaha zreSThi-lakSAdhipati hai yaha senApati hai, yaha sArthavAda - gaNimAdika RSANaka ko vecane ke liye dezAntara jAte hue jo apane sahacAriyoM ko mArga meM sahAyaka hotA hai aisA vaha saMghAdhipati haiM, 'kyA aisa vyavahAra hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'No iTTe samaTTe' he gautama ! vahA~ para aisA vyavahAra nahIM hotA hai kyoMki- 'vavagayaiDhI sakArA NaM te maNuvagaNA paNNattA samaNAuso' he zramaNa AyuSpran ! ye saba ekoruru dvIpa vAsI manuSya Rddhi, Apela seAnAnA paTTa jenA mAthA para zele che, tevA thANudAra (mAmalatadAra) je nagara vigeremAM cArAnI zeAdha kheLa kare che, temanA daDa kare che tene talavara kahe che A mArDa'mika chinna bhinna vasatinA svAmI che. A Ilya hAthInA jeTalA pramANu vALA dravyanA mAlIka che, A zeTha arthAta lakSAdhipati che A senApati che. A sAtha vAha che, Nima parima, vigere vecavA caiAgya padArthane vecavA dezAntaramAM janArAone temanI sAthe jeA sahacArI-sAthe rahevAvALAone mArgamAM sahAyaka hoya che. evA te saghanA adhipati che. zu' ? evA vyavaGAra thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne he che! 'No iNaTTe samaTTe' he gautama! tyAM bhAgaNa seve| vyavahAra thateo nathI. bhiDe 'vavagaya iDDhI sakkArA NaM te maNuyagaNA paNNattA samagAuso' he zramAyu AyuSman bhAgadhA the| dvIyabhAM rahevAvANA bhannuSyo
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.39 ekoSakasthAnAmAhArAdikam 633 tathA, te manujagaNAH prajJaptA:-kathitAH, he zramaNAyupman / 'asthi Na bhaMte ! egoruyadIve2' asti khalu bhadanta ! ekohIpe dvIpe 'dAsAi vA dAsa iti vA, krayakrIto dAsaH dAsIputro vA 'pesAivA' gheSya iti vA preSaNAhau~ dUtAdiH, 'sirasAi vA ziSya iti yA upAdhyAyopAsaka-zikSaNIya ityarthaH 'ayagAi dA' bhRtaka iti vA yatkAlamavadhi kRtvA vetalena karmakaraNAya niyuktaH sa mRtakA 'mAilagAi vA mAzika iti vA-dravyAMzamAhImANikaH, 'kammakA purisAha vA' karmakarapuruSa iti vA, bhagavAlAha-'no iNDe samahe' lAyamarthaH samarthana tatra dAsAdayo bhavanti, kintu-vAya AbhigiyA NaM te vaNuyagaNA paNa samaNAuso' vyapamahAbhiyogirAH khala upagalas Amiyogika dAsAdi karmayevarate sthA, manujamaNAra matA:-kavitAH he zrama gAyuSman ! 'asthi bhaMte ! egorupadIye dIye' asti khalu madanta ! ekohAtApa dvApe 'pAyAi dA' jAtA iti vA' mAtA-janalI piyAi vA pitA ikhi bA pitA janakaH 'bhAyAi vA' bhrAtA sahodaraH, 'bhaiNIi cA gaminIti vA bhoganI sahodarA majjA vA bhAryA iti vA, bhAryA patnI 'pulAi vA putra iti vA, 'zAi vA dhRtA iti tatra dhUtA duhitA putrItyarthaH, 'suhAi vA snupA-putravadhUH, ete pUttarasa yojanA santi na veti praznaH, bhagavAnAha-'haMtA asthi hanta, santi, ete jananI jana kAdayo bhavanti kintu 'jo cena tehiM maNuzANaM livye pegavaMdhaNe supaejjaI naiva khalu vibhava, aizvartha, aura satkAra AdikoM se rahita hote haiM inameM ruba meM samAnatA hI hotI hai viSamatA nahI hotI hai| adhikaM maMte ! egoruya dIve dIve mAyAha vA piyAi vA bhASA kA, aijIha vA, manAivA, puttAi vA, thucAi vA sujhAi vA, he madanta ! ekohaka dvIpa meM 'paha mAtA hai, yaha pitA hai, yaha bhAI hai, yaha pahina hai, yaha mArza hai, yaha putra hai, yaha duhitA-putrI-hai, yaha snuSA-putramadhU hai' ityAdi vyavahAra honA hai kyA? isake uttara meM prabhu zrI kahate hai-he mauta! 'hanA asthi hAM vahAM aisA vyavahAra hotA hai, parantu jo vetragaM teSi paM aNuyANaM tithe kaddhi, vibhava, ezvarya ane sAra vigerethI rahita hoya che teo badhAmAM samAnA hoya cha ? viSa 5 kotu nathI. 'atdhi bhate ! gomaya dIve dIve mAyAivA, piyAivA, bhAyAiva', bhaiNIvA, bhajAivA, puttAivA dhuyAivA suNhAivA' hai magana sau34 dvIpamA mA bhAtA cha, pitA che. A bhAI che, A bahena che, A strI che A putra che, A putrI che. A nuSa putravadhu che AvA prakArano vyavahAra hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhA gotamasvAmIna che gautama / 'hatA asthi' hA tyAM me pramonA jI. 80
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvarngamasUtre 634 teSAmeko rukamanujAnAM tatra - mAdapitrAdau tIvraH premabandhanaH samudyate premabandho na jAyate tatrAha - 'pa' ityAdi, 'payaNupejjavaMdhaNANaM te maNupaNA paNacA samaNAuso' mata tumacandhanaH- prerabandhanarahitAnne manujagaNAH zaptAH kathitAH he zramaNAyujan ! 'asthi NaM bhate ! ego rupaDhIve2' asti khalu bhadanta / ekorukadvIpe dvIpe 'arIvinA deriti nA' ariditi vA, vaiririti vA, tatrAriH- sAmAnyazatruH, vairi:- jAtinibandhavairIpetaH, yathA - sarpanakula:, 'ghAva vA' ghAtaka iti vA, ghATako yo'vyena cAragati 'cahae thA' va iti' svayaM hantA vyathako vA capeAdinA tADaka: 'paDhiNIeDa vA' pratyanIka iti va gatyanI - karichadrAnveSI kAryopadhAtakA 'paccamite vA' pratyamitraH yaH pUrvalitraM bhUtvA pazcAdamitrI nATa: amitrasahAya, bhagavAnAha - 'no 3he samaTThe ' pemabaMdhaNe laghuppanae una manuSyoM ko mAtA pitA AdikoM meM tIvra snehAnubaMdha nahIM hotA hai kyoMki 'payaNupejjayaMdhaNA NaM te maNughamaNA paNNattA samapAu' he zramaNa AyuSman | yahAM ke nivAsI manuSSa alpa prema bandhana vAle kahe gaye hai 'asthi NaM bhaMte ! egoruva dIve 2, dAsA vA pelA, vihasAha vA bhavanAha vA, bhAelagAI nA, kammaragarapurisAha yA' he bhoka dIpa meM 'vaha dAsa hai-tra krIta naukara hai, yaha preSya hai- dUtAdika hai, yaha ziSya hai, yaha mRtaka hainiyata vetana dekara rakhA gayA kAma karane vAlA manuSyahai, yaha bhAgIdAra hai, yaha kAryakara puruSa hai 'aisA vyavahAra hotA hai kyA ? isake uttara meM prabhutrI kahate haiM - he gautama! 'jo ikaTThe sabar3e' aisA artha samartha nahIM hai- arthAt nahAM para sAna Adi kA vyavahAra nahIM hotA hai -kraya vyavahAra hoya hai. paraMtu 'NA ceva NaM besiNaM maNuyANaM vivve pemabaMdhaNe samuppa rA' te manuSyAne mAtA, pitA, vigeremAM atyaMta gADha snehAnubha'dha hAtA nathI, bhaTThe 'payaNupejjaba ghaNA NaM se maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' he zramaNu AyuSman ! tyAMnA rahevAvALA manuSyA alpa premama dhanavALA kahyA che. 'asthi Na bhave / goruya dIve dIve dAkhAivA, pesAivA, sirasAivA, bhayagAivA. bhAi lagAibA. kammarapurisAivA' he bhagavan! me meoiDa dvIpamA 'AhAsa che. bhrii| nAura che, mA preSya che. arthAt ita vigere he, maziSya che, A bhRtaka che. arthAt nakakI karela mudata sudhI pagAra ApIne rAkhavAmAM Avela kAma karanAra manuSyane bhRtaka kehe che. A bhAgIdAra che, A kAya kara purUSa che. AvA prakAranA vyavahAra dhAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'nA phaLake samaTTe' he gautama! mA artha garera nathI. arthAt tyAM hAsa vigere vyavahAra
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA mAna.3 u.3 chu.39 ekorakasthAnAmAhArAdikam 635 nAyamarthaH samarthaH naite Ayodayo bhavanti yataH 'vanagayaverANubaMdhANaM te maNuyagaNA paNattA samaNAuso' vyapagata vairAnusandhAste anujagaNAH prajJaptAH he zramaNAyuSman ! vyapagataH vairajanyo'nubandhaH sambandho yebhyastathA bhUtAste muktimArgAvarodhakAraNabhUte kRtapUrva bhavavarAdi viSaye'pi pazcAttApaM kurvantIti / kyoMki-'avagata AbhiomiyANaM te maNuyANA paNNatA samaNAuso' he zramaNa AyuSan ! inhake abhinavomika karma nahIM hotA hai arthAt vahAM ke vyakti kilI ke dabAva meM Ara yA pailA ke dAsa banakara kisI ke dAsa Adi nahIM hote haiN| 'akSi gaM bhaMte ! egoruvadIve rIti vA verieti bAghAtakAliyA vahaekA paDipIeliyA paccAbhitathA' he bhadanta ! ezoka dvIpa 'yaha adi hai-sAmAnyataH zatru hai, yaha vairI hai vizeSa kisI kAraNavaza vaira bhAva se yukta hai yaha de moca kahIM 2, svAbhAvika hotA hai-jaislA-hi-(apa) aura kucha (yolA) meM hotA hai yaha ghAtaka hai maravAne vAlA pakSadhaka hai-svayaM mArane vAlA hai athavA thappaDa Adi chArApIDA pahuMcAne vAlA hai yaha pratyAlika hai-kAya kSA vinAzaka hai zaha pratyAnitra hai jo pahile mitra hokAra zatru ho gayA hai athavA jo askina kA sahAyaka hai vaha zatyalina kahalAnA hai-'ailA vyavahAra hotA hai ? ise uttara meM prabhu zrI kahate haiM-go haNaTe lamhe' he gautama ! aisA artha anartha nahIM hai kyoMki 'bAya berANuvaMzANaM te maNuSANA paNa sA' he aSaNa AyuSmAna ! yahAM ke lanuSka meM vairAnubaMdha th| nathI. 'vavagaya AbhimogiyANaM te maNuyagaNA paNNatA samaNAuso' zramaNa AyuSyan ! teone abhigika nAmanu karma thatuM nathI. arthAt tyAMnI vyakti keInA dabANamAM AvIne athavA pisAnA dAsa banIne keAInA dAsa vigere manatA nathI. 'asthi NaM mAte ! egoruyadIve aroti vA, verieti vA ghAvakAti vA, vahaei nA, paDiNIeti vA, paccAritte isa san 134 dvIpamAM A ari che, arthAt sAmAnya zatru che, cA virI che. arthAt koI vizeSa kAraNavazAt A verabhAva rAkhanAra kayAMka kayAMka svAbhAvika hoya che jemake sApa ane naLIyAmAM hoya che. AghAtaka che. arthAt marAvanAra che. A vadhaka che. arthAt pite ja mAravAvALo che. athavA thaDa vigere dvArA pIDA pahoMcADanAra che, A pratyamitra che, arthAta je pahelA mitra hoya ane pachIthI zatru banI gayela hoya acavA je amitrane sahAya karavAvALe hoya te pratyamitra kahevAya che. A vyavahAra thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIne kahe che hai 'No iNaTe samaTe' se gautama ! 25 // ma parAmara nayI bho 'vayagaya rANa paMdhANa te maNuyagaNA paNNattA' hai zrAe mAyubhan tyAMnA manuSyAmA varAna
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ E vAbhimasUtre 'asthi NaM egoruyadIve dIve' asti khaDha ekorukadvIpe dvIpe 'mittAi vA' mitramiti vA, 'vayaMsAha vA' vayasya iti vA vayasyaH samAnavayAH gADhatara premayuktaH 'ghaDiAi vA ' ghaDimA iti vA 'ghaDiyA' iti dezI zabdaH goSThIvAcI, tena ghaDimA goSThI 'sahIti vA' sakhA iti vA tatra sakhA - samAnakhAdanapAnAdau sadacArI 'suhiyAi vA' suhRda iti vA satatasahacArI hitopadezadAyI ca 'mahAbhAgAi vA' vahAbhAga idi vA 'saMgaiyAivA' sAMgatika davi vA tatra lAGgatiH saGgatimAtraghaTitaH saMgatizIlaH paricita ityarthaH, bhagavAnAha - 'No iNDe saTTe' nAyamarthaH samarthaH yataH 'vayammA te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' vyapagata - premAste manujagaNAH prajaptAH he zramaNAyuSman na ca khalu tepAyeko kanatujAnAM rAmarUpaM bandhanaM samutpadyate iti / ' asthi bhaMte ! evo'yadIve2' asti khalu mahanta | ekorurudvIpe dvIpe 'AvAhAi vA ' nahIM honA hai 'asthipaNaM bhete egoru dIve 2, mitA vA, vayaMsAha chA, ghaDiyAi vA sarI bA, suhie thA' he bhadanta ! ekoruka dvIpa meM 'yaha mitra hai yaha vaha hai - samAna avasthA vAlA aura gADhavara prema se yukta hai yaha ghaTita haiM yaha dezI zabda hai goSTI bAcI vahAM goSThI - mitra maNDalI hai yaha sakhA hai - khAna pAna Adi meM lAtha rahane vAlA hai yaha suhRda haiMnirantara sAtha rahane vAlA hai aura hita kA upadeza dAtA hai- 'nahAyAgAti vA, saMgatighAti vA vaha yahA bhAgyazAlI hai, yaha sAMgatika haisaMgati karane nAna le jo dina vana kyA hai vaha hai 'aisA vyavahAra hotA hai ? isake usara meM prabhuzrI kahate haiM - he bhramaNa AyuSman ! No iTTe samAte maSaNA paNNalA' yaha artha samartha nahIM hai vahAM koI kisI kA mitra hai vayasya Adi haiM-kyoMki ve manuSya premAnubandha rahita hote haiM | 'asthi bhaMte! evorupa dIve 2, yAbAhAti aMdha hotA nathI. 'asthi NaM bhate / egorucadIve dIve, sittAi vA, vaya'sAi vA ghaDiyAivA, sahIvA, suhiyAivA' he lagavan / te 3 dvIpamAM 'yA bhitra che. A vayasya samAna ummavALe ane gADha premathI yukta che, A ghaTika che, A dezI zabda che te geAptivAcI che. greSThI-mitra maDalIne kahe che. kSA sakhA che. arthAt kAyama sAthe rahevAvALe che. ane hitanA upadeza karanAra che. 'mabhAgAtivA, saMgatiyAti vA' mA mahA lAgyazAlI hai, yA sAMgati che, arthAt saMgati karavA mAtrathI je mitra manI jAya che te sAMtika kahevAya che A praznanA uttarabhAM prabhuzrI gautama svAmI he he he 'NA iNaTTe samaTTe vavagayapemmA ve maNuyagaNA paNNattA' mA artha rogara nathI. Dema te manuSyA premAnubaMdha vinAnA hoya che, 'asthi NaM bhate ! egoruya dIve dove abAhAtivA, vivAha ti
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 5.39 enorukasyAnAmAhArAdikA 637 AvAha iti vA utsavAdI AhUyanve svajanA yatra sa ApAhA vivAhApUrvaM tAmbu lAdidAnotsavaH, 'vIvAhAi vA' iti vA vivAhaH pariNayanamityarthaH 'jaNNAi vA' yajJa iti vA' yajJaH prasiddhaH 'sAi vA zrAddhamitimA thAliyAkAi vA sthAkIpAka iti vA-sthAlIpAko caracaMdhUbhyAM vanivedanam 'colovaNayaNAi vA' caulo. panayanamiti vA-caulopanapane zikhAdhAraNasaMskAravizeSaH 'sImaMta gayaNAi vA' sImantonnayanamiti vA, sImantonnayana abhasaMskAra vizeSa: 'malapiMDa niveyaNAivA' mRtapiNDanivedanamiti bA, mRvebhyaH pitR tRtIyanavamAdi dineSu kulAcAreNa zmazAne piNDadAnam bhagabAnAha- iga sala' nAyamaraH samarthaH yataH-'vanagaya AvAhavivAhajaNNasaddhathAlipAmacoloNayAsIsaMtuNataraNamaya piDaniveyaNANaM te maNuyANA paNNatA samaNAuso' vyapagatAvAhavizAhamAddhasthAlIpAkacaulobA, vivAhAti kA, japaNA vara, khadAi vA thAlipAkAi vA, celovaNayaNA vA, sImaMtuNNayANA pA, barSiDanizAi kA' he bhadanta ! usa egoruka dvIpa ke manuSyoM meM 'AmA--vivAha Adi ula jahAM jana bulAye jAte haiM aura unheM lAmbUlAdi dekara saskRta kiyA jAtA ho aisA kAma-hotA hai kyA? vivAha holAIyA ? yajJa hotA hai kyA ? vara vadhU ko khAnA pInA diyA jAtA hai kyA bola pArma upanayana saMskAra hotA hai kyA ? sImantonayana sAra hotA kyA ? mare hue pitA ko tRtIya nauveM Adi dinoM meM piNDadAna liyA jAtA hai kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he zramaNa Ayumat ! 'johaNa samaDhe' yaha artha samartha nahIM hai-arthAt yahAM AvAha-vivAha Adi kucha bhI nahIM hotA hai kyo ki ye manuSya 'bavAya AdhAi vivAha jaruyAli pAsa ina AcAha vivAha, yajJa, zrAddha, smAlIpAsa, Adi pUrvokta kAryoM se rahita vA, jagAivA, sahAivA, thAlipAkAibA, celovaNayagoivo, sImatuNNayaNAivA mayapiMDaNivedaNAivAi mApana sama36 dvIpamA 'mAmA-vivAra vizeSa utsavamAM ke jyAM janasamUhane bolAvavAmAM Ave che, ane teone pAna sopArI vagere ApIne saMskRta karavAmAM Ave che, evA kAma thAya che? vivAha thAya che? yajJa thAya che? vara vadhune khAvA pIvAnuM devAmAM Ave che zuM ? caulakarma ane upanayana saMskAra thAya che ? sImAnnayana saMskAra thAya che ? marelA pitAne trIje ke navamAM vigere divase piMDadAna karavAmAM rAve che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautabhAmA 4 cha , 'Ne igaDhe namaDhe mAmaya 5252 nathI. athata tyAM AvAha-vivAha vigere kaI paNa thatuM nathI kemake te manuSya vAgaya AvAivivAhajasaddha thAlipAMga.' mApADa, vicAra, yasa zraddhA
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre panayana sImantonnayanamutapiNDa nivedanArale manujagaNAH prajJaptAH he zramaNAyuSman ! ekorukamanunAnAmAdAha vivAhAdikAH kriyA na bhavanti yugalikatvena tAza kSetrakAlasva mAvala: pUrvokta saMskArasthAnAvazyakatvAditi bhaavH|mu0||39|| mUlam-asthi bhaMte ! egoruya dIve dIve iMdamahAi vA khaMdamahAi kA rudda mahAi vA sikmahAi vA vesamaNamahAi vA muguMdamahAi vA jAyasahAi vA jakhamahAi vA bhUtamahAi bA kUkamahAi kA talAyAImahAi cA, dahamahAi vA pavyayamahAi yA rukkhovA mahAi vA cehayamahAi vA thUbhAnahAi vA ? No iNaDe samaTe bavagayasahamahimANaM te aNuyagaNA paNNattA lmnnaaulo|| asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve NaDapecchAi vA pahacchAi kA jallapecchAi mallarecchAi vA muTiyapacchAi vA viDaMbagapecchAi vA kahagaSecchAi vA paragapecchAi vA akkhAyagacchAi vA lAlagapecchAi vA laMkhapecchAi vA maMsapecchAi vA tUgalapecchAi vA tuMvavINadecchAi vA kAvapecchAi vA mAgahapecchAi bA ? No iNaTe samaTe, varamayakAuhallAvaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! / asthi gaM bhaMte! egoruya dIve dIve sagaDAi vA rahAi vA jANAi vA jugAi vA gillIi vA pillIi vA pillIi vA pavahaNAi vA liviyAi vA saMdamANiyAi vA ? No i8 samaDhe, pAdacAravihAriNo NaM te maNuslagaNA paNNattA smpaauso!| atthi NaM bhaMte ! egoruya dIveNaM dIve AsAi vA hatthIi vA uidA bhogAi vA mahilAi vA kharAi vA ghoDAi hote haiN| yahAM kA kSetrakAla aise ho svabhora kA honA hai tathA yugalika hone se inheM aise pUrbhekta saMskAroM kI AvazyakatA nahIM honI he // 39 // sthAlIpAka vigere parvokta kAryothI rahita hoya che. tyAnA kSetrakALa evA ja svabhAvano hoya che. tathA teo yugalika hovAthI teone AvA pUrvokta saMskArenI AvazyakatA hotI nathI. sU. 39
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoMtikA TIkA pra.3 u.3 ru.40 50 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 639 vA ajAi vA elAi vA ? haMtA asthi, no veva NaM tekhi saNuyANaM paribhogattAe habamAnacchaMti / asthi gAM bhaMne | egoruya dIve dIve sIhAi vA vadhAi vA bigAi vA dIviyAi vA acchAi vA parasarAi vA taracchAi bA liyAlAi vA viDAlAi vA suNagAi vA kolasuNagAi vA kotiyAi vA sala gAi vA cittalAi vA cillalagAi vA ? haMtA asthi no vevaNaM te aNNamaNNasa teti vA maNuyANaM kiMci AvAhaM vA patrAhaM vA uppAyaMti vA chavicchedaM vA kareMti, pagaimadagANaM te lAvayagaNA paNNattA smnnaauso!| asthi NaM aMte ! egasya dIve NaM dIve sAlIi bAbIhIi vA godhUmAi vA javAi vA lilAivA ikkhUi kA ? haMtA ! asthi, no cena teli maNuyANaM paribhogattAe haTanamAgacchati / asthi NaM bhaMte ! egorusa dIve dIve gattAi vA darIi vA ghasIi vA lii vA ovAei vA vilamei vA vijalei vA dhUlIi vA reNUi vA paMchei vA calaNIi vA ? No iNa samaSTe, egoruya dIve NaM dIne bahulamaramaNijje bhUmimAge paNNatte ssnnaauso| asthi NaM saMte ! egoruya dIve dIve khANUi vA kaMTaei vA hariei hA sakarAi vA taNakayavarAi vA pattakayavarAI vA asuIli bA pUiyAi vA dunibhagaMdhAi bA acokkhAi vA ? No iNaTe samaDhe, vavanayakhANu kaMTa gahIrayasakara taNakayavara pattakayavara asUipUi yadunnigaMdhamacokarane NaM egoruyadIve paNNatte samaNAuso ! / asthi NaM saMte ! egoruya dIve dIve dasAi vA masagAi vA pisuyAi vA jUyAi vA likkhAi vA DhaMkuNAi kA? vA? No iNaTresamaTe, vAyadaMsamalagapisuyajaya likkhaDhaMkuyoNaM egoruya dIve paNNatte lamaNAulo ! / asthi NaM bhaMte ! egosya
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre 40 dIve dIve ahaha vA ayagarAi vA mahoragAi vA ? haMtA asthi No veva NaM te antastu tesiM vA aNuyANaM kiMci AvAhaM vApavAhaM vA chaviccheyaM vA kareMti, parAisaddagANaM te vAlagagaNa papagatA samaNAuso ! | asthi NaM saMte ! egoruya dIve dIce gahadaMDAi vA mahasusalAi vA gRhagajiyAi vA gahajudAi vA gahasaMghADagAi vA gahaavasavvAi vA anlAi vA avarukhAi saMjhAi vA nagarAi vA gajirAi vA vijjuyAha vA ukApAyA vA disAda hAi righAcAha vA paMsuviTTI vA juvagAi vA akhAlilAi vA dhUmiyAi vA mahiyAi vA raughAyA vA caMdovarAgAi vA sUrovarAgAha caMdaparivesAI vA sUraparivesAi vA paDivaMdAha vA paDisUrAi vA iMdadhaNU vA udagamacchAi vA alohAi vA kavihasiyAha pAINavAyAi vA paDINavAyAi vA jAva sukhavAyAi gAmadAhA vA nagada hAi vA jAva khaNivetadAhAi vA pANavakhayajaNasvaya kulakkhaya dhaNakya va saNasUyaraNArivAda vA ? No iNDe samaTTe // sU0 40 // , chAyA - asti kharu bhancha ! ekorupadvIpe dvIpe idra iti vA skandamaha iti vA rudrama iti vA zivam iti vA vaizramaNamA iti vA mukundamaha iti vA nAgamada iti vA rakSama iti vA bhUtamaha iti vA kUpasaha ti vA taDAganadImaha iti hrada iti vA parvatamaha iti vRkSAropaNa6 iti yA caityasaha iti vA stUpamaha iti vA ? nAyamarthaH samarthaH vyapagatamahamahimAnaste manujagaNAH majJatAH zramaNA yuSman ! asti khalu madanta ! ekorurudvIpe dvIpe naTaprekSeti vA nATayaprekSeti vA jallaprekSeti vA mallaprekSeti mauSTikapekSeti vA vismeti vA kRSakamekSeti vA plAkameti vA AkhyAyamekSeti kA lAsaka prekSeti vA lekhaprekSeti vA makhamekSeti vA tUNikaprekSevi vA tujavINAtreti vA kAravameti vA mAgadhaprekSeti vA ? nAyamarthaH sayarthaH, vyapagatA: khalu te manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khalu bhadanta ! ekorurudvIpe dvIpe zakaTamiti vA ratha iti vA yAnamiti vA yugyamiti vA milkIni vA villIti vA pillIti vA pravahaNamiti vA ziviketi vA sthandamAniketi vA nAgamaH samarthaH pAdacAravihAriNaH khalla manu 2
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotakA TIkA pra.3 u.3 .40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 641 jagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khalu bhadan ! ekosamdvIpe dvIpe azva iti vA hastIti vA uSTra iti vA goNa iti vA mahiSa iti cA khara iti vA ghoMTaka iti vA ajeti vA eDaketi vA ? hantu asti, netra khalu teSAM manujAnAM paribhogatayA havyamAgacchanti / asti khalu bhavanta ! eka rukadvIpe dvIpe siMha iti vA vyAghra iti vA vRka iti vA dvISikA iti vA RkSa iti vA parAzara iti tarakSa iti vA zRgAla iti vA viDAla itibA zulaka iti vA kolazunaka iti vA koka:dantiketi vA zazaka iti vA citrala iti vA cilThala iti vA ? hanna asti, naiva khalu te anyo'nyasya teSAM vA malujAna kizcidAvAdhAM vA pravAdhAM vA utpAdayanti vA chavicchedaM vA kurvanti, prakRtibhadrakAH khalu te zvApadagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! arikha khalu bhadanta ! ekorupe dvIpe zAliriti kA brIhiriti vA godhUma iti vA rava isI vA tika iti ikSuriti yA ? hanta asti, naiva khalu teSAM manujANAM paribhogatyA havyamAgacchanti / asti khalu bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe bhI iti kA darI iti vA ghaMpI iti vA bhRguriti avapAta iti vA viSamamiti vA vijalamiti vA dhUliriti vA reNu riti vA paGka iti vA calanIti vA ? nAyamarthaH samarthaH, ekorukadvIpe khalla dvIpe bahusaparamaNIyaH bhUmibhAga: yajJaptaH zramaNAyugaman ! / asti khalla sadanta / ekoSakadvIpe dvIpe sthANuriti vA kaNTaka iti vA hIraka iti vA zarkarA tRNAcabara iti vA patrakacavara iti vA azuciriti vA pUtikamiti vA durabhigandha iti vA acokSa iti vA ? nAyamarthaH samarthaH, vyapagata sthANukaNTakahIraka zarkarA tRNakacavarapatraH kacavarAzuci pUtikadurabhigandhAcokSaH khallu ekokadvIpaH prajJaptaH shrmnnaayussmn| asti khalu bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe daMza iti vA mazaka iti vA pizukra iti vA yuketi vA likSeti vA DhaMkuNa iti vA ? nAyamarthaH samarthaH, vyapagatadaMzamazakapizuka yUkAlikSADhakuNaH khalu ekorukadvIpaH prajJaptaH zramaNAyuSman ! / asti khala bhadanta / ekohakadvIpe dvIpe ahiriti vA ajagara iti vA mahoraga iti vA ?, hanta ! asti naiva khalu te anyo'nyasya teSAM vA manujAnAM kiJcidAbAdhAM dA pavArdhA vA chavicchedaM vA kurvanti, pratibhadrakAH khalu te vyAlagaNAH prajJaptA zramaNAyuSman ! asti khalu bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe grahadaNDa iti vA graha muzalamiti vA prahagajitamiti vA grahayuddhamiti vA grahasaMghATa kamiti vA grahApasavyamiti abhraiti vA abhravRkSa ini vA sandhyeti vA gandharvanagaramiti vA garjitamiti vidyuditi ulkApAta iti vA digdAha iti za nirghAta iti vA pAMsuvRSTiriti vA yUpaka. iti vA yakSAdIptamiti vA dhUmiketi vA mahikati vA raja uddhAta iti vA jI0 81
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ % jovAbhigamasUtra candroparAga iti vA, sUryoparAga iti vA candrapariveSa iti vA sUryapariveSa iti vA bhaticandra iti vA patisUrya iti vA indradhanuriti vA udakamatsya iti vA amogha iti vA kapidasitamiti vA prAcInavAta iti vA pratIcInavAna ili vA yAvad zuddhacAta iti vA grAmadAi iti vA nagaradAha iti vA yAvat sannivezadAha iti vA prANakSaya janakSayakulakSayadhanakSayavyasanabhUtAnAryA iti kA ? nAyamarthaH samarthaH // 10 40 // TIkA-'asthi NaM bhaMte !' ityAdi, 'asthi NaM bhaMte ! egoruyadIve paM dIve' asti khalu bhadanta ! ekoSakadvIpe khala dvIpe 'iMdamaha'idA' indra yaha iti vA tatra mahaH pratiniyata divasamAvI utsavaH indramadhikRtya saMpAdyamAna utsava indramA iti evamagre'pi skandotsavAdayo jnyaatvyaaH| 'khaMdamahAi vA skandamaha iti vA tatra skandaH kArtikeyastasyotsava ityarthaH 'ruddamahAha vA' rudramahaiti do rudro yakSAdhipatistasya mahaH utsvH| 'siksahAi vA' zivamaha iti vA 'vesamaNa mahAi vA' vaizramaNaH kuvera uttaradiglokapAlastasyotsavaH / 'muguMdamahAi vA muka 'asthi NaM bhaMte ! egorupa dIve 2, iMda mahAighA'-ityAdi / TIkArtha-he bhadanta ! ekoruka dvIpa meM 'iMda mahAiyA' indra mohatsava amuka prakAra hone vAle utsava kA indramahotsava nAma hai yaha jo utsava indra ko lakSya karake kiyA jAtA hai usakA nAma indra mhhai| isI taraha se Age ke utsava samajha lenA cAhiye 'khaMdamahAra yA' kAtikeya kA nAma skanda hai isa skanda ko lakSya karake kiye gaye utsava kA nAma skandotsava hai 'ruddamahAhavA' yakSoM ke adhipati kA nAma rudra hai isa rudra ko lakSita karake kiye gaye utsava kA nAma rudrotsava hai| 'siva mahAi vA' ziva nAma mahAdeva kA hai isa mahAdeva-zAGkara-ko lakSita kara ke kiye gaye utsava kA nAma ziyotsava hai 'dhesamaNa mahAe vA' baizramaNa nAma kuvera kA hai yaha uttara dizAkA eka lokapAla hai isa kubera ko lakSita kara hone vAle utsava kA nAma baiMzravaNotsava he batthi NaM bhate ! egozya dIve dIve iMda mahAivA' tyAha TI - gavan mA 34 dvIpamA 'iMda mahAivA' mahotsava bhabhu prakAranA utsavanuM nAma Idramahotsava che. A utsava Idrane lakSya karIne karavAmAM Ave che. e ja pramANe A pachInA utsavenA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM joIe. sada mahAivA' tiyarnu nAma. 241 che. mA 24hane dezIna 42vAmA bhaavnaa| isaparnu nAma 244 mahotsava che. 'ruddamahAivA' yakSAnA madhipatinu nAma rUdra che. A rUdrane uddezIne karavAmAM AvelA utsavanuM nAma rUdra mahotsava che. "sivamahAivA' sinAma mahAvanu cha. bhA bhaDAva 2422. zIna
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 u. 3.40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 643 ndamaha iti vA - mukundaH - kRSNaH tamadhikasya kriyamANa utsavaH, 'NAgamaddAi bA' nAgo nAgakumArI bhavanapativizeSaH tasya maha utsavaH / 'jakkha mahAi vA' yakSamaha iti 'bhUmAvA' bhUtamaha iti vA, tatra yakSabhUta vyantara vizeSau tayormaha utsavaH 'kUvamahAi vA' kUpamaha iti vA, navanirmApita kUpasyotsavaH, 'talAyaNaI mahAda vA ' taDAganadIma iti vA, vaDAgaH nadI ceti dvayaM prasiddhaM 'dahamahAha cA' hradamaha iti vA, tatra'gAdhajalo idaH tasyotsavaH, 'pancayamadAi vA' parvatamaha iti vA, 'rukkha 'mumahA vA' mukunda nAma kRSNa kA hai isa kRSNa ko lakSita kara kiye gaye utsava kA nAma mukundotsava hai 'nAgamahAi vA' nAga nAma nAga kumAra kA hai yaha bhavanapati deva kA eka bheda hai isa nAga kumAra ko lakSita kara kiye gaye utsava kA nAma nAgotsava hai 'jakkha mahAi vA' yakSa yaha vyantara devoM kA eka bheda hai isa pakSa ko lakSya kara ke kiye gaye utsava kA nAma yakSotsava hai 'bhUta mahAi vA' bhUta bhI vyantara devoM kA hI eka bheda hai hala bhUta ko lakSya kara kiye gaye utsava kA nAma bhUta maha hai 'kU mahAi vA' naye banAye gaye kUpa ko lakSita kara kiye gaye utsava kA nAma kUpa mahotsava hai 'talAyaNaI mahAi cA ' tAlAba evaM nadI ko lakSita kara kiye gaye utsava kA nAma taDAgamaha aura nadI maha hai 'daha mahAi vA pavya mahAi vA' agAdha jala vAle jalAzaya ko hUda kahate haiM aise hUda vizeSa ko evaM parvata ko lakSita kara 42vAmAM AvelA utsava nAma zivotsava he 'besramaNa mahAivA' 'vaizrabhadhunAbha kheranuM te uttara dizAnA eka leAkapAla deva che. A kuberane uddezIne thavA dANA utsavanuM nAma vaizravatva che. 'muguMda mahAivA' bhukuhanu nAma pR'SNunu che. me pR'SNune uddezIne dhanAza utsava nAma bhuTuhotsava hai. 'NAgamahAivA ' nAganAma nAgakumAranu che, A bhavanapati devanA eka bheda rUpa che. A nAgakumAra che khene uddezAne uravAmAM Ave utsavanuM nAbha nAgotsava che. 'jakkha mahAivA ' yakSa e vyuttara devanA eka bheda che. A yakSane uddezIne karavAmAM Avela utsava' nAma yaceotsava he 'bhUtamahAivA' bhUta yA vyantara devanAtha me leha che. A bhUtane uddezIne karavA AvanArA utsavanu nAma 'bhRtamahotsava' che. 'kuva mahAivA' navA nAvavAmAM gAvesa huSAne uddezAne 42ravAmAM Ave bhaDe/tsava che. 'talAvaNaI mahAivA' taNAva bhane nadIne uddezIne uravAmAM yAvesa utsavanu' nAma 'taDAga nahI mahotsava ahevAya che. 'dahamahAivA pavvaya mahAivA ' agAdha pANIvALA jaLAzayane evA hrada vizeSane ane pava tane
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAmigamasse rovaNamahAi cA' vRkSAropaNamaha iti vA, 'ceiyamahAi vA' caityamaha iti vA caityaM yakSAyatanam 'dhUmamahAi vA' stUpamaha iti vA stUpaH pIThavizeSaH tasya maha utsavaH, bhagavAnAha-'No iNahe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH etepAmindrAdInAmutsavA na bhavantItyarthaH, yatA-'vavagayamahahimANaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso !' vyapagatamahamahimAnaH khalla te-ekoSakadvIpaka manujagaNA: maza:-kathitAH he zramaNAyu. man ! 'asthi NaM bhaMte ! egoruyadIve dIve' asti khala bhadanta ! ekoSakadvIpe dvIpe 'NaDaprecchAi vA' naTaprekSevi vA una naTA:-nATayakartAraH teSAM prekSA-prekSaNakaMkautukadarzanotsukajanasamudAyA, 'jaTTapecchAi vA' nRtyAnRtyakAra stepAM prekSaNakaM tadarzakiye gaye utsava kA nAma hada mahotsava aura parvata mahotsava hai 'rukkharovaNamahAhavA, cehaya mahAi vA vRkSAropaNa karane ko lakSita karake evaM yakSAyatana ko lakSya karake kiye gaye utsava kA nAma vRkSAropaNa maha aura caitya maha hai 'thUna mahAha vA pAThI vizeSa kA nAma stUpa hai isa stUpa ko lakSita kara ke kiye gaye utsava kA nAma stupa maha hai so he bhadanta ! ye sagha mahotsava kyA usa ekoruka dvIpa meM hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'johaNa samaTTe' he gAtama ! yaha artha samartha nahI hai arthAt ye indrAdinaha (usmAna) yahAM para nahIM hai| kyoMki-'vavagayamahamahimANa lemaNuyANA paNNattA lamaNAuso! he zramaNa AyuSma. n ? ye ekosa dvIpa nivAsI nupama utsava karane kI mahimA se vihIna hote hai| asthi NaM aMte egoruya dIveNaM dIve NaDa pecchAi kA' he bhada. mata ! usa ekolaka dvIpa meM mAnaToM ke khela hote hai ? 'nadRpecchAivA' nRtya karane vAloM ke kRtya ko dekhane ke liye utkaMThita hue manuSyoM udezIne kahevAmA Avela mahatsavanuM nAma hadamahotsava ane parvata mahotsava che. 'rukharovaNamahAivA ceiya mahAivA' vRkSArA 42vAne zIna sane ykssaayatanane uddezIne karavAmAM AvelA utsavanuM nAma "vRkSAropaNa mahatsava ane caitya bhaDAtra che. 'thUma mahAivA' pIhI vizeSanu nAma stU5 che. bhAratUpane udezIne karavAmAM AvelA utsavanuM nAma stUpamahotsava che. te he bhagavad A badhA ja mahotsava e ekarUka dvIpamAM thAya che ? A praznanA uttaramAM pramazrI gItabhasvAmIna 4 cha / 'NA iNa2 samahe' he gautama ! ma atha samartha nathI. arthAt 2mA chandrA mhaatsv| tyo yatA nathI. ubha 'vavagaya mahAmahimANaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' 8 zrama mAyuzman ! mA ekarUka dvIpamAM rahevAvALA manuSya utsava karavAno mahimA vagaranA hoya che. 'asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve NaM dIve NaDapeicchAiva' 7 mAvana me sI. 34 bImA zunaTAnA me thAya cha ? 'naTTapacchAivA' nRtya 42vApAjAmAnA
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA 6.3 u.3 .40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 645 notsukajanamelakaH 'jallapecchAi vA jallanekSeti thA, tatra jallA varanA kheckA steSAM prekSA-prekSaNakam 'mallapecchAi vA mallapekSeti vA, tatra mallA:-bAhuyuddhakAriNaH, 'mudviyapecchAi vA mauSTikaprekSeti vA, te eva mallAH, mauSTikAH ye muSTibhiH praharanti / 'viDaMbagapecchAi kA viDamvara prekSekhi vA vana viDasvakA:viSakAH mukhavikArAdibhirjanahAsyotpAdakArateSAM prekSaNakamiti / 'kahA pecchAi vA' kathakaprekSeti vA tatra karakAH sarasakathA kathanena aM tRNAM rasotpAdakAsteSAM prekSaNakam, 'pavagapecchAi vA lagamekSeti vA, tatra plavakAste ye jhampAdibhirgavA dikamutplavante nadyAdikaM vA varadhi se uttIdi laDcana kAriNa ityarthaH 'akkhAyaga pecchAi vA' AkhyAyakaprekSeti vA-AkhyAnna zubhAzubhamiti-mAkhyanyakAsteSAM kA melA bharatA haiM kyA ? 'jala pecchAha vA varatrA-DorI para khelane bAloM ke khela ko dekhane vAloM kA melA aratA hai kyA? 'sallapecchAha vA' bhuja yuddha karane vAle mallo ke bhuja yuddha ko dekhane ke liye manuSyoM kA melA bharatA hai kyA ? 'buSTiya pecchAha vo' khuSTi yuddha karane vAloM ke muSTi yuddha ko dekhane kA manuSyoM kA melA bharatA hai kyA ? 'viDaMga pecchAi vA mukha vizAra Adi vividha vikriyAoM dvArA mana. vyoM ko hasAkara cita ko binAdita karale thAle cidUSaka janoM kI ceSTAoM ko dekhane ke icchuka jano kA melA bharalA hai kyA? haga pecchAi vA sarasa kathA ke kahane zrotAoM ko rasotpAdana karane vAle kathaka janoM kI prathAoM ko sunane ke liye bhakta mAnavoM kA melA bharatA hai kyA? 'pavA pecchAha bA' plavakajanoM kI uchala kUda ko dekhane vAloM kA melA rastA kyA ? 'avakhAyA pecchAha bA' zubhA zubha kA AkhyAna karane vAloM kI jo lamA bharatI hai, usakA nRtyAnA bhATe vANa yetA manuSyAnA bhI sarAya che ? 'jalapecchA javA' garavA derI para khela karavA vALAonA khelane jevAvALAone meLe marAya che? 'mallapacchAivA' pAhu yuddha 42vA masAna mAI yuddhana nepA bhATe manuSyAnA bheje| sarAya cha ? 'muTTiyapecchAivA' muSTiyuddha 321 / pANasAnA muSTiyuddhane levAvANA manuSyAnA bhejo sarAya che 1 'vir3abagapecchA rUvA" mukhavikAra vigere aneka prakAranI vikiyAo dvArA manuSyone hasAvIne cittane prasanna karavAvALA vidUSaka jananI ceSTAone jevA IchanArA manuSyAnA bhI sarAya cha ? 'kahagapecchAi vA' su2 thaa| uvAmA zretAone rasa upajAvanArA kathaka jananI kathAone sAMbhaLavA mATe bhrt| 35. manuSyAnA mI sarAya che ? 'pavaga pecchAivA' 6 422pA manuSyAnI nenArAmAna bhI sarAya che ? 'akkhAyaga
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra prekSA-prekSaNam 'lAsa gapecchAi vA lAsakamekSeti vA, lAsakAH ye rAsakAna aiti hAsika gItarUpAn gAyanti te jayazabdaprayoktAro vA lAsakArateSAM prekSA 'laMkha. pecchAi vA laMkhaprekSeti vA, laGkhA mahAvaMzAgra pAruhya nRtyakAraH 'maMkhapecchAi vA' masA prekSeti vA, maGkhA ye citrapaTTAdihaslAmikSAM caranti, 'tUNahallapecchAi vA tUga. ilpekSeti vA-tUNAnAmaka vAdyavAdakAsteSAM prekSA, prekSaNakamityarthaH. 'tuMbavINa pecchAi vA tumbINApekSeti vA, tumnavINA alAvuphalanirmitA vizeSaracanayAniminA vINA 'kAvapecchAi yA' kAvaprekSeti bA, kAvA:-kAvaDikAvAhakAsteSAM pretaa| 'pAgaDapecchAi vA' yadhapekSeni vA mAgadhAratuti pAThakAsteSAM prekSA vA etAni melA aratA hai kyA ? 'lAlaga pecchAi bA' lAsa janoM ke-aitihA sika rAtoM-gItoM ko gAne vAloM athavA jara jaya zabda bolane vAloM ke lAstha ko-dekhane vAloM kA melA bharatA hai kyA? 'laMkha pecchAidA maMkha pecchAi bA, tU gahalla pecchAi vA lakha-kAMsa para caDhakara khelane vAloM ke khela ko dekhane vAlo kA melA bharatA hai kyA ? maMkha-citra pahala hAtha meM lekara hara eka ghara se bhikSA mAMgane vAloM ko dekhane bAloM kA melA bharatA hai kyA! tuNA nAmaka bAvizeSa ko bajAne vAloM ke usa vAdya pajAne kI hAlA ko dekhane vAloM kA melA bharatA hai kyA? 'tUMbadINa pecchAi vA taMbaDI kI vINA bajAne vAloM kI vAdana kriyA ko dekhane vAloM kA melA bharatA hai kyA ? 'kAva pecchAi vA kaMdhe para kAvaDa liye phirane vAloM kI vicitra prasAra bhI lIlAkrIDA-ko dekhane vAloM kA selA hai kyA ? 'sAgaha pecchAi dA' stuti vichArUvA" zubha ane azubhanuM AkhyAna karavAvALAonI je sabhA bharAya cha. tana me 12.5 cha ? 'loga pecchAivA' sAsa ganAnI arthAt aitihAsika rAsa garabA gAvAvALA athavA jaya jaya zabda bolavAvALAonA sAyane naaraason| bhaNI marAya cha 1 'lakhapeccha ivA maMsvapecchAivA, taNaDallapecchAivA' -pAsa 52 yaDhIna. 2mata 42vAvANAyAnI 2bhatana jenAra manuSyano meLo bharAya che ? ma kha-citrapaTa hAthamAM laIne dareka gharamAM bhikSA mAganArAone jenArAe ne meLA bharAya che? tUNa nAmanA vAdya vizeSane vagADavAvALAonA te vAdya vagADavAnI kaLAne dekhanArAone meLo mAya cha ? 'tU cavINa pecchA ivA' tupaDInI viie| pApAvANAsAnI pAhana ThiyAna lenaa|maanaa bhI sarAya che ? 'kAbapecchAivA' mA 52 apara laIne pharavAvALAonI vicitra prakAranI lIlA kIDAne jonArAono meLe marAya cha ? 'mAgahapecchA ivA' stuti 54 42vAvA bhAga nAnA stuti
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 647 pUrvoktAni naTapekSAdIni prekSaNakAni tatra bhavanti vim ? bhagavAnAha-'No NaTe samaDe' nAyamarthaH samarthaH yataH 'vavaraNayakouhallANaM te aNuagaNA paNattA samaNAuso' vyapagata kautUhalAH khalu te manujagaNAH prajJaptAH he zramaNAyuSman ! anthi NaM bhaMte ! egoruyadIve dIve' asti khalu bhadanta ! ekoSakadvIpe dvIpe 'sagaDAi vA' zakaTa miti vA' zakaTa-lokapa siddham 'rahAivA' ratha iti vA satra stho dvividhAkrIDArathaH saMgrAmarathazca, tatra saMgrAmasthasya prAkArAnumAriNI phalakasayI vedikA bhavati, krIDArathasya sAna bhavatItyayameva vizeSaH 'jANADa yA' yAnamiti vA yAyante-gamyante aneneti yAnaM ga gadi, 'juggA: cA' yugyamiti vA tatra yugyamiti golladezamasiddhaM dvihastapraSANaM caturastra vedikoezobhitaM puruSadvayorikSapta pAThaka mAgadhajanoM ke stuti pATha ko sunane bAloM kA melA bharatA hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! 'No iNaDhe saTTe' yaha artha samartha nahIM hai-arthAt ye naTa ke khela Adi kahAM para nahIM hote haiM 'kyoMki 'vazvagayakoullANa temaNuyANA SaNNattA' he zramaNa AyuSman ve manuSya gaNa kautuhala le bihIna hote haiM / arthAt unake mana meM kisI prakAra kA kautUhala Adi dekhane kI icchA nahIM hotI hai, 'asthi NaM bhaMte ! egoruya dIdhe dIve lADA kA rahAivA, jANAi vA, juggA vA gillIha vA thillIti vA pillIi vA, pavaNANi vA siyAi vA laMdanANiyAi vA' he bhadanta ! usa egoruka dvIpa kyA mADA hotA hai ? ratha hotA hai stha do prakAra kA hotA hai kIDA ratha aura saMgrAma ratha, saMgrAma ratha meM aneka prAkAra ke AkAra kI kASTha nayI vedikA hotI hai aura krIDA stha meM vaha nahI hotI hai| yAna-gADI hotI hai ? yugdha golla deza prasiddha pAThane sAMbhaLanArAono meLo bharAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItbhaavaamaan cha 'NA iNa khamaTTe' // atha mare2 nathI. arthAta mA naTonA me vizere tyAMDatA na. mavivagaya kouhallA Na ve maNuyagaNA paNNattA' zrama AyuSsana ! manuSyagae tuDasa vinAnA DAya che. arthAt teone manamAM kaI paNa prakAranuM kautuka jovAnI IcchA hatI nathA. 'asthi NaM bhave! egoruyadIve dIve sagaDAivA, rahAivA, jANAivA, juggA ivA, gillIivA, thillItibA rilloivA, pavahaNANi vA, siyAivA, sadamANI zvA' 7 mApan / me 134 dvIpamA zugara hAya cha 1 25 ya cha 12tha be prakAranA hoya che. temAM eka kIDA ratha ane bIjo saMgrAma ratha kahevAya che. saMgrAmarathamAM aneka prakAranA AkAranI lAkaDAnI vedikA hoya che. ane phIDA rathamAM tevI vedikA hotI nathI. yAna gADI hoya che? yugma goladeza prasiddha
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ 648 jIvAmigamasa yAnaM japAnamityarthaH, hallIivA' gillIti kA utra dillI yA haritana uparikollarUpA-thAlIrUpA-yA manuSyaM giltI pratibhAti sA, athavA puruSadvayo kSiptA DolikA, 'thilloli bA' dillI yAnavizeSarUpA, yad lATadeze aDUDapallANamiti prasiddhaM yAnaM udanyadeze thillirityucyate, pillIi vA' pilliriti vA. pillI:-lAdezaprasiddha yad upabhrANanAmnA masiddha yAnavizeSa tadanyadeze pillirinyucyate, 'pavahaNA ivA' mahaNaniti vA pravahaNaM -naukA "sibiyAi vA zivikA iti vA-kUTAkAra AcchAdito jamganavizeSaH pAlakhI loka prasiddhaH, 'saMdamANivAi vA syAdasAliko puruSa pramANo. jampAnavizeSaH sApi zivikA vizeSa rUpaiveti / bhaganAnAha- ''iNaTe sama he' nAya. marthaH samarthaH, yataH pAdacAraviriNo Na te maNuyamaNA paNNatA samaNAuso' pAdacAra vihAriNaH khalu te manujagaNA prajJaptA-kathitAH zramaNa yuSman ! pAdacAritvena teSAM na zakaTAdInAmAvazyaka neti / 'asthi NaM bhaMte ! egRruya dIve. Na dIve' asti khallu bhadanta ! ekohakadIpe balu dvIpe 'AsAi vA hatthIi vA' catuSkoNa vedikA yukta japAna jise do puruSa uThAte hai aisA yAna-hotA hai kyA ? gillI hAthI ke upara rakhA jAne vAlA thAlI ke AkAra kA Asana hotA hai kyA? dillI-pillI-lATa deza prasiddha donoM eka prakAra ke vizeSa dhAga-hote haiM kyA ? pravahaNa-jahAja hotA hai kyA ? zivikA-pAlakhI hotI hai kyA ? syandamAnikA-vizeSa prakAra kI pAlakhI hotI hai kyA ? inake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! 'go iNaDhe sama? yaha artha lamartha nahIM hai kyoki 'pAdacAravihAriNoM NaM te maNuyagaNA paNattA samaNAmo' ve manuSya he zramaNa AyuSyan ! pAdacArI hI hote haiM / ye vAkaTa mAdi meM baiThakara nahIM calate haiM / 'asthi NaM bhaMte ! egoruyadIve dIve bhAsAvA, hAthIpa cA, uTThAi vA goNAi vA, catuSkoNa vedikA yukta yAna vizeSa pAlakhI ke jene be purUSe uThAve che. AvA yAne heAya che? gillI eTale hAthInA upara rAkhavAmAM AvanArA thAlInA AkAranu Asana hoya che ? thilI pilI lATadeza prasiddha bane eka prakAranA thAna vizeSa che tevA yAnavizeSa tyAM hoya che ? pravahANa jahAja hoya che? zibikA pAlakhI hoya che? sTenDama nika vizeSa prakAranI pAlakhI hoya che? A prazna uttaramA pramuzrI gautamasvAbhAna 4 chaha gautama ! 'pAdacAra vihAriNo Na te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso 3 zrabhara mAyuSyabhan! ta manuSya pagathI cAlanArAja hoya che teo gADA vigeremAM besIne cAlatA nathI. 'atyi NaM bhAte ! egorUyadIve dIve, AsAivA, hatthIivA, uTTAivA,
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.3 .40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarA: 649 azva iti vA' azvaH-jAtyA zIghragamanazIlaH, hastI iti vA, 'uhAi vA' uSTra iti vA 'goNAivA' gauriti dA, gau-mUlIpada , ghoTaka uti vA, ghoTakaH sAmAnyAzvaH yaH 'TaTTa' iti masiddhaH, 'ajAi vA ana isidA 'elADavA' eDaka uAbhra iti vA, bhagavAnAha-'haMtA asthi hanta santi, azvAdayo bhavanti ekohaka dvIpe ityarthaH kintu 'jo ceva NaM zimagugANaM paribhogaNAra namAmAJchati' laiva khalu te azvAdayasteSAmekorupamanujAnAM paribhogatabA azaNAdi tathA upabhogAya kadAcidapi nAgacchanti pAdavihAriNa eca se pabantIti / 'asthi NaM bhaMte ! ego. ruyadIve dIthe' asti khalu madanta ! ekohaka dvope hIpe 'sohAi vA siMha iti trA, siMha:-kesarI 'bagghAivA' vyAghrAH-zArdUla hali vA 'vigAi kA' vRka iti nA, kaH -'bheDiyA' zvAna jAtiko hiMsaka banyapazuH indi gamidaH 'dIviyA isa' dvIpika iti vA, dvIpikazcitrakA 'cItA' iti prasiddhA, 'acchAi vA Rbha iti vA RkSo -bhallukA, 'parassarAi vA erAzara ina dA, parAzaraH geNDAbhidhaH pazuH 'geMDA' iti prasiddhaH 'taracchAi vA tarakSa ini vA' la ca gamakSako vyAghrajAtIyaH mahilAi ghA, kharAi vA ghoDA bA, ajAhA , elAi dA' he bhadanta ! ekoruka dvIpa meM kyA azva jAtivaMta zIghra bAlI uttama choDA hote haiM ? hAthI hote haiM ? UMTa hote ? gAya baila hote ? bhaila jaisA hote haiM ? gadhe hote haiM ? ghoTaka sAmAnya ghor3A jo TaTTu kahalAte se hote haiM ? ajA-bakarI bakarA jhole hai ? bheMDa-NiyA haiM ? uttara prabhuzrI kahate haiM-'haMtA atyihAM gautama! ekoka dvIpa meM ye khapa prANi hote haiM ! parantu 'No ceva NaM tesiM maNuyANaM paribhogattAe havyArAgacchaMti' ye saba una manuSyoM ke kAma meM nahIM mAle haiN| kapoki ye manuSya pAda vihArI hI hote haiM ! tathA inakA dugdha bhI the loga kAma meM nahIM lete goNAivA, mahisAivA, kharAivA, ghoDAivAM, ajAivA elAivA,' 3 sapan ekeka dviIpamAM uttama jAtavaMta zIghagAmI ghaDAo hoya che ? hAthIo hoya che? uMTa hoya che ? gAryo ane baLade hoya che ? bheMso ane pADAo hoya che ? gadheDAo hoya che je sAmAnya prakAranA ghoDA ke jene Tahu kahevAmAM Ave che te hoya che ? bakarI ane be kaDAo hoya che? bheDa gheTI ane gheTAo hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama vAbhAna cha 'hatA asthi' hA jItama ! 34 dvIpamA mA madhA prANiyoM DAya che. paraMtu No cetra NaM tesiM maNuyANaM paribhogattAe havdamAgacchaMti' A badhA te manuSyanA kAmamAM AvatA nathI. kAraNa ke A manube pagathI cAlavAvALA ja hoya che. tathA : nuM dUdha paNa teo kAmamAM letA nathI. jo0 82
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 jIvAmigamastre zvApadavizeSaH, 'siyAlAi vA' zRMgAla iti vA 'viDAlAidA' viDALa iti vA, saca mArjAraH 'muNagAi vA' zunaka iti vAla ca zvA 'kolasuNagADa cA' kolazunaka iti vA sa ca grAmaskaraH 'kokaMtiyAi vA kontikA, sA yA rAnI 'ko ko' zabda karoti 'lomaDo' iti prasiddhA 'sasagAivA' zAsaka iti vA 'kharagosa' 'sasaLA' iti prasiddhaH 'cittalAi vA' citrala iticA, citrala: citravoM mRgAkAro dvikhuraH pazuvizeSaH, 'cillagAi vA cillaka iti vA-zvApada pazuvizeSaH, ete taMtra bhavanti vim ? bhagavAnAha-haMtA asthi' inta, gaurana ! ekohaka dvIpe siMhAdayaH santi kintu 'no ceva Na te aNNaraNarasa tesi vA eNuyANa' naiva khalu haiN| 'asthi NaM bhaMte ! egorutha dIve dIde sIhAi vA baraghAi vA digAi kA dIdhiyAi vA acchAi vA pararasarAi vA taracchAi cAliyAlAi vA, viDAlAi dA suNagAti vA kolasuNagAMtighAkotiyAdA sasa. gAti thA, citlAti vA cillalagAti ghA' he bhadanta ! ekosaka dvIpa meM siMha hote haiM kyA? vyAgha hote haiM kyA? meDiyA-dhUka hote haiM kyA? dIpI-cItA hote haiM kyA ? accha-bAla-hote haiM kyA ? parAsara-geMDA hotA hai kyA? tarakSa-mRga ko khAne vAle ripaka jAnavara vizeSa-hote kyA? siyAla hote haiM kyA? piDAla hote haiM yA zuka-kase-hote haiM kyA? kola zanaka-grAma skara-gaMDa sUra-hote kyA? rAtri meM 'koko' zabda karane vAlI kokaMtikA-lomaDI-hotI hai kyA? zazakakharagozahote haiM kyA ? citrala-citaphAdara jaMgalI jAnavara jo mRga ke AkAra kA dokhura vAlA hotA hai ve sarva prANiyahAM hote haiM kyA? aura cillakazvApada pazu vizeSa hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiMhe gautama / 'haMtA asthi hAM, ye saba jAnabara yahAM hote haiM / parantu-'no 'asthi ] bhaMte ! egorUya dIve dIve sIhAi vA, vadhAi vA, vigAi vA, dIviyAi vA, bacchAivA, parassarAi vA, taracchAi vA, siyAlAivA, viDAlAivA, suNagAti vA, kolasuNagAtivA, koka tiyAivA, sasagAtivA, cittalAtivo, cillalagAtivA,' 8 bhagavana ekarUka dvIpamAM siMha hoya che ? vAgha hoya che? bheDiyA-arthAta nAra (Aya che? cittAo hoya che ? rIche hoya che? guMDAo hoya che ? taraccha mRgone khAnAraka hiMsaka pazu vizeSa hoya che? ziyALiyA heya che? bilADAo hoya che? kutarAo hoya che? bhuMDa hoya che ? rAtamAM 'keko" evA zabdo karavAvALI kaDI tyAM hoya che? sasalAo hoya che? citrala cita kAbara jaMgalI jAnavara je muganA AkAranuM be kharIyovALuM hoya che, te tyAM sarvaprANi hoya che? ane cilalaka zvAda pazu vizeSa hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 cha hai 3 gautama ! 'haMtA asthi' ! ! ! naparetyo DAya
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 uM.3 TU.50 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarA: 655 te siMhAdayaH anyonyasya teSAM vA manujAnAm "kiMci AvAhaM vA papAhaM vA uppAyati vA kizcidAbAdhAM vA IpabAdhA pravAdhAM vA prakarSaNa vAdhAm utpAda yanti-kurvanti vA 'chaviccheyaM vA-kareMti' chaviccheda-carmakartanAdikaM vA na kurvanti, emireSAM na kApi bAdhA kriyate iti bhAvaH, kutaste zvApadA hiMsakA api bAdhAM na kuInti tatrAha-pagai padamA NaM te 'sAvayagaNA paNNacA samaNA. uso' prakRti bhadrakA: svabhAvata eka saralAH khalu te zvApadagaNA: prajJaptA:kathitAH, he zramaNAyuSman ! 'asthiya maMte ! egoruya dIve dIve' asti khacha bhadanta ! ekohaka dvIpe dvIpe 'sAlIi vA zAliriti vA zAliH-phalamaH 'cIhI ivA' brIhiriti vA 'godhUmAi cA' godhUmaiti vA 'javAi vA' yava iti vA 'tilAi vA tila iti vA 'ikkhUDa kA' ipnu rivi vA ? bhagavAnAha-'haMtA atyi' ceva NaM te agamA tehivA maNuyA NaM kiMci ASAhaM vA padAhaM vA upAyaMti vA chavicchedhaM yA kAreMti' ye jAnavara Apasa meM eka dUsare ko athavA una manuSyoM ko dhoDI lI bhI bAdhA thA bahuta bAdhA nahIM utpanna karate haiM una ke zarIra ko kATate nahIM haiM phAr3ate nahIM hai. ityAdi kucha bhI kriyA nahIM pAte haiN| ye mAMsa bhakSaka hone para bhI kisa kAraNa se aisA kAma nahIM karate haiM to isake liye sUtrakAra ne batAyA hai ki 'pagatimagANaM he sAvayANA paNatA0' ve zvApada-jaMgalI jAnapara prakRti se hI bhadraka sarala-hote haiM / 'atyi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve sAlIli kA, cIhiyA godhUmAi nA, javAivA, tilAi vA ikkhUha vA' he badanta ! ekoSaka dvIpa meM zAlI-dhAnya vizeSa hotA hai kyA ? brIhi dhAnya vizeSa hotA hai kyA ? godhUma gehUM hote haiM kyA ? jo che. paraMtu 'No ceva gaM te aNNamaNastha vesiMvA, maNuyANaM kiMci AvAhavA pavAhavA, uppAyativA, chaviccheyaM' vA kareM 'ti' PAL -12 / 52652mA 4 bIjAne athavA te manuSyone geDI ke vadhAre pramANamAM bAdhA karatA nathI. teonA zarIrane karaDatA nathI. phADatA nathI vigere koI paNa harakata pahoMcADatA nathI. A mAMsa bhakSaka hovA chatAM paNa zA kAraNathI AvA kAma karatA nathI ? AL mA sUre [ cha / 'pagatibhaddagA " te sAkyagaNA paNNattA' te zvA56 lI jnvre| prakRtithI madra sarasa khAya che. 'atthi Na bhaMve egoruya dIve dIve khAlItibA, vIhivA. godhUmAivA, javAivA, tilAivA, ikkhuivA' he bhagavan ! chekerUka DhIgamAM zalIdhAnya vizeSa hoya che? vIhi dhAnya vizeSa heya che ? ghauM hoya che. java hoya che ? tala hoya che ? selaDI hoya che ?
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatra inta gautama ! santi ekoruka dvIpe zAlivrIhi yavAdikAH, kintu 'no ceva gaM tesi maNuyANaM parimogattAe havvamAgacchaMti' naiva khalla te zAlyAdayaH teSA. mekorukamanujAnAM paribhogatayA-upabhogAya kadAcidapi AgacchantIti / 'asthi NaM bhaMte ! 'egoruya dIve dIye' asti khalla bhadanta ! ekoruka dvIpe dvIpe 'gattAi yA' gartA iti vA, gatI asatI khaDDA, 'darIi vA' darI iti vA, darI mUpikAdikakRtA laSI khaDDA, 'ghasIi vA' ghasI iti vA, ghasI-bhUmirajaH 'bhigutti vA bhRguriti vA, parvata zikhararUpa prayAtasthAnam 'ovAei vA avapAta iti vA, apAto nimnA bhUmiH yatra janaH sa prakAze'pi patati, "visamei cA' viSamamiti bA, viSamam-uccanIcatvena durArohArohasthAnam, 'vijjalei vA' vijalamiti vA, vijaleM zukamAyakadamasthAnam, 'dhUlIi vA dhUliriti vA hote hai kyA ? tila hote haiM kyA ? ikSu hote hai kyA ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'hatA althi' hA golara ! ye saca yahAM hote haiN| kintu No ceva NaM teliM maNuyANaM parimottAe havAmAgacchati' ve vahAM ke manuSyoM ke khAne Adi ke kAma meM nahIM mAte haiM 'asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve bhattAi vA dIhalA ghaloi kA, bhigutti bA, ovAei vA, visa mei vA, vijjaleha thA, reNUha vA, paMkei vA calaNIi bA he bhadanta ! usa ekohaka chIpa meM baDe 2, gatta-khar3e hote haiM kyA! darI-mUSikoM dvArA kiye gaye choTe 2, gar3e-pila-hote haiM kyA ? ghasI phaTI huI lakIra vAlI bhUmi hotI hai kyA ? bhRgu-parvata-zikharAdi uccapradezahote kyA! apAta-aile bhI sthAna hote haiM kyA! ki jahA~ para manuSya prakAza meM bhI gira par3e ! viSama aise bhI sthAna hote haiM kyA! ki jahAM manuSya kA caDhanA utaranA kaThina hotA hai aise bhI sthAna mA praznanA uttaramA prabhuzrI 47 cha 'hatA atthi' gautama / m| madhu tyAM DAya che. paraMtu 'No cetra NaM tehiM maNuyANa paribhogattAe havvamAgaccha ni' ta dhAnyo tyAMnA manuSye nA ma'DAra mAhinA amamA mAvata nathI. 'atthi Na bhate! egoruradIve dIve gattAivA, darIivA, ghasIivA, bhigutti vA ovAeivA, visameivA,' hai bhagavan / 35 dvIpamA mATA moTara gartA khADA hoya che ? darI uMdaraDAo dvArA karavAmAM Avela nAnA nAnA khADA hoya che ? arthAt nAnA dare hoya che ? ghaselI arthAta phATelI tarADavALI jamIna hoya che? parvata zikhara vigere uMcA pradeza hoya che. apAta evA sthAne hoya che? ke jyAM manuSya prakAzamAM paNa paDI jAya ? viSama evA sthAne hoya che? ke jyAM manuSyone caDhavA utaravAnuM kaThaNa bane ? jyAM thoDA
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TokA pra.3 3.3 blU.40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 653 reNUi vA' reNuriti-rajo bA, 'paMkei vA eka iti vA jalAvica kardamaH 'cala NIi vA calanIti vA, calanIcaraNamAtrasparzIdana eva, bhagavAnAha-'No iNaDhe samaThe' nAyamarthaH samarthaH yataH egoruSa dIveNaM dIdhe' ekoruka dvIpe khalla dvIpe 'vahusamaramaNijje bhUmimAge paNNatte sanaNA uso' bahusamaramaNIyaH bhUmibhAgaH majJaptaH he zramaNAyuSman ! 'asthi NaM bhaMte ! egorupadIce dI' asti khalu bhadanta ! ekoruka dvIpe dvIpe 'khAi bA' sthANuriti pA sthANuH - utkhAtitadhAnyamUla mUrdhvakASThaM vA 'kaMTaei vA iNTaka iti yA, 'hora93 vA' horakamiti vA, macI mukhakASThavizeSa?, 'sakakarAi pA' zarkarA iti vA zarkarA laghu prastara khaNDa rUpA 'taNakara varAi vA kRNaka vara iti vA pattAyavarAi vA' patra kacavara hote haiM kyA ? ki jahAM para thoDe pAnI kA kIcar3a ho ? kyA aise bhI sthAna hote haiM jo dhRlikAle reNuvAle evaM paGka-kIcaDa-kAle hoM tathA vijala-kyA aile bhI sthAna hote haiM ki jina meM pairAma lipta ho aise vinA pAnI kA kIcaDa-jhAdadha rahatA ho ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jo ijadve salaDe' he gautama ! yaha artha samartha nahI hai-arthAt yahA~ para garta AdibAle sthAna nahIM hai kyoMki-'bahumamaramaNijje bhUmi bhAge paNNatte samajAuso' he akSaNa Ayugamana / vahAM kA bhUmibhAga bahusama-samatala aura ramaNIya kahA gayA hai| 'asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dI he bhadanta ! ekaruka nAma ke dvIpa meM 'khAgRha thA' kyA sthANu-ukhADe gaye dhAnya kA sUla TUTha hotA hai ? 'kaMTaei thA' kaMTaka hote haiM ? 'hIraeti bA' hIka-jisakA mukha zaci ke sukha ke jaisA tIkSA hotA aisA kASThavizeSa-hotA hai kyA ? 'sakarAti vA' pANI vALo kAdava hoya evA sthAne hoya che ? je dhULa vALA retavALA ane kAdavavALA hoya evA sthAne hoya che ? ane jemAM paga mUkavAthI bagaDe evA paNa vinAne kAdava hoya tevA sthAne hoya che ? A praznanA uttara prabhuzrI gautamatvAmIna cha, 'NA iNaTre samaTe gautama! // ma samaya nathA. arthAt tyo mApA sthAna hotA nathI ma 'bahu samaramaNijje bhUmibhAge paNNate samaNAuso' zrama gAyuSman / tyAMnA mUbhimAya masama 0 sa2 / sane 2maya suha2 hAya cha 'asthi NaM bhaMte ! egorua dIve dIve' bhagavan ! 1134 nAmanA dIpabhA 'khANUDayA' jamAnAmA sAta dhAnyanA bhUNa 4 // ya che ? 'ka TarabA' Ta! hAya ? hiraeikA' DI24-2nA ma. bhAga soInI aNI je tIkSaNa hoya evuM eka jAtanuM kASTha vizeSa hoya che? 'sakarAivA' nAnA paththarAnA 44 35 sA42 hAya ? 'taNa kayavarAivA'
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIcAmigamasTe iti vA, pannANyeva katravaraH 'asuIi vA' azuciriti vA azuciH icchepmAdideha. makam 'pUiya'i vA pUtikamiti vA, pUtikaM kuthitaM stra svabhAvacalitaM durgandhivastu. jAtam 'dummigaMdhAi vA durabhigandha iti vA; mRtakale varAdijanyamiva 'pacokkhAi vA' acokSamiti vA-acokSamapavitra maspAdina bhagavAnAi-'No iNaDhe samaThe' nAsamarthaH samarthaH, yataH vayagayakhANukaMTakahIragasakakara taNakayavara pattAyavara anui pUkhya dubhigaMdhamacokkheNaM egorupadove paNNatte samajAumo' pagata sthANu iNTaka hIraka zarkarA tRNarucavara patrakArAzuci pUtika durrAbhagandhAcokSaH khalu eka ruka dvIpaH prajJaptaH he zramaNAyupman ! 'asthi NaM bhaMte ! ega ruSa dIve dIve' asti khalu bhadanta ! ekohaka dvope dvIpe 'daMtAivA' daMza iti vA 'masagAi vA mazaka iti vA eto lokapasiddhau 'pisugai vA picaka iti yA 'juyAi vA' yUkSA iti vA, laghu prastaroM kI khaNDa rUpa zarkarA hotI hai ? 'taNa karabarAi vA tRNoM kA kUr3A-kacarA honA hai kyA ? 'pattAcavarAha pA' pattoM kA kUDAkacarA hotA hai kyA ? asui vA apavinna padArtha hotA hai kyA ? 'pUtiyAti vA pUtika-svabhAva se cAlata durgandhI saDAMza se bharA huA padArtha hotA hai kyA ? 'dubhigaMdhAi vA jilazI gaMdha bUrI ho aisA holA hai kyA? 'ayokkhAi thA' mRtakalevarAdi ke jaisA hotA hai kyA? isake uttara meM mabhuzrI kahate haiM-'No iNaDhe lamaTTe' he gautama ! aisA zrartha samartha nahIM hai kyoMki-'zvagayakhANukaMTaka hIragasakarataNa kayavarapatsakayavara asui pUtiya dunibhagaMdha sacokkhe NaM egoruya dIve pAtta he zramaNa AyuSman ! yaha egoruka dvIpa sthANu kaNTaka, horaka, zarkarA, tRNakacathara, pattakAcavara azucitA Adi se rahita hotA hai asthi NaM ate ! egoruSa dIve dIve dalAi thA, massagAi vA piluyAha tagAnA 452 / DAya cha ? 'pattakacavarAivA' pAnAmAnI 4ya khAya cha 1 'asuivA' apavitra hA DAya che ? 'pUtiyAtivA' pUti 2sAyI nyasAyamAna thI nArasa pahA hAya cha 1 'dubhigadhAivA' renI gaya rAma hAya tavA pahA hAya 1 'acokkhAivA, bhRta vAhinA kA DAya cha 1 mA praznanA uttaramA prasuzrI 3 cheu 'NA iNane samaTe' gautama! ! ma paropara nathI. bha. 'kvagayakhANu kaTaka horagarakara taNakayavara pattaphayavara asui pratiya nabhigaMdhamacokhaNaM egoruya dIye paNNatte' zrama mAyujman te 34 dvIpa sthA, til, 1422, bha2DIyA, ghAsanA 45, 56unI dhyre|, mazuyiyA liga rinAnA hAya cha, 'atthi Na bhate ! egoruyadIve dIve dasAivA, masagAivA, pisu pAivA, juyAi vA, likkhAi vA, DhaMkuNAivA' bhagavan sI.
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 . 3 sU.40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 655 'likkhA cA' lakSA iti vA DhakuNAi vA DhaMkuNa iti vA DhaMkuNo-ma kuNaH ? iti praznaH, bhagavAnAha - ' No iTThe samaTThe' nAyasarthaH samarthaH yataH 'cacagaya damamasApasuyajUya chikvaDhaM kuNa egurupadIve paNNatte samaNAuso ! vyapagatadezamazaka pizukayU kADhakuNa ekoruka dvIpaH pajJaH he zramaNAyuSman 'asthi NaM bhaMte / egoruya dIve dIve' asti-khaDa bhadanta ! ekoruka dvIpe dvIpe 'ahI vA' ahisarpa ini vA 'jayagarAi vA' ajamarA iti vA, ajagaraH sthUlakAyA sarpa: 'mahoragAi vA 'mahoraga iti vA, vizAlakAyaH sarpa iti praznaH, bhagavArAha'dA asthi' hanta, gautama ! santi sarpAdayo jantava iti, kintu 'nIcevaNaM te - vA juyAha vA likkhAha vA DhakuNAi vA' he bhadanta / ekoruru dvIpa meM daMza, mazaka, pissU jU lokha, yA matkuNa-saTamala hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'jo ihe samahe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt yahAM deza-bicchU Adi DaMka se kATane vAle aura mazaka - macchara vagairaha ye eka bhI nahIM hote haiM / kyoMki - 'badagayadaMsasakapiSa jaya likkhaDhikuNe NaM egoruya dIve paNNatte' kyoMki he zramaNa AyuSman ! yaha ekoruka dvIpa deza zaka, pissu, jU, lIkha aura matkuNa ina se sarvathA rahita kahA gayA hai 'asthi NaM bhaMte ! egorupa dIve dove ahoI dA, ayagarAha vA, mahoragAi vA' he bhadanta ! ekorurU dvIpa meM kyA sarpa hote hai ? ajagara hote haiM ? yA mahoraga mahAkAya vAle sarpa vizeSa hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai - 'hatA, asthi' hAM gautama ! ye sarpa Adi jIva yahAM ekoruka dvIpa meM hote haiM kintu 'no cevaNaM te anna mannassa teliyA maNyArNa kiMci rUka dvIpamAM i'za, mazaka macchara, piskrU, jU, lIkha athavA mArkeDa hAya che ? A praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAbhIne 'NA iTThe samaTTe' he gautama! A a kharekhara nathI. arthAt tyA daIza, maza pissu jU' lIkha vIchI vigere Da'khathI karaDavAvALA ane macchara vigere upadrava karavAvALA jIveA hAtA nathI. bha 'vajaya' samapisuyajUya likkhaDhikuNeNaM egoruyadIve paNNatte' he zrama AyuSman A ekArUka dvIpamAM daza, macchara pissu jU, lIkha ane mAkaDa vinAnA hoya he te vAmAM Ave che 'asthi NaM bhate ! egoruya dIve dIve hIIvA, ayagarAivA, mahoragAivA' bhagavan ! eka dvIpamAM sa hAya che? ajagara hAya che ? athA maheAraga hAya che? A praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAbhIne 'hatA asthi' hA gautama | Amace vigere v| sahiyAM mA meoiDa dvIpamA hoya che, paraMtu 'no cetra rNa te aNNa
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre annamannassa' naiva khalla te sadiyo'nyonyasya parasparas 'tesi vA maNuyANaM kiMci AvAI vA pAvAhaM vA chavicche yaM vA kareti' sepa vA eka ruka manujAnAmAvAdhA mISada vArdhA vA pravAdhAM vA chavicchedaM zarIra kalAdikaM vA na kurvanti, kuta evaM tabAha-pagaimahagANaM te bALagaNA paJcatA samaNAuso' prakRti bhadrakA:-svabhAvata eva saralAH te khalla te vyAlapaNAH sapA prajJaptA-kRthitAH he zramaNAyuman ! 'asthiNaM bhaMte / emosyadIve dIve' basti khalu bhavanta ! ekorUkadvIpe khalu dvIpe 'gadaMDAivA' grahadaNDa iti vA, grahadaNDaH daNDAkAro samudAyaH, sa cAkAze dRzyamAno loke'narthopa nipAtaheko avati / evaM 'gahamusalAi vA' grahamuzalAkAro grahamAdAyaH 'pahAjija zAinA' pranitamiti bA-grahasaMcArajanyA dhvaniH, 'mahajuddhAi vA' grahayuddhamiti jhA, ekagrahamadhyAda dvitIyasya saMcaraNam . dvayo'hayoreka nakSatre dakSiNottareNa samazreNiyA'vasthAnaM dA 'gahasiMghADagADa vA' grahazRGgATakamiti vA-zRGgATakAkAra trikoNo grahasamudAyaH 'gahaavasavvAi vA' grahApasavyamiti vA, sadA candro prANAM nakSatrANAM ca dakSiNamAge gati kuryAcadA grahApasavyamiti kathyatte, ukAca-dakSiNenApasavyaM syAd-uttareNa madakSiNam / prahANAM candramAjJeyo, nakSatrANAM tathaiva ca' 'grahayuddhAdhyAya' 'abhADa kA' abhramiti vA-sAmAnyAkRtiko megha:, 'ammarakkhAi bA' abhrakSa iti cA-gagane. AvAhaM vA pachAhaM vA chaviccheyaM kA kareMti' ve Apasa meM eka dUsare jIva ko yA vahAM ke banuSyoM ko thoDIhI sI sAmAnya rUpa se bhI bAdhA nahIM pAte haiM, vizeSa rUpa se bhI bAdhA nahIM pahuMcAte haiM aura na unake zarIra Adi kA chedana bhedana Adi hI karate haiN| kyo ki 'pagai bhaddamA NaM le vAlagaNA pajantA samaNAuso' he zramaNa AyuSman ! ye sarpa Adi prakRtile adra hote kahe gaye haiM / 'asthi NaM bhaMte ! egorudhda dIve dIye mahadaMDAi hA gaha musalAi vA, gahamajjiyAi vA gahajuddhAi hA gaha saMghADagAi vA maha athavvAi yA abhAivA, maNNassa tesi vA maNuyANaM ki ci sAvAhaM vA, pavAIvA, chaviccheya vA kareM ti' tme| 52252 me mIla ne mathavA tyAMnA manuSyAne sAmAnya prakArathI theDI paNa bAdhA pahoMcADatA nathI ane vizeSa prakArathI paNa bAdhA pahoMcADatA nathI. temaja teonA zarIra vigerenuM chedana bhedana paNa karatA nathI. ma 'pagaibhaddagANaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' zrama mAyubhanU A sapa vigere prakRtIthIja bhadra hoya che. tema kahevAmAM Avela che, 'asthi NaM bhaMte ! egozya dIve dIve gahadaMDAivA, gaha musalAivA, gaha gajjiyAivA gahajudhAIvA gaha saMdhADagAina gaha avasavvAivA, abhAivA,
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ aseyadhotikA TIkA pra.3 ma.3 2.41 5. indramahotsavAdi vi. praznottarA: 657 vRkSAkAro'bhrapariNAmaH, uktaJca-'dadhisadRzAmro nIlo bhAnuccha dIkhamadhyago'bhrataru iti / saMjhAi vA' sandhyeti vA, ahorAtrasya yaH sandhiH sA sandhyA, uktaJca'ardhAstamitAnuditAva, sUryAdaspaSTabhaM namo yAvat / tAvatsaMdhyAkAlazcinaretaiH phalaM cAsmin // 1 // kiJca- ahorAtrasya yaH sandhiH, sA ca saMdhyA prakIrtitA / dvinADikA bhave sAdhu yAvadAjyoti darzanam / // 1 // sandhikAle raktanIlAdyabhra pariNatirUpA, gaMdhavanagarAi vA gandharvanagaramiti vA, gandharvenagaram-devabhavana mAsAdopazobhita nagarAkAratayA tayAridhanabhaH pariNatapudgalarAzirUpam gajjiyAi abharUkkhAi vA, saMjhAi vA, gaMzavdhanagarAi vA, gajiyA vA, vijju. yAi vA ukkA pAyAi vA, disAdAhAi bA, NigdhAyAi vA, paMsu vaTTI thA, juvagAi vA he bhadanta ! ekohaka dvIpa meM zikhA vAle graha kA udita honA, graha daNDa-aniSTa sUcaka daNDAkAra graha samudAya, graha musalamuzala ke AkAra kA graha samudAya, graha garjita-graha saMcAra se hone vAlI dhvani, graha zuddha eka graha ke madhya se dUsare graha kA saMcaraNa, athavA do grahoM kA eka nakSatra para dakSiNa athavA uttara meM samazreNi se AnA grahasaMghATaka-do grahoM kA yugmarUpa se eka nakSatra rahanA, grahApasava-grahoM kA vAma (bAMyA) bhAga se dakSiNa bhAga meM calanA arthAt grahoM kA vyatikramaNa-cakra-honA, analArAnyAkRti bAle meghoM kA utpanna honA, abhra vRkSa ke AkAra kA bAdaloM kA pariNAma, sandhyA-rAte nIle bAdaloM kA pariNAma, gandhardhanagara-deva bhavana prAsAda se zobhita nagara ke AkAra se pariNata AkAza meM megha pudgala rAzi kA honA ambharukkhAimA, sajhAivA, gadhavvanagarAivA, gajjiyAivA, vijjuyAi vA ukkApAyAInA, disAdAhAi vA, NigghAyAi vA, paMsuviTThIiiA, juvagAIvA' bhagavad 2 kerUka dvIpamAM zikhAvALAgrahanu udaya pAmavuM, grahadaMDa-aniSTa sUcaka DAkAra gRhasamudAya, grahamusala-musalanA AkArane graha samudAya graha gajIta. -yahanAsayArathI thApAjI pani, (141) ahayuddha- anI mamAthI bIjA grahanuM saMcaraNa, athavA be grahonuM eka nakSatrapara dakSiNa athavA uttaramAM samazreNathI AvavuM. graha saMdhATaka be grahanuM yumarUpe eka nakSatramAM rahevuM. grahApasava grahonuM vAma DAbI bAjuthI dakSiNa jamaNI bAju cAlavuM. arthAta grahanuM vyatikramaNa eTale ke vaka thavuM. azvasAmAnya AkRtivALA menuM utpanna thavuM. amravRkSanA AkAranA vAdaLAonuM pariNAma, saMdhyA rAtA nIlA vAdaLA enuM pariNAma gaMdharvanagara-devabhavana prAsAdathI zubhatA nagaranA AkArathI pariNata thayelA AkAzamAM megha pudgala rAzinuM thayuM vidyuta vAdaLo vinA jI0 83
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama vA' gajitamiti vA. abhrAbhAve meMghadhvani:. vijuyAi vA vidhuditi bA, anabhrA. vidhuccamatkRtiH, 'ukkApAyAi bA' ulkApAta iti vA' ulkA-svargAccyavamAnasya devasya yAdRzo varNastattadazavarNA, tasyApAtaH patanaM AkAze saMmRchitAgni jvAlAnipatanarUpaH uktazca-'divibhuktazubhaphalAnAM patatAM rUpANi yAni tAnyulkA' iti, 'disAdAhAi vA' vigdAha iti vA, kasyAMzcidevasyAM dizi chinnamUlAgnijvAlAkarAlitAkAzapratimAsarUpaH, digdAhasya phalaM yathA ___ 'dAhodizAM rAjabhapAya pIto dezastha nAzAya hutAzavarNaH / __ yaccAruNaH syAdapasavvAyuH, sasyasya nAzaM sa karoti dRSTaH' / 1 // 'NigghAyAvA' nirghAta iti vA-nirghAto vidyutmapatanadhvaniH, 'paMsu. viTThIi vA pAMzuvRSTiriti vA gaganato dhUlivarSaNam, 'jugAi vA' yUpaka iti vA, yatra saMdhyApramA candraprabhA ca yugapad bhavataH sa yUpaka iti kathyate sandhyA prabhAcandramabhayormizratvaM yUpaka iti / uktaJca-'saMjhaccheyAcaraNo, ujUdago mukkadiNadinna / ' sandhyAchedAvaraNastu yUpaH zukladinAni trINi, iticchAyA / sa ca zukla. patipadiSu triSu dineSu bhavati tatra sandhyAvibhAgo na lakSituM zakyate sa iti / garjita-vinA bAdala ke megha dhvani honA, vidyuta-vinA yAdala ke bijalI kA camakanA, ulkApAta-AkAza meM saMmUrchima agni jvAlA kA giranA, digdAha-kisI eka dizA meM chinna skUla agni jvAlA kA bhayAnaka pratibhAna honA, niryAta-bijalI ke par3ane kA kaDAkA, pAMzu vRSTi-AkSAza se dhUli kA giranA, yUpaka usako kahate haiM, jisa dina saMdhyA kI prabhA aura candramA kI prabhA eka sAtha milI huI hotI hai jisase saMdhyA kA patA nahIM calatA hai isIliye kahA 'saMdhyA prabhA candra prabhayormitvaM yUpakeH' kahA bhI hai 'saMjhaccheyA caraNo' arthAt saMdhyA chei-saMdhyAke vibhAga me AvaraNa ho jAve-saMdhyA kA patA nahIM cale vahI yUpaka vahI bAlacandra kA dina hai vaha zukla pakSa kI vijaLInuM camakavuM. ulakApAta AkAzamAM saMmUrNima agnijavAlA paDavI, digdAha koI paNa eka dizAmAM chinnamULa agnivAlAne bhayaMkara pratibhAsa tha, nirdhAta vijaLI paDavAnA kaDAkA, pAMzuvRSTi AkAzamAMthI dhULa paDavI, je divase saMdhyAnI prabhA ane caMdramAnI prabhA eka sAthe maLI hoya tene cUpaka kahe che ke jethI saMdhyA thayAnuM jANI zakAtuM nathI. tethI ja kahyuM che ke 'sadhyA prabhA candraprabhayo mizratvaM yUpaka.' mI paya 4 4 'sajhaccheyAvaraNo0' arthAt saMdhyAkeda-sa dhyAnA vibhAgamAM AvaraNa AvI jAya, saMdhyA jANI ne zakAya, teja yupaka teja bAla caMdrane divasa, ane eja zukala pakSane paDo vigere traNa divasamAM thAya che. arthAt pratipadA vigere traNa divasamAM thAya
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u. 3 sU.41 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 659 'jakkhAlittAi vA' yakSAdIptakamiti AkAza dRzyamAnamagnisahita pizAcarUpam | 'dhUmiyAi vA' dhUmiketi vA' dhUmikA nAma yA rUkSA praviralA dhUmAmA dRzyate ! 'mahiyAi vA 'mahiketi vA mahikA yA snigdhA ghanAghanatvAdeva bhUmau ghasAritA tRNAdyagrasthita jalakaNadarzanata upalakSyamANA dhUmAmA / 'raugvAha vA' rajauddhAta iti vA rajasA sUkSmadhUlikayA dizAM vyAptatvas 'bhadya rajasvalAdizaH' loke kathyate / 'caMdovarAgAi vA' candroparAgacandragrahaNamiti vA 'sarovarAgei vA' sUryoparAgaH sUryagrahaNamiti vA / 'caMdraparive vAi vA' candra pariveSa iti vA 'suraparivesAivA' sUryapariveSa iti vA' pariveSo nAma candrasUryayozcaturdikSu golAkAra parimaNDalam | 'paDicaMdAi vA' praticandra iti vA utpAtAdi sUcako dvitIyazcandraH praticandraH candrasamIpe yadA pratipadA Adi tIna dinoM meM hotA hai pratipadA dvitIyA aura tRtIyA, ina tIna dinoM meM prAyaH saMdhdhA vibhAga durlakSya ho jAtA hai / yakSAdIsa - AkAza meM dikhane vAlI agli sahita pizAca kA rUpa, dhUmikA rUkSa binAjalakaNa kI chuTTI- chuTI dhUAM jaisI hotA hai, mahikAsnigdha ghana, tathA ghana, honese hI bhUmi para phailI huI tRNa ke agra bhAga meM jalakaNoM ke dekhane se jAnI jAtI huI dhUAM jailI hotI hai| rajauddhAta sUkSma dhUli se dizAoM kA bhara jAnA, usa samaya dizA rajasvalA hai, aisA loka kahate haiM / candroparAga-canda grahaNa, sUryoparAga sUrya grahaNa, candrapariveSa - candra ke cAroM tarapha hone vAlA * golAkAra parimaNDala-gola kuMDAlA, evaM sUrya pariveSa sUrya ke cAroM tarapha hone vAlA parimaNDala praticandra eka candra se dUsarA candra dikhanA, evaM prati sUrya-do sUryo kA dikhanA, indra dhanuSa-dhanuSa ke AkAra kA che. eTale ke paDavA, khIja ane trIja thyA traNa divasamAM ghaNe bhAge saMdhyA vibhAga duCzya thaI jAya che, yakSAdIma-mAkAzamAM dekhAvAvALA agni sahita pizAcanuM rUpa mikA rUkSa pANinA khaTTu zivAya chUTi Ti jhAkaLa jevI hoya che. mahilA - snigdha, dhana, tathA dhana hovAthIna bhIna para sAyasI ghAsanA agrabhAgamAM pANInA khiduAnA jovAthI jANavAmAM Avela vADA jevI DAya che. rajauddAta jINI dhULathI dizAe bharAI javI. te samaye dizA rajasvalA che tema lakA kahe che. ca MdaparAga-caMdragrahaNu, sUoNMparAga sUrya grahaNu, caMdra pariveSa cadranI cAre khAju thavAvALuM gALa AkAranu pari bhaDasa, arthAt gopha DuDANu', 'sUryaparivepa' sUryanI yAre mAtru thavAvANu pari
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre tanudhanomavettadAcandramakAbAd dvitIya zcandra iva tatra lakSyate 'paDimurAi vA pratisUrya iti vA' evaM pratimUryo'pi, uktahi-'udayAtmabhRti praharaikadinaM yAvat tanughano'rka samIpe yadA bhavati tadA arazmivazAttatra dvitIyo'rka iva lakSyate sa pratisUrya ucyate, evamastasamaye'pi saMbhavati' iti / 'iMdadhaNai nA' indradhanuriti vA sandhyA samaye dhanurAkArA nAnAvarNA rekhA, 'udagamacchAi vA' udakamatsya iti vA-udakamatsyaH tAtkAlikaSTa sUcako gagane dRzyamAna indradhanue eva khaNDarUpaH 'amohAi vA' amogha iti vA, amoghaH-sUryAstanantaraM tatkAlameva sUryavimbAnissRtAgagane zakaToddhisaMsthitA vRSTayAdi sUcikAzyAmAdirekhA 'kavihasiyAi vA kapi isimiti vA, akasmAnnamasi zrUyamANaM vA naramukhasazasya vikRtamukhasya isanabajjvalabhImazabdarUpam, 'pAINavAyAi vA mAcInavAta iti vA 'paDINavAyAi vA' pratIcInavAta iti, 'jAva' yAvat 'suddha vAyAi yA' zuddhavAta iti vA atra yAvatpadena prajJApanAprathamapadoktA ekonaviMzaviidivAyukAyabhedAH saMgrAhyAH-tathAhi'pAINavAe 1, paDINavAe2, dAhiNavAe3, udoNavAe4, ur3AyAe5 ahovAe6 tiriyayAe7 vidisIvAe8 dAubhAme9 bAukaliyA10 vAyamaMDaniyA11 nAnA varNa vAlI rekhA, udakamatsya-tatkAla meM hone vAlI dRSTi kA sUcaka usI indra dhanuSa kA TukaDA, amogha-sUryAsta ke bAda AkAza meM tatkAla sUrya bimba se nikalatI huI zakaTa ke odhaNa ke AkAra kI vRSTi Adi kI sUcaka zyAma Adi varNa vAlI rekhA, kapihasita-akasmAt AkAza meM sunAI dene vAlA bhayaMkara zabda prAcIna vAta-pUrva kA vAyu pratIcInavAyu-pazcima kA vAyu, yAvat zabda vAyu / vAyu 19 unnIsa prakAra kA prajJApanA sUtra ke prathamapada meM kahA gayA hai ve unnIsa prakAra ke vAyu isa prakAra hai-pUrva vAta 1, pazcima dAta 2, dakSiNa yAta 3, uttara maMDaLa, praticaMdra-eka caMdrathI bIjA ca drAM dekhAvuM evaM pratisUryabe sUryanuM dekhAvuM, iMdra dhanuSa, dhanuSanA AkAranI aneka raMgavALI rekhAnuM AkAzamAM dekhAvuM. udakamasya-tatkAlamAM thavAvALI varSo sUcaka, e ja IdradhanuSane khaMDa, ameghasUryAsata pachI AkAzamAM teja vakhate sUrya biMbamAMthI gADAnA - dhaNanA AkArane varasAda varasavAnI sUcanA batAvanArI zyAma vigere raMganI rekhA, kapiTasita-akasmAta AkAzamAM saMbhaLAnAra bhayaMkara zabda, prAcIvAta pUrva vAyu, pratIcInavAyu-pazcimane vAyu yAvat zabdathI 19 ogaNIsa prakArane vAyu prajJApanA sUtranA pahelA padamAM kahela che. te 19 ogaNasa vAyu A pramANe che. pUrvavata 1, pazcimavAta 2, dakSiNavAta 3, uttaravAta
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TokA pra.3 uM.3 1.41 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 661 ukkaliyAvAe 12 maMDaliyAvAe 13 gunAvAe 14, jhaMjhAvAe 15 saMvAe 16 ghaNavAe17 taNuvAe18 suddhavAe19' iti chAyA-mAcInavAtaH1 maticInavAta:2 dakSiNavAtaH3 udIconavAtaH 4 arvavAtaH5 adhovAtaH6, tiryagvAtaH7 vidigvAtaH8 vAtodbhAma:9 vAtoskalikA10 vAtamaNDalikA11 utkalikAvAta:12 maNDalikAvAta:13 guJjAbAtaH14 jhajhAvAtaH15 saMvarttavAta 16 ghanadAtaH17 tanuvAtaH18 zuddhavAtaH19 iti / 'yAmadAhAi vA' grAmadAha iti vA 'nagaradAhAi vA' nagaradAha iti vA 'jAva sannivesadAhAi vA' yAvat sannivezadAha iti vA yAvatpadena kheTakavaTAdInAM saMgrahA, tatra grAmadAhAyasaMmavAttajanitaH pANakSayAdirapi na bhavatItyAha-'pANakkhaya' ityAdi / 'pANakkha yajaNakSayakucha khayadhaNakkhaya vasaNabhUyamaNAriyAi vA' mANakSayajanakSayakulakSayadhanakSaya vasanabhUtAnAryA iti vA, mANakSayAdayohi vyasanabhUtA duHkharUpA ataeva anAryAH te tatra ekorukavAta 4, urdhva pAta 5, adho vAta 6, tiryagravAta 7, vidigbAta 8, vAtozAma 9, dAtotkalikA 10, dAta maNDalikA 11, utva likA cAta 12, maNDalikA vAta 13, guMjA bApta 14, jhaMjhA vAta 15, savartavAta 16, ghanavAta 17, tanu vAta 18, aura zuddha vAta 19 / 'gAma dAhAi vA, grAma dAha 'nagara dAhAi vA nagara dAha 'jAkSa rUniveta dAhAi vA yAvat saniveza dAha-yAvatpada se kheTa dAha, kaTa dAha maDava dAha ityAdi kA grahaNa hotA hai, ina grAma dAhAdi kI asaMbhAvanA se prANakSayAdi nahI hote hai vaha kahate haiM-'pANakkhaya jaNakkhaya kulavakhaya ghaNakkhaya, vasaNabhUtamaNAriyA ti vA' prANakSaya, janakSaya, kulakSaya, dhanakSaya vyasana-kaSTa Adi anArya-utpAta-hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jo iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai 4. Bq qid 5, adhAvAta 6, tipAta 7, vihipAta 8, pAtAprAma vAtekalikA 10, vAtamaMDalikA 11, utkalikAvAta 12, maMDalikAvAta 13, gu jAvAta 14, jhaMjhAvAta 15, saMvata vAta 16, ghanavAta 17, tanuvAta 18, bhane zuddhapAta 16, 'gAmadAhAivA' mahADa 'nagara dAhAivA' nagA 'jAva sannivesadAiAivA' yAvat sannivezahA yAvat 54thI mehAra, bha3 mahAra, IityAdinuM grahaNa thAya che. A grAmadAha vigerenI asaMbhAvanAthI tyAM prANu nAza vije2 yatA nayI tasA cha 'paNikkhaya jaNakhaya kulakkhaya dhaNakkhaya, vasaNabhUta maNAriyAtivA,' prANukSaya, nakSaya, itakSaya, dhanakSaya, vysnkAraka anArya upadrava, utpAta thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama sAbhAna De cha / 'No iNaTre samar3he 8 gautama! ma artha rAma nathI.
