Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mittIme savabhAsa AcArya zrI pa sAgara sUrI ma.sA. zrI arUNodaya phAunDezaja kA For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gacchAdhipati prazAMtamUrti pa. pU. AcAryadeva zrI kailAsasAgarasUrIzvarajI ma. sA. ko koTI koTI vaMdanA For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mittI me savvabhUesu VHA AcArya zrI padmasAgarasUri For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mittI me savvabhUesa [ maitrI - mArga meM pandraha kadama ] : pravacanakAra : jainAcArya pravara zrImatkalyANasAgara sUrIzvaracaraNAmbujacaJcarIka AcArya zrI padmasAgarasUri anurodhakartA: Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir munirAja zrI aruNodayasAgarajI ma. sA. "snehapadma " ke ziSya - ratna muni zrI devendrasAgarajI mahArAja : sampAdaka : zAnta prakAza satya dAsa em. e. (saMskRta + rAjanIti vijJAna ) : prakAzaka : zrI aruNodaya phAunDezana "sadA Ananda" vijaya vihAra ko-oNpa. sosAyaTI, navaraMgapurA, ahamadAbAda - 380009. Phone : 440383 - mUlya gyAraha rupaye mAtra For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prANarapi hitA vRttiradroho vyAjavarjanam / AtmanIya priyAdhAna me tanmaMtrImahAvratam / / [prANoM kI parvAha na karake (prANoM kI bAjI lagA kara) bhI dUsaroM kA bhalA karane kI icchA, nirvaratA, niSkapaTatA aura saba ke sAtha Atmavat priya vyavahAra - yahI maitrI mahAvrata kA lakSaNa hai| sarvAdhikAra prakAzakAdhIna * dvitIya saMskaraNa - san 1986 I. eka hajAra pratiyA~ mAtra * vidhA :- dhArmika pravacana - saMkalana / pustaka prAptisthala : 1) zrI aruNodaya phAunDezana "sadA-Ananda" vijaya vihAra ko-oNpa. sosAyaTI, navaraMgapurA, ahamadAbAda -380 009. Phone : 4403 83 2) zrI aruNodaya phAunDazana 40/5 upendra, pharsTa phlora, bihAiMDa arorA sinemA kiMgsa sarkala, mATuMgA, bambaI-400019.T.No.:474795 3) zrI aruNodaya phAunDezana C/o. ke. epha. vakhAriyA, vakhAriyA silka milsa 4/1644 begamapurA, phAlasAvAr3I, sUrataT.No. : 31889 4) zrI aruNodaya phAunDezana C/o. bhasAlI kemikalsa, 26-nayanIappA nAyaka sTrITa, madrAsa - 600003. T.No. : 32147 5) zrI aruNodaya phAunDezana C/0. devIcanda mizrImala, cIkapeTa, beMgalora-560053. mudraka : hemAMga prinTarsa, hirApannA inDasTrIyala isTeTa, goregAMva (pU.), bambaI-400063 For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samarpaNa yaha kRti sasneha samarpita haiusa mAnava samAja ko, jo prANimAtra se maitrI (mitratA) sthApita karane ke mArgapara calane ko tatpara hai ! p - padmasAgara For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzakIya pramu ke vacana hI pravacana haiN| prabhu mahAvIra kI vANI ko bhalIbhAMti par3ha - suna - samajhakara vividha subhASitoM aura rocaka dRSTAntoM ke dvArA prabhAvaka zailI meM jo prastuta kara detA hai, vahI hai- prvcnkaar| aise hI suprasiddha pravacanakAra jainAcArya pravara prAtaH smaraNIya sadguruvarya paramapUjya zrImatpamasAgarasUrIzvarajI mahArAja sAheba ke pandraha pravacanoM kA yaha saMkalana "mittI me savvabhUesu" zIrSaka se grantharUpa meM prakAzita karate hue Aja hameM vizeSa Ananda kA anubhava ho rahA hai| isa avasara para kAvyatIrtha rASTrabhASApaNDita zrI zAntaprakAzajI satyadAsa em. e. ( saMskRta+rAjanItivijJAna ) kA sahasA smaraNa ho AtA hai, jinhoMne AcArya zrI ke samasta pravacanoM ko hRdayaMgama karake vibhinna zIrSakoM ke antargata apanI sarala prAMjala bhASA meM unakA suvyavasthita sampAdana evaM punarlekhana kiyaa| una dAnavIroM ke bhI hama atyanta AbhArI haiM, jinhoMne isa grantha ke prakAzana-kharca meM muktahasta se Arthika sahAyatA dii| anta meM hama AzvAsana dete haiM ki samAjahitakArI aise hI kucha aura grantha bhI prakAzita karane kA prayAsa kiyA jaayegaa| - adhyakSa evaM TrasTIgaNa zrI aruNodaya phAunDezana For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sampAdakIya maMtrI meM sabako samAna mAnA jAtA hai - na choTA, na bar3A / kisIko choTA mAnane meM ghamaNDa kI aura bar3A mAnane meM dInatA kI bhAvanA A sakatI hai- supIriyariTI athavA inphoriyariTI kAmpleksa kI utpatti ho sakatI hai| dona unnati meM bAdhaka haiN| mitratA meM unakI koI sambhAvanA nahIM rhtii| "mokSamArga meM bosa kadama" ke bAda sampAdita pravacanoM ke isa saMkalana kA nAma "maitrI mArga meM pandraha karama" rakhane kA vicAra thA; parantu usI samaya : "mittI meM savvabhUesu // " [merI samasta prANiyoM ke sAtha mitratA hai|] isa mahAtmA mahAvIra ke mukhAravinda se prasruta sUktimakaranda-bindu kA sahasA smaraNa ho Ane se yahI nAma rakha diyA gyaa| __"padmaparimala" pustaka meM mudrita tathA kucha TepAMkita pravacanoM se prApta, AcArya zrI payasAgarasUrijI kI vicArasAmagrI ko viSayAnusAra vibhinna pandraha zIrSakoM ke antargata vibhAjita karake unakA punarlekhana yadyapi pUrI sAvadhAnI se kiyA gayA hai, phira bhI pramAdavaza kahIM asaMyata sAvadha bhASA kA prayoga ho gayA ho to use kevala merA doSa mAnA jAya, pravacanakAra kA nhiiN| anta meM nivedana hai ki isa pravacana-zaMkhalA kI agalI kar3I kisa zIrSaka se prakAzita hokara Apake kara-kamala-yugala meM kaba taka pahu~ca pAtI hai -so isa bAta para nirbhara rahegA ki Apa kitanI adhika utsukatA se usakI nirantara pratIkSA karate haiM! -zAntaprakAza satyadAsa biralAgrAma-nAgadA jaM0 For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatkicit bhUta ke zoka aura bhaviSya kI cintA se mukta hokara jo vartamAna sukha kA anubhava karanA jAnate haiM, ve cintAkarSaka vastuoM kI prApti ke lie AtmA ko pApapaMka se kalaMkita nahIM kiyA karate; kyoMki una samasta vastuoM meM "anityatA" kA nivAsa hotA hai| dharmagranthoM kI AjJA ke anusAra anitya vastuoM ke saMkalana ko paropakAra meM lagAkara ve "aparigraha aura "anuzAsana" kA eka sAtha pAlana karate haiN| ve "AtmA" ke svarupa ko jAnane ke lie zAstroM ke svAdhyAya kA pavitra "uTAma" karate haiM aura anudvigna citta se pUrvopArjita zubhAzubha 'kamaphala bhogate haiN| unameM udAratA hotI hai, "kRpaNatA" nahIM kRpaNa na khAtA hai aura na khilAtA hai| usakI sampatti ajAgalastanavat nirarthaka hotI hai| ur3AU vyakti anAvazyaka kharca karatA rahatA hai. kintu kRpaNa Avazyaka kharca bhI nahIM karatA donoM avivekI haiM vivekI ve haiM, jo eka rupayA bhI anAvazyaka kharca nahIM karate aura Avazyaka hone para hajAroM rupaye bhI kharca kara DAlate haiN| kRpaNatA jaise doSoM ko chor3akara mitavyayitA jaise guNoM ko apanAnA "guNagrahakatA" hai| yahI vaha guNa hai, jo vyakti ko guNavAn banA sakatA hai / dhana kI apekSA guNoM kA saMgraha adhika mahatvapUrNa hotA hai| kyoMki guNoM se dhana to mila sakatA hai; parantu dhana se guNa nahIM mila sakate / guNa grAhakatA ke lie guNoM meM ruci Avazyaka hai| jisameM ruci nahIM hotI, vaha guNa For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (2) vAn ke sAnnidhya meM rahakara bhI koI lAbha nahIM uThA sktaa| kahA bhI hai : guNini guNajJo ramate, nAguNa zIlasya guNini paritoSaH / alireti vanAtkamalam, na dardurastanivAso'pi / / [ guNoM ko jAnane vAlA hI guNI ko dekhakara prasanna hotA hai| nirguNa (guNahIna) ko guNI se santoSa nahIM hotaa| bhauMrA jaMgala se kamala taka AtA hai; parantu meDhaka kamala ke samIpa rahakara bhI kamala kI sugandha se AkarSita nahIM hotA! ] jinameM guNoM kA nivAsa hotA hai, unhIM kA "gaurava" surakSita rahatA hai-unhIM meM "caturAI" hotI hai| guNI jana sadA dUsaroM kI hI 'cintA" karate haiM, apanI nhiiN| unameM 'dayA" hotI hai; isIlie unakI "bhAvanA" meM "mAnavatA" bharI rahatI hai| yahI mAnavatA unameM "mitratA" kI pAtratA paidA karatI hai| duniyA meM adhika se adhika mitra pAne ke lie mitratA kI pAtratA eka anivArya zarta hai ! jaisA ki eka zAyara kA kathana hai : dosta isa duniyA meM saccA usako hotA hai nasIba / yAnI jisameM dosta banane ko liyAkata khuda bhI ho|| mitratA ko mana meM aMkurita karane ke lie jina caudaha guNoM kI AvazyakatA hai, una para eka-eka pravacana meM vistRta vicAra-vimarza karane ke bAda anta meM (pandrahaveM pravacana meM) mitratA kA vivecana kiyA gayA hai| maitrImArga meM calane ke lie ye pandraha kadama haiM-aisA mAnA jA sakatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrotA tIna prakAra ke hote haiN| kucha hote haiM-garma tave ke samAna, jina para pravacana ke bindu par3ate hI bhApa banakara ur3a jAte haiN| kucha hote haiM-kamala patra ke samAna, jinapara pravacana ke bindu Tikate to haiM; parantu mithyAtvarUpI havA kA jhoMkA pAte hI nIce gira jAte haiN| tIsare prakAra ke zrotA sIpI ke samAna hote haiM, jinameM pravacana bindu motI banakara sIpI kA jIvana bahumUlya banA dete haiM-dhanya banA dete haiN| mujhe sIpI ke samAna zrotAoM kI talAza hai| pratyahaM dharma zravaNam // [pratidina dharmapravacana sunanA cAhie ] yaha salAha uttama zrotAoM ke hI lie dI gaI hai| eka ThAkura sAhaba pahalI bAra kisI mahAtmA kA pravacana sunane gye| mahAtmA ne unheM dekhakara kahA :-"Aye haiM? Aiye, baitthiye|" thor3I dera bAda ThAkura ko cilama pIne kI yAda aaii| ve uThane kI taiyArI kara rahe the ki mahAtmA bole :- "uTha rahe haiM? acchA, utthiye|" phira ThAkura uThakara jyoM hI jAne lage, mahAtmAjI bole :"jA rahe haiM ? jaaiye| kala phira aaiyegaa|" mahAtmAjI kI yaha komala madhura vANI ThAkura sAhaba ke hRdaya meM basa gii| rAta ko ve sapane meM bar3abar3A rahe the :"Aye haiM ? Aiye, baitthie|" sahasA cAra coroM ne, jo usa rAta ThAkura kI havelI meM corI karane Aye the, yaha sunA to sahama kara ve baiTha gye| phira socA ki ThAkura banduka se prANa le legA, isalie yahA~ se khisaka jAnA hI ucita hai / ve uThane lage ki ThAkura sAhaba bole :- "uTha rahe haiM ? acchA, utthiye|" For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phira jAne lage to bole :- "jA rahe haiM ? jaaiye| kala phira aaiyegaa|" udhara apanI pallI meM pahuMcakara bhI coroM ko caina nahIM milaa| ve bhayase kA~pa rahe the ki ThAkura saba kucha jAna gaye haiM; isalie ve hameM choDeMge nahIM, yaha bhI ho sakatA hai ki ve hamArI pallI meM hI Aga lagAkara hamAre parivAroM ko bhI mAra ddaaleN| Akhira vicAra-vimarza ke bAda unhoMne yahI nizcaya kiyA ki subaha hote hI ThAkura sAhaba ke sAmane jAkara AtmasamarpaNa kara diyA jAya aura unase kSamA mAMga lI jaay| vaisA hI kiyA gyaa| prAtaH kAla havelI para jAkara ThAkura sAhaba se kSamAyAcanA karate hue una cAroM coroM ne bhaviSya meM corI na karane kI pratijJA kara lii| ThAkura sAhaba ne socA ki eka dina pravacana sunane gayA to merA dhana bhI baca gayA aura coroM kA bhI uddhAra ho gayA; taba pratidina pravacana sunane para kitanA lAbha hogA? Apa bhI zAyada aisA hI soca rahe hoMge! ThIka hai na ? to lIjiye, yaha pravacana pustaka Apa hI ke lie hai| -pAsAgara For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anukramAMka a b 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. www.kobatirth.org kahA~ kyA hai ? viSaya anityatA aparigraha AtmA anuzAsana udyama karmaphala kRpaNatA guNagrAhakatA gaurava caturAI cintA dayA bhAvanA mAnavatA mitratA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSThAMka 1 20 38 56 74 91 108 125 141 157 172 186 207 224 242
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. anityatA hamArI sA~soM kI saMkhyA nizcita hai| yahI kAraNa hai ki kisI manuSya ke dehAvasAna para kahA jAtA hai - usane antima sA~sa chor3a dI ! aMjali meM jala bhara kara yadi Apa khar3e raheM to Apa dekheMge ki kucha hI samaya bAda vaha sArA jala samApta ho jAtA hai| jisa prakAra aMjali se bAhara eka -eka bUMda nikalatI jAtI hai, vaise hI hamArI AyuSyakA bhI eka - eka kSaNa bItatA jAtA hai| ___ kAla ke tIna vibhAga kiye gaye haiM- bhUta, vartamAna aura bhaviSya / jo bIta cukA hai, vaha bhUtakAla hai| bahuta se loga usake zoka meM hI DUbe rahate haiN| zoka, kheda yA duHkha se bigar3A kArya sudhara nahIM sktaa| isI prakAra bhaviSya kI cintA bhI vyartha hai / vaha hamAre sukha kI mAtrA ko anAvazyaka rUpa se kama kara detI hai| raha gayA- vartamAna kAla / mahattva isIkA hai| yadi vartamAna meM acche kArya kiye jA rahe haiM to bhaviSya acchA hogA hii| DArvina ne kahA thA ki manuSya bandara kA vikAsa hai; parantu bandara se pUchA jAya to vaha kyA kahegA? vaha kahegA ki manuSya bandara kA patana hai; kyoMki vaha bhUta ke zoka aura bhaviSya kI cintA meM khoyA rahatA hai; aura isa prakAra apane vartamAna ke Ananda se vaMcita rahatA hai| usa se hamArA jIvana acchA hai| nadI meM bahane vAle jala ke samAna jIvana nirantara pravAhita ho rahA hai| eka kSaNa ke lie bhI bahatA huA jala rukanA For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 nahIM jAnatA / hamArA AyuSya bhI pratipala isI prakAra binA ruke vyatIta hotA jA rahA hai / jIvana mRtyupara pratiSThita hai| saMsAra meM aisA koI sthAna nahIM mila sakatA jahA~ kisI jIva kI mRtyu nahIM huI ho - jahA~ koI jalAyA athavA daphanAyA na gayA ho / jaba taka hama nazvara zarIra meM prANa haiM, tabhI taka isakA sammAna hotA hai / prANoM ke alaga hote hI isa zarIra kA saundarya samApta ho jAtA hai / loga ise bastI se bAhara le jAkara jalA dete haiM yA gAr3a dete haiM / Apake priya kuTumbI hI sabase pahale Apake zarIra meM Aga lagAte haiM / yaha saba hama svayaM apanI A~khoM se ar3osa - par3ausa meM dekhate rahate haiM; phira bhI Azcarya hai ki hama sAvadhAna nahIM hote / jIvana eka saMgrAma hai / isameM sAvadhAna rahane vAle hI vijetA banate haiM / jinhoMne jIvanabhara dUsaroM ko dhokhA diyA ho - satAyA ho - la~TA ho- pITA ho- jAna se mArA ho, ve hI mRtyu se Darate haiM / isase viparIta jinakA jIvana paropakAra meM bItA ho- dUsaroM kI sevA-sahAyatA meM lagA rahA ho, ve mRtyukA zAnti se varaNa karate haiM - svAgata karate haiM; ThIka usI prakAra, jisa prakAra abhI - abhI ( 15 navambara 1992 ko ) santa vinobA bhAve ne kiyA hai| unhoMne jaina sAdhuoM ke samAna saMthArA le liyA thA, so sAta dina meM siddha ho gayA ! Apane ghar3I kI AvAja to sunI hI hogii| vaha "kaTa - kaTa" karatI huI yaha sandeza nirantara de rahI hai ki jIvana kI ghar3I kaTa rahI hai, jAgate raho / TUTA pula aura phUTA barttana jur3a sakatA hai; parantu TUTA For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyuSya kabhI nahIM jur3a sktaa| mRtyu kI eka maryAdA hai - sImA hai| vaha hameM dhokhA nahIM detii| kauna kahatA hai ki mauta kahakara nahIM AtI? vaha to pUrvasUcanA dekara hI AtI hai| saba se pahale vaha bAla sapheda kara detI hai| yaha usakA pahalA noTisa hotA hai; parantu hama usa para khijAba lagA lete haiM, jisase kahIM vaha noTisa paDhane meM na A jaay| phira dA~ta tor3a detI hai; parantu nakalI battIsI lagavAkara hama usake isa dUsare noTisa kI bhI upekSA kara jAte haiN| jaba dRSTi kSINa ho jAtI hai to hama laiMsa lagavA lete haiM aura sunane kI zakti kSINa hone para hama zravaNayantra lagA lete haiN| zarIra para jhuriyA~ par3ane para plAsTika sarjarI kA sahArA lete haiN| isa prakAra usake hara eka noTisa ko hama binA par3he hI niSprabha karake apane ko surakSita mAna lete haiM; parantu hamArI ina bAlaceSTAoM para mauta ThahAkA mArakara haMsatI rahatI hai aura jyoM hI hamane antima sAMsa lI ki vaha hameM dhara dabocatI hai| ____ karor3oM svarNamudrAe~ Apa dene ko taiyAra ho jAya~ to bhI koI hamArI AyuSya meM eka kSaNa kI vRddhi nahIM kara sktaa| zaMkarAcArya kahate hai :AyuH kSaNalavamAtram na labhyate hemakoTibhiH kvApi / tacced gacchati sarvam mRSA tataH kAdhikA hAniH? [karor3oM svarNamudrAoM ke badale bhI kahIM se jo Ayu kSaNabhara bhI prApta nahIM hotI, vaha yadi sArI vyartha calI jAya to usase bar3hakara adhika hAni bhalA kyA hogI? ] For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir __ paramAtmA nitya haiM aura Apake zUja anitya haiM; phira bhI yadi Apa bATA ke embeseDara zUja, jo Ajakala paune do sau ru. meM milate haiM, pahina kara mandira me darzanArtha cale jAyaM to kyA hogA? zarIra ApakA mUtti ke nikaTa rahegA; kintu netra aura mana to mandira ke bAhara rakhe zaja meM hI aTake raheMge, usa avasthA meM yadi Apa muMha se kaheM :tvameva mAtA ca pitA tvameva tvameva bandhuzca sakhA tvameva / tvameva vidyA draviNaM tvameva tvameva sarvaM mama devadeva ! [he devAdhideva ! tuma hI mere mAtA-pitA, bandhu, mitra, vidyA dhana aura saba kucha ho|] to isakA kyA artha hogA? Apa svayaM samajha leMge ki yaha stuti vAstava meM paramAtmA ko huI yA jUtoM kI? jUtoM kA to kevala udAharaNa ke lie ullekha kiyA gayA hai; anyathA duniyA kI samasta anitya vastue~ hameM nitya paramAtmA kI apekSA adhika AkarSita karatI haiM; jaba ki mRtyu ke samaya ye saba yahIM chUTa jAnevAlI haiM :jaba terI DolI nikAlI jaaygii| bina muharata ke uThA lI jaaygii| una hakImoM se yUM kaha do bolakara karate the dAvA kitAbeM kholakara "yaha davA hagija na khAlI jAyagI!" jaba terI DolI nikAla jaaygii|| jara sikandara kA yahIM para raha gayA For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir marate dama lukamAna bhI yU~ kaha gayA "yaha ghar3I hargija na khAlI jAyagI" jaba terI DolI nikAlI jAyagI // hoyagA paraloka meM terA hisAba kyA karoge taba vahA~para tuma janAba ? jaba bahI terI nikAlI jAyagI / jaba terI DolI nikAlI jAyagI || ai musAphira ! kyUM pasaratA hai yahA~ ? ye kirAye para milA tujha ko makA~ koThar3I khAlI karA lI jAyagI / jaba terI DolI nikAlI jAyagI || kyoM guloM para ho rahI bulabula nisAra hai khar3A pIche vo mAlI khabaradAra mArakara golI girA lo jAyagI jaba terI DolI nikAlI jAyagI / / ceta "bhaiyAlAla" aba jinavara bhajo moharUpI nIMda ko jaldI tajo AtmA paramAtmA bana jAyagI / jaba terI DolI nikAlI jAyagI // eka purAne kavi "bhaiyAlAla " kA yaha gIta Aja bhI hamAre vairAgya ko jagAne kI paryApta kSamatA rakhatA hai / kuTumbI hoM yA mitra - koI bhI paraloka meM hamAre sAtha nahIM AtA :" maraghaTa taka ke loga barAtI " haMsa akelA jAtA ! prabhu mahAvIra ne bAra - bAra gautamasvAmI kA dhyAna isa For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anityatA kI ora AkarSita karate hue kahA thA :kusagge jaha osa bindue thovaM ciTTai lmbmaanne| evaM maNaANa jIviyaM samayaM goyama! mA pamAyae / / parijUrai te sarIrayaM kesA paMDurayA havanti te| se soyabale ya hAyaI samaya goyama! mA pmaaye|| - uttarAdhyayanasUtra [kuza (tinake ) ke agrabhAga para laTakane vAlI osa kI bUMda jisa prakAra vahA~ thor3I dera ke hI lie TikatI hai, usI prakAra he gautama! manuSyoM kA jIvana bhI (na Tikane vAlA) hotA hai; isalie tU kSaNabhara bhI pramAda mata kr| terA zarIra zithila ho rahA hai (usa para jagaha - jagaha jhurriyA~ par3a gaI haiM) tere keza sapheda ho gaye haiM aura tere zrotrabala (kAnoM meM sunane kI zakti) kI bhI hAni ho cukI hai; isalie he gautama! tU kSaNa - bhara bhI pramAda mata kr| ____ kAmasukha kSaNika hotA hai aura mokSasukha sthAyI / adhikAMza saMsArI jIvoM kA jIvana kAmasukha pAne meM hI samApta ho jAtA hai| vivekiyoM para usakA prabhAva nahIM pdd'taa| kahA hai :"vivekadhArAzatadhautamantaH satAM na kAmaH kaluSIkaroti // " [saMkar3oM viveka kI dhArAoM se jinakA antaHkaraNa dhulakara nirmala ho jAtA hai, una sajjanoM ke antaHkaraNa ko kAmanA For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaluSita nahIM kara sktii| aise vivekiyoM kA jIvana saphala hotA hai; isalie mauta unheM khinna nahIM kara sakatI :na santasanti maraNante sIlavanto bahussuyA // -uttarAdhyayana 5/29 [suzIla bahuzruta vyakti mRtyu se bhayabhIta nahIM hote ] mahAtmA kabIra bhI kahate the :jA marane se jaga Dare mo mana meM Ananda / kaba marihIM kaba pAihauM pUrana paramAnanda // mRtyu sabase bar3A satya hai / mRtyu se pUrva droNAcArya ne kahA thA ki merA dAhasaMskAra aise sthAna para karanA, jahA~ pahale kisI kA na huA ho| unakI icchAke anusAra aisA sthAna DhU~Dhane kA bharapUra prayAsa kiyA gayA; parantu nahIM mila skaa| droNAcArya kA uddezya isase pUrA ho gyaa| ve sabako yaha samajhAnA cAhate the ki mRtyu sarvatra hotI rahatI hai - sabakI hotI hai - merI bhI huI hai ; isalie mRtyu para zoka mata karanA / zoka se koI mRtaka jIvita nahIM hotaa| mRtyu eka svAbhAvika prakriyA hai / hama jahA~ bhI avasthita haiM, vaha kisI kI mRtyubhUmi raha cukI hai| hama saba kabja para baiThakara jovana kI carcA karate haiN| eka rogI, eka bUr3hA aura eka murdA dekhakara buddha saMsAra se virakta ho gaye the; parantu ye saba hame bAra - bAra For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8 dikhAI dete haiM; phira bhI virakti kA lezamAtra bhI hRdaya ko chU nahIM pAtA / paudhe para eka kalI nikalatI hai, vikasita hokara sundara phUla banatI hai aura murajhAkara jamInapara gira par3atI hai / sUrya prAtaHkAla hote hI ugatA hai, sAre AkAza meM ghUmatA hai aura zAmako asta ho jAtA hai / kisI gharameM eka garbhastha zizu janma letA hai - kramazaH bAlaka, kizora aura yuvaka banatA hai aura phira vRddha hokara mara jAtA hai / kyA ye sAre dRzya jagat kI nazvaratA - kSaNikatA - anityatA para prakAza nahIM DAlate ? eka DAkU thA / apane cAra-pA~ca sAthiyoM ko lekara vaha ster DAlane gayA / lauTate samaya rAste meM sAthiyoM kI hatyA kara dI, jisase dhana kA ba~TavArA na karanA pdd'e| phira sArA dhana jamIna khodakara gAr3ane ke lie zmazAna meM gayA / vahA~ kisI per3a kI chAyA meM caTTAna para eka saMnyAsI baiThA thA / DAkU ne pUchA :- "Apa yahA~ kyoM baiThe haiM ?" saMnyAsI :- "mujhe eka vyaktikI talAza hai / " DAkU :- "to use khojane ke lie bAjAra meM jAiye - bastI meM jAiye | yahA~ vaha kaise mila sakegA Apako ?" saMnyAsI :- "milegA - avazya milegA; kyoMki yahA~ eka na eka dina use AnA hI par3egA / loga use bA~dhakara lAya~ge ! " ! DAkU para isa uttara kA bahuta gaharA prabhAva par3A vaha vicAramagna ho gayA / socane lagA ki jisa prakAra maiMne apane sAthiyoM kI hatyA kI hai, usI prakAra eka dina koI merI bhI hatyA kara degA | jaise maiM dhana gAr3ane AyA hUM, vaise hI eka dina For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir merA zarIra bhI mere kuTumbiyoM dvArA gAr3a diyA jaaygaa| use apanI mauta spaSTa dikhAI dene lgii| vaha apane pApoM kA smaraNa karake pachatAne lgaa| usakA hRdaya parivartita ho gayA usane saMnyAsI se kahA ki merA uddhAra kaise hogA? kRpayA koI upAya sujhaaiye| saMnyAsIne usase kahA ki apane pAsa jitanA bhI dhana isa samaya maujUda hai, vaha saba jisakA hai, use lauTA do; aura yadi mAlika kA patA na lage to garIboM meM bA~Ta do| phira ImAnadArI se mehanata karake apanA aura apane parivAra kA pAlana kro| uddhAra kA yahI mArga hai| ___ DAkUne vaisA hI kiyA aura vaha eka sajjana bana gyaa| DAkU ratnAkara ko bhI "vAlmIki RSi" banAne vAlA eka saMnyAsI hI thaa| usase jaba jaba kahA gayA ki tuma jo dhana lUTate ho, usakA upayoga to sAre kuTumbI karate haiM; parantu laTase jisa pApa kA upArjana karate ho, usakA phala tuma akele bhogoge| kuTumbiyoM se pUchane para patA calA ki sacamuca pApoM kA phala bhogane ke lie koI taiyAra nahIM hai isase usakI A~kheM khula gaIM aura usI dina vaha DAkU se saMnyAsI bana gayA / DAkU aMgulimAla, jo pratidina pathikoM kI u~galiyA~ kATakara unakI mAlA banAkara apane gale meM dhAraNa karatA thA, mahAtmA buddha ke upadeza se prabhAvita hokara eka bauddha bhikSa bana gayA thA ! upadeza kA prabhAva jIvita vyaktiyoM para par3atA hai, murdo para nhiiN| eka sAdhu ke pravacana meM AsojI nAmaka zrAvaka UMgha rahA thaa| bIca meM hI pravacana roka kara sAdhune pUchA :"AsojI! kyA so rahe ho?" For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cauMkakara ve bole :- "nahIM- nahIM, kauna kahatA hai ? maiM to dhyAna se suna rahA huuN|" thor3I dera bAda AsojI phira U~ghane lge| munirAja ke pUchane para bole :- "nahIM - nahIM, kauna kahatA hai ? maiM to A~kha banda karake Apake pravacana para manana karatA huuN|" phira kucha samaya bAda unakI vahI hAlata ho gii| munirAjane isa bAra prazna thor3A badalakara pUchA :- "AsojI! kyA jI rahe ho?" ve samajhe ki vahI prazna hogA, bole :- "nahIM- nahIM; kauna kahatA hai ? maiM to..." uttara sunakara sabhI zrotA haMsa par3e; kyoMki isa bAra. unakA jhUTha pakar3a liyA gayA thaa| logoM ke ha~sane kA kAraNa jaba unheM samajhAyA gayA, taba ve lajjita hue| maharSi dayAnanda kA eka rasoiyA thA- jagannAtha / virodhiyoM ne rizvata dekara jagannAtha ko isa bAta ke lie taiyAra kara liyA ki vaha dahI meM jahara milAkara maharSi ko khilA de| jahara se mizrita dahIM sAmane aayaa| maharSi ne anajAne hI pUre vizvAsa ke sAtha use khA liyaa| jaba zarIra meM usakA asara mAlUma hone lagA, taba jagannAtha ko bulAkara dasa hajAra rupayoM ko thailI use thamAte hue kahA :- "maiM to aba zarIra chor3ane hI vAlA hU~ ? parantu tuma yaha thailI lekara tatkAla yahA~ se bhAga jAo; anyathA mere anuyAyI tumheM jAna se mAra DAleMge!" maraNAsanna avasthA meM bhI apane hatyAre para yaha anukampA - yaha sahAnubhUti, sacamuca kisI pahu~ce hue mahAtmA meM hI pAI jA sakatI hai, janasAdhAraNa meM nhiiN| For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAtmA IsAmasIha kA eka ziSya thA - juuddaas| usane bhI cA~dI ke caMda sikkoM ke pralobhana meM phaMsakara mahAtmA ko pakar3avA diyA thaa| mahAtmAjI ko isa bAta kA patA laga gayA thA; phira bhI lAsTa sapara ke samaya unhoMne roTI kA eka Tukar3A bar3e pyAra se jUDAsa ke muMha meM rakha diyA thaa| antima samaya meM prakaTa huA mahAtmA IsAkA vaha vAkya to amara ho gayA hai, jisake dvArA apane satAne vAloM ke lie Izvara se kSamA kI prArthanA kI thii| kahA thA :- "he prabho ! tU ina sabako mApha kara denA; kyoMki ye jAnate nahIM ki ye kyA kara rahe haiN|" __ mahAtmA gAMdhI ne golI mArane vAle goDase ke viSaya meM marane se pahale kahA thA :- "ise koI daNDa mata denA!" bambaI kI bAta hai| upAzraya meM eka zrAvaka sAmAyika kara rahA thaa| sAmAyika pUrI hone para jaba vaha bAhara AyA to patA calA ki usake jUte koI uThA le gayA hai| naMge pA~va hI vaha apane ghara kI ora cala pdd'aa| logoMke pUchane para uttara meM kahA :- "jisa bhAI ko jarUrata hogI, vahI le gayA hogA!" dUsare dina acauryavrata ke viSaya meM gurudeva kA pravacana sunakara curAne vAle bhAIne sabake sAmane khar3e hokara apanA aparAdha svIkAra kiyA aura prAyazcitta maaNgaa| usa seTha ne bhI khar3e hokara apane samAja ke garIba logoM kI upekSA karane ke pApa kA garudeva se prAyazcitta maaNgaa| garIbI kA samAdhAna zrama hai, corI nhiiN| marane para sArA dhana yahIM chUTa jAne vAlA hai| isalie AvazyakatA ke anusAra hI dhana ekatra karanA cAhiye aura atirikta ekatra dhana ko paropakAra meM lagA denA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 12 www.kobatirth.org jarA jAva na pIlei jAvidiyA na hAyanti vAhI jAva na vaDDhai | tAva dhammaM samAyare // [ jaba taka buDhApA pIDita nahIM karatA, jaba taka roga bar3ha nahIM jAtA, aura jaba taka indriyA~ kSINa nahIM ho jAtIM, taba taka dharma kA AcaraNa kara lenA cAhiye / ] isIse milatI-julatI bAta eka zloka meM hai :yAvatsvasthamidaM zarIramarujam yAvajjarA dUrato yAvaccendriyazaktirapratihatA Atmazreyasi tAvadeva viduSA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAvatkSayo nAyuSaH / kAryaH prayatno mahAn sandIpte bhavane tu kUpakhananam pratyudyamaH kIdRza: ? [ jaba taka yaha zarIra svastha hai - nIroga hai, jaba taka buDhApA dUra hai, jaba taka indriyoM meM zakti kAyama hai aura jaba taka Ayu kSINa nahIM huI hai, tabhI taka vidvAn vyakti ko AtmakalyANa ke lie prayAsa kara lenA cAhiye; anyathA ghara meM Aga laga jAnepara kUpa khodane kA prayatna kaisA ? ] eka urdU zAyara ne yauvana kI nazvaratA ke viSaya meM kahA thA : javAnI khvAba kI - sI bAta hai duniyA e phAnI meM / For Private And Personal Use Only -
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 13 magara yaha bAta kisako yAda rahatI hai javAnI meM? mahArAja siMharatha vanakrIDArtha jA rahe the| mArga meM unheM patra - puSpa - phala se samRddha Ama kA eka per3a dikhAI diyaa| ve ghor3e para savAra the| ghor3A jaba usa per3a ke nIce se gujara rahA thA, tabhI unhoMne hAtha uThAkara usa per3a se eka maMjarI tor3a lI aura Age bar3ha gye| unake pIche aMgarakSakoM kA eka dala A rahA thaa| mahArAja kA anusaraNa karate hue pratyeka aMgarakSaka ne eka - eka maMjarI tor3a lii| aMgarakSakoM ke pIche senA kI eka Tukar3I A rahI thii| pratyeka sainikane usa per3a se eka - eka phala aura do-tIna patte tor3a liye| dekhate hI dekhate pUrA per3a eka DhUMTha meM parivattita ho gyaa| jaba mahArAja ne lauTate samaya usa zobhAhIna ThUTha ko dekhA to saundarya ko anityatA kA unheM bodha ho gyaa| ve socane lage :saveM kSayAntA nicayAH patanAntA: samucchyAH / saMyogA: viprayogAntAH maraNAntaM hi jIvitam // [sabhI saMgrahoM kA anta meM kSaya hotA hai| sabhI unnatiyoM kA patana hotA hai| sabhI saMyogoM kA eka dina viyoga hotA hai aura jIvana kA anta mRtyu se hotA hai / ] eka urdU kA zAyara likhatA hai :'AgAha apanI mauta se, koI bazara nhiiN| sAmAna sau barasa kA hai, palakI khabara nahIM / / yahI bAta saMskRta ke eka kavine likhI hai :bhaviSyavANI For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hariSyamANo bahudhA parasvam kariSyamANaH sutasampadAdi / dhariSyamANo'rizirassu pAvam na svaM mariSyantamavaiti ko'pi / [nAnA prakAra se parAye dhana kA apaharaNa karatA huA, putra, sampatti Adi kI vRddhi karatA huA aura zatruoM ke mastaka para pA~va rakhatA huA koI bhI vyakti yaha nahIM jAnatA ki meM svayaM hI eka dina mara jAUMgA] eka rAjA thaa| usane lAkhoM rupaye kI lAgata se eka sundara mahala kA nirmANa kraayaa| usane mahala kA udghATana kisI jJAnI puruSase karAne kA nizcaya kiyaa| udghATanasamAroha kI joradAra taiyAriyA~ kI gii| jo bhI usa bhavya mahala ko dekhatA, vaha usakI vizAlatA aura manoharatA para mugdha ho jAtA thaa| rAjA ko apane isa naye mahala para garva aura harSa kA anubhava ho- yaha svAbhAvika thaa| zahara ke gaNyamAnya supratiSThita logoM ko Amantrita kiyA gayA thaa| eka jJAnI puruSa ke kara-kamaloM se udaghATanavidhi sampanna hone ke bAda kramaza: sabhI Amantrita sajjanoM ne mahala ko bhItara bAhara se bhalIbhA~ti dekhA / sabane mana-hI-mana usakI hArdika prazaMsA kii| phira svalpAhAra kA kAryakrama thaa| jaba rAjA sAhaba dvArA Ayojita sumadhura svAdiSTa svalpAhAra grahaNa kiyA jA rahA thA, usI samaya jJAnI puruSa se unhoMne pUchA :- "Apako isa mahala meM koI truTi dikhAI dI ho to kRpayA nissaMkoca batA diijiyegaa|" For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15 jJAnI puruSa ne kahA :- "vaise to yaha mahala atyanta manorama hai; phira bhI do doSa mujhe isameM dikhAI de rahe haiN|" __utsukatA aura Azcarya se rAjA sAhaba ne pUchA :"batAiye, zIghra batAiye ; jisase Avazyaka sudhAra karavAyA jA ske|" jJAnI puruSa :- "ve donoM doSa aise haiM rAjan ? jinheM Apake kArIgara to kyA svayaM bhagavAn bhI miTA nahIM sakate !" yaha sunakara rAjA sAhaba kA garva galane lgaa| ve cupacApa jijJAsu dRSTi se jJAnI puruSa kA muMha tAkane lge| anta meM jJAnI puruSa ne kahA :- rAjana ! isa mahala kA eka doSa to yahI hai ki eka dina yaha gira jAyagA - pahale khaMDahara banegA aura phira miTTI meM mila jaaygaa| dUsarA doSa yaha hai ki isakA nirmAtA kisI dina mara jAyagA - isa bhavya bhavana ko vivazatApUrvaka chor3akara zmazAna meM calA jaaygaa|" __yaha sunakara rAjA sAhaba kA sArA dhamaMDa naSTa ho gyaa| anityatA ke bodha ne unheM jagA diyA / nalinIvalagatasalilaM taralam tadvajjIvitamatizayacapalam viddhi vyAdhyabhimAnagrastam lokaM zokahataJca samastam [kamalinI ke patte para rahI huI jala kI tarala bUMda ke samAna jIvana atyanta caMcala hai| sArA saMsAra vyAdhi, abhimAna aura zoka se grasta hai - aisA jaano|] eka kahAvata hai - __ "jara jorU jamIna / jhagar3e ke ghara tIna / / " For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isameM kalaha ke jo tIna kAraNa batAye gaye haiM, ve (kaMcana, kAminI aura bhUmi) tInoM nazvara haiN| yaha bAta kalaha karate samaya loga bhala jAte haiN| mahArAja bhoja ke bacapana kI eka ghaTanA hai| muMja bhoja ke cAcA the| marane se pahale bhoja ko usake pitAne muMja kI goda meM biThA diyA thaa| isakA Azaya yaha thA ki mere bAda rAjasiMhAsana para tuma baiThoge aura bhoja kA pAlana - poSaNa karoge, par3hA - likhA kara suyogya banAoge aura phira bAliga hote hI ise siMhAsana sauMpa doge aura svayaM nIce utara jaaoge| muMja isa Azaya ko samajhatA thaa| bar3e bhAI ke marane para use siMhAsana mila gayA thA; parantu sattA hAtha meM Ane ke bAda koI use AsAnI se hastAntarita karanA nahIM caahtaa| bhoja ko pAlane kA artha thA- aise sA~pa ko pAlanA, jo usake sattAsukha ko Dasa lene vAlA hai| vaha catura rAjanItijJa thA, aisI bhUla bhalA vaha kaise kara sakatA thA ? usase apane mantrI se vicAra vimarza karake bAlaka bhoja kA vadha karAne kI yojanA banAI, jisase usake mArga kA kA~TA hI sadA ke lie khatma ho jaay| yojanAnusAra jaMgala meM ghumAne ke bahAne ratha meM biThAkara kucha sainika bAlaka bhoja ko eka ghora jaMgala meM le gaye / vahA~ eka bar3a ke jhAr3a ke nIce ratha roka kara unhoMne bAlaka bhoja se yahA~ pahu~cane kA prayojana batA diyaa| bAlaka bhojane apane mAMsala aMga meM kA~TA cubhokara thor3A-sA rakta nikaalaa| phira usa rakta se eka bar3a ke patte para eka zloka likha kara unheM For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 17 de diyA aura kahA ki merI orase yaha pattA mahArAja muMja ke caraNoM meM rakha dIjiyegA / yahI merI antima icchA yA prArthanA hai / aba Apa apanA kAma kara sakate haiM arthAt mahArAja muja ke AdezAnusAra merA vadha kara sakate haiM / zloka par3hakara sainikoM ko bhI dayA A gaI aura aise nirdoSa samajhadAra bAlaka kA vadha karanA unheM ucita nahIM lagA / pramANa prastuta karane ke lie unhoMne bAlaka ke kapar3e utaravA liye aura use pahAr3a kI eka guphA meM biThA diyA / sainikoM ne rAjamahala meM jAkara mahArAja muja ke sAmane bAlaka bhoja ke kapar3e rakha diye aura vaha zloka bhI bAlaka kI icchA ke anusAra caraNoM meM rakha diyA / mahArAja muMja ne dhyAnapUrvaka usa vaTapatra para raktalikhita zloka ko aneka bAra par3hA / phalasvarUpa ve apane kiye vizvAsaghAta para pachatAne lage ! rone lage ! ! vilApa karane lage ! ! ! sainikoM ne mahArAja muraMja ke hArdika duHkha ko samajhakara kahA : "rAjan ! bAlaka bhoja abhI jIvita hai / hama abhI lAkara use Apake sAmane prastuta kara dete haiM / " yaha sunakara muMja kI zokAkulatA miTa gii| kucha ghaMToM ke bAda pratyakSa bhojakumAra unake sAmane lAyA gayA / use harSapUrvaka chAtI se lagAkara muMja ne siMhAsana para birAjamAna kara diyA aura phira prAyazcita svarUpa svayaM saMnyAsI banakara jaMgala meM tapa karane cala diye / Apako utsukatA hogI ki vaha zloka Akhira kyA thAusameM aisI kauna sI mArmika bAta kahI gaI thI, jisase sahasA ja kA hRdaya parivartana ho gayA / suniye vaha zloka : For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 18 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAndhAtA sa mahIpatiH kRtayugAlaMkArabhUto gata; seturyena mahodadhau viracitaH kvAsau dazAsyAntaka: ? anye cApi yudhiSTharaprabhRtayo yAtA divaM bhUpate ! naikenApi samaM gatA vasumatI muMja ! tvayA yAsyati ? [ satyayuga kI zobhA bar3hAne vAle rAjA mAndhAtA cale gaye / jisane samudra para pula banAyA thA, vaha rAvaNavadha kartA rAma kahA~ hai ? aura bhI yudhiSThira Adi rAjA svargavAsI ho gaye / he rAjA muMja ! ina sabameM se kisI eka ke sAtha bhI bhUmi nahIM gaI / yaha kevala Apake sAtha jAyagI ! ] kitanA mArmika vyaMgya thA vaha ! par3hate hI rAjA muMja kA hRdaya hila gayA thA / isase eka kavine isa nazvaratA kI upamA kaTAkSa se dI hai : 1 satyaM manoramA rAmAH satyaM kintu mattAnApA bhaGgilolaM [ yadyapi striyA~ manohara hotI haiM - yaha satya hai aura saMpattiyA~ ramaNIya hotI haiM - yaha bhI satya hai; parantu hamArA jIvana madamAtI strI ke kaTAkSa ke samAna caMcala hai - kSaNabhaMgura hai ! ( yaha bhI satya hai ) ] caura nAmaka eka kavi thA / usake viSaya meM kisIne likhA thA : ramyA vibhUtayaH / hi jIvitam // yasyAzcaura zcikura nikuraH // [ kavitA rUpI kAminI ke liye jo kezakalApa ke samAna zobhAvarddhaka thA ! ] vaha eka bAra rAjA bhoja ke mahala meM corI karane gayA / dhana khojate khojate use pUrI rAta bItane para bhI saphalatA nahIM For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 milI / anta meM thakakara rAjA bhoja kI zayyA ke nIce baiTha gyaa| prAta:kAla rAjA bhoja uThe aura apanI samRddhi kA vicAra karate hue eka zloka ke tIna caraNoM kI racanA kara dI; parantu cauthA caraNa jama nahIM pA rahA thaa| caura kavi se rahA nahIM gyaa| usane cauthe caraNa kI racanA kara dii| rAjAne prasanna hokara use bahuta-sA dhana puraskAra meM diyaa| pUrti sahita vaha zloka isa prakAra hai : cetoharA yuvatayaH svajano'nukUla : sadbAndhavAH praNayagarbhagirazca bhRtyAH / valganti danti nivahAstaralAsturaGgAH __ "sammIlane nayanayona hi kiJcidasti // " [manohara striyA~, anukUla kuTumbI, acche bandhu (mitrAdi), premapUrNa vANI bolane vAle naukara-cAkara, hathiyAroM ke jhuNDa aura caMcala ghor3e suzobhita ho rahe haiM; parantu A~kheM banda hone (mara jAne) para kucha bhI nahIM hai] santa tulasIdAsa ne eka pada meM likhA hai : "sahasabAhu dasavadana Adinapa bace na kAlabalI te / 'hama-hama' kari dhanadhAma sa~vAre anta cale uThi rIte // sArAMza yaha hai ki vastuoM kI kSaNikatA, jIvana kI anityatA aura mRtyu kI anivAryatA kA vicAra karake hameM sabase mitratApUrNa vyavahAra karanA cAhiye / For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. aparigraha AvazyakatA se adhika vastue~ apane svAmitva meM rakhanA parigraha hai| isa parigraha se abhAva kI sthiti paidA hotI hai, maha~gAI bar3hatI hai aura dUsaroM ko Avazyaka vastue~ nahIM mila pAtI ; isaliye bhI use pApa mAnA gayA hai| usa pApa se dUra rahanA aparigraha hai / dAna aura tyAga kA upadeza parigrahI ko aparigrahI banAne ke hI lie hotA hai| __ khudA kA artha hai - parigraha ko chor3akara khuda meM A arthAt apanI AtmA meM ramaNa kara / vAyuyAna se kI jAne vAlI kisI zahara taka kI sAdhAraNa yAtrA meM bhI jaba dasa-pandraha kilogrAma se adhika lageja nahI le jAyA jA sakatA, taba mokSa taka kI yAtrA meM kitanI bhArahInatA kI-kitane aparigrahatA kI apekSA hogI? isa kI kalpanA kI jA sakatI hai| ___ parantu parigraha kA tyAga karane meM bahuta viveka kI pAvazyakatA hotI hai| vastupAla tejapAla ne sAr3he bAraha karor3a svarNamudrAe~ kharca karake jinamandira banavAyA, jagaDUzAha ne akAla ke samaya sArA dhana de diyA aura bhAmAzAha ne saMkaTa ke samaya deza ke gaurava kI rakSA ke lie mahArANA pratApa ke caraNoM meM apanI saMpatti car3hA dI ! isa prakAra ina sabane sthAyI yaza prApta kiyaa| isase viparIta abhI kucha varSoM pahale arabadeza ke eka bAdazAha ne cAlIsa karor3a DAlara kharca kara ke eka vivAhotsava Ayojita kiyA to kyA huA ? kSaNika prazaMsA mila For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaI aura phira prazaMsaka hI unheM bhUla gaye, dUsare logoM kI to bAta hI dUsarI hai| saccI prazaMsA tyAgI ko milatI hai| mITara kI paTTI bajAja kI dukAna para Apane dekhI hogii| vaha kyA karatI hai ? jisa-jisa ko jarUrata hotI hai, use kapar3e phAr3a-phAr3a kara bA~Tane meM bajAja kI sahAyatA karatI hai; parantu svayaM digambara rahatI hai-eka tAra bhI (eka patalA-sA dhAgA bhI) apane zarIra para dhAraNa nahIM krtii| dAtA aura adAtA kA antara dekhanA ho to Upara bAdaloM ko dekhiye : kisiNijjanti layantA, udahijalaM jalaharA payatteNaM / dhavalIhunti hu dentA, dentalayantantaraM peccha / -vajjAlaggam [bAdala jaba samudra se jala lete haiM, taba kAle ho jAte haiM aura jaba dete haiM arthAt jala barasAte haiM, taba sapheda hote jAte haiN| dekho, dene aura lene vAloM meM kitanA antara hotA hai ! ] par3ausI ke makAna ke pAsa rahA huA gaDDhA yadi nahIM bhareMge to Apake makAna ke girane kA Dara banA rahegA-yaha Apa jAnate haiM; isaliye gA~Tha ke paise kharca kara ke bhI vaha kAma karate haiN| yahI bAta samAja ke lie smjhe| yadi svadharmI bandhu ke peTa kA gaDDhA na bharA gayA to ApakA astittva bhI khatare meM par3a jaaygaa| dAna anukampA se hotA hai; parantu sArmika ke prati vAtsalya hotA hai : "egatta savvadhammA egatta sAhammiyavacchalam // " For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 [eka ora sAre dharma raheM, eka ora sArmika vAtsalya ! (donoM barAbara mahattva ke haiN)| "sArmika vAtsalya" ke badale "svAmi vatsala" zabda cala par3A hai, jo galata hai| "sAhammiya" kA saMskRta rUpAntara "sArdhAmaka" hai, jisakA artha hai-samAna dharma yA eka dharma ke anuyaayii| unheM vAtsalya (pyAra) se jo kucha diyA jAtA hai-Arthika sahAyatA kI jAtI hai, vaha saba dharma kA eka aMga hai| AcArya hemacandrasUri ke zarIra para moTA vastra dekhakara kumArapAla bhUpAla ne kahA : "Apa mere gurudeva haiM; phira bhI apane zarIra para aisA moTA vastra dhAraNa karate haiM to loga mujhe kyA kaheMge? yaha socakara mujhe lajjA AtI hai| Apa kRpayA acche mahIna vastra pahine / ' __ isa para AcAryajI ne kahA : "maiM moTe vastra pahinatA hU~ to lajjA mujhe AnI cAhie, Apako nhiiN| phira lajjA kA sambandha vastra se jor3anA bhI galata hai| lajjA AnI cAhie-pApa se; so yadi mujhase koI pApa hogA to lajjA aayegii| tIsarI bAta yaha hai ki maiM Ama AdamI ke jIvanastara kA pratika huuN| yadi samAja sampanna hogA to pratyeka sadasya Apake samAna bahumUlya mahIna vastra hI phinegaa| usa avasthA meM mujhe bhI dAna meM bhaktoM ke dvArA mahIna vastra hI mileMge; isaliye yadi Apa mujhe mahIna vastra pahine hue dekhanA cAhate haiM to Ama AdamI kA jIvanastara sudhArane kA prayAsa kreN|" dAna isa taraha honA cAhiye, jisase lene vAlA na dIna ho aura na AlasI tathA dene vAlA bhI ahaMkAra kA zikAra na ho / santa tulasIdAsa kahate haiM : For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dayA dharma kA mUla hai, pApa mUla abhimAna // dayA athavA dAna ke bAda dayAlu athavA dAtA ke mana meM abhimAna kA praveza ho gayA to vaha pApa kA kAraNa bana jaaygaa| kisI iMgliza vicAraka ne kahA thA : We are to be made happy, let us never forget it, by what we are, not by what we have. [hameM yaha kabhI nahIM bhUlanA cAhiye ki jo kucha hama haiM (jaise nirabhimAna, sadAcArI, dayAlu, dAtA Adi), usI se hama sukhI haiM; jo kucha (dhana-saMpatti) hama rakhate haiM, usase nahIM] dhana ko daulata bhI kahate haiM / daulata dulattI jhAr3atI hai| pahalI lAta se sInA phUla jAtA hai-zarIra meM dhamaNDa chA jAtA hai aura dUsarI lAta se kamara jhUka jAtI hai-viSayAsakti ke kAraNa buDhApA chA jAtA hai| dene meM jo pAnaH AtA hai, vaha lene meM kahA~ ? kisI ne isIlie kahA hai : "do, bhale hI svarga denA par3e ! mata lo, bhale hI svarga mila rahA ho !" aba to kevala bhojana denA hI sArmika vAtsalya kA rUpa raha gayA hai; kintu mUlarUpa meM vaha kisI bhI svadharmI bandhu ko hara taraha kI sahAyatA ke lie prerita karane vAlA thaa| mAMDavagar3ha meM kisI samaya yaha paramparA thI ki yadi koI svadharmI bandhu bAhara se Akara vahA~ basatA thA to pratyeka ghara se use eka svarNamudrA aura eka iMTa dI jAtI thii| isa prakAra Ate hI vaha lakhapati bana jAtA thA aura phira vyApAra For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karake dasaroM ke samakakSa bana jAtA thaa| yaha thA-sArmika vAtsalya kA vAstavika rUpa ! jaba se isa rUpa kA lopa huA, tabhI se jaina dharmAvalambiyoM kI saMkhyA ghaTatI jA rahI hai| vikrama saMvat 1226 meM bhArata ke jainoM kI saMkhyA ATha karor3a thii| zrI hIravijayasUri ke samaya tIna karor3a raha gaI thii| Aja kevala eka karor3a hai aura yadi Apane dhyAna nahIM diyA to bhaviSya meM yaha saMkhyA aura bhI ghaTa jaaygii| sAmika vAtsalya ko mUlarUpa meM apanA kara isa nirantara ghaTatI saMkhyA ko rokA jA sakatA hai| jisa prakAra kheta meM jitane dAne boe jAte haiM, utane hI nahIM, balki saikar3oM gune adhika dAne utpanna hote haiM, usI prakAra jo guptarUpa se dAna kiyA jAtA hai, usakA phala ananta gunA milatA hai| mahAtmA IsAne guptadAna kI vidhi batAte hue kahA thA ki yadi terA dAhinA hAtha dAna kare to bAe~ hAtha ko usa dAna kA patA na cale-isa taraha dAna kr| parigraha vahI karatA hai, jisa meM bhogoM kI lAlasA hotI hai / parigraha se bhoga aura bhogoM se bhavabhramaNa kA saMbaMdha hai : "bhogI bhamai saMsAre, abhogI vippamuccai // " [bhogI saMsAra meM bhaTakatA hai aura abhogI mukta ho jAtA hai] virakti kI bhAvanA hI bhogI jIva ko abhogI banAtI hai; isIlie vaha saba ke lie sukhadAyinI hai : sarvaparigrahabhogatyAgaH kasya sukhaM na karoti virAgaH? - zaMkarAcArya For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25 [saba parigraha aura bhogoM kA jisa meM tyAga hotA hai, vaha vairAgya bhalA kise sukha nahIM detA ?] dhana yadi paropakAra meM na lagAyA jAya to vaha dhanavAna ko kumArgagAmI banA detA hai : prattho mUlamaNatthANa // [artha (dhana) saba anarthoM kA mUla hai aisA zAstrakAroM ne kahA hai| Adya zaMkarAcArya ne yahI bAta "carpaTa maMjarI' nAmaka apane grantha meM isa prakAra kahI hai : arthamanartha bhAvaya nityam nAsti tataH sukhalezaH satyam putrAdapi dhanabhAjo bhItiH sarvauSA vihitA nItiH [artha ko sadA anartha smjho| maiM saca kahatA hU~ ki usa (dhana) meM lezamAtra bhI sukha nahIM hai| dhanavAnoM ko apane putroM se bhI Dara lagA rahatA hai / yahI bAta sarvatra smjhe| kucha loga kahate haiM ki hama apane putra ke lie dhanakA saMgraha karate haiN| unake lie eka kavi ne kahA hai : pUta sapUta to kA dhanasaMcaya ? pUta kapUta to kA dhanasaMcaya ? yadi putra suputra hai to usake lie dhanasaMgraha kI koI AvazyakatA nahIM hai| kyoMki apanI yogyatA ke bala para vaha khuda dhana kamA legA-kamAtA rahegA aura yadi putra kuputra hai to bhI usake lie dhana kA saMgraha bilkula vyartha hai; kyoMki vaha Apake saMcita dhana ko bhI idhara-udhara (durvyasanoM meM) ur3A degaa| sAdhu-santa salAha dete haiM ki parigraha kA tyAga karake apanI AtmA ko bhArahIna banAIye; parantu Apako yaha For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir salAha rucikara nahIM lgtii| kyoM nahIM lagatI ? eka dRSTAMta dvArA yaha bAta spaSTa hogii| cAra mitra the| ve jabalapura se philma dekhane nAgapura gye| philma dekhane ke bAda bhAMga kI goliyA~ khA kara ve nAgapura sTezana para aaye| jabalapura ke lie cAroM ne TikiTa kharIde aura bhrama se