Book Title: Agam 19 Upang 08 Niryavalika Sutra Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006357/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LIKA SUT NIRYAVA SHRI NIL zrI nirayAvalIkA sUtra Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // shriiH|| ||shrii nirayAvAlikAsUtram // jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja-viracita sundarabodhinITIkAsamalaMkRtam (hindIgurjarabhASAnuvAdasahitam ) niyojako sAhityaratna subodha-paM. munizrI samIramallajI mahArAjaH saMskRta-prAkRtajJa-paM. munizrI kanhaiyAlAlajI mahArAjazca / etacca zrI zve. sthA. jainazAstroddhArakasamiti 'sekreTarI'padabhUSitena gulAbacanda pAnAcanda mehatA mahodayena svadravyataH prakAzitamU / AvRttiH prathamA prati- 1000 vIra saMvat 2494 vi saMvata 2004 I. san 1948 mUlyaH -ru. 7 A.8 zrI niyAvalikA sUtra Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: prAptisthAnam :: gulAbacanda pAnAcanda mahetA sthAnakavAsI jaina kAryAlaya koThArAyA nAkA, mAMDaviyA bilDiMga paMcabhAinI pola rAjakoTa. (kAThiyAbADa) amadAvAda. sarasvatI pri. presa rAjakoTa (saurASTra) zrI nirayAvalikA sUtra Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ murabbI vaDila bhAIzrI kapuracaMda pAnAcaMda mahetA - tathA - durgAdAsa pAnAcaMda mahetA tathA vaDila bahene raMbhA bahena tathA kasuMbA bahena jemanA taraphathI dharma saMbaMdhI mane ghaNuM jANavAnuM mahyuM che, te svargiya AtmAone ghaNAja mAnapUrvaka nAnAbhAI tarIke A sUtra arpaNa karI kRtArtha thAuM chuM. * * * * * * gulAbacaMda pAnAcaMda mahetA. rAjakeTa. zrI nirayAvalikA sUtra Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanuM nivedana tr " jainadharma divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI zrIma%0tAcArya, " mahArAja sAheme racelI TIkA sahita 32 sUtrA mAhenuM A zrI " niyAvalikA " nAmanuM 'upAMga' sUtra vAcakavarganA hAthamAM mUkatAM amane atyaMta AnaMda thAya che. 99 pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. sA. prakhara vidvAna che. teozrInAM jJAna, darzana, cAstri ane tapathI prameAda pAmIne karAMcInA samasta sthAnakavAsI jaina zrIsa Mghe tathA temanA anuyAyI munivaree pUjyazrIne " jainAcArya " tathA " jainadharmadivAkara " padanI sAthe mAnavaMtI pUchyuM' padavI samarpaNuM karI. tathA pUjyazrIe racelI saMskRta hiMdI-gujarAtI TIkA sAthenuM zrI upAsakadazAMga sUtra' karAMcI zrIsadhe chapAvIne bahAra pADyuM. A uparAMta pUjyazrIe racelI saMskRta TIkAvALu zrI dazavaikAlika sUtra' bhA. 1 leA lImaDI (jI. paMcamahAla)nA zrI saMghe chapAvIne bahAra pADela che. tyAra khAda zrI anuttAvavAi sUtra zrI che. sthA. jaina zAstroddhAra samiti rAjakADha taraphathI pragaTa thayela che. ane te pachI prastuta 'nirayAvalikA sUtra (jemAM pAMca sUtranA samAveza che) bahAra paDe che. A rIte Aja sudhImAM pUjyazrInI racita TIkAo sAthenAM 32 paikI chalA sUtrA pragaTa thai gayAM che ane have pachI zrI daza vaikAlika sUtra"nA khIjo bhAga ( je chapAI rahela che) Tuka samayamAM pragaTa thaze. rAjakITa nivAsI mahetA gulAkhacaMda pAnAcaMde A pustaka chapAvavA mATe aa 3001)nI udAra madada samitine ApI che, te mATe samiti teozrInA AbhAra mAne che. A uparAMta nIcenA dharmazAstranA premI ane udAra gRhasthAe eka- eka sUtra chapAvI ApavAnuM vacana Apela che. (1) dozI prabhudAsa mULajIbhAI rAjakoTa (2) vasA chaganalAla hemaca', jAmanagara (3) saMghavI pItAMkharadAsa gulAmacaMda, zrI nirayAvalikA sUtra Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAmanagara ( vADIlAla DAIMga enDa prinTiMga varkasa-mu`baI), (4) kAThArI harakhacaMda jagajIvana, jAmanagara hAla khATAda, hA. zrI chabIladAsabhAi harakhacaMda, tathA zrI raMgIladAsabhAi. A mATe samiti uparAMkata sarva aMdhuone dhanyavAda bApe che. anya khaMdhu ane dharmAMpremI mhenA uparokata badhuonuM anukaraNa karIne eka eka sUtra chapAvI ApavAnI udAratA batAvaze| tA samitinuM prakAzana kArya ghaNu ja haLavuM banI jaze ane jaina janatAne mATe A kArya mahAna upakAraka nIvaDaze. A sUtreAnA prazne tapAsavAmAM pUrepUrI kALajI rAkhavAmAM AvI che, tema chatAM presadoSa ke dRSTi doSathI athavA chadmasthapaNAne kAraNe bhUlA rahI javA pAmI hAya tA vAMcakA sudhArIne vAMcaze ane amAruM dhyAna deze ! te te bhUlA khIjI AvRtti vakhate AbhAra sAthe sudhAravAmAM Avaze. ki mahunA sureSu ? rAjakoTa tA. 11-548 vaizAkha zuda 3 saMvataH 2004 } & satrIo, zrI je. sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti zrI nirayAvalikA sUtra Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. saMsAra ke sabhI jIva parama amRta samAna sukhakI gaveSaNA karate haiM, sukhake prayatnameM lage rahate haiM, sukhake kAraNako DhU~Dhate haiM, sukhake vAtAvaraNako pasaMda karate haiM, sukhakI yAcanA aura sukha hI kI minnata mAnate haiM, to bhI ve parama sukhake badale parama duHkha hI prApta karate haiN| sabhI prayatna sabhI kAraNa aura sabhI vAtAvaraNa duHkharUpa jAlameM pariNata hokara AtmarUpa bhole bhAle mRgoMko phasAkara duHkhita karate haiN| jisase AtmA apanA bhAna bhUlakara ajJAnarUpI andhakArameM gotA khAtI hai bhaTakatI hai, phira indriyarUpI cora cAroM taraphase Akara durbala AtmAkA ghera lete haiM aura aneka prakArakI viDambanA karate hue AtmAko hairAna karate haiM / jaise indra vajrase parvatako cUra 2 kara DAlatA hai vaise hI ve AtmAke zama-dama Adi guNoMko nAza karake AtmAko jaDa jaisA banAte hue dIna hIna banAkara chor3ate haiM / jaba AtmA nirbala ho jAtA hai taba moharUpI subhaTa AtmarAjyameM praveza karatA hai, aura vahA~ paraMparAko upasthita kara AtmAkA sarvasva lUTakara usako bhavarUpa kUpameM DAlatA hai / vahA~ AtmAko saMyoga viyogarUpa AdhivyAdhi rUpa duSTa jalajaMtu haraeka taraha se kaSTa pahu~cAte haiM, sarpa jaise meDhakako gila jAtA hai vaise hI janma jarA mRtyu AtmAko gilatI rahatI hai / phira kisa prakAra sukhakI AzA kI jAya ? aisI avasthAmeM to sukhakA svapna bhI nahIM mila sakatA, " hA kaSTam ' to bhI saMsArI jIva sukhakI AzA karate haiM / phira avirati rUpI rAkSasI Akara AtmAko ghera letI hai aura viSa samAna viSaya bhogoMmeM phasAkara use niHsAra banA detI hai, AtmA ke nija svarUpako palTAkara vibhAvadazA utpanna karatI hai jisase AtmA parasvarUpako apanA svarUpa samajhakara bhavabhramaNa rUpa paraMparAkI aura bhI vRddhi karatI huI kaSTa para kaSTa bhogatI hai, sukha kaise prApta ho isakI talAzameM ghUmatI hai, itanemeM kaSAya rUpa rAkSasa vividha prakArase trAsa paidA karatA hai, to bhI AtmA duHkhake nidAna rUpa usa kaSAyako hI sukhakA nidAna samajhakara usameM Asakta hotI hai, sukhake jitane bhI kAraNa haiM zrI nirayAvalikA sUtra Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA saMyama tapa Adi; unako duHkha rUpa samajhakara unheM choDa baiThatI hai, dharma adharma AtmA anAtmAke vivekase vaMcita rahatI hai, unmArgagAmI banatI hai, sumArgako parityAga karatI hai, phira usI duHkha paraMparAkI jAlameM phasatI hai| itanemeM pramAda rUpI pizAca Akara jhUmatA hai aura AtmAkI aisI chinna bhinna dazA karatA hai ki AtmA jaDa svarUpa banakara jaDa vastuoMmeM hI Ananda mAnatI hai| ___ idhara azubhayoga rUpa bhUta AtmAmeM praveza karatA hai; taba phira kyA ? kalpanAse bhI bAhara paristhiti bana jAtI hai| azubha yogoM kI azubha pravRttiyA azubha kAryokI ora AtmAko ghasITatI haiN| phira AtmA parataMtra banakara jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoko manda tIvra Adi rasameM pravRtta ho bAMdhatI hai aura ekasau aDatAlIsa prakRtiyoM kI phAsameM phasakara nAnA prakAra kA duSkRtya karake naraka nigoda Adi ananta duHkharUpI khar3emeM gira jAtI hai| isa prakAra ananta kAla taka AtmAke liye manuSyabhava pAnA to dUra rahA, kintu nigodakI apekSA sUkSma ekendriyase bAdara ekendriyakA bhI bhava vaha nahIM pA sktii| isa taraha caturagatImeM bhaTakatI bhaTakatI bhava bhramaNa karatI 2 AtmA kadAcit manuSya bhavameM A bhI gayI to mithyAtva avirati kaSAya pramAda aura azubha yogoM kI pravRttiyAM usako ghera letI haiM, jisase vaha phira bhavATavImeM par3a jAtI hai aura uso vikala dazAko prApta kara janma maraNa Adi pAtI rahatI hai| isa prakArako avasthA sakala saMsArI jIvoM kI bhagavAnane apane kevala. jJAnarUpI prakAzase avalokana karake parama karuNA karate hue zArIrika mAnasika duHkhoMko miTAnevAlI janma maraNa Adiko uccheda karanevAlI jinavANIko dvAdaza aMga dvArA pravacana rUpase prakAzita kI hai| vaha vANI 1 caraNakaraNAnuyoga 2 dharmakathAnuyoga 3 gaNitAnuyoga aura 4 dravyAnuyoga rUpameM vibhakta hai | nirayAvalikA Adi pA~ca upAGga bhagavAnakI dharmakathAnuyoga vANImeM antarhita haiN| ina pA~coM upAGgoMmeM (1) nirayAvalikA antakRtakA upAGga hai, aura (2) kalpAvataMsikA anuttaropapAtikakA, (3) puSpitA praznavyAkaraNa sUtrakA, (4) puSpacUlikA vipAkasUtrakA, evaM vRSNidazA dRSTivAdAGgakA upAGga hai| zrI nirayAvalikA sUtra Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inameM nirayAvalikA upAGgameM kAla Adi dasa kumAroMkA varNana kAla Adi dasa adhyayanoM meM kiyA gayA hai| jo saMkSiptameM isa prakAra hai mahArAja zreNikakI aneka rAniyA~ thiiN| unameM nandA, cellanA, kAlI, sukAlI, mahAkAlI, kRSNA, sukRSNA, mahAkRSNA, vIrakRSNA, rAmakRSNA, pitRsena kRSNA, aura mahAsenakRSNA, ye unakI mukhya rAniyA~ thiiN| inameM nanda ke putra abhayakumAra the, celanAke putra kUNika, vaihalya, aura vaihAyasa the / kAlI Adi dasoM rAniyoM ke putra kramazaH kAla, sukAla, mahAkAla, kRSNa, sukRSNa, mahAkRSNa, vIrakRSNa, rAmakRSNa, pitRsenakRSNa aura mahAsenakRSNa the / ina kumAroMmeM abhayakumAra prabrajita ho gaye / cellanAke putra kUNikane kAla Adi dasa kumAroMko apanI ora milAkara mahArAja zreNikako kaida kara liyA aura unheM aneka prakArako takalIpheM dene lagA / eka dina kUNika apanI mAtAke caraNa vandanake liye AyA / mAtAne use dekhakara apanA muMha phirA liyaa| yaha dekha kUNika hAtha joDa isa prakAra bolA - he mAtA ! maiM apane parAkramase rAjyakA samrAT banA, yaha dekhakara bhI tujhe Ananda nahIM hotA, tumhAre mukhapara khuzIkA koI cihna nahIM dikhAyI detA, tuma udAsIna ho, kyA yaha tumhAre liye ucita hai ? bhalA tumhI soco, kauna aisI mA hogI jo apane putrakI unnati para khuza na hogI / yaha sunakara mahArAnI cellanAne kahA- beTA ! tumhArI isa unnatise mujhe kisa prakAra Ananda ho ? kyoM ki tumane apane pitA mahArAja zreNikako kaida kara liyA hai, jo tumhAre deva guruke samAna haiM, jinhoMne tumhAre upara aneka upakAra kiye haiN| unhIMke sAtha tumhArA yaha vyavahAra samucita hai ! jarA tumhI soco ! kUNikane kahA- -mA ! jo zreNika rAjA mujhe mAra DAlanA cAhate the, ve mere parama upakArI haiM, yaha kaise ! spaSTa batAo / rAnIne kahA- beTA ! jaba tuma mere garbhameM Aye, usa samaya mujhe dohada utpanna huA ki maiM rAjA zreNikake udarabalikA mAMsa tala bhUnakara madirAke sAtha khAU~ / isake liye maiM udAsa rahane lagI aura dinAnudina kSINa hone lagI / jaba zrI nirayAvalikA sUtra Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 yaha samAcAra tumhAre pitAko milA to unhoMne isakA kAraNa zapatha pUrvaka pUchA, to maiMne apanA dohada batalAyA / bAda meM tumhAre pitAne merA dohada pUrA kiyA / dohada pUrA ho jAneke bAda maiMne socA - yaha bAlaka garbhAvasthAmeM hI pitAkA mAMsa khAyA, utpanna honepara na jAne kyA karegA ? isa liye jisa kisI prakAra isa garbhako girA denA hI zreyaskara hai / para aneka prakArakI oSadhIse bhI garbha na girA / phira nau mahIneke bAda usa garbhase tuma paidA hue, maiMne tumheM aniSTa samajha kara ukaraDI para phikavA diyA / yaha bAta tumhAre pitAko mAluma huI, vaha tumheM khoja kara le Aye aura mujhe unhoMne isa kAryake liye baDI bhartsanA kI / terI uGgalIko ukaraDI para murgene kATa khAyA jisase vaha sUja gayI usameM pIpa bhara AyA, tujhe asahya vedanA hone lagI, ta~ cillAne lagA, usa samaya tere pitA tumhAre pAsa baiThe rahate the, dina rAta tumhArI paricaryA karate vraNakI vedanAse ro paDate the, usa samaya tumhArI aGgulIko pIpa cUsakara thUka dete the, usase tujhe zAnti milatI thI ho gyaa| beTA ! tUM hI soca, ese parama upakArI pitAke sAtha terA yaha vartAna ucita hai ? apanI mAM ke mukhase yaha suna kUNika bahuta dukhI huA / parama upakArI pitAkA bandhana tohU~ isa bhAvanAse usI samaya hAthameM kulhADI lekara jisa piMjare meM mahArAjA zreNika kaida the, usa piMjareko toDaneke liye cala paDA / lekina rAjA zreNikane kUNiko hAthameM kulhADI lekara Ate hue dekha manameM socA-na jAne yaha kUNika mujhe kisa kumauta se mAregA ? isa bhayase unhoMne apanI aMgUThImeM jaDA huA tAlapuTa viSase apanA anta kara liyA / pitAkI mRtyuse kUNika atyadhika dukhI huA, use rAjagRhakI pratyeka vastu pitAkI smRti dilAkara dukhita karane lagI, pitAke prati kiye hue anyAya usakI AtmAko kaSTa dene lage / vaha rAjagRhameM nahIM raha sakA, rAjagRha choDakara campA nagarIko usane rAjadhAnI banAyI / vahA~ apane bhAI bandhuoMke sAtha rahane lagA aura rAjyako gyAraha bhAgo meM bA~Takara aura ta~ dhIre 2 caMgA zrI nirayAvalikA sUtra rahate apane the, tuma jaba mu~ha me DAla Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka 2 bhAga kAla Adi dasa kumAroMko diyA, aura gyArahavA~ bhAga khuda lekara rAjya karane lgaa| rAjA zreNikane secanaka gandha hAthI aura rAnI nandAne aThAraha laDIbAlA hAra kUNikake choTe bhAI baihalyako diyA thaa| vaha hAthI para baiTha gaGgA nadImeM apane antaHpura parivArake sAtha krIDA karate the| unakI krIDA dekhakara loga kahane lage-vAstavika rAjyopabhoga to vaihallya kumAra hI karate haiN| kUNika to nAma mAtrake rAjA haiM, kyoM ki unake pAsa secanaka gandha hAthI nahIM hai| dhIre 2 vaihalyako jalakrIDAkA samAcAra kUNika rAjAkI rAnI padmAvatIko mAluma huA, vaha vaihalyase secanaka hAthI aura aThAraha laDIbAlA hAra le leneke liye kUNikako bAra bAra prerita karane lgii| kUNika antameM rAnIkI bAta mAnakara apane bhAIse hAthI aura hAra maaNgaa| unhone bhI rAjyakA hissA mAgA, parantu kUNika isa para taiyAra na ho ske| yaha dekha gaihalya kumAra maukA pAkara hAthI hAra Adi apanI sabhI sAmagrI lekara apane antaHpura parivArake sAtha paizAlI nagarImeM apane nAnA ceTakake pAsa phuNce| kUNikane apane dUtake dvArA ceTakako saMdezA diyA ki Apa hAthI aura hArake sAtha caihalyako bhejdeN| isapara ceTakane uttarameM saMdezA bhejA-yadi tuma rAjyakA bhAga ahalyako do to ise hama hAthI aura hArake sAtha bheja sakate haiM, parantu kuNikako yaha zarta maMjUra nahIM huI, phala svarUpa donomeM yuddha huaa| idhara kuNikakI tarapha kAla Adi dasa kumAra the udhara ceTakakI aura nau lacchI nau mallaki ye aThAraha gaNarAjA the| inameM pratyekake pAsa tona 2 hajAra hAthI ghoDe ratha aura tIna 2 karoDa paidala sainika the / prathama dinakI laDAImeM kAlakumAra apane tIna 2 hajAra hAthI ghoDe ratha aura tIna karoDa paidala sainikake sAtha ceTaka rAjAse laDaneke liye AyA aura ceTakake eka amogha bANase sainya sahita mArA gyaa| dUsare dina sukAlakumAra, tIsare dina mahAkAla, cauthe dina kRSNakumAra, pA~caveM dina sukRSNa, chaThe dina mahAkRSNa, sAtaveM dina vIrakRSNa, AThaveM dina rAmakRSNa, navameM dina pitRsenakRSNa aura dazaveM dina mahAsenakRSNa, apane 2 sainya zrI nirayAvalikA sUtra Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahita ceTakake sAtha laDane Aye aura ceTakake dvArA sasainya mAre gaye / aura apane pApa karmake prabhAvase niraya (naraka) gAmI hue| isI vastuko bhagavAnane gautama svAmIko unake pUchane para nirayAvalikA nAmase pharamAyA hai| kalpAvataMsikA nAmaka dvitIya vargameM dasa adhyayana haiM, ina dasoM adhyayanoMkA nAma kramase--padma ( 1 ) mahApadma ( 2 ) bhadra ( 3 ) subhadra ( 4 ) padmabhadra (5) padmasena (6) padmagulma (7) nalinIgulma (8) Ananda (9) aura nandana (10) hai| prathama adhyayanameM padmakumArakA varNana isa prakAra hai| padmakumAra bhagavAna mahAvIra svAmIke pAsa prabajita ho pA~ca varSoM taka zrAmaNya paryAya pAle, antameM mAsikI saMlekhanAse sATha bhaktoMko chedita kara kAla prApta hue, aura saudharma kalpameM devatA hokara utpanna hue| vahA~se cyava kara mahAvideha kSetrameM janma leMge aura siddha hokara saba dukhokA anta kreNge| isI prakAra mahApadmase lekara nandana paryanta nau kumAroM kA varNana jAnanA cAhiye / ye sabhI bhagavAnake samIpa pravrajita hue aura saMlekhanAse apane zarIrako tyAga kara devalokameM deva hokara utpanna hue / vahA~se cyava kara mahAvideha varSameM janma leMge aura siddha hokara saba dukhoMkA anta kareMge / ye padma Adi dasa kumAra kAla Adi dasa kumAroMke putra aura mahArAja zreNikake pautra ( pote ) the| puSpitA nAmaka tRtIya vargameM candra (1) sUra (2) zukra ( 3 ) bahuputrikA (4) pUrNa ( 5 ) mAnabhadra (6) datta (7) ziva ( 8 ) balepaka (9) anAdRta ( 10 ) ina dasoM devoMkA dasa adhyayanoMmeM varNana hai| ye saba bhagavAna mahAvIra prabhuke darzana karaneke liye devalokase apane 2 parivArake sAtha Aye aura apanI vaikriyika zaktise nATya vidhi dikhAkara antarhita ho gaye / gautama svAmIne unakI vizAla Rddhike bAremeM bhagavAnase pUchA-he bhadanta ! inheM yaha Rddhi kahA~se prApta huI ? bhagavAnane gautama svAmIko candra Adi devake pUrva bhavakA varNana sunAyA aura unhoMne kahA-gautama ! ye saba devalokase cyava kara mahAvideha varSameM utpanna hokara siddha hoNge| zrI nirayAvalikA sUtra Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUSpacUlikA nAmaka caturtha vargameM bhI dasa deviyoMke nAmase dasa adhyayana haiN| una dasoM deviyoMkA nAma-zrI ( 1 ) hI ( 2 ) dhI (3 ) kIrti (4) buddhi ( 5 ) lakSmI ( 6 ) ilAdevI (7) surAdevI (8) rasadevI ( 9) aura gandhadevI ( 10 ) hai| ye dasoM deviyA bhagavAnake darzanake liye AyIM aura nATyavidhi dikhAkara apane 2 sthAna para calI gayIM / gautama svAmIne ina deviyoMko Rddhi prApti ke bAremeM pUchA / bhagavAnane ina saboMke pUrva bhavakA varNana kiyA, aura kahA-he gautama ! ye sabhI devalokase cyava kara mahAvideha kSetrameM janma leMgI aura siddha hokara sabhI dukhoMkA anta kreNgii| isakA pA~cavA~ vargakA nAma vRSNidazA varga hai| isameM bAraha adhyayana haiN| ye bArahoM adhyayana bAraha kumAroMke nAmase haiN| una kumAroMkA nAmaniSadha ( 1 ) mAyanI ( 2 ) vaha ( 3 ) vaha ( 4 ) pagatA (5) jyoti (6) dazaratha (7) dRDharatha (8) mahAdhanvA (9) saptadhanvA (10) dazadhanvA aura zatadhanvA hai| inameM niSadhakumArakA varNana isa prakAra hai-niSadha kumAra rAjA baladeva aura rAnI revatIke putra the| inakA vivAha pacAsa rAjakanyAoMke sAtha huA aura vaha apane uparI mahalameM sukha pUrvaka rahane lge| eka samaya dvArakAke nandana vana udyAnameM bhagavAna arhat ariSTanemi pdhaare| bhagavAnake darzanake liye kRSNa vAsudeva Adi nandana vana udyAnameM gaye / niSadhakumArako bhI bhagavAnake padhAranekA samAcAra jJAta huaa| vaha bhI bhagavAnake darzanake liye gye| dharma kathA sunakara zrAvaka dharma svIkAra kara apane ghara lauTa gaye / bhagavAnakA antevAso varadatta anagAra niSadhakumArakI saumyatA dekha mugdha ho gaye / aura niSadhakumAra ko yaha saumyatA aura Rddhi Adi kaise prApta huI ? isa bAremeM bhagavAnase pUchA / bhagavAnane niSadhakumArake pUrva bhavakA varNana kiyA / varadattane pUchA-he bhadanta ! yaha niSadhakumAra Apake samIpa pravajita hogA ? bhagavAnane kahA-hA, varadatta ! yaha niSadhakumAra mere samIpa pranajita hogaa| isake bAda bhagavAna janapadameM vicarane lge| eka samaya niSadhakumAra poSadhazAlAmeM darbhake Asana para zrI nirayAvalikA sUtra Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baiThe hue the| unake manameM yaha bhAvanA paidA huI-yadi bhagavAna yahA~ Ave to maiM unakA darzana karU~ aura unakI upAsanA kruuN| bhagavAna niSadhakumArake manako bAta jAna lI aura aThAraha hajAra zramaNAke sAtha nandana vana udyAnameM padhAre / niSadhakumArane bhagavAnakA darzana kiyA, aura bAdameM mAtA pitAse pUchakara anagAra ho gaye aura bayAlIsa bhaktoMko anazanase chedita kara kAla prApta hue| unake kAla prApta honeke bAda varadatta anagArane bhagavAnase pUchA-he bhadanta ! ApakA antevAsI prakRtibhadraka niSadha anagAra isa zarIra ko choDakara kahA~ gaye ? bhagavAnane kahA-he varadatta ! merA antevAsI prakRtibhadraka niSadha nAmaka anagAra sarvArtha siddha vimAnameM deva hokara utpanna huaa| vahA~ usakI sthiti teMtIsa sAgaropama hai| vaha vahA~ se cyava kara mahAvideha kSetrake unnAta nagarameM vizuddha mAtR pitR vaMzavAle rAjakulameM utpanna hogA, bAlyAvasthA bIta jAnepara sthaviroMke samIpa pravajita hogA aura siddha hokara sabhI dukhoMkA anta kregaa| isI prakAra mAyanI Adi gyAraha rAjakumAroMkAbhI varNana jAnanA cAhiye / ye sabhI bhagavAna ariSTanemike samIpa pravajita hue aura apane nazvara zarIrako choDa sarvArtha siddha vimAnameM deva hokara utpanna hue aura dhyavakara mahAvideha kSetrameM janma lekara siddha hoMge aura sabhI dukhoMkA anta kreNge| yaha pAcoM upAGgakA saMkSipta varNana hai| isa nirayAvalikA Adi pAcoM upAGgoM para jainAcArya pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjane sundarabodhinI nAmakI TIkA kI hai / isa TokAko vizeSatA saMskRta prAkRtajJa vidvAna mUla aura saMskRta TIkAko dekhakara samajha leNge| aura sakala sAdhAraNa bhavyajana hindI aura gujarAtI bhASAke anuvAdaro isakI vizeSatA smjheNge| isa para hama adhika likhanA ucita nahIM samajhate, kyoM ki ' hAtha kaGganako ArasI kyA ? ' basa; isI nyAyase hama apanA vaktavya samApta karate haiM / ityalam / rAjakoTa muni kanhaiyAlAla, 15 maI 1948 zrI nirayAvalikA sUtra Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA (1) A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAtaHuSAkALa, sandhyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. (3) mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) ulkApAta--moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (9) digdAha--koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava--vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta--AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya na thAya. vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. yUpaka--zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene yUpaka kahevAya. A pramANe yUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathamA 1 prahara svAdhyAya na karavo. yakSAdIma--koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa--kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. mahikAzveta--zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddAta--cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgadha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa-jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyagrata-najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana-koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra-upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAra mahotsava ane cAra pratipadA-ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitrI pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sabhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAta sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) (2) (3) (8) svAdhyAya ke pramukha niyama isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai I prAtaH USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI ( 48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA cAhie / mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai / nIce likhe hue 32 asvAdhyAya - prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie-- (1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) (2) (3) (8) (5) (6) (7) (8) ulkApAta--bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / digdAha -- kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava--bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe ) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / nirghAta - AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta - bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie I yUpaka -- zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie I yakSAdIpta-- yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa - kArtika se mAgha mAsa taka ghU~e ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) mahikAzveta-zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta-cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya DhaMka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA caahie| (2) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya-- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba-taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai| (14) mala-mUtra--sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai| zmazAna--isa bhUmi ke cAroM tarapha 100-100 hAtha taka asvAdhyAya hotA (16) candragrahaNa-jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (17) sUryagrahaNa-jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata-najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| patana-koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra-upAzraya ke andara athavA 100-100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA-ASAr3hI pUrNimA (bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA (skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAtaHkAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM taba taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAGka zrI nirayAvalikA sUtrakA viSayAnukrama ( prathama adhyayana ) kramAGka viSaya 1 maGgalAcaraNa 2 zAstramArambha 3 pRthivIzilApaTTa 4 Arya sudharmA 5 Arya sudharmAkA padhAranA, pAMca abhigama 6 jambU svAmIkA paricaya 7 jambU prabhava Adi (527) kI dIkSA 8 jambUkA zarIra varNana 9 jambUkA prazna 10 zAstraparicaya 11 jambUkA prazna 12 kUNikarAjavarNana 13 padmAvatI varNana 14 kAlI varNana 15 samyaktva prazaMsA 16 devakRtazreNikaparIkSA 17 samyaktvaprazaMsA 18 abhayakumAra varNana 19 kUNika varNana 20 cellanA varNana 21 kUNika varNana 22 rathamuzala saMgrAmakA kAraNa zrI nirayAvalikA sUtra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAGka viSaya 23 saMgrAma varNana 24 kAlI rAnIke vIcAra 25 'bhagavAna' zabdakA artha 26 kAlI rAnIke vIcAra 27 kAlI rAnIkA vandanArtha bhagavAnake samIpa jAnA 28 aThAraha dezakI dAsiyA 29 dharmakathA 30 kAlI pRcchA 31 kAlakumAra vRttAnta 32 kAlI rAnIko putrazoka 33 gautama prazna 34 bhagavAnakA uttara 35 amayakumArakA varNana 36 cellanA rAnIke dohada 37 zreNika rAjAke vicAra 38 cellanA rAnIke dohada 39 cellanA rAnIke vicAra 40 kUNika janma 41 cellanAko zreNikakA upAlambha 42 kUNikakI aMguli vedanA 43 kRNikakA nAma karaNa 44 zreNikabandhana 45 kUNikako zreNikakA paricaya 46 zreNikamaraNa 119 121 131 133 135 zrI nirayAvalikA sUtra Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pRSTAGka 153 156 159 161 169 177 179 kramAGka viSaya 47 kUNikako zreNikakA paricaya 48 zreNikamaraNa 49 zreNikake sAtha kUNikakA pUrvabhavasaMbandha 50 kUNikazreNikakA vaira kAraNa 51 vaihalyakA gandhahAthI para caDhakara krIDA karanA 52 vaihalyakA vaizAlI nagarI meM jAnA 53 ceTaka-kUNikakA dUta dvArA saMvAda 54 rAjA kUNikako daza kumAroMse mantraNA 55 rAjA kUNika-ceTakakI yuddha taiyAriyA 56 rAjA kUNika ceTakakA yuddha aura kAlakumArakA :maraNa dvitIya adhyayana. 57 sukAla ( sukAlI ) kumArakI mRtyu adhyayana 3-10 58 mahAkAla Adi ATha kumArako mRtyu kalpAvataMsikA sUtrakA viSayAnukrama prathama adhyayana kramAGka viSaya 1 padmakumArakA varNana dvitIya adhyayana 2 mahApadmakumArakA varNana adhyayana 3-10 3 bhadrakumAra Adi ATha kumArakA varNana 4 bhadra Adi devoMkI sthiti m 217 pRSThA 220 230 231 235 zrI nirayAvalikA sUtra Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 puSpitA ( puphiyA ) sUtra prathama adhyayana kramAGka viSaya 1 candradevakA pUrvabhava varNana 2 candradevakA varNana 3 aGgati gAthApatikA varNana dvitIya adhyayana 4 sUryakA bhagavAnake samIpa AnA 5 zukrakA bhagavAnake samIpa AnA 6 somila brAhmaNakA varNana tRtIya adhyayana 7 bahuputrikA devIkA varNana 8 pUrNabhadra devakA varNana 9 mANibhadra devakA varNana 1 zrI devIkA varNana 2 hI - gandhadevI 9 kA caturtha adhyayana zrI nirayAvalikA sUtra paJcama adhyayana chaThA adhyayana 10 datta, ziva, bala, anAhatakA varNana adhyayana 7-10 pUSpacUlikA sUtra varNana vRSNidazA sUtra 1 niSadhakumArakA varNana 2 mAyani Adi 11 kumAroMkA varNana 3 zAstra prazasti pRSThAGka 238 241 245 266 269 270 316 384 390 394 396 414 415 449 451 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatram paGki m h h m bhaJjA m m s hy khh tm azuddhi zuddhi viSeza vizeSa adhyayananoM ke adhyayanoM ke paDipuNa paDipuNNa bhajjA svala yugala pudgala dalo zIla zIladalo vadanakmala: vadanakamalaH bubhukSANA bubhukSamANA saMgrAmaprasaGgA saMgrAmaprasaGgaM saDAmo saGgAmo raththA rathyA aparibhuJjantI __ aparibhuJjAnA aparibhuJjantI aparibhuJjAnA jhiyAyamANI jhiyAyamANi -evA gAli- -evA pADittae vA gAlijanyadA anyadA svalu khalu sevanakaM secanakaM satkaromi satkaroti h m s s 8 s 148 s 153 m 13 180 187 zrI nirayAvalikA sUtra Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 pRSTha 221 238 238 267 269 271-287 293 296 296 304 306 346 369 396 384 427 427 439 446 448 paGki 24 7 23 zIrSaka zIrSaka zIrSaka zIrSaka 17 19 3 5 18 8 4 1 10 14 14 7 zrI nirayAvalikA sUtra azuddhi devyAH paJcappirs kUTAgArazAlA aGgati gAthApati aGgati gAthApati aGgati gAthApati dara bodhinI baddhA " DavalevaNaNa saM ruvaM -mavAdIt tADayadbhiH afores paJcamadhyayanam vIragaNassa jhaddha calAriMzat taDupA saMgaNya - zuddhi kAlyA devyAH paJcaSpiNaMti kUTAkArazAlA sUradeva zukradeva somila brAhmaNa sundarabodhinI baddhvA 99 uvalevaNa saM evaM - mavAdiSuH tADayadbhiH parika paJcamAdhyayanam vIraMgayassa Rddha dvicatvAriMzad tadrUpA saMgrahaNya -- Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya nmH|| Bha jainAcArya-jainadharma-divAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajImahArAjaviracita sundarabodhinIvRttisamalaGkRtam ||shrii nirayAvalikAsUtram // // atha maGgalAcaraNam // (mAlinI chandaH) suramanujamunIndrarvandhamAnApinaM, viditasakalatattvaM bodhidaM tIrthanAtham / kRtabhavajalanaukArUpadharmopadezaM, vimalanayanadaM taM vardhamAnaM praNamya // 1 // zrI nirayAvalikAsUtra ko sundarabodhinI TIkAkA hindIbhASAnuvAda maGgalAcaraNa jinake caraNakamala, deva, manuSya aura munivaroMse vaMdita haiN| jo sarva tattvoMke jJAtA aura bodhiko dene vAle haiN| tathA saMsAra-sAgarase pAra honeke liye naukAsvarUpa zrutacAritra dharmake upadezaka haiN| evaM jJAnarUpI netrake dAtA haiM, aura caturvidharAMgharUpI tIrthake svAmI haiN| aise trilokameM prasiddha (cauvIsaveM tIrthaMkara ) zrI vardhamAnasvAmIko namaskAra karake // 1 // zrI nirayAvalikA satranI suMdaradhinI nAme TIkAne gujarAtI anuvAda. bhagavAyara. jenAM caraNa kamaLa deva manuSya tathA munivarethI vaMdita che, je sarva tatvanA jANanArA tathA bAdhi svarUpane ApavA vALA che, je saMsAra sAgara tarI javA mATe heDI rUpI zrutacAritra dharmanA upadezaka che, je jJAnarUpI cakSunA denAra che tathA cAra prakAranA saMgharUpI tIrthanA prabhu che, evA traNa lekamAM vikhyAta (covIsamA tIrthakara ) zrI vardhamAna svAmIne namaskAra karIne, (1) zrI nirayAvalikA sUtra Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra sakalanigamadakSaM jJAnacakSuHsametaM, kalitasakalalabdhi pUrvadhAraM munIndram / jinavacanarahasyadyotakaM dInabandhu, karaNa-caraNadhAraM gautamaM cApi nakhA // 2 // (pRthvI chandaH) saguptisamiti samAM viratimAdadhAnaM sadA, samAvadakhilakSamaM kalitamaJjucAritrakam / sadoramukhavastikAvilasitA''nanendu guruM, praNamya bhavavAridhiplavamapUrvabodhapradam // 3 // tathA saba zAstroke tatva samajhAne meM dakSa (catura), jJAnadRSTi se tattvAtattva kA nirNaya karane vAle, sampUrNa labdhivAle, caudahapUrvadhAraka, syAdvAdarUpa jina-vacanake rahasyako batAne vAle, SaTkAyake rakSaka, aura caraNa-karaNake dhArI, muniyoMmeM pradhAna aise zrI gautamasvAmIko zIza jhukAkara // 2 // tathA samiti guptidhAraka, samadarzI, viratimArgameM calane vAle, pRthivIke samAna saba pariSahopasargoko sahana karane vAle, niraticAra cAritravAle, samyak bodha ke dene vAle, vAyukAya Adi jIvoMkI rakSAke lie Dora sahita mukhavastrikAse jinakA mukhacanda dedIpyamAna hai, aura jo saMsArasAgarameM tairaneke lie naukAke samAna haiM, aise parasakRpAla gurudevako vandanA karake // 3 // tathA sarva zAstronuM tattva samajAvavAmAM catura, jJAnadRSTithI tasvAtattvane nirNaya karavAvALA, saMpUrNa lambIvALA, cauda pUrva dhAraka, syAdvAdarUpI jina-vacananAM rahasyane batAvanAra, chakAyanI rakSA karanAra tathA caraNa karaNanA dhAraka, muniomAM pradhAna evA zrI gautama svAmIne mastaka namAvIne, (2) tathA samiti guptinA dhAraNa karanArA, samadazI, virati mArgamAM vicaranArA, pRthvInI peThe tamAma parikahe tathA upasargone sahana karavAvALA, niraticAra cAritravALA, samyaka upadeza ApavAvALA, vAyukAya Adi jIvonI rakSAne mATe derA sahita mukha vastrikAthI jenuM mukhAravinda zebhI rahyuM che. tathA je saMsArasAgara taravA mATe eka nAva samAna cha. mevA parama kRpAzu gu3pane bahana 4rIna, (3). zrI nirayAvalikA sUtra Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA zAstraprArambha ( anuSTup chandaH ) jainIM sarasvatIM natvA lokAlokaprakAzinIm / nirayAvalikAvRtiM kurve sundarabodhinIm // 4 // 3 mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare hotthA | riddhatthimiyasamiddhe // 1 // chAyA tasmin kAle tasmin samaye rAjagRha nAma nagaram AsIt / RddhastimitasamRddham // 1 // TIkA = ' teNaMkAleNaM' ityAdi tasmin kAle avasarpiNyAzcaturthArakarUpe tasmin samaye = kAlavizeSarUpe hIyamAnalakSaNe rAjagRhaM nAma nagaram AsIt / tad- (rAjagRha) - varNana mitthamAha-' riddhatthipiyasamiddhe ' ityupalakSaNam, tena 'pamuiyajaNa jANavae, uttANanayaNapekkhaNijje, pAsAIe, darisaNije, tathA lokAlokake svarUpako prakAzita karane vAlI - jinavANIko namaskAra arh maiM ghAsIlAla muni nirayAvalikAsUtra kI 'sundarabodhinI' nAmaka TIkA kI racanA karatA hU~ // 4 // ' teNaM kAleNaM ' ityAdi / usa kAla usa samaya meM arthAt - avasarpiNIke cauthe Areke, usI hIyamAna rUpa samaya meM rAjagRha nAmakA prasiddha nagara thA / jisameM nabhaHsparzI U~ce-U~ce sundara mahala the / jahA~ sva-para cakrakA koI bhaya nahIM thA / aura vaha dhana, dhAnyAdi RddhiyoMse samRddha paripUrNa thA / jo vahA~ ke nivAsiyoM ko tathA deza tathA leAkAleAkanA svarUpane prakAzita karavAvALI jina-vANIne namaskAra karI huM ghAsIlAla muni niracAlikA sUtranI ' suMdaradhinI" nAmanI TIkAnI rathanA 43 chu. (4) teNeM kAleNaM dhatyAhi. te Aja te sabhayabhAM arthAt avasarpilI ( aja ) nA cAthA ArAnA hIyamAna (uttaratA) samayamAM rAjagRha nAme eka prakhyAta nagara hatuM ke jemAM gaganacuMbI UMcAM UMcAM suMdara mahAlayeA hatAM. jyAM sva para cakranA bhaya na hAtA tathA te nagara dhana dhAnyAdi RddhiothI paripUrNa samRddhivALuM hatuM, je tyAMnA zrI nirayAvalikA sUtra Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra abhirUve, paDirUve,' ityeteSAmapi saGgrahaH / chAyA - RddhastimitasamRddham, pramuditajanajAnapadam uttAnanayanaprekSaNIyam abhirUpam, pratirUpam ; / prAsAdIyam, darzanIyam, , " ' Rddhe ' - tyAdi - RddhaM = nabhaHsparzibahula prAsAdayuktaM bahujanasaGkulaM ca stimitaM = svaparacakrabhayarahitaM samRddhaM hiraNya-suvarNa - dhana-dhAnyAdiparipUrNamiti RddhastimitasamRddham atra tripadakarmadhArayaH / ' pramudite 'ti pramuditajanajAnapadayuktam / tatratyAstatrA''gatA dezAntarIyAzca janA hiraNya-suvarNa-dhanadhAnya- vastrAdInAM samarpalabhyatayA vividhavANijyena svasvAbhISTAnAM pUrNatayA yathAnItilAbhena ca pramuditA bhavanti / 'uttAne ' - ti uttAnanayanaprekSaNIyam = saundaryAtizayAdunmIlita nimeSapAtavarjitAkSibhirdarzanIyam ' prAsAdIyam - draSTRNAM cittaprasAdajanakatvAtpramodajanakam, darzanIyam = dRSTisukhadatvena punaH punardarzanayogyam / abhirUpam = manojJAkRtikam pratirUpam - apUrvacamatkAraka zilpakalAkalitatvenAdvitIyarUpam // 1 // 4 d " dezAntara se AnevAloMko svarNa cAMdI ratnAdike vyApArase lAbhAnvita karaneke kAraNa Anandajanaka thA / jisakA atizaya saundarya Taka-TakI lagAkara animeSa dRSTise dekhane ke yogya honese vaha ' prekSaNIya ' thaa| jo darzakoM kA mana praphullita kara deneke kAraNa 'prAsAdIya' pramodajanaka thA / netroMko dekhane meM bArambAra sukha denevAlA honeke kAraNa ' darzanIya' thA / sundara AkRtikA hone ke kAraNa ' abhi zilpakalAoM se yukta hone rUpa thA / apUrva - apUrva camatkAra utpanna karane vAlI , ke kAraNa pratirUpa arthAt anupama thA // 1 // zrI nirayAvalikA sUtra rahevAzIone tathA deza paradezathI AvavAvALAne sAnuM cAMdI ratna vagerenA vepArarAjagArathI lAbhakAraka hAvAthI AnaMdajanaka hatu, jenuM atizaya sauMdarya animeSa dRSTithI jovA lAyaka hAvAthI te prekSaNIya' hatuM, je jonAranAM manane praphullita karavAnAM kAraNe 'prAsAdIya' pramAdyajanaka hatuM, AMkheAthI jovAmAM vAravAra sukha ApanAra hAvAthI darzanIya' hatuM, suMdara AkRtivALuM hAvAthI abhirUpa' hatuM, nivana nayana Azcarya upajAve evI zilpakalAovALu hovAthI 'pratirUpa' arthAt anupama hatuM. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA, pRthivIzilApaTTa mUlam - tattha uttarapuratthi me disIbhAe guNasilae ( nAmaM ) ceie ( hotthA ) vaNNao | asogavarapAyave puDhavIsilApaTTae ( hotthA ) // 2 // chAyA tatra uttarapaurastye digbhAge guNazilakaM ( nAma ) caityam ( abhavat ) varNakaH / azokavarapAdapaH pRthivIzilApaTTakaH ( abhavat ) // 2 // TIkA ' tattha ' ityAdi - tatra - rAjagRhe, uttarapaurastye digbhAge guNazilakaM (nAma) caityaM = vyantarAyatanamAsIt kIdRzaM caityamiti jijJAsAyAM zAstrAntare tadvarNanamevamAha'cirAIe, puNvapurisapannate, sacchatte, sajjhae, saghaMTe, , sapaDAge, kayaviyaddIe, lAiyolloiyamahie' iti / chAyA - cirAdikam, pUrvapuruSamajJaptam, sacchatram, sadhvajam saghaNTam, sapatAkam, kRtavitadikam liptopaliptamadditam iti / " tattha ' ityAdi / usa rAjagRha ke IzAna koNa meM guNazilaka nAmakA usakA varNana anyatra ( dUsare zAstroM meM ) isa prakAra hai " vyantarAyatana thA / pUrva puruSoMke kathanAnusAra vaha prAcIna kAlase hai / usameM chatra, dhvajA, ghaNTA, patAkA Adi lage hue the aura vedikAe~ banI huI thIM / usakI bhUmi gomaya aura miTTI se lipI huI thI / bhIteM khaDI cUnA Adi se dhavalita thIM / zrI nirayAvalikA sUtra " tattha ' ityAdi. te rAjagRhanA izAnakANamAM guNazilaka nAmanuM byantarAyatana hatuM jenuM varNana anyatra ( khIjAM zAstromAM ) AvI rIte che: agAunA leAkAnA kahevA pramANe te junA vakhatathI che. temAM chatra, dhajA, ghaMTA, patAkA Adi lAgelAM hatAM. vRttie khanelI hatI. tenI bhUmi chANa ane mATIthI lIMpelI hatI. ane bhItA khaDI cunA vagerethI dhavalita hatI. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra 'cirAdikam ' iti-ciraH bahukAlikaH AdiH nivezo yasya tat tathA, 'pUrvapuruSeti pUrvapuruSaiH prAcInapuMbhiH prajJaptam-upAdeyatayA pratibodhitam, sacchatram, sadhvajam, saghaNTam, sapatAkam, etatsarva spaSTam, kRtavitardikam racitavedikam, 'lAiye tyAdi lAiyaM-gomayamRttikAdinA bhUmyupalepanam ca ulloiyaM-bhittisamudAyasya seTikAdibhiH saMmRSTIkaraNaM ca; lAiyolloiye; tAbhyAM mahitaM-pUjitaM prazastam pariSkRtamiti yAvat, evambhUtaM caityamAsIt / / tatra vyantarAyatanabhUmau azokavarapAdapaH azokAkhyo mahAvRkSo'sti, tasyAdhastaTe 'pRthivIzilApaTTakaH / paTaka iva paTTakaH, AsanarUpeNa pariNatA pRthivIziletyarthaH, abhavat AsIt, tasya zAstrAntare varNanamitthamAha "vikkhaMbhAyAmasuppamANe, AiNaga-rUya-bUra-navaNIya-tUlaphAse, pAsAIe, darisaNije, abhirUve, paDirUve" iti / chAyA- viSkambhAyAmasupramANaH, ajinaka-rUta-bUra-navanIta-tUlasparzaH, prAsAdIyaH, darzanIyaH, abhirUpaH, pratirUpaH, iti / 'viSkambhe'-ti-vistAradAmyAM samucitapramANopetaH 'ajinake' ti-ajinamevA'jinaka-mRgacarma, rUtaM kArpAsaH, bUraH snigdhavanaspativizeSaH, navanItaM-durapavikAravizeSaH, tUlaM-arka-zAlmalIvRkSajAtam, tadvatsparzaH komalasparzaH, ityarthaH, 'prAsAdIya' ityAdipadAnAM vyAkhyA puurvoktriityaa'vgntvyaa| evambhUtaH pRthivIzilApaTTaka AsIt // 2 // ___ vahA~ usI sthAna para eka bar3A azoka vRkSa thA / usake nIce mRgacarma, kapAsa, bUra (vanaspati), makkhana aura AMkaDe (arka) kI rUI (tUla) ke samAna sparzavAlA, ucita pramANa se lambA cauDA Asana ke AkArasA banA huA pRthvIzilApaTTa thA, jo darzanIya abhirUpa pratirUpa thA // 2 // tyAM e jagyA upara eka meTu azoka vRkSa hatuM. tenI nIce mRgacarma, kapAsa, bUra (vanaspati) mAkhaNa ane AkaDAnA rU jevuM suvALuM ane ucita pramANathI laMbAI pahoLAI vALuM AsananA AkAra jevuM pRthvIzilApaTTa hatuM je darzanIya abhirUpa ane pratirUpa hatuM. (2) zrI nirayAvalikA sUtra Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA Arya sudharmA mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samarpaNaM samaNassa magavao mahAvIrassa aMtevAsI ajjamuhamme NAmaM aNagAre jAisaMpanne jahA kesI jAva paMcarhi aNagArasahi saddhiM saMparibuDe puvvANupucci caramANe ( gAmANugAmaM duijjamANe ) jeNeva rAyagihe jAva ahApaDirUvaM oggahaM ogivhittA saMjameNa jAva viharai / parisA NiggayA dhammo kahio / parisA paDigayA // 3 // chAyA tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntevAsI AryasudharmA nAmA'nagAro jAtisampanno yathA kezI, yAvat paJcabhiranagArazataiH sArddha saMparivRtaH pUrvAnupUrvyA caran ( grAmAnugrAmaM dravan ) yatraiva rAjagRhaM nagaraM yAvat yathApratirUpamavagrahamavagRhya saMyamena yAvad viharati / pariSannirgatA / dharmaH kathitaH / pariSat pratigatA // 3 // TIkA -- 6 teNaM kAleNaM ' ityAdi - tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antevAsI - ziSyaH, AryasudharmA (svAmI) nAmA nagAraH viharatItyanvayaH / atha tadvarNanamAha-jAtisampannaH suvizuddhamAtRvaMzayuktaH, 'yathA ' teNaM kAleNaM' ityAdi / usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmIke antevAsI (ziSya) zrI AryasudharmAsvAmI vicarate the / unakA varNana kezI zramaNake samAna isa prakAra hai mAtAkA vaMza nirmala (zuddha) ho se utpanna parAkramase vizuddha honese jAtisaMpanna the / paitRka pakSa kulasaMpanna the / balasaMpanna arthAt saMhanana yukta the / vajraRSabhanArAcasaMhananake dhArI the / 'teNa kAleNaM' dhatyAhi. te aNa te sabhayabhAM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmInA antavAsI zrI Arya sudharmA svAmI vicarI rahyA hatA. temanuM varNana kezI zramaNa samAna A prakAre che:-- zrI nirayAvalikA sUtra mAtAnuM kuLa vizuddha hAvAthI jAtisaMpanna hatA, pitAnA pakSa zuddha hAvAthI kuLasa Mpanna hatA, khalasaMpanna hatA, arthAt saMhananathI utpanna thayelA parAkramavALA hatA. vaRSabhanArAca saMdhayaNadhArI hatA. je ATha karmonA nAza Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirAvalikA sUtra 8 kezI' ti-kezinAmA zramaNo gaNadharo yathA''sIdityarthaH, atra yAvacchabdenaivaM kezivizeSaNAni saMgRhyante - tathAhi - 'kulasaMpanne, balasaMpanne, viNayasaMpanne, lAghavasaMpanne, oyaMsI, teyaMsI, vayaMsI, jasaMsI, jiyakohamANamAyAlohe, jIviyAsAmaraNabhaviSyamukke, tavappahANe, guNappahANe, karaNacaraNappahANe, niggahappahANe, ghoravaMbhaceravAsI, ucchUDhasarIre, cohasapuccI, caunANovagae' iti / asya cchAyA - " kulasampannaH, balasampannaH, vinayasampannaH, lAghavasampannaH, ojasvI, tejasvI, vacasvI, yazasvI, jitakrodhamAnamAyAlobhaH, jIvitAzAmaraNabhayavipramuktaH, tapaHpradhAnaH, guNapradhAnaH, karaNacaraNapradhAnaH, nigrahapradhAnaH, ghorabrahmacaryavAsI, ucchUDhazarIraH, caturdazapUrvI, caturjJAnopagataH " / iti, jo ATha karmoMkA nAza kare usako vinaya kahate haiM, vaha abhyutthAnAdi gurusevA svarUpa hai, usase yukta the / lAghava sapanna the arthAt dravyase alpa upadhi vAle the aura bhAvase gaurava - (gAva) - traya rahita the / indriyoMke saundarya aura tapa Adi ke prabhAvase ojasvI - pratibhAzAlI the / antara 4 AtmaprabhAva ' aura bAhara ' zarIra prabhAva' se dedIpyamAna hone ke kAraNa tejasvI the / saba aura niravadya ( nirdoSa) bacana yukta honese Adeya ( grAhya aura sayamake ArAdhanase prasiddhi prApti hone ke kAraNa valikAmeM AnevAle krodha Adiko niSphala karaneke the| jInekI AzA aura prANiyoM ke hitakAraka ) vacana vAle the / tapa yazasvI the / udayAkAraNa kaSAyoke vijetA mRtyuke bhayase rahita the / anya muniyoMkI apekSA kare tene vinaya kahe che, te abhyutthAnAdi gurUsevAnA lakSaNa yukata vinayasapanna hatA. lAghavasaMpanna hatA arthAt dravyathI thADI upAdhivALA hatA ane bhAvathI traNa gauravathI rahita hatA. indriyeAnAM sauMdaryathI tathA tapa vagerenA prabhAvathI pratibhAzALI hatA. a Mtara AtmaprabhAva ane bahAra zarIraprabhAvathI dedIpyamAna hovAnA kAraNe tejasvI hatA. sarve prANIonA kalyANakAraka tathA nirdoSa vacana yukta hAvAthI Adeya (grAhya) vacanavALA hatA. tapa tathA saMyamanI ArAdhanA karavAthI prasiddhiprApta hovAne kAraNe yazasvI hatA, udayAvalikA eTale kama phaLanI paraMparAmAM AvavA vALA krodhAdine jItavAthI kaSAyAnA vijetA hatA jIvavAnI AzA tathA mRtyunA bhaya rahita hatA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA AryasudharmA 'kule 'ti - kulaM- paitRkaH pakSastatsampannaH, uttamapaitRkapakSayuktaH, 'bale' ti - valena saMhananasamutthena parAkrameNa yuktaH, vajra - RSabha - nArAca saMhananadhArItyarthaH, : 'vinaye' ti - vinayati - nAzayati aSTaprakArakaM karma yaH sa vinayaH= abhyutthAnAdigurusevAlakSaNastatsampannaH / ' lAghave' ti lAghavaM dravyataH svalpopadhitvam, bhAvato gauravatrayanivAraNaM, tatsampannaH / 'ojakhI'ti - ojaH = sakalendriyANAM pATavaM tapaHprabhRtiprabhAvAt samutthatejo vA, tadvAn, 'tejasvI 'ti - tejaH = antarbahirdedIpyamAnatvam tejolezyAdi vA : tadvAn, ' vacasvI 'ti - vacaH = AdeyaM vacanaM sakalaprANigaNahitasaMpAdakaM niravadyavacanaM, tadvAn, 'yazasvI' tiyazaH=tapaHsaMyamArAdhanakhyA tistadvAn, 'jite ' - tyAdi - udayAvalikApraviSTakrodhAdInAM vijayo-viphalIkaraNaM, tadvAn, 'jIvite - tyAdi - jIvitaM prANavAraNaM tasyAzA, maraNaM = mRtyustasmAdbhayaM = trAsaH, tAbhyAM vipramukta:- varjitaH, " tapaHpradhAna ' iti - tapati = dahati jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmANi iti tapaH= caturtha SaSThA'STamabhaktAdilakSaNaM tatpradhAnaH zeSamunijanApekSayA vividhamakArakatapoyuktaH pAraNAdau nAnAvidhAbhigrahayuktaH / ' guNapradhAna' iti - guNaH = jJAnAdiratnatrayaM kSAntyAdirvA tatpradhAnaH, uktaJca 1. " paropakAra karatirnirIhatA, vinItatA satyamanutyacittatA / vidyA vinodo'nudinaM na dInatA, guNA ime sattvavatAM bhavanti // 1 // " iti / caturtha bhakta Adi tapa adhika karanese, aura pAraNA AdimeM aneka prakArake kaThina abhigraha karanese, 'tapaH pradhAna' the, samyag jJAna Adi ratnatraya, aura kSAnti Adi dasavidha yatidharmase yukta honeke kAraNa 'guNapradhAna' the / kahA bhI hai:" paropakAraikaratirnirIhatA, vinItatA satyamanutyacittatA / vidyA vinodo'nudinaM na dInatA, guNA ime sattvavatAM bhavanti // " iti // 9 khIjA muninI apekSAe caturtha bhakta (upavAsa) Adi tapa bahu karavAthI tathA pAraNAM AdimAM aneka jAtanAM kaThina abhigraha karavAthI tapaprdhaan' hatA. samyak jJAna Adi ratnatraya tathA kSAnti (kSamA ) Adi vidha patidharmathI yukta hAvAthI guNapradhAna' hatA. ema kahyuM paNa che keH-- " paropakAra kairatirnirIhatA, vinItatA satyamanutthacittatA " vidyA vinodo'nudinaM na dInatA, guNA ime sattvavatAM bhavanti" // iti // zrI nirayAvalikA sUtra Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra ___'karaNe' ti-karaNasaptatiH, caraNasaptatiH, tatmadhAnaH, 'nigrahapradhAna' iti indriyanoindriyanirodhakaraNena, khAtmano'pUrvavIryaparisphoTanaM, tatpradhAnA, 'ghorabrahme'-tyAdi-brahma-kAmapariSevaNatyAgastatra caraNaM brahmacarya, ghoraM ca tad brahmacarya ghorabrahmacaryam alpasattvena duranuSTheyaM, tatra vastuM zIlamasyeti ghorabrahmacaryavAsI / 'ucchUDhazarIra' iti-ucchUDhamujjhitamiva saMskAraparityAgAccharIraM yena sa ucchUDhazarIraH, sarvathA zarIrasaMskAravarjitaH / 'caturdazapUrvI-caturdazapUrvadhArI; caturjJAnopagataH kevalavarjitamatyAdicaturjJAnavAn / kezI zramaNastumatizrutA'vadhijJAnatrayavAn , uktazca - uttarAdhyayanasUtre trayoviMzAdhyayane-- "ohinANe sue buddhe" iti etAdRzakezizramaNagaNadharasadRzaH paJcamagaNadharaH arthAt-paropakArameM Ananda mAnanA, niHspRhatA rakhanA, vinaya, satya, prazAnta bhAva, vidyA vinoda, madhyastha bhAva aura dInatAkA tyAga, ye guNa mahApuruSoMmeM hote haiM / tathA karaNa caraNake dhArI the, indriya noindriya (mana) ke damana karane se AtmAkA apUrva vIrya sphorana karaneke kAraNa nigrahapradhAna' the| alpasattvavAlo se duzcaraNIya brahmacaryake dhAraka honese 'ghorabrahmacArI' the / zRGgArake lie sarvathA zarIrasaMskArarahita honeke kAraNa 'ucchUDhazarIra' (zarIramamatvarahita) the / kezI zramaNa mati, zruta, aura avadhi, tIna jJAnake hI dhArI the / jaise uttarAdhyayana sUtrameM kahA hai-"ohinANe sue buddhe" iti / isa prakAra kezI zramaNa gaNadhara ke samAna guNake dhAraNa karanevAle cAra jJAna aura caudaha pUrvake dhArI pa~cama gaNadhara athAta - paropakAramAM AnaMda mAna, nispRhatA rAkhavI, vinaya satya. prazAMta mA. vidyA vineda, madhyasthabhAva ane dInatAne tyAga e guNa mahApurUSomAM hoya che. tathA te karaNa caraNanA dhAraNa karavAvALA hatA, Indriyene tathA noIndriya (mana) ne damana karavAthI AtmAnA apUrva vIrya pragaTa karavAnA kAraNe nigrahapradhAna hatA alpasattvavALAthI muzkelI e paLAya evAM brahmacaryane dhAraNa karavAthI "gharabrahmacArI hatA zRMgAra mATe zarIrane sarvathA saMskArarahita rAkhatA hevAthI uchUTazarIra (zarIramamatva rahita) hatA. kezI zramaNa, mati zrata tathA avadhi e traNa jJAnanA ja dhArI hatA jema uttarAdhyayana sUtramAM kahyuM che - "ohinANe sue buddhe " iAta, me pramANe 2 abhae gaedharanI samAna guNane dhAraNa karavAvALA cAra jJAna ane cauda pUrvanA dhArI pAMcamA gaNadhara zrI nirayAvalikA sUtra Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA AryasudharmA, pAMca amigama zrIsudharmasvAmI paJcabhiranagArazataiH paJcazatasaMkhyakamunibhiH sArddha-saha saMparitaH= pazcazatamuniparivArayuktaH, 'pUrvAnupUrvyA'-tIrthakaroktaparamparayA carana-viharan , ('grAmAnugrAmam' ekasmAt grAmAt grAmAntaraM dravan-gacchan yAna-vAhanAdi vinA padavihAreNa grAmAntaramaparityajan, anenA'pratibaddhavihAritA sUcitA) 'jeNeva' iti-yasminneva kSetravibhAge rAjagRhanAmakaM nagaramasti guNazilakaM nAma caityaM ca tasminneva sthAne upAgacchati, upAgatya yathApratirUpaM sAdhukalpyamavagrahamAvasatham avagRhya-gRhItvA saMyamena tapasA cA''tmAnaM bhAvayan viharati sa / pariSanirgatA-zrImudharmasvAminaM vandituM dharmakathAzravaNArthaM ca pariSadvRndarUpeNa janasaMhatirnagarAnnirgatA-nismRtA, pazcavidhAbhigamapurassaraM tatra samAgatA / zrIsudharmA svAmI pA~ca sau muniyoMke parivAra sahita tIrthaMkaroMkI maryAdAkA pAlana karate hue aura prAmAnugrAma vicarate hue, jahA~ rAjagRha nagara hai, jahA~ guNazilaka nAmakA caitya (vyantarAyatana ) hai vahA~ padhAre, aura muniyoMke kalpake anusAra avagraha lekara saMyama aura tapase AtmAko bhAvita karate hue rahane lge| zrI sudharmA svAmI yahA~ padhAre haiM, isa bAtako sunakara rAjagRhase pariSad nikalI isI prakAra rAjA vandana karaneke lie aura dharmakathA sunaneke lie janasamUha pA~ca abhigamapUrvaka aae| sudharmA svAmI pAMcaso munionA parivAra sAthe tIrthakaranI maryAdAnuM pAlana karatA thakA ane grAmAnugrAma vicaratA thakA jyAM rAjagRha nagara che, jyAM guNazilaka nAme catya vyaMtarAyatana) che tyAM padhAryA, tathA munionA AcAra pramANe avagraha laIne saMyama tathA tapathI AtmAne bhAvita karatA rahevA lAgyA. zrI sudharmA svAmI ahIM padhAryA che, e vAta sAMbhaLI pariSada nikaLI. eja rIte vaMdanA karavAne tathA dharma kathAnuM zravaNa karavA mATe jana samuha pAMca abhigamapUrvaka AvyA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra ___ paJcavidhAbhigamo yathA(1) sacittANa davvANaM viusaraNayAe, (2) acittANaM davANaM aviusaraNayAe, (3) emasADieNaM uttarAsaMgakaraNeNaM, (4) cakkhupphAse aMjalippaggaheNaM, (5) maNaso egattIkaraNeNaM, 'dhammo kahio' iti-zrutacAritralakSaNo dharmaH kathitaH upadiSTaH, 'parisA paDigayA' iti-pariSat-janasaMhatiH tatsamIpe savidhivandanapurassaraM pA~ca abhigama isa prakAra haiM :(1) dharmasthAna para nahIM lejAne yogya puSpamAlA Adi sacita dravyoMkA tyAga krnaa| vastra bhUSaNa Adi acitta dravyoMkA tyAga nahIM karanA / (3) silAI kiyA huA kapaDA na ho aise, arthAt akhaNDa vastra-dvArA mukha para uttarAsaMga krnaa| dharmaguruke dRSTi-pathameM Ane para donoM hAtha joddnaa| (5) manako ekAgra krnaa| isa maryAdA se samavasaraNameM sudharmAsvAmI Adi muniyoMko savidhi vandana karake sva-sva sthAna para pariSadke sthita ho jAne para zrI sudharmA svAmone pAMca abhigama A prakAranA che - (1) dharma sthAna para na laI javA jevAM puSpamAlA Adi sacitta ne. tyAga karavo. (2) vAAbhUSaNa Adi acitta dravyane tyAga na karo. (3) sIveluM kapaDuM na hoya evAM arthAt akhaMDa vastrathI mukha upara uttarasaMga karavuM. 