Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
-
-
-
प्रमेयनन्द्रिकाटीका श. १ उ. १ सू० ११ नैरयिकाणां स्थित्यादिकथनम् १९७ स्थितिः प्रज्ञप्ता । अर्थात् नारकप्रथमपृथिव्यपेक्षया दशसहस्रवर्षमायुः, तथा सप्तम नारकपृथिव्यपेक्षया त्रयस्त्रिंशत्सागरोपममायुभेवति । ___ गौतमः पृच्छति- नेरइयाणं भंते ' इत्यादि । 'नेरइया णं भंते' नारकाः खलु हे भदन्त ! ' केवइकालस्स' कियकालात् कियत्कालेन वा 'आणमंति वा' आनन्ति वा 'पाणमंति वा ' प्राणन्ति वा-श्वासं गृह्णन्ति परित्यजन्ति च । एतयोरानप्राणयोरेव स्पष्टार्थ वक्ति-'ऊससंति वा णीससंति वा' उच्छ्वसन्ति वा, अर्थात् 'आनन्ति इति शब्दस्य स्पष्टार्थ उच्छ्वसन्ति, प्राणन्ति' इत्यस्य निःश्वसन्तीति । अथवा 'आनन्ति वा प्राणन्ति वा' इत्यनेनाभ्यन्तर-श्वासोच्छ्वासयोः परिग्रहः, उच्छ्वसन्ति वा निःश्वसन्ति वा' इत्यनेन बाह्यश्वासोच्छासयोः परिग्रहो भवतीति केचित् । पमकी है । यह तैंतीस सागरोपम आयुका कथन सप्तम नरक की अपेक्षा से कहा गया है, क्यों कि वहीं पर इतनी अधिक आयु कही गई है। ___पुनः गौतमस्वामी प्रभु से प्रश्न करते हैं कि-हे भदंत ! नारक जीव कितने काल के बाद श्वासोच्छ्वास लेते हैं ? यही प्रश्न " आणमंति पाणमंति वा” इन तिङन्त पदों द्वारा व्यक्त किया गया है। "आनन्ति" माने श्वास लेते हैं और प्राणन्ति माने श्वास छोड़ते हैं । इन्हीं आनप्राणशब्दों के स्पष्ट अर्थ को सूत्रकार ने " उससंति वा णीससंति वा" इन क्रियापदों द्वारा स्पष्ट किया है । " आनन्ति” शब्द का स्पष्ट अर्थ "उच्छ्वसन्ति" है और प्राणन्ति शब्दका स्पष्ट अर्थ "निःश्वसन्ति" है। अथवा " आनन्ति वा प्राणन्ति वा" इन क्रियापदों द्वारा आभ्यन्तरिक श्वास और उच्छ्वासरूप क्रियाओं का और 'उच्छ्वसन्ति वा निःश्वसन्ति वा' इन दो पदों द्वारा बाथ श्वास और उच्छ्वासरूप क्रियाओं का ग्रहण होता है, ऐसा किन्हीं२ का मत है। તેત્રીસ સાગરોપમનું ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય સાતમી નરકની અપેક્ષાએ કહેલ છે, કારણ કે ત્યાં જ એટલું બધું આયુષ્ય કહ્યું છે.
- ગૌતમ સ્વામી મહાવીર પ્રભુને બીજો પ્રશ્ન પૂછે છે-“હે ભદન્ત ! નારક છે ॐ ने सतरे श्वासोच्छ्वास से छ? मे प्रश्न 'आणमंति पाणमंति वा' मा 'ति' अन्त पहो द्वारा व्यत ४ो छ. "आनन्ति" मेटले श्वासोछे. 'प्राणन्ति' मेटले श्वास छ। छ. मेरा 'आनप्राण' शहोना २५८ मथ सूत्रआरे “ऊससति वा णीससंति वा” यापही द्वारा २५ष्ट छ. "आनन्ति" शहने। २५ मथ “उच्छ्वसन्ति” छे भने “प्राणन्ति" शहने। २५ष्ट मथ "निःश्वसन्ति” छ. मथवा-'आनन्ति वा प्राणन्ति वा' या५हो ॥२॥ આભ્યન્તરની શ્વાસ અને ઉચ્છવાસરૂપ કિયાઓ ગ્રહણ કરવામાં આવી છે એ કઈ કઈ વિદ્વાનોને મત પડે છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