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ 662 jIyAmigamasUtra dvIpe bhavanti na veti praznaH, bhagavAnAha-'No NaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH, he gautama ! ete grahadaNDAdayo dhanakSayAntAH ekoSakadvIpe na bhavantIti / ayaM bhAva:atra 'noha gaTTe samaThe' anena padena pUrvokta sarvavastUnAM-niSeyaH sidhyati-kintu atra vAyunAM yo niSedhaH saH amukhahetubhUtavikRtarUpavAyuviSayako vodhyaH na tu sAmAnyavAyuviSayakaH mukha hetubhUtasAmAnya pUrvA divAtasya tatrApi saMbhavAditi // 20 41 // mUlam-asthi zaM bhaMte ! egoruSa dIve dIve DibAi vA DamarAi vA kalahAi vA volAi vA khArAi vA verAi vA viruddharajAi vA?, No iNaThe samaTe, vavagaya DiMbaDamarakalahabolakhAraveraviruddharajANaM te maNuyagaNA paNNattA smnnaauso!| atthi NaM bhaMte ! egoruthadIve dIve mahAjuddhAi vA mahAsaMgAmAi vA mahA'satthanivaDaNAi vA mahApurisasannAhAi vA mahAruhirapaDaNAi vA nAgavANAi vA khebANAi vA tAmasavANAi vA No iNadve samaDhe vavagayaverANuvadhANaM te aNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve dubhUiyAi vA kularogAi vA gAmarogAi vA NagararogAi vA maMDalarogAi bA siroveyaNAi vA acchiveyaNAi vA kaNNaveyaNAi vA NakaveyaNAi vA daMtaveya. NAi vA nakhaveyaNAi bA kAsAi vA sAsAi vA jarAi vA dAhAi arthAt-grahadaNDa, grahamusala Adi ye maba utpAta vahAM nahIM hote haiN| yahAM sArAMza yaha hai ki-yahAM 'no iNaTe sama?' isa pada se pUrvokta saSa vastuoM kA niSedha siddha hotA hai kintu yahAM jo vAyu viSayaka niSedha hai vaha asukha kA hetubhUna vikRta-pratikula vAyu kA niSedha paraka hai kintu sukhotpAdaka sAmAnya vAyu kA niSedha nahI hai. kyoMki sukha kA hetubhUta sAmAnya pUrvAdi vAyu kA vahAM bhI sadbhAva hai // sUtra 41 // arthAta graha daMDa graha musala, vigere A badhA utpAto tyAM thatA nathI. A 4thn| saa2|sh me che 4 mahiyAM 'No iNadve samaDe' mA 54yA prazna vAkyanA tamAma praznone niSedha thAya che. paraMtu ahiyAM je vAyunA saMbaMdhamAM niSedha che, te asukhanA kAraNa rUpa vikRta-pratikuLa vAyune niSedha banAvanAra che. paraMtu sukhakAraka sAmAnya vAyune niSedha nathI. kemake sukhanA kAraNarUpa sAmAnya pUrvAdi vAyune sadbhAva tyAM paNa che ja che sU 41 |
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikATIkA pra.3 3.3 2.42 eko viDamara-kalahAdinirUpaNam 663 vA kacchui vA khasarAi vA kuTAi vA kuDAi vA dagoyarAi vA arisAi vA ajIragAi vA bhagaMdarAi vA iMdaggahAi vA khaMdaggahAi vA kumAraggahAi bA NAgaragahAi vA jabakhaggahAi vA bhRtaggahAi vA ubveyaggahAi vA dhaNuggahAi vA egAhiyaggahAi vA beyAhiyagahiyAi vA teyAhiyagahiyAi vA bAutthagAhiyAi vA hiyayasUlAi vA matthagasUlAi vA pAsasUlAi vA kukSisUlAi vA joNisUlAi vA gAmamArIi vA jAva sannivesa. mArIi vA pANakkhaya jAva basaNabhUyamaNAriyAi vA ? No iNaTe samaTe, vavagayarogAyaMkA NaM te maNuyagaNA paNNattA smnnaaulo!| asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve ativAlAi vA maMdavAsAi vA suvuTTIi vA duvvuDhIi vA ucvAhAi vA pavAhAi vA dagubbheyAi vA daguppIlAi vA gAmavAhAi vA jAva sannivesavAhAi vA pANakkhaya0 jAva vasaNabhUyamaNAriyAi vA ? No iNa? samaTe vavagayadagovaddavANaM te maNuyagaNA paNattA smnnaaulo!| asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve ayAgarAi vA taMbAgarAi sIsAgarAi vA suvaNNAgarAi vA rayaNAgarAi vA vairAgarAi vA vasuhArAi vA hiraNNavAsAi vA suvaNNavAsAivA rayaNavAsAi vA vairavAsAi vA AbharaNavAsAi vA pattavAsAi vA phalavAlAi vA bIyavAsAi vA mallavAsAi vA gaMdhavAsAi vA vaNavAsAi vA cuNNavAsAi vA khIravuTThIi vA rayaNavuTTIi vA hiraNNavuTTIi vA suvaNNavuTTIi vA taheva jAva cuNNavuTThIi vA sukAlAi vA dukAlAivA subhikkhAi vA dubhikkhAi vA apparaghAi vA mahagyAi vA kayAi vA mahAvikkyAi vA saNihAi vA saMcayAi vA nidhIi vA ghiraporANAi vA pahINasAmiyAI vA pahINaseuyAi vA
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama pahINamaggAi vA pahINagottAgArAi vA jAI imAiM gAmAgaraNagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMvAhasannivesesu siMghADagatigacaukkacaccara caummuhamahApahapahesu NagaraNiddhamaNasusANa girikaMdarasaMtiselovaTANabhavaNagihesu sannikkhittAI ciTThati ? no iNaTe smtte| egoruya dIve gaM bhale ! dIve maNuyANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA! jahanneNaM paliovamassa asaMkhejaibhAgaM asaMkhejahabhAgeNa UNagaM ukkoseNa paliovamasta asaMkhejaibhAgaM / te NaM bhaMte ! maNuyA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchaMti kahiM uvavajaMti ? goyamA! te NaM maNuyA chammAsA. vasesAuyA mihuNayAI pasavaMsi auNAsIi rAiM diyAI mihuNAI sArakkhaMti saMgoviti ya, sArakkhittA saMgovittA uslasittA nissAsittA kAsittA chIittA jaMbhaittA akiTTA avahiyA apariyAviyA paliovanasla asaMkhijaibhAgaM pariyAviya suhasureNaM kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, devaloya pariggahANaM te maNuyagaNA paNNattA lamaNAuso ! ||suu0 42 // chAyA-asti khalu khadanta ! ekoruka dvIpe dvIpe Dimba iti vA Damara iti vA kalaha iti vA bola iti vA kSAra iti vA vairamiti kA viruddharAjyamiti vA ?, nAyaparthaH samarthaH 'vyapagataDimbaDa marakalahabolakSAravairavirUddharAjyAH khalla te manujagaNAH prajJA zramaNAyuSman ! asti khalu madanta ! ekorukadvIpe dvIpe mahAyuddha iti vA mahAsaMgrAma iti vA mahAzastranipatanamiti vA mahApuruSasannAha iti vA mahArUdhirapatanamiti vA nAgavANa iti vA khevANa iti vA tAmasavANa iti vA nAyamarthaH samarthaH vyapagataverAnubandhAH khalu te manuja gaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khala bhadanta ! ekohaka dvIpe dvIpe durbhUtika iti vA kularoga iti vA grAmaroga iti vA nagararoga iti vA maNDalaroga iti vA zirovedaneti vA akSiveda. neti vA, karNa vedaneti vA nAsikAvedaneti vA dantavedanevi vA kAsa iti vA zvAsa iti vA jvara iti vA dAha iti vA kacchUriti vA khasara iti vA kuSTha
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'ameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 .42 eko0 DivaDamara-phalahAdinirUpaNam 665 iti vA kuDa iti vA dagodara iti vA arza iti vA ajIraMga iti vA bhagandara iti vA indragraha iti vA skandagraha iti vA kumAragraha iti vA, nAgagraha iti vA yakSagraha iti vA bhUtagraha iti vA udvegagraha iti vA dhanugraha iti vA ekA hikAgraha iti vA dvayAhikagraha iti vA vyAhikagraha iti vA caturAhi graha iti vA hRdayazUlamiti vA, mastakazUlamiti vA, pArzvazUlagiti vA kukSizUlamiti vA yonizulamiti vA, grAmamArI iti vA yAvat sacivezamArI iti vA, prANakSaya yAvad vyasanabhRtAnAryA iti vA ? nAyamarthaH samarthaH, vyapagatarogAtaGkA khalu te manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman / / asti khalla bhadanta ! ekoruka dvIpe dvIpe gativarpa iti vA mandavarpa iti vA suvRSTiriti vA durvRSTiriti vA udvAha iti vA pravAha iti gadakodabhedaiti vAdakotpIcheti vA grAmavAha iti vA yAvana manivezabAha ini vA mANakSaya0 yAvad vyasanathUtAnAryA iti vA nAyamarthaH samarthaH, vyapagatodakopadravAH khalu te manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khalu bhadanta ! ekoruka dvIpe dvIpe bhaya Akara iti vA tAmrAkara iti vA zIsakAkara iti vA suvarNAkara iti vA ratnA kara iti vA vajAkara iti vA vasudhAreti vA, hiraNyavarpa iti kA suvarNavarSa iti vA rasnavarSa iti vA bajavarSa iti vA AvaraNadarpa iti vA patravarSa iti vA puSpavarSa iti vA phalavarSa iti vA bIjavarSa iti vA mAlyavarSa iti vA gandharSa iti vA varNavarSa iti vA cUrNavarSa iti vA kSIradRSTiriti vA ratnavRSTiriti vA hiraNyavRSTiriti vA suvarNavRSTiriti bA tathaiva yAdad cUrNaSTiriti vA, sukAla iti vA duSkALa iti vA mubhila iti vA durbhikSa iti vA alpAyamiti vA mahAdhyamiti vA kraya iti vA mahAvikraya iti vA sannidhiriti vA saJcaya iti vA nidhiriti vA nidhAnamiti vA cirapurANamiti vA, prahINasvAmikamiti vA pahINa setukamiti vA pahINamAmiti vA mahoNagotrAgAramiti vA yAni imAni nAmAkaranagarakheTakaryaTamaDambadroNamugvapaTTanAzramasaMba hama bhavezeSu siMdhADakatrikacatuSkacatvaracatarmugvamahApathapatheSu nagaranidhamanazmazAnagirikandarasacchalopasthAnabhavanagRheSu saMnikSiptAni tiSThanti ?, nAyamarthaH samarthaH / ekohaka dvIpe khalu bhadanta ! dvIpe manu nAnAM kiya. ntaM kAlaM sthitiH prajJAptAH ? gautama ! jaghanyena palyopamasya asaMkhyeya mAgama asaM khyeyabhAgenonakam utkarSeNa paloemasyAsaMkhyeyabhAgam / te khalu bhadanta | manujAH kAlamAse kAlaM kRtvA kutra gacchanti ? kutrotyaghate gotama ! le balla manajAH paNmAsAvazeSAyuSkA mithunakAni mamanti, ekonAzIti rAtri divAni mithunAni saMrakSanti saMgopayanti ca, saMrakSya saMgopya uccAsya nizvasya kAmityA yA jambhayitvA aklipTA anyathitA aparitApitAH sukhaM sukhena kAlamAse kAlaM jI0 84
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ 666 joyAbhigamasUtre kRtvA anyatareSu devalokeSu devatayA upapacAro bhavanti, devalokaparigrahAH khala ve manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! // zra0 41 // TIkA- 'asthi bhaMte' ityAdi / 'atthi NaM bhaMte ! egoruyadIve NaM dIve' asti khala bhadanta ! ekorukadvIpe khalla dvIpe ThivAi vA' Dimba iti vA DimbaH svadezottho viplavaH 'DasarAi vA' DamaraH pararAjakRta upadrava iti vA 'kalahAi vA' kalaha iti vA, kalaho vAgyuddham, 'bolAi cA' bola iti vA volo dahUnAmArttAnAm avyaktAkSararUpaH kalakaladhvaniH 'khArAi nI' kSAra iti vA kSAraH parasparaM mArasaryam 'verAi bA' vairamiti vA vairaM parasparamasahamAnatayA hiMsyahiMsakatAdhyavasAyaH, 'viruddharajjAda vA' viruddharAjyamiti vA bhagavAnAha - 'No iTTe samahe' nAyamarthaH samarthaH yataH 'aar DibaDamarakalaha bolakhAravera viruddharajjA NaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso !" vyapataDimbaDamarakalahaboLakSAra vaira viruddha rAjyAH khalu te manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! 'asthi NaM bhaMte ! egoruyadIve dIve' asti khala bhadanta ! ekorudvIpe dvIpe 'mahAjudvAi cA' mahAyuddhamiti vA' mahAyuddhaM 'atthi NaM bhaMte egoruya dIve dIve DivAivA DamarAiyA' ityAdi / TIkArtha- he bhadanta ! ekoruka nAma ke dvIpa meM Diva-svadeza kA vinAza - umara - anya deza dvArA kiyA gayA AkramaNa 'kalahAivA' vANI kI lar3hAI jhagar3A kleza 'volAivA' duHkhita jIvoM kA kalakalATa 'khArAivA' paraspara meM vaira irSyA bhAva, 'verAiyA' paraspara meM hiMsya hiMsaka bhAva 'viruddhara jAivA' viruddha virodhI kA AkramaNa rAjya ye saba vAle hotI hai kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM / 'No NaDe samaTTe' he gautama ye saba bAte vahA~ nahIM hotI hai kyoMki 'vavagaya DiMva Damara kalaha bola khAra vera, viruddha rajjANaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' he zramaNa AyuSman ! vahAM ke manuSya DiMba Damara kalaha vaira Adi se svabhAvataH elo 'asthi NaM bhate ! egoruya dIve dive DiMbAibA, DamarAi vA 'chatyAhi TIkA hai bhagavat ekeka nAmanA dvIpamAM Dima svadezanA vinAza ubhara anya deza dvArA zvAsAM bhAve bhAubhayu 'kalAivA' vAlInI saDAdha 'aghdde| 'se 'bolAivA' duHkhI bhavana jATa 'khArAivA' parasparabhAM vaira- dharSyA lAva 'viruddharajja IvA' vi3ddha - viredhirAnnayanu Ama A tabhAbha tyAM DAya che? yA praznanA uttaramAM praluzrI gautamasvAbhIne uDe che ! 'jo iTTe samaTTe' he gautama! yA tabhAbha mmte| tyAM hotI nathI. Dema 'vavagaya DiMbaDamara kalaha bola khAravera viruddharatANa te maNuyagaNA paNNattoM bhramaNAuso !' he zramada AyuSyamana tyAMnA manuSyA DiMkha, Damara, kalaha vara vigerethI svabhAvathIja rahita
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ maikA TIkA pra. 3. u. 3.42 eko0 DivaDamara - kalahAdinirUpaNam 667 mAryamANamArakabhAvena yuddham 'mahAsaMgAmAi vA ' mahAsaMgrAmAH - ceTakakoNikayoriva rathamuzalasaMgrAmarUpaH, 'mahAsatya nivaDaNAra vA' mahAzastranipatanamiti vA, mahAzastrANi vakSyamANAni nAgavANAdIni teSAM nipatanam, mahAzastratvaM ca nAgavANAdInAM vicitrazaktimatcAt, 'mahApurisasaMgAhAi cA' mahApuruSasannAha iti vA, mahApuruSANAM vAsudeva valadeva cakravadInAM sannAhaH kavacAdinA sajjIbhavanamiti, 'mahA rudhirapaNA ' mahArudhirapatanamiti dA, yuddhAdau bahurudhirasya patanamiti, tathA - 'nAgAtrANAivA' nAmavANa iti vA nAgarUpo vANastathAhi - nAgavANI dhanuSi hI rahita hote haiM' 'asthi NaM bhaMte' egorutha dIve dIve mahAjudvAivA mahAsaMgAmAiyA mahAsatthanivaDaNAivA' he bhadanta / egoruka dvipa meM Apasa meM mArane kI bhAvanA vAlA yuddha mahAyuddha hotA hai| kyA ! mahAsaMgrAma ceTaka aura kolika kA rathamusalasaMgrAma jaisA suvyavasthita mahAsaMgrAma hotA hai kyA ? mahAzastranipatana nAmavANa Adi jo Age kahe jAyeMgeM una mahAzastroM kA eka dUsare ke upara girAne kA prayoga kiyA jAtA hai kyA ? ye nAgavANa AdikoM ko jo mahAzastra kahA gayA hai vaha unakI vicitra zakti yattA ko lekara kahA gayA hai / 'mahApurisAhA vA' mahapuruSa jo cakravartI vAsudeva baladeva Adi hai una mahApuruSoM ke kavaca Adi se sajjita honA hotA hai kyA ? 'mahArudhira paDaNAi vA' yuddha meM mahArudhira kA giranA hotA hai ? 'nAgavANAda vA' nAgavANoM kA upayoga kiyA jAtA hai kyA ? yaha nAmavANa jaba dhanuSa para Aropita kiyA jAtA hai taba to isakA vANa jaisA hI AkAra rahatA hai aura jaba yaha dhanuSa para caDhAkara choDA jAtA hai| taba yaha jAjvalya mAna hoya che. 'atthi NaM bhave ! egoruya dIve dove mahAjuddhAivA, mahAsaMgAmA ivA, mahAttha nivar3aNAI vA' he bhagavan me hai| 34 dvIpasAM parasyarane bhAravAnI bhAvanA vALuM yuddha ke mahAyuddha thAya che ? mahA sagrAma-eTale ke ceTaka ane kaNikanA rathamuzala sagrAma jevA mahA sagrAma thAya che ? mahAzastranipAta-nAgamANa vigere ke je have pachI kahevAmAM Avaze te mahAzaAA eka mIjAnA para mAravA rUpa prayAga karavAmAM Ave che? khANa vigerene je mahAzastra kahevAmAM AvyA che. te tenI vicitra zaktimattAne sahane 'mahApurisa saMNAhAivA ' mahApurUSa vAsudeva baladeva cakravatI vigere kahevAya che. tevA mahApurUSonuM kavaca vigerethI sann thavAnu thAya che ? 'mahArudhirapaDaNAivA' yuddhamA mahA3dhira paDavA thAya che ? 'nAgavANAivA' nAga mAno upayoga ravAmAM Ave che. A nAgamANu jyAre dhanuSapara AreASita karavAmAM Ave che, tyAre tene AkAra pANu jevAja hAya che, ane jyAre tene dhanuSa parathI cheDavAmAM Ave
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ 668 jIvAmigamasUtra Aropito vANAkAro muktazca jAjvalyamAnA'sahyolkAdaNDarUpaH, parazarIre saMkrA to nAgamUrtyapAzatvaM prApnoti / evamevAgre bANAntarANAmapi mahAtmyaM jJAtavyam / 'khe bANAi vA khe bANa iti vA khe bANaH AkAzagAmIvANaH, AkAzagamanazaktimatavAda, 'tAmasavANAi vA' tAmasavANa iti vA sakalaraNavyApi mahAndhakAra pariNamanarUpazaktimattvAt / 'no iNaTTe samaTe' nAyamarthaH samarthaH yataH 'vayagayaverANubaMdhANaM te maNuyagaNA paNattA samaNauso! he zramaNAyuSman te ekonakadvIpagatA manujagaNA vyapatrAnuvandhAH majJaptAstato na tepA mahAyuddhAdi prayojanamiti / 'asthi NaM bhaMte ! egoruyadIve dIve' asti khalu bhadanta ! ekohakadvIpe dvIpe dubhUiyAi vA' durbhUtikamiti bA-azivam 'kularogAi vA, kuroga iti vA-kula hotA humA zIghra halkAdaNDa rUpa ho jAtA hai aura zatru ke zarIra meM praviSTa hokara nAga rUpa meM pariNata ho jAtA hai aura phira nAgapAza vanakara usake zarIra ko bAMdha letA hai isI prakAra dUsare bANoM kA bhI mAhAtmya jAna lenA caahiye| 'khe vANA vA' AkAza gAmI vANoM kA upayoga kiyA jAtA hai kyA ? 'tAmasavANAi vA tAmasa vANoM kA samasta yuddha meM andhakAra kara dene vAle vANoM kA upayoga kiyA jAtA hai kyA? . isake uttara meM prabhuzrI kahate hai 'No iNaDhe samaTe' yaha artha samartha nahIM haiM arthAt vahAM mahAyuddha Adi hote nahIM hai kyoki 'vavagaya gherANubaMdhANaM te maNuSagaNA paNNattA ramaNAuso' unake paraspara meM vairAnubandha nahIM hotA hai isaliye unake mahAyuddha Adi kA prayojana hI nahIM hotA hai / 'asthi NaM bhaMte' egoruSa dIve dIve' he bhadanta ? ekohaka dvIpa meM 'dubhUyAi vA durbhUtika vahAM vibhUti naSTa ho jAya aisA aziva hotA tyAre te jAjvalyamAna thaIne ekadama ulkA daDa rUpa banI jAya che, ane zatruonA zarIramAM pravezIne nAga rUpe pariNamI jAya che. ane pachI nAga pAza rUpa banIne tenA zarIrane bAMdhI le che. A ja pramANe bIja bANAnuM mahAsya pA] samose khe vANAi vA' zamAM amana 42vAvANA maani| 5yA 42vAmAM bhAva cha ? 'tAmasabANAivA' tAmasa mAnA : saghaLI cuddha bhUmImAM aMdhAruM karavAvALA bANe upAga karavAmAM Ave che? mA prazna uttaramA prasuzrI gautamasvAmIne 49 cha meM 'No iNadve samaTe' 3 gautama A kathana barAbara nathI. arthAt tyAM mahAyuddha vigere thatA nathI. kAraNa hai 'vavagayaverANubadhANaM te maNuyagaNA paNNattA sAne 52252mAM vairAnumadha thte| nathI. tethIla tyAne mahAyuddhavirenI 132 0 hotI nA. 'asthi NaM bhate egoruya dIve dIve' asan 34IpamA 'dubhUiyAivA' ti arthAt
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.42 eko0 DiMvaDamara-kalahAdinirUpaNam 669 kramAgato rogaH 'gAmarogAi vA grAmaroga iti vA-grAmavyApIrogaH, 'NagararogAi vA nagararoga iti vA nagaravyApIrogaH 'maMDalarogAi vA' maMDalaroga iti vA janasamudAyavyApI rogaH, 'siroveyaNAi vA zirovedaneti vA ziromAge samudbhUtA pIDA evaM 'acchi veyaNAi vA' akSivedaneti vA 'kaNNaveyaNAha vA' karNa vedaneti vA' NakkaveyaNAi vA' nAsikAvedaneti bA, 'dasaveyaNAi vA' danta vedaneti vA 'NakhaveyaNAi vA' nakhavedaneti vA-akSivedanAdayaH bhsiddhaaH| 'kAMsAhA' kAsa iti vA-kaphavAyujanito rogaH 'khAMsI' iti matiddhA 'sAsAi vA' zvAsa iti vA, ayamapi kaphavAtajanito roga eveti / 'jarAi vA' udhara iti vA vAtamizrita pittarogaH, 'dAhAi kA' dAha iti vA, vikRtapica bAhulyajanito rogaH 'kacchUi vA' kacchUriti vA kcchuu| kharjanapradhAno rogavizeSaH, 'khasarAi vA' khasara iti vA 'khapta' iti lokamasiddho rogaH 'kuTThAi vA' kuSThamiti vA prasiddham, hai kyA ? 'kularogAi pA' vahAM kularoga kula kama se Ane vAle roga hotA hai kyA ? 'gAmomAiyA' grAma roga samasta grAma vyApIroga hotA hai kyA ? 'NagararogAi vA' nagararoga nahAra vyApI roga hoto hai kyA ? maMDalarogAi vA 'maMDalaroga-jana samudAya mApIroga hotA hai kyA ? 'siroveSaNAi vA vahAM para zirovedanA hotI hai kyA ? 'acchi. veyaNAi vA kaNNaveyaNAi vA Naka veSaNAi kA, daMtaveSaNAi thA' ulI prakAra akSivedanA harNavedanA nAsikAvedanA evaM dantavedanA Adi hotI hai kyA ? 'NakhaveyaNAi bA, kAsAha vA, sAsAi cha, jarAi dA, dAhAha vA, kacchU vA, khasarAi vA isI prakAra nakha vedanA-khAsI-zvAsa-damA jvara-dAha-khAja-khasarA 'kuThAivA, kuDAi vA, dazodAi kA, arisAi vibhUti nAza pAme tavA aziSa hu hAya cha ? 'kularogAivA' tyA pusa / arthAt sa bhathA 11vaavaanne| sahAya cha 1 'gAmarogAvA' yAmAga arthAt samagra gAmamAM vyApta thavAvALe phelAvAvALI re hAya che? "nAra rogAIvA' nagazaza nasabhA vyAsa thApA / DAya ? 'maDalarogAravA' bhs|| arthAt nasabhuhAyamA vyAsa thavAvANA zA hAya che ? 'siroveyaNAivA' tyo zizavahanA arthAt bharata pI31 DAya cha ? 'acchiveyaNAinagA kaNNaveyaNAivA, NakkaveyaNAivA, daMtaveyaNAIvA' 21 zata makSivahanA, mAMsa saMbadhI pIDA, kAna saMbaMdhI pIDA, tathA nAka saMbaMdhI pIDA ane dAMta sadhI pIvigaire hAya cha ? 'NakhaveyAivA, kAsAivA, sAsAivA, jarAivA dAhAivA, kacchAvA, khasarA ivA' tathA nasahanA, GU2sa zvAsa, bha, tApa hAI jA2 ms| 24 'kuTAivA, kuDAivA, dagodarAivA, arisAinA a
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670 jIvAmigama 'kuDAi vA kuDa iti vA, kuDaH DamaruvAtanAmnA prasiddho rogavizeSaH 'dagoyarAi vA' jalodareti rogo lokaprasiddhaH, 'arisAi vA' arza iti vA 'vavAsIra' iti loka prasiddhaH 'ajIragAi vA' ajoraga iti vA apakvAhArajanyaudararogavizeSaH 'ajIrNa' iti prasiddhaH 'bhagaMdarAi vA' bhagandara iti vA, gudAsthAnasamudbhavo nADIvragavizeSaH / graharogamadhikRtya zrI gautamasvAmI praznayati-iMdaggahAi vA' indragraha iti vA grahasabdo'tra-AvezArthako rogarUpastena indragraha iti indrAdhiSThita AvezaH svanAmnA, masiddho roga vizeSa ityarthaH evamagre'pi sarvatra / evam-'khaMdaggahAi vA' skandgraha iti vA, skandaH kArtikeyaH 'kumAraggahAi vA' kumAragraha iti vA-bAlagraha iti lokamasiddhaH. 'NAgaggahAi vA' nAgagraha iti vA 'jakkhaggahAi vA, yakSagraha iti vA, 'bhUtaggahAi vA' bhRtagraha iti vA 'unveyaggahAi vA' udvegagraha iti vA, zokAdi janya AvezaH 'dhaNuggahAi vA dhanugraha iti vA, dhanurvAtAbhidho rogavizeSaH 'egAhiyaggahAivA' ekAhorAtramAtrasthAyIjvaravizeSaH sa ca ekamahorAtramantare muktvA dvitIyadine, manuSyaM gRhNAtItyata ekAhikayA ityuktam 'ekAntarAjvara' iti nAmnA prasiddhaH, 'veyAhiyaggahAi vA dvayAhikapraha vA, ajIragAi vA'-kuSTha-koDha-kuDA-DamaruvAta-jalodara-arza-pavAsIra, ajIraga-ajIrNa-udara roga vizeSa, evaM 'bhagaMdarAi' vA bhagaMdara, gudA sthAna para hone pAlA nADIvraNa nAsUra ye saba roga hote hai kyA? 'iMdaggahAi thA, khaMdaggahAi vA, kumAraggahAi vA, NAggahAi vA, jakhamgahAi thA, isI taraha indra graha indra ke Avezajanya roga indra graha roga kahalAtA hai, isI prakAra skandagraha kumAragraha nAgagraha yakSagraha 'bhUtagahAi vA, bhUtagraha' 'ujveyaggahAha vA, udvegagraha zokAdijanya Aveza, 'dhaNuggahAi vA' dhanurgraha dhanurvAta nAmakaroga 'egAhiyaggahAi vA' ekAhika graha dina rAta rahane vAlA ekAntarika kA jvara roga 'veyA jIragAivA 40-38 / bhAta Malt2 2435-424 2572 mA tathA 'bhaga darAivA' magara, guhA sthAna 52 pApA nADIna nAsU2 mA mA shge| tyo 134 dvIpamA DAya che ? 'iMdagAhAivA, khadgagahAivA, kumora gahAivA, NAgagahAivA, jamkhaggahAivA' tathA IndraguDa ndranA AvazayI thnaare| rega Idragraha rega kahevAya che te ja pramANe jIndagraha kumAragraha, nAgagraha yakSaya, 'bhUtagAhAivA' bhUta uvveyaggahAivA' dvega thI yanAra mAveza 'dhaNuggahAivA' dhanu dhanurvAta nAbhane / 'egAhiyagahAivA, me. zita 2vAvANe tazyiA tApa 'veyAhiyagagahAivA' yA
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 u. 3 . 42 eko) DivaDamara - pa lahAdinirUpaNam 671 iti vA, dinadvayamantare mutvA tRtIyadinagrAhIjvaraH 'veyAMtara' iti prasiddhaH, 'teyAhiyaragahAi vA' vyAhikagraha iti vA, dinatrayamantare mutvA caturthadinagrAhIjvara: 'tejarA' iti prasiddhaH 'cAutthagAhiyAi vA' caturthIhikagraha iti vA, dinatrayamantare muktvA caturtha dinagrAhIjvaraH 'cothiyAjvara' iti prasiddhaH 'hiyayalAi vA ' hRdayazUlamiti vA, hRdaye zularUpeNa jAyamAno rogavizeSaH / evam ' matthaganulAi cA' mastakazUlamiti vA 'pAsasUlAi vA' pArzvazUlamiti vA, 'kucchimUlAi vA ' kukSizulamiti vA, 'joNislAi vA' yonizulamiti vA, 'gAmamArI vA' nAmamArI iti vA, 'jAva saMnivesamArIi vA, yAvat sannivezamArI iti vA, atra yAvatpadena 'Akara nagara - kheTakabaMTamaDaMba - droNamukha-pattanA''zrama saMvAhAnAM saMgrahaH tena - Aka ramArIti vA nagaramArIti vA, ityAdi padeSu mArI zabda saMyojanenA''lApako vidhAtavya iti / ebhiriMdragrahAdibhistatra 'pANakkhayajAva vasaNabhUyamaNAriyAI vA ' prANakSaya yAvat janakSayakulakSayadhanakSayavyasanabhRtAnAya iti veti praznaH, bhagavAferrett at surfhaka graha-dodina chor3akara Ane vAlA ve AntarA jvara roga 'teyAhiyaggahAtivA' vyAhika graha -tIna dina ke bAda Ane vAlA tejarAjvara 'cAurathagAhiyAi vA' cauthiyAjvara 'hiyayasalAi vA ' hRdaya zUla - hRdaya roga, 'matyagasUlAi vA' mastaka zUla - mastaka kA roga, 'salAi vA' pArzvazula pasalikA dukhanA 'kucchilAivA' udara roga, 'joNislAi vA' yonizUla 'gAmamAroha vA' 'grAmArI - grAma meM mArI marakI Adi honA 'jAva sannivelamArIi vA' yAvat Akara mArI nagaramArI evaM kheTa karvaTa mahamvadroNa mukha paTTana, AzramasaMvAha sannivezamArI ina indra grahAdirogo se vahAM 'pANakkhaya jAva vasaNabhUymaNArivAi vA' prANakSaya, yAvat - kulakSaya evaM dhanakSaya, ye saba kaSTa bhUta anArya yaha me hivasane yAMtare bhAvanAze tAva 'teyAhiyaggahAtivA' trAyu hivasane yAMtare bhaavnaa| tAva "cAutthagAhiyAivA' yA thiyo tAva 'hiyaya sUlAivA' (hRdayazUta hRdayaroga 'matthasUlAivA' bhastamzUsa bhAthAne roga 'paassuulaaiv|' pArzvazu pAMsanIya duHvI te 'kucchisUlAivA' u42roga 'joNisUlAivA yonIzula 'gApamArIi vA' grAmabhArI bharaDI vigere ne AbhA gAbhabhAM desAI nAra hoya che tevA roga 'jAva sannivesamArIivA' yAvat ArabhArI nagara bhArI zeva bheTabhArI, uTa bhArI, bhaThabhya, droNa paTTana Azrama saMvADe, sannivezamArI, vigere rAgA tyAM hAya che? tema A iMndragraha vigere rAgethI tyAM 'pANakya jAva vakhaNabhUyamaNAriyADavA' AyukSaya yAvat sakSaya tathA panakSaya A badhA kaSTa kAraka anA upadrave tyAM hrAya che ?
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... . . . . . . . . . . . jIvAmiMgama nAha-'jo iNaDe mama?' nAyamI samarthaH, mahAyuddhA dArabhya kulakSayAdhanAryAntA ApadaH ekolasadvIpe na bhavanti yataH 'dhagayarogAyaMkANaM te maNuyagaNA paNattA 'samaNAuso' vyapagatarogAtakAra, vyapagatA vinaSTA rogA jvarAdayaH AtaGkAH sadyo ghAtizalAdayo yebhyaste tathA te manujagaNA: mamatAH -kathitA, he zramaNAyuSman || ___'asthi NaM bhaMte / egoruyadIve dI yasti khala bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe 'aivAsAi yA' ativarSa iti vA, ativarSaH-vegataH pramANato'dhikaM jalapanimityarthaH 'maMdavAsAi vA mandavarSa iti vA, mandavarSaH zanaiH zanaiH prayojanAdalpaM vA darpa gaTa, 'sabuTTIi cA suvRSTiriti vA, dhAnyAdiniSpaciguNayuktA saSTiriti / 'duvbuddI kA' durvRSTiritivA dhAnyAyaniSpattihetukA, 'uccAhAi vA' udvAha iti vA, utkarSeNa jalavahanam pAhAi vA pravAi iti vA pravAho jalapUraH 'dagulbheupadrava-hote hai kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'jo iNaTTe sama?' he gautama ! ye candra graha se lekara dhanakSayAnta ApattiyAM ekoSaka dvIpa meM nahI hotI hai| kyoki 'vavagayarogAyaMkANaM te maNuyagaNI paNNattA sama NAuso' he zramaNa AyuSman / ve manuSya roga evaM AtaGka se rahita hote hai| 'asthi NaM aMte ! egoruSa dove dIve ativAsA vA' he bhadanta ! eko ra dvIpa meM asdhana deza meM hone vAlI ativRSTi hotI hai kyA ? 'bheda vAmmAtivA' bheda vRSTi dhIre dhIre hone vAlI prayojana se kama vRSTi hotI hai kyA ? 'suvahIvA' suvRSTi-dhAnyAdi sIniSpatti karane vAlI vRSTi varasAda hotI hai kyA ? 'duvuTTIivA' dhAnyAdikI niSpanti nahIM karane athavA apazyojikA vRSTi hotI hai kyA ? 'unyAhAti vA jisa varSA se pAnI kA pravAha bahuta ucera sthAnoM taka pahuMca jAve aisI vRSTi hotI hai mA prazna uttaramA prabhuzrI No iNaTe samaTe he gautama ! 21 A IdragrahathI laIne dhanakSaya sudhInI Apatti ekarUka dvIpamAM hatI nathI bho 'kvagayarogAyakANaM te maNutha gaNA pattA samaNAuso' zrama bhAyubhana te manuSya rega ane Ataka vinAnA hoya che 'asthi NaM bhate ! egoruya dIve dIvai ativAsAivA' san ! 34dvIpamA gapU thanArI ativRSTi thAya cha ? 'bhedavAsAtivA' Age dhIme dhAma thanArI prayoganathI mAchI vRSTi thAya cha 1 'suvudrIivA' dhAnya vigairenI utpatti 42pApAjI vRSTi 12sAha thAra cha ? duvudrIivA' dhAnyAhinI patti na 42vAvANI athavA prayana pinAnI vRSTI thAya cha ? 'uvvAhAtivA' 2 12sAthI pANIne pravAha ghaNe uce sudhI pahoMcI jAya teve varasAda thAya che ? _ 'pavAhAivA' 2 12sAthI pInu 52 mAvI laya meva! 12sAha thAya cha ?
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 7.3 su 42 DivaDamara-kalahAdi nirUpaNam 673 yAi cA' udakobheda iti vA parvatAtpatti mubhedajana jalavahanam bhUmimudbhidya. jalanissaraNaM vA 'daguppIlAi bA' udakotpIDeti vA jaLasyocaiH plavanam 'gAmapAhAivA' grAmavAhA iti vA, grAmasya jalapUreNa vahanam 'jAva saMnivesavAhAi vA' yAvat sanivezavAha itivA, yAvatpadena-AkaranagarakheTakaTagaDambadroNamukhapattanAzramasaMvAhAnAM grahaNaM bhavati, tatra grAmAdInAM jalapUreNa vahanamiti vA 'pANakkhaya0 jAva vasaNabhUyamaNAriyAi vA prANakSaya yAvat janakSaya kulakSayadhanakSayaghasanabhUtAnAryA iti vA prANakSayAdayo lokAnAM vyasanabhUtAH ApadbhUtA banAryAH-pApA. smakAH te ete ekorukanivAsinAM bhavanti kimiti praznaH, bhagavAnAha-'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH, ete avivarSAdayo'nAH ekorumavAsinAM na bhavanti kyA ? 'pavAhAi vA jisa vRSTi se aisA pravAha-jala kA pUra-A jAve aisI puSTi hotI hai kyA ? 'daguThabheyAi vA kyA aisI vRSTi hotI hai ki parvata se paDane ke kAraNa jamIna ke bhItara khaDDe paDa jAve, athavA jamIna ke bhItara se bhI pAnI bAhara nikalane laga jAve 'daguppIlAha vA' kyA ? aisI vRSTi hotI hai ki jisa se pAnI kA pravAha Takara khAkara idhara udhara phaila jAye 'gAmavAhAi vA kyA aisI vahAM vRSTi hotI hai jo grAma ko bahA le jAye ? 'jAba saMnivesavAhAi vA thAyata sanniveza ko vahA le jAve! yahAM cAmAda se Akara ghAha nagaravAha kheTa bAha ityAdi padoM kA grahaNa huA hai aise jala ke upadrava se 'pANakkhayajAja basaNabhUna maNAriyAha vA' kyA vahAM jo prANiyoM kA vinAza ho ? yahAM yAvat zabda se 'janakSaya dhanakSaya kulakSaya' ina padoM kA saMgraha huA hai isa taraha kaipte hai bhadanta ! kyA pahA ekoruka dvIpa nivAsiyoM ko kaSToM kA sAmanA karanA par3atA hai| isake uttA meM prabhuzrI karate hai-'yo aNaTTe labaTTe' he .. 'dagubheyAivA' savA 12sAha thAya che, pata52thI 5vAnA jamInamAM khADA paDI jAya che? athavA jamInanI aMdarathI paNa pANI bahAra nANI mAvadAppIlAivA' me 12sAha thAyale pAlanA pravAha 242 mAuna pAmatema ya? 'gAmavA hAivA' tyA sevA RHI thAya cha / bhAmA gAmane ajii taya 'jAva sa nivesavAhAivA' yAvat sanivezane tIna saMgha (gAmane tANI) jAya? ahI yA yAva5dathI AkaravAha, nagaravAha, kheTavAha vigere paune se yaha thy| che / zatana pAsInA thI 'pANAlaya jAva vasaNabhUtamagAriyAimA' yA prAliyAnA vinAza thAya yAvat nakSaya 'kSaya yAya ga kSaya thAya AvA prakAranA upadrano erUka dvIpa vAsiyone sAmano karavo 43 cha ? 20 prazna uttaramA prabhuzrI 5 cha hai 'No iNaTe samaDhe he gautama ! jI. 85
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ 674 jIvAmigamasUtra yataH 'vavamayadagovadavANaM te maNu paThANA paNNattA samajAuso! vyapagatadakopadravAra, vyapagatA:-vinaSTA udakAnAmupadravAH bhativRSTayAdirUpA yebhyastathA bhUtAste ekoruka dvIpanivAsino manujagaNA:-prajJaptA:-kathitAH he zramaNAyuSman / iti / 'asthi NaM bhaMte ! egoruyadIve dIve' asti khalu bhadanta ! ekohaka dvIpanAmake dvIpe 'ayAgarAi vA aya Akara iti vA. ayaso lohasya Akara:-udbhavasthAna sa vidyate naveti gautamalya praznaH, evamagre'pi AkaraviSayaka prazna unneyH| 'taMbAgarAi vA tAmrAkara iti vA, tAmrakSya-dhAtuvizepasyApharaH 'sIsAgarAi vA' zIsakAkara iti vA, zosakaH 'sIsA' iti lokamasiddhaH, 'suvaNNAbharAvA' suvarNAphara iti vA, syaNAcarAi vA' ratnasya-vanavaiDyoderAkara iti vA, 'vairAgarAi vA vajrAkara hativA, vajra-hIrakam 'vasuhArAi vA vasudhAreti vA, vasudhArAdhArArUpeNAkAzataH patitA suvarNaSTiH, 'hiraNavAsADa vA hiraNyasya-rajatasya varSaH sAmAnyato varSaNam, iti bA, 'munnavAsAi vA suvarNa iti kA, 'rayaNavAsAi gautama! yaha artha samartha nahIM hai arthAt ye pokta ativRSTi anAvRSTi Adi upadrava vahA~ para nahIM hote hai| kyoMzi pavAyadagobaddavANaM te maNuyagaNA paNNA saraNAuso' manuSya he zramaNa AyuSman jalIya upadrava se sarvathA rahita hote hai 'asthi gaM bhaMte! egoruya dIve dIve ayAgarAha yA lambAmadAha vA sIsAgarAi vA suSaNNAgarAi vA rayaNAgazaha vA vasuhArA dA, zikSaNAsAcA 'he bhadanta ! kyA usa eko ruka nAma ke dIpa meM loha kI khAne hai ? tAmbe kI khAne hai ? sIse kI khAne hai ? suvarNa kI khAne hai ? ratnoM ko khAne hai ? rajra hIre kI khAne hai ? tathA vasudhArA-nA- kara se soneSoM kI vRSTi hotI hai kyA? hiraNya kI varSA hotI hai ? 'supaNNavAlAhavA' suvarNa kI varSA hotI hai ? 'rynnA artha barobara nathI arthAt A pramANe kahevuM te yogya nathI, eTale ke A pUrveti tivRSTi, anAvRSTi vigaire 6padrave yatA nayI. 'vavagayadago vadatrANaM te bha guyANA paNNatA sapaNa uso' te mnussye| hai mAyubhan va nadhI upadrava vinA kAya cha 'asthi NaM bhate ! egoruya dIve dIve ayA. garAivA tammA garAivA sIsAgara ivA sukSNAgarAivA rayaNa garAivA vairAgarAivA vasudhArAinA' hiraNNavAsAivA' san ! seya34 dI5mA somanI paaye| che tAMbAnI khANe che? sIsAnI khANe che? senA nI khAzo che? rAnI khANe che? vajanI khANe che? hIrAnI khANe che? tathA vasudhArA dhArA pravAdhI saniyAnI vRSTi 5.? hiryn| 124 thAya che ? 'suvaNNavA sAha vA' senAnI 12sAha thAyacha ? 'rayaNavAsAivo 2tnAna 12sAha thAya che ?
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA rakSA pra.3 u.3 pR.42 DivaDamara-kalahAdi nirupaNam ___675 vA' ratnavarSa iti ghA, 'vaharavAsAi vA' vajravarpaH, hI nighA, 'AbharaNA sAi vA' AbharaNam-alaGkArastasya narSa iti kA 'pattavAsAi vA patrANAM varSa iti vA, 'pupphavAsAi vA' puSpavarSe iti bA, 'phalAsAi cA' phaladRSTiI 'vIyavAsAi vA' bIjadarpa iti bA, 'mallayApsAha vA' mAlyarSa iti vA 'gaMdhavAsAi vA' gaMdhavarSa iti vA-gandhadravyasya varpaNam vaNavAsAi vA' varNavarSa iti vA, vilepanavarSaNam 'cuNNadAsAi vA cUrNavarSa iti vA, gandhadravyacUrNavarpaNam, 'khIravu. dvIi vA kSIravRSTiriti vA, kSIrasahazajalasya vRSTirityarthaH, vizeSato varpaNaM vRSTiH, _ 'rayaNavuTTIi vA' rattavRSTiriti vA, hiraNavuTTIi vA hiraNyavRSTirati vA, 'suvaNNavuTThIi vA' suvarNadRSTiriti vA, 'taheba jAca cuNNabuTThIi vA' tathaiva yAvat cUrNaSTiriti vA, atra yAlpadena suvarNadRSTi, ratnavRSTiH, vajraSTiH, AmaraNadRSTiA, tathA-patra puSpa phalavIjamAlyagandhavarNavRSTinA saMgraho bhavatIti / 'sukAlAi vA' vAsAivA' ratloM kI varSA hotI hai ? 'vaharavAsAivA' vanna hIroM kI varSA hotI hai 'AbharaNavAsAidA AmaraNoM kI varSA hotI haiM ? 'pupphapAsAha vA' puSpoM kI varSA hotI hai ? 'phalabAsAi vA phaloM kI varSA hotI hai ? 'vIyavAsAi vA vIjoM kI varSA hotI hai ? 'mallavAsAi vA' mAlAoM kI varSA hotI hai ? 'gaMdhavAlA ' gandha gandhadravya kI varSA hotA hai ? 'ghaNNavAlAi thA' rilepana-piSTa dravya vizeSa kI varSA hotI hai ? 'cuNavAsAi vA dravya ke cUrNa kI varSA hotI hai? 'khIrakhuTThIha kA dRdha kI vRSTi hotI hai ? 'hiraNNavuTTI kA hiraNya-cAMdI kI dRSTi hotI hai ? 'sukSapaNahIi cA suvarNa kI dRSTi hotI hai| tahecha jAva cuNavuDIi cA yAvat cUrNa kI dRSTi hotI / yahI yAvatpada se rasna vRSTi AdikoM kA grahaNa huA hai| varSA meM sAmAnya rUpa se vRSTi 'vairavAsAivA' 101 hIrAnI parasAI yAya cha 1 'AbharaNa vAsAi vA mAsarayAnI 12sA thAya che? 'pattavAsAivA' pAnA mAnA parasAI yAya che 'pupphavAsAivA' pAnI 12sAha thAya cha ? 'phala vAsAivA' sAno 19sA thAya? 'bIyavA sAivA' miinn| 12sAha thAya cha ? 'mlttvaagraaiv|' bhaasaamaan| 12sAI yAya cha 1 'gaMdhavAsAi vA anya drvyon| 12sA thAya che ? 'vaNNavAsAivA' vipana piSTa dra0ya (pI) vizeSanA 12sAha thAya cha ? 'cuNNavAsAivA' gandhadravyanAyUcanA parasAI thAya cha ? khIrakhuTTIivA' dhanI 12sAha thAya cha ? 'rayaNavuTTIipA' 2.nAnA 12sA thAya cha 1 'hiraNNabuTTIi vA' Ci295 yaahiin| 12sAha thAya cha 1 'suvaNNavuddIiyA' sonaa| 52sAha thAya cha ? 'tadeva nAva cuNNavuTThIivA' thAvat cUrNane vAta thAya che. ahiyAM pAspadathI ratanaTi vigere pade
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 676 pacaH kAlaH, sukAla:- upadravAdi rahitaH kAlaH 'dukAlA vA' hukAu iti 'sunavAi vA' mikSa iti vA, satyAdiniSpattikhyaH, 'dunikavADa vA' durbhikSa iNi vA-sasyAdyAvarUpaH, 'apagvA vA' alpArdha iti vA alpamUlyena vastuprAptiH, 'mahagghAinA' mahArgha iti vA, bahumUlyena vastupAptiH 'kayAr3a vA' krayAkrayaNakamiti vA, mUlyena vastuna AdAnam 'mahAvikazai vA mahAvikraya:-mahAvikrayaNakamiti vA, bahumUlyena vastunaH padAnam 'sangiDII vA' sannidhiritivA 'saMcAi vA' saMcaya iti vA, satyapi vastuni punastasya saMgraNam, 'nidhI vA' nidhiriti vA, bahumUlya vastusthApanam 'nikSaNAha vA' nidhAnamiti vA, bhUmyAdyantaH sthApitadhanAdikam 'ciraporANAha vA' cirapurANamiti vA cirapatiSThitvena purANaM cirakAlasthApitam / ataeva 'pahINasAmiyAha vA' hIsvAmikamiti vA prahINa: hotI haiM aura vRSTi meM ghanI vRSTi hotI hai isI taraha 'sukAlAi vA ' ula ekoruka dvIpa meM sukAla rahatA hai yA 'dukkAlAI vA' duSkAla hotA hai / 'subhikkhAha vA' subhikSa dhAnyAdi kI niSpatti rUpa hotA hai yA 'dubhikakhAi vA' durbhikSa dhAnyAdi kI niSpatti kA abhAva rUpa hotA hai / 'appadhAi vA' vastuaiM alpa mUlya meM milatI hai ? 'mahagghAi vA ' bahuta mUlya meM milatI hai ? 'kayAha mahAvikyAi vA' vahAM vastuoM kI kharIdI hotI hai ? yA bahuta adhika vikrI hotI hai ? 'saNehI vA' logoM ke vahAM bhogya padArthoM kA saMgraha hotA hai ? 'saMcayAi vA' vahAM ke loga vastuoM ke hote hue phira Age ke liye saMcaya karate hai ? 'nidhIha bA' bahumUlya vastuoM kA saMgraha hotA hai ? 'nihANAtivA' loga vahAM dravya ko jamIna meM gADhakara rakhate haiM ? 'ciraporANAi yA' yahAM para loga graheNu karAyA che. varSAkALamA sAmAnya rIte varasAda thAya che? ane varSo aNabhAM padhAre prabhASathI varasAha thAya che ? rIte 'sukAlAivA' se the haiN| 34 dvIpamA suhA rahe the ? athavA 'TukkAlAivA' duSDANa hoya che ? 'subhi kkhAimA dhAnyAhitI utpatti 35 subhagA hoya che ? 'dubhikakhAivA' dhAnyAhinI utpattinA abhAvarUpa dukALa hAya che? avvIA' vastu alpa mUlyathI sodhI bhaNe che ? athavA 'mahagghAivA' mahubhUdayathI (bhAMdhI) bhaje che ? 'kayA imahAvikyAivA vastugonI bharIhI thAya he? athavA vadhAre prabhANuthI vezAtha thAya che ? 'saNe hIivA' soDI tyAM leogya yahAthainA saMgraha re hai ? 'sa McayAivA' tyAMnA so vastu hovA chatAM bhaviSya mATe saMyaya re che ? 'nidhIivA adhi bhRhayavAlI vastuoono saMgraha thAya che ? 'nihANA tivA' tyAMsAThI ghanate mIrA ? 'ciraporANAivA tyAMnA soDI yAMse
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 . 3 . 42 DibaDasara - phalahAdi nirUpaNaM 677 yaH svApI dhanasvAmI yasya tattathA alAmikaM dravyajAtam, 'hINase uyaM' prahINasecakam - prahINAH praNaSTAH sektAraH secakAH dhanaprakSetAro yasya tat saMpati na tatra dhanasthApitA varttate etAdRzaM sthAnam, athavA mahINase nukramiti, prahINaH setuH gamanAgamanabhUmiryasya ut / bhUmeruna vanatatvena 'pahINaggAhAcA' prahINamArga miti vA pahINaH praNaSTaH mArgaH janAnAM gamanAgamanaM yasya tat / 'pakSINagotAgArAi vA' prahINagotrAgAramiti vA, prahINaM praNaSTaM gotrAgAraM tatsvAmi gotrIyajanasyApi agAra yasya vat, nikSitadhanarAzi svAmino gotrIyajano'pina jIva tItyetAdRgaM sthAnam / etAni vastUni santi kim ? tathA - 'jAI imAI' yAni imAni 'gAsAgara nagarakheDa ka va Da maDaM vadoNamuhapaTTaNAsamasaM sahasannive se su' grAmAkaranagarakheTaka damaDapadro mukhAttanAthamasaMvAhasannivezeSu siMghADa patigaca ukacaccaraapane pAsa purAnI vastueM saMgrahita karate haiM? bahuta purAnA hone se 'pahINa sAmidhAi vA' vahAM aisA bhI dravya hotA hai, ki jisakA koI svAmI na ho / 'pahINaseucAi vA' aisA bhI vahAM dravya hotA hai, ki jisameM phira koI dhana jamA karane vAlA jana bhI na ho / 'pahINamaggAi vA ' jisakI bhUmI jAne AneM yogya nahI ho / 'pahINagottAgArAha vA' vahAM aise bhI dhana sthAna hote hai ki vahAM dhana rakhane vAloM ke gotrakA phoha bhI manuSya na bacA ho arthAt saba mara gaye ho aura usakA ghara bhI naSTa ho gayA ho, vahAM aise sthAna hote hai kyA phira 'jAi imAI gAmAgara nagara kheDakara yadogapaTTaNAsamasaMvAhasaniSe te su' jo ye vahAM grAma, Akara, nagara, kheTa, kardaTa, maDaMba, droNamukha, pattana, Azrama, saMdha aura saniveza hai unameM tathA unameM jo 'sighADaga' zRGgATaka ke AkAra jaise rAste hai 'tigacakkacaccara caummuhamahopa hesu' trika tIna lunI vastuno sabhar3e hoya he ? dhAgu nunu hovAthI 'pahINasa miyAvA' tyAM mevu yA dravya hoya he lenA hai| bhAsI44 na hoya ? 'pahINase jyAivA' tyAM evuM paNa dhana heAya che ke jemAM pAchuM, keAi jamA karAvanAra mANasa hoya athavA lenI bhUmI navA bhAvavA yogya na hoya 'pahINagottAgArAivA' tyAM evA paNa dhanasthAnA hAya che ke tyAM dhana rAkhavAvALAonA vazane keI paNu mANusa khacce na heAya ? arthAt khadhAja marI gayA rAya ? ane tenu' ghara pazu nAza yabhyu hoya ? sevA sthAna hoya che ? 'jAI imAI gAmAgaraNagara kheDakavnraDama badoNa muddapaTTaNAsamasa vAisannivesa' ne thamA tyAM grAma Akara nagara kheTa kareMTa makha drozamukha pattana azrama, sa`vAha ane sa Mniveza che, tebhAM tathA temAM ? 'siMghADaga' zidhorAnA AhAra vA rastA
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatra caummuhamahApahapa hesu' zrRGgATa katrikacatuSkacatvaracaturmukhamahApathapatheSu 'Nagaragiddha maNasusANagirikaMdarasaMtiselovaTThANa bhavaNagihesu' nagaranidhamanazmazAnagirikandarasacche kopasthAnabhavanagRhepu. hiraNyasuvarNAdibahumatpadravyANi 'saMnikkhittAI ciTThati' sannikSiptAni tiSThanti kim ? iti praznA, bhagavAnAha-'No iNaDhe samajhe' nAyamarthaH samarthaH naitAni aya ApharAdIni ekoruka dvIpe bhavantIti bhaavH| ekorukamanunAnAM sthiti darzayitu praznannAha-'egoruyadIve gaM' ityAdi, 'egraruyadIve NaM bhaMte ! dIve' ekorukadvIpe khalu bhadanta / dvIpe 'maNuyANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?' manunAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA-kathiteti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanne] paliovamassa asaMkhejjai bhAga asaMkhejjaimAgeNa Ugarga' jaghanyena palyopamasyAsaMkhyeyabhAgam mArga bAle rAste haiM 'caka' cAra mArga vAle rAste hai| catvara caturmukha mArga hai aura mahApatha rUpa mArga hai| unameM evaM 'Nagara NiddhamaNasusANagirikaMdaraselovaTThANa bhavagihesu' nagara kI nAlI gaTara meM zmazAnoM meM giri evaM giri kI kandarAoM meM UMce parvata ityAdi sthAnoM meM 'sanikkhittAI ciTuMti' dravya gar3A huA hotA hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate hai-he gautama ! 'No iNaDhe sama?' yaha artha samartha nahIM hai-arthAt pUrvokta prazna kI viSaya bhUma koi bhI vAna vahAM nahI hotI hai aura na gromAdikoM meM kahIM para bhI ghana gar3A huA rahatA hai| __ ava sUtrakAra ekohaka dvIpa ke manuSyoM kI sthiti kahate haiM-'egoruya dIveNaM bhaMte dIve maNupANaM kevatiyaM kAlaMThiI paNNattA' he bhadanna eka ruka 'chIpa ke manuSyoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara meM che, 'tiga vauciccara caummuhamahApahesu' 4i mA vA 2stAmA hAya che. cAra mArgavALA rastA che. catvara cAra rastA bhegA thatA hoya te ceka tathA mA55 35 bhAgamA tathA 'NagaraNiddhamaNamusANagiri kaMdaraselovaTThANa bhavaNagihesu' naganI nAva gaTaramA smazAnAmA ta me 'tAnI zuzamAmA yA 5 vigaire sthAnAmA 'sa'nivikhacAI ciTThati' haTAye dhana DAya che| sA prazana uttaramA prasuzrI gautabhAbhIna 47 cha , 'NoM iNaThe samaTe hai gautama ! A artha barAbara nathI. arthAt pUrvokta prazna saMbaMdhI kaI paNa vAta tyAM hotI nathI. temaja gAma vigeremAM kayAMya paNa dhanadaTAyeluM hotuM nathI have sUtrakAra ekarUka dvIpanA manuSyanI sthitinuM varNana kare che. 'egoruyadIvaNaM bhate / dIre maNuyANa kevatiya kAla ThiI paNNattA' bhan ekeka dvIpanA mananI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM AvI che
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 4.3 lyu.42 DiMbaDamara-kalahAdi nirUpaNam 179 asaMkhyeyabhAgenonakam 'ukkoseNa-paliocamassa asaMkhejjahabhAgaM' utkarSaNa palyopamasyAsaMkhyeyabhAgam / 'te NaM bhaMte ! maNuyA' te ekoSakadvIpanivAsinaH khala bhadanta ! manujAH manuSyAH 'kAlamAse kAlaM kiccA' kALamase kAlaM kRtvA 'kahiM gacchati kahi uvavajjati' kutra-kasmin sthAne gacchanti tathA kutra kasmin sthAne utpadyante iti gautamasya praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, "goyamA' he gautama ! 'te Na maNuyA' te khalu-ekorupadvIpIya manujAH 'chammAsAvaMsesAuyA' SaNmAsAvazeSAyuSaH kRtaparabhavAyurvandhA iti gamyam 'mihuNayAiM pasavaMti' mithunakAni prasavate-samutpAdayanti, 'auNAsII rAiMdiyAI mihuNAi sArakkhaMti saMgovitiya' eka'nAzIti rAtridivAli- ahorAtrANi mithunakAni saMrakSanti saMgopAyanti ca, saMrakSanti ucitopacArakaraNataH pAlayantiprabhu zrI kahate hai 'goyamA !' he gautama ! inakA jahanneNaM 'palizromassa asaMkheja ibhAgaM asaMkhejjA bhAgeNa UNagaM' apane asaMkhyAtave bhAga se hona palpopamake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa jaghanya sthiti hai aura 'ukkoseNaM pali bhokamasla asaMkhejjai bhAga' utkRSTa sthiti palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai 'te NaM bhaMte! maNussA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchaMti, kahiM uvavajjaMti' he bhadanta ve manuSya kAla mAsameM maraNa karake kahAM jAte hai ? kahAM utpanna hote hai ? uttara meM prabhu zrI kahate hai 'goyamA teNaM maNuyA chammAsAyasesAuyA mihuNayAi pasaveMti, auNAsIiM rAiM diyAI mihuNAI sorakkheMti saMgoviMtiya 'he gautama ! jaba unakI chaha mAsakI AyuzeSa rahatI hai taba ve putra aura putrI rUpa jor3e ko utpanna karate hai assIme eka kama-79 dina taka ve usa joDe mA praznamA uttaramA pramubhI gautamaspAbhIne 4 cha 'goMyamA gautm| tenI sthiti 'jahaNNeNa paliomarasa asakhejja ibhAga asa khejaimAgeNa UNaga" potanA asaMkhyAtamAM bhAgathI ochA palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa vanyathA cha bhane 'ukkoseNaM pali ovamassa asaMkhejjaibhAMga' 18 sthiti pakSyA 5manA masajyAtamA mAga amAnI che. 'teNaM bha te ! maNussA kAlamAse kAla kincA kahiM gacchati, kahi utravajja ti' bhagavan te manuSya sanA apsare kALa karIne kayAM jAya che ? ane kayAM utpanna thAya che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI cheu goyamA ! teNaM maNuyA chammAsAvasesAvyA mihaNayAI pasave ti, auNAsIiM rAiMdiyAI mihuNAI sArakheti saMgoviti' gItama jyAre teonuM cha mAsanuM AyuSya bAkI rahe che tyAre teo putra ane putrI rUpa jeDAne utpanna kare che. ane 79 ogaNyAsI divasa parvata teo e beDalAnuM pAlana piSaNa kare che. ane tene sArI rIte saMbhALe che,
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ 680 jIvAmigamatra anAmogena hstaaykRssttebhyH| 'sArakkhittAra' saMrakSya saMkSyi 'saMgoSittA' saMgopya; 'ussasittA, nissAsittA' ucchvasya niHzvasya-ucchvAsaM kRtvA nizvAsaM kRtvA zvAsocchvAsaM gRhItvetyarthaH 'kAsittA' kAsitvA-kAsaM vidhAya 'chIittA' kSutvA kSutvaM vidhAya 'avihA' akliSTAH svazarIrotyaklezavarjitAH 'avva hiyA' avyathitA:-pareNA'nApAditaduHkhAH, 'apariyAviyA' aparitApitAHsvataH parato vA anupajAtakAyamanaH paritApAH, 'muhaM suheNaM' sukhaM sukhena suvapUrvakaM 'kAlapAse kAlaM kiccA' kALayAse-kAladine AyurdalikkSaye kAlaM-maraNaM kRtvA 'annayaresu devaloesa' anyatareSu devaloke pu-bhavanapatyAdIzAnAntadevalokeSu 'devattAe ubavattAro mati' devatvena upapattAro bhavanti samutpadyante svasamAnAyuSSasureSveva tadutpattisaMbhavAt / atra kAlapAse iti kyanena tatkAla taddeza bhAvimanujAnAmakAlamaraNAmAH sUcitaH, aparyAptakAntamuharta kAlAntaramanaparvata kA prati pAlana karate hai, use acchI taraha saMbhAla kara rakhate hai, 'sArakhittA saMgovittA' usI acchI taraha pAlana aura saMbhAla karake 'ussamittA, nissAsittA, kAlittA, chIIttA, amiTA, anyAhattA, apariyAviyA phira ghe ucchavAsa ni:zvAsa lekara khAsa kara evaM chIMka lekara vinA kisI kleza ke bhIti vinA sathA vinA kisI paritApa 'suhaM suherNa' zAnti pUrvaka 'kAlamAse kAlaM kiccA maraNa ke avasara meM marakara 'anna garesu devaloessu devattAe ubavattAro bhavaMti' bhavana patyAdiizAna deva loka taka ke kisI eka deva loka meM utpanna ho jAte hai| arthAt apanI Ayu ke samAna AyuvAle devo meM hI inakI - utpatti hotI hai / inakA akAla meM maraNa nahIM hotA hai kyoki asaM khyAta varSAyuSka AyuvAloM ko anapavartanIya AyuzalA siddhAra meM kahA gayA hai. yahI vAta prakaTa karane ke liye 'kAla mAse' isa zabda kA 'sArakhitA sa govittA' tenu sArI rIta pAlana poSaya zana. 'ussAsittA, nissAsivA kAsitA chIIttA akiTThA avahitA apariyAviyA' te 5chI tme| uchavAsa ni zvAsa laIne khu khAre khAIne chI kIne kaMi paNa kaleza bhagavyA vinA tayA | 565 on-na paritA vinA 'suha suheNa' zAnti / 'kAlamAse phAla kiccA' hotAnA gavasa 4 rIne 'annaya resu devale esu devattAe ubavatAro bhavati' bhavanapatithI zAna sudhInA 3 pai. cha paNa eka devalokamAM utpanna thaI jAya che. arthAt potAna a cukhya sarIkhA AyuSyavALA devakamAMja teonI utpattI thAya che. teonuM akAlasaraNa thatuM nathI. kemake asaMkhyAta varSAyuSka AyuSya vALAone anapavartanIya AyuSyavALA
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u.3 3.43 AbhASikadvIpanirUpaNam 681 nIyAyuSkattrAt / 'devaloyaparigahiyANaM te maNuvagaNA paNNattA samaNAuso !' devaloka parigrahAtAH devaloka eva bhavanapatyAdIzAnAntarUpastathAkSetra svAbhAvyAta yogyAyurvandhanena parigRhIto yeste tathAbhUtAste manujagaNAH prajJaptAH he zramaNA yuSmanniti / 042 // mUlam - kahiM NaM bhaMte! dAhiNillANaM AbhAliya maNussANaM AbhAsiya dIve NAmaM dIve paNNatte ? goyamA ! jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM cullahimavaMtassa bAsaharapavayassa dAhiNa purathimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM tinni joyaNasAI ogAhittA ettha NaM AbhAsiya maNussANaM AbhAsiya dIve NAmaM dIve paNNatte, selaM jahA egoruyANaM NiravasesaM savvaM / kahi NaM bhaMte! dAhiNillANaM vesAliyamaNussANaM pucchA, goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM cuhimavaMtassa vAsaharapabvayassa dAhiNapaccatthimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM tiSNi joyaNa0 sesaM jahA egoruyANaM / kahi NaM bhaMte ! dAhiNillANaM NaMgoliyanaNusvANaM pucchA, gothamA ! jaMbuddIve dIve maMdarasta patrayassa dAhineNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavyapassa uttarapacatthimillAo gharimaMtAo lavaNasamuhaM tiSNi joyaNasayAI0 sesaM jahA egoruva maNussANaM // sU0 43 || - 1 yahAM prayoga kiyA gayA hai / 'devaloyaparimAhiyANaM te maNujna paNNattA 'samaNauso' he zramaNa AyuSyan / ye manuSya usa prakAra ke kSetra ke svabhAva se hI deva saMbaMdhI Ayu kA vadha karane se bhavana pati se IzAna deva loka taka ke devaloka ke sivAya anyaloka meM utpanna hone vAle nahIM hote hai || sR0 42 // siddhAMta che. vAta pragaTa 12vA bhATe 'kAlamAse' me phne| saDDiyAM prayoga resa che. 'devaloyaparigAhiyANaM te maNuyagaNA paNNattA samagAuso' he zramaNa AyuSman te manuSye te prakAranA kSetranA svabhAvayIja deva saMbadhI AyuSyanA aMdha karavAthI bhavanapatithI izAna devaleAka sudhInA pheleka sivAyanA bIjA devaleAkamAM utpanna thatA nathI, aa sU. 42 5 nI0 86
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ 682 jIvAmigamasUtre chAyA-kuna khalu bhadanta ! dAkSiNAtyAnAsAbhApikamanuSyANAm AbhASika dvIpo nAma dvIpaH prajAtaH ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe maMdarassa parvatasya dAkSiNena kSudrahimazto varSadharaparvatasya dakSiNapaurastyAt caramAntAt lavaNasamudraM trINiyojanazatAni avagAhya atra khalu AyApika manuSyANAm ApikadvIpo nAma dvIpaH pajJazaH / zeSaM yathA ekorukANAM niravazeSa sarvam / kutra khalu bhavanta ! dakSiNAtyAnAM vaizAlika manuSyANAM pRcchA mautama | jasTTIpe dvIpe madarasya parvatasya dakSiNena kSudrahimabalo varSadharaparvatasya dakSiNapAzcAtyaca rAtAt lavaNasamudraM trINi yojanazatAni zeeM yathA e ko rukANAm / kuna khalu danta ! dakSiNAtyAnAM nAgolika manuSraNAM pRchA, gautama ! jasbRdvIpe dvIpe madararaya patasya dakSiNena kSudradimarato ra paMdharaparvatasya uttarapAzcAtyAta caramAntAt lavaNasamudraM trINi yojanazatAni0 zeSa yathA ekorukamanuSyANAm ||mu0 13 // TIkA-eko rukamanuSyANAM svarUpAdiva mupaye AmApikamanuSyANAM svarUpA. dikamupazrNayituM praznayanAi-'kahi NaM bhate !' ityAdi / 'kahiNa bhaMte ! dAhijillANaM bhAmAsivamaNurasANaM' huna rUlu bhavanta / dAkSiNAtyAnAmAmApika manuSyANAm 'AbhAsiyadIve pAma dIve paNatte' AbhAvipadvIpo nAma dvIpa: ghajJapta:-kathitaH, iti mana:, bhagavAlAha-goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'jabuddIve dIve' jarabRDhIpe dvIpe 'maMdararA-paccara rasa dAhaNeNe' mandarasya parvatasya dakSiNena-dakSiNayAM dizi 'cullahimavaMtassa cAsaharapabvayassa' kSudrahimavato varSadhara parvatasya 'dAhiNapurasthimillAo parimaMtAo' dakSiNapaurastyAt AgneyakoNAt 'kadhi NaM saMte ! bAhiNillANaM AbhAsina maNumlANa' ityaadi| TImArtha-he bhadanna / dakSiNa dizA ke AbhApika manuSyoM kA AbhASika nAmakA dvIpa kahAM para hai ? uttara meM prabhu zrI kahate hai'goyamA javuddIve dIke maMdara ssa pavadhassa dAhiNe NaM cullahimavaMtassa ghAsahara padhassa dAhiNa purathimillAmo parimaMtAo' he gautama ! isa jambUdvIpa meM mandara parvata kI dakSiNa dizA meM kSuda himavaMta nAma kA baDA suMdara parvata hai usake dakSiNa porasya agni koNa ke caramAnta se 'kakSiNa bhate ! dAhiNilchINa' AmAniyamaNustrANa' tyAdi TIkArtha- he bhagavan dakSiNa dizAnA AbhASika manuSyane AbhASika nAbhana dvIpa yA mA che 1 mA prazna uttama prabhuzrI he che 'goyamA ! jaMbuddIve dIve ma darassa parayasta dAhiNeNaM cullahimavaMtassa bAsaharapavyayassa dAhiNapurathimillAo carima tAo' gItama! bhAdvIpamA ma25 tanI kSiya dizAmAM kSudrahimAvaMta nAmane suMdara parvata che. tenA dakSiNa paratva agni
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoMtikATIkA pra.3 u.3 5.43 oNbhASikadvIpanirUpaNam 683 caramAntAt 'lajaNasamudaM tini jodhaNasayAI bhogAdittA kA sudaM trINi yojanazatAni avagAhya 'estha NaM pAbhAsiyamaNurakSANaM AbhAsiyadove NAmaM dIve paNNatte' atra khalu AbhApikamanuSyANAm AbhASikadvIpo nAgadvIpaH prajJaptaH, 'sesaM jahA egoruyANaM niravasesaM savvaM zeSa yathA ekorukANAM niravazeSa sarvam ekorukamanuSyavadeva AmApika dvIpasya varNanam AbhASikamanuSyasvarUpAdikaM ca sa nirava zeSa vaktavyam / 'kahi NaM bhaMte' kuna khalu bhadancha ! 'dAhiNillANaM vesAliya maNussANaM pucchA' dAkSiNAtyAnAM vaizAlikamanuSyANAM vezAlika nAmako dvIpaH prajJaptaH iti pRcchayA saMgRhya meM praznA, manavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'jaMbuddIce NaM dove' jambUdvIpe khalu dvIpe 'maMdarassa evyayassa' mandaranAmakAsya parvatasya 'dAhiNe NaM' dakSiNena 'culladimavaMtassa vAsaharapavyayassa' cullahiparato paMdharaparvatasya 'dAhiNapaccasthimillAo carimaMtAo' dakSiNapAzcAtyAda naiRtakoNAdityarthaH caramA'lavaNasamuI tini jodhaNamayAI ogAhittA' lavaNa laghudra meM lInasau yojana jAne para halo sthAna para 'ettha NaM AvAliyA maNulsANaM AbhA. siya dIve NAmaM dIve ghaNNante' AmASika manuSyoM kA AbhASika nAma kA dvIpa hai| 'saM jahA egoruSANa Nirakkhe sava' isa dvIpa ke sambandha meM evaM yahAM ke manuSyoM ke sambandha meM bAkI kA aura lava kathana ekoruka dvIpa ke prakaraNa meM jaisA kiyA gayA hai vaisA hI jAna lenA cAhie / 'kahiNaM bhale ! dAhiNillANaM sAliya velAniya bhaNuslANaM pucchA' he adanta ! dakSiNa dizA ke baizAlika vaiSANika manuSyoM kA vaizAlika vaiSANika nAmakA dvIpa kahAM para hai| uttara me prabhuzrI kahate hai'goyamA javahIve dIve mahala pakSayasta dAhiNe NaM cuhimavaMtassa vAsaharapavvayama dAhiNa paccazipillAo carimaMtAo samudaM mAnA yaramA-tathI 'lavaNakha mudaM tinni joyaNasayAI ogAhittA' sava samudramA trse| yobhanaya tyAre 'etthaNaM AbhAsiyamaNustANa AbhAsiya dIve NAma dIve paNNatte' meM sthAna52 maSi manuSyAna mAlApi nAmanA dI5 cha. 'sesa' jahA egoruya NaM Niravasesa savva' mA dIpanA samayamA tama tyAMnA manuSyanA saMbaMdhamAM bAkInuM tamAma kathana ekarUka dvipanAM prakaraNamAM je pramANe pAmA mAvasa che se prabhAya sabha lenthe 'kahiNaM bhate ! dAhiNillANa vesAliya vesANiya magussANa pucchA' mapan ! ikSiNa zinA paizAti ane vaiSANika manuSyanA vaizAlika ane vaiSANika nAmanA dvIpe kyAM Avela che AL prazana uttama zrI tAsIna se che / 'goyamA ! vRdda ve dIve madarasa sarasa dAdigaM culla imavaMtala kAntAH - dahiNa
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre ka nvAt 'lavaNa samudaM vinni joyaNasayAI' lavaNasamudraM trINi yojanazatAni avagAhyAtra khalu dAkSiNAtyAnAM vaizAlikamanuSyANAM vaizAlika nAmako dvIpaH prajJaptaH kathitaH 'sesaM jahA egoruyANaM' zeSaM yathA eka rukadvIpa nivAsinAM manuSyANAM kathitaM tadetatsarvaM niravazeSamiha vaktavyamiti / 'kahiNaM bhaMte !' kutra khala bhadanta ! ' dAhiNillANaM gaMgoliyamaNussANaM pucchA' dAkSiNAtyAnAM nAGgolikamanuSyANAM nAGgoliko nAma dvIpaH prajJaptaH - kathita iti prazna, 'bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama ! 'jabUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM' mandaranAmakasya parvatasya dakSiNena 'culla himavatassa vAsaharapavvayassa' cullahimavato varSadharaparvatasya 'uttarapacvatthimillAo carimaMtAo' uttarapAcAcyAt vAyavyakoNAdityarthaH tini joyaNassa se se jahA egoruvANaM 'he gautama' isa jaMbUdIpa nAma ke varttamAna sumeru parvata kI dakSiNa dizA kI ora rahe hue kSudra himavaMta parvata ke dakSiNa pazcima naiRta koNa ke caramAnta se lavaNasamudra meM tInasau yojana jAne para ThIka isI sthAna para dakSiNa dizA ke vaizAlika vaiSANika manuSyoM kA vaizAlika (vaiSANika) nAmakA dvIpa hai| vAkI kA isake sambandha meM zeSa aura saba kathana ekoruka ke prakaraNa jaisA hI hai / 'kahi NaM maMte' dAhiNillANaM gaMgoliyamaNussANaM pucchA' he bhadanta | dakSiNa dizA ke nAMgolika manuSyoM kA naugolika dvIpa kahAM para hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA' jaMbUhIve dIve maMdaras pavyasta dAhiNe culla himavatassa vAsaharapavvapassa uttara paccasthimillAo carimaMtAo lakSaNasamudde tiNi joyaNasayAI sesaM jahA paccatthimillAo carima tAo lavaNasamudaM tinnijoyaNa khayAI sesa jahA egoruya svANa' he gautama! yA dvIpamA subhe3 parvatanI dakSiNa dizA ta23 rahelA kSudrahimava'ta paryaMtanA dakSiNa, pazcima naiRtya khUNAnA caramAntathI lavaNu samudramAM traNaseA ceAjana javAthI kharekhara eja sthAnapara dakSiNa dizAnA vaiSANika aneM vaizAlika manuSyeAnA vaiSANika ane vaizAlika nAmanA dvIpA che. eTale ke vaizAlika manuSyanA vaizAlika dvIpa ane vaiSANika manuScAno vaiSANika dvIpa che. A saMbadhamAM bAkInuM tamAma kathana ekarUka dvIpanA kathana pramANenuMja kahela che. 'kahi NaM bhave / dAhiNillANa NaMgoliyamaNussANaM pucchA' he bhagavan dakSizu dizAnA nAmeAlika manuSyAne nAMgeAlika dvIpa kayAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che 'gomA | jabUddIve dIve maMdassa pavtrayastha uttarapaccatthimillAo carima dAo lavaNasamudaM tiNNi joya soi sesa jahA egoruyamaNussANaM' he gautama! uttara pazcima A dvIpanA moMdara parvatanI dakSiNa dizAmAM Avela kSudrahimavaMta parvatanA vAyavya
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - prameyadyotikA kA pra.3 7.3 sU.44 haya karNadvI nirUpaNa s cAnAntAt 'lapaNa samudaM tini joyaNamayA60' lavaNa pamudraM trINi yojanazatAni avagAhyAtra khalu nAGgolikamanuSyANAM nAGgolikanAmako dvIpaH prajJaptaH, 'sesaM jahA egorupamaNussA' zeSaM yathA ekokamanuSyANAm etadatirikta sarvamekorukamanuvyapakaraNavadeva jJAtavyam ||suu. 43 // hayakarNadvIpaM varNayitumAha-'kahiNaM bhaMte !' ityAdi / mULam-kahi NaM aMte ! dANihillAgaM hayakaNNamaNussANaM hayakaNNadIve NAmaM dIve pannatte ? goyamA! egoruyadIvassa uttarapurathimillAo caMrisaMtAo lavaNasamudaM cattAri joyaNasayAI ogAhittA ettha Na dAhiNillANaM hayakapaNamaNussAgaM hayakAgadIve jAmaM dIve pannatte, battAri joyaNalayAI AyAmavikkhaMbheNaM, bArasajoyaNalayA pannaTTI kiMdhi visesRNA parikakhetreNaM, se Na egAe pausavaraveiyAe avasesaM jahA egoruyaannN| kahi paM bhaMte ! dAhiNillANaM gayakaNNamaNustANaM pucchA, goyamA! AbhAsiya dobassa dAhiNapurathimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM joyaNasyAiM lesaM jahA hayakapaNANaM / evaM gokaNNamaNussANaM pucchA, vesANiya (vesAliya) dIvasta dAhiNapaccathimillAo carimaMtAo lavaNasasuI cattari joyAlayAI sesaM jahA hykpnnaannN| sakkulikaNNANaM pucchA, goyamA! gaMgoegorughamaNussANa' he prItama uttara pazcima ima jambUdvIpa ke mandara parvata kI dakSiNa dizA meM darlAna kSudra himavana parvatake vAyavya koNa ke caramAnta se lakSaNa samudra meM tInasI yojana jAne para ThIka isI sthAna para dakSiNa dizA ke nAMgolika manuSyoM kA nAMgolika nAmA dvIpa hai isa dvIpa aura hI manuSyoM ke sambandha meM aura rUpa dAdI kA kathana ezoruka ke prakaraNa meM jaisA likhA jA cukA hai vaisA hI hai| // 43 // khUSAnA caramAntathI lavaNa samudramAM traNaso jana javAthI barAbara eja sthAna para dakSiNa dizAnA nAgolika manuSyane nAgalika nAmane dvIpa Avela che. A dvIpa ane dvIpamAM rahelA manuSyanA saMbaMdhamAM bIju tamAma bAkInuM kathana ekarUka dvIpanA prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM Avela che. eja pramANe on naye. // sU. 43 //
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 686 for free uttarapaccatthimillAo varimaMtAo lavaNasamudda vattAri joyaNasayAI sesaM jahA hayakapaNANaM / AryasamuhANaM pucchA, hathakaNNadIvassa uttarapuratthimillAo carimaMtAo paMcajoyaNasayAI ogAhittA ettha NaM dAhiNillANaM AyaMsamuhamaNurasANaM AyaMsamuhadIve NAmaM dove pannatte, paMca joyaNasayAI AyAmavivakhaMbheNaM / AsamuhAINaM cha sayA, AsakannAINaM satta, ukkAmuhAINaM aTU, ghagadaMtAINaM jAva nava joyaNasayAI, egoru parikkhevo natra ceva sayAI aUNapannAI / vArasapannaTTAI hayakaNNAINaM parikkhevo // 1 // AsamuhAINaM pannarase kAlIe joyaNasae kiMci visesAhie parikkheveNaM, evaM eeNaM kameNaM uvauMjiuNa NeyavvA cattAri cattAri egapamANA, NANattaM ogAhe, vikkhaMbhe parikheve, paDhamabIya taIya caukkANaM uggaho vikkhaMbho parikkhevo bhaNio / cauttha caukke chajoyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM aTTArasa sattANue joyaNasae parikkheveNaM / paMcamacauke satta joyaNalAI AyAmavikkhaMbheNaM bAvIsaM terasottare joyaNasae parikkheveNaM / chaTTacauke ajoyaNasayAI AyAmavivakhaMbheNaM, paNavIsaM egUNatIlaM joyaNasae parikkheveNaM / sattamacaukke 'nava joyaNasayAI AyAmavizvaMbheNaM, do joyaNasahassAiM aTU paNayAlaM joyaNasae parivakheveNaM / jassa ya jo vikkhaMbho ogAho tasla tattio gheva / paDhamAila parirao se sANaM jANa ahio 3 // 1 // sesA jahA egoru dIvassa jAva suddhadaMta dIve devaloga parigahiyAnaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! kahi NaM bhaMte! uttarilyANaM emosya maNussANaM egoruya dIve NAmaM dIve
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u.3 sU.44 hayakarNadvIpanirUpaNam 687 paNNatte ? goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarasta pavvayasta uttareNaM siharissa vAsaharapavvayassa uttarapurathimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM tinni joyaNasahaslAiM ogAhittA, evaM jahA dAhiNilANaM tahA uttarillANaM bhANiyavvaM / NavaraM siharista vAsaharapavvayasla vidisAsu evaM jAva suddhadaMtadIve ti jAva se taM aMtaradIvayA // se kiM taM akammabhUmagamaNuslA ? akammabhumagamaNussA tIsavihA pannattA taM jahA-paMcahiM hemavaehiM evaM jahA paNNavaNApade jAva paMcahiM uttarakurUhiM, lettaM akamma bhUmagA / se kiM taM kammasUmagA? kammabhUmagA paNNarasavihA pannattA, taM jahA-paMcahiM bharahahiM paMcAhiM eravaehiM paMcAhiM mahAvidehehi, te samAsao duvihA pannattA, taM jahA-AriyA milecchA evaM jahA paNNavaNApade, jAva settaM AriyA, settaM gamavakaMtiyA settaM maNussA ||suu0 44 // ___ chAyA-kutra khalu bhadanta ! dAkSiNAtyAnAM hayakarNa manuSyANAM haya karNa dvIpo nAma dvIpaH prajJata: ? gautama | ekorukadvIpasya usarapaurastyAca caramAntAta kavaNa samudraM catvAri yojanazatAni avagAhya atra khalu dakSiNAtyAnAM hayakarNamanuSyANAM hayakarNadvIpo nAma dvIpaH prajJaptA, catvAri yojanazatAni AyAmaviSkambheNa dvAdaza yojanazatAni paJcaSaSThAni kiJcidvizeSonAni parikSepeNa, sa khalu ekayA padamava ravedikayA, zepaM yathA ekorukANAm / kutra khala bhadanta ! dAkSiNAtyAnAM gajakarNamanuSyANAM pRcchA, gautama ! AbhASika dvIpasya dakSiNapaurastyAta caramAntAta lavaNasamudraM catvAri yojanazatAni, zeSa yathA-hayapharNAnAm / evaM gokarNa manuvyANAM pRcchA, vaiSANika (vaizAlika) dvIpasya dakSiNapAzcAtyAt caramAntAta lavaNasamudra catvAri yojanazatAni zeSa yathA hayakarNAnAm / zakuLIkarNAnAM pRccha', gautama | nAGgolika dvIpasyottarapAzcAtyAt caramAntAd LavaNasamudraM catvAri yojanazatAni, zeSa yathA hykrnnaanaam| AdarzamukhAnAM pRcchA, hagaNadvIpagyoparaporastyAt caramAntAt paJcayojanazatAni avagAhyAtra khala dAkSiNAtyAnA mAdarzamukhamanuSyANA mAdarzamugva dvIpo nAma dvIpaH prajJaH, paJcayojanazatAni bAyA. maviSkambheNa, azvamukhAdInAM paTzatAni, arzvakarNAdInAM sapta ulkA mukhAdInA
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra maSToM, ghanadantAdInAM yAvannavayojanazatAni / ekorukaparIkSepo, narava zatAni, ekonapaJcAzat / dvAdazapaJcaSaSThAni hayakarNAdInAM parikSepaH // 1 // ' AdarzamukhA. dInAM pazcadazai kAzIjAni yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa / evame tena krameNa upayujya netavyAni catvAri catvAri ekapramANAni, nAnAtdham aba gAhanAyAma, viSkammaH parikSepaH, prathamadvitIyavatIyacatuSkAnAma, agraho viSkambhaH parikSepo bhaNitaH / caturtha catuSke SaDyojanazatAni AyAmaviSkambheNa, aSTAdaza saptanavatAni, yojanazatAni parikSepeNa / paJcamacatuSke sapanayojanazatAni AyAmaviSkambheNa, trayodvAviMzati yojanazatAni trayodazottarANi parikSepeNa / SaSThacatuSke aSTayojanazatAni, AyAmaviSkambheNa, paJcaviMzatiyojanazatAni ekonatrizAni parikSepeNa / saptamacake navayojanazatAni AyAmaviSya mbheNa, dve yojanasahasre'STa paJcacatvAriMzAni cojanazatAni parikSepaNa / 'yasya ca yo viSkambhaH, avagAhastasya tAvatkaeca / prathamAdInAM parirayaH, zeSANAM jAnIhi adhikastu / / 1 / zeSA yathA ekorukadvIpasya yAvat zuddhadantadvIpaH, devalokaparigRhItAH khalu te manujagaNAH prAptAH zramaNAyuSman ! kutra khalu bhadanta ! auttarANAmekorukamanuSyANA meko rukavIro nAma dvIpa prajJapttaH ? gautama ! jambUdvIpe DIpe mandarasya parvatasyottareNa, zikhariNo varSa dharaparvatasyottarapaurastyAt caramAntAta lavaNasamudra trINi yojanazatAni amAhya evaM yathA-dAkSiNAtyAnAM tayautarANAM bhaNitavyam / navaraM zikhariNo padharaparvatasya vidizAsu, evaM yAvat zuddhadanta dvIpa iti yAvat te ete antaradvopakAH // atha ke te amarmabhUmikamanuSyAH ? akarmabhUmikamanuSyA: triMzadvidhAH pajJaptAH, tadyathA-razcamimavatA, evaM yathA prajJApanApade yAvat paJca miruttarakurUbhiH. te ete akarmabhUmikAH / atha ke te karmabhUmikA ? varmabhUmikAH paJcadazavidhAH prajJaptAH, tadyathA-paJcabhirbharataH paJcabhirarastaiH ezcabhirmahAvidahe, te samAsato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-AryA mlecchAH, evaM yathA prajJApanapade yAvara te ete AryAH, te ete garbhavyu-krAntikAH, te ete manuSyAH ||muu0 44 // TIkA-'kahiNaM bhaMte !' kutra khala-phasmin sthAne khalu bhadanta ! 'dAhiNi. salA NaM hayakA maNupsANaM' dAkSiNAtyAnAm - dakSiNadikasthitAnAm, annaradvIpAH 'kahiNa bhate ! dAhiNillANaM hayakAra NussANaM hathaka paNadIve'-ityAdi TIkArtha-he bhadanla | dakSiNa dizA ke hathakarNa manuSyoM kA hayakarNa nAmakA jIpa kahAM para hai antara chIra chappara-56 hote haiM unameM aThAIpa 'kahi Na bha te dAhiNillA NaM hayajhaNNa maNuskhANaM haya jhaNNadIve' yA TIkArtha-he bhagavana dakSiNa dizAnA hayakarNa manubhyone hayaka nAmane dvIpa kayAM AveluM che? aMtara dvIpa 56 chappana heya che, te paikI 28 aThayAvIsa
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.ne u.3 sU.44 hayakarNadvIpanirUpaNam 689 SaTpaJcAzat santi teSu ekoru kAdayo'STAviMzatirdakSiNasyAM dizi satra aSTAviMzatireva, uttarasyAM dizItyatra dakSiNA divasthitAntaradvIpAnAM prakaraNa mityato dAkSiNA tyAnA mityuktam, hayakarNa manuSyANAm, 'hayakaNNa dIve nAmaM dIve paNNatte' dayakarNa dvIpo nAmadvIpa prajJaptaH, he bhadanta ! hayakarNamanuSyANAM hayakarNadvopo nAma nivAsasthAnaM kutra kathita iti paznaH, agavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egolapadIkssa' ekohanAmaka dvImAya 'uttarapurathimillAo carimaMnAo' uttarapaurastyAca-uttarapUrva-IzAnakoNe vidyamAna t caramAntAt 'la.paNa samudda calAri joyaNasayAI agAhittA' lavaNasammu catvAri yojanazatAni abAhya-vyatikramya 'ettha NaM dAhiNillANaM iyakaNNamaNussANaM' atra khalu dAkSiNAtyAnAM hayakarNanu. vyANAm iyaNa dIve NAmaM dIve paNNatte' 'hathakarNadvIpo nAmadvIpaH prajJaptaH-kathitaH, dakSiNa dizA meM aura vaise hI aThAIsa uttara dizA meM hote hai yahAM dakSiNa dizA ke antara hI kA prakaraNA hone se dAhiNillA' aisA kahA hai| isake uttara meM suzrI kahate haiM-'goyamA! eggoruya dIvasa uttara purathimillAo carimaMtAo lamAsamuI cattAri joyaNa sayAI ogA. hittA etthaNaM dAhilliANaM hayAraNasaNurupANaM hayaphapaNadIve NAmaMdIve paNNatte' eko ruka dvIpa ke IzAna kone meM vidyamAna caramAnta le lakSaNa samudra meM cAra kI yojanA calane para isI sthAna meM dakSiNa dizA ke hyakarNa manuScoM kA yakarNa nAmakA dvIpa hai| tAtparya isa kathana kSA esA hai ki ekohAvIpa ke pUrva gharamAnta se IzAna dizA meM lavaNa samudra meM cAralI yojana jAne para yahAM kSulla himaMta parva kI dAhA AtI hai to isa dADhA ke Upara jamvRddhIpazI vedikA ke anA bhAga se cAra saugojana ke antara meM dAkSiNAtya zikSaNa manuSyoM kA ghaddha harakaNe nAmakA dvIpa kahA gayA hai| yaha dvIpa kI 'cattAri joyaNasII dakSiNa dizAmAM ane bIjA 28 RyAvIrA uttara dizAmAM hoya che ahiyAM Blay EiL mata2 dIpAna 426 vAthI 'dAhiNillANaM' 2 pramANe sa . yA praznamA uttaramA prasuzrI gautama2vAmI he cha 'goyamA ! egoruya dIvassa uttarapurathimillAo carimaMtAo lavagasamuda cattAra jogANasayAI ogAhittA ettha Na dAhiNillANaM hayakaNNamaNummANa hayakaNNa dIve NAma dIve paNNatte' 3dIpanA zAna bhUzAmA mAvasa ya2mAntadhI ale samudramA cAraso jana sudhI javAthI eja rathAnapara dakSiNa dizA vakarNa manu khyAne hayakaI nAmane dvIpa Avela che A kathananuM tAtparya evuM che ke eka dvipanA pUrva caramAnsathI IzAna dizAmAM lavaNa samudramAM cAra jana javAthI tyAM sula himavaMta mI0 87
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamadhye ayaM bhAvaH-ekoSakadvIpasya pUrvasmAt carakAntAt uttarapUrvasyAM dizi lavaNasamadaM catvAri yojanazatAni agAhyA'trAntare kSullahimavada daMSTrAyA upari jambUdvIpavedikAntAdapi caturyojanazatAntare dAkSiNAtyAnAM hayakarNapanuSyANAM hayakarNadvIpo nAma dvIpa kathita iti / sa ca 'cattAri joyaNasayAI AyAma vikkhaMbheNaM catvAri yojanazatAni AyAmaviSkambheNa kathitaH AyAmo dairdhya viSkambho vistAraH, tayoH samAhorastena 'bArasajoyaNasayA pannahI kiMci visemUNA parikkheveNaM' dvAdazayojana zatAni paJcaSaSTAni paJcaSaSTayadhikAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa / 'se gaM egAe paumanarayediyAe sesaM jahA egorUyANaM' sa khalu hayakarNa dvIpa ekayA panavara vedikayA avazeSa yathA ekorukANA yathaiva ekorUka dvIpe padmavaravedikAyA anekavidhadrumazatAvRtavanasya inapaNDasya ca varNanaM kRtaM tayaiva hayakarNadvIpo'pi padmavaravedikAyA anekavidhadrumopalakSitavanasya vanapaNDasya ca varNanaM pUrvava bodhyam // 5 // AyAmavivakhaMbheNaM' lambAI evaM caur3AI cAra sau gojana kI hai| 'pArasajoSaNasayA pannahI kiMciyile smRNA' parikkhedeza' halakI parIdhi kucha adhika bArahalo peMsaTha yojana kI hai| 'kheNaM gAe eupavaracediyAe avasesaM jahA egoruyANaM' yaha dvIpa eka pAvara vedikA se cAroM ora ghirA huA hai / ityAdi rUpa se saba kthana isa ke varNana ke sambandha meM jaisA ki ezoruka dvIpa ke prakaraNa meM kiyA gayA hai vaisAhI yaha yahAM para kahalenA cAhiye / arthAt graha hayasarNadvIpa bhI eka padmavaravedikA evaM aneka prakAra ke vRkSo se suzobhita vana evaM vanaSaMDa se ghirA huvA hai una bananA evaM banakhaMDako varNana pahile kahe gaye anusAra samajha lenA caahiye| parvatanI dADhA Ave che te dADhAnI upara jaMbudvIpanI dizAnA aMta bhAgathI cAra ejanana aMtaramAM dakSiNa dizAne hayakarNa manuSyanA hakaNuM nAma dvA5 4ho che. mAdIpanI 'cattAri joyaNamayAi AyAmavikkha'meNaM' mA paDANA yArase yonanI cha. 'bArasa joyaNasayA pannahI kiMcivisesUNA parikkheveNaM' tenI paridhI 444 padhAre mAse pAM-4 yAnI cha. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe avasesa jahA egoMkhyANaM' dvA5 ye pa2 hAthI cAre tarapha gherAyelA che. ItyAdi prakArathI tenuM saghaLuM varNana jema ekarUka dvIpanuM varNana te prakaraNamAM karyuM che eja pramANe samajI levuM. arthAta A hayakarNa dvIpa paNa eka pAvara vedikA ane aneka prakAranA vRkSothI zobha yamAna vana ane vanakha DathI gherAyela che. te vananuM ane vanakhaMDanuM varNana pahelAM kahela prakArathI samajI levuM joIe,
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 5.44 hayakarNadvIpanirUpaNam 691 hayakarNamanuSyANAM hayakarNadvIpaM nirUpya gajakargamanu yAnA gajakarNahIpaM nirUpayituM prazna yannAi-'kahiNaM bhane !' ityAdi, 'kahiNa maMte dAhiNillANaM gajakaNNamaNussANaM pucchA' ku-karinana sthAne khalu bhadanta ! dAkSiNAtyAnAM gajakarNamanuSyAm, gajakarNAkhyo nAma dvIpa: yajJaptaH-kathitaH ? iti pRcchayA saMgRhya te, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyalA' he gautama ! 'AbhAsiyadIvarasa' AmAvikanAmaka dvIpasya 'dAhiNapura timillAo carigaMnAo' dAkSiNapaurastyAta AgneyakoNasthitAt caramAntAt 'laNasamudaM cattAri joyaNasayAI sesaM jahAhayakaNNANa' lavaNasamudraM catvAri yojanazatAni zepaM yathA hayakarNAnAm-AbhASika dvIpasya pUrvasmAt caramAnyAta dakSiNapUrvasyAM dizi catvAri yojanazatAni lavaNa. samudramavagAhyAtrAntare kSullahiNavadaMSTrAyA upari jambUdvIpavedikAntAt caturyojanazatAntare gajakarNamanuSyANAM gajakarNadvIpo nAma dvIpaH prajJAptaH, asyAyAmaSkimbhaparidhiparimANa hayakarNadvIpavata lathAhi-saca catvAri yojanazatAni AyAmavikambheNa, dvAdazayojanazatAni paJcapaSTayadhikAni kizcidvizeSAdhikAni parikSepeNa 'kahi NaM bhaMte' dAhiNillANaM gajakaNNa aNusvANaM pucch|' 'he bhadanta' dakSiNa dizA ke gajakarNa manuSyoM kA gajakarNa nAmakA dvIpa kahAM para hai ? isake uttara meM prabhutrI kahate hai 'goyamA' AbhAsiyadIvassa dAhijapurasthizillAmao carimaMtAo lakSaNasamudaM cattAri joyaNasayAiM se saM jahA yakajANaM' he gautama AbhASika dvIpa ke Agneya kona sthita gharapAta se labaNa samudra Age cAva sau yojana ghusane para kSudra hinadhAna paIta mAtA hai-isa kSuda himavAna parvata kI daMSTrA ke upara jambUdvIpa ke vedikAnta se cAra sau yojana ke antara meM gajakarNa manuSyoM kA yaha gajakarNa nAma kA hI kahA gayA hai| yaha chIpa cAra sau yojana kI lambAI caur3AI vAlA hai aura kucha adhika ___'kahi NaM bhNte| dAhiNillANaM gajakaNNamaNussANaM pucchA' 7 san dakSiNa dizAnA gajakarNa manuSyAno gajakarNa nAmane dviIpa kayAM AvyuM che? mA prazna uttaramA prasuzrI gautamasvAmIne 49 che 3 'goyamA ! AbhAsiya dIvassa dAhiNapurathimillAo carimatAo lavaNa samudaM cattAri joyaNasayAI sesa' jahA hayakaNNaNaM' he gau ma ! sAmApiH dvIpanA masiyAmA rahesa caramAntathI lavaNamudramAM cAraso yojana javAthI zudrahimavAnuM parvata Ave che. A kSudra himAvAna parvatanI dADhA upara jambudvIpanA vedikAtathI cAra ejananA aMtare gajakarNa ma ne gaja nAmano dvIpa karela che. A dvIpa cA jananI la I bahena I vaLe che ane kaMIka gAro kaMTha ja na
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ 692 mIvAbhigamasUtra prajJaptaH, evama nekavidhadrumopetavanasya padamabarave dizAyA vanapaNDa ca varNanameko. rudvIpa nadeva vijJezamiti 169 ____'evaM gokSaNamaNussA NaM pucchA' he bhadanta ! dAkSiNAtyAnAM gokarNamanuSyANAM gokarNanAmako dvIpaH prajJAta iti maznaH, bhagavAnAha-'gomA' he gautama ! 'vesANiyadIpassa' pANika (vaizAlika) dvIpasya dAkSiNapaccasthimillAo carimaMtAo' dakSiNapAzcAtyAt caramAntAt catvAri yojanazatAni 'sesaM jahA hayabhaNANa' zeSaM sarva prakaraNaM yathA hayakarNa manuSyANAM tathaivAtra nijJeyam tathAhi karaNasamayamAhyAntare kSullAhimavadaMSTrAyA upari jambUdvIpa vedikSAntAda catuoMjanazalAntare gokarNamanuSyANAM gokarNadvIpo nApadvIpa: mamatA, sa ca catvAri yojanazatAni mAyAmaviSkambhega dvAdazapaJcapapThAni yojanazatAni kizcidvizeSAdhAraha sau pailaTa yojana kI isakI paridhi hai yadI para bhI ekoruka dvIpa kI taraha emabara vedikA hai aura dhanagyaNDa hai ina kA varNana saba ekoharu dvipa ke jaisA hI hai| ___evaM gokapaNamaNussANaM pucchA' 'he bhadanta' dakSiNa dizA ke gokarNa anuSyoM kA gokarNa nAmakA dvIpa zahA~ para hai| isake uttara meM pranuzrI phAhate hai / 'goyamA' mANiyadIvasta dAkSiNapaccathimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM cattAri joyaNasayAiM sesaM jahA haya ka gANaM' he gautama vaiSANika dvIpa ke dakSiNa pAzcAtya caramAnta se cAra so yojana lavaNa samudra meM ghusa jAne para Agata kSudra himavAna parvata kI dADhA para jambUdvIpa kI vedikA ke anta se cAra lo yojana ke antara meM gokarNa manuSyoM kA yaha gokarNa nAmakA dvIpa kahA gayA hai| yaha dvIpa bhI cAralau yojana kA lambA caur3A hai aura kucha adhika thAraha tenI paridhi che ahiyAM paNa ekarUka dipanI jema pAvara vedikA che. ane 'vanakhaDa che. tenuM tamAma varNana ekarUka dvIpanA varNana pramANe ja che. 'eba gokaNNamaNussANaM pucchA' OM sApa! ikSiNa hizAnA : manuSyane gokarNa dvIpa kayAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAbhAna 4 cha ta 'goyamA ! vesANiyadIvassa dAhiNapaccasthimillAo cari. ma tAo lavaNasamudda cattAri joyaNasayAi sesa jahA hayakagNANaM' hai gItamA vaiSANika dvIpanA dakSiNa pazcimanA curamAnsathI cArase jana lavaNa samudramAM javAthI tyAM Avela sudrahimavAnuM parvatanI dADhA para jambudvIpanI vedikAnA antathI cArase ejananA aMtaramAM gokarNa manuSyono A gokarNa nAmano dviIpa kahela che. A dviIpa paNa cAraso jananI lambAI paheLAI vALe che.
