Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi

Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

View full book textPrevious | Next

Page 563
________________

५४०
भगवतीस्त्रे हनीय कर्म तदवश्यमेव जीवेन कृतम् , अकृतस्य कर्मत्वानुपपत्तेः । यदि कृतं न स्यात्तदा कर्म इति कथयितुं न शक्येत । कांक्षामोहनीयकर्मणः क्रियानिष्पाद्यत्वा तदपि कर्म भवति, मोहमापादयतीति मोहनीयमिति व्युत्पत्तेः।
ननु मोहनीयं कर्म एतावदेव वक्तव्यं, कांक्षेति विशेषणं किमर्थम् ? इति चेदत्रोच्यते-मोहनीयं द्विविधम्-चारित्रमोहनीयं, दर्शनमोहनीयं च, अत्र च दर्शनहोता है । अर्थात् जो कांक्षामोहनीय कर्म है । वह अवश्य ही जीव के द्वारा किया होता है इसी कारण वह कर्म कहलाता है। जो जीव द्वारा कृत नहीं होता है वह कर्म कहीं कहलाता । तात्पर्य कहने का यह है कि जितने भी कम हैं वे सब जीव द्वारा ही किये हुए होते हैं । यदि वे जीव द्वारा किये हुए न हों तो कर्म नहीं कहला सकते। इसी तरह यदि कांक्षामोहनीय कर्मरूप है, तो वह भी अवश्य ही जीव द्वारा किया हुआ है। नहीं तो वह कर्म नहीं कहा जा सकता। कांक्षामोहनीय कर्म क्रियानिष्पाद्य है, इसका तात्पर्य यह है कि जीव मन वचन और काया की क्रिया द्वारा उसको निष्पन्न (सिद्ध) करता है अतः क्रियानिष्पाद्यत्व होने के कारण वह भी कर्मरूप है। यह कर्म जीव को परपदार्थों में मोह उत्पन्न कराता है। यही इसका काम है।
शंका-मोहनीय कर्म, ऐसा ही कहना चाहिये । कांक्षा ये पद जो विशेषण रूप से मोहनीय के साथ प्रयुक्त किया गया है सो वह किस कारण से किया गया है ।
समाधान-मोहनीय कर्म दो प्रकार का कहा गया है-एक चारित्र હા હોય છે ” એટલે કે જે કાંક્ષાહનીય કમ તે જીવ વડે અવશ્ય કરાયેલ હોય છે. તે કારણે જ તેને કર્મ કહેવામાં આવે છે. તાત્પર્ય એ છે કે જેટલાં કર્મો તે બધાં જીવ વડે જ કરાયેલાં હોય છે. જે તે જીવથી કરાયાં ન હોય તે તેમને કમ કહી શકાય જ નહીં. એ જ પ્રમાણે જે કાંક્ષાહનીય કર્મરૂપ છે તે પણ અવશ્ય જીવ દ્વારા જ કરાયું હોય છે. અન્યથા તેને કર્મ કહી શકાય નહીં કક્ષાએહનીયકર્મ ક્રિયા નિષાદ્ય છે-તેનું તાત્પર્ય એ છે કે જીવ મન, વચન અને કાયાની ક્રિયા વડે તેને નિષ્પન્ન (સિદ્ધ) કરે છે. તેથી ક્રિયા વડે સિદ્ધ થયેલું હોવાથી તે પણ કર્મરૂપ જ છે. આ કમ જીવને પર પદાર્થોમાં મેહ ઉત્પન્ન કરાવે છે. અને એજ એનું કામ છે.
A-34 " मोनीयम” सेवा प्रयोग ४२ न . छतi भाई. નીયની સાથે “કાંક્ષા” પદને વિશેષણ તરીકે શા કારણે પ્રયોગ કર્યો છે?
સમાધાન–મેહનીયકર્મના બે પ્રકાર કહ્યા છે–(૧) ચારિત્રમેહનીય
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧


Page Navigation
1 ... 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879