Book Title: Dharmshiksha
Author(s): Nyayavijay
Publisher: Gulabchand Lallubhai Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034803/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ U jaina graMthamALA EEAsAhena, lApanagara phona: 0278-2425322 300484 dharma-zikSA. kaco nyAyavizArada-nyAyatIrtha manizrI nyAyavijayajI. bhakAzaka lakSmIputra phUlacaMdajI veda. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 'www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PICS xekes dharma-zikSA. lekhaka, 5STORAKHASKHABAR nyAyavizArada-nyAyatIrtha muni zrI nyAyavijayajI. coil you vIra saMvat 2441. vi0 saM0 1971 bhAvanagara AnaMda presamAMzAha gulAbacaMda lalubhAie chApyu. kImata ru 1-7-0 SSKSIK A SIK Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka, AgarA nivAsI zreSTivarya zrImAn lakSmIcandrajI veda ke / laghukumAra zrIyuta phUlacaMdajI veda. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S samarpaNa eGo zrImanmAnyavara jyeSThasahodara bhAIsAhaba amaracandrajI ! tathA mohanalAlajI! Apa sAhaboM kA udArabhAva dharmAnurAga gurubhakti tathA bhrAtRvAtsalya vagairaha aneka anukaraNIya guNoMse AkarSita huA maiM ApazrI kI sevA meM isa pustakake samarpanekI rajA letA . Apa kA phUlacaMda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakamahAzayaparicayaH "vedo-pAdhi phalodipattanabhava zrIlakSmicandrAbhidha khyAtaSThivarasya bhAnti vikasadUpAH kumArAstrayaH / tatrA''dyo'maracanDa uccacaritaH pralhAdakazcandravan- . madhye mohanalAla uttamamatiH samyagguNairmohanaH // " suvAsanAM puSpata indutaH punaH zaityaM gRhItvo-bhayarUpatAM gataH ekasvarUpaM daktau jayannam zrI puSpacanyo (phUlacantro) 'rthavadA''vhayo'ntimaH" / " etenaiva kanIyasA'pi vayasA drAdhIyasA prajJayA ___ labdhvA zreSThinidezamagrajayugaM saMpRcchaya ca svasvataH / zrI saurASTrakarASTra-bhAvanagarasthA''nandamudrAlaye sammudrApya mahItale prakaTitA zrIdharmazikSe-yakam " // "paNDitabrahmavihArIzarmA" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakamahAzaya kA paricaya. (saMskRta zlokoM kA anuvAda.) mAravADa phalodI gA~va ke (hAlameM Agare rahanevAle) zrImAn zreSTivarya lakSmIcandrajI veda ke caraNopAsaka tIna putra ratna zobhate haiN| unameM pahilA jyeSTha zrImAn amaracandrajI, jo uttama caritra se vibhUSita haiM, tathA saumyaprakRti se candra kI bhAMti AlhAdadAyaka haiN| dUsarA putraratna zrIyuta mohanalAlajI, jo ki bar3e aklamaMda haiM tathA sadaguNoM karake logoM ke hRdayakA AkarSaNa karanevAle haiM // 1 // tIsarA putraratna zrImAn phUlacaMdajI, jisane phUlameM se suvAsanA* tathA candrameM se zItalatA guNa le ke una donoM asAdhAraNa guNoMdvArA eka eka guNa ko dhAraNa kiye hue phUla tathA candra ko jItA aura apanA nAma barAbara sArthaka kiyA // 2 // umra se choTe tathA buddhise baDe usI (tIsare kumAra) ne zeThajI kA hukma le ke tathA apane mAnanIya donoM bar3e bhAI sAhaboM kI sammani pA ke apanI hAthakhacI hI meM se Anandapresa bhAvanagara kAThiyAvADameM isa (dharmazikSA) pustaka ko chapavAkara pabalIka meM prakAzita kiyA // 3 // (r) kumArake pakSameM suvaasn| yonI acchI vAsanA-acchA saMskAra / phUlake pakSameM muDAsanA arthAt acchI khuzabU / zItalatA guNa to donoM pakSameM samAna hI hai| ina da"noM guNa karake guNAtmA bane hue jisane eka hI suvAsanA guNa (zItalatA guNa nahIM honese) vAle phUlako jItA / tathA eka hI zItalatA guNa (suvAsanA guNa nahIM honese ) vAle ca. ndrako jiitaa| donoM guNa va le kubhArake Age eka eka guNavAle phUla tathA candrakI laghutA honA svAbhAvika hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSA-mukha. saMsArameM prANioM ko sukha denevAlA eka dharma hai| adharmI AdamI kA dharma rahita jIvana kisI kAma kA nahIM / adharmI manuSya kA mudA jAnavara taka ko bhI spRzya nahIM hotA, isapara eka kavine kahA bhI hai" hastau dAnavivarjito zrutipuTau sArazrutedrohiNI netre sAdhuvilokanena rahite pAdau na tIrthaM gatau / anyApArjitavittapUrNamudaraM garveNa tujhaM ziro raire jambuka! muzca muzca sahasA nindyasya nIcaM vapuH / / bhAvArtha yaha hai ki kisI adharmI manuSya kI lotha kA bhakSaNa karaneko udyata hue gIdaDa ko eka kavi samajhA rahA hai ki ai gIdaDa ! isa nindanIya-pApAtmA manuSyake zarIra ko choDa de ! isa kA eka bhI aMga-eka bhI avayava bhakSaNa karaneke yogya nahIM hai| avvala to isake hAya dAna rahita haiM / kAna uttama zAstrake zravaNase dUra rahe hue haiM / A~kheM santa-mahantoMke darzana nahIM pAyI huI haiN| pA~va kabhI tIrtha sthAnoM meM nahIM gaye haiN| peTa kUTakapaTase paidA kiye paisese bharA hai / aura mastaka abhimAna karake UMcA hI rahA hai-RSi-maharSiko namaskAra karane kA lAbha nahIM uThA skaa| basa ! isa liye yaha loya bhI tujhe aspRzya hai| anAdikAla se nadiyoM kA pAnI saMgrahatA huA mahAsAgara tRpta na huaa| anAdikAla se mahAsamudra kA pAnI pItA huA ghaDavAnala zAnta na huaa| bezumAra lakaDioM ke Dhera ko bhakSaNa karatI huI Aga Ajataka saMtuSTa na huI / aura pratikSaNa asaMkhya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pANioM ko lukamA banAtA huA kALa-pizAca kucha bhI DhIlA na paDA / usI prakAra isa jIva ko-anAdi kAla se viSayAnanda bhogate hue bhI santoSavRtti na milI, ahA moha ! balihArI hai verii| moharUpI madirA ke nazemeM bAvale bane hue adhI-avivekI manuSya kA jIvana-chAyA rahita vRkSa kI bhAMti hai / pAnI rahita tAlAba kI taraha hai / gandhahIna puSpa ke samAna hai| bagaira dAMta ke hAthI ke sadRza hai / binA lAvaNya ke rUpa jaisA hai| mantrI rahita rAjya sA hai / devatArahita devAlaya ke tulya hai / cAritrabhraSTa sAdhu ke sahaza hai| candra zUnya rAtri ke samAna hai| hAthameM zastra nahIM rakkhe hue sainya kI taraha hai / aura AMkha binA ke mu~ha ke barAbara hai| cakravartI bhI-dharma kA upAsaka na ho to aisA paraloka pAtA hai ki jahA~ nindha bhojana ko bhI divya amRta mAnanA hotA hai| baDe kulameM upajA huA zrImAn zreSThiratna bhI dharmako prasAdI ke nahIM pAne ke kAraNa bhavAntarameM ucchiSTa bhojI kuttA hotA hai| bAhmaNa vaizya kSatriya zudra koI bhI kyoM na ho, dharma kA tiraskAra saba ke liye anartha upajAnevAlA hai| adharmI manuSyoM ko billI sA~pa zera giddha vagairaha durgatiyoMmeM jAne kI TikaTa milatI hai / dharmahIna prANI viSThA vagairahameM anekazaH kIDe kA janma pAte haiM, aura murage vagairaha kI coMca va pAMva ke prahAra kA lAbha uThAte haiN| pApiSTha-durAtmA manuSyoM kA bhavAntara gati ke samaya naraka kI ora prayANa hotA hai aura paramAdhArmikoM ke hAthoMse bezumAra duHkha unheM uThAnA par3atA hai / parAdhIna ho ke prANI itanA kaSTa uThA lete haiM, magara svAdhIna-svatantra dazAmeM dharmAnubandhI (dharma karane ke prasaMgameM) thoDA bhI duHkha uThAnA nahIM hotA aphasosa / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra meM prANioM ko poSaNa karanevAlI sacI mAtA dharma hai| jIvoM ko rakSaNa karanevAlA vAstavika pitA dharma hai / mijAja ko khuza rakhanevAlA asala mitra dharma hai / aura pavitra snehabhAva se varttanevAlA eka bandhu dharma hai / dharma-sukha sampadA kA athAha bhaMDAra hai / dharma raNayuddha meM lohe kA bakhtara hai / aura dharma bure karmoM ke mameko bhedanevAlA pratIkSNazastra hai| dharma ke prasAda se prANI rAjA hotA hai, samrATa hotA hai, devatA hotA hai, devendra hotA hai, ahamindra hotA hai AkhirameM Izvara bhI ho jAtA hai| dharma ke acintya prabhAva ko, saba darzanoM meM sabhI majahaboM meM sabhI dharmAcArya muktakaNTha se pukAra rahe haiM aura dharma kA sAmAnya svarUpa"paJcaitAni pavitrANi sarveSAM dharmacAriNAm / ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithunavarjanam // 1 // (isa zloka meM batAyA huA) sabhI mahAnubhAvoM ko sammata hai / vAstavameM Atma zuddhi hI dharma honepara bhI usake ahiMmAdi sA. dhanoM ko bhI dharma kahanA koI anucita nahIM hai| dharma kA sAmAnya svarUpa prAyaH sabhI ko vidita hogaa| kintu yaha merA prayAsa dharma sambandhI kucha vizeSa zikSA dene ke liye hai, isIse isa pustaka kA nAma bhI "dharmazikSA" rakkhA gayA hai| dharma ke viSayameM hajAroM pustakeM vidvAnoM ke hAtha se likhI gaI haiM aura nayA tattva-apUrva vAtto koI nahIM likha sakatA, tahAM bhI naye naye DhaMga se usa usa samayapara lekhaka loga apanI kalama calAyA hI karate haiN| kisI lekhaka kI kisI prakAra kI lekha paddhati rahatI hai kisI kI kisI cAla kI / saMkSepa se vistAra se ___*1 ahiMsA, 2 satya 3 corI nahIM karanA 4 brahmacarya 5 saMtoSa ( tyAgavRtti) ina paMca niyamoM ko sabhI dharmacAriyoM ne pavitra mAnA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mizrarUpa se bhinna bhinna saMkalanA se viSaya saMyoga kI vicitratA se eka hI viSayapara hajAroM lekhakoM kI hajAroM taraha kI jude jude DhaMgavAlI kalama calatI hai / ananta vAmaya ananta zAstra 52 hI varNoMpara paryApta haiM tahAM bhI saba zAstra-sabhI pustakeM paraspara vilakSaNa hI DhaMgavAlI haiM, koI pustaka kisI pustaka se ekarUpa nahIM hotI / isa liye. yaha saMkoca nahIM rakhanA cAhie ki " pustakoM kA Dhera paDA hai, pahale jamAneke vidvAn loga bahuta grantha likha choDa gaye haiM, naI pustaka se kyA prayojana hai ?" / kintu "zubhe yathAzakti yatanIyam " ( zubha kAmameM yathAzakti udyama karanA cAhie ) isa subhASita ke anusAra yathAbuddhi-yathAkilokopakAraka yogya lekhanI avazya calAnI cAhie / jyoM / / smAraka vastue~ jyAdaha bar3heMgI tyoM tyoM janasamAja ko kartavyoM kI ora saMskAra dRDha hogA, smaraNa bAra bAra jAgatA rhegaa| dharma sambandhI zikSAmeM bahuta vaktavya bhare haiM / itanI choTI sI pustaka meM saba vaktavyoM kA nivedana nahIM A sktaa| isa pustaka meM mere alpa jJAnAnusAra maine abhI bindumAtra hI kahA hai / khAsa khAsa viSaya aise bahuta se haiM ki jinakA sparza bhI yahAM nahIM kiyA gayA hai aura avazya vivecana karane yogya haiM / maiM pahale isa pustaka ko bahuta hI choTI rakhanA cAhatA thA magara vaktavyoMne jyoM jyoM mujhe ghera liyA tyoM tyoM lAcAra ho ke kucha kucha baDhAtA rahA, Akhira meM prakAzaka mahAzaya kI preraNA se yahAMtaka baDhA ke virAma lenA pdd'aa| isa pustaka meM jitanI bAteM batAI gaI hai unakA anukrama Age dharA hai / isI granthameM se kucha hissA le ke " gRhasthadharma " pustaka kA nirmANa huA hai / ___"dharmazikSA" kA janma kizanagaDha-rAjaputAne meM huA hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikrama saM-1969 kI sAlameM jaba maiM kizanagaDha meM caumAsA rahA thA usa samaya AgarA nivAsI zrIyAn zreSTivarya mahAnubhAva lakSmI caMdajI veda ke putraratna zrIyuta amaracaMdajI zrImAn mohanalAlajI tathA zrImAna phulacaMdajI kizanagaDha Aye the / usa vakta zrImAna phUlacaMdajI ne mujhe apanA yaha vicAra darzAyA ki " koI dharma viSayaka acchI pustaka hindI meM likhanI cAhie ki jisase isa prAntavAle logoM ko lAbha mila sake " / aura pustaka likhanekA sAgraha nivedana kiyaa| inhIM ke nivedana se isa pustakakA nirmANa huA hai| isa pustaka ke likhate vakta na mere manameM koI dveSabhAva kI pariNati thI aura na maiM aisI kSudra vRtti rakhanA pasaMda karatA hU~, tathApi rAbhasa tti se merA auddhatya kahIM isameM pratIta hotA ho to kSamA kreN| " lekhaka" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama viSaya. 1 dharmakI prAcInatA aura udAradilase dharmakI gaveSaNA. 5 darzanoM ke paraspara matabheda. 3 vedAnuyAyI matoM kA nirIkSaNa. 4 veda ke hiMsAdipratipAdaka vAkya.... 5 veda ke karttA sambandhI vicAra. 6 hiMsA pratipAdaka manu ke zloka. 9 asarvajJoM se vedo kA prAdurbhAva. 8 Rgveda saMhitA kA hiMsApratipAdaka vAkya. 9 nAstikamata kA khaNDana. .... .... 6008 seee .... .... 434. ... .... .... .... .... .... .... ... 10 bauddhamata bhedoMkI samIkSA. 11 ' nAstika' zabda kA artha. 12 bauddha va jaina darzana kA atyaMta pArthakya.... 13 naiyAyika va bauddha darzana meM ekasarIkhI milatI huI G bAteM. ... .... .... .... .... .... .... ... .... .... .... 40 14 jaina darzana ke aTala lakSaNa syAdvAda kA nirUpaNa. 15 jIvAdi nau tattvoM kA nivedana. 16 muktikA svarUpa aura usa dazA meM advaita sukhakI siddhi. 42 17 pratyakSa va parokSa pramANa kA digdarzana. 10 naya va saptabhaGgI .. 19 saptabhaMgI kI gahanatA. 20 kAla ke bhedAnubheda. 21 dharmopadezaka - tIrthaMkara kA paricaya..... 22 jaina zAstroM ke mAdurbhAva kA vizuddha mUla... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat .... .... ... .... .... .... .... ... 54. .... 10 14 21. 23 15 27 29 99 33 34 35 37 45 46 99 UG 59 www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 jaina zAsanakI pavitratA niSpakSapAtatA aura nirvirodhatA.51 24 prabhAvaka jainAcAryoM ke kucha nAma.... .... .... 55 25 jainadharma ke kAnUna aura sAdhu dharma. .... .... 53 16 zrAvakadharma kA prArambha .... .... 27 zrAvakadharma-cAraha vratoM ke nAma aura pahilA sthUla prANAtipAtaviramaNa vrata .... .... .... 28 dUsarA sthUla mRSAvAdaviramaNa vrata. .... 29 tIsarA sthUla adattAdAnaviramaNa vrata 30 cauthA sthUla maithunaviramaNa vrata .... 31 pAMcavA~ sthUla parigraha viramaNa vrata.... 32 chaThA~ digvirati (guNavata) .... 33 sAtavA~ bhogopabhogaparimANa , .... 34 AThavA~ anarthadaNDa tyAga , 35 navA~ sAmAyika ( zikSA vrata) .... 36 dazavA~ dezAvakAzika ,, .... 37 gyArahavA~ poSadha , .... 30 bArahavA~ atithi saMvibhAga.... 39 deva guru va dharma ko zuddhi .... 186 175 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ESKtaKiskieKIKASKASKIN dharma zikSA. karatexasarastra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MPA Vc . 2 5GSSSBEESES arhm| namaH zAstravizArada-jainAcArya zrIvijayadharmasUribhyaH / dharmazikSA. praNamya paramAtmAnaM dharmAcAryAngurUMstathA / bhavyAnAmupakArAya dharmazikSA vidhIyate // 1 // yaha to suvidita hI hai ki samasta jIvayonimeM manuSyatva jAti, paramapadamAptikA parama mArga hai / samastaprakArase vijJAna sAmagrI vA dharmasAmagrI manuSyahI ko prApta hosakatI hai| ataeva zAstrakAroM ne mokSaprAptikA parama sAdhanabhUta manuSya janmako devatvase bhI adhika zreSTha batAyA hai / kyoMki devalogoMko svargasukha-ramaNameM Asakti hone se tapazcaraNAdikA udaya nahIM hotA hai, aura vinA tapazcaraNAdi, samasta karmakSaya svarUpa mokSa nahIM milasakatA / isa liye isa manuSyatva jAtiko prApta karake buddhimAn vivekI puruSoMko dharmakA Adara karanA paramAvazyaka hai / lekina aphasosa hai ki Ajakala navIna dharmoMkA pracAra utpanna hotA huA bahuta dIkha paDatA hai / paraspara virodhi dharmoMkI dhArA, alpa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhazikSA. mati bhole logoM ke hRdayameM aisA prahAra karatI hai ki vicAre khaDe bhI nahIM hosakate, yAni dharmakA rAstA nahIM sUjhaneke kAraNa Astikya guNase paribhraSTa ho jAte haiM; yaha to merA kahanA hohI nahI sakatA ki samasta bhUmaMDala ekahI dharmameM A jAya / eka dharmameM yaha jagat kabhI upasthita na huA na hogA, varanA eka hI satya dharmase sarva jagatkA nistAra hone para durgati ke dvArako argalAhI denI paDegI, yAni narakAdi durgati zUnya ho jaavegii| isaliye saccA aura mithyA dharma anAdi kAlase calA ArahA hai, isameM kauna kyA kahegA? lekina vartamAna havAse mAlUma paDatA hai ki navIna 2 majahaba nikAlanemeM logoMko bahuta zauka ho gayA hai / hamabhI thoDA kucha TaTu calA karake ijjata uThAveM, aisA samajha kara uTapaTAMga pralApoM kI pothI thothI banAke prajAmeM pravAhita kara dete haiN| parantu samajhanA cAhiye ki yadi saccI ijjatakI gaThaDI uThAnI ho to paramAtmA ke satyadharmameM ArUDha ho kara ke pavitra AcAra tapazcaraNAdi dvArA duSTa koM ko kSINa kareM aura isIse aparimita-adbhUta-avinAzI-lokottara Ananda prApta kareM, zAradapUrNimA candrakI kiraNa sahodara camakIlI vizvavyApI yazodevIkI varamAlAbhI pahineM / svakapola kalpita asatya mata phailAnese phAyadA honA to dUra rahA, kintu ekAnta pApoMkI gaThaDI uThAnI paDatI hai aura bhavATavImeM ciratarakAla paribhramaNa karanA par3atA hai| koIbhI svAbhimAya prakAza karane ke pahile soco ! ki yaha abhiprAya siddhAntAnukUla hai vA viparIta hai| pUrva RSi vA mAcIna vidvAnoM ke Age hama logoMkI kauna buddhi ? hama kyA koI nayA tattva nikAla sakate haiN| alabatte ! samasta zAstroMkI mImAMsA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. karanA atyAvazyaka hai| na ki bAvA vAkyaM pramANam' isa mUrkha rUDhipara baiTha rahanA caahiye| paraMtu yaha avazya khayAlameM rahe ki hamArI buddhi jagadvyApinI nahIM hai, anaMta padArtha hamArI buddhise abhI bahAra haiN| do akSarake jJAna mAtrase paMDitAbhimAnI bananA aura nayA samAja khaDA kara denA yaha kevala mUrkhatAkA namUnA hai, asambakAlApoMmeM pAMDitya nahIM ThaharA hai, kintu vyAkaraNa sAhitya itihAsa darzanazAstra tarkazaktidvArA buddhikA paripAka honA, yahI vidvAnkI lyAkata kahI jAtI hai| apane bera mIThe dUsare ke khaTTe ' aise tuccha vicAroMse tatva prApti nahIM hotI hai / kiMtu svapara dharmake vibhAgako choDakara parIkSA rUpI kasauTIse jisakI kImata camatkAriNI mAlUma paDe, vahI dharma apanA upAdeya honA cAhiye / kuladharmakA kadAgraha vaDA burA hai / jIvanakI kharAbI karanevAlA hai / isI viSayameM "svadharme nidhanaM zreyaH paradharmo nayAvahaH," yaha vAkyabhI pUrNatayA sammati de rahA hai| tathAhi. 'stra, yAni apanA arthAt AtmAkA asala jo vAstavika dharma, usakA pAlana karate hue manuSyako nidhana, yAni maraNa athavA vipatti hojAtI ho to bezaka ho jAo, parantu 'para, dharma, arthAt zatrutA karanevAlA yAne AtmAkI vAstava lakSmIkA TuTAka (cora) ataeva AtmAkA drohI dharma hamezAke liye bhayako paidA karatA hai| pAThakagaNa !isa gItA zlokasebhI kuladharmakA kadAgraha niSika hI samajho ! / vahI dharma apanA samajhanA cAhiye, jo ki kisI prakAra bAdhAse vAdhita na ho aura vahI dharma sarvathA bAdhA-doSa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. rahita kahA jA sakatA hai, jo ki sarvajJane prakAzita kiyA hai| aisA sanAtana dharma bApadAdAoMse anAdRta hI kyoM na huA ho?magara buddhimAn loga usakI anveSaNAmeM kaTibaddha rahate haiN| jaba yaha bAta nizcita hai ki mokSakA mArga ekahI hai| kyoMki viruddha kAraNoMse eka kArya kabhI utpanna nahIM hotA hai| jaise ghaTakI utpatti mRttikAsehI hotI hai, na kitantuoMse, to mokSa pradAtA mArgabhI paraspara virodhi kaise hoMge ? isaliye parIkSAko sahana karanevAlA, sarvajJadeva bhASita eka hI dharma-mArga mokSasAdhaka hosakatA hai| ataH buddhimAnoMko cAhiye ki satyAsatya dharmarupa ratna kAMcoMke puMjameMse dRDha parIkSAdvArA satya dharmarUpI ratna uThAleveM / kAMca ratnakA bhrama na rakkheM / kiMtu yaha bAta tabahI hogI javaki kula paraMparAse Aye hue dharmakA kadAgraha raphA hojaaygaa| kula paraMparApApta dharma satyahI kyoM na ho? lekina usa satya dharmameM satyatvakA paricaya honepara usa satya dharmakA pakSapAtI vananA samucita hai| kyoMki samyag jJAnapUrvaka zrachA karanA yahI mokSakA parama sAdhana sabhI zAstrakAroMkI uktiyoM se nikalatA hai| isa kalikAlameM pUrva mahAtmAoMkI taraha sUkSmatara prajJA yadyapi durlabha hogaI hai. tathApi madhyastha puruSakI buddhimattA dharmakI parIkSA karatI hui paramArtha satyahI dharmameM vizrAnti letI hai isameM koI sandeha nahIM, magara mUrkha puruSa aura kadAgrahI paMDitake liye todharmakI darlabhatA zAstrakAroMne batAI hai, vAtabhI saccI hai, kyoMki dharma jaisI parama vastu samasta jagat ko yadi prApta hojAya to jagat daridrahI kaise rahegA ? paMDitabhI kyoM na homagara vaha yadi hInabhAgya hogA to jarUra kadAgraha rUpasarpa usake manomaMdirameM ghusakara aura vivekarupI dUdha ekadama pI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhazikSA. karake durbuddhirUpa viSa phailA degA / pAThakavara ! Apa samajhagaye hoMge ki dharma eka mAmUlI cIja nahIM dharmarAjAke prabhAvase loga paramAnandI banajAte haiN| isa saMsAra cakrameM bhramaNa karate hue prANIko sarva prakArakI saMpatti prApta ho cukI, paraMtu satya dharmake daravAjemeM praveza nahIM huaa| jisake jariyese jIvako dAridya nadImeM abhItaka DubakI mAranI par3atI hai| agara satyadharmakI sevA milI hotI to hargija Ajataka itanI vipatti nahIM uThAnI pdd'tii| dharma eka bhava rogako miTAnekA parama auSadha hai| dharma eka bhavaklezakI hatyA karanemeM baDA zUravIra hai| aba samajhiye ki satya dharma kahAM ? aura hama khaaN?| duniyAM meM hajAroM dharma jalabubudake barAbara paidA hote haiM aura jalabubudake barAbara pralIna hojAte haiN| aura paMDitAbhAsa mithyAbhimAnI loga eka nayA samAja khaDA karake vidyAkITAMga toDaneko prayatnazIla hote haiN| magara ve loga yaha nahIM jAnate haiM ki kSaNika saMsArasukha kSaNavinAzI hai, aura jhUThI ijatake pIche jUtA khAnA paDatA hai / satya muniyoMkI zrutiyoM ke satya arthako chupAkara kadAgraha se asatya arthako phailAnemeM alpajJa samAja apaneko bahAdura samajhatI hai / magara zruti virodhi satravizati artha prarUpaNA ke duraMta pariNAmako apane khiyAlame nahIM lAte hai ? sailAve ? matalabI puruSa hamezA apane matalabameM hI guma rahete haiM. duniyAmeM jitane dharma pracalita ho rahe haiM ve saba dharma paraspara virodhI hokara anyake khaMDanake sAtha apanI jaya kIrtikA DhaMDhorA piTavAte haiN| kyA una dharmoko nikAlane vAle saba sarvajJa haiM ? sarvadazI haiM ? agara mata nahIM haiM to phira svakalpita bAtoMko pracalita karane meM unmatta honA bilakula ajJAnatA hI hai na ? jo jo naye naye vicAra taraMga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. utpanna hove una sabako apanI AtmA meM rakhanA cAhiye / pUrNacintA karake yukta mAlUma hone para unako jAhirameM lAnA munAsiba hai, chadmasthoM ko sahasrazaH nama ho jAtA hai / vicAranA cAhiye ki yadi bhrama se asatyavastuko satya mAnakara pracalita kareMge to bahuta saMsArakI ddhi hogii| aura aise bhavabhIru honA yaha AtmAkA prathama guNa hai / jo zakhsa naye mata nikAlane meM apanI pUjA samajhatA hai vahadharmakA paramazatru hai| kyoMki nayA dharma koI nahIM nikAla sakatA / sarvajJa sarvadazIbhI pUrva prasika hI dharmamArgako prakAzita karate haiM, jaise jIva anAdi hai, mokSa anAdi hai, vaise dharmabhI anAdi hai / dharmakA apUrva prAdurbhAva yadi mAnA jAya to mokSa pravAha anAdi nahIM ho sakegA, kyoMki dharmake apUrva prAdurbhAva samaya ke pahile dharmakA abhAva honese niSkAraNa mokSa rUpa phala nahIM bana sktaa| ataH dharma aura mokSakA pravAha anAdi kAlase calA ArahAhai / alabatte kacit kSetrAdi doSoMse dharmakA abhAva hosakatA hai| magara dharmakA apUrva prAdurbhAva honA sarvathA asaMbhava hai / jaba yaha vAta nizcita ho gaI, to phira nayA mata khaDAkara denA yaha anbala pAkhaMDa nahIM to dUsarA kyA ? pAkhaMDi loga apanA pAkhaMDa phailAkara duniyAko Thagate haiM. asatya upadeza dekara prajAko urgatimeM girAte haiM aura // svayaM naSTA durAtmAno nAzayanti parAnapi // isanyAyako caritArtha karate haiN| yadi kahA jAya ki hama nayA mata nahIM nikAlate haiM kintu zAstroMkA paramArtha batAkara prajAko tatvajJAninI banAnekI koziza karate haiM, to ye sabavAteM jhUTha haiN| zAstroMkA paramArtha nikAlanA baDI vidvattAkA kAma hai| ajJA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. niyoMko zAstrakA patA nahIM mAlUma paDatA hai| aura sacce jJAni loga to dharma nAyaka paneke anucita ghamaMDase hamezA bahArahI rahate haiM / vAstavameM to jabataka vipralaMbhaka guruke vacanoM ke Upara hRdaya vizvAsI rahegA, aura asaMbaddha pralApoMse guru vacanoMko satya sidha karanekA haTha dUra na hogA, tabataka yahI : dRSTirAgarUpa malayavAyu tattvajJAnarUpa amRta dRSTikA janma na hone degA / ataH dRSTirAgako jalAMjali dekara zAstroMkI parIkSA mAdhyasthyase karanI caahiye| aura nyAyanarezakI AjJAko hamezA uThAnevAle siddhAntoMko apanA upAdeya samaktanA cAhiye / jijJAsu-- " SaNNAM virodho'pi ca darzanAnAM tathaiva teSAM zatazazca bhedaaH| nAnApathe sarvajanaH pravRttaH ko lokamArA dhayituM samarthaH? " // 1 // bauddha-naiyAyika-sAMkhya-jaina-vaizeSika-jaiminIya ye cha darzana haiN| aura ve paraspara virodha rakhate haiN| aura pratyeka darzanameM se saiMkaDoM phAMTe nikale huve dikhAI dete haiN| samasta prajA bhinna bhinna mArga meM pravRtta ho rahI hai / ava janasamAjako kauna upadezaghArA ArAdhita karasakatA hai / basa isa kAraNa se logoM kA citta dharma ke viSayameM vivhala rahA karatA hai, kiM karttavyatAmUha banA rahatA hai / to kyA paramArtha se koi satya dharma hogA hI nahIM ki jisase saMsArakA kleza naSTa hosake ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. zAnI-he devAnupriya! ApakI jijJAsA prazaMsanIya hai| sacamuca ukta cha darzana paraspara virodha rakhate haiM tathAhi naiyAyika tathA vaizeSika darzanakA taMtra paraspara bahuta samAna honepara bhI avAntaravirodha unhoMke zAstromeM prakaTa dIkha par3ate haiN| avvala to pramANakI vyavasthAmeM una donoMkA virodha hai| naiyAyikoMne pratyakSa anumAna upamAna aura zabda ina cAra pramANoMko svIkArA, taba vaizeSikoMne pratyakSa aura anumAna ye dohI pramANa maane| usI prakArase padArtha vyavasthAmeM bhI prakaTa hI virodha hai| sAMkhyakI prakriyA unhoMse bilakula viparIta hai| jaba vaizeSikoMne pRthvI-jala-tejavAyuH-aura AkAzakA kramase gandha-rasa-rUpa-sparza aura-zabdako guNa mAnA, taba sAMkhyAcAryoM ne mandha-rasa-rUpa-sparza-zabdoMkI tanmAtrAoMse pRthvI-jala-teja-vAyu:-aura AkAzakI utpatti svIkArI / dekhiye ! pAThakagaNa! hai na pahADa jitanA virodha ? / aurabhI suniye ! jagatkI utpattikA nimitta kAraNa Izvara hai aisA vaizeSikoMne kahA, taba sAMkhya pravacanameM Izvara mAnAhI nahIM, kintu sattvarajastamoguNAtmaka prakRtikA saMkSobha hone para jagatakI vyavasthA maanii| aba jaiminIya darzanameM gaura kiyAjAya to vahAMbhI baDIhI vilakSaNatA dikhAI detI hai| pahile to jaiminIya darzanameM sarvaza hI nahIM mAnA hai| jaiminIyakA dUsarA nAma mImAMsaka hai| mImAMsaka do prakArakA hai, eka pUrva mImAMsaka aura dUsarA uttara mImAMsaka / pUrva mImAMsaka prAdhAnyena kriyAkAMDI hai / aura uttara mImAMsaka vedAntI hai| vedAnti logoMne eka satya brahmahIko mAnA aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. __saMsArake saba padArthoko jhUThA khaahai| isa prakAra jaiminIya darzana bhI eka vilakSaNehI hai| pAThaka mitro ! dekhI! vedakI vicitra lIlA / eka hI vedameMseM nikalehue ye cAra darzana kitane jhaghaDe bakheDemeM gire haiN| paraspara laDate hue unhoMne kyA vedakI nindA nahIM ko?, jaba ve darzana paraspara pratirodhI ho kara svAbhiprAyAnu rUpa vedapadAko lagAkara anyadarzanake Upara AkSepa karate haiM, taba jarUra eka eka darzanakI apekSA dUsare darzana veda nindaka Thaharate haiN| basa ! " nAstiko vedanindakaH" yaha unhIke gharakA kuThAra paraspara lar3ate hue unhoM ke Upara hI A kara girA / aho ! kaisA kalaha kelIkA duraMta pariNAma ? / astu / aba bauddhoM kI tarapha najara kI jAya to, bauddha loga vedoMse vipakSI hokara eka aura hI apanI sRSTi batAte haiN| tathAhi bauddhakI cAra zAkhAeM haiN| vaibhASika 1 sautrAntika 2 yogAcAra 3 aura mAdhyamika 4 / unameM vaibhASikoMne cauthe kSaNameM vastukA naSTa honA mAnA hai| aura sautrAntikoMne AtmAko nahIM mAnA, kiMtu rUpa-vedanA-vijJAna saMjJA-aura saMskAra ina pAMca skaMdhoMko paralokagAmI svIkArA hai| aura sautrAntikoM ke abhiprAyase saba bAhya vastu apratyakSa haiN| kiMtu jJAnAkAradvArA bAhya vastuoMkA anumAna hotA hai, aura saba vastu kSaNika haiM / yogAcAra boddhauM ke hisAbase vijJAna mAtra hI jagat hai / bAhya vastu zazazRMga ke barAbara hai| mAdhyamikoM ke vicArase sarva zUnya haiN| dekhiye mahAzaya vRnda ! darzanoMmeM kitanA virodha ? kitanI paraspara bhinna bhinna mAnyatA ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanabhI ukta pAMca darzanoMse alaga hI vastukA svarUpa batA rahA hai| aba kahAM rahI dharma paddhati ? / kyoMkara alpa mati logoMkA citta dharmameM sandehAkula na hove ? / . ___aho ! mallapratimalla nyAyena kaisA darzanoMkA gabhIra jhagaDA ? / na jAne eka hI veda para bhakti rakhanevAle vidvAnoMkI itanI vipratipatti kyoM calI? / gautama-kApila-kaNAda-jaiminI Adi RSiyoM ke abhiprAya paraspara virodhI kyoM hue ? / mAlUma to yahI hotA hai ki ve saba RSiloga pUrNajJAnI nahIM the| jaise jaise vicAra paidA hote the vaise vaise vicAroM ko ve loga likha dete the| bAta bhI ThIka hI hai| vinA samyajJAna RSiyoMko bhI bhrama rahA hI karatA hai| pAThakavRnda ! sUkSma dRSTise agara gaura kiyAjAya to gautamAdi muni praNIta eka eka darzanameM bhI AcAryoMke paraspara mantavyavirodha dikhAI deNge| dekhiye ! naiyAyikoMkA siddhAMta, vAtsAyanAdi RSiyoM ke abhiprAyase jhAnasukhAdi rahitahI mokSa hai, aura zrIbhAsarvajJane mokSameM nitya sukhako svIkArA hai|isiiriitise pramANacarcA meM bhI paraspara bahuta virodha dikhAI dete haiN| paraMtu lekha gauravakA bhaya rahanese isa bAtako yahA~ vistarataH kahanA ucita nahIM samajhatA hUM / isI pra. kAra sAMkhyAdi darzanomeM bhI paraspara virodha sulabha hI haiN| vAcakagaNa! dhyAna dIjiye ki gotamAdi muniyoM ko nyAyAdi sUtra kahA~se mile ? / yadi unhoMne svamanase sUtra banAkara prakAzita kiye, tabato unameM vizvAsa kaise hogaa?| prAmANika loga unako pramANarUpase kaise grahaNa kareMge? kyoMki apUrNajJAnI ko sahaja bhrama avazya rahA karatA hai| agara kahA jAya ki pahile ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasUtroMko dekhakara unake AdhArase gotamAdi RSiyoMne nyAyAdi sUtroM kI racanA kI / to kahanA cAhiye ki pahileke sUtroMkA kI kauna ? yadikhuda IzvarahI kahoge ? taba soco ! ekahI Izvarane gautama aura kaNAdAdi RSiyoMko paraspara virodhI sUtra kyoM diye ? kyA prajAke cittako bhramita karanA Izvara cAhatA thA? yadi aisI hI bAta ho tabato ApakA Izvara baDAhI dayAlu tthhregaa| vAhajI vAha mitra ! kaisI IzvarakI dayA, jisako apanI prajAke UparabhI ahita karanemeM saMkoca nahIM AyA / ' hama nahIM samajhate haiM ki saba RSi logoko eka hI satya dharma pratipAdaka sUtra denemeM IzvarakA kyA bigaDatA thA? pratyuta prajA dharma viSayaka sandeha pIDAse pIDita nahIM hotI, satya dha. makI ArAdhanA karake paramAnandarUpa bana jAtI, yahI izvarako bar3A phAyadA hotaa| agara vedakA avalaMbana lekara sUtroMkI racanA karanemeM AI, to phira vahI punarukta karanA par3atA hai ki RSi logoMko vedakA pUrNa jJAna nahIM thA! varanA paraspara virodhI viSayoMkI carcA nahIM hotii| sanAtanI loga yaha to kahate hI nahIM ki yaha amuka hI RSi satya hai usIkA siddhAnta upAdeya hai, kintu saba RSi logoM ko eka sarikhe satkArameM lAte haiN| ___ kyA vAcaka varga! paraspara virodhI sidhAntavAle saba RSiloga mAnanIya ho sakate hai ? hargija nahIM / daraaslameM gautamAdi rupiyoMke kaI kaI siddhAnta pratyakSAdi pramANose bAdhita honese unameMse koI bhI RSi pUrNa vedajJAnI nahIM thaa| vastutaH aise kuTaMga vedakI racanA karanevAlA kauna? yahI baDA bhArI prazna uThatA hai, agara Izvarako veda kA kahoge, taba to Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. Izvarane aisA kuTaMga veda kyoM banAyA? ki jisameM RSiloga vyAmUDha bana gaye / Izvarane aisA veda kyoM na banAyA yAni vedakI aisI spaSTa racanA kyoM na kI jisase Izvarabhakta saba RSiyoko vedameM ekahI satya tatva mila jAtA / aura bhI samajhanA cAhiye ki baDe baDe ruSi logoMkI paraspara vipatipatti hone ke samayapara khuda Izvarane Akara una vipratipattiyoM (matabhedoM) kA samAdhAna kyoM na kiyA, anyathA veda racanAkI kyA jarurata ? kyoMki sarvajJa Izvarako pahile mAlUpa hI hogA ki ye loga mere banAye hue vedako yathArtha rItise nahIM samajhegeM / aura vedake bhinna 2 AzayoM ko lekara RSiloga kalaha kelImeM pha~sa jAyaMge aura prajAko satyadharmakA zraddhAna nahIM hogaa| aise jAnate huve bhI Izvarane jo vedakI racanAkI to yaha prathama viphala (phajUla) kArya karaNa dUSaNa Izvarako AyA / asAlameM veda zrutiyoMkA avalaMbana le kara pAkhaMDI logoMne bahuta akRtya kAma phailAyA, aura kRtya kAma ke Upara khar3a phaiMkA / aura bhole loga vedake nAmameM mohita ho kara vedako parama sabUta samajha kara hiMsAdi karmameM phaMsane lge| aura saMsAra viSayAnandI matalabo logoMne vedakA bahAnA lekara apanI pUjA tathA adharma vRddhi calAI / vAcakavarga ! ina saba pApoMkA nimitta kAraNa vedakartA Izvara hI hogA / yaha dUsarA vajra kaThina doSa Izvara ke Upara aayaa| kyA ina saba bhAvi pariNAmoMko Izvara nahIM jAnatA thA ? agara jAnatA thA to phira vedakI racanA kyoM kI? vedakI racanAse kyA natIjA Izvarane nikAlA? / agara nahIM jAnatA thA to phira Izvara hI kahAM rahA? kyoMki sarvajJatA hI IzvarakA parama svarUpa hai| ___pAThaka mahAzaya ! vedaka" Izvara kaisA bahAdura ? dharmako phailAne ke liye Izvarane veda banAyA aura phaila gayA adharma / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA vAha jI vAha ! IzvarakI kaisI dIrghadarzitA / dhanya hai aise Izvarako jisakA manoratha kucha thA aura pariNAma kucha nikalA ki jisa vedakA puccha pakaDa kara saiMkaDoM dharma vartamAnakALameM cale jA rahe haiM / bandhuo ! samajhiye, Izvarako yadi satya dharma calAnA thA to saba RSi logoMko eka hI satya dharmakI zrutiyAM denI thI jisase bhinna bhinna darzanoMkI dhArA nikalakara prajAko klezita nahIM banAtI / khaira! isa vakhtabhI Izvarako kyA nidrA bhAI hai, isa vakhtabhI Izvara khaDA hokara pAkhaMDI logoMko zikSA dekara vedakA paramArtha prakAza kyoM nahIM karatA hai? / agara kahA jAya ki isa vakhta kaliyuga honese Izvara khaDA nahIM ho sakatA hai to kyA kaliyuga IzvarakI kriyAko bhI roka sakatA hai ? yadi IzvarakI kriyA ko bhI kaliyuga rokegA to Izvara zaktihIna hI kahA jaaygaa| yadi kaliyuga Izvarake Upara kucha nahIM kara sakatA hai, to phira Izvara kyoM satya dharmakA prakAza karanemeM vilaMba karatA hai| dayAlu Izvara yadi sarva zaktimAn hai to jaba cAhe taba prajAke Upara dayA kara sakatA hai| suyugameM to prAyaH buddhimatI suzIlA majA hotI hai usa samayameM prajAke Upara dayA karanekA parizrama uThAnA izvarako atyAvazyaka nahIM hai| kintu dayA karanekI atyAvazyakatA isa kaliyugameM hI hai / aise samayameM dayAlu devako dayA prajAke Upara yadi na bane to phira vaha dayAlu kaise kahA jAyagA ? / kSudhA ke samaya para bhojana dAtA dAtA kahalAtA hai, paripUrNa peTa hone para amRta dAtAbhI satkAra pAtra nahIM hotA hai / tAtvika dRSTise mI. mAMsA karane para veda na to Izvara racita mAlUma par3ate haiM aura na prAjJa munIzvara racita mAlUma par3ate haiM kyoMki veda zrutiyoM meM bahuta virodha dRSTigocara hote haiM / ata eva samajJanA cAhiye ki mUla ( veda ) jaba azuddha hai to vedoMke AdhArase nikale hue gautama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dhazikSA. vedAntAdi darzana zAstra bhI azuddha kyoM nahIM hoMge, kyA mUla azuddha honese zAkhA azuddha nahIM hogI ? / avvala to vedameM bharI huI hiMsA hI vedakI apavitratA batA rahI hai| jisane vedako tattva dRSTise dekhA hogA vaha puruSa kadApi vedako zuddha nahIM kahegA / ____ lIjiye ! vedakI khuzabUchAgAdInAM vadhaH svargyaH / pApaghno gosprshH| drumANAM pUjA / brAhmaNapUjanam / pitRprINanam / vanho hutaM devaprItipradam / ityAdi __ artha-chAga ( bakarA ) Adi pazuoMkA vadha karanA svarma ke liye hai| go (gAya) kA sparza pApa nAzaka hotA hai / vRkSoMkI pUjA karanI caahiye| brAhmaNoMkI pUjA karanI caahiye| pitR logoMko tarpaNa karanA cAhiye / agnimeM dravyakA homa karanA devoMkI prItike liye hotA hai / ityaadi| aise aise asaMbaddha vAkyoMse bhare hue vedako kauna paMDita puruSa prAmANika mAna sakatA hai ? kyoM ki prANI kI hiMsA karanA sarvathA adharma hai to phira pazu hiMsA ko dharma batAne vAlA veda dayAlu mahAtmAse banA huA kauna svIkAregA ? / pazuoMkI hatyA karanA-burI hAlatase pazuoMkI jAna nikAlanA aura dayA dharmakA dAvA karanA yaha bAta kaise ho sakegI? / sarva prANIyoke prANa eka samAna haiM yAni saba jIvoM ko sukha priya hotA hai aura duHkha apriya hotA hai phira bhI jIvoMkA saMhAra karanA isako dharma kauna maanegaa| avvala IzvarakI pUjA jIvoMkI rakSA karanI hI hai| jIvoMkI hiMsA kisI bhI prakArakI vedakAra batalAtA ho lekina sarva prakAreNa pazu hatyA karanA kukarma hI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 15 kyA gaupA gau viSTAzivA hAtA hai ? kyA aba dUsare vAkya para AIye ! gAyakA sparza karanese pApakA nAza kaise hogA? gAyake sparzase pApa ke dhvaMsako mAnanevAle vedakArane rAsabha ke sparzako pApaghAtaka kyoM na kahA ? kyA rAsabhakI taraha gau pazu nahIM hai ? aura pazu kyA manuSyase adhika adhikAra rakhatA hai ? yadi pazu manuSyase adhama hI hai to phira gau kA sparza pApaghAtaka kaise hogA ? are bhole vedabhakto : thoDI to najara kholo! kyA gau saMsAra cakrameM bhramaNa nahIM karatI hai ? ! kyA gau viSThAdika malina cIjoMko nahIM khAtI hai ? kyA gau ke badana para daMDa , prahAra nahIM hotA hai ? kyA gau duHkhase pukAra nahIM karatI hai ? kyA gau ko gopAlakI AjJAmeM nahIM rahanA paDatA hai ? kyA gauke stanameMse loga dUdha nahIM nikAla lete haiM ! kyA gau dUsare jIvoMko nahIM satAtI hai ? kyA gau kA maraNa nahIM hotA hai / jaba aisI kSudratA gaumeM rahA karatI hai to phira kisa bAtase gauko zreSTha kahI jAya ? jo apane putrake sAtha bhI durAcAra karatI hai vaha gau khuda Apa pApake samudrameM DUba rahI hai to hamAre pApako kaise naSTa kregii| gau kI AtmA yadi pApI na hotI to kyoM manuSya aura devake bhavako choDakara pazu janmameM AtI / puNyase ucca gati aura pApase adhama gatikA honA kyA zAstrakAra nahIM batAte haiM ? / agara dugdha denese gau baDI kahalAtI ho to bhaisane kyA aparAdha kiyA ? / agara gau ke pucchameM 330000000 deva rahA karate haiM aisA kahA jAya to yahabhI bar3A upahAsa hI hai| vinA sabUta aisI gappako koI paMDita puruSa nahIM mAna sktaa| aba tIsare vAkyake Upara najara kIjiye ! vedakAra vRkSoMkI pUjA kyoM batAtA hai? kyA vRkSabhI devatA hai ? ekendriya jIvako bhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. devatA kahanA yaha to baDI bhArI vedakArakI caturAI / "mukhamastIvi vaktavyam" isa vacanakA Adara karanevAle vedakArane to bolanemeM bilakula maryAdA hI nahIM rakkhI / astu ! paMDitoMke Age aise yuktirahita vAkya hAsa hI ko paidA karate haiN| aba cauthe vAkyake Upara AI ye ! / brAhmaNoMkI pUjA batAnevAlA veda brAhmaNoMkA bar3A bhArI pakSapAtI mAlUma par3atA hai| anyathA aisA hI kahanA ucita thA ki jo koI sadAcArI brahmacArI muni mahAtmA ho usakI pUjA karanI cAhiye / kyA brAhmaNa kapaTI krodhI abhimAnI lobhI viSayAnandI nahIM hote haiM ? bahuta, phira brAhmaNakI pUjA karanA kyoM likhaa?| jaise vaizyAdi varga mahAtmA sadAtmA adhamAtmA aise vibhAgoMmeM vibhakta haiM vaise hI brAhmaNa vargabhI prakaTa hI dikhAI dete haiM, phira brAhmaNoMkA hI pakSa. pAta kyoM ? vAstavameM agara kahA jAya to durgA caMDI Adi devIyoM ke Age nirdaya rItise pazuoMkA saMhAra karanevAle brA- . hmaNa logoMne sarAsara dayAdharma to DubA hI diyA hai| devIyoMke Age pazuoMkI hatyA karake pazuoMke khUnase lalATameM tilaka karanevAle vipoMne kyA dayA devIkI jAna nahIM lI ? isa viSayameM agara saMdeha ho to pUrva dezameM jAkara dekha lo ! yahato merA kahanA ho hI nahIM sakatA ki sabhI brAhmaNa aisI hiMsA karate haiN| kyoMki gujarAta mAravADa Adi pradezoMmeM dayAlu brAhmaNa bhAI bahuta dikhAI dete haiM bahuta brAhmaNa loga namra evaM bar3e sajjana haiM / parantu kahanekA matalaba yaho haiki vedakArane brAhmaNakI pUjA karaneko koI vajaha nahIM batalAI / kisa hetuse brAhmaNa loga vargoM meM bar3e ho sakate haiM ? / kyA vartamAnameM brAhmaNa loga vaizya logoMkI taraha namaka miraca sAbuna ghRta taila guDa kapAsa Adi saba rojagAra karaneko nahIM laga gaye haiM ? / yadi kahA jAya ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. brAhmaNa loga paMDitAIkA kAmabhI karatehaiM, isaliye brAhmaNajAtikI mahattA kahI jAtIhai, to kyA dUsarI jAtiyoM meM vidvAna loga nahIM haiM ? osavAloMmeM aise aise vidvAn paDe hue haiM ki jinhoMkI tarkazaktipara kAzIke vidvAnbhI laTu hojAtehaiM / aurabhI brAhmaNoMko samajanA cAhiye ki apane pairameM saMnyAsI sAdhu logoMko namaskAra na karAveM / kyoMki sAdhu kitanA bhI apaThita ho, lekina sAdhu sAdhuhI haiM, brAhmaNa kitanA bhI vidvAn kyoM na ho ? lekina vaha gRhastha hI hai| gRhasthako kabhI sAdhuse apane pairameM namaskAra karAnekA adhikAra nahIM hai, apane pairameM sAdhuko namaskAra karAne vAle brAhmaNa paMDita loga bilakula anucita hI karatehaiM, isameM kauna kyA kahegA ? / sAdhulogoMne saMsArako choDa diyAhai, aura brAhmaNa loga saMsArameM phaMse hue haiN| aba kahiye pAThakagaNa! pUjanIya kauna hosakatA hai ? sAdhu hI, na ki gRhastha paMDita / ataH sAdhuko namaskAra karake anantara usako paDhAnA brAhmaNa logoMko ucita hai| vidyA mAtrase kRtakRtya hojAnA yaha baDIbhUla hai / vinA sadAcArake kevala vidyAse kucha paramArtha nahIM hotAhai, ataH apane ucita AcArameM rakta hokarake brAhmaNa paMDitoMko apanI brAhmaNa jAtimeM hI gurupanekA dAvA karanA acchAhai, naki saba vargoM meM / basa! aba siddha hogayA ki sadAcArI mahAtmA sAdhu loga pUjanIyahaiM, na ki kevala brAhmaNa jAti / aba pAMcave vAkyake upara AIye / mare huve pitR logoMko bhojanAdi pahuMcAneke vAste brAhmaNoMkA peTa bharanA yaha kitanI ajJAnatA? kyA brAhmaNa loga piTa nimitta bhojana khAkara pharAgata nahIM jAte haiM, jisase ve loga mare huve pita logoMko bhojana pahuMcA skeN| saMsArIjIva saMsArameM bhramaNa karatA huA, devagati, manuSyagati, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. tiryaggati, aura narakagati ina, cAra gatiyoMmeM paryaTana karatA hai| aba dekhiye ! mare hue, pitR loga yadi devagatimeM gaye hoMge, taba to unhoMko kavala-bhojana karanekI jarUrata hI nhiiN| kyoMki devoMkA zarIra hamAre zarIrakI taraha sAta dhAtuoMse bharA huA nahIM hai, ataH manuSyoMkI taraha ve kavala-bhojana nahIM karate haiM, kintu amRta pravAhase sadA hI vRpta rahate haiM / phira devagatimeM gaye hue pitR logoMko brAhmaNAdike dvArA bhojana pahuM. cAnA yaha kitanA ajJAna? devalokameM kyA samRddhi kama hai ? kyA devoMne kabhI kSIra dekhI nahIM hai ? / jaba devaloga adbhuta saMpase saMpanna hI rahate haiM, to phira kisa bAtakI pUrtike liye bhole loga brAhmaNoMke peTakI pUjA karate hoMge? / yadi mare hue pitR loga manuSya gatimeM gaye hoMge,yAni kisIjagahapara manuSyahI hue hoMge, taubhI kauoMke sAtha unakA saMbandha kabhI nahIM ho sakatA, jisase kauoMkI nAtako jimAnA ucita hosake / khayAla karo! ki manuSya janmameM avatare hue pitRloga garbhAvasthAmeM vA bAlyAvasthA meM svajanoMne diye hue bhojanako kaise prApta karasakate hai?