bambaI jAne vAlI gAr3I meM baiTha gye| thor3I dera bAda TikiTacekara unake Dibbe meM aayaa| TikiTa maaNgaa| eka mitrane nikAlakara de diyaa| TikiTacekarane kahA ki Apake pAsa jabalapura kA TikiTa hai; parantu yaha gAr3I to vambaI jaaygii| utara kara dUsarI gAr3I meM baiTha jaaiye| phira dUsare, tIsare aura anta meM cauthe mitra kA TikiTa dekhA / saba ko yahI zubha salAha dI ki Apa yahA~ se utara kara jabalapUra jAne vAlI dUsarI gAr3I ke Dibbe meM baiTha jAiye; anyathA Apa apane gantavya para nahIM pahu~ca skeNge| cauthe mitrane kahA : "janAba! hama sahI gAr3I ke sahI Dibbe meM baiThe haiN| Apa hI svayaM galata Dibbe meM A gaye haiN| yaha prajAtantra praNAlI kA yuga hai| isa meM bahumata kI bAta mAnI jAtI hai| hama cAroM kI samajha meM yahI gAr3I jabalapura jAne vAlI hai to yaha jabalapura hI jaaygii| bambaI kaise calI jAyagI? hama cAra haiM; Apa akele haiN| bahumata hamArA hai; isalie hamArI bAta sahI hai aura ApakI galata / galata jagaha Akara Apa hameM kyoM parezAna kara rahe haiM ?" / TikiTacekara vhAiTa Dresa pahinatA hai| hama jaise sAdhu bhI vhAiTa vastra pahinate haiN| TikiTacekara ke samAna hama bhI Apako salAha dete haiM ki Apa saMsAra kI ora jAne vAlI parigraha kI gAr3I meM baiTha gaye haiM; jaba ki Apako mokSa kI For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 27 ora jAne vAlI vairAgya kI gAr3I meM savAra honA thA; parantu pApa una mitroM ke samAna apane bahamata kA havAlA dekara kahate haiM-"mahArAja ! Apa hI galata jagaha para A gaye haiN|" Apako viSayAsakti kA nazA hai; jaise una mitroM ko bhA~ga kA nazA thaa| vaha nazA hI upadeza na mAnane ke lie Apako vivaza karatA hai / yaha sUkha kA-sthAyI sUkha pAne kA mArga nahIM hai| ___ eka rUpaka hai| koI duHkhI AdamI pAtheya kI poTalI sAtha lekara sukha kI khoja meM ghara se nikala pdd'aa| idharaudhara bhaTakate hue eka bAra usakI najara sukha para par3a gii| use pakar3ane ke lie vaha usakI ora bhaagaa| sUkhane dekhA ki koI merA pIchA kara rahA hai, so bacane ke lie vaha bhI bhAgA / bhAgakara vaha eka siMhAsana para birAjamAna ho gyaa| AdamI vahA~ bhI jA phuNcaa| taba bhAgakara vaha eka sundara bagIce meM phUloM ke paudhoM ke samIpa harI-harI dUba para jAkara baiTha gayA / prAdamI vahA~ bhI jA phNcaa| sUkha vahA~ se chalA~ga mAra kara jaMgala meM calA gyaa| AdamIne jaMgala meM bhI usakA pIchA kiyA; parantu vaha A~khoM se ojhala ho gyaa| AdamI thaka kara vizrAma ke lie eka chAyAdAra vakSa ke nIce baiTha gyaa| doMr3a-dhUpa se use bhUkha bhI satAne laga gaI thii| usane pAtheya kI poTalI kholI aura jyoM hI khAne kI zurUAta kI, tyoM hI udhara se eka bhUkhA bhikhArI vahA~ AyA : usane hAtha jor3akara usa AdamI se prArthanA kI : "mahodaya ! maiM cAra dina se bhUkhA huuN| kRpayA thor3A-sA sukha yujhe bhI diijiye|" yaha sunate hI AdamI ekadama cauMka pdd'aa| vaha socane lagA ki maiM jisa sukha kI khoja meM bhaTaka rahA thA, vaha to For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 mere pAsa hI mojUda hai; anyathA yaha bhigvArI mujha se kyoM mA~gatA ? mere pAsa sukha hai aura itanA adhika hai ki maiM use dUsaroM ko de bhI sakatA hU~ / usane pAtheya kA AdhA bhAga bhikhArI kI jholI meM DAla diyA / pAsa hI baiThakara vaha itanI prasannatA se use khAne lagA mAno use AThoM siddhiyA~ aura navoM nidhiyA~ prApta ho gaI hoM / bhikhArI kI prasannatA ko dekhakara vaha AdamI bhI vaisI hI prasannatA kA anubhava karane lagA / use yaha tattvabodha ho gayA thA ki dUsaroM kI - jarUratamandoM kI sahAyatA karane meM hI sukha ke darzana hote haiM / paropakAra hI sabase bar3A sukha hai / jApAna kI eka lomaharSaka yathArtha ghaTanA hai / rASTrarakSA ke liye eka bAra vahA~ paccIsa yuvakoM kI AvazyakatA mahasUsa kI gaI / vijJapti nikalate hI tIna-cAra haz2Ara navayuvakoM kI katAra laga gaI / rASTrarakSA ke pavitra kArya meM saba yuvaka apane Apako samarpita karane ke lie utkaNThita the / itanI adhika saMkhyA meM ekatra logoM ko dekhakara zAsanAdhikArI bar3e asamaMsaja meM par3a gaye ki inameM se paccIsa yuvakoM kA cayana kisa prakAra kiyA jAya / Akhira sabake nAmoM kI ciTThiyA~ banA kara lATrI se paccIsa nAma nikAle gye| unameM eka aise yuvaka kA nAma bhI nikala AyA, jisake pitA kA dehAnta ho gayA thA / gharameM kevala mAtA thI / yuvaka ku~vArA thA aura apanI mAtA kA ikalautA putra thaa| adhikAriyoM ne ikalautepana ke kAraNa niyamAnusAra usakA nAma nirasta kara diyA / isase yuvaka ko bahuta nirAzA huI- bahuta du:kha huA; kyoMki deza ke kAma Ane kA zubha avasara hAthameM Ate-Ate For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 chUTa rahA thA ! vaha A~sU bahAtA ghara gyaa| maoNne nirastIkaraNa kA kAraNa jAnakara AtmahatyA karalI / aba usa yuvaka para parivAra kI sevA kA koI bhAra nahIM rahA thA; isalie puna: bhAgatA huA vaha adhikAriyoM ke pAsa phuNcaa| usane dezasevA ke lie samarpita hone kA avasara mA~gA, jo use de diyA gyaa| yaha ghaTanA san 1944 meM ghaTita huI thI aura usa samaya ke sabhI pramukha samAcArapatroM meM prakAzita huI thii| jisa prakAra usa yuvakane dezarakSA ke lie utsAha ke sAtha prANoM kA tyAga kiyA, vaise hI Apa apane parigraha kA paropakArArtha tyAga karane ke lie taiyAra ho jAe~-prativarSa saMvatsarI ke dina sabhI dhanavAna zrAvaka-zrAvikAoM kI katAra laga jAya aura ve cAturmAsArthaM birAjamAna gurudeva ke sAmane hAtha jor3akara nivedana kareM : "hama apane dhanako paropakAra meM lagAnA cAhate haiN| dhana viSa hai ! use hama dAna ke dvArA amRta meM parivartita karanA cAhate haiN| kaise kareM ? upAya sujhaaiye|" dAna meM bhAvanA kA mahattva hai, sikkoM kI saMkhyA kA nhiiN| prasannatApUrvaka diyA gayA eka rupayA bhI khinnatA ke sAtha diye gaye eka lAkha rupiyoM se adhika uttama hotA hai| kavindra ravIndrane eka sapane kA varNana kiyA hai-"maiM eka daridra bhikhArI bana gyaa| hAtha meM bhikSA kA eka kaTorA liye bhUkhA-pyAsA bhaTakatA rhaa| thakAvaTa ke mAre zarIra atyanta zithila ho gyaa| bhikSA meM kucha na milane ke kAraNa maiM rone lgaa| usI samaya kisIne dayA karake mere pAtra meM kucha cA~vala DAla diye| unheM lekara maiM devI ke mandira meM gyaa| devI kI kRpAse maiM svarga meM pahu~ca gyaa| vahA~ eka For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 devatAne mujhase cA~vala mA~ge / maiMne bar3I muzkila se do dAne nikAla kara use diye| phira nIMda khala gaI to dekhA ki mere hAtha meM ve hI do cA~vala ke dAne the, jo maiMne diye the| donoM dAne sone ke the ! maiM socane lagA ki yadi sAre dAne dAna kara detA to kitanA acchA hotA ?" jo dAna Apa karate haiM, vaha kaI gunA hokara paraloka meM milatA hai; parantu paraloka meM kaI gunA mile-isa AzA se nahIM, kevala paropakAra kI bhAvanA se hI hameM dAna karanA caahiye| dAna se isa loka meM jo kIrti prApta hotI hai, usakA bhI koI kama mahattva nahIM hai| yaha sunA jAtA hai ki mahArathI karNa ko janmase hI abhedya kavaca aura kuNDala prApta hue the| karNa ke pitA sUrya mAne jAte haiM aura arjuna ke pitA indra / aparAjeya mahArathI karNa ko tabhI parAjita kiyA jA sakatA thA, jaba usake zarIra se kavaca-kuNDala utaravA liye jAte ! karNa dAnavIra ke rUpa meM prasiddhi pA cukA thaa| kisI yAcaka ko vaha kabhI nirAza nahIM karatA thaa| usake isa sadguNa kA upayoga apane svArtha ke lie karane kA nirNaya indrane kiyA / vaha kavaca-kuNDala mA~ga kara le lenA cAhatA thaa| sUrya ko indra kI yaha bAta mAlUma ho gii| usane karNa ko sAvadhAna kara diyA : "beTe ! yadi koI tumase kavacakuNDala dAna meM mAMgane Aye to de mata denaa|'' karNane uttara meM kahA : "pitAjI ! maiM ApakI samasta AjJAoM ko zirodhArya karane ke lie taiyAra hU~; kintu . apane dAna-dharma se vimukha nahIM ho sakatA; kyoMki dAnadharma hI parigraha ke pApa kA ekamAtra ilAja hai|" For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUrya mauna ho gye| udhara apanI yojanA ke anusAra eka brAhmaNa kA veSa dhAraNa karake indrane kavaca-kujDala mA~ga liye / karNa ne khuzI-khuzI utAra kara de bhI diye / isakA duSpariNAma yaha huA ki vaha yuddha meM parAsta hI nahIM huA, balki mArA bhI gayA ! kintu dAnavIra ke rUpa meM usakI kIti Aja bhI jIvita hai| marAThI kI eka sUkti hai : "marAve parI kItirUpe urAveM // " [mare, kintu kIrti ke rUpa meM jIvita raheM] eka madhumakkhI baiThI-baiThI apane hAtha ghisa rahI thii| rAjA bhoja kI naz2ara usa para pdd'ii| usane apane sabhI darabAriyoM se usa (makkhI) kI isa (agalI TA~geM ghisane kI) ceSTA kA kAraNa puuchaa| kisIne kucha batAyA aura kisIne kucha; parantu kisI kA bhI uttara rAjA bhoja ko santoSakAraka nahIM lgaa| ___ anta meM AzAbharI naz2ara se rAjA bhojane kavikulakumuda kalAdhara mahAkavi kAlidAsa kI aura dekhaa| ve to uttara dene ke lie taiyAra hI baiThe the| mahArAja kA saMketa pAte hI bola uThe : deyaM bho hyadhane dhanaM sukRtibhi-noM saJcitaM sarvadA / zrIkarNasya balezca vikramapate-radyApi kIrtiH sthitA // prAzcarya madhu dAna-bhoga-rahitam naSTaM cirAtsaJcitam / nirvedAditi pANipAdayugalam dharSantyahI mkssikaaH|| [are ! sajjanoM ko cAhiye ki ve nirdhanoM meM dhana vitarita kiyA kareM; kyoMki saMcita ghana sadA TikatA nahIM hai| dAnavIra zrIkarNa, rAjA bali aura vikramAditya kA suyaza Aja bhI TikA huA hai / Azcarya kI bAta hai ki dAna aura bhoga For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir se rahita hone ke kAraNa cirakAla se saMcita madhu ( zahada ) naSTa ho gyaa| isase udAsa hokara hI ye madhumakkhiyA~ apane donoM hAtha aura donoM pA~va ghisa rahI haiM !] yaha sunakara santuSTa rAjA bhoja ne mahAkavi ko pracura dhana puraskAra ke rUpa meM diyaa| dAnaM bhogo nAzastisro gatayo bhavanti vittasya / yo na dadAti na bhuGa kte, tasya vRtIyA gatirbhavati // [dAna, bhoga aura nAza-ye tIna gatiyA~ dhana kI hotI haiN| jo vyakti na detA hai aura na bhogatA hai, usake dhanakA nAza ho jAtA hai] khAye-khilAye binA jisakA dhana naSTa ho jAtA hai, use madhumakkhiyoM ke samAna hAtha mala-mala kara pachatAnA par3atA hai| ___ dAna yA tyAga kA upadeza bhI tabhI prabhAvazAlI hotA hai, jaba upadezaka svayaM aparigrahI ho| eka saMnyAsI thaa| vaha bhikSArtha bastI meM jAtA thaa| bhikSA meM use jo bhI khAdyasAmagrI prApta hotI, use vaha le AtA thaa| khAne-pIne ke bAda bacI huI esI sAmagrI, jo dUsare dina taka rakhane para kharAba nahIM hotI ho, bA~dha kara eka khUTo para TA~ga detA thA / usakI jhoMpar3I meM cUhe bahuta the| unase khAdyasAmagrI ko bacAnA hI TA~gane kA uddezya thaa| phira bhI kabhI-kabhI koI caMcala cUhA uchala-uchala kara khUTI taka pahu~ca hI jAtA thaa| eka dina kI bAta hai| darzanArtha Aye logoM kI sabhA meM usa dina saMnyAsI upadeza de rahA thA-lobha pApakA bApa For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hai| lobha se dhanakA saMgraha karake manuSya parigrahI banatA hai| parigraha ke kAraNa nAnA prakAra ke kaSTa sahatA hai| duniyA meM pUjya vahI banatA hai, jo hara prakAra ke parigraha kA tyAga kara detA hai...Adi / zrotAoM ne dekhA ki upadezaka kI naz2ara bAra-bAra khUTI kI ora daur3a jAtI thii| zrotAoM meM se ekane uThakara khUTI para TaeNgI poTalI utArakara kholI to usa meM pA~ca laDDU ba~dhe hue nikle| pUchane para saMnyAsIne batAyA ki ye kalake lie rakha chor3e hai| itanA sunate hI usa aparigraha kA upadeza dene vAle parigrahI saMnyAsI ko akelA chor3a kara saba apane-apane ghara cale gye| kahate so karate nahI, muha ke bar3e labAra / kAlA muMha ho jAyagA, sAMI ke darabAra // eka phakIra kI aisI hI eka ghaTanA sunane meM AI hai / zAha sUjAne apanI putrI. meM vairAgya kI prabala bhAvanA dekhakara usakA vivAha eka phakIra se kara diyaa| navavivAhitA dulahanane phakIra kI jhoMpar3I meM pahu~cakara sApha-saphAI zurU kara dii| usI silasile meM use chIMke para par3I huI eka roTI dikhAI dii| Azcarya prakaTa karatI huI vaha pUcha baiThI : "patideva ! yaha kyA hai ?" phakIra bolA : "priye ! kala subaha nAzte ke lie yaha roTI rakha lI gaI hai|" dulahana yaha sunakara khUba hNsii| For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 34 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ha~sane kA kAraNa pUchane para patnI ne kahA : "mere pitAjI ne to Apako parama virakta samajhakara Apase merA vivAha kiyA thA; parantu maiM dekha rahI hU~ ki Apako bhI kala kI phikra hai / phikra kA jo phAkA kare, vahI phakIra kahalAtA hai / jisa meM phikra ho, vaha phakIra hI kyA ? macchI ko pAnI meM kauna bhojana detA hai ? ajagara kisakI cAkarI karatA hai ? pakSI kisakA kAma karatA hai ghAsa kaba kapar3oM kI cintA karatI hai ? jaba ye jAnavara aura ghAsa taka kala kI cintA se mukta haiM, taba kevala manuSya hI kyoM kala kI cintA meM ghule ? jaba ye saMgraha nahIM karate to manuSya hI kyoM parigrahI bane ?" aisA kaha kara dulahanane vaha roTI uThA kara kutte ke mu~ha meM rakha dI / phakIra ko apanI bhUla kA bhAna huA / isase usakA vairAgya aura bhI pakkA ho gayA / bhaviSya meM kala kI cintA na karane kA usane saMkalpa kara liyA aura phira use nibhAyA bhI / aise hI eka anya aparigrahI phakIra kA kissA bhI sunane yogya hai / usake pAsa eka cAdara thii| vaha kisIne curA lI / phakIra ne thAne meM corI kI riporTa darja karavAI / pulIsa ne cora ko pakar3a bhI liyA / thAnedAra ne cora ke sAmane hI phakIra se pUchA : "ApakI kauna-kauna sI vastue~ corI meM calI gaI thIM ?" phakIrane kahA: "hajura ! merI cAdara, rajAI zraura dhotI calI gii| itanA hI kyoM ? merA tauliyA, takiyA, Asana aura chAtA bhI calA gayA ! maiM to pUrI taraha luTa gayA sAhaba ! " For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 35 yaha sunate hI cAdara pheMkate hue cora ne kahA : "maiMne to kevala cAdara curAI thI ! dUsarI vastuoM kA mujhe patA nhiiN|" phakIra apanI cAdara uThA kara calane lgaa| thAnedAra ne use roka kara pUchA : "jaba ApakI cAdara hI gaI thI to Dhera sArI dUsarI vastue~ kyoM ginAI ? phakIra hokara jhUTha kyoM bole ?" phakIra ne muskurAte hue uttara diyA : "hujUra ! maiM jhUTha bilkula nahIM bolA / yaha jo cAdara mere hAtha meM Apa dekha rahe haiM, isI meM merI ginAI huI sArI vastue~ maujUda haiN|" thAnedAra : "maujUda haiM to nikAla kara batAiye / hama bhI dekha leN|" "dekhiye, zauka se dekhiye|" kaha kara phakIra ne or3ha kara batAyA ki yahI merI cAdara aura rajAI hai; pahina kara batAyA ki yahI merI dhotI hai; zarIra poMcha kara batAyA ki yahI tauliyA hai; taha karake batAyA ki takiyA bhI hai aura Asana bhI ! anta meM use sira para rakha kara kahA ki yahI merA chAtA hai| yaha saba pratyakSa dekha sunakara sabhI sunane vAle cakita ho gye| ___isa kathA meM jo sandeza hai, vaha vizeSa dhyAna dene yogya hai| kahA gayA hai ki kamase kama vastuoM kA adhika se adhika upayoga karanA hI kuzalatA hai-buddhimattA hai-caturAI hai| sAdhu, muni, phakIra aura saMnyAsI kA lakSaNa hai-aparigraha arthAt nyUnatama Avazyaka vastuoM kI hI svIkRti / anAvazyaka For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vastue~ kitanI bhI mUlyavAn kyoM na hoM, unakA saMgraha hameM nahIM karanA caahiye| eka rAjA thaa| use bahumUlya ratnoM ke saMgraha kA bahuta zauka thaa| eka dina kisI vivekI vyakti ko Adarasahita apane rAjamahala meM Amantrita karake usane apane samasta ratnoM kA saMgraha dikhA diyaa| usakA hRdaya prazaMsA kA bhUkhA thaa| usane socA thA ki itane adhika hIre, panne, mANikya, motI Adi dekha kara vaha sajjana merI prazaMsA kregaa| parantu AzA se viparIta usa vivekI sajjana ne ratnarAzi kI ora saMketa karate hue pUchA : "rAjan ! Apako isa ratnarAzi se AmadanI kyA hotI hai ?" rAjA : "prAmadanI kaisI ? isa ratna rAzi kI surakSA ke lie vetana dekara rakSaka niyukta kiye gaye haiM; isa lie kharca aura bar3ha gayA hai| AmadanI kA to koI savAla hI paidA nahIM hotA !" isa para vivekI sajjana ne kahA : "mere par3osa meM eka buDhiyA rahatI hai| usane eka bAra do patthara kI zilAe~ kharIdIM / phira unase ghaTTI (cakkI) banavA lii| usa ghaTTI kI AmadanI se vaha apanA peTa bharatI hai aura apane baccoM kI par3hAI kA kharca bhI nikAla letI hai; parantu dUsarI. ora Apa haiM, jinhoM ne karor3oM rupayoM ke kucha camakIle patthara kharIda liye haiM-aise patthara, jina se koI AmadanI bilkula nahIM hotI; ulTe kharca hI karanA par3atA hai ! aisI avasthA meM Apa svayaM hI soca kara batAiye ki usa buDhiyA se kyA prApakI samajhadArI kama nahIM hai ?'' For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMvedanazIla rAjA ke komala hRdaya para isa bAta kA amiTa adbhuta prabhAva huaa| usane bhaMDArI se khaz2Ane ke samasta ratnoM kI nIlAmI lagavA dii| usa se jo kucha dhana prApta huA, usakA upayoga usane aneka janahitakArI kAryoM meM kiyaa| isa se sArI prajA usakI prazaMsA karane lgii| isa prakAra sAre ratnoM ko becakara badale meM usane suyazarUpI sthAyI ratna prApta kara liyaa| "sarvabhAveSu mUrchAyAstyAgaH syAdaparigrahaH // " [saba vastuoM se apanI Asakti haTAnA hI aparigraha haiM] prApta parigraha (dhana) kA upayoga nirantara paropakAra meM karate raha kara vivekI loga sadA sarvatra apane mitroM kI saMkhyA meM adhika se adhika vRddhi karate rahate haiN| For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. AtmA __ kA~TA nikAlane ke lie jisa prakAra suI z2arUrI hotI hai, usI prakAra mana meM phaMse jagat ko nikAlane ke lie zAstra z2arUrI haiM-grantha z2arUrI haiM, bAda meM nahIM; kyoMki jagat ke bAhara nikalate hI mana nirmala ho jAtA hai-nirgrantha ho jAtA hai| hama jagat ko jAnane kA prayatna karate haiN| pUre jagat ko to jAna nahIM pAte; parantu jitanA kucha jAna pAte haiM, usIse apane ko bar3A bhArI jJAnI samajhane lagate haiN| usa se mana meM abhimAna paidA hotA hai, jo AtmAke patanakA kAraNa hai| jIvana-bhara bhautika vijJAna kI sAdhanA karane vAle bar3ebar3e vizvavikhyAta vaijJAnika bhI jIvana ke anta meM kaha gaye haiM ki yaha jagat itanA jaTila hai-itanA vizAla hai-itanA ajJAta hai ki aba taka hamane jo kucha jAnA hai, vaha samudra meM eka bUMda ke barAbara hI hai ! yaha to huI muTThIbhara vaijJAnikoM kI bAta; parantu jo anya adhyayanazIla vyakti karor3oM kI saMkhyA meM haiM, ve to unake likhe hue grantha bhI pUre nahIM par3ha pAte aura unakA pUrA jIvana samApta ho jAtA hai| vyartha hI ve jJAnI hone kA bhrama pAlate rahate haiN| eka zAyara kA yaha bhrama TUTA to usane yaha zera likhakara apane hArdika udgAra yoM prakaTa kiye hama jAnate the ilma se kucha jAneMge / jAnA to yaha jAnA ki na jAnA kucha bhii| For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 saca pUchA jAya to korI kitAboM se jJAna hotA hI nahIM hai| kitAboM meM kevala zabda hote haiM, artha nhiiN| artha to duniyA meM hotA hai| zabdakoza meM "azva" zabda mila jaaygaa| Age "ghor3A' bhI likhA milegA, jo usakA artha nahIM, kevala paryAyavAcI zabda haiN| yadi Apako usakA artha dekhanA ho to azvazAlA yA ghur3asAla meM jAkara use pratyakSa dekhanA par3egA; anyathA pApakA azva sambandhI jJAna adhUrA rhegaa| zAstroM-granthoM-pustakoM yA hama jaise sAdhuoM ke pravacanoM kA upayoga itanA hI hai ki ve hameM apane lakSya kA bhAna karAte haiM-usakA vistAra se varNana karate haiM-usake prati hamArI ruci jAgata karate haiM; parantu lakSya kI prApti nahIM karAte / vaha prApti to hama sabako vyaktigata prayatna ke bAda hI hotI hai| arihanto asamattho tAriuMloprANa bhavasamuddammi / magge desaNakusalo taranti je magi lagganti / / [saMsArarUpI samudra se logoM ko tArane (pAra le jAne) meM arihanta asamartha haiN| ve mArgadarzana meM kuzala haiN| tairate ve hI haiM, jo usa mArga para calate haiM] dUsaroM ko jAnane ke lie hama sadA samutsuka rahate haiM; parantu apane Apako jAnane kA prayAsa nahIM krte| yadi hama apane Apako jAnane kA prayAsa kareM to vAstavika jJAnI bana sakate haiM-sarvajJa bana sakate haiN| jaisA ki AcArAMgasUtra meM svayaM sarvajJa prabhune pharamAyA hai : "je egaM jANai se savvaM jANai / je savvaM jANai se egaM jANai // For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 [jo eka ko jAnatA hai, vaha saba ko jAnatA hai aura jo saba ko jAnatA hai, vaha eka ko jAnatA hai ! ] bahuta gambhIra bAta kahI gaI hai yhaaN| hama bagIce meM mAlI ko dekhate haiN| kisI pUre vRkSa kA siMcana karane ke lie vaha kevala eka jar3a kA siMcana karatA hai| jo eka jar3a kA siMcana karatA hai, vaha vAstava meM pUre vRkSa kA hI siMcana karatA hai| pUre vRkSa kA siMcana karane ke lie yadi koI usake pratyeka phUla ko aura patte ko jala pilAne kA prayAsa kare to Apa use mUrkha kaheMge; parantu yahI mUrkhatA hama saba usa samaya kara rahe hote haiM, jaba hama apane Apako jAnane ke lie jagata kI pratyeka vastu ko alaga-alaga jAnane kA prayAsa karate haiN| prAtmajJAna hamArA antima lakSya hai / cintana-manana aura anubhava hI usakA eka mAtra sAdhana hai / prAtmajJAna kA artha hai-jAnane vAle ko jAnanA, dekhane vAle ko dekhanA, sunane vAle ko sunanA aura anubhava karane vAle kA anubhava karanA / yahI sarvajJatA hai-yahI mukti hai-yahI Ananda hai| jaina siddhAnta ke anusAra AtmA para karmoM kA prAvaraNa hai| yadi vaha AvaraNa haTA diyA jAya to AtmA aura paramAtmA meM koI antara na raha jAya / appA so paramappA // [AtmA hI paramAtmA hai] eka zAyara ne likhA hai : zakle insA~ meM khudA thA mujhe mAlUma na thA / cA~da bAdala meM chipA thA mujhe mAlama na thA / / For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 41 jaba rAma ne hanUmAna se pUchA ki Apa kauna haiM, taba hanUmAnajI ne kahA thA : deharaSTayA tu dAso'ham jIvaraSTyA tvadaMzakaH / prAtmadRSTayA tvamevAham iti me nizcitA mati: // [deha (zarIra) kI dRSTi se maiM prApakA dAsa hU~ (Apa mere mAlika haiM), jIva kI dRSTi se maiM ApakA aMza hU~ (jaise sUrya kI eka kiraNa yA samudra ko eka lahara hotI hai); parantu AtmA kI dRSTi se dekhA jAya to ApameM aura mujhameM koI antara hI nahIM hai] jIva hI saMsAra meM acche-bure kArya karatA hai aura vahI unake suphala aura kuphala bhogatA hai| jainadarzana isa bAta se sahamata nahIM hai ki Izvara kI icchA ke binA eka pattA bhI nahIM hila sktaa| jo loga aisA mAnate haiM, ve jagat kI avyavasthA ke lie Izvara ko aparAdhI mAnane kA pApa karate haiN| jagat meM Aja jo anyAya hai-atyAcAra hai - bhraSTAcAra hai - durAcAra hai - vyabhicAra hai, usake lie kyA Izvara jimmedAra hai ? nahIM, kabhI nhiiN| yadi kahIM koI corI karatA hai aura hatyA kara detA hai to kyA vaha corI aura hatyA paramezvarane karAI ? yadi 'nahIM' to phira Izvara kI icchA ke binA pattA bhI nahIM hila sakatA ! isa bhrAnta dhAraNA kA bhAra kyoM DhoyA jAya ? jisa prakAra deza, pradeza, jile, tahasIleM, nagara, gA~va, muhalle, ghara aura parivAra ke sadasya aneka haiM; parantu vizva eka hI hai; usI prakAra AtmA bhI eka hai| eka AtmA ke svarUpa kA paricaya hone para samasta prAtmAoM ke svarUpa kA anAyAsa paricaya ho jAtA hai| For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 42 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAna- darzana - cAritra kA puMja hai zrAtmA ke bhItara / A~khoM 1 se hama duniyA ko bhale hI dekha leM AtmA ko nahIM dekha 1 sakate | use dekhane ke lie mana meM nirmalatA ho- yaha z2arUrI hai / jo zuddha hotA hai, vahI siddha bana sakatA hai - siddhi prApta kara sakatA hai / anna kA utpAdana hI khetI kA lakSya hotA hai / ghAsaphUsa to vahA~ svayaM hI utpanna ho jAtI hai / ghAsa-phUsa ke lie koI khetI nahIM karatA / isI prakAra pratyeka dhArmika kArya kA lakSya Atmazuddhi hotA hai / samRddhi, suyaza Adi to usake AnuSaGgika phala hai / laiMsa ke dvArA sUrya kI kiraNeM ekatra karane para unameM dAhakazakti paidA ho jAtI hai / ThIka usI prakAra mana kI kiraNeM dhyAna rUpI laisake dvArA ekatra karane para durvAsanAeM jalane lagatI haiM aura AtmA zuddha hone lagatI hai / pratikramaNa kA kyA artha hai ? prati (ulaTI dizA meM) kramaNa ( calanA ) Atmazuddhi ke lie hotA hai / aba taka hama saMsAra kI dizA meM daur3ate rahe; kintu aba hameM dizA badalanI hai | paramAtmA kI, mokSa kI yA AtmA kI dizA meM calanA hai / pratikramaNa hara roja kyoM kiyA jAtA hai ? yaha pUchane vAle yadi nAka para makkhI bAra-bAra baiTha jAya to kyA ve use bAra-bAra nahIM uDAte ? mana para viSaya - kaSAya kI makkhiyA~ Akara baiTha jAtI haiM / sAmAyika, pratikramaNa Adi dhArmika kriyAoM se unheM bAra-bAra ur3Ane kA prayAsa kiyA jAtA hai / For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 43 eka bAta sadA yAda rakhanI cAhiye ki AtmavikAsa Rmika hotA hai, prAkasmika nahIM / jo AdamI myunisipailiTI kA bhI membara na ho, vaha kahe ki mujhe prAimaminisTara bananA hai to maiM usase kahU~gA ki pahale Apa menTala hospiTala ho Aiye, AtmA ko paramAtmA banAnA bhI koI AsAna kAma nahIM hai| usake lie tanmayatApUrvaka cirakAla taka nirantara sAdhanA karanI pdd'egii| cAroM ora a~dherA chAyA ho to kyA vaha dhabarAhaTa yA cillAhaTa se miTa jAyagA ? kyA use lAThI ke prahAroM se yA talavAra ke teja bAroM se bhagAyA jA sakegA ? kyA pistaula yA bandUka tAnakara use DarAyA dhamakAyA jA sakegA? nahIM-nahIM; kabhI nahIM / andhakAra naSTa hogA dIpaka se / AtmA ke cAroM ora jo ajJAna kA aura mithyAtva kA andhakAra chAyA huA hai, vaha tabhI naSTa hogA, jaba vicArarUpI dIpaka prajvalita kiyA jAya / vicAra hI vikAra ko naSTa kara sakatA hai prAtmA ko ujjavala banA sakatA hai / pravacana ke mAdhyama se prabhune apane vicAra prakAzita kiye the, pravacana kA uddezya kyA thA ? kahA hai : savvajagajIva-rakkhaNa-dayaTTayAe bhagavayA pAvayaNaM sukahiyam // [saMsAra ke samasta jIvoM kI rakSArUpa dayA ke lie bhagavAna ne bhalI bhA~ti pravacana kiyA hai] sonekI jo sillI jala meM DUba jAtI hai, usIkA, ThokapITakara banAyA gayA, varaka tairatA hai| pravacana ke prahAra se AtmA ko bhI varaka kI taraha banA diyA jAtA hai, jisa se vaha saMsArarUpI sarovara meM tairatI raha sake / For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prabhu kA pravacana unake antastala se prakaTa hotA hai, zAstroM se nahIM / sarvajJatA kI prApti ke bAda hI unhoM ne pravacana prAraMbha kiye the / hamAre pravacana zAstroM ke AdhAra se hote haiM; kyoMki hama chadmastha haiM aura sarvajJatA abhI hama se kosoM dUra hai| sarvajJatA hI pravacana kI vAstavika yogyatA hai / yogyatA na hone para bhI hama jo pravacana karate haiM, vaha hamArI anadhikAra ceSTA nahIM haiM; kyoMki hama prabhukI vANI Apake kAnoM taka pahuMcAne kA kAma karate haiN| eka posTamaina kI taraha prabhu kA sandeza Apake hRdaya taka pahuMcAte haiN| prabhu ne batAyA thA ki AtmajJAna kA abhAva hI samasta duHkhoM kA sarjaka hai| eTamabama banAne vAle ne nAgAsAkI aura hirozimA kA dhvaMsa TelIviz2ana para dekha kara kahA thA : "maiM nizcaya hI naraka meM jAUMgA!" yadi usa AviSkAraka meM AtmajJAna kA prakAza hotA to vaha aise saMhAra ke astra kA nirmANa kabhI na krtaa| __Apa mandira meM jAkara tIna bAra eka zabda bolate haiM, "nisihI" vaha tIna bAra kyoM bolI jAtI hai ? yadi vaha samajhakara bolI jAya to hameM AtmA ke nikaTa pahu~cA sakatI hai| kaise ? dekhiye-- ___ pahalI "nisihI" mandira ke dvAra para bolI jAtI hai| usakA Azaya hai-saMsAra kI cintAoM kA sarvathA niSedha / phira mandira kI saphAI Adi se nivRtta hone ke lie dUsarI "nisihI" bolI jAtI hai| usake bAda dravyapUjA (candana, puSpa, arcanA) se nivRtta hone ke lie tIsarI bAra "nisihI' bolakara bhAvapUjA (dhyAna) meM praveza kiyA jAtA hai| usa For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samaya AtmA aura paramAtmA kI bIca koI vyavadhAna nahIM raha jaataa| mandira meM jAkara Apa apane lalATapara jo tilaka lagAte haiM, vaha dUsaroM ke sAmane yaha prakaTa karatA hai ki prApa eka dhArmika puruSa haiM / vaha tilaka Apako durAcArase, durvyasana se aura beImAnI se rokatA hai / yahI usakA lAbha hai / dravyapUjA meM bhI viveka z2arUrI hai / pratimA para car3hAne ke lie phUla hI tor3A jAtA hai / usakI pattI tor3ane kA niSedha hai, jisa se phUla ke jIva ko abhayadAna mila sake / cA~vala ke sAtha supArI, kamalagaTTa, ilAyacI, bAdAma jaisI sUkhI vastue~ hI caDhAI jAtI haiM; pIparameMTa kI golI yA cAkaleTa nahIM; anya thA bhaMDAra meM cIMTiyA~ ekatra ho jAyeMgI aura cA~vala Adi ke bhAra se yA prahAra se mara jAya~gI / aisI bhUleM prAya: bacce kara baiThate haiN| vivekI zrAvaka-zrAvikAoM ko cAhiye ki ve baccoM ko samajhA deM; kyoMki / "vivege dhmmmaahie|" [viveka meM hI dharma hotA hai-aisA kahA gayA hai] vivekI vyakti una vastuoM kI upekSA karatA hai, jina kA sambandha AtmA se na ho / svAmI rAmakRSNa paramahaMsa ne antima samaya meM apane priyatama ziSya vivekAnanda se kahA thA: "mere pAsa ATha siddhiyA~ haiM / maiM tumheM denA cAhatA hU~ unako / " isa para bahata hI vinaya ke sAtha svAmI vivekAnanda bole : "gurudeva ! yadi una siddhiyoM kA sambandha AtmA se na ho to kRpayA mujhe na deM / maiM unheM pacA na sakUgA / " For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa unara se paramahaMsa bahuta prasanna hue| unhoMne apane ziSya ko zAbAzI dii| paramAtmA buddhi se pare hotA hai / vaha anubhava meM A sakatA hai, samajhameM nahIM ! tU dila meM to prAtA hai, samajha meM nahIM pAtA / mAlUma huA basa, terI pahicAna yahI hai / eka santa ne kahA thA : "mauko kahA~ DhU~Dhe bande ! maiM to tere pAsa meM // " gItA meM zrIkRSNa kahate haiM : IzvaraH sarvabhUtAnAm hRddeze'rjuna ! tiSThati // [he arjuna ! Izvara saba prANiyoM ke hRdaya meM nivAsa karatA hai] prANiyoM ke hRdaya meM AtmA rahatI hai| isalie siddha hotA hai ki vahI paramAtmA hai| kevala viSayakaSAya ke kacare se tathA karmoM kI kAlimA se use mukta karane kI AvazyakatA hai| eka musAphira kisI hoTala meM ThaharanA cAhatA thA / vaha manejara se milA / uttara maiM mainejara ne kahA : "isa samaya dene lAyaka koI kamarA khAlI nahIM hai; phira bhI Apa purAne grAhaka haiM / yadi Apa sa~bhalakara rahane kA vacana deM to maiM eka kamarA de sakatA hU~, jo kisI ko nahIM diyA jAtA; isalie sadA khAlI par3A rahatA hai.' musAphira : "vaha kamarA sadA khAlI kyoM rakhA jAtA hai ? usameM koI bhUtapreta kA cakkara to nahIM hai ?" mainejara : "bilkula nhiiN| hama loga to aisI kalpanAoM meM vizvAsa bhI nahIM karate / " For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 47 musAphira : "to phira kyA bAta hai ?" mainejara : "bAta yaha hai ki usa kamare ke ThIka nIce vAle kamare meM bar3e mullA varSoM se Tike hue haiN| ve zoragula yA AvAz2a pasaMda nahIM karate / yadi koI aisI dhvani hotI hai to ve Thaharane vAloM se jhagar3ane pahu~ca jAte haiM / unake isa vicitra svabhAva ke hI kAraNa hameM vaha kamarA sadA khAlI rakhanA par3atA hai / yadi Apa binA AvAz2a kiye usameM raha sakeM-cala phira sakeM to hameM kamarA dene meM koI Apatti na hogii|" ___musAphira ne mainejara kI yaha zarta maMjUra kara lii| mainejara ne kamare kA nambara batAkara usake tAle kI cAbI musAphira ko sauMpa dI / cAbI aura sAmAna lekara musAphira usa kamare meM pahu~cA / sAmAna (sUTakesa Adi) eka ora rakhane ke bAda apanI thakAvaTa miTAne ke lie vaha palaMgapara leTa gayA / vaha bUTa kholanA bhUla gayA thA; isalie leTane meM kucha asuvidhA hone lagI / usase bacane ke lie palaMgapara leTe hI leTe usane eka bUTa kholA aura use kiMvADakI ora pheMka diyA / phaTAka se jUte kI AvAja huI hI thI ki sahasA mainejara ko diye gaye vacana kI use yAda A gaI / phalataH dUsarA bUTa usane dhIre se kholakara pahale vAle bUTa ke pAsa rakha diyA aura taba dabe pA~va Akara phira se palaMga para leTa gayA / nIce baDe mullA baiThe hI the / unhoM ne eka bUTa ke girane kI AvAz2a to sunI thI; parantu dUsare bUTa kI AvAz2a na Ane se ve vicAra meM DUba gaye: "musAphira ne dUsarA jUtA kyoM nahIM kholA ? aura yadi kholA thA to usakI AvAz2a For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 kyoM nahIM AI ? kahIM musAphira eka pA~va se la~gar3A to nahIM hai ?" mullAjI kA dimAga cakarAne lgaa| ve zaMkA samAdhAna ke lie sIdhe Upara gaye / dhIre se unhoM ne kiMvAr3a khttkhttaayaa| khalane para musAphira se mullAne pUchA : "mApha kIjiye, maiM Apako takalIpha dene AyA hUM / Apane yahA~ Ate hI apanA eka bUTa to nikAla kara pheMka diyA thA; parantu dUsarA bUTa aba taka mere dimAga meM ghusA huA hai / vaha nikala nahIM pA rahA hai| kyA Apa use nikAla deMge?" musAphira ne pahale jUte ke pAsa hI rakhe hue dUsare jUte kI ora saMketa kara ke kahA ki donoM jate yahA~ maujUda haiN| pahalA jatA maiMne pheMkA thA aura dUsarA jatA maiMne dhIre se usake samIpa jAkara rakha diyA thA; kyoMki mainejara ko maiMne kamare meM kisI prakAra kI dhvani na karane kA vacana diyA thA / pahalA jatA pheMkate samaya maiM apanA vacana bhUla gayA thA / dasare jate ko nikAlate samaya maiMne usa bacana kA barAbara pAlana kiyA thA / yaha saba sunakara bar3e mullA ke dimAga meM ghusA jUtA bAhara nikala gyaa| hamArI avasthA bhI bar3e mullA jaisI ho gaI hai| jagat ke jate hamane dimAga meM bhara rakhe haiN| jaba taka ve bAhara nahIM nikaleMge, taba taka hameM AtmA ke darzana nahIM ho skeNge| yasminvastuni mamatA mama tApastatra tatraiva / yatravA'hamudAse tatra mudAse svabhAvasantuSTaH // [jisa vastu meM mamatA hotI hai, usIse mujhe duHkha hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 46 jahA~ maiM udAsIna hotA hU~, vahI svabhAva se santuSTa hokara maiM prasannatApUrvaka rahatA hU~ ] bambaI kI caupATI para eka bAlaka-bAlUkA gharauMdA banA rahA thA ki usI samaya usake pitAjI ne use pukArA 1 tatkAla vaha uThA aura gharauMdA tor3a kara cala diyA / use koI duHkha nahIM huA / mamatA kA abhAva ho to kisI mI vastu ke tyAga se yA viyoga se mana duHkhI nahIM hotA / mamatA hotI hai ajJAna se / adhUrA jJAna bhI ajJAna hI hai, jo manuSya ko ha~sI kA pAtra banAtA hai / henarI caturtha ke samaya kI yaha ghaTanA hai / bhArata ke tAjamahala ko dekhakara henarI bahuta prabhAvita huA thA / usane vaisA hI tAjamahala apane deza meM banavAne kI icchA pagaTa kI / kisI ne sujhAva diyA ki hindI jAnane vAle kisI AdamI ko bhArata bhejakara tAjamahala banAne vAle kArIgara ko usake sAtha yahA~ bulavA liyA jAya to ApakI icchA pUrI ho sakatI hai / isa sujhAva ko svIkAra karake rAjA ne TUTI-phUTI hindI jAnane vAle eka AdamI ke netRtva meM kula pA~ca AdamiyoM kA eka pratinidhi maNDala bhArata bheja diyA / bhArata Akara vaha sIdhA Agare pahu~cA / Agare meM tAjamahala dekhakara vaha pratinidhi maNDala bhI atyanta prasanna huA / jAnakArI pAne ke lie vahA~ phATaka ke pAsa khar3e eka grAmINa se jaba pUchA gayA ki yaha tAjamahala kisa kArIgara ne banAyA to uttara milA : "mAlUma nahIM sAhaba ! phira pratinidhi maNDala kramaza: jayapura, udayapura, delavADA, cittauDagar3ha, gvAliyara Adi aneka sthAnoM para gayA / X For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saba khthAnoM para banI huI bhavya imAratoM ke nirmAtA kArIgara kA nAma pUchane para eka hI uttara milA - "mAlUma nahIM sAhaba !" isa se pratinidhi maNDala ne yahI niSkarSa nikAlA ki yahA~ ke saba se bar3e vAstukAra kA nAma hai - "mAlUma nahIM sAhaba / " [The greatest engineer of India is Malum Nahin sahab !) __anta meM pratinidhi maNDala bar3audA pahu~cA / vahA~ lakSmIvilAsa mahala se mahArAjA kI savArI nikala rahI thii| kisI AdamI se pratinidhi maNDala ke netA ne pUchA : "Who is This ?" uttara milA - mAlama nahIM sAhaba !" maNDala ne socA ki basa mila gayA iMjIniyara / yahA~ kArIgara kA sacamuca bahata sammAna hotA hai / jisa vyakti kI savArI ThATha-bATa se nikala rahI hai, usIkA nAma honA cAhiye "mAlUma nahIM sAhaba !" / pratinidhi maNDala mahArAjA ke nikaTa gayA aura usane bAtacIta karane ke lie kucha samaya mA~gA / mahArAjA ne kahA : "No Time at all ! milanA ho to kala aaiye|" isa se pratinidhi maNDala ne samajha liyA ki yaha kArIgara vyasta rahatA hai| isIlie ise TAima nahIM milatA / khaira, koI bAta nahIM / Aja nahIM to kala sahI / kala isa kArIgara ko muMha mA~gA dhana dekara apane deza calane ke lie manA leMge / usane iMglaiMDa TeligrAma kara diyA : 'I have found out the greatest engineer "Malum Nahin Sahab." He has given me time to see him tomorrow." For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 51 dUsare dina prAtaH kAla uThakara pratinidhi maNDala lakSmIvilAsa mahala kI zrora cala pdd'aa| usI samaya usane dekhA ki kisI bar3e vyakti ke mara jAne se usakI arthI zmazAna meM le jAI jA rahI hai / zabayAtrA meM hajAroM AdamI the / eka AdamI se usane aMgrejI meM pUchA : "Who is dead ?" javAba milA - " mAlUma nahIM sAhaba ! " yaha sunakara nirAza pratinidhi maMDala vahIM Thahara gayA / pUchatAcha karake saba loga TeligrApha oNphisa meM gaye / vahA~ se apane deza ko TeligrAma kara diyA : "Unluckily the greatest engineer of India expired to day. We are returning." hindI bhASA kA adhUrA jJAna hone se pratinidhi maNDala apane abhiyAna meM asaphala rhaa| pUre jJAna se hI saphalatA milatI hai aura saphalatA se sukha prApta hotA hai / sukha bhItara hai / vahIM use khojanA ucita hai, bAhara nahIM / eka buDhiyA rAta ko bijalI ke khamme ke AsapAsa apanI suI khoja rahI thI, jo usake ghara meM hI kahIM kho gaI thI / kisI ne usase pUchA : "mAtAjI ! jaba ApakI suI ghara meM khoI hai to Apa use ghara meM kyoM nahIM khojatIM ? ghara meM khoI cIz2a sar3aka para DhU~Dhane se kaise milegI ?" buDhiyA : "bhaiyA ! ghara meM vastu khoI hai jarUra, lekina vahA~ prakAza nahIM hai; isa lie yahA~ prakAza dekhakara apanI suI khojane ke lie mujhe sar3aka para bhrAnA par3A / " buDhiyA kA tarka sunakara Apa ha~sa sakate haiM; parantu hama svayaM vahI kArya kara rahe haiM / sukha hRdaya meM khoyA hai, parantu use bAhara kI vastuoM meM DhUMDha rahe haiM; kyoMki hamAre hRdaya For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 52 meM prajJAnAndhakAra vyApta hai / usI andhakAra ke kAraNa hameM hRdaya ke bhItara chipA Izvara bhI nahIM dikhAI detA / eka bAra Izvarane devoM se kahA ki mujhe vizrAma karanA hai-kisI ekAnta sthala meM le calo, jahA~ koI mujha se kucha mA~ge nhiiN| yahA~ taka ki koI mujhe vahA~ khoja bhI na sake / devoMne kahA ki hama Apako candraloka meM le calate haiM / Izvarane kahA : "abhI abhI 21 julAI 1966 ko nIla e0 ArmasTrA~ga, eDvina I0 AlaDrina aura mAikela kolinsa ye tInoM candrayAtrA meM saphala hokara lauTe haiN| aba to manuSya vahA~ AtA jAtA hI rahegA; isalie aura koI dUsarA sthAna btaao|" devoM ne sujhAyA ki hama Apako pAtAla meM le calate haiM / Izvara ne kahA : "vahA~ bhI DriliMga karake AdamI A jAyagA / " deva : "to phira evaresTa para ?' Izvara : "are ! vahA~ to zerappA tenajiga pahale hI apanA jhaMDA gAr3a Aye haiN|" taba nAradajI bole : "kyA Apa mAnava ke antastala meM rahanA pasanda kareMge ?'' Izvara : hA~, yaha jagaha acchI hai, bilkula surakSita hai| maiM Ajase usI sthAna para calA jAtA huuN|'' kahate haiM, Izvara tabhI se manuSya ke hRdaya meM nivAsa kara rahA hai aura manuSya use bAhara hI khojatA rahatA hai / milegA kaise ? vizuddha AtmA hI vaha Izvara hai, jo hRdaya meM rahatA hai| usakA Ananda jise eka bAra bhI anubhava meM A jAtA hai, vaha kabhI idhara-udhara nahIM bhaTakatA / For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eka rAjA ne pUre gA~va ko bhoja diyaa| aneka svAdiSTa pakavAna banavAye gye| eka AdivAsI ne rAjA se guDa kI lApasI mA~gI kyoM ki pakavAna usane pahale kabhI khAye nahIM the| vaha gur3akI lApasI ko hI sabase bar3I miThAI mAnatA thaa| rAjA ne eka rasagullA uThA kara usa AdivAsI ke muha meM rakha diyaa| svAda Ate hI vaha sArI thAlI sApha kara gyaa| AtmAnanda kA svAda jo cakha letA hai, use viSayabhogoM kA svAda phIkA lagane lagatA hai| eka bAta sadA yAda rakhane yogya hai ki zabdoM se kabhI Atmadarzana nahIM ho sakatA : "No words suffice the secret soul to show." [chipI huI AtmA ko dikhAne ke lie zabda paryApta nahIM haiM] svAmI vivekAnanda ke pravacana meM AtmA zabda kA ullekha dekha kara kisI amerikana zrotAne unase : "kyA Apa mujhe prAtmA ke darzana karA sakate haiM ?" aisA puuchaa| svAmIjI ne eka mukkA usakI pITha para jamA diyaa| amerikana jijJAsu ne cillAkara kahA : "bar3A darda ho rahA hai|" ____svAmIjI : "kahA~ hai darda ? kyA Apa mujhe apanA darda dikhA sakate haiM ?" vaha niruttara khar3A rahA / phira svAmIjI ne samajhAyA : "jisa prakAra vedanA kA anubhava hotA hai, kintu vaha dikhAI nahIM detI, usI prakAra prAtmA kA anubhava bhI hotA hai, parantu vaha dikhAI nahIM detI, isalie kisI ko dikhAI bhI nahIM jA sktii|" For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir haMsa ne eka dina ullase kahA : "aAja sUrya kI dhUpa bahuta tIvra laga rahI hai !" ullU : "kahA~ hai tumhArA sUrya ?" haMsa : "vaha AkAza meM rahatA hai, kintu usakA prakAza dharatI para par3atA hai|" ullU : "maiMne na to sUrya dekhA hai aura na prakAza / na sUrya se prakAza pramANita ho sakatA hai aura na prakAza se sUrya / isalie donoM prasiddha hai|" phira vaha ullU haMsako ulluoM kI eka vizAla sabhA meM le gyaa| vahA~ usane kahA : "ina se miliye| ye haMsa bAbU haiN| hama logoM ke bIca ye sUrya ko siddha karane Aye haiN| yadi Apa apane anubhava se sUrya ko jAnate hoM to inako bAta kA z2arUra anumodana kreN|" yaha sunakara ullUoM ne eka svara se cillAkara kahA : "sUrya eka kalpita nAma hai / usakA kahIM koI astitva nahIM hai| hamameM se kabhI kisI ko sUrya kA anubhava nahIM huaa| hama haMsa bAbU kI bAta kA anumodana nahIM kara sakate !" dRSTAnta kA Azaya yaha hai ki sUrya ke samAna AtmA kA astitva hai, parantu cArvAka darzana ke anuyAyI usakA astitva svIkAra nahIM karate to bhale hI na kareM, usase AtmA kA astitva samApta nahIM ho jaataa| uddharedAtmanAtmAnama nAtmAnamavasAdayeta / prAtmaiva hyAtmano bandhu-rAtmaiva ripuraatmnH|| [AtmA se hI AtmA kA uddhAra karanA cAhiye / prAtmA kA patana nahIM hone denA cAhiye / AtmA hI AtmA kA bandhu hai aura AtmA hI prAtmA kA zatru hai| ] For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 55 la~gar3e ke samAna / zarIra andhe ke samAna hai aura jIva ghara meM Aga lagane para la~gaDA andhe ke kandhe para savAra hokara bhAga sakatA hai aura isa prakAra andhe ko bhI bacA sakatA hai aura apane Apako bhI / AtmA zarIra meM baiTha kara hI sAre kArya karatI hai / binA zarIra kI sahAyatA ke vaha kucha nahIM kara sakatI / zarIra bhI binA AtmA ke murdA kahalAtA hai aura jalA diyA jAtA hai / AtmA yadi acche kAryoM ke lie prerita kare to zarIra acche hI kArya kregaa| acche kAryoM ke lie prerita vahI AtmA karatI hai, jo nirmala ho - nirvikAra ho- dayAlu ho / Atmadarzana kA phala tIrthayAtrA se bhI adhika hotA hai / mana mathurA dila dvArakA kAyA kAzI jAna / dasoM dvArakA deharA tAmeM jyoti pichAna // isa Atmajyoti ko jo pahicAna letA hai, vaha apanA jIvana paropakAra meM lagA detA hai aura isa prakAra sarvatra mitroM kI sRSTi karatA hai / For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4. anuzAsana zAsana ke granukUla vyavahAra ko anuzAsana kahate haiM / Apa bacce ko jaba skUla bhejate haiM aura vaha nahIM jAnA cAhatA to kyA karate haiM ? cAkaleTa dete haiM / cAkaleTa dene para bhI yadi vaha jAne se inkAra kara de to Apa usake gAloM para do tamAce lagA kara bhejate haiM / jaba taka vidyA meM usakI ruci jAgRta nahIM ho jAtI, taba taka pralobhana aura bhaya se use anuzAsita rakhate haiM / ruci jAgRta hone para to vaha svayaM hI skUla jAne lagatA hai / use zrAtmAnuzAsana kahate haiM / bhaya aura pralobhana dvArA thope hue anuzAsana ke sthAna para svayaMpreraNA se svIkRta anuzAsana hI adhika zreSTha hotA hai / parantu Aja to eka phaizana cala par3I hai ki anuzAsana yaha to bandhana hai / hameM svatantratA cAhie / parantu vaha kyoM bhUla jAtA hai ki : savA nau mahIne taka garbha ke bandhana meM rahane ke bAda pA~ca varSa taka mAtA ke, paccIsa varSa taka pitA ke, sATha varSa taka patnI ke aura phira usake bAda putra ke anuzAsana meM vyakti rahatA hai / dharma kA bhI anuzAsana hotA hai / kahate haiM : "jainaM jayati zAsanam // " [ jainazAsana jaya pA rahA hai ] jainazAsana ke anusAra jisakA vyavahAra hotA hai, vaha jainadharma se anuzAsita hI "jaina" kahalA sakatA hai / Apa jaina kise samajhate haiM ? jisake mA~-bApa jaina hote haiM, use; For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parantu yaha samajha galata hai| viSNa ke upAsaka vaiSNava, ziva ke upAsaka zaiva, brahmA ke upAsaka brAhmaNa, buddha ke upAsaka bauddha kahalAte haiM, usI prakAra jinadeva ke upAsaka jaina kahalAte haiN| Apa kAra meM baiTha kara jA rahe haiN| sAmane caurAhe para khar3A pulisa vAlA hAtha kA izArA karatA hai aura Apa calatI kAra roka dete haiM; parantu paramAtmA ke pravacana kI upekSA karate haiM ! pulisa vAle ke izAre se anuzAsita rahane vAle Apa apane ArAdhya deva prabhu mahAvIra ke sandezoM, upadezoM aura AdezoM kI bhI upekSA kaise kara jAte haiM ? Azcarya hai ! aura upekSA karake bhI Apa apane ko "jaina' kisa muha se kahate haiM ? yaha socane kI bAta hai| baiMgalora ke cAturmAsa meM do hajAra yuvakoM ne mujhe avismaraNIya gurudakSiNA dii| jIvanabhara ke lie unhoMne sinemA, hoTala aura dhUmrapAna kA tyAga kara diyA ! unakA jIvana anuzAsita ho gyaa| ve ghanya ho gye| aisI gurudakSiNA pAkara maiM bhI dhanya ho gyaa| cAturmAsa kA zrama sArthaka ho gyaa| bhUla to saba se hotI hai; parantu samajhadAra vyakti vahI hai, jo eka bhUla ko dubArA na hone de| jo aisI samajhadArI kA paricaya detA hai, usakA jIvana anuzAsita hai| vivekAnanda jaba kisI kaoNleja meM par3hA karate the, taba eka yuvatI ke saundarya para mugdha ho gye| ghara pAkara apanI isa bhUla ke lie rone lge| jo A~kheM usa yuvati kI ora AkarSita karane meM sahAyaka banIM, unheM daNDa dene ke lie mircI pIsa kara una para lagAdI aura Upara se paTTI bAMdha dii| For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArI vedanA cupacApa sahate rhe| phira saMkalpa kiyA ki yadi dubArA kisI yuvati ke zarIra para Asakta huI to unheM suI se phor3a kara sadA ke lie sUradAsa bana jaauuNgaa| isa saMkalpa ke prabhAva se jIvanabhara ve suzIla bane rhe| ise kahate haiMAtmAnuzAsana / __ pahale jaba kisI putra se koI bhUla ho jAtI thI to vaha hAtha jor3a kara kahatA thA-"pitAjI ! mujhe mApha kara dIjiye / dubArA aisA nahIM kruuNgaa|" isase viparIta Ajakala svayaM pitAjI kahate haiM--"beTe ! mujhe mApha kara denaa| dubArA aisA nahIM