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacotikA TIkA pra.3 7.3 sU.44 hayakarNadvIpanirUpaNam dhikAni parikSeSeNa prajJatA, hayakarNadvIpatradeva atrApi padmavasvedikAyA vividha drumazatAvadanalya banapaNDasya ca varNanaM kartavyamiti / ___ 'sakulikaNNA NaM punch|' kutra khalu he bhadanta ! dAkSiNAtyAnAm zapkulI karNAnAM manuSyANAM zagulI karNa dvIpo nAgadvIpaH prajJaptaH-sAthita iti pRcchayA saMgRhyate praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'gAMgoliyadIvarasa' nAGgolikadvIpasya 'uttarapaccatyibhillAo carimaMtAo' uttarapAzcAtyAt caramAnanAda lakSaNa samuI' lavaNamAdram 'cattAri joyaNasa yAI' catvAri yonanazatAni 'sesaM jahA hayagANa' zeSa sthApanAnAsa, ayamartha:-nAGgolikadvIpasya pazcimota caramAntAta utarapazimAyAM dizi catvAri yojanazatAni lavaNalamudramabAhya atrA. ntare kSuhimavatpadezopari jambUdvIpavedikAnsAt caturyojanAntare dAkSiNAtyAnAM zaSkulakarNa nupyANAM zuSkulIkarNadvIko nAmadvIpa prajJaptaH / sa ca zakullIkarNa sau paiMsaTha yojana kI inakI paridhi hai| hathakaNa dvIpa kI taraha yahAM para bhI pAyaravedikA aura vividha vRkSoM se AvRta hue dhana kA aura vana SaNDa kA varNana kara lenA caahiye| 'sabakulIgaNNANaM pucchA 'he badanta ! dakSiNa dizA ke zakulI karNa manuSyokA julI karNa nAmakA dIpa kahAM para pAhA gayA haiM ? isake uttara meM zrI kahate hai 'goyA' NAMgoliyadIvasta uttara paccatthi. millAko caritAo lavaNasamudaM cattAri jophaNasapAI lesaM jahA hathakaNNA' gautama ? nAGgolika dvIpa ke uttara pAzcAtya gharamAnta se lavaNa samudra meM cAra sau yojana bhItara jo pAra bhAgata kSudra himavAna parvata kI dADhA para jambUdvIpa ko vedikA ke anta me cAralI yojana ane kaMIka vadhAre bArase pAMsaTha jananI tenI paridhi che hayaka dvIpanI jema ahIMyA paNa padvavara vedikA ane judA judA vRkSethI gherAyela vananuM ane vanakhaMDanuM varNana karI levuM _ 'sakkulIkaNNANe pucchA' zrI gautamasvAmI mA sUtrAMzathI pramuzrIne cha che ke he bhagavana dakSiNa dizAnA zappalIkarNa manuSyane zakulakarNa nAmano dvIpa kayAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke 'goyamA ! gaMgoliyadIvasa uttarapaccasthimillAo carimaMtAo lavaNasamuha canAri joyaNasyAI sesaM jahA yakaNNANa' gItamA nAMgAli dvIpanA sattara pazcimanA caramAntathI lavaNa samudramAM cAra cAjana aMdara javAthI Avela kSudrahimavAnuM parvatanI dADhA para jambudvIpanI vedikAnA antathI cAra ejanana aMtaramAM dakSiNa dizA zaklIkaNuM manuSyono zakhulIkarNa nAmane
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamastre dvIpa AyAmaviSkambheNa catvAri yojanazatAni dvAdazaezcapaSTAni yojanazatAni kizcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, padmavaravedikA vanaSaNDamanuSyAdi svarUpaM ca sarvamapi ekokopavajjJAtavyam / 'AyasamuhANaM pucch|' Adarza mukhAnAM pRcchA' he bhadanta ! dAkSiNAtyAnAmAdarzamukhamanuSyANAM kutra AdarzamukhanAmako dvIpaH prajJaptaH, iti praznaH, bhagavAmAha-'goyamA' he gautama ! 'hayakaNa dIvassa' hayakarNa nAmakadvIpasya 'uttarapurathimillAo carimaMtAoM' uttarapaurastyAt caramAntAt 'paMcajoyaNasayAI ogAhittA' paJcayojanazatAni lavaNasamudramavagAhya 'estha NaM dAhi. jillANaM AyaMsamuhamaNussANa' atra khalu dAkSiNAtyAnAm AdarzamukhamanuSyANAm 'AyasamuhadIve NAmaM dIve pannatte' AdarzamukhadvIpo nAsadvIpaH prajJaptaH 'paMcajoyaNa. sapAI AyAmavikkhaM bheNaM' sa cAdazemukhadvIpaH AyAviSkambhega paJcayojanazatAni ke antara meM dAkSiNAtya zaSkulI karNa manuSyoM kA zaSkulIkarNa nAmakA dvIpa kahA gayA hai| yaha zakulIkarNa DIpa cAra sau yojana kA lambA caur3A hai| isakI paridhi kucha adhika vAraha sau paisaTha yojana kI hai| zeSa varNana ekoka dIpa ke prakaraNa jaisA jAnanA cAhiye ? __ 'AyaMsamuhANaM pucchA' he bhadanta ! Adarza mukha manuSyoM kA Adarza mukha nAnako bIpa kahA~ para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai| he gautama 'hayakapaNadIvassa uttarapurathimillAo parimaM. tAo paMcayojaNasayAI ogAhittA etthaNaM dAhiNillANaM AyaMsamuha maNussANaM AyaMsamuhadIve NAmaM dIve paNNatte' hayakarNa dvIpa ke IzAna kone ke gharamAnta se lavaNa samudra meM pAMca sau yojana praviSTa hone para vahAM jyAgata sthAna para dakSiNa dizA ke Adarza mukha manuSyoM kA bhAdaze mukha nAmakA dvIpa kahA gayA hai| yaha dvIpa 'paMcajoyaNasayAI dvIpa karyo che A zakhulIkarNadvIpa cAra jananI lambAI pahoLAI vALe che. tenI paridhi kaIka vavAre bAraso pAMsaTha ejananI che. bAkInuM varNana erUka dvIpanA prakaraNa pramANe samajavuM. 'AyasamuhANaM pucchA' 8 san mAiza bhuma manuSyAno mAiza bhuma nAmane dvIpa kyAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che 'goyamA ! hayakaNNadIvasva uttarapurathimillAo carimaMtAo paMcajoyaNasayAI ogAhitA ettha NaM dAhiNillANaM ayaMsamuhamaNussANaM AyaMsamuhadIve NAma dIve paNNatte' 6 gItamA dI5 zAna bhUenaya2mAntathI savasamudramA pAMcaso jana praveza karavAvI tyAM Avela sthAna para dakSiNa dizAnA Adarza manuSyAno mAiza bhuma bhne| dI5 ho . ! dIpanI 'paMca joyaNa sayAI
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.44 ruyakarNadvIpanirUpaNam prAptaH ayaM bhAvaH eteSAM hayakarNagajakarNagokarNazaSkulIkarNAnAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramam uttarapaurastya-dakSiNapaurastya dakSiNapAzcAtya vidik caramAntAt paJcayojanazatAni lavaNasamudramavagAdha pazcayojanazatAyAmaviSkambhA ekAzItyadhika paJcadazayojanasataparikSepAH padmavaravedikA vanaSaNDamaNDita bAhyapradezA jambUdvIpa vedikAntAva paJcayojanazanamamANAntarA Adarzamukha-meNdamukhA'yomukhanAmAna catvAro dvIza vaktavyAH, tayAhi-hayakarNa dvIpasya parata Adarzamukho dvIpaH 1, gajakarNadvIpasya parato meMNmukho nAmadvIpaH2, gokarNadvIpasya parato'yomukho nAma dvIpaH 3, zaSkulIkarNa dvIpasya parato gomukhanAmako dvIpo dartate 4 / atraAyAma vivakhaMbheNaM' lambAI aura caur3AI meM pAMca sau yojana kA hai| 'AyaMsamuhAiNaM cha sayA' Adarza mukha Adi dvIpoM kA cha sau yojana kA avagAhana lavaNa samudra meM hai| isa kathAnakA tAtparya aisA hai-hayakarNa gajakarNa gokarNa aura zaSkulIkaNaM ina cAroM dvIpoM ke bAda jo uttara pauratyAdi vidizAoM ke caramAnta se pAMca pAMca sau yojana lakSaNa samudra ke avagAhana se Adarza mukha, mer3hamukha, ayomukha aura gomukha nAma ke dvIpa hai ve pAMca pAMca sau yojana ke lambe cauDe haiM / inakI paridhi kA pramANa pandraha sau ikyAsI yojana kA hai| ye sava dvIpa pAvara vedi. kAoM evaM vana khaNDoM se maNDita bAhya pradezoM vAle haiM tathA jambadrIpa kI vedikA ke anta le pA~caso yojana ke antara meM ye vyavasthita hai isataraha-hayakarNa dvIpa se Age Adarza mukha dvIpa haiM, gajakaNa se Age meDhamukha dvIpa hai. gokarNa dvIpa se Age ayomukha dvIpa hai| aura zakulIkarNa se Age gomukha dvIpa hai| isI taraha ina Adarza mukha AyAmavikkhabhega' mA paDaNArA paaNyse| yogananI che. 'AyasamuhANaM chasayA' Adarzamukha vigere dvIpanuM avagAhana lavaNa samudramAM che so yojanAnuM che. A kathananuM tAtparya evuM che ke hayakarNa, gajakarNa, gokarNa ane za. kulIkaNuM A cAre dvIpanI pachI je uttara pariratyAdi vidizAonA caramAtathI pAMca pAMcaso jana lavaNa samudramAM avagAhana karavAthI Adarzamukha meDhamakha amukha ane mukha nAmanA dvIpa che te badhA pAMca pAMcaso jananI laMbAI pahoLAI vALA che. te badhAnI paridhinuM pramANa paMdarase ekyAsI jananuM che. A badhA dviIpe padmavara vedikAo tathA vanakhaMDathI maMDita bAhya pradeza vALA che. tathA jabadrIpanI vedikAnA aMtathI pAMcase lejanA aMtaramAM vyavasthita che. A rIte hakaNuM DhIpanI AgaLa Adarzamukha dvIpa che gajakarNa dvIpanI AgaLa meDhamukha dIpa che. gokarNadvIpanI AgaLa asukha dvIpa che. ane zamphalIkarNanI AgaNa gomukha dviIpa che. e ja pramANe A Adarzarukha
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamane AdarzamukhadvIpasya a lApakA sUtre era pradarzitaH, zepANAM trayANAM medA khAyomukha gomukhAnAmAlApakapakAraH svayamahanIya iti / ___ 'AsamuhAI NaM cha sayA' azvamukhAdInAM caturNAnasamukha hastimukhasiMhamukha vyAghramukhadvIpAnAM paiyojanazatAni avagAhanaM lavaNasamudramadhye jJAtavyam / aya :- etepAmAdarzamukhameNmukhAyomukhA mukhadvIpAnAM erato bhUyo'pi yathAkramam uttarapaurastya-dakSigapaurastya-dakSigapAzcAtyottarapAzcAtyavidik caramAntAt pratyekaM SaT SaT yojanazatAni lavaNasamudamaragAhya paDhyojanazatAyAmaviSkambhAH sappananatyadhizaSTAdazayojanazataparikSepAH padamavaravedikA vanapaNDamaNDitabAhyapadezAH jambUdvIpavedikAntAt payojanazatamamANAntarA azyamukhahastimukhasiMhamukha zatranukhanAmakAzcatvAro dvIpA bhavantIti vattadAH tayAhiAdarzamugvadvIparaya parata':mu banAmako dvIze savatiyA-meNTamukhadvIpasya parato. hastimukhanAmako dvIpo bhavati, tathA-gayomukha dvIpasya parataH vihamukhanAma ko dvIpo bhavati tathA ge mukhadIpastha paralo vyAghramukhanAmako dvIpo bhavati iti / / dvIpAdikoM se Age yathAphala se uttarapaurastyAdi vidizAoM ke caramAnta se lathaNa samudra meM cha cha sau yojana para azvamukha hastimukha, siMha mukha, aura vyAgha suna nAna ke dvIpa hai, ye pratyeka chanau cha sauyojana ke lambe cauDe ghatAye gaye hai| ina saba kI pratyeka kI paridhi aThAraha sau satAnave-1817-yojana bhI hai| jambUdIpa kI vedikA ke anta se inakA rantara kA pramANa 6 sau yojana kA hai. isa taraha Adarzamukha dvIpa se Age azvamugtra dvopa hai. mehanukha dvApa le bhAge haritamukha da pa hai| ayomukha dvIpa se Age nida mugva dvIpa hai aura gomukhale Age vyAghramukha dvApa ina dvIpoM se bhI Age aura bhI cAra dvIpa hai jo vigere dvIpanI AgaNa kamAnusAra uttara paurAdi vidizAonA carAtathI lavaNa samudramAM chese chaso ye jana para azvamukha, hastimukha. sihamukha ane vyAghamukha nAmanA pi che te dareka chaso so jananI labaI pahoLAI vALA che te badhAnI eTaleke darekanI paridhi aDhArase satta zu jananI che jabUdIpanI vedikAnA aMtathI temanA aMtaranuM pramANa chaso jananuM batAvela che. A rIte kamathI Adarzamukha dvIpanI AgaLa azvamukha dvIpa che. meDhamukha dvIpanI AgaLa hastimukhadvIpa che, amukhadvIpanI AgaLa siMhamukha dvIpa che. ane gemukhadvIpanI AgaLa vAghasukhadvIpa che. A kripothI paNa AgaLa bIjA paNa cAra dIpe che. je uttara parityAdi caramAnsathI lavaNa
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 7.3 4.44 hayakarNadvIpanirUpaNam 'AsakaNAI NaM satta' azvakarmAdInAM saprayojanazatAni avagAhanaM lavaNasa. mudre / ayaM bhAvaH azvamukhAdInAM caturNAgazvamukhahastimukhasiMhamukha vyApramukhAnAM dIpAnAM parato yathAkramam uttarapaurastyAdi caramAntAva pratyekaM saptasaptayojanaza. tAni lavaNasamudra makyAhya saptayojanAyAmariSkambhA. prayodazAdhika dvAviMzatiyo. janazataparirayAH padamavaravedikA vanaSaNDamaNDitabAhyapradezAH jambUdvIpavedikAntAt saptayojanazatapramANAntarA akarNa siMhakakarNakarNaprAvaraNa nAmakAzcatvAro dvIpA bhavantIti jJAtavyAH, tathAhi-bhaimukha nAma dvIpa parato'zvakarNanAmako dvIpo bhavati tathA-hastimukhadvIpasya parata: siMhakarNanAmako dvIpo bhavati, tathA-siMhamukhadvIpasya parato'karNa nAmako dvIpo bhavati, tathA-vyAghramukha nAmaka dvIpasya parataH karNadhAvaraNa nAmako dvIpaH, ete dvIpAyayoktAyAmaviSkama parirayagutA bhavantIti // ___ 'ukAmuhAI NaM aTTha' ulkAmukhAdInAm--ulkAmukha meghamukha vidyunmukha vidyu. dantanAmakAnAM caturNA dvIpAnAmaSTayojanazatAni acamAhanaM laraNasamudre, ayaM bhAva:uttara pauraramAdi gharamAnta le lakSaNa samudra meM sAta sAla so yojana jAne para Ate hai inakI lambAI cauDAisAta sAta sau yojana kI hai aura paridhi kA pramANa pratyeka ko vAIsa sau teraha-2213 yojana kA hai jambUdvIpa kI bedikA ke anta se inakA sAta sau yojana kA antara haiM / isa taraha acAnuva dIpa se Age azva karNa dvIpa hai istimukha se Age siMha karNadvIpa hai, siMhamukha se Age akarNadIpa aura ghAghramukha se Age pharNa prAparaNa dvIpa hai yahI bAta 'AsaphaNAI satta' isa nUna pATha dvArA spaSTa kI ye sava azvazAdika cAroM DIpa pAvara vedikAoM aura vanakhaNDoM se maMDita vAdya pradezoM vAle hai| 'vakAmurAiNaM ag' ulkAmukha meghamukha vidyunmukha aura uttara samudramAM sAta sAta jana dUra javAthI Ave che. temanI laMbAI pahoLAI sAtaso sAta jana che ane darekanI paridhinuM pramANa bAvIsaso tera jananuM che. je bUDhIpI vedikAnA aMtathI temanuM sAta jananuM aMtara che. A rIte azvamukhadvIpanI AgaLa azvakarNadvIpa che. atimukhanI ArALa siMhakarNadvIpa che. siMhamukhIpanI AgaLa akarNadvIpa che ane vya zamukhanI mA 4 prAvara dIpa che. o vAta 'ApakaNNAINaM mana' mA satrA dvArA spaSTa karela che. A azvakarNAdi cAre DIpa pAvara vedikAo ane vanaSathI bhAyamAna bAhyapradezavALA che. 'ukkAmuhAINaM aTTha' Grbhuma, bheSabhuma, pidhunbhuma bhane uttara paurastyanA sI0 88
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ 698 jIvAmigama eteSAmazvakarNasiMhakaNAkaNakarNamAvaraNanAmakadvIpAnAM caturNA parato yathAkramam uttaraporaratyAdi vidikcaramAnvA pratyeka maSTau aSTau yojanazatAni lavaNasamudramavagAyASTayojanazatAyAmaviSkambhA ekonatriMzadadhika paJcaviMzati yojana zataparikSepAH padmavara vedikA banapaNDamaNDita bAhyapradezAH jambUdvIpavedikAntAd aSTayojanapramANAntarA ulkAmukha meghamukha vidyunmukha vidyudantAbhidhAnAcatvAro dvIpA bhavantIti jJAtavyAH, tayAdi-azvakarNadvIpasya parata ulkAmukho dvIpo bhavati, tayA-siMhakarNadvIpasya parato meghamukhadvIpanAmako dvIpo bhavati, tathAakarNanAmaka dvIpasya parato vidyunmukhanAmako dvIpo bhavati, tathA-karNamAvaraNa dvipasya parato vidyudantanAmako dvopo bhavatIti / / 'ghaNadaMtAI NaM jAva Nava joyaNa sayAI' ghanadantAdInAM yAvanagayo janazatAni, ayaM bhAva'ulkAmukhAdInAM caturNAy ulkAmukha mevamukha vidyunmu va vidyuhantanAmakAna dvIpAnAM parato yathAkramam paurastyAdi caramAta se vidyudanta nAma ke jo cAra dvIpa hai ve ATha ATha sau yojala kI lambAI caur3aI vAle haiM lavaNa samudra meM ATha ATha sau yojana Age jAne para se Ate hai hanI pratyeka kI paridhi kA pramANa 2529 pacIsasI utIla zejana kA hai| ye bhI baca dvIpa padmavara vedikA aura banakhaNDa le maMDita yAdya pradezoM vAle jambUdIpakI vedikA ke anta se inakA antara AThalo zojanakA hai isa prakAra avakaNe se Age uttara pauraratyAdi gharamAnta le zrAsa lI yojana lavaNa samudra meM jAne para ulkAmukha dvIpa hai miha maNa se Age ATha sau yojana lavaNa samudra meM jAne para meghamukha dvIpa karNa se bhAge ATha sau yojana lavaNa samudra meM jAne para vidyunsukha dvIpa hai aura karNaprAvaraNa se Age ATha sau pojana lavaNasamudra meM jAne para vidyahanta dvIpa hai. 'ghaNadaMtAINaM jAva goSaNasthAha' isI taraha uljhAmukhAdi cAra caramAntathI vuiddatta nAmanA cAra dvipa che. te badhA ATha jananI laMbAI paheLAI vALA che. te darekanI paridhituM pramANa 2529 be hajAra pAMcase. ogaNatrIsa jananuM che. te badhA dvIpa paNa pAvara vedikA ane vanakhaMDathI che zobhAyamAna bAhoza vALA che jabUdvIpanI vedikAnA aMtathI temanuM aMtara AThaso jananuM che. A rIte azvakarSathI AgaLa uttara pauratyAdi caramAntathI AThase jana lavaNa samudramAM javAthI meghamukha dvIpa Ave che. akarNa hIpanI AgaLa AThaso yeAjana lataNa samudramAM javAthI vidyamukhadvIpa Ave che ane karNaprAvaraNadvIpathI AThaso cena lavaNa samudramAM javAthI vidyanta nAmane dvIpa Ave che. 'ghaNadatAINaM jAva Nava joyaNa sayAI 1 zata bhubha vigere
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u. 3 su. 44 hathakarNIpanirUpaNam 699 uttarapaurastyAdi cidika varasAntAda pratyekaM nava nava yojanAThAvi lavaNanamudrasavagAya navanavayojanazatAyAmaviSkambhAH paJcacatvAriMzadavikASTAviMzaviyojanazataparikSeSAH padamavara vedikA canapaNDasamullasita vAhyapradezAH jambUdI 1 vedikAntAn navayojanazatamamANAntarA ghanadantalaSTadantagRha dantayuddhadantanAsAnathatvAro dvIpA bhavantIti / tathAhi - ulkAmukha dvIpastha parato ghanantanAmako dvIpo bhavati tathAmeghamukha nAmaka dvIpasya parato laSTadantanAmako dvIpo bhavati tathA vidyunmukhanAmaka dvIpasya parato gUhannAmako hopo bhavati, tathA vidyuddantanAnaka dvIpasya parataH zuddhadantanAmako dvIpo bhavatIti / atraiko rukAdonA santaradvIpAnAmavagAhanAmA - yAmaviSkambhaM ca madava, sammati teSAM parikSepaparimANaM gAyayA pradarzayati 'eyocurredat' ityAdiekorukaparikSepa iti ekorukAdInAm - ekorukA bhApika vaiSANikanAGgolikAnAM caturNA dvIpAnAM prathapacatuSkasyetyarthaH parikSepaH- paridhiH 'navaceva sayAI aruNa pannAI' navacaiva zatAni ekonapaJcAzAni, ekonapaJcA dvIpoM se Age yathAkrama se utara paurastyAdi vidizAoM kI caramAnta se nau nau sau yojana lavaNa samudra meM Age jAne para nau nau sau yojana ke lambe cauDe evaM AThAIsa sau paitAlIsa - 2845 yojana kI paridhi vAle tathA padmavara vedikA aura vanakhaNDa se maMDita pAhya pradezoM vAle ghanadanta, laSTadanta, gUDhadanta aura zuddhadanta nAma vAle cAra dvIpa hai isa taraha ulkAmukha se Age nau sau yojana lavaNa samudra meM jAne para ghanadanta dvIpa hai. mevamukha le Age lau yojana lavaNa samudra meM jAne para laSTadanta dvIpa hai dyunmukha se Age nau nau yojana lakSaNa samudra maiM jAne para gUDhadanta hI haiM evaM vizudanta se Age nau sau yojana lavaNa samudra meM jAne para zuddhadanta dvIpa hai / yaha ekorukAdi antara dvIpoM kI avagAhanA tathA AyAma viSkambha kahakara aba unakA parikSepa kahate cAra dvIpAnI AgaLa kamAnusAra uttara paurastyAdi vidizAonA caramAntathI navase navasA yeAjana lavaghu samudramAM AgaLa javAthI navaseA navase cAjana lakhAI pahoLAI vALA temaja 2845 aDhayAvIsa se| pistALIsa ceAjananI paridhivALA tathA pAvara vedikA tathA vanakhaMDathI suzeAbhita khAdya pradezavALA dhana%0nta, laSTanta. gRdanta ane zuddhadanta nAmanA cAra dvIpA che. eja pramANe ulkAmukhanI AgaLa navase ceAjana lavaNu samudramAM javAthI laSyavrunta dvIpa Ave che. vidyutsukhanI AgaLa navaseA cAjana lavaNu samudramAM javAthI gUDhadanta dvIpa Ave che. tathA vidyuEntathI AgaLa navaseA ceAjana lavaNu samudramAM javAthI zuddha dantadvIpa Ave che. A pramANe eka vigere antara dvIpAnI vagAhanA tathA tenA
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ Goo jIvAmigamasUtra zadadhikAni nava yojanazatAni (949) ekonapazcAzadadhika nava yojanaparimitaH paridhirekorukAdi dvIpAnAM caturNA bhvtiiti| ato'gre pratyekasmin catupake pUrva-pUrva catuSkaparidhimamANe poDazAdhike niyate prakSipte'grevana paridhiparimANaM samAyAti tat Aha-'vArasapaNNaDhAI hapakaNNAINa parikkhevo' hayakarNAdInAM-hayakarNa-gokarNa-zakuLIkarNAnAM dvitIya catuSkagatAnAM catugI dvIpAnAM parikSepaH-paridhiH dvAdazayojanazatAni paJcapaSTaya. dhikA (1265) pazcapaSTayadhika dvAdazazatayonanaparimitaH paridhiH hayakarNAdInAM caturNA dvIpAnAM bhavatIti / / 1 / / 'AyasamuhAINaM pannarasekAsIe joyaNasae kiMcitrisesAhie pariSakheveNaM AdarzamukhAdInA mAdarzamukhameNdra gvAdayomukha gomukha dvIpAnAm ekAzItyadhika pazcadaza yojanatAni 1581 kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa 'evaM eeNaM kameNaM uvauMjiUNa NeyamA, cattAri cattAri egappamANA' evametena uparyuktakrameNa pUrvokAvagAhanA-viSkammaparidhizmANarUpeNa upayujya pratyeka cahaSkagatA zcatvAra catvAraH parasAramekapramANA nehavyA jJApAra, yathA ephasmin catuSke AdhadvIpasya yad avamAhanA-viSkammaparidhiparimANaM bhavati tadeva parimANaM zepANAM trayANAM dvIpAnAM bhavati caturNAmeka pramANatvaM bodhyam / hai 'egoruya parikkheyo' ityAdi, 'egokhya parikkhevo' ekoruka Adi cAra dvIpoM kA parikSepa nau sau gunacAsa-949 yojana kA hai hayakaNe Adi dvIpoM kA parikSepa pramANa 'dhArasapanahAI' bAraha sau paiMsaTha 1265 yojana kA hai 'AyaMsamuhAdINaM' Adarzamukha AdikoM kA parikSepa pramANa 'pannarasekAsIe joyaNasae' pandraha sau ikyAsI 1581 yojana kA hai. paridhi ke pramANa ko yahA~ se sarvatra vaha kucha vizeSAdhika hai aisA samajhanA cAhiye 'evaM eleNaM kameNa upajiUNa yanvA catAri2 gappamANA' isa krama se jor3akara cAra cAra dvipoM kA pramANa paraspara mAyA qicxyhIna have tanA 565 4AmA bhAva 2. 'egoruya parikkheko' |34 vigere yAra diivaan| parikSa5 npse| yogagupayAsa 848 yonI che. yA vigere dIyAnA parikSa parnu prabhA 'bArasapannavAI' paarse| pAsa ye nanu che. 'AyasamuhAdINa' bhAiza bhu5 vigaire dIvAnA parikSenu prabhAra 'pannarasekAsIe joyaNasae' 1581 56se sayAsI yAnanu cha. tathA paridhinu pramANa lithI madhe te 7 vizeSAdhita cha tema sA. 'evaM eeNaM kameNaM uvaU jiUga NeyavvA cattAri cattAri egappamANA' 25 // ma pramANa meLavIne cAra cAra dvIpanuM pramANa paraspara sarakhuM samajavuM.
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA ThIkA pra. 3 u. 3 sU. 44 hayakarNadvIpanirUpaNam 701 'NANate' nAnAtvaM parasparaM bhedastu catuSkamapekSya bhavati kutra kutretpAda - 'gAe farjin parikheye' avagAhe viSkambhe parikSepe, tathAhi ekacatuSkApekSayA'nyAnya catuSkeSu pratyekamekaikazatayojanavRddhavA - avagAhanA''yAmaviSkam parimANaM bhavati, paridhiparimANaM tu poDazottara trirAta (316) yojanahRddhayA pratyeka catuSke bhavatItyetadeva nAnAtvamatreti / tadeva darzayati- 'paDhamavIya' ityAdi, 'padavIya taha cakkANaM uggaho vikkhano parikkhevo maNio' mathama dvitIya tRtIyacatuSkANAm avagrahaH atraNAhanA viSkambhaH parikSetraH sUtre evaM bhaNita:kathitaH, anyat pradarzyate = 'cauttha - caukke' ityAdi, 'cautthacaukke cha joyaNasavAI ApAsaciva meNaM' caturthacatuSke payojanazatAni AyAmaviSkambheNadeyavistArAbhyAM payojanazatamamANaka caturtha catuSko bhavati / 'ahArasattANautte joyasa' saptanavatyadhikASTAdazayojanazatAni / (1897) parikSepeNa dvIpA bhanPata Haran sattajogaNasayAI AyAma vikkhbhe|' paJcamacatuSke saptasamAna hI samajhanA cAhiye 'NANataM bhagAhe, vikkhaMbhe, parikkheve' isa taraha ke kathana se yaha bhalI bhAMtI samajha meM A jAtA hai, ki avagAha meM viSkambha meM aura parikSepa meM pratyeka kI apekSA se nAnAtva bhinnatA hai isa meM prathama dvitIya tRtIya catuSkoM kA avagAha-AyAma viSkambha aura parikSeSa ko lekara yahAM sUtra se hI spaSTa kara dI hai 'yahI vAna' padamapIyalakSya cakkANaM uggaho vikkhaM yo parikkhevo bhaNito ' isa sRtradvArA sUra kArane samajhA hai / 'catratthacaukthe' caturtha catuSka meM 'chajoyaNamayAha' AyAma vikkhaMmeNa ahAralAlabate joyaNasate parikleveNaM' cauthe catuSka ke azvamukhAdi dvIpoM kI lambAI caur3AI chaha maurojana kI hai aura paridhi aThAra sau satAnave - 1897 yojana se 'NANattaM ogAhe, 'vikkhaMbhe, parikkheve' | abhArthanA sthanathI se sArI rIte samajAya jAya che ke avagAhanAmAMvika bhramAM, ane parikSepamAM darekanI apekSAthI judApaNuM Ave che. temAM pahelA bIjA, trIjA ane ceAthAnA avagAhu AyAma viSNubha ane parikSepane laIne ahIyAM sUtramAMja spaSTatA karI che. eja vAta 'paDhama bIyA taiya caukkANaM uggaho, vikkhabho, parikkhevo bhaniyo' mA sUtrapaThathI sUtrakAre samajAvela che. 'carattha cakke' thothA tuSTubhA'cha joyaNasayAI AyAma vikkha bheNabhArata joyasara parikkheveNaM yAthA tuSNunA azvabhu vigere dvIpo nI lakhAi paheALAi se| chaso ceAjananI che. ane parigha 1897 aDhArase sattA yonI 444 vadhAre le. 'paMcama caukke satta joyaNasayAI AyAma
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7.2 jIvAmigamale yojanazatAni AyAviSkambheNa dvIpA bhavanti, 'bAvIsaM terasottare joyaNasae parikkheveNaM' trayodazottara dvAviMzatiyojanazatAni parikSeSeNa dvIpA bhavanti / 'chaTTa caukke aTThajo yaNasayAi AyAmavivakhaMbhega' pATha catuSke'STayojanazatAni AyAmaviSkambheNa dvoza bhavanti, tathA-'paNavIsaMgUNatIsajoyaNasae parikkheveNaM' ekonatriMzadadhika pazcaviMzatiyojanazatAni parikSepaNa / 'sattaracaukke navajoyaNasayAI AyAmarikkhabhegaM' saptamavatuke navayojanasatAni AyAmaviSkambheNa, tathA-'do joraNasahassAI aTThapaNavAle joyaNasae parikkheveNaM' dve yojanasahase paJcacatvAriMzadadhikAni aSTayojanazatAni (2845) parikSepeNa dvIpA bhavanti / atha sarveSAM catuSkANAmagAhanAviSkambha padidhiparimANajJAnArtha gAthAmAha'jassa ya jo' ityAdi, 'jassa ya jo dikkhaMbho' yasya catuSkasya yo yAvatparimito kucha adhika hai 'paMcammaca dhakke sattajoyaNasathAI AyAmavikkhaMbheNe ghAcIsaM terasottare joyaNalae parikkheveNaM paMcama catuSka meM arzvakarNa Adi dvIpoM kI lambAI cauDAha sAta sau yojana kI hai / aura parikSepa kucha adhika bAisa sau teraha-2213 yojana kA hai 'chaha caukke aTTa joyaNasayAI AyAmavikAvaMbheNaM paNavIsaMguNatIsa jodhaNasae parikkheveNaM' chaThe catuSka meM ulkAmukha Adi dvIpoM kI lambAi caur3AI ATha sau yojana kI hai aura parikSepa kucha adhika pacIsa sau gunatIsa 2529 yojana kA hai 'sattamacauke nava joyaNasacAI AyAma vikkha bheNaM do joyaNasahassAI aTTha paNayAle joyaNalae parikkheveNaM' chaThe catuSka meM lambAI cauDAI nau sau yojana kI hai aura parikSepa kucha adhika do hajAra ATha sau paiMtAlIsa-2845 yojana kA hai| yahAM isa viSaya meM gAthA 'jasma jo vikkhaM ge ogAho tala tattio ceva' vikhaMbhega bAvIsaM terasottare joyaNasae parivakhevaNa' pAMyamA yatubha mazva karNa vigere dvIpanI la bAI pahoLAI sAtaso jananI che. ane parikSepa Us qdhAre 2213 mAvIsase te2 yonine che. 'cha? caukke aTTa joyaNasayAi AyAma ve khambhegaM pagavIsa guNatImajoyaNasara parikkheveNe' 74! yatu mAM ulakAmukha vigere dvIpanI laMbAI pahoLAI ATha jananI che. ane pari. 35 44 padhAre 52yosase sagAtrIsa 2528 yogananAche. 'sattama caukke navanoyaNa sayAI oyAmavikkhaMbheNaM do joyaNasahassAI aTU paNazale joyaNasae parikkhevega' satamA yatuma mA pahA npse| yAnanI cha bhane parikSepa kaMIka vadhAre 2845 be hajAra AThaso pistALIsa janane che. mA samayamA ma pramANanI gAthA 49 che. 'jassa jo bikkhaMbho ogAho
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 u. 3 sU.44 hayakarNadvIpa nirUpaNam 703 viSkambhaH- AyAmaviSkambho bhavati 'tassa tattiyo ceva ogAho' tasya catuSka syA'vagAhastAvatka eva bhavati / tatra 'paDhamAINa parirao' prathamAdInAM catuSkANAM yAvaraparimitaH parirayaH - paridhirbhavati 'sesA NaM jANa ahio' zeSANAM prathamAdi*po'gre'yetanAnAM parirayo'dhiko bhavati, ayaM bhAvaH - pUrvapUrvaparizyaparimANe uttarottarapariyaparimANaM pratyekaM SoDazottaratrizata prakSepeNAdhikaM bhavatIti ' jANa' jAnIhi / 'sesA jahA egorupadIvassa' zeSaH = avaziSTA vaktavyatA yathA - yenaprakAreNa ekorudvIpasya kathitA tathaiva sarveSAM dvIpAnAM jJAtavyeti / kiyatparyantamityAha - 'jAtra suddhadaMta dIve' yAvat dvitIyacatuSkagata hyakarNa dvIpAdArabhya saptamacatuSkagatA'STAviMzatitamazuddha dantadvIpaparyantam ekorukadvIpavad jJAtavyamitibhAvaH / eteSAmeva dvIpAnAmavagAhAyAmaviSkambhapariraya (parikSepa) parimANasaMgraha gAthA Aha arthAt jisa catuSka kA jitanA viSkambha hai usa catuSka kI utanI hI avagAhanA hai 'paDhamAiyANa parirao jAna se mANaahioDa' prathama Adi catuSkoM kA parikSepa jitanA kahA gayA hai unake parikSetra pramANa meM adhikatA hotI jAtI hai isakA tAtparya yaha hai ki pUrva pUrva ke catuSka ke paridhi parimANa meM pratyeka meM tInasau solaha milAne se Age kA paridhi parimANa adhika adhika hotA jAtA hai yahI bhAva 'paDhamAiyANaparirao, sesA NaM jANa ahi. ou' isa gAthArddha se prakaTa hotA hai 'aisA jahA egorUpadIvassa jAva suddhadantadIve' zeSa saba dvIpoM kI vaktavyatA ekoruka dvIpa ke jaisI samajha lenI cAhiye, aThAisava zuddhadanta dvIpa taka ina dvIpoM ke avagAha AyAma viSkambha, aura parizya paridhi - inake parimANa kI saMgraha gAthAeM tassa tattio ceva' arthAt 2 yatuSnA neTaseo viSla he, te yadunI kheTalI gAnA hai. 'paDhamAiyANa parirao jANa sesANa ahiou' paDesA vigere catuSkanA parikSepa jeTalA kahela che, tenA parikSepa pramANamAM adhikapaNuM thatuM jAya che. Anu tAtparya e che ke pahelAnA catuSkanI paridhinA parimANumAM darekamA 316 traNase seALa meLavavAthI AgaLanI paridhinuM parimANu vadhAre vadhAre tu laya che, zena lAva 'paDhamAiyANa parirao sesANaM jANa ahiou' bhA gAthArthathI bhAya che. 'senA jahA egoruyadIvassa jAva suddhadata dIne' zeSa adhA drIpeAnu` kathana ekeka dvIpanA kathana pramANenu samajI levu' aThayAvIsamA zuddhadata dvIpa yanta mAdvIpanI avagAhanA, AyAma, viSNubha ane pari25 paridhinA paribhASanI saMgraha gAthAo mA prabhA he 'paDhamammi tinni u
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 'paDhamaMmi tini u yA sesANa sa uttarA nava u jAva | ogAhaM vikkama dIvArNa parisyaM tacchaM // 1 // padama cakka pariyA vIya caukkassa parirao ahiyo' soTerhi tihi u joyaNasaehiM evameva sevANaM // 2 // egorUca parikhevo Natra cetra sayAI auNa pannAI / vArasa patradvAI hayagANaM parivakhevI ||3|| parasa ekkAsIyA AyaMsamuhAna parirayo hoi / aTThArasa satta nauyA AsamuhANaM parivakhetrI ||4 bAvIsa te rAha parivakhetrI choDa AsakaNNANaM / paNavIsa auNatIsA ukkAmuha parirao hoi // 5 // do caitra sahasA avasayA vaMti paNayAlA / ghadeva dIpA viseSa mahio parikakhevI ||6| vyA- 'paDhamaMga' prathame dvIpacatuSke ekorukAdi ke cintyamAne trINi yojanazatAni agA-laga samudrAmA niSkam ca viSkammagrahaNAt AyAmopi gRdyate vimyAyAmayostulyaparimANatvAt tena viSkamsamAyAmaM ca jAnIhIti kriyAzeSaH, 'sesANaM' ityAdi, zeSANAM paNNAM dvIcatuSkANAM vAni isa prakAra se haiM- 'paDhamammi tini usapA' ityAdi gAthAeM chaha haiM jo TIkA meMdI huI hai ina gAdhAoM kI vyAkhyA isa prakAra se hai prathama dvIpa catuSka ke - ekoruka Adi cAra dvIpoM ke vicAra meM ina cAroM ekomaka AbhASika vaiSANika, gaMgolika dvIpoM kI avagAhanA aura lambAI caur3AI tIna sau yojana kI hai aisA jAnanA cAhiye isa taraha yaha avagAhanA, lambAI cauDAI Age 2 ke pratyeka catuSka meM eka eka sau ko adhikatA se bar3hanI gaI haiM antima jo ghanadanta Adi cAra dvIpa haiM unameM yaha nau auyojana taka ho jAtI hai isa prakAra dUsare catuka ke karNadvIra, gajakarNIpa, 704 sayA' tyAhi cha gAthAoM meM saMskRta TIkAmA ApavAmA Ave che. e gAthAoneA artha A pramANe che pahelA dvIcatuSpanA ekeka vigere cAra dvIpe.nA vicAramAM A cAre ekarUka, Abha SiSTha, vaiSANika, nAMgeAlika dvIpeAnI avaga haeNnA ane labAI paDeALAi trase caiAjananI che. tema sama javuM. AA rIte A avagAhanA ane lakhAi paheALAi AgaLanA darekacatuSTamAM ekasesa ekaseAnA adhika paNAthI vadhe che. chellA je dhanadanta vigere cAra dvIpA che, temAM te navaseA ceAjana sudhI thai Laya che. mA rIte bIjA catu nA hrayakaNuM dvIpa, gajakarNadvIpa, gAkadvIpa, zabdulIka dvIpamAM avagAhanA ja
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ 705 prameyayotikA TIkA pra.3 u.3 2.44 hayakarNadvIpanirUpaNam zrINi zAtani pratyekaM zatottarANi kartavyAni tathAhi-avagAhanAviSkambhaM tAvad jAnIyAt yAvad navazatAni, tadyathA dvItIyacatuSke catvAri yojanazatAni tRtIye dvIpacatuSke paJcayojanazatAni, caturthe SaTzatAni paJcameM saptazatAni paSThe aSTau zatAni, saptame nvshtaaniiti| ata udhvam-'parirayaM vocchaM' ekorukaprabhRti dvIpAnoM parirayaM-parikSepaparimANaM vakSye-kathayiSye iti // gokarNadvIpa, zakulakarNadvIpa inameM avagAhanA aura lambAI cauDAI cAra sau yojana kI ho jAtI hai tRtIyadvIpa catuSka meM Adarzamukha, meNdamukha, ayomukha,-gomukha,-ina cAra dropoM meM pAMca sau yojana kI avagAhanA aura lambAI cauDAI ho jAtI hai caturthadvIpacatuSka meM-azva. mukha, hastimukha, siMhamukha vyAghramukha, ina cAra dvIpoM meM avagAhanA aura lambAI cauDAI chaha sau yojana kI ho jAtI hai| paMcama dvIpa catuSka meM azva karNa siMhakarNa, akarNa, karNaprAvaraNa ina dvIpoM meM avagAhanA evaM lambAI cauDAI pratyeka kI sAta sau sAtaso yojana kI hotI hai chaThe dvIpa catuSka meM-ulkAmukha meghamukha vidyunmukha, vidyudanta,-ina cAra dvIpoM meM ava. gAhanA evaM lambAI cauDAI pratyena kI ATha sau yojana kI ho jAtI hai isake bAda sAtaveM dIpa catuSka meM-ghanadanta laSTadanta gUDhadanta aura zuddha danta, ina cAradvIpoM meM avagAhanA evaM lambAI cauDAI pratyeka kI nau nau sau yojana kI hotI hai pariraya-paridhi ke parimANa ke sambandha meM aisA vicAra hai-prathamadvIpa catuSka meM paridhi kA parimANa kucha adhika ane laMbAI pahoLAI cAraso jananI thaI jAya che. trIjA dvIpa catuSkamAM Adarzamukha, medramukha, amUkha, gomukha, A cAra dviIpamAM pAMca yojanA nI avagAhanA ane laMbAI pahoLAI thaI jAya che. cothA dviIpa catuSkamAM azvamukha, hasti mukha, siMhamukha, vyAghamukha A cAra dvIpamAM avagAhanA ane laMbAI pahoLAI cho ejananI thaI jAya che. pAMcamAM dvIpa catuSkamAM azvakarNa, siMhekarNa, akaryuM, ane karNaprAvaraNa A cAra dviIpamAM avagAhanA ane laMbAI pahoLAI darekanI sAta jananI thaI jAya che. chaTThA dviIpa catuSkamAM ulkAmukha, meghamukha, vidyummukha, vidyadaMta A cAra dviIpamAM avagAhanA ane laMbAI pahoLAI darekanI AThaso AThaso jananI thaI jAya che. te pachI sAtamAM dviIpa catuSkamAM ghanadaMta, laSThadaMta, gUDhadaMta ane zuddhAMta A cAra dvIpamAM AvagAhanA ane laMbAI pahoLAI darekanI navaso navaso jananI thaI jAya che. paricaya-paridhinA parimANanA saMbaMdhamAM A pramANene vicAra che. pahelA dvIpa catuSkamAM paridhinuM pramANu kaMIka vadhAre jI. 89
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706 jopAmigamale patijJAtameva darzayati-paDhama caukka' ityAdi, prathamacatuSkaparirayAnaprathamadvIpacatuSkaparirayaparimANAt dvitIyacatuSkasya-dvitIyadvIpacatuSTayasya parirayA-pariyaparimANamadhikaH poDazaiH-poDazottarai tribhiryojanazataiH evameva, anenaiva prakAreNa zeSANAM-dvIpacatuSkANAM parirayaparimANamadhikaM pUrva pUrva catuSka parirayaparimANAta poDazottaratriMzatayojanAdhikaM jJAtavyam, etadevAnimagAthayA darzayati-'egoruya' ityAdi, ekorukaparikSepaH-ekorukadvIpopakakSita prathamadvIpa catuSkaparikSepo navazatAni ekonapaJcAzAni-ekona paJcAzadadhikAnItyarthaH / tatastriSu yojanazaseSu prakSipteSu 'hayakaNNANaM' iti hayakarNa prabhRtInAM caturNA dvIpAnAM parakSepo bhavati, sa ca dvAdazazatAni paJcapaTAni-paJcapaSTathadhikAni / tatrApi triSu yojanazateSu poDazottareSu prakSipteSu 'AyasaguhAgaM' ityAdi, 'bhAyaM samuhANaM' Adarzamukha prabhRtInAm tRtIya catuSkasthitAnAM caturNA dvIpAnAM pariraya parimANaM bhavati / taca paJcadazayojanazatAni ekAzItyadhikAni / tato bhUyo'pi triSu yojanazateSu poDazottareSu pakSipteSu 'AsAhANaM' iti azyamukha prabhRtInAM caturtha catuSkasthitAnAM caturNA dvIpAnAM parikSepA, tadyathA-aSTAdazayo janazatAni saptanavatyadhikAni / teSvapi tripu yojanazateSu poDazottareSu prakSipteSu 'Asa. nau sau gunacAsa-949 yojana kA kahA gayA hai, isa parimANa meM tIna sau solaha-316 yojala pilAne se Age ke dvitIya.dvIpa catuSka ke pariratha kA parimANa A jAtA hai isa taraha dvitIya dvIpa catuSka kA pariraya parimANa bAraha lau paisaTha 1265 yojana kA A jAtA hai tatIya dvIpa catuSka kA pariracha parimANa 1265, 316 joDane se pandraha sau ikyAsI 1581 yojana kA pariraya parimANa A jAtA hai 1581 yojanoM meM 316 joDa dene se caturtha dvIpa catuSka kA pariraya parimANa nikala jAtA hai aura yaha aThAraha sau satAnave 1897 yojanma kA hotA hai| isameM 316 949 navaso ogaNa pacAsa yojanAnuM kahela che. A parimANamAM 316 traNa se soLa jana meLavavAthI AgaLanA bIjA dvIpa catuSkanuM pariraya parimANa AvI jAya che. A rIte bIjA dvIpa catuSkanuM pariraya parimANu bArasa pAMsaTha 1265 jananuM thaI jAya che. trIjA dviIpa catuSkanA parirayanu parimANa 1265 bAraso pAMsaThamAM 316 traNase soLa umeravAthI 1581 paMdaraso ekAzI jananuM pararaya parimANa AvI jAya che. 1581 paMdaraso ekAzI ejanamAM 316 traNaso soLa umeravAthI cethA dvIpa catuSkanuM pariraya parimANa nIkaLI Ave che. ane A 1897 aDhAraso sattANu cojananuM thAya che. temAM 316
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ qf prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.44 hayakarNadvIpanirUpaNam kannANaM' azvakarNa pramukhANAM caturNA dvIpAnAM parikSepo bhavati tadyathA-dvAviMzati yojanazatAni trayodazAni trayodazAdhikAni / tato bhUyo'pi tripu yojanazateSu poDazottareSu prakSipteSu ulkAmukhaparirathaH, ulkAmukha dvIpacatuSkaparirayaparimANaM bhavati tadyathA-paJcaviMzatiyojanazatAni ekonatriMzAni,-ekonatriMzadadhikAni / tataH punarapi triSu yojanazateSu dvIpoDazottareSu prakSipseSu ghanadantadvIpAnAM ghanadanta pramukhasaptamadvIpa catuSkasya parikSeSaH, taghayA dve sahale aSTauzatAni paJcacatvArizAni paJcacatvAriMzadadhikAni, 'visesamahio' iti padamante'bhistitvAt sarvatrApi abhisambandhanIyam tena sarvatrApi kizcidvizeSAdhikamuktarUpa parirayaparimANaM jJAtavyamiti // 6 // tadevamete mandaraparvatasya dakSiNe himavati parvate catamuSvapi vidikSu vyavasthitAH sarvasaMkhyayA'STAviMzati dviipaaH| joDa dene para paMcama dvIpa catuSka kA pariraNa parimANa nikalatA hai aura yaha bAisa sau teraha 2213 yojana kA hotA hai isa paristhaparimANa meM 316 joDane para chaThaveM dvIpa catuSka kA parizyaparimANa pacIsa sau gunatIsa 2529 yojana kA A jAtA hai isI taraha chaThaveM dvIpa catuSka ke parirayaparimANa meM 316 joDane para sAtaveM dIpa catuSkA kA paristhaparimANa A jAtA hai aura yaha kucha adhika 2845 yojana kA hotA hai pariraya ke pratyeka catuSka parimANa le 'kucha adhika' aisA vizeSaNa lagAnA cAhiye gA0 // 61 // ye antarvIpa aTThAIsa haiM aura mandara parvata ke dakSiNa bhAga meM himavata parvata kI cAroM vidizAoM meM arthAt usake cAroM konoM para hai| traNase soLa umeravAthI pAMcamAM dviIpa catuSkanA paricayanuM parimANa nIkaLI Ave che. ane te 2213 bAvIso tera jana thAya che. temAM 316 umeravAthI chaThA dviIya catuSkanA parirayanuM parimANa 2529 pazcIsaso ogaNatrIsa jananuM thaI jAya che. eja rIte chaThA dvIpa catuSko paricaya parimANu 316 umeravAthI sAtamA dvIpa catuSkanA parirayanuM pariNAma AvI jAya che. ane te kaMIka vadhAre 2845 ejananu thAya che. parirayanA dareka catuSkanA parimANathI kaMIka vadhAre ema vizeSaNa lagAvavuM joIe ke gA. 6 che A aMtara dvIpe aDayAvIsa che ane maMdara parvatanA dakSiNabhAgamAM himavaMta parvatanI cAre vidizAomAM arthAt tenA cAre khUNA para che.
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 708 jIvAmigamale / aSTAviMzatyantaradvIpakoSThakam / (1) prathamacatuSkam // mandarasya dakSiNe | avagA. AyAmavi. kSudrahimavatparvatasya vidizA | yo. yo. paridhiyo dvIpanA0 | uttrpaursty| 300 300 949 ekoruka dakSiNapaurastya 300 AmASika dakSiNapAzcAtya 300 | 949 vaiSANika (vaizAlika) uttarapAzcAtya | 300 300 949 / nAGgolika inake nAma kramazaH isa prakAra se haiMdakSiNadizA ke manuSyoM ke antaradvIpoM ke nAma-avagAhanAdikA citra1 prathama 2 dvitIgha 3 tRtIya 4 caturtha 5paMcama 6 SaSTha 7 saptama catuSka catuSka catuSka catuSka catuSka catuSka catuSka 1-ekoSakadvIpa-hayakarNa Adarzamukha azvamukha azvakarNa ulkAmukha ghanadanta dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa bIpa 2-AbhASika-gajakarNa meNdamukha hastimukha siMhakarNa meghamukha laSTadanta dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa 3-vaiSANika-gokarNa ayomukha siMhamukha akarNa vidyunmukha gUDhadanta dvIpa dvIpa dIpa dvIpa dIpa dvIpa dvIpa 4-nAMgolika-zaSkulI gomukha vyAghra karNaprAvaraNa vidyudanta zuddhadanta dvIpa karNa dvIpa dvIpa mukhadvIpa dvIpa dvIpa dvIpa tenA nAme kramathI A pramANe che. dakSiNa dizAnA manuSyanA ataradvIpanA nAme ane avagAhanAdi pra. catuSka ki. catuSka tR. catuSka ca, catuSka paM. catuSka SaSTa catuSka sa. catuSka 1 ekarUka hayakarNa Adarzamukha azvamukha azvakarNa ulkAmukha ghanainta dvIpa dvIpa dvIpa TIpa dvIpa dvIpa dvIpa 2 AbhASika gajakarNa memukha hastimukha siMhakarNa meghamukha laSTadanta dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa 8 vaiSANika gekarNa ayomukha siMhamukha akarNa vidyummukha gUDhadanta dviIpa dvIpa hipa dvIpa dvIpa dviIpa dvIpa 4 nAgalika zabdulakarNa gomukha vyAghamukha karNaprAvaraNa vidyudaMnta zAhadaMta dIpa dIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ gokarNa gokarNa prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 1.44 hayakarNadvIpanirUpaNam 709 (2) dvitIya catuSkam // dvIpanAma | vidizA avagA. yo. AyAmavi, yo paridhiyo. dvIpanAma ekohaka uttarapaurastya 400 1265 hayakarNa AbhASika dakSiNapaurastya 1265 gajakarNa vaiSANika dakSiNapAzcAtya 1265 (vaizAlika) nAGgolika uttarapAzcAtya 400 | 1265 zakulIkarNa ___ (3) tRtIya catuSkam / / dvIpanAma | vidizA avagA.yo. AyAmavi. yo. paridhiyo. dvIpanAma iyakarNa uttarapaurastya / 500 500 1581 Adarzamukha gajakarNa dakSipaurastya / 500 500 / (1581 meNdramukha dakSiNapAzcAtya 500 500 1581 ayomukha zakuLIkaNe uttarapAzcAtya / 500 1581 gaM mukha (4) caturthadhvam / / dvIpanAma vidizA avagA.yo. pAyAmavi.yo. paridhiyo | dvIpanAma Adarzamukha uttrpaursty| 600 1897 | azvamukha meNTamukha dakSiNapaurastya 600 600 | 1897 hastimukha ayomukha dakSiNapAzcAtya 600 600 1897 siMhamukha gomukha uttarapAzcAtya | 600 600 1897 vyAghramukha 1-avagAhanA-300 400 500 600 700 800 900 yojana yojana yojana yojana yojana yojana yojana 2-laMbAI cauDAI-300 400 500 600 700 800 900 yojana yojana yojana yojana yojana yojana yojana 3-paridhi- 949 1265 1581 1897 2213 2529 2845 yojana yojana yojana yojana yojana yojana yo.kucha adhika 1 bhagAnA 300 400 500 100 700 800 800 jana jana jana jana jana jana jana 2 laMbAI-pahoLAi 300 400 50 600 700 800 900 jana jana jana jana jana jana jana 3 paridhi- 94 1265 1581 1897 2213 2529 2829 jina jana jana jana jana jana jana (deg padhAre)
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 700 jIvAmigamasse (5) paJcamacatuSkam // dvIpanAma | vidizA avagA yo | AyAmaci. yo paridhiyo | dvIpanAma azvakarNa uttarapaurastya / 700 2213 azvakarNa hastimukha dakSiNapaurastya / 700 2213 siMhakarNa siMhamukha dakSiNapAzcAtya 700 / | 2213 akarNa vyAnamukha | uttarapAzcAtya / 700 700 | 2213 karNamAvaraNa (6) paSTha catuSkam / / dvIpanAma | vidizA avagA.yo. AyAmavi.yo. | paridhiyo | dvIpanAma azvarNa uttarapaurastya / 800 800 | 2529 ulkAmukha siMhakarNa dakSiNapaurastya 800 800 2529 meghamukha akarNa dakSiNapAzcAtya 800 800 2519 vidyunmukha karNaprAvaraNa uttarapAzcAtya / 800 / | 2529 vidyudanta (7) saptama catuSkam // __ dvopanAma | vidizA avagA. yo. AyAmavi.yo, paridhiyo, / dvIpanAma ulkAmukha uttarapaurastya 2845 vi. ghanadatta meghamukha dkssinnpaursty| 900 900 |2845, laSTadatta vidyunmukha dakSiNapAzcAtya | 900 2845, gUDhadanta vidyudanta uttarapAzcAtya | 900 2845,, zuddhadanta 'ete'STAviMzatidAkSiNAtyA antaradvIpAH praticatuSka svasvApekSayA samAnapramANAH sandhi' evam-autarAhA api aSTAviMzatirantaradvIpAH paticatuSkaM svasvApekSayA samAnamamANAH santi ityevaM sarve padapazcAzada (56) antaradvIpA bhavantIti' atra kiJcidvizeSAdhiketi padaM sapta catuSkazate sarvasminnapi paridhiparimANe'va saatvymiti| ___ athai teSAM gatimAha-'devaloga' ityAdi, 'devale gapariggahiyA NaM te maNuyA paNNacA samaNAuso' te khalu manujA devalokaparigrahAvAH devaloko bhavanapatyAdi ava inakI gati kA varNana karate haiM zeSa inake Age ke jo antaradvIpa hai unake parikSeSa pramANa meM adhikatA hotI jAtI hai "devaloka parigmagahiyA NaM te maNughA paNNattA samaNAuso" have tenI gatinuM varNana karavAmAM Ave che. bAkInA tenA pachInA je aMtara kare che. tenA parikSepa pramANamAM adhika paNa thatuM jAya che. ethIja 4 cha / 'devalokaparigahiyANa' te maNuyA paNNacA khamaNAuso' 3 zrama Ayubhan
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 sU.44 hayakarNadhIpanirUpaNam 711 rUpa eva, tathA kSetrasvAbhASyA tayogyAyurvandhanena parigRhItaH punarjanmatvena svIkRto yaiste tathAbhUtAH devalokagAmina eva te mAmAH he zramaNa ! he AyuSman ! iti / ____ pUrva dAkSiNAtyanA mekorukAdhaSTAviMzatyantaradvIpAnAM varNanaM kRtam, sAmpa tam-aucarAhANA mekorukAyaSTAviMzatyantaradvIpAnAM varNanAvara, te ca kSudrahimavattulyavarNapramANapadma hadapramANAyAmaviSkambhAdagAha puNDarIkahUdopazobhite zikhariNi varSadharaparvate lavaNasamudra jalasaMsparzAdArabhya yathoktapramANAntarAzcatasRSu vidikSu ekorukAdi tulyanAmAno'kSuNNApAntarAlAyAmaviSphammA autarA 'uttarillANaM' ityAdi kahiNaM bhaMte ! kuna khalu bhadanta ! uttarillANaM' aSTAviMzati saMkhyakA anye'ntaradvIpAH santIti tAn pradarzayitumAha-'kahiNaM bhate ! auttarAhANAm uttaradikasthitAnAm 'egoruyaSaNurasANaM' ekorukamanuSyANAm 'egorupadIve NAmaM dIve paNNatte' eka rukadvIpo nAmadvIpaH prajJaptA- kathita ? iti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goSamA' he gautama !'jaMbuddIve __ he zramaNa AyuSman ! ina saba antaradvIpoM ke manuSya devaloka kA parigrahajinho ke aise hI hote haiM / arthAt ye antaradvIpaja manuSya bhavanapatyAdi izAnAnta devagatike sivAya anya gatiyoM meM janma nahIM lete haiN| ___ yahAM taka dakSiNa dizA ke ekorunAdi antaradvIpoM kA varNana karake aba uttara dizA ke ekokAdi antaradvIpoM kA varNana karate haiM, 'kahiNaM bhaMte ! uttarillANa' ityAdi kahiNaM bhaMte uttarillANaM egolya maNustANaM eguruyadIve NAmaM dIve paNatte' isa sUtra dvArA gautalasvAmIne zabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta' uttara dizA ke ekoruka manuSyoM kA ekohaka nAma kA dvIpa kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM su zrI kahate haiM ! A badhA aMtaradvIpanA manuSya devakane parigraha jeoe karyo che evAja hoya che. arthAt A annadvapamAM thanArA manuSyo bhavanapayAdi IzAnAnta deva gati zivAya anya gatimAM janma letA nathI. ahIM sudhI dakSiNa dizAnA ekeDarUka vigere antara dvIpanuM varNana karIne have uttara dizAnA ekerUka vigere antara dviIpanuM varNana karavAmAM Ave che - 'kahi Na bhaMte ! uttarillANa" tyAta _ 'kahiNa bhate ! uttarillANaM egoruyamaNussANa egoruyadIve NAma dIve paNNatte' mA bA21 zrI gautamasvAmI prasuzrIna me pUchayu cha :he bhagavana! uttara dizAnA ekeka manuSyane ekeDarUka nAmane dIpa kayAM kahevAmAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvAbhigama 712 dIve' jambUdvIpa nAmake dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandaranAmakaparvatasya 'uttareNa' uttareNa - uttarasyAM dizi 'siharista vAsadharapavvayassa' zikhariNaHzikhari nAmaka varSadharaparvatasya 'uttarapurasthi milkAo carimaMtAo' uttarapaurastyAt caramAntAt ' lavaNasamuddaM tini joyaNasayAI ogAhittA' trINi yojanazatAni lavaNasamudraM vyatikramya ' evaM jahA dAhiNillA NaM tahA uttarilkANaM, bhANiyantraM ' evaM yathA dAkSiNAtyAnA mekoruka manuSyANAM varNanaM kRtaM tathaivottarANAmapi varNanaM bhaNitavyam | 'NavaraM' navaram - vizeSo'yam tatra dAkSiNAtyaikorukAdi prakaraNe kSudavidvadhaparvatasya vidizAsu' iti moktam atrItareko rukAdi prakaraNe 'siharissa vAsaharapannayassa vidisAsu' zikhariNo varSadharaparvatasya vidikSu iti vaktavyam / kiM nAmaka dvIpa paryantam ? ityAha- 'evaM jAva' ityAdi, evam anena prakAreNa 'jAva suddhadaMtadIvetti' yAvat zuddhadantadvIpa iti saptama catuSkasyAntima'goyamA' jambUddIve dIve maMdarasta paJcayassa uttareNaM siharissa vAsahara pavvayasta uttarapura sthimillAo carimaMtAo lavaNasamudde tiSNi joyaNasayAI ogAhittA evaM jahA dAhijillANa tahA uttarillANabhANiyanvaM, NavaraM siharista vAsaharapavvayassa vidisAsu evaM jAva suddhadaMta dIvetti jAvasettaM aMtaradIvagA' jambU dvIpa nAma ke isa dvIpa meM jo sumeru parvata hai usakI uttara dizA meM jo zikharI nAma kA varSadhara parvata hai usakI IzAna dizA ke caramAnta se lavaNasamudra meM tIna sau yojana calane para jaisA ki dakSiNa dizA ke eMkoruka manuSyoM kA dvIpa kahA gayA hai usI taraha se uttara dizA ke ekoruka manuSyoM kA bhI ekoruka nAma kA dvIpa kahA gayA hai ye uttara dizA ke antaradvIpa zikharI parvana kI dAdAoM para hai aura ye usakI vidizAoM meM haiN| zuddhadanta 'gomo | jambuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNa siharissa vAsahara pavvayasma uttara purathimillAo carimatAo lavaNasamudda tinni joyaNasayAi ogAhittA evaM jahA dAkSiNillANaM tahA uttarillANaM bhANiyavvaM navara siharirasa vAmahara pavvayassa vidiSAsu evaM jAva suddhadAMta dIveci jAva se ttaM ataradIvagA' 'jUdvIpa nAmanA mAdvIpamAM je sumerU parvata che tenI uttara dizAmAM zikharI nAmanA je vadhara pavata che tenI IzAna dizAnA caramAntathI lavaNu samudramAM traNase yeAjana cAlavAthI jema dakSiNa dizAnA ekArUka manuSyonA dvIpa kahela che, teja rItathI uttara dizAnA ekAka manuSyanA paNa ekAka nAmanA dvIpa kahevAmAM Avela che. e uttara dizAnA aMtaradvIpa zikharI panI dADhA para Avela che. ane te tenI vidizAmAM che. zuddhada tadvIpa paryantanA badhA -
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ restant TIkA pra. 3 u. 3 . 44 hayakarNaDIvanirUpaNam zuddhadantadvIpo varttate tAtparyantamiti, ekoruka dvIpAdArabhyA'STAviMzatitamazuddhadanta dvIpa paryantAnA maucarANAmaSTAviMzatyantaradvIpAnAM sarva varNanaM pUrvavadeva vAcyamiti, 'jAva' iti yAvatprakaraNa samApti paryantamiti / upasaMharannAha - 'setaM aMtaradIvagA ' te ete antaradvIpakA iti, te - ye pUrva pradarzitAH ete - atropadarzitA antaradvIpA yathAkramaM pradarzitA iti // 'antaradvIpaka manuSyAna nirUpyAkarmabhUmaka manuSyAn nirUpayitumAha-' se ki taM' ityAdi, 'se kiM taM ambhabhUmaga maNussA' atha ke te abhUmaka manuSyAH ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'akrambhabhUmaga maNustA tIsavIhA pannattA' akarmabhUmakamatuSyA trizadvidhAH- triMzatyakArakAH prajJaptAH kathitAH, 'taM jahA' tadyathA - 'paMcahi hemavararhi' paJcabhirhemavataiH, 'evaM' evam anena prakAreNa paJcabhirhema taiH pazcabhirharivarSeH, paJcabhiH ramyakavarSaiH, paJcabhirdevakurubhiH paJcabhiruttarakurubhirititriMzatkSetrabhedai svadutpannA manuSyA api triMzad bhavanti iti / etadeva 'jahA' iti sUtra padena pradazyate - 'jahA' ityAdi, 'jahA paNNatraNApade jAva paMcahi uttarakururhi' yathA dvIpa taka ye antaradvIpa yahA~ aThAIsa hai / ina sabakA varNana dakSiNa dizA ke antaradvIpoM ke varNana jaisA hI hai / isa taraha yahAM taka antaradvIpoM kA varNana kiyA gayA hai yahAM taka antaradvIpoM ke manuSyoM kA nirUpaNa karake aba akarmabhUmika manuSyoM kA nirUpaNa karate haiM- 'se kiM taM' ityAdi / 'sekiM te akasmabhUmagamaNussA' he bhadanta ! akarmabhUmika manuSya kitane prakAra ke haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama' akammabhUmagamaNussA tIsabIhA paNNattA' akarmabhUmaka manuSya tIsa prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM- 'paMcahi hemavaehiM' pAMca haimavata kSetra ke manuSya 'evaM jahA paNNatraNA pade jAva paMcahi uttarakururhi' maLIne aThayAvIsa aMtaradvIpA ahi~ kahela che. te badhAnu varNana dakSiNa dizAnA atara dvIpAnA vana pramANeja che. A rIte ATalA sudhI a Mtara dvIpAnuM varNana karavAmAM Avela che. A rIte ATalA sudhI ataradvIpAnA manuSyAnu nirUpaNa karela che. have armabhUminA bhanuSyonu' ni3 713 12vAmAM Ave che. 'se ki' ta' ityAdi 'se kiM ta akammabhUmaga maNussA' he bhagavan bhUminA manuSyo keTalA prakAranA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama ! 'ammabhUmaga maNuskhA tIta vihA paNNattA' amabhUminA manuSyo zrIsa prAranA vAmAM Ave che. 'ta' jahA' ne bhI prabhAye the. 'paMcahi hemavarahi' yAM aAranA DaibhavatakSetranA manuSyo 'evaM jahA paNNavaNApade jAva pacahi uttara nI0 90
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ 714 jIvAmigama prajJApanAyAH prathame pade kathitaM yAvatpazcamiruttarakurubhiriti-akarmabhUmaka manaSyANAM varNanaM kRtaM tadanusAreNaivAna jJAtavyam / ____ akarmabhUmakamanuSyAn nirUpya karmabhUmakAnnirUpayituM praznayannAha-'se kiM ta' ityAdi, 'se kiM taM kammabhUmagA' atha ke te karmabhUmakAH, karmabhUmakA maNuSyAH kiyanto bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'kammabhUmagA saNussA paNNarasavihA pannattA' karmabhUmakAH karmabhUmiSu samutpAnA manuSyAH paJcadazavidhA:-'paMcadazapakA. rakAH yajJaptAH-kathitAH, 'taM jahA' tadyathA 'paMcahi bharahehi paJcabhirbharataH 'paMcahi eravarahiM' paJcabhirairavataiH 'paMcahi mahAvidehehi' paJcabhirmahAvidehai, tathA ca pazca. pAMca hairaNyavata pA~ca harivarpa kSetra ke manuSya pAMca ramyaka kSetra ke manupya aura pAMca devakuru ke manuSya aura pAMca uttarakuru ke manuSya isa prakAra se aDhAI dvIpa meM ye tIsa ogabhUmiyAM-akarmabhUmiyAM hai| ina akarmabhUmiyoM meM jo utpanna hue manuSya hai ve akarmabhUmaka manuSya kaha lAte haiN| aura inheM ilI khe tIsa prakAra ke kahA gayA hai 'se taM aka mmabhUmagA' isa prakAra se akarmabhUbhakoM ke sambandha meM yaha kathana kiyA gayA hai inakA vistRta kSathana prajJApanA pada meM prajJApanA sUtra ke prathama pada meM hubhA hai ataH vahIM le yaha viSaya jijJAptuoM ko jAna lenaacaahiye| ___ 'se kiM taM kammabhUmagA' he bhadanta ! karmabhUmaka manuSya kitane prakAra ke hai isake uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI ko kahate hai-he gautama! karmabhU. maka manuSya paNNaratavihA paNNattA' pandraha prakAra ke kahe gaye hai 'taM jahA' jaise-'paMcahi bharahehiM paMcahiM eravaehiM paMcahi mahAvidehehi pAMca bharata kuruhi" pAMya prA2nA 27yakta kSetrA manuSya pAMya nA hariSa kSetranA manuSya pAMca prakAranA ramyakakSetranA manuSya ane pAMca prakAranA devakurUnA manuSyo ane pAMca uttarakurUnA manuSya A rIte aDhAI dvIpamAM A trIsa bhegabhUmi akarmabhUmi che. A akarmabhUmimAM utpanna thayelA je manuSya che, teo akarmabhUmaka manuSyo kahevAya che. ane te badhA maLIne trIsa prakAranA 4pAmA bhAve che. 'se taM akammabhUmagA' ! zata mama bhUbhiyAnA samAM kathana karavAmAM Avela che AnuM savistara kathana prajJApanA sUtranA prajJApanA padamAM karavAmAM Avela che. tethI jIjJAsuoe te badhu tyAMthI jANI levuM ____ 'se ki ta kammabhUmagA' bhagavan bhabhUbhinA manuSyA sAmAnA hyA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke he gautama! karmA bhUminA mnussy| 'pannarasavihA paNNavA' 5nnara 412 // vAmAM AveTa cha. 'ta jahA' 20 prabhAye gA rebha'paMcahi bharahehi, paMcahi eravaehi, paMcahi
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.44 hayakarNadvIpanirUpaNam bharata, paJcararvataH paJcamahAvidehabhedAt paJcadazaprakArakAH karmathUmakamanuSyA bhavantIti / 'te samAsao duvihA pannattA' te kameMbhUgakA manuSyAH samAsataH-saMkSepeNa dvividhAH-dvi prakArakAH prajJaptA:-kathitA, vaividhyaM darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'pAyariyA milecch|' AryAH slecchAzca, tatra mle. cchAnAM svalpatvAtprathamaM mlecchA dayente-ThalecchAH zakayavanAdibhedairanekavidhAH / AryA RddhimAptA anRddhiprAptA iti dvividhAH / ete dvaye bhedAnubhedaivahuvidhA bhavanti, tatmajJApanAtidezenAha 'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA paNNavaNApade jAva se ttaM AriyA' evaM yathA pajJApanAyA: prathame par3he kathitaM tathaivAtrApi jJAtavyam phiyatparyantaM prajJApanAprakaraNaM jJAtavyaM tamAha-'jAva' ityAdi, 'jAva se taM AriyA' yAvatte ete AryAH, iti paryantamiti / 'se taM gamavatiyA' te ete garbhavyukrAntikA jIvA nirupitAH, 'se taM maNussA' te ete uparyuktakrameNa manuSyA trividhA api nirUpitA iti|luu0 44 // kSetroM ke pAMca airavatta kSetroM ke aura pAMca videhoM ke saba milakara pandraha karmabhUmiyoM kI apekSA manuSya pandraha prakAra ke ho jAte hai / te samAsao dubihA pannattA' se karmabhUmika manuSya saMkSepa se do prakAra ke hote hai 'taM jahA' jaile 'AriyA bilecchA' Aye aura sveccha, mleccha zaka sUta Adi hai / 'evaM jahA paNNavaNApade jAba letaM AriyA' prajJApanA ke prathama pada meM Arya prakaraNa lakSa ila sambandha meM kathana kiyA hai ataH vaisA hI yaha saba kathana yahAM para bhI AryoM ke sambandha meM kara lenA cAhiye 'settaM gamakkratiyA' isa prakAra se garbhaja jIvoM kA yahAM taka nirUpaNa ho jAtA hai| 'khettaM laNNurulA' phana ke nirUpaNa ho jAne para tIna prakAra ke manuSyoMkA nirUpaNa bhI samApta ho jAtA hai|44|| mahAvidehehi' pAMya pra42nA maratakSetranA pAya ghAnA raktakSetramA bhane pAya prakAranA mahAvideha kSetranA e pramANe badhA maLine paMnnara prakAranI 4mabhUminA mnussye| 5 na2 prAranA 25 mya che. 'te samAsa mo duvihA pannattA' mA bhabhUminA manuSyo sapathI. me ranA thAya che. 'ta jahA' nabhaI 'AriyA milecchA' mAya bhane 27, 27 za, sUta vigere che. 'evaM jahA paNNavaNApade jAtra se taM AriyA' prajJApana sUtranA paDasA prajJApanA padamAM Arya prakaraNa sudhI A viSayanuM kathana karela che. te ja pramANe te saghaNu 4thana mADiyAM yanmayAnA samayamA samasa. 'se taM gambha vakkaM tiyA' mArIta mATamA sudhI gama vAtu ni35 / laya che. 'setta maNussA' sama va ni354 2 vAthI traya prA2nA mnussy| 5 ni35 tha jaya che. // 44 //
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ 716 jIvAbhigamasUrya te ete manuSyA nirUpitAH, sampati-devAn nirUpayitumAi-se ki taM devA' ityAdi, mUlam-se kiM taM devA ? devA caubdhihA pannattA taM jahA bhavaNavAsI vANamaMtarA joisiyA vemaanniyaa| se kiM taM bhavaNavAsI ? bhavaNavAsI dasavihA pannattA, taM jahA-asurakumArA jahA paNNavaNApade devANaM bheo tahA bhANiyavo jAva aNuttarovavAiyA paMcavihA pannattA taM jahA-vijayavejayaMta jAva savvaTThasiddhagA, se taM aNuttarovavAiyA // kahi NaM bhaMte ! bhavaNavAsi devANaM bhavaNA pannattA, kahi NaM bhaMte ! bhavaNavAsI devA parivasaMti ? goyamA ! imIse rayaNappabhA puDhavIe asI uttara joyaNasayasahassa bAhallAe evaM jahA paNNavaNAe jAva bhavaNavAsAiyA, ettha NaM bhavaNavAsINaM devANaM satta bhavaNakoDIo bAvattari bhavaNAvAsasayasahaslA bhavatIti makkhAyaM / teNaM bhavaNA bAhiM vaTTA, aMto samacauraMsA, ahe pukkharakaNiyA saMThANasaMThiyA bhavaNavaNNao bhANiyavo jahA ThANapade jAva pddiruuvaa| tattha NaM bahave bhavaNavAsI devA parivasaMti, asurA NAga suvaNNA ya jahA paNNavaNAe jAva viharati / kahiM NaM bhaMte! asurakumArANaM devANaM bhavaNA pannattA? pucchA evaM jahA paNNavaNA ThANapade jAva viharati / kahiM NaM bhaMte! dAhiNillANaM asurakumAradevANaM bhavaNA pucchA evaM jahA ThANapade jAva camare, tattha asurakumAride asurakumArarAyA parivasai jAva viharai ||suu045|| chAyA-atha ke te devAH ? devAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-bhavanavAsino vAnavyantarA jyotiSkA vaimAnikAH / atha ke te bhavanavAsinaH / bhavanavAsino dazavidhAH majJaptA, tadyathA-asurakumArAH yathA prajJApanApade devAnAM bhedastathA bhaNi
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 0.45 devasvarUpavarNana 727 tavyo yAvadanuttaropapAtikAH paJcavidhAH prajJaptAH tadyathA-vijayavaijayanta yAvat sarvArthasiddhikAH te ete anuttaropapAtikAH kutra khalu bhadanta ! bhavanavAsadevAnAM bhavanAni prajJaptAni kutra khallu bhadanta ! bhavanavAsidevA! parivasanti ? gautama ! etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyA azItyuttarayojanazatasahasravAhalpAyAH, evaM yathA prajJApanAyAM yAvat bhavanavAsAdikAH, atra khalu bhavanavAsinAM devAnAM saptabhavanakoTayaH dvisaptatibhavanAvAsazatasahasrANi bhavantItyArupAtam, tAni khalla bhavanAni bahivattAni, antaH samacaturasrANi, adhastalamAgepu puSkarakarNikAsaMsthitAni, bhavanavarNako aNitanyo yathA sthAnapade yAvatpatirUpANi / tatra khalla bahavo bhavanavAsino devAH pariksanti asurA nAgasuvarNAzca yathA prajJApanAyAM yAvadviharanti / kutra khalu bhadanta ! asurakumArANAM devAnAM bhavanAni prajJaptAni pRcchA evaM yathA majJApanA sthAnapade yAvad viharanti / kuna khalu bhadanta / dAkSiNAtyAnA mamuraku. mAradevAnAM bhavanAni pRcch|' evaM yathA sthAnapade yAvaccamaraH, tathA'surakumArendro'surakumArarAjAH parivasati yAcadviharati / / 045 / / TIkA-se kiM taM devA' atha ke te dezA, devAnAM bhavanavAsimabhRtInAM kiyanto bhedA bhavantIti praznaH, bhagavAlAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'devA caucihA pannattA' devAzcaturvidhAH prajJapyAH 'taM jahA' tadyathA-'bhavaNavAsI bhavanavAsino devAH, 'bANamaMtarA' vAnavyantarA bane bhavA bAnA: vAnAzca ...isa taraha saMkSepa aura vistAra se manuSyoM kA nirUpaNa karake ava devoM kA nirUpaNa rasma kiyA jAtA hai| 'se kiM taM devA !-devA cayadhihA pacattA' ityAdi suutr-43|| dIkArtha-gautamasvAmIne prabhu se pUchA hai-he bhadanta ? deva kitane prakAra ke hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai / 'godhamA decA caumvihA panattA' he gautama ? deva cAra prakAra ke kahe gaye hai-'taM jahA' jaile 'bhavaNavAsI, vANamaMtarA, josiyA, vemANiyA' bhavana bAlI, vAnavdhantara, jyoti A rIte saMkSepa ane vistAra pUrvaka manuSyanuM nirUpaNa karIne have devenuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. 'se ki ta devA 1 devA cauThivahA paNNattA' yA TIkArtha-A viSayamAM zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne vinamrabhAve pUchyuM ke he bhagavana deva keTalA prakAranA kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI yuM hai 'goyamA ! devA ca unihA paNNatA' 3 gautama | hevA yAra 52nA mAmA mAda cha, 'ta' jahA' te 4 pramothe. 'bhavaNavAsI, vANama tarA joisiyA, vemANiyA' savanavAsI, pAna yanta2, nyati mana vaimAni
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIvAbhigamadhye 768 te vyantarA vAnavyantaradevavizeSAH kilviSa devAH 'joisiyA' jyotiSkAHcandramUryAdayaH 'vemANiyA' vaimAnikAH / caturvidhadeveSu madhye prathamopAcamavanavA. sidevAn nirUpayituM praznayannAha-'se ki taM' ityAdi, 'se kiM taM bhavaNavAsI' atha ke ve bhavanavAsinaH ? bhavanavAsidevAnAM kiyanto bhedA iti praznaH, bhagavA. nAha-'bhavanavAsI devA dasavihA pannattA' bhavanavAsino devAH dazavidhAH-dazama kArakAH prajJaptA:-kathitAH, dazavidhatvameva darzayati-taM jahA' tadyathA-'asurakumArA jahA paNNavaNApade devANaM bhedo tahA bhANiyayo' asurakumArA yathA prajJApanA pade-prajJApanAyA: prathame prajJApanApade devAnAM sarveSAM bheda tathA bhaNitavyA, prajJA. panAyAH prathamapadAnusAreNa bhAnavAsimabhRtinAM devAnAM bhedo'trApi vaktavyaH, asura-nAga- suvarNa-vidyu-dagni- dvIpo-dadhi-dizA-pavana-stanitakumAraparyantaM Sika aura vaimAnika 'sekiMtaM avaNavAlI' he bhadanta ? bhavanavAsI deva kitane prakAra ke hai| uttara meM prabhuzrI kahate hai-he gautama' bhavanavAsI deva 'dasacihA pannattA' daza prakAra ke kahe gaye hai 'taM jahA' jaise 'asurakumArA jahA paNNavaNA pade devANaM bheo tahA bhANitavvo jAva aNuttaro. vadhAiyA paMcavihA paNNattA' asurakumAra nAgakumAra ityAdi daza bhedoM kA varNana tathA vAnavyantarAdi samasta devoM ke bhedoM kA varNana prajJApanA sUtra ke prathama pada meM pAMca prakAra ke anuttaropapAtika devoM taka kiyA gayA hai| ataH vaha saba varNana vahAM se dekha lenA cAhiye prajJApanA ke prathama pada meM bhavana vAlI devoM ke dasa kheda isa prakAra se kahe gaye hai-asura kumAra, supaNakumAra, vidyutkumAra, dIpakumAra, udadhikumAra, dikkumAra, pavanakumAra, stanitakumAra, 10 ye dasa bhavana vAsI deva hai / prajJApanA 'se ki ta bhavaNavAsI' he sagavan savanavAsI tuvATa praa2n| vAma AvyA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama ! bhavanavAsI hai| 'dasavihA paNNattA' isa prA2nA hevAbhA yAveta che. 'ta' jahA' te mA prabhArI cha 'asurakumArA jahA paNNavaNApade devANaM bheo tahA bhaNitavvo jAva aNuttarovavAiyA paMcavihA paNNattA' masurezubhAra nAgabhAra vize2 mA 44aaranA bhavanapati devenuM varNana tathA vAnavyantara vigere saghaLA denA bhedonuM varNana prajJApanA sUtranA pahelA padamAM pAMca prakAranA anuttarapAtika denA kathana sudhI karavAmAM Ave che. tethI te samasta kathana tyAMthI joI levuM prajJApanA sUtranA pahelA padamAM bhavanavAsI denA dasa bhede A rIte kahevAmAM Avela che. asura kumAra 1, nAgakumAra 2, suvarNakumAra 3, vidyaskumAra 4, agnikumAra pa, dvIpakumAra 6, udadhikumAra 7, dikumAra 8, pavanakumAra
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 5.45 devasvarUpavarNanam 711 bhavanavAsino dazavidhA devA bhavantIti / kiyatparyapta prajJApanA prathamapadoktadeva bhedo vaktavyastatrAha-'jAca' ityAdi, 'jAva aNuttarovavAiyA pacavitA pannattA' yAvatyAvaspadena- bhavanapati- vAnavyantara -jyautiSkakalpopapannakalpAnItagreveyakadevAH saMgrAyAH, tataH anuttaropapAtikadevapraznazcagrAhya', uttaramAha-anuttaropapAtikAH paJcavidhA:-pazcapakArakAH prAptAH, 'ta jahA' tadyathA-'vijayadhaijayaMta jAya sabasiddhagA' vijayavaijayanta yAvat sarvAthasiddhakAH vijayajayanta jayantApagajitamarvArtha siddhadevAH 'se taM anuttarovavAhayA' te ese anuttaroSapAttikAH, iti paryantaM prajJApanAyAH prayamapadokta prakaraNaM vAcyam / atha prajJApanAyAH dvitIya sthAnapadoktabhavanavAsinAM devAnAM bhavanapratipAdanArthamAha-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi. ke prathama padokta devoM ke bheda kahAM taka kahanA cAhiye ula para kahate hai-'jAva ityAdi' jAva aNuttarovADyA paMca bihA paNatA yAvata , yahAM yAvat pada se yahAM bhavana pati-bAnavyantara-jyotika kalpopapanna,kalpAtIta veyaka devoM kA tathA anuttaroSapAtika devoM ke viSayaka prazna grahaNa karanA cAhiye / uttara meM bhagavAna kahate hai| he gautama anu. taropapAtikaTaca pAMca prakAra ke kahe gaye hai 'taM jahA' jasle vijayavejayaMta jAva sandhaTTa siddhagA' vijaya-vaijayanta-jayanta-aparAjita aura sarvAthasiddhadeva ! 'settaM aNuttarovAiyA' ye anuttaropapatika deva hai| yahAM taka kA varNana zrIprajJApanA ke prathama padokta prakaraNa se jAnanA cAhiye isake Age prajJApanA ke dvitIya sthAna padokta labAnadAnI devoM ke bhavana AdikA varNana karate hai 'kahiNa bhaMte' ityAdi / 'kahiNa bhaMte ! bhalaNavAsi devANaM bhavaNA 9 ane svanitakumAra 10 A rIte dasa prakAranA bhavanavAsI devo kahyA che. prajJApanA sUtranA pahelA padamAM kahevAmAM Avela devanA bhede keTalA sudhI 4 / niyata samayamA sUtrA2 'jAva' tyAdi sUtra cha 'jAva anuttarovavaiyA paMcavihA paNNatA' yAvat me 54thI mahiyAM manapati, vAnavya-tara, jyotiSka, kalpapapanna, kalpAtIa, naveyaka detuM tathA apapAtika devAnA saMbaMdhamAM prazna kahe joIe e praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama anuttIpAti pAMya nA apAmA mAvesa cha. 'tauM jahA' te bhA pramANe 2. 'vijayavejayaMta jAva savvada siddhagA' viya, vaipanta, yanta ma52 mate sAtha siddhava, 'se ttaM aNuttarovavaiyA' mA anutt| papAtika de che. ATalA sudhI prajJApanA sUtranA pahelA padamAM kahela prakaraNathI samajavuM. AnA pachInuM zrI prajJApanA sUtranA bIjA sthAna padamAM kahela bhavanavAsI havAnA sapana vigerenu vayuna 42vAmAM Ave che. 'kahi Na' bhate !' ityAdi
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ demic jIvAbhigamasUtra DADA 'kahiNaM bhaMte ! kutra khaca bhadanta ! 'bhavanavAsidevANaM bhavaNA pannattA' bhavanavA. sidevAnAM bhavanAni nivAsasthAnAni prajJaptAni kathitAni tathA 'kahiNa bhaMte ! bhava. navAsivA parivasaMti' kuna khalu bhadanta ! bhavanavAsidevAH parivasantIti prazna: bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'imI se rayaNappabhAe pur3havIe' etasyA raslamamAyAH pRthivyAH 'asI uttarajoyaNa playasahassa bAhallAe' azI. tyusarayojanazatasahasrabAhala gayA:-azItyuttaras-azItisahasrAdhikaM yojanazatasahastraM bAhalyaM piNDa bhAvo yasyAH sA tathoktA, tasyA upari eka yojanasahasramava. gAya adhastAdekaM yojanasahasraM varjayitvA madhye aSTasaptate aSTasaptati sahasrAdhike yojanazatasahasra ayamezazayA-'evaM jahA paNNavaNAe jAva bhavaNavAsAiyA' iti prakaraNasya / 'etya NaM bhavaNavAsiNaM devANaM sattabhavaNakoDIo pAvattari bhavaNAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAya' atra khallu-etasmin sthAne bhavanavAsinAM devAnAM paNNattA' he bhadanta ? bhavanavAsi devoM ke bhavana kahAM para kahe gaye hai ? 'kahiNaM bhaMte' 'bhavaNavAsI devA parivasati' tathA-he bhadanta ! bhavanavAsI deva kahAM para rahate hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate hai ? ... gothamA hamIse rayaNappabhAe puDhadhIe asI uttara joyaNa saya. sahassapAhallAe 'he gautama' 1 lAkha 80 hajAra yojana kI moTI isa ratnaprabhA pRthibI ke upara nIce ke eka eka hajAra yojana ko choDakara vIca ke 1 eka lAkha 78 asara hajAra yojana parimita bhAga meM "evaM jahA eNNakSaNAe jAva bhakSaNadhAsAhayA isa prakAra jaisA prajJApanA. sUtra ke dvitIya sthAna pada meM kahA hai vaisAhI samajha lenA cAhiye, 'esthaNaM te bhavaNavAlINa devANaM lattabhavaNakoDIo bApattari bhavaNA vAsasaya 'kahi NaM bhave / bhavanavAsi devANaM bhavaNA paNNattA' hai sAvan manapAsI havAnA sapane yAM yA sthaNe he che ? 'kahiNaM bhate ! bhavaNavAsI devA parivatati' tathA saman savanavAsI he yA 29 cha ? mA prazzanA tarama prasuzrI gautabhasvAmIna 44 cha, 'goMyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe asI uttara joyaNasayasahassabAhallAe' gautama ! 1 me dAma 80 eMsI hajAra yojanAnA vistAravALI sthULa A ratnaprabhA pRthvInI upara ane nIcenA bhAgamAM eka eka hajAra yojanane choDIne vaccenA eka lAkha 78 sahayote2 12 yona pramANa sAgamA 'evaM jahA paNNavaNAe jAva bhavaNa vAsAiyA' zata prajJAyanA sUtranA sthAnamA 2 pramANe vAmAM mAva. dasa che. te prabhAnu 4thana sabha se 'ettha NaM te bhavaNavAsINa devANa satta bhavaNa koDoo bAvattari bhavaNAvAsasayasavassA bhavatIti makakhAya"
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 3.3 sU045 devasvarUpavarNanam 721 dvisaptatilakSAdhika sanukoTi saMkhyakAni (77200000) maranAni bhavantIti bAkhyAtam / tatra tatpramANamevaM bhavati - catuH SaSThiH (64) zatasahasrANi bhavanAni anurakumArANAm / caturazItiH (84) zatasahasrANi nAgakumArANAm / dvisaptatiH ( 72 ) zatasahasrANi suvarNakumArANAm / paNNavatiH (96) zatasahasrANi vAyukumA rANAm / zeSANAM SaNNAM pratyekaM SaTsaptatiH (76) zatasahasrANi bhavanAni bhavaFatti / tataH saGkalanayA yathoktA dvisaptatilakSAdhikasaptakoTi (77200000 ) bhavanasaMkhyA bhavati / eteSAM dazAnAM bhavanavAsinAM kramazo bhavanasaMkhyAmadarzakaM --- koSTakam nAmAni kramAGkAH 1 mr 203 v 3 6 6 8 10 asurakumAra bhavanAni nAgakumAra bhavanAni suvarNakumAra bhavanAni vidyutkumAra bhavanAni afakumAra bhavanAni dvIpakumAra bhavanAni udadhikumAra bhavanAni dikkumAra bhavanAni pavanakumAra bhavanAni svamitakumAra bhavanAni bhavanasaMkhyA 6400000 8400000 7200000 7600000 7600000 7600000 7600000 7600000 9600000 7600000 sarvasaMkhyA- 77200000 sahassA bhavatiti makkhAyeM' vahA~ para bhavanavAsI devoM ke sAta karoDa bahattara lAkha - (77200000) bhavana hai / aisA maine tathA pUrva ke anya tIrthakaroM ne bhI kahA hai / inakA sAta karoDa bahattara lAkhakA pramANa isa prakAra se haiM causaTha lAkha 64 bhavanato asura kumAroM ke hai| caurAsI 84 lAkha nAgakumAroM ke hai bahattara 72 lAkha suvarNakumAroM ke hai / e rIte bhavanavAsI deveAnA 7 sAta karoDa 72 khetara lAkha bhavane che, e pramANe meM tathA mArI pahelAnA anya badhAja tIya kara devee paNa kahela che. teonA cha sAta karoDa 72 khetara lAkhanuM pramANu A pramANe che. 64 cesaDha lAkha bhavanAvAse te asurakumArezanA che 84 cAryAzIlAkha nAgakumAronA che. chara khetara lAkha suvarNa kumAranA che. 96 channu lAkha vAcukumAreAnA che. tathA bAkInA cha eTale ke vidyutsumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, jo0 91
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ 722 lIyAmigamale ___NaM bhavaNA bAhiM vaTTA aMto samacauraMsA, hehA pukkharakaNiyA saMThANasaMThiyA bhavaNavaNa bho bhANiyavyo jahA ThANapar3he jAva paDihavA tAni ca bhAnAni vahirvRttAkArANi antaH samacaturasrANi adhastalabhAgeSu puSkarakarNikAsaMsthAnasaMsthitAni 'bhavaNavaNNo bhANiyanyo jahA ThANapade jAva paDirUvA' ataH paraM bhavanavarNako varNayitavyo yathA prajJApanAyAH sthAnAkhye dvitIyapade kRta stenaiva rUpeNa sa ca tAvat yAvat 'paDirUbA' padam 'tattha NaM vaha' ityAdi, 'tattha Na baDave bhavaNavAsIdevA parivasaMti' tatra teSu anantaroditasvarUpeSu bhavaneSu khalu vayo'nekajAtIyakA:-anekapakArakA avanavAsino devAH parivasanti / tAneva bhavanavAsino devAn jAtibhedata Aha-'amurA' ityAdi 'asurA nAgasudanAya asurakuchiyAnave 96 lAkha vAyukumAroM ke hai / zeSa 6 chahoM ke vidyutkumAra, agnikumAra, dIpakumAra, udadhikumAra dikkumAra aura stanitakumAra ina pratyeka ke chihattara chihattara 76 lAkha bhavana hai| ina savako joDane se pUrvokta lAta karoDa bahattara lAkha-77200000 bhavana ho jAte hai jisakA krama se 'teNaM bhakSaNA vAli baTTA aMto sakhacaurasA ahe pukkharakaNiyA saMThANasaMThiyA bhavaNAzro bhANiyaco jahA ThANapade jAva paDirUvA' ye bhaSana bAhara meM vRtta AhAra vAle hote hai| bhItara meM samacatutra-samacatuSkoNa evaM tale meM puSkara kArNikA jaise hote hai| prajJApanAsUtrake sthAna nAma ke dvitIyapada meM ina bhavanoM kA jailA varNana hai vaisA hI yahAM samajha lenA cAhiye yaha varNana 'paDiruvA' pada taka kara lenA cAhiye / 'tattha NaM yaha bhavaNavAlI devA parivamaMti' inhIM ananatarodita svarUpa bAle bhavanoM meM aneka prakAra ke arthAt dasa prakAra ke dikumAra ane svanitakumAra A chae nA 76 chetera 76 chetera lAkha bhavane che A badhAne meLavavAthI pahelA kahyA pramANe 77200 100 sAta karoDa tera lAkha bhavana thaI jAya che. tenuM varNana sUtrakAre A pramANe 43 che. 'te Na bhavaNA bAhiM vaDA ato samacaurasA Ahe pukkharakaNiyA saMThANasaThiyA bhavaNAo bhANiyavyo jahA ThANapade jAva paDirUvA' mA sapanA bahArathI vRtta-oLa AkAranA hoya che. aMdaranA bhAgamAM samacatustra khaMDA ane nIcenA bhAgamAM puSkarakarNikAnA AkAra jevA hoya che. prajJApanA sUtranA sthAnapada nAmanA bIjA padamAM te badhA bhavanenuM varNana karavAmAM Avela che, te ja pramANe te tamAma varNana ahiM paNa samajI levuM joIe. A varNana 'paDirUvA' se 54 sudhI mahI yA 3rI se 'tattha Na bahave bhavaNavAsI devA parivasati / pUvAta savanAmA bhane prakAranA arthAt dasa prakAranA vanavAsI de rahe che. teonA nAma A
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3 8.41 devasvarUpavarNanam 723 mArAH, nAgakumArAH, suvarNakumArAH, vidyutkumArAH, agnikumArA, dvIpakumArAH, udadhikumArAH, dikkumArAH pavanakumArAH, svanita kumArAH 10, 'jahA paNNacaNNAe jAva viharaMti' yathA jJApanAyAM yAvadviharanti, atraiSAM varNane yAvatpadena 'cUDAmaNi mauDarayaNA' ityAdi paripUrNaH prajJApanAyAH sthAnapadoktapATho grAhyaH / atha bhavanavAsidevAnAM madhye prathama masUrakumAradevavaktavyatAmAha- 'kahiNaM bhaMte ! arakumArANaM' ityAdi, 'kahi NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM bhavaNA pannatA pucchA !" kuna khalu bhain ! bhavanavAsidevAnAM madhye asurakumArANAM devAnAM bhavanAni pajJaptAni, tathA kutra khalu bhadanta / asurakumArA devAH parivasantIti pRcchayA saMgRhyate praznaH, uttarayati - ' evaM jahA paNNavapAThANapade jAva viharaMti' evam uktaprakAreNa yA majJApanAyA dvitIya sthAnapade vaktavyatA bhaNitA sA vaktabhavanavAsI deva rahate hai ina ke nAma kahate haiM 'asurA nAgasuvannA jahA paNNavaNAe jAba viharzata' jaise asura kummAra nAgakumAra suvarNakumAra vidyutkumAra agnikumAra, dIpakumAra, udadhikumAra, dikkumAra, pavanakumAra aura stanitakumAra, inakA pUrA varNana 'cUDAmaNimauDarayaNA' ityAdi / jaisA ki prajJApanA lUnake dvitIya sthAna pada meM yAva viharanti taka pATha kahA gayA hai yaha saba varNana yahAM kara lenA cAhiye aba yahAM bhavanavAlI devoM se se prathama asura kumAra devoM kI vaktavyatA kahate hai- 'kahi NaM bhaMte !" ityAdi 'kahi NaM bhate / ' asurakumA rANaM devANaM bhavaNA pucchA' he bhadanta ? bhavanavAsiyoM meM asurakumAra devoM ke bhavana kahA~ para kahe gaye haiM ? tathA ye asurakumAradeva kahAM para rahate haiM 'evaM jahA paNNavaNAThANapade jAva viharati ' jisa prakAra se prajJApanA sUtra ke sthAnapada meM asurakumAroM kI vaktavyatA yAvat viharanti taka prabhAche che. 'asurA nAgasuvaNNA ya jahA paNNavaNAe jAva viharati asurakubhAra nAgakumAra, suvarNa kumAra, vidyutkumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, adhikumAra, himkumAra, pavanakumAra bhane stanitabhAra teSAnu sa vAna 'cUDAmaNi mauDa rayaNA' ityAdi aArathI vAmAM Ave che ? hote ajJApanA sUtranA zrI sthAna mAM 'jAba viharati me dhana paryanta yA vAmAM Avesa che. te badhu ja varNana ahiyAM karI levu.. have bhavanavAsI devemAM pahelA je asurakumAra devA che, teonu` kathana 42vAmAM Ave che. 'kahi NaM bhave !' tyAhi 'kahi NaM bha'te ! asurakumArANa devANaM bhavaNA pucchA' he lagavan ! bhavanavAsIcemAM asurakumAra nAmanA je bhavanavAsI devA che, teenA bhavanA kayAM kahevAmAM AvyA che. tathA A asurakumAra deve kayAM pAgaLa rahe che ?
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ CL jIvAmigamasUtre vyatA ihApi bhaNitavyA, 'goyamA' imI se ravaNappabhAra puDhavIpa' ityArabhya 'jAva viharaMti' yAvad divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharanti iti paryantamiti / pUrva sAmAnyato'sukumArANAM bhavanAdipradarzitam; te cAsurakumArA dAkSiNAtyA auttarAzrati dvividhA bhavanti tatra prayamaM dAkSiNAtyAsurakumArANAM bhavanAdi vaktavyatAmAha - 'kahiNaM bhaMte ! dAhiNillANaM' ityAdi / 'kahiNaM bhaMte! dAhiNikA NaM asurakumAradevANaM bhavaNA pucchA' he bhadanta ! kutra khadya dAkSiNAtyAnA masurakumAradevAnAM bhavanAni prajJatAni, tathA kutra khalu bhada ! dAkSiNAtya asurakumAra devAH parivasantIti pRcchAyA saMgRhyate manaH, uttaramAha - ' evaM javA ThANapade jAva camare, tattha anurakumAriMde asurakumArarAyA parivasara kahI gaI hai vahI vaktavyatA yahAM para bhI samajha lenI cAhiye vaha 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' yahAM se lekara 'jAva viharaMti' yAvat ve asurakumArAdi devoM vahAM para divya bhogoM ko bhogane kA anubhava karate hue rahate hai yahAM taka kA varNana kara lenA cAhiye, pUrva sUtra meM sAmAnyataH asuraku mAro ke bhavanoM kA varNana kiyA, ve asura dAkSiNAtya-dakSiNa digvAsI - tathA auttara- uttara digvAsI aise do prakAra ke hote haiM / unameM pahale dAkSiNAtya asurakumAroM ke bhavana AdikA varNana karate hai 'kahi NaM bhaMte dAhiNillANaM' ityAdi / 'kahiNaM bhaMte dAhiNillANaM' asurakumAra devANaM bhavaNA pucchA' he bhadanta ? dAkSiNAtya asura kumAra devoM ke bhavana kahA~ hai / tathA kahA~ para dAkSiNAtya asurakumAra deva rahate hai ? 'evaM jahA paNNavaNA ThANapade jAva viharati, ? prabhASe prajJApanA sUtranA mIla sthAnapadRbhAM asuraGkubhAnuM athana 'jAva viharati' me sutrAza paryanta uDevAbhAM Avela che. te tAma kathana ahIMyAM paNa samajI levuM. te A pramANe che. 'ima se rayaNabhAra puDhavIe' mA sUtrAMzathI bane 'jAva viharati yAvat a asurakumArAdi deve tyAM divya bhegAne bhAgavavAnA anubhava karIne sukhapUva ka nivAsa kare che. ATalA sudhInu' prajJApanAsUtranu varNana ahiyAM karI levu' joie. pUrva sUtramAM sAmAnya rIte asurakumArAnA bhavanAnuM vana karavAmAM Avela che. te asurakumAra deve dakSiNa dizAmAM tathA uttara dizAmAM nivAsa karanArA e rIte dakSiNAtya ane auttara ema be prakAranA hAya che. te paikI pahelA dAkSiNAtya asurakumAra devAnA bhavanA vigeretu varNana karavAmAM mAve che. 'kahi NaM bhate / dAhiNillANaM' ityAdi 'kahi NaM bhave ! dAhiNillANaM asurakumAradevANaM bhavaNA puSchA' De bhagavan ! dakSiNa dizAmAM nivAsa karanAra asurakumAra devAnA bhavanA kyAM AvelA che? tathA teo kayAM nivAsa kare che? A prazna pRcchA e zabda prayAgathI
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyasikA TIkA pra. 3 u.3 6.45 devasvarUpavarNanam 72. jAva viharai' evaM yathA sthAnapade jJApanAyA dvitIyapade kathitaM tathA'pi jJAtavyaM yAvaccamarastatra asurakumArendraH amurakumAragajaH parivasati yAvada viharatIti / atra - 'goyamA ! jaMbUddIve dIve' ityArabhya 'divvAI bhogamogAI bhuMnamANe vihara' iti paryantaM dAkSiNAtyAsurakumAravaktavyatA sarvA'pi - prajJApanAyAH sthAnapadoktA grAhyeti // 045|| pUrva camarasUtre 'ti parimANaM' ityuktam, vatazca 1rasya pariSadvizepaparijJAnAya sUtramAha-'camarasta NaM bhaMve !' ityAdi, mUlam - camarasta NaM bhaMte ! asuriMdassa asuraranno kai parisAo pannattAo ? goyamA ! tao parilAo pannatAo taM jahA - samiyA caMDA jAyA, abhitariyA samiyA majjhimiyA DA bAhiriyA ca jAyA / camarassa NaM bhaMte! asuriMdassa yaha pRcchA zabda se grahaNa kiyA jAtA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate hai ' evaM jahA ThANapar3e jAva camare tattha asura kumAri devA asura kumArarAyA parivAra 'jAva viharaha' he gautama isa prakAra jaisA prajJApanA ke sthAnapada meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI jAna lenA cAhiye yahAM taka ki vahAM camara asurendra asurakumAra rAjA rahatA hai| isakA pUrA varNana yahA~ samajhanA cAhiye yahAM taka ki 'gopamA' 'jaMbUddove dIve' yahAM se lekara vaha camara asurendra asurakumAra rAjA 'divvAI bhoga bhogAi bhuMjamANe viharaI' divya bhoga bhogoM kA anubhava karatA huA rahatA hai yahAM taka dAkSiNAtya asurakumAroM kA saba varNana prajJAranA ke sthAna padokta yahAM bhI samajha lenA cAhiye | sUtra - 45 // upasthita karavAmA Avela che. A praznanA uttaramA prabhuzrI kahe che ke va nA ThANapade jAva camare tattha asurakumAriMde asurakumArarAyA parivasai jAva viharai' he gautama A rIte je pramANe prajJApanA sUtranA sthAnapadamAM kahevAmAM Avela che teja pramANenu kathana ahIyAM paNa samajI levuM te kathata camara asurendra masurakumAra rAjA haiAya che. ATalA sudhInu' pure purUM ahiyA samajI levu arthAt praluzrI gautamasvAmIne uttara bhApatA 'gAyamA / ja buddIve dIve' me zabda prayogadhI mAralIne te samara asurendra asurakumAra rAla 'divvAI' bhoga bhogAI bhujamANe viharai' dvivya loga logoMno anubhava uratA thA tyAM rahe che. ATalA sudhI dakSiNAtya asurakumAra devenuM prajJApanA sUtranA sthAnapadamAM kahela tamAma varNana ahIyA paNa samajI levuM 5 4aa
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ 726 jIvAmigamA asuraranno abhitara parisAe kai devasAhassIo pannattAo? sajjhima parisAe kai devalAhassIo pannattAo? vAhiraparisAe kaha devalAhassIo pannattAo? goyamA! camaraslaNaM asu. riMdassa asuraralo abhitariyAe parisAe cauvIsaM devasAhastIo pannattAo, majjhimiyAe parisAe aTThAvIsaM devasAhasIo pannattAo, bAhiriyAe parisAe vattIsa devasAhastIo pannattAo! camarasta NaM bhaMte ! asuriMdassa asuraraNNo abhitariyAe parisAe kai debilayA pannattA? majjhimiyAe parisAe kai devisayA paNNatA ? bAhiriyAe parisAe kai devisayA pannattA ? goyamA ! camarasla NaM asuriMdasta asuraranno abhitariyAe parissAe addhatA devisayA pannattA, majjhimiyAe parisAe tinni devisayA pannattA, vAhiriyAe aDDAijA devisayA pannattA / camarasa NaM bhaMte! asuriMdassa asuraznno abhitariyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? majjhimiyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA vAhiriyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA, abhitariyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA, majjhimiyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA, bAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyalA! camarasta NaM asuriMdassa asuraranno abhitariyAe parisAe devANaM aDDAijAI paliovamAI ThiI pannattA, ajjhimiyAe parisAe devANaM do paliovamAI ThiI pannattA, bAhiriyAe parisAe devANaM divaDDe paliovanAI ThiI pannattA, abhitariyAe parilAe devINaM divaTThe paliovamaM ThiI pannattA, majjhimiyAe parisAe devINaM palionaM ThiI pannattA, bAhiriyAe parisAe devINaM addhapaliovamaM ThiI pannattA / se keNaTeNaM bhate / evaM
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.46 devasvarUpavarNanam 727 vucai, camarasla asuriMdassa tao parilAo ennatAo, taM jahA-samiyA caMDA jAyA abhitariyA lamiyA majjhimiyA caMDA bAhiriyA jAyA? goyamA ! jasarasla NaM asuriMdarala asuraranno abhitaraparisA devA vAhiyA havyamAgacchaMti, no avvAhiyA majhima parisAe devA vAhiyA haThavamAgacchaMti, abvAhiyA vi| bAhiraparilA devA anAhiyA havasAgacchati aduttaraM ca NaM goyamA ! camare asuriMde asurarAyA annayaresu uccAvaesu kaja koDubiesu samuppannesu abhitariyAe parisAe saddhiM saMmai saMpucchaNA bahule viharai, majjhimAe parisAe saddhiM payaM paJce mANe2 viharai, bAhiriyAe parisAe saddhiM payaM pavaMcemANe 2 viharai se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vucai camarassa NaM asuriMdarata asurakumAraraNNo tao parilAo pannattAo, samiyA caMDA jAyA abhitariyA samiyA majjhimiyA caMDA bAhiriyA jAyA ||khuu046|| ___ chAyA-camarasya khalu bhadanta ! asurendrasyAsurarAjasya kati parpadaH prajJaptAH gautama ! tisraH parSadaH prajJaptAH, tadyathA-samitA caNDA jAtA AbhyantarikA samitA mAdhyamikA caNDA bAhyA ca jAdA / camarasya khalu sadanna / asurendrasyA. surarAjasthA''bhyantara parSadi katidevasAisyaH prajJaptAH ? madhyarSadi kati devasAhasyaH prAptAH 1, bAhyaparSadi katideva sAhasyaH prajJapyAH 1, gautama ! camarasya khalu asurendrasyAsurarAjasyAbhyantara papadi caturviMzatidevasAhastryaH prajJatA: madhyamaparSadi aSTAviMzatirdevasAhasyaH prajJaptAH, bAhya parSadi dvAtriMzadevasAharUyaH prajJaptA caparasya khala bhadanta ! apsurendrasthAsurarAjasyAbhyantarikAyAM parSadi katidevIzatAni prajJaptAni ? mAdhyamikAyAM parSadi kati devIzatAni ghajJaptAni ? bAhyAyAM parSadi kati devIzatAni prajJaptAni ? gautama ! camarasya khala amarendra syAmarAjasya A-pantarikAzaM parSa di bhaI caturthAni devIzatAni prajJa ptAni, mAdhyamikAyAM parSadi trINi devIzatAni prajJaptAni, bAhyAyAM erSadi arddha tRtIyAni devIzatAni prajJaptAni / cabharasya rahalu bhadanta ! asurendranyA.