4) dharmagurU najare paDatAMja be hAtha joDavA. (5) manane ekAgra karavuM. AvI maryAdAthI samavasaraNamAM sudharmA svAmI vagere munione vidhipUrvaka vaMdanA karIne pitApitAne sthAne pariSada (maLelA loke) besI gayA pachI zrI sudharmA svAmIe zrata cAritra lakSaNa dharma saMbhaLAvyuM. dharmakathA sAMbhaLI rahyA zrI nirayAvalikA sUtra Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA jambUsvAmI 13 dharmakayAM zrutvA yasyA dizaH sakAzAt prAdurbhUtA = AgatA tAmeva diza pratigatA iti // 3 // mUlam teNeM kAleNaM teNaM samaeNaM ajjamuhammassa aNagArassa aMtevAsI jaMbU NAmaM aNagAre samacauraMsasaThANasaMThie jAva saMkhitta viulateyalesse ajjasuhammassa aNagArassa adUrasAmaMte ur3ajANU jAva viharai // 4 // chAyA tasmin kAle tasmin samaye AryasudharmaNo'nagArasya antevAsI 'jambU ' nAmA'nagAraH, samacaturasra saMsthAnasaMsthitaH yAvat saMkSiptavipulatejolezyaH, AryasudharmaNo'nagArasya adUrasAmante UrdhvajAnuryAvad viharati // 4 // TIkA ' teNaM kAleNaM' ityAdi - tasmin kAle tasmin samaye dharmakathAM zrutvA janasaMhatipratigamanAnantarakAle AryasudharmaNaH svAmino'nagArasyAntevAso AryajambUnAmA'nagAraH kAzyapagotrotpannaH, atra prasaGgAt jambUsvAminaH paricayazcAyam -' rAjagRha -nagaryAm RSabhadatta ' - nAmA ibhyazreSThI nivasati sma, tasya 'bhadrA' - nAmnI bhAryA, zrutacAritralakSaNa dharma sunAyA / dharmakathA zravaNa karaneke pazcAt pariSad jisa dizAse AI, punaH usI dizAko calI gaI // 3 // 'teNaM kAleNaM' ityAdi / " usa kAla usa samaya zrI AryasudharmA svAmI ke aMtevAsI kAzyapagotrIya zrI Arya jambU svAmI jinakA paricaya isa prakAra hai rAjagRha nagara meM RSabhadatta nAmake ibhya ( utkRSTa ghanika ) seTha rahate the / unakI patnIkA nAma bhadrA thA / paMcama devalokase cavakara eka RdvizAlI devane - pachI leAkeA je je khAjuethI AvyA hatA tyAM tyAM pAchA gayA. (3) 'teNaM kAleNaM' 'tyAhi. te aNe te sabhaye zrI mArya sudharmA svAbhInA antevAsI (ziSya) kAzyapageAtrI zrI Arya ja khUsvAmI hatA jemanA paricaya nIce pramANe cheH-- rAjagRha nagaramAM RSabhadatta nAmanA inca ( bahu dhanavAna zeTha ) rahetA hatA. temanI patnInuM nAma bhadrA hatuM. pAMcamA devalAkathI cavIne eka RddhizALI zrI nirayAvalikA sUtra Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizyAvalikA sUtra 14 , tatputraH paJcamasvargAccyuto 'jambU' -nAmA saJjAtaH, mAtrA svapne jambUvRkSo dRSTastena tasya 'jambU' iti nAma kRtam sa paJcamagaNadharasudharmasvAminikaTe varmazravaNAt pratipannazIlasamyaktvo'pi pitrorAgrahavazAdaSTAnAmibhyazreSThinAmaSTau kanyAH pariNItavAn, kintu kanyAnAM hAvabhAvAdibhirna vyAmohitaH, yataHsamyaktva---zIla--tumbAbhyAM, bhavAbdhistIryate sukham / ye dadhAno munirjambU, strInadISu kathaM bruDet // 1 // " iti // 46 - unakI kukSimeM janma liyA, mAtAne svapnameM jambU vRkSako dekhA isa lie unakA nAma jambU rakhA thA / usa jambU kumArane paJcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI ke pAsa dharma sunakara samyaktva aura zIlavata dhAraNa kiyA / pazcAt samyaktva aura zIlavata dhArI hokara bhI mAtApitA ke Agrahase ATha ibhya seThoMkI ATha kanyAoMke vivAha kiyA, phirabhI ye kanyAoMke hAva-bhAva AdimeM mohita nahIM hue / kabhI sAtha :- 64 samyaktva- zIla-tumbAbhyAM, bhavAbdhistIryate sukham I ye dadhAno munirjambU, strInadISu kathaM bruDet ||1|| iti " arthAt-samyaktva aura zIlarUpa tumboMke dvArA bhavasamudra sukhase tairA jAtA hai / unhIM samyaktva aura zIlako dhAraNa karanevAle jambU anagAra strIrUpa nadiyoM meM kaise DUba sakate haiM ? arthAt kabhI nahIM // 1 // deve teNInI kukhe janma lIdhA. mAtAe svapnAmAM ja khU vRkSane joyuM tethI tenuM nAma jammU pADayuM hatuM. te ja kumAre paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmInI pAse dharmanuM zrava karI samyaktva tathA zIlavrata dhAraNa karyuM.... samyaktva tathA zIlavrata dhArI hAvA chatAM paNa mAtApitAnA AgrahathI isya zeThanI ATha kanyAe sAthe lagna karyuM. paNa te AThe kanyAonI hAva--bhAva Adi ceSTAmAM mAhita thayA nahAtA. ema kahyuM che ke: samyaktva - zIla- tumbAbhyAM bhavAbdhistIryate sukham ye dadhAno munirjambU, strInadISu kathaM bruDet // 1 // iti // arthAt samyaktva tathA zIlarUpa tuMbaDIthI saMsAra sAgara sukhethI tarI javAya che teja samyaktva tathA zIlane dhAraNa karI jaMbU svAmI sro rUpI nadIemAM kema tUrkI zake ? arthAt kadI na DUbe. zrI nirayAvalikA sUtra Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sundarabodhinI TIkA jambU prabhava Adi (527) dIkSA tato rAtrau tAH pratibodhayan cauryArthamAgataM catuHzatanavanavatitaskaraparivRtaM 'prabhava'-nAmAnaM taskarAdhipati prAbodhayat, tataH mAtareva paJcazatataskarabhAryASTakatajanakajananI-svajanakajananIbhiH saha svayaM pazcazatasaptaviMzatitamo yautukAgatakanakanavanavatikoTIH svagRhasampatti ca parityajya prAbAjIt / krameNa kevalI jAtaH, SoDaza varSANi gRhasthatve, viMzativarSANi chamasthAvasthAyAM, catuzcatvAriMzadvarSANi kevaliparyAye vyatItAni, evamazItivarSANi sarvAyuH paripAlya zrImabhavaM svapade saMsthApya siddhimagamat / uktaJca vivAhake bAda rAtrimeM una AThoM striyoMko pratibodha dete hue jambU kumArane corIke lie Aye hue 'prabhava'ko cAra sau ninyAnave (499) coroMke sAtha pratibodhita kiyaa| usake pazcAt prAtaHkAla hI jambU kumAra pA~casau cora, aura apanI AThoM bhAyAe~, unake mAtApitA aura apane mAtApitA isa taraha pA~casau sattAisa (527) janoMne dIkSA grahaNa kii| jambU kumArane apane dahejameM AI huI ninyAnave (99) koTi svarNa moharoko tathA dharakI samasta sampattiko tyAga kara dIkSita hue, aura kramase tapa saMyama ArAdhana karake kevala jJAna pAye / ve solaha varSa gRhasthAvAsameM rahe, vIsa varSa chamastha raheaura 44 cauvAlIsa varSa kevalaparyAyameM rahe / isa prakAra 80 assI barasakI sarva Ayu vyatIta karake prabhava svAmI ko apane pada para sthApitakara siddhapadako pAye / kahA bhI hai vivAha pachI rAtamAM te AThe strIone upadeza ApatAM ja bUkumAre corI karavA AvelA prabhAvane cAraso navANuM (49) cArenI sAthe upadeza ApTe, ane pratibaMdhita karyA. te pachI savAramAMja pAMcase cera, pitAnI ATha strIo tathA temanA mAtA pitA tathA pitAnAM mAtA pitA, ane jammu pite evI rIte pAMcaso sattAvIza (para7) jaNee dIkSA grahaNa karI. jammu kumAra potAnA dAyajAmAM AvelI navANuM (99) karoDa sonA mahore tathA gharanI samasta saMpattino tyAga karI dIkSita thayA ane kumathI tapa saMyama ArAdhana karIne kevaLa jJAna meLavyuM. teo soLa varasa gRhasthAzramamAM rahyA. vaza varasa chAstha rahyA tathA cuMmAlIsa (44) varasa kevala pocamAM rahyA. Ama eMsI (8) varasanuM sarva AyuSya pUrNa karIne prabhava svAmIne pitAnAM pada para rathApita kavI pite siddhapadane prApta karyuM kahyuM che ke - zrI nirayAvalikA sUtra Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( G nirayAvalikA sUtra (vasantatilakAvRttam) "jambUsamo bhavisamuddharaNaikacitto-, bhUto na ko'pi bhavitA dharaNItale'smin / yastaskarAnapi cakAra zivAdhvanInAn / sAdhUna priyA'STakapitAjananIzca dhIraH // 1 // hitvA vinazvaradhanaM prabhavo'pi dhanya caurAdyagocaramanaya'mavAptavAn yaH / ratnatrayaM sthirataraM nijabandhvabhAjyaM pAtheyamadbhutamanantasukhAvahaM ca // 2 // " iti // "jambU svAmI ke samAna isa saMsAra meM na huA na hogA, jisa dhIra prazaMsanIya mahApuruSa ne coroMko bhI saMyama mArgameM ArUDhakara, aura vaise hI apanI AThoM bhAryAoM, tathA unake mAtApitA aura apane mAtApitAko bhI saMyama mArgapara ArUDhakara mokSagAmI banAye // 1 // vinazvara dhana AdikA tyAga kara, na jisako cora curAsakate haiM aura na jisakI kImata ho sakatI hai, jo avinAzI hai, nijabandhu bhI jisakA bhAga nahIM le sakate, tathA mokSa sthAnako pahu~caneke lie saMvala-(bhAtA)ke samAna hai, aise ananta sukhake dene vAle ratnatrayako prabhavane bhI prApta kiyA isa liye vaha dhanya hai // 2 // " jaMbU svAmInA jevA A saMsAramAM thayA nathI ane thaze paNa nahi ke je dhIra tathA prazaMsanIya mahApurUSe corane paNa saMyamane mAthe caDAvyA tathA mokSagAmI banAvyA. evI ja rIte pitAnI ATha strIo tathA temanAM mAtApitAne tathA pitAnAM (jabUnAM) mAtA pitAne paNa saMyama mArge caDAvI mokSagAmI banAvyAM. 1 nazvara dhana vagerene tyAga karIne, jene cAra cerI na zake, jenuM mUlya na thaI zake, je avinAzI che, potAnA bhAI paNa jemAMthI bhAga paDAvI na zake, tathA mekSa sthAne pahoMcavA mATe je mAtA samAna che. evuM anaMta sukha devAvALAM ratnatrayane prApta karanAra prabhavane paNa dhanya che 2 zrI nirayAvalikA sUtra Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA jambUvarNana atha sUtrakAro jambUkhAminaM vizinaSTi-'samacature' tyAdinA, samA:tulyAH anyUnAdhikAH catasro'srayo hastapAdoparyadhorUpAzcatvAro'pi vibhAgAH (zubhalakSaNopetAH) yasya (saMsthAnasya) tat samacaturasra-tulyArohapariNAhaM, tacca saMsthAnam-AkAravizeSaH iti samacaturasrasaMsthAnaM, tena saMsthitam samacaturasrasaMsthAnasaMsthitaH / jAva-(yAvat )-zabdena 'sattussehe vajarisahanArAyasaMghayaNe, kaNaga-pulaga-nighasapamhagore' tathA-'uggatave, tattatave, dittatave, urAle, ghore, ghoravvaye, saMkhittaviulateulesse' eteSAM saGgrahaH / etacchAyA-'saptotsedhaH, vajraRSabha-nArAcasaMhananaH, kanakapulakanikaSapadmagauraH, tathA-ugratapAH, taptatapAH, dIptatapAH, udAraH, ghoraH, ghoravrataH, saMkSiptavipulatejolezyaH / tatra 'saptotsedha' iti saptahastocchrayA=saptahastapamitocchRitadehaH / 'vaje' tyAdi-vatraM-kIlikAkAramasthi, RSabhaH taduparipariveSTanapaTTAkRtiko'sthivizeSaH, nArAcam-ubhayato markaTabandhaH, tathA ca-dvayorasbhorubhayato markaTabandhanena baddhayoH paTTAkRtinA tRtIyenA'sthA pariveSTitayorupari tadasthitrayaM punarapi dRDhIkartu tatra nikhAtaM kIlikAkAraM vajranAmakamasthi yatra bhavati tad vajraRSabhanArAcam , tat saMhananaM-saMhanyante-dRDhIkriyante zarIrapudgalA yena tat saMhananam asthinicayo yasya sa vaRSabhanArAcasaMhananaH / sUtrakAra phira jambU svAmIkA varNana karate haiM - jo samacaturasa saMsthAnavAle the, jinake zarIrakI avagAhanA sAta (7) hAthakI thI, vajraRSabhanArAca saMhananake dhArI the, sUtrakAra vaLI jaMbU svAmInuM varNana kare che - je samarasa saMsthAnavALA hatA, jenA zarIranI avagAhanA sAta(7)hAthanI hatI, vaja bASabhanArAca saMghayaNavALA hatA, zrI nirayAvalikA sUtra Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra kanake ' tyAdi-kanakasya suvarNasya pulakA khaNDam , tasya nikaSa:= zANanighRSTarekhA, 'padma'-zabdena padmakiJjalkaM gRhyate, paga-padmakiJjalkaM ca, tadvad gauraH, iti / yadvA-kanakasya suvarNasya pulakA sAro varNAtizayastatpadhAno yo nikaSaH zANanighRSTasuvarNarekhA tasya yat pakSma bahulatvaM tadvad gaura:= zANanighRSTAnekasuvarNarekhAvaccAkacikyayuktagaurazarIraH, 'ugratapA 'iti-ugraM=3 vizuddhaM pravRddhapariNAmatvAtpAraNAdau vicitrAbhigrahatvAca apradhRSyamanazanAdi dvAdazavidhaM tapo yasya sa tathA, tIvratapodhArItyarthaH / 'taptatapA'iti-yena tapasA jJAnAvaraNIyAdyaSTakarma bhasmIbhavati tAdRzaM tapastaptaM yena se tathA, karma nirjaraNArthatapasyAvAn / 'dIptatapAH' iti-dIptaM-jAjvalyamAnaM tapo yasya sa tathA vahiriva karmavanadAhakatvena, jvalattejasvItyarthaH, udAraH sakalajIvaiH saha maitrIbhAvAt , 'ghora' iti-parISahopasargakaSAyazatrupraNAzavidhau bhayAnakaH, 'ghoravata' iti-ghoraM kAtarairduzcaraM vrata-samyaktvazIlAdikaM yasya sa tathA, 'saMkSiptavipule' tyAdi-saMkSiptA zarIrAntargatatvena saGkucitA vipulA vizAlA anekayojanaparimitakSetragatavastubhasmIkaraNasamarthApi, tejolezyA viziSTatapojanitalabdhivizeSasamutpannatejojvAlA yasya sa saMkSiptavipulatejolezyaH zarIrAntInatejolezyAvAn / evaM guNagaNasameto 'jambUsvAmI' Arya kasauTI para ghisI huI svarNa rekhAke samAna, tathA kamala-kezarake samAna gaura varNa the| ugra tapasvI the| tIvra tapake karanevAle dedIpyamAna tapodhArI the / SaTkAyoMke rakSaka honese udAra the, aura parISahopasarga-kaSAya-rUpa zatruke vijaya karanemeM bhayAnaka arthAt vIra the| ghoravratavAle the arthAt kaThina vratake pAlaka the| tapake prabhAvase utpanna hone vAlI aura aneka yojana vistRta (lambe-cauDe) kSetrameM rahI huI vastuko bhasma karane vAlI antarcAlArUpa labdhiko tejolezyA' kahate haiM, usako saMkSipta karanevAle, arthAt guptarUpase rakhanevAle the| isa taraha guNake - kaTI upara ghaselI suvarNa rekhA samAna tathA kamala-kezara samAna jene gaura varNa hatA, uca tapasvI hatA. tIvra tapa karavAvALA dedIpyamAna tapadhArI hatA cha kAyonA rakSaka hovAthI udAra hatA, pariSaha upasarga kaSAyarUpa zatruno vijaya karavAmAM bhayAnaka arthAt vIra (bahAdura) hatA. ugra vratadhArI hatA. arthAt kaThaNa vratanuM pAlana karatA hatA. A tapanA prabhAvathI utpanna thavAvALI ane aneka jana vistAranA kSetramAM rahelI vastune bhasma karavAvALI aMtarvAlA rU5 labdhine telezyA kahe che. tene saMkSipta karavAvALA arthAt guptarUpamAM rAkhavAvALA hatA. AvI rIte guNanA zrI nirayAvalikA sUtra Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA jambUvarNana sudharmaNo'nagArasya adUrasAmante-dUra-viprakarSaH, sAmantaM = samIpaM tayorabhAvo'dUrasAmantaM tasmin nAtidUre nAtinikaTe, ucite deze ityarthaH / 'uTuMjANU' iti-UrdhvajAnuH-Udhai jAnunI yasya sa tathA, jAva-(yAvat )-zabdena 'ahosire, kayaMjalipuDe, ukkuDAsaNe, jhANakoTThovagae, saMjameNa tavasA appANaM bhAvamANe' ityeSAM saGgrahaH / 'ahosire' iti-adhaHzirAH natamastakaH, itastatazcakSurvyApAraM nivartya niyamitabhUmibhAganihitadRSTirityarthaH / 'kayaMjalipuDe' iti kRtAJjalipuTaH mastakanyastasampuTIkRtahastaH, 'ukuDAsaNe' itiutkuTAsanaH utkuTaM = bhUmAvalagnaputam AsanaM yasya sa tathoktaH bhUpradezAspRSTaputatayopaviSTa ityarthaH / dhyAnakoSThopagataH-dhyAyate-cintyate'neneti dhyAnam , ekasmin vastuni tadekAgratayA cittasyAvasthApanamityarthaH, dhyAnaM koSTha iva dhyAnakoSThastamupagataH, yathA koSThagataM dhAnyaM vikIrNaM na bhavati tathaiva dhyAnata indriyAntaHkaraNavRttayo bahirna yAntIti bhAvaH, niyantritacittavRttimAnityarthaH / 'saMjameNa'iti-saMyamena saptadazavidhena, 'tavase'ti-tapasA-dvAdazavidhena AtmAnaM bhAvayan viharati-tiSThati, iti // 4 // bhaNDAra zrI jambU anagAra zrI AryasudharmA svAmI ke pAsa urdhvajAnu kiye hue, idhara udhara na dekhate hue, donoM hAtha joDakara mastaka jhukAye, ukkuDAsanase baiThe hue dhyAnarUpI koThemeM sthita, arthAt cittavRttiko ekAgra karake tapa aura saMyamase AtmAko bhAvita karate hue baiThe the // 4 // bhaMDAra zrI jaMbU svAmIe zrI AryasudharmA svAmInI pAse UrdhajAnuM rahIne Aju-bAjue najara na nAkhatAM be hAtha joDIne mAthuM namAvI ukuDAsane beThelA manane dhyAnarUpI kaThAmAM sthira rAkhIne arthAta cittavRttine ekAgra karIne tapa tathA saMyamathI AtmAne bhAvita karatA thakA beThA hatA je 4 zrI nirayAvalikA sUtra Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 mUlam - taNaM se bhagavaM jambU jAyasar3e jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsIuvaMgANaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe paNNatta ? evaM khalu jaMbU ! samaNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM evaM uvaMgANaM paMca vaggA paNNattA, taM jahAnirayAvaliyAo 1, kappavaDiMsiyAo 2, puphiyAo 3, pupphacUliyAo 4, hisAo 5 // 5 // chAyA tataH khalu bhadanta ! sa bhagavAn jambUH jAtazraddhaH yAvat paryupAsInaH evamavAdIt - upAGgAnAM bhadanta ! zramaNena yAvatsaMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? | evaM khalu jambUH ! zramaNena bhagavatA yAvatsamprAptena evam upAGgAnAM paJca vargAH prajJaptAH, tadyathA - nirayAvalikA H (1) kalpA vataMsikAH (2) puSpitAH (3) puSpacUlikA : ( 4 ) vahnidazAH ( 5 ) // 5 // nirayAvalikAsUtra TIkA ' taeNaMse ' ityAdi - tataH khalu - nizcayena saH =asau bhagavAn = apUrvasamyavattvazIlasamArAdhanayazovAn jambU :- jAtazraddhaH = utpannapraznecchaH, vadena - jAtasaMzaya: = udbhUtasaMdehaH, jAtakutUhala: = utpannautsukyaH, iti saGgraho bodhyaH, yAvaccha 6 taNase' ityAdi, usake bAda zrI Arya jambU anagAra jo jijJAsu the, jinameM zraddhA thI aura jinheM jijJAsAke kAraNa kautUhala ( utsukatA ) huA thA / zraddhA utpanna huA aura kautUhala huA / jinheM bhalI bhA~ti zraddhA thI, thA ora bhalI bhA~ti kautUhala thA, khaDe hokara jahA~ zrI AryasudharmA svAmI the, vahA~ gaye / vahA~ jAkara zrI AryasudharmAko apane dakSiNa taraphase aMjalipuTa (donoM hAtha ) ko 1 * aroia' Seule. tyAra pachI zrI Arya ja khUsvAmI ke je jIjJAsu hatA, jene sArI rIte zraddhA hatI, saMzaya paNa sArI rIte hatA, ane kutUhala paNa sArI rIte thayuM hatuM te ubhA thaine jyAM zrI Arya sudharmA svAmI hatA tyAM gayA. tyAM jaIne zrI Arya sudharmAne peAtAnI jamaNI khAjuethI aMjalIpuTa (be hAtha) ghumAvavA zarU karI traNa vAra pradakSiNA zrI nirayAvalikA sUtra utpanna huI, saMzaya bhalI bhA~ti saMzaya Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 sundarabodhinI TIkA jambUprazna zrIsudharmasvAminamupAgatya savidhivandanaM vidhAyAbhimukhaM prAJjaliH paryupAsInA sevamAnaH evam vakSyamANaprakAreNa avAdIta-avocat amAkSIdityartha: he bhadanta ! = he bhagavan ! idaM guroH sambodhanam, upAGgAnAM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat AdikareNa, tIrthakareNa, svayaMsaMbuddhena puruSottamena, puruSasiMhena, puruSavarapuNDarIkena, puruSavaragandhahastinA, lokottamena, lokanAthena, ghumAnerUpa tInavAra pradakSiNA pUrvaka vandanA kI, tatpazcAt zrI Arya sudharmA svAmI se na adhika dUra aura na adhika pAsa-nikaTa sevAmeM upasthita ho yugalakara joDa vidhipUrvaka zuzrUSA karate hue, isa prakAra bole - __he bhagavan ! - zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmIne jo svazAsanakI apekSAse dharmakI Adi karanevAle, jisase saMsAra-sAgara tairA jAya use tIrtha kahate haiM, ve tIrtha cAra prakAra ke haiM-sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikA, aise caturvidha saMgha rUpa tIrthakI sthApanA karane vAle, svayaM bodhako pAne vAle, jJAnAdi ananta guNoMke dhAraka honese puruSottama / rAga dveSAdi zatruoMke parAjaya karanemeM alaukika parAkramazAlI honese puruSomeM kezarIsiMhake smaan|| samasta azubharUpa malase rahita honeke kAraNa vizuddha zveta kamala ke samAna nirml| athavA-jaise kIcaDase utpanna aura jalake yogase baDhA huA hokara bhI kamala una donoM (jala-kIca) ke saMsarga ko choDakara sadA nirlepa rahatA hai, aura apane alaukika sugaMdhi Adi guNoMse pUrvaka vaMdanA karI tyAra pachI zrI Arya sudharmA svAmIthI bahu dura nahi tema bahu pAse paNa nahi ema nikaTa sevAmAM upasthita thaI be hAtha joDI vidhipUrvaka sevA karatAM mAma motyA: he bhagavana! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe je svazAsananI apekSA dharmanI Adi karavAvALA, jethI saMsAra sAgara tarI javAya tene tIrtha kahe che. te tIrtha cAra prakAranAM che -sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA evA caturvidha saMgha rU5 tIrthanI sthApanA karavAvALA, pote bodha pAmelA, jJAna:vagere anaMta guNa saMpanna hovAthI purUSottama, rAgadveSAdi zatruono parAjaya karavAmAM alaukika parAkramavALA hovAthI purUSomAM kezarIsiMha samAna, samasta azubharUpI maLathI rahita hovAthI vizuddha, takamaLa samAna nirmaLa, athavA-jema kAdavamAMthI utpanna thaI pANInA cegathI vadhatuM hovA chatAM kamaLa e beu (pANI-kAdava) nA saMsargane zrI nirayAvalikA sUtra Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAstra 22 lokahitena, lokapradIpena, lokapradyotakaraNa, abhayadena, cakSurdaina, mArgadena, deva manuSyAdikoMkA zirobhUSaNa banatA hai, vaise hI bhagavAn karmarUpI kIcaDa se utpanna aura bhogarUpI jalase baDhe hue hokara bhI una donoMke saMsargako tyAga kara nirlepa rahate haiM aura kevalajJAnAdi guNoMse paripUrNa honeke kAraNa bhavya jIvoM ke zirodhArya haiM, jisakA gandha sUMghate hI saba hAthI Dara ke mAre bhAga jAte haiM usa hAthIko 'gandhahastI' kahate haiN| usa gandhahastIke Azrayase jaise rAjA sadA vijayI hotA hai, usI prakAra bhamavAnake atizaya se dezake 1 ativRSTi, 2 anAvRSTi, 3 zalabha(tIDa), 4 cUhe, 5 pakSI, 6 svacakra-paracakra-bhaya, yaha chaha prakArakI Iti, aura mahAmArI Adi sabhI upadrava tatkAla dUra ho jAte haiN| aura Azrita bhavya jIva sadA saba prakArase vijayI hote haiN| cautIsa atizayoM aura vANIke paiMtIsa guNoMse yukta honeke kAraNa logoMmeM uttm| alabhya ratnatraya ke lAbha rUpa yoga aura labdha ratnatrayake pAlana rUpa kSemake kAraNa hone se bhavya jIvoMke naath| ekendriya Adi sakala prANIgaNake hitakAraka / jisa prakAra dIpaka sabake liye samAna prakAzakArI hai to bhI netravAle hI usase cheDIne hamezAM nirlepa rahe che, tathA potAnI alaukika sugaMdhI Adi guNothI deva, manuSya AdinA mastakanuM bhUSaNa bane che, tevI ja rIte bhagavAna kamarUpI kAdavamAMthI utpanna ane bhogarUpI jalathI vRddhi pAmyA chatAM te beunA saMsargane tyAga karIne nirlepa rahe che, tathA kevaLa jJAna Adi guNothI paripUrNa hovAthI bhavya jIvane zirodhArya che. jenuM gadha saMghatAMja badhA hAthI bIkathI ja bhAgI jAya che tevA hAthIne "gaMdhahastI" kahe che; te gaMdhahastInA AzayathI jema rAjA hamezAM vijaya meLave che, tevI ja rIte bhagavAnanA atizayathI dezanA ativRSTi (1), anAvRSTi (2), zalabhA (taDa) (3), uMdara (4), pakSI (5), svacakra paracaka bhaya (6), e cha prakAranI iti (upadrava) ane mahAmArI Adi sarve upadrava tatkAla dura thaI jAya che, tathA Azrita bhavya jIva hamezAM sarva prakAre vijayI thAya che. caitrIza atizaya tathA vANInA pAMtrIza guNethI yukata hovAthI leke mAM uttama, alabhya ratnatrayanA lAbharUpI yoga, tathA labdha ratnatrayanA pAlana rUpI kSemanuM kAraNa hovAthI bhavya jIvonA nAyaka, ekendriya Adi sarva prANu gaNanA hita karanArA, jema dIpaka badhAne mATe sarakho prakAza kare che te paNa AMkhavALAja mAtra tenAthI lAbha meLavI zake che. netrahIna eTale zrI nirayAvalikA sUtra Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA jambUprazna lAbha uThA sakate haiM netrahIna nahIM, usI prakAra bhagavAnakA upadeza sabake liye samAna hitakara hone para bhI bhavya jIva hI usase lAbha uThAte haiM abhavya nahIM, ataeva bhavyoMke hRdayameM anAdi kAlase rahe hue mithyAtva rUpa andhakAra ko miTAkara AtmAke yathArtha svarUpako prakAzita krnevaale| loka zabdase yahA~ loka aura aloka donoMkA grahaNa hai ataeva kevalajJAna rUpI Alokase samasta lokAlokake prakAza krnevaale| mokSake sAdhaka utkRSTa dhairya rUpI abhaya ko denevAle, athavA-samasta prANiyoMke saMkaTako chuDAne vAlI dayA (anukampA) ke dhAraka / jJAnanetrake dAyaka, arthAt jaise kisI gahana vanameM luTeroMse lUTe gaye aura AkhoM para paTTI bAMdha kara tathA hAtha paira pakaDa kara gaDDhemeM girAye gaye pathikake koI dayAlu saba bandhanoMko toDa kara netra khola detA hai, isI prakAra bhagavAna bhI saMsAra rUpI apAra kAntArameM rAga-dveSa rUpa luTeroMse, jJAnAdi guNoMko lUTakara tathA kadAgraha rUpa paTTese jJAna cakSuko Dhaka kara mithyAtva ke gaDaDhemeM girAye gaye bhavya jIvoMke usa kadAgraha rUpa paTTeko dUra kara jJAnanetrako dene vAle haiM, ataeva samyak ratnatraya svarUpa mokSamArga, athavA viziSTa guNako prApta hone vAle, kSayopazama bhAva rUpa mArgako dene vAle / karma zatruoM AMdhaLA nahi meLavI zake, tema bhagavAnane upadeza badhA mATe samAna hitakAraka hovA chatAM paNa bhavya jIja teno lAbha meLavI zakaze abhavya nahi meLave. e rIte bhavyanA hadayamAM anAdi kALathI raheluM mithyAtvarUpI aMdhArUM maTADIne AtmAnA yathArtha svarUpane prakAzita karavAvALA. loka zabdathI ahIM leka ane aloka beu samajavAnuM che. A rIte kevaLajJAnarUpI AlokathI tamAma loka ane alakane prakAza karavAvALA, mekSanA sAdhaka, utkRSTa pairyarUpI abhayane devAvALA, athavA samasta prANionAM saMkaTa maTADanArI dayA (anukaMpA) nA dhAraka, jJAnarUpI netra ApanArA arthAt jema keI gahanavanamAM lUTArAthI bhUTAI gayelA ane AMkhe pATA bAMdhIne tathA hAthapaga pakaDIne khADAmAM nAkhI dIdhelA musApharane keI dayALu badhAM baMdhane toDI AMkha ughADI de che tevI rIte bhagavAna paNa saMsArarUpI aTavImAM rAga-dveSa rUpI luTArAthI, jJAnAdi guNone luTI tathA kadAgraharUpI pATAthI jJAnacakSune DhAMkI daI mithyAtvarUpI khADAmAM pADI nAkhelA bhavya jIne kadAgraharUpI pATAthI mukta karI jJAnarUpI netra devAvALA, eTale samyapha ratnatraya svarUpa mekSamArga athavA viziSTa guNanA prApta karAvavAvALA kSayopazamabhAva rUpI mArga devAvALA, karmazatruthI pIDita zrI nirayAvalikA sUtra Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 nirayAvalikAsUtra zaraNadena, jIvadena, bodhidena, dharmadena, dharmadezanAdena, dharmanAyakena, dharmasArathikena, dharmavara-cAturaMtacakravartikena, dvIpatrANa-zaraNa-gatipratiSThena, apratihata se duHkhita prANiyoMko zaraNa ( Azraya ) dene vAle, pRthivyAdi SaDjIva-nikAya meM dayA rakhane vAle, athavA muniyoMke jIvanAdhAra svarUpa saMyamajIvitako dene vAle / zama saMvega Adi prakAza, athavA jinavacanameM ruciko dene vAle / dharmake upadezaka / dharmake nAyaka arthAt pravartaka / dharmake sArathI arthAt jisa prakAra rathapara caDhe hue ko sArathI rathake dvArA sukhapUrvaka usake abhISTa sthAna para pahu~cAtA hai, usI prakAra bhavya prANiyoMko dharma rUpI rathake dvArA sukhapUrvaka mokSa sthAna para pahu~cAne vAle / dAna, zIla, tapa aura bhAvase naraka Adi cAra gatiyoMkA athavA cAra kaSAyoMkA anta karane vAle, athavA cAra-dAna, zIla, tapa aura bhAva se anta = ramaNIya, yA dAna Adi cAra anta avayava vAle, athavA dAna Adi cAra anta-svarUpa vAle zreSTha dharma ko 'dharmavaracAturanta ' kahate haiM, yahI janma jarA maraNa ke nAzaka hone se cakra ke samAna hai| ataeva dharmavaracAturanta rUpa cakra ke dhAraka / yahA~ para 'vara' pada denese rAjacakrakI apekSA dharmacakrakI utkRSTatA prANione Azraya devAvALA, pRthvI Adi chajIva nikAyamAM dayA rAkhavAvALA, athavA munInA jIvana AdhAra svarUpa saMyama jIvana devAvALA, zama saMvega Adi prakAza athavA jina vacanamAM rUci devAvALA, dharmanA upadezaka, dharmanA nAyaka arthAta pravartaka, dharmanA sArathI arthAt jema ratha upara beThelAne sArathI ratha vaDe sukhapUrvaka tenA abhISTa sthAne poMcADe che tevI rIte bhavya prANione dharmarUpI rathadvArA sukhapUrvaka mekSasthAna para pahoMcADanAra, dAna, zIla, tapa tathA bhAvathI naraka Adi cAra gatienA athavA cAra kaSAyenA aMta karavAvALA, athavA cAra-dAna, zIla, tapa tathA bhAvathI aMta=ramaNIya, athavA dAna Adi cAra anta=avayavavALA, athavA dAna Adi cAra antaHsvarUpavALA, zreSTha dharmane dharmavaracAturanta kahe che, eja janma jarA maraNanA nAza karavAvALA hovAthI caka samAna che, eTale dharmavaracAturanta rUpI cakanA dhAraka, ahIM "vara" pada devAthI rAjacakanI apekSA dharmacakanI utkRSTatA tathA sIMgata (bauddha) Adi dharmanuM zrI nirayAvalikA sUtra Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA jana 25 barajJAnadarzanadhareNa, vyAvRttacchadmakena, jinena, jAyakena, tIrNena, tArakeNa, buddhena, bodhakena, muktena, mocakena, sarvajJena, sarvadarzinA, zivamacalamarujatathA saugata ( bauddha ) Adi dharmakA nirAkaraNa kiyA gayA hai, kyoMki rAjacakra kevala isa lokakA sAdhaka hai paralokakA nahIM, tathA saugata Adi dharma yathArtha tattvoMkA nirUpaka na honese zreSTha nahIM / ' cakravarttI ' pada denese tIrthaGkaroMko chaha khaNDake adhipatikI upamA dI gaI hai, kyoMki vaha cakravarttI bhI cAra sImAvAle, arthAt uttara dizAmeM himavAna aura pUrva, dakSiNa, pazcima dizAomeM lavaNa samudra taka jisakI sImA hai ese bharatakSetra para eka zAsana rAjya karatA hai / saMsAra--samudrameM DUbate hue jIvoMke eka mAtra Azraya honese dvIpa samAna / bhavya jIvoMke kalyANakArI honese trANasvarUpa ataeva unake tInoM kAlameM avinAzI svarUpa vAle / AvaraNarahita ke dhAraka / jJAnAvaraNIya Adi karmoMkA nAza rAga-dveSarUpa zatruko svayaM jItane vAle aura dUsaroMko vAle / bhavasamudrako svayaM tairane vAle aura dUsaroMko tirAne vAle / svayaM bodhako prApta karane vAle aura dUsaroMko prApta karAne vAle / svayaM mukta hone vAle aura dUsaroMko mukta karanevAle / sarvajJa, sarvadarzI tathA nirupadrava, nizcala, karmarogarahita, ananta, akSaya, kevala karane vAle / jItAne zaraNa - AdhArasthAna | jJAna, kevala darzana nirAkaraNa kareluM che, kemake rAjacakra kevaLa A leAkanuM ja sAdhana che paraleAkanuM nahi, tathA saugata Adi dharma yathArtha tattvAnAM nirUpaNu na karatA haiAvAthI zreSTha nathI. cakravarti' padma ApavAthI tIrthaMkarAne cha khaMDanA adhipatinI upamA dIdhI che, kemake te cakravatI paNa cAra sImAvALA arthAt uttara dizAmAM himavAna ane pUrva, dakSiNa pazcima dizAomAM lavaNa samudra sudhI jenI sImA che evA bharatakSetra para eka zAsana rAjya kare che. saMsArasamudramAM DubatA jIvAne ekaja Azraya heAvAthI dvIpa samAna, bhavya jIveAnA kalyANakArI hAvAthI trANu svarUpa tethI tene zaraNa-AdhArasthAna, traNe kALamAM AvaraNurahita kevaLa jJAna, kevaLa darzananA dhAraka, jJAnAvaraNIya Adi karmonA nAza uravAvAjA, rAgadveSarUpI zatrune jAteja jItanArA temaja bIjAne jItAvavAvALA, bhavasamudrane jAte taranArA tema bIjAne tAranArA, pAte khAdha meLavanArA temaja bIjAne khAdha prApta karAvanArA, pAte mukta thavAvALA tathA khIjAne mukta karavA vALA, sarvajJa, sarvadarzI tathA upadrava vagaranA, nizcala, urbharoga rahita, ananta, akSaya, zrI nirayAvalikA sUtra Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra sthAnaM saMprAptena, manantamakSayamavyAbAdhamapunarAvRttikaM siddhigatinAmadheyaM 4 ko'rthaH zabdasamudAyAtmakavAkyatAtparyaviSayIbhUtaH ko bhAvaH prajJaptaH prarUpitaH, kathita ityarthaH / jambUsvAmipRcchAnantaraM sudharmasvAmI jambUsvAminaM prati prAha - he jambUH ! evam - ittham khalu - nizcayena yAvat uktaguNavatA samprAptena = muktiM labdhavatA zramaNena bhagavatA mahAvIreNa evaM vakSyamANarItyA upAGgAnAM paJca vargAH' iti, adhyayanasamUho vargaste prajJaptAH - nirUpitAH, tadyathA - tadeva darzyate - nirayAvalikAH (1), asyopAGgasya ' kalpike 'ti nAmAntaram, kalpAvataMsikA (2), puSpitAH (3), puSpacUlikA : (4), vRSNidazAH (5), asya ' vahnidaze 'ti nAmAntaram / iha sarvatrAvayavagatabahutvavivakSAyAM bahuvacanam / 26 bAdhArahita, punarAgamanarahita, aise siddha sthAna arthAt mokSako prApta karane vAle una prabhune upAGgoMkA kyA bhAva kahA ? | isa prakAra jambU svAmIke pUchane para zrI sudharmA svAmIne jambU svAmIse kahA - he jambU ! isa prakAra ukta guNa viziSTa yAvat siddhi gatiko prApta karane vAle bhagavAnne upAGgoMke pAMca varga nirUpaNa kiye haiM ve kramazaH isa prakAra haiM ---- (1) nirayAvalikA, isakA dUsarA nAma 'kalpikA, bho hai / (2) kalpAvaMtasikA, (3) puSpitA, (4) puSpa cUlikA aura (5) vRSNidazA, isakA bhI 'vahnidazA' dUsarA nAma hai / yahA~ saba jagaha - avayavagata bahutva vivakSA bahuvacana hai | khAdhArahita, punarAgamanarahita, evA siddhasthAna eTale mAkSane prApta karavAvALA te prabhue upAMgAnA bhAva zu kahyo che. e prakAre ja khU svAmIe pUchavAthI zrI sudhamA svAmIe ja. svAmIne kahyuM:-he jammU ! e prakAre kahelA guNuviziSTa yAvat siddhi gatinI prApti karavAvALA bhagavAne upAMgeAnA pAMca varga nirUpaNu kayA che te anukrame nIce pramANe che :---- (1) nizyAvasiA, bhAnuM khIlu' nAma 'diyA' yA che. (2) dyAvaMtasi (3) puSpitA (4) puNyayUsibha tathA (5) vRSNuidRzA mAnuM pazu 'vahnidazA' mevu khIjuM nAma che. ahIM badhe ThekANe avayavagata mahatva vivakSAthI bahuvacana patharAyuM che. zrI nirayAvalikA sUtra Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA zAstraparicaya tatra nirayAvalikA : yatrAvalikApraviSTAH-zreNiSvavasthitAH itare ca narakAssvAsAH prasaGgatastadgAminazca manuSyAstiryaJcaH pratipAdyante tAstathA ( 1 ), kalpAvartasikAH - nAma - kalpAvataMsaka devapratibaddhagranthapaddhatiH, tAstathA (2), puSpitAH - saMyamabhAvanayA puSpitAH sukhitAH prANinaH saMyamA''rAdhanaparityAgena glAnAvasthAM prAptAH saGkucitAH santo bhUyastadArAdhanena puSpitA yatra pratipAdyante 27 ina pAMcoM se prathama- -(1) nirayAvalikA sUtrameM narakAvAsoM kA tathA unameM utpanna hone vAle manuSya aura tiryaJcoM kA varNana hai / (2) dvitIya-kalpAvataMsikA sUtrameM saudharma Adi bAraha devalokoM meM kalpapradhAna indra sAmAnika AdikI maryAdAyukta - kalpAvataMsaka vimAnoMkA aura tapa vizeSase unameM utpanna hone vAle devoMkA tathA unakI RddhikA varNana hai / (3) tRtIya puSpitA sUtrameM jinhoMne saMyama bhAvanAse vikasita hRdaya hokara saMyama liyA, pIche usake ArAdhanAkA parityAga karanemeM zithila honese glAna avasthAko prApta hue aura phira saMyamakI ArAdhanA karake puSpita aura sukhI bane, unakA varNana hai / e pAMcemAMthI prathama (1) nirayAvalikA sUtramAM narakAvAsAnuM tathA temAM utpanna thanArA manuSya tathA tiryaMcAnuM varNana che. (2) dvitIya-pAvatasikA sUtramAM saudharma Adi khAra devalAkamAM 395 pradhAna IMdrasAmAnika Adi maryAdAyukta kapAvatasaka vimAnAnuM tathA taya vizeSathI temAM utpanna thanArA devAnuM tathA temanI RddhinuM varNana che. (3) tRtIya-puSpitA sUtramAM jemaNe saMyama bhAvanAthI vikasita hRdayapUrvaka sayama lIdhe, pachI tenI ArAdhanAnA parityAga karavAmAM zithila thaI jatAM plAna avasthA prApta thaI ane pharI sayamanI ArAdhanA karI puSpita ane sukhI banyA tenuM varNana che. zrI nirayAvalikA sUtra Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra8 nirayAvalikAsUtra tAH puSpitAH (3), 'puSpacUlikAH' pUrvoktArthavizeSapratipAdikAH puSpacUDAH, tA eva tathA Da-layoraikyAt (4), dRSNidazAH-ayaM cAJyarthaH-vRSNipadena 'nAmaikadezena nAmagrahaNam' iti nyAyabalAt andhakavRSNinarAdhipo gRhyate, tatkule ye, jAtAste'pi andhakavRSNayo nigadyante, teSAM dazAH avasthAzcaritagatisiddhigamanalakSaNA yAsu granthapaddhatiSu varNyante tAstathA (5), tatra 'antakRddazAasya kalpikA (nirayAvalikA ) (1), anuttaropapAtikadazAGgasya kalpAvataMsikAH(2), praznavyAkaraNasya puSpikAH(tAH)(3), vipAkasUtrasya puSpacUlikAH(4), dRSTivAdasya vRSNidazAH (5) upAGgAni vijJeyAni // 5 // (4) cauthe puSpacUlikA sUtrameM-pUrvokta arthakA hI viSeza varNana hai| (5) pA~caveM-vRSNidazA sUtrameM andhakavRSNi rAjAke kulameM utpanna hone vAloMkI avasthA-caritra, gati aura siddhigamanakA varNana hai| nirayAvalikA--antakRddazAGgakA upAGga hai| kalpAvataMsikA-anuttaropapAtika dshaanggkaa| puSpikA-praznavyAkaraNakA / pusspcuulikaa-vipaaksuutrkaa| aura vRSNidazA-dRSTivAdakA upAGga hai| // 5 // (4) cothAM puSpacUlikA-sUtramAM agAu kahelA arthanuM ja vizeSa varNana che. (5) pAMcamAM vRSNidazA-sUtramAM andhakavRSNirAjAnA kuLamAM utpanna thanArAnI avasthA, caritra, gati tathA siddhigamananuM varNana che. nirayAvalikA-aMtakRtadazAMganuM upAMga che, kalpAvatasikA, e anuttarepapAtika dazAMganuM, pupikA praznavyAkaraNanuM, puSpacUlikA, e vipAka savanuM tathA, vRSNidazA, e dRSTivAdanuM upAMga che. A po zrI nirayAvalikA sUtra Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 sundarabodhinI TIkA jambUprazna mUlamUjaiNaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM uvaMgANaM paMca vaggA pannattA taM jahA-nirayAvaliyAo jAva vahidasAo, paDhamassa NaM bhaMte ! vaggassa urvagANaM nirayAvaliyANaM samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM kai ajjhayaNA pannattA ? // 6 // chAyAyadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvat saMprAptena upAGgAnAM paJca vargAH majJaptAH tadyathA-nirayAvalikA yAvat vRSNidazAH, prathamasya khala bhadanta ! vargasya upAGgAnAM nirayAvalikAnAM zramaNena bhagavatA yAvat saMpAptena kati adhyayAni prajJaptAni ? // 6 // TIkA'jaiNaM bhaMte' ityAdi / atha sotsAhaM savinayaM jambUsvAmI sudharmasvAminaM papraccha-bhadanta-he bhagavan ! yadi yadA khalu-nizcayena yAvat-uktaguNavatA saMprAptena muktiM labdhavatA, zramaNena-duzvaratapazcaryApasiddhena bhagavatA mahAvIreNa upAGgAnAM paJca vargAH prajJaptAH nirUpitAH tadyathA-tadeva dayatenirayAvalikA ityArabhya vRSNidazAparyantAH, teSu he bhadanta ! he bhagavan nirayAvalikAnAmupAGgAnAM prathamavargasya zramaNena bhagavatA yAvat-uktaguNavatA sammAptena mokSagatena kati=kiyatsaMkhyakAni adhyayanAni prajJaptAni ? // 6 // 'jaiNaM bhaMte' ityAdi / he bhadaMta ! bhagavAna mahAvIra prabhune nirayAvalikA se lekara vRSNidazA paryanta upAGgoMke pAMca varga kahe unameM bhagavAnane nirayAvalikA ke kitane adhyayana kahe haiM ? // 6 // ___ 'jaiNa bhate' tyAhi ! lagavAna mahAvIra prabhu nirayAvasiAthI mAMDIne vRSNidazA sudhInAM upAMgonA pAMca varga kahyA temAM bhagavAne nirayAvalikAnAM 3ei adhyayana hA cha ? // 6 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 nirayAvalikAsUtra evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM uvaMgANaM paDhamassa vaggassa nirayAvaliyANaM dasa ajjhayaNA pannattA, taM jahA-kAle 1 sukAle 2 mahAkAle 3 kaNhe 4 sukaNhe 5 tahA mahAkaNhe 6 vIrakaNhe 7 ya boddhavve rAmakaNhe 8 taheva ya piuseNakaNhe 9 navame dasame mahAseNakaNhe 10 u // 7 // chAyA___ evaM khalu jambUH ! zramaNena yAvat sambhAptena upAGgAnAM prathamasya vargasya nirayAvalikAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni tadyathA-kAlaH (1) sukAlaH (2) mahAkAlaH (3) kRSNaH (4) sukRSNaH (5) tathA mahAkRSNaH (6) vIrakRSNazca (7) boddhavyaH / rAmakRSNaH (8) tathaiva ca pitRsenakRSNo navamaH (9) dazamo mahAsenakRSNastu (10) // 7 // TIkAsudharmAsvAmI prAha-' evaM khalu' ityAdi-he jambUH ! evaM khalu yAvat-uktaguNavatA samprAptena siddhigatiM gatena, zramaNena ghoraparISahopasargasahanazIlena bhagavatA mahAvIreNa nirayAvalikAnAmakopAGgasya prathamasya vargasya daza adhyayanAni prajJaptAni tadyathA-kAlaH (1), sukAlaH (2), mahAkAlaH (3), kRSNaH (4), sukRSNaH (5), tathA mahAkRSNaH (6), vIrakRSNaH (7), rAmakRSNaH (8), tathaiva ca pitRsenakRSNaH (9), nvmH| dazamastu mahAsenakRSNaH (10), zrI sudharmA svAmI zrI jambU svAmIse kahate haiM-'evaM khalu' ityAdi / he jambU ! zramaNa yAvat mokSaprApta bhagavAnane nirayAvalikAke dasa adhyayana kahe haiM una dasa adhyayananoMke nAma isa prakAra haiN|-(1) kAla, (2) sukAla, (3) mahAkAla, (4) kRSNa, (5) sukRSNa, (6) mahAkRSNa, (7) vIrakRSNa, (8) rAmakRSNa, (9) pitRsena kRSNa, aura (10) mahAsenakRSNa / / zrI sugharbhA svAmI zrI bhU svAbhIne 49 che:- 'eva khalu tyAdi. he jaMbU! zramaNa yAvat mokSaprApti bhagavAne niyAvalikAnAM daza adhyayana kahyAM che. e daza adhyayananAM nAma A prakAranAM che - (1) 48, (2) sudA, (3) mahAda, (4) , (5) suSya, (6) malA, (7) vI20, (8) rAma , (6) pitRsena tathA (10) mahAsena, zrI nirayAvalikA sUtra Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA jambUprazna boddhavya iti sarvatrAnveti, vijJeya iti tadarthaH / kAlyAdizabdemya idamarthe'NUpratyaye kRte kAlAdayaH zabdAH siddhayanti yathA kAlyAH tanAmnyA mahArAzyA ayaM putra iti kAlaH / evaM sarvatra vijJeyam / atra 'kumAre'ti sarvatra yojanIyaM yathA-' kAlakumAra' ityAdi, kAlIkumAra ityarthaH // 7 // mUlamjaiNaM maMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM uvaMgANaM paDhamassa nirayAvaliyANaM dasa ajjhayaNA pannattA, paDhamassa NaM bhaMte ! ajmayaNassa nirayAvaliyANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe pannace ? // 8 // chAyA___ yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvat saMprAptena upAGgAnAM prathamasya nirayAvalikAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni, prathamasya bhadanta ! adhyayanasya nirayAvalikAnAM zramaNena yAvat saMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? // 8 // TIkA'jaiNaM bhaMte' ityAdi / yadi khalu bhadanta ! he bhagavan ! yAvat 'kAlI' Adi zabdoMse-usake sambandhI arthameM 'aN' pratyaya kiyA hai, jisase kAlI mahArAnIkA putra kAla kumAra kahA jAtA hai, usake caritrapratibodhaka adhyayana bhI kAla-adhyayana nAmase prasiddha hai| isa prakAra saba adhyayanako yojanA samajhanA cAhie // 7 // jambU svAmIne sudharmA svAmIse phira pUchA-'jaiNaM bhaMte' ityAdi / kAlI" Adi zabdothI tenA saMbaMdhI arthamAM "aNa" pratyaya karyo che, jethI kAlI mahArANInA putra kAlakumAra kahevAya che. tenuM caritrapratibaMdhaka adhyayana paNa kAla-adhyayana nAmathI prasiddha che. A prakAre badhAM adhyayananI yojanA samajavI joIe 7 yU svAbhIme sudharmA svAbhAna vaNI pUchyu-'jaiNaM bhaMte tyA zrI nirayAvalikA sUtra Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAstra pUrvoktaguNavatA saMprAptena muktiM labdhavatA, zramaNena bhagavatA mahAvIreNa nirayApalikAnAmakopAGgasya prathamasya vargasya daza adhyayanAni prajJaptAni-nigaditAni he bhadanta ! he bhagavan ! nirayAvalikAnAM prathamasya adhyayanasya yAvat = pUrvoktaguNavatA saMprAptena muktiM labdhavatA zramaNena-bhagavatA mahAvIreNa ko'rthaH majJaptaH pratipAditaH ? ___ atra sarvatra 'zramaNena ' ' yAvat ' 'saMprAptena' ityAdipadAnAM punaH punarupAdAnaM bhagavadbhaktibAhulyasUcanAya / __ yadvA-vAkyabhedena punaruktirna vijJeyA / anyacca bhagavadgaNAnAM santataM smaraNena bhavyAnAmanyaviSayato manonivRttipUrvakopAdeyaviSayAvadhAnArtha punaH punaH kathanaM guNa eveti // 8 // he bhadanta ! ina dasa adhyayanoMmeM prathama kAlakumAra adhyayanakA bhagavAnane kyA artha kahA ? yahA~ sarvatra zramaNa Adi padoMkA punaH punaH upAdAna kiyA hai vaha bhagavAnakI atizaya bhakti sUcanArtha hai / athavA vAkyabhedase punaruktidoSa nahIM samajhanA caahie| athavA bhagavAna ke guNoMko bAra bAra smaraNa karanese bhavyoM kA anya viSayase manovRtti kA nirodha hojAtA hai| upAdeya viSayameM sAvadhAna honeke liye punaH punaH unhIM zabdoMkA uccAraNa kiyA hai arthAt unhIM padoMkA bAra bAra zravaNa karanese upAdeya viSaya para citta zraddhAlu hojAtA hai // 8 // he bhadaMta, e daza adhyayanamAM prathama-kAlakumAra adhyayanano bhagavAne zuM artha kahyo? ahIM sarvatra zramaNa Adi padanuM vAraMvAra upAdAna karyuM che, te bhagavAnanI atizaya bhakita sUcanArtha che. athavA vAkya bhedathI punarUkti deSa na samajo joIe athavA bhagavAnanA guNonuM vAraMvAra smaraNa karavAthI bhavyanI bIjA viSayathI manovRttino niSedha thaI jAya che. upAdeya viSayamAM sAvadhAna thavA mATe pharI pharI te zabdonuM uccAraNa karyuM che arthAt tenA te zabda vAraMvAra zravaNa karavAthI upAdeya viSayamAM citta zraddhALu thaI jAya che. (8) zrI nirayAvalikA sUtra Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kaNikarAjavarNana atha prathamaM kAlakumAraM varNayati-' evaM khalu' ityAdi / mUlam - evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse caMpA nAma nayarI hotthA, riddha0, punnamadde ceie, tatthaNaM caMpAe nayarIe seNiyassa ranno putte cellaNAe devI attae kUNie nAmaM rAyA hotthA, mahayA0, // 9 // chAyAevaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe caMpA nAma nagarI abhUt / Rddha0, pUrNabhadraM caityam , tatra khalu campAyAM nagayA zreNikasya rAjJaH cellanAyA devyA AtmajaH kUNiko nAma rAjA'bhavat, mahetA0 // 9 // TIkAhe jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye ihaiva asminneva dezataH pratyakSaM dRzyamAne jambUdvIpe tannAmakamadhyadvIpe na punarjambUdvIpAnAmanantatvAdanyatreti bhaavH| bhArate varSe bharatakSetre bharatakSetrasya madhyapradeze campA nAma yahAM prathama kAla kumArakA varNana karate haiMzrI sudharmA svAmI zrI jambU svAmI se kahate haiM-'evaM khalu' ityaadi| he jambU ! usa kAla usa samaya isI hI-madhya jambU dvIpa meM bharata nAmakA kSetra hai, usake madhya bhAgameM campA nAmakI nagarI gaganacumbI prAsAdoM se ahiM pahelA kAlakumAranuM varNana kare che - zrI sudhA svAmI zrI yU svAmIna 4 cha:-'evaM khalu' tyAdi. he jaMbU! te kAla te samaya Aja madha jaMpUDhIpamAM bharatanAme kSetra che jenA madhya bhAgamAM caMpA nAmanI nagarI AkAzaspazI bhavanethI bhita zrI nirayAvalikA sUtra Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 nirayAvalikAsUtra ' nagarI abhUt 'RddhastimitasamRddhA ' RddhA namaH sparzibahulaprAsAdayuktA bahulajanasaGkulA ca stimitA = svaparacakrabhayarahitA, samRddhA - dhana-dhAnyAdiparipUrNA, atra tripadakarmadhArayaH / tatrezAnakoNe pUrNabhadraM nAma caityam - vyantarAyatanam udyAnamiti vA zreNikasya = tannAmakasya, rAjJaH AsIditi zeSaH / tatra khalu campAnagaya putraH cellanAyA:- tannAmnyA devyAH - rAjJyAH AtmajaH = aGgajAtaH kUNiko nAma rAjA abhavat / ' mahatA ' zabdena - ' mahayAhimavaMtamahaMta mala yamaMdaramahiMdasAre' accaMtavisruddhadIharAyakulavaMsasuppae, niraMtaraM rAyalavakhaNavirAiyaMgamaMge sImaMdhare maNusside, purisasIhe, pasaMta DivaDaMbararajjaM sAhemANe viharas ' ityAdInAM saGgrahaH / chAyA -- mahAhimavanmahAmalayamandara mahendrasAraH, atyantavizuddhadIrgha rAjakulavaMzasuprasUtaH, nirantaraM rAjalakSaNavirAjitAGgAGgaH, sImandharaH, manuSyendraH, puruSasiMhaH, prazAntaDimbaDambaraM rAjyaM prasAdhayan viharati / rAjavarNanamAha - ' mahAhimava' dityAdinA - mahA~zcAsau himavAn mahA alaGkRta, svacakra paracakrakA bhaya rahita aura dhana dhAnya Adi se sampanna thI / usake izAna koNameM pUrNabhadra nAmakA vyantarAyatana thA / usa campAnagarI meM zreNika rAjAke putra koNika rAjA rAjya karate the jo celanA mahArAnIke garbha se janme the / koNika rAjAkA varNana isa prakAra hai- mahA himavAna parvatake samAna the svapara cakra bhaya rahita ane dhana dhAnya AdithI saMpanna hatI. tenA IzAna kANumAM pUrNabhadra nAme vyaMtarAyatana hatuM. te caMpA nagarImAM zreNika rAjAnA putra kANika rAjA rAjya karatA hatA, je celanA mahArANInA garbhathI janmyA hatA. kANika rAjAnuM varNana A prakAre che:-- mahA himavAna parvata samAna hatA arthAt zeSa anya rAjA rUpI parvatAthI zrI nirayAvalikA sUtra Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kaNikarAjavarNana himavAn sa iva mahAn zeSarAjaparvatApekSayA, malayo malayAcalaH, mandaro= merugiriH, mahendraH-murapatiH parvatavizeSo vA, tadvatsAra pradhAno yastathA, atyantavizuddhaH atinirmalaH dIrghaH cirakAlIno rAjJAM kularUpo vaMzastatra prasUtaH jAtaH atinirmalacirantanarAjakulasamutpannaH, nirantaraM sarvadA, rAjJAM lakSaNAni svastikazaGkhacakrAdIni taiH virAjitaM-zobhitamaGgAjhaM pratyaGgaM yasya sa tathA, sAmudrikazAstrapratipAditarAjalakSaNopetazarIra ityarthaH, 'sImandharaH' rAjamaryAdApAlakaH, 'manuSyendraH' manuSyeSu nareSu indra iva aizvaryavAn , 'puruSasiMhaH'-puruSeSu siMha iva zUraH zatrUn prati apratihatavIryavAn , 'prazAnte' ti-prazAntAni DimbAni-ativRSTayanAdRSTimUSakazalabhazukAtyAsannarAjarUpA vighnAH, DambarANi-paraspararAjamajAvirodharUpaklezA yatra, tathAbhUtaM rAjyaM prasAdhayan=paripAlayan viharati-tiSThati // 9 // arthAt-zeSa anya rAjA rUpa parvatoMse baDhe caDhe the| malaya parvata aura mahendra parvata ke samAna zreSTha the, atyanta nirmala prAcIna rAjavaMzameM janme the| jinake zarIra ke pratyeka avayavameM svastika, zaMkha, cakra Adi rAjacihna yathAsthAna sthita the| rAjamaryAdAke pAlaka the| aizvaryasampanna honese manuSyoMke indra the| aura zatruoMko apratihata zakti dvArA jItanese puruSameM siMhake samAna the| jinakA rAjya ativRSTi, anAvRSTi, mUSaka-cUhe, zalabha-TiDDiyA~, zuka-tote tathA rAjAoM kA yuddhAdike kAraNa gAMva ke samIpa nivAsa karanA, ina chaha prakAra kI ItiyoM= upadravoMse mukta thaa| aise rAjyakA pAlana mahArAja koNika karate the| // 9 // moTA hatA. malaya parvata ane mahendra parvatanA samAna zreSTha hatA. atyaMta nirmala prAcIna rAjavaMzamAM janmyA hatA. jenA zarIranA pratyeka avayavamAM svastika, zaMkha, cakra Adi rAjacihna yogya ThekANe rahelAM hatAM. rAjamaryAdAnA pAlaka hatA. ezvaryasaMpanna hovAthI manuSyonA Indra hatA. tathA zatruone apratihata zakti dvArA jItavAthI purUSamAM siMhasamAna hatA. jenuM rAjya ativRSTi, anAvRSTi, mUSaka (I), zAma (tI), zu (58) tathA zatamAna yuddha mAhinA 20 gAmanI najIka nivAsa kare, e cha prakAranI Iti eTale upadravathI mukata hatuM. evAM rAjyanuM pAlana mahArAja keNika karatA hatA tyA zrI nirayAvalikA sUtra Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra mUlamtassa NaM kUNiyassa ranno paumAvaI nAmaM devI hotyA, somAlapANipAyA jAva viharai // 10 // chAyAtasya khalu kUNikasya rAjJaH padmAvatI nAma devI abhavat , sukumArapANipAdA yAvat viharati // 10 // TIkA'tassaNaM' ityAdi-tasya kUNikasya rAjJaH padmAvatI nAma devI abhavat , tasyA varNanamAha-' sukumArapANipAdA' sukumAra komalaM pANipAdaM yasyA sA tathA, komalakaracaraNayuktA, atra-' yAvat' zabdena- ahINapaciMdiyasarIrA, lakkhaNavaMjaNaguNovaveyA, mANummANappamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgA, sasisomAkArA, kaMtA, piyadaMsaNA, surUvA' ityantavizeSaNAnAmanyatroktAnAM samanvayo boddhavyaH / eSAM chAyA-ahInapaJcendriyazarIrA, 'tassaNaM' ityAdi / mahArAja koNikake padmAvatI nAmaka mahArAnI thii| 'sukumAlapANipAyA' jisake hAtha paira atyanta komala the / ' ahINapaMciMdiyasarIrA' lakSaNa aura svarUpase paripUrNa (pUrI) pA~ca indriyAM sahita zarIra vAlI thI, arthAt jisakI cakSu Adi pAMcoM indriyA~ apane-apane viSaya grahaNa karanemeM pUrNa sAvadhAna, tathA yathAyogya AkAra vAlI thii| 'tassaNaM' tyAhi. bha. ANuine padmAvatI nAmanI mA hatI. 