| abhItaka yaha camatkAra huA hI nahIM ki jisa gharameM,mare hue pitaloga avatare haiM, usake ghara vAloMne (mAtA pitAoMne) paidA hue usa bAlakake Upara giratA huA bhojana-vastrAdi dekhA ho| phira aisI pratyakSa viruddha bAtoMke batAnevAle veda Adi zAstra, suzAstra kaise ho sakate haiM? yadi pita loga mara karake tiryaca yonimeM gaye hoM taubhI vipranukta bhojana unako nahIM prApta ho sakatA, kyoM ki saba jIva nija nija kA~ke anusAra sukha duHkha pAte haiN| narakameM gaye hue pitRloga to paramAdhArmikase pIDA pAte hue| sadA hI duHkhI rahate haiN| vahAM khAnA-pInA Adi ArAmakA nAma hI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaviSA. 19 kyA? / isa prakArase samasta prANI apane apane karmAnusAra usausa yonimeM paidA hote haiN| aura karmakA phala bhogate haiN| isaliye pitR tarpaNa zrAddha Adi saba pAkhaMDa hI samajane cAhiye / bhAiyo ! vAra vAra chAMna karake pAnI pInA cAhiye jisa kisIne jaisA taisA kaha diyA, usako vinA parIkSA, nahIM mAnanA cAhiye / aba antima vAkyake Upara AIye! agnimeM homA huA dravya devatA oMko kaise prIti kara sakatA hai| kyA agnimeM homA huA ghRtA. di dravya devatAke bhogameM AtA he ? yAni usa dravyako devatA loga khA lete haiM ? agara kahoge, khAlete haiM, to yaha bAta jhUTha hai, kyoM ki devoMkA zarIra hama logoMse vicitra prakArakA hai, ve loga hama logoMkI taraha kavala bhojana nahIM karate / animeM homA huA dravya spaSTa naSTa hotA huA jaba mAlUma paDatA hai, to phira vaha dravya, devoMke khAnemeM kaise AtA hogA ? yaha vicAraNIya hai| yadi agniko, devoMkA mu~ha mAnakara devatAoMko Ahuta dravyakA bhojana siddha kiyA jAya, to bhI kisI suratase siddha nahIM hotA hai, kyoMki uttama, madhyama aura adhama devatA loga, ekahI agnirUpa muMhase dravyakA bhoga karate hue paraspara ucchiSTa hI bhojana karanevAle siddha hoMge! vAha jI vAha ? kyA vedakI khuzabU ? sacamuca vicAre devatA logoMko musalamAnoMse bhI adhama batAnevAlA veda siddha huA / nidAna musalamAna loga milakara ekahI pAtroM khAte haiM, parantu vedane to eka hI mu~hase devatA logoMkA khAnA maMjUra rakkhA / aura bhI dekhiye ! ki eka zarIrameM bahuta mukha to kisI jagahapara suna bhI sakate haiM, magara, bahu zarIrameM eka mu~ha sarvathA asaMbhava hI hai, phira bhI asaMbhava bAtoMko batAnevAle vedakArako kaisA samajhanA cAhiye ? / tathA aura bhI socanekI jagaha hai ki bahuta devoMkA eka hI muMha mAnanepara pUjA A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dharmazikSA. dise ArAdhita kiyA huA eka deva, aura nindA Adise apamAnita kiyA huA dUsarA deva, eka hI mukhase pUjakanindaka puruSako anugraha vA nigraha vAkya kaise bola sakeMge? / pAThakagaNa ! jaba devatAoMkA muMha ani mAnA, taba devatAoMke dUsare avayava bhI agnikI taraha koI na koI mUna vastu mAnanehI paDeMge, nabato devatA loga adRzya hohI nahI sakate ' phira pizAcAdiko adRzya kahanevAle sanAtana vaidika graMtha kaise prAmANika mAne jAya~ga? / kyAjyAdaha kaheM, itanA to soco ki agnimeM harakisamakI viSTAdi cIjeM paDa sakatI haiM, phira agniko devoMkA mukha mAnanA yaha devoMkI durdazAhI karanI hai / aise aise bahuta aprAmANika vacana vedoMme prakaTa haiM / tattvadRSTise dekhate huve hameM nahIM mAlUma paDatA hai ki vedoMkA racayitA mahAtmA vizudhajJAnI ho| basa! vedahI jaba azuddha ThaharA, phira vedAnuyAyI darzana vA matAntara kaise zuddha hosakate haiN| kyoMki chadmastha dRSTirAgI paMDitoMne vedoMkI zrutiyoMke bhinna bhinna artha nikAla kara vA samajhakara darzana paddhati khaDI karadI hai ! isI prakArase adyApi vaidika dharmoMkI dhArA calI ArahI haiN| aura vartamAnameM bhI usI prakAra navIna 2 majahaba vedAnusArI nikala rahe haiN| suniye ! isI viSayameM eka kavi kI kavitA " zrutayazca bhinnA smRtayazca bhinnA naiko muniryasya vacaH pramANam / dharmasya tattvaM nihitaM guhAyAM mahAjano yena gataH sa panthAH " // 1 // arthaH-zrutiyAM paraspara bhinna haiM, paraspara virodhagrasta haiM, aura smRtiyAMbhI paraspara viruddha arthako batA rahI haiM / unhoMkA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAzakSA racayitA eka muni nahIM haiM bhinna bhinna vicAravAle bhinna bhinna muniyoMse unakI racanA huI hai| evaMca eka munise racanA nahIM honeke kAraNa kisakA bacana satya ? kisakA mithyA ? aisA saMdeha paidA hotA hai| ataeva zruti AdimeM prAmANyakA nizcaya nahIM hosakatA hai| isaliye dharma rahasyakA patA kahAM mile ? basa! zAstroM kI pacati ko choDakara, vyavahAra pavitra, mahAjaneAse sevita, dayAdAna deva pUjA prabhRti prasiddha hI mArga AdarameM lAnA cAhiye / dekho mahAzaya gaNa ! kavikI kavitA, kavikA hRdaya khUba mAlUma huA ? bicArA kavi, zrutiyoM ke virodha dekhakara udAsIna ho gayA, aura RSiyoMke jhagaDoM meM nahIM pha~sA-dRSTi pakSapAtI nahIM bnaa| aura zrutismRtiyoMse asaMtuSTa ho kara vahAMse nikala gayA, vyAvahArika pavitra mArga ke Upara AyA / dekhiye ? aba kahAM rahI vedavANIkI madhuratA ? veda vANIke Upara pAnI hI phira gyaa| suniye ! pAThaka varga ! aurabhI vedakI kaThinatA, jisane apanA kartRtvakA spaSTa ullekha bhI nahIM diyA, kaise dekheM ? deve to apanI Dhola jitanI pola prakaTa hI ho jAya, hA ? kaisI vedane dhUma macAdI ? kaisA vedakAra bahAdura ? hameM vedakArakI caturAI para mugdha honA paDatA hai ki vedakA nirmANa karanepara bhI usane vedako apauruSeya sanAtana pavitra siddha kiyaa| oho? kaisA vicitra indrajAla ? isa indrajAlane to jJAnI RSiyoMko bhI bhramita kara diyA, nahIMto jaiminIya prajA, vedako apauruSeya kaise bola sakatI ? / na jAne jaiminIyanetAko vedakI pauruSeyatA mAnane meM kyA udara pIDA hotI thI? | kyA sarvajJa siddhi prasaMgase Darakara vedako apauruSeya mAnA / vAha ? baDI akla / vedako apauruSeya mAnanepara kyA vaha Dara aba nahIM rahegA ? avazya rahegA / suniye ? jaiminIyoMkI pukAra :-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. ___ "nodanAhi nUtaM bhavantaM naviSyaMta sUkSma vyavahitaM viprakRSTamevaMjAtIyakamarthamavagamayati, nAnyat kiMcane-ndriyam" // artha-nodanA (zruti) bhUtakAlika, vartamAnakAlika,bhaviSyakAlika, sUkSma, aura vyavadhAnameM Aye huve, tathA dUra rahe huve, sabhI padAthoMkA prakAza karatI haiN| yaha kAma indriyoMse nahIM hotA haiN| pAThakagaNa? aisI adbhuta nodanA, tInakAlake padArthoMkA nivedana kisI puruSako avazya karegI, anyathA ukta vAkya aprAmANika kyoM na hogA? jaba nodanA kisIbhI puruSako traikAlika cIjoMkoM nivedana karatI hai. to vahIM sarvajJatA siddha huii| ahA ? "ghaTa kuTyAM prabhAtam " yaha nyAya kaisA caritArtha ho gayA ? kyoMki sarvajJa siddhi prasaMgase Darate hue mImAMsakako vedakI apauruSeyatA mAnane parabhI sarvajJa siddhi siddhAMtakA satkAra kiye viduna chuTakArA nahIM huvaa| priya pAThaka ? mImAMsaka yadi mImAMsaka hotA, to aise bhrama jAlameM nahIM phaMsatA / kintu prAjJetara loga apanA matalaba nikAlanekI caturAI nahIM jAnate haiN| kaise jAneM ? ajJAnatA aura caturAI paraspara viruddha hai| jina dharmoMkA pravAha asarvajJoMse calA hai, una dharmoke adhikAri logoMko caturAI kahAMse prApta ho sakatI hai? caturAI [vijJAna kA samudra sarvajJadevahI hote haiN| unhIMkA upadeza sarva prakAreNa nirmala hotA hai| vahAM lezamAtra bhI doSa nahIM ThaharatA, ataH unake upadezako sAdara pInevAle logoMko caturAI [vijJAna] sulabha hai, kintu mAMsabhakSaNakA upadeza karanevAle jaiminIko kisa jagahase caturAI milasakatI hai ? / yAga dharmakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phira manuSyA, yajJAnuSThAna, pazumAna dharma samajha li dharmazikSA. bahAnA lekara mAMsabhakSaNako ucita samajhanevAle jaimini muni kA hRdaya avazya vajra kaThina honA cAhiye / jo mAMsa bhakSaNa, kudaratase manuSya jAtike bhakSaNa yogya nahIM, to phira manuSyoMke liye mAMsa bhakSaNakI navIna kudarata jaiminiko kahAMse milI, yajJAnuSThAna, pazumAraNa vinA kyA hohI nahIM sakatAthA, jisase pazu mAraNako jaiminine dharma samajha liyA / hA! kaisA ghora pApa? kyA sanAtana pavitra dharma, pazu mAraNameM hI ThaharA hai, yAte pazu mAraNa rahita hI yAgadharmako RSilogoMne maMjUra na rkkhaa| na jAne hiMsAko dharma mAnane vAloMne pazu rakSAko kyoM dharma samajhA hogA ? aura 'ahiMsA paramo dharmaH' isa vAkyakA satkAra kaise kiyA hogA! dekhiye ! RSike subhASitayajJArthaM pazavaH sRSTAH svayameva svayaMnuvA / yajJo'sya bhUtyai sarvasya tasmAd yajJe vdho'vdhH||1|| auSadhyaHpazavo vRkSAstiryazcaH pkssinnstthaa| yajJArthaM nidhanaM prAptAH prApnuvantyucchriti punH||2|| madhuparke ca yajJeca pitRdevatakarmaNi / atraiva pazavo hiMsyA nAnyatraityabravIt manuH // 3 // ezvartheSu pazUna hiMsan vedatattvArthavid dvijH| AtmAnaM ca pazRMzcaiva gamayatyuttamAM gatim // 4 // dvau mAsau matsyamAMsena trIn mAsAn hAriNena tu| aura NAtha caturaH zAkuneneha paMca tu // 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. SaNmAsAn chAgamAMsena pArSateneha sapta vai / aSTAvaNasya mAMsena rauraveNa navaiva tu // 2 // dazamAsAMstu tRpyanti varAhamahiSAmiSaiH / zazakUrmayormAsena mAsAnekAdazaiva tu // 3 // saMvatsaraM tu gavyena payasA pAyasena tu| vArdhANasasya mAMsena tRpti dazavArSikI // 4 // __ artha-khuda brahmAne yajJake liye pazuoMko banAyA hai| yaha yajJa jagatakI vibhUtiko paidA karanevAlA hai / isa liye yajJameM pazuvadha, vadha nahIM hai| auSadhI pazuvRkSa tiyaJca aura pakSi, yajhake liye maraNameM pahuMce huve ucca gatime jAte haiM madhuparka, yajJa, aura zrAddhAdi karmomeM pazuoMkI hiMsA karanI cAhiye / ina pUrvokta prayo janoMmeM pazuvoMko haNatA huvA veda paMDita brAhmaNa, apanI AtmA aura pazuoMko uttama gatimeM gamana karAtA hai / do mAsa paryaMta maccha mAMsase pitRlogoMko tRpti hotI hai| aura tInamAsa taka hariNake mAMsase, cAra mAsataka meDhoMke mAMsase, pAMca mAsataka jaMgalI kukkaTake mAMsase, cha mAsataka bakarAke mAMsase, sAta mAsataka sapheda hariNake mAMsase, ATha mAsa taka kAle hariNake mAMsase, nava mAsa taka rUrU arthAt eka prakArake hariNake mAMsase, daza pAsa taka jaMgalI suvara aura bhaisAke mAMsase, gyAraha mAsa taka sussA tathA kachuvAke mAMsase, bAraha mAsa taka khIra aura gAyake dUdhase tRpti hotI hai, aura bAraha varSa taka bUDhe bakarAke mAMsase pitR logoMkI tRpti hotI hai // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 25 vAcaka ! ye zloka kisake haiM ? ye zloka usI maharSike haiM, jisakI tArIpha khuda vedakArane bhI kI hai, isakA nAma haimnujii| vAstavameM dekhA jAya, to vedoMkA banAnevAlA eka puruSa nahIM hai, kiMtu bahuta RSiyoMkI likha choDI huI zrutiyoMko, vyAsajIne saMgRhIta-ekatrita karake Rg-yaju-sAma aura atharvaveda, ina cAra vibhAgoMmeM vibhakta kI; aba samajhiye ! vicAraka mahAzaya ! , kahAM rahI IzvarakI racanA ? / insAphabhI nA kahatA hai ki nirAkAra Izvarase zabdaracanA nahIM bana sakatI / vahI upadezaka-vaktA hai, jo ki zarIra dhArI hai / Izvara jaba zarIra rahita hai, to phira Izvarake mu~hase zabda dhvanikA nikalanA kauna vidvAn mAna sakatA hai ? / azarIrI Izvarako jaba mu~ha hI nahIM hai, to vaha kaise upadeza de sakatA hai ? , isase yaha sApha mAlUma paDatA hai ki vedoMkA upadezaka Izvara nahIM hai, kiMtu asarvajJa - Si gaNa haiN| jabataka ghAtaka karmakI vargaNAe~ AtmAke Upara laga rahI haiM, tabataka vaha puruSa maharSi-paramarSi hI kyoM na ho ? , magara asarvajJahI hai| usakA svataMtra upadeza niHsaMdeha pramANarUpase grahaNa nahIM kiyA jA sakatA / saMsArameM rahe hue puruSako tabahI savaijJatA mila sakatI hai, jaba ki usakI AtmAse ghAtaka karma sarvathA naSTa ho jA~ya; magara vaidika vidvAnoMke hisAbase sarvajJatA pAnA asaMbhavahI mAlUma paDatA hai, kyoMki pahale to koI saccA sarvajJakA upadeza hI nahIM hai ki jisake jarIyese karmoMko naSTa karanekA upAya mAlUma ho sake, aura tadanusAra pravRtti bana sake / kauna ai. sA dehadhArI sarvajJa, vaidika paMDitoMne mAnA hai ki jisake upade Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAzakSA. zase, prajAko dharmakA vAstavika bhAna ho ? / hamArI samajhameM, vaidikasRSTise eka bhI sarvajJa siddha nahIM ho sakatA, kyoMki vedAnti loga to khuda hI zarIradhArIko sarvajJa mAnanese nArAja haiM / aura naiyAyikoMke abhiprAyase jaba mukti hI jaDamayI hai, to saMsArastha-puruSako sarvajJatA kaise mila sakatI hai ? yaha sIdhI bAta hai ki mukti pAne para bhI agara sarvajJa svarUpa AtmA na ho, to saMsArameM rahe hue puruSako to sarvajJatA mile hI kahAMse ? agara ca saMsArameM sarvajJatAkA udaya mAnA jAya, to majAla nahIM hai ki phira vaha sarvajJatA mukti milane para AtmAse bhAga jAya / isIse (jaDamaya mukti vAdase ) yaha sabUta huA ki naiyAyikoMke vicA: rase sasArastha puruSa kabhI sarvajJa nahIM ho sakatA / basa ! AgayA vaidikoMke gharameM sarvajJakA bhayaMkara durbhikSa; batalAIye ! aba kauna rahA savaijJa-upadezaka ? jo ki upadeza dvArA dharmakA prakAza kara sake, kyoMki nirAkAra Izvarase to kucha upadeza Adi hohI nahIM sakatA, aura asarvajJa RSiyoM ke upadeza prAmANika nahIM mAne jA sakate / aba kahiye ! pAThaka pravara ! veda kisake banAye Thahare ? , vaidika matakA sUtradhAra kauna rahA ? ; ukta vicArake AMdolanase hameM yaha jaca gayA hai ki veda, sarvajJake kiye hue nahIM hai - vaidika maMtrokA upadeza, sarvajJakA kiyA huA nahIM hai, aura asarvajJa RSiyoMkA vAkya samUha rUpa hI jaba veda siddha huA, to usakI aprAmANikatA nivandhana, aurabhI vedAnuyAyi zAstra, aprAmANika kahe jA~ya, yaha svAbhAvika hai| vAstavameM agara kahane do ! aura dila nAkhuza na ho to vahAMtaka hamArI dhAraNA hai ki veda asarvajJa racita haiM, itanA hI. nahIM, balki vedoMke racayitA, eka ho yA aneka hoM, dayAlu hRdaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. vAle nahIM the, nahIM to vedamaMtroMmeM vikarAla hiMsAkA bayAna kyoM hotA? dekha lIjiye ! phira bhI vedamantra" eSa chAgapuro vAjinA puSNo bhAgo nIyate vizvadevyaH" / (Rgveda saMhitA) yahA~se lekara daza paMkti taka Rgveda paDhanese vedakArakA dayA hRdaya, sphuTa mAlUma par3a jAtA hai / ukta maMtrakA sArAMza yaha hai ghoDeke pAsa yaha bakarA, pUSA aura dUsare devoMke liye lAye haiM / isa ghoDekA jo kucha mAMsa, makhiyAM khAya~gI, aura jo kucha ghoDeke mArane vAleke nakhoMmeM raha jAyagA, ye saba ghoDe ke sAtha svargameM jAyeMge / isa ghoDeke peTameMse jo kucha kaccA mAMsa nikalegA, vaha svaccha karake acchI taraha pakAnA / ghoDeke zarIrameM 34 pAMsaliyAM haiM, inameM churA acchI taraha phera pherake, koI hissA bi. gaDane na pAve, aMga alaga alaga nikAliye / isa prakAra, aitareya-taitareya--zatapatha brAhmaNa vagairaha bahuta sthaloM meM pazu-hatyA karanekA ghora vayAna kiyA hai / yahA~ kitanA likhA jAya; cAroM vedoMmeM, bhUri bhUri, pazuvadha karaneke mantroMko dekhate hue bhI jina mahAzayoMkA hRdaya, vedoMke Upara vaisekA vaisA mohita banA rahatA hai, aura vedoMkI prAmANikatAke vizvAsase phUlA nahIM samAtA, usameM unakA koI aparAdha nahIM hai, aparAdha kevala durAgrahakA hai, jo ki acche acche vicAravaMta logoMke bhI galeko pakaDa baiThA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaziMzA. __ mahAnubhAvo ! dharma eka duniyA~meM AlAdarjekI cIja hai| dharmake barAbara aura koI amRta nahIM, aura adharmake samAna koI viSa nahIM hai, aba samajhiye ! ki agara amRtakI jagahapara bhramase viSakA sevana kiyA jAya, to kitanI durdazA hogii?| ataH pukhtA rItise amRta aura viSakA pharaka samajhakara pIche amRtakA grahaNa karo, ! aura viSako choDo ! / apane bApa dAde yadi viSa khAke marate Aye hoM, etAvatA apane ko bhI viSa bhakSaNa karanA cAhiye, yaha insApha nahIM kahAtA hai / isa liye akla maM. doMko cAhiye ki pahale apanA mana, madhyastha-udAra banAveM, aura sarala rItise, dharma-ratnakI khoja kareM / jijJAsu bAta to sahI hai / hiMsA vagairaha doSoMse bharA huA zAstra, kaise suzAstra kahA jA sakatA ? / aba to eka bauddha darzanake Upara kucha 2 vizvAsa rahatA hai, kyoMki aba bauddhadarzanase atirikta koI darzana, satya rUpase mAlUma nahIM paDatA / nidAna jaina darzana bhI bauddha darzanakI eka zAkhA rUpa hI sunA jAtA hai / vaha bauddha darzana bhI yadi aprAmANika hogA, taba to dharmakA nAma hI kaise rahegA ? / hA ! baDA kaSTa, kyA dharma rahila hI jagat hogaa| hA daiva ! satya dharmakA. yadi bilakula abhAva hogA, to isa saMsArakA zaraNa kauna hogA ?, mokSakI vyavasthA kaise banegI ?, paralokakI vicitratA bhI kaise siddha hogI ?, jyAdaha kyA kaheM, pahale jIva hI padArthako ThaharAnA kaThina hogA, basa ! pahu~ca gayI nAstikoMkI kIrti AvAja / jJAnI cArvAka ( nAstika ) kA nAma bhI mata lo !, vaha to Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makSikSA. jIva, puNya, pApa, paraloka, mokSa vagairaha adRSTa padArthoMko bilakula nahIM mAnatA hai / 'nAstikaM tu na darzanam ' isa vAkya praghoSase bhI nAstika mata, darzanoMkI ginatImeM hai hI nhiiN| kyoMki nAstikoMke vicAra sarAsara jhUThe haiM / duniyA~meM, eka rAjA, eka daridra, eka zeTha, eka naukara, eka sukhI, eka duHkhI, eka dhanI, eka garIva, eka paMDita, eka mUrkha, ityAdi anaMta vicitratAeM jaba pratyakSa dikhAI detI haiM, to sivAya puNya, pApa, ye vicitratAeM kisase siddha kI jA sakatI haiM ? / isaliye isa sphuTa viSayameM jyAdaha dalIleM denI jarUrakI nahIM samajhate / _aba rahA bauddhadarzana, usake bhI siddhAnta samAlocanA karanepara nahIM Thahara sakate / bauddhoMke hisAbase saba cIjeM sarvathA kSaNika haiM; magara eka hI cIja, bahuta dinapara, bahuta mahInepara, aura bahuta varSa para bhI jaba barAbara ' vahI yaha hai '. isa AkArase pahacAnI jAtI hai, to yaha bAta, saba cIjoMko sarvathA kSaNika mAnane para kaise banegI ? / kyA pahale kSaNameM dekhA huA ghaTa, dUsare kSaNameM hai hI nahIM ?, agara yahI vAta ho, taba to jagadvyavahAra lupta ho jaaygaa| bAlaka bhI yaha samajhatA hai ki thoDe dinoMke liye kisI manuSyake pAsase koI cIja lI jAtI hai, vaha cIja vApIsa usako avazya denI par3atI hai, paraMtu bauddhoMke vicArase lenevAlA puruSa, vaha cIja mAlikako vApIsa kaise degA ? yahI kyoM na kaha degA? ki ApakI cIja lete vakta hI uDa gaI, yaha cIja to dUsarI hai| dUsare kSaNameM sarvathA vastukA nAza mAnane vAloMne vyavahAra devatAkA mu~ha toDa diyA hai| agara bauddhoMkA yaha abhiprAya ho ki sabhI cIjeM utpanna honeke samayameM kSaNa-vinazvara svabhAvako lekara hI paidA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. hotI haiM, yadi yaha na mAnA jAya, aura yaha kahA jAya ki paidA hotI huI vastukA yaha svabhAva hI hai-'thoDe samayataka ThaharanA;' taba to vastu mAtra nitya hI baneMgI-kisI vastukA nAza na hogA, kyoM ki mudgara-kuThAra vagairaha ke prahAra hone parabhI thoDe samaya taka ThaharanA' isa svabhAvavAlI vastumAtra usa vakta kaise naSTa ho sakatI haiM ?, nidAna, prahAra hote vakta bhI vastumeM ukta svabhAva maujUda hI hai / isake uttarameM itanA hI kahanA kAphI hai, ki kSaNa mAtra rahaneke svabhAvako lekara hI paidA hotI huI vastu, dUsare kSaNameM kaise naSTa ho sakegI ?, kyA dUsare kSaNameM, vastukA kSaNamAtra rahanekA svabhAva kaueM khA jAya~ge ? / dekhiye ! prAjJa vAcaka ! kaisA mAkUla uttara ? / vAstavameM to utpAda--vinAza aura dhauvya, ina tIna svabhAvoMse yukta hI vastu vastu kahalAtI hai, yAnI vastumAtrameM ye tIna svabhAva sadAtana rahA karate haiM, vinA inake vastutva hI nahIM bana sakatA, yaha bAta agADI jA ke khola deMge / vasa ! isa siddhAntakI chatrachAyAkA yahI prabhAva hai ki vastu mAtra, naye naye pAyoMse utpanna, aura pUrva pUrva paryAyoMke vinAza honese vinaSTa huA karatI haiM / aura mRttikA-suvarNa vagairaha anvayi dravyase, dhruva-sadAtana bhI kahalAtI haiM / jJAnAdvaita vAdi bauddhaloga, jagat meM jJAnahIko dekhate hai, inake vicArase, sivAya jJAna aura koI cIja nahIM hai / isake javAbameM yahI pUchate haiM, ki pRthvI, pAnI, Aga, vagairaha pratyakSa dekhAtI huI cIjeM kyoM nahIM haiM ?-kisa sabUtase bAharakI cojoMkA niSedha karate hoM ! ; kahoge ! pratyakSase, tabato apanI charI se apanA zira kATA aisA huA; kyoM ? , kyoM kyA ?, pratyakSahI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhazikSA. 31 ulaTA bAharakI cIjoMko hAthameM liye hamAre tumhAre Age phiratA hai, phira bhI unheM nahIM dekhanA, yaha kitanI aMdhatA kahI jAya ? / pratyakSa pramANa hI jaba vAharakI cIjoMko sAbIta kara rahA hai to isameM aura pramANakI koI jarUrata nahIM hai| jI ! pratyakSa to bhrAnta hai, kyoM ?, ApahIkA-jo yaha bola rahe ho!, yaha jJAna kyoM bhrAnta nahIM ? / bAhya cIjoMke dvArA vyAvahArika aura pAramArthika sabhI pravRttiyAM bana rahI haiM, tisapara bhI inheM ekadama uDA denA, yaha baDA bhArI pratyakSavirodha doSa bauddhoMke Upara buMbArava kara rahA hai| yaha to nirvivAda bAta hai ki jJAna mAtra, kisI na kisI viSayako pakaDe hI rahatA hai, nahIM to logoMkI pravRtti nahIM bntii| agara kahoge ! ki bhramajJAnakA to koI viSaya nahIM hai arthAt bhramajJAna nirviSaya hai, to yaha kahanA galata hai, kyoMki rassImeM sA~pakA jo bhrama hotA hai, usa bhramameM sA~pa viSaya paDA hai, yadi kahoge ! ki jisa jagahapara yaha jJAna huA hai, vahAM kahAM sA~pa baiThA hai ? vahAM to rassI hai, isa liye bhramajJAna jhUThA jJAna hai; to samajho ! ki isa jJAnako jaba jhUThA jJAna kahate ho to isase atirikta aura koI saccA jJAna avazya honA cAhiye, nahIM to ' yaha jhuThA jJAna hai ' aisA vyavahAra kaise hogaa| jaba bhrAnta aura abhrAnta jJAnakI vyavasthA maMjUra rakkhI gaI hai, to phira bAhya cIjoMkI siddhi, bauddhoMkI godahImeM bhalI bhAMtI A baiThI samajhI jAtI hai| kyoMki bhrAntajJAna vahI hai, jo ki sadbhUta viSayako choDa, dUsare hI viSayako pakaDa baiThe / jaise rassImeM sA~pakA jJAna / rajjuke Upara najara kiye hue manuSyakI ( rajjukA uddeza karake ) ' yaha sA~pa hai' aisI jo samajha hotI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. hai, isakA nAma hai-bhramajJAna / aura ajrAnta yAnI saccA jJAna vahI hai, jo sacce viSayako, arthAt vastuko vastusvarUpase grahaNa kare, jaise rajjumeM ' yaha rajju hai ' aisI samajha / ghaTako ghaTa, kapaDeko kapaDA, pAnIko pAnI, vRkSako vRkSa, puruSako puruSa aura strIko strI samajhanA, yaha abhrAnta-saccA jJAna hai / abhrAnta jJAnakA janma, bAharakI cIjoMkI siddhike liye hotA hai / kahAMtaka kaheM, bhramajJAna aura svapnajJAna bhI anyatra (dUsarI jagahameM ) sAkSAt kI huyI cIjahIko viSaya karatA hai / sarvathA apratIta vastukA, na svapnajJAna, na to bhramajJAna hotA hai, yadi sarvathA asadbhuta cIjakA svapnajJAna vA bhramajJAna honA maMjUra rakhate ho ! to kahiye ! gadaheke sIMgakA bhI svapnajJAna vA bhramajJAna kyoM na hogA ? isaliye abhrAntajJAnakI taraha vAntajJAna bhI bAhyavastuoMkI siddhi karane meM prabala sabUta hai, yaha kyoM na mAnA jAya ? basa ! jJAnahIse bAhyacIjeM ApahI Apa siddha ho jAtI huI jJAnAdvaita matako uDA detI haiM ! zUnyavAdi--bauddhoMke vicAra to vinA zira-pairake ApahI Apa dhUlImeM leTa jAte haiN| zUnya--vAdako sAdhate hue bauddha, apanI vAkya praNAlIko agara zUnya hI kaheMge, yAnI 'hamArA vacana kucha cIja nahIM hai| aisA svIkAra kareMge, to kauna vidvAn AzA rakha sakatA hai ki unake zUnya vacanoMse zUnyavAda siddha ho jAya ? / agara ca apane vacanoMko sadbhUta mAneMge, taba to zUnyavAda rahA hI kahAM ? / AkAzase girate hue vajrako dekha, baDe Darase idhara udhara bhAgate hue bhI zUnyavAdi-bauddhane, zUnyavAda--siddhAMtako kAyama kiyA, yaha kitanA Azcarya ? / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. zUnyavAda agara saccA ho, to patthara vA vajra, koI bhI AkAzase kyoM na gire ? DaranA kyoM cAhiye ?, giratA huA zUnyarUpa vajra, hameM kyA kucha kara sakatA hai ? magara nahIM, ye saba bauddhoMke vicAra, pralApa mAtra haiM, inase to phira bhI vedAnuyAyI, choDa brahmavAdI, darzana kucha acche haiM, jo ki inakI taraha khulI A~khoMmeM ekadama bharamUThI dhUla nahIM pheMkate * / svAmI dayAnandajI apane satyArthaprakAzameM likhate haiM ki jaina aura bauddha darzana, samAna haiM, kyoMki jainadarzanakI taraha bauddha darzana bhI syAdvAda-saptabhaMgIko mAna detA hai / magara svAmIjIkA yaha kathana sarAsara jhUTha hai / sivAya jaina darzana, kisI darzanameM jA ke nigAha kIjiye !, aura saba darzanoMke grantha, patra ulaTa palaTa karake bar3I sAvadhAnatAse dekhiye !, hargija yaha bAta nahIM mila sakatI ki jainadarzanase atirikta matavAloMne syAdvAda siddhAntake satkAra karanekA saubhAgya prApta kiyA ho / svAmIjIne to kSudra dveSAnala jagAkara jainiyoMko Upara, nAstika zabdakA vyavahAra taka, nindA varSAI hai / magara yAda rahe ki nindakoMkI nindAse satya vastuke aMzamai kucha bhI A~ca nahIM aatii| nAstika kahanese yadinAstika ho jAte hoMto batalAIe ! duniyA~meM, vinA nAstika hue kauna bcegaa?| jisa kisIko nAstika kahanekI buddhi, svAmIjIko hargija nahIM hotI, agara vyAkaraNa-taddhita sUtrakA abhyAsa kiyA hotA / magara hajAroM prakArake kapaTa prapaJcoMmeM abhyasta bhI vidyA calI jAtI hai, to phira mukha cumbita vidyA kI to bAta hI kyA karanI? / yaha to sAdhAraNa bhI vyAkaraNapAThI bAlaka jAna sakatA hai ki paraloka, puNya, pApa vagairaha adRSTa cI. * yaha kayana padArya vidyAke abhiprAyase hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 joMko jo na mAnatA ho, vahI nAstika hai, usImeM anvartha nAstika zabdakA vyavahAra ho sakatA hai / itanI choTIsI bhI bAta svAmijIke dhyAnameM nahIM thI, yahI inakI vidvattAkA namUnA dekha liijie| jaina darzanameM jIva, puNya, pApa, paraloka, aura mokSa vagairahakA jaisA bayAna kiyA hai, usakA svalpa bindu Age pAThakoMke sanmukha a. sthita kareMge, tAki loga samajha sakeM ki Astikya kI saccI sImA agara kahAM hI bhI vizrAnti letI hai, to vaha jainadarzana hI hai| vaidikadarzanoMse jainadarzanameM jamIna AsmAna jitanA pharaka hone meM agara koI bhI pradhAna kAraNa hai, to syAdvAda-saptabhaMgI hai| isIse vaidika aura jainadarzanake bIcameM pahADa jitanA antara raha jAtA hai, jaba yaha bAta pakkI hai, to soco ! ki vahI jamIna AsmAna jitanA pharaka karanevAlA hetu, jaina aura bauddha darzanake bIcameM kyA nahIM paDA hai ?, kyA use kaueM khAgaye haiM / jaba bauddhAcArya, syAmAdako baDI krUra najarase dekhate haiM, to phira vaidika darzanoMkI taraha bauddhadarzanabhI jainadarzanase hajAroM koza dUra hI kyoM na kahA jAya ? / syAdvAda kyA cIja hai ? isa bAtako sUkSma najarase svAmIjI yadi jAnate hote, aura bauddha darzanakA zAstra ekabhI thoDAsA paDhe hote, to svAmIjIkI itanI ajJAnatA jagat jAhirameM nahIM aatii| ___ jainadarzana aura bauddhadarzana eka nahIM hai, isa viSayameM syAdvAda nayahI jaba jora zorase siMhanAda kara rahA hai, to alpajJoMke likhe hue UTapaTAMga itihAsakA kharanAda kauna aklamaMda sunegA ?1 yAda rahe ki eka do choTIsI bAteM milane para do cIjeM, eka kabhI nahIM mAnI jA sakatIM / bauchadarzanakA praNetA buddhadeva, jaba apUrNajJAnI thA, to Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 zikSA. usake upadezameM prAmANikatA kisa jagahase AsakatI hai ? / jisake bhAvanetrameM timira phailA ho, vahI, bauddhadarzanako nirdoSa dekha sakatA hai, magara thoDAbhI nipuNa vicAra karanevAle mahAzaya, ukta dalIloMse bauddhadarzanako asarvajJamUla,aura aprAmANika samajhate haiN| hameM niSpakSapAtase yaha kahanA jarUrI mAlUma paDatA hai ki anyadarzanoMmeM-dUsare dharmomeM jo acchI acchI bAteM dikhAI detI haiM, ve jainadarzana-arhatsavacana rUpI mahAsAgarase vividha naya rUpa taraMga laharIke vegase uDI huI bandiyAM haiN| eka eka nayako sAvadhAraNa rItise pakaDa kara nikale hue bauddha aura vaidika darzanoMke paraspara bhayaMkara kalaha honeke samayameM, niravadhAraNa-sApekSa rItise tamAma nayoMko mAna denevAle mahArAjA zrI jainadarzanane bIcameM Ake syAdvAda-siMhanAdako phUMka kara, apane ora vijaya kamalAko khIMca lI / aura dizodizi apanA niSkaTaMka, acala sAmrAjyakA sikkA baiThAyA / / isase pAThaka varga jAna gaye hoMge ki jainadharma, bauddhadharma kI zAkhA nahIM / kahAM gAMgA tailI ? aura kahAM rAjA bhoja ? kahAM bauddha dharma ? aura kahAM jaina dharma ? / eka do bAteM milanese yadi jaina aura bauddha darzanako eka kahA jAya, to kaha dIjiye ! vaidika darzana aura bauddhadarzanako bhI eka, aura suna lIjiye ! u. nameM milatI huI eka sarIkhI saMkhyAdha bAteM1 nyAya sUtrakA praNetA gautamamuni hai, aura bauddha darzanakA bhI praNetA gautamamuni hai| 2 nyAya darzameM jJAna-zabda vagairahako kSaNika mAnA hai / aura bauddhadarzanameM to vastu mAtra kSaNika hai hI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA 3 nyAyadarzanameM sarvajJa Izvara mAnA hai, aura bauddhadarzanamabhI ___ sarvajJa Izvara mAnA hai| 4. nyAyadarzanameM pramANa prameya vyavasthA rakkhI hai, aura bauddhadarza nameM bhI pramANa prameya vyavasthA svIkArI hai| 5 nyAyadarzanameM mUrti pUjA mAnI hai, bauddhadarzanameMto mUrti pUjA prasipha hI hai| 6 nyAyadarzana, vItarAga avasthA pAnese mokSa prApti batalAtA hai / baughadarzanakI bhI yahI maryAdA hai| 7 nyAyadarzanameM tarka vagairahako pramANa rUpase nahIM mAnA hai, bau ddhadarzanabhI tarka vagairahako pramANa nahIM kahatA hai| 8 bauchadarzanameM hetuke jo tIna rUpa mAneM haiM, ve tIna rUpabhI nyAyadarzanameM mAne gaye haiN| 9 bauddhadarzanameM jJAnake prati viSayako kAraNa kahA hai, nyAya, darzanameMbhI isa bAtako maMjUra rakkhA hai| 10 nyAyadazanameM, arthApatti abhAra vagairahako bhinna pramANa nahIM mAnA hai, isI maryAdA meM bauddha darzanabhI baiThA hai| 11 kANAdadarzanameM pratyakSa aura anumAna ye do hI pramANa mAne gaye haiM, usI taraha bauddhadarzanabhI ukta donoM pramANoMko mAnatA hai| isI prakAra saba darzanoMke sAtha bauddhadarzanakI kaI kaI, bAtoMse samAnatA spaSTa hI dikhAI detI hai, phira bhI jaise vaidikadarzanoMse bauddhadarzana bhinna hI hai, vaise jainadarzana bhI. bauddhadarzanase bilakula bhinna darzana hai / vAcaka vRnda! ekAntavAda.rUpakI caDameMphaMsA huA bauddhamata, janardazanake sAtha eka tarAjUmeM hagiMja nahIM baiTha sakatA / apanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtAkA peTa toDakara janma lenevAle aura mAMsa bhakSaNakA upadeza karanevAle buddhane, akAraNa karuNA ratnAkara,sarvajJa, ani paramAtmA devake zAsanase ekAnta viparIta hI sRSTi prakaTa kI. hai, yaha bAta pahile saMkSepase vidita ho cukI hai / ataH paraspara virodhI dharmoMse duHkhI hote hue mahAjanoMko parama satya sanAtana zrI vItarAgadharmakA zaraNa lekara apanA duHkha miTAnA caahie| .... : ___saba darzanoMse vilakSaNa, parama zuddha, jainazAsana, sAMsArika vAsanArUpI sAMpanIko vaza karanemeM eka jAMgulI maMtra hai| paraspara kisI prakAra virodha nahIM honese, tathA sarvajJa kathita honese, evaM dayA, dAna, zIla, tapa, bhAvanA, zama, dama, paropakAra Adi pavitra upadezarUpa amRtakI musaladhArA varSAnase, aura vidvAn mumukSu mahAtmAoMke Adara mArgameM Anese, jainadharma, parama satya-prAmANika sicha hotA hai| saMsArameM saiMkaDo dharma pracalita hone para bhI parama sukhako denevAlA eka anAdi dharma avazya honA cAhie, aura usIkA nAma hai-cItarAgadharma / jainadharmakI pavitratA aura prAcInatAke viSayoM jainoMke mantavyahI majabUta sabUta haiM; kyoMki jisa darzanake siddhAnta, bilakula prAmANika haiM, vaha darzana, pavitra aura prAcIna siddha hotA hai / jainAgama, jaba anekAntavAdakA pratipAdana kara rahA hai, taba bauddha aura vaidika darzanoMne, ekAntavAdako khaDA kiyA / saba duniyA~, ekAntavAdameM guma ho gaI hai, taba eka hI jainazAsanane saba cIjoMke upara syAdvAdanayakA sikkA baiThA diyaa| syAdvAdahI jainadarzanakA aTala lakSaNa hai| " syAghAda kyA cIja hai ? " isa jijJAsAko acchI taraha zAnta karanekI tAkata isa laghu lekhameM nahIM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 varmazikSA hai, to bhI saMkSepase yahI samajhanA cAhiye ki ekahI vastumeM, sacca, asatva, vagairaha anaMta dharmoko svIkAranA usakA nAma haisthaadvaad| jaise ekahI puruSa, putrakI apekSA pitA, aura pitAkI apekSA putra hotA hai, usI taraha vastumAtra, svarUpa arthAt apane rUpase sat, aura dUsare rUpase asat haiM / bhinnabhinna apekSAoMse bhinnabhinna dharmoko eka vastumeM mAnanA yahI syAdvAda zabdakA matabaka hai| aura bhI dekhiye ! samasta vastu pratikSaNa paLaTatI rahA karatI hai-pUrvapariNAmako choDakara dUsare pariNAmameM AtI rahatI haiN| jaise kuMDalako bhAMga kara kaTaka ( kaDA) banAyA jAtA hai, usameM pahalA kuMDalarUpa naSTa ho jAtA hai, aura dUsarA kaTaka (kaDA) rUpa paidA hotA hai| lekina una donoM pariNAmoMme sonA to vaisA kA vaisAhI rahatA hai / isI dRSTAntase saba vastu, pUrvapariNAmako choDa naye naye pariNAmoM meM dAkhilahotI huI, sadAtana cale Ate (mRttikA vagairaha) dravyako nahIM choDatI haiM; basa ! isI anubhavase, utpatti-vinAza aura dhauvya ina tInoMse yukta samasta padArtha samajhane cAhiye, aura yahI syAvAda kahalAtA hai / koI pAmara loga kahate haiM ki yaha syAdvAda saMzayarUpa bana gayA, kyoM ki eka hI vastuko sat bhI kahanA aura asatbhI kahanA yahI saMdehakI maryAdA hai, jabataka sat aura asat ina donoM se eka (sat vA bhasata) nizcita na bane, tabataka sat asat ina donoM rUpase eka vastuko samajhanA,yaha saccA jJAna nahIM khlaataa| lekina yaha samajhanA pAmaroMkA bhramarUpa hai, kyoMki ekahI vastumeM sattva aura a. sattva ye donoM dharma vAstavika haiM / saMzayato vahI kahalAtA hai ki 'yaha puruSa jhegA vA vRkSa hogA ? yAnI puruSapana aura vRkSapana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakSiA ina donoMmeMse ekakA bhI nizcaya nahIM honese ukta jJAna saMzaya kahalAtA hai| prakRtameM vastumAtra, sat rUpase bhI nizcita haiM, aura asat rUpase bhI nizcita haiM; jaise agnimeM agnipana aura dravyapanakA jJAna saMzaya nahIM kahalAtA hai, vaisehI ekahI vastumeM satpana aura asatpanakA jJAna honA use kauna saMzaya kahegA / jaba eka hI pAtrameM koI bhAma uSNa, aura koI bhAga zIta mAlUma paDanese ekahI padArthameM bhinnabhinna pradezadhArA, zIta aura uSNa ina donoM dharmoMkA rahanA maMjUra rakkhA jAtA hai, to phira ekahI vastumeM bhinnabhinna apekSAoMse sattva aura asatva ina donoMko mAnanemeM kyA harja hai ? / kyA raghunAtha ziromaNi vagairaha paMDitoMne, eka hI vRkSameM, vRkSake mUlako lekara kapi (baMdara)ke saMyogakA abhAva athavA saMyogikA bheda, aura zAkhAko lekara kapi saMyogakI vidyamAnatA yAnI saMyogipanA nahIM mAnA hai ? / jaba saMyogipanA aura saMyogikA bheda ina donoM viruddha dharmoko, anubhavase ekahI vRkSameM siddha rakkhA to phira satva aura asatva ina dharmoko paraspara viruddha kyoM samajhanA cAhiye ?, aura ekahI vastumeM unheM kyoM na mAnanA caahiye| kyA vastu kevala bhAvarUpa siddha ho sakatI hai.? irgija nahIM, agara kevalabhAvarUpa hI vastu mAnI jAya, to eka ghaTa vastu, paTarUpa-hastirUpa-azvarUpa ho jaaygii| sarva prakArase bhAvarUpa mAnanemeM, eka hI vastuko, vizvarUpa honekA doSa kabhI zAnta na hogA / isa liye saba vastue~ apane rUpase arthAt apane dravya-kSetrakAla aura bhAvarUpase sat,aura pararUpase yAnI parakIya dravya-kSetrakAla aura bhAvarUpase asat mAnanI cAhiye / jaiseki dravyase, ghaTa pArthiva rUpase hai magara jalarUpase nahIM hai| kSetrase, ajamerameM banA huA ghaTa, ajamerakA kahalAtA hai, kiMtu jodhapurakA nahIM kArase, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSA hemaMtaRtumeM canA huA ghaTa, haimantika kahAtA hai, lekina vAsantika nahIM / bhAvase, zuklaghaTa zukla hai, parantu kAlA nhiiN| __.. pAThaka maMDala ! isakA nAma syAghAda hai / syAphAdako mAnanevAle jainAcAryoMkA, samasta bauddhAdi darzanoMko syAdvAdarUpI pracaMDa bANoMse parAsta karake trilokomeM phailAyA huA apanA pratApa mazahara hai / daraasla meM jainoMke siddhAnta pUrNa majabUta-paramasatya honese, unake upara kisI darzanakA AkSepa saphala nahIM huaa| jainadarzanakA siddhAMta yahA~ lezamAtra yadi prakAza kiyA jAya, to bhI yaha prabaMdha moTA ho jAtA hai, isaliye saMkSepase samajhanA cAhiye ki jainadharmameM do prakArake padArtha mAne gaye haiM-jIva, aura ajIva / tathA vistarase puNya, pApa, Azrava, saMvara, baMdha, nirjarA, aura mokSa, ye 'navatatva haiN| __unameM jIva padArtha,caitanya svarUpa hai / jIvake viSayameM pratyakSahI pramANa majabUta sabUta hai / saba prANI mukha duHkhake anubhavakArA jIvakA pratyakSa karate haiN| vaha jIva,apane zarIra mAtra rahA huA hai| zarIrase bAhara jIvako mAnanevAle (AtmAko vyApaka mAnanevAle) logoMkI bar3I bhUla hai / kyoMki AtmAke sukha duHkha vagairaha guNa, zarIrahImeM mAlUma paDate haiM / yaha bAta hohI nahIM sakatI ki-jisa vastukA dharma,jisa jagahapara mAlUma paDA hai,vaha vastu,usa jagahase anya sthalameM bhI Thahara sake / 'dRSTAnta-jaise ghaTa, utanIhI jagaha para raha sakatA hai ki jitanI jagaha para, ghaMTake rUpAdi guNa dikhAI dete hoM; usI rItise AtmAke sukhAdi guNa, jaba zarIrahI meM pratIta hote haiM, to phira zarIrase anyatrabhI AtmAko mAnanA yaha bhalA ! bhrama nahIM to. dUsarA kyA ? / jIva ananta haiM, unameM bhavya jIvahI mosameM jA sakate haiM, abhavya jIvoMke liye saMsAra anAdi aura anaMta hai| bhavyatva aura abhavyattva yaha AtmAkA svAbhAvika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. dharma vizeSa hai / bhavya jIva bhI anaMta honese, saMsArake saba bhavya jIva, mokSameM jAne para, saMsAra, bhavya jIvoMse ekadama zUnya ho jAyagA, aisI zaMkA nahIM karanI cAhiye / apane 2 kiye hue zubhAzubha karmoMke phala bhogate hue jIva, saMsAracakrameM, deva--manuSya-tiryaJca aura naraka gatimeM bhramaNa kiyA karate haiN| ajIva padArtha pAMca prakArakA hai| dharmAstikAya-adharmAstikAya-AkAzAstikAya-kAla aura pudglaastikaay| unameM jaDa padArtha, aura jIvoMko gamana karanemeM sahAyatA karanevAlA dharmAstikAya hai| aura unako, sthiti karanemeM sahAyatA karanevAlA adharmAstikAya hai / avakAza denevAlA AkAza padArtha prasiddha hai / padArthoMke parivartanameM hetubhUta, kAla padArtha mazahUra hai / rUpa, rasa, gaMdha, sparza, aura zabda, jisameM rahate haiM, use pudgala kahate haiN| ataeva zabdako AkAzakA guNa mAnanevAle logoMkI alpa buddhi prakAzita hotI hai / jo vastu atyaMta parokSa hai, usa vastukA dharma, pratyakSa nahIM ho sakatA; zabda yadi AkAzakA guNa mAnA jAya to AkAza atyaMta parokSa honese, zabdakA pratyakSa nahIM ho skegaa| hama nahIM samajhate ki zabdako AkAzakA guNa mAnanevAloMne, zabdako paramANukA guNa, kyoM nahIM mAnA hogA ? / zabdako paramA. NukA guNa mAnanemeM jo Dara camaka rahA hai, vaha Dara, usako AkAzakA guNa mAnanemeM kyA calA jAyagA ? hargija nahIM / puNya-prazasta karma vargaNAkA nAma hai| jisase saMsArakI saMpattiyA~ jIvako hAMsila hotI haiN| pApa-aprazasta karmavargaNAkA nAma hai / jisase saMsArameM jIvako baDI vipatti uThAnI par3atI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dharmazikSA. Asrava-zubhAzubha karmoMko AtmAmeM dAkhila honekA daravAjA hai| saMvara-kA~ko rokanevAlA eka AtmAkA zubha prayatna hai / vaMdha-kSIra aura pAnIke sambandhake barAbara, AtmAmeM aura koke saMyoga honekA nAma hai| nirjarA-tapazcaryAdidvArA kauke nAza karaneko kahate haiN| mokSa-samasta karmoMkA bilakula abhAva honekA nAma hai / jisa vakta AtmA, samasta kA~se bilakula rahita hotA hai / usI vakta AtmAkI ardhva gati hotI hai, aura lokake agra bhAga Upara jIva, avasthita rahatA hai| vahI muktipurI samajhanI cAhie / kinhIM logoMkA kahanA hotA hai ki agara samasta karma bilakula naSTa ho gaye, to phira iha lokameM vA paralokameM, bandha honekA saMbhava hai nahIM, arthAt akarmaka jIva yahAMhI kyoM na rahe, Upara kyoM jAya ? / yadi kama kucha avaziSTa rahA hai, to Upara jAne para bhI saMsArayaMtra calatA hI rhegaa| matalaba yaha hai ki samasta karmIkA vinAza hone para, Urva gamana kyoM honA cAhie ? / isake uttarameM yaha samajhanA cAhiye ki jaise eka kumbhArane apane hastadaMDake prayogase, cakrako calAyA, phira vaha kuMbhAra apanA hasta daMDakA prayoga nahIM karatA hai taba bhI vaha cakra, bahuta kAla taka calA karatA hai / vaise hI karmake prabhAvase ghUmatA huA AtmA, karmake samUla nAza hone parabhI, pUrva vegavazAt mukta dazAmeM Upara jAtA hI hai / aura bhI mukta jIvakI urdhvagati honekA prakAra yaha hai ki jaise eraDaMkI siMgakA bandha viccheda karanese eraMDa,ekadama Upara A jAtA hai, vaise hI karma bandhakA viccheda hone para,mukta jIvakI svAbhAvika Urdhva gati prakaTa hotI hai| muktAvasthAmeM jIva,anaMta AnaMdameM ramaNa kiyA karatA hai,vaha AnaMda, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 dharmazikSA. indriyAdise kiyA huA nahIM hai, kyoMki muktajIva ko,zarIra indriyAdikakA bilakula abhAva hI ho jAtA hai,magara AtmAkA svAbhAvikavAstavika sukhAnaMda muktajIvako prakaTa hotA hai| vaha AnaMda, saMsArameM karmoMse dabA rahatA hai, isa liye sAMsArika jIvoMke anubhavameM nahIM A sktaa|atev parama AnaMdake uddezase mumukSu loga,saMsArako choDakara muktike sAdhanoMkI sAdhanA karane laga jAte haiM; mokSameM yadi AnaMda (sukha) nahIM hotA to koI buddhimAn puruSa muktike liye prati nahIM karatA / magara saiMkaDo buddhimAn loga muktike liye prati karate to haiM, ataH muktimeM paramAnaMda mAnanA nyAyasiddha bAta hai| jJAna-sukha vagairaha AtmAke vAstavika guNa haiM / lekina ve guNa saM. sAra avasthAmeM dabe rahanese pUrNa rUpase prakaTa nahIM ho sakate / jo indriyAdise sukha paidA hotA hai, vaha naimicika guNa samajhanA cAhiye, na ki AtmAkA vAstavika svAbhAvika guNa / ___ duHkhAbhAva hI muktikA svarUpa kahanevAle paMDitoMke hisAbase mUrchA vagairaha sAMsArika avasthAeM bhI mukti padArtha ho jAyeMgI / kahanevAle loga kahate haiMki muktike sukhameM rAga rakhatA huA puruSa, kitanI bhI mukti sAdhanoMkI sAdhanA kareM,to bhI muktiko nahIM pAsa kegA, kyoMki rAga, muktiko rokanevAlA hai, saMsAra-bandhako paidA karanevAlA hai / bAta to ThIka hai, parantu sAtha sAtha itanA bhI samajhanA cAhiye, ki duHkhAbhAvarUpa muktike liye prayatna karatA huA puruSa, duHkhakA dveSI honesa kaise muktiko pAvegA ? / agara kahoge ki yoga-dhyAnameM lIna rahA huA puruSa, kisIke Upara pheSa pariNAma nahIM rakhatA hai, to phira yoga-dhyAnameM lIna rahA huA puruSa kisIke Upara rAga nahIM rakhatA huA mukti kyoM nahI paavegaa?