Book Title: Vishvamangal Granthmala Part 03
Author(s): Veishankar Murarji Vasu
Publisher: Kamal Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005615/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvamaMgala graMthamANA veNIzaMkara murArajI vAsu 3 Jan Education International IJA rsonal ate Use Only ainelibrary.org C Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mi Mi Mi Mi Mi Duo 88 vizvamaMgala granthamALA bhAga-3 veNIzaMkara murArajI vAsu ***** jaya 245 For Personal & Private Use Only 888888888 KKKKKKKKK KKKK68 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka - kamala prakAzana TrasTa, jIvatalAla pratApazI saMskRtibhavana, 2777, nizA poLa, jhaverIvADa; rilIphroDa, amadAvAda-380001 phona : 33573 - 380143 * tAvana saskAradhAma dhArAgiri, pA. kakhIlapAra navasArI - 396424. phona : 3959 : lekhaka : veNIzaMkara murArajI vAsu prathama sakaraNa : nakala : 1000 dvitIya saMskaraNa : nakala : 2000 tRtIya saMskaraNa : nakala : 2000 tA. 15-2-1989 vi. sa. 2045 mUlya H 1. 15-00 mu ; kenImeka prinTasa mAmunAyakanI pALa gAMdhI rADa, amadAvAda. anukrama 20. keLavaNI 21. anAcika udyoga 22. navI peDhInu` bhArata viSe ajJAna ra3. bacatanA mULabhUta sAdhanA 24. dhauM' viruddha pazu 25. IsAI dhama' pracAranI kUTanIti 26. mAMsAhAra mImAMsA For Personal & Private Use Only 36 80 117 150 ne 242 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitAnA hAthe pitAno nAza aMgrejo te A dezamAMthI ucALA bharI gayA paNa te pahelAM yunivarsiTInA zikSaNa dvArA hajAre dezI aMgreje temaNe taiyAra karI dIdhA hatA. A dezanI dharatI no kAyamI kabaje karavA A eka ja upAya hato ke dezanI prajAne badhI rIte barabAda karI nAMkhavI. A mATe tenI saMskRtine sarvanAza karo." A kArya paradezIo karavA jAya te prajA vIra ane baLavo karI bese eTale dezanA ja lokonA hAthe A sarvanAzane kAryakrama amalI banAvavAnuM anivArya hatuM e mATe ja dezI aMgrejone taiyAra karavAmAM AvyA. Aje to e DIgrIdhArI, pazcimaparasta dezI aMgrejonI saMkhyA lAkha sudhI pahoMcI gaI che. A dezI aMgrejoe jANe ke ajANe emane maLelA zaikSaNika pazcimI vArasAne kAraNe saMskRtinAM tamAma kSetranA mULamAM ghA mArI dIdhA che. mekSalakSI saMskRtinA vRkSanA tamAma aMgene hacamacAvI nAkhyAM che, A zikSitone zikSita kahevA ke kema? e paNa eka savAla thaI paDe tevI temanI pazcima -parasta nIti rItio jovA maLe che. ( zrI veNIzaMkara murArajI vAsu A viSayamAM sArI evI jANakArI dharAve che. temane pratyeka vicAra judA judA viSaya upara vedhaka prakAza pheMke che dAkhalA, dalIlo ane AMkaDAo dareka lekha pAchaLanuM emanuM baLa che. bezaka, A lekha sarvathA AdhyAtmika bhUmikA para nathI paraMtu AdhyAtmika jIvana jIvavAne janmasiddha haka dharAvatI mAyAvatanI mahAprajAnA sarvanAzanI ghAtakI ane bhedI zastro te khullA pADe che. ane e rIte Arya mahAprajAnI mahAsaMta-dIdhI dharmapradhAna cAra puruSArthanI saMskRtinI punasthApanA karIne A mahAprajAnA AdhyAtmika starane majabUta karavAnA prayatnamAM A lekhe pitAne viziSTa phALo noMdhAve che zrI vAsu jaNAve che ke sAMskRtika tattvane pazcima-rasta bhedI ane aNadhaDa nItirItinA hAlanA vegathI paNa naSTa karavAnuM cAlu rAkhavAmAM Avaze te bhAratIya prajAnuM AyuSya kadAca se base varSathI jhAjhuM nahi hoya ! zrI vAsunI vicAradhArA bhAratIya prajAnA koI paNa kakSAnA agraNIo tarIke gaNAtA tamAma baMdhuo sudhI pahoMce te mane lAge che ke, temanA magajamAM paradezI ejanToe je khoTA khyAle bharI dIdhA che. jenA dvArA prajAnA tamAma jIvana stare hacamacI uThayA che te badhA jaLamULathI ukhaDI jAya. For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramajo rU. nA vyaya, dhAra hiMsA ane vyApaka durAcArane poSatI tamAma pragativAdI vicArasaraNIne joradAra lapaDAkA mAratI zrIvAsunI vicAraNA alpatama dhanavyaya, ahiMsaka praNAli ane vizuddha surAcArAnA nirmANanI bahumukhI rAjanAthI khIcekhIca bharelI hoya tema dekhAya che. 8..... jenA dvArA AtmA mAkSabhAva tarapha cakkasapaNe bhAgaLa vadhe te vicAra; te pracAra ke te AcArane ja mAru' anumAdana hoya te saheja che. zrI zrIpALanagara vAlakezvara, mubaI da vi. saM. 2033 dazerA li gurupA padmaraNa muni zrI cadrazekharavijaya kramala prakArazana TrasTanuM' nivedana * bhAratIya prAcIna para'parAne punaHjIvita karatI zrI veNIzaMkara murArajI vAsunI ci'tanadhArAne ame praznAsita karI rahyA chIe. lekhakazrIe AryAvartanI mAkSalakSI saMskRtinA eka ga--maya vyavasthAne pradhAnapaNe AtmasAta karyu che. AA viSayamAM temaNe AAzraya janaka kheDANa karyu che ema temanA vicArA uparathI sahaja rIte kahI zakAya tema che. bhAratanI anya vyavasthAmAM mAyapradhAna tamAma pazunI ahiMsA pradhAnapaNe bhAga bhajave che ema lekhaka makkamapaNe. mAre che. je viziSTa krAtinA pratibhAva A pustikA dvArA prajAmAM pragaTa thAya tA lekhakanA vicArAne vyavasthita AkAra ApIne pragaTa karatA rahevAnI amArI bhAvanA che vadhu pramANamAM pracAra thAya te hetuthI ja khATa khAIne paNa mAM. TrasTa A pustakanuM prakAzana kare che. peAtAnA vicArAnuM prakAzana karavA devA khadala zrI vAsune ame 'taHkaraNathI AbhAra vyakta karIe chIe. li. TrasTama`DaLa, kemala prakAzana TrasTa For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] keLavaNuM agrejonA jUThANAM Arya prajAne janma A dezamAM ja thaye hate A uttaradhruvathI ahIM rakhaDatI bhaTakatI jAti tarIke AvyA hatA, ane drAviDa prajAne harAvIne A dezane kabaje lIdhe," e aMgrejonI mAtra pela kalpita vAta che. tema karavAmAM temane hetu e hatuM ke kadIpaNa Arya prajA temane kahe ke "tame paradezIo che. bhArata choDIne tame cAlyA jAva" te temane kahI zakAya ke tame paNa paradezI che A dezanA kharA mAlika te draviDe ja che. Arya-prajAM lakhe varasothI ahIM vasI che. tene kaDIbaMdha ItihAsa paNa che. paNa e tamAma itihAsane dabAvI daIne aMgrejo cekasa hetupUrvaka jo pracAra karavA lAgyA ke "A uttaradhruvathI ' AvelI rakhaDu TeLIonA vaMzaja che." aMgrejo A beTe itihAsa pAThaya pustako dvArA bhaNAvIne pite ahIMthI gayA te pahelAM kheTA itihAsanI hAramALA gaThavIne savAI aMgrejone eka varga pedA karIne ahIM mUkatAM gayA. e kheTA itihAsanA jore A dezanA be bhAgalA te paDayAM paraMtu bhaviSyamAM vadhu bhAgalA paDe te mATe harijananA praznanI eka jaTIla samasyA bhASA ane prAdezika jhaghaDAo tathA prajAnI bhAvAtmaka ekatAnuM nikaMdana nIkaLI jAya evA SaDayaMtro racatAM gayAM, eTaluM ja nahi drAviDastAna AdivAsIstAna ane dalitastAna racavAnAM divAsvapna jonAro eka varga paNa taiyAra karatA gayA upara lakhelA badhA prazno Aje bhArelA agninI peThe dhUMdhavAyA kare che. yune, vizvabeMka, tenI koI zAkhA, ke koIpaNa mahAsattA For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pANI , paraMtu A vApInA mana para AvA koIpaNa prakane DakhalagIrI kI mAnava hakonA nAme, nyAyanA nAme, jAtionA svAdhInatAnA adhikArone nAme koI muzkelInA samaye dezamAM jabare dAvAnaLa phelAvI zake che. tema ja A dezanA vibhAjananI hAramALA zarU karI zake che. pAyAnI jarUriyAta pUrI pADavAmAM paNa pIchehaTha . koIpaNa deze svamAnabhera jIvavuM hoya te sahu prathama prajAne pANI, anAja, vastra ane raheThANanI suvidhA vahelAmAM vahelI take ApavI joIe, paraMtu A tamAma kSetre svAdhInatAnAM 30 varasa dara miyAna ApaNe pIchehaTha karI che. svAdhInatAne lAbha mAtra amuka audyogika peDhIone temanI sAthe saMkaLAyelI vyaktione, paradezIone ane bhraSTAcArIone ja maLe che. pragatine nAme upara lakhelA vargonI Arthika pragati thaI che. paraMtu deza Arthika, sAMskRtika ane naitika rIte khADAmAM paDe che. keLavaNInuM lakSa dezanI sAcI pragatine pAye keLavaNI che. keLavaNe cAritryanuM, ghaDatara karanArI mokSalakSI ane AsurI baLIne paDakAra karavAnI zakti ApanArI hevI joIe. jyAre hAlanI sarakArane pragatine mApadaMDa hiMsA, bhraSTAcAra, ane zeSaNa dvArA thatA amuka varganI Arthika unnati che. ItihAsa e keLavaNInuM agatyanuM aMga che. ItihAsa dvArA prajAnuM cAritrya ghaDAya che. paNa beTA ItihAsa dvArA prajAnuM patana paNa thAya che. tenAmAM laghutA graMthi pedA karI zakAya che. paradezIonI dayA upara ja jIve tevI kAyara paNa banAvI zakAya che. ApaNI prajA tene eka dAkhala che. hajAro varasa sudhI paradezIo talavAranA baLe hiMdu saMskRtine nAza karavA mathyA paNa saphaLa na thayA. temanA prayatna sAme leke jauhara ane kesariyAM karIne acala rahA. For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 kare. prajAnI mAthe ThekI besADAyelA aMgrejI bhaNelA svadezIo paraMtu aMgrejo 150 varasanA TUMkA gALAmAM khoTA ItihAsa ane beTI keLavaNI dvArA hiMdu prajAnI asimatA dharma, saMskRti, cAritrya ane gauravanuM khaMDana karIne aMgrejI saMskRtine pUjanAre eka varga yAra karI zakyA. A alpa saMkhyaka varga 60 karoDanI prajAne mAthe paradezI saMskRti AcAravicAra, raheNIkaraNI suci, vicArasaraNI ane arthavyavasthA ThokI besADavA rAta divasa pravRtta rahe. enAthI vadhu nirdaya atyAcAra bIje kaI hoI zake? svAdhInatA maLyA pachI A AsurI pravRtti vadhu vega pakaDI rahI che, kAraNa ke svAdhInatA maLyA pachI paNa aMgrejoe ApaNuM nikaMdana kADhavAnA prayAsa rUpe keLavaNI nAmanI je suraMga cAMpI hatI, te suraMgane ApaNe vadhu vinAza prere evI banAvI dIdhI che. keLavaNImAM bhAratIyapaNuM rahevA ja nathI dIdhuM. -bhAratIya keLavaNInI prathA satayuga, tretAyuga ane dvAparayugamAM vidyArthIo vana upavanamAM aSimuninA AzramamAM bhautika ane AdhyAtmika viSenuM jJAna pitAnI zakti ane ruci pramANe meLavatA. A Azrame nibhAvavAnI javAbadArI rAjyanI hatI. ne tyArabAda kaLiyugamAM e Azrama baMdha paDayA. kaLiyuganI zarUAta pachI hajAre varasane ItihAsa saMzodhananA abhAve aMdhArAmAM aTavAI paDe che. paraMtu magadha sAmrAjyanA samayathI ApaNe ItihAsa kaDIbaMdha maLI zake che. ane te vakhatathI samagra prajAmAM keLavaNInAM jharaNAM kevI rIte vahetAM hatAM te jANI zakAya che. te vakhate nAlaMdA vidyApITha vizva vikhyAta hatI, jyAM 20 hajAra vidyArthIo bhaNatA hatA. takSazilA bhArata ane aphaghAnistAnanI sarahade AvelI bIjI vizva vikhyAta vidyApITha hatI. jyAM vizvabharamAMthI vidyArthIo AvIne rahetA ane jJAna meLavatA. For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzI, kAzamIra ane urjana paNa prakhyAta vidhAdhAmo hatA. A vizALa dezanA judA judA bhAgomAM aneka prakhyAta vidyAdhAme hatAM. judAM judAM rAjyane ItihAsa ane vidyA pracAra viSe mAhitI ekaThI karavAnuM gAMDapaNa A yugamAM hajI kaIne sUjhayuM hoya ema jaNAtuM nathI. gujarAtamAM dvArakA, jAmanagara, siddhapura vigere meTA ane prakhyAta vidyAdhAmo hatAM. vana upavanamAM RSimuninA AzramamAM rahIne vidyAbhyAsa karavAnI prathA kayArathI baMdha thaI te jANI zakAyuM nathI. paraMtu tyAra pachI je navI vyavasthA janmI te aMgrejoe judA judA pradezamAM kabajo jamAvIne tenuM nikaMdana kADhatAM gayAM tyAM sudhI cAlu rAkhI hatI. cAra prathAonuM astitva keLavaNInI cAra prathAe te samaye astitvamAM hatIH (1) asaMkhya AcAryo pitAne ghere zine maphata bhaNAvatA, temanuM gujarAna karmakAMDa tiSa vigerenI Avaka dvArA thatuM. . (2) aneka moTAM zaheromAM ucca saMskRta sAhityanAM abhyAsa mATe vidyApITha thapAyelI hatI, jyAM dareka prakAranuM maphata zikSaNe maLatuM. A vidyApIThanA kharca mATe rAjA mahArAjAo jAgIra bheTa ApatA ane dhanADhaye meTI rakama bheTa dharatA. (3) phArasI ane urdU bhASAnI keLavaNu mATe Thera Thera madresAo, hatI. jyAM lAkho musalamAna bALaka phArasI ane urdU bhASA zIkhatA. A prathA musalamAna rAjya zarU thayuM tyArathI astitvamAM, AvI hatI. () A uparAMta nAnAmAM nAnAM gAmamAM paNa badhAM bALakanAM zikSaNa mATe ochAmAM ochI eka pAThazALA hatI. dareka grAma paMcAyatane mAthe bALakone zikSaNa ApavAnI vyavasthA karavAnI pharaja hatI. aMgrejoe AvIne A grAma paMcAyatane saMpUrNa nAza karyo tyArathI A tamAma zALAo baMdha thaI gaI. For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMgALamAM aMgrejoe pitAnuM rAjya rathANuM te samayanA sara pANI ulekhene AdhAre tema ja te pahelAM tyAMnI keLavaNI saMbadhe a greja mizanarIe ja ahevAla taiyAra karyA hatA te uparathI jANavA maLe che ke te samaye baMgALAmAM 80 hajAra pAThazALAo hatI. junA dastAvejo uparathI ema jANavA maLe che ke bhAratabharamAM dara 400 mANasanI vastIe ochAmAM ochI eka zALA hatI. saurASTramAM "bATavA jevA atizata nAnA muslima rAjaktanA gAmamAM paNa cAra nizALe hatI je briTizanI kuTila nItithI baMdha paDI. briTiza itihAsakAranI sAkSI briTiza ItihAsakAra laDela pitAnA "bhAratane itihAsa nAmanA pustakamAM lakhe che ke je gAmamAM jUnuM saMgaThThana (paMcAyato) TakI rahyuM che, evA dareka gAmamAM dareka bALaka lakhavAnuM, vAMcavAnuM ane hisAba karavAnuM jANe che. paNa jyAM jyAM ApaNe paMcAyatane nAza karyo che tyAM grAmapaMcAyatanI sAthe nizALane paNuM nAza thaye che. tyAM bALakone lakhavA vAMcavAnuM ke hisAba karatAM zIkhavAnI suvidhAo naSTa thaI che." bhArata jItyA pahelAM aMgrejoe ApaNI samAjavyavasthA, arthavyavasthA, keLavaNavyavasthA, rAjyapaddhati, yuddha paddhati, dhArmika vyavasthA, prajAnA rItarivAjo, vaidyakIya vyavasthA, khetI vAhanavahevAra vyavasthAonA ahevAlane judA judA amaladAro dvArA vyavasthita abhyAsa karyo hate. ApaNI A tamAma vyavasthAonuM kevI rIte nikaMdana kADhI nAkhavuM, samagra rASTra upara adhikAra jamAvI A dezanI saMpattinuM kema zeSaNa karavuM ane samagra prajAne kema IsAI banAvI devI tenI vyavasthita janAo taiyAra karI hatI. A janAonI jALamAM ApaNe phasAyA ane adha:patananI khAImAM jaI paDyA. . "eka vizvagnI racanAmAM savAI aMgrejone sahakAra ane ahIMthI gayA te pahelAM aMgrejI keLavaNI dvArA je savAI aMgrejo pA karatA gayA temanAthI ApaNe dharma, saMskRti, For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ } . samAja vyavasthA vagerenuM nika Mdana vadhu jhaDapathI nIkaLI rahyuM che. lokone jhaDapathI dAra ane mAMsAhAra tema ja videzI raheNIkaraNI tarapha dorI javAmAM Ave che. jethI temanu one world eka ja vizva (gArAAnuM rAjya) ane 'One religion' eka ja dhama (IsAI dharma)nu svapna siddha thaI zake. One world eTale koi eka ja sattAnu samasta vizva upara rAjya nahi, paNa hAlanA badalAyelA sa jogAmAM vizvaeka tamAma raMgIna prajAe upara sahAyanA nAme karaja lAdI. dardIne potAnI majabUta pakaDa jamAvI de, eTale eziyA ane Axi-kAnI tamAma prajA upara vizvae kanu ja vastra sthapAI jAya. gArI khristI rAjya sattAe A vizvaSe nI bhAgIdAra che. vizvanI tamAma raMgIna prajA upara varcasva jamAvIne temanA one world eka vizvarAjya tarapha te jhaDapathI gati karI rahyA che. Aje vizvae kanI sahuthI majabUta pakaDa vizvanA bIjA naMbaranA mATA agaura ane minakhristI dveza bhArata upara che. enA kAIthI InkAra karI zakAya tema nathI. A sthitinA sarjanahArI che; a MgrejIkeLavaNI ApI aMgrejoe taiyAra karelA savAI aMgrejo. bhale aMgrejo ahIthI gayA paNa temaNe aMgrejI bhASA, keLavaNI, rItabhAta, AcAravicAra, raheNIkaraNI vigerenA je jherI khIja vAvyAM hatAM. tenAM phaLa Aje ApaNe bhAgavIe chIe. : laDAimAM jema TenkAnA sAmanA TenkI vaDe ane teApAnA sAmanA tApadaLa vaDe ja thaI zake tema ApaNA dhama ane saskRti TakAvI rAkhavAnAM A yuddhamAM aMgrejoe vAparelAM keLavaNI rUpau hathiyAra sAme ApaNI keLavaNInuM hathiyAra hAthamAM laIe e ja ekaceAgya vyAvahArika ane ameya ilAja che. bhAratanI keLavaNI paddhati ucca prakAranI hatI bhAratamAM keLavaNI ucca prakAranI ane mekSa lakSI hatI. tenAM phelAvA dareka gharamAM hatA. ApaNI keLavaNI viSe tamAma mAhitI For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zruMgI karyo pachI tene khatama karI peAtAnI hiMsaka jugupsA preraka, zeSaka ane vilAsalakSI keLavaNInu hathiyAra a Mgreoe ApaNI upara cheDayuM. jene mAhAsa kahI zakAya. ApaNe tenAthI mAhita thaIne temanI pakaDamAM phasAI rahyA chIe. chatAM e phasAmaNImAM gaurava anubhavIe chIe. ApaNI zikSaNa sa MsthAe viSe temaNe meLavelI sa pUrNa mAhitI te viSenAM ma Mtavye kaI rIte ApaNI zikSaNa vyavasthA temaNe teDI ane pAtAnI zikSaNa vyavasthAnI jALamAM ApaNane jakaDayA tenu varNana nIce ApyuM che. prAcIna bhAratanA grAmavAsIonI zikSaNa saMsthAe saMkha dhAM I.sa. 1823nA kaMpanI sarakAranA eka ahevAlamAM prema jaNAvavAmAM Akhyu che ke zikSaNanI dRSTie bhAratanA aneka gAmeAnI sthiti jeTalI UMcI che teTalI duniyAnA koI dezamAM nathI." (Report of Select Committee on the affairs of the East India Co Vol. I Page 409, published in 1832). A riporTa uparathI ema cesa sAbita thAya che ke a Mgejoe bhArata upara satapurNa varcasva jamAvyAM pahelAM zikSaNa prathAnI tamAma mAhitI bhegI karI hatI. IMgleDe apanAvelI ApaNI keLavaNI paddhati Do. enDrubela nAmanA eka prasiddha agreja zikSaNazAoe bhAratanI zikSaNa vyavasthAnA abhyAsa karIne IMgleMDamAM e paddhati dAkhala karI hatI. tenAM zubha pariNAme joIne IsTa InDiyA kaMpanInA DAyarekaTazae I. sa. 1814nA jUnanI trIjI tArIkhe maMgALanA gavarnara janaralane kAgaLa lakhyA ke, "zikSaNanI je paddhati bhAratanA AcAryo dvArA parApUrvathI zarU thaI che, te ja paddhati pramANe ApaNI zALAomAM zikSaNa ApavAmAM Ave che. kAraNa ke tethI zikSaNa paddhati smRti saraLa ane sugama ane che." For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (Letters from the Court or Directors of Governor General in Council of Bengal, dated 3rd. June 1814). keLavaNInI A vyavasthA evI te saMgIna hatI ke bhAratamAM hajAra varaseAthI thaI rahelI saltanatAnI uthalapAthala A keLavaNI saMsthAone kazuM nukasAna karI zakI nahi. kAraNake saltanatAnI uthalapAthala pAchaLa hiMdu saMskRti ane hiMdu dharmanA nAthano uddeza hatA paNa rAjasattAnI lAlasA hatI. je hiMdu dharma ane hiMdu sa MskRtinA nAzanI bhAvanA paNa hAya tA te mATe pazubaLa vAparavA sivAya bIjI koI ceAjanA na hatI. paNa bhAratanA je pradezeAmAM aMgrejoe peAtAnI hakUmata sthApI. tyAM temanI ghUsaNakhorI baLapUrvaka na hatI, paNa bhedI yAjanAo sAthe haMgATakArthI ane bhAratavAsIonI nimaDhulAlInA lAbha laIne ghUsavAnI hatI. sattA jamAvyA pachI ApaNA dhama ane saMskRtinA nAza mATe ApaNI keLavaNI saMsthAo ane keLavaNI paddhatino nAza karI TekAne nirakSara temaja ajJAna rAkhatA hatA. pASaka maLeA upara cAMpalI su'gA bhAratanI suvyavasthita prakhyAta vidyApIThA ane gAmaDAMonI zikSaNa saMsthAonA kevA jhaDapathI nAza karavAmAM AvyA ? talavArathI nahi paNa jayAMthI emane pASavAnAM jharaNAM vahI rahayAM hatAM tyAM ja suraga cAMpIne enA khyAla ApaNune te samayanA elArI jillAnAM klekTara e. DI. kempabelanA i. sa. 1823nA eka ahevAla uparathI maLe che. te lakhe che ke, A samaye evA asaMkhya kuTu che je peAtAnAM bALakAne bilakula zikSaNa ApI zakatAM nathI.xxxx mane kahetAM duHkha thAya che ke deza dhIre dhIre nidhana thatA jAya che." za nidhana thavAnu kAraNa e che ke jyArathI hiMdustAnamAM anelAM sutarAu kApaDane badale IglAMDamAM banelA kApaDanA A dezamAM pracAra karavAmAM Avye che. tyArathI A dezanAM kArIgaronAM jIvananirvAhanAM For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhane ghaTI gayAM che." satya hakIkata e che ke sAdhane saMpUrNa rIte. nAza pAmyAM hatAM ane tenA pratyAghAta rUpe vepArI varga paNa jhapATAbaMdha nidhana banI rahyo hate. (Report of A. D. Campbell collector of Ballary dated. 17 th Aug. 1823, from the report of the select committee etc. vol. I published in (832) ' astitvamAM AvatI bhAratIya rAjAo sAthenI nita navI saMdhiethI temane sahAyane nAme temanA rAjyamAM briTiza lazkarI TukaDIone rAjanA kharace rAkhI, temanA pitAnAM lazkare chUTAM karavAnI zarato "dAkhala karavAmAM AvatI hatI. ethI bekArI vadhatI hatI. anAjanA kSetre viparIta asara paDatI hatI. dezanuM dhana dezI rajavADAMonA nekanAM hAthamAM javAne badale yuropiyanenA hAthamAM ane tyAMthI 'paradeza cAla jatuM hatuM. jethI deza vadhu ne vadhu nidhana thavA lAge. mahesUla paNa eTalI sakhtAIpUrvaka ane evA moTA pramANamAM vasula karavAmAM AvatuM ke prajAnA duHkha ane daridratA jhapATAbaMdha vadhatA jatA hatA. aMgrejo je julamI rIte ane je moTA pramANamAM mahesUla - ugharAvatAM hatAM teTaluM mahesula duniyAnA koIpaNa dezamAM keIpaNa rAjAe koIpaNa samaye vasUla karyuM nathI. ne pariNAme madhyama varganAM ane nIcalA varganAM bALakone zikSaNa ApavAnuM temanA mA-bApa mATe azakya banI gayuM. garIbI eTalI jhaDapathI phelAtI hatI ke pitAnAM bALakone zikSaNa ApavAne badale temane kumaLI vayamAM ja majUrI karavA mekalavAnI temanA mAbApane pharaja paDI hatI, jethI temanA kuTuMbane be TaMka khAvAnuM maLI zake. garIbAI phelAvAnAM kAraNe " vizvanA A eka vakhatanA sahuthI samRddha dezamAM AvI bhISaNa garIbAI pUra jhaDape phelAI javAnuM kAraNa e hatuM ke dezI rAjanAM * lApanAM lakkAne vikherI nAkhyAM. hAthazALane udyoga bhAMgI nAkhI For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAkhe vaNakara kuTuMba ane karaDe kAMtanArIonI Avakane nAza karI nAkhe. pazuvayanI nItinuM jhaDapIkaraNa karIne cAmaDuM kamAvI meTI. kamANa karanArA karaDe harijanene saMpUrNa bekAra banAvI nAkhyAM lAkho pazupAlakone bekAra banAvyA. A kareDA mAnavIonI AvakanAM sAdhane hastagata karIne aMgreje A dezanI dhanasaMpatti pitAnA dezamAM mekalavA lAgyA, ane bhUkhe maratA lakhe bekAre jyAM tyAM majUrI zodhavA bhaTakavA lAgyA. bhAratamAM brAhmaNonI pAThazALAone varSAsana bAMdhI ApIne cAlu rAkhanArA tamAma vargo briTiza kuTila nIti ane bhedI janAene bhega banIne, vepAra dhaMdhA gumAvIne bekAra banatA gayA. eTale. temanI sahAyathI calAvAtI zALAo baMdha paDavA lAgI. eTale e. nizALa calAvanArA lAkhe vidvAne paNa bekAra ane nidhana banatA gayA. A brAhmaNanI nizALe sAme aMgrese potAnI nizALe zarU karatA, ane brAhmaNanI nizALane amAnya karIne pitAnI nizALamAM bhaNanArAone nekarInI lAlaca ApIne je kuTuMbanI pitAnAM bALakane zikSaNa ApavAnI zakti hatI, te kuTuMbanA bALakane pitAnI nizALamAM kheMcI letAM hatAM. ' , eTale ke ogaNIsamI sadInA AraMbhamAM bhAratanI prAcIna sArvajanika vyavasthAnA nAzanuM kAraNa e hatuM ke tenA prAcIna ughoga. dhaMdhAone luMTa ane atyAcAra dvArA khatama karavAmAM AvyA hatA. e rIte samagra deza upara bekArI ane garIbInuM vAvAjhoDuM chUTuM mukavAmAM AvyuM hatuM. pariNAme dezanAM karoDo bALake jeo agAu nizALamAM jaIne vividha prakAranuM zikSaNa meLavatA teo have be TaMkanuM anAja meLavavAmAM pitAnAM mAbApane madada karavA jyAM tyAM. majUrI karavA lAgyA. karuNa sthitinuM varNana 'e. DI. kempabela A karUNa sthitinuM varNana karatAM lakhe che. For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karI cAha raha vi che. mAre to nathI ke jemAM ke, "A jillAnI daza lAkhanI vasatImAMthI A samaye pUrA sATa. hajAra bALako paNa zikSaNa laI zakatAM nathI. ghaNAM gAmamAM jyAM anekazALAo hatI tyAM have eka paNa nizALa nathI." - A pAThazALAomAM bhAratanI prAcIna paddhati mujaba dezI. bhASAnuM lekhana, vAMcana ane gaNitanuM zikSaNa apAtuM tenI have AvI karuNa dazA che. A jillAmAM pAThazALAo baMdha thatAM have mAtra 733. zALAo cAlu rahI che. (je briTiza zAsana pahelAM lagabhaga 2500. thI vadhAre levAnuM saMbhavita che) mAre zarama sAthe kahevuM paDe che ke AmAMnI ekapaNa saMsthAne sarakArI madada maLatI nathI. keIpaNa dezamAM rAjyanI madada vinA vidyAne pracAra thaI zake nahi. ane dezI rAjyamAM prajAne vijJAna kSetre je uttejana maLatuM te have aMgrejonuM rAjya thatAM, baMdha paDayuM che". AgaLa cAlatAM kempabela lakhe che ke, "prAcIna bhAratanA vidyApIThane hiMdu rAjAo taraphathI maTI jAgIre ApavAmAM AvatI ane meTAM varSAsane bAMdhI ApavAmAM AvatAM.xxxx jUnA jamAnAmAM jenI Avakane moTe bhAge vidyA pracArane uttejana ApavAmAM - vaparAte tethI rAjyanI pratiSThAmAM paNa vadhAre te. paNa ApaNe rAjyamAM te vidyAnI agati ja karavAmAM AvI che. thoDAka sukhI. gRhasthanI udAratAne lIdhe ja vijJAna maravAnA vAMke TakI rahyuM che. ' vidyAne AthI vadhu bUro samaya bhAratanA ItihAsamAM maLa muzkela che." . . I. sa. 1824 mAM lakhAyele mi eliphansTanane hevAla paNa mi. kempabelanA ahevAlane Teke Ape che. hemilTananI paNa sAkSI - I. sa. 1828 mAM sarakArI ahevAlanA AdhAre mi. vesTa hemilTane lakhyuM che ke, sAhitya ane vijJAnanI bAbatamAM bhAratavAsIonI dinapratidina adhagati thatI jAya che. vidvAnenI saMkhyA ghaTatI jAya che. jemAM vidyAbhyAsa kare che. temAM paNa adhyayananA For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 viSa ghaTatAM jAya che. dana vijJAna te leAkAe zIkhavAnu ja DI nrIdhu che. dhArmika, kama kAMDa ane phalajyetiSa sAthe je je viSa joDAyelAM che, te sivAyanA badhA viSayAnuM adhyayana baMdha paDyu che. sAhityanI avanatinuM kAraNa e che ke pUrva rAjAe, saradAro ane dhanADhayA vidyA pracArane uttejana ApatA, te badhA vargo have nAbUda thayAM che. tethI temanA dvArA vidyAne je uttejana maLatu te pazu madha thayuM che. (Walter Hamilton in 1828. From the report of the Select Committee Vol I, page 203, 1832 Publication) cAra dizAethI AkramaNa muslimo AisA varasamAM talavAranAM maLe je na karI zakayAM paNa agrejoe vidyA udyoga dhaMdhAonuM aMgrejo pANAse varSoMmAM ja nika dana kADhI zakyAM. A jAlima kArya mATe nIce mujaba cAjanA pUrva teoe taiyAra karI hatI : (1) bhAratIya udyoga dhadhAonA jhaDapathI nAza Ine bephAma nyUiMTa calAvIne dezane nidhanatAnI UMDI khAImAM paDelI vA. (2) prAcIna grAma paMcAyatanA nAza tene pariNAme zALAAnA nAza. (3) prAcIna hindu rAjavIo taraphathI zikSaNa sasthAone je Arthika madada ane jamIna maLatI te rAjya jItI lIdhAM pachI sada tara baMdha karavI. (4) bhAratavAsIone koIpaNa prakAranuM zikSaNa mApavAnuM sada tara baMdha karavuM. bhAratavAsIone zikSaNa A5evA sAme ugra virodha kAI prajAnA sava nAza karavA hAya tA tene tenA dhama sa MskRti ane bhASAI alaga pADI devI joIe. bhASA e ja dhama ane gsa...skRtinuM vAhana che. mATe bhASAnA nAza karo eTale dhama ane For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRti ApameLe ja nAza pAme che. bhASAne nAza karavA mATe vidA bhaNAvatI saMsthAo ane sAdhanene nAza karI nAkhavuM joIe. A siddhAMtanA AdhAre cheka I. sa. 1757 thI ja briTiza zAsaka bhAratavAsIonI zikSaNa saMsthAone teDI pADavAmAM prayanazIla hatA. - I.sa. 1853nA jUnanI 15mI tArIkhe mi. je. sI. mArza mane pArlAmenTanI sIlekaTa kamiTI samakSa jubAnI ApatAM jaNAvyuM ke bhAratamAM aMgrejI rAjya sthapAyAM pachI ghaNAM varasa sudhI temane kaI jAtanuM zikSaNa ApavA sAme kAyama prabaLa virodha karavAmAM AvyuM che. I. sa. 1792mAM jyAre IsTa inDiyA kaMpanIne sanada ApavAmAM AvI te vakhate vilbara phesa nAmanA pArlAmenTanA ekasabhya bhAratavAsIone DuM zikSaNa ApavAnI darakhAsta karI tyAre jagare virodha daryo hata. aMte vilabara phesane potAnI darakhAsta pAchI kheMcI levI paDI hatI. te vakhate kaMpanInA eka DAyarekaTara evI dalita karI hatI ke, "ApaNe mUrkhAI karIne amerikAmAM zALAo sthApI, ane te kAraNe amerikA gumAvyuM. have pharIne bhAratamAM evI mUrkhAI karavAnI amArI. IcchA nathI." tyArathI bhAratavAsIone zikSaNa ApavA sAme ugra. virodha cAlu rahyo che. (J. G. Marshman in the evidence before the select: committee of the house of Lords appointed to enquire: into the affairs of the East India company 15th june: 1953) bhAratavAsIone zikSaNa ApavAnI darakhAstanA aMgrejI virodhamAM mejara janarala vanela rimathe kahyuM hatuM ke, bhAratavAsIone zikSaNa ApavAnuM pariNAma e Avaze ke je temane temanI mahAna zaktinuM bhAna thaze te ApaNe hiMdu musalamAne vacce je jhaghaDA karAvIne For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 rezane kabaje rAkhIe chIe. te jhaghaDA dUra thaze ane ApaNe bhArata gumAvI daIzuM" (Major General sir Vionel Smith K. C. B. Report Enquiry 1853). A pramANe ApaNane nirakSara banAvIne bhASAne nAza karIne dharma ane saMskRtinuM nikaMdana kADhIne jagatanI eka mahAna saMskArI cAritryazIla prajAnuM IsAI dharmamAM parivartana karavAnuM ane tene kAyamI gulAmI dazAmAM rAkhavAnuM eka nirdaya kAvataruM javAmAM AvyuM hatuM. tene amalamAM mUkavAmAM AvyuM hatuM. A navI paristhitithI agAunA kAryakramamAM pheraphAra A paraMtu aDhAramI sadInA aMtamAM eka navI paristhiti upasthita thaI. aMgrejI hakumata jema jema navA navA pradezamAM phelAtI gaI tema tema tyAM vahIvaTa mATe mANasanI kheMca paDavA lAgI. 50-60 varasanI nItine kAraNe kene vizALa samudAya abhaNa hatuM eTale vahIvaTI kSetre temane upayoga thaI zake nahi. IgleMDathI hajAre aMgrejone vahIvaTI kSetramAM kAma karavA ahIM belAvavA te Arthika rIte paravaDe tema na hatuM, ane vyavahAruM paNa na hatuM. - A muzkelInA ukela tarIke ahIMnA vatanIone vahIvaTI kSetramAM "upayoga karavA lAgyA. temane aMgrejI bhASA ane aMgrejI vijJAna -zIkhavavAnI cejanA ghaDAI, 50-60 varasanI nirakSaratA pachI navI -janmelI peDhIne bhAratIya vidyA, saMskRti ane arimatA sAthe saMbaMdha kapAI gayA hatA. eTale tene aMgrejI bhASA dvArA aMgrejI raMge raMgavAnuM muzkela na hatuM. zALAo ane kolejomAM aMgrejI mAdhyama dvArA temane aMgrejI zAsana mATe dezI ejanTa banI zake tevA ucca madhyama varganA yuvAne taiyAra karavAne nirNaya karavAmAM AvyuM. For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. - I. sa. 1853 mAM IsTa InDiyA kaMpanIne chellI sanada ApatI LA aneka aMgreja nItijJonI bhAratavAsIone zikSaNa ApavA Abata jubAnI levAmAM AvI. ane banne pakSe joradAra dalIle thaI eka mata e hatuM ke zikSita bhAratavAsI aMgreja saltanatane dumina banI jaze, jyAre bIjo mata e hatuM ke azikSita bhAratavAsIne vadhu bhayajanaka gaNu joIe. mATe temane evI rIte keLavIne taiyAra karavA ke teo briTiza zAsananA dUta banIne temanA dezavAsIomAM agrejI pratibhA ane aMgrejI vicArasaraNa phelAvavAmAM madadarUpa thAya. leha mekelenuM Agamana A vAdavivAda cAlate hatA te daramiyAna De mekelenuM bhAratamAM Agamana thayuM. bAra varasathI cAlatAM AvelAM keLavaNI viSayaka vAdavivAda upara lerDa mekalene jabare prabhAva paDe. teNe bhAratavAsIomAM agrejI saMskRti, raheNIkaraNa ane vicAradhArAnA pracArako bane e eka -varga UbhuM karavAnI salAha ApI, jene svIkAra thaye. hiMdavAsIonA moTA bhAgane azikSita rAkhI, temAMnA thaDane pitAnA prAcIna sAhitya tathA vijJAnanuM jJAna ApavuM evI tenI darakhAstanA TekAmAM teNe kahyuM ke, "agrejI zikSaNa dvArA hiMdu samAjamAM eka eve varga pedA karave joIe, je ApaNe jemanA upara rAjya calAvIe chIe e asaMkhya hiMdI leke tathA ApaNI vacce samajUtInuM kArya kare. e leke evAM hovA joIe, ke je ApaNe zikSaNa lIdhA pachI mAtra raMga vaDe ane leha vaDe ja hiMdI heya, paNa rUci, bhASA, vicAra ane bhAvanAnI daSTie aMgreja banI gayA hoya. (Macanlay's Minute of 1835) nA gavarnara janarala lerDa viliyama benTika lorDa mekelene mitra hatuM ane teNe melenI darakhAstane Teke Ave, ane hukama karyo For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke, keLavaNI pAchaLa je kAMI rakama vaparAya te aMgrejI keLavaNI pAchaLa ja vAparavI. vilsanane abhiprAya leDa mekole tathA leDa benTikanA nirNanA pariNAmenuM varNana karatAM I. sa. 153mAM julAInI pAMcamIe prasiddha ItihAsa lekhaka che. vilsane pArlAmenTa sIlekaTa kamiTI samakSa bolatAM kahyuM ke, kharuM jotAM ApaNe aMgrejI lakhI vAMcI jANanArAone eka varga banAvI dIdhuM che. A e varga UbhuM thaye che, jene pitAnA dezavAsIo pratye bilakula sahAnubhUti narthI athavA je che te bahu ochI che." (Prof. H. H. Wilson before the Select Committee of the House of Lords 5th July 1853). be peDhI vaccenuM vadhatuM aMtara visananI A vAta sAva sAcI hatI. je yuvAna peDhI aMgrejI zikSaNa letI hatI te aMgrejI na jANanArA pitAnA vaDilo pratye tucchakArathI jotI hatI, jyAre vaDile pitAnA aMgrejI bhaNelA yuvAnethI prabhAvita banatA hatA chatAM temanA navA AcAravicAra, navI rahe karaNuM vigerethI vizALa bahumatIvALA azikSita hiMdIo ane agrejI jJAna meLavI pitAne kaMIka ati uccakakSAnA ane sudhAraka gaNAvatAM temaja aMgrejothI prabhAvita thayelA alpa saMkhya zikSita hiMdIo vacce eka khAI vadhu ne vadhu pahoLI thatI jatI hatI. mana nItinuM anukaraNa aMgrejI bhASA ane aMgrejI zikSaNanI sAthe ja banI zake tyAM sudhI dezI bhASAone dabAvI devAne benTika ane mekaeNlene Azaya hatuM. temanI A nItinI prazaMsA karatA prasiddha ItihAsakAra grAMTapha lakhe che ke, mekele ane benTike remana nItinuM anukaraNa karyuM che. rAmane jyAre koI deza jItI letA tyAre tyAMnI prajAnI bhASAne ane lipine paNa yathAzakti nAza karI nAkhatA, tathA te dezanA upalA For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 laganA lAkAmAM rAmana bhASA ane zamana sAhityanA pracAra karatA. A nIti rAmana sAmrAjya mATe khUba lAbhadAyaka nIvaDI hatI." menTika ane mekAlene biradAvatAM te lakhe che ke " bhAratamAM agrejI bhASA, sAhitya ane vijJAnanA pracAra karavAnA ane temanI unnati karavAnA puruSAtha mATe leDa enTikane bhAratamAM Aja sudhInA badhA rAjadvArIomAM kuzaLamAM kuzaLa aMgreja rAjanItijJa tarIke sAbita karyAM che." (Dr. Grant Duff in Lords Committee 2nd report on India Territories 1853, page 409) DA. grAnTa phe kahyu che ke bhASAnA prabhAva eTalA jabarajasta DAya che, ke bhAratIya rAjAonA urdU bhASAmAM cAlatA patravahevAra bhAratIya prajAnI vaphAdArI dilhInA bAdazAha tarapha DhaLatI rAkhaze." enTike pahelI ja vAra bhAratIya rAjavIe sAthetA patravahevAra aMgrejI bhASAmAM zarU da 2meliyananA TekA lorDa mekalee i.sa. 1835mAM taiyAra karelA bhAratavAsIone aMgrejI raMge raMgavAnI keLavaNI viSe riporTa I.sa. 1864mAM pragaTa thayA, tyAre bhAratanI prajAne aMgrejI zikSaNa ApavAnI nItine vijaya thaI cUkayA hatA. lorDa mekAlene Teko ApatAM tenA banevI sara cArlsa' Treveliyane i. sa. 1853 mAM pArlImenTanI kamiTI samakSa hyu hatuM ke, "o ApaNe temane temanA prAcIna sAhityanuM zikSaNa Apazu. te vidhamI isAioe musalamAna pAsethI temanA deza jItI lIdhA che tenu musalamAnAne haMmezAM smaraNu raheze. tathA hiMduonA. manamAM satata evA bhAva raheze ke a Mgrejo evA pavitra rAkSase che ke temanI sAthe kAIpaNa jAtanA saba'dha rAkhavA e pApa che, hiNapata bhayu che. paNa jo temane a MgrejI bhASA ane sAhitya zIkhavALu tA tenA prabhAvathI teo utsAhapUrvaka ApaNA guNAnurAgI anI jaIne For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNI raheNIkaraNI svIkArI leze. jethI temanAmAM bhAratIyapaNuM nAza pAmaze. ane aMgrejI pratye bhAvanA vikAsa pAmatI jaze. " (paradezI parasta banI gayelA javAharalAla eTale ja bhAratanI rASTrabhASA hiMdIne badale leTinane banAvavA mAgatA hatA. temaNe hiMdI bhASAnA pracArane Teke ApavA mATe kesa pramukha maharSi purUSottamadAsa TaMDanane pramukha padethI pheMkI dIdhA hatA) AgaLa cAlatAM sara cArlsa veliyana jaNAve che ke, je yuvako ApaNI zALAmAM zikSaNa le che teo potAnA pUrvajone ane vaDilone tiraskAratA thaI jAya che. tema ja pitAnI rASTrIya saMsthAone aMgrejI opa ApavAne kaTibaddha thatA jAya che. ane kheDIne samudramAM pheMkI devAne badale bhArata mATe aMgrejI zikSaNa ane rakSaNa anivArya che. evI mAnyatAnA vAhaka banI jAya che." viliyana AgaLa cAlatA jaNAve che ke, meM hiMdustAnamAM evA bhAgomAM varase gALyAM che ke jyAM aMgrejI bhASAnuM zikSaNa zarU thayuM nathI. tyAM leke haMmezAM aMgrejone pitAnA kadara duzamane gaNe che. temane khatama karavAnA upAye vicAryA kare che." paraMtu huM jyAre baMgALamAM game tyAre tyAM ApaNe temane agrejI keLavaNInI rage raMgyA hevAthI tyAMnA zikSita bhAratavAsIo . aMgrejonuM gaLuM kApI nAkhavAne badale aMgrejonI joDAjoDa nyurImAM besavAmAM ke beMca mejisTreTa banavAmAM dhanyatA anubhave che." bhASA dvArA mAnasa parivartana TreveliyananA mata mujaba agrejI zikSaNanA prabhAva nIce na AvelA hiMduo ane muslima paNa aMgrejone apavitra rAkSase mAnatA ane temane hAMkI kADhavA kAvatarAM jatAM. paNa jyAM jyAM aMgrejI keLavaNIne prabhAva vistarate gaye che tyAM bhAratavAsIonuM mAnasa adalAI gayuM che. teo aMgrejone temanA mahAna upakAraka udhAraka ane baLavAna mitra mAne che. temane saMkucita aMdhakAramAMthI bahAra For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 kADhIne temane udhdhAra karavA mATe aMgrejo tarapha vaphAdArI ane bhaktibhAva dharAvatA thaI gayA che. dezanuM bhAgya mAtra aMgrejonI madada ane temanA rakSaNa nIce ja udaya pAmaze evI mAnyatAne teo pracAra kare che. jUnI praNAlikAonI tAkAtane hare AgaLa cAlatAM Treliyana kahe che ke, je bhAratanI jUnI praNalikAo ane temanA zikSaNa ane sAhityanuM astitva bhUMsI nAkhavAmAM nahi Ave te saMbhava che ke koivAra kSaNa mAtramAM bhAratamAMthI ApaNuM astitva nAza pAme." tapAsa samitinA pramukhe Treveliyanane pUchayuM ke, "ApanI janAnuM aMtima dhyeya bhArata ane igleMDa vacce rAjanaitika saMbaMdhane toDavAnuM che ke te kAyama mATe vizeSa daDha karavAnuM che?" Treliyane pharIthI javAba Ape ke, "mane khAtarI che ke bhAratavAsIone aMgrejI keLavaNuM ApavAnuM aMtima pariNAma e Avaze ke temanA mATe IleMDathI alaga paDI javAnuM kAma ana takALa sudhI asaMbhavita banI jaze." ethI huM ema paNa mAnuM chuM ke je bhAratavAsIone temanI zikSaNa praNAlikA jALavI rAkhavA devAmAM Avaze te kaI divasa ApaNane tyAMthI bahu jaladI ane zarama bharelI rIte hAMkI kADhavAmAM Avaze. "huM bAra varasa bhAratamAM rahyo chuM. prathama cha varasa uttara bhAratamAM rahyo, jyAM aMgrejI keLavaNIne prabhAva na hatuM. paraMtu temanI prAcIna praNAlikAo ane zikSaNa cAlu hatA. jethI teo aMgrejone pitAnA jAnI duzmana mAnatA ane temane kADhI mUkavA mATe kAvatarAM ghaDatAM tathA jyAM tyAM ApaNane bhAratamAMthI kADhI mUkavAnI ja vAte saMbhaLAtI. "paraMtu huM kalakattA AvyuM. ahIM aMgrejI zikSaNanA prabhAve saddha judI ja sthiti joI leke ApaNane kADhI mUkavAne badale sva For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taMtra vartamAna patra kADhavAnuM myunisipAliTIe sthApavAnuM, ane aMgrejI zikSaNane pracAra karIne vadhu ne vadhu sarakArI nekarIo meLavavAnuM vicAratA hatA teo purA aMgreja parasta banI gayA. hatA." (Sir Charles Trevelian before Parlimentary Committee of 1853) e prasiddha patra I. sa. 1853nI A sarvAgI tapAsa pachI kaMpanInA DAyarekaTarae. I.sa. 1854nI julAInI 19mIe ejyukezanala Dispeca,' tarIke prasiddha pAmele patra gavarnara janarala leDa DelahAujhIne meka. A patramAM DAyarekaTaroe lakhyuM che ke, "keLavaNunI A navI janAne hetu vahIvaTanA dareka khAtAomAM vizvAsu ane hoziyAra nakara apAvavAne che. uparAMta tene bIje hetu e che ke IgleMDanA udyoga dhaMdhAne mATe je aneka padArthonI jarUra che ane IgleMDanA dareka varganAM lekamAM khUba khapata che e badhA padArtho vadhAre pramANamAM ane vadhu nizcitatApUrvaka sadA IDa pahoMcyAM kare, ane tenI sAthe IMgleMDanA taiyAra mAlanI bhAratamAM anaMta mAgaNI UbhI thAya, tema ja te TakI rahe te mATenA saMge ane tene amala karanArA mANase taiyAra karavAne che." yunivarsiTInI zarUAta .sa. 1757 thI 1854 sudhInA 97 varasanA gALAmAM aMgrejI rAjapuruSane e samajAI gayuM hatuM ke A dezamAM aMgrejI sAmrAjya TakAvI rAkhavA mATe thoDA bhAratavAsIone aMgrejI zikSaNa ApavuM, e rIte temane pazcima parasta banAvI devAnuM jarUrI hatuM. 1857nAM bhayaMkara vidroha TeveliyananAM maMtavya yathArtha sAbita karyA. eTale I.sa. 1857thI ja muMbaI kalakattA ane madrAsamAM yunivarsiTIonI sthApanAne kAyade karavAmAM AvyuM ane I.sa. 1859 thI te amalamAM AvyuM. For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa dilhI kAlejanA vidyAthI paMDIta mehanalAle kalakattAnA rAjendrabyAla mitra e aMgrejI saltanatanAM mULa UDA phelAvavAmAM ane bhAratIya jJAnane utArI pADI aMgrejI sa'skRtinuM' prabhutva jamAvavAmAM, tema ja hiMdudhama pratye hiMduone udAsina banAvavAmAM, tema ja bhAratamAM paradezI sAMskRti ane paradezI vicAradhArA ThokI besADavA aMgrejonI karelI sevA suprasiddha che. aMgrejI keLavaNI lIdhelA bhAratavAsIonI aMgreja bhakti, peAtAnA ja dezavAsIo pratyenA temanA tiraskAra ane temanI a MgrejI raheNIkaraNI tathA aMgrejI DhabanAM cAritryathI ve makAle ane sara cArlsa TrevelIyananI nIti bhAratavAsIo mATe keTalI vighAtaka hatI e spaSTa thAya che. 150 varSImAM bhAMgI paDeluM bhArata AjathI khaso varasa pahelAnA kALa sudhI je deza vizvamAM zikSita gaNAtA dezAmAM prathama sthAne hatA, je vizvanA sahuthI moTA khetI pradhAna ane sahuthI moTo udyogapradhAna deza hatA te deza agrejonA 150 varasanA zAsana pachI duniyAnA sabhya gaNAtA dezamAM keLavaNInI dRSTie sahuthI pAchaLa paDI gayA. udyogonI dRSTie taddana bhAMgI paDase. bekArA ane khImArIthI khadabade che. potAnI mAtRbhASAmAM zikSaNa ApavAne badale mA-bApa potAnA bALakane a MgrejI mAdhyamamAM zikSaNa ApavAmAM gaurava mAne che. potAnA ja dezanI bhASAonA prazna ekabIjAnAM gaLAM kApavA ke bhArata saghamAMthI alaga thaI javA paNa taiyAra che. paradezI pAsethI meLavatA karajane paradezIonI sahAnubhUti, sadbhAvanA ane sahAya mAne che ane paradezIonI sahAya vinA kazuM ja karI zakavAne asamartha sAbita thayAM che. viSa kanyA jevAM pazcima-cakSue je dezanA pratyeka rahevAsI lakhI, vAMcI ane hisAma karI jANatA te dezamAM 94 TakA leAkeA azikSita che. thADA lAko agrejI bhaNelA che, teo pAtAnA karAi azikSita dezavAsIo upara For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 baLAtkArathI a MgrejI rItarasama, keLavaNI vicAradhArA ane atha vyavasthA jakhesalAka besADI devA mathe che. tee pAtAnA dezavAsIonA sukhadu:kha pratye udAsIna rahIne paradezI saMskRti ane tenI athaaevyavasthAnI gulAmInA pracArakeA manI meThAM che. sattA upara AvIne paradezI sahAya vagara eka paNa Dagalu cAlI zakavAnI sUjha ke hi Mmata A kAyarA dharAvatA nathI. ma aMgrejone ApaNe ahIMthI hAMkI kADhAM nathI. hAMkI kADhavAnA prayatno karyAM hatA paNa vizvanA badalAyelA sajogoe emane ahIMthI cAlyA javAnI pharaja pADI. chatAM jatAM pahelAM temaNe dUradarzitA vAparIne taiyAra karelA "viSakanyAe" jevA temanA kALadrutA ahIM.. ApaNI chAtI upara besADatA gayA. jethI temanA tamAma hiteAsa pUrNa paNe jaLavAI rahe. AgAhI sAcI paDI che I.sa. 1854nA julAInI 19mI e prasiddha thayelA ane gavana ra janarala lorDa DelahAuaune suparata karAyelA ejyukezanala DispecamAM, jaNAvelA ane uddeze saMpUrNa saphaLa thayAM che. aMgrejI keLavaNInA raMge raMgAyA pachI bhArata anatakALa sudhI iMgleMDathI chUTu' nahi paDI, zake evI TreveliyananI AgAhI sAcI paDI che. paristhiti ulaTAvavAnA che mArga A ati zaiAcanIya paristhiti ulaTAvavAnA mAtra e ja rastA che kAM te vizALa samudAyanA azikSita bhAratavAsIe baLavA karIne A apasakhyAnA zikSita, sikyularIsTAne sattA uparathI phrI Tre. athavA je thADA ghaNAM zikSitA ke jee agrejI keLavaNI, vicAradhArA ke artha vyavasthAthI maMtramugdha banyA nathI paNa temane mahAna AkRta rUpa mAne che. ane bhAratanA purANA jJAna, sAhitya ane vicArasaNImAM anavazraddhA AkhIne jIve che teo have medAnamAM Ave ane bhAratIya For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 vicAradhArA, sa MskRti artha vyavasthA ane mAkSalakSI vijJAnane AgaLa dhapAvI gAmaDe gAmaDe tenI caiAta pragaTAve khIjA rastA vadhu svIkAya ane vadhu kAryakSama che. svASIna bhAratamAM keLavaNI uddeza viSayeA ane rIta e traNe adalI nAkhavAnI jarUra hatI tene badale mekolene cIle cAlu rAkhIne keLavaNIne sa pUrNa rIte nAkarIlakSI pazcima parasta ane videzI prabhAvathI jhaLahaLatI banAvI devAmAM AvI. sahuthI karuNa ghaTanA te e banI ke aMgrejoe lakhelA kheATA itihAsane paNa cAlu rAkhyA. vizvamAM bhArata ja eka evA deza che je svAdhIna thayA pachI paNa paradezIe lakhele khATA ane bhAratIya prajA vacce AMtarika verajhera cAlu [rAkhe tevA itihAsa pAtAnA khALakAne bhaNAve che. enu kAraNa kadAca evu paNa hoya ke paradezIoe bhArata sarakArane e itihAsa badalavAnI salAhe na ApI hAya ApaNe eka evI sAvabhauma prajA chIe je peAtAnA AMtarika praznomAM paNa paradezI salAha svIkArIe chIe, ane paradezI dakhANune thaza thaie che. 'nizcita mane pAchu phalu kamizana bhArata deza svAdhIna banyA ke tarata ja yunA. tuM eka kami. zana ApaNA mATe mekAlee taiyAra karelA keLavaNInA DhAMcAmAMthI aMhAra nIkaLIne ApaNI zreSTha prAcIna praNAlikA pharIthI zarU tA nathI karatA enI tapAsa karavA AvyuM hatu. kamizananA sabhyo sa sthaLe phIne pUrI tapAsa karIne pAchA gayA tyAre temane kadAca pUrA sASa thayA haze ke bhArata potAnI AgavI sa MskRtinI dizA tarapha prayANu karavA jeTaluM sAvadha banyu nI. te hajI varSa sudhI peAtAnI prAcIna saMskRti tarapha vaLIne pAzcAtya saMskRti sAthenA saMbaMdho kApIne, peAtAnI asmitAnA prabhAvathI vizvane AMjI zake tema nathI, tevA vizvAsa sAthe nizcita mane te pAchuM gayuM haze. For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 svAdhInatA maLyA pachI paNa na tA ApaNe ApaNI keLavaNI-nA DhAMcA khadalyA, ke na te ApaNe ApaNA sAcA itihAsa taiyAra karyAM na tA vidhAthI AmAM peAtAnI mAtRbhASA tarapha prema pedA karyAM paraMtu je jhaDaparthI pazcimanI hiMsaka ane zoSaka atha vyavasthA tarapha doTa mUkI akho rUpiyAnA kharce kArakhAnAM UbhAM karavAM lAgyAM, te ja jhaDapathI A kArakhAnAMone calAvavA mATenI kAcI cIjavastu jeTalAM ja upayegI kArakuna, hisAmanIze saMzAdhakA kharIdI vecANu karanArAo ane yAMtrika jJAna jANanArA kArIgaro pedA thaI zake tevA pheraphAra karyAM. kumaLI vayanA bALako upara nirdayatAthI lAdavAmAM AvelA zikSaNanA mo. AvA zASaka ane hi Msaka athavyavasthAnA pyAdAM banI zake tevA vidyArthI A jhaDapathI taiyAra karavA tathA bALakAnrI zaktinA khyAla karyo vinA ja abhyAsakrama vadhArI dIdhA. abhyAsanA samayamAM kApakUpa karI, AchA samayamAM vadhu viSA zIkhavavAnA temanA upara mA nAkhI vidyAthI one mAnasika ane zArIrika anai rIte nabaLA anAvI dIdhA. khaThita thayelu gaurava kArakhAnAM vadhatAM gayAM, grAma udyoga bhAMgatA gayA, pazuo kapAtA gayA, zikSAthI ane vidyAthIonI saMkhyA vadhatI gai, paraMtu adhA vidyAthI one samAvI levA pUratI nizALe khAMdhI zakyA nahi temane zikSaNa ApavA mATe jarUrI lAyaka zikSako paNa taiyAra karI zakayA nahi, pariNAme nizALe e jANe ke audyogika kArakhAnAM DAya tema temAM pahelI pALI, khIjI pALI, traujI pALI zarU karIne nizALanu gaurava khaDita karI nAkhyuM. zALAomAM kAgaLAnA vadhu paDatA vaparAza kAnA phAyadA mATe vidyArthIone pASaNa te maLatuM ja nathI. teo abhyAsanA vadhu paDatA khAjAthI mAnasika rIte ane poSaNanA abhAve zArIrika For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 rIte nabaLA paDatAM jAya che. judA judA viSayenA pustakonA ane noTabukAnA vaparAza evI te nirdayatAthI pharajiyAta vadhArI mUkavAmAM AvyuM che ke ApaNane saheje zaMkA thAya ke A khinajarUrI kAgaLe nA bhagADa, kAgaLa udyoganA ja lAbha mATe athavA tenA dakhANuthI te vadhArI mUkAtA nahi kAya ? - paNa A niyatAthI bALaka zArIrika ane mAnasika ane rIte guMgaLAya che. ane khALakonAM vaDile keLavaNInA A kharca nIce kacaDAtAM jAya che. aMdhAraNamAM prAthamika dhAraNanA abhyAsa maphata ane phrajiyAta ApavAnu TharAvAyu che paNa pustakAnA ane noTabukAnA kharaca maphata keLavaNI ApavAnA hArdane ja mArI nAkhe che. keLavaNI pharajiyAta manAvyA pahelAM nizALe mATe pUratAM cagya makAnAnI ane vidyAthI e mATe puratAM cegya zikSakAnI te sagavaDa karavAmAM AvI nathI, eTale evI seMkaDo nizALeA che jyAM vidyArthI o che tyAM zikSaka nathI, tema ja vidyArthI e che paNa temane besavAnI vyavasthA nathI. khATale mATI khADa pAyAnI keLavaNImAM zikSakA vidvAna, anubhavI ane cAritryazIla hAvAM joIe tene badale anusUcita jAti hAvu e cAgyatAnA mApadaMDa banI javAthI keLavaNInu dhyeya cAritrya ghaDatara siddha thaI zakatuM nathI ane cAritrya ghaDAyA vinA upara caDelA vidyArthI emAM azista, tAjjAnA ane asataSa vadhatA jAya che. keLavaNInA kharaca rAjya upara, myunisipAliTI A upara ane vidyArthIonA vAlIo upara paNa amaryAdita rIte vadhatA jAya che. zikSaNa karanAM nAme je kara ugharAvAya che. tene jajiyAverA sAthe ja sarakhAvI zakAya. keLavaNInuM "mALakhuM je audyogika peDhIonA hita mATe banAvAyu che tethI ane bIjA upara lakhelAM ghaNAM kAraNeAthI keLavaNInu' dhAraNa paDatuM jAya che. ja For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 tana, mana ane dhananI khuvArI : ceAthI paMcavarSIya caiAjanAmAM keLavaNI pAchaLa 7 abaja 83 karoDa 31 lAkha rUpiyA phALavavAmAM AvyAM hatAM. tethI nIce mujaba vidyArthI o e ceAjanAnA gALA daramiyAna zALAmAM haze, evI dhAraNA rAkhavAmAM AvI hatI. vaga eka thI pAMca 689 lAkha. cha thI ATha 176 lAkha. 99 ,, nava thI agiyAra 98 lAkha. yunivarsi TI kAsa` 27 lAkha. kula saMkhyA 990 lAkha. "" (India 1974; pages 49/50) pahelA vaga mAM dAkhala thayelA 689 lAkha vidyArthI emAMthI mAtra 27 lAkha vidyArthI e kAleomAM pahoMcI zake che. tee bhAgye ja nAkarI sivAya khIjuM kAMI karI zake che. sarakAra tema ja mATI. audyogika peDhIe banne sAthe maLIne paNa A lAkhA DigrIdhArIone nAkarI ApI zakatI nathI. teA pachI je thADAMghaNAMne nAkarI ApI. zakAya che, te thADAghaNAM vidyArthIo meLavavArthI udyogAnI jarUriyAta poSavA mATe lAkho yuvAnAnI kAleja ane nizALAmAM AkarSI ne temanAM . mana ane tana ane temanA mAbApanAM dhananI khuvArI karavAmAM Ave che. kharekhara A keLavaNI nathI paNu rASTranI zreSTha buddhisaMpattinu udyogo dvArA thatu apaharaNa ja che. pAMcamA dheAraNe pahoMcyA pachI te 513 lAkha khALakone abhyAsa. iMDIne majurI mATe phAMphAM mAravA paDe che. e na maLe te mATA. bhAga bekAra banIne puraka majUrI zoSI peTa bharavA phAMphAM mAre che.. amuka varga samAja viASI pravRttiomAM geAThavAI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 baMdha karo A keLavaNInuM kaubhAMDa keLavaNInuM A AkhuM kaubhAMDa baMdha karI yogya pheraphAra karavAmAM na Ave te Akhare bhayaMkara aMdhAdhuMdhImAM deza dhakelAI jaze. 1853. mAM ane azikSita bhAratavAsIone je bhaya lAgyuM hatuM te ja bhaya have ardhazikSita bhAratavAsIo dezanI salAmati mATe pedA karI rahyAM che. ApaNe upara joI gayA ke cothI paMcavarSIya ejanAmAM keLavaNuM mATe 7 abaja rUpiyA phALavavAmAM AvyA paNa udyogamAM 1971-72 sudhImAM kArakhAnAo UbhA karavA pAchaLa jAhera kSetramAM rUpiyA pepara kareDa rikavAmAM AvyA, jyAre khAnagI kSetra 9864 karoDa rUpiyAnA rokANa vaDe 13084 phekaTarIo nAkhavAmAM AvI hatI, jemAM mAtra 41 lAkha mANasene maLe che. | dezamAM gAmaDAMe pa7572 che. temAM 318611 gAmaDAmAM 500 mANaso karatA ochI vastI che. 132873 gAmaDAMomAM 1000 mANaso karatA ochI vasatI che. 10 hajArathI vadhu vasativALa zake te mAtra 1800 che. udyoge bekArI ghaTADavAmAM sahAyabhUta nathI banyA ApaNe deza svAdhIna thaye tyAre 40 lAkha bekAra hatA tyArabAda lekone rojagArI ApavAnA bahAne 14916 karoDa rUpiyAne kharace kArakhAnA nAkhyAM hatAM. bekAronI saMkhyA 40 lAkhamAMthI vadhIne 4 karoDanI thaI gaI. A phekaTarIonI mAnava jarUriyAta pavavA samagra prajA upara keLavaNIne rAkSasI ane binakAryakSama bojo nAkhI devAmAM AvyuM che. dezanA AzAspada lAkho yuvAne hatAza banAvIne bekArI, bImArI, gunAkhorI ane meMghavArIthI pIDAtA samAjamAM pheMkI devAmAM Ave che. vadhatI jatI bekArInA A pravAhanuM kAraNa vastI vadhAro kahIne AtmavaMcanA karI zakavAnuM sarakAra mATe azakaya che, kAraNa ke For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 Utra che. vastI vadhAre 50 TakAne che. jayAre mAtra jAhera kSetranI ja odyogika kArakhAnAomAM mUDI rokANane vadhAre 358 TakAne ane bekArIne -vadhAre 900 TakAne che. vaLI cAlu keLavaNu dvArA prajAnA cAsTiyane AMka UMce AvyuM nathI. bhraSTAcAra ane sAmAjika gunhAe je rIte vadhI rahyA che, e ja ApaNuM nItimattAnI utaratI jatI sapATInI sUcaka che. bekArI vadhI che. je varga mAnasika rIte bhArata virodhI have tenuM mAnasa bhArata taraphI banAvI zakAyuM nathI. dezamAM jyAM tyAM phATI nIkaLatAM komI hullaDe enI sAbitI Ape che. svAdhInatAnA pacIsa varasa sudhI je rASTrIya bhAvanA hatI te osarI jaIne prAdezika bhAvanA janmI che. rASTrIya ekatAne bharakhI jatI A sthitinuM kAraNa che, aMgrejoe lakhele bhAratane taddana kheTe AdhArahIna parikathAo je ItihAsa che. e ItihAse kema kema vacce, prAMta prAMta vacce bhayaMkara jhera pedA karyuM che. e jheranA pratApe dareka rAjayamAM ane kendramAM paNa khurazI yuddhone aMta Avato ja nathI. keIpaNa samajadAra mAnavIne A sthiti vicAra karatA karI mUke evI che. chatAM ApaNuM kamanasIbI che ke zikSaNazAstrIo, kAyadAzAstrIo, sAmAjika kAryakare ke vepArI varga keIne paNa AvI bhISaNa sthiti upara vicAra karavAnI jarUra jaNAtI nathI. zikSaNanA vahevAru pagalAM pratye durlakSa svAdhInatA maLyA pachI zikSaNa mATe ApaNe nIcenI bAbata nakkI karavAnI hatI. (1) zikSaNanA viSaye, (2) zikSaNanI rIta (3) zikSaNanuM mAdhyama, paraMtu pahelI be bAbate viSe nirNaya lIdhA vinA ja trIjI bAbatanA nirNaya mATe ApaNe bhayaMkara hullaDo macAvyA, seMkaDonI jAnahAni karI, kareDanI milakata bALI ane duniyAmAM ApaNI pratiSThAne nIcI pADI. uparanI traNa bAbate nakakI karyA pachI sahu prathama te ApaNe sAce ItihAsa taiyAra karavAnI jarUra hatI. itihAsanuM For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMzodhana karIne te pharIthI lakhavA mATe judA judA samayanA ItihAsanuM saMzodhana karI navesarathI lakhavAnuM kArya karavA vidvAnonI eka samiti, paNa tyAranA keLavaNI pradhAna zrI abula kalama AjhAde nImI hatI. paNa samitine dhakheLa karavA mATenAM sAdhane ke koI jAtanI sahAya ApavAmAM AvI nahIM, ane samiti kAmanI zarUAta ja karI zakI. nahi je sAce ItihAsa taiyAra karIne e vidyArthIone zIkhavavAmAM A heta te AjanA kamI prAdezika ke bhASAkIya jhaghaDAonuM astitva rahyuM ja na hota. kintu ema paNa hoya ke AjanI sarakAra paNa aMgrejonI peThe DaratI hoya ke je sAce ItihAsa ane bhAratIya saMskRtinI ApaNI prAcIna keLavaNa navI peDhI leze te ApaNane sattA sthAnethI pheMkI deze. * ApaNe pacavarSIya yojanAomAM mAtra amane rUpiyA phALavIne ane te kharacI nAMkhIne saMtoSa mAnIe chIe, paNa tenAM pariNAme, zuM Ave che tene abhyAsa karavAnI paravA karatA nathI. ' gAmaDAmAM vasatAM 80 TakA bALako ke jemanA mATe pUratI nizALe nathI, egya zikSaka nathI. temane zuM zIkhavavuM te nakakI karavAnI jarUra che. paNa sarakAra te viSe cagya nirNaya levAmAM karuNa bate niSphaLa gaI che. A karoDa bALake kAMI vakIla, DokaTare enjiniyare, vaijJAnika ke voTA nANAzAstrIo thaI zakavAnA nathI. kadAca A tamAma bALako upara lakhelI DigrI meLavavAmAM saphaLa thAya che. paNa temane kAMI lAbha thavAne nathI. dezane paNa kaI lAbha thavAne nathI. UlaTuM ethI khetIkSetre, pazupAlana kSetre ane grAmaudyogakSetre moTI aMdhAdhuMdhI phelAI jAya che mAma bALakone DigrI pAchaLa na doDAve gAmaDAMonA bALakone moTe bhAge kheDUtonAM, pazupAlakonA ane gAmaDAMonAM kArIgaronAM bALako che. temane temanAM bApadAdAone baMdha karavAno che. je e baMdha cheDIne teo DigrIo pAchaLa keDe. For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 te buddhijIvIonA kSetre ekANa vadhI jAya ane khetI, pazupAlana tema ja gAmaDAnA grAmaudyoge paDI bhAMge, je aMdhAdhuMdhImAM pariName ane rASTranI salAmatI jokhamAI jAya. rASTrane khavaDAvavAnuM ane prajAnI jIvana jarUriyAta pUrI pADavAnuM kArya A bALakee ja pAra pADavAnuM che. A kAryamAM temane kelejanI DigrIo kAMI ja kAmamAM "Ave nahi. temaNe khetI ke pazupAlana zIkhavuM hoya temaNe te mATe B. Ag. of Veternary surgeon-1 (8211 au 11 orza del. A DigrI meLavavA je vidyAthIe cArapAMca varasa kolejamAM bagADe che. temane mATe sarakAra eka lAkha rUpiyAne mAthAdITha kharca kare che te aMdAja che. sarakAranA A lAkha rUpiyA bagADayA pachI paNa DigrIdhArI na te khetI kare che, na pazupAlana kare che. e te mAtra nokarI zodhe che. emane ThekANe pADavA mATe navI navI binajarUrI keleje, DerI DevalapamenTa egrIkalcarala risarsa keTala brIDiMga phArma -jevI aneka saMsthAo UbhI karIne bIjA abajo rUpiyAne dhumADe karavAmAM Ave che, jenAthI dezane kaze phAyado thato nathI, paNa pAravAra nukazAna thAya che. navI astitvamAM AvatI AvI saMsthAo dvArA paradezIonAM hita A dezamAM prasaratA jAya che. karabhAraNa tema ja meMghavArInuM viSacaka vadhu ne vadhu vistaratuM jAya che. gAmaDAMonAM A bALakone DigrInI jarUra nathI. temane jarUra che, svaccha sughaDa nizALanI, je dareka gAmamAM simenTa ke sTIlane upayoga karyA vinA sthAnika paththara tathA gAyanuM chANa ane mATI meLavIne karelA gorA vaDe bAMdhI zakAya. grAmya nizALonA viSaya A nizALamAM bALakane lakhatAM, vAMcatAM, hisAba karatAM khetI ane pazupAlananA sAdA niyame, pazuo ane khetIne eka sAthe saMbaMdha, bane kSetrane samAja sAthe saMbaMdha, dharma , For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ane nItinA siddhAMta ane tenI AvazyakatA, svacchatAnA niyama, teo je pradezamAM rahetAM hoya te pradezanA itihAsa ane bhUgaLa (Aje tA vidyArthIne tenA gAmanA ke jillAnA itihAsa bhaNAvavAne -badale yuropanA ke raziyAnA itihAsa bhUMgALI paricita karavAmAM Ave che.) sAmAnya vyAkaraNa sthAnika vepAra dhaMdhA ane gAmaDAMomAM cAlatAM luhAra, sutAra, kuMbhAra, darajI vigerenA dhaMdhA, sthAnika vanaspatio, sAmAnya daraDhanA gharagaththu upacAro vigerenuM sAmAnya jJAna temane Apavu joIe. darekane takalI ane reTiyA upara kAMtavAnu paNa zIkhavavu joIe. aitihAsa pharIthI lakhA je vidyArthI A atizaya tejasvI jaNAya ane yunivarsiTI kAsa karavA IcchatA hAya, teA temane hiMdI ane aMgrejI phrajiyAta zIkhavavu joIe. khoTA itihAsanAM tamAma pustakonA nAza karIne navesarathI itihAsa lakhavA joIe kAraNa ke A khATA itihAse ja hiMdu muslima ramakhANe karAvIne dezanA bhAgalA pADayA che. have savaNa ane harijanA vacce AAdivAsIo ane zaherIo vacce ema prajAnAM vividha vargo vacce hullA jagAvIne dezane navA vibhAjane pratye dhakelavAmAM AvI rahyo che. A rahyI keLavaNInA sAcA mArga nIcalA dheAraNAmAM keLavaNInA kharca e karavA kAgaLa rUpI rASTrIya sa pattinA dRzyaya aTakAvavA ane vidyArthIe uparane zArIrika, mAnasika ane Arthika khAo AcheA karavA e ke traNa ja pustakAmAM temane zIkhavAya te rIte tamAma viSayeAnA samAveza karI levA joIe, ane binajarUrI vaparAtI neTabuko ane pensilane vaparAza baMdha karI pATI penanA vaparAza vadhAravA joie. For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. vidyArthinIe mATe judI zALAo hAvI jeIe. ApaNe AvI vAta karIe tyAre ApaNune pachAta mAnasanA jUnavANI vicAranA vigere kahIne kdAca vageAvavAmAM Ave, paNa jAheramAM sahazikSaNanI joradAra himAyata karatA leAkA peAtAnA bALakAne aMgrejI mAdhyamanI khristI nizALamAM mokalavAmAM gaurava anubhavatA hoya che. e nizALAmAM sahazikSaNa hAtu nathI. kanyAzALAomAM vidyArthinIone kAMtavAnu, gUMthavAnu, bharata bharavAnuM', pazupAlana, zIla ane sadAcAra, cekhAI, svacchatA, gharakAma, mAMdAonI mAvajata lekhana vAMcana, itihAsa, bhUMgALa, hisAkha karatAM ane kuTuMbamAM namratArthI vivekI, salAhasa'pI kema rahevu ? sa'gIta. vigere vividha viSayAnu jJAna temanA rasa mujaba judA judA dhAraNAmAM Apavu joie. khetI pazupAlana ane grAmaudhogAnu jJAna vyavahAru hAvu joIe.. Avu. jJAna ApavA mATe mATI DigrIvALA zikSakAna+ jarUra nathI. gAmaDAMenAM vaDIle ja A javAmadArI upADI zake. upalAM dheAraNeAmAM jayAM ucca keLavaNI pAmelA zikSakeAnI jarUra hAya tyAM temane ceAgya Arthika lAbhAnI khAtarI ApavI joIe. gAmaDAMomAM leAkAnI ane pazuonI vaidakIya sAravAra mATe sthAnika vaidhe ane sthAnika vanaspatione upayAga karavA joIe. e vaidyakIya para parA cAlu rahe te mATe gAmaDAMonA vidyArthI one ja vanaspationu' ane vaidyakIya jJAna ApavAnA madamasta thavA joIe. A viSayamAM cIne upara jaNAvelI rIte ja ajama pragati karI che. prADhInanAM nAme bALakone mAMsAhArI banAvavAnAM che sahuthI muzkela prazna khALakAnA zArIrika ane mAnasika vikAsa sAdhavAnA che. vartamAna patromAM ema prasiddha thayu hatu. ke sarakAra vArSika 400 karoDa rUpiyAne kharace bALaka ane moTA mANaso mATe paNa preTInavALA khorAka taiyAra karavAna For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 che. A pejanA vyavahAru che. dareka vidyArthIne e ja pahoMcADI zakavAnuM paNa asaMbhavita che. e anArthika paNa che. temAM mAtra paisA khavAI jaze, ane bhAgye ja thoDA mANasa sudhI te pahoMcaze. AvI rojanAo vize sAMbhaLIe chIe tyAre prazna e thAya che ke A proTIna samRddha khorAka zuM che? proTIna te dareka anAjamAM che. te sivAya ucca jAtanuM proTIna dUdhamAM che. tene pUravaTho saMpUrNa paNe kApI nAkhavA te sarakAra kaTibaddha che. te pachI zuM proTInanA nAme IDa mAchalI ane mAMsAhArane prajAmAM vyApaka banAvI devAnI te A pejanA nathI? zArIrika ane mAnasika vikAsane sAcA ane vahevAru upAya sarakAramAM zANapaNane aMza paNa hoya ane prajAnuM bhaluM, karavAnI niSThAne tenAmAM jarApaNuM aMza hoya te vyavahAru ane zANapaNabhareluM kArya e che ke dareka nizALane tenI potAnI ochAmAM ochI 30 gAya levI joIe ane dareka gAmane meTuM samRddha cariyANa levuM joIe. AvI janAthI bALakone pazupAlananuM pratyakSa jJAna maLaze. temane tAjuM cakakhuM sastuM dUdha maLaze. A gAyanA chANa ane mUtara rUpI khAtaranI ane temanA vAchaDAMethI nizALane Avaka thaze. sarakArane pApI kAryo pAchaLa karoDo rUpiyA bagADavAnI jarUra nahi rahe. - A nizALe ane gauzALAonI dekharekhanI javAbadArI grAma paMcAyatanI hevI joIe, emanA saMcAlanamAM je koIpaNa muzkelI UbhI thAya te te tatkAla dUra karavAnI javAbadArI jillA paMcAyatanI hevI joIe. A grAmavAsIoe A ge vidyApITha samI nizALanA kharacamAM pitAne hise Arthika ane sakriya kAmagIrI vaDe Apa joIe. rASTrIya ane bhAratIya arthavyavasthAnA DhAMcAnI AvI javAne je raddhAnika svIkAra karavAmAM Ave te enA amalanI vistRta janA ghaDI kADhatA samaya na lAge. nA chANa ane mata ' pApI kAryo para lADAothI ni For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 keLavaNInI A cAjanA aMgrejo bhAratamAM pravezyA tyAre je prakAranI keLavaNI prathA hatI ane gAMdhIjIe jenI jIvanabhara himAyata karI hatI e ja prakAranI che. rASTramAM dhArmika ane sAMskRtika jJAnanA lAvA karavA mATe ApaNI jUnI praNAlikA mujaba bANabhaTTo, kInAro, kathAkArA vigerene prAtsAhana ApIne bhajanakIna ane kthAo dvArA leAkAnA jJAna cAritryanA vikAsa karavAnI yojanA amalamAM mUkavI joie. * leAkeAne lakhatAM vAMcatAM zIkhavyA pachI je dha grathAmAMthI jANI laIne ziSTa sAhitya vAMcavA nahi ApIe tA magajanA avakAzamAM azlIla sAhityanA dhodha ghUsI jaze, ane prajAne zikSita banAvavAnAM badhAM prayatnA dhULamAM maLI jaze. For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo navI peDhIne pitAnAM duSkane jUThe bacAva batADIne AMkhe sa UdhA pATA ne bAMdhavAmAM Ave te A peDhInA yuvAno ane | yuvatIo potAnI zaktine