'sukumAlapANipAyA' nA hAtha 5 // satyata bhaNa tA. 'ahoNapaMciMdiyasarIrA', sakSa tathA sva35thI paripUrNa pAMya diyA sahita zarIravALI hatI arthAt jenI cakSu Adi pAMce Idriye pita pitAnA viSaya grahaNa karavAmAM pUrNa sAvadhAna. tathA yathAyogya AkAravALA hatI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA padmAvatIvarNana lakSaNavyaJjanaguNopapetA, mAnonmAnapramANaparipUrNasujAtasarvAGgasundarAGgI, zazisaumyAkArA, kAntA, priyadarzanA, surUpA, iti / athaitAni vizeSaNAni pratipadaM vyAcakSmahe-ahInAni-lakSaNasvarUpAbhyAM paripUrNAni paJca indriyANi yasmiMstAdRzaM zarIraM yasyAH sA ahInapaJcendriyazarIrA-svasvaviSayagrahaNasamarthapUrNAkAracakSurAdIndriyaviziSTetyarthaH, 'lakSaNe' ti lakSyante-cihnayante yaistAni lakSaNAni-strIcihnAni hastasthavidyAdhanajIvitarekhArUpANi vA, vyajyante yaistA ni vyaJjanAni-maSatilakAdIni, guNAH= sauzIlyapAtivratyAdayo, yadvA-pUrvoktaprakArairlakSaNairvyajyante iti lakSaNavyaJjanAste ca guNAH, athavA-proktasvarUpANAM lakSaNavyaJjanAnAM ye guNAstaiH, upapetA-samanvitA, atra 'upa' 'apa'ityupasargayoH shkndhvaaditvaatprruupm| 'lakkhaNavaMjaNaguNovaveyA' jinake dvArA pahacAna hotI hai unako lakSaNa (cihna) kahate haiN| athavA hAtha AdimeM banI huI vidyA dhana jIvana AdikI rekhAoMko lakSaNa kahate haiN| jinake dvArA abhivyakti (pragaTapana) hotI hai, una tila aura masa Adi ko vyaJjana kahate haiM, suzIlatA pativratatA Adi guNa haiM, ina tInoM se jo strI yukta ho use lakSaNavyaJjanaguNopapetA kahate haiM, athavA lakSaNoMke dvArA vyakta hone vAle guNoMko lakSaNavyaJjanaguNa kahate haiM, aura inase yukta strIkolakSaNavyaJjanaguNopapetA kahate haiM, athavA-pUrvokta lakSaNoM aura vyaJjanoMke guNoMko lakSaNavyaJjanaguNa kahate haiM, aura inase yukta strIko lakSaNavyaJjanaguNopapetA kahate haiN| mahArAnI padmAvatI ina guNoM se yukta thii| lakkhaNavaMjaNaguNAvaveyA' nAthI mAya tene sakSaya 4 che. athavA hAtha AdimAM banelI vidyA dhana jIvana AdinI rekhAone lakSaNa (cihna) kahe che. jenA dvArA abhivyakti (pragaTapaNuM) thAya che te tala athavA masa Adine vyaMjana kahe che. suzIlatA pativratapaNuM Adi guNa che. A traNethI je strI yukta hoya tene kSA vyaMjanaguNopapetA 43 cha athavA lakSa dvArA vyarata DAvAvA guNAne kSaNa vyana guNa 49 cha. tathA tenAtha yukta 2 sI DAya tene lakSaNavyaJjanaNuNo utA kahe che athavA pUrvokta lakSaNo tathA vyaMjananA guNane lakSaNa vyaMjana zue4 . tathA tanAthI yuta 2 strI DAya tene lakSaNavyaJjanaguNopapetA kahe che. mahArANI padmAvatImAM A guNo hatA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra hastasthapradhAnarekhAlakSaNAni yathA" jassa havai bahureho, hattho ahavA rahiyasayalareho / so appAU ahaNo, tahA duhI lakkhaNabuNiTThio // 1 // egegaMgulimajjhe, hoI paNavIsavaccharaM AU / jANaha jIviyarehaM, jA ya kaNiTuMgulImUlA // 2 // karahAo dhaNarehA, maNibaMdhatto taheva piurehA / eyA savvA puNNA, havaMti ce AugottadhaNalAho // 3 // " chAyA-yasya bhavati bahurekho, hasto'thavA rahitasakalarekhaH / so'lpAyUradhanastathA duHkhI lakSaNajJanirdiSTaH // 1 // ekaikA limadhye, bhavati paJcaviMzativatsaramAyuH / jAnata jIvitarekhAM, yA ca kaniSThAjulImUlAt // 2 // ___ hAtha kI pradhAna rekhAoMke lakSaNa isa prakAra haiM-jisake hAthameM bahuta rekhAe~ ho yA bilkula rekhAe~ na hoM ve alpAyu vAle nirdhana aura duHkhI hote haiM, aise, lakSaNake jAnane vAle kahate haiM // 1 // jo rekhA kaniSTha aMgulIke mUlase nikalatI hai vaha jIvana-Ayu-kI rakhA hai| eka-eka aMgulImeM paccIsa-paccIsa varSakI Ayu hotI hai, arthAt yadi AyukI rekhA eka aMgulI taka hai to (25)paccIsa varSakI Ayu, do aMgulI taka ho to (50)pacAsa varSakI Ayu, isa hisAbase Age samajhanA cAhiye // 2 // hAthanI mukhya mukhya rekhAonAM lakSaNa A prakAranAM che -jenA hAthamAM bahu rekhAo hoya athavA bilakula rekhA na hoya te alpa AyuvALA, nidhana tathA du:khI hoya che. ema lakSaNanA jANavAvALA kahe che. 1 je rekhA TacalI AMgaLInA mULathI nIkaLe che te jIvana-AyunI rekhA che. eka eka AMgaLImAM pacIsa-pacIsa varSanI Ayu hoya che arthAt je AyunI rekhA eka AMgaLI sudhI hoya te pacIsa varSanI Ayu, e hisAbe AgaLa sAla se naye. (2) zrI nirayAvalikA sUtra Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA padmAvatIvarNana 31 karabhAddhanarekhA, maNibandhAttathaiva pitRrekhA / etAH sarvAH pUrNA, bhavanti cedAyurgotradhanalAbhaH // 3 // iti / 6 mAne 'ti - mIyate = paricchidyate padArtho'neneti mAna, tulAGgulIprasthAdinA tolanaM, yadvA-jalAdiparipUrNakuNDAdigraviSTe puruSAdau yadA droNaparimitaM jalAdi nissarati tadA sa puruSAdirmAnavAnityucyate tadeva, unmAnam = Urdhva mAnaM, yadvA-arddhabhArarUpaH parimANavizeSaH pramANaM srvte| karabhabha - guddese nikalatI hai aura maNibandha ( karake mUla ) yadi ye saba rekhAe~ pUrNa hoM to Ayu gotra pratiSThA dhana kI rekhA se pitRrekhA phUTatI hai / aura dhana lAbha hotA hai // 3 // "mANummANappamANapaDipuNNasRjAyasavvaMgasuMdaraMgA" jisake dvArA padArtha bhASA jAya use mAna kahate haiM, arthAt tarAjU aMgulI sera chaTAMka Adike dvArA taulanA, athavA koI puruSa Adi jalase saMpUrNa bhare hue kuNDa ( zarIrapramANa gaharA, zarIrapramANa lambA va zarIrapramANa cauDA) Adi meM ghuse aura usake ghusanese eka droNa - (parimANavizeSa ) jala bAhara nikale to, usa puruSa Adiko mAnayukta kahate haiN| mAna - zabdase isIkA grahaNa karanA caahie| mAna se adhikako athavA ardhabhAra rUpa parimANa ko unmAna kahate haiM | sarvatomAna ko, dhananI rekhA karabha-guddAthI nikaLe che tathA maNibaMdha pitRkhA phUTe che. jo A badhI rekhAo pUrNa hoya te| Ayu, tathA dhanane lAbha thAya che. (3) " 'mANummANappamANapa DipuNasujAya sabbaMga suMdaragA " netA dvArA padArtha mApI zakAya tene mAna kahe che. arthAt trAjavuM, AMgaLa, zera, chaTAMka AdinA dvArA tALavuM, athavA kAi purUSa vagere jalathI saMpUrNa bharelA kuMDAdi (zarIra jeTalA UMDA tathA lAMbA paheALA)mAM pese ane tenA pesavAthI eka droNa (parimANavizeSa) jala bahAra nikaLe teA te purUSa Adine mAnayukta kahe che. mAna zabdathI Aja vAta samajavI joie. mAnathI adhikane athavA abhArarUpa parimANane zrI nirayAvalikA sUtra (kAMDAnAM mULathI) geAtra, pratiSThA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ___ nirayAvalikAsUtra mAna, yadvA-nijA lIbhiraSTIttarazatA liparimitocchrAyaH, itthaM ca-mAnaM conmAnaM ca pramANaM cetyeSAM dvandve mAnonmAnapramANAni, taiH paripUrNAni= sampannAni, ata eva sujAtAni yathocitAvayavasannivezavanti, sarvANi= sakalAni aGgAni-ajyate vyajyate jJAyate pANI yaistAni mastakAdArabhya caraNAntAni yasmin zarIre tat mAnonmAnapramANaparipUrNasujAtasarvAGgam, ata eva tAdRzaM sundaramaGgaM vapuryasyAH sA tathoktA, 'zazI'ti zazI-candrastadvat saumyaH= AhAdaka AkAraH svarUpaM yasyAH sA, 'kAntA' kamanIyA, cittahAriNo, athavA apane aMgulIse (108) eka sau ATha aMgulI U~cAIko pramANa kahate haiN| ina mAna unmAna aura pramANase yukta honeke kAraNa sujAta (yathAyogya avayavoMkI racanAse sundara ) jo sarvAGga-jisake dvArA prANI vyakta hotA hai-kisI AkRtike rUpameM dikhAI detA hai use, arthAt pairoMse lekara mastaka takake avayavoMko aMga kahate haiN| ina saba aMgoMse sundara aMgavAlI mahArAnI padmAvatI thii| " sasisomAkArA" candramAke samAna zAnta AkAravAlI thI 'kaMtA' jo kamanIyA-citta haraNa karanevAlI ho usa strIko 'kAntA' kahate haiN| unmAna kahe che, sarvamAnane athavA potAnI AMgaLIthI (108) ekase ATha AMgaLI UMcAIne pramANa kahe che. A mAna unmAna tathA pramANathI yukta hevAne kAraNa sujAta (yathAyogya avayanI racanAthI suMdara) je soMga, jenA dvArA prANI vyakata hoya che-kaI AkRtinA rUpamAM dekhAya che tene. arthAt pagathI mAMDIne mAthA sudhInA avayavone aMga kahe che. A badhAM aMgethI suMdara aMgavALI mased padmAvato utI. sasisomAkArA' yA samAna zAMta mAravANI tI 'kaMtA' 2 4bhanIyA vina 295 42vI DAya te strIne 'kAntA' De che. zrI nirayAvalikA sUtra Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA padmAvatIvarNana 'priye 'ti priyaM-darzakajanamanohAdakaM dazarnam avalokanaM yasyAH sA priyadarzanA, yattu-darzanaM rUpamiti vyAkhyAtaM tatpUrvottaropAttavizeSaNapaunaruktyApattyA heyameva / yata evaMvizeSaNaviziSTA'taeva surUpA sarvAtizAyirUpalAvaNyavatI, rUpeNa lAvaNyasyApyupalakSitatvAt // 10 // mUlamtatthaNaM caMpAe nagarIe seNiyassa ranno bhaJjA kUNiyassa rano cullamAuyA kAlI nAmaM devI hotthA, somAlapANipAyA jAva surUvA // 11 // chAyAtatra khalu campAyAM nagaryAM zreNikasya rAjJaH bhAryA kUNikasya rAjJaH kSullamAtA kAlI nAma devI abhavat , sukumArapANipAdA, yAvat surUpA // 11 // TIkA'tatthaNaM' ityAdi-tatra-tasyAM campAyAM nagayAM 'khalu 'iti vAkyAlaGkAre, zreNikasya rAjJaH bhAryA paTTarAjJI kUNikasya rAjJaH kSullamAtA-laghu 'piyadaMsaNA' jisakI dRSTi darzakoMke manameM AhlAda utpanna karatI ho usa strIko ' priyadarzanA' kahate haiM / isa prakAra uktaguNaviziSTa honese-- vaha ' surUpA' zreSTha rUpa lAvaNyavatI thI // 10 // 'tatthaNaM' ityAdi / usa campA nagarImeM zreNika rAjAko paTTarAnI koNika rAjAkI laghumAtA kAlI nAmakI devI sukumAla kara-caraNavAlI yAvat surUpA thii| 'piyadasaNA'nI na042 nArAnA bhanamA mAna patra 42tI khAya te strIne "priyadarzanA" kahe che. A prakAre kahelA guNaviziSTa hovAthI te 'surUpA' zreSTha-3519yavatI tI (10) 'tAthaNaM' tyAhi ta / nagarImA zreNis Pion- 58 ANi rAjAnI laghumatA kAlI nAme devI sukemaLa hAtha pagavALI bahu svarUpavAna hatI zrI nirayAvalikA sUtra Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 nirayAvalikAsUtra jananI kAlI nAma devI sukumArapANipAdeti pUrvavat , abhavat , punaH sA kIdRzI? ti vizeSavarNanamAha- komuirayaNiyaravimalapaDipunasomavayaNA, kuMDalullihiyagaMDalehA, siMgArAgAracAruvesA' chAyA-kaumudIrajanikaravimalaparipUrNasaumyavadanA, kuNDalollikhitagaNDarekhA, gRGgArAgAracAruveSA, eteSAM vizeSaNAnAmevaM vyAkhyA-tathAhi- 'kaumudI'ti- 'ku'zabdena mahI proktA, 'muda' harSe tato dvayam / dhAtu niyamaizcaiva, tena sA kaumudI smRtA // 1 // phira inhIM kAlI devI kA varNana karate haiM'komuirayaNiyaravimalapaDipunnasomavayaNA' kaumudI zabdakA artha isa prakAra hai"'ku' zabdena mahI moktA, 'muda' harSe, tato dvayam / dhAtu niyamaizcaiva, tena sA kaumudI smRtA // 1 // " 'ku' zabdakA artha pRthivI hai, 'muda ' zabdakA artha harSita karanA hai, jo pRthvImeM rahe hue janoMko Ananda utpanna kare usako kaumudI kahate haiN| kaumudI yAne Azvina kArtika mAsa rUpa zarada RtukI pUrNimAkI ujvala candrikA (cA~danI) Dasa candrikAvAlA candramAke samAna nirmala saMpUrNa ramaNIya mukhabAlo thii| 'kuMDala vaLI te kAlI devInuM varNana kare che - 'komuirayaNiyaravimalapaDipunnasomavayaNA' kaumudI zabdane arthe Ave che - ___" 'ku' zabdena mahI proktA, 'muda' harSe, tato dvayam / dhAtui~niyamaizcaiva, tena sA kaumudI smRtA // 1 // " '' ne artha pRthvI cha. 'bhu' / artha ti 42' cha re pRthvI upara rahelAM mANasone AnaMda karAve tene kaumudI kahe che. komudI arthAt Ase kArtika mAsa rUpI zarada RtunI pUrNimAnI ujavala caMdrikA, te caMdrikAvALA je caMdramA zrI nirayAvalikA sUtra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kAlovarNana 43 kau pRthivyAM modata iti antarbhAvitaNyarthatvAd harSayati prANina iti kumudazcandrastasyeyaM kaumudI Azvina - kArtika pUrNimAcandrikA, tatpradhAno yo rajanikarazcandrastadvat vimalaM paripUrNa saumyaM = ramaNIyaM vadanaM mukhaM yasyAH sA tathA, ' kuNDale 'ti - kuNDalAbhyAM karNAbharaNavizeSAbhyAM ullikhitA = ghRSTA gaNDarekhA = kapolatalaviracitakastUrIrekhA yasyAH sA tathA, ' zRGgAre 'ti-zRGgArasya rasavizeSasya agAramiva agAraM, tathA cAruH = sundaraH vezo= nepathyaM yasyAH sA tathA, iti / punaH kIdRzI setyAha - ' seNiyassa rano iTThA kaMtA piyA maNunnA nAmafear vesAsiyA sammayA bahumayA aNumayA bhaMDakaraMDagasamANA tellakelA iva susaMgoviyA celapeDA iva susaMpariggahiyA sA kAlI devI seNieNa ratnA saddhiM viulAI bhogabhogAI bhuMjamANA viharai ' chAyA - ' zreNikasya rAz2a iSTA kAntA priyA manojJA nAmaveyA vaizvAsikA saMmatA bahumatA lihiyagaMDalehA ' jinake gharSaNa laganese kapola para rahI huI kastUrI Adi sugaMdhI dravyakI rekhA haTa gaI hai aise vizAla kuMDalako dhAraNa karanevAlI thI / ' siMgArAgAracAruvesA', zRMgAra rasakA ghara aura sundara veSa vAlI thI / pAtivratya Adi guNoMse rAjA zreNikake abhilaSita thI / kAntA' rAjA ke manameM AhlAda utpanna karaneke kAraNa kAntA - kamanIya thI " iSTA 6 rAjAke prema utpanna samAna nirbhasa saMpUrNa rabhAzIya bhuNavAjI hutI. ' kuMDalullihiyagaMDa lehA ne ghasArA lAgavAthI gAla para rahelI kastUrI Adi sugaMdhI dravyanI rekhA jatI rahI che evAM vizAla kuMDalane dhAraNa karavA vALI hatI. siMgArAgAra cAruvesA ' zrRMgAra rasanuM ghara tathA suMdara veSa vALI hatI. kuNa' pAtivratya Adi guNAthI rAnta zrezinI bhAnItI hatI. 'kAntA' zablanA manamAM yAna utpanna 42nAvI hatI tethI kAntA eTale kamanIya hatI. rAjAnA prema utpanna karavAne kAraNe e zrI nirayAvalikA sUtra Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra anumatA bhANDakaraNDakasamAnA tailakeleva susaMgopitA velapeTeva suparigRhItA sA kAlI devI Nikena rAjJA sArddhaM vipulAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharati / 44 , iSTA = abhilapaNIyA pAtivratyAdiguNabAhulyAt kAntA kamanIyA, priyA - pemavatI sadApremaviSayatvAt kimanyadarzaneneti pariNAmajanikA, manojJApatimanovinodinI, bhAvataH patibhAvavatI, svarUpataH zobhanA / nAmadheyAprazastanAmavatI, nAmadhAryA, iti vA chAyA, tatra nAma dhArya-hRdi dharaNIyaM yasyAH sA tathA / vaizvAsikA = sarvathA vizvasanIyA, sammatA - sammAnayogyA tatkRtagRhakAryANAM saMmatatvAt, bahumatA=patidAsIdAsAdisakalaparijanasammAnitA, anumatA = sakalakAryAnumatigrahaNayogyatvAt sakalakuTumbasamadarzinI vipriyakaraNe'pyanukUletyarthaH, bhANDakaraNDakasamAnA- AbharaNakaraNDakatulyA bhUSaNakaraNDakavatpatisurakSitetyarthaH, tailakeleva susaMgopitA - tailakelA dezavizeSaprasiddho mRNmayastailabhAjanabizeSaH, so'tisaundaryeNa dRSTidoSasaMbhavAd bhaGgabhayAcca suSThu saMgopyate, evaM sA, karaneke kAraNa 'priyA' thI / rAjAke mana prasanna karaneke kAraNa 'manojJA' thI tathA prazasta nAmavAlI thI, usakA nAma hRdayameM dhAraNa karane yogya thA / zIla Adi guNake kAraNa vizvAsa yogya thI / patike manake anukUla kArya karanese saMmAna yogya thI. sakala kuTumbake hita karanese 'bahumatA' thI, saba kArya patikI saMgatise karaneke kAraNa 'anumatA' thI, bhUSaNakaraMDakake samAna 'surakSitA' thI / kisI deza meM 'priyA' hutI. rAnnanu mana prasanna azvAvANI hovAthI 'manojJA' hutI. tathA prazasta nAmavALI hatI athavA tenuM nAma hRdayamAM ghAraNa karavA ceAgya hatuM. zIla adi guNNA vaDe vizvAsapAtra hatI. patinA manane anukULa kArya karavAthI sanmAnayeAgya hatI. samba TuMbhanu hita azvAthI 'bahumatA' hutI. maghAM bharya patinI saMbhatithI ravAne Aro 'anumatA' hatI. bhUSaNu4235 (gharezAMnA 12 DIyA - DAlA) nI peThe zrI nirayAvalikA sUtra Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kAlovarNana celapeTeva susaMparigRhItA=bahumUlyavastramaJjUSeva manAgapyavicalatayA svAyattIkRtA sA-pUrvoktaguNaviziSTA kAlI devI zreNikena rAjJA svapatinA sArddha vipulAn bahUn nAnAvidhAn bhogAn-zabdAdiviSayAn bhuJjAnA-anubhavantI viharati-Aste sma // 11 // tIseNaM kAlIe devIe putte kAle nAma kumAre hotthA, somAlapANipAe jAvasurUve // 12 // chAyA tasyAH svalu kAlyAH devyAH putraH kAlo nAma kumAro'bhavat , mukumArapANipAdaH yAvat surUpaH // 12 / / TIkA'tIseNaM' ityAdi / tasyAH kAlyA devyAH putraH kAlo nAma miTTIkA telapAtra aisA sundara hotA hai ki jisako dRSTidoSase bacAneke liye gupta rakhate haiM, isI prakAra vaha sugopita thI, bahu mUlya vastravAlI peTIke samAna sarvathA suparigRhItA thii| aise viziSTa guNavAlI kAlI mahArAnI zreNika rAjA ke sAtha aneka prakArake zabdAdi viSayoMkA anubhava karatI huI rahatI thI // 11 // 'tIseNaM' ityaadi| usa kAlI mahArAnI ke komala kara caraNa vAlA surakSita hatI. keI dezamAM mATInuM tela pAtra evuM suMdara hoya che ke jene dRSTi doSathI bacAvavA mATe gupta rAkhe che tenI peThe A paNa sugopita hatI. kiMmatI vastravALI peTInI peThe sarvathA rAjAthI suparigrahItA hatI. evA viziSTa guNavALI kAlI mahArANa zreNika rAjAnI sAthe aneka prakAranA zabdAdi viSayane anubhava karatI rahetI hatI. 11 'toseNa' tyAha. te hI bhaDANA ma sAtha 5 // pANI, tathA zrI nirayAvalikA sUtra Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 nirayAvalikA sUtra kumAro'bhavat , sa kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha-sukumArapANipAdaH, surUpaH, ityanayorvyAkhyA pUrvoktadizA'vaseyA / yAvatkaraNAt 'pAsAie, darisaNije, abhirUve, paDirUve, ityeSAM saGgraho jJeyaH / etacchAyA-prAsAdIyaH, darzanIyaH, abhirUpaH pratirUpaH, iti / prAsAdIyaH darzakajanamanomodajanakaH, darzanIyaH= dRSTisukhadatvena bhUyo bhUyo darzanayogyaH, abhirUpaH manojJAkRtikaH, pratirUpaH= sarvAtizAyirupalAvaNyavAn iti / atra prasaGgavazAt zreNika-kUNika-varNanaM, kAlakumArAdivarNanaM ca saMkSepataH kathyate tatra kila putravatprajApAlasya zreNikamUpAlasya rAjye ratnadvayamAsItdevasamarpitahAraH 1, secanakahastI 2 ca, yAvat tadIyarAjyasya mUlyaM tatoaura sundara rUpavAlA 'kAla' nAmakA kumAra thA / vaha 'kAlIkumAra' ke nAmase bhI prasiddha hai| jo manako prasanna karanevAlA, dekhanevAloMke netrako Ananda denevAlA, sundara AkRtivAlA aura atizaya rUpa lAvaNyakA dhAraNa karanevAlA thaa| yahAM prasaGgavaza zreNika, kUNika tathA kAla kumArakA saMkSipta vaNana karate haiM vahAM putrake samAna prajAke pAlana karanevAle zreNika rAjAke rAjyameM do ratna the-(1) prathama devasamarpita hAra, (2) dUsarA secanaka hastI thaa| suMdara rUpa vALa kAla nAmane kuMvara hato te "kAlI kumAra" nA nAmathI prasiddha che. je manane prasanna karavAvALo, najare jonArAnAM netrane AnaMda ApavA vALA, suMdara AkRti vALe tathA atizaya rU5 lAvaNyane dhAraNa karavA vALo hate. ahIM prasaMgavaza rAjA zreNika, kUNika tathA kAla kumArane saMkSIpta varNana 73 cha: tyAM putranI peThe prajAnuM pAlana karavA vALA zreNika rAjAnA rAjayamAM be ratna hatAM (1) prazrama deve Apela hAra (2) bIjuM secanaka hAthI hate. zrI nirayAvalikA sUtra Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 sundarabodhinI TIkA samyaktvaprazaMsA 'pyavikaM mUlyaM tadravadvayasya / hArotpatirane bhaNiSyate / kUNikasyotpattiH zAstrakAreNa svatraM vistAreNa kathayiSyate, kAlAdikumArANAM ca ArambhasaGgrAmato narakayogyakarmopacayAt tatmAptimaraNavarNanaM cAtraiva zAstre pratipAdayiSyate / kUNikazcampAyAM nagaryA prAjyaM rAjyaM cakAra / kUNikasya cellanA'GgajAtAvanyAvapi cahalya-vaihAyasauM dvau bhrAtarAvAstAm / / atha kadAcit prathamakalpe sakaladevaRddhisampannaH surandavanditapadA ye donoM rala itane mUlyavAna the ki jo rAjAkA sampUrNa rAjya bhI de diyA jAya to bhI unakI kImata na ho ske| hArako utpati Age kahI jAyagI aura kUNika kI utpatti zAstrakAra svayaM vistArase kaheMge / kAlakumAra Adi kumAroMke AraMbha aura saMgrAmase narakayogya karmoMke upacayake kAraNa unakI narakaprAptikA aura maraNakA varNana isI zAstrameM kiyA jaaygaa| campA nagarImeM kUNika rAjA niSkaMTaka rAjya karatA thaa| usa kUNika rAjAke celanA mAtAse janme hue vaihalya aura vaihAyasa nAmake do bhAI the / eka samaya saudharma devalokameM sampUrNa deva RddhivAle devavRndase vaMdita A beu ratna evAM kimatI hatAM ke je rAjAnuM AkhuM rAjya paNa daI devAya to paNa tenI kiMmata na thaI zake, hAranI utpatti viSe AgaLa kahevAmAM Avaze tathA kRNikanI utpatti zAstrakAra pote vistArathI kaheze. kAla kumAra Adi kumAronA AraMbha tathA saMgrAmathI narakagya karmonA upacayanA kAraNe temanI narakamAsinuM tathA maraNanuM varNana A zAstramAM karavAmAM Avaze. kUNika rAjA caMpA nagarImAM niSphaTaka rAjya karatA hatA. te kUNika rAjAne mAtA celanAthI janmelA vehalya tathA hAyasa nAme be bhAI hatA. eka samaya saudharma deva lokamAM saMpUrNa addhivALA devahUMdathI vaMdita caraNavAlA utsAhI zake sudharmA sabhAnI aMdara A prakAre samyaktvanI prazaMsA karI zrI nirayAvalikA sUtra Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 nirayAvalikAsUtra ravindo'pAstatandraH zakrandraH sudharmasabhAyAM samyaksaprazaMsAM cakre / tathAhi " aMtomuhuttamittaM vi phAsiyaM hunja jehiM saMmattaM / tesiM avaDa puggalapariyaTTo ceva saMsAro // 1 // " " antarmuhUrtamAtramapi spRSTaM bhaved yaiH samyakatvam / teSAmapArddhayudgalaparivartazcaiva saMsAraH // 1 // " iti cchAyA, samyaktvasadbhAve prazamasaMvegAdayo guNAH prasabhamudayante tadAnIM kathamapi tadudayaM pratiroDhuM na kazcana samartho bhavati / caraNa vAle utsAhI zakrendrane sudharmA sabhAke andara isa prakAra samyaktvakI prazaMsA kI, jaise kahA hai: "aMtomuhuttamittaM vi phAsiyaM hujja jehiM saMmattaM / tesiM avaThThapuggalapariyaTTo ceva saMsAro // 1 // " jo bhavya prANI antarmuhUrta mAtra bhI samyaktvakA sparza kara letA hai, vaha dezataH nyUna ( kama ) ardhapudgalaparAvartanase avazya mokSa pAtA hai| ardha pudgalaparAvartanakA svarUpa aNuttaropapAtika sUtrakI arthavodhinI TIkAse samajha lenA cAhie samyaktvakI prApti hone para zama, saMvega Adi guNa AtmAmeM sahaja utpanna hote haiM, samyaktvake sadbhAvameM guNoMke vikAsako koI nahIM roka sakatA hai| bha 4thu cha : "aMtomuhuttamittaM vi phAsiyaM huja jehiM samattaM / tesiM avaThThapuggalapariyaTTo ceva saMsAro // 1 // " je bhavya prANI antarmuhUrta mAtra paNa samyaktvano sparza karI le che a zata: (thADa) nyUna. (machat) ardhapugatAparAvartanathA avazya mokSa pAme che. ardhapuddagalaparAvartananuM svarUpa anuttarAyapAtika sUtranI arthAdhinI TakAthI samajI levuM joIe. samyaktvanI prApti thavAthI zama saMvega Adi guNa AtmAmAM sahaja utpanna thAya che. samyaktvanA saddabhAvamAM guNenA vikAsane koI rokI zakatuM nathI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA samyaktvaprazaMsA uktazca (mAlinIchandaH) " asamamukhanidhAnaM dhAma saMvignatAyAH, bhavasukhavimukhatvoddIpane sadvivekaH / naranarakapazukhocchedaheturnarANAM zivasukhatarubIjaM zuddhasamyaktvalAbhaH // 1 // " kahA bhI hai: " asamasukhanidhAnaM dhAma saMvignatAyAH, bhavasukhavimukhatvoddIpane sadvivekaH / naranarakapazutvocchedaheturnarANAM, zivasukhataruvIjaM zuddhasamyaktvalAbhaH // 1 // " arthAt-nirmala samyaktva atula sukhakA nidhAna hai, vairAgyakA dhAma ( ghara ) hai, saMsArake kSaNabhaMgura aura nAzavAna sukhoMkI asAratA samajhaneke lie saccA vivekasvarUpa hai, bhavya jIvoMke manuSya tiryaJca sambandhI aura naraka nigoda Adi duHkhoMkA uccheda karanevAlA hai aura mokSa sukharUpI vRkSakA bIjasvarUpa hai // 1 // kahyuM paNa che ke " asamasukhanidhAnaM dhAma saMvignatAyAH, bhavasukhavimukhatvoddIpane sadvivekaH / naranarakapazutvocchedaheturnarANAM, zivamukhatarubIjaM, zuddhasAmyaktvalAbhaH // 1 // " arthA-nirmaLa samyakatva atula sukhanuM vidhAna che. vairAgyanuM dhAma (ghara) che. saMsAranAM kSaNabhaMgura tathA nAzavAna sukhanI asAratA samajavA mATe kharekhara viveka svarUpa che. bhavya jInAM manuSya tirthaM ca saMbaMdhI tathA naraka nigoda Adi duHkhane uccheda karavAvALuM che tathA mokSasukha rUpI vRkSanAM bIja 2135 che. (1) zrI nirayAvalikA sUtra Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra kiJca (indravajrAchandaH) " samyakvaratnAna paraM hi ratnaM, samyaktabandhorna paro'sti bndhuH| samyaktvamitrAnna paraM hi mitraM, samyakkhalAbhAnna paro'sti lAbhaH // 2 // " aura bhI kahA hai:" samyaktvaratnAna paraM hi ratnaM, samyaktvabandhorna paro'sti bndhuH| samyaktvamitrAnna paraM hi mitraM, samyaktvalAbhAna paro'sti lAbhaH // 2 // " arthAt-saMsArameM sabhyaktva ratnake samAna anya ratna nahIM, samyaktva bandhu ke samAna anya bandhu nhiiN| samyaktva mitrake samAna anya mitra nhiiN| samyaktva lAbhake samAna anya lAbha nahIM // 2 // pharI paNa kahyuM che ke - " samyaktvaratnAna paraM hi ratnaM,, samyaktvabandhorna paro'sti bandhuH samyaktvamitrAtra paraM hi mitraM, samyaktvalAbhAnna paro'sti lAbhaH // 2 // " arthAta-saMsAramAM samyaktva ratnanA jevuM bIjuM ratna nathI. samyakRtva baMdhunA jevo bIjo baMdhu nathI. samyaktva mitranA jevo bIjo koI mitra nathI ane samyaktva lAbhanA je bIje kaI lAbha nathI. (2) zrI nirayAvalikA sUtra Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA samyaktvaprazaMsA hRdayabhUmikAyAM saJjAtaH samyaktvAcAradRDhamUlo bhAvanAjaladhArAsicyamAnaH zrutacAritralakSaNadharmaskandhaH pramANazAkho nayapratizAkho dayAdAnakSamAdhRtidalozIla bhavijanamano milindavRndaguJjitajinavacanapremaprasUnaH zAkhatikaH (kRti-'vADa' iti bhASAyAm ) svargApavargasukhaphalo nijAtmakalyANarasaH samyaktramahAmahIruho mithyAtvagajendrAdikRtopasargakuzAstrakutarkamahAvAtazatasahakhairapyunmUlayitumazakyaH / samyaktva rUpI mahAvRkSa hRdaya bhUmimeM utpanna hotA hai samyaktva kA AcAra jisakA mUla hai, bhAvanA jalase sIMcA jAtA hai, jisake zruta aura cAritra dharmarUpI skaMdha haiM, pratyakSa Adi pramANarUpa jisakI zAkhAe~ haiM, nayarUpa pratizAkhAe~ haiM, dayA, dAna, kSamA, dhRti aura zolarUpa patra-patte haiM, jinavacanakA premarUpa sundara puSpa hai, jisapara bhavya jIvoMke manarUpI bhramaravRnda gUMja rahe haiM, zAstrarUpI vADase surakSita hai, svarga aura mokSake sukharUpa phala hai, nija AtmAke kalyANarUpa rasa hai, aise sudRDha samyaktvarUpI mahAvRkSako mithyAtvarUpI mahAgajakRta upasarga aura kuzAstra kutarkarUpI hajAroM mahAvAyu nahIM ukhADa sktaa| samyakRtvarUpI mahAvRkSa hadayarUpa bhUmimAM utpanna thAya che. samyakatvane AcAra jenuM mULa che. bhAvanA jaLathI jenuM siMcana thAya che. jenAM kRta tathA cAritra dharma rUpI skaMdha (thaDa) che. pratyakSa Adi pramANa rUpa jenI zAkhAo che. nayarUpI prati-zAkhAo che. dayA, dAna, kSamA, dhRti tathA zIlarUpa pAMdaDAM che. jina vacananAM premarUpI suMdara puSpa che. jenA upara bhavya jIvonAM manarUpI bhamarAnAM vRMda guMjana karI rahyAM che. zAstrarUpI vADathI surakSita che. svarga tathA mekSanAM sukharUpI phala che. potAnA AtmAnA kalyANarUpI rasa che. evA sudRDha samyakatvarUpa mahAvRkSane mithyAtvarUpI mahAgajakRta upasargo tathA kuzAstra kutarka rUpI SON! maDAvAta (mAMdhI) Gasii nA zahe. zrI nirayAvalikA sUtra Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra iti vistareNAsya varNanamAcArAgasUtrasyA''cAracintAmaNiTIkAto'vaseyam / evaM samyaktvaprazaMsAM kurvANaH surapatiravadhijJAnena jambUdvIpabharatakSetre zreNikabhUpaM dadarza / samyaktvaguNazAlinaM rAjanayapAlinaM taM vilokya praphullavadanakmalaH samyakatvaguNavimalaH sAdaraM bhUyo bhUyo'vAptasamyaktvAdiguNazreNikaM zreNikaM sudharmAkhyAyAM svadevasabhAyAM prazazaMsa / itthaM purandarAsyazailanismRtA zreNikasamyaktvaprazaMsAsarit sakalasurasadasyazravaNasindhumavAgAhata / samyaktvakA vistRta varNana AcArAGga sUtrake cauthe adhyayanakI AcAracintAmaNi TIkAmeM kiyA gayA hai| isa prakAra samyak tva prazaMsA karate hue surapati sudharmA indrane avadhijJAna dvArA jambUdvIpake bharatakSetrameM zreNika rAjAko dekhA / samyaktvaguNazAlI rAjanIti ko pAlanevAle rAjAko dekhakara prasannamukha hokara svayaM samyaktva guNase nirmala indra, Adarake sAtha bAra bAra samyaktvaguNadhArI zreNika rAjAkI prazaMsA apanI sudharmasabhAmeM karane lge| isa prakAra rAjA zreNikakI prazaMsArUpI nadI indrake mukharUpI parvatase nikala kara sabhAmeM baiThe hue saba devoMke karNarUpI sAgarameM phuNcii| samyaktvanuM vistArathI varNana AcArAMga sUtranA cothA adhyayananI AcAraciMtAmaNi TIkAmAM kareluM che. A prakAre samyaktvanI prazaMsA karatA thakA surapati sudhamo InDe avadhijJAna dvArA jaMba dvIpanA bharata kSetramAM zreNika rAjAne joyA. samyaktvaguNazAlI rAjanItinuM pAlana karavAvALA rAjAne joIne prasannamukha thaI pite samyaktvaguNathI nirmaLa Indra, Adara sahita vAraMvAra potAnI sudhama sabhAmAM samyaktvaguNadhArI zreNika rAjAnI prazaMsA karavA lAgyA. e prakAre rAjA zreNikanI prazaMsArUpI nadI IndranA sukharUpI parvatathI nikaLI sabhAmAM beThelA sarva devanA karNarUpI sAgaramAM pahoMcI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA devakRtazreNikaparIkSA devAzca tadIyasamyaktvAdiguNagaNamahimAnaM zrAvaM zrAvamamandAnandatundilA jAtakautUhalAH zreNikaM dhanyamamanyanta / tadA dvau mithyAtvidevau zakravacanaM na zraddadhatuH / zreNikaM parIkSituM manuSyaloke tadantikaM samAgatau / uktazca " muheMdudivvaMmuhavatthigo hi __saggA suro seNiyarAyamAgA / parikkhiu sAhusuvesadhArI ajjAsameo ya sarotaDe so // 1 / / " chAyA'mukhendudIvyanmukhavastriko hi svargAtsuraH zreNikarAjamAgAt / devatA loga unake samyaktva Adi guNoMkI mahimA suna-suna kara apUrva Anandase bhara gae aura Azcaryacakita hokara zreNika rAjAko dhanyavAda dene lage usa samaya do mithyAtvI devoMne indrake vacanapara zraddhA nahIM kI aura rAjA zreNikakI parIkSA leneke liye manuSya lokameM unake pAsa Aye / jaise kahA hai:muheMdudivyaMmuhavatthigo hi, saggA suro seNiyarAyamAgA / devatA lokenA te samyaktva Adi guNane mahimA sAMbhaLI sAMbhaLIne apUrva AnaMdathI bharapUra thaI gayA tathA Azcarya cakita thaIne zreNika rAjAne dhanyavAda devA lAgyA. te samaye be mithyAtvI devoe IdranA vacana upara zraddhA na karI ane rAjA zreNikanI parIkSA levA mATe manuSya lokamAM tenI pAse AvyA. jema kahyuM muheMdudivvaMmuhavatthigo hi saggA suro senniyraaymaagaa| zrI nirayAvalikA sUtra Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra parIkSituM sAdhusuveSadhArI, AryAsametazca sarastaTe'sau // 1 // ' tataH sAdhurUpadhArI suro jalAzaye jAlaM vitatya sthitaH, AryikArUpadhArI tatra sarastIre tiSThati sma / atrAntare zreNiko rAjA pavanasevanArtha samAgataH / tatra matsyaM hantumudyataM sAdhuM vilokyAvocat-kimiti sAdhurbhUtvA durAcarasi ? | parikkhiuM sAhusuvesadhArI, ajjAsameo ya sarotaDe so // 1 // una donoM devoMne vaikriya zaktise sAdhu aura sAdhvIkA rUpa dhAraNa kiyA mukhapara sadoraka mukhavastrikA bAMdhI aura kakSa pradeza ( kAMkha ) meM rajoharaNa liyA, isa prakAra veSa banAkara sarovarake kinAre jA khaDe hue / unameMse eka deva sAdhurUpa dhAraNa kiyA huA jAla phailAkara sarovarake taTapara khaDA hogayA aura dUsarA sAdhvI rUpa dhAraNa kiyA huA vahIM usake samIpameM khar3A ho gyaa| usI avasarapara mahArAja zreNika krIDAke nimitta ghUmate hue vahA~ A pahU~ce unhoMne machalI mAraneke lie udyata sAdhuko dekhakara kahA oha ! tuma sAdhu hokara yaha duSTa AcaraNa kyoM karate ho ? parikkhiuM sAhusuvesadhArI, ___ anjAsameo ya sarotaDe seA // 1 // te banne devoe vaikriya zaktithI sAdhu tathA sAdhvInuM rUpa dhAraNa karyuM. sukha upara derAsahita mukhavastrikA bAMdhI tathA kAMkhamAM rajoharaNa lIdhuM. e prakArane veSa laI taLAvane kAMThe jaI UbhA rahyA. emAMthI eka deva sAdhunuM rUpa dhAraNa karIne jALa phelAvI sarovaranA taTa upara Ubho rahyo tathA bIja sAdhvInuM rUpa dhAraNa karI tyAMja tenI pAse UbhA rahyA te vakhate mahArAja zreNika kIDA nimitte pharatA pharatA tyAM AvI pahoMcyA temaNe mAchalI mAravA mATe udyata thayelA sAdhune joIne kahyuM eha! tame sAdhu thaIne A duSTa AcaraNa zA mATe kare che ? zrI nirayAvalikA sUtra Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA devakRtazreNikaparIkSA sa saroSaM tamuvAca-iyamAryikA dohadavatItyato mInamAMsa bubhukSANA'stItyetadartha jAlaM vistArayAmi, khamito gaccha rAjan ! kiM te prayojanametAdRzapraznena ?, iti tadvacanaM rAjA zrutvA kopAruNanayano'vadatnirlaja ! kRtyamidaM tyaja, anyathA dehadaNDaM te dAsyAmi / iti zrutvA'sau sAdhuravocat-gautamAdayazcaturdazasahasramunayazcandanabAlAdayaH paTtriMzatsahasrAyikA sarve antardurAcAriNo bahiH sAdhuveSadhAriNaH santi tarhi kiM mAmadhilipasi ? / taba vaha sAdhuveSadhArI krodhita hokara bolA yaha AryA garbhavatI honese isako machalI khAnekA dohada utpanna huA hai isa lie machaliyAM mAraneko jAla phailAye khaDA hU~, jAiye-rAjan ! isase ApakA kyA prayojana hai ? aise sAdhuke vacana sunakara rojA krodhita ho bole nirlaja ! choDa isa duSkRtyako, nahIM to daNDa duuNgaa| yaha sunakara vaha sAdhuveSadhArI bolA ? kisako daNDa dete haiM ? gautamAdi caudaha hajAra muni aura candanabAlA Adi chattIza hajAra sAdhviyA~ sabhI antara durAcArI aura bAhara sAdhupanakA ADambara rakhate haiM to mujha akelepara hI kyoM AkSepa karate ho? / / tyAre te sAdhuveSadhArI krodha karIne be-A AryA garbhavatI hovAthI tene mAchalI khAvAne DahoLe che. A mATe mAchalI mAravAne jALa phelAvIne Ubho chuM. jAo rAjana! enuM Apane zuM prayojana che? evAM sAdhunAM vacana sAMbhaLI rAjA krodha karIne bolyA - nirlajaja ! choDI de A duSkRtyane, nahi te daMDa karIza. A sAMbhaLIne te sAdhuvezadhArI be -daMDa kone Apazo? gautama Adi cauda hajAra muni tathA caMdanabALA Adi chatrIsa hajAra sAdhvIo tamAma antara durAcArI tathA bahAra sAdhupaNAne ADaMbara rAkhe che te mArA ekalAnA uparaja kema AkSepa kare che ? zrI nirayAvalikA sUtra Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ nirayAvalikA sUtra tataH zreNiko'vadat-tvAdRzAnAM dambhaM durAcAraM ca vIkSya mama dharmAnurAgo nApagacchati, pRthivI pAtAlaM gacchet, sUryaH pazcimadizyudiyAt, candro vahni varSet, vahniH zItalo bhavet, amRtaM viSaM bhavet tadapi mama samyaktvaM na pracalet / tato devadvayamavadhijJAnena rAjAnaM samyaktvadharme nicalaM vijJAya punaH punaH stauti / tathAhi (indravajrA) " samyaktvadhArI ca paropakArI, dhanyo'si rAjan ! kRtpunnyraashiH| yaha sunakara rAjA zreNika bole-tumhAre jaise dambhI aura durAcArIko dekha kara merA dharmakA anurAga nahIM haTa sakatA hai, arthAt jinavacanapara sthita merI dRDha zraddhA nahIM haTa sakatI hai, pRthvI pAtAlameM calI jAya, sUrya pazcimameM udaya ho jAya, candra agni varasAve, agni zItala bana jAya, amRta viSa bane to bhI merA samyaktva vicalita nahIM ho sktaa| usake pazcAt una donoM devoMne avadhijJAna dvArA rAjAko samyaktva dharmake andara nizcala jAnakara bArambAra isa prakAra stuti karane lage " samyaktvadhArI ca paropakArI, dhanyo'si rAjan ! kRtpunnyraashiH| A sAMbhaLIne rAjA zreNika belyA-tamArA jevA daMbhI tathA durAcArIne jaIne mAro dharma uparano anurAga DagI zake nahi, arthAta jinavacana upara mArI dRDha zraddhA vicalita na thaI zake. pRthvI pAtALamAM cAlI jAya, sUrya pazcimamAM Uge, caMdra agni varasAve, agni ThaMDA banI jAya, amRta jhera banI jAya te paNa mAruM samyakatva calAyamAna thaI zake nahi. - tyAra pachI te banne devo avadhijJAna dvArA rAjAne samyaktva dharmanI aMdara nizcala jANIne vAraMvAra tenI A pramANe prazaMsA karavA lAgyA samyaktvadhArI ca paropakArI, dhanyo'si rAjan ! kRtapuNyarAziH / zrI nirayAvalikA sUtra Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA samvaktvaprazaMsA tulyastvayA ko'pi na bhUtale'smin , sarva samakSaM tvayi dRSTametat // 1 // anyacca zArdUlavikrIDitam / " samyaktvaM vimalaM paraM dRDhataraM yadvarNitaM tAvaka, tulyastvayA ko'pi na bhUtale'smin , sarva samakSaM tvayi dRSTametat // 1 // arthAt-he samyaktvadhArI, paropakArI rAjan , tuma dhanya ho| tumhAre jaisA puNyavAn aTalasamakitadhArI isa bhUtala para anya nhiiN| jo samyaktvadhArIke guNa hote haiM ve saba tumameM pratyakSa pAye jAte haiM // 1 // phira bhI samyaktvaM vimalaM paraM dRDhataraM yadvarNitaM tAvakaM, he rAjan ! dAna denA, dIna para dayA rakhanA, jinavacanake rahasyako jAnanA, tulyasvayA ko'pi na bhUtale'smin sarvaM samakSaM tvayi dRSTametat // 1 // arthAta- samyaktvadhArI paropakArI rAjan to dhanya cho, tamArA jevA puNyavAna aTala samakitadhArI A pRthvI upara bIja nathI. je samyaktvadhArInA guNa hoya che te badhA tamArAmAM pratyakSa jovAmAM Ave che. (1) 52 5 samyaktvaM vimalaM paraM dRDhataraM yadvarNitaM tAvakaM, he rAjana! dAna devuM, garIba upara hyA rAkhavI, jinavacananAM rahasyane zrI nirayAvalikA sUtra Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra devendreNa tato'dhikaM tvayi sadA tad bhUpate ! rAjate / dAnaM dInadayAlutA jinavacomarmajJatA sAdhutA, dharmaikapriyatA gurau vinayitA deve'nurAgastathA // 2 // evaM stuvan devadarzanamamoghaM bhavatIti prasanna eko devo hAramaparazca dvau mRgolako zreNikAya datvA svasthAnaM gatau / tataH zreNikena devadattahArazcellanAyai dattaH, dvau mRgolakau ca nandAyai / nandA ca 'patidattaM kimapi vastu devendreNa tato'dhikaM tvayi sadA tad bhUpate ! rAjate / dAnaM dInadayAlutA jinavacomarmajJatA sAdhutA, dharmakapriyatA gurau vinayitA deve'nurAgastathA / / 2 // sajjanatA rakhanA, dharmakA advitIya prema, gurujanake sAtha vinaya aura vItarAga devake prati anurAga ityAdi jo tumhAre dRDhatara samyaktvake nirmala guNa indrane varNana kiye haiM usase bhI adhika tumhAremeM sAkSAt maujUda hai // 2 // isa prakAra rAjAkI prazaMsA karate hue devoMne devadarzana amogha hotA hai, isa bhAvase prasanna hokara unameMse eka deva rAjAko hAra aura dUsarA deva do miTTIke gole bheTa karatA hai| bAda ve donoM apane sthAnapara gaye aura rAjA apane sthAnapara aayaa| pazcAt rAjA zreNikane devasamarpita hAra cellanA mahArAnIko diyA, aura donoM miTTIke gole nandA mahArAnIko diye / nandAne bhI ' patikI dI huI koI bhI devendreNa tato'dhikaM tvayi sadA tad bhUpate ! raajte|| dAnaM dInadayAlutA jinavacomarmajJatA sAdhutA, dharmaikapriyatA gurau vinayitA deve'nurAgastathA // 2 // jANavuM, sajajanatA rAkhavI, dharmamAM advitIya prema, gurUjananI sAthe vinaya tathA vItarAga devamAM anurAga, ItyAdi je tamArA dRDhatara samyaktvanA nirmaLa guNa I varNana karyA che tenAthI paNa vadhAre tamArAmAM sAkSAt mejuda che. (2) A prakAre rAjAnI prazaMsA karatA thakA devoe devadarzana amogha hoya che, e bhAvathI prasanna thaI temanAmAMthI eka deva rAjAne hAra ane bIje deva be mATInA geLA bheTa Ape che. pachI te beu potAnA sthAne gayA tathA rAjA pitAne sthAne AvyA. pachI rAjA zreNike deve Apelo hAra celanA mahArANune Ave tathA beu mATInA geLA naMdA mahArANune ApyA. naMdAe paNa "patie zrI nirayAvalikA sUtra Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA abhayakumAravarNana 59 sAdaraM grAhyamiti manasi kRtvA pAtivratyarakSAyai mugolako jAnAnA'pi sapatnIdveSaM vihAya sAdaramAdRtau / saharSotkarSa maJjUSAyAM sthApanasamaye bhUSaNakaraNDAghAtena tau bhagnau / tatraikasmin kuNDalayugalamaparasmin vakhayugmaM ca vIkSya paraM pramuditA jAtA / anyadA'bhayo bhagavantaM mahAvIraprabhuM pRSTavAn - apazcimaH ko rAjaRSibhaviSyati ? | bhagavatA proktam-ataH paraM baddhamukuTo nRpo na pravajiSyatIti zrutvA zreNika bhUpena tAtena dIyamAnaM rAjyaM na svIkRtavAn / " vastu Adarase lenA cAhie, yaha patitratAkA dharma hai aisA vicArakara apanI sautake sAtha IrSAko chor3akara Adarase una goloMko lelie / aura atyanta harSake sAtha una miTTI ke goloko surakSitapanese apanI peTImeM rakhane lagI usa samaya bhUSaNakaraDaMkakI Takkarase donoM phUTa gae, taba vahAM vaha dekhatI hai ki aika golemeM kuNDalakI joDI aura dUsaremeM do divya vastra haiM, aisA dekhakara rAnI bahuta prasanna huI / eka samaya abhayakumAra ne bhagavAna mahAvIra svAmIse pUchA ki he bhagavan ! aMtima rAjaRSi kauna hogA ? bhagavAna ne kahA- he abhayakumAra ! Aja pIche mukuTabaddha rAjA pravajita nahIM ApelI kAi paNa vastu AdarathI levI joIe e pativratAnA dharma che' ema vicAra karI peAtAnI sAkhanI sAthe IrSAne choDI AdarathI te gALA laI lIdhA ane atyaMta harSathI te mATInA gALAne surakSita rIte peAtAnI peTImA rAkhavA lAgI. paraMtu te rAkhatI vakhate AbhUSaNanA DAbalAnA athaDAvAthI beu phUTI gayA tyAre tenA jovAmAM Ave che ke eka gAlAmAM kuMDalanI joDI che tathA bIjAmAM be divya vasra che. A joIne rANI bahu prasanna thaI. eka samaya abhayakumAre bhagavAna mahAvIra svAmIne pUchyuM ke he bhagavAn ! aMtima rAjaRSi kANu thaze ? bhagavAne kahyuM-he abhayakumAra Aja pachI mugaTadhArI rAjA pratrajita thaze zrI nirayAvalikA sUtra Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra nandayA dIkSAbhilASiNamabhayakumAraM jJAlA kuNDalayugalaM vaihalyAya dattam , vastrayugmaJca vaihAyasAya / tadanu mahatotsavena mahArAjJI nandA'bhayakumArazcobhau pravajitau / zreNikabhUpasya kAlI-mahAkAlI-pramukhAnyarAjInAmanye kAlakumArAdayaH putrA Asan / abhaye pravrajite vakSyamANacaritraH kUNikaH kadAcit rahasi hogaa| yaha sunakara abhayakumArane manameM vicAra kiyA ki agara pitAdvArA milane vAle rAjyako svIkAra karU~ to maiM bhI mukuTabaddha rAjA banUM , parantu bhagavAnakA vacana hai ki-mukuTabaddha rAjA rAjaRSi nahIM banegA etadartha meM rAjya nahIM lUMgA | isa lie pitAse prApta hote rAjyako unane svIkAra nahIM kiyA / __ abhayakumArako dIkSAbhilASI jAnakara nandA mahArAnIne kuMDala yugala vaihalya kumArako diyA aura vastrayugala vaihAyasa kumArako diyA aura phira baDe utsavase nandA mahArAnI aura abhayakumAra donoM prabajita hue| zreNika rAjAke kAlI mahAkAlI Adi anya rAniyoMke kAla mahAkAla Adi aura bhI aneka putra the| abhayakumArake dIkSA lene para kUNika rAjA jinakA caritra Age varNana kareMge unhoMne eka samaya ekAntameM kAlakumAra Adi dasa kumAroke nahi. A sAMbhaLIne abhayakumAre manamAM vicAra karyo ke je pitA taraphathI maLanAra rAjyane svIkAra karuM te huM paNa mugaTabaddha rAjA banuM paraMtu bhagavAnanuM vacana che ke mugaTabaddha rAjA rAjaRSi nahi bane te mATe pitA taraphathI maLanAra rAjyanA svIkAra nahi karuM, Ama nizcaya karIne teNe rAjyane svIkAra na karyo. abhayakumArane dIkSAbhilASI jANIne naMda mahArANIe kaMDalano joDa vaihA kumArane ApI ane vastranI jeDa hAyasa kumArane dIdhI, te pachI moTA utsavathI naMdA mahArANI ane abhayakumAra e banne prajita thayA. zreNika rAjAne kAlI mahAkAlI Adi bIjI rANuo nA kAla mahAkAla Adi bIjA aneka puro paNa hatA. abhayakumAre dIkSA lIdhA pachI kRNika rAjA ke jenuM caritra AgaLa varNavavAmAM Avaze teNe eka vakhata ekAMtamAM kAla kumAra zrI nirayAvalikA sUtra Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kuNikavarNana kAlAdidazakumAraiH saha mantrayati sma-sveSTasukhavighAtakaM janakaM baddhvA rAjyasyaikAdaza bhAgAn karomIti sarvaiH svIkRtam / __ chalena kUNikena svapUrvabhavavairitvena zreNiko baddho lauhapaJjare nikSiptazca / pUrvAhne'parAhne ca kazAzataM bhRtyAdinA dApyate / bhUpasya bhojanAdikaM niruddham / tadA cellanA ca pracchannarItyA cUDAyAM khAdya vastu baddhvA svaparidhAnavastramAdroMkRtya bhUpasamIpe gacchati / cUDAsthabhojyaM vaskhaniSpIDanajalaM ca bhUpAya samarpayati / sAtha isa prakAra maMtraNA ( salAha ) kI apane pitA mahArAja zreNika apane iSTa sukhake vighAtaka haiM isa lie inako bandhanameM DAlakara rAjyakA gyAraha bhAga karake sukhapUrvaka rAjyasukhakA anubhava kreN| yaha bAta saba bhAiyoko pasanda AgaI aura unhoMne svIkAra kara lii| __ apane pUrvabhavake pairase kUNikarAjAne apane pitA zreNikako kisI chalase pakaDakara loheke pIjaremeM DAlakara subaha zAma apane bhRtyoMke dvArA sau-sau cAbukakI mAra mahArAja zreNikako dilavAtA thA aura khAna-pAna bhI roka diyA thA, jaba manameM AtA taba khAneko detA thaa| isa prakAra rAjAko bhUkha aura pyAsakI yAtanAse pIDita dekhakara celanA mahArAnI atyaMta duHkhita huI aura vaha khAnekI vastu apanI veNImeM gupta rItise bAMdha letI aura pAnIse bhoMge vastra pahanakara rAjAkI pAsa jAtI thI. khAdya vastu apanI veNIse nikAlakara rAjAko khilAtI aura apane kapar3e nicoDa Adi daza kumAranI sAthe A pramANe maMtraNA karI ke-ApaNA pitA mahArAjazreNika ApaNA ISTa sukhano nAza karanAra che tethI tene baMdhanamAM nAkhI rAjyanA agIcAra bhAga karI sukha pUrvaka rAjya sukhano anubhava karavo. A vAta badhA bhAIone pasaMda paDI ane teoe tene svIkAra karyo. pitAnA pUrva bhavanA verathI kRNika rAjAe potAnA pitA zreNikane kaI kapaTathI pakaDI leDhAnA pAMjarAmAM nAkhyuM ane savAra sAMja potAnA nokaro dvArA se se cAbukane mAra mahArAja zreNikane devarAvatA hatA tathA khAvA pIvAnuM paNa aTakAvyuM hatuM. pitAnA manamAM Ave tyAre khAvAne Apato hato. A prakAre rAjAne bhUkha ane tarasanI pIDAthI duHkhI jaIne cellanA mahArANuM bahu du:khI thaI ane te khAvAnI vastu potAnA aMbeDAmAM chAnI rIte bAMdhI tathA pANIthI bhIjAvelAM vastra paherI rAjAnI pAse jatI. khAvAnI vastu pitAnA zrI nirayAvalikA sUtra Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra kazAghAtaprabalavedanAzamanAya bheSajamizritavastrajalena gAtraM prakSAlayati, tatprabhAvena bhUpo vedanAM na vedayati / atha celanAvRttAntaM varNyate-cellanA trikAlaM dharmakriyAM samArAdhayati manasi vicArayati ca- aho ! karmaNAM vicitrA gatirIdRzazaktizAlino'pi bhUpasyaitAdRzI dazA jAtA ?, kena karmaNA-etAdRgavasthA jAteti sarvajJo jAnAti, sarvajJamantareNa ko nAma karmagatiM jJAtuM zaknoti / he Atman ! yadi dharmo nArAdhyate tadA tavApi tAdRzI durdazA bhaviSyati / kara usakA pAnI pIlAtI aura cAbukakI prabala coTase utpanna hu vedanAko zAnta karaneke lie auSadhase mile hue vastrajalase rAjAke zarIrako dhotI thI, jisase vedanA kucha kama paDajAtI thii| aba cellanAke viSayameM kahate haiM-cellanA mahArAnI dharmAtmA aura dharma parAyaNA thii| trikAla ( prAtaHkAla, madhyAhna aura sAyaMkAla ) dharmadhyAna karatI thI aura apane pati mahArAja zreNikake viSayameM bolatI thI ki-aho ! karmokI kaisI vicitra gati hai, ki jisase aise zaktizAlI mahAprabhAvavAle bhUpakI bhI yaha durdazA ho rahI hai, kisa kamase inakI aisI dazA huI hai ise to sarvajJake sivAya koI nahIM jAna sakatA hai / he Atman ! agara tU dharmakA ArAdhana nahIM karegA to tero bhI aisI hI durdazA honevAlI hai| abaDAthI kADhI rAjAne khavarAvatI tathA pitAnAM kapaDAM nicAvIne tenuM pANI pIvarAvatI tathA cAbukanA sakhata ghAthI utpanna thatI vedanAne zAMta karavA mATe auSadha lagADelAM vastranAM pANathI rAjAnAM zarIrane jotI hatI jethI vedanA kaMIka ochI paDI jAtI hatI. have celanAnuM vRtAMta kahe che-cellanA mahArANI dharmAtmA tathA dharmaparAyaNa hatI. trikAla dharma dhyAna karatI hatI tathA potAnA pati mahArAja zreNikanI bAbatamAM kahetI hatI ke-aho !karmonI kevI vicitra gati che jethI AvA zaktizALI mahAprabhAvavALA rAjAnI paNa AvI durdazA thaI rahI che. kayA karmathI temanI AvI dazA thaI che te te sarvajJa sivAya kaI jANI zakatuM nathI. he Atmana ! agara jo tuM dharmanuM ArAdhana nahi kare te tArI paNa AvI ja durdazA thavAnI che. zrI nirayAvalikA sUtra Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA cellanAvarNana ityAdi svamanasi vicArya cellanA nirantaraM pravardhamAnapariNAmena dharmakriyAM karoti / namaskArapauruSIprabhRtidazavidhapatyAkhyAnasamAcaraNaM zrAvakavrataparipAlanaM, mAryamANajIvarakSaNaM, svadharmiparipoSaNaM, dInA'nAthA'ndhapaGgvAdikaruNAkaraNaM sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikArUpacaturvidhatIrthasevAkaraNamazaraNazaraNyatAM sakalajIvahitamukhapathyakAritAM ca dadhAnA, evaM vicitradharmakriyAM kurvANA viharati, trikAlasAmAyikaM ca kurute / tathAhi ityAdi karmakI gahana gatiko aura apane patiko durdazAko vicAratI huI nirantara pravardhamAna pariNAmase dharmakriyA karatI thii| namaskAra ( navakArasI ) pauruSo Adi dasa prakArake pratyAkhyAna ( pacakhANa ) nityaprati karatI thii| zrAvakake vratoMkA pAlana karatI thI, mArejAte hue jIvoMko bacAtI thI, sAdharmiyoMkA poSaNa karatI thI, aura dIna, anAtha, paGgujanoMke Upara parama karuNA karake anna, vastra, oSadhi Adika dvArA unake duHkhoMkA nivAraNa karatI thii| sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA rUpa cAra tIrtha kI sevA karatI thii| nirAdhArakI AdhAra thI, kahA~ taka kaheM mahArAnI cellanA saba prakArase saba jIvoMke lie hitakArI, pathyakArI, aura sukhakArI thI, aura aneka prakArase dharmakriyA karatI huI zIlavata Adi ArAdhana karatI huI tInoM kAla sAmAyika karatI thii| kahA hai: A pramANe karmanI gahana gatine ane pitAnA patinI durdazAne, vicAra karatI thakI hamezAM pravardhamAna pariNAmathI dharmakriyA karatI hatI. namaskAra (navakArasI) paurUSI Adi daza prakAranA pratyAkhyAna (pacakhANa) nitya prati karatI hatI. zrAvakanAM vratonuM pAlana karatI hatI. mAryA jatA jIvane bacAvatI hatI. sAdhamIonuM piSaNa karatI hatI tathA dIna, anAtha, lulAM pAMgaLAM mANasonA upara parama karUNuM karIne anna vastra auSadha vagerethI temanAM duHkhanuM nivAraNa karatI hatI. sAdhu, sAdhvI, zrAvaka zrAvikA rUpa cAra tIrthanI sevA karatI hatI. nirAdhAranI AdhAra hatI, kayAM sudhI kahIe ! mahArANI celanA sarva prakAre badhA jIvone mATe hitakArI, pathyakArI ane sukhakArI hatI. tathA aneka prakAre dharmakriyA karatI thakI zIlatrata Adi ArAdhana karatI thakI traNe kALa sAmAyika karatI hatI. kahyuM zrI nirayAvalikA sUtra Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra "sA cellaNA bhUmithalaM pamaja, vatthAi savvaM paDilekkha bhAvA / baddhA sadoraM muhavattimAse, sAmAiyaM taM kuNae tikAlaM // 1 // " chAyA-" sA cellanA bhUmisthalaM pramArya, vastrAdi sarva pratilekhya bhAvAt / baddhvA sadorAM mukhavastrImAsye, sAmAyikaM tat kurute trikAlam // 1 // " ___ anyadA kUNikaH sarvAlaGkAravibhUSitaH svamAtuzcellanAdevyAzcaraNau vandituM samAgatastatra tAmArtadhyAnayuktAM dRSTvA vandamAnaH kUNikarAjaH svajananI pRcchati-he mAtaH ! yadahaM khalu svayameva mahArAjyAbhiSekeNa vizAlarAjya " sA cellaNA bhUmithalaM pamajja, vathAi savvaM paDilekkha bhAvA / baddhA sadoraM muhavattimAse, sAmAiyaM taM kuNae tikAlaM " // 1 // vaha celanA mahArAnI vidhipUrvaka pahale pramANikA (pU~janI ) se bhUmiko pU~ja letI thI, bAda vasroMkI pratilekhanA (paDilehaNA) karake mu~hapara sadoraka mukhavatrikA bAMdhakara tInoM kAlameM sAmAyika karatI thii| ___eka samaya kUNika mahArAja saba alaMkAra pahine hue apanI mAtA cellanA mahArAnIke pAsa caraNa-vandanake lie aaye| apane patike duHkhase duHkhita ArtadhyAnayukta apanI mAtAko dekhakara kahane lage-he jananI ! maiM svayaM bar3e rAjyake abhiSekase abhiSikta hokara vizAla rAjyazrIkA anubhava kara rahA hU~, isase tumhAre "sA cellaNA bhUmithalaM pamajja, vatthAi savvaM paDilekkha bhAvA / vaddhA sadoraM muhavattimAse sAmAiyaM taM kuNae tikAlaM // 1 // " te cellanA mahArANuM vidhipUrvaka pahelAM gucchAthI bhUmine puMjI pachI vastronI pratilekhanA (paDilehaNA) karI meM upara derA sahita mukhavastrikA bAMdhIne taNe kAla (savAra bapora sAMja) sAmAyika karatI hatI. eka samaya kUNika mahArAja badhA alaMkAra paherIne potAnI mAtA celanA mahArANInI pAse caraNa-vaMdana mATe AvyA. potAnA patinAM duHkhathI duHkhita ArtadhyAna karatI potAnI mAtAne joIne kahevA lAgyA.