________________
દાન
ધર્મના પ્રકાર સર્વજ્ઞ શ્રી તીર્થકર ભગવાનને જ્ઞાન-દર્શન, ચારિત્ર એ રત્નત્રયને ધર્મ કહેલ છે. અને તેથી શ્રી ઉમાસ્વાતિ સ્વામીએ તેમના તત્ત્વાર્થાધિગમ સત્રમાં શરૂઆતમાં જ કહ્યું છે કે સંસ્થાન જ્ઞાનચારિત્રાળ મોક્ષમાર્કઃ એટલે સમ્યગ દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્ર એ જ મોક્ષ માગ છે. એટલે એ જ ધર્મ છે.
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રના પહેલા અધ્યયનની પહેલી ગાથામાં
धम्मो मंगलमुक्कि अहिंसा संजमो, तवो ।
देवावि तं नमसंति, जस्स धम्मे सयामणों ॥ અર્થ—અહિંસા, સંયમ અને તપ રૂપી ધર્મ ઉત્કૃષ્ટ મંગળ છે, જેઓ એ ધર્મમાં રત રહે છે તેમને દેવો પણ નમન કરે છે.
એટલે અહિંસા, સંયમ અને તપ એમ ધર્મના ત્રણ પ્રકાર પણ હ્યા છે, પરંતુ એ ત્રણેય ચારિત્રના ભાગ ગણી શકાય. કારણ કે ચારિત્રમાં અહિંસા, સંયમ અને તપ કેળવવાના છે. ચારિત્રના પાંચ મહાવ્રતમાં પહેલું વ્રત અહિંસાનું છે અને મુમુક્ષ જીવે સર્વ પ્રવૃત્તિ-અહિંસામય (યતનામય) કરવાની છે. તેથી વળી ધર્મને એક જ શબ્દમાં વર્ણવતાં ધર્મને અહિંસા તરીકે ઓળખાવેલ છે. મર્દિના પર ઘર્મ: અહિંસા એ પરમ ધર્મ છે એવું સૂત્ર પણ કહેવામાં આવે છે. પણ તે અર્ધ સત્ય કહેવાય. કારણ તે અપેક્ષાએ જ સત્ય છે, અને ખાસ કરીને વૈદિક ધર્મીઓ એ સૂત્ર ઉચ્ચારે છે.