sanmArge vALI zake tema che. anekanAM || jIvananA uddhAraka paNa banI zake tema che. zuM vaDIle potAnI pakakaDa mUkaze kharA ? "bhArate pragati karI che; vikAsa sAdhyo che, prakAza meLavyo che." evuM cArebAju jorazorathI pratipAdana thaI rahyuM che. huM paNa temAM saMpUrNa saMmata chuM. savAla eTale ja che ke A pragati, vikAsa ane prakAza kena thayAM che? enI spaSTatA thaI javI joIe. nahi te navI peDhI A bumarANuthI bhulAvAmAM paDI jaze mArI daSTie harAmakherI, bheLaseLa, vizvAsaghAta, chetarapiMDI, vyabhicAra, nAstikatA, beMgalapaTatAnA mArge joradAra pragati thaI che? joradAra vikAsa thayo che! bAkI sadAcAra, parArthe, prema, tyAga, tapa, titikSA, kRtajJatA vagere mAge te A dezanI buddhijIvI prajAe kAramI pIchehaTha karI che! , . je rAmarAjya sthApavAnI sahu vAto kare che te e vAta to jANe che ne ke rAmacandrajIe hakkathI maLatA rAjayane paNa lAta lagAvI hatI ! - A prajA bhale hakkanuM jatuM na kare; paNa harAmanuM te choDe! je eTaluM nakkI kare ke harAmanuM kazuM levuM nahi te kaLikALanuM e rAmarAjya ja kahI zakAya. - parAjita thayelA hiTalaranA pakSakAroe gorAone spaSTa zabdomAM suNAvI dIdhuM hatuM ke, "tame amArA badhAM zastro chInavI leze te ya tamArA taraphanA dhikkAranuM zastra jyAM sudhI amArI pAse che tyAM sudhI tame amArI upara vijaya hAMsala nahi karI zake !" vAsanAoe ApaNuM upara game teTale vijya meLavyo hoya paNa jyAM sudhI tenI tarapha dhikkAranI najara rAkhazuM tyAM sudhI te vAsanAo viya-vAvaTo pharakAvI zake tema nathI ! vAsanA pratye ja dhikAra cAlu rAkhe ! eka dI te jarUra vijaya apAvI deze. paM. zrI caMdrazekharavijayajI IS 5 For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rila) anArthika udyoga be ja vika AvI rahelAM aNuyuddhanI mahAvinAzaka asaramAMthI bacavA mATe kare gAye UcheravI paDaze. kadAca Ayudha thoDuM dUra ThelAya te paNa ANu akhatarAthI vadhI rahelAM pradUSaNa, ane rasAyaNa udyoganA kacAothI, davAomAM ane khorAkamAM jherI rasAyaNenA vaparAzathI, mAnavajAta upara bhayAnaka rogacALAne je bhaya gherAI rahyo che temAMthI paNa bacavA mATe vizvane abajo gAye ucheravAnI jarUra paDaze ja. vizva pAse ane bhArata pAse paNa mAtra be ja vikalpa che. kAMte. abaje gAne bhAratIya pazu vijJAnanAM dhoraNe uchere, ane nahi te jema pataMgiyA divAnA jhaLahaLatA prakAzamAM sAme jaIne nAza pAme che, tema aNu dhaDAkAonA ane rasAyaNenA javalaMta jhera pedA karI. karIne temAM ja nAza pAmI jAya. sarakArI avaLacaMDAI sAdhuo, saMte, dezanA samaju mANase Irache che ke dezamAM saMpUrNa govadhabaMdhI thAya, ane saMvardhananI cejanA thAya. teo sarakArane Ama karavA araja paNa kare che ke, govadha baMdha kare." sarakAra javAba Ape che, "vadha kema baMdha thAya? A te kemekasI che." karaDe prajAjanenI sahIo sAthe Avedana patra ApavAmAM AvyAM ke, "kRpA karI hatyA baMdha kare." tyAre javAba maLe "ame zuM karIe? A te "sIkyulara TeITa che tame lokone ja jaIne samajAve teo mAMsa na khAya. (jANe ke bhAratavAsIo gAyanuM ja mAMsa khAtA hoya ne !) ke mAMsa na khAya te gAyane kahyuM, mAravAnuM che? For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 bhALA lAkA pAse AnA uttara nathI. teo manamAM duHkhI thAya che. hatAza ane che. manamAM samasamIne besI rahe che. sarakAra Aja sudhI evAM ahAnAM kADhatI ke dezamAM ghAsacArAnI tIvra taMgI che ane duniyAmAM gAyAnI sahuthI vadhu vasatI bhAratamAM che. eTale gAyanA hitanI dRSTie paNa temane mArI nAMkhyA sivAya chUTako nathI. pokaLa dalIle have sarakAranI pokaLa dalIlAnA bhADA phUTI gayA kAraNa ke teo anAja utpAdananA je jaMgI jaththAnA dAvA kare che. te dAvAnA AdhAre ghAsacArAnI taMgo hAi ja na zake, 12 karoDa Tana anAjanI sAme 42 karoDa Tana cArA thavA joIe, je agAu teo mAtra 13 karADa Tana batAvatA hatA. vizvamAM dara se| mANasanI vastIe gAyeAnI vasatI 55 thI 292 sudhInI che. jyAre bhAratamAM dara se| mANasAe mAtra nava gAyA che. dezamAM gAyAnI vasatI vadhAre nathI. paNa gAyA viSenA sarakArI juThANAM kadAca vizvamAM sahuthI vadhAre haze. A mAsI che : mAkasI che. mATe geAvadha aMdha na thAya e sarakArI dalIla pAyA vinAnI che. mAkrasImAM 99 TakA lokonI icchA virudhdha suvarNa aMkuza dhArA lAdI zakAya. mAkrasImAM dhaMdha karavAnA leAkeAnA adhikArane kaceDI nAkhIne khAMDanA kArakhAnAMonAM pradezanA kheDatAne temanI zeraDImAMthI gALa banAvatA aTakAvI zakAya. mekasImAM pavitradhAmamAM karoDa rUpiyAnA kharace mAchalI mAravAnA khUnI udyogo vikasAvI zakAya. DaeNmA*sImAM AdhunIka katalakhAnA sthApI zakAya. mekasImAM vAkAnA khaLada uchera, baLadagADAM, gheDAgADI zudhdha ghI utpAdana vaDe a meLavAtI kamANI upara sTIma zalA pheravI zakAya. DemekrasImAM gauvadha baMdha na karI zakAtA hoya te kAI vakhata leAkeAnA rASa A kahevAtI mAkrasInA ja khAtame khelAvI deze. lIkA mAMsAhAra kare che mATe gAye kApIe chIe.' e paNu "nayu" jIhANuM che. mAMsAhArI loko mATe bhAge makarAtu mAMsa khAya For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 che, ane te paNa roja nathI khAtAethI ulaTuM leka dUdha pIta hatA. je dUdha sarakAre nirdayatApUrvaka AMcakI lIdhuM che, je lekone seMkaDe sadIothI prAdezika kherAka ja niyamita AhAra che temane temanA cokhA, juvAra, rAgI, makAI e tamAma prakAranA kherAkane badale ghauM khAvAnI pharaja pADI che. kAyadAtha nahi, cikakasa nIti. ghaDIne, lekene lAcAra banAvIne e sarakArI pedAza che. leke gAye nathI pALatA e AkSepathI vadhu moTuM juThANuM hoI zake nahi. kAyadA vaDe nahi paNa amuka cokkasa nIti. vaDe, pUrvajita ejanA dvArA, leke gAye pALI na zake evI, sthiti sarakAre ja pedA karI che. sarakAre sIkatathI cariyANene nAza karyo che. vizvamAM kadAca sahuthI vadhu jalAza dharAvatA A dezamAM IrAdApUrvaka, lekene gAye pALavAmAM vidharUpa bane mATe, eka athavA bIjA bahAnA nIce ane amuka cekasa nItione amalamAM mukIne pANIne dukALa sarjavAmAM AvyuM che. pazuone peTa pUratuM khavaDAvI na zakAya mATe temanA ghAsacArAnuM utpAdana avarodhavAmAM AvyuM che. gopAlakAnA zuddha ghI nA dhaMdhAne mArI nAkhavA (jethI teo pazupAlana karI zake nahi) vanaspati udyogane vikasavAnI sahAya karI anAja ane. pazucArane bhege sIMgadANAnI khetIne kAyadA vaDe nahi paNa cakkasa, nIti vaDe uttejana ApIne nepAlakane guMgaLAvI nAkhyA che. pachI. gharamAM gAya pALavAnuM zakya zI rIte bane? anyAyanI parAkASThA rU ne puravaTho kApI nAkhIne jema mIla mAlikone male na. calAvavA mATe keSita TharAvI zakAya nahi. tema cariyAne nAza karIne. ane tamAma kAvAdAvAo dvArA vanaspati udyogane vikasavAnI sahAya karyA pachI ke upara tame gAye nathI pALatA evuM SA-- ropaNa karavuM e asatya, anyAya ane julamanI parAkASThA che. For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bei cariyANAna nika na pazupAlanamAM avarAdhA tA ghaNA UbhA karavAmAM AvyA che. paNa cariyANAnuM nikaMdana ane vanaspati udyogane uttejana e be sahuthI moTA avAyA che. khIjA dezonI sarakhAmaNImAM ApaNe tyAM cariyANAnuM kevuM nika jaina nIkaLI gayu che. te nIcenI vigatethI jaNAze. dezanu nAma khetI nIcenI jamIna cariyANA pazunA mAthAdITha. ekaramAM cariyANuvistAranA ekaramAM greITa briTana 1 karoDa 90 lAkha 43 lAkha nyujhIlenDa 1 karoDa yu. esa. e 50 karoDa bhArata 34 karADa 30 lAkha 85 lAkha 4 2 7 3 karoDa 6 lAkha 3.5 karADa 47 lAkha karoDa 12 lAkha karoDa 25 uparanA AMkaDAthI e puravAra thAya che ke ApaNA dezamAM cariyANAnuM cejanApUrvaka nikaMdana kADhI nAkhavAmAM AvyuM che. je baccAM che te paNa harijana uddhArane nAme temane ApI daIne dezamAM AMtara vigrahanA bIja sarakAra pAte ja vAvI rahI che. lAkha 0095 dezamAM gAya bacAvavAnA ane tenu ceAgya savana karavA mATe pAyAnuM kAya. cariyANA vistAravAnuM ane vanaspiti udyogane ha Mmezane mATe aMdha karavAnuM che. A be zarata svIkAravAmAM na Ave te gAya khacI zakaze ja nahi. A dezamAM je kAMi zreyaskara che te tamAmanA nAza thaI jaze. vanaspati udyoganA itihAsa vanaspatinA ItihAsa paNa AjanI prajA bhAgye ja jANatI haze. duHkha te e che ke jyAre jyAre vanaspati ajAramAM prApya thaI jAya che. tyAre praznA bhAre ugni banI jAya che. te te vanaspatinI pasaMdagI zuddha ghInAM bhAva ane vanaspatinA bhAva vaccenA krUranA kAraNe For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane zuddha thai aprApya hovAne lIdhe kare che. paNa te udyogathI bhArata dezane je akalpanIya, Arthika, zArIrika ane bauddhika hAni thaI rahI che. tenI te tene kalpanA paNa nathI. vanaspatinuM kArakhAnuM sahu prathama helenDamAM nAkhavAmAM AvyuM. tyAM lekamAM gaLAnAM darada bahu vadhI javAthI tyAMnI sarakAre tenA kAraNenI tapAsa karavA hekaTarenI eka samiti nImI. DokaTaroe UMDI tapAsane aMte abhiprAya Ape ke vanaspatinA kAraNe gaLAnAM dara vadhyA che, mATe te baMdha karavuM joIe, tarata ja helenDanI sarakAre e kArakhAnuM baMdha karAvyuM ane te kArakhAnuM bhAratamAM lAvavAmAM AvyuM. bhArata sarakAra navA navA rege prasare te tenA kAraNenI tapAsa karavA DekaTaranI penala nImatI heya evuM ApaNuM jANamAM nathI. rege phelAya tyAre tenuM kAraNa nimULa karavAne badale roga thayA pachI ene dabAvavA mATe rasI banAvavAnI vaijanAo ghaDe che, pariNAme vege vadhe che. mANase mare che. rasI banAvavA mATe prANIonI hiMsA ane phArmasIo dvArA lekanuM bephAma zeSaNa vadhe che. ghaNI vakhata sarakAra maphata rasI mUkavAnI vyavasthA paNa kare che, paNa rasI maphata mUkAvyA pachI tenA kharaca peTe koIne koI rIte kara vadhAre paNa Apa ja paDe che. maphata rasI kadAca lAkhe mANasane apAtI haze. paNa tene kharaca kADhavA naMkhAte kara vadhAre samagra prajAne bhegavave paDe che. jIvadayA maMDaLIne vidhi muMbaInI jIvadayA maMDaLIe helenDanI sarakAranA DokaTaree Apela abhiprAya TAMkIne vanaspatinuM kArakhAnuM ahi sthapAya tene virodha karyo. paraMtu sarakAra paradezI ane kArakhAnuM nAkhanAra paNa paradezI, eTale e virodha baherA kAna upara aphaLAye. gAMdhIjI, rAjendraprasAda, paMDita hAleradAsa bhArgava vagere AgevAnee paNa A kArakhAnAM sAme virodha karyo paNa paradezI zAsanamAM For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 jI paradezIothI dabAyelAM zAsanamAM rASTravAdIeAnI ane rASTrahitanI mAgaNIo kadI svIkArAtI nathI. vanaspatinA zuddha ghImAM praveza zuddha, svAdiSTa ane pavitra gaNAtuM ghI khAvAne TevAyelA bhAratavAsIoe vanaspati ghIne svIkAryuM nahi tethI muMbaInA rastAo upara kaDImAM vanaspatimAM prI taLIne leAkeAne maphata khavaDAvavAmAM AvI. ghereghera pharIne tenA ejanToe 200 200 grAmanA peka DabbA maphata 'sempala' tarIke ApyAM. chatAM prajAne te AkarSI zakyuM nahi. paraMtu uparA uparI dukALA paDavAthI ane pazuonI cAlu rahelI talI zuddha ghInA utpAdana upara bahu mAThI asara thaI. mAlanI kheMca temaja vadhatI mAgI pUravaThA kheravAtA zuddha ghInI mAMgane `pahoMcI vaLavA vepArIe temAM vanaspati ghInI bheLaseLa karavA lAgyA. A bheLaseLa sAme leAkAnA rASa vadhatA hatA, ane zuddha ghInA vepAramAM bheLaseLa na thAya mATe kIthI kArakhAnu khaMdha karavA praznae mAgaNI karI. paraMtu sarakAre kArakhAnuM baMdha karavAne badale bheLaseLanA kAyadve karyAM. ethI bheLaseLa na aTakI paraMtu bhraSTrAcAra ane bheLaseLa banne vadhyA. Ama A udyoga mATe eka khajAra khullu thai gayuM. te samaye zuddha ghInA bhAva dgADha rUpiye kIle| hatA. ane vanaspati pAMca Ane kIle| vecAtuM. AvA mATa bhAva pherane kAraNe maLa mATA naphA ane zuddha mAlanI kheMcanI sthitimAM gharAko sAcavavA vepArIo pAtAnI lAlaca rokI na zake e DhekhItu che. eTale jema jema zuddha ghInA mAlanA pUravaTho ghaTatA gayA tema tema te khAdha thaMnaspati vaDe pUravA lAgyA. tema karavAmAM temane naphAnA gALA paNa mATe maLavA lAgyuM. Ama sarakArI sahAya vaDe vanaspatinI ghInI ghusaNakhArI DhAkAnA ugra virodha chatAM dhIme dhIme vadhatI jatI hatI. bIjA vizvayudhdhe bhAratamAM vanaspati udyoganA pagaDhaDA majabUta karyAM. tevAmAM 1939mAM khIja vizva vigraha saLagI uThayeA. sainikAnI For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatI thavA lAgI. bhAratanuM lazkara deDha lAkhanuM hatuM te vadhArIne 10 lAkhanuM karavAmAM AvyuM. osTreliyA, nyujhIlenDanA lazkaranI chAvaNIo hiMdustAnamAM nAkhavAmAM AvI, miDala IsTamAM je lAkhe. amerikana ane keneDiyana sainike AvyA temanA mATe puravaTho pUre. pADavAnI javAbadArI bhArata upara ThekI besADavAmAM AvI. bhArate A samaye ahiMsaka baLa pikAryo. kivaTa InDiyAbhArata cheDenI ane InkalAba jhIMdAbAdanI garjanAthI bhAratanuM AkAza. chavAI gayuM. gAMdhIjI ane tamAma mukhya AgevAnene pakaDI levAmAM AvyA. svAtaMtryavIrothI jele bharAI gaI. lAThImAra goLIbAra ane bamba dhaDAkA jANe ke jIvanane eka sahaja bhAga hoya tema lAgavA. mAMDayuM. Ama jyAre bhAratanA dUdhamalIyA jIva saTosaTanA saMgrAmamAM maMDAyA tyAre bhAratanA udyogapatioe laDAimAMthI lamI meLavavAnI taka jhakSI lIdhI. teo sarakAra pakSe jhukI gayA. yuddhamAM sarakArane kAMI ja madada na karavAnA rASTranA Adezane avagaNI sarakArane yuddha sAmagrInI tamAma sahAya teoe ApavA mAMDI. lAkhonAM lazkara mATe ghInI mAMga nIkaLI tenI sAthe gorA. sainike bIpha' gAyanA mAMsanI paNa joradAra mAMga nIkaLI. svAdhInatA. pachI De. rAjendraprasAde AMsu bharapUra AMkhe kahyuM hatuM ke te samaye. gerA lakare mATe rojanA 36000 vAcharaDAM kapAtAM hatAM. eTIuMmaranI gA mAratA te te judI. dUdha ghInI ugra achata UbhI thaI. e achata eTalI ugra hatI ke paradezI dUdhanA pAuDaranA 400grAmanA DabbAnA 10 rUpiyA ApavA chatAM ekAda Dakhe paNa duSmANa. banI gaye. lazkarane zuddha ghIne pUravaTho pUro pADavA vepArIo temAM chUTathI. vanaspati meLavavA lAgyA ane karoDo rUpiyAnI kamANI karavA lAgyA. sAthe zuddha vanaspatinA paNa lAkha DabA lazkare mATe jatA have. vanaspatine khuhaluM medAna maLI gayuM. navA navA kArakhAnAo zarU thavA. For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 lAgyA. lazkaranI mAga eTalI maTI hatI ke vanaspatine bhAva pAMca A kale uparathI vadhIne eka rUpiye ane zuddha ghIne bhAva deha, rUpiye kIle uparathI vadhIne cha rUpiyA thaI gaye. have jema jema ghane puravaTho ghaTate gaye ane bhAva vadhatA gayA tema tema vanaspatine vaparAza vadhate gaye. hArelI prajA paradezI zAsana lAcArIthI svIkAre. tema lAcAra prajAnA ghara gharamAM vanaspati ghusI gayuM. yuddhane aMte aMgrejo ahithI gayA, paNa jatAM jatAM paradezI, saMskRti, paradezI vicAradhArA ane hiMsaka, zoSaka, arthataMtranA temaNe taiyAra karelA niSNAte rUpI beDI sarakArI taMtranA gaLAmAM, ane vanaspati rUpI beDI prajAnA pagamAM jaDabesalAka paherAvatA gayA. karI virodha vaMToLa svAdhIna bhAratamAM pharIthI vanaspati sAme virodhane vaTeLa jAye.. paraMtu aMgrejoe besADelA sacive pAse pradhAne lAcAra hatA. De. rAjendraprasAda je eka samaye vanaspatine virodha karavAmAM mokhare hatA. temaNe jokasabhAne kahyuM ke, "vanapati baMdha karavuM prajAnA hitamAM nathI ane navA navA kArakhAnAo bAMdhavAnI rajA ApI. sacive sarakArane samajAvatA ke zuddha ghI bahuM evuM che. vanaspati baMdha karazuM te te vadhAre zuM thaze, garIba ke te kharIdI nahi zake ane. lekamAM asaMtoSa phelAze. rAjendraprasAdajI vanaspatinA navA kArakhAnA bAMdhavAne badale zuddha ghInA kArakhAnA samI gAyanuM rakSaNa ane saMvardhana karIne tene pUravaTho vadhArI zakayA heta, bhAva nIce lAvI zakyA hota. paratuM temanA sacive ane gAyanA jAnI duzmana ane udyoganA Azaka neharunA virodha AgaLa kadAca temanuM cAlyuM nahi hoya. rASTranI asimatA pragaTa karavAnI eka bhavya taka rAjendrabAbu cUkI gayA. kendra sarakAranI leboreTarImAM uMdara upara eka prayoga karavAmAM AvyuM. amuka uMdara mAtra zuddha ghInA barAka upara UcheryA ane bIjA amuka uMdarane vanaspatinA khorAka upara ucheravAmAM AvyA. zuddha ghInA kherAka" upara ucharelAM uMdare peDhI dara peDhI taMdurasta hatA paNa vanaspatinA, For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 rAka upara ucharelAM uMdarAnA baccAnuM vajana ochuM hatuM. temanAM - baccAMnAM zarIra upara vALa ochAM hatAM. temanAM baccAonI AMkhe nabaLI hatI. ane temanAM baccAM eTale ke jethI peDhIe teo napusaMka banI gayA hatA. udyogonA Azika neharue prajAne zuddha ghI khAvA na dIdhuM: A hevAlane AdhAre pharIthI lesabhAmAM vanaspati baMdha karavAnI mAgaNI thaI. ane neharune puNya prakopa saLagI UThI. teNe kahyuM ke, eka leboreTarInA prayoga upara vizvAsa rAkhI zakAya nahi eTale bhAratanI judA judA rAjyanI 16 bereTarIne AnI tapAsa karavAnuM kahevAmAM AvyuM. evI kavAyakA hatI, ke 16mAMthI 13 leboreTarI e vanaspati nukasAnakAraka hevAne ane te baMdha karavuM joIe e mata Apyo hate. je lokasabhAmAM vAMcavAmAM AvyuM nahi paNa -traNa leboreTarIoe game te kAraNe e ripaTa Ape ke te taMdurastIne nukasAna karatuM nathI. paNa temAM telanAM piSaka tatva nAza pAmatA hevAthI te taMdurastIne phAyadAkAraka paNa nathI. neharue A taka jhaDapI lIdhI ane vanaspati baMdha nahi thAya ema jaNAvI dIdhuM. baMdhanI mAgaNI karanArAone cUpa karavA bIjuM pharamAna karyuM ke vanaspati udyoge lekine piSaNa maLe mATe temAM viTAmIna e ane DI' umeravA paDaze ane te umerAyAM che ema enA DabbA upara lakhavuM paDaze. vanaspatine pravezAvavA neharue himAcala pradezanA pradhAnane "hAMkI kADhyA. ne himAcala pradezamAM vanaspati lAvavAnI manAI hatI. kAraNa ke tyAM pazudhana sArA pramANamAM jaLavAI rahyuM hatuM ane zuddha ghInuM utpAdana paNa pUratA pramANamAM hatuM. uparAMta jema ApaNe ApaNuM bacata senAmAM rekIe tema himAcala pradezanI prajA pitAnI bacata zuddha ghImAM zekatI. gharamAM neTanA baMDala rAkhavAne badaNa zuddha ghInA -DabA rAkhavAnuM te pasaMda karatI ane tenA upara jyAre joIe tyAre vyAje paisA meLavI zakatI. For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 uoge neharu samakSa prastAva mUkyuM ke himAcala pradezamAMthI vanaspati sAme pratibaMdha uThAvI levA rAjyane jaNAve. neharue himAcala pradezanI sarakArane A pratibaMdha uThAvI levA jaNAvyuM. mukhya pradhAne nA pADI ane kahyuM ke ethI rAjyanA arthataMtrane gaMbhIra phaTake paze. zuddha ghImAM pitAnI bacata rekanArI grAmya prajAne mAthe gaMbhIra Arthika saMkaTa AvI paDaze. pitAne lekazAhInA parama upAsaka gaNAvatA neharue lekazAhInA tamAma niyamane abharAI upara caDAvI AkSepa ane kAvAdAvA dvArA himAcala pradezanA mukhya pradhAnane hAMkI kADhIne pele pratibaMdha uThAvI levaDA . e TharAvane paNa neharu joLIne pI gayA. I. sa. 1952 mAM amadAvAdamAM e. AI. sI. sI. nI (elaInDiyA kogresa kamiTInI) mITIMga maLI. purUSottamadAsa TaMDana kesanA pramukha hatA. e. AI. sI. sI. e be virUddha tamAma mata vaDe TharAva pasAra karyo ke bhAratamAMthI vanaspatinuM utpAdana, vecANa, AyAta, ane nikAsa saMpUrNapaNe tAtkAlika baMdha karavA. A TharAvane virodha karanArI be vyaktio hatI. (1) javAharalAla neharu (2) maulAnA abula kalAma AjhAda TharAva pasAra thaye, paNa nahae tene amala karavAnI nA pADI. pramukha zrI TaMDana bAbue pramukhanI hesiyatathI e. AI. sI. sI. nA TharAvanI yAda ApI, neharune tene amala karavAnI yAda ApI. neharune puNayaprakopa pharIthI saLagI UTha. Thazavano amala karavAne badale TaMDana bAbu upara ja bhaLatA AkSepa mUkIne laDavAnuM raNazIMgu phukaryuM. je ke A laDAImAM TaMDana bAbune paNe nyAya ane bahumatI ane hatA. paNa neharunI pratibhAthI kadAca gesanuM vibhAjana thaI jaze. evI bhItithI temaNe pramukha padethI jInAmuM ApyuM. Aje 30 varasa sudhI e. AI. sI. sI. nA. savane amala karavAnI te zuM tenI yAda apAvavAnI paNa kaI bahA. che koMgresIe hiMmata karI nathI. For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4o mane lAge che ke jo TanakhAbu vibhAjananI zakyatAthI hatAza gna thayA hota ane vibhAjana svIkArIne paNa e. Ai. sau. sI. nA DerAvanA amala karavA laDI lIdhu hAta te e vibhAjane dezanI lezAhIne, zistane majabUta banAvyuM hata. siddhAMtanI khAtara vibhAjana svIkArIne koMgresa vadhu baLavAna khanI hAta te, kaoNMgresa sattara varasa pachI svArtha ane sattA mATe khurasI yuddha laDIne vibhAjana ANyu ane AMtararASTriya kSetre rASTrane gauravahIna dekhADayuM' te duHkhada prasa'gamAMthI deza macI gayeA hota. saramukhatyAra teharu neharu sAme parAjita thayA pachI paNa paDita ThAkuradAsa bAga vanI AgevAnI nIce vanaspati sAmenA vizeSa cAlu rahyo. karADa prajAjanAnI sahIo laIne te baMdha karavAnuM Avedana sarakArane ApIne -phIrthI leAkasabhAmAM te baMdha karavAnI mAgaNI karI. neharue A mAgaNI kheMcI levAmAM na Ave te rAjInAmuM ApavAnI dhamakI ApI. phIrthI lAkasabhAmAM neharunA vijaya thayA. eka mahAna prajAnI icchA ane mAgaNIne saramukhatyArazAhI Dhabe ThukarAvI devAmAM AvI. e raMga kayAre zAdhArI ? have leAkeAe navI mAgaNI karI ke te vanaspati baMdha na karatA hA te temAM raMga bheLavavAnI udyogane pharaja pADA. jethI te zuddha ghI sAthe bheLaseLa thatuM aTake. neharue javAba Apyo ke, raMga mAnava svAsthyane nukasAna kare che. mATe te temAM bheLavI zakAya nahi.' jo ke piparamITa, ceAkaleTa, mIThAM pINAM, bajArU mIThAIo e tamAmamAM e raMga vaparAya che. paNa sabhyAnA ugra mAnasane zAMta pADavA jaNAvyu` ke, "meM svAsthyane nukasAna na thAya tevA raMga zeAdhI kADhavA vaijJAnikAne jaNAvyu che.' pacIsa varasathI bhAratamAM vaijJAnika hajI AvA rIMga AdhI zakyA nathI. e paNa eka vizvanI ajAyakhI che. baMgALanA prasiddha oNkaTara satizaya dradAsa guptAe lakhyuM che ke, bIjhe raMga na maLatA hoya te temAM haLadara bheLavA je khAvAthI svAsthyane nuksAna For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 thatuM nathI, paNa lAbha thAya che. tyAre neharue javAba Ape ke, haLadarane raMga AMkhane game tevuM nathI. raMga e have joIe ke khAvArthI nukasAna na thAya ane AMkhane game. je haLadara meLavavAmAM Ave te tenA ne game tevA raMgathI tenA vecANa upara avaLI asara paDe. e ughogamAM rokavAmAM AvelI karoDa rUpiyAnI mUDI khamAya nahi tenuM kAraNa paNa sarakAre dhyAna rAkhavuM jarUranuM che." bIjo vikalpa paNa nA maMjura 1. zrI dAsaguptAe tarata bIjo vikalpa batAvyuM ke, "te temAM ratana ta meLave. ene raMga atizaya suMdara AkarSaka ane mane khUba khUba game tevuM che. ane te auSadha tarIke khAvAthI svAsthane hAni nahi thAya. paraMtu vanaspatinA upAsaka neharue javAba Ape che, "ratanajyotane pUratuM ja dezamAM nathI." jo ke A eka haLahaLatuM jUThANuM che. agrejoe pAye nA neharue mahela bAM je dezamAM tela khAvAmAM vaparAtuM nahi, paNa mAtra dIvA mATe ja vaparAtuM jyAM lekene mukhya kherAka tAjAM dUdha ane zuddha ghImAMthI anate; je dezamAM ja hajAre ya thatA ane temAM mAtA pavitra sugaMdhI dravya ane zuddha ghInI sugadhIthI vAtAvaraNa sugaMdhamaya pavitra ane nirogI rahetuM te dezamAM acAnaka dUdha ane zuddha ghI prathama duSmApya ane pachI aprApya banI gayAM. tene pagale tene puravaTho paNa khoravAI jaIne te paradezathI AyAta karavAnI paristhiti para thaI. evI bhayaMkara ane nirAdhAra sthitino pAye gAyana katala ane vanaspati udyoganI sthApanA dvArA aMgrejoe nAkhe. ane neharue tenA upara julmAgAnA mahela je makabare baLe. bhAnA jAnI duzmana neharu 2 vIjaLInI jhaDape bhAratanI prajA upara A vajraghAta kema thaye? kAraNa ke aMgrejI amalanA 43 varasa daramiyAna 300 For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 karADa gAya-vAchaDAM ane baLanI katala karI nAkhIne aMgreje e katala vadhAratAM ja gayAM. neharue e katala aneka gaNI vadhArI maNI. nIcenA thaDA AMkaDA ja e bhayaMkara kaleAmane khyAla Apaze. 1951-52 thI 1955-16 nA varasomAM neharu sarakAre varase sarerAza 23 lAkhathI vadhu vAchaDAM pAMca ja varasamAM mArI nAkhyA ane varase 50 lAkhanI sarerAzathI gAye kApI nAMkhI ane tyAra pachI gAye ane gheTA bakarAM kApavAnI paMcavarSIya yojanAo taiyAra karI sAthe sAthe ja pazuonA rAkanI jhaDapI nikAsa karIne gAyonI dUdha devAnI ane baLanI zrema karavAnI zakti bhAMgI nAkhI. pachI aMgrese ahi cAvIrUpa sthAe mUkI gayelA niSNAte ApaNI gAyenI nirarthakatAnI paradezamAM badaI karavA lAgyA, ane paradezI. gAnA kapita ane ardhasatya vakhANethI bhAratanA chApAMonI kalame UbharAvA lAgI. jethI kone paradezI gAyanI sarakhAmaNImAM ApaNI gAye nakAmI bhArarUpa lAge ane temanI katala taraphane temane virodha nabaLa bane. vanaspati udyogane kA mAla pUro pADavA gatimAna thayelA bhedI cA - Ama A udyogane sahAya ApavA bhAratanI prajAnI IcchA ane temanA hitene kacaDI nAkhIne neharue vanaspati mATe medAna to mokaLuM karI ApyuM. paNa tenA mATe kAco mAla zIMgadANA joIe tenuM zuM? jema jema vanaspatinI khapata vadhe tema tenI zIMgadANAnI jarUriyAta paNa vadhe bhAratanA kheDUte haMmezAM anAjanA vAvetarane prathama pasaMdagI ApatA. uparAMta teo e paNa jANatA ke zIMgadANAnI khetI jamInane bagADe che. jamInane rasakasa khUba kheMcI laIne jamInane retI jevI banAvI de che. eTale teo je jamInamAM zIMgadANA vAve te jamInamAM traNa varasa sudhI kaI vAvyA vinA jamInane ArAma Ape. For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ re bhAratIya kRSi vijJAnamAM jamInane dara varase eka sarasa ArAma ApavAnA niyama che kAraNa ke jamInane paNa ArAmanI jarUra che. eTale kheDUta ha MmezA potAnI jarmInanA 3 athavA OM bhAgamAM khetI karIne dara traNa athavA pAMca varase jamInane ArAma ApatA. uparAMta dara 10-15 varase dukALa paDe tyAre paNa jamInane ArAma maLatA. dukALa paNu daza paMdara varase paDe e jamInanA hitamAM che tethI tene ArAma maLe che. te pUrI garama thAya che. ane khIje varase vadhu pAka ArpAne AgalA varasanI khAdha purI karI Ape che. vanaspati udyogane jarUrI kAcA mAla maLato rahe mATe sarakAre anAjanI kheM'canA mahAnA taLe anAjanA bhAva khAMdhyA. enI jhAnaadhI karI. enI eka ja rAjyamAM paNa, eka jillAmAMthI khIjA jillAmAM thatI heraphera upara pratiba Mdha mUkaye. anAja upara levI nAkhI ema dareka rIte kheDUtane mUanye. ane tene zIMgadANAnu vAvetara vadhAravA, lalacAvavA zIMgadANA upara levI na nAkho, na kAI jAtanI nama'dha karI ke heraphera baMdha karI. paNa tenA bhAva vadhe te kheDUtA te vadhu vAvavA lalacAya, mATe tenA vAyadAnA vepAra muktapaNe thavA dIdhA ane tenI nikAsa paNa thavA dIdhI. tenA telanA paNa mukta vepAra ane vAyadAnA vepAra cAlu rAkhyuM. eTale anAjanI nItithI kaLAyelA kheDUte anAjane badale vadhumAM vadhu jamIna upara zI'gadANA vAvI paisA kamAvA lAgyA. paisAnA lAbhamAM jamInane ArAma ApyA. vinA dara . sAla zIgadANAnI khetI karavA lAgyA. pariNAme jamInanA . sa tUTI gayA ane zIMgadANAmAM 45 TakA tela nIkaLavuM joI e tene badale 36 TakA tela maLavA lAgyu. (jo ke evI paNa vAyakA che ke have telanA utAra mAtra 29 TakA ja thAya che.) kharIph anAjanA bhAge vanaspati udyogane sahAya karavA khAtara kAyadAthI nahi paNa cAkkasa nIti vaDe leAkI jANe nahi tevI rIte For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 . zIMgadANAnuM vAvetara vadhAratA gayA. tema kharIpha anAjanI kheMca paDatAM tenuM sthAna levA paradezathI ghauM maMgAvatA gayA. kharIpha anAjanA upara avarodhane kAraNe ghAsacArAnI kamI thaI. dUdha ane zuddha ghInA puravaThA upara jakhare kApa paDaye. jema jema ghauMne kherAka vadhate game tema tema tenI sAthe tela ane vanaspatinI mAMga vadhatI gaI eTale tela ane vanaspatinA bhAva paNa vadhatA gayA. kharIpha pAka jevAM ke juvAra, bAjaro vigere rAMdhavA ke khAvAmAM ghI ke telanI jarUra nathI paDatI, jyAre ghauMnA rAka rAMdhavA ke khAvAmAM ghI ane tela banne joIe. jethI ghauMne kherAka pracAramAM vadhate gaye, tema vanaspati ghInI mAMga, bhAva ane mAlanI kheMca vadhatA ja gayA. udyoga sAme jhukelI sarakAra je samaye sarakAre lekIne meMghA ghane badale satuM vanaspati ApavAnuM bahAnuM AgaLa karIne garIbanavAja banAvAne daMbha sevyuM hatuM. te sarakAra vanaspatinA bhAva have te samayanA ghA zuddha ghInA bhAvathI paNa bamaNA thaI gayA. tyAre jANe ke samAdhisya thaIne besI gaI ane udyogane carI khAvAnI lIlI jhaMDI pharakAvI dIdhI. vanaspati saMpUrNa rIte anarthakArI, anArthika ane avahevAru hovA chatAM, koIpaNa saMjogomAM prajAnA dareka gharamAM pahoMcavuM tene mATe aya hovAM chatAM ane bhAratanA arthataMtra upara bhAre bojarUpa hovAM chatAM kaI agamya kAraNoe sarakAra tenI sAme guDI paDI. amerikAmAM dareka vyaktidITha reja aDhI kIle draSa, paccIsa grAma mAkhaNa ane paMdara grAma gAya athavA DukkaranI carabI vaparAya che. duniyAnA bIjA dezamAM paNa lekene maLatA khorAkanuM A pramANa jaLavAyuM che. vizvanA udyoga pradhAna dezamAM paNa jeTalA pramANamAM lekane poSaNa maLe teTaluM pramANa jagatanA sauthI moTA khetIpradhAna deza hovAne dAve karatA bhAratadezanI prajAne zA mATe na ApavuM? tenuM koI kAraNa nathI. ApaNane jIvananI bIjI dareka bAbatamAM amerikAnuM anukaraNa karavAnI Teva paDI che. mAtra kherAkanI For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 AbatamAM e TevanuM anukaraNa karyuM nathI. khorAkamAM pramANanuM anukaraNa karavAne badale khorAkanA prakAranuM anukaraNa karIne lokonA seMkaDe sadIo AjanAM prAdezika khorAka cokhA, bAjare, makAI, juvAra, rAgI cheDavIne tene badale sarakAra ghauM, mAchalI, IDA tathA mAMsAhArane pracAra pUra rathI kare che. AthI vanaspatinI mAga vadhArI mUke che. khetInAM bhege ja udyogane ja khaTAvyA che. ApaNI 60 karoDanI vastIne roja 25 grAma zuddha ghI ane 15 -grAma zuddha tala maLavuM joIe. prajAnI A pAyAnI jarUriyAta che. kaI paNa dezanI sarakAranI AvI jarUriyAta pUrI pADavAnI pharaja che. e jarUriyAta pUrI na pADI zakanAra sarakArane lekazAhInAM nAme sattA upara cITakI besavAne kaIpaNa adhikAra nathI. ATalI jarUriyAtane "pahuMcI vaLavuM bahu muzkela nathI. paNa Azcaryajanaka rIte cha mAMthI eka paNuM AjanuM paMce anI ejanA karI nathI. tamAma Ayojana paMce mAtra udyoganI jarUriyAtanI ane temanA vikAsanI ja vicAraNA karI che. khetInI cejanA sAthe audhaugika ejanAo bheLavI daIne khetIne bhege udyogane ja khaTAvyA che. vanaspatine pUravaTho pUro pADavAnuM azakya che vanaspati koI paNa saMjogomAM game tevA prayatna karavAmAM na Ave te paNa 60 karoDanI vastIne rojanA 25 grAma lekhe tela ghI, ApIe teTalA pramANamAM utpanna thaI zake tema nathI. tenI pedAza vadhAravA jeTalA vadhu prayatna kare te badhA taMgI, moMghavArI, bhraSTAcAra ane kugAvAmAM ja pariNamaze. prajAne rejanuM 25 grAma vanaspati ghI ane 15 grAma zuddha tela ApavuM hoya te varasa dahADe 54 lAkha Tana vanaspati ghI ane 32 lAkha Tana zuddha tela joIe (zuddha tela eTalA mATe lakhavuM 'paDe che ke sarakAre telamAM bheLaseLa thaI zake mATe bheLaseLanA kAyadAmAM pheraphAra karyo che. eTale ke ApaNe 86 lAkha Tana tela joIe. temAMthI Azare 8 lAkha Tana tela rAI sarasava vigeremAMthI meLavIe For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 chIe. telIbiyAM ravipAka (unALu)mAM ugADAya che. ravipAka mATe ApaNI pAse mAtra 8 karoDa ekara jamIna che. jemAM kaThoLa jevA pAko vahune. vadhu ugADavA paDe che. eTale sarasava ke talanAM telanuM utpAdana vadhAravuM zakya nathI. uparAMta keparela tela thAya che. tenI audyogika mAMga eTalI che ke te pUrI karavA ke parela AyAta karavuM paDe che. - 54 lAkha Tana vanaspati banAvavA 56 lAkha Tana zIMgatela. joIe. uparAMta jiMdA vaparAza mATe 24 lAkha Tana zIMgatela. joIe. 80 lAkha 34 hajAra Tana zIMgatela meLavavA be karoDa cumAlaza lAkha Tana zIMgadANA ugADavA joIe. ane te mATe 11karo. ekara jamIna magaphaLInAM vAvetara mATe alAyadI rAkhavI joIe. have je kula 35 karoDa ekara kheDANuM jamInamAMthI 11 karoDa ekara jamIna zIgadANAnA pAka mATe alAyadI tAravIe, te anAja, rU, ane zeraDInA kSetre te ApaNuM devALuM ja nIkaLI jAya. atyAre ApaNe 1 karoDa 81 lAkha ekara jamInamAM zagadANA vAvIe chIe. je bIjI daza karoDa ekara jamInamAM zIMgadANAnI khetI nIce laI: jaIe te ochAmAM ochuM bIju cAra ToDa Tana anAja ApaNe paradezathI maMgAvavuM joIe. enI kiMmata, pheiTane kharaca, dara varase vadhatA jaIne ApaNA hUMDiyAmaNane taLiyAjhATaka karI nAkhe, ane ene lIdhe je meMghavArI vadhe prajAnI hAlAkIne keI pAra na rahe vAhana sagavaDa kayAM che? uparAMta A vadhArAnuM 4 karoDa Tana anAja sTImaromAMthI utArIne dUra dUranA kasbAomAM poMcADavA ane aDhI karoDa Tana zIMgadANA khetaramAMthI zaheranI telanI milamAM, tyAMthI 66 lAkha Tana tela vanaspatinA kArakhAnAomAM, ane tyAMthI 56 lAkha Tana vanaspati gAmaDe gAmaDe pahoMcADavA jeTalI vAhana vahevAranI sagavaDa ApaNI pAse che kharI? vAhana vahevAra eTale kAryakSama nathI. Dijhala enjine temaja For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moTaralerIonI DijhalanI vadhatI mAgane pahoMcI vaLavuM zakya nathI. kAraNa ke Dijhala mATe ApaNe Araba rAjyanI dayA upara chIe. asAmAjika samAjavAda 60 karoDa manuSyane ghI khavaDAvavAne IjA amuka kArakhAnedArone "ApI de, temAM binajarUrI 20-25 abajanI mUDI rokI devI ane AvaDA gaMjAvara utpAdanane naphe amuka ja hAthamAM jamA thavA Dhavo e samAjavAdI samAja racanA ane saMpattinI samAna vaheMcaNInI sarakArI jAherAta sAthe jarAya susaMgata nathI. eTale lehiyALa baLa vanaspati udyoga viksAva eTale prajAnA hitanI avagaNanA - karIne samAjavAdanA mULamAM ghA karIne IjArAzAhIne caraNe sarvasva samarpaNa karI devuM. anAjanI sAthe sAthe ghAsacArAnuM utpAdana paNa aTakAvI daIne samagra pazudhana mATe vikarALa bhUkhamarA netara. pazudhanane saMpUrNa nAza eTale khetI, vAhana vahevAra, raheThANa, baLataNuM vagere tamAma kSetre aMdhAdhuMdhI, avyavasthA ane saravALe lahiyALa baLave je kadAca phreMca viplavane ane raziyana viplavane paNa jhAMkhe pADaze. vanaspatine vikAsa ane Arthika kSetre tArAjI vanaspati udyoga prajAnI mAgane pahoMcI vaLe mATe tene kAca mAla (zIMgadANa) pU pADavAnuM keTaluM arAjya che. temaja vAhana vahevAranI muzkelIone lIdhe, tenI heraphera keTalI muzkela che tenI carcA ApaNe karI. paraMtu tenA bhayaMkara pralayakArI Arthika pAsAo te dila dimAgane khaLabhaLAvI mUke tevA che. 56 lAkha Tana zIMgatela meLavavA jatAM 4 karoDa Tana anAja AyAta karavuM paDe. tenI ochAmAM ochI kiMmata rU. 4000 karoDa thAya 4 karoDa TA anAjanI khAdha pAchaLa For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 14 karoDa Tana ghAsacArA gumAvavA paDe tenI kiMmata 14 karADa Tana ghAsacArAnI khAdha pazuonA bhUkhathI athavA katalakhAne nAza kare. jenI AchAmAM ochI kiMmata : rU. 5000 karAya 5 karoDa pazuomAM gAya hAya tenA dUdhanI kiMmata ane maLo hAya tA tenA zramanI majUrInI Avaka 7500 karoDa, 5 karoDa pazuonA chANu mUtara rUpI baLataNu athavA khAtaranI kiMmata rU. 1750. * 5 karoDa pazuomAM 50 TakA maLo hoya te temanuM pUravA pa0 lAkha TrekaTara lAvavA paDe -- ki sthAna 2. 24600 karoDa 5 karoDa pazuomAM 50 TakA gAyA hAya teA tenA dUdhanuM sthAna levA paradezI dUdhanA pAuDara Ave tenI kiMmata-- rU. 585 karoDa. rU. 3500 karIDha 5 karoDa 50 lAkha TrekaTaza mATe 10 TakA 3prisIezanA judA rAkhavA paDe tenA . vanaspatinI menyuphekacariMga lesa 4 TakA lekhe-- 3. 180 karADa, kula rU. 49,582 karoDa AmAM paradezathI magAvavA paDanAra anAja ane dUdhanA pAuDaranA phreiTanA kharce, ane gAdImAM utAravAnA tathA vaparAza sthaLe pahoMcADavAnA athavA lArInA kharaca sTImarAnA DemarejanA kharaca, 50 lAkha TrekaTara mATe tema ja kUvA uparanA meTarapa aa mATe joItA DijhalanA kharaca, kerAzInanA kharaca e badhA khacA aMdAjavAnuM muzkela che. upara jaNAvelA kharacamAM TrekaTaranI kiMmata bAda karatAM bAkInu tamAma nukasAna rU. 23335 karADa rASTre dara varase bhAgavavAnA rahe rASTranI kula 35765 karoDa rUpiyAmAMthI A vanaspati udyoga calAvavA 22.335 karoDa rUpiyA kharcI nAkhavAmAM koI jAtanuM Arthika,, sAmAjika, vaijJAnika DahApaNa te nathI paNa sAdI samajanA paNa mabhAva che. A udyogane Avu rakSaNa ApavA pAchaLa sarakArI jida athavA For Personal & Private Use Only 2. 2460 karAya. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAgatA vaLagatA pradhAnanA khAnagI hita sivAya bIjuM koI kAraNa haze kharuM? ane baLa kADhI nAkhI khetI upara TrekaTare je 24600 karoDa rUpiyAne beje, athavA 2460 kareDa rUpiyAne DeprisIesanane je nAkhIne kheDUtane devAdAra banAvI dezane kaI rIte samRddha karI zakAya. ane dara varase 5,000 karoDa rUpiyAnI pazurUpI thApaNano nAza karIne gAmaDAone samRddha banAvavAnI vAte lekene chetaravAnI cAlabAjI nathI. uparane AMkaDA vigerethI spaSTapaNe samajI zakAze ke bhAratane vanaspati udyoga kyAre paNa samarata prajAne 25 grAma paNa vanaspati pUrAM pADI zake tema nathI. tenA badale tene vanaspati udyogane dezamAMthI saMpUrNapaNe nAbUda karavAmAM Ave te samasta prajAne pUratA pramANamAM dUdha ane ghI pahoMcADI zakAya. - bhAratanI aMdara dUdhanI ane ghInI nadIo vahevaDAvavAnuM svapna vanaspati udyogane dezavaTe devAthI ja sAkAra karI zakAze. utpAdana vadhavA chatAM bhraSTAcAra I. sa. 1950-51 nA varasa karatAM 171-72nA varasamAM vadhu pAMca lAkha Tana sIMgatelanuM utpAdana thayuM. chatAM vadhArAnA e pAMca lAkha Tana tela uparAMta bIjuM 80 hajAra Tana eTale ke kula pAMca lAkha eMsI hajAra Tana sIMgatela vanaspati udyogamAM vaparAI gayuM chatAM vanaspati udyoga prajAnI jarUriyAtane pahoMcI zake nahi. kAraNa ke vadhu sIMgadANA ugADavAnI nItithI kharIpha anAjanA vAvetara upara kApa paDe. kharipha anAjanI ghaTa pUrI karavA ghauMnuM vAvetara vadhAryuM. jethI kharipha anAjamAMthI maLatA ghAsacArAnI ghaTa AvI. uparAMta ziyALu pAkamAM ghAsacArAne badale ghauM UgADyA eTale ziyALu pAkamAM ghAsacAre na maLe. jethI ghAsacArAnI taMgIne kAraNe pazuo mAryA gayA. dUdha, ghInI tIvra achata thaI, ane zuddha ghInI je ghaTa AvI For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenA sthAne vanaspatinI mAMga vadhI uparAMta kharIpha anAjane badale ghaune pracAra vaLe. temAM paNa vanaspati ane tela bannenI mAMga vadhI paraMtu vanaspati udyoga A jarUriyAtane pahoMcI vaLe e zakya ja na hatuM. pariNAme tela ane vanaspati bannene bhAva vadhAre. mAlanI tIvra achata, kALA bajAra, bhaSTAcAra, bheLaseLa ane lekane asaMtoSa parAkASThAe pahoMcI gaye. jo utpAdana sthagita thayuM hota je sIMgadANAnAM vAvetara ane vanaspatinAM utpAdanane I. sa. 1lpa0-11 nI sapATIe sthagita karI dIdhAM heta. ane 171-72 mAM je 2746000 hekaTara vadhArAnI jamIna upara juvAra, bAjare UgADa heta, te pAMca lAkha Tana telane badale 21 lAkha Tana anAja UgyuM hatuM, temAMthI 1 karoDa Tana kaDaba (pazuone khAvAnA anAjanA sAMThA) maLatA. 40 lAkha gAyane A cArA vaDe jIvADI zakAta, ane A gAyanA dUdhamAMthI 3 lAkha Tana zuddha ghI ane temanA chANamUtaranuM be karoDa Tana vadhu khAtara maLata, jemAMthI 20 lAkha ekara jamInane khAtara ApIne rasatarabaLa banAvI zakata. - te uparAMta 21 lAkha Tana vadhu kharIpha pAka ugADavAthI 21 lAkha Tana ghauM je jamInamAM ugADAyAM te jamIna upara 1 karoDa 10 lAkha Tana vadhu ghAsacAro ane vadhu kaThoLa ugADI zakyA hatA jenA vaDe vadhu gAya, bhese UcharIne bIjuM traNa lAkha Tana zuddha ghI ane be karoDa Tana khAtara maLyuM hata. vanaspatinA vadhArAnA utpAdanathI asAdhAraNa nukasAna A pramANe vanaspatinuM utpAdana 1 lAkha 70 hajAra Tana (15051nuM utpAdana sthira rAkhIne pa lAkha 90 hajAra vanaspatine badale 6 lAkha Tana zuddha ghI pedA karIne ghI, tela ane anAja traNe cIjanA bhAva nIce lAvI zakAyA hata. tene badale vanaspati udyogane uttejana ApIne dezane nIce mujabanuM nukasAna karavAmAM AvyuM For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ telamAMthI vanaspati banAvatI vakhate cAra TakA lekhe 25 hajAra Tana telanI ghaTa rU. 25 karoDa 21 lAkha Tana anAja rU. 210 karoDa 6 lAkha Tana zuddha ghI 5 rU. 1500 karoDa 4 karoDa Tana khAtara rU. 1400 karoDa - 3135 karoDa uparAMta 80 lAkha pazuo ghAsacArAne abhAve mAryA gayAM tenI kiMmata 800 karoDa. A pramANe vanaspati udyoganA vikAsanI khAtara 31 abaja 57 karoDa rUpiyAnuM utpAdananuM nukasAna ane 8 abaja rUpiyAnA pazue rUpI gAmaDAonI mUDInuM nikaMdana kADhI nAkhavAmAM AvyuM. A mUDInuM nikaMdana ane utpAdananI khAdha ane tene lIdhe thatAM nukasAnane dara varasa guNAkAra thatuM rahe che. gAmaDAonuM nikaMdana kADhanA udyogo - sarakAra haMmezAM vAte te gAmaDAMone ane khetIne samRddha karavAnI kare che. paNa amuka cakkasa nIti vaDe pazudhana gAmaDAM ane prajAnI samRddhinuM nikaMdana kADhatA rahI cokkasa varganA udyogane ja samRddha thavAnI ane kene cUsavAnI sagavaDa karI Ape che. kadAca ene badale rAjadvArI pakSane cUMTaNI samaye maLI ja hoya. - A pramANe lekonuM ane gAmaDAMonuM nikaMdana kADhanArA ane dezanI kiMmatI mUDInuM nikaMdana kADhanArA gAmaDAone dattaka levA AgaLa Ave che. gAmaDAonuM nikaMdana kADhanArAM udyogone uttejana ApanArI sarakAra garIbane uddhAra karavAnI, gAmaDAMone samRddha karavAnI, ane dezamAMthI garIbI haThAvavAnI vAta kare. tyAre nirlajajatA paNa zaramAI "jatI haze. - je deza dara varase vanaspati udyoga calAvavA khAtara prajAne 31 abaja rUpiyAnuM nukasAna kare. ane dara varase ATha abaja rUpiyAnI For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa pazue rUpI mUDInuM mAtra vanaspati udyoga cAlu rAkhavA mATe ja nikana kADhe te dezamAMthI kadIpaNa gaNImAM haeNTa kharI ? . uparAMta A vanaspati udyoga calAvavA khAtara cAsa nItine amala karavAne lIdhe dezamAM dara varase be thI aDhI lAkha pazupAlakA. bekAra bane che, e nukasAna te juduM. dezamAMthI kharekhara garIbI nAbUda karavI che ? dezamAMthI je kharekhara gIkhI, bekArI ane mimArI dUra karavA ja hoya te sahu prathama pagalu vanaspati udyogane sadatara baMdha karIne. pUra jhaDapathI cariyALuMA vistAravA joie. vanaspati udyoga adha thavAthI lAkoe gabharAvavAnI jarA paNa. jarUra nathI. e udyoga cAlu rahyo te tenA bhAva ane tenI achata, vadhatA javAnA ja che. samagra prajAne te pUruM pADI zakAya tema che. jarU nahi. zIMgadANA ugADavAnI dezanI zaktinI have hada AvI gaI che. baMdha karI e udyoga have evI sthiti para Treza AvyA che ke je vanaspati udyoga. cAlu rAkhavA hoya te kAM te paradezathI telanI AyAta karIte.. athavA vadhu sIgadANA UgADIne anAjanI AyAta karIne hUMDiyAmaNane dukALa pedA karavA, ane dezamAM kugAvA, bhraSTAcAra, bhAva vadhArA, gunAkhorI vigere phelAvA daI dezane AMtaravigrahanI jvALAomAM pheMkI devA athavA e udyoga kAyamane mATe baMdha karavA. e udyoga kha dha karavA e 1952nI e. Ai. sI. sI. nI. amadAvAdanI beThakamAM pasAra thayelA TharAva sAthe susaMgata che. prajAnI lAMkhA samayanI mAgate pUrI karI dezanA arthakAraNane sAce raste. vALavAnuM pagaluM che. vanaspati udyoga badha karavAthI temanA sa cAlakAne kAMI nukasAna thavAnuM nathI. temaNe temAM zakelI mUDIthI aneka gaNA naphA temaNe meLavI laudhe che. tethI mekArI vadhavAnA paNa bhaya nathI kAraNa ke bhAgye ja eka hajAra mANusAne te kArakhAnAmAMthI rAjI maLatI haze. tamane ThekANe For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 sahelAIthI khIje sthaLe kAme lagADI zakAze. te udyoga khadha thatA ochAmAM AchA e thI aDhI lAkha pazupAlakAne tArAjI maLaze.. paNa sAthe je cAra karoDa Tana khAtara maLe jethI pharTilAIjharanI jarUriyAta,. tenI pAchaLa zakAtI akho rUpiyAnI mUDI, tenAthI jamInane thatu nukasAna, tenA upayogathI anAjanA pauSTika tatvAne thatI hAni, tenI vaheMcaNImAM cAlatA degAreTakA bhraSTAcAra, tathA tene phekaTarImAMthI. dUra dUranA khetarA sudhI lai javAnA kharaca tathA muzkelI vigere tamAma. dUSaNA ane nukasAnathI bacI javAze. vanaspati udyoganA vikAsathI pUratuM tela nahI maLe, tenA ma thavAthI zuddha ghI ane tela pUratA pramANamAM maLaze aAkAe vanaspati nahi maLe ane moMghu zuddha ghI nahi laI zakIe evA ya rAkhavAnI jarUra nathI. pazuonA nAza karavA ane vanaspati udyogane sahAya thavA je cAkkasa nItio sarakAre ghaDI che.. tenArthI ja tela ane vanaspati moMghA ane duSprApya ane che. tethI ja tAjuM dUdha ane zudhdha ghI aprApya banyAM che. e ceAsa nItimAM ghaDAyelI annanIti badalavAmAM Ave te meTA bhAganA lAkane peDhI. darapeDhInA temane saue jUno khArAka juvAra, bAjarA, cAkhA, makAi ane rAgI maLatA rahe; jenA kAraNe temane vanaspati ane telanI jarUra ja na rahe. je ceDA leAkeA ghauM khAya che temane mATe bajAramAM cha lAkha Tana zuddha ghI Ave tyAre tenA bhAva ghaTI jAya. tela aMjAramAM vanaspati udyoganI mAga sa'pUrNa baMdha thaI jatAM telanA bhAvamAM kaDAkA elI jAya, ane lekIne sastuM tema ja bheLaseLa vagaranu tela maLI zake. pASaNanI dRSTie tamAma anAja ghauM karatAM AchA pauSTika nathI. ulaTuM. AAjarAmAM leAha tatva vadhAre che. je leAhIne nirAgI rAkhe che. ceAkhAmAM proTIna ochuM che paNa tenI sAthe dALanA upayega thAya che. dALamAM preTIna vadhAre DAya che. eTale cAkhAnA proTInanI ghaTa dALa pUrI de che. uparAMta ghauMnu vAvetara ghaTADavAthI kaMThALanu For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vAvetara vadhArI zakAya, jethI kaThoLa paNa khUba sastuM maLI zake eTale lokone ghauM ane vanaspatimAM je piSaNa maLe enAM karatAM kharIpha pAkanAM anAja ane kaThoLamAM vadhu piSaNa maLI zake. uparAMta zuddha ghImAM viTAmIna "e" hevAnA kAraNe lekenI gene pratikAra karavAnI zakti ane AMkhanuM teja pUba vadhI jAya. eTaluM ja nahi annanIti ane udyoganItinA A pheraphArathI 5 lAkha 90 hajAra vanaspatine badale 6 abaja liTara chAza. maLe. vanaspatimAM signeTika viTAmine nAMkhavA chatAM paNa tenI piSaka zakti zaMkAspada che. jyAre cha abaja liTara chAza te garIba lokene AzIrvAda rUpa ja thaI paDe. paraMtu A dezanuM durbhAgya che ke leone AzIrvAda rUpa thaI paDe evAM pagalAM levAnuM sarakArane sUjhatuM ja nathI. paratuM zAparUpa nIvaDe evI cakakasa natio ghaDAya che, amalamAM Ave che. ane e nItio dvArA garIbI haTAvavAnI gulabAMgo pokAravAmAM Ave che. gAyonI katalanI sagavaDa mATe paMcAyeluM satra bhAratanA judA judA pradezomAM judI judI jAtanI gAyanI 30 thI vadhu jAte che. temAM 15 jAte puSkaLa dudha ApanArI che. 15 jAte ghaNuM ochuM dUdha paNa uttama baLa ApanArI che. aMgrejoe gevadha dvArA ApaNA samAjane chinibhinna karI A dezanuM zoSaNa karavuM hatuM. chatAM temane baLanI khAsa jarUra hatI kAraNa ke A vizALa dezamAM lAkha gAmaDAMomAM ane gAmaDAMo tema ja zaheranI bajAramAM ane galIomAM relave jaI zake tema nathI. te samaye meTara ne vahevAra zarU thaye na hatuM. Aje e zarU thaze che te paNa maTara Traka bhAMgelA rastAo upara ke khetaranI mATImAM ane gAmaDAMonI galIomAM mAla pahoMcADI zake nahi e kAma te baLadagADuM ja karI zake yuropanA dezomAM vAhana vahevAranuM mukhya sAdhana De ho, ane Aje paNa che. kAraNa ke khetaromAM, gAmaDAMomAM, dareka sthaLe TreIna ke moTara Traka pahoMcI zake nahi. For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je bhAratamAM vAhana vahevAra kheravAI jAya te IleMDane tenA udyoga mATe kAcA mAlane, ane prajA mATe anAjane pUrava aTakI paDe, ane IleMDa sAme Arthika kaTokaTI UbhI thAya mATe baLadanI upayogitAnI mahattA ane samajI gayA. paraMtu te sAthe gAye paNa. kapAtI hatI eTale katala mATenI pasaMdagI dUdhALI gAye upara utI. - dUdha mATe bheMsa ane baLada mATe gAyuM sUtra aMgrejI niSNAtoe. cAlu karyuM. zaheramAM dUdhane vyApAra navI zaherI vyavasthAmAM ghera ghera gAya rAkhavAnuM azakaya banAvIne dUdhane vepAra zarU karavAnI pharaja pADI. ane zaheromAM DerIo, zarU thaI, te bIjI tarapha DerImAM AvanArI gAyane khAtamo bolAthavA katalakhAnA paNa zarU karavAmAM AvyA grAmya pradezamAMthI roja 15-20 liTara ke tethI paNa vadhu dUdha ApanArI gAye DerImAM AvIne 6-8 mahinAmAM vasukI jAya eTale. katalakhAne katala thavA lAgI temanA sthAne bIjI dudhAti gAye AvavA lAgI. Ama thatAM ja varasamAM dUdhAta gAnI saMkhyA khUba ghaTI gaI, je gAye bacI temanI dUdha ApavAnI zakti ochI thAya mATe cakkasa pagalAM levAmAM AvyA te aArthika che. mATe katala thavAne pAtra che. e pracAra zarU thayo. mAnI AMkhe pATA bAMdhatA sarakArI adhikArIo ' have dUdha mATe gAya anArthika che. ane bheMsa Arthika che. e pracAra zarU thaye. dUdha mATe bheMsa baLada mATe gAya e siddhAMta RNa karavAmAM AvyuM. dUdhALa gAnI saMkhyA bhayajanaka rIte ghaTI gaI hatI. ochuM dUdha ApanArI baLada ApanArI gAye DerImAM AvatI, pAhi eTale teo katalathI bacI jatI ane temanI saMkhyA vadhAre tI. A bahu saMkhyAnI gAyanuM a5 pramANunuM dUdha ane kSINa sAi gayelI alpa saMkhya dUdhALa gAnA dUdhanI sarerAza kADhe te ' ' For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara jarUra te ochI ja Ave. ane sarerAze prajA tA kADhI zake nahi. sarerAza kADhanArA te sarakArI aMgreja niSNAtA ane temanA hAtha nIcenA bhAratIya adhikArIe hAya jeo temanA uparI amaladArAnA izAre nAcatA hAya. eTale temaNe pracAra zarU karyo ke bhAratIya gAyanI dUdhanI * sarerAza Avaka gAya dITha varase mAtra 600 pAunTa che. thADA, DA varasa tee jhapATAbaMdha A sarerAza dUdhanA AMkaDA nIce utAratA AvyA. have teo kahe che ke bhAratanI gAya varase 313 pAunTa dUdha * Ape che. kAle teo ema kahe ke bhAratanI gAya vacce 100 pAunDa (Azare 50 liTara) dUdha Ape che. dara cAra gAye eka ja gAya dUdha. Ape che. tA paNa temane temanA A vidhAna sAme koI paDakArI zake -tema nathI. Ama bhAratanI gAyAne badanAma karavA ane temanI katalane vAjabI TharAvavA aneka juThANAM phelAvavAmAM Ave che. zaheranI DerIomAM bese dUdha mATe bheMsanu' sUtra cAlu karIne zaherInI DerIomAM gAyAne adale lesA lAvavAmAM AvI. navAM baMdhAtAM zaheromAM vadhatI moMghavArIne kAraNe lekIne pIvA mATe dUdha levu' paravaDe tevI sthiti na hatI. viyezI raheNI karaNI ane videzI rAjakartAonuM dareka rIte anukaraNa karavAnI ghelachAe, cAne yAkapriya manAvI hatI. eTale je jhaDapathI gAya adRzya thatI hatI, teTalI ja jhaDapathI cAnA pracAra vadhatA hatA. leAkeAne cA banAvavA pUratu ja dudha levAmAM rasa hatA. bheMsanA dUdhanI cA ka MIka vadhu sastI ane svAdamAM ghaNI sArI thatI eTale zaherAmAM bheMsanA dUdhanI mAga vadhatI gai, pracAra paNa vadhatA gayA. bicArA gAlatA have jyAre leAkA geAvadhama"dha karavAnI mAgaNI kare tyAre temane *maheNA mAravAM zarU thayA ke tamAre dUdha bheMsanuM pIvuM che. ane gAyane For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acAvavI che? jo tame gAyanuM ja dUdha pIe te gAyane kANu, "mAravAnu che? khasa ! pachI gAbhakartA gAya bacAvavAne badale gAyanuM dUdha pIvAnI pratijJA levaDAvavAnA pracAramAM aTavAI gayA. paraMtu temaNe eTale paNa vicAra na karyo ke gAyanuM dUdha pIvA mATe na tA lAkA pAse paisA hatA, na tA zaherAmAM gAyeA hato. paraMtu A avaLA pracAre gauhatyArAne nirdoSa ane vAjabI kAma karanArA manAyA, ane gAyanuM dUdha na pInArAo DhASita banI gayA. gAye kapAya sarakArI madadathI, ane tenA DhASanA TopalA ADhADI devAmAM AvyA. gAyanuM dUdha na pInArAo upara. sarakArane gAya bacAvavI ja kayAM hatI? sarakArane baso lAvavI hatI teA TrAmA kADhI ja nAkhI. videzI rivAja mujaba makAno baMdhAvavA hatAM te cArebAju eraDA ane vacce cAka DAya evA makAnA bAMdhavAnI rajA ja na Ape. paraMtu vacce makAna ane AjImAjI kampAunDa evI rIte makAnanA plAna hAya te ja te pAsa kare. tema jo sarakAra evu icchatI hAya ke loko gAyanuM dUdha ja pIe tA bheMsAnI heraphera upara pratibaMdha mukIne gAyAnA relave nUramAM ghaTADA karIne, temanA khorAkanA puravaThA vadhArIne gAya pALavAnu prAtsAhana ApI zakyA hota. tene badale temaNe koSanA TApalI loko upara ADhAyA javAnI ane gAyAnI katala vadhAre karavAnI nIti apanAvI. sadiza upara tavAi khIjI taraphathI je zrImaMto ke madiza gAya pALatA temanA peAtAne gherathI gAyAne rajA ApavI paDI. bhUlezvaranAM mATA madiramAM sekaDo gAyA hatI te kAIne aDacaNu rUpa na hatI chatAM temane tyAM rAkhavAnI manAI karavAmAM AvI hatI. For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 tala mATe zreSTha gAyA meLavavAnA sarakArI detA gAvadha premIo, ke jamAnAvAdIo game teTalA bakhADA kADhe chatAM leAkAnA eka nAnA vaga hajI che je gAyanuM dUdha levA mAMphAM mAre che. jyAM eka cIjanI mAga hoya tyAM te pUrI pADanArA paNa maLI Ave che. gAyanA dUdhanI cADI paNa mAMga hovAne kAraNe muMbainA gavalIe saurASTranI zreSTha gAyA mukhai lAve che. temane gharamAMgaNe. AMdhavAnI sarakArI manAI che. eTale temane rastA upara chUTI mUkI devAmAM Ave che. gavalI divasamAM be vakhata e gAyAne ghara pAse la Ave, thADA dANA khavaDAve ane dUdha dvAhIne pAchI rastA upara cheDI de. pachI zreSTha gAye rastA uparanA kacarA, zAkabhAjInAM DAMkhaLAM,. bagaDelAM zAkabhAjI, eMThavADa vigera khAIne peTa bhare che. AvI rIte kacarAnA DhagalA upara nabhatI gAyAnA dAkhalA ApIne sudhArAvAdI. kaTAra lekhakA ane gAdha premIe gAya virUddha gAvadha khaMdhInI mAgaNI virUddha leAkamAnasamAM graMthio pedA kare che. jANe ke A DhASa gAvadha. khatrInI mAgaNI karanArAonA ja hoya ne! A sthiti cAle che kAraNu ke temAM sarakArane tala thavA mATe zreSTha gAyA maLI rahe che. ane leAkamAnasane gAvadha khatrInI virUddha keLavI zakAya che. saurASTranI e gAye cAra cha mahinA dUdha Ape tyAM sudhI gavalI ene hAtheA khavaDAve che. dUdha ApatI aMdha thAya eTale katalakhAne vecI navI sArI gAya lAve che. eTale zreSTha gAyaiAnI nAbUdI sarakArane rasa che. je rIte e gAye ahIM rajhaLe che e sthiti leAkAnu gahatyA virAdhI mAnasa palaTAvavAmAM madadarUpa che. mATe sarakAra e sthiti cAlu rAkhe che. jo sarakAranI dAnata gAyAne khacAvavAnI ane tenuM savana karavAnI ja hAya, tA lekIne madizane gAyA rAkhatA zA mATe aTakAve. che? gavalIone ghera gAyA mAMdhavAnI sagavaDa zA mATe nathI apAtI zaheramAM ghAsanA je puravaThA jarUrI che. teTalA puravaThA lAvavA veganA zA mATe nathI ApatA ? For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 jeTalAM pazuo dUdha ApatAM DAya temanI jarUra pUratuM ghAsa zaheramAM AvI zake teTalI gaNatarIpUrvakanAM ghAsanAM veganA ja Ave che. eTale vasUkI gayelAM DhArAne tA katalakhAne mAlavA sivAya chIe rastA ja nathI rahetA. va mAnapatrAnA gAkIza rastA upara beThelI gAyane lIdhe ke rastAmAM chANunA pAdaLA karatI gAyane lIdhe, ke e gAye kAI vakhata sAmasAme TakarAya te vAhanavahevAramAM muzkelI thAya ke akasmAta thAya tyAre chApAMomAM tenI sAme uhApoha jagAvavAmAM Ave che. paraMtu Avu kyAre ane che? varasamAM ekAda-be vAra, paraMtu temAM koi akasmAtamAM mRtyu thatu nathI. koI ne sAdhAraNa IjA thaI hoya che ke vAhanavahevAra be traNa miniTa mATe aTakyA hAya che. paraMtu Traka akasmAte te rAjanA 25-50 thAya che. rAja 5-10 navalahiyA jIvAnAnAM prANu AvA akasmAtA harI le che, eka akasmAta thAya ane kalAka sudhI vAhanavahevAra aTakI paDe che. mAnI sAme krAi patrakAra, kAI kaTAra lekhaka, kAi gAvadhapremI ke kAI jamAnAvAdI eka heraD uccAratA nathI. kAraNa? kAraNa ke meTara eka udyoga che! mAnavI udyoga mATe ke ughoga mAnavI mATe ? AjanI hiMsaka zASaka yAMtrika atha vyavasthAmAM udyoga mAnavIne mATe nathI cAlatA, mAnavI udyoga mATe jIve che. eTale ke kAinA lADakavAyA AvA akasmAteAmAM mAryo jAya, koi kADabharI navapariNIta vadhUnA cUDalAM bhAMgI jAya, kAi kuTuMbanu zirachatra jhuMTavAI jAya ane tenAM patnI mALA nirAdhAra ane tenA vAMdhA nathI, kAraNa ke meTara udyoga dhamakate! rAkhavA e anivAya che. ane mAnavIe udyoga mATe jIvavAnu che. jyAre gAyA ane dUdha e udyoga nathI. e te mAnavInI jarU riyAta che. dhama'nA pAce che. saMskRtinA AdhArasthaMbha che. paraMtu jo For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 mAnavajIvana gauNa hAya, dhama karatA "sekyularijhama" moTu hoya, saMskRti tAM paisA mATe hoya teA pachI gAya ane dUdhanI jarUra ja karyo che ? mATe tenA viSe leAkAne game te rIte game te prakAre, game tevI atizAkti bharelI vikRta hakIkatanI rajUAta dvArA gahatyA taraphI banAvavAnA prayAsa karavA, emAM ghaNAM pAtro gaurava anubhavatAM hoya che; Ama sarakAranAM ceAsa vahIvaTI pagalAM dvArA zaherAmAM gAya adRzya thaI gaI ane tenu' sthAna bhesAe lIdhu have bhesAnA vAro paraMtu paradezI Ione bhAratamAM dUdhanuM vizvanuM bIjA naMbaranu mATu' khajAra hAtha karavAnI lAlasA jAgI. have jema gauhatyAne vAjakhI rAvavA bheMsanA dUdhanA pracAra karyAM hatA tema bheMsanI katalane vAjakhI TharAvavA gaubhaktane ja khATe raste DhAryAM ke, bheMsa che tyAM sudhI gAya. nahi mace. gAya bacAvavI hAya ! bheMsane mArA." gAya bacAvavA pagalAM levAyAM nahi. gausavardhana mATe je kAMi thayu' te teA gau vazanA khAtamA khelAvavA mATe, vaijJAnika ucheranA jAduI nAma nIce ja tema thayu. bheMsanA khAtamAM khelAya ethI jANe ke gAya macI javAnI haiAya evI havA pedA karavAmAM AvI. bhesAnI katala zarU thaI. enA vidha ja thaye nahi. dUdhanI taMgI vadhavA lAgI ane paradezI dUdhanA pAuDara dezamAM dhUsavA lAgyA. paraMtu temAMthI eka navI ja sthiti pedA thai je te vakhate dezI ke paradezI zASaNakhArAnI dhyAnamAM nahi AvI kAya. zuddha dhInI abhUtapUrva ta'gI ane baTara oilanA praveza bheMsanI maryAdita katale zuddha ghInI abhUtapUrva taMgI peDhA karI. zuddha ghI eka jamAnAmAM eka rUpiyAnu 20 leA maLatuM. tene adale eka kilAnA 30 rUpiye maLavu muzkela banyuM. A sthitinA lAbha laIne ghInA nAme baTara oila nAmanA koi padAtha A dezamAM ghusADI devAmAM AvyeA. atyAre lagabhaga dara varSe 50 karoDa rUpiyAnu aTara oila dezamAM paradezathI Ave che evI mAnyatA che. ane tenA For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. upayoga sthAnika zuddha ghImAM bheLaseLa karavAmAM thatA hoya te ApaNe navAi pAmIe nahi. vartamAnapatromAM pragaTa thayelA samAcAro mujaba bhArata sarakAra upara dara varSe aDhI akhaja rUpiyAnA dUdhanA pAuDara ane baTara oilanI AyAta karavA dekhANu thai rahyuM che. AvI AyAtamAM sattAdhArIonAM aMgata hitA pedA thaI jatAM hAya che. jo AvA karAra na karIe te vikAsa yeAjanA mATe nANAM nahi dhIIe.' evI garbhita dhamakIe nIce paNa AvA karAro thai jatA hoya che. vAtabhaga'nI salAhanI bhayaMkaratA A AyAtanAM nANAM cUkavavAnu' saraLa ane te mATe F. A. O. nA pratinidhi mi. vAnakhaga evI salAha ApavA mATe gayA AkaTobaramAM ke tenI AsapAsanA kAI samaye bhAratamAM AvyA hatA ke, 1980 mAM vizvane eTale ke yuropa-amerikana dezezane 30 lAkha Tana mAMsanI jarUra paDaze. ane bhArate A dRDiyAmaNa kamAI levAnI taka jhaDapI levI joIe !!!" ApaNu pazudhana A hUMDiyAmaNa kamAvAnA lAbhamAM kApI nAkhIe pachI paNa ApaNA hAthamAM te kazuM' kharca nahi kAraNa ke mAMsa-nikAsanA je paisA Ave te te dUdhanA pAuDara ane khaTara oIlanI AyAtamAM kharacAI jAya. vaLI katala vadhAravA mATe adyatana kArakhAnAM sthApavAnI salAha paNa vAnamage ApI hatI, ane te mATe adyatana kArakhAnAM "UbhAM karavA leAna ApavAnI paNa taiyAra khatAvI hatI. ApaNe adyatana kArakhAnAM temanI leAna laI ne cAlu na karIe te mAMsa-nikAsa karAra mujaba tee pAchaLathI ApaNA dezanu` mAMsa nApasaMda kare eTale ApaNe leAna paNa levI ja rahI. aAnanuM vyAja bharavA dezanI prajA upara sIdhA ke ADakatarA verA nAkhavA ja paDe. sahuthI vizeSa mahatvanuM e ke 30 lAkha Tana mAMsa-nikAsanI ghelachAmAM ApaNI gAyA, bhesA, gheTAM, bakarAM vigerenuM nikaMdana kADhI nAkhyAM pachI dUdhanA pAuDara ane baTara eilanI AyAta ahIne mo For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ }r pAMca majAnI karavI paDe ane te vakhate te tenA bhAva vadhArIne ApaNu nirdaya rIte zoSaNa karavAnI taka javA teja nahi. bheMsanI ane dhInI krimatamAM asAdhAraNa vadhArA bheMsanI tala zarU thayA pachI ja ghInI ane bheMsanI kiMmata vadhavA lAgI. I. sa. 1900 thI 1915 sudhI bhesanA bhAva 5 thI 10 rUpiyA. 19 17 ,, I. sa. 1916 thI 1940 sudhI bheMsanA bhAva rU. 30 thI 50 1940 thI 1945 ,, rU. 50 thI 500 I. sa. 1945 pachI vadhatA jaIne rU. 700, 1000, 1200 1500, 2000, 3000, 3500, 4000, 5000 ane dhImAM sarvazreSTha gaNAtI gIranI bheMsanA rU. 10,000 melAya che. bheMsa kapAtI gaI, zuddha ghI nA puravaThA ghaTatA gayA tema zuddha, ghInA bhAva ane tenI sAthe bheLaseLa paNa vadhatAM thayAM. e bheLaseLane. sarakArI kAyadA dvArA rakSaNu maLatuM gayuM. dAkhalA tarIke zuddha ghImAM kAyadA dvArA 15 TakA seLaseLane mAnyatA maLI eTale bheLaseLa amuka hada sudhI kAyadAmAnya banI. paMdara TakA bheLaseLa kAyadA dvArA rakSita ane te 30 TakA lAMcarUzvata dvArA rakSita na bane ? Ama bheLaseLa aTakAvavA zuddha ghInA puravaThA vadhAravA joIe. ane dUdha ApatAM tamAma prANIonI katala kha dha karavI joIe. tene male katala vadhAratA gayA ane bheLaseLane kAyadAthI rakSita khanAvatA gayA. 1900 thI 1915 sudhI zuddha ghInA uMcA mAlanA bhAva ii maNunA (20 kilAnA) rU. 10 thI 15 hatA. I. sa. 1916 thI 1925 sudhImAM te vadhIne maNanA rUpiyA 25 thayA. 1925 thI 1940 sudhImAM maNunA 30 rUpiyA thayA. 