khuuNgaa|' aise sapUtoM ko patA hI nahIM hai ki yaha anuzAsana kauna-sI cir3iyA kA nAma hai| kitanA parivartana ho gayA hai Aja samAja ke pratyeka sadasya meM ! paThAna jisa prakAra vyAjasahita dhana vasUla karatA hai, usI prakAra peTa bhI bhojana vasUla karatA hai / bhojana ke bAda bhI kahatA hai-carana lAo, supArI lAo, sauMpha lAmo, ilAyacI lAo, lauga lAo, pAna laayo| yadi Apa usakI AjJA kA pAlana karate rahe to vaha Apako nacA maaregaa| re jihve ! kuru maryAdAm bhojane vacane tathA / vacane prANasandeho bhojane cApyajIrNatA // [he jIbha ! bhojana aura vacana meM tU maryAdA rkh| yadi amaryAdita vacana bolegI to prANa saMkaTa meM par3a jAyeMge aura yadi amaryAdita bhojana karegI to ajIrNa ho jaaygaa|] jIbha se hama do kAma karate haiM-khAte haiM aura bolate haiN| donoM meM saMyama kI z2arUrata hai; anyathA anartha hote dera nahIM lgegii| For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Apa upavAsa karate haiM to dinabhara bhojana yAda AtA rahatA hai; kintu jaba bhojana karate haiM, taba upavAsa yAda nahIM aataa| vaha pAnA caahie| bhojana ke samaya yadi upavAsa kI yAda Ane lage to bhojana meM saMyama apane Apa A jaaygaa| isI prakAra vANI kA saMyama rakhane ke lie Apako vicArapUrvaka bolane kA abhyAsa karanA hai : bolI bola amola hai, bola sake to bola / pahale bhItara taula kara phira bAhara ko khola // rahIma sAhaba ne binA vicAre bolane ke anartha kA varNana ina zabdoM meM kiyA hai : 'rahimana' jihvA bAvarI, kahigai saraga-patAra / Apu to kahI bhItara raho, jUtI khAta kapAra // mUrkha aura vidvAna meM yahI antara hai ki vidvAna socakara bolatA hai kintu murkha pahale bola letA hai aura bAda meM socatA rahatA hai ki vaha kyA kaha gayA ! prabhu mahAvIra kahate haiM"bahuyaM mA ya pAlave // " [bahuta nahIM bolanA caahie| jo kucha kahanA ho, saMkSepa meM kahanA cAhie; kyoMki-- moharie saccavayaNassa palimanthU // -sthAnAMgasUtra [vAcAlatA satya vacana kA vighAta karane vAlI hai] eka zera haikahe eka jaba suna le insAna do| ki haqa ne jubA~ eka dI kAna do // For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Izvara ne jIbha eka dI hai aura kAna do diye haiM, jisa se vaha do bAteM sunakara eka bole / hajAra zabda bolane kI apekSA vaz2anadAra cAra zabda adhika prabhAvaka hote haiN| "sokhtA" nAmaka zAyara ne apanA paricaya dete hue kahA hai-- Adata hai hameM bolane kI taula taula kara / hai eka eka labja barAbara vajana ke sAtha // totoM aura koyaloM kI bolI mIThI lagatI hai-bhale hI ve thor3A boleN| meDhaka bahuta adhika bolatA hai, para use kauna rucipUrvaka sunatA hai ? koI nhiiN| isa viSaya meM eka rAjasthAnI soraThA zrotavya hai : zuka pikalage savAda, bhala thor3o hI mAkhaNo / vRthA kare bakavAda, bheka lavai jyU 'bheriyA ! adhika bolane kI apekSA upayogI bolanA acchA hotA hai| upayogI kArya karanA usase bhI adhika acchA hotA hai| meMDhaka bailoM se adhika bolate hai, na to ve hala calA sakate haiM aura na unakI khAla ke jUtA hI banAye jA sakate haiN| hindI meM eka kahAvata hai--- thothA canA / bAje dhanA / / jisake pAsa kahane ke lie kucha nahIM hotA, vahI adhika bolatA hai bahuvacana malpasAram yaH kathayati vipralApI saH // [jisake bhASaNa meM zabda adhika hoM aura sAra kama vaha bakavAdI hai] totA, koyala, rocaka, "acchA, meMDhaka, bolate haiM, 'kavi ke eka ziSya kA nAma / For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iMgliza meM bhI eka kahAvata hai"Empthy wessels ncise much." [khAlI bartana adhika AvAz2a karate haiM] hindI ko kahAvata bhI isa bAtakA ina zabdoM meM samarthana karatI hai "adhajala gagarI chalakata jAya !" jo ghar3A jalase pUrA bharA ho, vaha chalakatA nhiiN| usa prakAra jo gaMbhIra jJAnI hotA hai, vaha bakavAda nahIM karatA! bar3e mullA Trena meM savAra the| AsapAsa baiThe yAtriyoM meM se ekane kahA : "ye bhArata kI TreneM to bahuta dhIre calatI hai| koI maz2A hI nahIM aataa| kucha varSa pahale maiM rUsa gayA thaa| eka Trena meM baitthaa| vahAM usakI cAla itanI teja thI ki vAhara eka khaMbhe ke bAda dUsarA khaMbhA isa taraha sAmane prAtA thA, mAno saba eka hI katAra meM pAsa-pAsa khar3e hoN| dUsarA yAtrI bolA : "yAra ! maiM kucha mahInoM pahale iMglaiMDa gayA thaa| vahA~ TreneM itanI tez2a calatI hai ki eka kheta ke bAda dUsarA aura dUsare ke bAda tIsarA isa prakAra sAmane AtA thA ki yaha patA hI nahIM laga pAtA thA ki pahalA kheta kahA~ samApta huA aura dUsarA khaaN| mAno pUrA eka hI kheta ho! bar3e mullA bhI aise samaya mauna rahane vAloM meM se nahIM the| unhone donoM yAtriyoM kI bAtoM para ha~sate hue kahA "are dosto! abhI kucha dina pahale kisI vizeSa kAma se mujhe amerikA jAnA pdd'aa| vahA~ Trena meM savAra hote hI eka kulI se merA jhagar3A ho gyaa| maiMne Ava dekhA na tAva / gusse meM uThA kara eka tamAcA usake gAla para de mArA; For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kintu Trena kI tez2a raphtAra ke kAraNa vaha dUsare sTezana para khar3e eka kulI ke gAla para lagA !" isa prakAra kucha bhI bolanA vANI kA asaMyama haidurupayoga hai| eka yogI thA / bhaktoM meM se ekane pUchA : "bAbAjI! ApakI avasthA kyA hai ? batAne kI kRpA kreN|" yogI : "avasthA to mujhe yAda nahIM rahI; parantu sItAjI ke vivAhotsava meM jo bhAta khAyA thA, vaha aba taka acchI taraha se yAda hai|" yaha sunate hI dUsare eka cAlAka bhakta ne kahA : "vAha bAbAjI ! khUba gappa lgaaii| are vahA~ parosane vAlA to maiM hI thA ! Apako maiMne vahA~ kahIM nahIM dekhaa|" eka aise hI gappI beTe ko usake bApane ghara se nikAlate hue kahA ki gappa chor3akara hI ghara meM pA~va rkhnaa| beTA dina-bhara idhara-udhara ghUmatA rhaa| zAma ko ghara Ane para bApake pUchane para kahA : "pitAjI! ApakI AjJA pAkara maiM gappako jabardastI pakar3a kara jaMgala meM chor3ane ke lie gayA; parantu hAthase chUTate hI vaha hathinI banakara mujhe pakar3ane ke lie apanI sUDa uThA kara mere pIche daudd'ii| maiM bhI usase bacane ke lie tejI se bhAga kara eka bar3a ke jhAr3a para car3ha gyaa| vaha bhI mere pIche-pIche jhAr3a para cddh'ii| maiM chalA~ga lagAkara nIce kuudaa| vaha bhI kUdI; parantu Apake bhAgya se usakI pU~cha kisI zAkhA meM aTaka gaI aura maiM bhAgatA huA Apake pAsa calA aayaa|" bApane sira Thoka kara kahA : "are tU gappa chor3ane gayA thA yA pakar3ane ?" For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 63 kahane kA Azaya yaha hai ki hameM vANI meM saMyama rakhanA cAhiye / UTapaTA~ga asambaddha bolane kI Adata se apanA aura dUsaroM kA bahumUlya samaya barabAda hotA hai / mitaM ca sAraM ca vaco hi vAgmitA // [ bhalA karane vAlI parimita vANI hI bolane kI kalA hai ] santa tulasIdAsa ko patnI kI eka bAtane santa banA diyA thA / zAdI ke bAda eka dinake lie bhI unhoMne patnI ko usake pIhara nahIM jAne diyA / eka dina unakA sAlA vahA~ Akara use cupacApa apane ghara le gayA / usa samaya tulasI bAjAra meM saudA kharIdane gaye the / ghara Ane para par3osiyoM se patA lagA ki patnI apane bhAI ke sAtha pIhara gaI hai to ve tatkAla saudA ghara meM paTaka kara sasurAla kI ora bhAge / udhara patnI pahu~cI aura eka-do ghaMTe ke bAda ye bhI vahA~ jA pahu~ce / sasurAla meM unakA svAgata-satkAra huA / rAtako jaba ekAnta meM patnI ratnAvalI se milana kA avasara AyA taba vaha bolI : lAja na lAgata Apako, daure prAyahu sAtha / dhik dhik aise premako, kahA kahauM meM nAtha ! asthi- carmamaya deha mama, tAmeM jaisI prIti / taisI jo raghunAtha maha~, hoti na to bhavabhIti // ratnAvalI kI isa bAta ko " tulasIdAsa " zIrSaka mahAkAvya meM mahAkavi zrI sUryakAnta tripAThI "nirAlA" ne bahuta prabhAvaka DhaMga se yoM prakaTa kiyA hai : For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 64 dhik dhAye tuma yoM anAhUta dho diyA zreSTha kuladharma dhUta rAma ke nahIM kAma ke sUta kahalAye ! ho bike jahA~ tuma binA dAma vaha nahIM aura kucha hADacAma ! kaisI zikSA ? kaise virAma para prAye ? isase tulasIdAsa kI A~kheM khula gii| unakI kAmAsakti rAmAsakti meM parivatita ho gii| saMsAra se virakta hokara ve saMnyAsI bana gye| unhoMne khUba adhyayana kiyA aura phira aneka kAvya granthoM kI racanA kI / unakA jIvana pavitra aura anuzAsita ho gyaa| ___cANakya ne aneka sUtroM meM yaha pratipAdita kiyA hai ki indriyoM ko jItanA hI sukhakA mUla kAraNa hai| sukhasya mUlaM dharmaH // dharmasya mUlamarthaH // arthasya mUlaM rAjyam // rAjyasya mUlamindriyajayaH // dharma se arthAta paropakAra se hI sukha prApta hotA hai| hama dUsaroM kI sahAyatA karate haiM to dUsare hamArI sahAyatA karate haiM / paraspara sahAyatA pAkara saba sukhI ho jAte haiM / sahAyatA artha (dhana) se kI jAtI hai; isalie dharma kA mUla artha mAnA gayA hai| nirdhana vyakti dUsaroM kA upakAra nahIM kara sktaa| ghana baDe parizrama se prApta hotA hai| pratyeka vyakti use surakSita rakhanA cAhatA hai, coroM aura DAkuoM kI pahu~case use bacAnA cAhatA hai| yaha kArya rAjya karatA hai| vaha pUrI For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prajA kI sampatti ko surakSita rakhane kI jimmedArI uThAtA hai; isalie rAjya ko artha kA mUla mAnA gayA hai| jo rAjA prasaMyamI hotA hai-durvyasanoM kA zikAra hotA hai-indriyoM kA gulAma hotA hai, vaha parAjita hokara apanA rAjya kho baiThatA hai| zatru rAjA use viSayoM ke pralobhana meM phaMsAkara AsAnIse parAsta kara detA hai| ___ cANakya candragupta kA mantrI thaa| usake sunane meM AyA ki vipakSI rAjA nanda ne candragupta ko mArane ke lie eka viSakanyA taiyAra kI hai| viSakanyA bahuta parizrama se taiyAra kI jAtI hai| kisI atyanta sundara kanyA ko bacapana meM hI muhamA~gA dhana dekara usake mA~-bApa se kharIda liyA jAtA hai| phira nAnA prakAra ke prayogoM se usake zarIra ko viSelA banAyA jAtA hai| vaha itanA viSailA bana jAtA hai ki usake adharoM kA cambana karane vAlA tatkAla behoza hokara paramadhAma pahu~ca jAtA hai / viSakanyA ko nAcane aura gAne kI manomohaka kalA sikhAI jAtI hai, aura phira use zatru rAjA ke pAsa bheja diyA jAtA hai| usa para Asakta hokara zatru rAjA mauta kA mehamAna bana jAtA hai| apane guptacaroM se mahAmantrI cANakya ne jaba viSakanyA kI bAta sunI to rAjA nanda kI isa cAla ko kATane kA upAya vaha socane lgaa| use upAya sUjha bhI gyaa| usake anusAra usane dUra-dUra ke rAjyoM taka yaha sandeza pahu~cA diyA ki rAjA candragupta kA janmadina manAne ke lie hamAre rAjya meM bar3e utsAha se taiyAriyA~ ho rahI haiN| usa dina maMca para "abhijJAna-zAkuntalam" nATaka pradarzita kiyA jAyagA / usameM "zakuntalA" kI bhUmikA ke lie eka sundara For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 66 abhinetrI kA cunAva amuka tithi ko kiyA jAyagA / isa cunAva meM jina yuvatIyoM ko sammilita honA ho, ve pUrI taiyArI ke sAtha yathAsamaya upasthita ho sakatI haiM / rAjA nanda ke pAsa bhI yaha sandeza pahu~cA / " andhA kyA cAhe ? do A~kheM !" vaha to aise mauke kI talAza meM hI thA / usane viSakanyA ko sAkSAtkAra ke lie bheja diyA / anya yuvatiyoM ke sAtha vaha bhI nizcita tithi ko cANakya ke sAmane Akara khar3I ho gaI / catura cANakya ne saiMkar3oM yuvatiyoM meM sundaratama dekhakara viSakanyA ko hI cunA / usIkA pha~sAne ke lie yaha sArA jAla racA gayA thA / cAvakya ko apanI yukti kI saphalatA para prasannatA huI, kintu yaha rahasya usane apane Apa taka hI sImita rakhA thA / candragupta taka ko kucha nahIM mAlUma thA / apanI yojanA ke agale caraNa ke rUpa meM cANakya ne viSakanyA se kahA ki nATaka meM bhAga lene se pahale Apako apanI yogyatA kI parIkSA bhI denI hogI / maiMne to kevala rUpalAvaNya ke AdhAra para hI ApakA cayana kiyA thA / ApakI nRtya aura gIta kalA kA parIkSaNa mahArAja candragupta kareMge / unake sAmane Apako apanI kalAe~ pradarzita karanI hogI / viSakanyA to yaha cAhatI hI thI ki kisI taraha yadi mahArAja candragupta se milApa ho jAya to apane jIvana kA prayojana hI pUrA ho jAya / nATaka meM abhinaya karane kI koI utsukatA usake bhItara nahIM thI, isalie usane cANakya ke prastAva ko saharSa svIkAra kara liyA / candragupta ke sAmane ekAnta kakSa meM viSakanyA ke nRtya kA Ayojana kiyA gayA / apane nRtya aura sumadhura gIta se vaha candragupta kA mana AkarSita karane lagI / gIta kI samApti For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 67 ke sAtha hI mugdha hokara mahArAja uThe aura AliMgana-cumbana ke lie usakI aura lpke| ThIka usI samaya cANakya ke izAre para dIpaka bujhAkara eka sainika ne talavAra kA sadhA huA vAra kiyA aura viSakanyA kA sira dhar3a se alaga hokara dhar3Amase gira par3A! sAtha hI cANakya kI AvAz2a bhI sunAI dI: "vRSala ! rAjyasya mUlamilindriyajayaH // [he candragupta ! rAjya kA mUla hai-indriyo para vijaya pAnA] phira use (candragupta ko) viSakanyA kA paricaya diyA aura use phaMsA kara mArane kI kaI dinoM se cala rahI yojanA samajhAI / vaha sArI bAteM sunakara cANakya kI buddhimattA kI prazaMsA karane lgaa| isa ghaTanA se indriyoM ke anuzAsana kI zikSA milatI hai| jo loga apane se adhika buddhimAna haiM, vidvAn haiM, anubhavI haiM, unakI AjJA kA pAlana hameM karanA caahiye| AjJA gurUNAM hyavicAraNIyA // [guruoM kI AjJA kA pAlana binA vicAra kiyA jAnA cAhiye] satAmalaGadhyA gurvAjJA [guruSoM kI AjJA kA sajjana kabhI ullaMghana nahIM karate isIse milatI-julatI bAta maithilIzaraNajI gupta ne kahI hai : bar3oM kI bAta hai avicAraNIyA / mukuTamaNi tulya zirasA dhAraNIyA // eka jATa kI patnI AjJA kA pAlana nahIM karatI thii| patideva jo kucha kahate, usase ThIka ulaTA kArya karatI thii| For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir usakI isa Adata se jATa ko dUsaroM ke sAmane hamezA zamindA honA par3atA thaa| kisI mehamAna ke Ane para jaba jATa kahatA ki ekAdha acchI-sI miThAI banA denA to vaha sAdhAraNa bhojana hI banAtI-kahA jAtA ki roTiyA~ z2arA ThIka cupar3anA to vaha rUkhI roTiyA~ hI parosa detI aura yadi kaha diyA jAtA ki Aja tabIyata kucha narama hai, isalie halkA bhojana banAnA to vaha mAlatAla evaM pakaur3e yA dahIbar3e banA DAlatI ! vaha par3hI-likhI to thI nhiiN| bAra-bAra samajhAne kA bhI usa para koI asara nahIM hotA thaa| anta meM roz2a-roz2a kI khaTapaTa se taMga Akara hamezA ke lie apane rAste kA kA~TA sApha karane kI usane eka yojanA bnaaii| usake anusAra DAkiye ko eka ciTThI svayaM likhakara liphAphe meM banda karake de dI aura kahA ki ise ghara para de jaanaa| barasAta ke dina the| pati-patnI donoM cUlhe ke pAsa baiThakara bhaTTa seka-seka kara khA rahe the ki itane meM DAkiyene AvAz2a lagAkara liphAphA diyaa| jATane liphAphA kholakara par3hA aura kahA : "ciThThI tumhAre pIhara se AI hai, tumhArI mA~ bImAra hai| milane ko bulAyA hai; kintu mausama kharAba hai-rAste meM kIcar3a hai-bIca meM nadInAle par3ate haiM; isalie tuma abhI jAnekA bicAra mata krnaa|" patnI : "vAha ! mA~ bimAra hai aura maiM na jAUM? tumhArI mA~ bImAra hotI to kyA tuma nahIM jAte ? patA nahIM, usakI hAlata kaisI ho rahI hogI! maiM to avazya jaauuNgii|" ___ jATa : "tuma jAnA cAhatI ho to jAo; lekina sAdI pozAka meM mata jAnA / naye kapar3e aura sone-cAMdI ke banavAye For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hue gahane z2arUra pahanakara jAnA; anyathA ghara kI pojIzana DUba jaaygii|" jATanI : "maiM koI kisI kI zAdI meM to jA nahIM rahI hU~ ki naye kapar3e pahinU aura gahane bhI pahinU / bImArI meM mA~kI sevA karane jAnA hai mujhe aura mheM apanI pojIzana kI cintA lagI hai| maiM to kevala sAde kapar3e pahinakara jAU~gI aura gahanA to eka bhI nahIM le jaauuNgii|" ___jATa : jaisI tumhArI icchA ho, vaisA karo; parantu jaldI mata kro|" jATanI : "merI mA~ bImAra hai aura phira bhI maiM jaldI na karU aisA kaise ho sakatA hai ? maiM to jaise kapar3e pahina rakhe haiM, unhIM meM aura isI samaya jA rahI hU~ / " . aisA kahakara jATanI jaisI khar3I thI, vaisI hI ghara se bAhara nikala gaI / jATa bhI use paha~cAne ke lie usake pIche-pIche gayA / rAste meM eka nadI pdd'ii| usameM bAr3ha A rahI thI / jATane kahA : "tumheM tairanA nahIM AtA; isalie jaba taka nadI kI bAr3ha utara na jAya taba taka yahIM tthhro|" jATanI : "maiM to eka palabhara bhI yahA~ nahIM Thahara sktii| ThaharanA hI hotA to maiM ghara para na Thahara jAtI ? tuma kahate ho ki mujhe tairanA nahIM AtA; kintu baila ko to tairanA prAtA hai / maiM bailako bADha meM utArakara usakI pUcha pakar3a lagI aura bailake sAtha hI sAtha usa pAra calI jAU~gI ?' jATa : "hA~, samajha gayA / maiM tumhAre lie kahIM se eka baila pakar3akara le AtA hU~; parantu maiM bhI tumhAre sAtha For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 calU~gA / rAste meM kahIM kucha ho gayA to maiM sa~bhAla lU~gA tumheM / " jATanI : "nahIM, maiM akelI jAU~gI / mujhe rAste meM kucha nahIM hogA / mere lie DhU~Dhakara jaldI se eka baila lA do / " jATa baila le AyA / jATanI ne use pAnI meM utAra kara usakI pU~cha pakar3a lii| bailake sAtha jaba vaha bIca dhAra meM pahu~cI, tabhI idhara se jATane cillAkara kahA "bAr3ha bahuta tez2a hai / bailakI pU~cha kasakara pakar3anA / aisA na ho ki hAtha chUTa jAya aura tuma baha jAo / " jATanI ne yaha sunate hI cillAkara kahA : "Aja taka kabhI tumhArA kahanA mAnA hai, jo aba mAnU~gI ?" phira pU~cha chor3akara bAr3ha meM baha gaI aura bahatI huI samudra meM pahu~cakara DUba gaI / bar3oM ke anuzAsana meM na rahane vAloMkI aisI hI durdazA hotI hai / kabhI-kabhI zrAlasya ke kAraNa bhI AjJA kA pAlana nahIM kiyA jAtA aura "corI kI corI aura mu~hajorI !" isa kahAvata ko caritArtha karate hue apane pakSa meM tarka bhI prastuta kiyA jAtA hai, jaisA eka ziSya ne kiyA thA / ghaTanA isa taraha huI ki eka guru kI pIThameM darda ho rahA thA / usane ziSya se kahA ki maiM ulTA leTa jAtA hU~ aura s merI pITha ko pA~va se dabA de / ziSya AlasI thA; parantu usane tarpha prastuta kiyA : "gurudeva ! maiM ApakI pIThako pA~va kaise lagA sakatA hU~ ? Apa vandanIya haiM / pA~vase pIThako chUne meM Apa kI AzAtanA hogI aura mujhe pApa lagegA / " For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 71 guru ne kahA : "pITha ko pA~vase chUne meM tujhe pApa lagatA hai aura jIbhapara pA~va rakhane meM kyA kucha nahIM lagatA ?" ziSya ne pUchA : "jIbhapara pA~va rakhanekA kyA artha hai ?" guru ne kahA : "jIbhapara pA~va rakhane kA artha hai AjJA kA ullaMghana karanA / vahI tuma kara rahe ho / " yaha sunate hI lajjita hokara ziSya uThA aura usane gurukI pITha para pA~va rakha diyA / gurukA Adeza ulTA-sulTA ho to bhI anta meM usase apanA lAbha hI hotA hai yaha bAta eka dRSTAnta se spaSTa karanA caahuuNgaa| phakIra ahamada balkhI se unake eka bhaktane kahA : "maiM bahuta nirdhana huuN| kRpayA dhana pAne kA koI upAya btaaiye|" balkhI : "dhana pAne ke jitane bhI upAya tuma jAnate ho, unheM alaga-alaga kAgaja ke Tukar3oMpara likhakara una sAre Tukar3oMko eka loTe meM DAla do aura phira mere pAsa vaha loTA le aao|" vaisA hI kiyA gayA, balkhIne usa loTe meM hAtha DAla kara eka Tukar3A nikaalaa| Tukar3e para likhA thA "lUTa mAra" basa, phakIra ne use Adeza de diyA kI yahI karo / bhaktako isa vicitra Adeza se Azcarya to huA; parantu AjJApAlana kartavya hai aisA mAnakara vaha eka DAkUdala meM zAmila ho gayA / dalake niyamAnusAra yahA~ bhI use dala ke saradArakI AjJAkA pAlana karane kI pratijJA lenI pdd'ii| dhandhA zurU ho gyaa| usI silasile meM eka dina kucha vyApAriyoMko pakar3A gayA / bandUka ke Darase sabane apanA dhana For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saradArake caraNoM meM rakha diyA; kintu jo sabase adhika dhanavAna thA, usane kucha nahIM diyA / isase kruddha hokara DAkudala ke saradArane usa naye raMgarUTa ko usakI gardana kATanekA Adeza diyaa| naye DAkUne dhanavAna ke badale saradArakA hI sira kATa DAlA / usane socA ki niraparAdha seThakI gardana ur3Ane kI apekSA mahAn hatyAre kI hatyA karanA adhika acchA / jaba AjJAkA pAlana hI karanA hai to isa saradArakI apekSA IzvarakI yA apanI AtmAkI AjJAkA pAlana hI kyoM na kiyA jAya ? udhara saradArake dharAzAyI hote hI anya DAkU vahA~ se tatkAla nau-do-gyAraha ho gaye / dhanavAn seThane apane prANoMke aura dhanake rakSaka isa naye DAkUko bahuta-sA dhana bheMTa kiyaa| dhana lekara vaha mahAtmA balkhI ke pAsa gayA / bItI ghaTanA kA vivaraNa sunAyA / phira apane ghara lauTa kara bheMTa meM prApta dhana se vyApAra karane lgaa| prAjJApAlanase vaha dhanavAn bana gyaa| jaina sAdhviyoMkA eka samudAya grAmAnugrAma vihAra karate hue kisI gA~vake eka dharmasthAna meM ThaharA yA / rAtako jaba ThaMDI havAke jhoMke Ane lage taba gurujIne apanI naI ziSyA sAdhvI ko phATaka khalA na rakhanekA Adeza diyA / ziSyA ne phATaka banda kiyA; kintu teja havAke jhoMke se dubArA khala gyaa| kAraNa yaha thA ki phATaka ke bhItara sA~kala to thI, kintu use aTakAne kA nakucA nahIM thA; phira bhI gurujI kI AjJAkA pAlana to use karanA hI thaa| isake lie vaha vinItA sAdhvI phATaka banda karake sA~kala ke pAsa svayaM hI rAta-bhara khar3I rahI / gurujI ko tathA anya saba For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 73 ziSyAoMko pArAma se nIMda A gaI; parantu vaha sAdhvI khar3I-khar3I zukla dhyAnameM ArUDha ho gii| phalasvarUpa sUryodaya hone taka usakI AtmA nirmala ho gii| use antima jJAna prApta ho gyaa| kevalajJAna pA leneke kAraNa usake lie mokSakA rijarvezana ho gayA / vinaya, anuzAsana, sevA aura cintana ke bala para; vaha ziSyA naI thI, phira bhI sabase Age bar3ha gaI / apanI guruNIjI ke lie bhI vandanIya bana gaI / kahA hai : jaM me buddhANusAsanti sIeNa karaseNa vA / mama lAbhutti pehAe payao taM paDissuNe // [ThaMDI yA kaThora vANI meM jJAnI (guru) jo anuzAsana karate haiM, usase merA lAbha hai aisA socakara sAvadhAnIpUrvaka usakA ppAlana karanA cAhiye mitra usIke banate haiM, jo vinIta ho-anuzAsita ho / For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5. udyama prayatna, puruSArtha, parizrama Adise usI kA bodha hotA hai, jise udyama kahate haiM / jise bhAgya kahate haiM, vaha bhI prayatna kA hI phala hai : yatna karo bharapUra tuma bhAgya milegA pApa / bhAgya yatna se hI vanA yatna bhAgya kA bApa // -satyezvara gItA vidyA bhI apane Apa kisIko prApta nahIM hotI usake lie abhyAsa karanA par3atA hai / kahA hai : vidyA dhana udyama binA kahau jU pAvai kauna ? binA DulAye nA mile jyoM paMkhA kI pauna // paMkhe kI havA bhI tabhI prApta hotI hai, jaba use hilAyA jAya arthAt udyama kiyA jAya / z2amIna meM jala hai; parantu kuA khode binA vaha prApta nahIM ho sakatA / kisIko pyAsa lagI ho / vaha kue ke pAsa pahu~ca jAya / kue meM bharapUra jala bhI ho; parantu pyAsa miTAne ke lie jarUrI hogA ki e meM rassIke sahAre bAlTI DAla kara jala khIMcA jAya aura loTemeM bharakara use piyA jAya / "daiva daiva AlasI pukArA // " bhAgya ke bharose rahanevAle AlasI hote haiM / na devamiti saMcintya tyajedudyogamAtmanaH / anudyamena kastailam tilebhyaH prAptumarhati // [bhAgya ke bharose rahakara kabhI apanA udyoga nahIM chor3anA cAhiye / binA udyamake tiloMse tela kauna prApta kara sakatA hai ?] For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 75 mArksane isa bAtakA pratipAdana kiyA thA ki zrama se hI vastu mUlyavAn banatI hai / jaMgalameM sUkhe per3akA koI mUlya nahIM hai / koI puruSa kulhAr3I lekara vahA~ jAtA hai / usake choTe-choTe Tukar3e karake unakA gaTThara banAtA hai aura phira sira para usakA bhAra uThA kara bastI meM use becane AtA hai / jise IMdhanakI jarUrata hotI hai / vaha ucita mUlya dekara use kharIda letA hai / yadi vahI lakar3I kisI sutArake hAtha laga jAtI hai to apane aujAroM kI sahAyatAse vaha usase pharnIcara banAtA hai aura usa avasthA meM usa sUkhI lakar3IkA mUlya aura bhI bar3ha jAtA hai, jisakA jaMgala meM koI mUlya thA hI nahIM / spaSTa hai ki zramane hI usameM mUlya utpanna kiyA / jitanA usa para adhika zrama kiyA jAtA hai, utanA usameM adhika mUlya paidA hotA jAtA hai / isa duniyA ke vikAsakA itihAsa zrama kA hI itihAsa hai / zrama hI vaha jAdU kI char3I hai, jo jaMgala ko sundara bagIce meM, IMTa - cUnA - patthara - sImeMTa ko sundara imAratameM, kapAsa ko sundara vastroMmeM aura jaMgala kI sUkhI lakar3I ko pharnIcara meM rUpAntarita kara detI hai / koI bhI kArya icchA aura zrama kA hI pariNAma hotA hai / zrama na ho to kevala icchA se kucha nahIM ho sakatA : udyamena hi siddhayanti kAryANi na manorathaiH / nahi suptasya siMhasya pravizanti mukhe mRgAH // [ udyama se hI kArya siddha hote haiM, kevala icchAoM se nahIM / sote hue siMhake mu~ha meM pazu nahIM ghusate ! | khudA kA artha hai khuda zrA ( svayaM prayatna kara) tabhI maiM milU~gA / saMsAra ke lie jitanA prayAsa Avazyaka hotA hai, utanA hI mokSa ke lie bhI / paryuSaNa meM kI gaI ATha dina For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 kI ArAdhanA tIna sau sATha dina kI ArAdhanA bana jAnI caahiye| prabhu mahAvIrane zramakI mahattA pratipAdita karane ke lie apane ziSyoM ko "zramaNa'' aura ziSyAoMko zramaNI" zabda se abhihita kiyA thaa| ve apanA kArya svayaM apane hAtha se karate haiM / usake atirikta adhyayanAdhyApana, vihAra, gocarI tathA sadguNoM kI sAdhanA kA zrama to karate hI haiM / udyama pratyakSa hai aura bhAgya anumAna / anumAna kI apekSA pratyakSa kA mahattva adhika mAnA jAtA hai; isalie udyama bhAgya se adhika mahattvapUrNa hai / ____ kahate haiM-eka hAthase tAlI nahIM bajatI aura eka pahiye se gADI nahIM cala sktii| usI prakAra bhAgya ke sAtha udyama bhI z2arUrI hai / binA udyama ke bhAgya hote hue bhI prakaTa nahIM hotA / rAkhake bhItara aMgArA chipA ho to phUkase hI vaha prakaTa hotA hai / phUka udyama hai| prayatnase hI bhAgya kI parIkSA hotI hai / phaka se yadi aMgArA prakaTa na ho kevala rAkha ur3e to samajhA jAyagA ki bhAgya nahIM thA; parantu phUka (udyama) z2arUrI hai / puruSa kI 72 graura strI kI 64 kalAe~ hotI haiM, jinheM koI janma lene se pahale nahIM sIkha sakatA / sArI kalAe~ udyama se hI sIkhI jAtI haiM / miTTI se sonA, sIpa se motI aura pattharoM se ratna udyama se hI nikAle jAte haiM / kisI vicAraka kI sUkti hai : "ho sakatA hai, tumhArA motI eka aura gote kA intaz2Ara kara rahA ho !" For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isameM nirantara prayatna karate rahane kI bAta kahI gaI hai| "globa kA vAyara do iMca choTA honA cAhiye !" isa siddhAntakA patA lagAne ke lie eDIsana ko 37 hajAra prayoga karane par3e the-aisA sunA hai / duniyA meM jitane bhI anveSaNa aura AviSkAra aba taka hue haiM athavA bhaviSya meM hoMge, una sabakA zreya kevala sAdhanA ko hai-udyama ko hai, pAlasyako nahIM / pAlasyaM hi manuSyANAm zarIrastho mahAripuH / nAstyudyamasamo bandhuH kRtvA yaM nAvasIdati // [Alasya manuSyoMke zarIrameM rahanevAlA bar3A bhArI duzmana hai / udyama ke samAna usakA koI bandhU nahIM hai, jise karane vAlA kabhI dukhI nahIM hotA / / iMgliza kI eka sUkti hai : Something is better than nothing. [kucha na hone se kucha honA acchA hai] jo loga yaha kahate haiM ki ThIka kArya na karane kI apekSA kucha na karanA acchA hai, unako uttara dete hue eka AcArya ne kahA hai : ___avihikayA varamakayam asayavayaNaM bhaNanti gIyatthA / pAyacchittaM jamhA, akae guruyaM kae lahuyam // [avidhipUrvaka karane se na karanA acchA hai - yaha asUtra (zAstraviruddha) vacana hai; kyoMki jo gItArtha (zAstrajJa) haiM, unhoMne na karane para bar3A aura karane para choTA prAyazcitta nirdhArita kiyA hai] bAta ThIka bhI hai; kyoMki jo Aja avidhipUrvaka karate haiM, ve hI kala vidhipUrvaka bhI kara sakeMge; parantu jo kucha bhI nahIM karate, unase koI AzA nahIM kI jA sakatI / For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 78 kucha loga vANI ke zUra hote haiM, ve Ajake rAjanetAoMkI taraha AzvAsana dete haiM-bahuta kucha bolate haiM; parantu karate kucha nahIM / unake mana meM kucha, vacanameM kucha aura kArya meM kucha aura hI naz2ara AtA hai| mahAtmAoM aura durAtmAoMkA yahI bheda hai : manasyekaM vacasyekam karmaNyekaM mahAtmanAm / manasyanyadvacasyanyat karmaNyanyadurAtmanAm // [mahAtmA ve haiM; jinake mana, vacana aura kArya eka-se hote haiM ora durAtmA hote haiM ve, jinake mana-vacana-kAryoM meM bhinnatA hotI hai]] kabIra sAhaba ne aise duSToM ko phaTakArA hai; jo bolate haiM, vaisA karate nahIM : kahate so karate nahIM, muha ke bar3e labAra / kAlA muMha ho jAyagA, sAI ke darabAra // prabhu mahAvIra ne bhI una logoM kI prakRti kA ullekha ina zabdoM meM kiyA hai : bhaNantA akaritA ya bandhamovakhappariNa No / vAyAviriyametraNam samAsAsanti appayam // [bandha aura mokSa kI vistAra se carcA karane vAle kahate haiM, kintu vaisA karate nahIM hai| vANI ke bala se hI apane Apako Azvasta karate haiM-samajhA lete haiM] / dUsaroM ko upadeza dekara samajhate haiM ki ve jJAnI ho gaye haiM; parantu ve bhrama meM haiN| jo AcaraNa karate haiM, ve hI sacce jJAnI haiN| AcaraNa meM upadeza ko jo nahIM utAra pAte, ve to vyApArI haiM : For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 avaesA dijjanti hatthe naccAviUNa annesisa / jaM apparagA na kIrai kimesa vikkANupro dhammo ? [hAtha nacA-nacAkara dUsaroM ko upadeza kiye jAte haiM; kintu svayaM una upadezoM kA pAlana nahIM kiyA jAtA ! kyA yaha dharmopadeza kevala becane kI vastu hai ? | kraya-vikraya kA AdhAra kevala dhana hI nahIM hotA, pratiSThA bhI hotI hai arthAt Apane logoM ko upadeza diyA aura logoM ne Apako pratiSThA dI-ApakI prazaMsA kara dI-Apa prasanna ho gye| yaha upadeza kA vyApAra hai / kisI iMgliza kavitA kI ye do paMktiyA~ dekhiye : A man of words and not of deeds Is like a garden full of weeds ! [jo apane kathana ke anusAra kArya nahIM karatA, vaha manuSya ghAsaphUsa se bhare hue bagIce ke samAna hai] kArya ke AdhAra para manuSya ko tIna theNiyoM meM vibhAjita kiyA gayA hai : prArabhyatete na khalu vighnabhayena nIcaiH prArabhya vinavihitA viramanti madhyAH / vighnaH punaH punarapi pratihanyamAnAH prArabdhamuttamajanA na parityajanti / / - mudrArAkSasam [vighnoM ke Darase jo kArya prAraMbha nahIM karate, ve nIca haiN| prAraMbha karane ke bAda vighnoM se ghabarAkara jo kArya adhUrA chor3a dete haiM, ve madhyama zreNike puruSa hai; kintu uttama jana ve haiM, jo bAra-bAra vighnoM se Ahata hokara bhI prAraMbha kiye gaye kArya ko pUrA karake hI chor3ate haiM, bIca meM nahIM For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 80 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kucha loga saMkalpa karate haiM, kintu kalpanA se vighnoM kI saMbhAvanAoM kA vicAra karake kArya se dUra rahate haiM : susaMkalpAn karomi vicArayAmi parityajAmi punaH / bhavannaitAdRzaM kiJcitkvacinna ca tAdRzaM kiJcit // eka sthAna para kisI mahAtmA kA pravacana cala rahA thA / usameM isa bAta kI preraNA dI jA rahI thI ki sabako zrama kI roTI khAnI cAhiye / pravacana samApta hone ke bAda vahA~ ke rAjA ne mahAtmA se pUchA ki zrama kI roTI kaisI hotI hai - maiM use dekhanA cAhatA hU~ / mahAtmAjI ne kahA ki Apake isI nagara ke amuka muhalle meM carakhA kAtane vAlI eka buDhiyA rahatI hai / usase Apa zrama kI roTI mA~giye / vaha Apako dikhA degI / rAjA buDhiyA ke pAsa pahu~cA / usase kahA : "mAtAjI ! maiM zrama kI roTI dekhanA cAhatA hU~ / Apake pAsa ho to eka roTI mujhe dikhAiye / " buDhiyA : "beTA ! mere pAsa Aja kula hai; kintu usameM bhI AdhI hI zrama kI hai, rAjA : "so kaise ? z2arA vistAra se samajhAne kA kaSTa kareM / " eka hI roTI AghI nahIM / " For Private And Personal Use Only yaha saMskRta padyAnuvAda jisa urdU zera kA hai, vaha isa prakAra hai : irAde bA~dhatA hU~, socatA hU~, tor3a detA hU~ / kahIM aisA na ho jAye, kahIM vaisA na ho jAye // prastuta grantha ke sampAdakane hI yaha padyAnuvAda kiyA hai /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir buDhiyA : "eka dina maiM carakhA kAta rahI thI ki sUraja DUba gyaa| aMdherA ho gyaa| thor3I hI dera bAda eka julasa mere gharake sAmane se hokara niklaa| usameM aneka mazAleM jala rahI thiiN| julUsa dhIre-dhIre Age bar3ha rahA thaa| maiM usake prakAza meM carakhA kAtatI rhii| mujhe utanI dera taka dIpaka nahIM jalAnA pdd'aa| telakI bacata huii| usa avadhi meM kAte gaye sUta ko becane para prApta dhana se yaha roTI banI hai; isalie prAdhI mere zrama kI hai aura AdhI julUsa kI!" zrama kA mahattva isI prakAra eka sAdhune bhakta dhIrAjI ko samajhAyA thaa| dhIrAjI dhana pAnA cAhate the| ve julAhe kA kAma karate the; parantu kisI taraha ve jaldI dhanavAn bana jAnA cAhate the| kaI logoM se unhoM ne kahA / kisIne unake lie mantrasAdhanA kI, kisIne japa kiyA, kisIne yajJa kiyA aura kisIne tAvIz2a banAkara gale meM aura bhujA meM bA~dha diye| sabane apanI apanI phIsa dhIrAjI se vasUla kara lI; kintu dhIrAjI ko dhanaprApti nahIM ho skii| sAtha hI ina anuSThAna karane vAle ThagoM ke cakkara meM unheM apane dhaMdhe ke lie pUrA samaya nahIM milane ke kAraNa kamAI bhI kama huii| sAdhune usake dvArA kiye gaye pichale sAre upAyoM kA vivaraNa usake muha se sunakara jAna liyA ki kisa prakAra dhUrtoM ne vividha vyartha upAya batAkara unase apanA ullU sIdhA kiyA hai| phira sAdhu ne batAyA : "dhIrAjI ! tumhArA jo aujAra hai, vaha vastra bunate samaya jitanI bAra Aye aura jAye, utanI bAra tuma apane iSTadeva kA mana-hI-mana nAma lenaa| aisA For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karate hue jaba vaha aujAra ghisa jAyagA, usI dina tumheM dhana kI kamI nahIM hai-aisA anubhava hogA; lekina zarta yaha hai ki isa bIca tuma aura kisI se koI anuSThAna mata kraanaa|" dhIrAjI ne vaisA hI kiyA aura sacamuca ve dhanavAn bana gye| isa ghaTanA se patA laga jAtA hai ki kisI mantrane nahIM, kintu nirantara zrama ne hI dhIrAjI ko dhana kI prApti kraaii| iSTadeva kA nAmasmaraNa bhI unheM zrama meM lagAye rakhane ke uddezya se hI karAyA gayA thaa| eka jagaha kisI bahU kA sasura bahuta adhika bhAgyavAdI thaa| vaha samajhatA thA ki sArA khela bhAgya kA hai| apane kiye se kucha nahIM ho sktaa| bahU unase viparIta puruSArthavAda meM hI vizvAsa karatI thii| usane eka dina sasuravIM se kahA : __ "Apa khAlI hAtha ghara na lauTane kA niyama banA leN| kisI dina kucha na mile to eka muThThI dhUla yA reta hI uThA lAyeM / " ___ sasUrane niyama le liyA / dinabhara koI kamAI nahIM huI / lauTate samaya dhUla uThAne ke lie ve sar3aka para jhuke hI the ki eka mare sA~pa para unakI naz2ara paDa gii| bahU ko ciDhAne ke lie ve usIko uThAkara ghara le Aye / bahane use chatapara DAla diyA / thor3I dera bAda pattharakI taraha chata para kucha girane kI AvAja AI; kyoMki chata loheke caddara kI banI huI thii| bahUne Upara car3hakara dekhA to use ratnoMkA eka sundara hAra dikhAI diyA / eka cIla hArake lAla ratnoMko mAMsake TukaDe For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 83 samajhakara use uThA lAI thii| chata para marA sA~pa use dikha gayA to hAra paTaka kara vaha sA~pako uThA le gaI thii| hAra lAkara use sasurajI ke caraNoM meM rakhatI huI bahU bolii| "lIjiye, yaha Apake niyamakA phala / yadi khAlI hAtha gharameM na AnekA Apane niyama na liyA hotA aura usakA pAlana na kiyA hotA to yaha hAra kaise mila sakatA thA ?" yaha sunakara sasurajI bhAgyavAdI se puruSArthavAdI bana gye| kisI nagara meM do vidvAn rahate the| unameM se eka bhAgyavAdI thA aura dUsarA puruSArthavAdI / eka bAra rAjAkI madhyasthatA meM donoM ne zAstrArtha kiyA / bhAgyavAdIkA kathana thA : strIko mUcha nahIM hotI, hathelI meM bAla nahIM ugate, Amake vRkSa para bera nahIM lagate, sUrya pazcima meM nahIM ugatA, buDhApe meM bAla sapheda ho jAte haiM, janma lenevAlA hara prANI eka dina maratA hai - ina saba bAtoMse siddha hotA hai ki saba kucha bhAgyapara hI nirbhara hai| kucha AdamI janma se hI kAne, andhe, bahare, lale yA laMgar3e hote haiM athavA kisI seTha yA bhikhArI ke ghara meM paidA hote haiM to yaha saba bhAgya kA hI camatkAra hai : bhAgyaM phalati sarvatra na vidyA na ca pauruSam // [saba jagaha bhAgya hI phalatA hai, na vidyA phalatI hai aura na mehanata hI !] aura bhI kahA hai : For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84 nahi bhavati yanna bhAvyam bhavati ca bhAvyaM vinApi yatnena / karatalagatamapi nazyati yasya hi bhavitavyatA nAsti / avazyaM bhAvino bhAvA bhavanti mahatAmapi / nagnatvaM nIlakaNThasya mahAhizayanaM hareH / / [jo hone vAlA nahIM hai, vaha kabhI nahIM hotA aura jo hone vAlA hai, vaha binA prayatna ke bhI ho jAtA hai / honahAra na hone para hAthameM AI haI cIz2a bhI naSTa ho jAtI hai ! avazya hone vAle bhAva mahAn puruSoM ko bhI hote haiN| yahI kAraNa hai ki zaMkarajI vastrahIna (digambara) haiM aura viSNujI ko sA~pa para sonA par3atA hai] cAtaka pakSI kA udAharaNa bhI bhAgyavAda kI puSTi karatA hai : devamullaMdhya yatkAryam kriyate phalavanna tat / saro'mmazcAtakenAttam galaranghraNa gacchati // [bhAgyake viruddha kiyA gayA koI kArya saphala nahIM hotaa| cAtaka jaba tAlAba kA jala pItA hai, taba vaha usake gale ke cheda se bAhara nikala jAtA hai ! ]'' puruSArthavAdIne kahA : "rAjan ! yadi bhAgya hI saba kucha hai to bhAgyavAdI ko kucha bolane kA prayatna hI nahIM karanA cAhiye thA / vaha apane Apa siddha ho jAnA cAhiye thA / maiM bhAgyavAdI se pUchanA cAhatA hU~ ki apanI bAta ke samarthanameM jo zloka Apane sunAye, kyA ve kisI grantha se binA kaNThastha kiye hI apane Apa kaNThastha ho gaye haiM ? yaha jo rAjamahala banA hai, kyA vaha AsamAnase TapakA hai ?' ye jo vastra hamane pahina rakkhe haiM, kyA ve kisI jhAr3a se paidA hue haiM ? ye jo bar3e-bar3e pothe likhe gaye haiM, kyA ve For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMDitoMke zramake phala nahIM haiM ? sArI duniyA meM sarvatra zrama kA hI nRtya dikhAI detA hai| yadi zrama na hotA to manuSya pazu-pakSiyoMkI taraha jaMgaloM meM naMgA-bhUkhA bhaTakatA rahatA ! aprakaTIkRta zaktiH zakto'pijanastiraskriyAM labhate // [jo apanI zakti ko prakaTa nahIM karatA, vaha samartha ho to bhI tiraskAra pAtA hai] vasiSTha RSine rAmacandrajI ko bhAgyakI nirarthakatAke viSayameM jo kucha samajhAyA thA, vaha sabake lie manana karane yogya hai : kAlavidbhirvinirNItam pANDityaM yasya rAghava ! anadhyApita evAsau tajjJazced daivamuttamam // kAlaviddhirvinirNItA yasyAticirajIvitA / sa cejjIvati saMchinna-zirAstadaivamuttamam // na ca nispandatA loke dRSTeha zavatAM vinA / spandAcca phalasamprAptiH tasmAddevaM nirarthakam // [he rAmacandra ! jyotiSiyoMne jisake vidvAn hone kI bhaviSyavANI kI hai vaha binA paDhAye hI vidvAna ho jAya to bhAgya uttama hai / phalitazAstriyoM ne jisakI Ayu lambI batAI hai, vaha sira kATa dene para bhI yadi jIvita rahe to bhAgya uttama hai / murde ke atirikta saMsAra meM kahIM bhI sthiratA (niSkriyatA) nahIM dikhAI detii| kriyAse hI phala kI prApti hotI hai (kArya saphala hote haiM) isa lie bhAgya nirarthaka hai] pazu-pakSiyoM ko bhI zrama se hI khurAka milatI hai| jugana kA udAharaNa bhI puruSArtha ko pratiSThita karatA hai| jaba taka vaha ur3atA rahatA hai, camakatA rahatA hai / rukate hI usakA prakAza naSTa ho jAtA hai|" For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 86 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir donoM kI bAte sunakara rAjA koI nirNaya nahIM kara sakA ki bhAgya ko zreSTha mAnA jAya yA puruSArtha ko / usane apane buddhimAn mantrI ko nirNaya kA kArya sauMpa diyA / mantrI ne kahA ki vAda-vivAda se jo siddhAnta nahIM pramANita hote, unakI pratyakSa parIkSA kI jAnI cAhiye / ApakA pradeza ho to maiM ina donoM vidvAnoM kI pratyakSa parIkSA karU~ / rAjAne Adeza de diyA / mantrI ne donoM paMDitoM ko gA~va ke bAhara bane eka mandira meM praviSTa karA ke phATaka para tAlA lagA diyA / tona dina bAda donoM ko bAhara nikAla kara mahArAja ke sAmane le AyA / donoM prasanna dikhAI de rahe the / mantrI ne kahA : "mandira meM Apako jo bhI anubhava huA ho, usake AdhAra para Apa apane siddhAnta kA samarthana kIjiye / " 1 puruSArthavAdI : "mujhe jaba bhUkha lagI taba uThakara maiM idhara-udhara hAtha phirAne lagA / eka tAka meM mujhe do laDDU mila gaye ! yadi maiM prayatna na karatA to bhUkhoM maranA par3atA, isalie puruSArthavAda hI vijayI huA hai / " bhAgyavAdI : "maiM to bhAgya bharose cupacApa eka jagaha baiThA rahA / bhUkha mujhe bhI lagI thI; parantu maiMne koI prayatna nahIM kiyA / binA kucha kiye hI laDDU mere mu~ha maiM A gayA / puruSArthavAdI bhAIne socA ki do laDDU mile haiM, so akele khAnA aziSTatA hogI / unhoMne eka laDDU mujhe de diyA thA / isa prakAra baiThe-baiThe anAyAsa mu~ha meM laDDU A jAne se vijaya bhAgyavAda kI hI huI hai - aisA maiM mAnatA hU~ / " mantrI : " lekina maiM aisA nahIM mAnatA; kyoMki yadi puruSArthavAdI paMDitajI ne puruSArtha na kiyA hotA arthAt donoM For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAgyavAdI banakara baiThe rahate to donoM bhUkhe rahate / bhAgyavAdI ko jo kucha milA thA, vaha puruSArthavAdI ke puruSArtha kA hI pratiphala thA ! ataH merI dRSTi meM vijaya puruSArtha kI hI rAjAne bhI mantrIjI ke nirNaya se apanI sahamati ghoSita kara dii| eka jagaha mandira ke lie mUrtiyoM ke nirmANa kA kArya cala rahA thaa| kisI pathika ne ruka kara eka prazna kiyA : "bhAI ! Apa kyA kara rahe haiM ?" eka ne kahA : "maiM apane peTa ke lie patthara para chainI ke prahAra kara rahA huuN|" dUsare ne kahA : "maiM dhana kamAne ke lie mUrti banA rahA huuN|" tIsare ne kahA : "maiM mUrti meM saundarya ko nirmita kara rahA hU~-darzanIyatA kA sRjana kara rahA hU~-prabhutA ko pratiSThita kara rahA huuN|" zrama tInoM barAbara hI kara rahe the; parantu tIsare kalAkArakA zrama meM Ananda kA anubhava ho rahA thaa| aisA hI anubhava pratyeka zramika ko karanA cAhiye / do AdamI prAta:kAla uTha kara Tahalane jAte haiN| eka AdamI socatA hai ki Tahalane se hAtha-pA~va hilate haiM-vyAyAma hotA hai-raktasaMcAra kI gati teja hotI hai aadi| dUsarA socatA hai ki Tahalane se zuddha havA milatI hai-sundara prakRti ke dRzya dekhane kA avasara milatA hai-sUrya kI sunaharI kiraNeM zarIra para par3atI haiM Adi / For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 88 ina donoM ko zArIrika zrama kA phala svAsthya ke rUpa meM milatA hai; parantu dUsare vyakti ko Tahalane meM jo AnaMda AtA hai, usase pahalA vyakti sarvathA vaMcita raha jAtA hai / zrama ke bAda jo ArAma kiyA jAtA hai, use vizrAma kahate haiN| binA zrama kiye yadi koI ArAma karatA hai to vaha AlasI hai| parIkSA ke dinoM meM vahI chAtra ghabarAtA hai, jisane sAla bhara koI parizrama na kiyA ho / praznapatra sarala bhI ho to aise chAtra ko vaha kaThina lagatA hai| eka chAtra vArSika parIkSA dene ke lie parIkSA-bhavana meM pahu~cA / apane rola nambara kI sITa hU~ Dhakara usa para baiTha gyaa| ghaMTI bjii| praznapatroM kA vitaraNa kiyA gyaa| use bhI praznapatra milaa| praznapatra pAte hI use eka bAra dhyAnapUrvaka par3ha lenA cAhiye aura jo-jo prazna sarala ho yA jinakA uttara AtA ho, una para Tika mArka lagA kara pahale unakA uttara likha lenA cAhiye aura phira una praznoM kI ora dhyAna denA cAhiye, jinakA uttara nahIM AtA yA jo bahuta kaThina lagate haiN| usa parIkSArthI ne bhI apanA praznapatra sAvadhAnI se par3hA, parantu Tika mArka lagAne lAyaka eka bhI prazna usameM nahIM thaa| eka bhI prazna aisA nahIM thA, jisakA uttara use sUjha rahA ho| pUrA varSa usane khelane-kUdane aura ha~sI-majAka karane meM hI bitA diyA thaa| Aja vaha apane Alasya ke lie pachatA rahA thA-apane Apako kosa rahA thA; parantu aba kyA ho sakatA thA ? "aba pachatAye hota kyA ? jaka cir3iyA cuga gaI kheta!" For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 86 Akhira usane uttarapustikA meM se kAgaja kA eka Tukar3A phAr3a kara usa para likha diyA : hajAroM kI kismata tere hAtha hai agara pAsa kara de to kyA bAta hai ! phira vaha Tukar3A uttarapustikA ke mukhapRSTha para Alapina se natthI karake korI uttarapustikA nirIkSaka mahodaya ko thamA dii| nirIkSaka ne donoM padyAtmaka paktiyA~ par3ha kara usa kAgaz2a ke Tukar3e ke pIche apanI ora se ye do paMktiyA~ likha dI : kitAboM kI DherI tere hAtha thI! agara yAda karatA to kyA bAta thI ? phira vaha Tukar3A parIkSArthI ko lauTA diyaa| parIkSArthI chAtra atyanta lajjita hokara apane ghara calA gyaa| AlasI ko isI prakAra sarvatra lajjita honA par3atA hai| mahAtmA buddha ne kahA thA : pamAdo maccuno padam // [Alasya mRtyu kA kAraNa hai] eka Ama kA per3a thaa| usake nIce do AdamI leTe hue the| unameM se eka kI chAtI para eka pakA Ama havA ke jhoMke se TUTa kara A girA / udhara se eka ghur3asavAra gujara rahA thaa| Ama vAle AdamI ne ghur3asavAra ko pukArA / vaha ghor3e se utarakara vahA~ gyaa| pUchane para usane kahA : "kRpayA merI chAtI para girA huA yaha Ama mere muha meM nicor3a diijiye|" yaha sunakara musAphira khilakhilA kara ha~sA aura bolA : For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60 "are AlasI ! itanA sA kAma kyA tU khuda nahIM kara sakatA thA, jo mujhe bulAyA ?" dUsare AdamI ne kahA : "Apane ThIka pahacAnA bhAI sAhaba ! yaha AlasI hI hai| thoDI dera pahale mere maha para makkhiyA~ bhinabhinA rahI thii| maiMne kahA ki jarA hAtha hilAkara ur3A do to isase itanA bhI nahIM bana sakA / mAno yaha bhI Ama nicor3ane jaisI koI kaThina bAta ho, jisa meM z2ora lagAnA par3e !" pahale AdamI ne kahA : "isa kI bAtoM meM mata Aiye bhAI sAhaba ! yaha to mujhase bhI bar3A AlasI hai, abhI thor3I dera pahale eka kuttA merA mUha cATa rahA thaa| maiMne isa AdamI se kahA ki z2arA muMhase dhut dhat kaha kara kutte ko bhagA dIjiye; kintu isase itanA-sA zabda bhI bolA na gyaa| mAno yaha bhI makkhiyA~ ur3Ane ke lie hAtha hilAne jaisI koI kaThina bAta ho ?" ghur3asavAra Ama uThAkara calatA banA / prakRti phala unhIM ko detI hai, jo puruSArtha karate haiM / leTe hue AdamiyoMkI taraha jo AlasI hote haiM, ve jIvanameM kabhI unnati nahIM kara skte| aise vyaktiyoMse mitra bhI dUra rahanA cAhate haiM / mitra unheM milate haiM, jo karmaTha hote haiM aura udyama karane meM tatpara rahate haiN| For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6. karmaphala jisa prakAra karor3apati seTha dhanake bala para nartakI ko nacAte haiM, usI prakAra saMsArI jIvoMko puNyapApa ke bala para karma nacAtA rahatA hai / nartakI ko ulaTane para "kIrtana" zabda banatA hai. yadi