Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 474

,
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श०१ उ० २ सू० ६ पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकनिरूपणम् ४५१ समकिरिया' सर्वे समक्रियाः किं समानक्रियावन्तः ? भगवान् माह - 'गोयमा ! ' हे गौतम! 'नो इus समढे ' नायमर्थः समर्थः, पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिका नैव सर्वे समानक्रियावन्तो भवन्तीति भावः । अत्र कारणं पृच्छति - ' से केणद्वेणं भंते एवं बच्चइ ' तत्केनार्थेन भदन्त ! एवमुच्यते यत् पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः सर्वे न समक्रिया इति । भगवान् प्राह-' गोयमा !' हे गौतम ! ' पंचिदियतिरिक्खजोणिया ' पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिका : 'तिविद्या पण्णत्ता ' त्रिविधा प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा ' तद्यथा - ' सम्मदिट्ठी ' सम्यग्दृष्टयः, 'मिच्छादिट्ठी ' मिथ्यादृष्टयः, 'सम्मामिच्छादिट्टी' सम्यग्मिथ्यादृष्टयः । ' तत्थ णं ' तत्र खलु ' जे ते सम्मद्दिट्ठी ' ये ते सम्यग्दृष्टयः सन्ति ' ते दुबिहा पण्णत्ता ' ते द्विविधाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा ' तद्यथा - ' असंजयाय संजया संजया य ' असंयताश्च संयतासंयताश्च । ' तत्थ णं ' तत्र खलु ' जे ते ' ये ते ' संजया संजया' संयतासंयताः विरताविरताः, देशतो विरता इत्यर्थः स्थूलप्राणातिपातादितो निवृत्तत्वात्। देशतश्चाविरताः सूक्ष्ममाणासे पूछा कि हे भदंत ! समस्त पंचेन्द्रिय तिर्यश्चों की क्रियाएँ क्या एक जैसी होती हैं ? तब इसके उत्तर में प्रभु ने उनसे यही कहा कि समस्त तिर्यच पंचेन्द्रिय जीव एकसी क्रियावाले नहीं होते हैं। क्यों नहीं होते हैं? तब प्रभुने इसका कारण बताते हुए उन्हें समझाया कि पंचेन्द्रियतिर्यश्च तीन प्रकार के होते हैं । एक सम्यकदृष्टि दूसरे मिथ्यादृष्टि और तीसरे सम्यग्मिध्यादृष्टि | असंयत और संयतासंयत के भेद से सम्यग्दृष्टितिर्यंच पंचेन्द्रिय जीव दो प्रकारके होते हैं। इनमें जो संयतासंयत पंचेन्द्रिय तिर्यच हैं वे स्थूल प्राणातिपातादि से निवृत्त होने के कारण संयत और सूक्ष्म प्राणातिपात आदि से अनिवृत्त होने के कारण असंयत होते हैं। इसलिये वे संयतासंयत - विरताविरत - देशविरत कहलाते हैं । इनके आरंभजन्य
મહાવીર પ્રભુને પૂછ્યું કે, હે પૂજ્ય ! શું ખાય પંચેન્દ્રિય તિય ચ જીવાની ક્રિયાએ એક સરખી હાય છે ? ત્યારે તેના જવાબમાં પ્રભુએ કહ્યું કે, બધાય પંચેન્દ્રિય તિય ચ જીવે એક સરખી ક્રિયાવાળા હાતા નથી તેનું કારણ એ છે કે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ જીવે ત્રણ પ્રકારના હોય છે (૧) સમ્યક્ દૃષ્ટિ, (૨) મિથ્યા દૃષ્ટિ અને (૩) સમ્યગ્ મિથ્યા દષ્ટિ સમ્યગ્દષ્ટિ પચેન્દ્રિય તિય ચ જીવેાના પણ અસયત અને સયતાસયત એવા બે ભેદ હેાય છે. તેમાં જે સયતાસ'યત પચેન્દ્રિય તિયા છે તે સ્થૂલ પ્રાણાતિપાત ( હિંસા ) આદિથી નિવૃત્ત ( નિવતેલા ) હાવાને કારણે સંયત અને સૂક્ષ્મ પ્રાણાતિપાત (હિંસા ) આદિથી અનિવૃત્ત ( નહિ નિવૃત્ત થયેલા ) હોવાને કારણે અસયત હોય છે. તેથી તેમને સયતાસયત–વિતાવિરત-દેશવિરત કહે છે. તે આર'ભથી ઉત્પન્ન થયેલી
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