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre surarAjasyAbhyantarikAyAM padi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? mAdhyamikA parSadi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? vAhyAyAM parSadi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptAH ? AbhyantarikAyAM parSadi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, mAdhyamikAyAM parSadi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH majJaptAH, bAhyAyAM padi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH praSThA, ? gautama ! camarasya khalla anurendrasya anurarAjasyAbhyantarakArya parpadi devAnAmarddhadvatIyAni patyopamAni sthitiH prajJaptA, mAdhyamikAyAM parvadi devAnAM dve palyopame sthitiH bhajJatA, bAhyAyAM parSada devAnAM dvacadvai palyopamaM sthiti' prajJaptA, abhyandari kAyAM padi devInAM dvayapalyopamaM sthitiH jJanA, mAdhyamikAyAM parSadi devInAM parayopamaM sthitiH prajJaptA, vAdyAyAM parpAdi devInAmarddhapalyopamaM sthitiH prajJaptA / tatkenAdhana bhadanta ! evamucyate camarasna asurendrasyAsurarAjasya tikhaH parSadaH prajJaptaH tadyathA-saminA caNDA jAThA, AbhyantarikA samitA, mAdhyamikA caNDA, vAhyA jAtA ?, gautama ! camarasya khalu asurendrasyAsurarAjasyAbhyantara parSadevA vyAhRtA havyamA gacchanti, no avyAhatAH mAdhyamika pariSadevA vyAhatA havyamAgacchanti avyAhRtA api bAhyapariSadevA avyAhRtA havyamAgacchanti, ayottaraM ca khala gautama ! camaro'surendro'surarAjo'nyatare ccAvaceSu kAryakauTumbikeSu samutpanneSu AbhyantarikayA parpadA sArddha saMpati saMpRcchanAbahuLo viharati, mAdhyamikayA parSadA sArddha padaM prapaJcayan prapaJcayan viharati, tat tenArthena gautama / evamucyate camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya khalu tisraH parSadaH prajJaptAH tadyathA - samitA, caNDA, jAtA, AmbantarikA samitA, mAdhyamikA caNDA, vAhyA jAtA, sU0 46 // 728 TIkA- 'camarasta NaM bhaMte ! ' camarasya khalu bhadanta ! 'asuriMdarasa asurarano' asurendrasyAsurakumArarAjasya ' kaiparisAo pannattAbha' kati-kiyatsaMkhyakAH camara sUtra meM kathita tIna pariSadAoM kA kathana karate haiM 'camarassa NaM bhaMte' ityAdi / 'camarassa NaM bhaMte, asuriMdasla asuraranno kaiparisAo pannasAo' ityAdi / TIkArtha- he bhadanta ? asurendra asurarAja camarendra kI kitanI pariSadAeM kahI gaI hai ? uttara meM prabhu zrI kahate hai- 'goyanA ! nao parisAoM have camara sUtramAM kahevAmAM Avela asurarAja camarendranI traNa SAmanuM vana vAmAM Ave che. 'camarassa NaM bhate / " ityAhi pari TIrtha' - 'camarasta NaM bhate ! asuriMdara asurarannoM kai parisAtha paNNattAo' he bhagavan asurendra asurarAja camaraindranI keTalI pariSadA kahevAmAM AvI
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.3 2.46 devasvarUpavarNana 729 parpadaH prajJaptAH-kathitA ikhi paripatsaMkhyAviSayakA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'to parisAo pannattAo, tisraH-trisaMkhyakAH parSadaH- sabhAH prajJaptA:-kathitA iti, 'taM jahA' tadyathA-'samiyA caMDA-jAyA' samitA nAmni prathamA, caMDA dvitIyA, jAtA tRtIyeti 'abhitariyA samiyA' tatrAbhyantarikA parpa va samitA'bhidhAnA prajJaptA 'majjhe caMDA' mAdhyamikA caNDA nAmnI dvitIyA bAhiM ca jAyA' bAhyA ca parSada jAtAmidhAnA tRtIyA bhavatIti' 'camarassaNaM bhaMte !' camarasya khalu bhadanta ! 'asuriMdarasa asuraranno' asurendrasyAsurarAjasya 'amitaraparisAe' AbhyantarikAbhidhAnArthI prathamapariSadi 'kai deva sAissIo' pannattAo kati-kiMyatsaMkhyakA desAhaspaH-kiyatsaMkhyakAni devasahasrANi prajJaptA ?-kathitA 'maljhipaparisAe kaidevasAhassIo pannattAoM mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM padi kati-kiyatsaMkhyakAdevasAhasya:-kriyasaMkhyakAni devasahasrANi prajJaptAni-kathitAni 'bAhiraparisAekaidevasAhassIyo pannattAo' bAhyAyAM tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM pariSadi kati-kriyatsaMkhyakA pannattAo' he gautama asturendra asurarAja camara kI tIna pariSadAeM kahI gaI hai ? 'taM jahA' jo isa prakAra se hai-samiyA, caMDA jAyA' pahilI samitA pariSadA dUtakarI caNDA pariSadA aura tIsarI jAtA pariSadA inameM 'abhitariyA samiyA, majjhe caMDA, thAhiMca jAyA' ina meM jo Abhyantara sabhA hai usakA nAma samamitA hai, mana kI jo sabhA hai usakA nAma caMDA hai, aura jo bAyasabhA hai usakA nAma jAyA sabhA hai| 'camaraslaNaM bhaMte' asuriMdarula asuraranno abhilara parisAe kaI deva sAhasIo pannattAo' he adanta ? asurendra asurarAja cama. rendra kI Abhyantara sabhA meM kitane hajAra deva hai 'majjhimaparisAe kaha devasAhassIo pannAso' madhyama pariSadA meM kitane hajAra deva hai ? che? A praznanA uttaramAM bhagavAna zrI mahAvIra prabhu zrIgautamasvAmIne kahe che ke 'goyamA ! tao parisAo pannattAo' 8 gautama ! asurendra asu22301 yamaranI traya paripahAsa upAmA mAvasa . 'ta jahA' ta ma prabhArI cha 'samiyA car3A jAyA' pasI sabhitA pariSadA, mIla 11 pariSa: mane zrIla nAtA pariSadA che. temA 'abhitariyA samiyA, majjhe caMDA, vAhica jAyA' tamA AtyaMtara pariSadA che, tenuM nAma samitA che. madhyanI je pariSadA che, tenuM nAma caMDA che. ane je bAhya pariSadA che, tenuM nAma jAyA che. ___'camarasta NaM bhate ! asuriMdassa asuraranno abhitaraparisAe kaideva sAhassIo pannattAoM' hai magavan asurendra asurarAna amarendranI bhAsyantara samAmA ITA 12 he! che ? 'majjhimaparisAe kai deva sAhassIo jI0 92
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ 730 jIvAmigamasUtre devasAhastrayaH kiyatsaMkhyakAni devasahasrANi prAptAni kathitAnItipraznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyavA' he gautama! 'camarassa NaM asuriMdassa asuraranno' camararUpa khalla asurakumArendrasya asurakumArarAjasya 'abhitaraparisAe' abhyantaraparpadi prathamasabhAyAM samivAbhidhAnAyAm 'cavIsa devasAhasIyo pannatAo' caturviMzatiH- caturviMzatisaMkhyakA devatAharUH devasahasrANi prajJaptAni kathitAni tathA - 'masimiyA parisAe' mAdhyamikAyAM dvitIyasyAM caNDAbhidhAnAyAM parpadi 'ahAvIsaM devasAhassIo pannattAo' aSTArthiyati saMkhyA devasAhastrayaH - devasahasrANi prajJaptAni - kathitAni ' vAhi riyAe parisAe battIsaM devasAhastIyo pannattAo' vAdyAyAM tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM padi - sabhAyAM dvAtriMzatsaMkhyakA devasAhastrayaH - devasahasrANi prajJaptAnIti // 'camarasya NaM bhaMte / camarasya khalu bhadanta | 'asuriMdassa asRraraNNo' asurakumArendrasya asurakumArarAjasya 'asitariyAe parisAe' AbhyantarikAyAM prathamAyAM samitAbhidhAnAyAM parpadi 'kaI devisayA SannacA' kati - kiyatsaMkhyakAni 'bAhiriyAe parisAe kaha devatAharUsIo pannatAo' bAhya pariSadA meM kitane hajAra deva hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu zrI kahate hai - 'gomA ! camarasta NaM asuriMdarasa asurarato' he gautama / asurendra asurarAja camara kI 'abhitara parilAe' Abhyantara pariSadA meM 'cavIsaM deva sAhasIo pannatAo' coila 24 hajAra deva kahe gaye hai / 'majjhami. yA parisAe aTThAvIsaM deva lAissIo panantAo' dvitIya mAdhyamika sabhA meM aThAila 28 hajAra deva kahe gaye hai / 'bAhiriyAe parilAe battIsaM deva sAhasIo' bAhya pariSadA meM battIsa 32 hajAra deva kahe gaye hai / 'camaraNaM bhaMte ! asuriMdasla anuraranno atiriyAe parisAe pannattAo' madhyama pariSadyAbhAM DeMTalA tara hevA rahe che ? 'bAhiriyAe parisAe kai deva sAharavIo pannattAo' bAhya pariSadamAM keTalA hajAra devA rahe che. yA praznanA uttaramAM anuzrI he 'noyamA ! camarassa NaM' asuriMdara asuraranno' he gautama! asurendra asurarAna yabharatI 'abhi'tara parisAe' abhyantara pariSadAbhAM 'caunIsa' deva sAhassIo pannattAo' 24000 zopIsa tara deva hyA che 'majjhamiyAe parisAe aTThAvIsa devasAhassIo pannatAo' bhIla madhyama pariSahAbhAM mAyAvIsa Denjara hevA hyA 'bAhiriyAe parisAe battIsa' deva sAhassIo' mAhya pariSadAbhAM 32000 matrIsa uttara deve| uhyA che. 'camarasya NaM asuriMdara asuraranno amtiriyAe kati devisayA paNNattA' he bhagavana asurendra asurarAja camaranI Abhyantara pariSadAmAM keTalA sA
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 2.3 sU.46 devasvarUpavarNanan devIzatAni prajJatAni-kathitAni, tathA-sajjhibhiyAe parisAe' mAdhyamikAyAM dvitIyasyAM caNDAbhidhAnAyAM padi kara devisayA pannattA 'kati-kiyatsaMkhyakAni devIzatAni prAptAni-kathitAli tathA-'bAhiriyAeparisAe kai devisayA pannattA' vAhyAyAM tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM papadi kati-kiyatsaMkhyakAni devIzatAni prajJaptAnIti camarasya devIsaMkhSAviSayakaH prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'caparassa NaM asuridasta asurarano' camarasya khalu asurendrasyAmurarAjasya 'abhitariyAe parisAe' avatarikAyAM prathamAyA samitAbhidhAnAyAM parpadi 'achuTTA devisayA pannacA' arddhacaturthAni devIzatAni-ardhAdhikAni trINi devIzatAni prajJaplAni, tathA-'majjhimiyAe parisAe' mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM parSadi tini debisayA palattA' visaM vAni devIzatAni prajJaptAni, tathA'bAhiriyAe aDDAijjA devisayA pannattA' bAhyAyAM jAtAvidhAnAyAM tRtIyasyAM kati devisathA paNNatA he bhadanta asurendra asurarAjya kI Abhyantara pariSadA meM kitanI lau deviyoM kahI gaI hai ? 'majjhibhiyAe parisAe kaidevisayA paNNatA' mA pariSada, kitanI sI deviyoM kahI gaI hai ? 'vAhiriyAe parisAe kati debisayA paNattA tathA bAhya pariSadA meM zilAnI sau aiciyA kahI gaI hai? uttara meM prasuzrI kahate hai 'goyalA agara sla NaM aluriMdara asurarano abhitariyAe parisAe adhuTTA devilayA padhaNasA' he gautama! asurendra asurarAja camarendra jhI Abhyantara pariSadA sADhe tInavau 3 // dedhiyAM kahI gai hai| 'majjhimiyAe parityAe tini deviyA pannattA' madhyamikA sabhI meM tIna 3 sau deviyoM kahI gaI hai 'bAhiriyAra aDAijjA deviyA panattA' aura vAdya svabhAvAlodeviyAM kahI gaI hai| 'cara. saNa mate ! Aridasta araro' he badanta ! asturendra asurarAja kyA hevAmAM Avasale 1 'malimiyAe parisAe kati devisayA paNNattA bAhiriyAe parisAe kai devisayA paNNattA' madhya pazSiAmA Tasa se 31 devAo hevAnuM kahela che? tathA bAhya pariSadAmAM keTalA se deviyo hovAnuM pAmA mAvasa cha 1 mA prazna ttaramA prabhuzrI 44 cha 'goyamA ! camarastra Na asuriMdassa asurarannoM abhitariyAe parisAe adhuDhA devisayA paNNattA' he gautama! asurendra asurarAja camarendranI Abhyantara pariSadAmAM 350 sADI seviyo DAtu hama che. 'majjhimiyAe parimAe tinni devisayA pannattA' madhyabhi samAmA 300 se piyo vAma mAvaNe. 'bA. hariyAe parisAe aDhAijjA devisayA pannattA' mana mA pariSadAmA 250 lal all hI cha. 'camararasa Na' bhane! asuriMdasva asuraraNNA' hai
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73hu jIvAmigama parSada arddhatRtIyAni devIzatAni - arddhAdhika dvizatAni ejJaptAni - 'camarassa NaM bhaMte! asurasa asuraranno' camarasya khalu bhadanta / asurakumArendrasya amarakumArarAjasya 'abhitariyAra' abhyanvarikAyAM samitAbhidhAnAyAM prathamAyAM parpadi 'devANaM hari kAlaM ThiI pannattA' devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaSThA ? tathA - 'majjhi miyAe parisayAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM dvitIyasyAM parSada devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH - AyuSyakAlaH prajJaptA ? tathA - 'bAhiriyAe parisAe deNaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' vAdyAyAM tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM padi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, evam he bhadanta ! AbhyantarakAyAM prathama parpadi devInAM sthitiH kiyantaM kAlaM prajJaptA tathA 'majjhi miyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA' mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM padi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, vathA - 'bAhiriyAe parisAe hati hari kAlaM ThiI pannattA' vAhyAyAM tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM paryadi atri fari kAla sthitiH yajJapteti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama ! 'camarassa NaM asurridasta asuraranno' camarasya khalu asurakumArendrasya asurakumArarAjasya 'abhitariyAe parisAe' AbhyantarikAyAM samitAbhidhAnAyAM parpadi 'devANaM aDDAijjAI paLiovasAda' ThiI pannattA' devAnAcamara kI 'abhitariyAe parimAe devANaM kevahayaM kAlaM ThiI pannattA' Abhyantara sabhA ke devoM kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai ? 'manimiyA parisAe devANaM kevahayaM kAlaM ThiI pannattA' madhyama pari padA ke devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? tathA 'bAhiriyAe parisAe devANaM vazyaM kAlaM ThiI pannattA' bAhya pariSadA ke devoM kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate hai - 'goyamA ! camarastra NaM aluriMdarasa asurarano abhitariyAe parisAe devANaM aDDAhajjAI pali oSamAha ThiI paNNattA' he gautama asurendra asurarAja camara kI Abhyantara sabhA ke devoM kI sthiti bhagavan! asurendra asurAna bharanI 'abhi' tariyAe parisAe devANa kevaiya kAla ThiI paNNattA' abhyantara pariSadvAnA hevonI DeTalA ajanI sthiti ahevAmAM mAvesa che ? 'majhimiyAe parisAe devANaM kevaiyAM kAla TiI paNNattA' madhyabha pariSadhAnA hevAnI sthiti DeMTalA hAjanI uDevAsA Ave che ? tathA 'bAhiriyAe parikhAe devANa kevaiya' kAla' ThiI paNNattA' mAhya pariSahanA hevAnI sthiti DeMTalA ajanI vAmAM Ave che ? yA praznanA uttaramAM anuzrI 4he cheDe goyamA ! marasya Na asuridA asuraranno anbhitariyAe parisAe devANaM aDDhAijjAi paDhiyovamAi ThiI paNNasA' 'he gautama! asurendra asurAna yamaranI Alya
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 5.46 devasvarUpavarNanam marddha tRtIyAni elyoSamAni ardhAdhikAni dvipalyopamAni sthitiH prajJaptA, tathA 'majjhibhiyAe parisAe' mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM parpadi 'devANaM do paliovamAI ThiI pannattA' devAnAM dve palyopame-palyopamadvayaM yAvat sthitiH prajJaptA, tathA-'bAhiriyAe parisAe' bAhyAyAM jAtAbhidhAnAyAM parpadi devANaM dIvaI palibhorama ThiI pannattA' devAnAM dvacadha-sAddhaM palpopamaM yAvat sthiti: prajJaptA, 'amitariyAe parisAe devINaM dIvaDUM paliovama' AbhyantarikAyAM varSadi devInAM dvayadhai palyopamaM sthitiH prajJaptAH tathA-'majjhimi. yAe parisAe devINaM paliyodharma ThiI pannattA' mAdhyamikAyAM epadi devInAM palyopamaM yAvara sthitiH majJaptA, bAhiriyAe parisAe devINaM addhapaliovama ThiI pannattA' bAhyAyAM jAmAbhidhAnAyo parSadi dezanAddha palyo. pama yAca sthitiH prajJA-kathitteti bhagata uttaramiti // sampati-Abhyanta rikAdi vyapadezakAraNaM picchiSu ridamAha- se keNadveNaM maMte ! evaM buccaI' atha kenArthena kena kAraNena bhadanta ! eda mujyate-'capararasa asuriMdassa asuraranno aDhAi palpopasa kI kahI gaI hai 'majjhimiyAe pahilAe devANaM do pali. ovanAI ThiI pagalA' madhyapariSadA ke dezoM kI sthiti do palpopamma kI kahI gaI hai aura 'vAhiriyAe parisAe devANa dIDa paliovarma ThiI paNNatA bAhya pariSadA ke dezoM kI sthiti DeDha 1 // palyopAla kI kahI gaI hai 'abhitariyAe parisAe devINa dIDUM paliocamaM tathA Abhyantara paripakSA kI deviyoM kI sthili DeDha 1 / / palyopada kI kahI gaI hai 'majjhimithAe parisAe devINaM paliopalaM ThiI paJNatA' madhyamA pariSadA kI deziyoM kI sthiti eka palpopama kI kahI gaI hai| jAhiriyAe parisAe devINaM addhapali ovarma' aura bAhya pariSadA kI dekhiyo pI sthiti Adhe palyApama kI kahI gaI hai| sekeNa maMte ! evaM vuccara' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate hai ki 'camarasa asurti tara samAna vAnI sthiti mati payomanI 4AmA mAvasa cha. 'majjhamiyAe parisAe devANaM do paliovamAIThiI pannattA' madhya pazSiAnA hevAnI sthiti meM payomanI Desa cha. ma 'bAhiriyAe parisAe devANa dIraDhaM paliovana ThiI paNattA' mA pariSadyAnA hevonI niyati 1 // hoTa 5tyopamanI 49 che. 'abhitariyAe parisAe devINa dIvaDDha paliovama' tathA mAyantara pariSahAnI heviyonI sthiti // hada 58yo5manI usa che. 'majhimiyAe parisAe devINa paliovama' madhyama pariSahanI liyonI sthiti se padayA. 5manI 47sa che. 'bAhiriyAe parikhApa devINa addha paliovama' mane mAgha pariSahAnI deviyonI sthiti ma pakSyopabhanI sa . 'se keNaTreNaM bhave ! evaM vuccai' / pam 1 mA5 me 2 // 2thI 474'pamararasa pazu
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAbhigama 6 tabhI parilAo pannatAo' camarasyAmRrakumArendrasya kumArarAjasya tisraH parSada jJaptA - 'taM jahA' tadyathA-'samiyA caMDA jAyA' samitA caNDA jAtA 'atiriyA samiyA' AbhyantarikA samitA 'majjhimiyA caMga' mAdhyamikA caNDA 'bAhiriyA jAyA' vAyA jAtA, ityevamantara praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ! ityAdi, 'gomA' he gautama ! 'camarassa NaM ariMdama aguraranno' camarasya khalu asurakumArendrasya asurakumArarAjasya 'avira parisA devA' Abhyantara paryatkA:prathamapatsaMbandhino devAH 'vAhiyA havvamAgaccheti no annAhiyA' vyAhatA AhUtAH santaH 'havaM' zIghraM yathAsyAt tathA Agacchanti no anyahatA Agacchanti, 'majjhima parisAe' mAdhyamikAyAM dvitIyasyAM caNDAyAM parpadi sthitA devAH 'vADiyA havtra mAgaccheti anvAhiyA vi' vyAhatA AhatAH zIghramAgacchanti avyAdyA api zIghramAgacchanti madhyamamatipattiviSayatvAt 'bAhira das ta parinAo paNNattAo' asurendra camara kI tIna pariSadAeM hai 'samiyA caMDA jAgA' pahilI samitA dUsarI caMDA aura tIsarI jAyA inameM jo Abhyantara sabhA hai usakA nAma samitA hai madhyamA jo pariSadA hai usakA nAma caMDA hai aura 'bAhiriyA jAyA' vAgha jo pariSadA hai usakA nAma jAyA hai / isake uttara meM gautama se prabhuzrI kahate hai 'govA | camarassaNaM asuriMdasta asugrano abhitara parikSA devA cAhitA hanvaprAdhanchaMti, jo avAhitA' he gautama! asurendra asurarAja kI jo Abhyantara paripakSa hai, usa pariSadA ke deva jaba bulAye jAte hai taba hI Ate hai / ve binA bulAye nahI Ate hai ! 'majjhimaparisAe devA vAhitA hantramA gaccheti' anvAhilA di' madhyama pariSadA ke jo deva hai ve bulAye jAne para bhI Ate hai aura nahI bulAye jAne para bhI Ate hai 'bAhira parisA riMdas ta parisAo paNNattAo' surendra bharanI vA pariSahA hai. 'samiyA caMDA jAyA' pahelI samitA mIla thaMDA netrI layA. temAM ne mAbhyantara pariSahA hai. tenu nAma samitA he dhyabhA ke pariSatA che tenu lAbha thaMDA he bhane 'bAhiriyA jAyA' mA ne pariSA he tenuM nAbha layA hai ? yA praznanA uttaramAM zrIgItabhasvAmIne prabhuzrI he he ! 'goyamA ! caraNaM asuridassa asuraraNNA abhitara parikSA devA vAhitA intramAgacchati jo avvAhitA' he gaumata | surendra asurarAjnI ne mAmyantara pariSadA hai, te pariSadAnA deza jo khelAvavAmAM Ave teja Ave che. tee elAvyA nagara bhAvatA nathI. 'majjhimaparisAra devA vAhitA ivtramAgacchati, avvAhitA vi' madhyama pariSadAnA je deza che teone melAvavAmAM Ave te paNa Ave he bhane vinA sosAvyA yAve he 'bAhiraparisA devA avvAhitA chanSa
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ 735 pradyotikA TIkA pra.3 u. 3.46 devazvarUpavarNanam parisA devA' bAhyapariSatkA devA' 'anvAriyA mAgacchati' avyAhRtA anAhunA eva zIghra mAgacchaMti ati laghu vAditi / 'adusaraM ca NaM goyanA !' athotaraM ca khalu gautama ! abhyantarikAdi vyavahArakAraNamanyaduttaraM kathayAmi - 'camare asuriMde asurarAyA' camaro'surendro'surarAjaH 'anayaresu uccAvacesu ' anyatareSUccAvacceSu zobhanA zobhaneSu 'kajjaka' DuMbesa' kauTumbikeSu kAryeSu kuTumbe bhavAni kauTumbikA ni-svakIyarASTra viSayAni yAdRza kAryeSu 'samu panne' samutpanneSu 'atiriyAe parisAe saddhi' asvantarikayA prathamayA parSadA sArddham, 'ma saMpucchaNA bahule' samprati saMpRcchanA bahula: 'bihAra' viharati, saMmatyA - uttamaSA mactyA buddhayA yA saMpUcchanA paryAlocanaM tadvahuccApi viharati - Aste svalpamapi prayojanaM prathamatastayA saha paryAlocya vidadhAtIti bhAvaH / 'mamimaparisAe saddhiM payaM parvacevANe evaM cemANe vihara' mAdhyamikayA parSadA sArddhaM yadAbhyantarikayA parSadA-saha paryAlocya kartavyatayA nizcitaM yat devA anvAhitA havyamAga gacchati' tathA bAhya pariSadA ke jo deva hai ve vinA bulAye hI Ate haiM unheM bulAne kI AvazyakatA nahIM hotI hai / 'aduttaraM caNaM goyamA' camare asuriMde asurarAyA annaghare uccAvasu kajja koDuMve samutpanneSu atiriNae parivAe maddhiM saMmaha saMpucchaNA bahule bihAra' dUsarI bAta yaha hai ki he gautama / jaba asureMndra asurarAja ko kuTumba saMbaMdhI koI UMcAnIcA kAma AjAtA hai taba vaha Abhyantara pariSada ke sAtha isa sambandha meM unakI saMpati lete haiM - unase pUcha tAcha karate haiM 'majjhimaparisAe saddhiM payaM parvace mANe 2 viharaha' tathA Abhyantara pariSadA ke devoM ke sAtha jo kArya karane ke liye nizcita kiyA jA cukA hai unakI vaha madhya pariSadA ke devoM ko sUcanA detA hai aura vaha kArya kisa liye karane ko cicAmAgacchati' te mAhya pariSadanA ne deve| he. tethe vagara mosAnye bhAve che. tethone mosAravAnI 432 raDetI nathI. 'aduttara ca NaM goyamA ! camare asuriMde asurarAyA annayaresu uccAvaesu kajja koDu'vesu samutpannesu abhitari yA parisAe saddhi samai saMpucchaNA vahule viharai' mIla vAta me che he gautama 1 jyAre asurendra asurarAja ne kuTuMba saMdhI koi sArUM narasu kAma AvI paDe che, tyAre te Abhyantara pariSadAnI sAthe te sa'kha'dhamAM tenI saMbhatile che. tethone pUcha524 9re che. 'majjhimaparisAe saddhi' paryaM pavacemANe pava'cemANe viharai' tathA Abhyantara pariSahAnA hevAnI sAthai ? 12vAnA nizcaya karela hAya che te mAkhatamAM teo madhyama pariSadAnA devAne
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ 736 jIvAmigamatre 4 " padam tatprapaJcan prapaJcayan viharati evamidamasmAbhiH paryAlocitamidaM karttavyamanyathA doSa iti vistArayanAste iti / 'bAhiriyAe parimAe saddhiM paryamANe payaDemANe vihara' bAhyayA parSadA sArddha yadAbhyantarikayA parpadA saha paryALocitaM mAdhyamikayA saha guNadopaprapaJca kathanato vistAritaM padaM vaha gapaJcayan mapaJcayan viharati AmAdhAnaH san avazyaM karttavyartavyatayA nirUpayana 2 tiSThati, yathedaM bhavadabhiH karttavyam idaM na katrtavyamiti tadeva yA ekAnte gauravameva kevalaM pApnoti, yayA ca sahottamamatitvAt svalpamapi kArya prathamata evaM paryAloca. nAyAM cAtyantamabhyantarA vidyate ityAsyantarikA prathamA bhavati, yA tu gauravAha rita kiyA gayA hai ise vistAra ke sAtha unheM samajhAtA hai 'bAhiriyAe parisAe saddhi payaM payaMDe mANA 2 ciharahna' phira vAhya pariSadA ke devoM ko vicArita kiye gaye kArya karane ke liye Adeza detA hai 'se teNaTuNaM godhanA ! evaM buccaI caparasta NaM asuriMdarasa asurakumAraraNo tabho parisAo paNNattAo samiyA caMDA jAtA' - isI kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki asurendra asurakumAra rAja kI samitA caNDA, aura jAyA nAma kI tIna padAeM hai / 'abhitariyA samiyA, miyA caMDA tiriyA jAtA' unameM eka Abhyantara pariSadA hai kI jinakA nAma samatA hai dUsarI pariSadA hai jisakA nAma caMDA hai. aura tIsarI bAhya pariSadA hai jisakA nAma jAtA hai tAtparya ima kathana kA yahI hai ki jo Abhyantara pariSadA hai vaha kevala eka gaurava kI vastu hai isake sAtha camara uttama yati vAle hone ke kAraNa thor3A mA sUcanA Ape che. ane e kArya karavAnA vicAra zA mATe karavAmAM Avela chetena vistAra pUrva tethene samannave che. 'bAhiriyAe parisAe saddhi payaM payaDe mANe paya DemANe viharaha' bhane ma pariSahAnA hevA sAthai vicAravAmAM Ave artha zvAnI AjJA gAye che. 'se TheNaTuNa goyamA ! evaM vuccai camaraNaM asuriMdarasa asurakumAraraNNA tao parisAo paNNattAo samiyA caDA jAyA' mA arathI he gautama! meM asurendra asurarAjanI samitA caMDA, ane jAyA e nAmanI traNa pariSadyAe che. 'abhi'nariyA khamiyA, majjhamiyA caMDA, bAhiriyA jAyA' temAM se mAlya tara pariSadA che ke jenu nAma samitA che. bIjI madhyama pariSadA che, jenu' nAma ca'DA che. ane trIjI mAhya pariSadA che jenu nAma jAyA che majjha A kathananu tAtparya eja che ke je Abhyantara pariSadA che, te kevaLa eka gauravanI vatu che, tenI sAthe camara uttama buddhimAn hAvAnA kAraNe
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ 737 - prameyadyotikArIkA pra.3 u.3 2.46 devasvarUpavarNanam paryAlocitaM cAbhyantarikayA parSadA sahAvazyakartavyatayA nizcitaM na tu prathamata:sA zila gaurave polocanAyAM ca madhyame bhAge dartate iti mAdhyamikA, yA tu gauravaM na kadAcidapi ahamiti na ca yayA saha kArya pAlocati kevalamAdeza evaM yasmai dIyave sA gauravAna polocAyAca bahimAMgo tale iti vAhyA / / bhI kArya kyo na ho sarva prathama upamA vicAra karatA hai isake sAtha dhinA vicAre camaraindra apanI icchA se kucha bhI kAma nahI karatA hai ata: camaraindra isa dRSTi se isa khulA ko gaurava bhUna mAnatA hai aura sarva prathaya vicAra vinimaya meM hale hI sAdhatama mAnatA hai ataH vicAra goSThI sarva prathama AdaraNIya hone ke kAraNa isa sadhyA kA mAma Abhyantara sabhA kahA gayA hai| Abhyantara sabhA ke sAtha jo kartavya kArya karane ke liye nizcita ho cukA hai| vaha phira jilAnA meM snu mAyA jAnA hai usa kArya ko lAgU karane meM aura jabarane kyA lAbha aura kyA hAni hai kisa ko isa viSaya para vivAda hai ina saba bAtoM ko jahA~ zaGkA samAdhAna pUrvaka stumAyA jAtA hai samajhAyA jAtA hai ailI ulla sabhA kA nAma madhyama pariSadA hai pantara evaM madhya pariSadA dvArA vicArita kiye gaye kArya ko cAlU karavAne kA Adeza jinheM diyA jAtA hai vaha vAhya sabhA hai isa bAhya pariSadA kA koI marendra kI dRSTi meM gaurava nahIM hotA hai madhya pariSadA Antara pariSadA ke jaisA gaurava DuM paNa kArya kema na hoya paNa sarva prathama tene vicAra karyA vinA camaraIndra pitAnI svecchAthI kaMI paNa kArya karatA nathI tethI camarendra A sabhAne gauravazAlI mAne che. ane sauthI pahelAM vicAra vinimaya karavAmAM A pari. padAne ja sAdhanabhUta mAne che, tethI vicAra vinimayamAM sauthI pahelA atyaMta AdaraNIya hovAthI A sabhAnuM nAma Abhya 2 sabhA A pramANe kahela che. Abhyantara sabhAnI sAthe je kartavya kArya karavAno nizcaya thaI gayela hoya che, te nizcaya pAcho je sabhAmAM saMbhaLAvavAmAM Ave che, ne kArya karavAmAM ane na karavAmAM zuM lAbha ane zuM geralAbha che, e viSayamAM kene kone vadhe che, e tamAma bAbatone jyAM zaMkA samAdhAna pUrvaka saMbhaLAva. vAmAM Ave che, samajAvavAmAM Ave che, evI te sabha'nuM nAma madhyama pariSadA che. Abhyantara ane madhyama pariSadA dvArA saMpAdita vicArita karavAmAM Avela kAryane cAlu karavAno Adeza jene ApavAmAM Ave che, te bAhya sabhA che. ramA bAda pariSadAna camarendranI dRSTimAM kaMIja mahatva hotuM nathI, madhyama pariSadA para Abhyantara pariSadanuM jema gaurava hetuM nathI. tema tenA jI0:13
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImada yathokta krameNAbhyantarikAdi vyavahArahAraNaM kavinam, sammati=pakaraNamupa hara mAha se tepaNa" ityAdi, 'se te nomA !' tenAna gautama | evamucyate = 'camarasaNaM adisa anukumArI' maramya sada asurakumArendrasyAmkumArarAjasya 'to parimAo pAo' tisraH parSaH majJatAH 'samiyA caMDA jAyA' samitA caNDA nATA' miyA' Ampa after samitA 'masimiyA caMDA' mAdhyamikA naSThA 'cAhiriyA jAyA' vAtA jAtA atra saMgrahaNI gAthAdvayaM bhavati- 738 K 'caDavIsa vIsA. pattIdevara | ghuTTA tigni kA aDDA jAya denisA ||2|| aAjjAya doniya dipadiyaM prameNa dena diI / paLiyaM diNDUmeza addhI deNa parilA // 2 // caturviMzatirAviMzatihAsahasrANi devanamasya / az aquila (340) sifo (300) tathA'rddha tRtIyAni (250) devIzatAni // 1 // bharddha tRtIyAni (2) ca (2) dvapa palyopamaM (1) kameNa devasthitiH / palyaM dvayartha (1||) mekamarddha (II) devInaM papa |2| uticchAyA // mAyA devAviMzatiH sahasrANi dvitIyasyAM sabhAyAM devA aA sahasrANi tRtIyasya sabhAryA devAH hAkitsAmANi devyaya prayamAyAM sArvatrisahasrANi dvitIyasyAM devyakhINi sarasrANi tRtIyasyAM devaH sArddhaM dvisaha + nahIM hotA hai isa para ghamara kA madhyama rUpa se hI gaurava rahatA hai Abhyantara pariSadA para uttama rUpa se gaurava rahatA hai pAya pariSadA ke sAtha mara kartavya kArya kI paryAlocanA nahIM karatA hai kevala use Alo. cita kArya ko saMpAdana karane kA hI vaha Adeza detA hai hama taraha se ina tIna sabhAoM ke nAma nirdeza hone kA kAraNa hai ina tIna sabhAoM meM devoM kI evaM devIyoM kI saMkhyA tathA unakI sthitiyoM kI saMgraha karake prakaTa karane vAlI do gAthAeM hai 'cavIsa' ityAdi / ina donoM para camarendranu madhyama rUpathI ja gaurava rahe che, Abhyantara pariSadA para uttama rIte gorava DAya che. bAhya pariSadAnI sAthe camaIndra na-kAyanA vicAra karatA nathI. kaivala vicAra karavAmAM Avela kAryane sa'pAti karavAnA Adeza ja tene Ape che. A kArane laIne A traNa sabhAeAnA nAma nirdeza thayela che. A traNe sabhAnA devA ane daiviyAnI saMkhyA tathA teonI sthitimA bhane agara 42vAvANI meM gAthAo he 'caTavITa' tyAhi
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ meyotikA TIkA naM. 37.3.47 auttaradigvartyasurakumAranirUpaNam 739 strANi / tathA prathamAryA devAyuH sArddha palyopamAni dvitIyasyAM devAyuH dvIpasyopama tRtIyasyAM devAyuH sArddhaMkapalyopamam devInAM prathamAyAM dvacarSaM parayopama dvItIyasyAmekapalapoma' tRtIyasyAM devI nAmAyura palyopamaM bhavatIti gAthArthaH / // camara samAsthita devadevInAM saMkhyA sthiti parijJAnakoSThakam AntarikA samitA mAdhyamikA caNDA 24000 28000 samAnAma bAhyA jAtA 32000 devasaMkhyA devIsaMkhyA 350 320 250 devasthitiH sAdeM dve (2||) paroSame dve (2) palyo me sArdaikaM ( 1 // ) parayopamam devIsthitiH sAddha (1||) parayopamam ekaM ( 1 ) parayopamam arddha (11) parayopamam ||0 46 // dAkSiNAtyAna surakumArAnnirUpyauttarAn asurakumArAnnirUpayituM praznayannAha - 'kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM' ityAdi, mULam - kahi NaM bhaMte! uttarillANaM asurakumArANaM bhavaNA pannatA jahA ThANapade jAva valI, ettha NaM vairoyaNiMde vairoyaNarAyA parivasa jAva viharai / valissa NaM bhaMte ! vairoyaNidassa vairoyaNa ranno kai parisAo pannatAo ? goyamA ! tinni parisA pannattA taM jahA -samiyA caMDA jAyA, abhitariyA samiyA, majjhimiyA caMDA, bAhiriyA jAyA / balissa NaM vairoyadista vairoyaNaranno abhitariyAe parisAe kai deva sahassA ? majjhamiyAe parisAe kai devasahassA, jAva bAhiriyAe pari sAe kaI deviyA pannatA ? goyamA ! valissa NaM vairoyaNidassa vairoyaNa ranno abhitariyAe parisAe vIsaM devasahastA pannattA, majjhimiyA parisAe cauvIsaM devasahassA pannattA, bAhiriyAe parisAe aTThAvI devasahassA pannattA, abhitariyAe parisAe apaMcamA devisayA majjhamiyAe parisAe gAthAoM A artha pUrvokta rUpa se spaSTa hai| isakA koSThaka bhI TIkA meM diyA gayA hai ||46 // A banne gAthAne arthe pUrvokta rIte spaSTa ja che, ane tenu koSTaka paNa saMskRta TIkAmAM ApavAmAM Avela che. ! sU 46 5
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ v40 jIvAmigama cattAri devilayA pannattA, bAhiriyAe parisAe adRdhuTTA devisayA pnntaa| valissa ThiI pucchA jAva bAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyamA! valista NaM bairoyaNidala dahazeSaNaranno abhitariyAe parisAe devANaM achuTTa paliovamA ThiI panattA, majjhimiyAe parisAe tinni palioksAiM ThiI pannattA, bAhiriyAe parilAe devANaM aDDAinjAiM paliokamAI ThiI pannatA, abhitariyAe parisAe devANaM aDDAijAiM paliovasAiM liI pannattA, majjhimiyAe - parilAe devANaM do paliozmAI ThiI pannattA, bAhiriyAe -parisAe devANaM divaDhaM palioknaM ThiI pannattA, sesaM jahA camarasta asuriMdala asurakumArarapaNo ||suu0 47 // - - chAyA-kutra khalu bhadancha ! auttarANAmamurakumArANAM bhavanAni prajJaptAni, yathA-sthAnapade yAvadavaliA, atra vairocanendro vairocanarAjaH parivasati yAvadviharati / dacheH khalu bhadanta ! vairocanendrasya vairocanarAjasya kati parpadaH prajJaptAH ? gautama ! tisaH parSadaH prajJaptAH badhA-samitA caNDA jAtA, AbhyantarikA 'samitA, mAdhyavikA caNDA, vAhyA jaataa| baleH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasthAmyantarikAyAM parpadi kavi devaptahasrANi prajJAptAni mAdhyamikSAyAM parpadi kati deva sahasrANi yAvad vAhyAyAM padi kati devIzatAni majJaptAni ? gautama ! bale. khala vairocanendrasya vairocanazajasyA'' entarikAyAM pUrvadi vizatidevasahasrANi prajJaptAni, mAdhyamijhAyAM padi caturviMzatirdevasahastrANi prajJaptAni vAyAyAM - parSa di aSTAviMzavidevasahasrANi prajJapvAne, AbhyantarikAyAM varSadi apaJcamAni 'devIzatAni yajJaptAni mAdhyamikAyAM padi catvAri devIzatAni majJaptAni vAiyAyAM parSa di arddhacaturthAni devIzatAni prajJaptAni / vaH sthitau pRcchA yAvad 'bAhayAyAM parpadi devInAM bhiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! vale khalu vaizeca mendrasya vairocanarAjasya AbhyantarikAyAM parpadi devAnAma caturthAni palyopagAni sthitiH prajJaptA, mAdhyamikAyApadi devAnAM trINi palyopamAni sthitiH pajJaptA vAyAyAM parSadi devAnAm addhatRtIyAni palpopamAni sthitiH prajJaptA, mAdhyami. kA parpadi devInAM dve palpoemeM sthitiH prajJaptA, vAhUyAyAM parpadi devInAM dvadha palyopamaM sthitiH prajJaptA, zepa yathA-camarasyAsurendrasyAsurarAjasya ||muu0 47 //
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3.47 auttaradigvayaMsurakumAranirUpaNam 741 TokA-'kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM asurakumArANaM bhavaNA pannattA' kutra kasmin sthAne khalla bhadanta ! auttarANAmamurakumAradevAnAM bhavanAni prajJaptAnikathitAnIti bhavanAdhikaraNaviSayakA praznA, uttarayati prajJApanAtidezena 'jahA' ityAdi, 'jahA ThANapade jAdavakI' estha Na vairoyaNide vahazeyaNarAyA paDivasaI jAva viharai' yathA prajJApanAyAM sthAnapada-sthAnAkhye dvitIye pade tathA tAvadvaktavyaM yAvaliH, atra khalla vairocandro vairocanarAjaH prativasati yAvadviharati, tahaUrdhva mapi tAvadvaktavyaM yAda divyAn bhogayogAn bhunAno viharati. iti paryantaM sthAnapadoktapAThaH saMgrAhyaH / isa taraha se dakSiNa dizA ke anurakumAroM kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra dakSiNa dizA ke asura kumAroM kA nizpaNa karate haiN| kahiNaM bhaMte ! uttarillANaM asurakumArAgAM asA paNNatA' ityaadi| TokArtha-isameM gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'kahiNaM bhaMte / utsarillANaM asurakumArANa bhavaNA parasA' he madata ? uttaradiravartI asurakumAroM ke bhavana pAhAM para kahe ? uttara meM prabhu zrI kahate haiM -'jahA ThANapade jAkSa balI' he gautm| prajJApanA ke dvitIya sthAna pada meM thali makaraNa taka jaisA kathana kiyA gayA hai-bailAhI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye / 'etya NaM vadharoNi baharoyaNarAyA parivalaha jAca viharaha yahAM vairocanendra vairocanarAjali rahanA hai yAvat divya bhoga bhogoM ko bhogatA huA rahatA hai| aba vali kI pariSadA kA varNana karate haiM 'ghalissaNaM bhaMte' ityAdi 'balilaNaM aMta boNidasta vahazeyaNaranno A rIte dakSiNa dizAnA asurakumAra devonuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra uttara dizA asu24mA2 hevArnu ni354 4re che 'kahi Na bhate ! uttarillA Na asurakumArANa bhavaNA paNNattA' ityAdi TIkArya-A sUtra dvArA zrI gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM cha / 'kahi NaM bhave ! uttarillANaM asurakumArANaM bhavaNA paNNattA' he bhagavan ! uttara dizAmAM Avela asurakumAretA bhavane kayAM kahevAmAM Avela che ? sA praznAlA uttaramA suzrI 41 cha 'goyamA ! jahA ThANapade jAva valI' he gautama! prajJApanA sUtrane bIjA sthAna padamAM bali prakaraNa sudhI je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANe ahIMyA paNa samajI levuM joIe. 'ettha Na vairoyaNi de vairoyaNarAyA parivAi jAva viharai' mahI yA vaizaya. nendra vairocana rAja bali rahe che. yAvata divyabhegene bhagavate thakA rahe che. A kathana sudhinuM prajJApanA sUtranA sthAnapadanuM kathana grahaNa karavuM joIe.
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ hara jIvAmigamestra ___ sammati-valeH parSannirUpaNArthamAha-valissa Na bhane' ityAdi, 'vanissa Na bhaMte ! vairoyarNidassa vairoyaNaranno' le khala bhadanta / vairocanendrasya vairocana rAjasya 'kai parisAo pannattAbho' kati-kiyatsaMkhyakAH parSadaH-samAH prajJaptA:kathitA iti praznaH, bhagavAnAi 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tiNi parisA panattA tisra:-tripakArakAH parSadaH-sabhAH prajJaptAH, parSata vidhyaM darzayati-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'samiyA caMDA jAyA' samitA caNDA jAtA 'amitariyA sahiyA' AbhyantarikA samitA 'majjhimiyA caMDA' mAdhyamikA caNDA 'bAhiriyA jAyA' vAyA jAtA 'dalirasa Na bhaMte / vairoyaNidassa vairoyaNarano' kleH khala bhadanta ! vairocanendrasya vairocana rAjastha 'abhitariyAe parisAe kai devasahassA paNNattA' AgantarikAyAM parSadi-sabhAyAM katikiyatsaMkhyAni deva sahasrANi prajJaptAni, tathA-'majhimiyAe parisAe kara kA parisAbho pannattAo' he bhadanta ! vairocanendra vairocarAjapalikI kitanI pariSadAeM kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! tinni parisA pannattA' he gautama' vairocanendra vairocanarAja pali kI tIna pariSadAeM kahI gaI hai 'taM jahA' jaise 'samiyA caMDA jAyA samitA caMDA aura jAyA inameM 'abhitariyA samiyA' jo Abhyantara sabhA hai usakA nAma samitA pariSadA hai / 'majizamiyA caMDA' madhyamA sabhA kA nAma caMDA hai 'bAhiriyA jAyA' aura jo bAhyA sabhA hai usakA nAma ja.tA pariSadA hai 'balisla NaM bhaMte baharoyagiMdassa varoSaNarato abhiH tariyAe kaha deva sahassA paNNattA' he maranta vairocanendra vairocanarAja. bali kI Abhyantara pariSadA meM kitane hajAra deva kahe gaye haiN| tathA 'majjhibhiyAe parisAe karadeva sahasatA paNNattA' madhyamA pariSadA meM patindranI paripahAnuna 42vAmAM Ave cha 'balisa Na bhate tyA 'valissa Na bhaMte ! vairoyaNidasta vairoyaNaraNNA kai parisAo paNNattAo' hai magana vaizayanendra vaizayana malinI pariSahAlI duDI cha 1 mA praznAnA uttaramA pramuzrI 8 cha , 'goyamA! tinni parisA pannattA' mAtama ! paizayanendra vairaayn2|24 malinI 15 pariSadAyI vAmA bhAve . 'ta jahA' ma 'samiyA caDA jAyA' samitA, 31 mane yA mA 'abhitariyA samiyA' 2 mAya-ta2 samA che tarnu nAma samitA pariSada se prabhAya che. 'majjhamiyA caMDA' madhyama samAnu nAma yA se pramANe cha 'vAhiriyA jAyA' bhane 2 mA sA che, tenu nAma andu pariSa che, 'balissa Na bhave! vairoyaNidassa vairoyaNaraNNA abhitariyA
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 7.3 su.57 auttaradigvaya'surakumAranirupaNa 543 devasahassA paNNattA' mAdhyamikAyA dvitIyasyAM caNDAbhidhAnAyAM padi katikipasaMkhyakAni deva pAtrANi 2 kAni 'jAca bAhiriyAra parisAe kaha dedisayA paNNattA' yAvad bAhyAyAM parSadi kati devIzatAni prajAtAni, atra yAvatpadena 'vAhiriyAe paripAekAi devasahassA, amiriyAe parisAe kA devisayA, majjhimiyAe parisAra kai deviSayA' iti sagrAhayam / bAhavArA tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM paSadi kati devasahasrANi prajJaptAni, tathA-abhyantarikAyAM samitAyAM parSa di kati derI zatAni prajJaptAni, mAdhyamikAyAM caNDAyAM padi kati devIzatAni pranaplAni tathA bAhayAyAM tRtIyasyAM jAThAmidhAnAryA parSadi kati devI zatAni prAptAnIti praznaH bhagavAnAha-'yoyamA' ityAdi, 'moyamA' he gautama ! 'valissaNa iroyaNidassa vairoyaNaranno' vale khalu vairocanendrasya vairocanarAjasya 'yabhitariyAe parisAe vIsaM devahastA pannattA' AbhyantarikA kitane hajAra deva kahe gaye haiM ? 'jAba vAhiriyAe parisAe kaha devi. sayA ennatA' bAhyapariSadA ke devoM kI saMkhyA ke prazna ko lekara vAhya pariSadA ke deviyoM ke prazna saka kA pATha yahAM lenA cAhiye jaise'vAhiriyAe parisAe kahadeva sahassA panattA' ityAdi / bAhya paripadA meM kitane hajAra deva kahe gaye haiM ? tathA vairocanendra vairocanarAjavali kI Abhyantara pariSadA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI haiM ? madhyamA pariSadA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI hai tathA bAhya pariSadA meM kitanI sau deviNaM kahI gaI hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate-goyamA yalisaNaM vairoNidasa baharoSaNaranno abhitariyAe parisAe vIsaM devasaharalA paNattA' he gautama rocanendra vaiovanarAjali kI Aya. parisAe kai deva sahaspyA eNNattA' 7 bhagavan vaizayanendra zayana mAsa chandranI bhAyanta2 pariSahAmA nem2 heve| hepAmA mAvesa cha ? 'jAva bAhiriyAe parisAe kai devisayA paNNattA' mA 5viSahAna vAnI sadhyAnA praznathI laIne bAhya pariSadAnI devizenI saMkhyAnA prazna sudhano pATha ahiyAM grahaya 42 4. ma 'bAhiriyAe parisAe vai deva sahassA paNNattA' ItyAdi bAhya pariSadAmAM keTalA hajAra de kahevAmA Avela che ? tathA vairecanendra vairAcanArAja balIndranI a zvatara pariSadAmAM keTalA so deviye kahela che? madhyama pariSadAmAM keTalA se devi kahevAmAM Avela che? tathA bAhya pariSadAmAM keTalA so devi kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 cha / 'goyamA! va lassa Na vairoyaNi dassa daroyaNaraNNA abhitariyAe parisAe vIsaM deva sahassA paNNattA' he gautama ! vaizyanendra vaizeyanarAkara
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamae 744 prathama pada vigatirdeH sahasrANi jJatAni tathA-' -'majhimiyAe parisAe' mAdhya mikAyAM dvitIyasyAM caSTAbhidhAnAyAM parSadi 'cauvIsaM devadanmA pannatA' catuvizati devasahasrANi mahAni, tathA - 'bAhiriyA parisAe' bAyAM tRtIyas jAtAnA padavIsaM devasaharUmA pannatA' aSTAviMzati devadatrANi prAptAni - vathitAni, vyA-le: vairocanendrasya 'atirie parisAe' AbhyantarikAyAM mayamA parSada samitAbhidhAnam, 'hAMcA viNa' paJcamAni - sArddhAni cApi devIzatAni jJAni, 'bisi paritApa' madhyamikA padi 'tAri deviyA pattA' canvAri devIgatAni jJAni, 'bahariyAe parisAekA devirAma paNNattA' vAdyAyAM padi arddhacaturthAni devAjJaptaHnIti | 'calirasa 'ThaIe pucchA' baleH khacca madanta ! vairAcanendrazya vairocanarAjasya sthita pRcchA manaH kiyatparyantaM praznastatrAha - 'jAtra vAhiriyAe parisAe devaNaM kevDa kala TipaNNA' iti paryantam, yathA-abhya tara pariSadA meM bIsa hajAra deva kahe gaye haiM 'majjhimanAe parisAe cauvIsaM devasarArulA paNNattA' madhyamA pariSadA meM caubIsa hajAra deva kahe gaye haiM 'bAhiriyA parisAe aThThAvIsaM devamahassA paNNatsA' bAhyapariSadA meM aThAIsa 28000 hajAra deva he gadhe haiM tathA-'abhitariyAe parimAe addhapatramA deviniyA paNNattA saMjhimiyAe parisAe cattAri deviniyA paNNA' hirevara parisAe addhA devisayA paNNattA' vairocanendra vairocanarAvali kI AbhAra pariSadA meM sAr3he cAra sau 450) deviyAM mA paripakSa meM cAnsa 400 deviyAM aura bAhya pariSadA meM sADhe tIna deviyAM kahI gaI haiM 'balisla ThiIe pucchA jAya bAhiriyAe parisAe devI ke kAla liI pattA' yahAM paliindra kI tInoM sabhA atIndranI Abhyantara pariSadyAmAM vIsa innara hevA udyA che. 'majhimiyAe parisAe cavIsa devahassA paNNattA' madhyamA pariSadyAmAM theovIsa itara devA hyA che. 'bAhiriyAe parimAe aTThAvIsa devamahassA paNNattA' mahA pariSadAbhAM aThayAvIsa hajAra 28000 devA kahyA che. tathA 'abhitariyAe parisAe bhaddhapaMcamA devisayA paNNattA bAhiriyAra parisAe adbhuTTA devisayA paNNattA vaizayanendra vairAcanarAja malinI Abhyantara pariSadAmA 450 sADa cArase daiviyeA kahI che. madhyama pariSadAmAM 400 cArasA daiviye| kahI che. ane bAhya pariSadAmAM 350 sADA traNa me devage kahevAmAM Avela che. 'balirasa ThiIe pucchA nAva vahiriyAe parisAe devaNa kevaIya kAla ThiI paNNattA, yA prazna masIndranI ye salAnA dveSa heviyAnI sthitinA saMbha
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU 47 auttaradigvayaMsurakumAranirUpaNam 745 tarikAyAM samitAyAM parSadi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, mAdhyamikAyAM caNDAyAM parSadi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, bAhyAzaM jAtA padi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, tathA-kAsyantarika parpadi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, mAdhyazikAyAM papadi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, bAhyAyAM parSadi devInAM kiyantaM kAlaM sthiti prajJA-kathiteti paryantaM praznaH, bhagavAnAha-'yoyamA' ityAdi, 'govamA' he gautama ! 'calirasaNaM vAroyaNidasa vairoyaNaranno' baleH khalu vairocanendrasya vairoca rAjamya 'abhivariyAe parivAe! Apa tarikAmA padi devANaM adhudupalibhogamA ThiI pannattA' devAnAmaddha caturthAni-adhikAni trINi elyodhamAni sthiti:- ayuSyAlA prajJaptA, 'majjhimiyAe parisAe vini palibhovamAI ThiI pannatA mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM dvitIyasyAM parSadi trINi palyogamAni devAnAM sthitiH pajJaptA, 'bAhiriyAe parisAe devANaM aDAimAI pabliovAThiI pandattA' bAhyAyAM ke deva deviyoM kI sthiti ke viSaya kA prazna samajha lenA cAhiye jaile he bhadanta ! vairocanendra vairocanarAja kI Abhyantara pariSadA | devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? mA pariSadAI dekho kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? tathA pAtya pariSadA devI kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? isI taraha ApalhAra pariSadA dedhiyoM kI sthiti kisane kAlI kahI gaI hai ? manamA pariSadA meM deviyoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? isake utsara meM prabhuzrI kahate haiM ? he gautama ! vairocanendra vairocanarAja kI dhAsvantara pariSadA ke devoM kI sthiti sADhe tIna 3 // palmopaccha kI kahI gaI hai| madhyamA paripadA ke devoM kI sthiti tIna palyApama kI kahI gaI hai ? aura bAhya pariSadA dhamAM karela che. jemake he bhagavana vairAcarendra vairevanarAja balInI AbhAra pariSadamAM devAnI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM Avela che ? madhamAM pa.i. SadAmAM devonI sthiti keTalA kALanI kahela che? temaja bAhya pariSadAmAM devonI sthiti keTalA kALanI kahela che ? eja rIte Abhyantara paridhadAmAM deviyonI sthiti keTalA kALanI kahela che? madhyamAM pariSadamAM deviyenI sthiti keTalA kALanI kahela che ? bAhya pariSadAmAM deviyAnI sthiti keTalA kALanI kahela che ? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke huM gotama ! vairecanendra virecanarAjanI Abhyantara pariSadAnA devonI sthiti : ADAtraNa popamanI kahevAmAM Avela chemadhyamA pariSada nA davenI sthiti traNa pAna pamanI kahI che. ane bAhya pariSadAnA devenI sthiti zA aDhi palyopamanI jI0 95
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre parSadi devAnAmadardhatRtIyAni-ardhAdhi ke de lyopame devAnAM sthitiH prajJaptA, 'abhitariyAe parisAe' AdhyatarikAyAM parpadi devINaM devInAm 'aDrAiljAI paliovamAI ThiI pannattA' sArdhe dve-arddhAdhike dve palyoeme sthitiH prajJaptA, 'majjhimiyAe parisAe devINa' mAdhyamikAyAM parSadi devInAm, 'do paliovamAI ThiI pannattA' dve palyopame sthitiH prajJaptA, tathA-'bAhiriyAe parisAe devI gaM' vAdyAyAM tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM padi devInAm, 'dIva paliocamaM (ThaI pannattA' dvathardhamardhAdhikamekaM palyopamaM sthitiH prajJapleti / atra vale sabhAsaMbandhi devadevInAM saMkhyAyAH sthitezca parimANa marUpike dve saMgrahagAthe yathA 'vIsau cauvIsa aTThAvIsa sahassA ya hoti devANaM / addhapaNa-cau-dhuTTA, desisamA calissa parisAsa // 1 // adhuTTA tiSNi aDAijAi hoti paliya deva ThiI / aDDAijjA doNi ya, dIDa devINa Thii kamaso // 2 // chAyA-viMzatistu caturviMzatiH, aSTAviMzatizca sahasrANi ca bhavanti devAnAm / ___ ardhapazcama-caturardha caturthAni devIzatAni baleH parpasu // 1 // ardhacaturthAni trINi atRtIyAni bhavanti palyAni devasthitiH / adurgha tRtIye (sArdhe dve ca dvadharva (sAdhaiMka palyopamaM) devInAM sthitiH kramazaH anayorathastu pAk marUpitavadeveti // 'sesaM jahA camarassa asuriMdassa asuraranno' zeSa yathA camarasyAsurendrasya asurarAjasya, ayaM bhAvA- 'se keNaTeNa maMte' ityAyavAntaramaznottaraprakaraNamavagantavyamiti ||suu0 47|| ke devoM kI sthiti DhAi 2 / / palyopama kI phahI gaI hai-tathA Abhyantara pariSadA kI deviyoM kI madhyamA paripadA kI deviyoM kI aura vAhyA pariSadA kI deviyoM kI sthiti kramazaH DhAi palpopala kI do palpopama kI aura DeDha palpopama kI kahI gaI hai| isa viSaya meM do saMgraha gAthAeM TIkA meM dI gaI hai| 'sesaM jahA camarasa asuriMdasta asuraranno' yAkI kahI che. tathA Abhyantara pariSadAnI devinI sthiti A aDhi palyopamanI kahI che madhyama pariSadAnI devinI sthiti be palyopamanI kahI che ane bAvA pariSadAnI deviyanI sthiti nA papamanI kahevAmAM Avela che. A viSayamAM be saMgraha gAthAo kahI che je saMskRta TIkAmAM ApavAmAM Avela che. ___'sesa jahA camarassa asuriMdarasa asuraranno' pAzrIna bhI tamAma mA baliI% saMbaMdhI kathana asurendra asurarAja camaranA prakaraNanA kathana pramANe ja
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ . prameyadyotikA TIkA pra.3 7.3 1.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirapeNam 747 dakSiNocarAsurakumArANAM bhavanAdIni nirUpya nAgakumArANAM tAni darzayitumAha-'kai NaM bhaMte ! nAgakumArANaM ityAdi / mUlam-kahi NaM bhaMte ! nAgakumArANaM devANaM bhavaNA pannattA, jahA ThANapade jAva dAhiNillA vi pucchiyatvA jAva dharaNe, ettha nAgakumAriMde nAgakumAra rAyA parivasai jAva vihri| dharaNasaNaM bhaMte! nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno kai parisAo pannatAo? goyalA! tinni parisAo, tAo gheva jahA camarasla / dharaNasaM NaM bhaMte ! nAgakumAriMdassa nAganAgakumAraranto abhitariyAe parisAe kai devasahassA pannattA jAva bAhiriyAe parisAe kaha devIsayA pannattA ? goymaa| dharaNasla NaM nAgakumAridasta nAgakumAraranno abhitariyAe parisAe saTuiM devasahaslAiM, majjhisiyAe parisAe sattari deva, sahaslAiM, bAhiriyAe parisAe asIiM devasahassAiM, abhi tariyAe parisAe paNNataraM devisayaM pannattaM, majjhimiyAe parisAe paNNAsaM devisayaM pannattaM, bAhiriyAe parisAe paNavIsaM devisayaM pannattaM // dharaNassa NaM ranno abhitariyAe parisAe devANaM kevaithaM kAlaM ThiI pannattA, majjhimiyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA, bAhiriyAe parisAe kA aura lava kathana isa bali indra ke prakaraNa meM asurendra asurarAja camara ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai-vaisAhI jAnanA cAhiye-tathA ca 'se koNaNaM aMte' ityAdi praznottA yathA-he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ityAdi praznottara se jisa prakAra vahAM kahA hai vaisA hI kathana samajha leveM ||suu047|| samaya se te 6425 'se keNadveNa bhave !' yA RthA cha bha3-3 bhagavana! Apa evuM zA kAraNathI kahe che ? ItyAdi praznottarathI je rIte tyAM kahevAmAM Avela che, eja pramANe ahiMyAM paNa samajI levuM 47
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ Get jIvAmigamatI devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA? abhitariyAe parisAe devINaM kevaiyaM ThiI pannattA ? majjhimiyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA? bAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyamA ! dharaNassaNaM ranno abhitariyAe parisAe devANaM sAtiregaM addhapaliovamaM ThiI pannattA, majjhisiyAe parilAe devANaM addhapaliovamaM ThiI pannatA, vAhiriyAe parisAe devANaM desUNaM addhapaliovamaM ThiI pannattA, asitariyAe parisAe devINaM desUNaM addhapaliovamaM ThiI pannatA, majjhisiyAe parisAe devINaM sAiregaM caubhAgapali odanaM ThiI pannattA, vAhiriyAe parisAe devINaM caubhAgapaliovamaM ThiI pannatA, aTo jahA camarasla / kahi NaM bhaMte! uttarillAgaM nAgakumArANaM jahA ThANapade jAva viharai // bhUzANaM dasta bhaMte ! nAgakumAriMdarUsa nAgakumAraranno abhitariyAe-parisAe kaha deva lAhasalIo pannattAo, majjhimiyAe parilAe kAi devasAhassIo paNNattAo, bAhiriyAe parisAe kaha devatAharUsIo paNNatAo, abhitariyAe parisAe kai devisayA paNNatA ? majjhiniyAe parisAe kaha devisayA pannattA bAhiriyAe parisAe kaha devilayA pannattA? gothamA ! bhUyANaMdasta paM. nAgakusAriMdarama nAgakumAra ranno abhitariyAe parisAe pannAsaM devasaharalA panlatA, lajjhimiyAe parisAe laTTi devasAhaslIo pannattAo bAhiriyAe parisAe sattari devasAhaslAo pannattAo, abhitariyAe parilAe do paNavIsaM devisayANaM pannattA, manjhimiyAe parisAe do devisayA ennatA, bAhiriyAe parisAe paNNattaraM devisayaM pannattaM //
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayoti kA TIkA ma.3 u.3 ru.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 745 ____bhUyANaMdassa paM bhaMte! nAgakulAriMdama nAgakumAraranno abhitariyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA jAva bAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA? goyamA! mRyAgaMdaslaNaM atiriyAe parilAe devANaM desUrNa paliovamaM ThiI pannattA, majjhimiyAe parisAe devANaM sAiregaM addhapaliovasaM ThiI pannattA bAhirivAe parisAe devANaM addhapaliovamaMThiI pannattA abhitariyAe parisAe devINaM addhapaliovamaM ThiI pannattA majjhimiyAe parisAe devINaM desUNaM addhapaliomaMThiI pannattA, bAhiriyAe parisAe devINaM sAirega ca ubhAgaM paliovamaM ThiI enlattA, are jahA yamarassa, avalesANaM veNudevAdINaM mahAgholapajjavalANANaM ThANapada vattavayA niravayavA bhANiyA, paritAo jahA dharaNabhUyANaM dANaM (sesANaM satraNavaI) dAhiNillANaM jahA dharaNasta uttarillANaM jahA bhUyANaMdasta parimANa pi ThiI ci||suu0 48 // chAyA-kutra khalu bhadanta ! nAgakulArANAM devAnAM bhavanAni prAptAni ? yathA sthAnapade yAvad dAkSiNAtyA api praSTavyA lAvat, dharaNo'tra nAgakumArendro nAgakumArarAjaH parivasati yAvada viharati / / dharaNastha khalu bhadanna / nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya kati parSadaH prajJaptA: ? gautama ! tinaH papaidaH, tA eva yathA camarasya / dharaNasya khalu bhadanta / nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya AbhyantarikAyAM parSadi kati devasahasrANi prajJaptAni yAvad bAhyAyAM padi kati devIzatAni majJaptAni ? gautama ! dharaNaspa khalu nAganArendrasya nAgakumArarAjasya AsyatarikAzaM parSe di SaSTidevasahasrANi, mAdhyamikAzaM padi saptatirdenasahasrANi, bAhyAyAM padi azItirdavasahasrANi, ArUpantarikAyAM parSadi paJca satataM devIzataM mAdhyamikAyAM parSadi paJcAzadevIzataM yajJaptam bAhyAyAM parSadi paJcaviMzatirdevIzataM majJaptam / dharaNasya khalu rAjJa abhyantarikSAyAM padi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prAptA, mAdhyamikAyAM paryadizAnAM kiyantaM kAlaM sthiti majJaptA? vAhyA papaidi devAnAM kiyanta kAlaM sthitiH prajJaptA ? AntarikAyAM parpadi devInAM kiyantaM kAlaM sthiti prajJaptA ? madhyamikAyAM parpadi devonAM kipa kAla sthitiH prajJaptA,
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale 750 va.hyAyAM parpadi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJA ? gautama ! dharaNamya rAjJa abhya. mArikAyAM parpadi devAnAM sAtirekamadhalyopamaM sthitiH prajJaptA, mAdhyamikAyAM parpadi devAnAmapalpopamaM sthitiH prajJaptA, vAhyAyAM padi devAnAM dezonamarddha palyopamaM sthitiH prajJaptA, AbhyantarikAyAM parpadi devInAM dezInagardha palyopamaM sthiti prajJaptA, mAdhyamikAyAM padi devInAM sAtirekaM caturbhAgaelyopamaM sthitiH prajJaptA, vAhyAyAM parpadi devInAM caturbhAgapalyopama sthitiH prajJaptA, arthoM yathA camarasya / kuna khallu bhadanta ! auttarANAM nAgakumArANAM yathA sthAnapade yaavdvihrgi| mRtAnandasva khalu bhadanta ! nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasyAbhyantarikA padi kati devasAisaravyaH prajJaptAH sAdhyamikAyAM parSadi kati devasAhasyaH prjnyptaa| AbhyantarikAyAM parpadi kati devIzatAni, mAdhyamikAyAM parSadi kati devIzavAni prajJamAni, bAhyAyAM parpadi kati devozatAni prajJaptAni ? gautama ! bhRtAnandasya khalla bhadanta ! nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasyA''bhyantarikAyAM padi pazcAzadevatahasrANi prajJaptAni mAdhyami kAyAM parSadi paSTidevasAhasasnyaH prajJaptAH bAhyAyAM parpadi saptatirdevasAhasasyaH pajJaptAH, AbhyantarikAyAM parSadi dve paJcaviMze devIzate prajJapte, mAdhyamikAyAM parSa di dve devIzate prajJapte, vahyAyAM parSadi pazca saptaM devIzataM prajJaptam / bhUtA nandasya khalu bhadanta ! nAgakupArendrasya nAgakumArarAjasya AbhyantarikAyoM parpadi devAnAM bhiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, yAvadvAhyAyAM parSadi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama! bhUtAnandasya khalu AbhyantarikAyAM parSadi devAnAM dezonaM palyopamaM sthitiH prAptA, mAdhyamikSAyA~ parSade devAnAM sAtirekamapalyApama sthitiH prajJaptA, bAhyAyAM parSadi devAnAmardhapalyopama sthitiH prajJaptA, mAdhyamikAyAM parpadi devInAM dezonamardhapalpopama sthiti majJaptA, bAhyAyAM parpadi devInAM sAtirekaM caturbhAgapalyopama sthitiH prajJaptA, arthoM yathA camarasya / avazeSANAM gheNudevAdInAM mahAghoSaparyavasAnAnAM sthAnapadavaktavyatA nirava yA maNitavyA, parSado yathA dharaNa-bhUtAnandAnAm (zeSA bhavanapatInAm) dAkSiNAtyAnAM yathA dharaNastha ausarANA yathA bhUtAnandasya, pari. mANamapi spitirapi |mu0 48 // dakSiNa tathA uttara ke asurakumAroM ke bhavanAdi kA varNana karake apanAgakumAroM ke bhavanAdikA varNana karate haiN| dakSiNa ane uttara dizAnA asurakumArenA bhavanAdi dvArenuM varNana karIne ve namAnA manAhi dArAnuna 42pAmAM Ave che. 'kahi NaM bhase
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhaiyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3 sU.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNa 751 TokA- 'kahi NaM bhaMte ! nAgakumArANaM devANaM bhavaNA pannattA' kutra - kammin sthAne khalu bhadanta ! nAgakumArANaM devAnAM bhavanAni prajJaptAni - kathitAnIti praznaH, urayati prajJApanAtidezena - 'jahA' ityAdi, 'jahA ThANA de dAhillAvicchinnA jAva dharaNe ettha nAgakumAriMde nAgakumArarAyA parivasA jAba virai' eva yathA jJApanAyAM sthAnAkhye dvitIyapade tathA vaktavyaM yAvaddAkSiNAtyA api nAgakumArAH praSTavyA ya va dharaNanAmako'ca nAgakumArendro nAgakumArarAjaH parivati yAvadviharati, iti paryantaM sthAnapadoktaH paTha e'tra saMgrahyaH / PREDETI CENT samprati-dharaNendrasya parSannirUpaNArthamAha- 'gharaNassa NaM bhate !' ityAdi, dharaNagsa NaM bhaMge' dharaNasya- dharaNanAmakasya khalu bhadanta | 'nAgakumAridassa nAgakumAra rano' nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya 'kai parilAo pannattAo' kati kiya 'kahiNaM bhaMte !' nAgakumArANaM devANaM bhaNA paNNattA ? ityAdi / TIkArtha- zrIgautamasvAmIne prabhuzrI se aisA puuch| hai hai bhadanta | nAgakumAra devoM ke bhavana kahA~ para hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM / 'jahA ThANapade jAya dAhiNillAbi pucchiyandA jAva dharaNe' he gautama isa sambandha meM jaisA kathana prajJApanAsUtra ke dvitIya sthAna pada meM kiyA gayA hai vaisA hI vaha kathana yahAM para bhI samaja lenA cAhiye yAvat dAkSiNAtya-dakSiNadizAvartI nAgakumAradeva kahA~ para rahate haiM aisA bhI pUchanA cAhiye aura vahAM para nAgakumAroM kA indra evaM nAgakumAroM kA rAjA dharaNa rahatA hai isa pATha taka kA pa'Tha yahAM vahAM se lekara kaha lenA cAhiye / 'dharaNasta NaM bhaMte' nAgakumAridasya nAgakumAraraNNo kati parisAo' he bhadanta ! nAgakumAroM ke indra aura nAgakumAroM ke rAjA dharaNa kI kitanI parinAgakumAradevANaM bhavaNA paNNattA' ityAdi TIkA -zrIgautamasvAmI nAgakumAreAnA saMbadhamAM prazna karatAM prabhuzrIne 'kahiNaM bhate ! nAgakumAradevANaM bhavaNA paNNattA' he bhagavan ! naagkumAra devAnA lavane kayAM kahyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI zrIgautama svAbhIne he che } 'jahA ThANapade jAva dAkSiNillA vi pucchiyavvA jAva dharaNe' he gautama ! A viSayamAM prajJApanA sUtranA bIjA sthAnapadamAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che. eja pramANenuM kathana ahIyAM paNa kahI levuM joIe. yAvat dAkSiNAtya dakSiNa dizAmAM rahevAvALA nAgakRmAra deva karyAM rahe che ? A pramANe praznottara karIne te kathana tyAM nAgakumArAnA IMdra tathA nAgakumArene rAjA dharaNa rahe che? A pATha panta tyAMnuM kathana ahiMyAM kahevu' joie 'dharaNa NaM bhate ! jAgakumAridassa nAgakumAraraNNo kati parikhAo
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ 712 jIvAmigamastre saMkhyakAH parpadaH-sabhAH pakSaptA:-kayitA iti RR, bhagavAnAra-goyamA' ityAdi, 'goyamA !' he gautama ! timni parisAo paNNattAo' disaH epaMdA, prajJaptAH, 'tAo ceva jahA camaramsa' tA evaM paripado yathA camarasya, yathA camarendrasya, tisraH parSada: kathitA rasthA-dharendrasyApi samitA caNDA jAtA, AbhyantarikA samitA, mAdhyamizA caNDA, bAyA jAtA, evaM rUpeNa timma parpa do dharaNendrasyApi jJAtavya iti / 'dharaNasla NaM bhaMte !' dharaNasya khalla bhadanta ! 'nAga kumAriMdassa nAgakumAraranno' nA kumAre drasva nAgakumArarAjasya 'apitariyAe parimAe kai devarahassA lattA' atirimArga prathamAgaM padi kati devasahasrANi pazatAni-kathinAni jAna vAhiriyAe parisAe 26 devIcyA paNattA' yArad bAhyAyAM parpadi kati devIgatAni prajJaptAni, atra yAtpadasaMgrAhyapATha syAoM yathA dharaNendrasya mAdhyamikAyAM dvitIyasyAM parSadi kati devasahasrANi prajJaplAni, vAyAyAM parSadi kahi devamahasvANi prajJaptAni, AmpantarikAyAM parSa di SadAeM kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI karate haiM / 'goyamA ! 'tiNi parisAo paNNattAo' he gautama! nAgakumAroM ke indra aura nAgakumAroM ke rAjA dharaNa kI tIna pariSadA kabhI gaI hai 'tAoceva jahA camarassa unake nAma vahI hai jo canara indra kI paripadA ke haiN| 'dharaNasma NaM bhaMte / NAgakumAgdimma pAgakumAraro bhitariyAe parisAe yati devasa hassA paNattA' he bhadalya | nAgakumArendra nAgakramAra rAja dharaNa kI AbhyantarasamA meM dilane hajAra deva ? 'jAya bAhiriyAeparisAe kati devI sayA pagalA' yAt bAhyA pariSadA meM kitanI sau deviyAM haiM ? yahAM ghAsat zabda se aimA pATha gRhIta huA hai ki-dharaNa ke madhyama paNNattAo' lagan nAgamAre nA 'dra bhane nAgabhAzanA rAta 52nI keTalI pariSadAo kahevAmAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'goyamA / tiNi parisAo paNNattAo' he gautama | naagmaa| . / chandra bhane nAgabhAnA 2 529 nI traya pariSadAmA 43 che. 'tAo ceva jahA camarassa' tanA naam| yabhara chandranI 56SahAnA nAma prabhArI sava. dharaNassa gaMbha te / NAgakumAdisva nAgakumAraraNo abhitariyAra parisAe kati devasahassA paNattA' bhagavan nAgakumAre nAgakumAra rAja dharaNanI A nsara sabhAmAM keTalA tara 13 che ? 'jAva bAhiriyAe parisAe kati devI sayA paNNattA' yAvat bAhya pariSadAmAM keTalA se devi kahela che? ahI yAM yAvat padathI evo pATha grahaNa karAya che ke daraganI madhyama pariSadAmAM keTalA hajAra de che ? bAhya sabhAmAM keTalA hajAra de che ? Abhyantara sabhAmAM keTalA se deviye
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 753 kati devIzatAni prajJaptAni, mAdhyamikAthA parSadi kati devIzatAni prajJaptAnIti, tathA bAhyAyAM padi kati devIzatAni prajAtAni-kayitAnIti paznA, bhagavAnAha 'goyamA !' ityAdi, 'goyamA !' he gautama ! 'dharaNasaNaM' dharaNasya khallu 'nAgakumAridassa nAgakumAraranno' mAgakupA rendrasya nAgakumArarAjasya 'adhitariyAe parisAe sahi devasahassAI' atyantarikAyAM parpadi caNDAbhidhAnAyAM SaSTirdevasahastrAni prajJaptAli, 'sajjiyAe parisAe sattari devasaharasAI mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM dvitIyasyAM parSa di saptati devasahasrANi prApta ni tathA-zAhiriyAe parisAe amoideva sahaspAI' va hyAyAM jAtAbhidha nANaM tRtIyasyAM parSadi azItidevasahastrANi ptAli, evam-'abhiriyAe parisAe' AbhyantarikAyA samitAsidhAnA prathamAyA padi 'paNasattara devasaya panna pazca saptata-paJcasaptatyadhikaM devIzavaM prajJaptaM kathitas, tathA-'majjhibhiyAe parisAe eNNAsaM devisayaM pannattaM' bAdhyazikA padi paJcAzataM- paJcAzadadhikaM sabhA meM kitane hajAra dekha hai ? bAya sabhA meM kitane chajAra deva haiM ? Abhyantara sabhA meM kitanI lau dedhiyAM hai / madhyamA sabhA meM kitanI sau deviyAM hai ? isake uttara meM prasuzrI kahate haiM "dharaNasaNaM NAgakumAriMdarama'nAgakumArarako abhitiridhAe parisAe sAdevasaharasAI, majjhimiyAe parisAe sattaraM devamahAlAI, bAhiricAe anItidevasahassAI' he gaulama! jAgabumArendra nAgakumArarAja raNanIntara pariSadA meM 60 hajAra deva hai| RTR pariSada meM 70 hajAra deva aura bAhya pariSadA meM 80 hajAra deva hai| tathA-aminaraparihAra paNNa sattaraM devIsayaM paNNa manjhiliyAe parisAe saNAsaM devIlayaM paNataM, bAhiriyAe parisAe paNadhIsaM devIna yaMpa' nAmakumbArendra bAAkumArarAja dharaNa kI bhAbhyantara pariSadA le 175 deviyAM hai| madhyana pariSadA meM che? madhyama sabhAmAM keTalA sa devi che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 3 cha hai 'dharaNassa NaM NAgakumArisa nAgakumAraNo abhi tari pAe parisAe sarddhi devasahassAI, majjhimiyAe parisAe sattara deva sahassAI, vAhiriyAe amIti deva sahassAI' gItamA nAgAmArendra nahu52 21 gharadhanI abhyatara pariSadAmAM 60000 mAITha hajAra de che adhyama pariSadamAM 700 00 sitera hajAra deve che, ane bAhya pariSadamAM 80000 eMsI hajAra he| che. tathA 'abhitariyAeparisAe papNasattaraM devIsaya paNNattaM, majhiniyAe parivAra paNNAsaM devImaya paNNatta, bAhiriyAe parisAe paNavIsaM devI saya paNNattaM' nAgamorendra nAgabhA2 224 ghanI yanta2 paripAmA 175 jI0 95
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamaste devIzataM prajJaptam, 'bAhiriyAe parisAe papNavIsaM devisyaM pArataM' vAhyAyAM jAtAbhidhAnAyaM parSadi pazcaviMzata-pazcaviMzatyadhika devI zataM prajJatam iti parpaH / dviSaya muttaramiti / sampati-dharaNa parpat sthita deva devInAM sthiti darzayitamAha'dharaNassa NaM ityAdi, 'dharaNasta NaM rano' he zadanta ! dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya 'yabhitariyAe parisAe' AzyantarikAyAM samitAbhidhAnAryA parpadi 'deva.NaM kevaiyaM kAlaM ThiI pAmattA' devAnAM kiyAtaM kAlaM sthiti:-AyuSyakALA-majJaptA, tathA-'majjhimiyAe parisAe' mAdhyamikSAyAM parpadi 'devANaM kiyantaM kAlaM sthiti prajJaptA tathA vAhiriyAeparisAe jAtAbhidhAnAyAM parpadi 'devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pAnattA' devAnAM kiyA kAlaM sthiti prajJaptA-kathitA tathA-'amitariyAe parisAe' AbhyantarikA sahitAyAM parSadi 'devINaM kevaiyaM kAla ThiI pannattA' devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH jiptA, tathA 'vAhiriyAe 150 deviyA~ hai / bAya pariSadA meM 125 deviyAM hai / agha dharaNendrakI pariSata ke deva deviyoM kI sthiti kahate haiM-'dharaNassa NaM rano' ityAdi 'dharaNasaNaM rano abhitariyAe parisAe devANaM kevatiyaM kAlaMThitI paNNattA' nAgakumArendra nAgakumArarAjadharaNa kI Amantara pariSadA ke devoM kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai| 'majjhimiyAe parisAe devANaM kevatiyaM kAlaM ThitI paNNattA' madhyamA sabhA ke deyoM kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai| 'vAhiriyAe parisAe devANaM kevatiyaM kAlaM ThinI paNNattA' aura pAhyA pariSadA ke devoM kI sthiti zitane kAla kI kahI gaI hai| isI prakAra se nAgakumArendra nAgakumArarAjagharaNa kI eka paMcotera devi che. madhyama pariSadAmAM 150 doDhaso deviyo che. bAhya pariSadAmAM 125 savAso deviyo che. have dharaNendranI pariSadanA deva deviyanI sthiti kahevAmAM Ave che. 'dharaNassa gaM ranno' tyAhi / 'dharaNassa gaM ranno abhitariyAe parisAe devANa' kevatiya kAlaM ThiI paNNaca sagavan nAgabhArendra nAgabhAra 2104 dhanI mAnyanta2 5SihAnA devAnI sthiti sA nI vAmAM Ave cha ? 'manjhimiyAe parisAe devANaM kevaiya' kAla ThiI paNNatA' madhyamA samAnAvAnI sthiti sAnI Bche 1 'bAhiriyAe parisAe devANa kevaiyaM kAla ThiI paNNattA' bhane pAha pariSadA devonI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM aAvela che ? eja pramANe nAgabhArendra nAmA2 208 52nI 'abhi tariyAe parisAe devINa kevaiya kAla ThiI paNNattA, majjhamiyAe parisAe devINa kevaiya kAla ThiI paNNattA
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 . 3 su. 48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 755 parisAe' vAhyAyAM jAtAyAM parpadi 'devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH majJaptA - kathiteti sthitiviSayakaH praznA, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'dharaNassa ranno' dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya 'atirivAra parisAe' AbhyantarikAyAM samitAbhidhAnAyAM padi 'devANaM sAre apalo ThiI pannattA' devAnAM sAtirekama durghapalyopamaM sthitiH prajJaptA, 'majjhimiyAe parisAe devANaM' mAdhyamikAyA dvitIyasyAM caNDAbhidhAnAyAM parpadi devAnAm 'addhavalioma' ThiI pannatA' ardhapalyopamapramANA sthitiH prajJaptA, tathA - 'bAhiriyAe parisAra devANaM' bAhyAyAM jAtAbhidhAnAyAM parpAdidevAnAm 'deva NaM addhavalioma' ThiI pannatA' dezonaM-dezatInyUnamarddhapalpopa sthitiH prajJacchA, ebam - dharaNendrasya nAgakumArarAjasya 'abhi'abhimatariyAe parisAe devINaM kevatiyaM kAlaM ThitI paNNattA majjhasiyAe parilAe devINaM kevaiyaM kAlaM kitI paNNattA bAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA Abhyantara pariSadA kI devIyoM kI sthiti kitane kAla kI hai ? madhyamA pariSadA ke devIyoM kI sthiti kitane kAla kI hai ? evaM bAhya pariSadA ke devIyoM kI sthiti kitane kAla kI hai ? isake usara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA varaNasrano abhitariyAe parisAe devANaM sAiregaM addhapalio TiI pannatA' he gautama ! nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa kI Abhyantara pariSadA ke devoM kI sthiti kucha adhika arddha palyopama kI hai 'vajjhimiyA parisAe deSANaM addhapaliodanaM ThiI paNNattA' madhya pariSadA ke devoM kI sthiti - AyuSkAla - arddha palyopama kI hai 'vahiriyAra parisAe dezaNaM deNaM addhapaliovamaM ThiI paNNattA' bAhya bAhiriyA parisAe devINa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA' Abhyantara pariSahAnI daiviyAnI sthiti keTalA kALanI che ? madhyama pariSadyAnI deviyeAnI sthiti keTalA kALanI che ? temaja khAdya pariSadAnI deviyAnI sthiti keTalA kALanI che ? yA praznanA uttaramA praluzrI he che! 'goyamA ! dharaNassa raNNo abhitariyAe parikhAe devANaM sAiregaM addhapaliodama ThiI paNNattA' he gautama! nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNanI Abhyantara pariSadAnA devenI sthiti 44 vadhAre artha yasyopamanI hai. 'majjhimiyAda parisAe devANaM apa lio ma ThiI paNNattA' madhyama pariSahAnA hevAnI sthiti AyuSya Aja ardha yasyopamanI che. 'bAhiriyA parisAe devANaM desUNaM addhavali ovama ThiI paNNattA' mA pariSadAnA devAnI sthiti kaMIka kama aSa pacceApamanI che. eja pramANe
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 6 jIvAmigamasUtre variyAra parisAe devINaM' AbhyantarikAyAM samitAbhidhAnAyAM prathamAyAM parpadi devInA 'desU NaM addhapati obamaM ThiI pannatA' dezonaM dezato nyUnamarddhapalyopama sthitiH prajJaptA, 'majhimiyAe parisAe devINaM mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM parpadi devInAm 'sAiregaM caumAgapaliyonama ThiI ennatA' sAtirekaM caturbhAga parayopama palyopamasya sAtirekacaturthI mAgaH sthitiH prajJaptA, tathA - 'bAhiriyAe parisAe devI' vAdyAyAM jAtAbhidhAnAyAM caramAyAM parpadi devInAm 'caumAga palioma ThiI pannatA' caturbhAga palyopamas parayopamasya caturbhAgapramANAsthiti aata | 'aho jahA camarassa' arthoM yathA camarastha, _ate:- madanta ! dhAraNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya kena kAraNena tisraH parSadaH prajJaptAH, samitA caNDA jAtA AbhyantarikA samiThA, mAdhyamikA caNDA, vAyA jAtetyAdikaM sarve camarAsurakumArendrAsurarAjavadeva jJAtavyamiti // pariSA ke dezoM kI sthiti kucha kama arddhapasyopama kI hai isI taraha nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa kI Abhyantara pariSadA kI deviyoM kI sthiti 'devatRNaM apaliona ThiI paNNattA' kucha kama arddha palyopasa kI sthiti kahI gaI hai 'animiyAe parisAe devINaM sAiregaM bhAga paliodamaM liI paNNattA' madhyamA pariSadA ke deviyoM kI sthiti kucha adhika palpopa ke caturtha bhAga pramANa hai 'aho jahA camarassa' isa sUtra pATha kA aisA tAtparya hai - he bhadanta ! nAgakumArendra - nAgakumA darAja varaNa kI ye tIna pariSadAeM kisa prakAra se Apane kahIM hai ? to he gautama! tumhAre isa prazna kA uttara asurakumArendra asurakumArarAja camara ke prakaraNa meM jaisA isa sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI hai ataH (- samuccaya) vahIM se yaha samajhA jA sakatA hai ? nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNunI Abhyantara pariSadyAnI devicenI TeTULa addhapalioma' ThiI paNNattA' bha ardhapasyAyamanI che. 'majjhamiyAe parisAe devINaM sAiregaM caubhAgapali otrama ThiI paNNattA' madhyamA pariSahAnI heviyAnI sthiti 444 vadhAre payobhanA yothA loga prabhAsunI che. 'aTTho jahA vamarasa" A sUtrapAThanuM tAtparya evu cheke he bhagavat nAgakumArendra nAgakumAra rAja dharaNunIe traNa pariSadAo zA kAraNathI Ape kahI che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama ! A tamArA praznanA uttara asurakumArendra asurarAja camaranA prakaraNamAM A viSayamAM jevuM kathana karavAmAM Avela che, eja pramANe che. jethI tyAMthIja A praznanA uttara samajI levA. A rIte audhika nAgakumAranu ane dakSiNa dizAnA nAgakumAranu nirUpaNu karIne have sUtrakAra uttara dizAmAM
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 i.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 757 ___ audhikanAgakumArAn dAkSiNAtyAMzca tAn nirUpyottara nAgakumArAgnirU. payitumAha-'kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM' ityAdi, 'kahiNa bhaMve ! kuna-kasmin sthAne khallu bhadanta ! 'uttarillANa nAga kunArANAM bhavAni prajJaplAni iti praznaH, uttarati-'jahA ThANApade jAva viharai' yathA-sthAnapade prajJApanAyAH sthAnAkhye dvitIyapade yAvat-mogamogAna bhuJjAno viharati, ityantaM kathitaM tathaivAtrApi jJAtavyam / sampati-bhUtAnandasya parSannirUpaNArthamAha-'bhUyANahassa Na maMte' ityAdi, 'bhUyANadassa Na bhaMte !' bhUtAnandasya khalu bhadanta ! 'nAgakumAridassa nAgakumArarano' nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya 'atirithAe parisAe' AbhyantarikAyAM samitAbhidhAnAyAM prathamAyAM parSadikai devasAhasIo pannattAo' kati devasAhacyA-devapahasrANi ajJaptAH / 'ajjhimiyAe parisAe' mAdhyamikAyAM parpadi 'kaha deva sAhastI bho pannatAo' kati de isa istrANi prajJaptAni, vAhiriyAe pari isa taraha audhika nAgakumAroM kA evaM dakSiNa dizA ke nAga kumAroM kA nirUpaNa karake abba sUtra kAra uttara digdha nAgakumAroM kA nirUpaNa karate haiM-'kahiNaM bhaMte ! untarillANaM nAgakumArANaM bhavaNA paNNattA' he bhadantara ! uttara dizA ke nAgakumA ke bhavana kahAM para hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM he gonala ! prajJApanAsUtra ke sthAnapada nAmaka ditIya pada meM kahe gaye pATa ke anusAra una nAkumAroM ke bhavana hai aura ve vahAM divyabhoga upabhoga bhogate hue rahate haiN| apa bhUtAnanda ke paviSat kA nirUpaNa karate haiM 'bhUyANaMdarusaNaM NAgakumAridassa nAgakumArarano abhiparicAe parisAe phati devasAhassIo paNNazAo' he bhadanta ! nAgakumArendra nAgakumArarAja bhRtA. nanda kI Abhyantara pariSadA meM kitane hajAra deva kahe gaye haiM ? nAgaku29vAdAra nAgamazinu ni35 42 cha. 'kakSiNa bhate ! uttarillANaM nAgaku. mArANa bhavaNA paNNacA' lagavan ttara zina nAgabhAnA sapanA jyA AvelA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama jJApanA sUtranA sthAna nAmanA bIjA padamAM kahevAmAM Avela pATha pramANe e nAgakumAronA bhavane che. ane teo e bhavanamAM bhegopabhegone bhegavatA thakA rahe che, ve bhUtAnanI pariSAnuna 4218mA mAve che. 'bhUyANadasya NaM NAgakumAridassa nAgakumAraraNNo abhi tariyAe parisAe kati devasAhasIo paNNatAoM' 3 mAnnAgabhArendra nAmamA 22004 bhUtAnahanI mAya ta2 pariSatAmA keTalA hajAra deve kahevAmAM Avela che? nAgakumArone Idra bhUtAnaMda che. ane
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatre 798 sAe kaI devasAhasI bhI pannattAo' bAhyAyAM jAvAbhidhAnAyAM parSadi kati devasAhastrayaH prajJaptA', 'abhitariyAe parisAe kaI deviyA pannattA' Abhyantari kAya samitAbhidhAnAyAM parSadi kati devIzatAni prajJavAni 'majhimiyAe pari sAe kaI deviyA pannattA' mAdhyamikAyAM padi kRti devIzatAni majJaptAni tathA - 'bAhiriyAe parisAe kaI devisayA pannattA' kahyAnaM jAtAbhidhAnAyAM papada kRti devIzatAni prajJaptAnIti paznaH, bhagavAnAi - 'goyamA' he gautama! 'bhUyANaMdasaNaM nAgakumAridasta nAgakupAraranno' bhUtAnandasya khacha nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya 'amiriyAe parisAe' abhyanvarikAyAM samitAbhidhAnAyAM parSa di 'pannAsaM devasAilsIo pannattAmo' paJcAzadeva sahasrANi - prajJaptAni kathitAni 'majhimiyAe parisAe' mAdhyamikA parpadi 'saddhi devasAhassIo mAro kA indra bhUtAnanda aura yaha usara dizA ke nAgakumAroM kA rAjA hai 'majjhimAe parilAe kaI devasAhastrIo pannattAoM' isakI madhyamA pariSadA meM kitane hajAra deva kahe gaye haiM tathA 'bAhiriyAe parisAe kahadeva vAhastrIo paNNattA' isako bAhyA pariSadA meM kitane hajAra deva kahe gaye haiM / isI taraha 'atirie parisAe kaha desiyA paNNattA ? majjhamiyAe parivAra phai devisayA paNNattA, 'bAhiriyA parisAe kaha devIsayA paNNattA' bhUnAnanda kI Abhyantara pariSadA meM kitanI nau deviyAM kahI gaI hai / madhyamA pariSadA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI hai ? bAhyA pariSadA meM kitanI to deviyAM kahI gaI hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'bhUpANaMda - nAgakumAriMdassa- nAgakumArarano atiriyAe parizae pannA devahalA pantattA' he gautama ! nAmakumArendra nAgakumArarAja bhUnAnanda kI prakAra pari padA meM 50 hajAra deva kahe gaye haiM madhyama pariSadA meM 'sarhi devasAhaye lutAna uttara dviza nA nAgakumArIno na che 'sajjhimiyAra parisAe kaI 'devasAhassIo pannattAo' tenI madhyamA pariSadAmAM DeTA bhara devA udyA he ? tathA 'bAhiriyA parisAe kai devAhassIo pannatAo' tenI mAhyA pariSadyAbhAM DeTA ra hevA udyA he ? tena pramANe 'abhi'tariyAe parisAe devi yA paNNattA, bAhiriyAe parisAra kai devisayA paNNattA' bhUnAnAMnI mAnyannara piSAmAM keTalA se' daiviye! kahe che ? madhyamA pariSAmAM keTalA se| devacA kaDe che? ane khAdya pariSadamAM keTalA me devo kahela mA Avetra che ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI gautama bhIte Ahe che hai 'bhUyAnaMdahasa nAgakumAri dasUna nAgakumAraranno atiriyAra parikhAe pannAsa deva sahassA pannattA' De gautama ! nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUtAnanI Abhyantara pariSadAmAM
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA ThIkA pra. 3 u. 3 khU.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 759 pannatAo' SaSTirdevasahasrANi - paSTisahasraparimitA devA bhavantIti, vAhirie parisAe' bAhya yAM parva'di 'sattari deva sAhaspIo pannatAo' supThati denasarasrANi prajJaptAni tathA abhitariyAe parisAe' AbhyantarakAra samitAnidhAnAyAM padi 'do paNavIsaM deviyANa pannatA' paJcavize-paJcatriMzatyadhike dvedevI prajJapte kathite 'majjhaniyAra parimAra' mAdhyamikAyAM parpadi 'do devimayA pannattA' paripUrNe he devIzane pajJapne, tathA - 'bAhiriyAe parisAe' bAhyAgaM parSada 'paNa sattaraM devisa pAttaM paJca saptaM - paJcasaptatyadhika devIzataM pakSaptamiti / bhUtAnandIya varSAt sthita devadevInAM sthitimAnaM darzaSi / panayannAha - bhUyAdasasa' isthAdi, 'bhUSAdasya bhane bhUtAnandasya khalu maddanva ! 'nAgakumAri dassa nAgakupAraranno' nAgakumArendrasya nAgakumArazanasya 'abhitariyAe parisAe' abhyantarikAyAM parpadi 'devANa' kevAyaM kAlaM ThiI pannattA' devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA- kathitA. 'jAva' yAvat mAdhyamikAnAM parpadi devAnAM cintaM sIo pannatAo' 60 hajAra deva kahe gaye haiM 'bAhiriyAe parisAe' bAhya pariSadA meM 'saridevatAharUsIo pannatAo' 70 sattara hajAra deva kahe gaye haiM / tathA-'agnimariyAe parisAe' Abhyantara pariSadA meM 'dopaNavIsaM devisaghANaM pannattA' 225 deSiyAM kahI gaI / 'majhimi yA parisAe do desiyA pannattA' pariSadA meM do sau deviyAM kahI gaI hai 'bAhiriyA parisAe paNNasanttaraM devilayaM pannante' bAhya pariSadA meM 225 deviyAM kI gaI hai bhUtAnanda kI pariSadAsthita deva deviyoM kI sthiti kAla kA kathana karate haiM / 'bhUtAnaMdasssa Na bhaMte' nAmakumAriMdamsa nAgakumAraranno abhitariyAe parisAe devANaM ke vahayaM kAlaMTiI pannantA' he bhavanta ! nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUnAnanda kI Abhyantara pari50000 pranyAsa hunnara heveo hyA madhyabhAM pariSadhAma 'saTTi devasAi(sIo pannattAoM' 60000 sAra devA udyA he 'bAhiriyAra parisAe' mA pariSabhAM 'sattari deva sAhasIo pannattAo' 70000 sitera hunnrheve| udyA hai. tathA 'abhitariyAe parimApa' AlyAMtara pariSadAbhAM 'do paNNavIsa devisayA pannattA' 225 ase| payasa deviyo eDesa che. 'majjJimiyA parisAe do devisarA pannattA' madhyabhA pariSada bha 200 se| deviyo uDela che 'bAhiriyAe parisAe paNNattara devivayaM paNNatta' bAhya pariSadA 125 zeDa se pathIsa deviyoM mahesa che have bhUtAnaMdanI pariSAmAM kahela deva devacenI sthitinuM kathana zvAmAM Ave che. 'bhUtAnaMdassa Na bhate ! nAgakumAriMdamsa nAgakumAraraNNo atiriyAra parisAra devANaM kevaiya kAlaM ThiI papNacA' he bhagavan nAgabhA