| ataH mAnanA cAhie ki trilokImeM cAroM taraphase surendra-narendroMkA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alpdisskaa, ikaTThA kiyA huA sukha, mukti sukhake Age bindu bhI nahIM hai / pAThako ! ye nava tattva prakAzita ho gaye, unake Upara pakkA vizvAsa rakhanA, use jaina zAstrakAra samyagdarzana kahate haiN| aura unakA yathArtha paricaya karanA, use samyagjJAna kahate haiM / jainadarzanameM jJAnake pAMca bheda batAyeM haiM matijJAna-zrutajJAna-avadhijJAna-manaHparyAya jJAna, aura kevalajJAna / inameM pahile do jJAna daraaslameM parokSa haiN| to bhI vyavahArameM saccI pravRtti karAnese cakSurAdijanya jJAnoMko vyAva. hArika pratyakSa kahA hai / vaha vyAvahArika pratyakSa cAra prakArakA hai, avagraha-IhA-avAya-dhAraNA / ye, matijJAnameM dAkhila kiye haiM / aura anumAna-smaraNa-pratyabhijJAna-tarka ye bhI matijJAnake bheda samajhane cAhiye / zrutajJAnameM Agama pramANa dAkhila hotA hai| tAtparya yaha huA ki pramANa do prakArakA hai--pratyakSa aura parokSa / pratyakSa bhI do prakArakA, sAMvyavahArika-aura pAramArthika / parokSa pramANa pAMca prakArakA hai-smaraNa-pratyabhijJAna-tarka-anumAna aura Agama / inameM Agamako choDakara saba parokSa pramANa, aura avagraha-ihA-avAya dhAraNA ye sAMvyavahArika pratyakSake cAra bheda,matijJAnameM dAkhila hote haiM aura zrutajJAna, AgamarUpa hai / avadhijJAna rUpI dravyoMko grahaNa karanevAlA spaSTa vAstavika pratyakSa hai / manake paryAyoMko grahaNa karane vAlA manaHparyAya jJAna, vAstavika spaSTa pratyakSa hai / aura sarvajJa pana hai dUsarA nAma jisakA, aisA kevalajJAna, samasta loka-alokakA yugapat (eka kAlameM-eka sAtha) sadaiva spaSTa prakAza kiyA karatA hai / isa viSayameM gaMbhIra vicAraNA yadi karanI ho to yazovijayajI gurudevake banAye hue granthoMko dekhanA cAhiye / aura vizeSAvazyaka TIkA kA amRta rasa pInA cAhiye / evaM nandi TIkAko nibhAlanameM lAnA cAhiye / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. jainazAstrameM, naya-sAta prakArase mAnA hai| eka dezako grahaNa karanevAle, dUsare aMzake sAtha virodha nahIM rakhane vAle abhiprAya vizeSako naya kahate haiM, una sAta nayoMke nAma naigama-saMgraha-vyavahAra--RjusUtra--zabda--samabhirUDha-evaMbhUta / inameM, pahile tIna dravyArthika haiM / aura pichale cAra paryAyArthika haiN| aura naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, ye cAra arthanaya kahalAte haiM / aura Akhirake tIna, zabdanaya kahalAte haiN| __pramANa aura nayakA vAkya, apane viSayameM pravRtta hotA huA, vidhi aura pratiSedhase, saptabhaGgIkA anusaraNa karatA hai| dekhiye saptabhaGgI_' syAdastyeva ghaTaH' 1 'syAnnAstyeva ghaTaH ' 'syAdastyeva syAnnAstyeva ghaTaH'3 'syAdavaktavyameva'4 'syAdastyeva syAdavaktavyameva' 5 'syAnnAstyeva syAdavaktavyameva' 6 syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameva '7 artha-ghaTa (vastumAtra) apane dravyakSetra kAla aura bhAvase hai (sat hai)1 / aura parakIya dravya-kSetra-kAla-bhAvase nahIM hai (asat hai) 2 / vastumAtra, kathaMcit hai, aura kathaMcit nahIM hai, yaha kramase vidhi niSedha kalpanA 3 / yugapat (ekasAtha) vidhi niSedhakI kalpanAse,vastumAtra kathaMcit avaktavya hai / / vidhi kalpanA aura yugapat vidhi niSedha kalpanAse, vastu kathaMcit sat, kathaMcit avaktavya kahalAtI hai 5 / niSedha kalpanA aura yugapat vidhi niSedha kalpanAse,vastu kathaMcit asat kathaMcit avaktavya kahalAtI hai 6 / kramataH vidhiniSedha kalpanA tathA yugapat vidhiniSedha kalpanAse,vastu kathaMcit sat kathaMcit asat kathaMcita avaktavya kahalAtI hai, 7 / yaha viSaya, svAbhAvika gaMbhIra-durgama hai / darzana-zAstroMke pAragAmI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dharmazikSA. vidvAn loga bhI isa viSayameM mugdha hI rahA karate haiN| jainadarzanakI prakiyAmeM nipuNatA rakhanevAle buddhimAn loga hI isa viSayakI kucha khuzabU pA sakate haiN| baDe baDe zaMkarAcArya vAcaspati vagairaha vidvAnoMkA dimAga isa viSayameM cakara khA gayA hai| aura vidvattAkI TAMga uMcI rakhaneke liye-sava darzanoMkI paMDitAIkA dAvA karaneke liye, jainoMkI saptabhaGgIko yathArtha nahIM samajha kara,UTapaTAMga rItise usakA khaMDana karake apanI prajJAkA paricaya denemeM una logoMne kucha bAkI nahIM rakhI hai / isa viSayakA parijJAna karAneke liye, jainAcAryoMne baDe baDe mahArNava banAkara vizvameM vidyA amRtakA pravAha phailA diyA hai / jaise-syAhAdaratnAkara 84000 zloka pramANa vAdi zrI devasUrikA banAyA huA apUrNa vidyamAna hai / sammati tarka-vizeSAva. zyakabhASya TIkA-anekAntajayapatAkA-nayacakra-nandI TIkA tasvArtha TIkA vagairaha aura bhI bahuta samudra aba bhI jhalaka rahe haiM / aise graMthoMko barAbara dekhe viduna syAuAda saptabhaMgIkA khaMDana karanevAlA puruSa, khuda ApahI khaMDita ho jAtA hai / khaMDana karanevAle loga, ratnakA bhI khaMDana kara dete haiM,aura kAcakAbhI khaMDana kara dete haiN| magara supaNDita loga, ratna-kAcoMkA bheda samajha kara ratnakI rakSA karate haiM / ratnakA pAlana karate haiM / ratnase, apanI AtmAmeM A nandakI laharI dAkhila karAte haiM / isa liye mahAnubhAvoMko samajhanA cAhiye ki ratna ora kAcakA pahile imtihAna kareM, na ki bhrAnta hokara kAcakI jagaha para ratnako phoDa deveM aura phaiMka deveN| pAThako ! jainadharmake mUla upadezaka sarvajJa tIrthaMkara deva haiN| ve loga haraeka utsArpaNI aura avasarpiNI kAlameM cauIsa paidA hote haiN| utsarpiNI aura avasarpiNI ye kAlacakrake do vibhAga haiM / utsarpiNI aura avasarpiNImeM bhI hara ekake chaH chaH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 47 vibhAga haiM, jinheM ArA kahate haiM, arthAt chaH Are utsarpiNIke, aura chaH Are avasarpiNIke hote hai / utsarpiNI aura avasarpiNI yaha sArthaka nAma hai, utsarpiNI kAla use kahate haiM, jisameM taraha tarahakI saMpattiyA~ baDhatI raheM, aura avasArpaNI kAlameM saMpattiyAM ghaTatI jAtI haiM / utsarpiNIke jo kramase chaH Are haiM, unase viparIta DhaMgavAle chaH Are avasarpiNIke samajhane cAhiye / avasarpiNIkAlameM pahalA ArA cAra koDAkoDI sAgaropama, dUsarA tIna koDAkoDI sAgaropama, tIsarA do koDAkoDI sAgaropama; cauthA kama 42 hajAra varSa, eka koDAkoDI sAgaropama, pAMcavA 21 hajAra varSa, aura chaThavA ArA 21 hajAra varSakA hai| inase ulaTe utsarpiNIke cha Are samajhiye :, arthAt utsarpiNI kAlakA prathama ArA 21 hajAra varSa, aura dUsarA ArA 21 hajAra varSakA hai, isa taraha zeSa cAra Are bhI samajha lIjie / isa hisAbase utsarpiNI kAla aura avasarpiNI kAla, donoM daza koDAkoDI sAgaropama pramANavAle hue| ye donoM milakara 20 koDAkoDI sAgaropama pramANavAlA eka kAlacakra hotA hai| aise kAlacakra ananta cale gaye, aura anaMta cale jAyeMge / kAlakI koI sImA nahIM hai| vartamAnameM pAMcavA ArA, avasarpiNI kAlakA cala rahA hai| jaba avasarpiNIke cauthe AremeM carama tIrthakara paramAtmA mahAvIra deva kAla kara gaye, usa samayase lekara tIna varSa aura sADhe ATha mahIne gujarane para pAMcavA ArA zurU huaa| Aja mahAvIra devako kAla kiye 2439 varSa bIta cuke, vartamAnameM vIra saMvat 2440 hai| pAMcave ArekA nAma hai-dUSamA, kyoMki yaha ArA muHkhamaya hai / aura isake pahale jo cAra Are ho gaye, unake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dharmazikSA. nAma kramase-suSamA suSamA, suSamA, suSamAduSamA, aura duSamA suSamA hai| aura AgAmI chaThave ArekA nAma hai-duSamAsuSamA, yAnI vaha ArA mahA duHkhamaya hai / ye jo avasarpiNIke chaH AroMke nAma batAye,vehI nAma ulaTese utsarpiNIke cha Aroke samajhane cAhiye / prati utsarpiNI aura prati avasArpaNImeM coIsa 2 paidA hue tIrthaMkara deva, anaMta ho gaye, aura ananta hoMge / tIrthakara logabhI pahale hamArI taraha saMsArameM bhramaNa kiyA karate the, magara tIrthakarake bhakke pahale tIsare bhavameM viziSTa Atmabala jagA kara, supavitra tapazcaraNadvArA tIrthakara nAmakarma bAMdhakara, bIcameM svargakA eka bhava kara, manuSya lokameM uttama kulameM janma lekara, parama pa. vitra cAritra-tapake tejase karmoMko dagdha karaneke sAtha kevalajJAna (sarvajJatA) pA kara, aura puniyA~ko tAlIma-dharmakI deke mokSameM jA phuNce| tIrthakara deva hI dharmake mUla upadezaka honese, inake vacanameM aNumAtrabhI asatyatAkA saMbhava nahIM ho sktaa| rAga, dveSa, athavA mohase asatya vacana nikAle jAte haiM, jinameM rAga, dveSa, aura moha, ye tIna doSa mUlase ukhaDa gaye haiM, unake upadezameM kisI prakAra doSa rahanekI sambhAvanA nahIM kI jA sktii| jaina pravacanameM tIrthaMkarahI Izvara zabdase vyavahRta kiye haiN| aura tIrthakara to isI liye kahAte haiM, ki ve sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA, isa caturvidha saMgha (tI)kI sthApanA (vyavasthA) karate haiM / tIrthakarake bhavameM tIrthakara loga svayaMbuddha haiM, ataeva ve kisIke upadezase jJAna pAke, saMsArako nahIM choDate-dIkSA nahIM lete, kintu Apa hI khuda svayaMbuddha honese samayapara vipula sAmrAjyako Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. svataeva choDake paramahaMsa-parama yogI banate haiM / tIrthaMkaroMke upadeza denekI bhUmikA nAma hai-samavasaraNa / vaha samavasaraNa,indroMkI AjJAse devatAloga bar3I adbhuta rItise eka yojana bhUmimeM banA dete haiM, aura utanI jamInameM koDAkoDo prANI baDe majese baiThakara IzvarakI amRtasI vANIkA pAna karate haiM / IzvarakI vyAkhyAna pariSad indra candra nAgendra vagairaha, tamAma jagatke nAyaka Ate haiM / janmase zatrutA rakhanevAle jAnavarabhI jasa samaya paraspara premI banake sAvadhAnatAse prabhukA upadeza sunate haiM / pAMtIsa guNoMse vibhUSita tIrthakara devakI dezanAko jAnavara takabhI bhalIbhAMtI samajha jAte haiN| hAthameM cavara ulArate indroMse sevAte hue tIrthakara bhagavAnakI meghakI taraha gaMbhIra-dhvaniko bAraha parSadAe~ mayUrakI bhAMtI baDe AnaMdase pItI haiN| ___ inhIM (tIrthakaroM)ke caraNoMkI sevAse anaMta mahAtmA-loga karmoMse mukta ho gaye-sarvajJa bana gaye, aura muktimeM jA pahu~ce / ye hI Izvara, dharmake mUla-bIja haiM, dharmake nAyaka haiM, dharmake dAtA haiN| inhIMke upadezAnusAra, mahAprAjJa, viziSTa labdhisaMpanna, gaNadharamahArAja, dvAdazAMgIkI racanA karate haiM / aura unhIM zAstroMke AdhArase uttarottara paidA hue gItArtha-maharSi, naye naye graMtha banAte haiM / kahie ! sajjano! dharmakA mUla kaisA majabUta-prAmANika hai ? / kaisI saDakase jainadharmakA isa jamAnemeM AnA huA ? / aisI hI nirmala sIdhI saDakase AyA huA dharma, satyadharma kahalAtA hai| ukta dvAdazAMgI (bAraha aMgoM) meMse vartamAnakAlameM gyArahahI mUla aMga bAkI haiM, bArahavAM dRSTivAda nAmakA aMga vicchinna ho gayA hai| muniye ! gyAraha aMgoMke nAma --: 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA / AcArAMga 1 sUtrakRtAMga 5 sthAnAMga 3 samavAyAMga 4 bhagavatI 5 jJAtadharmakathA 6 upAsakadazAMga 7 aMtakRta - anuttaropapAtikA 9 prazna vyAkaraNa 10 vipAka 11 ye gyAraha aMga sAkSAt gaNadhara mahArAjake banAye hue haiM, aura inake sivAya, bAraha upAMga Adi 34 sUtra,' jo vartamAnameM maujUda haiM, gaNadharoMke atirikta aura (tIrthakarake ziSya-praziSya) maharSioMke banAye hue haiM / ye 45 sUtra vartamAnameM jaina tatvake mUla khajAne samajhane caahiye| ye hI mUla Agama, mUla siddhAMta aura mUlasUtra kahalAte haiM / ina sUtroMke Upara gItArtha RSioMne caturaMgI banAyI hainiyukti, bhASya, cUnI aura TIkA / mUlasUtra sahita ye paMcAgI kahalAte haiN| inake anaMtara jyoM jyoM uttarottara prakhara vidvAn AcArya hue, tyo tyoM unake dvArA jaina sAhityakI bahuta dRSi evaM tarakI hotI gii| coIsavAM tIrthaMkara zrI mahAvIra paramAtmAke gyAraha gaNadhara hue, jinameM prathama zrI gautama svAmI, aura prabhuke paTTadhara pAMcavAM gaNadhara zrIsudhamAsvAmI hue| vartamAnameM jitane jaina muni hai, ve saba sudharmAsvAmIkI ziSya sampradAyameM haiM / sudhAsvAmIke mokSameM jAne bAda unake paTTadhara zrI jambUsvAmI hue / inake mokSa jAne para mokSakA dvAra baMda ho gayA, inake anaMtara paMcama ArekI sakhta garmIke sababase koIbhI mahAtmA mokSameM nahIM jA sakA, aura nahIM jA sakatA jambUsvAmIke ziSyavara prabhavasvAmI unake paTTadhara zayyaMbhavasUri, unake bAda yazobhadra, saMbhUtivijaya, bhadrabAhu, tathA sthUlabhadra hue| jambUsvAmAka bAda ya chaH mahApa, zruta kavAla hue| isI prakAra uttarottara sudharmAsvAmIkI ziSyasaMpadA, Aja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. taka lagAtAra calI A rahI hai / aisA avicchinna dharmakA mUla agara kahA~hI para pA sakate haiM, to vaha jaina sampradAya hI hai| jaina jAtimeM ekase eka baDhecaDhe hajAroM AcArya-dhuraMdhara vidvAn hone parabhI, kisI arhad vacanameM, kinhIM AcAryoMkA paraspara virodha-jhaghaDA nahIM huA, yahI Aheta-dharmakI vajralepAyamAna prAmANikatA-paramArtha satyatA jhalakatI hai| hameM niSpakSapAtase yaha udghoSa kiye biduna nahIM rahA jAtA ki jaina zAstroMmeM jaisA niSpakSapAta bayAna hai, aura usako jaisI niSpakSapAtarItiseM jAhirameM lAnevAle AcArya hue, vaisI niSpakSapAtatA,mahAvIrake zAsanako choDa anyatra kauna kahA~ pA sakatA hai? / vaidika matameM, jaise, bApakA khaMDana beTene kiyA, guruke vacanakA khaMDana celene kiyA, vaisA upadrava. paramAtmA arhana devake pravacanazAsanameM, Ajataka na huA aura na sunA / madhyastha dilase dekhate hue hameM, donoM jagaha do bAteM advitIya hI pAyI jAtI haiM-eka idhara arhana devakA yathArtha upadeza, aura udhara anya tIthioMkA asada Agraha / pratipakSi vidvAnoMke samakSameM bhI jainAcArya, yaha udAra-gho SaNA karate Aye haiM--agara izvarakI pahacAna karanI ho, to vItarAga hI ko Izvara samajhanA cAhiye, sivAya vItarAga, aura koI Izvara nahIM ho sakatA / evaM nyAyakI vyavasthA bhI, vinA syAdvAda-anekAntavAda, aura koI nahIM hai / isI pradhAna viSayake hajAroM grantha banAke, jaina AcAryoM ne apanI camakIlI vidvacAkI rozanI, cAroM ora chA dI hai| aura isIse hRdayameM camatkAra pAye hue anya vidhAnoMne bhI, apane granthomeM, jainAcAryoMkI jo prazasti rekhAe~ aMkitakI haiM, AjabhI unheM, saba koI khule dilase par3ha rahe haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. jainazAsanake prabhAvaka-siddhasena divAkara, jinabhadragaNi kSamAzramaNa, haribhadrasUri, abhayadevasUri,madvavAdisUri, vAdivetAlazAntisUri, vAdidevasUri, kalikAla sarvajJa hemacandrAcArya, malayagiri, maladhArihemacandra, zrIhIravijayasUri, zrIyazovijaya upAdhyAya, vagairaha hajAroM pracaMDa vidvAn hue / ekile zrI hemacandrAcAyekI kI huI savAlAkha zloka pramANa vyAkaraNa viSayaka racanA aba bhI asaMpUrNa mudrita-prasiddha hai / itanA hI kyoM ?, nyAya,sAhitya, koza, stuti, dharmazAstra, jyotiSa, vaidyaka, vagairaha tamAma viSayomeMbhI usa AcAryakI advitIya paMDitAI, anya zAstroM meM tathA vartamAna jamAnemeM mazahUra hai| vAcakagaNa ! pUrva prabandhase sAmAnyatayA dharmakA anAditva siddha ho cukA hai, aura jainatara dharmoM ke sAtha jainadharmakA mukAbalA bhI kara cuke haiM, to aba jainadharmake anAditva va pavitratAke viSayameM kyA koI aklamaMda zaMkA kara sakatA hai ?, hargija nahIM / maiM yaha bAta dRSTirAgase nahIM kahatA hUM, paraMtu vAstavika jainadharmakI pavitratA, paramasatyatA, aura mokSakI sAdhakatA, jaina zAstroMko sudRSTi se dekhanese nizcita hotI hai / yadyapi "apanI mAtAko DA. kinI koI nahIM kahatA" yaha kahAvata jagatmeM mazahUra hai, to bhI madhyastha-dharmAtmA puruSa isa kahAvatakA anAdara karate hue apanI DAkinI mAtAko jarUra DAkinI kahate haiM, aura yaha bhI bAta hai ki apanI svastha mAtAko svastha mAtA kahanevAlA puruSa, AtmazlAghAkA pAtaka nahIM uThA sakatA, kyoMki vastuke svarUpa paricayameM, vastukA vAstavika hAla prakaTa karanA, yaha insAphase khilApha nahIM hai, usI rItise satyadharmako satya kahanevAlA, satyadharmakA satkAra karanevAlA; aura satyadharmakI vAstavika tArIpha karanevAlA manuSya, anyAya pravRtti nahIM karatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. hai, isameM kauna kyA kahegA ? / satya vastukA satyatva prakAza karanA, satya vastuko logoMse grahaNa karAnekI koziza karanA yaha to sajjanoMkA parama kartavya hai| jainadharmameM jIva, Izvara, puNya, pApa, paraloka, mokSa,tapazcaryA dAna, dayA, zIla, anuSThAna, pavitratA, pramANa, nyAya, yukti, tarka, vagairaha sabhI bAteM jaba bharI haiM, to phira kisa bAtase jainadharmakI nyUnatA kahI jA sakatI hai ? / dekhiye ! jainadharmake kAnUna jainadharmameM mukhyatvena dharmake rAste, do prakArake batAye haiMeka sAdhudharma, dUsarA zrAvaka dharma / unameM sAdhudharma, pAMca mahAvrata rUpa hai sarvathA (karanA nahIM, karAnA nahIM, aura karane vAleko anumodanA nahIM) prANAtipAta viramaNa, yAnI jIvoMkI hiMsAse haTanA 1 / mRSAvAda viramaNa yAnI mithyA bhASaNase dUra rahanA 2 adattAdAna viramaNa arthAt nahIM dI huyI vastuko nahIM uThAnA 3 / maithunaviramaNa yAnI samasta striyoMke Upara mAtA athavA bahinapanakI buddhi rakhanA, arthAt bilakula brahmacarya pAlana karanA 4 / aura pAMcavAM mahAvrata parigrahaviramaNa yAnI dhana, dhAnya, sonA, rUpA, vagairaha dravyako bilakula nahIM rakhanA 5 / / vartamAna bhAratavarSameM saba dharmavAle sAdhulogoMkI saMkhyA agara ginI jAya to karIba 5600000 hogii| magara jainetara sAdhuoMkI dazA bahuta zocanIya dikhAI detI hai| jainetara sAdhuloga, tamAkhu, gAMjA, bhAMga, vagairaha durvyasanoMmeM itane pha~sa gaye haiM ki jJAna-dhyAna-sadAcArakI saDakase bahuta dUra haTha gaye / sAdhu ho karake bhI gAMjA phUMkanA yaha kitanI zaramakI baat?| batalAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. cAhiye, kauna dharmazAstra, gRhasthake liyebhI tamAkhu-gAMjA phUMkanA, anucita-pApa janaka na pharamAtA ho ? / gRhasthoMke liye bhI gAMjA phUMkanA mahApApa hai to sAdhuoMke liye to kahanA hI kyA ? | strIke choDane mAtrase sAdhudharma nahIM mila sakatA, kiMtu sAdhuke pratiSThita AcAroMke pratipAlanase sAdhupana milA kahAtA hai ! bahutere sAdhuoMkI zithilatAne yahAMtaka apanA pada jamA liyA hai ki ve loga gRhasthase bhI adhika, sAMsArika upAdhikA bhAra zira para uThAye phirate haiN| hAthI, ghoDA, bagI, kheta, imArata, khajAnA vagairaha gRhastha upAdhioMmeM AkaMTha DUbe huye mahaMtasAdhu, gRhastha padase kitanI uMcI hadapara virAjate haiM. yaha kahanekI koI jarUrata nhiiN| saMsArako choDa sAdhu bana gaye, taubhI rUpacaMdajI ke phaMdameM agara pha~sanA huA, to soco ! sAdhupana rahA kahAM ? daulata rakhane parabhI agara sAdhutva kAyama rahatA ho, toH kahiye ! gRhasthoMne kyA aparAdha kiyA ? gRhasthaloga strIke bhogI honese agara sAdhu na kahalAte hoM to sAdhuloga bhI,agara dhanake anucara baneMge to sAdhu kaise kahalA sakeMge ? / paisA rakhanA aura sAdhupanakA dAvA karanA yaha bAta tInoM kAlameM nahIM ho sktii| vAstavameM dekhA jAya to sAdhuko dravyakI jarUrata honI hI kyoM cAhiye ? kyA bhikSAse sAdhuloga apanA peTa pUrA nahIM bhara sakane ? kyA sAdhuoMko pahinaneke liye kapaDe nahIM mila sakate ?, jaba khAneke liye bhojana, aura pahinaneke liye kapaDe jagaha jagaha sAdhuoMke liye tayyAra haiM,to phira kisa bAta ke liye sAdhuoMko dravyakI AvazyaktA paDatI hogI ? / zAstrakAroMkA yaha pharamAnA hai ki bhikSAse apane zarIrakI yAtrA karate hue sAdhu, dravyake saMgase sarvathA dUra rheN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. hamAre anubhavase, aura zAstroMke vacanase yaha bAta spaSTa hai ki sAdhuko dravyakA jo saMgraha karanA hai so sAdhuke hRdaya--maMdirameM gupta baiThe hue kAmadevakI sattAko yathArtha prasiddha hI karanA hai| nahIM to batalAnA cAhiye-sAdhuke liye dravya rakhanekA aura kyA prayojana ho sakatA hai ? / sAdhu, kaisAbhI tapasvI-dhyAnI--kriyAvAn kyoM na ho ? magara vaha yadi dravyake parigrahameM pha~sA hai, to use sAdhu kauna kaha sakatA hai ? / hama nahIM samajhate ki dravyake Upara mamatA rahate parabhI saMsArakA parityAgadIkSAgrahaNa, karanevAle kyoM karate hoMge ? / agara sAdhu ho karake bhI dravya rakhanA maMjUra samajhate haiM, to phira kisa liye sAdhu hote hoMge? / saMsArahImeM (gRhastharUpase) kyoM nahIM baiThe rhte?| paghaDI utArake sAdhuke raMgita vastra pahinane mAtrase sAdhupana nahIM mila sakatA / hama to yaha udghoSaNA karate haiM sAdhu ho karake yadi dravya rakhanA maMjUra thA, to gRhasthahI rahanA acchA thA, tAki gRhastha dharmakA pAlana to bana sakatA / sAdhu banake jo dravya rakhatA hai,vaha sAdhubhI nahIM aura gRhasthabhI nahIM hai, kiMtu usake liye kucha ghoDe aura kucha gadaheke svarUpavAle khaccarakI upamA denI samucita samajhI jAtI hai| samajho ki baDe bhAgyake abhyudayase sAdhutva pAyA jAtA hai| ve hI sAdhupana lete haiM, jinakI takadIrakA sitArA camakatA ho, phirabhI (sAdhu hoke bhI) yadi dravyakA saMgraha kara nekI durbuddhi paidA ho-dravya ikaThe karanekI koziza kI jAya, to hAya ! isase jyAdaha kyA aphasosa batA ?, hAthameM AyA ciMtAmaNi nahIM samhAlA / sAdhukA ekahI niyama toDane parabhI durgati pAnA zAstrakArabhagavAn pharamAte haiM,to soco ! ki dravya pizAcako tamAma vratoMkA bhoga denevAle sAdhukI kaunasI gati hogI ? / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. hamArA yaha sApha mAnanA hai ki kisI bhI majahabavAlAkisIbhI dharmavAlA sAdhu kyoM na ho, magara vaha yadi dravyakA anucara nahIM hai, to usakI tArIpha hai, akhaMDa maMDalAkArako bhajanevAle loga agara rUpacaMdajIko nahIM bhajate haiM, to ve zuddha dharmopadezake kAryase, guru barAbara kahalA sakate haiN| guruke guNa vinA yoMhI gurupanakI gaddI uThA lenI yaha to corIkA doSa hai| dharmake upadeza karanevAle aura ukta pA~ca mahAvrata pAlanevAle hI sAdhuloga sacce guru ho sakate hai| vartamAna (kaliyuga) jamAnemeM bhI jaina muniloga AcAra-vicArase anya sAdhuoMko apekSA kitane baDhe caDhe hai, yaha aklamaMdoMse chipA nahIM hai| sUkSma, sthUla jIvoMkI dayA karanevAle, satya--madhura bhASaNa karanevAle / ghara ghara jAke bhikSA lenevAle, anucita lobha-tRSNA nahIM rakhanevAle, dhAtuke pAtrameM tathA gRhasthake ghara para nahIM jimanevAle, sauMpha, ilAyacI loMga takakA bhI saMgraha nahIM karanevAle, abhakSyakA bhakSaNa nahIM karane vAle, dravyako bilakula nahIM rakhane vAle,paidala gamana karane vAle,strIkA sparza mAtrabhI nahIM karane vAle aparAdhI puruSako prAyaH krodhAtura hoke zApa nahIM denevAle, ucita namratAmeM rahanevAle, apanI kriyAmeM yathAzakti hamezA tatpara rahane vAle, varSARtume dezATana nahIM karane vAle, AgakA sparza bhI nahIM karane vAle, kacce pAnIkA vyavahAra nahIM karane vAle, harI (sacitta) vanaspatiko nahIM chunevAle; apanI prajJAnusAra jainAgamoMko jAnane vAle, paropakAra-vairAgyagarbhita sarala upadeza dene vAle. Izvarake praNidhAnameM ramane vAle, jaina sAdhu loga, sAdhuke AcArameM, kahAMtaka baDhe haiM, yaha vizeSa kahanekI koI jarUrata nhiiN| aise mahAtmA, zAMta, dAMta, tyAgI, vairAgI, jJAnI, paropakArI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 vivekI, loga yadi guru nahIM baneMge, to kyA durAtmA, krodhI, viSa. yI, bhogI, rAgI, ajJAnI, parApakArI, svArthI loga, guru bana sakeMge? | sajjano! socane para tatvajJAna hotA hai, magara socanA bar3A kaThina hai / gurupana athavA sApana kaisA honA cAhiye? isa bAtako soco ! socane para pukhtA vizvAsa ho sakatA hai ki vartamAna kalikAlameM bhI sAdhupanakI ucca koTImeM agara kisIne ucca pada pAyA hai, to jaina munigaNa hai| alabatte jaina prajAmeM bAje yatiloga braSTAcArI haiM, aura mu~hapara paTTI bAMdhane vAle DhUMDhaka, terApaMthI loga, asadAcArI tathA mahA gande rahate haiM. magara yahA~ unakI bAta nahIM hai, kyoMki ve loga sAdhupadase bAhara haiN| paramAtmAke zAsanake premI, zuddha zradhAlu, zuddha upadezaka yaviloga, phirabhI jainadharmake maMDalameM barAbara dAkhila haiM, magara DhUMDhaka aura terApaMthI sAdhu loga, utsUtra pralApI honese zAsanakI nindAkA pAtaka uThAte hue, pahile samakItahIse jaba bAhara haiM, to jainadhI honekI to bAtahI kahAM rahI ? / jaina nAmake vyavahAra mAtrase jainadharmI nahIM kahalA sakate; yoM to jaina nAmakA vyavahAra, zira para uThAye hajAroMhI majahaba kyoM na nikaleM ?, magara prakRtameM jainadharma zabdase jo bAta abhipreta hai, vaha bAta hue viduna jo jainadharmI honA hai so mAno ! indrakA aizvarya na hone parabhI daridra manuSyako, indra nAmase indra honA hai, vaha daridra puruSa nAma mAtrase indra bhalehI raho, magara vAstavameM prasiddha arthake anusAra, indra, nahIM ho sakatA, vaisehI jaina nAmako liye phire hajAroM majahaba, kharoddhoSaNase zora kyoM na macA deM, magara vAstavameM prasiddha arthake anusAra ve jainadhI kabhI nahIM ho skte| yaha bAta Age vizeSa khula jaaygii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma zikSA. __ mahAnubhAvo ! koI sAdhu bhraSTa ho jAya, athavA apane (sAdhuke) AcAroMse bilakula patita ho jAya, to usakI bAta yahAM nahIM hai, magara jaina sAdhu jAtikA vyavahAra dekhanA cAhiye / basa ! ho gayA pahilA sAdhu dharma / ava dUsarA zrAvaka [gRhastha dharma gRhastha dharmakI yogyatA (lyAkata) tabahI ho sakatI hai,jaba ki 35 guNa prApta ho jAya / pAMtIsa guNoMkA vivecana yogazAstra vagairaha granthoM meM acchI taraha kiyA hai, magara yahAM grantha gauravake Darake mAre nAma mAtra pAMtIsa guNa batA dete haiM nyAya (nIti)se dhana paidA karanA 11 ziSTAcAroMkI tArIpha karanA / anya gotrameM paidA hue tathA samAna kula aura AcAra vAleke sAtha vivAha karanA 3 / pApoMse Darapoka rahanA 4 / dezake vyavahAra mutAbika calanA 5 / kisIkIbhI nindA na karanA 6 / ati prakaTa nahIM, aura bahuta gupta nahIM, aise sthAnameM (jahAM uttama paDosakA saMga ho) bahuta daravAje rahita ghara banAnA 7 / sajjanoMke sAtha saMga karanA / mAtApitAkI sevA karanA 9 / upadravake sthAnako choDa denA 10 / nindita koMmeM pravRtti na karanI 11 // AmadanIke anusAra vyaya (kharca) karanA 12 / daulatake pramANameM veSa rakhanA 13 / buddhike *ATha guNa prApta karane 19 / hamezA vyAkhyAna, dharmazAstra sunanA 15 / ajIrNa dazAmeM nahIM khAnA 16 / samaya para prakRtike muAphika bhojana karanA 17 / paraspara *zuzrUSA 1 zravaNa 1 grahaNa 3 dhAraNa 4 Uha 5 apoha 6 arthajJAna 7 aura tattvajJAna, ye ATha, buddhike guNa haiM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. bAdhA rahita tIna (dharma, artha, aura kAma ) varga pAlane 18 / ucita rItise, dIna-kaMgAla-raMka tathA atithi, evaM munijanoMkI pratipatti ( bhojana-vastradAna Adi ) karanA 19 / hamezA udAra dila rakhanA, yAnI kadApi durAgraha nahIM karanA 20 / guNoMkA pakSapAtI bananA 21 / niSiddha deza aura niSiddha kAlameM cayoM (gamanAdi) na karanA / balAbalakA parijJAna karanA / tapasvI, mahAtmA, jJAnavRSa logoMkI pUjA karanA 25 / naukara, sevaka khidamatagAra gulAmakA pAlana-poSaNa karanA 25 / dIrgha (laMbI) najarase vicAra karanA 26 / vizeSa rUpase apane caritrake Upara khayAla rakhanA 37 / upakArIke upakArako yAda rakhanA z / lokapriya honA 29 / lajjAlu honA 30 / dayAlu honA 31 / prasanna rahanA 32 / paropakArakA svabhAva rkhnaa3|| kAma, krodha, lobha, mAna, mada, aura harSa, ina cha: antaraMga (AsmAke-bhItarake) zatruoMkA saMhAra karanekI koziza karate rahanA 34 / indriIyoMke paravaza na honA 35 / ye 35 guNa pAne para manuSya, zrAvaka-gRhastha dharmakI lyAkata hAsila karatA hai / gRhastha dharma kaho! vA zrAvaka dharma kaho ! matalaba eka hI hai / zrAvaka zabdakI vyutpatti hai-zRNoti hitazAstramiti zrAvakaH, arthAt hitakAri zAstrako sunanevAlA, zrAvaka kahAtA hai, yaha, vyutpatti mAtra hai, zrAvaka zabdakA pravRtti nimitta to, samakIta mUla, bAraha vrata athavA koIbhI vrata hai / + re: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatikSA. zrAvaka dharma-bAraha vrata, ye haiM sthUla prANAtipAta viramaNa 1 / sthUla mRSAvAda viramaNa / sthUla adattAdAna viramaNa 3 / sthUla maithuna viramaNa 4 / sthUla parigraha viramaNa 5 / (ye, pAMca aNuvrata ) / dig virati 6 / bhogopabhoga parimANa 7 / anarthadaMDa viramaNa 8 / (ye tIna gunnvt)| sAmAyika vrata 9 dezAvakAzika 10 / pauSadha 11 / atithisaMvibhAga 13 / (ye, cAra zikSAvrata) artha:-gRhasthoMkoM sarvaprakAreNa jIvarakSA honI bahuta kaThina hai / putra, mitra, kalatra, bandhuvarga, sthAvara-jaMgama parigraha vagairahameM pha~sA huA zrAvaka, sarva prakAreNa jIva-rakSA nahIM kara sakatA taubhI zAstrakAroMkA yaha pharamAnA hai ki gRhastha loga bhI gRhastha dharmake mutAbika avazya jIvadayA pAleM, yAnI gRhasthoMko cAhiye ki niraparAdhI do, tIna, cAra, aura pAMca indriyavAle jIvoMkI rakSAke liye barAbara dhyAna dete raheM / yadyapi, ghara dukAna vagairaha banavAnemeM, tathA aura bhI bahuta AraMbha kAryoMmeM trasa ( do, tIna, cAra, aura pAMca indriyavAle) jIvoMkIbhI hiMsA honekA pUrA saMbhava hai, tathApi "jIvoMko mArUM" aisI buddhi rakhakara jIvoMkI hiMsA nahIM karanI cAhiye / alabatte rAjA mahArAjA loga, duzmanako zikSA dete hI haiM, aura yuddhameM hajAroM manuSya, katala ho jAte haiM, agara zatruke sAmane yuddha na kiyA jAya, to rAjA logoMse prajAkA pratipAlana nahIM ho sakegA, ulaTA rAjAoMke zirapara prajAke kleza honekA pAtaka A paDegA, isaliye aparAdhI zatrukI dUsarI bAta hai, magara yaha bAta yAda rahe ki niraparAdhI jIvoMko saMkalpase nahIM mAranA cAhitha / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavitA ___ kitanehI gavA~ra loMga, sAMpa bicchU vagairaha jaharase bhare hue jIvoMko dekhatehI mAranekI tayyArI karate haiN| magara yAda rakho! ki yaha bar3A pApa hai / apanA parAkrama tulya balavAloMke sAtha phailAnA cAhiye, durbaloMke Age zaurya prakaTa karatA huA AdamI dalahI kahAtA hai| hama nahIM samajhate, ki kATanevAle jaharI jIvoMko, mAranevAle loga, kyA samajhakara mArate hoMge ? kyA uneM ekadama dezase nikAlaneke liye ?, kyA mAranese unakA dezanikAla ho sakatA hai ?, batalAnA cAhiye ! unheM dezanikAladenekA adhikAra kisane kisako sauMpA hai ? / yAda rakho ! ki jisadezameM jaharI jIvoMkA mAranA jyAdaha hotA hai, usa dezameM unakI utpatti jyAdaha huA karatI hai / sRSTivAdake hisAbase jaba saba prANI Izvarake banAye hue haiM, to phira kauna kise mAra sakatA hai / eka Izvarase utpanna hue sabhI prANI jaba bhrAtA (bhAI) tulya haiM, to ucita nahIM hai ki koI kise mAre / IzvarakI dI huI cIjako be prayojana (phijUla) khIMca lenA, arthAt durbala jIvoMkI jAna nikAla lenI, yaha sApha irAdApUrvaka IzvarakA gunahagAra honA nahIM hai to kyA hai ? / ___"jIvo jIvasya bhakSaNam " arthAt jIva, jIvakA bhakSaNa hai, isa bAtako pakaDe hue bhI durAgrahI loga, bhakSaNake ayogya jaharI jIvoMko kyoM mAreM ? / yadi pIDA-takalIpha denese unako mAranA munAsiba samajhA jAya, to yaha bhI bar3I bhUla hai, kyoMki ve jIva, yadi samajhapUrvaka kATate haiM, to samajhiye ! ki unakA aparAdha, kisI na kisI vakta para, jisako kATA hai, usane jarUra kiyA hogA, varanA auroMko choDa amukahI AdamIko, samajhapUrvaka ve kaise kATa sakeM ? / agara vinA samajha, yoMhI saMyogavazAt jaharI jIvoMke taraphase kisI AdamIko takalIpha hove, taubhI una Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. jIvoMko mAranA usa AdamIke liye baDI mUrkhatAko jAhira karatA hai, kyoMki vinA irAde kisIkI taraphase kisIko agara kucha kaSTa pahuMce, to isakA pratyapakAra karanA insAphase viruddha hai| kyA pattharase zira phuTe hue AdamI, pattharake Upara dveSa karate haiN| pattharakA pratyupakAra karaneke liye-toDane-phoDaneke liye pattharake sAtha yuddha karate hai ? hargija nhiiN| agara koi patthara para dveSa kare, to vaha AdamI hI nahIM, gadahA hai| isa liye donoM prakArase (samajhapUrvaka vA yoMhI saMyogavazcAt) kATanevAle jaharI jIva, hamAre mAraneke kAbila nahIM haiN| bezaka! unheM mAranA tabahI ucita ho sakatA hai, jaba ki eka jIvako mAranese dUsarA jIva samajha jAya-zikSA pA sake, aura kATanekA svabhAva choDa de| magara yaha bAta dekhanemeM nahIM Ato, to phira kisa uddezase jaharI jIvoMko mArA jAya ? / samajhiye ! kATa gaye jIvako mAranese kyA natIjA nikAloge !, kucha bhI natIjA agara nahIM nikala sakatA, to phijUla dUsare dubailoMkI jAna nikAlanI, yaha bAhyAtapana nahIM to aura kyA ? / ___ vAstavameM nyAyakI najarase to sRSTikA nirmAtA (banAnevAlA) koI bhI nahIM hai, yAnI yaha jagat IzvarakA racA huA nahIM hai| sabhI prANI nija nija karmake prabhAvase vividha zarIrako lete hue saMsAravanameM ghUmA karate haiM, isaliye hameM cAhiye ki baDe jIvoMke Upara dayA dRSTi rakhA kreN| aparAdhI bhI unhIMko kaSTa denA anucita nahIM samajhA jAtA hai ki jisase Avazyaka pratiphala nikala sakatA ho, magara jAnavaroMkA vadha karanese to kuchabhI pratiphala dikhAI nahIM detA, to phira, unakI taraphase apaneko kucha . kaSTa bhI kyoM na pahu~ce ?, unheM kyoM mAranA cAhiye / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. ___ niraparAdhI pazuoMko mAranA to rAkSasa karma hai, isameM kA hanA hI kyA ? / na jAne bhArata mAtAkI takadIrake sitAre para kisa durbhAgya-rAhukA AkramaNa huA hai ki pahale jamAnemeM, jo bAta nahIM thI, jo ghora karma hama nahIM sunate, usa ghora karmakA pracAra, vartamAna jamAne meM askhalita baha rahA hai| pratidina bhAratabhUmike choTe beTe (jAnavara-pazu) kitane katala kiye jAte haiM, isakA khayAla karane para, yaha nahIM kaha sakate ki bhaviSyameM bhArata saMtAnoMke liye zArIrika, sAmAjika, aura dhArmika saMpattikI jhalaka, jo kucha isa vakta hai, usase kama hotI huI kitane hissemeM jAke tthhregii| bahutase logoMkA kahanA hotA hai ki jainiyoMne dayA dayA pukArake sArA deza lUTA diyA, para yaha bAta galata hai, dayAdevIkA satkAra karanese deza nahIM lUTA jAtA, deza, hiMsAhIse lUTAtA hai; pahale jamAnemeM anAja,ghI,dUdha vagairaha cIjeM kitanI sastI milatIthIM, batalAIe ! Aja kitane haiM unheM sukhase bhoganevAle, hamAre daulatamaMda bhAI sAhaba, gaddI, takiye para cipaka gaye hue nizcita AnaMda bhogate haiM, paraMtu bhAratadevIkI prajA-hamAre bandhuoMkI kyA dazA ho rahI hai, isakA to khayAla hI kauna kare? itanI daridratA, itanA durbhAgya, bhAratameM kahA~se, kisa prakAra, aura kaba paiThA ?, isakA vicAra karane para yahI sphuraNa hotA hai ki nIti viruddha, dharma viruddha pravRttikA yaha julma hai; jabase niHsAra sAhasikya, aura tAmasika prakRti ne apanA pada, bhAratamAtAke zirapara pasArA tabahIse hamArA deza, kaMgAla dazA para AyA hai| jainiyoMke jitane dharmabAstra sammata AcAra haiM, ve paralokahIke sudhAra karanemeM zAmila haiM, yaha nahIM, balki zArIrika, sAmAjika aura daizika abhyudayako bhI baDhAnemeM, barAbara kArmaNa mantraprayoga haiN|khyaal rahe, jainiyoMkI dayA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazikSA vagairaha sabhI pravRttiyA~ viveka yukta haiM, kyA pahale jainI rAjA koI huAhI nahI!, athavA to usane rAjya pratipAlana nimitta-prajA saMrakSaNa nimitta, zatruke sAtha raNa samArohameM Dara khAyA--saMkoca khAyA ?, nahIM, apAra koDAkoDI varSoMse bharatacakravarti,bAhubalajI, sagaracakravartI vagairaha bahuta jainI rAjA hue, jinhoMne sATha hajAra varSataka, pada khaMDa-bharatakSetrako sAdhaneke liye musAphirI kI, aura varSoMke varSoM taka, baDA bhayaGkara yuddha macAyA; itanI dUrakA kyA kAma ?, najadIkahIkA khayAla kareM, kRSNa vAsudeva, zreNikarAjA, kumArapAla rAjA vagairaha hajAroM rAjAoMne, prajA saMrakSaNa nimitta, zatruoMke sAtha barAbara raNasaMgrAmakA sAmanA kiyA, jo ki jainI parama dharmAtmA the, magara khayAla rahe ki phijUla jhaghaDA ragaDAnA, vyartha phisAda baDhAnA, yaha acchA nahIM, aura isIkA, vartamAnameM jo kucha hama saha rahe haiM,pratiphala hai, isa liye gRhasthaloga, gRhastha dharma, aura sAdhujana sAdhudharmake mutAbika avazya dayA pAlate rheN| haraeka Arambhake kAmameM, yatanA-upayoga pUrvaka pravRtti karanA, yaha dayA devIkI avvala upAsanA hai, vinA dAmakA yaha dharma, kisa sajjanako na rucegA ?, baiTho, uTho, soo, khAo, pIo, calo. koI bhI kAma karo, para koI jIva, sUkSma vA baDA, marane na pAve, isakA khayAla jarUra rakhanA cAhiye, aisI mahA maGgalamayI mahA kalyANa karI dayA pAlanemeM, jaba kuchabhI zArIrika parizrama uThAnA nahIM par3atA, aura phUTI pAIkA kharcabhI nahIM hotA, to phira isa vratake Adara karanemeM udAsIna kyoM honA cAhiye, dharmamAtA-dayAke aGgoMkI paricaryA kara dharmAtmA kyoM na honA cAhiye ?, kyA phira aisI dharma sAmagrI milanI Apa mulabha samajhate haiM ?, kyA dharma vinAbhI bhaviSyameM sukha sampadA kI prAptike majabUta vizvAsameM Apa jhula rahe haiM, agara yahI bAta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA ho to batalAIe ! dharma se sukha paidA hotA hai, yA pApase ? , athavA svAbhAvika hii?