1940-thI 1950mAM 120 ane 1950 pachI tA 160, 180, 200, 250, 300, 500, 600 sudhI rUpiyA kharacavA chatAM paNa saMpUrNa zuddha ghI. tA maLI ja na zake tevI sthiti pedA thaI. For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thazIone ghI-keLAM gAyonA nikaMdana dvArA dUdhane dukALa pedA karIne paradezI DerIonA dUdhanA pAvaDara mATe bajAranAM dvAra khelI ApyAM. pachI sonuM nikaMdana kADhIne zuddha ghInuM ja nikaMdana kADhI nAkhyuM. paradezI baTara oIla nAmanI koI ajANa cIjane ghInA bajAramAM ghusADI ane bheLaseLane mokaLuM medAna karI ApyuM. lekenA manamAM evI mAnyatA pesADI dIdhI ke, bheMsa nakAmI che, bheMsanuM dUdha nakAmuM che, ane zuddha ghI khAvAthI kaMI phAyado nathI. te nukasAnakAraka che. AvI rIte navI keLavAyelI prajAnA magajanuM vANuM karIne bheMsanI katala sAme virodha ja pedA thavA dIdhuM nahi mane upayogI che, paraMtu satya hakIkata e che ke na te bheMsa nakAmI che ke na te bheMsanuM dUdha pIvA mATe gAyanuM dUdha uttama che, ene artha e nathI ke bheMsanuM dUdha na pIvAya. gAyanuM dUdha pacAvavAmAM saraLa che. te buddhine sateja banAve che. te bheMsanuM dUdha pIvAmAM bhAre chatAM jenI pAcana zakita sateja che. jemane te anukULa Ave che. te dUdhamAM baLa ApavAnI zakti vadhu rahelI che. A uparAMta hAlanA jamAnAmAM jyAM sudhI ApaNe svIkArelI pazcimI raheNIkaraNI ane khANIpINIne tilAMjali na ApIe tyAM sudhI cA ne vaparAza rahevAne ja cA bheMsanA dUdhanI vadhu sArI ane vadhu sastI bane che. tene InkAra thaI zake tema nathI. paraMtu dUdhanI mIThAIe peMDA, baraphI, gulAbajAMbu vigeremAM te gAyanuM dUdha ja joIe. kAraNa ke gAyanA dUdhanI mIThAIe lAMbA samaya sudhI bagaDayA vinA rahI zake che. mathurAnA khAsa banAvaTanA gAyanA dUdhamAMthI banatA peMDA pUrA eka varasa sudhI bagaDayA vinA -sArI hAlatamAM rahI zaktA. paraMtu bheMsanA dUdhanI mIThAI becAra divasa pachI bagaDI javA lAge che. te lAMbA samaya rAkhI zakAtI nathI. For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enArthI UlaTuM' zuddha ghI bheMsanA dUdhamAMthI banAveluM' hAya ta ghaNA lAMbA samaya sudhI bagaDayA vinA rahI zake che. gAyanu ghI tAjetAjI' khAvAmAM uttama che. tenA svAda ane sugaMdha avaNu nIya hAya. che, paraMtu 25 30 divasa pachI svAda ane sugaMdha dhIme dhIme ekba thatAM jAya che. Akhare na khAi zakAya tema khagaDI jAya che. paraMtu bhe'sanA dUdhanuM zuddha ghI varasathI vadhu samaya tenAM svAda ane sugaMdha ane jALavI rAkhe che. e ghI vaDe je vAnagIo ane te paNu lAMkhA. samaya sudhI jALavI rAkhI zakAya che. 70 - vaLI bheMsanA dUdhamAM leAhatatva vadhu che. eTale te pInArAne enImiyA (pAMDurAga) thavAnI sabhAvanA rahetI nathI. ArAgyanI jALavaNI mATe leAhIMmAM leAhatatva pUrA pramANamAM hovuM jarUranuM che.. ApaNe bheMsa kapAvA daIne rakatadAna zizmiranI ceAjanA karI. pariNAme teAhI vepAranI cIja anI ane game tevA AcaraNanA manuSyanu lehI gunAkhAra mAnasa banAvI / tenI paravAha karyA vinA rakatadAna. zibirAne gauravaprada lekhAvI. tA raktadAna zibironI jarUra nahI paDe jo leAkAne pUratA pramANamAM gAya ke bheMsanu" dUdha maLe teA rakatadAna zibirAnI jarUra paDe nahi, paraMtu jamAnAvADe pazcimAM vicArasaraNIe. ane leAkeAnA magajamAM ghusADI devAmAM AvelI apratima bhramaNAe ApaNane dUdhanI mahattA ja bhulAvI dIdhI. prajAmAM dUdha dvArA leAhIne vadhArA karavAnA badale karajadAra eka pAsethI karaje laine khIjAne karaja bharapAI kare, ane khIndrane karaja bharapAi karavA trIjA pAsethI UchInA paisA le tema ApaNe ekanu leADI khIjAmAM ane bIjAnu vAha trIjAnA zarIramAM dAkhala karIe chIe; paratu leAhI pedA karavA prayatna karatA nathI. madada vinA ApaNe ApaNAM poSaka tatvA mATe zuddha ghInI jarUriyAta bheMsanI pUrI karI zakIe nahi. bheMsanuM ghI Arthika rIte vadhu For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 mahatva dharAve che. ane bheMsanA ghInuM Arthika mahatva svIkArIe te bheMsa ApoA5 Arthika rIte mahatvanI banI jAya che. gAyanA dUdhamAM ghI pAMca TakA hoya che. (jo ke saurASTranA baraDA pradezanI gAyanA dUdhamAM ghI vadhu hoya cheane bheMsanA dUdhamAM ghI 7 thI 10 TakA hoya che. gIranI bheMsanA dUdhamAM ethI paNa vadhu ghI hoya che. eTale utpAdananI daSTie bheMsanuM ghI vadhu phAyadAkAraka che. kheDUtanI mUDI uparAMta bheMsanuM ghI e kheDUtanI bacata rakavAnuM agatyanuM sAdhana che. gAyanuM ghI jaladI bagaDI jAya. paraMtu bheMsanuM zuddha ghI varasa deDha varasa sudhI jALavI zakAya. eTale amuka kheDUte ke pAlaka pitAnI bacata haMmezAM traNa cIjamAM reke pazu, jamIna ane sonuM. paraMtu e traNe cIjomAM rekavA vadhu mUDI joIe. zuddha ghI gharamAM pedA thayuM eTale te kharIdavA pausAnI jarUra nathI paDatI. eTale ghaNA pradezamAM pitAnI bacata ghI mAM zekavAmAM AvatI. himAcala pradeza mokhare himAcala pradeza AmAM mokhare hatuM tyAM pazuone ghAsacArAnI suvidhA, pANInI paNa kheMca nahi eTale pazupAlake bheMsa pALatAM piSatAM ane tenA dUdhanuM je ghI thAya te teo sAcavI rAkhatAM jarUra paDe tyAre ja vecatAM. A kAraNathI te pradezamAM vanaspatinI AyAtanI manAI hatI. to motanI bhUtAvaLa bhAgI jAya - sarakArI nIti udyogalakSI ane mAnavahita virodhI temaja pazuhita virodhI rahI che. te badalIne je mAnavahita ane pazuhita lakSI banAvavAmAM Ave, yaMtra ughoga zeSaNanuM sAdhana che. temane tilAMjalI ApI mAnava ane pazuzaktinA sahakArathI mAlanuM audyogikaraNa karavAmAM Ave te AjanI badhI muzkelIo ane jIvasRSTi upara nAcI rahelI matanI bhUtAvaLa bhAgI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 rAMdhaNakaLA rAMdhaNakaLA pAkazAstra e hiMdu saMskRtinuM eka ati ucca ane avibhAjya aMga che. pAkazAstranI zreSThatA bheMsanA dUdha ane ghIne AbhArI che. Ama bheMsa ane bheMsanA zuddha ghInAM nikaMdanathI ApaNuM saMskRti pAMgaLI banI che. prajAzakita hIna banI che. vanaspati udyoge vALela dATa 30 varasanA gALA pachI ane sarakAranI tamAma sahAya meLavyA pachI paNa vanaspati udyoga 1 lAkha 70 hajAra Tana uparathI pa lAkha 37 hajAra Tana sudhI pitAnuM utpAdana vadhArI zake che. tema karavA jatAM tela bajAramAM bhAre bhaDake baLyAM che. mAlanI kheMca vadhatI rahI che. tenA mATe kAco mAla zIMgadANA meLavavA jatAM Dhorane, tenA cArAne, ane tenA pariNAma rUpe dUdha-ghanA puravaThAne nAza thayo che. varase 5 lAkha 37 hajAra Tanane, 5 abaja, 37 karoDa rUpiyAne mAla banAvavA paradezI AyAtI tela pAchaLa keTalA abaja rUpiyA kharcA te jANavuM muzkela che. lekasabhAnA koI sabhyane AvA prazno pUchavAnI jarUra jaNAtI nathI. paraMtu vanaspatinuM utpAdana vadhAravA jatAM varase aDhI abaja rUpiyAnA dUdhanA pAuDara ane baTaraoIla AyAta karavA paDavAnA saMjogo pedA thAya che. ane pazuomAM rekelI rASTranI abajo rUpiyAnI mUDIne nAza thaI rahyo che. je vanaspati udyogane pretsAhana ApavAne badale gosaMvardhana ane bheMsa saMvardhanane protsAhana apAyuM hatuM te pAMca lAkha Tana vanaspatine badale ApaNe 19 lAkha Tana zuddha ghI pedA karI zakyA hata. dUdhanA pAuDara ane baTaraoIlanI AyAta karavAnI jarUra ja raheta nahi telane bhAva vadhAro ane kALA bajArane uddabhava ja thaye na hota. e bheso kayAM che? aMgrejI amala pahelAM saurASTra, paMjAba vigere dezanI seMse For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 * ja 40 thI 60 liTara dudha ApatI. AvI umadA prakAranI bhese lAkhanI saMkhyAmAM hatI. Aje te evI bheMsa zodhatAM paNa maLI zakatI nathI. have te rejanuM 4-5 liTara dudha ApatI bheMsa paNa sArI gaNAya evI sthiti che. bhAratanA karaDe rUpiyAnA pagAra hajama karI gayelA garA niSNAtoe taiyAra karIne pitAnA bhAratIya zine vArasAmAM ApelI vidyAne e pachI pAka che. bhAratanuM pazudhana bacAvavuM hoya te A adhikArIone rUkhasada ApyA vinA ane dura duranA gAmamAM aneka Aphata sAme jhajhumI rahelA pazupAlakonA hAthamAM pazu saMvardhananuM kArya saMpyA vinA bhAratanuM pazudhana bace tema nathI. 5zamAtrane bacAve have savAla mAtra gAyane bacAvavAne nathI. savAla pazu mAtra- gAya, bheMsa, gheTA, bakarAM, UMTa vigere tamAma prANIone bacAvavAne che. kAraNa ke savAla mAtra dudhane nathI, dezamAM baLada, dudha, zuddha ghI, baLataNa, khAtara, raheThANe vigerenI taMgI vadhatI jAya che. ekalI gAyane bacAve paristhiti kAbUmAM AvI zake tema nathI. - jema lazkaranI eka AkhI haroLamAM eka morace lazkaranI TukaDIne nAza karI nAkhavAmAM Ave te bAjunI TukaDI upara bhaya AvI paDe che. ane tene bacAvavA prayatna karavAmAM na Ave te AkhI haroLa tUTI paDe che. tema gAyanuM nikaMdana kADhyAM. pachI zeSaka artha vyavasthAnuM kALacaka bheMso upara pharI vaLyuM che, ane tyAMthI pharatuM pharatuM te gheTA, bakarI, UMTa vigere samagra pazupatinuM nikaMdana kADhI nAkhaze. ' prANI mAtra upara chUTeluM matanuM kALacakra - lekone proTInanI lAlaca ApIne, kheDUtone anAja ne badale mAMsa pedA karI kamANI karI ApavAnI lAlaca dvArA, ane hUMDiyAmaNa meLavavAnA pracAra heThaLa prANI mAtra upara matanuM kALacakra chUTuM karI rAyuM che. For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja janatA pArTIe jyAre rAjaghATa upara gAMdhI mArge cAlavAnI pratijJA lIdhI tyAre prajAe mAnyuM ke have ghara gharamAM gAMdhIjInuM yaravaDA cakra (raMTiye) pharI vaLaze. koI mAnavI vastrahIna dazAmAM nahi che. dareka mAnavIne be TaMka peTa bharIne khAvAnuM maLaze. paraMtu tene badale te pazuo upara ane garbhamAMnA bhAvI nAgarike upara (garbha pAta karAvavAne kAyadesara banAvIne) kALacakra ane mAnava jAta upara zeSaNa ane phugAvAnA viSaca chUTI pheMkavAmAM AvyAM che. ' A sAthenuM keTaka bheMsonI zuddha ghI ApavAnI zakita ane kaI jAtanI khetI viSayaka nIti palaTAthI dezane pharI tAjA dUdha ane zuddha ghIthI UbharAte karI zakAya bhAve DAmI zakAya; ane anAjanI taMgIne bhaya haMmeza mATe nAbUda karI zakAya te sUcave che. bheMsa paNa ApaNA arthataMtramAM ati mahatvanuM sthAna dharAve che. gAya bacAvavAnA nAdamAM bheMsane ke dudha ane khAtara ApatAM kaI paNa pazune ApaNe bhUlI zakIe nahi. jema mazInamAM eke eka hU ane cakakara kAmanA che. temAMthI eka paNa na hoya te AkhuM mazIna cAlatuM baMdha thaI jAya. te ja pramANe ApaNuM Arthika ane sAmAjika arthavyavasthAmAM gAyanI sAthe ja bheMsa, gheTA, bakarAM paNa eTalAM ja upayogI che. temAMthI koIne paNuM nAza kare eTale ApaNI kRSi-Arthika-sAmAjika vyavasthA pAMgaLI thaI javAnI. A tamAma prANIonI katala sAme ApaNe ugra virodha che. e mAtra dhArmika virodha natha; dhArmika sAthe sAMskRtika, sAmAjika temaja Arthika siddhAMtane virodha paNa che. - mAMsanI nikAsa dvArA dhana kamAvavAno Azaya e atizaya hana Azaya che. saMskRtinA hAsanI e parAkASThA che. ' ApaNe vanaspati udyoga calAvavAthI ane e vanaspati udyoga cAle mATe magaphaLInuM vAvetara vadhAre javAthI keTaluM Arthika nukazAna For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 - pilAyA, sahana karIe chIe, ane e nukazAna sahana kyA pachI paNa vanaspati udyoga prajAnI mAMgane pahoMcI vaLI zake tema nathI ja, te nIce ApelA keSTakamAM spaSTa rIte jaNAvyuM che. 150-51 magaphaLInA vAvetara nIcenI jamIna 44,94,000 hekaTara (eka hekaTara eTale aDhI ekara) magaphaLInuM utpAdana 33,19,000 Tana, magaphaLImAMthI zIMgadANuM maLe? Azare 21,90,540 Tana. kula zIMgadANuM Azare 75 TakA 16,41,905 Tana zIMgadANA palavAmAM Ave te temAMthI 40 TakA lekhe telanuM utpAdana 657,162 Tana (ema kahevAya che ke have te telane utAra 36 TakAthI e heya che.) 60 TakA lekhe kheLa maLyA 985,743 Tana. kula telamAMthI vanaspati udyogamAM vaparAyuM 1,77,083 Tana telanuM vanaspatimAM rUpAMtara karatAM AvatI cAra TakA lekhe telanI ghaTa 7,083 Tana vanaspati udyogamAM vaparAyA pachI kenA upaga mATe tela vadhyuM 480,074 Tana vanaspatinuM utpAdana 1,77,000 Tana vanaspati, tela ane kheLanuM bajAra bhAve mUlya 480,079 Tana tela rU. 8,000 TananA bhAve rU. 384 karoDa bhAve 985,743 Tana kheLanI kiMmata rU.1,200nA TananA bhAve rU. 117 karoDa 17,000 Tana vanaspati rU. 1,000nA TananA bhAve rU. 170 karoDa - kula 671 karoDa For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspati udyoga dvArA telanuM vanaspatimAM rUpAMtara karavAnI kriyAmAM 7,083 karoDa telanI ghaTa AvI jethI dezane pa3 karoDa 66 lAkha rUpiyAnuM nukasAna thayuM. eTaluM tela 7 lAkhathI vadhu manuSyane pUruM pADyuM hatuM. 1977/78 magaphaLInA vAvetara nIcenI 6948,000 + 2454,000 hekaTara jamIna hekaTara magaphaLInuM utpAdana 5,26,000 Tana + 1943,000 Tana kula zIMgadANA Azare 34,72,900 Tana : 12,82,380 Tane kula zIMgadANA Azare 26,04,690 Tana + 9,61,785 Tana -75 TakA palAyA 40 TakA lekhe telane utAra 10,41,276 Tana + 384114 Tana 60 TakA lekhe oLane utAra 15,62,884 Tana + pa,6431 Tana vanaspati udyogamAM tela 5,59,375 Tana + 3,82,292 Tana "vaparAyuM. telanuM vanaspatimAM rUpAMtara karatAM AvatI telanI ghaTa 22,375 Tana + 15292 Tana -vanaspatinuM utpAdana 5,37,000 Tana + 3,60,000 Tana vanaspati udyogamAM vaparAyA bAda prajAnA upaga mATe baceluM tela 4,81,901 Tana + 1,827 na utpAdita vanaspati, tela, ane baLanuM bajAra bhAve leka vaparAzanA tela 4,81901 Tana dara 8,000 nA bhAve rU. 385 karoDa For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 77 5,62,184 Tana kheLanI kiMmata rU. 1200nA rU. 187 karoDa 5,37,000 Tana vanaspatinI kiMmata rU. 1,000 nA rU. 537 karoDa. kula rU. 1,109 karoDa temAMthI vanaspati banAvatAM AvelI 4 TakA lekhe rU. 22,375 Tana telanI kiMmatanA rU. 17 karoDa 90 lAkha rUpiyAnI nukasAnI rASTrane sahana karavI paDI. ghaTamAM gumAveluM tela Azare 24 lAkha mANasane pUruM pADayuM hata. - telamAM vanaspati karatAM poSaka tatva vadhAre che. udyoganA lAbha khAtara e piSaka ta jhuMTavI laIne rASTrane 17 karoDa 90 lAkha rUpiyAnuM nukasAna sahana karavuM paDyuM. . vanaspati udyoganA hita khAtara magaphaLInA vAvetara vistAra vadhAravAne badale tene 1950-51 nI sapATIe sthira rAkhI je 24,54,000 hekaTara vadhu jamIna zIMgadANAnI khetI nIce lAvavAmAM AvI tenA upara manuSya ane pazuone khAvAnA upayogamAM Ave e juvAra-bAjarAne pAka lIdhe hatA te tenuM rASTravyApI pariNAma nIce mujaba AvyuM hota. 2454,000 hekaTara jamIna anAjanuM utpAdana pazuonA kherAka Azare 16 lAkhathI kaDabane utAra 82 lAkhathI vadhu. comAsAmAM anAja ugADavAmAM Avela e ja 24,54,000 hekaTara jamIna upara ziyALu pAkamAM cArA mATe juvAra ugADavAmAM AvI hata che temAM nIce pramANe 7 lAkha TanathI 508 lAkha TanathI utpAdana maLatA vadhu anAja vadhu cAre. (cArI mATenA vAvetaramAM anAja ochuM cAre ghaNe utare - utare kula anAja 23 lAkha TanathI vadhu cAre 590 lAkha TanathI vadhu For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ATalA cArA vaDe 13 karoDa 80 lAkhathI vadhu bheMsAnuM paNa thaI zake ane temanA sarerAza 500 liTara dudha lekhe 270 lAkha Tana dudhamAMthI 7 TakA lekhe 15 lAkha TanathI vadhu zuddha ghI meLavI zakAya uparAMta 54,003 karoDa liTara chAza maLe. magaphaLIne badale juvAra bAjarAnuM utpAdana karavAthI je utpAdana . thAya tenuM mUlya nIce mujaba AMkI zakAya. 23 lAkha Tana anAja sarakAre bAMdhelA TananA rU. 8750nA bhAve rU. 15 karoDathI vadhu "634 lAkha Tana kaDabanA rU. 250nA TananA bhAve rU. 157 karoDathI vadhu 15 lAkha Tana zuddha ghI rU. 30 hajAranA bhAve : rU. 4,500 karoDa 5,400 karoDa liTara chAsa 25 paise liTara lekhe rU. 1,350 karoDa 180 lAkha pazuonA 9 karoDa Tana chANanA baLataNanA rU. 100nA bhAve rU. 900 karoDa kula rU. 7,102 karoDa lekene vanaspati pUruM pADavA magaphaLInI khetI vadhAravAne badale je juvAra bAjarAnI ane pazuonA cArAnI khetI vikasAvavAmAM Ave te pAMca lAkha Tana vanaspatine badale 15 lAkha Tana zuddha ghI 5400 karoDa liTara chAsa, 23 lAkha Tana anAja ane 900 karoDa rUpiyAnI kiMmatanuM baLataNa gumAvI paradezathI kerosIna, dudhane pAuDara, baTara oIla vigerenI AyAta pAchaLa seMkaDo rUpiyAnA iMDiyAmaNanI khuvArI karavAmAM Ave che ane dara varase abajo rUpiyAnI mUDI gumAvI devAmAM Ave che. A badhuM bane che. mAtra vanaspati udyoganA hitanuM rakSaNa karavA mATe ane AvA duSkRtya karatAM karatAM rAjadvArI AgevAne garInA kacaDAyelAonA uddhAranI vAta karatA kadI zarama anubhavatA nathI. te upara ApelA khetI nIcenI jamIna ane magaphaLInA utpAdananA AMkaDA InDiyA 1977-78nA AdhAre lIdhA che.. - jyAre anAja ane cAnA utpananI jamInanI kSamatAne -aMdAja henDabukaepha egrikalcara InDiyana kAunsila opha egrikalcaranA AdhAre gaNatarI karI bAMdhe che. For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAM pApanI mahephila UDI che tyAM hajI dharatI kI nathI; samaMdarAe mAjhA mUkI nathI te bhAratane tyAM sudhI bhayabhIta thavAnI jarUra emanAM pApa karatAM bhAratanA pApa kAMIka paNa ochI te che ja, pahele sarvanAza e dezano; pachI bhAratano! paNa sabUra! pachI ya sarvanAza zA mATe? AjathI ja karelAM pApone sApha karavAmAM Ave te sadAne sUraja Ugato ja rahI jAya ne? - hAya! keTalAM vyApI gayAM che; ghera hiMsA ane adhara durAA cAranAM pApa, A bhAratanI dharatI upara! 4 cAre bAju bhAre ja mAro ! Dhora mAre, mAchalAM mAro, deDakAM. bhAre vAMdA mArA; uMdara mArA khetaramAM jIvAta sarahade zatruo; davAnA prayogomAM prANIo mAre. have vAta AgaLa vadhe che. peTamAM bALakane mArA buDhA mA-bApane mAre; rAgI daIene mAre. ane bIjI bAju durAcAranuM tAMDava ! sinemA, sahazikSaNa, nasabadhI ane nirAdha, chUTAcheDA ane garbhapAta, che vagere DAnsa, eberAya vagere helo, Telivijhana ane myuM prinse! adhara anAcAranAM janaka banI cUkayA che === A dezane "Aya' kahI kema zakAya? hA...eka ja kAraNe AvA ya dezane Aya kahI zakAya. te e ke ahIM Aje paNa evA keTalAka mUDIbhara mANase 11 sita, ane sajajo] che je saMpUrNa Arya kakSAnuM jIvana jIve che! te ane emanA ja puNe dharatIne dhrujatI aTakAve che; pApIone - maratA bacAve che. bAkI Aryava jevuM bahAM kazuM ja nathI ! --+++= II + * zrI paM. caMdrazekhara vijayajI For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22]. navI peDhInuM bhArata viSe ajJAna A kheDUta putro sAthe vAtacIta- kheDUta putronAM eka vidyArthI gRhamAM javAnuM thayuM. vidyAthIe mane gherI vaLyA. vAtacIta zarU thaI ceDAM gharaDAo paNa koI prasaMgathI zaheramAM AvyAM haze. tyAM teo chokarAone maLavA AvyA hatA teo paNa pAse AvIne besI gayA. . eka vidyAthIne meM pUchayuM, "kelejamAM tame je viSaya lIdhe. che?" "bI. koma. nAM chellAM varasamAM chuM." javAba maLe. "pAsa thaI gayA pachI zuM karaze?" meM bIjo savAla pUchaye. beMkamAM ke koI ophisamAM nokarI zodhIza." teNe javAba Apyo. bI. kema. thayA pachI paNa karI ja zedhavAnI? kaI savataMtra baMdha karavAnuM ApaNA vidyArthIone sujhatuM ja nathI. keLavaNI jJAna. meLavavAnuM nahi paNa nekarI meLavavAnuM sAdhana banI gaI che. meM manamAM vicAryuM ane tarata trIjo prazna pUchaye - "tamArA kuTuMbanI jamIna nathI?" "che. javAba maLe. keTalI?" meM AgaLa pUchayuM. 170 ekara teNe javAba Ape. tame keTalA bhAIe che?" meM pUchavAnuM cAlu ja rAkhyuM. bahuM eka ja chuM" teNe javAba Ape. 70 ekara jamInamAMthI je upaje thaze tenA karatA nekarImAM pagAra vadhAre maLaze.?" "sAheba paNa amArI khetI Adhunika nathIne? pachI khetImAM amane zuM maLe?" teNe hatAzAthI javAba Ape. For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhunika khetI eTale zuM?" meM savAlane mAre cAlu ja rAkhe. Adhunika khetI eTale TrekaTara, pharTilAIjhara, jaMtunAzaka davAo, moTara paMpa ke nahera vagere. tenI jogavAI nahi eTale zuM thAya ? teNe vadhu hatAzAthI uttara Ape. paNa have te sarakAra A badhI cIjo mATe lena Ape che ne?" meM pUchavAnuM cAlu ja rAkhyuM. "Ape che. paNa temAM lAgavaga joIe ne? vaLI jenI vaga vAparIe te pitAnuM kamizana mAge te paNa ApIe. paNa A ghara-, hAe mAnatA nathI. kahe che ke amane A cIjonI jarUra paDI nathI. ApaNI jamIna te keTalAMya varasethI che. have khAlI phegaTanI lena laIne karajadAra nathI thavuM. vaijJAnika pragatimAM duniyAnI sAthe rahevAnuM A vaDIlo samaje ja nahi." - pelAM vRddhomAMthI eka kAMIka kahevA jatuM hatuM. tene meM hAtha pakaDIne IzArAthI aTakAvyuM, ane pelA yuvAna vidyArthIne pUchyuM, TrekaTara na hoya te ghare baLada haze ne?" - baLada te che" teNe bhArapUrvaka javAba Ape. paNa te kAMI TaranI tele Ave?" " paNa haze." meM pUchayuM. "che. paNa sukAI gaye che." meM pUchayuM, "nadI nathI ?" "dI che. paNa pANI kyAM che?" nadI jAya te che amArA khetarane aDIne paNa temAM pANI te comAsAmAM mahine be mahinA ja rahe che. daza mahinA te temAM pANIne badale dhULa hoya che." - mane yAda AvyuM ke te ja nadImAM 60 varasa pahelAM bhara unALe paNa mADuM pANI rahetuM. meM kahyuM, "te nadImAM pAchuM te bAre mAsa che." te vacamAM ja bolI UThaye ke "A badhAM galaDhero paNa For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra ema ja kahe che. paNa huM' janmIne samajA thayA tyArathI temAM pANIne badale dhULa jouM chuM. jo pANI hatuM te gayu. kayAM {' vRddhoe mane kahyuM, "bApA ! A bhAI je kahe che te sAcuM che." "ane Apa je kaheA che te paNa sAcu che." ame ekaradITha seA maNu khAjA patu pakavatA. temaja varasamAM be thI traNa pAka letA. paNa A chekarAo amArI vAta ja mAnatA nathI. sAmA kahe che ke AtA adho TADhAM pahAranAM gappAM che. teo kahe che ke TarekaTara ane balAtI' khAtara vinA khetI thAya ja nahi. ema nizALamAM bhaNIe te badhuM khATu amAre mATe te cheka balAtI' copaDIo chapAIne Ave che. emAM lakhyuM te khATuM ane tame sAcA ?" emane kema pahoMcAya. meM pUchyuM "bApA ! nadI ne kUvA sAva sukAI gayAM che. e vAta sAcI ?" sAva sAcI, bhAI sAva sAcI." "paNu nadI jevI nadI kema sukAI jAya ?" meM pUchavAnuM cAlu ja rAkhyuM. bhagavAnanA kApa, bIjuM zuM ? dharatI upara pApanA bhAra vadhatA jAya che, taye, bhagavAna pANI khecI ja lene ?" vRdhdhe kahyuM.. hajIya A badhA DIsA bhagavAnanI ne pApanI vAta karatAM thAkatAM ja nathI. Adhunika vijJAnamAM kAMI samaje ja nahi. nakAmA jUnA jamAnAnI sAhebI, dharma, pApa ne puNya ane bhagavAnanI vAte karIne amAru magaja bagADI nAkhe che," pelA vidyArthIe rASapurvaka kahyuM. 1 caMgIjhakhAnanI mAnavAnI katalane vaTalAve tevI gAyAnI stala : mArA manamAM pavana vage vicArI dvAyA jatA hatA. badhI vAta sAcI hatI. paramezvaranA kApanI, pApanI ane vijJAnanI vAta paNa sAcI hatI. gAyAnI kataleAma sA sA varasathI cAlu hatI. caMgIjha. khAna, taimura ane nAdauranI mAnava hatyAne paNa jhAMkhI pADe evI vizALa pAyA para gA hatyA, jIva hatyA ane mAnavatAnI katala cAlI For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 rahI hatI, tenAthI moTuM pApa zuM heI zake? vadhu duHkhada te e ke caMgIjhakhAna jevA dvArA cAlelI mAnavahatyAne vizvanI tamAma prajA tiraskAra kare che. jyAre saMskRti, mAnavatA ane jIva sRSTinI aghora katalane jamAnAnI jarUriyAtamAM khapAvI devAmAM AvI che. AvA aghora pApathI Izvara kopAyamAna na thAya te bIjuM zuM thAya? vRddha paTelanI vAta sAcI hatI. sAcA vijJAnanI jANakArI kyAM? pelA yuvAnanI vAta paNa sAcI hatI. vijJAnanI vAtamAM pelA vaDIlene samajaNa na paDatI. temaja vijJAnanI vAta karavAmAM pitAne pragativAdI samajatA pelA yuvAnene vijJAnanI sAcI samaja ja na hatI. kAraNa ke keLavaNInA pustakamAM vijJAnanI sAcI jANakArIthI temane vAcata rAkhavAmAM AvatA hatA. Adhunika vijJAnane nAme temane je kevaLa maLatI hatI te te temane kuhADAnA hAthA banAvIne temanA dvArA mAnava jAtanuM zoSaNa karavA mATe taiyAra karavAnI eka cAla hatI. jethI TekaTara, pharTilAIjhara, jaMtunAzaka davAo, maTara paMpa vigere temanA hAthamAM mUkIne te dvArA mAnava jAtanuM zoSaNa ane jIva sRSTinA saMhAranuM kArya thaI zake. bicArI navI peDhI? - je parivartana thayuM hatuM te sAcA vijJAnane AdhAre ja thayuM hatuM. gAyanA saMhArathI chANanAM baLataNane ane khAtarane dukALa zarU thaye hate. khAtara vinA khetare nakAmAM hatAM. lekoe baLataNa mATe vRkSonuM nikaMdana kADhyuM hatuM. AthI vRkSa dvArA jamInane maLatuM rakSaNa na maLavAthI jamInanuM dhovANa thavA lAgyuM. vRkSa uparathI kharI paDatAM lAkha Tana pAMdaDA, vRkSa upara AvIne besatAM kare pakSIonI hagArathI jamInane kudaratI piSaNa maLatuM baMdha thayuM. jamInanA chevApaNathI je mATI devAtI tenA lIdhe nadI nALAMe pUrAI javA lAgyA ane sUkAvA lAgyA. nadIo sukAI javAthI bhUgarbhamAMthI maLatAM pANIne pUravaTho baMdha thaI jatAM kUvAo paNa sukAI gayA. navI peDhIe te For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janmatAM ja A pasvirtita sthiti joI hatI. temane te temanA pUrvajoe joyelI vana, pazu ane jala samRddhinI kalpanA ja na hatI. eTale temanA vaDIlenI vAte temane kema samajAya? A cAra pAMkhiye matane ghayAre? sukAI gayelAM pANInA puravaThAthI pazuo upara eka vadhu kAtila ghA karyo hate. jamIna kasAhIna thavAthI anAja ochuM pAtuM hatuM. cariyANuM saphAcaTa karI nAkhavAmAM AvyA hatA. pANInI, ghAsacArAnI nikAsa dvArA pedA karAyelI temanA khANAnI taMgI ane katalakhAnAmAM temanI garadana upara pharI rahelI chUrI-AvAM cAra pAMkhiyAM matanAM dhasArA sAme pazuonI saMkhyA ghaTI rahI hatI. baLanI kAryazakti, ghaTatI jatI hatI, temanI kiMmata AsamAnane AMbavA mathatI hatI. sa varasa pahelAM rUpiyA traNa thI chamAM maLatA baLadanI kiMmata rU. 1000, 1500, 2000 sudhI pahoMcI hatI. A badhI vaijJAnika hakIkta. che. paNa pelA vidyArthIo e zI rIte jANe temane te pipaTanI. jema TrekaTara, rAsAyaNika khAtara, sudhAreluM biyAraNa ane Adhunika siMcAInA jApa japavAnuM zIkhavavAmAM AvyuM hatuM. AvI mAnyatAmAM ja ucharelA ApaNA yuvAne, khetImAM pitAnA TAMcA sAdhane joI hatAza thaI nekarI zodhavA phAMphAM na mAre te bIjuM zuM thAya? kenI vadhAre kAryasUjha? temane temanA vaDIle ajJAna, buddhihIna ane beTA lAge che, kAraNa ke emanA pUrvajonI samRddhi ane kAryasajhanI emane kahapanA ja nathI. emane maLI raheluM zikSaNa ane A zikSaNanA racayitAonI kalpI lIdhelI vaijJAnika buddhinA prabhAvathI teo aMjAI gayA hoya che. prakhyAta pazuzAstrI ane kRSivaijJAnika che. vekare je bhAratIya kheDUtane pitAnA guru mAnyA, te ja kheDUte temanA ja vaMzajonI mAnyatA mujaba ajJAna mUrkha ane AvaData vinAnA che, vidhinI A kevI vicitratA che? For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 DaoN. vAlDarane briTiza sarakAre te samayanAM a Mgreja zAsita hiM+- rakArane madada karavA temane hiMdustAna mAkalyA ane temane sUcanA ApI ke temaNe bhAratanA kheDUtAne vaijJAnika ane samRddha khetI kema thAya te zIkhavavu. teo lakhe che ke, "mArA kolejanA abhyAsa pUrA karIne DigrInA tamAma kAgaLiyA laI huM bhArata Avyo. ahIM' AvIne pAMca varasamAM mArA abhaNu gurue (bhAratanA kheDUta) pAsethI eka paNa vaijJAnika sAdhananI madada vinA samRddha khetI kema thAya te zIkhyA. IMgleMDanI * sarakArane meM lakhyu ke, bhAratanA kheDUtane hu khetI kema karavI te zuM zIkhavavAnA hatA ? temanA te lAhImAM ja sekA peDhIothI jJAna utarI Avelu che !' * e bhAratanuM sAcu' vijJAna koNa zIkhavaro ? bhAratanuM A vijJAna ApaNI navI peDhIne kANu zIkhavaze ? ge sevakA tA paradezI pAsethI salAha sUcana meLavatA hAya che. ge saMvadhananA badale DerI savananAM cIle dezane caDhAvatA jAya che. grAma sevA sevAne nAme rAsAyaNika khAtara ane sudhArelAM biyAraNu, naherAnI siMcAI ane TayUbavela'nA pracAraka banIne pharyo kare che. bhAratanuM bhAratIyakaraNa karavAne badale a MgrejIkaraNa aMgrejo karatA ghaNI jhaDapathI agrejonAM bhAratIya vArasadArAthI thaI rahyuM che. je navAM vijJAnanAM adhabhakto sAthe vArtAlApa eka mitra rASapUrvaka mane kahyuM, "tamArI badhI vAtA kheTI che. pazcimanI pragati ane vijJAna sAme tamane khATA virAdha che. "tamArI mAnyatA mAtra tamArA ane jainAcAoNe lakhelA pustakA upara AdhArita che. paNa e badhAM lakhANe! buddhinI kaseATI upara TakI zake tema nathI. phalANAM rAjAe brAhmaNeAne ATalA hajAra gAye dAnamAM ApI, amuka rAjA pAse ATalA lAkha gAye hatI. e badhAM gappA.' For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te vakhate mAnavInI buddhinA pUrA vikAsa thayA na hatA. bIjI kAMda lakhavAnI temanI AvaData na hatI. eTale AvuM lakhI nAkhyuM: jarA vicAra tA karI ke rAjAe te lAkhA gAceAnI vyavasthA kevI rIte karatA? brAhmaNNA hajAra gAya zI rIte sAcavatA ? temane khavaDAvatA zu? karADI maNu dUdhanuM zuM? vaLI tame ja kaDA che ke. dUdha vecavuM te pApa manAtu'. jo dUdha na vece te gAye rAkhavI paravaDe zI rIA? ghera ghera gAya hAya te| dUdha vecAtuM le paNu kANu ? AvI badhI vAta jyAre vartamAnapatro na hatAM, khAdya duniyA sAthe saparka na hatA, vaijJAnika DhaSe buddhi khIlI na hatI tyAre leAkA mAnatA.. AjanA aNuyugamAM kANu mAnaze ?" eka chevu tA gADI Ape aNuembha vaDe duniyAnA nAza karI zakAya te huM mAnI lau" chuM," meM javAba khApyA. "paNu kAI paNa vijJAna gAya, pRthvI, havA ane pANInI madada vinA vanaspatinu eka cheADavu paNa UgADI zake tema nathI. aNunI mahAvinAzaka zaktimAMthI khacavu haze tyAre. mAnave gAyanuM ja zaraNu levu paDaze," . gIrave mukAyeluM dezI a'grejonu magaja mAnI laIe ke hiMdu itihAsakArA ke jainAcAryAM aMgrejI bhaNelA na hatA, mATe temaNe lakhyuM e badhu khATu. ane a MgrejI keLavaNI lIdhelAoe lakhyu. te ja sAcu', evI ja tamAma mAnyatA hAya te e mAnyatAnA savAla che. terthI e kAMI hakIkta nathI. anatI. me' ema kahenArA paNu sAMbhaLyAM ke jainAe taiyAra karele saskRta zabdakoza khAdhArabhUta na manAya paNa mAliyara' lakhele saMskRta zabdAza AdhArabhUta gaNAya. te AvI mAnyatA dharAvanAra bhale tema mAne, tethI jaina vidvAne ke hiMdu paDitAe banAvelA zabdakoza te aMgrejI bhaNelA na hatA mATe te avagaNI zakAya nahi. For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 tamArA prazno taddana mAliza che. jaina ke hiMdu granthAne pramANa vagaranAM mAnavAne kAI kAraNa nathI. temaNe lakhelI khAkhatA viSe tame je savAla uThAvyeA che te tA kSudra prazna che. je rAjavIe lAkhAnI caturagiNI senAnuM saMcAlana karatA ane vizALa pradeze! upara rAjya karatA temane lAkheA gAyAnI vyavasthA karavAnuM muzkela zI rIte hoI zake ? ApaNe bahu dUra purANu kALamAM na jaIe te paNa Aje atihAsika pUrAvA che ke mahArAjA kumArapALa pAse temanI pAtAnI 31 hajAra gAyA hatI. pRthvIrAja cauhANa temanA pitA semezvara yuddhamAM marAyA tenI uttara kriyAmAM rezamI jhula ADhArelI, gaLAmAM ghauMTaDI madhelI ane zIgaDAMmAM sonAnI ghugharI khAdhelI e hajAra gAyA brAhmaNeAne dAnamAM ApI hatI. tyAMthI paNa vadhu najIka AvIe te TIpu sulatAna pAse tepakhAnu kheMcavA 35 khaLaDhAnu jUtha hatu, te jUthanI madadathI eka ja rAtamAM 35 mAIlanuM aMtara kApIne sara Ara veleslInA lazkara upara trATakyA hatA. brAhmaNA hajAro gAyAne sAcavatA brAhmaNA hajAra gAyAnA dAna letA e badhA vanamAM rahenArA RSimunio hatA. temanA AzramamAM hajAro vidyArthI e bhaNatA, te vidyArthI A gAyonI dekhabhALa karatA. gAyAne najara sAme rAkhIne vidyArthIone kRSi vijJAna, pazuvijJAna, vanaspati vijJAna, gaNita, paMcAmRtadhArA taMdurasta rahevAnI kaLA ane paMcadravya dvArA rogamukta rahevAnuM jJAna ApavAmAM AvatuM. Ama gAyonI vyavasthAnA koI surakela kSa na hatA. A khArAka ghAsacArAnA praznane AjanI paristhitinI seTI upara mUkavA na joi e. te samaye dezamAM vizALa ane samRddha cariyANA hatA. temAM thatAM ghAsanI AjanI peDhIne kalpanA ja na Ave. Aje te For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cariyANe zodhavA javuM paDe. bhAgye ja koI jagAe cariyANa jovA maLe ane te paNa mAtra thoDAka ekaramAM ja comAsAmAM ekAda phUTa UMcuM ghAsa thayuM hoya te nasIba. varasanA 8 thI 10 mAsa dhULa UDatI hoya che. AvA verAna cariyANanI jamIna paNa mAthAdITha 07 ekara jeTalI hoya che. - jyAre vedakALathI laIne mogala saltanatanA aMta sudhInA dastAvejI purAvA sAbita kare che ke dareka gAmane pAdare vizALa cariyANe hatA. DuMgaro ane parvatanI dhAre ghAsa ane vRkSothI chavAyelI hatI. cariyANAnuM ghAsa eTaluM UMcuM thatuM ke ghoDesavAra paNa tenI nIce DhaMkAI jate. gAmamAM paNa phakta dUdha dohavAnA samaye savAre ane sAMje gAmamAM AvatA bAkI divasa ane rAta cariyANamAM pharatAM. juvAra bAjarInAM sAThAM je Aje bhAgye ja cAra pAMca phUTanA joIe chIe te 12 thI 15 phUTa UMcA thatAM. eTale e cAro paNuM puSkaLa maLatuM. uparAMta gIca jaMgalamAM aneka prakAranA vRkSo evAM hatAM jenA pAna ane phUla pazuonA cArA mATe vaparAtAM. saurASTranA prakhyAta vanaspati zAstrI zrI jayakRSNabhAI IdrijInA vanaspatio viSenA pustakemAM AvA vRkSonI mAhitI maLe che ane De. vekara tene Teke Ape che. garIbamAM garIba gharamAM paNa ekAda be gAye hatI. zrImatene tyAM temanA gajA pramANe seMkaDe gAya hatI. rAjAone tyAM hajAronI saMkhyA rahetI temane ghAsacAre ane dANa maLI rahe te mATe gegrAsanI prathA hatI. ge-grAsa pitAnI gAyane ApavAnuM nahi paNa garIbanI gAye je rastAmAM pharatI hoya temane ApavAnuM hatuM. go -grAsa niyamita maLe mATe tene dhArmika prathA banAvI hatI. A dUdha vecavAnI manAI zA mATe ? - nirogI jIvana jIvavA mATe jokhkhI havA, cekhA pANI jeTaluM ja dUdhanuM mahatva che. AvI cIja je vepArI ane te temAM * garIbamAM garama kaDA gAyaka maLI rahe For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ce -bhAva vadhArA, kALA bajAra vagere jAmI paDe. te cIja garIba mANasA "mATe aprApya ane mATe tene vecavAnI hindudhama manAI kare che. bhAratIya athavyavasthA tADI pADIne pazcimanI zoSaka atha vyavasthA "phelAvavAmAM AvI pachI ja dUdhanAM vecANu zarU thayAM. tenI sAthe ja dUdha mAMthu' thayuM', pachI duSprAya thayuM. have tA zeSaNa karavAnu eka jakharu sAdhana anI gayuM che. OM dUdha utpAdana ane upayAga : dUdhanuM utpAdana a mATu hatu. Ai ne akabarImAM akhUla *jhala lakhe che ke, "gAyA rAja ardho maNathI vadhu dUdha Ape che. eka rUpiyAmAM 21 pAunDa. zuddha ghI maLe che." prakhyAta dhArAzAstrI zrI ThAkuradAsa bhAga`va tenA "Cow in Agony" nAmanAM pustakamAM lakhe che ke "gaI sadImAM rAja maNu dUdha ApanArI gAya ane bheMsAnA vaMza katalakhAnAmAM nAza pAmI cukaye che." dUdhanAM A vipula utpAdananA upayega vipula pramANamAM hatA. sazakta ane nirogI jIvana mATe dUdha pAyAnI vastu che. Ayurveda lakhe che ke, "mANuse rAja AchAmAM ochuM traNa zera (dvADha lITara) dudha pIvu' joIe." Aje ApaNe deDha liTarane badale cA nA kapamAM mAtra doDha camacA dUdha nAkhIne calAvIe chIe. eTale dUdhanA khArAkamAM karavA jeSThatA ane agAu thatA upayAgane khyAla paNa sarakhA na Ave. te vakhate roTalA, roTalI ke purInA leTa paNa pANIne badale dUdha vaDe apAtA jethI svAda ane poSaka tattva khUba vadhI jatAM. are A kAThiyAvADa 18mI sadInAM aMtamAM eka a Mgreja musAphare Kathiawad before 200 years" nAmanA pustakamAM lakhe che ke me ghaNA deze! joyA che paNa saurASTramAM jevI sudara nadIe ane suMdara gAya bheMsa joI che tevI koI dezamAM joi nathI. tyAMnA loko khetInI paNa bahu paravA karatA nathI. dUdha ane mAkhaNa temanA mukhya khArAka che !" For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 Aje jo e ja pravAsI saurASTramAMthI pasAra thAya te kadAca ema. lakhe ke huM eka evA pradezamAMthI pasAra thayA jene pazue ane nadIonuM kabrastAna kahI zakAya. jyAM pANInA dukALa khAremAsa DA.. che paNa dArUnI relamachela che." che ghInA vyApaka upayoga dUdha vecavu... e pApa gaNAtu paNa dUdhamAMthI ghI anAvIne vecI zakAtuM. ghInA khArAkamAM vyApakapaNe upayoga thatA. tethI ja ApaNI saMskRtinuM sahuthI mahattvanuM aMga che "pAkazAstra." dhI duniyAmAM sarvottama gaNAyu che. AjanI peDhIne jANIne Azcaya thaze ke dezamAM jyAre dUdha ghInI relamachela hatI, tyAre khArAkamAM telane sthAna na hatu. tela mAtra rAte dIvA karavA (se varasa pahelAM kairasInanA dIvA na hatA) vaparAtuM. aMga para mAliza karavA ane joDA para cApaDavA temaja gheADA bheMsAne mAliza karavA vaparAtuM eTale te mAravADamAM kahevata che. ke ghI khAya gheADA, tela pIe joDA." tyAre ghInA upayoga zuM hatA te joie. khArAkamAM hAla jyAM tela vaparAya che. tyAM ghI vaparAtu. miThAI manAvavI hoya, zaTalA, roTalI, bhAkharI ke purI banAvavI DAya, zAka hoya ke phrasANu e tamAmamAM ghI vaparAtu. Aje e prathAnAM avazeSa mAtra vaiSNava saMpradAyanAM mazimAM che. tyAM hajI sudhI prasAdamAM tela vaparAtu nathI. 58 devasevAmAM paNa dhI pratyeka gharamAM devasevA hatI. pratyeka gharamAM devama"dira pAse, savArasAMja ghInA dIvA thatA. hajAro madirAmAM ghInA akhaMDa dIvA cAlu rahetA. lAkhA brAhmaNe agniheAtrI hatA. hiMdu samAjamAM lagna hamezAM agninI sAkSIe thAya che. te agnine ghere lAvI sAcavI rAkhavAmAM. AvatA. savArasAMja mane vakhate temAM maMtroccAra dvArA dUdha, cAkhA . For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hA ane ghInI 108 AhUti apAtI. hAma dvArA agnine sadA prajavalita: rAkhavAmAM AvatA. te ja agnithI agnidAha apAtA, uparAMta dareka gharamAM vaizvadeva karavAnA eTale ke jamyA pahelAM agnimAM pAMca Ahuti ghInI ApavAnA rivAja hatA. A tamAma vidhie dhAmika ma dhana che. paNa gAyAnI katala dvArA hAmamAM joitI ghI sahita tamAma cIjo meAMdhI ane duSprAya karI, vinA baLa vApare aMgrejoe te aTakAvI dIdhI che. temanA vArasadAroe ene AcaravI azakaya banAvI. tenAthI paNa AgaLa vadhI ghaNAM sthaLe DAmahanana karavA upara pratimadha paNa mUkayA. Aje te leAkAne zuddha ghI jevA paNa maLatu nathI. teA pachI savAra sAMja dUdha, rAMdhelA bhAta ane ghInI 108 Ahuti kANu ApI zake? dezamAM dara varase lAkhonA hisAbe nAnA moTA yajJA thatAM, temAM DAma karavA hajArA maNu ghInI jarUra paDatI. ' are! baLA ane dhADA thI pItA dezanA tamAma vAhana vahevAra maLada ane gheADA dvArA cAlatA.. sekaMDa mAIlanI majala kApanArA khaLo ane gheADAone paNa dhI. pIvaDAvavuM paDatuM. Aje leAkAne jeTaluM tela paNa jovA nathI maLatu' tethI aneka ghaNu ghI vAparavA maLatu. eTale briTizazAsana pahelAnu dhArmi'ka, sAMskRtika ane sAmAjika jIvana joIe te ATalAM ghI, dUdhanuM zuM thatuM te prazna ja upasthita thatA nathI. paNa e badhu bhAratIya arthavyavasthAnA DhAMcAmAM ja hatuM. pazcimanI zASaka artha vyavasthAoe sthiti palaTAvI nAkhI. che. eTale AjanI peDhIne enI kalpanA paNa na Ave. . A kevI viSama paristhati? tame kadI vicAra karyAM che kharI ke je dezamAM lAkhA annakSetro ane sadAvratA hatAM tyAM Aje anAjanAM kALAM majAra cAle che. je dezamAM zrImaMtA dara varase taLAvA ane kUvAo khAdAvI samAjane For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNe dharatA, dura duranAM ujajaDa, nirjana sthaLoe paNa pANInI para besADatAM tyAM Aje eka yA bIjA nAme pAchuM vecAvA lAgyuM che. je dezamAM nitanavI dharmazALAo baMdhAtI tyAM Aje jamIna ane makAno amAnuSI kahevAya evAM bhADA, pAghaDI ane AsamAne aDatI kiMmate levAya che, e badhuM parivartana kema thayuM? hospirAmAM hajAre dardIonI katAre, aMdara bichAnAne abhAve nIce sutelA bhAre daradathI pIDAtA daradIo, jhUMpaDapaTTIonAM vadhatAM , melAM gaDagUmaDathI bharelAM zarIre, nagna dazAmAM hajAro bALakane -rastAmAM bhIkha mAgatA ke khissA kApatAM ke corI karatAM kadI jovAnI paravA karI che kharI? $ jhaDapathI ApaNe ToLAmAM pheravAI jaIzuM, je.. ApaNe ApaNI gAyone bacAvI temanuM saMvardhana karI ApaNA dharma, saMskRti ane mekSalakSI samAja racanA karI nA sthApIe te gaNatarInAM dAyakAomAM eka saMskRta prajAmAMthI gunegAranAM TeLAmAM pheravAI jaIzuM, athavA bekArI, garIbI ane apaSaNanA raMganAM bhega banI AMdhaLA ane gAMDAonI prajA banI Akhare nAza pAmIzuM. athavA jema 1942 mAM jApAna aNuyuddhamAM saMDevAIne nAza pAmyuM tema ApaNuM vartamAna arthanItithI trIjA vizva vigrahamAM dhakelAIne nAza pAmazuM. je jhaDapathI ApaNuM mAnasika, Arthika ane sAmAjika adha:patana thaI rahyuM che tene aTakAvIzuM nahi te mane lAge che ke bebIna vagere prajAe jema dharastanAM paTa parathI baMsAI gaI tema A mahAna AryaprajA paNa dharatInAM paTa parathI ekAda saikAmAM ja nAbUda thaI jaze. sivAya ke e vAta Izvarane karmane maMjura na hoya. che. te abajo gAne uchere ' AvI rahelA vinAzamAMthI ApaNe bacavuM ja hoya te bhAratanuM bhAratIyakaraNa karavuM ja paDaze. ANuyuddhamAM na joDAvavuM hoya te pharIthI For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abajonI saMkhyAmAM gAye UcheravI ja paDaze. aNurajathI chavAyela mahelane ane AkAzane zuddha karavAM lAkhonI saMkhyAmAM havana hema karIne karoDe maNanI Ahuti ApavI paDaze ane gAyanAM chANathI lIMpAyelAM gharamAM Azraya leve paDaze. A kheDUta putronI A dazA A pustakanI zarUAtamAM ApaNe joyuM ke kheDUta putro pachI, temaNe kolejamAM abhyAsa karyo hoya te kheTa rASTradrohI keLavaNInAM prabhAve ane kelejamAM na gayA hoya te reDiye, vartamAnapatra ane jAheramaMca parathI thatAM buddhihIna ane ravAthI rAjadvArIonAM pravacanathI. aMjAIne, pitAnA vaDIle pratyenA Adara gumAvI beThA che. temanA pUnAM jJAna, AvaData ane anubhava pratye temane zraddhAM nathI. bhArata eka divasa samuddha khetI karate deza, sahuthI ochAmAM ochA utpAdana kharaca vaDe khetI karate, duniyAnI bajAramAM bhAratanI kheta pedAza ThalavAtI,A badhI hakIkatamAM temane vizvAsa nathI. hAthe caDhayuM te hathiyAra laIne karmakSetre gumAvanArA bhArateMya vIranI vAte temane parIkathA jevI lAge che. . teo hatAza thayA che, hatAzAthI bhaNe che, bhaNIne hatAza bane, che. bhAratamAM uttama khetI, madhyama vepAra ane kaniSTha nekarI gaNAtI. tene badale have kaniSTha khetI mAnI karIne uttama gaNIne nokarI pAchaLa khuvAra thayA che. lakara tenA senApatimAMthI vizvAsa gumAvI de te tenuM bhAvI aMdhakAramaya banI jAya che. paraMtu je kheDUta putro khetImAMthI vizvAsa gumAvI de temanA bApadAdAonI siddhio sAcI havAne asvikAra kare, paradezI pracAranAM phasalAmAM phasAI jAya, te te AkhI praja mATe Aphata rUpa che. bhAratane kheDUta jagatane tAta gaNAtuM. e birUdanuM tenuM For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 "abhimAna tene sArAM narasA keI paNa samaye prajAnA rakSaNahAra thaIne Uso rahevA preraNA Apatu. Adhunika vijJAna kheDUtane jagatano tAta miTAvI daIne Adaza lUTAro krama anavuM te zIkhavIne jagatane zrAparUpa banAvI rahyuM che. bhAratIya kheDUta putrono temanI bhUmi, pazuo, pUjAnAM jJAna ane sUjha sAtheno saMbaMdha kapAte jAya che. pazcimamAMthI prarNayanAM pUranI mAphaka vahetA AvatA yAMtrika khetI vijJAna sAthe saMbadha ba MdhAtA jAya che. jema jema e saMbaMdha vadhu gADha bane che. tema te bhAratIya para parArthI vadhune vadhu dUra kheMcAtA jAya che. bhAratIya saskRtino je eka ditrasa rakSaNahAra hatA te have teno bhakSaNahAra khanatA jAya che. mAnava jAtanA hitanI avagaNanA karIne potAnA kuTuMbI jevA pAtAnA pazuonI pazu avagaNanA karIne te muTThaubhara udyogA sAthe potAnA hita joDI rahyo che. tene sattAnI paNa lAlasA jAgI che. pariNAme te pote paNa khuvAra thaze ane rASTranI khuvArI notaraze. ka dezanI pAtAnI ja vAtathI ajANa AgaLa jatAM ApaNe joyu ke philesInA viSaya laIne ema. e. (M. A. With Philsosophy) thayelA juvAnane bhAratanA bhUtakALanI kazI gatAgama nathI, tenA pUrvajonA rItarivAjanI jANakArI nathI, kutrAcAranuM jJAna nathI. tene phAIvasTAra hoTelamAM kevu' jIvana che tenI jANakArI che. tene pazcimI raheNIkaraNI mATe Adara che. tene - raziyana 'rivAthyuzana' ane cAInIjha kaoNmyunanuM jJAna che. para`tu peAtAnA kulAcAra viSe kazuM jANatA nathI. ApaNA pUrvajonAM parAkrama, temanI * samRddhi, dezanI bhAvAtmaka ekatA e badhI vAta tene parIkathAo jevI lAge che. ApaNA dhArmika rItarivAjo, sAmAjika utsavA ApaNA pUrvajonI raheNIkaraNI, khANIpINI vagere viSe tene kazI ja jANukArI nathI. For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane proTIna, viTAmina vigerenI laganI lAgelI che, paraMtu tAjA dUdha ke zuddha ghI ane temAMthI banatI pauSTika, svAdiSTa, mUlyavAna vAnagIo viSe koI jANakArI nathI. pazcimanI saMskRti (ke duSkRti nAM prakAzathI tenI AMkhe aMjAyelI che. te ja pramANe AjanI yuvA peDhIne so varasa pahelAnI bhaugolika sthiti vizene paNa saMbaMdha kapAI cUkyuM che. anAjanA dukALa, pANanA dukALa, makAnanI taMgI e badhuM jANe ke ApaNA jIvananI vAstavikatA hoya, peDhI dara peDhIthI cAlI AvelI kudaratI paristhiti hoya ema e mAne che. temAMthI mukta thavA vaijJAnika pragatine nAme, jaLabaMdha, pharTilAIjhara, pAtALa kUvAnA projekaTa vagere aneka rojanAo dvArA paradezI tune ahIM pathAre karI, AphatanA oLA vadhu gherA banAve che. A sAcA ItihAsathI paNa ajANa atihAsika kSetre paNa ApaNa AvI ja bUrI dazA che. svarAja maLyA pachI ApaNe ghaNA vizva vikrama karyA che. temAM eka e paNa vikrama che ke ApaNe hajI paradezIoe badaIrAdAthI lakhelA ApaNA dezane itihAsa Aje paNa ApaNA bALakone bhaNAvIe chIe. eka taraphathI ApaNe kemavAdane virodha karIe chIe. bIjI taraphathI mate ameLavatI vakhate kema kema vacce vikhavAda vadhArIe chIe. cUMTaNI pracAramAM kAma kema vacce avizvAsa ane zreSa pedA karIe chIe ane kadAca Ama karavuM saheluM bane eTalA mATe ja bALakane beTA itihAsa zIkhavI ekabIjI kAma pratye dveSa, vera, AzaMkA ane bhaya temaja tiraskAranI bhAvanAne DhaDhaLatA ja rahIe chIe. - AjanI yuvA peDhIne ApaNA ItihAsa sAthe saMbaMdha kapAI -ga che. je lokoe ApaNA ItihAsanI ne lakhI che, ItihAsane graMthAkAre sAcavyuM che temane ApaNI AgalI peDhInA vidvAnoe For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e utArI pADayA che. muslima itihAsakArAnI paDa mAthA vinAnI tavArI-khAne AdhAre aMgrejoe lakhelA itihAsane mAnya rAkhI, Aje paNa navI peDhInA manamAM dveSanI ane laghugranthinI bhAvanA vAvIe chIe. AvA eka itihAsa che. sAmanAthanA kha'DananA jenA viSe kalikAla sajJanA nAme prakhyAta thayelA jainAcAya zrI hemaca'drasUrijI temaja zrI mairUtu MgAcArya ne amAnya karIne, ke caMdrakhArATanuM lakhANa vizvAsapAtra na hAvAnuM jaNAvIne mahamUda Azrita alakhanI ane tenA AdhAre khIjA muslima itihAsakArAe lakhelI tavArIkheAne mAnyatA ApavAmAM AvI che. tenI eka eka vAtane asatya ane kalpita sAbita karI navI prajA pAse ahI mUkI che. For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seminAtha para gajhanInuM AkramaNa zrI veNIzaMkara vAsu eka parIkathA? mahamUda gajhanIe gujarAta upara savArI karI temanAthanuM maMdira teDayuM e vArtAnuM caNatara bahu nabaLA pAyA upara thayuM che. muslima tavArIkhakArenI tavArIkhane AdhAre mahamada gajhanInI bhArata uparanI savArIone ItihAsa lakhAve che. paNa e svArIo keTalI hatI ? 12 ke 16? te vize tavArIkhakAre ekamata nathI. temanI tavArIkhene AdhAre aMgreja ItihAsakAroe paNa ItihAsa lakhe che, chatAM iliyaTane eka sthaLe lakhavuM paDyuM che ke A parIkathA jevuM lAge che. tema chatAM gujarAta uparanI savArI ane seminAthanA zivaliMganAM khaMDana vize khUba vistArathI lakhAyuM che, ane cabarAka aMgrejoe hiMdu-muslima vacce vera-jhera vadhArI temane laDAvavAmAM e savArInA ItihAsane khUba upayoga karyo che. - zrI hemacaMdrasUrie ullekha karyo nathI. na muni hemacaMdrasUrIe ane zrI merUtuMgAcAryuM gujarAtanA solaMkI vaMzane itihAsa lakhe che. mahamUda gajhanInA samaya pachI lagabhaga 75-100 varasanA gALAmAM hemacaMdrasUrI thaI gayA. paNa temaNe A caDAIne kaze ullekha karyo nathI. gujarAtanA viddhAne lakhe che ke muslima tavArIkhakAronAM varNane ekabIjAthI bahu judAM paDe che. paNa temaNe ATaluM badhuM lakhyuM che tyAre kaMIka te banyuM ja haze ne? jyAre hemacaMdrasUrI vize lakhe che ke teo gujarAtanA Azrita hevAthI temanI kItine jhAMkhapa lAge evuM lakhavAthI teo dUra rahyA haze. For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrasUrIe cAmuMDanAM duSkarmone ane teNe mAlavarAjanA hAthe ghera apamAna sahevAnA prasaMgane ulalekha karyo che. karmo karavAM e yuddhamAM parAjita thavA karatAM vadhu kalaMkti che eTale hemacaMdrasUrI vizenI gujarAtI vidvAnI mAnyatA paNa buddhigamya nathI. mahamUda gajhanInI bhArata uparanI caDAIe vize sahu prathama lakhanAra mahamadanA darabAramAM tene Azrita alarUbInI hate. ane. muslima tavArIkhakAe alarUbInInI tavArIkhanA AdhAre temanI tavArIkhe lakhI che. A tavArIkho vize bIjA koI purAvAo nathI. ane teo alarUbInInAM kathanane paNa vaphAdAra rahyA nathI. mahamUda gajhanI, ajameranA rAjA vizaLadeva, mevADanA rANA tejasiMha, gurjarezvara bhImadeva solaMkI, (bhIma bANAvaLI) siMdhane hiMdu rAjA hamIra sumare ane jUnAgaDhane rA'navaghaNa pahele-e badhA samakAlIna rAjA hatA. mahamada I. sa. 998mAM gIjhanInI gAdIe beThe. ane I. sa. 1000mAM bhArata upara pahelI caDAI karI. vizaLa deve I.sa. 1016 thI 1064 sudhI ajameramAM rAjya karyuM. bhImadeva I. sa. 1022mAM pATaNanI gAdIe beThA ane rAnavaghaNa pahele I. sa. 1020mAM junAgaDhanI gAdIe AvyuM. (phArbasa kRta rAsamALA) mahamUda gajhanI siMdhanA samA rajapUtethI bahu Darate, ane jyAre paNa te bhArata upara caDAI kare tyAre samA rajapUtanuM AkramaNa AvI paDe te rakSaNanI vyavasthA karavAnuM anivArya samajate. ATalI hade tene samA rajapUtanI bIka lAgatI. (zrI zaMbhuprasAda desAI kRta saurASTrane purAtana ItihAsa pAnuM 1) caMda bAreTa emanA "pRthvIrAja rAso' mahAkAvyamAM lakhe che ke mahamada gajhanI somanAtha upara caDAI karavA AgaLa vadhyuM, tyAre ajameranA rAjA vizaLadeve mevADanA rANA tejasiMha ane bIjA hiMdu rAjAe sAthe maLIne tene harAvyuM. mahamada hArI jaIne, ghAyala thaIne nATala nAsI gaye. tyAM teNe hiMduo upara bhAre trAsa varatAvyuM. For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa vizaLadevanI saradArI nIce jUnAgaDha, mevADa, pAvAgaDhanA rAjAo ane vividha kuLanA rajapUta saDhAre ekatra thaI mahamUda pAchaLa paDyA. eka lahera sudhI tene pIche pakaDaze. lAheramAM 27 divasa sudhI zerIe zerIe yuddha jAmyuM ane musalamAnene tyAMthI nasADI mukyA. A laDAImAM gujarAtanA bhImadeve sAtha Ape nahi, tethI tene sajA karavA vizaLadeve gujarAta upara caDAI karI. bhImadevane senApati bAlukarAya 30 hajAranuM ghoDesavAra rInya laI tenI sAme AvyuM. bahu khUnakhAra yuddha thayuM. paNa kaI hAryuM nahi ke charyuM nahi. bAlukarAya vizaLadevanA hAthe ghavAye. Akhare jana maMtrIoe vacce paDI samAdhAna karAvyuM. e samAdhAnanI rUe bhImadeve vizaLadevane tenA nAma uparathI gujarAtamAM eka zahera bAMdhavAnI rajA ApI, ane vizaLadeva pitAne kharce vIsanagara zahera bAMdhIne pAchA gaye 4 alabarUnInuM kalpita varNana ema lAge che ke rajapUta rAjAonA hAthe thayelA mahamUdanA ghera parAjaya upara DhAMkapicheDe karavA tenA Azrita alabaranIe seminAthanI caDAInuM kalpita varNana lakhI nAkhyuM che. alabarUnI sahitanA tamAma muslima tavArIkhakAnAM varNana vAMcatAM ema lAge che ke temane gujarAtanA itihAsa bhUgoLa vize pUruM jJAna nathI. alabarUnInuM varNana parIkathA jevuM ja lAge che. ' alabarUnInA kathana mujaba mahamada I.sa. 1025nA ekabaranI 18mI tArIkha ane somavAre somanAtha upara caDAI karavA nIkaLe tyAre tenI sAthe 30 hajAra ghoDesavAra, 14 hajAra aniyamita pAya. daLa, (A pAyadaLa e rItasaranuM lazkara na hatuM paNa temanAthanI lUMTamAMthI bhAga ApavAnuM pralezana ApIne belAvAyelA lUMTArAo hatA) A sainikanAM aMgata sAdhane ane yuddha sAmagrI laI javA mATe 30 hajAra UMTa ane mahamUdanI pitAnI aMgata vastuo laI For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javA mATe bIjA 20 hajAra UMTa, (vIsa hajAra UMTa upara ladAI zake eTalI badhI cIja vastuo laDAInA medAnamAM pitAnA aMgata upayoga mATe laI javI e paNIthA jevuM nathI lAgatuM ?) pratyeka UMTa sAthe eka UMTavAhaka, te uparAMta hajAre bhistIo, rasoyA, mullAo, kavio, lekhake, amIre, halakA cAkara vagerenI saMkhyA dasa hajAra jeTalI hatI. A badhAne hisAba karatAM mahamUdanA lazkaramAM 30 hajAra joDesavAra 54 hajAra lUMTanI lAlace AvelA pALAo bIjAo. maLI Azare 1 lAkha 4 hajAra mANaso hatA. paNa lazkara te mAtra 30 hajAra ghoDesavAranuM ja hatuM. - mahamada navamI navembare eTale ke 23 divase gIjhanIthI mulatAna pahoMcyA, tyAM 18 divasa ArAma karI 26mI navembare pharIthI te AgaLa vadhe. A lAdaravAno lei eka rAtamAM kema chatAya? alabarUnI ane bIjA muslima tavArIkhakAre lakhe che ke rastAmAM bIjA hiMdu rAjAo sAthenI athaDAmaNa TALavA ane samaya bacAvavA teNe mAravADanA raNane mArge javAnuM nakkI karyuM. dareka UMTa upara pANInI mazako bhaNI laI raNamAM Utaryo, ane cheka jesalamIra pAse AvelA daravAnA killAne ghere ghAlya. kilA uparathI rajapUta raujo satata taura varSA zarU karI. paNa rAte muslima eciMte humale karI killAmAM pravezI gayA. zaherane laMTaTya, durgane dharAzAyI karyo. ghaNA deva madirAne teDavA ane lUMTavAne samaya na hovAthI te kAma paDatuM mUkI AgaLa vadhyA." ahIM savAla e upasthita thAya che ke ghoDesavAra lazkara ane pAyadaLa raNa kevI rIte oLaMgI gayA? raNamAM gheDA cAlI zake nahi, UMTa ja cAle. pALAe paNa jhaDapathI cAlI zake nahi. ane jhaDapathI sAbe paMtha kApavA jAya te zramathI tUTI paDe. madhakhatA tApa ane For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 saLagatI retImAM jhaDapathI raste kApavAnA mUrkhAI bharelA sAhasamAM manuSyo ane ghaDAonI maTI jAnahAni thayA sivAya rahe nahi, vaLI pahADI pradezanA mAnavIone te raNanA pradezamAM cAlavuM phAve ja nahi. pharSmI mahamUdanA darabArane kavi hatuM, ane te paNa samanAthanI savArImAM sAthe hato. te lakhe che ke daravAne kille paththaranA parvata je hate. ane tenA buraje khaMDanA hatA ane temAM siMha jevA zarIranuM lazkara hatuM. AvA zuravIra lazkarathI rakSAyele majabUta lei mAtra eka rAtamAM ja jitAI gaye e vAta mAnavA jevI nathI. daravAne rAjA amarasiMha pATaNanA bhImadevanI phaIne putra hatuM. mahamUda gajhanI somanAtha teDavA AvI rahyo che, e jANyA pachI vadhu zakyatA che e heya ke bhImadeva ane amara siMha sAthe maLI tyAM raNamAM ja mahamUdane bhIDave, vaLI killo jaladI hoya te hAthIo lAvI temanA dvArA killAnA daravAjA teDI aMdara dAkhala thavuM joIe athavA te kilAne bahArathI ghere ghAlI aMdara anAja pANI puravaThA khalAsa thAya, ane aMdaranA rInyane Akhare kilAnA daravAjA kholI bahAra AvavAnI pharaja paDe tyAM sudhI mahinAo sudhI rAha jovI joIe. athavA te killAnI aMdaranAM lazkara karatAM ghere ghAlanAranuM lakara ghaNuM moTuM hoya te sIDIo mUkI dIvAla upara caDavAne prayatna karI joIe. tema karavAmAM ghaNI mAnava khuvArI thayA sivAya rahe nahi dIvAla kUdI gayA pachI paNa killAnI aMdaranI laDAImAM humalAkhoranI khuvArI ja bahu moTI thAya. eTale mahamade eka ja rAtamAM e llio jItI lIdhuM. ane tarata ja AgaLa vadhavAnI tenI zakti jaLavAI rahI e vAta mAnI zakAya tevI nathI. laDAImAM hajAro sainike, ghaDAe kapAyA hoya, ghAyala thayA For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 heya, zramita thayA che, temane ThekANe pADayA sivAya, sAravAra karyo sivAya, ArAma ApyA sivAya duzmananA mulakamAM vadhu UMDANamAM, dhasI javuM e azakya paNa che ane mukhaI paNa che. eTale A AkhI kathA mAtra alabarUnanI kalpanAne ja viSaya che. mahamUdane. killo toDavAne ane nagara lUMTavAne samaya maLe, paNa maMdire toDavAne ke lUMTavAne samaya na maLe e vAta bAliza che. ghoDesavAra . lazkara ke luMTArUonAM TeLAM eka ja rAtamAM lodaravA jevo killo sara karI le e vAta paNa eTalI ja bAliza che. ' ka 14 divasamAM ATale lAMbe paMtha? daravAthI AgaLa vadhI te AbunI taLeTImAM cikahedarA gAma pAse AvyuM. A kilA mATe pharUkhI lakhe che ke, "A parvata durga jeTale UMce hatuM ke tArAo tenAthI nIcA hoya ema lAgatuM hatuM. A killo paNa jItI laIne tyAM the vizrAma karI mahamada AgaLa vadhe. parvata upara Avela A durgama lei paNa mAtra joDesavAra lakara ane aniyamita pAyadaLa je lAMbI musApharI, raNa oLaMgavAnI hADamArI ane cikadarAnI laDAIthI thAkelA ghavAyelA hatA tenA vaDe jItI lIdhe, ane tyAM zeDo vizrAma karI te DisembaranI adhavacamAM pATaNanA pAdare pahoMcI gaye. A rIte raNa oLaMgIne babbe laI laDIne 20 divasamAM te mulatAnathI pATaNa pagapALe pahoMcI gayo. vacce be laDAImAM traNatraNa divasanuM paNa rokANa thayuM hoya te mAtra 14 divasamAM ja tenuM pAyadaLa ATale lAMbe paMtha kApI zakayuM ? nAdirazAha dilhI upara caDI AvyA tyAre mogala zahenazAhanI. madade bAjIrAva pezvA pitAnuM zreSTha ghoDesavAra lazkara laIne panAthI pUrajhaDape dilhI bacAvavA dhasyA hatA. paNa temanuM ghaDesavAra lazkara dilhI sudhI samayasara pahoMcI zakayuM nahi. ane nAdirazAha dilhI For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 laMTI bALIne cAlyA gaye. te zuM marAThAo ghoDesavA karatAM mahamadanA pAyadaLanI ane tenA binalazkarI rasAlAnI jhaDapa vadhAre hatI? bhImadeva vize haDahaDatuM juThANuM. tavArIkhakAronA kathana mujaba bhImadeva mahamUdathI DarIne pATaNa cheDI nAsI gaye, e vAta paNa mAnavA jevI nathI. bhImadeva samartha senAnI hatA, magadhamAM tenI kIti prasarI hatI ane mAgadhI tema ja bIjI bhASAomAM tenAM vakhANanI kavitAo thaI hatI. teNe siMdhanA hamIra sumarane harAvyuM hatuM, temaja dazArNava, kAzI, paMDa, AMdha, cedI, telaMgaNa vagere dezanA rAjAone harAvyA hatA. tenA ghaDAoe gaMgAnuM pANI pIdhuM hatuM ane kAverI nadImAM paga dheyA hatA. A badhA vija karIne jyAre te pAcho pATaNa AvyuM tyAre prajAe bahu mATe utsava UjavyuM hatuM, kAraNa ke bhImadevanA rAjyamAM koI paradezI saMkaTa AvyuM na hatuM. aMdaranA tema ja bahAranA zatruothI prajAne paratuM rakSaNa maLatu' (hemacaMdrasUrInA graMtha dhayAzrayanA AdhAre phArmasanI samALAmAMthI phArbasa lakhe che ke zrI hemacaMdrasUrInA A kathananuM bIjA lekhako paNa samarthana kare che.) | bahu moTA sau sivAya, raune heravAnI kuneha, tema ja dUradUranA pradezo sudhI e sainyane puravaTho pahoMcADavAnI vyavasthAzakti sivAya AvA vijaye meLavI zakAya nahi. phakhkhI lakhe che ke bhImadevanuM raunca 200 hAthI, eka lAkha ghoDesavAra ane 90 hajAra pAyadaLanuM baneluM hatuM. AvA moTA saunyane adhipati ane samartha senAnI 30 hajAra thAkelA-ghavAyelA DesavArothI DarIne, te samayanI samRddha nagarIomAM jenI gaNanA thatI e pATaNanagarIne ane prajAne mahamUdanI dayA upara choDIne nAsI jaya e mAtra upajAvI kADhelI vArtA che. mahamUda kharekhara AvyuM hoya te bhImadeva tene daravA athavA For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 calAdarA pAse ja bhiDAve jyAM tene Abu jhAlora vagere rAjAonI paNa madada maLe. kaccha pAse 10 hajAra gheADesavAra ane 50 hajAra pAyadaLanuM, ane jUnAgaDha pAse DhADha lAkhanAM lazkara hatAM. te uparAMta kharaDAnA dhaNI jeThavAe paNa maLavAna rAjavIo hatA. A tamAmane ekatra karI AjInA pahADAmAM ke leAdaravAne pAdare raNamAM mahamUdane gherI le eTalI buddhizakti bhImadevamAM na heAya te te upara lakhyA mujabanA aneka vijayA meLavI zake nahi. gappAM upara gappAM tyAra pachI tavArIkhakArA kahe che ke mahamUdde pATaNamAM senyane vizrAMti ApI, U'TA upara pANI bhayu", khAdha padArtho lIdhA ane sAmanAtha prati prayANa karyuM. A badhI vyavasthAmAM paNa mahemUdane traNacAra divasa teA lAgyA ja haze. navAinI vAta te e che ke jema khIjA killAnAM ane sthaLAnA tavArIkhakArAe varNana karyA che tema pATaNanA killA vize, tenA sauda vize, tenI samRddhi vize kazu lakhatA nathI. mAtra pAchu lUTayuM. ane maMdiza tevAM eTaluM lakhIne ja saMtASa mAne che. pATaNathI te mADhA gayA. ahIM' 20 hajAra rajapUtAnu lazkara hatuM. paNa tavArIkhakAro lakhe che ke tyAM kAI senApati na hatA. A vAta mAnI zakAya tevI nathI. mahemUda humalo kare tyAre bhImadeva pATaNanA macAva mATe lazkara na rAkhe, meDherAmAM kAI senApati vinA 20 hajAranuM lazkara rAkhI mUke ane e lazkarane DhAravaNI ApavAne badale te nAsI jAya evA e mUkha ane DarapeAka na hatA. alakhanI vagerenAM kathana mujaba meDherAnu senAnI vinAnuM lazkara mahamUdanA lazkara upara tUTI paDyuM. ane laDIne nAza pAmyuM. For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 e vAta sAcI hoya te jarUra mahamUdanA lazkaramAMthI paNa 10-15 hajAra mANasa marAyA haze. eTalI khuvArI sahana karyA pachI tenI AgaLa vadhavAnI zakti paNa ochI thAya. moDherAnAM maMdira teDI mahamUde AgaLa vadhI bhAla pradezamAM paheo jyAM teNe pArTInA abhAve ane rogacALAne kAraNe sahana karavuM paDayuM. bhAla pradeza pAra karI te delavADAnA killA pAse AvI pahoce. A mahamada kharekhara livAhA AvyA hatA? delavADAnA kilAne phagbI zveta daitya je kile kahe che. mahemUde A killAno nAza karavAnI AjJA ApI. killAnA rakSakoe mAnyuM ke somanAtha bhagavAna duzmanono nAza karaze, tethI teo laDayA nahi ane zAMta besI rahyA. mahamUke e tamAmanI katala karI tyAMnA maMdira teDI nAkhyAM, mahamUha je kharekhara delavADA sudhI AvyuM hoya, te tyAMnA sainyane e vAtanI paNa jANakArI hoya ke te rastAmAM AvatAM badhAM maMdira teDIne AvyuM che, ane somanAtha teDavA jAya che. mATe purA - jhanUnathI ane zauryathI teno sAmane kare ane jUnAgaDhanA rA'nuM sainya paNa tyAM teno sAmano karavA AvI pahoMce e vadhu banavA joga che. somanAtha bhagavAna temano nAza karaze ema mAnI zAMta besI rahe evA bAliza te teo nahi ja heya. ja 1600 mAIlane pravAsa 50 divasamAM? delavADathI AgaLa vadhI 1026nA jAnyuArInI 6ThThI tArIkhane guravAre te temanAthane daravAje AvIne Ubhe. pATaNathI somanAtha pahoMcatAM tene 21 divasa lAgyA. jemAM te maherAnI laDAI laDe. miTerA zahera ane tenAM maMdirane tema ja delavADAnAM maMdirone nAza karyo. For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 mahemadane gIjhanIthI mulatAna pahoMcatAM-jyAM rastAmAM kaze upadrava na hata-23 divasa lAgyA. mulatAnathI raNa oLaMgI babbe. laDAIo laDI pATaNa pahoMcatAM-be laDAIonA ochAmAM ochA che. divasa bAda karatAM mAtra 14 divasa lAgyA. A ane pATaNathI somanAtha najadIka jatAM, ane rastAmAM meherAnI eka ja laDAI laDavA chatAM te 21 divase poMce. Ama 1600 mAIlane pagapALA pravAsa, yuddhanA ane ArAmanA divase bAda karIe te mAtra 50-para divasamAM para karyo ane somanAtha pahoMcatAnI sAthe. ja ArAma lIdhA vinA tatkALa humale zarU karyo. A juThANAonI paraMparA alabarUnI kahe che ke somanAthane kille na hatuM. paNa eka nAnI dIvAla hatI, ane aMdara thaDA cekIdAra hatA, paNa lazkara nA hatuM. je mahamUde, baLavAna lazkarathI rakSAyelA cAra majabUta kliA eka eka rAtamAM ja sahelAIthI jItI lIdhAne alabarUnI ane bIjA tavArIkhakAre dA kare che, te ahIM kiyAtethI rakSAyelI dIvAla bhedI zake nahi, ane khuvArI bhegavI pAcho paDaze. navAInI vAta e che ke ladaravA ane cikahedarA jevA baLavAna rauthI rakSAyelA killA te rAtamAM humale karIne laI zake, paNa guruvAre rAte somanAthanI mAtra kiyAtethI rakSAyelI nAnI dIvAlane te bhedI zake nahi. bIje divase zukravAre paNa cekiyAne harAvIne dIvAla teDavAmAM te niSphaLa gaye. eTaluM ja nahi, tene bhayaMkara khuvArI bhogavavI paDI. - zukravAre rAte 10 hajAra mANasanuM lazkara laI jUnAgaDhanA maMtrI lIdhara mahetA ane senApati mahidhara mahetA AvI pahoMcyA. temane rakSakoe durganA (dIvAla) daravAjA kholIne gupacupa aMdara dAkhalA karI dIdhA. te samaye jUnAgaDha baLavAna rAjya gaNAtuM. pRthvIrAja rAsAne For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 AdhAre phArmase karelA varNana mujaba jUnAgaDhanA rA', vizaLadevanI madada ajamerathI cheka lahAra sudhI gayelA. AvuM baLavAna rAjya mahamUdane soraThanI sarahade sAmane karavAne badale, te seminAthane ghere ghAle tyAM sudhI zAMta besI rahe somanAtha gheraiyA pachI pAchaLathI mahamUdane gherI levAne badale, mAtra 10 hajAranuM rauca laDavA kahe e mAnavA ga nathI. uparAMta deDha lAkhanA sainyathI gherAyela dIvAnA daravAjA kholAvI zAtanA samaye dasa hajAranuM sainya temAM dAkhala thaI jAya, musalamAna sainyane tenI khabara paNa na paDe ane A UghaDelA daravAjAone teo. lAbha na uThAve e badhI bAliza vAte che. jUnAgaDhane '' laDavA bahAra na paDe enuM evuM kAraNa ApavAmAM Ave che ke te uMmaramAM nAnuM hatuM ane Agale varSe ja gAdIe beThe hatuM, paNa rAnavaghaNa 1020mAM eTale ke pAMca cha varSa pahelAM gAdIe beTho hate. mahamUda gajhanI gAdIe beThA pachI bIje ja varSe bhArata upara caDI AvyuM hatuM. 