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 48984 760 kAla sthitiH sA tathA vAhyAyAM padi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH majJatA, evam AntarikAyAM parSadi devInAM kiyantaM kAlaM sthiti: majJatA sAdhyamikAyAM parpadi devImAMkita kAlaM sthitiH sA tathA - 'vAdiriyAe parisAe devINaM kevatyaM kAlaM ThiI pannatA' vAdyAgaM parpadi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiprajJapteti naH, bhagavAnAha - 'zoSamA' ityAdi, 'goramA' he gautama! 'bhUyANaMdasaNaM abhitariyAe parisa' bhRtAnandasya ruTu abhyanta zikAra samitAbhidhAnA parSada 'devaNaM deNaM palio meM nirDa patA' devAnAM dezIna palyo maM sthiti: majJaptA, 'majjhimAe parimAe' mAdhyamikA caNDAbhidhAnAyAM parSada 'devANaM mAiregaM alao TiI pattA' devAnaM sAdirekara plyopamaM sthiti bhajJatA, tathA - ' bAhirie parisAe devANaM' bAhyAyAM jAtAbhidhAnAyAM padi devAnAm ' apaliyomaM TiI pattA' darbhapalyopamaM sthitiH padA ke devo kI sthiti - AyuSkakAla-kSitanI kahI gaI hai / isI taraha se madhyamA pariSadA ke devoM kI sthiti kitanI kahI gaI hai ? cAlA pariSadA ke devoM kI sthiti minI kahI gaI hai ? tathA Abhyantara paripadA deviyoM kI sthiti kitanI kahI gaI hai madhyamA pariSadA kI deviyoM kI sthiti kitanI kahI gaI hai / vaha pariSadA kI deviyoM kI sthiti kitanI kahI gaI hai ? isake uttara meM suzrI kahate haiM 'goyamA' bhUtAnaMdasta atiriyAe para devANaM deNaM pavimaMThimI paNNattA' he gautama! bhUtAnanda kI Abhyantara pariSadA ke devoM kI sthiti kucha kama eka palvopama kI kahI gaI hai 'majjhamiyAe parisAe devANaM sAregaM alio ThinI paNNattA' madhyamA pariSadA ke devoM kI kucha adhika lona kI sthiti kahI gaI hai 'bAhiriyAe prirendra nAgakumArAja bhUtAnaMdanI AbhyaMtara pariSadAnA deveAnIsthiti-AyuSyakALa keTalI karela che ? Aja pramANe madhyamA pariSadAnA devAnI sthiti phreMTalI kahela che? tathA khAdyA pariSadAnA devenI sthiti keTalI kahela che ? tathA Abhya tara pariSadAnI devicenI sthiti keTalI kahela che ? madhyamA pariSadAnI devigeAnI sthiti keTalI kaDela che? ane bAhya pariSadAnI deviyeAnI sthiti keTalI kahela che? yA prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIne ache 'goyamA ! bhUtAna damba abhitariyAra parimlAe devANaM desUgaM palioma ThiI paNNattA' De gautama ! bhUtAnaMdanI abhyaMtara pariSadAnA devAnI sthiti kaika echI patye yamanI usa 'majjhamiyAra parisAe devANa sArega addhapa lioma ThiI paNNattA' madhyamA pariSahAnA hevAnI sthiti 444 vadhAre
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikAma. u. 3 . 48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 761 jala kA 39 prajJA, evam - bhUtAnandasya nAgakumArendrAya 'abhitariyAra parisAe' AbhyantarikAyAM samitAbhidhAnAyAM parpadi devInAm ' advapaliyomaM ThiI pannattA' arddhapalyopamapamANAtmikA sthitiH prajJA, tathA - 'majjhimiyAe parisAe devINaM' mAdhyamikAyAM padi devInAm 'demU NaM addhapachiotramaM TiI pannannA' dezonaMdezanyUnam arddhavalyopama sthitiH prajJaptA, tathA - 'bAhiriyAe parisAe devINaM' bAhyAM padam 'sAiregaM caubhAgapaliovama' palyopamasya caturthabhAga parimitaM sthitiH prajJaptA 'attho jahA camarassa' artho yathA camarasya camarasya - asurakumArarAjasya padaH samitAdinAmavyapadeza karaNaM yathAyathaM tatkenArthena bhadanta / evamucyate, ityAdi paznottarakaraNe kathitaM tathaiva bhUtAnandasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya parpadaH samitA - caNDAjAtAnAmAbhyantarakA mAdhyamikA bAhyAbhidhAnakAraNaM jJAtavyamiti / 'avasesANaM veNudevAdINaM mahAghosa sAe devANaM apalioyama ThiI paNNattA' vAhya pariSadA ke devoM kI sthiti bhavasthiti Adhe patyopama kI kahI gaI hai| isI taraha se 'atiriyA parimAe devINaM zrapali ovamaM ThiI paNNattA' nAgakurendra nAgakumArarAja bhUtAnanda kI AbhyakAra pariSadA kI deviyoM kI sthiti Adhe popa kI kahI gaI hai / 'majjhimiyAe parisAe devINaM addhapaliocamaM DiI paNNattA' madhyamA pariSadA kI devikoM kI sthiti kucha kama Adhe palyopama kI kahI gaI hai| 'bAhiriyAe parisAe devINaM sAiregaM ubhAgapaliocamaM ThiI pannattA' bAhyA pariSadA kI deviyoM kI kucha adhika palpa ke caturtha bhAga pramANa sthiti kahI gaI hai ! 'asyo jahA camarasna' yahAM he bhadanta ! inakI samitiyoM kA aisA nAma kyoM kahA gayA hai' isa taraha ke prazna kA uttara jaisA camara ke prakaraNa meM apanI che 'bAhiriyAe parisAe devANa addhapaliotrama ThiI paNNattA' hyA pariSahAnA devAnI sthiti latrasthiti ardhA pahayeomanI uDela chethe 4 prabho 'abhitariyAra paresAe devINaM addhapalizvama ThiI paNNa sA' nAgakumAraeNndra nAgakumArarAja bhUtAnaDhanI abhyaMta pariSadAnI davAnI sthiti ardhA yatheopamanI vAmAM Ave che. 'majjhimiyApa parimAe devINaM deNaM addhapa ovama ThiI paNNattA' madhyamA pariSadvAnI deviyonI sthiti 466 krama ardho patyeApamanI kahela che 'bAhiriyAe parisAe devINaM sAirega' caTabhAgapalioma ThiI pannattA' hA pariSadAnI heviyAnI sthiti 4 vadhAre pasyanA thothA lAgU prabhAvAmAM gAvI he 'attho jahA camara' ahiyAM he bhagavan temanI samitionA e pramANenA nAme kema kahyA jI0 96
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ 563 jIvAmigamana pajjavasaNANaM ThANavatanvayA nizvayavA bhANiyacyA avazeSANAmasurakumAra nAgakumArarAja vyatiriktAnAM veNudevAdInAM mahAgha paparyavasAnAnAM-mahAghopAntAnAM sthAnAkhya prajJApanAgata dvitIyapadavaktavyatA nirakzeSA bhaNitavyA / / pahipaye yannAnAtvaM sadAha-mUtrakAraH-'parimAo jahA-dharaNa bhRyANaMdANaM' dAhiNilANa jahA dharaNassa uttarillANaM jahA sRyANaMdarasa, parimANaMpi ThiI ghi parSado yathA-dharaNa-bhUtAnandayoH, dakSiNAtyAnAM yathA dharaNasya, auttarANAM yathA-bhUtAnandasya, parimANamapi sthitirapi, uticchAyA / veNudevAdInAM bhavanapatirAjAnAM parSado yathA-yena prakAreNa dharaNasya bhUtAnandasya ca kathitA stathaiva veNudevAdi mahAghopaparyantAnAM sarveSAM bhavanapatirAjAnAmapi vktvyaaH| vizeSastvayam-dAkSiNAtyAnAM-dakSiNa digbattinAM bhavanapatirAja sambandhi nInAM parpahAM varNanaM yathA dharaNaspa bhavana patirAjasya tathA jJAtavyam ! auttraannaam| diyA gayA hai usI prakAra se yahI uttara jAnanA cAhiye 'pravasesANaM veNudevAdINaM mahAghosapajjavalANaM ThANa padayattacyA niraSaya vA bhANiyannA' bAkI ke veNudeva Adi le lejara mahAghoSa taka ke bhavanapatiyoM kI vaktabdhatA jaisI prajJApanA ke dvitIya pada meM kahI gaI hai vaisI hI vaha pUrI yahAM para bhI kaha lenI cAhiye / pariSadA ke viSaya meM jo bhinnatA hai use lUtrakAra svayaM parisAo jahA dharaNa bhUkhANaM dANaM dAhi. jillANaM jahA dharaNasta uttarillANaM jahA bhRyANaMdasta parimANapiThiI vi' isa sUtrazaTha se batAyA hai dakSiNa dizAke asurakumAra kI parSadA dharaNendra kI parirpadA ke samAna hai evaM uttarIdazA ke asurakumArI kI pariSadA bhUtAnanda kI pariSadA ke jailI hai veNudeva se lekara mahAghoSa. paryanta ke bhavanapatirAjAoM kI pariSadA jaisI dharaNendra evaM bhUtAnanda kI che ? e rItanA praznano uttara je rIte camaranA prakaraNamAM ApavAmAM Ave sa cha, merI prbhaagen| utta2 mahiyAM 55 sabha7 ko. 'avasesANaM veNudevA dINa mahAghosapajavasANa ThANa padavattavvayA niravayavA bhANiyavvA' sIna zuddhava vigerethI AraMbhIne mahAghoSa sudhInA bhavanaparicAnuM kathana prajJApanA sUtranA bIjA padamAM kahela che e ja pramANe e pUre pUruM kathana ahiyAM paNa kahI levuM joie pariSadanA saMbaMdhamAM judA paNuM Ave che. tene sUtrakAra tara 'parisAo jahA dharaNabhUyANaMdANaM dAhiNillANaM jahA dharaNassa uttarillANaM jahA bhUyANa dassa parimANa pi ThiI vi' mA sUtra pA4thI 4 che. dakSiNa dizAnA asurakumAranI pariSadAo dharaNendranI pariSadAnI samAna che. ane uttara dizAnA asurakumAronI pariSada bhUtAnandanI pariSadanI sarakhI ja che. veNa
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - -- prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 lU.48 nAMgakumArANAM bhaghanAdidvAranirUpaNam 763 uttaradigvatinAM ca bhavana tirAja sambandhinInAM varNanaM yathA bhUtAnandasya bhavanapatirAjasya tathA vaktavyam / tathA tattasparSada va devadevInAM parimANamapi sthitirapIti parimANasthiti varNanaM ca dAkSiNAtyAnAM dharaNasamAgata devadevInAmiva auttarANAM ca bhUtAnandasalAgata devadevInAmiva veNudevAdi mahAghoSa paryantAnAM bhavanapatirAjAnAmapi vijJeyamiti / eSAmasukumArarAdInAM sarveSAM bhavanapatI bhavananA. nAtvam, indranAnAtvaM, parimANanAnAtvaM caitAbhiH saptamirgAthAbhirvijJAtavyam, tAzcemAH-'ca usaTTI asurANaM 1, culasII ceva hoi nAgANaM 2 / bAvattari suknne3, vAukumArANa chanmauI 4 // 1 // pariSadA kahI gaI hai thailI hI samaja le, vizeSatA yahI hai kI dakSiNadigvati bhavalapatirAja kI pariSadA kA varNana jisa prakAra dharaNendra bhavanapatirAja kI pariSadA kA varNana hai vaisA samaja leveM, uttaradizA ke bhavanapatirAja kI pariSadA kA varNana bhavanapatirAja bhUtAnanda kI pariSadA ke varNana jaisA hI hai usa usa paripadA ke deva deviyoM ke parimANa evaM sthiti kA varNana dakSiNa dizA ke dharaNendra kI sabhA ke devadeviyoM ke parimANa jaisA hI kaha leveM, aura uttara dizA ke veNudevAdi mahAghoSa paryanta ke devadeviyoM kA parimANa bhUtAnanda kI sabhA ke devadeviyoM ke parimANa jaisA hI kahA hai the sabhI asurakumArAdi bhavanapatiyoM ke kevala savanoM meM indroM meM bhinnatAI-vaha ina sAta gAthAoM dvArA jAna lenA cAhiye, ve gAthAeM saMskRta TIkA dI gaI hai| ina gAthAoM ko vyAkhyA isa prakAra hai-yahAM dakSiNa aura uttara isa prakAra donoM devathI laIne mahAgheSa sudhInA bhavanapati rAjAonI pariSada dharaNendra ane bhUtAnandanI pariSada jevI kahI che te ja prakAranI che. vizeSatA kevaLa eja che ke dakSiNa dizAnA bhavanapatirAjanI pariSadanuM varNana je pramANe dharaNendra bhavana patirAjanI pariSadAnuM varNana kahela che. te ja pramANe samajavuM. ane uttara dizAnA bhavanapatirAjanI pariSadAnuM varNana bhavanapatirAja bhUtAnandanI pariSadA nA varNana pramANe ja che. te te pariSadAnA deva deviyenA parimANa ane sthitinuM varNana dakSiNa dizAnA dharaNendranI sabhAnA deva vinA parimANa pramANe ja che. ane uttara dizAnA veNudevathI laI mahAgheSa sudhInA deva devinu parimANu bhUtAnaMdanI sabhAnA deva deviyonA parimANa pramANe che asurakumArAdi badhAja bhavanapatinA kevaLa bhavanamAM IdromAM ane parimANanA kathanamAM judA paNa che. te AnI saMskRta TIkAmAM ApavAmAM Avela sAta gAthAothI samajI levuM. e gAthAonI vyAkhyA A pramANe karavAmAM Avela che. AmAM dakSiNa ane
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama 764 dI35 disA6 udahINaM7 vijjukumAriMda8 yaNiya9 maggINaM10 / chahaMpi juyalayANaM, chArattario sayasahassA // 2 // cottIsA2 coyAlA2, attIsaM ca sayasahassAI / paNNA4 cattAlIsA10, dAhiNao holi bhavaNAI // 3 // tIsA1 cattAlIsA2, cottIsaM3 ceva sayasahassAI / chAyAlA4 chattIsA10, uttarao hoti bhvnnaaii|4| camare1 dharaNe2 tahaveNudeva3 harivaMta4 aggisihe 5 ya / puNNe6 jalakaMteya, amie8 laMbeya ghose 18yaa|5| vali1 bhUyANaMde2 yeNudAli3 haristaha 4 aggimANa5 vavisiTrekSA jalappabha7 abhiyavAhaNa.8 ebhaMgaNe9 ceva mahaghose 10 // causaTThI1 saTThI2 khala, chacca sahassA asuravajANaM / sAmANiyAu ee, cauguNA Ayara khAu, 7 // (catuHSaSTirasurANAM caturazIvi bhavati nAgAnAm / dvAsaptatiH suvarNAnAM vAyukumArANAM paNNavatiH // 1 // dvIpadizodadhInAM vidyutkumArendrastanitAgnInAm / paNNAmapi yugaLakAnAM paTsaptatiH zatasahasrANi // 2 // catustriMzaccatuzcatvAriMza daSTatrizacca zatasahasrANi / paJcAzaccatvAriMzadakSiNato bhavanti bhavanAni // 3 // triMzaccatvAriMzaccaturviMzaccaiva zatasahasrANi / paT catvAriMzat patrizaduttarato bhavanti bhavanAni // 4 // camaro dharaNastathA veNudevo harikAnto'gnisiMhazca / pUrNo jalakAntazcAmito lambadha ghopazca / / 5 // calirbhUtAnando veNudAlI harissaha agnimANava viziSTaH jaLapabho'mitavAhanaH mamajanazcaitra mahAghopaH // 6 // catuSaSTiH khalla paT ca sahasrANitvasura varjAnAm / sAmAnikAstu ete caturguNA AtmarakSakAratu / 7 // athAsAM gAthAnAM vyakhyAmAha-tatra pUrva dakSiNottareti dinadvaya varjittAnAM bhavanapatInAM samuccayena samIlya bhavanasaMkhyA pradarzayati-'causahI' ityAdi dizAoM meM rahane vAle bhavanavAsiyoM ke bhavanoM kI samuccayarUpa se milAkara saMkhyA kahate haiN| uttara banane dizAmAM rahevAvALA bhavanavAsI devonA bhavanonI saMkhyA samucaya rUpe meLavIne kahevAmAM Avela che varaNI ityAdi 1 asurakumAronA
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNa- 765 gAthA 1-2 / / asurakumArANAM ca SaSTi maanlkssaanni64| nAgakumArANAM catura zIti bhavanalakSANi 84 / / suvarNakumArANAM dvAsaptati bhavanalakSANi 72 / vAyukumAraNAM paNNavati bhavanalakSANi 96 / nA.11 dvIpakumAra-divakumAro-dadhimAra-vidyumkumAra stanitakumArA-makumAreti paNNAM bhavanapatInAM pratyekaM paTasaptadi-paTsaptati saMkhyakAni bhavanAni santi ||gaa. 2 // atha dakSiNottaradigpatti bhApItAM pRrak pRthag vipicya bhAnasaMkhyA pradarzayitukAmaH prathamaM dakSiNadivatti bhavanapaNInAM bhavanasaMkhyAM madarzayati'cottIsA' ityAdi gA. 3 / 'causaTThI' ityAdi gAthA 1-2 / asurakumAroM ke bhavana causaTha 64 lAkha hai isI prakAra nAgakumAroM ke caurAlI 84 lAkha, suvarNakumAroM ke pahasA 72 lAkha, vAyukumAroM ke chiyAnave 96 lAkha, bhavana hai / gA. 1 // 'dIvaMdilA' ityAdi gA. 2 // dvipakumAra, dikkumAra, udadhikumAra, vidyumkumAra, ratanila kumAra aura agnikumAra ina chaho bhavanapatiyoM ke pratyeka (eka eka ke) chihattara chihattare 76-76-lAkha adhana hai isI ko lekara gAyAkAra ne kahA hai 'dIyadikhAudahINaM vikramAdiNiyamamINaM / chaNhaM pi juSalayANaM chAbattario laya sahassA / / mA 2 // aba dakSiNa aura uttara dizAoM ke bhavanavAsiyoM ke bhavanoM kI saMkhyA kA alaga alaga vivecana karane kI icchA se gAyAkAra prathama dakSiNa digdo bhavanavAliyo ke bhavanoM kI saMkhyA kahate haiN| 'cottIsA' ityAdi gAthA // 3 // bhavano cosaTha lAkha che. 6400000 eja pramANe nAgakumAranA 8400080 ceryAzI lAkha che. suvarNakumAranA 7200000 tera lAkha vAyukumAronA 8600000 chantu atm sanI che. // gA. 1 // __'dIvadisA' yA . 2 5bhA2, 63bhAra, dhimA2, vidhu mAra, svanitakumAra ane agikumAra e chaene eTale ke darekane chotera lAkha 76 chetera lAkha bhavane che. Aja bhAvane laIne ga.thAkAre kahyuM che 'dIva dIsA udahINa vijjukumAri daNivamagINaM / chaha pi juyaLayANa chavittario sayasahassA' / / . 2 have dakSiNa ane uttara dizA bonA bhavana vAsiyonA bhavanonI saMkhyAnuM juduM ja vivecana karavAnI icchAthI gAthAkAra pahelAM bhavanavAsanA sapanAnI sadhyAnu thana re che. 'colIsA' yA
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre dakSiNadigvarttinAmasurakumArANAM bhavanAni catuzilLakSANi 34, nAgakumArANAM catuzcatvAriMzaLakSANi 44, suvarNakumArANAmaSTatrizallakSANi 38, vAyukumArANAM paJcAzalkakSANi 50, zeSANAM dvIpa - digudadhi-vidyu svanitAgnikumArANAM SaNNAM pratyekaM catvArizallakSANi (47 - 40) bhavanAnAM sanThIti | gA-3 || adhottaradigvati bhavanapatInAM bhavanAni pradarzayati- 'tIsA' ityAdi gA.' uttaradigvattinAma sukumArANAM bhavanAni zikSANi30, nAgakumArANAM catvAriMzallakSANi40, suvarNakumArANAM catustrizallakSANi 34, vAyukumArANAM paT catvAriMzalkSANi46, zeSaNAM dvIpadigudadhi vidyutstanivAgni kumArANAM SaNNAM pratyekaM paTtriMzat paTatrizallakSANi bhavanAnAM santIti / dvayAnAM dakSiNottarabhavanAnAM sakhyAyAH saMmelane matyekeSAM gAthAdvayoktA samuccayasaMkhyA samAgacchatIti bodhyam ||gaa4|| 766 dakSiNa dizA ke asurakumAroM ke cottIsa 34 lAkha bhavana hai / isI prakAra nAgakumAroM ke cavAlIsa 44 lAkha, suvarNakumAroM ar3atIsa 38 lAkha aura vAyukumAroM ke pacAsa 50 lAkha bhavana hai, zeSa jo chaha dvIpakumara, dizAkumAra, udadhikumAra, vidyutkumAra, stanitakumAra aura agnikumAra, ina chahoM ke pratyeka ke cAlIsa cAlIsa 40-40 lAkha bhavana haiM / gA. 3 // " aba isI prakAra uttara digvanta bhavanavAsiyoM ke bhavanoM kI saMkhyA kahate haiM- 'tIsA' ityAdi gA. 4 // uttara dizA ke asurakumAroM ke bhavana tIkha 30 lAkha hai / isI prakAra bAgakumAroM ke cAlIsa 40 lAkha, suvarNakumAro ke cautIsa 34 lAkha, aura vAyukumAroM ke chiyAlIsa 46 lAkha bhavana hai| zeSa jo dakSiNa dizAnA asurakumArInA 340000ce trIsa lAkha bhavanA che. eja pramANenA nAgakumArAnA 4400000 cuMvALIsa lAkha, suva NukumAranA 3800000 ADatrIsa lAkha ane vAyukumAronA 500000 pacAsalAkha bhavane che. jADItA dvIpakumAra, hizAhumAra, adhikumAra, vidhutakura, agnizubhAra, ane rUnitakumAra e chaene darekane 4000000 cALIsa 4000000 cALIsa sAma bhane che gAu have uttara dizAmA Avela bhavanavAsIyAnA bhavAnI sakhyAnuM' kathana 42vAbhAve che. 'tIkhA' ityAhi . 4 uttara diza:nA asurakumArInA bhavane 300000 trIsa lAkha che eja pramANe nAgakumAranA 4000000 cAlIsa lAkha, sutra kumArenA 3400000 ceAtrIsa lAkha ane yukumAranA 4600000 chetAlIsa lAkha bhavanA che bAkInA je dvIpakumAra vigere bIjI gAthAmAM khatAvavAmAM mAnyA che, chaene
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 pU.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 767 samprati dakSiNottaradigvattibhavanapatInAmindranAmAni pRthaka pRthag vivicya pradarzayitukAmaH prathama dakSiNadivartimAnapatInAmindranAmAni krayeNa pradarzayati 'camara' ityAdi gA. 5 / dakSiNadigvattinAmasurakumAraNAmindrazvamaraH1, nAgakumArANAM dharaNaH2, suvarNakumArANAM veNudevaH3, vidyutkumArANAM harikAnta:4, agnikumArANApagni zikha.5, dvIpakumArANAM pUrNaH 6, udadhikumArANAM malakAntaH 7, dikkumAgaNA. dvIpakumAra Adi jo dUsarI gAthA meM batAye gaye haiM una chahoM ke pratyeka ke chattIsa chattIsa-36-36 lAkha bhavana hai| isa prakAra dakSiNa uttara donoM dizA ke bhavanapattiyoM ke bhavanoM kI saMkhyA ko milAne se eka eka bhavanapatiyoM ke bhavanoM kI saMkhyA jo prathama dvitIya mAyA ye kahI gaI hai vaha samuccaya rUpa se A jAyagI // gA. 4 // ___aba dakSiNa uttara donoM dizAoM ke bacanapatiyoM ke indroM ke nAma batalAne kI icchA se prathama dakSiNa digdhatI avalapatiyoM ke indroM ke nAma krama se kahate haiM-'calare' ityAdi / gA. 5 // dakSiNadizA ke asurakumAroM kA indra camAra hai isI prakAra nAgakumAroM kA dharaNa 2, suvarNakumAroM kA veNudeva3, vidyutkumAroM kA harikAnta4, agnikumAroMkA agnizikha5, sIpakumAroM kA pUrNa 6, uda. ghikumAroM kA jalakAnta7, dikkumAroM kA abhilagati8, vAyukumAroM kA darekane 3600000 chatrIsa lAkha 3600000 chatrIsa lAkha bhAvano che A rIte dakSiNa dizA ane uttara dizA ema banne dizAnA bhavanapatinA bhavanenI saMkhyA meLavavAthI dareka bhavanapatiyonA bhavanonI saMkhyA je pahelI ane bIjI gAthAmAM kahela che, te samuccaya rUpe AvI jAya che. gA jA have dakSiNa ane uttara ane dizAnA bhavanapati nA IdronA nAma batAvavAnI IcchAthI pahelA dakSiNa dizAnA bhavanapatiyonA IMdronA nAme krama thImatAva cha. 'camare' ityAdi dakSiNa dizAnA asurakumAre Indra amara che 1, eja pramANe nAgakumArane Indra dharaNa che 2, suvarNakumArone Indra veNudeva che, 3, vidyakumArane Indra harikAnta che. 4 agnikumArone idra agni zikha che. 5 dviIpakumArane Idra pUrNa che. 6 udadhikumArano Idra jalakona che 7, dikumAre Idra amitagati che. 8, vAyu kumArane Idra velamma che. huM ane
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ 768 jIvAbhigamam mamita' 8, vAyukumArANA velambaH 9, lalitakumArANAM ghopa: 10 ete daze drAH krameNa dakSiNadinAtinAM dazAnAM bhavanapatInAM santIti ||maa 5 // athottaradigvatibhavanapatInAM krameNendranAmAnyAha-'bali' ityAdi uttaradibattinagamamurakumArANAmindro valiH1, nAgakumArANAM bhUtAnandaH2, suvargakumArANAM veNudAliH 3, vidyumkumArANAM harivahaH 4, agnikumArANAMmagnimANavaH5, dvIpakumArANAM viziSTaH6, udadhikumArANAM jala ramA7, dikkumArANAmamitavAhanA8, vAyukumArANAM pAJjana:9, stanilakumArANAM ghoSaH 1 / ete dazendrAH krameNottaradivartimAnapatInAM santIti / gaa.6|| athaiSAM pratyekeSAM sAmAnikAtmarakSakadevAnAM saMkhyAmAha-'causaTTI' ityAdi dakSiNadigpattibhavanapatInAmasurakumArANAM camarendrasya sAmAnikadevAzcatuSpaSTivelamba9, aura stanitakumAroMkA ghoSalAmA indra hai10, ye krama se dakSiNa dizA ke dazabhavanapatiyo ke daza indra hai ||gaa. 5 // ... aba uttara dizAke bhavanapaniyoM ke indroM kA nAma kama se kahate hai-'bali' ityAdi gA. 6 // ____ uttaradizA ke asurakumAroM kA indra pali hai 1, isI prakAra nAga kumAroM kA indrabhUnAnanda2, suvarNakumAroM kA indra yeNudAlI-3, vidhukumAroM kA indra haristaha4, agnikumAroM kA indra agnimANava5, dvIpakumAroMkA indra viziSTa 6, dadhikumAroMkA indra jalana bha7, dikkumAroM kA indra amitavAhana 8, vAyukumAroM kA indra prabhaMjana 9, aura stanitakumAroM kA indra mahAghoSa hai 10 / ye dasa krama se uttara dizAke daza bhavanapatiyoM ke daza indra haiM / mA. 6 // svanitakazAne Indra zeSa nAmane Idra che. 10, A rIte dakSiNadizAnA daza bhavanapatiyonA dasa Indro che. | ga 5 | have uttara dizAnA bhavanapatiyonA IdronA nAmo ka thI kahevAmAM Ave cha 'bali' tyAhA . uttara dizAnA asurakumArane Idra bali che, 1 eja pramANe nAgakumAre Indra bhUtAnaMda che. 2, suvarNakumArane Idra veNudAli che. 3, vighukumArane Idra harisaha che , agnikumArane Indra agnimArNava che. pa, dvIpakumArane Idra viziSTa che , udadikumArano Idra jalaprabha che 7, dikumArane Idra amitavAhana che. 8, vAyukumAne Idra prabhaMjana che. 9, ane svanitakumAre mahAghe Sa che 10, A rIte A dasa uttara dizAnA dasa bhavanapatiyonA 10 dasa I dro che. gA. 6 |
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 769 sahasrasaMkhyakAH (64000) santi / uttaradigvattibhavanapatInAmasurakumArANAM baLIndrasya sAmAnikAdevAH SaSTisahasrasaMkhyakAH 60000 santi / zeSANAM sarveSAM bhatyekaM sAmAnikadevAH SaTsahasrANi SaTsa hasrANi santi / AtmarakSakadevAzca sAmAnikadevebhyazcaturguNAH sarveSAM svasvApekSayA bhavantIti ||gaa.7|| // bhavanapatInAM bhavanAdi pradarzaka koSThakam // bhavana. dA. bha. au. bha.sarva dAkSi dvayAnA. pati saMkhyA saMkhyA saMkhyA NAtyendra autarendra dA. sA. auttara mAtmanAmAni lakSANi lakSANi lakSANi nAmAni nAmAni ca.sAmA. sAmA. rakSakAH ca. sA. va. sA. asura 34 ,, 30 ,, 64, camarAvaliH 6400060000 A. ca, kumArA gha. sA. bhU. sA. nAga- 44, 40,84, dharaNaH bhUtAnandaH 6000 6000 24000 kumArA ve sA. veNudAli suvarNa 38 ,, 34 ,, 72 ., veNu devaH veNudAliH 6000 6000 24000 kumArA: hari. harikAnta vidyu'ku-40 , 36 ,, 76 ,, irikAntaH harissahaH 6000 6000 24000 mArAH a. a. mA. agni 40, 36 ,, 76,, agnizikhaH agniH / 600060.024000 kumArA mANa: pU. sA. vi. sA. dvIpa- 40,, 36,, 76,, pUrNaH viziSTaH 6000 6000 24000 kumArA jaLa. ja pra. udadhi 40,, 36,,76., nalakAntaH jalaprabhaH 6000 6000 24000 kumArAH ami. ami. ,, 76 ,, amita- amita- 6000 6000 24000 mArA: gatiH vAhagaH vela. ve. sA. vAyu 50,46,, 96 ,, velambaH pamaJjanaH 6000 6000 24000 kumArA / gha.mA. ma. gho. stamita 40, 36 ., 76 ,, ghoSaH mahAghoSaH 6000 6000 24000 kumAra aya ina daza bhavanapatiyoM ke ekaeka ke sAmAnika aura AtmarakSakadevoM kI saMkhyA kahate hai-'ca usaTThI' ityAdi gaa.7|| have dasa bhavanapatiyonA darekanA sAmAnika ane AtmarakSaka devenI saMdhyA 49 che chaumaTTI' yA . 7 dikku 40, 36576" jI017
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmi gamane dakSiNadizA ke asurakumAroM ke indra yamarake causaTha - 64 hajAra sAmAnika deva hai, uttara dizA ke asurakumAroM ke indra varaNake sATha 60 hajAra lAmAnikadeva hai | vyAkI ke dakSiNa tathA uttara donoM dizA ke bhanapatiyo ke indra jo dharaNa aura bhUtAnanda Adi haiM, una saba indroM ke pratyeka ke sAmAjika deva chaha chaha 6-6 hajAra hai / aura AtmarakSakadeva sava indroM ke apane apane sAmAnika devoM kI apekSA se caugune hote hai jaise camarendra ke sAmAnikadeva causaTha 64 hajAra haiM to ina se cauguna do sau chappana hajAra arthAt dolAkha chappanahajAra 256000) AzmarakSaka deva hote hai / isI prakAra balondra ke sAmAnika deva sATha 60 hajAra hai to ina se caugunA do sau cAlIsa hajAra arthAt do lAkha cAlIsa hajAra (240000) AtmarakSakadeva hote hai, zeSa dakSiNa uttara donoM dizAoM ke samasta indroM ke pratyeka ke cha cha hajAra sAmAnikadeva hai to inase caugunA cohala coisa hajAra 24000) 24000) AtmarakSakadeva nsa bhI inake pratyekake hote hai // gA, 7 // yaha sAta gAthAokA artha hai / inakA koSThaka saM. TIkA meM dekhalenA cAhiye dAkSiNAt suvarNakumAroM kI pariSadA kI vaktavyatA nAgakumArarAja dharaNa 710 dakSiNa dizAnA asurakumArezanA iMdra camarendranA 64000 ceAsaTha hajAra sAmAnika deve che. ane uttara dizAnA asurakumAreAnA IMdra dharaNendranA 600000 sAiTha hajAra sAmAnika deve! che. mAkInA dakSiNa ane uttara ane dizAnA bhavanapatiyonA indra je dharaNendra ane bhUtAna daindra Adi che, te badhA IndronA darekanA cha cha hajAra sAmanika deve che. ane badhA IMdronA AtmarakSaka deve peAta petAnA sAmAnika devAnI apekSAthI cAra gaNA thAya che. jemake camarendranA sAmAnika deva 14000 ceAsaTha hajAra haiAya che. tenAthI cAra gaNA eTale ke seA chappana tujAra arthAt e lAkha chappana heAra 56000 AtmarakSaka devA tenA hAya che eja rIte khalIndranA sAmAnika deva 60000 sAiTha hajAra che. enAthI cAra gaNA khasecAlIsa haeNjAra 240000 e lAkhacAlIsa hajAra AtmarakSaka deva ma'idranA haiAya che. mAkInA dakSiNaane uttara ane dizAonA khadhA IMdronA darekane cha cha hajAra sAmAnika deva che. te tenAthI cAra gaNA 24000 covIsa hajAra 24000 cAvIsa hajAraAtmarakSaka devA te dareka indronA DAya che. ! gA, 7 5 A rIte sAta gAthAnA adha ahiyAM khatAvela che tenuM kASTaka sakRta TIkAmAM joi levuM. dakSiNu dizAnA suvarNa - kumAranI pariSadAnu thuna nAgakumArarAja dharaNanI pariSadAnA kathana pramANe
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra.3 3.3 sU.49 vAnavyantaradevAnAM bhavanAdikam parSadvaktavyatApi dakSiNAtyAnAM suvarNakumArANAM nAgakumArarAjadharaNavat auttarANAM suvarNakumArANAM parSadvaktavyatA autaranAgakumArarAja bhUtAnandavat jJAtavyA, etadabhiprAyeNaivokta' mULe 'parisAo sesANaM bharaNavaINaM dAhiNikANa jahA dharaNastra uttarillANaM jahA bhUyANa' dassa' iti // 48 // tadevaM bhavanatIrnA vaktavyatA kathitA, sampati-krama prAptavAnavyantara vaktavyatA darzayitumAha- 'kahiNaM te! vANamaMtarANaM' ityAdi, 771 mUlam - kahi of bhaMte ! vANamaMtarANaM devANaM bhavaNA (bhomejjA nagarA) pannatA, jahA ThANapade jAva viharati / kahi NaM bhaMte! pisAyANaM devANaM bhavaNA pannattA, jahA ThANapade jAva viharaMti kAla - mahAkAlA ya, tattha duve pisAyakumArarAyANo pisAya iMdA parivasaMta jAva viharati / kahi NaM bhaMte ! dAhijillANaM pilAya kumArANaM jAva viharaMti, kAle ya ettha pisAyakumAriMde pisAyakumArarAyA parivasai mahaDDie jAva viharaha / kAlassa NaM bhaMte! pisAya kumAriMdarula pilAyakumAraranno kai parisAo pannatAo ? goyamA ! tinni parisAo pannatAo, taM jahA - IsA tuDiyA daDharahA, atiriyA IsA, majjhimayA tuDiyA, bAhiriyA daDharahA / kAlassa NaM aMta ! pisAyakumAriMsta pisAyakumAraranno abhitara parisAe kaha devasAha - sIo pannatAo jAva bAhiriyAe parilAe kai devisayA pannattA ? goyamA ! kAlassa NaM pisAyakumAridasta pisAyakI pariSadA jaisI hai tathA uttara ke suvarNakumAroM kI pariSadAkI vaktavyatA uttara ke nAgakumArarAja bhUtAnanda kI pariSadA ke jaisI haiM isI abhi prAya se sUtrakArane tUla meM 'parisAnI sesA NaM bhavaNavaNaM-dAhiNillANaM jahA dharaNastra, uttarillANaM jahA bhUSANaMdassa' aisA kahA hai / / sU0 48 // che, tathA uttara dizAnA suvarNa kumArAnI paraSadAnuM kathana uttara dizAnA nAga kumArarAja bhUtAnaMdanI pariSadAnA kathana pramANe che. A abhiprAyathI sUtrakAre bhUani 'parikhAo sekhANaM bhavaNavaNaM dAhiNillANaM jahA dharaNamsa, uttarillANaM jahA~ bhUyAvara' yethe pramANe deta he // sU. 48 // -
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ MALA 72 jIvAmigamasUtra kumArarAyasta abhitaraparisAe aTTa devasAhassIo pannattAo majjhimiyAe parisAe dasa devasAhassIo pannattAo, bAhiriyAe parisAe bArasa devasAhastIo pannattAo, abhitariyAe parisAe egaM devIsayaM pannattaM majjhimiyAe parisAe egaM devIsayaM pannattaM bAhiriyAe parisAe egaM devisayaM pnnttN| kAlassa NaM bhaMte ! pisAyakumAriMdassa pisAyakumAraraNNo abhitariyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA, majjhi. miyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA bAhiriyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA jAva bAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyamA! kAlassa NaM pisAyakumAriMdassa pisAyakumAraraNNo abhitariyAe parisAe devANaM addhapaliovamaM ThiI pannattA, majjhimiyAe parisAe devANaM desUNaM addhapaliovamaM ThiI pannattA, bAhiriyAe parisAe devANaM sAtiregaM dhaubhAgapaliovamaM ThiI pannattA, abhitariyAe parisAe devINaM sAtiregaM caubhAgapaliovamaM ThiI pannattA, manjhimiyAe parisAe devINaM caubhAgapaliovamaM ThiI pannattA, bAhiriyAe parisAe devINaM desUNaM caubhAgapaliovamaM ThiI pannattA aTo jo ceva ghamarasta evaM uttarasta vi evaM NiraMtaraM jAva giiyjsst|suu049| chAyA-kutra khalu bhadanta ! vAnavyantarANAM devAnAM bhavanAni (momeyAni nagagaNi) prajJaptAni, yayA sthAnapade yAvadviharanti / kutra khalu bhadanta ! pizAcAnAM devAnAM bhavanAni majJaptAni yathA sthAnapade yAvadviharanti, kAla-mahAkAlI ca tatra dvau pizAcakumArarAjo pizAcendrau paricasato yAvadviharataH / kutra khalu bhadanta ! dAkSiNAtyAnAM pizAcakumArANAM yAvadviharanti, kAlazcAtra pizAcakumArendraH pizAcakumArarAjaH paricasati mahaddhiko yAvadviharati / kAlasya khalu bhadanta ! pizAcakumArarAjasya kati parSadaH prajJaptA ? gausama ! vistaH parSadaH manaptA,
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 khU.49 vAnavyantaradevAnAM bhavanAdikam 773 tadyathA-IzA truTitA hUMDharathA, AbhyantarikA IzA, mAdhyamikA truTilA, vAhyA dRDharathA / kAlasya khalu bhadanta / pizAcakumArendrasya pizAcakumArarAjasyAbhyantarikAyAM parpadi kati devasahasrANi prAptAni yAvadvAhyAyAM papadi phati devIzatAni prajJaptAni ? gautama ! kAlasya khalu pizAcakumA rendrasya pizAcakumArarAjasyA''pantarikAyAM parpadi uSTadevasahasrANi prajJatAni mAdhyamikAyAM parSadi dazadevasasrANi prajJaptAni bAhyAyAM parSadi dvAdaza devasahasrANi yajJaptAni, Aya. ntarikAyAM parSadi ekaM devIzataM prApta mAdhyamikAyAM parpadi ekaM devIzataM prajJaptam vAhUyAyAM parSadi ekaM devIzata prajJaptam / kAlasya khalu bhadanta ! pizAcakumArendrasya pizAcakumArarAjasyA''bhyantarikAyAM parSadi devAnAM kiyAtaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? mAdhyamikAyAM parSadi devAnAM kiyantaM kAlaM sthiti prajJaptA, bAhayAyAM parSadi devAnAM kiyanta kAlaM sthitiH prajJaptA, yAvaddhAhyAyAM padi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prAptA ? gautama ! kAlarUpa khalu pizAcakupAre drasya pizAcakumArarAjasyAbhyantarikA padi dezana madhelyopamaM sthiti saptA, mAdhya. mikAyAM parSadi devAnAM dezonamardharalyopama sthitimA , bAhyAyAM parpadi devAnAM sAtirekaM caturbhAgapanyopamaM sthiti: prajJaptA, AbhyantarikAyAM padi devInAM sAtireka caturbhAgapalyopama sthiti prajJaptA, mAdhyamikAyA~ parpadi devInAM caturbhAgapatyopama sthitiH prajJaptA, bAhU pAyAM parSadi devIgaM dezonaM caturbhAgapalyopama sthitiH prAptA, arthAyazcaiva camarasya, eka suttarasyApi, evaM nirantaraM yAvadgItayazasaH sU. 49 // TIkA-'kahiNaM bhate' kutra-kAsmina stha ne khallu bhadanta ! 'vANayaMtarANaM devANaM' vAnavyantarANAm, bane bhavA bAnAH, vAnAtha te vyantarA iti vAnarantarA stepAma 'bhavaNA (momejjA NagarA) pannatA, bhavanAni-'maumeyAni nagarANi majJaptAnIti isa prakAra se bhavanapati devoM ko vaktavyatA bahakara apa sUtradhAra krama prApta vAnavyantara devo kI vaktavyatA kahate hai 'kahi NaM bhNte| vANamaMrANaM bhavaNA (bhomejjA garA) ityAdi / he bhadanta kisa sthAna para vAnavyantara devoM ke bhavana kahe gaye hai ? isake uttara meM prabhutrI kahate hai-'jahA ThANapade jAva viharati A rIte bhavanapati devenuM kathana karIne have sUtrakAra kramAgata vAnagyatr hevAnu thana 42 che. 'kahiNaM bha te ! vANamatarA NaM bhavaNa' tyAta TIkAtha-he bhagavad vAnayaMtara devonA bhavano kayA sthAna para kahevAmAM AvelA che 1 mA prazna 6ttaramA prabhu zrI gItabharAbhAna 4 cha hai hai 'jahA ThANade jAva viharati' he gautama ! mAviSayamA jJApana sUtranA bhI sthAnamahamAre
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ 774 - jIvAbhigamasUtra praznaH, bhagavAnAha-'jahA' ityAdi, 'jahA ThANapade jAva viharati' yathA sthAnapadesthAnAkhye prajJApanAmUtrasya dvitIyapade kathitaM tathehApi vaktavyam yAvadviharantIti / ____ ayaM sAva:-asyA ratnaprabhApRthivyA ratnakANDasya sahasrayojanavAhalyasyopari eka yojanazatamaya mAhaya adho'pi ekaM yojanazataM varjayitvA madhye'Tana yojanazateSu cAnavyantarANaM tiryagra asaMkhyeyAni nagarAvAsazatasahasrANi santi / epAM bhaumeyanagarANAM 'bahirvRttA' ityAdi varNanaM prajJApanAsthAnapadato'traseyam / tatra pizAcAdayo bahavo vAnavyantarA devA parivasanti / te tatra sveSAM bhavanasAmA. nikadevAgramahiSI parSadanIkAnIkAdhipatyAtmarakSaka devAnAmanyeSAM ca vahUnAM vAna. antaradevadevI nAmAdhipatyaM kurvanto yAvad bhogabhogAn bhujAnA viharantIti sarva gautama ! isa sambandha meM jaisA kathana prajJApanA sUtra ke dvitIya sthAnapada meM kiyA gayA hai vaisA hI vaha yahAM para kara lenA cAhiye arthAt ina vAnavyantaroM ke bhavana-aumeghanagara isa ratnaprabhApRthivI meM rahe hue ratnakAMDa jo eka hajAra yojana kA pRthula-jADA hai usake upara eka sau yojana avagAhana karake isI prakAra nIce bhI eka sau yojana chor3Ara madhya ke ATha sau yojana meM vAnavyantaroM ke tiryaka asaMkhyAtalAkha nagarAyA hai| ve aumeyanagara 'bahivRttAH' vAhara se gola hai ityAdi samarata varNana prajJApanAsUtra ke dvitIya sthAnapada se samajha lenA caahiye| vahAM una nagarAvAsoM meM pizAca Adi azuto bAnantaradeva rahate hai ve apane apane bhavana, sAmAniphadeya, agramahiSI, parSadA, anIka-lenA anIkAdhipati, AtmarakSaka dedoM para tathA aura bhI dUsare bahuta dhAnavyantara devadeviyoM para Adhipatya karate hue yAvat bhoga mogoM ko bhogate pramANenuM kathana karavAmAM Avela che. e ja pramANenuM kathana ahiyAM karI levuM joIe. arthAt A vAnarantarenA bhavane bhaumeya nagaro A ratnaprabhA pRthvImAM rahela ratnakAMDa ke je eka hajAra ejanathI pRthula jADuM hoya che, tenI upara eka se jana avagAhana karIne ane e ja pramANe nIce paNa eka se. ye jana cheDIne vaccenA ATha so ejanamAM vAgyAnA tirthaMpha asaMkhyAta av na se. mAvatA cha ta mobhaya nagarI 'bahirvRttAH' mahArathI goNa hoya che. vigere prakArathI saghaLuM tenuM varNana prajJApanA sUtranA bIjA sthAna padamAM kahyA pramANenuM samajI levuM. tyAM e nagarAvAsamAM vizAca vigere ghaNa vAtavyantara de rahe che. teo pota potAnA bhava, sAmAnika de, agnamahiSi, parSadAo, anIke senAo, ane kAdhipati ane AtmarakSaka deve para tathA bIjA paNa ghaNA vanavyantara deva devi para adhipati paNuM
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 ba03 . 49 vAnavyantaradevAnAM bhavanAdikas 735 bhagavaduttaraM prajJApanAto bodhyam / punagautamaH pizAcAdInAM vAnarANAM madhyataH prathama vizAcaviSaye pRcchati - 'kahi NaM bhaMte ! pisANa NaM' ityAdi, 'kahi NaM bhaMte ! pilAyA NaM devANaM bhavaNA pamnattA' kutra khalu bhadanta | pizAcAnAM bhavanAni 'mauseyanagarANi majJApyAni - kathidAnIti praznaH uttarayati 'jahA' ityAdi, 'jahA ThANapade jAva viharaMti' yathA prajJApanAmutre sthAnAkhye pade tathA vaktavyaM yAvadviharantIti padam / atra pizAcAnAM bhImanagaravarNanaM sarva vAcyam / tatra pizAcA devA: svasvaparivArabhUtAnAM devadevInAmAdhipatyaM kurvanto bhogAn bhuJjAnA viharantIti paryantaM sarvaM prajJApanAyAM draSTavyamiti / pizAca kumArarAjaviSaye prAha - 'kAla' ityAdi, 'kAlamahAkAleya tattha dube pisAyakumArarAyANo pitAyaiMdA parivasaMti jAna viharaMti' kAlo mahAkAvtha tatra dakSiNottaradigvarttipizAcAnAM dvau pizAcakumArarAjAnau pizAcendrau parivasatau yAvatpadena maharddhiko mahAsaukhyau ityAdi sarva kAlamahAkAlapicAcendrayorvarNanaM prajJApanAsthAnapade vilokanIyas / hue rahate hai yaha saba bhagavAna ke uttara rUpa meM prajJApanA khUna dekha lenA cAhiye phira gautamasvAmI pizAcAdi vAnavyaroM meM se pizAca ke viSaya meM pUchate hai- 'kakSiNaM bhaMte pilAyA NaM' hatyAdi 'kahi NaM bhaMte ! pisAyA NaM devANaM bhavaNA paNNattA' he bhadanta ! pizAcadevoM ke bhavana kahA~ para kahe gaye hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai 'jahA ThANapade jAva viharati ' he gautama! prajJApanAsUtra ke sthAnanAmaka dUsare pada meM jaisA inake sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI vaha sapa kathana yahAM para bhI kaha lenA cAhiye yahAM para pizAca devoM ke bhaumeghanagaroM kA saba varNana kara lenA cAhiye ina nagaroM meM pizAca deva apane apane bhavana mAnAnika karatA thakA yAvat bhegaupabhAgene bhegavatA thakA rahe che. A tamAma kathana bhagavAnanA uttara vAkaya rUpe prajJApanA sUtramAMthI joI levu.. pharIthI zrIgautamasvAmI pizAca vagere vAnanyantara paikI pizAcanA saMbadhamAM che che 'kahi NaM bhate / vikhAyANaM' ityAdi 'kahi NaM bhate ! pikhAyANaM devANaM bhavaNA paNNattA' bhagavat pizAca devAnA bhavane! kayAM AgaLa AvelA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIne he che ! 'jAva ThANapade jAva viharati ' he gautama! ajJAnA sUtranA sthAnapada nAmanA khIjA padamAM A viSamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANenu' kathata ahIMyAM paNa kahevuM joie ahIyAM pizAca devAnA bhaumeya nagaranuM tamAma varNana karI levu oie e nagaramAM pizAya
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ 776 jIvAmigamasUtre atha - audhikAn sendra pizAca kumArAnirUpya dAkSiNAtyAn pizAcakumArAn nirUpayituM praznayannAha - 'kahi Na aMte / dAhiNillANaM' ityAdi, 'kahi Na bhaMte / ' kuna kasmin sthAne khala bhadanta ! ' dAhiNillANa' pisAyakumArANa" dAkSiNAtyAnAM pizAcakumArANAm 'jAba viharaMti' yAvadviharanti / atra yAva spadena -'bhomejjA nagarA paNNattA' ityAdi praznottararUpeNa pizAcakumArANAM mavanAdi varNana vAcyam / tatra te svasvaparivArasyAdhipatyaM kurvanto bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti - tiSThatIti paryantaM sarvaM varNanaM tatraitra prajJApanAsthAnapade draSTavyam / samprati dAkSiNAtyapizAcendra kAlavarNanaM kriyate - 'kALe' ityAdi / 'kALeya etya pitAyakunAriMde pisAyakumArarAyA parivasaha mahaDDie jAva vihara' kAlaca - kAlanAmA cAtra pizAcakumArendraH pizAcakumArarAjaH parivasati maharddhiko yA paravArabhUta devadevInAmAdhipatyaM kurvan bhogabhogAna bhuJjAno viharati tiSThatItyapi sarva varNanaM prajJApanApadAdava seyam / deva Adi parivAra rUpa deva deviyAM para Adhipatya karate hue yAvat bhogopabhogoM ko bhogate hue vicarate rahate hai / 'dAhiNillA NaM pisAya kumArANaM jAva ciharaMti' aba dAkSiNAtya pizAcoM kA indra jo kAla hai usakA varNana karate hai 'kAleya' ityAdi 'kALeya tastha pisAyakumAride pisArAmA parivasaha mahiDie jAva cihara' vahAM pizAcoM ke bhaumeghanagaroM meM jahAM pizAca detra rahate haiM vahAM pizAcendra pizAcarAja kAla indra vasatA hai / vaha maharddhika Adi vizeSaNoM vAlA hai vaha vahAM para apane parivArabhUta sAmAnika deva Adi devadeviyoM para Adhipatya karatA huA bhogopabhogoM ko bhogatA huA rahatA hai yaha saba varNana prajJApanA sUtra se samajha lenA cAhiye / deva pAna peAtAnA bhavana sAmAnika deva vigere parivAra rUpa deva devaceTa para adhipatipaNu karatA thakA cAvat bhegaupabhegAne bhegavatA thakA rahe che. have dakSiNu dizAnA pizAcAnA keMdra je kALa che, tenuM vaNuna karatAM sUtrAra 'dAhiNillANaM vidhAya kumArANaM jAtra vihara'ti' dRkSiSu vizAnA pizAcakumArAnu kathana yAvat vihAra kare che tyAM sudhInuM karI levuM, te A pramANe che. 'kAleya' ityAhi 'kAle tattha pisAyakumAri de pisAyarAyA parivasai mahiDie jAva viharai' tyAM pizAyAnA labheya nagaromAM nayAM pizAya devA rahe che, tyAM pizAcendra pizAcarAja kAla Indra' nivAsa kare che. te mahaddhika vigere vizeSaNe vALA che, te tyAM peAtAnA piravAra rUpa sAmAnika deva vigere deva dhruvice 52
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ aruotikA ThIkA pra.3 7.3 sU.49 vAnavyantaradevAnAM bhavanAdikam 777 samprati-pizAcakumArendrasya kALasya parpa nirUpaNArthamAha- 'kALassa NaM bhaMte ! pisAyakumAridassa pisAyakumAraraNNo' kAlasya khalu bhadanta ! pizAcakumArendrasya pizAcakumArarAjamya ' kai parisAo pannatAo' kati parpadaH prajJaptAHkathitA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'timi parisAo pannattAo' tisra trisaMkhyakAH parSadaH - samAH prajJaSThAHkathitA iti / parSada straividhyaM darzayati- 'ta' jahA' ityAdi, 'ta' jahA~ ' tadyathA - 'IsAtuDiyA daDharahA' IzAtruTitA dRDharathA 'amiriyA IsA ' Abhyanta rikA IzA 'majhimiyA tuDiyA' mAdhyamikA truTitA 'bAhiriyA daDharahA' vAhayA dRDharathA | samprati-tatsariSadgata devadevI saMkhyAM pRcchati - 'kAlamsa NaM bhaMte' kAlasya khala bhadanta | 'visAyaku nAridasma disAyaku pAraranno' pizAcakuvArendrasya pizAca aba pizAcakumArendra kAlakI pariSadAkA nirUpaNa karate hai 'kAlassa NaM bhaMte' ityAdi / 'kAlassa NaM bhaMte' pisAyadassa pisAyaratno kati parisAo paNatAo' he bhadanta / pizAcendra pizAcarAja kAla kI kitanI paripadAeM kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai / 'goyamA tinni parisAo paNNattAoM' he gautama ! pizAcendra pizAcarAjakAlakI tIna pariSadAeM kahI gaI / 'taM jahA' jo isa prakAra se Age batAI jA rahI hai 'IsA tuDiyAda rahA' izA, truTitA aura dRDharathA ina meM izA pariSadA abhyantarakA pariSadA ke nAma se 'majjhamiyA' tuDiyA' truTitA pariSadA madhyamikA pariSadA ke nAma se aura 'bAhiriyA daDharA' dRDharathA pariSadA pariyA ke nAma se prasiddha hai 'kAlarasa NaM bhaMte / pisAyakumAriMdarasa adhipati paNa karatA thakA bhAga upabhegAne bhAgavatA thakA rahe che. A tamAma varguna prajJApanA sUtramAMthI samajI levuM. T have pizAcakumArendra kAlanI pariSadAnuM varNana karavAmAM Ave che 'kAlarasa Na bharate !' ityAhi 'kAlassa NaM bhave / pisAya iMdara pisAya ranno kai parisAo pannattAo' he bhagavan pizAcendra pizAca rAja kAlanI keTalI pariSadAe kahevAmAM AvI 4. 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI De De 'goyamA ! tinni parisAo paNNattAo' he gautama! pizAyendra pizAyarAnAsanI tra pariSadA / vAmAM bhAvI che' taM jahA' ne mAmA che. 'IsA tuDiyA daDharahA' zA truTitAM, ane dRDharathA temAM IzA pariSadA yasyantarima pariSahAnA nAmathI 'majjhamiyA tuDiyA' truTitA pariSadA madhyami pariSad nA nAbhathI ane 'bAhiriyA caDharahA ' deDharathA pariSadA khAdyapariSadAnA nAmathI prasiddha 'kAlassa NaM bhave / pisAya
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ 776 jIvAmigama kumArarAjasya 'abhitarapariptAe kaha deva sAirasIo pannattAmo' AmyantarikAyA mIzAbhidhAnAyAM parpadi sabhAyAM kati kiyatsaMkhyakAni devasahasrANi prajJapyAni kathitAni, 'jAya vAhiriyAe parisAe kai devisarA eNNatA' yAvad bAhyAyAM parpadi kati devIzatAni majJaptAni, atra yAvatpadasaMgrAhUyaH pATo yathA-mAdhyamikAyAM truTitAbhizanAyAM dvitIyasyAM padi kati devasahasrANi prajJaptAni tathA bAhyAyAM dRDharayAbhidhAnAyAM tRtIyasyAM parpadi kani devasahasrANi praptAni, evamAbhyantarikAyAmIzAbhidhAnAyAM parpadi kati devIzalAni yajJaptAni-kathitAni tathA-mAdhyamikAyAM truTilAbhidhAnAyAM dvitIya parpada kati devIzatAni majJaptAni, tathA-bAhuyAyAM dRDharathAmidhAnAyAM tRtIyasyAM parpadi kavi devIzatAni majJaptAni-kathitAnIti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama / 'kAlassa NaM pisAyakumAridasta pipAya kumArAyalsa' kAlasya khalla pizAcakumArendrasya pizAcakumArarAjasya 'atiriyAe parisAe' AzcantarikAyAmIzAmipisAyakumAraranno adhitaraparisAe kaha devasAhatIko panattAo' he bhadanta ! pizAcendra pizAcajhumArarAja kAla kI Abhyantara pariSadA meM kitane hajAra deva kahe gaye hai 'jAva bAhiriyAe parisAe kaha devI sayA paNattA' yAvat vAhya pariSadA meM kitanI sau deviyoM kahI gaI hai| yahA yAvatpada se-madhyamApariSadA simane hajAra deva kahe gaye hai| aura pAyapariSadA meM kitane chajAra dekSa kahe gaye hai| tathA Abhyantara pari. padA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI hai| mAdhyamikA pariSadA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI hai ? aura bAhaya pariSadA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai| 'goSamA' 'kAlassaNaM pisAyakumAriMdasta pillAyakumArarAyasma apritariyAe parisAe aTTha deva sAhasIo panattAo' he gautama ! pizAcakulArendra pizAcakumArakumAri dassa pisAyakumAraranno abhitaraparisAe kai deva sAhassImoM paNNattA " he bhagavan pizAcendra pizAcakumArarAja kAlanI Abhanetara pariSadAmAM DeTatA ve hyA cha ? 'jAva bAhiriyAe parisAe kai devIsayA paNNattA' cAvata bAhya pariSadAmA keTalA se devi kahI che ahiM yAvat padathI madhyamAM pariSadAmAM keTalA hajAra de che? ane bAhya pariSadAmAM keTalA hajAra deve kahyA che ? tathA Abhyattara pariSadAmAM keTalA se devi kahI che? madhyamAM pariSadamAM keTalA so devi kahI che? ane bAhya pariSadAmAM keTalAso deviye 47cha ? 24 na uttaramA pramuzrI cha hai 'goyamA ! kAlassa Na pisAyakumAridassa pisAyakumArarAjasma abhitariyAe parisAe aTTha devasAha
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyoti kA.TIkA pra.3 u.3 jU.49 vAnavyantaradevAnAM bhavanAdikam 779 dhAnAyAM parSadi 'aTTha devasAhasIo pannattAo' aSTa devasahasrANi, pajJaptAni, tathA-'majjhimaparisAe dasadevasAissIbho pannattAo' mAdhyamikAyAM parpadi dazasaMkhyAni devasahasrANi prajJaptAni, tathA-'vAhiriyAe parisAe vArasadevasAhassIyo panattAo' bAhyapadi dvAdazadevasahasrANi prajJatAni evam-'atiriyAe parisAe egaM devisayaM pannattaM' abhyantarikAyAM parSadi eka devIzataM prasaptam, tathA-'majjhimiyAe parisAe egaM devisayaM pannatta' mAdhyamikAyA papaMdi ekaM devIzataM yajJaptam, 'vAhiriyAe parisAe egaM devisayaM pannattaM' bAhyAyAM parSa di ekaM devIzataM pajJaptam iti / / ____atha parSadgatadevadevInAM sthitiviSaye praznayanAda-'kAlassa NaM' ityAdi, 'kAlassa NaM bhaMte !' kAlasya khalu bhadanta ! 'piplAyakumAridasta pisAyakumArarAyassa' pizAcakumArendrasya pizAcakumArarAjasya, 'amitariyAe parisAe' AbhyarAjakAla indra kI obhyantara pariSadA meM ATha hajAra deva kahe gaye hai / 'majjhimiyAe dasa deva sAharUptIbho pannattAbho' madhyamikA sabho meM dasahajAra deva kahe gaye hai| 'dhyAhiriyAe parivAe bAraladeva lAhassIo panna ttAbho' vAyapariSadA meM 12 hajAra deva kahe gaye hai| tathA-'abhitariyAe parisAe egaM devinayaM paNNattaM 'Abhyantara pariSadA meM ekasau deviyAM kahI gaI hai 'majjhabhiyAe parisAe eNaM deviSyaM paNNattaM' madhya mikA sabhA meM bhI eka lau deviyAM kahI gaI hai| 'vAsiriyAe parisAe ega devisayaM pannata tathA vAhUyapariSadA meM bhI ekasau deviyAM kahI gaI hai| aba una saba kI sthiti kA kathana karate hai| hAlassa ' ityAdi, 'kAlassa NaM bhaMte ! pisAyakumAridasta pisAyakumArAvasla abhitarissIo pannattAo' hai gItama! pizAyabhArendra pizAyabhA22004 sanI mAsyanta2 pariSadAma mA 12 8000 / 4aa che. 'majjhimiyAe dama devasAhassIo paNNattAo' mdhymi| sabhAmA 10000 sa 12 he hyA cha. 'bAhiriyApa parisAe bArasadeva sAhasIo paNNattAo' hai gautama! mAha pariSahAmA 12000 mA2 12 / hyA che. 'abhitariyAe parisAe egaM devisaya paNNatta' tathA ma.kya-ta2 pariSadAmA me se kyio DI che. majjhi. miyAe parisAe egaM devisaya paNNatta' madhyabhi sa.5 : sA 100 viya! hI che. 'bAhiriyAe parisAe ega devisaya pannatta' mA parikSAmA paNa eka so devi kahI che. - have A uparokta saghaLA deva deviyanI sthitinuM kathana karavAmAM Ave che. 'kAlasa Na" ityAdi 'kAlarasa NaM bhaMte ! pisAyakumAri dasma pisAyakumArarAyassa abhitariyAe
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama ntarikAyAm IzAbhidhAnAyAM parpadi 'devANaM ke naiyaM kAlaM TiI paNNattA' devAnAM kiyantaM kAlaM sthiti:-AyuSyakALaH prajJaptA-kathitA, 'majjhimiyAe parisAe' mAdhyamikAyAM truTitAbhidhAnAyAM parpadi 'devANaM kevayaM kAlaM ThiI panattA' devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, tathA-'vAhiriyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI panattA' bAhyAyAM dRDharayAbhidhAnAyAM padi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA evam-'jAva vAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA' yAvad vAhyAyAM parpadi devInAM kiyantaM kAla sthitiH prjnyptaa| patra yAvatpadasaMgrAhayaH pATho yathA-AbhyantarikAyAM parpadi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH pajJaptA, mAdhyamikAyAM padi devInAM kiyantaM kAla sthitiH prajJaptA, vAhayAyAM padi devInAM kiyantaM kALa sthiti: prajJapoti prazna:, bhagavAnAha-'goyamA / ' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'kAlassaNaM pisAyaku pAriMdassa pisAyakumAraraNoM' yAe parisAe devANaM kevayaM kAlaM ThiI pannattA' he bhadanta pizAcakumArendra pizAcakulArarAja kAlakI Antara pariSadA ke deyoM kI sthiti kitane kAlakI kahI gaI hai / 'majjhamiyAe parisAe devANaM kevAyaM kAlaM ThiI pannattA' madhyamikA pariSadA ke devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai| 'bAhiriyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI panattA' pAhUyApariSadA ke devoM kI sthiti kitane kAlakI kahI gaI hai ? isI prakAra se 'jAva pahiriyAra parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA' yAvat ghAyapariSadA kI deviyoM kI kitane kAlakI sthiti kahI gaI hai ? yahAM yAvatpada se Abhyantara aura madhyamapariSadA kA prazna antargata hai / arthAt AbhyantarapariSadA madhyamikApariSadA aura vAhUyA pariSadA kI deviyoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai| isake parisAe devANaM kevaiyaM kAla ThiI paNNattA' lavana pizAyabhArendra pishaaykumArarAja kAlanI AbhUttara pariSadAnA devonI sthiti keTalA kALanI kahela cha 1 majjhimiyAe parisAe devANaM kevaiya kAla ThiI paNNattA' bhadhyami pariSada nA hevAnI sthiti sA nI 493 che 1 'bAhiriyAe parisAe devANaM kevaiya' kAla' ThiI paNNattA' mA pariSahAnA hevAnI sthiti Bal wil 4AmA AvI cha ? 20 zata 'jAva bAhariyAe parisAe devAgaM kevaiya kAlaM ThiI paNNattA' yAvat mAhya pariSadAnI viyAnI sthiti eat nI 4 che? ahiyAM yAvatpadathI Abhyantara ane madhyama pariSadA saMbaMdhI prazna samajI le arthAta Abhyantara pariSadA madhyamikA pariSada ane bAhyA pariSadAnI deviyenI riyati keTalA kALanI kahI che ? A praznanA uttaramAM
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 1.49 vAnavyastaradevAnAM bhavanAdikam 789 kAlasya khalu pizAcaku pArendrapa pizAcakumArarAjasya 'amitariyAe parisAe' AmpantarikAyAm IzAbhidhAnAyAM padi-mAyAm 'devANaM addhapaliobha ThiI pannatA' devAnAmarddhapalyopamaM sthitiH prajJaptA, tathA-'majjhisiyAe parisAe devANaM' mAdhyamikAyAM parSadi devAnAm 'demUNaM addhapaliovarsa ThiI pannattA' dezona-deza parihINam arddhapalyopamaM sthiti: prajJaptA, tathA-'bAhiriyAe parisAe devANaM' bAhUyAyAM parSadi devAnAm 'sAiregaM cau mAgapaliovamaM ThiI pannattA' sAtireka caturbhAgapalyopamaM sthitiH prajJaptA, evammU-'amitariyAe parisAe devI' AbhyantarikAyAM padi devInAm 'sAiregaM caubhAgapaliovamaM ThiI paNattA' sAtirekaM caturbhAgapalyopamaM sthitiH prajJA, tathA 'majjhimiyAe parisAe devINaM' mAdhyamikAyAM parSadi devInAm 'caubhAgapalimobama ThiI pannattA' caturbhAgapalyogamaM sthitiH prajJaptA, 'bAhiriyAe parisAe devINa' bAhU yAyAM parSadi devIna'm 'dekhaNaM utsara meM prabhuzrI kahate hai 'goyamA !' phAla hala NaM pisAya kumAridAsa pisAyakumAraNo abhitariyAe parisAe devANaM addhapalioma ThiI pannattA' he gautama! pizAca kumArendra pizAbarAjakAlakI Abhyantarapari padA ke devoM kI sthiti badhyamAna Ayu AdhepalpopamazI kahI gaI hai| 'majjhimiyAe parisAe desUrNa addhapali momaM ThiI enattA' sadhyamikA pariSadA ke devoM kI sthiti kucha kama Adhe palpopamakI kahI gaI hai aura 'yAhiriyAe parisAe devANaM sArega bau mAgapalio ThiI pannattA' vAdyapariSadA ke devoM kI sthiti kucha adhika lapake caturtha bhAgapramANa kahI gaI hai| isI prakAra 'abhitariyAe parisAe devI NaM ityAdi Abhyantara pariSado kI deviyoM kI sthiti sAtireka caturbhAgalyopama kI hai madhyapariSadA kI deviyoM kI sthiti caturbhAga palyoramakI kahI prabhuzrI gautamatvAmAna cha hai 'goyamA ! phAlarasa Na pighAyakumAridassa pisAyakumAraraNNo abhaMtariyAe parisAe devANa addhapali bhotrama ThiI paNNattA' he gautama pizAca kumAredra pizAca kumArarAja kAla IndranI Abhya tara pari. dAna devenI sthiti badhyamAna ayu ardhApalyopamanI kahevAmAM AvI che. 'majjhamiyAe parisAe desUNaM addhapali ovama ThiI pagattA' bhakSyamA parivAnA hevAnI sthiti 44 mAchI ardhA 58yA5matI mane 'bAhiriyAe parisAe devANa sAirega caubhogapaliovama ThiI paNNattA mA pahiSAnA hevAnI sthiti 4 padhAre pakSyanA vyAyA mA prabhAe 3a che 4 pramANe 'anmi' tariyAe parisAe devINa' tyA mAya-ta2 pariSahAnI liyonI sthiti sAta reka kaMIka vadhAre catuga popamanI che. madarAmAM pariSadAnI deviyanI sthiti
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre camAgapalimoSamaM ThiI pannattA' dezonaM-dezaparikSINaM caturbhAgapalyopamaM sthitiH prajJaptA | 'aho jo ceva camarasla' artho ya eva camarasya / ayaM bhAvaH - ' se keNadveNaM bhaMte ! evaM buccai, kALassa NaM bhaMte ! pisAyakumAridassa pisAyakumAraraNNo tayo parisAo paNNakhAo va jahA- -IpAtuDiyA daDharahA, atariyA IsA majjhimiyA tuDiyA bAhiriyA daDharahA' ityAdikaM praznottarAdikaM sarvaM camaramakaraNavadevAtra jJAtavyam / vizeSastvayaM yadatra camarasthAne kALanAmoccAraNIyam / 'evaM uttarassa vi' evaM dAkSiNAtya pizAca devavadeva uttara pizAcadevasyApi vaktavyatA bhaNitacyA tathAhi - 'kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM pisAyANaM bhomejjA NagarA pannattA, kahi, hai aura vAyariSadA kI deviyoM kI sthiti deza Una- ekadezakrama catubhagavalyopama kI kahI gaI hai 'aTTo jo ceda camarasta' artha camarendra kA hai vahI samajha lenA cAhie jaise 'he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate hai ki kAla kI ye tIna izA truTitA aura dRDharathA nAmakI sabhAeM hai ? ina meM IzA kA nAma AntarikA zru detA kA nAma madhyamikA aura dRDharathA kA nAma bAhyA sabhA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM / he gautama! isa sambandha meM samasta kathana tathA aura bhI praznoM kA uttara camarendra ke prakaraNa meM jaisA kahA jA cukA hai vaisA hI jAna lenA cAhiye | antara itanA hI hai ki camara ke sthAna para kAlakA nAma uccAraNa kara lenA cAhiye 'evaM uttarassa vi' jaisI yaha pUrvoktarUpa se vaktavyatA dAkSiNAtyapizAcakumAra devoM kI kahI gaI hai-ThIka vaisI hI vaktavyatA uttaradigvartI pizAcakumAra devoM kI bhI hai aisA jAnanA cAhiye jaise- 'kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM pitAyANaM bhomejjA caturthAMga lyeApamanI che. ane bAhya pariSadAnI deviyAnI sthiti dezauna eka heza ubha aturbhAga pahAmanI uDela he 'aTTho jo caitra camarasta' vizeSa dhana camaranA kathana pramANe samajI levuM jemake he bhagavan Apa evuM zA kAraNuthI kaheA che ke kAlanI IzA, truTitA ane dRDharathA nAmanI traNa sabhAe che ? ane temAM izAnu nAma AbhyantarikA, truTitAnu' nAma madhyamikA, ane daMDharathAnu nAma mA sabhA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke huM cautama ! A viSayamAM tamAma kathana tathA tethI paNa vadhArenA praznonA uttara camarendranA prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM Avela che . eja pramANe ahi' paNa samajavA antara eTaluM 4 maDiyAM yabharendranA sthAnendranu nAma devu le evaM uttrraNa vi' je pramANenuM A uparekata rItanuM kathana dakSiNa dizAnA pizAcakumAra devAnA sa baMdhamAM kahevAmAM Avela che, eja pramANe kathana uttara dizAnA 782
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3.49 vAnavyantaradevAnAM bhavanAdikam 783 gaM bhaMte / uttarillA pisAyA denA parivasati?' ityAdi sarva praznottaraM dakSiNAtya pizAcadevavadeva vaktavyam, vizepatsvayaM yatte mandarasya dakSiNe parivasanti, ete mandarasya uttare parivasanti, punazca tatra kAlanAmA picAceMndraH pizAcarAjaH, atra tatsthAne mahAkAlaH pizAcendraH pizAcarAjaH, iti vaktavyam. parSadvaktavyatA'pi kALavadeva vAcyeti / ___ evaM NiraMtaraM jAva gIyajasassa' evamanenaiva prakAreNa nirantaram-antaravarjitaM krameNa yAvad gItayazasaH kALamahAkAlavat sarvA vaktavyatA paThanIyA yAvatpadena bhUtendramurUpamatirUpatIndra dvayAdArabhya gItayazogandharvendra gandharvarAjaparyantaM sarva varNanaM dAkSiNAtya pizAcendra kAlamahAkALavadeva vAcyam / parSadvaktavyatApi tatsadRzeva vAcyA navaram-indreSu nAnAtvaM baktavyam tadAha-gAzadvayena garA pannattA' kahi NaM bhaMte ! uttarillA pilAyA deza parivati' ityAdi praznottara-dakSiNAtyapizAcoM ke jaisA hI hai antara itanA hI hai ki dAkSiNAtyapizAcadeva meru ke dakSiNa meM rahate hai aura uttaradizA ke pizAcadevameruke uttara meM rahate hai| tathA inakA indra pAhAkAla hai isa mahAkAla kI pariSadA kI vaktavyatA bhI dakSiNa digvatI kAla kI pariSadA ke hI jaisI hai 'evaM piraMtaraM jAva gIyajala rU' jisa prakAra se yaha dakSiNa digvatI aura uttaradigdattI pizAcoM kI vaktavyatA prakaTa kI kahI gaI hai, isI prakAra kI vaktavyatA bhUtoM se lekara gaMdharva devoM ke indra gItayaza taka kI hai aisA jAnanA cAhiye isa vaktavyatA meM apane 2 indroM ko lekara hI bhinnatA hai| indroM kI bhinnatA do gAyAoM se isa prakAra se kahI hai pizAcoM ke indra kAla mahAkAla hai aura bhUtoM ke indra kA nAma surUpa aura pratirUpa hai arthAt pizAyamA2 hevAnu pa samaya ve naye 2 'kahiNa bhaMte ! uttari llANa pisAyAgaM bhomejjhA NagarA paNNatA, kahiNa bhaMte uttarillA pisAyA devA parivati' vigaire praznottare dakSiNa zinA pizAyarAnI bhara che. phakata pheraphAra eTaleja che ke dakSiNa dizAnA pizAca deva merUnI dakSiNamAM rahe che, ane uttara dizAnA pizAcadeva merUnI uttara dizA mAM rahe che. tathA temane Idra mahAkALa che. A mahAkALanI pariSAnuM kathana paNa dakSiNa dizAnA sanI pariSahAnA thana prabhArI cha. 'eva girataraM jAva gIyajassa' pramANe A dakSiNa dizAnA tathA uttara dizAnA pizAcenuM kathana kaheva mAM Avela che, e ja pramANenuM kathana bhUtothI laIne gaMdharva devonA IndragIta yaza sudhInuM che tema samajavuM. A saghaLA kathanamAM pita pitanA indro
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ 784 jIvAmigamaya 'kALeya mahAkAle, sukhkha paDirUpa puNNaya ya / amarabai mANibhadde, bhIme ya tahA mahAbhIme // 1 // kinnara kiMpurise khala, sappurise khalu uhA mahApurise / aikAya mahAkAe, gIyaraI cetra gIyayasase // 2 // chAyA-kAlazca mahAkAlaH surUpaH matirUpa: pUrNabhadrazca / amarapati paNibhadraH, bhImazca tathA mahAmImaH // 1 // kinnarakiMpuruSo khalu, satpuruSaH khallu tathA mhaapurussH| atikAya mahAkAyauM, gItaratizcaira gItayazAH // 2 // ayaM bhAvaH-pizAcAnAM dAkSiNAtyaucarANAmindro kAlamahAkako sta iti satre pratipAditameva / evameva krameNa dakSiNottaradigvatinAM bhUtAdInAm indrayugamanAmAni yathA-bhUtAnAM surUpa-patirUpI dvAvindrau staH / evaM yakSANAM pUrNabhadra-mANimAdro3, rAkSasAnAM bhImamahAbhImau4, kinnarANAM kinnarakiMpuruSA5, kiMpuruSANAM satpuruSaH mahApuruSoM6, mahoragANAm atikAyamahAnAyau7, gandharvANAM gItarati-gIta. yazasau8 / ete vAnavyantarANAmaSTau mukhyabhedA bhavanti iti // 0 49 / / dakSiNa ke bhUtoM ke surUpa aura uttara ke bhUtoM ke pratirUpa ye do indra hai yakSoM ke pUrNabhadra aura maNibhadra ye do indra hai, rAkSasoM ke bhIma. aura mahAbhIma ye do indra hai, kinnaroM ke zinara aura kiMpuruSa ye do indra hai ki puruSoM ke satpuruSa aura mahApuruSa ye do indra hai mahoragoM ke atikAya aura mahAkAya meM do i-dra hai gaMdhavoM ke gItarati aura gIta. yaza ye vo indra hai| ye vAnavyantaroM ke mukhya ATha bheda he gaye hai| kAla kI vyaktavyatA ke jaisI hI vaktavyatA gItapazanAma ke indra taka ke samasta indroM kI hai ||suu0 49 / / bAbatamAMja judApaNuM che. IdronuM judA paNuM be gAthAo dvArA A rIte batAvela che. pizAcanA Indra kola ane mahAkALa che. ane bhUtanA Indra surUpa ane pratirUpa che. arthAt dakSiNa dizAnA bhUtane Idra surUpa ane uttara dizAnA bhatene Idra pratirUpa e be Indra che. yakSanA pUrNabhadra ane maNibhadra e be IMdro che. rAkSasenA bhIma ane mahAbhIma e be Idro che. kinnaronA kiMmara ane kiparUSa e be Indro che. piMpurUSanA sapurUSa ane . mahApurUSa e be Idro che. mahAragonA atikAya ane mahAkAya e be Idro che. gaMdharvonA gItarati ane gItayaza e be idro che. A pramANenA A vAnacaMtanA mukhya ATha bheda kahevAmAM Avela che. kAlanA kathana pramANenuM kathana gItayaza nAmanA Indra sudhI saghaLA IdronuM samajavuM. sU 49 5
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 .50 jyotiSkadevAnAM vimAnAdikam 745 tadevamuktA bAnapantavaktavyA sampati jyotiSkANAM vaktavyatAmAha-'kahi bhaMte ! joisiyANaM devANaM' ityAdi / ___mUlam-kahiNaM bhaMte ! joisiyANaM devANaM vimANA pannattA, kahi NaM bhaMte ! joisiyA devA parivasaMti ? goyamA ! umpi dIvasamudANaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaraNijAo bhUmIbhAgAo sattANaue jorANasae uDDUM uppaisA dasuttarasayA joyaNabAhalleNaM, tattha NaM joisiyANaM devANaM tiriyamasaMkhejjA joisiyavimANavAsalayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM teNaM vimANA addhakaviTakasaMThANasaMThiyA evaM jahA ThANapade caMdamasUriyA ya, tattha NaM joisiMdA joisiyarAyANo parivati, mahaDDiyA jAva viharati / sUrassa NaM bhaMte ! joiliMdassa joisaraNNo kai parisAo pannattAo goyamA ! tinni parisAo paNNattAo taM jahA-tuMbA tuDiyA peccA, abhitariyA tuMbA, majjhimiyA tuDiyA, bAhiriyA peccA, sesaM jahA kAlasla, parimANaM ThiI vi| aTo jahA camarassa / caMdasta vi evaM ceva ||suu0 50 // ___chAyA-kutra khalu bhadanta ! jyotiS kANAM devAnAM vimAnAni prajJaptAni, kutra khalu bhadanta ! jyotiSkA devAH paricasanti ? gautama ! Urya dvIpa samudrANAm 'etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAt saptanavatAni yoja nazatAni Udhrvamutplutya dazottarazatyojanabAhalye, tatra khala jyotiSkANAM devAnAM tiyaMgasaMkhyeyAni jyotivimAnAvAsAtasahasrANi bhavantItyAkhyAtama / tAni khalu vimAnAni arddhakapitthaka saMsthAna saMsthitAni, evaM yathA sthAna pade yAvaccandrasUyauM ca tatra khalu jyotiSakendrau jyotiSkarAno parivasataH mahaddhiau kahi NaM bhaMte ? joiliyANaM devANaM vimANApannattA' ityaadi| ___TIkArtha-he bhadananta ! kisa sthAna para jyotiSaka candra sUyeM graha tArA evaM nakSatra devoM ke vimAna hai ? aura 'kahi NaM bhaMte' jotipriyA devA pari 'kahi Na bhaMte ! joisiyANaM devANa vimANA paNNattA' yA TIkAtha-he bhagavana tiSka deva caMdra, sUya. thaha tArA ane nakSatra ravAnA vibhaa| 4sthAna52 mA cha ? bhane 'kahi Na bhaMte ! joisiyA mI0 19
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ 786 jIvAmigama yAvad viharataH / sUryamya khalu bhadanta ! jyotipkendrasya jyotiekarAjasya kati parSadaH prajJaptAH ? gautama ! tisa. parSadaH saptAH, tadyathA tuMbA, truTitA pretyA, AbhyantarikA turavara, mAdhyamikA TitA vAhatyA prekSyA, zeSa' yathA kAlasya parimANaM sthitirapi, arthoM yathA camasya / candrasyApyevameva // 050 // ___TIkA-'kahiNaM bhaMte ! kutra-pasmin rathAne khalla madanta ! 'joisiyANaM devANa' jyotiSkANAM'-candra sUryagrahatArAnakSatrANAM devAnAm 'vimANA pannatA' vimAnAni pajJaptAni-kathitAni, 'kahiNaM bhaMte' kutra khalu saranta ! 'joisiyA devA paricasaMti' jyotikA devAH parivasanti ? iti gautamasya praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'upi dIvasamudANaM' upari dvIpa samudANAm 'imose rayaNappabhAe puDhavIe' etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyA 'bahusama ramaNijjAzI bhUmibhAgAo' bahasamaramaNIyAt bhUmibhAgAda rucakopalakSitA 'sattANaue joyaNasae uDU uppaittA' nAtyadhikAni sapThayojanazatAni (790) Urdhvamutplunya-buddhayA'tikramya 'dasuttaramayA joyaNavAilleNaM' dazottarayojanazata vAilye (110) 'tatya NaM jo siyayANaM devANa' tatra-tAdRzasthAne khalu jyotivasaMti' kahAM para jyotiSaka deva rahate hai| isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate hai 'upi dIra.samudANaM kamIle rayaNappabhAe puDhabIe bahumamaramaNi. jjAo bhUmibhAgAo khattAue joyaNalate urcha uppihattA dasuttarasayA joyaNabAharacheNaM, tatkSaNaM joiliyANa dezA gaM nirithamasaMkhevAo johasiyavimANAvAnuvayasahassA bhavatItimakkhAya' he gautama dvIpa evaM samudroM se Upara tathA isa ratnaprabhA pRthivI se samabhUmibhAga se jo rucakapradeza se upalakSita hai usale 790 yojana Upara jAne para 110 yojanapramANa UcAIrUpa kSetra meM tirache jyAtiSka devoM ke asaMkhyAta. lAkha vimAnAjAna kahe gaye hai aisA merA tathA anya bhUnakAla ke sarva devA parivasaMti' lyAti vA 4yAM rahe haiM ? | prazana uttaramA suzrI 4 cha , 'uppi dIpasamudANaM imIse rayaNappabhAe puDhavIra bahusamarama NijjAo bhUmibhAgAo sattANaue joyaNasae uDDha utpatittA dasuttarasayA joyagaba halaNaM, tattha Na' joisiyANaM devANa tiriyamasaMkhejA joisiya vimANAvAsasayasahassA bhavatItimakkhAyaM 3 gautama ! dvIpa bhane samudrAnI 652 tathA A ratnaprabhA pRthvInA samabhUmibhAgathI ke je rUcaka pradezathI jaNAya che. tenAthI 70 sAtaso nevuM jana jAya tyAre 110 ekaso dasa jana pramA NunA uMcAIvALA kSetramAM tI jyotiSka denA asaMkhyAta lAkha vimAnAvAso kahevAmAM AvelA che. e pramANe mArUM tathA anya bhUtakALanA sarva
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 khU.50 jyotipkadevAnAM vimAnAdikam 787 kANAM candrAdInAM devAnAm 'tiriyamasaMkhejjA' tiryagasaMkhyeyAni 'joisiya bimANAvAsasayasahassA' jyotiSkavimAnAvAlazala sahasrANi 'mayaMtIti sakkhAyaM' bhavantItyAkhyAtaM mayA (baddha mAnena) tathA'nyairapitIrthakarairiti / 'te NaM vimANA' tAni khalu vimAnAni 'addha kavisaMThANasaMThiyA' arddhakapittha saMsthAnasaMsyitAni 'evaM jahA ThANapade' evaM yathA sthAnapade sthAnAkhye majJApanAyA dvitIyapade tathA vaktavyam / kiyatparyantamityAha- 'jA' ityAha-yAvat-yAvatpadena 'abbhuggaya mUsiya pahasiyA iba' ityAdi vimAnAlavarNanamatra vAcyam / teSu tIrthaMkaroM kA kahanA hai 'le NaM bimANA addha RSi saMThANaThiyA evaM jahA ThANapade jAva caMdimasUriyA ya tattha NaM jotisiMdA jotisarAyANo parivasaMti mahiDDiyA jAva viharaMti' ve vimAna ardhakSapitya-kaitha-ke jaise AkAra vAle haiM / 'evaM jahA ThANapade' isa sambandha meM prajJApanA ke dvitIya sthAna pada meM jalA kSayana kiyA gayA hai, vaisA hI kathala yahAM para bhI kara lenA cAhiye vaha varNana kahAM taka kahanA cAhiye ? isa para kahate hai-'jAva ityaadi| yAvatpada le-'amugNaya susiyapahaliyA iva' ityAdi vimAnAvAloM kA varNana yahAM kara lenA caahiye| una vimAnA. vAsoM meM vRhaspati se lekara aMgAraka paryanta ke graha, aThAIsa nakSatra aura tAre rahate hai| inakA varNana yahAM kara lenA cAhiye / ve graha nakSatra tArAgaNa apane apane vimAnAbAloM kA tathA sAmAnika devoM se lekara AtmarakSakadeva paryantoM kA tathA apanI apanI agramajhiSiyoM kA evaM aise aura bhI bahuta se deva aura dedhiyoM para Adhipatya karate hue tIya rAnu cha. 've Na visANA addha kaviThThasaThANasaMThiyA evaM jahA ThANa pade jAva cadimasUriyAya tattha Na joisidA joisiyarAyANA parivasaMti mahiiDhiyA jAva viharati' ta vimaan| ardhA 42 hAnA mAnA. 'evaM jahA ThANa padde' mA samayamA prajJAyanA sUtranA bhI sthAna54mA 2 prabhAyenu 4thana karavAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana ahIMyA paNa samajI levuM te varNana 4yAM sudhAnu maDiyA Devuna se bhATa 'jAva' tyA sUtrAthA hesa che. yAvatyathA 'abhuggaya musiya pahasiyA itra' tyA vimAnAvAsAnu pAena ahIyAM karI levuM joIe. e vimAnAvAsomAM bRhaspatithI laIne aMgAraka paryantanA grahe, aThayAvIsa nakSatro ane tArAo nivAsa kare che. te badhAnuM varNana ahiMyAM karI levuM joIe. te graha, nakSatra, tArA gaNa pita pitAnA vimAnAvAsa tathA sAmAnika dethI laIne AtmarakSaka deva sudhInA tathA pita pitAnI ajhamahiSinuM evaM evA ghaNu deva ane devi para adhi.
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ had jIvAmigamasUtre yAvad viharataH | sUryamya khalu bhadanta | jyoti kendrasya jyodiSkarAjasya kavi parpadaH prajJaptaH ? gautama ! tisraH parSadaH prajJaptAH, vanyathA tuMbA, truTitA pretyA, AbhyantarakA tumvA, mAdhyamikA truTitA vAhacA prezyA, zeSa yathA kAlasya parimANaM sthitirapi, arthoM yathA camasya / candrasyApyevameva // 020|| TIkA- 'kahi NaM bhaMge !' kutra - kasmin rathAne khala bhadanta ! 'joisiyANaM 'devANaM' jyotiSkANAM' - candrasUryagrahatAganakSatrANAM devAnAm 'vimANA pannatA' vimAnAni jJatAni - kathitAni, 'kahi NaM bhaMte' kutra khala bhadanta ! 'joisiyA devA parivati' jyotiSkA devAH parivasanti ? iti gautamasya praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'api dInsamudANaM upari dvIpa samudrANAm 'hamase rayaNappabhApa puDhavIe' etasyA ratnamabhAyAH pRthivyA 'bahusamaramaNijjAtha bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAd rucakopalakSitAt 'sattA ura joyaNasae uDDu upattA' navatyadhikAni saSThayojanazatAni (790) Urdhvamutplugya-buddhyA'tikramya 'dasuttaramayA jovaNavA illege' dazottarayojanazata bAlye (110) tattha NaM joisibayANaM devANaM' tatra tAdRzasthAne khalu jyotivasaMta' kahAM para jyotiSka deva rahate hai / isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate hai 'upa dIvasamuddANaM emI se vyaNappabhAe puDhanIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo khattAnaue joyaNarate uDDuM uppiittA dasuttarasyA joyaNacAralleNaM, tattha NaM joisiyANaM devA NaM niriyamasaMkhevAbho johasidhavimAgAvAlaSTaya saharasA bhavatItimatkhAye' he gautama dvIpa evaM samudroM se Upara tathA isa ratnaprabhA pRthivI se samabhUmibhAga se jo rucakapradeza se upalakSata hai use 790 yojana Upara jAne para 110 yojanapramANa UcAIrUpa kSetra meM tirache jyAtiSka devoM ke asaMkhyAtaara far kahe gaye hai aimA merA tathA anya bhUtakAla ke sarva paritrasaMti' jyotiSTha dhruve kayAM rahe che ? A praznanA uttaramAM anuzrI che' uppi' dI samudANaM imIse rayaNappabhAra puDhavIra bahusamarama NinjAo bhUmibhAgAo sattANaue joyaNasae uDDha utpatittA dasuttarasayA jogaca halaNaM, tattha Na' joisiyAga devANa' tiriyamasaMkhe-jA joisiya vimANAvAsasayasahassA bhavatItimavakhAyaM' he gautama / dvIpa bhane samudronI para tathA A ratnaprabhA pRthvInA samabhUmibhAgathI ke je rUcaka pradezathI jaNAya che. tenAthI 760 sAtaseA nevu... cAjana jAya tyAre 110 ekase dasa ceAjana pramA jInA uMcAIvALA kSetramAM tIkSNa jAtiSTha deveAnA asakhyAta lAkha vimAnAvAseA kahevAmAM AvelA che. e pramANe mArU tathA anya bhUtakALanA sara devA
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikAjIkA pra. u.3 7.50 jyotiSkadevAnAM vimAnAdikam 787 kANAM candrAdInAM devAnAm 'tiriyamasaMkhejjA' tiryagasaMkhyeyAni 'joisiya vimANAvAsasayasahassA' jyotiSkavimAnAvAsazata sahasrANi 'mavaMtIti makkhAya' bhavantItyAkhyAtaM mayA (barddha mAnena) tathA'nyairapi tIrthakarairiti / 'te NaM vimANA' tAni khalu vimAnAni 'addha kavisaMThANasaMThiyA' akapittha saMsthAnasaMhiya. tAni 'evaM jahA ThANapade' evaM yathA sthAnapade sthAnAkhye bhajJApanAyA dvitIya pade tathA vaktavyam / kiyatparyantamityAha- 'jA' ityAda--yAvat-yAvatpadena 'abbhuggaya mUsiya pahasiyA iva' ityAdi vimAnAvAsavarNanamatra vAcyam / seSu tIrthaMkaroM kA kahanA hai 'te NaM vimANA addhaviTa saMThANaThiyA evaM jahA ThANapade jAva caMdimasariyA ya tattha NaM jotiliMdA jotisarAyANo parivasaMti mahiDDiyA jAba viharaMti' ve vimAna ardhapitya-kaitha-ke jaise AkAra vAle haiN| 'evaM jahA ThANapade isa sambandha meM prajJApanA ke dvitIya sthAna pada meM jaisA kathana kiyA gayA hai, vaisA hI thala yahAM para bhI kara lenA cAhiye vaha varNana kahAM taka kahanA cAhiye ?ila para kahate hai-'jAva ityAdi / thAvatpad khe-'abbhuggaya mukhiyapahaliyA ica' ityAdi vimAnAvAloM kA varNana yahAM kara lenA caahiye| una jimAnA. vAsoM meM vRhaspati le lekara aMgAraka paryanta ke graha, aThAIsa nakSatra aura tAre rahate hai| inakA varNana yahAM kara lenA cAhiye / ve graha nakSatra tArAgaNa apane apane vimAnAcAsoM kA lathA sAmAnika dezoM se lekara AtmarakSakadeva paryantoM kA tathA apanI apanI agramajhiSiyoM kA evaM aise aura bhI bahuta se deva aura deviyoM para Adhipatya karate hue tI ronu cha 've Na vimANA addha kaviTThasaThANasaMThiyA evaM jahA ThANapade jAva cadimasUriyAya tattha Na joisidA joisiyarAyANA parivasaMti mahiiDhiyA jAva viharati ta vimaan| ma 42 ahAna 42 // the. 'evaM jahA ThANa padde' samayamA prajJAyanA sUtranA bhii|| 2thAna56mA re prabhAye 4thana karavAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana ahIMyA paNa samajI levuM te varNana 4yAM sudhAnumaDiyAM uname se bhATa 'jAva' yA sUtra54thA Desa che. yAvAtyayA 'abhuggaya musiya pahasiyA iva' yA vimAnApAsAnu pana ahIyAM karI levuM joIe. e vimAnAvAsamAM bRhaspatithI laIne aMgAraka paryanatanA grahe, aThayAvIsa nakSatro ane tArAo nivAsa kare che. te badhAnuM varNana ahiMyAM karI levuM joIe. te graha, nakSatra, tArA gaNa pota potAnA vimAnAvAsa tathA sAmAnika devAthI laIne AtmarakSaka deva sudhInA tathA pita pitAnI apramAhiSiyAnuM evaM evA ghaNA deva ane deviyo para adhi.
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyAbhigama vimAnAvAseSu vRhaspatyAdayo'GgArakAntA grahAH, aSTAviMzati nakSatrANi tArakAva parivasanti / eSAM varNanamatra vAcyam / te tatra svasvavimAnAcAsaparivArabhUta sAmAnikadevAdyAtmarakSAdeva paryantAnAM svasthAnamahipINAM vahanAmanyeSAM ca jyotiSyadeva devInAmAdhiratyaM kurvanto bhoga bhogAn bhuJjAnA vicarantIti varNanaM vAcyam 'caMdimamariyA ya tatthaNa' candrasUryoM ca tatra khalu 'joisidA joisarAyANo' jyotipkendrau jyotiSkarAjau 'parivasaMti' pariksataH, kI zAste ? ityAha-'mahiDiyA' mahardikAH, ityAdi varNanamatra vAra m / kiyatparyantamityAha-'jAva viharaMti' yAvadviharataH, yAvara denAna candrasUryavarNanaM vAcyam / tau tatra sveSAM spAM parivArabhUta sAmAnikAdi devAnAM devInAM cAdhipatyaM kurvantau bhogabhogAn bhunAnau viharata iti / sampati-jyotipkendramUryasya parpannirUpaNArthamAi-'mUrassaNaM bhaMte !' ityAdi 'sUrassa NaM bhaMte !' sUryasya khalu bhadanta ! 'joisiMhassa joisaranno' jyoti ke. ndrasya jyotiSkarAjasya 'kai parisAmo pannatAo' kati parpadaH kiyatsaMkhyakAH aura bhogaupabhogoM ko bhogate hue rahate hai| yaha saba varNana bhI yahAM jAna lenA cAhiye / 'caMdimamUriyA ya tattha of' ityAdi, vahAM para candra aura sUrya ye do apane apane kSetra ke jyotiSiyoM ke indra jyotiSkarAja rahate hai vahAM se lekara 'jAva viharaMti' vahAM taka / arthAt ve kaise hai ? inakA varNana 'mahiDiyA' maharddhika-moTo RddhivAle hai ityAdi varNana yahAM samajha lenA cAhie apane pimAnAvAsa aura parivArabhUta devadeviyoM para Adhipatya karate hue bhogaupabhogoM ko bhogate hue jyotiSkadevendra sUryakI pariSadAkA nirUpaNa karate hai-'svarassa NaM bhaMte' ityAdi / 'sUrastaNa bhaMte! jotisiMdasma jotisarapaNo kati parisAopaNNattAo' he bhadanta! jyotiSendra jyotiSarAja sUrya kI kitanI pariSadAeM kahI gaI hai| isa patipaNe karatA thakA ane bhoga upabhegone bhegavatA thakA rahe che. ahIMyAM mA tamAma vana sama , 'ca dimasUriyAya tattha gaM' tyAhi tyAM yadra ane sUrya e be pita pitAnA kSetranA jyotiSkanA Idra tiSkarAja rahe che. mahIyA 'jAva viharAMti' mA 54 paryanta mA 4thana paryanta hI A. mAt tasA yA 24 cha 1 tenu pani 'mahiiDhiyA' bhabi moTI RddhivALA che, ItyAdi varNana ahIyAM samajI levuM. have pitAnA vimAnAvAsa ane parivArabhUta deva devi para adhipati paNuM karatA thakA ane bhoga upabhegone bhegavatA thakA sUryanI pariSadAnuM varNana 42vAmA sAva cha. 'sUrassa NaM bhaMte !' tyAhi 'sUrassa NaM bhate ! joisidassa joisaraNo kati parisAo paNNattAo' san jyotiSandra nye tiSa24 sUryanI keTalI pariSadAo kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TokA pra.3 u.3 sU.50 jyotiSkadevAnAM vimAnAdikara 786 pakSaptA:-kathitA iti parSatsaMruNa viSayakaH praznaH, bhagavAlAha-'zoyamA' ityAdi, 'goyamA !' he gautama ! 'tinni parisAo pannattAo' tisraH trisaMkhyakAH parSadaH pajJaptA-kathitA iti / 'taM jahA' tadyathA-'tuMbA haDiyA peccA' tumbA truTitA pretyA, tatra-'abhitariyA tuMbA' AbhyantarikA tumbA, 'majjhimayA tuDiyA' mAdhyamikA truTitA, 'bAhiriyA peccA' vAdyA pretyA 'sesaM jahApAsta parimANa ThiI vi' zeSa yathA kAlalya parimANaM pariSatrayasthi tadevadevInAM sakhyAparimANaM tathA tatrasthadevadevInAM sthitirapi tathaiva vAcyA, 'aTTo jahA caparassa' arthoM yathA camarasya-artha: 'se keNa TeNaM' ityAdi rUpo'rthazcamaravadanApi vAcyA, parSadaHabhyantarikAdi nAmakaraNe yo hetuH pradarzitazcamarendra prakaraNe ta hApi jJAtavyaH / 'caMdassa vi evaM ceva candrasyApi evameva, sUryasya parSadAdikaM yathA kathitaM tathA candrasyApi tayaiva jJAtavyamiti / / 050 // ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! liNi parikhAo paNNattAo' he gautama jyotiSendra jyotiparAja sUryakI tIna pariSadAeM kahI gaI hai| 'taM jahA' jo isa prakAra se hai-'tuvA, tuDiyA, peccA' tumghA, bAMTatA, aura pretyA, ina meM 'abhitariyA tuSA, majjhamiyA tuDiyA vAhiriyA peccA' tumbA nAmakI pariSadA Abhyantara pariSadA kahI gaI hai traTitA nAmakI pariSadA madhyamikA pariSadA kahI gaI hai / aura pretyAlAma kI pariSadA vAhyApariSadA kahI gaI / 'sesaM jahA kAlasta parimANaM ThiI vi' jisa prakAra se kAla kI sabhA ke devoM kA evaM deviyoM kA pari mANa-saMkhyA aura unako sthitikA kathana kiyA gayA hai| vaisA hI yahAM samajha lenA cAhie 'aTTho jahA camarasla' camara ke prakaraNa meM ina sabhAoM ke nAma hone meM hetu pradarzita kiyA gayA hai-vahI saba kathana 'goyamA ! tiNNi parisAo paNNattAo' 3 gautama ! ritiSandra jyotiSa 2004 sUryanI traya pariSAmA 49 che. 'ta jahA' ta mA pramANe. 'tuvA, tuDiyA, peccA' tumyA, truTitA bhane pretyA tamA 'abhitariyA tu bA, majjhamiyA tuDiyA bAhiriyA peccA' tamAM tumA pariSahAne mAnyata2 parihA 4 che. TitA nAmanI pariSadAne madhyamikA pariSadA kahI che. ane pratyA nAmanI pariSahAne mAdyA pariSada De . 'sena jahA kAlasma parimANaM TiI vipara pramANe kALanI sabhAnA deva ane deviyanuM parimANa, saMkhyA ane teonI sthitinuM kathana karavAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana ahIyAM paNa samajI khe. 'aTro jahA camarassa' yabharanA praramA | samAsAnA nAma jApAnA saMbaMdhamAM kAraNe batAvela che, e ja pramANenuM tamAma kathana ahIyAM padya
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ 790 - - jIvAbhigamastra jyotiSkadevAstiryagloge iti tiryA kokamastAvAd dvIpasamudravaktavyatAmAha-'kahiNaM bhaMte ! dIva samudA' ityAdi / mUlam-kahi NaM bhaMte ! dIvasamuddA pannattA, kevaiyA NaM bhaMte ! dIvasasuddA pannattA, ke mahAlayANaM bhaMte! dIvasamuddA eNNattA, kiM saMThiyA NaM bhaMte ! dIvasamuddA pannattA, kimAgAra bhAvapaDoyArANaM bhaMte ! dIvasamuddA pannattA? goyamA! jaMbuddIvAiyA dIvA lavaNAdiyA samuddA saMThANato ekavihavihANA vitthArao aNegavihavihANA duguNA duguNapaDuppAemANa2 pavittharamANA2 obhAlamANavIciyA bahuuppalapauma kusudaliNa subhagasogaMdhika poMDarIya mahApoMDarIya sattapatta paphullakesarobaciyA patteyaM patteyaM pausavaraveiyA parikkhittA, patteyaM patteyaM vaNasaMDhaparikkhittA, asti tiriyaloe asaMkhenA dIvalamuddA sayaMbhUramaNapajjavasANA paNNattA samaNAuso ? / tattha NaM ayaM jaMbuddIne NAma dIve dIvasamudANaM abhitarie savakhuDDAe vaha, tellApUyasaMThANasaMThie baTTe, rahacakavAlasaMThANasaMThie baDhe, ghukkharakaNiyAsaMThANasaMThie baTTe, paDipunnacaMdasaMThANasaMThie, ekaMjoyaNasayasahassaM AyAmavizvaMbheNaM tiSiNajoyaNasayasahassAiM solasasayasahassAI doNiya sattAvIse joyaNalae tiSNirakose aTThAvIsaM ca dhaNumayaM terasa aMgulAI addhaMgulakaM ca kiMci vilelAhiyaM parivikheveNaM paNNatte / seNaM ekkAe jagatIe lavvao samaMtA saMparikkhitte / sANaM jagatI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye 'caMdasta vi evaM ceva' sUrya ke sambandha meM jaisA yaha pariSadA AdikA kathana kiyA gayA hai aisA hI parISadA Adi kA kathana candra ke sampanva meM bhI kara lenA cAhiye // 50 // hI . 'caMdassa vi eva ceva' sUryanA samayamA pariSahA virenu2 pramANenuM kathana tyAM karavAmAM Avela che. e ja pramANenuM kathana ahIMyAM caMdranA saMbaMdhamAM paNa karI levuM joIe. e sU. 50 che
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ 721 prameyadhotikA TIkA pra.3 2.3 nu.51 dvIpasamudranirUpaNa aTrajoyaNAI uddhaM uccatteNaM, mUle bArasajAyaNAI vikhaMbhaNaM, majjhe aTujoyagAiM vikkhaMbheNaM, uppiM battAri joyaNAI vikkhaMbheNaM, mUle visthipaNA, majjha saMkhittA, uppiM taNuyA, gopuccha saMThANasaMThiyA sabyavairAmaI acchA sahA laNhA ghaDA sTrA NIrayA NimmalA NippaMkA nikaMkaDachAyA sappamA laslirIyA samarIiyA saujjoyA pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA paaddruuvaa||saannN jagatI ekkeNaM jAlakaDaeNaM savvao samatA saMparikkhittA / se NaM jAlakaDaeNaM addhajoyaNaM uDU uccatteNaM, paMcadhaNusayAiM vikkhaMbheNaM, savvarayaNAmae acche saNhe laNhe ghaTTe NIrae Nimmale NippaMke NikaMkaDacchAe sappabhe sassirIe samaroie saujjoe pAsAdIe darilaNije abhiruve paDirUve |suu051| chAyA-kutra khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH prajJAnAH ? kiyantaH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH majJaptAH ? kiyanmahAlayAH khalu bhadanta / dvIpasamudrAH prajJaptAH? ki saMsthitAH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH prajJaptAH 1 kimAkArabhAvapatyavatArAH khala bhadanta / dvIpasamudrAH pajJaptAH? jambUdvIpAdikA dvIpA lavaNAdikAH samudrAH saMsthAnata ekavidhavidhAnA vistarato'nekavidhavidhAnA dviguNaM dviguNaM pratyutpadyamAnAH pra. yutya mAnAH pravistarantaH2 avamAsamAnavIcayo bahUtpala ra kumudanalinasubhagamogandhikapuNDarIka zatapatrasahasrapatra praphulla kesaropacitAH patyeka pratyeka pAvaravedikA parikSiptAH pratyekaM pratyekaM vanaSaNDaparikSiptA asmin tiyaglo ke'saMkhyeyAH dvIpasamudrAH svayaMbhUramaNaparyavasAnAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! tantra balu jambUdvIze nAmadvIpo dvIpasamudrANAmAbhyantarikaH sarvakSudrako vRttaH telApUpa saMsthAnasaMsthito vRtto rathacakravAlasaMsthAnasaMsthito vRttaH puSkarakaNikAsaMsthAnasaMsthito vRttaH paripUrNa candrasaMsthAnasaMsthitaH, ekaM yojanazatasahasramAyAmaviSyambheNa trINi yojanazata sahasrANi SoDazazatasahasrANi dve ca saptaviMzatiyoMjanaza te trayaH krozAH, aSTAziM ca dhanuH zata trayodazAzahAni agu u ca mizcidvi zepAdhi parikSepega prajJaptaH / sa khalu ekayA jagatyA sarvataH samantAt saMparikSiptaH / sA bala jagatI aSTayojanAni Urdhvamuccatvena, mUle dvAdazayojanAni kinbhega, madhye'STa yojanAni viSkambheNa, upari catvAri yojanAni vijambheNa, sULe vistIrNA madhye saMkSiptA upari tanukA gopucchamasthAnasaMsthitA sarva vajramayI acchAucakSaNA.