| pApa se sukha paidA honA, koI, gadahAtaka bhI nahIM mAna sakatA, anyathA sajana logoMkA narakameM aura durjanoMkA svargameM jAnA kauna rokegA ? / mAra pITa karanA, badamAzI karanA, dagAbAja karanA, yehI dharmakI rUpa rekhAe~ kisase Alikhita na ho sakeMgI, arthAt saMsAra bhoga, mRSAvAda, badamAzI vagairaha anAyAsa sugama pravRttiyA~ hI agara, puNyameM yAnI sukha upArjana meM zAmila haiM, to isa sukha mArga meM kisakA saMcaranA durghaTa hogA, kisa AdamI ko, ye karma, duSkara hoMge?, ja. ba, bhUlase bhI aise kAmoMmeM jIvoMkI zIghrahI pravRtti huA karatI sabako vidita hai, to kahiye ! naraka gatiko phira kona samhAlegA, sabhI svargameM kyoM dAkhila na ho sakeMge ? / ___ svabhAvase sukha duHkhakA honA to kauna mahAmati mAna sakatA hai ? niyama sivAya, sukha duHkhakI vyavasthA, jo sabhIko anubhava siddha hai, kabhI nahIM ho sakatI, yaha to pAgala taka bhI samajhegA ki " sukha priya hai, mukha hamezA milatA rahe, duHkha aniSTa hai, duHkhakA saMyoga kabhI na ho" jaba yahI bAta hai, aura sArI duniyAkA vyavahAra cakra, isI liye calatA hai, to bhalA! yaha kauna kaha sakatA hai, ki yoMhI vinA niyama, avyavasthita sukha-duHkhakA saMyoga hotA hai hama pUchate haiM ki jo AdamI sukhI hai, vaha sukhI hI kyoM ? duHkhI kyoM na huA ? , aura jo becArA duHkhI prANI hai, vaha sukhIhI kyoM na huA, isakI vajaha kyA, ki isIko sukha, aura isIko duHkha; donoM puruSa eka hI muhUrtameM eka hI yogameM, paisA paidA karanekA udyoga karate haiM magara, ekako paisA mila jAtA hai, jaba dUsarA ThaMThanapAla sA rahatA hai, isakA kAraNa kyA ? / gadahA, cUhA, villI, kuttA, gAya, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. bhaiMsa vagairaha jAnavara, jAnavara kyoM hue, AdamI hI kyoM na bane, AdamI, AdamI hI kyoM bane, jAnavara kyoM na hue ?, IzvarakI mauja kahoge, to hama pUchate haiM ki vinA hI aparAdha, jIvoMko Izvarane jAnavara banAyA, yA kucha aparAdha samajha kara ?, agara vinA hI aparAdha, Izvarane jIvoMko jAnavara banA diyA, to yaha baDA julma, vinA aparAdha duHkha denA, yaha kisa sRSTikA kAnUna Izvarane apane daphatarameM AMka diyA, yaha to sirpha mukha purANakI gappa hai / kucha aparAdhase prANiyoM ko jAnavara banAyA agara kahoge, to sAtha sAtha yaha bhI jarA sA kaha deM ki kisa bAtake aparAdhase?, aura vaha aparAdha, jAnavara hI jIvoMne kiyA, aura dUsare manuSya jIvoMne kyoM na kiyA ? / aura bhI aparAdha karaneko buddhi, jIvoMko Izvarako taraphase milI thI, yA jIvoM meM yoM hI jAga uThI thI?, avvala to aisI, aparAdha athavA pApa karaneko buddhiko, izvarako cAhiye ki vaha haTAtA rahe, burI buddhikA janma kisI prANImeM na hone de, jaba Izvara, sukha duHkha-deneke vyavasAyameM paMDitAI calAtA rahatA hai, to phira yaha tAkata IzvarameM nahIM hai ki logoMkI durbuddhiko paidA hotI huI roka de ?, pApa karate hue puruSa ko, Izvara agara dekha hI rahA hai, aura anaMta zakti dhArI hai, to phira, use pApa karmase kyoM na haTAtA ?, kyA pApa karma karAke jIvoMko zikSA denA Izvara ucita samajhatA hai ? yadi yahI bAta ho, to Izvara mahA adhama ThaharegA, yaha kisake gharakA nyAya ki jAnate-dekhate hue bhI zaktimaMtako, AdamIse pApakarma baMda na karavAnA, jAna bujhake use pApa-karma karane denA, aura pIchese use usake pApakA phala denaa| rAjA mahArAjA lo. goMko to mAlUma na rahanese corI-badamAzI karate hue, logoMse burA karma choDavAnA nahIM ho sakatA, AkhirameM mAlUma par3ane para, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. coroMko rAjA loga zikSA dete haiN| corIke vaktahImeM agara caura, rAjA vA usake anucaroMkI najarameM paDa jAya to, usI vakta use pakaDegA / magara baDA tAjjuba hai, ki Izvarako to jaba trilokIkI trikAlakI sabhI bAteM mAlUma haiM, aura ananta zaktimAn hai, to phira pApakarma karaneke pahale hI pApa karane vAle ko pApase kyoM nahIM rokatA? yaha to vahI bAta huI ki kue~meM giranekI tayyArImeM pa. hu~ce hue aMdhe zakhsako, udharahI khaDA huA dekhatA AdamI na bacAve, to jaisA yaha AdamI adhama kahAtA hai, vaisA hI Izvara bhI kyoM adhama na kahAvegA? isa liye karma-rAjAse phirate hue saMsAracakrameM, Izvara, apanA hAtha, jarA bhI nahIM DAla sakatA, yaha bAta Age dUra jAke vizeSa khola deMge / isa liye dharma hI se sukha hI paidA hotA hai, yaha niHsandeha siddhAnta apanI AtmAmeM pakkA jacA kara avvala dharma, ahiMsA-dayA pAlanI caahiye| duniyAkI vicitra lIlA dekha baDA acambhA paidA hotA hai ki sukhako cAhate hue bhI loga, sukhake kAraNabhUta dharmakA satkAra nahIM karate, agara sukha pAnA, hameM pUrNa maMjUra hai, to vinA hI sukhasAdhanakI sevAke, sukha mila jAyagA? kabhI nahIM, kAraNa vinA kArya kabhI nahIM ho sakatA, kAryako sAdhanemeM kAraNako pahale avazya rahanA paDatA hai, jaba kAraNake peTa hI meM kArya guMja rahA hai, to vinA kastUrI mRgake, kastUrIkI taraha vinA kAraNa, kAryakI prApti nahIM ho sktii| peTa bharaneke liye kitanI takalIpha uThAke bATA pAka banAnA paDatA hai, magara yaha takalIpha duHkha rUpa mAlUma nahIM paDatI, nahIM paDanekA kAraNa yahI hai ki AkhirameM peTakI, de danAdana pUjA karanI hai, zarIrake sADhe tIna karoDa roma para AnaMdakI jyoti jagA denI hai / saMsArake viSayAnandakI prAptike liye kucha kaSTa uThAne para bhI vaha kaSTa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. jaba kleza sA nahIM mAlUma paDatA to bhalA ! tIna jagatkA svAmI dharma--nAthane kyA aparAdha kiyA, ki usake satkAra karanemeM thoDA sA bhI kaSTa, asahya mAlUma paDatA huA, nahIM uThAyA jAtA / jaba dharma--nAthakI taraphase sukha sampattiyA~ milI haiM, aura bephikra sukhamaya jIvana gujArate hoM ! to isakI tarapha kucha to khayAla karanA cAhiye, samajho ! upakArIkA upakAra bhUlanA, isake vAbara mUrkhatA aura koI nahIM kahI jA sktii| jaba hama duHkhake bar3e dveSI haiM-duHkhase hajAroM kosa dUra bhAga jAte haiM, aura sukha--amRtakI khojake liye dina rAta sira pacana karate haiM, to hameM pahale cAhiye ki duHkhake kAraNoMkA tiraskAra kareM. duHkhake kAraNoMse hajAroM kopta dUra raheM, jaba taka aniSTake kAraNoMkA haTAnA nahIM hotA, tabataka aniSTa kabhI nahIM haTa sakatA, samajho ! ki sAmagrI rahate avazya kAryakA janma ho jAtA hai, isaliye duHkha paidA karane vAlI sAmagroko bhI haTAnemeM, tanika sA pramAda agara A jAya, to usase sAvadhAna rahanA cAhiye sukhake liye, vAharake sukhasAdhanoMkI sevA karanI jaba Avazyaka samajhI jAtI hai, to baDA Azcarya hai ki sukhakA mukhya sAdhana, aura sukhasAdhanoMko ikaThe karanevAle, dharmakI sevA karanI Avazyaka nahIM samajhI jAto; vinA senApatike senAkI taraha, pradhAna kAraNake sivAya, gauNa sAdhana maNDalI, apanA katavya pUrA nahIM sAdha sktii| yaha anubhava siddha hai, ki sAmagrI jUTane para bhI kucha hI vighna aisA Ake paDa jAtA hai ki saghAtA huA kArya ekadama bigaDa jAtA, isakA kAraNa kyA? yahI kAraNa hai ki udyama majabUta karane para bhI dharmarUpI candramAmeM kisI adharma-rAhukA AkramaNa java ho jAtA hai, taba Adha bocameM kAryakA bhaGga ho jAtA hai, isa liye mahAnubhAvoMko pakkA vizvAsa rakhanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. cAhiye ki dharma hI, sukhake aura (bAhya-gauNa) sAdhanoMkA agresara aphasara hai| yahI, sukhako janma denevAlA hai, ise choDakara aura koI upAya sukhake liye jo khojanA hai, so jalapAnake liye, svAdu jalase bhare hue pratyakSa tAlAvako choDa mRgatRSNAkI tarapha dauDanA hai| kyA bar3A kutuhala hai ki loga, dharmakA phala, sukhako to barAbara cAhate haiM, magara dharmako nahIM cAhate ?, isase baDhakara aura kyA mUrkhatA batAve ki Amako to bahuta cAhate haiM, magara AmavRkSako ukhADa dete haiN| aura bhI dekho! pApakA phala, duHkhako koI bhI nahIM cAhatA, magara pApakarmameM to sadA hI kamara kase hue rahate haiM, yaha kitanA ajJAna, viSaphalako to nahIM cAhate, para viSavRkSako baDhAnekI koziza karate rahate haiN| sA~pa, bicchU, zera vagairahase hamezA hama bacaneke khayAlameM rahate haiM ; hama samajhate haiM ki ye jIva, hameM kATane para bahuta takalIpha dete haiM, isIse, inake jhAlameM paDanekA Dara hamezA hameM rahatA hai, magara samajhanA cAhiye ki jaise inheM duHkhadAyaka samajha kara apane saGga meM nahIM rakhate, vaise hI adharma bhI jaba sabase baDhakara duHkha dene vAlA hai, to phira use kyoM na choDanA cAhiye ?, apanA bar3A zatru, apanA sira kATane vAlA, apaneko anAdi kAlase duHkha-dAvAnala para khUba raDAne vAlA, agara koI hai, to vahI adharma-pApa karma hai| vAstavameM agara kahA jAya, to yahI takva hai ki sA~pa, bicchU, koI, svatantra ho nahIM kATa sakatA, jisa. para adharmakA bAdala dhUma rahA hai, usI adharmI para taraha tarahakI vipattiyA~ buMbArava karatI huI dauDI AtI hai, puNyAtmAoMke puNya tejase to sA~pabhI puSpamAlA ho jAtA hai, isa liye yaha siddhAnta, puSTa zraddhAmeM lAnA cAhiye ki sukha-duHkhakI bAhya sA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. magrIkA sUtradhAra, dharma-adharma hI hai, aura inhIM do cakroMse saMsAra rathakA sadAtana calanA rahatA hai, ataH sukhArthI puruSa, dhamakA prathama marma, dayAko apane kaNThakA gahanA banAveM, dayAko apanA kaNThAlaGkAra, netroMkI kanInikA, aura mastakakA mukuTa (siratAja ) samajhe / kitane hI gavAra loga, jAna bujhake makkhI, jU vagairahako mAra dete haiM, na jAne isase inake hAthameM kyA AtA hogA ? / AdamI jaba dUdha, ghI, miSTAnna khA ke apane zarIrako sonAsA khUbasUrata banAte haiM, to becArI makkhiyA~, apane zarIrapara baiTha, thoDAsA rasa pIveM, to itane mAtrameM unheM mAra denA yaha kaisI ajJAnatA? kyA vaha, prANI nahIM hai, kyA use mAranese hiMsA doSa nahIM lgtaa| agara usakA apane zarIrapara baiThanA asahya mAlUma paDatA ho, to bezaka! avazya use uDA denA cAhiye / zarIrako gandAmelA-apavitra rakhanA, yaha acchA nahIM, zarIrakI zuddhise gRhasthoMkA mana bhI kucha nirmala sA ho jAtA hai| sAdhujana bhI bahA~ taka malinatA aura gandAphna nahIM rakhate haiM ki apane badana vA kapaDepara kSudra jIva paidA ho jAya~, paraMtu kahanekA matalaba yaha hai ki kSudra jIva, mArane kyoM cAhiye / koI kSudra jIva apane badana vA kapaDe para baiTha gayA ho, to use, dhIre dhIre marane na pAve, isa taraha hAthameM le kara bAhara rakha denA cAhiye / mahAnubhAvo! dharma karanekI maryAdA manake tAlluka hai, jahA~ manakA bAbara khayAla nahIM, vaha kAma bhI acchA nahIM hotA / . dharmakA koI rUpa raGga nahIM hai, dharma, manake upayogameM baiThA hai / jo AdamI hara kAmameM barAbara upayoga ( khayAla ) rakhatA rahatA hai, usako dharmakI yogyatA prApta ho gaI samajho ! saba kucha kAma karo, magara khayAlase karoge, arthAt koI jIva marane na pAve, aisA dhyAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 dharmazikSA. de ke jIva dayA pUrvaka karoge, to koI pApakA bandha nahIM hogaa| khUba upayogase kAma karate hue puruSase, agara azakya parihAra kucha hiMsA ho bhI jAya, to usase hiMsAkA pAtaka, usa apramAdI puruSako nahIM laga sktaa| vinA khayAla, unmatta ceSTA karate hue AdamIse, agara jIvahiMsA na bhI ho, to bhI usa pramAdI AdamIko hiMsA laga cukii| jinake hisAbase zarIra va jIva, ekAnta bhinna (bilakula jude) haiM unake matase, zarIra naSTa hone para bhI jIvako hiMsA, nahIM bananese na lgegii| jinake abhiprAyase zarIra va jIva, bilakula eka hI haiM, unake vicArase, zarIra naSTa hojAnese sutarAM jIva naSTa ho gayA, to paraloka Adi saba rAkhameM mila jAya~ge, isaliye zarIrase jIvako kathaJcit bhinna, abhinna mAnanA cAhiye tA ki zarIrakA nAza hone para bhI jIvako pIDA-takalIpha Adi bana sakeM, aura yahI hiMsA hai, kyoMki sarvathA jIbakA nAza to hotA hI nahIM, paraMtu pUrva pUrva yoni-gatiko choDa naI naI gatioMmeM jIvakA jo saMcaranA hotA hai, arthAt eka eka zarIrako choDa dUsare dUsare zarIrako jo dhAraNa karanA paDatA hai, usIko, agara jIvakA nAza huA kaheM to koI harjakI bAta nahIM isIse aklamaMda loga zIghra samajha sakate ki jIva nityA-nitya hai, yAnI ekAnta nitya nahIM, aura ekAnta anitya bhI nahIM, kyoM ki jIva kA jIvatatva-svarUpa kabhI naSTa na hone ke kAraNa, jIva nitya hai, aura bhinna bhinna zarIrako dhAraNa karanese jIvake svabhAva meM bahuta kucha pheraphAra hamezA hotA rahatA hai, isIse jIva anityabhI siddha hai| isase yaha sphuTa huA ki jisake hote, duHkhakI utpatti, manakA kleza, aura usa manuSyatva Adi paryAyakA kSaya hotA hai, vaha hiMsA, buddhimAnoMko prayatnase varjanI cAhiye / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dharma zikSA. kitane hI logoMkA kahanA hotA hai ki hiMsaka prANiyoMko mAra denA cAhiye, kyoMki unheM mAranese bahutase jIvoM kI rakSA honepara puNya hotA hai, magara yaha vicAra bilakula bhaddA hai, batalAnA cAhiye, kauna aise hiMsaka prANI haiM ki jinheM mAranese bahutoM kA pratipAlana hotA ho ?, khojane para kauna aisA prANI na milegA, jo ki hiMsA na karatA ho ?, cUhA, billI, kuttA, sA~pa, mora vagairaha sabhI prANI, kisI na kisIke hiMsaka hai hI haiM, to kyA sabhI prANiyoM ko mAra denA munAsiva samajhate hoM, yaha to lAbhakI jagaha mUlase nukazAna aayaa| khayAla karo! ki ahiMsA se paidA honevAlA dharma, kisI bhI hiMsA se, kyA kabhI paidA ho sakatA hai? kadApi nahIM, jalase paidA honevAle kamala, Agase hargija utpanna nahIM ho sakate / hiMsA kaisI bhI kyoM na ho ?, magara vaha, yadi pApakI mAtA ho ke baiThI hai, to batalAIe ! usase kaise dharma vA puNya ho sakatA hai ? vaha kaise pApako naSTa karegI ?, kyA mautakA hetubhUta jahara, jIvitake liye kabhI hogA ? / kabhI nhiiN| saMsAra mocaka loga kahate haiM ki duHkha pAte hue jIva, mAra dene cAhiye, tA ki ve becAre duHkhase phaurana chuTa jAya~, magara yaha bhI jhUThA kathana hai, duHkhI prANiyoMko mAra denese, ve duHkhase chuTa jAte haiM, isameM sabUta kyA ? Apako kisa bRhaspatike kahanese yaha zraddhA huI hai ki duHkhI prANI, agara ekadama mAra diye jAya, to ve duHkhase chUTa jAte haiM, kyA marakara phira aura gati hogI hI nahIM, agara hogI to acchI hI hogI ? / duHkhI jIvoMko mAranese ve marakarake agara narakameM cale jAya~ge, to batalAIe ! una du:khiyoMko duHkhase haTAyA, yA jyAdaha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 dharmazikSA. duHkhameM DAlA ? isa liye aise pralApa, kAnose bAhara hI rakhane cAhiye, binA sabUta jisa kisIkI kahI huI bAta, saccI nahIM mAnI jA sakatI; duHkhI jIvoMko mAra denase agara puNya hotA ho to sukhI jIvoMko mAranese bhI dharma kyoM kara na hogA ?, kyoMki sukhI jIvabhI, sukhake unmAdameM pApa hI kiyA karate haiM, isaliye unheM mAra denese, ve pApa karmase baca jAya~ge; ataH ese kucodya kutarka, jahA~ tahA~ nahIM aDAne caahiye| dharmakA vicAra, sustha hRdayase suzAstroMke AdhAra para karanese dharmakA saccA mArga milatA hai / cArvAka (nAstika) loga kahate haiM ki zarIrase judA koI jIva hI nahIM, phira dayAkI kyA bAta karanI?, magara yaha kahanA bilakula pramANase bAdhita hai, kisa sabUta se cArvAka loga jIvakA niSedha karate hoMge? yaha pahale batAyeM, kyA pratyakSa pramANase?, nahIM, pratyakSa pramANa, to ulaTA zarIrase atirikta AtmAko siddha karatA hai, khayAla.kareM ki sukha duHkhAdikA "maiM sukhI, maiM duHkho" yaha jo Antarika bhAna hotA hai, isameM 'maiM' karake kisakA grahaNa hogA? kyA zarIrakA? nahIM, zarIra to bhUta samUhAtmaka hai, samudAyameM 'maiM' aisI eka kartRka ekAkAra pratIti nahIM ho sakatI, basa! yahI pratIti, bhUta samUhAtmaka zarIra, aura pAMca indriyoMke atirikta, jJAnayana, caitanyasvarUpa apaulika jIvako sAbIta karatI hai / agara ce zarIrako jJAna sukha vagairahakA Azraya mAnA jAya, to mRtaka (lotha) ko bhI inakA Azraya mAnanA paDegA, jaba zarIra hI jJAna, sukha, duHkha, icchA, dveSa, prayatna vagairahakA adhikaraNa hai, to phira zarIratva samAna rahate, mRtakako kyoM jalA denA cAhiye?, kahoge ! prANa nahIM rahanese kASTa jaisai TuMThe zarIrameM, jJAna 10 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dharmazikSA. vagairaha kucha nahIM raha sakate, to batalAnA cAhiye ki prANoMke saMyoga-viyoga honekA prayojaka kauna hai ? bhUtoMke vilakSaNa saMyoga hI ko agara prayojaka kahoge, to anyatra bhI, jahA~ pRthvI, jala, Aga, vAyu, kA samuccaya paraspara pariNata huA hai, jJAna vagairaha guNa pAne cAhiye, vahAM bhI jIva-caitanya vyavahAra, kisase httegaa| yadi indriyoMko AtmA mAnI jAya, to cakSu indriya naSTa hone para bhI pahale cakSuse jo jo cIjeM dekhI gaI, unakA smaraNa jo hotA hai, vaha na hogA, kyoM honA cAhiye? cakSu to naSTa ho gaI, dekhA thA cakSu ne, phira cakSu ke abhAvameM dekhI huI cIjakA smaraNa, cakSu ko to hove hI kahAMse ? / dUsarI indriyA~ bhI usakA smaraNa hargija nahIM kara sakatIM, kyoM ki cakSukI dekhI huI cIjako dUsarI indriyA~ kaise smaraNa kara sakeM ? eka AdamIkI dekhI huI cIjakA, use na dekhA huA dUsarA AdamI kyA smaraNa kara sakatA hai ? kabhI nhiiN| maiMne dekhA, maiMne sunA, maiMne chuA, maiMne gandha liyA, maiMne svAda liyA, ina pAMca indriyoMke pAMcoM, rUpa vagairaha viSayoM ke grahaNameM, kartA, (viSaya bhoktA) 'maiMne' isa AkArase jaba ekahI mAlUma paDatA hai, to phira indriyoM meM jIvatattva kaise siddha ho sakatA hai ?, agara indriyA~ hI jIvatatva hotI, to batalAIe ! "jisa cIjako maiMne dekhA thA, usIkA isavakta maiM sparza karatA hU~" aisA darzana, aura sparzana, donoMke eka hI kartA viSayaka bhAna kaise hotA?, isa liye bhUta samUha, aura indriyoMse judI eka vyakti, zakti, avazya mAnanI paDegI, aura vahI AtmA, jIva, cetana, jJAnadhana vagairaha paryAya nAmoMkA zakya, abhidheya, vAcyArtha hai / __ anumAna pramANase bhI AtmA barAbara siddha hai, magara a. numAna to nAstikoM ko sammata nahIM, isaliye anumAnakA prayoga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. karanA vyartha hI samajhate / hameM baDA acambhA hotA hai ki nAstikoMkI akla, laDakoMse bhI kyA kama hogI ? ki ve dhUma dekhanese Agako mAlUma nahIM kara sakate; batalAnA cAhiye, dhUmake dekhane se adRSTa AgakA jo mAnasika jJAna hotA hai, arthAt jahA~ dhUmakI avicchinna zikhA dekhI ki jhaTa yaha mAlUma ho jAtA hai, ki yahA~ Aga jarUra honI cAhiye, yaha jo bhAna hotA hai, vaha saMzaya rUpa hai, yA nizcaya rUpa ? / agara saMzaya rUpa kahoge, to saMzaya honekA kAraNa batAnA cAhiye?, jaba ki Agako choDa dhUma kahIM judA nahIM rahatA, to phira dhUmake dekhaneke bAda, Agake abhAva ( nahIM hone ) kA aMza, jo saMzaya-jJAna rUpa tarAjU kI eka tulA para jhula rahA hai, vaha kAheko jhulegA ? / saMzaya to taba hI jAga uThatA hai ki do dharmomeMse, eka dharmakI nizcAyaka puSTa sabUta na dikhAI de, jaise ki ghana aMdhakArase spaSTa na dikhAI detI dUra varti, u~cI, kucha cauDI, cIja para yaha sandeha jarUra jAga uThatA hai, ki yaha vRkSa hogA, yA AdamI ?, kyoM ki yahA~ para, manuSya, aura vRkSa ke, kucha samAna dharma, dikhAI dene, aura usake niyamita vizeSa dharma na dikhAI denese, aisA jJAna paidA ho jAtA hai, joki dolA kI taraha vRkSa, aura manuSya, donoM tarapha laharatA haiM, magara prakRta meM dhUma dekhane se Agake sandeha hone kA kAmahI kyA ? kauna sI aisI A~ca lagatI hai ki dhUmakI jagaha para AgakA nizcaya, acchI rItise na ho sake / jaba samajhane vAle yaha samajhate haiM ki dhUma, AgakA kArya hai, aura kArya, sivAya kAraNa, kabhI utpanna nahIM ho sakatA, to phira, ve loga, jisa jagaha dhUma ko dekheMge, vahAMpara unako agnikA nizcaya hone meM kucha dera lagasakatI hai ? nahIM, to cArvAka loga, yaha kaise kahate haiM, ki anumAna koI pramANa nahIM, jaba dhUma ke darzana dvArA AgakA jAtAvazaSa dharma na mi , dikhAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSA. nizcaya hI hotA hai, na ki saMzaya, to phira vaha nizcaya, satyarUpa hone se, kucha na kucha pramANa hI siddha ThaharatA hai, pramANa meM bhI, vaha, pratyakSa nahIM ho sakatA, yaha to sphuTahI hai, rahA, anumAna, anumAna vaha cIjahai, ki jahA~ jisa vastukA pratyakSa nahIM hotA, vahA~ marI cIja ke (jo ki usako choDa rahatI hI nahIM) dvArA usakA nizcaya karanA, isI rItise, dhUmake darzana dvArA AgakA jo satya nizcaya, hotA hai, vaha anumAna hI sAbIta hotA hai, aura aisA nizcaya, laDake takabhI kara lete haiM, to kyA cArvAkoM se nahIM ho sakegA ?, jaba aisA nizcaya honA, nAstikoM ko maMjUra hai, to nahIM cAhate hue bhI unake galemeM, anumAna pramANa kA phAMsA barabara A giraa| isa anumAna pramANase bhI-jJAnAdi guNoM dvArA unake anurUpa AzrayakI siddhi hotI huI, mUrta paugalika zarIra Adi. ko haTAkara jIva hI meM vizrAnti letI hai| __Agama pramANase bhI AtmA bakhUbI siddha hotA hai, aura anumAna pramANakI taraha use bhI pramANa mAne biduna cArvAkoM (nAstikoM) aura bauddhako chuTakArA nahIM hai| jaba satya zabdase satya arthakA saMvAda hotA hI hai, aura duniyA bharakA vyavahAra zabdadvArA calA hI karatA hai, to phira zabdako apramANa, nAstika va bauddha loga,kAheko kaheMge?, ThaganevAle AdamIke zabda, yadyapi apramANa hote haiM, paraMtu isIse zabda mAtrameM pramANatAkA tiraskAra nahIM ho sakatA, varanA pratyakSa bhI pramANa nahIM bacegA, kyA pratyakSa bhI jhuThA nahIM hotA ?, sA~pameM rassIkA, mRgaNikAmeM tAlAvakA, bijalI lAiTameM candramAkA, sapheda kapaDameM kAgajakA, dhole kAgajameM kapaDekA, vRkSameM AdamIkA, haldImeM pIle raMgakA jo pratyakSa hotA hai, vaha kyA saccA hai ?, nahIM, to bhI jaise aura pratyakSoMmeM saMvA hotI huI nAda guNoM dvArA haTAkara jIva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. disva dekha pratyakSako pramANa, mAnA gayA hai, vaise hI aura zabdoM. meM saMvAda dekha, zabdako bhI pramANa kyoM na mAnanA cAhiye ? anyathA ardha jaratIya nyAyakI badabU lenI pdd'egii| saba Astika darzanoMke Agama, AtmAko jaba sAbIta karate haiM, to eka hI cArvAkakA kiyA huA, AtmavAda khaMDana, kisa buddhimAnako asarakAraka hogA ? / saba vidvAnoMkA, Atmatattvapara jaba pukhtA vizvAsa hai, to eka cArvAkakA, AtmavAda khaMDana amAmANika hI siddha hotA hai| bahuta mahAjanoMkI, jisa bAtapara majabUta sammatiyA~ chuTatI haiM, to, usa bAta para eka A. damI agara viruddha abhiprAya de deve, magara usakI eka bhI nahIM sunI jAtI, isaliye AtmavAda para, nAstikoMkA viruddha AkSepa, Astika vidvAn gaNoMke sAmane kuchabhI saphala nahIM ho sakatA yaha viSaya jitanA sphuTa-spaSTa hai, utanA hI yukti carcAke Dherase bharA hai, magara yahA~ isako svatantra sthAna nahIM diyA hai. jisase ki pUrNa rItise vAda-prativAdakI koTiyA~ isa viSayapara, lhraadeN| . ukta saMkSipta dalIloMse AtmA jaba niHgaDA siddha hai, to usakI, prANoMke viyoga kara denese, jo hisA hotI hai, usakA parihAra kara dayA vrata pAlanA cAhiye / / yadi dayA vratako apane hRdayakA AbharaNa na banAyA, to kitanA bhI dama, devabhakti, guru sevA, dAna, adhyayana, tapa vagairaha kiyA karo, magara saba niSphalahI haiN| kyA aphasosa batAyeM, zama, zIla, aura dayA hai majabUta pUla jisakA, aise dharmako choDa mandoMne hiMsAko bhI dharmameM zAmila rakha lI, magara tattva to yaha hai ki kisI bhI kAmake liye kaitI bhI hilA nahIM karanI cAhiye, kaisA bhI samajhakara kaisI bhI hiMsA agara karoge, to vaha pA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA pahIkA mUla hai, durgatiko janma denevAlI hai| jo puruSa, jIvoMko abhayadAna detA hai, usako jIvoMse bhaya nahIM rhtaa| ahiMsA, (dayA) saba bhUtoMkI mAtA hai, ahiMsA, prANioMko hita karanevAlI hai, ahiMsA, saMsArarUpI mAravADameM amRtakA tAlAva hai, ahiMsA, duHkha dAvAnalako zAnta karanekA bhramara-zyAma ghana megha paTala hai, aura ahiMsA, bhavabhramaNarupa rogase pIDAte hue logoMkI parama auSadhI hai / aisA, dayA devIkA vAtsalya rahate para bhI kitane hI ga~vAra loga, apane putrake poSaNa ke liye, athavA laDakA paidA karanake liye, yA anya kisI matalabake liye devIke Age pazuko zastra prahArase mAra kara balidAna caDhAte hai, paraMtu yaha mahA pApI pana hai, apane putrake liye pazuke putrako mAra denA yaha kitanI adhamatA, aura pAgalapana? / AdamI ko jAnavara mAranekA hukma kyA Izvarase milA hai? jisase ki vinA hI vicAra jAnavaroMke Upara ekadama zastra phirAte haiN| kyA jagatkI mAtA devI, apane putrakA balidAna cAhatI hai ?, devI, jagatkI mAtA ho ke bhI jagatke antargata pazuko (apane choTe putrako) mAra denA, apane najarahIke sAmane pazukA galA kATanA, kyA pasaMda karatI hai ? inija nahIM / devIko bhoga caDhAne ke liye aura mAlapAka miSTAnna kyA nahIM mila sakate, unheM kyA kauaiM bilakuLa khA gaye hai ? / devI, pazuke zirakA balidAna agara antaHkaraNase cAhatI ho, to batalAIe! usake pAsa pazu bAMdhakara, mandirake dvAra baMdakarane para, rAtako vaha, pazuko kyoM bhogameM nahIM lAtI? / bhakta logoMkI, devIke pAsa pazu caDhAnekI jo icchA vA pratijJA thI, vaha to isa prakAra karanese barAbara pUrI ho sakatI hai, phira pazukI jAna, phijUla kyoM lenI cAhiye, samajho! jIvoMko duHkha denA, jIvoMko mAranA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. jIvoMko katala karanA, yaha kisI hAlatameM dharma nahIM ho sakatA, anyathA saba loga, Apasa ApasameM laDAI kara, eka dusareko mArakara, dharmAtmA kahe jAya~ge / dharma to kyA? kucha bhI cAhanA, kucha bhI manoratha, hiMsA se siddha nahIM ho sakatA, ulaTA duHkha hI duHkha uThAnA paDatA hai| devI, koI mAnuSI nahIM hai, ki manuSyoMkI taraha kavala bhojana karegI / jaba, devI hamArI taraha kucha bhI khAtI-pItI nahIM, to hama nahIM samajhate ki kisa vicArase, kisa manase, kisa uddezase, usako pazuke zirakA bhoga diyA jAtA hogaa| hamato vahA~taka kahate haiM ki kaisI bhI ApadA, kaisA bhI kaSTa, kala AtA ho, to Aja hI kyoM na Ave ?, magara dharmako choDa adharmakI bagalameM kyoM ghusanA cAhiye / sarpake mu~hase jaba kucha nikalegA, taba viSa hI, vaise hI hiMsA-adharmase kabhI acchI bAta, sukhakA nAma nahIM nikala sakatA, jo cIja hamArI dI huI hai, athavA jisa cIjameM hamArA adhikAra hai, usIko hama kathaMcit uThA sakate haiM, magara pazuoMke prANa, hamAre diye hue nahIM, unapara hamArA kucha bhI adhikAra nahIM, to phira prakRtike tAlluka unapara, hamArA AkramaNa kaise ho sakatA hai ? unako haTA denA, pazuoMkI AtmAse judA karanA, yaha kAma hamase kaise ho sakatA hai ? / dUsarekI kI huI ghaTanAko toDadenekA zAsana, hameM jaba milA hI nahIM, to phira hama pazuoMko mArate hue irAdA pUrvaka baDe gunahagAra Thaharate haiM, aura isa aparAdhakI sajA prakRtika rAjyameM avazya mile biduna nahIM rahegI, isaliye, parama pavitra, anAdi-pradhAna, dayA dharma avazya pAlanA cAhiye, vaha, agara hamase rakSita hogA, taba hI hamArI rakSA karegA, aura dIrgha Ayu, khUbasUrata rUpa, Arogya, aura ijjata, vagairaha sampadAoMse bheTa kraavegaa| jyAdaha kyA kaheM ?, parvatoMmeM meru, devatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. dharmazikSA. oNmeM iMdra, rAjAoMmeM cakravartI, jyotiSoMmeM cancha, vRkSoMmeM kalpavRkSa, grahoMmeM sUrya, aura jalAzayoM meM, samudrakI taraha, saba vratoMmeMsaba dharmoM meM saba niyamoM meM-saba guNoMmeM, dayA-ahiMsAhI adhipati padavIko zobhA rahI hai, aura yahI vAstavika manuSyatva hai, isake sivAya AdamIkA jIvana, vyavahArameM rAkSasake barAbara mazahUra hai, isaliye choTe prANioM, aura vizeSataH bar3e jAnavaroMko to jarUra dayA najarase nihAlanA cAhiye / gau, bhaiMsa, aura bakaro vagairahakI rakSA hogI to bhArata kI santAnakI jo zArIrika nirbalatA, aura dimAgakI kamajorI, vartamAnameM bar3ha rahI hai, vaha dhIre dhIre avazya palAyana karatI jaaygii| bar3e jAnavaroMkI jo rakSA karanI hai, yaha sirpha dharma hI na samajheM, balki dezakI unnatikA bhI paHmasAdhana hai, jaise gaukI rakSA ati Avazyaka samajhI jAtIhai, vaise gada he baila vagairahabhI avazya rakSita honeke kAbila haiM, unase kheta vagairahakA atyAvazyaka kAma bahuta acchA pUrA paDatA hai / yaha dayA dharma kaisA umadA hai ! ki dayA, ki dayA, aura dezakA abhyudy| hamAre bhArata vAsiyoMko isa bAtapara jarUra dhyAna khIMcanekI atyAvazyakatA hai, aura deza bhaktoMko, pazurakSA para kamara kasake Ahoma pravRtti karanekI bhUribhUri savinaya anyarthanA aura sUcanA hai| ___etAvatA gRhasthoMke liye dayAvata pAlanekA niyama yaha nikalA niraparAdhi trasa jIvoMko saMkalpa ( hananekI buddhi ) se nahIM mAU~; magara usameM bhI, anivArya kAraNa A paDe, to vaha bAta nyArI hai, isa prakAra pahilA sthUla prANAtipAta viramaNa vrata pUrA huA // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. dUsarA mRSAvAda viramaNa vrata kisI bhI vakta mRSAvAda-asatya vacana nahIM bolanA cAhiye, samajho ! ki mRSAvAda bolanekA prayojana hI kyA hai ?, kyA satya vacana bolanese koI zira kATa letA hai ?, zira bhI kyoM na kATa le ?, maranA kitanI bAra hai ?, ekavAra jaba maranA hI hai, to phira maranese DaranA kyoM ?, adharmakA pallA pakaDakara jInA acchA, yA dharma kara, arthAt dharmake pratipAlanake prasaGgameM maranA acchA ?; isa jIvanakA thoDAsA ArAma uThAneke liye hama jo asatya bhASA bolate haiM, to vaha ArAma-vaha jIvanakI mauja kyA kAyama rahegI ?, hargija nahIM, jhUTha bolo :, yA saca bolo !, yaha jIvana calA jAnevAlA hai, isameM koI zaka nahIM, jaba yahI bAta hai, to phira saca bolakara dharma hI kA upArjana kyoM na kareM, tA ki paralokameM sukha sampadAe~to mile; jo AdamI asatya bolatA hai, usa AdamIkA vyavahArameM, koI, vizvAsa nahIM karatA, asatya bacanase laghutA, nindA, jagatmeM pasaratI hai, aura, " aja zabdakA artha bakarA hai" itane hI mAtra asatya vacanase vasurAjAkI taraha narakagati hotI hai| buddhimAnoMko cAhiye ki pramAdase bhI mithyA bhASaNa na kareM / jisase, pracaNDa pavanase, mahA vRkSoMkI taraha, kalyANake khambhe thI cUrNa ho jAte haiM, vaha mRSAvAda, bhayaGkara vetAlakI taraha prANIyoMke saba puNyoMko lukame banAtA huA, kaise AdaraNIya ho sakatA hai ? / asatya vacanase, vaira, virodha, jhabaDA, avizvAsa, pazcAttApa, aura rAjAse apamAna, vagairaha bahuta doSa utpanna hote haiM, yaha bAta, AMkhoMke sAmane banatI huI sabako vidita hone para bhI, jo ajJAnI, pada padameM mRSAvAda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. kA durvyasana nahIM choDate, ve dharmake sacce premI hI nahIM haiM / dharma, dharma, kahanese dharmAtmA nahIM bana sakate, kiMtu dharmakI kriyAkA, yathA yogya Adara karanese dharmAtmA banate haiN| jo ajJAnI kahate haiM ki hameM dharmAtmA nahIM bananA hai, to unheM pApAtmA hI rahane denA cAhiye, dharma, koI jabara dastIse nahIM karAyA jAtA, jinakI takadIrakA sitArA camaka rahA ho, ve hI sajjana, dharmakI saDakake musAphira ho sakate haiN| jagatmeM pApI logoMkA Dhera hai, para dharmAtmA thoDe haiM, jinakA antaHkaraNa, bhItara hI, saMsArakI pracaNDa garmIke julmase saMtapta-vyAkula hotA hai, ve hI, dharmarUpI sudhAko pIneke liye, munijanoM ke pAsa cale jAte haiM, aura bar3e pyAse honese, AkaNTha dharma sudhAko pI kara praphullita mukhakamala, vikasvara roma, aura rakta varNavAle banajAte haiM / dharmakA koI mUlya nahIM, agara mUlya hai bhI, para vaha mUlya, samrATa taka mahArAjAdhirAjoMko nahIM mila sakatA, jaba daridra, kaMgAla AdamI bhI dharmako kharIda kara sakatA hai, dharma eka svamanogamya, agocara, adbhuta, Anandamaya, cIja hai, para usakA anubhava--prakAza sabako nahIM ho sakatA, isaliye zAstrakAroMne, jIvoM meM, dharmakI vAstavika rozanIko jagAneke uddezase, dayA, satyavacana vagairaha dIpa zalAkAe~ prakAzita kI hai, inheM jo svIkAra nahIM karate, ve, apanI AtmAmeM dharmakI rozanI hargija nahIM jagA sakate, isaliye dayA vratake bAda mRSAvAdake parityAga karanekA yaha upadeza calA hai / tAtvika dRSTi karane para mRSAvAdake cAra bheda haiM, bhUtaninhava 1, abhUtodbhAvana, arthAntara 3, aura gahare 4 / unameM prathama bhUtaninhava, yAnI sadbhuta padArthakA apalApa karanA (nahIM hai, aisA khdenaa)| jaise, AtmA nahIM, puNya nahIM, pApa nahIM, paraloka nahIM, mokSa nahIM, vagairaha / dUsarA abhUtodbhAvana arthAt asadrUpako mAna lenA, jaise, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhazikSA. AtmA sarvatra vyApaka hai, ityAdi / tIsarA arthAntara, yAnI dUsarI cIjako dUsarI kaha denA, jaise gAyako ghoDA khnaa| cauthA gardA-mRSAvAda, tIna prakArakA hai-eka sAvadha vyApArakA pravartana karAnA, jaise, 'khetakA karSaNa karo!' dUsarA apriya, jaise 'aMdhe puruSako aMdhA kahanA, tIsarA Akroza karanA, jaise 'are vyabhicAriNIkA putra' ityAdi tiraskAra garbhita Akroza karanA / agara sarva prakArase mRSAvAdakA parityAga karanA na bana sake, to itanI bAtoMkA mRSAvAda to jarUra varjanA cAhiye-eka kanyA viSayaka gappa, ? / gAya viSapaka gappa, 2 / bhUmI viSayaka gappa, 3 / apane pAsa kisI AdamIkI rakkhI huI cIja (suvarNa Adi) kA apahAra karanA, use vApisa nahIM deneke liye nAnA prakAra prapaJcayukta kahanA, 4 / aura jhUThI sAkSI denA, e / ina pA~coM meM aura sabhI prakArake baDe baDe mRSAvAda zAmila hI samajhane cAhiyeM / ye mRSAvAda baDe bhayaGkara, aura isa janma va paralokameM ati dAruNa duHkha vipAkase bheTAnevAle haiN| bhUkhA maranA bahattara hai, kaMgAla rahanA acchA hai, yazoddhi na honA ThIka hai, bApadAdoMkI kArya praNAlIse nIce utara jAnA umadA hai, vyavahAra paddhatikA pratipAlana, na vana Ave to, nahIM karanA ucita hai, magara pUrvokta pAMca prakArake, aura unake antargata aura baDe mRSAvAda, dRSTi viSa mahA sarpakI taraha kabhI nahIM sevane cAhiyeM, inake sevanase apAra duHkharAzi uThAnA hai, aura unake nahIM sapanese, agara kaMgAla sthiti ho, to isI janmameM thoDAsA kara uThA kara, paralokameM bahuta AnaMda prApta karanA hai / magara yaha to avazya khayAlameM rahe ki duSTa hAlAhala mRSAvAdakA pallA pakaDakara yadi koI dhanI honA cAhe, to kabhI nahIM ho sakatA, agara ca ho jAya, to bhI kahA~ taka? thoDe hI muddata taka / bhayaGkara mRSAvA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dharmazikSA. dakA anucara bana, cirasthAyI, prAsAda-ramaNI-bagIcemeM ezaArAma uDAnA, yaha kabhI svapnameM bhI sambhAvanA nahIM ho sakatI ?, aisI sambhAvanA, svapnameM kyA, jAgRta avasthAmeM agara ho bhI jAya, to bhI usako phalavatI honA, AkAzake phalavAn hone ke barAbara hai, isa liye mRSAvAdakA saMga kadApi karanA nahIM caahiye| yahA~ yaha zaGkA upasthita ho sakatI hai, ki mRSAvAda viramaNa vagairaha sabhI vrate, ahiMsA-dayArUpI bAgake rakSaNa karanekA kilA honese, mRSAvAda viramaNa vrata arthAt satya vacana bhI, 'mRga kisa tarapha cale gaye ? aise zikArI logoMke pUchane para vahA~ khaDA rahA jAnakAra AdamI, agara nahIM bolegA, aura 'maiM nahIM jAnatA hUM' ityAdi kucha mRSA bola degA, to vezaka ! usakI taraphase mRgoMkI hiMsA baca jAyagI, magara satyavatake bhaGgakA doSa, vaisekA vaisA hI usako zirapara uThAnA paDegA, agara ce, vaha, satya vratake pratipAlanakA mana pakA rakhegA, to vaha khuda jIvahiMsAkA prayojaka bananese hiMsA pApase pAtakI ThaharegA, yaha to aura bhI jyAdaha nukazAna, to aise prasaGgapara kisa prakAra vartanA cAhiye, jisase ki hiMsAkA prayojaka na bananeke sAtha satyavAdipana rakSita rhe?| aise prasaGgapara agara viveka pUrvaka mauna karanese kAma sarajAya, to acchA hai, nahIM to jAnate hue bhI puruSako usa vakta sApha ulaTA bola denA cAhiye ki "mujhe nahIM mAlUma" / aisA kahanese mRSAvAdakA pApa nahIM laga sakatA, kyoM ki mRSAvAda viramaNa, yAnI satyavratameM satya zabdakA yaha tAtparya hai ki sada arthAt bhUtoM (jIvoM)ko hitakArI-hita karanevAlA, arthAt jIvako kleza honekA kAraNabhUna nahIM, aisA jo vacana hai, vahI satya hai, isa liye ukta prasaGgapara, jo ulaTA bolanA hai, vaha, satya za Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. bdaka arthAnusAra, satyatratakA rattIbhara bhI ullaMghana nahIM karanA hai, balki satyavratakI maryAdAmAM zAmila hai / jo mahAzaya, mokSake mArga-jJAna, kriyAkA mUlabhUta, satyavacanahI bolate haiM, unake caraNoMke reNu koMse pRthivI pavitra rahatI hai / satyavrata rUpI dhanase saMpanna jo sajjana, mRSAvAda bilakula nahIM bolate, unheM, bhUta, preta, sarpa, vagairaha kuchabhI kaSTa nahIM pahu~cA sakate / vaira, virodhakA kAraNa bhUta, marma bhedI, asUyA janaka, zaGkanakA sthAna bhUta, karkaza, aisA vacana, pUchane parabhI nahI bolanA cAhiye / dharmakA dhvaMza hotA ho, kriyAkA lopa hotA ho, sva siddhAnta ke arthakA anartha ho jAtA ho, to, usakA pratIkAra karaneke liye, vinA pUchebhI zaktimAn puruSako avazya samucita bolanA caahiye| samajho ! ki prahArakA cinha to zAnta ho jAtA hai, parantu durvacana-tiraskAra vacanake cinha ko zAnta honA baDA hI muzkila hai| candana, candrakI rozanI, candramaNi, motIkI mAlA vagairaha, jitanA AlhAda nahIM de sakate, utanA AlhAda, satya vANIse prApta hotA hai / cAhe, zikhI ho, vA muNDI, jaTAdhArI, nagna, athavA prabala tapasvI ho, magara vaha agara asatya vAdI hogA, to nindAkA pAtra hI hai / pAradArika ( parastrI gamana karanevAle) logoMkA to phirabhI kucha pratIkAra ho sakatA hai, ma. gara asatya vAdikA kahIM nistAra nahI dekhate / satyavacanake prabhAvase rAjA loga, satyavAdIkI bAtako zirapara uThA lete hai, aura devatA lAgebhI satyavAdIkA pakSapAta karate haiM, tathA Aga vagairaha viSama avasthAe~bhI satyavAdI mahAtmAke satya tejako nahI sahana karatI huI zAnta ho jAtI haiM, ye saba satya vacanake prabhAva dekha, vinA dhana vyayake sulabha, vinA parizramakebhI prApya, sarva duHkhoMko nikandana karane vAlA, isa loka, aura paralokameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. kIrtiko phailAne vAlA, harizcandra rAjAkI taraha yAvaccandra divAkara nAma rekhAko trilokImeM sthAyI rakhane vAlA, sabhI brahmacaryAdi niyamoMko ujjvalita rakhane vAlA, anyAyako rattI bharabhI avakAza nahIM dene vAlA, sarva sampattioMkA mUla mantra, aura mukti vanitAkA vazI karaNa, satya vacana, hamezA apanI jihvApara birAje rahe, aisI koziza karanI cAhiye / tIsarA adattAdAna viramaNa vrata 'adatta nahIM dI huI vastuko, ' AdAna uThA lenA, yaha adattAdAna, pApasthAnaka hai, usase virAma lenA, yaha pApa nahIM karanA, pUchakara vastuko uThAnA, yaha tIsarA, adattAdAna viramaNa nAmaka vrata hai| nIce jamIna para gira gaI, kahIM rakha choDI huI ( jisakA smaraNa mAlikako na hotA ho ), kahIM calI gaI huI, (jo mA. likake khayAlameM na ho) mAlikake pAsa rahI huI, sthApanakI huI, aura jamInameM gADa rakhkhI huI, dUsarekI cIja ( dravya vagairaha) ko, kabhI nahIM grahaNa karanA cAhiye / corI karanevAlA AdamI durbhAgI, daridra, naukara, dAsa, vagairaha kSudra hada para pahu~catA hai, aura hAtha, pairake kaTavAneke bhI prasaGga meM AtA hai, aisA, bhayaGkara, corIkA phala dekha, kabhI corI karanekA mana nahIM karanA cA. hiye / tattvadRSTi karate yaha mAlUma hotA hai ki corI karane vAlA puruSa, dUsarekI corI kyA karegA ?, agalato apanehI svArthakI corIkaratAhai,kyoMki cora puruSacArIrUpa Agase,apanA yahaloka paraloka, dharma, dhairya, svasthatA, aura viveka,savako khAka banAtA hai, yaha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. apane hI svArthameM nukazAna huA dekha, jo, corIse virAma letA hai, vaha, phira bhI dharmakI saDaka para varAbara pahu~ca sakatA hai, aura isa loka, paralokakA sudhAra kara sakatA hai / samajho ! ki eka jIvako katala karanemeM usako kSaNabhara hI vedanA--pIDA hotI hai, magara corI karanese, jisakA dhana luTAyA hogA, usa akeleko kyA?, sAre gharako, sAre jIvana taka duHkha huA karegA, isaliye hiMsA karanevAlese bhI coro karanevAlA baDA duSTa hai, isameM kyA kahanA? / caurIrUpa pApakSake, vadha, bandha, vagairaha, ihaloka sambandhI, aura paralokameM naraka vedanA, phala hai| corI karanevAleko, mitra, putra, kalatra, (strI) bhrAtA, (bhAI) mAtA, pitA vagairaha, prema najarase nahIM dekhate, aura usakA saGga bhI nahIM karate, kyoMki corako, sthAna denevAlA, anna denevAlA, aura usakA saGgI bhI, corakI taraha rAjAkI sajAkA pAtra hotA hai, isaliye jo mahAzaya, corI. se dUra rahate haiM, unako svayaM lakSmIdevI samIpa Ake varatI hai| saMtoSa rakhanevAle dharmAtmAoMke anartha, dUra haTajAte haiM, aura unakI, kunda kusumakI bhAMti vizuddha ujjvala kIrti pasaratI hai, tathA svargake sukha, unake karakamalameM Ake khelA karate haiM / bahattara hai, anikI zikhAkA pAna karanA, aura acchA hai, sA~pake mu~hakA cumbana karanA, aura ucita hai, viSakA AsvAda lenA, magara puruSa hoke-manuSya hoke, paradravyakA haraNa karanA, yaha bilakula bezarama aura adhamapanakI bAta hai / anyAya karake peTa bharanA, aura isa zarIrako bhalA manAnA, isase to galepara churI pherake marajAnA bahattara hai / corI jaisA baDA anyAya kara ke adharmI jIvana gujAranA, isase to sAdhuvRttise dharmAtmA banake apanA peTa bharaneke sAtha hI paraloka sudhAranA kaiptI hajAra guNI umadA bAta hai? / magara sAdhu honA bar3I kaThina bAta hai, bhUkhA ma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. ranA, ghara ghara bhaTaka kara bhIkha mA~ganA loga acchA samajhate haiM, do cAra rupayoM ke dAsa banake jUtA uThAnA, acchI jAtivAle loga bhI pasaMda karate, magara unheM dIkSA lenekI bAta yadi sunAI jAya, to jhaTa ve mu~ha maroDa dete haiM, eka bhI nahIM sunate; taraha tarahakI saMsArakI dAruNa ApadAe~ bhogate hue bhI AdamIkA mana sAdhukRttikI tarapha nahIM jAtA, yaha kitanA moharAjAkA pra. kopa?, khaira, gRhasthapanahImeM agara nyAyarItise caleM, yaha tIsarA vrata barAbara pAleM, to bhI bahuta saubhAgyakI bAta hai / jinakI buddhi, sAmane dikhAI dete hue paradravya-suvarNAdiko, patthara samajhatI hai, ve, saMtoSarUpI amRtake rasase tRpta bane hue loga, gRhastha hI kyoM na hoM ?, barAbara svargakI rambhAke paramapriya svAmInAtha bana sakate haiM / cauthA maithuna viramaNa vrata eGbar maithuna, yAnI kAmabhogakI ceSTA, usase virAma lenA, yaha cauthA maithuna viramaNa vrata kahAtA hai, arthAt brahmacarya paalnaa| gRhastha loga, kyA sarvathA brahmacarya pAla sakate haiM?, hargija nahIM, anyathA sabhI sAdhu bana jAyeMge; gRhastha panameM rahane, aura sAdhu vRtti nahIM lenekA mukhya uddeza bhogavilAsa hai, isI liye daridra bhI AdamI saMsAra nahIM chor3a sakatA, sAdhu nahIM bana sktaa| mAnalo ! ki yaha vrata agara saba pAleMge, to agADI santAna nahIM baDhanese sArA saMsAra, kyA ucchinna na hogaa?| vAstavameM to brahmacarya, zirapara uThAne para, sAdhuvRttimeM bAkI rahA kyA?, arthAt saba loga agara brahmacArI bana jAya~ge, to sAdhu bhI ho Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA jAyeMge, to sAdhuoMse jagat jaba aTUTa bhara jAyagA, to sAdhumaya saMsArameM sAdhuoMko anna, pAna, vastra vagairaha kauna degA?, / saMsArameM aisA kabhI na huA, aura na hogA ki sAre saMsArake manuSya, sAdhu ho jAya~ / kyA dharmakA rAstA batAnese, dharmakA upadeza denese, saba loga dharmAtmA bana jAte haiM ?, nahIM, to phira brahmacaryakA upadeza denese, saba loga kaise brahmacArI bana sakate haiM ? / yaha to zAstrakAroM vA upadezakoM ko mAlUma hI rahatA hai, ki hamAre upadezakA asara saboM para nahIM paDegA, aura nahIM paDa sakatA, taba bhI sAmAnya tayA jo upadeza karate haiM, vaha isI liye, ki koI koI bhadra pariNAmI-acche logoMko yaha upadeza ruca jAya, aura tadanusAra pravRtti bana jAya / duniyA~ acchA kAma kareM, yA burA kAma kareM, isase, upadezaka mahAzayoMko kucha lAbha vA kSati nahIM hai, tahA~ bhI upadezaka mahAzayoMkA jo upa. deza parizrama hotA hai, vaha, sirpha paropakAra karaneke liye, saMsArameM, jina kinhIM, thoDe bahutoMko dharmakA upadeza ruca jAya, aura dharma pravRtti bana sake, evaM, becAre ajJAna-moha vazase durgatimeM girate ruka jA~ya, isI uddezase, dUsarekI bhalAI meM apanI bhalAI samajhate hue upadezaka mahAzaya, upadeza kAryameM pravarttate haiM, yahI bAta hamArI nyAya kusumAJjalimeM nyAya kusumAJjalimeM, cauthe stabaka ke 26 veM zlokameM bhI batAI gaI hai"satyA'satyapathAhyanAdi samayAdAyAntinityasthitAstiryak-zvabhra-manuSya-devagatayo'pyudghATitAH srvdaa| asmAkaM punaraiti gacchati navA svacchandavRttau nRNAM / bhavyAntaHkaraNaprabodhavidhaye tvetA giraH saamprtm"|1| 12 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhazikSA. . artha-satya aura asatyamArga, anAdikAlase cale Ate haiM, aisA koI samaya na AyA, na AvegA ki saMsArameM sirpha satya hI dharmakA Adara ho, aura asatya dharmakA sarvatra abhAva ho, a rthAt satya, asatya dharma, nitya, sadA-hamezA sthAyI hai / aura tiryaJca, naraka, mAnava, aura svarga, ye cAra gatiyA~ nitya-hamezA khulI haiM / aura saMsArameM prANovarga, kaisI bhI svacchanda pravRtti kareM, etAvatA hamako kucha vizeSa nahIM, arthAt hamArA kucha jAtA nahIM, aura hamako kucha milatA nahIM, tahA~ bhI yaha jo hamArA upadeza parizrama hai, vaha sirpha bhavya-sajanoM ke antaHkaraNoMko dharmakI tarapha khIMcane ke liye / _ acchI cIjake guNoMkI jarUra tArIpha karanI cAhiye, acchI cIjako logoMse grahaNa karAnekA upadeza karanA, yaha koI anyAya nahIM, jaba yahI bAta hai, to brahmacaryakA upadeza bhI sAmAnyatayA sabapara agara kiyA jAya to kyA harja hai?| vAdI-brahmacaryakA upadeza saba logoM para karate hoM, yA jina kinhIM ko ? / jJAnI-sAmAnya rUpase saboM para / vAdI-saba kyA brahmacarya svIkAra kareMge? / jnyaanii-nhiiN| vAdI-to phira saboM para kyoM upadeza choDanA? / jJAnI-to kinako upadeza denA? / vAdI-jo brahmacarya pAlanevAle hoM, unhIMko / jJAnI-yaha pahale kaise mAlUma paDe ? / vAdI-bAta to ThIka hai, magara sabako upadeza taba hI diyA jAtA hai, jaba ki sabhI, upadezako svIkAranevAle hoN|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhasthadharma. jJAnI-magara yaha to batAo! ki pahale kaise mAlUma paDa sake ki itane hI upadezake grAhaka hoMge?. vAdI-sabako upadeza denese saba agara brahmacArI ho jAya~ge to| jJAnI-ho jAya~ to ho jAne do, acchA hI hai, tuma isa bAtakI ciMtA kAheko karate hoN?