-he jananI ! huM pite TA rAjyanA abhiSekathI abhiSeka karAyele hAI vizAla rAjyazrIne anubhava zrI nirayAvalikA sUtra Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kUNikavarNana zriyamanubhavAmi tena kiM tava manasi santoSa ullAsaH pramodo na varttate ? tubhyaM mama bhAgyodayo na rocate kim ? / tatazcellaNA devI kUNikarAjamevamavAdIthe putra ! yattvaM devagurusadRza paramasnehAnurAgaraktaM nijatAtaM nigaDabandhane vidhAya svayaM rAjyazriyamanubhavasi tatkathaM tAdRzena duSkRtena mama manasi tuSTiharSAvakAzazca / tataH kUNikaH pRcchati-he mAtaH ! kathaM mayi tAtaH snehAnurAgaraktaH ?, tadA sA jagAda-he putra ! yazcopakurute tameva tvaM dvekSi, pazya-janmAnantaraM madAjJaptayA dAsyA vane tvaM visRSTastadAnIM taveyamaliH kukkuTena tuNDena manameM kyA saMtoSa, ullAsa, pramoda nahIM haiM ? kyA merA bhAgyodaya tujhe iSTa mAlUma nahIM detA ? / putrake aise vacana sunakara mahArAnI cellanA devI bolI-putra ! tU deva aura guruke samAna parama snehavAle apane pitAko bandhanameM DAlakara svayaM rAjyazrIkA anubhava karatA hai aise duSkRtyase kisa taraha merA mama santuSTa aura pramudita ho sakatA hai ? / taba kUNika mahArAja bole-he jananI ! mere pitAkA mujhapara kisa tarahakA anurAga hai ? / mAtA bolI-vatsa! jo tere upakArI haiM, tU unhIkA dveSa karatA hai, dekha-tere janma honeke bAda tujhe merI AjJAse dAsIne azoka-vATikAmeM choDa diyA thA, usa samaya terI yaha aMgulI kukkuTa ( murge ) ne apanI tIkSNa coMcase karI rahyo chuM tethI tamArA manamAM zuM saMteSa, ulAsa AnaMda nathI thato? zuM mArU bhAgyadaya tamane nathI gamatuM?. putranAM AvAM vacana sAMbhaLI mahArANuM cellanA devI belI-putra! tuM deva tathA gurU samAna parama snehavALA pitAnA pitAne baMdhanamAM nAkhI pite rAjyazrIno anubhava karI rahyo che. evAM duSkRtyathI kevI rIte mAruM mana saMtuSTa tathA AnaMdita rahI zake? tyAre kRNika mahArAja bolyA-he jananI ! mArA pitAne mArA upara kevI jAtane anurAga che? mAtA kahe-vatsa! je tAre upakArI che tene ja te dveSa kare che. je-tAre janma thayA pachI mArI AjJAthI dAsIe tane azokavATikAmAM mUkI dIdho hato te vakhate tArI A AMgaLI kukaDAe pitAnI tIkhI cAMcathI khaMDita karI dIdhI zrI nirayAvalikA sUtra Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra khaNDitA, akasmAttvAmupagatastvadIyatAto gRhamAnaSIt / aNulitraNavyathAvyAkulastvamuccaizrItkurvANo manAgapi zAnti nAvalambamAna AsIH, karuNayA tvatpitA bahuvidhopacAreNA livedanAmapahRtya tvAM zAntimupanItavAn , evaM makRtyA paramopakAriNi pitari kathamathAnyathAbhAvamAviSkurvan na lajjase ? iti cellanAvacanaM nizamya dIrgha niHzvasya sapadi pIThAdutthAya gRhItaparazuH khaMDita karadI thI aura tU anAtha ( nirAzrita ) hokara paDA-paDA cillA rahA thA / akasmAt tere pitA vahA~ A pahu~ce aura tujhe uThA lAye / terI aMgulIkA ghAva baDha gayA thA aura tU baDe jora-jorase rudana karatA thaa| jaba terI aMgulImeM pIpa bharajAtA thA taba tujhe atyadhika pIDA hotI aura tanika bhI ArAma nahIM milatA thA taba tere pitA terI taDaphana aura vedanAko dekha duHkhita hRdaya ho karuNAse auSadhi upacAra karate the aura parama snehase terI aMgulIko muMhameM le pIpako cUsakara thUka dete the aura tujhe saba tarahase ArAma pahu~cAte the| isa taraha svabhAvase paramopakArI hitaiSI pitAke prati tU aba kRtaghna bhAvako dhAraNa kara duSTa vyavahAra karatA huA kyoM nahIM zaramAtA hai| isa prakAra mAtAke mArmika aura snehabhare zabdoMko sunakara kUNikane eka lambI sA~sa lI aura usI samaya Asanase uTha pitAke bandhana kATaneke liye hAthameM hatI ane te anAtha (nirAzrita) thaI paDe-paDaye rete hato. acAnaka tArA pitA tyAM AvI pahoMcyA ane tene upADI lAvyA. tArI AMgaLI upara ghA vadhI gayo hato ane te bahu jorathI rUdana karato hato. jyAre tArI AMgaLImAM pIpa (parU) bharAI jAtuM hatuM tyAre tane ghaNuM pIDA thatI hatI, ane tane jarA paNa ArAma maLato nahato. tyAre tArA pitA tAre taDaphaDATa ane vedanAne joIne dukhita hadaya thaI dayAthI auSadha upacAra karatA hatA ane parama snehathI tArI AMgaLIne moDhAmAM laI parUne cusIne thuMkI detA hatA tathA tane sarva rIte ArAma pahoMcADatA hatA. AvI rIte svabhAvathI ja parama upakArI hitecchu pitAnA tarapha tuM have kRtadhdha bhAvane dhAraNa karI duSTa vyavahAra karatAM kema zaramAtuM nathI ? A prakAre mAtAnA mArmika sneha bharyA zabdo sAMbhaLI kaNike eka lAMbo nisAso nAkhyo tathA teja vakhate Asana uparathI UThIne pitAnuM baMdhana kApI zrI nirayAvalikA sUtra Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kaNikavarNan zreNikabandhanapaJjarAntikaM tadIyabandhanaM sakaruNaM chettumupakrAmati / zreNikazca parazupANiM kRtAntamivAyAntaM kUNikaM vilokya jAtavepathuH kadupacAreNa parazuprahAreNa mama prANAnadya hariSyatIti zaGkamAno yAvadasau tadantikamupaiti tAvad mudrikAnihitatAlapuTaviSamavalihya prANAnatyajat / tataH kUNiko mRtakRtyaM vidhAya nijadurAcAraM cintayannAtmani paraM glAyan gRhamAgataH, rAjya kulhADI lI aura jisa poMjaremeM zreNika the usa tarapha jAne lagA, jaba zreNikane kUNikako kuThAra hAthameM lekara Ate hue dekhA taba bhayase dhUjate hue zreNikakoM zaMkA huI ki yaha kuThAra liye hue yamake samAna mere pAsa A rahA hai mujhe na jAne kisa kumautase mAregA ?, aisA vicAra kara jaba taka vaha samIpa AtA hai utane hI samayameM unhoMne apanI mudrikAmeM lagA huA tAlapuTa viSako cUsakara apane prANoMko choDa diyaa| bAda yaha dekhakara kUNika bahuta duHkhita huA aura pitAkA dAha saMskAra Adi mRtakakArya karake apane durAcAroMkI mana hI mana nindA karatA huA viSAdayukta ho apane ghara aayaa| rAjyabhArako vahana karate hue use kucha dinoMke baMda pitAkA nAkhavA hAthamAM kuhADe lIdhe ane je pIMjarAmAM zreNika hatA te tarapha javA mAMDayuM. jyAre zreNike kUNikane yamarAja samAna kuhADI hAthamAM laIne AvatA je tyAre bhayathI dhrujatA zreNikanA manamAM zaMkA thaI ke-rakhe A kuhADI laIne yamanA je mArI pAse AvI rahyo che ane mane na jANe kevA kutathI mAraze. ema vicArI jyAM sudhI te pAse AvI pahoMce teTalA ja vakhatamAM temaNe potAnI vIMTImAM lagADela tAlapuTa viSane cusIne pitAnA prANa tyAga karyo. bAda A joI kRNika bahu dukhita thaye tathA pitAnA dehane agnisaMskAra Adi mRtaka karma karIne pitAnA durAcAranI manamAM ne manamAM niMdA karate thake khedayukta thate pitAne ghera AvyuM. rAjyanA lArane vahana karatAM thoDA zrI nirayAvalikA sUtra Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 __ nirayAvalikAsUtra bhAraM vahan kiyatA kAlena vizoko jAtaH / parazca yadA yadA pituH zayanAsanAdIni vastUni vilokayati tadA tadA tasya paramakhedo jAyate, tena rAjagRhAnirgatya campAyAM rAjadhAnI cakAra / tatra nijabhrAtRgaNasahitaH kUNiko rAjyaM bubhoja // iti kUNikavivaraNam // kuNikasya yuddhe sAhAyyavidhAyakAnAM kAlAdidazakumArANAM rathamuzalanAmakasaGgAme pracurajanavinAzakaraNena narakamAyogyakarmasampAdanahetonirayagAzoka vismRta hone lagA kintu jaba-jaba pitAke zayana, Asana Adi vastuoMko dekhatA taba-taba kUNika rAjAke manameM baDA duHkha utpanna hotA, isa kAraNa rAjagRha nagarako choDakara rAjAne apanI rAjadhAnI campAnagarImeM kI aura vahA~ apane bhAiyoM va kuTambiyoMke sahita rahakara rAjya karane lge| isaprakAra mahArAja kUNikakA varNana yahAM para samApta hotA hai| rathamuzala saMgrAmakA saMkSipta varNana isa prakAra hai: kUNika rAjAke yuddha meM sahAyatA karanevAle kAlakumAra Adi dasa kumAroMne rathamuzala saMgrAmameM bahuta janoMke vinAza karaneke kAraNa narakaprAptirUpa karmoMkA divaso pachI pitAne zeka bhUlAvA lAge paNa jyAre-jyAre pitAnuM bichAnuM Asana vagere vastuone te tyAre-tyAre kRNika rAjAnA manamAM bahu duHkha thatuM hatuM, A kAraNathI rAjagRha nagarane choDIne rAjAe potAnI rAjadhAnI caMpAnagaromAM karI ane tyAM potAnA bhAIo tathA kuTuMbio sAthe rahIne rAjya karavA lAge. A pramANe mahArAja kUNikanuM varNana ahIM samApta thAya che. rathamuzala saMgrAmanuM saMkSipta varNana A prakAre che kRNika rAjAne yuddhamAM sahAyatA karavAvALA kAlakumAra Adi daza kumArane rathamuzala saMgrAmamAM ghaNA mANasene vinAza karavAnA kAraNathI narakamAsirUpa zrI nirayAvalikA sUtra Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA rathamuzalamAma kAraNa mitvena kAlAdidazakumAravivaraNagrathitasya prathamAdhyayanasya 'nirayAyuH' iti nAma / __atha rathamuzalAbhidhAnasaGgrAmAvirbhAve kAraNamucyate, tathAhi-campAyAM nagayA kUNiko rAjA rAjyazAsanaM karoti / tadIyAvanujau vaihalya-caihAyasau pitRdattasecanakahastinamArUDhau divyakuNDalavasanahArAlaGkRtau vilasantau kUNikarAjamahiSI padmAvatI nirIkSya secanakagajamapahartu kUNikaM pairayat / kUNikena naikadhA vijJApyamAnA'pi hastiharaNaniSaktamAnasA tato na nivRttA / upArjana kiyA aura narakagAmo bane; unhIM dasa kumAroMkA varNana isa prathama adhyayanameM hai, isa kAraNa isakA 'nirayAyu' nAma hai| aba rathamuzala saMgrAmakI utpattikA kAraNa kahate haiM campAnagarImeM koNika rAjA rAjya karate the| unake vaihalya aura vaihAyasa, ye do choTe bhAI the| ve pitAke diye hue secanaka hAthIpara caDhakara divya kuNDala vastra aura hArako pahanakara vilAsa karate the| unheM dekhakara padmAvatI rAnIne secanaka hAthIko apane adhIna karaneke liye kUNikako prerita kiyaa| bhrAtRpremake kAraNa kRNikake bahuta samajhAne para bhI rAnIkA mana hAthIse nahIM httaa| karmonuM upArjana karyuM tathA narakagAmI banyA teja daza kumAranuM varNana A prathama adhyayanamAM che. A kAraNathI AnuM "nirayAyu" nAma che. have rathamuzala saMgrAmanI utpattinuM kAraNa kahe che - caMpAnagarImAM kRNika rAjA rAja karatA hatA. temane vaihalya tathA vaipAyasa e be nAnAbhAI hatA. teo pitAe ApelA secanaka hAthI upara besIne divya kuMDala, vastra tathA hAra paherIne vilAsa karatA hatA. temane joIne padmAvatI rANIe secanaka hAthIne potAnA kabajAmAM levA mATe kRNikane preraNA karI. bhrAtRpremane lIdhe kRNike bahu samajAvI chatAM paNa rANInu mana hAthathI haThayuM nahi. zrI nirayAvalikA sUtra Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra 70 tataH padmAvatIpreritaH kUNiko hastinaM tau yAcate / hastiyAcane kRte vaihalyavaihAyasau saparivArau sAntaHpurau kUNikabhayAd vizAlyAM nagaryAM ceTakanAmadheyaM svamAtAmahaM rAjAnaM prapannau / , kUNikena dUtapreSaNena svakIyAnujau ceTako yAcitaH paraJca ceTakena tau na preSitau, kintu dUtadvArA kUNikanikaTe saMvAdaH prahitaH - rAjyabhAgamAbhyAM yadi dAsyasi tadA'mU hArahastinau ca preSayiSyAmIti / tataH kUNikaH kopAruNanayanayugalo vArtA preSayAmAsa - yadi tau vaihalya - vaihAyasau na preSayasi tadA yuddhAya saMnaddho bhava / ceTakenoktam ahamapi saMnaddho'smi antameM padmAvatIkI bAta mAnakara kUNika donoM bhAiyoMse hAthIkI yAcanA kI / hAthIkI yAcanA karanepara donoM bhAI bhayabhIta ho apane parivAra sahita vizAlA nagarImeM apane nAnA ceTaka mahArAjake pAsa cale gaye / kUNikane dUtadvArA rAjA ceTakase hAra aura hAthI sahita bhAiyoMko mAMgA / taba ceTakane dUtadvArA kUNikako yaha samAcAra bhejA - yadi tuma rAjyakA bhAga ina donoMko dete ho to inako tathA hAra evaM hAthIko bheja sakate haiM / yaha sunakara mahArAja kUNikakI A~kheM lAla ho gayIM aura unhone sandeza bhejA - yadi hAra hAthI sAtha vaihalya aura vaihAyasako nahIM bhejate ho to yuddhake lie taiyAra ho jAo / caTakane kahA- hama bhI taiyAra haiN| Akhare padmAvatInI vAta mAnIne keNike banne bhAio pAsethI hAthI mAgyA. hAthI mAgavAthI baMnne bhAIne bIka lAgI ane peAtAnA parivAra sAthe vizAlAnagarImAM peAtAnA nAnA ceTaka mahArAjanI pAse cAlyA gayA. kRNike dUta dvArA rAjA ceTaka pAse hAra tathA hAthI sahita bhAI A mAMgyA tyAre ceTake dUta dvArA kUNikane A samAcAra mAkalyA " jo tame rAjyanA bhAga A bannene detA haiA tA teone tathA hAra temaja hAthIne mAkalI zakuM." A sAMbhaLI mahArAja kRNikanI AMkhA lAla thaI gaI tathA temaNe saMdeza mekaklyAjo hAra hAthInI sAthe vaihalya ane vaihAyasane nathI mAkalatA teA yuddhane mATe taiyAra thaI jAo. ceTake kahyuM-ame paNa taiyAra chIe. zrI nirayAvalikA sUtra Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA rathamuzalasaGgrAma tato yuddhanizcayAnantaraM kUNikena saha kAlaprabhRtayo daza vaimAtreyA anujA rAjAnazceTakanRpeNa sAmAyasamupagatAH / tatraikaikasya trINi trINi gajAnAmazvAnAM sthAnAM ca sahasrANi, manuSyANAM ca tina : koTaya Asan , kUNikasyApi tAvadeva balam / ceTakabhUpo'pi etAdRzaM saGgrAmaprasaGgA vijJAyASTAdazagaNarAjaiH saha sammelanaM kRtavAn / kAlAdInAM pratyekaM yAvad gajAdibalaparimANaM tAvadeva ceTakasyApi / tato yuddhaM pravRttam / ceTakarAjastu yuddhakAle vrataparAyaNa isa prakAra yuddhakA nizcaya hojAneke bAda koNikake sAtha kAlakumAra Adi dasoM sautele choTe bhAI ceTaka rAjAse laDaneke lie aaye| una dasoMmeM pratyekake sAtha tIna-tIna hajAra hAthI ghoDe aura ratha the tathA tIna-tIna karoDa sainika the| kUNika ke sAtha bhI itanI hI senA thii| ceTaka (ceDA) mahArAja bhI isa prakAra saMgrAmakA prasaGga samajhakara aThAraha dezake gaNarAjAoMkA saMghaTana kiyaa| kAlAdi kumAroMke pratyekake pAsa jitanI senAyeM thIM, utanI hI ceTaka Adi pratyeka rAjAke pAsa thii| anantara donoMkA yuddha huA / ceTaka ( ceDA ) mahArAja to yuddhakAlameM vratadhArI the, isa lie yuddha meM eka A pramANe yuddhane nizcaya thayA pachI kRNikanI sAthe kAlakumAra Adi dazaye oramAna nAnAbhAI ceTaka rAjA sAthe laDavA mATe AvyA. e dazeyamAM darekanI sAthe traNa traNa hajAra hAthI ghoDA tathA ratha hatA ane traNa traNa kareTha sainika hatA. kRNika rAjAnI pAse paNa evaDI ja senA hatI. ceTaka (ceDA) mahArAje paNa A prakArane laDAIne prasaMga samajIne aDhAra dezanA gaNarAjAonuM saMgaThana karyuM. kAla Adi kumAranI darekanI pAse jeTalI senAo hatI teTalIja ceTaka Adi pratyeka rAjAnI pAse hatI. tyAra pachI bannenuM yuddha thayuM. ceTaka (ceDA) mahArAja te yuddhakAlamAM vatadhArI hatA. ethI yuddhamAM zrI nirayAvalikA sUtra Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ___ nirayAvalikA sUtra AsIt, ato raNe ekasmin dine ekamevAmoghaM vANaM muzcati / tatra yuddhakSetre kuNikasainyadale garuDavyUhaH, ceTakasainye ca sAgaravyUho nirmita AsIt / tatazca prathame'hni kUNikarAjasya kAlakumAro'nujo nijasainyayutaH senApatiH svayaM yudhyamAnazceTakena nikSiptenAmodhenaikena zareNa nihataH / kUNikasainyaM ca bhagam / tato dvayorapi rAjJorbalaM nijaM nijaM sthAna prAptam / dvitIye'hni sukAlo nijasainyasamanvito raNamupagato yudhyamAnazceTakenakena zareNa nipAtitaH / evaM tRtIye'hni mahAkAlaH, caturthe dine kRSNakumAraH, paJcame divase mukRSNakumAraH, SaSThe mahAkRSNaH, saptame vIrakRSNaH, dinameM ekahI amogha bANa choDate the| vahA~ kUNikake sainyameM garuDavyUha thA aura ceTaka ( ceDA ) ke sainyameM sAgaravyUha / usake bAda pahile dinameM kUNika rAjAke choTe bhAI kAlakumAra apanI senA sahita senApati banakara svayaM ceTaka-( ceDA ) mahArAjake sAtha laDatA huA unake amogha bANase mArA gyaa| aura kUNikakI senA naSTa hogayI / dUsare dina senAsahita sukAlakumAra yuddha meM ceTakake bANase mAre gaye / isI taraha tIsare dina mahAkAla kumAra, cauthe dina kRSNa kumAra, pA~caveM dina sukRSNakumAra, chaThe dina mahAkRSNa kumAra, sAtaveM dina vIrakRSNa kumAra, eka divasamAM ekaja amegha bANa choDatA hatA. A tarapha kUNikanA sainyamAM garUDabRha ha tathA ceTaka (ceDA)nA sainyamAM sAgara-bRha hato. tyAra pachI pahele divasa kRNika rAjAne nAnabhAI kAlakumAra pitAnI senA sahita senApati banIne pite ceTaka (ceDA ) mahArAjanI sAthe laDatAM laDatAM tenA amegha bANathI mAryo gaye, ane kUNikanI senAne nAza thaI gaye. bIje divase senA sAthe sukalakumAra yuddhamAM ceTakanA bANathI mAryo gayA. AvI rIte trIje divase mahAkAla kumAra, cothe divase kRSNakumAra, pAMcame divase sukRSNa kumAra, chaThuM divase mahAkRSNa kumAra, sAtame divase vIrakRSNa kumAra, zrI nirayAvalikA sUtra Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA saGgrAmavarNana aSTame rAmakRSNaH, navame pitRsenakRSNaH, dazame dine pitRmahAsenakRSNazca ceTakenaikaikena bANena pratyahamekaikazaH kAlAdayo daza kumArA nihatAH / dazasu nihateSu kUNikazceTakaM jetuM devArAdhanAyA'STamabhaktaM kRtavAn / tataH zakracamarau dvau devendrau prasannau samAgatau / tatra zakra uvAca-ceTako vratadhArI zrAvako'stItyatastaM na haniSyAmi, paraM tvAM rakSituM zaknomi, kUNikenoktaMtathA'stu, tataH zakrastadrakSaNAya vajrakalpamabhedyakavacaM vikurvitavAn / AThaveM dina rAmakRSNa kumAra, navameM dina pitRsenakRSNa kumAra aura dasaveM dina pitRmahAsenakRSNa kumAra ceTakake eka-eka bANase mAre gye| dasoM kumAroMke mAre jAne para 'ceTakako jIte' isa bhAvase kUNika rAjAne devatAko ArAdhana karaneke lie aSTamabhakta kiyaa| usake bAda zakrendra aura camarendra prasanna hue aura kUNikake pAsa Aye / unameMse zakrendra bole-he kUNika ! ceTaka ( ceDA ) rAjA vratadhArI zrAvaka hai isa lie hama use nahIM mAra sakate, para terI rakSA kara sakate haiN| zakendrake mukhase nikale ina vacanoko zravaNakara kUNikane 'tathAstu' kahA / kUNikake 'tathAstu' kahane yAne svIkAra karaleneke bAda zakendrane kUNikakI rakSAke lie-vajrasadRza abhedya kavaca vaikriyakriyAse bnaayaa| AThame divase rAmakRSNakumAra, navame divase pitRsenakRSNakumAra, tathA dazame divase pitRmahAsenakRSNakumAra, ceTakanA eka-eka bANathI mAryA gayA. dazeya kumAranA mAryA gayAthI "ceTakane jItuM evA bhAvathI kUNika rAjAe devatAnuM ArAdhana karavA mATe aThama (3 upavAsa) karyo tethI zakeMdra tathA camareMdra prasanna thayA tathA rAnI pAse mAvyA. temAMthI za mAlyA.- yUNi ! 284 (21) vratadhArI zrAvaka che tethI ame tene nahi mArI zakIe, paNa tArI rakSA karI zakIe. zadranA mukhathI nikaLelAM A vacana sAMbhaLIne keNike "tathAstu' kahyuM. kaNikanA "tathAstu kahevAthI eTale svIkAra karI lIdhA pachI zakendra keNikanI rakSAne mATe vajInA jevuM abhedya kavaca vaikriya kriyAthI banAvyuM. zrI nirayAvalikA sUtra Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 nirayAvalikA sUtra camarazca-' mahAzilAkaNTakaM ' 'rathamuzalaM ' ceti dvau sImau vikurvitavAn , tatra mahAzileva prANApahArakatvAt kaNTako 'mahAzilAkaNTaka' ityucyate / athavA-tRNAgreNApi hatasya gajAzcAdermahAzilAkaNTakena hatasyeva vedanA yatra bhavati sa safAmo 'mahAzilAkaNTaka' ityucyate / ___'rathamuzalaM ceti puzalena sahito rathastasmAt nissaranmuzalo dhAvamAno janasamudAya yatra vinAzayati sa saGgrAmo 'rathamuzala ' iti nigadyate // 12 // camarendrane mahAzilAkaMTaka aura rathamuzala nAmaka saMgrAma vikurvita kiyA / 'mahAzilAkaNTaka -jo mahAzilAke samAna prANoMkA kaMTaka arthAt ghAtaka hai vaha mahAzilAkaMTaka kahalAtA hai, athavA tinakekI noMkase mAranepara bhI hAthI ghoDe Adiko mahAzilAkaMTakase mArane jaisI tItra vedanA hotI hai usa saMgrAmako 'mahAzilAkaMTaka' kahate haiN| 'rathamuzala '-muzalayukta rathako 'rathamuzala' kahate haiM, arthAt-rathase nikalakara muzala bahuta vegase dauDakara zatrupakSakA vinAza-( saMhAra ) karatA hai usa saMgrAmako 'rathamuzala' kahate haiN| // 12 // camacaMdra mahAzilAkaMTaka tathA rathamuzala nAme saMgrAma vikarvita karyo. mahAzilAkaMTaka-je mahAzilAnA jevo prANene kaMTaka arthAt ghAtaka che. te mahAzilAkaMTaka kahevAya che, athavA taNakhalAnI aNIthI mAravAthI paNa hAthI gheDA Adine mahAzilAkaMTakathI mAravA jevI tIvra vedanA thAya che; e saMgrAmane 'bhAzirA' cha. rathamUzalamuzalayukta rathane "rathamuzala' kahe che. arthAt rathamAMthI nIkaLI muzala bahu vegathI deDIne zatrupakSane vinAza (saMhAra) kare che. e sAmane " 2thabhuzala" : cha. (12) zrI nirayAvalikA sUtra Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kAlIrAnI ke vicAra tatra kUNikena saha kAlaH svabalasamanvitaH rathamuzalasaGgrAmamupayAtaH, ityAzayakaM sUtramAha-'taeNaM se kAle' ityAdi / mUlamtaeNaM se kAle kumAre annayA kayAi tihiM daMtisahassehiM, tihiM rahasahassehiM, tihiM AsasahassehiM, tihiM maNuyakoDIhiM garuDavUhe ekkArasameNaM khaMDeNaM kUNieNaM rannA saddhiM rahamusalaM saMgAmaM oyAe // 13 // chAyAtataH khalu sa kAlaH kumAraH anyadA kadAcit tribhirdantisahasraH tribhI rathasahasraiH, tribhirazvasahasraiH tribhirmanujakoTibhiH garuDavyUhe ekAdazena khaNDena kUNikena rAjJA sArddha rathamuzalaM saGgrAmam upayAtaH // 13 // TIkA'taeNaM se' ityAdi-tataH saminirNayAnantaraM sA=asau prathamaH kAlaH kAlakumAraH anyadA=anyasmin kadAcit kasmiMzcit samaye tribhiH= trisaMkhyakaiH, dantinAM hastinAM sahasrANi-dantisahasrANi taistathA, tribhI rathasahasraiH, tribhirazvasahasraiH, tribhirmanujakoTibhiH saha garuDavyUhe ekAdazena vahAM kUNikake sAtha kAlakumAra apanI senA lekara rathamuzala saMgrAmameM upasthita hue, isa AzayakA sUtra kahate haiM-' taeNaM se kAle' ityAdi. saMgrAmake nizcita hojAneke pazcAt vaha kAlakumAra niyata samayapara tIna 2 hajAra hAthI-ghoDe-ratha Adi, evaM tIna karoDa paidala senAko lekara garuDavyUhameM, tyAM kUNikanI sAthe kAlakumAra potAnI senA laIne rathamuzala saMgrAmamAM upasthita thayA. mI bhataramatuM sUtra 4 cha-'taeNaM se kAle' tyAhi. saMgrAmane nizcaya thaI gayA pachI te kAlakumAra nizcita vakhate traNa traNa hajAra hAthI ghoDA ratha Adi ane traNa karoDa pAyadaLa senAne laIne garUDa bRhamAM zrI nirayAvalikA sUtra Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 nirayAvalikAsUtra khaNDena aMzena sahitena ekAdazabhAginA kUNikena rAjJA sArddha rathamuzalaMtadAkhyaM sAmam upayAtaH-upagataH prApta ityarthaH // 13 // mUlamtaeNaM tIse kAlIe devIe annayA kayAi kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe ayameyArUve ajjhathie jAya samuppajjitthA-evaM khalu mama putte kAlakumAre tihiM daMtisahassehiM jAva oyAe, se manne kiM jaissai ? no jaissai ? jIvissai no jIvissai ? parAjiNissai ? No parAjiNissai ? kAle NaM kumAre NaM ahaM jIvamANaM pAsijA ? ohayamaNa. jAva jhiyAi // 14 // chAyAtataH khalu tasyAH kAlyA devyA anyadA kadAcit kuTumbajAgarikAM jAgratyA ayametadrUpaH AdhyAtmikaH yAvat samudapadyata-evaM khalu mama putraH kAlakumAraH trimidantisahasraiH yAvat upayAtaH tanmanye kiM jeSyati ? na jeSyati ? jIviSyati ? na jIviSyati ? parAjeSyate ? na parAjeSyate ? kAlaM khalu kumAram ahaM jIvantaM drakSyAmi ? apahatamanaHsaMkalpA yAvat dhyAyati // 14 // TIkA'taeNaM tIse ' ityAdi / tataH yuddhapravartanAnantaram anyadA kadAcit ekasmin dine kuTumbajAgarikAM-kuTumbaH svajanavargaH poSyavargAdistadarya gyArahaveM aMzake bhAgI rAjA kUNikake sAtha 'rathamuzala ' saMgrAma meM upasthita huA // 13 // 'taeNaM tIse' ityAdi. saMgrAma Arambha honepara idhara eka samaya kuTumbajAgaraNA karatI huI kAlI agIyAramA bhAganA bhAgIdAra rAjA kRNikanI sAthe "rathamuzala" saMgrAmamAM upasthita thayA. (13) 'taeNaM tIse' tyAha saMgrAmane AraMbha thatAM eka vakhata kuTuMba-jAgaraNa karatI kAlI zrI nirayAvalikA sUtra Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 sundarabodhinI TIkA kAlorAnIke vicAra jAgarikAM-jAgaraNamindriyairviSayajJAnayogyAvasthAM jAgratyAH prAmuvatyAH, tasyAH kAlyA devyAH ayam eSaH etadrUpaH vakSyamANalakSaNaH AdhyAtmikaH= AtmaviSayo vicAraH vRkSasyA'Gkura iva, yAvatkaraNAt-" ciMtie, kappie, patthie, maNogae saMkappe" iti saMgRhyante, tadanu cintitaH punaH punaH smaraNarUpo vicAraH dvipatrita iva, tataH kalpitaH sa eva vyavasthAyuktaH putraviSayako vicAraH pallavita ica, prArthitaH sa eva iSTarUpeNa svIkRtaH puSpita iva, manogataH saMkalpaH manasi iSTarUpeNa nizcayaH phalita iva samudayadyata-jAtaH / mahArAnIke hRdayameM vRkSake aGkarasamAna 'AdhyAtmika' arthAt AtmaviSayaka vicAra utpanna huaa| vaha-'ciMtita' arthAt bArabAra smaraNase 'dvipatrita' ke samAna, 'kalpita ' vahI putraviSayaka vicAra vyavasthAyukta honese -- pallavita ' ke samAna, 'prArthita ' manameM vicAra svIkRta hojAneke kAraNa 'puSpita 'ke samAna, 'manogata saMkalpa' vahI iSTa rUpase manameM nizcita hojAneke kAraNa -- phalita' ke samAna avasthAko prApta huA / bhAvArthasaMgrAmake prArambha hojAne para mahArAnI kAlIke hRdayameM putra snehake kAraNa eka mahArANInA hRdayamAM vRkSanA aMkuranI peThe "AdhyAtmika" arthAt AtmaviSayaka vicAra utpanna thaze. te "ciMtita =arthAt vAraMvAra samarathI dvipatrita samAna, "kapita "te putra viSe vicAra vyavasthAyukta thavAthI pallavitanA samAna, "prArthita "=manamAM vicArane svIkAra thaI javAthI puSitanA samAna, manogata saMka9pa =te ISTa rUpathI manamAM nizcaya thaI javAthI phalitanA samAta avasthAne prApta thayo. bhaavaarthsaMgrAma zarU thaI jatAM mahArANI kAlInA hRdayamAM putra-nehanA kAraNe zrI nirayAvalikA sUtra Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ nirayAvalikAsUtra saMkalpasvarUpamAha-' evaM khalvi'-tyAdinA / mama putraH AtmajaH kAlakumAraH tribhirdantisahasraiH trisahasrasaMkhyakagajaiH, yAvatkaraNAt-rathAnAmazvAnAJca tribhiH sahasrairmanuSyANAM ca tisRbhiH koTibhiH saha upayAtaH saGgrAmAya mataH, tanmanye-tat saMdihe-kiM jeSyati ? samAme zatrUnabhibhUya pratApa samaya vRkSake aMkurake sadRza Atmika bhAva aMkurita hue, pazcAt vehI vicAra bArabArake cintana-smaraNase dvipatrita arthAt jaise bIjase aMkura aura aMkurake kucha baDhanepara do komala kizalaya-do naye patte nikalate haiM, usI prakAra vicAroMkA svarUpa baDhA, bAda vehI vAtsalyamaya vicAra 'kalpita ' yAne pallavita-adhika patroMke rUpameM agrasara hue, pazcAt manameM baDhate--panapate hue una vicAroMke 'prArthita ' hojAnepara yAne apane vizvAsase svIkRta hojAne para 'puSpita ' phUle hueke samAna hogaye aura antameM jaba unapara dRDha saMkalpa hogayA taba ve phalitasamAna avasthAko prApta hue yAne vRkSake phalake samAna phalarUpa bana gye|| aba mahArAnI kAlIke vicArakA svarUpa kahate haiM-' evaM khalu' ityAdi / ___ merA putra kAlakumAra tIna2 hajAra hAthI ghoDe ratha aura tIna koTi senAke sAtha saMgrAmameM gayA hai| mere manameM isa bAtakA saMzaya A rahA hai ki vaha eka samaya vRkSanA phaNagA jevo Amika bhAva aMkurita thayo. pachI teja vicAra vAraMvAranA citana smaraNathI dvipatra arthAt jema bIjamAMthI aMkura ane aMkura jarA vadhavAthI be kemala kisalaya-be navAM pAMdaDAM nikaLe che tevI ja rIte vicArenuM svarUpa vadhavA bAda teja vAtsalyamaya vicAra "kalpita arthAt "pallavita' vadhAre pAMdaDAMnA rUpamAM AgaLa Ave-pachI manamAM vadhatA-vistAra pAmatA te vicAre "prArthita thaI jatAM yAne pitAnAja vizvAsathI svIkArAI javAthI puSpita kUlanI peThe thaI gayA tathA aMtamAM jyAre tenA upara dRDha saMkalpa thaI game tyAre te "phalita" jevI avasthAne prApta thAya che arthAta vRkSanAM phaLanI jema phalarUpa thaI gayA. have. mAgl stellan viyara (465)nu 2135 44 cha-'evaM khalu' ityAdi. mAre putra kAla kumAra traNa traNa hajAra hAthI ghoDA ratha tathA traNa karoDa senAnI sAthe saMgrAmamAM gayo che. mArA manamAM A vAtane saMzaya Ave che ke zrI nirayAvalikA sUtra Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kAlorAnoMke vicAra 79 prApsyati ?, athavA-na jeSyati ?, jIviSyati ? pANadhAraNaM kariSyati ? athavA-na jIviSyati ? parAjeSyate ?=zatrutaH parAsto bhaviSyati ? vA na parAjeSyate ? ahaM kAlaM kumAraM-svaputraM khalu-nizcayena jIvantaMbhANayuktaM drakSyAmi-pekSiSye, ityevam , ' apahatamanaHsaMkalpA'-apahato malinIbhUto manaHsaMkalpo-yogyA'yogyavicAro yasyAH sA tathA, yAvatkaraNAt-'karayalapalhatthiyamuhI, aTTajmANovagayA, omaMthiyaNayaNavayaNakamalA, dINavivannavayaNA, maNomANasieNaM dukkheNaM abhibhUyA' eteSAM saGgahaH / karatalaparyastitamukhI, ArtadhyAnopagatA, avamathitanayanavadanakamalA, dInavivarNavadanA, manomAnasikena duHkhena abhibhUtA, iticchAyA; 'karatale 'tikaratale hastatale paryastitaM sthApitaM mukhaM yayA sA tathA, 'Arte 'ti-RtaM= duHkhaM putravirahajanyaM tatra bhavamAta, tacca dhyAnaM, tatropagatA-putravirahajanyaduHkhA yuddhameM zatruoM para vijaya pAvegA athavA nahIM ? / vaha jIvita rahegA yA nahIM ? / zatru usase parAjita hoMge yA nahIM ? / maiM apane lAla kAlakumArako jIvitAvasthAmeM devaMgI yA nahIM hai| isa prakArake aneka saMzayAtmaka vicAra karane lgii| aise kartavyAkartavyake vicAra aura unakA nirNaya jaba zithila avasthAko dhAraNa karane lage taba sahasA rAnIkA mana malina hogayA aura hathelIpara apanA mu~ha rakhakara putra virahake duHkhase kSubdha rAnI ArtadhyAna karane lgii| atyanta duHkhake kAraNa kumhalAye te yuddhamA zatruo upara vijaya meLavaze ke nahi? te jIvita raheze ke nahi? tenAthI zatru parAjIta pAmaze ke nahi ? huM mArA lAla kAlakumArane jIvita avasthAmAM jaIza ke nahi ? A prakAranA aneka saMzayAtmaka vicAra karavA lAgI. evA ktavya akartavyanA vicAra tathA tenA nirNaya jyAre zithila avasthAne dhAraNa karavA lAgyA tyAre ekadama rANInuM mana malina thaI gayuM tathA. hatheLI upara potAnuM meM rAkhIne putra virahanA duHkhathI pIDAtI rANu ArtadhyAna karavA lAgI atyaMta duHkhane zrI nirayAvalikA sUtra Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra nvitadhyAnayuktetyarthaH, 'avamathite 'ti-avamathitAni-adhAkRtAni nayanavadanarUpANi kamalAni yayA sA tathA, prabaladuHkhena nimnamlAnanetramukhakamaletyarthaH, 'dIne 'ti-dInasya akiMcanasyeva vivarNa-kAntirahitaM mukhaM yasyAH sA tathA= zokamlAnavadanetyarthaH, 'manomAnasikene 'ti-manasi bhavaM mAnasikaM duHkhaM manasyeva, na bahiH, vacanAdibhiraprakAzitatvAt yat tanmanomAnasikaM, tena duHkhena abhibhUtA vyAptA, zokasAgarapraviSTA dhyAyati-ArtadhyAnaM karoti, iti // 14 // mUlamteNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosarie / parisA niggayA / tae NaM tIse kAlIe devIe, imIse kahAe laDhAe samANIe ayameyArUve ajjhathie jAva samuppajitthA // 15 // _chAyA tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIraH samavasRtaH / pariSat nirgatA / tataH khalu tasyAH kAlyAH devyAH etasyAH kayAyAH labdhArthAyAH satyAH ayametadrUpaH AdhyAtmikaH yAvat samudapadyata // 15 // hue kamalake samAna netra aura mukhako nIcA kiye hue baiTha gaI, usakA mukha dInajanake samAna zokAcchAdita-udAsIna ho gayA / vaha mAnasika duHkhose ghirI huI zokasAgarameM DUbI huI ArtadhyAnaparAyaNA thii| // 14 // lIdhe karamAI gayelAM kamaLanA jevAM netra tathA mukhane nIcuM karIne besI gaI. tenuM mukha garIba mANasanA jevuM kArachAdita (dIlagIrIthI chavAI gayeluM) udAsIna thaI gayuM te mAnasika dukhethI gherAyelI zokanA sAgaramAM DUbI javAthI Arta dhyAnaparAya tI. (14) zrI nirayAvalikA sUtra Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kAlo rAnIke vicAra TIkA'teNaM kAleNaM' ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIraH samavasRtaH sadevamanuSyapariSadi bhavyAnupadeSTuM samupasthitaH, pariSat janasamudAyaH nirgatA-gRhAnismRtA / tataH pariSanirgamanAnantaraM khalu-nizcayena tasyAH pUrvoktAyAH prasiddhAyA vA, kAlyA devyAH etasyAH= samIpataravartinyAH kathAyAH labdhArthAyAH-labdho'rthoM yayA sA tasyAH prAptA(yA ityarthaH, ayam etadrUpaH vakSyamANasvarUpaH 'AdhyAtmikaH' Atmani vicAraH yAvatpadagRhItAnAM 'ciMtie, kappie, patthie, maNogae saMkappe' eteSAM ca vyAkhyA'vyavahitapUrvasUtroktarItyA vijJeyA, samudapadyata // 15 // tadeva darzayati-' evaM khalu' ityAdi / mUlamevaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre puvvANupubbi0 ihamAgae jAva viharai, taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM jAva viulassa aTThassa gahaNayAe, taM teNaM kAleNaM' ityaadi| usa kAla usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI usa nagarImeM padhAre / devatA aura manuSyoMkI sabhAmeM bhavyoMko dharma-dezanA dene lge| dharmakathA zravaNa karaneke lie pariSada niklii| bhagavAna yahA~ padhAre haiN| aisA vRttAnta sunakara kAlI rAnIke manameM vakSyamANa-Age kahe jAnevAle vicAra utpanna hue| // 15 // ' teNaM kAleNaM' tyA te kALe te samaye zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI te nagarImAM padhAryA. devatA tathA manuSyanI sabhAmAM bhaLyAne dharmadezanA devA lAgyA. dharmakathA sAMbhaLavA mATe pariSada nIkaLI. bhagavAna ahIM padhAryA che e vRtAnta sAMbhaLI kAlI rANInA manamAM vasyANa-A pramANe vicAra utpanna thayA. (15) zrI nirayAvalikA sUtra Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 nirayAvalikAsUtra gacchAmi NaM samaNaM jAva pajjuvAsAmi, imaM caNaM eyArUvaM vAgaraNaM pucchissAmitti kaTTu evaM saMpehera, saMpehittA koDuMbiyapurise sahAve sadAvittA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANupiyA ! dhammiyaM jANappavaraM juttameva uvadva veha, uvaTThavittA jAva paccapiNaMti // 16 // chAyA evaM khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH pUrvAnupUrvyA0 ihAgataH yAvad viharati, tanmahAphalaM khalu tathArUpANAM yAvat vipulasyArthasya grahaNatayA tadgacchAmi khalu zramaNaM yAvat paryupAse, idaM ca khalu etadrUpaM vyAkaraNaM prakSyAmi, iti kRtvA evaM saMprekSate, saMprekSya kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA evamavAdIt kSiprameva bho devAnupriyAH ! dhArmikaM yAnamavaraM yuktameva upasthApayata, upasthApya yAvat pratyarpayanti // 16 // TIkA evaM khalu yat - zramaNo bhagavAn mahAvIraH pUrvAnupUrvI = yathAkramaM yadvA-pUrveSAM tIrthaMkarANAM yA AnupUrvI paripATI maryAdetyarthaH tAM caran - Acaran paripAlayannityarthaH, "gAmANugAmaM dUijamANe " = grAmAnugrAmaM dravan , ve vicAra ye haiM-' evaM khalu ' ityAdi zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu yahA~ padhAre haiM aura saMyamI logoMke kalpake anusAra nivAsake lie udyAnapAlakI AjJA lekara saMyama aura tapase apanI AtmAko bhAvita karate hue virAjate haiM, tathArUpa arihanta arthAt sarvajJatA ke kAraNa jinase te vicAra mA che:- ' evaM khalu ' ityAddi zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu ahIM padhAryA che tathA saMyamI leAkAnA pane anusarI nivAsane mATe udyAnapAlanI (vADInA pAlaka ke mALInI) AjJA laIne saMyama tathA tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA birAje che. tathA rUpa arihaMta arthAt sarvajJatAnA kAraNe jenAthI kAI vAta ajANI nathI ane zrI nirayAvalikA sUtra Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA kAlo rAnoke vicAra 'grAmAnugrAmam '-ekasmAd grAmAd anu-pazcAd yo grAmastam, arthAdanukrameNa grAmAnAmAntaraM dravan-viharan , iha-asyAM campAnagA vidhamAnaM pUrNabhadramudhAnam AgataH samantAd vihRtyopasthitaH, yAvatkaraNAt 'ahApaDirUvaM oggahaM ogihittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe' eteSAM saMhiH / chAyA- 'yathApratirUpam avagraham avagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan' iti / 'yathe'-ti-yathApratirUpaM yathAsaMyamikalpam avagraham nivAsArthamudyAnapAlasyAjJAm avagRhya-AdAya saMyamena saptadazavidhena tapasA dvAdazavidhena AtmAnaM bhAvayan vAsayan saMyojayaniti yAvat , viharati-virAjate, tat= tasmAt mahAphalaM-mahat-vizAlaM phalaM zubhapariNAmalakSaNam, atra 'ata evetizeSaH khalu-nizcayena tathArUpANAM zubhapariNAmarUpamahAphalajananasvabhAvAnAM, yAvacchabdena-" arihaMtANaM, bhagavaMtANaM, NAmagoyassavi savaNayAe kimaMgapuNa abhigamaNa-vaMdaNa-NamaMsaNa-paDipucchaNa-pajjuvAsaNAe, ekassavi Ariyassa, dhammiyassa, suvayaNassa savaNayAe kimaMga puNa" eteSAM saGgrahaH / chAyA' arhatAM bhagavatAM nAmagotrasyApi zravaNatayA kimaGga ! punarabhigamana-vandananamasyana-pratipracchana-paryupAsanena, ekasyApi Aryasya dhArmikasya suvacanasya zravaNatayA kimaGga ! punaH' iti| arhatAM'-nAsti rahaH pracchannaM kiJcidapi yeSAM sarvajJatvAtte'rhantasteSAm , 'bhagavatAM'-bhagaH samagraizvaryAdiguNaH, sa vidyate yeSAM te bhagavantasteSAm / nAma ca-vardhamAnAdi, guNaniSpannamabhidhAnaM gotraM cakazyapAdi, tayoH samAhAre nAmagotraM, tasya zravaNenApi mahAphalaM bhavati / kimaGga ! puna:-abhigamanaM sammukhaM gamanam , vandanaM-guNakIrtanam / namasyanaM= pazcAGgasayatnanamanapUrvakanamaskaraNam, pratipracchaMna zarIrAdivArtApanaH, paryupAsanA sAvadyayogaparihArapUrvakaniravadyamAvena sevAkaraNam-eteSAM samAhArastathA, ayaM zrI nirayAvalikA sUtra Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra bhAvaH-bhagavannAmagotrazravaNamAtreNApi zubhapariNAmarUpaM phalaM bhavati, tarhi abhigamanAdinA jAtaM phalaM kiM punaH kathanIyam ? arthAt tatphalamAnantyAdvaktumazakyamiti / ekasyApi Aryasya-AryapraNItasya dhArmikasya-zrutacAritralakSaNadharmapratibaddhasya suvacanasya-sarvaprANihitakArakavacasaH zravaNatayA zravaNena yat phalaM tat kiM punarvAcyam ? arthAt vaktumazakyam / vipulasya-prabhUtatarasya arthasya= bhagavadvacanapratipAdyaviSayasya zrutacAritralakSaNasya grahaNatayA grahaNena yatphalaM bhavati tat kiM punarvAcyam ? arthAtkathamapi vaktuM na zakyam / koI bAta chipI huI nahIM hai aura sampUrNa aizvaryake kAraNa jo bhagavAna haiM unake vardhamAna Adi nAma aura kazyapa Adi gotrake sunanese bhI zubha pariNAma svarUpa mahAphala hotA hai to sammukha jAnA, guNa-kIrtana karanA aura pA~coM aMgoMko yatanA pUrvaka namAkara namaskAra karanA, zarIra AdikI sukha-sAtA pUchanA, aura bhagavAnake tyAgI honeke kAraNa sAvadyakA parihAra-pUrvaka unakI niravadya sevA karanA, ina sabakA kyA phala hogA, isakA to kahanA hI kyA ? ___aura unakA eka bhI zreSTha zruta cAritra dharma yukta aura samasta prANiyoM ke hitakArI suvacanake zravaNase jo mahAphala milatA hai to unakA vipula zruta cAritra rUpa jo artha hai usako grahaNa karaneke phalakA to kahanA hI kyA hai ?-vaha phala to akathanIya hai| isaliye maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra prabhuke pAsa jAU~ aura saMpUrNa aizvaryanA kAraNe ja bhagavAna che. temanAM vardhamAna Adi nAma tathA kazyapa Adi vagere detrane sAMbhaLavAthI zubha pariNAma svarUpa mahAphala thAya che-te sammukha javuM, guNanuM kIrtana karavuM, tathA pAMce aMgene yatanApUrvaka namAvIne namaskAra karavA, zarIra Adi vagerenI sukha-sAtA pUchavI tathA bhagavAna tyAgI hovAthI sAvaghanA parihAra pUrvaka temanI niravagha sevA karavI e badhAMnuM zuM phaLa heya tenuM te kahevuM ja zuM? temanAM vacananAM AcAra ane temanAM eka paNa zreSTha zrata cAritra dharma yukta tathA samasta prANionuM hitakArI sucavana sAMbhaLavAthI je mahAphaLa maLe che to temanA vipula zrata cAritra rUpI je artha che tenAM grahaNa karavAnAM phaLanuM te kahevuM ja zuM? te phaLa te akathanIya che. AthI huM zamaNu bhagavAna mahAvIra prabhunI zrI nirayAvalikA sUtra Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA 'bhagavAn' zabdakA artha tat-tasmAt kAraNAt ahaM gacchAmi zramaNaM-zrAmyati-tapasyatIti zramaNo dvAdazavarSANi voratapazcaraNAt 'zramaNa' iti prasiddhiM labdhavAn , tam / jAvazabdena-'bhagavaM, mahAvIraM, vaMdAmi, namasAmi, sakAremi, sammANemi, unako vandana-namaskAra karU~; satkAra sammAna karU~ jo kalyANa svarUpa haiM, maMgala svarUpa haiM, daivata-iSTa deva haiM aura caitya-jJAnasvarUpa haiM una prabhukI vinayapUrvaka upAsanA kruuN| aba yahA~ zramaNa bhagavAna Adi padoMkA vizeSa artha karate haiM: (1) zramaNa-sADhe bAraha barasa taka ghora tapasyA kI, isalie ' zramaNa' nAmase prasiddha haiN| (2) bhagavAn-bhaga zabdake jJAnAdi dasa artha jinameM hoM unheM bhagavAna kahate haiN| ' bhaga' zabdake dasa artha (1) sampUrNa padArthoko viSaya karanevAlA jJAna. (2) mahAtmya arthAt anupama aura mahAn mahimA, ( 3) vividha prakArake anukUla aura pratikUla pariSahoMko sahana karanese pAse jAuM tathA temane vaMdana namaskAra karuM, satkAra sanmAna karUM je kalyANa svarUpa che. maMgala svarUpa che devata arthAt ISTa deva che tathA caitya-jJAnasvarUpa che te prabhunI vinayapUrvaka upAsanA karUM. have ahIM zramaNa bhagavAna Adi zabdonA vizeSa artha karIe chIe. (1) zramaNa=sADA bAra varasa sudhI ugra tapazcaryA karI tethI "zramaNa nAmathI prasiddha che. (2) bhagavAna-bhaga zabdanA jJAna Adi daza artha jemAM hoya te lagavAna 4aa . 