jIvoM ke jIvana meM kIrtana arthAta bhagavAn kI bhakti yA stuti A jAya to phira ve hI karma ko nacAne lagate haiM / hama saba saMsArI jIva karmarAjA ke kaidI haiN| asaMsArI siddha deva hI usake bandhana se mukta haiN| karma AtmAkA sabase bar3A zatru hai / zarIra AtmA kA kArAvAsa hai / hama anazana (upavAsa) karate haiM to dUsare dina kAna pakar3akara karma pAraNe meM saba vasUla kara letA hai| zarIra AtmAkA sArA puNya lUTa letA hai / zubhAzubha karma hI paraloka meM jIva ke sAtha jAte haiM, zeSa sArI sampatti, samasta riztedAra kaura mitra yahIM chaTa jAte haiM : dhanAni bhUmau pazavazca goSThe ___bhAryA gRhadvAri janaHzmazAne / dehazcitAyAM paralokamAge / karmAnugo gacchati jIva ekaH / / [dhana z2amInameM (pahale baiMkoMkI suvidhA nahIM thI, isalie loga dhanako z2amIna meM gAr3a kara rakhate the), pazu bAr3e meM, patnI dharake daravAje meM, loga zmazAna meM aura zarIra citA meM (jala kara) chUTa jAtA hai / paraloka ke mArga meM jIva For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 akelA hI jAtA hai / kevala zubhAzubha karma usake sAtha rahate haiM] AtmAkA zatru karma hai / karmakA zatru dharma hai / zatrukA zatru mitra hotA hai - isa nIti ke anusAra dharma AtmAkA mitra hai| jisa prakAra miTTI ke sAtha sonekA anAdikAlIna sambandha hai, usI prakAra karmake sAtha AtmAkA bhI anAdikAlIna sambandha hai| A~kha meM motiyAbinda ho to usase koI vastu spaSTa nahIM dikhAI detI, usI prakAra mana meM kaSAya (krodha-mAnamAyA-lobha) ho to AtmAke spaSTa darzana nahIM ho sakate / hamAre AtmArAma bhAI zarIrakI kAlakoTharI meM kaida haiN| saMsAra bhI eka kaidakhAnA hai| donoMkI vyavasthA eka-sI hai| jelameM jaba koI nayA kaidI praviSTa hotA hai to vaha bar3A dukhI hotA hai; parantu anya kaidI usakA hArdika svAgata karate haiN| kahate haiM - "ronekI koI z2arUrata nahIM / hama tumheM kampanI deMge / tuma akele nahIM rahoge / " ___ yahA~ saMsArameM bhI jaba karmarAjAkA kaidI AtA hai to vaha rotA hai - cillAtA hai; parantu usakA thAlI bajAkara, gur3a bA~Ta kara svAgata karate haiM aura kampanI deneke lie saba kuTambI nAmaka kaidI use hAthoMhAtha lete haiN| koI kaha sakatA hai - "mahArAja ! hama Apake pravacana meM Aye haiM to kyA yaha hamArI svatantratA nahIM hai ? phira hama apane kuTumbiyoM ke kaidI kaise ?" merA uttara yaha hai ki Apa yadi apane ko svatantra mAnate haiM to yahIM baiThe rahiye bAraha baje taka ! phira dekhiye For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 63 kyA hotA hai ? tatkAla ghara para ginatI ho jAyagI ki kaidI kahA~ gayA ? ghara vAle daur3e daur3e yahA~ AyeMge aura mujhase kaheMge ki mahArAja ! jisa kaidI ko hamane pravacana sunane ke lie pairola para chor3A thA, vaha lauTa kara aba taka ghara kyoM nahIM AyA ? kahIM pharAra to nahIM ho gayA hai ? DAkU aura rASTrapati donoM ke AsapAsa pulisa rahatI hai / DAkU ke pIche isalie rahatI hai ki kahIM bhAga na jAya aura rASTrapati ke Age isalie ki usakI surakSA kI jAya, sevA kI jAya / ThIka usI prakAra zrAvaka aura zramaNa donoM ke AsapAsa karma rahate haiM; parantu unameM antara hai, zrAvaka ke prAge saMsAra rahatA hai aura zramaNa ke pIche / vaha jalameM kamala ke samAna saMsArameM rahakara bhI usase nirlipta rahatA hai - usake prati anAsakta rahatA hai / zubhAzubha karmokI vedanA to sabako hotI hai; parantu vedanA yadi hameM vandanA taka pahu~cA de to hamArA uddhAra ho jAya / vedanA se lAbha kyA hotA hai ? dukha meM to A~sU bhI hamArA sAtha nahIM dete / ve bhI nikala jAte haiM / A~khoM se bAhara a~dhere meM hamArI parachAI bhI gAyaba ho jAtI hai; isalie ArttadhyAna aura raudradhyAna se Upara uThane kA prayAsa kIjiye / kuttA bhale hI eyarakaMDIzanDa kamare meM rahe aura semasAhaba ke kara kamaloM se dUdha - biskuTa khAtA rahe; parantu usake gale meM paratantratA kA paTTA lagA rahatA hai / isI prakAra jIva kisI zarIra meM cAhe kitanI bhI bhautika suvidhAoM ke bIca rahe, usa para karmarAjA kI ora se paratantratA kA paTTA taba taka lagA hI rahatA hai, jaba taka vaha saMsAra meM rahatA hai / For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 14 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kabhI sukha hai kabhI duHkha hai, isIkA nAma duniyA hai / " duniyA meM sukha aura duHkha kA cakra barAbara calatA hI rahatA hai : kasyAtyantaM sukhamupanataM duHkhamekAntato vA / nIcairgacchatyupari ca dazA cakranemikrameNa // [ kisake prAtyantika sukha yA kevala duHkha prApta hotA hai ? cakra ke AroM kI taraha dazAe~ Upara-nIce hotI rahatI haiM ] jIva apane sukha-du:kha kA jimmedAra svayaM hI hai, koI dUsarA nahIM : sukhasya duHkhasya na ko'pi dAtA paro dadAtIti kubuddhireSA ahaM karomIti vathAbhimAnaH svakarmasUtragrathito hi lokaH // adhyAtmarAmAyaNam [ sukha aura duHkha koI kisIkA nahIM detA / dUsarA koI mujhe sukha yA dukha detA hai - aisA samajhanA galata hai / "maiM karatA hU~" aisA jhUThA ghamaNDa nahIM karanA cAhiye; kyoMki saMsAra apaneapane karmasUtroM meM guthA huA hai arthAt apane-apane karmoM ke anusAra hI saMsArI jIva sukha yA duHkha kA anubhava karate haiM; isalie apane sukha-duHkha ke lie ve svayaM hI jimmedAra haiM ] hamAre sukha-duHkha meM dUsare kevala nimitta bana jAte haiM / jaisA ki zAstrakAra kahate haiM : savva puvvakayANaM kammANaM pAvae phalavivAge / pravarAhesu guNasya nimittamitaM paro hoi // [ saba jIva pUrvakRta karmoM kA phala prApta karate haiM / aparAdha ( du:kha ) aura guNa (sukha) meM dUsarA to nimittamAtra hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttarAdhyayana sUtra meM bhI likhA hai : "appA kattA vikattAya duhANa ya suhANa ya // " [prAtmA hI sukha-huHkha kA kartA aura bhoktA hai] acche kAryoM dvArA hama apane lie sukha kA aura bure kAryoM dvArA duHkha kA nirmANa karate haiM / phira apane nirmita sukha-du:kha kA hama svayaM hI bhoga bhI karate haiN| nirmANa aura bhoga meM antara hai| sutAra pharnIcara kA nirmANa karatA hai, kArIgara bhavana kA; parantu pharnIcara se yukta bhavana kA bhoga yA upayoga koI dhanADhaya seTha karatA hai| isa prakAra vastuoM ke kartA aura bhoktA alaga-alaga ho sakate haiM, parantu karmoM kA kartA aura bhoktA eka hI hote hai / sUtrakRtAMgasUtra meM likhA hai : jaM jArisaM puvamakAsi kamma tameva prAgacchati samparAye // . [pahale jo jaisA karma kiyA gayA hai, bhaviSya meM vaha usI rUpa meM upasthita hotA hai] pAnI meM DAlA gayA lakar3I kA Tukar3A tairatA hai; parantu yadi gIlI miTTI usaM para lagA dI jAya, phira kapar3A lapeTA jAya aura phira usa para dUsarI bAra gIlI miTTI kI parata caDhAI jAya-isa prakAra yadi ATha bAra usa para gIlI miTTI kI parateM car3hA dI jAya~ to vaha pAnI meM DUba jaaygaa| yahI bAta AtmA ke lie hai| vaha bhI pUrvajanma meM nirmita pATha karmoM ke AvaraNoM se lipta hone se saMsArasAgara me DUbI huI hai| janma lene ke bAda ye lipaTe hue karma kramaza : udita hoho kara zubhAzubha phala (sukha-du:kha) dete rahate haiM : For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 66 sakammuNA vippariyAsuvei // -sUtrakRtAMga 1/7/11 [apane karmoM se hI vyakti kaSTa pAtA hai] gosvAmI santa tulasIdAsa ne bhI apane prasiddha grantha "rAmacaritamAnasa' meM likhA hai : "karmapradhAna vizva kari rAkhA / jo jasa karai so tasa phala cAkhA // " eka phakIra thaa| vaha bastI meM ghUmate hue gAyA karatA thA : bhale bhalAI bure burAI kara dekho re bhAI ! bhalAI kA phala bhalA hotA hai aura burAI kA burA / yadi kisI ko isa bAta para vizvAsa na ho to svayaM karake dekha le| __eka aurata ne socA ki kyoM na karake dekhA jAya / usane do laDDuoM meM jahara milA diyA aura usI phakIra kI jholI meM ve laDDa DAla diye / socA ki maiMne phakIra ke sAtha burAI kI hai aura maregA phakIra hii| burAI karane vAlI maiM hU~; parantu merI kyA hAnI hogI? kucha nhiiN| isa prakAra phakIra kI bAta jhUThI siddha ho jaaygii| phakIra bhikSA meM anya khAdyasAmagrI ke sAtha usa aurata se prApta donoM jaharIle laDDU lekara gA~va ke bAhara banI huI apanI kuTiyA meM calA gayA / pahale usane dUsarI sAmagrI khaaii| socA ki laDDU yadi baca gaye to ve agale dina bhI kharAba na hoMge; parantu roTI, khicar3I Adi anya sAmagrI kharAba ho jAyagI; isalie pahale unhIM ko khA lenA cAhiye / dUsarI sAmagrI paryApta thii| khAne se peTa bhara gyaa| For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 67 laDDU baca gaye / unheM usane eka kapar3e meM bA~dha kara khUTI se TAMga diyA / rAtako bAraha baje ke prAsapAsa do AdamI kuTiyA ke nikaTa Aye / unhoMne kiMvAr3a khaTakhaTAye / phakIrane khola diye / andara Akara ve bole - "hama donoM sainika haiM / dotIna sAla pahale senAmeM bharatI hue the / Aja chuTTI lekara apane mA~-bApase milane Aye haiM; kintu abhI to gharavAle saba so rahe hoNge| hama bhI thake hue haiN| rAtabhara yahIM sone kI AjJA cAhate haiM, subaha uThakara hama apane ghara cale jAyeMge / phakIrane unheM ThaharanekI anumati de dI / itanA hI nahIM; apanI poTalImeM baMdhe ve donoM laDDU bhI nikAla kara unheM de diye / bole : eka-eka laDDU Apa donoM khAkara jala pIneke bAda so jAiye / " sipAhiyoMne vaisA hI kiyA; kintu laDDu khAne ke bAda viSake prabhAvase ve sadAke lie so gaye / subaha uThakara phakorane viSaile laDDuoMke bAre meM jAnA, jaba dekhA ki unake khAnese becAre donoM sipAhI apane mA~bApa se milane ke pahale hI isa duniyA ko chor3akara cale gaye haiN| phakIra apanI jholI uThAkara bastI meM gayA aura gAne lagA : bhale bhalAI bare burAI kara dekho re bhAI / laDDa diye phakIra ko, para do mara gaye sipAI // jaba usa aurata ne sunI yaha AvAz2a to use zaMkA huI ki mere do beTe jo senAmeM bharatI hue the, kahIM ve to nahIM mara gye| zaMkA svAbhAvika thI; kyoMki do-cAra dina For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pahale hI unhoMne ciThThI bhejakara sUcita kiyA thA ki hama milane A rahe haiM / vaha apane patiko sAtha lekara phakIra kI kuTiyA meM gii| dekhA to tatkAla pahicAna meM A gaye ki ve usIke putra haiN| vaha rone aura vilApa karane lagI : maiM hI pApina huuN| jahara dekara maiMne hI apane pyAre baccoM kI hatyA kI hai / dhikkAra hai - mujha hatyArinako !" | manuSya ha~sa-ha~sakara pApa karatA hai; parantu usa auratakI taraha ro-ro kara bhogatA hai / aisI hI eka ghaTanA aura hai / eka paMDitajI the / ve pratidina rAjamahala meM jAkara ghaMTebhara taka ghAmika pravacana karate the| dakSiNAmeM rAjA sAhaba kI ora se dodo svarNamudrAe unheM dI jAtI thIM / kAgajake eka Tukar3e para rAjA sAhaba do svarNamudrAe~ denekA Adeza bhaMDArIke nAma para likha dete the / paMDitajo ciThThI batA kara mudrAe~ le lete the / / eka dina nAIko yaha mAlUma huA ki paMDitajI ko do svarNamudrAe~ milatI haiM to usakA bhI mana isa ora AkarSita huA / dUsare dina jaba paMDitajI nAI ke ghara bAla banavAne gaye to bAla banavAne ke bAda nAI ne kahA : "paMDitajI! Apa eka ghaMTA pravacana karate haiM aura mujhe bhI eka ghaMTA bAla banAne meM lagatA hai| isa prakAra donoM kA zrama samAna hai to pArizramika bhI samAna honA cAhiye / Apa do svarNamudrAe~ lete haiM to maiM bhI Apa se do svarNamudrAe~. hI bAlabanavAI ke lgaa|" For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMDitajI : "Apake zramameM aura mere zramameM antara hai| prApa zArIrika zrama karate haiM aura maiM bauddhika zrama karatA hU~, isalie donoM kA mUlyAMkana samAna nahIM ho sakatA!" nAI : "kyoM nahIM ho sakatA ? zrama to zrama hI haibhale hI vaha zArIrika ho yA bauddhika / samaya donoM meM samAna hI kharca karanA par3atA hai| isalie pArizramika bhI samAna hI milanA caahiye|" paMDitajI : "maiM svarNamudrAe~ mA~gatA nahIM huuN| rAjAsAhaba svayaM hI dete haiM; kintu pApa to mA~ga rahe haiN| mA~gane vAle ko kevala pArizramika milatA hai, dakSiNA nhiiN|" nAI : 'acchA to Apa bhI mujhe binA mA~ge kisI dina do svarNamudrAe~ de diijiyegaa| Aja maiM pArizramika se hI kAma calA lgaa|" paMDitajI nAI kI nirdhArita banavAI dekara bidA ho gaye; kintu nAI ke dila meM IrSyA kI Aga jala rahI thii| dUsare dina rAjamahala meM rAjAsAhaba ke bAla banAte samaya nAI ne kahA : "hajUra ! Apake zarIra se halakI-sI sugandha AtI rahatI hai; parantu paMDitajI ko, patA nahIM kyoM, durgandha AtI hai ?" __ rAjA : "tumheM kaise mAlUma huA ki paMDitajI kA mere zarIra se durgandha kA anubhava hotA hai ?" nAI : "Apa svayaM hI apanI A~khoM se dekha lIjiyegA sAhaba ! jaba paMDitajI pravacana karane baiThate haiM, taba Apake pahu~cate hI rUmAla uThA kara ve nAka para rakha lete haiM yA nhiiN|" nAI calA gyaa| agale dina paMDitajI pravacanArtha yathAsamaya rAjamahala meM apane liye nirdhArita Asana para jAkara For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra wd www.kobatirth.org virAjamAna ho gaye / rAjAjI ke pahu~cane para hI pravacana prAraMbha kiyA jAtA thA / jyoM hI rAjAsAhaba Aye, tyoM hI paMDitajI ne bolanA prAraMbha kara diyA / rAjAjI kI naz2ara to paMDitajI ke rUmAla para thI / sacamuca unhoMne use mu~ha para rakha liyA thA / isase nAI ke kathana kI puSTi ho gii| rAjAjI kA mana pravacana meM nahIM lagA / ve paMDitajI ko daNDita karane kA upAya soca rahe the / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana samApta hote hI dI jAne vAlI ciTThI meM unhoMne likha diyA: sa ciTThI lAne vAle kI tatkAla nAka kATa lI jAya / " nIce hastAkSara kara diye / ciTThI de dI / paNDitajI ne vaha ciTThI uThAI aura cala diye hamezA kI taraha bhaMDArIjI ke pAsa / unhoMne ciTThI par3hane kI koziza hI nahIM kI / unheM vizvAsa thA ki Aja bhI do svarNamudrAe~ dene kI bAta hI isameM likhI hogI / www ughara cugalakhora nAI se na rahA gayA / tamAzA dekhane ke lie apanI cugalI se prabhAvita kruddha rAjA paMDitajI ke sAtha kaisA vyavahAra karate haiM-yaha jAnane ke lie binA bulAye hI nAI rAjamahala meM calA AyA / sAmane se prasanna-citta paMDitajI Ate dikhAI diye / nAI ne samajhA ki inheM koI daNDa nahIM diyA gayA hai, tabhI khuza hai / 1 nAI ne ziSTAcAravaza unheM praNAma kiyA / paMDitajI ne nAI ke dvArA mA~gI gaI dakSiNA kI bAta yAda A jAne se vaha ciTThI use de dI aura kaha diyA : " lIjiye, AjakI dakSiNA maiM Apa hI ko de detA hU~ - yaha ciTThI lIjiye aura bhaMDArIjI ke pAsa cale jAiye / " paMDitajI isake bAda apane ghara cale gaye / nAI bhaMDArI For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 "bhale bhalAI bure burAI kara dekho re bhAI ! ciTThI dI paNDita ko, para nAIne nAka kaTAI !" karmoM ke kAraNa jIva kitane bandhanoM meM rahatA hai ? zarIra kA bandhana, parivAra kA bandhana, samAja kA bandhana, deza kA bandhana aura vizva kA bandhana- sarvatra bandhana hI bandhana haiM; sArA jIvana parAdhIna hai ! yahA~ taka kI mauta bhI apane hAtha kI bAta nahIM hai : nAgatA AjIvanaM yA sA tu sampratyAgatA / jIvite yad dussahatvaM tatta mRtyAvapyabhUta // 4 bambaI kI bAta hai| vahA~ maMca para eka nATaka dikhAyA jA rahA thaa| usameM nAyaka (hIro) nirdhanatA se khinna hokara 'mara' jAtA hai| eka prekSaka ne socA ki yadi maiM nAyaka kI bhUmikA meM kAma karatA huA sacamuca mara jAUM to yaha dRzya bahuta prabhAvaka ho jaaygaa| nATaka kampanI kI orase isa para adhika puraskAra milegA aura garIbI se taMga merA parivAra bhI usa puraskAra rAzi se sukhI ho jaaygaa| apane vicAra ko mUrtarUpa dene ke liye vaha nATaka ke saMcAlaka se milaa| usakA prastAva sunakara saMcAlaka ne uttara diyA : "hama ApakA prastAva svIkRta nahIM kara sakate, kyoMki. usa prabhAvaka dRzya ko dekhakara prekSakoM ne kahIM vansamora (eka bAra aura) kaha diyA to hameM dubArA aisA abhinetA kahA~ milegA ?" usane samajha liyA ki maranA bhI apane basakI bAta nahIM hai| mRtyu AyuSya karmakI samApti para hI avalambita hai| * sampAdaka dvArA viracita yaha saMskRta padyAnuvAda urdU ke jisa zera kA hai, vahamauta pAne taka na Aye, aba jo pAye ho to hAya ! jindagI muzkila hI thI, maranA bhI muzkila ho gayA // For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 103 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eka cora rAtako ghara meM ghusa AyA / seTha buddhimAn thA / usane seThAnIse kahA : "arI ! sunatI ho ? mujhe abhI-abhI eka sundara sapanA AyA / gA~vake bAhara bAbA jamAla khA~ pIra kI daragAha para maiM hamezA diyA jalAtA rahA / unakI kRpA se apane tIna putra paidA hue| eka kA nAma bAbA kI yAdagAra meM jamAla khA~ rakha diyA, dUsare kA nAma paThAna aura tIsarekA cora / eka dina pahale beTekI varSagA~Tha manAne ke lie tumane bahuta svAdiSTa khIra banAI / mere lie thAlI lagA dI; parantu maiM baccoM ke binA kaise khAtA ? ve sar3aka para khela rahe the / unheM bulAne ke lie maiMne jora se AvAz2a lagAI - jamAla khA~ ! paThAna ! cora ! daur3akara Ao / " usI samaya jamAla khA~ nAmaka seTha kA paharedAra AvAz2a sunakara Upara AyA aura usane corako pakar3a liyA / karma bhI aisA hI cora hai / use yukti se hI pakar3A jA sakatA hai / cora ghara meM ghusa AyA thA, vaise hI karma AtmA meM ghusA baiThA hai / use pakar3ane kI yukti hai dharma / eka zrAvaka thA / usane cAturmAsa kAlameM cAra mahIne kA pauSadhavrata le liyA / gharameM mA~ thI aura patnI thii| do choTe bacce the / nirdhanatAkA sAmrAjya thA / aisI avasthA meM kucha kamAI - dhaMdhA na karake pauSaghavrata karanA, aura so bhI cAra mahIne taka kI lambI avadhi ke lie, patnI saha nahIM sakI / vaha nArAz2a hokara baccoM ke sAtha pIhara calI gaI / ghara meM eka kuttA pAla rakhA thA, so barasAta meM gharakA daravAjA gira jAne se mara gayA / ghara meM mA~ akelI raha gaI thI / eka dina a~dherI rAta For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 meM do gadhe vahA~ A~gana meM Akara leTa gye| unakI pITha para sonekI silliyA~ ladI huI thIM / buDhiyA ne diyA jalAkara dekhA to sAre A~ganameM silliyA~ bikharI par3I thii| usane sArI silliyA~ baTorakara rakha liiN| huA yaha thA ki eka dhanavAn seTha dasa-pandraha gadhoMpara sonekI silliyA~ lAda kara a~dherI rAtameM usa dhanako z2amIna meM gAr3ane ke lie jaMgala meM capacApa calA jA rahA thA; parantu a~dhere ke kAraNa do gadhe gadhoMke usa Tole se chiTaka kara udhara A nikale the| yadi kuttA jIvita hotA to vaha unheM bhauMkakara bhagA detA aura yadi daravAjA girA na hotA to bhI gadhe gharake aA~ganameM praveza na kara pAte - bAhara hI khar3e rahate yA kisI khule dvAravAle dUsare ghara meM ghusa jAte ! sArA yoga anukUla baitthaa| cAturmAsa kAlameM hI buDhiyAne naukaracAkara rakha kara kArIgaroM ke dvArA naI sundara pakkI imArata banavA lI aura munIma rakhakara vyApAra zurU karavA diyA / phira sandeza bheja kara bahUko aura baccoMko bhI bulavA liyA / pauSadha samApta hote hI zrAvaka jaba apane ghara gayA to vahA~kI samRddhi dekhakara Azcaryacakita ho gyaa| usane apane gharakI dazAmeM isa apratyAzita parivartanakA zreya poSadhavatako diyA / dharmase azubha karmoM kA kSINa kiyA jA sakatA hai - yahI prabhAva usake hRdaya para par3A / __ eka mahilA thI / vaha pAnI ubAla rahI thii| thor3I dera bAda pAnI meM se kucha dhvani prakaTa hone lgii| mahilA ne pUchA : "bhaiyA jala ! tuma kyA kaha rahe ho ? z2arA spaSTa zabdoM meM samajhAkara kaho / " For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 105 jalane uttara diyA : "bahinajI ! Aga mujhe kaSTa de rahI hai| mujhameM aisI zakti hai ki yadi maiM isa para AkramaNa kara dUM to yaha turanta bujha jAya; parantu bIca meM yaha pItalakA AvaraNa (bhagonA) bAdhA DAla rahA hai, isalie maiM majabrarI se saba kaSTa saha rahA hU~ : isa rUpakake dvArA yaha samajhAyA gayA hai ki AtmA bhI karmoM ke bhagone meM bharI huI hai, isalie vivaza hokara use duHkha bhogane par3a rahe haiM : brahmA yena kulAlavanniyamito brahmANDabhANDodare / viSNuryena dazAvatAragahane kSiptaH sadAsaGkaTe // rudro yena kapAlapANipuTake bhikSATanaM kAritaH / sUryo bhrAmyati nityameva gagane tasmai namaH karmaNe / [jisane brahmAko kumhArakI taraha brahmANu rUpI bhANDa (bartana) banAne meM lagA diyA, viSNu ko jisane dasa avatAra lenekI jhaMjhaTa meM DAla diyA, zaMkarako jisane khappara hAthameM rakhakara bhIkha mAMgane ke lie bhaTakAyA aura sUryako jo pratidina AkAza meM bhramaNa karAtA hai, usa karmako namaskAra ho] yaha garuDapurANake adhyAya eka sau teraha kA zloka hai, kisI jainagrantha kA nahIM; isalie brahmA-viSNu--maheza ke kAryoMkA varNana jainetaramAnyatAke anusAra huA hai / usase asahamatikI dArzanika carcAmeM na ulajhakara maiM kevala usake pratipAdya viSaya kI ora hI dhyAna AkarSita karanA cAhatA hU~ ki sArI duniyA karmoM se hI saMcAlita ho rahI hai| sabhI saMsArI jIvoM ko karma nacA rahe haiM aura ve nAca bhI rahe haiM : Whatever mishap may befall you, it is on For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 account of something which your hands have done. [ tumheM jisa prapatti yA durbhAgya kA sAmanA karanA par3atA hai, usakA kAraNa vahI kucha kArya hai, jo tumhAre hAthoMne kiyA hai ! ] eka gujarAtI kahAvata hai : " jehavI kare che karanI tehavI tarata phale che !" 1 eka sAdhu apane ziSya ke sAtha eka gA~vase dUsare gA~vako jA rahe the / mArga meM eka tAlAba AyA / gurujI to Age nikala gaye; parantu ziSya ruka gayA / usane dekhA ki eka machuA taTa para khar3A hokara machaliyA~ pakar3a rahA hai / usane bar3e komala zabda meM usake pAsa jAkara ahiMsAdharmakA upadeza diyA; parantu machue para usakA koI asara nahIM huA / nirAza ho kara bhAgatA huA ziSya apane gurujI ke samIpa jA pahu~cA / apane rukane kA kAraNa unheM batAyA / yaha bhI kahA ki aise loga upadeza para dhyAna nahIM dete isase bar3I nirAzA hotI hai / - gurUjI ne samajhAyA ki apane - apane karmoM kA phala saba bhogate haiM / hameM saphalatA kI parvAha na karake prasannatA - pUrvaka apane karttavya kA pAlana karate rahanA cAhiye - karegA so bharegA ! For Private And Personal Use Only kucha varSoM bAda vihArameM hI guru-ziSya ko eka jagaha koI ghAyala sA~pa dikhAI diyA, jo cIMTiyoM ke kATane se tar3apa rahA thA; parantu bhAgakara anyatra nahIM jA pA rahA thA / gurujI ne ziSyase kahA: "dekho ! usa dina jise tumane
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 107 upadeza diyA thA, vaha machagrA hI mara kara sA~pa banA hai / jina machaliyoMko usane mArA thA, ve saba cIMTiyA~ bana kara khUnase lathapatha usake zarIrako kATa rahI haiN| karmoM kA phala prANiyoMko isI prakAra isa loka meM nahIM to paraloka meM avazya milatA hai; kyoMki : kaDANa kammANa na asthi mokkho // [kiye hue karmoM se (phala bhoge binA) mukti nahIM mila sakatI !] duSkarmoM se cAroM ora zatruoM kI vRddhi hotI hai aura satkarmose mitroM kI / karmaphala ke siddhAntako bhalI bhAMti hRdayaMgama karake sabake sAtha maitrIpUrNa sadvyavahAra karane meM hI hamArA kalyANa hai| For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7. kRpaNatA udAratAkA viloma hai - kRpaNatA / yaha manakI eka saMkucita vRtti hai, jo paropakAra meM bAdhaka hotI hai / saMsAra meM yadi mUroM kI sUcI banAI jAya to usameM saba se Upara kRpaNa (kaMjUsa) vyaktiyoM kA nAma likhA jAyagA; kyoMki dhana hote hue bhI ve usakA na bhoga karate haiM aura tyAga hI; kevala arjana, rakSaNa aura viyogakA du:kha hI unake palle par3atA hai| eka kavi ne kRpaNako sabase bar3A dAtA batAte hue usa para vyaMgya kiyA hai : kapaNena samo dAtA, na bhUto na bhaviSyati / aspRzanneva vittAni, ya: parebhyaH prayacchati / / [kaMjUsa ke samAna dAtA na huaA hai aura na hogA, jo binA chUe hI apanA dhana dUsaroMko de DAlatA hai] , jIvita avasthA meM to dhanako chUkara denA par3atA hai; parantu kRpaNa mRtyu ke bAda dUsaroM ko dhana detA hai; isalie binA chue de detA hai arthAt mRtyu ke bAda dUsare loga usake ghanakA maje se upabhoga karate haiM / pipIlikArjitaM dhAnyam makSikA-saJcitaM madhu / lubdhena saJcitaM dravyam samUlaM hi vinazyati // [cIMTiyoMke dvArA ikaTThA kiyA huA dhAnya, madhumakkhiyoM ke dvArA ikaTThA kiyA gayA zahada aura lobhI ke dvArA ikaTThA kiyA gayA dhana mUla sahita naSTa ho jAtA hai| For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 khAye-khilAye binA jinake dina bIta jAte haiM, ve sA~sa lete hue bhI luhArakI dhauMkanI ke samAna jIvita nahIM haiN| tyAga aura bhoga se rahita dhana se yadi koI apane ko dhanavAn mAnatA hai to usI dhana se hama dhanavAn kyoM nahIM kahalA sakate ? yadi koI kahatA hai ki maiM karor3apati isalie hU~ ki baiMka meM (mere khAte meM) eka karor3a rupaye jamA haiM - maiM dAna yA bhoga nahIM karatA to kyA huA ? to baiMka meM jamA usI karoDa rupayoM kI rAzi se eka nirdhana vyakti bhI apane ko karor3apati kyoM nahIM mAna sakatA ? dAna-bhoga meM usa rozikA upayoga donoM nahIM karate / kRpaNa agale bhavameM bhikhArI bana kara kyA upadeza detA hai ? eka kavi ke zabdoM meM dekhiye : bodhayanti na yAcante bhikSukAstu gRhe gRhe / dIyatAM dIyatAM nitya-madAtuH phalamIdRzam // [ghara-ghara meM bhikhArI yAcanA nahIM karate, kintu bodha (upadeza) dete haiM : "dIjiye, sadA dAna kIjiye; anyathA pradAtA (kRpaNa) kA phala aisA hotA hai ( ve hamAre samAna bhikhArI bana jAte haiM)"] amuka dhana kaMjasakA thA - yaha kaise mAlama hotA hai ? eka kavine usakA kAraNa ina zabdoM meM batAyA hai : asambhogena sAmAnyam kRpaNasya dhanaM paraiH / asyedamiti sambandho hAnau duHkhena gamyate // [sambhoga na karane ke kAraNa nirdhana aura kaMjUsa kA dhana sAmAnya (samAnatA rakhane vAlA) hotA he / hAni (nukasAna) hone para jo duHkha hotA hai, usIse jAnA jA sakatA hai ki For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 ghana isa (kaMjUsa) kA thA (kyoMki nirdhana ko kAI duHkha nahIM hogA)] dAna aura bhoga na karane vAle kA dhana naSTa kyoM hotA hai ? so batAyA hai : dAnaM bhogo nAza-stisro gatayo bhavanti vittasya / yo na dadAti na bhuGakte tasya tRtIyA gatirbhavati // [dAna, bhoga aura nAza-ye dhana kI tIna gatiyA~ haiN| jo na dhana kisI ko detA hai aura na bhogatA hai, usake ghanakI tIsarI gati (barbAdI) ho jAtI hai] manuSya zaraNAgata kA tyAga nahIM karatA aura jahara ko nahIM khAtA-isa bAta ko dhyAna meM rakhakara eka kavine kahA hai : zaraNaM kiM prapannAni viSavanmArayanti kim ? na tyajyante na bhujyante kRpaNana dhanAni yat // [kRpaNa kI zaraNa meM AyA hai dhana, kyoMki vaha usakA tyAga nahIM karatA ? dhana viSa kI taraha mAraka (ghAtaka) hai kyA ki kRpaNa usakA bhoga nahIM karatA ?] bahare ke sAmane gAyA jAne vAlA saMgIta, andhe ke sAmane rakhA gayA sundara citra aura murde ke gale meM DAlA gayA phUloM kA hAra jisa prakAra vyartha hotA hai, usI prakAra kaMjUsa kI lakSmI bhI vyartha hotI hai| udAra vyaktiyoM kA yaza phailatA hai| unhe saba yAda karate haiM; kintu kaMjUsoM kA koI nAma lenA bhI pasanda nahIM krtaa| kahA hai : dina UgyAM dAtAra yAda kare sArI 'ilA / samAro saMsAra nAma na leve nAthiyA ! 1 pRthdhii| kaMjUsoM kaa| 3 kavi ke eka ziSya kA nAma / For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 111 mahA kavi zrI harSa kI dRSTi meM kaMjUsa kA hI bhAra lagatA hai, pRthvI ko| unake zabda ye haiM : yAcamAnajanamAnasavRtteH pUraNAya bata janma na yasya / tena bhUmiratibhAravatIyam na drumaina giribhirna samudraH // [yAcakajanoM kI icchApUrti ke lie jisakA janma nahIM huA, usIse yaha bhUmi ati bhAravatI (bahuta bojhA Dhone vAlI) hai; na per3oM se, na pahAr3oM se aura na samudroM se hI] pahale loga rakhavAlI ke lie kheta meM khAlI ghAsa-phUsa aura bA~sa se banA eka putalA khar3A kara dete the| rAta ko cora use AdamI samajhakara dUrase hI cale jAte the| kaMjUsa bhI usa putale ke samAna hotA hai-aisA eka kavine ina ina zabdoM meM prakaTa kiyA hai| yA na dadAti na bhukte sati vibhave nava tasya tad dravyam / tRNamayakRtrimapuruSo rakSati sasyaM parasyArthe // [dhana hote hue bhI jo na detA hai aura na bhogatA hai, usakA vaha dhana hai hI nhiiN| ghAsase banA huA nakalI puruSa jisa prakAra dUsaroM ke lie dhAnya kI rakSA karatA hai, vaisA hI vaha kaMjUsa bhI (kevala rakhavAlA) hai (dhana kA mAlika nahIM hai] ___kRpaNa aura kRpANa-ye donoM zavda milate-julate haiN| ina donoM ke svabhAva meM bhI samAnatA hai| 'pa' ke badale dasare zabda meM 'pA' hai; isa prakAra AkAra (AkRti) meM hI thor3A sA bheda hai| dRDhataranibaddhamuSTeH koSaniSaNNasya sahajamalinasya / kRpaNasya kRpANasya ca kevalamAkArato bhedaH // For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 [ kRpaNa ( kaMjUsa) aura kRpANa (talavAra) meM kevala AkAra ( 'A' kI mAtrA athavA prAkRti) kA hI bheda hai; anyathA ye donoM dRDhatara nibaddha muSTi (kRpaNa maz2abUtI se muTThI banda rakhatA hai - kisIko dAna nahIM karatA aura kRpANa kI mUTha maz2abUta hotI hai ) koSaniSSaNa kRpaNa khajAne ke pAsa baiThA rahatA hai aura kRpANa myAna meM rahatI hai- - myAna ko bhI koSa kahate haiM) aura sahaja malina (kRpaNa svAbhAvika rUpase mailA hotA hai aura kRpANa kAlI hotI haiM) hote haiM ] ( lobhI yA kaMjUsa dhana kA dAna isalie nahIM karatA ki maiM kahIM daridra na ho jAU~, parantu udAra vyakti bhI yahI socakara dhana kA dAna karatA hai ki kahIM maiM daridra na ho jAU~ ! kaisI vicitra hai donoM meM samAnatA ? udAra vyakti socatA hai ki yadi maiM daridra ho gayA to phira dAna nahIM kara sakU~gA, isalie jaba taka dhana maujUda hai, dAna kara dU~ to acchA rahegA athavA vaha yaha socatA hai ki pUrvabhava meM dAna kiyA thA, isalie isa bhavameM maiM dhanavAn banA hU~ / yadi isa bhavameM dAna nahIM karUMgA to agale bhavameM mujhe kahIM daridra na bananA par3e ! dAna zabda kI yAda na A jAya aura dAna meM hAthase dhana na chUTa jAya - isa dRSTi se kaMjUsa 'da' akSara vAle zabdoM ke prayoga taka se bacane kA prayAsa karatA hai / yadi aisA koI zabda bolanA ho to usakA paryAyavAcI zabda bolatA hai : devatA ko sura zrau asura kahe dAnava ko dAI ko sudhAya tiyA dAra ko kahata hai / darpaNa ko ArasI tyoM dAkha ko munakkA kahe dAsa ko khavAsa Ama khAsa vicarata hai // For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 193 devI ko bhavAnI aura deharA ko maTha kahe yAhI vidhi ghAsIrAma rIti prAcarata hai / dAnA ko cabInA dIpamAlA ko cirAgajAla deva ke Dara soM kabhI daddo na kahata hai // --mASAzlokasAgara yadi koI sundara puSTa baliSTha javAna gAya ho, parantu dUdha na detI ho to use kauna kharIdanA cAhegA? isI prakAra dUsaroM ke kAma na pAne vAlI kaMjUsa kI sampati cAhe kitanI bhI ho, usakA koI mUlya nhiiN| eka bAra bar3e mullA ko kisI Avazyaka kArya se dUsarI jagaha jAnA thaa| dina kharAba na ho-isa dRSTi se dina-bhara ve dUkAna para kamAI karate rahe aura zAma ko dUsare gA~ka. jAne kA kAryakrama bnaayaa| bhojana karake apanA baiga uThAyA aura gharase bidA ho gye| pA~ca-dasa kilomITara mArga taya kiyA hI hogA ki sahaMsA unheM eka bAta yAda AI / eka z2arUrI kAma raha gayA thaa| ve ebAuTa Tarna hokara ghara lauTa aaye| ghara Akara bIbI se bole : "sote samaya dIpaka bujhA denA, nahIM to vyartha hI rAtabhara tela jalatA rhegaa|" bIbI ko yaha sUcita karanA hI vaha kAma thA, jise karane ke lie Adhe rAste se ve lauTa Aye the / bIbI bolI : "miyA~jI ! Apako tela jalane kI itanI cintA thI to kyA pA~ca - dasa kilomITara cala kara yahAM Ane aura phira se vahA~ taka lauTate meM jUte ghisane kI koI cintA nahIM huI ?" For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 miyA~jI ne kahA : "bilkula nahIM; kyoMki jUte to rAta ko maiM bagala meM dabAkara hI calatA hU~ !" ___ eka bAra unheM eka chAtA kharIdanA thA / unakI bIbIne unheM samajhA diyA ki Ajakala loga manamAnA bhAva bolate haiM / jo asalI kImata hotI hai, usase dugunA vatAte haiM; isalie dUkAnadAra jo bhAva batAye, usakA prAdhA hI tuma denekI taiyArI batAnA / bar3e mullAne bAta gA~Tha meM bA~dha lI / phira bAjAra meM gye| vahA~ eka chAte kI bar3I - sI dUkAna dekhakara jA phuNce| ___eka chAtA pasaMda karake usakA bhAva pUchA / dUkAnadArane batAyA : "yaha chAtA bahuta baDhiyA hai / vaise to isakA mUlya bIsa rupaye hai; parantu Apake hAtha se bohanI karanA hai| isalie maiM solaha rupayoM meM duuNgaa|" miyA~jI ko bIbI kI bAta yAda A gaI / bole : "maiM to ATha hI rupaye lAyA huuN|" / dUkAnadAra : "to ATha meM hI sahI / / miyA~jI : 'lekina mujhe aura sAmAna bhI to kharIdanA hai / kyA Apa cAra rupayoM meM nahIM de sakate ?" dUkAnadAra pahale grAhaka ko khAlI hAtha jAne nahIM detA thA; isalie ghATA saha kara bhI chAtA dene ko taiyAra ho gayA / bolA : "caliye, cAra hI de dIjiye / " miyA~jI : "yadi isakA mUlya Apa cAra batA rahe haiM to maiM do rupaye duuNgaa|' dUkAnadAra : "jo ApakI icchA ho so de dIjiye / jaba ghATA hI sahanA hai to phira vicAra hI kyA karanA ?" For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 115 miyA~jI : "merA vicAra to eka hI rupayA dene kA hai / " dUkAnadAra : "aba Apa se eka rupayA lekara lene kA nAma kyA karU~ ? Apa to muphta meM hI ise le jAiye / " miyA~jI : "yadi muphta meM hI denA hai to do chAte dIjiye / eka merI bIbI ke kAma A jAyagA ! " yaha hai anudAra manovRtti / aisI manovRtti se manuSya apanI sthiti hAsyAspada banA letA hai ! eka bAra bar3e mullA bImAra par3e aura behoza ho gaye / kuTumbiyoMne samajhA ki mara gaye haiM / ronA-dhonA maca gayA / ar3ausI- par3ausI ikaTTha e ho gaye / eka ne kahA ki mullA kA janAjA zAnase nikAlA jAya / dUsare ne kahA : "yadi adhika kharca hogA to vaha mullA ke svabhAva se viparIta ho jAyagA, kyoMki ve sadA kama se kama kharca meM kAma calAne ke pakSapAtI rahe haiM / " tIsarA bolA : "hA~, janAjA sAdagI se nikAlanA hI ThIka hai / " cauthA : "kitanI bhI sAdagI se kyoM na nikAlA jAya, kucha na kucha kharca to hogA hI ! 22 mullA hoza meM A cuke the / ve yaha sArI carcA sunakara uTha baiThe aura bole : " Apa loga itanI cintA kyoM kara rahe haiM ? maiM paidala hI Apake sAtha kabra taka calA calatA hU~. vahIM mara jAU~gA / Apa zAna se mujhe daphanA kara cale AiyegA / janAje kA sArA kharca baca jAyagA ! "" eka seThajI the / ve bhI bar3e kaMjUsa the / eka bAra bImAra For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pdd'e| mitroM kI sahAyatA se kuTumbiyoMne cAhA ki unakA ilAz2a karAyA jaay| bImArI bhayaMkara thii| seThajI ne pUchA : "isa bImArI ke ilAja meM kula kitanA kharca hone kI saMbhAvanA hai ?" ___ eka mitra bolA : "cAra-pA~ca hajAra rupaye to laga hI jaayNge|" seThajI : "aura antyeSTi meM kyA kharca AyagA ?" mitra : "cAra-pA~ca sau rupaye / " seThajI : "to phira ilAja kI z2arUrata nhiiN| mujhe isa bImArI se marane hI dIjiye / saste meM kAma nipaTa jaaygaa|" kaMjUsI kA kaSTa garIbI ke kaSTa se bhI bar3ha kara hotA hai-yaha batAte hue kisI kavi ne kahA hai : na zAntAntastRSNA dhanalavaNavArivyati karaiH zratacchAyaH kAryAzcaravirasarUkSAzanatayA / anidrA mandAgnirna pasalilacaurAnalabhayAt kadaryANAM kaSTaM sphuTamadhanakaSTAdapi param // [dhana rUpI khAre pAnI se manakI tRSNA (pyAsa) zAnta nahIM haI / lambe samaya taka rasahIna rUkhA bhojana karane se zarIra kI zobhA naSTa ho gii| rAjA, jala, cora aura prAga ke Dara se anidrA aura mandAgni kA roga laga gyaa| spaSTa hI nirdhanoM kI apekSA kRpaNoM ko kaSTa adhika hotA hai] pahale dhana jamIna meM gAr3ane vAle kaMjUsa to bar3e buddhimAna hote the, kyoMki varSIdAma ke samaya unakA dhana tIrthaMkara ke dvArA nirdhanoM meM vittarita ho jAtA thaa| isase puNya unheM bhI mila jAtA thA, parantu AjakAla to baiMka meM rakhA jAtA For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hai, isalie dAna ke kAma nahIM A pAtA / vaha dhana kA saMgraha karatA-karatA mara jAtA haiM, kintu nahIM jAnatA ki usakA upabhoga kauna karegA? do kaMjasa Apasa meM bar3e mitra the / eka dina kI bAta hai / unameM se eka bImAra par3A / dUsarA usakA hAla-cAla jAnane aura sAntvanA dene ke lie usake ghara gayA / bImArI gaharI thI / kevala auSadha kA sevana karane se pUre lAbha kI saMbhAvanA na thii| mitrane sujhAyA ki kucha dAna-puNya bhI karanA cAhiye : mUjI se kaMjUsa yU~ kahe zAnti jhaTa hoya / dAna karo nija hAtha se jo icchA ho, soya // isa para mujIne kahA : "mitra ! yaha bAta to mujhe pahale se hI mAlUma hai / maiM vaha dAna kara cUkA hU~, jisake lie Apa mujhe prerita kara rahe haiN|" mitrane pUchA : "kyA Apa apane dAna kA vivaraNa batAyeMge ?'' mUjI : "avazya / suniye : do dAnA to dAlakA savA TakA-bhara cana / eka TIparyo tela ko tIna gAMgar3I laNa // ito dAna nija hAthase turata phurata kara dIna / ki nahI ne pUchayo nahIM, narabhava lAho lona // aise adbhuta dAniyoMko kucha dene meM hI kaSTa hotA ho to bhI koI bAta nahIM; parantu ye to dUsaroM ko dete hue dekhakara bhI bar3e dukhI ho jAte haiM / eka udAharaNa se maiM apanI bAta spaSTa karanA cAhU~gA / For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eka jagaha koI udAra sajjana kisI nirdhana ko kucha dAna kara rahA thA / eka kaMjUsa ne use dekha liyA / vaha mana - hI - mana socane lagA ki kitane kaSTa se sampatti ajita kI jAtI hai - yaha ajita karane vAlA hI samajha sakatA hai / udAratA ke nAma para dhana ko lUTA diyA jAya to divAlA hI nikala jAya / jo vyakti mAMga rahA hai, vaha bhI vyartha hI apanA gaurava naSTa kara rahA hai / vicArakoM ne kisI ke sAmane mA~gane ke lie hAtha phailAne ko mauta se bhI adhika du:khadAyaka mAnA hai / kahA hai : mA~gana marana samAna hai, mata koI mA~go bhIkha / mA~gana te maranA bhalA, yaha sadguru kI sIkha // Akhira vaha kaMjUsa apane ghara pahu~cA / patnI ne usake udAsa cehareko dekhakara pUchA : ke to gA~Tha se gira gayo ke kAhU ko dIna ? tiriyA pUche premasU kyoM priya ! bhayA malIna ? yaha sunakara patidevane uttara meM kahA : na to gA~Tha se kucha girA, nA kAhU ko dIna / detAM dekhyA aurane tAsoM bhayA malIna // kaMjUsoM ke aura bhI aneka namUne hameM jahA~ - tahA~ khojane para mila jAyeMge / __ eka AdamI ne kisI zahara meM sarvisa laga jAne ke kAraNa eka suvidhAjanaka makAna DhUDha kara kirAye para le liyaa| eka bAra usakA koI mitra usase milane aayaa| mitra ko makAna dikhAne kI icchA se vaha use vibhinna kamaroM meM For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116 le gyaa| eka kamarA bilkula khAlI par3A thaa| mitrane pUchA ki yaha kamarA kisa kAma AtA hai / AdamI ne kahA : "yaha hamArA saMgIta kakSa hai / " mitra : 'lekina isameM koI vAdya to hai nahIM / kyA Apa kevala muhase gAte haiM ? bajAte kucha nahIM ? zAstrakAroMne likhA hai : gItaM vAdya ca nRtyaJca tribhiH saGgItamucyate // [gAyana, vAdana aura nartana - ina tInoM ke milane se "saMgIta" kahA jAtA hai| isa sUkti ke anusAra saMgIta - kakSa vahI kahalA sakatA hai, jisameM gIta, vAdya aura nRtya tInoMkA sayoga ho - milana ho / ' AdamI ne kahA : "nAcane, gAne aura bajAne kI hama z2arUrata hI nahIM samajhate / par3osa meM grAmophona para philma saMgIta ke rikArDa bajate rahate haiM, reDiyo se bhI pharmAizI gAne Ate rahate haiN| itanA hI kyoM ? reDiyo se nATaka, prahasana, kahAniyA~, caTakUle, kavitAe~ aAdi bhI samaya - samaya para hameM sunane ko milatI haiN| hamArA pUrA parivAra isI kamare meM baiTha. kara maje se saba kucha sunatA rahatA hai| anya kAryakramoM kI apekSA hameM saMgIta adhika priya lagatA hai; isalie hamane isa kamare kA nAma saMgItakakSa rakha diyA hai| bAta AI samajhameM ?" 'jI hA~, bilkula acchI taraha samajhameM A gaI / ApakI buddhimattA sacamuca prazaMsanIya hai|" aisA kaha kara mitra vahA~ se tatkAla bidA ho gayA / isI DhaMga kI buddhimattA kA eka choTA - sA namUnA aura dekhiye : For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 __ eka gA~va meM rahane vAlA koI AdamI apane kisI kAmase eka bAra zahara meM gayA / kAma pUrA hone ke sAtha hI dina bhI pUrA ho jAne se vaha apane samAja ke kisI bandhu ke ghara Thahara gayA / zahara vAle khilAne - pilAne meM bahuta sAvadhAna rahate haiM / yaha bAta becAre gA~va vAle AdamI ko mAlUma nahIM thii| zahara vAle seTha ne bhojana ke samaya ziSTAcAravaza kaha diyA : "Aiye, bhojana kreN|" grAmINa AdamI seThake sAtha bhojanakakSa meM calA gyaa| vahA~ donoM ke lie thAliyA~ lagA dI gii| vahA~ se rasoIghara ke cUlhe para bhI naz2ara par3a jAtI thii| seThAnI seThase bhI adhika hoziyAra thii| usane bhojanArtha AI isa naI balA ko TAlane ke lie eka upAya socaa| usake anusAra cimaTA cUlhe kI jalatI lakar3I para rakha diyaa| grAmINa ne pUchA : "yaha cUlhe meM cimaTA garama kyoM kiyA jA rahA hai ?" seThAnI bolI : " jaba yaha cimaTA khUba tapakara apane siroM (donoM TA~goM) para lAla-lAla ho jAyagA, taba isase apane ghara Aye mehamAna kI pITha dAgI jAyagI, jisase duvArA ghara pAne para pahicAnA jA sake ki yaha apanA hI mehamAna hai, kisI aura gharakA nhiiN| yaha kriyA pUrI ho jAne ke bAda mehamAnoM kI thAlI meM roTiyA~ parosI jAtI haiN| usase pahale nhiiN|" yaha sunate hI atyanta bhayabhIta grAmINa laghazaMkA kA bahAnA karake binA kucha khAye-piye hI vahA~ se khisaka gyaa| kaMjUsI jo na karAye so thodd'aa| seThAnI apanI saphalatA para For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 121 prasanna huI aura seTha ko aisI buddhimatI seThAnI pAkara vizeSa garva kA anubhava hone lgaa| jahA~ na pahU~ce ravi vahA~ pahu~ce sukavi isa sUkti ke anusAra eka kavi ko kaMjUsa meM hI adhika udAratA ke darzana hue ! vaha kahatA hai : udAracaritastyAgI yAcitaH kRpaNo'dhikaH / eko dhanaM tata: prANAna anya prAraNAMstato dhanam // [kaMjUsa se kucha mAMgA jAya to vaha dAtA se bhI adhika udAra aura tyAgI pramANita hogA, kyoMki dAtA pahale dhana aura phira prANa detA hai; parantu kRpaNa pahale prANa de detA hai, phira dhana detA hai !] pyAsA cAtaka pAnI pAne kI AzA meM bAra-bAra bAdaloM ko dekhatA, unase yAcanA karatA, apanI vyathA sunAtA, gir3agir3AtA; parantu eka-eka karake bAdala garjanA karate hue binA pAnI barasAye hI Age bar3ha jAte; koI usakI pora z2arA bhI dhyAna nahIM detA-bilkula nahIM pasIjatA-eka bUda bhI usake liye nahIM ttpktaa| yaha sArA halacAla dekhakara kisI sahRdaya kavi ke hRdaya meM usa cAtaka ke prati sahaja hI sahAnubhUti paidA ho gii| usane kahA : re re cAtaka ! sAvadhAnamanasA mitra ! kSaNaM zrUyatAma ambhodA bahavo vasanti gagane sarve'pi netAdRzAH / kecid vRSTibhirArdrayanti dharaNIm garjanti kecid vRthA yaM yaM pazyasi tasya tasya purato mA brUhi dInaM vacaH // he mitra cAtaka ! sAvadhAna mana se kSaNabhara suno| AkAza meM bahuta-se bAdala rahate haiN| saba aise (udAra) nahIM haiM / kucha to barasAtoM ke dvArA dharatI ko gIlA kara dete haiM aura kucha vyartha hI garjanA karate haiM; isalie tU jisa bAdala ko dekhatA For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 122 hai, usa-usake (sabake ) sAmane dina ( karuNAjanaka yAcanA ke ) vacana mata kahA kara ] vidura nIti meM aise logoM ko kaThora daNDa denekA pravidhAna pAyA jAtA hai / likhA hai : dvAmbhasi praveSTavyau gale baddhvA dRDhAM zilAm / vidvAMsaM cApravaktAram dhanavantamadAyinam // [ na bolane vAlA vidvAn aura na dene vAlA dhanavAn ina donoM ko gale meM zilA bA~dhakara jala meM Dubo denA cAhiye ] mahAtmA buddha ne bhI kahA thA : "na ve kadariyA devalokaM vrajanti // " - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhammapada 13 / 11 [ kRpaNa kabhI svarga meM nahIM jAte ] eka kaMjUsa mAtra lenA jAnatA hai, denA nahIM; aura mA~gane vAloM ko "nahIM hai" kaha kara nirAza kara detA hai - yaha vAta eka rAjasthAnI kavi ne isa dohe ke mAdhyama se prakaTa kI hai : bAvana vakhara meM bar3o nanno sahuno sAra / daddo to jANU nahIM lalle ' aksara pyAra // aise logoM kI pratijJA hotI hai : jala DabU zraginI jala 'himukha pragala dU~ / 7 itanA kAraja maiM karU~ daddo nAma na lyU // rAjasthAna meM cAraNa nAmaka eka samAja hai / purAne jamAne meM apane AzrayadAtA rAjAoM kI bar3hA-car3hA kara stuti karanA, kavitAoM meM prazasti taiyAra karanA aura use gA-gA kara sunAnA unakA pramukha kArya thA - vyavasAya thA | unase For Private And Personal Use Only 1. inkAra / 2. sabakA uttama aMza / 3. denA / 4. lenA | 5. prAyaH / 6. sA~pa ke mu~ha meM u~galI de dU~ / 7. itane /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 123 prazasti sunakara rAjA loga una para prasanna ho jAte the aura unheM puraskAra meM pracura dhana dete the| isase unakI AjIvikA calatI thI-pUrA parivAra palatA thA / aisA eka cAraNa kavi kisI kaMjUsa seTha ke pAsa jA pahu~cA / usane prazastikAvya sunAkara seThakI tabIyata khuza kara dii| kucha-na-kucha inAma to denA hI par3egA aba-aisA soca kara seThane kaha diyA : "maiM tumheM eka pagar3I duuNgaa|" cAraNa santuSTa hokara calA gyaa| dUsare dina jaba pagar3I mA~gane paha~cA to jisa manaharaNa kavitta se cAraNane prazastigAna kiyA thA, usI chanda meM seTha ne usase aisA kahA : 'pAgha denI kahI so to, mA~gata ho Aja hI pai, Avego asADha taba, bana hu buvAveMge / hovego kapAsa taba, loDa - pIja - kAta - buna, koU catura dhobI teM, UjarI dhuvAveMge / bugacA meM bA~dha ghara, rakheMge kiteka dina, prAvego kasumbo taba, gulAbI raMgAveMge / hama bA~dha 'puta bA~dha, pote par3apote bA~dha, pIche hama 'vAhI pAgha tumako dilAveMge / cAraNane apanA mAthA Thoka kara kahA ki tumhAre prapautra (putra ke putra ke putra) ke sirase pagar3I utarane taka na tuma jIvita rahoge aura na maiM hI rahU~gA ! aise kRpaNoM kA bhalA kauna mitra bananA cAhegA ? koI nhiiN| 1. pgdd'ii| 2. gtthrii| 3. vasanta Rtu / 4. putra / 5. pautra (putra kA putr)| 6. prapautra / 7. vhii| For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 8. guNagrAhakatA -- ghara ghara meM sUpa hotA hai / vaha kyA karatA hai ? uttama vastu ko apane pAsa rakha letA hai / thothI vastuko ur3A detA hai / mAlI mAlA banAne ke lie paudhoM ke pAsa jAtA hai| aura phUloM ko tor3a letA hai, kintu kA~ToM ko vahIM chor3a detA hai / hameM bhI saba jagaha se guNoM ko grahaNa karanA hai doSoM ko chor3anA hai; parantu hamArA svabhAva to calanI jaisA hai / hama doSoMko grahaNa karate haiM aura guNoM kA tyAga kara dete haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- zarIra kSaNabhaMgura hai - asthAyI hai; parantu guNa sthAyI rUpase AtmA ke pAsa rahate haiM; isalie guNoM kI rakSA ke lie zarIra kI bhI paravAha nahIM karanI cAhiye / For Private And Personal Use Only dUdha na dene vAlI gAya gale meM laTakane vAlI ghaMTI kI madhura dhvani mAtra se bAjAra meM nahIM bika sakatI / eka rupaye kI maTakI bhI loga khUba Thoka bajA kara lete haiM / kapar3e kI dUkAna para pacAsa taraha kA kapar3A dekhakara muzkila se eka-do cunate haiM / usakI camakadamaka aura raMga hI nahIM dekhate, TikAUpana bhI dekhate haiM / kisIko naukarIpara rakhanA ho to pahale aneka ummIdavAroM kA iMTaravyU ( sAkSAtkAra ) lete haiM aura bhalIbhA~ti parakhakara apane lie upayogI vyakti kA cayana karate haiM / ina sAre udAharaNoM se kyA siddha hotA hai ? yahI ki saba loga sadguNiyoMko pasaMda karate haiM arthAt sadguNoM se pyAra karate haiM /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 125 phira bhI Azcaryako bAta hai ki ve svayaM sadguNoM ko apanAnekA prayAsa nahIM karate / ve socate haiM, meM bhale hI durguNoM se bharA rahU~; parantu mere AsapAsa rahane vAle sabhI sajjana hoM - ImAnadAra hoM - sadguNI hoM / yahI vaha bhUla hai, jo pUre samAja ko sadguNI banAne meM bAdhaka hai| niSkalaMka kSINa candra (dUjake cA~da) kI loga jitanI utsukatA se pratIkSA karate haiM, utanI sakalaMka pUrNa candra kI nahIM / isase siddha hotA hai ki guNoM se hI gaurava prApta hotA hai, vizAla sampadAse nahIM / U~ce Asana se bhI guNoMkA koI anivArya sambandha nahIM hai| mahalakI chata para yA mandirake zikhara para baiThe kaue ko bhI koI garur3a yA haMsa mAnane kI bhUla nahIM kara sakatA / koI vyakti nahIM cAhatA ki use lUTA jAya, phira bhI vaha svayaM dUsaroMko lUTane kA prayAsa karatA hai, jo galata hai| hama jaisA vyavahAra dUsaroM se apane lie cAhate haiM, vaisA hI vyavahAra svayaM bhI dUsaroM ke sAtha kareM / ___ merI bAta z2arA ulTI hai| maiM svayaM cAhatA hU~ ki Apa mujhe jI bhara kara lUTeM / maiM caritrake guNoM ko luTAne AyA hU~ - phrI oNpha cArja detA huuN| jisa prakAra bajAja pacAsoM tarahake thAna khola-khola kara dikhAtA hai / grAhaka kahe ki kapar3A to pasaMda hai, bhAva pasaMda nahIM hai to bhI vaha nArAz2a nahIM hotA / kapar3e thAna ke rUpa meM lapeTakara phira yathAsthAna jamA detA hai / maiM bhI apane pravacana kI dukAna para aparigraha, anuzAsana, udyama, gaurava, caturAI, dayA, prAmANikatA, prema, bhAvanA, mAnavatA, mitratA Adi vividha guNoM ke thAna kholakhola kara tarko, subhASitoM, dRSTAntoM aura manohara kathAoM For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - 126 se unakA mahattva samajhAne kA prayAsa karatA hU~ / Apa suna lete haiM aura bhAva na jamane para grahaNa nahIM karate to bhI burA nahIM mAnatA nArAz2a nahIM hotA; kyoMki merA to yaha vyavasAya hI hai / vyavasAyI yadi grAhakoM para nArAz2a hone lage to usakA vyavasAya hI caupaTa ho jAya ! Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guNoM kA mahattva samajhane vAlA guNiyoM ke bIca prasanna rahatA hai / kahA hai : guNini guNajJo ramate nAguNazIlasya guNini paritoSaH / alireti vanAtkamalam na dadurastannivAso'pi // [ guNajJa guNiyoM meM ramaNa karatA hai jisameM guNoM kA prabhAva hai, vaha guNI se santuSTa nahIM hotA / bhauMrA jaMgala se kamala para A jAtA hai, parantu jalameM rahane vAlA meMDhaka usake pAsa nahIM jAtA ! ] yadi guNajJa na hoM to guNiyoMke guNa bhI una ( guNahInoM) ke pAsa jAkara kisa prakAra doSa bana jAte haiM ? dekhiye : guraNA gurajJeSu guNIbhavanti te nirguNaM prApya bhavanti doSAH / susvAdutAyAH pravahanti nadyaH samudramAsAdya bhavantyapeyAH // [ jo guNa guNajJoM ke pAsa jAkara guNa banate haiM, ve ho nirguNa ko pAkara doSa bana jAte haiM / nadiyoM kA pAnI bahatA hai, vaha bahuta svAdiSTa hotA hai; kintu samudra ko prApta kara ( jaba nadiyA~ samudra meM mila jAtI haiM, taba ) vahI pAnI apeya ( khArA ) ho jAtA hai ] For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eka iMgliza vicArakane likhA hai : Cream will rise to the top. malAI sataha para tairegI arthAt guNa U~ce sthAna para raheMge] sadguNoM se dhana mila sakatA hai; kintu dhanase sadguNa nahIM mila sakate ! yahI donoM meM antara hai / guNoMkA mahattva na jAnane vAlA guNiyoMkI prazaMsA nahIM kara sakatA : na vetti yo yasya guNaprakarSam sa taM sadA nindati nAtra citram / yathA kirAtI karikumbhalabdhAm / __ muktAM parityajya bitti gujAm // [jo vyakti jisake guNoMkA mahattva nahIM jAnatA, vaha usakI yadi sadA nindA karatA hai to koI Azcarya kI bAta nhiiN| jaise hAthIke kumbhasthala se prApta motI kA tyAga karake bhIla gujAko grahaNa kara letA hai] eka iMgliza vicAraka Dikensa ne likhA hai : sadguNa cithar3oM meM bhI utanA hI camakatA hai, jitanA bhavya bahumUlya veSabhUSAmeM ! saikar3oM guNahInoMse eka guNavAn putrako zreSTha batAte hue kahA gayA hai : varameko guraNI putro na ca mUrkhazatAnyapi // ekazcandrastabho hanti na ca tArAgaNo'pi ca // [saiMkar3oM mUrkha putroMkI apekSA eka guNavAn putra zreSTha hotA hai / eka akelA cA~da a~dhereko naSTa kara detA hai; parantu For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 tAroM ke jhuNDase (Dhera sAre tAre mila jAya to bhI unase) aMdherA naSTa nahIM ho sakatA] guNavAn putra ko hI suputra kahate haiM, jisase mA~-bApa ko sukha milatA hai : ekenApi suputreNa siMhI svapiti nirbhayam / sahaiva dazabhiH putra-aura vahati gardabhI // [eka suputra ko pAkara siMhanI nirbhayatApUrvaka sotI hai; kintu dasa putroM ke sAtha gadhI bhAra DhotI hai] eka bAra suprasiddha vaijJAnika AiMsTina ko sApekSavAda ke siddhAnta para bhASaNa denA thaa| samaya nirdhArita huaa| posTara chape / ghoSaNAe~ kI gaI; parantu AiMsTina nahIM gaye / zrotA nirAza hokara lauTa gaye / aisA lagAtAra cAra dina taka huaa| pA~caveM dina ye bhASaNa dene phuNce| kevala dasa zrotA the| AiMsTina ne unake bIca lagAtAra tIna ghaMTe taka bhASaNa karake apanA sApekSavAda smjhaayaa| jaba AyojakoM ne unase pUchA ki Apa pahale cAra dina taka kyoM nahIM Aye to unhoM ne uttara diyA : "maiM zrotAoM ko philTara kara rahA thA !" bhIr3a ke bIca bhASaNa karane kI apekSA tIvra jijJAsuoM ke bIca bhASaNa karanA adhika lAbhadAyaka hotA hai| usameM vaktA ko bhI Ananda prAtA hai aura zrotAko bhii| zrIkRSNa ne gItA kA upadeza akele arjuna ko diyA thaa| use yuddha ke lie taiyAra karanA thA-usakA moha miTAnA thA--usakI kiMkartavya vimUDhatA naSTa karanI thI, so usameM zrIkRSNa pUrI taraha saphala rahe / arjunane upadeza ko AtmasAt kara liyA / For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116 upadeza kevala sunane ke lie nahIM hotA, AcaraNa meM utArane ke lie hotA hai / jo upadeza ke anusAra AcaraNa nahIM karatA, usakI kaisI durdazA hotI hai ? dekhiye : eka AdamIne bar3e mullA ko salAha dI ki amuka DaoNkTara ko dikhAne se tumhArI tabIyata ThIka ho jAyagI; kyoM ki bahuta bar3e DaoNkTara haiM / mullA aspatAla meM gaye aura DaoNkTara sAhaba ke sAmane khar3e ho gaye / ve usa samaya, pahale Aye marIjoM ko dekha rahe the / bar3e mullA ne eka salAma ThokA / DAkTara sAhabane bhI ziSTAcAra kA uttara ziSTAcArase deneke lie unheM salAma kiyA | mullA tatkAla ghara lauTa Aye / unheM koI phAyadA nahIM huA / usa AdamI se jA kara kahA : "DAkTara sAhaba ne mujhe dekha liyA thA; kyoMki mere salAma ke uttara meM unheM mere zarIrakI ora dekhanA hI par3A; parantu unakI naz2ara mujha para par3a gaI, phira bhI merI bImArI nahIM miTI / " AdamI ne kahA : " apanA zarIra dUra se DAkTara ko dikhA kara cale Ane se kucha nahIM hotA / marIjoM ke sAtha lAina meM khar3e ho jAo aura jaba nambara Aye, taba unase kaho ki mere zarIrakI jA~ca karake koI ilAz2a kIjiye, jisa se maiM caMgA ho sakU / " mullA ne dUsare dina vaisA hI kiyaa| DAkTara sAhabane bhalI bhAMti jA~ca kara ke eka kAgaja para nuskhA likha diyA aura kaha diyA ki ise sa~bhAla kara rakhanA / jaba dubArA yahA~ AnA ho taba ise sAtha lekara AnA / For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 130 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mullA ne nuskhA sa~bhAla kara rakha liyA; parantu usase bhI jaba koI lAbha nahIM huA, taba use sAtha lekara dubArA DAkTara ke pAsa pahu~ce aura bole ki mujhe to isase koI lAbha nahIM huA | Apake hukmake anusAra yaha nuskhA maiMne tijorI meM sa~bhAlakara rakkhA thA / usa kAgajake Tukar3e meM aba taka vaisI hI svacchatA hai / na to vaha kahIM se kaTA-phaTA hai aura na mailA hI huA hai / DAkTara sAhaba ne kahA : nuskhe ke kAgaja para likhI davAeM bAjAra se kharIda kara khAne se bImArI miTegI / kevala nuskhe ke kAgaja ko sa~bhAlanese kucha nahIM hogA ! " | 1 prabhu mahAvIra hI aise DAkTara haiM, jo rAga-dva eSake roga ko miTAne ke lie upadezarUpI nuskhA dete haiM / use zAstrarUpI tijorI meM banda karake rakhane se nahIM; kintu upadezake anusAra AcaraNa karane se hamArA roga miTegA / zrAdamIyata aura zaM hai ilma hai kucha aura cIz2a / kitanA toteko par3hAyA para vo haivA~ hI rahA // eka AdamIne eka toteko bar3e premase pAlA / surakSAke lie use sikhA diyA ki billI Aye to bhAga jAnA ! AdamI use pIMjare meM chor3a kara bAhara kisI kAmase calA gayA / asAvadhAnI se pIMjare kA dvAra khulA rakha diyA thA usane / kucha dera bAda udhara se eka billI kA nikalI / pIMjare kA dvAra khulA dekha kara vaha dhIre-dhIre usakI prora bar3hane lagI / tote ne dekhA to ghabarA kara pAlaka kA mantra bola diyA : "billI Aye to bhAga jAnA " For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 131 parantu billI para usa mantra kA koI asara nahIM huaa| totene taba lagAtAra mantrapATha zurU kara diyA : "billI Aye to bhAga jAnA - billI Aye to bhAga jAnA" billI ne use paMje meM pakar3a liyA, phira bhI totA vahI mantra bolatA rahA / phira vaha use muha meM rakha kara peTa meM utAra gii| billI aura tote kI isa kathA kA Azaya hai ki mantra pATha karane ke lie nahIM, jIvana badalane ke lie hotA hai| upadeza kA AcaraNa hI lAbhaprada hotA hai; kevala zravaNa aura uccAraNa se kucha nahIM hotA, jIvana meM guNa utarane caahiye| saMskRta meM eka lokokti hai: yathA nAma tathA guNaH / / [jaisA nAma hotA hai, vaisA hI usameM guNa hotA hai] prAcInakAla meM guNoM ke anurUpa nAma rakhe jAte thezAntinAtha, vardhamAna, sumatinAtha, yudhiSThira, bhIma, duryodhana, duHzAsana Adi nAma unake guNoM ke anurUpa haiM; parantu Ajakala aisA nahIM pAyA jaataa| eka gA~vameM kisI yuvaka kA vivAha huA / yuvaka kA nAma thA, unaThanapAla / naI dulahana ko apane patideva kA yaha nAma pasaMda nahIM aayaa| par3osI use "ThanaThanapAla kI aurata" kaha kara pukArate the| use yaha nAma bahuta bhaddA lagatA thaa| usane sAsa-sasura se aura patideva se Agraha kiyA ki isa nAma ko badala deM; parantu kisI ne usake nivedana aura anurodha para dhyAna nahIM diyaa| nAma badalane kI kisI ne anumati nahIM dii| For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 Akhira vaha apanI nyAyocita mA~ga na mAne jAne ke viruddha ghara chor3akara calI gii| vaha pIhara jAkara apane mA~bApa ko yaha dukhar3A sunAnA cAhatI thii| gA~va se bAhara pahu~cate hI usane eka murde kI arthI ko zmazAna meM le jAte hue dekhakara kisI se pUchA : "kauna the ye marane vAle sAhaba ?" uttara milA : "zrImAn seTha amaracandajI !" aurata Age calI to mArga meM eka bhikhArI milA nAma pUchane para usane batAyA- "dhnpaal|" / use atyanta Azcarya ho rahA thA ki "amara" bhI maratA hai aura "dhanapAla" bhI bhIkha mA~gatA hai ! nAma ke anusAra logoM meM guNa kyoM dikhAI nahIM dete ? / kucha dUra jAne para usane dekhA ki eka aurata sUkhe gobara ke kaMDe bIna - bIna kara Dhera kara rahI hai| himmata karake usane usakA bhI nAma pUcha hI to liyA ! uttara se jJAta huA ki usakA nAma lakSmI kumArI hai / yaha saba dekha sunakara vaha bIca rAste se hI palaTa kara phira se apane sasurAla meM lauTa aaii| par3ausiyoM ke pUchane para usane ghara se jAne aura lauTane kI ghaTanAkA vivaraNa sunAkara kahA : amara maranto maiM suNyo bhikhamaMgo dhanapAla / chANA vINe lacchamI Acho ThanaThanapAla // " nAthUlAla nAmaka eka rAjasthAnI kavi ne aise nAmoMkI eka vistRta sUci.peza kI hai : horAlAla nAma so to kaMkara ko kare kAja vRddhicandra nAma pUMjI gA~Tha ko gamAve hai For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 133 nAma to santoSadAsa pala meM jhalaka uThe gambhIra hai nAma so to lokAMne lar3Ave hai / zobhAcanda nAma so to kuzobhA karata nita pyAracanda nAma khAra jaga meM vasAve hai kahai kavi nAthUlAla nAma ke havAla suno guNa aura nAma sAtha viralA hI pAve hai // kastUrI hai nAma jAme bAsa nahIM hIMgadU kI rUpI bAI nAma rUpa kAga se savAyo hai nAma hai jar3Ava pAsa nahIM hai sonAro tAra rAjIbAI nAma rAkhe thobar3o caDhAyo hai / cA~da bAI nAma so to kAjala sU kAlI dIse syAraNI bAI nAma janma rAr3a meM gamAyo hai kahai kavi nAthUlAla guNa binA nAma so to zvAna hU ke aMga pai sugandha ho lagAyo hai // hindI kI kahAvata hai : "A~khoM kA andhA nAma nayanasukha !" hameM cAhiye ki kama se kama apane nAma kA lihAja karake usake anurUpa guNa to dhAraNa karane kA prayAsa kareM hI, jisa se nAthUlAla jaise kaviyoM ko ha~sI ur3Ane kA maukA na mile| guNa kA viloma doSa hai| doSa kA praveza hote hI guNa gAyaba ho jAte haiM / yaha bahuta burI bAta hai| eka AdamI jaMgala meM bhaTaka gayA / use mArga dikhAne ke lie cAra aurateM miliiN| For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 134 www.kobatirth.org AdamI ne pUchA : " Apa saba kauna haiM ? kahA~ rahatI haiM ? paricaya dene kI kRpA kareM / " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eka bolI : "merA nAma buddhi hai / maiM manuSya ke mastiSka meM rahatI hU~ / " dUsarI bolI : "merA nAma lajjA hai / maiM manuSya kI A~khoM meM rahatI hU~ / " tIsarI ne kahA : "merA nAma hai himmata / maiM manuSya ke hRdaya meM rahatI hU~ / " cauthI ne kahA : "merA nAma tandurustI hai / maiM manuSya ke peTa meM rahatI hU~ / " unhoMne sar3aka para pahu~cane kI dizA batA dI / kucha zrAge bar3hane para use cAra DAkU mile / paricaya pUchane para kramaza: unhoMne kahA - eka --- "maiM krodha hU~ / mastiSka meM rahatA hU~ / " "maiM lobha huuN| A~khoM meM rahatA hU~ tIna - "maiM bhaya hU~ / hRdaya meM rahatA hU~ / " cAra "maiM roga hU~ | peTa meM rahatA hU~ / " manuSya ne kahA : " lekina manuSya ke mastiSka Adi sthAnoM meM to buddhi Adi kA nivAsa hai na ? " ve bole : " bAta sahI hai; parantu jyoM hI hama logoM ko dekhatI haiM, ve saba bhAga jAtI haiM / hamAre sAmane ve Thahara nahIM pAtIM ! " isa rUpaka kathA meM prakaTa kiyA gayA hai ki doSa guNoM se adhika prabala hote haiM / doSa kI jarA-sI bhI cinagArI guNagrAma meM Aga lagAne kI kSamatA rakhatI hai / For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 135 eka choTA-sA kA~TA pA~vako Tikane nahIM detA, choTAsA rajakaNa A~kha meM cubhatA rahatA hai, choTI - sI phusI caina chIna letI hai, choTA - sA chidra jahAja ko Dubo detA hai, choTIsI mArmika bAta bhayaMkara kalaha kA kAraNa bana jAtI hai, choTAsA macchara nIMda ur3A detA hai, choTI-sI darAra bar3e-bar3e bA~dhoM aura bhavanoM ko tor3a detI hai; ThIka usI prakAra eka choTA-sA doSa sAre guNoM ko naSTa kara detA hai ! lAkha gunoM ko doSa ika kara detA badanAma / khAne kA khotI majA kar3avI eka badAma // viduranIti meM likhA haiSaDdoSAH puruSeNeha hAtavyA bhUtimicchatA / nidrA tandrA bhayaM krodhamAlasyaM dIrghasUtratA // [isa jagat meM kalyANa cAhane vAle puruSako ye chaha doSa chor3a dene cAhiye : (1) nIMda, (2) U~gha, (3) Dara, (4) gussA, (5) Alasa aura (6) dera se kAma karane kA svabhAva] loga adhikatara apane guNa dekhate haiM aura dUsaroM ke doSa; kintu unheM dUsaroM ke guNa aura apane doSa dekhane caahiye| kyoMki dUsaroM ke guNa dekhane se unheM apanAne kI preraNA milatI hai aura apane meM doSa dekhane se unheM chor3ane kii| apanA doSa bahuta kama loga dekhate haiN| vRnda kavine likhA hai: saba dekhe, para Apano doSa na dekhe koya / kare ujero vIpa pai tare aMdhero hoya // ka saba vastuoM para rahane vAlA aMdherA miTAtA hai; parantu apane nIce kA a~dherA use dikhAI nahIM detaa| For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yadi koI ImAnadArI se apane bhItara jhAMka kara dekhe to doSa hU~Dhane ke lie usako kisI aura jagaha jAne kI z2arUrata hI na rahe / jaisA ki kabIra ne kahA hai : burA jo dekhana meM calA, burA na miliyA koya / jo dila khojA prApanA, mujhasA burA na koya // saca pUchA jAya to dUsaroM meM doSa dekhane vAlA svayaM hI doSI hotA hai| eka sundara dRSTAnta dvArA maiM Apake sAmane isa bAtako pramANita karanA cAhU~gA - rAste ke eka ora eka mahAtmA dhyAna lagA kara baiThe the / vahA~ se eka cora gujarA / mahAtmA ko dekha kara bolA : "yaha bhI zAyada koI cora hai| rAta-bhara corI ke lie daur3a dhUpa karane ke bAda thaka kara cUra ho jAne se aba so rahA hai / yadi pulisa vAle A gaye to pakar3a le jaayNge|" thor3I dera bAda eka zarAbI udhara se niklaa| usane kahA : "adhika zarAba pIne se hI becAre kI aisI dazA ho gaI hai ki subaha taka nazA hI nahIM utraa| yaha to acchA haA ki rAta ko maiMne kama pI, nahIM to maiM bhI isI kI taraha kahIM sar3aka para par3A so rahA hotaa|" phira eka Thaga niklaa| vaha bolA : "aisA lagatA hai ki logoM kI A~khoM meM dhUla jhoMka kara apanA ullU sIdhA karane ke lie mahAtmA kA veSa pahana kara dhyAna kA dikhAvA karane meM yaha AdamI bar3A kuzala hai| vAstava meM yaha koI pahu~cA huA dhUrta honA cAhiye; paraMntu loga ise muzkila se hI pahisAna paayeNge| yaha to maiM hI hU~ ki jisane isakI asaliyata ko pahicAna liyaa|" For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 137 phira prAta: kAla bhramaNa ke lie ghara se nikalA eka sajjana vahA~ AyA / usane unheM dekha kara kahA : " are ! ye to koI pahu~ce hue tyAgI mahAtmAjI haiM / dhyAna lagAkara ye prabhu ke darzana kA Ananda le rahe haiM / jaba taka inakI samAdhi nahIM TUTatI, maiM yahIM pratIkSA karatA hU~ / jaba ye A~kheM kholeMge taba inase manako ekAgra karane kI vidhi maiM bhI siikhuuNgaa|" isa prakAra doSadarzana karane vAle sabhI rAhagIra cale gaye aura guNadarzana karane vAlene mahAtmA se lAbha uThAyA / eka dina kI bAta hai / zrI kRSNa kahIM jA rahe the / rAste meM unheM eka sar3iyala kuttA baiThA dikhAI diyaa| usake zarIra se tez2a badabU nikala rahI thI / sAtha vAle yuddhiSThira bhIma, arjuna Adi sabhI loga rUmAla mu~ha para rakha kara nAka - mauMha sikor3ate hue jaldI-jaldI vahA~ se Age bar3ha gaye; parantu zrIkRSNa kucha dera jAnabUjhakara vahIM khar3e rahe aura phira zAnti se Age bar3ha gaye / unhoMne kutte ke prati z2arA bhI ghRNA kA bhAva pradarzita nahIM kiyA / unakI isa ceSTAse cakita pAMDavoM ne jaba isakA kAraNa pUchA to zrIkRSNa ne gambhIratA se uttara diyA : "maiM to yaha dekha rahA thA ki usa kutte ke dA~ta kitane svaccha, sapheda aura camakIle haiM / kitanA acchA hotA yadi mere dA~ta bhI vaise hI camakIle hote !" ise kahate haiM - guNagrAhakatA / jisakI dRSTi guNoM para rahatI hai, use kevala guNa hI dikhAI dete haiM, doSoMkI ora usakA dhyAna hI nahIM jAtA / For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 ____ amerikAke rASTrapati abrAhima liMkana ne yuddhasacivake pada para apane eka virodhI vyaktikI niyukti kara dii| aMgarakSakoMne unheM yAda dilAyA ki pichale aneka avasaroM para usa vyaktine ApakI khillI ur3AI hai - Apake vyaktitvako girAyA hai - Apako apamAnita kiyA hai| phira bhI kyoM Apane use itanA U~cA pada de diyaa| liMkana ne uttara meM kahA.: "yadi usako yogyatA rASTra ke lie upayogI hai to mujhe apane vyaktigata AkSepoM para upekSA hI karanI hogI / vaha liMkana kI nindA kara ke bhI rASTrapati kA to parama sammAna hI karegA / aura aise kAma karegA, jisase jagat meM rASTrako prazaMsA ho / " rASTrabhaktikA dAvA karane vAloM meM liMkana jaisI guNagrAhakatA pAI jAnI cAhiye / ___ akabara bAdazAha kA eka bahata buddhimAna mantrI thA - bIrabala / usakI mRtyu ho jAne se bIrabala kA parivAra zokamagna ho gayA thA / parivArako sAntvanA dene ke lie svayaM bAdazAha bIrabala ke ghara gaye / mantrI kA isase bar3ha kara aura kyA sammAna ho sakatA thA ? jaba bAdazAha ghara para baiTha kara parivAra ke bar3e sadasyoM ko dhIraja baMdhA rahe the, usI samaya usa gharakA eka bAlaka bAdazAhakI godameM A kara baiTha gayA / __ bAdazAhane pyArase pUchA : "beTe ! tumhAre pitAke sAtha kitanI mAtAe~ satI huI haiM tumhArI ? batAoge ?" bAlaka : "kyoM nahIM ? suniye / merI kula cAra mAtAe~ For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 thiiN| unameM se tIna satI ho gaI haiM; parantu eka mAtA parivAra kA pAlana-poSaNa karane ke lie jIvita raha gii|" bAdazAha "islAma dharma meM to cAra auratoM se vivAha karane kI chUTa hai; parantu tumhAre hindu pitAne cAra zAdiyAM kaise kI ? kyA tuma apanI una cAroM mAtAoM ke nAma batAoge ?" bAlaka : "jahA~panAha ! suniye| merI jo tIna mAtAe~ pitAjI ke sAtha satI ho gaI thIM, unake nAma haiM - vIratA, udAratA aura buddhimattA; kintu merI jo cauthI mAtA jIvita raha gaI hai usakA nAma pratiSThA (nekanAmI) hai|" bAdazAha isa uttara se bahuta-bahuta prasanna huA aura uye pA~ca svarNamudrAe~ puraskArameM dete hue kahA : "ho to Akhira tuma bIrabala ke hI beTe ! jaisA bApa buddhimAn thA, vaise hI tuma bhI ho / jaldI-jaldI bar3e ho jaao| phira maiM tumheM bhI mantrI banA hU~gA / " isa dRSTAnta se patA calatA hai ki putroM meM paitRka paramparA se bhI guNa Ate haiM / _anta meM eka rUpaka dvArA maiM AjakA vaktavya samApta kruuNgaa| ___eka mAlI thA / vaha khAlI TokarI lekara bagIce meM uge hue paudhoMke pAsa phUla tor3ane ke lie gayA / vahA~ kucha dera taka camelI, mogarA, kanera, geMdA Adi ke phUla tor3a-tor3a kara apanI TokarI meM vaha DAlatA rahA / sahasA pAsa hI use ha~sate hue kucha gulAbI cehare dikhAI diye / mAlI unake pAsa jA pahu~cA / ve gulAba ke paudhe For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir the| eka gulAba se mAlI ne prazna kiyA : "kyA Apa kRpayA mujhe apane ha~sanekA kAraNa batAnekA kaSTa kareMge ?" gulAba : "avazya ; parantu isase pahale ki hama Apake praznakA uttara deM, Apako hamAre eka praznakA uttara denA hogaa|" mAlI : "acchI bAta hai / pUchiye / " gulAba : "Apa isa phulavArImeM Akara phUla hI kyoM cunate haiM ? kA~Te kyoM nahIM cunate ?" mAlI : "isalie ki jisake lie ye phUla cune jAte haiM, vaha manuSya kevala phUloMse pyAra karatA hai, kA~ToMse nhiiN|" __gulAba : "yadi yaha saca hai to phira manuSya dUsare manuSyoM ke jIvanase kA~Te (doSa) hI kyoM cunatA hai ? phUla (guNa) kyoM nahIM ?" mAlI isa prazna se nirUttara ho gayA aura tabhI use una gulAbI ceharoM ke ha~sanekA kAraNa bhI samajha meM A gyaa| ve manuSya ke svabhAvakI ha~sI ur3A rahe the / ___maiM AzA karatA hU~ ki manuSya doSadarzanakA apanA svabhAva badalegA, guNagrAhakatA ko apanAyegA aura gulAba ke phUloM kI taraha sarvatra apane sadguNoM kI sugandhako phailAtA rahegA, jisase bhauMroM kI taraha mitra usakI ora AkarSita hoM / For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9. gaurava gurutAkA bhAva gaurava hai, jo eka acchA guNa hai / urdU kA eka zera hai : rAhe khuddArI meM mara kara bhI bhaTaka sakate nahIM / TUTa to sakate haiM hama, lekina lacaka sakate nahIM // gaurava ko hI urdU meM khuddArI kahate haiN| isameM vyakti ko apane ucita sammAna ko surakSita rakhane kA dhyAna rahatA hai| yaha dhyAna hI hai, jo use kumArga para jAne se rokatA hai / isI gaurava ke lie loga dAna aura tyAga karate haiM; kyoMki : gauravaM prApyate dAnAnna tu vittasya saJcayAt / sthitiruccaiH payodAnAm payodhinAmadhaH sthiti: // [dAna se hI gaurava prApta hotA hai, dhana ke saMgraha se nhiiN| bAdala (pAnI barasAte haiM, iso kAraNa) U~ce sthAna (AkAza) meM haiM aura samudroMkI (pAnI lene aura saMgraha karane ke kAraNa) sthiti nIce hai] yahA~ gaurava kA artha yaza hai / yaza bhI do prakAra kA hotA hai - suyaza aura kUyaza / rAma ko suyaza prApta hA aura rAvaNa ko kuyaza / suyaza ko hI gaurava kaha sakate haiM, kuyaza ko nahIM / dhana pAne ke lie dhanavAn kI, buddhi pAne ke lie buddhimAna kI, bala pAne ke lie pahalavAna kI aura vidyA pAne ke lie jaise vidvAna kI saMgati kI jAtI hai, vaise hI For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 gaurava pAne ke lie vyakti ko gauravazAlI (mahAn) puruSa kI saMgati meM rahanA par3atA hai-rahanA cAhiye bhI / jalabinduoMko bAdala se nIce Ate dekha kara bharane ko daur3ate dekha kara aura nadiyoM ko bahate dekha kara jaba ina se gantavya pUchA gayA to sabane eka hI uttara diyA samudra / samudra jalanidhi hai-mahAn hai; isalie ye saba usakI saMgati cAhate haiM / hAthI gauravazAlI hai; parantu usameM ghamaMDa nahIM hai / makkhI hAthIkI pITha para baiTha kara yaha socatI hai ki maiM isase bar3I hU~ to yaha usakA ghamaNDa hai / yaha ho sakatA hai ki bhrama se kabhI gauravazAlI ko ghamaNDI mAna liyA jAya aura ghamaNDI ko gauravazAlI | isa bhrama se bacane ke lie donoM kA sUkSma antara acchI taraha samajha lenA jarUrI hai / gauravazAlI samajhatA hai ki "maiM kisI se kama nahIM hU~", kintu ghamaNDI samajhatA hai "mujhase bar3hakara koI nahIM haimaiM hI saba se bar3A hU~ / " gauravazAlI kisI ko hAni pahu~cAye binA apanI unnati karatA hai aura ghamaNDI dUsaroM kI hAni karake bhI apanA nAma Age lAnA cAhatA hai / apane meM yogyatA na hone para mI yaza lUTanA cAhatA hai / yahI donoM meM mukhya antara hai / jo vyakti apane karttavya ke prati upekSA rakhate haiM, ve apane gaurava kI rakSA nahIM kara sakate / sAre jaina Agama ardhamAgadhI bhASA meM likhe gaye haiM; parantu apanI isa bhASA ke pracArake lie Apane kyA kiyA haiM ? kitane jaina zrAvaka yA sAdhu aise haiM, jo ardhamAgadhI bhASA meM bAtacIta kara sakate haiM ? For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 143 pazcima jarmanI se eka vidvAn yahA~ Aye the - DaoN0rojha / bhagavatI sUtra kA anuvAda kara rahe the / kucha zaMkAoM kA samAdhAna karAne ke lie Aye the / pandraha dina taka mere sAnnidhya meM rahe / ve saMskRta meM hI bolate the| bar3e prAmANika vidvAna the / bahuta santuSTa ho kara gaye; parantu jAte jAte mere muha para eka tamAcA mAra gaye / kaha gaye ki Agama kI bhASAke jAnakAra yadi isI prakAra ghaTate rahe to eka dina aisA pAyagA, jaba bhArata vAsiyoM ko ardhamAgadhI sIkhane ke lie pazcima jarmanI prAnA par3egA ! ___maiM niruttara ho gayA / kyA kahatA ? jo sthiti Aja jaina samAjakI hai, usase inkAra kaise karatA ? kucha varSa pahale revatI ke dAna ke prasaMga ko lekara kisI vidvAn ne prabhu mahAvIra para mA~sAhArI hone kA Aropa lagAyA thA; parantu usase jainasamAja meM koI vizeSa halacala nahIM huI / vaha prasaMga bhagavatI sUtra meM varNita hai / "kapota" zabda ke do artha hote haiM-kabUtara aura kadU / vahAM dUsare artha meM hI usakA upayoga huA hai; parantu usa vidvAn ne bhramase pahalA artha hI samajha liyaa| prabhu kA gaurava hamArA gaurava hai / yadi koI mUrkhatAvaza kIcar3a uchAle to use pAgala yA bImAra samajhakara hama upekSA bhI kara sakate haiM; parantu yadi kisI vidvAn ko bhrama ho jAya to usake bhramako hara hAlata meM dUra karanA hamArA kartavya hai, anyathA vaha hajAroM vyaktiyoM ko bhrAnti kA zikAra banA degaa| yadi jenetara vidvAnoM ke aise bhramako miTAne ke kartavya kA hama pAlana nahIM kareM to apane gaurava ko bacA nahIM skte| For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir peTa ke lie bhI manuSya gaurava ko naSTa karatA hai / eka kavi ne likhA hai : iyamudaradarIdurantapUrA yadi na bhavevabhimAnabhaGgabhUmiH kSaNamapi na sahe. bhavAhazAnAm kuTilakaTAkSanirIkSaNaM nRpANAm // --- bhatRhariH [atyanta kaThinAI se bharI jAne vAlI tathA abhimAna (gaurava) ko naSTa karane vAlI yaha peTa rUpI guphA agara na hotI to meM mApa jaise rAjAoM ke kuTila kaTAkSa ke avalokana ko kSaNamAtra bhI nahIM sahatA] hindI ke kavi rahIma ne bhI peTa kI isa vicitratA kA anubhava kiyA thaa| yaha bhUkhA ho to gaurava naSTa karatA hI hai, parantu bharA ho to bhI dRSTi bigAr3a detA hai| jisakA peTa bharA ho, vaha samajhatA hai ki sabakA peTa bharA hai| isa prakAra bhUkhoM ke prati sahAnubhUti, dayA aura sahAyatA ke bhAva ko utpanna nahIM hone detaa| yaha dekhakara peTase unhoMne kahA ki tU pITha kyoM nahI ho gayA ? unake zabda yaha haiM : rahimana bhAkhata peTa soM kyoM na bhayo tU pITha ? bhUkhe mAna DigA vahI bhare bigArata dITha ! gaurava ko bacAne meM vahI saphala hotA hai, jo svArthI na ho| IsAiyoM ke dharmaguru popa dasa-dasa pauMDa dAna meM lekara sabako svarga kA pAsaporTa de rahe the| eka cAlAka AdamI bhI vahA~ pahu~cA / usane dasa pauMDa dekara apane lie eka pAsaporTa le liyaa| For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 145 apane ekatra dhanako eka spezala kAra meM lAda kara popa jaba kisI surakSita sthAna para le jA rahe the, tabhI mArga meM vaha AdamI pistaula lekara khar3A ho gayA / aura usane sArA dhana lUTa liyaa| popa cillAye bhI the : "are! pApI maiM tujhe zApa dUMgA to tU naraka meM jaaygaa|" parantu usa AdamI ne kahA :- "maiM to Apase svarga kA pAsaporTa pahale hI prApta kara cukA hai| isa samaya to maiM dharmake nAma para duniyA ko lUTane vAle DAkU ko lUTane kA pavitra kArya kara rahA hu~ !" svArthiyoM kA gaurava isI prakAra naSTa hotA hai, jaise popa kA huA ! merA vihAra cala rahA thaa| rAste meM kisI jagaha lohe kI phaikTrI meM Thaharane kA maukA aayaa| vahA~ eka jagaha bahuta - se hathaur3e par3e hue the| maiMne unheM dekhakara mainejara se pUchA : "kyA isa kArakhAne meM hathaur3e banAye jAte haiM ?". mainejara : "nahIM mahArAja ! ye to ve hathaur3e haiM, jo bekAra hone se eka ora DAla diye jAte haiN| lohA z2aba garma kiyA jAtA hai, taba use airaNa para rakha kara hathauDe se pITa-pITa kara patalA karate haiN| jaba bAra-bAra kAma meM Ane se hathaur3A kharAba ho jAtA hai, taba use pheMka kara usake sthAna para dUsarA hathaur3A kAma meM lAyA jAtA hai|" maiMne phira pUchA : "yadi hathaur3e itanI bar3I saMkhyA meM kharAba hue to kucha airaNa bhI kharAba hue hoMge na ?" For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 146 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mainejara : "nahIM mahArAja ! airaNa to varSoM se eka hI kAma meM A rahA hai / " vicAra karane para isase do niSkarSa sAmane Ate haiM / airaNa kI taraha jo sahiSNu hotA hai, vaha siddha banatA hai - usakA gaurava surakSita rahatA hai / dUsarA niSkarSa yaha nikalatA hai ki hathaur3e kI taraha dUsaroM ke hAthoM meM par3akara jo prahAra karate haiM, ve eka dina pheMka diye jAte haiM unakA gaurava naSTa ho jAtA hai / - mevAr3a kA eka cAraNa peTa kI Aga ko zAnta karane ke lie bAdazAha akabara ke darabAra meM pahu~cA / vahA~ bAdazAha ko salAma karane se pahale usane apane mastaka se pagar3I utAra kara bagala meM dabA lI / akabara ne aisA karate hue use dekha liyaa| pUchA : "kyA Apa nahIM samajhate ki salAma karane se pahale pagar3I utAra kara Apane kitanA bar3A gunAha kiyA hai ?" cAraNa : " samajhatA hU~ sAhaba ! lekina Adata se maz2abUra hU~ / yaha pagar3I mahArANA pratApa kI dI huI hai / jaba ve bhArI takalIpheM saha kara bhI Apake sAmane nahIM jhuke to unakI dI huI yaha pagar3I bhalA kaise jhuka sakatI hai ? hamArA sira hamAre peTa kA gulAma hai / jahA~ roTI kA Tukar3A milatA hai, vahIM jhuka jAtA hai / " yaha sunakara bAdazAha isa bAta se cakita ho gaye ki eka sAdhAraNa cAraNa bhI jisake gaurava kI surakSA kA pUrA dhyAna rakhatA hai, vaha mahArANA kitanA mahAn hai ! mahAmanA madanamohana mAlavIya " banArasa hindu yUniva For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 147 siTI" kI sthApanA ke lie candA ekatra kara rahe the| usI silasile meM eka dina ve rAmapura ke navAba sAhaba ke pAsa bhI jA phuNce| navAba usa samaya naze meM the| mAlavIyajI ne apanA paricaya dekara navAba se nivedana kiyA :- "var3I AzA ke sAtha AyA huuN| banArasa hindu yUnivarsiTI ke lie kucha Apa bhI caMdA dene kI kRpA kreN|" navAba ne gusse meM kahA~ :- "kyA bolA ?...hindU...hindU yUnivarsiTI ke lie hama caMdA deM ?...haTa jAo sAmane se nahIM to jUtA mAra deMge !" / mAlavIyajI zAnti se khar3e rhe| navAbane eka pA~va se jUtA kholakara sacamuca una para pheMka diyA ! kitanA apamAna humA? parantu ve candA apane lie to mA~ga nahIM rahe the ki usa apamAna se zarmindA hote : mara jAU~ mA~gU nahIM, apane tana ke kAja / paramAratha ke kAraNe mohi na prAve lAja // kucha isa dohe jaise hI bhAva unake mana meM uTha rahe the / Akhira navAba kA pheMkA huA vaha jUtA hI uThA kara cala diye| bAjAra meM aaye| vahA~ eka caurAhe para khaDe hokara bAdazAha kA vaha jUtA nIlAma karane lge| bolI lagane lgii| kisI sI0AI0DI0 ne navAba ko khabara de dI ki ApakA jUtA nIlAma kiyA jA rahA hai| usase ApakI ijjata miTTI meM mila jaaygii| navAbane vaz2Ira se salAha lekara apane bhaNDArI ko ghaTanA sthala para bheja diyA aura kaha diyA ki sabase U~cI bolI lagAkara vaha jUtA le aayo| For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 bhaNDArI gayA aura apane navAbake gaurava kI rakSA ke lie usa jUte ko nIlAmI meM sabase U~cI bolI lagAkara Akhira ikkAvana hajAra meM kharIda liyaa| eka jagaha eka phakIra kisI bAdazAha ke pAsa daulata mA~gane gayA / usa daulata se vaha garIboM kI bastI meM eka skUla ke lie bhavana banavAnA cAhatA thaa| bAdazAha usa samaya ibAdata kara rahe the aura khudA se apane lie daulata mA~ga rahe the| __yaha dekhakara phakIra lauTane lgaa| bAdazAha ne kahAM : "Apa binA kucha liye hI lauTa kyoM rahe haiM ?" phakIra ne kahA : "maiM to Apako bAdazAha samajha kara AyA thA !" bAdazAha : "Apa ThIka jagaha para Aye haiN| maiM bAdazAha hI huuN| aaiye|" phakIra : "nahIM; Apa to mere hI jaise bhikhArI haiN| bAdazAha vaha hotA. hai, jo kisI se kabhI kucha nahIM mA~gatA / Apa to allAha se abhI khuda daulata mA~ga rahe the| yadi Apa allAha se mA~ga sakate haiM to kyA maiM unase nahIM mA~ga sakatA ? maiM bhikhArI kA bhikhArI kyoM banU ?" aisA kahakara phakIra vahA~ se calA gyaa| mA~gane se manuSya kA gaurava samApta ho jAtA hai| tRNaM laghu taraNAtUlam tUlAdapi ca yAcakaH / vAyunA kina moto'sau yAcayiSyati mAmapi // [tinakA halakA hotA hai, tinake se rUI halkI hotI hai aura rUI se bhI halkA yAcaka hotA hai| phira bhI havA usa (yAcaka) For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 ko ur3A kara nahIM le jAtI ! kyoM ? isa Darase ki yaha kahIM mujhase bhI kucha mA~ga na baiThe ! aisI AzaMkA rahatI hai use] yAcaka se kaue ko acchA batAte hue kahA gayA hai : kAka Ahvayate kAkAna yAcako na tu yAcakam / kAkayAcakayomadhye varaM kAko na yAcakaH / / [kauA (akelA kucha nahIM khAtA / vaha kA~va-kAva karake dUsare) kauoM ko bulAtA hai, parantu bhikhArI dUsare bhikhArIyoM ko nahIM bulaataa| isa se siddha hotA hai ki bhikhAriyoM se kaumA zreSTha hotA hai] ___ yAcakoM kA mana yAcanA se pahale kisa prakAra Andolita hotA hai ? isakA varNana karate hue kahA gayA hai : purata: prerayatyAzA lajjA pRSThAvalambinI / tato lajjAzayormadhye dolAyatyarthinAM manaH // [AzA kahatI hai-"Age bar3ho" aura lajjA kahatI hai-"pIche htto|" isa prakAra lajjA aura AzA ke bIca yAcakoM kA mana jhUlatA rahatA hai] __eka dhanavAn se milane ke lie usakA koI mitra usake ghara aayaa| kuzala prazna ke bAda usane puchA : "ApakA dAhinA hAtha adhika mahattvaparNa hai| hara kAma meM pahale vahI uThatA hai-cAhe lekhana ho yA dAna, saphAI ho yA snAna, phira bhI kyA kAraNa hai ki Apane sonekI yaha ratnajaTita aMgUThI dAhine hAtha kI u~galI ko na pahinA kara bAe~ hAtha kI u~galI ko pahanAI hai ?" dhanavAn ne uttara diyA : "mitravara ! dAhinA hAtha bar3A hai, isIlie to usane svayaM a~gUThI na pahina kara choTe ko For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 150 pahanAI hai / choTe hAthane bhI isI niyama kA anusaraNa karate hue bar3I u~galI aura a~gUThe ko chor3akara choTI u~galI ko a~gUThI pahanAI hai | jo choTe kA dhyAna rakhatA hai, vahI bar3A hai / bar3oM kA baDappana choTe ke astitva para hI nirbhara hai, isIlie bar3e choToM ko dete haiM / " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa rUpaka kathA kA sandeza yaha hai ki lene vAlA choTA hotA hai-- gauravahIna hotA hai / eka bAra bAdazAha sikandara kisI bhAratIya sAdhu ke pAsa gayA / sAdhu paramAtmA ke aura apane guru ke atirikta aura kisI ke sAmane nahIM jhukate / jaba sAdhu, sikandara ke samIpa A jAne para bhI, khar3A nahIM huA, baiThA hI rahA, taba usane socA ki yaha sAdhu zAyada mujhe jAnatA nahIM hogA / usane kar3aka kara pUchA : "kyoM re sAdhur3e ! tU jAnatA hai ki maiM kauna hU~ ?" sAdhune kahA : "Apako kauna nahIM jAnatA ? Apa to mere gulAmoM ke bhI gulAma haiM ! d' cauMka kara sikandara ne kahA : "abe ! kyA bakatA hai tU ?" sAdhu : "maiM ThIka hI kaha rahA hU~ / Apa indriyoM ke gulAma haiM aura indriyA~ merI gulAma hai, isa prakAra Apa mere gulAmoM ke gulAma haiM / " sikandara niruttara ho gayA / phira bhI usane kahA : "maiM ApakI kyA sevA karU~ ? " sAdhu : " sevA karanA cAhate ho to mere sAmane se haTa jAo, jisase sUraja kI kiraNeM mere zarIra taka pahu~ca sakeM / " For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 151 amerikA meM eka pAdarI ne bAibila sabase Upara, gItA sabase nIce aura bIca meM sAre dharmagrantha ( anya dharmoM ke zAstra ) rakha diye / phira usa jagaha svAmI vivekAnanda ko le jAkara kahA : "dekhiye, yahA~ sAre dharmagranthoM ke Upara bAibila hai aura ApakI gItA sabase nIce !" svAmIjI usakA Azaya samajha gaye / unho ne uttara meM kahA : "guDa phAuMDezana | AdhAra majabUta hai / gItA ko Apane ThIka sthAna para rakkhA hai / use vahA~ se haTAiyegA nahIM / " isa prakAra apanI pratyutpannamati se unhoM ne gItA ke gaurava kI rakSA kI / dakSiNa bhArata meM zrIdhara nAmaka eka vidvAn brAhmaNa rahatA thA / usake cAra putra the / bar3e kA nAma kezava thA / mandabuddhi hone se tathA AlasI hone ke kAraNa vaha paryApta adhyayana nahIM kara sakA / cAroM putra jaba javAna ho gaye to zrIdhara ne unake anukUla kanyAoM se unakA vivAha kara diyA / ghara meM sArA parivAra saMskRta meM hI bAtacIta karatA thA / eka dina cAroM bhAI bhojana kara rahe the / kezava kI patnI parosa rahI thI aura zeSa tIna patniyA~ bhojana banA rahI thI / bhojana samApta karane se pahale kezava ko kucha dahI khAne kI icchA huI / usane kahA : "dadhimAnaya" ( dadhim + Anaya dahI lAo ) = For Private And Personal Use Only d yaha sunakara saba bhAI ha~sa par3e, kyoMki usane "dadhim " isa azuddha pada kA prayoga kiyA thA / napuMsakaliMgI hone se dvitIyA ke ekavacana meM bhI "dadhi" rUpa hI banatA hai, isa
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 lie sandhi karake bolanA taba zuddha hotA, jaba kahA jAtA "dadhyAnaya / " __ kezava kI patnI isa bAta se khinna ho gii| usane socA ki mere patideva kI ha~sI merI ha~sI hai| mujhe kisI bhI taraha se apane patideva ke gaurava kI rakSA karanI cAhiye / vaha bolI : "Apa vyartha ha~sa rahe haiN| mere patine kahA hai-dadhi mAnaya [dadhi mA + Anaya] arthAt dahI mata laao| chAcha lAo-aisA usakA Azaya thaa| kyA azuddhi hai bhalA isa meM ?'' yaha kaha kara usane kezava kI thAlI meM chAcha parosa dii| saba cakita ho gye| apanI pratibhA ke bala para kezava kI patnI ne sabako mUrkha sAbita karake apane pati ke gaurava kI rakSA kii| kezava mana-hI-mana lajjita humA / dUsare dina gurujI ke Azrama meM jA kara usane mana lagAkara vidyA kA adhyayana kiyA aura eka acche kavi ke rUpa meM khyAti prApta kii| eka itra kA vyApArI thaa| aneka prakAra ke itra lekara mahArANA se milane paayaa| udayapura ke rAjamahala meM pahu~ca kara usane saba itroM ke namUne batAye, parantu bhAva adhika lagane se eka bhI itra mahArANA ne nahIM khriidaa| vaha udAsa hokara dillI jA rahA thA ki sAmane se zikAra khela kara anokhA kuvara A rahe the| itra vikretA se bAtacIta karake tatkAla unhoMne sArA itra kharIda kara usake sAmane hI apane ghor3e ke zarIra se cupar3a diyaa| itra vikretA calA gyaa| For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaha samAcAra sunate hI mahArANA ko bahuta krodha aayaa| unhoMne anokhA kuvara ko apane sAmane bulA kara pUchA : "jo cIja hama nahIM kharIda sake use kharIda kara tumane mArA apamAna kyoM kiyA?" anokhA kuvara ne jabAva diyA : "mahArANAjI ! maiMne ApakA apamAna karane ke lie itra nahIM kharIdA; kintu mevAr3a ke aura Apake gaurava kI rakSA ke lie kharIdA hai / yadi maiM aisA na karatA to itra vikretA dillI jAkara bAdazAha ke sAmane yahI kahatA ki mevAr3a ke mahArANA bahuta kaMjUsa haiN| maiM itanI dUrI se bar3I pAzA lekara unake rAjamahala meM gayA; parantu ve eka bUMda bhI nahIM kharIda sake ! aba maiMne usakA muha banda kara diyA hai| yadi vaha dillI gayA bhI to kahegA ki mahArANA ke eka mAmUlI sevaka ne sArA itra kharIda kara apane ghor3e ko cupar3a diyA thA aura Apa to eka zIzI hI le rahe hai !" yaha sunakara mahArANA bahuta prasanna hue| unhone daNDita karane ke sthAna para vetana bar3hAkara use puraskRta kiyaa| / eka dina vaisA hI eka itra vikretA dillI-darabAra meM gyaa| vahA~ akabara bAdazAha ko usane saba taraha kA itra khola-kholakara dikhaayaa| eka-do zIziyA~ unhoMne kharIda bhI lii| itravAlA apanI zIziyoM kI peTI uThAkara calA gyaa| idhara bAdazAha ne dekhA ki pharza para itra kI eka bUMda par3I hai| unhoMne use uThAkara apanI mUchoM para lagA liyA; kintu jaba ve bada u~galI para lagA rahe the, ThIka usI samaya akasmAt bIrabala vahA~ A gye| unhoMne pharza para se For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bUMda uThA kara mUcha para lagAte hue bAdazAha ko dekha liyA thA / bAdazAha ko bhI yaha mAlama ho gayA ki bIrabala ne mujhe dekha liyA hai| isase ve bahuta zarmindA hue| apanI zarma ko miTAne ke lie unhoMne khajAMcI se sAre deza meM patra likhavA kara sUcanA karavA dI ki bAdazAha itra ke bahuta zaukina haiN| jinheM bhI itra becanA ho, ve dillI darabAra meM amuka dina apanA mAla lekara hAjira ho jAya~ / khabara pAte hI dUra-dUra se itra-vikretA jhuNDa ke jhuNDa dillI darabAra meM cale aaye| khajAMcI ne muha mA~ge dAma se sArA itra kharIda liyaa| phira bAdazAha ne snAna karane kA jo hauja thA, usakA pAnI bahAra nikalavA kara sArA itra usameM DalavA diyA hauja ise pUrA bhara gyaa| phira la~goTI bA~dhakara bAdazAha usameM tairane lage aura bIrabala se bole : "dekho to isa itra meM tairane kA mujhe kitanA majA A rahA hai ?" bIrabala ne kahA : "jahA~panAha ! gustAkhI muApha ho to eka bAta arja kruuN|" bAdazAha : "kahiye; Aja to maiM bahuta khuza huuN| saba kucha suna sakatA hU~; kyoMki itra meM pahalI bAra tairane kA majA le rahA huuN|" bIrabala : "jahA~panAha ! jo ijjata bUMda se gaI vaha hauz2a se bhI nahIM A sktii| arthAt ApakA jo gaurava bUdane naSTa kara diyA vaha aba hauz2a se bhI punaHprApta nahIM ho sakatA!" For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 151 hindI meM eka kahAvata hai : "dhamaNDI kA sira nIcA" arthAt ghamaNDI ko gaurava nahIM miltaa| anta meM use lajjita honA par3atA hai / isa viSaya meM eka udAharaNa sunAkara maiM Aja kA apanA vaktavya samApta karU~gA / eka ghara meM sAsa-bahU kI khaTapaTa calatI rahatI thI / eka bhI dina aisA nahIM bItatA thA, jisa dina una donoM meM bolAcAlI na huI ho / jhagar3ane ke bAda rUTha kara sAsa bahU para bakajhaka karatI huI ghara se bahAra nikala kara baiTha jAtI thI / bhojana ke taiyAra ho jAne para bahU sAsa ko manA kara ghara meM le jAtI aura unheM khilA kara khAtI / isake dvArA sAsa muhalle vAloM para yaha prabhAva jamAnA cAhatI thI ki ghara meM merI kitanI Ijz2ata kI jAtI hai / bahU yaha saba samajhatI thI / eka dina patideva vyApAra ke silasile meM kisI dUsare zahara meM gaye hue the / sAsa apanI Adata ke anusAra kara bAhara jA baiThI / rasoI bana gaI; kintu sAsa ko sabaka sikhAne ke lie usa dina bahU bAhara nahIM nikalI / jAna-bUjha kara usane aisA kiyA thA / khA-pIkara vaha ghara ke dUsare kAmoM meM laga gaI / udhara sAsa ke peTa meM cUhe daur3ane lage / vaha bAra-bAra jhA~ka kara ghara ke bhItara dekhatI rahI; parantu bahU manAne ke lie bAhara nahIM nikalI, so nahIM niklii| For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAsa subaha se zAma taka baiThI rhii| zAma ko bhI bhojana kA samaya ho gayA, phira bhI bahU manAne nahIM aaii| muhalle vAle bhI usake bAhara baiThane kA kAraNa pUcha - pUcha kara use lajjita karane lge| Akhira bhUkha aura lajjA ke kAraNa sAsa ko bAhara baiThe rahanA asahya ho gyaa| vaha soca rahI thI ki eka bAra kisI taraha maiM ghara ke bhItara paha~ca jAU~ to kAphI hai| phira bhojana to maiM svayaM apanI thAlI meM rakhakara khA lgii| usI samaya carane ke lie gaI bhaiMsa ghara meM lauTa kara AI / buDhiyA ne usakI pUcha pakar3a lI aura cillAI "rahane de rahane de bhaisa ! tU mujhe jabardastI andara kyoM le jA rahI hai ?" aisA kahate kahate vaha bhaiMsa ke sAtha ghisaTatI huI ghara meM praviSTa huI / ghamaNDa ne hI usake gaurava ko miTTI meM milA diyaa| kisI aMgreja ko Apane dhotI - kurate meM nahIM dekhA hogA; parantu unakI pozAka yahA~ khUba cala rahI ! IsA ko kraoNsa para laTakAyA gayA thaa| usakI smRti meM ve TAI bA~dhate haiM; parantu Apake kauna - se tIrthaMkara yA avatAra ko phA~sI lagI ? binA soce nakala karane se gaurava naSTa hotA hai| gauravazAlI hI sacce mitra pA sakatA hai, dIna - hIna nhiiN| For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10. caturAI yaha eka aisA guNa hai, jisakI isa duniyA meM kadama-kadama para z2arUrata hotI hai| buddhi to prAyaH sabameM hotI hai, parantu usakA ThIka samaya para ThIka taraha se prayoga karanA caturAI hai : zravaNa nayana aru nAsikA, haiM sabake ika Thaura / kahivo sunivo samujhivo caturana ko kachu aura // eka mahAtmA se pUchA gayA ki Apane sAre sadguNa kinase sIkhe haiM to bole : "mUoMse ! kyoMki jaisA ve karate haiM, vaisA maiM nahIM krtaa|" sacamuca buddhimAn mUoM se jitanA sIkha sakate haiM, utanA mUrkha buddhimAnoM se nahIM sIkha pAte ! kisI aparAdha meM bar3e mullA pakar3eM gaye / jaja ne pUchA : "Apane aisA aparAdha kyoM kiyA ? mullAne kahA : "Apake lie, anyathA Apa, ApakA sTApha, pulisa Adi saba bekAra na ho jAte ? pahale hI bhArata meM kitane karoMr3a vyakti bekAra haiM ? maiM Apa sabako bekAra banAkara unakI saMkhyA meM vRddhi nahIM karanA cAhatA thA !" isI prakAra eka jaja se bar3e mullA ne kahA : "par3osa kI murgI mere ghara meM A gaI hai| ise Apa rakha liijiye|" jaja : "maiM kyoM rakhU ? yaha murgI usake mAlika ko lauTA diijiye|" mullA : "lekina jo murgI kA mAlika hai, vaha to ise lene ko taiyAra hI nahIM hai|" For Private And Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 jaja : "to ise rakha lIjiye