Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 719

६९६
भगवतीसूरे केणटेणं' इत्यादि। ' से केपट्टणं भते ! एवं बुच्चइ नेरहयस्स वा मोक्खो' तत्केनार्थेन भदन्त ! एवमुच्यते नैरयिकस्य वा तिर्यग् - मनुष्य - देवस्य वा यत्कृतं पापं कर्म तस्य नास्ति अवेदयित्वा मोक्षः । भगवानाह-'एवं खलु' इत्यादि । ' एवं खलु मए गोयमा ! दुविहे कम्मे पन्नत्ते' एवं खलु मया हे गौतम द्विविधं कर्म प्रज्ञप्तम् 'मएत्ति ' मया ' मयेति' विशेषणेन स्वस्य सर्वज्ञत्वेन वस्तुनः प्रतिपादने स्वातंत्र्यं प्रदर्शितम् । युक्तमप्येतत् , असर्वज्ञानां पदार्थप्रतिपादने न स्वातन्त्र्यम् । सर्वज्ञे तु तदस्ति, तस्य केवलालोकेनाऽऽकर्म को भोगे चिना मोक्ष नहीं होता है। कर्म का वेदन किये बिना मोक्षके अभाव में क्या कारण है? इसी बातको प्रश्नके रूपमें गौतमस्वामी (से केणट्टेणं भंते ! एवं बुच्चइ नेरइयस्स वा० मोक्खो ) इस सूत्रद्वारा पूछते हैं कि हे भदंत ! आप ऐसा किस कारण से कहते हैं कि नारक जीव का तथा तिर्यक मनुष्य और देव, इनका जो पाप कर्म है उसका वेदन किये बिना मोक्ष नहीं होता है ? इसके उत्तर में भगवान् (एवं खलु मए गोयमा दुविहे कम्मे पन्नत्ते) इस सूत्र द्वारा उत्तर देते हुए कहते हैं कि हे गौतम ! मैने दो प्रकार का कर्म कहा है। यहां जो "मैंने " ऐसे पद का प्रयोग अपने लिये प्रभु ने किया है उससे उन्हों ने सर्वज्ञ होने के कारण वस्तुके प्रतिपादनमें अपना स्वातन्त्र्य प्रदर्शित किया है। यह बात युक्त भी है-क्यों कि जो सर्वज्ञ नहीं हैं उन्हें वस्तुप्रतिपादन करने में स्वातन्त्र्य नहीं होता है-सर्वज्ञ में ही यह वस्तु प्रतिपादन करने की स्वन्त्रता रहती है। क्यों कि वे केवलज्ञानरूप (કળ ભોગવ્યા વિના) મેક્ષ થતું નથી, કર્મનું વેદન કર્યા વિના મોક્ષ ન भगवान शु.४.२६५ छ ? ते तवाने माटे गौतम स्वामी श्री पूछे “से केणेट्रोए भंते ! एवं वुच्चइ नेरइयस्स वा० मोक्खो " धूल्य! ॥ २ એવું કહે છે કે કૃત પાપકર્મનું વેદન કર્યા વિના નારક જીવોને, તિર્યંચનિના જીને મનને તથા દેવને તેમાંથી છુટકારો થતું નથી એટલે કે તેમને તે કર્મથી મોક્ષ થતું નથી. તેને જવાબ આપતાં ભગવાન મહાવીરસ્વામી ફરમાવે છે કે (एवं खलु मए गोयमा ! दुविहे कम्मे पन्नत्ते) गौतम ! में 2 प्रा२न भ घi છે . અહીં “મેં” શબ્દને પ્રયાગ કરીને મહાવીર સ્વામીએ સર્વજ્ઞ હોવાને કારણે વસ્તુના પ્રતિપાદનમાં પોતાનું સ્વાતંત્ર્ય પ્રકટ કર્યું છે. એ વાત યોગ્ય જ છે કારણ કે જેઓ સર્વજ્ઞ હોતા નથી તેમને વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરવામાં સ્વાતંત્ર્ય હોતું નથી. સર્વસનેજ વસ્તુના પ્રતિપાદનની સ્વતંત્રતા હોય છે કારણ કે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