| vAdI-sabako brahmacArI hone para saMsArakA satyAnAza ho jAyagA, yahI bar3I bhArI ciMtA laga rahI hai| jJAnI-saMsArakA sattAnAza hotA ho, to hone do, isameM phijUla tuma ciMtAse kyoM marate hoM ? / vAdI-saMsArakA nAza ho to sAtha sAtha hamArA bhI nAza ho hI ___ jAya, to apanekI ciMtA kisako na hove ? / jJAnI-tumhArA nAza hogA, to kyA tumhArI AtmAkA bhI nAza hogA ? hargija nhiiN| brahmacarya-sAdhuvRtti pAlanese, agara sabhI mokSameM cale jAya, saMsArI jIva koI bhI na rahe, arthAt saMsArameM koI bhI jIva na bhaTake, to vahuta hI acchI bAta hai| saba jIva mokSa AnandameM agara magna ho jAye to isase baDhakara aura kyA acchA caahiye| sabhI prANioMke mokSameM jAne se, agara saMsAra zUnya ho jAtA ho, saMsArakA sattAnAza ho jAtA ho, to bhale ho jAya, honA hI cAhiye, vinA, saMsAra zUnya hue, sabhI jIva paramAnandI nahIM bana sakate, ataH sabhI prANioMko paramAnandI honeke liye saM. sArakA uccheda honA bahuta umadA hai, kala saMsArakA uccheda hotA ho, to Aja hI kyoM na hotA, magara ho nahIM sakatA, jaba, saba jIva, bhinna bhinna prakRtivAle haiM, to saba dharmAtmA hargina nahIM bana sakate, magara upadeza to sabako denA cAhiye, jaise vyApArI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA loga, dukAna para baiThe baiThe mAla becate haiM, vaise hI upadezaka mahAzaya, dharmakA mAla becate haiM, jinakI IcchA hogI, jo mAla dekha khuza hoMge, ve hI mAla ko svIkAreMge, magara mAlake yathAyogya guNoMkI tArIpha to avazya karanI cAhiye, aura lokameM karate bhI haiN| dharmarUpI mAla sabake liye grahaNa karaneke yogya hai, isaliye sabake Age sAmAnya tayA dharma grahaNa karanekA DhaMDhorA piTavAte haiM, kiMtu dharma prApta karanA, sabako zakya nahIM, isaliye saba prANI, dharma nahIM svIkAra sakate / dukAna, yadi kI jAya, to grAhaka loga A sakate, anyathA nahIM, usI taraha dharmakA upadeza agara kiyA jAya, to alabatte kinhIM logoMko kucha na kucha phAyadA jarUra ho sakatA hai, isIliye, gRhastha dharma-samakIta mUla bAraha vratoMmeM, isa cauthe brahmacarya vratake upadeza karanekA prasaGga AyA hai| agara saba, brahmacArI-sAdhu ho jAya, to unake liye tAlAva, dhI, aura vRkSake patra, puDI hone ko tayyAra hI baiThe haiM, yadi saMsArakA abhyudaya, aisI parAkASThApara A jAya, to kyA hI acchA ho ?, magara aisI sambhAvanAe~-aisI kalpanAe~ jo karanI haiM, ve, mAno ! aphImake nazemeM Ake ThaMDhe paharameM ThaMDhI ThaMDhI bAteM mAranI haiN| agara sarvathA brahmacaryakA pAlanA na ho sake, to apanI strI meM santopa buddhi rakhakara, dUsarI striyoM ke sAtha viSaya ceSTAse virAma lenA--dUra rahanA bhI dezataH brahmacarya hI hai| jo loga, saba jagaha apane vIryako varasAte rahate haiM, ve AkhirameM napuMsaka mAya bana jAte haiM, jisa AdhArapara, hamArA dimAga, hamArI manotikA prasAra, aura hamArA zArIrika bala ThaharA hai, usI ko mUlase ukhADa denA, yaha kitanI mUrkhatA, aura kitanA AtmaghAta ? / hamArI vArttamAnika bhAratadazA para jaba khayAla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA 93 karate haiM, taba chAtI ke dhaDakaneke sAtha garama 2 zvAsa chuTatA hai, ahA ! vaha bhAratakA niSkaNTaka ArAma kahA~ ?, vaha ArAma, kahA~ kidhara calAgayA ? aise tejohIna, prajJAhIna, balahIna putroMko bhAratadevI kabase janma dene lagI?; sacamuca hamAre bhAratavAsI loga, viSaya lampaTa ho ke ramaNI ramaNameM atyAsakta ho ke zodha khola vidyA-vijJAna ke udyamase jabase pramAdI hue, taba. se uttarottara santAna, aisI balahIna utpanna huA karatI haiM ki yauvanahI avasthA meM, vIrya vRSTi kara hatavIrya vanatI huI zarad Rtu ke jala rahita meghakI taraha UparakA sUkhA ghanATopa karatI haiN| isa brahmacarya devatA kA, bhAratameM, jabase satkAra, kama hone lagA, tabase usake prakopita sarApase bhAratamajA vidyA vijJAna, ismase itanI pIche raha gaI, ki jina para, yaha siratAjakA vaibhava bhogatI thI, uhIMke jUtoM ke camaDe para hAtha phirAne taka adhama avasthAmeM A gii| hA ! vaha siratAjakA vaibhava, bhArata ko vApisa kaise mile ?, vahI uccadazA, bhAratako kaba prApta ho ?, vaha, bhAratakI lakSmIdevI, bhArata santAnoM ko kaba darzana de ?, ve akalaGka, bhArata sAmrAjya rUpI dinakarake prakhara-taruNa kiraNa gaNa, apanA pratApa, cAroM tarapha kaba phailAveM ?, ve, nitA. nta bhAsura, vidyA kamala, jo ki abrahmacarya rUpI himase bhasma prAya bana gaye haiM, phira kaba punarujjIvita baneM, bhAratakI sUkhI daulatakI nadIke khodanekA pratIkSNa kuThAra-vaha brahmacarya, bhArata prajAke kara kamalameM phira kaba alaGkata ho ? / ___ bhAratameM brahmacarya devatAkA, pUrvakI taraha agara acchA saskAra hone lagajAya, to sandehahI kyA hai ki bhArata prajA, apanI siratAja vaibhava kI gaddIpara, phira ArohaNa kare, aura, uccadazA meM pahu~ce / lakSmIdevIkA pitA, brahmacarya, agara tuSTa ho jAya,to Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAzikSA. phira lakSmIdevI kA kahanA hI kyA ? lakSmI devI kA darzana kyA, lakSmIdevI hI bhArata prajA kI godameM leTatI rhegii| abrahmacaryarUpI ghanaghora bAdala yadi haTa jAya, to, bhArata sAmrAjya rUpI sUryake sahastra kiraNoMke cAroM tarapha prasaranekA pUchanA hI kyA ? / abrahmacarya rUpI himakA vidhvaMsa ho jAne para, viveka rUpI nirmala jalake abhiSekakI nirantara dhArAse, vidyA kamalavana, dekhiye ! phira kaisA punarujjIvita hotA hai, itanA hI kyoM ?, vaha brahmacarya rUpI bhAskara bhI, apane hajAra kiraNoMse usa vidyA-kamalavanako nitAnta praphullita-vikasita karanemeM prayatnazIla rhegaa| bhAratakI sUkhI daulatakI nadIke khodanekA brahmacarya rUpI kuThAra, santa mahAntoM hI ke pAsase mila sakatA hai, vahIM jAnese, vahIM prArthanA karanese, unakI tarapha paramapUjya buddhi rakhanase, ve santa loga, usa kuThArako, kAnoMke mArgase, upadeza rUpI mAntrika prayogadvArA dhIre dhIre praveza karAte haiM / munijanoMse kAnoMke mArgase paiThAtA huA, vaha kuThAra, bhItara ghusa karake ekadama dimAgakI bhUmI para avasthita rahatA hai, basa! isI dimAga rUpI hastakamalameM jaba brahmacaryakuThAra sthira rahegA, phira dekha lIjiye ! majA, bhAratakI sUkhI daulatakI nadI, usa kuThArake, de danAdana, prahArase aisI uttama khodAI jAyagI ki usI dama, zanaiH zanaiH daulatarUpa jalakA pravAha chuTegA, aura krama kramase baDhatA huA dravyakA pUra, bhAratameM itanA phaila jAyagA, ki mAno :, bhAratakA sthala-bhUmI bhI dU. sarA ratnAkara, pratIta hone lgegaa| ye saba prabhAva, brahmacarya devatAke samajha, isIkA mantra japanA pahile paramAvazyaka hai / yaha devatA, ruSTa huA jo anartha karatA hai, vaha anartha, bhUta, pizAca, rAkSasa, yakSa, yama vagairaha se bhI nahIM ho sktaa| yaha devatA, tuSTa huA jo prasAda karatA hai, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazikSA vaha prasAda, indroMko bhI denA muzkila hai| mantra, yantra, tantra sA. dhanekI prathama prastAvanA-prathama bhUmikA yahI brahmacarya hai| isI brahmacaryake anucara bane hue loga, trilokIke agragaNya ho gaye haiN| yaha pakkI bAta hai ki jisakA brahmacarya dhana lUTA gayA, vaha, apane manorathoMkI siddhi karanemeM bahuta skhalanAe~ pAtA hai| brahmacarya vrata rUpI eka hI cintAmaNi, yadi prApta ho jAya, to phira auroM ke liye koI muzkilI nahIM hai / sUrya ke vinA divasa, candra ke vinA rAtri, gandha ke vinA puSpa, devatA ke vinA mandira, putra ke vinA ghara, netroM ke binA mu~ha, kavitva vinA vidyA, nimaka vinA bhojana, pAnI vinA tAlAva, nAyaka vinA sainya, vRkSoM ke vinA jaMgala, manuSya ke vinA ghara, vidyA vinA gahane, dAtRtva guNake vinA dhanI aura vinA zrotagaNake sabhA, jaise nahIM zobhatI, vaise hI AdamI bhI brahmacaryake vinA nahIM zobhatA / saba guNoMkA ziromaNi, saba niyamoMkA aphasara, saba dharmoMkA adhipati, saba sukRtoMkA nAyaka, saba mantroMkA mukuTa, saba tapoMkA rAjA, saba kaSToMkA agresara, saba kriyAoMkA mukhya prANa, saba vidyAoMkA pitA, saba lakSmIkA khajAnA, saba ijjatakA nidhAna, saba puNyoMkA brahmA, saba sukhoMkA bIja, saba abhyudayoMkA megha, saba devatAoMkA vazIkaraNa, saba duHkhoMkA ghAtaka, saba pAtakoMkA pAtaka, saba icchAoMkA pUraka, saba aniSToMkA cUraka, saba bhogoMkA kAraka, sava rogoMkA vAraka, saba vighnoMkA mAraka, saba azubhoMkA hAraka, saba zatruoMkA chedaka, saba durjanoMkA bhe. daka, saba cintAoMkA zoSaka, saba AzAoMkA poSaka, caturdiganta vijayakA moSaka, jyAdaha kyA kaheM ?, trilokIkA mAlika, tIna jagatkA sAmrAjya dAtA, aura tatsabrahma-sanAtana paramapadake dvArakI bhI kuMjI (tAlI) rakhanevAlA, brahmacarya, sAkSAt Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhazikSA. IzvarI zakti hai, ise pAle hue loga, aura doSoMse bhare hue bhI paramapadake dvArakI kuMjI baDe majese pAlete the, yaha, itihAsa dRSTise saboMko viditahI hogaa| ___ jo viSaya sukha, ApAta mAtrameM, arthAt zurU zurUmeM, ramaNIya, AnaMdadAyaka mAlUma par3ane para bhI antameM kiMpAka phala. kI taraha baDA bhayaGkara hotA hai, use kauna mahAtmA, AdarameM lA sake ? / jisa maithunase kampa, bAma, parizrama, mUccho, bhrama, glAni, balakA kSaya, aura kSayaroga vagairaha bar3I ApadAe~ jAga uThatI hai, yaha maithuna, dharmAtmAko pasanda nahIM paDatA / maithunake prasaGgase, strIke yoni yantrameM paidA hue, bahuta sUkSma jantuoMke Dhera, pIDAte hue marajAte haiM, yaha, vAtsyAyana vagairaha kAma zAstrakAra bhI jaba maMjUra karate haiM, taba bhI usameM, jo atyAsakti karanI hai, vaha sApha puruSapadase nIce utarajAnA hai / strIke sambhogase, jo puruSa, apane kAmajvarako zAnta karanA cAhatA hai, vaha ga~vAra, sacamuca ghRta (ghI) ke homase Agako ThaMDhI karanA cAhatA hai| yaha pakkA samajheM ki bhoga bhoganese kabhI icchAkI vRpti hone vAlI nahIM, jo manuSya bhogoMmeM bAvalA bana jAtA hai, aura apane zarIra ko bhI nahIM ginatA, usakI Ayu kama ho jAtI hai, usakI mauta zIghra hotI hai / hama nahIM samajhate ki viSayabhogameM itanA kyA dekhA, aura kyA itanA milatA hogA? ki usameM loga, atyAsakta ho ke apane jIvanapara kIcaDa pheMkate haiN| jisa vakta manameM kAmakA Avega baDha jAya, usa vakta bAvalA na banake pAMca hI minaTa taka yadi sthiratA kI jAya, to phira vaha, ApahI Apa zAnta ho jAyagA, aura apaneko, apanehI unmAdakI haMsI AvegI, aisI hI sthiratA karanekA abhyAsa agara ho jAya, to . jarUra kAmakA Avega DhIlA par3a jAtA hai, isameM koI zaka nhiiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 dharmazikSA. magara manako samajhAneke liye pahale vivekakI bar3I jarUrata hai;manako dhIre dhIre samajhAnese jarUra unmAda zithila paDa jAtA hai| yaha pratyakSa anubhava kara sakate haiM ki kAmabhogakI sAmagrI maujUda rahate, athavA pAradArika karma karaneke prasaGgapara, thoDe samayako, sadvicAra pUrvaka, pratIkSA kI jAya, to dhIre dhIre mana ThaMDhA paDehIgA, magara, thoDe samaya taka dhIraja pAnA baDA muzkila hai, viSayAndha AdamI, eka miniTa taka sthira nahIM raha sakatA, vaha to apane dimAgake satvako toDanemeM hI kamara kase rahatA hai / ullU, dinameM, aura kauA, rAtako, andhA rahatA hai, para kAmo puruSa, rAtadina, kAmAndha rahatA hai / usa AdamIne hAthameM AyA ciMtAmaNi na samhAlA, jisane manuSyatva pAke, kAmabhogameM sArA jIvana bitaayaa| gRhastha loga, sarvathA brahmacarya na pAleM, to nahIM sahI, magara paradAra gamana, kabhI na kreN| eka nahIM to do trioMke sAtha vivAha karo!, magara parastrIgamana kabhI nahIM karanA cAhiya / apanI strIke sAtha bhI atyaMta Asaktise bhogavilAsa karanA manA hai, to sarva pApoMkI khAni, parastrIke sevanakI to bAta hI kyA karanI ? / apane patiko choDa, dUsare puruSake sAtha ramaNa karatI huI, kSaNika cittavAlI caJcala parastrImeM kauna aklamaMda vizvAsa kara sakatA hai? parastrIke sAtha ramaNa karanevAlA manuSya, avvaLa to, usa strIke pati, aura rAjA vagairahase DaratA rahatA hai, aura, "isane mujhe dekha liyA, isane mujhe jAna liyA, isa liye yaha A rahA hai" isa prakAra vyAkula cittase kaMpatA rahatA hai, ata:, prANakA sandeha karanevAlA, baDA, vaira-virodhakA kAraNa aura isa loka va paralokase viruddha, parastrIgamana, dUrase varjanA cAhiye / parastrIgamana karanevAle ko, isa janmameM, saba dravyakA h13 liye yaha aksana mujhe dekha liAra rAjA vagairahavAla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 dharmAzakSA. raNa, jelameM pakaDA jAnA, aura indriyakA cheda vagairaha, bhayaGkara ApadAe~ uThAneke sAtha paralokameM ghora narakakA atithi honA paDatA hai| apanI strIke rakSaNa karanemeM nirantara prayatna karatA huA puruSa, apanI AtmAmeM apanI strIpara zaMkAke mAre hamezA kleza pAtA rahatA hai, to aisA hI duHkha, sabako samajhakara kisIkI strIke sAtha badamAzI nahIM karanI cAhiye / samajho! ki parastrI gamanakA duranta phala to dUra rahA, magara parastrIkI tarapha ramaNa karanekA manoratha karanese bhI rAvaNa kI taraha isa janmameM baDI burI hAlatase maranA paDatA hai, itanAho kyoM ?, paralokameM bhI narakakI kumbhImeM jalanA paDatA hai| rAvaNa jaise mahA parAkramI, trilokIke kaNTaka rAje bhI, paranArIke gamana karanekI icchAmAtrase apane kulakA kSaya kara gaye, to pAmaroMkI kyA baat?| lAvaNyakI laharioMse laharatI, saundaryakI kAJcanasI kiraNoMse damakatI, mahA viduSI, aura baDI kalAvantI hI parastrI kyoM na ho ?, magara usakA saGga zeTha sudarzanakI taraha koI aklamaMda nahIM krtaa| parastrIkA AliGgana karanA mUkhoM hI kA kAma hai| jisake hRdaya bhavanase viveka-copadArakA dezanikAla ho gayA ho, jisake manomaMdirameM viveka-pradIpa zAnta ho gayA ho, jisakI AtmabhUmImeM viveka-dvArapAla nidrAmeM pha~sa gayA ho, vahI dubharbhAgya AdamI, paranArIkA SaNDa banatA hai / samajha lo ! ki usakI kismatako pApa-bAdalane ghera lI, jo parastrIke gamana karanese virAma nahIM letA | usakI takadIrake bAraha baja gaye, jisakA zarIra paranArIse malina huaa| usake bure dina A gaye, jisane paradArAgamanameM pha~sa, rAjakIya, aura IzvarIya kAnUnoM para Aga dii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. purohitakI strI kapilA, rAjekI rAnI abhayA aura deva. dattA vezyAke sAtha, ekAntameM samAgama hone para, itanA hI nahIM, balki unakI taraphase bahuta bahuta karuNA pUrvaka prArthanAse bhoga karanekA Agraha, tathA AkhirameM unakI taraphase pratikUla upadrava bhI honepara, jisake zarIrakA eka bhI roma na calA-na kampA na kAmArta huA, usa mahAtmA zeTha sudarzana kI kyA tArIpha kareM ?, dhanya hai isake mAta pitAko, jinhoMne pahADakI taraha dhIra hRdayavAlA, nyAyapriya aisA mahAtmA prakaTa kiyaa| gRhastha hoke bhI aisI parAkASThA para brahmacaryako car3hA denA, yaha choTIsI bAta nhiiN| isake hRdayaGgama dharma-vairAgya-vivekakA Dhera kitanA camakatA hogA, ki jisake hRdayapara kAmadevake kula zastroMkA prahAra par3ane para bhI kucha bhI asara na par3A / apanI manoramA strI para pUrNa saM. toSI, chaH putroMkA bApa zeTha sudarzana, aisI adbhuta nizcala mano. vRttise kisake hRdayakA AkarSaNa nahIM karatA hai ? / mahAtmA ho to sacamuca aisA hI ho| dhanya ho! dhanya ho! vijaya zeTha aura vijayA zeThAnI ko, jo ki donoM-dampati, vivAha hI se, eka palaMgame sote sote nirmala-niSkalaMka brahmacarya pAlA karate the| yaha bAta kise camakArameM nahIM DUbAtI, ki navona taruNa-damakatI umra meM strI-patiko, saMsAra bhogase bilakula haTa jAnA, aura brahmacarya pAlanA / isakA mUla sArAMza yaha hai ki choTI umrameM vijayA kuMvarIne eka sAdhvIke pAsa kRSNapakSameM brahmacarya pAlanekA kasama liyA, jaba vijayakumAra, eka munirAjake pAsa zuklapakSameM brahmacaryakA niyama le hI baiThA thA / ava bhavitavyatAvazAt una donoMkA paraspara vivAha huA / vivAhita hoke rAtako palaMgapara jyoM donoM so Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dharmazikSA. nekI tayyArI karate haiM, tyoM hI vijayA strI bola uThI ki svAminAtha ! isa kRSNapakSameM brahmacarya pAlanekA mujhe niyama hai isaliye isapakSake jAneke bAda zuklapakSameM kAmakrIDA merese hogI, taba vijayazeTha bhI bole-" taba to apane donoMko hamezA hI brahmacarya vrata pAlanA paDegA, kyoMki mujhe bhI zuklapakSameM brahmacarya pAlanekA sauganda hai; khaira!, yaha to acchA hI huaa| prANAMta kaSTameM bhI niyamakA ghAta nahIM karanA cAhiye / vAstavameM to bhogoMmeM rakkhA hI hai kyA ?; ga~vAra AdamI hI bhogoM meM bAvale banate haiN| zANe, dAne, udAra hRdayake puruSa to, bhogoMko duHkha hI samajhate haiM, acchA huA, amUlya ciMtAmaNi-brahmacarya dharma, hAthameM AyA, basa ! aba hamezA apane brahmacArI rheNge"| (yaha bhAvanA, vijayA strImeM bhI pratiroma rama gii)| dekhie ! sajjano! dampatIkI manobhAvanA; vivAhake pahale ve brahmacArI the, isameM to kahanAhI kyA? / magara, navIna taruNayauvanakI prasaratI rozanImeM bhI, vigaha karake jinhoMne kucha bhI apanA mana kalaMkita na kiyA, sarvathA brahmacarya pAlA, yaha adbhuta camatkAra, kisake netroMko sthira nahIM kara sakatA / strIke sAtha so jAnA, eka hI palaMgapara donoM, bhattA-priyAko so rahanA, aura brahmacarya pAlanA, yaha kitanI IzvarI zakti ? kitanA mahAtmApana? aura kitanI, unake manomandirameM adhyAtmayogakI musaladhArA varasa rahI hogI?, jabhI kokA kSaya ho sakatA hai, aura mokSa prApta hAnemeM vilamba nahIM hotA / khAte, pIte, saMsArake bhoga bhogate agara mokSa mila jAtA, to saba koI mokSameM cale jAte / khAnA, pInA, acche acche kapaDe pahinanA, aura taruNa sundarIke suvarNa kalaza jaise payodharoMkA mardana karanA, candravadanAke candrase-mu~hase amRta pInA, kamalalocanAke kamalase baDa khuzabUdAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. mu~hakI khuzabU lenA, hariNanetrAke pravAla sarIkhe adhara bimbakA cumbana karanA, kRzodarIke kuza udarako hAthameM pakaDanA, prANapriyA ramaNIke patalI kamarako mUThImeM dhara lenA, sumukhIke kelavRkSake stambha jaise uru sthalapara hAtha phailAnA, aura ardhAGganAke kula aGgAke sAtha apane aGgoMko bilakula milA denA-eka kara denA, isase kyA huA?, yaha bAta tabahI ruce, yadi, jIva mAtrapara garjanA karatA yamarAjA, prANIgaNoMko lukame banAtA ruka jAya / jaba hamAre zirapara mautakA DA baja rahA hai, saba jIvoMkI jIvana sthiti sthira nahIM rahatI, saba prANI, bhinna bhinna prakRtise pratikSaNa naye naye pariNAmameM palaTate rahate haiM, to ucita nahIMhai ki kara bhoga-rasoMmeM phaMsa kara apanI AtmAkI daulatako khAka kI jAya / isa saMsArameM rahanA kitanA, arthAt eka bhavakI sthiti kitanI ? , avvala to yahI zarIra, aneka prakArake rogoMkA bhaNDAra hai, to phira isapara kisa buddhimAnakA moha baDha sake ? / ghuna kIDoMse kASTakI taraha, vyAdhioMse, yaha zarIra hamezA saDatA rahatA hai / aisA koI samaya na thA, na AyA, na hai, na AyagA-na hogA, ki koI prANI, kAla-mautako Thaga kara, maranese baca jAya ; kyA rAjA, mahArAjA, baladeva, vAsudeva, aura kyA cakravartI, aura tIrthakarabhI kyA, sabake liye sAre saMsArake liye, hamezA mRtyukI pukAra calA karatI hai, kisI na kisI para hamezA kAla-rAjAkI ciTThi AyA karatI hai / saMsArameM kisIko kyA ? , kinhIM ko, thoDeko kyA ? , bahutoMko, parimitako kyA ? , aparimita prANiko lukame banAtA huA kAlarAkSasa, kabhI, kisIdina, kisI samaya, kisI vakta aura kisI minaTa bhI virAma nahIM pAtA / rUpa, lAvaNya, kAnti, zarIra, dhana, sabhI, tRNake agrabhAgapara rahe jala bindukI taraha capala-vinAzI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 pazikSA. haiN| Aja kalameM naSTa hone vAle isa asAra zarIrase, uttama tapasyA yadi nikAlI jAya, to kyA umadA bAta hai ? / vehI mahAsmA sacI tArIphake pAtra haiM, aura unhoMne isa anitya-asAra zarIrase AlAdarjekA phala nikAla liyA, jinane mokSa-phalako denevAlI tapasyA dvArA bhoga-pizAcoMkA deza nikAla kara diyaa| ve loga, jagatke siratAja bana gaye, jinhoMne adRSTa ka. lyANa-kAminIkA saMga choDa, yoga rasakA Ananda lUTA / dhanya ho ? sthUlabhadrajI ko dhanya ho ?, jisa maharSi ne aisA to Atmika puruSArtha phailAyA, Ajataka sajjana varga jisakI paraloka gata AtmAkI tarapha baDhe acambheke sAtha sthira A~khoMse khayAla kara rahe haiM, vAha ! kalijuga ! vAha ! tere ko bhI thappaDa lagAke sthUlabhadra maharSijIne Atmika yogakA jo prakAza phailAyA hai, Aja bhI vaha, jana samAjakI najaroMko zItalatA diye binA nahIM rhtaa| kyA batAve ?, jo sthUlabhadra, bAraha varSataka vezyAke ghara para raha kara, taraha tarahake bhoga bhogate rahe, bAda sAdhu-muni-yogI--maharSizramaNa bane, itanA hI nahIM balki maharSi ho kara, usI vezyAke bhavanapara Ake caturmAsA rahe; dekhie ! mahAzayo !, idhara, vezyA, taraha tarahakI indriyapoSaka, hRdayottejaka, kAmoddIpaka rasoI banAke sAdhujIko bhikSA detI hai, aura sAtha sAtha aneka prakArake hAva bhAva-kAma kaTAkSa, madanalIlA vagairaha bahuta upAya, sAdhujIko bhogameM phaMsAneko kiyA karatI hai, aura udhara SaD (chaH) rasoMse sundara gariSTha mAla uDAneke sAtha, saba prakArakI vezyAkI kAma ceSTAe~, sthUlabhadrajI najarameM le rahe haiM, to bhI majAla hai ki - pijIkA mana, aNumAtra bhI pharake ! / bAraha varSa taka sevI huI vezyAke gharameM, sAdhu ho ke rahanA, aura kAmoddIpaka bhojanako pa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 varmazikSA. cAnA, tathA vezyAkI-taraha tarahakI madana lIloMko lAta mAranA, ityAdi lokottara bahAdurI karanevAlA koI huA hai, to yaha mAna sthUlabhadrajIko ghaTatA hai, jo ki Agake kuMDameM girane para bhI tanika bhI na jale / kAjalakI koTharImeM rahane para bhI kAlA panase baca gaye / yaha kAma jaisA taisA nahIM, bahutase yogIjanoMse bhI nahIM ho sakanevAlA, yaha, kAmarAjeke kileke jItanekA kAma, jo sthUlabhadrajIne kara diyA hai aura isIse jo, inakI tArIphakI saDaka pakkI badhAI gayI hai, vaha, varSoMke varSa karoDoM varSa jAne para bhI kyA TUTa sakatI hai ?, kabhI nahIM / aura aise hI maharSioMse to bhAratavarSa, AdhyAtmika vidyAkI tArIpha para aba bhI sabase baDhakara caDhA hai, yaha sabako vidita hai| mAnava kartavyoMmeM AlAdarjekA kartavya-brahmacarya, jisa AdamIse ruSTa ho gayA, usakA sarvasva, naSTa ho gayA / usakI takadIrase devatA loga ruSTa ho jAte haiM, jo brahmacaryase ruSTa ho jAtA hai / gRhasthake jitane dharmake kAnUna haiM, arthAt ye jo bAraha vrata gRhasthoMke liye batAye jAte haiM, ve saba, sivAya brahmacarya, nadIko upamAvAle haiM, aura ve saba nadiyAM brahmacarya rUpI samudra meM zukA karatI haiN| yaha to pahale kahahI cuke haiM ki sarvathA brahmacarya agara na pAlA jAya, to apanI strI (eka kyoM?, aneka hI kyoM na hoM?) ke sAtha bhoga karanemeM saMtoSa rakheM, magara parastrIkI tarapha to kadApi najara na kareM, itanAhI nahIM, balki jisakA koI svAmI nahIM hai, usa sAdhAraNa strI-vezyAke sAtha bhI gamana karate rukeM / jisa ke manameM kucha, vacana-bolanemeM kucha, aura karanemeM kucha, aisI, caMcala dravyakI dAsI, vezyA, ekAnta ApadAoMkA janma denevAlI hai| mAMsa mizra, zarAbakI badabUse bharA, aura aneka zudroMke du Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dharmazikSA. gandhI mu~hoMse cumbita kiyA gayA, vezyAkA mu~ha, kisa zANe AdamIke mu~hake cumbanameM AsakatA hai ? / ucchiSTa-jUThA bhojana khAnese paraheja karanA agara lAjima samajhA jAtA hai, to baDA tAjjuba hai ki gaNikeke jUThe mu~hake cumbanase paraheja karanA nahIM munAsiba samajhA jAtA / vezyAkA nAma hI jaba sAdhAraNa strI hai, to yaha pakkA samajho! ki vezyA, kisIkI kadApi nahIM honevAlI, vaha to sirpha dravyakI dAsI hai| jisake pAsa dravya hai, aura vaha yadi vezyAke caraNoM meM giraneko AyA, phira pUchanA hI kyA?, vaha koDhI-mahArogI, aura hajAroM marikaoMse sevAtA huA hI kyoM na ho?, vezyAke liye to daulatarUpI lAvaNyakA pUra hI hogA, aura isIse, vezyA, use kAmadevakI taraha kRtrima, bAharake-jhUThe premase-bhare netroMse dekhatI hai / magara khayAla kareM, vaha koDhI-rogI AdamI to kyA ? , kiMtu vAstanameM khUba sUrata rUpa-lAvaNya-kAnti vAlAhI AdamI kyoM na ho ? , jaba vezyAkA peTa bharate hue usakI daulata khatama ho jAyagI, aura vezyAko mAlUma paDegA ki ' yaha bhIkha ma~gA ho gayA' phira dekha lIjie ? usa becAre kAmI pu. ruSakI dazA, krUra svabhAvavAlI gaNikA, gharase nikalate hue usa puruSakA kapaDA takabhI khIMca legI / vezyAke mohameM bAvalA banA AdamI, na deva, na guru, na bAndhavoM, aura na to mitroMko mAnatA hai| saca pUchie to gaNikAe~, kUTa karma karanemeM rAkSasioMsebhI Age nikalanevAlI haiM, aura chala-prapaJcoMmeM,zAkiniyoMse bhI baDhane vAlI haiM, tathA capalatA svabhAvameM to bijalIkAbhI atikramaNa karane vAlI haiN| isa liye jisako dharmakI garaja hai, vaha, avvala to yaha guNa jarUra hAMsila kare ki parastrI tathA sAdhAraNa strIkA parityAga kare / apanA vIrya idhara udhara yadi varasAte Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 dhaniyA rahoge, to bhArata kI prajA ko kaise baDhAsakoge ? / dekhA hai itihAsameM, pahale bhAratabhUmImeM kitanI bastI thI, aura Aja hai kitanI ? / aisI hI duSTa Adata, agara apanA pada majabUta kareMgI, to bhAratavarSameM Aja jitanI AbAdI hai, usase bhI kSINa hotI huI kitane hissemeM jAke ThaharegI, yaha kahanekI koI jarUrata nhiiN| jisane apanA dharma na pAlA, apane dharmakA saMrakSaNa na kiyA, vaha AdamI, apanekA rakSaNa nahIM kara sakatA / dharmakA rakSaNa kyA hai ? mAno ! apane jIvana hI kA rakSaNa hai-apane jIvanakA sudhAra hai| jisane brahmacarya-dharmako dhAraNa na kiyA, apanI AtmAmeM svadAra saMtoSa rUpI amRtako gopana na kara rakkhA-athavA to paradAragamana rUpI viSa (jahara ) kA sevana karanA banda na kiyA, usakA, cAroM orase sau muMhakA vinipAta (paDanA) hotA hai| isameM koI saMdeha nhiiN| puruSa kI taraha, strI bhI, barAbara dharmake kAbila honese, para puruSakA saMga jarUra choDa de / jabhI to, aizvarya karake kuberake samAna, aura rUpa karake kAmadevake sarIkhe, prati vAsudeva rAvaNa jaise puruSakA tiraskAra karake sItAne apanA zIlavata aisA to akalaGka-nirmala rakkhA, ki Ajataka usa abalAkI guNa zlAghA jagatmeM mazahUra hai| dUsarI striyoMmeM Asakta hue puruSa aura dUsare puruSoMmeM Asakta huI striyA~, bhava bhavameM napuMsaka tiryaJca, aura baDe durbhAgyavAlo hotI haiM / cAritrakA mukhya prANa aura parabrahmakA advitIya-asAdhAraNa kAraNa-brahmacaryako niSkalaGkaH pAlatA huA puruSa, devatAoMsebhI barAbara pUjAtA hai, isameM koI sandeha nahIM / brahmacaryake prabhAvase loga, dIrghaAyuvAle, susaMsthAnavAle, majabUta saMghananavAle, aura baDehI teja tathA parAkama 14 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.6 dhazikSA. vAle hote haiN| dIvArako sApha kiye sivAya, usapara jo citra banAyA jAtA hai, usIkI upamA, brahmacaryake vinA mantra, tantra vagairahakI upAsanAbhI samajhanI caahie| aura vratoMkA,-jIva, Izvara, puNya, pApa, paraloka, mokSa vagairahako nahIM mAnatA huA nAstika, barAbara anAdara kara sa. katA hai, magara brahmacaryake viSayameM to usakI bhI pUrNa sammati hai| nAstika loga takabhI brahmacaryakA jaba baDA satkAra karate haiM to phira AstikapanakA abhimAna rakhanevAle mahAzaya, use agara na pAleM, to kitanA zarmindA pana ? | nAstika logabhI, apane zarIra, dimAga, aura manobalakI majabUtAI karaneke liye arthAt apanI alakI kiraNoMko pradIpta karane ke liye, apane zarIrako kaliyugakA bhImasena banAneke liye, aura apane dimAgase bRhaspati, aura vAgbalase vAcaspatiko bhI parAsta karaneke liye, brahmacarya rUpI mukhya prANakI pUrNa rakSA karate haiM-brahmacarya-mantrakI u. ttama upAsanA karate haiM, to aphasosa hai ki Astika ho ke AstikoMse Astikya guNakA abbala rAstA brahmacarya na pAlA jaay| usane, jagatmeM akIrtikA DhaMDhorA piTavAyA, usane, apane gotrameM syAhIkI kUcI phera dI, usane, cAritra dharmako jalAMjali de dI, usane, guNagaNa rUpa bagIcemeM Aga uThA dI, usane sakala vipadAoMko, milaneke liye saMketa diyA, aura usane mukti maMdira ke dvAra majabUta baMda karadiye, jisane, trilokIkA ciMtAmaNi bhUta nirmala zIlavata khaMDita kiyaa| unakI, zera, sAMpa, jala, Aga vagairahakI vipadAeM naSTa hojAtI haiM, unakA kalyANa vaibhava, puSTa hotA hai, unake kAryoMmeM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 dharmazikSA devatA takabhI sahAyaka banate haiM, unakA yaza sphurAyamAna hotA hai, unake dharmako uttejana milatI hai, unake pApa naSTa hojAte haiM, aura unake liye svarga va mokSakI sampadAeM dUra nahIM, jo puNyAtmA, zIla ratnako akhaMDita pAlA karate haiN| nirmala zIla, kula kalaMkako haTA detA hai, pApa kIcaDakAlopa karatA hai, sukRta kA poSaNa karatA hai, prazaMsA, ijjatako phailAtA hai, kahAMtaka kaheM, devatA logoMko bhI namAtA hai, aura kaThina upadravoMko dezanikAla dene pUrvaka svarga va mokSako lIlAmAtrameM saMpAdana karAtA hai / zIlakA prabhAva isa kadara camatkArI hai ki zIlavaMta puruSake liye, Aga-pAnI, sAMpa-puSpamAlA, zera-mRga, parvata-patthara, jahara-amRta, vighna-utsava, zatru-mitra, mamudratAlAva, aura jaMgala-ghara, banajAtA hai| dhanya hai una mahAtmAoMko, jinhoMne sphurAyamAna viveka rUpI vajrase kAma, rAga, moha vagairaha pahADauMko cUrNa banA diyA / dhanya hai una RSiyoMko, jinhoMne apanI prANa priyAko zAkinI samajha choDa dI, aura parama vallabha lakSmI devIkA bhI sAMpanIkI taraha tiraskAra karadiyA, aura taraha tarahakI ramaNIyatAoMse pUrNa-prAsAdako bilakI taraha choDadiyA / vahI mahApuruSa hai, jo, paranArIke mu~ha dekhane hI meM aMdhA hai| saundaryakA eka khajAnA, kalAoM karake kalAdhara samAna, lAvaNyakI taraMgiNI, puSTa aura uMce stanoMse alasa gativAlI-gajagAminI, pAtAla kanyAkI AkRtivAlI aura navIna yauvanakI jhalakatI kiraNoMse manuSyoM ke hRdayoM para AkSepa karane vAlI auratakA saMga, jinane choDadiyA, una mahA puruSoMke hRdayagocarameM, hatAzavanA huA kAmadeva, kyA avakAza pA sakatA hai ? , nhiiN| zrRMgAra rUpI peDake liye meha samAna, rasika krIDAkA pravAhamaya, kAmadevakA priyabandhu, catura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dharmazikSA. vacana rUpI motioMkA samudra, saubhAgya lakSmIkA nidhibhUta, aura auratoMke netrarUpI cakoroMko khuza karanemeM pUrNacandra, aise navIna yauvanako prApta kiyA huA mahAtmA, agara manovikArakI malinatAse kalaMkita na bane, to usake liye kitanI tArIphakI hadda bAMdhI jAya, yaha nahIM kaha sakate / / adhIraja vAloMko strIkA darzana huA, phira kahanAhI kyA ? usIdama zaramakA deza nikAla ho jAtA hai, brahmacarya vratakA vidhvaMsa ho jAtA hai, jJAnakA saMkoca ho jAtA hai, viveka ba~ka jAtA hai / samajha gaye hoMge, ye saba kisakI badaulata ? , auratake mukha candramAke darzanase jAgarita hue kAmadevakI / ekAnta vAsase labdhAvakAza banA huA kAmadeva, virakta munijanoMkebhI cAritra dharmako phaurana laMgaDA banA detA hai-sAdhu-dharmakA sira kATa letA hai-saMyamakA bhara peTa khUna pI letA hai / vicAra karanepara buddhimAnoMkI buddhimeM yaha sphuraNa honA svAbhAvika hai-kAmadevako kathA, kisake liye AnandadAyaka nahIM hai ? , aurata, kisako, priya nahIM hai ? , lakSmI, kisako badama nahIM hai ?, kisake manameM putra na ramatA hogA?, garama garama svAdiSTa bhojana, tathA zItala pAnI, kisako rucikara na hogA ?, paraMtu ye saba icchAe~ tabahI karanI ucita haiM-yaha saba duniyAkI mauna tabahI lenI ucita hai, agara prANioMke Upara, AzArUpI peMDake kATanemeM kuThArabhUta mRtyu, ( mauta ) guMjatA huA ruka jAya / mohI puruSa, moha sAgarameM DubakI mAratA huA yahI mithyA a. bhimAna karatA rahatA hai ki " yaha madhura AkRtivAlI merI aurata hai, yaha merA premAlu putra hai, yaha merA khajAnA hai, yaha merA vinIta sahodara ( bhAI ) hai, yaha merA AlizAna maMdira hai, paraMtu mUrkha, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 dharmazikSA yaha nahIM vicAratA ki " zarIrakI chAyAkA rUpa liyA huAkAla, mere pAsa hamezA phiratA rahatA hai"| isa saMsAra vRkSakA mukhya bIja kAmabhoga hai, vahI mokSakA parama duzmana hai| use haTAneke liye manobhavanameM vairAgya rasakA pravAha satata rakhanA atyAvazyaka hai / mana, agara vairAgya raMgase taraMgita na huA, to samajha lo ! dAna tapa vagairahakA prayAsa niSphala hai| samasta kalAe~ pAyIM, to isase kyA huA ? , ugra tapasyAe~ kI, isasebhI kyA huA ? , vizva vyApi-rajata sampadAkA udaya jAga uThA, isasebhI kyA huA ? , yadi AtmaghaTameM viveka pradIpakI kiraNeM sphurita na huI, ataH manako pAka rakhane ke liye vivekakI baDI AvazyakatA hai, vivekahI dhIrajakA janma dAtA hai, aura dhIrajakA yahI prabhAva hai ki manuSya, akRtya karma tarapha ekadama nahIM kUda sktaa| kAmI loga, auratoMke kAle va kuTila kezapAzakI tarpha najara lagAte haiM, magara strIke saMgase-strIke AliMganase pedA hone vAlI duSkarma saMtatiko nahIM dekhate / kAmI jana, striyoMkI 5vadvarI ( bhauhavela) kA varNana karate haiM, para yaha nahIM jAnate ki yaha sacamuca mokSa mAgake musAphiroMke liye sAmane khaDI rahI huIprabala antarAyabhUta kAlI sAMpanI hai / ramaNiyoMke bhaMgura svabhAvavAle netra vikSepa, dekha, ga~vAra khuza hote haiM, paraMtu yaha nahIM jAnate ki hamArA hI jIvana kSaNabhaMgura hai / kAminioMkI nAkakI DAMDIkI, loga, tArIpha karate haiM ki yaha kaisI sarala hai ?, kaisI unnata hai ?, paraMtu yaha khayAla AvehI kahAMse ? yaha kAmakI DAMDI, hamAre kulakI ijjatako cUrNa karanevAlA eka musala hai / pulahinoMke kapola (gAla ) meM pratibimbita hue apaneko, kAmI jana, dekha Ananda pAte haiM, parantu saMsAra nadIke kIcaDameM cipakanekA kaSTa nahIM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dharmAzekSA dekhate / striyoMke adhara ( nIcekA hoTha ) ko, ratikA kuMDa samajha kara kAmI loga pIte haiM, magara isa bAtakA khayAla nahIM hotA ki kAla pizAca, dinarAta hamArA Ayu pItA rahatA hai / kAmI jana, auratoMke dAMtoMko, kuMda puSpake bhAI samajhate haiM, para yaha vicAra nahIM AtA ki jarA-rAkSasI hamAre dAMtoMke toDanekI tayyArImeM hai / rAgI loga, striyoMke kAnoMko kAmadevakA dolA (hiMDolA) samajhate haiM, para kaNThapara lage hue kAla pAzako nahIM dekhate / ga~vAra loga, striyoMke mukha candrakI kiraNoMkA darzana bAra bAra karate haiM, magara yamarAjekI tarpha eka bhI kSaNa dekhanA nahIM hotA / kAmake parAdhIna-kAmavazI puruSa, strIkA kaMTha pakaDatA hai-strIke kaMThakA AlaMbana karatA hai, para kaMThakA avalambana kara rahe hue-Aja kalameM cale jAnevAle prANoMko nahIM jaantaa| striyoMkI bhujalatA ( hAtha vela ) dekha, mohI AdamI prasanna hotA hai, para yaha nahIM socatA-" yaha bhuja latA nahIM, kiMtu mereko jakaDanekI majabUta jaMjIra ( saMkala ) hai / strIke hAthoMse AliM. gita huA puruSa, romAMca kaMTakoMko jagA detA hai, para Azcarya to yahI hai-"ve romAMca kaMTaka, samara vRkSake kaMTakoMko nahIM smaraNa karAtA / striyoMke, suvarNa kalazakA anukaraNa karanevAle, stana kalazoMko, AliMgana karake-hastakamalameM pakaDa karake-unhIMko, komala hAthase mardana karatA huA-nakhoMse dAbatA huA-mUThImeM bharatA huA-aMgulIse ThakaThakAtA huA-gAlose sparza karatA huA, kAmI jana, sukhase sotA hai, magara usavakta usa mUrkhako narakakI bhayaMkara vedanAe~ yAda nahIM AtIM / kAmameM aMdhe banehue AdamIko socanA cAhie ki "garama garama tape hue khambhekA AliMgana karanA acchA hai, magara narakakA dvAra bhUta, rAmA (ramaNI) kA jaghana sevanA acchA nahIM, jo ki duraMta, atikaTuka, dAruNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 111 elaahii, karma vipAkako janma detA hai / narakakI bhayAnaka vedanAke Age, ramaNIke stana sparzakA sukha rattI bharabhI nahIM hai| kahAM, meru parvata jitanI narakakI apAra vedanA, aura kahAM saMsArakA aNumAtra viSaya sukh?| mugdha loga, mugdhAkSiyoM (auratoM) ke madhyabhAga para leTa jAte haiM, para yaha nahIM samajhate-" yaha madhyabhAga, sacamuca saMsAra mahAsAgarakA madhyabhAga hai| striyoMkI tIna valiyoM ke taraMgoMse AdamIkA mana khIMcA jAtA hai, magara tattvavidyA yaha hai kI tIna valiyAM kyA haiM, ? sacamuca tIna vaitaraNI nadiyAM haiN| strIkI nAbhi rUpI bAvalImeM, kAmIkA kAmAta hRdaya, DubakI mAratA haiM, paraMtu samatA-zAMti jalameM, pramAdase bhI nahIM ghusatA / " striyoMkI rAmalatA, kAmadevake caDhanekI sIDhI hai " aisA samajhate hue logoMko, yaha tatva jJAna AvazyakIya hai-" saMsAra rUpI kaidameM loheke saMkalakI barAbara striyoMkI romalatA hai " / jaghanya loga, strIke vipula jaghanako bhajate haiM, magara yaha nahIM jAnate-" yaha jaghana, saMsAra siMdhukA kinArA hai"| striyoMkI jaMghAke sAtha apanI jaMghAko ghasaDatA huA kAmI jana, yaha nahIM dekhatA ki " yaha jaMghA, sacamuca puNya peDako toDane vAlA pratIkSNa kuThAra hai"| strIke pA~voMse hanAtA huA puruSa, apanI AtmAko dhanya samajhatA hai, para yaha nahIM samajhatA-" maiM strIke pAMvoMse hanAtA huA sacamuca adhogatimeM jA rahA huuN"| darzanase, sparzanase, aura AliMganase, strI jAti, zama jI. vitako hananevAlI, hai, isaliye ugraviSase bharI huI sAMpanIkI taraha vaha, vivekavaMtoMko, kAbila parityAga karaneke hai / candrakI rekhAkI taraha TeDhI, sandhyAkI taraha kSaNa rAgavAlI, nadIkI taraha nIca gati vAlI, vanitA, (aurata) viraktoMke hRdayoM meM praveza nahIM pA sakatI / madana ke AvegameM aMdhI banI huI strI, na, pratiSThAko dekhatI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dhazikSA. haina sajjanatA, na dAna na gaurava, aura na svaparakA hita dekhatI hai| niraMkuza kAminI, puruSa para itanA asamaMjasa AcaratI hai, ki jo kruddha hue zera, siMha, saoNpa vagairahase bhI na bana sake / prakaTa kiyA hai durmada jinhoMne, aisI vanitAeM, hathanIkI taraha saMtApako paidA karane vAlI haiM, isameM koI saMdeha nhiiN| vaha koI maMtra, smaraNameM lAo!, vaha koI deva, upAsanA se prasanna karo ! jisase strI pizAcI, apane zIla jIvitako grasta na kre| jo jo duHzIla, strI saMbaMdhI, zAstromeM sunate haiM, aura lokameM prakhyAta hai, ve, kAma vivhala-vanitAoMkI tarphase barAbara saMvAdita hote hai| bijalI agara sthira ho jAya, pavana agara kahIM baiTha jAya, taubhI striyoM ke hRdayoMmeM sthiratAkA avakAza honA baDA saMdigdha hai, vagaira maMtra taMtroMke bhI striyoMse catura loga ThagAye jAte haiM, yaha kaisI striyoMkI caturAI !, aisI vidyA, jahAMse aurateM paDhI hoMgI, vaha, brahmAkA bhI guru ho, to nA nahIM / striyoMkI mRSAvAlkI baiduSI, caturAI, koI alaukika hI mAlUma paDatI hai ki pratyakSa bhI akRtyoM ko, ve, kSaNa vArameM chipAdetI haiN| pAgala AdamI, loSTa (Dhele) ko jaise suvarNa samajha letA hai, vaise mohAndha AdamI, strI ke saMgase paidA hue duHkhako sukha samajhatA hai / jaTI, ( jaTA dhArI) muMDI, zikhI, maunI, nagna, valkI, tapasvI, aura brahmA bhI kyoM na ho ? , yadi vaha strI bhogI hai-abrahmacArI hai, to hameM pasaMda hai hI nhiiN| khujalI (khAja) ko zAnta karaneke irAdese khujalatA huA manuSya, sukha samajhatA hai, para vAstavameM vaha duHkhahI hai, usI taraha kAmake duvAra Avezake vazIbhUta hue loga, maithuna krIDAko mukha samajhate haiM, para dara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA 113 aslameM vaha duHkhahI hai, isameM koI sandeha nahIM / jo kavi loga, nAriyoMko suvarNa pratimAse upamA dete haiM, ve, choDa striyoMko, suvarNa pratimAhIko AliMgana karake kyoM tRpta nahIM hote ? / strIkA jo aMga nindanIya hai, aura gopanIya ( kAbila DhAMkaneka ) hai, usImeM loga yadi anurAgI baneM, to aura kisase vairAgya pAveMge? / candramA, puMDarIka kamala, kunda puSpa vagairaha divya cIjoMko, mAMsa va haDDIse bane hue striyoMke aGgokeM upamAna ( upamA ) banAkara mohI kaviyoMne phijUla kama kImatakI krdii| kahAM prabhAvazAlI tejomaya, AlhAda janaka candra vagairaha divya padArya, aura kahAM badabUkA khajAnA, azucikA Dhera, haDDIkI putalI aurata ? / cUtaDa, chAtI, thanakA, bojhavAlI-auratako, urasthala ( chAtI) para caDhAkara mandamati loga, ratimeM magna ho jAte haiM, paraMtu usavakta yaha viveka nahIM AtA ki-" saMsAra mahAsAgarake madhya bhAgameM DubAnevAlI zilAko, maiM kaMThameM bAMdha rahA huuN"| strIko chAtIpara caDhAnA kyA hai, mAno ! baDI zilAhI galapara bAMdhanI hai / jaise zilAko galemeM bAMdhanepara, jalAzaya nahIM tairA jAtA, vaise strIrupI zilAko galemeM bAMdhanepara saMsAra mahAsAgarakA pAra pAnA nahIM ho sakatA, ulaTA saMsArameM DubanA hI hotA hai| strI, bhava samudrakI velA hai| strI, kAma devakI rAjadhAnI hai| strI, madonmAda karanevAlI madirA hai / strI, viSaya rUpI mRga tRSNAkA maru sthala hai| strI, mahAmoha aMdhakArako phailAne vAlI kRSNapakSI rAta hai| strI, vipadAoMkI khAna hai, isaliye, he sajjano! dulahinameM aMdhe mata bano ! / yadyapi kAma rAjAkA prAbalya cAroM ora chA gayA hai, aura hari, hara, brahmA, purandara vagairaha mAhAsmA logoMkI bhI hajjAmapaTTI, kAmadevane accho kI hai, isIliye to bhartRharizatakameM bhartRhari pharamA rahe haiM ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dharmazikSA "zambhu svayambhu harayo hariNekSaNAnAM yenA'kriyanta sttNghkrmdaasaaH| vAcAmagocara caritravicitritAya tasmai namo bhagavate kusumadhvajAya" // 1 // arthaH___ " bhagavAn kAmadevako namaskAra ho, jisane, sArI duniyAko vaza karaneke sAtha duniyAke nAyaka-zambhu, (zaMkara) svayambhu, (brahmA) aura hari, (kRSNa) kobhI auratoMke ghara kAmake gulAma-khidamatagAra banAye, isIse kAmadevakI zaktikA prabhAva, vacanoMke gocarameM nahIM sakatA, jabhI to kAmadeva, bhagavAn zabdase vyavahRta huaa"| tathApi kAma, krodha, lobha, moha rAga dveSako cUrNa banAnevAle, niSkalaMka, niraMjana nirlepa, jyotiH svarUpa, paramAtmA vIta. rAgadevake paramavizuddha, zAMti saMpAdaka, sthiratA utpAdaka aura bhavarogakA advitIya auSadha, bhUta-zAsanake sevaka-bhakta-upAsaka bane hue zramaNopAsakoM kA, kAmadeva, sarvathA nahIM to dezataH jarUra, DhIlA paDajAtA hai, isameM koI sandeha nahIM / yaha pakkI bAta hai ki sadviveka rupI ratnoMkI paidAyaza, sivAya vItarAga zAsanake, aura kahIM nahIM hai, jabhI to anyatra kaSAyoMko uttejana milatAhai, jaba zAMtikA vizuddha Ananda, vItarAga bhakta pA rahe haiN| kAmadeva aphasara, indriyoM para savAra hoke jagad vijayakI yAtrA karaneko nikalatA hai / indriyA~hI kAmadevake vijaya honemeM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 115 pUrNa sahAyatA detI haiN| indriyA~ majabUta to kAmadeva majabUta, indriyA~ DhIlI, to kAmadeva bhI DhIlA / anvaya vyatireka nyAyase indriyoM ke anusAra kAmadevakI gati hai, isaliye kAma ko duzmana samajhane vAloM ko cAhie ki pahale indriyA~ hI DhIlI karadeM, indriyoMse, ucchRkhalatA vRtti ko chuDavAdeM, tabahI AtmatattvakA jJAna jAga uThegA aura dhArmika pravRtti bana sakegI / jo indriyA~, AtmAko kumArgase lejAne ke liye, unmatta ghoDekA AcaraNa karatI haiM, jo indriyA~, kRtyAkRtyakA viveka rupI abhyaMtara jIvanako naSTa karanemeM kAle sAMpakI taraha AcaraNa karatI haiM, jo indriyA~, puNyapeDako ukhADanemeM pratIkSNa kuThArakI ceSTA karatI haiM, ve indriyA~, agara na jItAI, to puruSane kyA jItA ?, isaliye puruSArtha kA avvala upayoga, indriyoM ke jItane meM honA cAhie / jo indriyAM, pratiSThAko, niSThA (samApti) meM lejAtI haiM, jo indriyA~, naya niSThAko katala karadetI haiM, jo indriyAM, a. kRtyoMmeM buddhiko sthApana karatI haiM, jo indriyA~, viSaya rasameM premako phailAtI haiM, jo indriyA~, vivekakA khUna pInemeM kamara kasa. tI rahatI haiM, aura jo