apane hI paas|" mullA : "dhanyavAda / maha murgI ApakI hI thii| maiMne bApake par3osa meM hI makAna kirAye para liyA hai|" jaja mullA kA muMha tAkatA raha gayA / eka vakIla se mullA ne kahA ki kisI kI gAya mere kheta se dasa rupaye ke gehU~ khA gaI hai, kyA kruuN| vakIla : "gAya ke mAlika se dasa rupaye mA~ga lo aura yadi vaha na de to korTa meM dAvA kara do|" mullA : "to dIjiye dasa rupaye Apa mujhe, kyoMki vaha gAya Apa hI kI thI ?" vakIla ne baTue se dasakA noTa nikAla kara mullA ko de diyA aura salAha kI phIsa ke rUpa meM usase vApisa tatkAla le bhI liyA ! ina tInoM udAharaNoM meM caturAI to hai, parantu usakA durupayoga kiyA gayA hai| aba kucha sadupayoga ke udAharaNa sune : - Adya zaMkarAcArya snAna karake apane Azrama ko lauTa rahe the ki mArga meM eka bhaMgI se sparza ho gyaa| ve kruddha hokara bole : "yaha kyA kiyA ? mere sadyaHsnAta zarIra ko chUkara apavitra kara diyA ! aba mujhe dubArA nahAne jAnA pdd'egaa|" bhaMgI : "Apa sadA isa vAkya ko pramANita karate rahate haiM brahma satyaM jaganmithyA jIvo brahma va nAparaH // [brahma satya hai, jagat mithyA hai, jIva brahma hI hai, dUsarA nahIM] For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156 yadi brahma ke atirikta saba kucha mithyA hai to Apa bhI mithyA haiM ora maiM bhI mithyA hU~ / yadi mithyA ne mithyA kA sparza kara liyA to vaha bhI mithyA hI hogA / usa para itanA krodha kyoM ? jo brahma Apake zarIra meM hai, vahI brahma mere zarIra meM bhI maujUda hai / brahma sabakA pavitra hai aura zarIra sabakA apavitra hai / brahma apavitra nahIM ho sakatA, vaise hI zarIra bhI pavitra bilkula nahIM ho sakatA, cAhe vaha dinarAta gaMgA meM DUbA rahe / aba Apa hI zAnta citta se sociye ki eka pavitra brahma ne apane apavitra zarIra se yadi dUsare pavitra brahma ke apavitra zarIra ko chU liyA to kaunasA bar3A pahAr3a TUTa gayA ki jisase kisI ko dubArA nahAne jAnA par3e ? " zaMkarAcArya - jinhoM ne saMskRta meM vAdavivAda ( zAstrArtha ) karake bar3e-bar3e paNDitoM ke chakke chur3A diye the ! -- usa bhaMgI ke sAmane niruttara ho gaye / unhoMne satya ko tatkAla svIkAra karane kA sAhasa dikhAte hue kahA : "merA praNAma svIkAra kIjiye / maiM ApakA AbhArI hU~ ki Apane merI A~kheM khola dIM / aba maiM dubArA nahAne na jAkara apane Azrama hI lauTU gA.' 1 eka jagaha nau senA meM bharatI ke lie iMTaravyU cala rahA thA / eka yuvaka se pUchA gayA : "yadi samudra meM tUphAna A gayA to kyA karoge ?" yuvaka : " to laMgara DAla dU~gA / " prazna : "yadi phira tUphAna AgayA to ? " yuvaka : "phira laMgara DAla dU~gA / " For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 prazna : "aura phira se AyA to?" yuvaka : "to phira se DAla dUMgA !" prazna : "lekina itane laMgara kahA~ se AyeMge ?" yuvaka : "to phira itane tUphAna bhI kahA~ se Aya~ge?" isa uttara se prasanna hokara use tatkAla nau senA meM bharatI kara liyA gyaa| yahI yuvaka Age calakara lArDa mAunTabeTana ke nAma se prasiddha huaa| aisA hI eka bAra eka jainamuni se kisI ne pUchA : "yadi sArI duniyA ke strI-puruSa jainadharma ke anusAra dIkSA lekara zramaNa - zramaNI bana jAya~ to phira bhojana kauna banAyagA? aura koI bhojana nahIM banAyagA to khAyeMge kyA?" usa samaya eka jaina paNDita munirAja ke pAsa hI baiThe the| ve bole : "jisa dina saba loga jainadIkSA lekara sAdhusAdhvI bana jAya~ge, usa dina patthara bhI laDDU bana jAya~ge aura sArI zilAe~ roTiyA~ bana jAya~gI !" praznakartA : "vAha ! aisA kaise ho sakatA hai ?" paNDita : "to aisA bhI kaise ho sakatA hai ki saba pravrajyA le leM?" saba ha~sa pdd'e| bAta khatma ho gii| eka sar3aka se koI jainamuni jA rahe the| unheM sunAkara eka dvaSI brAhmaNa paMDita ne apane ziSyoM se kahA : "jo ina jainamuniyoM ko dekhatA hai, vaha naraka meM jAtA hai !" __ muni ne muskarAkara pUchA : "aura jo Apake darzana karatA hai, vaha kahA~ jAtA hai ?" For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMDita : "vaha svarga meM jAtA hai !'' muni : "taba to Apake hI kathana ke anusAra maiM svarga meM jAU~gA aura Apa kahA~ jAya~ge ? Apa hI soceM / " aise hI eka dUsare dvaSI paMDitane apane ziSya se kucha dUrI se gujara rahe jaina muni kI ora saMketa karake kahA : "ina sAdhunoM ko dekhane se pApa lagatA hai; kyoMki ye kabhI nahAte taka nahIM !" muni ne nikaTa pahu~ca kara dhIre se kahA : "bhAI ! gAya kabhI nahIM nahAtI aura bhaiMsa pAnI meM hI par3I rahatI hai; parantu Apa donoM meM se pUjya kise mAnate haiM ? mana kI svacchatA hI kisI ko uttama banAtI hai, zarIra kI svacchatA nhiiN|" mahArANA bhImasiMhajI kI zraddhA vaiSNava dharma para thii| unake bhaMDArI kesarajI jaina dharmAvalambI the| eka dina bharI sabhA meM unhoMne pUchA : "kesarajI ! jainoM ke deva bar3e hote haiM yA vaiSNavoM ke ?" catura kesarajI ne uttara diyA : "hujUra ! maiM khar3A hU~ aura Apa baiThe haiN|" isakA Azaya yaha thA ki vaiSNavoM ke deva khar3e rahate haiM merI taraha aura jainoM ke tIrthakara baiThe rahate haiM ApakI taraha / yadi merI apekSA siMhAsana para birAjamAna Apa bar3e haiM to jainoM ke deva bhI nizcaya hI bar3e haiN| isa choTe se tarka pUrNa uttara se mahArANA bahuta prasanna hue| eka rAjAne apane mantrI se bharI sabhA meM pUchA : merI hathelI meM bAla kyoM nahIM ugate ?" For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 mantrI : "isalie ki dAna karate rahane se ApakI hatheliyA~ ghisa gaI haiN|" rAjA : "aApakI hathelI meM kyoM nahIM ugate ?" mantrI : "Apa se dAna lete - lete merI hatheliyA~ ghisa gaI haiM !" rAjA : "to phira ina sabhAsadoM kI hatheliyoM meM bAla avazya ugane cAhiyeM; kintu vahA~ kyoM nahIM ugate ?" ___ mantrI : "Apa dAna dete haiM aura maiM dAna letA hU~; kintu inheM kucha nahIM mila pAtA; isalie ye IrSyAvaza baiThe - baiThe hAtha malate rahate haiM / isa kAraNa ina saba kI hatheliyA~ bhI ghisa cukI haiN|" __ rAjA isa hAjirajavAbI para mugdha ho gye| eka bAdazAha the unheM eka vaz2Ira kI jarUrata thii| iMTaravyU kA Ayojana kiyaa| tIna AdamI Aye / eka prazna kiyA : " yadi merI aura tumhArI dADhI meM Aga laga jAya to tuma pahale kise bujhAoge ?" ___ eka ne kahA : "maiM pahale ApakI dADhI bujhAU~gA; phira merI' dUsare ne uttara diyA : "maiM pahale apanI dADhI bujhAU~gA; phira aapkii|" tIsarA bolA : "maiM eka hAthase apanI dADhI bujhAU~gA aura dUsare hAthase ApakI !" kahane kI AvazyakatA nahIM ki ina tInoM meM se bAdazAha ne tIsare ko hI cuna kara vaz2Ira banAyA, pahale For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 163 do ko nhiiN| usane socA ki pahalA mUrkha hai aura dUsarA svArthI / tIsare kA uttara santulita hai- buddhimattA se paripUrNa hai; isalie vahI isa pada ke lAyaka hai| muhammadazAha aura nAdirazAha meM sandhi huI thii| usa samaya darabAra meM donoM bAdazAha apane-apane ucita Asana para baiThe the| nAdirazAhane apane cAkara ko hukkA bhara lAne kA hukma diyaa| cAkarane hukkA taiyAra to kara liyA; parantu vaha vicAra meM par3a gayA ki hukkA donoM meM se kisake sAmane rakkhU; kyoMki bar3e muhammadazAha the aura cAkara vaha nAdirazAha kA thaa| muhammadazAha ke sAmane rakhane para naukarI calI jAtI aura nAdirazAha ke sAmane rakhane para bar3I beadabI ho jAtI ! eka miniTa socakara Akhira usane hukkA nAdirazAha ke sAmane hI rakha diyaa| nAdirazAha ne DA~TA : " yaha kaisI badatamIz2I hai ? hukkA pahale Apa (muhammadazAha kI ora izArA karate hue) ke sAmane rakhanA cAhiye thA yA mere ?' ___cAkara : "hujUra ! bharA hukkA peza karake maiMne to hukma kI tAmIla kI hai| rahI sammAna kI bAta, so bar3oM kA sammAna bar3e hI kara sakate haiN| maiM kyA karU~ ?" cAkara ke isa caturAIpUrNa uttarase donoM bAdazAha to khuza hue hI, sAre darabArI bhI cakita ho gye| eka dina bar3e mullAne kucha mitroM ko ghara para Amantrita kiyaa| saba loga zAma ko Ane vAle the| dopahara ko eka For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kilogrAma dUdha lAkara bIbI ko de diyA ki ise garma karake rakha denA, jisase kharAba na ho| zAmako yaha khIra banAne ke kAma meM A jaaygaa| phira mullA zAka-sabjI, sauMpha-supArI. lauMga-ilAyacI Adi kharIdane bAjAra cale gye| idhara patnI dostoM ko dAvata dekara ghara luTAne ke pakSa meM nahIM thii| usane dUdha kahIM chipA diyaa| jaba mullA dUsarA sAmAna lekara ghara pahuMce taba bIbI bolI : "Aja khIra nahIM bana skegii|" mullA : "kyoM ? kyA tumhArI tabIyata kharAba hai ?" bIbI : "tabIyata to ThIka hai, parantu dUdha sArA billI pI gaI !" mullA yaha sunate hI baniye kI dUkAna se tarAjU aura bA~Ta le aaye| billI ko pakar3akara taulaa| mAlama huA ki vaha pUre eka kilogrAma kI hai| mullA ne bIbI se kahA : "yadi yaha dUdha hai to billI kahA~ hai ? aura yadi yaha billI hai to dUdha kahA~ hai ?" mullA kI isa caturAI ke sAmane hAra kara bIbI ko chipA dUdha bAhara nikAlanA par3A aura yathAsamaya khIra banAnI pdd'ii| ____eka ghara meM do bhAI rahate the| bar3e kA nAma thA-- pArAyaNa aura choTe kA nArAyaNa / rAta kA samaya thA / cAra cora ghara meM ghusa aaye| pArAyaNa ne caturAI se kAma liyaa| kucha hI dUra soye nArAyaNa ko pukAra kara usane kahA : For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org "nArAyaNa bhaI nArAyaNa ! hama gaMgAjI jAyeMge / " nArAyaNa bolA : "gaMgAjI to jAyeMge para ghara kisa ko sa~bhalAyeMge ? " pArAyaNa : " carakhI becI carakhA becA pUnI becI paMkhA becA ghara meM Aga lagAyeMge para gaMgAjI to jAyeMge / " hai / hama galatI se yahA~ ghusa Aye / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir coroM ne samajha liyA kI isa ghara maiM to kucha bhI nahIM itane meM nArAyaNa ne pUchA : "gaMgAjI to jAyeMge para rAste meM kyA khAyeMge ! " pArAyaNa : " corI karake khAyeMge para gaMgAjI to jAyeMge nArAyaNa bhaI nArAyaNa ! hama gaMgAjI jAyeMge / " 165 yaha AvAz2a eka kotavAla ne suna lI / vaha ekadama ghara meM ghusa AyA aura bolA : "corI karake khAyeMge ? corI karake khAyeMge to jUta phaTA phaTa " pAyeMge ! For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pArAyaNa : kisa ko par3eMge jUte ? kotavAla : coroM ko, aura kisa ko ? pArAyaNa : to ye khar3e haiM cora, pakar3o aura mAro jUte ! pArAyaNa kI caturAI se cora pakar3a liye gye| araba ke eka bAdazAha kA javAna ikalautA putra cala basA / usane sunA thA ki saccA sAdhu vaha hotA hai, jo murde ko jindA kara de aura jinde ko murdA banA de| usane araba deza meM aise sAdhu kI talAza kii| koI nahIM milaa| kisI ne kahA : "bhArata sAdhuoM kI bhUmi hai / yadi vahA~ se koI sAdhU yahA~ bulavA liyA jAya to zAyada Apake beTe kI jAna vApisa A jAya / " bAdazAha ne isa sujhAva ko maMjUra kara ke eka pratinidhi maMDala bhArata bhejaa| vaha dillI meM jAkara bAdazAha akabara se milA / arabake bAdazAhakA sandeza sunakara akabara ne bIrabalase rAya lii| bIrabalane sUradAsa, tulasIdAsa aura kabIra ke nAma aura pate noTa karA diye / kahA ki inameM se koI bhI calane ko taiyAra ho gayA to ApakI samasyAkA samAdhAna ho jaaygaa| pratinidhimaNDala sabase pahale sUradAsa ke pAsa gayA / unase araba deza calane kA nivedana kiyA / ve bole : "maiM vrajamaNDala ke kSetrase bAhara nahIM jaataa| Apa yadi zAhajAde ke zarIrako yahA~ le AyeM to maiM kucha kara sakatA huuN|" pratinidhi maNDalane socA ki yahA~se lauTakara jAne-Ane meM bahuta dina laga jAya~ge; taba taka murdA sar3a jAyagA to z2indA kaise ho pAyagA? isalie dUsare mahAtmA ke pAsa cleN| For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 167 phira santa tulasIdAsa ke pAsa pahu~ce / sArI bAta suna kara tulasIdAsane kahA : "araba kA dharma aura vahA~ kI saMskRti isa deza kI prakRti se mela nahIM khAtI / jahA~ bhAratIya saMskRti pAlI jAtI hai, vahIM merI zakti kAma kara sakatI hai, anyatra nhiiN|" yahA~ se nirAza ho kara anta meM araba kA vaha pratinidhi maNDala mahAtmA kabIra ke pAsa pahacA / prastAva sunate hI ve tatkAla calane ko taiyAra ho gye| pratinidhimaNDala mahAtmA kabIra ko sAtha lekara araba ke bAdazAha ke pAsa pahu~cA / bAdazAhane mahAtmA kabIra kA Adara-satkAra karake unheM U~ce Asana para biThAyA aura arja kiyA : "Apa mere beTe ko jIvita kara dIjiye / " kabIra ne murde kI aura dekhakara kahA : "uTha jA khudA ke nAma se !" murde meM koI halacala nahIM huii| phira kahA : "uTha jA kudarata ke nAma se !" phira bhI murde meM koI jAna nahIM A sakI / anta meM kahA : uTha jA mere nAma se / ' / yaha sunane hI murdA uThakara baiTha gyaa| isase bAdazAha ko khuzI to huI; parantu kabIra ko dhanyavAda dene ke badale phA~sI dene kA hukma yaha kaha kara de diyA : "kurAnameM likhA hai, jo apane ko khudA se bar3A sAbita kare, vaha kAfira hotA hai / use jAna se mAra DAlanA cAhiye / " kabIra sAhabane muskurAte hue kahA : taba to khudAko hI phAMsI laganI cAhiye; kyoMki unhoMne svayaM hI mujhe For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apane se bar3A sAbita kiyA hai / yadi khudA khudako bar3A sAbita karanA cAhate to apane nAma se hI murdeko khar3A kara dete / pahale to maiMne unhIM kA nAma liyA thA / " bAdazAha ne isa caturAI bhare javAba se cauMka kara apanI bhUla kabUla kI aura kabIra ko atyanta sammAnake sAtha bhArata bhejanekA prabandha kara diyA / isa kathAmeM murde ko jindA karane kI bAta AlaMkArika hai / usakA tAtparya yahI hai ki murde ke kAraNa jo zoka parivAra ko ho rahA thA, use miTA diyA gayA / yadi yaha tAtparyArtha na lekara abhidheya artha liyA jAyagA to usa sUkti ke uttarArdha se anartha ho jAyagA / pUrI sUkti isa prakAra hai : "saccA sAdhu vaha hai jo murde ko jindA kare aura jinde ko murdA !" uttarArdha meM jinde ko murdA karane vAle ko santa kahA gayA hai / usake anusAra to bar3e-bar3e hatyAre bhI santa mAna liye jAya~ge; parantu aisA nahIM hai; kyoM ki isa uttarArdha kA bhI AlaMkArika artha hotA hai| vaha yaha ki santa jIvita AdamI ko saMyamI banAtA hai-indriyoM ko vaza meM rakhane kI kalA sikhAtA hai-viSayoM ko sAmane dekhakara bhI vaha murde kI taraha kaise unake prati anAsakta rahe-upekSAbhAva rakhe ? aisA use prazikSaNa diyA jAtA hai / khaira, yaha thor3I-sI prAsaMgika carcA isalie kara dI ki aisI kathAe~ sunakara loga camatkAra ke cakkara meM na par3a jAya~ aura andhavizvAsoM ke zikAra na bana jAyeM / For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 hamArA pratipAdya hai-kabIra kI caturAI / yadi bAdazAha ko uttara dene meM eka kSaNa bhI ve cUka gaye hote to phA~sI para laTakA kara mAra diye jAte ! mahArAja kumArapAla kI sabhA meM bar3e-bar3e dArzanika upasthita the| mahAkavi jainAcArya zrI hemacandrasUri ne bhI vahA~ praveza kiyA / jainasAdhuoM ke veSa ke anukUla DaMDA unake hAtha meM thA aura kambala kandhe para / isa rUpa meM unheM Ate dekhakara kisI vidvAn ne unakI ha~sI ur3Ate hue kahA "pAgato hemagopAlo daNDakambalamudvahan // " [gvAlA hemacandra DaMDA aura kambala lekara A gayA hai] catura hemacandrAcArya ne tatkAla usa zloka kA utarArSa banAkara isa prakAra uttaraM diyA : "SaDdarzanapazuprAyAMzcArayan jainavATike / / " [jainadarzana ke anekAnta rUpI udyAna meM SaDdarzana rUpI pazuoM ko carAtA huA (maiM A gayA hU~)] yaha sunakara ha~sane vAle saba gambhIra ho gaye aura rAjA kumArapAla prasanna / kahA gayA haiM : caMdana kI cuTakI bhalI: gAr3A bhalA na kATha / catura akelA hI bhalA, mUrakha bhalA na sATha // samrATa akabara suprasiddha jainAcArya zrI hIravijayasUra ke samparka meM Akara jainadharma ke prati vizeSa AdarabhAva rakhane lagA thaa| ise IrSyAlu jainetara paMDita saha nahIM ske| eka dina unhoMne bAdazAha se kahA : "jainadharma meM na gaMgA ko For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahattva diyA jAtA hai aura na sUraja ko, jaba ki ye donoM hama saba ke ananta upakArI haiN|" __ agale dina satsaMga karate samaya akabara ne AcAryajI se prazna kiyA : "mahArAja ! loga kahate haiM ki gaMgA aura sUraz2a ko jainadharma meM mahattvapUrNa nahIM mAnA jaataa| kyA yaha saca hai ?" samrAT ko bahakAne ke lie kiye gaye mithyAtvIyoM ke kuprayAsa ko viphala karate hue AcAryazrI ne uttara diyA : "jainasAdhu gaMgA meM pA~va nahIM dharate / kyA yaha usakA sanmAna nahIM hai ? sUrya ko asta hone para khAnA to dUra-hama loga pAnI taka nahIM pIte ! kyA sUrya kI upAsanA kA dAvA karane vAle aisA karate haiM ? phira hama para yaha Aropa kaisA ki hama gaMgA aura sUraja ko koI mahatva nahIM dete ? nahAkara gaMgA ke jala ko apane zarIra ke maila se dUSita karane vAle gaMgA kA adhika sammAna karate haiM yA usake jalako na chakara usakI pavitratA ko banAye rakhane vAle jaina muni ? Apa hI socakara phaisalA kIjiye !" phira eka dina pUchA : "dharma kauna-sA acchA hai ?" bole : "jisase AtmA zuddha hotI ho, vahI dharma acchA hai|" phira pUchA : "mAlA phirAte samaya jainadharma meM manake apanI ora dhumAte haiM aura islAma meM bAhara kI ora / ina donoM meM kauna-sA tarIkA ThIka hai ?" bole : "jainadharma maiM eka-eka manake dvArA eka-eka guNa apanI prAtmA meM bharane kA bhAva rahatA hai aura islAma ke For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 171 tarIke meM eka-eka doSa chor3ane kA AtmA se bAhara nikAlane kA / isalie mAlA phirAne ke donoM tarIke ThIka haiM / " samrAT akabara ne unakI carcA se prabhAvita hokara zrI hIravijayasUrijI ko " jagadguru" kA khitAba diyA thA / sUrijI ne akabara se " jajiyAkara" samApta karavA diyA thA, jo hindU bane rahane ke lie hinduoM se vasUla kiyA jAtA thA aura jisase usa jamAne meM caudaha karor3a rupaye bAdazAha ke khajAne meM niyamita rUpa se pahu~cate the ! gAya, baila, bhaiMsa aura bhaiMse kI dharma ke nAma para kI jAne vAlI hatyA (bali) banda karavA dI thI / ina saba saphalatAoM ke mUla maiM AcAryazrI kA gambhIra vizAla jJAna aura caritra to thA hI, parantu sabase adhika mahattvapUrNa thA unakA vAkcAturya bolane kI cturaaii| jisameM bhI aisI caturAI hotI hai, use mitra bahuta AsAnI se mila jAte haiM / For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11. cintA cintA aisI Aga hai, jo manameM lagatI hai aura zarIra ko jalAtI hai| citA zarIra ko eka hI bAra jalAtI hai; parantu cintA use bAra-bAra jalAtI hai| isalie citA aura cintA -ina donoM kI tulanA kI jAya to cintA adhika bhayaMkara mAlUma hogii| suprasiddha vicArakoM ne cintana kiyA hai, cintA nahIM kii| cintana se bar3e-bar3e granthoM kI racanA kI jAtI hai, cintA se nahIM / cintA to ulaTe sakriya manuSya ko bhI niSkriya banA detI hai / cANakya ne likhA hai "cintA jarA manuSyANAm // " [cintA manuSyoM kA buDhApA hai arthAt cintA karane vAlA javAna zIghra bUDhA ho jAtA hai] cintA aisI rAkSasI hai, jo saba kucha khA jAtI hainaSTa kara detI hai : cintayA nazyate rUpam cintayA nazyate balam / cintayA nazyate jJAnam vyAdhirbhavati cintayA // [cintAse rUpa, zakti aura jJAna naSTa ho jAtA hai aura roga paidA ho jAtA hai] cintA roga kI mAtA hI nahIM, svayaM bhI bImArI hai : ko vA jvara: ? prANabhRtAM hi cintA // [bukhAra kaunasA hai ? prANiyoM ke bhItara rahane vAlI cintA hI unakA bukhAra hai] For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 173 bukhAra jisa prakAra zarIra ko kamajora banA detA hai, usI prakAra cintA bhI zarIra ko durbala banA detI hai| cintA aura durbalatA ko sAtha dekhakara eka kavine usake sAtha isa prakAra vArtAlApa kiyA : cinte ! durbalatAsti kiM tava sakhI yatsArdhamevekSyate ? naivaM kintu mamAsti vizvavijayI duHkhAbhidho nandanaH / tasyaiSA ramaraNIti vallabhatarA jAtA madIyA snuSA bhUbhaktiparAyaNAnvahamato no yAti dUraM kvacit / / -dhanamuniH [he cinte ! kyA kamajorI terI sahelI hai, jo sadA tere sAtha hI dekhI jAtI hai ? (cintA bolI) aisA nahIM hai, kintu sAre vizva para vijaya pAne vAlA duHkha nAmaka merA jo pUtra hai, usakI pyArI patni hone se yaha (kamajorI) merI bahU hai| yaha sAsakI bhakta hai; isalie pratidina pAsa hI rahatI hai-- dUra nahIM jAtI ! ] Azaya yaha hai. ki cintA se duHkha hotA hai aura duHkha se kamajorI pAtI hai| vivAha ke bAda cintA kI sambhAvanAe~ tIvra ho jAtI haiN| isalie kahA hai, phUle phUle phirata haiM, prAja hamAro byAva // _ 'tulasI' gAya-bajAya ke deta kATha meM pA~va // vivAha ke pahale jo svatantratA hotI hai, vaha bAda meM nahIM rahatI, phira to : bhUla gaye rAga raMga, bhUla gaye chkdd'ii| tIna cIja yAda rahI, nana tela lkdd'ii| yaha hAlata sabakI hotI hai : For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 174 kyA tavaMgara kyA gunI kyA pIra aura kyA bAlaka / saba ke dila meM phikra hai dinarAta pATe dAla kA // isa cintA kA mukhya kAraNa hai-nirdhanatA, jisase buddhi bhI dUra calI jAtI hai| jahA~ cintA kA nivAsa ho jAtA hai, vahA~ buddhi kA nivAsa kaise ho sakatA hai ? nazyati vipulamaterapi buddhiH puruSasya manda vibhavasya / ghRtalavaNatailataNDula- vastrendhanacintayA satatam // [vizAla buddhi vAlA puruSa bhI yadi nirdhana hai to lagAtAra ghI, namaka, tela, cA~vala, vastra, Idhana Adi kI cintA se usakI buddhi neSTa ho jAtI hai] buddhi hI kyoM ? anya guNoM para bhI cintA kI A~ca pahu~ca jAtI hai : dAridrayadoSo guNarAzinAzI / / [garIbI aisA doSa hai, jo guNoM ke samUha ko naSTa kara detA hai] nirdhanatA kA daMza jaba taka manuSyoM ko parezAna nahIM karatA, tabhI taka ve jJAna aura vidyA kI bar3I-bar3I carcAe~ karate haiM : tAvadvidyAnavadyA guNagaNamahimA rUpasampatti zauryam svasthAne sarvazobhA paraguNakathane vAkpaTustAvadeva / yAvatpAkA kulAbhiH svagRhayuvatibhiH preSitApatyanakvAt he bAbA! nAsti tailam na ca lavaNamapItyAdi vAcAM pracAraH // For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 175 [tabhI taka nirdoSa vidyA hai, guNoM ke samUha ko mahImA hai, saundarya rUpI lakSmI aura parAkrama hai, apane sthAna para saba prakAra kI zobhA hai tathA dUsaroM ke guNoM kA varNana karane meM vANI kI caturAI hai, jaba taka ki rasoI ghara meM lagI huI striyoM ke dvArA bheje gaye putra ke muha se- "he bAbA! ghara meM na tela hai aura na namaka hai..." Adi bolI sunane kA kA avasara nahIM pAtA! gRhastha ko kadama - kadamapara dhana kI AvazyakatA hotI hai; isalie kahA jAtA hai : "jisa sAdhu ke pAsa kaur3I, vaha kaur3I kA aura jisa gRhastha ke pAsa kaur3I nahIM, vaha kaur3I kaa| isa kahAvata meM gRhastha ke lie dhana kI anivArya AvazyatA ko rekhAMkita kiyA gayA hai / suprasiddha krAntikArI vIra sAvarakara ke jIvana kI eka ghaTanA sunane yogya hai| unheM iMglaiMDa meM giraphtAra karake jahAja dvArA bhArata kI ora bhejA jA rahA thaa| jahAja jaba phrAMsa ke taTa para paha~cA, tabhI ve paharedAroM kI naz2ara se apane ko bacA kara samudra meM kUda pdd'e| phira dhIre-dhIre jala ke bhItarahI - bhItara tairate hue taTa para jA phuNce| * isa zloka kA sampAdaka ke dvArA viracita padyAtmaka bhAvAnuvAda : jJAna-kalA-carcA meM rasa hai prAtA taba taka dhyAna-bhakti-arcA meM rasa hai prAtA taba taka / "namaka anna sAbuna bAbUjI ! Aja nahIM hai|" yaha svara ghara se nahIM kAna meM prAtA jaba taka! For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir unakA pIchA bhI kiyA gayA thA; kintu ve zahara ke bhItara taka pahu~ca gaye aura kisI kI pakar3ameM na aaye| Age unakI icchA TrAma meM baiThakara bhAga jAne kI thI; parantu TikaTa ke lAyaka eka bhI sikkA unake pAsa na hone se ve TrAma meM na baiTha sake aura pakar3a liye gye| eka sikkA na hone se lagAtAra aTThAraha varSa taka unheM kaida kI sajA bhoganI par3I thI ! isase dhana kA mahattva dhyAna meM prA sakatA hai| jarmana - samrATa josepha dvitIya ne eka dina kisI bAlaka ko sar3aka para bhIkha mA~gate dekhaa| pUchatAcha se patA calA ki usake pitA cala base haiN| ghara meM choTA bhAI aura mA~ hai, para donoM bImAra haiN| ghara meM khAne ko dAnA bhI nahIM hai| vaha bhUkha saha sakatA hai, mA~ aura bhAI kI bImArI nhiiN| donoM kA ilAja karAne ke lie dhana kI z2arUrata hai| isa z2arUrata kI pUrti ke lie vaha jIvana meM pahalI bAra bhIkha mA~gane ko sar3aka para khar3A huA hai| josepha ne kucha rupaye dekara bAlaka ko eka DAkTara ke pAsa bheja diyA aura patA noTa kara svayaM usa bAlaka ke ghara phuNcaa| bAtacIta se bImArI kA sahI kAraNa mAlUma ho gyaa| phira vaha kAgaja ke eka Tukar3e para nuskhA likha kara calA gyaa| ghara vAle use DAkTara samajhe the; isalie usane bhI davA kI taraha kAgaja para kucha likha diyA thaa| thor3I dera bAda bAlaka DAkTara ko sAtha lekara aayaa| mA~ ne pahale Aye hue DAkTara kA nuskhA use dikhAyA / nuskhe meM likhA thA: " bAlaka ko khajAne se eka hajAra sikke de diye jaayN|" nIce samrATa ke hastAkSara the| For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 177 usane bAlaka ko samajhA diyA aura apanI davA bhI de dI / bAlaka jAkara khajAne se sikke le AyA / asalI DAkTara kI davA bhI lI jAtI rahI / mA~-beTe donoM jaldI svastha ho gaye / rAjA bhoja eka bAra prajA kA sukha - duHkha jAnane ke lie veza badala kara dhArAnagarI meM ghUma rahe the / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eka brAhmaNa ke ghara ke pAsase gujara rahe the ki sahasA unheM rone pITane kI AvAz2a usameM se sunAI dI / ve Apasa meM eka- dUsare ko doSI aura aparAdhI batA - batA kara pITa rahe the| do AvAjeM auratoM kI thI aura eka puruSa kI / aurateM sAsa- bahU thIM aura AdamI vaha brAhmaNa thA, jo isa ghara kA mAlika thA / rAjA bhojane makAna kA nambara noTa kara liyA aura dUsare dina prAtaHkAla apanA AdamI bhejakara usa brAhmaNa ko rAjasabhA meM bulAyA / 12 brAhmaNa calA AyA / rAjAne pUchA : " kala rAta ko Apake gharameM mArapITa ho rahI thI - zoragula maca rahA thA / Apa jaise samajhadAra vidvAn brAhmaNa ke ghara meM aisI azAnti kyoM ?" brAhmaNa ne uttara diyA : mahArAja ! ambA tuSyati na mayA nasnuSayA sApi nAmbayA na mayA / ahamapi na tayA na tayA vada rAjan ! kasya doSo'yam ? For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 [mAtA na mujhase santuSTa hai aura na usa (patnI) se / vaha (patnI) bhI na mAtAse santuSTa hai, na mujhase / maiM bhI na mAtAse santuSTa hU~ aura na usa (patnI) se / he rAjan ! Apa hI kahiye, isameM doSa kisakA hai ?] rAjA bhoja : "nirdhanatAkA hI isameM doSa hai; aura kisIkA nahIM !" aisA kahakara khajAne se use dasa hajAra svarNamudrAe~ dilavA diiN| unakI nirdhanatA miTa gaI aura pUrA parivAra sukha-caina se rahane lgaa| jarmanIkI parAjayake bAda vahA~ adhikAMza loga bImAra rahane lage / kAraNa kI chAnabIna kI gaI to patA calA ki ve isa bAta kI cintA karate the ki Aja to roTI mila gaI hai, para kala milegI yA nahIM ! vahA~ ke zAsakoMne sabako agale dina kI roTI eka dina pahale hI bA~TanI zurU kara dii| pariNAma yaha huA ki dhIredhIre saba svastha ho gaye / / santa, mahAtmA, kakIra Adi bilkula nizcita rahate haiM; isalie svastha bhI rahate haiM / santa ekanAtha ko prasannacitta dekhakara kisI bhaktane unase pUchA ki ApakI prasannatA kA rahasya kyA hai ? santane kahA : "isakA uttara to maiM phira kabhI de dUMgA, parantu Aja eka z2arUrI sUcanA tumheM karanA cAhatA hU~ ki Ajase ThIka sAtaveM dina tumhArI mRtyu ho jAyagI !" mRtyu kA to nAma hI duHkhada hotA hai / jaba santa ne For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 176 mRtyukI bhaviSyavANI kara dI taba usameM zaMkA kI bhI koI guMjAiza nahIM rahI / bhakta ko jo kucha karanA thA, inhIM sAta dinoM meM nipaTAnA thA / use apane pichale jIvana kI ghaTanAe~ bhI yAda Ane lagIM / jina-jina kI usane corI kI thI, una-unakI vastue~ vaha lauTA AyA / jina-jinakA apamAna kiyA thA, gAliyA~ dekara jinheM dukhI banAyA thA, mArapITa karake jinako apane svArtha ke lie parezAna kiyA thA, una sabase daur3a-daur3a kara kSamA mA~ga lI | jina se rizvata lI thI, unheM vyAjasahita lauTA dI / saba taraha se AtmA ko halkA kara liyA / nayA pApa karane kI to phurasata hI nahIM thI / ekanAtha : " nahIM jIvita rahane vAle ho Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAtaveM dina zAnti se mRtyu kI pratIkSA meM vaha zayyA para par3A thA / zarIra bahuta kamajora ho gayA thA, parantu manameM zAnti thI / usI dina santa ekanAtha usase milane usake ghara gaye / kamajorI ke kAraNa vaha unako praNAma karane ke lie uTha bhI na sakA / leTe-leTe hI hAtha jor3a kara nivedana kiyA : "gurudeva ! ApakI bhaviSyavANI saca nikalI / Aja maiM maranevAlA hU~ / aba antima samaya A cukA hai / dekhiye, yaha zarIra kitanA zikSita ho gayA hai ! " bhAI ! tuma abhI kaI varSoM taka mRtyu zrAja nahIM zrAyegI / " - yaha sunate hI cauMkatA huA bhakta uThakara khar3A ho gayA aura unake caraNoM meM sira jhukAkara praNAma kiyA usane / phira bolA : "gurudeva ! jaba maiM varSoM jIne vAlA hU~, taba Apane pahale eka saptAha meM mRtyu ho jAyagI-aisI bhaviSyavANI kyoM kI ? For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 mere sAtha itanI bar3I maz2Aka kyoM kI ? santa hokara Apa jhUTha kyoM bole ?" ekanAtha : "maiM tumhAre prazna kA uttara denA cAhatA thaa| isalie maiMne aisI bhaviSyavANI kI thii| jaise saptAha-bhara taka tumane mRtyu ko yAda rakha kara niSpApa jIvana bItAyA, vaise hI hama jIvana-bhara mRtyu ko yAda rakha kara niSpApa jIvana bitAte haiN| niSpApa jIvana hI prasannatA kA rahasya hai / abhI mRtyuzayyA para bhI tumhArA ceharA zAnta thA, prasanna thA-yaha tumane svayaM anubhava kiyA hai| yahI tamhAre prazna kA pratyakSa uttara thA, jo maiMne diyA hai| rahI bAta zArIrika zithilatA evaM nirbalatA kI, so isakA kAraNa nirAzA hai-bhaya hai / mRtyu kA smaraNa avazya rakhanA cAhiye, jisase jIvana sadvyavahAramaya ho; parantu mRtyu se DaranA nahIM cAhiye / mauta kI cintA nahIM karanI cAhiye / jaba maiMne kahA ki tama varSoM jIne vAle ho to tumhAre bhItara jo marane kI cintA thI, nirAzA thI, vaha ekadama samApta ho gaI aura usakA phala yaha haA ki tamhAre zarIra meM khoI zakti punaH lauTa pAyI, so aba yaha bAta acchI taraha tumheM samajha meM A gaI hogI ki niSpApa aura nizcinta jIvana hI prasannatA kA rahasya hai| isa vidhi se koI bhI vyakti prasanna raha sakatA hai-apane astitva ko sArthaka kara sakatA hai|" ___ isa prakAra pravacana dekara santa ekanAtha apane Azrama ko lauTa gye| eka jyotiSI bhaviSyakathana kA vyavasAya karatA thA / mantrI ne rAjAse kahA ki use darabAra meM bulAkara usake bhaviSya-kathana kI jA~ca karanI cAhiye ki usameM kitanA satya hai / For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 181 jyotiSI bulavAyA gayA / mantrIne rAjAko pahale hI batalA diyA thA ki kisa DhaMga se kyA prazna karanA hai| usake anusAra rAjAne myAnase talavAra nikAla kara jyotiSIjI mahArAja se pUchA : "batAiye, ApakI mRtyu kaba hogI ?" ___isa para yadi jyotiSI kahatA ki kucha varSa bAda hogI to tatkAla usakI gardana talavAra se ur3Akara bharI sabhA meM yaha pramANita kara diyA jAtA ki bhaviSya-kathana jhUThA niklaa| isase viparIta yadi jyotiSI kahatA ki maiM abhI marane vAlA hU~ to usakI gardana na kATakara-use jIvita rahane dekara yaha pramANita kiyA jAtA ki bhaviSkakathana jhUThA niklaa| phalita jyotiSI bahuta catura thA / vaha isa kaiMcIko samajha gayA / kSaNabhara socakara usane uttara diyA : "merI mRtyu ApakI mRtyu se tIna dina pahale hogI / " isa uttarako sunakara rAjAne apanI talavAra myAna meM rakha lI; kyoMki yadi jyotiSIko abhI mAra DAlA jAtA to tIna dina bAda rAjAko bhI maranA pdd'taa| isa bhaviSya kathana dvArA usane rAjAke manameM mRtyu kI cintA bhara dI thii| rAjA itanI jaldI maranA nahIM cAhatA thA aura jIvita rahaneke lie jyotiSI ko bhI jIvita rakhanA z2arUrI thA / kabhI-kabhI kalpita saMkaToMse bhI vyakti cintAgrasta ho jAtA hai| bar3e mullA eka bAra loTA lekara jaMgala meM zaucakArya se nivRtta hone gaye / vahA~ ekAnta sthala DhU~Dha kara thor3I dera taka baiThe aura phira loTA vahIM kahIM pheMka kara ghara lauTa aaye| For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 bIbI ne pUchA : "miyA~jI ! Apa ko to jaMgala jAkara lauTane meM pratidina lagabhaga eka ghaMTA lagatA hai| Aja itanI jaldI kaise lauTa Aye ? ghaMTe bharakA kArya dasa miniTa meM kaise nipaTAyA ?" bar3e mullA : "vahA~ sau-do sau sA~pa merI ora bhAgate hue cale A rahe the, isalie maiMne vahA~ ThaharanA ucita nahIM smjhaa|" bIbI : 'kyA sau - do sau sA~pa dekha liye Apane ?" miyA~ : "nahIM, dUrase eka naz2ara DAla dI thI / bIsatIsa the !" bIbI : "kyA sacamuca bIsa-tIsa sA~pa the ?" miyA~ : "bIsa-tIsa nahIM, to do-cAra avazya rahe hogeN|' bIbI : "do-cAra ? kyA Apane sA~pa barAbara gine the ?" miyA~ : "gine to nahIM the; phira bhI merA khayAla hai ki eka sA~pa to jarUra hogA; anyathA mujhe Dara kyoM lagatA?" bIbI : "kalpanA se; kyoMki kalpanA karane se bhI utanA hI Dara lagatA hai, jitanA pratyakSa dekhane se / " kalpita bhaya se bar3e mullA ko aisI cintA huI ki unhoMne apanA loTA hI jaMgala meM pheMka diyA ! dvitIya vizvayuddha meM pratidina apane ko aTThAraha ghaMToM taka atyanta vyasta rakhane vAle misTara cacila se kisI ne pUchA : "kyA Apako kabhI koI cintA nahIM hotI ?" cacila ne uttara diyA : "mere pAsa bhalA itanA samaya kahA~ hai ki maiM cintA karUM ?" For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 183 eka phrAMsIsI vicAraka ne Ananda prApti ke tIna niyama batAye the| pahalA thA- apane ko kAryavyasta rakhanA / dUsarA bhI yahI aura tIsarA bhI yhii| dUsare zabdoM meM kahA jA sakatA hai ki yadi tuma Ananda pAnA cAhate ho to kisIna-kisI kAma meM lage raho- lage raho- lage rho| isa prakAra jo kAryavyasta rahatA hai cacila kI taraha use cintA karane ke lie samaya hI nahIM miltaa| prAcIna kAla meM cInI zAsaka kaidiyoM ko kaSTa dene ke lie yaha upAya kAmameM lAte the| pahale ve kaidiyoM ke hAtha-pA~va bA~dha dete the| phira unheM aise pAnI ke maTakoM ke nIce biThA dete the, jinake paiMdoMse nikala kara eka-eka bUda unake mastakoM para giratI rhe| mastaka para Tapakane vAlI bUda kA prahAra cintA ke kAraNa aparAdhI ko hathaur3e kI coTa ke samAna pIr3ita karatA thaa| pariNAmasvarupa kaidI pAgala ho jAtA thaa| diyAsalAI dUsaroM ko jalAne se pahale svayaM ko jalAtI hai, usI prakAra krodha, IrSyA, dveSa Adi cintAjanya bhAva bhI dUsaroM se pahale apane Azraya ko hI jalAte haiN| krodha kA~Te se adhika bhayaMkara hotA hai; kyoMki kAMTA to jise cubhatA hai, usI ko kaSTa detA hai| parantu krodha krodhI ko bhI kaSTa detA hai aura jisake prati krodha kiyA jAtA hai, use bhI / yadi hameM apanA bUrA karane vAloM ke prati krodha AtA hai to phira krodha para hI krodha AnA cAhiye : __ apakAriSu kopazcet koMpe kopaH kathaM na te ? [yadi apakArIyoM para krodha AtA hai to krodha para tujhe For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 krodha kyoM nahIM AtA ? (krodha hI sabase bar3A apakArI hai; isalie usI ko krodha kA pAtra banAnA cAhiye)] eka vicAraka ne likhA hai : "krodha mUrkhatA se zurU hotA hai aura pachatAve para khtm|" krodhI kisI kI bAta nahIM sunatA; isalie kahA gayA hai ki krodha samudra-sA baharA hotA hai aura Aga-sA utAvalA / upadeza dene se mUrkha k| krodha aura bhI adhika bhar3aka jAtA hai : upadezo hi mUrkhANAma prakopAya na zAntaye / payaH pAnaM bhujaGgAnAma kevalaM viSavardhanam // [mUoM ko upadeza dene se unakA gussA bar3hatA hI hai, zAnta nahIM hotA / sA~poM ko dUdha pilAne se kevala unakA jahara bar3hatA hai] dUsarA bhAva hai-IrSyA / yaha bhI bImArI kI taraha ghAtaka hai| dUsaroM kI unnatI, sukha-samRddhi Adi ko dekha kara IrSyAlu mana-hI-mana jalatA rahatA hai, usakA viveka naSTa ho jAtA : . IrSyA hi viveka paripanthinI / / [IrSyA viveka kI zatru hai] IrSyA ko asAdhya bImArI batAte hue kahA gayA hai : ya ISyu : paravitteSu rUpe vIrya kulAnvaye / sukhasaubhAgyasatkAre tasya vyAdhiranantakaH / / [jo vyakti dUsaroM ke dhana, rUpa, bala, kulInatA, sukha saubhAgya aura satkAra ko dekha kara IrSyA karatA hai (mana meM jalatA hai) usakI bImArI kA koI anta nahIM hotA] For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 185 do bhAI the| choTe bhAI ko eka putra thA aura eka putrI thii| bar3A bhAI nissantAna thaa| choTe bhAI kI santAna usakI A~kho meM khaTakatI thii| eka dina kisI taraha lar3ajhagar3a kara usane choTe bhAI ko parivAra se alaga kara diyA / choTA bhAI pAsa ke zahara meM vyApAra karane jAtA thA aura zAma taka jo kucha kamAI karake lAtA, usI se dUsare dina saba loga peTa bharate / eka dina kI bAta hai| choTe bhAI ke parivArameM khAne ke lie eka dAnA bhI nahIM thA; kyoMki pahale dina kamAI kucha nahIM huI thii| dUsare dina choTA bhAI subaha jaldI uThakara zahara meM bhUkhe peTa hI kamAne ke lie calA gyaa| kaha gayA ki jyoM hI thor3I-bahuta kamAI hogI, maiM tatkAla lauTa aauuNgaa| idhara dina car3hate hI bacce bhUkha se rone lge| unakI vedanA mA~ se sahI nahIM gii| vaha (choTI baha) apanI sAsa ke pAsa gaI aura usase cAra roTI kA ATA mA~ga laaii| phira pATe ko jaldI-jaldI chuda kara vaha roTI banA hI rahI thI ki bar3e bhAI ko patA laga gyaa| vaha choTe bhAI ke gharameM ghusakara baccoM ke hAtha se roTiyA~ chInakara kuttoM ko DAla aayaa| dukhiyArI mA~ donoM baccoM ko lekara kue~ para gaI / choTI baccI ko chAtI se cipaTAkara vaha bar3e bacce se yaha kahatI huI usameM kUda par3I ki tU yahIM baiThanA, maiM abhI roTI lekara pAtI huuN| For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12. dayA dayA dharma kA mUla hai pApa-mUla abhimAna / tulasI dayA na chA~Diye jaba laga ghaTa meM prANa // jaba taka ghaTa meM prANa haiM arthAt jaba taka manuSya jIvita hai, taba taka use dayA nahIM chor3anI cAhiye-nirdaya (krura) nahIM bananA caahiye| yadi hama kisI murde ko jindA nahIM kara sakate to kisI jinde ko murdA banAne kA hameM kyA adhikAra hai ? islAma meM Izvara ko "rahIma" kahA jAtA hai| rahama kA artha hai-dayA; isalie rahIma kA artha huA-dayAlu / paramAtmA yadi dayAlU hai to vaha nirdayatA kA vyavahAra kase saha sakatA hai ? isIlie haja (tIrthayAtrA) ke samaya cIMTI to kyA, jUM taka ko mArane kA niSedha hai| prabhu mahAvIra ne pharamAyA hai : "dhammassa jaNaNI dayA // " [dayA dharma ko mAtA hai] dharma kA artha hai-propkaar| dUsaroM kA upakAra vahI kara sakatA hai, jisake dila meM dayA ho| dayA kA eka paryAyavAcI zabda hai-anukampA / yaha bahuta spaSTa artha kI pratIti karAne vAlA zabda hai| dUsare duHkhI prANiyoM ko dekhane ke pazcAt (anu) jo hamAre hRdaya meM kampana hotA hai-sahAnubhUti jAgRta hotI hai, use kahate haiM For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 187 yaha sunate hI becAra mehamAnoM ke manameM bhArI ghabarAhaTa phaila gii| eka kSaNa bhI unhoMne ghara meM ThaharanA ucita nahIM samajhA / cAroM mehamAna sira paira rakha kara nau-do-gyAraha ho gye| udhara se phala kI TokarI lekara seThajI ghara para lautte| phala eka ora rakhakara unhoMne mehamAnoM kA hAlacAla pUchA to seThAnI ne kahA * " ve mujhase cAra khurape garma karane ko kaha rahe the| maiMne inkAra kara diyA ki pahale bhojana jarUrI hai; phira khurape bhI garma kara dUMgI; kintu ve pahale khurape garma karane kA Agraha karate rahe / maiMne nahIM mAnA to ve nArAja hokara cale gye|" seThajI ne cAroM garma khurape hAthoM meM pakar3e aura mehamAnoM ko DhUDhane nikale / ve dUra jAte hue dikhAI diye| seThajIne jora se pUkAra kara kahA : "Thahariye ! ye cAroM kharape garma ho gaye haiN| lIjiye !" mehamAnoM ne socA ki seThAnI ne ThIka hI kahA thA aura hama sAvadhAna hokara cale Aye, anyathA seThajI to garma khurape lekara hamArI pITha dAgane ke lie hamArA pIchA kara hI rahe haiN| bhojana kI lAlaca meM Thahara gaye hote to avazya hamArI durdazA ho gaI hotii| aisA socate hue aura bhI tejI se bhAgakara ve seThajI ko A~khoM se ojhala ho gye| yahA~ hama dekhate haiM ki dveSa ke mUla meM bhI cintA hI kAma kara rahI thii| seThajI ko cittA thI ki AtithyasatkAra meM koI kasara na raha jAya, isalie bAjhAra se ve phala kI TokarI uThA laaye| seThAnI ko cintA thI ki mujhe For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 do ke badale (cAra mehamAnoM sahita) kula chaha janoM kA bhojana banAnA par3egA / mehamAnoM ko cintA thI ki seThajI hameM garma khurapoM se kahIM dAga na deN| phikkara kA phAkA kare, bole vacana gaMbhIra / kabIra isa saMsAra meM vahI kahAya phakora // phakIra vahI hai, jo phikra (cintA) kA phAkA kare (khA jAya-nAza kara de)| muni vahI hai, jo mauna rahe-cintA na kare-kaSToM ko zAnti se sahe / sAdhu vahI hai, jo cintA kA tyAga karake kevala AtmakalyANa kI sAdhanA meM lagA rahe-saMnyAsI vahI hai, jo samasta cintAoM kA nyAsa (tyAga) kara de-ina sabhI paribhASAoM meM mUla tattva hai-nishcinttaa| vizvavikhyAta vicAraka Dela kAranegI ne cintA ko kama karane ke lie ina cAra praznoM para vicAra karane kI salAha dI thI : eka-samasyA kA svarUpa kyA hai ? do-samasyA kA kAraNa kyA hai ? tIna-samasyA se nipaTane ke saMbhAvya sAdhana kyA-kyA hai ? cAra-una sAdhanoM meM sarvottama sAdhana kauna-sA hai ? vicArapUrvaka samasyA kA sarvottama sAdhana apanAkara jo apanI cintAoM se pAra ho jAte haiM, unhIM ko mitra apanAte hai aura cintAturoM se ve dUra rahate haiN| For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 bholA baccA mA~ ke lauTane kI pratIkSA meM baiThA hI thA ki usake pitA zahara se lauTa aaye| pUchane para baccene batAyA ki mA~ roTI lene kue ke bhItara gaI hai| bApa saba kucha samajha gyaa| usane bacce ko uThAkara kahA ki calo hama donoM bhI mA~ ke pAsa hI caleM; aura phira vaha bhI kue meM kUda par3A ! IrSyA ne cAra prANiyoM kI jAne le lIM, jo bilkula nirdoSa the| unake marane se IrSyAlu bar3e bhAI ko kyA milA ? kucha nhiiN| cintAjanya tIsarA bhAva hai- dvaSa / jisameM dvaSa hotA hai, vaha dUsaroM kA burA hI socatA hai| eka seThAnI thii| vaha mehamAnoM kA Atithya satkAra pasaMda nahIM karatI thii| eka dina seThajI cAra mehamAnoM ko ghara meM le aaye| seThAnI ko rasoI banAne kA Adeza dekara ve bAjAra meM kucha phala kharIdane cale gye| ighara maukA dekhakara seThAnIne cAra khurape cUlhe meM rakha diye / ve dhIre-dhIre garma hokara ekadama lAla lAla ho gye| mehamAnoM ne pUchA : "ye khurape garma kyoM kiye jA rahe haiM ?" seThAnI ne kahA : "mujhe Apa para dayA pAtI hai| seThajI yahA~ Ane vAle sabhI mehamAnoM ko bhojana karAte hue hI unakI pITha khurapoM se jalA dete haiN| isase unheM itanI adhika vedanA hotI hai ki koI mehamAna bana kara dubArA isa ghara meM Ane kI himmata nahIM krtaa|" For Private And Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukampA, jo sahAyatA ke lie, dAna ke lie, sevA ke lie hameM prerita karatI hai| __dayA vaha bhASA hai, jise bahare bhI suna sakate hai, gUge bhI sarAha sakate haiM aura buddha bhI samajha sakate haiN| svAmI vivekAnanda ne kahA thA : "dayAlu antaHkaraNa pratyakSa svarga hai|" svarga meM kisI prANI ko jo sukha milatA hai, vaha dayAlu ko yahIM apane hRdaya meM mila jAtA hai| haz2arata muhammada paigambara kA kahanA thA ki jahA~ pazu marate hoM yA mAre jAte hoM, vahA~ namAja mata paDho aura jaba haja (tIrthayAtrA) ke lie jAo to per3a kI TahanI taka mata todd'o| ___kAbA AdinAtha kI caraNapAdukA hai| aiDama AdimakA ghisA rUpa hai| AdimanAtha arthAt AdinAtha / ithiyopiyA kI rAjadhAnI eDisabAbA hai, jo AdizvarabAbA kA apabhraSTa rUpa hai| khoja karane para aise aneka sUtra mila sakate haiM, jinake AdhAra para jainasaMskRti ke vistRta kSetra kA patA laga ske| jahA~ bhI dayAmUlaka vyavahAra pAyA jAtA hai, vahA~ jaina dharma kA astitva mila jaaygaa|" dayA kA eka prasiddha nAma hai-ahiMsA, jo saba dharmoM kA sAra hai| ahiMsA kI pratiSThA meM saba dharmoM kI pratiSThA hai : . savvAnovi naIo kameNa jaha sAgarammi nivaMDanti / taha bhagavaImahisAM savve dhammA sammilanti / / [sArI nadiyA~ kramase jisa prakAra samudra meM jA giratI hai, usI prakAra bhagavatI ahiMsA meM sAre dharma mila jAte haiM] For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yadi kisI sAmAnya sarvamAnya sUtra ke AdhAra para sarvadharmasammelana karanA ho to vaha sUtra hogaa-ahiNsaa| dAna puNya kA janaka z2arUra hai, parantu hiMsA ke pApa se vaha bhI bacA nahIM sakatA : meru girikaNayadANaM dhannANaM dei koddiraasoo| ikkaM vahei jIvaM na chuTTae teNa pAvaNam // [meru parvata ke barAbara koI sone kA dAna kare aura anAja ke karor3oM Dhera bhI de DAle tathA dUsarI ora eka jIva kI hatyA kara de to usake pApa se vaha baca nahIM sakatA ! phala bhoge binA usa pApa se usakA chuTakArA nahIM ho sakatA] dayA nikala jAya to koI dharma khar3A nahIM raha sktaa| dayAdharmanadI tIre sarve dharmAstRNAGkarAH / tasyAM zoSamupetAyAm kiyattiSThanti te ciram // [dayAdharmarUpI nadI ke taTa para sAre dharma tinakoM ke aMkura ke samAna ugate haiN| yadi vaha sUkha jAya to ve (dharma) kaba taka khar3e raha sakate haiM] kurAna meM likhA hai : ImAna kI do zAkhAe~ haiM--sajjanatA aura dyaalutaa| "rahama karane vAle para rahamAna (Izvara) rahama (dayA) karatA hai| tuma z2amIna vAloM (mAnavoM aura anya prANiyoM) para rahama karoge to tuma para AsamAna vAlA rahama kregaa|" aisA hajarata muhammada kahA karate the| bAibila meM likhA hai : Thou shalt not kill. [tU kisI kI hatyA mata kara] For Private And Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 atharvaveda meM likhA hai : mA jIvebhyaH pramadaH // [prANiyoM ke prati pramAda mata karo (lAparvAha banakara kisIkI hatyA mata karo)] yajurveda meM likhA hai : mA hiMsyAt sarvabhUtAni // [kisI bhI prANI kI hiMsA mata karo dhammapada meM likhA hai : prattAnaM upamaM katvA na haneyya na ghAtaye / / [saba jIvoM ko apanI prAtmA ke samAna mAnakara na kisI kA vadha karo, na kisIse karApo] sUtrakRtAMgasUtra meM likhA hai : savve prakanta duSakhA ya amo savve ahisiyA // [saba prANiyoM ko duHkha apriya lagatA hai; isalie kisIko mAranA nahIM cAhiye] ina samasta dharmazAstroM ke uddharaNa eka svara se dayAkA samarthana kara rahe haiN| eka mahAtmA nadI ke taTa para snAna kara rahe the / unhoM ne dekhA ki jala meM eka biccha chaTapaTA rahA hai - jIvana ke lie saMgharSa kara rahA hai / mahAtmAne use bacAne ke lie hAthase uThAyA / bicchUne DaMka mArA / vedanA se mahAtmAjI kA hAtha kA~pa gayA aura bicchU chUTakara phira jalameM gira par3A / dubArA uThAyA / bicchUne phira hAthako DaMka mArA / phalasvarUpa vaha dubArA jalameM gira pdd'aa| For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 163 mahAtmAne tIsarI bAra use uThAkara vegase nadI taTa para uchAla diyA / ziSyoM meM se ekane pUchA : "gurudeva ! Apane bAra-bAra kATane vAle bicchU ko bhI bacAne kA prayAsa kyoM kiyA ?" bole : bicchU jaisA prANI bhI jaba DaMka mArane kA svabhAva nahIM chor3atA, taba manuSya hokara maiM use bacAnekA svabhAva kaise chor3a detA ? " duHkhI prANiyoM ke duHkha ko miTAnA manuSya ke svabhAva meM zAmila ho jAnA cAhiye / yaha kArya upakAra mAnakara nahIM, kintu apanA svabhAva mAnakara hI karanA cAhiye / amerikA ke rASTrapati abrAhima liMkana pratinidhi sabhA meM bhASaNa deneke lie jA rahe the / mArga meM unakI naz2ara eka aise sUara para par3I, jo kIcar3a meM pha~sa gayA thA aura bAhara nikalane ke lie chaTapaTA rahA thA / liMkana ne bagdhIM rukavAI aura sUara ko khIMca kara bAhara nikAla diyA / isa prayAsa meM kIcar3a ke chIMTe unakI pozAka ( Dresa ) para laga gaye; parantu aba itanA samaya nahIM thA ki apane nivAsa para lauTa kara pozAka badalI jA sake / sabhA meM samaya para pahu~canA jarUrI thA isalie ve kIcar3a se gandI pozAka dhAraNa kiye hue hI sabhAbhavama meM jA pahu~ce aura bhASaNa de diyA / pozAka para kIcar3a lagane kA kAraNa pUchane para eka pratinidhi se rASTrapati ke aMgarakSaka ne rAste meM ghaTI pUrI ghaTanA kA vivaraNa sunA diyA / 13 For Private And Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pratinidhi ne sabhA meM unake bhASaNa ke bAda khar3e hokara usa ghaTanA ke sandarbha meM rASTrapatijI kI dayAlutA kI prazaMsA kii| usake bAda rASTrapati ne tatkAla khar3e hokara kahA : "maiM ne sUara para koI upakAra nahIM kiyA hai| use kIcar3a meM tar3apate dekha kara mere hRdaya meM jo tar3apana (anukampA) huI thI, usI ko miTAne ke lie maiM ne use bAhara nikAlA thaa| isa meM prazaMsA jaisI koI bAta hI nahIM hai !" jhaThA Aropa lagAkara sudarzana seTha kA caritrahanana kiyA gayA; kintu rAnI ko bacAne ke lie dayA vaza ve mauna rahe aura karmaphala mAna kara Ane vAle parISaha ko zAnti se sahate rahe / jaina dharmakI ahiMsAkA artha kAyaratA nahIM hai, jaisA ki Alocaka prAyaH kahA karate haiN| unheM itihAsa meM dekhanA cAhiye ki jainadharmAvilambiyoMne kaise-kaise yuddha nyAyarakSA ke lie kiye the / vastupAla tejapAla do bhAI the| donoM rANA vIradhavala ke mantrI the / vIra dhavala gujarAta meM maNDalI nAmaka mahAnagarI ke nareza the| vastupAla aura tejapAla donoM jaina dharma ke anuyAyI the| ve kevala mantrI hI nahIM the, vIra bhI the-kuzala yoddhA bhI the| rAjya kI rakSA ke lie unhoM ne 67 bAra jIvana meM vIratApUrvaka yuddha kiyA thA aura eka bhI yuddha meM parAjita nahIM hue the / sadA sarvatra vijaya prApta karake apane rANA kI rakSA kI - apane rAjya kA gaurava baDhAyA aura sthAyI pratiSThA svayaM bhI prApta kI thii| vastu For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ye donoM to gRhastha the - zrAvaka the; parantu zrIkAlikAcArya kauna the ? ve sAdhAraNa muni nahauM; kintu jJAna-darzanacaritra se sampanna aTThAraha hajAra zIlAGga rUpI ratha para ArUDha eka jaina AcArya the| unakI eka sAdhvI ziSyA thI - srsvtii| usake saundarya para mugdha ho kara usakA zIla-bhaMga karane kA prayAsa karane vAle ghamaNDI kAmuka rAjA garda milla ko sabaka sikhAne ke lie unhoMne talavAra hAtha meM lekara usa para AkramaNa kiyA thA ! talavAra uThAne se pahale kucha samayake lie unhoMne veza kA tyAga kara diyA thA / rAjA garda milla ne parAjita ho kara kSamAyAcanA pUrvaka yaha pratijJA kara lI ki bhaviSya meM vaha na kisI jaina sAdhvI ko cher3egA aura na cher3ane hI degaa| isa prakAra apane AkramaNa kA lakSya pUrA ho jAne para kAlikAcArya ne phira se muniveza dhAraNa kara liyA aura jo kucha virAdhanA huI thI, usake lie niyamAnusAra prAyazcita le liyA / unhoMne siddha kara diyA ki duSTa ko daNDita karane ke lie zastra dhAraNa karanA ahiMsA ke pratikUla nahIM hai / kSamA vIrasya bhUSaNam / / [kSamA vIroM kA bhUSaNa hai kAyaroM kA nahIM] ahiMsA ko kAyaratA mAnane vAloMne hI - "majabUrI kA nAma mahAtmA gA~dhI !" jaisI kahAvateM pracalita kara dI haiM, jo sarvathA anucita haiM - nirarthaka haiM / ahiMsAke lie vIratA aura vIratA ke lie suzIlatA anivArya hai / For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 166 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svatantratA saMgrAma ke samaya eka vIra yuvaka kA zarIra gardana kaTakara nIce gira jAne para bhI talavAra calAtA rahA ! usakI aisI vIratA se aMgreja bahuta cakita hue / unhoMne usake pitAkI talAza kI / phira pitAse vinaya ke sAtha nivedana kiyA ki Apa yUropa meM caliye aura vahA~ bhI aise vIra paidA kIjiye / pitAne kahA : " yUropa meM calane ko maiM taiyAra hU~; parantu vahA~ calanA vyartha rahegA ?" aMgreja : "kyoM vyartha rahegA ?" pitA : " vahA~ vaisI mA~ nahIM mila sakegI, jaisI mere vIra beTekI thI ! " aMgreja : "vahA~ bahuta sundara gorI-gorI hajAroM yuvatiyA~ haiM / apanI manapasanda sau-do sau yuvatiyoMko unameM se cuna lIjiyegA / " pitA "sundara to vezyAe~ bhI hotI haiM; parantu vIra puruSa utpanna karane ke lie suzIlA patnI cAhiye / " aMgreja : " suzIlA ! yaha vAipha kA kauna sA prakAra hai ?" pitA : " Apa sunanA cAhate haiM to suniye / eka dina kI bAta hai / rAta kA samaya thA / ghara meM hama donoM patipatnI ke atirikta aura parivArakA koI sadasya nahIM thA / maiMne pyAra se usakA mu~ha cUma liyA / isase vaha nArAja ho kara acAnaka bolI ki Apane para puruSa ke sAmane merA cumbana kaise le liyA ! apane zizu ko hI vaha para puruSa mAna rahI thI, jo usa samaya pAlane meM jhUla rahA thA / isa 7 For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 167 ghaTanA se mana-hI-mana use itanI glAni huI usane AtmahatyA kara lii|" aMgreja yaha kahate hue cale gaye ki aisI aurata to hamAre yUropa meM eka bhI nahIM milegii| eka vaidika rUpaka hai : vizvakarmA ne pahale sRSTi bnaaii| phira upabhoktA ke rUpa meM jaba vaha manuSya kA nirmANa karane lagA, taba satyane kahA : yaha svArthavaza jhUTha bolegA, anyAya kregaa|" zAnti bolI : "jahA~ satya aura nyAya nahIM rahate, vahA~ maiM kaise raha sakatI hU~ ?' kintu usI samaya premase manuSya kI ora saMketa karate hue dayA bolI : "Apa cintA na kareM / maiM manuSya ke hRdaya meM raha~gI aura use sadA sanmArga para calane ke lie prerita karatI rahU~gI !" | taba se dayA barAbara apanI DayUTI bajA rahI hai| vaha videzI vidvAnoM se bhI aise udgAra prakaTa karAtI hai : ___ maiM kisI bagule ko tIrakA nizAnA banAne ke bajAya use ur3ate dekhanA cAhatA huuN| kisI bulabulako khA jAne kI apekSA usake gIta sunanA pasanda karatA huuN|" - raskina "bhArI talavAra komala rezama ko nahIM kATa sakatI / dayA aura madhura vANI se hAthI ko cAhe jahA~ le jAo / - zekha sAdI "dayAlu hRdaya khuzI kA vaha phavvArA hai, jo apane pAsakI hara cIz2a ko muskAnoM se bhara kara tAjA banA detA hai / -ivina For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 "maiM pRthvIbhara kI una sone kI khAnoM kI taraha kA-jinameM kabhI koI phUla nahIM ugatA, aisA dhanavAna honA pasanda nahIM karUMgA-jisake hRdaya meM sahAnubhUti na ho ! merI samajha meM nahIM AtA ki AdamI lakhapati-karor3apati hote hue bhI kisa prakAra pratidina aise logoM ke pAsa se gujara sakatA hai, jinake pAsa khAne taka ko paryApta nahIM hai !" -karnala iMgarasola haz2arata ayyUba eka bAra bImAra pdd'e| bImArIne itanA bhayaMkara rUpa le liyA ki unake zarIra meM ghAva ho gaye aura unameM kIr3e bilabilAne lge| kIr3e itane adhika ho gaye ki ve ghAvoM meM se nikala-nikalakara z2amIna para girane lge| dayAlu ayyUba apanI vedanA zAnti se sahate rahe, parantu una kIr3oM kI vedanA bhI unase dekhI na gii| unheM uThA-uThA kara ve phirase apane zarIra ke ghAvoM meM DAlane lge| pUchane para apane ziSyoM se unhoMne kahA : "ina kIr3oM kI khurAka mere zarIra meM hI hai, jahA~ ye paidA hue haiN| ghAvase nikala jAne para khurAka na milane ke kAraNa bhUkha ke mAre tar3apa-tar3apa kara ye becAre mara jaayNge| merA zarIra to nazvara hai Aja hai, kala nahIM rhegaa| isa nazvara zarIra se jitanA bhI dUsaroM kA upakAra kiyA jA sake, utanA hI acchA / marane ke bAda to yaha zarIra kisI kAma kA nahIM raha jaataa| yaha kauna nahIM jAnatA ? paropakAra hI sAra hai-dharma kA, taba paropakAra ke isa hAtha Aye avasara ko vyartha kyoM jAne dUM?" dhanya hai aise dayAlu videzI santa ko|| zrI hemacandrAcArya ne mahArAja kumArapAla ko dayAdharma kA mahattva samajhA diyA thaa| unake rAjya meM jo pazubali For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 dI jAtI thI, use banda karAne ke lie janatA ko samajhAne kI yukti bhI kumArapAla ko unhoM ne samajhA dI thii| yaha bali navarAtri ke avasara para Azvina mAsa meM dI jAtI thii| aneka pADoM aura bakaroM ko dharma ke nAma para kaNTakezvarI devI ke mandira meM kATa diyA jAtA thaa| AcAryazrI dvArA sujhAI gaI yukti ke anusAra mahArAja ne bali ke lie ekatra samasta pazuoM ko usI mandira meM banda karake apane hAtha se dvAra para tAlA lagA diyaa| phira cAra-pA~ca ghaMTe bAda tAlA khola kara pazuoM ko mukta karate hue ve logoM se bole : "bhAiyo! yaha devI kisI pazuko khAnA nahIM cAhatI, anyathA itanI lambI avadhi meM eka-do ko to avazya khA jaatii| devI ko jagadambA kahate haiN| vaha saba prANiyoM kI mAtA hai| koI mAM apane baccoM ko kabhI khAnA nahIM caahtii| jitane pazu hamane isa mandira meM banda kiye the, utane hI surakSita rUpa se bAhara nikala aaye| kisI kI eka pUcha taka gAyaba nahIM huI; isalie Aja se yahAM bali nahIM dI jAyagI-kabhI nhiiN|" isa prakAra vahA~ sadA ke lie pazubali banda ho gii| dhanapAla zomanamuni ke satsaMga se jainadharmAvalambI bana gaye the| ve rAjA muMja ke mantrI the, kuzala kavi bhI the| eka dina muja jaMgala meM zikAra khelane gye| unhoMne dhanapAla ko bhI sAtha le liyA : vahA~ hariNoM ko uchalate hue aura zakaroM ko paMje se z2amIna khodate hue dekha kara sahaja hI pUchA : kiM kAraNaM nu dhanapAla ! magA yadete vyomnyutpatanti vilikhanti bhuvaM varAhA: ? For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [he dhanapAla ! ye hariNa AkAza meM uchala rahe haiM aura zUkara jamIna meM khaDDA khoda rahe haiM- isakA kAraNa kyA isa para dhanapAlane kahA : muJja ! tvadastracakitAH zrayitu prayAnti hya ke mRgAGka mRgamAdivarAha manye // [he muja! Apake astra (bANa) se cakita (bhIta) hokara hariNa cA~da ke mRga kA aura zUkara AdivarAha kA Azraya lene ko jA rahe haiM] phira pUchA : "yaha zUkara aura hariNa-donoM hamArI ora dekha rahe haiN| kyA kahanA cAhate haiM ye ?" dhanapAla : "rAjan ! zUkara kahanA cAhatA hai rasAtalaM yAtu yadatra pauruSam ___ kunItireSA'zaraNo hyadoSavAn / nihanyate yadalinA'tidurbalo hA hA mahAkaSTamarAjakaM jagat // [yahA~ jo pauruSa hai, vaha pAtAla meM calA jAya; kyoMki yahA~ balavAn ke dvArA anAtha nirdoSa atyanta durbala mAra DAlA jAtA hai| are ! yaha kitane kaSTa kI bAta hai ki sArA jagat arAjaka (jisakA koI rakSaka na ho aisA) ho gayA hai ? ] aura mRga kaha rahA hai : pade pade santi bhaTA raNodbhaTA na teSu hiMsArasa eSa pUryate ? dhigIdRzaM te nRpate ! kuvikramam kRpAzraye yaH kRpaNe mRge mayi // For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [he rAjan ! kadama-kadama para yuddha meM kuzala sainika haiN| unake dvArA hiMsA kA rasa kyoM prApta nahIM kara liyA jAtA? tumhAre usa bure parAkrama ko dhikkAra hai, jo kRpApAtra becAre mujha mRga para kiyA jA rahA hai|] muja ina tInoM zlokoM ko sunakara vicAramagna ho gyaa| yaha dekhakara dhanapAla ne svayaM apanI ora se eka zloka banA kara isa prakAra sunAyA : vairiNo'pi hi mucyante prANAnte taNa-bhakSaNAt / tRNAhArAH sadaivaite hanyante pazavaH katham // [prANa saMkaTa meM hoM taba muha meM tinakA le lene para duzmana bhI chor3a diye jAte haiN| phira hamezA tinakoM kA AhAra karane vAle ye mRgAdi pazu bhalA kyoM mAre jAte haiM ? ] yaha sunakara mujane bANa tUNIra meM rakha liyA aura pazuoM kA zikAra sadA ke lie banda kara diyaa| AcArya zrImajjagaccandrasUri se prabhAvita, udayapura ke eka mahArANAne bhI pazu-pakSiyoM ke mAMsabhakSaNa kA tyAga kara diyA thaa| eka bAra unakI A~khoM meM bhayaMkara darda utthaa| khUba ilAja karAye gaye; parantu koI lAbha nahIM huaa| anta meM eka vaidya ne prANijacikitsA kA guptarUpa se prayoga karake unakI A~kheM bilkula ThIka kara dii| bArIkI se khojabIna karane para jyoM hI mahArANA ko patA calA ki A~khoM ke lie banAI gaI auSadha meM kabUtara ke jigara kA prayoga kiyA gayA thA, tyoM hI prAyazcita svarUpa sIsA garma karavA kara (pighalA huA usa kA rasa) For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 pI liyaa| isa prakAra apane prANoM kA anta kara diyA / bAda meM isI kAraNa ve sIsodiyA kahalAye aura phira yahI unake vaMza kA nAma par3a gyaa| mahArANA pratApa jaise parAkramI, tejasvI vIra puruSa isI vaMza meM paidA hue the| prANihatyA kA kaisA duSpariNAma hotA hai ? yaha jAnane ke lie san 1666 ke akhabAroM meM chapI kalakattA ke eka muslima parivAra kI lomaharSaka ghaTanA sunA rahA huuN| usa parivAra meM pati-patni ke atirikta tIna bacce the| patni sTova jalA kara usa para bhAta car3hAne ke bAda charI se sabjI kATa rahI thii| pati ne eka murgI para churI calAI aura phira kisI kAma se churI vahIM chor3a kara bAjAra calA gayA / kaTatI huI murgI kA krandana suna kara bar3e bacce ko majA AyA to aura vaisA hI majA lene ke lie pitAjI vAlI churI uThA kara usane apane choTe bhAI kI gardana ur3A dii| bacce kI cillAhaTa se bhAgatI huI mA~ ghaTanAsthala para AI aura gusse meM vivekahIna hokara apane hAtha kI sabjI vAlI churI se usa bacce kA peTa cIra diyaa| udhara eka baccA sTova se jala mraa| isa prakAra murgI kI hatyA ne eka miniTa meM tInoM baccoM kI jAna le lii| kyA aisI ghaTanAe~ par3ha-suna kara bhI loga apanI krUra manovRtti se apanA piNDa chur3Ane kA prayAsa nahIM kareMge ? AcArya siddhasena ne vikramAditya se, hemacandrasUri ne kumArapAla se aura hIravijayasUri ne samrATa akabara se "amArI pravartana" karavAyA thaa| usakA artha hai-rAjAjJA se pazupakSiyoM aura jalacaroM kI hatyA kA niSedha lAgU karAnA / For Private And Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 203 ahiMsA jaina dharma kA hRdaya hai| usI kI rakSA ke lie anya sAre vidhAna haiM : ekkaMciya ettha vayaM niddiTTa jiNavarehiM sarvahiM / pANAivAyaviramaNamavasesA tassa rakkhaTThA // [samasta jinavaroM ne prANAtipAtaviramaNa (ahiMsA) nAmaka eka hI vrata batAyA hai aura zeSa sAre vrata usI kI rakSA ke lie banAye gaye haiM]] bhaktaparijJA nAmaka grantha meM ahiMsA ke viSaya meM likhA tuga na mandarAmro, AgAsAo visAlayaM nasthi / jaha taha jagammi jANasu dhammamahiMsAsamaM natthi // [jaise mandarAcala se U~cA koI parvata nahIM hai- AkAza se adhika vizAla kucha nahIM hai; usI prakAra ahiMsA ke samAna isa duniyAmeM dUsarA koI dharma nahIM hai- aisA jAno] prazna kiyA jA sakatA hai ki yadi jaina dharma meM hiMsA kA itanA virodha kiyA gayA hai aura jaina muni ahiMsaka ke ArAdhaka haiM-ahiMsaka haiM to phira ve apane hAtha meM hiMsA kA sAdhana laTTha kyoM rakhate haiM ? - isakA uttara samajhakara dimAga meM rakha lenA jarUrI hai, jisase apane mana meM koI bhrama na rahe / sAtha hI yadi kisI anya vyakti ke mana meM aisA bhrama utpanna ho jAya to Apa svayaM usakA nirAkaraNa kara skeN| vaise yaha bhrama jainoM kI apekSA jainetara vyaktiyoM meM hI adhika saMbhava hai; kyoMki ve jainamuniyoM ke AcAra - vicAra se anabhijJa hote haiM / For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 204 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kabhI kahIM jaina muniyoM ke eka-do pravacanoM meM ahiMsA ke samarthana yA pratipAdana kI bAta sunakara tathA unake hAtha meM lAThI bhI dekhakara ve sAdhuoM kI ha~sI ur3A sakate haiM - una para yaha Aropa lagA sakate haiM ki unake vicAra aura pracAra meM ekarUpatA kA abhAva hai - unakI kathanI aura karanI meM antara hai - ve ahiMsA ke pAlana kA dUsaroM ko sabhA meM baiTha kara eka ora to lambA caur3A upadeza dete haiM tathA dUsarI ora apane hAthoM meM lAThI bhI rakhate haiM, jisase dUsaroM kI piTAI kI jA sakatI hai dUsaroM kA mastaka phor3A jA sakatA hai ! - bhrama apanI jagaha sahI hai / mujhe isa prazna ke uttara meM kahanA hai ki jainasAdhu jina prayojanoM se apane hAtha meM lAThI rakhate haiM, saMkSepa meM ve isa prakAra haiM : pahalA prayojana hai - vRddhAvasthA meM sahAyatA / zramaNa hajArImala ne rAjasthAnI bhASA meM buDhApe kA varNana kiyA hai : dhaga dhaga kare paga Daga Daga kare nAr3a taga-taga kare naiNa pUro nahIM sUjhe hai kar3akar3a kare hAr3a sar3a-sar3a kare nAka gar3a-gar3a kare peTa hAtha gharaNA dhaje hai | kAnA nahIM suNe hAkA bhaNa bhaNa kare mAkA prasyo du:kha buDhApAro Dokaro amUke hai kahata hajArImala jJAnI vacanoM ke bala are jIva- zrAtamA ! tU aba kyoM na bUjJe hai ? aisA kamajora bUDhA muni bhI lAThI ke sahAre khar3A ho sakatA hai - kucha kadama cala bhI sakatA hai / For Private And Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 205 dusarA prayojana hai - jala kI gaharAI kA jJAna / vihAra ke samaya mArga meM nadI-nAloM ko pAra karane se pahale lAThI se unake jala kI gaharAI jAnI jA sakatI hai| aura bahuta adhika gaharAI na ho to unheM pAra kiyA jA sakatA hai |chotte-chotte palvaloM (jala bhare gaDDhoM yA pokharoM) ko to lAThI ke bala para kUda kara bhI pAra kiyA jA sakatA / jise tairane na AtA ho, aisA muni kisI nadI kI gaharAI jAne binA yadi use pAra karane kA prayAsa kare to vaha DUba sakatA hai. baha sakatA hai arthAta usakA jIvana khatare meM par3a sakatA hai| lAThI jala kI gaharAI kA jJAna dekara usa khatare se hamArI rakSA karatI hai| tIsarA prayojana hai - bImAra kI shaaytaa| vihAra karate-karate mArga meM acAnaka koI sAdhu bimAra ho jAya yA use hArTa aTeka ho jAya to do lAThiyoM se sTrecara banA kara usakI sahAyatA se (usameM use biThA kara) use rAha pAra karAI jA sakatI hai| cauthA prayojana - mArga meM rAta bitAnA / yadi vihAra karate-karate sAdhu-samudAyako rAta rAha meM hI ho jAya to eka cAdara aura lAThiyoM kI sahAyatA se sone lAyaka eka kaimpa banAyA jA sakatA hai| lAThI rakhane ke kucha aura prayojana bhI soca kara nikAle jA sakate haiN| dizAnirdeza ke lie itane prayojana paryApta haiN| ina sabake mUla meM kevala ahiMsA hai| ahiMsA negeTiva hai aura dayA usIkA pojiTiva / donoM ke milana se dharma kA pUrNa rUpa banatA hai : For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 206 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir koDikalyANajaNaNI dukkhaduriyArivagganiTThavaNI / saMsArajalahitaraNI ekA ciya hoi jIvadayA // [karor3oM kalyANoM kI jananI, duHkha pApa zrAdi zatrunoM ko samApta karane vAlI tathA saMsAra sAgara meM naukA ke samAna akelI jIva-dayA hai] dayA hI mitratA kI pAtratA hai / For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 13. bhAvanA bhAvanA hamAre jIvana ke samasta kriyA-kalApoM kI saMcAlikA hai| dAna, zIla, tapa aura bhAva - ina cAroM meM bhAva kI hI mukhyatA hai| kahA gayA hai : dAnaM dahati daurgatyam zIlaM sRjati sampadam / tapastanoti tejAMsi bhAvo bhavati bhataye // [dAna durgati ko jalA detA hai arthAt dAtA sadA sadgati hI pAtA hai / zIla sampadA kA sRjana karatA hai arthAt suzIlatA se vyakti kI zobhA (chabi-imeja) banatI hai| tapasyAse tejasvitA kAvistAra hotA hai arthAt tapasvI bar3A prabhAvaka hotA hai aura bhAva se kalyANa hotA hai] kalyANa hamArA abhISTa hai -lakSya hai| nirdoSa bhAvanA se hI usa lakSya kI prApti ho sakatI hai / bhAvanA ko dUSita karane vAle tIna zalya haiM- mAyAzalya, mithyAtvazalya aura nidAnazalya / dUsaroM ko Thagane kI vRtti mAyA hai| satyapara vizvAsa na rakhanA athavA asatya para vizvAsa rakhanA mithyAtva hai aura kAmabhoga kI lAlasA rakhanA nidAna hai / zalya (kA~TA) zarIra meM kahIM bhI cubhatA rahe to pUre zarIra meM azAnti (baicenI) paidA ho jAtI hai, usI prakAra mAyA, mithyAtva aura nidAna mana meM cubha-cubha kara usameM azAnti asantoSa Adi utpanna kara dete haiM, ye mana ko ekAgra nahIM hone dete aura isI lie bhAvanA nirmala nahIM ho pAtI, jo samasta siddhiyoM kI jar3a hai| For Private And Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 208 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mana meM virakti ko janma dene vAlI bAraha bhAvanAe~ haiM : 1. anityabhAvanA - saMsAra meM jo kucha bhI utpanna hotA hai, vaha saba naSTa bhI hotA hai / janma ke bAda mRtyu aura yuvAvasthA ke bAda vRddhAvasthA anivArya rUpa se AtI hai dhana, bandhu, putra, mitra, kalatra, saundarya, zakti Adi saba kSaNika haiM / zAzvata kebala AtmA yA paramAtmA hai, isalie anitya vastuoM ke pIche daur3a-dhUpa na karake hameM zAzvata sukha dene vAle mokSamArga meM kadama bar3hAne haiM / - 2. azaraNabhAvanA - jaise siMha ke paMjoM meM pha~se hariNa kI rakSA koI nahIM kara sakatA, usI prakAra mRtyu se bhI prANI kI koI rakSA nahIM kara sakatA; kintu mRtyu kevala zarIra ko alaga kara sakatI hai, AtmA ko nahIM - yaha bAta sikhAne vAle paramAtmA haiM - gurudeva haiM - dharma hai; isalie hameM sudeva, suguru aura sudharma kI zaraNa grahaNa karanI hai / 3. saMsArabhAvanA - mithyAtva aura viSaya - kaSAya ke kAraNa jIva caurAsI lAkha jIvayoniyoM meM bhaTakatA rahA hai tathA janma-jarA-mRtyu ke duzcakra se chUTa nahIM pAyA hai / saMsAra ke isa svarUpa ko samajhakara hameM AtmasvarUpa kA dhyAna karanA hai / 4. ekatvabhAvanA - jIva akelA hI garbha meM deha ko dhAraNa karake janma letA hai, zizu ke rUpa meM prakaTa hotA hai aura phira kramazaH bAlaka, kizora, yuvaka, prauDha aura vRddha hokara jalAne yA gAr3ane ke lie apanA zarIra chor3akara cala detA hai aura phira zubhAzubha karmo ke anusAra akelA hI svarga yA naraka ke sukha-duHkha bhogatA hai / paraloka meM prasthAna karate samaya dUsarA koI usake sAtha nahIM AtA - aisA socakara hameM moha se dUra rahanA hai / For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 5. anyatvabhAvanA - zarIra aura jIva meM bhinnatA hai / zarIra jIva nahIM hai aura jIva zarIra nahIM hai / zarIra to anta meM yahI chUTa jAtA hai; parantu jIva nahIM chUTatA / saMsAra ke samasta bhautika padArtha nirjIva haiM - kSaNika haiM / jIva saba prANiyoM meM zAzvata hai / yaha socakara hameM AtmasmaraNa karanA hai / 6. azuci bhAvanA : zarIra mala, mUtra, mAMsa, haDDI Adi apavitra durgandhamaya vastuoM se bharI huI camar3I kI eka thailI ke atirikta aura kyA hai ? vaha aisI mazIna hai, jo sundara sugandhita madhura svAdiSTa bhojana ko bhI kucha hI ghaMToM meM viSTA banA detI hai / aisI ghinaunI dehake sukhake lie pApAcaraNa karanA mUrkhatA hai, jo hama se chUTa nahIM pA rahI hai / use chor3ane kA hameM prayAsa karanA hai / 7. Asrava bhAvanA : prazasta aura aprazasta kAryoM se puNya aura pApa karatA huA jIva jina karmoM kA Asrava karatA hai, ve hI usakI mukti meM bAdhA DAlate haiM / ber3I ber3I haibhale hI vaha lohe kI ho yA sone kI, bA~dhatI jarUra hai / sukha bhI jIva ko bhoganA par3atA hai aura duHkha bhI / ye donoM kSaNika haiM / inheM chor3a kara hameM zAzvata mukti sukha pAne kA hI prayAsa karanA hai / 8. saMvara bhAvanA : samyaktva, vrata, kaSAya vijaya, manavacana-kAyA ke yogoM kA abhAva - ye saba saMvara ke rUpa haiM / pA~ca samitiyA~, tIna guptiyA~, dazalakSaNa dharma, anuprekSA, parISaha vijaya aura pA~ca prakAra kA cAritra - ye saba usa saMvara ke sAdhana haiM / sAdhanoM ko apanA kara hameM saMvara ko jIvana kA aMga banAnA hai / 14 For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 210 6. nirjarA bhAvanA : anazana Adi bAhya aura prAyazcita Adi chaha Abhyantara tapa karane se karmoMkI nirjarA hotI hai| isake atirikta zubhAzubha phala bhogane para bhI nirjarA hotI hai / isa prakAra nirjarA ke do bheda ho jAte haiM - tapasyA kRta nirjarA aura phala bhogajanya nirjarA - dUsarI nirjarA to sabhI prANiyoM kI anAyAsa hotI rahatI hai; parantu pahalI nirjarA ke lie tapasyA karanI par3atI hai| nirjarA se mokSa kA mArga kramaza: choTA hotA jAtA hai / isake lie yathA zakti nidAnarahita tapasyA hameM karate rahanA hai / / 10. loka svarUpa bhAvanA : ananta AkAza ke bIca meM jIvAjIvAdi se paripUrNa loka hai / usake zikhara para ananta siddha virAjamAna haiN| AgakI lapaTa jisa prakAra Upara kI ora uThatI hai, usI prakAra AtmA bhI UrdhvagAmI haiaisA socakara hameM usakI Urdhvagati meM sahAyaka bananA hai / 11. bodhidurlabha bhAvanA : jisa prakAra samudra meM gire hue ratna kA phira se pAnA atyanta durlabha hai, usI prakAra manuSyabhava bhI dubArA pAnA durlabha hai / manuSya-bhavameM bhI mithyAtvakA aisA cakra hai ki usase bacakara samyaktva prApta karanA aura bhI durlabha hai / aisA soca kara prApta samyaktva ko sadA TikAye rakhanA hai / 12. dharmabhAvanA : jinezvara vItarAga devane do prakAra ke dharma kI prarUpaNA kI hai / pahalA zrAvaka dharma hai aura dUsarA zramaNa dharma / durgati meM girane vAle jIva kA jo uddhAra karatA hai, vaha dharma hai, hameM aise dharma kA avalambana lenA hai| ina bAraha bhAvanAoMkA yahA~ bahuta saMkSipta paricaya diyA gayA hai / For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 211 mana rUpI bhavana meM samyag jJAna, samyagdarzana aura samyaka cAritra ke paMkhe to lage hoM; parantu unameM yadi gati na ho to kyA lAbha ? bhAvanA hI unakI gati hai| svAsthya ke lie auSadha aura pathya (paraheja) donoM Avazyaka mAne jAte haiN| usI prakAra AcaraNa aura bhAvanA donoM mAnasika zAnti ke liye Avazyaka haiM - aisA mAnanA cAhiye / . bhAvanA se mana-bhavana vAtAnukUlita bana jAtA hai / phira na to vaha krodha aura abhimAna kI garmI se prabhAvita hotA hai aura na mAyA aura lobha kI ThaNDa se hI ! yadi koI tAlemeM cAbI ulTI dhumAye to hAthameM chAlA par3a jAyagA, para tAlA nahIM khulegaa| khulegA tabhI jaba use ThIka dizAmeM ghumAyA jAyagA / mana bhI eka aisI hI cAbI hai| use saMsAra kI dizAmeM na ghumA kara paramAtmA kI dizAmeM ghamAyeM to mukti kA tAlA khala jAye - mokSa mila jAye / vaha bhAvanA hI hai, jo mana ko anukUla dizAmeM ghumA sakatI hai| AtNakalyANa kI sAdhanA meM buddhise adhika bhAvanA kI AvazyakatA hotI hai| vahI janma-maraNa ko miTA sakatI hai : bhAbanA bhavanAzinI // [bhAvanA bhava (janma-jarA-mRtyu rUpa cakra) kI nAzikA hai] amAvasa ko Apane kabhI cA~da dekhA hai ? mana meM yadi kaSAyoM kA andhakAra chAyA huA ho to prAtmadarzana asaMbhava ho jAyagA / yahI ho bhI rahA hai / bhAvanA usa a~dhere ko naSTa karane kI zakti hai / For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 jaise tantu (dhAge) hoMge, vaisA hI paTa (vastra) bnegaa| jaisI bhAvanA hogI, vaisI hI siddhi hogii| yAdRzI bhAvanA yasya, siddhirbhavati tAdRzI // [jisakI jaisI bhAvanA hotI hai, use vaisI hI siddhi prApta hotI hai] bar3e mullA ne eka dina kisI hindU mitra se kahA ki tumhAre rAma adhika tAkatavara haiM yA hamAre khudA - isa ko jA~ca karanI cAhiye / hinda : "kaise kare ? kauna-sI kasauTI banAyeM jA~cake lie ?" mullA : "aisA kareM ki pahale tuma isa khajUra ke jhAr3a para car3ha kara (apane iSTadeva kA smaraNa karake) jamIna para kUdo / phira maiM bhI kUdgA / jisakA iSTadeva zaktizAlI hogA, vaha baca jAyagA aura dUsarA ghAyala ho jAyaNA / " hindU : "ThIka hai / maiM tumhArA prastAva maMjUra kara letA huuN| calo kuudo|" mullA : "nahIM pahale tumhIM kuudo|" hindU : "acchI bAta hai / maiM kUda letA huuN|" aisA kaha kara hindU khajUra para car3ha gayA aura "zrIrAma !" bolate hue nIce kUda par3A / usakA bAla bhI bA~kA nahIM huA / aba AI mullA kI bArI / vaha socane lagA - "hindU ke rAma kI to parIkSA ho gaI / aba mere khudA kA nambara hai / maiM unake nAma ko pukAra kara kUdU gA; kintu kyA patA For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 213 ve isa samaya ArAma pharamA rahe hoM aura mujhe bacAne na Aye / yadi A gaye to ThIka; parantu nahIM Aye to kyA hogA ? maiM phokaTa maiM mArA jAU~gA / " Akhira usane donoM nAma eka sAtha pukAra ne kA nizcaya kara liyaa| phira khajUra para car3ha kara pukArA : "jaya rAma khudaiyA ! jaya khudA ramaiyA !!" ___ aura kUda par3A / koI nArAz2a na ho - isa dRSTi se eka bAra rAma kA aura dUsarI bAra khudA kA nAma pahale pukAra liyA, parantu vaha baca nahIM sakA / usakI eka TA~ga TUTa gaI / na rAmane rakSA kI aura na khudAne / saMzayAtmA vinazyati // [jise saMdeha hotA hai, vaha naSTa ho jAtA hai] bImAra hone para koI vyakti yadi eka golI homiyo paithika kI, eka bAyokemika kI, eka Ayurvedika kI aura eka elopaithika kI milAkara khAnA zurU kare ki kisI-nakisI se kucha-na-kucha to lAbha ho hI jAyagA to pariNAma kyA hogA ? Apa svayaM soca sakate haiM / svAsthya ke lie kisI eka paithI para pUrI zraddhA rakha kara usIkA pahale ilAja karanA cAhiye / usase lAbha na ho to phira paithI badalI jA sakatI hai| maulAnA rUbhI apane ziSyoM ke sAtha kisI kheta meM gaye / vahA~ kisAnane dasa-dasa hAtha gahare pacAsa gaDDhe khoda rakkhe the aura unameM jala na nikalane ke kAraNa vaha ikkAvanavA~ nayA gaDDhA khodane kI taiyArI kara rahA thaa| rUmI ne kahA ki yadi pacAsa gaDDhe alaga-alaga na khoda kara isa kisAna For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 ne pUrI zakti eka hI gaDDhe meM lagA dI hotI to sau Der3ha sau hAtha gaharAI para hI pAnI nikala AtA / yahI bAta sAdhanA ke kSetra meM hai| kisI eka lakSya para manako kendrita karake pUrI zakti se usakI prApti ke lie prayatna karane vAlA hI saphala hotA hai| zarta yahI hai ki usa prayatna meM bhAvanA ko bhI zAmila kara liyA jAya / prabhu mahAvIra ne eka sUtra diyA hai : je AsavA te parissavA / je parissavA te prAsavA // -prAcArAMgasatra [jo AsravahaiM, ve hI saMvara haiM aura jo saMvara haiM ve hI Asrava haiM] isakA tAtparya yaha hai ki bhAvanA kI vizeSatA ke kAraNa jo karmavandha ke sthAna haiM, ve hI karmanirjarA ke sthAna bana jAte haiM aura jo karmanirjarA ke sthAna haiM, ve hI karmabandha ke sthAna bana jAte haiN| eka choTe-se udAharaNa dvArA maiM isa bAta kI puSTi karane kA prayatna karatA hU~ : do mitra the-rAma aura zyAma / eka dina rAma ne zyAma se kahA ki Aja nagara ke vizAla mandira meM eka paha~ce hue mahAtmA kA dhArmika pravacana hone vAlA hai| sunane calate haiN| zyAma ne kahA : "nahIM mitra ! kyA lAbha hai pravacanoM se ? dharmadhyAna, bhakti, upadezazravaNa, zAstroM kA adhyayana-ye to sAre vRddhAvasthA ke kAma haiN| hama to kizora haiN| abhI to hamAre khelane-khAne ke dina haiM / amuka TaoNkIja meM eka naI For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 215 philma lagI hai| amitAbha baccana, hemA mAlinI aura amajadakhAna usake ekTara-ekTasa haiN| use dekhane cle| ___ donoM apanI bAta para dRDha rhe| kisIne dUsare kA prastAva nahIM mAnA / donoM alaga-alaga dizAoM meM ravAnA ho gye| eka mandira meM pravacana sunane calA gayA aura dUsarA TaoNkIja meM philma dekhne| pravacana meM rAma baiTha to gayA, parantu usakA mana usameM nahIM lgaa| vaha socane lagA ki idhara na Akara yadi maiM yadi zyAma ke sAtha philma dekhane gayA hotA to kitanA AnaMda AtA ! mitra bhI nArAja nahIM hotaa| yahI bAta idhara TaoNkIja meM baiThA-baiThA zyAma socatA hai ki yadi maiM idhara na Akara rAma ke sAtha mandira meM pravacana sunane gayA hotA to kAna pavitra ho jAte-jIvanasudhAra kI kucha preraNA milI hotI aura phira mitra bhI nArAja nahIM hotaa| isa prakAra donoM kA mana apane abhISTa sthAnoM para nahIM lgaa| pravacana aura philma samApta hote hI donoM eka-dUsare kI prazaMsA karane aura dhanyavAda dene ke lie cala pdd'e| usI sthAna para donoM Amane-sAmane A mile aura donoMne ekadUsare ko nArAja karane kI apanI-apanI bhUla kabUla kii| isa dRSTAMta se Apa samajha gaye hoMge ki bhAvanA kaisA rola adA karatI hai ! rAma ke lie saMvara kA sthAna bhI Asrava kA kAraNa bana gayA aura zyAma ke lie prAsrava kA sthAna bhI saMvara kA kAraNa bana gyaa| For Private And Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 216 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUrvabhava kA saMskAra aura ghara kA tiraskAra pAkara chaha varSa kA eka bAlaka vallabhIpura ke upAzraya meM AyA / upAzraya kA dvAra khulA thA / bAlaka ne usameM birAjamAna AcAryazrI ke caraNa pakar3a kara prArthanA kI ki dIkSA dekara Apa mujhe apanA ziSya banA lIjie / zrAcAryazrI ne kahA : " vatsa ! hama tumhAre mAtA-pitA kI anumati pAye binA tumheM dIkSita nahIM kara sakate / bAlaka : "anumati maiM Apa ko abhI dilA detA hU~ / Apa mere sAtha ghara caliye / " AcAryazrI cala par3e / ghara pahu~ca kara bAlaka ne mA~-bApa se kahA : "maiMne saMsAra chor3a diyA hai / ye AcAryazrI haiM / maiM inakA ziSya bananA cAhatA hU~ / Apa inheM dIkSA kI anumati de dIjiye / " mA~-bApa ne kahA : "gurudeva ! eka hI zarta para hama dIkSA kI anumati de sakate haiM ki dIkSA ke samaya bAlaka kA nAma Apa aisA rakheM ki usase isake mA~-bApa kA Isako smaraNa hotA rahe / ' 37 AcAryazrI ne svIkRti de dI / isa prakAra anumati prApta hote hI dIkSA dekara bAlaka kA nAma " umAsvAti" rakhA gayA, kyoMki umA bAlaka kI mAtA kA nAma thA aura svAti pitAkA. ye vahI umAsvAti the, jinhoMne amara grantha " tattvArthasUtra" kI racanA kI, jo digambaroM aura zvetAmbaroM kA sarvamAnya zAstra hai / bhAvanA hI thI yahA~, jisane bAlaka kA kalyANa kara diyA. paradeza se lauTA huA eka AdamI apane sAtha aneka kalAtmaka vastue~ le kara AyA / usane vastue~ dikhAne For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 217 ke lie aneka mitroM ko nimantrita kiyA / mitra nimantraNa pAkara ghara A bhI gaye aura usa AdamI ne eka-eka vastu uThAkara usakA paricaya denA prArambha hI kiyA thA ki akasmAt balba phyUja ho gayA / aba andhakAra meM yadi vaha kevala zabdoM kA prayoga karatA rahe to kyA una mitroM ko pUrA santoSa hogA ? bilkula nahIM / yahI bAta hamAre dhArmika pravacanoM meM hotI hai | zrAvaka-zrAvikAoM kI bhAvanA kA balva phyUja ho gayA hai, isIlie hamAre koI zabdoM se kisI ko santoSa nahIM hotA / hA~, jinakI bhAvanA kA balba jala rahA hai, unheM Aja bhI santoSa hotA hai - ho rahA hai / lAlaTena kI haMDI para kAjala jamA ho to laukA prakAza bAhara nahIM A pAtA; usI prakAra yadi bhAvanA azuddha ho - usa viSayakaSAya kI kAlimA lagI ho to AtmA kA prakAza prakaTa nahIM ho pAtA / z2arUrata hai- usa kAlimA ko miTAne kI / pravacana sAyarana ke samAna bhAvanA ko jagAne ke lie hai / sAdhu opareTara hai / merI taraha pratidina vaha paune nau baje se dasa baje taka sAyarana bajAtA hai; kintu hote haiM kucha loga, jo sAyarana kI AvAz2a sunakara bhI sote hI rahate haiM / vidyArthI ko dekha kara Apako vidyAlaya kI yAda A jAtI hai, pulisa ko dekha kara jela kI aura DaoNkTara ko dekhakara aspatAla kI / usI prakAra sAdhuko dekhakara Apako kisakI yAda AnI cAhiye ? siddhazilA kI yA mokSakI; kyoMki mokSa kI sAdhanA meM usane apanA jIvana samarpita kara diyA hai / kahA hai : For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 218 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajarAmaravatprAjJo vidyAmarthaJca cintayet / gRhIta Iva kezeSu mRtyunA dharmamAcaret // [ vidyA aura dhana kA saMcaya to buddhimAn apane ko ajara amara mAna kara kare; kintu mRtyu ne mere keza pakar3a rakkhe haiM- aisA mAnakara dharma kA zrAcaraNa kare ] mRtyu to AyagI hI; parantu jo dharmAtmA hai, vaha usase udvigna nahIM hogA / usako sAmane rakhakara hI to usane dharmAcaraNa kiyA hai ! yaha socA hai : nityaM sannihito mRtyuH karttavyo dharmasaMgrahaH // [ mauta sadA pAsa hI khar3I hai; isa lie mujhe dharma kA saMgraha karanA hai ] isa prakAra dharmasaMgraha ke lie preraNA bhAvanA hI detI hai / bhAvanA kI jAgRti meM dravya bhI bahuta sahAyaka hotA hai / rAvaNa cAhatA thA ki azoka vATikA meM baiThI huI sItA svecchA se mujhe svIkAra kara le / mantriyoM ne salAha dI ki Apa veza badalane meM kuzala haiM / saMnyAsI kA veSa pahinakara sItA ko curA lAye the; usI prakAra rAma kA veza pahinakara sItA ke sAmane cale jAiye / vaha Apako svIkAra kara legI / rAvaNa ne kyA kahA ? vaha bolA ki yaha prayAsa maiM pahale hI kara cukA hU~; parantu usa valkaladhArI rAma kA veza pahinate hI merI vAsanAe~ vilIna ho jAtI haiM - vikAra vilupta ho jAte haiM - kAmanAe~ kosoM dUra bhAga jAtI haiM! sArA gur3a gobara ho jAtA hai; kyA karU~ ? For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 veza kA bhAvanA para prabhAva isa uttara se pramANita hotA hai yahI kAraNa hai ki sAmAyika ke lie veza badalanA Avazyaka mAnA jAtA hai : sAmAiyammi ukae samaNo iva sAvano havai jamhA / e eNaM kAraNe NaM bahuso sAmAiyaM kujjA / [sAmAyika karane para zrAvaka zramaNa ke samAna ho jAtA hai| isa kAraNa bAra-bAra sAmAyika kI jAnI cAhiye | sAmAyika to Apa karate haiM; parantu usake battIsa doSa kauna se haiM ? yaha to mAlUma na ho to nirdoSa sAmAyika kaise hogI ? aura jaba taka nirdoSa sAmAyika Apa nahIM karate taba taka zuddha bhAvanA kI jAgRti kaise hogI ? dhana ke lie dhanavAnoM kI ArAdhanA kI jAtI hai to sAmAyika ke lie bhI zramaNoM kI upAsanA karanI hogI; kyoMki zramaNa nirantara sAmAyika meM hI rahate haiN| ve hI sAmAyika kI kalA meM kuzala hote haiN| jo isa kalA meM kuzala nahIM haiM-aisA Apa mAna sakate haiN| z2arA-sA dhana pAne ke lie loga naukarI DhUDhate haiM - iMTaravyU dene ke lie bar3e-bar3e oNphisoM meM daur3e jAte haiM ; parantu maiM Apa sabako nimantraNa detA huuN| Apa mere Aphisa meM aaiye| binA iMTaravyU liye hI maiM sabako karor3apatiarabapati banA detA hai| maiM Apako sAmAyika kI savisa de dUMgA aura tatkAla Apake jIvana meM kitanA parivartana A jAtA hai ? use dekhiye - parakhiye - mUlyAMkana kIjiye usakA ! karor3apati - arabapati, rASTrapati Adi saba Apako vandana kreNge| ApakA gaurava una sabase adhika hogaa| kyA taiyAra haiM Apa isake lie ? For Private And Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 220 Apa kaheMge : "mahArAja ! zakti to hai, para bhAvanA nahIM hai|" svAmI vivekAnanda amerikA meM gaye the| vahA~ unakI pratibhAse camatkRta hokara eka mahilAne prArthanA kI : "mujhe Apake samAna tejasvI bAlaka caahiye| Apa mujhase vivAha kara lIjiye, jisase Apake samAna pratibhAzAlI putra prApta karane kI merI abhilASA pUrI ho sake / " unhoMne uttara diyA : "yadi aisI ApakI abhilASA hai to Apa mujhe hI apanA putra mAna lIjiye mAtAjI ! jIvanabhara vivAha na karane kA jo maiMne vrata liyA hai, mujhe usakA pAlana karanA hai| vrata jIvana hai meraa| vrata ko tor3anA mere lie mRtyu se bar3ha kara duHkhada hogaa|" ise kahate haiM - bhAvanA kI dRddh'taa| eka dina unake pA~voM meM jUte kI ora saMketa karate hue kisI ne unase kahA : "svAmIjI ! Apane pA~voM meM amerikana jUte kahoM pahina rakkhe haiM ?" bole : "bhAI ! pA~va mere daukara haiN| naukara kisI bhI deza kA ho sakatA hai| hA~, mastiSka bhAratIya hai-vicAroM meM bhAratIyatA hai; isalie mastaka bhAratIya sApha se DhakA hai|" hamArA mastiSka buddhi kA nivAsa hai / vaha zuddha bhAvanA se alaMkRta honA caahiye|" vivAha ke samaya "sAvadhAna" zabda sunakara svAmI rAmadAsa vivAha maNDapa se bhAga gye| unhoMne socA ki yahA~ khatarA hotA hai, vahIM sAvadhAna ho jAnA cAhiye / For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 221 eka jagaha dulahana kI vidAI ho rahI thI eka bAlaka ne apane pitAjI se kahA : "bApU ! yaha dulahana kyoM ro rahI hai ?'' pitA ne kahA : beTe ! yaha mA~-bApa ko chor3a kara jA rahI hai| isalie ise ronA A rahA hai|" bAlaka : "aura bApU ! yaha dulhA kyoM nahIM ro rahA hai ?" pitA : "beTe ! ise rone kI jaldI nahIM hai; kyoMki Age jIvana-bhara ise ronA hI ronA hai|" vivAha ke bAda pahale "jAna' (rAjasthAna meM barAta ko jAna kahate haiM) jAtI hai aura bAda meM "vara'' kI bidAI hotI hai| jAna ke bAda vara milAne se banatA hai - jAnavara arthAta vaivAhika jIvana meM jAnavara kI taraha kaSTa sahane par3ate haiN| zAyada yahI socakara rAmadAsa banArasa cale gaye aura saMnyAsa lekara AtmakalyANa meM laga gye| tukistAna ke kisI bAdazAhane bhArata meM yaha jAnane ke lie eka pratinidhi-maNDala bhejA ki yahA~ ke bAdazAhoM kI apekSA bhArata ke rAjAoM kI Ayu adhika lambI kyoM hotI hai| pratinidhimaNDala bhArata meM Akara dillI ke semrATa se milaa| apanI samasyA samrATa ke sAmane rkhii| samrATa ne uttara meM kahA : "Apako bagIce meM eka bar3a ke jhAr3a ke nIce ThaharanA hogaa| jisa dina dina vaha jhAr3a sUkha jAyagA usI dina ApakI samasyA kA samAdhAna kiyA jAyagA / usase pahale nhiiN|' pratinidhi isa bAta se bahuta ghabarAye; parantu unheM apane prazna kA uttara to prApta karanA hI thA; isalie jaisA For Private And Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 samATa kaheM, vaisA karanA jarurI ho gayA thaa| ve bar3a ke jhAr3a ke nIce ThaharA diye gye| usakI vizAla chAyA meM pratinidhiyoM ke lie eka-eka palaMga DAla diyA gyaa| ve dina-rAta usI ke nIce rahane lge| bhojana bhI unake lie vahIM pahu~cA diyA jAtA thaa| zauca, snAna Adi ke lie chuTTI milatI thii| saba pratinidhiyoM kI naz2ara hamezA jhAr3a para hI lagI rahatI aura ve "hAya-hAya" karate rahate tathA socate rahate ki itanA bar3A jhAr3a hai - patA nahIM, kaba taka sUkhegA - kaba apane prazna kA uttara milegA aura kaba apane deza lauTa kara hama apane bIbI-baccoM se mila pAyeMge / chaha mahInoM bAda vRkSa sUkha gyaa| bar3I khuzI se unhoMne yaha sUcanA samrATa ko dii| samrATa ne uttara diyA ki jisa prakAra ApakI AhoM se vRkSa sUkha gayA, usI prakAra jisa bAdazAha ke lie prajAjanoM kI aAheM nikalatI haiM, vaha alpAyu hotA hai| yahA~ ke samrATa prajA kI sevA kara ke AzIrvAda lete haiM; isalie dIrghAyu hote haiN| 'tulasI' hAya garIba ko kabahu na niSphala jAya / muI khAla ko sA~sasoM lauha bhasma vhai jAya // anta meM bhAvanA kA prabhAva batAne vAlI eka choTI-sI kayA aura sUnAkara maiM Aja kA apanA vaktavya samApta kruNgaa| eka bAdazAha ghor3e para savAra hokara jaMgala meM zikAra khelane gyaa| vahA~ sAthiyoM se bichaDa jAne ke bAda bhUkha-pyAsa aura thakAvaTa miTAne ke lie eka kheta ke nikaTa pahu~cA / kheta meM ganne khar3e the| kheta kI mAlakina eka buDhiyA thI / For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 223 ghor3A eka per3a se bA~dha kara bAdazAha ne khetameM praveza kiyaa| vahA~ mAlakina se prArthanA kI : "mAtAjI ! maiM eka bhUkhA-pyAsA musAphira huuN| yadi Apa eka gannA de deM to maiM use cUsakara apanI bhUkha-pyAsa donoM miTAne meM thor3I saphalatA pA sakatA huuN|" / buDhiyA bolI : "baiTho beTA ! isa khATa para baiThakara thor3a vizrAma kara lo| gannA cUsane meM tumheM bahuta samaya lgegaa| maiM tumheM ganne kA rasa hI lA detI huuN| pIkara apanI bhUkha-pyAsa para kAbU pA lenaa|" yaha kaha kara buDhiyAne DhAka ke pattoM meM se eka todd'aa| usakA donA bnaayaa| donA lekara vaha eka ganne ke pAsa gaI / ganne ko kA~TA cubhoyA aura jyoM hI kA~TA bAhara nikAlA, rasa kI dhAra chUTa pdd'ii| usase donA bhara liyA aura kA~Te se punaH cheda banda karake bAdazAha ke hAtha meM donA de diyaa| ganne kA svAdiSTa rasa pIte hue bAdazAha ne vicAra kiyA ki kisAnoM ko kudarata kitanI acchI phasala detI hai ! maiM mahala meM lauTakara inakA Taiksa dUnA kara duuNgaa| isake bAda rasakA eka daunA aura maaNgaa| buDhiyA gaI bhI; parantu isa bAra ATha-dasa gannoM meM kA~Te cubhone para eka daunA bar3I muzkila se bhara paayaa| isakA kAraNa pUchane para buDhiyAne batAyA ki yA to mere bhAgya badala gaye haiM yA yahA~ ke bAdazAha kI nIyata badala gaI hai| For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 yaha sunakara bAdazAha ne Taiksa AdhA karane kA nirNaya kara liyA / phalasvarUpa tIsarI bAra donA bahuta AsAnI se bhara gayA / usane donA thamAte hue kahA ki zrApa hI hamAre bAdazAha haiM / ina gannoM ke rasa se maiM pahicAna gaI hU~ / bhAvanA kA phasaloM para bhI jaba aisA asara hotA hai, taba mitroM para kyoM na hogA ? sadbhAvanA mitratA kA poSaNa karatI hai / For Private And Personal Use Only *