1 akabara ane mahamUda begaDe mAtra 13 varSanI uMmare gAdIe beThA hatA ane e ja varSe duzmane sAme laDavA laDAIne mokhare - te pachI zaru deza ane dharmanA dumane sAme pitAnI nAnI umarane kAraNe laDavA bahAra na paDe e banavAjoga nathI. vaLI seraThamAM te vakhate baraDAnA jeThavA rANAo paNa baLavAna hatA. temane alabanI ke koI tavArIkhakAra ullekha karatA nathI.. jeThavAo vize teo kAMI jANatA nahi hoya ema lAge che. guruvAre ane zukravAre jyAre somanAthanI davAla mAtra cekiyAtethI rakSAyelI hatI, tyAre mahamUde laDAI jItI zakaze nahi ane bhayaMkara For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *8 khuvArI bhogavI pAcho haTha. paNa jyAre daza hajAranuM baLavAna hAra ane kuzaLa senApatie tenA rakSaNa mATe AvI pahoMcyA tyAre zanivAre tene humale saphaLa thaye. A vidhAna paNa mAnavAmAM Ave evuM nathI. zanivAre dIvAlanAM dvAra tUTayAM ane mahamUdanuM lazkara aMdara dAkhala thayuM ema muslima tavArIkhakAro lakhe che, paNa uparathI baLavAna lazkara vaDe rakSAyelA daravAjA hAthanI madada vinAM kaI rIte taTayA e vize teo mauna seve che. ghoDesavAra lazkara vaDe daravAjA tuTe nahi. paNa teo kabUla kare che ke mahamUdane bhAre khuvArI sahana karavI paDI. tenAM hajAra sainike ane pazuo marAyA pachI ja te maMdiramAM dAkhala thaI zakyA. A zivaliMganuM DhaMgadhaDA vagaranuM varNana seminAthanA zivaliMganA varNana vize paNa be tavArIkhakAra ekamata nathI. keI lakhe che ke somanAthanI mUrti hatI. mahamude pahelAM mUrtine kAna teDI nAkhe. pachI peTamAM gadA mArI eTale piTamAM -gAbaDuM paDyuM ane temAMthI aDhaLaka jhaverAta bahAra AvI paDyuM. kaI lakhe che ke e cAra hAthanuM zivaliMga hatuM. keI ene bAra hAthanuM te kaI vaLI ene ekAvana hAthanuM kahe che. keI kahe che ke e lekhaMDanuM hatuM ane jamInathI adhdhara hatuM. koI kahe che ke zivaliMganA bhAMgIne kakaDA karyA tyAre temAMthI aDhaLaka jhaverAta nIkaLyuM. paNa zivaliMga kAMI Safe deposit vault na hatuM ke temAM jhaverAta saMtADavAmAM Ave. temAM saMtADelA jhaverAtane kAMI upaga paNa na thaI zake, kAraNa ke e te zivanirmAlA gaNAya ane aMdara jhaverAta saMtADavA mATe zivaliMga aMdarathI piluM karavuM paDe, piluM kareluM zivaliMga khaMDita gaNAya ane e pUjana karavA egya rahe nahi. hiMdu dharmanA niyamo A tavArIkhakAre jANatA nahi hoya eTale kalpita vAta lakhatI vakhate AvA chabara vALI nAkhyA ! For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 mahamUda emanAtha teDavA ane lUMTavA AvyuM hatuM, e te sahu koI jANatA hatA. mahamada traNa divasa sudhI dIvAla teDI aMdara dAkhala thaI zake nahi. te vakhate ghere traNa dizAmAM hatuM. ane cetha dizAe samudra hovAthI e dizA khullI hatI. - jUnAgaDhathI AvI pahecelA zrIdhara jevA madha ane mahidhara jevA senApatine jayAre ema samajAyuM hoya ke yuddhamAM vadhu vakhata. TaDI zakAya tema nathI, te pachI temanAthanA zivaliMga ane maMdiranA aDhaLaka khajAnAne daNyiA vATe sahelAIthI dUranA salAmata sthaLe khaseDI gayA hatA. Ama zivaliMga ane prajAne bane bacI gayA hatA ane mahamada be DuMgara ane kAle uMdara jevI sthitimAM mukAI gayA hatA. paNa hajI tavArIkhakArI kalpanAnA ghaDA AgaLa doDAve che ke have mahamUhane dhAstI peThI che ke pAchA vaLatAM rajapUta sainya tene lerI leze ane pote lUTa khajAne gumAvI devAne prasaMga Avaze. tenuM ghaNuM senca nAza pAmyuM hatuM. jAnavara paNa bahu nAza pAmyA hatA, ane tene khabara maLyA hatA ke mALavAne bheja, ajayezane. vizaLadeva ane pATaNapati bhImadeva tene raste rAkane beThA hatA. je aDhaLaka saMpatti teNe luMTI hatI te UTo upara lAvIne 126nA jAnyuArInI 24mI tArIkhe gIjhanI tarapha prayANa karyuM. bheja ane vizaLadevanAM rothI bacavA teNe kacchanA mArgo pAchA javAnuM nakkI bhImadeva mAdhavImAM zA mATe bharAya? bhImadeva mATe kaMI lakhe che ke te gAdhavanA killAmAM mahamUhanI, vATa joIne beThA hatA ane kaI lakhe che ke te kaMthakoTanA kilAmAM chAvaNI nAkhIne mahamUhanI vATa jote hate. paNa kaMthakoTa te kacchanA rane kile hatuM, kAMI bhImadevanI, mAlikIne na hatuM ke bhImadeva temAM bharAIne bese. vaLI mahamUhanA bhAgatAM lazkarane mAravuM hoya te tenI | For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 hale laI ja joIe. killAmAM bharAI besavAne kaMI artha nathI. killAmAM te baLavAna ane meTA saunya sAme AtmarakSaNa mATe ja Azraya levAya. ' vaLI bhImadeva mahamUda AvyA tyAre tene AbunA pahADe vacce AburAjanI madada vaDe aTakAvatuM nathI. pATaNa jevA majabUta killAmAM rahIne tenI sAme laData nathI. maDherAnA 20 hajAra raunyane ravANI ApatuM nathI. sainya, saMpatti, badhuM chinnabhinna thaI javA de che te pachI 15-20 divasamAM teNe navuM raunya kyAMthI meLavyuM, ane meLavyuM te kaccha ane baraDAnA jeThavAone sAtha laI manAtha sudhI tenI pAchaLa kema na paDa? somanAthamAM thAkelAM ghavAyelAM rInya upara te jUnAgaDhanA navA sainyane sAthe laIne paNa trATakI paDIne mahamUdane nAza karI zakya heta. . A badhuM karavAne badale e gAdhavI ke kaMthakoTanA killAmAM bharAIne besI rahe e mAnavA jevI vAta nathI. je mahamUda kacchanA te nAsI chUTe te hiMduonAM cAra moTA dhAmanuM eka dvArakA rastAmAM Ave ene teDavAne lebha teNe kema jAte karyo haze? tavArIkhakAre lakhe che ke gAdhavImAM beThele bhImadeva mahamUda upara humale karavAne badale mahamUdane jotAM ja gAdhavI cheDI nAsI gaye. bhImadevanAM baLa, kIrti ane raNa kuzaLatA jeta, pATaNathI gAdhavI sudhInA banAve vize temaNe je kAMI lakhyuM che e badhI kaLa kalpita hakIkata lAge che. kacchanA rA'e najarANuM laIne mahamUdane javA dIdhe e vAta paNa mAtra upajAvI kADhelI ja lAge che. te samaye kaccha baLavAna rAjya hatuM. tenI pAse 50-60 hajAranuM lazkara hatuM. AjubAjunAM jhAlera, Abu vagerenAM rAjya pAsethI te vadhu kumaka meLavI zakayuM hota ane mahamadanA ghavAyelA thAkelA ane ghasAI gayelAM saune kacchanA raNamAM ke baraDAnA jaMgalamAM sahelAIthI khatama karI temanAthanuM vera levAnI For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 ane luMTAyela khajAne pharI kabaje karI amara kIrti meLavavAnI e taka jatI karI, najarANuM laI mahamUdane javA de e vAta gaLe Utare tevI nathI. vaLI kaccha pAra karatAM te mahamUda mATe vadhu moTuM jokhama hatuM. kAraNa ke siMdhane rAjA hamIra sumare hiMdu hatuM ane mahamUdane mATe duzmana hatuM. mahamuda tenAthI eTale te Darate ho ke jyAre paNa te bhArata upara caDAI kare tyAre pAchaLathI hamIra sumarA ghA na karI jAya te mATe pUrI takedArI rAkha. A bhayabhIta mahamUda bhAge che ' je mahamadane tenA darabArIo himmatabAja ane ati sAhasika varNave che, e ja mahamUdane have teo bhayabhIta, trAsele ane gabharATamAM purapATa nAsate varNave che. te bhejathI Dare che, vizaLadevathI gabharAya che. kacchane lUMTavAne badale tene najarANuM dhare che. tathA je saMpatti teNe laTI che te pAchI jhuMTavAI na jAya tenI ciMtAmAM te pUrajhaDape nAsare jAya che. te gIjhanI pahece che tyAre tenA deDha lAkhanAM rInyamAMthI mAtra be hajAra mANase bacyA che. te pote hatAzA ane zramathI mAM paDe che. 50 hajAra UTe, 30 hajAra gheDA, 20 hajAra UMTa upara -lAlI mahamadanI aMgata sAmagrI, 30 hajAra UTe upara lAdelI yuddha sAmagrI A badhuM nAza pAmyuM te pachI A moTI khuvArI thaI kaye thaLe? somanAthanI laDAImAM raNa oLaMgIne cAra cAra majabUta kilA pAse khamIravaMtA sau sAme laDatAM laDatAM ane pUrajhaDape 1600 mAIlanI page musApharI karIne akabaMdha rahelI senA zuM seminAthanI dIvAla pAse cekiyAte ane jUnAgaDhanA 10 hajAranAM ronyanA hAthe nAza pAmI gaI? tema na hoya te pAchA vaLatAM kaI laDAI thaI nathI. kadAca kayAMya nAnA chamakalAM thayAM heya te temAM eTalI khuvArI gAya nahi. For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra OM e sabhavIta ja nathI saurASTramAM jagale evAM gIca hatAM ke jyAre mora Mgajhebe sadbulaMdakhAnane ghoDesavAra lazkara sAthe kharaDAnA jeThavA rANAne jItavA meklyA tyAre tenu gheADesavAra lazkara saurASTramAM dAkhala thatAM ja jaMgalAmAM aTakI paDayuM ane saramulakhAnane jagale kApatAM ane khALatA AgaLa vadhavu paDyu. jethI jeThavAonI rAjadhAnI sudhI paheAMcatAM te thAkI gayA. (mirAte ahamadI gujarAtI anuvAda. prakAzaka : gu. va sosAyaTI, pAnu' 121). abula phajhala paNu A jaMgalI vize ghaNu lakhe che. te lakhe che. ke A ghAra jaMgalanI vacce junAgaDha jevuM zahera vaseluM haze, tenI ta kalpanA ja Ave nahi. ane A jaMgalamAM keTalA killA che, keTalA rAjavIe che ane temanuM keTaluM lazkara che tenI paNa kAMI khabara paDhatI nathI. mAravADanuM raNa, pahADA paheADA uparanA killA ane gIca jaMgale mahemUda gheADesavAra ane UTInA vaDe hemakhema pasAra karI gayA, ane sAmanAthanuM khaMDana karI sahIsalAmata saurASTranI bahAra nIkaLI gaye e hakIkata daMtakathA karatAM paNa parIkathAne vadhAre maLatI Ave che. OM nirAdhAra kAraNA ItihAsakAro mahamUda gIjhanInA sAmanAtha vijayanAM traNa kAraNe Ape che: (1) hindu rAjA mahamudanu vizALa sainya joI gabha gaLita thaI gayA. (2) hindu rAjAomAM kusa pa hatA tethI te mahemUda sAme ekatrita thaIne laDI zakayA nahi. (3) hindu rAjAe: pAse jAsUsI taMtra jevI kAI vyavasthA na hatI, tethI mahemUda jaTALiyAnI mAphaka ALye tenI temane khakhara paNa na paDI. A traNe kAraNeA pAyA vagaranAM che. kAraNa ke ghaNA hindu rAjA-enAM sainyA mahamUdanA sainya karatAM bethI traNa ghaNAM mAryAM hatAM ane. temane temanI potAnI bhUmi upara laDavAnuM hatuM. krUrUkhI paNa lakhe For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ke bhImadeva pAse 200 hAthI, 1 lAkha ghoDesavAra ane 90 hajAra pAyadaLanuM lakara hatuM. rAjerA vacce maitrI ane kusaMpa te anAdikALathI cAlyA Ave che. chatAM bahAranA duzmane sAme eka thaI javAnI sUjha ane DahApaNa hindu rAjAomAM hatAM ja. ajameranA rAjA vizaLadevanA bApane mevADanA rANA vIrasiMhe laDAImAM mArI nAkhyuM hatuM chatAM jyAre mahamade AkramaNa karyuM tyAre vizaLadeva ane vIrasiMhane putra rANA tejasiMha saMpI gayA ane mahamUdane harAvI nasADa. (karnala TeDa, caMda bAroTanA pRthvIrAja rAsAne AdhAre) te uparAMta parihAra, gahileTa, rAmagara, tuvAra gehila bhaTara bhaTTa, paramAra vagere vividha kuLanA rAjavIo, pAvAgaDhane rAjA ane jUnAgaDhane yAdava rAjA vizaLadevanI madade AvyA hatA. (phArbasakRta rAsamALA). hindu rAjAo pAse suvyavasthita jAsUsI taMtra na hatuM e dalIla paNa pikaLa che. citaDanA mahArANa khumANa upara khalIphA humala karavAnI taiyArI karate hatuM tenI ene eTalI vahelI khabara hatI ke cheka, malabArathI kAzmIra, uttarapradeza buMdelakhaMDa ane junAgaDhathI madada meLavI, musalamAne AvyA tyAre temane hAra ApI. (karnala TeDa) - te ja pramANe khalIphA ajamera upara caDAI karavAnI taiyArI karate ho tyAre te kaye raste Avaze tenI paNa ajameranA ajaya pALane khabara paDI gaI hatI. eTale te ajamerathI raunya laI nIkaLyA che ane dariyAI raste AvatA khalIphAne sAmane karavA kacchamAM AvyuM ane aMjAra pAse khalIphAne sAmane karyo. Aje paNa aMjAramAM ajayapALanuM maMdira che, jyAM dara varase ajayapALanA nAme oLakhAte meLo bharAya che. (karnala TeDa). eTale hindu rAjAonA parAjayanAM je kAraNe apAya che tene hakIkatene keI AdhAra nathI. : 8 bhAratanI bhUgoLathI paNa ajANa nA keTalAka muslima tavArIkhakAre lakhe che ke mahamada mulatAnathI bikAnera gaye, tyAMthI jesalamIra gaye ane tyAMthI ajamera gaye. A For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 lokone hindustAnanA nakazAnI mAhitI hoya tema lAgatuM nathI. keTalAka lakhe che ke te sulatAnathI sIdhe ajamera gaye jyAM vizaLadeve bIjA rAjAonI sahAyathI tene sAmane karyo. mahamada hA, ghavAye ane nAla sudhI pAchA haThI gayo. paNa pachI teo lakhe che ke nAdelamAM pharIthI taiyArI karI acAnaka ajamera upara pharIthI trATaka. rajapUte gAphela hatA eTale hArIne nAsI gayA. ane mahamada tyAMthI sIdhe gujarAta tarapha gaye. . - ajamera pAse hArI ghAyala thaIne mahamUda bhAgI jAya pachI tene bIjI madada maLavAnI keI zakayatA na hatI. AjubAju mina hiM jyA hatAM, pAchaLa rahyuM hatuM ane gIjhanI bahu dUra hatuM. - A sthitimAM hAreluM ghavAyeluM sainya svabacAvamAM maraNiyuM banIne kadAca laDI zake, paNa pitAne harAvanAra vijyI rInya upara pharIthI humalo karavAnI hiMmata na kare. kadAcane teNe humale karyo hoya te paNa vizaLadeva je kuzaLa senAnI hatuM te kAmacalAu pIchehaTha karIne gujarAta tarapha jatA mahamUdane pAchaLathI gherI le ane tenA samagra sainyane nAza karI nAkhe. AmAM tene mevADa, jhAlara, Abu vagere rAjyanI paNa madada maLe. 5 ajamera pAse sakhta parAjya eTale kharI hakIkata te e lAge che ke ajamera pAse hinda rAjyanAM saMyukta nA hAthe parAjita thaI nAsI gayA ane je deDha lAkhanuM lazkara tathA 30 hajAra gheDA tathA 50 hajAra UTe tathA te UMTe uparane sAmAna je teNe sAthe lIdhA hatA te tamAma pIche. nahaThamAM, laDAImAM ane nAsabhAgamAM mAryA gayA; tema ja cheka lAhera sudhIne pradeza paNa gumAva paDaye. tenA zrama, mAnasika AghAta ane laDAImAM thayelA jakhamane kAraNe mAMdo paDaye hoya ane ribAI ribAIne maraNa pAme heya. mahamUdanA A bhayaMkara parAjaya upara DhAMkapicho karavA tenA For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 Azrita alabanIe mahamadanI savArIne raste mulatAnathI ajamerane - dilane mulatAnathI cikahedarAne batAvI badhuM kalakalpita varNana lakhI nAkhyuM che. tenA pagale bIjA tavArIkhakAe paNa pitApitAnI zakti mujaba kalpanAnA raMga pUryA che. traNe rAjAe saurASTramAM ja gherI le vaLI muslima tavArIkhakAro lakhe che ke somanAthanA parAjayanuM vera levA mAlavapati bheja, ajameranA rAjA vizaLadeva ane gurjarezvara "bhImadeve sANasA vyuha racyA ane mahamUda mALavAnA mArgo pAche jAya te bheja, AbunA mArge pAcho jAya te vizaLadeva ane kacchanA mArge pAcho jAya te bhImadeva tene avadhe ema nakkI karI traNe -rAjAe tene raste rekI UbhA. A vAta paNa mAnavA lAyaka nathI, traNe rAjAonAM sainya ekabIjAthI seMkaDo mAIla dura rahIne ekalA mahamUdane sAmane kare tene koI artha na hato. traNe rAjya sAthe maLI pitAnAM vizALa sainya vaDe mahamadane saurASTranA jaMgalamAM ja gherIne mArI nAkhe e ja vadhu vahevAru ejanA heI zake, ane eTalA buddhimAna A rAjavIo hatA ja. - Abu, gAdhavI ane mALavAnA mArgo vaccenuM seMkaDe mAIlanuM aMtara jotAM ane temanAthathI gajhanI pAchA jatAM rastAmAM vacce mALavA Ave ema mAnatA A alabarUnI sahitanA tamAma tavArIkhakAne bhAratanI bhUgoLa vize paNa bahu ochuM jJAna haze. . mahamUda seminAthanuM khaMDana karavA jatAM pate ja vizaLadevane hAthe khaMDita thaye, alabarUnI ane tenA anugAmI muslima tavArI khakAe pitAnI kalpanAmAM mahamUdane hAthe somanAthanuM khaMDana karAvIne saMtoSa mAnya. paNa A kalpita vAtane ItihAsanuM rUpa ApIne ane tene jorazorathI pracAra karIne, be kemane laDAvI mAravA mATe aMgrejoe tene evI kuzaLatAthI upayoga karyo ke Akhare bhArata khaMDita thaIne be TukaDAmAM vaheMcAI gayuM. For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXX: XX XXX XXX jenI pAse vazaparaMparAgata ApAdAnA saskAranI mUDI vAra. sAmAM na bhAvI hoya e mANasa bhAjanuM kahevAtu. bhaNatara meLavIne jo adhikAra meLavI lIdhAne dAvA kare teA tenI sAthe kadI saMmata thaI zakAya tevuM nathI. vArasAgata saMgata e ja sAcI kAma karavAnI AvaData che. bhatarathI e AvaDatanI barAbarI tA kadI thAya nahi. bhaNataranA kSetre game teTalo vikAsa bhale thAya, paNa 'sa'skAra'nI jALavaNI tA khUkha saceta rahIne karavI ja rahI. eka bhAInA patinuM traNa khUnIoe bhegA thaine khUna karI nAMkhyuM. bhAI vidhavA thaI gaI ! have tenA bharaNapoSaNanI khAmatamAM khUnIo AgaLa AvyA. eka karatAM bIjo ane khIjA karatAM trIjo bharaNapoSaNanA UMce te U McA aAMka kahevA lAgyA. bhALA prekSakAe baujAne dayALu ane trIjAte mahAdayALu jAhera karyAM. teo ja mAIne vidhavA karanArA che e vAta sahu bhUlI gayA ! saMtazAhInA khUna dvArA bhAratIya prajAne vidhavA karavAmAM AvI che! have enA vikAsanI vAto karanArA eka rAtamAM dezalaktanu biruda pAmI gayA che ! X 2 ! A deza udyogapradhAna kayAre ya na hatA! ane khetI. pradhAna paNa kayAreya na hatA...e te hatA saMskRtipradhAna ! ak, sAsa ! teAya kevu* lAla ke leAla. cAlI paDayuM che ! ApaNe chaMzvara'tuM mahattva kevuM AAkhAda uDAvI dIdhuM ! kAnA haiye rAma haze vAru? khera...InsAnane nAstika manAvavAthI koI sattAdhArIne bhale AnaMda thatA hoya paNa e samajI rAkhe ke nAstinA haiyAmAM je zetAnaneA praveza thAya che te zetAna game tene khaMjara tAvIne kAma karAvatA hAya che. Izvarane uThAvIne ApaNI ja besavAnI DALa ApaNe kApI che, IzvaranA bhakta tA sAta kALa paDe teAya tenAM du:kha pacAvatA ane sAta mALanA makAnanI mAlikImAM ya garImAne roTalA vahe'cavA nIkaLatA ! zu' kamAyA ane zuM gumAvyu` ? izvarane uDAvIne kADha gaNitazAstrI teA AMkaDA mAMDe ! 5. zrI caMndrazekhara vijayajI For Personal & Private Use Only DEE ritu Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23] bacatanAM mULabhUta sAdhane cUle eTale raseI karavAnuM sAdhana. pachI chANAM vaDe baLate mATIne cele haya, kelasAthI saLagatI sagaDI heya, kerosIna vaDe aLate prAyamasa heya, IlekTrika sagaDI hoya ke gesane cele heya. AjanA yugamAM meTAM zaheromAM chANAne cUle nAmazeSa thaI gaye che. bAkInAM cAramAMthI paNa prAyamasa ane gesanA cUlAne vaparAza vadhatuM jAya che. rasoInuM sAdhana badalAyuM tenI viparIta Arthika asara thaI paraMtu sAdhana badalAyuM tenI sAthe rasoI karavA pAchaLanI je bhAvanA hatI te bhAvanA badalAI gaI tethI samAja chinnabhinna thaI rahyo che. alabatta, jema dArU pInArane dArU pIvAthI thatA nukazAnanI paravA nathI rahetI, tema paradezI saMskRti ane paradezI rItarasamanAM nazAmAM cakacUra thayelI zaherI prajAne paNa rasoI pAchaLanI badalAI gayelI bhAvanAnI na te samaja che ke na te paravA che. bhAratIya saMskRtimAM cUla, carakha, ghaMTI, khAMDaNiyuM ane valeNuM e pAMca dainika ya che, kAraNa ke temanI pAchaLa svArtha kiratAM paramArthanI bhAvanA vadhAre rahelI che. vaDanA TeTAnI eka nAnakaDA bIjamAMthI jema eka vizALa vaTavRkSa UgI nIkaLe che, tema A nAnI sarakhI dekhAtI pAMca kriyAo rUpI bIjamAMthI bacatanuM eka vizALa rASTravyApI vRkSa UgI nIkaLe che, je rASTranI samRddhimAM roja vadhAro karyA karaze. For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ja rasoI karavA pAchaLanI bhAvanA cUlAnI eTale ke raI karavAnI kriyA pAchaLa hiMdu saMskRtimAM eka ati ucca bhAvanA rahelI che. bIjAne jamADavAnI, bIjAnI bhUkha zAMta karavAnI, jamADIne ja saMteSa pamADI zakAya. bIjA keI kAryathI manuSyane saMtoSa thato nathI. manuSyane tenI manapasaMda cIja game teTalI Ape te paNa tene tethI saMteSa nahi thAya. tene te vadhAre meLavavAnI lAlasA jAgrata thaze. phakta anna eka evI cIja che jenAthI manuSyane saMtoSa thAya che. sArI rIte banAvelI raseI jamatA khUba AnaMda Ave che, jamyAM pachI khUba saMtoSa thAya che, jamADanAra pratye zubha lAgaNI pedA thAya che. peTa bharIne jamyA pachI vadhu jamavAnI manuSyane IcchA thatI nathI, e tRpta thaI jAya che. paraMtu e tRpti, e AnaMda tyAre ja maLe jyAre raseI karanArane jamADavAne aMtarane umaMga hoya che.' Arya nArImAM haMmezAM e bhAvanA rahetI ke, "mArA pati hamaNAM thAkIne bahArathI Avaze. tene amuka raseIbhAve che te banAvuM. - "mAre putra hamaNAM nizALethI Avaze. te bhUkhe thaye haze amuka cIja tene mATe banAvuM te te khUba AnaMdathI khAze. mArA sAsusasarAne amuka jAtanI raI ja phAvaze kAraNa ke temane dAMta nathI, mATe temanA mATe teo khAI zake evI rasoI banAvuM." Ama gharanI dareka vyaktinI pasaMdagInI cIja dhyAnamAM rAkhIne kuTuMbIjanone umaMgathI jamADavAnI bhAvanA AryastrIonA manamAM rahetI. enA zubha pratyAghAta AkhA kuTuMba para paDatA. darekane ekabIjAne gamatuM karavAnI, ekabIjAne madadarUpa thavAnI abhilASA jAgrata rahetI.. * aMgrejI zikSaNe badalAvelI bhAvanA T aMgrejo AvyA. pitAnI sattA sthApI, ane eka varSa sudhI For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 prajAne nirakSara, azikSita rAkhI. prajAnA zikSaNanA tamAma sAdhanAna nAza karI nAkhyA, kAraNa ke teo bhAratanI prajAne aMgrejI rItarasamamAM palaTI bhAratIya saMskArazanA uccheda karavA mAgatA hatA, jethI bhAratavAsIe temanAthI prabhAvita chanI temanA tAmedAra manI rahe. bhAratavAsIe sau varSamAM peAtAnA sa skArI, keLavaNI vagerethI taddana anabhijJa khanI gayA, tyAre temane potAnI raheNIkaraNI ane vicAradhArAthI prabhAvita karavA eka navA prakAranI keLavaNI ApaNI prajA mATe ghaDI kADhI. navI UgatI nirakSara prajAne temaNe zIkhavyu', ke, bhAratavAsIee temanI strIone rasADAmAM ja gedhI rAkhIne jagatanA pravAhothI temane ajANa rAkhI che. bhAratanI strIe jANe ke janmIne ji MdagImAM khIjuM kazu karavAnuM ja na hoya tema savAra sAMja jyAre juo tyAre lA ja phUMkatI hoya che." [agAu maLatajI tarIke chANAMnA ja upayAga thatA. ane chANAM koI vakhata sejavALAM hoya teA ja tApa karavA mATe phUMka mAravI paDatI. vAstavamAM te te jamAnAmAM surApamAM paNa eja sthiti hatI. tyAre tyAM paNa prAyamasa, ilekiTraka ke gesanA cUlA na hatAM. chatAM navu zikSaNa letI ApaNI prajAne teo kahetA ke, "jue, amArI au bahAra amArI sAthe hare phare che; nATako jue che. hATalAmAM jaIne DAnsa kare che. jyAre tamArI e jANe gharanI gulAmaDI hoya tema gharanuM vaitaruM karyo kare che. cUlA phUMkayA kare che!" [vaitaru' eTale carakhA calAve, gha'TI vaDe anAja daLe, kaMThALa bharaDIne tenI dALa khAMDaNiyA vaDe chaDe, valoNa kare vagere karyAMne teo vaitaru' kahIne vakheADatA.] "tamArI oene na bahAra pharavA javAnuM, na haoNTelamAM ke kalAmAM javAnuM, na ramavu, ke na dArU pIvA. khasa AkhA divasa gharanuM vaitaru' karavuM. vaDIleAnI sevAnA nAme temanI gulAmI karavI. gharanI cAra divAla vacce. ane temAM paNa mukhyatve tA rasADAnI cAra dIvAle vacce gAMdhAI rahIne jIvanabhara vaDIlAnI veTha karIne For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiMdagI pUrI karavI. e zuM jIvana che? Ate eka jAtanI gulAmI ja che. je dezamAM strIo AvI gulAmI dazAmAM AvatI hoya te deza UMce kema Ave?" hiMdudharma, rItarIvAjo ane saMskRtithI anabhijJa banI gaelI . ane aMgrejothI prabhAvita thaI gayelI, aMgrejI keLavaNI letI navI peDhIne khAtarI thaI gaI ke aMgrejonA utkarSanuM kAraNa temaNe temanI strIone Apele rachAcAra ja che. hakIkatamAM te divase pitAnI ane bIjAnI patnIone paNa bagalamAM laIne pharatA aMgrejo rAte dArU pIne pitAnI patnIone haMTarathI phaTakAratA ane temanA baMgalAe AsapAsanuM vAtAvaraNa agreja strIonA karUNa citkArathI chavAI jatuM. temanI pAse saMskRti jevuM te kaI hatuM ja nahidharmavyavasthA, samAjavyavasthA, kuTuMbavyavasthA, arthavyavasthA, saMskRti vagerenuM je saMkalana hiMduprajAmAM hatuM te yuropIya prajAmAM hatuM ja nahi, temaNe je kAMI siddhio bhAratamAM meLavI hatI te mAtra bhAratIya rAjavIonA audArya, pramANikatA, vacanapAlanane Agraha, vagerene lAbha laIne dagA-phaTakA, chaLaprapaMca ane sattA meLavyA pachI gujArelA amAnuSI ju vaDe meLavI hatI. - paraMtu bhAratanI navI peDhIne eka varSa sudhI azikSita ane ajJAna rAkhIne temane temanA pUrvajonA vidyA saMskAra, parAkrama cAritrya zIlatA, vagere bhulAvI daIne aMgrejoe pitAnA prabhAvathI ApaNane AMjI nAkhyA hatA. jethI temane aMgrejI rakSaNuM ane pitAnI jAtanuM aMgrejIkaraNa karI nAkhavAmAM potAne udaya dekhAvA lAgyA. A asAdhAraNa javAbadArIo upADatI bhAratIya nArI. hiMdu A rasoDAmAM goMdhAyelI na hatI. te bahAra jatI. pitAnA kuTuMbIjane mATe jalAzathI pANI bharI lAvatI. gharanAM pazuonI ane bALakonI temaja vaDIlanI saMbhALa rAkhatI. pADozIone tyAM sArA mAThAM prasaMgoe madade pahoMcI jatI. For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 te vepArI dhAraNe kapaDAM na savatI. paNa gharanAM mANasAnAM kapaDAM sivI ApatI. te hATalAmAM na jatI paNa Teva maMdiramAM jatI. tyAM kathAkArA pAsethI dhArmika vyAkhyAneA sAMbhaLatI, ane ghare AvIne bALakIne te sa bhaLAvato. te aMgrejI sronI peThe dArU na pItI, paNa gharanAM dujhaNAnu dudha pIne zarIrane nirogI ane gharanI javAbadArI upADI levA jeTaluM maLavAna ane capaLa rAkhI. a Mgreja-zrI, kuTu MbanI avahelanA karIne paisA khAtara ephisanu 'vaitaru' karatI. hiMdu--sau prema, vAtsalya ane karatI. krUraja khAtara kuTuMbanau sevA aMgrejonA manathI e hiMdu strIno veTha hatI. jyAre hiMduonA manathI aMgreja strI svecchAcArI, maryAdAhIna ane paisAno gulAma hato. . aMgrejI bhaNelAonI vikRta samaja paNa A badhI samaja aMgrejonA bAhya ADaMbara ane sattAnA pradazanathI prabhAvita thayelI ane mekolenA keLavaNI yaMtramAMthI amuka cokkasa mAnasika ghATa ghaDAIne bahAra paDatI juvAna peDhI gumAvI eThI hatI. aMgrejI zikSaNa lIdhA pachI hiMdu yuvAna potAnA vaDIlAne gamAra, sa'kucita mAnasanAM ane pAte mAnI lIdhelI pragatinA vidhI mAnatA thaI gayA. eTale rAte cAra esI temanI sevA karatA karatA temanA anubhavAnI vAta sAMbhaLI jJAna meLavavAne badale rAtri kalame.mAM jai jugAra ane dArU pIvAmAM ane peAtAnAM vaDIleAnI niMdA karavAmAM temane vadhu rasa paDavA lAgyuM. temanI TIkAothI, temanA vatanI ane strI zikSaNanI navI prathAthI rasAi karavA pAchaLanI pavitra prema bhAvanAnA nAza thayeA. For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 strIonI kolejomAM navI jAtanuM zikSaNa laIne AvatI ane aMgrejI sAhitya vAMcatI strIone rasAI e eka jAtanI veTha lAgavA mAMDI. - A mAnyatAne cepa azikSita ke ardha zikSita nArI samAjamAM paNa prasaryo. navI pariNitAone sAsu, sasarA ke kuTuMbanA bI. sabhya mATe rasoI karavAmAM veTha karavI paDatI hoya evI bhAvanA prasaravA lAgI. putro paNa vaDIlene kahevA lAgyA ke, huM kAMI tamArA lekenuM gelAyuM karavA koInI dIkarIne lAvyuM nathI." A snehanI bhAvanA nAza pAmI - gharamAM rasoI baMdha na thaI, paNa seI pAchaLanI snehanI bhAvanA: nAza pAmI, ane kalaha pragaTa. kalahanI sAthe IrSyA, svArtha-. parAyaNatA ane alagatAvAda AvyAM. - gharamAM sAsu-vahu, derANI-jeThANI, naNaMda-bhejAi, vacce rovikhavAda thavA lAge vikhavAdanAM mULa hatA; raseI pAchaLanI bagaDelI: bhAvanA. e jhaghaDA evA nathI detA ke rAte cAlatA leka jevA UmaTe. paNa kuTuMbanI aMdaranA AMtarika kalezane agni satata saLagate ja rahevA lAgyuM. pariNAme saMyukta kuTuMbanuM vibhAjana thavA lAgyuM. rasoDA judA thAya tema kharaca vadhe, Avaka na vadhe. saMyukta rasoDAmAM je kharaca Avate tenA karatA alaga rasoDAmAM : be thI traNa gaNuM kharaca vadhu thavA lAge. Avaka vadhyA vinAnA vadhelA kharacanI bhIMsamAM samAja bhIMsAvA lAgyuM. kuTuMbamAM vaDIlonI maryAdAo tUTI, arasaparasanI lAgaNI naE: thaI ISyavRtti ane verajhera vadhyAM. - cUlA pAchaLanI badalAelI bhAvanAe samAjajIvanamAM suraMga. cAMpI, lekane na samajAya, na kahI zakAya evI rIte, vadhI gayelA For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra3 kharanA phAMsalo temanA gaLAmAM bheravAI jaIne hiMdusamAjane ArthikabhIMsamAM laI lIdhA. rasAI karavI e veTha che' evI bhAvanA janmI eTale pati - putra mATe rAMdhavAmAM paNa kaMTALA AvavA lAgyA. savAranA nAstAmAM cA biskiTane sthAna maLyuM. saMbhava che ke e biskiTamAM mAkhaNane badale gAya ke DukkaranI carakhI nAkhavAmAM AvI hAya. gharamAM hAthe banAvela pUrI bhAkharI ke. trIjI kAI cIja karatAM e biskiTa vadhu moMghI paNuM hAya, apeAre jamavAmAM dALa, bhAta, zAka banAvIne taiyAra pAuM khajAra-mAMthI lAvavAnI prathA vadhavA lAgI. e mATe ghaNAM kAraNA paNa zeAdhI. kADhavAmAM AvyAM. pachI pAunA meMdA sAthe sUkavelI mAchalInA kemikala presesI rAsa uDAvI daIne banAvelo loTa bheLavavAmAM AvyA hoya ane pachI pAune preTIna rIca breDanA nAmathI navAjavAmAM Avye hAya. . goTIna khavaDAvavAmAM rasa che sarakArane lokone svaccha pIvAnuM pANI pUrU pADavAM karatA leAkAne proTInayukta khorAka khavaDAvavAmAM vadhu rasa che. sa`bhava che ke e rasa. na dAkhave te paradezI sahAya maLatI baMdha thaI jAya. eTale sAma, dAma, bheda ane IDaDathI paNa lokone khAdya ke khAdya: padmA dvArA prATIna khavaDAvavAnA kAvataronA vikAsa thatA ja rahe che.. eTale AvI rIte IMDAM, mAchalI, carakhI vagere pAu -biskiTamAM bheLavI devAmAM Ave e gunA nathI anateA. ene proTInarIcanu lekhala lagADI dIdhA pachI teA nahi ja. Ama mane ja che ema ApaNe khI zakIe nahi, paNa Amara, ane enI zakyatAne nakArI zakatA paNa nathI. nAnI ekarImAM ekarInA nAkarA saDAsamAMthI bahAra Ave. che. sAsanI sAme ja TaeNkhala upara loTanA (meMdAnA) Dhagalo hAya.. For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra4 temAM pelA saDAsanA DabalA vaDe ja je pIpamAMthI saMDAsa mATe pANI lIdhuM hoya te ja pIpamAMthI pANI laine loTa pAu' manAvatA hoya che. bAMdhatA hoya che ane pazu A khadhu loko have calAvI levA 'vibhakta kuTumAM kharaca vadhavAthI strIone nAkarI rasAI banAvavA samaya nathI maLatA. zrImaMta ke mena kuTuMbamAM zrImatIjIne philma zemAM javuM "hAya ke kalabamAM javu hAya eTale sAI mATe samaya rahetA nI ema kahevAya. paNa mULa tA e bhAvanA parivatananu" ja pariNAma che. 1. samAjanI viSama sthiti taiyAra che. kAraNa ke karavI paDatI hovAthI A pramANe cUlA pAchaLanI bhAvanAe Arthika, dhArmika ane sAMskRtika kSetre suraMga cAMpI dIdhI. cUlA upara dareka gharamAM have rATalI `nathI zekAtI, paNa samAja pote ja cUlA pAchaLanI aMgrejI raheNIkaraNIe pheravI nAkhelI bhAvanAthI saLagI UThelA gRhakaMkAsanA agni * vaDe zekAI rahyo che. saue deva-madirAmAMthI muni-bhagavaMtA pAsethI ane kathAkArA temaja kItanakArA pAsethI vyAkhyAna sAMbhaLI AvIne pAtAnAM bALakane te kathAo saMbhaLAvatI. tene badale have philma jeI AvIne peAtAnA kuTu enAM vaDIlo ane bALakI sAthe philmI naTanaTIenA abhinayanI ane sAmayikAmAM vAMcelA temanA praNayaprasaMgonI carcA karatI jovA maLe che. gAmaDAMo paNa dezasIna vagere upara Azrita banaze ? A te vAta thai moTA zaherAnI. nAnAM gAmAmAM ane gAmaDAMomAM pANIne sthAne kokAkolA dhUsyuM che paNa rATalAne haThAvIne hajI pAu miskiTa ghUsyAM nathI. jo ke ApaNA eka vayAvRddha sAkSara zrI te tevA pracAra kare che "ke, "vizvazAMti sthApavI hoya te sahue samAna khArAka pAu-biskiTa ja khAvAM joIe." For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 paraMtu gAmavAsIonI buddhi hajI sAbUta rahI che. ane pAuM biskiTane Arthika je temane paravaDe tema nathI. eTale teo te temanA jamAnA jUnAM mATInAM cUlAmAM chANu saLagAvIne roTalI banAve che. rasoI pAchaLanI bhAvanA kayAMka kayAMkakhaMDita thaI hovA chatAM paNa jALavI rahyA che. paraMtu have temane paNa chANAM sahelAIthI maLI zakatA nathI. jaMgale kapAI gayAM heI lAkaDAM paNa durlabha che. eTale ja te dahADe. temane risIna ane prAImasane Azare ve paDazetyAre kuTuMba dITha ochAmAM ocho vArSika 500 thI 600 rUpiyAnA kharaca boja. vadhI jaze. - evuM bane ke e samaye preTInAkta sarakAra kesInane badale mAchalInA leTanA taiyAra pAuM ane biskiTa gAmegAma poMcADavAnI kaI janA ghaDI kADhe. zahera ane kacchamAMthI te chANanA cUlAne dezavaTe maLatAM kerosIna, vIjaLI ke gesanA cUlA pAchaLa kuTuMba dITha ochAmAM ocho vArSika 500 rUpiyA kharaca vadhI gayo che. kamANInAM sAdhana vadhAryA vinA dezane 20 TakA vastI upara varSe 100 karoDa rUpiyAnA kharaca boja vadhArI devAmAM AvyuM che. ' have phezanamAM kesInanA kaveTAmAM vadhAre ghaTADo karIne, gesanI kaThIo ApavAmAM aniyamitatA dAkhala karIne, lekene kAyado karyA vinA ja ADakatarI rIte anArthika, duSita ane kadAca karoDa bhAratIe mATe abhakSya heya, dharma virUddha heya evI cIjonI meLavaNIvALA pAuMbiskiTa khAvAnI pharaja pADavAmAM Avaze. evI zaMkA koI kare. te te zaMkA asthAne nathI. A sAmAjika saMgaThananuM sAdhana ApaNe sanAtana cUlo e abajo rUpiyAnI Arthika bacata. ane sAmAjika saMgaThananuM sAdhana hate. For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra tene badalIne ane tenI pAchaLanI bhAvanAnuM aMgrejIraNa karIne zuM meLavyuM che ke zuM gumAvyuM che te te vAcake ja vicAre. moTAM zaheranAM leke pharIthI prAcIna cele apanAve ema kahevAne mAre IrAde nathI, tAtkAlika tema karavuM e zakaya paNa nathI. . paNa prajAne ema lAge ke cUlAnI sAthe ApaNe ghaNuM gumAvyuM che, te tene pAchI pratiSThA apAvavA saMpUrNa govadha baMdhI karavA sarakAra upara bhAre dabANa lAvIne tene tema karavAnI, athavA sattA uparathI pheMkAI javAnI pasaMdagI karavAnuM kahevuM joIe. A cUlA pAchaLanI vAta junavANI ke AdhunikatAnI nathI. paNa dhArmika, sAMskRtika, kauTuMbika ane Arthika kSetre je suraMge caMpAI - rahI che ane bhAratanI asmitA haNAIne aMgrejI amitAne vikAsa thaI rahyo che tenA pratikAranI che. para carakhe , eka jamAnAmAM, are ! AjathI mAtra base varasa pahelAM ja bhAratane carakhe tamAma bhAratavAsIonA ane karaDe binabhAratIya mAnavIenAM aMga DhAMko. - aMgrejI jue ene bhAMgI nAkhe tyAre karaDe kuTuMbanI pUraka Avaka gaI. carakhA dvArA pedA thatA sutarane pravAha baMdha thaI "jatAM lAkho vaNakaronI rojI gaI carakhA ane hAthazALane sthAne paradezI kApaDa AvyuM, ane sthAnika mila zarU thaI paraMtu jema jema mile vadhatI gaI, tema tema meghavArI, bekAra ' vadhatAM gayAM ane karaDe lekanAM aMga uparathI vastro UtarI jaI leke ardhanagna dazAmAM AvI paDayAM. karaDe strIone pUraka Avaka carakhe pUrI AvakanuM sAdhana na hatuM, paNa koDe ene te pUraka Avaka Apate athavA kapaDAne kharca bacAvate. carakhAnI kiMmata For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 puSTha AvakanI te che ja. bIjo kAI ja evA udyoga nathI je karAyA gharane pUraka Avaka ApI zake. rAja kalAka be kalAka cakhai calAvI kuTuMbanA kapaDAM vAvI levAya. te kapaDAnA kharacanA bacAva thAya, ane karAya adhanagnAnAM pUrAM aMga DhaMkAya e enI mahattA che. zrIma'ta strIo paNa yajJAthe kAMtatI. eTale ke pAte kAMtelu sutara gIba kuTuMbone ApI detI. e paNa eka prakAranuM vastradAna hatuM. TiyAM vaDe ka tAtu A sutara lAkhA harijana vaNakarone rAjI ApatuM. Ama carakhA e ApaNA athazAstranA pAyAnu aMga, karADI adhanagnAnA aMga DhAMkavAnuM sAdhana, ane lAkhe, vaNakarAne kAcA Ala aviratapaNe pUrA pADavAnuM sAdhana hatuM. dezanI sahuthI vadhu mahattvanI, sahuthI mATI jarUriyAtanI cIjanuM utpAdana avirataNapaNe cAlu rAkhavAnuM, ane temAM darekane potAnA hissA apaNu karavAnuM sAdhana hatuM. tenI kiM"mata te keTalI rAjI kamAvI Ape che tenA upara nakkI na karI zakAya, paNa te keTalI vizALa sakhyAne rAjI, athavA kapaDuM ApI zake tenA upara nakkI karavI joIe. enI A upacAgitAne dhyAnamAM laine ja carakhA kAMtavAne. dainika cakAya gaNavAmAM AvyuM hatuM. carakhA dvArA kaMtAyelA staramAMthI je sarasa kApaDa banatu te Aja vizvanI kAI mila banAvI zakI nathI, ane evuM suMdara kApaDa bhaviSyamAM banAvavu hAya tA carakhA te zakya banaze. vadhu ja ha ghaTI ghaTI tarapha aNugamAM keLavI pI'gapoMga pratye prema keLavavAnA koI Arthika lAbha ke vaijJAnika DahApaNa nathI. paraMtu gherI aNusamaja ane AdhunikapaNu dekhADavAnI ghelachA teA che ja. For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra8 ghaMTI daLavAmAM je vyAyAma maLe che Tenisa ke te pagapega ramavAmAM nathI. ghaTInA vyAyAmamAM eka te anAjanI bacata thAya che, anAjanI guNavattA jaLavAI rahe che, ane jarUra hoya te pUrI rojI paNa maLe che. bhAratI AryanArIoe daLaNAM daLIne pitAnA kuTuMbane pappAnAputrane bhaNAvavAnA dAkhalA samAjamAM puSkaLa jovA maLe che. ghaMTI calAvavAne samaya meTebhAge vahelI savArane hoya che. ghaMTI. daLatA-daLatAM bhajananI ramajhaTa bele tenAthI vAtAvaraNa pavitra banI jAya che. Tenisa, pIMgapagamAM vyAyAma jarUra maLe che paNa te ghaTI daLavAmAM maLe teve te nahi ja. uparAMta temAM Avaka nahi paNa kharaca thAya che. eTale Avaka vadhAryA vinA sudhArakamAM khapavAnA utsAhamAM khoTAkharcane vadhAre karavuM e gya te nathI ja. A jarUra pUrate kharce - pazcimanI, zeSaNa dvArA ja jIvI zakatI arthavyavasthAnA pracArake ApaNane zIkhave che ke tame bane teTaluM vadhAre kharco. jethI amane lAbha maLe. - bhAratIya arthavyasthA ApaNane ema zIkhave che ke tame jarUra pUratuM ja kharco. jarUra sivAya kharaca na karIne kamANInI bacata karejethI rASTra samRddha thaze. tamane aNInI veLAe tamArI bacata upayogamAM Avaze. pazcimanI hiMsA ane zeSaNa dvArA cAlatI arthavyavasthAmAM samRddhi amuka varganA hAthamAM kendrita thaI jAya che. e saMpattinA re teo saMghara karI zake, saTTA khelI zake che. mAlanI taMgI sajI zake che. pitAne managamatI sapATI upara bhAvanI vadhaghaTa karI zake che. prajAnuM zoSaNa thayA ja kare che. For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 jyAre bhAratIya arthavyavasthAmAM jAta mahenata ane binajarUrI kharca na karavAthI saMpatti mAtra amuka varganA hAthamAM kendrita na thatAM dareka prajAjananA hAthamAM te vaheMcAI jAya che, ane rASTra samRddha ane taMdurasta bane che. - ghaTI gharamAM calAvavAthI garIba ane sAmAnya sthitinA kuTuMbamAM dara varSe abajo rUpiyAnI bacata thaI zake AmAM mukhya mahatvane savAla zuM kamANI thAya te nathI paNa lAkho kuTuMbane varSe dahADe zuM bace e savAla che. kAraNake e bacata e ja rASTranI sAcI samRddhi che, je rASTrane aNIne vakhate TaTAra UbhuM rAkhI zake. A khAMDaNiyuM bhAratanI makAne bAMdhavAnI paddhati judA ja prakAranI hatI. e paddhatinAM makAne vadhu surakSita, vadhu sastAM ane vadhu sagavaDavALAM hatA, eTale dareka navA baMdhAtA gharamAM khAMDaNiyuM banAvAtuM ja. , khAMDaNiyuM eTale gharanI parazALamAM eka nAne khAMDaNI je khADe jamInamAM banAvavAmAM AvatuM, jemAM tamAma jAtanI dALa chaDI levAmAM AvatI ane DAMgara chaDIne cekhA judA pADI levAtA. * dareka ghera gAye te hatI ja, eTale dALa chaDatAM je chIlatA ane ke judA paDe te pazuo mATe pauSTika kherAka tarIke vaparAtAM - dALa choDavAnuM milanA hAthamAM AvyuM tyAre teo paNa A hA ane chIlatAM pazuonA kherAka tarIke vecavA lAgyA. paNa temAM teo pitAnI majUrI ane naphe caDAvIne ja dALa ane chIlatAM tathA bUka (Ane sUnI tarIke oLakhe che) vece. eTale gharanA dALanA kharcamAM ane pazuone khavaDAvavAnA kharcamAM vadhAre thaye. e vadhAre eka TakAne heya ke daza TakAne e judI vAta che. For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 samaya pramANe e vadhAro A milavALA game teTale vadhArI zake, paNa ghara kharca ane pazupAlana kharcamAM kAMI ja phAyadA vinA je vadhAre thaye e eka rASTrIya nukazAna che. pazcimI saMskRtithI prabhAvita thayA pachI ApaNe je garIbI bhogavI rahyA chIe tenuM kAraNa e ja che ke Avaka vadhAryA vinA nAnA nAnA kharca vadhAratA gayA. karoDo kuTuMbane vadhate gayele e nAnA nAnA kharaca vadhArAne AMkaDo abajo rUpiyAne AMbate gaye. e kharacAtAM nANAne ja amuka cekasa varganA AsAmIenA hAthamAM paDI javAthI, temanA dvArA prajAnuM zoSaNa karavAnA navA navA rastA zedhAtA gayA. eTale prajAnI samRddhi vadhavAne badale garIbI ja vadhatI gaI A khAMDaNiyAnuM viziSTa mahatva paraMtu ahIM khAMDaNiyAnuM eka viziSTa mahatva che. khAMDaNiyuM baMdha paDatAM jamInanI pAka ApavAnI zaktine gaMbhIra dhakko lAge e piSakata gumAvyA ane jamInanI piSaNa zakti ghaTI javAthI temAM khUTatA to tene pAchA ApavA rAsAyaNika khAtara mATe dara varSe abajo rUpiyAnuM paradezI devuM karavuM paDyuM. athavA je mUDI vaDe kara jhuMpaDapaTTIvAsIone sArAM raheThANa ApI zakyA hota, athavA karaDe mANasone zuddha ghI ane tAjA dUdha vaDe apaSaNanA dathI bacAvI zakyA hota, athavA je mahI vahe grAmyaudyogo ane gRhaudyoga dvArA saMpUrNa rIte bekArI nAbUda karI zakayA heta. te mUDI kuTIlAIjharAnA kArakhAnAmAM rokI rAkhI. ApaNe varSe cAra karoDa Tana karatAM vadhu cekhA taiyAra karIe chIe. eTale ke varSa dahADe pAMca karoDa TanathI vadhu DAMgarane pAka laIe chIe. A pAka jamInamAMthI keziyama ane phespharasa kheMcI For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 le che je jamInane pAchuM na ApIe te jamIna nabaLI rasanna vinAnI banI jAya. rAsAyaNika khAtarane baje A dara varSe ugADAtI DAMgara ghara gharamAM khAMDaNiyA dvArA chaDIne cokhA judA pADI levAtA. jemane hAthe na kaDavuM hoya te bIjA - garIba varganI strIo pAsethI pitAnA gharamAM khAMDaNiyA vaDe chaNAvI letI. eTale hajAre kuTuMbane AmAMthI pUraka Avaka maLatI. - DAMgara chaDIne cakhA, kaNakI vagere judA kADhI laI chIlatAne judA tAravI letA. jemAM 22 TakA keziyama ane 6.23 TakA phospharasa hAya che. gharamAM chapAyelI DAMgaranAM chIlatAM gharanA kacarA sAthe ukaraDe phekAI jatAM ane ukaraDethI khetaramAM jaI jamInamAM khAtara rUpe patharAI jaI jamInane keziyama ane phosapharasa (Ca 0 ane Pa0,) khAtara pUruM pADatAM. ; pachI cekhA chaDavAnI mile AvI ane khAMDaNiyAM gayAM. navA baMdhAtAM makAnamAM khAMDaNiyA banAvatA nathI. navI zaherI prajAne khAMDaNiyuM eTale zuM tenI paNa jANakArI nathI. ' je jamInamAM DAMgara pedA thaI hoya te jamInathI seMkaDo mAIla dUra AvelI milomAM DAMgara laI javAmAM Ave. jyAM tene chaDIne tenAM chIlatAM kAM te bALI nAkhavAmAM Ave che. dara varSe 22,000 Tana kelziyama ane 62,30,000 Tana sapharane nAza karI tenuM sthAna levA rAsAyaNika khAtarone abajo rUpiyA kharca rASTrane mAthe ThokI besADavAmAM Ave che. ' ja valeNuM gharamAM valeNuM kahevuM e vividha draSTie jarUranuM che, gharamAM gAya ke bheMsa hoya te paNa gharamAM valeNuM agatyanuM che. For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 , valeNuM vAvavuM e strIo mATe zreSTha vyAyAma che. tenAthI hAtha, chAtI, kamara ane peTa temaja garadananA snAyuone vyAyAma maLe che. pariNAme zarIra sauSThava jaLavAI rahe che. pazcimI kasaramAM Ave keI phAyade nathI. gharamAM gAya, bheMsa hoya eTale cokhkhuM tAjuM dUdha, tAju" dahIM, tAjI chAza ane zuddha ghI maLe. eka te e bajAramAMthI vecAtA laIe tenA karatAM ghaNAM sastAM paDe. koI jAtanI bheLaseLa thavAnI saMbhAvanA ja nahi. kuTuMbanA sabhya nirogI rahe eTale davAone kharca bace. - jyAM sudhI ghera ghera gAya bheMsa hatI tyAM sudhI ghera ghera valeNa hatAM. ane tyAM sudhI vanaspati (DalaDA) gharamAM praveza pAmI zakayuM nahi. vanaspati udyogane phAya karI ApavA prathama aMgreja sarakAra dvArA ane pachI gresI sarakAra dvArA evI nIti AcaravAmAM AvI ke loko gharamAM gAya bheMsa pALI zake ja nahi. kesanI pachI Avela janatA pArTIe te evI nIti akhatyAra karI che ke yenakena prakAreNa je pazudhana prajAnI ugra lAgaNIne kAraNe khatama karI zakavAmAM rUkAvaTa thatI hoya te pazuone jIvatAM ja dezanI. bahAra mokalI devA. jIvatAM pazuonI paradezamAM nikAsa karavAmAM gujarAta kadAca mokhare haze. A nIti AcaravA pAchaLa paradezI sattAone hAtha hoya ema. lekene zaMkA thAya te te zaMkA sakAraNa che. kAraNa ke paradezI DerIonA dUdhanA pAuDara ane baTaraoIla nAmane koI vicitra padArtha ghI nAM nAme oLakhAIne abajo rUpiyAnA videzI hUMDiyAmaNanA kharce dezamAM AyAta karAI rahela che. A binajarUrI rASTradrohI AyAta nItimAM keTalA dezI-videzIonA hita haze ane keTalA dezI amaladAre ke ejanTe emAM karoDanA For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 kamizane hajama karatAM haze e paNa eka zaMkAne viSaya che, e zaMkA sAcI hoya te paNa prajA te kadI jANI zakaze nahi. A ghera ghera ghuseluM baTara oIla - valaNane dezavaTe maLavArthI paradezI DerIonA dUdha ane baTara oIlane ghera ghera ghusI javAmAM saphaLatA maLI che. ' khUbI te e che ke lekene gAmegAma pANI pahoMcADavAmAM sarakAra saphaLa thatI nathI. te mATe paradezI karaja karyA pachI paNa lekenI pANInI kheMca vadhatI ja jAya che. 30 varSa sudhI sarakAra kone pIvAnuM pANI pahoMcADavAnA havAtiyAM mArI mArIne kaMI pariNAma lAvI zakI nahi. jyAre kekAkelAnI paradezI kaMpanI pAMca hajAra mAIla dUra besIne pAMcasAta varSamAM ja dareka gAmaDe kekA-kelA ghusADI zakI. have kekAkelAne paNa zaramAve evI jhaDapathI paradezI DerIonA pAuDaranuM dUdha ane baTara oIla gheraghera ghUsI rahyAM che. saMbhava che ke paradezathI dudhanA pAuDara ane baTara eIlane jaze puratA pramANamAM na maLI zake athavA dUDiyAmaNanI kheMca heya tyAre pharIthI IDa, mAchalI ane mAMsane gheraghera ghUsADavAnI navI tarakIbe amalamAM Avaze. A ajitagaDha - valeNuM e halakI prakArane dUdha pAuDara, banAvaTI ghI ke ghIne nAme ghusADAtI akhAdya cIjo sAme eka ajitagaDha hate. . e jatAM ApaNI saMskRti upara, ApaNA dharma upara ane ApaNI arthavyavasthA upara eka prANaghAtaka phaTako paDe che. - valeNIe regene gharathI dUra rAkhyA hatA, valoNuM jatAM ja vividha raMgenI pAchaLa phArmasInI davAo gharamAM ghUsIne lekanAM Arogya ane nANAMnI barabAdI karI rahyo che. For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ravAnA thayelA khaca gharamAM valANuM rAkhavuM hoya te gharamAM gAya, bheMsa rAkhavA joIe. khasa varSa pahelAM temane pALavAnA kharce mAmulI hatA. 75. varSa pahelAM gAyane pALavAnA kharca rAjanA cAra AnA ane bheMsane kheMca cha thI AThe AnA hatA. sarakAranI pazu vidhI hiMsaka anItine kAraNe have tene aMdAja nizcita bAMdhI zakAto nathI. rAja rAjanI karavAtI nIti ane pradezavAra judIjudI nIti ane pazu paNa hAI zake. zrIjI vividha khADakhIlIone kAraNe lAkoe gharamAMthI pazue ane velANuM ane kADhI nAkhyAM. tyAre have cAkhkhA dUdha, ghI te te jovA paNu pAmatA nathI.. pazu dUdha, ghI ane davAo pAchaLa dareka kuTuMbane mahine 100 thI 500 rUpiyA sudhInA kharca to jarUra Avato haze. che paradezI devAnA DuMgara vadhatA jAya che upara lakhelI pAMce cIjo je gharamAM DAya te kAMI gharamAM dhananA DhagalA karI detI nathI paNa tethI je khacata thAya che te bacatanA saravALA rASTranI khacatane guMja manI jAya che. e pAMca vastuo paradezI saskRti sAme ajitagaDha samI hatI. lokonA svAsthya ane saskRtinI raka hatI. te dUra thavArthI rASTranI acatanA DuMgara adRzya thayeA che. ane tene sthaLe vAkAnA kharcanA paradezI devAnA ane prajAnAM duHkhanA DuMgara himAlaya karatAM paNa vadhu UcA thato jAya che. seMkaDo varSa sudhI cAlu rahelA paradezIonA jhaMjhAvAtI humalA ane temaNe calAvelI kalpanAdvaita lUTA pachI paNa bhArata evuM ne evu samRddha rahI zakyuM hatuM, kAraNe ke bhAratanA ekaeka gharamAMthI bacatanI saravaNIe cAlu rahetI. jemAMthI samRddhinA sAgara pedA thatA. aMgrejI raheNIkaraNI, vicArasaraNI ane atha vyasthAe gharamAM acata pedA karatI pAMca vastuonA, pazunAza dvArA nAza karI, sa For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa vInA zrota sukavI nAkhyA ane kharcanA eja vadhArI daI garIbInA gaMja khaDakI dIdho. ' je bhArata hajAra varSanI paradezI lUTa sAme samRddhinA zikhara parathI paDayuM" nahi, te mAtra khaseA varSamAM garIbInI khINamAM gamI paDyuM. nAnAM nAnAM samaNAM maLI nadInA pravAho ane che, ane aneka nAnI nadIe maLI gaMgAnadI jevI mahAnadI bane che. tema lA, carakhA, ghaMTI, khAMDaNiyAM ane leANAM dvArA dareka gharamAMthI nAnI nAnI bacata dvArA dezamAM samRddhinA pravAha vahetA te ApaNe upara joI gayA. deza pAMca prakAranI samRddhirthI samRddha ge. (1) pazu sa patti; (ra) vana saMpatti, (3) bhUmi sa 'patti, (4) jalasaMpatti ane (5) khanIja sapatti. A saMpattinA sAdhanAmAMthI pazuonA sahakArathI bhAratavAsIo samRddhinA zikharo UbhAM karatAM. 1 bhUlabharelI mAnyatA samRddhinA pAye nAnAM meDaTAM kArakhAnAMo che e ApaNI mAnyatA bhUlabharelI che. kArakhAnAM eTale udyoga. e mAnyatA paNa bhUlabharelI che. pazcimI vidyAe ane vicArasaraNIe evA buddhibhrama lAkInAM manamAM pedA karyAM che, ke je kAMI kAya maMtrAnI madada vaDe thAya. eka ja sthaLe sAmUhika rIte thAya te udyoga. kArakhAnAMmAM yaMtrAnI madada vaDe utpAdana karavAne khale ghaNI mATI saMkhyAnAM lAkA vizALa phalaka para tapAtAnAM raheThANAmAM UtpAdana karatA hAya te aa. eka moTA makAnamAM pAMca hajAra majUrA yaMtranI madada vaDe 30 hajAra gAMsaDI kApaDa banAve te kApaDa udyoga. paNa pa rhajAra gAmaDAMmAM 50 hajAra kArIgarA 50 hujAra gAMsaDI ApaDa banAve te e vaNATanA dhaMdhA kahevAya. udyoganI upAdhi jene For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 maLe tene sarakAranI tamAma sahAya maLe. A samRddhine pAye jamIna samRddhine pAye kArakhAnAM nathI paNa jamIna che. kArakhAnAM kheta pedAzanAM ke khanIjanA kAcA mAla vinA cAlI zake nahi. . kArakhAnAmAMthI kamANa karavI hoya te tenA kAcA mAlanA bhAva nIcA hovA joIe. pachI te kArakhAnuM kApaDanuM heya, khAMDanuM heya. lekhaMDanuM heya ke elyuminiyamanuM hAya. lekhaMDa, elyuminiyama ke gaMdhaka koIpaNa khanIjane utpAdana kharca sastA anAja upara avalaMbita che. anAjanA bhAva jeTalA nIcAM teTalo majUrIne dara eka che. tenA pramANamAM utpAdana kharca e che. kApaDa, khAMDa jevI kheta-pedAzanI cIne paNa rU, zeraDInA nIcAM bhAva hoya te sAre napho karI zake. eTale samRddhine pAye bhUmi che. A bhUmi upara atyAcAra A bhUmi upara ApaNe chellA baso varSathI atyAcAra gujArI rahyA chIe. cariyANa ane jaMgale e bhUminAM vastro che, e vastro toDIphADIne bhUmine nagna karI nAkhavAmAM AvI che. A bhUmi ApaNane anAja ane bIjA pAka Ape che. paNa tene temAM zrama paDe che. eTale tene ArAma ane piSaNa banenI jarUriyAta hoya che. bhAratanA kheDUta mATe ApaNI sarakArane bhale mAna na hoya, paNa vizvabharamAM khetInI sahuthI vadhAre AvaDatavALe kheDUta bhAratane che. A che vokarane abhiprAya ja che. vera IgleMDane prakhyAta kRSi vijJAnI hato. tenI bhAratanI aMgreja sarakAranA kheta salAhakAra tarIke nimaNUka karI briTIza sarakAre tene bhArata mokalyuM, tyAre tene sUcanA ApI hatI ke tamAre bhAratavAsIone khetI karatAM zIkhavavuM. For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 te lakhe che ke, "nivarsiTInI tamAma upAdhio meLavIne, jenA kAgaLanAM baMDala sahita huM bhAratamAM AvyA ane ahIM AvyA pachI mArA abhaNa phesaro (bhAratanA kheDUte) sAthe pAMca varSa kAma. karyA pachI, koIpaNa jAtanI Adhunika zodhe ke vaijJAnika sAdhananI amadada vinA samRddha khetI kema karavI te huM zIkhe." IleMDanI sarakArane teNe lakhI jaNAvyuM ke, bhAratavAsIone huM khetI zuM zIkhavavAne hato? pazupAlana ane khetInuM jJAna te teonI nasomAM hajAro varSathI UtarI AveluM che." A saMpattine duvyathA bhAratane kheDUta haMmezAM tenI jamInane ArAma Apate. tenI * jamInanA amuka bhAgamAM te dara varSe kheDANa karyA pachI pAka na ugADate. eka pachI eka bhAgane vArApharatI kero rAkhIne ArAma Apo. pazuonAM chANiyA khAtara vaDe tene piSaNa paNa Apate. ' dhanalebhI kArakhAnAonI mAMgane pahoMcI vaLavA chellAM ghaNAM varSothI have ApaNe kheDUta jamInane ArAma ApatA nathI. tamAma ' jamIna upara dara varSe bane teTaluM vadhAre pAka levAnI koziza karIne teNe jamInane khUba ja rasahIna karI nAkhI che. ApaNuM saMpattine e durtha che. ' A nirdayatAthI nArA ' ' jamInanI phaLadrupatAne je nirdayatAthI ApaNe nAza karyo che, je nirdayatAthI tene rasahIna banAvI che, tene bhAratIya khetInA itihAsamAM je jaDe tema nathI. " jaMgale, cariyANA ane pazuonA nAzathI jamInanI je phaLadrupatAne amuka eka cokkasa varganA hita khAtara ApaNe nAza karI cUkayA chIe, te kadAca eka hajAra varSe paNa ApaNe pAchI meLavI zakaze nahi For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 saMpatti pedA karanAra mAnavazaktine ApaNe mAnava bhaMgAramAM pheravI nAkhIne tene zaheranI phUTapAtha upara, haga karatA jaIe chIe. dezamAM koIpaNa rojanA bhaMgAra karatAM mAnavabhaMgArane gaMja mATe bane che. mAnavabhaMgAranI sAthe mAnavatAnA bhaMgArane paNa gaMja vadhate. jAya che. A yaMtra mATe mAnavI mAnavatA, mAnavI ane yaMtra e traNamAMthI ApaNe yaMtrane pasaMdagI ApI che. eTale mAnavIe have yaMtra khAtara, yaMtranI anukULatA pramANe, jIvavAnuM che. mAnavatAne mArI nAkhIne tenA zaba upara yaMtranA tAla, sAthe tAla meLavIne nRtya karavAnuM che. mAnavatA marI paravAre che tyAre mAnavInI buddhine vizvama thAya che. tene aMdhakAramAM prakAza ane prakAzamAM aMdhakAra dekhAya che. mAnavatAne mArIne pheMkI dIdhA pachI ApaNe sarakArane paNa vinAzamAM pragati, ane pragatinA sAdhanamAM vinAza dekhAya che. gAMDAne paNa sArA kahevaDAve evI rIte dezanI saMpattine nAza teo karI rahyAM che. * mUDI ane Avakane nAza - ApaNuM dareka pazu e sarerAza be hajAra rUpiyAnI mUDI che. be hajAra rUpiyAmAMthI jeTaluM vyAja ApaNe meLavI zakIe tenA karatAM ghaNuM vadhAre Avaka ApaNe A pazuo pAsethI meLavI zakIe chIe. chatAM temane nAza karIne mUDI ane Avaka ane gumAvIe chIe ane deza upara devAne gaMja vadhAratA jaIe chIe. dA. ta. sarerAza be hajAra rUpiyAnI eka gAya ke baLada ke gheTI anukrame varSe 1800 rUpiyAnuM dUdha ane 500 rUpiyAnuM baLataNa ke khAtara, baLada 1800 rUpiyAnI majurI ane 500 rUpiyAnuM khAtara, ane gheTI ke bakarI anukrame 300 ane 600 thI 7000 rUpiyAnuM dUdha, 100 rUpiyAnuM khAtara ane 15 rUpiyAnuM na. Ape che. For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 chatAM AvaDI moTI Avaka jemAMthI maLe che te pazurUpI mahIne ja nAza karI Avaka gumAvI, temanI katala dvArA 125 rUpiyAnuM beef gomAMsa) ke 20 rUpiyAnuM maTana meLavI temAMthI meLavAtA iMDiyAmaNa mATe gaurava anubhavIe chIe. paNa tenI sAme dUdhanA pAvaDara, baTaraoIla, kerosIna, garama kApaDavagerenI AyAta mATe je hUMDiyAmaNa veDaphI nAkhIe chIe, kene ThaMDImAM temaja apaSaNanA dada vaDe maravA daIe chIe ane bekArImAM vadhAro karatA jaIe chIe tenI sAme AMkha mIMcI rAkhIe chIe. e buddhi vizvamAM nathI te bIjuM zuM che? A gheTAMonI katalane badale - ApaNAM gheTAene mAMsa mATe katala karavAne badale je dUdha khAtara ane Una mATe ucherIe te 450 karoDa rUpiyAnuM khAtara . Azare 40 karoDa rUpiyAnuM Una ane Azare 500 karoDa rUpiyAnuM dUdha meLavI zakIe. tene badale tene mAMsa mATe katala karI 27 karoDa rUpiyAnuM Una. AyAta karIe chIe ane hajAro vaNakara kuTuMbane bekAra rAkhIe. e katala dvArA ApaNe jamInanuM piSaNa jhUMTavI laIne tene vadhu ne vadhu zuSka banAvIe chIe. - bhAratanI pazusaMpati upara dinarAta bhAratanI sarakAranuM kALacakra, pharyA ja kare che, tenAthI vadhu dukhada bIjuM zuM heI zake? A vanapatinuM rakSaNa vanasaMpatti e paNa ApaNI mahAmUlI saMpatti che. eka eka vRkSa rASTra ra00 thI 2000 rUpiyAnI saMpatti che. - kahevata che ke hAthI jIvato lAkhane mUele savA lAkhane. te pramANe jhADa lagabhaga 50 thI 500 varSa sudhI jIve che ane dara varSe For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 sekaDo rUpiyAnI Avaka Ape che ane sukAI gayAM pachI gharanuM pharni "cara khaune 100 thI vadhu varSa sudhI sevA 'Ape che vanasapattinuM rakSaNa karIne ane enA sadupayoga karIne svIDana Aje samRddhimAM amerikAthI pazu AgaLa nIkaLI gayu che. brahmadezanAM jaMgalAnI jema bhAratanA ja Mgale paNa prakhyAta hatA. ApaNAM purANAmAM tenAM ghaNAM varNana maLe che. jaMgalo jamInanu rakSaNa kare che, teA jaMgalonuM rakSaNa pazuo kure che. manuSyane anAja rAMdhavuM ja paDe che. rAMdhyA vinAnA Dhagalo anAja * karatAM rAMdhelI muThThI dhAnanI kiMmata vadhAre che. bhAratamAM sahurthI sastu, sahuthI sulabha ane jyAM joIe tyAM maLI zake tevuM khaLataNa mAtra pazuonA chANunAM chANAM che. sarakAre pazunI katala karIne ApaNA khaLataNanA puravaThAnI paNa katala karI nAkhI che. chANAMthI rakSAelA ja Mgalane arakSita banAvI tenA paNa nAza karAvI nAkhyA che. 18 abajo vRkSAnAM nArAmAM pariNamI che je vRkSa pAsethI dara varSe 100 thI 200 rUpiyAnI Avaka maLe ane kudaratI rIte sUkAi jAya tyAre tenu pharnicaramAM rUpAMtara karIne 200 thI 2000 rUpiyA sudhI kamANI thaI zake, te 'matI vRkSane kApIne aLataNa tarIke upayAga karI nAkhyuM. sarakAranI pazuvadhanI nIti kADho nahi, akho vRkSemanA nAzamAM pariNamI che. e rIte dezanI sekaDo abaja rUpiyAnI mUDInA ane temAMthI hajAro abaja rUpiyAnI Avaka meLavavAnI zakyatAnA nAza thayA che. eTaluM ja nahi lAkhA vanavAsIe ekAra manI bhUkhamarAnA khapparamAM pheMkAyA che. jaMgalonuM rakSaNa karI jANanArA, vRkSAnAM guNudreSa ane tenA phaLa, mULa, chAla, pAMdaDAM vagerenA upayoga jANanArA ane For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 phArmasI udyogone kAcAmAla pUro pADanArA A AkhA vargane, temanI AjIvikA ane Azrayane nAza karI temane keLavaNuM ApavAne bahAne bIjagaNita ane bhUmiti zIkhavavA tene zuM artha che? navI peDhIne kapAyelo saMbaMdha - vanavAsIonI navI peDhIne jaMgalo sAthe saMbaMdha kapAI gaye. che temanI AjIvikAnuM sAdhana ane jaMgala uchera ane vanaspati. vijJAnanI vidyA teo bhUlI gayA che. temanI paNa eka zaherIjanothI taddana alaga paDI jatI saMskRti. hatI. pazunAza sAthe jaMgalone nAza ane jaMgalanAMza sAthe ekasaMskRtine, eka vidyAne ane lAkho kuTuMbanI AjIvikAne nAza thaye che. e kuTuMbanA naveditAne zaherI saMskRtimAM vaTalAvavA e. eka sAdI sIdhI bheLI prajA upara atyAcAra ja che. * kadAca bhArata ja eka e deza che, jeNe paradezI pracAramAM phasIne paradezI vijJAna ane paradeza raheNIkaraNIthI aMjAIne pitAno. amitA gumAvI dIdhI ane dezanA pazuo ane vRkSe rUpI hajAre. abajanI saMpattine nAza karI nAkhe. ApaNA je jaMgalo sApha thaI gayAM che, temane pAchuM navuM jIvana ApatAM kadAca hajAra varSa sudhI bhAvipeDhIne puruSArtha kare paDaze.. ( vizALa jaLAzayano nAza - jaMgala nAze je prajAnA eka varganI saMskRtine tenA jJAna ane hajArenI AjIvikAne nAza karyo che, te bIjA hAtha upara vizALa, jalAzaya rUpa rASTranI amUlya saMpattine paNa nAza karyo che. vRkSavihIna banelI jamInanAM chevANathI hajAre nadIo ane. hajAra taLAve mATIthI purAI jaIne sukAI gayAM che. - " AjanI moMghavArInA jamAnAmAM eka eka taLAva khodavAne, kharca lAkha lAkha rUpiyA gaNe te paNa zabda e kareDo rUpiyAno taLAva rUpI saMpatti nAza pAmI che. . For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 nadIonuM mUlya te abajo rUpiyA vaDe paNa AMkI zakAya tema nathI. je je saMpatti dvArA lokone mabalakha kamANa thatI te tamAma saMpattine nAza karIne Avaka ne kharcamAM palaTAvI nAkhavAmAM AvI che. - lAkene dUdha, ghI, baLataNa maphata maLatAM tene badale dareka kuTuMbane dara varSe kama se kama rU. 1500 A traNa cIja meLavavA kharca karavuM paDe che. ' ja bAkI rahI khanija saMpatti. e saMpattinA durupayeganI te keI sImA ja nathI. A khanija saMpattine asAdhAraNa durupayoga khanija saMpattine prakAra e che ke tene pramANamAM vyaya karI nAkhavAmAM Ave teTalI te ochI thatI jAya che, te pharIthI pedA thaI zakatI nathI. pazuo pharIthI pedA thaI zake che. pazu dvArA meLavAtI saMpatti kalAkanA samayamAM ja pharIthI meLavI zakAya che. vanasaMpatti 200 varSamAM pAchI meLavI zakIzuM. - zrI svAmInAthana kahe che ke jamInanI phaLadrupatA (saMpatti) je ApaNe pazuvadha dvArA gumAvI che ane hajI gumAvI rahyAM chIe, te paNa eka hajAra varSe ApaNe pAchI meLavI zakIzuM. paraMtu khanijasaMpatine duvyaya karIne amuka muThThIbhara mANasanA hita khAtara bhayaMkara durvyaya karI rahyAM chIe. tenA lAMbe gALe kevA mahA bhayaMkara pariNAma Avaze tenI kalpanA karatAM paNa prajArI chUTe che. senuM, cAMdI, tAMbu, letuM, abhraka, pAra, gaMdhaka vagere khanija saMpatti che. ApaNA zarIramAM paNa A tamAma dravya hoya che. ApaNuM zarIra paMcamahAbhUtonuM baneluM che. paMcamahAbhUta eTale agni, jala, vAyu, AkAza ane pRthvI A pAMcamAMthI koI paNa eka dravya evuM thAya eTale ApaNuM mRtyu thAya. For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 have je pRthvI karyo che. temAM suvarNathI mADI gaMdhaka sudhInA tamAma dravya rahelAM che. e dravya ApaNane khorAka dvArA maLe che. khezaka e dravye jamInamAMthI cUse che. ApaNA zarIramAM dAkhala kare che. ' zarIramAMthI koI paNa eka dravya evuM thAya tyAre mANasa mATe paDe che. e mAMdagI dUra karavA je davA ApaNe laIe chIe te davA dvArA pelAM khUTatAM khanIja dravya ApaNA zarIramAM pahoMcADavAmAM Ave che. pachI te davA Ayurvede nirmANa karelI hoya, elepathInI hoya, yunAnI hoya ke mopathI. che. zarIramAM lehatara vagere kema khUTe che? dA.ta. jyAre tamArA zarIramAM lehatatva khUTe che tyAre tamane pAMDuraMga-enImiyA thAya che ane tarata ja tamArA vaidya ke DokaTara tamane leha pUruM pADe tevI davA Ape che. pachI te lehabhasma heya, lehAmRta hiya, AMbaLA ane bheMsanuM dUdha hoya ke Ayana Tenika hoya game te. heya paNa enImiyA, pAMDurogathI bacavA tamAre zarIramAM khUTatuM hatatva zarIramAM nAkhavuM ja paDaze. TI. bI. thAya che tyAre senAnI bharama ke senAnAM Ijekazana ke senAnA varakha khAvA paDe che. rUpuM ochuM thAya che tyAre pittaprakopa thAya che. tene kAbUmAM levA cAMdInI bharama khAvI paDe che. athavA te evI vanaspatinI davAo apAya che jemAM cAMdIne aMza rahele heya. tame judI judI jAtanAM anAja, zAkabhAjI, phaLaphaLAdi khAva che. e tamAma khAdyapadArtho jamInamAMthI khanIja ta cUse che, ane tamArA zarIramAM dAkhala kare che. jethI tamAruM jIvana rogarahita banIne TakI rahe che. - have audyogika ane vaijJAnika pragatinA nAme amuka gaNyAgAMThayA zeSaNone A tamAma dra pRthvImAMthI khetI kADhIne temane havAle karma devAmAM Ave ane temanA vaDe samarata mAnavajAtanuM For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zoSaNa karavA devAmAM Ave, te bhaviSyanI mAnavaprajAnuM astitva jokhamAI jaze. : . A sthiti bhale be pAMca varSamAM na Ave, te sthiti Avata sekaDo varSa paNa kadAca lAge. paraMtu tethI kAMI seMkaDo varSa pachInA. ApaNA vaMzavArasonuM astitva, ApaNA kSaNika legavilAsa khAtara, ke ApaNe mAnI lIdhelI sagavaDe khAtara, jokhamamAM mUkavAne ApaNane adhikAra nathI. A mAnavavA upara asara e sAcuM che ke jamInanI aMdara khanIjone vizALa ja che. paraMtu te eTale vizALa nathI ke tene durvyaya karavAmAM Ave te khUTI na jAya. lekenI jIvana jarUriyAta pUrI karavA para te pralayakALa sudhI TakI rahe che. paraMtu tenuM zoSaNa karavAnA IrAdAthI tene amaryAdita rIte dIne kheMcI levAmAM Ave te te khUTI paDe temAM zaMkA nathI ja. - chellA baso varasathI vizvamAM pazcimanI zeSaka artha vyavasthAe. pitAne kabajo jamAvyuM tyArathI je rIte khanIja saMpatti jamInamAMthI ochI thaI che, tenI asara ApaNA anAja, zAkabhAjI, phaLaphaLAdi, vanaspatio ane aMte mAnava svAstha upara paDI cUkI che. ApaNA anAja, zAkabhAjI, phaLaphaLAdi temanAM svAda ane sugaMdha gumAvI rahyA che. lAMbA vakhata sudhI sArI sthitimAM rahI zakavAnI zakti gumAvI beThA che emanA dvArA mAnavazarIrane maLatuM khanIja tane puravaTho ghaTate ja hevAthI rogane phelave vadhate. che sudhI sArI che ja tarjana - rogonI sAravAra levA jatAM ApaNe e paNa joyuM che, ke davAonA je guNe ApaNA prAcIna vaidyoe lakhyAM che te guNa hAlanI auSadhio pUrA pramANamAM ApatI nathI. kAraNa ke vanaspatione jamInamAMthI ene pUravaTho pUratA pramANamAM maLatuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 vaijJAnika lUMTa ApaNe pAMca klinA leDhAnA haLa vaDe jamIna sArI rIte kheDI zakatA hoIe te tene bAjue rAkhI vaijJAnika khetInA pAMca Tana vajananA seDhAnuM TrekaTara vAparavuM e mUrkhAInI parisImA ja che. e vaijJAnika khetI nathI. vaijJAnika lUMTa che. tame makAnanI chata, lAkaDAnA bhAreTa ane lAkaDAnA peDhIA upara bAMdhe, te te basa varSa sudhI sArI hAlatamAM rahe che. ane te lAkaDuM meLavavA je vRkSo kapAyA hoya te vRkSonA jhuMDanA jhuMDa base varSamAM kapAelAM vRkSonAM sthAne UgI nIkaLyAM heya. - eTale je vRkSasaMpatti ApaNe ApaNA anivArya upayogamAM (makAna bAMdhavAmAM) kharacI te pAchI maLI jAya che. paraMtu lAkaDAne badale leDhAnAM bIma mUke te temAM je letuM vaparAyuM te saMpatti haMmezane mATe gumAvI. kAraNa ke te jamInamAM bIjuM pedA nathI thaI zakatuM. teDhAnuM bIma baso varSa sudhI sArI hAlatamAM rahI zakatuM paNa nathI. * kadAca base varSamAM evA pAMca bIma ApaNe badalavA joIe. eTale ke eka kAma jeTalA lAkaDA vaDe thAya te kAma pAchaLa pAMca gaNA lokhaMDane durvyaya karavuM paDe che. dara varSe durthI mATe jamInamAMthI kheMcAI rahelA lAkhe Tana, lokhaMDane kAraNe anAja, vanaspatio vageremAM lohatatva ochuM thatuM jaze. jenI asara mAnavIo upara ja nahi paNa samasta jIvasRSTi upara paze. - A te ApaNe dareka khanIjone durvyaya karIe chIe, je pharIthI jamInamAMthI prApta thavuM azakya che. e durvyaya dvArA mAnavajAtanuM zoSaNa thAya che. mAnavavA, ke jIvana jarUriyAta mATe upayogamAM levAnI ane zeSaNa mATe auvo. gika kriyAomAM tene upayoga karavAnI rItemAM phera hoya che. For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 audyogika upayogamAM A khanIjanA vaparAzanI kriyAomAMthI pradUSaNa phelAya che. jamIna, pANI temaja AkAzane jherI banAvI sRSTi sAme khataro pedA kare che. te khanIja nukasAna paNa kare che. je khanIjo eka jAtanI WiAmAM manuSyane rogarahita banAve che, te ja khanIje audyogika kriyAo vaDe jhera pedA karIne jude jude rUpe mAnavazarIramAM roga pedA kare che. dA. ta. pArAnI bhasma aneka asAdhya dardone sArA kare che. paraMtu jyAre kArakhAnAonAM pANInA kacaro sAthe te bahAra paDe che, tyAre je te jamInamAM patharAya te te pANInA upayogathI thayelA zAkabhAjIo dvArA prajAmAM kedra, akSara ane kadAca kensara jevA rogo phelAve che. je nadI ke dariyAmAM jAya che tyAM mAchalIomAM pravezI mAlIo dvArA mAnava zarIramAM upara lakhyAM rege phelAve che. Ama khanIja saMpattinA durvyaya dvArA samasta jIvasRSTi bhayamAM makAtI jAya che. prajAnA hitane Thokara mAratA naheru - pazcima vicArasaraNIthI bhramita banelI prajA kadAca e duvyaya na mAne paNa Avazyaka mAne te paNa e AvazyakatA pedA thaI che pazusaMpattinA karAtA nAzamAMthI gharagharamAMthI bacatanAM sAdhane nAza pAmyA tenA mULamAM pazunAza che, te ghera ghera, ane dareka gAma ke zaheramAM bacatane badale kharcanA para pharI vaLyAM tenuM kAraNa paNa pazunAza ja che. gharagharamAM bacatanAM aMkuro pharI phUTI nIkaLe ane kharacanA vadhatAM ghUghavatA pUra upara aMkuza mukAya, mATe te gAMdhIjI bAlagaMgAdhAra tilaka, lAlA lajapatarAya, paMDita madanamohana mAlaviyAjI vagere saMpUrNa "pazuvadha baMdha karAvavA jIvanabhara jhajhumyA hatA For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147, paraMtu temanI jIvanabharanI e mahecchAne ane bhAratanI samasta prajAnA UMDAM hitane Thokare mArIne zrI naherUe vadhanI kriyAne jhaDapI banAvI. baMdhAraNa sabhAmAM bahumatI sAthe saMpUrNa govadhabaMdhI karavAnA matanA hatA. naherUthI A sahana thayuM nahi. paraMtu bahumatI pAse parAjaya svIkAra paDe tevI sthiti hovAthI teNe pitAne dhUha bada. ane baMdhAraNamAM aneka chaTakabArIovALI kalama 48 dAkhala karavAne saMmata thaIne govadhabaMdhI mAgaNI karanArA vargane cUpa karI dIdhe. pAchaLathI je rAjee baMdhAraNanI kalama 48nI rue pitAnA -rAjyamAM saMpUrNa govadhabaMdhI karI tene temaNe virodha karyo. baMdhAraNanI kalama 48 nA thatA artha sAme paNa temaNe virodha karyo pite tene je artha karatA hatA te ja artha sAce che, tema hokI besADavA temaNe -rAjyanA pradhAna maMDaLane patro paNa lakhyA. - baMdhAraNanI kalama 48 mAM zuM kSatio che ane hAlanI badalAevI paristhitimAM te kaI rIte kAryasAdhaka nathI te ahIM AgaLa upara jaNAvyuM che, ane zoSaNakheree racelAM A cakravyuhane sAmane kema kare ane pazusaMpatti, vanasaMpatti, bhUsaMpatti, khanijasaMpatti upara pharI rahelAM kALacakrane aTakAvavA prajAe zuM karavuM joIe te "paNa AgaLa jaNAvyuM che. "prajAe zuM karavuM che? A prajA mATe eka vastu nakkI karI levAne samaya pAkI gaye che, ke bacatanAM bIja-ta gharagharamAM vasAvIne dezamAM samRddhinA zikhara UbhA karavAM che ke kharcanA gaMja moTA thavA daIne tenI nIce kacaDAI A kAM te pazuvadha saMpUrNa rIte baMdha karI saMpatti vadhArAnA dvAra khullA kare. athavA te pazuvadha cAlu rAkhI tenA dvArA dezanI tamAma For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 prakAranI saMpattine nAza thavA daI, samata, jIvasRSTinI prathama behAlI ane pachI vinAza netare. 