indriyA~, vipadAoMkI jananI hoke baiThI haiM, unheM, vazameM lAke anubhava rasakA tAtvika Ananda uThAnA cAhie / mauna karo!, ghara choDo!, kriyAkAMDakA abhyAsa karo !, vanameM vAsa karo! , svAdhyAya karo!, tapa tapo, paraMtu jahAMtaka zreya-kalyANake puMjake nikuMjako bhaMjana karanemeM mahAvAyuke barAbara indriya gaNako na jItI, vahAM taka saba anuSThAna, bhasmameM ghI ke homaneke barAbara haiM, isaliye ucchRGkhala indriyoMko vazakaranemeM jarUra prayatna karanA cAhie, tabahI dharmakI saDaka pAyI jAyagI, aura brahmacarya cintAmaNi, hAtha AyagI / brahmacarya cintAmaNi hAtha AyI, phira kahanAhI kyA?, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dhazikSA. jo Apa cAheMge, vaha, cAhanAke uttara kAla bhAvI hI samajha lIjie, iSTavastuke sampAdanameM icchA hI kAraNa hogI-icchA hI, icchAke viSayako prakaTa karanemeM kAraNa banegI, itanAhI kyoM? , icchAkI viSayatAmeM nahIM AyA huA bhI svargAdi vaibhava, brahma cArIke pAsa upasthita hojAtA hai, aura mukti devI bhI, brahmacArIkI tarapha prema pUrvaka najaroMko TakaTakAtI rahatI hai, vasa! pUrA huA sakala guNoMkA AdhAra-brahmacarya vrata / curria pAMcavA~ sthUla parigraha viramaNa vrata. arthAt parigrahakA parimANa asaMtoSa, avizvAsa, aura Arambha, ina tInoMko dukhake denevAle, aura mUcha se paidA honevAle samajhakara mUchoMke kAraNabhUta parigrahakA parimANa karanA cAhie / bezaka ! gRhasthoMko dhana vinA nahIM cala sakatA / sAre saMsArakA mukhya stambha jaise strI hai, vaise dravya-daulatabhI hai| taubhI, lakSmIdevI hamAre AdhIna nahIM honese, daulatakI ekadama gulAmI karanA acchA nahIM / hamArI icchAke mutAbika java lakSmI nahIM milatI to phira AzAtaraMgose phijUla kyoM bahanA cAhiye / prANioMkI AkAza jitanI cauDI AzAkI parisamApti honI bahuta kaThina hai / yaha pakkI bAta hai ki jitanA jitanA lAbha baDhegA, utanA utanA lobha apanA pada jarUra jamAvegA / jyoM jyoM daulatakI paidAyaza baDhatI jAtI hai, tyoM tyoM manuSyoMkA hRdaya cakra, tRSNA kalloloMse jyAdaha ghUmA karatA hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAzakSA 117 jJAnadRSTise socanepara yahI sphuraNa hotA hai ki kisake liye lobhAndha hokara lakSmIkI kSudra gulAmI karanA ? / jitanese apanA kAma, calajAtA ho-pAra paDajAtA ho, usase adhika tRSNAmeM kyoM pha~sanA cAhiye / bAharakI daulatase, bAharakA matalaba siddha hone parabhI AtmAkI garaja na sare, to bAharakI dolata kisa kAmakI ? / dara aslameM apanI Atmika garaja saranekA udyama pahile karanA munAsiba haiM, jaba daulatarUpI zarAbakA nazA, Atmika sampadA sAdhanemeM kaTTI zatrutA rakkhA karatA hai, isaliye saba daulatakA parimANa karanA cAhiye, nahIM to daulatarUpI zarAbakA mUrchArUpI nazA, duHkhadAyaka-asaMtoSa, avizvAsa, aura AraMbhakA janma diye sivAya nahIM rahatA / kyoM ki jahA~ daulata rupI zarAbake pAna karanekI maryAdA nahIM rahI, vahA~ mUchI rUpI nazeke vaDhanekA vega kyoM kara rokA jAyagA ? / aura mUrchA rUpI nazeke vegase AdamI jaba becaina paDeMgA, to phira asaMtoSa, avizvAsa, aura AraMbhakI ApadAoM ke julmakA pUchanA hI kyA ? / isameM koI sandeha nahIM ki mUIvAn AdamI dhanase tRpta nahIM hotaa| aura uttarottara AzA-pizAcIsa piTAtA huA manuSya duHkha hI ko pAtA rahatA hai| yaha julma asaMtoSakA hai, isa julmako haTAneke liye asaMtoSakI mA~- mUrchAkI nAka kATalenI cAhiye-mUrchA rAkSasI kA saMhAra karanA cAhiye / mUrchAkA zikAra karane para asaMtoSahI kyoM ? pUrvokta-avizvAsa aura Arambha bhI patalA paDa jAtA hai / aura mUcha kI majabUtAI hone para asaMtoSakI taraha avizvAsa bhI duHkhakA khairAta karane laga jAtA hai / jahA~ mUchoMne apanA pA~va jamAyA, vaha manuSya, itanA to zaMkAzIla rahatA hai ki nahIM zaMkA karaneke yogya-sajjana mahAzayoMse bhI dhana haraNakI zaMkA ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dharmazikSA. mAre saba jagaha cauMkatA rahatA apane dhanakI rakSAke upadrava hImeM gaTapaTa kiyA karatA hai / mUcchAvAn manuSya, sabapara zaMkAzIla rahatA-kisIpara bhI vizvAsa na karatA huA rAtako nizcala nIMda leneko bhI bhAgyazAlI nahIM bana sakatA, yaha bhalA kisakI badamAzI ?, mUrchAke laDake avizvAsa hI kI / isIke prabhAvase to AdamI kisIkA mitra-premI nahIM bana sktaa| avizvAsI puruSake sAtha, usake svajana varga bhI, nArAja-nAkhuza hoke, use nAdAna-nAlAyaka samajhakara sambandha toDadete haiM / jaise asaMtoSI puruSa, bharapeTa sukhase nahIM khAtA, acche-umade kapaDe nahIM pahinatA, vaise hI avizvAsI AdamI bhI palaMgapara nizcita nidrAkI sudhA dRSTikI apUrva majA nahIM le sktaa| vAstavameM asaMtoSI va avizvAsI AdamIko dharmakI prApti nahIM hotI, kAraNa yaha hai ki deva va dharmako prakAza karanevAle gurudeva-guru mahArAja hI para avvala to asaMtoSI va avizvAsI AdamIkI pUjya buddhi nahIM rahatI, vaha to yahI manameM zaMkAtA rahatA hai ki "kahIM merese guru mahArAja paisA na kharcAveM, athavA me. rese paisA kharcaneko na kaheM ? " / sajjano ! jahAM isa zaMkAne apanA sthAna banAliyAM, usa AdamI meM, guru para, pUjya buddhi rahI kahoge ?, kabhI nahIM; aura guru para pUjya buddhi na rahI, to deva, va dharmakI bhI ArAdhanA na bana Ave, isameM kahanA hI kyA ? / asaMtoSI AdamI to apanA bhaMDAra hI bharanA rAtadina cAhatA rahatA hai, to usa AdamIkI camaDI TUTane para bhI damaDI na TUTe, isameM koI tAjjuba nahIM / avizvAsI AdamI bhI, strIke zarIrapara napuMsakakI taraha dravyapara hAtha hI phirAtA rahatA hai, rAtadina zaMkAkI garamIke mAre usake dilako tasallI nahIM mila sa. katI / ye do ( asaMtoSa va avizvAsa ) mUcha ke phala batA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 119 diye / aba tosarA phala Arambha bhI bar3A kaSTadAyaka hai| isameM sandeha hI kyA hai ki mUrchAvAlA manuSya, prANAtipAta-jIvahatyA vagairaha aise ArambhoMme pha~sa jAtA hai-jinakA vipAka pariNAma, baDA kaDavA hotA hai / laDakA bApako, bApa laDakeko, bhAI bhA Iko, aura bhatIjA caceko. dravyakI mUrchAke vegameM Ake aisI * haddapara lA choDatA hai, ki dUsare zatruse bhI yaha kAma na bana Ave / dhanalobhI puruSa, dhanakI mUcchose jhUThI sAkSI detA huA mahA mithyA vacana bolatA hai| rAste musAphiroMko lUTanekA kAma karatA hai / dhanavAnoMke gharoMkI dIvAroMko toDanemeM kamara kasatA hai| tathA aneka prakArake aise kaSTa kAryoMko uThAtA hai ki usase cauthe bhAgakA bhI kaSTa agara dharmake liye uThAyA jAya to mukti strIkA bhI thoDA kucha AkarSaNa jarUra ho sake, isameM kyA sandeha, magarabaDItAjjubakI bAta hai ki dharmakI tarapha logoMkI najareM nahIM jAtI, jaba viSayoM tarapha anAyAsa hI manakI capalatA calA karatI hai / hama khUba samajhate haiM ki saMsArake saba viSaya anitya, evaM bar3e duHkha denevAle haiM, phira bhI hamArA nAlAyaka mana, unakI tarapha dauDA karatA hai, yaha kitanI kamajorI ? / manuSyoMkI caMcaLa cittavRtti, lobha samudra meM tRSNA kalloloMse cakkara khAtI huI gotoMse bhavarameM aisI DubakI mArA karatI hai ki mAno ! trilokIkA mAlika honeko na cAhatI ho ?, parantu yaha baDI mUrkhatA hai ki phijUla tRSNA-Agase jalate rahanA / bezaka ! dhanArjanake liye udyama karanA cAhiye, magara nItikI saDakase-vizuddha hRdayase udyama karanA munAsiba hai, tA ki dhana paidA karanekA mukhya matalaba bhI pAra paDa jAya, aura AtmavRttimeM tAmasika-prakRtike cakrase puNya rUpI peDa na kaTe jAya~ / yaha spaSTa hai ki parigraha (dhana dhAnya Adi) kA bahuta bhAra uThAtA huA prANI, nAvakI taraha saMsAra-samudrameM DUba jAtA he| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. tathA ca jainendra Agama"mahAraMbhayAe, mahA pariggayAe, kuNimAhAreNaM, paMciMdiyavaheNaMjIvA narayAuyaM ajaMti" isa Agamase, narakakI Ayuke upArjanake rAste batalAte hue bhagavAn , mahA Arambha aura mahA parigrahase bhI adhogatimeM giranA pharamAte haiM / tAttvika najarase vicAra karane para parigrahameM trapta reNu mAtra bhI koI guNa nahIM hai / aura doSa to baDe baDe pahADa jitane prakaTa dikhAI dete haiM / alabatte dravyase paramAtmAkA mandira, pratimA, jJAna-pustake vagairaha bahuta dhamake kArya acchI taraha bana sakate haiM-paramAtmAkA mandira, dravyase banavAyA jAtA hai, jIrNa mandirakA punaruddhAra, dravya se karAyA jAtA hai, zAstrajI likhavAnA, chapavAnA, tathA zAstrajIkA caitya vanavAnA yaha bhI dravyase hotA hai, pAThazAlA, gurukula, dAnazAlA, vagairaha bhI paisese banate haiM, evaM sAdhu-sAdhvojIko anna, vastra, pAtra, vagairahakA dAna denA yaha bhI dravyake tAlluka hai, aura ina kAmoMse pu. NyAnuvandhI puNya-mahA puNyakA janma hotA hai, aura kara koMkI nirjarA honekA bhI sambhava rahatA hai to bhI yaha pakkI bAta hai| ki parigrahameM trasa reNumAtra bhI guNakA sambhava nahIM hai, aura doSa pahADa jitane bar3e haiN| bar3e acambhekI bAta hai ki parigrahase jinAlaya-mUrti vagairaha pUrvokta dhArmika kAryoMkI paidAyazadvArA puNya prApti batalAte hue bhI pIchese jAke trasareNumAtra bhI guNa, parigrahase nikAla dete ho ? / isameM koI acambhekI bAta nahIM, acambhA mAtra nahIM / samajhanekA hai| vastudRSTi yaha hai ki pUrvokta dhArmika kAmoMkA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 221 dravyase jo honA hai, so Arambhase paidA kiye daulatakA sadupayoga karanA hai / pApase paisA paidA kiyA, to use acchI jagahameM kharca karanese paisekA sadupayoga hotA hai| pApa kiye binA paisA paidA nahIM ho sakatA, isaliye paiseko saMsArake kAmoMmeM kharca karaneke sAtha, dharmameM bhI avazya kharca karanA cAhiye / isase parigrahameM koI svataMtra guNa siddha nahIM huaa| pApoMse bacaneke liye pApajanya daulatako dharmameM kharca karanese batalAIe ! kyA nayA guNa huA ? kIcaDameM pA~va bigADake jalase dhonemeM kyA koI nayA guNa mila sakatA hai, kabhI nahIM / agara guNa hI ke liye dravyakI paidAyaza karanA abhipreta ho, to yahI zAstrakAroMkA pharamAnA hai ki dravyako mata paidA karo ! varan aparigrahI sAdhu bana jAo!, isIse nayA guNa paidA hogaa| magara dharmake liye jo daulatako cAhatA hai, usako dravyakI icchA na karanA hI acchA hai, vahI parama dharma hai / dhanakI icchAmeM dharmakA janma denekI tAkata hai hI nahIM, jisameM, jisake paidA karanekI tAkata na hogI, usase usakA janma kabhI na hogA, vItarAga hI dazA sarvotkRSTa dharmakI avvala mAtA hai, agara mokSa milanekI AzA rakhate ho, mokSa pAnekI utkaTa AkAMkSA dharate ho, to samajho ! ki kahIM para dhUmA karo! magara phira phira ke vItarAgahI dazA para AnA paDegA, aura tava hI samyagdarzana, samyagjJAna, aura samyakcAritra, ina tInoMkI samaSTi-samuccayAvasthA bnegii| yahI samaSTi-samuccayAvasthA, mokSakA eka advitIya-asAdhAraNa mArga hai, isI siddhi-muktikI zilApara Ake sabane siddhizilApara ArohaNa kiyA hai, karate hai, aura kareMge, / yaha samaSTi, dravyake sAtha baDI zatrutA rakhatI hai, dravyakI cAhanA hote taka isa samaSTikA udaya hargija nahIM hotA / saMga (parigraha ) se, udayAvasthAko prApta nahIM huemI-rAga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dhazikSA. dveSa Adi dUSaNagaNa, pragaTa ho jAte haiM, yahAMtaka parigrahakI garbhIkA julma hai, ki munijanoMke bhI citta caMcala hote haiN| saMsArakA mUla Arambha hai, aura ArambhoMkA hetu-parigraha hai, isaliye upA. saka (zrAvaka) ko cAhie ki parigrahakA parimANa kare-niyama rakkhe / parigraharUpI grahase AviSTa hue puruSako, viSayarUpI caura luTate haiM, aura kAmadevarUpI Ama, saMtApa detI hai, tathA strIrUpI vyAdhagaNa (zikArI loga) roka lete hai| bahuta parigrahase bhI tRSNAvantoMko tRpti nahIM hotI, ulaTA asaMtoSa hI baDhatA jAtA hai, kahA hai " suvaNNaruppassa ya pavvayA bhave, siyA hu kelAsasamA asaMkhayA / narassa luddhassa na tehi kiMci icchA hu AgAsasamA aNaMtiyA" // 1 // artha saMsArameM, sone rUpeke, kailAsajitane asaMkhya pahADa, prApta ho jAya, to bhI lubdha AdamIko unase kucha nahIM hotA (saMtoSa nahIM hotaa)| sacamuca icchA-AzA, AkAza jitanI anaMta parimANavAlI hai| svayambhUramaNa samudrakA pAra pAnA sambhavita hai, magara AzA mahodadhikA thAha pAnA ati kaThina hai / sau rUpayevAleko hajAra para mana jAtA hai / hajAra pAnepara lakSAdhipati honA cAhatA hai / lakSAdhipati honepara koTIzvara honA cAhatA hai / koTIzvara honepara rAjA, mahArAjA bananA cAhatA hai / mahArAjA huA, " samAT-cakravartI kava banU~ " isa icchAse gherA jAtA hai| cakravartI huA, to devatAkI saMpadA tarapha dila dauDAtA hai| deva. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 123 tAbhI huA, magara " jahAM taka indrakA lokottara aizvarya na milA vahAMtaka kucha nahIM," isa tRSNAmeM goteM mAratA hai, basa ! AzA. kA koI thAha nhiiN| sagaracakravartI, sAThahajAra putroMse tRpta na huaa| kucikaNe grAmanetA gAyoMse tRpta na huaa| titakazeTha, dhAnyase tRpta na huaa| aura nandarAjA, sonekI rAzise saMtuSTa na huaa| pari. graharUpI grahakA jora yahAMtaka hai ki usake phaMdemeM Aye sAdhu jana bhI, tapa zrutaparivAra yukta-zama sAmrAjya saMpadAse rahita ho jAte haiN| asaMtoSI, cakravartIko utanA sukha nahIM, asaMtoSI indrako bhI utanA ArAma nahIM, jo sukha, jo ArAma, nirabhimAnI saMtoSI mahAtmAko hai / usake sanidhi (pAsa hI) meM mahA padma vagairaha nidhiyA~ haiM, usakA pallA kAmadhenu nahIM choDatI, aura devatA loga bhI usake kiMkara bana jAte haiM jisako saMtoSarUpI gahanA alaMkRta kara rahA hai| kyA sandeha hai ki saMtuSTa sAdhu loga, zamake prabhAvase, tRNake agra bhAgase bhI ratnoMkI dRSTi kara dete haiM, aura surapatiyoMse bhI ahamahamikAse (maiM pahalA maiM pahilA isa rItise) pUjAte haiM / saMtoSa, saMsArameM AlAdarjekA vazIkaraNa mantra hai / saMtoSa, zarIrakI taMdurastIkA advitIya-asAdhAraNa auSadha hai| saMtoSa dAridrayakA kaTTA duzmana hai / saMtoSa, dharmarAjeke prAsAdameM praveza karanekA avvala daravAjA hai / saMtoSa moharAjeke senAvalako cUrNa karanevAlA hai| saMtoSa, rAgarUpI kesarIkA bhI zikAra karanevAlA hai| saMtoSa, dveSarUpI unmatta mAtaMgakA bhakSaNa karanevAlA hai| saMtoSa, saba tapasyAoMkA agresara hai| saMtoSa milA, to samajho ! trilokIkA sAmrAjya mila gayA / jo abhilASAe~, asaMtoSI-mUrchAvA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dharmAzekSA nako koTI upAyoMse siddha nahIM hotIM, ve saMtoSI mahAtmAko anAyAsa-aprayAsa hI siddha hojAtI hai, isameM koI sandeha nhiiN| dhanya hai puniyA zrAvakako, jo, do AnekI pUMjImeM, " eka dina vaha zrAvaka upavAsa kare, eka dina usakI aurata upavAsa kare " isa rItise, gharameM eka janakA bacAva karake usakI jagaha mahAtmA dharmAtmAke pAtrameM bhojana detA thA, kitanI AzcaryakI bAta hai ki itanI bhayaMkara daridratAkI garmI meM bhI itanA saMtoSa, itanA dharmakI ora khayAla rahanA / hamAre kitane hI daulata maMda sAhaba to peTa devatAkI khabara lete hue " dharmakA kyA ho rahA hai, jAtikI durdazA kaise dUra ho, " isa bAtakI tarpha najara bhI nahIM jhukaate| kitane hI logoMke liye " camaDI TUTe, magara damaDI na TUTe" yahI bAta hai / hA ! aisI dazA, jAtimeM kahAMtaka ThaharegI? , aise makhkhI cUsa loga, kaba dharma cUsa hoMge ? / / khayAla rahe ki dharmakA abhyudaya, khAsa karake jaise vidyAke Upara AdhAra rakhatA hai, vaise lakSmI para bhI AdhAra rakhatA hai / bezaka! vidyA asAdhAraNa kAraNa hai, to vidyAke sahAyakoMmeM lakSmI bhI pradhAna kAraNa hai / lakSmIkI sahAyatA rahita kevala vidyAse kArya siddhi kaThina dekhate haiM, isaliye dhani logoMko thoDIsI tRSNA haTAkara dharmakI khabara lenI cAhie-dharmameM paisekA sadupayoga karanA caahie| dhana, dhAnya, sonA, rUpA, kuSya, kheta, imArata, do pairavAle manuSya-paMkhI vagairaha, aura cAra pAMvavAle pazu jAnavara Adi, yaha nava prakArakA bAhya parigraha hai| rAga, dveSa, krodha, mAna, mAyA, lobha, zoka, hAsa, rati, arati, bhaya jugupsA, veda aura mithyAtva, ye caudaha abhyantara parigraha haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAzakSA 126 ye bAhya va Abhyantara parigraha, saMsArarUpI mahalako TikAne vAle baDe thaMbhe haiM / parigrahakA pracaMDa bala, vairAgya zama dama vagairaha majabUta mUlavAle peDoM ko bhI mUlase ukhADa DAlatA hai| parigrahameM baiThakara jo puruSa mokSa padakI abhilASA rakhatA hai, vaha loheke nAva se sAgarakA pAra pAnA cAhatA hai| isameM kyA zaka hai ki dharmase paidA hote hue bhI bAhya parigraha, dharmakA dhvasa kara DAlate haiM ?, kyoMki araNi lakaDIse paidA hone vAlI Aga, lakaDIko varAbara bhasmasAt karadetI hai| jo AdamI, bAhya parigrahoMko jItanemeM samartha nahIM hai, vaha nAmarda, rAga dveSa Adi bhItarake duzmanoMko kaise jIta skegaa| avidyA-~ajJAnatAko krIDA karanekA bAga, vyasana-klezoMkA samudra, aura tRSNA rUpI baDI vallIkA kanda hai, to vaha parigrahahI samajhanA cAhie / baDI tAjjubakI bAta hai ki lobhAndha-daulata maMda loga, niHsaMga munioMko dhanArthI samajhakara unase bhI bahata zaMkAzIla rahate haiN| rAjA, cora, bhAga mA~ganevAle, Aga, aura jalopadrava vagairahase Darate hue dhanI loga, daulatapara itanI phikra rakkhA karate haiM ki rAtako bhI pUrI nIMda nahIM le sakate / duSkAla ho, yA sukAla ho, vana ho, vA zahara ho, sabhI jagaha dhanI puruSa zaMkApizAcase pIDAtA huA duHkhI hI rahatA hai| vAstavameM kahane do to nirdoSa hoM, vA doSita hI hoM, magara nirdhana AdamI jitane duHkhI nahIM, utane duHkhI, doSake khajAne-dhana lobhameM phaMse hue dhanI AdamI haiM, / avvala to dhana paidA karanemeM duHkha, dhanake rakSaNa karanemeM, kleza, dhanake kharca karanemeM takalIpha, aura antameM dhanakA haraNa honepara bar3I hI ApadA dhanI AdamIko uThAnI par3atI hai / dhanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 - dharmazikSA. puruSa, dinarAta " isa prakAra dhanako pAU~, isa rItise dhanako rakatu, isa tarIkese dhanako baDhAU~" isI ciMtAke mAre khUnako pAnI banAtA hai, magara isa vicArakA udaya hove hI kahA~se-"maiM jamake dAMtokI bIcameM baiThA hU~, pIsAnekI tayyArImeM hUM" ? / dhanake lobhameM aMdhA banA huA AdamI, bhItara hI lezyAse kRSNa (kAlA) banatA hai, itanA hI kyoM ?, balki usakA mu~ha aura hAtha bhI dhanake jAne Anese kAle ho jAte haiN| dhanakI AzA, ucchaMkhala-saMkalase na jakaDAI huI, isa kadara biDambanAe~ varasAtI hai ki pizAcanI kyA varasAyagI / manuSyoMke AtmajIvanakA bhakSaNa karanevAlI, manuSyoMkI cetanAko phirAnevAlI cIja AzAko choDa dUsarI kauna hogI ? / tAttvika vidyAse AzA hI samasta doSoMkI mA~ hai, / dhikkAra hai AzAkI duSTAko, aura usase jakaDAe hueko / dhanya hai una logoMko, jinane AzAkI nAka kATa DAlI, yahI kAma karanevAle, puNyazAlI sacce RSi-mahAtmA haiM, aura inhIM ne saMsAra samudra taira liyA samajhiye ! / pApakI vela, duHkhakI khAna, sukhake jalAnekI Aga, aura bhavarUpI peDakA aJcala bIja bhUta AzA, jisane parAsta karaDAlI, vaha mahAtmA, paramAtmA ke ohadese koI dUra nahIM hai / AzA dAvAnalakI jvAlAkA bhaya, kahA~taka batAveM-dhamemeghasamAdhi kobhI vaha jvAlA usIdama zAnta kara DAlatI hai / AzA bhUtanI ke AvezameM Ake AdamI, kyA kyA nahIM karatA, dIna dayAjanaka vilApa karane lagajAtA hai, gAne. ko baiTha jAtA hai, nAcanemeM maca jAtA hai, aura vividha abhinaya karanemeM vAvalA bana jAtA hai| kyA batAveM, AzAkI gahana gati? jahA~para vAyu nahIM phUMkatA, jahA~ mUrya ke kiraNoMkA pratApa nahIM damakatA, aura jahA~ candrakI sudhAkA varasanA nahIM hotA, vahAM bhI AzAkI laharie~ askhalita baha jAtI hai| isameM koI sandeha nahIM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 dharmazikSA. ki jinhoMne AzAko apanI mahArAnI-mAlikanI banAyI, unane trilokI ke logoMkI gulAmI karanA maMjUra kiyA, aura jinane AzAko apanI dAsI banA lI, phira una mahAtmAoMke liye kahanA hI kyA, sabhI loga, unake dAsa ho gaye, tInoM jagatkA sAmrAjya, unake karayugalameM A hI baitthaa| yaha pakkI bAta hai ki jo artha, AzAse nahIM jakaDAye gaye, ve artha, pAI vastuoMse bhI adhika darjevAle hai, aura jina arthoMko AzAne apanI godameM baiThAliyA, ve svapnameMbhI darzana nahIM dete / manuSya, jina arthoko bahuta prayatnase sAdhanA cAhatA hai, ve hI artha, AzAkA dezanikAla karane para, anAyAsa siddha ho jAte hai| agara puNyakI rozanI, takadIrakA sitArA camakatA hogA, to AzAse khUna garama kiye binA bhI, mana kAmanA pUrI honemeM saMdeha hI nahIM hai| agarace durbhAgyakA bAdala AdamIke sirapara dhUma rahA hogA, to majAla hai ki saikaDo daphe AzA nadImeM DubakI mArane para bhI manoratha pUrA hove?| daraaslameM vahI paNDita hai, vahIM prAjJa hai, vahI tapasvI mahAtmA hai, jisane AzAkA pallA choDakara saMtoSavRtti dhAraNa kara lii| saMtoSa rUpI amRtase saMtRpta bane sajjanoMko, ve, bhale daridra hI kyoM na hoM?, jo sukha hai, vaha, indra candra nAgendra cakravartI, koI bhI samrATU kyoM na ho?, magara una asaMtoSioMko nahIM hai| saMtoSa rUpI bakhtara jinane pahina liyA, unapara, AzA bANoMkI dhArA nahIM paDa sktii| saMsArameM hajAroM upadezaka mahAzaya haiM, aura lAkhoM kyA? , karoDoM pustakeM paDI haiM, unase alpa matiyoMko yadi dharmakA sArAMza, athavA mukti padake sAdhane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 dharmazikSA. kI rIti mAlUma na paDa sakatI ho, to kula pustakoMkA sAra, saba dharmazAstroMkA paramarahasya yahI apanI AtmAmeM jacA denA cAhiye ki AzA dAvAnala, zAnta huAki mukti pada mila gayA / basa ! AzA hI saMsAra rUpI vRkSakA pradhAna bIja hai, aura AzA hI mokSa padake pAnemeM bar3A vighna hai| AtmAke upara pratipradeza nitanI karmavargaNAe~ laga rahI haiM, una sabakA preraka-prayojaka, svatantra kartA, AzAko choDa, aura koI nahIM hai / saMsArarUpI ajAyaba DhaMgakA ratha, eka hI AzArUpI pahiyese calatA hai / AzAko jinane mAra DAlA, unane moha rAjAko mAra hI DAlA / AzA hI moha rAjAkA sarvasva parigraha hai, use haTAnese moha rAjAkA jora kucha nahIM rahatA / krodha, lobha, kAma, mada, mAna, IyA, vagairaha sabhI subhaTa AzA devIke pIche haiM, AzAse janma pAnevAle haiN| AzAhIkA peTa yadi phoDa diyA jAya, to phira krodha kAma vagairahakA janma honA nahIM bnegaa| rAga, dveSa, ye do pahiye, yadyapi saMsAra rathake calAnevAle kahe jAte haiM, magara tatvadRSTise dekhanepara ye koI svatantra nahIM haiM, arthAt ye, AzA bhUtanI hI ke rUpa haiM / ina do rUpoMmeM apanI AtmAko palaTatI huI, athavA yo kahie ! ye do mukha banAkara dvimukhI banatI huI AzA jagatkA-sAre saMsArakA grAsa karatI hai, kula jIvoMko lukame banAtI rahatI hai| hajAroM mithyAtviyoMmeM eka samyag dRSTi, adhika puNyazAlI hai| aura samyagdarzaniyoMmeM bhI parimita Arambha parigrahavAle-dezavirati zrAvaka jyAdaha vizeSa haiM / tIvra tapasyA karate' hue bhI anya tIrthaka mithyA dRSTi loga, jisa gatiko nahIM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 dharma zikSA pA sakate, vaha gati, virAdhakabhAva vAle bhI gRhastha-zrAvakako, somitakI taraha koI durlabha nahIM hotii| mAsa mAsataka nirantara ugratapa karanevAle, aura pAraNemeM, aMgulIpara rahe, utanAhI khAnevAle bhI mithyAtvi tapasvi loga, saMtuSTa zrAvakoM kI solahavIM kalAtaka bhI nahIM pahu~ca sakate / hajAroM varSataka adbhuta-gahana tapasyA karanepara bhI tAmalItApasa, suzrAvakake pAne yogya gatise bhI hIna gatimeM calA gayA, isaliye zrAvaka dharmakI bhI balihArI hai| saMtoSI zrAvaka, AdhA sAdhu hI hai / sAdhupana na bana Ave, to nahIM sahI, para zrAvaka dharmapara to jarUra ArUDha honA cAhiye / zrAvaka dharma isa kadara pAlanA cAhiye, ki AzA bhujaMgIkA poSaNa na hone paave| AzA bhujaMgI yadi kopAviSTa ho gaI, to phira dekha lo ! kaisA usakA phUtkAra chuTegA, aura apanI AtmavRttipara usakI viSAgnijvAlAkA asara kitanA pddegaa| saMtoSa rUpI nAgadamanI auSadhI agara pAsa rakhoge !, to manAla nahIM hai ki AzA-sAMpanI, tumhAre pAsa phaTakane lage / isaliye AzA pizAcanoke parAdhIna nahIM, bananA cAhiye aura parigrahakA nigraha kara saMtoSa dharanA caahiye| isa prakAra saMtoSatti rakhaneke sAtha munidharmake Upara anurAga rakkhA jAya, to phira kahanA hI kyA ? zrAvakagRhastha bhI, ATha bhavoMkI bhItara barAbara mokSa pA sakatA hai| jina zrAvakoMko, sAdhu hone para prIti nahIM-sAdhu dharma grahaNa karanekI abhilASA nahIM, unako, samajho ki zrAvaka pana hI barAbara nahIM pharasA / bezaka ! aMtarAyake jorase sAdhupana lenA nahIM bana sake, magara usapara prIti to rakhanI cAhiye-usapara khayAla to rahanA cAhiye / dIkSA lenA, nahIM lenA dUsarI bAta hai, magara sAdhu dharma pAnekI pyAsa-utkaMThA to jarUra rakhanI cAhiye ki-" meM kaba aNagAra sAdhu zramaNa nirgantha ho jAU~ ?" / jahA~vaka 17 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dharmazikSA aisI bhAvanA ghaTameM na jAgI, vahA~taka zrAvaka dharma bhI AkAzameM uDa rahA samajhiye ! / jaise kaidameM par3A huA AdamI cAhatA rahatA hai ki kaba maiM idharase chuhU~ ? ", usI taraha zrAvakoMkA bhI yahI pharja hai-" kaba maiM saMsArake phaMdese phaurana chUTa jAu~ ?" aisI prabala bhAvanA, apanI mano bhUmIpara AlekhA kareM / jinako, dinarAta saMsArake phaMdemeM parizrama mAlUma na huA, saMsArakI azlIla vRttiyoM para nAkhuzI na jAgI, ve dharmakI saccI saDaka para nahIM Aye, samajhiye ! / sacce dharmAtmA gRhasthoMko to saMsArakI garama garama Aga nahIM sahana ho sakatI, magara kyA kareM nahIM cale taba duHkhase unheM saMsArameM rahanA par3atA hai| kitane bhI soneke khUbasUrata piMjaremeM toteko rakkho, magara vaha hargija sukha nahIM mAnegA, usI taraha dharmAtmA gRhastha bhI, kitanI hI baDI bhArI daulatase ladA huA kyoM na ho ?, magara hargija saMsArameM sukha nahIM mAna sktaa| dharmAtmA gRhasthake hRdayameM hamezA saMsArakI durguNatApara, saMtApa chuTatA rahatA hai ki "saMsArameM saba loga svArthI, kauna kisakA ho sakA ? sambandha matalaba, prema matalava, mantra hI vaha vizvakA / sambandha tabataka camakatA, jaba svArtha pUrA nahi bhayA sambandha pUrA ho gayA, jaba svArtha pUrA ho gayA " // "premI jise hama mAna baiThe, jisa vinA duHkhI rahe usa zakhsakA to bhaTakatA jI dUsare hI meM rame / hA! hA! hamArA kauna?, hama bhI ho sake kisake kahAM . yoM hI sadA mohI bane rahate hameM kyA mukha yhaaN|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . dharmazikSA dhamAbadA. 131 yoM hI hamArA jamma yaha yadi khatama hI ho jAyagA, tokyA kabhI AzA bane, jI sukha jagaha ko paaygaa?| kyA dharma se sukha, pApa se dukha zAstrameM na sunA gayA, * to duHkhakAraNa pApa karanA, ucita kyoM samajhA gayA | apAra puNyakI rAzikA udaya ho, to sAdhu hone kI bhA. vanA banI rahatI hai / sAdhu honA, laDakoMkA khela nahIM hai, sAre saMsArake jabaradasta kile ko toDa denA hai / sAdhu hone kI utkaTa bhAvanA rakhate hue hI kyoM?, sAdhu dharmake pAnekI tayyArIpara Aye hue bhI kitane hI mahAzaya, bajariye antarAyake aise pIche haTa gaye, ki phira unheM dIkSA lenekA nAma hI nahIM rahA / kitane hI to, sAdhu ho ke bhI durbhAgyake piese aise bhraSTa bana gaye ki pagaDI pahinake gRhastha bana gaye / kaI to kapaTI-prapaMcI, DhoMgI-dhUrta banake jhUThA-sAdhupanakA dAvA karate hue apane peTa bharane lage / isI lIye kahA gayA hai ki sAdhudharma kyA hai, mAno! siMhanIkA dUdha hai, bar3e satvazAlI hI loga use pI sakate haiM, kamajoroMko vaha nahIM paca sakatA, ulaTI AtmajIvanakI kharAbI ho jAtI hai / sAdhupana lenA to utanA kaThina nahIM, magara leke nibAhanA baDA kaThina hai / dIkSA lenevAle loga. leto lete haiM, magara pIchese isa kadara hIjaDe bana jAte haiM, ki cAritradharmako maTTImeM milA dete haiN| itanese bhI zAMta na hoke jhUThe ghamaMDa-jhUThI caturAI se apane caupaTa kiye cAritrakI bhI TAMga U~cI rakhakara pApako isa kadara ragaDate haiM, ki phira cAritradharma mile yA nahIM mile, isa kA baDA saMdeha raha jAtA hai / abbala apanI AtmAkI zaktikA imtihAna karake sAdhu bananA cAhiye, sAdhu banake acchI taraha * ye zloka sva racita "sUkti-sudhA" meMse uddhRta kiye gaye haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 122 cAritra dharmakA pAlana karanA cAhiye / AvaraNa vazase agara dunivAra-zithilatAkA AkramaNa ho jAya, to logoMke sAmane sApha vyavahAra rakhanA cAhiye ki "maiM zithila hU~, manda kriyA karatA hU~, merese, jaisA cAhiye, vaisA cAritradharma, nahIM bana AtA, isIse pUrNa vandanA karAneko yogya nahIM hUM" magara mAyA-mRSAvAda kabhI nahIM sevnaa| prANa kyoM na cale jAya~, magara apanI AtmAmeM asat (avidyamAna) cAritradharmako sat (vidyamAna) rUpase kabhI prakAza nahIM karanA cAhiye / zarama AtI ho, to acchA cAritra pAlake sAdhupanakI saccI khyAti pA lo!, magara AcAroMse bhraSTa ho ke bhI jhUThA-sAdhupanakA dAvA karanA, kisI hAlatameM acchA nahIM / lokameM zarama AtI hai, isa liye sAdhu dharmakA, UparakA sUkhA banAvaTa DhoMga rakhanA acchA samajhA jAtA hai, to bhalA ! bhItara-AtmAkI zarama nahIM AtI, tIrthakara paramAtmAkI bhI zarama nahIM AtI ?, inakI zarama to pahile rakhanI cAhiye / loga to hajAroM mukhavAle haiM, unakA kyA ThikAnA hai ? ve to sadAhI khule muMhase jyoM Ave, tyoM hI bhasaDa dete haiM, sAdhu AdamIko bhI, kahanevAle loga durAtmA kaha DAlate haiM, aura durjana-badamAzako bhI satpuruSa samajha lete haiM, kahiye ! aba lokakI maryAdA kahA~ rahI ?, isaliye vAstavameM apanI AtmAkI zarama rakhanI cAhiye, aura bhayaGkara kA~se Dara kara yathAzaktimutAbika-jamAne cAritra dharma pAlanA caahiye| kisI peDameM ha. jAroM zAkhAe~ hotI haiM, jaba dUsare vRkSoMmeM unase kama hotI haiM, magara khayAla rahe, pacAsa pacIsa bhI zAkhAe~ raheMgI, taba bhI vRkSa barAbara kahA jAyagA, vaise hI, koI sAdhu, baDA tapasvI ho, koI utkRSTa kriyApAtra ho, jaba koI, maunI, yogI, dhyAnI, jJAnI ho, koI jyAdaha kriyA-tapasyA karanevAlA ho, koI kama kriyA tapa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSa. 143 syA karatA ho, isa prakAra bhale hI kriyA vagairahameM taratamatA raho, to bhI sAdhupana barAbara kAyama rahatA hai| hakIkatameM mUla bAteM naSTa na honI cAhiye, yathocita kriyA pravRtta, aura kaMcana-kAminIke saMgase dUra haTA huA zuddha upadezaka sAdhu, barAbara sAdhu hai, magara kaMcana kAminImeM phasA~ huA, utkRSTa tapasvI, prabala kriyA kAMDI hI kyoM na ho ?, sAdhu nahIM hai / isa jamAnemeM jaina muniyoMkI saMkhyA bahuta thoDI hai| dUsare sAdhuoMke Age hamAre jaina sAdhu varga, ATemeM nimakakI barAbara mAlUma paDate haiM / yaha pakkA samajheM ki sAdhuoMke binA zAsanakA udaya, hargija na hogaa| acala to gRhasthoMmeM, iMglIzameM baDe baDe prophesara bane hue bhI loga, dharmakI tAlImase bahuta kucha bAha ra haiM, bhASAjJAna mAtrase vidyAkA paripAka huA nahIM kahAtA, vidyAkA paripAka dUsarI cIja hai| jahAM dinarAta saMsArake phaMdemeM, athavA rUpacaMdajIkI gulAmI karanemeM cittakA dAha hotA ho, vahA~ vidyAkA paripAka honekI kyA bAta / jaina zAstra jaise gahana zAstra, saMsArameM koI nahIM, unakA niSkalaMka rahasya prApta karanA, nizcinta buddhimAnoMke sivAya, auroMse nahIM ho sktaa| aura nizcintapana, prAyaH sAdhupana vinA nahIM mila sakatA / paramapuruSArtha phailAnekA maidAna sAdhuvRtti hI hai / sAdhuvRttimeM AyA huA puruSa hI, bedhaDaka jaina dharmakI patAkA pharakA sakatA hai / sAdhu loga, rAjAke rAje mahArAjA haiM, unheM kisIkI kucha parvAha nahIM rahatI, aura isIse nIDara dilase sabakI sAmane saba prakArakA ucita vyavahAra sAdhuoMse ho sakatA hai, aura tabahI jaina zAsanakI rozanI, prasaraneke hadapara AsakatI hai / jaina zAsanake khAsa prabhAvaka, jainazAsanako siMgAra denevAle mahAtmA munijana hI haiM, isameM kauna kyA kahegA ? / isI liye ha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dhauzikSA mArA yaha vaktavya hai ki jaina jAtimeM, sAdhuoMko baDhAnekI parama AvazyakatA hai / jaina jAtimeM sAdhuloga bahuta thoDe haiM, isa liye jaina sAdhu jAtikI baDhatI karane ke liye sAdhuoMkI tarphase agara prayatna hove, to usameM gRhasthoMkA pharja hai, ki sahArA dete rheN| sAdhuoMke pakanekA koI peDa nahIM hai ki jalda jalda sAdhu baDhate jAya~ / sAdhukI vRddhi pahale jamAnemeM kisa tarIkese hotI thI? isa tarapha khayAla karanepara, kisI sajjanako, kheda hue sivAya nahIM rahatA ki vartamAnameM, sAdhuoMkA kitanA bhayaMkara durbhikSa haiM ? jaina munijanoMkA kaisA bhayAnaka duSkAla hai ? / isa duSkAlako zAMta karaneke liye prayatna karate hue munivaroMko, gRhastha loga sahAyatA deM, koI viruddhapakSI na hove / jaDameM kAluSyako paidA karatA, dharmarUpI peDakA unmUlana karatA, nIti, kSamA, dayA, vivekarUpI karmaliniyoMko bigADatA, lobha sAgarako baDhAtA, maryAdA rUpI taTako toDatA, aura zubha bhAvanArUpI haMsako pravAsa detA huA-parigraharUpI nadIke pUrakA jora, kitanA klezadAyaka hai, yaha khayAlameM rahe / atyaMta dhanakI lolupatA, sacamuca kalaharUpI hAthIke liye vindhyAcala hai| koparUpI gRdhra (giddha) ke liye smazAna (maraghaTa) hai / vyasanarUpI sAMpake liye randhra (bila) hai / dveSarUpI corake liye rAtakA prArambha samaya hai / puNyavanake liye dAvAnala hai / mRdutArUpI mehake liye pracaMDa pavana hai / aura naya (nIti rUpI kamalake liye hima hai| prazamakA duzmana, adhairyakA mitra, mohakI vizrAmabhUmI, pApoM kI khAna, ApadAoMkA sthAna, dudhyAnakA lIlA vana, vyAkSepakA khajAnA, madakA maMtrI, zokakA janaka aura kalahakA krIDAghara kauna hai ?, parigraha hai, isaliye vivekI mahAnubhAvoMko parigrahake madameM unmatta nahIM honA cAhie / jaise Aga, indhanoMse tRpta nahIM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ___www.umaragyanbhandar.com Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 dharmazikSA hotI, samudra nadIke jaloMse tRpta nahIM hotA, vaise prANI dhanake Dherase bhI tRpta nahIM hotA; paraMtu yaha nahIM samajhatA ki "yaha saba dhana daulata mAla choDakara paralokameM maiM akelA jAU~gA, phira kisa liye phijUla pApa karake pApI bnuuN"| saMsArameM loga bhayaMkara aTavI (jaMgala) meM bhramaNa karate haiM, vikaTa dezAntaromeM paryaTana karate haiM, gahana samudrakI musAphirI karate haiM, kRSikarmakA behadda kaSTa uThAte haiM, kaMjUsa-makkhIcUsakI gulAmI karate haiM, aura laDAImeM zAmila hote haiM, ye saba kisake prabhAva haiM?, lobha rAkSasake / lobha hI parigraha parimANavatakA kaTTA duzmana hai, lobha hI mukti nagarIke patha (mArga) ke musAphira hue logoMko upadrava karanevAlA cora hai, lobha, moharUpI jaharapeDakA mUla hai, lobha, sukRta sAgarako pInevAlA agastya hai, lobha, krodhAnikA araNI ( kASTha vizeSa ) hai, lobha, pratApa rUpI sUryako DhAMkanevAlA meha hai, lobha, kalahakA krIDA ghara hai, lobha viveka candrake liye rAhu hai, lobha, vipadA rUpI nadIkA samudra hai, aura lobha, kIrtirUpI latA saMtatikA ucchedana karanevAlA hAthI hai / dharmavanake dAhase vizeSa prajvalita hue, duHkha rUpI bhasmakA janma denevAle, akIrti-badanAmI rUpI dhUmako phailAnevAle, aura dhana rUpI indhanoMse uttejita bane hue-lobha rUpI a. nala ( Aga) meM, guNoMkA samUha, sacamuca zalabha (TiDDI) kA AcaraNa karate hai / maharSiyoMkA yaha upadeza hai-unake gharameM kAmadhenukA praveza huaa| unake sAmane kalpavRkSakA janma huaa| unake karatalameM cintAmaNI upasthita huii| unake samIpameM nidhi prApta huA / jagada, unake vazameM huaa| aura svarga-mokSa lakSmIkI mApti, unake liye niHsaMdigdha huI, jinhoMne, sakala doSAnalako zAnta karanemeM meha samAna-saMtoSakA pallA pakaDA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 dhazikSA. jisa lakSmIke lobhameM aMdhe bane hue loga, dharmakA tiraskAra karate haiM, vaha lakSmI, nadIkI taraha nIca gAminI hai, nidrAkI taraha. caitanyako zithila karanevAlI hai, zarAbakI taraha madakA poSaNa karanevAlI hai, dhuvAMkI taraha andhA banAnevAlI hai, bijalIkI taraha capalatA svabhAvako liye baiThI hai, dAvAnalakI jvAlAkI taraha tRSNAko ullasita karanevAlI hai, aura kulaTA-vyabhivAriNIkI taraha svatantra matise-svacchanda rItise jahAM tahAM nayA nayA cUlhA banAnevAlI hai, idhara udhara bhAgA bhAga karanevAlI hai| dhikAra hai bahutoMke AdhIna dhanako, jisako, dAyAda loga ( bhAga lenevAle) cAhate haiM, cora loga corI kara le jAte haiM, rAjA loka khIMca lete haiM, Aga, chala pAke bhasmasAt banA detI hai, pA. nIkA jora svAhA kara detA hai, durvinIta kuputra, phijUla uDA dete haiM, aura jamInameM gADa diye hue dhanako, yakSa vagairaha haraNa karalete haiM / aklamaMda-baDe manavAle bhI loga, dhanakI icchAse vivhala bane hue kyA kyA nahIM karate?,-nIca AdamIke Age bhI mIThe mIThe vacana bolate haiM, sira jhukAte haiM, durguNIko bhI, zatruko bhI, uMce uMce guNoMke kIrtanase raMjana karate haiM, aura kRtaghna-beaklakI sevA karanemeM kucha bhI nahIM hicakate / yaha jo lakSmI, nIcakI tarpha dauDI jAtI hai, to kyA samudrake pAnIke saMgase?; aura kamalinI ke saMgase lakSmIke pA~vameM kyA kaMTaka lagA hai, ki jisase vaha kahIM pAMva nahIM tthhraatii| lakSmIke unmAdase logoMkI caitanyazakti jo chipa jAtI hai, isakA kAraNa zAyada lakSmIko viSakA saMsarga hI ho to nA nahIM, jo kucha ho, tatvajJAna yahI kahatA hai ki lakSmIpara tRSNAko svatantratA nahIM denI cAhie, aura dravyakA parimANa kara dharmasthAnapara lakSmIkA sadupayoga karanA cAhie, lakSmIkA sadupayoga sAta jagaha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA 17 para karanA zAstrakAra bhAvAn pharamAte haiM-jina bimba 1, jaina maMdira 3, jaina Agama 3, sAdhu 4, sAdhvI 5, zrAvaka 6, aura zrAvikA 7 / ina sAta kSetroMmeM dravyako saphala karatA huA vratadhArI dayAlu gRhastha, mahAzrAvaka kahAtA hai / sampati rAjA, savA lAkha maMdiroM, va savA karoDa jina bimboM ko pratiSThita kara behadda puNya lakSmIkI gaThaDI uThA le gayA / kumArapAlarAjA, 1444 jinAlaya, baMdhavAkara isa kadara karmoMko DhIlA kara gayA, ki AgAmI cauvIsImeM prathama tIrthakara padmanAbhakA gaNadhara hogaa| evaM aura bhI vastupAla tejapAla, vimalazAha vagairaha mahAnubhAvoMne caMcala lakSmIse acala sukha pAnekI saDaka hAMsila kii| sAdhujanoMkI niSkAraNa bhakti karanemeM dravya kharcanA, zrAvakoMkA abbala dharma hai / mAna liyA ki nirgrantha munijanoMko phUTI pAIkI bhI jarUrata nahIM hotI, magara yaha bAta kyoM bhUlanI cAhie ki muni varga, paramAtmA-dharma sArvabhaumake caparAsI haiM, isa. liye unheM, zAsanakI rakSAke liye-zAsanako udayakI rAhapara saM. carAneke liye zrAvakoMse dravya kharcAnekI ati AvazyakatA hai| zAsanakI rakSAkA-zAsanake abhyudayakA kAma avvala munijanoMke sira para jaba hai, to phira isa kAmameM ve loga pramAda nahIM kara sakate / dayAlu-dharmAtmA gRhastha varga, phira bhI saMsArI haiM, isaliye zAsanakI unnatikI ora unakI najara jitanI jAtI hogI, utanI hI jAyagI, sAdhuvargakI taraha ve, dharmadhvaja, kaise uThA sakate haiM ?, isaliye sAdhuoMko, zAsanakI abhyunnatike liye jitanI sahAyatA-jitanI madada cAhie, utanI, zrAvakoMkA pharja hai ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dharmazikSA. jarUra dete raheM, kRpaNatA na kreN| kulaTA lakSmI, sAtha nahIM aaygii| dhanase jo kucha matalaba, dharmakA, yA bhogakA nikAlA, vahI nikala gayA samajho ? bAkI marane bAda kyA sAtha AyagA?, samajho dhyAna do ! mohameM bAvale mata bano! kisake liye-kisa dhAste itanA sira paTakanA ? kapAla phoDanA ? / lohIkA pAnI kara jo dhana ikaTThA karate hoM ! vaha dhana tumhArA nahIM, usake mAlika tuma nahIM, tumhAre liye to sirpha serabhara ATakI roTI hI kAphI hai, bAkIkA mAla, tumhAre pApase paidA huA bhI tumhAre bhogameM nahIM AvegA, AvegA, gulAmoMke bhogameM, AvegA tumhAre duzmanoMke bhogameM, AvegA, jala Aga vA rAjeke bhogameM, AvegA takadIra sIdhI hogI to tumhAre saMtAnoMke bhogameM, magara tuma to mUMcha maroDo hI mata !, tuma to khuda apane para pApakA bojha uThAkara-pahilese narakake nAyakoMko vahAM jAnekA saMdezA de kara kUTa, kapaTa, chala, prapaMca, dagAbAjIse bhole logoMkA sira kATakara paisA ikaThA dUsareke liye karate hoM, aura pApakA phala tuma akele hI bhogoMge, pApase paidA hue dravyameMse bhAga lenevAle sambandhivarga, kucha bhI pApakA phala leneko nahIM aaveNge| samajho !, dharma karo !, dharma dhanakA saMcaya karo ! tAki marane bAda bhava bhava mukha sampadA mileM / jo kucha dAna diyA, vahI paidAyaza huI samajho!, dharmake kAnUnoMko khayAlameM lo, dharmakI saDakakA bhAna karo! dharma para prema karo, dharmako hRdayakA gahanA-hAra samajho !, duHkhI / avasthA dharmako mata bhuulo!