Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 324

प्रमेयचन्द्रिकाटीका श०१३० सू० २३ वानव्यन्तरादिस्थित्यादिवर्णनम् ३०१ ज्योतिष्काणां स्थित्यादिकं दर्शयति-" एवं जोइसियाणंवि" एवं ज्योतिकाणामपि-स्थितेरवशिष्टं सर्वमुच्छ्वासाहारादिकं यथा नागकुमाराणां तथा ज्योतिष्काणामपि विज्ञेयम् । तत्र ज्योतिष्काणां स्थितिः जघन्यतः पल्योपमाष्टमभागः, उत्कर्षतस्तु वर्षलक्षाधिकं पल्योपमं भवतीति, 'णवरं' नवरं-विशेषस्त्वयम्-'उस्सासो' उच्छ्वासः 'जहन्नेणं' जघन्येन 'मुहुत्त हुत्तस्स मुहूर्तपृथक्त्वेन 'उकोसेणवि' उत्कर्षेणापि 'मुहुत्तपुहुत्तस्स' मुहूर्तपृथक्त्वेन, पृथक्त्वं नाम द्विप्रभृतिरानवभ्यः, तत्र यत् जघन्य मुहूर्तपृथक्त्वं तत् द्वौ त्रयो वा मुहूर्ताः, यदुत्कृष्टं तत् अष्टौ नव वा मुहूर्ताः। आहारेऽपि विशेषः, यथा-"आहारो' आहारः आहाराभिलापः ज्योतिष्काणां 'जहण्णेणं' जघन्येन 'दिवस पुहुत्तस्स' दिवसपृथक्त्वेन, समस्त वस्तुएँ वानव्यंतरों की नागकुमारदेवों की उच्छ्वास आहार आदि वस्तुओं के समान कही है । अब सूत्रकार ज्योतिष्कदेवों की स्थिति आदि के विषय में “ एवं जोइसियाणं" इस सूत्र पाठ द्वारा वक्तव्यता प्रकट कर रहे हैं । इसमें उन्हों ने यह निरूपण किया है कि स्थिति को छोड़कर बाकी उच्छ्वास आहारादिक समस्त वस्तुएँ जैसी नागकुमारों की हैं वैसी ही ज्योतिष्कदेवों की भी हैं। ज्योतिष्कदेवों की उत्कृष्टस्थिति एकलाख वर्ष से अधिक एक पल्योपम की है और जघन्यस्थिति एक पल्योपम के आठवें भाग प्रमाण है। " नवरं" शब्द से जो उच्छ्वास आदि में भेद कहा गया है वह इस प्रकार से है-ज्योतिकदेव जो श्वास लेते हैं उसका काल जघन्य और उत्कृष्ट से मुहूर्तपृथक्त्व का है । अर्थात् इतने काल के बाद वे श्वासोच्छ्वास लेते हैं। दो से लेकर नौ तक की संख्या का नाम पृथक्त्व है । यहाँ जो श्वासोच्छ्वास का काल जघन्य से मुहूर्तपृथक्त्व कहा गया है उसमें दो अथवा વીને સૂત્રકારે કહ્યું છે કે, વાનવ્યન્તર દેવને ઉચ્છવાસ, આહાર આદિ નાગકુમાર દેવે જેવો જ છે. હવે સૂત્રકાર જ્યોતિષ્ક દેવાની સ્થિતિ આદિ વિષયમાં " एवं जोइसियाणं " 241 सूत्राद्वा२१ समान १४तव्यता प्रगट ४२ छे. तेमा તેમણે એવું નિરૂપણ કર્યું છે કે, સ્થિતિ સિવાયનું બધું-ઉચ્છવાસ, આહારાદિનાગકુમારે પ્રમાણે જ છે. જ્યોતિષ્ક દેવની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ એક પલ્યોપમ કરતા એક લાખ વધારે વર્ષની છે. અને જઘન્ય સ્થિતિ એક પલ્યોપમના આઠમાં ભાગની छ. “ नवरं” शा२वास -मिरे लेह ताब्यो छे ते या प्रमाणे છે-તિષ્કના દેવોના શ્વાસોચ્છવાસને કાળ જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટની અપેક્ષાએ મુહૂર્ત પૃથકત્વને છે–તે બન્નેના કાળમાં ભેદ નથી. બેથી શરૂ કરીને નવ સુધીની સંખ્યાનું નામ પ્રથકત્વ છે. અહીં જે શ્વાસોચ્છવાસને જઘન્યકાળ મુહૂર્ત પૃથકત્વને કહ્યો છે તેમાં બે અથવા ત્રણ મુહૂર્ત લીધાં છે. અને ઉત્કૃષ્ટ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