3. zrI vinAnAnI gaMbhIra bhUla ke e mAnyuM che ke baMdhAraNanI kalama 48nA amalathI pazunAza aTakI jaze. zrI vinobAe beTI rIte temAM haratakSepa karIne ane baMdhAraNanI kalama 48nA amalane mahatva ApIne prajAnA gevadhabaMdhInA virodhane ThaMDA pADavAnI bhUla karI che, eTale te A niyama kayAreka carcavAnuM mane yogya lAge che. For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XX: XX jamAnAvAdanA jherI pavate mANasane avaguNInA ukaraDA banAvI dIdhA che! paNa AvAM rA6AM rAye prema cAlaze ? hajI kaMI eTalA badhA kharAba kALa teA nathI ja AvyA ke ApaNe ekAda guNune paNa AtmasAta karavA dhArIe ane temAM Apahune niSphaLatA maLe. tA...mAthI tamane ThIka paDe te eka guNunA vikAsa pAchaLa tame lAgI ja paDo. gArA bhayaMkara phUTa--nItinA khelADI hatA mATe ja zakA thAya che ke emaNe mA dezanI prAte je 'svarAja' ApyuM che te paNa prajA ane tenI sa MskRtine saOnAza kheAlAvI devAnA eka vibhAga rUpe ja kadAca kema na hoya ! ce mera najara karatAM ya e ja paristhitinuM sarjana thatuM dekhAya che. khIjI bAju dezanI dharatI Dema, vasAhatA; telanA kUvA, udyo ganamarA, adyatana zaherAthI bhAkhAda paNa khanI ja rahI che ! hA...e ya barAbara che, prajAnA nAza thAya pachI zAkhAda banelI A dharatI upara e ja gArAnA kAyamI vasavATa thaI jAya ! phUTa che emanA gaNita ! bhALA bhoLAnAtha khanI javAnI rAja kAraNIo bhUla na karI bese. - D A vaDIlA ane sattAdhIzA! Aje je bhALakAne tame mAkhI * mAratAM, macchara ke uMdara mAratA zIkhavA che. teo A ja zikSaNumAMthI AvatI kAle mANaseAne mAraze !! temanAM bhASApate ke patnIne DhIbI DhIkhIne mAraze ! temane AvA mANasamAra na banAvavA hoya te. maccharamAra ke uMdaramAra tA . na manAvavAM. --5. zrI candrazekharavijayajI -- For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] ghauM viruddha pazu vaidika dharmanAM tamAma saMpradAmAM hiMsAne meTuM pApa gaNavAmAM AvyuM che. temAM paNa brahmahatyA, gehatyA, strahatyA ane bALahatyAne sahuthI moTI pApa mAnyAM che. enAM prAyazcita na karanArane dAruNa, naka yAtanA bhogavavI paDe che. hiMsA karavI, karAvavI ke tene anumodana ApavuM e traNe kriyAo deSita che.' A hatyAnI navI vyAkhyA pazcimI vijJAne hatyAnI navI navI zodha karI che. amuka prakAranI hatyAne te kAyadesaranI ane samAja upayogI () levAnI lekamAM mAnyatA phelAvI che. dA. ta. rogInI sAravAra mATe AyurvedanI vanaspatiomAMthI banAvelI davAo upalabdha hovA chatAM, pazu pakSIone mArIne temanAM aMgaupAMgamAMthI banAvelI davAo, garIbanI sevAne nAme pracAramAM mUkIne, tenA pracAra ane vaparAza dvArA ApaNane jANeajANe paNa, hiMsAnA bhAgIdAra banAve che. bALakane janma thatAM ja tene mArI nAkhavAmAM Ave te khUnane, guno bane che. paraMtu kuTuMbakalyANane nAme bALakane garbhamAM ja mArI nAkhavAmAM Ave te tene kAyadesaranuM kRtya gaNavAmAM AvyuM che. ane garbhapAta karAvanAranuM gaurava paNa karavAmAM Ave che. chatAM garbhapAta karanAra, karAvanAra, tenuM anumAna karanAra, tenuM gaurava karanAra ane tene vartamAnapatro ke jAhera sabhAonA maMca uparathI pracAra karanAra bALahatyAnA pApane bhAgIdAra bane ja che. For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 11 dharmazAstranA kAyadAne manuSya avagaNI zake. paraMtu kudaratanA darabAramAM tenI sajAmAMthI te chaTakI zake nahi. pachI bhale te eka akiMcana nAgarika hoya, keI abajapati hoya, ke dezane vaDepradhAna hoya. che. pazcimI vijJAna ane vicArasaraNIe hathiyAra vinA paNa bIjI rIte hatyA thaI zake tevA rastA zodhI kADhyA che. pote hatyA na karatA bIjAne hAthe tenI jANa vinA, vinA hathiyAre hatyA karAvI zakAya che. A saMjogomAM ApaNe ApaNAM jIvanavahevAramAM evI sAvadhAnatA rAkhavI joIe ke ApaNe bIjA zeSaNaree racelAM SaDayaMtronA bhoga na banIe, hiMsAnA urojaka ane tenA pApanA bhAgIdAra ADakatarI rIte ane ajANapaNe paNa na banI jaIe. - keTalIkavAra evuM bane che ke ajANatAM - zubha niSThAthI puNya kamAvAnA IrAde-je kArya karIe chIe tethI meLavelAM puNya karatAM bamaNuM pApa karavAnA heSita banI jaIe chIe. - dA. ta. kasAIvADethI paisA ApIne eka gAya ke baLada cheDAvIe chIe, te paisAmAMthI pele kasAI be jAnavara kharIdI lAve che. ane temane kAyadesara katalane pAtra TharAvavA, sarakAre IrAdApUrvaka rAkhelI chaTakabArIone lAbha laIne, te pazuonI be phADI nAkhe che. - athavA te vRddha che ema karAvavA tenA badhA dAMta nirdayatApUrvaka kheMcI kADhe che ane bhUkha temaja duHkhathI ribAve che. athavA majabUta lAThI ke leDhAnA saLiyAnA phaTakA mArI temanA paga bhAMgI nAkhI tene binaupayogI TharAvI temane kAyadesara rIte talapAtra TharAvIne mArI nAkhe che. - tyAre ApaNe eka gAyane bacAvavA jatAM be pazuone ghera yAtanAomAMthI pasAra karAvI aMte mRtyune hAra pahecADAnA pApanA ajANapaNe nimitta banIe chIe. kuratApUrvakanI AvI rItionI For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para sAthe paNa jIvadayAnA dharma AcarI zakAya kharA ?" e prazna ziSTajanAe have vicAravA paDaze. ane kAI suceAgya nirNaya levA paDaze. mane aMgata rIte ema lAge che ke eka gAyane bacAvavA kharce lAM nANAM dvArA kasAIne e gAyane ribAvavAnI ane mAravAnI suvidhA jANIbUjhIne karI ApavI tenA karatAM pahelI gAyane bacAvavA khacelAM paisA khIjI gAyane poSavA mATe vAparIe te tene ghera yAtanAmaya mRtyumAMthI khacAvIe, ane ajANapaNe tenA dUdha dvArA pAMca-cha khALakone 'dhApA sAme ane vividha rAge sAme rakSaNa ApavAnuM puNya paNa meLavIe. eTaluM' ja nahi te gAyanuM chANu, khetaramAM khAtara tarIke jAya tA tyAM jaMtunAzaka jherI davAe chAMTavAnI jarUra na paDe tethI te dA dvArA marI jatI karAyA jIvAta macAvavAnuM puNya pelI gAyane poSanArane maLe che. Ama ApaNe sAvadha rahIne sIdhA ke ADakatarA aneka pApI khacI zakIe chIe ane ajANapaNe aneka puNyAnA bhAgIdAra khanI zakIe chIe. OM davA nahi, dUdha Ape ApaNe garIba mAnavIone rAgamukta karavA elepathInI davAo maphata ApIe chIe, tyAre e davAo taiyAra karavA pazupakSIonI ane prANIonI je dhAra rakhAmaNI ane aMte hatyA-te DhASanA bhAgIdAra paNa ApaNe khanI jaIe chIe. ApaNe te davA nahi, ane pazuprANIonI hiMsA thAya nahi. vAparIe ja nahi, te te davAo ane davAo maphata ApavAne badale leAkA mAMdA ja na paDe-ane moTAbhAganI mAMdagIe apeASaNanA kAraNe hAya che-mATe davAne badale maphata dUdha ApIe te temAM keTaluM puNya maLe te jANo che ? maphata dUdha meLavanAra mAnavI mAMdA na paDe te davAonI jarUra na paDe. For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 davAonI jarUra jeTalI echI teTalI pazu, pakSI, prANIonI riAmaNI ane hiMsA ochI. temane e rikhAmaNImAMthI ane metamAMthI choDAvAnuM puNya pilA maphata dUdha ApanAra dAtAne tenI jANa vinA ja maLe che. - dUdha meLavavA pAchaLa gAyanuM. paNa rakSaNa thAya che. dUdha laIne ADakatarI rIte parIkSAnuM kArya pelA dAtAo kare che. - are e gAyanAM chANanAM chANAMnuM baLataNa maLe te kerosIna mATe, te maLaze ke nahi te ciMtAmAM kalAka sudhI kesInanI lAInamAM UbhA rahevAnI mahenata ane ciMtA bace che. " kerosInanI pAchaLa kharacAnuM, rASTranuM huMDiyAmaNa bace che. vicAra karo maphata davAne badale maphata dUdha ApavAnI vyavasthA goThavavAthI keTalA lAbha ane keTaluM puNya maLe che? A mULa upara ghA , hiMsAmAM ane zeSaNarImAM racIpacI rahelAM jagatane hiMdudharma eka paDakAra rUpa che. mATe tenA nikaMdana mATe binahiMdu prajAoe Aga ane talavAra vaDe be hajAra varSa sudhI niSphaLa prayatna karyA. ' " A niSphaLatAne bedhapATha laIne yuropanI gerI prajAe hiMdudharma ane hiMdusaMskRtinA nAza mATe peMtare badalya. ' temaNe talavArane badale keLavaNI dvArA hiMduone dharma pratye udAsIna banAvavAnI rojanAo ghaDI. ane hiMdudharma tema ja hiMdusaskRtinAM mULa gerakSA ane gosaMvardhana dvArA pAMgaratA rahevAthI sIdhe dharma upara humale karavAne adale gAyane ja khatama karavAnA peMtarA racyAM. '' - thaDa ane DALIo kApavAne badale mULa ja ukheDI nAkhe eTale jhADa pitAnI meLe ja nAza pAme. For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 tema hiMdudharma ane hiMdu saMskRtinuM mULa je gAya, te gAyane ja khatama kare eTale hiMdudharma ane saMskRti ApameLe ja nAza. pAmI jAya. A gAyane mAravAnI kaDIbaddha jinA paraMtu e gAne mAravI kaI rIte? jema karo Dukkarane tee. nadhaNiyAtA hovAthI bhAratanAM jaMga ane gAmamAMthI vahANe bhaNI. bharIne ahIMthI laI gayA, ane temane mArIne temanAM mAMsanA vepAra mAMthI lAkha rUpiyA ane kamAI gayA tema gAyanI bAbatamAM bane. tema na hatuM, bhAratanI gAya nadhaNiyAtI na hatI. e te dareka hiMdu ke muslima gharamAM tenA kuTuMbInuM sthAna pAmIne rahI hatI. hiMdu te ThIka musalamAna paNa pitAnI gAyane ke baLadane katala-... khAne vecavA taiyAra na hate. hiMduo gAyane pUjatA, te lAkha muslima kuTuMbe gAya ke baLada. dvArA pitAnuM gujarAna calAvatAM. eTale A hiMdu-muslima kuTuMbane gAya ke baLada pALavA na. paravaDe, ane temane vecI nAkhavAnI ke nadhaNiyAtA Dhera tarIke raste rajhaLatA mukI devAnI pharaja paDe tevI janAo taiyAra thaI A cariyANene nAza A janAmAM sahu prathama cariyA (cariyANa eTale pazuo. mATe vizALa jagyAmAM ghAsa ugADeluM hoya tevI jagyA koI ThekANe. tene ghAsanI vaDI kahe che. keI ThekANe ghAsIA jamIna kahe che) naSTa. karavA mAMDayA. cariyANe naSTa karavAmAM aMgrejone muzkelI naDe tema na. hatI. kAraNake jamIna para sattA temanI hatI. cariyANe nAza pAme te ja garIba mANasane gAya pALavAnuM ane garIba kheDutene baLada pALavAnuM paravaDe nahi. ane teo te. vecI nAkhe te aMgreja kasAIonA hAthamAM bhAratanuM pazudhana. jhaDapAvA lAge. For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 garIba tavaMgara tamAma mANasanI gAya ane garIba kheDUtonA baLade paNa cariyAmAM maphata cAlI AvatAM. A sagavaDa aMgrejoe laI lIdhI. jethI teo temanAM pazuo vecI nAkhe, paraMtu AmAM temane na dhArele phAyade thaye. gAyane vecavAmaf pApa mAnatA hiMduo gAya pALavAne azakta banyA tyAre gAyane. vecavAne badale nadhaNiyAtI gAya tarIke rastA upara rajhaLatI mUkI devA. lAgyA. katalakhAnAnA ejanTane te A nadhaNiyAtI rastA upara rajhaLatI. gAye maphatamAM maLavA lAgI ane katalakhAne pahoMcavA lAgI. A pazuonA khorAkanI nikAsa bIjuM pagaluM levAyuM; pazuonAM rAkanI nikAsa karavAnuM jethI. gAya dUdha ApavAnI zakti gumAve. gAyanI dUdha devAnI zakti ochI thaI. paMdara zera dUdha ApanArI gAya daza zera dUdha Ape. ane cariyANAmAM gAya maphata carI AvatI. tene badale vecAtuM ghAsa laIne khavaDAvavuM paDe eTale pazupAlakone gAye pALavAmAM ja muzkelI paDavA lAgI. - teo paNa potAnI gAne vecI nAkhavA lAgyA, athavA rastA, upara nadhaNiyAtAM pazu tarIke rajhaLatI makI devA lAgyA. Ama katalakhAnA mATe gAne puravaThA aviratapaNe vadhato gaye. eka gAya kapAya eTale kheDUta mATe ochAmAM ochA pAMcabaLane pUravaTho kapAI jAya. * gayA varSamAM sarerAza daza vAchaDAne janma Ape. temAM sAdhAraNa rIte pAMca vAchaDI ane pAMca vAchaDA heya. eTale eka gAya kapAya tyAre pAMca gAya ane pAMca baLadene puravaTho kapAI jAya. te uparAMta dUdha, ghI, khAtara, baLataNa temaja ghara bAMdhavA mATe chANa e tamAma cIja vastuone pUravaTho kapAya ane tenI asara hiM For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dharmanA tamAma dhArmika ane sAmAjika kAryo para paDe mATe gAyone ane temAM paNa nAnI uMmaranI gAyanI katalane khAsa pahelI pasaMdagI apAtI ane Aje paNa apAya che. musalamAnee hiMduonAM maMdira teDayAM, mUtie teDI mUrti pUjAnI manAI karI, ane tema karavA jatAM hiMduonAM kesariyAM ane ajAharane sAmane temanI sAme AvI paDaze. ' aMgrejoe na madira teDayAM, na matio bhAMgI, na mUrti pUjAnI manAI pharamAvI. paraMtu siphatathI zaivadha dvArA pUjAnA sAdhane AMcakI lIdhAM. ane mUrtiene badale maMdiranA pUjArIo sAme jherI pracAra karIne maMdira ane mahaMte pratye prajAmAM upekSA vRti pedA karI dIdhI. mahesUlamAM dharakhama vadhAre gAye te kapAvA lAgI. paraMtu ane te samagra vaMzanuM nikaMdana kADhavuM hatuM. ane hajI zrImaMta kuTuMbamAM temaja kheDUte pAse sArI evI saMkhyAmAM gAya, baLado, ane bheMse hatAM. A pazuo teo vecatAM nahi ane nadhaNiyAtA tarIke raste rajhaLatA paNa mUktA nahi kAraNake game te rIte temane pALavAmAM teo saphaLa rahyA hatA. eTale kheDUtone mUjhavavA mahesUlamAM dharakhama vadhAre karavAmAM A. vijaLInI jhaDape mahesula be traNa gaNuM vadhArI devAmAM AvyuM. eTale kheDUta nivAI gaye. be traNa varSa sudhI dukALa paDe to paNa vAMdho na Ave eTaluM anAja ane eTale ghAsacAro kheDUtanA gharamAM hoya. paraMtu julamI mahesUla nItie kheDUtane nIcenI lIdhe. eTale eka ja dukALamAM tene khAvAnA sAMsAM paDavA lAgyA. eTale lAcAra anIne te pitAnAM pazuone nadhaNiyAtA tarIke chUTA mUkI devA lAge. For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka 17 ja pAMjarApoLanuM kAryakSetra agAu dareka zaheranuM mahAjana pAMjarApoLa calAvatuM. garIba, ke zrImaMta mANasanA mAMdA pazuonI A pAMjarApoLamAM sAravAra thatI. dukALanA samayamAM je leke pitAnAM pazuo na sAcavI zake temanA pazuo A pAMjarApoLa saMbhALI letI. che. eka taraphathI cariyANa kapAI gayAM ane bIjI taraphathI mahAjanane dAnane pravAha maMdira ane pAMjarApa tarapha vahete hato te aMgrejo, kaleje ane hospiTala tarapha vALI gayA. eTale pAMjarApoLane have pazuo pALavAnuM azakaya banyuM hatuM.. kheDUto pitAnAM pazuo pAMjarApoLanA daravAjA pAse UbhAM rAkhIne lAgI jatA. pAMjarApoLane temane saMbhALavAnuM azakaya banI jatuM. - A Dhere bhUkhyA tarasyAM jyAM tyAM rajhaLIne kAMto maraNa pAmatAM nahi to rAtanA aMdhArAmAM katalakhAnAnAM ejanTe temane laI jatAA pazunAzanAM jhahabdha pagalAM - Ama chatAM lAkha kheDUto ane hajAre pazupAlaka temanI kunehathI | ane dAnavIrAnI sahAyathI pitAnA pazuone jALavI rAkhavA maraNiyA. prayAso karI rahyA hatA. samagra pazudhana nAza pAme te pahelAM aMgrejone ahIMthI javuM pahayuM. paraMtu jatAM pahelAM teo pote taiyAra karelA pAMcamI tArIAenI jALa pAtharatA gayA. jemaNe navI sarakArane jhaDapI pazunAzane rite caDAvI. | parAdhIna bhArata mahesUla nIti ane bhArata virodhI Arthika nIti vaDe sAtuM hatuM. have A dezane kAne cheDI dIdhA pachI tene judI rIte cUsavAnI cejanA ghaDAI gaI. vizvanuM bIjA naMbaranuM moTuM bajAra bhArata che ane bhAratanA sahuthI moTAM bajAra che; anAja, dUdha, ghI, A traNe agatyanI cIjone. karavaTho apUrato hoya to tenA pariNAme AvI paDatI mAMdagIonA kAraNe davA bajAra For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 * A tamAma cIje jiMdI jarUriyAtanI hovAthI enA dvArA samagra mAnavajAtanuM zeSaNa vaNathaMLyuM thaI zake. e tamAma bajAra bahAtha karavA mATe pazunAza eka amegha upAya che. paraMtu bhAratanI prajA bhAre tANa vacce paNa pitAnA A rAja "ghasAtAM jatAM ane nirbaLa banatAM jatAM pazudhanane bacAvI levA maraNiyA prayAsa karatI hatI. A jIrNa thaI gayeluM pazudhana paNa anna-pUravaThA cAlu rAkhavA amaraNiyA prayAsa kare che. chatAM tenI nirbaLatAne lAbha laIne 1965 thI 1972 sudhInA ATha ja varSamAM ApaNA dezamAM 4 karoDa 21 "lAkha 91000 Tana anAja ghUsADI devAmAM AvyuM. ' 173 mAM bhArata sarakAranA kRSi salAhakAroe dezamAM green revolution hariyALI krAMtinI gaganabhedaka garjanAo karI, paNa 1976 sudhInA bIjA cAra varasamAM 2 karoDa 29 lAkha 2 hajAra Tana -anAja paradezee ApaNA dezamAM ghUsADavAmAM saphaLatA meLavI. (InDiyA 174 pAnA 176 ane inDiyA 1977-78 pAnA 205). - Ama tera varSamAM ja ApaNa seMkaDe ajaba rUpiyA lUMTI javAmAM AvatA hatA, tyAre ApaNA rAjaktae garIbI haTAvanI nArA bulaMda svare gajAvatA hatA. ka dukhada Azcarya dukhada AzcaryanI parAkASThA te tyAM che ke eka taraphathI anAja paradezI dUdha, paradezI baTaraoIlanA dhasamasatA pUra dezamAM pharI vaLe che, tyAre dezanuM pazudhana bacAvI e pUrane pratikAra karavAne badale tamAma prakAranA dUdha apanArA prANIonI katala mATe navA katalakhAnAonI, ane vadhune vadhu mAMsanikAsanI rojanA taiyAra thayA kare che paraMtu kadIka ApaNane ApaNI bhUla samajAya, ane ApaNe ApaNAM pazudhanane sabaLa banAvI anAja, dUdha, ghI, khAtara, baLataNa, -raheThANa vagere kSetre pagabhara banI jaIe tema kadI bimArIothI For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 yukta banI paradezI sahakAra dvArA cAlatI phArmasIonI davA dvArA cAlatI zoSaNakhorImAMthI mukta banI jaIe, te paradezIonI AparNane Arthika gulAmImAM jakaDI rAkhavAnI cejanAne maraNatola phaTako mATe pazudhananA nAza mATe paradezamAM vicAraNa, bhAratanA pazuone badanAma karate pracAra ane pazunAza jhaDapI banAvavA ApaNI sarakAra upara sajAvaTa, ADakatarAM dabANa hUMDiyAmaNanI lAlaca vagere cAlu ja rahyA che. dara varSe abajo rUpiyA taNAI jAya che, - jyAre aMgrejI hakUmata hatI tyAre bhAratamAM 64 karoDa rUpiyAnuM paradezI kApaDa AvatuM, tenI sAme gAMdhIjIne puNyaprakopa saLagI -UTho hate. te samaye bhAratanuM zoSaNa karoDanI saMkhyAmAM hatuM, ane temAMthI amuka bhAga to pAcho vahIvaTI kharaca rUpe, lazkarI kharca rUpe Apazune pAcho maLato. : jyAre have to mAtra anAja ane dUdha pAuDara, temaja baTaraeIla A traNa cIjamAM ja ApaNAM abajo rUpiyA dara varSe taNAI najAya che. - A traNe cIne ApaNe pedA karI zakIe eTaluM ja nahi "pomAM harIphAImAM nikAsa karI zakIe eTalI kSamatA ane eTalI AvaData ApaNI jamIna, ApaNA pazue, ApaNA kheDUto, ApaNA pazupAlako ane ApaNA vepArIonI che. A tamAma siddhi ane samRddhi meLavavAne AdhAra ApaNuM pazudhana che. jene jhaDapathI nAza thaI rahyo che. ja bhAratIya pratinidhinuM DahApaNa " ApaNI bhUla samajAya ane ApaNe cetI jaIe te pahelAM - ja banatI jhaDape ApaNuM pazudhana khatama karI nAkhavAnuM vicAryuM ema lAge che. A nikAsa karI zakaze. ApaNA For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 kAraNa ke 1999 ke te samayanI AsapAsanA keI samaye jinIvAmAM bIjI vizva DerI pariSadamAM bhAratIya pratinidhie evI darakhAsta rajU karI hatI ke bhAratanuM pazudhana taddana nakAmuM anArthika che. mATe tene jaladI nAza karI nAkhavuM Avazyaka che. paraMtu amArI prajAnI dhArmika bhAvanA amArI ADe Ave che. mATe amArI prajAnI dhArmika lAgaNIne AghAta pahoMcADayA sivAya amArA 80 TakA pazu ? ene nAza jhaDapathI kema kara tenA pagalAM ApaNe ahIM vicAravA joIe." tyAra pachI dezamAM je banI rahyuM che tethI have zaMkAne kaI sthAna rahyuM nathI ke AvAM pagalAM zodhAI gayAM che, ane tene amala paNa cAlu thaI gaye che. A ciMtAjanaka sthiti vizva DerI pariSada pachI ApaNA dezamAMthI pazuonA kherAkanI meTA pAyA upara jhaDapI nikAsa, gAmaDAomAM pANInI ugrataMgInI upekSA, jethI Dhere kAM to pANI vinA mAre, athavA temane katalakhAne mokalavAnI pharaja paDe, vizvabeMkanI salAha ane sahAya vaDe pANInI taMgIne vadhu vyApaka ane kAyamI banAvavA TayubavelanI janAo, jethI manuSyane kadAca pANI maLe paNa pazuone to na ja maLe. ane TayUbavela jamIna nIcenAM pANInA taLane hajAra phUTa nIce dhakelI pachI jamIna taddana nirjaLa verAna bane. ghAsacAre ke pANI kazuM ja maLe nahi. eTale pazuo to nAza pAme, paNa jamInamAM anAja paNa pAke nahi. A ejanAmAM eka aNadhAryo bhaDake thaye che. jamIna. nIce TayUbavelee karelA pilANamAM dariyAnuM pANI jamIna nIcethI dhasI AvI rahyuM che, jethI haMmezane mATe lAkha ekara jamIna nakAmI thaI kAyama mATe anAja, ghAsacAre, dUdha ghInI bahu moTA pramANamAM achata thaze. paradezI sattAonI ApaNA garadana uparanI Arthika pakaDa vadhu majabUta banaze.) saMkara gAyane pracAra, (jemAM saMkara gAyanA tamAma vAcharaDAne ane ghaNA moTA bhAganI vAcharaDIone mArI nAkhavI, For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 paDe. jethI gAya ane baLadanA pUravaThAnI, anAja, dUdha, ghI, baLataNanA pUravaThAnI upara jabare kApa paDe) ane ApaNI sArI gAyane paradezamAM katala thavA mATe dhUma nikAsa vagere pagalAM ati jhaDapI banyAM che je ApaNane khUba ja ciMtita karanArI che. che e kamANImAM rAjI thavA jevuM zuM che ? gAnA kherAkanI nikAsa karanAra bhale manamAM garva letA hoya ke teo A nikAsa dvArA mabalakha dhana kamAya che ane dezane haMDi. yAmaNa kamAvI Ape che. paraMtu temanA kAryane lIdhe karoDe pazuone rikhAmaNI sahana karIne matane ghATa utaravuM paDe che. te pApanA bhAgI. dAra e nikAsakAre, nikAsanI yojanA ghaDanArAo ane nikAsanI paravAnagI ApanAza pradhAne paNa bane che. AvI rASTrahita virodhI cAlane biradAvanArA paNa bane che. kAraNa ke e tamAma leke vinA hathiyAre nikAsa dvArA pazuonI bhUkhamarAthI thatI hiMsAne urojana athavA anudana Ape che. saMkara gAya vAchaDa-vAchaDIo khetaramAM bhUkhathI ke gerakAyade - katalathI mare tenAM pApanA bhAgIdAra paNa saMkara gAyanA pelA zrImaMta pracArake, saMkara gAyane uttejana ApavA tene pALanArA pAlaka, saMkara gAyanI pracAra vyavasthAnA sarakArI ke ardhasarakArI amaladAre, ane saMkara gAyanAM dUdhanAM atizakti bharelA vakhANa karanArA patranA kaTAra lekhaka banaze ja. IzvaranA darabAramAM temanI kaI dalIla ke temanAM keI puNya temane bacAvI zakaze nahi hiMdudharmanA mULamAM ahiMsA rahelI che. hiMdunI ahiMsA mAtra hatyA na karavAthI aTakatI nathI. paraMtu prANImAtranA rakSaNanI sAthe tenA paSaNanI vyavasthA karavA sudhI pahoMcI che. kherAkanI ghojanA nA ApaNA ArSadRSTA pUrvajoe ApaNA mATe evA prakAranA rAka 'cijyA je ahiMsaka hoya ane ApaNI sAthe pazupakSIonuM paNa piSaNa kare. For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1dara mAnava ane pazunI sahiyArI zakti vaDe evAM anAje ugADayAM jemAM anAja mAnavI khAya ane anAjanAM sAMThA pazuo khAya. pazuo vadhAre kRtajJa nIkaLyA. temaNe manuSyone nirupayogI evA sAMThA khAIne manuSya anAja rAMdhIne khAI zake mATe jANa ApyuM. ane anAja lakhuM khAvuM na paDe mATe dUdha ane ghI ApyAM. ApaNe juvAra, bAjare makAI, rAgI vagere kharIpha pAkanA anAja ugADIne manuSya mATe ane pazuo mATenA kherAkanuM AyeAjana karyuM che.' telabiyAM ugADIne manuSya ane pazuonI jarUriyAta poSavAnuM Ayojana karyuM che. te manuSya khAya che tene kheLa pazuo mATe che ApaNe ziyALu pAkamAM ghauM ane kaThoLa ugADIe chIe tenA dANa ApaNe khAIe chIe ane tenI zUlI pazuo khAya che, jethI temanI dUdha devAnI zakita TakI rahe ApaNe kapAsa ugADIne rUmAMthI ApaNA mATe kapaDAM banAvyA ane kapAsanAM bIja kapAsiyAM pazuo mATe rAkhatAM. je temanA mATe atiupagI khorAka che. A pramANe ApaNI buddhi ane pazuonA zramanA saMjanathI jIvasRSTinA rakSaNa ane piSaNanI vyavasthA ApaNA ArSadraSTA RSisunioe karI hatI. paraMtu pazcimanI yAMtrika arthavyavasthA zeSaNa ane hiMsA sivAya TakI zake nahi. e arthavyavasthAe potAnI hastI nAbUda na karavI heya to bhAratanA pazudhanane nAbUda kaye ja chUTako che. kAraNa ke ApaNuM pazudhana hayAta haya, ApaNe ApaNI bhUla sudhArI e pazudhanane rakSaNa ApI paradezIonI Arthika gulAmIemAMthI chUTI jaIe, to jagatanAM bIjA zeSita rASTro paNa ApaNe pagale ja cAle ane yAMtrika hiMsaka zeSaka arthavyavasthAne kalAke olI jAya. For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . eTale ApaNA hAthe ja ApaNA samasta pazudhananuM nikaMdana karAvI A mahAna prajAnuM nirdaya zoSaNa karavA jayaMtra cAlu karIne ApaNAM gharagharamAM hiMsAnA pApane ghUsADI devAmAM AvyuM che. ghaune vaparAza vadhAravAnuM SaDayaMtra AvuM eka gajabanAka jayaMtra che samagra dezamAM ghauMne kherAka cAlu karI devAne. jema jema ghauMne vaparAza vadhe tema tema tenuM vAvetara vadhe. - tenuM vAvetara vadhe tyAre tenA sAThA pazuone khAvAnA kAmamAM na Ave. eTale ApaNe pazuoe UgADI ApelA ghauM khAIe paNa pazuo bhUkhe mare. . ke ApaNe badalelA ApaNA kherAkane kAraNe ApaNA ja pazuo vagara hathiyAre bhUkhathI mare. - pazuo mare eTale dUdha, ghI, baLada, khAtara, baLataNanI achata cAya. ' e achata pUravA paradezI dUdhapAuDara, baTaraoIla, kerosIna vagere mATe bhAratanAM Aje khulI gayelAM bajAre varSovarSa vadhu vistRta thAya. " gha dUdhanI achata thAya. te meMghAM thAya. eTale piSaNa vinA bimArIo vadhe. bimArIo vadhe eTale paradezI sahakAra vaDe cAlatI phArmasIone zoSaNanI taka maLe. sarakArI ke khAnagI hitene pharTilAIjhara dvArA kheDUtane hathiyAra banAvI samasta prajAnuM zoSaNa karavAnI taka maLe. A SaDayaMtre ApaNAM arthataMtra upara, prajAnA Arogya upara, ane kRSipedAzanAM utpAdana upara gaMbhIra asara pahoMcADI che. ApaNI pazudhana upara matanA vAdaLa gherAyAM che. ja ghaunA vadhatA utpAdane pazuone cAre chInavI lIdhe! For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 A SaDyatra dvArA 1950-51nu ghauMnuM. 68 lAkha 22 hajAra TenanuM utpAdana 1976-77mAM 2 karoDa 90 lAkha 82 hajAra Tana sudhI paDeoMcADI dIdhu. jo ghauMne badale kharIpha anAjanuM utpAdana e karoDa Tana vadhAyu hota, to kharIpha anAja, juvAra, bAjarA, makAI rAgI, cAkhA vagere loDhAnA sadIothI cAlyA Avato vArasAgata khAzaka hAi, te temane maLyA hota, ane sAthe cha karoDa Tana pazuonA cArA paNa maLyA hota, kharIpha anAja ATalAM pramANamAM UgADayAM pachI ziyALu pAkamAM vadhu ghauM UgADavAnI jarUra na raheta. eTale je vadhArAnI jamInamAM ghauM UgADatAM temAM vadhu kaDhALa ane pazuo mATenA cArA UgADI zAta. Ama thayuM hota to kaThoLanA pAka vadhArI zakAta. tenA bhAva kAbUmAM rahI zakayA hota. tenI thUlI pazuone pauSTika khArAka tarIke maLata ane pazuo mATe ziyALu pAkamAM bI 14 karoDa Tana cAro. UgADI zakayA hAta. A cArA vaDe cha karoDa pazuone sahelAIthI khacAvI zakAya. ane jIvana jarUriyAtanI cIonI achata nivArI dUdhanA pAuDara, baTaraoIla, kaeNrIsIna, DIjhala vagere pAchaLa kharacAtu' akho rUpiyAnuM hUMDiyAmaNu khacAvI zakAyu` hota. sarakArI pravakatAe eka taraphathI gAvadhane vAjabI TharAvavA ghAsa-cArAnI taMgInI jAherAta kare che. pradhAnA gAyAne na pALavAnA ane gAyanuM dUdha na pIvAnA doSane TApalA prajA upara DhALI gAyAnI talane vAjakhI TharAve che. jyAre khIjI taraphathI evAM pagalAM le che, jethI ghAsacArAnI. taMgI pedA thAya ane katala karyA vinA paNa pazunAza thaI zake. lAkAne ema lAge che ke geAvadha khadha karavA kAyadA karavA joI e. paNa samagra gAva zanA katala dvArA ane katala vinA paNa cAkkasa vahI.. For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 165 viTI pagalAM dvArA sarakAra dvArA nAza karAI rahyo che te samaja temane nathI. A katalakhAnAM anArthika banAve je pazunAza kAyado karyA vinA cakkasa pagalAM dvArA thaI zakate heya, te te pagalAM ulaTAvIne cokkasa pagalAM dvArA pazuvadha baMdha paNa thaI zake, ane jema pazuone anAki banAve che, tema katala khAnane paNa anArthika banAvI zakAya. paraMtu A DahApaNa bharele ane Arthika kaTI upara na paDakArI zakAya te mArga levAne badale, ghaune pAka vadhArI annakSetre svAvalaMbI anyAnI jamaNuM pedA karI ghaune badale kaThoLanI taMgI pedA karI. ane kaThoLanA bhAvamAM kalpanAtIta uchALa AvavA dIdhe. A IMDA ghusADavA kaThoLa madhuM karAze eka taraphathI sarakArI pracAra proTInane mahatva Ape che. bIjI taraphathI soMghuM kaThoLanuM peTIna AMcakI laIne IDAMnuM madhuM cheTIna jenA gharamAM ghusADavA sarakAra kaTibaddha che. IDanA utpAdanamAM sarakArI hite saMDovAI gayAM che eTale ke koLane badale iMDAne upaga kare mATe kaThoLanA bhAva hajI vadhu UMcA jAya evA sarakArI pagalAM AvI paDe te ApaNe navAI pAmazuM nahi. ' ghauMnA vaparAzanI sAthe sAthe ja tela ane vanaspatine vaparAza paNa anivAryapaNe vadhe che. eTale e be vastunI paNa duSkALajanya sthiti pedA thaI. pariNAme bhAvavadhAre, bheLaseLa ane bhraSTAcArane maryAdA rahI nahi che ane khAdyatela temaja vanaspatine badale baTaraoIla moTA pramA. mAM AyAta karIne paradezIo mATe ApaNA bajAra upara pakaDa jamAvI devAnI sagavaDa karI ApI. - Ama ghauM vagara vicAre chatAM lAcArIthI bephAma vaparAza dvArA ApaNe 7 karoDa pazuonA nikaMdananAM pAyAnA bhAgIdAra banyA. " - For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTaluM ja nahi, pazuhiMsAthI pidA thayelI dudha-dhInI taMgIne kAraNe karaDe manuSyane apaSaNanA daradInA mukhamAM dhakelavAnA gAMDapaNanA rogI banAvavAnA, ane kare bALakone aMdhApAmAM dhakelI devAnA pApanA bhAgIdAra banyA. - A e ja dasa varSa che jemAM ghauMne bephAma vaparAza vadhArIne pazunAza karyo che, ane vadhu deDha karoDa bALakone aMdhApAnA bhega. banAvyAM che. ' i TI. bI. nuM darada vadhe che. piSaNanA abhAve TI. bI. nuM darada phelAtuM jAya che. dara traNa mahine navA elAkha manuSyane TI. bI. nA dadI tarIke jAhera karAya che. ane ApaNA dezanI maraNa saMkhyAnA 6.21 TakA leka TI. bI. thI mare che. (De. ena. ke. khannA. ema. bI. bI. esa. ema. esa. sI. ema. DI. ane ke. ema. epha. dadhIA ema. bI. bI. esa, ema. DI) ja surepanI sthiti judI che. ghaNA e savAla karaze ke samagra yuropa ane amerikAnA ke mAtra ghauM khAya che te pachI temanA pazuone cAro kayAMthI maLe che. ane temane dUdha, mAkhaNa, kALa, tela vagerenA prazno kema nathI naDatA? tene javAba e che ke leke pitAne comAsAne ane ziyALu ema banne pAka pitAnI khetI nIcenI samagra jamIna upara laI zake che. kemake ziyALAmAM paDele barapha pIgaLe tyAre tamAma khetaro pANIthI bhIMjAI jAya. jyAre ApaNe tyAM 18 TakA jamIna upara ja be pAka laI zakAya che. eTale ziyALu pAkamAM jeTalA ghauM vadhAre vAve teTalI. kaThoLa, tela ane pazunA cArAnI achata vadhe. ' bIjuM e tamAma deze pitAnAM pazuo mATe pUratI cariyANa jamIna phAjala pADIne pachI anAja ugADe che. IgleMDa pitAnI prajA mATe anAja AyAta karIne paNa pacAre pUratA pramANamAM ugADe che. - IgleMDa ane AyaralenDa dara pathadITha sADAtraNa ekara jamIna caNyiANa mATe phAjala pADe che. For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 jApAna poNA sAta ekara nyujhIlenDa ATha ekara, amerikA bAra ekara jamIna pazuonA cariyANa mATe phAjala pADIne pachI khetI kare che. jyAre ApaNAM cariyANe te SaDayaMtranA prathama bhAga rUpe ja nAza pAmI cUkyAM che. ane atyAre pazudITha mAtra 0944 ekara cariyANuM jamIna che. paraMtu e 0944 ekaramAM paNa ghAsa nathI dhULa ane kAMkarAM che. amerikAmAM 12 ekara jamIna upara eka pazu care che, jyAre ApaNe tyAM 1 ekara jamIna upara 10 pazu phare che. amerikAmAM vasatI ApaNA karatAM trIjA bhAganI che. jamIna ApaNA karatA ghaNI vadhAre che. eTale teo cariyA mATe jamIna phAjala pADIne ghauM ugADI zake che. tenI nikAsa paNa karI zake che, ane bIjA dezamAM dukALa prasarAvI temanAM anAjanAM bajAro hAtha karavAmAM rasa dharAve che. uparAMta potAnA pazuo mATe paNa cAro ane anAja baMne ugADI zake che. ApaNI bhaugolika sthiti ane sAmAjika rItarivAje temanA karatAM judA prakAranAM che ane kherAkanI ApaNI Teve paNa judA prakAranI che. ghauM karatAM juvAra, bAjara, makAI, rAgI, nAgalI vagere anAjamAM poSakata ochAM nathI. bAjarAmAM ane nAgalImAM ghauM karatAM anukrame lehatatva ane kelziyama vadhAre che. zarIranA baMdhAraNa temaja Arogya mATe A be pata proTIna karatAM paNa vadhu upayogI che. che mAtra ghauMnA vaparAzanuM pariNAma | vagara samaje, IcchA vinA, ane cekakasa sarakArI pagalAne kAraNe ApaNe ApaNe hajAra varSane kherAka lAcArIthI badala paze. te ekalA ghauMnA kherAka upara AvI gayA. pariNAme aneka prakAranA vegenA joga banyA. For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ the A hakIkata nathI jANatA ghauM khAnArA, ke nathI jANutA TekaTaza kAraNa ke elepethIne kheArAka vijJAnanI khAsa karIne bhAratIya kheAzaka vijJAnanI samaja AchI che. ghauMMmAM meMdAnuM pramANa vadhu hoya che. meTThA sahelAIthI pacato nathI. pariNAme peTamAM Ama thAya che. e Amane kAraNe maMdAgni, ajINa kabajiyAta, gesa, blaDapresara, hAipara esIDITI (amlapitta jemAM janmyAM pachI chAtImAM khUba baLatarA thAya che.) amlapittanA kAraNe asara paNa thAya che je koI vAra kensaramAM pariNamI mRtyu paNa lAve che. AmathI AmavAta thAya che je khUba dardanAka che. ane lakavAmAM paNa pariName kharu. AvA badhA rAgAmAMthI kAI ne kAI roganA bhAga moTA bhAganA manuSya khanI cUkayA che. ane davAonA kharacathI kuTu e behAla banatAM jAya che. OM nirdeSa paddhati ghauMnA khArAka tarIke upayoga karavAnI niSi ane khAsa paddhati ApaNA pUrvajoe zekhI hatI. ApaNe ghauMne khArAkamAM sthAna ApyuM ja che, para`tu te maryAdita rIte che. bhogAlika paristhitine dhyAnamAM rAkhIne ane cAkkasa vidhipUrvakanu che, roTalI tAvaDI uparathI utare ke sIdhI zuddha ghInA tapelAmAM ene kheALI devAtI, ane pachI ja thALImAM AvatI. jethI zuddha ghI pIne te supAcya bane. zuddha ghI jaTharAgni pradIpta kare che. pittane kAbUmAM rAkhe che, tathA Amane AMtaraDAmAM ceTI jatu aTakAve che. dhI mAMghuM thayu' tyAre roTalI ghImAM meLavAne badale tenI upara ane khAju camacA vaDe sArI rIte ghI cApaDIne khAvAnI prathA zarU thai. e prathA bhUlAI na jAya mATe nizALamAM bhaNatAM bALakane zIkhavavAmAM AvatuM ke "jama ghI cApaDI rATalI." For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 pachI pazunAzathI zuddha ghI durlabha banyuM. ane vanaspati AvyuM. eNe agnimAM kerosIna reDavAnuM kArya karyuM. ghera ghera kabajiyAta, gesa vagere dara phelAI gayAM. ane tela temaja vanaspatinA bhAva dariyAnA mojAMnI peThe UchaLavA lAgyAM. je tajue vadhu ghauM UgAhavAnI cejanA karI haze, teo kAMte jinIvA SaDayaMtra ghaDanArAonA vagara samaja kuhADAnA hAthA banyA haze, athavA pote ja te SaDayaMtranA bhAgIdAra haze.' te je heya te, ApaNe kAMI cokkasa kahI zakIe nahi. paraMtu temanA e bhayaMkara duSkRtyathI karepazuo yAtanAmaya mRtyu pAmyA lekene khAdyatela ane vanaspatinA kALAM bajAra dvArA cUsAvuM paDayuM che. temane bhayaMkara Arthika temaja mAnasika yAtanAonA bhaga :banavuM paDyuM che. - tAjAM dUdha ane zuddha ghInA abhAve karaDe leke apaSaNanA senA ane karoDa bALako aMdhatvanA, mAnasika nabaLAInA ane bIjA aneka roganA bhoga banyAM che. je dainika jarUriyAtane mAla ApaNe ahIM pedA karI zakIe tema che te abajo rUpiyAne mAla ApaNA gharagharamAM ghUsI jaIne eka eka kuTuMbanuM zeSaNa thaI rahyu che. ApaNe te raktadAnanI zibira gaThavIne abhimAna laIe chIe. paraMtu vagara zibira geThaLe paradezIo gharagharamAMthI je zeSaNa khI rahyA che. tenA tarapha najara paNa ApaNe karatA nathI. " ApaNI IcchA vinA, ApaNane lAcAra banAvI cekasa vejatAo dvArA ApaNe ApaNA mahApApanA bhAgIdAra banI rahyA chIe. ja ghaune rAka ocho kare, ane pazuo bacAve have, A mahApApa, A rojeroja paDatA da davAonA * lima kharcA, ane ApaNA gaLAmAM vIMTaLAI vaLatA paradezIonA Arthika phAMsalAethI bacavuM hoya te ApaNe ochAmAM ochuM aTha For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 vADiyAmAM traNa divasa, athavA ja eka vakhata ghaune khorAka cheDI, mAtra cokhA, juvAra, bAjara, makAI, caNa je ApaNane anukULa hoya. te khorAka levAnuM zarU karavuM joIe. tema karavAthI kharIpha anAjanI mAMga vadhaze ane kheDUte te. vadhAre UgADavA prerAze. jethI pazuo mATe cAre paNa maLaze ane dUdha, ghI, baLataNa vagerene pUravaTho paNa vadhaze. ApaNe roge ane davAonA kharcathI bacazuM, tela ane vanaspatine vaparAza ghaTavAthI tenA bhAva nIce Avaze ane abajo rUpiyAnuM hUMDiyAmaNa bacaze. ApaNe ajJAnapUrvaka je pApanAM bhAgIdAra banyA chIe, ane. dezane Arthika agatimAM dhakelIe chIe, temAMthI rAkanA cokakasa pheraphArarthI mukta thaIne evA ja puNyanA bhAgIdAra banIne dezanI Arthika adhogati paNa aTakAvI zakazuM. Ama karavuM muzkela nathI. paraMtu te eka bahu moTuM puya. kamAvAnI ane aghora pApathI bacavAnI vAta che. hiMdudharma, hiMdu. saMskRtine khatama karavAnAM ane ApaNane pharIthI Arthika gulAmImAM. jakaDavAnA SaDayaMtrane niSphaLa banAvavAnI A vAta che. ja paMjAbanI paristhiti ' ApaNe tyAM ghaune mukhya khorAka paMjAbIone ane uttara pradezanA rahevAsIone hatuM ane che. kAraNa ke e pradeze nadIo ane naheranA praveze che. jeryAM teo dhAre te traNa-traNa pAka laI zake che. AthI ghauMne pAka lIdhA pachI pazuo mATe cAre UgADavAnI. temane sArI sagavaDa che. agAu teo pazuo sArI rIte ucherIne. dUdha ane zuddha ghI paNa sArA pramANamAM pedA karatA.. paraMtu navAM Adhunika DhabanAM zahero vadhatAM gayA. tyAM pazuone rAkhavAnI ke temane cAravAnI sagavaDa rAkhavAmAM AvatI nahi. eTale. tyAM dUdhane vepAra vadhe. paMjAba ane uttarapradezanI zreSTha olAdanI. gAye, se, kalakattA ane muMbaI jevA pazcimI DhabanA baMdhAelAM. For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 zaherAmAM ghasaDAI javA lAgI ane ATha ke dasa mahine dUdha detI baMdha thAya eTale katalakhAne kapAvA lAgI. Ama have paMjAba, uttara pradeza ane bihAra e traNe sthaLe e. ghAsacAre ane pANInI uttama sagavaDa chatAMpaNa pazudhana taddana pAMgaLuM ane nikRSTa banI gayuM che. uttarapradeza jyAM dUdhanI choLo UDatI tyAM dUdha adazya thayuM che, dArU ane mIThAM paNa puSkaLa maLe che. ApaNA dezamAM nIce mujaba pradezavAra mukhya kherAka che. kA. hajAro varSathI e kherAka khAtA AvyA che. e khorAkathI TevAyelAM. che. tyAMnA havAmAna temaja jamInane e anAja anukULa hevAthI ghau karatAM te anAjonuM utpAdana paNa ekara dITha vadhu hoya che. - ghauMne ekara dITha pAka bIjA kharIpha anAja karatAM sarerAza vadhAre nathI. mAtra gaMgAnA khINa pradezamAM ke paMjAbanI naheronA. pradezanA 30 TakA jamInamAM ghaune moTe pAka utare che. paNa te te apavAdarUpa che. e ghauM pramANamAM sUkI jamInamAM ugADAyelAM ghauM karatAM halakI jAtanA eTale ke svAda ane piSaNamAM utaratI kakSAnA che. . (henDabuka epha egrikalcara, IkAra prakAzana trIjI AvRtti) A ghauMnuM anArthika pAsu. - ghauMnI anArthika bAju paNa che te dareka pradezamAM tyAMnA sthAnika kharIpha anAja jeTale pAka dara ekare nathI ApatAM. kadAca Ape te. paNa tenuM biyAraNa eTaluM vadhAre nAMkhavuM paDe che ke vadhu pAkanA. lAbhane cheda UDI jAya che. bIjA anAjanuM biyAraNa ekare 4 thI 10 pAunDa eTale ke sarerAza 7 pAunDa (Azare traNa thiI kaMIka vadhAre) joIe, jyAre. ghauMmAM jamIna pramANe ochAmAM ochuM ekare 18 kile ane vadhumAM vadhu 72 kile joIe che. bIjA anAja ekare biyAraNa karatAM 35 thI 280 gaNA Utare che, tyAre ghauM biyAraNa karatA sarerAza sADA nava gaNa mAtra Utare che. For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghauMnI khetImAM paNa poSAtA nathI ghauMnuM ghAsa-tenA sAMThA-pazuo khAtA nathI eTale ghauMnI khetImAM pazu piSAtA nathI. jethI pazuo dvArA maLatA dUdha, ghI ane khAtara athavA baLataNa mATe maLatAM chANumUtara maLatAM nathI. tethI tenI Avaka baMdha thAya che. tethI te kharIdavAne kharaca vadhe che. Avaka "vadhAryA vinA kharaca vadhAre e garIbIne AmaMtraNa ApavA jevuM che. ApaNA judAM judAM pradezamAM judAM judAM anAjane mukhya khorAka che, je nIce vistArathI Apela che. keraLa mukhya khorAka cakhA karNATaka mukhya khorAka keIvAra tAmilanADu i juvAra cokhA ane rAgI orissA che e AMdha juvAra rAgI cokhA baMgALa bihAra makAI, java ane rekhA AsAma ane ! rAjasthAna makAI* juvAra bAjaro IzAna pradezanA juja bhAge cokhA tamAma rAjya ) kaccha saurASTra bAjare javAra rAgI gujarAta mahArASTra' kAzamIra cha cha madhyapradeza 'makAI rAgI, juvAra amuka cokkasa sthaLoe ghauM paMjAba hariyANA mukhya ghauM aMzataH bAjaro uttarapradeza mukhya ghauM, aMzataH makAI bAja, java, judA judA jillAmAM judo kherAka hoya che. tamAma rAe manuSya AhAra ane pazuonA AhAranuM sarjana karIne pazuonA rakSaNa ane saMvardhananI vyavasthA karI hatI. te vyavasthA dvArA dareka rAjya anAja, dUdha, ghI, baLataNa, khAtara, baLada vageremAM vAvalaMbI hatuM. For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghauM khAnArAjezamAM kharIpha anAja (juvAra, bAjarI, makAI, AvA rivAja pracalita hatuM kAraNa ke pazuonA nibhAva mATe tene paka teo letA. paraMtu kharIpha anAja khAnArA dezamAM ghauM khAvAno rivAjana hate. , - karNATakamAM te le ke varSamAM bhAgye ja cAra-pAMca vakhata ghauM khAtA ane baMgALIone te ghauM kema rAMdhavA ane kema khAvA tenuM paNa jJAna na hatuM. patu je lokone kherAka ghauM nathI te te lekene cokkasa vahIvaTI pagalAM vaDe ane rezaniMga paddhatithI temane lAcAra banAvIne ghauM khAtA karavAnI pharaja pADavAmAM AvI. ene lAla tela ane vanaspati udyogane maLe, phArmasIone maLyo. paraMtu samagra rASTrane bhAre nukasAnI jogavavI paDI che. anAjanuM guNadoSa have ApaNe vaidakIya daSTie athavA piSaNanI daSTie judI jAM anAjanAM guNadoSa joIe. ghauM, bAjara, makAI, cokhA, judI judI jAtanAM kaThoLa proTIna 11.8 TakA 116 TakA 11.1 TakA 71 TakA 17 thI 24 TakA khanIja tA 1.5 TakA 2.7 1.5 0.8 7 thI 5.3 TakA. paziyama | athavA cune | 0.05" 0.05" 0.01" 0.1" 0.6thI 20 TakA, sAhatatva pa.3 8.8 2.1" 32" 3.8thI 98 TakA, che (ema svAminAthanA D. So. ENI) svAminAthane juvAra viSe kAMI jaNAvyuM nathI, paraMtu juvAramAM peTIna 10 TakA che. te uparanA AMkaDA jotAM rekhA sivAya tamAma kharIpha anAjamAM miTIna ghauMnA proTIna jeTaluM lagabhaga che. rekhAmAM preTIna ochuM For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 che. paraMtu cAkhA sAthe kaMThALa khavAya che eTale. kaMThALamAM rahevu vadhArAnu proTIna cAkhAmAM preATInanI ghaTanA cheka UDAvI de che. khanIja tattvAmAM khAjA sahuthI caDiyAtA che. jyAre ghauM ane makAI samakakSa che. ceAkhAnI khanIja tattvAnI khAdya kaMThALa purI de che. lAhatattvamAM bAjarA pahelA nakhare che. khIje nakhare gharU che. pachI cAkhA ane makAI. paraMtu e anne prakAranA anAjanI leAhatattvanI UjIpa kaMThALathI pUrAI jAya che. ' koTInanA pracAra amerikAnA dabANathI thayA che kharI rIte proTInanA pracAra tA I. sa. 1967 thI amerikAnA dakhANuthI thayA che. ane e pracAranA dabANu pAchaLa lokone proTInanuM gheluM lagADIne IMDA ane mAMsa khAtA karavAnA uddeza che. jethI mAya "bhAganA lAkA mAMsAhArI ane teA govadhanA virodha nabaLA paDI jAya. : poSakatattvAmAM proTIna karatAM leha ane kelziyama mukhya upayegI tattvA che. leAhatattva vadhu hoya te leAhImAM rogapratikAranI zakti vadhu "hAya che ane kelziyama khALakonA vikAsa mATe ane pukhta uMmaranAM mANaso mATe tAkAta mATe jarUranu' che. kelziyama ochu' hAya tA vhADakAM nabaLAM paDe. AyurvedanA niyama mujaba hADakAMmAMthI vIya pedA thAya che ane vIya e ja khaLa ane buddhinA pAye che. mATe AbALa, vRddha sahune kelziyamanI khAsa jarUra hAya che. A kelziyama caNA, tala ane dUdha dvArA zarIrane maLe che. Ama kharIpha anAjanA utpAdana dvArA pazu sa vadhana karIne dUdha dvArA zauramAM kaeNlziyama paDhAMcADavAnI ane prajAne majabUta buddhimAna ane vIya zALI anAvavAnu bhAratIya kRSizAstra ane bhAratIya antazAstramAM AyeAjana thayuM hatu, je Ajana AjanA AjanapacAe ane sarakArAe chinnabhinna karI nAkhIne prajAne garIbI ane mAMdagInAM mukhamAM dhakelI dIdhI che. jyAre kharIph anAjane badale dezane ghauMnA khArAka upara caDAvI For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 devAnI peravI thaI tyAre kudaratI rIte ja ghAsacArAnA utpAdanane maraNa tela phaTako paDaye. pazuo nAza pAmavA lAgyAM. tAjuM dUdha ane zuddha thI maLatA baMdha thayA. eTale jenA upara lekenA Arogyane AdhAra - che te vastuo ja leka pAsethI jhuMTavAI gaI. ane zaherI loko mATe abajo rUpiyAnA dUdhanA pAuDara ane baTaraoIla maMgAvAya che, tenI kiMmata cUkavavA dezanA pazuo kApIne temanuM mAMsa, UMcA prakAranAM anAja ane kariyANAthI nikAsa karIne lokone moMghavArInA ane mAMdagInA jaDabAmAM dhakelI devAmAM AvI rahyA che. ghauMnI vaparAza vadhArIne zuddha ghIne adazya banAvyuM. eTale vanaspati udyoga vikasyuM. teNe telane madhuM ane durlabha banAvyuM. "telanuM vanaspatimAM rUpAMtara karavAnI kriyAmAM cAra TakA telanI ghaTa Ave e hisAbe dezane varSe 17 karoDa 90 lAkha rUpiyAnI kheTa "jAya che. ane 22375 Tana tela gumAvavuM paDe che. - telanI taMgIne kAraNe telamAM bheLaseLa, bhAvavadhAre, bhraSTAcAra vadhatA jAya che. A badhI yAtanAo ane A rASTriya nukasAna kharIpha anAjanI khetI vadhAratA jaIne ane ghauM temaja zIMgadANAnI khetI upara niyaMtraNa mUkIne nivArI zakayA heta. - proTInanA pracArane nAme huM ane mAchalI temaja mAMsa khAvAne pracAra jorazorathI thAya che. paraMtu piSaNanuM mukhya tatva leha ane keziyama che, je IDAMmAM, mAchalImAM ane mAMsamAM anukrame rU.1, -09 ane 2.3 TakA ane 0.06, 0.19, ane 0.03 TakA ja che. keziyama ane lehatatva jemAM ucca prakAranAM ane bhArobhAra che te dUdha chInavI laIne lokone e to jemAM nAmanAM ja che te IDAM -vagere khAtAM karavAnA prayatna jaradAra thatAM jAya che, temane sAmane karavAno samaya AvI lAge che. je proTInane ATaluM badhuM mahatva ApI devAmAM AvyuM che tenA viSe be mata pravarte che, eka mANase ja keTaluM proTIna khAvuM tenA For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 viSe be mata pravarte che. DokTare te bAbata judA judA mata dharAve che. vaLI proTIna e paradezI jJAna heIne ahIMnA DokaTarane tenA nirNaya mATe paradezI DokaTaranA nirNaya upara AdhAra rAkha paDe che. proTIna pacavAmAM bhAre che. ane je vastumAM proTIna vadhAre heya te. vastu pacavAmAM bhAre hoya che. pacavAmAM bhAre hoya tyAre te cIja. peTamAM so kare che. vividha regene netare che. eTale proTIna keTalA pramANamAM levuM te viSe DokaTaro eka mata thaI zakatAM nathI. ArogyanI daSTie vaidakIya siddhAMta upara kharIpha anAja karatAM ghauM vadhAre. upayogI nathI. paradezIoe kharIpha anAjemAM cakhA bAda karatAM bAkInA juvAra, bAja, rAgI, makAI, nAgalI vagerene jADA eTale ke halakA anAjamAM gaNatarI karI tethI te halakA banI jatA nathI. saurASTramAM te bAjI e rajavADI kherAka hatA. rAjavIe game tevuM miSTAnna jamyAM hoya te paNa miSTAnnane aMte bAjarAne roTale khAtA ane kAThI rajavADAMomAM te lagna prasaMga hoya ke moTA mahemAna AvyA hoya paNa bAjarAnA roTalA zeDakaDhuM dUdha ane mAkhaNa e ja mukhya mahatvane ane rajavADI khorAka hatuM. ' ja Arthika dRSTi e mUlavIe have ghauMne Arthika daSTie mUlavIe. tenA anArthika pAsa DAMghaNAM te upara varNavAI gayA che. ghauM ugADavA mATe jamInanI jAta pramANe hekaTara 45 thI 135 kIle eTale ke hekaTara dITha sarerAza 90 kilo biyAraNa eravuM paDe che, (hekaTara eTale aDhI ekara) ane hekaTare sarerAza 600 thI 650 kIlo pAka utare che. eTale ke biyAraNa karatAM lagabhaga 7 thI 7 gaNe pAka utare che. (henDabuka opha egrikalcara InDiyana kAunsila opha egrikalcara rIsarcanuM prakAzana 196nI trIjI AvRtti) gaMgAnA khINa pradeza ane paMjAba, hariyANAnA amuka pradezane bAda karatAM ghaune pAka kharIpha anAja karatAM vadhAre nathI. paNa temAM For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2000 biyAraNa Aravu paDe che te kharIpha anAjanA biyAraNa karatAM 36 gaNu vadhAre che. 18 lAkha TanathI vadhu anAja biyAraNamAM hAmI kevu paDe che. eTaluM anAja varSe eka karoDa mANusAnAM peTa bhare. sahuthI mahattvanI bAbata e che ke enAthI mAnavI ane pazu vaccenA sabaMdha tUTI jAya che. mAnavInA anAjanAM jeTalAM ja agatyanAM maLataNu ane poSaNanAM sAdhanA kapAI jAya che. chANAnAM baLataNane abhAve jaMgale khALIne temanuM nikaMdana kADhI nAkhyu. jaMgalonA nAza karIne harasAdane aniyamita ane Ache manAvyA. jamInanuM' dhAvALu thavA daIne tenI phaLadrupatA AchI karI A badhAM lAMbA gALAnA nukasAna nA lokonu dhyAna ja gayuM nahi. - zrAvakanI sAme jAvaka keTalI vadhI ! kheDUtane te ghauMnA ane zIMgadANAnA vadhu paisA UpajyAM, te temaNe jeyu' para'tu anAja sivAyanI bIjI Avaka aMdha thaI ane kharaca vacce te temaNe na joyu. kheDUtae kharIph anAja ugADayuM hoya tenA karatAM temane ghauM ugADavAmAM thaze* 60-70 karoDa rUpiyA vadhAre maLe che. zIMgadANAmAM paNa vadhu maLe che. chatAM temanI garIbI haTatI nathI. kAraNake temane je vadhu Avaka thAya che te dUdha, ghI, baLataNu, khAtara vageremAM kheMcAI jAya che. khaLAnA bhAva vadhu ApavA paDe che athavA TrekaTaranA bhADAnA kharaca karavA paDe che. - tA phiTa lAIjhara paravaDe ravi anAjanA bhAva kharI; anAjanA bhAva karatAM vadhu UMcA bodhavA pAchaLa kAI kRSi viSayaka, Arthika, vaijJAnika ke svAsthyane siddhAMta rakhAtA nathI. mAtra eka ja kAraNa pI zakAya che ke ghauMnA bhAva vadhune radhu UMcA bAMdhe, temAM pharTilAIjhara vAparavAnuM kheDUtAne paravaDe. For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 dara varSe pharTilAIjharanA bhAva eka athavA bIjA bahAnA nIce vadhArI zakAya. enA bhAva vadhArAmAM sarakArane rasa che kAraNa ke phari. lAIjhara udyogamAM sarakAra pite ja sthApita hita banI cUkI che. ghauMnuM vadhu ne vadhu vAvetara vadhAryA javAmAM bIjo hetu pazunAzane katala sivAya temanuM nikaMdana kADhI nAkhavAne hoya ema mAnavuM paDe che. saMbhava che ke sarakAra dabANa nIce athavA tenA salAhakAranI avaLI salAhathI devAIne A raste caDI gaI hoya. e kAraNe game te hoya paNa eka vAta divA jevI spaSTa che ke ghauMnA avicArI vaparAze pazunAza saryo che. dudha, zuddha ghI, chANano baLataNa, (6 lAkha gAmaDAomAM tame chANa sivAyanA baLataNanI kalpanA paNa karI zake nahi. IlekaTrika, gesa, kerosIna e te hajI aDhI hajAra zaheromAM paNa paheMcyAM nathI. ane je varasAda be varSa ocho thAya te IrAna ke raziyA game te kAraNe kerosIna ApavAnI nA pADe ke vAhanavahevAramAM ke gesa kADhavAnA sthaLe haDatALa paDe te muMbaI jevA zaheramAM paNa lokone taddana kAcuM anAja khAvAne prasaMga Ave. khAtara adazya thayA che ane temanI AyAta pAchaLa dara varSe abajo rUpiyA kharcavA paDe che. ' A mAnavI ane pazune saMbaMdha kapAya che. ghauMne virodhI nathI. paraMtu vagara vicAryuM mAnavIya ane pazuonAM hita jokhamAvIne mAnava ane pazune saMbaMdha pAvA daIne, bIjI jIvana jarUriyAtanI cIjone dukALa UbhuM karIne, ane rASTrane paradezInuM oziMgaNa banAvIne ghaune rASTra mukhya kherAka banAvI De e zabda upara, mAnavIo upara ane pazuo upara Aphata ja, netaravA jevuM che. khAsa karIne jyAre AvuM pagaluM ApaNA pazudhananuM katala karyA sivAya nikaMdana kADhI nAkhavA mATe ane ApaNA anAja, dUdha, ghI ane davAnA bajAre hAtha karavAnA kAvatarAMne eka bhAga heya tyAre khUba ja saceta banavA jevuM che. pazcima rekhA sivAyanA ApaNA tamAma prakAranA anAjane barachaTa anAja tarIke oLakhAve For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. tethI kAMI tenuM poSaka mUlya athavA tenI parama AvazyakatA ochAM thatAM nathI. ja prAdezika anAja e ja mukhya khorAka kharIpha anAja, jyAM te vadhu pramANamAM ugADavAmAM AvatA, ane je jamInane te anukULa hoya tyAM te ja anAjanuM vadhu vAvetara thatuM. te pradezamAM te rajavADI khorAka gaNAte. AsAma-baMgALamAM rekhA, te bihAramAM makAI, paMjAbamAM -ghauM te kaccha saurASTra uttara gujarAtamAM bAjara, mahArASTra-karNATakamAM juvAra ema judAM judAM rAjyamAM zrImaMta ane rAjA mahArAjAone temanA pradezamAM ugatuM kharIpha anAja mukhya rAka hate. karNATakamAM bhAgye ja ke varSamAM cAra pAMca vakhata ghauM khAtAM, temane rAka juvAra ja. - saurASTra kAThiyAvADanA rAjA mahArAjAo paNa bAjara ja khAtA. enI sAbitI rUpe saurASTranuM ekama thayuM tyAM sudhI rAjA mahArAjAo game tevA miSTAnnanA bhajana pachI chelle bAjarAne veTale khAtA.. ane kAThirajavADAMo te lagna prasaMga hoya ke ghere maTAM rajavADI mahemAna heya paNa bhejanasamAraMbhamAM bAjarAnA roTalA, zeLakaThuM dUdha ane mAkhaNa ja heya. hajI bIjA vizvayuddha vakhate muMbaImAM rezaniMga AvyuM ane kone mAtra ghauM khAvAnI pharaja paDI tyAM sudhI kaccha kAThiyAvADanA karoDapati zrImaMtene tyAM paNa roja eka vakhata te bAjarAmAM reTalAM ke khAkharAM khavAtAM. 1 ghaunI khetI maryAdita rAkhavAnA kAraNe. bhAratamAM te khetInI daSTie, piSaNanI daSTie ane Arthika daSTie kharIpha anAjanI khetI bane teTalA vadhu vistAramAM ane ghauMnI khetI maryAdita vistAramAM ja rAkhavI joIe. A sAthe ApelA koThA uparathI e vAta spaSTa rIte samajAI jaze. AdhAra-henDabuka opha egrikalcara InDiyana kAunsila opha egrikalcare pragaTa karelI 1969 trIjI AvRtti. For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only anAjanI khata ghauM mAI bAjI rAgI juvAra dareka hekTare keTaluM neie hekTara eTale ahI ekara khAtara dareka hekaTare keTaluM biyAraNa joIe 45 thI135 kilA jamInanI jAta pramANe sarerAza 904IlA gaNAya | sUkI jamInamAM sarerAza 230 kilA chANiyuM khAtara joIe jo pUratA varasAda thayA hoya te 40 kilA TilAijhara ane sicAInI jamIna hoya tA 10 gADAM chANiyu khAtara ane 70 kilA kruTi lAIjhara chANiyuM khAtara 25thI 35gAma 15thI 20 kilA chANiyu khAtara 10 gArDa sUkI jamInamAM chANiyu. khAtara 5 gADhA~, siMcAInI jamInamAM 10 thI 15 gArDa dara uMTane keTalu anAja pAke dara ekare chANiyu' khAtara 5 thI dara ekare jethI huM | mahArASTramAM 400 pAunDa 10 gArma pAunDa sarerAza 20 pAunDa 5 thI 10 pAunDa sUkI jamInamAM 450 kilo siMcAInI jamInamAM 675 thI 75 kilA pAkha ane gaMgAnI khINu pradezanI 30 TakA jamInamAM 1000 thI 1400 kilo sukI jamInamAM pAkelAM anAja naherapradezanI jamInamAM pAkelA anAja karatAMsvAda ane guNuvattAmAM vadhAre sAru. hAya. sarerAza 730 kilA phaLadrupa jamInamAM 1700thI 1800 phrilA sicAI ane bhAre khAtavALI anukULa jamInamAM 2800 kalA pujanamamAM 800 pAunDa, rAjasthAnamAM 900 pAunDa, saurASTra ane kacchamAM 1700 thI 2000 pAunDa sarerAza 700 pAunDa biyAraNa karatA keTalA gaNu. anAja utare 10 gaNu 8 gaNuM 8 thI 9 gaI 8 thI 9 ga sarerAya 40 gaNu 100 gaNu. 160 gaNa 180 thI 250 gaNu 35 gaNu 400 thI 800 pAunDa sarerAza 600 pAunDa varasAda sArA hAya tA drupa jamInamAM 1200 pAunDa siMcAI 60 gaNuM ane khAtaranI sArI sagavaDa hoya anukULa jamInamAM 2000 pAunDa 150 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 | anAja sAme hara ekare kaDaba (cAra) keTalI dara ekare je kaDaba thAya te gAyane khavahavIe te keTaluM ghI maLe dara ekare je kaDaba thAya te bheMsane khava. DivIe te keTaluM ghI maLe dara ekare je kaDakha thAya te khAdhA pachI gAya chANuM rUpe keTaluM utare khAtara Ape 50 kilo ja ja ja bAjarAnI 2 Tana 3000 pAunDa rAgInI 35 kile 60 kile - 1 Tana 2200 pAunDa juvAranI 55 kile 95 3500 makAInI 50 kile 80 kile 2 Tana 3000 thI 3500 * pAunDa A kaDaLanI pedAzane AdhAra henDabuka ane egrikalcara gAyanA ghIne utAra 5 TakA hAya, bheMsanA ghIne utAra 7 TakA e sarvamAnya hakIkata che. hamaNA sarakAra jyAziyAM pIlI nAkhe che ane meLA ane bhUsuM nikAsa karI nAMkhe che eTale gAyabheMsanA dUdhanI pedAza ochI thAya che ane temAM ghIne utAra mAtra aDhI TakA hoya che. | gAyanA ghIne bhAva kilenA rU. 15 lekhe gaNe che. bheMsanA dhIne bhAva kilonA rU. 18 bajAra bhAva kilonA rU. 25 thI 30 cAle che. paraMtu kheDUtane e bhAva na maLe. tene anukrame 15 ane 18 rUpiyA maLI zake. '. anAjanA bhAva sarakAre bAdhelA ghauMnA kivanTalanA rU. 115 ane bIjA anAjanA kivanTalanA rU. 85 lekhe gaNelA che. For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 182 ghauM ugADIe tenuM ghAsa pazuone kAma na lAge eTale ghauMnI khetImAM pazuone cAre na maLe eTale ke dUdha, ghI, temaja chANa paNa na maLe, ghauMnI khetImAM biyAraNa bahu khapI jAya. hAlamAM 2 karoDa. 