| saMsAra sAgarameMse bAhara nikAlanevAle Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 132 dharmako pratikSaNa samhAlo, gharakI raMDIko samhAlate hoM, baccoMke gAla para cumbana karate hoM, svajana vargakI khabara liyA karate hoM!, dina rAta rUpacaMdanIkI phikrameM marate hoM, to isa saba vaibhavake janma denevAle-dharmako bhUla jAoge kyA ? chI! chI ! chI:, kitanI kRtaghnatA ?, nahIM cAhie ki dharmase nizcita sukha bhogane hueko dharmakI ora na nihAlanA / dharmase dhanavAn bane ho, to phira dharma karo ! ki jyAdaha vaibhava prApta hove, lakSmIpara lobha samudrakA baDhAva agara na rokoge, to samajha lo ! ki mUlase tumhArI sattA ukhaDa jAyagI, isa liye parigrahakA parimANa karo ! lAkha, dolAkha, dasa lAkha, pacAsa lAkha, karoDakA bhI parimANa-niyama karo / dharma, AtmAkI zuddha pariNati para hai, dharmameM kapaTa nahIM calatA, koI daridrakaMgAla, moha tRSNAkI prabala preraNAse karoDa rUpayoMkA niyama rakkhe, aura dharmakI tarpha hAtha pasAre, dharmakI TAMga U~cI rakkhe, to aisI azuddha pariNatise dharmako phosalAnA nahIM hosakatA, kapaTa karake dharmakA vazIkaraNa kabhI na huA, na hogA, zuddha Ama pariNatihI jaba dharmakA mUla bIja hai, to vahAM vaNika vidyAkA bala kucha bhI nahIM cltaa| jitanA parimANa, dravyakA kiyA hai, usase jyAdaha dravya baDha jAya, to pUrvokta sAta kSetroMmeM kharca do, supAtra dAnameM de do, abhayadAnameM de do!, anukampA dAnameM de do!, matalaba ki apane sAMsArika matalavameM mata rkkho| parimANase adhika dravya baDhA, to phira use dharmakI rAhapara kharcanekI dera nahIM lagAnI cAhie, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 dharmavikA. dharmake liye jo kucha paisA kharcanA bola diyA ho, use dera nahIM lagAkara jaldIse kharca denA caahie| dUsareke paise apane pAsa ho, unapara bhI hamArA ikhtiAra nahIM, hai, jisa vakta mAlika mAMganeko Ave usI vakta use vApisa de denA nyAyya hai, to phira dharmarAjA to kahAM mAMganeko AtA hai, ki usa nimitta kharcaneke liye vilamba kiyA jAya ? isa liye dharma saMbaMdhI kharca phaurana kara denA cAhie, dharmakA paisA jaharake samAna hai, dharmakA paisA khAnese lakSmIkA sattAnAza hojAtA hai, aura paralokameM duranta narakakA atithi ( mihamAna ) honA paDatA hai, kahA hai"bhakkhaNe devadavvassa paratthIgamaNeNa vA / sattamaM narayaM jaMti sattavArA ya goyamA!" // 1 // artha: jIva, devadravyake khAne aura paradAra gamana karanese, sAtavAra sAtavIM narakakI baDI bhayAnaka vedanAe~ pAtA hai| kisI bhI dharma saMbaMdhI TIpameM jitanA denekA likhA ho, utanA de hI denA cAhiye, bhale pIche TIpa TUTa hI kyoM na jAya, magara dharmakA kAnUna to yaha hai ki TIpa TUTane para bhI likhane anusAra, nipa bAtakI TIpa ho, usameM kharca karadenA caahie| prarvokta sAta kSetroMmeM, vartamAna jamAneke anusAra 'jJAna' kSetrakI puSTi karanI ati jarUrakI samajhate haiN| jJAnakI kamIse hI jaina zAsanakI kImata kama ho gii| hIreko, loga kAca samajhane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 141 lge| janA loga, lai uDAnemeM jitanA kharca karate haiM, utanA kharca jJAnakI tarakkIke liye kareM, to kyA bAkI rahe ? / jaino ! khayAla karo!, jAgo, samajho! aba vaha vakta nahIM rahA, ki naye naye maMdira baMdhavAye jAya, aura sAdharmika vAtsalyameM nahIM nahIM motIcUrake jimanameM kharca kiyA jaay| jamAnA palaTA hai, bApa dAdAoMkI badaulata maMdiroMkI kamI nahIM hai, kamI jJAnakI hai, kamI vivekakI hai, isIse jaina jAti, dina pratidina kSINa hotI calI jA rahI hai, najara karo! bhAiyoMko samhAlo !, guru mahArAjako sukhazAtA pUchaneke sAtha hI bhAiyoMko bhI sukhazAtA pUcho ? / bharatI ho, vahAM mata bharo! na ho vahAM bharo !, kama ho; vahAM bharo!, Avazyaka ho, vahAM bharo!, viveka rakkho ! jAtike jana, becaina kyoM rahane cAhie~ ?, unheM sukhI karanemeM madada kyoM na denI cAhiye ? / " peTa bharA bhaMDAra bharA" aisI murkhatA mata rakkho !, do roTI khAte hoM, to eka roTI, AdhI roTI bhI tu. mhAre bhAIko do / bhAiyoMko bhUkhe rakhakara, bhAiyoMkI daridratAduHkhAvasthApara upekSA kara, akele udarambhari, kuzimbhari Amambhari honA adhamoMkA kAma hai / vyApArameM dharmakA bhI kucha hi. ssA rakkho, aura jo kucha dharma saMbandhI dravya paidA ho, use, jAtikI kaMgAla dazAke dara karaneke kAmameM kharcA ! / jAtikI daridratA jabataka nahIM haTegI, vahAMtaka sAmAjika-sAmudAyika balakI AzA hargija nahIM rakkhI jA sakatI, aura sAmAjika balake a. bhAvameM dharmakI bhI durdazA honI susaMbhavita hai, isaliye, " jAtikA dAridya kaise dUra ho ? " isapara atyaMta dhyAna denekI jarUrata hai| haraeka kAmameM aisI pravRtti karanI cAhie, ki bhAIyoMko bhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dharmazikSA. kucha milA kare, samajha sako to samajha lo !-" jAtikA uddhAra kaise ho, " yahAM isa viSayako koI pradhAnatA nahIM dI gaI hai ki laMbA cauDA vivecana kare, kintu prasaMgopAtta bAteM batAI jAtI haiN| zAsana premiyoMpara aisA vAtsalya karo ki unakI jindagI, cainase cala sake, aura yahI vAstavameM sAdharmika vAtsalya hai / eka dina bhara peTa laDDa jimAnese sAdharmika vAtsalya nahIM hotA, vakta dekho ! samaya dekho !, jahAM kharcanekI atyAvazyakatA hai, vahAM dRSTi na lagAkara sAhamIvacchalake bahAnese peTa pUjAmeM phijUla dravya barabAda kara dete ho, yaha kitanI aviveka ceSTA ? / eka dinake liye bharapeTa, taraha tarahake divya bhojana jimAneke banisbata garIboMkI-daridra zrAvakoMkI jindagIke liye roTI zAkahIkA baMdobasta karanA umadA sAhamivacchala hai| khajAnemeM paisA na rahatA ho, kadane lagatA ho, to jagaha jagaha choTI moTI pAThazAlAe~ sthApo !, baDe baDe gurukuloMko prakaTa karo !, jJAna caityake AlizAna makAnAta baMdhavAo!, jIrNa jinAlayoMkA uddhAra karo!, prAcIna zAstroMko mudraNameM lAke pabalikameM prakAzita karo !, pratyeka zAstrakI-pratyeka granthakI, aneka pratiyA~ likhavA kara naye bhaMDAroMko sthApana karo !, pustakeM saDe nahIM, pratiyA~ kITa bhakSya hove nahIM, isakI phikra rakkho !, apane apane laDakoMko ilma paDhAo !, ilmake liye dravyake vyayakI ora khayAla mata karo !, vyavahArika zikSaNake sAtha dhArmika zikSaNa di. lAvo !, dhArmika zikSAlayameM bhejakara laDakoMko dharmajJAnI banAo!, saMskRtameM, vyAkaraNa, nyAya, sAhityAcArya banAo !, iMglIzameM ema-ese bhI Age baDhAdo, hindI, baMgAlI, jarmanI, vagairaha bhASAoMke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 143 bhASAzAstrI banAo !, apaneko laDakA na ho, kamaaklakA ho, na paDhatA ho, to dUsaroMke laDakoMko AlimaphAjila banAnekI satata koziza karate raho !, deza bandhuoMke para pavitra prema rakkho !, muni janoMkI vRddhi hove-sAdhu baDhe, aisI koziza karo, zrI saMghapara pUjya buddhi rakkho !, sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA, isa caturvidha saMghakI sevA bhakti karate raho ityAdi kartavyoMmeM dravyakA sadupayoga kara mAnava jIvanakA lAbha lo:, pustakeM chapavAnemeM kharca do!, acche acche mAsika, pAkSika, sAptAhika akhabAroMke pragaTa karanemeM kharca do, kaMjUsa mata ho !, kharca karanA sikho ! phUTI pAI bhI sAtha nahIM le jAoge!, lobha karake dhana bacAte ho, magara yAda rakkho ! eka dina lobha pizAcakI badaulata saba dhanakA nAza dekhoge ! nakhakI taraha lakSmIke bahAvako chedate raho, nahIM to pramAdase skhalanA Anepara jIte nakhakI taraha mUlase lakSmI vinaSTa ho jAyagI, trilokImeM samudra ke pAra kIrtiko phailAnekA mana hai, dharmarAjAko prasanna karanekA dila hai, devatAoMkA prasAda lenekI abhilASA hai, bhava bhava, dAridyako dhUla phakAnekI icchA hai, vinA tapasyA bhI svarga gatiko prApta karanekA manoratha hai, ora mukti nagarIke mArgakA musAphira bananekI cAhanA hai, to dAna vratakA svIkAra karo!, lobhako tilAJjali de do, makkhI cUsa mata ho :, magara yaha bAta. sivAya saMtoSa pakaDe nahIM hogI aura saMtoSa pakaDanAsaMtoSI honA-amuka niyamita pUMjImeM dilakI maryAdA bAMdhanA, yahI isa vratakA matalaba hai| basa ! pA~cavA vrata-bayAna saMtoSa rakhanekA pUrA huaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dharmazikSA. chaThavAM digvirati-guNavata. pAMca aNuvrata batA diye, aba inake guNa-yAnI upakAra karanevAle tIna guNavatoM ke prakAza karanekA avasara hai digvirati, bhogopabhoga parimANa, aura anarthadaNDa, ye, guNavatake tIna bheda haiM / inameM pahilA divirati vrata, dizA oMkI maryAdA bAMdhanekA nAma hai / uttara, dakSiNa, pUrva, pazcima, IzAna, Agneya, naita aura vAyavya, ina daza dizAoM, athavA eka, do, tIna dizAoMmeM gamana karanekI maryAdA karanI cAhiye / yaha vrata, pUrvokta pAMcoM aNuvratoMkA acchA upakAra karatA hai, jaise ki dizAoMmeM amuka hada taka jAnekI pratijJA kara lI, to haddase bAhara, gamanAgamanake abhAva ho jAnese apanI tarphase vahAM ke jIvoMkI hiMsA honI baMda ho gaI, yahI prANAtipAta viramaNa vratakI puSTi huI / tathA niyamita kSetrake bAharake manuSyoM ke sAtha mRSA bhASaNa karanA miTa gayA, yaha mRSAvAda viramaNa vratako dRDhatA milii| aura pratijJAta haddake bAharakI cIjakI corI karanA bhI ruka gayA, yaha adattAdAna viramaNa vratako utte. jana milA / nathA saugandase bAharakI bhUmIkI auratoMke sAtha vi. Saya bhogakA bhI lopa ho gayA, isase maithuna viramaNa vratakA upakAra huA / evaM niyamase bAhara dezameM kraya-vikraya (kharIdanA va becanA) bhI zAnta ho gayA, isase parigraha parimANa vratakA bhI utkarSa huA, isa prakAra, digavirati vrata, baDA upakArI honese zrAvakoMko khAsa AdaraNIya hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 bhaziyA zAstroMmeM gRhastha loga garama loheke gole samAna kahe haiM, isIse to jahAM tahAM unake sira para Arambha kA Dhera ladA hI rahatA hai, isa liye gRhasthAko dharmake mArgameM pahuMcAne ke liye yaha vrata kyA acchA batAyA ki jisase saba kSetroMke Arambha ruka jAya~ / pratijJAta kSetrameM yadyapi niraMtara Arambha hote hI raheMge, taubhI pratijJAke bAharake jIvoMko to abhayadAna mila gayA, nahIM to sarvatra Arambha-hiMsAkA prasaratA pUra kitanA bar3ha jAtA / khayAla karanA cAhiye ki sAmAnya taurase yaha kahanepara ki "amuka dezako lUTa leMge-caupaTa kara DAleMge, " usa dezake logoMko kitanI baDI bhArI phikra jAga uThegI ? bhale hI pIche sAre dezako na lUTe, kintu amuka hI zaharoMko caupaTa kara DAleM / usI taraha niyama rahita AdamI kI tarphase saba kSetroM meM ArambhAdi pApasthAnakoMke daravAje khule rahanese, (bhale hI pIche saba dezoMmeM jAnA na bana Ave, aura hiMsA vagairaha na hoM) usake zirapara pApasthAnaka A hI cuke / niyama karanese to niyamake bAhara vAloMko klezakaSTa nahIM milanese barAbara dharmakI puSTi hotI hai, isameM kisIkA kucha kahanA nahIM ho sakatA / jagatko AkramaNa karatA huA-lobha rUpI samudrakA vega digavirati vAle AdamI se DhIlA par3a jAtA hai-isameM kyA sandeha ? / dizAkA parimANa do prakArakA hotA hai, jala mArga aura sthala mArgakA / jala mArgakA isa taraha-nAva sTImara vagairaha jala vAhana ke jarie itane yojana amuka dizAmeM amuka baMdara amuka dvIpataka calA jAU~ / yadi pavanake unmAda athavA mehake jorase ulaTe cale hue jala vAhanase kahAMkA kahIM calA jAU~, 19 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dharmazikSAto AgAra hai, arthAt pratakA bhaGga na hove / evaM anajAnapanabhUla cUkase kidharakA kahIM calA jAU~, taubhI chuttttii| usI prakAra sthala mArgakA bhI samajha leN| niyamase bAhara dezakI ciTThI patrI akhabAra AveM, to unheM paDhanekI buTTI rakkheM, aura niyamase bAhara deza vAle para ciThI patrI likhanA, kAraNase svIkAra rakkheM / jitanA nibaha sake utanA bojha uThAnA, magara jyAdaha bojha uThA kara nIce paTakanA-girA denA nahIM / deva yAtrA guru yAtrA vagairaha dharma kriyAke liye cAroM di. zAe~ khulI rakkhI jAya, to koI harja nahIM / avvala to sAro jindagI taka yaha vrata pAlanA cAhiye, jindagIbharake liye agara na bana Ave to varSARtu-caturmAsameM to jarUra yaha vrata dhAraNa karanA cAhiye / caturmAsameM paryuSaNA parva Upara hadda bAhara pradezameM, guru mahArAjako vandanA karane yA kalpasUtra vagairaha sunaneko jAnA ho to bezaka ! jAveM, koI harja nahIM, isIse to isa vratake leneke zurUmeM dharma kriyAke liye chuTTI rakkhI jAtI hai| sadA sAmAyika vAle jitendriya muni mahArAjoMke liye to yaha vrata hai hI nhiiN| unheM kisI dizAmeM jAne kA pratibandha nahIM hai, vajaha isakI yaha hai ki sAdhu loga sarvathA nigrantha-niparigrahI aura ArambhoMse mukta haiM, isa liye unakA kahIM para jAnA pApa poSaka nahIM bjtaa| jaise amuka haddameM vihAra karanA hai, usI taraha sarvatra vihAra kareM to koI harja nahIM hai, ulaTA sA. dhuoMseM (jahA~ padhAreMge, vahAM) upakAra hI hogA, ataeva to cAraNa muniyoMkA Urdhva gamana meru parvatake zikharataka aura tiryaggamana rucakazaila taka hotA hai| jo sajjana saba dizAoMmeM jAnekI maryA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamAkSA. 147 dA karatA hai, usa gRhasthako bhI svargameM niravadhi sampadAe~ milatI haiM, isa liye idhara udhara lobhAndha banakara bhAgAbhAga nahIM karanA acchA hai / saMtoSa rakkho ! jo tumhArI takadIra kA hogA, vaha kisI hAlatameM dUsareke hAtha nahIM A sakatA / jo tumhArA hai, vaha tumhArA hI hai, kabhI na kabhI tumhIMko mila jAyagA, dhIraja rakkho ! capalatA mata karo ! sthiratAse socoge to nau nidhiyA~ tumhAre pAsa hI haiM magara cApalase aMdhe bane hue kI najarameM nahIM AtI, isa liye capalatA prakRtiko choDa, dharmako hRdaya kamalameM baiThAo !, aura sthira vRttise saMtoSa vRtti pUrvaka yathocita vyApAra-dhaMdhekA prabandha karo aura isIse Ananda pUrvaka jindagIko isa kadara gujAro ki paralokameM bhI nirmala sampadAe~ milatI raheM / sAtavA~ bhogopabhoga parimANa guNavata. bhoga va upabhoga vastuoMkA parimANa karanA, use bho. gopabhoga parimANa vrata kahate haiN| bhoga, eka hI bAra bhogane yogya-anAja tAmbula tela attara vagairaha cIjoMko kahate haiM / upabhoga, bAra bAra bhogane yogya-vastra gahane ghara bAga aurata vagairaha cIjeM haiN| ina donoM kA parimANa karanA yaha sAtavAM guNavrata hai / jo jo cIjeM kAbila bhogane ke haiM, unakA parimANa karane aura bhogane ayogya-abhakSya cIjoMkA parityAga karane se isa vrata kA pratipAlana hotA hai| sacitta vastue~ yadyapi abhakSya jitanI adhama nahIM haiM. to bhI jIva saMyukta honese dharmAtmA loga unheM nahIM khAte / agara sarvathA sacittoM kA choDanA na bana sake to sacitta vastuoM kA parimANa karanA cAhie ki itanI sacitta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dharmazikSA. cIjeM khAu~gA, jyAdaha nahIM / paMcamI aSTamI ekAdazI caturdazI vagairaha tithi dinoM para sacitta kA bilkula tyAga karanA jarUrI hai| mahone bharameM bAra dina daza dina AkhirameM pAMca dina taka bhI sacitta kA tyAga na ho, to kitanI nirbalatA ? khaira ! magara abhakSya cIjeM hargija nahIM khAnI cAhie~ / sunie ! bAIsa abhakSyoMke nAma 1 vaDa ke pIpala ke 3 pilakhaNa ke 4 kaThaMbara ke 5 aura gUlara ke phala ye pAMca prakArake phala abhakSya haiM / inameM bahuta sUkSma kIDe-trasajIva bhare hue rahate haiM, isaliye inheM dharmAtmA puruSa nahIM khA sakate / 6 madirA 7 mAMsa 8 madhu 9 makkhana / ina cAra abhakSyoM meM tadvarNa asaMkhya jIva utpanna hote haiM / ye cAra mahA vigaya kahalAtI haiM / ina mahA vigayoMse kAma vikAra ko uttejana milatA hai| dakhie ! zarAba kI durdazAmadirA ke pIne mAtra se buddhi naSTa ho jAtI hai, jaise dubhAMgI puruSako sundara aurata choDa de / madirA pAna ke parataMtra dila vAle pApAtmA loga, apanI mAtA ko aurata samajhate haiM, aura apanI auratako mAtA ke samAna jAna lete haiM / madya pInevAle mRDha puruSa ko sva-parakA bhAna nahIM rahatA, yahAM taka ki apane ko svAmI samajha baiThatA hai, aura svAmI ko kiMkara samajha letA hai| zarAbI AdamI, zarAbake jariye se isakadara bebhAna bana jAtA hai ki bAjAra ke bIcameM muDade kI bhAMti leTa jAtA hai, aura usake mu~hameM kune Ake mUta jAte haiN| madyakA vyasanI manuSya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmamikSA. 249 cautare para naMgA ho ke so jAtA hai, aura apanA gUDha abhiprAya bhI phaurana prakAza kara detA hai / zarAbake pInese kAnti kIrti buddhi lakSmI vagairaha naSTa ho jAtI haiM / madyakA pAna kiyA huA manuSya bhUtAviSTa jana kI taraha nAcane laga jAtA hai, aura zokArta AdamI kI taraha raTane lagatA hai, tathA dAhajvarAta puruSa kI bhAMti jamInapara loTane laga jAtA hai| zarAba, zarIrakI nasoM ko DhIlI kara detI hai, aura indiyoM meM glAni pahu~cAtI hai, tathA mUrchA ko janma detI hai, isIliye to madirA ko hAlAhala (jahara) kI upamA denemeM AI hai| Aga ke kaNase ghAsa ke Dhera kI taraha viveka saMyama jJAna satya zauca dayA kSamA vagairaha guNa zarAbase dagdha ho jAte haiM / doSoMkA kAraNa aura ApadAoMkI janmabhUmI-madya, rogAturake liye apathya kI taraha dharmAtmA ke liye varjane yogya hai / aba mAMsa ke doSa batAte haiMjo zakhsa mAMsa khAnA cAhatA hai, vaha dharma vRkSake khAsa mUla -dayAke ukhADa DAlane ko kamara kasatA hai, kyoMki mAMsacIja hI aisI hai ki jIvoMke mArane binA paidA nahIM hotI, aura jIvoMke mAranese hiMsA rAkSasIkA pAMva majabUta hotA hai, tathA dayA naSTa hojAtI hai / dayA naSTa huI to dharmakA mUla rahA hI kahAM ?, aura dharmakA mala nahIM rahanese dharmakI sattA kisa kadara rahegI yaha kahanekI koI jarUrata nhiiN| mAMsa khAtA huA jo manuSya dayAkA pAlana karanA cAhatA hai, vaha sacamuca jalatI AgameM velako ropanA cAhatA hai / jo AdamI mAMsa bhakSaNa karanevAlA hai, vaha bhI barAbara ghAtaka hI hai, isa viSayameM manu kI bhI dekha lIjiye ! rAya" anumantA vizasitA nihantA kraya vikry| saMskartA copahartA ca khAdakazceti ghAtakAH" // 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. dharmAzikSA artha--sammati (anumodana) denevAlA, hana diye prANIke aGgoMkA vibhAga karanevAlA, prANIko hanane vAlA, mAMsako kharIda karanevAlA, mAMsa becanevAlA, mAMsako pakAnevAlA, mAMsa parosanevAlA, aura mAMsako khAnevAlA,ye saba ghAtakake zumArameM haiN| mAMsa niSedhaka aura bhI zloka manukA dekha lIjie !"nAkRtvA prANinAM hiMsAM mAMsamutpadyate kvacit / na ca prANivadhaH svargyastasmAn mAMsaM vivrjyet||1|| prANioM kI hiMsA kiye biduna kisI hAlatameM mAMsa paidA nahIM ho sakatA, aura prANI vadha kisI sUratase svargajanaka hai hI nahIM, isa liye sukha-duHkhake prApti-parihArako cAhanevAlA sajjana kisI vakta mAMsakA Adara na kare, itanA hI kyoM ?, balki dUsare se marAte hue pANioMko bacAveM / yadyapi pUrvokta manu zlokase ATha prakArake ghAtaka batAye gaye, magara laMbI najarase khayAla karane para mAMsa bhakSaka hI avvala ghAtaka mAlUma paDatA hai, kyoM ki ghAtaka (prANIko mAranevAlA) puruSa, prANI gaNako kAheko mAregA, agara mAMsAzI na hoNge| mAMsa bhakSiyoM ke liye to prANI hatyA hotI hai| jaba prANI hatyAke pradhAna nimitta-asAdhAraNa kAraNa mAMsa bhakSI hI hai, to pradhAna ghAtaka bhI mAMsa bhakSI hI kahe jAya to kyA harja hai ? / jisake a. ndara paDe hue miSTAnna bhI viSThA rUpa ho jAte haiM, aura amRta bhI mutrarUpa bana jAtA hai, usa pApI peTa ke liye-nAlAyaka zarIra ke liye kauna aklamaMda pApakA AcaraNa kare ? / jinake mu~hase yaha nikalA ki "mAMsa bhakSaNameM doSa nahIM hai"| unake zikSaka-upAdhyAya, kaThina chAtIvAle-kaThora hRdayavAle hone cAhie~ / mAMsabhakSI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 151 durmati AdamI kI buddhi, zAkinIkI bhAMti pratiprANIko mAranemeM pravartatI hai| jo mUrkha loga, acche acche umade divya bhojyakhAdya padArtha rahatepara bhI mAMsa khAnemeM pravartate haiM, ve sacamuca amRta rasako choDa kara viSa (jahara) khAnemeM pravartate haiM / mAMsa bhakSaNakA kyA jyAdaha doSa batA ? / mAMsa bhakSaka narAdhama yaha jAna hI nahIM sakatA ki "nirdayako dharma nahIM hotA, aura mAMsa bhakSI dayAlu nahIM hotA" / agara yaha bAta mAMsAzI jAne, tababhI dayA dharma kA upadeza nahIM kara sakatA, kyoMki mAMsa bhakSaka ke hRdayameM prAyaH yahI sphurAyamAna rahatA hai ki-"mere jaise saba mAMsa bhakSaka, ho jaayN"| isIliye kitanehI mAMsAzI upadezaka paMDita loga mAMsa nahIM khAnekA upadeza nahIM dete, kiMtu " svayaM naSTA durAtmAno nAzayanti parAnapi" isa kahAvatakI saDaka para calate haiN| kitane hI ajJAnI loga to deva pit aura atithi takako bhI mAMsa dete haiM, inameM unakA kyA doSa nikAle ? kiMtu una bhole-logoMko ThaganevAle vidvAn hI gunahagAra haiM, dekhie ! isa bAta para sammati denevAlI manusmRti"krItvA svayaM vApyutpAdya paropahatameva vA devAn pitRRzcArcayitvA khAdan mAMsaMna duSyati // 1 // arthaH-kharIda kara ke athavA khuda paidA kara ke cAhe dasare kI tarpha se upahAra meM prApta huA mAMsa, devatAoM, vA pita logoM ko caDhAkara khAtA huA manuSya doSI nahIM ho sktaa| magara yaha bAta ajJAnatA se bharI hai / khuda hI ko prANi ghAta se paidA honevAlA mAMsa khAnA nindanIya karma hai, to devatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dharmazikSA. pita logoM ko mAMsa caDhAne kI kyA bAta karanI ! / devatA logoM ke zarIra jaba dhAtu rahita haiM, aura ve kavala AhAra nahIM karate to phira mAMsa nahIM khAne vAle unheM mAMsa kalpana karanA yaha kitanA moha ? / pitR loga to apane puNyapApAnusAra gati ko prApta kiye hue nija karmakA phala bhogA karate haiM, aura putra ke kiye hue puNya meM serattIbharabhI phAyadA jaba nahIM uThA sakate to phira unheM mAMsa DhaukanA yaha kaisA pApakarma ? / pakkI bAta hai ki putrakA kiyA puNya pitA ke Age upasthita nahIM ho sakatA, kahAM dekhA-nIMba vRkSa para kiyA huA siMcana AMba peDako phala paidA karade ? / acche sa. tkAra ke lAyaka-atithioMko naraka kA hetubhUta mAMsa parosanA yaha kama zaramakI bAta nahIM hai / mantra karake saMskRta huA bhI mAMsa narakAdi durgatikA kAraNa hai, isameM koI sandeha nahIM / agara mantra ke prabhAva se mAMsabhakSI manuSya mAMsa bhakSaNa ke pApase chuTa jAtA ho, to phira saba prakAra ke pApa karma karake pApI bane hue-narakagati ke atithi bane hue loga, pApanAzaka mantra ke smaraNa mAtra se pApa rahita-sugati ke lAyaka kyoM na ho jAyeMge / pApanAzaka mantrake smaraNa mAtrase mahA pApI AdamI, agara kRtAthe ho jAte hoM, to zAstrameM saba pApakarmoM kA jo niSedha kiyA hai, vaha nirarthaka ThaharegA, kyoM ki mantramAtrase sabhI pApoM kA nAza jaba ho hI jAyagA, to phira krUra karma karanemeM kyA harja hogA, magara yaha saba pralApa hai| mAMsakI utpatti jaba prANI vadhake tAlluka hai, to hiMsAmaya mAMsa bhakSaNa, kisI hAlatameMkisI sUratase phAyadAmaMda nahIM ho sakatA, yaha niHtandigdha bAta hai / kaccI pakI aura pakAtI hui mAMsa peziyoMmeM, ananta nigodajIvoM kA satata utpAta huA karatA hai, yaha Agama siddha bAta vizvAsa meM le ke kabhI mAMsa bhakSaNa tarapha nigAha nahIM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhazikSA. 113 karanA / itanA hI nahIM balki mAMsAzI logoM ko upadeza de ke pavitrAhArI banAnA cAhie / hamArI samajhameM alpajJa amaryAdI kuzAstrakAroMne haTha kara ke mAMsa bhakSaNakA upadeza calA diyA hai / usake barAbara kauna nirdaya kahA jAya, jo narakakI agni jvAlAkA indhanabhUta-mAMsabhakSaNase apanA mAMsa puSTa karatA hai / saca pUchie ! to manuSyoMkI viSThA se apane zarIrakA poSaNa karatA huA zUkara acchA hai, magara prANighAta se paidA honevAle mAMsakA sevaka puruSa acchA nahIM / zukra ( vIrya) aura zoNita ( khUna ) se paidA hue-viSTAke rasa se vardhita hue mAMsako, AdamI ho kara-manuSya ho karake bhI khAnA yaha baDI adhamatA hai| jo, manuSya aura pazuke mAMsameM kucha pharka nahIM samajhatA, usake samAna na koI dharmAtmA hai, aura na koI pApAtmA hai| jina logoMke hisAba se mAMsa bhakSa. NakI sAbItI para yaha anumAna calatA hai ki " prANIkA aMga hone se, cAvalakI taraha mAMsa khAnA caahie"| unake hisAba se-gAya se paidA honeke kAraNa, dUdhakI taraha gomUtra bhI pInA hogaa| zaMkha aura haDDI donoM, prANIke aMga hone para bhI jaise zaMkha zuci padArtha hai, aura haDDI apavitra cIja hai, usI prakAra cAvala vagairaha dhAnya bhakSya hai, aura mAMsa abhakSya hai / jo aklake duzmana, prANIke aMga mAtra honese mAMsa va cAvalako eka sarIkhe samajhate haiM, unake hisAbase strItvamAtrase mAtA aura aurata donoM eka sarIkhe samajhane caahieN| isameM kahanA hI kyA hai ki eka paMcendriya-jAnavarakI hiMsA karanese-usakA mAMsa khAne se jaise naraka gati hotI hai, vaise dhAnya khAne se-cAvala gehUM vagairaha pavitra cIjeM khAne se dugati nahIM hoto, kyoMki cAvala vagairaha anna, mAnavoMke liye ku20 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dhazikSA. daratakA bhojana hai, aura mAMsa rAkSasIya AhAra hai / mAMsabhakSI aura dhAnyabhojI prANiyoMkI zArIrika prakRtimeM bahuta pheraphAra pratyakSa siddha hai| mAMsakI paidAyaza aura annakI paidAyazake kAraNoMkA jamIna AsmAna jitanA pharka vyavahArameM mazahUra hai, isaliye dharmAsmA honA cAhanevAloMko mAMsakA sparza bhI nahIM karanA cAhie / mAMsa bhakSaNake viSayameM jyAdaha vicAra dekhanA ho to hamAre guruvarya pUjyapAda zAstravizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUri jI mahArAjakI pustaka ahiMsAdigdarzana dekha leN| makkhanake doSaantarmuhUrttake bAda makkhanameM bahuta sUkSma jIvoMkI rAzi paidA hotI hai, isaliye makkhana abhakSya hai / eka jIvako mAranemeM kitanA pApa lagatA hai, to jIvoMse bhare hue makkhanako dayAlu loga kaise khA sakate haiM ? / madhuke doSaaneka jantu samUhako mAranepara paidA honevAlA madhu (zahada ) bhI kAbila khAneke nahIM hai / saca pUchie ! to zahada eka makkhiyoM va bhauroMkI lAra svarUpa hI hai| aisI nindanIya cIjako kauna aklamaMda istimAla kara sakatA hai ? / eka eka puSpase rasa pIkara makkhiyA~ jo vamana karatI haiM, vaha jUThA zahada kisa aklamaMdako rocaka ho sakatA hai ? / jisake rasake AsvAdase narakakI bhayaMkara vedanAe~ pAyI jAtI haiM, vaha zahada bho ra madhura kahA jAya, to duniyAmeM amadhura cIja kauna ThaharegI? kyA Azcarya kI bAta hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA ki makkhiyoM ke mu~hase girA huA ucchiSTa zahada bhI deva snAnameM loga lagAte hai ? // rAtribhojanake doSarAtako niraMkuza saMcarate hue-preta pizAca vagairahase ucchiSTa hotA huA anna dharmAtmA loga nahIM khA sakate / mAre ghora aMdhereke rAtako anna paDate hue jIva nahIM dikhAi deneke kAraNa, rAtribhojana nahIM karanA cAhie / dinake prakAzameM jitanI sAvadhAnatA khAte vakta rakkhI jA sakatI hai utanI sAvadhAnatA rAta ko hargija nahIM rakhkhI jA sakatI / bhojya vastuoMmeM cIMTI agara girI ho, to dinameM mAlUma paDa sakatI hai, magara rAtake vakta to bhojanameM jaharI jIvoM taka kA bhI bhAna nahIM rahatA, aura jaharI jIboM va khAnevAloMko nukazAna kyA garaNa takakI haddapara pahu~canA paDatA hai, isameM kyA sandeha ? / dekhie ! cIMTI buddhikA ghAta karatI hai / jU, jalodara paidA karatI hai / makhkhI vamana karAtI hai| makaDI, kuSTa roga jagAtI hai| kaMTaka (kAMTA) aura lakaDIkA TukaDA, galemeM pIDA utpanna karatA hai| zAka vagairahameM girA huA bicchU tA. luko toDa DAlatA hai| aura galemeM laga gayA huA vAla svara bhaMgake liye hotA hai, ityAdi rAtribhojanake doSa sabako pratyakSa vidita haiN| rAtribhojanake liye jainAcAryoMkI hI nahIM balki aura dharmAcAryokI bhI sApha manA hI hai| dekhie ! vaidika dharmake vAkya" trayItejomayo bhAnuriti vedavido viduH / tatkaraiH pUtamakhilaM zubhaM karma samAcaret " // 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. " naivAhatirna ca snAnaM na zrAddhaM devatArcanam / dAnaM vA vihitaM rAtrI bhojanaM tu vizeSataH" // 2 // " devaistu bhuktaM pUrvAnhe madhyAnhe Rssibhistthaa| __ aparAnhe ca pitRbhiHsAyAnhe daityadAnavaiH" // 3 // " sandhyAyAM yakSarakSobhiH sadA bhuktaM kulochaha ! / sarvavelAmatikramya rAtrau bhuktamabhojanam" // 4 // " hnnaabhipdmsNkocshcNddrocirpaaytH| ato naktaM na bhoktavyaM suukssmjiivaadnaadpi||5|| arthaH sUrya, Rg yaju sAma ina tIna vedoMke tejaH svarUpa hai / usake kiraNoM se pavitra huA-saba kAma karanA cAhie / rAta ko sUrya na honese khAnekA kAma karanA dharma viruddha hai / rAtako Ahuti snAna zrAddha devapUnA aura dAna nahIM karanA, aura bhojana to vizeSa rItise-hargija nahIM krnaa| pUrvAnhameM devatAoMne khAyA, madhyAnhameM RSiyoMne, uttarAnhameM pitRoMne, zAmako daitya-dAnavoMne, aura sandhyA ke vakta yakSa-rAkSasoMne khAyA / isaliye saba velAoMko choDakara rAtako jo khAnA hai, so abhojana hai-dharma nItise barkhilApha hai| isa zarIrameM do kamala hai-eka hRdayakA kamala, dUsarA nAbhikA kamala / hRdayakA jo kamala hai, vaha adhomukha hai, aura nAbhikA kamala Urdhvamukha hai| ye donoM kamala sUrya ke asta ho jAne para saMkucita ho jAte haiM, isa liye, aura sUkSma jIvoM ke, bhI bhakSaNa kA prasaMga honeke kAraNa sUryAstake bAda nahIM khAnA caahie| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. haiM, ana / rAtako nahIM sacamuca sAMgA hai| dina va rAtA meM pandraha vAle loga Adhe paccha vinAkA __ jIvoM ke Dherase saMbaMdha rakhate hue rAtribhojanako karanevAle logoMko adhamoMke zumArameM zAstrakAroMne ginA hai| dina va rAtako jo khAtA hI rahatA hai, vaha sacamuca sIMga aura puccha vinAkA pazu hI hai| rAtako nahIM khAnevAle loga Adhe dina ke upavAsI haiM, ataeva mahInemeM pandraha divasa ke, varSameM Adhe varSa ke, aura sAre jIvana meM Adhe jIvanamA ke upavAsI hai, yaha vinA zAstra pramANa ke svAnubhava siddha rAtribhojana parihArakA phala hai / rAtribhojanake pApakA duranta phala-ullU kauA billI sA~pa suara giddha bicchU vagairaha bhayaMkara durgatiyA~ haiN| dekhie! mArkaNDaRSi kyA kaha rahe haiM"astaM gate divAnAthe Apo rudhiramucyate annaM mAMsasamaM proktaM mArkaNDena maharSiNA" // 1 // arthaH-divAnAtha (sUrya) asta huA ki pAnI rudhira ke samAna huA, aura anna mAMsa ke samAna bhayA, yaha bAta mAkaNDa RSine kahI hai| aura bhI"mRte svajanamAtrepi jAyate sUtakaM kila / astaM gate divAnAthe bhojanaM kriyate katham // 1 // artha:-svajana-svavargIya manuSya mAtra ke mara jAne para bhI sUtaka lagatA hai, to bhalA yaha to divAnAtha jagatkI cakSu loka bAndhava hai, to isake asta ho jAne para khAnA kaise ho sakatA hai ? isaliye rAtribhojana kA parityAga karake dinabharake bhojanase saMtoSI rahanA, yaha mAnava jIvana ke sudhArakA eka aMga hai / dhanya hai una mahAtmAoMko, jo dina ke prArambha kI do Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dhamezikSA ghaDI choDakara hI bhojana zurU karate haiM, aura dinake avasAnake do ghaDI pahale bhojana baMda kara dete haiN| gyArahavA~ abhakSya dvidala-- dharmAtmAoMko kacche gorasa ( dUdha-dahI-chAcha vagairahA) ke sAtha dvidala-dodala vAle-maMga maTha caNA Adi (pakA ho yA kacA ho) anna kabhI nahIM khAnA cAhie / bahutere jaina nAma dhArI bhI loga, khicaDIke sAtha garama nahIM kiyA huA dahIchAcha khAnemeM Asakta rahate haiM, magara zAstra dRSTise yaha pApa bhojana hai| hamArI najarase jIvotpatti nahIM dikhAI denese abhakSya cIjoko bhakSya mAnanA yaha ajJAnatA hai| hamArI kSudra-sthUladRSTi sU. kSma-atisUkSma jIvoMkA pratyakSa nahIM kara sakatI, aura isIliye abhakSya padArthoM meM jIvoMkA abhAva mAnanA bhI nahIM ho sakatA / Apta pravacana hI jaba abhakSyoMmeM jIva sattA sAbIta kara rahA hai, to ( bhale hI hamArI sthUladRSTi jIva sattA ko na dekhe ) hameM isa viSayameM rattIbhara bhI zaMkA rakhanekA sthAna nahIM mila sakatA / ananta padArtha aise haiM ki jinheM hama hamArI najarase nahIM dekhate hue bhI be dhaDaka svIkAra karaneko taiyAra hai, to phira abhakSyagata jIvoMne kyA aparAdha kiyA ki jinake mAnanemeM, Apta-pravacana jaisA majabUta sabUta rahate para bhI hama hicakate haiM ? / gyAraha abhakSya batAe / bAkIke gyAraha abhakSya ye hai 12 barapha 13 nazA 14 ole 15 maTTI 16 bahubIjaphala 17 saMdhAna ( AcAra ) 18 baiMgaNa 19 tucchaphala 20 ajJAtaphala 21 calitarasa 22 anaMtakAya / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ valiyA. battIsa anantakAya1 suranakaMda 2 vajrakaMda 3 harIhaladI 4 sitAvarI 5 harA narakacura 6 adraka 7 birayAvalI 8 kuMvArI-guMvArapAThA 9 thora 10 harigiloya 11 lassana 12 bAMsakarelA 13 gAjara 14 luniyA kI bhAjI 15 loDhiyA kI bhAjI 16 girikarNikA 17 pattoM ke kuMpala 18 kharasuA 19 thegI 20 harAmothA 21 loNasukhavalI 22 bilahuDA 23 amRtavelI 24 kAMdAmUlA 25 chatraTopa 26 vidala ke aMkura 27 bathave kI bhAjI 28 vAla 29 pAlaka 30 kulI AmalI 31 AlUkaMda 32 piMDAlU ye, battIsa anantakAya yukta bAIsa abhakSya kadApi nahIM khAne cAhie~ / maranA eka hI bAra hai, magara pApa karake jIvanako samhAla lenA acchA nahIM / saMsArameM khAneke liye saiMkaDoM cIjeM, jo ki abhakSya-pApapoSaka nahIM haiM, maujUda hai, to phira niSiddha vastue~ kyoM khAnA ? / roTI zAka dAla kahI dUdhapAka malAI ha. lavA purI kacaurI miThAI pakauDo rAyatA laDDa peMDA motIcUra vagairaha divya bhojanoMse pUrI tRpti-pUrA svAda jaba mila jAtA hai to abhakSyoMkA sparza kyoM karanA ? / harI vanaspattiyAM bhI saMsArameM bahuta haiM ki jinakA svAda divya amRtako bhI bhUlAnevAlA hai, aura abhakSyakI bhAMti pApapoSaka nahIM hai / Ama kelA nAraMgI sapharacaMga dAkSa kharabUjAM amarUda-tarabUja vagairaha rasamaya vanaspatiyoM se kyA abhakSyoMkA svAda pUrA nahIM paDa sakatA hai ? / tarakArI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. banAneke liye, choDa abhakSyoMko aura vanaspatiyAM kyA nahIM haiM ? / saca pUcho to kakaDI turaI paravala cibhaDA dudhI bhIhI karelA bhAjI phalI kaMTolA vagairaha svAdiSTha tarakAriyoMke sAmane abhakSyoMkA svAda kucha bhI nahIM hai| abhakSya cIjeM svAdiSTa lago, to bhI unheM durgatike hetubhUta samajha choDanA lAjima hai / kyoM ki itara vanaspatiyoMkI apekSA abhakSya-ananta kAyoMmeM jyAdaha kyA bezumAra jIvasattA mAnI gaI hai| munijanoMke liye to sacitta va abhakSya donoMkA sparza karanA bhI niSiddha hai to khAnekI to bAta hI khaaN| " bhogane yogya cIjoMkA parimANa karane se isa vratakA pA. lana hotA hai " yaha pahale kahA gayA hai, aura isI liye caudaha niyama bhI dhAraNa kiye jAte haiN| caudaha niyama kyA hai mAno! duniyA kI sAre saMsAra kI upAdhiyoM ke rokane kA jabaradasta kilA hai / aura kucha jyAdaha na bana Ave to caudaha niyama to jarUra gRhasthoMko dhArane cAhie~ / jinase trilokIke AraMbhapApakarmarUpI lUTeroM se bacanA sahaja hotA hai ve caudaha niyama puNyazAliyoMke manomaMdiroM meM sthAna pAte haiM / caudaha niyamakI vidhi vagairaha dUsarI pustakoM meM se dekha leN| pUrA huA bhogopabhoga parimANa vrt|| AThavA~ anarthadaNDa tyAga guNavata. ATave anarthadaNDa tyAga vratakI pahacAna karanemeM pahale anarthadaMDakA bhAna karanA jarUrI hai / anarthadaMDa cAra prakArakA haiapadhyAna, pApakarmakA upadeza, hiMsAjanaka zastroMkA denA, aura ' pramAdAcaraNa / inameM apadhyAna do prakArakA hai-ArtadhyAna aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 121 raudradhyAna / AdhyAna cAra prakArakA hai-eka, aniSTa-rUpa rasa gandha sparza aura zabdakA saMjoga honepara, usake viyogakA-haTAnekA ciMtana karanA / dUsarA zUla vagairaha vyAdhi Ane para usake haTAne kI ciMtA karanA / tIsarA acche acche bhogya vastuoMkA kabhI viyoga na ho, aisA adhyavasAya karanA / cauthA rAja rAjezvarakI RddhikI prArthanA karanA / raudradhyAna bhI cAra prakArakA hai-hiMsAnubandhI, mRSAnubandhI, steyAnubandhI, aura dhnrkssaanubndhii| hiMsAnuvandhI raudradhyAna vaha hai ki jIvoMke vadha karanekI bhAvanA karanA / mRSAnubandhI raudradhyAna yaha hai ki aneka prakArake mAyA prapaMca karake jIvoMko kleza denekA vicAra karanA / steyAnubandhI raudradhyAna vaha hai-dhana haraNa karake prANiyoMko duHkhI karanekA irAdA rakhanA / dhanarakSaNAnubandhI raudradhyAna vaha hai ki dinarAta dhanake rakSaNa karanekI cintAmeM isa kadara guma honA, ki saba para zaMkAzIla ho ke bure adhyavasAyameM magna rahanA / yaha anarthadaMDakA-cAra prakArakA AttavyAna va raudradhyAna nAmaka prathama bheda huaa| dUsarA bheda-pApakarmakA upadeza / "bailakA damana karo! bailako pITo! / kSetrako kheDo, megha varasa cUkA hai, bonekA vakta calA jAyagA, isaliye phaurana khetakI samhAla lo? / ghoDeko paMDha banAo! vanameM dAvAnala lagA do tAlAbako sUkhA do!" vagairaha pApakarmakA upadeza karanA yaha dUsarA anarthadaMDakA bheda hai / hala talavAra musala churI vagairaha hiMsAjanaka cIjoMko denA, yaha tIsarA anarthadaMDakA bheda / mAre kutUhalake gIta nAca nATaka vagairaha tamAze dekhanA, kAmazAstrameM ramaNa karanA, zarAba zahada, vagairaha pApamaya cIjoMkA sevana karanA, jalakrIDA karanA, hiMDole para hicakI khAnA, zatruke putroMke sAtha vaira-virodha baDhAnA, tathA bhojanakathA, strIkathA, dezakathA, rAjakathA vagairaha bAlaceSTAe~, pramAdAcaraNa hai, yaha cauthA bheda anarthedaMDakA huaa| 21 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. ina cAroM prakArakA anarthadaMDa dharmAtmA zrAvakoMko varjanA cAhie / jahA~ taka manakI pavitratA na huI, vahAM taka dharma-rAjekA praveza manobhavanameM nahIM ho sakatA, isa liye manameM AdhyAna raudradhyAna ko paiThA kara pApakA poSaNa nahIM karanA cAhie / hamezA acche acche vicAromeM ramanA manuSyamAtrakA pharja hai| kisIpara burA vicAra karanA, yaha sacamuca manuSyatvakI gaddIse nIce utara jAnA hai / vAstavameM kahA jAya to saMsArameM koI kisIkA duzmana nahIM hai, to phira kisa para IrSyA virodha dveSa krodha karanA cAhie, aura apanI AtmAmeM tAmasika prakRtikA pA~va ThaharAnA cAhie? / ba jarie purAtana karmake loga zatru mitra hote hai / jaisI apanI pravRtti hotI hai, vaisA asara dUsarepara paDatA hai, isa liye kahanekA matalaba yaha hai ki prema yA dveSako janma denA apane tAlluka hai / jaba yahI bAta hai, to apane dilako ekadama uddhata nahIM banAke sattva prakRtise raunakamaMda banAnA cAhie / gama khAnA yaha aklakA pahilA pratiphala hai / jo zakhsa gama khAnekA vyasanI hai, use AphatoMkA vega uThAnA nahIM paDatA / haraeka pratikUla kAmake prasaMgapara gama khA ke hRdayako samajhAnA cAhie ki dveSarupI andhakArase andhA na bane / saba kAma nizcaya nayase jaba karmake tAlluka haiM, to phira dhanakI paidAyazake liye mAnasika sthiti kociMtArUpI dhUvese kyoM malina krnaa?| zuddha dilase apanI jindagI kA vicAra karo! aura nItipUrvaka vyApAra dvArA dhana paidA karo, magara atyaMta mohadazAmeM kyoM pha~so ! / mRDha banake ArtadhyAna karanese koI kAryakI siddhi nahIM hotI, kAryakI siddhi udyamapara nirbhara hai, to viveka pUrvaka--sacaprakRtiko Age dharakara aisA ucita ciMtana karo ki AtmAmeM / timirakA jora baDhane na pAve, aura dhana paidA karanekA rAstA sUjha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSa. 163 163 jAve / saMsArameM jitanA kleza virodha jhagaDA bakheDA krodha dveSa janma letA hai, vaha prAyaH dhanakI prAtirUpa pradhAna matalabakI hAnike saMbaMdha hotA hai / sthiratA devIkA zaraNa leke yaha bhAvanA jarUra rakhanI cAhie, ki "kisIkA kiyA burA kadApi nahIM hotA, yadi apanI AtmA para sadbhAgyakA teja dIpa rahA hai| jo cIja hamArI hai, vaha hamArI hI hai, usa para devatA taka kA bhI AkramaNa nahIM ho sakatA / isaliye lAbha ho, yA ToTA ho, mAre AnaMdake phUlanA nahIM cAhie, aura duHkha rUpa timirase aMdhA nahIM honA cAhie / komala dilase saMsArake kAma karatA huA gRhastha bhI saMsAra bandhanako barAbara DhIlA kara detA hai, isameM koI saMdeha nhiiN| "Ata. dhyAna burA hai, bure karmoMko janma denevAlA hai aura tiryaca gatiko lejAnevAlA sArthavAha hai " aisA samajhakara bure paramANuoMko manameM dAkhila hone na deN| mArane pITanekI durbhAvanA karatA huA manuSya, isa kadara kliSTa kA~ko bAMdhatA hai ki jinase naraka Adi durgatikA mihamAna hue sivAya nahIM rahatA / saba kucha jaba karmake tAlluka haiM-koI svatantra ho ke bhalA burA nahIM karatA, to kise mitra mAnA jAya kise duzmana kahA jAya ? / mAranA pITanA bigADanA to dUra hai, magara usakA raudra adhyavasAya hI mArane pITanekI kriyAkA pApa paidA kara baiThatA hai, to phijUla mana pariNatiko kyoM vigADo? aura narakagatiko jAne kI TIkaTa kyoM lo?| pApakarmakA upadeza karake phijUla karma bAMdhanA yaha aklamaMdI nahIM hai / jisameM apanA matalaba na ho-apanA prayojana na ho, usa kAmameM-jo ki pApase bharA hai-upadeza de kara preraNA kara ke pApakA bhAgI bananA yaha kevala mUrkhatA kA namUnA hai / hA~ a. panA matalaba ho, apane svajana-kuTuMba saMbandhI prasaMga A paDA ho, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 pazikSA. to bAta nyArI hai, kyoM ki gRhasthoM ko dAkSiNya kI jagaha para saba vyavahAra calAnA paDatA hai, magara jahA~ dAkSiNyakA sthAna nahIM hai, vahAM phijUla pApakarma kA upadeza nahIM karanA, aura hiMsAjanaka cIjeM nahIM denA / pUrvokta pramAdAcaraNa vivekI jana nahIM karate / saMsArakI vicitra-nAnArUpakI ghaTanAe~ nihAlI jAya~-una tarpha nigAha kI jAya, to eka prakArakI yaha nATakazAlA hI pratIta hogI, kyoMki anAdi kAlase naye naye pAThakA khela karate hue prANIgaNa citra vicitra Azcarya ghaTanAoMmeM rama rahe haiN| rAta thoDI aura veSa jyAdaha / thoDI to AyukI sthiti aura manorathoMkA koI thAha nahIM / aisI bhayaMkara bhava sthiti kI tarapha khayAla de ke pramAdAcaraNoMse haTajAnA cAhie / indriyoMke vaza ho ke prANiyoMne baDA kaSTa uThAyA, aura uThAte bhI jA rahe haiM, to aba saceta honekA samaya hai| yoM hI bAlalIlA hamezA rahA karegI to soco ! bhava se chuTakArA kaise hogA, aura paramAnanda dazA kaise pAoge ? / jo cIjeM bAhya dRSTise ramaNIya mAlUma paDatI haiM, ve hI antardRSTi se dekhoge to niHsAra rUpase mAlUma paDatI huI vairAgyakA janma deNgii| Upara UparakI sthUla najarase viSayAndha nahIM bana kara Atma tatva para citta lagAnA caahie| jyoM jyoM antardRSTi ko rozana banAte caloge, tyoM tyoM purANI pravRtti bAlalIlA-mUrkha cezA hI bhAsegI, aura paugalika viSayoMkI raunaka jaharake rasa sarIkhI jAnoge, basa ! kyA kaheM, samajha sako to samajha lo !, anarthadaMDa kaisA burA hai, lekha gauravake bhayase jyAdaha nahIM baDhAte / pUrA huA tIsarA guNavata-AThavA~ anartha daMDavrata / // guNavrata khatama hue / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhazikSA. 165 zidAvrata. node navA~ sAmAyikavata. ho gaye tIna guNavrata / aba cAra zikSAvratoMkA avasara hai| unameM pahilA sAmAyika vratakA svarUpa batAte haiM do ghaDI taka rAgadveSa kA parihAra karake nirupAdhi-samabhAvameM rahanekA nAma hai-sAmAyika / sAmAyika zabda kI anvarthatA haisama yAnI rAgadveSase rahita bane hue ko, Ayo arthAt jJAnAdi saMpadAkA jo lAbha, yAnI prazamasukhakI prApti / yaha artha yadyapi samAya zabda ii kA huA, tathApi samAya zabdase svArtha ( usI zabdake artha ) meM ikaNa pratyaya Anese sAmAyika zabdakA bhI vahI artha samajhanA cAhie / athavA samAya yAnI prazamasu khakI prApti hai prayojana jisakA, vaha sAmAyika hai, isa prakAra bhI prayojana arthameM samAya zabdase ikaNa pratyaya milAne para sAmAyika zabdakA artha ho sakatA hai| sAmAyikameM baiThA huA gRhastha sAdhu jaisA hai, isameM kyA kahanA ?, isI liye to sAmAyikameM baiThe hueko deva snAtrapUjA karanekA adhikAra nahIM hai, kyoM ki bhAvastava kI prApti ke lie dravya stava kA avalambana karanA paDatA hai / sAmAyika karane para to bhAvastava jaba prApta ho hI jAtA hai, to phira ( sAmAyikameM baiThe hueko) deva snAtrapUnA karanekA koI prayojana nahIM dekhate / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 amiihiiN4/ sAmAyika leke samabhAvase prasanna mu~hase khuzadilase aura zarIrakI acapalatA pUrvaka dharmazAstra paDhanA cAhie / saMsArakI bezumAra duHkhamaya upAdhiyoMse chuTakara nivRttikI saDaka bhUta sAmAyika prApta huA, tahAM bhI yadi sAvadha pravRtti kA AkramaNa hotA rahe, vikathA pi. zAcI kI paravazatA meM jhukanA paDe, mAyAdevI kI prapaJca jAlameM pha~sanA paDe, krodha dAvAnala meM jhampApAna khAnA paDe, abhimAnaajagara kA grAsa honA par3e, aura lobha rUpI sA~pase mucchita honA paDe, to phira kahA~ ronA / sacamuca yaha tAlAba prApta karake bhI pyAsA rahanA hai, agara sAmAyika--bhavana meM ghusakara ke bhI saMsAra kI garmI kA dUra haTanA na ho / ____ apAra saMsAra mahAsAgara meM bar3I muzkilIse nara bhava ko pA kara jo manuSya viSaya sukha ke taraMgoM meM cakkara khA rahA hai, aura do ghaDI taka bhI Atmazreya nahIM sAdha sakatA, vaha samudrameM girane para mile hue nAva ko choDa patthara pakaDanevAle jaisA mahA. mUrkha hai / vahI paMDita hai, jisane apanA paramArtha saadhaa| vahI vidvAn kahA jA sakatA hai, jo saMsAra ke viSayoM ke phaMdeMmeM nahIM pha~sA / pothe paDhane mAtrase paMDitAI nahIM kahI jA sakatI, kintu zAstravidyAke mutAbika sadAcAra pAlanese saccI paMDitAI milI kahI jA sakatI hai| "jJAnasya phalaM viratiH" jJAnakA phala hai virati-viSayoM se-duSpravRttiyoM se virAma pAnA-dUra haTanA / jJAna prApta huA, para AcAra acchA na huA to vaha jJAna kisI kAmakA nahIM, ulaTA bhava bhramaNakA hetu hI banatA hai / vaha kama aklakA bhI AdamI stutipAtra hai, agara acchI pravRtti pUrvaka paramAtmA kI paricaryA karatA ho, magara vidvAn ho ke bhI upadezameM acchI acchI bAteM batA ke agara durAcAroMmeM ramaNa kiyA karatA ho, to vaha AlAdarjekA mUrkha hai-phUTI kismatakA AdamI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamAzikSA. 