________________
સ્થાનાંગસુત્ર
[ વ્યાખ્યાન ઉત્પત્તિ. પહેલાં મહાવ્રતમાં હિંસા શબ્દ સવતંત્ર હતો પણ મૃષા શબ્દ સ્વતંત્ર નથી. સત્ય ન હોય તે મૃષા. સાચાથી ઊલટું મૃષા. તે સાચ ની સ્થિતિને આધીનો અભાવ જાણુ હોય તો ભાવ જાણવો પડે. દાબી નથી એમ કહેવાવાળાને તાબડી કેવી છે તે જાણવું પડે. જે દાબડીને ન ઓળખે તે દાબડી નથી એમ કહેવાને હકદાર નથી, અભાવ જાણુવે હેવ તો ભાવ જાણું જોઈએ. ભાવ જાણ્યા વગર અભાવ જાણવા ની વાત વ્યર્થ છે. સાચું જાણ્યા વગર જૂહું જાણવું તે વ્યર્થ. સાચું જાયા પછી જૂઠાને જણી શકાય. મૃષા શબ્દ પરાધીન છે. હિંસામાં એમ ન હતું. અહિંસા જાણે તે હિંસા જાણે એમ ન હતું. અહીં મૃષા શબ્દ પરાધીન છે. હિંસા શબ્દ સ્વતંત્ર હ. સાયને આધીન મૃષા શબ્દ છે. સત્ય જણાય તો પછી મૃષા જણાય. સત્યને નિર્ણયન ન થાય ત્યાં સુધી અસત્યને નિર્ણય થાય નહિ. એને હક નથી, એનું ઘર નથી એ સાબિત ન થાય ત્યાં સુધી ગેરકાયદેસર ગૃહપ્રવેશ સાબિત તે નથી. સત્યવાદ સાબિત થાય ત્યારે માવાદ સાબિત થાય.
સત્યની વ્યાપથા શંકા–તે પછી પ્રાણાયમથી સાબિત શું કરવા કરે છે? જૂઠું નહિ બલવું કરતાં સત્ય બલવું એમ કેમ નહિ? સત્યથી ઊલટામાં જઈ પાછા હઠવામાં આવવું, તેના કરતાં સત્યમાં રહેવું છેટું શું ? બીજા મહાવ્રતમાં સત્ય વચનને અંગીકાર કરું છું એમ કહે. જે ભાષાની પહેલી વ્યાખ્યા છે, તેની અપેક્ષાએ કેઇ જાતની અડચણું નથી. સત્ય કેને કહે છે?મેક્ષમાર્ગને આરાધવાવાળી ભાષાને છાદિનું સ્વરૂપ યથાસ્થિતપણે નિરૂપણ કરવામાં આવે તે ભાષાને અજીવ, આશ્રય, સંવરનું સ્વરૂપ નિરૂપણ કરવામાં આવે તે ભાષા તેનું નામ સત્ય. જે મેક્ષને આરાધનારી ન થાય તે ભાષા અસત્ય છે. જે મોક્ષને આરાધનારી થાય તે સત્ય. સત્ય તે અસત્ય, અસત્ય તે સત્ય એમ બનતું હશે? એક ધમેં કરેલી વ્યાખ્યા તે અસત્ય. એ ને એ જ પદ અનેક ધર્મોની અપેક્ષા રાખીને કરેલું હોય તે તે સત્ય.