8 lAkha 63 hajAra hekaTara jamInamAM ghauMnuM vAvetara thAya che. (InDiyA 1977/78) eTale sarerAza 18 lAkha 74 hajAra Tana ghauM biyAraNamAM vaparAI jAya che. | dara ekare bAjarAnI khetInI Avaka mahArASTramAM paMjAbamAM rAjasthAnamAM kacchane saurASTrabAjarAnI : rU. 161 rU. 323 rU. 408 rU. 626. gAyanA ghI nI rU. 750 rU. 750 rU. 750 rU. 750 khAtaranI rU. 200 rU. 200 rU. 200 rU. 200 gAyane vAchaDe athavA vAchaDI janma tenA rU. 100 rU. 100 rU. 100 rU. 100 kula rU. 1261 rU. 1423 rU. 1508 rU. 1786 sarerAza kula gresa Avaka rU. 144 paraMtu, je bheMsa rAkhe te bheMsanA ghInA rU. 690 vadhAre. dara ekare rAgInI khetInI Avaka dara ekare juvAranI khetInI Avaka anAjanAM rU. 282 anAjanAM rU. 242 gAyanA ghInAM rU. para5 gAyanAM ghInAM rU. 825 khAtaranA rU. 100 * khAtaranA rU. 200 vADAnAM rU. 100 vAchAnAM rU. 100 kula gAya Avaka rU. 1007 kula grAsa Avaka rU. 1367. For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 ne bheMsa rAkhe te rU. 555 bheMsa rAkhe te rU. 885 vadhAre dara ekare makAInI khetInI Avaka ghauMnI khetInI dara ekare Avaka anAjanAM rU. 248 gAyanA ghInAM rU. 750 sUkI jamInamAM rU. 200 khAtaranAM rU. 200 siMcAInI jamInamAM rU. 334 vAchaDAnAM rU. 100 amuka cokakasa vistAromAM rU. 552 kula grosa Avaka rU. 1298 kula grosa Avaka sarerAza rU. 365 je bheMsa rAkhI hoya te ghInA rU. 690 vadhAre.. - ghauMnI khetImAM biyAraNa ane pharTilAIjharane kharca vadhAre Ave che. mATe ghauMne bhAva bIjAM anAja karatAM Tana dITha 300 rUpiyA vadhu bAMdhe che ane e rIte lekene anAjamAM pharajiyAta ghauM khAIne rU. 6 abaja vadhu kharacavA paDe che. kheDUtone vadhu bhAva maLe che te pharTilAIjhara ane siMcAImAM vaparAya che. ghauMnA kherAka pAchaLa tela ane vanaspatine vaparAza pharajiyAta vadhe. eTale prajAne tene paNa kharaca vadhe che. ghauMnI khetIthI prajAnI Avaka nathI vadhatI. kharaca ane garIbI vadhe che. che. te pachI kharIpha pAkanI khetI ochI kema? te pachI savAla e upasthita thAya che ke kharIpha anAjanI khetI vadhu phAyadAkAraka hovA chatAM kheDUte zA mATe ghauM ane zIMgadANAnA vAvetara tarapha vadhAre utsAhapUrvaka vaLyA che. 1 . uparanA koThAmAM je AMkaDA meM darzAvyA che, te AMkaDA atyAre kharekhara pariNAma ApatA AMkaDA nathI, paraMtu inDiyana kAunsila viopha egrIkalcara rIsarca dvArA jamInanI cakAsaNI karIne ApaNI jamInamAM keTale pAka ApavAnI kSamatA che tenuM tAraNa kADhelA AMkaDA che. te AMkaDA ema batAve che ke vadhanI nItine pariNAme jamInane je nukasAna thayuM che. te khUba ja sAre che. vIsamI sadInA prAraMbhakALe saurASTramAM sArA varSamAM 100 maNa eTale ke cAra hajAra pAunDa Ajaro eka ekara jamInamAM pAkI zakate. For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 IkAranA saMzodhanamAM be hajAra pAunDanI kSamatA jovAmAM AvI eTale ke jamIne pitAnI 50 TakA zakti gumAvI dIdhI che. atyAre kheDUta kharIpha anAja karatAM ghauM ane zIMgadANA taraphe vadhu utsAhathI vaLyA che kAraNa ke zIMgadANAnA bhAva ane heraphera mukta rAkhIne, ghauMnA bhAva UMcA bAMdhIne ane bIjA kharIpha anAje upara vAraMvAra vicitra kahI zakAya tevA herapheranA aMkuza makIne ane tenA bhAva nIcA bAMdhIne tene kharIpha anAjanI khetI mATe hatAza banAvI dIdhA che. A pANInI taMgI pazuo rAkhavAmAM bAdhaka pANInI khoTI janAo karIne pANInA dukALa bhegA karyA che. 33 TakA lokone pIvAnA pANI nathI te pazuone pANI kyAMthI pIvaDAve? bIjA 33 TakA lekene muzkelIthI pANI maLatuM hoya pachI pazuone pANI kayAMthI pIvaDAve ? eTale kheDUte gAya, bheMsa rAkhe ja nahi. baLadane paNa muzkelIthI nabhAve. - pazuo na rAkhe eTale khAtaranI kheMca paDe. chANiyA khAtara mATe sarakAre koI pagalAM lIdhAM nathI. tene pUravaTho kApI nAkhavAnA pagalAM lIdhAM che. bIjI taraphathI pharTilAIjhara vAparavA mATe joradAra pracAra kare che. kheDUte te kharIdI zake mATe karaje paisA paNa dhIre che. paraMtu kharIpha pAkanA anAjemAM pharTilAIjharane upayoga karavAthI temAM aragaTa Ave che. tene lIdhe seMkaDo manuSya, hajAro pazuo ane lAkhe pakSIonA jAna gayA che. eTale sarakArI pracArathI chetarAIne khe zIMgadANA ane ghauMnI karaje kharIdelA pharTilAIjhara vaDe khetI kare che. jema bALakane piparamIMTa bhAve paNa tenAthI dAMta saDe che ke paTamAM kRmi thAya che, te dahADe te Teva DAyAbITIsanuM darada pedA kare che tenI tene gama nathI. ApaNe kahIe te te mAnaze paNa nahi For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 kAraNa ke te svAdathI lebhAya che. tema kheDUtanA hAthamAM vadhu paisA Ave che tenAthI te lebhAya che. paraMtu te paisA te pharTilAIjhara TrekaTara, moTarapaMpanA kharaca te kharIdavA karelA karajanA vyAja, Dijhalane kharaca vageremAM taNAI jAya che. ane ko te ghI dUdha vinA calAvI laIne kamara ane roganA bhoga banavuM paDe che. athavA te te banne cIja mATe tathA baLataNa mATe vadhArAne kharca karavuM paDe che tenI sUjha temane hotI nathI. pharTilAIjharanA udyogamAM sarakAre pitAnAM hitane vadhAre karyo che eTale kadAca ema paNa heya ke je kheDUta pharTilAIjhara kharIdavAnI nA pADe tene ADakatarI rIte mUMjhavavAmAM Ave. A ghau vAvavA mATe apAtI bhAvavadhArAnI lAlaca ghauMnuM vAvetara vadhavAnuM bIjuM e paNa kAraNa hoI zake ke paMjAba, hariyANA ane uttara pradeza vadhu ghauM ugADanArA pradeza che ane te egya paNa che. teo pharTilAIjhara ane TrekaTarane vadhu upayoga kare che, tethI temane utpAdana kharaca vadhatuM jAya che. je ghauMnA bhAva UMcA na bAMdhe te e pradezanA kheDUte pharTilAIjhara ane Tarane tilAMjalI Ape eTale pharajiyAta dara varSe ghauMnA bhAva UMcA bAMdhavA paDe che. A UMcA bhAvane lAbha sUkI jamInanA kheDUtene maLe che. kAraNa ke teo te nAnA kheDUte che. pUratAM pANInAM abhAve pharTilAIjhara vAparI zake tema nathI. paraMtu kharIpha anAja karatAM ghauMnA bhAva UcA baMdhAya eTale kudaratI rIte ja teo juvAra, bAjarA ke makAIne badale ghauM ane zIMgadANA vAvavA lalacAya che. - pANInA abhAve pazuo te teo rAkhI zakatA nathI eTale cAnI temane jarUra nathI ane pazuo rAkhI zake temaja nathI eTale dUdha-ghInI Avaka gumAvavAne temane savAla ja nathI. kAM te temaNe te vinA calAvI levAnuM ja che. athavA zakti hoya te te kharIdavA kharaca karavAnuM ja che. ja dUdha A duniyAnuM amRta hovA chatAM paNa jene jhADA thayA hoya tenA mATe te te jhera samAna che. For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ' tema ghauM uttama anAja hovA chatAM tenA niraMkuza upayoga ane niraMkuza vAvetara bhArata mATe te te prANaghAtaka banI gayela che. Arthika ane sAmAjika nukazAna uparAMta tenA sAMskRtika ane dhArmika kSetre paNa gherA pratyAghAta paDayA che. teNe sarjelI dUdha ghInI achatathI bheLaseLa bhraSTAcAra vadhyA che. pakavAna zAstranI adhogati thaI che. pAkazAstra e hindu saMskRtinuM uttama aMga che. tamAma dharma kAryomAM azuddhi pravezI che. yAmAM, pUjAmAM azuddha dUdha ane azuddha.. athavA banAvaTI ghI vAparIne prajAe kAM te pApanA bhAgIdAra thavuM athavA dhamakA baMdha karavA ane bhAvI prajAne tenAthI taddana anabhijJa rAkhavI e be ja vikalpa ApaNuM pAse che. For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = = + =+ =RE je Arya prajAnA jIvanamAM dhana saMbaMdhita bhraSTAcAra vyApe, kAma saMbaMdhita anAcAra phelAya ane bhejanamAM mAMsAhAra kudake ne bhUsake phelAvA lAge te prajAnuM AyuSya so varSathI vadhu nahi hoya ema === = mane e to kahe je te vilAsa ane svacchatAnI jiMdagIne bacAva karavA mATe tame "jamAne DhAlanI jema AgaLa dharI de che te "jamAna" zuM vastu che? e kaI bagIcAnI kAyala che? ke. kalike DAmamAM goThavAyelI phezananI vastu che? jamAne eTale tame zuM "kALa" kahevA mAMge che? zuM kALa kharAba AvyA che ema tamAruM kahevuM che ? nA re.nA.kALa kharAba thayo ja nathI; A te tamAruM kALajuM kharAba thayuM che; ane caDAvyuM che pApa nirdoSa bicArA kALa upara - varNanI vayavasthA hatI; nArInI vyavasthA hatI; jJAtio vyavasthA mATe hatI. A vyavasthAmAM bheda jarUra che; Aje ya paMcAyata, tAlukA vageremAM; ke zAsaka. janasaMgha vageremAM, ke sarakArI-binasarakArI mANasa vageremAM bheda hoya che tevo ja paratu bhedabhAva te kayAMya na hatA. bheda ane bhedabhAva sAva judI cIja che. kamAla karI che garAoe ! ApaNI vyavasthA aMgenA bhedane bhedabhAvamAM gaNAvI nAkhIne; eka-bIjAne laDAvI mArIne, vyavasthAone mApaNA ja hAthe naSTabhraSTa karAvI daIne ! . je prAcIna tamAM ThasoThasa prajAnuM hita ja paDayuM hatuM tene - UkheDI nAkhavA mATe garAo tenA 10 TakA jeTalI dekhAtI, kharAbIne jAhera karIne kAgAroLa macAve che ! Ayurveda, nArIgaravA vadivyavasthAo, saMtazAhI vagerene AvI kAgAroLa dvArA ja ukheDI nAkhavAmAM AvI che. ane bIjI bAju je tamAM 90 TakA kharAbIo khIkhIca bharelI hatI, tene prasarAvI devA mATe temAM pahelAM 10 TakA jeTalAM ja dekhAtAM sArAM tattvone jAheramAM lAvavAmAM AvyAM ane tene lokahadayamAM ghusADI devAmAM AvyAM saMtatiniyamana, sahazikSaNa, garbhapAta, chUTAcheDA vagerene A rIte ja prasAramAM mUkI devAmAM AvyAM che. bicArI prajA ! hajI ya enI niMdakAma thatI nathI. juThANaene e AbAda bega banatI AvI che, paM zrI candrazekharavijayajI , = For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] IsAI dharma pracAranI Ta nItio bhUmikA - I. sa. 142mAM pipe pitAnA banne hAthanA IzArAthI, parvanI duniyA piTugalane ane pazcimanI duniyA penane vaheMcI ApI. jANe ke vizva pitAnI mAlikInuM heya evI chaTAthI. bApa pitAnA "dIkarAone pitAnI milakata vaheMcI Ape tema. vizvanuM rAjya A - ane khristI mana kethalika rAjane vaheMcI ApyuM. . te samaye yuropamAM popanuM varcasva hatuM. jANe ke IzvaranA dara bAramAM paNa potAnuM varcasva heya tema popa zrImaMte pAsethI pasA bhalaIne jeTalA paisA maLe teTalA paisAnAM pApa mApha karI ApavAnI ciThThI lakhI ApatA. - lyuthara nAmanA eka jarmane AnI sAme baLavo karyo, temAMthI je gharSaNa thayuM tene lIdhe proTesTaTa paMthane janma thaye. khristI dharma romana kethalika ane proTesTaMTa e be vibhAgamAM vaheMcAI gaye. . dhIme dhIme popanI johukamIthI kaMTALIne yuropanAM rAja TesTaMTa paMthamAM bhaLI javA lAgyAM. popanI sattAne asta thavA lAge. eTale bahAranI duniyA upara potAnuM varcasva jamAvavA pope AzIrvAda ApIne te samaye custa mana kethalika rAje pena ane porTugalane (te vakhate e banne rAje yuropamAM baLavAna gaNAta) " vizvanA deza upara adhikAra sthApita karavA, temanI dhanasaMpatti potAnA upabhoga mATe lUMTI levA ane tyAMnI prajAone khristI banAvavA preryA. popanA AzIrvAdathI speniyADaeN dakSiNa amerikAmAM ghUsyA. tyAMthI uttara amerikAmAM paNa gayA. tyAMthI lUMTa karIne vahANe bharIne je mana mAM aLasaMpati For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 saMpatti lAvatA tene aMgreje madha dariye lUMTI levA lAgyA. AthI spena ane iMglenDa vacce yuddha khelAyAM. A yuddho kAMI dharma mATe na. hatAM. eka prajA romana kethalika hatI ane bIjI TesTaMTa hatI mATe na hatAM. e mAtra lUMTa mATe, bIjAnI saMpati AMcakI levAnI rAkSasI lAlasA mATe hatA, ane eTalAMTika mahAsAgara lehIthI lAla banate. hata-AsurI lAlasAvALI prajAnA lehIthI. pAchaLathI aMgrese ane paNa amerikA pahoMcyA. tyAM vasatI tyAMnI mULa prajAne hathiyAranA baLe khatama karI. tyAM potapotAnAM alaga rAjya sthApyA. tyAMnA asala vatanIonI prajAne mAravA mATe teo ghaDA upara besIne zikAre jatA ane A mULa vatanIonA. nivaLione jue ke tarata temanA upara goLIone varasAda varasAvI temane mArI nAkhatA. temanAM gharabAra saLagAvI detA. mAlamilakata ane jamIna upara pitAne kabajo jamAvI detA. amerikAnI AjanI samRddhinA pAyAmAM amerikAnI rUDa InDiyana nene nAme oLakhAyelI mULa prajAnAM zabanA gaMja paDelA che. ane lAkha habasI gulAmanA pasInA vaDe tenuM caNatara thayuM che. A - pigIe pUrva tarapha dhasAro karyo. AphrikA gayA ane tyAMthI bhAratamAM AvyA. bhAratamAM rAjayane kabaje levA ane khristI dharmane phelA karavA, musilamAne jhAMkhA pADe evA atyAcAra temaNe gujAryA che. paNa teo khrista rahevAthI aMgrejonA khristI zAsanamAM mAtra muslima atyAcArane vadhu vistArapUrvaka prasiddhi ApavAmAM AvI ane. phiraMgIonA atyAcAra upara lekhaMDI paDado pADI devAmAM AvyA. niSphaLa thayelA phiraMgIo pAchaLa aMgrejI, phreMca ane valaMdA paNuM bhAratamAM AvyA. traNene uddeza eka ja hatuMA mahA prajanI. samRddhinuM haraNa karavuM, ahIMnI kudarate chUTe hAthe ApelI saMpattinuM zoSaNa karavuM, ane tamAma prajAne khristI dharmamAM vaTalAvavI. For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgrejo vadhu kunehabAja nIkaLyA. temaNe bAkInI gorI prajAne harAvI pitAnuM sAmrAjaya sthApyuM. temane khristI dharmane phelAve te kara je hatuM kAraNa ke samagra prajA ane te na bane te bahumatI prajA paNa eka ja dharmanI hoya te rAjaya sthira rahe, AMtarika saMgharSa na thAya ane dharmanI daSTie pitAne bahumatI prajAne Teko maLe. eTale e daSTie teo jyAM jyAM gayA, tyAM tyAM sahu prathama vepArIo mokalyA, pAchaLa pAdarIe gayA ane temanI pAchaLa lakara gayuM. bhAratanuM rAjaya aMgrejI lazkaranI bahAdurIthI nahetuM jivAyuM. -bhAratIya rAjavIenA parAjyanA mULamAM temanAM bheLapaNa, udAratA, ekavacanIpaNuM vagere hatAM. ane temanAM chaLakapaTa, dagA, vizvAsaghAta, kRtatA vaDe vijaya meLavatA gayA. Aje deza jema bhraSTAcAra, satA lupatA, dhanalAlasA, vizvAsaghAta, pakSapalaTA, vacanabhaMga vagerethI khadabade che e ja hAlata 17 mI ane 18mI sadImAM bhAratanI hatI. eTale I. sa. 1757mAM plAsInA yuddhamAM kalAIva bhAdya rInya vaDe ane baMgALanA senApatio, pradhAne, zrImaMta ane jAgIradAranI bevaphAIthI bahAra paNa bhalA bheLA sirAja-uda-daulAne harAvyuM ane agrejI sAmrAjyane pAye nAkhe. - 33 varasa pachI eTale ke I. sa. 179bhAM te samayanA aMgrejI kabajA nIcenA bhArartIya pradezanA cIpha jasTisa viliyama jo kavi kAlidAsanA saMskRta nATaka zAkuntalanuM aMgrejImAM bhASAMtara karyuM. ane -tyAra pachI pAMca varase manusmRtine aMgrejI anuvAda karyo. tyAM sudhI surepanI prajAne vedadharma ke saMskRta sAhitya viSe kazuM jJAna ke jANa kArI na hatAM. I. sa. 1806mAM sara henna Tomasa kalabuke vedadharma upara eka nibaMdha lakhe. I. sa. 181lma ogasTa vihema phezana lIgala, bena yunivarsiTImAM saMskRtane prophesara nimAye. tenA bhAI pheDarika lIgale For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 1809mAM 'hiM'duzmanI buddhimatA ane temanuM sAhitya' e viSaya upara eka-nibaMdha lakhyA hatA. ogasTa zlIMgale bhagavadgItAnA anuvAda karyAM. A pustake bIjA eka jana sa MskRtarasiyA hana vilhema phAna hummAlTanuM dhyAna kheMcyuM. te vAMcIne teNe i. sa. 1828mAM peAtAnA eka mitrane lakhyuM ke bhagavadgItA e vizvanuM zreSTha ane gahana jJAnavALu pustaka che. . I.sa. 1789thI 1861nA samayagALAmAM Arthara zepanahAvara eka mATA jamana philasAphara hatA. zahenazAha zAhajahAMnA yuvarAja dvArAzekAe (auraMgajhebanA meATA bhAI) sIra-e-akabara'nA nAme upaniSadyAno phArasI bhASAmAM anuvAda karyAM hatA. upaniSadyAnA phArasI anuvAdanuM phreMca lekhaka evItila-da-perAe leTina bhASAmAM bhASAMtara karyuM. Ara zepanahAvare e leTina anuvAda vAMcyA ane eTale tA prabhAvita thayA ke teNe lakhyu ke upaniSada e manuSyanI zreSTha buddhinI Tuna che, ane zreSTha kATinA manuSyathI para evA vicArAnu' e pustaka che. upaniSadanuM adhyayana e zeApanahAvara mATe preraNA ane AtmAnI zAMti meLavavAnuM sAdhana khanI gayuM. te lakhe che ke upaniSada e A duniyAmAM maLI zake tevAM mAnasika zAMti, saMtoSa ane unnati meLavavAnuM sAdhana che. enuM vAMcana e mArA jIvananA AnaMda che. ane mRtyu samaye sa MtoSajanaka AzvAsana rUpa haze. tenA Tebala upara haMmezAM upaniSadanu pustaka paDI rahetu ane rAte sUtA pahelAM te haMmezAM upaniSadanA abhyAsa karatA. sa MskRta sAhityane te huMmezAM vizvanI zreSTha vastu gaNu ane teNe evI AgAhI karI hatI ke eka divasa upaniSadanu jJAna pazcimanI duniyAnA priya dhama banI jaze. Athara zepanahAvaranAM lakhANeAe jamana vidvAnone saMskRta bhASA tarapha vadhune vadhu AkarSyA, ane bhAratIya saMskRti tarapha temanu mAna vadhavA lAgyuM. presara vinTarani janavidvAnonA sa MskRta For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. sAhitya pratyenA ucca kATinA Adara ane utsAha viSe nIcenA zabdomAM varNana karyuM che jayAre hiMdI sAhityanI (sa'skRta sAhitya) pazcimanI prajAne jANa thaI tyAre bhAratathI AvatI sAhityanI dareka kRtine prAcIna yuganI kRti tarIke svIkArI levA lAgI. ane tyArathI ahIMnA loko bhAratane manuSyAtinA athavA ochAmAM ochuM mAnavasabhyatAnA janma sthaLa tarIke svIkAravA lAgyA che." pazcimanA tattvadarzana jyAre hiMduonA vedhama thI prabhAvita thayA tathA tenAM muktaka ke vakhANa karavA lAgyA tyAre khristI pAdarIomAM mATI halacala macI gai. ane teo vedadhama pratye asahiSNu khanI gayA. temane Dara hatA ke 4 loko veda, upaniSada ane gItAthI prabhAvita thaI jaze ane te dharmane mAnatA thaI jaze te prajA uparanuM' ApaNa' varcasva ApaNe gumAvI daizu. ane A DarathI temaNe. upaniSadanA prazasaka vidvAna sAme jehAda jagADI. Aja divasa sudhI aMgrejI lazkarA sAthe pAdarIe AvatA te mAtra temanA rAjyanI sthiratA lekhamAya nahi mATe bahumatI prajAne khristI banAvavAnA uddezathI. e uddeza pAchaLa rAjakAraNa hatuM. rAjasattAnA svAtha hatA. have uddeza badalAyA. temane khuda potAnA dharmanI ja sthiratA DhaMgI javAnA bhaya lAgyuM. have te emAMthI eka dhame pRthvInA paTa: parathI vidAya levI ja joIe e nizcita banI gayu. e nirNaya. mAtra temanA hatA. kAraNa ke veda ke jaina dhama khaLajabarIthI kAInu dharmAntara karAvavAmAM mAnatA nathI. e banne dharmo satyanAM sanAtana mUlyAne, saMskRtinA zreSTha AdaCne zAMtithI samajAve che ane sa prANIo tarapha premabhAva khatAvatAM batAvatAM mekSamAgI jIvana jIvavAnI. kalA loko samakSa rajU kare che. tyAganI, aparigrahanI, satyanI ane For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 dayAnI maryAdA vacce jIvana jIvavA ane tapa tema ja tyAga vaDe mikSa mAgI banavA mAtra upadeza Ape che. jene te svIkAra hoya te svIkAra. na svIkAre hoya narakagAmI banavuM hoya tevAe sAme talavAra tANIne pote narakagAmI banavAthI dUra rahevAnI, mekSamArganI AkAMkSAvALAone salAha Ape che. - I. sa. 1802thI 1841 sudhI che. yujIna baranIra nAmane pheMca phasanI yunivarsiTImAM saMskRta bhASAne prephesara hatuM. tenA be jarmana ziSya hatA. ruDolpha rotha ane mekasamUlara. I. sa. 1870mAM bhAratamAM pheMca kabajA nIcenA caMdranagara zaheranA cIpha jasTisa ane paMca. bhASAnA vidvAna luI jekelIyane lAbAIbala dAMla InTa bhAratamAM bAIbala nAmanuM pustaka lakhyuM. bIje varase tene agrejI anuvAda prasiddha thaye. A pustakamAM tenA vidvAna lekhaka lakhyuM hatuM ke saMsAranI tamAma mukhya vicAradhArAe bhAratavarSanI prAcIna vicAzreNImAMthI UtarI AvI che. bhAratabhUmie mAnavatAnA janmadAtrI che. AgaLa jatAM e lakhe che praNAma! prAcIna bhAratabhUmi! mAnavatAnI janmadAtrI ! namaskAra! pUjanIya mAtRbhUmi ! jene sadIo sudhI bahAranAM AkramaNe bhUtakALanA ItihAsamAM vilIna karI zakyAM nathI evI che mAtA! tAre jya che. zraddhA prema kAvya ane vijJAnanI janmadAtrI ! tane dhanyavAda, praNAma. ame amArA pazcima pradezamAM tArA bhaviSyanA Agamanane yajayakAra belAvIzuM." - mekasamUlara A lakhANathI khaLabhaLI UThaze. teNe kahyuM ke A mANasa bhAratanA brAhmaNethI prabhAvita thaI gaye che. kisamUlara ane tene jevA mAnasanA IsAI pAdarIo have saMpUrNa rIte khaLabhaLI UThayA ane bhAratanI hindu prajA sAme eka jabarajasta moracAnI cejanA taiyAra thaI gaI. A che Aje banI rahelA banAnI pUrvabhUmikA For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 helavRttinuM dAna okasapharDa yunivarsiTImAM saMskRta bhASAne sthAna ApavAmAM AvyuM ane saMskRtane A abhyAsakrama cAlu karavA kana beDane lAkhe pAunDanI sakhAvata karI ane 13 ogasTa, 1811nA rojanA pitAnA vIlamAM eNe spaSTa rIte jaNAvyuM ke meM A meTI rakama eTalA mATe dAnamAM ApI che ke jethI mArA dezavAsIe saMskRta, bhASAmAM ApaNA dharmagra zene anuvAda kare ane hiMduone khristI banAve. - okasapharDa yunivarsiTInA saMskRta bhASAnA prAdhyApaka prephisara vilasane hiMduonI dhArmika ane dArzanika paddhati e nAmanuM eka pustaka prasiddha karyuM. e pustaka prasiddha karavAne uddeza jaNAvatAM teNe kahyuM ke helIbarIne saMskRtanA vidvAna jaina mare hiMduonI dhArmika paddhatinuM khaMDana kare tene baso pAunDa (te samayanA be hajAra rUpiyA) InAma jAhera karyuM che, te InAma jItavA mathanArane madadagAra thavAnuM che. mekasamUlaranA gurubaMdhu ruDolpha the vaidika sAhitya upara eka nibaMdha pragaTa karyo ane abhimAnapUrvaka lakhyuM ke jarmana bhASA vijJAnanI madadathI vedamaMtronA artha, nirukta vaDe karavAmAM AvelA artha karatA vadhAre spaSTa ane sAcI rIte thAya che. Dabalyu. DI. haTalIe e dAve karyo ke, "jarmana vicArake sthApita karelA siddhAte ja vedanA maMtronuM yathArtha svarUpa samajAvI zake." mekasamalaranI ISavRtti ane ghama mekasamUlare jAhera karyuM ke vedamaMtro bAliza che, markhatApUrNa che, jaTila che, halakI koTinA che ane sAmAnya kakSAnA che. eTaluM ja nahi vedomAM bAliza vicArenI sAthe sAthe keTalIka evI vAta che, je amane Adhunika athavA te taddana vIjI zreNInI lAge che. (Ama kahevAne teno hetu vize sanAtana nathI ema samajAvavAno hate) teNe kahyuM ke mAnavajAtie dhIme dhIme zikSita thavuM paDaze. (A kaDavA pAchaLa eno hetu e hatuM ke vedadharmanA mata mujaba mAnavajAta For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 janmathI zikSita che, e mAnyatAnuM khaMDana karavuM) ane dhIme dhI zikSaNa laIne Akhare khristI dharma svIkAravuM paDaze. vizvanA purANa tamAma dharmoe pitAnI bhUla svIkArIne ane khristI dharmanI saccAI jiine tene svIkAravo paDaze. teNe vedanA anuvAda karyA ane potAnI patnIne patra lakhyuM ke meM vekenA anuvAda karavAnuM kArya pUruM karyuM che. (TA anuvAda) nabhaviSyamAM e bhAratanI prajA upara asara karaze. traNa hajAra varasathI vedadharmanA mULamAMthI je pAMgarI rahyuM che tene nAza karavA mATe A ja mAtra upAya che. pitAnA putrane teNe patra lakhyuM ke, tuM kahI zakaze ke dharmanA pustakomAM zreSTha pustaka kayuM che? huM kahuM chuM ke nyu TesTAmenTa (bAIbala ja sarvazreSTha pustaka che. bIje naMbare kurAna che. kurAna Akhare te nyu TesTAmenTanI sudhArelI AvRtti ja che ne? tyAra pachI olDa TesTAmenTane naMbara Ave tyAra pachI anukrame dakSiNanuM bauddha tripiTika, dhI TAuTe kiMga opha lAo, dhI kiMga opha kanphayuziyasa pachI veda ane chelle avestA I.sa. 1868nI 18mI Disembare iMglenDanA hiMdI maMtrI DacUka epha AragAIlane hiMdamAM khristI dharma phelAvavA kaTibaddha karavA lakhyuM ke bhAratamAM vedadharma nAza pAmI cUkyuM che. have tenuM sthAna khristI dhama nA paDAvI le te doSa kene? (matalaba ke rAjyasattAna). mekasamUlare e dave AgaLa karyo ke tenA sAcA artha e ja jANatA hatA. bhAratIya vidvAne beThA hatA ane A dAvA sAthe te bhAratamAM pharI vaLe. tenI pAchaLa tenI briTiza sattAnuM pIThabaLa hatuM. A hakIktane khyAlamAM rAkhIne have kaI rIte bhArata A gre. nA hAthamAM gayuM te viSaya upara AvIe. kAraNa ke mekasamUlara ane chetenA sAthIonAM dveSapUrNa apakunuM varNana karavA eka alaga pustakanI For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 khristI dharmanA phelAvAmAM Avaze baMgALa chatyA pahelAM ja I. sa. 1833mAM khristI pAdarIo AsAmamAM ghUsyA hatA. bhAratane je je pradeza aMgrejI hakumata nIce AvyuM tyAM khristI pAdarIonAM dhADA ghumavA lAgyAM. A pAdarIo mATe vaTALa pravRtti saraLa banAvavAnA mArgo zekavA, jatAM aMgreja zAsakene jaNAvyuM ke jyA sudhI hiMdu prajA. mAMsa khAtI na thAya tyAM sudhI temane khristI dharmanI dIkSA ApavI azakya che. siDanI eca. biyarDa lakhyuM che ke bhAratamAM khristI dharmane phelA karavAmAM khristI mizanarIonI mAMsa ane dArU pIvAnI Teva bahu moTI ADakhIlIrUpa che. jisasa krAIsTathI paNa hajAra varase pahelAM vedadharyo mAMsAhAra karavAnI manAI pharamAvI che. gautama buddha ane restare paNa hiMsA karavAnI manAI pharamAvI che. te pachI ApaNe ema kema mAnI zakIe ke teo khristI dharmane vadhAre sAre gaNIne svIkAraze? " A avarodha dUra karavA aMgrejoe eka kuhADAne hAthe zedhI kADho. rAjendralAla mitra nAmanA koI vaiSNava nabIrA pAsethI prAcIna bhAratamAM gomAMsa bhakSaNa" e nAmanuM pustaka lakhAvyuM. e pustaka lakhavA badala tenuM bahumAna karyuM. temane khAtarI thaI hatI ke hiMdustAnamAM khristI dharma phelAva hoya te bAIbalanA pracArathI nahi phelAvI zakAya. te mATe temaNe rAjyasattA, arthakAraNa, samAja-e traNa kSetro upara pitAne aMkuza ane prabhAva jamAvIne pachI ja dharma parivartana koI navA prakAranI kunehathI karavuM paDaze. jema hiMduo mATe gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA e temanA dharmanAM ane saMskRtinAM zreSTha mUlya che tema IsAIo mATe, For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 ApaNAM e cAre mahatyanuM nikaMdana kADhavA, temaNe ApaNAM zasattA, arthakAraNa ane samAja upara pitAne saMpUrNa aMkuza jamAva ja paDaze, ane ApaNAM mUlyonuM nikaMdana karyA vinA bhAratamAM khristI dharmane phelAve AkAzakusuma je azakya che e vAtanI temane khAtarI thaI gaI hatI. hiMduonI rAjanIti, yuddhanIti, vepAra, hunnAra, udyoga, zikSaNa, vahANavaTuM, e tamAma viSayenI temaNe pUrI mAhitI meLavI lIdhI hatI. eTale pUrI taiyArI ane pUrI pUrvajanA sAthe teo AgaLa vadhyA. prajAnA rAjakIya jIvana upara kabajo jamAvavAnI zarUAta je rIte amerikAnA mULa vatanIone temaNe nAza karyo te vIte ahIM saphaLatA maLe tema na hatuM. jahAMgIra zahenazAhanA samayamAM teo garIba vepArI tarIke ahIM AvyA. mogala zahenazAhanI udAratAthI khAsa haka meLavIne ahIM vepAra zarU karyo. pitAnA rakSaNa mATe mogala zahenazAha pAsethI maMjurI meLavIne surata, madrAsa, kalakattA vagere sthaLe kaThIe eTale ke zaheranI aMdara nAnA killA jevAM paNa majabUta rakSaNasthAne bAMdhyAM. e evAM te majabUta bAMdhyAM hatAM ke I.sa. 1664mAM chatrapati zivAjIe surata lUMTayuM tyAre temanAthI paNa e kaThI jItI zakAI nahi. ekaso varasa sudhI nAnA nAnA pradeza upara pitAne kabaje jamAvatA jaIne bhAratIya rAjavIonI udAratAthI cakakasa prakAranI sagavaDa meLavatA jaIne teoe aDhaLaka nANuM meLavyuM. pitAnuM akSara paNa UbhuM karyuM ane aMdaroaMdara laDatA rAjavIe ane nabaLI paDelI mogala saltanatanA sUbAo vacce kunehapUrvaka jhaghaDA vadhArIne be duzamanemAMthI ekane pakSa laI temane ApelI madadanA bAlAmAM amuka amuka vistArane praveza meLavI pitAnA rAjyanI hada bAratAM gayAM. For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 Akhare pUrI taiyArI sAthe baMgALanA navAba sirAja-ud-daulA sAthe sIdhA saMgharSamAM UtaryA. navAba sirAja-ud-daulA khUba bahAdura paNa udAra ane bhoLo hate. teNe aMgrejone ghaNI vakhata harAvyA hatA. ane chatAM rahemadilIthI temane baMgALamAM rahevA dIdhA hatA. Akhare lerDa kalAIve baMgALanA vajIra mIra jApharane baMgALanI gAdI ApavAnuM vacana ApIne phe. eka zrImaMta vepArI amIcaMdane rUpiyA pacIsa lAkha ApavAnuM vacana ApI pheDe. te banne mAraphata bIjA saradAra ane umarAne phoDayA. navAbane vaphAdAra mAtra eka ja senApati rahyo. hate. ane te senApati I.sa. 1757mA plAsInuM yuddha zarU thatAM ja tepane gaLe vAgavAthI maraNa pAme, bIjA tamAma sarakAre phUTelA hatA eTale navAba vagara laye hAryo ane keda pakaDAyo aMgrejoe je dagophaTakA ane vizvAsaghAta karyA temanuM varNana karavA mATe te se pAnAM paNa ochAM paDe, mATe banI gayelA banAve. upara UDatI najara pheMkIne ja ApaNe saMtoSa mAnave paDaze. amIcaMdane karAra mujabanA pacIsa lAkha rUpiyA evuM bahAnuM kADhIne na ApyA ke e karAra te pILA kAgaLa upara lakhAyA hatA. mATe te ApavAnA na hoya. mIra jApharane gAdI te ApI, paNa tenI sAthe evI te AkarI zarate karI ke te zarate pUrI karI zakyA nahi aMgrejonI khUbI te e hatI ke temanI zarate pUrI karavAmAM Ave te tarata ja vadhu AkarI navI zarate rajU karatA, ane te paNa na thAya te pharIthI vigrahanI dhamakI ApatA. Akhare mIra jApharane gAdIethI uThADI mUkIne tene jamAI mIsa kAsimane baMgALane navAba banAvyuM. paNa tenI sAthe vaLI vadhu AkarI. zarate lakhAvI. mIra kAsima e zarate pUrI karI zakyo nahi . aMgrejo dvArA lUMTanI zarUAta maura kAsima sAthenI eka zarata mujaba aMgrejoe baMgALabihAra vagere sthaLoe pitAnI koThIo eTale ke nAnA nAnA kila For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 bAMdhI lIdhA. temAM pitAnA sainiko ane dArUgoLa tema ja bIjA hathiyAre goThavI dIdhAM. te samaye AkhA pradezamAM gADha vistRta jaMgala hatA, temAM vAghanI moTI vastI hatI ane vAghanA kherAka mATe bUDanI vizALa saMkhyAmAM vastI hatI. jaMgalamAM lAkhonI saMkhyAmAM jUDe rakhaDatAM. A bhUMDe koI pALatuM nahi. eTale temane koI mAlika na hatuM chatAM baMgALa ane bihAramAM je kaMI jaDa ke cetana padArtho hatA te tamAmanA mAlika te je te pradezanA navAbe hatA mIra kAsima baMgALano navAba chatAM paNa tenI sattA aMgrejonA paTAvALA jeTalI paNa na hatI. aMgrejo mIra kAsimanI mAlikInA gaNAya evAM A lAkhe bhUone vahANa bharI bharIne yuropamAM vecavA lAgyA ane temAMthI lAkho rUpiyA kamAvA lAgyA. kAraNa ke yuropanI prajA mUMDanA mAMsanI bhAre zokhIna che. temaNe joyuM ke hiMduonA vepAraudyoga bhAMgIne temanuM zeSaNa karavuM hoya, tema ja temane khristI banAvavA hoya to temanA gedhanane khatama karavuM joIe ane temane romAMsa khAtA paNuM karavA joIe. paraMtu hajI hiMdu sajAe baLavAna hatA ane temanI sAthe karavAmAM AvatI saMdhiomAM evI zasta aMgrejoe kabUla karavI paDatI ke temanA pitAnA rAjyamAM paNa teo gevadha karI zakaze nahi. eTale hajI teo gAye mArI zakatA nahi. paNa jaMgalone nAza karavAnuM zarU karI dIdhuM. vanarakSAnA ApaNA adhikArane ApaNe amala karI zakyA nahi. jagale kApavAne adhikAra temaNe mIra kAsima pAsethI meLavI lIdhuM ane jaMgale kApI kApIne vahANe bharI bharIne te surepanAM bajAramAM vecavA lAgyA. yurepI rAjyane makAne, pharnicara ane vahANe bAMdhavA mATe lAkaDAnI jarUra hatI. yuropanI traNe dizAenAM rAjA pAse laDAyaka ane vepArI ema be prakAranA naukA kAphalA hatA. eTale tyAM lAkaDAnuM bajAra meTuM hatuM ane aMgreja ahIMthI For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 maphatamAM meLavelA lAkaDAmAMthI mabalaka kamANI karatA hatA. bhAratanAM ja Mgalo kApanArA majUrone to aMgrejonI kamANInA eMThavADa jeTaluM pazu maLatu na hatuM. temaNe maura kAsima pAsethI mIThArthI te kApaDa sudhInA tamAma vepAranA IjArA meLavI lIdhA, ane AyAtanikAsanA tamAma mAla vagara jakAte pheravavA lAgyA. Ama bhAratanI dhanasapatti, pazusaMpatti ane vanasaMpattinA thASaNanA zrIgaNeza maMDAyA. aMgrejonI dAdAgIrI have a Mgreoe maura kAsima pAse navI zarato rajU karI ke (1) a MgrejonA tamAma prakAranA mAla jakAta mukta jAhera karavA (2) hiMdI vepArIonA mAla upara a Mgrejo kahe teTalI jakAta nAkhavI, (A zarato rajU thaI tyAre hiMdI vepArIe upara pacIsa TakA jakAta to hatI ja). (3) Aja divasa sudhI navAmanAM kAI paNa pagalAthI aMgrejone nuksAna thayuM hoya te navAbe bharapAI karI ApavuM. (nukasAna to kAMI thayuM ja na hatu, paraMtu ziyALa ane varunA nyAye A zarata rajU karavAmAM AvI hatI.) (4) aMgrejo navAbanA je kAI nAkarane zikSA karavAnuM pharamAve tene navAe zikSA karavI. mIra kAsima A zarato svIkArI zakayA nahiM eTale navA vigraha phATI nIkaLyA. maura kAsima ahAdura hato, yuddhanipuNu paNa hato, paNa te jamAnAmAM sikayulara hato. eTale peAtAnA lazkaramAM isAIonI bharatI karI hatI. tenA tepALamAM khristIo UMcA hAddA upara hatA. tenI hiMdI banAvaTanI tapo tema ja kha MdUko aMgrejI banAvaTanI tApe ane baMdUko karatAM ghaNI caDiyAtI hatI. paraMtu a Mgrejoe vigraha zarU karyAM pahelAM A tApadaLanA khristI adhikArIone ane khIjA killedArAne kADhayA hatA. eTale vigraha zarU thatAM ja tApaDhaLa bevaphA nIvaDyuM. maura kAsima hArIne For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 lAgyA ane tenA killedArA aMgreja lazkarane AgaLa vadhatuM rAkavAne adale vagara laDAie killAnA kamajo a Mgrejone soMpI devA lAgyA. mIra kAsima bhAgI gayA ane ghaNA pradeza a Mgrejone vagara laDAIe maLI gayeA eTale pharIthI buDhDhA mIra jApharane vadhu AkarI ane nAmeAzIbharI zarate lAdIne baMgALano navAba banAvye. have aMgrejone pradeze! jItavAnA navA rastA maLI AvyA hatA. -jama ghara bhALI gayA hatA. loMca, ruzavata, gAYaTakA, vizvAsaghAta ane evacanIpaNuM e aMgrejonAM kAtila hathiyAra banI gayAM hatAM. baMgALamAMthI e ja zastro sAthe temaNe adhyAmAM dhasArA karyAM ane tyAMnA maLavAna gaNAtA navAba zujA-ud-daulAnA senApatione phADIne tene harAvyeA. zujA-ud-daulA pAse bakhtariyA gheADesavArAnuM (bakhtariyA gheADesavAra eTale gheADAone paNa bakhtara paherAvatA jethI gheADAne hathiyAra vAge niha) pacAsa hajAranuM lazkara hatuM. pAyadaLa te juduM ane bhAratamAM tenu gheADesavAra sainya sahuthI vadhu maLavAna gaNAtuM. paraMtu phUTelA senApatinA hAtha nIcenuM game tevu maLavAna ane bahAdura sainya pazu lAcAra banI. parAjita thAya che. zujAud-daulAnA parAjayathI samagna bhAratamAM aMgrejonI dhAka besI gaI. ahIM mIra jAphare dara mahine aMgrejone pAMca lAkha rUpiyA ApavAnI zarata svIkArI hatI. AthI te bhAre nANAkIya taMgImAM byA, 'grejo dvArA thatA rAjanAM apamAna, rAjanI kanaDagatA, prajAnI thaI rahelI behAlI, Arthika saMkaDAmaNu ane potAnI lAcArIthI AghAta pAmIne mRtyu pAmyA, tyAre je aneka navI sadhio ane vigA thayAM tenI vigata lakhavA ahIM sthAna nathI, eTale ghaNA mahattvanA hoya evA prasaMgAnI ja noMdhathI satASa mAnavo paDaze. tihInAM lAcAra zahenazAhe lAIvane chApelI dIvAnagIrI kalAIva have dilhI pahoMcyA. zahenazAha zAhuAlama namaLe : For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 hatA. hatAza thaI gayelA hatA. samagra deza dagAmAjI, nimakaherAmI svArthI dhatAthI UkaLI rahyo hatA. AAthI lAcAra banelA zahenazAhe kalAIvane bihAra, erisA ane baMgALanI dIvAnagIrI lakhI ApI. hakIktamAM tA teNe e traNe rAjye a Mgrejone caraNe dharI dIdhAM. dilhIthI pAchA pharatAM kalAI ve mIra jApharanA putra navAma naja -sudu daulAnu` dagAthI jhera ApIne khUna karAvyuM. najamud-daulA kalAivane maLavA Avye tyAre teNe pAMca lAkha rUpiyAnu najarANuM dharyuM hatuM. ane lAIva tene badalAmAM khANAmAM jhera Apyu hatu. e marI - gayA pachI lAIva IMglenDa isTa inDiyA kaMpanIne kAgaLa lakhyo ke.... "...It is impossible therefore to trust him with power and be safe,.." "naja-suda-daulAnA hAthamAM sattA rahevA daIne ApaNe salAmata rahIe e asabhavita che." (I.sa. 1765nA sapTembaranI 30mIe kalAIva IsTa InDiyA kaMpanIne lakhelA kAgaLamAMthI avataraNu) uttara bhAratamAM have kahevata zarU thai gaI ke khaka khudAkA,, zulka bAdazAhakA, hukama kaMpanI sarakArakA', adhUrAmAM pUru' jANe ke a Mgrejone madada karavA ja AvyAM DhAya tema samasta bhAratamAM bhayAnaka dukALa, mahAmArI ane kAlerA phATI nIkaLyAM. A varaseAmAM khagALIenA zarIramAMthI pasInA nahAto. arato, lAhI jharatu hatu. temanI AkhAmAMthI azrudhArAne ThekANe. raktadhArA vahetI hatI, prajAnI lAcArInA lAbha laIne aMgrejoe agALAthI pa'jAma sudhI peAtAnI dhUsaNakherI vistRta manAvI dIdhI. "peAtAnI bahAdurIthI nahi paNa chaLakapaTa, dagAphaTakA, vizvAsaghAta ane vacanabha MgAnI hAramALA sarajIne, AvA aneka jAtanA khanAvAne khAjue rAkhIne eka vAtane ullekha karavAnuM jarUratuM che, kAraNa ke te samaye je kAMI banyuM' tenu ja punarAvatana Aje rAjakIya ane Arthika kSetre banI rahyuM che. khase For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varasa pahelAM zuM banyuM hatuM te AjanI prajA jANatI nathI. kAraNa ke te banAve upara lekhaMDI paDo pADI devAmAM AvyuM che. AjanI, prajA e jANIne bodhapATha le ane AgamanAM eMdhANa pArakhe e ati jarUranuM che. mATe tene ulekha laMbANa thavAne bhaya choDIne, paNa kare ja rahyo. lAcArIbharelI saMdhio have aMgrejo nAnAmoTA rAjavIo sAthe navesarathI saMdhinI navI darakhAsta rajU karatA ane e darakhAstane svIkAra na thAya te lakI humalAnI dhamakI ApatA. navI saMdhionI darakhAstamAM khAsa mahatvanI, apamAnakAraka ane rAjyanI Arthika, sAmAjika sthitine gherI asara pahoMcADe tevI darakhAsta nIce mujaba rahetI.' - rAjavIe pitAnuM lazkara vikherI nAMkhIne aMgrejo kahe teTalA ja sainiko ane teTalAM ja hathiyAre potAnA sainyamAM rAkhavAM. bIjAM anya sAthe koI prakAranI saMdhi karavI nahi. aMgrejo kahe teTalI aMgreja palaTane ane ghoDesavAra TukaDIo pitAnA rAjayamAM rAkhavI. tene kharaca rAjavIe bhagava, paNa e lazkaranA aphasara rAjavIne hukama nahi mAne, hukama aMgrejone ja mAnaze. lazkaramAM kadAca sainiko hiMdI hoya, paNa aphasare tamAma aMgrejo ja raheze. - A lazkaranA pagAranuM peraNuM aMdheje nakkI kare. e dharaNa, eTaluM UMcuM hoya ke rAjyanI tijorI e be je upADI zake nahi. uparAMta A saMdhi upara sahI karyA pahelAM rAjavIe aMgreja sattAdhIzone pAMcathI daza lAkha rUpiyA najarANuM (AjanI bhASAmAM AnanA ApavuM paDatuM. badalAmAM rAjyanI aMdara kAMI avyavasthA thAya te te sAme rAvIne aMgreja sainyanuM rakSaNa maLatuM. e AvI zarate ane saMdhine nAme thatI lUMTathI rAjyanI Arthika rIte kamara bhAMgI paDatI. e kharacane pahoMcI vaLavA prajA upara vadhu karaverA lAdavAnI ane AkarI mahesUla nItine Azraya le paDate. For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 pariNAme prajAnI rAjA taraphanI zaktimAM eTa AvI ane dhIme dhIme rAjAprajA vaccenI kaDavAza eTalI vadhI gaI ke jayAre aMgrejo gayA tyAre tarata ja prajAe A tamAma rAjavIone pheMkI dIdhA. aMgrejo jema jema bhAratamAM AgaLa vadhatA gayA tema tema temanI pAchaLa khristI pAdarIe paNa dezamAM phelAtA gayA. khristI cane kurAna tarapha dveSa na hatA kAraNa ke tenA ane bhaya na hatA. mekasamUlara kurAnane nyu TesTAmenTanI navI AvRtti kaheto. chatAM teNe IslAmano na svIkAra karyAM, na tenAM para prahAro karyAM. teNe tenI tamAma zakti vedhamane utArI pADavA mATe ja vAparI. kAraNa ke tene ane maujA IsAI pAdarIone bhaya hato, ke vedanuM ucca prakAranuM maikSamAgI tattvajJAna gArI prajAe jANI jaze to pAdarIonA vaimana vilAsa ane sattAnA aMta AvI jaze. AthI temane vedadhama pratye UDA dveSabhAva hato. ane hiMduone khristI banAvavA te pAtAnI tamAma zaktino upayegakaratA. rAjavIone putra dattaka levAnI manAI have sattA ane dhanapipAsu maMgeze temanI duSTatAmAM vadhu AgaLa vadhyA. khristI dharmanA phelAvA karavA vadhu ne vadhu rAjaye Upara adhikAra jamAvavAnuM Avazyaka hatuM. kAraNa ke te sivAya khristI dharmanA pracArano ane e pracAranI ceAjanAene amalamAM mUkavAno temaja dezanI samRddhi lUMTIne kudaratI sa Mpatti kamaje karavAno bIe phAi mArga temane mATe khullA na hato. hiMdu dhama mAM putra hovA e dhArmika sAmAjika ane Arthika * dRSTie khUba mahattvanuM che. jo koI ne putra na hoya ane thavAnI saMbhAvanA paNa na hAya to kuTuMbIjanonA kAI putrane vidhipUrvaka dhama'zAstronI maryAdA pramANe dattaka levAnI prathA che. gRhastha kuTuM'khe karatAM paNa rAjAo mATe to putranuM mahattva ghaNuM ja vadhAre che. kAraNu ke je rAjAne putra na haiya to rAjAnA avasAna pachI rAjaya mATe For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 kuTubIemAM jhaghaDA thAya, AMtaravigrahuM thAya, rAjayanA bhAgalA paNu paDe ane rAjaya nabaLu paDe. mATe rAjA hamezAM potAnA rAjyanA rakSaNa ane sthiratA mATe je potAne putra na hAya tA potAnA kuTuMbIomAMthI potAne ceAgya lAge tenA putrane dattaka letA, je temanA marachu pachI rAjayanA vArasadAra banatA. a Mgrejoe bhAratanA sArvabhauma rAjavIonA A dhAmika adhi kAra upara tarApa mArI, temane temanI paravAnagI vinA dataka na levAne ane dataka lIdhe hAya tA tene na svIkAravAnA Adeza ApyA. A pagalA pAchaLa temanA hetu aputra mRtyu pAmelA rAjavInA rAjyane khAlasA karI potAnI hakUmatamAM meLavI levAnA hatA. rAjyAe sadhi anusAra pAtAnAM lazkarI ane hathiyArA maryAdita banAvyAM hatAM ane temanI rAjadhAnImAM aMgreja sainyanI chAvaNIe paDelI hatI. eTale teo aMgrejone arajI karavA sivAya khIjuM kAMI karI zakavAnI sthitimAM na hatA. Aje paNa prajAnI e ja sthiti che. pazuonI katala, jIvatAM pazupakSIonI nikAsa, pavitra sthaLoe katalakhAnAM, macchImAra kendro, amAnuSI karabhAraNa, moMdhavArI vadhAre tevAM pagalAM, kAyadA vagere sAme arajI karyA sivAya prajA zuM karI zake tema che? ane eTale te A tamAma arajIo ThukarAvI devAmAM Ave che ane arajInI nakalA kacarApeTImAM pheMkI devAmAM Ave che. rAjAoe senApati kAne nImavA, dIvAna kAne nImavA vagera viSacecamAM paNa a MgrejonI dakhalagIrI AvI paDI ane a Mgrejo pAtAnI kahyAgarI vyaktine te mahattvanAM sthAne besADavAnI rAjAone pharaja - pADavA lAgyA.. For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 kaThapUtaLI jevA AjanA rAjakIya netA Aje Aid to the developing CountriesnI jALa pAtharavAmAM AvI che, ane te jALamAM mukhyatve . bhArata sAyu che. vikasita rAjyAne sahAyanI cAjanA-e tA mAtra i.sa.1800nI AsapAsanA samaye mArkisa veleslIe ghaDelI sabasiDiyarI elAyansanI sudhArelI AvRtti che. sabasIDInA atha hatA sahAya, ane elAyansanA atha maitrI. upara jaNAvyuM che tema lazkarI sahAya ane te paNa maitrInA eThA nIce ApIne ja ghaNAM rAjyAne nikhaLa ane parAdhIna banAvI devAyAM hatAM. AjanA ApaNA rAjakartAe kadAca A bhUtakALanA itihAsa bhaNyA ja nahi hoya. bhaNyA hAya te temAMthI AdhapATha levAnI temanI zakti nathI. bhUtakALanA banAvAmAMthI edhapATha levAmAM vizvanI tamAma prajAmAM aMgreja prajA sahuthI vadhu kuzaLa puravAra thaI che. jyAre bhAratanI prajA patAnA ja be hajAra varasanA anubhaveAmAMthI edhapATha levAmAM taddana niSphaLa nIvaDI che. ane tethI ja te paradezI jAsUsIrthI gherAyelI che, paradezI sahAya rUpI karajamAM DUbelI che, ane aneka pakSomAM vaheM'cAyelI che. je pakSane pAtAnI kAI ja molika, jene zuddha bhAratIya kahI zakAya evI vicAradhArA nathI, enuM dana paNa nathI. mAtra paradezI sutronI geAkhaNapaTTI e ja jemanu krauzalya che. te paradezI dabANu nIce temanI salAha mujaba paradezI pyA manI rAjayasattA saMbhALe che. bhAratavAsIo dvArA khristI dharma pracAranI veleslInI yojanA briTizaza bhAratamAM jema jema AgaLa vadhatA hatA tema tema vadhu ne vadhu pAdarIonI jarUra paDatI hatI. agrejI rItarivAjonA pracAranI paNa jarUra paDatI. veleslIe bhAratamAM sattAnAM sutro hAthamAM letAM a MgrejI pradezamAM vivAranI rakha pALavAnu zarU karyu. pradeze kabaje karyo pachI samAja ane arthakAraNa upara aMkuza jamAvavAnu A prathama pagathiyu hatuM. For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 teNe ravivAre vartamAnapatro chApavAnI paNa manAI karI ane kalakattA phiTa viliyama killAmAM eka keleja zarU karI, jene udeza bhAratamAM IsAI dharmane phelA karavA taiyArI karavAnuM hatuM. Ama uparachalI rIte jotAM te sarakArI vahIvaTa calAvavA bhAratIya kAkune taiyAra karavAnuM A kArya dekhAtuM hatuM. paraMtu je hajAre balake lAkhe kArakunenI have jarUra paDI hatI, temane sarakArI nokarI mATe taiyAra karatI vakhate aMgrejI rItabhAta mujaba palaTavAmAM AvatA. aMgrejI pratibhA ane vicArasaraNIthI prabhAvita karatA ane samAjamAM temanI mahattA vadhArIne aMgrejI saMskRti kone prabhAvita karavA A kArakane mahathiyAra tarIke upayoga thavA lAge. sAthe sAthe ja A kelejamAM bAIbalanuM judI judI sAta bhASA-- emAM bhASAMtara karAvIne tene sarakArI sahAya vaDe pracAra karavAmAM Avato. paradezathI AvatA pAdarIo je je prAMtamAM jAya che te prAMtanI bhASAnA bAIbalanA anuvAdanI nakala temane pUrI pADavAmAM AvatI. kaude ane hakImo upara pratibaMdha saharANapuramAM eka hospiTala khelavAmAM AvI. temAM dareka -varNanAM ane dharmanAM purUSonI dareka prakAranA roganI sAravAra karavAmAM AvatI. paNa koI Ayurvedika vaida ke yunAnI hakImane kaI regano IlAja karavAnI manAI karI. IsAI pAdarIo mATe regIonI sevAne nAme IsAI matano pracAra karavAnI ane garIbonI sevA karavAnA nAme prajAmAM temanI pratiSThA vadhAravAnI A cAla hatI, je pAchaLathI khUba saphaLa ane vistRta thaI ane e ja cAla nIce Aje AsAmamAM aMdhAdhUMdhI ane garIba vistAramAM vaTALa pravRtti vega pakaDI rahI che. ApaNI sarakAroe aMgrejonI A jUnIpurANI cAlabAjInA anubhavamAMthI paNa bodhapATha levAno InkAra karIne ApaNI AMtarika salAmata khamAvI che.. - dakSiNamAM velerane khristI dharmapracAranuM kendra banAvyuM. madrAsanA gavarnara lerDa viliyama benTike eka iMca pAdarIne bhAratavAsIonA For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 eTale ke 'iduzmanA dhArmika ane samAjika rItarivAjone utArI pADanAruM eka pustaka lakhavA ATha hajAra rUpiyA ApyA. A pustakamAM aneka jUThANAM chApavAmAM AvyAM hatAM. hiMdune peTa bharIne gALe kADhavAmAM AvI hatI ane ema sAbita karavAne prayatna karavAmAM Avyo hatA ke bhAratanI prajA taddana jaMgalI che, ane tenA uddhAra mATe tyAM magrejI zAsananI jarUra che. Ama karIne yurApanA je vidvAnoe bhAratanI ane vedhama'no prazasA karI hatI te chApa gArI prajAnA magaja uparathI dhAi nAkhavAnI cAla hatI. sarakArane kharace A pustakano IMglenDamAM puSkaLa pracAra karavAmAM, AnyA ane enA lekhaka pelA phreMca pAdarIne isTa inDiyA kaMpanIe. eka khAsa penzana bAMdhI ApyuM. aputra rAjavIonAM rAjyo khAlasA thayAM pradeza upara sattA jamAvavAnI ceAjanA nIce have magALathI eka 5 jAkha sudhI aMgrejonI dhAka besI gaI hatI. je je rAjavIe: aputra maraNa pAmatA temanAM rAjya japta karavAmAM AvatAM hatAM. juThThA AkSepo karIne maujA rAjgyA upara caDAI karatA ane caDAI karatA pahelAM tyAMnA amIumarAvAne phADIne vinA parizrame laDAI jItavAno mAjI racatA. siMdha khAlasA karyu, mahArASTra khAlasA karyu. phUga, 5 jAma vagere rAjA khAlasA karI tenA upara adhikAra jamAvye . satArA, AMsI, nAgapura, pegU, sikima, saMbarapura vagere eka pachI eka rAjye khAlasA karatA karatA bhAratIya pradezano 3 bhAga temanA adhikAra nIce laI lIdhA, ane A pradezanI 21 hajAra inAmI jAgIra japta karI. A jAgarA te te rAjyAnA rAjavIoe vazapara parA bhAgavavAnA te jAgIradArAne paTTA karI ApyA hatA. a MgrejonI rAjA sAthe sabasiDiyarI elAyansanI ane rAja khAlasA karavAnI tema ja InAmI jAgIrA japta karavAnI nItithI eka navI paristhiti janma pAmatI hatI jenA upayega teo A dezanA For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 Arthika ane sAmAjika kSetramAM aMkuza jamAvavA karavA mAgatA hatA, jenI carcA AgaLa Avaze. bhAratavAsIone IsAI banAvavA aMgrejI aphasare rocamAM pracAra karavA lAgyA. aMgreja nItine bhAratanI prajA khristI banI jAya temAM ja pitAnA rAjyanI sthiratA dekhAtI - IsTa InDiyA kaMpanInA adhyakSa megase I. sa. 1857mAM pArlAmenTamAM kahyuM ke paramAtmAe bhAratanuM vizALa sAmrAjaya IglenDane sepyuM che te eTalA mATe ke bhAratanA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI IsAI dharma phelAI jAya. ApaNe dareke A kArya mATe ApaNI tamAma zakti kharacavI joIe, jethI AkhA bhAratane khristI banAvavAmAM koI DhIla na thAya. revanDa keneDI nAmanA eka aMgreje lakhyuM che ke, "ApaNA upara game teTalI Aphata Ave te paNa bhAratamAM jyAM sudhI ApaNuM rAjaya che tyAM sudhI khristI dharmane tyAM pracAra kara e ApaNuM mukhya kartavya che. jayAM sudhI kanyAkumArIthI himAlaya sudhInA tamAma pradezanI prajA khristI dharma na svIkAre ane vedadharma tema ja IslAmano niMdA karavA na lAge tyAM sudhI ApaNe ApaNA prayatno cAlu rAkhavA seie. A kArya mATe ApaNe jeTalA prayatna karI zakIe te tamAma prayatno karavA joIe tema ja ApaNA hAthamAM jeTalI sattA che ane eTale adhikAra che te tamAmane ApaNe khristI dharmanA pracAra mATe upayoga karave joIe.' - lorDa mekalee je keLavaNInuM mALakhuM ApaNA mATe ghavyuM temAM tene mULa uddeza A mahAna prajAne khristI dharmamAM vaTalAvavAno ane raheNIkaraNa, khANIpINI, vicAzreNI, tamAmane aMgrejI saMskRtinI akSarI raMga devAnA hate. For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 makriza ane masjidonI jAgIrA japta karavAmAM AvI. jelanA niyama evA banAvAyA jethI khristI sivAya kaI anya dharmo jelamAM peAtAno dhama pALI na zake. lADa keniMge khristI dharma pracAra pAchaLa lAkho rUpiyA kharacyA. A rUpiyA hi'nI prajA pAsethI mahesUla ane bIjI jakAtAmAMthI meLavelA hatA. bhAratavaSa nI tizerImAMthI khristI bizapeA ane Aka mizAne bAdazAhI pagArA maLavA lAgyA. kacerImAM `aMgreja amaladArI peAtAnA hAtha nIcenA hiMdI nokarAne khristI dhama svIkArI levA Agraha karavA lAgyA. pajAbane sa'pUNa khristI banAvavAnu` kAvataruM aMgreja pAdarIo peAtAnAM vyAkhyAmAM hiMdu ane muslima dharmAnI chaDeceAka nidA karavA lAgyA. i.sa. 1849mAM pajAma upara sa`pUrNa adhikAra sthApyA pachI AkhA paMjAba rAjyane eka Adeza khristI rAjaya banAvavAnuM kAvataru ghaDAyuM te nIce mujaba hatu. pAkhamAM aMgreja sarakAra pAtAnI zALAe madha kare, ane zikSaNakAryanI saghaLI javAbadArI isAI pAdarIo upADe. sarakAra A A pAdarInI zALAone chUTathI paisAnI madada kare. bhAratanI prajAnA paise bhAratanAM bALakAne khristI banAvavAnI A yAjanA jevuM ja AjanI keLavaNInu paNa mALakhuM che, jyAM bhAratanI prajAnA paise bhAratanI prajAnAM bALakone ApaNA dhamanAM ane saskRtinAM zreSTha mUlyAnu nikaMdana kADhanArA ane khristI saMskRtinA pracAranA hAthA anAvAya che. eka evI paNa darakhAsta hatI ke zALAomAM bAIbalanuM zikSaNa ApavuM. hiMMdu dharma ke IslAmane jarA paNa uttejana ApavuM. nahi. temanA tahevArAnI sarakArI kacerIomAM rajA ApavI nahi. (Aje ApaNA tahevArAnI rajA dhIme dhIme baMdha karavAmAM Ave che. te prajA ni:sahAya banIne sahana karI le che.) nyAyakacerIomAM veda For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 ke IslAma dharmanAM puratAne sthAna ApavuM nahi, ane temanAM dhArmika kIrtane paNa baMdha karavAM. paNa A nIti lAMbo samaya cAlI zakI nahi. lekIne virodha AvI nIti sAme uttarottara ugra banate gaye. lazkaramAM khristI pracAra - chatAM khristI dharmane pracAra te cAlu ja rahyo. have temaNe temanI najara sipAhIo tarapha pheravI ane khullI rIte temane khristI dharma svIkAravA samajAvavA lAgyA. AvA pracArakone sainyamAM kalAnI padavI ApIne ghusADayA, jyAM kurasadanA samayamAM teo khristI dharmane. -rInyamAM pracAra karatA. khristI dharmanA pustakone bhAratanI bhASAmAM anuvAda karatA ane patrikAo vaheMcatA dhIre dhIre teo ApaNAM rAma ane kRSNane gALo ApavA - lAgyA ane lAMca ApIne lazkarI javAnene IsAI dharma svIkAravA pralebhana ApavA lAgyA, ane khristI dharma svIkAre temane U cI pAyIe caDAvavA lAgyA. je sipAhI khristI dharma svIkAre tane havAladAra ane havAladAra hoya te sUbedAra, mejara vagere padavIo ApavA lAgyA. jasTisa mArakama lUInane ekarAra A badhA julamanuM varNana karatAM madrAsanI suprIma korTanA nyAyAdhIza mAlakama lUIna lakhe che ke, "samAjanA sabhya tarIke hiMdIo ane aMgreje ekabIjAthI ajANyA che. mAlika ane gulAma vacce je jAtane saMbaMdha hoya te jAtano saMbaMdha ApaNI vacce che. jenAthI dezavAsIonuM jIvana sukhI bane evI dareka cIja upara ApaNe ApaNe adhikAra karI lIdhuM che. je vastuthI dezavAsIo samAjamAM unata mastaka rAkhIne pharI zake evI karaka cIja ApaNe temanI pAsethI paDAvI lIdhI che. ApaNe temane jAtibhraSTa banAvyA che. temanA uttarAdhikAranA niyame ApaNe rada karyA che. temanI vivAha For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 saMsthAne ApaNe badalI nAkhI che, temanA dharmanA pavitratama niyamanI ApaNe avagaNanA karI che. temanAM maMdiranI jamIna ApaNe japta karI che. ApaNA saMskArI ulemAM temane kAkara kahIne temane kalaMkita banAvyA che, temanA dezI rAjAonAM rAjya ApaNe japta karyA che ane e rAjavIonA amIra umarAvanI jAgI japta karI che. ApaNI lUMTaphATathI dezane barabAda karyo che ane tene satAvI satAvIne temanI pAsethI mahesUla vasUla karyuM che. ApaNe duniyAnA prAcIna ucca kuTuMbano nAza karyo che athavA temane halakAM pAIne aspRzya jevAM banAvI dIdhAM che." aMgejI julamI nItinI hiMdI AvRtti upara je varNana mAlkama lUIne karyuM che te ja julama AjanI prajA upara paNa ThokI besADavAmAM nathI AvyuM? taphAvata mAtra eTale ja che ke keTase varasa pahelAM e julama AcaranArA paradezIo hatA. AjanA AcaranArA e paradezIoe taiyAra karelA temanA hiMdI ziSya, che. prajAnI judI ja rItarasama vaDe lUMTa, ane temanA dharma ane saMskRtinA uchedanuM kArya te kadAca vadhu jhaDapI rIte cAlu che. pharaka eTale paDe che ke te samayanI prajAe paradezI julama sAme baLa pikA. Aje e julamathI kadAca vadhu Akaro julama prajA nisahAya banIne lAcArIthI sahana kare che. prajAnuM khamIra cakkasa nIti vaDe teDI pADavAmAM AvyuM che. ane te rASTranI svAdhInatA mATe kadIka khataranAka paNa nIvaDe. pradeza, samAja, arthazAstra ane aMte dharmAntara e cAre pravRttione ekasAthe AgaLa dhapAvavA mathatA ane vizALa pradeza, kabaje karyA pachI bAkInA traNa kAryone AgaLa dhapAvavA utAvaLA thayA.. temaNe lazkarI sipAhIone phaDavAnI baMdukenA kAratUsa, je maDhAthI teDavAnA hoya che tenA upara koparela telane badale gAya ane svaranI carabI lagADI. For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 hiMduo emAMsa khAya nahi, muslima sUvaranuM mAMsa nathI tA. ane mane enI sAme dhArmika vadhe che. eTale je teo A carabI lagADelA kAratusa mAM nAkhe te samAja temano bahiSkAra kare ane temanA mATe IsAI dharma svIkAravA sivAya bIjo vikalpa na rahe. lazkare A kArase levA nA pADI. ane temAMthI 1857no mahAviplava jAgI UThaze. eka varasa cAlelA A mahAvigrahamAM bhAratIya sainya parAjita thayAM. temane A parAjaya aMgreja sainyanI bahAdurIthI nahi paNa aMgrejone vaphAdAra rahelA zIkha sainyanI vIratAthI thaye hato. . -caMdhie rAjavIone khaMDiyA banAvI dIdhA - have pradeza chatavAnuM kArya pUruM thayuM. bhAratane huM bhAga temanA saMpUrNa ane sIdhA kabajA nIce AvI gaye hate. bAkIno bhAga te pradezanA rAjavIo dvArA aMgrejI aMkuza taLe hato. rAjavIoe saMdhi karAra mujaba pitAnA lazkare vikherI nAMkhyA hatA. aMgrejI palaTaNe temanA paise, temanAM rAjyamAM, temano hukama uThAvavAne InkAra karatI, chAvaNuM nAkhIne paDelI hatI. temanA senApatio ane dIvAne aMgrejo pasaMda karatA. - temanA rAjakumAre mATe khAsa kolejo zarU karavAmAM AvI hatI, jyAM adhyApako ane AcAryo aMgrejo hatA. rAjakumArane tyAM pharajiyAta bhaNavA javAnuM hatuM. tyAM temanA TacUkare, kapeniyane vagere paNa aMgreja hatA. A badhAnA pagAranA ane vahIvaTanA kharaca A rAjavIone mAthe caDatA. A rAjakumAranA agreja kepeniyano temane dArU, jugAra ane bhogavilAsane raste caDAvatA, temane pazcimI saMskRtinA uge raMgI nAkhatA, pariNAme jyAre teo gAdIe Ave tyAre kharAba dhana tarIke khyAti meLavI prajAnAM sneha ane bhakti gumAvI detA. kaI rAjA mRtyu pAme ane vArasadAra yuvarAja nAnI uMmarano For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 hoya to tarata tyAM aMgreja vahIvaTadAra eDaminisTreTaranA nAme oLakhAddha rAjyane vahIvaTa saMbhALI te rAjyanuM jhaDapathI aMgrejIkaraNa karI nAkhate. " I. sa. 1858mAM mahAvigrahane aMte bhAratano parAjaya thaye. eTale pitAnA pradezamAM paNa gehatyA na karavAnA hiMdu rAjAo sAthenA saMdhi karAre aMgrejoe kacarAnI TepalImAM pheMkI dIdhA ane jhaDapathI gAyanI katala zarU karI. Ama karavA pAchaLa temanAM uddeza. nIce mujabanA hatA ? bhAratanI arthavyavasthA teDI pADavI. pitAnI sevALiyA atha. vyavasthAne amalI banAvI bhAratanI samRddhi ane saMpattinuM zeSaNa karavAnAM dvAra khullAM karavAM. samAja upara aMkuza meLave. dezamAM. garIbI ane bekArI phelAvI khristI dharmanA pracArane vega Ape. govadha dvArA bekArI, garIbI ane khristI dharma phelAvavAnuM kArastAna gAyanI katala karavAmAM je have temane keIno bhaya hAya te amuka meTA hiMdu rAjavIone ane amuka moTuM prajAkIya pIThabaLa dharAvatA puSTi saMpradAyanA mahArAje. temane hiMdu prajAnI bhaktine anubhava 1857nA mahAvigraha dvArA maLI gaye hato. eTale ekataraphathI govadha zarU kyanI sAthe ja hiMdu rAjavIomAM baLavAna, gaNAtA malhArarAva gAyakavADa sAme teNe briTiza resiDanTanuM khUna karavAnuM kAvataruM karyuM che e Aropa mUkI temane padabhraSTa karI bIjA rAjavIo upara dhAka besADI dIdhI. dharmAcAryone badanAma karI dhamane utArI pADavAnuM kAvataruM bIjA hAtha upara puSTi saMpradAyanA mahArAje sAme gade pracAra zarU karAvyuM. have vedadharma ke tenI zAkhAonA dharmanI sAme pite sIdhe pracAra na karatA; kuhADAnA hAthA jevA hiMduone zodhI kADhI temanI mAraphata karAvatA. te pracAra mATe pate tamAma madada ApatA. For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 A pracAramAMthI mahArAja lAyabala keso janma thaye. tenI vigate bahu lAMbI che, eTale enA aMge khelAyelA kAvAdAvAnA ullekha mATe ahIM pUratI jagyA nathI. paNa A SaDayaMtra, briTiza nyAyanA namUnAnI jANakArI, ane vartamAnapatro uparanA aMkuza dvArA pracArathI korTamAM jItelA mahArAjazrIne prajAnI najare parAjita kevI rIte cItarAyA te jANavuM Avazyaka hovAthI ahIM tenuM mane teTaluM TUMkuM varNana karyuM che. mahArAjazrI sAme hiMduo dvArA bhArega pracAra zarU karAvyuM. mahArAjazrIe korTamAM potAnI badanakSI mATe rUpiyA pacAsa hajArano dA mAMDe. dAvAmAM nyAyAdhIza ane vAdI tema ja prativAdanA vakIle aMgreja hatA, jemane vaiSNava dharmanuM kazuM jJAna na hatuM. aneka prayatna chatAM, dhAkadhamakI ane kAvAdAvAthI mahArAjazrI viruddha aneka jubAnIe rajU karAvI chatAM mahArAjazrI UtaratI keTinA cAritryanA hatA tema puravAra karavAmAM AropIo niSphaLa gayA, tyAre aMgreja nyAyAdhIze cukAde Ape ke mahArAjazrI sAme kaI Arepa puravAra thato nathI. paNa mahArAjazrI potAnA lagna pachI be varasa sudhI potAnA patnIthI dUra vrajamAM rahyA hatA. mANasa be varasa sudhI brahmacarya pALI zake e azakya che. mATe mahArAjazrInA cAritryamAM kAMIka nabaLAI to haze, je puravAra thaI zakI nathI. mATe temane badanakSInA badalAnA 50 hajAra rUpiyAne badale pAMca rUpiyA apAvuM chuM. sudhAraka samAja upara aocha pratibhAne aMkuza. * kerTanA A cukAdAne sudhAraka chApAMoe vikRta karIne cagAvyuM. sudharelA gaNAtA ane aMgrejonI maherabAnI mATe talasatA sudhArakee samAjamAM jorazorathI pracAra zarU karyo ke mahArAje badhA duSTa cAritryanA che ema keTemAM sAbita thaI cUkayuM che. A kesa ane dAvAnuM pariNAma e AvyuM ke samAjanuM saMgaThana (yuM. samAja sudhare lAane sanAtana ema be bhAga vacce For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naTu cAI gayA. sudharelA samAja upara aMgrejI pratibhA chavAI gaI. agrejI 'kuza AvI gayA. 43 varSa mAM traNa abaja gAyA-maLavAnI tala bIjA hAtha upara mAMsAhAranA, khAsa karIne geAmAMsa khAvAna pracAra zarU karyAM. e pracAra mATe khaMgALamAM Beaf Eating Clubs (geAmAMsa bhakSaNa kalabe) sthapAI. A kalamanA sabhyone sudhArako tarIke, phrAntikArI tarIke biradAvIne ane jAheramAM temanu sanmAna karIne aMgrejo temane biradAvavA lAgyA. teA khIjI tarapha pazuhatyAnI kAyadesaranI jhaDapa vadhArIne mAtra 43 varasamAM Azare traNa abaja gAyA ane baLadonI katala karIne 1 abaja 66 karoDa rUpiyAthI vadhu kiMmatanI mRtala karAyelI gAyalesAnAM cAmaDAMnI nikAsa karI nAkhI. A ghera katale khristI dharmanA pracAra mATenA, samAja saMgaThanane tADhavAnA, ane samAja tema ja athazAtra upara aMkuza meLavavAnA rastA khullA karI ApyA. gAvadhanI nIti dvArA sAmAjika pAsA upara kabajAnI zarUAta te samaye cAmaDAnA udyojha naphAkAraka udyoga hatA ane te harijanAnA vArasAgata sadIe jUnA dhaMdhA hatA. jema kApaDa UdyogamAM pAyAnI jarUzyiAtanI cIja rU che, tema cAmaDAnA dhaMdhAmAM pAyAnI jarUranI cIja cAmaDuM che. dezamAM sa pUrNa geAvadhabAMdhI hAvAthI ane dezanA kRSi, vAhanavahevAra, khaLataNu, raheThANu temaja grAma ane gRhaudyoge pazuonI madada vaDe ja cAlatA hovAthI pazuonI saMkhyA agaNita hatI ane kudI mAte maratAM pazue hajinAne maphata ApI devAtAM. Ama dhaMdhAnI pAyAnI vastu maphata maLI javAthI temane dhaMdhAmAM kamANI sArI thatI. have pazuo kapAvA lAgyAM ane temanu cAmaDuM nikAsa thaI javA lAgyu. eTale cAmaDAnA udyogane tenI pAyAnI jarUriyAtanA mAla For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaLa ja baMdha thaI gayuM ane AkhI kema sAmudAyika rIte bekAra banI gaI dezamAM dUdhane paravaDe tUTI gaye. dUdha vecavAmAM pApa gaNAtuM. -have dUdha vepAranI cIja banI gai, jethI garIba mANase dUdhathI vaMcita banI gayA. madhyama varganA lokone teno vaparAza maryAdita banAva paDe, pariNAme lekenI taMdurastI ane zarIranA bAMdhA nabaLA paDavA lAgyA. chANAMnuM baLataNa maphata maLatuM. have chANa vepAranI cIja banI gayAM. chANAM vecAvA lAgyAM tenI asara dhIme dhIme pakavAnazAstra upara thavA lAgI. baLanI kheMca ane khAtaranI taMgI paDavA lAgI eTale tenI asara kheDANa upara thaI. egya kheDANa vinA ekaradITha anAjane utAra ghaTavA lAge. baLadanI kiMmata vadhavA lAgI. eTale anAjanA bhAva ane mAlanI herapherano kharca vadhe. . zuddha ghI banAvavAne udyoga bhAratane sauthI moTe gRhaudyoga hatA. te dudhane puravaThA tUTavAthI paDI bhAMgyuM. dUdha vecavAmAM bhale pApa gaNAtuM, paNa dUdhamAMthI pedA thatA khAdya padArtho jevA ke ghI, peMDA, araphI, gulAba jAMbu vagere meTI kamANInA dhaMdhA hatA ane e tamAma lakone baLa, vIrya ane taMdurastI ApanArA padArtho hatA. lAkha kuTuMba e banAvIne pitAne gujAre karatAM. * dUdhane puravaThA tUTavAthI A tamAma padArthonuM utpAdana ochuM thavA lAgyuM. bhAva vadhavA lAgyA ane lAkhe kuTuMba ochA puravaThAne aMge pUre mAla na banAvI zakavAthI bekAra thayAM. cAmaDAMnI nikAse ahI garIbI, bekArI, taMgI ane jIvanakharca vadhAryA. IglenDanI prajAne mATe dhaMdhAnuM ane e dhaMdhA vaDe bhAratanI prajAnuM zoSaNa karavA mATenuM bajAra khelI ApyuM. 