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14. mAnavatA cattAri paramaMgANi dullahAriNa ya jaMtuNo / mANussattaM suIsaddhA saMjamammi ya vIriyam // isa gAthA meM manuSyatva, zruti, zraddhA aura saMyama meM parAkrama-ina cAra zreSTha aMgoM ko prANiyoM ke lie durlabha batAyA hai| ina meM manuSyatva ko sabase pahale ginAyA gayA hai| caurAsI lAkha jIvayoniyoM meM bhaTakate hue prANiyoM ke lie manuSya ke rUpa meM janma lenA durlabha hai / kevalajJAna manuSya ko hI prApta hotA hai aura vahI mokSa kA adhikArI banatA hai| manuSya kA jo kartavya hai, vahI mAnavatA kahalAtI hai| saMskRta meM manuSya kI paribhASA isa prakAra kI gaI hai : matvAhitAhitaM jJAtvA, kAryANi karttavyANi, sIvyanti kurvanti iti manuSyAH / hita aura ahita ko, bhalAI aura burAI ko jAnakara jo kartavyoM kA pAlana karate haiM, ve manuSya haiM / vivekase hI manuSya kA stara jJAta hotA hai| usakA mApadaNDa usakI sampadA nahIM, buddhimattA hai| kisI manuSya kA mulyAMkana una vastuoM aura vyaktiyoM ke mUlyAMkana ke samAna hogA, jinase vaha ghirA rahatA hai| satsaMgati aura kusaMgati se vaha banatA-bigar3atA hai| eka iMgliza vicAraka ne bahuta ThIka likhA hai : "mujhe batAo ki tuma kinake sAtha rahate ho? aura maiM batA dUMgA ki tuma kyA ho|" For Private And Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 paristhitiyA~ bhI manuSya kA bhaviSya nirdhArita karatI hai| eka niSkarSa ke anusAra samAja se tiraskRta hone para manuSya dArzanika, zAsana se pratAr3ita hone para vidrohI, parivAra se upekSita hone para mahAtmA aura nArIse anAhata hone para devatA bana jAtA hai| kisI vicAraka ne manuSya ke cAra AzramoM kI tulanA gaNita ke cAra mUla tattvoM se karate hue kahA hai ki brahmacaryAthama jor3a ke samAna hai; usameM vRddhi aura zakti kA saMcaya kiyA jAtA hai / dUsarA gahasthAzrama bAkI ke samAna hai, jisameM buddhi aura zakti kharca kI jAtI hai| tIsarA vAnaprasthAzrama guNA ke samAna hai, jisameM anubhava mUlaka jJAna kI jhapATe se vRddhi hotI hai aura cauthA saMnyAsAzrama bhAga ke samAna hai, jisameM apane anubhavoM se prApta uttama jJAna kA samAja meM vitaraNa kiyA jAtA hai| loga samudra ke pAsa kyoM nahIM jAte ? isalie ki vaha ghamaNDa se kolAhala karatA rahatA hai- khArA jala usake peTa meM rahatA hai| samudra kA jala jaba bAdalo meM pahu~ca kara jagat ko dekhatA hai, taba usakA ghamaMDa calA jAtA hai| usameM namratA aura madhuratA A jAtI hai| nadI meM kitanA vinaya hai ? samudra ko apanA sarvasva detI rahatI hai| phira bhI kahatI hai- maiMne koI bastu na dI ! (na+dI-nadI) yaha vinaya hI use samudra se mahAn banAtA hai / pazu-pakSI aura manuSya usake samIpa jAte hai aura apanI pyAsa bujhA kara parama tRpti kA anubhava karate haiN| isI prakAra yadi manuSya meM bhI namratA ho- usakI vANI meM madhuratA ho to usake prati logoM kA AkarSaNa bar3ha jaaygaa| For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 227 bijalI kA baTana U~cA ho to kamare meM a~dherA chAyA rahatA hai aura yadi nIcA ho jAya - nama jAya to prakAza ho jAtA hai| 'mana' ko ulaTane para 'nama' banatA haiM / ahaMkAra ko aMkuzameM rakhane ke lie namaskAra kI z2arUrata hai; isI lie jaina dharma meM pracalita sabase bar3e mantra kA nAma 'namaskAra mantra' hai / eka rUpaka dvArA vinaya para bahuta acchA prakAza DAlA gayA hai| samudra ne eka dina nadI se kahA : "tU bahuta-sI cIjeM apane sAtha bahA-bahA kara bheMTa karatI hai, parantu mujhe unase santoSa nahIM hai / " nadI : "to Apa kyA cAhate haiM ? jo bhI cAhate hoM, nissaMkoca batA dIjiye / Apako santuSTa karane ke lie maiM use le AU~gI :" samudra : "maiM vetralatA se milanA cAhatA huuN| kyA use lA sakegI tU ?" nadI : "kyoM nahIM ? jaba maiM bar3e-bar3e per3oM ko apane sAtha bahA lAtI hU~ to vetralatA mere sAmane kirA kheta kI mUlI hai ? maiM abhI lAtI huuN|" phira nadI ne bADha para bADha lAkara vetralatAko ukhAr3anA cAhA, kintu usameM use jarA bhI saphalatA nahIM milii| vaha atyanta nirAza hokara samudra ke pAsa AI aura bolI : jisameM vinaya hotA hai- namratA hotI hai, use ukhAr3ane kI zakti kisI meM nahIM hai| maiMne apanI bAr3ha ke dvArA use ukhAr3anA cAhA aura vaha tatkAla jhuka gii| maiM kyA karatI? For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 228 usakI namratA ke sAmane merI zakti kucha bhI kAma nahIM A sakI / maiM hAra gaI / kSamA kareM / " I Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samudra : "tere ahaMkArako miTAne ke hI lie maiMne tujhe vetralatA lAne kA kArya sauMpA thA / jaba grAmINa kanyAe~ maTake lekara tere taTa para pAnI bharane AtI haiM, taba ve bhI tujhe namratAkA pATha par3hAtI haiM / maTake hAthoMmeM lekara yadi ve sIdhI khar3I rahe to maTakoM meM jala nahIM bhara jAtA / jala bharane ke lie pahale unheM apane zarIra jhukAne par3ate haiM aura phira maTake bhI ! nadI : " jI ! maiM samajha gaI acchI taraha jAna gaI ki jIvana meM namratAkA sthAna kitanA mahattvapUrNa hai ! vinaya, sevA, sahAyatA Adi guNoM ke samUha ko hI dharma kahate haiM / dharma hI hai, jo pazu se manuSya ke antara ko spaSTa karatA hai : -- zrAhAranidrAbhayamaithunaJca sAmAnyametatpazubhirnarANAm / dharmo hi teSAmadhiko vizeSo dharmeNa hInAH pazubhiH samAnAH // [ AhAra, nidrA, bhaya aura maithuna - ye pravRttiyAM pazu aura manuSya donoM meM hotI haiM; parantu akelA dharma hI manuSyoM meM adhika hotA hai / jo dharma se rahita haiM, ve manuSya pazutulya haiM ] bRhadAraNyakopaniSad meM likhA hai : idaM mAnuSaM sarveSAM bhUtAnAM madhu // [ manuSya samasta prANiyoM kA madhu hai- uttama prANI hai yaha manuSya / ] jisa prakAra phUloM meM rasa uttama hotA hai madhu usI se banatA hai; usI prakAra prANiyoM meM sarvottama manuSya hotA hai karttavya usI meM pratiSThita hote haiM / For Private And Personal Use Only -
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir __226 avajAnanti mAM mUDhA mAnuSoM tanumAzritam / / - gItA (ve bhole haiM, jo 'manuSya' ke zarIra meM rahane vAle 'maiM' (AtmA yA paramAtmA) kA apamAna karate haiM mahAbhArata ke zAntiparva meM likhA huA hai : guhya brahma tadidaM vo bravImi na mAnuSAczreSThataraM hi kiJcit // [tuma logoM ko maiM eka bahuta gupta bAta batA rahA hU~ ki manuSya se adhika zreSTha isa duniyA meM kucha bhI nahIM hai] eka rUpaka se yaha bAta siddha kI jAtI hai| suniye cA~dI kI sillI ne kahA : "maiM to cA~da ke samAna camakatI huuN|" sonA : "maiM sUraja kI taraha camakatA huuN|" hIrA : "merA mUlya tuma donoM se adhika hai aura bhAra kama / " peTI : "rakSaka isa duniyA meM bar3A hotA hai| tuma saba mere peTa meM rahate ho / maiM tumhArI saMrakSikA huuN|" tAlA : lekina peTI kI rakSA mere hAtha meM hai, isaliye bar3A maiM huuN|" cAbI : 'tU to mere izAre para hI khulatA aura banda hotA hai; phira ghamaNDa kaisA ?" hAtha : "pagalI ! mere binA to tU hila bhI nahIM sakatI !" sunAra : "tuma saba bekAra jhagar3a rahe ho / peTI, tAle aura cAbI kA AviSkAra manuSya ke mastiSkane kiyA hai / For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 jisa hAtha se cAbI ghumAI jAtI hai, vaha bhI manuSyakA hI hai / sonA, cA~dI aura hIre kA mUlyAMkana bhI manuSya hI karatA hai aura ye saba bhI manuSya ke zarIrakI zobhA bar3hAne ke lie hI vividha alaMkAroM ke rUpa meM parivattita hote rahate haiM; isalie manuSya hI sabase zreSTha hai !" eka AdamI ne apane beTe ko kAgaja para banA haA eka aisA citra dikhAyA, jisameM sAre saMsAra ke deza, bar3e - bar3e nagara, samudra Adi maujUda the| phira usI kAgajako ulaTakara usa para banA huA eka manuSya kA citra dikhAyA / phira kAgaja ke dasa Tukar3e karake bAlaka se kahA ki inheM yathAsthala jamA kara saMsArakA citra phirase taiyAra karake dikhAo / bAlaka ne bahuta koziza kI, parantu una Tukar3oM se saMsAra kI prAkRti spaSTa nahIM ho sakI / Akhira pitAne kahA : "tuma ulTe Tukar3e jamA kara manuSya kI AkRti taiyAra karo aura phira phaTe sthAnoM para kAgaz2a kI cindriyA~ goMda se cipakA do| usake bAda pUre kAgaja ko ulaTa do to saMsAra apane Apa bana jAyagA / usane vaisA hI kiyaa| manuSya ko jor3ate hI sArA saMsAra jur3a gayA / vAstava meM sArA saMsAra manuSya ke pIche hI to hai ! saMsAra ko svAdiSTa banAne vAlA yadi koI namaka hai to usakA nAma manuSya hI hai| usI se saMsArakI zobhA hai / vaha manuSya hI hai, jisane bar3e-bar3e jaMgaloM ko khetoM meM, bagIcoM meM aura vastI meM badala diyaa| bar3e - bar3e bhavana bnaaye| bar3e - bar3e vaijJAnika AviSkAra kiye / candratala para jAkara vahA~ kI miTTI khoda lAyA / kyA nahIM kiyA usane ? parantu svArthavaza usane saMhAraka aztra-zastroMkA nirmANa For Private And Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 231 bhI kara DAlA ! amerikAne eka 'nyUTraoNna' nAmaka aisA bama banAyA hai, jisase kevala jIva hI marate haiM, zeSa sArI jI, baca jAtI haiM / manuSya hI manuSya kA duzmana bana gayA / siMha zikAra na siMha kA, kyoMki jAti hai eka / mAnava kitanA mUrkha hai, itanA bhI na viveka // -satyezvara gItA manuSya manuSya kA saMhAraka bana kara pazuoM se bhI gayAgujarA ho gayA hai| mahAkavi rAmadhArI siMha dinakara kahate haiM : buddhi tRSNA kI dAsI huI mRtyu kA sevaka hai vijJAna / cetatA aba bhI nahIM manuSya vizva kA kyA hogA bhagavAna ! nadI bahanA nahIM chor3atI, samudra maryAdA nahIM chor3atA, cA~da-sUraja camaka nahIM chor3ate aura vRkSa phalanA-phUlanA-chAyA denA nahIM chor3ate to phira manuSya hI kyoM apanA dharma chor3atA haiM ? apane kartavya ko bhUlatA haiM ? AdamI ke bure pakSa ko prakaTa karate hue eka pAzcAtya vicAraka ne likhA haiM : "sirpha AdamI hI rotA humA janma letA hai-zikAyata karatA huA jItA hai tathA nirAza hokara mara jAtA hai|" --sara vAlTara Tempala eka hindI kavi ne Az2a ke AdamI kI durdazA kA kAraNa khuda AdamI ko hI batAte hue kahA hai : AdamI kI zakla se aba Dara rahA hai AdamI AdamI ko laTa kara ghara bhara rahA hai AdamI / AdamI hI mAratA hai mara rahA hai AdamI samajha kucha aAtA nahIM kyA kara rahA hai AdamI / / For Private And Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 AdamI aba jAnavara kI sarala paribhASA banA bhasma karane vizva ko vaha Aja durvAsA banA / kyA jarUrata rAkSasoM kI cUsane insAna ko AdamI hI AdamI ke khUna kA pyAsA banA / / jisa prakAra gAya-gAya kI eka jAti hai aura hAthIhAthI kI eka jAti, usI prakAra manuSyamAtra kI bhI eka hI jAti hai; parantu AdamIne jAtibheda kI kalpanA karake vizAla mAnavasamAja ke Tukar3e-Tukar3e kara diye : bhedaH kRto manuSyeNa, 'na dhAtrA samazinA / zIlaM cihna sujAtasya, na jAti na ca jIvikA // [jAtibheda vighAtAne nahIM banAyA, kyoMki vaha samadarzI haiM / yaha bheda manuSya ne hI banAyA hai| acche manuSya kA lakSaNa zIla hai (sadAcAra hai), na jAti hai aura na jIvikA] sadAcAra paropakAra ke lie prerita karatA hai iMglaiMDa ke kavi golDasmitha kevala kavitA hI nahIM, ilAja bhI karate the| eka dina koI mahilA apane bImAra patideva kA ilAja karAne ke lie unheM apane ghara bulA le gii| kavi cale gaye / ghara jAkada unhoMne pati kI hAlata dekhI to patA calA ki garIbI ke kAraNa utpanna mAnasika cintA hI usakI bImArI kA mUla kAraNa hai| kavine kahA : "maiM ghara jAkara eka davA bheja duuNgaa| usase inakA svAsthya sudhara jaaygaa|" ghara loTakara kavine eka choTA-sA paikeTa bhejaa| usa para likhA thA-"jaba-jaba jarUrata ho, isa paikeTa meM rakhI davA kA upayoga kreN|" For Private And Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 233 mahilAne paikeTa kholakara dekhA to mAlUma huA ki isameM dasa svarNamudrAe~ haiN| mana-hI-mana usane kadi kI udAratA ko praNAma kiyaa| usake pati kA svAsthya sI sudhara gayA aura una mudrAoM kI sahAyatA se de kamAI karane lge| eka bhikhArI kisI bhavana ke dvAra para khar3A thaa| vaha khAne ke lie roTI yA kUla paise mA~ga rahA thaa| bhavana kA mAlika pahale to cupa rahA, yaha socakara ki kucha nahIM boleMge to bhikhArI calA jAyagA, parantu vaha khar3A hI rahA aura pukAratA rhaa| anta meM mAlika ne cillAkara kahA : "cala haTa ! Age bddh'| yahA~ abhI koI AdamI (naukara) nahIM hai|' bhikhArI ne kahA : "to thor3I dera ke lie Apa hI AdamI bana jAiye na?" jo detA hai, vahI grAdamI hai| dAna karake Apa AdamI (sacce insAna) bana jAie-aisA usa bhikhArI kI bAtakA Azaya thaa| kisI gA~va maiM eka bAra koI kamiznara sAhaba phNce| vahA~ ke paTela ne unakA khUba svAgata-satkAra kiyaa| phira bidAI ke samaya kahA : "sAhaba ! aba taka hamAre isa gA~va meM kalekTara, DAkTara, mAsTara, minisTara, misTara, sisTara Adi 'Tara' to aneka bAra Ate rahe haiM; kintu nara (manuSya, kamiznara zabda kA uttarArdha) to Apa yahA~ pahalI hI bAra Aye haiN|" 'nara' kA artha hai-manuSya, jisakI paribhASA ina zabdoM meM bhI kI gaI hai : __ manuSya haiM vahI ki jo manuSya ke lie mare // For Private And Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jA rahI thI-eka sar3aka para koI kAra / usameM lAkhoM rupayoM kI lAgata se bane alaMkAra dhAraNa kiye hue eka seThajI baiThe the|ek choTA-sA bAlaka usa kAra se kucala gyaa| tatkAla seThajI ke muha se phala jhare : "ye loga jaba apane baccoM ko sa~bhAla nahIM sakate to paidA kyoM karate haiM ? ina para to kesa calAyA jAnA cAhiye ! Dhora kahIM ke ? patA nahIM kaise-kaise namUne bhare par3e haiM isa duniyA meM !" kAra Age bar3ha gaI-saI se / baccA behoza aura ghAyala avasthA meM durghaTanA sthala para hI par3A rhaa| __ thor3I hI dera bAda udhara se gujarane vAle kisI bhikhArI kI najara usa bAlaka para pdd'ii| vaha daur3akara usake nikaTa phuNcaa| usane pAnI se muha para kucha chIMTe lgaaye| phira apanI phaTI cAdara ke chora se havA karane lgaa| jaba bAlaka hoza meM AyA, taba usake mA~-bApa kA nAma usIse pUchakara unake pAsa bAlaka ko pahu~cA diyaa| kisI phArasI kavi ne ThIka hI kahA hai : tane AdamI zarIphasta bajAne AdamIyata / na hamI libApta jebAsta nizAne AdamIyata // [zarIra mAnavatA se hI pavitra hotA hai| AkarSaka pozAka mAnavatA kA lakSaNa nahIM hai] ___ yadi netra, kAna, mukha, nAka aura hAtha-pA~va ke AdhAra para hI koI manuSya hone kA dAvA kare to dIvAra ke citra aura manuSya meM koI antara nahIM rhegaa| gharameM rahane vAle manuSya ko gRhastha nahIM kahate, dAtA ko kahate hai; anyathA pakSI bhI apane ghara (ghoMsale) meM rahatA hai, so use bhI gRhastha kahA jaaygaa| For Private And Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 235 jai gihatthu dANega viNu jaga pabhariNajjai koi / tA gihatthu paMkhivi havai je ghara tAhavi hoi // dAna aneka prakAra ke hote haiM; parantu abhayadAna sarvottama hotA hai : dANAraNa seTTha abhayappayAraNam // [abhayadAna saba dAnoM meM zreSTha hotA hai| kisI mRtyu mukhameM phaMse prANI ko bacAnA abhayadAna hai] vIrasiMha ne eka dina apane mAtA-pitA se kahA : "jisameM eka kI hAni aura sau kA naphA ho, aisA vyApAra karUM yA nahIM ? mAtA-pitA ne svIkRti de dii| usI dina vIrasiMha ne una navavivAhita yuvaka-yuvatiyoM ke sADhe cAra sau joDoM ko mukta kara diyA, jinako bali ke lie rAjA ne kile meM kaida kara rakkhA thaa| kile kI surakSA kA bhAra vIrasiMha ko sauMpA gayA thA; parantu nirdoSa strIpuruSoM kI hatyA use anyAyapUrNa lgii| vaha jAnatA thA ki rAjA kI icchA ke viruddha bandiyoM ko mukta karane para vaha mAra DAlA jAyagA; parantu eka vyakti kI hAni se nau sau strI-puruSoM ke prANoM kI rakSA hogI- una sabako abhayadAna milegA- isa bAta se use vizeSa AtmasantoSa kA anubhava ho rahA thA / phalasvarUpa rAta ko bAraha baje kile ke dvAra kholakara usane sabako chor3a diyA ki ve bhAga kara bahuta dUra nikala jAyeM aura kahIM chipa jAya~ / vaisA hI huaa| prAtaHkAla guptacaroM se rAjA ko jJAta huA ki dayAvaza vIrasiMha ne bandiyoM ko mukna kara diyA hai, to usake For Private And Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 krodha kA pAra na rhaa| sainikoM kI eka Tukar3I ko Adeza diyA ki vaha vIrasiMha ko kaida karake darabAra meM upasthita kre| Tukar3I gaI; kintu vIrasiMha ne usa Tukar3I ko apane yuddha kauzala se khader3a diyaa| dUsarI bAra rAjAne caugune sainika bheje / vIrasiMha vIratApUrvaka yuddha karatA rahA / sastaka kaTa jAne para bhI usakA dhar3a lar3atA rhaa| anta meM jahA~ mastaka girA, vahA~ para hinduoM ne aura jahA~ dhar3a girA, vahA~ para musalmAnoM ne unakA smAraka banAyA; kyoMki mukta jor3oM meM hindu bhI the| aura musalmAna bhii| Aja bhI loga "bandI chor3a mahArAja' ke nAma se unakA Adara ke sAtha smaraNa karate haiN| ekenApi suputraraNa siMhI svapiti nirbhayam / sahaiva dazabhiH putreAraM vahati gardabhI // [eka suputra se bhI siMhanI nirbhaya hokara sotI hai, parantu gaghI apane dasoM putroM ke sAtha bhAra DhotI hai] suputra vahI hai, jisameM mAnavatA ke guNa vikasita hue hoN| buddhiparIkSA ke lie eka zAlAnirIkSaka ne kisI kakSA ke bhItara jAkara chAtroM se eka prazna kiyA : "tuma yahA~ par3hane kyoM Ate ho?" prazna blekaborDa para likha kara Adeza diyA gayA ki tuma isakA uttara kAgaja ke Tukar3e para alaga-alaga likha kara dikhaaproge| jisakA uttara sarvazreSTha hogA, use puraskAra diyA jaaygaa| sabane apanA-apanA likhita uttara prastuta kara diyaa| nirIkSaka ne unheM pddh'aa| kucha uttara isa prakAra the : For Private And Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 237 "yaha prazna Apa kyoM pUcha rahe haiM ? pahale isa prazA kA uttara Apa hameM diijiye| "yaha prazna hamArI pAThayapustaka meM kahIM hai hI nhiiN|" "isa praznakA uttara adhyApakajI ne hameM nahIM likhvaayaa|" "prazna kA uttara itanI jaldI nahIM diyA jA sktaa| socane ke lie hameM adhika samaya diyA jAya / " "isa prazna kA uttara hama apane mAtA-pitA se pUcha kara AyeMge aura kala likha kara deNge|" __ "hama isalie par3hane Ate haiM ki hameM mAtA-pitA yahA~ bheja dete haiN| "hama isalie par3hane Ate haiM ki mAtA-pitA se milane vAlI hAtha kharcI banda na ho jAya / " __"maiM Apake hI samAna par3ha-likhakara zAlAnirIkSaka bananA cAhatA huuN|" "maiM DAkTara banakara rogiyoM kI sevA karane kA lakSya prApta karanA cAhatA huuN|" ____ "maiM par3ha-likhakara bairisTara bananA cAhatA hU~, jisase nirdoSa logoM ko kAnUna ke phande se bacA skuu|" / "maiM TIcara bananA cAhatA hU~, jisase sAkSaratA kA aura jJAna kA prasAra kara skuu|" "maiM minisTara bananA cAhatA hU~, jisase jana sevA ke kAma kara skuu|" ___ "maiM manuSya bananA cAhatA huuN| mAnavatA kyA hai ? use samajhane ora apanAne ke lie par3hane AtA huuN|" ____ kahane kI AvazkatA nahIM ki antima uttara hI sarvottama mAnA gayA aura usI chAtra ko puraskRta bhI kiyA gyaa| For Private And Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 eka rAjasthAnI dohA hai : mile mokalA minakha paraNa mile na minakhAcAra / phokaTa phonogrApha jyU vAtAro vyavahAra // manuSya to bahuta se mila jAte haiM, kintu manuSya ke yogya AcaraNazIlatA (mAnavatA) nahIM miltii| phonogrApha ke samAna kevala bAtoM kA vyavahAra hI dekhA jAtA hai| jIvana meM utare nahIM, diye hue vyAkhyAna / gurutA vahA~ na pA sakI, phonogrApha samAna // -satyezvara gItA jo vyakti pravacana detA hai, kintu diye hue upadezoM ko apane jIvana meM nahIM utAratA, usameM gurutva nahIM hai| jaise phonogrApha yA keseTa se bhI loga pravacana suna lete haiM, parantu use 'guru' mAna kara vandana nahIM krte| isI prakAra manuSyatA ke vyavahAra ke binA bhI kisI ko manuSya nahIM mAnA jA sktaa| eka jagaha kucha maz2adUra lakar3I ke eka bhArI laTTha ko Dhakelane kA prayAsa kara rahe the, kintu usameM unheM saphalatA isalie nahIM mila rahI thI ki usameM eka AdamI ke bala kI aura z2arUrata thii| usI samaya udhara se eka dhur3asavAra A nikalA / majadUroM kI parezAnI ko samajha kara usane pAsa hI khar3e aphasara se kahA ki vaha unakI madada kara de| aphasara ne kahA : "mahodaya ! maiM aphasara hU~, majadUra nhiiN| merA kAma hukma denA hai, hAtha ba~TAnA nahIM, samajhe ?" For Private And Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 "samajha gayA" kahakara ghur3asavAra svayaM ghor3e se nIce utarA aura una maz2adUroM kI madada kii| phira aphasara ko salAma karate hue usane kahA : "yadi phira kabhI ina maz2adUroM ko madada kI AvazyakatA ho to mujhe bulavA lIjiyegA / merA nAma aura patA hai-- jArja vAziMgaTana, rASTrapati, amerikA !" yaha sunate hI aphasara ke pairoM tale se kI z2amIna khisakane lagI / tatkAla daur3akara usane jArja ke pA~va pakar3a liye / jArja ne isa zarta para use kSamA pradAna kI ki bhaviSya meM vaha kabhI isa prakAra manuSyatA kA anAdara nahIM karegA / mAnavajIvana paropakAra se hI saphala hotA hai / use kevala pazupakSiyoM ke samAna bhogoM meM bitA dene vAle kaise mUrkha haiM ? so isa zloka meM dekhiye : / svarNasthAle kSipati sa rajaH pAdazaucaM vidhatte pIyUSeNa pravarakariNaM pravarakariNaM vAhayatyendhabhAram / cintAratnaM vikirati karAd vAyasoDDApanArtham yo duSprApyaM gamayati mudhA martyajanma pramattaH // [ jo pramAdI mamuSya apane durlabha jIvana ko vyartha ga~vA rahA hai, vaha sone kI thAlI meM dhUla DAla rahA hai- amRta se paira dho rahA hai, aura zreSTha hAthI se IMdhana kA bhAra uThavA rahA hai aura cintAmaNi ratna ko kaue ur3Ane ke lie hAtha se pheMka rahA hai ] kisI vaz2Ira kI sevA se prasanna hokara eka bAra bAdazAha ne eka mUlyavAn chAla bheMTa kI use / zAla oDha kara vaz2Ira apane ghara jA rahA thaa| ThaMDa ke dina the / vaz2Ira ko jukAma ho rahA thA / usane zAla se hI apanI nAka poMcha lI / For Private And Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 240 kisI ne yaha dekhakara bAdazAha se cugalI kara dI / bAdazAha ne nArAja hokara zAla chIna lI aura vajIra ko naukarI se alaga kara diyA / ___ mAnava zarIra bhI usa zAla kI taraha hameM prApta huA hai| nAka poMchane kI taraha pApa karake hama usakA durupayoga na kareM / eka vaijJAnika aura kavi ke dRSTikoNa meM bahuta antara hotA hai| vaijJAnika kI dRSTi tathyoM kA anveSaNa-vizleSaNa karatI hai aura kavikI ri mAnavatA kA arthAt sdgunnoNkaa| kisI vaijJAnikase pUchA gayA : 'kRpayA batAiye ki lakar3I jalameM kyoM tairatI hai ?" vaijJAnika ne kahA : "jala kI apekSA lakar3I kA dhanatva kama hotA hai, isalie vaha usameM tairatI hai| yahI prazna eka mAnavatAvAdI kavi se bhI pUchA gayA / usa ne uttara diyA : "jala socatA hai ki yaha lakar3I jisa vRkSakI hai, usakA pAlana-poSaNa maiMne hI kiyA hai, isalie maiM ise bhalA kaise DuboU~ ! isa prakAra lakar3I para putravat vAtsalya kI bhAvanA ke kAraNa jala use Dubone meM saMkoca karatA hai| itanA hI nahIM, balki apanI hiloroM ke komala hAthoM se use dularAtA hai|" kavike uttara meM vAtsalyakI zikSA hai - preraNA hai / mAnavatA kA mAnavajIvana meM padase bhI adhika mahattvapUrNa sthAna hai| kahA hai : adhikArapadaM prApya nopakAraM karoti yaH / akArasya tato lopaH kakAro dvitvamApnuyAt // [adhikAra kA pada pAkara jo upakAra nahIM karatA, usake 'a' kAra kA lopa ho jAtA hai aura 'ka' kAra ko dvitva prApta hotA hai arthAt aise vyakti ko dhikkAra' milatA haiM] For Private And Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 241 bAdazAha sikandara ke jIvana kI yaha ghaTanA hai, jise sunA kara maiM AjakA apanA vaktavya samApta kruuNgaa| usane eka dina apane eka sajjana senApati ko padacyuta kara diyaa| senApati pUrvavat prasanna rahane lgaa| isa se cakita hokara sikandara ne jaba isakA kAraNa jAnanA cAhA to senApati ne kahA : "sabhI vartamAna senApati Aja bhI mere pAsa salAha lene pAte haiN| yahA~ taka ki eka sAdhAraNa sainika bhI bekhaTa ke nissaMkoca hokara mere pAsa A jAtA hai aura apanI samasyAoM kA samAdhAna pAkara santuSTa hokara calA jAtA hai| mere prati sammAna meM kahIM koI kamI nahIM AI hai|" sikandara : "phira bhI pada para na rahane kA kucha du:kha to Apako hogA hI na ?" senApati : "bilkula nhiiN| sammAna ke lie sahAnubhUti, sevA aura sahAyatA kI bhAvanA hI Avazyaka hai, jise mAnavatA kahate hai, pada usake sAmane tuccha hai / pada para raha kara bhI jo AdamI rizvata letA hai - logoM ko apane svArtha ke lie parezAna karatA hai -- apane kartavya kA pAlana nahIM karatA arthAt mAnavatA kA paricaya nahIM detA, use bhalA sammAna kaise mila sakatA hai ?" isa uttara se prasanna hokara sikandarane use puna: senApati ke mahattvapUrNa pada para niyukta kara diyaa| jinameM mAnavatA kA nivAsa hotA hai, ve mAnava hI sacce mitra bana sakate haiN| For Private And Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15. mitratA pichale caudaha pravacanoM meM jina viSayoM kA vistRta vivecana huA hai, ve saba mitratA meM sahAyaka haiM, mitratA ke samarthaka haiM, mitratA ke lie anivArya haiN| Akhira yaha mitratA kyA cIz2a hai ? pravacana" khalA kI isa antima kar3I meM hama yahI bAta samajhane kI koziza kreNge| prema ke tIna prakAra hote haiM - zraddhA, mitratA aura vAtsalya, tIrthakara, gurudeva, mAtA-pitA, bar3e kuTumbI Adi apane se mahAn yaktiyoM ke prati jo mana meM prema hotA hai, use zraddhA kahate hai| apane samAna vyaktiyoM prati jo prema hotA hai, use mitratA kahate hai aura apane se choToM (putra, ziSya Adi ke prati jo prema hotA hai, use vAtsalya kahate haiN| hameM kevala mitratA para hI yahA~ vicAra vimarza karanA hai| vAcaka umAsvAti ne likhA hai : maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvagRNAdhikaklizyamAnAvineyeSa // -tattvAryasUtram 7/6 [prANimAtra se maitrI, guNAdhikoM se pramoda, pIDitoM se karuNA aura avinIta (jar3a ziSyoM) se mAdhyasthya vRtti rahanI cAhiye] yaha bAta kisI ne : sattveSu maitrI guNiSu pramodam // [prANimAtrake prati mitratA aura apane se adhika guNavAnoM ke prati pramoda ina zabdoM ke dvArA kahI hai| prANimAtra ke sAtha mitratA kI vRtti ho tabhI vyavahAra ahiMsAmaya aura satyamaya raha sakatA hai| mitratA kA artha For Private And Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 243 hai - dUsaroM se AtmIyatA - dUsaroM ko apane samAna samajhanA aura unheM kisI prakAra kA kaSTa na denA, dhokhA na denA, yathAzakti sahAyatA karanA / --- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nija duHkha girisama raja karo jAnA / mitra duHkha raja meru samAnA // -tulasIdAsa apanA duHkha pahAr3a ke samAna bhI ho to use dhUli kaNa ke samAna samajhanA aura mitra ke rajakaNa ke samAna sAdhAraNa duHkha ko bhI meru parvata ke samAna mAnanA mitra kA hI kArya mitratA hai / karAviva zarIrasya netrayoriva pakSmaNI / pravicArya priyaM kuryAt tanmitraM mitramucyate // [ hAtha zarIra kA aura pala ke A~khoMkA bhalA jisa prakAra binA soce karatI haiM, usI prakAra jo binA soce priya ( hitakara ) kArya karatA hai, vaha mitra hI vAstava meM 'mitra' kahA jA sakatA hai] avAstavika mitra ko hama kumitra kaheMge, jinakI saMkhyA adhika pAI jAtI hai / sumitra to bhalA karane vAlI kar3avI bAta bhI nissaMkoca kaha degA, kyoMki vaha sadA mitra kI bhalAI kA vicAra hI pramukharUpase kiyA karatA hai : misarI ghole jhUTha kI aise mitra hajAra / jahara pilAve sA~cakA ve viralA saMsAra // saMskRta ke eka zloka meM bhI aisI hI bAta kahI gaI hai: zrapriyANyapi pathyAni ye vadanti nRNAmiha / ta eva suhRdaH proktAH anye syurnAmadhArakAH // [ manuSyoM ko apriya ( kaTu) pathya ( hitakara ) vacana bhI jo kahate haiM, ve hI ( vAstavika ) mitra kahe gaye haiM / zeSa saba kevala nAmadhAraka hai (nAma mAtra ke mitra haiM ) ] For Private And Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 244 mitratA prAyaH samAna svabhAva vAloMmeM hotI hai / kahA hai : mRgA murge saGgamanuvrajanti gAvazca gobhisturagAsturaGgaH / mUrkhAzca mUrkhe: sudhiyaH sudhIbhiH samAnazIlavyasaneSu maitrI // [hariNa hariNoM ke, gAyeM gAyoMke, ghor3e ghor3oM ke, mUrkha mUryo ke aura buddhimAna buddhimAnoM ke pIche jAte haiM, kyoMki samAna svabhAva aura vyasana vAloM meM mitratA hotI hai] hindI meM eka kahAvata hai : "nAdAna kI dostI aura jI kA jaMjAla !" eka aura kahAvata hai : "nAdAna dosta se dAnA duzmana acchA !" dAnA kA artha hai - bujurga yA samajhadAra / mUrkha mitra kI apekSA samajhadAra duzmana ko acchA batAyA gayA hai : hareH pAdAhati : zlAdhyA na zlAdhyaM khararohaNam / spardhApi viduSA zlAdhyA na zlAghyA mUrkhamitratA // [siMha kI lAta acchI, kintu gadhe para savArI bhI acchI nahIM / vidvAna se spardhA bhI prazaMsanIya hai, parantu mUrkha kI mitratA acchI nahIM] eka rAjasthAnI soraThe meM bhI kumitroM se dUra rahane kI salAha isa prakAra dI gaI hai : mukha Upara mIThAsa, 'ghaTamAho zoTAM ghar3e / isar3Asa ikhalAsa rAkhIje nahiM rAjiyA ! cANakyanIti kA yaha zloka bhI kumitroM se dUra rahane kA hameM sujhAva detA hai : parokSe kAryahantAram pratyakSe priyavAdinam / varjayettAdRzaM mitram viSakumbhaM payomukham / / 1. mana meM burAiyoM kI kalpanA kare / 2 aisoMse / 3. melamilApa yA mitratA / 4. eka ziSya kA nAma / For Private And Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 245 [sAmane mIThA bolane vAle aura pITha pIche kAma bigAr3ane vAle mitra kA tyAga isI prakAra kara denA cAhie, jisa prakAra viSa se bhare hue usa ghar3e kA tyAga kiyA jAtA hai, jisake muMha meM dUdha ho] saccA mitra svayaM kaSTa jhelakara bhI nirantara sahAyatA ke lie kaTibaddha rahatA hai / kahA hai : mitra aisA kIjiye, jaise loTA-Dora / prApuna galA pha~sAike, pyAvai nIra jhakora // loTA apanA mitra hai, isalie DorameM apanA galA pha~sA kara vaha kUemeM utara jAtA hai| vahA~ se jala lekara Upara AtA hai aura pilAkara pyAsa miTA detA hai / mitra manuSya bhI dUsare mitroM ke sAtha aisA hI vyavahAra karatA hai| mitratA ko samajhaneke lie dUdha aura pAnIkA dRSTAnta bhI bahuta upayogI hai : kSIreNAtmagatodakAya hi guNA dattA: purA te'khilAH kSIre tApamavekSya tena payasA hyAtmA kRzAnoM hutaH gantuM pAvakamunmanastadabhavad dRSTavA tu mitrApadam yuktaM tena jalena zAmyati satAm maitrI punastvIdRzI // [dUdha meM jala mila gyaa| dUdhane apane sAre guNa use de diye / jaba dUdha ko tApa lagA to yaha dekhakara jala pahale Aga meM jalane lgaa| dUdhane socA ki mitra (jala) ke zatru (Aga) ko naSTa kara denA caahiye| isake lie vaha uphanane lgaa| jaba jala ke kucha chIMTe uphanate dUdha para DAle gaye, taba mitramilana kI prasannatA se dUdha puna: zAnta ho gyaa| sajjanoM kI maitrI aisI hI hotI hai] hitopadeza meM mitra ko ratna batAyA gayA hai : zokArAtibhayatrANam prItivizrambhabhAjanam kena ratnamidaM sRSTam mitramityakSaradvayam // For Private And Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 246 [zoka, zatra aura bhaya se rakSA karane vAlA tathA prema aura vizvAsa kA pAtra- aise 'mitra' ina do akSaroM se bane ratna ko kisane banAyA ?] mitra nAriyala ke samAna bhItara se komala hRdaya vAle hote haiM : nArikela samAkArA dRzyante hi suhRjjanAH / anye badarikAkArA bahireva manoharAH / / [acche mitra nAriyala ke samAna AkAra vAle arthAt bhItara se komala madhura aura Upara se kaThora-besvAda hote haiM / dUsare (kumitra) berake samAna Upara se hI manohara hote haiM, bhItara se atyanta kaThora aura svApahIna] sukavi zrI bhartRhari ne acche mitra ke lakSaNa isa zloka meM eka sAtha batAye haiM : pApAnnivArayati yojayate hitAya guhya nigRhati guNAnprakaTIkaroti / prApadgataM ca na jahAti dadAti kAle sanmitralakSaNamidaM pravadanti santaH // [sajjana acche mitra ke lakSaNa isa prakAra batAte haiM- vaha pApa se hameM bacAtA hai, bhale kAryoM meM hameM lagAtA hai, gupta bAta ko chipAtA hai, guNoM ko prakaTa karatA hai, saMkaToM meM hamArA tyAga nahIM karatA aura samaya para sahAyatA karatA hai| sukha aura du:kha meM se kisI eka ko mitra banAne ke lie kahA jAya to Apa kise mitra banAnA pasanda kareMge ? - sabhI vyakti sukha ko pasanda kareMge; kintu mahApuruSoM ne duHkha ko mitra banAyA thA : sukhiyA saba saMsAra hai, khAvai aru sovai / dukhiyA dAsa kabIra hai jAgai aru rovai // du:kha ko mitra banAkara hI rAma, kRSNa, mahAbIra, buddha Adi mahApuruSa bane / anArya deza meM prabhu mahAvIra ne bhUkha, For Private And Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 247 pyAsa, apamAna Adi ghora kaSTa sahe / zAnti se kaSTa sahanA hI tapa hai / tapa se karmanirjarA hotI hai / AtmA zuddha hotI hai / TeligrAma se duHkhadAyaka samAcAra milane para kyA Apa posTamaina ko pITate haiM ? nahIM pITate / isI prakAra samajhanA cAhiye ki duHkha dene vAlA vyakti bhI karmarAja kA bhejA huA posTamaina hai| usake nimitta se hameM duHkha bhale hI milA ho, parantu du:kha kA vAstavika kAraNa hamAre hI pUrvopArjita karmoM kA udaya hai| du:kha dekara jo vyakti hameM karmamukta kara jAtA hai, vaha mitra hai, zatru nhii| dIpaka mitra hai, jo Apake rAtrikAlIna pApoM ko dekha kara prAtaHkAla AtmahatyA kara letA hai (bujha jAtA hai)aisA kisI kavi ne kahA hai| __ yadi koI kalekTara ApakA mitra ho to jile para, mukhyamantrI mitra ho to pradeza para aura pradhAnamantrI mitra ho to pUre deza para Apa apanA hI rAjya samajhate haiN| usI prakAra yadi paramAtmA se ApakI mitratA ho jAya to pUre vizva para Apa apanA rAjya samajha sakate haiN| vizva kavi ravIndranAtha ThAkura prabhu se duHkha haTAne kI prArthanA nahIM karate the| ve kevala du:kha sahane kI zakti hI paramAtmA se mA~gate the|| prabhu mahAvIra ne kahA hai : purisA! tumameva tumaM mittam kiM bahiyA mittamicchasi ? _ -AcArAMga 3/3 [he puruSa ! tuma svayaM hI apane mitra ho; bAhara ke (dUsare) mitra kyoM cAhate ho ?] dUsare mitra cAhane kA artha hai-dUsaroM se sahAyatA kI AzA karanA yaha parAvalambana hai-dAsatA hai- paratantratA hai / svatantra vyakti svayaM apanA sahAyaka hotA hai; isalie dUsaroM se For Private And Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 sahAyatA kI apekSA vaha nahIM rakhatA, na vaha kisI se sahAyatA kI yAcanA hI karatA hai; parantu isakA artha yaha nahIM hai ki Apa dUsaroM kI sahAyatA na kreN| Apako to sahAyatA karate hI rahanA hai| sahAyatA karanA hI mitratA hai| Apa meM mitratA kA guNa rahanA hI cAhiye ; bhale hI dUsaroM meM yaha guNa rahe yA na rhe| popaTalAla bhAI ko juA khelane kA caskA laga gayA thaa| unakA eka mitra thA-abdullA naaii| vaha cAhatA thA ki popaTa bhAI usa durvyasana se bAhara nikala jAya~ / eka dina kI bAta hai| popaTa bhAI ne nAI ko usakI dUkAna para anupasthita dekhakara idhara-udhara pUchatAcha kii| usase patA calA ki vaha to vahIM eka AlamArI kI oTa meM chipakara baiThA hai| popaTa bhAI ne AlamArI ke piche jAkara dekhA ki abdullA donoM TA~goM ke bIca muha rakha kara ro rahA hai-- sisakiyA~ le rahA hai- A~sU bahA rahA hai / kAraNa pUchane para abdullA nAI ne popaTa bhAI se kahA : "loga mujhe kyA kaheMge? ve kaheMge ki nAI kI dostI se hI popaTa bhAI ne jUA khelanA sIkhA hai| khela sIkhakara khelanA zuru kara diyA hai| aura apane parivAra ko musIbata meM DAla diyA hai / maiM hAtha jor3akara Apase prArthanA karatA hU~ ki yA to Aja se Apa jUA chor3a dIjiye yA phira merI dostii| donoM eka eka sAtha nahIM cala sakate, kyoMki maiM jhUThI badanAmI nahIM saha sktaa|" / yaha sunakara popaTa bhAI kI A~kheM bhI A~sU barasAne lgiiN| una A~sUoM se durvyasana kA dAga dhulakara sApha ho gayA / tatkAla unhoMne jU A chor3ane kA saMkalpa prakaTa kara diyaa| isa prakAra mitratA ne unheM pApa se aura parezAnI se bacA liyaa| For Private And Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 246 iMgliza kI eka sUkti hai : The flower that follows the sun does so even in cloudy days. sUryamukhI phUla bAdala ke dina bhI (jaba sUrya bAdala se DhakA ho taba bhI) sUrya kA anusaraNa karatA hai] eka kisAna thA / vaha cUhoM se bahuta parezAna thaa| unheM pakar3ane ke lie vaha eka bar3A-sA piMjarA le aayaa| piMjarA usane kheta meM rakha diyaa| piMjare meM rakhe anAja ke DhAne pAne ke lobha meM Dhera sAre cUhe usameM A pha~se / vahIM kucha dUrI para eka hAthI khar3A-khar3A yaha sArA dRzya dekha rahA thaa| use cahau kI durdazA para dayA A gii| apanI sUDa uThAkara usase usane pijare kA daravAjA khola diyaa| sAre cahe bandhanamukta ho gye| phira apanA pAva khAlI piMjare para rakha kara use bhI tor3a DAlA, jisase dubArA cUhoM ko phaMsAne kA upakrama na ho ske| kisAna ne hAthI kI isa karatUta para aprasanna hokara usIko mArane ke lie eka bar3A-sA gaDDhA khodA / gaDDhe kA muha bA~sa aura ghAsa-phasase DhaMka diyaa| hAthI use sAdhAraNa bhUmi samajhakara eka dina udhara se nikalA to gaDaDhe meM gira par3A / vahA~ se bAhara nikalanA usake lie saMbhava nahIM thaa| cUhe yaha karuNa dRzya dekha rahe the| unheM vicAra AyA ki hAthI becArA isa gaDaDhe meM bhUkhoM mara jAyagA / usane hamArI rakSA ko thI, so vaha hamArA mitra hai / use kisI taraha 'saMkaTa' se bacA kara hameM bhI apanI mitratAkA paricaya denA hai| Akhira saba cUhoM ne mila kara usa gaDDhe kA eka kinArA khodakara girA diyaa| hAthI samajha gayA aura vaha usa ora se cala kara gaDDhe se bAhara nikala AyA / For Private And Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 kisIne ThIka hI kahA haiM : "mitra na choTA jAniye, tAsai sudhare kAja / / " hameM kisI mitra ko choTA nahIM samajhanA cAhiye / choTe se choTA mitra bhI hamAre bigar3e kAma ko sudhAra sakatA haibigar3I bAta ko banA sakatA hai- hameM prANasaMkaTa se bacA sakatA hai, taba bhalA vaha choTA kaise ? jaMgala meM eka bAra Aga lagI / dUsare vRkSoM ke sAtha Ama kA eka vizAla per3a bhI jalane lagA / usa per3a para jo pakSI baiThe the, ve usa pAgake bhaya se bhI nahIM ur3e yaha dekha kara per3ane unase kahA : dava lAgI nikasata dhuA~ suraNa paMchIgaraNa ! bAta / hama to jaleM ju pA~kha bina tuma kyU nA ravi lAta ? pakSI per3a se prema karate the| ve apane mitrako saMkaTa meM chor3akara jAnA ucita nahIM samajhate the| svayaM jalate hue bhI apane Azrita pakSiyoM ke prati sahAnubhUti prakaTa karane vAle usa mahAtmA AmravRkSa ke sAmane pakSiyoM kA mastaka yadi zraddhA se jhuka gayA to yaha koI Azcaryajanaka bAta nahIM thii| unake hRdaya meM AmravRkSane aura bhI U~cA sthAna banA liyA thA - yaha kaha kara ki hama to paMkha na hone ke kAraNa maz2abUrI meM jala rahe haiM, parantu tuma ur3a sakate ho, phira kyoM ur3a kara dUra nahIM jA rahe ho ? pakSI soca rahe the ki sUkhake sAthI to prAyaH sabhI hote haiM ; parantu duHkha meM bhI jo sAtha nibhAte haiM, unhIM kI mitratA saccI hotI hai : rahimana vipadA hU bhalI jo thore dina hoya / hita anahita yA jagata meM jAni parata saba koya / mitra aura zatru kI pahicAna saMkaTa meM hI hotI hai / Akhira per3a ke sAtha pakSI bhI AgakI lapaToM meM jala For Private And Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 251 mare | marane se pahale per3a ke prazna kA uttara unhoMne isa prakAra diyA thA : pAna bigAr3e phala bhakhe ur3a-ur3a baiThe DAla | tuma to jalo, hama ur3a caleM ? jInA kitaneM kAla ! isase viparIta jo kumitra hote haiM, ve saMkaTa Ane para dUra bhAga jAte hai / eka dRSTAMta se yaha bAta spaSTa hogI / do mitra the - moTerAma aura patalerAma | donoMne saMkaTa Ane para eka-dUsare kI sahAyatA karane kA dRr3ha saMkalpa kara rakhA thA / eka dina prAkRtika dRzyoM ke saundarya kA sukha lUTane ke lie ve kisI jaMgala meM jA pahu~ce / moTerAma ko pahAr3a, jharane, per3a, latAe~, mora, koyala, tote Adi meM sundaratA aura madhuratA ke darzana ho rahe the to patalerAma ko usI sundaratA meM chipI bhayaMkaratA kA bhAna ho rahA thA / sA~pa, bhAlU, siMha, bher3iye, bicchU, kAMTe, caTTAne, guphAe~, ghATiyA~ Adi aniSTa duHkhadAyaka prANiyoM evaM vastuoM kA sAmanA bhI isa jaMgala meM kisI bhI samaya karanA par3a sakatA haiaisA yaha soca rahA thA / ThIka usI samaya sAmane se daur3akara AtA huA eka bhayaMkara bhAlU patalerAma ko dikhAI diyaa| apanI jAna bacAne ke lie patalerAma pAsa hI khar3e eka per3a para car3hakara virAjamAna ho gaye / moTerAma apane sthUla zarIra ke kAraNa na to bhAga sakate the aura na per3a para hI car3ha sakate the; kintu the ve buddhimAna / AtmarakSA ke liye ve jamIna para leTa gaye / bhAlU nikaTa AyA / moTerAmane sA~sa roka lI thI / bhAlUne zarIra ko murdA mAna liyA aura phira kAnake pAsa sUMghakara cupacApa jidhara se AyA thA, udhara hI lauTa gayA / bhAlU ke dUra jAne para patalerAma per3a se nIce utara par3e / For Private And Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 252 unhoMne moTerAma se pUchA : "mitra ! vaha bhAlU usa samaya tumhAre kAna meM kyA kaha rahA thA ? isa prazna ke uttara meM moTerAmane kahA : "bhAla kaha rahA thA ki saMkaTa meM sahAyatA kA jhaThA saMkalpa karane vAle mitra ke sAtha nahIM rahanA caahiye|" varaM na mitram, na kumitramitram // [kumitra ko mitra banAne kI apekSA mitra na honA (mitrahIna rahanA) acchA hai] mahAtmA gA~dhI ke AdhyAtmika guru zrImad rAyacaMda jauharI ne apane eka vyApArI mitrake sAmane usake sAtha hue saudekA dastAveja phAr3a kara usakI samasta cintAoM ko cakanAcara karate hue kahA- "isI dastAveja ke kAraNa prApa ke hAtha-pA~va ba~dhe hue the / bAjAra meM isa samaya jo bhAva hai, vaha apekSita bhAva se itanA U~cA hai ki Apako sATha hajAra rupayoMkA ghATA ho jAyagA, jisakI pUtti karanA ApakI Arthika sthiti ko dekhate hue sarvathA asambhava hai| maiM kevala dUdha pI sakatA hU~, khUna nahIM / " dUsaroM kI pratikUla paristhitise anucita lAbha uThAne vAle vyApArI isa ghaTanA se bahuta kucha sokha sakate haiN| unheM anya vyApAriyoM ke sAtha sadA mitratApUrNa vyavahAra hI rakhanA cAhiye, zatrutApUrNa nahIM / raghunAtha paNDita kI nimAI paNDita se ghaniSTa mitratA thii| donoM mitra eka dina naukAvihAra kara rahe the| donoM bar3e bhArI dArzanika the / raghunAtha paNDitane kahA ki maiMne 'nyAya zAstra' para dIdhiti nAmaka eka TIkA likhI hai / nimAI ne kahA : TIkA to maiMne bhI likhI hai; parantu kucha aghUrI hai / maiM use apane sAtha hI sadA rakhatA hU~, jisase vicAra sUjhate hI unheM turanta pannoM para likhA jA sake / For Private And Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 253 adhika jijJAsA dekha kara nimAIne TIkA ke kucha panne par3ha kara sunA diye / raghunAtha paNDita sunate-sunate ro paDe / duHkha kA kAraNa pUchane para bole : "ApakI TIkA itanI acchI hai ki usake sAmane merI dIghiti ko koI pUchegA taka nahIM, isa prakAra merA sArA parizrama, jisakA mujhe garva thA, Aja tuccha aura vyartha ho gayA hai| yahI mere du:kha kA kAraNa hai|" ' yaha sunate hI karuNAsAgara nimAI paNDitane mitra kA du:kha miTAne ke lie eka-eka karake usa baha mUlya TIkA ke panne gaMgAjI kI dhArAmeM bahA diye Age calakara yahI nimAI paNDita "caitanya mahAprabhu"ke nAma se vikhyAta hue / mitratA ke lie tyAga kA isase bar3hakara udAharaNa bhalA aura kyA milegA ? akabara aura bIrabala meM bhI ghaniSTa mitratA thii| eka dina bAdazAha kI ora se lar3ate hae bIrabala vIragati ko prApta hue| isa ghaTanA se akabara ke hRdaya ko gaharA AghAta lgaa| bIrabala ke isa du:khada viyoga meM akabara ke mUha se ekaM soraThA prakaTa huA : dIna jAni saba dona eka na dIno dusaha dukha / so tuma hamako dIna kachu na rAkhyo bIrabala / ___ isakA Azaya yaha thA kI tumane garIba jAna kara logoM ko saba kucha de DAlA kevala dussaha duHkha kisIko nahIM diyA thA, sadA ke lie bichur3a kara vahI duHkha mujhe de DAlA / he borabala ! apane pAsa to tumane kucha bhI nahIM rkkhaa| ___mahArAja vIradhavala bhI mitravat prajA kA pAlana karate the| jaba ve paralokavAsI hue taba unake mahAmantrI vastupAla ne zokodgAra isa prakAra prakaTa kiye the: For Private And Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 AyAnti yAnti ca pare Rtava : krabheNa / sajjAtametadanuyugma magatbaraM tu // vIreNa vIradhavalena vinA janAnAm / varSA vilocanayuge hRdaye nidAdha: // [ anya Rtue~ to kramaza: AtI-jAtI rahatI haiM; parantu parAkramI vIraghavala ke binA ( unake abhAva ke kAraNa ) Aja do Rtue~ sthAyI ho gaI hai; logoM kI A~khoM meM varSA aura unake hRdaya meM grISma ( nidAgha ) ] pithiyasa aura Demana ko mitratA se kyA lAbha huA ? so bhI smaraNIya hai / kisI Aropa meM pithiyasa ko jaba mRtyudaNDa diyA gayA, taba usase mitra Demana ne Age bar3ha kara pandraha dina kI avadhI ke lie usakI jamAnata dI, jisase vaha ghara jAkara apane parivAra se mila sake aura usake pAlana-poSaNa kA pUrA prabandha karake lauTa sake / rAjA ne isa zarta para jamAnata maMjUra kI ki yadi nirdhArita dinAMka taka pithiyasa lauTa kara nahIM AyA to usake badale Demana ko phAMsI para laTakA diyA jAyagA / sAtha hI pithiyasa ke badale Demana ko jela meM rahanA hogA / Demana aura pithiyasa donoM ne zarteM mAna lIM / pithiyasa chor3a diyA gayA / Demena pakar3a liyA gayA / vAta hI bAta meM do saptAha bIta gaye : pandrahavA~ dina A gayA, parantu pithiyasa nahIM AyA / vaha rAste meM lauTate samaya andhar3a se ghira jAne ke kAraNa saralatA se nahIM cala sakA, isalie kucha derI ho gayI / udhara Demana ko vadhasthala para jyoM hI le jAyA gayA, tyoM hI Demana ke prANa bacAne ke lie bhAgatA -daur3atA - hAMphatA huA pithiyasa vahA~ A pahu~cA / usane ThIka kSaNa para cillAkara kahA : " Demana ko chor3a dIjiye / maiM A gayA hU~ / " 1 For Private And Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 255 usane Demana ko hArdika dhanyavAda dete hue kahA : " mitra ! aba ghara jAo aura phira parivAra ke sAtha sukhapUrvaka rho|" parantu yaha kyA ? Demana ne kahA : " mitra ! maiM ghara jAnA nahIM cAhatA, kyoMki tumhAre jaise premI mitra ke viyoga meM mujhe ghara para bhI sukha nahIM mila sakegA / maiM to paramezvara se bAra-bAra yaha prArthanA kara rahA thA ki vaha tumheM rAste meM roka le yahA~ na pahu~cane de, jisase mitra kA jIvana bacAne meM apane prANa khoneke kA sukha mujhe mila sake / zAyada isalie A~dhI calAkara usane tumhArI cAla rokI ho, parantu tuma usakI bhI parvAha na karake sAhasapUrvaka bhAgate hue samaya para yahA~ A pahu~ce / phira bhI merI prArthanA hai ki tuma mujhe hI marane do|" pithiyasa : "nahIM mere mitra ! abhiyukta maiM hU~ aura daNDa bhI mere lie ghoSita huA hai, so marane kA adhikArI merA hai, tumhAre jaise nirdoSa kA nahIM / " rAjA donoM mitroM ke premala vyavahAra aura saMvAda se atyanta prabhAvita huA / bolA : "lekina maiM tuma donoM meM se aba kisI ko bhI daNDita karanA nahIM cAhatA / jo pithiyasa Demana ko dhokhA nahIM de sakA aura usakI prANarakSA ke lie bhAgatA huA calA AyA, vaha kisI aura ko bhI apane kisI tuccha svArtha ke lie dhokhA nahIM de sakatAaisA merA vizvAsa hai / tumhAre pArasparika prema aura vizvAsa se maiM parama prasanna huA hU~ / tuma donoM Aja se bilkula mukta ho - mitratA karanA cAhatA hU~ maiM bhI tuma donoM se / " yaha suna kara donoM mitra sAnanda apane - apane parivAra se jA mile / mana maitrI kA nivAsa hai / dharma aura AtmA kI akhaNDa anivArya maMtrI bhI vahI karAtA hai; parantu mana dudhArI talavAra ke samAna hai - sAdhaka bhI aura bAdhaka bhI / jaba mana For Private And Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25.6 viSaya- kaSAyake cakkara meM par3a kara karmako upArjana karane lagatA hai, taba dharma aura AtmA kI maitrI meM bAdhaka bana jAtA hai : mana eva manuSyANAm kAraNaM bandhamokSayo : // [ mana hI manuSyoM ke bandhana kA bhI kAraNa hai aura mokSakA bhI ] eka bAra brahmA ke pAsa rUsakA DelIgezana gayA / usane kahA : "amerikA pU~jIvAdI hai, zoSaka hai / usakA pahale nAza kIjiye / phira hama soceMge ki Apa para vizvAsa kiyA jAya yA nahIM / " phira amerikana DelIgezana ne unake pAsa jAkara kahA : "rUsa nAstika hai / jo Apake astitva ko hI svIkAra nahIM karatA, pahale Apa usakA saMhAra kIjiye / " donoM kI phesarIDiMga ke bAda brA ke pAsa pahu~cakara briTiza DelIgezana ne nivedana kiyA : "sabase pahale Apa una donoM mahAdezoM kI mA~geM hI pUrI kara deM / hameM aura kucha bhI nahIM cAhiye ! " usane socA ki donoM kI mA~geM pUrI karane kA pariNAma hogA - donoM kA nAza / yadi donoM naSTa ho jAte haiM to phira se hamArA rAjya duniyA para calane lagegA / 1 isa rUpaka meM prayukta briTiza DelIgezana ke samAna hamArA mama hai, jo karma ke dvArA dharma aura AtmA ko lar3Akara (Divide and rule kI nIti para calakara ) apanA rAjya calAnA cAhatA hai / hameM dharma aura AtmA kI maitrI ko banAye rakhanA hai / itanA hI nahIM balki AtmA aura paramAtmA kI tathA AtmA aura anya AtmAoM kI maitrI bhI sthApita karanA hai | veda kahate haiM : mitreNezasva cakSuSA // [ sabako mitra (sUrya) kI A~kha se dekho ] prabhu mahAvIra ne kahA thA : mittI meM savvabhUesu / [merI samasta jIvoM se maMtrI hai | For Private And Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nabhayo bhoga ghaTajJAna zrI aruNodaya phAunDezana SHREE ARUNODAYA FOUNDATION AHMEDABAD * BOMBAY . . .BANGALORE MADRAS | For Private And Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa. pU. AcAryadeva zrI kalyANasAgarasUrIzvarajI ma. sA. ko koTI koTI vaMdanA For Private And Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AcArya zrI pansAgarasUri mere ghaTa jJAnamAnu bhayo : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhora zrI aruNodaya phAunDezana SHREE ARUNODAYA FOUNDATION AHMEDABAD * BOMBAY. BANGALORE MADRAS For Private And Personal Use Only