Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti


Previous | Next

Page 678
________________

प्रमेयचन्द्रिकाटीका श०१ उ० ३ स० ११ श्रमणस्यापि तवेदनस्वरूपम् ६५५
___ तथा च हिंसालक्षणस्याभावात् कथमियं हिसा ? शास्त्रे च प्रतिपादितेयं हिंसा अतः शङ्का प्रादुर्भवति, अत्र समाधानमुच्यते-नेयं शङ्का युक्ता, उक्तहिंसालक्षणस्य द्रव्यभावोभयाश्रयत्वात् , द्रव्यहिंसा तु पाणिनां मरणमात्रम् मरणस्यैव द्रव्य. हिंसातया लोके रूढत्वात् , सा तु प्रथमभङ्गे घटत एवेति । एवं समाधाने सत्यपि शङ्कादयः प्रादुर्भवन्ति ।
प्रमत्त पुरुष के योगको लेकर जो प्राणी मारे जाते हैं, वही हिंसा है। इस हिंसा को करने वाला वह प्रमत्तप्राणी नियम से हिंसक होता है। ईर्यासमितिपूर्वक चलते हुए मुनिके प्रमादका योग नहीं है। अतः ऐसी स्थितिमें जीवके हुए प्राणव्यपरोपण मानसे वे हिंसक नहीं माने जाते हैं।
इस तरह हिंसा के लक्षण का " प्रमत्तयोगात् प्राणव्य परोपणं हिंसा" इस का अभाव होने से केवल द्रव्य से हुई हिंसा का हिंसा कैसे कहा जा सकता है परन्तु इसे हिंसा शास्त्र में तो कहा है अतः शंका होती है । समाधान-यह हिंसा शंकायुक्त नहीं है, क्योंकि यह हिंसा का लक्षण जो बताया गया है वह द्रव्य हिंसा का लक्षण नहीं है-द्रव्य और भावहिंसा का लक्षण है । प्राणियों का मरनामात्र ही द्रव्यहिंसा है, क्योंकि मरण ही लोक में द्रव्यहिंसा रूप से रूढ है
और यह द्रव्यहिंसा प्रथमभंग में घट ही जाती है। इस प्रकार का समाधान मिल जाने पर भी उन्हें इस विषयमें शंका आदि बने ही रहते हैं ।
પ્રમાદી પુરુષના યોગના લીધે જે જીવો માર્યા જાય છે તેને જ હિંસા કહે છે. આ રીતે હિંસા કરનાર પ્રમાદી જીવ અવશ્ય હિંસક હોય છે. પણ ઈસમિતિપૂર્વક ચાલતા મુનિમાં પ્રમાદને વેગ હેતે નથી. તેથી એવી સ્થિતિમાં જીવના પ્રાણને નાશ થવા માત્રથી જ તેમને હિંસક માની શકાય નહીં.
मा शत “ प्रभत्तयोगात प्राणव्यपरोपणं हिंसा " 20 सक्षन। ममा હોવાથી કેવળ દ્રવ્યથી થયેલ હિંસાને હિંસા કેવી રીતે કહી શકાય ? પણ શાસ્ત્રમાં તેને હિંસા કહેલી છે. તેથી તે વિષે તેમને શંકા થાય છે. તેનું સમાધાન આ પ્રમાણે છે-હિંસાનું જે લક્ષણ ઉપર બતાવ્યું છે તે દ્રવ્યહિંસાનું લક્ષણ નથી. પણ દ્રવ્ય અને ભાવહિંસાનું લક્ષણ છે. પ્રાણુઓનું મરણ એજ દ્રવ્યહિંસા છે. કારણ કે લેકમાં મરણ જ દ્રવ્યહિંસારૂપ પ્રસિદ્ધ છે અને આ દ્રવ્યહિંસા પહેલા ભાંગામાં ઘટાવી શકાય છે. આ પ્રમાણે શંકાનું સમાધાન થવા છતાં પણ આ વિષયમાં તેમના મનમાં શંકા આદિ થયા જ કરે છે,
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧

Loading...

Page Navigation
1 ... 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879