50 paisAmAM eka pazunuM cAmaDuM laI jaIne temAMthI jeDa banAvI ane ahIM pAMca rUpiye jeDanI For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. jeDa vecatA, ane temanI keLavaNIne pratApe aMgrejI keLavaNI lIdhela varga vilAyatI joDA paherIne gaurava anubhava. govadhanI nItie. eka ja jhATake samagra samAjane khaLabhaLAvI nAkhe. have pAdarIo A bekAra banI bhUkhamarAnI sthitimAM AvI. paDelA harijane vacce, paisA ane nekarInI lAlaca ApIne temane khristI dharmamAM vaTalAvavAnA kAmamAM lAgI gayA. ' rAjya sAthe thayelA sabasiDiyarI elAyansa, maitrI ane sahAyanA karAranA ghera Arthika tema ja sAmAjika pratyAghAta paDyA. A kAranI rUe rAjavIone pitAnuM lakara vikherI nAkhavuM paDatuM. lakAramAM mukhyatve kSatriya hatA. temanA jIvanakAryo mukhyatve lazkaramAM joDAI yuddha samaye laDAImAM javuM ane zAMti samayamAM rAjya ApelI. jamInamAM khetI karavAnAM hatAM. temane lazkaramAMthI chUTA karavAmAM AvyA tyAre temanI kamANanuM sAdhana (rAjyane pagAra) temane gumAvavuM paDayuM ane temanAM kuTuMbanA gujarAnane be je mAtra jamIna upara teonI. khetInI Avaka upara AvI paDaze. - je vakhate khetInI hAlata gaMvadhanI nItine lIdhe nabaLI banavA. lAgI hatI ane jIvanakharca vadhato jato hato te samaye temanA pagAranI Avaka aTakI paDI te bIjI taraphathI rAjavIonA kharaca vadhatA hatA. temaNe briTiza mitrone khuza rAkhavA temanA kRpApAtra . banI rahevA temane udAra hAthe najarANAM ApavAM paDatAM. mahesUvanI Avaka ghaTatI jatI hatI. eTale temanI najara temaNe sArA samayamAM lazkaramAM sAruM kAma karanArA zuravIrane ke pitAnA kuTuMbIone je gAma ke jamIna ApyAM hatAM tenA tarapha vaLI, te AMcakI levA. lAgyA. pariNAme e jAgIradAre bahAravaTe nIkaLI lUMTaphATa karavA, lAgyA. samAjanI salAmatI jokhamAI gaI. . : " je je pradezomAM aMgrejoe ghUsaNakhorI karI hatI tyAM tyAM ; aneka chaLakapeTa, vizvAsaghAta, dagophaTakA vaDe aneka prakAranA dhaMdhA teDI. tyAre enA jUnA A kAvavAnI ne For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 nAkhIne potAnA hastaka laI lIdhA hatA ane potAne anukULa eka eka vepArI varga UbhuM karI jUnA vepArIo ane jUnA AsAmIone. bhAMgI nAkhyA hatA. Ama vepArI varga naLa paDa hato. dezanI keLavaNunuM saMcAlana brAhmaNa dvArA thatuM. zaheromAM vidvAna brAhmaNanI pAThazALAo hatI jyAM dharma, vijJAna, tiSa, ItihAsa, bhUgaLa, gaNita, kRSi, zilpa, saMgIta, citrakaLA, nRtya, kAvya, vaidakavagere aneka viSaye maphata zIkhavatA. - gAmaDAomAM paNa nizALe hatI. ekaMdare cAraso mANasanI: vastI dITha eka nizALa hatI. te samaye eTale ke I. sa. 1850 mAM . bhAratanI vastI 15 karoDanI hatI. A hisAbe poNA cAra lAkha. nizALe brAhmaNe dvArA maphata zikSaNa ApatI ane A brAhmaNane. kSatriye tema ja vaizya taraphathI temanA gujarAna mATe dakSiNArUpe vaLatara: maLI jatuM. ' - have A banne koma Arthika bhIMsamAM sapaDAIne bekArI ane garIbImAM aTavAI paDI. eTale brAhmaNe muzkelImAM mukAyA. tyAM agrejoe bIje phaTake mAryo. temaNe A tamAma nizALone amAnya. karI potAnI nizALa zarU karI. A nizALe najIvI saMkhyAnI hatI. ane potAnA vahIvaTI kArya mATe keTalA navA kArakune dara varase joIe tenI gaNatarI upara A nizALe zaheramAM zarU thatI. brAhmaNa dvArA calAvAtI nizALamAMthI kaI paNa viSayanA pAraMgataH thayelA vidyAthIne sarakArI karI na maLe. paNa sarakArI nizALamAMthI. lakhatAM-vAMcatAM zIkhelA vidyArthIne sarakArI kArakunagIrI maLI jAya.. eTale tenI bekArI haTe ane sarakArI kArakuna tarIke samAjamAM temane vize vadhe. aMgreja Arthika nItithI dezamAM bekArI vadhatI jatI hatI. bhIna upara bene vadhate hatuM ane jamInamAMthI gujAre na karI thakanArA, bIjA nAza pAmatA dhaMdhAomAMthI pheMkAI gayelA bekArone, For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dhasAro sarakArI nekarI meLavavA tarapha vaLe ane sarakArI nokarI meLavavAnuM sAdhana banyuM sarakAra mAnya nizALamAM apAtuM zikSaNa A rIte kAyade ryA vinA TUMka samayamAM ja brAhmaNanI 3 lAkha 75 hajAra zALAo tadana baMdha pI gaI. samasta brAhmaNa varNa ekAra banI gaye, temanI vidyA, kalA, saMskRti ane dharmane pravAha. ekadama thaMbhI gaye. " brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zudra A cAra varNo vacce dhama ane dhaMdhA dvArA sagaThana hatuM. sAmAjika ekya hatuM. govadhanI nItie A saMgaThanamAM suraMga cAMpI ane cAra varSo ekabIjAthI dUra khasavA lAgyA. keLavaNI dvArA samAja upara pakaDa nizALamAM aMgrejI bhASAnuM, aMgrejI raheNIkaraNInuM, aMgrejI DhabanA kherAkanuM gaurava vadhavA lAgyuM. aMgrejI bhaNelA vargamAM cAra -vedanA jJAtA paMDita karatAM agrejImAM vAtacIta karanArane mele vadhAre hate. AyurvedAcArya karatAM DekaTaranA kampAunDarane me vadhAre thaye. "dareka varNamAM ane dareka jJAtimAM be bhAga paDayA-aMgrejI bhaNelA sudhArake ane aMgrejI na bhaNelA navI peDhIthI tiraskRta vaDIle. nizALamAMthI bahAra paDatI navI peDhI upara have aMgrejI saMskRtinI pakaDa jAmatI hartA ane samAja upara paradezIone aMkuza dhIme dhIme vadhavA lAgyA. jUnI peDhInA hiMdI saMskRtinA paMDito jIvana pUruM thatAM duniyAmAMthI vidAya thatA hatA ane navA janmelAM jIvanamAM pravezyA pahelAM pelI nizALomAMthI pasAra thaIne paradezI mahinAthI raMgAIne AvatA hatA. have gharamAM bhAI bhAI vacce aMgrejI bhASAmAM vAta karavI e sudhArAnI nizAnI gaNAvA lAgI. aMgrejI Dhabane pozAka pahera e samRddhi ane hoziyArInuM cihna banI gayuM. prAtakALanuM nityakarma sevApUjAnuM hatuM te baMdha thayuM. tene badale meniga veka athavA For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Tenisa ramavAnu ane kAMi nahi to hAthe dADhI karIne buTAliza karI levAnu zarU thayuM. savAranA dUdha ane nAstA mATe peDA, gAMThiyA, jalekhI, zIrA vagere madha thayAM. tene badale cA ne biskiTa AvyAM. dUdha tAMsaLImAM pivAtu, cA mATe kAcanAM kaparakAbI AvyAM. lAkamAM savAre UThIne nadIkinAre athavA taLAva ke kUvA upara nAhavA jatA tene badale gharamAM bAtharUmamAM nAhavAnuM zarU karyuM. nAhavA mATe taLAvanI mATI, arIThAM, cikAkhAI athavA nAhavA mATe ahiMsakapAyAnAM sugaMdhI cA vaparAtAM. have te avaijJAnika gaNuAI gayAM. tene badale carabImAMthI banAvela sugaMdhI sAbu made in England vAparavA e abhimAnanA viSaya anI ace. je aMgrejI bhASA na. jANatA hoya temanI sAthe paNa vAta karatI vakhate potAnA sudhAra--- paNAnA prabhAva pADavA aMgrejI zabda mAtRbhASAnI vacce ghusADavA. lAgyA. navAM makAno baMdhAyAM, tenI bAMdhaNI pharI gaI. jUnAM makAno ApaNA zAstrokta siddhAMta mujaba ane ApaNA dhArmika, sAMskRtikaniyama pALavAmAM madadarUpa thAya, e ane puruSanI maryAdA sacavAya,. e rIte ApaNA dezanI AhevA pramANe khaMdhAtAM. na have navA a MgrejI baLelA enjiniyarAe ApaNA mistrInu sthAna lIdhuM'. temaNe yuropIya Dhabe makAno bAMdhavAnu zarU karyu. temAM na ApaNI maDhavAnA khyAla rAkhyo, na dhArmikaOskRtika rivA tenA Ama jIvananA dareka pANe a MgrejI prabhAva vadhato gaye.. ApaNu sAhitya jenA upara eka divasa vizva mugdha hatu. tene pAchaLa. haDaselI devAmAM AAbu. kavi kAlidAsa, bANu, bhavabhUti vagerenAM nAma pazu bhulAvAM lAgyAM ane aMgrejI sAhityakAro navI peDhInA yuvAnone sugdha karavA lAgyA. For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa mAbApe aMgrejI bhaNelAM na hatAM mATe pachAta mAnasanAM hatAM, AchI buddhivALAM hatAM, ane pote aMgrejI bhaNyA hatA mATe sudhArA hatA, pragatizIla hatA evA khATA mAnasathI navI peDhInu mAbApe pratyenuM vatana tADuM' anatuM gayuM. jUnA kulAcAra, devadevIonI pUjA e te badhAM jUnA jamAnAnAM che, A pragatizIla duniyAmAM have e madhabesatAM nathI e mAnyatA dRDha thatI gaI. sAdhu, saMta, munibhagavaMtA paNa have A pragatizIla peDhIne khAsa Adara ApavA jevA na lAgyA, kAraNa ke tenu jJAna bahu jUnuM hatuM. navI duniyA viSe temane jANakArI na hatI. Ama dhIme dhIme leAkamAnasa badalAtu hatu ane samAja upara aMgrejI saMskRtinI pakaDa jAmatI jatI hatI. have gAya anArthika hatI. kUtarAM pALavAnI phezana AvI. kAMI paradezI tene anAthika kaheze nahi tyAM sudhI e phezana vadhatI ja jaze. have zikSaNathI kahe ke videzI vicAradhArAthI kaheA, eka navu * tattva prajAmAnasamAM dAkhala thayu, veda ane jaina dharma amuka cIjonA vepAra karavAnI manAI karI che, te amuka cIjonA vepAra amuka cAkkasa jAti mATe anAmata rAkhyo che. (Aje eanAmata dhaMdhA AMcakI laIne zrImaMtA DhAkAnu bephAma niyaAASaNa kare che ane jemanA e anAmata dhaMdhA hatA, teone bekAra banAvIne temane anAmata nAkarInI madhalALa lagADI ApI che.) agrejI vicAro * dvArA prajAnA manamAM ThasAvyu ke koi paNa dhAravA emAM kazu khATu nathI. jyAre ApaNA dhama ane leAkAcAra ema zIkhavatA ke game te dhaMdhA karAya nahi ane dhaMdhAmAM apramANika thavAya nahi. temaNe eka khIju sUtra navI peDhIne Apyu ke Nothing is wrong in love and war.ane yu prema prasaMgamAM kAI ja * AcaraNu doSayukta nathI, anyAyI nathI. For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 ApaNe tyAM yuddha jevA kSetramAM jyAM harapaLe mRtyu thavA saMbhava che tyAM paNa anIti na AcaravAnA, dagophaTakA, na karavAnA sakhata niyama hatA. jIvananuM kaI kSetra evuM nathI. jyAM ApaNA pUrvajoe dharmanuM, nyAyanuM, nItinuM, sadAcAranuM baMdhana na svIkAryuM hoya. laDAI te have prajA mATe hatI ja nahi, kAraNa ke rAjavIo upara aMgrejone sakhata aMkuza AvI gayA hate. paNa aMgrejI sahazikSaNa ane paradezI sAhityanA prabhAvathI premanuM kSetra vistaratuM hatuM, ane temAM kazuM khoTuM na hovAthI pahelI philasUphIthI navI peDhImAM uchukhalatA ane durAcAra prasaravA lAgyAM. ApaNI dezI binakharcALa tamAma ramatanuM sthAna krikeTa ane Tenise AMcakI lIdhuM. gheDAgADI sAmaMtazAhInuM pratIka gaNAvA lAgI. Adhunika jIvana hoya to maTara ja joIe. varasa sudhI peDhI dara peDhI -cAle evAM tAMbApittaLanA vAsaNenuM sthAna kAcanA vAsaNae lIdhuM kAraNa ke te aMgrejo vAparatA hatA. lagnavidhio, dhArmika vidhio e badhuM DhaMga banI gayuM. aMgreje te kyAM kare che? na kare te temane zuM nukasAna thayuM? e na karavA chatAM juone teo kevA AgaLa vadhI gayA che. ApaNAM kriyA De to brAhmaNee potAnAM peTa bharavA banAvyAM che ema aMgrejI prAdhyApakoe hiMdI vidyArthIone samajAvI dIdhuM. " beTA ItihAsa dvArA navI peDhInA manamAM laghutA graMthi pedA karI ane brAhmaNa viruddha to e pracAra karyo ke A dezanuM patana thayuM hoya to e vAMka brAhaNene ja che. have brAhmaNonA sudharelA nigINa pite brAhmaNa che ema kahevAmAM zarama anubhavavA lAgyA. - koI bhUkhyuM na sUe, koI musApharane khAvApIvAnI ane rahevAnI agavaDa na paDe, mATe dareka gAme annakSetro ane dharmazALAo hatI. have navI peDhInA manathI annakSetro e ALasune uttejana ApavAnA zo ane dharmazALAo gaMdA ALasunA akhADA gaNAvA lAgyA. have For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 tene sthAne yuropiyana Dhabanu saMdheluM. anAja vecanArI ho AvI ane DAyelA AvI. AvA dareka pheraphAra kharca vadhatA hato, kamANI vadhyA vinA kharce vadhavAthI garIkhI vadhatI hatI. hiMduonI dhArmika vidhie pratye napharata pedA karavA, cajJAti kAryo viruddha joradAra pracAra jhuMbeza upADavAmAM AvI. 'zi ane dharmAcAyani bhraSTAcArI ane bhraSTAcArIonA akhADA tarIke vAvavAnu zarU thayuM. annakSetro calAvavAM eTale ALasuone uttejana ApavuM. taLAvA khAdAvavAM eTale meleriyAnA phAveza karavA, vA khAdAvavA eTale strIone pANI khecanArI majUrA banAvavI. tene badale vATa vasa banAvI ghera ghera pANInA naLa ApeA. badhI dAnadharmAMnI kriyAe adha karI dezanI sa`pattinA vyaya aTakAvo ane dreza pragati karI zake mATe zikSaNa ApavA kalensa ane rAgIonI gaNIenI sevA karava DAspiTale mATe ja tamArI sapatti vAparA e jAtanA pracAra vegapUrNAMka zarU thayA. A badhu ApaNA ja paise ane ApaNA ja mANasA dvArA thatuM. aMgrejo mAtra pAchaLa rahIne nArIsa McAra karavA. - a MgrejI nizALamAM dAkhala thayA pachI huM pUjA karavA jAuM chuM. ema kahevAmAM zarama anubhavAtI, huM Tenisa ke krikeTa ramavA jAu chu' kahevAmAM gaurava RnubhavAtu. gAmane cAra ke zaherAmAM gharanA eTalA upara nAnAMmoTAM AvIne esatAM. nAnAM khALako vaDIleA pAsethI kathAvArtA, temanA jIvananA prasaMge, anubhavo, vaDIleAnAM parAkrama ane AtonI vAto mAMgaLatA ane temanAM paga, mAthu' vagere dakhAvatA. deza, dhama ane saMskRtinu jJAna A bALakAne maLatu. vaMDIleAnA anubhavo sAMbhaLIne medhapAThameLavatA ane vaDIlAnu svAsthya jaLavAtuM, moTI uMmare leAhInuM bhramaN ochu thAya che, eTale snAyuo nabaLA paDe che, nasA sukAya che. sAMdhAmAM vA thAya che. paNa bALakAnI capIthI temanA yAhInuM bhramaN For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 lakhatu. zarIranAM aMgAmAM sphUrti zvetI ane khAsa to paganAM taLacAMmAM tera kendro che tenA upara mAliza thavAthI magaja, AMkha, kAna, hRdaya, livara, kiDanI, garadana, khabhA, ghuMTaNu vagerenA sAMdhAne zakti maLe che. eTale temanI zArIrika zakti jaLavAi rahetI. aMgrejI zikSaNa Avyu. eTale A pachAta mAnasanA gaNAyelA vaDIlAnI sevA karavAnuM ke emanA anubhavAnI ane dharmanI vAto sAMbhaLavAnuM binajarUrI lAgyuM. have sudhAraka jIvana jIvIne ane a MgrejonI nakala karIne ja dezane AgaLa vadhArI zakAze e cAsa mAnyatA ghara karI gaI hatI. eTale rAtanI bhajanamaDanIe ane naDIlA sAthenAM milana A sudharelI duniyAmAM nakAmAM lAgyAM. tene badale rAtri lakhe, lakhezvamAM jugAra ane a MgrejonA khAsa prItipAtra anavu hoya to temanI sAthe besIne dArU pIvAmAM ja AdezanI unnati dekhAvA lAgI. aMgrejo kayAM rAja pujA kare che tee aThavADiye eka vakhata carcamAM jaI Ave che. pAdarInu' pravacana sAMbhaLI Ave che. ApaNe paNa evuM' jIvana kema na jIvIe? roja be kalAka pUjAmAM khagADavA. 5dara karoDa mANasa pUjA kare te! rAjanA trIsa karoDa kalAko veDaphAya. mATe dara aThavADiye eka vakhate aMgrejonI mAphaka ravivAre ja eka hAlamAM esIne prAthanA karI levAnAM maMDaLa sthapAyAM. temAM peAtAne vidvAna ane ucca kakSAnA gaNAvavA mathatA sAkSaro ane vidvAnA hatA ane pAte paNa a MgrejonI peThe aThavADiyAmAM eka ja vakhata prAthanA karavAmAM gaurava mAnatA ane peAtAnI A mAdhunika aMgrejI nakala agreja rAjakartAonI najara pADavA prayatnA karatA jethI temanI najare teo sudhAraka gaNAI zake. prajAmAM AdaraNIya thavAne badale aMgrejI amaladAronI najare AdaraNIya gaNAvAmAM abhimAna levAvA lAgyuM, ane temane khuza karavA 15 For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tema ja khuza karIne temanI pAsethI Arthika lAbha meLavavA lAkoe potAnA dAnadhama nu draSTibiMdu badalI nAkhyu.. temanA vaDIleAnA dhananA, * dAnanA pravAha je raste vahetA te ba Mdha karIne have mAtra a MgrejI nizALA, kAlensa ane hAspiTale tarapha temanA dhanapravAhanAM pUra UmaTavA lAgyAM, ane A kolejo dvArA sudhArakAnI, pazcimacakSuonI, ma grecha saskRtinA jhaMDAdhArIonI phAja vadhavA lAgI. sarakAra taraphathI A phAjane uttejana ApIne samAja upara temanA ao jAme evA prayatna thavA lAgyA jethI temanA dvArA samasta samAja upara peAtAnI pratibhA jAmI jAya. jJAtisa'sthAoe ma Mgrejone huM phAvyA aMgrejonu mULa dhyeya te samasta prajAne dArU pItI ane mAMsa khAtI, khAsa karIne gAyanuM mAMsa khAtI karavAnI hatI, jethI tene khristI dharmomAM vaTalAvI zakAya. tattvajJAnanI draSTie kAI khristI dharma na tA veda ke jaina dharmathI uttama che, na to e veda ke jainadhI Ane A vAnI zaktivALA. chatAM kadAca koi mAgabhUlyA hiMdI, khristI dharma svIkAravA samajaNapUrvaka nahiM to sattA ke dhananI lAlace taiyAra thAya tepaNu dArU ane mAMsa pratyenI tenI sUga tene tema tAM aTakAve. agrejI bhaNelA dArU ane mAMsane Adhunika jIvana jIvavA mATe Avazyaka gaNutA. chatA paNa navedito paNa chUTI ane jAhera rIte kAra ane mAMsanA upayeAga karI zakatA nahi. kAraNa ke tema karavA jatAM temanA jJAtijanA temanA bahiSkAra karI jJAti bahAra make, eTale te samAjamAMthI taddana phekAI jAya, jJAti bahAra thayela vyaktine tenAthI nIcI gaNAtI jJAti paNa potAnAmAM samAvavA taiyAra na thAya. ' je je lAkA khAnagImAM dArU pItAM ke mAMsa khAtAM pakaDAya temane te game tevo mATA sarakArI amaladAra hoya topaNu jJAti tene jJAti ahAra mUkI haiau. jJAti bahAra mukAyA pachI samAjamAM tenI pratiSThAnu For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 lilAma thaI jatuM. tene dIkarAdIkarInAM lagna karavAnuM azakya banI jatuM. jJAtimAM pAchA AvavA mATe tene prAyazcita karavuM paDatuM ane jJAtine bhAre daMDa bharavuM paDatuM. jJAtio sAme aMgenuM pracAra AkramaNa - Ama aMgrejI saMskRti sAme jyAM rAjya na TakyAM tyAM jJAti saMsthA majabUta gaDha puravAra thaI. eTale aMgrejoe jJAtio sAme AkramaNanI taiyArI karI. A jJAtisaMsthA komavAdI, pachAta mAnasanI jaDa, mUrakha bhraSTAcArIonA hAthanuM ramakaDuM che. bhAratavAsIoe jJAtisaMsthA teDI nAkhavI joIe. je bhArate duniyAnI pragati sAthe kadama milAvavAM hoya te A jJAtisaMsthAone toDIphADI nAkhavI jiIe ema aMgreje pitAnA dhyeyanI siddhi mATe cokkasa mAnatA ane aMgrejoe kahyuM mATe ApaNA netAo mAnavA lAgyA, hajI paNa - mAne che: aMgrejoe ApaNane je kAMI nukasAna karyuM te sIdhI rIte pote na karatAM pracAra dvArA ke ruzavata dvArA ApaNA mANasanA hAthe ja karAvyuM che. eTale niyama pramANe jJAtisaMsthA sAme pracAra karIne pite taiyAra karelA zi dvArA ja jJAtio upara humalo karAvyuM, ane jJAtio pAsethI koIne paNa nAta bahAra mukavAnI sattA laI levaDAvI. pariNAme jJAtine gaDha tUTI paDatAM dArU e gRhaudyoga banI gaye. iDA, mAMsa, macchI na khAnArA jaDasu gaNAvA lAgyA e traNe - hiMsaka padArtho sudhArAnuM cihna ane Avazyaka pauSTika khorAka banI gayA. joke e traNe padArtho kherAka nathI. khAdya padArtho che. kherAka te kahevAya jenAthI peTa bharAya. khAdya padArtha svAda khAtara athavA bIjA keI kAraNe khAI zakAto padArtha che. tenAthI peTa nathI bharAtuM | dA. ta. khAMDa, geLa, mIThuM, athANuM, caTaNI e tamAma khAva padArtho che, khorAka nathI. tema mAMsa, mAchalI, cheDAthI peTa nathI bharAtuM, For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 mATe te khAsaka nathI, khAdya padArtho che, paNa pauSTika padArtho nathI.' have paristhiti e che ke je mANasa dArU pItAM pakaDAya ane rAti tene nAta bahAra kare te jJAti bahAra mUkanAra paTelane jelanI sajA thAya paNa sarakArI kAyadAno bhaMga karIne dArU pItAM, vecatAM ke banAvatAM pakaDAya to mAtra sAdhAraNa daMDanI sajA thAya. Ama dhIme dhIme prajAnI mAnasika sthiti palaTAIne paradeza parasta banatI gaI. samAja upara aMgrejone aMkuza AvI gaye. ' yuropiyane ahIM AvyA tyAre temanI pAse ke temanA pAdarIo pAse paNa cAritrya na hatuM, ke temanA dharmagraMthomAM dharmanAM gUDha rahasya ke pavitra darzana na hatAM. soLamI-sattaramI sadInA aMgrejonuM jaMgalI jIvana je loko ApaNane jaMgalI gaNAvIne ApaNane keLavavAne ane pragatine paMthe laI javAne daMbha sevatA hatA, teo seLamI ane sattaramI sadImAM (e samayane bhAratane suvarNa yuga kahe che) kevA hatA te viSe prasiddha itihAsakAra Tekara nIce mujaba lakhe che : - gAmaDAomAM teo barunI jhUMpaDImAM rahetA. agni mATe ghAsa saLagAvatA. dhumADe javA mATe cUMpaDImAM koI sthAna na hatuM. rastAo upara DAkuo ane nadImAM cAMciyA pharatA. mahAmArI ane garIbIne lIdhe vastI ochI thatI hatI. zaheranA lekenI paNa evI ja hAlata hatI. sUvA mATe teo bhUsA bharelA kothaLA vAparatA. garIba mATe vaidakIya sAravAra na hatI. ThaMDIthI bacavA zrImaMto cAmaDInAM kapaDAM paheratA, garIba hAthapaga upara ghAsanI pULIe vIMTatA. lekanI pathArImAM ane kapaDAMmAM jU hatI. AkhA yuropamAM garamIne roga maTA pramANamAM phelAyela hato. tethI ema mAnI zakAya ke durAcAra vyApaka pramANamAM haze. te samayanA For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 lekhako upara vizvAsa mUkIe to ema mAnavu paDe che ke vivAhita ke avivAhita, sAdhAraNa gRhastha ke pAdarI, galImAM bhaTakatA bhikhArIthI dazamA popa liye sukhInA tamAma varganA lAko A rAgathI bacyA na hatA. prajA eTalI to azikSita hatI ke pArlamenTanA ghaNA sabhya pazu lakhIvAMcI jANatA nahI. durAcAra eTalA mATA pramANamAM phelAye hato ke ema khullu' kahevAmAM Avatu ke iMglenDanI eka lAkha strIne pAdarIoe bhraSTa karI hatI, pAdarI gunA kare to tene nAmanI ja sajA thatI. khUna mATe paNa tene mAtra pAMca rUpiyAnA daMDa thato. AvI A prajAe keLavaNI dvArA ApaNA upara Adhipatya jamAvI a Mte khristI banAvI devAnuM bIDuM jhaDapyuM hatu ane Iti. vhAsamAMthI edhapATha levAnA InkAra karanArA rAjapuruSone kuhADAnA hAthA banAvIne teo dhImI paNa makkama pragati karI rahyA che e hakIktanA svIkAra karavA ja rahyo. jAtanA samRddha vepAra bhAratanA ativikasita udyogA ane samRddhinAM mULa tenI samRddha ane sastI khetImAM hatAM, ane khetI samRddha tema ja sastI hatI. bhAratanAM erakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA karavAnA siddhAMtane kAraNe. sauthI mATe udyoga kApaDanA hato. te samaye ekaluM gujarAta samasta IrAna, tArtAra, tukI, sIriyA, khAkha`rI (uttara AphrikA), arabastAna, cipiyA vagere aneka dezane potAne tyAM banelu rezamI ane sutarAu kApaDa pUru pADatu. te samayanA videzI musApharI lakhe che ke ucca ane madhyama zreNInA lagabhaga tamAma loko rezamI vastro ja paheratA. akabare rAjyane kharace rezamI vasro banAvavAnAM kendro amadAvAda, lAhAra, AgrA vagere sthaLe cAlu karyAM hatAM. ekalA lADAramAM ja vhAla banAvanArI eka hajAra sALA hatI, For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 baMgALamAM sutarAu kApaDanI sAthe ghera ghera hatI ane kepa opha guDa hopathI cIna sudhIne dareka mAnavI bhAratamAM baneluM kApaDa paherato. arabastAna, misara (Ijipta), laMkA, barmA, malAikA, cIna, jApAna philipAInsa ane cheka mekisakomAM paNa bhAratIya kApaDanI beha, khapata hatI. - baMgALa AkhA madhya eziyAne khAMDa pUrI pADatuM ane A tamAma mAlana ane bhArata ane paradeza vacce musApharonI heraphera bhAratIya banAvaTanAM vahANamAM thatI. vahANa banAvavAne eka jabarajasta udyoga have yurepamAM ApaNuM banAvaTanAM vahANanI jabarI mAMga hatI. kaccha ane saurASTra temaja gujarAtanAM baMdare dariyAI vepAra ane vahANe banAvavAnA udyogathI dhamadhamatA hatAM hiMdI vepArIo sAme kAvatAM pazcimathI pUrva kAMThA sudhInAM rAjya pAsethI dayAnI zikSA mAgIne pitAnI tamAma mAlanI AyAta nikAsa vagara jakAte karavAno aMgrejoe sana meLavIne ApaNA vepArane gUMgaLAvyuM. baMgALamAM mIra jAphara pAsethI mahesUla ugharAvavAne IjAro laIne, kApaDanA vepArano IjAro laI, tema ja bhAratIya vepArIo sAthe vepAramAM vAMdho paDe te teno mukadame briTiza hadanI aMgrejI kerTImAM ja cAle evA, karAre karAvI lIdhA. hiMdI kArIga upara amAnuSI julamanI jhaDIo - have kApaDanA vaNakarone temanuM kApaDa aMgrejo sivAya bIjAne vecavAnI manAI thaI. aMgreje temanI sAthe amuka vAra kApaDa banAvI ApavA karAro karatA mATe sede ApIne vaNakarane eDavAnsamAM paisA paNa ApatA ane pachI jeTaluM kApaDa eka varase taiyAra thaI zake eTaluM kApaDa eka mahinAmAM ApavAnuM dabANa karatA. vaNakara e kayAMthI Ape? eTale karArabhaMgane temanI upara aMgrejI hakUmatamAM mukaddame cAle. vaNakara jaladI kAma karI Ape mATe tenA gharamAM aMgreja cekI- For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 dAra bese. vaNakarane aDhAra-vIsa kalAka kAma karavAnI pharaja pADe. gharamAM kuTuMbanA sabhyanA dekhatAM mArajhUDa kare. kApaDa ane teTaluM laI le. tenA badalAmAM paisA ApavAne badale pAte iMglenDathI lAvela athavA ahIMthI kharIdela mAla UMcA bhAve Ape. je vecatAM vaNukarane purA paisA maLe nahi. AvA julamathI jhapATAma dha kApaDa udyoga paDI bhAMgyA. julamA~ trAsIne vaNakarAe sALA calAvavAnuM baMdha karyuM". ekalA bihAra rAjyanA cha jillAmAM ja 66 hejAra sALA aMdha paDI ane 15 lAkha kAMtanArInA rUDhiyA aMdha paDayA. AvI julamI anyAyI johukamIthI ApaNA dareka gRhaudyoga bhAMgI nAkhyA. DhAkAnI vizvavikhyAta malamala banAvanArA vaNukarAe aMgrejonA julamathI trAsI jaIne peAtAnA a MguThA kApI nAkhyA, jethI kApaDa vaNavAnI temane pharaja pADI zakAya nahi. A ja rIta vepAramAM paNa ajamAvI. vepArI pAsethI mAla kharIde tene bhAva te ja nakkI kare. te bhAve vepA2I mAla na Ape te hAthamAM hAthakaDI nAkhI polIsa thANe laI jaI mArajhUDa kare. potAnA mAla tene UMce bhAve levAnI pharaja pADe. na kharIde te vaLI pAchI hAthakaDI paheravI paDe. aMgrejo mAla kharI? tenA badalAmAM paisAne badale potAnA mAla khajAra 'mata karatAM UMcA bhAve levAnI pharaja pADe. A rIte tamAma vepArIone bhAMgI nAkhyA ane pote vepAramAM minaharIph tema ja mukhya IjAradAra banI gayA. (mAnTageAmInA pUrva bhAratanA itihAsa ane kaMpanInA baMgALa sarakAranA kAgaLA) upara muja!nI nIti vaDe samasta bhAratamAM ekArI ane garIbI phelAvI, udyoga ane dhadhAene kacaDI nAkhI navI peDhIne nAkarInI zeAdhamAM bhaTakatI karI ane nAkarI meLavavAne pAtra manavA peAtAnI nizALAmAM dhakelI tyAM temanuM pazcimIkaNu karavAnuM zarU karyuM ane pazcimIkaraNa karAyelA sacivonA hAthamAM A mahAna DaeNzanA vahIvaTane For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 dera ApI ane ahIMthI cAlyA gayA. tethI ApaNe ema mAnavAne lalacAyo ke have te teo gayA. have ApaNe svAdhIna ane mukta prajA chIe. te e mAnyatA sadaMtara beTI che. arthataMtra upara jAmatI parazI pakaDa teo ahIM hatA tyAre temanI pakaDa hatI tenA karatAM Aje temanI pakaDa ghaNI vadhAre che. teo ahIM hatA tyAre temaNe lazkara khavuM paDatuM, vahIvaTI kharca kare paDato, prajAne virodha paNa sahana kare paDato. teo gayA tyAre temanAthI prabhAvita thayelA, temanA dvArA keLavAyelA ane temanI sAthe pitAnAM Arthika hito paNa kadAca jeDaDyAM hoya evA pazcimacakSuonAM TeLAM pAchaLa mUkatA gayA, eTaluM ja nahi rAjyavahIvaTanI dhurAne bhAra paNa temane ja sepatA gayA. have vikAsa pAmatA dezane sahAyatA karavAnA oThA nIce ApaNA gaLAmAM kajanA makhamalI gALiyA paherAvIne ApaNI dareka pravRtti upara pitAne prabhAva rAkhe che. pagamAMthI lekhaMDanI beDIo kADhI lIdhI ane gaLAmAM makhamalathI maDhelI senAnI sAMkaLa paherAvI dIdhI. temanI hAjarImAM aMgrejI bhASAne prabhAva hato tenA karatAM temanA vArasadAnA hAthe ghaNe vadhI gaye ane saMskRta bhASAne prabhAva hato tenA karatAM ghaNe e che thaI gaye. paMcavarSIya ejanAo ghaDanArA temaNe taiyAra karelA dhuraMdhare che. e rojanA dvArA gAmaDAomAM vadhu ne vadhu bekArI phelAvIne temane zahera tarapha vALIne temane aMgrejI banI cUkelI zaherI saMskRtimAM raMge che. zahere aMgrejI saMskRtithI raMgAI gayAM hatAM. gAmaDAM taddana alipta hatAM. dareka gAmaDe pahoMcavuM zakaya na hatuM eTale tyAM bekArI phelAvI eka kAMkare be pakSIo pADe che. (1) temane zaheramAM dhakelI dArU, mAMsa, IDAnA dhaMdhAmAM nAkhI pazcimI saMskRtimAM lapeTI levA. (2) gAmaDAM. enA rAsA gRhaudyoga ane kArIgarone gUMgaLAvI daI sTIla, simenTa, kAgaLa, khAMDa, tela ane IjanerI udyogane zoSaNane kAyamI IjA ApI de. maja sarenA have bhajI bhASAnAnI sAMkaLa bIe kAla For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 paradezI sahAya eTale cuDelane vaLagAha paradezI sahAya vinA ApaNe koI kArya karI zakatA nathI. ApaNI maTI janAo mATe vizvabeMkanI sahAya rUpI paradezI karaja ane nAnImeTI aneka jarUriyAto mATe paradezI sahAya levAnI lAcArIne kAraNe dezanI AMtara rAjanIti upara paradezane, khAsa karIne yunenI zAkhAo ane vizvabeMkane prabhAva vadhato jAya che. ' yunenI F.A.O. saMsthA dvArA ApaNI khetI ane pazuviSayaka tathA kherAka nItimAM dakhalagIrI hoya che. keLavaNI ane sAMskRtika bAbatomAM UNESCO (yuke) saMsthAnI dakhalagIrI heAya che. "WHO saMsthA dvArA preTInA pracAra mATe IDa, mAMsa, mAchalInA pracAranuM ane prajAne te khAvA pracAra ane dabANa karavA dakhalagIrI thAya che, yunenI A zAkhAo samAja upara sahAya dvArA pitAne prabhAva ane aMkuza besADavAmAM sevAne aMcaLo oDhIne Ave che.. ane temanA A kAryamAM ApaNA zrImaMtonI banelI nAmAMkita kalA bheLapaNathI hathiyAra banI temanA aMkuza mATe medAna meLuM karI Ape che. aMgrejI zAsanamAM thatuM tenA karatAM yune ane vizvabeMkanI sahAya dvArA anekagaNuM vadhAre zoSaNa thatuM rahyuM che. ane A badhA Arthika, sAMskRtika, rAjadvArI AghAtathI taMga banelI prajAne ekavizva ane ekadharmanI madhalALa caTADavAnuM zarU thayuM che. garI prajAnA be aMtima dave ahIM ApaNe temanA be uddeza kalpI zakIe. prathama, tamAmane - na bane topaNa meTA bhAganI prajAne khristI banAvavI ane bIjA tabakkAmAM samagra prajAne nAza karI ahIM gerI prajA vasAvI devI. eTreliyA, amerikA (Akhe amerikA khaMDa) nyujhIlenDa vageremAM mAnavavaratI bahu ochI hatI. te tamAma manuSya vastIne hathiyAra vaDe mArI nAkhavAnuM sugama banyuM. paNa bhAratanI karoDanI vastIne hathiyArathI, For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 mArI nAkhavAnuM ane te paNa AjanA badalAyelA yugamAM azakaya che. eTale ApaNe nAza kare ja heya te bIjA raratA vicAravA joIe. eka yuropI vidvAne e mata pradarzita karyo che ke je hiMdu prajAne nirmaLa karavI hoya te tene poSaNa puravaTho (dUdha-ghIne puravaTho) kApI nAkhe ane temanA grAma udyoga baMdha karAvI de eTale rogo, azakti, bekArI ane garIbIthI ekAda saikAmAM samagra prajA khatama. thaI jaze. ane A banne upAyane amala zarU thaI gayela che. sAthe sAthe ja IsAI pAdarIone pracAra aMgrejI zAsanamAM hatuM tenA karatAM anekagaNuM vadhI gayela che. dUdha ane zuddha ghIne puravaTho taddana baMdha paDI gayuM che. dara varase Azare traNa abaja rUpiyA dUdhanA pAuDaranA ane pacAsa karoDa rUpiyA baTara oilanA paradezI kerIo luMTI jAya che. dUdhanA abhAve dara varase. paMdara lAkha bALako AMdhaLA bane che. duniyAnA TI.bI.nA dardIonA 75 TakA bhAratamAM che. kensara, hArTa ane kiDanInA dara comAsAnA paranI peThe vadhatAM jAya che. bIjI taraphathI vartIvadhArAne bhaya dekhADIne nirodha, nasabaMdhI, garbhapAta jevAM pagalAM yuno athavA tenI zAkhAonA dabANathI vadhatAM jAya che. kharI hakIkata e che ke ApaNe tyAM koI paNa samaye ATalI vastI hatI ja. samakAlIna ItihAsa upara ane paradezI musApharanA vRttAMta. uparathI ema samajAya che ke megala samayanA bhAratanI vastI te. samaye bIjA keI paNa rAjya karatAM vadhu gIca hatI. A vartAne khyAla nIcenI hakIkata uparathI maLI rahe che. dakSiNanA vijayanagaranA rAjavI pAse vIsa lAkhanI khaDI phoja (Standing army) hatI ekalA AgrA zaheramAMthI ja koI paNa samaye be lAkha sainike meLavI zakAtA. te samaye vastIgaNatarI manuthI nahi paNa makAnethI thatI. baMgALanI rAjadhAnI gauDamAM For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 bAra lAkha makAne hatAM eTale ke gauDa zahera AjanA muMbaIthI moTuM hatuM. eTale AjanI ApaNI vastI sphaTika rIte vadhe che evI jAherAta. nApAyAdAra che. phakta eTale pharaka paDe che ke nirAmiSAhArI hiMduonI saMkhyA TakAvArInA pramANamAM ochI thatI jAya che ane mAchalI tema. ja bhuMDa khAnArAonI vastInI saMkhyA vadhe che. kharI varatI te yuropa-amerikAnA dezanI vadhe che kAraNa ke teo khUba mAchalAM ane bhUMDanuM mAMsa khAya che. cIna ane jApAnIonA vastIvadhArAnuM kAraNa paNa temane anukrame uMdara ane mAchalIne, khorAka che. soLamI sadImAM IglenDathI eka ja vahANa May Flower musApharathI bharAIne amerikA pahoMcyuM hatuM. Aje tyAM vIsa karoDa, amerikAne che, traNa karoDa keneDiyane che. raziyA, ame gujarAtI bhaNatA tyAre prathama vizvavigraha vakhate 1916 AsapAsamAM traNa karoDanI. vastIvALo deza hatA, Aje tyAM bAvIsa karoDa leke che. IglenDanI vastI saLamI sadImAM Aje che tenA AThamA bhAganI hatI, phAMsanI Aje che tenA karatAM aDadhI hatI. e ja sthiti, jarmanI, ITAlI vagere dezanI che. - je e ke amerikA, keneDA, osTreliyA vagere sthaLe gayA. na hota te Aje yuropamAM teo samAI zakatA na hota. jyAM sudhI teo mAMsAhAra nahi cheDe, khAsa karIne IDA, mAchalI ane bhUMDanuM mAMsa, tyAM sudhI teonI vastI vadhyA ja karaze. eTale temane vasavA. mATe bIjA navA pradezonI jarUra che. ke bhAratathI vadhu sAre deza temane kyAM maLe? eTale AvatAM se. varasamAM bhAratanI prajA amerikA-eraTreliyAnA mULa vatanIonI mAphaka nAza pAmI jAya mATe, bekArI, aSaNa, bImArIo ane kuTuMbaniyejana dvArA tenA nAzane kAryakrama amalamAM AvI gayo che ane For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra36 e badhuM kArya yunenI gerI prajAonI peTA saMsthAo ApaNA ja rAjakartAone hAthe, arthazAstrIone hAthe ane keLavaNIkArone hA, samAjasevakanAM hAthe, vartamAnapatro ane sAmayiko dvArA karAve che. - rAjasattAne lazkarI kabaje cheDIne have temaNe vadhAre sakhata ane na kahe e Arthika kabajo jamAvI lIdhuM che. samAja upara paradezI bhASA, tenI anivAryatA havAne pracAra, paradezI vijJAna, paradezI kherAka ane paradezI sAhitya vaDe kabajo jamAvyuM che. gAma- DAMonI prajA temAMthI mukta na rahe mATe janAo dvArA tene zaheramAM hijarata karavAnI pharaja pADavAmAM AvI che. Ama samAja "upara kAbU jamAvyuM che, ane pakaDa vadhu majabUta thatI cAlI che. arthataMtra temanI madadathI ja cAle che. dara varase navI janAene nAme navuM karaja vadhe che. udyogothI ukaraDA upADavA sudhInuM koI kArya paddezI sahAya vinA thaI zakatuM nathI. Ama arthataMtra "upara paNa temane kabaje che. khristI banavAmAM mukhya avadhe dArU ane mAMsAhAranA temAMthI dArUnI sUga UDI gaI che. samAjavAdIone mana e kamANa karavAnuM sAdhana che. zrImatene mana e Adhunika jIvana jIvavAnuM. bekArone mana e jI meLavavAnuM. zrImaMta banavAnuM ane sarakArI taMtramAM lAgavaga meLavavAnuM sAdhana che. have dArUne virodha kare e pachAtapaNanI, pragatinA virodhI hovAnI chApa meLavavA jevuM che. mAsAMhAra, mAchalI, I, e Avazyaka pauSTika, vaijJAnika ane gauravayukta khorAka che. e kherAka na khAve e jaDa mAnasanI, pachA"tapaNAnI, saMkucitapaNAnI, pragati viradhInI chApa meLavavA jevuM che. have eka dharmanA vImAM eTale ke prajAne moTI saMkhyAmAM khristI banAvyA sivAya, khristI saMskRtinA vADAmAM pUrI devAnA saMjoge vadhu UjaLA thayA che. have eka vizvasattA ane eka dharmanA nArA havAmAM prasarI rahyA For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 che. bIjI prajAe A jALamAM phasAtI nathI. cIna, jApAna, IrAna ane araba je ane purAve che. araba rAjya ane IrAna, sahitanAM bIjAM IslAmI rAjyane te IslAmI jagata joIe che. khristI dharmane emane bhaya nathI. teo to mAtra veda ane jaina dhamane ucheda Icche che kAraNa ke je A be dharmonA ucca mUlya gorI prajAo jANI jAya te vagara mahenate gerI prajA e vaidika ane jaina dharma svIkArI le, ane pipa tema ja temanA pAdarIonuM divAsvapna tUTI paDe. cALIsa karoDa bhAratavAsIone khristI banAvI zakAya te pipa pharIthI proTesTaMTa ane nAstika rAjya sAme eka baLavAna sattA tarIke huMkAra karI zake yuropamAM tenuM gumAvAIgayeluM varcasava pAchuM meLavI zake. amerikana ane raziyane jeTale ekabIjAne bhaya che, te ja bhaya khristI pAdarIone veda ane jaina dharmane che. eTale e dharmo sAme e mAtra sAvaceta nathI, Akramaka paNa che. tenI sAme jaina ane vaidika dhamIe Akramaka thavuM to bAjue rahyuM, saMrakSaNadaSTi paNa keLavI zakatA nathI. UlaTuM base varasa pahelAM hatA tenAthI Aje ghaNA vadhAre bedarakAra che. 1 ekavidha ane eka ja dharmanI vAtamAM bhAratanI hiMda prajA bhoLavAya che kAraNa ke te zAMtipriya prajA hovAthI ane paradezI, pracArathI bhramita banelI hovAthI ema mAne che ke vizvarAjya heya. te te kenAthI laDe? mATe vizvamAM yuddhane bhaya na rahe! paraMtu ekathI vadhAre A hevAM e kAMI lAInuM kAraNa nathI, laDAInuM kAraNa hamezAM sattAlAlasA, dhanalAlasA ane ISya hoya che. eka ja dezanA keTalA AMtaravigraha thAya che? IgleMDamAM ja keTalA AMtaravigraha thayA che ane Aje paNa mUDIvAdI, udAramatavAdI, samAjavAdI, sAmyavAdI pakSa sAthe maLIne saMpathI rAjya calAvavAne, badale keTalA kAvAdAvA kare che? For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 amerikAmAM ripablikanA ane mArkeTA AyarDa che, te raziyA, cIna ane bIjA sAmyavAdI pakSe paNa AmAMthI kyAM mAkAta che? eka ja vizvasattA eTale cIbhaDAMnA bhArA. paNa kharA uddeza eka * vizvasattAnA nathI paNa gorI sattAnA vizvanA che. eTale badalAyelA sogAmAM ane bhUtakALanI bhUleAmAMthI edhapATha laIne vizvae'nI racanA karI tenA dvArA managArI prajAe upara adhikAra sthApavAnA pe'tarA che. temAM mukhya nizAna bhAratanI prajA che. ane bhAratanA rAjapuruSA sAme jaIne temanA pheMdAmAM phasAyA che. prajAnA dhArmika aMga upara zarU thayeluM' AkramaNa je kunehathI tee ApaNA rAjakAraNa, vepAra-udyoga vageremAM ghUsyA hatA, te ja kunehathI have teo ApaNA dharmomAM ghUsyA che. ane ApaNe temanArthI cetavAne badale temanA kdAmAM phasAtA jaI e "chIe. phArDa phAunDezana vatI phrAya puSTi saMpradAyanA sAhityanA a MgrejI anuvAda karavA traNa karoDa Dolara (sADIbAvIsa karoDa rUpiyA) ApyA. ane ApaNe khuzakhuzAla banI gayA. paNa temaNe A rUpiyA kAMI pU. indirAbeTIjI ke kRSNazaMkara zAstrIne nathI ApyA. e te amerikanA ja tenA anuvAda karaze je mekasamUlaranA vedanA anuvAda jevA haze. kArDane puSTi sa'pradAya tarapha eTalA badhA prema UbharAI gayA DhAya to te pote vaiSNava dhama zA mATe nathI svIkArato ? dharmAcAryAM mAtra bhUlyA che ApaNA dharmAcAryo temanAM AvAM kAryothI utsAhita thaIne tyAM ApaNAM maMdiza bAMdhavAnI ekabIjA sAthe zaratamAM UtaryAM che. paNa jeTalA lAkha rUpiyA e devamaMdiza khAMdhavA kharacAtA haze teTalA 'hajAra hiMdu e maMdiranA lAbha levA tyAM haze kharA ? ane dIkane tyAMthI teonI hakAlapaTTI karavAmAM Ave to e maMdiza apUja nahi rahe ? For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 e deve maMdiranI zuddhi tyAM jaLavAze kharI? khristI prajAnI ane ApaNI zuddhinI vyAkhyAmAM ghaNe taphAvata che. teo mAsika dharma pALatA nathI, mRta manuSyane aDakIne ke smazAnamAM jaI AvIne nahAtA nathI, saMDAsa jaI AvIne hAthe paNa jotA nahi hoya! te e leke ApaNAM maMdiromAM pravezI bhraSTa nahi kare? ane je maMdire bhraSTa thAya che te pApa kevuM haze? dhIme rahIne e maMdironA dharmAcAryo paNa temanAmAMthI ja nimAze. te vakhate maMdirone tamAma vahevAra badalAI jaze. ahIM te bhagavAna havelImAM magajanA lADu, kora ane maThaDI Aroge che. tyAM kadAca pAuMbhAjI ArogavA lAgaze ane tenuM anukaraNa ApaNe karIzuM. ane AvatAM varasamAM bharAnArI vizvadharma pariSadamAM kadAca viSNava banelA gerA dharmAcAryo ja ekavizva ane ekadharmane nAda saMbhaLAvatAM jena ane vedadharmanI tamAma zAkhAone vizvazAMtinI khAtara, mAnavatAnI khAtara, vizva saMgaThananI khAtara, khristI dharmamAM dAkhala thaI javAnuM AmaMtraNa svIkAranAra pakSa majUda haze. bhUtakALamAM ApaNA dharmAcAryoe baLajabarIthI ke dagAthI "vaTalAvavAmAM AvelA hiMduone prAyazcita karAvI pharIthI samAjamAM na levAnI bhUla karI hatI. have khuda ApaNA bhagavAnanI mUtione ja abhaDAvavA mATe tyAM melavAnI vadhAre meTI bhUla kare che. A parazAmAM ApaNA jJAnamaMdire sthApe e ja sAcuM kArya paradezamAM ApaNAM devamaMdira bAMdhavAM e bhUla paNa che, pApa paNa che. tyAM jarUra che-ApaNAM jJAnamaMdira bAMdhavAnI, ne jJAnamaMdire dvArA ApaNA upaniSada ane AganAM ucca mUlya ane pavitra darzananI, tyAMnI prajAne samaja ApavAnI ane ApaNuM tatvajJAna ApaNuM darzana. ApaNA AcAravicAra, ApaNuM kherAka-vijJAna e ke samaje ane svIkAre te bhale pitAnA paise devamaMdiro bAMdhe. For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ApaNA dharmAcAryo ane dAnavIronI te Aje bevaDI pharaja che. tyAM jJAnamaMdira bAMdhavAnI ane ahIM ApaNI prajAne dharma ane saMskRti sAthe saMbaMdha kapAI gayuM che ane paradezI saMskRtinI. jALamAM phasI che, te jALamAMthI mukta karIne lekene pharIthI sArA hiMdu banAvavAnI. - paradezamAM maMdira bAMdhavAnA ane calAvavAnA kharacanA paisA ahIM ApaNI prajAnI mAnavatA, khumArI ane asmitA pharIthI sajIvana karavA kharacavA joIe. e ja kharI saMrakSaka ane Akramaka zita che. ATalI sAdI vAta ApaNA dharmAcAryo ane dAnavIre samaje te For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajAnI pAyamAlInA cAra ghAtakI zA bAvartanI mahAprajA ane tenI mokSalakSI saMskRtinI pAyamAlI mATe cAra ghAtakI zastro upagamAM mukAI gayA che. 1. vikAsa, 2. ektA, 3. cIrA, 4. bheLaseLa. [1] gAya, khetI, vepAra, Ayurveda, nArI, zikSaNa vagerene vikAsanA nAme vinAza karAI rahyo che. [2] hindu-murilama; savarNa-harijana; te te dharmanA saMpradAya vagerene ekatAnA nAme vargavigraha Ubho karAvAya che, je cAlu ja raheze te koI pakSa jIvI zakaze nahIM. [3] zikSaNanA be cIrA : vyAvahArika ane dhArmika, sinemAnA be cIrA : dhArmika ane dhArmika IDAnA be cIrA : sajIva ane niva...karIne aMte vyAvahArika zikSaNa, adhArmika sinemA ane sajIva ne joradAra pracAra karAvAya che, turIA-kArelAnI saMyukta kalama vadhI gayA bAda turIyAnI AkRtinA kArelAM banatAM turIAnA choDa upara cIro mukAya che tevI ahIM dazA thaI che. [4] bheLaseLa dvArA vinipAta karyA nathI thayo ? bIjamAM bheLaseLa; R kherAkamAM bheLaseLa: lehImAM bheLaseLa ! bhagavAM vastromAM ya bheLaseLa! tethI nakalIne nAca! sAcAne aca! ' arthapradhAna zikSaNa zetAne ja pakavaze. AryAvartAnuM prAcIna paraMparAgata zikSaNa mokSapradhAna hatuM. te !dharmalakSI hatuM; saMskArahetuka hatuM. AjanuM zikSaNa arthapradhAna che; kAmalakSI che; saMrakArazanya che. - A zikSaNa svaya arthapradhAna che tema A zikSaNa arthapradhAna jIvana jIvatA dhanavAne kabajAmAM che. koDA rUpiyA rokIne UbhI karAtI zikSaNa saMsthAo paNa paisA kamAvavAnA uddezathI cAlatI hoya che. - je svaMya arthapradhAna ! je arthapradhAne ane rAjyapradhAnonA tAbAma! te zikSaNa bahudhA kRtagha, koDIo, vidrohIo, kAmuke, vAMthIo, dezI aMgrejo, paradezaparasta,saMskRtizatruo ane nAstine ja pakavaze bAvA zikSaNa pAse bIjI koI AzA rAkhaze jamA ! A kalpanAnI satyatA AkheAkha kabUvavI hoya to banArasa || yunivarsiTI ke tevI koIpaNa saMsthAmAM traNa divasa mATe rahI Ave | badhuM ApameLe kabulAI jaze. paM. zrI candrazekharavijayajI == ===== == == == - - - - - - ~ For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAMsAhAra mImAMsA 1, ThaMDuM artha vagaranI carcA IDuM hiMsaka? ke ahiMsaka? e carcA divase divase jera pakaDatI jAya che. te bIjI taraphathI sastA TIna mATe IDuM e ja taropAya che e pracAra paNa vega pakaDI rahyo che. * ApaNA dezamAM pIvAnA pANI sahita tamAma jIvana jarUriyAtanI cInI achata vadhatI jAya che. paraMtu bheLA vekene bheLavanArAonI peTa nathI. " IDuM hiMsaka che ke ahiMsaka e carcA ja asthAne che. IDuM. khAnAre hiMsaka che. pachI IDane hiMsaka kaho ke ahiMsaka, ane kahevAtA ahiMsaka ane hiMsaka IDanA dekhAvamAM kaI pharaka nathI. dareka IDuM vecanAranI IcchA pramANe ane kharIdanAranI mAMga pramANe te hiMsaka ke ahiMsaka banI jAya che. IDuM sastuM proTIna meLavavAnuM ekamAtra sAdhana che." ema kahI IDanA vepAramAM rasa dharAvanArA garIbonA belI thavAne keLa karI zake che, paNa e pracAra satyathI vegaLe che. IDAM vinA jIvI zakAya? khaze savAla e che ke zuM IDuM anAja ane pANI jevI jIvanajarUriyAtanI cIja che? manuSya jema anna khAdhA vinA jIvI na zake tema IDuM khAdhA vinA zuM jIvI na zake? For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 IMDuM jIvanajarUyiAtanI cIja nathI. enA vinA manuSya nIrogI rahIne jIvI zake che. sarakArI, ardhasarakArI ane khAnagI kSetranAM maraghAMucherakendro vase hArDa 530 karoDa IMDAM pedA kare che. jo rAjanuM mAtra eka IMDuM khAvAmAM Ave to doDha karoDa manuSyane eTalAM -IMDAM pUrAM paDe, bAkInA 60 karoDa manuSya IMDAM nathI khAtAM, chatAM je temane pUratu anAja khAvA maLatu hAya te sArI rIte chavI zake che. preTIna mATenA pracAra pAchaLa paradezI dakhANu kArya kare che. zarIra svAsthya mATe proTIna karatAM vAhatattva ane kelziyama mahattvanAM che. ane tavA IMDAMmAM AchAM che. mane tattvA IDAmAM kAI paNa prakA "nA anAjamAM hAya tenA karatAM khUba AAchAM che. jyAre proTInanI TakAvArI kaMThALa karatAM 50 TakA echI che. ghauM, bAjarI, makAimAM anukrame 11.8 TakA, 11.6 TakA, 11.1 TakA peTIna che. eka IMDAmAM mAtra cha grAma proTIna DAya che. nIrogI rAkhanArAM tattvA lAhImAM jema lehatattva vadhAre tema manuSyanI rAganA pratikAra karavAnI ane zrama karavAnI zakti vadhAre. jema leAhImAM leAhatattva vadhAre, tema tenA jakhamanI rUjha jaladI Ave, ane kelziyama pUratA pramANamAM hoya tA ja zarIranA vikAsa thAya. hADakAM majabUta ane ane manuSya zrama paNa karI zake. zarIrane nIrAgI ane kAryakSama rAkhavA mATe kAmehiAiDreTa mukhya bhAga bhajave che. mATe preTIna karatAM kArbohAiDreTanuM mUlya khamaNuM che. paNa IMDAMmAM kArbohAIDreTa bilakula nathI. hRdayane nIrogI rAkhavA mATe paNa kelziyamanI jarUra che. ane tethI ja AyurvedamAM hRdayaroga upara je bhasma ane arjunanI chAla apAya che te tamAma kelziyama che. caNA ane talamAM khukha UMcI For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 jAtanuM kelziyama sArA pramANamAM hoya che. mATe te bALakane sahelAIthI pace tevA tala ane ghoDAne caNA khavaDAve che. te anAjamAM vadhAre proTIna che. ApaNe je anAja khAIe chIe e tamAmamAM proTIna che. ghaNI jAtanA anAjamAM IDAM karatAM traNagaNuM proTIna che. chatAM IDa viSenA pracAranA lekhe bheLA leko vAMce che, tyAre anAjamAM vadhu proTIna hovAnI jANakArI na hovAne kAraNe meMghAM ane ochAM proTIna.. vALAM iMDAM khAvA lalacAya che. - Aje eka IMDuM 40 thI 50 paisAnuM maLe che. jemAM 6 grAma. peTIna hoya che. koI paNa kaThoLa 20 thI 30 paisAmAM 50 grAma maLe che. jemAM 12 grAma proTIna hoya che. have 40 paisAnuM 6 grAma proTIna sasta kahevAya? ke 2rthI 30 paisAnuM 12 grAma proTIna sastu kahevAya? paraMtu ajJAna ke anAjamAM rahelA vadhu ane sastA proTInanI temane mAhitI na levAne kAraNe IDanA pracAramAM phasAya che. 40 paisAnA eka IDAmAM mAtra 3 TakA kelziyama Take. lohatatva ane 173 DigrI kelarI maLe che, tyAre 20 thI 30 paisAnA anAjamAMthI 7 TakAthI 12 TakA sudhI kelziyama, 20015 thI 005 TakA sudhI lehatatva ane 37ra thI pa64 sudhI kelarI maLe che. eTale IDue sastu ane vadhu proTIna meLavavAnuM ekamAtra sAdhana che e. rajUAta nirAdhAra che. " piSaka zaktinA dAvAne paDakAra IDAnI piSaka zaktinA dAvAne sahelAIthI paDakArI zakAya tema che. kustI e zArIrika zaktinI kasoTInuM zreSTha sAdhana che. duniyAe eka paNa pahelavAna e nathI ke jeNe zakita mATe dUdha pIdhA vinA mAtra IDa ane mAMsa khAIne ja akhADAmAM praveza karyo hoya. tenAthI UlaTuM evA aneka brAhmaNa pahelavAne bhArate joyA che jemaNe, bhalabhalA mAMsAhArI dezI-videzI pahelavAnene harAvyA che. For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 paMDita bizana gopAla be mathurAnA custa vaiSNava brAhmaNa ane juvAnImAM uttara pradezanA sarvazreSTha pahelavAna hatA. vizvacempiyana pahelavAna gAmA kahetA ke huM mAMsa ane Ike mAtra svAdanI khAtara khAuM chuM. kustI laDavAnI zakita mATe te dUdha ja zreSTha che. teo raja 30 liTara dUdha ane 2 kile zuddha ghI khAtA. Avo ja eka dAkhale muMbaInA eka parama vaiSNava kuTuMbanA bhATiyA yuvAnane che, je mArA khAsa mitra hatA. prasaMga hate carcA geTathI borIvalI sudhI reDavAnI harIphAIne temAM koIne paNa bhAga levAnI chUTa hatI. zrI prAgajIbhAIne ghera gAye hatI. teo roja sivAre ovalanA medAnamAM cIra cakkara pUra jhaDapathI pheDe, ane doDIne tarata ja cAlu zvAse Tamlara bharIne dUdha pI jAya. ' - zaratamAM temanA harIpha pArasI ane marAThA hatA. IDAM ane mAMsa khAnArA pArasIo mazkara bhAre. reDa zarU thaI ane ekanA eka gujarAtI juvAnanI mazkarI karavAnuM pArasIoe zarU karyuM, vANiyA! IDAM khAya ke? bhAta khAIne TeravA Ave che je je he dhotiyuM bagarI na jAyavagere zabdone mAre calAge. prAgajIbhAIe javAba Ape, "tame doDyA Avo. zuM thAya che te je ." prAgajIbhAIe va sudhI trIje-the naMbare rahIne pArasIone "dabAvatA deDyA karyuM. vAMthI AgaLa vadhyA ke bIje naMbare AvI prathama deDanArA upara dabANa lAvyA. ane aMdherIthI evI jhaDapa vadhArI ke sahu prathama berIvalI pahoMcyA tyAre temanA Is khAnAra harIphe deDhathI be mAIla pAchaLa rahI gayA hatA. raNa karoDa mAnavonA kherAka maraghIonA peTamAM have rASTrIya hitanI daSTie IDa Ie. saskArI AMkaDA ajaba maraghA uchera kendromAM 11 karoDa 50 lAkha maraghAM che, jemane maja mAthAdITha juvAra, makAI vagere 130 grAma anAja khavaDAvavuM For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 paDe che. eTale ke dara varase traNa karoDa mANasAne peTa bharIne khavaDAvI, zakAya teTalu anAja A maraghAMne khavaDAvI devAya che. have A anAjamAMthI khAsa taiyAra thatA khAzakamAM IDAM vadhura vajananAM thAya mATe gAyanuM mAMsa ane gAyanAM hADakAMnI bhUkI meLavavAmAM Ave che. eTale iMDAMne ahiMsaka TharAvavA mATe e mAtra anAjanu rUpAMtara che e rajUAta ardhasatya che. e anAja gAmAMsa ane gAyAnAM hADakAMnA mizraNanu rUpAMtarache ema kahevu cegya che. uparAMta temAM mAchalAM paNa bheLavavAmAM Ave che, ane Ama hovAthI e mAMsa, mAchalAM ane hADakAMnuM rUpAMtara hAI ahiMsaka paNa nathI ane hiMduone khAvA cAgya paNa nathI. paNa ahIM ApaNe pharauthI hiMsA-ahiMsAnA praznane khAjIe. rAkhI zaSTranA Arthika hita tarapha vaLIe. bajAramAM traNa karoDa mANasane eTale ke, kula vastInA pAMca TakA mANasAne cAle eTalA anAjanI mAMAne khavaDAvavA mATenI kharIdI thAya tyAre anAjanA bhAva ghaTI zake nahi. jyAre pa0 TakA mANasA dezamAM anAjanA pUratA jaththA DhAvA chatAM mAtra eka Taka khAIne jIvatA hoya tyAre temane vadhu anAja sastA bhAve pUru pADavAne badale e anAja maraghAMne khavaDAvI devu' e mAnavatA sAme. DhavAniyata bharelA gunA che. dAMbhika pracAra hiTalare teA yahUdIone gesathI gUMgaLAvIne jhapATAbaMdha mArI. nAkhyA hatA. nAdirazAhe talavArane jhATake dilhIvAsIonI katala calAvI hatI. paraMtu ahIM tA anAjanA pUratA jaththA hAvA chatAM TAkAne bhUkhathI khAvI ribAvIne maravA daIne maraghAMne anAja khavaDAvI devAya che. ane pachI temanAM IMDAM apaSaNanAM daraDA sAme rakSaNa Apaze kahIMne te khAvA TIkAne lalacAvAya che. paraMtu IMDAMthI mANasanuM peTa bharAtu nathI, e garIbanA khArAka hAvAnA dAvA satya For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 vegaLa che. 30 paisAnA 100 grAma zAka vaDe roTalA khAI zakAya che. 40 paisAnA 50 grAmanA eka IDa vaDe roTalA ke bhAta nathI khavAtA. maraghAne khavaDAvAtuM anAja 3 karoDa mANasane peTa pUratuM khavaDAvI zakAya. ane e traNa karoDe mANasane temAMthI pAMca lAkha ADatrIsa hajAra baso Tana proTIna maLe. jyAre pelA 530 kareDa IDAMthI mANasonuM peTa nathI bharAtuM ane temAMthI proTIna mAtra 31,800 Tana maLe che, eTale ke garIbenA moMmAMthI sastA anAjanuM 5 lAkha 38 hajAra 200 Tana proTIna jhUMTavI laI maraghAne khavaDAvI daIne pachI temanAM IMDAMmAMthI mAtra 31,800 Tana proTIna meLavIne lekene saratuM proTIna ApavAno ane garIbanI sevA karavAne ane rejI ApavAne daMbha sevavAmAM Ave che.. eTaluM ja anAja zuM zuM na Ape? have je A maraghAne khavaDAvAtuM anAja gAne khavaDAvI daIe te deDha karoDa gAne sArI rIte jIvADI temanI pAsethI 15 abaja liTara dUdha meLavI zakIe. sADA cAra lAkha Tana preTIna ane sADA sAta karoDa Tana khAtara meLavI vadhu anAja pedA karI zakIe. athavA te chANane baLataNa tarIke vAparIe te 900 karoDa liTara kerosInanI AyAtanuM hUMDiyAmaNa bacAvI zakIe. manuSya ane pazuone bhege ja maraghAne anAja khavaDAvI daI anAjanI achata ane meMghavArI, dUdha ghInA dukALa ane tenI AyAta ane baLataNa tathA khAtaranI kheMca vadhArI, pariNAme kesananI AyAta ane pharTilAIjharanAM kArakhAnAo mATe eTale ke binajarUrI tema ja binautpAdaka udyoga mATe jaMgI mUDIrokANa (pharTilAIjharanI binaupayogitA ane anarthikapaNa viSe vadhu mAhitI mATe mAruM pustaka "pharTilAIjhara athavA matane varasAda" vAMcavuM) ane rASTranA anAja, mUDI ane baLataNanuM nikaMdana kADhanArA maraghAM uchera mATe jagI mUDIrokANa karavuM, lekIne beTI bhramaNAmAM rAkhavA ane prajAne For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 geraraste dorI rASTrane bhayaMkara Arthika adhogatimAM pheMkavI tenI pAchaLa koI Arthika ke vaijJAnika DahApaNa nathI. e che mAtra saMskRtine droha, bhoLI dharmapriya prajA sAmenI chetarapiMDI. . beTInane gAMDapaNa bharyo pracAra prajAne pAyamAla karI nAkhaze sastA proTIna mATe IDa khAvAnI AvazyaktAnA dhAradAra pracArathI bheLavAIne, IDa e ja garIba bALako mATe maLI zake ane pilAI zake te ekamAtra kherAka che evA vAhiyAta dAvAthI lalacAIne IDI khAvAnuM zarU karatA bheLA prajAjanene kyAM khabara che ke teo roja je anAja gharamAM khAya che temAM iMDAM karatAM khUba sastuM ane bamaNA pramANunuM preTIna teo khAtA ja hoya che. rAja gharamAM khAtA anAjanA guNadoSathI ajJAna evA temane e paNa khabara nathI ke anAja uparAMta seimAM vaparAtAM cha-methI jevA masAlAmAM IDa karatAM vadhAre pramANamAM proTIna, keziyama, lehatattva ane kelarI hoya che. jIrAmAM ane methImAM IDa karatAM anukrame doTuM ane bamaNuM TIna, aDhAragaNuM ane piNa begaNuM keziyama, paMdaragaNuM ane sAtagaNuM lehatattva tema ja bamaNu kelarI che (bhArata sarakAranuM heltha buleTina naM. 23) paraMtu iMDiyAmaNanI bhUkha sarakAre lekanA memAMthI temanI jinI jarUriyAtanI pauSTika cIjo chInavI laIne nikAsa karI nAkhe che. tema karI lekone vividha prakAranI bImArIono jaDabAmAM dhakele che, ane pachI garIbonA belI hovAno dAvo karIne, IDA, mAchalI vagerene piSaka ta tarIke pracAra kare che. ane tethI anAja karatAM moMghI ane ochI piSaNavALI cIjonA utpAdana mATe prajAnA pasInAnA karoDa, abajo rUpiyAne dhumADe kare che. Ama karavAmAM temanA dilane jarA paNa AMcako lAgatuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 -jarA paNa zarama AvatI nathI. kAraNa e Izvarano InkAra karanArI sikayulara sarakAre hoya che. hUMDiyAmaNu e temane savAI Izvara che, hiMsA ane bhraSTAcAra e emanI nIti che, pakSapalaTA ane vacanamaMge karavA emAM temanI mutsaddIgIrI samAI jAya che, ane dArUbaMdhI kara-- bavAnI DaMphAsa mAravI e ja emane gAMdhImArga che.' Ama IMDAM e hiMsaka che ke ahiMsaka e carcA asthAne che. paraMtu e bhoLI ane dharmapriya prajA sAthenI nirdaya chetarapiMDI che. ane rASTranI samRddhi ane saMpattine roLI nAkhanArI cIja che. -DAM aneka rogone notare che. - Arthika daSTie IDAM khAvAM vadhu kharcALa che, e viSe meM vAravAra lakhyuM che. te khAvAthI roga thAya che ke kema e carcAthI dUra rahIne, IMDAM, mAMsa, mAchalIne kherAka-ApaNe je rejide kherAka khAIe chIe tenA karatAM vadhu piSaNa ApanAre che ke kema, te nakkI - karyA vinA mAtra prathAranA baLe bhramita thaIne te khAvAnuM zarU karavuM temAM nathI gaurava, nathI DahApaNa ke nathI phAyado. " ke iDA, mAMsa Adi khAvAthI vividha prakAranA roge thAya. che ema prakhyAta hekaTare kahe che ja. uparAMta mArA pitAne paNa e. anubhava che ke IMDA khAnArA ane mAMsAhAra karanArAomAM vAyune - lagatA roga jevA ke saMdhivA, ArtharAITIsa, gAuTa, piliye, lakavA nirAmiSAhArIo karatAM pramANamAM vadhu hoya che ane je teo dUdha na laI zakatA hoya te mAMsAhAra karavA chatAM paNa apaSaNanAM darathI, -dUdha na laI zakanAra nirAmiSAhArIo jeTalA ja apaSaNanAM darathI pIDAtA hoya che. 'prajAnA moMmAMthI dUdha zA mATe AMcakI levAmAM Ave che? che. bhAratanI AbohavAmAM prajAne ekamAtra vahevAru ane cakkasa pagalAM dvArA madhuM ane duSpApya banAvavAmAM na Ave te sahuthI sastuM maLI zake evI eka mAtra piSaNanI vastu dUdha nirdayatApUrvaka kayAM vinA nathI DahAparavAthI vividha jAtane paNa For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. AMcakI leAmAM AvI che. pachI apASaNanA rAgeAnA bhayanA pracAra karIne, sarastA pASaNane nAme ane poSaNa mATe prATIna mAgaLa karInendra IMDAM-mAMsa-mAchalI khAvAnA joradAra pracAra vividha rIte vividha kSetro dvArA karavAmAM Ave che. garIne IMDAM mata ApavAnI darakhAsta dvArA garImAne lalacAvIne nirAmiSAhArI zrImaMtA sAme garImAne bhaDakAvavAmAM Ave che. paNa je leAkeA garImAne makRta IMDAM ApavAnI garjanA karIne garIbenI sahAnubhUti meLavI levA phAMphAM mAre che tee kAMi peAtAnA khissAmAMthI, je kArya maphata vecAze tenI kiMmata ApavAnA nathI. e kharcanA bAja teA IMDAM na khAnArI bahumatI prajAnI pAsethI vividha prakAranA kara nAkhIne ugharAvI levAmAM Avaze. prajAne vaTalAvavAnI, tenu zASaNa karavAnI, tene dhamacyuta karavAnI, hiMdu saskRtine khatama karavAnI A rIta islAmanI samazerakaratAM vadhu khataranAka che. vivekabhraSTAnAma dareka mAkhApane potAnAM bALakane peSaNa maLe evI IcchA hoya che. pazu poSaNa mATenuM zreSTha sAdhana-dUdha-te meLavI zakatAM nathI. maLe che te paNa madhu ane sintheTIka DAya che. (sintheTIka eTale. svadezI pANI, paradezI pAuDara, khaTara oila ane khIjA' kemikalsanI bheLaseLavALuM dUdha) leAkAne tenA tarapha abhAva che. tenI guNavattA mATe zaMkA che. teo chApAMomAM, sAmayikAmAM ane mAsikAmAM taMdurastI. mATe khALakAne IMDAM khavaDAvavAnA pracAranA lekhA vAMce che. DAkaTarA paNa zakti mATe bALakane IMDAM khavaDAvavAnI salAha Ape che. pachI.. kacavAtAM mane mA--khA khALakAne IMDAM khavaDAvavAnI zarUAta kare che. thoDA divasa pachI te temane kAMThe paDI jAya che. kAThe paDyA pachI.. pote paNa khAvA lAge che. For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 pracArathI bheLavAIne aNasamajane ane zakti mATe bIju zuM khAvuM? evI hatAzAthI ke bhAgye ja Ive khAvAthI bacI zake che. Ia khAdhA pachI mAMsa-mAchalI sAme temane virodha zAMta paDI jAya che. zAstranuM vacana che ke, vivekabhraSTAnAma bhavati vinipAta : zatamukha" vivekabhraSTa thanArAnI adhogati seMkaDo rIte thAya che. viveka eTale bhASAne viveka nahi dharmazAstroe bAMdhI ApelI maryAdAo teDavI tenuM nAma vivekaSTatA. - dharmazAstroe bAMdhI ApelI barAkanI maryAdAomAMthI ekane paNa bhaMga karIne leke keTalA nIcA paDyA che tene dAkhale nIce. Ape che. jaina dharma baTeTA khAvAnI manAI kare che, chatAM jemaNe baTeTA khAvAnuM zarU karyuM temanA putrae lasaNa, kAMdA khAvAnuM zarU karyuM.. lasaNa kAMdA jaina uparAMta vaiSNava, svAmInArAyaNa vagere dharmoe paNa. akhAdya gaNyA che, chatAM jaina, vaiSNave ane zivapaMthI brAhmaNe paNa, khAvA lAgyA, tyAre temanA nabIrAone IDAM khAvAmAM bAdha na lAge. ane IDa, mAMsa, mAchalI khAvAM e phezananI sudhAraka gaNAvAtI. bAbata banavA lAgI. Ama peDhI dara peDhI-zAstranI maryAdAnI bahAra dUra ne dUra nIkaLI jaIne ApaNe meLavyuM kazuM nahi. paNa buddhi upara pApanAM, ajJAnanAM AvaraNa caDAvyAM che. A je leke, piSaNanI daSTie bIje kAMI poSaka khorAka nathI! maLate evI hatAzAthI IDAM khAya che athavA pitAnAM bALakane khavaDAve che, temane poSaNa eTale zuM? ane piSaNa kayA padArthomAMthI maLe che tenuM jJAna nathI rahetuM. teo mAtra preTIna pracArathI preTInane ja piSaNa mAne che. paNa pote ja potAnA vanaspatyAhArI kherAkamAM, For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 te sAtvika bajAramAM khorAkamAM mAne che aLaka proTIna khAtA hoya che. IDAMmAM hoya tenA karatAM vadhu preTIna khAtA heya che, tenuM temane jJAna nathI hotuM. mahAva sAtvika ane baLavardhaka khorAkanuM che bhAratIya anna vijJAna proTInane mahatva nathI ApatuM. te samatola rAkane paNa mahatva nathI ApatuM. te sAtvika, baLavardhaka ane vIryavardhaka kherAkamAM mAne che. to pachI e vicAravuM rahyuM ke -baLa ane vIrya kema vadhe? kayA kherAthI vadhe? vIrya hADakAMmAMthI bane. hADakuM vadhAranAra ane majabUta banA -vanAre padArtha che-keziyama. paNa hADakuM lehamAMthI bane che. jema johImAM lehatatva eTale ke raktakaNe vadhAre tema lehIM zuddha ane - baLavAna. ane jenuM leha zuddha tema ja baLavAna hoya tenAM hADakA paNa majabUta ane pUrNa vikAsa pAmelAM hoya. jenAM lehI ane hADakAM anukrame zuddha ane majabUta-te baLavAna ane vIryavAna te ApaNe je khorAka khAIe chIe tenuM dara pAMca divase zahIaramAM nIce mujaba rUpAMtara thAya che ? khorAkane rasa bane che. rasamAMthI rakta-leha-ane che. lehamAMthI meda urphe carabI bane che. carabImAMthI mAMsa bane che. mAMsanuM asthi eTale hADakomAM rUpAMtara thAya che. hADakAMmAMthI majajA bane che. ane aMte tenuM vIryamAM rUpAMtara thAya che. vIryamAMthI ejisa bane che, je joI zakAtuM nathI. anubhavI vaidarAja te pArakhI zake che. " Ama zarIra mATe mukhya agatyanA padArtho lehatatva ane keziyama - che. mATe je kherAkamAM A be padArtho vadhu hoya te khAvAthI mANasa - baLavAna ane vIryavAna bane. tAjuM dUdha ane zuddha ghI-e be te baLa ane vIrya mATe sarva zreSTha padArtha che ja paNa durbhAgye Aje te ApaNI pAsethI nirdayatA pUrvaka jhuMTavAI gayA che. chatAM ApaNe je khorAka peja khAIe chIe vitemAM leha ane keziyama ApaNe sArI rIte, ane IDAM tema ja For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 mAMsa mAchalI karatAM vadhAre pramANamAM maLe che. je ApaNe jANatA na rahevAthI iMDAMnA pracAranI jALamAM phasAtA jaIe chIe. zaji te khAka ja mAnya che dara saMgrAma dITha anAjanI TIna khanIja keziyama kelpharasa hatatva kelarI jAta padArtho eTale - majA 07 ghauM 11.8 1.5 0.05 - - 53 350. bAjare 116 2.7 0.05 - 88 360 maga 24 3.6 * 0.14 0.28 8.4 334aDada ra4 3.4 0.20 0.37 9.8 350. tuveradALa 22.3 3.5 0.14 0026 88 353: caNA 22.5 2.2 031 372. cALA 24.6 3.2 0.07 0049 3.8 327... tala 183 5.2 1.44 0.57 10.5 564 ziMgadANA31.5 2.3 0.05 0.39 1.6: 549. jIruM 187 pa8 1.8 049 31.0 350 methI 202 3.00 , 0.16 037 141 333. (100 grAmara Ika) che (1 IDamAM). 