Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
,
प्रमेन्द्रकाटीका ० १ ३० ३ ० ११ श्रमणविषयेतद्वेदनादिस्वरूपम् ६४१ दर्शनमित्याकारकभेदे किं कारणम् ? | यदि इन्द्रियजनितानिन्द्रियजनितसामाम्यार्थावबोधो दर्शनं तदा चक्षुर्दर्शनवत् श्रोत्रदर्शनम्, प्राणदर्शनम् रसनादर्शनम्, स्पर्शदर्शनम्, मनोदर्शनमिति षड् दर्शनानि स्युर्नतु द्वे एव दर्शने ? इति शङ्का । अत्र समाधानम् - पदार्थाः द्विप्रकारका भवन्ति, समान्यरूपा विशेषरूपाच, अतः क्वचि - त्सामान्यरूपेण वस्तुनो निर्देशो भवति क्वचिद्विशेषरूपेण । तत्र प्रकृते चक्षुर्दर्शनमिति विशेषरूपेण निर्देशः, तथा अचक्षुर्दर्शनमिति सामान्यरूपेण निर्देशः । यद्यपि दर्शनस्य विभागः प्रकारान्तरेणापि संभवति, तथापि चक्षुर्दर्शनमचक्षुर्दर्शनमेतदूपेण कथने चायमाशयः - इन्द्रियं द्विविधं प्राप्यकारि अप्राप्यकारिच, यद्यपि मनोक्षुर्दर्शन इस तरह के दो भेद होने का तात्पर्य ही नहीं है ? यदि इन्द्रिय जनित और अनिन्द्रियजनित सामान्यबोध दर्शन है, ऐसे दर्शन के भेद ही करना है तो चक्षुर्दर्शन की तरह श्रोत्रदर्शन, घ्राणदर्शन, रसनादर्शन स्पर्शदर्शन और मनोदर्शन इस तरह से छह दर्शन होना चाहिये - दो ही दर्शन क्यों ? इस प्रकार से उन्हें दर्शन के प्रकार की मान्यता के विषय में शंका हो जाती है, परन्तु इस शंका का समाधान इस प्रकार से हैपदार्थ के दो प्रकार होते हैं- एक सामान्य रूप प्रकार और दूसरा विशेष रूप प्रकार । कहीं सामान्यरूप से वस्तु का निर्देश होता है और कहीं विशेषरूप से निर्देश होता है। यहां पर चक्षुर्दर्शन ऐसा विशेषरूप से निर्देश हुआ है और अचक्षुर्दर्शन यह सामान्यरूप से निर्देश हुआ है । यद्यपि दर्शन के विभाग प्रकारान्तर से भी संभवते हैं तो भी चक्षुर्दर्शन अचक्षुर्दर्शन इस रूपसे जो विभाग कथन किया गया है उसमें आशय यह है कि इन्द्रिया दो प्रकार की होती हैं- एक प्राप्यकारी और दूसरी શી છે ? જો ઇન્દ્રિયજન્ય અને અનેિન્દ્રિય (મન) જન્ય સામાન્ય આધરૂપ દર્શનના ભેદ જ પાડવા હોય તેા ચક્ષુદનની જેમ શ્રોત્રદર્શન, પ્રાણદન, રસનાદન, પદન અને મનેાદન, એ રીતે દનના છ ભેદ પાડવા જોઇએ-એજ ભેદ શા માટે ? આ રીતે દનની ખાખતમાં તેમને શકા ઉદ્ભવે છે. પરન્તુ તેમની શ’કાનું સમાધાન આ રીતે કરી શકાશ છે—પદાર્થના એ પ્રકાર હાય છે—એક સામાન્ય રૂપ અને ખીજે વિશેષરૂપ કચારે ક વસ્તુને સામાન્યરૂપે નિર્દેશ થાય છે અને કયારેક વિશેષ રૂપે નિર્દેશ થાય છે. અહિં ચક્ષુદાનના નિર્દેશ વિશેષરૂપે થયા છે અને અચક્ષુદનના નિર્દેશ સામાન્ય રૂપે થયા છે જો કે દનના વિભાગ ખીજી રીતે પણ થઇ શકે છે, છતાં પણ ચક્ષુદન અને અચક્ષુદન એવા જે બે ભેઃ કહ્યા છે તેની પાછળ એ આશય છે કે ઈન્દ્રિયા એ પ્રકારની છે (१) आध्यारी भने (२) मप्राप्यारी, ले डे भन तो अप्राप्यारी ४ छे, भ०-८१
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
