Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श.१ उ.५ सू०८ द्वीन्द्रियादीनां स्थितिस्थानादिवर्णनम् ८३९ अभ्यधिकाः सम्यक्त्वे आभिनिवोधिक ज्ञाने श्रुतज्ञाने च एतेषु अशीतिर्भङ्गाः । सम्यक्त्वे आभिनियोधिकज्ञाने श्रुतज्ञाने, एतेषां त्रयाणामविनामाविसम्बन्धवत्वादेतेषु त्रिष्वपि अभ्यधिकाः सप्तविंशतिस्थानेऽशीतिर्भङ्गाः ज्ञातव्याः, अयं भावः-दृष्टिद्वारे ज्ञानद्वारे च नैरयिकाणां सप्तविंशतिरेव भङ्गाः प्रोक्ताः, विकले. न्द्रियाणां तु सप्तविंशतिस्थाने ऽशोतिर्भङ्गाः वाच्याः, यतः सम्यक्त्वेऽल्पानामेव विकलेन्द्रियाणां सास्वादनभावेन सम्यक्त्वं मतिश्रुतज्ञानं च भवति, अल्पत्वादेव तेषामेकत्वस्यापि सम्भवेनाशोतिर्भङ्गा भवन्तोति । तथा-'जेहिं ठाणेहिं नेरहयाणं सत्तावीसं भंगा तेसु ठाणेमु सव्वेसु अभंगयं' येषु स्थानेषु नैरयिकाणां सप्तविंशतिर्भङ्गास्तेषु स्थानेषु सर्वेषु अभङ्गकम् , येषु स्थानकेषु नैरयिकाणाम् सप्तविंशतिभङ्गकास्तेषु स्थानेषु द्वीन्द्रिय-त्रीन्द्रिय-चतुरिन्द्रियजीवानाम् भङ्गकाभावो भवतीति वैलक्षण्यम् , भङ्गकाभावे कारणं तु एकस्मिन्नेव समये क्रोधआभिनिबोधिकज्ञानमें तथा श्रुतज्ञानमें, ( इन तीनोंको अविनाभावी संबन्धवाला होनेके कारण) इन तीनों ही स्थानों में इन विकलेन्द्रियोंको अभ्यधिक कहना-अर्थात् २७ भङ्गोंके स्थानमें अस्सी भङ्ग कहना है । तात्पर्य यह है कि-दृष्टिद्वारमें और ज्ञानद्वार में नारकजीवोंके २७ ही भग कहे गये हैं। परन्तु विकलेन्द्रिय जीवोंमें सास्वादन भाव होनेसे सम्यक्त्व होता है और मतिज्ञान श्रुतज्ञान भी होता है। ऐसे जीव इनमें अल्प होते हैं इस कारण उनमें एकत्वकी भी संभावना होनेसे उनके ८० भन होते हैं। तथा " जेहिं ठाणेहिं नेरइयाणं सत्तावीसं भंगा तेसु ठाणेसु सव्वेसु अभंगयं" जिन स्थानोंमें नारकजीवोंके २७ भङ्ग होते हैं उन सब स्थानोंमें, द्वीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय और चतुरिन्द्रिय जीवोंके भङ्गका अभाव होता है , यही विलक्षणता है। इनमें भङ्ग नहीं होनेका कारण આભિનિધિક જ્ઞાનમાં તથા તાજ્ઞાનમાં (એ ત્રણે અવિનાભાવી સંબંધમાં હોવાને કારણે) એ ત્રણે સ્થાનોમાં તે વિકલેન્દ્રિય જીના ૨૭ ભાંગાઓની જગ્યાએ ૮૦ ભાંગ કહેવા. તાત્પર્ય એ છે કે દષ્ટિદ્વારમાં અને જ્ઞાનદ્વારમાં નારક જીવોના ૨૭% ભાંગ કહેવામાં આવ્યા છે. પરંતુ વિકલેન્દ્રિય જીવમાં સાસ્વાદનભાવ હોવાથી સાસ્વાદન સમ્યકત્વ હોય છે. અને મતિજ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાન પણ હોય છે. એવા જેવો તેમાં અલ્પ હોય છે. તે કારણે તેમનામાં એકત્વની પણ સંભાવના છે તેથી तमन ८० मा थाय छ तथा-" जेहिं ठाणेहि नेरइयाणं सत्तावीस भंगा तेस ठाणेसु सव्वेसु अभंगयं" २ स्थानमा ना२४ ७वाना २७ मा डाय छे. ते સઘળાં સ્થાનમાં દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય જીવમાં ભાંગાઓને અભાવ હોય છે. એજ એમની વિલક્ષણતા છે. તેમાં ભાગ ન બનવાનું કારણ એ છે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