'la' zamana A artha (1) saMpUrNa mahAni viSaya 42 // vANu jJAna. (2) mahamya arthAt anupama tathA mahAna mahimA. (3) vividha prakAranA anukULa tathA pratikULa paripahAne sahana karavAthI zrI nirayAvalikA sUtra Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ nirayAvalikAsUtra kallANaM, maMgalaM, devayaM, ceiyaM, viNaeNaM' ityeSAM saGgrahaH / etacchAyA'bhagavantaM, mahAvIraM, vande, namasyAmi, satkArayAmi, sammAnayAmi, kalyANa, maGgalaM, daivataM, caityaM, vinayena' iti / 'bhagavanta 'miti-bhagaH=jJAnaM, mAhAtmyaM, yazaH, vairAgyaM, muktiH, saundaryam , vIryaH, zrIH, dharmaH, aizvarya, so'syA'stIti bhagavAn , tam , utpanna honevAlI yA saMsArakI rakSA karanevAle alaukika bhAvoMse utpanna honevAlI kIrti / ( 4 ) krodha Adi kaSAyoMkA sarvathA nigraharUpa vairAgya / (5) samasta kaukA kSayasvarUpa mokSa / (6 ) sura-asura aura mAnavake antaHkaraNako haralene vAlA saundarya / (7) antarAya karmake nAzase utpanna honevAlA ananta bala / (8) ghAtiyA-karmarUpI paTalake haTa jAnese prAdurbhUta honevAlI ananta catuSTaya-( jJAna, darzana, cAritra, vIrya-rUpa ) lakSmI / (9) mokSake dvArako kholanekA sAdhana zruta cAritra yathA-khyAta cAritra rUpa dhrm| (10) tIna lokakA Adhipatya rUpa aizvarya / utpanna thanArI athavA saMsAranI rakSA karavAvALI alaukika bhAvanAthI utpanna thanArI kIrti. (4) krodha Adi kaSAyane sarvathA nigraharUpa vairAgya. (5) tamAma nA kSaya2135 bhAkSa. (6) sura-asura ane. mAnavanA mata:4272 rI pAvANu sau. (7) aMtarAya karmanA nAzathI utpanna thanAruM anaMta baLa. (8) ghAtiyA karma rUpI paDade haTI javAthI prAdurbhuta hovAvALI anaMta yatuSTaya (jJAna, zana, yAritra, vIrya-05) bhI. 9) mekSanAM dvArane ughADanAruM sAdhana gruta cAritra yathAkhyAta cAritra rUpa dharma. (10) all mAdhipatya 35 mezvarya zrI nirayAvalikA sUtra Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kAlI rAnI ke vicAra 87 " mahAvIra 'miti-vIrayati= parAkramate mokSAnuSThAne iti vIraH, mahA~zvAsau vIro mahAvIro = vardhamAnasvAmI caramatIrthaMkarastam vande manaHpraNidhAnapUrvakaM vAcA staumi namasyAmi = sayattrapaJcAGganamanapUrvakaM namaskaromi, satkArayAmi = abhyutthAnAdiniravadyakriyAsampAdanenA''rAdhayAmi sammAnayAmi manoyogapUrvakamarhaducitavAkyaprayogAdinA samArAdhayAmi, kalyANaM karmabaddha sakalopAdhivyAdhibAdhAvidhuratvAt kalyo mokSastam A = samantAt nayati prApayatIti jJAnAdiratnatrayalakSaNamokSamArgopadezadAnadvArA ( bhavijanAn ) kalyAn janmajarAdirogamuktAn ANayati dhAtUnAmanekArthatvAt sampAdayatIti vA kalyANastam, 1 (3) mahAvIra - mokSake anuSThAnameM parAkrama karanevAle honese mahAvIra kahe jAte haiM, aise mahAvIra vardhamAna svAmI carama tIrthaMkarakI nirmala manake sAtha vacanase stuti karU~ / yatanA- - pUrvaka pA~ca aMga namAkara namaskAra karU~ | yatanA- pUrvaka abhyutthAna Adi niravadya kriyA se bhagavAnakA satkAra karU~ / manoyoga - pUrvaka arhantoM kA ucita vAkya dvArA sammAna karU~ / karmabandhase utpanna honevAlI upAdhi-vyAdhike nAzaka honese ' kalya' ko mokSa kahate haiM, usako prApta karAneke kAraNa bhagavAn kalyANa - svarUpa haiM / athavA jJAnAdi ratnatrayarUpa mokSa mArgake upadeza dvArA bhavya jIvoMko janma, jarA mRtyurUpa rogase mukta karate haiM, isa kAraNa bhI kalyANasvarUpa hai / (3) mahAvIra-mAkSanA anuSThAnamAM parAkrama karavAvALA mahAvIra kahevAya. evA mahAvIra vardhamAna svAmI carama tIrtha karatI nirmaLa mananI sAthe vANIthI stuti karUM. caMtanA- pUrvaka pAMca aMga namAvIne namaskAra karUM. yatanA-pUrvaka abhyutthAna Adi niravadya kriyAthI bhagavAnanA satkAra karUM. maneAyeAga-pUrvaka arjuntAnuM ucita vAkayAthI sammAna karUM. karmaba MdhathI utpanna thanArI upAdhi ane vyAdhinA nAzaka hAvAthI kalya ' te meAkSa kahevAya che. tene prApta karAvanAra haiAvAthI bhagavAna kalyANu- svarUpa che. athavA-jJAnAdi ratnatrayarUpa meAkSa mArganA upadeza dvArA bhavya jIvane janma jarA mRtyu rUpa rAgathI mukta kare che. A kAraNathI paNa kalyANa-svarUpa che. " zrI nirayAvalikA sUtra Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 nirayAvalikAsUtra * maGgalaM-sakalahitamApakatvAcchubhamayaM, yadvA-mAM gAlayati bhavAbdhestArayatIti maGgalaH, athavA-maGgate ajarAmaratvaguNena bhavijanAn bhUSayatIti maGgo mokSastaM lAti-Adatta iti maGgalastam , daivatam ArAdhyadevasvarUpam atra ' devataiva daivatamiti svArthe'N ' caitya-citte bhavaM tadasyAstIti, yadvAcittiviziSTajJAnaM tayA yuktamiti, sarvathA viziSTajJAnavantamityarthaH, vinayenapratipattivizeSeNa paryupAse seve, tathA -- imaM ' ti-idaM mama hRdayastham etadrUpaM putraviSayakaM vyAkaraNa praznaM khalu-nizcayena prakSyAmi-nirNaSyAmi, iti kRkhA-iti manasi nizcitya evam anena prakAreNa saMprekSate-vicArayati, sampUrNahitako prApta karAnevAle tathA bhavasAgarase tAranevAle haiM isaliye bhagavAna maGgala svarUpa haiN| athavA ajara amara guNoMse bhavyajanoMko bhUSita karaneke kAraNa -- maGga' ko mokSa kahate haiM, use jo prApta karAve vaha maGgala kahalAtA hai, isaliye bhagavAna bhI maGgala haiM / iSTadeva svarUpa honese daivata haiM / viziSTa jJAna yukta honese caitya haiM / aise bhagavAnakI vinayake sAtha niravadya sevA karU~, aura mere hRdayameM sthita putrasambandhI praznakA nizcaya karU~ / isa prakAra apane manameM vicArakara kAlI mahArAnIne apane kauTumbika (AjJAkArI) janoMko bulAyA aura AjJA dI / saMpUrNa hitane prApta karAvavAvALA tathA bhavasAgarathI tAravAvALA che tethI bhagavAna maMgala-svarUpa che. athavA ajara amara guNothI bhavya jinene bhUSita karavAnA kAraNe maMgane mokSa kahela che. tene je prApta karAve te maMgala kahevAya che. AthI bhagavAna paNa maMgaLa che. evA ISTadeva-svarUpa hevAthI daivata che ane viziSTa jJAnavALA hovAthI caitya che. evAM bhagavAnanI vinayapUrvaka niravadya sevA karUM tathA mArA hRdayamAM rahela purasabaMdhI praznano nizcaya-khulAse-karuM. A prakAre pitAnA manamAM vicAra karI kAlI mahArANIe potAnA kauTumbika (AjJAkArI) janone bolAvyA tathA AjJA karI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kAlorAnIkA vandanArtha gamana saMprekSya-vicArya, kauTumbikapuruSAn pradhAnakarmakAripuruSAn zabdayati-Ahvayati zabdayitvA-AhUya, evaM vakSyamANam avadat AjJApayaditi / kimAjJApayat ? ityAha-'kSiprameve'tyAdinA-bho devAnumiyAH he kAryakaraNapravINAH ! yUyaM dhArmika dharmAya niyuktaM dhArmikaM, yAtyaneneti yAnaM rathAdikaM, tatra pravaraM zreSThaM zIghragAmitvAdiguNopetam , ityupalakSaNaM tena 'cAugghaMTa, AsarahaM' ityanayorapi grahaNam / etacchAyA-caturghaNTam, azvaratham iti / caturghaNTamiti-catasraH pRSThato'grataH pArvatazca lambamAnA ghaNTA yasya yasmin vA sa caturghaNTastam 'azvaratha' miti-azvayukto ratho'zvarathaH, zAkapArthivAditvAnmadhyamapadalopaH, tam-yuktameva azvasArathyAdisahitameva na tu tadrahitaM, kSipra-zIghrameva natu vilamvena, upasthApayata-praguNIkuruta, upasthApya= praguNIkRtya yAvacchabdena kauTumbikapuruSAH kAlIdevyAjJAnusAreNa sarvaM kRtvA tadAjJAM pratyarpayanti // 16 // kyA AjJA dI ? vaha kahate haiM-he catura kAryakartAoM ! tuma loga rathoMmeM zreSTha-zIghra gativAlA ratha jisake Age pIche aura donoM bAjuoMmeM cAra ghaNTikArye lagI huI haiM aisA dhArmika azvaratha, sArathI Adike sahita laao| kauTumbika puruSa kAlI mahArAnIkI AjJA anusAra ratha taiyAra kara unase bole-he mahArAnI ! ApakI AjJAnusAra stha taiyAra hai // 16 // he catura kAryakartAo! tame leke uttama ratha-zIvra gativALA ratha jenI AgaLa pAchaLa tathA banne bAjue cAra ghaMTAo lagADelI evA dhArmika adharatha, sArathI Adi sahita laI Ave. kauTumbika purUSoe kAlI mahArANInI AjJA pramANe ratha taiyAra karIne tene kahyuM -he mahArANI ! ApanI AjJA pramANe 22 taiyAra cha. (16) zrI nirayAvalikA sUtra Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 nirayAvalikAsUtra mUlam taNaM sA kAlI devI vhAyA kayabalikammA jAva appamahagdhAbharaNAlaMkiyasarIrA bahUhiM khujjAhiM jAva mahataragaviMdaparikkhittA aMteurAo niggacchara, nijgacchitA jeNeva bAhiriyA uvadvANasAlA jeNeva dhammie jANappavare teNeva uvAgacchara, uvAggacchitA dhammiyaM jANappavaraM dUruhara, dUruhitA niyagapariyAla saMparivuDA caMpaM nayariM majjhaM-majjheNaM niggaccha, niggacchitA jeNeva punnabhadde ceie teNeva uvAgacchara, uvAgacchitA chattAIe jAva dhammiyaM jANappavaraM Thavei, ThavittA dhammiyAo jANapatrarAo paccaruhara, paccaruhittA bahUhiM khujjAhiM jAva mahattaragaviMdaparikkhittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgaccha, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto baMdara, vaMdittA ThiyA caiva saparivArA susvasamANA narmasamANA abhimuhA viNaeNaM paMjaliuDA pajjavAsai // 17 // chAyA tataH khalu sA kAlI devI snAtA kRtabalikarmA yAvat alpamahArghAbharaNAlaGkRtazarIrA bahIbhiH kubjAbhiH yAvanmahata ra kavRndaparikSiptA antaHpurAnnirgacchati, nirgatya yatraiva bAhyA upasthAnazAlA, yatraiva dhArmiMko yAnapravarastatropAgacchati, upAgatya dhArmikaM yAnapravaraM dUrohati dushya nijakaparivArasaMparivRtA campAM nagarIM madhya-madhyena nirgacchati, nirgatya yatraiva pUrNabhadra caityastatraivopAgacchati, upAgatya chatrAdikaM yAvada dhArmikaM yAnapravaraM sthApayati sthApayitvA dhArmikAd yAnapravarAt pratyavarohati, pratyavaruhya bahIbhiH kubjAbhiH yAvat-mahattarakavRndaparikSiptA yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM triHkRtvo vandate, vanditvA sthitA caiva saparivArA zuzrUSamANA namasyantI abhimukhI vinayena prAJjalipuTA paryupAste // 17 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kAlo rAnIkA bandanAryagamana - TIkA 'taeNaM sA' ityAdi-tataH tadanantaraM sA pUrvoktA kAlI devI snAtA-kRtasnAnA kRtabalikarmA-snAne kRte pazupakSyAdyartha kRtAnabhAgA, jAvazabdena-'kayakouyamaMgalapAyacchittA suddhappAvessAI vatthAI pavaraparihiyA' ityeSAM sahiH / etacchAyA ca-'kRtakautukamaGgalaprAyazcittA, zuddhapravezyAni vastrANi pravaraparidhRtA' 'kRtakautuke 'ti-kRtAni kautukAni maSIpuNDrAdIni, maGgalAni sarSapadadhyakSatacandanadUrvAdIni ca prAyazcittAnIva duHsvabhAdivinAzAyAvazyakartavyatvAtmAyazcittAni yayA sA tathA, yathA pApavinAzArtha prAyazcittamavazyaM kriyate tathaiva duHsvapnadoSazAntyarthaM dadhyakSatAdIni maGgalAnyavazyaM dhriyanta iti tAtparyam / 'alpamaharSe'-ti-alpAni-stokabhAravanti mahAryANi-bahumUlyAni yAni AbharaNAni bhUSaNAni tairalata-bhUSitaM zarIraM yasyAH sA 'taeNaM sA' ityAdi-bAda rAnIne snAna kiyA aura pazu pakSI Adike liye annakA bhAga nikAlanerUpa balikarma kiyA aura dRSTidoSa ( najara ) nivAraNake liye maSI ( kAjala ) kA ciha kiyA aura pApa nAza karaneke lie jaise prAyazcitta kiyA jAtA hai vaise hI duHsvapna Adi doSoMke nivAraNake lie maGgalarUpa sarasoM, dahI, cAvala, candana aura dUba Adiko dhAraNa kiyA, tathA alpa bhAra kintu bahu mUlya bhUSaNoMse zarIrako bhUSita kiyA aura sevAparAyaNa kubaDI Adi 18 aThAraha 'taeNaM sA' tyA pachI eme snAna pRthu tathA pazu pakSI mAne bhATa ane bhAga kADhavA rUpI balikarma karyuM tathA duSTideSa (najara) nA nivAraNane mATe maSI (kAjaLa)nuM cihna karyuM tathA pApanAza karavA mATe jema prAyazcitta karAya che tevI ja rIte svapna Adi deSanA nivAraNa mATe maMgalarUpa sarasava, dahIM, cAvala, caMdana tathA dUrvA vagerene dhAraNa karyA; tathA vajanamAM alpa paNa kismatamAM bhAre evAM ghareNAMthI zarIrane zaNagAryuM. sevAparAyaNa kRpaDI zrI nirayAvalikA sUtra Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ nirayAvalikAsUtra alpamahAdvaibharaNAlaGkRtazarIrA, bahImiH pracurAbhiH, kubjAbhiH=kuJjazarIrAbhiH sevAparAyaNadAsIbhiH 'jAva' zabdena-"cilAIhiM vAmaNAhiM 1, vaDahAhiM 2, babbarIhiM 3, bausiyAhiM 4, jonayAhiM 5, palhaviyAhiM 6, IsiNiyAhiM 7, vAsiNiyAhiM 8, lAsiyAhi 9, lausiyAhiM 10, daviDIhiM 11, sihalIhiM 12, ArabIhiM 13, pakkaNIhiM 14, bahalIhiM 15, muruMDIhiM 16, sabarIhiM 17, pArasIhiM 18, NANAdesAhiM iMgiyaciMtiyapatthiyaviyANiyAhiM," ityeSAM saGgrahaH / cilAtIbhiH = anAryadezotpannAbhiH-vAmanAbhiH = hUsvazarIrAbhiH 1, vaTabhAbhiH-maDahakoSThAbhiH 2, barvarIbhiH barvaradezasaMbhavAbhiH 3, bakuzikAbhiH 4, yaunakAbhiH 5, palhavikAbhiH 6, isinikAbhiH 7, vAsinikAbhiH 8, prakArakI dAsiyoMko sAtha calanekA hukma diyaa| una dAsiyoMke nAma isa prakAra haiM(1) 'cilAtI' cilAta nAmake anArya dezameM utpanna honevAlI 'kubjA'-kUbaDI tathA 'vAmanA'ThiganI dAsiyAM, (2) 'vaTabhA'-jisa dezameM choTe-choTe peTavAle janmate haiM usa dezakI, ( 3 ) 'barbarI'-barbara dezakI, ( 4 ) ' bakuzikA'-bakuza dezakI, (5) 'yaunakA'-yauna dezakI, ( 6 ) ' palhavikA '-palha dezakI, (7) -- isinikA'-isinika dezakI, (8) 'vAsinikA '-vAsinika dezakI, dAsIo Adi 18 prakAranI dAsIone sAthe cAlavAne hukama karyo tenAM nAma A prakAre che-(1) cilAta nAmanA anArya dezamAM utpanna thanArI kUbaDI ane ThIMgaNI dAsIo (2) je dezamAM nAnAM nAnAM peTavALAM janma le che te dezanI. (3) paranI zinI. (4) madhuza rezamI. (5) yauna zarl. () 57 zanI. (7) sanis aiza-l. (8) pAsini: za-. (E) sAsi zanI. (10) Agu zanI zrI nirayAvalikA sUtra Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA 18 - dezako dAliyAM 93 lAsikAbhiH 9, lakuzikAbhiH 10, drAviDIbhiH 11, siMhalIbhiH 12, ArabIbhiH 13, pakkaNIbhiH 14, bahulIbhiH 15, musaNDIbhiH 16, zabarIbhiH 17, pArasIbhiH 18, nAnAdezAbhiH = bahuvidhadezotpannA bhirityarthaH, iGgitacintitaprArthitavijJAyikAbhiH, iGgitena = netravaktrahastAmu~ lyAdiceSTA " (9) 'lAsikA ' - lAsika dezakI, (10) 'lakuzikA' - lakuza dezakI, (11) 'drAviDI - draviDa dezakI ( 12 ) siMhalI 2 - siMhala dezakI, (13) 'ArabI' - araba dezakI, ( 14 ) ' pakkaNI ' - pakaNa dezakI, (15) ' bahulI ' - bahula dezako, (16) 'musaNDI ' -musaNDa dezakI, ( 17 ) zabarI - zabara dezakI, aura " (18 ) ' pArasI - pArasa dezakI dAsiyA / isa prakArakI aneka dezameM utpanna honevAlI dAsiyA~, jo iGgita, cintita, prArthitako jAnanevAlI thIM / " iGgita ' - kA artha - netra, mukha, hAtha tathA aMgulI Adike izArese abhiprAyako jAnanA / (11) draviDa hezanI. (12) siMhala dvIpa dezanI (13) arama dezanI. (14) paae| dezanI. (15) bahuta dezanI. (16) musaMDa dezanI. (17) zamara hezanI tathA (18) pArasa dezanI dAsIe. AvI rIte aneka dezamAM utpanna thanArI dAsIe iMgita, ciMtita, prArthitane jANavA vALI hatI. 'jita' no artha netra, bhubha, hAtha tathA mAMgajI mAhinA IzArAthI abhiprAyane jANavA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra vizeSeNa cintitaM hRdi bhAvitaM, mArthitaM ca-abhilaSitaM ca vijAnanti thAstathA, tAbhiH budhyamAnAbhiH, yukteti zeSaH / tathA 'mahattare 'ti-atisayena mahAn mahattaraH sa eva mahattarakA=antaHpurarakSakaH, teSAM vRndam nAnAdezotpannaceTakasamRhastena 'parikSiptA' pari-sarvataH kSiptA madhye sthApitA, tathA satI antaHpurAta nirgacchati bahiniHsarati nirgatya yatraiva yasminneva sthAne bAhyA-bahirbhavA upasthAnazAlA-upavezanamaNDapaH yatraiva-yasminneva sthale vArmikayAnapravaram rathAdiyAnottamaH, tatraiva-tasminneva sthAne upAgacchati-samupaiti, upAgatya dhArmikayAnapravarasamIpamAgatya dhAmikaM dharmAya niyuktaM yAnapravaraM darohati Arohati, dUruhya-uktayAnapavaramAruhya 'nijake' ti-nijA eva nijakAH svakIyAH parivArA dAsyAdayaH, taiH saMparitA-pariveSTitA, campAM nagarI madhyamadhyena-campAnagaryA madhyabhAgena nirgacchati, nirgatya yatraiva pUrNabhadraM 'cintita '-hRdayake bhAvako anumAnase samajhanA / 'mArthita '-abhilaSitako anumAnase jAnanA / aisI dAsiyoMke sAtha antaHpurarakSaka puruSavRndase tathA aneka dezameM utpanna honevAle dAsasamUhase ghirI huI antaHpurase bAraha nikalakara bhavanake sabhA-maNDapameM jisa sthalapara dhArmika ratha thA vahA~ AI aura rathameM baitthii| bAda apane saba parivAra ke sAtha campA nagarIke bIca rAstese hokara jahA~ pUrNabhadra caitya thA vahA~ phuNcii| 'yatita' hayanA lApane anumAnathI sabhAvA. 'prArthita '-lipita (427 namI khAya ) anubhAnathI . evI dAsIonI sAthe aMta:purarakSaka purUSavRMdathI tathA aneka dezanA utpanna thanArA dAsasamUhathI gherAyelI aMta:purathI bahAra nIkaLIne bhavananA sabhAmaMDapamAM je kikANe dhArmika ratha hato tyAM jaI rathamAM beThI. pachI pitAnA saghaLA parivAranI sAthe caMpA nagarInA madhya rastAmAM thaIne jyAM pUrNabhadra caitya hatA zrI nirayAvalikA sUtra Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA dharmakathA caityaM tatraiva upAgacchati-samAyAti, upAgatya 'chattAIe' chatrAdikAna 'yAvat-zabdena torthakarAtizeSAn pazyati, dRSTvA dhArmikaM yAnapravaraM sthApayati, sthApayitvA dhArmikAd yAnapavarA-dhArmikarathAt pratyavarohati adhastAdavatarati, pratyavaruhya avatIrya bahIbhiH kubjAbhiH pUrvoktadAsIbhiryuktA yAvatmahattarakavRndaparikSiptA pazcAbhigamapurassaraM yatraiva-yasminneva pUrNabhadrAdyAne bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM triHkRtvo vandate, ca-punaH sthitaiva saparivArA zuzrUSamANA=sevamAnA namasyantI abhimukhI-sammukhaM sthitA vinayena namrabhAvena pAJjalipuTA lalATataTasavinayacinyastakarakamalA paryupAste sevate // 17 // mUlamtae NaM samaNe bhagavaM jAva kAlIe devIe tIse ya mahatimahAlayAe dhammakahA bhANiyavyA jAva samaNovAsae vA samaNovAsiyA vA viharamANe ANAe ArAhae bhavai // 18 // aura tIrthakarake chatra Adi atizayoMko dekhakara apane rathako sthApita kiyA aura rathase nIce utarI / phira apane saba parivArake sAtha pAMca abhigama-pUrvaka jahA~ bhagavAna virAjate haiM vahA~ pahu~cakara vidhipUrvaka vandanA-namaskAra kiyA, aura saparivAra bhagavAnake sammukha natamastaka ho vinayake sAtha aJjalipuTako lalATapara rakhatI huI khaDI hokara sevA karane lagI // 17 // tyAM pahoMcI. tathA tIrthakarenAM chatrAdi atizayone joIne pitAnA rathane ubhe rAkhI nIce utarI ane pachI pitAnA saghaLA parivAra sAthe pAMca abhigama-pUrvaka jyAM bhagavAna birAjatA hatA tyAM pahoMcIne vidhipUrvaka vaMdanA-namaskAra karyA tathA saparivAra bhagavAnanI sanmukha mAthuM namAvIne vinayapUrvaka aMjali puTane (DelA hAthane) lalATa para rAkhI UbhI rahIne sevA karavA lAgI. (17) zrI nirayAvalikA sUtra Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra chAyA tataH khalu zramaNo bhagavAn yAvat kAlyai devyai tasyAM ca mahAtimahAlayAyAM pariSadi dharmakathA bhaNitavyA yAvat zramaNopAsako vA zramaNopAsikA vA viharan AjJAyA ArAdhako bhavati // 18 // TIkA'taeNaM samaNe' ityAdi-tataH tadanantaraM zramaNo bhagavAn mahAvIraH yAvat-siddhigatinAmadheyaM sthAnaM sampAsukAmaH, kAlyai devyai tasyAM pUrvoktAyAM mahAti-mahAlayAyAM ativizAlAyAM pariSadi dharmakathA bhaNitavyA kathayitavyA, dharmakathAsvarUpaM vistarata upAsakadazAGgasUtrasyAgAradharmasaMjIvinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM vilokanIyaM vizeSajijJAsubhiriti / 'jAva' zabdena- 'eyassa agAradhammassa aNagAraSammassa sikkhAe uhie ' ityeSAM snggrhH| etacchAyA ca 'taeNaM samaNe' ityAdi / bAda mokSagAmI zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmIne kAlI mahArAnIko lakSya karake vizAla pariSadameM dharmakathA khii| dharmakathAkA vizeSa varNana jAnaneke jijJAsuoMko hamArI banAI huI upAsakadazAGga sUtrakI agAradharmasaMjIvanI nAmaka TIkAmeM dekhanA cAhiye / 'taeNaM samaNe' tyAhi. mA bhIkSAbhI zrabhA lagavAna mahAvIra svAmI kAlI mahArANIne lakSya karI vizAla pariSadamAM dharmakathA kahI. dharmakathAnuM vizeSa varNana angqaa bhATe jAsumAge sArI manAvazI upAsakadazAGga sUtranI agAra dharmasaMjIvanI nAmanI mana se naye, zrI nirayAvalikA sUtra Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kAlopRcchA 'etasya agAradharmasya anagAradharmasya zikSAyAm utthita ' iti / etasyAgAradharmasyAnagAradharmasya zikSAyAmutthitaH - udyataH zramaNopAsakaH = zrAvakaH zramaNopAsikA = zrAvikA vA dvAvapi viharantau AjJAyAH = bhagavadAjJAyAH ArAdhakau bhavataH // 18 // atha kAlIvaktavyamAha - ' taNaM sA ' ityAdi / mUlam taNaM sA kAlI devI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtira dhammaM soccA nisamma haTTa - jAva - hiyayA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tivakhutto jAva evaM vayAsI - evaM khalu bhaMte ! mama putte kAle kumAre tihiM daMtisahassehi jAva rahamusalasaMgAmaM oyAe, se NaM bhaMte kiM jaissara ? no jaissara ? jAva kAle NaM kumAre ahaM jIvamANaM pAsijjA ? / kAlIti samaNe bhagavaM mahAvIre kAliM deviM evaM vayAsI evaM khalu kAlI ! tava putte kAle kumAre tihiM daMtisahassehiM jAva kUNieNaM ranA saddhiM rahamusalaM saMgAma saMgAmemANe hayamahiyapavaravIraghAiyanivaDiyaciMdhajjhayapaDAge nirAloyAo disAo karemANe ceDagassa ranno sapakkhaM sarpADidisiM raheNaM paDiraha havvamAgae // 19 // chAyA tataH khalu sA kAlI devI zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike dharma zrukhA nizamya hRSTa yAvat - hRdayA zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM triH kRtkho 6 97 jAva' zabdase agAra anagAra dharmakI zikSAmeM tatpara zrAvaka aura zrAvikA ko bhagavAna kI AjJAke ArAdhaka jAnanA // 18 // * jAva * zabdathI agAra anagAra ghanI zikSAmAM tatpara zrAvaka tathA zrAvikAne bhagavAnanI AjJAnA ArAdhaka samajavA II 18 / zrI nirayAvalikA sUtra Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra yAvadevamavAdIt-evaM khalu bhadanta ! mama putraH kAlaH kumAraH tribhirdantisahasraiH yAvat-rathamuzalasaGgrAmam avayAtaH, sa khalu bhadanta ! kiM jeSyati ? no jeSyati ? yAvat kAlaM khalu kumAramahaM jIvantaM drakSyAmi ? kAli ! iti zramaNo bhagavAn mahAvIraH kAlIM devImevamavAdIt evaM khalu kAli 1 tava putraH kAlaH kumAraH tribhirdantisahasrairyAvat kUNikena rAjJA sArddha rathamuzalaM saGgrAmaM saGgrAmayan itamathitamavaravIraghAtitanipatitacihnadhvajapatAkaH nirAlokA dizaH kurvan ceTakasya rAjJaH sapakSaM samatidik rathena pratirathaM havyamAgataH / / 19 // 98 TIkA tataH=dharmakathAzravaNAnantaraM, kAlI devI zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike = samIpe dharma = zrutacAritralakSaNaM zrutvA = karNaviSayIkRtya nizamya = hRdayenAvadhArya hRSTa - yAvat - hRdayA - hRSTatuSTacittAnanditA harSavazavisarpadhRdayA satI zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM triH kRtaH = trivAraM yAvat - vandikhA namasthitvA evaM = aba kAlI rAnIke praznakA varNana karate haiM- ' - taraNaM sA ' ityAdi / , zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa zrutacAritralakSaNa dharma sunakara aura use hRdayameM dhAraNakara praphullita ho tIna bAra vandana - namaskAra karake isa prakAra bhagavAna pUchane lagI have asI rAzInA ananuM vArjuna re che.-' taraNaM sA dhatyAhi. , zamaNu bhagavAna mahAvIranI pAsethI zrutacAritralakSaNa dharma sAMbhaLIne tathA tene hRdayamAM dhAraNa karI praphullita thaI traNa vAra vaMdananamaskAra karI AvI rIte bhagavAnane pUchavA lAgI- zrI nirayAvalikA sUtra Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kAlakumAravRttAnta vakSyamANam avAdIt avocat-he bhadanta ! khalu-nizcayena evam anena prakAreNa mama putraH kAlaH kumAraH tribhirdantisahaH hastisahasraH, 'jAva'zabdenatrimistribhI sthAzvasahasrairmanuSyANAM tisRbhiH koTibhiyukto rathamuzalaM saGgrAmam avayAtaH samupAgataH, he bhadanta ! sA kAlaH kumAraH khalu-nizcayena kiM jeSyati ? vA no jeSyati ? yAvacchabdena-jIviSyati ? no jIviSyati ? parAjeSyate ? no parAjeSyate ? ahaM kAlaM kumAraM khalu-nizcayena jIvantaM drakSyAmi ? / iti kAlIdevIpraznaM zrutvA zramaNo bhagavAn mahAvIraH evaM vakSyamANaM prativacanam avAdIt avocat , he kAli ! evaM khalu tava putraH kAlaH kumAraH tribhirdantisahasraiH yAvacchabdena yuddhasAmagrIyuktaH, kUNikena rAjJA sAI rathamuzalaM saMgrAma saGgrAmayansa grAmaM kurvan 'hatamathite '-ti he bhagavan ! merA putra kAlakumAra tIna 2 hajAra hAthI-ghoDe-ratha aura tIna karoDa paidala senAke sAtha rathamuzala saMgrAmameM gayA hai vaha vijayI hogA yA nahIM ?, vaha jIvita rahegA yA nahIM ?, vaha parAbhavako pAyegA yA jItegA ?, maiM use jindA devUgI yA nahIM hai, aise kAlI mahArAnIke praznoMko sunakara, bhagavAna bole..... he kAlI mahArAnI ! terA putra kAlakumAra tIna 2 hajAra hAthI-ghoDe ratha aura yuddhakI samasta sAmagrI sahita kUNika rAjAke sAtha rathamuzala saMgrAmameM yuddha he bhagavan! mAro putra kAlakumAra traNa traNa hajAra hAthI-ghaDA-ratha tathA traNa karoDanI pAyadaLa senAnI sAthe rathamuzala saMgrAmamAM gaye che te vijya thaze ke nahi?, te jIvata raheze ke nahi?, te hArI jaze ke jItaze?, huM tene jIvato bhI nAhI, AvA kAlI mahArANInA prazno sAMbhaLIne bhagavAna bolyA-he kAlI mahArANI ! tAre putra kAlakumAra traNa traNa hajAra hAthI-ghoDA-ratha tathA yuddhanI tamAma sAmagrI sAthe kRNika rAjAnI sAthe rathamuzala saMgrAmamAM yuddha karate thake senA zrI nirayAvalikA sUtra Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra sainyagatahatatvAropAt hataH, mAnagatamathitatvAropAt mathitaH pravarAzca te vIrAH pravaravIrAH = subhaTAH, ghAtitAH - vinAzitA yasya sa pravaravIraghAtitaH ArSatvAnna niSThAntasya pUrvaprayogaH, cihnasya - sainyalakSaNasya dhvajA :- garuDacihna - yuktAH ketavaH, patAkAzca cihnadhvajapatAkAH, nipAtitAH cihnadhvajapatAkA yasya sa nipAtitacihnadhvajapatAkaH, hato mathitaH pravaravIraghAtitazvAsau nipAtitacihnadhvajapatAkaH hatamathitapravaravIraghA titanipAtita cihnadhvajapatAkaH, tAdRzaH san nirAlokA:- hataprabhAH dizaH kurvan sarvadizaH prabhArahitAH kurvan ceTakasya rAjJaH sapakSaM samAnau pakSau vAmadakSiNapArzvaM yasya ( Agamanasya ) tat sapakSaM yathAsyAttathA Agata ityanenAnvayaH, kriyAvizeSaNam, ataH sAmAnye napuMsakam evaM samatidik - samAnAH pratidizo yasya tat saprati - dik samAnapratidiktvena parasparamabhimukhaM yathAsyAttathA idamapi kriyAvizeSaNam, rathena pratirathaM pratigataH - saMmukhaH ratho yasya tat pratirathaM rathAbhimukhaM yathAsyAttathA havyaM = zIghram AgataH = AyAtaH, ceTakarAjasya sarvathA sammukhaM samAgata ityarthaH // 19 // , 100 - mUlam tara NaM se ceDae rAyA kAlaM kumAraM ejamANaM pAsara, kAlaM karatA huA vaha apanI senA aura sArI raNasAmagrIke naSTa hojAne para, baDe 2 vIroM ke mAre jAne aura ghAyala hone para tathA dhvajA patAkA Adi cinhoM ke dharAzAyI hojAnese akelA hI apane parAkramase sabhI dizAoMko nisteja karatA huA rathapara baiThakara ceTaka rAjAke rathake sAmane mahAvegase AyA // 19 // tathA raNusAmagrI tamAma nAza pAmavA pachI, meATA meATA vIrAnAM maraNathI ane ghAyala thavAthI tathA dhvajA patAkA Adi cinho jamInadosta thai javAthI ekaleAja pAtAnA parAkramathI badhI dizAone nisteja karatA thakA rathamAM besIne ceTaka rAjAnA rathanI sAme mahAvegathI mAnyA. (19) zrI nirayAvalikA sUtra Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kAlakumAravRttAnta 101 ejmANaM pAsittA Asurutte jAva misimisemANe dhaNuM parAmusai, parAmusittA usuM parAmusai, parAmusittA vaisAhaM ThANaM ThAi, ThAittA AyayakaNNAyayaM usuM kare, karitA kAlaM kumAraM egAhacaM kUDAhacca jIviyAo vavarovei / taM kAlagae NaM kAlI ! kAle kumAre no ceva NaM tumaM kAlaM kumAraM jIvamANaM pAsihisi // 20 // chAyA tataH khalu sa ceTako rAjA kAlaM kumAram ejamAnaM pazyati / kAlamejamAnaM dRSTvA AzurutaH yAvat misamisan dhanuH parAmRzati, parAmRzya idhuM parAmRzati, parAmRzya vaizAkhaM sthAnaM tiSThati, sthitvA AyatakarNAyatamiSuM karoti, kRtvA kAlaM kumAramekAhatyaM kUTAhatyaM jIvitAd vyaparopayati / tat kAlagataH khalu kAli ! kAlaH kumAraH no caiva khalu tvaM kAlaM kumAraM jIvantaM drakSyasi // 20 // TIkA 'taeNa se ceDae ' ityAdi - tata: - kUNikasya raNe ceTakasammukhagamanAntaraM saH = pUrvoktaH prasiddho vA ceTako rAjA ejamAnam = AyAntaM kAlaM kumAraM pazyati, ejamAnaM kAlaM kumAraM dRSTvA = avalokya AzuruptaH zIghrakopAviSTaH, jAva zabdena - ' ruTThe, kuvie, caMDikkie, ' eteSAM sahaH / etacchAyA - ruSTaH, kupitaH, cANDikyitaH iti // ruSTaH = roSayuktaH, kupitaH - antaH sthita " 6 taNaM se ceDae ' ityAdi / tadanantara ceTaka rAjA kAlakumArako apane sammukha AyA huA dekhakara tatkSaNa kruddha ho uThe, rUSTa hue aura Antarika kopake kAraNa unake hoTha phaDaphaDAne lage, unhone raudrarUpa dhAraNa kiyA evaM krodhakI 'taraNa se ceDae' tyAhi tyAra mAha theTamrAna asaGkubhArane potAnI sambhuja AvelA joine tatkALa krodhita thaI gayA, rUTa thayA tathA AMtiraka krodha ne lIdhe tenA hATha phaphaDavA lAgyA, temaNe raudra ( bhayAnaka) rUpa dhAraNa karyuM. evaM krodhanI zrI nirayAvalikA sUtra Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra krodhena prasphuradadharaH, cANDikyitaH cANDikyaM-raudrarUpatvaM saMjAtamasyeti cANDikyitaH prakaTitaraudrarUpaH, misamisana-dedIpyamAnaH krodhajvAlayA jvalan ityupalakSaNam , tena 'tivaliyaM bhiuDi niDAle sAhaTu ' ityeSAmapi grahaNam / trivalikA-bhRkuTi netravikAravizeSaM lalATe saMhRtya-vidhAya dhanuH= zarAsanaM parAmRzati-sajjIkaroti, iSu-bANaM parAmRzati-dhanuSi saMyojayati, upasargabalAttattadarthoM dhAtUnAmanekArthavAdvA, parAmRzya-dhanuH zaraM ca parasparaM saMyojya vaizAkhaM sthAnaM yodhasthAnavizeSa tiSThati-Azrayati, sthivA-yodhasthAnamAzritya iSudhANaM AyatakarNAyatam-AkarNAntaM karoti-karSayati kalA AkarNAntaM bANamAkRSya kAlaM kumAramekAhatyam-ekaivA''hatyA AhananaM prahAro yatra (jIvitavyaparopaNe ) tadekAhatyaM ' kriyAvizeSaNaM' tat , evaM kUTAhatyaM kUTe iva tathAvidhapASANasampuTAdau kAlavilambAbhAvasAdhAd AhatyA hananaM yatra tat kUTAhatyaM, kUTasyeva pASANamayamahAmAraNayantrasyevAhatyA''hananaM vA yatra tat kUTAhatyam , idamapi kriyAvizeSaNam , tad yathAsyA tathA jIvitAd jvAlAse jalane lage | lalATapara Avezase tIna sala caDhAte hue dhanuSako sajja kiyA aura usapara bANa caDhAkara yuddha sthalameM khaDe hogaye aura bANako kAna taka khIMcA, antameM ceTakanekUTa, arthAt bahuta baDA pattharakA banAyA huA ' mahAzastravizeSa ' jisake eka vArake javAlAthI baLavA lAgyA. AvezathI kapALa upara traNa rekhA caDAvIne dhanuSa sajaja karI tenA upara bANa caDAvIne yuddhanI jagAe UbhA rahyA ane bANane kAna sudhI mevyu. bhAmare theTa 'dUTa' arthAt maI mArA patharanuM manAvara 'mhaashaavizeSa jenA eka vAranA prahArathIja prANa nIkaLI jAya, tenI peThe khANane prabala zrI nirayAvalikA sUtra Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mundarabodhinI TokA kAlo rAnIko putrazoka 103 vyaparopayati-vyapagamayati hantIti yAvaditi, he kAli ! tat-tasmAta kAraNAt khalu-nizcayena kAlagataH kAlavazaM prAptaH kAlaH kumaarH| naiva khalu tvaM kAlaM kumAraM jIvantaM drakSyasi avalokayiSyasi // 20 // taeNaM sA kAlI devI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamaDhe socA nisamma mahayA puttasoeNaM apphunnA samANI parasuniyattAviva caMpagalayA dhasatti dharaNIyalaMsi savvaMgehi saMnivaDiyA / taeNaM sA kAlI devI muhuttatareNaM AsatthA samANI uThAe uThei, udvittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-evameyaM bhaMte ! tahameyaM bhaMte !, avitaddameyaM bhaMte !, asadiddhameyaM bhaMte !, sacceNaM esamaDhe se jaheva tubme vadaha,-ttikaTu samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA tameva dhammiyaM jANappavaraM dUruhai dUruhittA jAmeva disaM pAunbhUyA tAmeva disaM paDigayA // 21 // chAyAtataH khalu sA kAlI devI zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA'ntike etamartha zrukhA nizamya mahatA putrazokena AkrAntA satI parazunikRtteva campakalatA 'dhasa' iti dharaNItale sarvANa: saMnipatitA / tataH khalu sA kAlI devI muhUrtAntareNa AsvasthA satI utthayA uttiSThati, utthAya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vandilA namasthikhA evamavAdIt-evametad prahArase hI prANa nikala jAya, usI prakAra bANake prabala prahArase kAlakumArake prANa leliye, isa lie he kAlI ! tU kAlakumArako jIvita nahIM dekhegI // 20 // prahAra karI kAlakumArano prANa laI lIdhuM. AthI he kAlI ! tuM kAlakumArane lakti hemaze nahi. (20) zrI nirayAvalikA sUtra Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 nirayAvalikA sUtra bhadanta ! tathyametad bhadanta ! avitathametad bhadanta ! asaMdigdhametad bhadanta !, satyaH khalu eSo'rthaH tad yathaitad yUyaM vadatha, iti kRtvA zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA tameva dhArmikaM yAnapravaraM dUrohati, dUruhya yasyA dizaH prAdurbhUtA tAmeva dizaM pratigatA // 21 // TIkA'taeNaM sA' ityAdi-tataH-putravRttAntazravaNAnantaraM sA kAlI devI zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike-samIpe etam= kAlaM kumAraM jIvitaM na drakSyasI "ti artha-vRttAntaM zrutvA=AkarNya nizamya hRdayenAvadhArya mahatA-vizAlena putrazokena kAlakumAranAmakanijasutamaraNajanyaduHkhena 'apphuNNA' iti-AkrAntA vyAptA satI parazunikRtteva-kuThAracchinnA campakalatA iva 'dhasa' iti dharaNItale sarvAGgaH samarcha saMnipatitAH / tataH= tatpazcAt sA kAlI devI muhUrtAntareNa antarmuhUrtAnantaram AsvasthA-labdhacaitanyA satI utthayA kathamapi dAsyAdinA utthAnakriyayA uttiSThati, utthAya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA namasyitvA evaM vakSyamANam avAdIta-he bhadanta ! etat bhavadbhASitam , evam evamevAsti , 'taeNaM sA' ityAdi-bhagavAnake samIpa apane putrakA aisA vRttAnta sunakara aura use nizcayasvarUpa samajhakara kAlI mahArAnI putramaraNake duHkhase duHkhita hokara kuThArase kaTI huI campakalatAke samAna mUrchita ho dhaDAmase bhUmipara gira pddii| kucha samaya pazcAt saceSTa hokara dAsI Adike dvArA khaDI huii| bAda bhagavAnako vandana namaskAra karake bolo he madanta ! jaisA Apa kahate haiM, vaisA hI hai, 'taeNaM sA' tyAhi lagavAnanI pAthI potAnA putrarnu me vRttAMta sAMbhaLIne tathA te nakakI samajIne kAlI mahArANa putramaraNanA dukhathI duHkhita thaIne jema kuhADIthI kapAyelI caMpakalatA paDI jAya tema aciMchata thaIne jamIna para dhaDAka paDI gaI. thoDA vakhata pachI cetanA AvI tathA dAsIonI madadathI UbhI thaI pachI bhagavAnane vaMdana namaskAra karIne bolI-he sadaMta jema Apa zrI nirayAvalikA sUtra Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA gautamaprazna 105 tathyam = yathArtham, he bhadanta ! avitatham = yathArtha svarUpanirUpakam, he bhadanta ! asaMdigdham saMzayaviparItAnadhyavasAyavarjitam, he bhadanta ! eSaH = bhavaduktaH arthaH- bhAvaH khalu nizcayena satyaH = samyagnirNAyakaH, tad yathA yena prakAreNa yUyametadvadatha, iti kRtvA = iti bhagavatsamIpe nivedya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasthitvA tameva = pUrvoktameva dhArmikaM yAnapravaraM dUrohati, dUruhya yasyA dizaH prAdurbhUtA tAmeva dizaM pratigatA || 21|| kAlIrAjJyA gamanAnantaraM gautamaH pRcchati - ' bhaMtetti ' ityAdi / mUlam bhaMtetti bhagavaM goyame jAva vaMdati nama'sati, vaMdittA namasittA evaM vayAsI - kAle bhaMte ! kumAre tihiM daMtisahassehiM jAva rahamusalaM saMgAmaM saMgAmemANe ceDaNaM rannA egAhacaM kUDAhacaM jIviyAo vavarovie samANe kAlamAse kAlaM kiccA kahi~ gae ? kahiM uvabanne ? / goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIre goyamaM evaM vayAsI evaM khalu goyamA ! kAle kumAre tihiM daMtisahassehiM jAva jIviyAo vavarovie samANe kAlamAse kAlaM kiccA cautthI paMkappabhAe puDhavIe hemAbhe narage dasasAgarovamahiiesu nerasee neraiyattAe uvavanne // 22 // chAyA bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH yAvad vandate namasyati vanditvA yathArtha hai, sandeha rahita hai, satya hai aura sarvathA satya hai / aisA kahakara bhagavAn ko vandana - namaskAra karake pUrvokta dhArmika rathameM baiThakara apane sthAnapara gayI // 21 // - kahA che temaja che. yathArtha che. za kArahita che. satya che tathA sarvathA sAcuM ja che. ema kahI bhagavAnane vaMdana namaskAra karI agAu varNavelA dhArmika rathamAM esIne peAtAnA sthAne gai. (21) zrI nirayAvalikA sUtra Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 nirayAvalikAsUtra namasyitvA evamavAdIt-kAlaH khala bhadanta ! kumAraH tribhirdantisahasrayavid rathamuzalaM saMgrAma saMgrAmayan ceTakena rAjJA ekAhatyaM kUTAhatyaM jIvitAd vyaparopitaH san kAlamAse kAlaM kRtvA kka gataH ? ka upapannaH ? / gautama ! iti zramaNo bhagavAn mahAvIraH gautamamevamavAdIt-evaM khalu gautama ! kAlaH kumArakhibhirdantisahasrairyAvad jIvitAd vyaparopitaH san kAlamAse kAlaM kRtvA caturthyAM paGkaprabhAyAM pRthivyAM hemAme narake dazasAgaropamasthitikeSu naiyikeSu nairayikatayA upapannaH // 22 // TIkAhe bhadanta ! iti saMbodhya-bhagavAn gautamaH yAvat mokSagatiprApta zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA evamavAdIthe bhadanta ! kAlaH kumAraH khalu-nizcayena tribhirdantisahasraiH yAvad rathamuzalaM sAmaM saGgramiyan ceTakena rAjJA vajrarUpeNa ekenaiva bANena jIvitAd vyaparopito mRtaH san kAlamAse-kAlAvasare kAlaM kRtvA ka gataH ? ka upapannaH ? rAnIke cale jAneke bAda zrI gautama svAmI bhagavAnase pUchate haiM- bhaMtetti' ityaadi| ___ he bhadanta ! kAlakumAra tIna2 hajAra hAthI ghoDe ratha aura apane sampUrNa sainya vargake sAtha rathamuzala saMgrAmameM laDAI karatA huA ceTaka rAjAke vajrasvarUpa eka hI bANase mArA gyaa| vaha mRtyuke samaya kAlaprApta hokara kahA~ gayA aura kahA~ utpanna huA hai| rAnA gayA 57. zrI gautama svAmI mAnane puche che:-'bhaMtetti' UtyAdi. he bhadaMta! kAlakumAra traNa traNa hajAra hAthI-ghoDA-ratha tathA potAnA saMpUrNa sainya varga sAthe rathamuzala saMgrAmamAM laDAI karato thake caTaka rAjAnA vajAsvarUpe ekaja bANathI mAryo gayo. te mRtyune avasare kAla krarIne kyAM gayo, ane kayAM utpanna thaye?. zrI niyAvalikA sUtra Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA bhagavAnakA uttara 107 he gautama ! iti saMbodhya zramaNo bhagavAn mahAvIro bhagavantaM gautamam-evam vakSyamANam avAdI-he gautama ! khalu-nizcayena evam= uktakarmakArakaH kAlakumAraH tribhirdantisahayukto yAvat jIvitAd vyaparopitaH san kAlamAse kAlaM kRtvA caturthI paGkaprabhAyAM pRthivyAM hemAbhe nAmake narake narakAvAse dazasAgaropamasthitikeSu nairayikeSu nairAyikatayA nArakiravena upapannaH samutpannaH // 22 // gautamasvAmI punaH pRcchati-'kAleNaM bhaMte' ityAdi / mUlamkAleNaM bhaMte ! kumAre kerisaehiM AraMbhehiM kerisaehiM samAraMbhehi kerisaehiM AraMbhasamAraMbhehiM kerisaehiM bhogehiM kerisaehiM saMbhogehi kerisaehiM bhogasaMbhogehi kerisaeNa vA asubhakaDakammapanbhAreNaM kAlamAse kAlaM kiccA cautthIe paMkappabhAe puDhavIe jAva neraiyattAe uvavanne ? / evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare hotthA, rithimiyasamiddhe / tatthaNaM rAyagihe nayare seNie nAmaM rAyA hotthA, mahayA0 / tassa NaM seNiyassa rano naMdA nAmaM devI hotthA, somAlA jAva viharati / tassaNaM seNiyassa rano putte naMdAe devIe attae abhae nAmaM kumAre hotthA, somAle jAva surUve sAma-dAna-bheda-daMDa-kusale jahA citto jAva rajjadhurAe ciMtae yAvi hotthA // 23 // ____ bhagavAna kahate haiM-he gautama ! vaha krUra karma karanevAlA kAlakumAra apanI senA sahita laDatA huA yahA~se marakara paGkaprabhA nAmaka cauthe narakake andara hemAbha nAmake narakAvAsameM dasa sAgaropama sthitivAlA nairayika huA // 22 // bhagavAna kahe che--he gautama! AvAM dUra karma karanAra te kAlakumAra pitAnI senA sahita laDate thake ahIMthI maraNa pAmI paMkaprabhA nAmanA cothA narakamAM hemAma nAmanA narakAvAsamAM dasa sAgaropamanI sthitivALe narayika (nArakI) 0. zrI nirayAvalikA sUtra Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra chAyAkAlaH khalu bhadanta ! kumAraH kIdRzairArambhaiH, kIdRzaiH samArambhaiH, kIdRzaiH ArambhasamArambhaiH, kiidRshaibhogaiH, kIdRzaiH saMbhogaiH, kIdRzaiH bhogasaMbhogaiH kIdRzena vA azubhakRtakarmaprAgbhAreNa kAlamAse kAlaM kRtvA caturthI paGkaprabhAyAM pRthivyAM yAvat nairayikatayA upapannaH ? / evaM khalu gautama ! tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaramabhUt RddhastimitasamRddham / tatra khalu rAjagRhe nagare zreNiko nAma rAjA'bhUt mahA0 / tasya khalu zreNikasya rAjJo nandA nAma devI abhUt mukumArA0 yAvat viharati / tasya khalu zreNikasya rAjJaH putro nandAyA devyA AtmajaH abhayo nAma kumAro'bhUt sukumAraH yAvat surUpaH sAma-dAna-bheda-daNDakuzalaH, yathA citto yAvad rAjyadhurAyAzcintako'bhUt // 23 // TIkAkAlakumAraH khalu he bhadanta ! kIdRzaiH ArambhaiH hiMsAdikasAvadyAnuSThAnaiH, samArambhaiH khaGgAdinA pANyupamardanarUpavyApAraiH, ArambhasamArambhaiH= Arabhyante-vinAzyante jIvA yairhisAdivyApArairityArambhAsteSAM samArambhAH punaH zrI gautama svAmI pUchate haiM:-'kAleNaM bhaMte' ityAdi / he bhadanta ! vaha kAlakumAra hiMsA jhUTha Adi sAvadya anuSThAnarUpa Arambhase talavAra Adi zastrodvArA prANiyoMkA upamardanarUpa samArambhase, jisase prANiyoMkA saMhAra hotA hai aise Arambhake AcaraNa karanese, kisa tarahake zabdAdi viSaya bhogoMse tathA dhuna: gautama svAmI puche cha:-'kAleNa bhaMte' tyAhi. he bhadaMta ! te kAlakumAra hiMsA, Tha, Adi sAvadya anuSThAnarUpa AraMbhathI, talavAra Adi zastrothI prANione nAza karavArUpa, samAraMbhathI, jenAthI prANione saMhAra thAya evA AraMbhanuM AcaraNa karavAthI, zrI nirayAvalikA sUtra Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA abhayakumAra sampAdanAni taiH, kIdRzaiH bhogaiH zabdAdiviSayaiH ?, kIdRzaiH sambhogaiH tIvrAbhilASajanakaviSayai ?, kIdRzaiH bhogasambhogai: mahArambhaparigraharUpaviSayAbhilASaiH ?. kIdRzena vA azubhakarmamAgbhAreNa azubhakarmasamUhena kAlamAse= kAlAvasare kAlaM kRkhA caturthI pRthivyAM yAvat nairayikatayA utpannaH ? / he gautama ! 'evaM khalu' ityAdi nigadasiddham // 23 // kisa tarahake tItra abhilASAjanaka viSayoMke saMbhogoMse aura kisa tarahake mahArambha aura mahAparigraharUpa viSayoMke abhilASArUpa bhogopabhogoMse aura kaunase azubha karmoke puJjase vaha kAla karake cauthe narakameM gayA ? / bhagavAna kahate haiM-he gautama ! usa kAla usa samayameM rAjagRha nAmaka nagara thA jo Rddhi Adise samRddha thA / usameM zreNika rAjA rAjya karate the| unakI rAnIkA nAma nandA thA, jo atyanta sukumAra thI, yAvat apane pUrvajanma upArjita puNyase prApta manuSya-sambandhI sukhoMkA anubhava karatI huI vicaratI thii| unake abhayakumAra nAmaka putra thA, jo sukumAra surUpa tathA sabhI lakSaNoMse yukta thaa| sAma, dAna, daNDa, bheda Adi nItimeM nipuNa thaa| cittapradhAnake samAna rAjakArya dakSatAse karatA thA // 23 // kevI jAtanA zabdAdi viSayabhAgathI, kevI jAtanI tIvra abhilASA vaDe utpanna thatA viSayanA saMgathI, tathA kevI jAtanA mahAraMbha ane mahAparigraharUpa viSayanI abhilASArUpa bhegapagothI tathA kevAM azubha karmonA puMjathI te kola karIne (mRtyu pAmIne) cethA narakamAM gayo? bhagavAna kahe che--he gautama! te kAle te samaye rAjagRha nAmanI nagarI hatI je addhi AdithI samaddha hatI. temAM zreNika rAjA rAjaya karatA hatA. tenI rANInuM nAma naMdA hatuM je bahu sukumAra hatI. pitAnAM pUrvajanmamAM karelAM puNyathI prApta thayelAM manuSya-sabaMdhI sukhane anubhava karatI vicaratI hatI. tene abhayakumAra nAme putra hatuM je sukumAra rUpavAna tathA badhAM lakSaNothI yukata hato. sAma, dAma, daMDa, bheda Adi nItimAM nipuNa hato. citta pradhAnanI peThe rAjakAryane dakSatApUrvaka karate hate. zrI nirayAvalikA sUtra Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 nirayAvalikAsUtra tassaNaM seNiyassa rano cellaNA nAma devI hotyA, somAlA jAva viharai / taeNaM sA cellaNA devI annayA kayAiM taMsi tArisagaMsi vAsagharaMsi jAva sIhaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhA, jahA pabhAvaI, jAva sumiNapADhagA paDivisajitA, jAva cellaNA se vayaNaM paDicchittA jeNeva sae bhavaNe teNeva aNupaviTThA // 24 // chAyAtasya khalu zreNikasya rAjJazcellanA nAma devI abhUt sukumArA yAvad viharati / tataH khalu sA cellanA devI anyadA kadAcit tasmin tAdRzake vAsagRhe yAvat siMhaM svapne dRSTvA khalu pratibuddhA yathA prabhAvatI, yAvat svabhapAThakAH prativisarjitAH yAvat cellanA tasya vacanaM pratISya yatraiva svakaM bhavanaM tatraivAnupaviSTA // 24 // TIkA'tassa NaM' ' ityAdi / 'tasya khalu zreNikasya rAjJaH' ityArabhya 'tatraivAnupraviSTA' ityantasya vyAkhyAnaM sugamama // 24 // ' tassa NaM' ityaadi| usa zreNika rAjAkI dUsarI rAnI celanA thI, jo sukumAratA (komalatA) Adi nArIguNoMse sabhI taraha yukta thii| usane svapnameM eka samaya siMha dekhA usI samaya jAga uThI aura prabhAvatIke samAna rAjAko jAkara svapna kahA, rAjAne svapnapAThaka bulaaye| unhoMne svapnakA phala kahA aura rAjAne unheM prItidAna dekara visarjita (bidA ) kiye| svapnaphala sunaneke pazcAt rAnI apane mahalameM gayI // 24 // _ 'tassaNa' tyAhi. te zreNi zanI bhI yesAnA tI. 2 sumAra (kamaLatA) Adi strIne lagatA guNothI sarva prakAre yukta hatI. teNe svapnAmAM eka vakhata siMhane je ane jAgI uThI. prabhAvatInI peThe rAjAne svapna kahyuM jethI rAjAe svapna pAThakene bolAvyA, teoe svapnaphala kahyuM. rAjAe temane prItidAna ApIne visarjita (vidAya) karyA. svapnaphala sAMbhaLyA pachI rANuM pitAnA mahelamAM gaI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA cellanA rAnokA dohada mUlam-- aNaM tIse cellAe devIe annayA kayAI tinhaM mAsANaM bahupaDi - puNNANaM ayameyArUve dohale pAunbhUe- dhannAo NaM tAo ammayAo jAva jammajIviyaphale jAo NaM Niyassa rano udaravalImaMsehiM sollehi ya taliehi ya bhajiehi ya suraM ca jAva pasannaM ca AsAemANIo jAva paribhAemANIo dolahaM pavirNeti // 25 // 111 chAyA tataH khalu tasyAzvellanAyA devyA anyadA kadAcit triSu mAseSu bahupratipUrNeSu ayametadrUpo dohadaH prAdurbhUtaH - dhanyAH khalu tAH ambAH yAvat ( tAsAM ) janma - jIvita- phalaM yAH khalu nijasya rAjJaH udaravalimAMsaiH zUlaizca talitaizca bharjitaitha surAM ca yAvat prasannAM ca AsvAdayantyo yAvat paribhAjayantyo dohadaM pravinayanti // 25 // TIkA ' taraNaM tIse' ityAdi / tataH - tadanantaraM khalu - nizcayena anyadA kadAcit cellanAyA devyAH triSu mAseSu bahupratipUrNeSu ayam = vakSyamANaH, etadrUpaH = etadAkArakaH dohadaH prAdurbhUtaH - samutpannaH-tAH ambAHjananyaH dhanyAH=prazaMsanIyAH yAvat janmajIvitaphalaM = tAsAM janmano jIvitasya 6 taNaM tIse ' ityAdi / bAda rAnI celanAko, garbhake tIna mahine pUre honepara aisA dohada - ( dohalA ) utpanna huA ki-dhanya haiM ve mAtAe~, yAvat unhIkA janma aura jIvita saphala hai jo 'taeNaM tose' dhatyAhi pachI rANI yesanAne trA bhahinA purA thatAM mev| ahte| (tIvra icchA) thayA ke dhanya te mAtAone temanA janma tathA jIvatara sala che zrI nirayAvalikA sUtra Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 nirayAvalikAsUtra ca phalaM-AnandarUpam yAH nijasya rAjJaH svAminaH khalu zUlaiH pakvaiH talitaiH snehAdinA pakvaiH bharjitaiH kevalavadvipakvaiH udaravalimAMsaH dohadaM pravinayantItyanena sambandhaH, surAM-madirAM ca yAvat prasannAM ca tadAkhyaM murA vizeSam AsvAdayantyo yAvat paribhAjayantyaH anyonyaM dadatyo dohadaM pravinayanti-pUrayanti, ahamapi svapateH zreNikasya rAjJaH pakvatalitabharjitodaravalimAMsairdohadaM prapUrayeyaM tadA dhanyA kiMtu tAdRkkaraNe'samarthA'smi, ityAdi // 25 // mUlamtaeNaM sA cellaNA devI taMsi dohalaMsi aviNijjamANaMsi sukkA bhukkhA nimmaMsA oluggA oluggasarIrA nitteyA dINavimaNavayaNA paMDuiyamuhI omaMthiyanayaNavayaNakamalA jahociyaM pupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM aparimuMjamANI karatalamaliyavva kamalamAlA ohayamaNasaMkappA jAva jhiyAi // 26 // chAyA tataH khalu sA cellanA devI tasmin dohade avinIyamAne zuSkA apane patike udraravali ( kalejA )ke mAMsako zUlapara pakAkara aura telameM talakara evaM agnimeM sekakara madirAke sAtha AsvAdana karatI huI yAvat paraspara-ApasameM detI huI apane dohada (dohale )ko pUrA karatI haiN| yadi maiM bhI apane pati zreNika rAjAke pakAye huve tale huve seke huve udaravali ( kalejA )ke mAMsase dohadako pUrA karUM to maiM dhanya baneM parantu aisA karanemeM maiM asamartha hUM // 25 / / ke je potAnA patinA udaravali (kalejA)nA mAMsane zULa upara sekIne tathA telamAM taLIne ke agnimAM sekIne dArUnI sAthe tene svAda letI ane arasaparasa detAM pitAnA e dehadane paripUrNa kare che. je huM paNa mArA pati zreNika rAjAnA pakAyelAM taLelAM ane sekelAM kalejAnAM mAMsathI mAro dehada pUro karUM te dhanya banuM paNa tema karavAmAM huM asamartha chuM. (25) zrI nirayAvalikA sUtra Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA cellanA rAnIkA dohada bubhukSitA nirmAsA avarugNA, avarugNazarIrA nistejAH dInavimanovadanA pANDukitamukhI avamanthitanayanavadanakamalA yathocitaM puSpavastragandhamAlyAlaGkAram aparibhuJjantI karatalamaliteva kamalamAlA upahatamanaHsaGkalpA yAvad dhyAyati // 26 // TIkA__ 'taeNaM sA' ityAdi-tataH tadanu sA cellanA devI tasmin dohade avinIyamAne-apUryamANe sati zuSkA-zuSkamAyA rudhiraparizoSaNAt, bubhukSitA AhArA'karaNena bubhukSiteva, nirmAsA-mAMsarahitA-mAMsaddhayabhAvAt , avarugNA= rogavatIva manovRttibhaGgAt , avarugNazarIrA-bhagnagAtrA, nistejAH zarIradhutirahitA, dInavimanovadanA-dInasyeva vi-vigatam-utsAharahitaM manaH, kAnti rahitaM vadanaM ca yasyAH sA tathA-akiJcanavadutsAhahInamanoniSpabhamukhavatIti 'taeNaM sA' ityAdi usake bAda vaha celanA rAnI dohada nahIM pUrA honese raktake sUkha jAneke kAraNa sUkha gyii| arucise AhAra Adi nahIM karaneke kAraNa bhUkhI rahane lgii| zarIrameM mAMsa nahIM rahaneke kAraNa kSINakAya ho gayI, manako coTa pahu~canese rogI ke samAna ho gayI, zarIrakI kAMti haTa jAnese tejarahita ho gayI, usakA mana dInake samAna utsAharahita aura mukha nisteja ho gayA, ataeva rAnIkA ceharA 'taNaM sA' tyAhi. tyAra pachI te celanA rANI pitAne dehada (IcchA) purI na thavAthI lohI sUkAI javAthI zuSka thaI gaI. arUcithI AhAra Adi na karavAthI bhUkhI rahevA mAMDI. zarIramAM mAMsa na rahevAthI zarIre dubaLI thaI gaI. manamAM ghA lAgavAthI regIsamAna thaI gaI. zarIranI kAMti ochI thatAM tejarahita thaI gaI. tenuM mana dIna samAna utsAharahita tathA moTuM nisteja thaI gayuM. Ama rANIne zrI nirayAvalikA sUtra Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 nirayAvalikA sUtra bhaavH| pANDukitamukhI-pANDuvarNayuktamukhavatI, avamathitanayanavadanakamalA=adhaH kRtanetramukhakamalA, yathocitaM yathAyogyaM puSpavastragandhamAlAlaGkAramaparibhuJjantI-asevamAnA, karatalamalitA-hastatalamarditA kamalamAleva kAntihInA, upahatamanaHsaMkalpA-kartavyAkartavyavivekavikalA yAvad dhyAyati= ArtadhyAnaM karoti // 26 // mUlamtaeNaM tIse cellaNAe devIe aMgapaDiyAriyAo cellaNaM deviM mukaM bhukkhaM jAva jhiyAyamANoM pAsaMti, pAsittA jeNeva seNie rAyA teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA karatalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaDe seNiyaM rAyaM evaM vayAsI-evaM khalu sAmI ! cellaNA devI na yANAmo keNai kAraNeNaM sukkA bhukkhA jAva jhiyAyai // 27 // chAyA tataH khalu tasyAzcellanAyA devyA aGgapraticArikAzcellanAM devIM zuSkA bubhukSitAM yAvad dhyAyantI pazyanti, dRSTvA yatraiva zreNiko rAjA tatraiva upAgacchanti, upAgatya, karatalaparigRhItaM ziraAvata mastake'JjaliM kRlA phIkA par3a gyaa| isa kAraNa netra aura mukhakamalako nIce kiye hue yathAyogya puSpa vastrAdikako bhI nahIM dhAraNa karatI thI, vaha hAthase malI huI-kucalI huI kamalakI mAlAke samAna kAntihIna duHkhita manavAlI kartavyAkartavyake vivekase rahita hokara yAvat ArtadhyAna karatI thI // 26 // caheze phIko paDI gayo. AthI netra tathA mukha nIce jhukAvIne beTho thatI yathAyogya puSpa-vastrAdi alaMkAro dhAraNa karatI nahotI. te hAthanA mardanathI karamAyelI kamalanI mALA jevI kAMti vagaranI dukhita mana vALI kartavya akartavya vivekathI rahita banI jaIne saghaLo vakhata ArtadhyAnamAM vItAvatI hatI. (26) zrI nirayAvalikA sUtra Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA cellanA rAnokA dohada 115 zreNikaM rAjAnamevamavAdiSuH - evaM khalu svAmin ! cellanA devI na jAnImaH kenApi kAraNena zuSkA bubhukSitA yAvad dhyAyati // 27 // TIkA ityAdi - ' jhiyAyai ' ityantasya vyAkhyA " taNaM tIse ' nigadasiddhA // 27 // mUlam taNaM se seNie rAyA tAsiM aMgapaDiyAriyANaM aMtie eyamahaM soccA nisamma taheva saMbhaMte samANe jeNeva cellaNA devI teNeva uvAgacchara, uvAgacchittA, cellaNaM devaM sukaM bhukkhaM jAva jhiyAyamANi pAsittA evaM bayAsI - kinnaM tumaM devANuppiye ! mukkA bhukkhA jAva jhiyAyasi ? seNiyassa rano eyamahaM No ADhAi No taNaM sA cellaNA devI parijANAra tusiNIyA saMciTThA / ' taraNaM tIse ' ityAdi. usake bAda celanA rAnIkI sevA karanevAlI dAsiyoMne apanI rAnIkI aisI avasthA dekhakara zreNika rAjAke pAsa gayI, aura hAtha joDakara zreNika rAjAse kahane lagIM-he svAmin ! celanA mahArAnI na jAne kisa kAraNa sUkha gayI hai aura duHkhita hokara ArtadhyAna karatI hai / // 27 // 'taraNaM tIse' ityAhi. tyAra pachI celanA rANInI sevA karavAvALI dAsIe pAtAnI rANInI evI avasthA joine zreNika rAjAnI pAse jai hAtha joDI zreNikarAjAne kahevA lAgI-De svAmin ! khabara nathI ke celanA rANI zuM kAraNathI sukAI gaI che tathA du:khita thaine A dhyAna kare che. (27) zrI nirayAvalikA sUtra Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra ari se seNi rAyA cellaNaM devaM docaMpi tacaMpi evaM vayAsIkiM NaM ahaM devAppie ! eyamaTThassa no arihe savaNayAe jaM NaM tumaM eyama rahassIkasi ? | 116 taNaM sA cellaNA devI seNieNaM rannA doccaM pi tacca pi evaM buttA samANI seNiyaM rAyaM evaM vayAsI- Natthi NaM sAmI ! se kei adve jassa NaM tunbhe arihA savaNayAe, no ceva NaM imassa aTThassa savaNayAe, evaM