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana 712 laSTAghRSTAmRSTAnIrajAnirmalA niSpaGkA niSpavaTacchAyA sapramA sazrIkA samarIcA sodyotA prAsAdIyA darzanIyA abhirUpA pratirUpA / sA khalu jagatI ekena jAlakaTakena sarvataH samaMtAta saMparikSiptA // sa khalla jAlakaTakaH khalu arddhayojana ghurvamuccatvena, paJcadhanuH zatAni viSkambheNa, sarvaratnamayo'nchaH zlakSaNaH laTo. ghRSThomaSTo nIrajAH nirmalo nikaTacchAyaH sapramaH sazrIkaH samarIca: sodhotaH mAsAdIyo darzanIyo'bhirUpaH patirUpaH ||mu0 51 // TIkA-'kahiNaM bhave ! dIrasamudA' kutra- kasmin sthAne khala bhadanta ! dvIpasamudrAH, dvIpAH samudrAzca santIti dvIpasamudrANAmavasthAnaviSayakaH prathamaH paznaH, 'kevaiyANaM bhaMte / dIvasamuddA' kiyantaH kiyasaMgyakAH khala madanta ! dvIpasamudrAH prajJaptA iti dvIpasamudrANAM saMkhyAviSayako dvitIyaH praznaH, ke 'mahAlayANaM bhaMte ! dIvasamudA' kiyanmahAlayA dvIpasamudrAH kiyAn mahAnAlayaM Azrayo vyApyakSetrarUpo yeSAM te kiyanmahALayAH kiM pramANamahAlayAH dvIpasamudrA iti jyotiSakadeva tiryagloka meM hai ataH tiryagloka ke prastAva se atha sUtrakAra dvIpa evaM samudra ke sambandha meM vaktavyatA kA kathana karate hai| 'kahi NaM bhaMte ! dIvasamuddA pannattA' ityAdi / TIkArtha-gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'kahiNaM bhaMte dIvasamuddA paNNattA' he bhadanta ! dvIpa aura samudra kisa sthAna para kahe gaye hai ? arthAt dvIpa samudroM kA avasthAna kahA~ para hai / isa prakAra se yaha prazna gautamakA dvIpa aura samudroM ke asthAna ke viSaya meM hai| 'kevaDyA NaM bhaMte ! diivlmudd| ve dvIpa samudra he bhadanta ! kitane hai ? yaha prazna unakI saMkhyA ke viSaya meM hai| 'ke mahAlayA Na bhaMte ! dIva samudAhe bhadanta ? ve dvIpasamudra kitane-ghaDe-vizAla hai aisA yaha prazna unakI AyAmAdi tiSkadeva tiryakamAM che, tethI tiryazlekanA prastAvathI have sUtraka 2 dvIpa bhane samudranA sampandhamA 4thana 42tA cha 'kahi Na' bha te! tyAdi 'kahi NaM bhaMte ! dIvesamuddA paNNacA' tyAha dArtha-zrIgItamasvAmI prabhuzrI2 me 5 yu cha hai 'kahiNaM bhaMte ! dIvasamudA paNNattA' sAvandvI5 bhane samudrI yA sthAna 52 / / 1 arthAta dvIpasamudronI sthiti kayAM Avela che? A rItane A prazna zrIgautamasvAmIe dvA5 bhane smudriin| bhavasthAna saMbha mAM pUche che. 'kevaiyA NaM bhte| dIva samuddA' he sagavana se dvIpa samudrI heTasA cha ? yA prazna dvIpa samudrAnI sadhyAna samayamA hera che. 'ke mahAlayA NaM maMte ! dIvasamudA' he bhagavan te dIpa samudrI keTalA meTA vizALa pramANunA che ? e pramANene A prazna tenA
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.51 dvIpasamudranirUpaNam dIpasamudrANA mAyAdi parimANa viSayastRtIyaH praznaH, 'ki saMThiyANaM bhaMte ! dIvasamudA' ki saMsthitAH khala bhadanta ! dvIpasamudrAH, kiM kIdRza saMsthitaMsaMsthAnaM yeSAM te ki saMsthitA iti saMsthAnaviSayakaH caturthaH praznaH, 'kimAgAra bhAvapayoDArANaM bhaMte ! dIvasa muddA pannattA' kimAkArabhArapratyavatArAH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH prajJaptAH, AkArabhAva svarUpavizeSaH kasyAkArabhAvasya matya. vatAro yeSu te kisAkArabhAvamatyavatArA iti dvIpasamudrANAM svarUviSayakA paJcamapraznA, bhagavAnAha-'goyamA ityAdi, 'goyasA' he gaura ma ! 'jaMbuddIvAiyA dIvA LavaNAdiyA samudA' jambUdvIpAdikA dvIpAH, jambUdvIpa Adi ryeSAM te jambUdvIpAdikAH jamvRSabhRtayo dvIpA ityarthaH, lavaNAdikAH samudrAH lavaNasamudra Adi yeSAM te lavaNasamudrAdikA:-lamaNasamudrapabhRtayaH samudrA ityarthaH etAratA pramANake sambandha meM hai| 'ki maThiyANaM bhaMte' dIvasamuddA' una dvIpa samudroM kA he bhadanta ! saMsthAna AkAra kaisA hai ? yaha unake saMsthAna ke viSaya meM prazna hai| tathA-'kimAkArabhAva paDodhArA NaM bhaMte dIva samuddA pannattA' una dvIpasamudroM kA he bhadanta | svarUpa kyA hai ? aisA yaha pAMcA prazna unake svarUpa vizeSa ke viSaya meM hai ina praznoM ke uttara meM prabhuzrI gautama se kahate haiM-'goyamA jaMbUddIvAiyA dIvA lavaNAjhyA mamuhA' he gautama ! jambUdvIpa haiM Adi meM jinho ke aise to dvIpa hai aura lavaNasamudra haiM Adi meM jinhoM ke aise samudra hai| yahAM para zrIgaunamasvAmIne prabhuzrI se sarvaprathama dvIpasamudra kisa sthAna para hai ? yaha prazna kiyA hai| para prabhuzrIne aisA uttara kyoM diyA ki jambUdvIpa Adi dvIpa hai / aura lavaNa samudra Adi samudra haiN| bAtato ThIka hai para isa taraha kA jo nahIM mAyAma karanA sabhA 42 che. 'ki saMThiyA NaM bhate ! dIvasamuddA' he bhagavan e dvIpa samudrone AkAra kevo che ? A prazna tenA saMsthAnanA samayamA 428 che. tayA 'kimAkArabhAvapaDoyArANaM bhaMte ! dIvasa muddANaM paNNattA' mAvana sevIpa samudronu spa35 yu cha ? 2 zatanAmA pAMcame prazna tenA svarUpa vizenA saMbaMdhamAM pUrela che. A praznonA uttaramAM prabhuzrI gItamasvAmIna meM 'goyamA ! jaddIvAiyA dIvA lavaNAiyA samuddA' gautama ! pUdI5 mAM mAtA bhusya che sevA bhane dvIpa che. lavaNa samadra jenI AdimAM che evA samudra che. ahIyAM zrIgautama svAmIe prabhuzrIne sauthI pahelAM dvIpa samudro kyA rathAna para Avela che ? e pramANene prazna pUchela che. paraMtu prabhuzrIe che. uttara kema Ape ke jaMbudvIpa vigere dvIpa che ane lavaNa samudra vigere samudro che. tamArUM jI0 100
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIvAmigamI dvIpAnAM samudrANAM cAdiH kathitaH, etaccApRSTamapi bhagaktA kathitamuttaratropayogitvAta, guNavate zidhyAyApRSTamapi vaktavyamiTikhyApanAya ceti / 'saMThANaoM' saMsthAnataH saMsthAnamAzrityetyarthaH 'ega vihavihANA' ekavidhavidhAnAH ekavidham - ekapakAraM vidhAnaM yepA te ekanidhavidhAnAH, ekasvarUpA ityarthaH ekasvarUpatA ca sarveSAM dvIpasamudrANAM vRttasaMsthAnasaM sthitatvAditi / 'vitthArao aNegaviha vihANA' vistArato vistAramadhikRtya punaranekavidhavidhAnAH, anekavidhAnAni-anekamakArakANi vidhAnAni yeSAM te tathA, vistAramadhikRtya nAnAvidhavistAravanta ityarthaH, etadeva nAnAsvarUpatvamupadarzayati-'duguNA duguNaM paTuppA. emANA2 pavittharamANAra' dviguNaM dvaguNaM yathA bhavati evaM pratyutpadyamAnAH manyu spadyapAnAH, gugyamAnAH2 ityarthaH pravistAntaH pravistarantaH prANa vistAra pUchA gayA bhI unakI AdikA pradarzaka uttara diyA hai vaha ina pUche gaye praznoM ke uttara dene meM upayogI hai| tathA Age bhI yaha kAma meM AnevAlA hai| athavA 'mugavale ziSyAya apRSTamapi kathanIyam' guNazAlI ziSya ke liye nahIM pUchA gayA zrI viSayAha denA cAhiye aisI nIti hai so isa nIti ko yApana karane ke liye bhI prabhuzrIne nahIM bhI pUche gaye prazna kA svayaM bhI udabhAvita karake uttara diyA hai ye jambUdvIpAdika dvIpa aura lavaNasamudra Adi samudra ThANo ekadhi biTANA, vidhArao aNezavihavihANA' saMsthAna kI apekSA eka hI prakAra ke AkAra vAle hai| kyoMki inakA AkAra vRtta gola kahA gayA hai| tathA vistAra kI apekSA inakA vistAra nAnAprakAra kA kahA gayA hai / yahI vAna 'duguNAduguNaM paDuppAemANA2 pvitthrkathana te barAbara che paraMtu A rItane nahI pUchavAmAM Avela tenI Adi batAvanAra uttara Apela che. te A pUchavAmAM Avela praznonA uttara ApavAmAM upayogI che. ane AgaLa paNa A uttara upayogI thanAra che eTalA mATe mAzatanA uttara 4 che. athavA 'guNavate ziSyAya apRSThamapi kathanIyam' guNavAna ziSya na pUchela viSayanA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe A pramANenuM nIti vacana che. tethI A nItine dhyAnamAM rAkhIne prabhuzrIe pUchavAmAM na Avela vi SanA saMbaMdhamAM pite e viSayane ubhAvita karIne uttara Apela che A jaMbUdvii5 vigere dii| sana samudra vigere samudrI 'saThANao ekavihavikSANA vitthAro aNegavihavihANA' sasthAnanI apekSAdhI se 01 prA2nA mAra vALA che. kemake temane AkAra vRtta goLa kahela che. tathA vistAranI apekSAthI temane vistAra aneka prakArane kahevAmAM Avela che. eja vAta 'duguNA duguNe paDuppAemANA paDuppAemANA pavittharamANA pavittharamANA obhA
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA na.3 u.3 ru.51 dvIpasamunikapaNam gacchantaH2 tathAhi-jambUdvIpa ekayojanalakSaH lava gasamudro dve yojanalakSe dhAtakI. khaNDazca trINi yojanalakSANi, ityAdi, 'omAsamANavIciyA' yavabhAsamAnA vIcayaH vallolA yeSAM te avabhAsamAnabIcayaH, idaJca vizepaNaM samudrANAM svAmA. vikameva, dvIpAnAmapi idaM vizeSaNaM yathAkathaJcit saMbhavati, dvIpeSvapi hudanadanadI taDAgAdiSu kallolasaMmavAditi / tathA- te dvIpasA drAH kIdRzAH santIti tAn varNayati-'bahu' ityAdi, 'bahuuppalapauma-kumudanaliNasubhagasogaMdhiyapoMDarIya mahApoMDarIya sayapattasahassapattapapphulakesarovaciyA' bahUtpalapadmakumudanalinanubhagasaugandhika puNDarIka mahApuNDarIka zatapatra sahasrapatra praphullakeparopacitAH, tatrotpalaM mANA2 obhAlamANabIcoyA' hala sUtrapATha dvArA samajhAI gaI hai| arthAt jambUdvIpakA jitanA vistAra hai usakI apekSA lavaNasamudrakA dUnA vistAra hai| lakSaNasamudra ke vistAra kI apekSA dhAlakI khaNDakA dUnA vistAra hai / ityAdi 'omAsamANavIciyA' dRzyamAna kallolo. taraMgo vAle yaha vizeSaNa samudroM kA to hai hI parantu dvIpoM kA bhI vizeSaNa ho sakatA hai kyoMki unameM bho hada, nadI taDAga Adi hai| aura una meM kallolo kA honA svAbhAvika hai izrI kAraNa ye chIpa aura samudra avabhAlajhAna vIcI-tAra go bAle kAhe gaye hai aba una dvIpa samudroM kA varNana karate hai-'bahuuppalapaunmakumudaliNasubhagasogaM. dhiyapoMDarIyamahApoDarIyalayapattasahastapattapapphulladesarovaciyA' praphu. llita, evaM kezara khe yukta aile aneko utsalo se kamaloM se, patroM se sUryavikAzI kamaloM se candravikSAzI kusudoM se kucha2 lAlabarNavAle samANavIciyA' / / sUtra54 vA samatAmai mA che. arthAt '. dviIpane jeTale vistAra che tenI apekSAe lavaNa samudrane bamaNe vistAra che lavaNa samudranA vistAranI apekSAe dhAtakI khaMDano bamaNa vistAra che. chatyAhi 'obhAsamANavIciyA' mAmA mAtA tara gAvAta mA vizeSa samudronuM to che ja paraMtu dvIponuM paNa A vizeSaNa thaI zake che. kemake temAM pazu hada, nadI, taDAga, (taLAva) vigere che je tathA temAM tara genuM hovuM svAbhAvika che. e ja kAraNathI A dvIpa ane samudra avabhAsamAna vici taraMgavALA kahevAmAM Avela che. have me dvIpa samudrAtuM na 42mAyA mAve che. 'bahuuppala paumakumuda NaliNa subhaga sogAdhiya poMDarIya mahApADarIya saMyatapattasahassapacapapphullakesaro vaciyA' mIsA bhane sarathI yuta sevA bhane tyasothI bhagAyI, patrAthA sUrya vikAzI kamaLAthI, rAvikAzI kumudothI kaMIka kaMIka lAla varNavALA
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ 766 jIvAmigamastra kamalavizeSaH, padmaM sUryavikAsi, kumudaM candravikAsi, nalinam-Ipadrakta padma subhagaM padmavizeSaH saugandhika kalhAram, pauNDarIkaM sitAmbujam tadeva vRhanmahApauNDarIkam, zata patraptarasAne padmavizeSau patrasaMkhyAkRtabhedo, ebhiH praphullaiH-vikasitaiH kesareti kesaropalakSita rupacitA upacitazomAkA dvIpasamudrAH / 'patteyaM patteya' pratyekaM pratyekam ekaiko dvIpaH samudrazcetyarthaH 'paumavaraveiyAparikkhittA' padamavaravedikAparikSiptAH 'patteyaM patteyaM daNasaMDaparikkhittA' pratyekaM pratyekaM vanaSaNDaparikSiptAH santi, etAdRzAH 'arisa tirira loe' asmin tiryagloke 'asaMkhejjA dIva samudA sayaMbhUramaNapajjavasANA' asaMkhyeyA dvIpasamudrAH svayaMbhUramaNaparyavasAnA jambUdvIpAdayo dvIpA. svayaMbhUramaNadvIpaparyavasAnA', lavaNasamudrAdayaH samadrAH svayaMbhUramaNasamudraparyavasAnAH, 'paNNatA samaNAuso !' prajJaptA:-kathitAH he zramaNa ! nalinoM se patroM se subhagoM se padmavizeSoM se saugandhikoM se vizeSa prakAra ke kamaloM se pauNDarIkoM se sapheda kamaloM se vaDe 2 puNDa. rIkoM se zatapatra thAle kamaloM se aura sahasrapatroM vAle kamaloM se ye hIpa. aura samudra sadA upacita zobhAvAle bane rahate hai / 'patteyaM patteya paumavara vehayA parikkhittA' ye pratyeka dvIpa aura samudra padmavaravedikA se ghire hue hai 'patteyaM patteyaM vaNasaMDaparikkhittA' ye pratyeka vanakhaNDa se viDhe hue hai-'assi tiriyaloe asaMkhijjA dIvasamuddA sayaMbhUramaNapajjavasANA paNNattA samaNAuso' he zramaNa AyuSman isa tiryagloka meM aise ye dvIpa evaM antima samudra svayaMbhUrama gadvopataka aura antima svayaMbhUramaNasamudra taka asaMkhyAta hai| 'assi tiriyaloe' isa sUtrapATha dvArA dvIpasamudroM kA sthAna sUtrakArane prakaTa kiyA hai 'asaMkhejjA' nalinothI patrathI, subhagothI padmavizeSathI saugandhikothI vizeSa prakAranA kamaLothI UMDarIka sapheda kamaLathI meTA meTA pauMDarikethI zatavra sopAMkhaDIvALA kamaLathI ane hajAra pAkhaDIvALA kamaLothI e dvIpa ane samudra sadA zobhAya bhAna yatA 29 che. 'patteya' patteya paumavaraveiyA parikkhittA' mA 624 dvIya bhane samudra, 512 hAthI rAya che. 'patteyaM patteyavaNasa DaparikkhittA' mA 426 dI5 samudra panamathA gharAyedA che. 'assi tiriyaloe asa khinjA dIvasamuddA saya bhUramaNapajjavasANA paNNattA samaNAusoM' he zrabhara mAyubhan A tiryakamAM evA A dvIpa ane atima samudro svayaMbhUramaNa dvIpa paryanta mana matima svayamUramaya samudra paryanta masabhyAta che. 'asmi tiriyaloe' mA sUtrapA dvArA dvIpa samudronu sthAna sUtrare pragaTa 38 . 'asa khejjA' mA sUtrA dvArA dI5 samudronI sadhyA pragaTa 42 che. 'duguNA
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA ThIkA pra. 3 u. 3 2051 dvIpasamudra nirUpaNam 55 a he AyuSman ! ' assi ciriyaloe' ityanena sthAnaM kathitam ' saMkhejjA' ityanena saMkhyA kathitA, 'duguNA duguNaM' ityAdinA pramANaM kathitam 'saThANao' ityAdinA saMsthAnaM kathitamiti / sampati - AkAra bhAva pratyavAraM vivakSurimAha-'datya' ityAdi, 727 'tattha NaM ayaM jaMbuddIve NAmaM dIve' tatra teSu dvIpasamudreSu madhye khalu ayaM yatra vasAmo vayaM sa jambUdvISo nAma dvIpo'sti / sa kathaM bhUta: ? tatrAha - 'dIvasamuddANaM' ityAdi, 'dIva muddANaM atirie' sarva dvIpasamudrANAM sarvAbhyantaraka; sarvA manA sAmastyena abhyantaraH sarvAbhyantaraH sarvAbhyantara evaM sabhyantarakaH, tathAhisarve'pi zeSA dvIpasamudrAH jambudvIpAdArabhyAganakathitaprakAreNa dviguNadviguNa vistarAstato bhavati jambUdvIpo dvIpaH sarvAbhyantarakaH, anena jambudvIpasyAvasthAnaM kathitamiti / imameva varNayati- 'saccakhuDDA e' ityAdi, ayaM jambUdvIpo dvIpaH 'sandhakhuDDAe' sarvakSulkakaH sarvebhyo'pi dvIpasamudrebhyaH kSullako ghuriti sarva isa sUtrapATha dvArA dvIpasamudro kI saMkhyA prakaTa kI hai / 'duguNA duguNaM' isa sUtrapATha dvArA unakA pramANa batalAyA gayA hai 'saMThANao' isa pada dvArA unakA saMsthAna kahA gayA hai 'tatyarNa ayaM jaMbuddIve NAsaM dIve dIvasamuddANaM atirie savvakhuDDAe baTTe tela paThANa saMThite baTTe rahacakkavAla saMThANa saMTite baTUTe' una dvIpa samudro ke vIca meM sabase pahilA jambUdI nAmakA dvIpa kI jisameM hamaloga rahate haiM isIliye ise 'dIyasamudda NaM amirie' isa pada se vizepata kiyA gayA hai kyoMki samasta dropanmuH jambUdvIpa se lagAkara hI Agamokta prakAra ke anusAra dune ra vistAravAle prakaTa kiyA hai / aba jambUdIpa kA varNana karate hai / 'savvakhuDDAe' yaha jambUdvIpa sabase choTA hai / 'sabakhuDDAe' isa pada ke dvArA yaha samajhAyA gayA hai| ki yaha jambUdIpa duguNa' mA sUtrapATha dvArA tebhanu abhaya tAvatrA bhAve che. saTANao' the pATha dvArA tenu N saMsthAna uDela he 'tattha NaM jaya javuhove NAma dIve dIvANa atirie savva buDDAe vaTTe vellApUyasa ThANaca Thite vaTTe raddacakka - va lasa ThANasa Thive vaTTe' yo dvIpa samudromA saudhI paDe 4 dvIpa nAbhA dvIpa The nemA Ayo 24 me chI teyA tene 'dIva samudANaM' abhitarie' me pahathI vizeSita karela che. kemake saghaLA dvIpa ane samudro ja budvIpathI AgamAkta prakAra pramANe RSaNA khamajIA vistAravALA banAvela che. . bhIne ja have hI vana vAmAM Ave che. 'savvakhuTTAe' mA mUdrIya saudI nAnA hai. 'sakhuTTAe' mA yaha dvArA se samanvavAmAM Ayu hai
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama 798 kSullakaH, tathAhi - sarve lavaNAdayaH samudrAH sarve ca dhAtakIkhaNDAdayo dvIpAH jambU dIpAdArabhya dviguNadviguNAyAma viSkambhaparidhayastataH zeSadvIpasamudrApekSayA jambUdvIpa buriti / etena sAmAnyataH parimANaM kathitam / vizeSatastu AyAmAdigataM parimANamagre vakSyati / tathA-'bahe' vRttaH, vRtto'yaM jambUdvIpaH vRttatvaM tu calayavadantaH zuSirayuktamapi bhavatItyato'sya vRttatvaM saMsthAnamAzritya pradarzayati'tellA pU50' ityAdi 'telApUpasaMThANasaMThie' tailApUpasaMsthAnasaMsthitaH tailena pakco'pUpastailApUraH tailena hi paktro'pUpaH prAyaH paripUrNavRtto bhavati na ghRtapatra samasta dvIpa aura samudroM kI apekSA laghu hai / kyoMki zeSa dvIpoM aura samudro kA lavaNodaka Adi samudroM kA evaM dhAtakI khaNDa Adi dvipoM kA jo AyAmaviSkambha evaM paridhi kA pramANa hai vaha jambUdIpa ke AyAma aura viSkambha se tathA usakI paridhi se dusara hotA gayA hai| isase sUtra kArane jambUdvIpakA pramANa kahA hai| yaha saba AghAma AdikA parimANa ve svayaM Age prakaTa karanevAle haiM tathA 'vaTTe' yaha jambUdrIpa AkAra meM gola hai / gola to valaya kI taraha dhIca meM khAlI bhAgavAlA ho sakatA hai | ataH isakI golAI saMsthAna ko lekara kahate hai / yaha 'yaTTe tekhApurANasaMThie' tela meM pakAye gaye mAlapuA ke jaisA vRtta hai tela meM pakAyA huA pUjA apane AkAra prakAra meM ThIka rUpa se paripUrNa rahatA hai ghRta meM pakva pumA aisA nahIM hotA hai yaha kahI kamatI aura kahI baDhatI ho jAtA hai isake vRtta ko punaH prakaTa karane ke liye A ja mUddIpa saghaLA dvIpa samudronI apekSAthI nAnA che. kemake bIjA dvIpe! ane samudrolavaNedaka vigere samudronu tathA dhAtakIkhaDa vagere dvIpAnA AyAma vika bha ane paridhituM pramANu che, te ja dbIpanA AyAma ane viSNusathI tathA tenI paridhithI khamaNu khamaNuM thatu jAya che. tethI sUtrakAre ja khUdrIpanuM pramANu nAnu kahela che. ane AyAma vigerenuM parimANu te potena bhAgaNa pragaTa 2ze tathA 'vaTTe' mA 4 mUdrIya bhAgarathI goja che. valaya khaaAyAnI mAphaka vacamA khAlIla gavALA paNu geALAkAra thaI zake che. tethI tenI goNAI saMsthAnane sahane he che. yA go bhara 'vaTTe vellApuyasa ThANa saMThie' tesabhAM manAvavAmAM Aveda pukhA bhAsamAnA vo goja che tesamAM pakavavAmAM Avela pumA peAtAnA AkAra prakArathI kharAkhara rUpe paripUrNa rahe che. ghImAM banAvavAmAM Avela pUA evA gaLAkAravALA hAtA nathI. te kayAMka AchA vattA geLA hAya che teneA geALAkAra batAvavA pharIthI A mANenA khIje padma sUtrapATha isa che. 'vaTUde raddacakkavAlasa ThANa
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ haufont TIkA pra.3 7.3 sU051 dvIpasamudranirUpaNam iti tela vizeSaNam, tailApUpasyeva yatsaMsthAnaM tena saMsthita iti telApUpasaMsthAna saMsthitaH / punazca 'vaTTe' vRttaH kIdRzo vRtastatrAha - 'raha cakkavAlasaMThANa saMfoe' rathacakracALasaMsthAnasaMsthitaH, sthasya rathAGgasya cakrasya avayave samudAyo pacArAt cakravAlaM maNDalaM tasyetra yad saMsthAnaM tena saMsthita iti rathacakravAla saMsthAnasaMsthitaH / punarapi 'baTTe' vRcaH kIdRzaH ? tatrAha - 'kkharakaNNiyAsaMThaNa saMThie' puSkarakarNikA saMsthAnasaMsthitaH, tatra puSkarakarNikA padmavIjakozastamadRzo vRttaH / punazca 'vaTUTTe' vRttaH kIdRza ityAha- ' SaDi punnacaMda seThANasaMThie' paripUrNacandrasaMsthAnasaMsthitaH paripUrNacandra:- pUrNimAcandrastadvadvRttaH / etena jammUdvIpasya saMsthAnaM kathitamiti / sampati jambUdvIpasyA''pazamAdiparimANamAha'eki' ityAdi, 'ekkaM joyaNasaya sahassaM AyAmavivakhaMbheNaM' ekaM yojanazata'vaTUTe rahacakkavAlasaMThANasaMThie' mutrakAra ne yaha dUsarA bhI sUtrapATa kahA hai arthAta vaha jambUdvIpa aisA gola hai, jaisI ki ratha ke pahiye kI golAI hotI hai ratha se vahA~ avayava meM samudAya ke upacAra se rathakAaGga - cakra-pahiyA liyA gayA hai 'baTUTe pukkharakaNNiyAsaMThANasaMThie' yaha jambUdrIpa aisA gola hai kI jaisI puSkara kamala kI kaliMkA hotI hai / golAI prakaTa karane ke liye yaha tRtIya upamAna pada hai athavA 'TUTe paDipuNNa caMda saMThANasaMThie' caturtha upamAna paripUrNa caMdamaMDala hai / jaisA paripUrNa pUrNimA kA caMdramaMDala apanI golAI meM vyavasthita rahatA hai, umI prakAra kI golAI vAlA yaha jambUdvIpa hai isa kathana se jambUdvIpa kA saMsthAna prakaTa kiyA gayA hai / atha isakA AyAmAdi pranA prakaTa karate hai 'ekkaM joyaNasayasahasrUM AyAmavikakhameNaM tiSNi jIyaNasaya sahassAI solasa ya sahastAI doNi ya sattAvIse joraNa - 799 sa"i arthAt A ja budvIpa evA gALa che ke jevI gALAi rathanA cakra peMDAnI hAya che. rathathI samudAyanA upacArathI rathanu' aMga cakra peDu grahaNa karela che 'vaTTe pukkharakaNiyA saThANasa Thie' mA yUdrIya govA goja che ! kevI gALAI puSkara kamaLanI kaLinI hAya che gaLAI batAvavA mATe A trIju upabhAnayaH uDesa che athavA 'vaTTe puNNacaMda 'ThANa saThi' he paripUrNa pUrNimAnu' caMdra maDaLa gALAkAramAM vyavasthita hAya che eja pramANenA goLa AkAra vALA A jakhUdvIpa che. A rIte paripUrNa caMdranuM A ce zu' upama'na pada kahela che. A kathanathI ja bhUdropattu' sarathAna batAvela che. have tenA bhAyAma vigerenu pramANu batAye the. 'ekka joyaNamayamahassa Aya maksiMbheNa tiSNi joyaNasayasahassrAI solasa ya sahassAI doNNiya satAvIse joyaNasae
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ 800 jIvAmigama sahasramAyAmaviSkambheNa, daiyavistArAbhyAmekaM yojanazatasahasraM lakSayojanamityarthaH 'tini joyaNasayarAharUlAI trINi yojanazatasahasrANi trINi lakSANi 'solasayasahassAI" SoDaza ca sahasrANi 'doNi ya sattAvIse joyaNasae' dve yojanazate saptaviMzatyadhike (316227) 'tiNi ya ko se' trayaH krozAH 'aTThAvIsaM ca dhaNusaye' aSTAviMzatidhana zatAni, 'terasaMgulAI trayodazAGgulAni 'addhaMgulakaM ca kiMcivisesAhiya' arkIguLakaM ca kiJcidvizepAdhikam 'parikkheveNa pannatte' parikSepeNa paridhinA prajJapto jambUdvIpo dvIpa iti / samprati-AkArabhAvamatyavatArapatipAdanArthamAha-'se gaM' ityAdi, 'se NaM ekkAe jagatIe savao samatA saMparivikhatte' sa pugektAyAmaviSkammaparikSe raparimANo jambUdvIpaH khalu ekayA jagatyA sunagarapakArasadRzyA sarvataH-sarvAsu dikSu samantAta-sAsaratyena saMparikSiptaH samyagveSTito'sti, atha jagatIM varNayati-'sANaM' ityAdi. 'sA Na jagatI' sA khalla jagatI 'aTTa joyaNAI uDDU uccatteNaM' ardhamupari uccastvena aSTosate tiNi ya kole aTThAvIsa ca dhanumayaM terasa aMgulAI addha gulakaM ca kiMcivisesAkhyiM parikkheveNaM paNNatte aise isa jambUdIpa kI laMbAI aura cauDAI eka lAkha yojana kI hai| aura hamakI paridhi 3 lAkha 16 hajAra do sau satAisa yojana-316227 evaM tInakoza 28 dhanuSa aura 13 // aMgula se kucha adhika hai| aba hamakA AkAra bhAva pratyavatAra kahate hai / 'se NaM ekAe jAtIe savato mamatA saparikkhette' pUrvokta AyAmaviSkambha parikSepa parimANavAlA yaha jambUdIpa eka jagatI se sunagara ke prAkAra jaise koTa se cAroM ora se pari. veSTita hai ghirA huA hai 'sA NaM jagatI ag joyaNAI uDUM uccattaNa mUThe pArasa joSaNAI vikkhabheNa, majjhe aTTha joyaNAI vikkhebheNaM ur3e tiNNiya kose aTThAvIsa ca dhaNusaya' terana aMgulAi addha'gulakaca ki civise prAhiya parikkakheveNaM paNNatte' sevA mA dIpanI mA mane pA eka lAkha jananI che. ane tenI paridhi 3 traNa lAkha 16 soLa hAra 2 baso satyAvIsa ane traNa kesa 28 aThayAvIsa dhanuSa ane 13 sADAtera AgaLathI kaMIka vadhAre che. ve tenI mA2 mA pratyaktA2 uvAmAM Ave che 'se NaM ekkAe jagatIe savvao samatA saparikkhitte' pUrvarita 25 yAma (4bxn pakSiya pramANuvALA A jaMbudvIpa eka jagatIthI sunagaranA prAkAra jevA keTathI cAre ta26 ghraaye| che. 'sA NaM jagatI aTTha joyaNAI uDDha uccatteNaM mUle bArasa joyaNAI vizkhabheNa majjhe ajoyaNAI vikkhaMbheNa uppi cattAri joyaNAI
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramerdyotikA TIkA pra.3 u. 3 . 51 hopasamudra nirUpaNam 801 yojanAni sA ca - uparyupari tanuvan savanti varttate tathAhi - 'mUle vArasa joyaNAI vikkhaMbheNaM' mUle dvAdazayojanAni viSkambhega 'majjhe aTTha joyaNAI vikkhaMbheNaM' madhye'STau yojanAni viSkambhega ' upi cattAri joyaNAI vivakhaMbheNaM' uparicatvAri yojanAni viSabheNa ataeva viSkammamadhikRtya 'sUle vitthinnA' mule vistIrNA 'majjhe saMkhittA' madhye saMkSiptA tribhAgonakhAt 'upi taNuyA' uparitanukA, mUlApekSayA tribhAgamAtra vistArabhAvAt / yadyevaM tahiM saMsthAnena kodRzIti sAdRzyena saMsthAnaM darzayati- 'gopucchasaMThANa saMThiyA' gopucchasaMsthAnasaMsthitAH, gopucchasyeva saMsthAnaM gopucchasaMsthAnam tena saMsthiteti gopucchasaMsthAnasaMsthitA UrdhItagopucchAkAreti bhAvaH / atha tasyAH svarUpamA - '60 varAI' ityAdi, 'sacca vairAmaI' sarva vajramayI, sarvAtmanA - sAmastyena vajramayI vajraratnAtmiketyarthaH 'acchA' acchA-AkAzasphaTikavadati svacchA 'suNDA' zlakSNAlakSNapudraLaskandhaniSpanA, zlakSNatantu niSpaNa paTavat 'laNDa' masRNA ghRSTita cattAri joyaNAI cikkhaMbheNa mRle vitthiSNA majjhe saMkhittA upi agat' yaha jagatI ATha zejanakI uMcI hai vaha upara upara se tanu tanu patalI hotI gaI hai jaise mUla meM isakA vistAra 12 yojana kA hai / madhya meM isakA vistAra ATha yojana kA hai / aura upara2 meM isakA vistAra cAra yojana kA hai ! isa taraha mUla meM vistIrNa ho gaI hai madhya meM saMkIrNa - saMkucita ho gaI hai aura upara meM patalI ho gaI hai ata eva yaha 'gopucchasaMThANasaMhitA' bacI huI gAya kI pUMcha kA jaisA saMsthAna - AkAra hotA haiM / vaise AkAra vAlI ho gaI hai aba jagatI kA svarUpa kahate haiM / yaha jagatI 'sanvarAI' sarvAtmanA vajraratnamaya hai, 'acchA, maNDA' lapaDA, ghaTTA maTThA. NIrayA, nimmalA, vikakhaMbheNa mUle vicchinnA majjJe saMkhittA upi taNuyA' mA bhagatI Aha caiAjananI uMcAi vALI che. upara uparathI tanu tanu pAtaLI thatI gai che jemake mULamAM tene vistAra 12 ceAjananA che. madhyamAM tene vistAra AThe ceAjananeA che ane uparamAM tene vistAra cAra ceAjananA che. e rIte A jagatI mULamAM vistArALI phelAyelI che madhyamAM saMkI saMkucita thaI gaI hai. zAle 52 pAtajI thayesa he tethIla yA 'gopucchasa ThANa 'ThitA' vAmAM mAvesa gAyanA chaDA nevu saMsthAna- Ara hoya che tevA AkAra vALI kahevAmAM Avela che. have jagatInA svarUpanuM varNana karavAmAM Ave che. A jagatI rak rAmayA' sarva prAvanna ratnabhaya he. 'acchA, saNhA, laNhA, ghaTTA, maTTA; nI0 101
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ RAJEND lIpAmigama paTavat / 'ghaTTA' ghRSTa iva ghRSTA kharazAnayA pApANaputtalikAvat, 'mahA' mRSTA iva mRSTA sukumArazAnacA cikkaNapASANa putalikAvat 'gorayA' nIrajA svAbhAvika rajorahitatvAt "jimmalA' nirmalA AgantukamalarahitatvAt 'NippaMkA nipakAkALimAdirUpakalaGkarahitA 'nivakaMDacchAyA' niSvaGkaTacchAyA, nipaTA nirUpaghAtA chAyA dIptiryasyAH sA tathA, 'sappamA' samabhA-dravarUpataH prabhAvatI 'sassirIyA' sazrIkA-zomAnA 'samarIyA' sabarIcA-bahinigamyamAna kiraNajAlA, ataeva 'saujjoyA' soyotA vahivyavasthita vastujAtaprakAza karI, 'pAsAdIyA' mAsAdIyA manaH prasAdAya hitA tatkAritvAt prAsAdIyA manaH mahAdakAriNI 'darisaNijjA' darzanIyA-darzanayogyA yAM pazyato janasya netre vRtiM na prApnutaH 'abhirUvA' abhirUpA' abhi-sarveSAM draSTraNA manAmasAdAnukUla. nippaMkA, jikaMjharacchAyA sappabhAnastirIyA samarIyA, la ujjoyA pAsAdIyA, dAriNinA abhirUmA paDikhvA' AkAza aura sphaTikamaNi ke jaisI svaccha hai cikane sparzavAle pudgaloM se panI huI hone ke kAraNa yaha cikane tantuoM ke bane vanna kI taraha ilakSaNa cikanI hai ghuTe hue vastrakI taraha masUNa kharazANa se ragaDI gaI pApANa putta likA kI taraha ghRSTa haiM sukumArazANa le ragaDI pApANa puttaliphA kI taraha mRSTa hai svAbhAvika raja se rahita hone ke kAraNa nIraja haiAgantukamela ke abhAva se nirmala hai kAlimAdi kalaGka vikala hone ke kAraNa niSpata hai nirUraghAta dIptikAlI hone ke kAraNa niSkaMkaTa chAyAvAlI hai / svarUpa kI apekSA prabhAvatI hai| yaha viziSTa zobhAsaMpanna hone se sazrIka hai ima meM se phiraNoM kA jAla pAhara nikalanA NIrayA, NimmalA, NippakA, NikkakaDacchAyA sappabhA sassirIyA samarIyA, saujjoyA, pAsAdIyA, darisaNijjA abhiruvA, paDihavA' mA bhane 23Ti maNinA jevI svaccha che. cikaNuM pudgalathI banela hovAthI A cikaNuM takhtaothI banela vastra jevI kalaha cINI che. ghuTelA stranI jema masUNa che kharasa luthI ragaDela pASANanI putaLInI jema dhRSTa lIsI che. sukumAra zALathI ghaNu pASANanI putaLInI jema mRSTa masUtha suMvALI che svabhAvika raja vinAnI hovAthI nIraja che AgaMtuka melanA abhAvathI nirmala che. kAlimAM vigere kalaMkathI rahita hovAthI niSkalaMka che nirUpaghAta dIvAnI paMktinA jevI hovAthI nikaMkaTa chAyAvALI che. svarUpanI apekSAthI prabhAvatI che. e vadhAre ziobhAvALI hovAthI sagrIka che. temAMthI kiraNanI jALa bahAra nIkaLatI rahe che, tethI te samarIca che. bahAra rahela vastuone prakAza karavAvALI hovAthI
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotakA TIkA pra.3 u.3 1.51 TopasamudranirUpaNam 803 tayA'bhimukhaM rUpaM yasyAH sA atirUpA atyanta kamanIyetyarthaH / ataeva 'paDirUvA' pratirUpA, mati viziSTamasAdhAraNaM rUpaM yasyAH sA pratirUpA athavA pratikSaNaM navaM navamiva rUpaM yasyAH sA pratirUpA, / / ___sANaM jagatI' sA anantaroktA khallu jagatI 'ekkeNaM jAlakaDaeNaM' ekena jAlakaTakena, jAlAni-jAlakAni yAni bhavanabhittiSu loke'pi masiddhAni teSAM kaTakaH samUho jALakaTako jAlAkIrNaramyasaMsthAna-ghadezavizeSa paMktirityarthaH tena jALakaTakena 'savvaoM sarvata: sarvAsu dikSu 'samaMtA' samantAda-sAmastyena 'saMparikkhittA' saMparikSiptA- samyagUdeSTiteti / sammati jAla kaTakasya pramANamAha-'se ' ityAdi se NaM jAla kaDae sa khalu jAlakaTakaH 'addha joyarahatA hai ataH samIcA hai dAhiHsthita vastuoM kI prakAzikA hone se yaha socotA hai manakI prasannatA karAnevAlI hone ke kAraNa prAsAdIyA hai| ise dekhate 2 namana thakatA hai| aura na netrahI thakale hai-ata: yaha darzanIyA hai| dekhanevAloM ko isakA rUpa bahanahI adhika kamanIya lagatA hai isaliye yaha abhirUpA hai| tathA isakA rUpa jaisA rUpa aura kahIM nahIM hai isaliye athavA kSaNa2 meM ilakA rUpa nayA jaisA hI dekhane vAloM ko pratIta hotA hai isaliye yaha pratirUpA hai slANaM jamalI ekkeNa jAlakaDaeNaM sabbatI sasaMtA saMparikkhittA' yaha jagatI eka jAla kaTaka se bhavana ko bhittiyoM meM banAye gaye rozandAnoM (jharoMkhA) ke jaise ramya saMsthAna vAle pradeza vizeSoM kI paMktiyoM se samasta dizAoM kI ora acchI taraha se ghirI huI hai| aba jAla kaTaka kA pramANa kahate hai| 'se Na jAlaphaDaeNaM advajophaNaM ur3a uccatteNa paMcavaNusathAI vikkhaM e sedyatA che mananI prasannatA karavavAvALI hovAthI prAsAdIyA che, tene jotA jotA mana kayAreya thAkatuM nathI temaja Akho paNa thAtI nathI tethI te darzanIyA che. jevAvALAne tenuM rUpa ghaNuM ja suMdara lAge che. tethI te abhirUpA che. tathA tenA rUpa jevuM rUpa bIje kayAMya nathI, tethI athavA kSaNa kSaNamAM tenu 35 nA re nArAyAne gAya che. tathA prtii35| che. 'sA NaM jagatI ekkeNaM jAlakar3aeNa savao samatA saparikkhittA' mA gatI me jAla kaTakathI bhavananI bhItomAM banAvavAmAM Avela rozandAnanA jevI ramaNIya saMsthAna vALA pradeza vizenI patithI badhI dizAthI sArI rIte gherAyelI che. saTarnu prabhAra matAvatAM sUtrA23 'se NaM jAlakaDaeNaM addhajoyaNaM ur3aDha' uccattaNaM paMca dhaNusayAI vikkhabheNaM savva rayaNAmae acche saNhe laNhe, jAva paDilave' ALone samUha me sanI yA pANa che, ane 500 pAMcaso dhanuSanA vistAra vALe che-pahoLAI vALA che, A
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 jIvA migamasUtre NaM uDUM uccatteNaM' arddhayojanaM dve gavyUte - UrdhvamuJcasbena 'paMcadhaNusayAI' cikkhaM bhega pazca manuHzatAni viSkambheNa idaM parimANamekaspa jAkakaTakasya moktam / jagatyAH prAyo vahumadhyadezamAge sarvatra jAlakAni santi ThAni ca pratyeka mUrdhva muccaistvena dvega, viSkambheNa paJcadhanuHzatAnIti / sa kIdRza: ? ityAha'sannarayaNAmae' sarvaratnamayaH sarvAtmanA - sAmastyena ratnamayo vajraratnAtmakaH 'acche sahe kaNhe jAna paDirUve' 'acche' accha:- svaccha AkAzavat 'saNhe' zlakSNaH 'la'he' lavhaH atra yAvatpadasaMgrAhyANi padAni yathA - 'ghaTTe mahe' ghRSTo mRSTaH 'nIrae' nIraja: 'nimmale ' nirmalaH 'NiSpake' nipaGkaH 'NikkaMkaDacchAe' niSkaGkaTacchAyaH' 'sappabhe' samabhaH 'sassirIe' sazrIkaH 'samarIe' samarIcaH 'sa ujjoe' sodyotaH 'pAsAdIe : ' prAsAdIyaH 'darisaNijje' darzanIyaH 'abhiruve' abhirUpaH 'paDIrUve' patirUpaH jAla kaTakavizeSaNapadAnAM pUrvavadevArthaH svayamevoddanIyaH / 51 mULam - tIse paNaM jagaIe upi bahumajjhadesabhAe, ettha egA mahaI pamavaraveDyA pannattA, sA pa paumacaraveiyA addhajoyaNaM u uccatteNaM paMcadhaNusayAI vikkhaMbheNaM savvarayaNA meNaM savvarayaNAmae acche saNhe lahe jAva paDirUve' yaha jAlakaTakajAlasamUhajAlapaDi do koza UMcA hai aura pAMca sau dhanuSa kA vistAra vAlA hai | cauDA hai yaha jAla samUha jagatI ke prAyaH madhyabhAga meM haiM aura eka jAlakA chaha pramANa kahA gayA hai / yaha jAlakaTaka kisa prakArakA hai ko kahate hai / 1 'savtraraNAmae' yaha jAlakaTa sarvAtmanA ratnamaya hai / acche hai / AkAza evaM sphaTika ratna ke jaisA parama nirmala hai / ilaga hai laSTa hai cAvata pratirUpa hai yahAM yAvatpada se 'ghaTTe maTThe NIrae, Nimmale, jipaM ke NikkaMkaDacchAe, sappabhe, sassirIe, saujjoe pAsAdIe, darisaNijje, abhirUve' ina padoM kA saMgraha huA hai inakI vyAkhyA upara meM kI jA cUkI hai vahAM se samajha lenA cAhiye // 51 // jAla samUha jagatInA madhyabhAgamAM che. A pramANu eka jALatuM kahela che. mAlavA aAranu che, te he che. 'savva rayaNAmae' mA lasa Ta sarva prakAre ratnamaya che. svaccha che. AkAza ane sphaTikanI jema nirdela che, vakS che, saSTa che, yAvat prati3 che. ahIyAM yAvatpathI 'ghaTTe maTTe jIe Nimmale Niva ke zikkAMkaDa cchAe, sApabhe, sassirIe samarIe, saujjoe, pAsAdIe, riNije abhive' yA honA satha thayesa hai, yA yahAnI vyAbhyA 52 vAmAM bhAvI hai to te tyAMthI samala kSetrI // 47 //
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA x.3 u.3 1.52 jagatyA: padmayaravedikAyAzcavarNanam 805 mayA jagaI samiyA parikkheveNaM svvrynnaamii| tIse gaM paumavaraveiyAe ayameyArUne, vaNNAbAle pannate, taM jahAvairAmayA nemA rihAlayA paiTANA veruliyA mayA khaMbhA suvapaNaruppamayA phalagA baharAmayA saMdhI lohitakakhannaIo sUhao NANAmaNimayA kalevarA NANAmaNimayA kalevarasaMghADA NANAmaNimayA rUbA NANAmaNimayA rUbasaMghADA, aMkamayA pakkhA pakkha. vAhAo ya joiralAsayA baMsA vaMsakavelluyA ya rathayAmaIo paTTiyAo jAyarUpamaIo ohADaNIo caIrAlaIo uvaripuMchaNIo sabasee rathayAmae chaadnne| sANaM paumavaraveiyA egamegeNaM hemajAleNaM egamegeNaM gavakha jAleNaM eyogeNaM khikhi. NijAleNaM egamegaNaM musAjAleNaM egamegeNaM maNijAle egamegeNaM kaNayajAleNaM egamegeNaM rayaNajAleNaM egamegeNa paumajAleNaM sabbarayaNAsaeNaM sadhao samaMtA sNprikkhittaa| te NaM tavaNijjalaMbUlagA suvaNNa pasaragamaMDiyA nAlAmaNi rayaNabibihahAradvahArauvalobhiyalamudayA IsiM aNNamaNNamasaMpattA puvAvaradAhiNauttarAgarahiM vAehi madAgaM2 ejamANAra kaMpijamANA 2 laMbamANA2 pajhaMjhamANA2 ladAyamANA2 te NaM orAleNaM maNuNNeNaM mohareNaM ka. gamaNiduikaraNaM saddeNaM savao lamaMttA ApUremANA sirIe atIva ubalobhemANA usobhemANA ciTuMti // tIle NaM paramavaraiyAe tattha tattha dese tahi tahiM bahane hayasaMghADA gaya saMghADA narasaMghADA kipaNara saMghADA kiMpurisasaMghADA mahoragasaMghADA gaMdhajalaMghADA vasahasaMghADA savvarayaNAmayA acchA jAba paDirUkA // tIse NaM paumavaraveiyAe tattha tattha deze tahiM tahiM bahave hayapaMtImo taheva
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ 806 4 vAbhigamasUtre jAna paDivAoM // evaM havIhIo jAva paDiruvAo // evaM hayamihuNAI gayamihuNAI jAva paDiruvAI | tIse NaM paumavakheDyAe tattha tattha dete tarhi tahiM vahave paumalayAo nAgalayAo, evaM alogalayAo caMpagalayAo cUyalayAo vaNalayAo vAsaMtiyalayAo aimutsagalayAo kuMdalayAo sAmalayAo NicaM kusumiyAo jAva suvibhantapaDimaMjarivarDisagadharAo savvarayaNAmaIo saNhAo lavhAo ghaTTAo maTTAo NIrayAo NimmalAo piMkAo NikkaMkaDa cchAyAo sappabhAo lamarIyAo saujjoyAo pAsAIyAo darisaNijAo abhirUvAo paDio | se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai paumabaraveiyA pausavaraveiyA ? goyamA ! pausavaraveDyAe tattha tattha dese tahiM tahiM veDyAsu veiyA bAhAsu veiyAsIsaphala esu veDyA puDhaMtaresu khaMbhe khaMbhavAhAsu khaMbhasasisu khaMbhapuDaMtaresu sRIsu sUImuhesu suIphalae sUIpuDhaMtaresu pakkhesu pakkhabAhAsu patrakhaputaresu bahUI uppalAI paumAI jAva saya saharasapattAI savvarayaNAmAI acchAI samhAI lavhAI ghaTAI maTThAI pIrayAI jimmalAI piMkAI NikkaMkaDacchAyAI sappabhAI samarI - yAiM saujjayAI pAsAdIyAI darilaNijAI abhiruvAI paDi - vAI mahAra vAsikkachattasamayAI paNNattAI samaNAuso ? le teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai paumavaraveDyA paumavaraveiyA ? | pavaraiyANaM bhaMte! kiM sAsayA asAsayA ? goyamA ! siya sAsayA liya asAlayA / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai siya sAmayA liya asAsayA ? goyamA ! davvaTTayAe sAsayA, jahi gaMdhapajjadehiM rasapajjavohaM phAsapajavehiM asAsayA /
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyadhotikA TIkA pra.3 u.39.52 jagatyAH padmavaravedikAyAzcavarNanam 805 se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai liya sAsayA, siya alaasyaa||pumvrveiyaannN bhaMte ! kAlao kevaJcira hoi ? goyamA ! Na kayAvi NAsI, Na kayA vi Natthi Na kayA vi Na bhabissai bhuviya bhabai ya bhavissai ya dhuvA NiyayA akkhayA avyayA avaTiyA NiccA paumavaraveiyA ||suu0 52 // __chAyA-tasyAH khalu jagatyA upari bahumadhyadezabhAge atra khalla ekA mahatI padmavaravedikA prajJaptA, sA khallu padama baravedikA ayojanamUrdhvamuccatvena paJca. dhanuHzatAni viSkambheNa, sarvaratvamayI jagatI samitA parikSepeNa srvrtnmyii| tasyAH khalu padmavaravedikAyAH ayametAvadrUpo varNAvAsaH yajJaptaH, udyathA-vajramayA nemAH riSTamayAni pratiSThAnAni vaiDUryamayAH stammAH suvarNarUpyamayAH phalakAH vanamayAH saMghayaH, lohitAkSamayyaH sUcyA, nAnAmaNimayANi kalevarANi nAnA. maNimayA: kalevarasaMghATAH, nAnAmaNimayAni rUpANi, nAnAmaNimayAH rUpasaMghATA: aGkamayAH pakSAH, pakSavAhavazca jyotirasamayA vazAH, vaMzakavellu kAni ca rajata. mayayaH paTTikAH jAtarUpamayyo'vaghATinyaH vajrayayaH pucchanyaH sarvazvetaM rajatamayaM chAdanam sA khalu padamavaravedikA ekaikena hemajAlena ekakena gavAkSajAlena ekaikena kiMkiNIjAlena ekaikena padmajAlena sarvaratnara yena sarvataH samantAta sNprikssiptaa| tAni khalla jAlAni tapanIyalambumaNAni suvarNamatarakaNDi tAni nAnAmaNiratnavividhahAgarddhahAropazobhiAsamudayAni IpadanyonyamasaMpAtAni pUrvAparadakSiNottarA''gataitirmanda mandamejamAnAni ejamAnAni kampamAnAni kampamAnAni lambamAnAni lambamAnAni zabdAyamAnAni zavAyamAnAni teno vAreNa manojJena manohareNa karNamanonivRttikaraNena zandena sarvataH samantAt a pU. yamANAni zriyA'jIva upazobhamAnAni upazobhamAnAni tiSThanti / tasyAH khana padmavaravedikAyAH tatra tatra deze tatra tatra vaha hayasaMghATA gajasaMghATAH, narasaMghATAH, kinarasaMghATAH, kiM puruSasaMghATAH, manoramasaMghATA, gandharvamaMghATAH vRpabhasaMghATAH, sarasnamayAH, acchAH, yAvata prtiruupaaH| tasyAH khalu padamabaravedikAyAstatra tatra deze tatra tatra bahavo hayapaMktayastathaina yAraspatirUpAH / evaM hayavIthayo yAvaspratirUpAH, evaM hayamithunAni gajamithunAni yAnava pratirUpaNi / tasyAH khalu padmavaravedikAyAstatra tatra deze tatra tatra bahavyaH pamalatA nAgalanAH evama zAkalatAH campakalanAH, cUnalatA vanalatA vAsantikalA atimunakalatAH kundalatAH zyAmaLatAH nityaM kusamitAH yAta-muvibhaktapatimaJjayavatamadharyaH sarva. ratnamayaH zlakSNAH kaNhA ghRSTA mRSTA nIrajaskA nirmalA nippaDkA niSkaGkaTacchAyA:
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA ThIkA pra.3 u. 3 . 52 jagatyAH padmavara vedikAyAzcavarNanam 809 tIrthaGkareriti / 'sANaM paumacaravezyA' sA khalu padmavara vedikA 'addhajoyaNaM | u uccate' arddha yojanaM' dve gavyate ityarthaH Urdhvamucatvena 'paMcadhaNusayAI vikkhaMmeNa paJcacatuHzatAni viSkambheNa viSkambhaH parirayastena 'jagaI samiyA parikkheveNaM' jagatI samikA parikSepeNa yAvatmamANo jagatyA madhyabhAge parirayaH pramANa eva tasyApadmavedikAyA api parikSepa iti bhAvaH / 'savvarayaNamaI0' sarvaratnamayI sAmastyena ratnAtmikA acchA zlakSNAlA ghRSTAmRSTA nIrajaskA nirmalA niSpaGkA niSkaGkaTacchAyA samayA samarIcikA sodhotA prAsAdIyA darzanIyA abhirUpA pratirUpA padmavaravedikA / eSAM vyAkhyA pUrvagateti / 'tI se NaM paramavaraveiyAe' tasyA:- pUrvadarzita vizeSaNaviziSTAyAH khalu padmavara 'vedikAyAH' ayameyArUve vaNNAvAse pannatte' ayam-vakSyamANaprakAraH etAdrUpaH- evaM svarUpo varNavAsaH - varNaH - ilAghA yathA'vasthitasvarUpakIrttanaM tasyA vAlo nivAso paramavaravediyA' yaha padmavaravedikA addha jogaNaM uDUM uccatteNaM' Aghe yojana kI UMcI hai arthAt do koza jinanI UMcI hai 'paMcadhaNusayAI farar' aura vistAra meM yaha 500 pA~ca sau dhanuSa kI hai 'savvarayaNAmae' tathA yaha sarvAtmanA ratnamaya hai 'jagaI samiyA' jitanI jagatI kA madhyabhAga kA pariraya- parikSepa hai utanA hI parikSepa isakA bhI hai yaha vedikA 'acchA lakSaNA, laSTA, sRSTA, nIrajaskA, nirmalAniSpaMGkA, niSkaMTacchApA sabhA samarIcitA sodyotA darzanIyA abhi* rUpA pratirUpA' ina acchAdita vizeSaNoM vAlI hai, ina vizeSaNoM kA artha jaisA Upara meM likhA gayA hai-vaimA hI yahAM samajha lenA 'tIseya paraveyAe ayameyAruve vaNNAyAle paNNatte' ucca padmavara vedikA kA savara vehi 'addhajoyaNa' uDUDhaM uccateNaM' adhayaTana bheTalI yI hai. arthAt me sa-zAnI yA vANI che. 'paMca dhaNusayAI vikkhmena ane 500 pAMcase dhanuSanA vistAra vALI che sarva are te ratnabhaya che. 'jagaI samiyA' bheTaseo bhagatInA madhya bhAganA parizya - parikSeSa che, bheTana Ano pazu parikSepa (gherAve che. A padmava2vehi 'acchA zalakSNA, laSTA, ghRSTA, sRSTA, nIrajarakA' nirmalA, niSpa kA, ( hava vinAnI) niSkaM kaTa chAyA (aMza vinAnI ) saprabhA, samarIcikA sodyotA, darzanIyA, abhirUpA, pratirUpA, vigere vizeSa rAjI he yA vizeSajJAna artha pramANe 52 vAmAM Ave che, zena prabhAno che, 'tIya paramavara veiyA ayameyArUve vaSNAvAse paNNatte' se padmavara veminA varSAvAsa varNana yA pramANe che. 'ta' jahA' ne 'vairAmayA nemA' mA padmavara vehinI nemA bediyA' yA 'savvarayaNAmae' jI0 102
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItAbhigamata 810 granthapaddhatirUpo varNAvAsa:-varNakaniveza ityarthaH, prajJapta:-kathita iti / 'taM jahA' tadyathA-'vArAmayA nemA' bajramathA nemA nemA nAma padamabaravedikAyA bhUmibhAgA vaM niSkrAmantaH pradezAH te sarve'pi banamayA:-bajaratnabhavAH 'riTTAmayA pahahANA' riSTamayAni pratiSThAnAni riSTo ratnavizepastadrUpANi matiSThAnAni mRla. pAdAH 'veruliyamayA khaMbhA vayaratnamayAH stammAH, 'yaNarUpamayA phalagA' muvarNarUpyamayAni phalakAni 'lohitakkhamaI yo mRIo' lohitAkSarannamayaH sUcayA phalakadvayasambandhavighaTanAmAvahetu paadukaasthaaniiyaaH| 'vaDarAmayA maMdhI' vannamayAH sandhayaH sandhimelAH phalakAnAm ayapartha:-vantraratnapUritAH phalakAnAM sandhaya iti / 'NANAmaNimayA kalevarA' nAnAmaNimAyani-anekavidharatnaghaTitAni phalevarANi-manuSyAdi zarIgaNi 'NANAmaNimayA kalevarasaghADA' nAnAmaNimayA: varNAvAla-varNana isa prakAra se kahA gayA hai ta jahA' jaise-'varAmayA nemA' isa padmavaravedikA ke jo nema hai-bhUmimAna se Upara kI ora nikalate hae jo pradeza hai| velavastramaya hai arthAta padamabaravedikA ke adhobhAga meM jo pradezace maya vajAla ke pale hae hai 'ridvAmayA paiTTANA' riSTaratna ke isake pratiSThAna hai-mRlapAda hai 'veliyamayAkhabhA' varatna ke hamake stambha hai 'suvaNNahappamayA phalagA' suvarNa aura rupya, cAMdI kI milAvaTa se bane hue isake phalaka hai / pATiye hai 'lohilakhamahako saIo' lozitokSa ratna kI banI huI isakI saciyAM hai / ye sUcIyAM pAdukA ke sthAnApanna hotI hai jo donoM pArTiyoM ko Apasa meM saMbaMdhita kie hue rakhatI hai unheM vighaTita nahIM hone detI hai| 'baharAmayA saMdhI' isake phaloM kI jo saMdhiyA hai ve vajraratna se bharI huI hai / 'Na.NAmaNimayA kalevarA yahAM jo manuSyAdi zarIra ke citra bane hue hai| ve aneka prakAra ke yaNiyoM ke bane hue hai| 'NAgA. bhUmibhAgathI uparanI tarapha nIkaLatA je pradeza che, te badhA ja ratnanA banelA DAya the, 'ridamayA pahaTANA' (20Ta 28nanA tanA pratiSThAna che. bhUsapAI cha. 'vela liyAmayA khaMmA' vaya 2nanA tanA stamlA che. 'suvaNNaruppapayA phalagA' supara bhane zAhInI bhaNI yI manesA nAsI che, pATiyA 2. lohitakkhamaiyo mRgolehitAkSa ratananI banelI tenI sUciyA che. e sUci paraspara saMbaMdhit 29 cha. tene 1 5418 tI nathI. 'vairAmaga saMdhI' tenA 30InI 2 sdhiye| che, te 100 2tnathA marekI che. 'NANA maNimayA kalevaro' maDIyA re manuSyAdinA citro banAvavAmAM Avela che, te aneka prakAranA maNinA banAbvaamaa bhAta che. 'NANA maNimayA kalevarasaMghAhA' tathA manuSyanA strI pu3vAnA
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA ThIkA pra.3 u.3 sU.52 jagatyA panavaravedikAyAzcavarNanam 811 kalevarasaMghATAH manuSyazarIrayugmAni nAnAmaNimayAnItyarthaH 'jANAmayArUvA' nAnAmaNimayAni rUpANi rUpakANi 'NANAmaNikhayA rUcasaMghoDA' nAnAmaNimayA rUpasaMghATAH rUpayugmAni nAnAmaNi mayAnIti / 'kAmayA ekkhA pakkhabAhA oya' aGkamayAH pakSAH aGko ratnavizeSa stanmayA pakSAstadekadezAH, pakSavAhanazca 'jotirasAmayA vaMsA vaMsaka velluyA ya' jyotIrasamayA vaMzAH jyotIrasaM nAma ratnaM. tanmayA vaMzAH, mahAntaH pRSThavazAH, jyotIrasamayAni vaMzakavellukAni ca vaMzAzva kavellukAni, tatra mahatA pRSThavaMzAnAmumayata stiyaka sthApyamAnAH vaMzAH kavellukAni lokaprasiddhAni 'rayayA maIo paTTiyAo' rajatamayyaH paTTikAH vaMzAnAmupari maNimayakalevarasaMghADA' tathA manuSya zarIra sumsa-strI puruSa kI joDI ke jo citra bane hue hai ve bhI anekavidha maNiyoM se bane hue hai 'nANAmaNimayA rUvA' rUpa-manuSya citroM ke atirikta jo aura bhI citra haive saba bhI aneka prakAra ke maNiyoM ke bane hue hai isI taraha 'NANA. maNimayArUva saMghADA' rUpasaMghATa-aneka jIvoM kI joDI ke citra bhI aneka prakAra kI maNiyoM ke bane hue hai / 'aMkalayA pakkhA pakkhabAhA oya' isake pakSa AjU bAjU ke bhAga-aGkaratnoM ke hI bane hue hai| 'jotirasAmayAvaMsA' vaMzA baDe 2 pRSThavaMza isake jyotirasa nAmaka ratna ke bane hue hai| 'vasakavelluyAya' vaMzakavellama-baDe pRSThavaMzoM ko sthira rakhane ke liye unakI donoM ora tirache rUpale lAye gaye bAMsabhI jyotIratna ke hI bane hue hai / 'rayaghAmaIno pahiyAno' bAMsoM ke Upara ke chapare para dI jAne vAlI laMbI lakaDI ke sthAnApanna rakhI huI jo paTTikAeM hai ve cAMdI kI banI huI hai| 'jAtarUmamadhIbho ohAuNIo' kaMdhAoM ko bAMkane ke liye jo unake Upara avaghaTiniyA jeDakAnA je citro banelA che, te paNa aneka prakAranA maNiyonA banelA che. 'NANA maNimayA rUvA' 35-manuSya mitraan| 35 zivAya bhAga 2 yitrI cha, te madha! mane prAranA bhayona mA che. 'NANAmaNimayArUva saMghADA' 35 saMghATaka aneka jIvonI jeDInA citra paNa aneka prakAranA maNIthI bhane che. 'aMkamayA pakkhA pakravAhAoya' nA 57sAnumAnAlA se ma' 2tnAnA manA che. 'jotirasAmayA vasA' 'zA moTA moTA vazI jyotirasa nAbhanA nAnA maneA che. 'vasa kavelluyAya' shkahuka-moTA vaMzane sthira rAkhavA mATe tenI bane bAjumAM tIchapaNuthI rAkhavAmAM Avela vAMsa paNa cetI ratnanA ja banelA che. 'rayayAmaIo paTTiyAoM' pAMsAnI 652 ch|52| 52 rAmapAmA bhAvanA daNI vaLIyenI jagyAe rAkhavAmAM AvanArI je paTI che, te cAMdInI banelI che.
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre vAra kaMtrAsthAnIyAH, 'jAyarUpamaIo ohADhaNIo' jAtarUpaM sUdarNavizeSaH tanmayyaH avaghATinyaH AcchAdana hetu kaMcopari sthApyamAna mahAyamANa kiLiMca sthAnIyAH 'varAmaIo uafi yaNIo' vajramayyo bajAnAtmikA adaghATanInAmupari puMchamyaH niviDataracchAdana hetuzlakSNataraNa vizeSasthAnIyAH, tatra avaghATanI mahatI, kSullikAtu pucchanI, ityeva ubhayorbhedaH 'savvasee svayAmara chAyaNe' sarvazvetaM rajatamayaM chAdanam sarvazvetaM rajatamaya puMchanInAmupari kavellukAnAmadha AcchAdanamiti || ' sANaM paramavaravezyA' sA khalu uparyuktA padmavaravedikA 'egamegeNa hemajAleNaM' ekaikena hemajAlena sarvAtmanA hemamayena lambamAnena lambamAnena dAmasamUhenetyarthaH ' egamegeNaM gavakkha nAleNa' ekaikena gavAkSajAlena gavAkSAkRti ratnavizeSadAyasamUhena 'egamegeNaM khikhiNI jAle gaM' ekaikena kiMkiNI jAleta, kiMkiNyaH- kSudraghaNTikAH, tathA caikaikena sughaNTikA jAlenetyarthaH ' egayegeNaM muttAjAleNaM' ekaikena muktAjAlena muktAphalamayena dAmasamUhena ' egamegegaM maNijAlegaM' ekaikena maNijAlena maNimayena dAmasamUhena hai / Dhakkana hai ve jAtarUpa kI banI huI hai 'vaharAmaio uvari puMchaNIo' ina DhakkanoM ke Upara jo puJchanI hai - DhakkanoM ke chedoM ko caMda karane ke liye jo unake Upara ilakSNatara tRNavizeSa ke sthAnApanna aura Dhakkana hai / jaisA ki ghAsa ke chAparAoM ke upara bane rahate hai-ve vajraratna kI hai aghATI vaDI hotI hai aura puMchanI isI prakAra kI choTI hotI hai yahI ina donoM meM antara hai| 'savvasee raghaghAmae chApaNe' puMchanoyoM ke upara aura kavelluoM ke nIce jo AcchAdana hai vaha rajata maya-cAMdI kA banA huA hai| aisI yaha vedikA hai 'sA NaM paramavaravezyA egamegeNaM hemajAleNaM egamege NaM gavakhajAle egamegeNaM khikhiNijA leNaM egamegerNa muttAjAleNaM, egamegeNaM maNijAleNaM egamegeNaM kaNaghajA 'jAtaruvamayI o ohA uNIo' mAmAne DhAMDavA bhATe tenA upara ke avadhaTini DhAMDa he te 35 ratnAnI bhanesI che. 'vairAmaio uvari puLaNIo' e DhAMkaNunI upara je pucchanI DhAMkaNunA chidrone khadha karavA mATe tenA upara je zrRgutara tRNu vizeSanA sthAne khIjA DhAMkaNu che jema ghAsanA chAparAe upara banAvelA hAya che te vA ratneAnA che. avaghATaNI meATI hAya che, ane puchI tenAja jevI nAnI hAya che. eTalu e mannemAM aMtara-judAi hai. 'vanyase rayayAmae chAyaNe' puMcha yonI upara mane sunI nIce AcchAdana DhAMkaNu che te rajatamaya cAMdInA banelA che. evI te vedikA che. 'mANaM paramavaraveDayA egamegeNaM hemajAlegaM egamegeNaM gavakkhajAleNaM egamegeNaM khikhiNijAlena egamegeNa mucAnAleNaM egamegeNaM maNijAleNaM egamegeNaM kaNaya
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 raghu.52 jaMgatyAH papavaravedikAyAzcavarNanam 813 'pagamegeNaM kaNayajAleNa' ekaikena kanakajAlena kanakaM pIta suvarNavizeSaH tanmayena dAmasamUhena 'egamegeNaM rayaNajAlepa' ekaikena ratnajATena 'emamaMgeNaM paumajAleNaM sacarayaNAmaeNaM' ekaikena padmajAlena sarvaratnamyena sarvaratnamaya padamAtmavAdAma samUhena 'sabao samaMtA saMparikkhittA' sarvataH-sarvAMsu dikSu samantAt - sarvAsuvidiplu parikSiptA-samyakpariveSTitA / 'te NaM jAlA tavaNijjalaMbU pagA' tAni khalu jAlAni dAmasamaharUpANi hemajAlAdIni tapanIyalaMbUsakAni, tapanIyamAraktaM suvarNa tanmayo laMbUpako dAmnAmagrimamAge maNDanavipo ye tAni tapanIyalambUsakAni 'mubaNNapayaragamaMDiyA' muvarNamataravamaNDitAni, pArvataH sAmastyena leNaM egamegeNaM rathayajAleNaM egogeNaM paumarajAleNaM layarathaNAmaeNaM savvato samaMtA saMparikkhittA' vaha padmavaravedikA bhinna bhinna sthAnoM meM eka eka hemajAla se laTakate hue suvarNamaya mAlAsamUhale eka eka gavAkSa jAla se laTakate hue gavAkSa kI AkRti vAle ratnavizeSa kI mAlAsamUha se eka eka laTakate hue kSudraghaMTikA jAla le eka eka laTa. kate hue baDe 2 ghaMTikA jAla se laTakate hue muktAphalamaya dAmasamUha se, ekaeka laTakate hue kanakajAla se pIta suvarNamaya dAnasamUha ke ekaeka laTakate hue ratnajAla se-ratnamayadAmasamUha le eka eka sarvaratnamaya kamaloM kI mAlA ke samUha se sarvadizAoM meM aura vidizAmo meM vyApta ho rahI hai| pariveSTita banI huI hai| 'teNaM jAlA navaNijjalaM bUmagA' ye saba dAmasamUharUpa jAla tapanIya stucaNe ke laMsaka vAle hai| arthAta ye himAdi ke jAla agrabhAga meM tapanIya Arakta-suvarNa ke jAlega egamegegaM rayayajAleNa egamegeNa paumavarajAleNa savvarayaNAsaeNaM sanI samanA saparikkhittA' se 5212 vaha tu / sthAnamA mero eka bAju hema jAlathI laTakatA survaNamaya mALA samUhathI kaI bAju gavAkSa jAlathI laTakatA gavAkSanA AkAravALA ratna vizeSanI mAlA samUhathI kaIba ja eka eka laTakatI mudra nAnI nAnI ghaTikAjAlathI ghaTaDise.nA samUhathI ke bA eka eka laTakatA moTI moTI ghaTikAjALathI, laTakatA mukatAphaLamaya matIye vALA dAma samUhonI mALAthI eka eka laTakatA kamaLajAlathI kamaLonA samUhathI pIta suvarNamaya mALAonA samUThathI eka eka laTakatA ratnajaLathI ranamaya mALAonA samUhathI eka eka sarva ratnamaya kamaLonI mALAnA samaDethI sarva dizAothI ane vidizAothI vyApta thaI rahI che. pariveSTita vaTaLAyelI rahe che. ' Na' jAlA navaNijala sagA' mA mayA dAma samUDa 35 lasa tapA
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ 814 jIvAmigamaI suvarNapatarakeNa-suvarNapatrakeNa maNDitAni-sumrobhitAni 'NANAmaNirayaNaviviha hAraddhahArauvaplobhiyasamudAyA' nAnAmaNiratna vividhahArAhAropazobhita samadAyAni nAnArUpANAM maNInAM ratnAnAM ca ye vividhavicitravI dvArA aSTAdaza sarikA arddhahArAnavasarikAstarupazobhitaH samudAyo yeSAM tAni tathA, 'IsiM aNNamaNNamasaMpattA' IpadanyonyamasaMprAptAni Ipat-manAk anyonyaM parasparamasaMmAtAniasaMlagnAni, 'pubdAvaradAhiNa uttarAgaehiM bAehi' pUrvAradakSiNottarAgatetiH Abhyo digbhyaH samAgatavAyumiH 'maMdAgaM madAgaM ejjamANA kaMpijjamANA' mandaM mandaM yathAsyAt tathA-ejyamAnAni kampyamAnAni ejyamAnakampyamAnetyatra dvivacanaM jAlAnAM vAyukampanAcchedaM darzayati-'laMghamANA laMbamANA' lambamAnAni lambamAnAni IpakampanavazAdeva ca bhArpata-itastato manAk caLanena prakamba maNDanavizeSavAle haiM / 'sudhaNNapayaragamaMDiyA' cAroM tarapha se ina para suvarNa patra jar3A huA hai| 'nANAmaNizyavivihahAraddha hArauyasobhiya samudghA' ye saba jAla- dAmalamUha nAnArUpaghAle maNiyoM ke evaM ratnoM ke bane hue hAroM se 18 laDabAle hAroM se evaM arddhahAroM se-9 laDake hAroM se upazobhita hai 'IsiM aNNamaNNamasaMpattA' ye eka dUsare se adhika dUra nahIM hai-kintu pAlara meM hai aura Apala meM eka dUsare se saMlagna nahIM hai 'puyAgharadAhiNa uttarAgatehiM vApahi' ye saba jAla pUrva pazcima-dakSiNa evaM uttara se ApatavAyu se 'maMdArga maMdAgaM ejjamANA kapijjanANA' manda manda rUpa le kaMpate rahate haiM aura japa ye vizeSarUpa se kaMpitta hone lagate hai| taba ye 'laMbamANAra' lambera ho jAte hai-idhA velA suvarNanA la bramaka vALA che. arthAt A himAdi jAla agrabhAgamAM tapAvelA senAne ma Dana vizeSa vALA che. eTaleke kaIka lAlAzavALA agrabhAga paNa cha. 'subaNNapayaragama DiyA' tanI thAre mA senAnA patrA usa che. 'NANa magi raya gavivihArahAra asobhiyasamulyA' mA madhI na - hamasabhU aneka prakAranA maNiyAnA ane ratanenA batAvelA hArathI 18 aDhAra laDI vaLA hAthI e arthahAra 9 nava laDI vALA hArothI zobhAyamAna che. IniM agamaNyama pattA' mA 15 me mIjayI gaI 2 nathI 52 tuna na che. 54 52052 me bilan sAtha yaTisA nathI. 'puvAvaradAhiNa uttarA gatehiM voehi' mA mayA samUha pUrva, pazcima, uttara bhane dakSiNI mAvA pavanathI ma dAga madAga ejjAmANA kapijjamANA' bha ma zate 45 / 2 che. ma. kyAre te vizeSa zate pita thAya che. tyAre te 'labamANA pramANA' Gin cini taya che. mAta, gama tamasA jaya
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 7.52 jagatyA panavaravedikAyAzcavarNanam 815 bhAnAni pralambamAnAnIti / 'pajhaMjhamANA pajhaMjhamANA' parasparasaMparkataH zabdAyamAnAni zabdAyamAnAni tAni jAlAni santIti, te NaM orAleNaM maNuNNeNa' tena-hemajAlAdi janitena khalu udAreNa sphAreNa zabdena, sa ca sphArazabdo manaH pratikUlo'pi kadAcidbhavet tava Ai-'maNuNNeNa' mano'nukUlena tacca mano'nukUlatvaM lezato'pi bhavatItyata Aha-'maNohareNaM' manohareNaM manohareNa manAMsi-zrotRNAM cetAMsi harati-svAyattI karotIti manoharastene ataeva 'kRNNa maNindhuDakaraNa' karNamanonivRttikaraNa, zrotRkarNayormanasazca nirvRttikaraH sukhavizepotpAdaka tasmAdeva kAraNAnmanojho manoharazceti tena tAdRzena 'saddeNa' zabdena 'savao' samaMtA ApUraimANA' sarvataH sarvAsu dikSu, samantAt sarvAsu vidikSu apUrayanti, ataeva 'sirIe atIva uvasobhemANA citi' zriyA-zobhayA atIva-atizayenopazobhamAnAni tAni jAlAni tiSThantIti / 'tIse NaM paupavaraveiyAe' tasyAH udhara pasara jAte hai aura Apala meM 'pajhaMjhamANA' eka dUsare se TakarA 2 kara zabdAyamAna dhvanivAle hone lagate haiM 'te NaM ArAleNaM maNuNNe NaM kaNNamaNaNinvuhakareNaM saddeNaM sanco samaMtA ApUresANA lie atIva uvasobhemANA ciTThati' isa avasthA meM unase nikalA huA vaha zabda karNa aura manako bahuta sukha vizeSa kA utpAdaka hotA hai kyoMki vaha zabda bar3A hI manojJa hotA hai-samasta dizAoM aura vidizAoM meM vaha bhara jAtA hai ataeva usa zabda kI sundaratA se ve jAla atyanta zobhita hote rahate haiN| 'tIse Na pa ubhavaravezyAe tatthara dese tahi tahiM vahave hayasaMghADA, gayasaMghADA narasaMghADA kigarasaMghADA, kiM purisasaMghADA' usa padamavaravedikA ke bhinna bhinna sthAnoM para kahIM para aneka hayasaMghATa utkIrNa hai yahAM saMghATa zabda lAdhu saMghADe kI taraha cha. ma 52252 'pajhajhamANA pajhajhamANA' se bhItanI sAthe 242 / 4 232 / 42 zAyamAna 26412 pApA tha7 taya che. 'te Na orAleNaM maNuNNeNe kaNNamaNa nivvuikareNaM sadeNaM savvao samatA ApUremANA sirIe atIva uvasobhemANA ciTThati' mA zata mAthI nANe ye za6 ana mana bhanane para suma vizeSanA anubhava karAvanAra nivaDe che. kemake e zabda ghoja manojJa hoya che. saghaLI dizAomAM ane vidizAomAM te bharAI jAya che. tethI ja e zahanA 2pAthI se samUDa satyata zAlAyamAna tht| 29 che. 'tiseNaM paumavaraveiyAe tattha tattha dese tahi tahiM bahave hayasa ghADA, gayasaMghAr3A narasaMghADA, kiNNarasaMghADA ki purisasaghADA' the 5152 vahAnA tu pu sthAna para kayAMka kayAMka aneka prakAranA hayasaMghATa ghoDAnA yugma cinnelA che.
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ 816 jIvAbhigamana khalu padmavaravedikAyAH 'tattha tattha dese tarhi tahiM tatra tatra deze tatra tatra tasyaiva dezasya tatra tatraikadeze 'vahave hayasaMghADA' bahavo hayasaMghATA: saMghATazabdo yugmayAcI yathA, sAdhupaMghATa ityatra tathA ca bahUni yayugmAni evamagre'pi saMghATazabdo yugmavAcI draSTavyaH, 'gayasaMghADA' gajasaMghATA: 'narasaMghADA' narasaMghATAH 'kiNNarasaMghADA' phinnarasaMghATAH 'kiMpurisasaMghADA' 'kiMpurupasaMghATAH 'mahoragasaMghADA' mahoragasaMghATA: 'gaMdhaka saghADA' sAdhasaMghATA: 'vasahasaMghADA' vRpabhasaMghATA: pamayugmAni, kIrazAni tAni ? tatrAha-'savarayaNAmayA' sarvaratnamayA:-matminA gannamayAH picchA' ityArasya 'paDirUyA' ityantapAdAnAM yAvatpadasaMgrAhyANAM vyAkhyA pUrva gtaa| ete ca sarve'pi hayAdi saMghATAH pUSpAkINakAH kathitAH, sampati-pateSAmeva hayAdInAmaSTAnAM paMktayAdi matipAdanArthamAha-'tIse NaM' ityAdi, 'tIse NaM paumayugmavAcI hai| kahIM 2 para gajasaMghATa utkIrNa hai, kahIM2 para narasaMghATa utkIrNa hai| kahIM para kinnarasaMghATa utkIrNa hai| kahIM para kiMpumapa saMghATa utkIrNa hai| kahIM para moragasaMghATa utkIrNa hai| kahIM para gandhasaMghATa utkIrNa hai kahIM2 para vRSabhasaMghATa utkIrNa hai| ye saba saMghATa 'samvarayaNAmayA' sarvAtmanA ratnamaya hai 'acchA' ityAdi paDirUva taka ke zabdoM kA artha pahile likha pAye hai ye saca hayAdimabATa puSpAvakIrNaka phaloM ko barasAne vAle kahe gaye hai / atra una syAdi AThoM saMghATe kA paMkti Adi kA nirUpaNa karate hai / 'tIkheNa paumavaravediyAe' usa padmavara vedikA ke 'tatdha dese tahi 2' sthAnoM meM, hayapaMtIo taheva jAva paDirUvA' upapaMktiyAM hai / yAvat ye saya hyapaMktiyAM pratirUpa hai yahAM yAvat zabda se 'sarvA ratnamayAH, acchAH ityAdi vizeSaNoM kA saMgraha huA hai ephadizA meM jo zreNi hotI hai usakA nAma paMkti hai| ahiyAM saMghATa zabda sAdhu saMghADAnI jema yugma vAcI che. kyAMka kyAMka gaja saMghATa hAthInA yugma citrelA che. kayAMka kayAMka narasaMghATa manuSya yume citralA che kayAMka kayAMka nira saMghATa citrelA che. kayAMka kayAMka kiM purUSa saMghATa citrelA che kayAMka kayAMka mAraga saMghATa citrelA che kayAMka kayAMka gaMdharva saMghATa citrelA che kayAMka kayAMka vRSabha saMghATa cinnelA che. A bhadhAna saghATo 'savarayaNAmayA' sa 42 2tnabhaya cha 'acchA' tyAdi 'paDirUvA' sudhInA ne| ma 5 vAmAM mAnI gaye the. sAdhA hayAdi saMghATa kaeNlene varasAvanArA che, have e hayAdi saMghATenI paMkti vigerenu ni3545 42vAmA bhAva 2. 'tIse NaM paumavaraveiyAe' se pahabhava2
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 u. 3 . 52 jagatyAH padmapara vedikAyAzvavarNanam 817 caravezyAe' tasyAH khala pdmvrvedikaayaa| 'tattha tastha dese tarhi tarhi ' tatra tatra deze - tatra tatra dezAvayave 'haya paMtIo' banyo hayapaGktayaH 'tadeva jAva paDiruvA' tathaiva-saGghATanadeva yAvatpratirUpA, yAvatpadena- 'savvarayaNAmayA acchA' sarvaratnamayA acchA', ityAdito'bhirUpaparyantAnAM vizeSaNAnAM grahaNaM bhavati, ekasyAM dizi yA zreNiH sA paGktiH kathyate / 'evaM hayavIhio jAva paDivAo' evaM hayAdi paGktiriva hayAdi vIthayo'pi vaktavyA yAvatpratirUpAH, atrApi yAvatpadena 'sabarAmayA' sarvanAmikA ityArabhya pratirUpA etadanta vizeSaNAni saMgrAhyANi / ubhayorapi pArzvayorekaika zreNibhAvena yat zreNidvayaM sA vIthI / atra ye pUrva yAdInAM saMghATAdayaH vIthI paryantA uktAste puruSahayAdInadhikRtyoktAH sAmmatateSAmeva hayAdInAM trIpuruSayugmapratipAdanArthamAha-' evaM iyamihuNAI jAna paDirU vAI' evaM hayapaMktacAdivadeva hayAdi mithunAnyapi vaktavyAni sarva ratnAtmakAnIzyArabhya pratirUpANItyanta vizeSaNayutAni iyAdInAM mithunakAni trIpuruSayugmarUpANi 'evaM vIhio jAva paDiruvAoM' hayAdi paMktiyoM kI taraha 'sandharayaNAmayA' saba ratnAtmaka Adi vizeSaNoM vAlI hayAdivIthiyA~ hai donoM tarapha - AjU bAjU meM eka eka zreNi bhAva se jo do zreNI hotI hai usakA nAma vIthi hai pahale jo hayAdikoM ke saMghATa Adi kahe gaye hai ve puruSa hayAdikoM ko lekara kahe gaye hai, aba unhIM hayAdi AThoM saMghATe kA strI puruSarUpayugma joDoM ko kahate hai / ' evaM hayamihuNAI jAya paDibvAi' hayAdi paMkti kI taraha vahAM hayAdikoM ke strIpuruSarUpa joDA bhI hai ye saba hacAdi mithuna bhI sarvaratnAtmaka Adi pUrvokta vizeSaNoM vAle hai / 'tIse paramavara - nA 'tattha tattha se tahiM tahi" hA hA sthAnAmA 'hayapatIo ta jAva parivA' yastiyo che. yAvat te adhI paMktiyo atizya che. ahI yAvat zabdathI 'savvarayaNA mayA acchA' vigere vizeSa! sagraha thye| ze4 hizAmAM ? zreNI hoya che, tenu' nAma paMDita che. 'evaM' hayavIhio jAva paDitrAo' yAhi paMktiyonI bhA34 'savvarayaNA mayA' sarva ratnamaya vigere vizeSaNe vALI yAdi paktiA che. banne tarapha AjI khAjumAM eka eka zreNi bhAvathI je e zreNI thAya che. tenuM nAma vIthi che. pahelAM je hayAdinA sa'ghATa vagere kahyA che te purUSa hayAdine uddezI kahelAM che have e haiyAdi AThe saMghATAnA strI purUSa rUpa yugma joDalAenu kathana karavAmAM bhAve che. 'evaM yamihuNAI, jAva parirUvAI' syAhi yastinI prema tyAM hrayAdikAnA strI purUSa rUpa joDalA paNa che, A hayAdi mithune paNa sa jI0 103
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama vaktavyAnIti // 'tI se Na paumavaraiyAe' tasyAH khala padmavaravedikAyA: 'tattha tattha dese tahiM tahi tatra tatra deze 'hi' iti tasyaiva dezasya tatra tatraikadeze atrA'pi 'tatthara dese tahi2' itivadatA yatraikA latA tatrAnyA api vaha yo latAH santIti pratipAditaM bhavatIti / 'bahave eumalayAo' vahayaH padmalatA amiH bhyaH 'nAgalyAyo nAgalakAH, nAgA dvamavizepAsce eva latA:-tiryakzAkhApasarAbhAvAt naagltaaH| evaM asogaLyAo' evam azokalatAH 'caMgalapAo' campakaLatA: 'cUyalayAoM' cUtalatA:-AmralatAH, 'vaNalayAo' vaNalatA vaNA:taruvizeSAH 'vAsaMtiya lapAyo' vAsantikalatA 'atimuttamalayAo' atimuktakalatAH 'kudalayAo' kundalatAH 'sAmakayAo' zyAmalatAH tAH kIdRzyA ? ityAhaNiccaM kumusiyAyo' nityaM kusumitAH, nityaM-sarva kAlaM paTsvapi RtaSu kummAni saMjAtAni AsAmiti kusumitAH 'jAva' iti yAvatpadasaMgrAhyANi latAvizeSa. NAnImAni-NiccaM sauliyAo' nityaM mukulitAH mukulAni nAma kumalAni kalikA ityarthaH NiccaM lavaiyAo' nityaM lavayitA:-pallavitA, NiccaM yavaiyA' nityaM stavakitAH "NicaM gummiyA' nityaM gulmitAH ' micaM gucchiyA nityaM gucchiAH stava gulyo gucchavikopI, "NiccaM jamaliyAo' vediyAe natthara dele tahira bahave paumalayAbho nAgalayAno evaM asoga layAo' ityAdi unma padmavara vedizA ke bhinna sthAnoM para aneka padmalatAeM hai aneka nAga latAeM hai azokalatAeM hai caMpakalatAeM hai| cUna. latAeM hai, banalatAeM hai, vAsantikalanAeM hai, atimuktakalatAeM hai, kundalatAeM hai, evaM zyAmalatAeM hai, ye saba latAeM chahoM RtuoM meM kusumita rahatI hai gAvaspada se saMgrahIta vizeSaNa kahate hai nitya kuDma. layukta banI rahatI hai nitya pallavita rahatI hai nityastavakita rahatI hai nitya kaliyA~ gulipta rahatI hai, nitya yamalita samAna jAnIyalanA 2namaya vigere pUrita vizeSa vANA cha 'tIse gaM paumavaraveiyAe tattha tattha dese tahi tahiM bahave paramalayAo nAgalayAtho evaM amogalayAo' tyAha e padmavara vedikAnA judA judA sthane para aneka yamalatA che, aneka nAgalatAo che aneka azakatatAo che caMpakalatAo che. AmalatAo che. bAlatAo che. vAsatilatAe che. atisUkatalatAo che. kuMdalatAo che ane zyAmalatAo che. A badhI latAo chae vastuomAM puSpAnvita rahe che. have yAvat padathI grahaNa thayela vizeSaNe batAve che. nitya kumala-kaLio vALI banI rahe che.nitya pallavita rahe che. nitya stabakita rahe che. nitya kaliye gukiMmata rahe che nitya yamalita samAna jAtanI latA yuvALI
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.I u.3 2.52 jagatyAH pAvarabedikAyAzcavarNanam 819 nityaM yamalitAH, yamalaM nAma samAnajAtIyalayoyugmaM tatsaMbhAtam Asviti yamalitAH 'piccaM juliyA nitya yugalitAH yugalaM sajAtIya vijAtIyayo tayordvandvam, 'piccaM viNamiyA' nityaM vinatA:-sarvakAlaM phalabhAreNa IpannatAH ___ NiccaM paNamiyA nityaM paNatA:-sarvakAlaM mahatA phalabhAreNa duraM natAH, tathA'suvibhatta paDimaMjarivarDisagadharIo' muvibhakta matimacaryavataMsakadharyaH, tatra vibhaktikA-suvicchittikA prativiziSTo aJjarIrUpo yo'vataMsaka, taddharAstaddhAriNyaH eSaH sarvo'pi kusumitattvAdiko dharma ekasyA ekaikasyA latAyA uktaH samprati-kAsAzcillatAnAM sakalakusumitatvAdi dharmapatipAdanArtha pUrvokta sakalavizeSaNasaMgrahamAha='NiccaM kusumiya-maulie lavaiya-thavaiya-gummiya vimiya paNamiya-suvibhatta parimaMjarivaDisagadharIo nityaM kusumita-mukulita pallavita stacakita-gulmita-gucchita-vinamita-maNamita suvibhakta matimaJjaryavataMsakadharyaH etatpadagatAnAM vizeSaNAnAmarthaH pUrva vyAkhyAta eveti / punaH kiM rUpAstA: 1 ityAha-'saravaNA maio' sarvAtmanA ramnamayyaH, 'saNhAo' ityArabhya 'paDirUpAo' iti paryantAnAM vizeSaNapadAnAmarthAH pUrvavadeva jnyaatvyaaH| ataH paraM padmavaravedikA zabda pattinimittaM jijJAsuH praznayannAha-'se keNa TeNaM bhaMte !' ityAdi, 'se ke?NaM bhaMte ! evaM vuccai paumavaravekSyA paramavaravezyA' yugmoM se yukta rahatI hai tathA 'stuvibhatta paDimaMjarivaDilamadhIo' suvibhakta prativiziSTa maMjarI vahI hai eka DiMsaka-avataMsaka-mukuTa usako dhoraNa kiye rahatI hai| 'sabarayaNAmaI mo, lahAo' ye saba latAeM bhI sarvAtmanA ratnamaya hai lakSNa AdivizeSaNoM vAlI haiM ina zlakSaNa Adi pratirUpa paryanta padoM kA artha pahile hI likhA jA cukA hai ataH usI taraha se use jAna lenA cAhiye adhya paravaravedikA ke zabda pravRtti nimitta ko jAnane ke liye pUchate hai| 'le keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai paumadaradiyA2' he bhadanA ? isa pabhavaravedikA kA aisA 2 cha. tathA 'suvittha paDima jarivaLisagadharIo' sumita ativiziSTa maza eja kahevAya che ke je eka vaDi saga avataMsaka mukuTane dhAraNa karela rahe che. 'savvarayaNA maIo sahAo' mA dhau satA! 55 saminA sapa mAre ratnamaya che. ane kSaNa vigere vizeSaNo vALI che. A zlaphaNa vigere pratirUpa sudhInA padene artha pahelAM ja lakhavAmAM AvI gayela che. tethI e rIte artha ahiyAM samajI levuM. have padmavara vedikAnA zabda pravRtti nimittane jANavA mATe zrIgautamasvaamii prabhuzrIna pUche che 'se keNaTeNaM bhate / evaM buccai paumavaraveiyA pAvara
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 jIvAmigamako tatkenArthena bhadanta ! evamucyate- pavedikA padmavaravedikA, ayamartha:-padamavarapedikA ityevaM rUpasya zabdasya tatra pratto ki nimittaM padamavara vedikAyAH padamavara thedikevi nAmakaraNe ko heriti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paumavaraveiyA' padvaravedikAyAm 'tatya tatya dese nahi tahi tatra tatra deze tasyaiva dezasya tatra tatraikadeze 'veiyAmu' vedikAmu upavezanayogyamattavAraNarUpAsu 'veDyAvAhAsu' vedikA pArveSu 'veiyAsIsaphaLaemR' vedikAzIrSaphala keSu vedikAyAH zIrpamuparibhAgastadeva phalakaM teSu, 'veDyApuDaM. resu' vedikApuTAntarepu dve vedike vedikApuTam tAni vedikApuTAni teSAmantarANi apAntarAlAni vedikApuTAntarANi tepu, tathA 'khaMbhema' sAmAnyataH stambheSu tathA -'khaMbhavAhAmu stambhapArceSu 'khaMbhapsIse su' stambhazIrSeSu 'khamapuDaMtaresu' stammapuTAntareSu dvau stammo stambhapuTam teSAmantarANi-apAntarAlAni tepu 'mUisa' sUtrISu phalaka sambandhavighaTanAbhAvahetu pAdukA sthAnIyAsa tAsAmuparIti tAtparyAyaH nAma Apane kisa kAraNa se huA dhanalAyA hai / arthAt isake nAmakI zabda pravRtti meM kyA kAraNa hai ? jisase yaha padmavaravedikA kahalAtI hai| isa ke uttara meM prabhuzrI karate hai / 'gothamA' paDamavaravediyAe tatthara dese tahiM2 vediyAsu vediyAvAhAsu vediyAsIsaphalaesu, vediyApuraresu' khaMbhe khaMbhavAhAsu, kha masIsesu, khaMbhapuDataresu' he gautama ? padmavaravedikA ke una una sthAnoM meM-jaise vedikA ke upavezanayogya chajjoM ke Upara vedikA ke donoM pArzvabhAgoM para vedikA ke zIrSa uparibhAgarUpa phalakoM ke Upara vedikA ke puTAntaro meM-do vedikAoM ke apAntarAla meM stambhoM ke Upara stambhoM kI bhAjU ghAja meM stambhoM ke zIrSa sthAna para stambhapuTAntaroM meM-do stambhoM ke bIca meM 'saIsu veiyA' sapana meM yama12 vahAnu me nAma mAye // 25yI kahela che? arthAt tenA nAmanI zabda pravRttimAM zuM kAraNa che ke jethI e yama12 va 4Aya cha 1 25 prazna uttaramA asuzrI 4 cha / 'goyamA ! paumavaraveiyAe tattha tattha dese tahi tahi vediyAsu vediyAvAhAsu vediyA sIsaphalaesu, vedizapuDataresu, khaMbhesu khaMbhavAhAsu khaMbhasIsesu, khaMbhapuDaMtaresu' he gautama! padmavara vedikAnA e e sthAnamAM jema vedikAnA upaveza yogya chaja jenI upara vedikAnA ane pArtha bhAgo para vedikAnA zirobhAga rUpe phalakenI upara vedikAnA purAntamAM be vedikAnA antarAlamAM stanI u5ra satanI Aju bAjumAM stanA uparanA bhAgamAM stanma purAtamAM
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ ? prameyotikA ThIkA pra. 3 uM. 3 su. 52 jagatyA padmatraravedikAyAzcavarNanam 821 'sUImusu' sUcImukheSu yatra pradeze sUciphalakaM bhinyA madhye pravizati tatpratyAsannadezAH sUcimukhAni teSu sUcImukheSu 'sUI phalaesa' sUcIphalakepu. sUcIbhiH sava nvitAH phalakamadezAH te'pi upacArAt sUtrIphalakAni teSu sUcInamadha uparica vartamAneSu 'sUIpure' sUcIpuTa: 3reSu dve mRcyau sUcIpuTa' tepAmantareSu 'pakkhe' pakSeSu 'pakkhavAhAsu' pakSavAhAsu- pakSapAtreSu pakSAH pakSavAhAH vedikaikadezAsteSu 'pakkhapuDaMta resu' pakSAntareSu dvau pakSau pakSapuDhaM teSAmantareSu 'bahU' uppalAI ' bahUni utpalAni - kamalAni 'paumAI' padmAni sUryavikAsIni 'jAba sayasahassa pattA yAvat - yAvatpadena - 'kumupanaliNasu pagasogaMdhiyapuMDarImahApuMDarI' iti padAnAM saMgrahaH / kumudana linasumagasaugandhikapuNDarIka mahApuNDarIzatapatrasahasra patrANi, tatra kumudAni candravikAsIni padmAdArabhya sahasrapatrAntAnAM ca vizeSaH prAgevopadarzitaH / kIdRzAni tAni ? tatrAha - 'savvarayaNAmayAI' ityAdi, 'savvarayaNAmayAha" sarvAtmanA ratnamayAni, 'acchAI ' accha ityAdi 'paDilana' ityasaImuhesa sUIphala esa - sRIpuDana resu pakkhesu pakkhavAhAsu, pakkhapuDaMtaresu' isI taraha phalaka ke sambandha ko vighaTana nahI hone dene meM kAraNabhUta aisI pAdukA ke sthAnApanna sUciyoM ke agrabhAga ke UparajahAM ki sUcIphalaka ko bhedakara bIca meM praviSTa hotI hai vahAM ke pradeza sUcImukha kahalAte haiM / ciyo se saMbaMdhita phalakoM ke upara do sUciyoM ke antarAla pradeza meM isI taraha se pakSoM ke Upara pakSoM kI AjU bAjU meM aura pakSAntaroM ke Upara 'bahuI' upalAI patramA jAna sagasahassa pattA savtrarayaNAjapAI, acchAI' ityAdi aneka utpala aneka sUryavikAzI kamala, yAvat nalina sudhdA saugandhika puNDarIka mahApuNDarIka zatapatra aura sahasrapatra khile rahate hai ye saba utsala se 9 the stambhonI vayamA 'sUIsu suImuhesu suIphalaesu sUIpuDataresu pakkhesu pakkha vAhAsu pakkhapuDataresu' 4 rIte ilamnA saMbhavane buDhA na paDavA devAnA kAraNabhUta evI pa dukAnA sthAnApanna sUciyAnI upara sUciyAnA agrabhAganI upara ke jyAM sucI phalakane bheTTIne vacamAM praveze che, tyAnA pradeza sUcImukha kahevAya che. sUciyeAnA saMba dhavALA phUlakenI upara e sUcircAnA antarAla madhya pradezamAM eja rIte pakSAnI upara pakSe nI Aju khAjumAM ane pakSa purAMtarAnI 752 'bahui' uppalAI paumAI jAva sasahasvattAi savvarayaNAmayAI, acchAI ' ityAdi aneka utpala aneka sUrya kAzI kamala yAvat nalina, subhaga, saugandhika, puMDarIka, mahApu DarIka, zatapatra ane sahasrapatro khIlelA rahe che. utpalathI laIne sahasrapatra sudhInA jeTalA prakAranA kasaLeA ThahyA che te khapA
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastra ntAnAM vizeSaNapadAnAmarthAH pUrvoktarItyaiva draSTavyA iti| punaH kathaMbhUtAni padmAdIni tatrAha-'maiyA' ityAdi, 'mahayA mahayA cAsikkacchatta samayAI" mahanmahadvApikaccha va samAnAni, mahAnti mahAnti-mahatpramANakAni vApikANi varSAkAle yAni pAnIyarakSaNArtha kRtAni vApikANi tAni ca utrANi ca tatsamAnAni-tat tulyAni 'paNNattAi samaNAuso !' prajJaptAni kathitAni, he zramaNa ! he AyuSman ! 'se teNaTeNaM goyamA! evaM cuccada pausavara vezyA, paumavaravejhyA' tava senArthena, yasmAt padamabAhulyaM vidyate tasyAM vedikAgaM tasmAdeva kAraNAta he gautama / evamucyate yadiyaM padmavasvedikA padamavaravediketi / athAsyAH zAzvatAzAzva daviSaye pRcchati bhagavAn gautamaH-'paumavaravelyA NaM bhaMte ! padamavaravedikA khala bhadanta 1 'ki sAsayA asAsayA ki zAzvatI-sarva kAlabhAvinI, athavA azAzvatI na sarvakAlasthAyinIti padamavaravedikAyAH zAzvatAzAzvatatva viSayaka praznaH, magavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siya lekara sahasrapatra taka ke jitane bhI kamala hai, ve saba saryAtmanA rasnamaya hai acche haiN| ina acchAdipadoM kA artha pUrvokta jaisA ho hai 'mahayA2 bAsikvacchatta samayAI' ye saba utpalAdi varSAkAla meM utpanna hue channaka-chaptA ke AkAra jaisI vanaspati vizeSa ke AkAra jaise hI 'samaNAlo paNNatAI' he zramaNa-Ayupman ! kahe gaye hai| 'se teNa. deNaM gocamA ! 'evaM cucca paumavaravediyA' isI kAraNa he gautama ! ise padmavara ve dilA hama nAma se kahA gayA hai / arthAt isa padmavaravedikA padamalA vAhalya hai, ataH isakA nAma padmavaravedikA huA hai 'paunabara vediyA NaM saMta' !kiMvAsayA asAsayA' he bhadanta ? yaha padmavaravedizA kyA zAzvata hai yA azAzvata hai ? aimA yaha prazna sarvAtmanA ratnamaya che, ane arajI kahetAM suMdara che, A aAdi padano artha pUratarIte samaya 'mahayA maiyA vAsikacchatta samayAi' mA Ghara badhA prakAranA kamaLa, varSAkALamAM unna thayelA chatraka chatrIne AkAra jevI vanaspati vizeSatA mA42 21.1 'samaNAuo paNNacAi' zramAyu mAyubhan kahevAmAM Avela che. se teNaTaNaM goyamA ! evaM vuccai paumabaraveDayA' mA 12thI 3 gItama! tene padmavara vidikA e nAmathI kahevAmAM Avela che. arthAt A padmavara vedikAmAM panuM atizaya paNuM che, tethI tenuM nAma padmavara vedikA e zatarnu yeta che 'paumavaraveiyANaM bhaMte ! ki sAsayA asAvyA' 7 sapan A pamavara vedika zAzvata che ke azAzvata che? A pramANeno A prazna padmavara vedikAnA nityapaNuM ane anityapaNAnA saMbaMdhamAM karavAmAM AvelA
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.51 jagatyAH pAvaravedikAyAzcavarNanam 823 sAsayA siya asApsayA' syAva-kathaJcit zAzpatI-sarvakAlabhAvinI, syAvakayazcit azAzvatI-anityeti / ekasmin dharmiNi parasparaviruddhadharmadvayasamA. vezazravaNAt punautamaH praznayanAha-se keNaTeNa' bhaMte ! evaM buccai siya sAsayA siya asAsA' he bhadanta ! tat kena kAraNena ecamucyate yat padmavaravedikA syAt zAzvatI syAdazAzvatI ca, nahi ekasmin sthANau sthANutvapuruSatvadhauM saMbhavataH viruddhatvAt, tadeva hi viruddhayo viruddhatvaM yadekasmin dharmiNi asahabhAva iti anyathA sarvadharmANAM sarvatra samAvezasaMbhavena virodhakathaivAstamiyAditi gautamasyAvAntara praznA, yadyapi prakAntamatena viruddhayodharmadvayorekatra samAvezo viruddhaH kintu anekAntavAdamAzritya samarthayitu bhaganAha-'goyamA' padmavaravedikA ke nityastha evaM anityatva ke lambandha meM hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA siya sAlathA-liya alAsayA' he gautama ! yaha padmavaravedikA kathaMcit zAzvata hai aura kathaMcit azAzvata hai 'se keNaTeNaM bhaMte' evaM vuccA liya lAsayA siya, alAsayA' he bhadanta ! ailA Apa kisa kAraNa se karate hai ki kathaMcit zAzvata hai, aura kathaMcit azAzvata hai ? aisA yaha prazna zrIgautamasvAmIle prabhuzrI se isalie pUchA hai ki eka dharmi meM paraspara viruddha do dharmoM kA samAveza hotA nahIM hai-nityakI apekSA anitya aura anitya kI apekSA nitya viruddha hai do virodhI dharmoM meM yahI to virudvatA hai ki ve eka jagaha sAtha nahIM rahate hai| yadi virodhI dharma bhI eka jagaha sAtha 2 rahane lage to phira saba dharma saba meM rahane laga jAyeMge isa taraha virodha che. bhA prazna uttaramA pramuzrI 47 cha, 'goyamA ! siya sAsayA siya asAsayA' 7 gautama ! // 5 12 vaha thayit zAzvata cha, bhane 4thAyit azAzvata cha. 'se keNaTreNaM bhate / evaM buccai siya sAsayA siya asAmayA' he bhagavana Apa evuM zA kAraNathI kahe che ke padmavara vedikA kathaMcit zAzvata che ane kacita azAzvata che? A rItane prazna zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne eTalA mATe pUchela che ke eka dharmimAM paraspara virUddha evAM be dharmone samAveza thato nathI, nityanI apekSAe anitya ane anityanI apekSAe nitya virUddha che. be virodhI dharmomAM e ja virUddha paNuM che ke eka sthaLe e bane ekI sAthe rahetA nathI. je be vidhi dharmo paNa eka sthaLe ekI sAthe rahevA lAge te pachI badhAja dharmo badhAmAM rahevA lAgI jAya A rIte te virodhapaNu ja nAza pAmI jaze. zrIgautamasvAmInI A vAta sAMbhaLIne zrI mahAvIra prabhu be virodhI dharmone eka ja sthaLe samAveza anekAnta mAnyatAmAM
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________ namasomethinde prameyadhotikA TIkA pra.3.2 .52 jagatyA pazAyaravedikAyAzcavarNanae 825 thikanayamatena paryAyapAdhAnya vivakSAyAmazAzvatI paryAyANAM pratikSaNamAvisayA kiyaskAlabhAvitayA vA vinAzitvaditi / 'se seNaTeNaM goyamA ! evaM buccai siya sAsayA siya asAsayA' tattenArthena tena kAraNena he gautama / evamucyate-padmavaravedikA syAt zAzvatI syaadshaashvtii| tadayamartha:-iha dradhyAthikanayavAdI svamatapatiSThApanArthamevaM vadati-yat na bhavati atyantAsata utpAdo gaganakusumotpattivat, na vA bhavati sato vinAzo yathA jIvasya, ata eboktam-'nAsato vidyate bhAvo nAmAvo vidyate satA' iti / yau tu dRzyete pativastu utpAda milAzau tadAdiparyAyoM kI apekSA tathA anya aura pudgaloM ke vighaTana evaM Agamana kI apekSA vaha azAzvatI hai / iSya kA tAtparya aikhA hai ki-paryAyAsti. kanaya ke matAnusAra dravya gauNa ho jAtA hai, aura paryAya pradhAna ho jAtI hai paryAya pratikSaNa parivartanalapa arthAt badalane vAlI hone se athavA kiyatkAlabhAvI hone se vinAza dharmavAlI hotI hai isaliye usa apekSA vaha azAzvatI kahI gaI hai| 'se teNaDheNaM goyamA' evaM buccaha siya sAsayA siya alAsayA' isI kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki padmavaravedikA kaMcit nisya hai aura kathaMcit anitya hai jo dravyApikanayavAdI haiM vaha apane mana kI pratiSThA karane ke liye ailA kahatA hai ki jo atyanta asatasvarUpa hotA hai AkAzapuSpa kI taraha kabhI bhI utpAda nahIM huA karatA hai aura jo sat svarUpa hotA hai usakA kabhI AkAza kI taraha vinAza nahIM hotA hai 'nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH' aisA siddhAnta hai| phira bhI prati vastu tathA bIjA pudgalenA vighaTana ane AgamananI apekSAthI te AzAzvatI che enuM tAtparya evuM che ke paryAyArthika nayanA mata pramANe dravya gauNa thaI jAya che. ane paryAya mukhya thaI jAya che. ane paryAye pratikSaNe parivartana rUpa arthAta badalAI javAvALA hovAthI athavA kiyakAla bhAvI hovAthI vinAza yamapaNA hAya che. tethI te apekSAthI te zAzvatI hera cha 'se teNaTreNa goyamA! eba vuncai siya sAsayA priya amAsayA' te 25thA gautama! meM evuM kahyuM che ke padmavara vedikA kathaMcit nitya che ane kathaMcita anitya che. je dravyArthika nayava dI che te potAnAmatanuM rAmarthana karavA mATe evuM kahe che ke je atyaMta asata svarUpa hoya che, tene AkAza kusumanI mAphaka kayAreya utpAda thato nathI ane je sat svarUpa hoya che tene AkAzanI mAphaka 4yAreya vinAza th| nathI. 'nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH' se pramANe siddhAMta vacana che. te paNa dareka vastumAM je utpAda ane vinAza jI0 184
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ me jIvAmigamavaM bhAvatirobhAvamAtram, yathA phaNina utphaNatvaviphaNatve tasmAtsarva vastu nityamiti / evaM ca dravyAthikamatacintAyAM bhavati saMzayaH kiM ghaTAdinanyArthatayA zAzvatI adhavA sakaLakAla mevaM rUpA ? iti, tatastAzasaMzayanirAkaraNAya tasyAH sthitivipaye bhagavantaM bhUyaH pRcchati gautamaH, 'paumavara ve iyANa maMte' padmavaravedikA khalu bhadanta ! 'kAla ko kecciraM hoI' kAlataH kiyantaM kAlaM yAvadevaM rUpA bhavati-avatiSThate ? iti paznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA re gautama ! 'Na kayA vi NAsI' na pAdApi nAsId-bhUtakAle sarvadeva AsIda anAditvAt 'Na kayA vi Nasthi' na kadApi na bhavati sarvadeva vartamAnakAle bhavati sarvadeva bhAvAt 'Na kayA viNa mavissaI' na kadApi na bhaviSyati kintu bhaviSyatkAle'pi sarvadeva bhaviSyati apayebasitatvAt tadeva kAlatrayacintAyA meM jo utpAda vinAza pratIta hote hai| ve AvirbhAvatirobhAvarUpa hI hai| jahA~ utpAda cinAzAstapa AvirbhAvamiromAnasapakA utphaNa aura viphaNa avasthA meM pratIta hotA hai ataH yakSI siddhAnta ThIka hai| ki samasta vastueM nitya hai / isa tAha se dravyArthika naya kI isa mAnyatA meM aisA saMzaya hotA hai ki ghaTAdikI taraha yaha padmavaravedikA zAzvatI hai ? athavA sAlakAla meM yaha sIpale rahane ke kAraNa zAzvanI hai ? ima prakAra ke saMzaya hone para zrIgA~ta svApnIne prabhuzrI se aisA pUchA hai 'paumavaravehamANaM bhaMte ! kAlo devaviraM hoI' he bhadanta ! padamavaravedikA kAlakI apekSA kabataka isa rUpa meM rahatI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiN| 'goyA ! Na yA ciNAlINa kathAvi Nasthi NaphayAviNa bhavissaha' he gautama ! yaha padmabara vedikA pUrva meM nahIM thI dekhAya che te AvirbhAva tibhAva rUpaja che. jema utpAda ane vinAza rUpa aviva tibhAva sarpane utkRNa-phaLA phela ve tyAre ane viphA phaNa saMkecIle tyAre pratIta thAya che. jethI eja siddhAMta barAbara che ke saghaLI vastuo nitya che. A pramANe dravyArthika nayanI A mAnyatAmAM e saMdeha thAya che ke ghaTAdinI jema A pamara vedikA zAzvatI che? athavA sarvadA sakaLa kALamAM e eja rUpe rahevAnA kAraNa zAzvavata che? A rItane saMde yapAthI zrIgautamayAmI prabhuzrI prabhAyene 5 pUcheda cha / 'paupavara veDayA NaM bhate ! kAla o kevacicara' hoI' he sagavan padma12 vaha tI apekSAe kyAM sudhI A pramANenI rahe che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI zrIgItabhakAmI 43 'goyamA ! Na kayAvi NAsI Na kayAvi Nasthi Na kayAvi Na bhavissaI' he gItama 1 mA 54 bha2 vaha paresAna tI tebha nathI.
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA na.3 3.3 sU.52 jagatyA padmavaravaidikAyAzcavarNanam 827 nAstitvapratiSedhaM vidhAya samprati-vidhimukhenAstitvaM pratipAdayati-'bhuvi ca' ityAdi, 'bhupiM ca bhavai ya bhavistai ya' ayUcca bhavati ca bhaviSyati ca, trikA. lAvasthAyitvAt 'dhuvA' dhruvA-me divat sadA sthAyitvAda dhruvatvAdeva 'NiyayA' niyatA sarvadeva svasvarUpe'sthitatvAta, niyatatvAdeva ca 'sAsayA' zAzvatIzazvadbhavana svabhAvatvAta, zAzvatatvAdeva ca 'jakkhayA' na vidyate kSayo yathokta svarUpAkAraparibhraM zo yasyAH sA'kSayA, sasta gaGgAsindhu pravAha pravRttAvapi pauNDarIkadAcAnejapudgalavicaTane'pi tAvatmamANakAnyapudgaloccaTanasaMbhavAda, akSayatvAdeva 'avvayA' avyayA avyayazavdavAcyA, Ipadapi svarUpa calanasya kadAcidapi asaMbhavAt, avyayatvAdeva 'avaSTiyA' avasthitA mAnupottaraaisA nahIM hai vartamAna meM yaha nahIM hai ailA bhI nahIM hai aura bhaviSya kAla meM yaha nahIM rahegI aisA bhI nahIM hai| zintu 'bhuvi ca bhavai ya bhavissai ya' pahile bhI yaha padmavazvedikAthI, aba bhI hai aura Age bhI yaha sadA rhegii| isa prakAra se ilakA trikAlacI astitthA hai ataH yaha 'dhuvA' meru Adi kI taraha dhruva hai aura dhrupa hone se hI yaha 'NiyayA' apane svarUpa meM niyata hai / niyata hone se hI yaha 'sAsayA' zAzvana hai zAzvata hone se hI yaha 'akkhayA' gaMgAsindhu ke pravAha meM pravRtta pauNDarIka hahakI taraha aneka pumaloM kA vighaTana hone para bhI utane pramANa ke andha puzaloM ke mila jAne se akSara hai isake svarUpa kA kabhI vinAza nahIM hotA hai akSaya hone se hI yaha 'avvadhA' adhyaya hai-avyaya zabda vAcya hai kyoMki thoDe se bhI rUpa meM yaha apane svarUpa se kabhI bhI calina nahI honI hai avyaya hone se hI e vartamAnamAM nathI ema paNa nathI ane bhaviSyamAM e nahIM hoya ema 5 nathI. paraMtu 'bhuvica bhavai ya bhavissaiya' // 5612 3 paDalA paNa hatI vartamAnamAM paNa che, ane bhaviSyamAM paNa e sadA raheze. A rIte tenuM astitva traNe kALamAM che. tethI "gvA merU vigerenI jema dhruva che. ane dhruva vAthI ko 'NiyayA' pAtAnA sva32 niyata che. niyata jApAthI me 'akkhayA' 111 sidhunA pravAhamA pravRtta yI 424 nI ma mana puglonuM vighaTana thavA chatAM, paNa eTalA pramANanA bIjA pudgale maLI javAthI akSaya che. tenA svarUpano vinAza kayAreya paNa tha nathI. akSaya hovAthI te 'avvayA' bhavyaya che. avyaya za4 pAya cha, bha 21 mevA 2135mA paNa te pitAnA svarUpathI kayAreya paNa calita thatI nathI. avyaya hovAthIja me pAtAnA prabhAmA 'avadviyA' mAnuSattara patithI mAra 228 samudra
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 i.3 sU.13 va naSaNDAdikavarNanan 829 aMjaNei vA khaMjaNei vA kajalei vA malIi vA guliyAi vA gavalei vA gavalaguliyAi vA amarei vA bhamarAvaliyAi vA bhamarapattagayasArei vA jaMbUphalei vA adAridvei vA parapuDhei vA gaei vA gayakalabhei vA kaNahasappei vA kaNhakesarei vA AgAsathiggalei vA kaNhAsoei vA kiNhasapei vA kiNhakaNavIrei vA kaNhabaMdhujIvaei vA, bhace eyArUne liyA, goyamA ! jo iNadve samaTe, tesiM NaM kaNhANaM taNANaM maNINa ya itto ihaparAe ceva kaMtayarAe ceva piyatarAe theva maNNuNNatarAe ceva saNAsatarAe ceva vaNNeNaM pannatte / tattha gaMje te NIlagA taNAya maNIya tesiM NaM imezazarUve vapaNAvAle pannate, se jahANAmae siMgei vA bhiMgapattei vA cAsei vA cAlapicchei vA suei vA suyapicchei vA NIlIi vA pIlIbheei vA jIlIguliyAi vA lAmAei vA uccaMtaei vA vaNarAIi vA halaharavalaNei vA moraggIvAi vA pAravayaragIvAi vA ayalIkusumei vA aMjaNasigAkusumei vA jIluppalei vA NIlAsoei vA gIlakaNavIrei vA, NIlabaMdhujIvaei vA, saveemArUne liyA ? No iNaDhe sagaTe, tesi NaM NIlagANaM taNANaM maNINa va eto iThThalarAe cena kaMtatarAe ceva jAva vapaNeNaM pannate, tattha je te lohiyamA taNAya maNI ya, teli NaM ayameyArUce va gAvAle enase, se jahA NAmae sasagahirei bA urabharuhirei vA Nararuhirei vA vAharuhirei vA mahisaruhirei vA bAliMdagovaei vA bAladivAgarei vA saMjhanbharAgei vA, guMjaddharAei vA, jaJcahiMgulaei vA silappavAlei vA pavAlaMkurei vA lohitakkhamapIi vA lakkhArasei vA kimirAmei vA rattakaMbalei vA cINapiTurAsIi vA jAyasuya
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA kA.ma.u. 3 tu.53 vanapaNDAdikavarNana ___ 831 soei vA seyakaNavIrei vA seyabaMdhujIvei vA, bhaveeyArUve liyA ? No iNaTe samaTe, tesiNaM sukillANaM taNANaM maNINaya etto ihatarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNate // tesiNaM aMte ! taNANa ya maNINa ya kerisae gaMdhe pannatte ? se jahA NAmae koTapuDANa vA pattapuDANa vA coyapuDANa vA tagarapuDANa kA elApuDANa vA caMdaNapuDANa vA kuMkumapuDANa bA usIrapuDANa vA caMpagapuDANa maruyagapuDANa vA damaNagapuDANa vA jAipuDANa vA juhiyApuDANa vA malliyapuDANa vA pahANamalliyapuDANa vA vAsaMtiyapuDANa vA keyaIpuDANa vA kappUrapuDANa vA aNuvAli ubhijjamANANa ya NibhijamANANa ya koTTejamANANa ya ruvijamANANa ya ukirijamANANa ya vikirijamANANa ya paribhujamANANa ya bhaMDAo vAbhaMDaM sAharijjamANANaM orAlA maNuNNA ghANamaNaNivvuikarA savao samaMtA gaMdhA abhiNissabaMti, bhavezyArUce siyA ? No iNaTe samaDhe, tesi NaM taNANaM maNINa ya etto itarAe theva jAva maNAmatarAe ceva gaMdhe pnnnntte| teli NaM bhaMte taNANa ya maNINa ya kerisae phAle pannate, se jahANAbhae AIi vA rUei vA bUrei vA NavaNIei vA haMsagabbhatUlIi vA sIrIsakusumaNicaei vA vAlakumathapattarAsIi vA bhaveyArUne liyA? jo igaTre samaThe, tesi NaM taNANaM ya mhaNINa ya etto itarAe ceva jAba phAse pnntt|| teliNaM bhaMte ! taNANa puvAvaradAhiNa uttarAgatehiM vAehiM maMdAyaM maMdAyaM eiyANaM veiyANaM kaMpiyANaM khobhiyANaM cAliyANaM phaMdiyANaM ghaTTiyANaM udIriyANaM kerisae sadde pannate? se jahANAmae sibiyAe saMdamANiyAe vArahavarassa vA sachattassa sajjhayassa saghaMTayassa satoraNavarassa sagaMdighosassa sakhikhi.
