________________
દાન. પ્રકરણ ૧
તે તિ સાનઃ અથવા જો તદ્દાનમ્ એટલે કે દેવું તેનું નામ દાન. અર્થાત્ આપણું પાસે જે હોય તેમાંથી વધતું ઓછું કાંઈ પણ અન્યને આપવું તેનું નામ દાન આપવું એટલે પિતાની વસ્તુને ત્યાગ કરવો, આ ટુંકી વ્યાખ્યા છે. કોઈ પણ જાતના બદલાની આશા વિના, મૂચ્છ–આસક્તિ વિના નિઃસ્વાર્થ ભાવથી કરેલું દાન એ જ સાચું દાન છે. એ જ ધર્મ છે. શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રમાં કહ્યું છે કે,
दुल्लहा हु मुहादाई, मुहाजोवी, वि दुल्लहा । मुहादाई मुहाजीवी, दोवि गच्छंति सुग्गई ।।
અર્થ–નિઃસ્વાર્થ ભાવથી દાન દેનાર દુર્લભ છે તેમ જ નિઃસ્પૃહ ભાવથી દાન લેનાર પણ દુર્લભ છે, નિઃસ્વાર્થે દેનાર અને નિઃસ્પૃહ ભાવે લેનાર બને સારી ગતિમાં જાય છે.
મુક્તિ એ ધર્મનો હેતુ છે. આપણું અંતિમ લક્ષ્ય છે. સંસારમાંથી મુક્ત થવાને સંપૂર્ણ ત્યાગની જરૂર છે. પરંતુ અનેક જન્મોના અધ્યવસાયથી જીવ એકદમ સંપૂર્ણ ત્યાગી બની શકતો નથી. તેથી ત્યાગમાં પ્રવૃત્ત થવા માટે દાનને રસ્તો બતાવવામાં આવ્યો છે. દાનથી ત્યાગ ભાવના ખીલે છે. માટે દાનને પ્રવેશદ્વાર ગણવામાં આવેલ છે.
જીવને સંસારમાં રખડાવનાર ચાર કષાયો છે—ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ. તેમાં લોભને જીતવા માટે દાન કરવાનું બતાવેલું છે. કારણ દાનથી ધનનો મોહ ઓછો થાય છે અને ઉદારતા વધે છે. નિઃસ્પૃહ રીતે દાન કરવાથી લાભને છતાય છે. એટલે
લોભનો ત્યાગ
એ જ સાચું દાન છે. અથવા લેભવૃત્તિ અને મોહભાવ રાખ્યા વિના આપેલું હોય તે જ ખરૂં દાન છે.