khalu sAmI ! mamaM tassa orAlassa jAva mahAsumiNassa tinhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ayameyArUve dohale pAunbhUe- ' dhannAo NaM tAo ammayAo jAo NaM Niyassa ranno udaravalimaMsehiM sollaehi ya jAva dohalaM virNeti' taraNaM ahaM sAmI ! taMsi dohalaMsi aviNijamANaMsi sukkA bhukkhA jAva kiyAyAmi // 28 // chAyA tataH sa zreNiko rAjA tAsAmaGgapraticArikANAmantike etamartha zrukhA nizamya tathaiva saMbhrAntaH san yatraiva cellanA devI tatraivopAgacchati, upAgatya celanAM devIM zuSkAM bubhukSitAM yAvad dhyAyantIM dRSTvA evamavAdIt kiM khalu tvaM devAnumiye ! zuSkA bubhukSitA yAvad dhyAyasi ? | tataH khalu sA cellanA devI zreNikasya rAjJaH etamartha no Adriyate no parijAnAti tUSNIkA saMtiSThate / tataH khalu sa zreNiko rAjA cellanAM devIM dvitIyamapi tRtIyamapi ( vAraM) evamavAdIt kiM khalu ahaM devAnupriye ! etadarthasya no arhaH zravaNAya yatkhalu tvaM etamarthaM rahasyIkaroSi ? | tataH khalu sA cellanA devI zreNikena rAjJA dvitIyamapi tRtIyamapi ( vAraM ) evamuktA satI zreNikaM rAjAnamevamavAdIt - nAsti khalu svAmin ! zrI nirayAvalikA sUtra Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA cellanA rAnokA dohada 117 sa ko'pyarthaH yasya khalu yUyamanaharhAH zravaNAya, no caiva khalu asyArthasya zravaNAya evaM khalu svAmin ! mama tasya udArasya yAvat mahAsvamasya (phalasvarUpagarbhasya) triSu mAseSu bahupatipUrNeSu ayametadrUpo dohadaH prAdurbhUtaH'dhanyAH khalu tA ambAH yAH khalu nijasya rAjJa udaravalimAMsaiH zUlakaizca yAvad dohadaM vinayanti,' ('yadyahamapyevaM karomi tadA dhanyA bhavAmi') iti / tataH khalu ahaM he svAmin ! tasmin dohade avinIyamAne zuSkA bubhukSitA yAvad dhyAyAmi // 28 // TIkA'taeNaM se' ityAdi / saMbhrAntaH san AzcaryacakitaH san / no Adriyate=na sammAnayati, no parijAnAti-na samyaG nRpavacanaM hRdaye 'taeNaM se' ityAdi. mahArAja zreNika dAsiyoMke mukhase isa vRttAntako sunakara ghabaDAte hue zIghra celanA rAnIke pAsa Aye, aura celamA rAnIkI duravasthAko dekhakara bole-he devAnupriye ! tumhArI isa tarahakI duHkhajanaka avasthA kaise ho gayI ? aura kyoM ArtadhyAna kara rahI ho ?, yaha sunakara rAnI kucha nahIM bolI / pazcAt rAjAne do tIna bAra punaH pUchA-he devAnupriye ! kyA tumhArI isa bAtako sunane lAyaka maiM nahIM hU~ jo mujhase tuma apanI bAta chipAtI ho? / isa prakAra rAjAdvArA do tIna vAra pUche jAne 'taeNaM se' tyAdi. mahArAja zreNika, dAsIone moDhethI A vRttAMtane sAMsaLI, gabharAtA jaladI celanA rANInI pAse AvyA, tathA celanA rANunI kharAba avasthAne joIne bolyA- he devAnupriye! tamArI A prakAranI duHkhajanaka avasthA kevI rIte thaI gaI ? zA mATe ArtadhyAna kare che ? A sAMbhaLIne rANuM kAMI na bolI. pachI rAjAe be traNa vAra pharIne pUchayuM- he devAnupriye! zuM tamArI A vAta sAMbhaLavA lAyaka huM nathI jethI mArAthI te pitAnI vAta chupI rAkhe che? A prakAre zrI nirayAvalikA sUtra Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 nirayAvalikA sUtra nidadhAti / tUSNIkA-samAlambitamaunabhAvA / dvitIyamapi-dvitIyavAraM tRtIyamapitRtIyavAram / zeSaM mugamam // 28 // mUlamtaeNaM se seNie rAyA cellaNaM devi evaM vayAsI-mANaM tuma devANuppie ! ohaya0 jAva jhiyAyaha, ahaM NaM tahA jaissAmi jahA NaM tava dohalassa saMpattI bhavissaitti kaTu cellaNaM devi tAhi iTAhiM kaMtAhiM piyAhiM maNunAhiM maNAmAhi orAlAhiM kallANAhiM sivAhiM dhannAhiM maMgallAhiM para rAnI bolI-he svAmin ! aisI koI bAta nahIM hai jo Apase chupAI jAya aura Apa use sunaneke yogya nahIM hoM, Apa use sarvathA suna sakate haiM, vaha bAta isa prakAra hai-usa udAra svapnake phala svarUpa garbhake tIsare mAsake antameM mujhe isa prakAra dohada ( dohalA ) utpanna huA hai ki ve mAtAe dhanya haiM jo apane patike udaravalikA mAMsa pakAkarake talakarake aura agnimeM seka bhUnakara madirAke sAtha eka dUsarI sakhIko detI huI-AsvAdana karatI huI apanA dohada pUrA karatI haiN| mujhe bhI aisA hI dohada utpanna huA hai lekina he svAmin ! vaha dohada pUrA nahIM honese Aja merI yaha dazA huI hai aura maiM ArtadhyAna karatI hU~ // 28 // be traNa vAra rAjAe pUchavAthI rANuM bolI-he svAmI! evI kaI vAta nathI je ApathI chAnI rakhAya tathA Apa te sAMbhaLavA egya na ho. Apa te sarvathA sAMbhaLI zako cho. e vAta Ama che-te udAra svapnanA phala svarUpa garbhanA trIjA mahinAnA aMtamAM mane evA prakArane dehada (IcchA) utpanna thayo ke te mAtAne dhanya che ke je potAnA patinA udara-valinA mAMsane pakAvI taLIne agnimAM sekI bhaMjI madirAnI sAthe eka bIjI sakhIne ApatI AsvAda letI pitAne dehada pUre kare che. mane paNa evo ja dehada utpanna thaye che paNa te svAmin ! te are nahi thavAthI Aja mArI AvI dazA thaI che ane ArtadhyAna karuM chuM. (28) zrI nirayAvalikA sUtra Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA zreNika rAjAke vicAra 119 miyamadhurasassirIyAhiM vaggUhi samAsAsei, samAsAsittA cellaNAe devIe aMtiyAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sIhAsaNavaraMsi puratyAbhimuhe nisIyai, nisIittA tassa dohalassa saMpattinimittaM bahUhi AehiM uvAehi ya uppattiyAhi ya veNaiyAhi ya kammiyAhi ya pAriNAmiyAhi ya pariNAmemANe2 tassa dohalassa AyaM vA uvAyaM vA ThiiM vA aviMdamANe ohayamaNasaMkappe jAva jhiyAyai // 29 // chAyA tataH khalu sa zreNiko rAjA cellanAM devImevamavAdI-mA khalu tvaM devAnupiye ! avahata0 yAvad dhyAya, ahaM khalu tathA yatiSye, yathA khalu tava dohadasya sampattirbhaviSyatIti kRlA cellanAM devIM tAbhiriSTAmiH kAntAbhiH miyAbhirmanojJAbhirmano'mAbhirudArAbhiH kalyANAbhiH zivAbhirdhanyAbhirmAGgalyAbhirmitamadhurasazrIkAbhilgubhiH samAzvAsayati, samAzvAsya cellanAyA devyA antikAt pratiniSkrAmati, pratiniSkramya yatraiva bAhyA upasthAnazAlA yatraiva siMhAsanaM tatraivopAgacchati, upAgatya siMhAsanavare paurastyAbhimukho niSIdati, niSadha tasya dohadasya sampattinimittaM bahubhirAyairupAyaizca autpattikIbhizca vainayikIbhizca kArmikI( karmajA)bhizca pAriNAmikIbhizca pariNAmayan2 tasya dohadasya AyaM vA upAyaM vA sthitiM vA avindan apahatamanaH saMkalpo yAvad dhyAyati // 29 // TIkA'taeNaM se' ityAdi / tataH tadanantaraM sa zreNiko rAjA cellanAmavAdI-he devAnupiye ! tvaM ArtadhyAnaM mA kuru, ahaM tathA yatiSye yathA 'taeNaM se' ityAdi / celanA rAnIkI aisI bAta sunakara rAjA bole-he devAnupriye ! tuma Arta'taeNaM se' tyAdi celanA rANInI AvI vAta sAMbhaLI rAjA bolyA -"he devAnupriye! tuM zrI nirayAvalikA sUtra Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ___ nirayAvalikA sUtra tava dohadasya sampattiH sampannatA bhaviSyatIti kRtvA iti kathayitvA cellanAM devIM tAbhiH vakSyamANAbhiH iSTAbhiH=abhilapaNIyAbhiH, kAntAbhiH= vAJchitArthapUraNIbhiH, priyAbhiH premotpAdikAbhiH, manojJAbhiH= zobhanAbhi: mano'mAbhiH punaHpunaHmano'nusmaraNIyAbhiH, udArAbhiH =atyabhUtAbhiH, kalyANIbhiH vAJchitArthaprAptikArikAbhiH, zivAbhiH upadravarahitAbhiH, dhanyAbhiH garbhavAnchAsampAdikAbhiH, mAGgalyAbhiH karNapriyAbhiH, mitamadhurasazrIkAbhiH-pramitamattakokilazabdavanmanoharasvarazobhAbhiH, valgubhiH= vANobhiH samAzvAsayati sntossyti| samAzvAsya cellanAdevIsamIpAt pratiniSkrAmati, pratiniSkramya yatra bAhyA upasthAnazAlA AsthAnamaNDapaH, yatra siMhAsanaM tatraivopAgacchati, upAgatya siMhAsanavare zreSThasiMhAsane paurastyA dhyAnako choDo maiM aisA hI prayatna karU~gA jisase tumhArA dohada pUrA ho| aisA kahakara rAjAne manako AhlAda karanevAlI, vAJchita arthako denevAlI premamayI, manojJa, bArambAra manako acchI laganevAlI, adbhuta, manovAMchita phalako denevAlI, sukhadAyI, garbhavAJchAko pUrNa karanevAlI, kAnoMko priya laganevAlI, matta kokilAke svarake samAna manohara vANI dvArA rAnIko santuSTa kiyaa| rAnIko isa prakAra AzvAsana dekara rAjA sabhAmaNDapameM Aye, aura pUrva dizAkI ora mu~hakara apane siMhAsanapara baiThe tathA usa dohadako pUrA karanekI cintA karane lage, parantu ArtadhyAna cheDI de. huM eja prayatna karIza ke jethI tAre dehada pure thAya. ema kahI rAjAe manane AnaMda karAvanArI, vAMchita artha (IcchA pramANe) hevAvAjI, premamayI, manoja, vAravAra bhanane sArI sAmanArI, samuta, bhniivAMcchita phaLane devAvALI, sukhadAyI, garbhavAMchAne pUrNa karavAvALI, kAnane priya lAgavAvAlI, matta banela koyalanA svara jevI manahara vANI dvArA rANIne saMtuSTa karI. rANene A prakAre AzvAsana daIne rAjA sabhAmaMDapamAM AvyA. tathA pUrvadizA tarapha meM rAkhI potAnA siMhAsana para beThA. tathA te dehada (IrachA) pure karavAnI ciMtA karavA lAgyA. paraMtu- zrI nirayAvalikA sUtra Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 sundarabodhinI TIkA cellanA rAnokA dohada bhimukhaH pUrvAbhimukhaH san niSIdati-upavizati tasya dohadasya sampattinimittaM sampAdanArtha bahubhiH anekaiH AyaiH sAdhanaiH upAyaiH-prayogaiH, tathAautpattikIbhiH zAstrAbhyAsanirapekSA'dRSTA'zrutA'nanubhUtaviSayagrAhikAbhiH, ca-punaH vainayikIbhiH gururatnAdhikAdizuzrUSAsaMjAtAbhiH, kArmikIbhiH karmajAbhiHanizaM kriyAkaraNena jAyamAnAbhiH, pAriNAmikIbhiH vayaAdipariNAmajanyAbhiH, pariNAmaH dIrghakAlapUrvAparaparyAlocajanya Atmano dharmavizeSaH, sa prayojanamasyAH sA pAriNAmikI, avayavagatabahulavivakSAyAM tAbhiH, caturvidhAbhi buddhibhiH pariNAmayan2=dohadasampAdanarUpavicAraM kurvan 2 tasya dohadasya AyaM-sAdhanam vA upAyaM-prayogaM vA sthiti-vyavasthAM vA avindan alabhamAno bhUpaH apahatamanaHsaMkalpo yAvad dhyAyati-ArtadhyAnaM karoti // 29 // (1) zAstroke abhyAsa vinA hI anadekhe anasune aura anubhavameM bhI na Aye hue viSayoMko yathArtha rUpase grahaNa karanevAlI autpattikI buddhi, ( 2 ) vinayase utpanna honevAlI bainayikI buddhi, (3) hamezA kArya karanese utpanna honevAlI kArmikI buddhi, (4) vayake pariNAmase utpanna honevAlI pAriNAmikI buddhi, __ina cAroM prakArako buddhi dvArA tathA aneka sAdhana (sAmagrI) evam aneka prayoga dvArA bhI rAjA usa dohadako pUrA karanemeM samartha nahIM ho sake ataeva ArtadhyAna karane lage // 29 // (1) zAstronA abhyAsa vinAja na joyelA na sAMbhaLelA tathA anubhavamAM paNa na AvelA viSayene yathArtharUpe jANavA vALI 'mautpatti' bhuddhi, (2) vinayathA tpanna thanArI venayi bhuddhi, (3) hamezAM Arya karavAthI utpanna thanArI "kAmikI" buddhi, (4) umaranA pariNAme utpanna thanArI pariNAmikI" buddhi. A cAre prakAranI buddhi dvArA tathA aneka sAdhana-sAmagrI eTale aneka prayoga dvArA paNa rAjA te dehadane puro karavAmAM samartha na thayA tathI mAta dhyAna 421 // vAyA. (28) zrI nirayAvalikA sUtra Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 122 nirayAvalikA sUtra mUlamimaM ca NaM abhae kumAre pahAe jAva zarIre, sayAo gihAo paDimikkhamai paDinikkhamittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva seNie rAyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA seNiyaM rAyaM ohaya0 jAva jhiyAyamANaM pAsai, pAsittA evaM kyAsI-annayA NaM tAo ! tumbhe mamaM pAsittA haTTa jAca hiyayA bhavaha kinnaM tAo ! anja tubbhe ohaya0 jAva jhiyAyaha ? taM jaiNaM ahaM tAo ! eyassa aTThassa arihe savaNayAe to NaM tubbhe mama eyamaTuM jahAbhUyamavitahaM asaMdiddhaM parikaheha, jANaM ahaM tassa aTThassa aMtagamaNaM karomi / taeNaM se seNie rAyA abhayaM kumAraM evaM vayAsI-NAttha NaM puttA ! se kei a jassa NaM tuma aNarihe savaNayAe, evaM khalu puttA ! tava cullamAuyAe cellaNAe devIe tassa orAlassa jAva mahAsumiNassa tiNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM jAva uyaravalimaMsehiM sollehi ya jAva dohalaM vinneti| taeNaM sA cellaNA devI taMsi dohalaMsi aviNijamANaMsi mukkA jAva jhiyAyai / taeNaM ahaM puttA ! tassa dohalassa saMpattinimittaM bahUhiM AehiM ya jAva ThiI vA aviMdamANe ohaya0 jAva jhiyAmi / taeNaM se abhae kumAre seNiyaM rAyaM evaM vayAsI-mANaM tAo ! tubbhe ohaya0 jAva jhiyAyaha, ahaM NaM taha jattihAmi, jahANaM mama cullamAuyAe cellaNAe devIe tassa dohalassa saMpattI bhavissai-tti kaTu seNiyaM rAyaM tAhiM iTAhiM jAva vaggUhi samAsAsei, samAsAsittA jeNeva sae gie teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA abhitarae rahassie ThANije purise saddAvei, saddAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM tumbhe devANuppiyA ! sUNAo allaM maMsa ruhiraM vasthipuDagaM ca giNhaha / taeNaM te ThANijjA purisA abhayeNaM kumAreNaM evaM vuttA samANA haTTa0 karatala0 jAva paDimuNetA abhayassa kumArassa aMtiyAo zrI nirayAvalikA sUtra Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 sundarabodhinI TIkA cellanA rAnokA dohada paDinikkhamaMti, paDinikkhamittA jeNeva sUNA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA, allaM maMsaM ruhiraM vatthipuDagaM ca giNhaMti, giNDittA, jeNeva abhae kumAre teNeva uvAgacchaMti, uvAgachittA, karayala0 taM allaM maMsaM ruhiraM vatthipuDagaM ca uvaNeti // 30 // chAyA itazca khalu abhayaH kumAraH snAtaH yAvat-zarIraH svakAt gRhAt patiniSkrAmati, pratiniSkramya yatraiva bAhyA upasthAnazAlA yatraiva zreNiko rAjA tatraivopAgacchati, zreNikaM rAjAnam avahata0 yAvad dhyAyantaM pazyati, dRSTvA evamavAdIt-anyadA khalu tAta ! yUyaM mAM dRSTvA hRSTa. yAvadhRdayAH bhavatha, kiM khalu tAta ! adya yUyam avahata0 yAvad dhyAyatha, tad yadi khalvahaM tAta ! etasyArthasyA'rhaH zravaNatAyai tadA khalu yUyaM mama etamartha yathAbhUtamavitathamasaMdigdhaM parikathayata, yasmAt khalvahaM tasyArthasyAntagamanaM karomi / ___ tataH khalu sa zreNiko rAjA abhayakumArabhevamavAdIt-nAsti khalu putra ! sa ko'pyarthaH yasya khalu khamanahaH zravaNatAyai / evaM khalu putra ! tava kSullamAtuzcellanAyA devyAstasyodArasya yAvada mahAsvamasya triSu mAseSu bahumatipUrNeSu yAvat udaravalimAsaiH zUlakaizca yAvat dohadaM vinayanti / tataH khalu sA cellanA devI tasmin dohade avinIyamAne zuSkA yAvad dhyAyati / tataH khalvahaM putra ! tasya dohadasya sampattinimittaM bahubhirAvairupAyaizca yAvat sthiti vA avindan apahata0 yAvad dhyAyAmi / / tataH khalu saH abhayaH kumAraH zreNikaM rAjAnamevamavAdIt-mA khalu tAta ! yUyam avahata0 yAvad dhyAyata, ahaM khalu tathA yatiSye yathA khalu mama kSullamAtuzcellanAyA devyAstasya dohadasya sapattirbhaviSyatIti kRtA zreNikaM rAjAnaM tAbhiriSTAbhivid valgubhiH samAdhAsayati, samAvAsya yatraiva svakaM zrI nirayAvalikA sUtra Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizyAvalikA sUtra 124 gRhaM tatraivopAgacchati, upAgatya AbhyantarAn rAhasyikAn sthAnIyAn puruSAn zabdayati, zabdayitvA evamavAdIt gacchata khalu yUyaM devAnupriyAH ! sUnAta Ardra mAMsaM rudhiraM bastipuTakaM ca gRhNIta | tataH khalu te sthAnIyAH puruSA abhayena kumAreNa evamuktAH santaH hRSTAH karatala0 yAvad pratizrutya abhayasya kumArasyAntikAt pratiniSkrAmanti, pratiniSkramya yatraiva zunA tatraivopAgacchanti, Ardra mAMsaM rudhiraM bastipuTakaM ca gRhNanti, gRhIlA yatraiva abhayaH kumArastatraibopAgacchanti, upAgatya karatala0 tamAIM mAMsaM rudhiraM bastipuTakaM ca upanayanti // 30 // TIkA 4 ' imaM caNaM ' ityAdi - yathAbhUtamavitathamasaMdigdhamityetAni padAni pUrvameva vyAkhyAtAni / rAhasthikAn- guptavicArakAn sthAnIyAn = gauravazAlinaH, 4 ' imaM ca NaM ' ityAdi / , idhara abhayakumAra snAnakara yAvat sabhI prakArake AbhUSaNoMse susajjita ho apane mahalase nikalakara usI sabhA - maNDapameM Ae jahA~ zreNika rAjA baiThe the / zreNika rAjAko ArtadhyAna karate hue dekhakara bole he tAta ! aura dina jaba maiM AtA thA to Apa mujhe dekhakara prasanna hote the, kintu Aja kyA kAraNa hai jo merI ora dekhate bhI nahIM aura ArtadhyAna meM 'imaM ca NaM tyAhi. A bAju abhayakumAra snAna karI tamAma prakAranAM AbhUSaNeAthI sajja thaI mahelamAMthI nIkaLI teja sabhAmaMDapamAM AvyA ke jayAM zreNika rAjA beThA hatA. zreNika rAjAne A dhyAna karatA joi kahyuM ke tAta ! huM jyAre bIjA divase AvatA tyAre Apa mane joi khuzI thatA hatA paNa Aja zuM kAraNa che ke mArI sAmuMya jotA nathI tathA ArtadhyAnamAM beThA che. jo huM A vAtane zrI nirayAvalikA sUtra Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA cellanA rAnokA dohada sUnAtaH-amArighoSitAtiriktavadhasthAnAt Ardra mAsaM rudhiraM vastipuTakaM zoNitabaiThe haiN| agara isa bAtako sunaneke yogya mujhe samajhate haiM to jaisI ho vaisI yathArtharUpase niHsaMkoca hokara mujhe kahiye, jisase maiM usake nirAkaraNakA prayatna kruuN| abhayakumArakI aisI vinayayukta vANI sunakara rAjA bole-he putra ! aisI koI bAta nahIM hai jo tujhase chipAI jAya-terI choTI mAtA celanA rAnIko mahAsvapnake tIsare mahineke antameM dohada ( dohalA) utpanna huA hai ki- Apake udaravalike mAMsako zUlA ( pakA ) kara aura tala-bhUnakara madirAke sAtha AsvAdana kruuN|' isa dohada ( dohalA )ke pUrNa na honeke kAraNa vaha mahAduHkhita aura kRzakAya hokara ArtadhyAna kara rahI hai| he putra ! isa dohada (dohalA )ko pUrNa karaneke lie aneka upAya soce parantu koI upAya pUrA nahIM dikhAyI detA etadartha ArtadhyAna karatA huA baiThA huuN| apane pitAke mukhase aise vacana sunakara, abhaya sAMbhaLavA cogya chuM ema samajatA ho te je hoya te yathArtha rUpe ni:saMkeca thaI mane kahe jethI huM tenuM nirAkaraNa karavA prayatna karUM. abhayakumAranI evI vinayayukta vANI sAMbhaLI rAjA bolyA-he putra! evI kaI vAta nathI ke je tArAthI chAnI rakhAya-tArI nAnI mAtA celanA rANIne mahAsvapnanA trIjA mAsane aMte dehada (IcchA) utpanna thaye che ke-"tamArA udarabalimAMsane pakAvI taLI bhuMjI (sekI) madirAnI sAthe AsvAda karuM. A dehada puro na thavAnA kAraNe te mahAduHkhita tathA kRzakAya thaI ArtadhyAna karI rahI che, he putra! te dehadane pUrNa karavA mATe aneka upAya vicArI joyA paNa keI upAya pUro thAya tema dekhAto nathI. e mATe ArtadhyAna karato beTho chuM. potAnA pitAnA mukhethI evAM vacana sAMbhaLI abhayakumAra belyA- he tAta! Apa zrI nirayAvalikA sUtra Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra yuktamudarAntarvarttibhAgaM ( ' kalejA ' iti bhASAyAm ) gRhNIta = AnayatetyarthaH / zeSaM spaSTam // 30 // 126 mUlam -- taNaM se abhae kumAre taM allaM maMsaM ruhiraM kappaNIkappiyaM karei, karitA jeNeva seNie rAyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, seNiya rAyaM rahasigayaM sayaNijjaMsi uttANayaM nivajjAvei, nivajjAvittA, seNiyassa udaravalIsutaM alaM maMsaM ruhiraM viravei, viravittA, vatthipuDaeNaM veDhe, vADhattA savaMtIkaraNeNaM karei, karitA cellaNaM deviM upipAsAe avaloyaNakumAra bole- he tAta ! Apa ArtadhyAnako choDeM, maiM zIghra aisA upAya karU~gA jisase merI mAtAkA dohada ( dohalA ) pUrNa hojAya / isa taraha vinayayukta madhura vacanoMse apane pitAkA mana satuSTa karake abhayakumAra apane mahala Aye / mahala Akara unane apane gupta puruSoMko bulAye aura kahA ki - he devAnupriyo ! tuma loga amAri - ghoSaNA kI sImAke bAhara ke baMdhasthAna se bastipuTa ke sAtha gIlA mAMsa lAo / isake bAda una rAjapuruSoMne unakI AjJAkA yathAvat pAlana kiyA // 30 // ArtadhyAna cheDA, huM jaladI evo upAya karIza ke jethI mArI mAtAnA doSada pUrNa thA ze. A pramANe ninaca vALAM madhura vacaneAthI potAnA pitAnuM mana saMtuSTa pamADI abhayakumAra peAtAne mahela gayA. tyAM AvIne teNe aMgata gupta purUSAne khAlAvIne kahyuM ke--hai devAnupriyA ! tame leAkeA amArighASaNA karelI sImA (rAjyanI amuka sImAnI aMdara hiMsA na karavI evI ghASaNA-jAherAtavALI jagyA) zrI khahAra kasAIkhAnAmAMthI khastIpuTa sAthe lIluM (tAjI) mAMsa laI AvA. tyAra pachI te rAjapurUSAe temanI AjJAnuM kahyA pramANe pAlana karyuM (30) zrI nirayAvalikA sUtra Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA celanA rAnIkA dohada 127 varagayaM ThavAves, ThavAvittA cellaNAe devIe ahe sapakkhaM sapaDidirsi seNiyaM rAyaM sayaNijjaMsi uttANagaM nivajjAvei, seNiyassa ranno udaravalimasAI kappaNIkappiyAI karei, karitA se ya bhAyaNaMsi pakkhivati / taNaM se seNie rAyA aliyamucchiyaM karer3a karitA muhuttaMtareNaM annamanneNaM saddhiM saMlavamANe ciTThara / taNaM se abhayakumAre seNiyassa ranno udaravalimaMsAI giuts, givhittA jeNeva vellaNA devI teNeva uvAgacchara, uvAgacchittA cellaNAe devIe ubaNe / taNaM sA cellamA devI seNiyassa rano tehiM udaravalimaMsehiM sollehiM jA dohalaM vius | taNaM sA cellaNA devI saMpuNNadohalA evaM saMmANiyadohalA vicchinnadohalA taM gandhaM suhaM suheNaM parivahai // 31 // chAyA tataH khalu saH abhayaH kumArastabhAI mAsaM rudhiraM kalpanIkalpitaM karoti, kRtvA yatraiva zreNiko rAjA tatraivopAgacchati, upAgatya zreNikaM rAjAnaM rahasitaM zayanIye uttAnakaM niSAdayati, niSAdya zreNikasyodaravaliSu tadA mAMsa rudhiraM virAvayati, virAvya, bastipuTakena veSTayati, veSTayitvA sravantIkaraNena karoti kRtvA cellanAM devImupariprAsAde avalokanavaragatAM sthApayati, sthApayitvA cellanAyA devyA adhaH sapakSaM sapratidik zreNikaM rAjAnaM zayanIye uttAnakaM niSAdayati, zreNikasya rAjJa udaravalimAMsAni kalpanIkalpitAni karoti, kRtvA tacca bhAjane prakSipati / tataH khalu sa zreNiko rAjA alIkamUrcchA karoti, kRtvA muhUrtAnvareNa anyo'nyena sArddhaM saMlapan tiSThati / zrI nirayAvalikA sUtra Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 nirayAvalikA sUtra tataH khalu saH abhayakumAraH zreNikasya rAjJaH udaravalimAMsAni gRhNAti, gRhItvA yatraiva cellanA devI tatraivopAgacchati, upAgatya cellanAyA devyA upanayati / tataH khalu sA cellanA devI zreNikasya rAjJastairudaravalimAMsaiH zUlaivid dohadaM vinayati / tataH khalu sA cellanA devI sampUrNadohadA evaM saMmAnitadohadA vicchinnadohadA taM garbha sukhaM-mukhena parivahati // 31 // TIkA'taeNaM se' ityAdi-tataH tadanantaraM saH abhayaH kumAraH tad-upanItam-Ardram mAMsaM rudhiraM kalpanIkalpitaM-kalpanI kartarikA 'kataraNI' iti bhASAyAm , tayA kalpitaM kartitaM karoti, kalpazabdo'tra chedanArthakaH, uktazca-'sAmarthya varNanAyAM ca, chedane karaNe tathA / aupamye cAdhivAse ca, kalpa-zabdaM vidurbudhAH // 1 // ' kRtA yatraiva zreNiko rAjA tatraivopAgacchati, upAgatya zreNikaM rAjAnaM rahasigatam-ekAntesthitaM zayanIye-zayyAyAm uttAnakaM-uttAnaM niSAdayati zAyayati, niSAdya-zAyayitA zreNikasyodaravaliSu-udarabhAgeSu tad-upanItam AI mAsaM rudhiraM ca virAvayati-dhAtUnAmanekArthavAdupasargabalAdvA sthApaya 'taeNaM se' ityAdi usake bAda abhayakumArane ekAnta sthAnameM rAjAko sIdhA sulAkara unake peTapara usa mAMsa-lothaDeko rakkhA, phira use basticarmase bAMdhA, vaha aisA pratIta - 'taeNaM se' tyAhi. pachI abhayakumAre ekAMta sthAnamAM rAjAne sIdhA (cItA) suvaDAvI tenA piTa upara te mAMsanA letha ne rAkhe pachI tene bastIcarmathI bALe. te evuM zrI nirayAvalikA sUtra Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA cellanA rAnIkA dohada 129 tItyarthaH, virAvya = sthApayitvA bastipuTakena veSTayati, veSTayitvA sravantIkaraNena karoti = syandamAnIkaroti, kRtvA upari prAsAde cellanAM devIm avalokanavaragatAm-samyanirIkSaNaparAM sthApayati, yathA sA samyag draSTuM zaknuyAttathA prAsAdo paryupavezayati, sthApayitvA, vellanAyA devyA adhaH-nIcaiH sapakSaM = samAnavAmadakSiNapArzva sapratidik = samAnapratidigbhAgaM sarvathA cellanAsaMmukhaM yathA syAttathA zreNikaM rAjAnaM zayanIye uttAnakaM niSAdayati- kiJcidandhakArAvRtapradeze zAyayati / zreNikasya rAjJa udaravalimAMsAni kalpanIkalpitAni - zastrakartitAnIva karoti, kRtvA tacca - mAMsaM rudhiraM ca bhAjane prakSipati nidadhAti / tataH khalu sa zreNikaM rAjA alIkamUrcchA-kapaTamraccha karoti, kRtvA muhUrtAntareNa anyo'nyena = paraspareNa sArddhaM saMlapan = vArtAlApaM kurvan tiSThati / hotA thA jaise usase rakta jharatA ho / tatpazcAt rAnIko Upara - mahalameM bulavAI aura usa dRzyako dekha sake aise yogya suvidhAjanaka sthAnapara baitthaaii| bAda rAjAko jise rAnI ThIka tarahase dekha sake aise tathA kucha andhakAravAle sthAnapara sulAyA, phira rAjAke peTapara ba~dhe hue usa mAMsako kataranI ( kaiMcI ) se kATa-kATakara bartana meM rakha diyA, kucha dera taka rAjA jhUThI mUrchAmeM paDe rahe, aura bAda ApasameM bAta-cIta karane lage / lAgatuM hatuM ke jANe temAMthI lAhI jharatuM hAya. tyAra pachI rANIne upara-mahelamAM khelAvI tathA te A dekhAva joi zake evAM yAgya suvidhAjanaka sthAne besADI. pachI rAjAne jema rANI kharAkhara joi zake tevA ane gheADA aMdhakAravALA sthAne suvADayA. pachI rAjAnA peTa upara mAMdhelAM te mAMsa kAtarathI kApIkApIne vAsaNamAM rAkhI dIdhuM. gheADA vakhata sudhI rAjA kheATI mUrchAmAM paDayA rahyA ane pachI ApasamAM vAta karavA lAgyA zrI nirayAvalikA sUtra Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 nirayAvalikA sUtra tataH sa khalu abhayakumAraH zreNikasya rAjJaH udaravalimAMsAni gRhNAti, gRhItvA yatraiva cellanA devI tatraivopAgacchati; upAgatya ca cellanAyA devyAH upanayati-samIpe sthApayati / tataH khalu sA cellanA devI zreNikasya rAjJastairudaravalimAsaiH zUlaiH= pakvaiH, yAvad dohadaM vinayati pUrayati / tataH khala sA cellanA devI sampUrNadohadA sampUrNamanorathA evaM sammAnitadohadA-AdRtadohadA, vicchinnadohadA iSTavastumAptyA'nyavastvabhilASarahitA taM garbha sukhaM sukhena parivahati-dhArayati // 31 // mUlamtae NaM tIse cellaNAe devIe annayA kayAi puvvarattAvarattakAlasamayaMsi ayameyArUve jAva samupajitthA, jai tAva imeNaM dAraeNaM gabbhagaeNaM ceva piuNo udaravalimaMsANi khAiyANi taM seyaM khalu mama evaM gabhaM sADittae vA gAlittae vA viddhaMsittae vA, evaM saMpehei saMpehittA taM gambha bahUhiM gabbhasADaNehi ya gabbhapADaNehi ya gabhagAlaNehi ya gabbhaviddhaMsaNehi ya icchai sADittae vA pADittae vA gAlittae vA viddhaMsittae vA, no ceva NaM se ganbhe saDai vA paDai vA galai vA viddhaMsai vA // 32 // chAyAtataH khalu tasyAzcellanAyA devyA anyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtra isa prakAra abhayakumArane rAnIkA dohada pUrA kiyaa| rAnI apane dohadake pUrNa honepara sukhapUrvaka garbhako dhAraNa karane lagI // 31 // AvI rIte abhayakumAre rANIne dehada (IcchA) puro karyo. rANI pitAne dehada pure thavAthI garbha dhAraNa karatI sukha pUrvaka rahevA lAgI. (31) zrI nirayAvalikA sUtra Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA cellanA rAnIke vicAra kAlasamaye ayametadrUpo yAvat samudapadyata-yadi tAvat anena dArakeNa garbhagatena caiva piturudaravalimAMsAni khAditAni tat zreyaH khalu mama etaM garbha zAtayituM vA pAtayituM vA gAlayituM vA vidhvaMsayituM vA / evaM saMprekSate, saMprekSya taM garbha bahubhirgarbhazAtanaizca garbhapAtanaizca garbhagAlanaizca garbhavidhvaMsanaizca icchati zAtayituM vA pAtayituM vA gAlayituM vA vidhvaMsayituM vA, no caiva khalu sa garbhaH zIryate vA patati vA galati vA vidhvaMsate vA // 32 // TIkA'taeNaM tIse' ityAdi-tataH tadanantaram zAtayitum auSadhairvizIrNayituM, pAtayituM garbhAzayAdahiSkartum , gAlayituM rudhirAdirUpaM kartum, vidhvaMsayituM= sarvathA nAzayitum , evam uktamakAreNa saMmekSate-vicArayati, anyat sarva subodham // 32 // 'taeNaM tIse' ityAdi eka samaya rAnI rAtako socane lagI ki isa bAlakane garbha meM Ate hI apane pitAke kalejekA mAMsa khAyA, isa liye mujhe ucita hai ki isa garbhako saDAneke lie, girAneke lie, galAneke lie aura vidhvaMsa karaneke lie kucha upAya kruuN| aisA vicArakara rAnIne auSadhi Adike dvArA vaisA hI upAya kiyA, parantu vaha garbha na saDa sakA, na gira sakA na gala sakA aura na usakA kisI prakAra nAza ho sakA // 32 // 'taeNaM tIse' tyAdi eka samaya rANI rAtamAM vicAra karavA lAgI ke A bALake garbhamAM AvatAM ja potAnA bApanAM kalejAnuM mAMsa khAdhuM AthI mAre mATe cagya che ke A garbhane saDAvavA mATe-pADI nAkhavA mATe-gALavA mATe ane nAza karavA mATe kAMI upAya karUM evA vicAra karI rANIe eSadhI AdithI evAja upAya karyA. paraMtu te garbha na saDa, na paDe, na gaLyo ke na koI prakAre tene nAza thaI zakyuM. (32) zrI nirayAvalikA sUtra Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 nirayAvalakA sUtra mUlam -- tara NaM sA cellaNA devI taM gabbhaM jAhe no saMcAei bahUhiM gabbhasADaNehi ya jAva ganbhaviddhaMsaNehi ya sADittae vA jAva viddhaMsittae vA, tAhe saMtA taMtA paritaMtA nivvinnA samANA akAmiyA avasavasA aTTavasaTTaduTTA taM gabbhaM parivahai / taNaM sA cellaNA devI navahaM mAsANaM bahupaDi puNNANaM jAva somAlaM surUvaM dArayaM payAyA // 33 // chAyA tataH khalu sA cellanA devI taM garbhaM yadA no zaknoti bahubhirgarbhazAtanaizca yAvad garbhavidhvaMsanaizca zAtayituM vA yAvad vidhvaMsayituM vA tadA zAntA tAntA paritAntA nirviNNA satI akAmikA apasvavazA ArtavazAtaduHkhArtA taM garbhaM parivahati / tataH khalu sA cellanA devI navasu mAseSu bahupratipUrNeSu yAvat sukumAraM surUpaM dArakaM prajAtA // 33 // TIkA sA ' taraNaM sA' ityAdi - tataH garbhavidhvaMsanaprayAsavaiphalyAnantaraM cellanA devI yadA taM garbha nAzayituM no zaknoti tadA zrAntA - glAniM prAptA, ' taraNaM sA' ityAdi - bAdameM rAnI apane prayAsake viphala honeke kAraNa glAniko prApta huI, 'taNaM sA' tyAhi. pachI rANI peAtAnA pramAsamAM niSphala javAthI aksAsa karavA lAgI kheda zrI nirayAvalikA sUtra Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kUNikajanma 133 tAntA-khedaM prAptA, paritAntA-vizeSataH khinnA, nirviNNA atizayitakhedApanA, akAmikA-svakAryasampAdanA'samarthatayA vAJchArahitA, ata eva apasvavabhA= parAdhInA ArtavazArtaduHkhArtA Avizam ArtadhyAnavazyatAm RtA-gatA (prAptA) iti ArtavazArtA sA cAsau duHkhenArtA-sA tathA-ArtadhyAnavikzIbhUtA duHkhitA satI taM garbha parivahati / tataH khalu sA cellanA devI navasu mAseSu bahupratipUrNeSu yAvat sukumAraM surUpaM dArakaM putraM prajAtA-janitavatI // 33 // mUlamtaeNaM tIse cellaNAe devIe ime eyArUve jAva samuppajjitthA-jai tAva imeNaM dAraeNaM gabbhagaeNaM ceva piuNo udaravalimasAI khAiyAI, taM na najjai NaM esadArae saMvaDDamANe amhaM kulassa aMtakare bhavissai, taM seyaM khalu amhaM evaM dAragaM ukuruDiyAe, ujjhAvittae evaM saMpehei, saMpehittA dAsaceDiM sadAvei sadAvittA evaM vayAsI-gaccha NaM tumaM devANuppie ! eyaM dAragaM egate ukkuruDiyAe ujjhAhi / tae NaM sA dAsaceDI cellaNAe devIe evaM vuttA samANI karayala0 jAva kaTu cellaNAe devIe eyamadvaM viNaeNaM paDimuNei, paDisuNittA taM khedako prApta huI, apane icchita kAryake viphala honese asamartha huI aura ArtadhyAna vaza duHkhI hokara garbhakA pAlana karane lagI, aura phira nau mAsa bItanepara sukumAra evaM sundara putrako janma diyA // 33 // yukta thaI ane dhAreluM kArya Ama viphala thavAthI pote asamartha thaI ane ArtadhyAnavaza duHkhI thaIne garbhanuM pAlana karavA lAgI. tathA nava mAsa vItyA 57ii subhAra bhane suMdara putrane ma mAthyA. (33) zrI nirayAvalikA sUtra Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 nirayAvalikA sUtra dAragaM karatalapuDeNaM giNhai giNhittA, jeNeva asogavaNiyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA taM dAragaM egaMte ukuruDiyAe ujjhAi / tae NaM teNaM dAraeNaM egate ukuruDiyAe ujjhiteNaM samANeNaM sA asogavaNiyA ujjoviyA yAvi hotthA / taeNaM se seNie rAyA imIse kahAe laddhaDhe samANe jeNeva asogavaNiyA teNeva uvAgacchai uvAgacchittA, taM dAragaM egate ukkuruDiyAe ujjhiyaM pAsei, pAsittA Asurutte jAva misimisemANe taM dAragaM karatalapuDeNaM giNhai giNhittA, jeNeva cellaNA devI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA cellaNaM deviM uccAvayAhiM AosaNAhiM, Aosai AosittA uccAvayAhiM nibhacchaNAhiM nibbhacchei, nibhacchittA evaM uddhaMsaNAhiM uddhaMsei, uddhaMsittA evaM vayAsI-kissa NaM tumaM mama puttaM egaMte ukuruDiyAe ujmAvesi ? ttika? cellaNaM deviM uccAvayasavahasAviyaM karei karittA, evaM vayAsI-tumaM NaM devANuppie ! eyaM dAragaM aNupuvveNaM sArakkhamANI saMgovemANI saMvaDDehi / taeNaM sA cellaNA devI seNieNaM rannA evaM vuttA samANI lajjiyA viliyA viDDA karayalapariggahiyaM0 seNiyassa ranno viNaeNaM eyamahaM paDisuNei, paDisuNittA, taM dAraya aNupuvveNaM sArakkhamANI saMgovemANI saMva? // 34 // chAyAtataH khalu tasyAzcellanAyA devyA ayametadrUpo yAvat samudapadyatayadi tAvad anena dArakeNa garbhagatena caiva piturudaravalimAMsAni khAditAni tanna jJAyate khalu eSa dArakaH saMvarddhamAnaH asmAkaM kulasyAntakaro bhaviSyati tacchreyaH khalu asmAkam enaM dArakamekAnte utkuruTikAyAmujjhitum, evaM zrI nirayAvalikA sUtra Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA cellanAko zreNikakA upAlambha 135 saMprekSate, saMprekSya dAsaceTI zabdayati zabdayitvA evamavAdIt-gaccha khalu tvaM devAnupriye ! enaM dArakamekAnte utkuruTikAyAmujjha / tataH khalu sA dAsaceTI cellanayA devyA evamuktA satI karatala0 yAvat kRtvA cellanAyA devyA enamarthaM vinayena pratizRNoti, pratizrutya taM dArakaM karatalapuTena gRhNAti, gRhItvA yatraivAzokavanikA tatraivopAgacchati, upAgatya taM dArakamekAnte utkuruTikAyAmujjhati / tataH khalu tena dArakeNa ekAnte utkuruTikAyAmujjhitena satA sA'zokavanikA udyotitA cApyabhavat / tataH khalu sa zreNiko rAjA asyAH kathAyA labdhArthaH san yatraivAzokavanikA tatraivopAgacchati, upAgatya taM dArakamekAnte utkuruTikAyAmujjhitaM pazyati, dRSTvA AzuraktaH yAvat misimisIkurvan taM dArakaM karatalapuTena gRhNAti, gRhItvA yatraiva cellanA devI tatraivopAgacchati, upAgatya cellanAM devImuccAvacAbhirAkrozanAbhirAkrozati, Akruzya uccAvacAbhinirbhartsanAbhiniyiti, nirbhaya, evamuddharSaNAbhiruddharSayati, uddharthya evamavAdI-kimarthaM khalu tvaM mama putramekAnte utkuruTikAyAmujjhayasi ? iti kRtvA cellanAM devImuccAvacazapathazApitAM karoti, kRtvA evamavAdItU-tvaM khalu devAnupiye! enaM dArakamanupUrveNa saMrakSantI, saMgopayantI saMvardraya / tataH khalu sA cellanA devI zreNikena rAjJA evamuktA satI lajitA vIDitA viDDA karatalaparigRhItaM0 zreNikasya rAjJo vinayena etamartha pratizrRNoti, pratizrutya taM dArakamanupUrveNa saMrakSantI saMgopayantI saMvardhayati // 36 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 nirayAvalikA sUtra TIkA'taeNaM tIse' ityAdi-tataH-tatpazcAt putrajanmAnantaraM tasyAH cellanAyA devyA ayametadrUpaH vakSyamANalakSaNaH yAvat padena "ajjhathie, ciMtie, patthie, kappie, maNogae saMkappe" eteSAM saMgrahaH / eteSAM vyAkhyA pAyuktA, samudapadyata-jAtaH-yadi tAvat anena dArakeNa-putreNa garbhagatenaiva piturudaravalimAMsAni khAditAni, mayA tanna jJAyate khalu eSa dArakaH saMvarddhamAnaH=vRddhi prAptaH san prauDhAvasthAyAm asmAkaM kulasya-vaMzasya antakaraH nAzako bhaviSyati tat-tasmAtkAraNAt khalu-nizcayena ekAnte-nirjane sthale enaM dArakam utkuruTikAyAM-kacavarapuJjasthAne 'ukaraDI' iti mASAyAm ujjhituM tyaktumasmAkaM zreyaH kalyANakArakam / 'taeNaM tIse' ityAdi bAda rAnIke manameM aisA vicAra utpanna huA ki isa bAlakane garbhameM Ate hI pitAkI udaravalikA mAMsa khaayaa| yadi yaha baDA hokara samartha banegA to na jAne hamAre vaMzakA kisa prakAra nAza karegA ? isa liye ucita hai ki ise ekAnta sthAna jahA~ koI na dekha sake aisI ukaraDIpara phikavA huuN| 'taeNaM tIse' tyAdi. pachI rANInA manamAM evo vicAra utpanna thaye ke A bALake garbhamAM AvatAM ja bApanI udaravalInuM mAMsa khAdhuM je meTa thatAM samartha banaze te na jANe amArA vaMzane kayA prakAre nAza karaze. AthI mane ucita che ke Ane ekAMta sthAna jayAM koI joI na zake evA ukaraDA upara pheMkAvI de. e pitAnA manamAM vicAra karI dAsIne belAvI, ane tene kahyuM- he devAnupriye! Ane saMtADIne laI jA ane ekAMta ukaraDe nAkhI de. zrI nirayAvalikA sUtra Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA celanAko zreNikakA upAlambha 137 evam anena prakAreNa saMprekSate = vicArayati, saMprekSya dAsaceTIM zabdayati- Ahayati zabdayitA evam = vakSyamANam avAdIt - he devAnumiye ! tvaM khalu gaccha enaM dArakamekAnte utkuruTikAyAmujjha = prakSipa | tataH = cellanayA devyaivamuktA satI sA dAsaceTI 'tathAstu' iti - kRtkhA karatalaparigRhItamaJjalipuTaM mastake kRlA - nidhAya celanAyA devyA enam-artham = nidezam vinayena pratizRNoti = svIkaroti pratizrutya taM dArakaM karatalapuTena gRhNAti, gRhItvA yatraiva azokavanikA - azokavATikA tatraivopAgacchati, upAgatya taM dArakamekAnte utkuruTikAyAmujjhati - prakSipati / tataH khalu tena dArakeNa ekAnte utkuruTikAyAmujjhitena satA sA'zokavanikA udyotitA - prakAzitA cA'pyabhavat / tataH = dArakaprakSepaNAnantaraM sa zreNiko rAjA asyAH kathAyAH = dArakaprakSepaNavRttAntasya labdhArtha :- jJAtasamAcAraH san yatraivAzokavanikA tatraivo aisA apane manameM vicArakara dAsIko bulavAyA aura usase kahA - he devAnupriye ! isako chipAkara lejA aura ekAnta ukaraDIpara DAla A / isa taraha celanA rAnIkI AjJA pAkara dAsIne usa bAlakako hAthoMse uThAyA aura azokavATikAmeM jAkara ekAnta sthAnameM ukaraDIpara DAla diyA / vaha bAlaka baDA tejasvI thA isa kAraNa usase azokavATikA prakAzayukta ho gayI | pazcAt rAjA zreNikako kisI taraha vidita huA ki rAnI cellanAne janmate AvI rIte celanA rANInI AjJA thatAM dAsIe te bALakane hAtha vaDe upADIne azokavATikAmAM jaIne ekAMta sthAnamAM ukaraDe phreMkI dIdhA. te bALaka bahu tejasvI hatA A kAraNe tenAthI azAka-vATikA prakAzayukta khanI gaI. pachI rAjA zreNikanA jANavAmAM koI rIte AvyuM ke rANI celanAe zrI nirayAvalikA sUtra Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ___nirayAvalikA sUtra pAgacchati, upAgatya taM dArakamekAnte utkuruTikAyAmujjhitaM pazyati, dRSTvA ca-AzuraktaH Azu-zIghaM raktaH kopenA'ruNanayanaH yAvat misimisana-krodhajvAlayA jvalan san taM dArakaM karatalapuTena gRhNAti gRhItA yatraiva cellanA devI tatraivopAgacchati upAgatya cellanAM devIm uccAvacAbhiH nAnAmakArAmiH AkrozanAbhiH mAnasikakopaiH Akroti tiraskArapUrvaka krudhyati, Akruzya= pakuSya uccAvacAbhiH nAnAvidhAbhiH bhartsanAbhiH=durvacanApamAnaiH nirbhatsayati= paruSavacanairapamAnayati, nirbhaya evam anena prakAreNa uddharSaNAbhiH tarjanyAdidarzanapUrvakatiraskAraiH, uddharSayati-tiraskaroti, uddhaya evam anupadavakSyamANam avAdI-he devi ! tvaM kimartha khalu mama putramekAnte utkuruTikAyAM dAsaceTyA samujjhayasi ?, iti kRkhA-uktarItyA AkrozanAdikaM vidhAya bAlaka ( navajAta zizu )ko kahIM phikavA diyA hai, taba rAjA DhUMDhate hue acAnaka azokavATikAmeM Aye aura ukaraDIpara par3e hue bAlakako dekhaa| use dekhakara rAjA usI samaya baDe kruddha hue aura krodhase jalate hue ve usa bAlakako hAthameM lekara celanA rAnIke pAsa pahu~ce, aura aneka prakArake Akroza zabdoMse rAnIkA tiraskAra kiyA, aneka prakArake kaThora zabdoMse bhartsanA kI, tarjanI Adi aMgulI dikhAkara bahuta apamAna kiyA aura bole he rAnI! kisa liye tUne mere isa bAlakako dAsI dvArA ukaraDIpara phikavA diyaa| isa taraha cellanA rAnIko ulAhanA janmatA (navajAta zizu) bALakane kayAMka pheMkAvI dIdhuM che tyAre rAjA pote tapAsa karavA mATe gayA-kamathI tapAsa karatAM azokavATikAmAM AvyA ane ukaraDA upara paDelA bALakane dITho. tene joIne teja vakhate rAjA bahu gusse thayA ane krodhamAM baLatAM thakA teo te bALakane hAthamAM upADI laIne celanA rANInI pAse pahoMcyA ane aneka prakAranA Akroza zabdothI rANIne tiraskAra karyo. aneka prakAranA kaThera zabdothI anAdara karI tarjanI AMgaLI dekhADI bahu apamAna karyuM ane kahyuM- he rANI ! zA mATe te mArA A bALakane dAsI dvArA ukaraDIe zrI nirayAvalikA sUtra Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA cellanA ko zreNikakA upAlamma cellanAM devIm uccAvacazapathazApitAM nAnAprakArakadevagurudharmAdizapathaiH zApitAM bhatijJApitAM karoti, kulA, evam amunA prakAreNa avAdIhe devAnupiye ! tvama enaM dArakaM anupUrveNa-krameNa saMrakSantI ApadbhayA, saMgopayantI-vastrAcchAdanagarbhagRhapravezanAdibhiH kSemaM prApayantI savarddhaya stanyapAnAdinA vRddhi prApaya / tataH zreNikarAjanidezAnantaraM 'khaluH / vAkyAlaGkArArthaH, sA= zreNikarAjamahiSI 'cellanA' devI zreNikena rAjJA evam pUrvoktamakAraM pratipAlananidezam uktA-niveditA satI 'lajitA, svataH, vIDitA parataH, viDDA-ubhayato lajjitA, dezI zabdaH, ete samAnAdekara deva, guru, dharma AdikI zapatha dekara isa prakAra bole-he devAnupriye ! tuma isa bAlakakI Apattise rakSA karo aura vastrase DhAkakara prasUtigRhameM le jAo. jisa prakAra yaha sukhI rahe vaisA prayatna karo aura stanapAna Adi karAkara isakA acchI taraha pAlanapoSaNa kro| isa prakAra rAjAke kahanepara rAnI, apane isa akartavyapara svataH lajjita huI, 'rAjA mere isa akartavya karmase apane manameM kyA samajhe hoMge ?' aisA vicAra kara rAjAse lajjita huI, isa prakAra rAnI celanA donoM hI orase baDI hI lajjita huii| pheMkAvI dIdhA. AvI rIte celanA rANIne Thapake ApI deva, gurU, dharma AdinA sagaMda ApI-ApI A pramANe chelyA- he devAnupriye! tame A bALakanI ApattithI rakSA kare ane vastrathI DhAMkI prasUtigRhamAM laI jAo. jevI rIte A sukhI rahe tevA prayatna kare tathA stana-pAna Adi karAvI tenuM sArI rIte paasn-poss| 2. A prakAre rAjAnA kahevAthI rANI pitAnA A duSkRtyathI svata: lajita thaI, "rAjA mArA A duSkRtyathI pitAnAM manamAM zuM samajayA haze" ema vicArIne rAjAthI lajA pAmI, A pramANe banne prakAre bahu lajijata thaI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizyAvalikA sUtra 140 rthakAH, yadvA-' vyalIke' ti chAyA vyalIkA = patimatikUlAcaraNena sAparAdhA karatalaparigRhItaM zira Avartta dazanakhaM mastake'JjaliM kRtvA zreNikasya rAjJo= rAjasambandhinam etam - dArakaparipAlananidezarUpam -artham = putrarakSaNanidezaM pratizrRNoti = svIkaroti, svIkRtya taM dArakaM = anupUrveNa yathAvat saMrakSantI sagopayantI saMvarddhayati - pAlanapoSaNAdinA vRddhiM nayati // 34 // mUlam tae NaM tassa dAragassa egate ukkuruDiyAe ujjhimANassa aggaM guliyAe kukkuDapicchaeNaM dUmiyA yAvi hotthA, abhikkhaNaM abhikkhaNaM pUyaM ca soNiyaM ca abhinissavai / tae NaM se dArae veyaNAbhibhUe samANe mahayA mahayA saddeNaM Arasai / taraNaM seNie rAyA tassa dAragassa Arasita - sahaM socA nisamma jeNeva se dArae teNeva uvAgacchara, uvAgacchittA taM dAragaM karatalapuDeNaM giues giNhittA taM aggaMguliyaM AsayaMsi pakkhivai, pakkhivittA pUyaM ca soNiyaM ca AsaeNaM Amusai / tara gaM se dArae nivvue nivveyaNe tusiNIe saMcivai / jAhe vi ya NaM se dArae veyaNAe abhibhUe samANe mahayA mahayA saddeNaM Arasai tAhe vi ya NaM seNie rAyA jeNeva se dArae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, taM dAramaM karatalapuDeNaM giues, taM caiva jAva nivveyaNe tusiNIe saMci / patike pratikUla AcaraNase rAnIko atizaya kheda aura pazcAttApa huA / bAda vaha hAtha joDakara savinaya putrapAlanarUpa rAjAkI AjJAko svIkAra kara bAlakakA bhalIbhA~ti pAlana karane lagI // 34 // patinA virUddha AcaraNathI rANIne atizaya kheda ane pazcAttApa thayA bAda hAtha joDIne savinaya putrapAlana rUpa rAjAnI AjJAnA svIkAra karI bALakanuM sArI rIte pAna rakhA lAgI. (34) zrI nirayAvalikA sUtra Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kUNikakI aGgulovedanA tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro taie divase caMdasUradaMsaNiyaM kareMti jAva saMpatte bArasAhe divase ayameyArUvaM munippannaM nAmadhijjaM kareMti, jamhANaM amhaM imassa dAragassa egate ukkuruDiyAe ujjhijjamANassa aMguliyA kukkuDapiccharaNaM dUmiyA, taM hou NaM amhaM imassa dAragassa nAmavejjaM 'kUNie' / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro nAmadhijjaM kareMti 'kUNiya'tti // 35 // chAyA 141 tataH khalu tasya dArakasya ekAnte utkuruTikAyAmujjhyamAnasyA'grAGgulikA kukkuTa picchakena dUnA cA'pyabhUt, abhIkSNamabhIkSNaM pUyaM ca zoNitaM cAbhinissravati / tataH khalu sa dArako vedanAbhibhUtaH san mahatA mahatA zabdena Arasati / tataH khalu zreNiko rAjA tasya dArakasyA''rasitazabda zrutvA nizamya yatraiva sa dArakastatraivopAgacchati, upAgatya, taM dArakaM karatalapuTena gRhNAti, gRhItvA tAmagrAGgulikAmAsye prakSipati, prakSipya, pUyaM ca zoNitaM cAsyena AmRzati / tataH khalu sa dArako nirvRto nirvedanastUSNIka: saMtiSThate / yadApi ca khalu sa dArako vedanayA'bhibhUtaH san mahatA-mahatA zabdena Arasati tadA'pi ca khalu zreNiko rAjA yatraiva sa dArakastatraibopAgacchati, upAgatya taM dArakaM karatalapuTena gRhNAti, tadeva yAvat nirvedanastUSNIkaH saMtiSThate / zrI nirayAvalikA sUtra tataH khalu tasya dArakasyAmbApitarau tRtIye divase candrasUryadarzanaM kArayataH yAvat saMprApte dvAdazAhe divase imametadrUpaM guNaniSpannaM nAmadheyaM kurutaH, yasmAt khalu asmAkamasya dArakasya ekAnte utkuruTikAyAmujjhyamAnasyAGgulikA kukkuTa picchakena dumitA ( kUNitA ) tad bhavatu khalu asmAkamasya dArakasya nAmadheyaM ' kUNikaH ' / tataH khalu tasya dArakasya ambApitarau nAmadheyaM kurutaH ' kUNika : ' iti // 35 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 TIkA ' taraNaM tassa ' ityAdi - tataH = gRhasamAnayanAnantaraM tasya dArakasya ekAnte--utkuruTikAyAm ujjhyamAnasya agrAGgulikA kukkuTapicchakena = piccha evaM picchakaH caJcuH, kukkuTasya picchakaH kukkuTapicchakaH, tena = kukkuTa caJcunA, dUnA - paritApitA daSTeti yAvaditi ca abhUt / tenAGgulito'bhIkSNamabhIkSNaM punaH punaH pUyaM - dUSita durgandhazoNitam- 'pIpa' - iti bhASAyAm - zoNitaM raktaM ca abhinisravati / tataH tasmAt - pUyazoNitAbhisrAvAt sa dArako vedanAbhibhUtaH tIbraduHkhapIDitaH san mahatA - mahatA - uccairucaiH zabdena cItkAreNa Arasati-vilapati / tataH khalu zreNiko rAjA tasya dArakasya Arasitazabdam = ArtanAdaM zrutvA nizamya hRdayenAvadhArya yatraiva sa dArakastatraibopAgacchati, upAgatya taM dArakaM karatalapuTena gRhNAti, gRhItvA tAm = kukkuTa nizyAvalikA sUtra " taNaM tassa ' ityAdi -- ekAnta ukaraDIpara DAle hue usa bAlakakI aMgulI ke agrabhAgako kukkuTa ( murge ) ne kATa khAyA jisase usakI aMgulI paka gayI aura usase bArabAra rakta aura pIpa bahane lagA, isase usako baDI vedanA hotI thI aura Artasvarase rudana karatA thA / usakA ArtanAda sunakara rAjA usake pAsa AtA thA aura bAlakako uThAkara usakI aMgulI apane mu~ha meM lekara jharate hue zoNita aura pIpako cUsa 2 6 ayu aze' Seulle. ekAMta ukaraDI upara nAkhI dIdhela te cheAkarAnI AMgaLInA AgalA bhAgane kukaDA karaDI gayA jethI tenI AMgaLI pAkI gaI tathA temAMthI vAraMvAra leAhI ane parU vahevA lAgyuM. AthI tene bahu vedanA thatI hatI ane A svarathI rUdana karatA hatA tenA AnAda sAMbhaLI rAjA tenI pAse AvatA ane mALakane upADIne tenI AMgaLI peAtAnA mAMmAM laine jharatAM leAhI ane pane cusI cusIne cukI zrI nirayAvalikA sUtra Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kUNikakA nAmakaraNa daSTAmagrAlikAm aGgulyA agrabhAgam Asye svamukha prakSipati, prakSipya-pUrya zoNitaM ca Asyena Amazati-coSayati / tataH tasmAccoSaNAt khala sa dArako nivRtaH zAntaH nirvedanaH vedanArahitaH tUSNIkA-samaunaH saMtiSThate= Aste / evaM yadA yadA sa ArtasvareNa rauti tadA tadA zreNika evameva karoti / ____ tataH arjulIpIDAzamanAnantaraM tasya dArakasya mAtApitarau tRtIye divase candrasUryadarzanaM kArayataH yAvat samprApte dvAdaze divase etadrUpaM guNaniSpannaM nAmadheyaM karutaH-yasmAt khalu utkuruTikAyAM patitasyAsya dArakasyAlikA kukuTapicchakena dUmitA=pIDitA'taH kUNitA-saMkucitA jAtA tat-tasmAtkA raNAd bhavatu asya dArakasya nAma 'kUNika ' iti, tadanu mAtApitarau tasya dArakasya nAma kurutaH 'kUNika ' iti // 35 // kara thUkatA thA, jisase usa bAlakakI vedanA kama hotI thI aura vaha cupa hojAtA thA / jaba kabhI bhI vaha bAlaka vedanAse chaTapaTAne lagatA thA tabhI rAjA zreNika Akara usakI vedanA usI prakArase zAnta karatA thaa| bAda mAtA pitAne tIsare dina usa bAlakako candra sUryakA darzana kraayaa| yAvat bArahaveM dina baDe utsavake sAtha usa bAlakakA nAma rakhate hue bole kiukaraDIpara DAle hue hamAre isa bAlakakI aMgulI murgeke kATa khAnese kUNita-saMkucita hogaI isa kAraNase isa bAlakakA guNa-niSpanna nAma 'kUNika' rakkhA jAya, aisA socakara mAtA-pitAne usakA nAma 'kUNika' rkkhaa| // 35 // nAkhatuM hatuM jethI te bALakanI vedanA ochI thatI hatI. ane te zAMta (raDate baMdha) thaI jato hato. jyAre jyAre te bALaka vedanAthI taDaphaDavA lAge tyAre tyAre rAjA zreNika AvIne tenI vedanA teja rIte zAMta karatA hatA. bAda mAtA pitAe trIje divase te bALakane caMdra sUryanAM darzana karAvyAM. pachI bArame divasa meTA utsavathI te bALakanuM nAma pADatAM bolyA ke-ukaraDo upara nAkhI dIdhelA amArA A bAlakanI AMgaLI kukaDAnA karaDI khAvAthI kuNita (saMkucita) thaI gaI tethI A bALakanuM guNaniSpanna (guNa darzAvatuM) nAma 'Ni 'rAma naye. mAg viyArI mAtA pitA tenu nAma 'guDa' . (35) zrI nirayAvalikA sUtra Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 nirayAvalikA sUtra - mUlam chAyA - taeNaM tasya kUNiyassa aNupuvveNaM ThiivaDiyaM ca jahA mehasya jAva uppi pAsAyavaragae viharai, aTTao dAo // 36 // chAyA___ tataH khalu tasya kUNikasyAnupUrveNa sthitipatita ca yathA meghasya yAvat upari prAsAdavaragato viharati / aSTa dAyAH 36 // TIkA'taeNaM tassa ' ityAdi / tataH nAmakaraNAnantaraM tasya kUNikasya anupUrveNa anukrameNa sthitipatitaM-kulakramAgatam utsavAdikam yathA meghasya= maighakumArasyeva karoti yAvat aSTASTa dAyAH zvazureNa jAmAtre dIyamAnAH padArthAH 'daheja' iti bhASAyAm // 36 // 'taeNaM tassa' ityAdi nAmakaraNake bAda kUNikakA kulaparamparAgata utsava-vivAhAdi kArya megha kumArake samAna hue| zvazurakI orase ATha-ATha daheja vastueM AyIM aura zreSTha prAsAdapara pUrvapuNyopArjita manuSyasambandhI pA~coM