127 hai| jJAnake dIpane para bhI jo manuSya bhavakUpameM giranekA kAma kare, to vaha sacamuca jAna bujha kara hI apane gale para churI pheranekA kAma karatA hai| yaha pakkA samajheM ki kevala jJAna mAtrase kyA hogA? / vaidya puruSa kI vaidyavidyA vaidyakA kyA upakAra karegI-vaidyako Arogya para kaise pahu~cA degI ? yadi vaidya vidhi pUrvaka auSadhako istimAla na kregaa| tairane ko jAnatA huA bhI AdamI yadi tairanekI kriyAko amalameM na lAyagA, to usakA jJAna use jalake pAra kaise pahu~cAyagA ?, isaliye jJAna jyAdaha ho yA kama ho, kriyA agara acchI hogI-caritra pavitra hogA, to samajha lo! vaha mahAtmA hai| jJAnake vinA bhI caritrakI pavitratAse mahAtmA bana sakatA hai, magara caritrake binA sirpha jJAna se jJAnI nahIM bana sakatA, isaliye caritrakI zuddhi karanA mAnava jIvana kA avvala uddeza hai, isI se AdamI bhava samudrakA pAra le jAne vAlI sTImara pA sakatA hai aura usapara barAbara ArohaNa bhI kara sakatA hai| caritrakI zuddhi-jIvanakI pavitratA sad vicAroMse janma letI hai, basa ! sadavicAroM kA janma kaise paidA ho ? isIliye zAstrakAroMne do ghaDI takakI sAmAyika sthiti batAI hai ki jisa vratameM ArUDha huA puruSa apanI Atmattike sudhAraneke liye-apane jIvanako nirmalatA honeke liye acche acche vicAroM kA janma de sake / dinabhara saMsAra cakrako dhUmAtA rahA puruSa do ghaDI bhI apanI AtmAke liye yadi na nikAle, to kitanI aphasosa kI bAta? jo zarIra hamAre sAtha AnevAlA nahIM hai, usake liye sArI jindagI khatama kI jAya aura khuda apane liye-apanI AtmAke matalabake liye-khAsa Atmika prayojanArtha do ghaDIkA bhI samaya na nikAlA jAya, yaha kitanI vivekakI rozanI ? / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dharmazikSA saMsArakA-vinAzI kSaNika asAra pariNAmameM bhayaMkara, aura virasAvasAna sukha buddhimAn loga nahIM caahte| prekSAvAnoMkI pravRttikA avvala uddeza yahI rahatA hai ki Atmika sacitsukhako prApta krnaa| Atmika sukha pAneke liye koziza karanekA pharja prANI mAtra kA hai-isI liye koziza karake mAnava jIvanakI saphalatA karanA manuSya mAtra kA dharma hai, magara koziza karanA baDA kaThina hai, khaira ! jyAdaha koziza na bana Ave to do ghaDI taka kI sAmAyika hI sahI / pratyeka manuSya pratidina eka sAmAyika to jarUra hI kare / kyA dinabhara kAma karanevAlA manuSya do ghaDIkA TAima sAmAyikake liye nahIM nikAla sakatA ? barAbara nikAla sake yadi dharmakI garaja apane dilameM jora mAra rahI ho / jitanI garaja peTa devatAkI pUjAkI hotI hai, jitanI garaja prANapriyA auratakI hotI hai, jitanI garaja putra-mitrakI hotI hai, jitanI garaja lakSmI devIkI hotI hai, aura jitanI garaja, baDAI mahattva ijjata ohadA vagairaha kI hotI hai, utanI hI kyoM ?, usase AdhI bhI garaja agara dharmakI na ho to aphasosa / saMsArake kAmoMmeM, dinarAta jitanI phikra karanI hotI hai, usake cauthe hissekI bhI phikra dharma ke liye agara na jAga uThe, to phira dharma pyArA kahA~ rahA ? / khayAla rahe ki yadi dharma pyArA na huA, to ghara kI raMDIkA hI pyAra pahale nahIM ThaharegA, kyoM ki saMsArake sukhoMkA bhI pradhAna bIja sivA dharma ke aura koI nahIM hai / jo, dharma ko choDakara sukha pAnekI cAhanA karatA hai, vaha mUrkha nAvako choDa samudra ke pAra pahuMcanA cAhatA hai / vaha, suMdara bhojana rakhane ke yogya sone ke thAla meM rAkha phaikatA hai, jisakI dharma para najara nahIM jaatii| usane paramAnandako prApta karAnevAle amRtako apane paira dhone meM ur3A diyA, jisakA dila dharma para premAla na rhaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA usane bar3e hAthI se jo ki samrATako kAbila baiThane ke kahA jAya, lakaDiyoM kA Dhera uThavAyA, jo Atmazreya saMbaMdhI vicAra karane ko bhAgyazAlI na huaa| vaha kaue~ uDAnemeM ciMtAmaNi ko pheMkatA bhayA, jo ghaDIbhara bhI saMsAra kI Aphata se chuTTI na pA sakA / dinabhara ke puNya pApakA ToTala milAnekA-do ghar3I jitanA vakta jarUra nikAlanA cAhie / " dina dina pApakarma kI kamI hotI cale" isa para khUba dhyAna rkhnaa| daulata ijjata aura bhogasaMjogake baDhAnekI abhilASA baDhatI rahatI hai, aura u. sake liye udyama bhI kamarakasa hotA calA jAtA hai magara AtmasvArthakI siddhi karanekA prayatna to dUra rahA kiMtu svapna bhI nahIM AtA, yaha kitanI ghora nIMda ? / sajano ! do ghaDIkA vizrAma lo!, saMsAra kI mahenata kI thakAvaTa lo !, zAMti pAo!, svastha ho jAo!, Atmacintana karo, kartavya zreNI para AruDha ho jAo !, Atmamalako haTAkara pavitratA prApta karo, aura sadanubhavAnandakI lahariyoMmeM advaita sukha prApta karo, basa ! sAmAyika vrata pUrA huaa| dazavA~ dezAvakAzika vrata. com chaThe digaviramaNa guNavrata meM dazoM dizAoM meM gamana karanekA jo parimANa kiyA ho, usameMse saMkSepa karanA, isa vratakA matalaba hai, itanA hI nahIM. balki prANAtipAtaviramaNa va. gairaha vratoM ko bhI saMkSipta karanA isI vratameM zAmila hai| chaThaveM vratameM jo dizAoMkA parimANa kiyA hai, use yAvajIva zrAvaka pAlA kare / paraMtu khayAla rahe ki chaThaveM vratameM jo bahuta kSetra chuTA rakkhA gayA hai, vaha hamezA to kAmameM nahIM AtA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. dharmazikSA usakA pratidina to kAma nahIM paDatA, isaliye dina dina-pratidina usakA saMkSepa kare, isI prakAra aNuvratAdi meM samajha lenA cAhie / yaha vrata cAra mAsa eka mAsa pandraha dina pAMca dina eka ahorAtra eka dina eka rAta eka muhUna taka bhI ho sakatA hai| dazavA~ vana pUrA bhayA / gyArahavA~ poSadhavrata aSTamI caturdazI pUrNimA amAvAsyA ina parva tithiyoM meM poSadhavata kA Adara avazya karanA cAhie / upavAsa AMbila aura ekAzana karake bhI poSadhatrata ho sakatA hai / ekadina ekarAta ahorAtra athavA amuka dinoM taka poSadha meM baiThA huA manuSya apane kaThina karmoM ko cUrNa kara DAlatA hai| poSadhatrata kyA hai mAno! amuka dinakI maryAdA kA sAdhutva hai| poSadha zabdakA artha haipoSaM yAnI poSaNa, arthAt dharmakA poSaNa dhatte itidhaH yAnI kare arthAta puNyakA-dharmakA poSaNa karanevAlA poSadha hai| jisake dina khuza kismata ke hoM, vahI poSadha karaneko bhAgyazAlI ho sakatA hai| bhavarogako miTAnekA parama oSadha rUpa poSadha zrAvaka loga avazya kareM / puNyaprakarSa kA udaya hotA hai taba hI poSadha vrata kI prApti hotI hai| dIkSA lenA yadi na bana sake topoSadha karake to sAdhupana kI thoDI bahuta khuzabU lenI cAhie, tAki bhavabhramaNa kA kaSTa dUra ho jAya / saMyama para jisakA prema nahIM-dIkSA lenekI jisako ruci nahIM, vaha kama kismata kA manuSya zrAvaka dharma kA bhI adhikArI barAbara nahIM kahA jAtA / kahA bhI hai" yatidharmAnuraktAnAM dezataH syAdagAriNAm " . arthAt munidharmake anurAgI-gRhasthoM (zrAvakoM ko dezataH cAritradharma hai| yahI bAta spaSTa rUpameM batAI hai ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavidhA. 171 "sarvaviratilAlasaH khalu dezaviratipariNAmaH, yatidharmAnurAgarahitAnAM tu gRhasthAnAM dezaviratirapi na samyag " / ____ arthAt " dezavirati pariNAma jo hai, vaha sarvavirati kI abhilASA karake sambaddha hai, yAnI munidharma para anurAga nahIM rakhanevAloM ko dezavirati kA bhI yathArtha lAbha nahIM hai " / sAdhu honA na honA yaha bAta dUsarI hai, magara "sAdhudharma kaba udayameM Ave" yaha bhAvanA to zrAvakoM ko pUrI rahatI hai, pIche bhale hI antarAya balase sAdhu honekA maukA na mile-sAdhutva prApta na hove / isase yaha bAta huI ki zrAvaka logoM ko sAdhudharma jaba pyArA hai, to sAdhudharma kI pUrNa mauja nahIM uThA sakane vAloMko posaha kara ke bhI muni dharma ke Ananda kA diganubhava lenA ati jarUrI hai| kaha bhI gaye haiM ki posaha kyA hai mAno! amuka dina kI pravajyA hai| kyA mahIne bhara meM do dina eka dina bhI aisA nahIM nikAla sakate ki saMsAra kI upAdhiyoMko choDakara posaha liyA jAya ? / telI ke baila kI taraha saMsAracakra meM sArI jindagI cakara khAnevAle, moha dAvAnala para apanI AtmA ko behadda raDAnevAle gadahe kI taraha apanI pIThapara saMsAra ke bojha se hamezA lade rahanevAle kRSNa lezyA kI ugratA se bhilla sarIkhe dikhAI denevAle, mahA mohAndha manuSya jAti mAtrase bhale hI manuSya kahalAo ! magara vAstavameM guNa naya se pazu hI hai, yA yoM kahie ! jaMgalI manuSya haiN| guNavaMta pazu pakSI acche, magara nirguNI mohAndha manuSya acche nahIM / ve loga unakI mA~ ke peTa para patthara avatare haiM, jo moha rUpI viSThA meM svAMgINatayA magna rahate hue dharma kI tarphe najara nahIM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dharmazikSA. jhukAte / manuSya janma pA ke bhI yadi kAryasiddhi na ho to hAya ! phira kahAM ronA ? / dekhie manuSyoM kI hAlata" AhAranidrAbhayamaithunAni sAmAnyametatpazubhirnarANAm / dharmo hi teSAmadhiko vizeSo dharmeNa hInAH pazubhiH samAnAH" // 1 // artha: AhAra nIMda bhaya kAmaceSTA ye saba bAteM manuSya aura pazu sarva sAdhAraNa haiM ina bAtoMse manuSya aura pazumeM samAnatA hai, magara manuSyoM meM manuSyatva kA cinha dharma hI hai dharma agara na rahA dharma agara na pAlA, to samajha lo ! ki manuSya pazu ke samAna hai / dhanya haiM ve gRhastha loga bhI, jo pavitra-utkRSTa poSadhavratakA pAlana karate haiM / poSadha ke pAraNe ke samaya meM, yAda rahe ki sAdhuoM ko dAna de ke pAraNA karanA cAhie / upAzraya para jAke munioM ko nimantraNa kare ki " lAbha dIjie !" / navakAra sahita ( navakArasI) paJcakkhANa ke vakta zrAvaka nimantraNa karane ko AyA ho, aura sAdhuoM ko navakArasahita paJcakkhANa na ho, to sAdhu yahI kaha deM ki vartamAna joga -isa vakta prayojana nahIM hai / agara zrAvaka kI tarphase bhUri bhUri prArthanA hove to usakA bhAva rakhane ko sAdhu usake ghara gocarI jAya~ / mArgameM zrAvaka sAdhuoMke Age cale / gharapara le jAke zrAvaka sAdhuoM se Asanapara virAjane kI prArthanA kare, agara sAdhujI baiThe to acchA, nahIM to vinayayukta hoke zrAvaka bhikSA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 varmazika denA zurU kare / zrAvaka ko cAhie ki khuda apane hAtha se dAna denekA saubhAgya prApta kare / sAdhu bhI avazeSa rahe itanA grahaNa kreN| bhikSA leke jAte hue sAdhuoM ke pIche thoDI kadama taka zrAvaka jAya bAda poSadha vrata kA pAraNA kre| agara ce gA~vameM sAdhujI kA joga na ho to bhojana ke vakta ghara ke dvAra kA avalokana kare aura sacce dilase bhAvanA kare ki "yadi sAdhavo'bhaviSyan tadA nistaarito'hmbhvissym"| "agara sAdhu hote to maiM nistArita hotA-mujhe lAbha miltaa"| (yaha posaha ke pAraNe kI vidhi) kyA tArIpha kareM Ananda kAmadeva Adi zrAvakoMkI jinakA poSadhavrata khuda bhagavAna mahAvIra kI zlAghApara caDhA / dhanya hai dRDhavratI zrAvakoM ko, jo baDe dhairya pUrvaka kaThina vratoMkI rAhapara cale jAte haiM aura apanI pratijJA ko pUrI kiye sivAya nahIM - hate / jinakI AtmA laghu karmavAlI hai, ve hI uttama posaha kI rAha para saMcara sakate haiN| jinakA puNyodaya dIpanevAlA ho, ve hI posaha taru kI madhura chAyAkA Ananda uThA sakate haiM / jinakI hadda tarakI para caDhanevAlI ho, ve hI posaha rUpI kiLemeM ghusakara dharmarAje se mila sakate haiN| jinakI AtmA paramAnanda pAne ko bhAgyazAlinI hai, ve hI posaha rUpa amRtarasakA pAna karaneko udyata ho sakate haiM / dhanya hai una mahAzayoM ko, jo mohakI TAMga DhIlI kara ke Age bar3hate baDhate yAvat dharmarAje ke kile-posaha taka pahu~ca gaye / dhanya hai una sajanoM ko, jo kama rUpI Agase jalate hue bhI apUrva vIryase posaha rUpI sarovarameM DUbakI mArate bhaye / dhanya hai una puNyAtmAoM ko, jo posaha rUpI bagIcemeM ekAgra citra ho ke paramAtmAkA praNidhAna karate haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 vikA ___ jo loga paDhakara paMDe ho gaye, aura vrata-tyAgameM udyamazIla nahIM hote, unakI paMDitAI para dhULa pddii| AcArakA sahArA nahIM lI huI paMDitAI kisI kAma kI nahIM hai / isaliye vrata tyAga aura kriyAmeM utsAhI honA cAhiye / abhyAsa se zakti baDhatI hai, aura zakti ke muAphika kiye hue tapameM dunikA saMbhava nahIM hotA, evaM mana vacana kAyA ke yoga hIna nahIM hote, aura indriyA~ .. kSINa nahIM hotiiN| tapasyA kI vRddhi krama kramase hotI hai| ekAsana nIlI AMbIla upacAsa isa kramase haule haule dhIre dhIre tapasyA karanekA bala baDhatA hai| khAnA pInA kise acchA nahIM lagatA? magara moha utAra ke tapasyA karanevAloM kI hI balihArI hai / tapasyA ke binA kisIke karma TUTa nahIM skte| tIrthaMkaroM ko bhI baDI bhArI tapasyA karanI par3I thI, taba jA ke karmasamudra ke pAra pahu~ce / kile meM par3e hue sainyako-ripudala ko, anna na pahu~cAne se maraNa ke zaraNa honA par3atA hai, vaise hI zarIra ke bhItara guMjate hue Atmika-mohAdi ripudala bhI, anna na pahu~cAne se (vizuddha tapasyA karane se) maraNa ke zaraNa ho jAte haiM, isameM kyA sandeha ? / posaha vagaira ke dinoM meM tRSNA ko choDa saMtoSa pUrvaka aneka vakta bhI hitamita AhAra liyA jAya, to yaha bhI eka prakArakA tapa hI hai| ___ tapazcaryA krodhAdi kaSAyoM ko haTAkara kriyApUrvaka karanI cAhie / kaSAyavAloM kI tapazcaryA phalavatI nahIM hotI-jitanA ucita phala hai, utanA nahIM. mila sakatA / yoM to tapasyA mAtra, kucha na kucha phala diye sivAya nahIM rahatI, bhUkhe maranevAloMkoajJAnakAyakleza uThAnevAloM ko paralokameM kucha na kucha avazya hI phala milatA hai isameM koI sandeha nahIM, magara ucita phalakI prApti vizuddha tapa se hotI hai| kriyA binA sirpha bhUkhA maranA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 zikSA. acchA nahIM / jise paramAtmA kI vacana zailIpara zraddhA hogI, vaha kriyAkA utthApana hargija nahIM kara sktaa| "zAna kriyAbhyAM mokSa:""samyagdarzana jJAna cAritrANi mokSamArgaH" ityAdi Agama vacanoM se jJAna ke sAtha kriyA kI bhI paramAkazyakatA mokSake liye mAnI gaI hai| Antarika-bhAvanA, anuprekSA, praNidhAna, smaraNa, vagairaha kriyAoMmeM magna rahanevAlA mahAtmA, SaDAvazyakAdi bAhya kriyAoM meM bhI barAbara mazagUla rahatA hai| bAhya kriyAe~ kevala kAyakleza nahIM haiM, kiMtu Antarika kriyAoM karake guMphita haiM / dharmameM sustI karanekA kAma nahIM hai / sustI hogI to dharma sAdhana na hogA / purupArtha sphorAyamAna karake zarIra ko AntarikakriyAsaMyukta bAhyakriyAse isa kadara joDa denA cAhie ki abhyantara duzmana DhIle paDa jAya~, aura Atmika anubhava jyoti pragaTe, basa! isIliye yaha posaha vrata gRhasthoMke dharma kAnUnoM meM bhagavAnne rakkhA hai| pUrA huA gyArahavAM posaha vrata // bArahavA~ atithi saMvibhAga vrata. atithi arthAt munijanoMko AhAra pAtra vastra aura vasati ( rahanekA sthAna ) vagairaha denA, usakA nAma hai-ati. thi saMvibhAga vrata / isase yaha spaSTa mAlUma paDa sakatA hai ki paise rUpaye sonA vagairahakA dAna munijanoM ko nahIM kalpatA / saMsArakI upAdhiyA~-dhana mAla milkata dulahina vagairaha choDakara sAdhu bane, to soco ! unheM paisA kaise kAmameM A sakatA hai ? dravya sAdhudharmakA jaba kaTTA duzmana hai to sAdhu use kisI hAlatame nahIM le sakate / jo lete haiM, ve sApha sAdhupadase bAhara haiM, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazilA aura jo unheM dete haiM, ve sAdhudharma kA khUna pInevAle haiM isameM koI sandeha nahIM / sAdhu loga bhikSAse apanA udara poSaNa karate haiM, bhikSAse kapaDe mAMgakara pahinate haiM, kintu dharmakI sevA ke liye-dharmakA udaya baDhAne ke liye, zAsanakI tarakI ke vAste, sAhitya aura maMdiro ( devAlayoM ) kA punaruddhAra ke liye, samAjameM vidyAkA phailAva karaneke liye aura jAtikA sudhAra karaneke liye lAkhoM rUpaye kharcanekA upadeza dete haiN| munirAjoM ke pavitra upadeza se gRhastha loga lAkhoM rUpaye kharcate hai, magara apane vAste eka pAIkA bhI kharca sAdhu loga nahIM karavA sakate, bAta bhI saccI hai ki khAnekA bhojana pahinaneke kapaDe rahanekI jagaha vagairaha jaba mile hI rahate haiM to phira kisa vAste-kisa matalaba ke liye sAdhuoMko pAI kI bhI darakAra rahe ? aura aisI niHspRhatA jaba taka prApta na ho, tabataka sAdhukI hadda pAnA nahIM ho sakatA, isaliye niHspRhI hI sAdhu kahe jA sakate haiM, aura sAdhu nispRhI hI hote haiM, saba hI to unase lAkhoM rUpayokA paropakArI kAma ho jAtA hai| dekhie ! atithi saMvibhAga ke liye jainAgama"nAyAgayANaM kappaNijANaM annapANANaM davvAgaM desakAlasabAsakArakkamajuaM parAe bhattIe AyANuggahabudhAe saMjayANaM dANaM atihi sNvibhaago"| artha: nyAya (nIti ) se prApta, kalpane ke jogya, annapAnI vagairaha kA deza kAla ke anusAra zraddhA se sanmAna se parama bhakti se AtmakalyANa kI buddhi se saMyamI (muni) janoM ko denA yaha a Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 tithi saMvibhAga vrata hai| dhanya hai ve loga, jo zuddha AhAra pAnIse vaktapara gharako padhAre hue sAdhu mahArAjoMkA baDe dilase sanmAna karate haiM / jo cIja apane dilako vallabha hai-parama iSTa hai, vaha sAdhuoMke Age hAthameM le ke khaDA rahanA cAhie, aura bhUri bhUri prArthanA karanI cAhie ki " sAhaba ! yaha le ke mujhe kRtArtha karo !" / kinhIM mahAnubhAvoM kA kahanA hotA hai ki "bezaka ! bhojanakA dAna to jarUra muniyoM ko denA cAhie, magara kapaDA nahIM denA cAhie, kyoMki sAdhu loga nagna hote haiM, isaliye unheM kapaDA nahIM kalpatA, agara kapaDA rakkheM to parigrahakA prasaMga ho jAya to sAdhupana nahIM rahe" / magara tatvahaTise vicArane para kapaDe pahinanese. parigrahI nahIM ho sakate / jaise bhojana lenA zarIra kI rakSA ke liye maMjUra hai, vaise hI kapaDe kA bhI prayojana zarIra rakSA hI hai, to phira bhojana kI taraha kapaDe lene meM kyA doSa hai ? agara kahA jAya ki vastra moha-tRSNAkA kAraNa hai, to bhalA ! AhAra moha-tRSNAkA kAraNa kyoM na hogA ? / jisa prakAra AhAra ko moha-tRSNA kA janmadAtA nahIM mAnate hoM, usI prakAra vastra ko bhI moha-tRSNA kA kAraNa nahIM hai-aisA mAna lIjie ! / kapaDA agara parigraha hai to zarIra bhI khuda parigraha hogA, to kapaDe kI taraha use bhI kyoM rakhanA cAhie ?; aura bhojana bhI parigraha hogA, use bhI kyoM mAMganA cAhie / vastugatyA mUcchI hI ko parigraha bhagavAnne mAnA hai| vAcaka mukhya bhagavAn umAsvAMta mahArAja bhI 2 3 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazikSA "mUrchA parigrahaH" isa sUtrase tathA" zItavAtAtapaidazemazakaizcApi kheditaH / / mA samyaktavAdiSu dhyAnaM na samyak sNvidhaasyti||1|| ityAdi zlokoM se mUrchA hI ko parigraha kahate hue kapaDe rakhanakA niSedha nahIM karate haiM / balki saMyama rakSArtha evaM upadrava nivAraNArtha vastrapAtrAdi kI anumati dete haiM / jJAnArNavameM zabhacandrajI tathA tattvAnazAsanameM amatacanprasAra vagairaha digambara sUri bhI vastra rakhane kA pragaTa uddekha kara gaye haiM, bAta bhI saccI hai, kyoMki vaha cauthe Are kA vakta aba nahIM rahA, vaha saMhanana vaha manobala vaha dhairya vaha sthiratA aba nahIM raho, isIse to vartamAna kalijugameM mokSa kI prApti nahIM rahI, ataeva yaha bAta susaMbhAvita hai ki mokSa rUpI phala nahIM rahanese usako prApta karAnevAlI sAmagrI-avikala kAraNa bhI vartamAnameM nahIM hai| saMpUrNa sAmagrI rahate kAryakA udaya avazya hotA hai, aura vartamAnameM mokSarUpI kArya (phala) nahIM hai, isaliye mokSasAdhaka pUrNa sAdhana bhI vartamAnameM nahIM hai, yaha nyAyaprApta bAta nyAyapakSapAtiyoMko jarUra mAnanI paDegI basa ! mokSasAdhaka pUrNa sAdhana nahIM rahanese cAritra kI parAkASThA para ArohaNa honA asambhava hai, jitanA saMbhava hai usase nIce giranevAle, pAsatye kuzIlaka kahe jAte haiM, isase vicAraka gaNa samajha sakate haiM ki vastrAdi rahita honekA kaThina kaSTa nahIM uThAnevAle-kaliyugake mahAvratadhArI mahAtmA sAdhujana, samayAnusAra barAbara sAdhu haiM / sthavirakalpI aura jinakalpI ye vAstavameM to. do rAste hI nyAre haiM, jinameMse vartamAna kAlameM sirpha sthavira ka. lpa kI maryAdA rahI hai aura jinakalpI AcAra ucchinna hue, jo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varmazikSA, 176 pahale jamAnemeM sevAte the, aura sevanevAloM ko tadbhavameM hargija mokSa nahIM milatA thA / naMge ho kara vyavahArameM rahanA yaha kitanA biibhts?| varta mAna jamAnemeM to naMge ho kara nagarameM calanevAloM ko zikSAdAtA caparAsI baiThe hI haiM / paramAtmA tIrthaMkara deva to atizaya ke prabhAva se nagna hue bhI nagna rUpase nahIM dikhAte the, vaisA atizaya vartamAnameM ho to kauna nagna hone ko taiyAra nahIM haiM ? / girikandarA vananikuMja meM raha kara jo kucha khAke jIvana calAne ke sAtha AtmasAdhana karanA ho, to nagra honekI kauna manAhI karatA hai? paraMtu batalAIe ! aise vanavAsI tapasvI digambara muni kitane hue; aisI hi kaThina vRttise to bhalA! koI digambara muni nahIM hotA, aura jo hote haiM, ve phira durdazA se lapeTAte haiM, ataeva digambara samAjameM sAdhuoM kA durbhikSa dikhAtA hai, bAta bhI sacI hai ki pUrva RSi-hAthIoMkA anukaraNa varcamAna kaliyuga ke TaTTa kaise kara sakate haiM ! / agara karane lage to mUlase patita ho jAya~, yaha svAbhAvika hai, isaliye samayAnusAra niyamita ucita haddapara kayAma karanA merI samajhameM acchA mAlUma paDatA hai / rAje kI havelI ko dekha apanI koTharI girAnA acchA nahIM / pharja karo ki vanavAsI tapasvI muni ho bhI jAya~, magara unakA vyavahArameM pracAra nahIM honese-grAma nagarAdimeM saMcAra nahIM honese tIrthapravRtti tIrthaprabhAvanA tIrtharakSA vagairaha kaise bana sakeMge? / pahale jamAnemeM to nama bhI-anagna bhagavAnkI dezanA trilokI ko phAyadAmaMda hotI thii| alAvA tIrthakaroke sthavira kalpI bhI munigaNa bahuta the,jinakI tarphase tIrthakA prabala abhyudaya hotA rahatA thA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. magara vartamAnameM (kaliyugameM) jina kalpa kI jhaMDI pharakAnA sarAsara jaina zAsanako nIce girAnekA kAma hai / sthavira kalpI muni na hote to vartamAnameM jaina samAjameM binagurukA kalaMka nahIM haTatA / yaha tattva jitanA sphuTa hai, utanA hI bahuta vaktavyoM se bharA hai, magara lekha gaurava na ho. isaliye isa viSaya ko saMkocatA huA AkhirameM itanA hI kaha denA samucita samajhatA hU~ ki madhyastha dilase isa bAtakA pukhtA vicAra karo, isameM hamArA koI durabhiniveza nahIM hai| __ mUla sUtroMmeM vastrAdikA rakhanA sApha batAyA hai, dekhie ! bhagavatI kA pATha. "samaNe niggaMthe phAsueNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAIma sAimeNaM vattha paDaggaha kaMbala pAyapuMchaNeNaM pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM paDilAme mANe vihrii"| isa pATha se vastra kambala vagairaha kA rakhanA sApha prakAzita hotA hai / sUtra hI agara mAnanIya na hoM, to kyA kaheM ? / dharmAtmA-mahAtmAoMko anna vastra vagairahakA dAna denA, na ki sone rUpayekA / sAdharmika-sajjana gRhasthoM ko dhanase sahAyatA denA puNya karma hai, magara phakIra-sAdhuoM ko phUTI pAIkA bhI dAna nahIM denA, yaha dAna kyA hai, adharma hI hai / jisake denese krodha lobha va kAmakA udreka hotA hai, vaha dravya phakIroM ko kAbila dAna dene ke nahIM hai / jisakA vidAraNa hone para jantuoM ke dera maraNa ke zaraNa ho jAte haiM, vaha pRthvI bhI dAna dene ke yogya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 parvazikSAH nahIM hai / jo jo hiMsaka zava jisase banAye jAte haiM, usa lohekA dAna dayAlu zAstrakAra pasaMda nahIM karate / ardhaprasUtA ( mAno ! mara rahI na ho) gAya ko parva dina roja dAna denevAlA bhI dhArmika ginA jAtA hai, yaha kaiso dharma nIti ? / azuci cIjeM khAne vAlI aura khura se jIvoM ko hananevAlIgAyake bhI dAnako dharma meM zAmila mAnanevAle kitane aklamaMda hoMge ? / svarNamaya rUpyamaya tilamaya ghRtamaya gAya ko hissese bAMTa lene vAloM ko denevAle dAtA ko na mAlUma kyA phala hotA hogA ? / kAmAsakti kI kAraNa, bandhuoM ke sneha rUpI peDa ke liye dAvAnala samAna, kalaha kI utpatti bhUmI, durgati ke dvAra kI kuMjI, mokSadvAra kI argalA, aura Aphata paidA karanevAlI-kanyAke dAna ko bhI kalyANa ke liye pharamAte hue Agama ko dhanya hai| vivAha ke vakta dAyaje kA dAna, jo dharma buddhi se dete haiM, vaha bhI bhasma meM ghRtahoma ke samAna hai / saMkrAnti vagairaha dinoMmeM jo dAna kI pravRtti calA dI hai, vaha bhI mugdhoM kA hI kAma hai| mare hue kI tRpti ke liye jo dAna diyA jAtA hai, vaha kyA hai, mAno ! phala phUla kI icchAse musala ko pAnI kA siMcana hI karanA hai / brAhmaNoM ko bhojana dene para pitRloga agara tRpta ho jAte hoto, eka manuSya ke khAnepara dUsarA tRpta kyoM na hogaa| putrakA diyA dAna yadi pitRlogoM ke pApa ko hananevAlA ho jAtA ho batalAIe ! putrakA kiyA huA tapa pitAoM ko muktise kyoM na bheTA degA ? / gaMgA gayA vagairaha sthaloM para dAna denese pitRjana yadi taira jAte hoM to vahIM pAnIkA abhiSeka karanese anyatra Agase dagdha hue peDa kyoM na punarujjIvita hoMge ? / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 parikSA zrotriya ko baila bakarA vagairaha kalpatA huA dAtA puruSa, apane aura pAtra puruSa ko durgatimeM girAtA hai / dharmabudise a. yogya vastu ko detA huA-dAtA jitanA pApalipta nahIM hotA, utanA pApalipta doSa ko jAnatA huA bhI lenevAlA puruSa hotA hai| apAtra jantuoM ko hanakara pAtra ko poSate hue mUrkhajana aneka meDhakoM ko hanakara sAMpa ko kyoM nahIM poSate ? / Ahetamata yaha hai ki sonA rUpayA vagairaha kA dAna saM. yamI ko nahIM denA, aura anna AdikA dAna mokSa-phalake liye pAtra hI meM denA / uttamapAtra madhyamapAtra jaghanyapAtra kupAtra aura apAtra kA pukhtA nirIkSaNa karake pAtra hI meM dAna yogya cIja kA vitaraNa karanA cAhie / uttama pAtra haiM-mahAvrata dhAraNa karanevAle pAMca samitiyoM karake samita tIna guptioMse gupta samatApariNAmI mokSAbhilASI jIvahitaiSI mahAtmA niHspRhI muniloga / madhyamapAtra-zuddha zraddhAlu vratadhArI munidharmAbhilASI dayAlu aura nyAyasaMpanna gRhastha loga haiM / jaghanyapAtra-zuddha zraddhAlu zAsana dIpaka atratI mahAzaya haiN| ye tIna prakArake pAtra hue, inameM yogya vastukA vitaraNa, taratamabhAvase adhikAdhika phaladAyaka hotA hai / kupAtra ve haiM, jo kuzAstroM ke zravaNase vairAgI ho ke. sAdhu-tapasvI hue ho, aura kandamUla phala vagairahase jIvana calAte hoM, ve kaSAya kapaDe pahinanevAle athavA naMge rahanevAle zikhA-jaTA dhAraNa karanevAle maThamai vA jaMgala meM rahanevAle pAMca agniyoM ko sahanevAle zarIrapara bhasma-rAkha lagAnevAle svamatikalpanAse dharmAcaraNa karane para bhI mithyAdarzanase dUSita bane hue ekadaMDI vA tridaMDI, bAkA jogI vagairaha kutIthi loga haiN|' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baliyA 182 hiMsA kA satkAra karanevAle parigraha ArambhameM mazagUla bane hue kAmAsakta asaMtoSI mRSAvAdI dhUrta krodhI mAMsabhakSI aura kuzAstrIyavidyAmAtrase paMDitamAnI-gurumAnI loga apAtra haiM pAtrake zubhArameM nahIM hai / pUrvokta mithyAdarzanI bAvAloga to bure pAtra haiM-nindanIya pAtra haiM, magara ye bure bhI pAtra nahIM haiM, isaliye apAtra mAne gaye / isa prakAra apAtra kupAtra kA parihAra kara ke vivekI zANe loga pAtradAnameM pravartate haiM / dAna mAtra saphalaphalavAn hai / pAtrameM diyA dAna dharma phala ko paidA karatA hai aura apAtra kupAtrameM diyA dAna taratamabhAvase adharma kA janmadAtA hai| sAMpa ko dUdha pilAnA jaise viSa kI vRddhi ke liye hotA hai, vaise apAtra kupAtra ko dAna denA, saMsAra vRddhike liye hotA hai| jaise kaDuvI tumbomeM DAlA huA svAdiSTa dUdha kharAba hojAtA hai, vaise zuddha bhI dAna apAtra kupAtrameM paDanese dUSita hotA hai| apAtra kupAtrako dI huI pRthvI bhI phalake liye nahIM hotI, kiMtu pAtrameM diyA huA grAsa (lukamA) bhI bar3e phala ke liye hotA hai| pAtrApAtrakA vicAra mokSa saMbaMdhI dAnake viSayameM kiyA jAtA hai, magara anukampAdAna-dayAdAna to kahIM niSiddha nahIM hai / pAtra ho yA kupAtra ho sabakI klezadazA-duHkhAvasthA para dayAlu honA cAhie / duHkhake pratIkArArtha yathAzakti prayatna karanA cAhie / pApI ho yA dharmI ho duzmana ho yA mitra ho sabapara dayAdAna karanA / duHkha sabako pratikUla hai, isaliye duHkhase chuDavAnA, pipAsu (pyAse) ko pAnI pAnA marate hue ko roTI denA aisA dayAdAna dharmameM zAmila hai| jinheM duHkhI ko dekha dayA na AI usako bedhaDaka patthara jaise kaThina dilakA kahanA cAhie / vaha dhamakI hadda para abhI nahIM pahu~cA, jo duHkhI ke du: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. khakA pratIkAra nahIM karatA huA apanehI peTakI pUjA karanemeM mazagUla rahatA hai| " dAnena bhogAnApnoti "-dAna se bhoga milate haiM ' aisA kahanA vinAvicAra kA hai kyoMki anarghyapAtra dAna kA kSudra bhoga kyA phala hai ? / pAtradAna kA mukhya phala hai-mokSa, jaise kRSikA dhAnya / aura bhoga, prAsaMgika phala hai, jaise kRSikA ghaas| ___ahIrake laDake daridra saMgama ne bhIkha mAMga ke paidA kI huI kSIra ko supAtrameM de ke vaha puNya upArjana kiyA, jisake jarie vaha subhadrazeTha ke gharapara janma le ke vahAM para svargase utaratI huI svargIya bhoga sAmagrI ke adbhuta Ananda bhogane ko saubhAgyazAlI huA, jisakA nAma zAlibhadra kathAnuyogameM mazahUra hai / aisA pAtradAna kA adbhuta prabhAva dekha pAtradAnameM kaMjUsI nahIM rakhanA / dilake dalera ho ke dravya kA sadupayoga karanA, yahI dhaniyoM ke liye dharma kA sugama rAstA hai| daridra manuSya bhI roTI se pAtradAna kA saubhAgya barAbara prApta kara sakate haiN| do roTI meM se AdhI bhI roTI pAtrameM de ke daridra loga apanA dAridraya bakhUbI raphA kara sakate haiM / dhanya hai puniyA zrAvaka ko, jisakA hAla pahale batA cUke haiM / taba hI to kalyANa hotA hai aura manuSya takadIravara-khuzakismata hotA hai / paramArtha kAma kiye sivAya kisI hAlatameM svArthasiddhi nahIM ho sakatI / maranA eka hI bAra hai magara " peTa bharA bhaMDAra bharA " kabhI nahIM honA cAhie / apanA peTa to kutte gadahe taka bhI bhara lete haiM magara dUsare kI bhalAI karanA yahI mAnava jIvana kA pragaTa tattva hai| isa bhayaMkara bhavadAvAnala meM pApa agni se jalate hue Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA 181 prANioM ko dharma hI zAntidAtA hai / apAra bhISaNa bhava jaMgalameM sahArA denevAlA caukIdAra dharma hI hai| badaulata dharmakI daulata prApta hone para bhogAsakta honA-viSayAnandameM magna rahanA aura dharmakI thoDI sI bhI samhAla na lenA yaha kaisI aura kitanI kSudra tti ? / viSayoM ke ananya anucara bane hue prANI aisaa| eka dina jarUra pAyeMge ki unheM viSayabhoga choDanA hogA jaba yahI bAta hai to phira yahI cAhiye ki viSaya apane ko thappaDa de ke na jAya~, kintu apane hI viSayoM ko tiraskAra kara choDa deN| yaha khayAla rakkho ki" avazyaM yAtArazcirataramuSitvA'pi viSayA viyoge ko bhedastyajati na jano yatsvayamamUnu ? / vrajantaH svAtantryAd atulaparitApAya manasaH svayaM tyaktA hyete zivasukhamanantaM viddhti"||1|| artha: viSaya cirakAla taka bhoge hue bhI eka dina avazya cale jAyeMge, to phira manuSya hI unheM kyoM nahIM choDa detA-vi. SayoM se tiraskRta hone ke pahale hI unheM kyoM nahIM haTA detA ? / jaba ki viSayoM ke tiraskAra se yA hamAre tiraskAra se viSayoM kA va hamArA viyoga honevAlA hai hI hai-donoM meM se eka prakAra se hamArA va viSayoM kA viyoga honA siddha hI hai to phira viSayoM ko hama hI kyoM na choDa deM ? / viSayoM kI tarphase viyoga hone ke pahale hI hamArI tarpha se viSayoM kA viyoga honA cAhie-viSaya haTa jAne caahieN| pharka agara yaha mAlUma paDatA ho ki "jahAMtaka viSaya sAmagrI maujUda hai, vahAMtaka viSayAnanda kyoM na bhoge?, vi. 24 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 186 SayAnanda kA lAbha apane hAtha se kyoM kho deN| jahAMtaka viSaya sAmagrI kI maujUdI hogI, vahAMtaka cAMdI kATeMge ( mauja uddaaveNge)| jaba viSayasAmagrI calI jAyagI, taba dekha leMge, magara yAda rahe ki viSayoM kI tarpha se unakA va hamArA viyoga honA sarAsara duHkhoM kA janmadAtA hai, aura hamArI tarphase viSayoM kA viyoga honA niratizaya-paramAnandakA saMpAdaka hai / yaha baDA bhArI vailakSaNya, donoM viyogoMmeM jinake dhyAnameM pukhtA pratIta huA hai, ve dharmAtmA mahAzaya puruSa viSayoM ke AdhIna nahIM rahate / kintu viSayoM se chuTTI pAne ke samartha hone se dharma kI mauna uThAyA karate haiM, aura apanI AtmA kA paramArtha acchA sAdhate cala jAte haiM / sajjano! viSayoMmeM mamatA haTAkara samatA devIkA zaraNa lenA cAhie / samatA mamatA se pUrNa virodhavaMtI hai| mamatA kA pallA jahAMtaka pakaDe rahogeM, vahAMtaka samatA devI kA darzana AkAza meM rahA smjho| samatA mamatArUpI sAMpanIkA jAMgulI maMtra hai / samatA zabda ko bhI viparItarUpameM rakhanese tAmasa kA darzana hotA haiM to bhalA ! samatA vastu se viparIta honA kyoMkara tAmasavRtti kA uttejaka na hogA ? / ataH viSayoM se macchita na ho ke samatA bhAva-saMtoSa pariNati meM magna honA yahI zreyasAdhaka hai, taba hI atithi saMvibhAga vrata ko pUrNa uttejana milegA, aura saMta mahAMtoM kI caraNa sevAse paramapada hAsila hogaa| pUrA huA bArahavA~ vrata atithi saMvibhAga / ' iti bhAvakadharma-dvAdazavatanivedanam / - ye bAraha vrata batA diye, ina pAlanA gRhastha logoMkA - apara pharja hai| ina vratoMkA mUla-samakIta hai, sivAya samyaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 180 tvake koI bhI vrata, kaSTa, tapazcaryA, mokSake sAdhaka nahIM haiM, isa liye samyakatva pahele hAsila karanA cAhiye / ___ samyakatva zuddha zraddhAkA nAma hai / zuddha zraddhA kisakI ! jisa viSayakA viparIta bhAna, saMsAra vardhaka hai, usa viSayakI yathArtha zraddhA-samakIta kahI jAtI hai, vaha viSaya kauna ? deva guru aura dharma / sudevasudeva yAnI saccA deva, arthAt paramezvara / paramezvarake viSayameM bahutoMkI bhinna bhinna rAya hai, magara tatvadRSTise socanepara yahI sphuraNa hotA hai ki"sarvajJo jitraagaadi-dossstrailokypuujitH| yathAsthitArthavAdI ca devo'hana paramezvaraH" // 1 // arya. sarvajJa ( samasta padArthoMko-bhUtakAla, vartamAnakAla aura bhaSyikALa, ina tInoM kALakI-sukSma, baDhI, dara, najadIka, vyavahita, pragaTa, samAya-sakala noka alokakI cIjeM jAnane vAlA, aura rAga, deSa, moha vagairaha dUSaNoMse vikakuLa mukta huA, tInoM jagatse pUjika, mora yathArya upadezaka-sadbhata tattvajJAnakA prakAzaka svara kahAvA hai, bhale hI pIche usakA dUsare nAmoMse nyA. hAra , magara hepara vastu, aisI hoto hai, isameM koI sandA nhiiN|iprke nAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 188 "arhan jinaH pAragatastrikAlavit kSINASTakarmA parameSTyadhIzvaraH / zambhuH svayambhurbhagavAn jagatprabhu stIrthaMkarastIrthakaro jinezvaraH " // 1 // artha:_arhan , jina, pAragata, trikAlajJa, kSINASTakarma, parameSThI, adhIzvara, zambhu, svayambhu, bhagavAn , jagatprabhu, tIrthakara, tIrthakara, jinezvara, syAdvAdI, vItarAga, puruSottama, vizvanAtha, sarvajJa, devAghideva vagairaha nAma Izvarake haiM / nAmake smaraNadvArA aura mUrtike pUjanadvArA IzvarakI bhakti hotI hai| jo loga mUrtipUjAko pasaMda nahIM karate-mUrtipUjAmeM guNaprApti nahIM mAnate, unakI bar3I bhArI bhUlahai, vaha bhUla dUsare granthoMse dekha lenA, yahAM isakA jikra nahIM karate / ukta lakSaNake IzvarakI upAsanAmeM pAvaMda rahanA, aura viparIta lakSaNake kisIko Izvara na samajhanA yaha devaviSaya zraddhA kahI jAtI hai| sugurudevatattvakA prakAza karanevAle guru haiM / dharmakI pahacAna karAnevAle guru haiM / saMsArake kleza haTAnekA upAya batAnevAle guru hai| magara gurukI talAza karanI caahie| acche-zuddha guruhIse AtmakalyANakA saMpAdana ho sakatA hai| . .. guruke lakSaNa ye haiM" mahAvratadharA dhIrA aukSamAtrophnIvinaH / sAmAyikasthA dharmopadezakA gurako mAtA" // 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA. 186 pAMca mahAvratoMko pAlanevAle dhIrajavAle bhikSAse jIvana calAnevAle samatAbhAvameM rahanevAle aura dharmopadeza denevAlezuddha dharmakI pravarjanA karanevAle guru haiM / aise hI guru svayaM saMsAra sAgarase tairate hue auroMko bhI tairAnemeM samartha hote haiN| bhAMga gAMjA phUMkanevAle dravya rakhanevAle rela ikkA gADI ghoDA vagairaha vAhanapara savArI karanevAle kaSAyoMse bhare huve loga guru nahIM ho sakate / pUrvokta-guruke lakSaNoMse viparIta DhaMgavAle guru nahIM haiM, kiMtu sAdhu veSa ke jhUThe ADambara se lade hue hone se kuguru kahe jAte haiM, inako guru nahIM samajhanA aura ukta lakSaNalakSita sadgurukI sevA karanA, yaha gurutatvaviSayaka zraddhA hai| ... sudharma paramAtmA aIna deva kA batAyA haA vItarAgadharma dharma hai / usI para dharmabuddhi rakhanA usIko yathAzakti pAlanA aura asarvajJa kathita doSavanta dharmoMko na mAnanA, yaha dharma viSa. yaka zraddhA hai| deva guru dharma ina tIna tatvoM para pUrNa zraddhA rakhanI cAhiye / mithyAtvioMke jhUThe prabhAvoMko dekha vItarAga dharma para rattI. bhara bhI AzaMkA aruci nahIM lAnI cAhie, taba hI samyaktvakA sparza hogA / samyaktva ke saubhAgya rahita tapasvi logoM ke kaSTAnuSThAna jo phala nahIM de sakate, vaha phala samyaktvazAlI gR. hasthoMko milajAtA hai, isa liye devameM deva buddhi, gurumeM guru buddhi, aura dharma meM dharma buddhi rakhanA / adevameM deva buddhi, devameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azikSA. dhamAzakSA adeva buddhi, aguru guru buddhi, gurumeM aguru buddhi, adharma meM dharma buddhi aura dharma meM adharma buddhi nahIM rakhanI cAhie / isa viSaya kA jitanA vivecana kiyA jAya utanA thoDA hai| magara yaha pustaka moTI na ho jAya isa liye gambhIra viSaya ko bhI dohI akSaroM meM paryApta karanA par3A hai aura isIliye-jagatkartRtva vagairaha viSayoM ke kucha vizeSa nivedana karane ko-pahale kaha cukA huA bhI Age nahIM baDhA huuN| maukA milA to Age dekhA jAyagA / oM zAntiH zAntiH zAntiH / o vaka 0 8 000 RasamasRSIARRIE samAptA dharmazikSA. SSERESEASESSES 000 . o co/ ka O Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatra - region pati azuddha letI . lAtI 2 zuddha letI lAte samakta samajha vilakSaNe vilakSaNa nu rupa nurUpa kSaNameM kSaNa ke anta meM ruSiyoM RSiyoM saMpa- . saMpatti cchUi pita nAnyatrai nAnyatre darzanama darzanameM . rUpakI caDa rUpakIcaDa AtmAmeM aura AtmA aura cchUi pitR AvazyaktA AvazyakatA jhuThA jhUThA nyAyakusumAJjalimeM . dhUmA jariyese 18 ghUmA / riese Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 lIye 134 kama 141 144 146 151 15 isameM 155 kame janA jainI vAyavya ina vAyavya tathA u paravanIce ina bajatA banatA inameM vAta bAta svAti svAti "vAstavameM to" yaha pada "sthavira kalpI" isake pahale rakha ke pddh'eN| ho ho to aisaa| aika aisA aika cale samyakatva samyaktva - 17 hai..." ....... 185 cala 186 187 / pahile 15 bhaSyi bhaviSya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamArI lAyabrerI saMbandhI nivedana pAThakoM ko vidita hI hogA ki lakSmIcandrajainalAyabrerI ko sthApita hue Aja karIba tIna varSa hue haiM / thoDe arse kI janmI huI isa lAyabrerI ne apane kartavyoM ko kisakadara pAlana kiyA hai yaha usake kAmoM se spaSTa hI pratIta hotA hai| isa pustakAlaya meM gujarAtI hindI urdU phArasI iMglIza saMskRta bhASA kI hajAroM pustakeM maujUda hai| aura pratidina baDhatI bhI jA rahI haiN| alAvA inake hindI gujarAtI baGgAlI iMglIza vagairaha bhASAoMke prasiddha prasiddha mAsika pAkSika sAptAhika daini ka akhabAra bhI bahuta se AyA karate haiN| magara yaha to prasiddha hI bAta hai ki bAlaka kA jIvana jaise mAtA pitA vagairaha ke sukomala karakamala yugala se AnandapUrvaka baDhatA jAtA hai-udayazreNIpara ArohaNa karatA hai, vaise hI pUrvokta choTI-umravAlI pustakAlaya para sajanamahAzayoM kA hastAvalambana honA bahuta apekSita hai aura avazya honA cAhie taba hI isa lAyabrerI kI udayakiraNe sarvatra askhalita phaila skeNgii| pratyeka jainarandhu kA pharja hai ki isa pustakAlaya ko udaya karane kI cintA meM sthApita rakkheM / niHsvArthI isa pustakAlaya . kA parama svArtha yahI hai ki samAjameM vAMcana kA zauka baDhAnA, prajAko vidyAsvAda ke vyasanI banAnA aura parama satya sanAtana nizcala tattva kA pracAra karanA, basa ! yahI uddeza yahI svArtha aura yahI matalaba zAsana deva pUrA kareM yahI antaHkaraNa se cAhatA huuN| lekhakazrIlakSmIcandra jainalAyabrerI lakSmIputra beLaNagaMja-AgarA / phUlacaMdajI veda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ukta lAyabrerI kI vikrayArtha-pustakoM ko sUcI 1 pAzcanArthacaritra. saMskRta mUlya rU. 3-0-0 2 zrAvakAcAra. hindI 0-5-0 3 vyAkhyAna dayAdharma , b--b 4 nyAyazikSA 0-4-0 5 nyAyakusumAJjali saMskRta 0-4-0 6 nyAyatIrthaprakaraNa bheMTa 7 dharmazikSA hindI 1-0-0 8 jainadharma prakAza 0-5-6 9 hIravijayasUrijI kI aSTaprakArI pUjA 0-1-0 10 hIravijayasUrijI kA phoTA (jisameM sUrijImahA rAja akabarabAdazAha ko pratibodha de rahe hai ) -0-6 inake alAvA yazovijayajainagranthamAlA vagairaha kI pustakeM bhI hamArI lAyabrerI meM se kharIda kara sakate haiN| milanekA patA1 zrI lakSmIcandra jaina lAyabrerI belaNagaMja AgarA. 5 zrI vijayadharmasUrimaMDala - __ namakamaMDI AgarA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A vara), Calc Philo kacIpa Aller! natato Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com