Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
भगवतीसूत्रे ये ते वीतरागसंयताः सन्ति ते णं ते खलु 'अकिरिया' अक्रियाः क्रियारहिताः वीतरागत्वेनाऽऽरम्भादीनामसद्भावात् 'तत्थ णं' तत्र खलु 'जे ते सरागसंजया' ये ते सरागसंयताः सन्ति ते 'दुविहा पनत्ता' द्विविधाः प्रज्ञप्ताः 'तंजहा' तद्यथापमत्तसंजया य अप्पमत्तसंजया य' प्रमत्तसंयताश्च अप्रमत्तसंयताश्च । 'तत्थ णं' तत्र खलु 'जे ते अप्पमत्तसंजया' ये ते अपमत्तसंयताः सन्ति 'तेसि णं' तेषां खलु 'एगा मायावत्तिया किरिया कज्जई' एका मायाप्रत्यया क्रिया क्रियते-भवति, कषायांशस्य सद्भावात्' 'तत्थ गं' तत्र खलु 'जे ते पमत्तसंजया' ये ते प्रमत्तसंयता 'तेसि णं तेषां खलु 'दो किरियाओ कज्जति' द्वे क्रिये क्रियेते-द्वे क्रिये भवत इत्यर्थः । के ते ? इत्याह-'तं जहा' तद्यथा-'आरंभिया, मायावत्तिया' आरम्भिकी मायाप्रत्यया। तत्र-"सर्वः प्रमत्तयोग आरम्भः” इति कथनादारम्भिकी क्रिया स्यात् , अक्षीणकषायत्वेन च मायाप्रत्ययेति । 'तत्थ गं' तत्र खलु 'जे ते संजयासंजया' ये ते संयतासंयताः देशविरतिसम्पन्नाः सन्ति 'तेसि गं' तेषां खलु इनमें सरागसंयत और वीतरागसंयत ऐसे दो भेद संयत के हैं। अक्षीण कषायवाले और अनुपशान्त कषायवाले सरागसंयत और उपशान्त कषाय वाले एवं क्षीणकषायवाले वीतरागसंयत हैं। वीतराग संयत वीतराग होनेसे वे आरंभ आदि वाले नहीं होते हैं, इसलिये आरंभादि के असद्भाव से वे क्रियारहित हैं । सरागसंयत प्रमत्तसंयत और अप्रमत्तसंयत के भेद से दो प्रकार के हैं। अप्रमत्तसंयत के एक मायाप्रत्यया क्रिया होती है। कारण कि उनके कषाय का अंश रहता है। प्रमत्तसंयत के दो क्रियाएँ होती हैं-एक आरंभिकी और दूसरी मायाप्रत्यया। क्योंकि समस्त प्रमत्त योग आरंभरूप हैं इस कथन से प्रमत्तसंयत के आरंभिकी क्रिया होती है और कषाय क्षीण न होने के कारण मायाप्रत्यया क्रिया होती है। जो देशविरति से सम्पन्न होते हैं उनके आरंभिकी, पारिवाहिकी और मायाप्रत्यथा, ये आदि की तीन क्रियाएँ કષાયવાળા તથા ક્ષીણકષાયવાળાને વીતરાગ સંયત કહે છે. વીતરાગ સંયત; રાગ રહિત હોવાથી આરંભ આદિથી રહિત હોય છે. મતલબ કે, આરંભ આદિના અભાવને લીધે તેઓ કિયારહિત હોય છે. સરાગસંયતના બે ભેદ છે-(૧) પ્રમત્તસંયત અને (૨) અપ્રમત્તસંયત. અપ્રમત્તસં યતને માયાપ્રત્યયા નામની એક જ ક્રિયા હોય છે. કારણ કે, તેને માત્ર કષાયો અંશ હોય છે. પ્રમત્તસંયતને બે ક્રિયાઓ હોય છે. (૧) આરંભિકી અને (૨) માયાપ્રત્યયા સમસ્ત પ્રમત્ત આરંભ રૂપે છે. તે કારણે પ્રમત્તસંયત આરંભિકી કિયા કરે છે, અને કષાય ક્ષીણ ન થવાને કારણે માયાપ્રત્યયા કિયા કરે છે. દેશવિરતિથી યુક્ત મનુષ્યને ત્રણ કિયાઓ હોય છે–૧ આરંભિકી, ૨ માયાપ્રત્યયા
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
