________________
વાન '
૨૮
દાન અને શીળ ભગવાને ચારિત્રના બે-પ્રકાર કહ્યા છે–(૧ ) સર્વવિરતિ અને (૨) દેશવિરતિ. સાધુઓનું સર્વવિરતિ ચારિત્ર છે. પરંતુ જે મનુષ્ય સંયમ લેવા જેટલી ઉચ્ચ કોટિએ પહોંચેલા નથી તેમને માટે દેશવિરતિ ચારિત્ર છે. અને તેમાં શ્રાવકના બાર વ્રતને સમાવેશ થાય છે.
ગૃહરથ શ્રાવકોને મોક્ષમાર્ગમાં આગળ વધવાની તાલિમ આપવા માટે ધર્મના જૂદી રીતે ચાર પ્રકાર પણ બતાવેલા છે. તે આ પ્રમાણે–
दानं शीलं च तवो भावो, एवं चउन्विहो धम्मो ।
सब्वे जिणेहिं भणिओ, तहा दुहा सुतचरिते हिं॥ અર્થદાન, શીળ, તપ અને ભાવના એ ચાર પ્રકારનો ધર્મ સર્વ જિનેશ્વરએ કહેલો છે, તેમ જ શ્રત અને ચારિત્ર એમ બે પ્રકારથી પણ ધર્મ કહેલ છે. (સપ્તતિ શત સ્થાન પ્રકરણ ગાથા ૮૬)
અનાદિ કાળથી મનુષ્યને જીવ સાંસારિક પદાર્થોના ભોગોપભોગમાં રાચી રહેલો છે તેને ત્યાગમાર્ગે લઈ જવાનું અને ત્યાગની તાલિમ આપવાને પહેલો પ્રકાર દાનને બતાવેલો છે. દાનથી મનને કુણું બનાવી શીળ-ચારિત્રમાં આગળ વધવાનું છે. અહીંયા ચારિત્ર એટલે ગૃહસ્થ જીવન સમજવાનું છે. કારણ અહીંયા ગૃહસ્થ ધર્મની વાત થાય છે. ચારિત્રમાં આગળ વધી, પૂર્વકર્મોને બાળવા માટે તપ આદરવાનો છે. અને દાન, શીળ અને તપને આચરતાં મનની ભાવના હમેશાં ઉચ્ચ રાખવાની છે, કે જેથી સર્વવિરતિ ચારિત્ર લેવાની લાયકાત આવી જાય. છે. આ પ્રમાણે ગૃહસ્થને માટે દાન એ ધર્મને પહેલો પ્રકાર છે, તેથી આપણે દાન વિષે વિશેષ વિચાર કરીએ.
દાન . . . ગૃહસ્થ માટે ધર્મના ચાર પ્રકારમાં દાનને પહેલું સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે એટલે દાનને ધર્મનું પ્રવેશદ્વાર ગણવામાં આવ્યું છે એમ કહી શકાય.