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________ JAPAHA RM 635 jIvAnigamasUtra NihemajAlaparaMtaparikkhittalla hemavayakhetacittavicittatiNisakaNaganijjuttadAruyAgassa supiNidvArakamaMDaladhurAgarasa kAlAyasasujhayaNemijatakassassa AiNNavaraturagasusaMpauttassa kusalaNara cheyasArahi susaMparigahiyasta sarasata battIsatoraNaparimaMDiyasta sakaMkaDavaDilagasla lavAvasarapaharaNAvaraNabhariyasla johajuddhasajasla rAyaMgaNaMsivA aMtepurasi vA rassaMli vA maNikoTTimatalaMsi vA abhikkhaNaM abhikkhaNaM abhighaTijamANasla vA NiyaTTi mANasa vA je orAlA maNuSNA kaNNamaNaNivvuikarA savvao samaMtA sadA abhiNistavaMti, aveeyArUve siyA? jo iNaTre samaTe / se jahANAmae veyAliyAe vINAe uttaramaMdAmucchiyAe aMke supaiTriyAe baMdaNasArakoNaparighaTTiyAe kusalaNaraNArisusaMpariggahiyAe padosapaccUmakAlalamayaMsi maMda maMda eiyAe veiyAe kammiyAe khobhiyAe cAliyAe phaMdiyAe ghaTTiyAe udIriyAe orAlA maNupaNA kaNNamaNaNivvuikarA sabao samaMtA sadA abhiNislavaMti, bhaveeyA. rUce siyA? No iNaTe lmtte| se jahA NAmae kiNNarANa vA kiMpurimANa vA mahoragANa vA gaMdhavANa vA adalAlavaNagayANa vA gaMdaNavaNagayANa vA, somaNalavaNagayANa vA paMDagavaNagayANa vA himavaMtasalayamaMdaragiriguhalamaNNAgayANa vA egao saMhi. yANaM samuhAgayANaM samutraviTANaM saMniviTANaM esuiyapakkIliyANaM gIyaraigaMdhavaharisiyamaNANaM gajja ejaM katthaM payavaddhaM pAyavaddhaM ukkhittayaM evattayaM maMdAyaM gaMciyAvalANaM sattalarasamaNNAgayaM arasasusaMpauttaM chadosavippamukaM egorasaguNAlaMkAraM aTuguNokveyaM guMjaMtavaMsakaharovagUDhaM rattaM tiThANakaraNasuddhaM mahu samaM sula
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ 833 prameyadhotikA TIkA pra.3 7.3 sU.53 vamapaNDAdikatra nim liyaM sakuharaguMjaMtaralataMtI sumaMuttaM tAlasusaMpauttaM tAlasamaM layasusaMpauttaM gahasusaMpauttaM maNoharaM mAuribhiyapayasaMcAra suraI suNaiM varacArurUvaM divyaM geyaM paNIyANaM bhavezyAve siyA, haMtA goyamA ! evaMbhUe liyA ||suu053|| chAyA-tasyAH khalu jagatyA upari bahiH padmavaravedikAyA atra khalu eko mahAna vanapaNDaH prajJaptaH dezone dve yojane cakravAlaviSkambheNa jagatI samakaH parikSepeNa kRSNaH kRSNAvabhAso yAvat anekazasTarathayAnayugyazibikAsyandamAnikApratimocanAH suramyAH prAsAdIyAH 4, tasya khalu vanapaNDasyAntabahusAmaramaNIyo bhUmibhAgaH prAptaH sa yathAnAmakaH AliGga puSkaramiti vA mRdaGga puSkaramiti vA sarasvalamiti vA karatala. miti vA AdarzamaNDalamiti vA candramaNDalamiti vA sUryamaNDalamiti vA urabhracarma iti vA vRSAcarma iti vA varAhacarma iti vA siMhacarma iti vA vyAghracarma iti vA vRkacarma iti vA dvIpicarma iti vA, anekazaGkukIlakasahasravitataH, Avarta bhatyAvarttazreNi prazreNi svastika sauvastika puSyamANavarddhamAnaka matsyANDakamakarANDaka jAramArapuSpAvali padmaratrasAsarataraGga bAsantIpadmala lAbhakticitraiH sacchAyaiH samarIcikaiH sodhote nAvidhaecavaNe, stRNaidha maNisindhopazobhitaH tadyathA-kRSNairicchu klH| tatra khalu yAni lAni kRSNAni tRNAni ca maNayazva, tepAM khalla ayametAvadrUpo varNAvAptaH prajJapta sudhathA nAmakA-jImRta iti dA, aJjanamiti vA anamiti vA gulikA iti dA navamiti vA dhavalaguTikA iti bhramara iti vA bhramarAkaviketi vA bhramarapatragatasAra iti vA jambUphalAmiti vA ArdrAriSTa iti vA parapuSTa iti vA gaja iti vA gajakalama iti vA kRSNasarpa iti vA kRSNakesara iti vA AkAzathiggaLamiti kA kRSNAzopha iti vA kRSNakaNavIra iti vA, kRSNabandhu jIva iti vA, bhavedevAvagueH syAda ? gautama ! nAyasarthaH samarthaH, teSAM khala kRSNAnAM tRNAnAM maNInAM ceta, iSTanaraka evaM kAntataraka eva miyataraka eva manojJa. taraka ela mana Amanaraka eva varNena prjptH| tatra khalla yAni jAni nIlAni tRNAni ca maNayazca, teSAM khalla ayametAvadUpo varNAvAmaH prajAH tathAnAmako-bhRga iti vA bhRGgapatramiti vA cApa iti cASapila miti vA zuru iti vA zukrapiccha miti vA nIlI iti vA nAlI bheda iti vA, nIlIguTakA iti dA zyAmaka iti vA uccaMtaga iti vA balarAjI iti vA haladharavasanamiti nA mayUragrIveti vA pArAvatamIveti vA atamIkusumamiti vA aJjanakezikA kusumamiti vA nIlo jI9105
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmiga spalamiti vA nIlAzoka iti vA nIlajhaNavIrahati vA nIlabandhujIvaka iti vA bhavedevAvapAH syAt ? nAyamarthaH samaH, nepA khallu nIlAnAM tRNAnA maNInAM ca ita iSTataraka ena kAntatara evaM yAtraNena prajJaptA, tatra yAni tAni lozitakAni tRNAni ca maNayazca teSAM khalu ayametAvadUSo varNAvApsaH prazataH tadyathA nAmakaH zazakarudhiramiti cA, urabhrarudhiramiti nararudhiramiti vA bArAharudhiramiti vA, mahiparudhiramiti vA cAlendragopaka iti vA bAladivAkara iti vA rAndhyAbhrarAga iti bA, guJjArAga iti vA jAtyahiGguluru iliyA, zilApakAlamiti vA panAlAGkura iti vA lohitAkSamaniriti vA lAkSAra iti vA imirAma iti vA raktakambala iti vA cInapiTarAziriti vA japAkusugamiti kA, pArijAtakusumamiti vA raktopakamiti vA, raktAzoka tivA, raktakaNavIra iti vA, raktavandhujIvaka itivA, bhavedetA. vadrUpaH syAt ? nAyasarthaH samarthaH, teSAM khaltu lohitakAnAM kRNAnAM maNInAM ca itaiSTataraka eka yAvarNana mnH| satra khalu yAni tAni hAridrakANi vRNAni ca maNayazca teSAM khalu ayametAvadrapo vIrAsaH prajJatA, tadyathAnApakA campaka iti vA campakatvagiti cA, campaka meva iti vA handrivi vA haridrAbheda iti bA, haridrA. guTikA iti vA haritAlizeti vA haritAlizAbheda iti vA harimAlikAguTikati vA, cikura itivA, vikurAgarAza iti trA, varakanaka inibA, barakanasanigharSa iti vA, suvarNazilpija ini vA, darapurupavalanamiti vA gallanIkumamamiti vA, pAkusumamiti vA, kUSmANDikA kusumamiti dA. koraNTasadAma kA iti uDavaDAmumamiti vA, ghopAtakI kusumamiti vA, suvarNadhikAsumamiti bA, muiriNyakAkunumamiti vA koraNTakavaramAlyadAma iti vA bIyAkusu mamiti vA pItAzoka iti vA, pItakaNavIra iti vA pItabandhunIka iti bA, mavedetAvad 2H syAt ? nAyamarthaH samarthaH, teSAM khala hAridrANAM tRNAnAM maNInAM ca ita iSTataraka eva yAcavarNana prakSaptaH / tatra khalla yAni tAni zuklAni taNAni ca maNayakSa ropAM khalu agametAvadrapo varNAvAsaH prajJaptaH, tathAnAmakaH aGga iti vA jaDa iti vA candra tivA kunda iti vA kumuda iti vA udakaraja iti vA dadhighanamiti bA, kSIramiti dA, kSIrapUramidivA, mAvalIlibA, zAradika bAlAraka iti vA dhmAtadhautarUpyapaTTa iti vA zAlipiSTagaziriti yA kumudarAzirili vA bhUpAchevADIti kA pehuNabhije iti vA visamiti vA mRmAlikA iti vA gajadanta iti vA lavaMgadalamiti vA pauNDarIka dalamiti vA sinduvAramA pandrAya iti nA zvetAgosa iti za. vetabANavIra iti vA zveta bandhujIca iti vA, bhavedetAdrapaH syAt ? mAyamarthaH samarthaH teSAM khalu zuklAnAM tRNAnAM maNInAM ceta iSTanaraka ena yAvadvarNena prajJaptaH / teSAM khalu bhadanta ! tRNAnAM maNInAM ca kIdazo gandhaH prajJAptaH ? tadyathA nAmakA koTapuTAnAM vA patrapuTAnAM vA,
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA kA pra.3 u.3 tU.56 vanapaNDAdikavarNana 85 coyakapuTAnAM vA, tagarapuTAnAM vA elApuTAnAM vA candanapuTAnAM vA kuMkumapuTAnA vA, uzIrapurAno vA, campakapuTAnAM vA caruvara puTAnAM vA damanarapuTAnAM vA jAtI puTAnAM vA, yUthikApuTAnAM vA, mallikApuTAnAM kA, navamallikApuTAnAM vA, ketakIpuTAnAM vA, kapUrapuTAnAM vA, anubAte ubhidyamAnAnAM dA, nirmidya. mAnAnAM bA, kuTayamAnAnAM vA, rudijjamAvAnAM vA, unzIyamANAnAM vA, vikIryamANAnAM vA, paribhujyamAnAnAM dA, mANDAd bhANDaM saMhiyamANAnAm udArA manojJA ghrANamanonivRttikarAH sarvataH samantAt gandhA abhinisavanti, bhadedetAvadrUpaH syAt ? nAyamarthaH samarthaH, teSAM khalu tRNAnAM maNInAM cetaH iSTataraka evaM yAvada mana Amataraka eva gandhaH mazaH / teSAM saca bhadanta | tRNAnI maNInAM ca kIdRzaH sparzaH prajJaptaH ? savadhAnAmaka-Ajinakaniti bA, rutamiti vA, bUra iti vA, navanItamiti vA, haMsamatulIti vA, zirIpaJcasunicitamiti thA, bAlamukuda patrarAziriti bA, bhavedetAnadbhUyaH syAt ? nAyamarthaH samarthI, teSAM tRNAnAM maNInAM ceta iSTataraka eva yAvat rUparzaH prajJazaH / teSAM khallu bhadanta ! kRNAnAM pUrvAparadakSiNottarAgataitirmanda mandame jilAnAM vyejitAnAM kampivAnAM kSomitAnAM cAlitAnAM spanditAnAM ghahitAnAmudIritAnAM kIdRzaH zabdaH prajJaptaH, tadyathAnAmaH zivikAyA vA, syandamAnikAyA ghA, sthavarasya bAsanasya saghaNTAkasya satoraNavarasya sanandighoSasya sajhikiNIhemajAlaparyantaparikSiptasya haimavatakSetra citravicitra tainizAnaka niyuktadArukatva supinaddhArakamaNDaladhugakasya kAlAyasasukRta. nemiyantrakarmaNa AkIrNavara-tura susaMprayuktastha kuzalanarachekalArathi saMparigRhItasya zarazatadvAtriMzattoraNaparimaNDitasya sakaMkaTAtalakasya sacApazaramaharaNAvaraNa bhRtasya bodhayuddhasajjasya rAjAhaNe bA, antaHpure vA, raste vA maNikuTTimatale amIkSaNamabhIkSNamabhighaTayamAnasya abhiniva_mAvasya vA ye udarA manojJAH karNamanonikhikarAH sarvataH samantAva rAmA abhiniHstra banti, bhavedevAvadrapaH syAda ? nAyamarthaH samartha:--pathAnAmakaH vaitAhikyA thINAyA usaramandAmUrchitAyA aGke sumatiSThAyA zcandanasArajoNaparivaTTitAyAH kucalanaranArIsuparigRhItAyAH pradoSa pratyupakAlasamaye mandaM mandamejitAyA vyajitAyAH karmitAyAH kSobhitAyAH cAlitAyAH spanditAyA hitAyAH udIritAyA udArA manojJAH karNamanoni tikarAH sarvataH samantAt zabhA abhini sananti, mavedetAndrapaH syAta, nAyamaryaH samarthaH, tathAnAmakaH nirANAMcA kiMpuruSANAMbA, mahorazANAM bA, gandharvANAM vA, bhadrazAlavanagatAnAM dA nandanavanagatAna kA, somanasavanamatAnAM paNDakavanagatAnAM vA, himavatamaLyamandaragiriguhAsamAgatAnAM vA, emataH saMhitAnAM saMmukhAgatAnAM samupaviSTAnAM yamuditamakrIDitAnAM gItaravigandharvapitamanasA
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ 836 jIvAmigamasUtre gadyaM padyaM kathye padavaddhaM pAdavaddhasukSikaM pravRttakaM mandaM rocitAvasAnaM saptasvara samanvAgatamaSTarasasupayukta padopavanamuktamekAdazaguNAlaGkAramaSTaguNopetam, gujad vaMzakuiropagUDham raktaM tristhAna karaNazuddhaM madhuraM samaM sulalitaM sakudaraguja dvaMzatantrasaMprayuktaM tAlasusaMyuktam. vAlayayam, layasusaMyukta grahasaMyukta' manoharaM mRdukaribhitapadasaJcAraM surati sunati varacArurUpaM divyaM geyaM pragItAnAm, bhAvaH syAt ? indra gautama / evaM bhUtaH syAt 0 53 // TIkA- 'tI se NaM janaIe upiM tasyAH khalla jagatyA' mAkAra kalpAyA upari 'bAhiM paramavaraveDayAe' yahi padmadaravedikAyAH- vahideva pradeza: 'ettha NaM ege mahaM caNasaMDe pannatte' atra asmin khalu yahAneko vanapaNDaH majJaptaH kathitaH uttamottamAnAmanekajAtIyAnAM vRkSANAM samudAyo vanapaNDaH, taduktam'gajAi rakkheTiM varNa aNegajAhahiM usame rukkhehiM NasaMde' 'eka jAtIyairvRkSaivanam, anekajAtIyairuttame vRkServanapaNDa iticchAyA || isa taraha se padmacara vedikA zabda kI pravRti kA nimitta prakaTa karake aba sUtrakAra usa meM jo banakhaNDa Adika hai unheM dikhalAne ke liye sUtra kahate hai / 'tIse NaM jagaIe uppi bAhiM paramavarave diure ettha NaM' ityAdi / TIkArtha - usa makAra kalpa jagatI ke Upara vartamAna padmavara vedikA ke bAhara jo pradeza hai usa pradeza meM 'ege mahaM vaNasaMDe paNNatte' eka vizAla banakhaNDa hai jahAM para aneka prakAra ke uttamottama vRkSoM kA samudAya hotA hai ula sthAna kA nAma vanakhaNDa hai taduktam- 'ekajAie hi rUkkhehiM vaNaM aNegajAiehiM uttamehiM khehiM vaNasaMDe' eka jAti ke ke vRkSa jisa sthAna para hote haiM usakA nAma vana hai| aura aneka jAti ke vRkSa jisa sthAna para hote hai / usakA nAma vanakhaNDa hai 'dekhUNAI A rIte padmavara vedikA zabdanI pravRttinu' nimitta pragaTa karIne have sUtrakAra temAM je vanakhaMDa vigere che te batAvavA nIce pramANe sUtrakahe che. 'tIse NaM jagatIe upi vAhi paramavaravezyAe ettha NaM' ityAdi TIkA-e prakAranA jagatInI upara vamAna padmavaravedikAnI bahAranA ne pradeza che me pradezamA 'eMge maha' vaNasa De paNNatte' me4 vizAla vanakhaMDache. jyAM aneka prakAranA uttameAttama vRkSeAnA samudAya hAya che. e sthAnanu' nAma vana' he 'taduktam - ekajAiehi ruk khehiM vaNaM aNegajAiehi uttamehi' rukkhehiM' vraNasa'De' bheTha latanA vRkSoM ke sthAnapara hAya the, tetuM nAma vana che. ane aneka jAtanA vrukSA je sthAna para hAya che tenuM nAma vanakhaMDa che.
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA . hai . . 53 vanapaNDAdikavarNanam 837 'deNAI do joyaNAI cakravAla vikkhabheNaM' sacaikaiko vanapaNDo dezone dveojane cakravAlaviSkambheNa 'jagatI samae parivakhetreNa' jagatI samako jagatyAH samAnaH parikSepeNa, sa ca canapaNDa: parikSepeNa jagatI parimANa ityarthaH / sa ca vanapaNDaH kathaM bhUtastatrAha - 'kiNhe' ityAdi, 'kiNhe' kRSNaH chAyA pradhAnatvAt, iha khalu vRkSANAM prAyo madhyame vayasi varttamAnAni patrANi nIlatvAhulyena kRSNAni bhavanti tAdRzapatra saMlabdhatvAt vanapaNDo'pi kRSNaH / na copacAramAtrasvAd vanaSaNDaH kRSNa iti vyavahriyate kintu kRSNarUpeNAvabhAsamAnatvAtkRSNa statrAha - 'kiNdobhAse' kRSNAvabhAsaH, yAvatke bhAge kRSNAni patrANi santi arach bhAge sa banavaNDaH kRSNo'nabhAsate, ataH kRSNo'vabhAso yasya sa kRSNAva bhAso vaSaNDa: 'jAva aNega sagaDaraha0' ityAdi, atra yAvatpadanAdyANi padAni yathA - 'nIle nIlomAse irie hariomA se sIe sImomAse jiddhe NidobhAse do joyaNAI cakkavAlacikkha meNaM jagatI samara parikkheveNa' yaha vana khaNDa kucha kama do yojana kA hai aura isakA cakravAla viSkambha jagatI ke cakravAla viSkambha ke jaisA hai vaha vanakhaNDa kisa prakAra kA hai usakA varNana karate hai0 'kinhe kinhomAse jAba aoga lagaDaraha0 ' ityAdi / chAyA pradhAna hone se yaha vanakhaNDa kRSNa hai vRkSoM ke prAyaH - madhyamavatra meM vartamAna patra nIla rone hai isa kAraNa le usa vanakhaNDa ko kRSNa kahA gayA hai kyoM ki isa avasthA meM vaha kRSNa rUpa se avabhAti hotA hai vahI mAna 'kinhobhAse' isa pada dvArA sUcita huI hai| jitane bhAga meM ula banavaNDa meM kRSNa patra hai utane bhAga meM vaha banakhaNDa kRSNarUpa se pratibhAsita hotA hai / yahAM yAvatpada se jina vizeSaNoM kA grahaNa huA hai una vizeSaNoM kI vyAkhyA isa 'desUNAI dojoyaNAI' cakkAlavitrakha bheNaM jagatI samae parivakheveNaM' bhAvana khaDa kaIka kama ceAjananA haiAya che. ane tenu cakravAla triSkala jagatInA cakravAla viSNubhanI jevA che. te vanakha'Da devA prakAranA che? tenu have sUtrakAra vana re che. 'kinhe kinhobhAse jAva aNega sagar3a 260' ityAdi chAyA pradhAna hAvAthI A vanakhaMDa kRSNa va tu che. vRkSAnA patrA prAyaHmadhyama avasthAmAM vata mAna haiAya tyAre nIlavaNu tu' hAya che. A kAraNathI e vanakhaDane kRSNa kahyu che. kAraNake e avasthAmAM te kALA vaNu thI zeAbhAyamAna hAya che, eja vAta 'kiNhobhAse' se par3ha dvArA sUyavesa che bheTalA lAgabhAM se vanabhAM patrA hAya che eTalA bhAgamAM e vanakhaMDa kRSNava thI pratibhAsita thAya che. ahiyAM cApadathI je vizeSazeAnA sathaDha thayA che, e vizeSazeAnI vyAkhyA
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________ 838 jIvAmigamasna tivve tiyobhAse kiNhe kiNhacchAe, nIle nIlacchAe harie dariyacchAe sIe sIyacchAe ghagakaDriDacchAe ram sahAmehaniraMvabhUe / te NaM pAyacA mUlamaMtA khadhamaMtA tayAmaMtA sAlamaMtA pavAlamatA pattamatA patA phalamatA vIyamatA aNuputrasujAparula paTTa bhAva pariNayA eAkhaMdhI aNegasAhappasAiviDimA aNega paravyAmasupalAriyA gejjhaghaNaviulapaTTakhaMdhA acchihapattA adirakapattA avAINapatA nirdhayajaraDhapaMDurapattA NavaharivadhisaMtapattaMdhayAragaMbhIradarisaNijjA uvaviNigAyaNavataruNapattAllavakomalujjala calaMna kisalaya sukumAlapadAlasohiyavaraMkuraggasiharA NiccaM kumuthiyA NiccaM mauliyA Nicce thavaDyA NicaM gummiyA piccaM gocchiyA Niccha jamalipANiJca juyaliyA NiccaviNamiyA Nicca paNamiyA Niccakumukhiya mauliya Lavaiya thavaiya gummiya gocchiya jamaliya viNamiya paNamiya suvibhattapaDimaMjasviDisamadharA muyavarahiNamayaNasalAmA koilakoraga siMdhAraNakoDala jIvajIvANaM disuSTakavilapiMgaLavalakAraMDavacakAyAgakalahaMsasArasANegasauNagAnahuNaviraciya saddunnaiya mahurasaranAigamarammA saMpiDiyadappiyamaparamaparIpatkarA parilIyamANamatta chappayakusumAsabalolasaharagumaNDanAyaMtagujaMta desamAgA amitarapurakaphalA vAhirapattachannA ochanna parigchannA NIrogA akaM. yA sAuphalA giddha phalA nANAvihagucchagummamaMDayanasodhyiA vicittamuhakeuvahaLA vAvIpukkhariNIdohiyAsu ya nivAsiya rammajAlagharamA piDiyanIhArimaM sugaMdhi suhasurabhi magoharaM mahayA gaMdhaddhaNi nicca muMcamANA suTaseu keubahulA' iti / etAni yAvatpadasaMgRhItAni padAni vyAkhyAyante / 'nIle nIlomAse' nIlo nIlAvabhAtaH-caritatvamatikAntAni kRSNatvasaMpA sAni paNI ne nIlAni bhAnti sadyogAd danapaNDo'pi nIlA, na caitadueca.ramAtreNa prakAra le haiN| 'harie hariobhAle harito haritAvabhAsa: kahIM 2 yaha banakhaNDa ikSita hai, kyoMki harita rUpa se hI isakA pratibhAla hotA hai| nIle nIlobhAse' ityAdi 'NIlo nIlAmamA saH' kahIM 2 kisI kimI 2 pradeza vizeSa meM-yaha kanIya hai kyoMki atyaMta nIle patte hone se nIlavarNa rUma se hI ilakA pratibhAsa hotA hai, harita avasthA ko pAra mArIta cha. 'harie hariobhAse-harito haritAvabhAsaH' cyA yA yo vanama harita che kemake ekadama lIlA pAMdaDAne laIne haritapaNathI teno pratibhAsa thAya - cha 'nIle nIlomAse' tyA: 'nIlo nIlAvabhAsaH' yAM yAM pradeza vizeSamAM A vana nIla che, kemake nIla varNarUpe tene pratibhAsa thAya che. harita avasthAne purI karIne kRSNa avasthAne prApta na thayela patre nIla kahevAya che. A matranA saMbaMdhI nItimAna vegathI e vanane paNa nIla kahe che. po potAnI
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikArIkA pra. u. sU.53 vanaSaNDAdikavarNanam kathyate kintu tathA pratibhAsanAt tathoktaM nIlAna mAsA nIlo'vabhAso yasya sa tathA, vadA-'harie hariomAse yauvane tAnyeva patrANi kizalayatvaM raktatvaJcAti krAntAni IbaddharitAni pANDuni santi haritAni ityupadizyante tatakhadyogAd vanapaNDo'pi haritaH, na caitadupacAramA kintu tathA pratibhAso'pyasti, alaenAha-haritAvabhAsa:-harito'vabhAso yasya sa tathA, tathA-'sIe sIomAse' vAlaNadatikA. tAni vRkSANAM patrANi zItAni bhavanti tatasta yogAd vanapaNDo'pi zIlaH, na cAso upacAramAtrAt kintu guNata eka, tathA cAha-zItAvamAsaH, adhobhAgavattinAMvyantaradevAnAM ca tadyoge zItvAtasparzaH tataH sa zIto banapaNDo'vabhAsate iti / tathAkarake kRSNa avasthA ko nahIM prApta hue pAnIle kahe jAte hai isa patra saMbaMdhI nIlimA ke yoga le dhana ko bhI nIla kahA gayA hai| patte apane yuvAvasthA meM kisalaya avasthA ko aura apanI lAlimA ko choDa dete hai- taba ve harita avasthA meM AjAte hai-ataH isake liye kahA gayA hai ki yaha vanakhaNDa philI 2 Aga meM harA hai, aura hare rUpa se hI isakA pratibhA hotA hai| yaha dhanakhaNDa sahIM kRSNa hai kahIM nIla hai kahIM harita hai ityAdi rUpa le jo kahA gayA hai usakA kAraNa usa 2 rUpa se vahIM 2 vaha pratimAlita hotA hai yahI bAta kiNho kiNho bhAse' Adi padoM dvArA puSTa kI gaI hai jaya patra apanI prauDhAvasthA meM Ate hai taba una se harItibhAga kA dhIre 2 abhAva chokara zubhratA Ane lagatI hai zubhratA meM zItalatA kA arthAt zIta bAtAvAna ho jAtA hai ataH yaha vanaSaNDa bhI usake yoga se kahIM 2 'zItaH zItA vabhAsa' zItavAta sparzavAli hai aura zItavAta rUparzarUpa se yaha prnyiyuvA avasthAmAM kisalaya kuMpaLa avasthAne ane pitAnI lAlimAne choDI de che. tyAre te harita avasthAmAM AvI jAya che. tethI ja e pramANe kahela che ke A vanakhaMDa kaI kaI bhAgamAM lIlAza vALA che. ane lIlApaNAthIja tene pratibhAsa thAya che. A vanakhaMDa kayAMka kayAMka kueNava vALA che kayAMka kayAMka nIlavarNa vALA che. kayAMka kayAMka harita hoya che ItyAdi rUpe je kathana karavAmAM Avela che. tenuM kAraNa e e rUpe tyAM tyAM te pratibhAsita thAya che. 0 pAta 'kiNho kiNhobhAse vigereyI puSTa 425 mAvasa che nyAre pAna pitAnI prauDhAvasthAmAM Ave che, tyAre haritapaNAno dhIre dhIre abhAva thaIne tapaNuM AvavA lAge che. zvetapaNamAM zItaLatAne arthAt zIta vAyuno vAsa thaI jAya che. tethI e vanakhaMDa paNa tenA pegathI kayAMka kayAMka "zItaH zItAvabhAsaH' tavAyunA 25zavANI che bhane zItavAyunA 2533 tenA
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAgigamasye 'Ni NizobhAse tivve tivyobhAse' ete kRSNanIlaharitavarNAH yathA-svasmin rUpe'tyarthamuskaTAH snigdhaH kathayante, satazca tIvAzca kathyante tatava tadyogAd vanapaNDo'pi snigdhatIvrazceti kathyate, na caitadupacAramA kintu tathA pratimAso'pi, ava eroktam-snigdhAvamAsastIvA'vabhAsa iti iha yadyapi avabhAso jJAnam sa ca bhrAnto'pi bhavati yathA-marumarIcikAsu jalAvabhAsaH, tato nAvabhAsa. mApropadarzanena yathAva sthitaM vastu svarUpa muktaM bhavati kintu yathAsvarUpamatipAdanena sataH kRSNatvAdInAM tathA svarUpa pratipAdanArthamanuvAdapUrvakaM vizeSaNAntaramAhaAlita hotA hai| ye kRSNa, nIla, harita, varNa jilakAraNa apane rUpa meM apane Apa meM-utkaTa snigdha aura tIvra kahe jAte hai / isI kAraNa unake yoga se vaha vana khaNDa bhI snigdha aura tIna kahA gayA hai yaha kathana upacAramAtra hai avAstavika isaliye nahIM hai ki usa rUpa se usakA pratibhAla jo hotA hai| isI kAraNa isa dhanaSaNDa ke varNana meM snigdhApa mArava aura tavAvAsa ina do vizeSaNoM kA samAveza kiyA gayA hai| yadi loha ailI AzaMkAbAre ki ababhAsa jJAna to mithyA bhI hotA hai jaisA ki sarumarIcitrA meM jalakA avadhAsa mithyA hotA hai| isaliye yahAM para bhI ailA avamAsamithyA zelapAtA hai| phira isa avayAsa se Apa vahAM kA adhArtha varNana kaise kara sakate haiM aura kaise vahA~ ke yathArtha svarupayo kaha sakate haiN| to isa AzaMkA kI nivRti ke lie kRSNava Adi ke tathA svarUpa pratipAdana nimitta sUtrakArane ina vakSyamANa vizeSaNAntaroM kA kathana kiyA hai hana se yahAM unakA pratibhAsa thAya che. A kRNa, nIla, harita, varNa je kAraNathI piote potAnAmAM utkaTa, snigdha, ane tIvra kahevAya che, e ja kAraNe tenA gathI e vanakhaTha paNa stiSa, ane tIvra kahevAya che A kaghana mAtra upacAra rUpe kahela che. tethI te avAstavika nathI karake e rUpe tene pratibhAsa thAya che. ethI ja e vanakhaMDanA varNanamAM snigdhAvabhAsa ane tItrA vAsa e be vizeSAne samAveza karavAmAM Avela che. je koI evI zake kare ke avabhAsa' jJAna te mithyApaNuM hoya che, jemake mRgatRNA karU marIcikAmAM jhAMjhavAmAM jalane mithyA avibhAsa thAya che tethI tevI rIte ahIMyAM paNa e mithyAbhAsa thaI zake che to pachI A avabhAsathI tyAMnuM yathArtha varNana kevI rIte karI zakAya? ane tyAMnA suthArtha svarUpanuM varNana kevI rIte thAya? A zaMkAnA samAdhAna mATe kRSNa vigerene te rItanA svarUpanuM pratipAdana karavA mATe savAre A vaphTamANa bIjA vizeSaNanuM kathana karyuM
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaghotakA TIkA pra.3 u.37.53 vanapaNDAdikavarNanam 'kiNhe kiNhacchAe' ityAdi, kRSNavanaSaNDaH kasmAdityata Aha-kRSNacchAyaH nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM pAyodarzana miti vacanAd hetvatheM prathamA, tadayamarthaH, yasmAt kRSNA chAyA-AkAraH savisaMvAdivayA tasya vanaSaNDasya, tasmAt kRSNo vanaSaNDaH, ayaM bhAvA-savisaMvAditayA tatra banaSaNDhe kRSNa AkAra upalabhyate, na ca bhrAntAvamAsa saMpAditasattAkA sarvAdhisaMvAdI bhavati tasmAt tatvavRtyA sa vanaSaNDaH kRSNo na tu bhrAntAvamAsamAtra vyavasthApita prti| evam 'nIle nIlacchAe, harie hariyacchAe, sIe sIyacchAra' nIlo nIlatathA svarUpapratipAdita ho jAtA hai 'kiNhe kiNhacchAe' vaha vanaSaNDa kRSNa isaliye hai ki usakI chAyA-AkAra kRSNa hai, yahAM 'kRSNa cchAya' pada meM yaha prathamA vibhakti parthameM huI hai nibhisakAraNa hetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzanAt' isa vacana ke anusAra paJcamyanta hetu ke artha meM prathamA vibhakina bhI ho jAtI hai / ataH isa se satrakAra ne yaha puSTa kiyA hai ki jisakAraNa sarvAvisaMvAdI rUpa se usakI chAyA AkAra-kRSNa hai, isI kAraNa vaha ghanakhaNDa kRSNa hai jaba sarvAvisaMvAdirUpa se vahAM kRSNa AkAra upalabdha ho rahA hai to niyama se vahA~ kRSNatA hai jisakI sattA bhrAnta ababhAsa se sthApita hotI hai-vaha sarvA visaMvAdI nahIM huA karatA hai-yahAM kRSNAkAra kI sattA sarvAvisavAdI rUpa se sthApita hai ataH vaha apane sAdhya kRSNatA kA avazya avazya hI sAdhaka hotA hai isI prakAra se vaha vanakhaNDa kisI 2 bhAga meM nIla isaliye hai ki usakI chAyA-AphAra-nIla 'cha. tenAyI tyAM tanu tathA prasAra pratiyAna 25 1ya cha 'kiNhe kiNhacchAe' e vanakhaMDa kRSNa e mATe kahevAya che ke tenI chAyA AkAra kRSNa che. ahIMyA 'kRSNacchAyaH' se pahamA mA prathama vita va mAM ye che. 'nimitta kAraNahetuSu sarvAtA vibhaktInA prAyo darzanAta' / payala pramANe yayabhyanta hatanA arthamAM prathama vibhakita thaI jAya che. tethI sUtrakAre A vacanathI e samarthita karyuM che ke je kAraNuthI sarva avisaMvAdI5NAthI tenI chAyA AkAra kRNa che. eja kAraNathI e vanakhaMDa paNa kRSNa che, jyAre sarva prakAre avisaMvAdipaNathI tyAM kRSNa AkAra prApta thAya che, te tyAM nizcayarIte kRSNapaNu kALAza che ja ke jenI sattA bhrAnta avabhAsathI sthApita thAya che te sarva prakAre avisaMvAdi hoI zakatI nathI ahIMyAM kRSyapaNAnI sattA savisaMvAdi paNAthI sthApita thayela che. tethI te potAnA sAthe kRNupaNAne jarUra jarUra sAdhaka thaI jAya che. tethIja e vanakhaMDa kaI kaI bhAgamAM nIla bI0 106
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasa 842 chAyA, harito haritacchAyaH, zIta zIlacchAya:, enAnyapi vizeSaNAni jJAtavyAniH kevalaM zItaH zItacchAya ityatra chAyA zabdaH AvapapatipakSavastuvAcI draSTavyaH / 'ghaNakaDiyaDacchAe' dhanakaTivaTacchAyaH, yaha zarIrasya madhyamAge kaTiH tato'nyasyApi ma bhAga. kaTirica pATirityucyate, kaTistaTamiva kaTitaTam, ghanA-anyAnyazAkhAprazAkhAnupravezato niviDA kaTitaTe-madhyabhAge chAyA yasya sa ghanakaTitaTacchAya:-madhyabhAge niviDataracchAya ityarthaH ataeva 'ramma' ramyo ramaNIyaH, 'mahAmehanikuraMyae' mahAn-jalabhArAznataH prakRTkAlabhAvI meghaniku. rambo-meghasamUhastaM bhUto guNaiH prApta iti sahAmeghanikurambabhUtA, mahAmeghandopama hai / ila pratipAdana meM bhI samajha lenA cAhiye 'zItaH zItacchAyaH' yahAM para chAyA zabda AkAra kA kathaka nahI hai / kintu Atapa kI pratipakSI bhUta vastu kA vAcaka hai / ala yaha vanaSaNDa zIta isaliye hai ki vahAM para kI chAyA zIta hai| 'ghaNaDiyacchAe kaTi zabda kA prayoga zarIra ke madhyabhAna meM hotA hai phira bhI anya kA bhI madhyabhAga kaTI zabda se gRhIta ho jAtA hai plaTiko yahAM tara jaisA kahA hai| tAtparya yaha hai ki isa banaSaNDa ke madhyabhAga, jo vRkSarAji hai, usakI zAkhAe~ aura prazAkhAe~ Apasa meM eka dUsare vRkSoM kI zAkhAoM aura prazAkhAoM ke madhya meM praviSTa ho gaI hai ata: yahAM madhyabhAga meM dhanI chAyA rahatI hai halI kAraNa yaha banakhaNDa meM pahuna adhika ramaNIya hai 'mahAme haniaraSabhUe' mahamehanikuraMpabhUtaH' dekhane vAloM ko yaha banaSaNDa aisA pratIta hotA hai ki mAno yaha pAnI ke bhAra se avanata hubhA mahAmeghoM kA samUha hI aba isa vanakhaNDa ke pAdapo varNavALuM thAya che ane ethI ja tenI chAyA AkAra nIla hoya che. e pramANe A pratipAnamA 51 samasa'zItaH zItacchA' mahIyAM chAyA za6 mAranA arthamAM nathI paNa taDakAnA pratipakSa rUpa je chAyA che, te artha vAcaka che. tethI e vanakhaMDa zIta e mATe che ke tyAnI chAyA zata hoya che. 'ghaNakaDiyacchAe' Ti zanI martha zarIranA madhyamA mATe graha 42zaya che. te paNa anyane madhya bhAga paNa kaTi zabdathI grahaNa thaI jAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke A vanakhaMDanA madhyabhAgamAM je vRkSanI paMkita che, tenI zAkhAo ane prazAkhAo eka bIjA vRkSanI zAkhAo ane prazAkhAonA madhyabhAgamAM pravezelI rahe che, tethI A vanakhaMDa ghaNuM ja suMdara lAge cha. 'mahAmeinikuravabhUe-mahAmeghanikubabhUna' tathA nAsAna mA pana menu jaNAya che ke jANe pANInAbhArathI namI gayelA mahA meghane samUha ja che.
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikATIkA pra.3 u.3 1.53 vanapaNDAdikavarNanam ityarthaH, atha vanaSaNDa gatapAdapAn varNayati-te NaM pAyavA' ityAdi te-banapaNDAntargatAH khalu pAdapAH vRkSA:-mUlavantaH, mUlAni prabhUtAni dUrAvagADhAni ca santi yeSAM te mUlavantaH, kanda eSAM vidhase iti kandavantA, evaM skandhayantaHsvagvantaH zAlAvantaH pravAlabantaH patravantaH puSpavantaH phalavanto bIjavantaH, ityapi jJAtavyam, tatra mUlAni lokamasiddhAni yAni kandasyAdhaH pasaranti, kandAsteSAM mUlAnAmuparivartinaste'pi prasiddhA eva, skandhaH sthUDaM yato mUlazAkhAH prabhavanti, tvak-challI, zAlA-zAkhA, prazalA-pallavAkaraH, patrapuSpaphaLabIjAni prasiddhAni, 'aNuputra sujAya ruilaghaTTamAbapariNayA' AnupUrvI. mumAtaruciravRttabhAvapariNatAH, AnupUvyo-mUlAdiparipATayA sujAta ityAnupUrvIsujAtAH rucirA-snigdhatayA dedIpyamAnacchavimantaH, tathA vRttabhAvena -vRkSoM kA varNana karate hai 'te NaM pAyathA' usapanakhaMDa ke pAdapa-vRkSa aise hai ki jinake prabhUta mUla bahuta dUra 2 taka jamIna ke bhItara gahare gaye hue hai ye pAdapa prazastabhandaghAle hai prazasta skandhavAle haiM prazasta chAlavAle haiM prazasta patroM vAle hai, prazasta puSpoM vAle hai, prazastaphaloM vAle hai aura prazasta bIjavAle hai / jaDakA nAma mUla hai jaDa ke Upara aura skandha ke pahile taka ke bhAga kA nAma kanda hai jahAM se mUla zAkhAe~ phUTatI hai usa sthAna kA nAma hazandha hai pracAlanAma ko paloM phA hai bAkI ke aura panAdizabdoM kA artha pratIta hI hai| 'ANupuvya 'sujAyaruilavabhAvapariNayA' ye saca pAdapa samasta dizAoM meM evaM samasta vidizAoM meM apanI 2 zAkhAoM dvArA aura prazAkhAoM dvArA isa daMga se phaile hue hai ki jilale ye gola gola pratIta hote hai, ve ma namana vRzAnu vana 3RqAmA Ave che. 'te NaM pAyavA' e vanakhaMDanA vRkSo evA che ke jenA moTA meTA mULiyA ghaNe dUra sudhI jamInanI aMdaranA bhAgamAM UMDe sudhI utarI gayelA che. A vRkSe prazasta patrovALA che. prazasta pupivALA che. prazasta phaLe vALA che. ane prazasta bIyAo vALA che. jaDanuM nAma mULa che. mULanI upara ane skaMdha-ghaDanI pahelAnA bhAganuM nAma kaMda che. jyAMthI DALe kuTe che tenuM nAma skaMdha thaDa che. pravAla kUMpaLane kahe che. bAkInA bIjA putra vigere zabdone artha spaSTa ja che. 'ANupuba sajAyAila badabhAvapariNayA' mA madhA vRkSa saghajI hizAyAmA ane saghaLI vidizAomAM pota potAnI zAkhAo dvArA ane prazAkhAo dvArA evI rIte phelAyelA che, ke jenAthI e goLa meLa pratIta thAya che. mUla vigere paripATa pramANe ja e badhA vRkSe suMdara rIte utpanna thayelA che. tethI
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________ tanane 844 pariNatAH kimukta bhavati ? evaM nAma sarvAsu dikSu vidikSu ca bhAkhAbhiH prazAkhAbhizca prasRtA yathA vartulAH saMjAtA iti, AnupUrvI sujAtAca te rucirAtha te ca vRttabhAvapariNatAmeti bannupUrvI sujAtaruciravRttabhAvapariNatAH, tathA 'egakhaMdhI' te pAdapAH pratyekamekaskandhAH sUtre strItvaM prAkRtatvAda, tathA'aga sAhappasAiciDimA' anekAbhiH zAkhAbhiH prazAkhAbhizva madhyabhAge viTapo vistaro yeSAM te'nekazAkhAmazAkhAviTapAH tathA - 'aNegaNaravyAma supasAriyAgeSya ghaNavilavakhaMdhA' viryavAhu dvayamasAraNo vyAmaH anekairnaravyAmai:- puruSavyAmaiH suprasAritairAdyaH - aprameyaH ghano - niviDo vipulo vistIrNaH skandho yeSAM te anekanaravyAmasumasArivAgrAhya ghanavipulavRttaskandhAH tathA - 'acchidapattA ' acchi drANi patrANi yeSAM te acchidrapatrAH, ayaM bhAvaH vRkSANAM patreSu vAtadoSataH kAladoSato vA gaharikAdirIti rupajAyate kintu teSAM patreSu na tathA tena teSu patreSu chidrANi na bhavantItyacchidrapatrAH athavA evaM nAmAnyo'nyaM zAkhA prazAkhAnumavezAt patrANi patrANAmupari jAtAni yena manAgapi antarAlarUpaM chidraM nopalamUlAdi paripATI ke anurUpahI ye saba sundara DhaMga se vRkSa utpanna hue hai| ataH vaDe suhAvane lagate hai ye saba vRkSa eka 2 skandhavAle hai aura aneka zAkhAoM evaM prazAkhAoM se madhyabhAga meM inakA vistAra adhika hai TeDhI phailAI huI do bhujAoM ke pramANa rUpa eka vyAma hotA hai aneka puruSa milakara bhI aise apane phailAe gae vyAma dvArA jise grahaNa nahIM kara sakate aisA niviDa vistIrNa inakA gola skandha hai / inake patra chidra rahita hai arthAt vAta doSa se yA kAla doSa se ina vRkSoM ke patroM meM kisI bhI prakAra se chidra Adi nahIM hote hai athavA ina vRkSoM ke patra Apasa meM zAkhA prazAkhAoM meM isa taraha se saTe hue mile rahate hai ki jisase unake antarAla meM thoDAsA bhI chidra ghaNAja sAhAmaNA lAge che. e badhA vrukSA eka eka skadhavALA che ane aneka zAkhAe! ane prazAkhAethI madhyabhAgamAM ene vistAra vadhAre che, vAMkI phelAvavAmAM Avela che bhujAonA pramANu rUpa eka byAma-vAma thAya che. aneka purUSa maLIne paNu evI phelAvavAmAM Avela nAmeA dvArA jene grahaNa karI zakatA nathI. evuM nibIDa vistAra vALu tenuM kadha-thaDa hAya che, tenA pAnaDAe chidro vinAnA haiAya che. arthAt vAyunA doSathI ke kALa doSathI e vRkSeAnA pAnaDAomAM kaI paNa prakAranA chidro vigere hAtA nathI. athavA e vRkSAnA pAnAe parasparamAM zAkhA prazAkhAmAM evI rIte grAMTIne lAgelA rahe che ke jenAthI tenI aMdaranA bhAgamAM gheADA sarIkhA pazu
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________ 841 pramaiyadyotikA TIkA pre.3 u.3 sU53 vanapaMNDAdikavarNanam kSyate iti ataeva-'aviralapattA' aviralapatrAH, atrApi hetvarthe prathamA, tatazcAyamayaH-yato'viralapatrAH, ato'cchidrapatrAH, aviralapatratvameva kutastavAha-'avAINapattA' bhavAtInapatrAH, vAtInAni vAtopahatAni vAtena pAvitAnItyarthaH na vAtI. nAni ityavAtInAni patrANi yeSAM te tathA ayaM bhAvaH-na tatra pravalo vAtaH kharaparuSo vAti yena patrANi truTisvA bhUmau nipatanti, tato'vAtInapatratvAdavirakapatrA iti, acchidrapatratve prathamavyAkhyAnapakSamadhikRtya kAraNamAha-'aNAIipattA' bhanItipatrAH na vidyate iti gaDarikAdirUpA yeSAM tAni anItIni, anItIni patrANi yeSAM te anItipatrAH, anItipatratvAdeva acchidrapatrA iti, "NiddhRya jaraDhapaMDurapattA' nirdhUvajaraThapANDurapatrAH, nirvRttAni-apanIvAni jaraThAni pANDuni patrANi yebhyaste nibhuta jaraThapANDupatrAH, yAni vRkSasthAni jasThAni pANDUni patrANi tAni vAtena nirdhUya nirdhUya bhUmau pAtyante, bhUmerapi ca nahIM dikhalAI detA hai yahI vAta, 'adhiralapattA' isa pada dvArA puSTa kI gaI hai yahAM para bhI yaha hetvartha meM prathamA vibhakti huI hai| isase yaha dhvanita hotA hai ki jisa kAraNa ye avirala patroM vAle haiM, isI kAraNa ye acchidra patroM vAle haiM 'avAiNapatA-avAtIna patrA' ye avirala patroM vAle isa kAraNa se hai ki yahAM para aisI jora kI chacA nahIM calatI hai, ki jisakI vajaha se inake patra DAla se TUTakAra jamIna para tora jAve, 'aNaIhapattA' gaiDarikAdi rUpa Iti yahAM patroM meM hone nahIM pAtI hai isaliye bhI ye acchidra patro vAle haiM, ' nirdhayajaraDhapaMDurapattA' ina vRkSoM para jo patte purAne paDa jAte hai aura sapheda ho jAte hai ve patra vAyudrArA vahAM le jamIna para girAdire jAte hai tathA jamIna Upara paDe hue ve patra bhI vahAM se udd| uDAkara anyatra kara chidro mAtA nathI. me pAta 'aviralapattA' ye 54thI puSTa 425 mA Avela che. ahIMyAM paNa A hetvarthamAM prathama vibhakti thayela che. enAthI e vanita thAya che ke je kAraNe e avirala patrovALA che, eja kAraNathI ta 252 patrAvAmA che. 'avAiNapacA-avAtonapatrA' me marisa patravANA e kAraNathI che ke tyAM evA jorathI havA nathI cAlatI ke jenA kAraNe enA pAnAmA thI tUTa bhIna 52 5DI taya 'aNaii pattA' ga.2i4635 Iti A pAnAone thatI nathI. tethI paNa e achidra paDyavALA hoya che. "Niddhaya jaraDha pattA' 24 vRkSa 522 5na ! kunA ya naya che. mata sapheda thaI jAya che, te patro pavana dvArA jamIna para pADI nAkhavAmAM Ave che. tathA jamIna para paDelA te pAnaDAone paNa tyAMthI uDADIne bIje laI
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________ 846 jIvAmigamatra mAyo nirddhaya ni yAnyatrApasAryante ityarthaH / 'navahariyamisaMtapattaMdhayAra gaMbhIradarisaNijjA' navaharitabhAsamAnapatrAdhikAragambhIradarzanIyAH, navena-pratyagreNa haritena-nIlena bhAsamAnena-snigdhatva tvacAdIpyamAnana patrapAraNa-darasaMcayena yo jAto'ndhakArastena gambhIrA:-adabdhamadhyabhAgAH santo darzanIyA ye te tathA, tathA-'uvaviNiggayaNavataruNapatta pallavakomalajalacalaMta kisalaya mukamAlasodhyivaraMkuramasiharA' upavinirgataH-nirantaravinirgatanavataraNapallava tathA komamanorujjvala, zuddhavaladbhiH IpatkaramAnaiH kijaLayairavasthAvizeSopeteH pallavavizepaiH, tathA mukumAraH pracAli: pallavAkaraiH bomitAni barAkurANi varAGkuropetAni apazikharANi yeSAM te upavinirgatanavataruNapatrapallavakomalo. jvalacalarikazalaya sukumArapracAlazomitavarAGkurAyazikharAH / yatrAikuramavALayoH kAlakRtAvasthAvizepA dvizepo vodhyaH / 'miccaM kumRmiyA NiccaM mauliyA NiccaM lavaiyA Nicca yavaiyA NicaM gusmiyA NicaM gocchiyA Nicca jamaliyA giracaM diye jAte hai, 'navahariyanisaMtapattaMdhayAragaMbhIradarimaNijA' ye vRkSa alabdha bhAgadhAle hote hue bhI darzanIya haiM ala05 madhyabhAgavAle ye isaliye hai ki navIna hare 2 pana usmRda se jo ki dIpyamAna evaM snigdhachAlabAlA hai ina para ladA ghora andhakAra jamA chAyA rahatA hai ina ghRkSoM ke barAGkuropeta agrazikhara nirantara vinirgana navataruNa pallavoM se tathA komala manojJa ujjvala pampamAna dhIre dhIre hilate hae kisalayoM le evaM mukumAra prazaloM se pallavAkuroM se zobhita bane rahate haiM aDA aura prayAla meM kAlakuna avasthA vizeSa se bheda ho jAtA hai| 'jicaM kusumiyA, nicca prAraliyA, niccaM lavahayA, niccaM vayA, niccaM gumniyA nicca gocchiyA, niccaM jaliyA, nicca juliyA, savAya che. 'navaha raya bhisa tapattaMdhayAragaMbhIradarisaNijjA' mA vRkSA sasa bhAgavALA hovA chatAM paNa darzanIya hoya che, alabdha madhya bhAgavALA e kAraNathI che ke navA navA lIlA lIlA pAnAonA samUhathI ke je dedIpyamAna ane gADha chAyAvALA che. tenA para kAyama aMdhArA jevI chAyA rahe che. e vRnA varAMkuvALA agra zikharo niraMtara nIkaLelA navataraNa palavothI tathA kamaLa manojJa ujajavala kampAyamAna dhIre dhIre halatA dilathI ane kamaLa pravALethI palavAMkurothI zobhAyamAna banelA rahe che. aMkura ane pravAsamA 4sata avazyA viSayI me yaI laya che. 'Nicca kusumiyA, Nicca mauliyA, Nicca lavaiyA, jicca thavaiyA, Nicca gammiyA, Nicca goSThiyA, Nicca' jamaliyA, Nicca juyaliyA, NiccaviNamiyA, Nicca paNa
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 u. 3 su. 53 panapaNDAdikavarNanas jugaliyA Nicca viNamiyA Nicca paNamiyA Nicca kusupriya sauliya lavaiya thavatya gummiya gocchiya jamaliya jugaliya viNasiya paNamiya suvibhatta paMDimaMjarivarDisagadharA' nityaM kusumitA nityaM mukulitA nityaM pallavitAH nityaM stakitA nityaM gulmitA nityaM gucchitA nityaM yamakitA nityaM yugalitA nityaM vinamitA nityaM praNamitA nityaM kusumita sukulita pallavita svati gulmita gucchita yamalitayugalitavinaya paNa tamu vibhakta piNDamajataM kadharA, iticchAyA / 847 vyAkhyAtapUrvamidaM prakaraNam etasya vyAkhyAnaM pUdanadeva jJAtavyam / tathA'suvarahiNamayaNasa lAgA koilako raMga siMgAragauDalaga jIvajIvagaNaM dimuhakavilapiMgalaka khakAraMDavacakkavAgakala haMgasArasANegasa uNagaNamiNa vicAriyasa dunnaiyaniccaM viNamiyA, niccaM paNamiyA' ye vRkSa ladA kusumita rahate hai nisya mukulita rahate hai, nizyapallavita rahate hai nitya stapati rahate hai nitya gulmita rahate hai nitya gucchita rahate hai nitya malina rahate hai / nitya yugalita rahate hai nitya vinamita rahate hai evaM nizva praNamita rahate hai isa taraha se nityakusumita, mukulita pallavita, stavakiMta gulmita gucchita yamalita yugalita cinamita evaM praNamita pane hue ye vRkSa suvibhakta piNDavAlI maMjarIrUpa avataMka ko dhAraNa kiye rahate hai ina padoM kA artha pUrva prakaraNa meM vyAkhyAta ho cUkA hai / 'suparahiNa nayaNa salAnA kohalakoraNa- zukrabarhiNa madana] zalAkA kokilahtra' ityAdi, ina vRkSoM ke upara zurU ke jor3e mayUroM ke joDe, madanazalAkA - menA ke joDe, phokila ke jor3e, ke joDe, kalahaMsa ke joDe, sAraha ke joDe, ityAdi aneka pakSiyoM miyA' yA vRksse| ayama asumita rahe che. nitya bhumusita rahe che, nitya pallavita rahe che, nitya stabhakita rahe che. nitya gusmita rahe che, nitya zucchita rahe che. nitya yamalita rahe che. nitya yugalita rahe che. nitya vinamita rahe che- ane nitya praNamita rahe che. A rIte nitya susumita, bhudusita, yahasavita, stabhakti, gumita gumchita, yamalita, yugalita; vinamita, temaja praNamita banelA A vRkSA suvibhakata paDavALI maMjarI rUpa avata saka-vastrane dhAraNa karIne rahe che. A zabdone a patAM sUtramAM matAvavAmAM AvI gayesa che. 'suyavarahiNa maraNarulAgA phoDala koraga sukavarahiNa madana lAkA kokila koraka' ityAhi me vRkSonI upara zukanA joDalA, mayUrAnA joDalA, madanazalAkA-senAnA joDalA kAyalanA joDalA, cakravAkanA joDalA, kalahuMsanA joDalA sArasanA joDalA vigere aneka prakAranA cakravAka
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAmigamale mArasanAiyamurammA' zukavahiMmadanazalAkAphokilakoraphabhRGgArakakoMDalaka jI jIvakanandIplusvakapilapiGgalAkSakAraNDavacakravAkakalahaMsasArasArupAnAmane kepo zaku. nagaNAnAM mithunai| strIpurupayugmai viracitam itastato gataM yacca zabdannatikam unnatazabdakaM madhurasvaraM ca nAditaM nApitayeSu te tayA, ataeva muramyA:-muSTuramaNIyAH, atra zukrA:-kIrA, carpiNo mayUrAH madanazalAkA sArikA, cakravAka iMsasArasA lokamasiddhA eva, etadanye pakSivizepAstu lokata eva jJAtavyAH / tathA-'saMviDieppiyamasaramahuyarIpaharA' saMpiNDitA:, ekatra piNDibhUtA. haptA madonmattatayA dadhmiAtA bhramaramadhukarINAm pahArA:-sAtA yatra te saMpiNDita sabhramaramadhukarIpahakarAH, tathA-'panilIyamANamattachappayakumamAsaLolamahuragumaguyAyaMta guMjatadesamAgA' parilIyamAnAH-anyata AgatyAgatya zrayanto mattAH ke joDe baiThe baiThe bahuta dUrU taka sune jAne vAle unnata zabdavAle aise madhura svaropena zabdoM ko karate rahate hai cahacahAte rahate haiM isase ina vRkSoM kI sundaratA meM vizeSatA AjAtI hai ina vRkSoM ke Upara 'saMpiDiyadappiyabhamaramahayarI pahakarA-saMpiNDinadraptabhramaramadhukarI pahA karAH' madhukA saMcayakaranevAle unmatta pinDIbhUtabhramaroM kA aura bhramariyoM kA samUha bhI baiThA rahatA hai| parilIyamANamattachappayakusumAsavalolamahuggumagumAghamAnagunaddesAgA-parilIyamAnamatta STa pad kusumAmavalolamadhura gumagumAyamAna guladezabhAgA:' ina vRkSoM ke idhara udhara ke pAsa ke sthAnoM meM bAhara se Ae hue aneka bhramara baiThe rahate haiM ye madhupAna se madonmatta hote hai| tathA kika-puSpaparAga ke pAnakarane meM inakI laMpaTatA yanI rahatI hai madhura madhura rUpa se ye guma pakSiyenA joDalAo beThA beThA ghaNe dUra sudhI saMbhaLAtA ane ucca svara yukata evA madhura svaravALA ramaNIya za karatA rahe che. cahacahAtA rahe che. ethI e vRkSonI suMdaratAmAM vizeSa zobhA jaNAI Ave che e vRkSAnI 652 'sapiDiyadappiyabhamara mahuyarIpahakarA-sapiDitadraptabhramaramadhukarI prahakarA; madhanI saMgraha 42vAvA bhatta abhUta sabhAmAna bhane sabhIyAnA samUha para hamezA mesI 29 che. 'parilIyamANamatta chappaya kusumAsavalolabha gura gumagumAyamAnagujaddemabhAgA-parilIyamAnamattapaTpada kusumAsavalo lamadhuragumagumAyamAnagurujavezabhAgA' se vRkSAnI yAsapAsanA mAgamA maDAvI AvelA aneka bhamarAo besI rahe che, ane madhupAna karIne madenmatta bane che. tathA kiMjaka-puSpaparAganuM pAna karavAmAM tenuM laMpaTa paNuM jaNAI Ave che. teo madhura madhura zabdothI guma rumAyamAna rahe che. arthAt gaNu
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________ theater TIkA pra. 3 u. 3.53 ghanapaNDAdikavarNanam 849 SaTpadAH kusumAsadolAH kiMjalkapAnalampaTAH madhuraM gumagumAyamAnAH- paribhrama ntastai:- guJjantaH- guJjAzvayuktA dezabhAgAH pradezA yeSAM te parilIyamAnamatta SaT padakusumAsavalolamadhuragumagumAyamAnaguJjadezabhAgAH, tathA - 'abhavarapUrakaphalA' abhyantarANi - abhyantaravartIni puSpANi phalAni ca yeSa te'bhyantarapuSpa phalA', tathA 'bAhira sachamI' bahiH pacchannAH - vyAptA iti - vahiH patracchannA', tathA - patraizca puSpaizca avacchanna paricchannAH - atyantamAcchAditAH, tathA - 'nIrogA' nIrogA :- rogarahitAH zaTanavarjitAH, 'akaMTagA' avaSTakAH- kaNTakavarjitAH, naiteSu madhye baccalAdi kaNTakivRkSAH santIti bhAvaH / tathA - 'sAuphalA' svAduphalAH, svAni phalAni yeSAM te tathA NiddhaphalA' snigdhaphalA: snigdhAnisnagdhakAntiyuktAni phalAni yeSAM te tathA-NANAviha gugum maMDavagasIhiyA' pratyAsannainanAvidhairanekaprakArakairgu ch| vRntAkI prabhRtibhiH gulmairnavamAlikAdibhiH gumAyamAna- gunagunAte rahate haiM jhaMkAra kiyA karate hai ataH vRkSoM ke dezabhAga unakI guMjAra se baDe acche suhAvane lagate haiM 'abhitara pupphaphalA' inavRkSoM ke puSpa aura phala unhIM ke bhItara chupe rahate haiM, 'pAhirapattacchannA' bAhara meM ye vRkSa patroM se AcchAdita rahate hai| isa taraha ye vRkSa patra aura puSpo se 'avacchanna paricchannA' sadA utpanna rUpa se bahuta adhika rUpa se AcchAdita bane rahate haiM 'nIrogA' ina vRkSoM meM vanaspatikAyika saMbaMdhI koI bhI roga nahI hotA hai 'akaMTA' ina vRkSoM ke bIca babUla Adi kAMToM vAle vRkSa nahI hote / inake phala vahuta hI adhika miSTa svAdavADe hote hai snigdhasparzavAle hote hai / pratyAsanna nAnA prakAra ke gucchoM se, gulmoM se navamAlikAdi ke maNDapoM se aura drAkSA Adika maMDapoM se ye sadA suzobhita bane gaNATa karatA rahe che. akAra karyAM kare che tethI e vRkSeAnA pradeza bhAgA e pakSienA guMjAravathI khUbaja sudara ane atya'ta seAhAmaNA lage che. 'trimaMtara pupphaphalA' the vRkSAnA pugyo bhane jo te vRkSonI ghaTAyAM chupA he che. 'bAhira pattacchannA' mahArathI me vRkSo pAnAmAthI asA rahe che. yA rIte se vRkSo yatra sa puSpathI 'avacchannaparicchannA' sahA uttama rIte mAchAhita DhaMkAyelA anyA rahe che. 'nIro' A vRkSemAM vanaspatikAyika sa`badhI kaI pazu roga hotA nathI. 'aka'TagA' se vRkSobhAM bhAvaNa vigere TAkA vRkSA hetA nI tenA phaLeA ghaNAja vadhAre mIThAzavALA DhAya che. snigdha sparzIvALA hAya che. samIpavatI aneka prakAranA guthI, gulamethI, navamAlikA vigerenA ma'DapeAthI ane darAkha vigerenA maMDapeAthI e vRkSe| sadAkALa suzebhit nI0 107
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________ praudhotikA hA pra.3 u.3 sU.53 vanaSaNDAdikavarNanam 451 se ukeubahulA' zubha setu ketubahulAH zumA-adhAnAH seto mArgAH AlavALapAlyovA ketavo bhanA, bahulA anekarUpA yeSAM te tathA, etAni yAtpada. saMgRhItAni padAni vyAkhyAtAni / atha sajagatapadAni vyAkhyAyante-'aNega sagaDarahajANajuggasitriya saMdamANiya paDino yaNA' anekazakaTarathamAyugyazivikaspandamAnikApratimocanAH, tatra zakaTAH pasiddhAH rathA dvividhAH krIDArathAH saMgrAmasthAzca, yAnAni sAmAnyataH zeSANi vAhanAni yugyAni golladezaprasiddhAni dvihastapramANAni vedikopazomi pAni jamnAni, zikSikA kUTAkAreNAcchAditA jampAnavizeSAH syandamAnikA:-puruSapamANA jampAnavizeSAH, anekeSAM zakaTasthAdInAM pratimocanaM teSAmadhaH chAyAvAhulyAd vistIrNatvAcca vizrAntyarthaM zakaTAdInAM sthApanaM bhavati yepu te tathA, ataH 'surammA' suramyA:-vizeSato'tiramaNIyAH, tathA-'pAsAdIyA' pAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAH iti padacatuSTayaM vyAkhyAtapUrvam / kyAriyAM hai ve zubha hai tathA unase upara jo dhvajAeM lagI hai ve bhI anekarUpa vAlI hai yahAM taka yAyatyaya le saMgRhIta padoM kA artha huA ava sUtra gata padoM kI vyAkhyA kI jAtI hai 'aNega dagaDa rahajANa jugala yahAM ratha do prakAra ke hote haiM, eka krIDAratha aura dUsare saMgrAma ratha aneka zakaTa gADe aneka ratha yAna-vAhana-yugya-tolladeza prasiddha dihasta pramANa vedikopazobhita jampAnazithikA aura spandamAnikA -ye saya vAhana chAyA adhika hone kA kAraNa inake tala bhAga meM Thaharate rahate hai aisA vistIrNa talamAga isakatA hai isa kAraNa se ye 'surammA' asyantaramaNIya hai tathA prAsAdIyadarzanIya abhirUpa aura 28 onya meTamA gadha saMghAtanu nAma pAe cha. 'suhaseTha keubahulA' tenA je AlavAla kayArAo che te suMdara che tathA tenA para je dhajAo lAgelI che te paNa aneka prakAranA rUpavALI che. ATalA sudhI yAvatpadathI saMgrahAyela padanI vyAkhyA karavAmAM Avela che. ve sUtramA mAvasa pahAnI yAcyA 42vAmA mA che. 'aNegasagairahajANa juga' mADIyAM 2tha me nA uDavAmA mAyA che. me DAratha ane bIjo saMgrAmaratha. aneka zakaTa gADA aneka rathayAna vAhana yugya tela deza prasiddha be hAtha pramANanI dikAthI zobhAyamAna jaMpAna zibikA ane demAnikA A badhA vAhane e vRkSonI chAyA suMdara hovAthI tenI taLe ArAma karavA ubhA rAkhavAmAM Ave che, e vistAra vALA taLabhAga A pRkSAnA che. me 4thI se 'sarammA' satyata 2bhIya che. tathA prAsAhIya
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama athAsya canapaNDasya bhUmibhAgo varNyate - ' tassa NaM' ityAdi, 'tassa NaM vaNasaMDagsa' tasya khalu vanapaNDasya 'aMto baDumamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' antarmadhye bahusamaHsana ramaNIyo manojJa iti bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH majJaptaH kathitaH ki viziSTa. saH 1 ityAha- 'se jahANa (mae' ityAdi, 'se jahANAyae' tadyathA nAmakaH 'AliMganukhare yA' AliGga puSkaramiti vA, AliGgo gurajo bAyavizeSastasya puSkaracarmapura ke tatkalAtyantasamaM bhavatIti venopamA kriyate - sarvatrasarve'pi iti zabdAH samuccaye 'muiMgapukkhare vA' mRdaGgapuSkaramiti vA, mRdaGgo lokaprasiddho vAdyavizeSastasya puSkara mRdaGgapuSkaramiti / 'saratale pratirUpa hai hana padoM kA artha pahale AcukA hai / aba isa banakhaNDakebhUmibhAgakA varNana karate hai 'taruNaM vaNasaMDassa aMto bahusamaramanijje bhUmi paNNatte' isa vanakhaNDakA jo bhItarakA bhUmibhAga hai yaha bahu sama hai bilakula barAbara ekatA hai UMcA nocA nahIM hai kisa prakAra kA yaha sama bhUmibhAga hai isako aliGga puSkara Adi upamAoM se banAte hai 'se jaghAnAmae aliMgapukkhareti vA' ityAdi / vaha bhUmibhAga aisA pratIta hotA hai ki jaisA, AliGga puSkara honA hai AliGga nAma muraja vAdyavizeSakA haiM tathA isake upara jo camaDA maDA rahatA hai usakA nAma puSkara hai / yaha AliGga puSkara atyanta mama hotA hai isI taraha vahAM kA vaha bhUmibhAga mRdaGga ke puSkara jaisA atyantalama hai mRdaGga lokaprasiddha eka prakAra kA vAdyavizeSa hai, isakA bhI puSkara bilakula mana hotA hai UMcA nIcA nahIM hotA hai isI prakAra paripUrNa danIya, abhirUpa ane pratirUpa che. A padenA atha pahelA AvI gayela che. have A vanamaMDanA bhUmibhAganuM vana vAmAM Ave che 'tassa NaM vanakhaMDa ato bahu samaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' yA vanakhaMDanI aharanA je bhUmibhAga che, te chelRA sama che, bilkula kharekhara eka sarakhe che, 'cA nIcA nathI kevA prakAranA e samabhAga che te Ali'ga puSkara vigerenI upamAe dvArA jatAve che. 'se jahA nAmae AliMgapukkhareti vA' tyiAhi me bhUmibhAga evA jaNAya che ke jevuM liMga puSkara hAya che, A AliMga nAma muraja va dyavizeSanu che, tathA tenA upara je cAmaDuM maDhelu hAya che, tenuM nAma puSkara che. A Ali'gapuSkara ghaNeAja sama-sarakhA hAya che eja rItanA tyAMnA te bhUmibhAga mRdaMganA puSkara jevA sama-sarakhA che. mRgae leka prasiddha eka prakAranuM vAgha vizeSa che, tenu puSkara paNu bilkula sarakhu hAya che, uMcu' nIcu hetu nathI. eja rIte paripUrNa pANIthI bharela taLAvanI uparanA bhAga 853
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhoMtikATIkA pra.3 u.3.53 vanarSaNDAdikavarNana 453 vA' sastalamiti za pAnIyena bhRta taDAgaM sarastasya talam-uparitano bhAgaH 'karatachei vA' karadalamiliyA karatalaM pratItam 'caMdamaMDalei vA' candramaNDala miti vA, candramaNDalaM ca yadyaSi tatvavRttyA uttAnIkRta kapitthAkAra pIThamAsAdApekSayA vRttAlekhamiti hadto dRzyamAno bhAgo na samatalastathApi pratibhAsate samatala iti tadupAdAnam // 'AyaMsa maMDalei vA AdarzamaNDala miti cA-darpaNamaNDalamiti vA, 'muramaMDalei vA sUryaraNDalamiti vA, 'urUmacammei bA' ubhraH karaNaH 'beTA' iti lokamasiddha 'usa macamsei vA vRSabhacama, iti vA, varAha-pAnI se bhare hue tAlArakA Upara kA bhAga jaisA samatalabAlA hotA hai usI prakAra se yahAM kA bhUmibhAga bhI samatala vAlA hai UMcA nIcA nahIM isI prakAra jaisA karamala ke samAna samabhAgavAlA hai jisa prakAra candramaNDala lamattalapratIta hotA hai halI prakAra se vahA~ kA bhUmibhAga bhI samatalavAlA yadyapi candramaNDala lamatalavAlA nahIM hotA hai kyoM ki candramaMDala meM utsAnIkRta kapityake AjJAra ke jaise pITha prAsAdahI apekSA UMcA nIcAejya hai parantu yahAM jo lamatalatA ke viSaya meM inheM dRSTAnta kSoTI se rakhApayA hai, vaha unakA dRzyamAnabhAga samatala rUpa se pratImAlita hotA hai isa apekSA se rakhAgayA hai, isI prakAra se yahAM kA bhUmimA 'AyaMmaMDaleha vA sUra maMDalAvA' Adarzatala ke sammAna samatalavAlA hai aura sUrya maMDala jaisA samAlomA hai vaisA samatala hai 'urabha0' urabhra nAma U kA hai jile bhASA me gheTA kahA jAtA hai isakA camaDA bilakula svamAla hotA hai isI prakAra-'usabhacammeha jema eka sarakhe samatala hoya che uca nIce hotA nathI, eja rIta ' e bhUmibhAga samatala hoya che. jema karatala eka sarakho sama hoya che tema e bhUmibhAga paNa karatala je samatala hoya che. je pramANe caMdra maMDala eka sarakhuM sama hoya che e ja rIte tyAne bhUmibhAga paNa samatala hoya che. yadyapi caMdra maMDala samatala hotuM nathI kemake cadramaMDalamAM uMcA karela kAMThAnA AkAra je pITha-prAkAranA jevuM uMcAnIcApAyuM che. paraMtu ahIyAM je tene sAtala paNAnA daSTAMtamAM rAkhavAmAM Avela che, te tene dRzyamAna dekhAte bhAga samatala dekhAya che e apekSAthI ahIM rAkhela che eja rIte tyAnA bhUmimA 'AvaMsamaDalei vA sUramaDalei vA' mAsa tasanA sarA samatala vALo che. ane sUrya maMDala jema samatala hoya che te e bhUmibhAga samatala vALe che "dama" urabhra uraNane kahe che, jene bhASAmAM ghaTA kahevAmAM Ave che. tenuM cAmaDu ekadama samatala hoya che, tenA je
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________ auvAmigama cammei vA varAhacarma iti vA, 'sIhacammei vA siMhacarma iti vA, 'dagghacammei vA' vyAghracarmeti vA, 'vigacammei. vA' vRkacarmeti vA, 'dIvIcammei vA dvIpi-citrakastasya carmeti vA, 'aNega saMku kolagasahassavitate' anekazaGakukIlakasahasraktitA etepAmurabhrAdInAM pratyekaM carma anekaiH zaGkhapamANaiH kIlakasahasaH mahadbhiH kILakaratADita pAyo madhya kSAmaM bhavati na samatalaM bhavati, ataH zaGkhagrahaNam, vitataM-vitatIkRtam tADitaM sad yathA'tyanta bahusamaM bhavati tathA tasyApi vanapaNDaspAntavahasamo bhUmibhAgaH / punaH kathaMbhUto bhUmimAgastatrAha-NANAviha paMcavannehi' ityAdi, 'gAgAviha paMcavaNNehi taNehi ya maNohi ya uvalobhie' nAnAvidha paJcavarNaistRNaizca maNimivopazomitaH kathaMbhUta rataiH ? tatrAha-'akDa' vA' usanavASA meM bailakA nAma hai 'varAha cammei vA varAha nAma suara kA hai 'sIha cammeha vA siMhA nAma zera kA hai| 'baggha cammevA vyAghra nAma siMha kI hI eka jAti ke jAnavara kA nAma hai, 'vigacammeha vA' vRkanAma bheDiyA kA hai 'dIvi cammeha vA dvIpInAma cIttA kA hai 'aNega saMkuzIlaga sahassAvitate' ina saba jonavaroM kA camaDA zaGkupramANa baDI 2 hajAroM kIloM se java taka tADita nahIM hotA hai tava taka vaha samatala vAlA nahIM hotA hai, kintu vaha madhya meM kSAma-patalA-rahatA hai aura jaba vaha-tADita hotA hai taba vaha vahusama ho jAtA hai, ataH jisa prakAra ina lavakA camaDA isa prakAra se tADita ho jAne para samatala vAlA ho jAtA hai, usI prakAra se isa vanakhaMDa kA bhI bhItarI bhUmi bhAga samatala vAlA hai 'nANAvida paMcamaNNe itaNehiM ya maNIhiya uva. sobhie' yaha bhUmibhAga nAnA prakAra ke paMcavarNoM vAle tRNoM se evaM se bhUmi samatala cha 04 Na 'usabhacammei vA' vRSama arthAt maNa 'varAhacamme izA' 12 // (su) suvarane 4 che. 'sIicammei vA' siha 'vagdhacamme ivA' pA se minI jatanAma cha. 'vigacammei vA' 14 arthAt 54 'dIvicammei vA' dIpi se vittAnu nAma cha 'aNega saMkukIlA sahasvavitate' mA mA navarAnu yAma zA bhATA moTara &re| khIlAthI jyAM sudhI TIpavAmAM AvatA nathI tyAM sudhI te samatala banatA nathI. paraMtu te madhyamAM pAtaLA rahe che. ane jyAre te TIpAya che, tyAre te eka dama sama sarakhA banI jAya che. tethI je rIte A badhAnuM cAmaDuM e rIte TIpAyA pachI samatala bane che, e ja pramANe e vanakha DanI aMdarane bhUmi mAsa samanapANe .ya che 'nANAviha paMcavaNNehi taNehi ya gaNIhiya uva sobhie' mA bhUmi ane: 559nA paya pavANA tayAthI bhane bhnniy|
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________ papramotikA kA pra.3 u.3 sU.53 vanaSaNDAdikavarNanam ityAdi, 'AvaDa paccAuDaseDhI paseDhI sosyiya sovasthiya pUsamANa vaddhamANamacchaMDa kajAramAraphullAvali paumapattasAgarataraMgavAsaMtilaya paumalayamatticittehi' AvartapatyAvarta zreNimazreNi svastika sautika puSpamANavarddhamAnakamatsyANDakamakarANDakajAramArapuSpAvalipadmapatrasAgarataraGgavAsantIlatA dAlatAmakticitra rupazobhitaH atra AvAdIni maNInAM lakSaNAni, tatra Avattau lokaprasiddhaeva, ekamyAvartasya pratyabhimukha AvataH pratyAtaH, zreNistathA vidhavindajalAdeH pA, tasyAzca zreNeH vinirgatA yA anyA zreNiH sA prazreNiH, svastiko lokamaNiyoM se upazobhita hai yahAM Age ke padoM se sabadha batAyA gayA haive tRNa aura maNi kisa prakAra ke hai so dikhalAte hai 'ApaDapaccAvaDa seDhIpaseDhI sosthiya sovasthiya pUlamANabaddhayANa acchaMDakamakaraGajAra mAraphullAli paumapatta sAgarataraMgazAmaMnila papa usalaya bhatticittehi ye tRNa aura maNiyAM Avarta pratyAvartta, zreNI prazreNi svastika sauvastika, puSpamANava varddhamAnaka-zarAva saMpuTa mastyAMDaka, majharA NDaka evaM jAramAra ina saba racanAoM se arthAt AvAdilakSaNoM se yukta hai evaM puSpavali padma patra sAgarataraGga vAsantIlatA aura padmalatA inakI racanAoM se jinameM citra bane hue haiM. maNikA lakSaNa jo Ayata hai vaha to lokaprasiddha hI hai eka Avarta ke sAmane jo dasarA Avarta hotA hai vaha pratyAvarta hai isa prakAra kI jo vindu jaisA vindusamUhoM kI paMkti hai vaha zreNi hai, isa zreNi se jo dusarI thI zobhAyamAna rahe che. ahIM AgaLanA padane saMbaMdha batAvela che. me tumane bhayo / 4 / 2 / che ye sUtradhAra matAve che. 'AvaddhaDha paccAvaDDhI seDhIpasedI sotyiya sevatthiya pUmamANavaddhamANamacchaDakamakaraMDakajAramAraphullAvali paumapattasAgarataraMgavAsa tilayapaumalaya bhatticittehi' mA tara ane maNiye Avarta pratyAvarta zreNI prazreNI svastika pautika puSyamANava vaddhamAnaka zarAvasaMpuTa mAMDaka. makarADaka evaM jAramAra A badhI racanAothI arthAta Avarta vigerenA lakSaNo vALa e bhUmibhAga che. tathA puSpAvalI, papatra, sAgarataraMga, vAsaMtIlatA ane padamalatA e badhAonI racanAthI jemAM citro banelA che. eve e bhUmibhAga che. have Avarta vigere zabdone artha batAvavAmAM Ave che. maNinuM eka lakSaNa Avarta che te te lekamAM prasiddhaja che, tathA jalataraMgane paNa AvartA kahevAmAM Ave che. eka AvartanI sAme je bIju Avarta thAya che tene pratyAvarta kahe che. bI Tu samUhonI je paMkti hoya tene zreNI kahe che. eka zreNathI je bIjI zreNI nIkaLelI hoya che, tene prazreNI kahe che. sAthi
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvAmigamasUtre 856 prasiddhaH, sauvastika puNyamANavI lakSaNa vizeSau lokAdevAva gantavyoM, barddhamAnakaM zarAva saMpuDhaM, matsyANDakamakarANDa ke korUpasiddhe eva, jAramAreti maNerlakSaNavizeSa lokajJApyau, puSpAvali padmavatrasAgarataraGgacAsantIlatA padmalaThAH prasiddhA eva vAsa pAvalyAdi padmalatAntAnAM bhaktacA vicchiyA citraiH AvarttAdi lakSaNo peteH, tathA - 'maccha, ehiM' sacchAye:- vilakSaNacchAyAyuktaiH 'samarI pUrhi' samarIcikeH vargita kiraNa jAlasa hate, 'sa ujjo' sodhotteH vahnirvyavasthita samIpavartti vastusta mamakAzakaHrodhotasahitaiH evambhUtaH 'nANAviva nAnAvidhapazca varNairvibhinnajAtIyapaJcavarNopate:- tRNairmaNibhiyopazobhito paNDara, tAneva paJcavarNAn darzayatumAha-jahA' ityAdi, 'taM jahA' udyathA 'viNhehiM jAna sukilehiM kRSNavarNaH yAvatpadena nIlalohitapata saMgraha | etAn paJcavarNAn pRthak pRthak varNayati tatra prathamaM gautamaH kRSNavarNapiye pRcchati zreNi nikalI huI hotI hai yaha prazreNi hai mAthiye kA nAma svastika hai, sauvanika aura puSyamANa ye do lakSaNavizeSa loka se jAnane yogya hai zarAba kA nAma varddhamAnaka hai syANDa aura maka kabhI mavilakSaNa vizeSa hai / aura ye bhI ratna parikSakoM se jAnane yogya hai / jAra mAra bhI hamI prakAra ke ghaSilakSaNavizeSa hai aura ye bhI joro se jAnane yogya hai / 'macchAhiM vatirIhi ma ehi nAgAviNe' tathA ye tRga sagiyAM sundara prati se yukta sum | bAhara nikalatI huI ki jAla se hai tathA bAhara yahI huI nikaTa kI vastuno ke va ke prakAza karane vAle udyona se yukta hai jina pAMca vAle tuma aura nAnAvidhabhUmi bhAgayukamaNiyAM kRSNavarNa, yAda zulkavarNa varNo se suzobhita hai yahAM yAvatpada se nIlalohita aura pIlavargo kA grahaNa cAne svastika kahe che. nauvastika ne pu'yama'va e be zabdane a leka samUhathI jANI levA. zarAnsa puTane vamAnka kahe che ma raDe che makarAMDa e ciAnA lakSaNa viSa che ane e tAnI pakSa karavAvALA pAMsedhI samala senA, 'saccAehiM samarIehi saujjoehi NAnAviha paMca vaLe'i tathA A tRtru ane mAi suMdara kAtithI yukta che baDA nIkaLatI kiraNALe thI yukta che tathA mahAra rahela samIpanI vastuenA samUhane prakAzita karavAvALA udyota tejathI yukata che. je paca varNanA bhRgu ane nAnA prakAranA maNithI e bhUmibhAga cuta che, te vaNathI suzeAbhita che ahIMyAM yAvatpadathI nIla, ne maNui khruva ya vat zukala leAhita, ane pItavarNa , -
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.53 vanaSaNDAdikavarNanam 'tasya NaM je te kiNhA taNAya maNIya' tatra-teSAM paJcavarNA tRNAnAM maNInAM ca madhye khalu yAni tAni kRSNAni tRNAni ye te kRSNA maNayazca 'tesi NaM ayaM eyArUve vaNNAvAse pannatte' teSAM kRSNavarNopetAnA tRNAnAM maNInAM ca khala kim ayam-anantaramuddizyamAna etAvadrapo'nantarameva vakSyamANasvarUpo varNAvAso-varNanivezaH prajJapta:-kathitaH ? tadeva darzayati-'se jahA NAmae' tadhayAnAmakam-'jImUtei vA jImUta iti vA, jImUto meghaH sa vI prArambhasamaye jalabhRto jJAtavya statsadRzastRNAnAM maNInAM ca kRSNavarNaH, tAdRzameghasyaivAtikAlimasaMbhavAt, iti zabda upamAbhUtavastUnAmaparisamAptiyotakA vA zabda upamAnAntarApekSayA samuccaye, ebameva sarvatraiva iti zabda vA zabdo draSTavyAviti / ___ 'aMjaNeha vA' aJjanamiti bA, tatra aJjanaM sauvIrAJjanaM ratnavizeSo vA 'khaMjaNei vA khaJjanamiti kA khaJjanaM dIpamallikAmalaH, 'kajjalei vA kajalamiti vA kajjalaM dIpazikhA patitam 'masIti vA' mapIti vA, tadeva kajjalaM huA hai ina pAMcoM vargoM kA pRthaka pRthaka varNana karate haiM unameM gautama svAmI prathama kAlavarNa ke viSaya meM pUchate hai he bhagavan 'tattha NaM je te kaNhA taNA maNIya' ina pAMcavarNazAle tRNoM aura maNiyoM ke bIca meM jo kRSNavarNavAle tRNa aura maNiyAM hai 'tesiNaM ayaM eyArUve laNNA. vAse paNNatte' unakA varNAvAsa varNanyAsa isa prakAra kA hotA hai kyA ? 'se jahAnAmae jImUha vA' jaisA kAlA varSA ke prAramma samaya meM jala se bharA huA bAdala hotA hai 'aMjaNetivA' jaisA kAlA sauvIrAJjana yA isa nAmakA ratna vizeSa hotA hai 'khaMjaNehavA' jaimA kAlA-khaMjanadIpamallikA maila hotA hai 'kaja lehavA' jaisA phAlA kAjala hotA haidIpa zikhA se girI huI maSI hotI hai arthAt kAjala ko kisI grahaNa karAyela che have e pAMca vargonuM alaga alaga varNana kare che temAM zrI gautamasvAmI pahelAM kALAM varNanA saMbaMdhamAM zrImahAvIra prabhune pUche che ke bhagavan 'tatya gaM je te kaNhA taNA maNIyA me pAya pakSa vA tazI ane mAyAmA 20 vA tumane maNiya cha, 'tesi NaM aya eyAsave ghaNNAvAse paNNatte to vAsa-panyAsa mAnI zate hAya cha ? 'se jahA nAmae jomUteivA' va janA pAra samayamA yI maresA pANAvA 7 // hAya che, 'aMjaNetivA' 2jNa sIvAna atha se nAnuna vizeSa DAya cha, 'khajaNevA nahIvAnA meva-maza 2 ||nnii hAya che. 'kajja. rUvA" kAjaLa arthAta dIvAmAMthI kharelI maza jevuM kALuM hoya che, athavA kAjaLane tAMbAnA vAsaNamAM ekaThuM karI jyAre tene keI nigdha padArthanI mI0 108
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIcAbhigamaso tAmrapatrAdiSu sAmagrIvizeSeNa gholitaM mapI bhavati, 'masIguliyAi vA mapI. guTi keti na gholitakAjalaguTikA 'sabaleiyA' gavalakamiti bA gavalaM mahipamya zRGgam tadapi coparitanAvagbhAgApasAraNena draSTavyaM, tatraiva viziSTasya kAlimnaH saMbhavAditi, 'gavalaguliyAi vA gavalaguTiketi vA tasyaiva mahipazRgasya nividA tarasAranivatitA guTikA gavalaguTikA 'mamarei vA bhramara iti vA, 'bhamarAvali. yAi vA' bhramarAvaliketi vA, bhramarAvalikA bhramarapaGktiH : 'bhamarapataMgasArei vA' bhramarapatanasAra iti vA, bhramarapakSAntargato viziSTakAlimopacitaH pradezaH 'jaMbU phaLe vA' jambRphalamiti vA tatra jambUphalaM 'jAmuna' iti prasiddhama, 'adAriThei vA' AriSTaH komalakAkaH, 'parapuDhei vA' parapuSTa iti vA para puSTaH tAmrapAzadi meM ekaTThA karake jaba use kimI sAmagrI ke sAtha ghola diyA jAtA hai-tama yaha vizeSa rUpa se kAlA hokara mapI kAlI syAhI ke rUpa meM AjAtA hai ise hI mapI kahI gaI hanI liye yahAM kAjala ko dRSTAnta koTi meM ragvAgayA hai 'masI guliyAi vA jaimI kAlI mapI kI guTikA hotI hai 'gadala' jaimA chAlA bhalakA hotA hai-bhaisa ke mIMga kI upara kI khAla nikAla dene para vaha vizepa kRSNavarNa kA hotA hai--isIlie ihare yahAM dRSTAntakoTi meM rakhA gayA hai 'gavalaguliyAi vA' jaisI kAlI gavalaguTikSA hotI hai yaha galaguTikA mahiSa ke zRGga ke niviDatara rAra bhAga se nirtita hone se vizeSa kAlimA bAlI hotI hai 'bhamarehavA' jailA kAlA bhrAmara honA hai| 'bhamarAvaliyAi vA' jailI kAlI bhramara paMkti hotI hai 'amarapatagayanAre vA' jaisA bhramara ke pakSa ke antargatapradeza viziSTakAliyAcAlA hotA hai jaMphaleda vA' jaimA kAlA jAmRna kA phala hotA hai 'adAridviti vA' jaisA kAlA sAthe meLavI devAmAM Ave che, tyAre te vizeSa prakAre kALu banIne camake che. ane tene pI kahe che. te batAvavA ahI kAjaLane dRSTAMta kaTimAM lIdhela 2 'masIgu layAMDavA' bhasInI guTi-gANI 2vI ANI hAya che. 'gavala' bheMsa sa ga jevuM kALuM hoya che je sanA sI gaDA uparanI khAla kADhI levAthI e vizeSa prakArathI kALA dekhAya che tethI ja tene ahIM daSTAMta tarIke grahaNa 2 'gavalaguliyAivA' revI jI gariya che. mAgasaTi bheMsanA mI gaDAnA ekrama sArabhAga rUpa hevAthI vizeSa kALAza vALI hoya OM bhamare yuvA' 2vA aanne| sbh| leya cha, 'bhamarAvaliyAivA' sabhamAnI 5ThitI ANI DAya cha 'bhamarapattagayasArei vA' sabhAmenI pAMmanI - 22 mA ma vizeSa prA2nI 4Aza vANAsAya che, 'jabUphaLeivA' 'musa 21 // tNA hAya che. 'adAridvevA gAnu parayugapurANu satya cha, parapuDheivA'
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3.3 sU.53 vanapaNDAdikavarNana kokilaH sa ca kApAlito avatIti lokamasiddhaH 'gaei vA' gaja iti vA, gajo hastI 'gaya kalabhei vA' gajakalamA-gajazizuriti cA 'kaNhasappei vA' kRSNasarpa iti vA 'kaNha kesarei bA' kRSNa kesara iti vA, kRSNakesaro baphulaH, 'AgAsadhiggalei vA AkAzathiggalamiti yA AkAzavigAlaM zaradi meghavinimuMktamAkAzakhaNDaM tadvadati kRSNam 'kaNhAsoyeti bA' kRSNAzoka iti vA 'kiNDakaNavIrei vA kRSNakaNavIra iticA, 'kaNhavaMdhujIveibA' kRSNavandhujIva iti vA, ete azokAdayo vRkSabhedAH / bhave eyArUve siyA' bhavettRgAnAM maNInAM kRSNo varNaH etAvadrUpo jImUvAdisvarUpaH kiM syAt ? ityevamukte zrIgItase bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'go iNaDhe sapaDhe lAyamarthaH samarthaH yaduktA komala kApha hotA hai 'parapuDheha thA' jaisI kAlI koyala hotI hai gae vA' jaisA kAlA hAthI hotA hai 'gaya kala bheti vA jailA kAlA hAthI kA baccA hotA hai kaNhasappeha vA' jaisA kAlA kRSNa lapaM hotA hai kaNDa kesarei vA jaisA kAlA kRSNa kezara-bakula hotA hai 'AmAsadhiggaleha vA jaisA kAlA AphnAzadhiggala hotA hai zaradakAla meM aghavinirmukta AkAza khaNDa hotA hai kahAnIeti vA' jaisA kAlA kRSNa azoka hotA hai 'kaha kSaNavIreha vA' jaisI kAlI karuNakanera hotI hai kA baMdhu jIvei vA jaisA kAlA baMdhujIyA hotA hai 'ezAsveniyA' to kyA he bhadanta ! vahA~ ke tRNoM kA aura maNiyoM kA kRSNavarNa ina pUrvoktajI mUtAdi ke jaisA hI hotA hai ? isa prakAra se zrIgautamasvAmI ke bIca meM hI pUchane para prabhuzrI ne unase kahA 'goyalA' ! 'No iNaDhe samaDe' jevA kALA raMgavALI koyala hoya che. bAphavA hAthI jevo varNama mahAna kALo DAya che. 'gayakalabheivA' hAthInu sarayu aNu hAya cha, 'kaNhasappeivA' vo laya 42 vi42|| tyasa5 DAya che. 'kaNhakesareivA' 2 AyuSya BAR DAya che. 'AgAsathiggaleivA' 24ANu Aza thi hAya che. arthAt za26 mA methI bhuta yeta ARA DAya cha, 'kaNha soeivA' 2 gory mA DAya che. 'kaNDakaNavIreivA' hevI jI 405 42 DAya che. 'kaNha badhujIveivA' re Ayu 501 DAya che. 'eyArUve siyA' hai sAvan / tyAMnA tunne| mana mAyAnI limA bhA pahelAM kahela megha vigerenA jevI hoya che ? A rIte zrIgautamasvAmIe payamA prazna 42vAtha tanA uttara bhApatai prabhuzrI 4 cha 'goyamA ! nne| iNaDhe samaDhe' 4 a parAma2 nathA. arthAt 2vI zate me vigairene |
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________ to jIvAmigamastre evaM bhUtaH kRSNo varNoM,vA satRNAnAM maNInAM ca kintu 'tesi NaM kaNhANaM taNArNa maNINa ya' tepo khala kRSNAnAM tRNAnAM maNInAM ca 'ittoirAe ceva kaMtatarAe' ito jImUtAdeH iSTataraka eva kRSNavarNenAmIpsitataraka eya, tatra kizcidakAntatA'pi kepAzcidiSTatarA bhavati nano'kAntatAvyavacchedArthamAha- kAntatarapha evaM atisnigdhamanohAri kAlimopacitatayA jImUtAdeH kamanIyataraka eva 'piyatarAe ce| priyataraka eva, ataeva 'maNuyarAe ceva' manojJataraka eva, manasA jJAyanteanukUlatayA ca pravRttiviSayokri pante iti manozA-mano'nukUlAH tataH prakarSa. vivikSAyAM tarappratyayaH, tatra manohataramapi kizcanmadhyame bhavati tataH sarvotkarSaH he gautama yaha artha samartha nahIM hai arthAt jaise jImUna Adi kAlevarNavAle abhI 2 kahe gaye hai vaile jhAle varNavAle ye tRNa aura maNi nahIM hai kintu 'tesi kahANaM taNANaM maNINa ya ittoSTramarAe ceva kaMnata rAe' ina tRNa maNiyoM kA jo kRSNavarNa hai vaha ina jImUtAdika padArthoM se bhI vahuna adhika kRSNa-kAlA hai aura yaha unakI kRSNatA dekhanebAloM ko amacikA viSaya nahIM hotI hai kintu atyanna suhAvanI hI lagatI hai ataH atisnigdhamanohArikAlimA se upacita hone para bhI ye jImUta-meghaAdi kI apekSA atyanta kamanIya hI hai 'piyatarAe ceva' viyatara hI hai 'maNugaNayaroe ceva' mane jJanara hI haiM jise mana anukUla mAnakara apanI pravRtti kA viSaya banAtA hai aisA padArtha hI manojJa kahA gayA hai / ima manojJa ke sAtha prakarpavivakSA meM 'tara' pratyaya hone varNavALA tamane batAvyA che tevA prakAranI kALAzavALA e tRSa ane bhaNiyA nathI. paraMtu tekhi kaNhANaM taNANaM maNINaya itto iTutagae ceva kaMtatarAe' e tRNa maNiyenI je kAlimA che te A jImUta-megha vigere padArthothI paNa ghaNI ja vadhAre kALAza che. ane e kALAzavALI jevAvALAne arUcikara hatI nathI paraMtu atyaMta sahAmaNIja lAge che tethI atyaMta nigdha ane manohara kALImAMthI yukata hovA chatA paNa e A megha vigerenI apekSAe atyaMta manIya che. 'piyatarAe ceva' priyata21 che. 'maNuNNatarApa ceva' manojJata24 che jene mana anukULa mAnIne pitAnI pravRttino viSaya banAve che, evA padArtha ja manejJa kahevAya che. A mananI sAthe prakarSanI vivakSAmAM tarakhuM pratyaya thavAthI "maneztara pada banI jAya che. A rIte je atizaya paNAthI manane anukULa hoya che, te maneztara kahevAya che kaI kaMI manetara padArtha pakSa madhyama DAya che tathA mAnI pAzamA sAtApAmA 'maNAma tarAe ceva' me 56 hevAmA mAvasa . bhanane pAtAne 12 zo cha ta
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyautikA TIkSA ... yU.53 vanaSaNDAdikavarNanam patipAdanArthamAha-'maNApatarAe ceva' mana Amataraka eva, manAMsi AmyanteAtmavazatAM nayanti-iti mana Amataraka eva teSAM tRNAnAM maNInAM ca kRSNo. varNAvAsaH 'vaNNeNaM pannatte' vargena majJapta kathita iti / atha gautamo nIlavarNa viSaye pRcchati-'tattha NaM je te NIlagA taNA ya maNINa ya'tatra-teSAM tRNAnAM maNInAM ca madhye khalu yAni tAni nIlAni tRNAni ye te nIlA maNayazca 'tesi Na' teSAM khalu tRgAnAM maNInAM ca 'imeyAkhve vaNNAvAse pannatte kim ayam-anantodizyamAna, etAvadrUpaH-vakSyamANasvarUpo varNAvAsa - varNanivezaH pajJapta:-kathitaH ? tadeva darzayati-'se jahA NAmae' ta dhathA nAmakam 'bhiMgei vA bhRGga iti vA, bhRGgaH-(bhigoDI' iti prasiddhaH pakSavAn laghujantu vizeSaH, "ziyapattei vA' bhRGgaetramiti bA, tasyaiva bhRGgAbhidhAnasya jantuvizeSasya pakSama 'cAsei vA' cApa iti vA, cApaH pakSivizeSaH 'cAsapicche vA' cApapicchamiti vA, cApapicchaM cApasya pakSa: 'supati vA' zuka iti vA. nIlavarNaH zukaH pakSI 'supicchei vA zuzapicchamiti bA, 'NIlIti vA' nIlI iti vA nIlI 'nILa' se 'ranojJatAra' pada niSpanna ho jAtA hai| isa taraha jo atizayarUpa se mana ke anukUla hotA hai vaha manojJatara hai| koI 2 manojJanara padArtha bhI madhyama hotA hai-ataH ina kI kRSNatA se savA kapaMtA pratipAdana karane ke lipitta 'maNAmanarAeceba' yaha pada kahA gayA hai jo mana ko apane vaza meM kara letA hai, yaha mano'ma hai yahAM para bhI prakarSa kI vivakSA tara pratyaya TumA hai / isa prakAra ke kRSNavarNa se yukta yahAM ke maNi aura tRNa kAhe gaye hai / aba zrIgautamasvAmI nIlavarNa ke viSaya meM pUjate hai-'tastha NaM bhaMte jIlagA taNA ya saNIya' vahAM para jo nIlevarNa ke tRNa aura maNi kahe gaye teliNaM hameyArave vaNNAvAse patte' unakA varNavAsa isa prakAra kahe hai kyA ? 'se jahAnAmae bhigei vA bhiApatA vA cAser3avA, cAsapiccheha kA, sueti vA stuyapiccheda vA, pIlIliyA, nIlIbheeha vA' jaisA nIlA zrRMga hotA hai jisako manema kahevAya che. ahIyAM paNa prArSanI virakSAmAM tara pratyaya thayela che. evI rAtanA kRSNa varNa vALA tyAMnA maNiye ane tRNe hoya che tema kahela che. ve zrImatabhasvAmI nIlavanA samayamA prabhuzrI2 pUche the 'tatya gaM bhate NIlagA taNA ya maNI ya' tyAMnI 17 tRai| bhane mariyA sal cha 'si NaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte' tenu pana mA rIte tApAmA mAvatale se jahAnAmae bhigeikA bhigapatteivA, cAseibA cAsapiccheivA suei vA suyApaccheivA NIlItivA NIlIbheeivA' / nIla panI hAya ,
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra iti lokaprasiddhaH 'NIlI bheei vA nIlI bheda iti vA, nIlIbhedo nIlIcchedaH nIlakhaNDa mityarthaH 'golIgulipAi vA nIloguTikA iti vA 'sAmAeti vA' zyAmAka iti vA zyAmako nIlavarNoM dhAnyavizeSaH 'uccaMtaeDa vA' uccaMtaga iti vA, uccaMtago dantarAgaH 'vaNarAIi vA banarAjI iti vA vanarAjI lokaprasiddhaiva, 'halaharabasaNei vA haladharavasanamiti vA, haladharo valadeva stasya vasanaMvastraM halagharavapta nam, tat khala nIlaM bhavati sarvadaiva tathA svAmAvyAt haladharasya nIlavastra paridhAnAt, 'moggIvAi vA' mayUragrIvA iti cA 'pArevayagIvAi vA' pArAvata:-kapota stasya grIvA iti vA, 'ayasikusumeha vA' atasIkusumamiti vA, 'aMjaNakesigAkusumeha vA' aJjanakezikAkumumamiti vA, aJjanake zikA vana bhIgoDI kahate hai jaisA nIlA bhRGga patra hotA hai jaisA nIlA cApa pakSI hotA hai jaisA nIlA usakA paMkha hotA hai| jaimA nIlA raMgakA zuka-totA hotA hai jaisA nIlI zukrakI paMkha hotI hai jaisI nIlI nIlI hotI hai, jaisA nIlA nIlIbheda hotA hai 'NIlIguliyAI vA' jaisI nIlI nIlI guTikA hotI hai 'sAlAeti' jaisA nIlA zyAmAkadhAnya hotA hai, 'uccataetivA' jaisA nIlA uccataga-dantarAga hotA hai / 'vaNarAI ivA' jaisI nIlI vanarAji hotI hai 'halaharaksaNei vA jaimA nIlA hala. ghara-balabhadrakA vasana-vastra hotA hai 'moragIvAti vA' jaisI nIlI mayUra grIvA hotI hai 'pArevayagIvAtivA' jaisI nIlI pArAvata parevA kabUtara kI grIvA hotI hai 'ayasi kuplumeha vA' jaisA nIlA alasIkA phala hotA hai 'aMjaNakeligA kusumeti vA' jastA lIlA aMjana kezikAkusuma hotA hai 'aMjana kezikA' banaspati vizeSakA nAma hai jene bhIgaDI kahe che, mUMgapatra jevunIla hoya che. cAlapakSI jevuM nIla hoya che. jevI nilI tenI pAMkha hoya che. zuka pipA jevA nIlA raMgano hoya che. ane jevI nIlaraMganI tenI pAMkha hoya che jevI nIlI lIla heya che. ane panIsavIsana hAya cha, 'NIlIguliyA inA' sIkhanI zuTi gANI 2vI bAlI uya che. 'sAmAeti vA' zyAmA nAmanu dhAnya sAdu jAya cha, 'ucchataetiyA' bulAyata (in gaavaan| 2 zeSa) Deya che. 'vaNarAIivA' panarAla vA DAya cha, 'halaharavasaNeivA' 7352 samarnu pare soDAya 'moraggIvAivA' bhAranI zrIvA 2vI alal hAya cha, 'pArevaya gIvA ivA' pArevA-pUrAnI zrIpAvI aleii DAya che. 'ayasI kusumeivA' bhasIna sukha kA sIla hAya cha, 'aMjaNa kesigA kusumeivA' - zinA gaalan nA hAya che 'mnshi:|'
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA kA pra.3 u.3 1.53 vanapaNDAdikavarNanam spativizeSa stasyAH kusumam aJjanakezikAkusumam 'NIluppalei vA' nIlotpalamiti vA, 'NIlAsoei vA nIlAzoka iti vA, 'NIlakaNavIrei cA' nIlakaNabIra iti vA, 'NIlabaMdhunIveei vA' nIlabAdhujIvaka iti va', 'bhaveeyArave siyA' bhavet tRNAnAM maNInAM ca etAvadapo nIlo varNAvAsaH kiM syAditi gautama vAkyam bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'No iNaTe sADe' nAyamarthaH, samarthaH, 'tesi NaM nILagANaM taNANaM maNINa ya' teSAM khalu nIlAnAM tRNAnAM maNInA ca 'etto sTatarAe ceva' ita:-bhRGgAdeH iSTataraka eca 'kaMtatarAe ceva' kAntataraka eva 'maNumatarAe ceva' manojJataraka eva 'maNAmayarAe ceva' mana Antaraka eva, 'vaNNeNaM pannatto' varNena nIlo varNAvAsaH prajJaptaH-kathita iti / / isakA kusumanIlavarNa kA honA hai 'NIluppaleha vA' jaisA nIlA nIlo. spala nIla kamala hotA hai| 'NIlAmoevA' jaisA na lA nIla azoka vRkSa hai tA hai 'NIlakaNavIrei vA jaisI nIlI nIlakanera hotI hai 'NIla. baMdhujIve vA' jaisA nIlA nIla ba.dhujIvaka hotA hai to kyA, he bhadanta ! vahAM ke tRNa aura maNiyoM kA aisA hI nIlavarNa hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai / goyamA ! No haNaDhe sana?' he 'gautama | aisA artha samartha nahIM hai kyoMki 'teliNaM NIlagANaM taNANaM maNINa ya' una nIle tRNoM ko aura maNiyoM kA 'etto itarAe ceva kaMtatarAe ceva caNNeNaM pannato' jo nIlAcarNa hai vaha ina bhRGgAdikoM kI apekSA se bahuta adhika iSTataraka zAntataraka aura manojJanaraka tathA mana Amataraka hotA hai ataH ye nIle tRNa aura maNi ila raMga se una bhaGgAdiko kI apekSA bahuta adhika iSTa tarapha Adi vizeSaNoM vAle hote hai| se vanaspati vizeSatuM nAma che. menu 05 navana DAya cha 'nIluppale ivA' nAvotpala nAbhalIya cha, NIlAsoeivA' nI ma vRkSa bAya cha, 'NIla kaNavIre ibA' ravInIsa, nAsa 42] hAya che. 'jIlabaMdhujIveivA' nIsa madhu re nI garnu sAya cha to hai bhagavad zuM te tRNa ane maNiye evA nIla varNanA deya che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI. gautamatvAmIna se 3 'goyamA ! iNaTre sama' hai gautama / sA matha thana sazasara nathI ma tesi NaM NILagANaM taNANaM maNINa ya' se diivaat| mane bhaziyAnA 'ettoitarAeceva vaNNeNaM paNNattA'2 lIle varNa che te A bhUMga-bhamarA vigerenA karatAM ghaNo vadhAre ISTatara, kAMtataraka, ane maneztaraka tathA mana Amataraka hoya che, tethI A nIla varNanA tRNa ane ma iA bhUMga-bhamarA vigerenA raMga karatAM paNa ghaNAja vadhAre ISTatara kAMtataraka, vigere vizeSAvALA hoya che. *
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________ 864 jIyAmigamasUtra atha raktavarNavipaye zrIgautamaH pRcchati- 'tattha je te lohiyamA taNAya maNIya tatra teSAM tRNAnAM maNInAM ca madhye yAni tAni lohinAnI lagAne ye te lohitA maNayazca sesi NaM azmeyArave vaNNAyAse pannatte teSAM lohitavaNamaNInAM kim ayam-anannaramuddizyamAna etAvadrpo vakSAmANasvarUpo varNAvAsA prApta:-kathitaH, tadeva darzAti-'se jahA NAmae' tadyathA nAmakam 'sasagaruhirei kA' zazakarudhiramiti cA, zazakaH 'sasa' kharagoza iti prasiddhastasya madhiram 'ubharuhirei vA' urabhrarudhiramiti vA, urabhra aNaH 'beTA' iti lokamasiddha stasya rudhiram, 'Naramahirei vA nararudhiramita vA 'varAharu harei vA' carAharuviramiti vA varAho grAmazUkara stasya rudhiram 'mahisaruhirei vA mahiparuciramiti vA, zazakAdi mahipAnAnAM rudhirANi zeSajIvarudhirApekSA utkaTalohitavarNAni bhavanti, tata eteSAmupAdAnam / 'bAliMdagopaeDa vA' bAlendramApaka iti vA vAle dagIpakaH sayo jAta indragopakaH, sa hi pravRddhaH san Ipar3hakto bhavati tato vAlagrahaNam indra gopakaH prathamapAvRhamAcI kiittvishessH| 'bAladivAgare vA bAladivAkara iti cA, bAladivAkarA prathama mudgacchan mUrya sapAtIya raktavo bhavati-tathoktam- aba zrIgautamAcAmIlozita varNa ke viSaya meM pUchate hai 'tattraNaM je te lohiyagANAdha maNIya lemiNaM ayameghAve vAcAse patte nahIM jo lAlavarNa vAle tRNa aura maNi kahe gaye haiM unakA varNavAma ima prakAra hotA hai kyA ? 'se jahANAmae samazahirezyA' janA zamA-kharagoza kA rUdhira lAla hotA hai| 'urubhamahirevA' jaisA veMTI kA madhira la la honA hai| 'paramahirehabA' jaisA manuSya kA madhira lAla hotA hai| 'varAhahireha vA' jai pA sukara kA rUdhiralAla hotA hai / 'mahilAhireha vA jamA mamA kA madhira lAla hotaa| pAliMdagovaeti vA' jaimA lAla bAla prathamavarSAkAlabhAvo indragopakakITa vizeSa hotA hai 'bAladivAga- have zragItamasvAmI lehita lAla varNanA sa ba dhanA prabhuzrIne prazna karatAM mArana tattha NaM je te lo heyagA tagA ya maNI ya remiNa ayameyA. ve vaNNAvAse paNNatte tyAne ale 4gNA tRpaH mane bhayo 4aa che. tamo vayAsa-1 mA prabhArI DAya ? 'se jahAnAmae sasahirevA' sasA tuM hI pusAya che, 'nngruhireiv|' manunu sADI bu. sAsa sAya che. 'umAhiredavA' ghaTAnu sahI samaya 'varAha ruhire ivA' 12 sunuvADI bAdAya cha, 'mahisarahireivA' me sarnu bahIbAsa DAya che. 'vAli dagovaeivA' phe| varSAhanA samayamA panna thye| mAdA 5 hI vizeSa sAsa DAyo, 'bAladivAka