50 05 0.03 0.11 105 87. mAchalI 22.5 0.8 0.02 0.19 09 bakarAnuM mAMsa 185 13 015 0.15 2.5 194 baMnuM mAMsa 187 1.0 0.03 0.2 2.3 11 uparanA koThArthI e spaSTa jaNAya che ke ApaNe je jize zaka khAIe chIe temAM mAMsa, mAchalI, IDa karatAM, lehatatva... keziyama, phospharasa eTale ke majajA jenuM vIryamAM rUpAMtara thAya che. For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 te-e tamAma padArtho ghaNuM vadhAre che. kelarIjha paNa vadhAre che ane proTIna paNa vadhAre che. eTale ApaNe baLavAna ane vIryavAna banavuM hoya te ApaNe je reniMde kherAka khAIe chIe te gya khorAka che. temAM IMDAM ke mAMsa mAchalI umeravAthI kAMI ja phAyado nathI, nukasAna che. AmAM proTInanuM mahatva gauNa banI jAya che, kAraNa ke je, khorAkamAM lehatatva, kelziyama ane phospharasa urphe majajA vadhAre che temAM proTIna paNa vadhAre che ja. ochAmAM ochI kelarIvALA mAMsa, mAchalI ane IDAmAM bIjI manA karatAM hatatva, kelziyama tema ja phespharasa nahivata ja che - eTale zarIranuM baMdhAraNa ghaDavAmAM ke baLa ane vIrya vadhAravA mATe te nakAmAM che. bALakanA zarIranA vikAsamAM paNa te kAMI madadarUpa thaI " mATe te pazcimanA mAMsAhArIe paNa IDAM-mAMsa-mAchalI "akarAMtiyAnI peThe khAtA hevA chatAM ja mAthAdITha reDhathI pAMca liTara dUdha pIve che ane 40 grAma mAkhaNa khAya che. " temanA rAkamAM masAlA nahivata che. dALa, zAka bAphelI khAya che. jyAre ApaNe zAkabhAjI, kaThoLa vageremAM rAI, methI, jIruM vagerene upayoga karIe chIe. temAMthI paNa ApaNane jarUranAM piSaka tattavo maLI rahe che. Ama I, mAchalI ane mAMsAhAra pAchaLa pracAranuM baLa che. sAcuM baLa nathI. sAcuM baLa ApaNe roja khAIe chIe te anAnimAM ja che. ApaNane khUTe che--mAtra tAjuM dUdha ane zuddha ghI. A zuddha ghI ane tAjA dUdhanI bAbate ApaNAM dharma, saMskRti, samAjavyavasthA, arthavyavasthA sAme ane e Aphatane sAmane karI levAmAM ApaNA sUjhazakti ane nizcaya sAme eka pracaMDa paDakAra For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 caMne vikalpa tamArAM bALakane AvI meghavArImAM piSaNa mATe zuM ApavuM athavA tamAre zaktivardhaka khorAkamAM iDAM sivAya bIjuM zuM levuM evI mUMjhavaNathI hatAza thaIne IDane aDavAnI paNa jarUra nathI. nIce ApelI vigata vicArI tene amala karaze te tamArI mUMjhavaNane prazna ja raheze nahi? pa0 grAmanA eka IhAnA 40 thI 60 paisA paDe che I karatAM tala 150 grAmanA talanAM 3pa thI 40 paisA paDe che ane caNa bane 50 grAma caNAnA 20 thI 25 pisA paDe che sasto che. 50 grAma aDAmAM proTIna 615 grAma bIjA agatyanAM poSaka tarave 169 grAma che, talamAM che : 9.15 grAma , , , 8.76 grAma >> caNAmAM cha 11.25 grAma , , , 7-40 grAma iDAM karatAM talamAM ane caNAmAM proTIna anukrame Azare deDhathI begaNuM ane bIjAM vadhu agatyanAM poSakadravya Azare sADAcArathI sADApAMca gaNA che. IMDAne badaNe caNA athavA talanA lADu athavA "cIkI vadhu sastA ane vadhu piSakadravyavALAM che. ApaNA khorAkane vadhu poSaNayukta banAvavAnA bahAne ghauM ane -caNAnA loTamAM mAchalIne bhUko bheLavavAmAM Ave che ema kahevAya che. e sAcuM hoya te lekazAhIne dA karatI sarakAra prajA sAthe jokhamI chetarapiMDI kare che. ApaNA ane vijJAnamAM, khorAkane vadhu piSaNayukta banAvavA ghauM ane bAjarAne leTa pANIne badale dUdhamAM ke dahIMmAM bAMdhatA. * Aje dUdha ke dahIM bhale na maLe paNa ghauMnA leTamAM bAjarAne "leTa bheLavIne ke caNAne leTa bheLavIne tenA roTalA, roTalI, thepalA ke pUrI banAvI tene khUba piSaNayukta banAvI zakAya che. temAM tala paNa nAkhI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 ane ghauM' ke khAjarAnA roTalA, roTalI ke khAkharA, maga, aDada ke tuveranI dALa sAthe khAvAthI mAMsAhAra karatAM ghaNAM vadhAre poSakadravye tame khAtA haiA che, jenI tamane jANa nathI hotI. AjanA yuganI pavitra pharaja Ama poSanA praznane hatAza thavAnI jarA paNuM jarUra nathI. paN. jo tame hRdayapu tamArA dharma-saMskRti ane svAsthya jALavI rAkhavAnI niSThAvALA hA tA uparanI khAkhata tamAre tamArA sAMsa badhI mitro, AzIpADozIne samajAvavI joIe. e tamArI AjanA yuganI pavitra pharaja che. paNa cetane! jema iMDAMne sastu poSaNa banAvavA sastAM dUdha ane ghIne ApaNI pAsethI moMghAM ane duSprApya banAvIne chInavI levAmAM AvyAM che tema IMDAM ane mAMsanA kaTTara harIph kaThoLa, tala vagerene paNa IMDAM karatAM vadhu moMghAM ane duSprApya banAvavAnAM cakro cAkakasa prakAranI annanIti dvArA gatimAna banI cUkyAM che. enA pratikAra tamAre karavA ja paDaze. haMmezAM ApaNe tyAM kaMThALanA bhAva ghauM khAjarAnA bhAva karatAM. AchA rahetA. have gaNatarIpUrvakanI annanIti dvArA temane ghauMbAjarA karatAM bethI traNa gaNA moMghAM banAvI devAmAM AvyAM che ane gaNatarInA samayamAM ja te hajI mAMdha thaI duSprApya ane te Azcaya pAmavA jevu nathI. rALAMzAhInA zikAra na banavu hoya to... mAnavavirAkhI ane mAnavatAviASI khATI annanItinA virA karI anAja ane kaMThALanA bhAvA pharIthI nIcA Ave evI annanIti ghaDavAnI sarakArane pharaja pArTI na zakIe te ApaNe kazAhIne mATe pAtra nathI. tAkazAhI macAvA"nA nArA pokAravAthI nathI kazAhI kheMcavAnI,. nathI vAkazAhI amalamAM AvavAnI. For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 leke pitAnAM hita sAcavavAnI, dharma, saMskRti ane samRddhine nAza karanArI sarakArI nItione pratikAra karavAnI ane A tamAma viSayenuM rakSaNa thaI zake tevI nIti ghaDavAnI sarakArane pharaja paDavAnI sajha ane zakti batAve te ja sAcI lekazAhI TakI zake. lekamAM daivata na hoya to temanA mATe TeLAzAhI zikAra banyA sivAya bIjo koI vikalpa nathI. tAjuM dUdha ane zuddha ghI, e A pRthvI upara sahuthI zreSTha ane sahuthI vadhu puSTidAyaka rAka che, enI jANakArI prajAnA mana uparathI bhUMsI nAkhavAmAM AvI che. dudha e saMpUrNa ane zreSTha khorAka che, enI paNa moTA bhAganA lekone have jANakArI rahI nathI. zaheronI leke have tAjA dUdhanAM rUpa, raMga ane svAda kevA heya te paNa jANatA nathI. lene ema ja samajAI rahyuM che ke proTIna e ja mAtra piSaNanuM sAdhana che ane IDa tema ja mAchalI e ja sahuthI sasto ane sahuthI vadhu proTIna dharAvate rAka che. - je leko A vAta mAnI le che temane e paNa khabara nathI ke teo je aDada, maga ke caNA khAya che temAM IDAM karatAM vadhu proTIna te che ja, paNa IMDAMmAM nathI tevA bIjA pauSTika ta paNa che. amerikana dAdAgIrI - proTInane pracAra ApaNe tyAM baLajabarIthI lAdavAmAM AvyuM che. 1967mAM bihAramAM bhayaMkara dukALa hateA. mANase bhUkhamarAthI maratA hatA. ApaNe amerikA pAsethI anAja mAgyuM. chApAmAM pragaTa thayelA hevAla mujaba amerikAe zarata mUkI ke tamArA dezamAM tame preTInane pracAra karavAnI bAMyadharI Apa te anAja ApIe. ApaNI sarakAre te zarata svIkArI nahi ane anAja vinA bhUkhathI mANase 17 For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 * mAravA lAgyA tyAre sarakAra namI paDI, ane peTanane pracAra karavAnI zarata kabUla karI anAja meLavyuM. sarakArI dhoraNe IDAne pracAra zarU thaye. AnI sAme ucca varNanA dharmapriya lekIne virodha thaye eTale tenI sAme vaLate pracAra zarU thaye ke IDAM ahiMsaka che. IDuM hiMsaka ke ahiMsaka? e viSe banne pakSe joradAra dalIle thaI cUkI che, ane e vitaMDAvAdamAM IDa anArthika che. sastAM kaThoLa karatAM moMghAM IDAM ochAM poSaNavALAM che e hakIkata dabAI gaI che. - IMDAMne judAjudA daSTibiMduthI pracAra thayA ja kare che ane lekenA manamAM khoTI mAnyatAo ThekI besADavAmAM Ave che eTale IDIthI vadhu sArI, vadhu vadhu sastI ane vadhu pauSTika cIje pite ja khAtA hoya che te samajavAne ke jANavAne lekone samaya ja maLatuM nathI. temanA magaja upara IDA ane proTInane mAre vividha rIte cAlu emAM abhimAna levA jevuM zuM che? have abhimAnapUrvaka e dave karavAmAM Ave che ke ApaNe varase pAMca abaja IDAM pedA karavAnI siddhi meLavI che. ane rAkanI taMgI tema ja piSaNanA abhAvathI pIDAtA bhAratavAsIoe IDAne piSaNayukta kherAka tarIke apanAvyuM che. A eka haLahaLatuM jUThANuM che. e AhAra ke kherAka nathI, khorAka tene kahevAya, jenAthI peTa bharAya ane bhUkha zAMta thAya, je khAIne nirvAha karI zakAya. dUdha kherAka che. mosaMbI ane saMtarAM rAka che. kAraNa ke e pIvAthI ke khAvAthI bhUkha zAMta thAya che. peTa bharAya che. mahinAo, are! varasa sudhI e khAIne nirvAha karI zakAya che. jIvI zakAya che paNa mANasa caTaNI khAIne ke athANuM khAIne jIvI zake nahi. te ja pramANe iMDAM khAIne paNa jIvI zake nahi, eTale IDAM kherAka che evI darakhAsta vAhiyAta che, avaijJAnika che. For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 vadhu piSaNane savAla ja upasthita thatuM nathI, kAraNa ke tenAthI vadhu poSaNayukta anAja khAIe chIe. IDAM khArAka nathI, paNa IDa mUkanArI maraghI, manuSyane rAka khAI jaIne mAnavajAta mATe sakanI taMgI pedA kare che. roja traNa maraghAM eka mANasanuM anAja khAI ne anAjanI taMgImAM vadhAro kare che. eTale IDuM barAka nathI, paNa kherAkanI achata vadhAranAre padArtha che. hAMnA utpAdanane vadhAre tela ane vanaspatinA bhAvamAM mAjhA sukAvaze. IDAnI jAte vikasAvavA mATe IDanuM utpAdana vadhAravAnI siddhi meLavavA mATe, kahevAtAM ahiMsaka Isi pidA karavA mATe ke vijANuM -yaMtronI madadathI IDa sevIne macchIne vadhu IDA mUkavAne samaya ApavA mATe abhimAna sevavAmAM Ave che. paNa hakIkata e che ke jema jema IDAMnuM utpAdana vadhArAya che, tema tema dezamAM tela ane vanaspatine bhAva, kALAbajAra ane achata vadhe che. - kAraNa ke IDAM kaI pAkelI kerInI jema cUsIne khavAtAM nathI. moTA bhAge tenI AmaleTa banAvIne khavAya che ane dareka AmaleTa dITha 10 grAma tela ke vanaspati vAparavuM paDe che. pAMca abaja ImAMthI cAra abaja AmaleTa bane te 40 hajAra Tana (cAra karoDa kila) tela ke vanaspatine vaparAza vadhI jAya. IDuM kherAka nathI. te IDa sAthe khorAka khAI zakAtuM nathI. jema roTale dALa ke zAka sAthe khavAya che tema IDAM sAthe khorAka khAI zakAtuM nathI. paNa dareka vIsa IDa pAchaLa cAra kile anAja ane 200 grAma telanI achata vadhe che. saMhAranI dizAmAM AgaLa vadhatuM Adhunika vijJAna AjanuM kahevAtuM vijJAna saMhAranI dizAmAM ja AgaLa vadhI rahyuM che. je A vijJAna naranA samAgama vinA maraghInA peTamAM IDa pidA karavAmAM saphaLa thayuM che, te je ghaTAM, bakarAM ane gAyanA zarIramAM For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naranA samAgama vinA-nijIva baccAM pedA karavA sudhI AgaLa vadhaze te te eka kamanasIma ghaTanA haze, kAraNa ke vijJAna ane vaijJAnika tyAMthI sIdhe strI jAti upara kUdako mAraze ane puruSanA samAgama vinA vijJAnanI madadathI strIonAM zarIramAM nijIva bALake pedA karIne A bALakanuM ahiMsaka mAMsa khAvA lekene lalacAvaze. Ameya bI. mAMsa karatAM naramAMsa vadhu svAdiSTa hoya che, eTale jema maraghIne IDa pedA karavAnuM mazIna banAvI devAI che. tema jAtine ahiMsaka nA mAMsa pedA karavAnuM sAdhana nahi banAvI devAya? pazcimI vijJAna sIo upara tUTI paDaze AjanA pazcimI vijJAne koI paNa prANa upara mata ane motane paNa sAruM kahevaDAve evI yAtanAone varasAda varasAvavAmAM maNa rAkhI nathI. have eka ja pagaluM AgaLa, A yAtanAone varasAda jAti upara tUTI paDe. strI mAtra ahiMsaka naramAMsa pedA karavAnuM mazIna banI jAya te Azcarya pAmavA jevuM nathI. proTInanA nAme IDane pracAra karatI mahilAo have cetaze. kharI? saMbhava ocho che, kAraNa ke temanAmAM bauddhika aMdhApo phelA. jAya che. bhautika aMdhApo (AMkhe na dekhAya te) vadhI rahyo che te joI zakAtuM nathI. kAraNa ke buddhi keI dravya padArtha nathI, ane samAjamAM khAsa karIne zikSita vargamAM bauddhika aMdhApo udhaInI peThe prasarate. jAya che. bALaka janme tyArathI tene pUratuM dUdha ApavAmAM Ave te traNa varasa sudhI tene bauddhika ane mAnasika vikAsa thAya che, paNa dUdha. na maLe te e vikAsa aTakI jAya che, ane AMkhanI rozanI cAlI jAya che. pachI, poSaNanA nAme IDa mAMsayukta rAka khavaDAvavAmAM Ave che tyAre temane bauddhika aMdhApo Ave che. AvA aMdhenI. baTeliyane AjanA rAjadvArI pakSenI chAvaNIomAM jovA nathI maLatI?" For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. mAMsAhAra mAMsAhAra saste nathI dareka vastunuM mUlyAMkana paisA vaDe ja karavAnI praNAlikA jyAM cAlu karAI che evA samAjamAM Aje dharma, saMskRti, nItimattA ane zarIrasvAsthanI dalIle tarapha upekSA batAvavAmAM Ave te paNa Arthika -daSTie paNa mAMsAhAra garIba mATe saste piSaka AhAra che evI badalIla hakIkata ane AMkaDAnI kasoTI upara TakI zake tema nathI. bIjA vizvayuddha pahelAM pazcimanA dezomAM proTIna karatAM kelarIjhane vadhu mahatva apAtuM. khorAkanA mUlya tenA dvArA maLatI kelarIjha nakakI karAtAM. nIce Apela kepTaka vaDe bIjA vizvayuddha pahelAnAM khAdya padArthonA "bhAva mujaba vaijJAnikoe taiyAra karIne siddha karI ApyuM hatuM ke mAMsAhArathI maLatI kelarIjha anAja-khAI ne meLavavAmAM AvatI kelarIjha karatAM ghaNuM sastI che. "padArthanuM nAma padArthanI kiMmata eka pAunDa padArthamAM eka pAunDanI maLatI kelarIjha * zi.' pe. poka (baMDanuM mAMsa) 1 - 10.1/ra, 1873 - - 5 1782 - 1 pAunDa eTale 450 grAma De. eDamanDa, AI ojha 0 - 2.1/2 1651 makAI 0-3.1/2 1544 cAkhA 0-4.1/2 1631 ghauM For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 657, nAma vaTANA ane bIjAM kaThoLa 05 thI 7.1/2 1625 gAyanuM mAMsa 1-6 1.1/2 1920 maTana 18. 1376 maraghAM ane IDAM 2-6 thI 4-6 pAu 0-2.1/2 1176 sara viliyama kupara nIcenA koSTakamAM . A judA judA khAdya padArthonI te samayanI kiMmatamAM dara eka ziliMgamAM keTalI kelarI maLe tenI vigata ApI che. " (eka ziliMga eTale hAlanA 75 paisA) khAdya padArthanuM dara pAunDa dITha eka ziliMgamAM te padArtha tenI kiMmata mAMthI maLatI kelI eka pAunDa eTale 450 grAma gomAMsa 1 ziliMga 6.1/5 pensa 1065 makAIne leTa 0 - 31/2 pensa pa294 javane leTa 4926 cokhA 0 1/2 pensa 4349 baTeTA 7 pAunDanA 0 - 11-3/4 pensa 2223 dUdha 1 kavArTa 0 - 5.1/ra pensa 1773. 1 kavArTa = 1 liTara 136 grAma mAMsAhArane vadhAre prajAne bhUkhamarAmAM dhakelI deze A viSayane eka navA ane judA daSTibiMduthI paNa joI zakAya mAnavIne kudaratI kherAka anAja che. je teNe sAMje mAMsa khAvuM hoya te te pedA karavA mATe anAja mATe joIe tenA karatAM ghaNuM vadhAre jamIna rekavI joIe. je pariNAme anAjanA dukALa ane bhUkhamarAthI mAnavIonA mRtyumAM pariNameA jotAM mAnavajAta sAme sAce For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 khatare vastI vadhArAne nathI, paNa tene mAMsAhAra tarapha vALavAthI e khataro pedA thAya che. eka ekara jamIna upara mAMsa keTaluM pedA thaI zake ane anAja keTaluM pedA thaI zake tenA AMkaDA ApyA che. utpAdananA AMkaDA pazcimanA vikasita dezanA che, jyAM varasamAM be pAka sahelAIthI laI zakAya che. (1) comAsAnA varasAdanA pANInI madadathI (2) ziyALAmAM barapha paDe che tyAre tamAma jamIna upara baraphanAM cesalo jAmI jAya che. vasaMta RtumAM barapha pIgaLe che tyAre tamAma jamIna jalajalAkAra thaI jAya che tyAre bIje pAka laI zakAya che. yuropa-amerikAmAM pradezamAM eka ekare keTalA khAdya padArtho pedA thaI zake che tenI vigataH khAdya pAnuM nAma dara ekare keTalA pAunDa thAya maTana 228 pAunDa 182 ) ghauM 1680 >> bAjarI 2200 vaTANuM 1650 vAla 1800 gomAMsa 1800 cokhA : 4565 . baTeTA - makAI . . 3120 ) 20160 che gAjara 33600 ratALu 40000 che. 75000 che baMDa 14 ki anAja khAya tyAre tenA zarIramAM eka kile mAsa baMdhAya, jyAre bIjA prANIo 16 kile anAja khAya tyAre . bITa For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 temanA zarIramAM eka kilA mAMsa baMdhAya che. A hisAbe dara eka kilA mAMsa meLavavA 16 kilA anAjanA bhoga ApavA maTe che. mANasa ekalu mAMsa khAIne jIvI zakatA nathI. e mAMsa khAya tyAre paNa mAMsa na khAnArA mANasa jeTaluM ja anAja khAtA hoya che. te jo rAja 100 grAma mAMsa khAya tA 1600 grAma anAjanuM mAMsamAM rUpAMtara karIne khAya che uparAMta 400 grAma khIjuM anAja khAya che eTale ke nirAmiSAhArI manuSya rAja 400 grAma anAja khAya che, jyAre mAMsAhArI rAjanuM e kalA anAja khAya che. (400 grAma anAja ane 1600 grAma anAjanuM mAMsamAM thayelu rUpAMtara) A pramANe mAMsAhArIe mAnavasRSTi sAme khatarA pedA kare che ane tenA ToSanA Topale vastIvadhArA upara nAkhe che. zuM icchA che ! hajAro ratala anAja ? ke mAtra thoDA ratala mAMsa ? bhAratamAM leAkAnu jIvana grAmya bhASAmAM jene AkAzI khetI kahe che te sUkI khetI upara AdhAra rAkhe che, kAraNu ke ApaNe tyAM kham paDatA nathI eTale mukhyatve varasAdanA pANI vaDe ja je anAja ugADIe tenA vaDe ja mukhyatve calAvavu paDe che. si'cAInI sagavaDa kula khetInI jamInanA 18 TakA jeTalI jamIna pUratI ja che ane te paNa mAtra kAgaLa upara, kAraNa ke mATA bhAganA kUvA sukAI gayA che. nadIe nAza pAmI che, taLAvA mATIthI bharAI gayAM che. ane jyAM naherI che te naherAmAM paNa cAmAsAmAM jo varasAda Ache paDayA hAya teA pANI hAtuM nathI. te uparAMta baso varasa sudhI ekadhArI govadhanI nItithI baLadanI kheMcane kAraNe jamIna ceAgya rIte kheDI zakAtI nathI. (ceAgya rIte kheDavI eTale UbhI-mADI ane pharIthI UbhI ema traNa vakhata kheDavI) chANunI paNa khe ca paDI, jethI pUratu chANiyuM khAtara maLatuM nathI. (pUratu' For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chANiyuM khAtara eTale vAvavAnA anAjanI jAta mujaba dara ekara 10 gADAMthI 50 gADAM chANa nAkhavuM) vaLI chANanI kheMcane kAraNe chANunuM baLataNa na maLavAthI lokoe jaMgale kApIne bALI nAkhyAM. jethI pavanamAM jamInanI uparanI phaLadrupa mATI UDI jaIne nadIo ane taLAve pUrI de che ane pANIne dukALa prasare che. Ama jamIna dara varSe dhevAtI jaIne pitAnI phaLadrupatA gumAvatI jAya che, ane egya kheDANa tema ja pUratA khAtara rUpI poSaNa na maLavAthI pAka ApavAnI tenI zakti paNa gumAvatI jAya che. je pradezamAM govadhanI nIti zarU thaI te pahelAM ekare 100 maNa (2000 kila) anAja pAkatuM tyAM, have mAtra 15 thI 20 maNa (300 thI 400 kila) anAja pAke che. ApaNe tyAM jamInamAM hAla ekare keTaluM anAja utpanna karI zakavAnI kSamatA che tenI vigata nIce ApI che. . : egya kheDANa ane pUratA khAtara vaDe anAja utpanna karavAnI ApaNI jamInanI kSamatA. * anAjanuM nAma dara ekara jamInanI utpAdana pAunDamAM " 'jAta mujaba cekhA 750 thI 3750 400 thI 1200 koI pradezamAM 2200 620 thI 2500 400, 800, 1200, 1500, 2000 400, 800, 1000, 2000 ja. 600 thI 1600 vaTANA ane bIjAM kALa, 500 thI 2,000 * baTeTA 8,000 thI 10,000 ghauM makAi juvAre bAjaro For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 tu daramiyAna 16,000 thI 20,000 gAjara 10,000 thI rara,000 8,000 thI 12,000 ratALu (zakariyA) 15,000 thI 20,000 (inDiyana kAunsila opha egrikalcarala risarca dvArA prakAzita e henDabuka epha egrikalcarala risarca pAnA 137 thI 1lpa, 34. bITa ane 405) upara jaNAvela utpAdananA AMkaDA te ApaNI jamInanI pAka ApavAnI kSamatAnA che. hakIktamAM apUratI kheDa, kheDANa ane pANIne. aMge kSamatA karatAM ochuM pAka Utare che. atyAre je pAka Utare che e gaNatarIe je anAjane . upaga khAvAne badale mAMsa utpAdana karavA pazuone khavaDAvavA karIe. te pazcimanA dezanAM maTana ane gaumAMsanA anukrame 228 pAunDa ane 182 pAunDa sAme ApaNe dara ekare mAtra anukrame 63 pAunDa ane 50 pAunDa utpAdana karIe zakIe. cekasa dayavALA ane cokakasa hita dharAvatA vargo taraphathI : game te dhAradAra pracAra thAya chatAM ekaradITha seMkaDo ane hajAra pAunDa anAja bIjA khAdya padArtho cheDIne mAtra 63 pAunDa maTana. ane 50 pAunDa gaumAMsa pedA karavAnA raste caDavuM ke kema ene nirNaya prajAe kara ja rahyo. A prajAne e raste caDAvavA mATe te Dukakara kendro vistAravAnI,. juThAM pralezane ApIne saMkara gAyane gAmaDe gAmaDe ghusADI devAnA jhaDapI pagalAM amalamAM mukAyA kare che. bhrAmaka pracArathI chetarAze nahi prANIonI katalane vAjabI tema ja Avazyaka TharAvavA pracAranA vividha pAsAMo upasAvavAmAM AvyAM che. judA judA daSTikoNathI ! For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 pracAra karavAmAM Ave che. kayAMka vadhI rahelI mAnava vastI bhUkhe marI, na jAya mATe mAMsAhAra tarapha vaLavAnuM jarUrI che e pracAra thAya che. te vaLI sastA preTInanuM poSaNa garIba prajAne maLe te mATe mAMsAhAra Avazyaka havAne pracAra thAya che. kaI tene huMDiyAmaNa meLavavAnA amogha sAdhana tarIke AgaLa kare che. te koI garIbane pUraka kamANa ApavAnA prabaLa sAdhanamAM khapAve che. keI tene bekArI nivAraNa mATe upayogI kahe che te koI. leone samRddha thavA mATe A raste javAnI salAha Ape che. ane A badhI dalIla karanAra kAM te pradhAne che athavA moTA hedAra hoya che, athavA meTA DigrIdhArIe ke mabalakha paise ane lAgavagathI samAjamAM moTA mAnamarataba dabAvI janArA che. uparAMta AvA pracArako pracchanna gAMdhIvAdI hovAne dA karanArA, vaiSNava hevAne, svAmInArAyaNa saMpradAyanA hevAne ke jaina hovAne dA. karanArA paNa che. ' : ghaNI vakhata AvI rajUAte taddana vAhiyAta hoya che. hakIktanA TekA vinAnI hoya che. avahevAru ane anArthika paNa hoya che. paNa bheLI prajA e jANatI nathI hotI ane pracArakonA mobhAnI temanA mana upara asara paDatI hevAthI katala ane mAMsAhArane vAjabI mAnavA. lAge che. mAMsAhArI banI jatI nathI paNa katala ane mAMsAhAra taraphane temane prakopa zAMta paDe che, eTale temanI bhAvi prajA mAMsAhArI bane te Azcarya pAmavA jevuM nathI. garIbIthI pIDAtI navI peDhI sarakArI lAlaca ane pracArathI, bhoLavAIne A katalanA dhaMdhAmAM joDAvA jarUra lalacAze. * prANIonI katalane vAjabI TharAvavI hoya te tene mAMsAhArI banAvavA joIe. mAMsAhArI banyA pachI temane mAMsa meMvuM paDe ane. te na khAya tene vadhe nahi. katala sAmene temane ugrapakepa nAza. pAme eTaluM basa che. For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2}e lokAne sahelAithI mAMsAhArI banAvI na zakAya te mATe gaNIenA "tAraNahAra manIne gaNI mATe sastA preTIna ane preTIna mATe IDAnI darakhAsta AvI. lekIe tenA hiMsAnA muddA upara virodha karyo. tyAre ahiMsaka IMDAMnI darakhAsta AvI. leka IMDu hiMsaka ke ahiMsaka evA vivAdamAM aTavAtA rahyA ane karI rUpiyAne kharce maraghAMkendro gAMdhIvAdI pradhAnAe cAlu karI dIdhAM. ane peAtAnAM pagalAMne vAjabI TharAvavA kahI dIdhu ke ahiMsaka IMDAM khAvAmAM vAMdhe ` nathI. amArAM kendromAM banatAM IMDAM ahiMsaka haze. IMDAM pachI mAchalI ane DukkaranA mAMsanI ceAjanAe AvI. vaLI "dalIyA cAlu thaI ke dariyAkinArAnA leka poSaNanA abhAve mAMdA paDe tenA karatAM dariyAmAM maphata maLatI mAchalIe khAIne peASaNa meLave temAM zu' khATuM che? AvA pracAra pAchaLa leAkeAne e khyAla na rahyo ke dariyAkinAre je leAkeA mAchalAM khAtA hatA, temanAmAM mAchalI na khAnArA loko jeTalI ja khImArIo hatI kAraNa ke, e ane varganA lokonI thALImAMthI tAjI dUdha ane zuddha ghI AMcakI levAmAM AvyAM hatAM, ane *preTIna tA teo rAja je anAja khAtA te tamAma khArAkamAM paNu hatu. aDada, maga vagere garImAne khAsa khArAka gaNAya temAM tA 22 TakA prATIna che; jyAre mAchalImAM 2001/2 TakA che, vaLI mAchalIthI peTa bharAtu nathI. aDada ane maga khAine peTa bharI zakAya che. mAchalAM mAravA jevA ke Dukkarone mAravA mATe khAsa prakAre ucharIne pachI temane mArIne mAMsa pedA karavAnA adhama dhaMdhA tarapha vALavA TAkAne rAjI ApavAnA bahAne athAga prayatno thAya che, tyAre ahI eka hakIkata pratye vAcakAnuM dhyAna DhAravuM Avazyaka che. custa khAdIdhArI vaDApradhAnanA ja vizeSa ! janatA sarakAranA vahIvaTa daramiyAna kendranA pradhAna jyAja pharanAnDIjhe khAdInA vikAsa dvArA lakAne rAjI ane kApaDa pUruM... pADavAnI darakhAsta mUkI tyAre e darakhAstane evu' bahAnuM. AgaLa karIne pheMkI DhavAmAM AvI ke khAdInA vecANu mATenI koI vyavasthA nathI. For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 - khAdIceAjanAnA virAdhanuM A eka behUduM mahAnuM hatuM. te samayanA vaDApradhAna custa gAMdhIvAdI hovAnA dAvA karatA. rAja raci kAMtatAM.. vaDApradhAMna paDe mirAjyA pahelAM rAjaghATa upara jaIne gAMdhIjInA adhUrAM kAryo pUrAM karavAnA zapatha lIdhA hatA. TUzabharamAM dareka jillAmAM nAnAM meTAM khAdI kAryAlaye hatAM, khAdI dvArA rAjI ane kaparyAM karoDo mANasAne maLI zakavAnI tamAma sagavaDIya hastI dharAve che. khAdI mATenA kAcA mAla rU-gAmaDAMomAM thAya che. rU-kapAsa. uparanI tamAma prakriyAo karIne kApaDa banAvavAnI sUjha, tenAM sAdhana ane tenA upayoga karanArA vaNakarAnI khoTa nathI. tenA vikAsa mATe paradezI sahAyanI jarUra nathI, vecANuvyavasthA na haiAya te e vyavasthA karavAmAM koI muzkelI nathI. e te rAcaracIlArthI bharelI majabUta ane suMdara mahelAtane vyavasthita karavA jevuM ja kAya' che chatAM tene ThukarAvI devAyu. ahiMsAnA jApa japanArI sarakAre mAMsAhAra vadhAravAnuM bIDu jhaDapyu jyAre bIjA hAtha upara 50 TakAthI vadhAre leAkAne mAMsAhArane tIvra virAdha che. je leAkAne mAMsAhAranA virAdha nathI, temAMthI paNu, bhAgye ja e TakA leAkA rAja mAMsa khAtA haze. kAI yAkhaDayA. mANase mAchalAM mAratAM, ane Dukkara mAravAnAM katalakhAnAM hatAM ja nahi. bhAratanAM cha lAkha gAmaDAMomAM mAMsa ke mAchalInuM khajAra ja nathI. 2643 zaherAmAMthI paNa bhAgye ja ekAda hajAra zaheramAM mAchalAMnuM bajAra heze. zIkheA ke khristIo jemanI tenI maune vastI 2 karoDa 46 lAkhanI che. tee mAtra bhUMDanuM mAMsa khAtA hoya. che ane te paNa rAja te nahi ja. chatAM mAchalAM ane mAMsa kSetre zUnyamAMthI sarjana karavAnuM gAMdhI vAdI, ahiMsAnA jApa japanArI sarakAroe mIDuM jhaDapyuM ane te, mATe paradezI pAsethI ane vizva beMka pAsethI karAyA rUpiyAnu For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 karaja karIne prajAne e karaja sahAyarUpa dekhADyuM. jethI prajA bhama"NamAM rahe A baMne dhaMdhAo tarapha garIba ane bekAra lekane rajI meLavI ApavAnI ane vadhu kamANI karavAnI lAlaca ApIne AkarSI vizvavikhyAta baMdarane macchImAra kendromAM pheravI naMkhAyAM " bhArata tenA vahANavaTA mATe prakhyAta hatuM. tenAM lakhe vahANe sAta sAgara upara pharI vaLatAM. cheka 194ramAM paNa bhAratanAM saDha vaDe cAlatAM dezI vahANene bhUtakALamAM duniyAe kadI na joyelI evI vizALa saMkhyAne kAphala ara samudramAM jamA thaye hatuM, ane AphrikAmAM tema ja eziyAmAM patharAyelA mitra-rAjyanAM 20 lAkhathI -vadhu sainyane tamAma puravaTho pacADavAnuM adbhuta parAkrama karyuM hatuM. A vahaNene cakkasa pagalAM dvArA gUMgaLAvI devAmAM AvyAM. pariNAme bhAratanAM rarapa baMdaremAMthI 50 baMdha paDI gayAM che. je baMdaro cAlu che temAM paNa deza vahANavaTu lagabhaga baMdha paDayuM che ane A baMdaranA prabaLa vahANavaTIone mAchImAre banAvI devAnI jALa phelAI gaI che. eka jamAnAmAM mAchImArane dhaMdhe ghaNe halake gaNAtuM. have tene masyaudyoganuM nAma ApIne paradezI sahAyane epa caDhAvIne tene 'uccatama banAvI devAye che. verAvaLa, muMbaI, mAMgara, kocIna, tutIkarIna, vizAkhapaTTama, kAravAra, kAnAnora, maMDapama, enAkulama, kudAra, nAgapaTTama, porabaMdara umaragAma, bhaktala, bepura, bAlIyApaTTaNa, nIjhanajhama, kAkInADA, haldIyA, pirTablera, madrAsa, mAMgaroLa, dvArakA vagere eka jamAnAnA vizvavikhyAta aMdarone macchImAra kendromAM pheravI naMkhAyAM che. asyaudyoga vikasAvavA mATe levAyelAM pagalAMe judAM judAM rAjyamAMthI 2744 mANasane mAchalI mAravAnI ane For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 * marelI mAchalIo upara prakriyA karavAnuM zikSaNa ApI judAM judAM kendromAM vaheMcI devAyAM. mAchala jALavavA mATe zautagRho ane AIsa phekaTarIo bAMdhavAmAM AvI. temanI heraphera mATe lArIo, relave vegane, pAkA rastA bAMdhavAmAM AvyA. ja 95 Tana barapha banAve evI 11 phekaTarIe, 13 zItaghare, mAchalIne ThArIne barapha jevI karI nAkhe tevA cAra zijhiMga plAnTa banAvyA. jemAM reja 47 Tana mAchalIone ThaMDI banAvI zakAya. 500 Tana mAchalIo rAkhI zakAya tevA cAra phejhana sTera bAMdhavAmAM AvyA. tamAma kharca paradeza sahAya vaDe karavAmAM A . - navI macchImAra le banAvavAmAM eTale ke paradezathI kharIdavAmAM AvI. dariyAI lAkha vahANamAMthI have mAtra 8000 vahANa bAkI rahyAM che. jayAre AvI macchImAra yAMtrika hoDI eka paNa na hatI tene badale atyAre 13,500thI vadhAre che ane hajI temAM vadhAre thaI rahyo che. - I. sa. 1966mAM 13,67,000 Tana ane 1968mAM 15,26,000 Tana mAchalI mAravAmAM AvI ane 19mAM 30 karoDa rUpiyAnI mAchalI nikAsa karavAmAM AvI. (India 1970 Page 254) - I. sa. 1971/7ramAM 44 karoDa 55 lAkha rUpiyAnI 35,500 Tana mAchalI nikAsa karavAmAM AvI. 1972-73mAM mAchalInI nikAsa vadhIne 38900 Tana thaI nikAsane vadhAre 91/2 TakA thaye jyAre tenI kiMmatamAM 34 TakAne vadhAre thaye. A badhuM echuM hoya tema bAMgalAdeza sAthe nava karoDa rUpiyAnI AyAta karavAmAM AvI. (India 1974 Page 191) mAchalI mAravAnA ane tenI upara prakriyA karavAnA muMbaI, AgrA, barAkapura ane haidrAbAda khAte zikSaNa kendro cAlu karavAmAM For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varasa AvyA ane dezanA aMdaranA bhAgamAM nadIo, taLA, moTA jaLabaMdhamAM paNuM mAchalIo ucheravA, mAravA, khAvA, khavaDAvavAnI kriyAo vegapUrvaka zarU karavAmAM AvI. (India 1977-78, Page 222) pAMcamI paMcavarSiya janAmAM tene preTInayukta khorAka pare, pADavA ane hUMDiyAmaNa kamAvAnA bevaDA uddezane AgaLa karI 31 lAkha 18 hajAra Tana mAchalA mAravAnuM lakSyAMka nakakI karI 150 karoDa rUpiyAnuM hUMDiyAmaNa kamAI levAnI cejanA na thaI. 'ahIM e yAda rAkhavuM jarUrI che ke garIba varganA mukhya rAka aDada ane magamAM 24 TakA proTIna che. tuveramAM 22.3 TakA proTIna, che. jyAre mAchalImAM 22.5 TakA peTIna che. eTale kone mAchalI dvArA satuM preTIna ApavAnI vAta behUdI che. mukhya uddeza mAtra hiMsA dvArA daMDiyAmaNa meLavavAne che. je nIcenA AMkaDAthI sAbita thAya che ? mAchalAMnI nikAsa ' daMDiyAmaNanI Avaka1975/76 54463 Tana 124 karoDa 1974/75 karatAM 1975/76mAM nikAsa 20 TakA vadhu hatI. Avaka 82 TakA vadhu thaI. 1976/77mAM hUMDiyAmaNanI Avaka vadhIne 184 karoDa 12 lAkha rUpiyA thaI verAvaLa ane mAMgaroLa ane saurASTramAM AvelAM baMdara che. temane vizvabeMkanI sahAya laIne moTA macchI kendra tarIke vikasAvavAne nirNaya karavAmAM AvyuM. (India 1977-78, Page 221-222) khAlI vecavAnuM bhAra na zodhI zakayA. bhUkane mAravAnI yojanA ghaDI zakayA. na have khAdI vecavAnuM bajAra na zodhI zakanArA gAMdhIvAdI pradhAnee bhUMDane vadhu ne vadhu pramANamAM ucherIne mAravA mATe kevA maraNiya prayAsa karyA te juo : For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 . - IndiLa , 1965-66mAM alIgaDha harIzughATa ane Ara kendramAM zarU karAyelAM baMDa-uchera kendromAMthI 18 nara bhUMDa ane 14 mAdA juNene ucherI judA judA rAjyomAM baMDa-uchera kendro zarU karavA vaheMcI ApyAM, ane jyAM eka paNa bhUuchera kendra ke katalakhAnuM na hatuM, tyAM zunyamAMthI sarjana karavAnuM zarU karyuM. che . (India 1966, Page 237) tyAra bAda mAMsa upara prakriyA karavAnI sAta phekaTarIo, bhUMDanI jAta sudhAravAnAM para (bAvana) kendro ane 140 bhaMDa-uchera kendro zarU karavAmAM AvyAM. jAta sudhAravA mATe paradezathI moTI bUDanI AyAta karavAmAM AvI. jethI janAmAM bIjAM 10 baMDa-sudhAra kendro ane 25 uchera kendro zarU karavAmAM AvyAM. (India 1970, Page 25) " 1972-73mAM baMDanuM 900 Tana eTale ke nava lAkha kile mAMsa pedA karavAmAM AvyuM. paradezathI maMgAvelA jUnAM saMkara baccAone kheDUtene ucheravA ane ucherIne mAravA mATe vaheMcI devAmAM AvyAM. khenI kephArmiga sesAyaTIo zarU karavAmAM AvI. A sosAyaTIonAM bhaMDe khetaramAM ucherAtAM, mATe temane phArmiMga sosAyaTInuM nAma apAyuM. ane te mAMsane phAma preDaTa-khetapedAza tarIke oLakhAvI. jethI e jANa na thAya ke e mAMsanI pedAza che. jema sAta samudra kheDanArA dariyAlAlene mAchImAra banAvI dIdhA tema dharatImAMthI dhAna pedA karI jagatane poSanAra jagatanA tAtA gaNAnAra kheDUtane kheDUtamAMthI kasAI banavA preryA. ' ahIM bhUMDanA mAMsanI nikAsanA saMjoge bahu UjaLA nathI. kAraNa ke yuropa-amerikana dezomAM bhUMDa-uchera moTA pAyA upara vikasela che. karoDanI saMkhyAmAM temanI pAse baDe che. muslima dezomAM bhUMDanuM - 18 For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAMsa harAma gaNAya che. eTale jUnA mAMsanI nikAsanA saMge bahu dhaMdhaLA che. te pachI ema ja dhAravuM rahyuM ke baMDanA mAMsa upara prakriyAo karI tenA rUganAma badalAvIne dagA-phaTakAthI bhAratanI nirAmiSAhArI prajAne e khAtI karI devI. . mAchalIo vadhu mAravAnI jinA zA mATe haze? '' mAchalI mAravAnI ane tenI nikAsa karavAnI cejanA viSe paNa praba e che ke amerikA ane jApAnanI banne bAju vizALa mahAsAgara che. temane samudrataTa ApaNA samudrataTa karatAM ghaNuM maTe che. te banne deze uparAMta yuropanA ze paNa mAchalI mAravAnA dhaMdhAmAM khUba pAvaradhA che. temane sadIo jUne e dhaMdhAne anubhava che. ApaNA karatAM vadhu adyatana sAdhane vizALa pramANamAM dharAve che. te pachI cInA ane jApAnIe pitAnA samudra che hajAro mAIla dUra ApaNA samudramAM zA mATe mAchalAM pakaDavA dhasI Ave che? zuM temanA samudranI mAchalI teoe khAIne khatama karI nAkhI haze? yuropa-amerikAnI vastI ApaNA karatAM ochI che ane temanAM samudro, sAdhane ane sajha ApaNA karatAM vadhAre che. chatAM zuM temane temanA samudranI mAchalIo pUrI nathI paDatI ke ApaNI pAsethI kharI? zakyatA te e che amerikA vizvanA avikasita dezanAM anAjanAM bajAra hAtha karI temane pitAnAM oziyALAM ane Arthika rIte parAdhIna banAvavA mAge che, paNa e karaDe lekene anAja pUruM pADavAnI enI tAkAta maryAdita che. eTale ApaNI pAsethI mAchalI kharIdI zasAyaNika kriyAthI tenI gaMdha uDAvI daI, sUkavI tene leTa karIne anAjanA leTamAM bheLavI vadhu piSaNayukta More Protinised leTanA nAme vecave. AvA badaIrAdA sivAya ApaNI pAsethI mAchalI khIThAnuM pazcimI dezone kaI kAraNa heI zake nahi. khuda ApaNA dezamAM paNa evI zaMkA sevAya che ke mAchalIne vAsa uDADI dIdhela leTa-anAjanA leTamAM bheLavI dezanA aMdaranA For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 bhAgamAM lekene vecavAmAM Ave che. jyAM lekane AvA kazA dagAnI gaMdha paNa na hoya. khAsa karIne garIba vistAramAM Ave bheLaseLiye leTa sate bhAve vecIne prajAne chetaravAnI A ejanA kahevAya che ke amalamAM AvI cUkI che. A uparAMta e leTa banAvavAnuM paNa amerikAmAM meMghI majUrIne lIdhe meMghu paDe mATe ApaNe tyAM ja te daLavAnI phekaTarIo cAlu thaI che. ene mATe gharAka amerikA che ema kahevAya che. amerikA kadAca e ja leTa kesUlsamAM bharIne proTInanA kensula tarIke ane ghauMnA ke makAInA leTamAM bheLavIne proTInayukta leTa tarIke avikasita dezanI prajAne vaheMcI temanuM sahAyanA nAme zeSaNa karatuM haze ! . amerikA eka kAMkare be pakSI mAre che !! - thoDA samaya pahelAM amerikI sarakAranA kRSi vibhAge eka ekara jamInamAM kaI rIte vadhu Avaka thAya, mAMsa utpanna karavA gAya pALIne? bakarI pALIne? Ika meLavavA maraghA pALIne? ke dUdha mATe gAya rAkhIne? e viSe saMzodhana karyuM hatuM, jenuM pariNAma nIce mujaba AvyuM hatuM ? tamAma vajana pAunDamAM (pAunDa eTale 450 grAma) dUdha mATe gAya IDAM mATe maraghA mAMsa mATe bakarI gomAMsa mATe rAkhavAthI rAkhavAthI rAkhavAthI gAya rAkhavAthI eka ekara jamInamAMthI nIce mujaba padArtho maLI zake. bakarInuM mAMsa gomAMsa dUdha 210 pA. IDAM 103 pA. 112 pA. 125 pA. tela ke ghI 78 pA. 24 pA. 15 pA. 3 pA. proTIna 72 pA. 24 pA. 21 pA. 27.5 pA. keziyama 26 pA. 0.1 pA. 0.16 pA. 0.24 pA. phospharasa 1.9 pA. 0.4 pA. 0.16 pA. 0.24 pA. -leha 0.004 pA. 0.003 pA. 0.0028 pA. 0.0001 pA. For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 viTAmina e 17,73,100 InTaranezanala yuniTasa 98290 ( 1520 35,350 kereTIna nagaNya 823500 ' nagaraya nagaNya kelarI 7,11,750 1,32,12 1,37,295 3,30,000 abhyAsanAM A pariNAme joyA pachI amerikAe dUdha mATe. gAryo pALavAne nirNaya karyo. ' paraMtu gomAMsanI temanI lAlasA adamya che, eTale evuM nakkI karyuM ke bhAratane hUMDiyAmaNanI lAlaca ApIne ane bIjA dabANa dvArA gemAMsa nikAsa karavAnA raste caDAvavuM ane tyAM vadhathI dUdhaghInA kSetre je avakAza pedA thAya temAM pitAnI DerIonA dUdhane. pAuDara ane baTara oIla ghusADI devAM. Ama amerikAe eka kAMkare be pakSI mAya che-eka pitAnI gAye bacAvI pazudhana vadhArI vadhu kamANI karavI. ane bhAratamAM dhana, duSkALa saI tenuM vizvanuM sahuthI moTuM bajAra hAtha karavuM. janatA sarakAranI be siddhio - eka yuga e hato jyAre bhAratamAM dUdha maphata maLatuM. have bhArata dara varase eka abaja rUpiyAthI vadhu kiMmatanA dUdhanA pAuDaranI ane 50 karoDa rUpiyAnI kiMmatanA baTara oIlanI AyAta kare che. janatA sarakAre be varasamAM ja mAMsanI nikAsamAM 190 TakAne vadhAre karyo hate. janatA sarakAranI meTAmAM moTI be siddhio hatI. Arthika kSetre mAMsa nikAsamAM 100 TakAne vadhAre ane rAjadvArI kSetre chabaraDA. pazuonI vadhatI jatI tala sAme prajAne raSa UkaLI na UThe mATe te mAMsAhAranI AvazyakatA upara vividha daSTibiMduethI pracAra chApUrvaka calAvAI rahyo che. jenI prajA e mAnavA lAge che. ane mAMsAhAra jarUra che ema mAnyA pachI te jyAre govadhane virodha karavAnuM cheDI deze tyAre paradezI gAnI AyAta ane ahIMnI For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 . vizvazreSTha gAyanuM saMkIkaraNa karIne eka evI sthiti pedA karavAmAM AvI haze, jyAre hiMduo ja sAme cAlIne baMdhAraNanI kalama 48 nAbUda kI bephAmapaNe govadha karavA devAnI chUTa ApavAnI mAgaNI kare te navAI pAmavA jevuM nahi hoya ! * amerikAe pitAnI daSTie gAyane dUdha mATe pALavI ke mAMsa mATe? tene abhyAsa karyo. paNa ApaNe ApaNuM daSTie abhyAsa karavuM joIe. ApaNe tyAM ApaNI jarUriyAta jamIna, AbehavA vagere amerikAthI tadana judAM che. eTale ApaNe gAyane be prakAre abhyAsa karavuM joIe. gAyane sukI jamInanA eka ekara jamIna upara dUdha mATe rAkhIe to zuM maLe? ane mAMsa mATe rAkhIe te zuM maLe? ( gAyane siMcAInI jamIna upara rAkhIe te eka ekara jamInamAMthI mAMsa mATe rAkhelI gAyamAMthI zuM maLe ane dUdha mATe rAkhelI gAyamAMthI zuM maLe? enA gaLAmAM saMkara gAyone phosale? " bIjA saMjogomAM gAyane mAMsa mATe ucheravAnI bhAratanI prajAne kalpanA paNa na AvI hota. paraMtu saMkara gAyane je rIte pracAra thaI rahyo che ane pracArabaLathI ane Arthika lAlaca ApIne je rIte kheDUtone temanA utkarSane nAme saMkara gAnA phAMsalAmAM phasAvAya che, temAMthI e sthiti pedA thaI che ke gAyane mAMsa mATe ucheravAthI zuM baphAya ke nukasAna thaze te prajAe khAsa karIne kheDUe samajI levuM jarUra che. - sIdhI rIte lAMca ApavI e gune che paNa cokkasa hetuo siddha karavA lAMcane sahAyanuM nAma ApIne lAMca ApI zakAya che. kheDUte saMkara gAya rAkhavA lalacAya mATe je teo saMkara gAya khe , je e saMkara gAyane vAchaDI jame te te vAchaDIne sarakAra te sopI hAya nA gAma mAM vA For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 540 divasa sudhI maphata dANa Ape che ane 540 divasanI te vAchaDI thAya tyAre sarakArI akudaratI garbhAdhAna kendra tene maphata Ije. kSana dvArA garbhAdhAna karAvI Ape che ane garbhAdhAna pAmelI vAchaDIne rU. 1500thI rU. 2000 sudhInI kiMmate sarakAra kharIdI le che. Ama maphatamAM 2000 rUpiyA maLI jAya te lAlacathI kheta saMkara gAya rAkhe che. paNa saMkara gAyane vAcharaDe Ave te zuM karavuM? te vAchaDo. koI ja khapane nathI kone sarakAra athavA tenA ejanTa te sastAmAM kharIdI laIne katalakhAne ekalI Ape athavA kheDUta tene rajhaLate cheDI mUke. eTale te katalakhAnAnA dalAlane maphatamAM nadhaNiyAtA pazu tarIke maLI jAya. A ja kAraNathI Aje jyAM tyAM saMkara vAchaDIo jovA maLe che paNa saMkara vAchaDAo bhAgye ja jovA maLe che saMkara gAyane pracArane hetu saMkara gAya dvArA bekArI nAbUdI, saMkara gAya dvArA dUdhanuM mabalakha utpAdana vagere sUtro ane dAvAo nirAdhAra sAbita thaI cUkyA che. kAraNa ke vIsa varasanI saMkara gAya pAchaLa kharacAyelAM aDhaLaka nANAM pachI paNa dara varase bekArI vadhe che ane dUdhanA pAuDaranI AyAta, paNa vadhe che. saMkara gAyanA pracAra pAchaLa eka ja hetu hoI zake ke gAmaDe gAmaDe kheDUtanAM gharamAM e ghusADI daIne nakAmA saMkara vAchaDA ane saMkara vAchaDIone beja kheDUtenAM gaLAmAM paherAvI daIne pachI hiMdu kheDUtane ja eka e varga pedA karave je gehatyAbaMdhInI mAgaNIne virodha kare ane baMdhAraNanI kalama 48nA suprIma keTe ApelA cukAdA mujaba rAje tene amala kare che te dUra karAvavA mAgaNI kare. - saMkara gAyanA pracAra pAchaLa dUdha utpAdana vadhAravAne dAve, niSphaLa gayA che paNa mAMsa utpAdanane vega ApavAnI A ejanA che. e sadehe jora pakaDate jAya che. For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 : proTIna upadAMta bIjAM ta jemAM kelziyama ane lehatatva proTIna karatAM paNa ghaNAM vadhu upayogI che. te mAMsa karatAM dUdhamAM ghaNuM. vadhAre che te zarUAtanAM koSTakamAM ja jaNAvAI gayuM che. IDa ane mAMsa karatAM eka ekara jamIna upara pachI te sUkI hAya, phaLadrupa hoya ke siMcAInI sagavaDa vALI hoya. dUdha, anAja ane bIjAM zAkabhAjI vadhu pramANamAM meLavI zakAya che. eTale sArA ane sastA piSaNa mATe mAMsa ke IDAne AgaLa karavAnI ceSTA khataranAka che. vijJAna ke mAyA ? mAMsa, macchI, IDa e AjanA jamAnAmAM garIbane maLI zake te eka mAtra pauSTika khorAka che. tenA virodha pAchaLa koI Arthika ke vaijJAnika daSTi nathI. mAtra dharmajhanUna che. mAtra dharmAdhatAne kAraNe sarakAranI garIba mATenI A kalyANakArI pravRttine virodha kare e garIbone ja virodha karavA barAbara che." A jAtane pracAra evA varga taraphathI karavAmAM Ave che, jemanAM mAMsa, mAchI ane IDanA vepAramAM hita saMDovAyAM che. - A pracArane vijJAna sAthe bheLavI devAmAM Ave, mAMsa, IDAM vagere vaijJAnika Dhabe utpanna karatAM hovAne dAve karavAmAM Ave te vijJAna eTale zuM? e eka mahatvane prazna banI jAya che. vijJAna ane mAyA urphe bramaNA vacceno bheda samaja jaIe. jene vijJAna tarIke oLakhavAmAM Ave te kharuM jotAM vijJAna heya ja nahi. e mAyA heya, mAyA eTale eka jAtanI bhramaNA pedA karavI te. , - dA. ta., DAlaDA-vanaspatie telanuM rUpAMtara che. telanuM ghInA rUpamAM rUpAMtara karavuM ane tame vijJAna kaheze? gulAbanAM phUlene bahuraMgI banAvyAM. zuM Ane paNa tame vijJAna For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 kaheze? e baMne kriyAo vijJAna nathI, mAyA che. je vastu kharekhara nathI te, te che tema batAvavuM tenuM nAma mAyA. - DAlaDA te tela che. chatAM tene ghI jevuM banAvyuM. temAM zuddha ghInA vAda, sugaMdha ke guNane aMza paNa nathI. ane je avaguNene zuddha ghImAM aMza paNa na hoya te avaguNe DAlaDAmAM vaparaspatinA-nAme oLakhAtA padArthamAM kadAca heya paNuM kharA ! chatAM bAhya dekhAvamAM te gha jevuM dekhAya che. ane ghI tarIke ghara gharamAM ghusI gayuM che. have Ane vijJAna kahevAya ? ke chetarapiMDI gulAbanA phUlane vividharaMgI banAvyAM. paNa temAM gulAbano raMga sugaMdha ke guNa paNa na hoya, ane mAtra gulAbanA phUlane AkAra ja hoya te raMganuM rUpAMtara vijJAna nathI. mAyA urpha bhramaNa che. kherAka-vijJAnamAM bhAratanI prajA AgaLa che kherAka-vijJAnamAM hiMduo ghaNA AgaLa vadhelA che. pauSTika khezakanI bAbatamAM mAre kahevuM joIe ke paMzcimanuM khorAka viSenuM jJAna ati sImita che. kadAca A viSayamAM teo taddana ajJAna che, ema paNa kahI zakAya. temaNe mAtra rAkanA padArtho zodhyA che. guNa nathI zodhyA. mATe te elopathInI davAonuM ghaNI vakhata riekazana thAya che. Ayurvede rAkanA padArthothI AgaLa vadhIne temanA guNanI paNa zela karI che. padArtha guNa-vijJAna upara AyurvedanAM ghaNAM pustako paNa lakhAyAM che, guNathI paNa AgaLa vadhIne prakRtinI paNa zedha karI che, ane padArtha guNa temaja prakRtine samanvaya karIne teo pramANe ane samaya pramANe khAdya padArthonI pasaMdagI karIne khorAka-vijJAnane sarvocca zikhare sthApita karyuM che. bhAratamAM uddabhavelA dharmo AyurvedathI paNa AgaLa gayA che ane guNanA paNa traNa bhAga pADayA che. savaguNa, rajoguNa ane tamoguNa. A traNa bhAga pADIne kherAkanI zarIra upara tema ja mana upara For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zI asara thAya che te paNa zeAdhyu che, ane khArAkanI pasadagI proTIna vaDe nahi paNa enA guNeAnA mApadaMDa vaDe karavA pharamAvyuM che. hiMduM khorAka-vijJAna mAtra preTInayukta khorAka pasaMda karavAmAM nathI mAnatu, e pauSTika temaja vIya vaka kheAzakanI pasadagI karavAmAM mAne che. ane e nakkI karatI vakhate paNa padmA tenA guNu, guNune prakAra, prakRti ane Rtu-e pAMca khAkhato dhyAnamAM rAkhavI joIe. jenA jIvananu dhyeya mekSa che. teNe mAtra sAttvika khorAka ja "levA joIe. jemanI dunyavI sukha bhAgavavAnI lAlasA che teo bhale "rAjasa khArAka hai. paraMtu tAmasI khorAka khAnAro manuSya mAnavI maTI asura banI jAya che. mAMsa, mAchalI, iMDAM e tamAma tAmasI padArtho che. vedya dharme mAMsane rAkSasAnA kherAka gaNela che. zarIra ane mana ane puSTa banAve e ja khArAka sAtheA khorAkanI asara mAtra zarIra upara zuM thAya che tenA adhUrA jJAna upara pazcimanuM vijJAna racAyu che. ApaNe te nathI svIkAratA. eka ja khorAka padArthonI e judI judI RtuomAM judI judI asara cAya che. khArAkanI asara zarIra ane mana banne upara thAya che. eTale evuM bane ke tAmasau khArAkathI zarIra puSTa ane pazu mana nima La ane. nibaLa eTale vinAzaka, duSTa lAlasAne kAbUmAM rAkhavA asamartha. AvA khArAka levA ApaNA tamAma dharmo nA pADe che. mATe amuka khorAka khAvAnI dharmanI nA hAvAthI tevA khorAkanA vidha karanArA dhama jhanUnI che, ke mU'kucita mAnasanA che tema kahI zakAya nahi, kAraNa ke dharmanA evA khArAka sAmenA virAdha vaijJAnika draSTine che. eTale mAMsAhAra sAmenA virAdha vaijJAnika daSTinA che. jyAre mAMsAhAra karavAnA Agraha ane pracAra ajJAnamUlaka athavA svArthI sRSTinA che. IDI pAchaLa pracAranuM maLa che, paNa IMDAMmAM sAcuM khaLa nathI. mAMsa, macchI ane IMDAM e saste pauSTika khorAka che. garIbene For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra proTIna meLavavAnAM sastAM sAdhanA che, evI lAkonI mAnyatA dRDha thAya te mATe joradAra pracAra thAya che, paratu te pracAra pAchaLa amuka hita dharAvatI vyaktionA strArtha mAtra che. iMDuM.. e proTIna meLavavAnu sastu sAdhana che. evA pracAra vaijJAnika, Arthika ke vahevAru seTI upara TakI zake tema nathI. zuddha ghI ane tAju dUdha e ja suveittama, sAttvika, pauSTika khANaka mahAbhAratakAre gAyanA dUdhanI A pRthvI uparanA amRta tarIke gaNanA karI che. gAyanA dUdha, dahI, ghI, madha ane sAkara - A pAMca vastuone hiMdu zAstroe ane Ayurvede amRta mAnyA che. e pAMca padArthonAM sAjanane paMcAmRta' kahe che. paMcAmRta manAvavA mATe pAMca pA - nuM pramANa nakkI karela che. je manuSya rAja savAre paMcAmRtanA eka pyAle pIe te kadI mAM paDatA nathI. sivAya ke te kudaratanA niyamAnu' ullaghana kare. paradezI zAsane ApaNI pAsethI 5cAmRta AMcakI lIdhuM. keMgresI. ane janatA zAsane paMcAmRta jhuMTavAI javAthI pedA thayelA avakAzamAM triviSa (mAMsa, macchI, IMDAM) ghusADI dIdhu.. je gAyanuM dUdha DAya te ja gAyanAM dUdhamAMthI ghI banAvI te, dUdhamAM nAkhI pIvAmAM Ave (dhI ane dUdha baMne eka ja gAyanA hAva joIe) te tenAthI vadhu pauSTika khInDru kAI khorAka nathI e Ayu. vadanI zeAdha che. gAyanuM dUdha ane temAMthI banAveluM zuddha ghI e e ja padAthe . sauthI vizeSa pauSTika hAvAthI te taddana makRta maLI zake ane dareka ghera maLI zake tevI vyavasthAnI hiMdu saMskRti ane hiMdu samAje racanA karI hatI. je cIja taddana maphata maLe tenAthI vadhu sastI bIjIkaI cIja hAI zake ? For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 ApaNI A yuge jUnI sarvazreSTha vyavasthAne aMgrejoe kacaDI. nAkhI. temanA bhAratIya vArasadAroe tene mULamAMthI ukheDI nAkhI. kAyadA vaDe nahi paraMtu amuka cokkasa vahIvaTI pagalAM vaDe. jethI kone, tenI gaMdha paNa na Ave! prajAnI AMkhe pATA baMdhAya che. have A vyavasthAne badale, A maphata maLatA e sarvazreSTha pauSTika, sAtvika khorAkane sthAne mAMsa, macchI, IDAMne sasta proTInayukta khorAka gaNAvI gharagharamAM ghusADavA kAvAdAvA cAlu karAyA che.. temanA utpAdana ane pracAra mATe bhAre Arthika sahAya ApIne, temane. sastAM vecI zakAya tevI janAo paNa amalamAM Ave che, paraMtu. maraghAuchera ke mAMsa utpAdana athavA machImAra kRtya mATe je vividha. prakAranI sahAya sarakAra Ape tenA kharcane beja Akhare te bhAre. karaboja dvArA prajA pAsethI ja vasUla karAya che ne? A sahAyane kharca je utpAdana upara caDe te e kharca mAlakharIdanArA upara paDe. paNa A te e sahAyane kharca sarakAra bhogavIne je loko A padArtho nathI khAtAM, e padArtho khAvAmAM mahApApa mAne che evA leke upara paNa kara dvArA ThokI besADAya che. ane e rIte mAMsa, macchI, IDAM sastAM hevAne dekhAva-bhramaNA pedA karI tenA proTInane pracAra karI bheLA lekane te khAvA AkarSavAmAM Ave che. ane A pracArane kharca e na khAnArA lokone paNa karaverA dvArA ApavuM paDe che. eTale mAMsa, macchI, I ThAM e sastAM che e hakIkata nathI--- bhramaNA che. eka AsurI mAyA che. karabhAraNanI AvI vividha janAothI, e vividha prakAranA verA anAvazyaka, avahevAru ane avaijJAnika tema ja anArthika hevAthI, temAMthI kALAbajAra, dANacorI, bhraSTAcAra phelAya che. leke meMghavArInA vamaLamAM aTavAya che, temAMthI kacerInI bhAvanA jora pakaDe. For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 che. ane hiMdu sa MskRti dina para dina jhAMkhI paDatI jAya che, kaho ke e vinAza tarapha dhakelAtI jAya che. AmAMthI pedA thatA ane phelAtA jatA asa tASamAMthI tAkAnu dhyAna bIjI tarapha vALavA I'DAM vageremAM rahelAM proTIna, tenI AvazyakatA ane khATA AMkaDA dvArA te sastAM haivAnA pracAra ane tenA virAdha karanArAone pratyAghAtI, dharma jhanUnI, pragatividhI tarIke utArI pADavA jakhkhara pracArakAya calAvavAmAM Ave che. mAMsa, macchI, iMDAMmAM bharapUra preTIna che evA pracAra pAchaLa temAM rahelAM ta durastIne nukasAnakAraka jherI tattva paNa che te hakIkta "upara aMdhArapacheDA ADhADI devAmAM Avye che. taMdurastI mATe ekalu proTIna upayegI che evA pracAra hita dharAvatA vargonI mAtra mAyAjALa che. taMdurastI mATe prATIna karatAM pazu leAhatattva ane kaeNlziyama vadhu mahattvanAM che. e tattvA mAMsa, macchI, IMDAMmAM nahivat che, jyAre ApaNe je anAja rAja khAIe chIe te anAjamAM, kaMThALamAM ane tAjA dUdhamAM puSkaLa che. mAMsa, macchI, IMDAM jevA bina-Avazyaka padArthAnA utpAdanakharca chaLakapaTathI te na khAnArI prajA upara ThokI besADavAmAM Ave (karaverA dvArA) enAthI vadhu anaitika kAya bIjuM zuM hoI zake ? e prakAranA va duniyAmAM mAnavavastI vadhI rahI che. vastIvadhArA aTakAvavAnA tamAma prayatne nAkAmayAba nIvaDayA che, ane leAkAne khavaDAvavA anAja utpanna karavAnI dharatInI zaktinI maryAdA AvI gaI che. mATe ApaNe ApaNA kheArAkaneA prakAra na badalIe tA thADAM ja varasamAM karADA lAkA bhUkhe marI jaze. Ave pracAra dina para dina vega pakaDatA jAya che. AvA pracAra pAchaLa amuka cAkkasa dhyeyavALA ane amuka cAkkasa hita dharAvatA ema e prakAranA vargo che. For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 cakkasa dhyeyavALo varga che, te ema mAne che, ke samasta vizvamAM eka ja dharma, ane te khristI dharma che joIe. anya dhamaene khristI dharmamAM vaTalAvavAnI je muzkelI che. tethI anekagaNI vadhu. muzkelI hiMdu prajAne khristI dharma mAM vaTalAvavAnI che. kAraNake hiduone temane dharma dArU pivAnI manAI kare che. mAMsa khAvAnI paNa manAI kare che. veda dharma mAMsane rAkSasane khorAka gaNe che. mAMsAhAra-AjanA yugane takAde zA mATe? hiMduo 45 karoDathI vadhAre che. paNa jo teo mAMsAhAra nI kare ane gomAMsa khAtA na thAya te teone khristI banAvI zakAya. nahi. kAraNa ke hiMduo mAMsa khAvAne adhama kRtya gaNe che. musalamAne DukkaranuM mAMsa khAtA nathI. ane IslAma dArUne harAma gaNe. che, jyAre khristI pAdarIo te gomAMsa ane DukakaranuM mAMsa khAya che. ane dArU paNa pIe che. eTale e banne komane khristI pAdarIe pitAnAthI halakA lAge. eTale temane dharma e kaI rIte svIkAre ? eTale samagra bhAratIya prajAne khristI dharmamAM palaTAvavI hoya te temane romAMsa ane DukakaranuM mAMsa khAtI karavI joIe. hiMdu, prajAne sIdhI romAMsa khAtI karI zakAya nahi, eTale krame krame prathama proTInanA nAme ahiMsaka IDI khAtI karo pachI hiMsaka IDA ane mAchalIo khAtA kare. pachI mAMsAhArI banAve ane chelle gomAMsa, ane DukkaranuM mAMsa khAtA kare. eTale eka ja vizvadharmanA nAme. tamAmane sahelAIthI khristI banAvI zakAya. mATe ja te mAMsAhAra e AjanA yugane takAdo che. vadhI rahelI vastIne khavaDAvavAne, bhUkhe maratI bacAvavAne eka mAtra upAya che. berAnI jUnI Teve ane mAnyatAne vaLagI rahevuM e yAtanAmaya motane AmaMtraNa ApavA jevuM che. AvA pracAranI pAchaLa khristI dharmapracAranuM dhyeya kAma karI rahela che. For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. bIjo varga mAMsAhAra vadhAre zA mATe che. ? hita dharAvate varga che, mAMsane vepAra karanArAone. ApaNAM pazuone khatama karI dezanAM vizvanAM sauthI moTA ghInAM bajAro kabaje karI ApaNA gaLAmAM gulAmIne gALI nAkhavA mAgatA paradezIo tema ja pazcimanI zeSaka arthavyavasthAnA DhAMcAmAM utpanna thayelA udyoge. pazcimanI yAMtrika arthavyavasthAnI jIvAdI ja zeSaNa che ane hiMsA che. A yAMtrika arthavyavasthA sAme mukhya avadhe cheH pazuzakti ane mAnavazakti. je pazuone khatama karI zakAya te eka avarodha e thAya ane pazue te ja khatama thAya, je 70 karoDa bhArata-vAsIe temane mArIne khAI jAya. je sArA-sastA baLada maLatA hoya te moMghAdATa TekaTarane koNa -kharITe! je pUratA pramANamAM maphata chANiyuM khAtara maLe te pharTi. lAIjhara ane jaMtunAzaka davAo pAchaLa aDhaLaka paise kharcIne jamIna, ane taMdurastIne koNa jokhamA ! sArA majabUta baLada hoya te -meTarapapine keNa hAtha lagADe ? je zuddha ghI sastuM maLatuM hoya te vanaspati sAme najara paNa koNa kare? je cekhuM tAjuM sastuM dUdha maLI zake te dUdhanA pAuDaranI phekaTarIe kema cAlI zake? kareDe makAne bAMdhavA pUratA pramANamAM maphata chANa maLI zake te simenTanuM AjanuM utpAdana dazamA bhAganuM ja karI nAkhavuM joIe ne? te pachI simenTa-sTIlanAM kALAbajAra kema cAle? je zuddha ghI ane tAjuM dUdha maLe te pachI lekanI taMdurastI jokhamAya kharI? ane te phArmasInI phekaTarIo kema cAle? pradhAne hAthe khullI mukAtI hospiTalamAM pachI daradIo kyAMthI lAvavA? je dukAna khelIe te mAla rAkhavuM paDe tema hospiTala bolIe te daradIo lAvavA ja paDe ane daradIo joItA hoya te evAM pagalAM levAM ja joIe jethI bImArIo vadhatI rahe For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 AnA artha e nathI ke pazuvadha baMdha karavAthI dezanA udyogamadha paDI jAya. tenA atha e che ke udyogadha dhAnA DhAMcA madalAI jAya. temanA uddeza badalAi jAya. udyoganA kendramAMthI jaDa paNa khAphanAka catra haTI jAya ane tene sthAne pazue geAThavAI jAya. udyogeA naphAkhorI mATe, cASaLu mATe ane jIvasRSTinA hitane bhAge cAlavAne khale mAnavajarUriyAta purI karavA mATe cAle. kramarADa meghavArI, cASaNakhArI, cIjavastuonI kRtrima achata, kudaratI sa pattinA byaya, kALAbajAra saMgharAkhorI karacArI e badhuM baMdha thAya. AvA dUSaNNA baMdha thAya e emAMthI lAbha khATatA amuka cekasa vagate game nahi, eTale pazuvadha vadhu pramANamAM Avazyaka ane mATe mAMsAhAranA pracAra karavAmAM AvA vargane UDA rasa che. AvA pracAra mATe temanI pAse pagAradAra lekhake, niSNAto ane vartamAnapatro ane sAmayikAnA sahakAra meLavavAnAM sAdhana paNa che. A DigrIdhArIe ! prajAne bharamAvavAne ladhA badhaM karo ? vadhu ne vadhu leAkA mAMsAhArI banatA jAya teA ja vadhune vadhu pazuo kApI zakAya. mATe ja lekane bhUkhe mAravAnA bhaya dekhADIne khArAkanI TevA badalavAnI, pASaNa mATe sastu' preATIna meLavavA mAMsa, macchI, IMDAM khAvAnA pracAra judI judI rIte judAM judAM pralAbhanA ukhADIne, vartamAnapatro ane sAmayikAmAM cAlu ja rakhAya che. leAkAne chetaravA mATe DukkaranA mAMsa ane IMDAMne khetapedAza tarIke, mAthvIne dariyAI vanaspati ke ga'gAnA prasAda tarIke paNa eLakhavAmAM Ave che e akhAdya vastuomAMthI temanA rUpa-raMga-sugadhane khadarzIne banAvelo vastuone poSaka kheArAka tarIke paNa vecavAmAM Ave che. lokAne AvI bAbatamAM jhAjhI gatAgama hotI nathI. samAjamAM vidvAnamAM khapatA A DigrIdhArIe, ane ucca Asane beThelAe je kAMi kahe ke lakhe te lokA sAcu' mAnI le che. Ama mAMsAhAra taraphI vAtAvaraNu dhIme dhIme jAmatu jAya che. For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 jema lokone varasa sudhI bharamAvavAmAM AvyA ke lokene anAja khAvA nathI maLatuM te govadhabaMdhI karIne pazuone zuM khavaDAvazuM? temane krUratAthI, bhUkhathI taraphaDIne maravA devAM? ane AvA pracAra dvArA lokenI vadhavidha bhAvanA mArI nAkhI. paNa lokoe eTalo vicAra na karyo ke gAyo dALabhAta, roTalI khAIne nathI jIvatI. ApaNe je anAja khAIe chIe, tenA sAMThA khAIne jIve che. te ja pramANe lokene bhaDakAvavAmAM Ave che ke je khAvAnI Teva badalIne mAMsamAcchI khAIzuM nahi te prajA bhUkhe marI jaze. paNa AvI dalIla nirAdhAra che. kAraNa ke manuSya mAMsa khAIne jIvI zake nahi. mAMsa khAIne mAtra vAgha-dIpaDA jevAM jaMgalI jAnavare ja. jIvI zake. ana e ja jIvana che. manuSya ekaluM anAja khAIne ja jIvI zake. tAjA ane zuddha, dUdhaghI khAIne ja baLavAna ane taMdurasta rahI zake. paNa ekalA mAMsa, mAchalI, IDa khAIne na jIvI zake, na baLavAna banI zake, na taMdurasta rahI zake. pazcimanA leke akarAMtiyAnI peThe mAMsa khAya che, chatAM temaNe paNu-mAMsa na khAnArA leke jeTaluM anAja khAya, teTaluM ja anAja jIvatA rahevA mATe khAvuM paDe che. ane nIrogI rahevA tema ja baLavAna thavA puSkaLa dUdha pIvuM paDe che, ane mAkhaNa khAvuM paDe che. puSkaLa dUdha pIvA chatAM ane mAkhaNa khAvA chatAM temanAmAM vyApaka pramANamAM bImArIo phelAyelI che. tenAM be kAraNe che: (1) temanA pazuone uchera avaijJAnika che. eTale temanA dUdha ane mAkhaNamAM, piSaka ta echAM che. reganAM tarave paNa khUba che. (2) temane mAMsAhAra temane vividha roga-khAsa karIne hadaya, kiDanI, lIvara ane vAyunAM daro Ape che. For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29: ApaNe tyAM pramANamAM bImArI ochI che. ane je che te mukhyatve piSaNanA abhAve thatI bImArIo che. mAMsAhArIomAM mAMsAhAra dvArA maLatI bImArIo phelAelI che. jemane dharmanI daSTie mAMsAhArane bAdha nathI evA 9 karoDa mAnavIo bhAratamAM che. hiMdudharma mAMsAhAranI chUTa nathI Apato chatAM Azare 20 karoDa hiMduo evA haze jeo mAMsAhAranA niSedhane avagaNIne mAMsAhAra karavAmAM vAMdho nathI gaNatA. Ama 29 karoDa mAMsAhAra taraphI prajAmAM roja keTalA manuSya mAMsa khAya che? mAMsanA utpAdana ane pazuhatyAnA AMkaDA jotAM ema lAge che ke bhAgye ja 80 lAkha mANasane mAMsa upalabdha che. IDAMnuM utpAdana eTaluM che ke manuSya ja eka IDuM khAya to eka karoDa 40 lAkha mANasane te pUrAM paDe ane eTalAM IDa pedA karavA maraghAone 3 karoDa mANa sonuM peTa bharAya teTaluM anAja khavaDAvI devuM paDe che. kaDo mANase mAchalI khAya che. jemAM baMgALIo, kAzmIrIo ane bIjA rAjyamAM zudra varNa mukhyatve khAya che, paNa te svAdanI khAtara, jIvatA rahevA mATe nahi. jIvatA rahevA mATe temaNe paNa anAja khAvuM ja paDe che. mAchalI e temane vadhArAne kharca che. pazuo eka ja varSamAM kApI nAkhavAM che? - je ApaNuM 60 karoDanI samagra prajAne mAMsAhAra tarapha vALI levAmAM Ave to temane rojanuM 50 grAma mAMsa ApIe to varase 1 karoDa 9 lAkha Tana mAMsa joIe ane ApaNuM kahevAtAM 31 karoDa pazue eka ja varasamAM kapAI jAya. pachI bIje varase khAvA mATe mAMsa AyAta karavuM paDe, ane tamAma pazuone khAI gayA pachI ApaNI khetI. vAhanavyavahAra vagerenI zuM sthiti thAya? ApaNA dUdha-ghanI jarUriyAtane pahoMcI vaLavA duniyAnI tamAma, DerIo paNa zaktimAna bane nahi. pachI ApaNe zakaya teTalAM pakSI For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 ene paNa mArIne khAI jaIzuM. kadAca mAchalIo paNa taLiyAjhATaka thaI jaze. .; - je prajA mAchalI khAvA prakhyAti pAmelI che te jApAnIe ane baMgALIe paNa ekalI mAchalI khAIne jIvI zakatA nathI. teone mAchalI sAthe bhAta khAvuM ja paDe che. samudra upara mahinAo sudhI pharyA karatAM vahANanA khalAsIone roja maphata mAchala joIe teTalI maLe, chatAM teo paNa vahANumAM dALa-bhAta ane roTalA pakAvIne khAtA hoya che.' paraspara virodhI bAbate vaLI eka taraphathI vartIvadhArAne bhaya dekhADe. kuTuMbaniyejana mATe garbhapAtane paNa kAyadesara banAva ane bIjI taraphathI je , khAvAthI lekinI phaLadrupatA amaryAdita rIte vadhI jAya e mAchalAnA rAkane pracAra karavo e keTaluM behUduM che? ' ApaNe je je khorAka khAIe chIe te te khorAkanA guNa ApaNuM zarIra dhAraNa kare che. khorAkanA guNanI asara zarIra uparAMta mana, buddhi upara paNa thAya che. ApaNe dUdha-ghI khAIe chIe tyAre vIrya vadhe che. keziyama khAIe tyAre hADakAM majabUta thAya che, kAraNa ke kelziyamane guNa hADakuM bAMdhavAne che. maracAM, lasaNa, kAMdA vagere khAIe chIe tyAre te cIjonA guNa mujaba ApaNuM zarIra ane svabhAva garama bane che. vadhu khAMDa khAIe chIe tyAre DAyAbiTIsa thAya che. te ja pramANe mAchalAM, IDa, mAMsa vagere khAvAthI phaLadrupatA vadhI jAya che ane vastIvadhAre thAya che. e tAmasI khorAka levAthI manuSya asaMyamI paNa bane che. - mAchalI eka sAthe lAkho IDAM mUke che, uMdara dara mahine 2025 baccAne janma Ape che. maragha mahine 20 IDAM mUke che. baMDanI eka joDI varase 20 baccAM Ape che. paNa te baccAM traNeka mahinAnAM catAM ja prajananakArya zarU karI de che. For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 A badhAM prANIo manuSyazIramAM khorAkarUpe jatAM manuSyanAM zarIra vadhu paDatAM phaLadrupa ane mana-buddhi asayamI banAvI de che. gheTAM-bakarAM varase eka ane cAra baccAM Ape che. maraghI varase 200 IMDAM Ape che. bhUMDanI vasatI varasamAM maraghAMne TapI jAya che, ane uMdara ane mAchalI anukrame sauthI vadhu accAM Ape che. eTale e khAnArI vasatI te prANIo mujaba vadhe che. muslima gheTAM-makarAM khAya che. IMDAM paNa khAya che. bhUMDanu' mAMsa nathI khAtA. to mAMsa na khAnArI hiMdu prajA karatAM muslimeAnI vasatI vadhu pramANamAM vadhe che. khristIe bhUMDanuM mAMsa khAya che. zIkha leka paNa khAya che. teA teo vasatIvadhArAmAM muslimArthI mAgaLa che. mAchalI tema ja ura khAnArA khaMgALIe, jApAnIe ane conAe vasatIvadhArAmAM mAkhare che. nIcenA AMkaDA mArA kathanane sAcu' TharAve che : 1961 1971 vasatI saMkhyA vasatI pramANe vasatI sa MkhyA vasatI pramANe TakAvArI keTalA TakAvArI TakA vadhyA hiMdue 36,65,01,267 83.50 45,34,36,630 82.72 23.69 muslimA 4,69,39,781 10.70 6,14,18,269 11.20 30.84 khristI 1,07,26,373 2.44 1,42,25,045 260 32.58 zIkha 78,45,170 1.79 1,03,78,891 1.89 32.28 (inDiyA 1977/78 pAnA-9) hiMdu prajAnI TakAvArI ghaTatI jAya che. hiMduonA moTA bhAga mAMsAhArI nathI eTale hiMduone vasatIvadhArA TakAvArInI dRSTie sauthI oche che. AmAM paNa khaMgAnIe, kAzmIrI ane mAchalI khAnArA khIjA hiMduone kAraNe ATalA vadhArA thayA che. nahi te ghaNA A hAta. For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 muslime garIba prajA che. baMnuM mAMsa khAtA nathI. reja mAMsa paNa khAtA nathI paraMtu IDAM ane bakarAMnuM mAMsa maLe te khAvAnuM catA nathI. eTale hiMduo karatAM temane vastI vadhAre vadhu che. khristIo tamAma prakAranuM mAMsa, mAchalI, IDAM vagere khAya che, mATe muslime karatAM temane vastI vadhAre vadhu che. zIkhe sukhI prajA chemUMDanuM mAMsa, mAchalI ane IDAM khAya che eTale vasatIvadhArAmAM khristIonI lagolaga AvI pahoMcyA che. A te ApaNe vasatI vadhAre che, paNa bIjI rIte joIe te vasatInI TakAvArI hiMduonI ghaTatI jAya che ane mAMsAhArIonI mAMsanI jAta pramANe vadhe che. daza varasamAM vasatInI TakAvArInI gaNatarIe hiMduo 0.78 TakA ochA thayA. muslimo 0.50 TakA vadhyA, khristIo ane zIkha leke anukrame 0.16 ane 0.10 TakA vayA. - hiMdu kuTuMbaniyejana bAbata ane lagna pratibaMdhaka dhAre muslimone lAgu na pADavA mATe virodha kare che ke tethI muslimonI vasatI vadhI jaze. ane hiMduo laghumatImAM AvI jaze. paNa temane A bhaya asthAne che. kAraNa ke keTalA muslima eka karatAM vadhu strIo paraNI zake che? paNa A sthitine vicAra karyA vinA gauNa viSaya AgaLa karI verajhera vadhAre che. khare virodha mAMsAhArane kara joIe. mAMsAhAra baMdha thAya te vastI vadhAro pitAnI meLe kAbUmAM AvI jAya. mAMsAhAra baMdha thAya te hiMdu ane ahiMdu dareka dharmanA lekenA mana uparathI aMdhakAranuM AvaraNa dUra thAya. tamAma dharmanI prajAe AcAra-vicAramAM jema najadIka Ave For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 tema temanI vaccenuM vaimanasya e thAya ane samAna AhAra, -sAttivaka AhAra, AcAra-vicAranA bheda nAbUda karI lekane ekabIjAnI vadhu najadIka lAvaze. paraMtu mAMsa-macchI-IDAM khAvAno pracAra ane bIjA hAtha upara kuTuMbaniyejanano pracAra ekabIjA kAryano cheda uDADI de che. "lAbha mAtra paradezIone, bhAratanA amuka cokkasa dhyeyavALA ane cikkasa hita dharAvatA vargane ja thAya che. For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X= XX: :: kadAca have satAnA mAbApane sa'skAra Apaze ? ------- jUnI peDhInA mahAnubhAvAne vyAkhyAtAnI gheADIka paNa asara thatI hoya tema dekhAtu' nathI. vAta paNa sAcI che. dezanI yudhdhe saLagatI sarahada upara je U~Ta gayu hoya ane tyAM tAonA dhaDAkA jeNe sAMbhaLyA hAya ane nivRttinA samaye, khetaramAM caratI vakhate kAi kheDUta dhAsaleTane khAlI DakhkhA lAkaDIthI vagADIne gabharAvI devAnA yatna kare teA tene pelu yudghakIya UMTa kadI gAMThe kharuM? mArA jevAnI dhAsaleTanA DakhkhA upara paDatA lAkaDInA DugaDugI jevI dezanA ghaNA moTA vyAkhyAtAone sAMbhaLI cUkelA AdaraNIya vRddhajanA upara zuM asara karavAnI hatI ! paNa e vAta ceAsa che ke A dezanA yuvA-peDhIne dhAryAM karatAM vadhu asarakAraka banavA lAgI che. aneka yuvAne ane yuvatI samagra jIvananAM sadhaLAMe pApAnI kALI kitAba khullI rajU karI de che ane saghaLAM pApAnuM pAyazcita svIkAre che, tee sinemA rAtribhojana Adi jevAM sahajasulabha pApe paNa cheDavA lAgyA che. A uparathI mane ema lAge che ke mAkhApAne saMskArita karavAnuM kAma have temanAM satAnA karaze. pUrve saMtAnane sa MskArita karavAnu... kAma mAmA karatA hatAM. kevI avaLI gaMgA vahevA lAgaze! AmAM vaDIlanI Ijjata keTalI raheze. 5. zrI candrarokhara vijayajI gaNivara For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' kkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkk klu A kamala prakAzana TrasTa taraphathI bahAra paDatAM pustakanAM ja prApti sthAne ? vardhamAna saMskRtidhAma zrI jaina prakAzana maMdira prabhAvatibena chaganalAla sarakAra jasavaMtalAla gIradharalAla saMskRti bhavana dezIvADAnI poLa 6, dhana menzana : kALupura avaMtIkAbAI gokhale sTrITa amadAvAda operA hAusa muMbai-4 phena ; 361720 ophIsa kamala prakAzana TrasTa jIvatalAla pratApasI saMskRtibhavana . ra777, nizALa jhaverIvADa, rIlIpha roDa amadAvAda phona naMbara 335723, 38014 akhila bhAratIya saMskRti rakSaka daLa caMdanabena kezavalAla saMskRti bhavana gopIpurA, subhASaca, surata ksskulku amarazI lakSmIcaMda keThArI esa. TI. sTenDa pAse zaMkhezvara, vAyA harija For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMskRtinA vyApaka pracAra mATenA sAhityane pragaTa karatuM.... che TrasTa raji. naMbara I. 1541 [ tA. 4-11-6] ophisa: jIvatalAla pratApazI, saMskRti bhavana ra777, nizApoLa, jhaverIvADa, rIlIpha roDa, amadAvAda none : 335723, 380143 paM. zrI candrazekharavijayajInI jJAnavANI vahAvatAM pragaTa thaI cUkelAM hase uparAnta ka AdhyAtmika pustako [gujarAtI, hindI tathA aMgrejI) ahiMsaka saMskRtine prasarAvatA vizvamaMgaLa granthamALA bhAga : 1, 2, 3, 4 [batrIsa pustikAonA cAra bhAgamAM saMgraha) na le, veNIzaMkara murArajI vAsu kakakakaDa ! (mAsika) cintaka paM. zrI candrazekharavijayajI gaNivara saMpAdakaH guNavaMta zAha saha saMpAdakaH jarA zAha : lavAjama trivArSika rU. 30-00 AjIvana sabhya rU. 150=00 che. For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ perancacoenogoncangacones pU. paM. zrI candrazekharavijayajInA pustaka Akho seTa gharagharamAM Aje ja vasAvI lo NNNN bALake, kizoro, baheno mATerAMo sahune priya sAhitya Aja sudhI A pustakoe seMkaDo yuvAnanA ane bahenanA jIvana-parivartana karyA che. ApanA gharamAM A seTa paDyo haze te, kyAreka koIkanuM paNa jIvana prakAza.... prakAzanI bUma pADatuM aMdhakAramAMthI sadA mATe chUTakAre pAmI jaze. nAnakaDuM mUlya ane jIvana-parivartanane amUlya lAbha AryAvartAnI mokSapradhAna saMskRtinI jyata ghara gharamAM pragaTAvavA mathatuM mAsika..... HISCED citaka : ( 5 zrI candrazekharavijayajI saMpAdaka : guNavaMta zAha sahasaMpAdaka bhadreza zAha Aje ja grAhaka bane trivArSika lavAjama rU. 30/AjIvana sabhya rU. 150/ berarenoncerenaresoreroncoenoverenon mUlya : phA. 15-00 For Personal & Private Use Only