indriyoMke sukhakA anubhava karane lage // 36 // 'taeNaM tassa' tyA. nAmakaraNa pachI kuNikanAM kulaparaMparAnusAra utsava-vivAha Adi kArya meghakumAra samAna thayAM. dhazuranA taraphathI ATha-ATha daheja vastu AvI ane uttama mahelamAM pUrva puye pArjita manuSyasabaMdhI pAMca indriyenA sukhano anubhava 421 // sAyA. (38) zrI nirayAvalikA sUtra Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA-zreNika bandhana 145 mUlam taNaM tassa kUNiyassa kumArassa annayA puvvarattA0 jAva samuppajjitthA - evaM khalu ahaM seNiyassa ranno vAghAeNaM no saMcAemi sayameva rajjasiriM karemANe pAlemANe viharittae, taM seyaM mama khalu seNiyaM rAyaM nilayabaMdhaNaM karettA appANaM mahayA - mahayA rAyAbhiseeNaM abhisiMcAvittae tikaTTu evaM saMpehera, saMpehittA seNiyassa ranno aMtarANi ya chiDDANi ya virahANi ya paDijAgaramANe 2 viharai / taNaM se kUNie kumAre seNiyassa ranno aMtaraM vA jAva mammaM vA alabhamANe annayA kayAi kAlAdIe dasa kumAre niyaghare sahAve, sadAvittA evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA ! amhe seNiyassa rano vAghAeNaM no saMcAramo sayameva rajjasiriM karemANA pAlemANA viharittae, taM seyaM devANupiyA ! amhaM seNiyaM rAyaM niyalabaMdhaNaM karettA rajjaM ca rahuM ca balaM ca vAhaNaM ca kosaMca koTThAgAraM ca jaNavayaM ca ekkArasabhAe viricittA sayameva rajjasiriM karemANANaM jAva viharittae / taNaM te kAlAdIyA dasa kumArA kUNiyassa kumArassa eyamadvaM viNaNaM paDisurNeti / taraNaM se kUNie kumAre annayA kayAi seNiyassa rano aMtaraM jANAi, jANittA seNiya rAyaM niyalabaMdhaNaM karei, karitA appANaM mahayA - mahayA rAyAbhiseeNaM abhisiMcAi / taraNaM se kUNie kumAre rAyA jAe mahayA0 // 37 // chAyA tataH khalu tasya kUNikasya kumArasya anyadA pUrvarAtrA 0 yAvatsa - mudapadyata - evaM khalu ahaM zreNikasya rAjJo vyAghAtena na zaknomi svayameva rAjyazriyaM kurvan pAlayan vihartuM tacchreyo mama khalu zreNikaM rAjAnaM nigaDa " zrI nirayAvalikA sUtra Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 nirayAvalikA sUtra bandhanaM kRtvA AtmAnaM mahatA-mahatA rAjyAbhiSekeNAbhiSecayitum, iti kRtvA evaM saMprekSate, saMprekSya zreNikasya rAjJo'ntarANi ca chidrANi ca virahAn ca pratijAgrad viharati / tataH khalu sa kUNikaH zreNikasya rAjJo'ntaraM vA yAvat marma vA alabhamAnaH anyadA kadAcit kAlAdikAn daza kumArAn nijagRhe zabdayati, zabdayitvA evamavAdIta-evaM khalu devAnupriyAH ! vayaM zreNikasya rAjJo vyAghAtena no zaknumaH svayameva rAjyazriyaM kurvantaH pAlayanto vihartum, tacchreyo devAnupriyAH ! asmAkaM zreNikaM rAjAnaM nigaDabandhanaM kRtvA rAjyaM ca rASTraM ca balaM ca vAhanaM ca kozaM ca koSThAgAraM ca janapadaM ca ekAdazabhAgAn vibhajya svayameva rAjyazriyaM kurvANAnAM pAlayatAM yAvad vihartum / ____tataH khalu te kAlAdikA daza kumArAH kUNikasya kumArasyaitama) vinayena pratizRNvanti / tataH khalu sa kUNikaH kumAraH anyadA kadAcit zreNikasya rAjJo'ntaraM jAnAti, jJAtvA zreNikaM rAjAnaM nigaDabandhanaM karoti, kRtvA AtmAnaM mahatA mahatA rAjyAbhiSekeNAbhiSecayati / tataH khalu sa kUNikaH kumAro rAjA jAto mahA0 // 37 / / TIkA'tataH khalu tasye ' tyAdi-anyadA tasya kUNika-kumArasya pUrvarAtrA'taeNaM tassa' ityAdibAda eka samaya kUNikakumAra rAtrike pichale paharameM vicAra karane lage ki'taeNaM tassa ' UtyA. pachI eka samaya pUNika kumAra rAtrinA pAchalA paheramAM vicAra karavA zrI nirayAvalikA sUtra Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 sundarabodhinI TIkA zreNikabandhana pararAtrAvasare yAvat vicAro jAtaH-evaM khalu zreNikabhUpasya vyAghAtena= pratibandhena rAjyazriyaM kurvan pAlayan svayameva svatantraH vihartu-vicarituM ahaM no zaknomi tat-tasmAt kAraNAt 'zreNikarAjasya nigaDabandhanaM kRtvA vizAlarAjyAbhiSekeNAtmAnamabhiSecayituM mama zreyaH' iti kRtvA iti saMkalpa vidhAya evam anena prakAreNa saMprekSate-vicArayati, saMpekSya zreNikasya rAjJo'ntarANi avakAzAn chidrANi kSaNAni virahAn-ekAntAni ca pratizreNika rAjAkA rAjyazAsanarUpa pratibandha honeke kAraNa maiM sukhapUrvaka rAjyalakSmIkA upabhoga nahIM kara sakatA hU~ isa lie mujhe ucita hai ki isa zreNika rAjAko kisI taraha bandhanameM DAla dUM aura svayaM rAjA banakara rAjyalakSmIkA upabhoga karUM / aisA vicAra kara rAjAkA chidra dekhane lge| zreNika rAjAkA koI chidra, dUSaNa aura marma hAtha nahIM Anepara eka samaya kAla Adi dasa kumAroMko apane dharameM bulAkara salAha karane lage bole ki hama loga rAjAke kAraNa hI rAjyazrIkA upabhoga nahIM kara sakate isa lie kisI taraha rAjAko bandhanameM DAlakara hama loga rAjyarASTra, senA, vAhana, koza, koSThAgAra aura svadeza inake gyAraha bhAga karake svayaM rAjyazrIkA upabhoga kreN| isa bAtako sabhI kumAroMne svIkAra kara liyaa| lAgyA ke zreNika rAjAnuM rAjya zAsanarUpa pratibaMdha hovAnA kAraNe sukha-pUrvaka rAjyalakamIne upabhoga huM karI zakato nathI. mATe mane ucita che ke A zreNika rAjAne kaI paNa rIte baMdhanamAM nAkhI dauM ane huM pote rAjA banIne rAjya lakSmIne upabhoga karUM. ema vicAra karI rAjAnAM chidra jevA maMDa. zreNika rAjAnuM koI chidra duSaNa ane marma hAtha na AvavAthI eka samaya kAla Adi daza kumArane pitAnA gharamAM belAvI salAha karavA lAgyuM. kahyuM ke ApaNe rAjAnA kAraNathI ja rAjayazrIne upaga karI zaktA nathI. AthI koI paNa rIte rAjAne baMdhanamAM nAkhI ApaNe rAjya, rASTra, senA, vAhana, khajAne, ke ThAra tathA deza enA agIyAra bhAga karIne ApaNe poteja rAjyazrIne upaga karIe. A vAtane badhA kumAree svIkAra karI lIdhuM. pachI eka samaya taka joIne kRNika zrI nirayAvalikA sUtra Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ___nirayAvalikAsUtra jAgrat anveSayan viharati / tadanu zreNikabhUpasya marma-guptatruTiM rAjya zAsanaM rAjyalakSmI vA rASTraM dezaM balaM-sainyaM vAhanaM yAnaM rathAdikam kozaM= bhANDAgAraM, koSThAgAraM-dhAnyagaI, janapada-svadezam, anyatsarve sugamam // 37 // mUlamtae NaM se kaNie rAyA annayA kayAi hAe jAva savvAlaMkAravibhUsie celaNAe devIe pAyavaMdae havyamAgacchai / taeNaM se kUNie rAyA cellaNaM deviM ohaya0 jAva jhiyAyamANiM pAsai, pAsittA, celaNAe devIe pAyaggahaNaM karei, karitnA celaNaM devi evaM vayAsI-kiM NaM ammo ! tumhaM na tuhI vA na Usae vA na harise vA nANaMde vA, ja NaM ahaM sayameva rajasiriM jAva viharAmi ? // 38 // chAyA tataH khalu sa kUNiko rAjA anyadA kadAcit snAtaH yAvat sarvAlaGkAravibhUSitazcellanAyA devyAH pAdavandako havyamAgacchati / tataH khalu sa kUNiko rAjA cellanAM devIm apahata0 yAvad dhyAyantIM pazyati, dRSTvA cellanAyA devyAH yAdagrahaNaM karoti, kRlA, cellanAM devImevamavAdIt-kiM khalu amba ! taba na tuSTiA notsavo vA na harSoM vA nAnando vA ? yatkhalu ahaM svayameva rAjyazriyaM yAvad viharAmi // 38 // bAda eka samaya maukA pAkara kUNikane rAjA zreNikako bandhanameM DAla diyA aura rAjyAbhiSeka karAkara apane Apa rAjA bana gaye // 37 // rAjA zreNikane baMdhanamAM nAkhI dIdhuM ane rAjyAbhiSeka karAvI pote rAjA mana mA. (39) zrI nirayAvalikA sUtra Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kUNika ko zreNikakA paricaya 149 TIkA 'taeNaM se' ityAdi-tataH rAjyamAptyanantaraM sa kUNiko rAjA janyadA kadAcit kasmiMzcitsamaye snAtaH yAvat sarvAlaGkAravibhUSitaH cellanAyA devyAH nijamAtuH pAdavandaka: caraNau vandituM saharSa sasambhramaM havyaM= zIghram Agacchati / tataH AgamanAnantaraM khalu-nizcayena sa kUNiko rAjA nijamAvaraM cellanAM devIm apahatamanaHsaMkalpAM yAvat dhyAyantIm ArtadhyAnaM kurvantI pazyati, dRSTvA cellanAyA devyAH pAdagrahaNaM karoti caraNau vandate, kRtA caraNavandanaM vidhAya cellanAM devImevamavAdIt-he amba ! kiM khalu-kimarthaM tava na tuSTiH=na santoSaH vA-athavA notsavAna citollAsaH, vA na harSaH= 'taeNaM se' ityAdi isake anantara eka dina vaha rAjA kUNika sabhI prakArake vastra ora alakAroMse sajjita hokara apanI mAtA cellanA devIke caraNa vandanake liye harSa evaM utsukatAke sAtha jaldI 2 Aye, aura unhoMne apanI mAtAko dIna hIna avasthameM ArtadhyAna karatI huI dekhA / vaha ArtadhyAna karatI huI celanA devIko caraNavandana karake bole-he janani ! maiM apane teja-pratApase mahArAjyAbhiSekake sAtha isa 'taeNaM se ItyAdi tyAra pachI eka divasa te rAjA kRNika tamAma prakAranA vastra ane alaMkArothI sajijata thaI pitAnI mAtA celanA devInA caraNa-vaMdana mATe harSa ane utsuktAnI sAthe jaladI-jaladI AvyuM. ane teNe potAnI mAtAne dIna hIna avasthAmAM ArtadhyAna karatI joI. te ArtadhyAna karatI cellanA devInAM caraNa vaMdana karIne be-te jananI ! huM pitAnA teja-pratApathI mahArAjyA zrI nirayAvalikA sUtra Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 nirayAvalikA sUtra na pramodaH, nAnandaH-na mukham , yadahaM khalu svayameva mahatA rAjyAbhiSekeNa vizAlarAjyazriyaM kurvan=pAlayan viharAmi-vicarAmi // 38 // mUlam - taeNaM sA cellaNA devI kUNiyaM rAyaM evaM vayAsI-kahaNaM puttA ! mamaM tuTThI vA ussae vA harise vA ANaMde vA bhavissai ? jaM gaM tuma seNiyaM rAyaM piyaM devayaM gurujaNagaM accaMtanehANurAgarattaM niyalabaMdhaNaM karittA appANaM mahayA rAyAbhiseeNaM abhisiMcAvesi / taeNaM se kuNie rAyA cellaNaM deviM evaM vayAsI-ghAeukAmeNaM ammo ! mama seNie rAyA, evaM mAreuM, baMdhiuM, nicchubhiukAmae NaM ammo ! mamaM seNie rAyA, taM kahaNaM ammo mama seNie rAyA acaMtanehANurAgaratte ? / taeNaM sA cellaNA devI kUNiyaM kumAraM evaM vayAsI-evaM khalu puttA ! tumaMsi mamaM gambhe AbhUe samANe tiNhaM mAsANaM bahupaDipunANaM mamaM ayameyArUve dohale pAunbhUe-dhanAo NaM tAo ammayAo jAva aMgapaDicAriyAo niravasesaM bhANiyavvaM jAva jAhe vi ya NaM tuma veyaNAe abhibhUe mahayA jAva tusiNIe saMciTThasi, evaM khalu tava putcA ! seNie rAyA aJcaMtanehANurAgaratte / vizAla rAjyazrIkA upabhoga karatA hUM to kyA ise dekhakara tumhe santoSa nahIM ho rahA hai, tumhAre cittameM na ullAsa hai, na pramoda hai aura na sukha hI, isakA kyA kAraNa hai ? // 38 // bhiSekapUrvaka A vizAla rAjyazrIne upayoga karI rahyo chuM, te zuM A joIne tane saMteSa thatuM nathI? tArA manamAM nathI ulAsa, nathI pramoda ke nathI sukha. AnuM zuM 29 // cha ? (38) zrI nirayAvalikA sUtra Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA, zraNika maraNa 151 taraNaM se kUNie rAyA cellaNAe devIe aMtie eyamahaM soccA nisamma callaNaM devaM evaM vayAsI duhu NaM ammo ! mae kayaM, seNiyaM rAyaM piyaM devayaM gurujaNagaM acaMtanehANurAgarattaM nilayabaMdhaNaM karaNaM, taM gacchAmi NaM seNiyassa ranno sayameva niyalANi chiMdAmi ttikaTTu parasuhatthagae jeNeva cAragasAlA teNeva pahArettha gamaNAe / tae NaM seNie rAyA kUNiyaM kumAraM parasuhatthagayaM ejjamANaM pAsara, pAsitA evaM vayAsI - esaNaM kUNie kumAre apatthiyapatthie jAna sirihiriparivajjie parasuhatthagae iha havvamAgacchai / taM na najjai NaM mamaM keNai kumAreNaM mArissara - tikaTTu bhIe jAva saMjAyabhae tAlapuDagaM visaM Asasi pakkhiva / taNaM se seNie rAyA tAlapuDagavise AsagaMsi pakkhite samANe muhuttareNaM pariNamamANaMsi nippANe nicciTTe jIvavippajaDhe oine / taraNaM se kUNie kumAre jeNeva cAragasAlA teNeva uvAgae, seNiyaM rAyaM nippANa nizciraM jIvavijaDhaM oinaM pAsara, pAsittA, mahayA piisoeNaM apphuNNe samANe parasuniyatte viva caMpagavarapAyave vasati dharaNiyalaMsi savvaMge hiM saMnivaDie / tapaNaM se kUNie kumAre muhuttaMtareNa Asatthe samANe royamANe, kaMdamANe, soyamANe, vilavamANe, evaM vayAsI - aho NaM mae adhaneNaM apuneNaM akayapuneNaM duhu~ kayaM seNiyaM rAyaM viyaM devayaM acaMtanehANurAgarattaM niyalabaMdhaNaM karaMteNaM, mama mUlAgaM ceva NaM seNie rAyA kAlagae - jiMka Isara - talavara jAva saMdhivAla - saddhiM saMparivuDe royamANe 3 iDDhi sakArasamudapaNaM seNiyassa rano nIharaNaM karei, karitA bahUI loiyAI mayakicAI karei / taNaM se kUNie kumAra eeNaM mahayA maNomANasiMeNaM dukkheNaM bhie samANe abhaya kaMyAI aterepariyAra sameDIgaraNamA rAyagihArthI pani vADa nijigara pA zrI nirayAvalikA sUtra 29 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 nirayAvalikA sUtra nayarI teNeva uvAgacchai / tatthavi NaM viulabhogasamiisamannAgae kAleNaM appasoe jAe yAvi hotthA / taeNaM se kuNie rAyA annayA kayAi kAlAdIe dasakumAre saddA. vei, saddAvittA, rajaM ca jAva jaNavayaM ca ekArasabhAe viriMcai, viricittA sayameva rajasiriM karemANe pAlemANe viharai // 39 // chAyAtataH khalu sA cellanA devI kUNikaM rAjAnamevamavAdIt-kathaM khalu putra ! mama tuSTiA utsavo vA harSoM vA Anando vA bhaviSyati yatkhalu tvaM zreNikaM rAjAnaM priyaM daivataM gurujanakamatyantasnehAnurAgaraktaM nigaDabandhanaM kRtA AtmAnaM mahatA2 rAjyAbhiSekeNa abhiSecayasi / tataH khalu sa kUNiko rAjA cellanAM devImevamavAdItghAtayitukAmaH khalu amba ! mama zreNiko rAjA, evaM mArayituM, bandhayitu, niHkSobhayitukAmaH khalu amba ! bhama zreNiko rAjA, tatkathaM khalu amba ! mama zreNiko rAjA'tyantasnehAnurAgaraktaH / tataH khalu sA cellanA devI kUNikaM kumAramevamavAdIt-evaM khalu putra ! bayi mama garbhe AbhUte sati triSu mAseSu bahupratipUrNeSu mamAyametadrUpo dohadaH prAdurbhUtaH-dhanyAH khalu tA ambAH yAvat aGgapraticArikAH, niravazeSa bhaNitavyaM yAvat yadApi ca khalu tvaM vedanayA'bhibhUto mahatA yAvat tUSNIkA saMtiSThase, evaM khalu tava putra ! zreNiko raajaa'tyntsnehaanuraagrktH| tataH khalu sa kUNiko rAjA cellanAyA devyA antike etamartha zrutvA nizamya cellanAM devImevamavAdIt-duSThu khalu amba ! mayA kRtaM zreNikaM rAjAnaM miyaM daivataM gurujanakamatyantaranehAnurAgaraktaM nigaDabandhanaM kurvatA, tad gacchAmi khalu zreNikasya rAjJaH svayameva nigaDAni chinami, iti kRtvA parazuhastagato yatraiva cArakazAlA tatraiva pradhArayati gamanAya / zrI nirayAvalikA sUtra Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kUNikako zreNikakA paricaya tataH khalu zreNiko rAjA kUNikaM kumAraM parazuhastagatamejamAnaM pazyati, dRSTvA evamavAdIt eSa khalu kUNikaH kumAraH amArthitamArthito yAvat zrIhUIparivarjitaH parazuhastagata iha havyamAgacchati, tanna jJAyate khalu mAM kenApi kumAreNa ( kutsitamAreNa ) mArayiSyatIti kRtvA bhIto yAvat saMjAtabhayastAlapuTakaM viSamAsye prakSipati / 153 tataH khalu sa zreNiko rAjA tAlapuTakaviSe Asye prakSipte sati muhUrttAntareNa pariNamyamAne niSprANo nizceSTo jIvavimatyakto'vatIrNaH / tataH khalu sa kUNikaH kumAro yatraiva cArakazAlA tatraivopAgataH, upAgatya zreNikaM rAjAnaM niSprANaM nizreSTaM jIvavimatyaktamavatIrNaM pazyati, dRSTvA mahatA pitRzokena AkrAntaH san parazunikRtta iva campakavarapAdapaH 'ghasa' iti dharaNItale sarvAGgaH saMnipatitaH / tataH khalu sa kUNikaH kumAro muhUrtAntareNa AsvasthaH san rudan krandan zocana vilapan evamavAdIt - aho ! khalu mayA adhanyena apuNyena akRtapuNyena duSThu kRtaM zreNikaM rAjAnaM priyaM daivatamatyantasnehAnurAgaraktaM nigaDabandhanaM kurvatA, mama mUlakaM caiva khalu zreNiko rAjA kAlagataH, iti kRtvA Izvara - talavara - yAvat - sandhipAlaiH sArddhaM saMparivRto rudan 4 ( krandan zocan vilapan ) mahatA RddhisatkArasamudayena zreNikasya rAjJo nIharaNaM karoti, kRtvA bahUni laukikAni mRtakRtyAni karoti / tataH khalu sa kUNikaH kumAra etena mahatA manomAnasikena duHkhenAbhibhUtaH san anyadA kadAcit antaHpuraparivArasaMparivRtaH sabhANDAmatropakaraNamAdAya rAjagRhAt pratiniSkrAmati, pratiniSkramya yatraiva campA nagarI tatraivopAgacchati / tatrApi khalu kAlena alpazoko jAtazcApyabhUt / vipulabhogasamitisamanvAgataH zrI nirayAvalikA sUtra Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra tataH khalu sa kUNiko rAjA anyadA kadAcit kAlAdikAn daza kumArAn zabdayati, zabdayikhA rAjyaM ca yAvajjanapadaM ca ekAdaza bhAgAna vibhajati, vibhajya svayameva rAjyazriyaM kurvan pAlayan viharati // 39 // TIkA'taeNaM sA' ityAdi / priyaM-sarvathA hitakArakam / daivatam iSTadevatAkharUpam / gurujanakam-gurujanavat paramopakArakam / atyantasnehAnurAgaraktaM= vilakSaNapremarAgaraJjitam / pradhArayati-nizcinoti gamanAya, gantumudyata ityarthaH / avatIrNaH-manuSyAyuH samAptavAn / vipulabhogasamitisamanvAgataH vipulabhogAnAM samitiH-pravRttiH, tatra samanvAgataH samanupAptaH vipulabhogAn bhuJjAnaH kAlena-kiyatA kAlena vigatazoko'pyabhavat / zeSaM sugamam / 'taeNaM sA' ityAdi kUNikake aise vacana sunakara rAnI cellanAne rAjA kUNikako isa prakAra kahanA prArambha kiyA-he putra ! tumhAre isa rAjyAbhiSekase mujhe santoSa, athavA cittameM ullAsa, pramoda evaM sukha kisa prakAra ho ? jaba ki tuma atyanta sneha aura anurAgase yukta, deva gurujana sadRza apane pitA, priya rAjA zreNikako bandhanameM DAlakara vizAla rAjya sukhakA upabhoga karate ho|| 'taeNaM sA' tyAla kuNikanAM evAM vacana sAMbhaLIne rANI cellanAe rAjA kRNikane AvI rIte kahevuM zarU karyuM-he putra ! tArA A rAjyAbhiSekathI mane saMtoSa athavA manamAM ulAsa, pramoda eTale sukha kevI rIte thAya? kemake te atyaMta neha tathA anurAgayukta deva ane gurUjana samAna pitAnA pitA priya rAjA zreNikane baMdhanamAM nAkhI A vizAla rAjya sukhane upabhoga kare che. zrI nirayAvalikA sUtra Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kUNikako zreNikakA paricaya 155 yaha sunakara rAjA kUNikane cellanA devIse isa prakAra kahanA prArambha kiyA -he mAtA ! yaha rAjA zreNika jo merI ghAta cAhanevAlA hai evaM merA maraNa aura bandhana cAhanevAlA hai tathA mere manako duHkha denevAlA hai vaha mujhapara atyanta sneha aura anurAgase anurakta kaise ho sakatA hai ? kUNikake isa prakAra kahanepara cellanA devIne usase kahA-he putra ! suna-jaba tU mere garbhameM AyA usake tIna mahIne pUrNa hote mujhe isa prakArakA dohada ( dohalA ) utpanna huA ki __" ve mAtAe~ dhanya haiM jo apane patike udaravalimAMsako tala-bhUnakara madirAke sAtha khAtI huI yAvat apane dohada ( dohalA )ko pUrNa karatI haiN| maiM bhI yadi rAjA zreNikake udaravalikA mAMsa khAU~ to baDA acchA ho|" isa prakAra dohada honepara maiM dina-rAta ArtadhyAna karane lagI aura dohadake pUre na honeke A sAMbhaLI rAjA kRNike celanA devIne A pramANe kahevA mAMDayuM-che mAtA ! A rAjA zreNika je mAro ghAta cAhe che ane mAruM maraNa tathA baMdhana cAhavAvALe che tathA mArA manane duHkha denAro che. te mArA upara atyaMta neha tathA anurAgathI anurakta kema hoI zake? kuNikanA A prakAre kahevAthI celanA devIe tene kahyuM - he putra! sAMbhaLa-jyAre tuM mArA garbhamAM AvyuM tyArathI traNa mahinA pUrA thatAM mane evI jAtane dehada (tIvra IcchA) utpanna thaye ke-- te mAtAne dhanya che ke je pitAnA patinA udaravali mAMsane taLI bhaMjIne mAdarAnI sAthe khAtAM pitAne dehada saMpUrNa rIte pUro kare che. huM paNa je rAjA zreNikanuM udaravalinuM mAMsa khAuM te bahu sAruM thAya " A prakArano dehada thavAthI huM dina-rAta ArtadhyAna karavA lAgI ane dAhada pUro na thavAthI zrI nirayAvalikA sUtra Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 nirayAvalikA sUtra kAraNa sUkhakara pIlI paDa gii| jaba tumhAre pitAko yaha khabara dAsiyoM dvArA jJAta huI to unhoMne mujhase mere dohadakA vRttAnta sunakara abhayakumAra dvArA usakI pUrti kii| dohada ( dohalA ) pUrNa honeke bAda maiMne vicAra kiyA ki isa bAlakane garbha meM Ate hI apane pitAkA mAMsa khAyA to janma lekara na jAne kyA karegA ? isa lie isa garbhako kisI bhI upAyase naSTa kara DAlUM, parantu vaha garbha naSTa na hosakA aura tU paidA huA, terA janma honepara maiMne tujhe dAsIke dvArA ekAnta sthAnaukaraDIpara phikavA diyaa| pathAt yaha vRttAnta tere pitA rAjA zreNikako mAlama huA, unhoMne terI khoja kI aura khojakara tujhe mere pAsa le Aye / unhoMne terA parityAga karaneke kAraNa merI kaDI bhartsanA kI aura mujhe zapatha dekara kahA ki tuma isa baccekA acchI taraha pAlana poSaNa kro| ukaraDIpara paDe hue terI aMgulIke agra bhAgako murgene kATa liyA jisase tujhe baDI vedanA hotI thI, tU dina-rAta kaSTase cillAtA rahatA thA, usa samaya tere pitA terI kaTI huI aMguloko apane mu~hameM lekara pIpa aura sUkAIne pILI paDI gaI. jyAre tArA pitAne A khabara dAsIo dvArA jANavAmAM AvI tyAre temaNe mArA moDhethI mArA dehadanuM vRttAMta sAMbhaLIne te abhayakumAra dvArA paripUrNa karyo. dehada pUro thayA pachI meM vicAra karyo ke A bALake garbhamAM AvatAMja pitAnA pitAnuM mAMsa khAdhuM te janma laIne te khabara nahi ke te zuM karaze ? mATe A garbhane kaI paNa upAyathI nAza karI nAkhuM. paNa te garbhane. nAza na thaI zake ane tuM pedA thaye. tAro janma thayA pachI meM tane dAsI mArata ekAMta sthAna-ukaraDe pheMkAvI dIdho. pachI A hakIktanI tArA pitA rAjA zreNikane khabara paDI. temaNe tArI tapAsa karI ane tane gotIne rAjA mArI pAse lAvyA. temaNe tAre parityAga karavA mATe mane bahu Thapako Apyo ane mane sogaMda ApIne kahyuM ke A bALakanuM sArI rIte pAlana piSaNa kare." tuM ukaraDe paDe hatA tyAre tArI AMgaLInA AgalA bhAgane kukaDe karaDa hatuM jethI tane bahu vedanA thatI hatI ane tuM te kaSTathI divasa rAta bahu raDayAja karato hato te samaye tArA pitA tArI kapAyelI AMgaLIne pitAnA momAM laI parU ane lehI je zrI nirayAvalikA sUtra Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA zreNikamaraNa 157 zoNitako cUsakara thUka dete the, taba tujhe zAMti hotI thI aura tU cupa hojAtA thA / jaba kabhI bhI tujhe pIDA hotI thI taba tere pitA isI taraha kiyA karate the, aura tU zAMti pAneke kAraNa cupa hojAtA thaa| he putra ! isa kAraNa maiM kahatI hU~ ki tere pitA rAjA zreNika tujhapara atyanta sneha aura anurAgase yukta hai| vaha kUNika rAjA cellanA rAnIke mu~hase isa prakAra vRttAnta sunakara kahane lage he mAtA ! maiMne sabhI prakArake hita karanevAle iSTadevatA svarUpa paramopakAraka atyanta sneha-anurAgase yukta apane pitA rAjA zreNikako bandhanameM DAlA yaha ucita nahIM kiyA so maiM svayaM jAkara unake bandhanako kATatA hUM, aisA kahakara kuThAra hAthameM lekara jahA~ kArAgAra thA vahA~ jAneke lie claa| usake bAda rAjA zreNikane, hAthameM kuThAra lie hue kUNikakumArako Ate hue dekhakara unake mu~hase sahasA ye zabda nikala paDe ki-yaha kUNikakumAra anucitako cAhanevAlA kartavyahIna yAvat lajjAvarjita hAthameM kuThAra lie hue jaldIse A rahA hai, nIkaLatuM hatuM te cUsIne thuMkI detA hatA. tyAre tane zAMti thatI hatI ane tuM chAne rahI jAto hato. jyAre vaLI pAchI pIDA thatI tyAre tArA pitA evIja rIte karatA hatA. ane tuM zAMti maLavAthI chAne rahI jAte hate. he putra! A kAraNathI huM kahuM chuM ke tArA pitA rAjA zreNika tArA para bahu sneha ane anurAga rAkhatA hatA. te kUNika rAjA celanA rANInA meDhethI A pramANe hakIkata sAMbhaLI kahevA lAgyA...he mAtA ! meM sarva prakAre hita karavAvALA, ISTadeva svarUpa parama upakAraka, bahuja snehabhAva rAkhavAvALA mArA pitA rAjA zreNikane baMdhanamAM nAkhyA te vAjabI na karyuM tethI huM pite jaIne temanAM baMdhana kApI nAkhyuM chuM. ema kahI kuhADI hAthamAM laI jayAM kedakhAnuM hatuM tyAM gayA. tyAra pachI rAjA zreNike hAthamAM kuhADI laIne kRNika kumArane Avate je. jeIne tenA meDhethI turata AvA zabdo nIkaLI paDayA ke-"A kUNika kumAra anucita cAhavA vALe kartavyahIna nirlajja thaIne kuhADI laI jaldI ahIM Ave che, zrI nirayAvalikA sUtra Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalakA sUtra 158 na jAne kisa prakAra yaha mujhe burI taraha mAregA, isa bAtase Darakara rAjA zreNikane apanI aMgUThImeM rahe hue tAlapuTa viSako apane mukhameM rakha liyA / mu~hameM rakhane ke bAda vaha viSa kSaNamAtra meM sAre zarIrameM phaila gayA aura rAjA prANa evaM ceSTAse rahita ho mRtyuko prApta ho gayA / isake bAda kUNikakumAra kArAgArameM AyA aura Akara prANa evaM ceSTAse rahita - marehue - rAjA zreNika ko dekhA / dekhakara pitAke maraNajanya asahanIya kaSTase AkrAnta ho tIkSNa kuThArase kaTe hue komala campaka vRkSakI taraha bhUmipara dhaDAmase gira paDA / isake anantara vaha kUNikakumAra kucha samaya bAda mUrchArahita huA, mUrchAke haTa jAnepara vaha rotA huA karuNa zabdase ArtanAda aura vilApa karatA huA isa prakAra bolA- maiM abhAgA hU~, pApI hU~, puNyahIna hU~, jo ki maiMne burA kArya kiyA, devagurujanake samAna parama upakArI aura sneha - mamatAse anurakta apane pitA zreNika khabara nathI paDatI ke te mane kevI rIte kharAba rIte mArI nAkhaze. A vAtathI harI jaIne rAjA zreNike peAtAnI aMguThImAM rahela tAlapura jhera peAtAnA mAmAM mUkayuM. meAmAM mUkayA pachI te jhera eka paLa mAtramAM AkhA zarIramAM phelAi gayuM ane rAjA prANathI ane halana-calanathI rahita thai mRtyu pAmyA. tyAra pachI kUNika kumAra kedakhAnAmAM AvyA ane AvIne rAjA zreNikane prANa ane halana-calanathI rahita- marelA joyA, joIne pitAnA maraNujanya sahana na thAya evAM du:khathI rUdana karatA thakA tIkSNadhAra vALI kuhADIthI kApelA kAmaLa caMpaka vRkSanI peThe jamIna upara DAMga paDI paDayA. tyAra pachI te kRNika kumAra gheADA samaya pachI mUrchArahita thayA mUrchA haTI gayA pachI te rUdana karatA karUNa zabdathI ArtanAda karatA zAka ane vilApa karatA karatA A pramANe khAlyA--huM abhAgI chuM, pApI chuM. puNyahIna chuM, jethI me kharAba kArya karyuM. deva gurjana samAna parama upakArI ane sneha mamatAthI lAgaNI zrI nirayAvalikA sUtra Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA zreNikake sAtha kUNikakA pUrNabhavasambandha 159 1 rAjAko bandhana meM DAlA aura mere hI kAraNa inakI mRtyu huii| aisA kahakara apane kuTumbake sAtha rudana karatA huA baDe samArohake sAtha rAjAkI antima laukika kriyA kI / usake bAda vaha kUNika rAjagRhameM apane pitAkI upabhoga sAmagriyoM ko dekha - dekhakara atyanta duHkhI hotA thA / kahIM vaha pitAkA siMhAsana dekhatA thA to kahIM unakI zayyA kahIM unake AbhUSaNa, to kahIM unake vastra, ye saba dekhate use pitAkI smRti anavarata AtI rahatI thI, aura unheM apane kiye hue pApa karmoMkA bhI smaraNa hojAtA thA jisase asIma kaSTako prApta hotA thA / isa kAraNa vaha vahA~ nahIM raha sakA aura eka samaya apane antaHpura parivAra sahita apanI samasta sAmagrI lekara rAjagRhase bAhara nikalA aura calakara jahA~ campA nagarI thI vahA~ gayA, campA nagarIko apanI rAjadhAnI banAkara nivAsa karane lgaa| kucha samaya vyatIta hojAnepara vaha pitA ke zokako bhUla gayA / usake bAda vaha kUNikakumAra apane bhAI kAla Adi dasa kumAroMko bulAkara rAjya ke gyAraha bhAga karake una logoMko bATa diyA va apane rAjyakA pAlana svayaM karane lagA / rAkhanAra peAtAnA pitA zreNika rAjAne khaMdhanamAM (kedakhAnAmAM) nAkhyA ane mArAja kAraNathI enuM mRtyu thayuM. ema kahIne pAtAnA kuTuMbIenI sAthe rUdana karatA thakA bahu samAhapUrvaka rAjA zreNikanI aMtima laukika kriyA karI. tyAra pachI te kUNika rAjagRhamAM peAtAnA pitAnI upabhega sAmagrI ne joine bahuja du:khI thatA hatA. kayAMka te pitAnuM siMhAsana jotA hatA tA kayAMka temanI zakyA; kayAMka temanAM AbhUSaNa te kayAMka temanAM vastro. A sau joi tene pitAnuM smaraNa vAraMvAra thayA karatuM hatuM ane temaNe pAte karelAM pApa karmonuM paNa smaraNa thaI AvatuM hatu jethI pAravagaranuM kaSTa prApta thatuM hatuM. A kAraNathI te tyAM rahI zakayA nahi ane eka samaya peAtAnAM aMta:pura kuTuMba-sahita pAtAnI tamAma sAmagrI laine rAjagRhathI bahAra nIkaLyA ane cAlIne jyAM caMpAnagarI hatA tyAM gayA. ane pachI caMpAnagarIne peAtAnI rAjadhAnI banAvIne tyAM rahevA lAgyA thADA samaya vyatIta thaI gayA pachI te pitAnA zAkane bhUlI gayA tyAra pachI te kUNika kumAra pAtAnA bhAI kAla Adi daza kumArone khelAvIne rAjyanA agIyAra bhAga karI te leAkeAne vecI dIdhuM tathA peAtAnA rAjyanuM pAlana pAte karavA lAgyA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra atra prasaGgamAptaM kUNikasya zreNikaghAtakatve kAraNaM darzyate zreNiko bhUpaH bhAg vItarAgavacanabahirbartitayA samyaktvAbhAvAd devagurudharmAn nirNetuM nAzakata | cellanApANipIDanAnantaraM tadIyapreraNayA'nAthimmunisadupadezena samyaktvamalabhata / purA zreNiko rAjA kadAcit vimalapavanaM sevituM zItalamandasugandhagandhavAhasanAthaM mattakokilakalaravakUjitaM vanamagamat / tatraikastApasAzrama kUNika zreNikakI mRtyumeM kyoM kAraNabhUta banA ? yaha kathAnaka prAsaGgika hai etadartha ise nIce dikhalAte haiM sajA zreNika pahale vItarAgadharmI nahIM honese usameM samyaktva nahIM thA, ataeva vaha deva guru aura dharmakA nirNaya karanemeM asamartha thaa| parantu jaba usakA vivAha celanAke sAtha huA taba usakI preraNAse va anAthi munike sadupadeza dvArA use samyaktvakA lAbha huA aura vaha vItarAgake dharmako mAnane lgaa| pahale vaha zreNika rAjA eka samaya zuddha vAyu sevana karaneke lie vanameM gyaa| vaha vana zItala, manda, sugaMdha vAyuse yukta evaM matta kokilake kalaravase kUjita thaa| vahA~ eka kuNika zA mATe zreNikanA mRtyumAM kAraNabhUta banyA? A kathAnaka prAsaMgika che mATe te nIce batAvIe chIe - rAjA zreNika pahelAM vItarAgadhamI na hovAthI tenAmAM samyakta nahotuM. AthI te deva gurU tathA dharmane nirNaya karavAmAM asamartha hatA. paraMtu tyAre tene vivAha cellanAnI sAthe thaye tyAre tenI preraNAthI ane anAthi munInA sadupadezathI tene samyakatvane lAbha thayo ane te vItarAganA dharmane mAnavA lAgyA pahelAM te zreNika rAjA eka samaya zuddha vAyu sevana karavA mATe vanama gayA te vana zItala, maMda, suMgadha vAyuthI yukata ane matta thayelI koyalanA kalaravathI zrI nirayAvalikA sUtra Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kUNika-zreNikakA vairakAraNa AsIt / tasminnAzrame kazcittApaso mAsaM mAsaM tapasA kSapayan pAraNAM kurvANa AsIt / rAjA taM tapasvinaM vilokya samatuSyat , tApasaM ca khabhavane pAraNAM kartuM prArthayat / tApasenoktam-pAraNAyAM pazca dinAni sAmpratamavaziSyante paJcadivasAnantaraM pAraNAyai tava rAjadhAnImAgamiSyAmi, he rAjan ! mamAyaM niyamo yat - 'pAraNAdine ekasminneva gRhe bhikSA tApasakA Azrama thaa| usa AzramameM eka tApasa mAsa-mAsake upavAsase pAraNA karatA thaa| rAjA usa tApasako dekhakara atyanta prasanna huA, aura usase prArthanA kI-he mahAtman ! Apa mere yahA~ pAraNA karaneke liye padhAreM / rAjAkI aisI prArthanA sunakara tApasa bolA he rAjan ! abhI mere pAraNemeM pA~ca dina ghaTate ( avaziSTa ) haiM unake pUrNa hojAnepara maiM tumhAre yahA~ pAraNeke liye AU~gA, parantu merA eka niyama hai usako dhyAnameM rakhanA-maiM pAraNeke dina kevala ekahI ghara bhikSAke lie jAtA huuN| yadi kUjita hatuM. tyAM eka tapasvIne Azrama hato. te AzramamAM eka tApasa mahine mahine upavAsa karI pAraNAM karato hato. rAjA te tApasane joIne atyaMta khuzI thaye ane teone prArthanA karI-he mahAtman ! Apa mAre tyAM pAraNAM karavAne padhAro." rAjAnI evI prArthane sAMbhaLI tApasa be - he rAjana ! hajI mAre pAraNAM karavAne pAMca divasa avaziSTa (bAkI) che. te purA thaI gayA pachI huM tAre tyAM pAraNAM mATe AvIza paraMtu mAre eka niyama che te dhyAnamAM rAkhaje-huM pAraNane divasa mAtra ekaja ghera zikSAne mATe zrI nirayAvalikA sUtra Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 nirayAvalikA sUtra mAcarAmi, yokatra bhaikSyaM na labhe tadA mAsaM kSapayAmi' iti tApasaniyama zrutvA zreNiko rAjA nijarAjadhAnImAgamat / ___ tataH paJcasu divaseSu vyatIteSu pAraNA'he tApasaH zreNikarAjadvAramAgataH / tasmin dine rAjJo mahatyA zirovedanayA rAjabhavanaM vyAkulamAsIditi tApasaM satkartuM ko'pi nAzakat / tApasastAdRzaM rAjabhavanaM nirIkSya tataH parAvRtto dvitIya mAsaM kSapayituM prArabhata / zirovedanAyAM zAntAyAM rAjA tApasamupAgacchat / tApasazca svaniyamaM rAjAnaM zrAvitavAn / bhUpaH punaH vahA~ bhikSA nahI milI to phira mAsakSapaNa ( khamaNa) ke bAda hI pAraNA karatA huuN| rAjA usa tApasake isa niyamako sunakara apanI rAjadhAnIko lauTa gyaa| usake pA~ca dina bIta jAneke pazcAt vaha tApasa pAraNeke dina, rAjA zreNikake dvArapara AyA / usa dina rAjAke sirameM asahya vedanA thI jisase samUcA rAjabhavana vyAkula thA, isaliye usa tApasakA kisIne satkAra nahI kiyA / tApasa isa prakAra rAjamahalako vyAkula dekhakara lauTa gayA aura punaH eka mAsakA upavAsa karane lgaa| jaba rAjAne ziravedanAse chuTakArA pAyA taba vaha punaH usI tApasake jAuM chuM. je tyAM bhikSA na maLe te vaLI pAchA pharIne mAsa khamaNa pachI ja pAraNAM karuM chuM. rAjA te tApasane A niyama sAMbhaLIne potAnI rAjadhAnIe paach| gayA. tene pAMca divasa vItI gayA pachI te tApasa pAraNAMne divasa rAjA zreNikanA dvAre Avyo. te divasa rAjAnA mAthAmAM asahya vedanA hatI jethI AkhuM rAjabhavana vyAkuLa hatuM AthI te tApasane koIe satkAra na karyo. tApasa A pramANe rAjamahelane asthira (vyasta) jaI pAcho pharyo ane pharI te eka mAsanA upavAsa karavA lAgyuM. jyAre rAjAne mAthAne duHkhAvo maTI gaye tyAre te pharIne teja tApasanI zrI nirayAvalikA sUtra Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kUNika-zreNikakA vairakAraNa pAraNArtha tApasaM prArthitavAn / pAraNAdine zreNikarAjadhAnImasau tApasa AgataH / tasmin dine rAjabhavanaM vahnipradIptamAsIditi tApasAgamanaM rAjJA vismRtam atastApasaH parAvRtat / tatastRtIyaM mAsaM sa kSapayituM prArabhata / vahnau zAnte rAjA tApasamupagamya kSamA punaH pAraNAM ca prArthayAmAsa / pAsa gayA, aura use pAraNeke lie apane yahA~ AnekI savinaya prArthanA kii| tApasane rAjAkI prArthanAko sunakara phira apane usa niyamako doharAyA aura bAdameM rAjAke yahA~ pAraNAke liye AnA svIkAra kara liyaa| pAraNAke dina vaha tApasa phira rAjAke yahA~ AyA, parantu saMyogase usa dina rAjabhavanameM Aga laga gayI, aura rAjA ' Aja tApasakA pAraNA dina hai' yaha bhUla gyaa| tApasa rAjabhavanako AgakI lapaToMse jalatA huA dekhakara lauTa gayA aura phira tIsare mahInekA upavAsa karane lgaa| Agake zAnta hojAnepara rAjAko smaraNa huA ki maiMne tApasako pAraNA ke liye Aja bulAyA thA parantu rAjabhavanameM Aga laga jAnese maiM use bhUla gayA, becArA tapasvo isa mAsa bhI mere hI kAraNa bhUkhA rahA / yaha socakara rAjAko pAse gayo ane tene pAraNAM mATe pitAne tyAM AvavAnI savinaya prArthanA karI. tApase rAjAnI prArthanAne sAMbhaLI pharIne potAne te niyama bIjI vAra kahyuM ane pachI rAjAne tyAM pAraNAM mATe AvavAne svIkAra karyo. pAraNAne divasa te tApasa pAche rAjAne tyAM AvyA paraMtu sagavazAt te divasa rAjabhavanamAM Aga lAgI gaI tathA rAjA "Aje tApasanA pAraNAMne divasa che e bhUlI gaye. tApase rAjabhavanane AganI javALAothI baLatuM joyuM ane joIne pAcho pharI gaye. ane pAchA trIjA mahinAnA upavAsa karavA lAgyo. Aga zAMta thaI gayA pachI rAjAne yAda AvyuM ke-meM tApasane pAraNAM mATe Aje bolAvyA hatA. paraMtu rAjabhavanamAM Aga lAgI javAthI huM te bhUlI gayo bicArA tapasvI A mahine paNa mArAja kAraNathI bhUkhyA rahyA. A vicArathI rAjAne bahu zrI nirayAvalikA sUtra Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ____ nirayAvalikA sUtra tApasenAparAdhaM kSamilA pAraNArtha rAjabhavanAgamanaM svIkRtam / / ___ pAraNAdine tApaso rAjadvAramAgataH / tasmin dine zatruH zreNikarAjadhAnImAkrAmyat / rAjA yodhumudyataH sainyaM saGgrahItuM pravRttastApasaM satkartuM na kSamo'bhUt / tApaso rAjadvAramAgatya punaH parAvRttazcaturtha mAsaM tapasA kSapayituM prArabhata / atyanta kaSTa huA aura vaha usa tApasake pAsa gayA tathA apane aparAdhakI kSamA yAcanA kI, aura phira apane yahA~ pAraNAke liye AnekI prArthanA kii| tApasane aparAdhako kSamA kara diyA, aura rAjabhavanameM pAraNAke lie AnA svIkAra kara liyaa| pAraNAke dina phira vaha tApasa rAjAke daravAjepara AyA, parantu usI dina durbhAgyase zatrune usakI rAjadhAnIpara caDhAI kara dI thii| rAjA senAko vyavasthita rUpase ekatrita karanemeM lagA huA thA, isa liye vaha tIsarI bAra bhI satkAra nahI kara sakA / tApasa rAjAke daravAjese usa dina bhI binA pAraNAke lauTA aura cauthe mAsakA upavAsa prArambha kara diyA / kaSTa thayuM ane te tApasa pAse gaye ane potAnA aparAdha mATe kSamAnI yAcanA karI, ane pharIne pitAne tyAM pAraNAM mATe AvavAnI prArthanA karI. tApase aparAdhane mATe kSamA ApI dIdhI ane rAjabhavanamAM pAraNAM mATe AvavAne svIkAra karI lIdho. pAraNAne divase pAcho te tApasa rAjAnA daravAjA para AvyA paNa te divase durbhAgyavazAt zatrue tenI rAjadhAnI upara caDAI karI hovAthI rAjA sainyane vyavasthita karI ekaThuM karavAmAM rokAyela hatuM AthI te trIjI vakhata paNa satkAra karI zakyo nahi. tApasa rAjAne gherathI te divasa paNa pAraNuM ryA vagara pAcho pharyo ane cothA mAsanA upavAsa zarU karyA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA kUNika-zreNikakA vairakAraNa tato yuddhe nivRtte rAjA tApasamupagamyA'parAdhakSamAM pAraNAM ca pArthayAmAsa / tApasaH kSamA pAraNAM ca svIkRtya caturthamAsAnantaraM rAjadvAramAgataH sarvAn putrajanmotsavanimanAnavalokya pAraNAmakRkhA punaH parAvRttaH / utsavAnantaraM bhUpaH svabhRtyAn pRSTavAn-bho ! kiM tApasaH pAraNArthamAgatavAn ? / bhRtyaiH kathitam-pAraNAmakRtvaiva gatavAnasau svAzrame / usake bAda laDAIse avakAza milanepara rAjA tApasake pAsa AyA aura apanI vipadA sunAkara kSamAyAcanA kI tathA pAraNA karaneke lie punaH prArthanA kii| tApasane rAjAko kSamA kara diyA aura pAraNAke lie unake yahA~ AnA svIkAra kara liyaa| cauthe mAsake samApta honepara pAraNAke liye rAjAke daravAjepara aayaa| saMyogase usI dina rAjAke ghara laDakA paidA huaa| apane antaHpuraparijanake sahita rAjA usI samArohameM saMlagna thA isaliye rAjAko tApasake AnekA dhyAna bilakula nahIM rhaa| tApasa pAraNAke liye bhikSA na pAkara lauTa gyaa| utsava bItanepara rAjAne apane paricArakoMse pUchA-kyA tApasa pAraNAke lie AyA thA ? unhoMne kahA-deva ! eka tApasa pAraNAke liye AyA thA kintu vaha pAraNA kiye binA hI apane Azramako lauTa gyaa| tyAra pachI laDAIthI phurasada maLyA pachI rAjA tApasanI pAse Avyo ane pitAnI vipata saMbhaLAvI kSamA mAgI ane pAraNAM karavA mATe pharIne prArthanA karI. tApase rAjAne kSamA karI dIdhI tathA pAraNAM mATe tene tyAM AvavAno svIkAra karyo. cothe mAsa samApta thatAM te pAraNAM mATe rAjAne dvAre AvyuM. saMjogathI teja divase rAjAne ghera chokare ja pitAnA aMta:puranA parijano sAthe rAjA te prasaMgamAM lAgelA hatA AthI rAjAne tApasa AvavAnuM bilakula dhyAnamAM na rahyuM. tApasane pAraNAM mATe bhikSA na maLavAthI pAchA gayA utsava vItI gayA pachI rAjAe pitAnA parivAro ane karo) ne pUchyuM"tApasa pAraNAM mATe AvyA hatA?" teoe kahyuM-"he deva! eka tApasa pAraNAM mATe AvyuM hatuM paNa te pAraNAM karyA vinA ja pitAne Azrame pAcho gaye. zrI nirayAvalikA sUtra Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 nirayAvalikAsUtra tatra gatvA vItarAgavacanAmRtapAnAbhAvAt tApasaH krodhAgninA prajvalitaH zuddhadharmazraddhArahito'sau zreNikaM dviSan Arta raudradhyAnapUrvakaM manasyeva cintayati - 'tilatuSamAtramapi yadi me tapaH phalaM tadA'haM janmAntare'sya rAjJo duHkhado bhaveyam' iti vicArya parabhavaduHkhadAyakanidAnaM kRtavAn / tato rAjA tApasanikaTamAgataH / tatra tApasa uvAca - he rAjan ! bhUyo bhUyo mAM nimantrayatvaM vismarasi, atha sarvathA yAvajjIvaM caturvidhAsshAraM parityajya parabhave tava duHkhado bhaveyam ' etAdRzaM pratijJAtavAnasmi / ' tApasa apane Azrama meM Akara, vItarAgake vacanarUpI amRtapAna ke binA krodhAgnise jalatA huA zuddha dharmakI zraddhA se rahita honeke kAraNa, zreNika rAjAse dveSa karatA huA Arta - raudra - vyAnapUrvaka isa prakAra apane manameM vicArane lagA - 'yadi tilatuSake barAbara bhI merI tapazcaryAkA phala ho to maiM cAhatA hU~ ki isa rAjA zreNikako agale janmameM duHkhadAyI hoU~' aisA vicArakara janmAntarameM duHkha denevAlA nidAna ( niyANA ) kiyA / usake bAda rAjA tApasake pAsa AyA / tApasane rAjA se kahA - he tU mujhe bAra2 nyautA dekara bhUla jAtA hai, Aja maiMne aisI pratijJA karalI hai ki-' yAvajjIva cAroM prakArake AhArako tyAga kara parabhavameM tumhAre liye duHkhadAyI banU~ ' / rAjan ! tApasa peAtAnA AzramamAM AvI vItarAganA vacanarUpI amRtapAna vagaranA krodharUpI agnithI khaLatA maLatA zuddha dharmanI zraddhAthI rahita hAvAnA kAraNe zreNika rAjAnA dveSa karatA A-raudradhyAnapUrvaka A prakAre peAtAnA manamAM vicAravA lAgyA. " je tilatuSa (talanAM phrAMtamAM) nI kharAkhara paNa mAro tapazcaryAnuM phaLa hoya to huM icchuM chuM ke huM A rAjA zreNikane janmAMtaramAM du:khadAyI thAuM' Ama vicAra karI janmAMtaramAM du:kha devAvALe thavA nidAna (niyANuM) karyuM". tyAra pachI rAjA tApasanI pAse AvyA tApase rAjAne kahyuM-he rAjan! tuM mane vAre vAre nima MtraNa daIne bhUlI jAya che Aja meM evI pratijJA karI che ke'jyAM sudhI jIvuM tyAM sudhI cAre prakAranA a hAranA tyAga karI parabhavamAM tamane humA thI thA.' zrI nirayAvalikA sUtra Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 sundarabodhinI TIkA kUNika-zreNikakA vairakAraNa rAjA bhRzaM prArthayAmAsa parazca tApaso na zAntakopo'bhavat / rAjA vivazatayA tApasAzramAnnivRtya khabhavanamupAgato rAjyakArye lagnaH / asau tApasaH kAlAvasare kAlaM kRtvA tasyaiva rAjJazcellanAdevIgarbhataH putratvenodapadyata / prAdurbhUya 'kaNikakumAra' iti vikhyAtaH / nidAnaprabhAvAt zreNikarAjasya ghAtako'bhUt / idaM ca kugurusevAphalam ataH kuguruM vihAya suguruH sevanIyaH / kugurusevanena na mokSamArgajJAnaM na vA bhavabhramaNanivRttiH / kuguroH samyak sevane'pi nA''tmakalyANam / uktazca rAjAne tApasase bahuta prArthanA kI parantu usakA kopa zAnta nahIM huaa| rAjA hArakara tApasake Azramase apanI rAjadhAnImeM AyA aura rAjakAjameM saMlagna ho gyaa| vaha tApasa kAlAntarase marakara usakI rAnI cellanAke garbhameM AyA aura usakA putra hokara paidA huA aura 'kUNikakumAra' ke nAmase prasiddha huaa| nidAna ( niyANA )ke prabhAvase vaha zreNikakA ghAtaka huA / yaha kugurusevAkA phala hai, isa lie kuguruko choDakara sadguruko sevA karanI caahie| kugurukI sevAse na mokSamArgakA jJAna hotA hai aura na bhavabhramaNa hI miTatA hai| kugurukI acchItaraha sevA kare to bhI AtmakalyANa nahIM ho sktaa| kahA bhI hai: rAjAe tApasane bahu prArthanA karI paNa teno kopa zAMta thayo nahi rAjA hArI jaIne tApasanA AzramethI pitAnI rAjadhAnImAM AvIne rAjakAryamAM kAme lAgI gaye. te tApasa kAlAMtare marI gayA pachI tenI rANI celanAnA garbhamAM AvyuM, tathA teno putra thaIne ja ane "kRNika kumAra' nA nAmathI prasiddha thayo. nihana (niyA) na pramAthI te zreNinI ghAta4 thayo. A kugurUsevAnuM phala che. AthI kugurUne cheDIne saddagurUnI sevA karavI joIe. kugurUnI sevAthI nathI mokSamArganuM jJAna thatuM ke nathI bhavabhramaNa paNa maTatuM. kugurUnI sArI rIte sevA karIye te paNa AtmakalyANa thaI zakatuM nathI. udyaM 55 cha : zrI nirayAvalikA sUtra Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtra nA''naM suSikto'pi dadAti nimbakaH, puSTA rasairvandhyagavI payo na ca / duHstho nRpo naiva susevitaH zriyaM, dharma zivaM vA kugururna saMzritaH // 1 // iti kUNikasya zreNikaghAtakatve kAraNavivaraNam // sU0 39 // " nA''naM muSikto'pi dadAti nimbakaH, puSTA rasaibandhyagavI payo na ca / duHstho nRpo naiva susevitaH zriyaM, dharma zivaM vA kugururna saMzritaH // 1 // arthAt--nImako cAhe kitanA bhI sIMco tobhI usameM AmakA phala nahIM aasktaa| acchIse acchI vastu khilAnepara bhI vandhyA gau dUdha nahIM desakatI / daridra rAjAkI cAhe kitanI bhI sevA kI jAya kintu vaha dhana nahIM desakatA, vaise hI kutsita gurukI sevAmeM na zrutacAritralakSaNa dharmakI prApti hotI hai aura na mokSakI prApti ho sakatI hai| __kUNika, zreNikakA ghAtaka kyoM huA ? ' isakA vivaraNa uparokta likhe anusAra hai // sU0 39 // nA''naM suSikto'pi dadAti nimbakaH, puSTA rasai bandhyagavI payo na ca / duHstho nRpo naiva musevitaH zriyaM, dharma zivaM vA kugururna saMzritaH // 1 // arthA-lIMbaDAne game teTaluM pANI pAo te paNa temAM AMbAnuM phUla na AvI zake. sArAmAM sArI vastu khavarAvavAthI paNa vadhyA gAya dUdha na ApI zake. daridra rAjAnI game teTalI paNa sevA karavAmAM Ave te paNa te dhana na ApI zake evIja rIte kutsita (ayogya) gurUnI sevAthI nathI te zrutacAritralakSaNa dharmanI prApti thAtI ke nathI mokSanI prApti thaI zakatI. Nika, zreNikane ghAtaka kema thayo? tenuM vivaraNa upara kahyA pramANe che. (39) zrI nirayAvalikA sUtra Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA vaihallyako gandhahAthIse kroDA mUlamtattha NaM caMpAe nayarIe seNiyassa rano putte cellaNAe devIe acae kUNiyassa ranno sahoyare kaNIyase bhAyA vehalle nAmaM kumAre hotthA somAle jAva murUve / taeNaM tassa vehallassa kumArassa seNieNaM ranA jIvaMtaeNaM ceva seyaNae gaMdhahatthI aTThArasavaMke ya hAre punvadine / taeNaM se vehalle kumAre seyaNaeNaM gaMdhahatthiNA aMteurapariyAlasaMparibuDe caMpa nagari majhamajheNaM niggacchai niggacchicA abhikkhaNaM 2 gaMgaM mahAnaI majaNayaM oyarai / ___ taeNaM seyaNae gaMdhahatthI devIo soMDAe gihai, giNhittA appegaiyAo puDhe Thavei, appegaiyAo khaMdhe Thavei, evaM appegaiyAo kuMbhe Thavei, appegaiyAo sIse Thavei, appegaiyAo daMtamusale Thavei, appegaiyAo soMDAe gahAya urdU vehAsaM ubihai, appegaiyAo soMDAgayAo aMdolAvei, appegaiyAo daMtaMtaresu nINei, appegaiyAo sIbhareNaM NhANei, appegaiyAo aNegehiM kolAvaNehiM kolAvei / taeNaM caMpAe nayarIe siMghADagavigacaukkacaccaramahApahapahesu bahujaNo annamannassa evamAikkhai jAva parUvei-evaM khalu devANuppiyA! vehalle kumAre seyaNaeNaM gaMdhahatthiNA aMteura0 taM ceva jAva aNegehiM kIlAvaNaehi kIlAvei, taM esa NaM vehalle kumAre rajasiriphalaM paJcaNubbhavamANe viharai, no kRNie raayaa| taeNaM tIse paumAvaIe devIe imIse kahAe laTThAe samANIe ayameyArUve jAva samuppajitthA-'evaM khalu vehalle kumAre seyaNaeNaM gaMdhahatthiNA jAva aNegehiM kIlAvaNaehi kolAvei, taM esa NaM vehalle kumAre zrI nirayAvalikA sUtra Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 nirayAvalikA sUtra rajjasiriphalaM paJcaNubbhavamANe viharai, no kUNie rAyA, taM kiM amhaM rajjeNa vA jAva jaNavaeNa vA jai Na amhaM seyaNage gaMdhahatthI natthi ? taM seyaM khalu mamaM kUNiyaM rAyaM eyamadvaM vinavittae' tti kaTu evaM saMpehei, saMpehittA jeNeva kUNie rAyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA karayala0 jAva evaM vayAsI-evaM khalu sAmI ! vehalle kumAre seyaNaeNaM gaMdhahatthiNA jAva aNegehiM kIlAvaNaehiM kIlAvei, taM kiNaM sAmI ! amhaM rajjeNa vA jAva jaNavaeNa vA jaiNaM amhaM seyaNae gaMdhahatthI natthi ? / taeNaM se kUNie rAyA paumAvaIe devIe eyamadvaM no ADhAi, no parijANai, tusiNIe saMciTai / taeNaM sA paumAvaI devI abhikkhaNaMra kUNiyaM rAyaM eyamadvaM vinnavei / taeNaM se kUNie rAyA paumAvaIe devIe abhikkhaNaM2 eyamadvaM vinavijjamANe annayA kayAi vehallaM kumAraM sadAvei saddAvittA seyaNagaM gaMdhahatthiM aTThArasarvakaM ca hAraM jAyai / taeNaM se vehalle kumAre kUNiyaM rAyaM evaM vayAsI-evaM khalu sAmI! seNieNaM rannA jIvaMteNaM ceva seyaNae gaMdhahatthI aTThArasavaMke ya hAre dine, taM jai NaM sAmI ! tubbhe mamaM rajassa ya rahassa ya jaNavayassa ya addhaM dalaha to gaM ahaM tumbhaM seyaNagaM gaMdhahatthiM aTThArasavaMkaM ca hAraM dalayAmi / taeNaM se kUNie rAyA vehallassa kumArassa eyamadvaM no ADhAi, no parijANai, abhikkhaNaM2 seyaNagaM gaMdhahatthiM aTThArasarvakaM ca hAraM jAyai / taeNaM tassa vehallassa kumArassa kUNieNaM rannA abhikkhaNaM2 seyaNagaM gaMdhahatthiM aTThArasarvakaM ca hAraM [jAepANassa samANassa ayameyArUve ajjhathie 4 samuppajjitthA] evaM khalu akkhiviukAme gaM gihiukAme gaM uddAleukAme NaM mamaM kUNie rAyA seyaNagaM gaMdhahatthiM aTThArasarvakaM ca hAraM zrI nirayAvalikA sUtra Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA vaihallyako gandhahAthIse kroDA 171 taM jAva mamaM kUNie rAyA [no jANai ] tAva [ seyaM me] seyaNagaM gaMdhahatthiM aTThArasavaMkaM ca hAraM gahAe aMteurapariyAlasaMparivuDassa sabhaMDamattocagaraNamAyAe caMpAo nayarIo paDinikkhamittA vesAlIe nayarIe ajagaM ceDayarAyaM uvasaMpajjittANaM viharittae / evaM saMpehei, saMpehittA kUNiyassa rano aMtarANi jAva paDijAgaramANe2 viharai / taeNaM se vehalle kumAre annayA kayAi kUNiyassa rano aMtaraM jANai jANittA, seyaNagaM gaMdhahatthiM aTThArasavaMkaM ca hAraM gahAya aMteurapariyAlasaMparibuDe sabhaMDamattovagaraNamAyAe caMpAo nayarIo paDinikkhamai paDinikkhamittA jeNeva vesAlI nayarI teNeva uvAgacchai uvAgacchittA vesAlIe nayarIe ajjagaM ceDayaM rAyaM uvasaMpajjittA NaM viharai // 40 // chAyA tatra khalu campAyAM nagaryA zreNikasya rAjJaH putrazcellanAyA devyA AtmajaH kUNikasya rAjJaH sahodaraH kanIyAn bhrAtA vaihallyo nAma kumAra AsIt sukumArayAvatsurUpaH / tataH khalu tasya vaihallyasya kumArasya zreNikena rAjJA jIvatA caiva secanako gandhahastI aSTAdazavakro hArazca pUrvadattaH / tataH khalu sa vaihallyaH kumAraH secanakena gandhahastinA antaHpuraparivArasaMparitRtazcampAyA nagaryA madhyamadhyena nirgacchati, nirgatya abhIkSNa2 gaGgAM mahAnadI majjanakam avatarati / tataH khalu secanako gandhahastI devIH zuNDayA gRhNAti, gRhIlA apyekikAH pRSTe sthApayati, apyekikAH skandhe sthApayati, apyekikAH kumbhe sthApayati apyekikAH zIrSe sthApayati; apyekikAH dantamuzale sthApayati, apye kikAH zuNDayA gRhIlA urdhva vaihAyasamudhate, apyekikAH zuNDA zrI nirayAvalikA sUtra Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 172 ____ nirayAvalikA sUtra gatA Andolayati, apyekikAH dantAntareSu nayati, apyekikAH zIkaraNa snapayati, apyekikA anekaiH krIDanakaiH krIDayati / tataH khalu campAyAM