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.53 vanaSaNDAdikavarNanam ____ udaye savitA rakto, raktazcAstamaye'pi ceti / 'saMjhanbharAgei vA' sandhyA . bhrarAga iti vA varSAkAle sandhyAsamayabhAvI abhrarAgaH 'guMjaddharAei vA' guJjA. rAga iti vA, tatra guJjA lokapasiddhA tasyA arddharAgo yo rakto bhAgaH guJjA. daMrAgA, guJjAyA uparitanAI mAgaH kRSNo bhavati, nimnabhAgastu atirakto bhavati, tato gujArddhagrahaNam 'jAti hiMgulaei vA jAtyahiMguluka iti vA 'sila. pavAlei vA' zilApavAlamiti vA, zilAmabAlanAmA raktaratnavizeSaH, 'paghAlaM kurei vA pravAlAkura iti vA tasyaiva pravAlanAmaka ratnavizeSasyAGkuraH bhavAlAkurA, sa khalu prathamodgatatvenAtyantarakto bhavati tata stadugadAnamiti / 'lohitakkha maNIti vA' lohitAkSa maNi riti vA, raktavarNo maNivizeSo lohitaakssmnnigiti| 'lAkkhArasaei vA' lAkSArasa iti ghA, lAkSA khalu lokapasiddhA, tasyA rasaH, 'kimirAgei vA kRmirAga iti vA 'rattakaMbaleha vA' raktakambala iti bA, 'cInarevA' jaisA lAla bAla divAkara hotA hai jaise kahA hai 'udaye mahinA rakto raktazcAstamaye'pica' sUrya udaya samaya meM tathA asta ke samaya meM bhI lAla hI hotA hai 'sajabharAgei thA' jaisA lAla varSAkAla meM saMdhyAsamaya kA anurAga honA hai 'guMjaddharAei vA' jaisA lAla guMjA kA-rattIkA-arddha bhAga kA raMga hotA hai| 'jAtihiMguleha vA' jesA lAla zilApavAla-cAla nAmakA ratna vizeSa hotA hai-'pavAlaM kureivA' jaisA lAla pravAlAGkara hotA hai pravAla ko palakA aGkara prathamo dgata hone se atyanta lAla hotA hai isIliye yahAM use dRSTAnta. koTi meM rakhA gayA hai 'lohitakkhamaNI vA' jailA lAla lohitAkSa. mANa hotA hai 'lakkhArasehavA' jaisA lola lAkSArata hotA hai / 'kimirAgeha vA' jaisA lAla kRmirAga hotA hai 'rattakaMbaleha vA' jailA lAla rakta reivA' 21 sAla mAhavAra-sUrya hAya che. madhu cha ? 'udaye savitA rako rakta zvAstamaye'pica' sUrya nA hayanA samaye sane 2121nA samaye 59 2 tAsa rAya che. saMjabharAgehavA' sinI sadhyA smyn| 2 / sArAya che. 'gujaddharAgeivA' -2tinA sa saagne| 2 / tAlaya cha, 'jAti hiMgalezvA' satya hagaNanA 20 ravA khAsa DAya che. 'silappavAleivA' zikSApravAsa prasa nAmanA navizeSa 2 ana Aya , pavAlakureivA' pravAsanA ma 122 / vaya sAda hoya che, pravAlanI kuMpaLano aMkura pahelAja nIkaLela hovAthI ghaNeja lAla DAya che. tethI gaDiyAM te dRSTAMta tarI hA 420 cha. 'lohitakkhamaNI ivA' alskSamA 27 sAla 8ya cha, 'lakkhAraseivA' sAkSA2sa ko sAsa jI0 109
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________ 866 jIvAmigamasUtre parAsI bA' cInapiSTarAziriti vA cInamiti raktavarNI dhAnyavizeSaH tasyA piSTaM cUrNa tasya rAzi:- puJja iti vA 'jAyasuvaNakusumeha vA' japAkusumamiti vA 'ki sukusumevA' kiMzukakusumamiti vA, ki zukaH - pakAzavRkSa stasya puSpam 'pArijAyakusumeha vA' pArijAtakusumamiti vA, 'rattuppale vA' raktotpalamiti vA 'racAsoei vA' raktAzoka iSi vA 'rattakaNavIrei vA' raktakaNavIra iti vA 'raktabaMdhujIvei bA' raktabandhujIvaka iti vA, 'bhaveyArUve siyA' bhavettRNAnAM maNInAM ca etAvadrUpaH kiM rakto varNAvAsa iti gautamasya vAkyam / bhagavAnAha - he gautama! 'no iNDe samar3e' nAyamarthaH samarthaH ' tesi NaM lohiyagANaM taNANa ya kambala hotA hai 'cInapaTTagasIha vA' jaisI lAla cIna piSTa rAzi hotI hai arthAt kIna nAmakA lAlaraMgakA dhAnyavizeSa ko kahate haiM usakA pISTha ATA jaisA hotA hai 'jAyasudhaNakusumeha vA' jaisA lAla jAsusakA phUla hotA hai / 'kiMkusumeha vA' jaisA lAla 'kiMzuka - palAza kA puSpa hotA hai 'pArijAya kusumeha vA' jelA lAla pArijAtaka kA kusuma hotA hai 'rattuppale vA' jaisA lAla raktotpala hotA hai / 'rattAsoeDa vA' jaisA lAla raktAzoka hotA hai 'rattaNavIrei vA' jaisI lAla rakta kanera hotI hai 'raktabaMdhujIvei vA' aura jaimA lAla rakta baMdhujIvaka hotA hai to 'bhaveeyAhaveliyA' kyA ! he madanta | una tRNa aura maNioM kA aisA hI lAla varNana hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai- 'godhamA ! jo haNDe samaTTe he gautama! yaha artha samartha nahIM hai kyoki 'lesi NaM loliyagANaM taNANaya maNINaya' una rakta tRNa evaM hAya che. 'kimirgeivA' bhira ne sAsa hoya he 'ratta kaMbaleivA' sAsa zramaNa raMga va sAsa soya che 'cIna viTTharAsIivA' thIna nAmanA dhAnya vizeSano piSTa boTa va sAsa soya che, 'jAyasUyaNa kusumezvA' nevAsAsa raMga asusanA puSpana hoya he 'kiM suyakusumeivA' chiMzu pasArA bhAbharAnu yuSya suno raMga va sAsa yache 'pArijAya kusumeivA' pAritaunu yuSya ne sasa hoya, 'tumpale IvA' totyasa sAla bhajano raMga ve hoya hai, 'rattAsolavA sAsa 2tAza hoya che, 'rattakaNavIrezvA' leve sasa raMga sAsa bhare hoya che, 'rattatra dhujIveivA bhane nevAsA 2 sAsa dhulavAnA hoya che 'bhaveyArUvesiyA' se lagavan zu the the| bhane ciAnA raMga eveAja lAla hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che 'goyamA ! No NaTTe samaTTe' he gautama! artha samartha nathI. usa 'tesiNaM lohiyANa taNANaya maNINaya' se khAsa tRze ane bhayono sAsa 2' 'etto Ja
Page #891
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyotakArTIkA pra.3 u.3 zU.53 vanaSaNDA dikavarNanam 867 maNINa ya teSAM khalu lohitAnA tRNAnAM ca maNInAM ca 'eco itarAe cetra jAva vaNNeNaM pannatte' ita iSTataraka eva pripataraka etra kAntataraka eva manojJataraka eva mana Amataraka eva lohito varNAvAsaH 'vaNNeNaM pannatte' varNena majA iti // ___ atha zrIgautano hAridravarNaviSaye pRcchati-'tatya Na je te hAligA taNAya maNIya' tatra-teSAM tagAnAM ca maNInAM ca madhye yAni tAni hAridrANi pItAni tRNAni ye te hAridrAH pItA maNa pazca 'tesi NaM ayameyArUve vANApAse pannatte' teSAM potAnAM tuNAnAM ca maNInAM kim ayam anantaramuddizyamAnaH, etAvadrUpAvakSyamANasvarUpo varNAvAlo varNakaniveza: pajJapta-kathitaH ? tadeva darzayati-'se jahA NAmae' tadyathAnAmakam 'capaei vA' campaka iti vA 'caMpagacchallIi vA' campakacchallIti vA, campakacchallI-suvarNacampakatvak 'capayabheei vA' campaka bheda iti vA, campakabhedaH-sunarNacampakacchedaH, 'hAliddAI vA' hAridrA iti vA maNiyoM kA lAlavarNa 'etto hahanarAeceka jAva banneNaM paNNatte' ina zazakarudhirAdikoM se bhI adhika iSTatara aura kAntara hai| yahAM yAvatpada se manojJatara aura mano'malara' ina vizeSaNoM kA grahaNa huA hai ina padoM kA artha pIche likhA jA cUkA hai| akSa zrIgautamasvAmI hAridra pIle varNa ke viSaya meM pUchate haiN| he bhagavan 'tatya Na je se hAlidagA taNA ya maNI ya' una tRNa aura maNiyoM ke bIca meM jo vahAM para haridravarNa ke pIlevarNa ke tRNa aura maNi hai 'tesiNaM adhameghArU vaNNAvAle pannante' unakA varNavAsa varNavinyAsa vakSyamANaprakAra se hai se jahA nAmae caMpaei yA caMpagacchalloi vA caMpaya bheei bA jhAlidAha yA' jaisA suvarNa campaka vRkSa pIlA hotA hai, 'savarNacampavRkSa kI chAla pIlI hotI hai, suvarNacampakako khaNDapIlA hotA hai jaisI haldI pIlI hotI hai, 'hAlidabheei idrutarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNatte' mA sasasAnA sahI vigerenA2'gayI 5 padhAre ISTatara ane kAMtatara che. ahIMyAM yAvatpadathI maneztara ane mamatara A vizeSono saMgraha thayo che A padane artha pahelAM kahevAmAM AvI gayela che. have zrIgautamasvAmI haridra pILA varNanA saMbaMdhamAM prabhuzrIne pUche che ke bhagavan 'tattha NaM je te DAligA taNAya maNIya' se tRai| bhane marA. yAmA tyAMce pAya nA to mana mnnuiye| che, tana varSApAsa! 'tekhi' NaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte' vinyAsa na 16yamA prAthI che ? 'se jahAnAmae capaeivA, capagacchallIivA capagabheeivA hAlihAivA' suvarNa caMpaka vRkSa jevuM pILuM hoya che. suvarNa caMpaka vRkSanI chAla jevI pILI hoya che, suvarNacaMpakane khaDa je pILo hoya che, haladara jevI
Page #892
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamakSa 'hAlidabhe raha vA hAridA bheda iti vA, haridrAbhedo haridrAchedaH, 'hAliguliyAi vA' hAridrAguTikA iti dA, hAridrAsAra nirvatitA guTikA 'hariyAliyAi vA' haritAlikA iti vA, pRthvIvikArarUpA lokamasiddhA haritAlikA, 'haritAliyAbheeDa vA' haritAlikA bheda iti vA, haritAlikAbhedo haritAlikAchedaH, 'haritAliyAguliyAi vA' haritAlikAguTi keti vA, haritAlikAsAranirvatitAguTikA haritAlikAguTakA, 'ci urei vA' cikura iti bA, cikoro rAgadravyavizeSaH, 'ciuraMgarAgei vA cikurAGgagaga iti vA, cikurasaMyoganimitto vastrAdau. rAgazcikurAgarAga iti / 'varaphaNagei vA varakanakamiti vA, varakanakaM jAtyamuvarNam 'varakaNagaNighasei vA' varakanakanigharpa iti vA, darakanakasya jAtyasuvarNasya yaH kapapaTake nidharSaH sa varakanakanighaH 'suvaNNAnippiei vA' suvarNazilpikamiti vA aspArthoM lokato'vaseyaH 'varapurisavasaNei vA' varapurupavasanamiti vA, varavA' jailA haldI kA TukaDA pIlA hotA hai hAlida gulipAi vA haridrAkI golI pIlI hotI hai hariyAliyAi vA jalA haritAlIlA hotA hai 'haritAliyAbheei vA haritAla kA khaNDapIlA hotA hai 'haritAliyA guliyAi hA' haritAlakI golI pIlI hotI hai 'ciure vA' cikura rAgadravyavizeSa jaisA pIlA hotA hai 'cikuraMgarAgei vA' cikurAGgaroga jaisA pIlA hotA hai 'cikura ke saMyoga se jo vastrAdi meM rAga hotA hai usakA nAma cikurAgarAga hai 'varakaNageha vA jaisA zreSTha suvarNa pIlA hotA 'varakaNagaNigha lei vA zreSTha suvarNa kI kasauTI para kI gai gharpaNarekhA jaisI pIlI hotI hai 'suvaNasippiei vA' suvarNa zilpika jaimA pIlA hotA hai isakA artha loka se jAnane yogya hai 'bara purisavasaNei vA vara puruSa-vAsudeva-kRSNa kA vastra jaisA pIlA hotA pAnI DAya che. 'hAlidabhepaivA' 12 1 2vo pINA DAya che. 'hAliddaguTiyAivA' hanI gANI navI pIjI sAya che. 'hariyAliyAivA' haritA 2vA pImA DAya che 'haritAliyAbheeivA' hastAsana 23 // bhIgA DAya che. 'haritAliyA guliyAivA' ritAlinI jI pI pIjI 2ya che 'ciThareDavA' thi62 me tana pANu dravya vizeSa re pIguDAya cha, 'cikuraMgarAgeivA' yirAmanAra / pINA DAya che thiranA bhagavAthA vana vigerebhA ne 1 thAya cha tetuM nAma siMga che. 'varakaNageivA' zre04 se nure pANu ya cha, 'varakaNaNighaseivA' uttama sonA seTi 52 421.bhA mAvAsAToko pImA DAya che. 'savaNNasippieivA' sAnAnu zili54 pIya che. 'vara purisavasaNeivA' 12435-pAsuddeva yanu 57 re
Page #893
--------------------------------------------------------------------------
________________ rASaOTOS pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 7.53 vanaSaNDAdikavarNanam puruSeSu varaH zreSTho varapuruSaH-vAsudevas tamya vasanamiti parapuruSavasanam-vAsudevasya vasanaM pItameva bhavatIti tadupAdAnamiti / 'sallaI kusumeha vA zalyako kusumamiti vA, zalyakIkusumaM lokata e pAragantavyamiti / 'caM paNa kusumeivA campakakusumamiti vA, campakakusumaM suvarNacapaka kusumamiti / 'kuhuMDiyA kusumeha vA' kuSmANDI-kusumamiti vA, kUSmANDokusumaM puruSaphalIkusumam iti 'koraMTagadAmei bA' koraNTakadAma iti vA, koraNTakaH-puSpanAtivizeSastasya dAmamAleti koraNTakadAma / 'taDavaDA kumumeha vA' - DabaDA kusumamiti vA, taDavaDA AulI tasyAH kusuma taDabaDA kusumamiti 'ghosADiyA kusu mei vA' ghoSAtakIkusumamiti vA / 'suvaNNa jUhiyA kusume vA' suvarNa yUthikAkulumamiti vA, ghoSAtakI suvarNayUthikAkusume lokAdeva jJAtavye / 'suharinnayA kusubhei vA' suhariNyakA kusumamiti vA, muhariNyakA vana spati vizeSastasyAH kusuma suhariNyakA kusumamiti / 'viyagakusumeha vA bIyakakusumamiti vA, bIyako vRkSavizeSo koka prasiddhastasya kusumamiti 'pIyAsoei hai 'sallaha kusumeha vA zalyakIyA kusuma jailA pIlA hotA hai caMpaka kusumeha vA suvarNa campA kA puSpa jaisA pIlA hotA hai 'kuhuMDiyAkusumeha yA' jaisA kuSmANDa -puSpa phalI-kolA kA puSpa pIlA hotA hai| 'koraMTagadAmei vA' jaisI koraNDaka puSpoM kI mAlA pIlI hotI hai 'saDabaDAkusumeha vA jaisA taDapaDa kA phUla pIlA hotA hai AvalI kA nAma taDabaDA hai 'ghosADiyAkusumeha vA jaisA ghoSAtakI-toraha kA puSpa pIlA honA hai 'suvaNa jUjhyiA kussumeha vA' jaisA pIlA puSpa suvarNa yUdhikA sonA juhI-phA hotA hai 'suharinnayAkusumeha vA suSThariNyakA kA puSpa-vanaspati vizeSakA puSpa jaisA pIlA hotA hai| 'ghIyaga kustumeha vA dIpaka vRkSa kA phala jaisA pIlA hotA hai pIyAsoeDavA' jasA pIta azoka vRkSa puSpa pIlA hotA hai| 'pIyakSaNavIrei vA jaisA pANu ya cha, 'sallaikusumeivA' zalyahIna 052. pAya che. 'capaka kusumeivA' suvaNa ya pAtu pu05 yu pI jAya che. 'kuhuDiyA kusumeivA' bhAMDaNAnusa yu pI pANu DAya cha, 'kora gadAmeivA' 124 Y0panI bhANArI pANI hAya cha, 'taDavar3AkusumeivA' tapAsa vA pIsa hoya che. ma.paNatu nAma ta341 cha. 'ghosADiyA kusumeivA' 5 / 18 turiyAnA 05 2 // pIkara hAya cha, 'suvaNNahiyA kusumeivA' supatha yuuthi| sAnA hAna 05 241 pI DAya hai, 'bIyagakusumedavA' mI4 vRkSanA 33 pInA hAya, pAyAsoeivA' pINA mInA 5 21 pAhAya cha, 'pIyakaNavIreivA' pIjI 42nA pu5 21 / yI yi cha,
Page #894
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 jIvAmigamana vA' pItAzopha iti vA 'pIyakaNavIrei vA pItakaNavIra iti vA 'pIyabaMdhunIvaei vA pItavandhujIvaka iti vA / gautamaH prAha-he bhadanta ! 'bhave eyAruve miyA' bhavet kiM pItAnAM tRNAnAM maNInAmetAvaTUpo'nantarodIritasvarUpo varNAvasa: ? iti bhagavAnAha-he gautama ! 'jo iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samartha: kintu 'tesiNaM haridANaM taNANaya maNINaya' tepAM khalla haridrANAM tRNAnAM maNInAM ca 'patto ihata. rAe ceva jAva vaNNeNaM pannatte' itaH campakAdivarNApekSayA'pi iSTataraka eka, kAnta taraka eva miyataraka eva manojhataraka eva, mana Amataraka eva praza:-kathita iti / atha zrIgautamaH zuklavarNaviSaye pRcchati-'tattha Na je te suvikalagA taNA ya maNIya' tatra khalu yAni tAni zuklAni tRNAni ye te zuklA maNayazca 'tesiNaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte' teSAM khalu tRNAnAM maNInAM ca zuklAnAmayamanantaro. dizyamAna etAvadrupo vakSyamANasvarUpo varNAvAso varNakaniveza:-majJapta:-kathita ? pIlI kanera kA puSpa pIlA hotA hai| athavA 'pIyabaMdhu jIvaei vA' evaM jaisA pIlA puSpa pIta baMdhujIvaka vRkSa kA hotA hai 'bhaveeyArUve siyA' to kyA he bhadanta ! aisA hI pIlA varNa vahAM ke pIle tRNa aura maNiyoM kA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI ne kahA hai 'goyamA ! No iNadve sama?' he gautama / yaha artha samartha nahIM hai kyoMki 'tesi hAlidANaM taNANaya maNINaya' ye haridra pIle varNavAle tRNa aura maNi 'eto itarAe ceca jAva vaNeNaM paNNatte' campakAdivarNa kI apekSA bhI iSTatara hai aura kAntantara hai priyatara manojJatara aura mano'matara hai apa zrIgautamasvAmI zuklavarNa ke viSaya meM pUchate hai 'tastha NaM je te sukkikagA taNAya maNIya tesiNaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte' vahAM una tRNoM aura maNiyoM ke gayA pIyabadhujIveivA' yA pa dhula vRkSanA dUta DAya che. 'bhaveeyorUve khiyA' 7 lAvan sA tyAMnA ta bhane bhathiyAnA va mevI rItanI pILAza vALo hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne 44 che , 'goyamA ! No iNadve samaDhe' 8 gautama mA artha samarthita nayI ma 'tesi Na hAlidANaM taNANaya maNINaya' 0 pIpaNa paNa bhane bhIye. 'etto iTTatarAeceva jAva vaNNeNa paNNatte' yahinA pINA va 42tAM e taNe ane maNiyeno pILe varNa ISTatara che. kAntatara che priyatara che. majJatara che. ane mane gamatara che, ve zrIgItabhasvAmI zusapanA samayamA prabhuzrIna pUche che 'tattha NaM je te sukillagA taNAya maNIya tesi gaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte tyAMnA e tRche ane maNiyamAM je zveta varNanA tRche ne maNi che, enI dhoLAza
Page #895
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA ThIkA pra. 3 u. 3 su. 53 vanapaNDAdikavarNanam 871 tadeva darzayati - ' se jahANAmae' tadyathAnAmakam 'aMkei vA' aGka iti vA aGkoratnavizeSaH 'saMkheivA' zaGkhaH iti vA, zaGkhaH prasiddhaH 'ca' dei vA' candra iti vA, 'kuMde vA' kunda iti vA kundaH puSpavizeSaH, 'kumuei vA' kumudamiti vA, 'dayaivA' udakaraja iti vA, 'dahighaNe vA' dadhidhana iti vA, 'khIrei vA' kSIramiti vA, 'khorapUrei vA' kSIrapUra iti vA 'haMsAvaLIti vA' haMsAvaliriti vA, haMsasyAvaliH paMktiriti haMsAvaliH | 'koMcAvalIti vA' krauJcAvaniriti vA, krauJcasya pakSivizeSasyAvaliH - paMktiH krauJcAvaliriti, 'hArAvalIta vA' hArAvaliriti vA hArasya mauktikahArasyAvali:- paMktiriti hArAvaliH | 'valayAaatti vA' vaLayAvaliriti vA, balayasya- rajatanirmita kaGkaNamyAvaliH - paMktiriti - valagAvaLiH 'caMdAvalIti vA' candrAvaliriti vA, candrANAM taDAgAdipu vI meM jo zulkavarNa ke tRNa aura maNi hai unakA varNana isa prakAra kahA hai kyA -' se jahANAmae aMkeha vA saMkhei vA caMdeha vA kuMder3a vA kusumeha vA 'jaisA praGkaratna zubhra hotA hai jaisA zaGkha zubhra hotA hai jaisA candra zubhra hotA haiM jaisA kunda puSpa zubhra hotA hai jaisA kusuma puSpa zubhra hotA hai 'dara eti vA' jaisA - udakaraja- udaka bindu sapheda hotA hai 'dahighaNe vA' jemA davighana - jamA huA dahI rUpheda hotA hai 'khorei vA' jaisI kha'ra sapheda hotI hai 'haMsAvalIti vA' jaisI haMsoM kI paMkti sapheda hotI hai 'koMcAvalIti vA' jaisI krauMca pakSIyoM kI paGktI sapheda hotI hai 'hArAvalIti vA' jaisI hAra kI paMktI sapheda hotI hai / 'valapAvalIta vA' rajatanirmita kaGkaNoM kI paMkti jaisI sapheda hotI hai 'caMdAvalIti vA' taDAga Adi meM, jala ke bhItara prativimbita candra yA nIthe abhAonI hoya che ? 'se jahAnAmae akezvA saMkheivA ca devA ku devA kusumeivA' 2 ratnanevu saha hoya che, zAma vo dhoNI hoya che, caMdramAnA vaNu jevA sapheda hAya che, kuda puSpanA raMga jevA sapheda haiya che, musubha puNya nevu saha raMga hoya che, 'dayarativA' 4x2047 jihu vu saha hoya che, dahighaNevA' bhAveSu hADI bhevu sadeha hoya the, 'khIre ivA' 'jIro vavasa hoya che, 'khIrapureivA' kSIrapura inA samUha vA rudra hoya che, 'ha'sAvalItivA' sonI yati levI saha hoya che, 'koMcAvalI tivA' atha pakSIyonI paMDatI nevI sahAya che, ' hArAvalItivA' hAranI pati ne saI hoya che. 'valayAvalIti vA ' yAMhInA manAveva 4*4- mahAyAnI paMDita devI saha hoya hai, 'caMdAvalI tivA'talAva vigeremAM jalanI sadara pratiSmi vALA caMdranI paMkita jevI
Page #896
--------------------------------------------------------------------------
________________ jovAbhigamastre jalAntaH pativimbitAnAmAvaliH-paMktiriti candrAvaliH / 'sAradIya balAhaei pA' zAradIya balAhaka iti vA, zAradIyaH-zaratkAlasambandhI valAhako megha iti zAradIya balAhaka iti, dhaMdhoyaruppa paTTei yA' mAvadhItarUpyapaTTa iti vA, mAta: -agnisArkeNa nirmalIkRto dhauto bhUmivaraNDita harusaMmArjanena nizitIkato yo rupyATTo rajatapatram sa mAtadhautarUpyapaTTaH / athavA dhmAtena- agnisaMyogena yo dhautA-zodhito rUpyapaTTaH / 'sAlipiTTharAsIti vA zAlipiSTarAziriti vA, zAlInAM taNDulAnAM piSTa kSodara vasya rAziH puJja iti vA, zAlipiSTarAziriti / 'kuMdapupphagasIti kA, kundapuSparAziriti cA, kundapurapaM lokaprasiddhaM tasya rAzi:samudAya iti kundaprapparAziriti 'kumuparAsIti vA kumudarAziritivA, kuzudAna -candravikAzi kamalAno rAziriti kumRdarAzigiti 'suchi gADIti kA' zuSkachivADI iti vA, chevADI nAma vallAdi phalikA yA ca kvacidezavizepe zuSkA satI zuklA bhavati iti tadupAdAnam / pehuNamijAti vA' pehamiMjeti vA kI paMkti jaso sapheda hotI hai| 'sAradIyayalAhaei vA' zAradIya zaraskAla samvandhI-balAhakA-megha jaimA ghavala hotA hai 'dhaMtadhoyajhara paTe vAhamAta agni ke saMparka se nirmala kiyA gayA pazcAta-dhauta rAkha Adi se bhAMjakara aura hAtha Adi se sApha kara nirmala kiyA gaNa rajata paTTa jaimA mapheda hotA hai 'mAlipihANIti vA' cAvala kI cUrNa zijI mapheda hotI hai 'kuMda pukAmIti dA' kuMda puSpagazi jaimI sapheda hotI hai 'kumuparAmIti kA kumuda zveta kamala kI rAzi jaimI maphe honI hai 'suzkachibADIti vA' semakI phalI kA nAma chivADI hai gae sugva jAne para sapheda ro jAtI hai ataH zuSkachiyADI ke jaisI sapheda hatI hai pehuNamijAti vA pehaNa-mayUra pIccha ke madhyavartI miJjA jailo atIyadhavala hotI hai 'yiseti vA' pima mRgAla jaimA sa34 saya cha, 'sAradIya palAhapa tivA' 223 janA pakSa meghA pA 36 ), 'dhata dhoyarupADA' bhAta abhinanA yogayI ni 421i na ne te pachI rAkha vigerethI ma ne hAtha vigerethI sApha karI nirmaLa banAvela yAhI vA sa34 hAya cha, 'sAlipigasItibA' yApAna soTako saha hoya cha, 'kudapu'phAsa tivA' 1685ne| sabhU / sa36 hAya che. 'sakkachivADI tiyA' semanI sIna piche te sataya tyAre se 25 taya che tI su12a chiI 2vI 236 saya cha pehuNa mijA ivA' / bharanA pIchAnI mAmA bhAvI sa36 hAya hai, 'boseivA' jisa bhRyAla ra sa3 saya cha, 'miNAlietivA' bhRNAlina
Page #897
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramautikA ThIkA pra. 3 u. 3.53 vanaSaNDAdikavarNanam 873 pehuNaM mayUrapicchaM tanmadhyavarttinImiyA peDuNamikhA sA cAtIva zuklA bhavatIti / 'viseti vA' disamiti vA vimaM paDilI kandaH / 'miNAlieti vA' mRNAliketi vA, mRNAlaM padmatantuH / ' gayadaMteti vA' gajadanta iti vA, gajo hastI tasya dantogajadantaH sa cAkhIva zuklastatastadupAdAnam / 'lavAdaleti vA' lavaGgadalamiti vA, lavaGgapatramatIva zuklaM bhavati tadupAdAnam, 'pauDarIyadaleti vA' pauNDarIka dalamiti cA, pauNDarIkaM zvetadalam 'siMduvAramalladA medivA' sinduvAramAlyadAma iti vA, sinduvAraH zvetapuSpa vRkSavizeSaH 'sevAsoti vA vahAzoka ivi vA, 'seyakaNavIreha cA' zveta madara iti vA 'sebaMdhujIva vA' zveta bandhu jIvaka iti vA, gaukhayaH prAha - 'savepayArUve siyA' saveda kiM zvetAnAM tRNAnAM maNInAM caitAndrapaH - anantarodIritastrarUpo vargAvAsa iti bhagarAn prAha- he gautama ! 'No iNa saTTe' nAyamarthaH samarthaH kintu 'tesi NaM sukkillANaM daNANaM zukla hotA hai 'miNAlirati yA' priNAlikA - bisatantu jaisI zukla hotI hai 'gayateti bA' gajadansa jaisA ghathala hotA hai | 'lavaMgadaleti vA ' lauMga ke vRkSa kA patA jailA dhavala hotA hai 'poDarIyadaleti vA' puNDarIka malakI pAMkhaDI jaisI sapheda hotI hai 'siMduvAra malladAmeti vA' sinduvAra puSpoM kI mAlA jaisI sapheda hotI hai 'setA soeti vA' zveta azoka jailA zubhra hotA hai 'secaphaNavIreha vA' kSetra kanera jaisI sapheda hotI hai 'seya baMdhujIveha yA' zveta bandhujIva-pakulajaisA sapheda hotA hai 'bhaveeyAsave siyA' to kyA ! he bhadala ! aisA zukla rUpa una tRNoM kA aura maNiyoM kA hotA hai kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyalA ! jo haNaTTe sabar3e' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai kyoMki 'teliNaM suvikallANaM taNANaM maNINa ya' una misatantu nevA saha hoya che, 'gayada'te ivA' hAthI hAMta leve| sadeha DAya yAna nevA saha DAya che, 'poMDarIya che. 'lava' gadaleivA' saviMganA vRkSanA dalettivA' yuurI ghoNA bhajanI pAMgaDI devI saha hoya che, 'siMduvAra malladAmetivA' sihuvAra puSpAnI bhASA devI saha hAya he 'setAsora tivA' zveta azI puSpa bheSu sare hAya che, 'seya knndiireiv|' ghe'NI reSTanu puNya nevu saha hoya che, 'seya baMdhujIveivA' zveta baMdhulava- yuSya sahAya che. 'bhaveeyArUve siyA' he bhagavan to zuddha se to ane maNiyAnI zvetatA evA prakAranI hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne he che 'goyamA ! NA iNaTTe samaTTe' he gautama! A adhu samartha nathI. bhaTThe 'vesi NaM sukillANaM taNANaM maNINaya' the tatheo bhyane nI0 : 110
Page #898
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra 874 maNIya' teSAM khalu zuklAnAM tRNAnA maNInAM ca etto itagae ceva jAva vaSNeNaM pannatte' ita:-aGkAdibhya iSTataraka eva miyataraka gava kAntataraka evaM manojJataraka eva mana Amasarapha eva, zuklo varNAvAsaH varNana ma japta iti| tadevaM krameNa vanapaNDAntargatAnAM tRNAnAM maNInAM ca varNadarUpaM kathitaM sammati teSAM gandhasvarUpamatipAdanArthamAra-atra gautamaH pRcchati 'tesi NaM bhaMte ! taNANa ya' ityAdi, 'tesi NaM bhaMte ! taNANa ya paNINa ya' teSAM khala bhadanta ! tRNAno maNInAM ca 'kerisae gaMdhe pannatte' kIdRzaH kipAkArako gandhaH masAta kathitaH ki vakSyamANa-vastUnAM yAzo gandho mati tAza ropAM gandhaH samApta ? tadeva darzayati-'se jahANAmae' ityAdi se jahANAyapa' tadyathA nAmam 'kodrapuDANa vA' koSTha puTAnAmiti vA, sopTa gandhadravyaM tasya paTA koSTapuTA stepAm vA zabdAH sarvatrApi samuccaye, jana ekasya puTasya na nAhI gandhavizepo zukla tRNoM aura maNiyoM kA vaha zukla rUpa 'etto itarAe ceSa jAva ghaNNeNaM pannatte' ina pradarzita aGka AdikoM se bhI adhika iSTa adhika priya, adhika kAnta, adhika manojJa aura adhika mano'ma kahA gayA hai isa prakAra se vanakhaNDa ke antargata taNoM kA aura maNiyoM ke varNa kA svarUpa kahakara aya sutrakAra gandhake svarUpa kA pratipAdana karate hai 'tesi NaM bhaMte' ityAdi isa viSaya meM zrIgautamasvAmI pUchate hai 'tesi Na bhaMte! taNANa ya maNINa ya ke rilae gaMdhe paNNatte' isameM zrIgautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! vAha ke tRNoM kA aura maNiyoM kA kaisA gandha kahA gayA hai ? kyA Age kahe jAne vAle koSTha phUTa Adi vastuoM kA jaisA gaMdha hotA hai vaisA kahA gayA hai kyA? unhIM ko kahate hai 'se jahANAmae kohapuDANa vA' jaisI gandha-dAsa-koSTha gandha bhaNiyAno me saha va etto iTTatarAe ceva jAva paNNeNaM paNNatte' mA 52 kahevAmAM Avela aMka vigerenI svaitatAthI paNa vadhAre ITa vadhAre priya vadhAre kAMta vadhAre majJa ane vadhAre mADama kahevAmAM Avela che. A rIte vanakhaMDanI aMdara Avela che ane maNinA varNanuM svarUpa batAvIne have sUtrakAra gaMdhanA svarUpanuM varNana kare che. A viSayamAM zrI gautamasvAmI zrImahAvIra prasuna pUche cha, 'tesi NaM bhaMte! taNANaya praNINaya kerisae ga'ghe paNatte hai bhagavan tyAMnA tu! ma bhathiyAnA / hAya cha 1 . nIce kahevAmAM Avela kenTapuTa vigere vastuone gadha jevo hoya che, te sanI gAya cha 1 'se jahA nAmae koTapuDANavA' 2vI gadha-pAsa aSTapuTa nAmanA Aya dayanI hAya che. 'pattapuDANavA' 2vI 5 patrapuTonA mana 42pAthI
Page #899
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 . 3 . 53 vanapaNDAdikavarNanam 875 4 nirgacchati dravyasyAlpatvAt tato bahuvacanamiti / 'pacapuDANa vA' patrapuTAnA* miti vA, patra vimardottha parimalakam tasya puTAnAm / 'coyapuDANa vA' coyagapuTAnAM vA coyagaM gandhadravyam ' tagarapuDANa vA' tagarapuTAnAM vA, tagara:- sugandha vizeSaH / 'elApuDANa vA' elApuTAnAM vA, elA ilAyacIti kokamasiddhA 'caMdaNaDA bA' candanapuTAnAM vA candanaM candanAkhya sugandhadravyavizeSaH 'kuMkumapuDANa vA' kulapuTAnAM vA kuGkumaM 'kesara' iti prasiddham 'usIrapuDANa vA' uzIrapuTAnAM vA uzIra 'khasa' iti prasiddhaM sugandhitatRNavizeSaH 'caMpagapuDANa vA' campakapuTAnAM vA, 'maruvagapuDANa vA' marutrakapuTAnAM vA marutrakaM 'maruA ' iti prasiddham / 'damaNagapuDANa vA' damanakapuTAnAM vA, damanakaM sugandhitapatrayuktA vanaspativizeSa: ' jAipuDANa vA' jAtIpuTAnAM vA, jAtI- camelI' iti nAmnA puSpavizeSaH 'jUhiyApuDANa nA' yUthikApuTAnAM vA, yUthikA 'jUhI ' prasiddhA dravya ke puToM kI hotI hai 'pasapuDANa vA' jaisI gandha patrapuToM ke vimarda se utpanna parimala ke puToM kI hotI hai 'copaga puDANa vA' jaisI coyaga- - gandha drandha puToM kI hotI hai 'samara puDANa vA' jaisI gandha tagara puToM kI hotI hai / 'elApuDANa vA' jaisI gaMdha ilAyacI ke puToM kI hotI hai 'caMdaNa puDANa yA' jaisI gandha candana ke puToM kI hotI hai 'kuMkumapuDANa vA' jaisI gandha kuMkuma ke puToM kI hotI hai 'usIra purANa vA' jaisI gandha khala ke puToM kI hotI hai 'caMpaka puDANa vA' jaisI puToM kI hotI hai 'maruyagapuDANa vA' jaisI gandha hear a puDhoM kI hotI hai 'damanagapuDANa vA' jaisI gandha damanaka ke puTo kI hotI hai 'jAti puDANa vA' jaisI gandha camelI ke puSpapuToM kI hotI haiM 'jUr3iyApuDANa vA' jaisI gandha juhI ke puSpapuToM kI hotI utpanna thayesa parisAnA cuTonI hoya che, 'coyagapur3ANavA' levI gaMdha yAyA nAmanA gaMdha dravyanI hoya che, 'tagarapuDANavA' tagara cuTonI devI gaMdha hoya the, 'elApuDANavA' sAthInA puTonI nevI ramAzIya gaMdha hoya che. 'ca'daNapuDANavA' yahananA yuTonI levI gaMdha hoya che, 'kuMkumapuDANavA' DumanA cuTonI levI gaMdha hoya. 'ukhIra puDAvA' asanA cuTonI devI gaMdha hoya che. 'ca'pakapur3ANavA yaMcAnA yuTonI levI gaMdha hoya che. 'maruyapur3ANavA' bharavAnA yuTonA devI gaMdha hoya. 'damanakapuDANatrA' levI gaMdha hasanamnA cuTonI hoya he 'jAti puGANavA' yabhelInA puNya yuTonI nevI gaMdha hoya che 'jUhiyApur3ANavA' budhanA puNyonI nevI gaMdha hoya che, 'malliya puDANavA' bhassiA-bhogarAnA puSpa puTonI levI gaMdha hoya che, 'Navamalliya puDANavA' nava bhalsinA puNya
Page #900
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 jIvAmigamasUtra 'malliyapuDANa vA' mallikApuTAnAM vA, mallikA 'modharA' iti lokamasiddhA 'No palliyapuDANa vA' navamallikA puTAnAM vA 'vAsaMtiyapuDANa vA' vAsantikapuTAnAM vA sugandhayuktA latAvizeSa: 'keyaI puDANa vA' ketakIpuTAnAM vA, ketakI 'kevaDA' lokApasiddhA, 'kappUrapuDANa vA' karpUrapuTAnAM vA, 'aNuvAyaMsi' eteSAM koSThapuTAdInAmanudAte AghrAyakavirakSitapuruSANAmanukUle vAte vAti sati 'ubhijjamANANa ya' udbhidyamAnAnAM-samudghATayamAnAnAm ca zabdaH sarvatrApi samuccaye, 'NibhijjamANANa ya' nibhidhamAnAnAm atizayena bhidyamAnAnAM troTayamAnAnAm 'koTejamANANa vA' kuTayamAnAnAM vA, atra puTe parimitAni yAni koSThAdi gandhadravyANi tAni aparimeye parimANopacArAt koSThapuTAnItyucyante teSAM kuTayamAnAnAm udUkhalAdI kuTayamAnAnAmiti / 'ruvijjamANANa vA' iti inakhaMDI kriyamANAnAm 'ukirijjamANANa yA' utkIyamANAnAm-kopThAdikapuTAnAM koSThAdidravyANAM vA utkIryamANAhai balliyapuDANa vA' jaisI gandha mallikA-modharA ke-puSpa puroM kI hotI hai 'jomalliyapuDANa vA' jaisI andha nayamallikAke puSpapuToM kI hotI hai 'vAsaMtiya puDANa vA' jailI mantravAsantilatA ke puSpapuToM kI hotI hai 'devaIpuDANa vA' jaisI gandha kebaDe ke puToM kI hotI hai 'kappUrapuDANa vA' jaisI gandha kapUra ke puToM kI hotI hai ina samasta * puToM kI gandha 'aNubAyaMli' jaya ki anukUlavAyucala rahI ho-arthAt AghAyaka puruSa jisa tarapha baiThe ho usI tarapha inakI gandha ko lekara hathA yaha rahI ho aura ye samasta gandha puTa 'ubhijamANoNa ya Ni. bhijjamANANa ya choTejamANANa' usa samaya jahAdita ughADe jA rahe ho, atizaya rUpa se loDe jArahe ho Ukhala Adi me kUTe jA rahe ho 'saMbijjamANANa vA' choTe 2 inake ikaDe ziye jA rahe ho, kirijja. puDAnI kI 4 81ya che. 'vAsatiya puDANavA' sati tAnA pu05 yutte| nI kI cAya che. 'keyaipuDANavA' 4AnA bhuTAnI pI gaya hAya cha 'kappUrapuDANavA' 452nA bhuTAnI vI 4 DIya cha, sadhA yuTonI // 'aNuvAyakhi' yAre manu vAyu vAtI DAya arthAt pAsa sonAra 535 re tarapha beThe heya e taraphanI havA cAlI rahI hoya ane A saghaLA gava puro 'ubhinjamANANaya NibhijjamANANaya koTejamANANaya' meM samaye 6dhApAmA Avela hoya telaMghapune atizaya paNuthI teDavAmAM AvatA hoya khADaNiyA vigeramA mApAmA sAvatA hAya 'navijamANANavA' nAnA nAnA tanA 647 42|taa DAya 'ukkirijjamANANavA' tana 652 upAmA mAvatA sAya
Page #901
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA ThIkA pra. 3 u. 3 su. 53 vanavaNDAdikavarNanam 87 nAm upari kSipyamANAnAm 'vikirijjamANANa vA itastato viprakIryamANAnAm 'paribhujjamAnAnAm - paribhogAyopabhujyamAnAnAm, 'bhaMDAo vA bhaMDa sAharijjamANANaM' bhANDAt ekasmAd bhANDAt pAtrAda bhANDaM - mAjanAntaraM saMhiyamANAnAm koSThAdi luTAnAm 'orAlA' udArAH sphArAH, se cAmanojJA apisyurityata Aha- 'maNuSNA' manojJAH- mano'nukUlAH, dacca manojJatvaM kutastatrAha'ghANa' ityAdi, 'ghANamaNoNimbusikarA' ghrANamano nirvRtikarAH evaM bhUvAste 'santrao samatA' sarvataH sarvAsu dikSu sAmastyena 'gaMdhA amiNissarvati' gandhA abhiniHsranthi - jighatAmabhimukhaM niHsaranti / zrIgautamaH pRcchati bhave eyArUve siyA' bhaved maNInAM vRNAnAM ca koSThapuTAdi sadRzo gandha iti; bhagavAnAha - marANANavA' ye upara uDAye jArahe ho, 'vakirijjamANANavA' - idhara udhara ye bikhere jA rahe ho 'paribhujANAvA' apane apane kAma meM inakA upabhoktA puruSoM dvArA upayoga kiyA jA rahA hai / 'bhaMDAo vA bhaMDa sAharijapramANAna' vA' ekavartana se dUsare bartana meM liye jA rahe hoM usa samaya inakI 'gaMdhA' vAsa sugandha 'orAlA' bahuta adhika vistRta avasthA meM nikalatI hai evaM yaha 'SaNA' manonukUla hotI hai kyoM ki yaha ganja 'ghANamaNaNivbusika' prANa indriya evaM manako eka prakAra ko zAnti denevAlI hotI haiM hala praNayAra kA yaha sugandha 'saccao samatA abhistirvati' anukUla vAyu ke calane para inakI vAla saba ora se cAroM dizAoM meM acchI taraha se phaila jAtI hai 'ave. eyArUve siyA' to kyA he bhadanta ! ina tRNoM kI ora laNiyoM kI sugandha ina koSThapuTAdikoM kI sugandha jaisI hI hotI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai - 'nopasA ! jo iNaDe maTTe' he gautama! yaha artha 'vikirijjamANANavA' Amatema me vibharavAsAM bhAvI hoya 'paribhujjamANANavA' pAtapeAtAnA kAmamAM upaleAkatA purUSA dvArA upayAga karatA hoya 'mahAmo SA bhAMDaM sAirijjamAnANavA' ye vAsa bhAMdhI mIla vAsabhAM sevAbhAM bhAvatA hAya te vakhate tene gadha-vAsa sugadha orA' ghaNI vadhAre vipula pramANamAM nIDaje che tathA me 'maguNNA' bhoga hoya che, bhare se gaMdha 'ghANamaNa NivvuikarA' prAyendriya sane bhanane zAMti sAdhava, vANI hoya che, mA prahAranI mA sugaMdha 'khavvao samaMtA abhiNissava gati' anuja evananA vAvAthI madhI taradhI yAre hizAoma sArI rIte IsAI laya che. 'bhavezyArUve siyA' De he bhagavan tezu A tRNNAne maNicenI sugaMdha A kaSTapuTa vigerenI sugaMdha jevI heAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke
Page #902
--------------------------------------------------------------------------
________________ Gy@ jIvAmigamastre 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH, ki 'tesiNaM taNaNaM maNINaya' ropAM khala rANAnAM maNInAM ca, 'etto haTTatarAe ceva jAva maNAmatarAe ceva gaMdhe pannate' itaH koThapuDhAdidravyezya iSTataraka eka, kAntataraka eva, manojJataraka eva, mana Ama. taraka ena gandhaH pazaza:-kathita iti / / ___ vanapaNDAntargata tagamaNInAM gandhAna nirUpya sepA sparzAda nirUpayitumAha-atra zrIgautamaH pRcchati-'teliNaM bhane' ityAdi, 'tesi Na bhaMte ! taNANa ya maNINa ya' teSAM khalu bhadanta ! tRNAnAM ca maNInAM ca 'kerisae phAse pannA kIdRzaH-kimAkArakA sparzaH prasAra:-kathitaH ki rakSyamANavastu sparzasazasteSAM sparzo bhavati ?' tadeva darzayati-se jahANAmae' tadyathAlAmakam 'ANei thA' Ajinakamiti vA, AjinakaM lakSmacarmamayaM vastram 'svaeti vA' rUtamiti vA, staM zlakSAkarSAsaH vizeSA 'yUreti vA bUra iti vA, bU: ilakSNavanaspativizeSaH 'gavaNIteti vA' samartha nahIM hai| kyoMki siliNaM taNAma ya nagINa ca etto pramarAe cevaM jAba praNAmatarAe ceya gaMdhe patte' ina maNiyoM kA gadha koSTha puTAdi dravyo ke gandha kI apekSA iSTatara kAntatara manojJAtara aura mana Ama. tara hI mAnA gayA hai aba zrIgotamasmAtrI tRNa aura maNiyoM ke sparza ke viSaya meM prabhuzrI se pUchate hai, 'lesiza bhaMte ! taNANaghamaNIyarisae phAye patte' he madanta | una tamoM aura maNiyoM kA spaze kaisA kahA gayA hai kyA 6SamANa Ajika Adi vastuoM ke sparza jaisA hotA hai ? sahI dikhalAte hai-'se jahA NAmae AINe vA rUpa ghAlA sparza Ajinaka carmamayantrakA hotA hai jaisA samarza ruIkA hotA hai| 'reli bA' jaisA sparza-bUranAmakI vanaspati kA hotA hai| 'NavaNIeti 'goyamA ! jo iNadve samaTe hai jItama ! ma maya samaya nathI. bhAsi NaM taNANaya maNIya etto iTTataroe cetra jAva maNAmatarAe ceva paNNatte' yA maNine gaMdha keSTipuTa vigere dravyonA karatA ISTatara, kAMtata, mAtara, mana Amatara, mAnavAmAM Ave che. have zrIgautamasvAmI tRNa ane maNinA saba dhamAM prabhutrIne pUche che. 'siNaM bhate ! tagANaya maNINaya kerisae phAse panna' se bhagavAn n tRthe| ane maNine spaze ke kahela che ? zuM A kahevAmAM AvanAra ajInaka vigere vastuonA sparza je hoya che, ene sparza hAya che ? eja satAve che. 'se jahAnAmae AINe ivA edavA' 23 252 mAchana yamabhaya panA hAya che. 23 25za 3 ko hAya che. 'vRre ivA' vA 25za sUra nAmanI vana:5tine hAya che. 'NavaNIeivA' 21 25 mAmAne DAya che.
Page #903
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikATIkA pra.3 u.3 zu.53 vanaSaNDAdikavarNana navanIta miti kA, navanIta ' vakhana' iti lokazila se ca, 'haMsa ga tUjhIti kA' haMsagarbha tulIti vA, sirIsakusumANicaeti kA' zirI padu suru nicaya iti vA, 'bAlakumudapattarAsIti vA vALakumuda panagaziriti bA. bAlAni-acirakAla jAtAni yAni mudapatrANi teSAM rAziH- samudAya iti bAlakumudapanagaziriti / gautamaH prAha-ve eyArU ve siyA' bhavela kiM teSAM tRNAnAM paNInAM caidAnadrUpa AjikAdira pahilya: sari tRNAnAM maNInAM ceti agadAnAha-he gautama ! 'jo raNadve samaTe nAyama: samarthaH-nAhi teSAM tRNAnAM maNInAM ca AjinakAdi sparzatulyaH sparzaH kintu 'tesi Na taNANaya maNIya pattohatazae ceva jAba phAleNa patte' teSAM tRNAnAM ca maNInAM ca ita:-Ajin kAdi irzApekSayA etaraka-eca, bhiyataraka eva, kAntaraka eva, manojJataraka eva, mana Amataraka eva sparzaH prajJasa iti / tRNamaNInAM pani nirUpya zabdAn nirUpayituM praznayAmAha-'tehi NaM bhaMte !' ityAdi, 'tesi NaM bhaMte ! taNANaM' teSAM khala bhadanta ! tRNAnAm, 'puvAvaravA' jaisA sparza navanIta-makkhana-sA holA halavyatRlIti kA' jaisA sparza haMsagarbhatUlikA hotA hai hiro ma kusamaNicaeti vA jaisA sparza zirIzapuSpasamUha kA hotA hai 'bAlakumudapatarAlIhA' jaisA sparza navajAta kusuda patroM kI rAzikA hotA hai to kyA 'bhaneecArave siyA' isI prakAra kA sparzA una tRNoM aura maNiyoM kA hotA hai kyA? isake uttara prasuzrI kahate haiM-'jo iNa sama?' he gautama! yaha artha samartha nahI hai kyoM ki teli Na Na Na zamaNINa ya etto ghaTTatarAe ceva jAva phAleNaM patte' una tRNoM kA aura maNiyoM kA sparza ina Ajinaka Adi padArthoM ke sparza se bhI adhika iSTatara bhArata adhika mano'nna kahA gayA hai chana tRNa aura maNiyoM ke sparza yA varNana 'sagambhatalItivA' sa ga tulAnA 23 // 250 DAya che. 'sirIsa kusuma NicaetivA' zirISa 105 samUDanA / 25za hAya che. 'bAlakumuda pattagasI ivA' 23 25za navA pata thayesa bhu| patronA samUDamA Doya cha / 'bhaveeyArUve siyA' se zatanI 25 me ta ne liyona DAya che ? bhA praznanA uttaramA prasuzrI cha, 'NA iNadu samaTe gatama | mA matha samartha nadhI. 'si Na taNANaya maNINaya etto itarAe ceba jAva phAseNaM paNNatte se tI ane maziyAnA 25za / ma vigaire pahA nA sparza karatAM paNa vadhAre itara yAvat vadhAre manema kahevAmAM Avela che. - A to ane maNinA sparzanuM varNana karIne have tenA zabdonA varUpanuM varNana karavAmAM Avela che. A viSayamAM zrI gautamasvAmI prabhuzrIne
Page #904
--------------------------------------------------------------------------
________________ 880 jIvAmigamasse dAhiNa uttarAgatehiM vAtehi' pU paradakSiNottarAgatairvAtaiH kadAcitpUrzadAgataH kadAcitpazcimAdAgate kadAcidakSiNAdAgataH nAciduttarAdAgI yumirityarthaH, 'maMdAyaM maMdAcaM eyANaM ve iyA gaM' yA mandaM mandaM syAt tayA-paji. tAnAM kaspitAnAm vyajitAnAm, vikopeNa pitAnAm khobhiyA ' kSobhitAnAm svasthAnAcca latAnAm / etadeva vastu paryAyazabdenApi punaH kathayati-'cAlizANaM' cAliAnAm itasto vikSizAnAm etadeva paryAyeNa vyAcaSTe-'phaMdayANaM' panditAnAm IpaccalitAnAm, svasthAnAt cAlanaM kutastatrAha-'ghaTiyANa' ghaTikAnAm parasparasaMghahitAnAm 'udI riyANa' udI. rivAnAm, un-prAbalyena IritAnAm-preritAnAm, etAdRzAnAM tRgAlAm 'kerisae sadde ekatte' zIza:-HTER: zabdaH prajJA kIzo dhvani bhavati, kimANAvaratUnAM yAdRzaH do yati sAdRzaH zandarateSAM tRNAnAM bhavati tadeva darzayati-'se jahA NAgae' tayathA nAmakam 'siviyAe vA zivikarake agha bhanake zabda razarUpakA varNana kara le gahAM zrIgautamasvAmI pUchate haiM-'teliNaM te taNANaM maNINa ya puvyAvara dAkSiNa uttarAgatehiM vAtehiM 'he badanta ! hama tRNoM aura maNiyoM kA janya pUrva pazcima dakSiNa aura uttara se AnevAle vAyu proM se the 'maMdAyaM madAya evyANa veiyArNa kaMpiyANa' maMdavaMda va se ripata kiye jAte hai vizeSataH kampita kiye jAte haiM kAra cAra sampina kiye jAte hai khobhidhANa cAliyANa phaMdiyANaM ghaTTiyANaM' kSobhina kiye jAte hai calAe jAte hai spaMdita kiye jAte hai paraspara saMvapita kiye jAte 'udIriyANaM' udIritakiye jAte hai jabardastI se prerita kiye jAte hai unakA karisae sadde paNNatte-kyA Age kahe jAne vAlo zivikA Adi vastuoM ke zabda jaimA zabda hotA hai, kyA yahI dalAte hai 'se jahA jAmae siviyAevA' pUche che , teli Na te ! taNANaM maNINaya puvAvaradAhiNauttarAgatehi pAtehi hai magana se tumane bhaNiyonI 250 pUrva, pazcima kSiya bhana. utta2 hizANethA mAvAvANA pavanathI 'madAya madAya eiyANaM veiyANaM kapiyANaM' bha bha pay thI 45.vAmAM Ave che, viza535thI pita 42 vAmAM bhAva cha, pAra24pita 42vAmA bhAva che. 'khobhiyANaM cAliyANaM phadiyANaM parizari bhita karavAmAM Ave che halAvavAmAM Ave che, spaMdita karavAmAM mAvaLe 52652 sagharSa yA 42vAmAM Ave che 'udIriyANaM mIta 42vAmA bhAva, masAt prerita 42vAbhA mAveta mate tanA zo 'kerisae sadde paNNatte' mA vAma bhAvanA zimi vi2 12tumAnA rAma /
Page #905
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 3.36.53 vanapaNDAdikavarNanas kAyA vA 'saMdamANIyAe bA' syandamAnikAyA vA 'rahavarassa vA' rathavarasya vA tatra zivikA jampAnavizeSarUpA uparichAditA koSThAkArA, tathA dIrghA jampAnavizeSaH puruSasya svapramANAvakAzadAnI syandamAnikA, anayozca zabdaH puruSotpATitayoH kSudrahemaghaNTikAdi calanakzato veditavyA sthazca dvividho bhavati saMgrAmarathaH krIDArayazca, atra saMgrAmastho jJAtavyo natu krIDArathaH krIDArathasyAgrimavizeSaNAnAmasaM manAta, tasya sthasya phaLa vedikA yasmin kAle yA puruSastadapekSayA kaTipamANA'kseyA, tasyaiva rathasya vizeSaNAni darzayati-'sacchattassa' ityAdi, 'saccha sassa' sacchatrasya, chatreNa sahitaH sacchatrastasya sacchatrasya 'majapassa' sadhajasya-dhvajAviziSTasya 'saghaMTayasa saghaNTAkasya ubhayapAvilambi mahA pramANaghaNTopenasya 'satoraNavarama' sahasoraNavaraM pradhAna toraNa yasya sa satoraNa varastasya 'saNaMdighosamsa' sanandighoSasya sahanandiyopo dvAdazataryaninAdo yastha sa sanandigha pasya 'sakhikhiNi hemajAlaperaMta parikkhittassa sa kikSiNIhemajAla Adi ke usa puruSoM dvArA apane apane rukandhoM para uThAye jAne para jaise zabda zivikAjhI-upara ke vastrAdile DhakI hui koSTha ke AkAra vAlo jampAna vizeSarUpAlakhI kI choTI choTI hemanirmita ghaMTikAoM ke hilate mamaya jaise nikalate hai| tathA isI prakAra se pAlakhI ke AkAra meM kucha vaDI tathA baiThe hae puruSoM meM apane apane pramANAnu. rUpa avakAza sthAna denevAlI ailI syandamAnikA kI choTI 2 heyanirmina ghaNTikAoM kI hilate samaya jaimI zarAja nikalatI hai, usI prakAra kI AvAja ina tRNoM aura maNiyoM se vAyu dvArA hilAye jAne para nikalatI hai imI prakAra macchattama sajjayasma, saMghaTayarala satoraNavarassa' jo chatra se yakta ho vajA se yukta ho donoM ora laTakatI hui mahApramANopendra ghaMTAoM se yukta ho uttamatoraNa se yukta ho za4 tenA hoya che ? rama se jahANAmae siviyAevA' yAnA se pUrUSa dvArA potapotAnA khaMbhAo upara uThAvavAmAM Ave tyAre je zabda zibikA arthAta pAlakhInI nAnI nAnI suvarNa nirmita ghaMTaThinA hAlavAthI thAya che, ane eja rIte pAlakhInA AkArathI kaMika moTi tathA aMdara beThelA purUSane potapotAnA pramANAnarUpa avakAza-jagyA ApavAvALI spaMdamAnikAnI nAnI nAnI sapharganI banAvelI ghaMTaDiyenA halavAthI je zabda "kiLa che, eja rItano zabda e che ane maNiyAne pavanathI halAvavAmAM bhAva tyAre nANezA pramANe 'sattassa sajjayassa saghaMTassa satoraNa'' je chatra cakta hoya. dhajAthI yukta hoya, ane bAjue laTakAvavAmAM jI0 111
Page #906
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama paryanta parikSiptasya saha kiMkiNIbhiH kSudraghaNTikAmiH vartante iti sa ki kiNIkAni yAni hemajAlAni isamayadAmasamUhAstaiH sarvAsu dikSu paryantepu bahiH pradezeSu parikSipto vyApta iti sakiMkiNIhemajAlaparyanta parikSiptastasya tathA'hemavayakhettacittavicittatiNisa kaNazanijjuttadAruyAgassa' haimavatakSetracitravicitra tainizakakanakaniyuktadArukasya, haimavataM kSetra himavatparvatamAvi citravicitraM manohAricitropeta tainizaM tinizadArusaMbandhI kanakaniyuktaM kanakavicchurita dArukASThaM yasya sa haimavat kSetracitravicitra tainizakanakaniyukta dArukASThamtasya, tathA-'muSiNaddhAraka maMDaLa dhurAgassa' supinaddhArakANDaladhurAkasya, muSTha-atizayena samyak pinadamarakamaNDalaM dhurA ca yasya sa supinaddhArakamaNDaladhurAkaratasya, tathA-'kAlAyasamukayaNemijaMtakammarasa' kALAyasa sukatanemiyantrakarmaNaH, kAlAyasena jAtyachohita suSTu-atizayena kRtaM neme vAhaparidheryantrasya ca-arakopari phalakacakra. vAlasya karma yasmin sa kAlAyasa sukRtanemiyantrakarmA tasya, AiNNavaraturaga'saNaMdighosassa' nandighoSa dvAdaza tRyoM ke ninAdoM se yukta ho 'sakhikhiNi hemajAlaperaMtapari khittarasa' kSudraghaMTikAoM se yukta haimImAlAoM dvArA jo sagha ora vyApta ho-'hemavayarakhettacittavicisa. tiNisakaNaganijjuttadAkhyAgassa' tathA himavata parvata ke tiniza vRkSa ke kASTha se jo ki citravicitra-manohAri citroM se yukta aura suvarNa khacita panA huA hai 'supiNiddhAraka maMDaladhurAgasta' jisake pahiyoM meM bhAre yahuta hI acchI taraha se lage hoM tathA jimakI dhurA bahuta majabUta ho / 'kAlAyasasusyaNelijaMta kammarama' cakrakI dhAra jamIna kI ragaDa se ghisa na jAve tathA cakra ke paTiyA Apasa meM alaga alaga na ho jAveM isa abhiprAya se jisake pahiyoM para lohe kI dantaM mA prabhAvAta suM2-'thI yutAya 'saNaMdI ghosasma' nASa bhAra tuzyAnA apAna vANI DAya 'sakhiM khaNihemajAlaperataparivikhattassa' nAnI nAnI ghaMTaDicethI yukta suvarNanI mALAo dvArA je badhI taraphathI vyApta DAya che. 'hemavayaravettacittavicittatiNisakaNAganijjuttadAruyAgassa' tathA himata parvatanA tiniza vRkSanA lAkaDAthI ke je citravicitra mane hAri evA suMdara citrothI yuta mana sonAnA tArothI bhasA DAya 'supiNiddhArakamaDala dhurAgassa' renA mAM mArAmA dhaola bhatAthI sArI amal jAya tathA nI dhurA-dharI e bhakta hAya 'kAlAyamasukayaNamijata kammarasa' pAnI dhAra 4bhInamA ghasAvAthI ghasA na laya tathA peDanA assa eka bIjAthI judA na paDI jAya e hetuthI jenA para lokhaMDanI pATI caDAva
Page #907
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.53 vanapaNDAdikavarNanam / susaMpauttassa' AkIrNavaraturagasusaMdhayuktasya, AkIrNA guNaiAptA AkIrNabhAtIyA vA ye varA:-pradhAnAsturagA ghaTakAste muSThu-atizayena samyamayuktAH yotritA yasmin sa AkIrNavaraturagasaMmayuktastasya, tathA-'kumalanaracheyasArahisu. saMparigahiyassa' kuzalanaracchekasArathimusaMparigRhItasya, sArathi karmaNi-azvacAlana kArye ye kuzalA nipugAsteSAM madhye atizyena cheko dakSastena sArathinA muSThusamyak parigRhItasya 'sarasaya vattIptattUNaparimaMDiyassa' zarazatadvAtriMzattoNaparimaNDitasya, zarANAM zataM pratyekaM yeSu tAni zarazatAni, tAni ca tAni dvAtriMzattUNAni ca bANAzrayAH, iti zarazatadvAtriMzattUgAni tairmaNDitasya, ayamarthaH-evaM khala tAni dvAtriMzaccharazatabhUtAni tUNAni rathasya sarvataH paryanteSu avalambitAni saMprAmAya upakalpitasthAtIva maNDanAnIva bhavanti, 'sakaMkar3abaDisagassa' sakaGkaTA vataMsakasya, kaGkaTaM karacaM sahakaGkaTaM yasya sa sakaGkaTa' sAGkaTaH avataMsa:-zekharo yasya sa sakaGkaTAvataMsaH tasya, tathA-'sa cAyasarapaharaNabhariyasla' sa cApazaramaharaNAvaraNabhRtasya, saha cApaM yeSAM te sa cApAH ye zaravANA: yAni ca kuntamallicaDhAI gai ho 'AiNNavaraturagasusaMpauttarama' akIrNa-guNoM se vyApta aise zreSTha ghoDe jisameM acchI taraha se jUne hue hoM 'kusalaNaracheya. sArahi susaMparigahiyarala' azvasaMcAlana rUpa kArya meM kuzala aise puruSoM ke bIca meM jo dakSa haiM aise sArathi le jo yukta ho 'sarasapattIsa toraNaparimaMDitassa' jina meM pratyeka meM sau sau bANa hoM aise 32 battIsa bhAthoM se jo yukta ho sakaMkaDavaDilagala' bakatara sahita sukuTa jisakA ho 'sacAvasarapaharaNabhariyarasa' dhanuSasahita vANa jisa meM bhare hue ho. tathA-kuMta-bhAle-Adi praharaNa, evaM kavaca kheTaka Adi AyudhoM se jo paripUrNa ho| 'johaddhA sajjalsa' tathA yoddhAoM ke yuddha ke nimitta jo sajAyA gayA ho aise rahavarasla' saMgrAmastha ke japa ki vaha 'rAyaM. pAmA bhAvI sAya 'AiNNavaraturagasusaMpayuttassa' mADI guthI vyAsa mevA uttama tIna ghAyAmAsAzazata taravAmAM mAvAya, 'kusalaNara cheyasArahi susaMpariNahiyassa gazva sayAsananA Aya bho yatura 53SAmA ? bhAta tara DAya vA sArathithI2 ta hAya, 'sarasavattIsatoNa parimAMDita ssa'mA haremA so somAya hAya sevA matrIsa mAthAmAthI yuti hAya 'sakaMkaDavaDisaga mAta2 sahita bhuzuTI rena DAya 'sacApasarapaharabhArayasma' dhanuSa sahita maaye| mAM saresa hAya, tathA ta-mAtA vigaire prahayo bhane 4kya 4 vigaire mAyudhAthI 2 pari DAya, 'johajuddha samjassa'' tathA yoddhamAna yuddha bhATe 22 sayAmA mAvyA hAya, yA
Page #908
--------------------------------------------------------------------------
Page #909
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA kA .I uI dU.53 vanaSaNDAdikavarNanara he gautama ! 'No iNadve sabhaDe' nAyamarthaH samarthaH, nahi veSAM tRNAnAM maNInAM ca zivikAdi zabda sadRzaH zabdaH kintu tato'pi vilakSaNa eva / punazca gautamo vINAmadhikRtya pRcchati-'se jahA NAmae' ityAdi tadyathAnAmakam 'veyA. liyAe vINAe' vaitAlikyA vINAyAH mAtaH sandhyAyAM vA lokAnAM zrotRNAM purato yA vAdanAyopasthApyate sA kila maGgalapAThikA tAlAbhAve'pi ca vAdyate, vitAle-bAlAsAve sati bhavati yA sA vaitAlikI tasyA vaitAlikyA vINAyAH 'uttara maMdAmucchiyAe' uttaramandAmUrchitAyAH, mUrchanaM mUrchA sA saJjAtA asyA iti mUrchitA, uttaramandAyA-uttaramandAbhidhAnayA mUrchanayA gandhAra-svarAntargatayA saptamyA mUrchitA, uttaramandAmUrchitA, ayamartha:-gAndhAra svarasya saptamUchanA bhavanti, tathAhihe bhadanta ! yadi pUrvokta ratha ke zabda jaisA zabda nahIM hotA hai to kyA aba Age kahe jAne vAlI bINA ke jasA zabda hotA hai kyA? vahI dikhalAte hai 'se jahANAmae vethAliyAe vINAe unsaramaMdA mucchiyAe aMke supaTiyAe' he bhadanta jailI vaitAliko prAtaH athavA sandhyA ke samaya jA vINA sunanevAle lAzo ke khamakSa bajAne ke liye upa. sthita kI jAtI hai| vaha maGgalapAThikAboNA tAla ke abhAva meM bhI vajAyI jAtI hai ataH pitAla meM bajAyI jAne ke kAraNa usa vINA kA nAma vaitAlikIvINA kahA gayA hai vaha paitAlikI vINA jatra uttara mandA nAmakI mUchanA le-gAndhAra ra ke antargA saptamI khUchanA se yukta hotI hai taba vaha uttara mandAra mUJchitA kahI gaI hai, isakA sama?' gItama ! mA matha samaya nathI. prabhuzrIna maaprmaannen| uttara sAmAna vinayapUrvaka pharIthI zrIgautamasvAmI prabhuzrIne pUche che ke he bhagavad je upara jaNAvyA pramANenA rathanA zabda je tene zabda nathI te zu AgaLa kaDevAmAM AvanArI vINAne je zabda hoya che. te zabda e tRgu maNine hAya cha 1 se prazna upasthita 42di zrIgItamasvAmI 49 che se jahANAmara kyAliyAe vINAe usarama dAmucchiyAe a ke supaidviyAe' 8 sAn vaita.. likI arthAta tAlavagaranI arthAta savAre athavA sAMjanA samaye sAMbhaLanArA lakAnI sanmukha je vINA vagADavA mATe upasthita karavAmAM Ave che. te maMgalA pAThikAvINA tAlanA abhAvamAM paNa vagADaya che. tethI vitAlamAM vagADavAnA kAraNe e vINAnuM nAma vitAlikI viNa kahevAmAM Ave che e vaitAlikI vINa jyAre uttara maMdA nAmanI mUcchanAthI gAMdhAra svaranI aMtargata sAtamI mUrchAnAthI yukata hoya che, tyAre tene uttara maMdAra mUcchitA kahevAmAM Ave che. A
Page #910
--------------------------------------------------------------------------
________________ 886 jIvAmigama 'naMdIya buTimA parimAya cotthIu suddha gaMdhArA / uttara gaMdhArA vi ya havaI sA paMcamI mucchA' // 1 // suhumuttara AyAmA chaTTI sA niyamaso u boddhanvA / uttaramaMdA ya tahA havaI sA sattamI mucchA' // 2 // chAyA-'nandI ca kSudrA pUrimA ca caturthI tu zuddha gAndhArAH / uttaragAndhArA api ca bhavati sA pazcamImUchanA // 1 // sUkSmottarA''yAmA papThI sA niyamatastu voddhavyA / uttaramandA ca tathA bhavati sA saptamI mUchanA' // 2 // ityevaM saptavidhA mUrchanA, tatrocyate-gAndhArAdi svarUpA-mocanena gIyamAnA atimadhurA anyAnyasvaravizeSA', yAn svaravizeSAn kurvan AstAM zrotRn machitamAyAn karoti, kintu svayamapi mUchita iva tAn karoti, yadi vA svayamapi sAkSAt mIM karoti, taduktam-- tAtparya aisA hai ki gAndhAra svara kI sAna mUrcchanAeM hotI hai jaise 'naMdIya khuTTimA pUrimAya, cotthiya suddhgNdhaaraa| uttaragAndhArAvi ya havaI sA paMcamI mucchA // 1 // suhamuttaraAyAmA chaTThI sA niyamaso u yoddhvyaa| uttaramaMdAya tahA havaI so sattanI mucchA // 1 // nandI kSudrA, pUrNA zuddhagAndhArA uttaragAndharA mUkSmottara AyAmA aura uttara mandA ye sAta mUrcchanAe~ hai ye mUrcchanAe~ isaliye sArthaka hai ki ye gAnevAle ko aura sunanevAloM ko anya anya svaroM se viziSTa hokara mUcchita ke jaisA kara detI hai taduktam / 'annannasaravisesaM uppAyaMtassa mucchaNA bhaNiyA, kattAvi mucchimodava kuNae mUccheva soveti // 1 // nana tAtparya evuM che ke gAMdhAra svaranI sAta mUchanAo hoya che. jemake 'nadIya khuTTimA pUrimAya, cotthiya suddhagadhArA / uttaragAndhArAvi ya havaI sA pa camImucchA' // 1 // nadI, sudA, pUrNa zuddha gAMdhArA uttara gAMdha:rA sUmottara AthAmA ane maMdA A sAta mUcchanAo che. A mUraThanAo e kAraNathI sArthaka che ke e gAnArAone ane sAMbhaLavAvALAne bIjA bIjA svarethI viziSTa thaIne mUrNitanA jevA banAvI de che. teja kahyuM che ke annannasaravisesa upAya tassa mucchaNA bhaNiyA / * kattAvi gucchi o iva kugae muccheva seveti / / 1 / /
Page #911
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u.37.53 vanaSaNDAdikavarNanam 'anannasaravisese upAya tassa macchaNA bhaNiyA / kattA vi mucchio iva kuNae muccheca so veti' // 1 // chAyA-anyAnyasvaravizeSAn utpAdayato mUrcha nA bhaNitA / ko'pi mUrchita iva karoti mUrjA zrotaniti // 1 // gAndhArasvarAntargatAnAM ca mUrcha nAnAM madhye saptamI uttaramandAbhidhAnA marchanA kilAti prakarSamAptA tatastadutpAdanatayA ca mukhyavRttyA vAdayitA machito bhavati / atra vINA vINAvatorabhedopacArAta hoNA'pi mUrchitA, ityucyate // sA'pi vINA yadi aGka sumatiSThitA bhavati tadaiva marchanA-prakarSa nidadhAti nAnyathA ata Aha='aGke' ityAdi, 'aGke supaiTiyAe' aGke strINAM puruSasya vA utsaGga sumatiSThitAyAH 'caMdaNasArakoNa parighaTiyA' candanasArakoNa parighaTTi sAyAH, candanasya sArazcandanasAraH jAtyacandanam, tena nirmApito yaH koNo vAdanadaNDastena parighahitAyAH saMspRSTAyA: 'kusalanaranArisa saMpariggaDiyAe' 'gAndhAra svara ke antargata mRcchanAoM ke bIca meM uttaramandA. nAmakI mRcchanA jaba ati prakarSa ko prApta ho jAtI hai taba vaha-zrotA janoM ko mUcchitasA banA detI hai itanA hI nahIM kintu svara vizeSoM ko karatA huA gAyaka bhI mUcchita ke jamA ho jAtA hai yahAM vINA aura vINAyajAnevAle meM abhedopacAra ko lekara vINA bhI mUJchitA kahI jAtI hai, vaha vINA yadi aGka goda meM acchI taraha se nahIM rakhI jAve to vaha prakarSa rUpa se macchanA ko nahIM karatI haiM isaliye vINA ko avazya hI bajAnevAle yA vajAnevAlI strI ke use apane aGka meM acche DhaMga se sthApita karanI cAhiye tabhI jAkara usase acche rUpa meM mUcchanA prakarSa ko prApta ho sakatI hai vINA bajAnevAlA vINA ko candanake sAra se nirmita vAdana daNDa se bajAtA hai tAra para use bajAne gAMdhAra svaranI aMtargata mUcchanAomAM uttaramaMdA nAmanI mUcchanA jyAre atyaMta prakarSane prApta thaI jAya che tyAre te sAMbhaLanArAone mUcita jevA banAvI che. eTaluM ja nahIM paNa svara vizeSane pragaTa karatA gAyakapaNa machita jevuM banI jAya che. ahiM vINA ane vINA vagADanArAomAM zadIpacAra ne laIne vINAne paNa mUchinA kahevAmAM Ave che. te vINuM jo aMke kahetAM khoLAmAM sArI rIte rAkhavAmAM na Ave te te utkaTa paNa thI mUchanA karatI nathI. tethI vINAne vagADanAra purUSa ke strIe tene kheALAmAM sucArU DhaMgathI avazya rAkhavI joIe. tyAre ja temAMthI suMdara rIte mUranA mane prApta thaI zake che. vINAne vagADanAra vINAne caMdananA sArathI banAvelA
Page #912
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mISAbhigamasUtra 844 kuzalanaranArIsusaMparigRhItAyA, kuzalena-vINAvAdananipuNena nareNa-puruSeNa. nAryA-striyA vA su-suSTu samyak parigRhItAyAH 'padosapaJcamakAlasamayasi' padopapratyupakAlasaraye, pradoSe-sAyaGkAle pratyUpe-prabhAtavelAyAm, 'maMda maMda paDayAe' mandaM manda-zanaiH zana: ejitAyAH candanasArakoNena Ipata kampitAyAH 'vezyAe' jyejitAyAH-vizeSataH kampanayuktAyAH kampilAyA:-vAraM nagaraM yampana. yuktAyAH etAvadeva paryAyeNa vyAcaSTe-'khobhiyAe cAkiyAe phadiyAe ghaTipAe udIriyAe' kSobhitAyAH cAlitAyAH spanditAyaH ghaTTitAyA udIritAyA patra kSobhitAyA:- sUrthI prAptAyAH, cAligAyA:-preritAyAH, spanditAyA:nakhAgreNa svaravizeSotpAdanAthamIpaccAlitAyAH ghaTitAyA:. adhiogacchatA ke DhaMga se ragaDa ragaDa kara calAtA hai bajAne vAle puruSako yA strI ko pajAne kI kriyA meM vizeSa nipuNa honA cAhiye aisA caimA vyakti vINA ko DhaMga se nahIM bajA sakatA hai aura na vaha use apane avagoda meM suvyavasthitarUpa se rakha hI sakatA hai inhI saba bAtoM ko samajhAne ke liye 'aMke supaTTiyAe caMdaNasArakoNa pavighaTTiyAe kusalanara nAri susaMpagAjhyiAe padosapaccarakAlasamayami maMdaM 2 eiyAe veDyAe khobhiyAe cAliyAe phaMdiyAe ghaTTiyAe udIriyAe orAlA maNuNNA kaNNamaNaNivuTakarA sanyo sasaMtA saddI abhiNismani' aisA pATha yahAM likhA gayA hai cINAkA vAdana yA to prAtaH kAla hotA hai yA sAyaMkAla ke samaya meM hotA hai jaba vaha vINA candana sAra nirmita daNDakoNa se dhIre dhIre vajAyI jAtI hai yA vizeSarUpa se jora 2 se pajAyI jAtI hai taba usase jaisA pharNa aura manamohita karane vAlA vAdana daMDathI vagADe che, tAra para tene banAvavA mATe DhaMgathI ghasI ghasIne calAve che. vagADanAra purUSa athavA strI vagADavAnI kriyAmAM vizeSa pravINa hovI joIe jevI tevI vyakita vaNane daMgapUrvaka vagADI zakatI nathI tema te vahune pitAnA kheALAmAM suvyavasthita rIte rAkhI paNa zakatA nathI. A bAbata samatA bhATe ke supaiTThiyAe caMdaNasArakoNaparighaTTiyAe kusalanaranAri susaMpa gahiyAe padosapaccUsakAlasamaya si madaM 2 2iyAe veiyAe bobhigae caliyAe phaMdiyAe ghaTTiyAe udIriyAe orAlA maNuNNA kaNNamaNaNivvutikarA savva o samatA sadA abhiNissati' mA pramANenA yA 43vAmAM mAta cha. vINanuM vAdana kAMte prAtaHkALa savAranA samayamAM athavAte sAyaMkALa sAMjanA samayamAM thAya che te vINAne jyAre caMdanasArathI banAvelA daMDanA khUNAthI dhIre dhIre vagADavAmAM Ave athavA vizeSa prakArathI jora jorathI vagADavAmAM
Page #913
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA ThIkA pra.3 u. 3 . 53 vanapaNDAdikavarNanam 889 candanasArakoNena gADhataraM vINAdaNDena sahakhandhyAH spRSTAyA ityarthaH 'orAlA maNuSNA kaNNamaNaNicvatikarA' udArA manojJAH - karNamano nirvRttikarAH atizayena vilakSaNa sukhajanakAH 'savaoo' sarvataH sarvAsu dikSu 'samatA' sarvAca vidikSu 'saddA abhiNissarvati' zabdA abhiniHsaranti-prAdurbhavanti / zrIgautamaH prAha - 'bhavepArUve siyA' syAt kadAcit bhavedetAndraH vINAzanda sadRza: tRNAnAM maNInA ca kimiti praznaH, bhagavAnAha - No NaTThe samaTThe' nAyamarthaH samarthaH, naitAdRzaH zabda stRNAnAm / bhagavatA etAdRze zabde'svIkRte punarapi gautama upamayA pRcchati - ' se jahA NAmae' ityAdi, 'se jahA NAmae' taprathAnAmakam 'vinArANa vA kiMpurisANa yA' kinarANAM vA, kiMpuruSANAM vA 'mahoragANa vA gaMdhavvANa vA' horamANAM vA gandharvANAM vA vyantaravizeSANAM kathaM bhUtAnAM teSAM tatrAha - 'bhaddamAla0 ' ityAdi, 'bhaddasAlavaNagayANa vA' bhadrazALavanagatAnAM vA 'NaMdaNavaNagayANa vA ' zabda nikalatA hai usase vaha zabda antarAtmA ko atizayarUpa se vilakSaNa sukhakA janaka hotA hai aisA kaha kara zrIgautamasvAmI prabhuzrI se pUchA hai 'bhaeyAve siyA' he bhadanta ! to kyA aisA zabda una tRNoM aura maNiyoM se bhI nikalatA hai kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai 'jo ina samar3e' he 'gotama' yaha artha - samartha nahIM hai kyoM ki isa zabda se bhI adhika iSTa, priya, kAnna aura manojJatara tathA manosutara zabda vAyu ke saMparka se una tRNoM aura maNiyoM se nikalatA hai / isa vINA ke zabda ko bhagavAna jaba asvIkRta kara diyA taba titararat phira kinnara Adi ke zabdoM kI upamA ko lekara pUchate hai ' se jahA nAmae kiNNarANacA kiM purisANa vA mahoragANavA gadhanvA Ave tyAre temAMthI kAna ane manane mAhita karavAvALA zabda nIkaLe che. tethI e zabdathI antarAtmAne atizaya vilakSaNa prakAranu sukha upaje che. A prabhASe uDIne zrI gautamasvAmI prabhuzrIne pUche che bhagavat teA zu' evA madhura zabda e tRNA ane che? yA praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAbhIne he he he 'Na iTTe samaTTe he gautama! A artha samatha nathI, kemake e zabdathI paga vadhAre kaSTa, priya, krAMta, maneAjJatara, tathA mane'matara zabda pavananA sapathI e tRNe! ane maNiyAmAMthI nIkaLe che. A rIte pUvekita vizeSazeAvALI vINAnA zabdane bhagavAne asvIkRta karavAthI zrI gautamasvAmI kinnara vigerAnA zabdanA sabadhamAM anuzrIne pRche che. 'se jahAnAmae kiSNarANavA kiMpurisANa vA mahoragANavA jI0 112 'bhaveeyArUve siyA' he maNicAmAMthI paNa nIkaLe
Page #914
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale nandanavanagatAnAM cA 'sosaNasavaNagayANa vA' saumanasavanagatAnAM vA, 'paMDagavaNa gayANa vA' paNDakavanagatAnAM vA, tatra meroH samantataH samabhamA bhadragAlavanaM, prathamamekhalAyAM nandanavanam, dvitIyamekhalAyAM saumanasavanam, zirasi cUlikAyAH pArveSu sarvataH paNDakavanam tatra sthitAnAmityarthaH punazca-'himavaMtamalayamaMdaragiriguhA samaNNAgayANa vA himavanmalayagandaragiriguhA samanvAgatAnAM vA, himavAn himavarakSetrasyottarataH sImAkArI varSadharaparyataH, upaLakSaNam, zeSavarSadharaparvatAnAM malayaparvatasya mandaragirezca meruparvatasya ca guhA-guphA tatra samanvAgatAnAmAgatya sthitAnAm, kinnarAdayaH prAya eteSu muditatarA bhavantItyata eva teSAM grahaNam 'egao saMhiyANaM' ekataH saMhitAnAm-saMmilitAnAm, 'samuhAgayANa' javA 'masAlaNagayANa vA soraNasavaNagayANa vA paMDagavaNagayANa ghA himavaMtamalayamaMdagiri guhasamaNNAgANavA' yahAM se lekara mUtra samApti paryanta ke zabdoM kA pistana artha sUtra ke anta meM kahA jAyagA yaha sAmAnya rUpa se artha kiyA jAtA hai, he bhadanta ! jaimA kinnaroM kA adhakSA kiMpuruSoM kA mahoragoM kA yA gaMdharSo kA jo ki bhadrasAla vana meM thA somanasavana meM dhA paNDa kavana meM caiTe hoM yA himavAna parvata kI yA palaya parvata kI yA mandara parvata kI guphA meM baiThe ho 'egao sahiyANaM' esasthAna para ekatrita hue hoM 'saMmuhAgayANaM' yA eka dasare ke Amane sAmane Ae hue ho, yA eka dUsare ke samakSa baiThe hue hoM / koI kilI ko pITa dekara na baiThA ho 'samuviThThANaM' baiThI huI avasthA meM bhI isa DhaMga se vaiTe ho ki jisase kisI ko Apala kI ragaDa se yA saMgharSa se bAdhA na ho rahI ho 'saMniviThThANaM' gavvANavA bhadasAlaNagayANA somaNavaNagayANavA paMDagavaNagayANavA himavatavalayama daragiriguhasamaNNAgayANa vA' mA sUtrapA4thI mAra na zana sUtra. samApti sudhinA zabdone artha sUtranA aMtamAM kahevAmAM Avaze. A adha sAmAnya rIte karavAmAM Ave che. te A pramANe che. he bhagavana kinnaronA ki purUSonA mAragonA, athavA gaMdharvonA samUha ke je bhadramAla vanamAM athavA somanavasanAmAM athavA paMDakavanamAM beThelA hAtha jo himavAna parvatanI athavA malayapatanI yA maM2 patanI zubhAM geThesA khAya egoM saMhiyANa' se 2thana 52 me thayeA hAya 'samUhAgayA gaM' mana me mIntanI sAme AvelA hoya athavA eka bIjAnI sanmukha beThelA heya koinI pITha keInI sAme paDatI na hoya arthAt kaMI pIDa daIne besela na DAya 'samuvaTThiyANaM' mevI avazthAmA 54 mevI zata me DAya rathA
Page #915
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TakA pra.3 u.3 sU.53 vanapaNDAdikavarNana 892 saMmukhAgatAnAm pRSThadAne hapanighAvotpatteH 'samuvadhihANaM saMniviTThANaM' sayupavi. TAnAM sanniviSTAnAm, samyak parasparAnAbAdhayA upaviSTAH samupaviSTA steSAM samupaviSTAnAm, samyaka svazarIrAnAbAdhayA na tu viSamasthAnena niviSTA steSAM sanniviSTAnAm 'pamudiya ekkIliyANaM' pramudita prakrIDitAnAm, pramuditAHpramodaprakarSa gatAH kriidditaaH-kriidditumaarbdhvntH| 'gIyati gaMdhabaharisiyamaNANaM' gItaratigandharvaharpitamanapAm, gIte ratiryeSAM te gItaratayaH gandharva nATayAdi, tatra harSitamanasasteSAm, 'geyaM pagIyANaM' geyaM ghagItAnAm, ityagreNa sambandhaH, tacca geyaM gayAdibhedAdaSTavidhara, tadeva pradarzayati-'gajja' ityAdi / 'gajja' gadyam, yatsvarasaMcAreNa gIyate tadgadyam 1, 'pajja' padyam yatra tu vRttAdi gIyate tatpadyam 2, 'kattha' kathyaM kathikAdi gIyate tatkathyam3, 'payabaddhaM' padabaddham yadekAkSarAdi yathA te te ityAdi4, 'pAyabaddhaM' pAdavaddham, yad vRttAdi caturbhAgamAtre pade baddham 5 'lakkhittayaM' utkSiplakam prathamataH samArabhyatathA jisa baiThane meM apane zarIra ko bhI apane hI zarIra ke kisI bhI avayavadvArA bAdhA na pahaMca rahI ho aise lamasaMsthAna se baiThe hoN| 'pamu. iyapakkIliyANaM' harSa jinake zarIra para khela rahA ho aura jo Ananda ke sAtha krIDA karane meM mana ho rahe hoM gIyaratigaMdhavArisiyamaNANaM' gIta meM jinakI rati ho gandharva nATayAdi karane jinakA manaharSita ho rahA ho 'geyaM pagIyANaM, isa Age kahe jAne vAle vAkyoM se yahAM saMvandha hai geya ko gAte huoM kA vaha geya gadyAdike bheda se ATha prakAraka hotA hai jaise 'gajja'-gadyam-jo svara saMcAra se 'pajja' padyavRtarUpa 'kara-kathAzmaka-payaSada-padabaddhaM-ekAkSarAdirUpapaviddhaM' pAdaviddha, vRttAdile caturbhAga mAtra pada meM baddha huA 'ukkhime mIlanI mathAbhAthI naya mAthA pAMyatI na DAya 'saMnividvANa' ane je beThakamAM pitAnA zarIrane paNa pitAnAja zarIranA koI paNa avayava 621 24 57tI na hoya nA sama saMsthAnathI mesela hoya 'pamuiyapakkIli. yANa' nA zarI2 52 SanAthIrahyo DAya bhane 2 mA pUrva nAya 42. pAmA tIna janA hAya gIyaratigaMdhavaharisiyamaNANaM' gItamAMnI prIti tya, nATaya vigaire vAmAnubhana ta tha 2ghuDAya 'geya pagIyANaM' A AgaLa kahevAmAM AvanArA vAkAno ahiMyAM saMbaMdha che. geyane gAnArA AnA jemake te geya gadya vigerenA bhedathI ATha prakAranA hoya che. jemake 'gajja ! gadya' dha 12 sayArathI 'pajja" 55 vRtta35 'kattha' 4thAtma 'payabaddha' 56 saddha sAkSara vi3 3 'payaviddha' pAvidha vRtta vigairen|
Page #916
--------------------------------------------------------------------------
Page #917
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.53 vanaSaNDAdikavarNanam SaDadopavipayuktam, pamidoSa dipamukta rahitamiti padoSaviSamuktam, te ca SaD dopA amI-- 'bhIyaM duyamuppitthamuttAlaM ca kamaso muNeyadhvaM / kAgastara maNunAsaM chadrosA hoti geyassa' // chAyA-'bhItaM drUtamuppicchattha muttAlaM ca kramazo jJAtavyam / kAkasvaramanunAsaM SaDdopA bhavanti geyasya / / tatra-bhItam-uttrastam yadurAstena manasA gIyate tadbhotapuruSanibandhanadharmAnuvRtatvAd bhItamucyate ?, drutaM yada tvarita gIyate2, upipacchaM nAma AkuLam taduktam-'AhityaM upicchaM ca AulaM rosamariyaM ca' ayamarthaH-Ahityamu. chiM ca pratyekamAkulaM ropabhRtaM vocyate iti, AkulatAca zvAsena draSTavyA, uktaMca 'upiccha zAptayukta' miti3, tathA-ut mAvalyena atitAlamasthAnatAlaM vA utAlam 4, azlakSNa svareNa kAphasvaram 5. sAnunAsikamanunAsam-nAsikAvinigAvarAnumata mityartha.6, ete padopA geyasyeti / tathA-'egArasaguNAlaMkAra' naiSAda ina sAta svaroM vAle geSako jaise 'gajja' gadyam jo svara saMcAra se gAyA jAya ye sAta sthara puruSa evaM strI ke nAbhideza se nikalate he jase kahA hai 'sattabaro nAbhio' asasusaMpauttaM' zaGgArAdi ATharasovAle geyako 'chaddoladhippamukka' chaha doSoM se kI jo chaha doSa isa prakAra hai 'bhIyaM dudhamuvidhamusAlaM ca malA bhuNeyavvaM / kAgastara maNuNAsaM chaddomA hoti geyassa' // isake anusAra-bhIna dUta upiccha uttAla 4 kAkasvara."aura anunAsa ina chaha doSoM se rahita geza ko 'egArasaguNAlaMkAraM' ekAdaza guNoM se alakata geya ko 'advaguNovaveyaM AThaguNoM se yukta geya ko geza ke ATha guNa ye haipaNa geyane bho 'jaja', gadyam' gadya 2 svarasaya 2thI vAmAM mAva se sAta 212 135 mane strInA nAmizathI nANe cha. rebha yu 'sattasarA nAbhibho advarasa saMpa utta' shr||2 vigaire bhAI sAvANA gayane 'dosa vippa mukka' cha dvaSoyA 2 .5 mA pramANe che. 'bhIya duyamuspitthamuttAla' ca kamaso muNeyavva / kAgassaramaNuNAsa chadasA hoti geyasva' / bhIta, kuta, upiccha uttAla, kAkavara ane anunAsa A cha deSa vinAnA pAna "egArasa guNAla'kAra' 525 // 2 guaithI masata geyane 'advaguNovaveya" bhATha zaNathI cukata geyane, te ATha guNe A pramANe che.
Page #918
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIdhAmagamasUtre 896 liye raktaM zrIsthAnakaraNazudram, raktaM gevarAgAnuraktena grahIyate tadraktam, tathA -sthApakaraNazudram trINi gyAnAni una: mabhRtIni teSu karaNena kriyayA zudramiti tristhAnakaraNa - zuddham, tathAhi - uraH zuddha kaNThazuddha zirozuddha ca taMtra yadi uti svaraH svara - bhUmikAnusAreNa vizAlo bhavati tata use vizuddham, sa ena svaro kaNThe vartiyo bhavati amphuTitayaH kaNTavizuddham, yadi punaH ziraH ma.sa sana mAnunAsiko bhavati tataH ziro vizuddham, aaa yad aNDaromi ulemA anyAkulitairvizuddhergIyate tad uraH paNThaziro vizuddhatvAt tristhAna karaNavizuddha bhavatIti / madhuraM samaM sulalitam etAni padAni vyAkhyAtapUrvANi / tathA - 'sakuharagujata satatIsumaM uttaM' sakuharaguJjad vaMyantrasaMyuktam sageguJjanyo vaMzaH 'vAMsurI uti prasiddhA yatra tantrItA bhavati, sakuhare vaMze guJjati rAtryA ca vAdyamAnAyAM yat tantrIstareNa vizuddha tat kuharaguJjantramupayuktam-tathA 'tAmupaune' tAlasaMyuktaM parasparAtahastatAlasvarAnuvatiyadgItaM vat bAlamaMprayuktam, mugjakaMsikAdInAmAdhAnA mAhatAnAM yo dhvaniH yatha nRtyantyA narttakvAH pAdo kSetena samaM tattAlasaMyuktam 'tAlasamaM' tAlasamam 'layamupa utte' layasusaMprayuktam zuddhamayI dArumayo vaMzamayo nA geya ko 'uribhipapayasaMcAraM' mRduribhistrAnusAra taMtrI Adi se grahaNa kiye gaye svara se yukta padasaMcArabAgeSako surahaM zrotAoM ko Ananda jisase Ave aise surativAlegeya ko 'suNati' sumativAle aMgo ke sundara jhukAvavAle geya ko 'varacA' viziSTa sundara svapa cAle 'geko divvaM geyaM pagIyANaM' divya aise gAne ko gAne vAle una pUkta vinnagadidevoM ke mukha se jo zabda nikalane hai aura ve jaise manohara hote hai to kyA hai bhadanta ! 'bhaveeyAve li' isI taraha ke zabda una tRNa aura maNi se nikalate hue hote hai ? isa ke uttara meM prabhuzrI kahate hai 'nAmA / evaMbhUe miyA' gautama ! unake nikale e graNa karavAmAM AvanArA svarathI yukata padasa cAra vALA geyane muH ' zrotA ene jenathI AnaMda upaje evA surativALA geyane muni' su tivALA mNgon| sudara bhutavatrAlA geyane 'varacArurUtra' viziSTa muhara 35vA geyane 'divvaM geya pagIyANaM' divya sevA jAnane AvArAjA me pUveti nira zere DhayAtA mukhathI je zabda nIkaLe che, ane e jeva mane!hura hoya che te zu ? 'bhaveyAruve jiyA' he bhagavana se caitanI madhurata me vRthA mane bhayo mAMthI nIkaLanAra zabdonA hrAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke goyamA ! evaM bhUesiyA' DA gautama se pUrveti praTAranA geya vigerebhAthI
Page #919
--------------------------------------------------------------------------
________________ 897 prameyadyotikA TIkA 6 u.3 e.53 vanaSaNDAdikavarNanam aMgulikozastenAhatAyAstavyAH haraNakAro layastamanusarad geya layasusaMprayuktamiti kathyate / 'mahasusaMpauttaM nahasusaMprayuktam, yaH maghama vaMzaralyAdibhiH karogRhItastanmAlusAri geyaM mahasusaMyuktam, 'manohara' manohara-mano'pilapaNIyam / kathaM zrutaM geyam ? tabAi-basa ityAdi, 'mauparibhiyaparasaMcAra' mRdukarimitapadasaMcAram, mRdu-mRdunA svareNa yuktaM na tu kaThoreNa tathA yana ivaze'kSareSu-gholanAvara vizeSeSu saMcalana zageDI pratimAsane lAda saMcAro ristimityucyate, mRduribhitA deghu gainimaddheSu saMcAro yatra gero tada mRdurimitapadasaMcAram / 'suraI surati, zobhanA ratiH-Anando yadi zrotamA tara murati / tathA-'sAI' munati, zobhanA natiH-aGgAlA namanaM racanAto'vasAne yatin taha sunati zeyam, zabda jaise zabda ula taNa aura adhikSakoM ke hote hai jahAM para jo geya ko aneka vizeSaNoM se yukta kiyA gayA hai una vizeSaNoM kA nayA sUtra meM Ala aura bhI padoM kI vyAkhyA isa prakAra se hai-jina kina rAdikoM kA yaha kathana kiyA gayA hai ve saba vyansara dezoM ke hI bheda hai bhadrazAla Adi cAra dhana lumerutavata para hI hai inameM bhadrazAlacana merU kI samantataH bhUli pyAlarapha lama arthAt nIce kI bhUmi hai, meru kI prathama mekhalA meM landanala hai isake upara dUrI sekhalA meM saumanasa vana hai ila se upara meM cUlikA ke pArzva Ago meM cAroM tarapha paNDavana hai mahAhilavAna helacantA kSetra kI uttara dizA, aura yaha usakI slImA kA kI hone se varSabhara parvaca mAhalAtA hai zeSa gadya Adi ke bheda ke geya ATha prakAra kA hotA hai jaise varSadhara parvatoM kA yaha upalakSaka hai, ilale anya darpadhara parvata bhI jAna lenA cAhiye nIkaLatA zabda jevA zabdo e tRNa ane maNinA hoya che. ahIyAM je geyane aneka vizeSaNothI yukta karavAmAM Avela hoya e vizeSaNano tathA sUtramAM Avela bIjA padenuM varNana A pramANe che. je kinnara vigerenuM ahIMyAM kathana karavAmAM AvyuM che, te badhA vyantara denAja bheda che bhadrazAla vigere cAra vane sumerU parvata para ja che temAM bhadrazAlavana merUnI cAre bAjanI bhUmI sama arthAt nIcenI bhUmi che. merUnI prathama mekhalAmAM nandanavana che. tenA upara bIjI mekhalAmAM saumanamra vana che. tenI upara cUlikAnA pArzvabhAgamAM cAre tarapha paMDakavana che mahA himarAna haimavata kSetranI uttara dizAmAM che. e enI sImAne batAvanAra hovAthI varSadhara parvata kahevAya che. bAki gadya vigerenA bhedathI geya ATha prakAranuM hoya che jemake varSadhara parvata e ahiM upalakSaka che, tethI bIjA varSadhara parvata paNa samajI levA je geya svara jI0 113
Page #920
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamane 'paracArurUvaM' varacArarUpam, varam-pradhAnaM cAruviziSTaM ca rUpaM-svarUpaM yasya tad varacArarUpam 'divya' divyaM pradhAnam, 'ge' geyam 'panIyANa' gItAnAM gAyAgeyasya gAnaM kurvatAM kinnarAdInAM yAdRzaH mAndo'timanoharo bhavati, 'bhaveeyArUve siyA' syAt-kathaJcit bhaveda kim etAvadrUpasteSAM tRNAnAM maNInAM ca zabdaH 1 evamukte gautame bhagavAnAha-'haMtA goyamA' ityAdi, 'haMtA goyamA !' hantagautama ! evaMbhUpa siyA' evambhUtaH zabdaH syAtteSAM tRNAnAM maNInAM ceti bhagavatA svIkRtam // 0 53 // iti zrI vizvavikhyAta-jagaddarakama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA phalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya padabhUpita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadinAkara pUjya zrI ghAsIlAlacativiracitasya zrI jIvAbhigamasUtrasya mameyadyotikA khyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyamatipattoM vanapaNDAdi varNanAnto dvitIyo bhAgaH smaaptH|| jo geya svara saMcAra se gAyA jAtA hai vaha gadya hai jo gAna chandoM ke rUpa meM gAyA jAtA hai vaha padya rUpa geya hai 2 jo kadhikAdirUpase gAyA jAtA hai vaha kathya hai 3 jisa geya meM kevala eka eka akSara gAyA jAtA hai vaha padayaddha hai 4 jo vRttAdi ke caturbhAga ekacaraNa meM yuddha ho vaha pAdavaddha hai 5 jo AraMbha se hI samArabhyamANa hotA hai vaha utkSipta hai prathama samArambha ke bAda jo nAnA AkSepapUrvaka pravartamAna saMcArathI gAvAmAM Ave che. te gadya kahevAya che. 1 je gAna chanA rUpe gAvAmAM Ave che, te padyarUpa geya che. 2 je kathikAdi prakArathI gAvAmAM Ave che. te kaya geya che. 3 je gAnamAM kevaLa eka eka akSara gAvAmAM Ave che. te pada baddha geya che. 4 je vRttAdinA caturbhAga eka caraNamAM baddha hoya te pAda baddha che pa je geya AraMbhathIja sAmAvalya mArA hoya che, je ukSipta ya che. 6 pahelA samAraMbhanI pachI je nAnA prakAranA AkSepa pUrvaka pravartamAna
Page #921
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u. 3 . 53 vanapaNDAdikavarNanam 899 hotA hai vaha pravRttaka hai 7 madhyamA meM jo sakala mUcrchanAdi guNoM se yukta hotA huA dhIre dhIre saMcAra karatA hai, vaha geya ke bhATavAM bheda hai phira geya kA vizeSaNa kahate hai jila geya kA avasAna samyakUrUpa se bhAvita hotA hai vaha rocitAvasAna gedha hai jo geya chaha doSoM se rahita ho una chaha doSoM kA spaSTIkaraNa jo gIta gabarAe hue mana se gAyA jAtA hai vaha gIta bhIta doSa se dUSita kahA gayA hai jo gAnA jaldI gAyA jAtA hai vaha gAna kA druta nAbaka doSa hai jisa gAna ko gAte samaya zvAsa uTha Ave aura isase gAnevAle ko AkulatA ho jAve caha geva uppiccha doSavAlA kahA gayA hai - taduktam- ' upicchaM zvAsayuktam ' jo gAnA atitAlavAlA ho athavA asthAna hAlacAlA ho vaha uttAla doSavAlA kahA gayA hai / jo gAnA zithila kaThora svara se gAyA jAtA hai vaha gAnA kAla svara doSa se dUSita kahA gayA hai| jo gAnA nAka ke svara se gunagunAte hue gAyA jAtA hai vaha anunAsika doSavAlA gAnA kahA gayA hai 6 / 11 guNoM kA svarUpa pUrvI meM svara prAbhRta meM vizeSarUpa se hai unase uddhRta kiyA huA 'kuI vesmi bharataviMzAkhila' AdidvArA viracita granthoM meM milatA hai vahAM se jAna lenA cAhiye, gAne ke ATha guNa isa prakAra se haiM jo gIta svara evaM kalAoM se pUrNa karake thAya te pravRttaka che. cha madhyamAmAM je sakala mUrcchanA vigere guNNAthI yukata thatA thatA dhIre dhIre saMcAra kare che. te geya maMda kahevAya che. 8 A AThe bheda geyanA che. have geyanA vizeSaNeA batAvavAmAM Ave che, je geyanu' avasAna ramyaka prakArathI bhAvita thAya che te rAcitAvasAna geya che, jeoya cha doSothI rahita hAya e cha doSo A pramANe che. je gIta gabharAyelA manathI gAvAmAM Ave che, te gIta bhIta DhASathI dUSita kahevAmAM Ave che, je gAna jadi jaldi gAvAmAM Ave che. te gAnanA druta nAmanA doSa che. je gAnane gAtI vakhate zvAsa caDI jAya ane tenAthI gAvAvALAne AkuLatA thaI jAya te gIta uccincha ghoSavANu devAya che. te havAmAM Ave che. 'utpiccha zvAsayuktam' ? gAna atyaMta tAsa vAju hoya athavA asthAne tAsavANu hoya te gAnane uttAla doSavALu' kahevAmAM Ave che. je gAna zithila kaThora svarathI gAvAmAM Ave te gAna kAkavara doSathI dUSita kahevAya che. je gAna nAkanA svarathI gaNagaNutA gAvAmAM Ave te gAna anunAsika dekhavALuM kahevAya che. Zun 4
Page #922
--------------------------------------------------------------------------
Page #923
--------------------------------------------------------------------------
________________ 901 'pradyotikA ThIkA pra. 3 u. 3 sU. 53 vanaSaNDAdikavarNanam hotA hai, vahI svara jaba kaMTha meM vartita hotA huA asphuTita hotA hai taba vaha kaNTha vizuddha hotA hai vahI sthara jaba zira meM prApta hokara sAnunAsika hotA hai taba yaha ziro vizuddha hotA hai athavA zleSmA se avyAkula hue ura kaMTha, aura zira ina tIna sthAnoM se jo gAyA jAtA hai vaha ura kaMTha aura zira ina tIna sthAnoM se vizuddha kahA gayA hai / aMgulikoza zRGgakA dAru, lakaDI kA yA vaMza kA banA huA hotA hai ise aMgulI meM pahina kara jaba santrI bajAyI jAtI hai, taba usase jo svara nikalatA hai usa svara kA nAma laya hai, isa laya ke anusAra jo gIta gAyA jAtA hai vaha laya susaMprayukta gIta hai, jo gIta prathamavaMza tantra Adi se gRhIta hotA huA usI ke anusAra gAyA jAtA hai vaha graha susaMprayukta gIta hai, jisa gIta meM tAlavaMza tantrI Adi ke svara gIta ke sAtha sAtha cala rahe hoM vaha gIta sulalita hai mRdu svara se gAyA jAya usa gIta kA nAma mRdu hai / gholanA svara vizeSoM se saMcAra karatA huA jaba rAga meM A jAtA hai taba vaha padasaMcAraribhita jevA mIThA avAjathI je gIta gAvAmAM Ave te gIta madhura nAmanA guNu vALu' kahevAya che. 6 jemAM tAla vaza ane svara eka zilpamAM jaI rahyA heya evu' je gIta che te gIta samaguNu nAmanA guvALuM kahevAya che. je gAna svarAne dheALavAnA prakArathI kaThamA taratuM rahe che, te gAna sulalita guNu vANu uDevAya che. sUtrAre A zubhAMthI DeMTalA guNAne 'raca' titthANa karela che. ura, kaMTha ane zira karaNasuddhaM' vigere aAranA cAhe dvArA pragaTa e traNa sthAna che. je gAna ura zuddha, kazuddha ane ziraHzuddha hAya che te gIta tristhAna karazu zuddha kahevAya che. chAtItho upaDela svara peAtAnI bhUmikA pramANe jayAre vizALa khanI jAya tyAre te urAvizuddha thAya che. eja var vagADavAmAM Ave tyAre temAMtho je svara nIkaLe che, e svaranu nAma laya che, A laya pramANe je gIta gAvAmAM Ave che, te laya susa prayukata gIta che. je gIta pahelAM vaza taMtrI vigerethI grahaNu thaIne te anusAra gAvAmAM Ave te geya susaMprayukata gIta che. je gItamAM tAla vaza tatrI vagerenA svara gItanI sAthe sAthe cAlatA hAya e gIta sulalita kahevAya che. je gIta mRdusvarathI gAvAmAM Ave e gItanu nAma mRdu kahevAya che. dheAlanA svara vizeSothI sa'cAra karatA thakA jyAre kharAkhara rAgamAM Ave tyAre te gItanuM
Page #924
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamastra sahalAnA hai racanA kI apekSA jipsa gIta ke anta meM nanati hotI hai usa kA nAma sunani hai, yaha pUrva ke anuvAda meM sAmAnya rUpa se kahe gare padoM kA spaSTIkaraNa hai / / 50 53 // jainAcArya janadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta 'jIyAmigamatra' kI prameghadyotikA nAmaka vyAkhyA meM tRtIya pranipatti meM inapaNDAdi varNanaparyanta kA dUsarA bhAga samApta // nAma pada saMcArarilina kahevAya che. racanAnI apekSAthI je gItanI aMtamAM nati thAya che tenuM nAma sunati che. A pahelAnA kathanamAM sAmAnya rIte daredamAM kAla padanA ardhanuM spaSTIkaraNa che ke 53 che nAcA nadhamadivAkara pUjyazrIdhAsAMlAlajI mahArAjakRta "chavAbhigamasUtranI pratimA nAmanI vyAkhyAmAM trIjI pratipattimAM vanapaMDAdi varNana sudhIne bhAga samApta