nagaryo zRGgATaka-trika-catuSka-cabara-mahApatha-payeSu bahujano'nyo'nyasya evamAkhyAti yAvat prarUpayati-evaM khalu devAnupiyAH ! vaihallyaH kumAraH secanakena gandhahastinA'ntaHpura0 tadeva yAvad anekaiH krIDanakaiH krIDayati tadeSa khalu vaihallyaH kumAro rAjyazrIphalaM pratyanubhavan viharati, no kUNiko rAjA / tataH khalu tasyAH padmAvatyA devyA asyAH kathAyAH labdhArthAyAH satyA ayametadrUpo yAvat samudapadyata-'evaM khalu vaihallyaH kumAraH secanakena gandhahastinA yAvad anekaiH krIDanakaiH krIDayati tadeSa khalu vaihallyaH kumAro rAjyazrIphalaM pratyanubhavan viharati no kUNiko rAjA, tatkimasmAkaM rAjyena vA yAvajjanapadena vA yadi khalu asmAkaM secanako gandhahastI nAsti ?, tacchreyaH khalu mama kUNikaM rAjAnametamartha vijJapayitum / iti kRtA evaM saMpekSate, saMprekSya yatraiva kuNiko rAjA tatraivopAgacchati, upAgatya karatala0 yAvadevamavAdIva-evaM khalu svAmin ! vaihallyaH kumAraH secanakena gandhahastinA yAvad anekaiH krIDanakaiH krIDayati, talki khalu svAmin ! asmAkaM rAjyena vA yAvat janapadena vA, yadi khalu asmAkaM secanako gandhahastI nAsti ? / tataH khalu sa kUNiko rAjA padmAvatyA devyA etamatha no Adriyate, no parijAnAti, tUSNIkaH saMtiSThate / tataH khalu sA padyAvatI devI abhIkSNaM2 kuNika rAjAnametamayaM vijJapayati / zrI nirayAvalikA sUtra Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pundarapodhinI TokA bahallyako gandhahAyose koTA ....... tataH khallu sa kuNiko rAjA padmAvatyA devyA abhIkSNaM 2 etamaya vijJapyamAnaH anyadA kadAcit vaihallyaM kumAraM zabdayati zabdayitA secanA mandhahastinam aSTAdazavatraM ca hAraM yAcate / tataH khalu sa vaihallyaH kumAraH kUNikaM rAjAnamevamavAdI-evaM khalu khAmin ! zreNikena rAjJA jIvatA caiva secanako gandhahastI aSTAdazavakrazca hAro dattaH, tad yadi khalu svAmin ! yUyaM mahyaM rAjyasya ca yAvat jana padasya ca adai datta tadA khalvahaM yuSmabhyaM secanakaM gandhahastinam aSTAdazama ca hAraM dadAmi / tataH khalu sa kaNiko rAjA vaihallyasya kumArasya etamaya no bAdriyate nau parijAnAti, abhIkSNaM 2 secanakaM gandhahastinam aSTAdazavarka hAra yAcate / sataH khalu tasya vaidalyasya kumArasya kaNikena rAjJA abhIzaM 2 saicanakaM gandhahastinam aSTAdazakaM ca hAraM [yAcyamAnasya sato'yametadrUpa AdhyAtmikA 4 samudapadyata] evaM khalu AkSepnukAmaH khalu, grahItukAmaH salla, AcchetukAmaH khala mAM kUNiko rAjA secanakaM gandhahastinam aSTAdazavakraM ca hAram tad yAvanmAM kaNiko rAjA [no jAnAti] tApat [zreyo mama] secanakaM gandhahastinam ahAdazAkaM ca hAraM gRhIvA'ntaHpuraparivArasaMparikhatasya sabhANDAmatropakaraNamAdAya campAyA nagaryAH pratiniSkramya vaizAzyAM nagaryAmAryakaM ceTakarAjamupasampadya vihartum / evaM saMprekSate, samprekSya iNikasya rAjJo'ntarANi yAvara pratinAgrat 2 viharati / tataH khala sa vaihalyaH kumAraH anyadA kadAcit kUNikasya rAjostaraM jAnAti, bAlA secanakaM gandhahastinamaSTAdazavakaM ca hAraM gRhIlA anta:saparivArasaMparikhataH sabhANDAmatropakaraNamAdAya campAto nagarItaH pati zrI nirayAvalikA sUtra Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 __ nirayAvalikA sUtra niSkrAmati, matiniSkramya yatraiva vaizAlI nagarI tatraivIpAgacchati, upAgatya vaizAlyAM nagaryAmAryakaM ceTakamupasaMpadya viharati // 40 // TIkA'tatthaNaM caMpAe' ityaadi-shodrH=ekmaatRkH| kanIyAn lghubhraataa| 'tatyaNaM caMpAe' ityAdi usa campAnagarImeM zreNika rAjAkA putra, rAnI celanAkA Atmaja, rAjA kUNikakA sahodara choTA bhAI vaihallya nAmakA kumAra thA, jo ki sukumAra yAvat surUpa thaa| usa vaihallya kumArako rAjA zreNikane apanI jIvitAvasthAmeM hI secanaka nAmakA gandha hAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra diyaa| eka dina vaha vaihallya kumAra seMcanaka gaMdhahAthIpara caDhakara apane antaHpura parivArake sAtha campAnagarIke madhyase nikalA, nikalakara gaMgAnadImeM bArabAra snAna karaneke lie avatarita huA / tatpazcAt vaha secanaka hAthI vaihallyako rAniyoMko apanI sUMDase pakaDakara unameM se kisI ekako 'tatthaNaM caMpAe ' tyAle. te caMpAnagarImAM zreNika rAjAne putra, rANuM cellanAne Atmaja (dIkara) rAjA kRNikanA sahodara nAnAbhAI vaihalya nAme kumAra hato ke je sukumAra ane surUpa hate. te vaihalya kumArane rAjA zreNike pitAnI jIvita avasthAmAM secanaka nAmane gaMdhahAthI tathA aDhAra saravALe hAra dIdho hato. eka divasa te vaivalyakumAra secanaka gaMdhahAthI upara caDIne pitAnA aMta:pura parivAra sAthe caMpAnagarInA madhyabhAgamAM thaIne nIkaLe, nIkaLIne vAraMvAra gaMgAnadImAM snAna karavA mATe utaryo tyAra pachI te secanaka hAthI vaihalyanI rANIone pitAnI sUMDhamAM pakaDIne zrI nirayAvalikA sUtra Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _175 sundarabodhinI TIkA vaihallyako gandhahAthIse kroDA antaHpuraparivArasaMparivRtaH antaHpuraM-rAjJI, parivAraH khaDgaratnAdikozo pIThapara rakhatA hai to kisIko apane kaMdhepara; kisIko kumbhasthalapara rakhatA hai to kisIko apane sirapara, evaM kisIko apane dantAzUlapara rakhatA hai, aura kisIko sUMDase pakaDakara Upara AkAzameM lejAtA hai| isI taraha kisI ekako saMDameM davAkara jhulAtA hai, kisI ekako apane dantAzUlake bIcameM adharase rakhaletA hai / tathA kisI ekako apanI sUMDase nikalate hue phuhAroMse snAna karAtA hai| evaM kisI ekako aneka prakArakI krIDAoMse santuSTa karatA hai| yaha vRttAnta nagara bharameM phaila gayA, tathA bahutase manuSya galiyoM, saDako Adi sthAna-sthAnapara ApasameM isa prakAra vArtAlApa karane lage he devAnupriyo ! vaihallyakumAra secanaka gaMdhahastoke dvArA antaHpura parivArake sAtha aneka prakArako krIDA karatA hai| vAstavika rAjyazrIkA upabhoga to vaihallyakumAra hI karatA hai, na ki rAjA kUNika / temAMthI keI-ekane potAnI pITha upara rAkhe te kaIne kAMdha upara, kaIne kuMbha sthaLa upara rAkhe to keIne pitAnA mAthA upara, ane e pramANe kaIne pitAnA daMtazULa upara rAkhe to keIne sUMDhathI pakaDIne upara AkAzamAM laI jAya AvI. rIte kaI-ekane suMDhamAM dabAvIne hIMcake khavarAve, keIne pitAnI daMtazULanI vacamAM adharathI rAkhI le tathA keI-ekane pitAnI sUMDhamAMthI nIkaLatA phuvArA, vaDe snAna karAve, ema koIne aneka prakAranI krIDAothI saMtuSTa kare che. A hakIkata AkhA gAmamAM phelAI gaI tathA ghaNAM manuSya galio saDako Adi aneka ThekANe ThekANe pita pitAmAM AvI rIte vArtAlApa karavA lAgyA-"he devAnupriye ! halya kumAra secanaka gaMdha hAthI dvArA aMta:pura parivAra sahita aneka prakAranI krIDA kare che. kharI rIte rAjyazrIne upalega te pehalya kumAraja kare che-nahi ke rAjA kRNikA zrI nirayAvalikA sUtra Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 nirayAvalikA sUtra dAsadAsyAdisevakavargazra, taiH saMparivRtaH yuktaH vaihAyasaM-vihAya eva vaihAyasam-gaganam , zIkaraiH pavanamasinalakaNaiH 'phuhArA' iti bhASAyAm , usake bAda jaba yaha vRttAnta rAnI padmAvatIko milA to usake manameM aisA vicAra utpanna huA ki-' vaihallyakumAra secanaka hAthIke dvArA aneka prakArakI krIDA karatA hai isalie vahI rAjyalakSmIke phalakA upabhoga karatA huA rahatA hai, na ki kUNika rAjA, isa liye hameM isa rAjyase aura janapadase kyA lAbha ! yadi hamAre pAsa secanaka hAthI nahIM hai, isalie yahI acchA hai ki kUNika rAjAse kahU~ ki ve vaihallyase vaha secanaka hArthI leleN| aisA vicArakara jahA~ kUNika rAjA thA vahA~ gayI, aura jAkara hAtha joDakara isa prakAra bolI-he svAmin ! baihallyakumAra secanaka gandhahastIke dvArA aneka prakArakI krIDA karatA hai, he svAmin ! yadi hamAre pAsa secanaka gandha hAthI nahIM hai to isa rAjya aura janapadase kyA lAbha ! / yaha sunakara rAjA kUNikane padmAvatI devIke isa vicArakA Adara nahIM kiyA aura na usa bAtakI ora dhyAna diyA, kevala cupacApa raha gyaa| tyAra pachI jyAre A hakIkata rANe padmAvatInA jANavAmAM AvI tyAre tenA manamAM evo vicAra utpanna thayo ke-halyakumAra secanaka hAthI dvArA aneka prakAranI krIDA kare che mATe teja rAjyalakSamInA phalane upabhega karato rahe che nahi ke kRNika rAjA, mATe amane A rAjyathI ke janapadathI zuM lAbha je amArI pAse secanaka hAthI na hoya te?, tethI kRNika rAjAne kahyuM ke vaihalya pAsethI te secanaka hAthI laI le eja sAruM che. ema vicAra karI jayAM kuNika rAjA hatA tyAM gaI ane jaIne hAtha joDI A prakAre belI-he svAmI! vaihalyakumAra mecanaka gaMdha hAthI dvArA aneka prakAranI krIDA kare che. te svAmI! je ApaNI pAse secanaka gaMdha hAthI na hoya te A rAjya ane janapadathI zuM lAbha? A sAMbhaLI rAjA kuNike padmAvatI devInA A vicArane Adara karyo nahi ke na te vAta tarapha dhyAna dIdhuM. mAtra cupacApa rahyA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdarabodhino TokA bahallyakA vaizAlInagarI jAnA zRnATaka-trika catuSka-catara-mahApatha-patheSu-zRGgATakaM jalaphalaM 'siMgADA' iti pASAyAm , tadvat trikoNasthAnaM, kiM-tripatham , catuSkam-catuSpatham , mahApatho rAjamArgaH, panthAH sAmAnyamArgaH, teSu / eSa kUNiko rAjA mAm parantu usa rAjA kUNikane rAnI padmAvatIke dvArA bArabAra vijJApita honeke kAraNa eka samaya kumAra vaihallako apane yahA~ bulAyA, bulAkara usase secanaka gandha hAmI aura mahAraha laDIvAlA hAra maaNgaa| kUNikakA aisA abhiprAya jAnakara baihallakumArane isa prakAra kahatA Arambha kiyA-he svAmin ! rAjA zreNikane apanI jIvitAvasthAmeM hI mujhe secanaka gandha hAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra diyA hai, so yadi Apa use lenA cAhate haiM to mujhe bhI rAjya aura janapadakA AdhA bhAga dIjiye, phira maiM bhI Apake liye ina donoko deduuNgaa| parantu rAjA kUNikane vaihallakumArakI isa bAtako pasanda nahIM kiyA, na kabhI isako acchI taraha socAhI, parantu bAra-bAra apanI mAMgako ho doharAtA rhaa| tyArapachI terAjA kRNike rANI padmAvatInA mAraphata vAraMvAra vijJApana karavAmAM AvatuM tethI eka vakhata vehala kumArane pitAne tyAM belA ane tenI pAsethI secanaka baMdha hAthI tathA aDhAra saravALo hAra mAge. kUNikane e abhiprAya jANIne veDala kumAre A prakAre kahevA mAMDayuMhe svAmin ! zreNika rAjA pitAnI jIvita avasthAmAMja mane secanaka gaMdha hAthI tathA aDhAra saravALe hAra dIdhuM che. je te Apa levA cAho cho te mane paNa rAjya tathA jana padane aradhA bhAga Ape. pachI huM paNa Apane mATe A be vApIza. paraMtu rAjA kaNike vahala kumAranI A vAta pasaMda karI nahi. na te kadI e vAtane ThIka rIte vicAra karI che. mAtra vAraMvAra potAnI mAgaNI za. zrI nirayAvalikA sUtra Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra 178 AkSeptukAmaH = rAjyabhAgasyA'ditsayA mayi mRSAdoSamAropayitukAmaH | secanakaM gandhahastinaM grahItukAmaH = balAdAdAtukAmaH / aSTAdazavakraM hAraM ca hastAdAkraSTukAmaH asti / zeSaM ' udAleukAme AcchettukAmaH = mama sugamam // 40 // tadanantara kaNika rAjA dvArA bAra 2 hAthI aura hAra mA~ganepara vaihallya apane manameM socatA hai ki yaha kUNika rAjA mere para mithyAdoSa lagA kara merA secanaka gaMdhahAthI aura hAra mujhase chIna lenA cAhatA hai, isaliye ucita hai ki jabataka kUNika mujhase hAthI aura hAra na chIne usake pahale hI secanaka gaMdhahAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra tathA antaHpura parivAra ke sAtha sabhI gRhopakaraNa lekara campAnagarIse nikalakara apane nAnA ceTaka rAjAke pAsa vaizAlInagarI meM jAkara rahU~ / aisA vicAra karaneke pazcAt vaha vaihalakumAra rAjA kUNikakI anupasthitikI meM rahatA hai / usake bAda vaha vaihallakumAra eka samaya kUNika rAjAkI anupasthitikA maukA pAkara apane aMtaHpura parivAra ke sAtha secanaka hAthI, aThAraha laDIvAlA hAra aura sabhI prakArakI gRhasAmagrI lekara campAnagarIse nikala vaizAlInagarI meM Arya ceTakake pAsa pahu~cakara rahane lagA // 40 // tyAra pachI kUNika rAjA taraphathI vAraMvAra hAthI tathA hAranI mAgaNI thatAM vaihaltha peAtAnA manamAM vicAra kare che ke A sUNika rAjA mArA upara khATA doSa lagADIne mArI secanaka gaMdha hAthI ane hAra mArI pAsethI paDAvI levA mAge che. mATe eja vAkhI che ke jyAM sudhI kUNika mArI pAsethI te hAthI ane hAra na paDAvI lIe te pahelAMja mecanaka gaMdha hAthI tathA aDhAra saravALA hAra tathA aMta:pura parivAra sahita gharanI tamAma vastue laIne caMpAnagarIthI nokaLIne mArA nAnA ceTaka rAjAnI pAse vaizAlI nagarImAM jaIne rahuM. ema vicArI karIne pachI te vaihalthakumAra rAjA kUNikanI anupasthiti-gera hAjarInI rAha jotA rahyA kare che. tyAra pachI te vaihalkya kumAra eka samaya kRNika rAjAnI gerahAjarI joI pAtAnA aMta:pura parivAranI sAthe saiyana hAthI, aDhAra saravALA hAra ane tamAma prakArano graha sAmagrI laIne caMpAnagarIthI nIkaLI vaizAlI nagarImAM A ceTakanI pAse pahAMcI rahevA lAgyA. (40) zrI nirayAvalikA sUtra Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA ceTaka-kUNikakA dUtadvArA saMvAda 179 mUlamtaeNaM se kUNie rAyA imIse kahAe laDhe samANe-evaM khalu vehalle kumAre mamaM asaviditeNaM seyaNagaM gaMdhahatyiM advArasarvakaM ca hAra gahAya aMteurapariyAlasaMparikhuDe jAva ajayaM ceDayaM rAyaM upasaMpajittA NaM viharai, taM seyaM khalu mamaM seyaNagaM gaMdhahatyiM aTThArasavaMkaM ca hAraM ANeuM dUyaM pesittae, evaM saMpehei, saMpehittA dUyaM saddAvei, saddAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM tumaM devANuppiyA ! vesAliM nayariM, tattha NaM tuma mamaM ajaM ceDagaM rAyaM karatala0 vaddhAvettA evaM vayAhi-evaM khalu sAmI ! kUNie rAyA vinavei-esa NaM vehalle kumAre kUNiyassa ranno asaMviditeNaM seyaNagaM gaMdhahatthiM aTThArasavaMkaM ca hAraM gahAya iha havvamAgae, tae NaM tumbhe sAmI ! kUNiyaM rAyaM aNugiNhamANA seyaNagaM gaMdha. hatthi aTThArasavaMkaM ca hAraM kUNiyassa rano paJcappiNaha, vehallaM kumAraM ca peseha / chAyA tataH khalu sa kaNiko rAjA asyAH kathAyA labdhArthaH san-'evaM khalu vaihallyaH kumAro mama asaMviditena secanakaM gandhahastinamaSTAdazavakra ca hAraM gRhIlA antaHpuraparivArasaMparito yAvad AryakaM ceTakaM rAjAnamupasaMpadya khalu viharati, tacchreyaH khalu mama secanakaM gandhahastinamaSTAdazavakraM ca hAram AnetuM dUtaM preSayitum , evaM saMprekSate saMprekSya dUtaM zabdayati, zabdayitA evamavAdIta-gaccha khalu tvaM devANupriya ! vaizAlI nagarauM, tatra khalu tvaM mama Arya ceTakaM rAjAnaM karatala0 varddhayitvA evaM vada-'evaM khalu svAmin ! kUNiko rAjA vijJapayati-eSa khalu vaihallyaH kumAraH kUNikasya rAjJaH asaMviditena secanakaM gandhahastinamaSTAdazavakraM ca hAraM gRhItvA iha havya zrI nirayAvalikA sUtra Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - nirayAvalikA sUtra tae NaM se dUe kUNieNaM0 kastala0 jAva paDisuNittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA jahA citto jAva baddhAvittA evaM vayAso-evaM khalu sAmI ! kUNie rAyA vinavei-esa NaM cehalle kumAre taheva bhANiyavvaM jAva vehallaM kumAraM ca peseha / / tae NaM se ceDae rAyA taM yaM evaM vayAsI-jaha cevaNaM devANuppiyA ! kUNie rAyA seNiyassa ranno putte cellaNAe devIe attae mama nattue taheva NaM vehalle vi kumAre seNiyassa rano putte cellaNAe devIe attae mama nattue, seNieNaM ranA jIvaMteNaM ceva vehallassa kumArassa seyaNage gaMdhahatthI aTThArasavaMke hAre puvvavidine, taM jai NaM kUNie rAyA vehallassa rajjassa ya rahassa ya jaNavayassa ya addhaM dalayai to NaM seyaNagaM gaMdhahatyi aTThArasavaMka ca hAraM kUNiyassa ranno paJcappiNAmi, vehallaM ca kumAraM pesemi / taM yaM sakArei saMmANei paDivisajjei / mAgataH, tataH khalu yUyaM svAmin ! kUNikaM rAjAnamanugRhNantaH sevanakaM gandhahastinamaSTAdazavakraM ca hAraM kUNikasya rAjJaH pratyarpayata, baihallyaM kumAraM ca preSayata / tataH khalu sa dUtaH kUNikena0 karatala. yAvat pratizrutya yatraiva svakaM gRhaM tatraivopAgacchati, upAgatya yathA citto yAvad varddhayitvA evamavAdItaevaM khalu svAmin ! kUNiko rAjA vijJapayati-eSa khalu vaihallyaH kumArastathaiva bhaNitavyaM yAvad vaihallyaM kumAraM preSayata / tataH khalu sa ceTako rAjA taM dUtamevamavAdI-yathaiva khalu devAnupriya ! kUNiko rAjA zreNikasya rAjJaH putraH, celanAyAH devyA AtmajaH, mama naptakA, tathaiva khalu vaihallyo'pi kumAraH zreNikasya rAjJaH putraH, cellanAvAH decyA Atmajo, mama naptakaH, zreNikena rAjJA jIvatA caiva zrI nirayAvalikA sUtra Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA ceTaka-kUNikakA dUtadvArA saMvAda taeNaM se dUe ceDaeNaM rannA paDivisajie samANe jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA cAuNTa AsarahaM dUruhai, dUruhittA vesAli nayariM majha-majjheNaM niggacchai, niggacchittA suhehiM vasahipAyarAsehiM jAva vaddhAvittA evaM kyAsI-evaM khalu sAmI ! ceDae rAyA ANavei-jaha ceva NaM kUNie rAyA seNiyassa rano putte cellaNAe devIe attae mama nattue taM ceva bhANiyadhvaM jAva vehallaM ca kumAraM pesemi, taM na dei sAmI ! ceDae rAyA seyaNagaM gaMdhahatthiM aTThArasarvakaM ca hAra, vehallaM ca no pesei // 41 // vaihallyAya kumArAya secanako gandhahastI aSTAdazavakro hAraH pUrvavidattaH, tad yadi khalu kUNiko rAjA vaihallyAya rAjyasya ca rASTrasya ca janapadasya cATTai dadAti tadA khalu secanakaM gandhahastinam aSTAdazavakraM ca hAraM kUNikAya rAje pratyarpayAmi, vehallyaM ca kumAraM peSayAmi / taM dUtaM satkaroti sammAnayati prativisarjayati / tataH khalu sa dUtaH ceTakena rAjJA prativisarjitaH san yatraiva catughaNTaH azvarathastatraivopAgacchati, upAgatya caturghaNTamazvarayaM dUrohati, dUlhya vaizAlI nagarI madhyaMmadhyena nirgacchati, nirgatya zubhairvasatiprAtarAzairyAvada vardhayitvA evamavAdIt-evaM khalu svAmin ! ceTako rAjA AjJApayati-yathaiva khalu kUNiko rAjA zreNikasya rAjJaH putraH, celanAyA devyA AtmajaH mama naptakaH, tadeva bhaNitavyaM yAvad vaihallyaM ca kumAraM preSayAmi / tanna dadAti khalu svAmin ! ceTako rAjA secanakaM gandhahastinam aSTAdazavakraM ca hAraM, caihallyaM ca no preSayati // 41 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra TIkA 'taeNaM se kUNie ' ityAdi-zubhaiH prazastaiH, vasatipAtarAzaiH-mArga 'taeNaM se kUNie ' ityAdi usake bAda jaba yaha samAcAra rAjA kUNikako jJAta huA to usane vicAra kiyA ki vaihallakumAra mujhase binA kucha kahe-sune apane antaHpura parivArake sahita, secanaka gaMdhaharatI, aThAraha laDIvAlA hAra aura sabhI prakArakI gRhasAmapriyoM ko lekara rAjA Arya ceTakake pAsa jAkara rahane lagA hai, isa kAraNa mujhe ucita hai ki dUta bhejakara secanaka gaMdha hAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra maMgA, aisA vicArakara dUtako bulAtA hai aura bulAkara isa prakAra kahatA hai: he devAnupriya ! vaizAlInagarImeM mere nAnA ceTakake pAsa tuma jAo unake pAsa jAkara hAtha joDa jaya-vijaya zabdake sAtha rAjAko badhAkara isa prakArase kahA -he svAmin ! rAjA kUNika isa prakAra vijJapti karate haiM ki-mujhase binA kucha kahe 'taeNaM se kUNie' tyA tyAra pachI jyAre A samAcAranI rAjA kRNikane khabara paDI tyAre teNe vicAra karyo ke vaheltha kumAra mane kaMI paNa kahyA-sAMbhaLyA vagaraja pitAnA aMtaHpura parivAra sahita secanaka gaMdha hAthI, aDhAra sarane hAra ane tamAma prakAranI gRhasAmagrI laIne rAjA Arya ceTakanI pAse jaIne rahyo che. A kAraraNathI mAre mATe egya che ke dUta mokalIne secanaka gaMdha hAthI ane aDhAra sarane hAra maMgAvI lauM. e vicAra karI dUtane bolAvI Ama tene kahe chehe devAnupriya! vaizAlI nagarImAM mArA nAnA ceTakanI pAse tuM jA. tenI pAse jaI hAtha joDIne jya-vijya zabdathI rAjAne vadhAvIne A prakAre kahe che svAmina ! rAjA kRNika A prakAre vijJapti kare che ke mane kAMI paNa kahyA vagaraja zrI nirayAvalikA sUtra Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA vaihallyako gandhahAyose koDA vizrAmasthAnaiH pUrvAdbhavatilaghubhojanaizca mArge sukhapUrvakaM nivasanaM yAmadvaya hI vaihallya kumAra secanaka gandha hAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra lekara Apake yahA~ jaldIse calA a yA hai| so Apa vaihallyakumArako secanaka hAthI aura aThAraha laDIvAle hArake sahita kRpA karake hamAre pAsa bhejadeM / isake bAda vaha dUta rAjA kUNikake dvArA kahe hue vacanoMko svIkArakara apane ghara AyA aura cAra ghaMTAvAle rathameM baiTha ravAnA huvA / vaha vaizAlI pahuMcakara Arya ceTakako hAtha joDa jaya vijayake sAtha badhAkara, paradezI rAjAke citta pradhAnake samAna isa prakAra kahatA hai: he svAmin ! rAjA kuNika isa prakAra vijJapti karate haiM ki merA choTA bhAI vaihallyakumAra mujhase binA kucha kahe hI secanaka gaMdhahAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra lekara Apake pAsa calA AyA hai isaliye Apa use hAthI aura hArake sAtha mere pAsa bhejdeN| kumAra vaiphalya secanaka gaMdha hAthI ane aDhAra saravALe hAra laIne ApanI pAse jaldIthI cAlyo Ave che. mATe Apa vaivalya kumArane secanaka gaMdha hAthI ane aDhAra saranA hAra sahita kRpA karIne mArI pAse mokalI Ape tyAra pachI te dUta rAjA kRNika dvArA kahelAM vacanane svIkAra karI pitAne ghera AvyuM ane cAra ghaMTAvALA rathamAM besI ravAnA thaye. te vaizAlI pahoMcI ne Arya ceTakane hAtha joDI jya-vijaya pUrvaka vadhAvIne paradezI rAjAnA pradhAna cittanI peThe A Are he cha: he svAmin ! rAjA kRNika A prakAre vijJapti kare che ke mAre nAno bhAI vihalya kumAra mane kaMI paNa kahyA vagara ja secanaka gaMdha hAthI ane aDhAra saravALo hAra laI ApanI pAse cAlyo Ave che mATe Apa tene hAthI ane hAra sAthe mArI pAse mokalI Ape. zrI nirayAvalikA sUtra Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. ...... nirayAvanikAla madhye bhojanaM cetyetadvayaM pathikAya paramahitakArakA anyat sarva pagamam // 41 // yaha sunakara ceTaka rAjAne usa dUtako isa prakAra uttara diyA-he devAnucaMya ! jisa prakAra rAjA kUNika, zreNika rAjAkA putra, celanA rAnIkA Atmaja aura merA dauhitra hai usI prakAra kumAra vaihallya bhI zreNika rAjAkA putra, rAnI belanAkA Atmaja aura merA dauhitra hai| . zraNika rAjAne apanI jIvitAvasthA meM hI kumAra vaihallyako secanaka gaMdhahAthI aura aDhAraha laDIvAlA hAra diyA thaa| to bhI yadi rAjA kUNika hAthI aura hAra lenA cAhatA hai to use cAhie ki vaha bhI vaihallyakumArako rAjya rASTra aura janapadakA AdhA bhAga dede / aisA honepara maiM hAthI aura hArake sAtha kumAra baihallyako bheja sakatA huuN| isa prakAra kahaneke bAda rAjA ceTakane usa dUtakA Adara satkArakara use visarjita (vidA) kiyaa| ceTaka rAjAse visarjita vaha dUta jahApara cAra ghaNTAvAlA ratha thA vahA~ AyA, Akara usa rathapara caDhA aura vaizyalI A sAMbhaLI eTaka rAjAe te dUtane A prakAre uttara dIdhe-he devAnu riya! je prakAre rAjA kRNika zreNika rAjAne putra cellanA rANIne Atmaja tathA A dehatra che teja prakAre kumAra vaihaya paNa zreNika rAjAne putra rANI celavAno dIkaro ane mAre dahe che. - zreNika rAjAe pitAnI jIvita avasthAmAMja kumAra halyane secanaka gaMdha hAthI tathA aDhAra sarane hAra dIdhuM hatuM chatAM paNa je rAjA kuNika hAthI tathA hAra levA cAhatA heya te teNe paNa vihalya kumArane rAjya rASTra ane janapadamAM aradho bhAga devo joIe. ane ema thAya to huM hAthI tathA hAranI sAthe kumAra alyane mokalI zakuM chuM. A prakAre kahyA pachI rAjA ceTake te dUtane Adara nakAra karI tene vidAya ApI. caTaka rAjA pAsethI vidAya laI te dUta jyAM cAra vALa ratha hato tyAM Avyo. AvIne te ratha upara caDIne vaizAlI nagarInI madhyamAM thaIne nIkaLe. sArI sArI vastImAM vizvAsa tathA savAranuM bhojana karato thata zrI nirayAvalikA sUtra Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA ceTaka-kUNikakA dUtadvArA saMvAda nagarIke madhyase nikalA / nikalakara acchI 2 vastiyoMmeM vizrAma tathA prAtaHkAlika bhojana karatA huvA sukha-zAMtipUrvaka campAnagarImeM pahu~cA / pahu~cakara rAjA kUNikake pAsa jA hAtha joDa jaya-vijaya zabdake sAtha rAjAko badhAkara isa prakAra bolAH he svAmin ! ceTaka rAjA isa prakAra sUcita karate haiM ki jisa prakAra rAjA kUNika, zreNika rAjAkA putra, cellanAkA Atmaja aura merA dauhitra hai usI prakAra kumAra vaihallya bhI zreNikakA putra, cellanAkA Atmaja aura merA dauhitra hai| secanaka gaMdhahAthI evaM aThAraha laDIvAlA hAra rAjA zreNikane kumAra vaihallyako apanI jIvitAvasthAmeM hI diyA thA, to bhI yadi kUNika hAthI aura hAra cAhatA hai to use cAhiye ki apane rAjya rASTra aura janapadakA AdhA bhAga vaihallyako dede / yadi vaha isa prakAra kare to maiM bhI hAthI aura hArake sAtha vaihallyakumArako bheja duuNgaa| isa liye he svAmin ! rAjA ceTakane na to hAthI aura hAra hI diyA na kumAra vaihallyako hI bhejA // 41 // sukha zAMtipUrvaka caMpAnagarImAM pahoMcyA. pachI rAjA kRNika pAse jaI pahoMcI hAtha joDI jaya vijaya zabdanI sAthe rAjA kRNikane vadhAvIne A ghAre yu: he svAmina ! ceTaka rAjA ema sUcanA kare che ke je prakAre rAjA kRNika zreNika rAjAno putra celanAne Atmaja tathA mAre dehe che tevI ja rIte kumAra vailya paNa zreNikano putra, cellanAne Atmaja tathA mAro dehe che. secanaka gaMdhahAthI ane aDhAra saravALe hAra rAjA zreNike kumAra vaihalyane potAnI jIvita avasthAmAM ja dIdhA hatA tema chatAM je kuNika hAthI ane hAra cAhata hoya to potAnA rAjya rASTra tathA janapadane aradhe bhAga vaivalyane teNe Apavo joIe. je te A prakAre kare te huM paNa hAthI ane hAra sAthe halya kumArane mokalI ApuM." mATe che svAmI ! rAjA ceTake te nathI hAthI Ape, ke nathI hAra dIdhe, tema nathI vaihalya kumArane mokalyA. (41) zrI nirayAvalikA sUtra Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra mUlam taeNaM se kUNie rAyA ducaM pi dUyaM saddAvittA evaM vayAsIgacchaha NaM tuma devANuppiyA ! vesAliM nayariM, tattha NaM tumaM mama ajagaM ceDagaM rAyaM jAva evaM vadAhi-evaM khalu sAmI ! kUNie rAyA vinaveijANi kANi rayaNANi samuppajaMti savvANi tANi rAyakulagAmINi, seNiyassa ranno rajjasiriM karemANassa pAlemANassa duve rayaNA samuppannA, taM jahA-seyaNae gaMdhahatthI, aTThArasavaMke hAre, taNNaM tubbhe sAmI ! rAyakulaparaMparAgayaM ThiiyaM alovemANA seyaNagaM gandhahatthi aTThArasarvakaM hAraM kUNiyassa ranno paJcappiNaha, vehallaM kumAraM peseha / tae NaM se dUe kUNiyassa ranno taheva jAva vaddhAvittA evaM vayAsIevaM khalu sAmI ! kUNie rAyA vinavei-jANi kANitti jAva vehallaM kumAraM peseha / chAyA tataH khalu sa kUNiko rAjA dvitIyamapi dUtaM zabdayitA evamavAdIgaccha khalu tvaM devAnupriya ! vaizAlI nagarI, tatra khalu tvaM mama Aryake ceTakaM rAjAnaM yAvad evaM vada-evaM khalu svAmin ! kUNiko rAjA vijJapayati-yAni kAni ratnAni samutpadyante sarvANi tAni rAjakulamAmIni, zreNikasya rAjJo rAjyazriyaM kurvataH pAlayato dve ratne samutpanne, tadyathA-secanako gandhahastI, aSTAdazavakro hAraH, tatkhalu yUyaM svAmin ! rAjakulaparamparAgatAM sthitimalopayantaH secanakaM gandhahastinam , aSTAdazavakraM ca hAraM kUNikAya rAjJe pratyarpayata, baihallyaM kumAraM preSayata / zrI nirayAvalikA sUtra Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 sundarabodhinI TIkA ceTaka-kUNikakA dUtadvArA saMvAda taeNaM se ceDae rAyA taM dUyaM evaM vayAsI jaha ceva NaM devANuppiyA ! kUNie rAyA seNiyassa ranno putte cellaNAe devIe attae jahA paDhamaM jAva vehallaM ca kumAraM pesemi, taM dUyaM sakkArei saMmANei paDivisajjei / tae NaM se dUra jAva kUNiyassa rano vaddhAvittA evaM vayAso-ceDae rAyA ANavei-jaha ceva NaM devANuppiyA ! kUNie rAyA seNiyassa rano putte cellaNAe devIe attae jAva cehallaM kumAraM pesemi, taM na dei NaM sAmI ! ceDae rAyA seyaNagaM gaMdhahatthiM aTThArasavaMkaM ca hAraM, vehallaM kumAra no pesei / taeNaM se kUNie rAyA tassa dUyassa aMtie eyamaDhe socA nisamma tataH khalu sa dUtaH kUNikasya rAjJastathaiva yAvad vardhayitA evamavAdIt-evaM khalu svAmin ! kUNiko rAjA vijJapayati-yAni kAnIti yAvad vaihallyaM kumAraM preSayata / tataH khalu sa caTako rAjA taM dUtamevamavAdI-yathA caiva khalu devAnupiya ! kUNiko rAjA zreNikasya rAjJaH putraH celanAyA devyA AtmajaH, yathA prathamaM yAvad vaihallyaM ca kumAraM preSayAmi / taM dUtaM satkaromi sammAnayati prativisarjayati / tataH khalu sa dUto yAvat kaNikasya rAjJo0 vardhayitA evamavAdIceTako rAjA AjJApayati-yathA caiva khalu devAnupiya ! kUNiko rAjA zreNikasya rAjJaH putraH celanAyA devyA AtmajaH yAvad vaihalyaM kumAra preSayAmi, tanna dadAti khalu svAmin ! ceTako rAjA secanakaM gandhahastinam aSTAdazavakraM ca hAraM, vaihallyaM kumAraM no preSayati / tataH khalu sa kUNiko rAjA tasya dUtasyAntike etamartha zrutvA zrI nirayAvalikA sUtra Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizyAvalikA sUtra 188 Amurute jAva misimisemANe tacaM dayaM sadAvei, sadAvittA evaM vayAsIgacchaha NaM tumaM devANupiyA ! vesAlIe nayarIe ceDagassa rano vAmeNaM pAraNaM pAyapIDhaM akamAhi akkamittA kuMvarageNaM lehaM paNAvehi, paNAvittA Amuratte jAvaM misimisemANe tivaliyaM miuDiM niDAle sAhaddu ceDagaM rAyaM evaM vadAhi - haM bho ceDagarAyA ! apatthiyapatthayA ! duraMta - jAba- parivajjiyA ! esa NaM kUNie rAyA ANavei-pacappiNAhi NaM kuNiyassa rano seyaNagaM gaMdhahatthi aTThArasavaMkaM ca hAraM vehallaM ca kumAraM pesehi, ahavA juddhasajjA ciTThAhi, esa NaM Nie rAyA sabale savAhaNe sakhaMdhAvAre NaM juddhasajje iha havvamAgaccha // 42 // nizamya AzuraktaH yAvanmi simisI - kurvan tRtIyaM dUtaM zabdayati, zabdayitvA evamavAdIt-gaccha khalu tvaM devAnupriya ! vaizAlyAM nagaryAM ceTakasya rAjJo vAmena pAdena pAdapIThamAkrAma, Akramya kuntAgreNa lekhaM praNAyaya, praNAyya Azurato yAvat misimisIkurvan trivalikAM bhrukuTiM lalATe saMhatya ceTakaM rAjAnamevaM vada-haM bho ceTakarAjAH ! aprArthita pArthakAH ! duranta- yAvatparivarjitAH / eSa khalu kUNiko rAjA AjJApayati - pratyapayata khalu kUNikasya rAjJaH secanakaM gandhahastinamaSTAdazavakraM ca hAraM vaihallyaM ca kumAraM preSayata, athavA yuddhasajjAH tiSThata / eSa khalu kUNiko rAjA sabalaH savAhanaH saskandhAvAraH khalu yuddhasajja iha havyamAcchati // 42 // TIkA " taNaM se kUNie ' ityAdi - sabala: - senAyuktaH, savAhanaH - rathAdi ' taeNaM se kUNie ' ityAdi isake bAda kUNika rAjAne dUsarI bAra phira dUtako bulAyA aura kahA - ' taraNaM tassa ' dhatyAhi. A pachI kUNika rAjAe khIjI vAra pAchA tane khelAyeA ane kahyuM-- zrI nirayAvalikA sUtra Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA ceTaka - kUNikakA dUtadvArA saMvAda 189 yAnasahitaH, saskandhAvAraH= saziviraH, 'chAunI' iti bhASAyAm / zeSaM / sugamam // 42 // he devAnupriya ! vaizAlInagarImeM jAo, vahA~ jAkara mere nAnA rAjA ceTakako hAtha joDa kara jaya vijaya zabda ke sAtha unheM badhAkara isa prakAra kaho ki he svAmin! rAjA kUNika kI yaha vijJApanA hai ki jo kucha bhI ratna paidA hotA hai usapara rAjakulakA hI adhikAra hai / zreNika rAjAke rAjyakAlameM do ratna utpanna hue, eka secanaka gandhahAthI, dUsarA aThAraha laDIvAlA hAra / he svAmin ! rAjakulakI paramparAgata sthitikA nAza jisase na ho isaliye Apa hAthI aura hAra mujhe arpita karadeM aura vaihallya kumArako bhejadeM / usake bAda vaha dUta kUNika rAjAkI isa vijJaptiko svIkAra kara apane dhara AyA, aura vahA~se vaizAlInagarI meM jAkara rAjA ceTakake sammukha upasthita huA / tathA unhe hAtha joDa jaya vijaya zabdake sAtha badhAkara, rAjA kUNikakI vijJApanA ko isa prakAra sunAyI - he svAmin ! rAjA kUNikakI yaha vijJApanA hai ki jo kucha hai devAnupriya ! vaizAlI nagarImAM jaIne mArA nAnA rAjA ceTakane hAtha joDIne jaya vijaya zabdo sAthe vadhAvI A prakAre kaheje ke he svAmin! rAjA kUNikanI evI vijJApanA che ke je kai paNa ratna pedA thAya che tenA upara rAjakulanAja adhikAra che. zreNika rAjAnA rAjya kAlamAM e ratna utpanna thayAM che--eka secanaka gadhahAthI ane khIjuM aDhArasaranA hAra, he svAmin! rAjakulanI para parAgata sthitinA nAza jethI na thAya te mATe Apa hAthI ane hAra mane arpita karo ane vaihalkya kumArane meAkalI do. tyAra pachI te krUta kUNika rAjAnI A vijJaptinA svIkAra karI potAne ghera AvyA ane tyAMthI vaizAlI nagarImAM jaI rAjA ceTakanI samukha upasthita thayA. ane temane hAtha joDI jaya vijaya zabdathI vadhAvI rAjA kUNikanI vijJApanAne A prakAre saMbhaLAvI nhe svAmin! rAjA kUNikanI ema vijJApanA che ke je kaI zrI nirayAvalikA sUtra Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 ___ nirayAvalikA sUtra bho ratna utpanna hotA hai usapara rAjakulakA adhikAra hotA hai| ye donoM na zreNika rAjAke rAjyakAlameM utpanna hue haiM, isaliye he svAmin ! jisase rAjakulakI paramparAgata sthiti vinaSTa na ho yaha dhyAnameM lekara hAthI aura hArako dedeM tathA vaihallyakumArako bhI kUNika rAjAke pAsa bhejadeM / dUta dvArA rAjA kUNikakI aisI vijJapti sunakara rAjA ceTakane dUtase isa prakAra kahanA prArambha kiyA-he devAnupriya ! jisa prakAra rAjA kUNika zreNika rAjAkA putra hai, cellanA devIkA Atmaja hai aura merA dauhitra hai usI prakAra kumAra vaihallya bhI zreNika rAjAkA putra-cellanA devIkA Atmaja aura merA dauhitra haiM, rAjA zreNikane apanI jIvitAvasthAmeM hI secanaka gandhahAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra kumAra vaihallyako premase diyA hai ataH inapara rAjakulakA adhikAra nahIM hai to bhI yadi rAjA kUNika hAthI aura hAra lenA cAhatA hai to use cAhiye ki rAjya rASTra aura janapadakA AdhA bhAga kumAra vaihallyako dede / aisA karanepara maiM hAthI paNa ratna utpanna thAya che tenA upara rAjakulane adhikAra hoya che. A be ratno zreNika rAjAnA rAjya kAlamAM utpanna thayAM che. mATe te svAmina! jethI rAjakulanI para parAgata sthiti vinaSTa na thAya te dhyAnamAM laI hAthI tathA hArane arpaNa kare ane vehatya kumArane paNa kUNika rAjAnI pAse mokalI Ape. dUta dvArA rAjA kRNikanI evI vijJapti sAMbhaLI rAjA ceTake dUtane A prakAre kahevAnuM zarU karyuM - he devAnupriya! jevI rIte rAjA kuNika zreNika rAjAne putra che celanA devIne Atmaja che tathA mAre dehi che teja prakAre kumAra vihalya paNa zreNika rAjAne putra che cellanA devIne Atmaja tathA mAre dehitro che. rAjA zreNike potAnI jIvita avasthAmAMja secanaka gaMdhahAthI tathA aDhAra saravALe hAra kumAra vaihalyane premathI dIdhela hovAthI tenA upara rAjakulane adhikAra nathI tema chatAM paNa je rAjA kRNika hAthI ane hAra levA cAhatA hoya te temaNe paNa rAjya rASTra tathA janapadamAM aradho bhAga kumAra vaihalyane Apavo zrI nirayAvalikA sUtra Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA ceTaka-kUNikakA dUtadvArA saMvAda aura hArake sAtha kumAra vaihallyako bheja dUMgA / aisA kahakara rAjA ceTakane usa dUtakA Adara satkAra kiyA aura use visarjita kara diyaa| vaha dUta vaizAlInagarIse calakara rAjA kUNikake pAsa AyA aura hAtha joDa jaya vijaya zabdake sAtha unheM badhAkara isa prakAra kahanA Arambha kiyA-he svAmin ! rAjA ceTakane isa prakAra uttara diyA ki-jisa prakAra rAjA kaNika rAjA zreNikake putra cellanA devIke Atmaja aura merA dauhitra hai usI prakAra kumAra vaihallya bhI hai| rAjA zreNikane apanI jIvitAvasthAmeM hI secanaka gaMdhahAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra vaihallya kumArako premase diyA hai ataH isapara rAjakulakA adhikAra nahIM hai, phira bhI yadi vaha kumAra vaihallyake liye apane rAjya rASTra aura janapadakA AdhA bhAga dede to maiM hAthI aura hAra usako dedUMgA tathA vaihallya kumArako bhI bheja dUMgA / isaliye he svAmin ! rAjA ceTakane na to secanaka gaMdhahAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra hI diyA aura na kumAra vaihallyako bhejaa| joIe evuM karavAthI huM hAthI tathA hAranI sAthe kumAra vehalyane mokalI ApIza. ema kahIne rAjA ceTake te dUtane Adara satkAra karyo tathA tene vidAya ApI. A dUta vaizAlI nagarIthI nIkaLI rAjA kRNikanI pAse AvyuM ane hAtha jeDI jaya vijaya zabdathI tene vadhAvI Ama kahevA lAge - he svAmin ! rAjA ceTake evA prakArane javAba dIdhuM ke je prakAre rAjA kRNika rAjA zreNikano putra cellanA devIne Atmaja tathA mAre dohitre che te ja prakAre vaihalya paNa che. rAjA zreNike pitAnI haiyAtImAMja secanaka gaMdhahAthI ane aDhAra sarane hAra halya kumArane premathI Apela hovAthI tenA upara rAjakulano adhikAra nathI. tema chatAM paNa je kumAra vaihalya mATe pitAnA rAjya rASTra tathA janapadane aradho bhAga te Ape te huM secanaka gaMdhahAthI tathA aDhAra sarane hAra tene ApI daIza tathA vaihalya kumArane paNa maklI daiza. mATe che svAmin ! rAjA ceTake nathI dIdhA secanaka gaMdhahAthI ke nathI dIdhe aDhAra saranA hAra ane nathI mokalyA kumAra vihalyane. zrI nirayAvalikA sUtra Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra usa dUtake mukhase isa prakArakA vacana sunakara rAjA kUNika sahasA krodha se jalane lagA aura usane tIsarI bAra dUtako bulAkara phira kahA- he devAnupriya ! vaizAlInagarImeM jAo, vahA~ jAkara rAjA ceTakake pAdapIThako apane bAyeM pairase Thokara mArakara bhAlekI noMka se isa patrako denA / patra dekara zIghra hI krodhita hojAnA, evaM krodhase dhagadhagAte hue trivalI aura bhrukuTiko apane lalATapara khIMcakara ceTaka rAjAse isa prakAra kaho - re mRtyuko cAhane vAle - nirlajja ! bure pariNAmabAle mUrkha rAjA ceTaka ! vaha kUNika rAjA tujhe AjJA detA hai ki- secanaka gaMdhahAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra mujhe arpita karade aura kumAra vaihallyako mere pAsa bhejade, nahIM to saMgrAmake lie taiyAra hojA, rAjA kUNika senA, vAhana aura zibira ke sAtha yuddha ke lie tatpara hokara zIghra A rahA hai // 42 // 192 te tanA mADhathI evAM vacana sAMbhaLIne rAjA kUNika tarata krodhathI AganI jema garama thaI gayA ane teNe trIjI vAra tane khelAvIne kahyuM-he devAnupriya ! vaizAlI nagarI jA ane tyAM jaI rAjA ceTakanA pAdapIThane tArA DAbA pagethI ThAkara mArIne bhAlAnI aNIthI A patra deje. patra ine turata krodhita thaI jaje ane kApathI AganI peThe garama thai trivalI tathA bhramarane kapAla upara kheMcI rAjA ceTakane Ama kaheje-2 mRtyune cAhanArA-nirlajja ! kharA pariNAmavALA mUrkha rAjA ceTaka ! tane kUNika rAjA AjJA de che ke-secanaka ga dhahAthI ane aDhAra saravALA hAra mane ApI de ane kumAra vaihalthane mArI pAse mekalI de. agara jo tema nahi teA saMgrAma mATe taiyAra thaI jA. rAjA kRNika senA, vAhana tathA zikhiranI sAthe yuddha mATe tatpara thaI turata AvI rahyA che. (42) zrI nirayAvalikA sUtra Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA rAjA kUNikakI daza kumAroMse mantraNA mUlam - taNaM se dUra karayala0 taheva jAva jeNeva ceDae rAyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA karayala0 jAca vaddhAvera, baddhAvittA evaM vayAsIesa NaM sAmI ! mamaM viNayapaDivattI, iyANi kUNiyassa rano ANatoceDagassa rano vAmeNaM pAraNaM pAyapIDhaM akamara, akamittA, Amurutte kuMtaggeNa lehaM paNAvei ta caiva sabalakhaMdhAvAre NaM iha havvamAgacchai / 193 taeNa se ceDae rAyA tassa dUyassa aMtie eyamahaM socA nisamma Amurute jAva sAha evaM vayAsI - na appiNAmi NaM kUNiyassa ranno seyari aTThArasarvakaM hAraM, vehalaM ca kumAraM no pesemi, esa NaM juddhasajje mi / taM dUyaM akAriyaM asaMmANiyaM avadAreNaM nicchuhAve / taNaM se kUNie rAyA tassa dUyassa aMtie eyamahaM socA Nisamma chAyA tataH khalu sa dUtaH karatala0 tathaiva yAvad yatraiva ceTako rAjA tatraivopAgacchati, upAgatya karatala0 yAvad vardhayati, vardhayikhA evamavAdIdaeSA khalu svAmin ! mama vinayapratipattiH, idAnoM kUNikasya rAjJaH AjJapti:ceTakasya rAjJo vAmena pAdena pAdapIThamAkrAmati, Akramya AzuraktaH kuntAgreNa lekhaM praNAyayati tadeva sabalaskandhAvAraH khalu iha havyamAgacchati / tataH khalu sa ceTako rAjA tasya dUtasyAntike etamartha zrukhA nizamya AzuraktaH yAvat saMhRtya evamavAdIt - nArpayAmi khalu kUNikasya rAjJaH secanakamaSTAdazavakraM hAraM vaihalyaM ca kumAraM no preSayAmi, eSa khalu yuddhasajjastiSThAmi / taM dUtamasatkAritamasammAnitamapadvAreNa niSkAsayati / tataH khalu sa kUNiko rAjA tasya dUtasyAntike etamarthaM zrulA zrI nirayAvalikA sUtra Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirAvalikA sUtra 194 Asurutte kAlAdIe dasa kumAre sahAvei, saddAvittA evaM vayAsI evaM khalu devANupiyA ! vehalle kumAre mamaM asaMviditeNaM seyaNagaM gaMdhahatthi aTThArasarvakaM hAraM aMteuraM sabhaMDaM ca gahAya caMpAto paDinikkhamai, paDinikkhamittA vesAli ajjagaM ceDagarAyaM uvasaMpajjittANaM viharai | tara NaM mae seyaNagassa gaMdhahatthissa aTThArasavaMkassa hArassa aTThAe yA pesiyA, te ya ceDaeNa raNNA imeNaM kAraNeNaM paDisehiyA aduttaraM ca NaM mamaM tathe dUe asakArie, taM avadAreNaM nicchuhAve taM seyaM khalu devApiyA ! ahaM veDagassa rano juttaM givhittae / tae NaM kAlAIyA dasa kumArA kUNiyassa rano eyamahaM bigaeNaM paDimurNeti / taNaM se kUNie rAyA kAlAdIe dasa kumAre evaM vayAsI - gacchaha NaM tubhe devANupiyA ! sasu saesa rajje patteyaM patteyaM vhAyA jAva nizamya AzuraktaH kAlAdIn daza kumArAn zabdayati, zabdayitvA evamavAdIt - evaM khalu devAnupriyAH ! vaihalyaH kumAro mama asaMviditaH khalu secanakaM gandhahastinam aSTAdazavakraM hAram antaHpuraM sabhANDaM ca gRhItvA campAto niSkrAmati, niSkramya vaizAlIm AryakaM ceTakarAjam upasaMpadya viharati / tataH khalu mayA secanakasya gandhahastinaH aSTAdazavakrasya hArasya arthAya dUtAH preSitAH, te ca ceTakena rAjJA anena kAraNena pratiSiddhAH, athottaraM ca khalu mama tRtIyo dUtaH asatkAritaH, tam apadvAreNa niSkAsayati, tacchreyaH khalu devAnumiyAH ! asmAkaM ceTakasya rAjJaH yuktaM grahItum / tataH khalu kAlAdikAH daza kumArAH kUNikasya rAjJaH etamartha vinayena pratizRNvanti / tataH khalu sa kUNiko rAjA kAlAdIn daza kumArAn evamavAdItgacchata khalu yUyaM devAnupriyAH ! svakeSu svakeSu rAjyesu pratyekaM pratyekaM zrI nirayAvalikA sUtra Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA rAjA kUNikako daza kumAroMse mantraNA pAyacchittA hatthikhaMdhavaragayA patteyaM-patteyaM tihiM daMtisahassehi, evaM tihiM rahasahassehiM, tihiM Asasahassehi, tihiM maNussakoDIhiM saddhiM saMparikhuDA savviDDIe jAca raveNaM saehito 2 nayarehito paDinikkhamaha, paDinikkhamittA mamaM aMtiyaM pAubbhavaha / tae NaM te kAlAIyA dasa kumArA kUNiyassa ranno eyama soccA saemu saemu rajjesu patteyaMra pahAyA jAva tihiM maNussakoDIhiM saddhiM saMparikhuDA sabbiDDIe jAva raveNaM saehitora nayarehito paDinikkhamaMti, paDinikkhamittA jeNeva aMgA jaNavae jeNeva caMpA nayarI jeNeva kUNie rAyA teNeva uvAgayA karayala0 jAva vaddhAti / taeNaM se kUNie rAyA koDuMbiyapurise saddAvei, sadAvittA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiyA ! AbhisekaM hatthirayaNaM paDikappeha, haya-gaya snAtA yAvat mAyazcittAH hastiskandhavaragatAH pratyekaM pratyekaM tribhirdantisahasraiH, evaM tribhI rathasahajaiH, tribhirazvasahasraiH, tisabhirmanuSyakoTibhiH sArddha saMparitAH sarvaryA yAvad-raveNa khakebhyaH svakebhyo nagarebhyaH pratiniSkrAmata, pratiniSkramya mamAntikaM prAdurbhavata / tataH khalu te kAlAdikA daza kumArAH kUNikasya rAjJa etamartha zrutA khakeSu svakeSu rAjyeSu pratyekaM pratyekaM snAtA yAvat timRbhirmanuSyakoTibhiH sArddha saMparivRtAH sarvaddharyA yAvad raveNa svakebhyaH svakebhyo nagarebhyaH pratiniSkAmanti, pratiniSkramya yatraiva aGgA janapadAH, yatraiva campAnagarI, yatraiva kUNiko rAjA tatraivopAgatAH karatala0 yAvad vardhayanti / tataH khalu sa kUNiko rAjA kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitA evamavAdIt-kSiprameva bho devAnupriyAH ! AbhiSekyaM hastiratnaM pati zrI niyAvalikA sUtra Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 nirayAvalikA sUtra raha-cAuraMgiNiM seNaM saMnAheha, mamaM eyamANattiyaM paJcappiNaha, jAva paJcappiNaMti / tae NaM se kUNie rAyA jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai jAva paDiniggacchittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jAva naravaI durUDhe / ___ tae NaM se kUNie rAyA tihiM daMtisahassehiM jAva raveNaM caMpaM nayariM majha-majjhaNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva kAlAdIyA dasa kumArA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA kAlAiehiM dasahiM kumArehiM saddhiM egao melAyati / ___tae NaM se kUNie rAyA tettIsAe daMtisahassehiM, tettIsAe AsasahassehiM, tettIsAe rahasahassehiM, tettIsAe maNussakoDIhiM saddhiM saMparikhuDe saviDDIe jAva raveNaM subhehiM vasahipAyarAsehiM nAiviSpagiTehiM aMtarAvAsehi kalpayata, haya-gaja-ratha-caturaGgiNI senAM saMnahyata mamaitAmAjJaptikAM pratyarpayata yAvat pratyarpayanti / tataH khalu sa kUNiko rAjA yatraiva majjanagRhaM tatraivopAgacchati yAvat pratinirgatya yatraiva bAhyA upasthAnazAlA yAvat narapatirdUrUDhaH / tataH khalu sa kUNiko rAjA tribhirdantisahasraiH yAvat raveNa campAM nagarI madhyaM madhyena nirgacchati, nirgatya yatraiva kAlAdikA daza kumArAstatraiva upAgacchati, upAgatya kAlAdikairdazabhiH kumAraiH sArddhamekato milati / ____ tataH khalu sa kUNiko rAjA trayastriMzatA dantisahasraH, trayastriMzatA'zvasahasraiH, trayastriMzatA rathasahasraH, trayastriMzatA manuSyakoTibhiH sAI saMparivRtaH sarvaryA yAvad raveNa zubhairvasatiprAtarAzaiH nAtiviprakRSTairantarAvAsaiH zrI nirayAvalikA sUtra Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA rAjA kUNikako daza kumAroMse mantraNA 197 vasamANe 2 aMgajaNavayassa majbhaM-majyeNaM jeNeva videhe jaNavae jeNeva sAlI nayarI teNeva pahArittha gamaNAe // 43 // vasan 2 aGgajanapadasya madhyamadhyena yatraiva videho janapadaH, yatraiva vaizAlI nagarI tatraiva prAdhArayad gamanAya // 43 // TIkA " taNaM se dUe ' ityAdi - apadvAreNa laghudvAreNa, guptadvAreNa vA gRha " " , taNaM se dUe ' ityAdi rAjA kUNikake aisA kahanepara usa dUtane rAjAkI AjJAko hAtha joDakara svIkAra kI aura pahileke hI samAna rAjA ceTakake pAsa AyA, Akara hAtha joDa jaya vijaya zabda ke sAtha badhAkara isa prakAra kahA ki he svAmin ! yaha merA vinaya hai, aura aba jo rAjA kUNikakI AjJA hai vaha kahatA hU~, aisA kahakara apane bAye paira se rAjA ceTakake siMhAsana ke pAdapIThako Thokara lagAtA hai aura kopase Arakta ho bhAlekI nokase patra dekara kUNikakA sandeza sunAtA hai / re mRtyuko cAhanevAle - nirlajja ! bure pariNAmavAle mUrkha rAjA ceTaka ! vaha tapaNa se dUe ' tyAhi. rAjA kUNikanA kahevA pachI te kUta rAjAnI AjJAne hAtha joDI svIkAra karI ane pahelAMnI peTheja rAjA ceTakanI pAse AvyA. AvIne hAtha joDI jaya viya zabdathI vadhAvI A prakAre kahyuM ke he svAmin! A mArI taraphanA vinaya che. ane have je rAjA kUNikanI AjJA che te kahuM chuM. ema kahIne peAtAnA DAkhA pagathI rAjA ceTakanA siMhAsananI pAse rahelA pAdapIDane ThAkara mArI de che tathA kepathI lAlaceALa thaI jaI bhAlAnI aNIthI patra ApIne kUNikanA saMdezA saMbhaLAve che-2 mRtyune cAhanArA nija, kharAma piraNAmavALA mUrkha rAjA ceTaka ! tane kUNika rAjA zrI nirayAvalikA sUtra Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 198 nirayAvalikA sUtra pazcAdbhAgenetyarthaH / dUrUDha ArUDhaH, yuktam-ucitaM yogyamiti yAvat , zeSaM sugamam // 43 // kUNika rAjA tujhe AjJA detA hai ki secanaka gaMdhahAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra mujhe arpita kare, va kumAra vaihallyako mere pAsa bhejade, nahIM to saMgrAmake lie taiyAra hojA, rAjA kUNika senA vAhana aura zibirake sAtha yuddha ke lie tatpara hokara zIghra ArahA hai| vaha ceTaka rAjA usa dUtake mu~hase isa prakArakA sandeza sunakara kopase Arakta ho uThA aura A~kheM taDerakara isa prakAra kahane lagA-re dUta ! maiM kUNikako na to secanaka gaMdhahAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra hI de sakatA hU~, aura na kumAra vaihallyako hI bheja sakatA hU~, tU jA aura kaha de jo kUNikako karanA ho so kare, yuddhake lie maiM taiyAra huuN| aisA kahakara vaha usa dUtako apamAnita ( kAlA mu~hakara gadhepara baiThA ) kara nagarake pichale dvArase nikAla detA hai| AjJA de che ke-secanaka gaMdhahAthI ane aDhAra saravALo hAra mane ApIde ane kumAra hilyane mArI pAse mokalI de. agara jo tema nahi te saMgrAma mATe taiyAra thaI jA. rAjA kUNika senA, vAhana tathA zibiranI sAthe yuddha mATe tatpara thaI turata AvI rahyA che. te ceTaka rAjA te dUtanA moDhethI A prakArane saMdeza sAMbhaLIne kopathI lAlacoLa thaI gayo tathA AMkhe kADhI A prakAre kahevA lAge re DUta! huM kUNikane na te secanaka gaMdhahAthI ke aDhAra saravALe hAra daI zakIza ke na to kumAra vaihalyane paNa mokalI zakIza. mATe tuM jA ane kahI de kRNikane je karavuM hoya te kare. yuddha mATe huM taiyAra chuM. ema kahIne te dUtane apamAnita karI (meTuM kALuM karI gadheDA para besADI) nagaranA pAchalA daravAjethI kADhI mUke che. zrI nirayAvalikA sUtra Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA rAjA kUNikako daza kumAroMse mantraNA 199 dUta vahA~se calakara vApasa apane rAjA kUNikake pAsa AyA aura unako sArA vRttAnta sunAyA / kUNika, dUtake mukhase rAjA ceTakakA saMvAda suna kopArakta ho kAla Adi dasa kumAroMko bulavAtA hai aura unheM bulavAkara isa prakAra kahatA hai - he devAnupriyoM ! vaihallya kumAra mujhase binA kucha kahe hI secanaka gaMdhahAthI, aThAraha laDIvAlA hAra, evaM apane antaHpura parivArake sahita sabhI prakArakI gRhasAmagriyA~ lekara campAnagarIse nikala gayA aura nikalakara vaizAlIna romeM rAjA ceTakake pAsa jAkara rahane lagA hai / isa samAcArako pAkara maiMne hAthI aura hArake lie apane do dUtoM ko do bAra bheje lekina rAjA ceTakane hamArI bAtako svIkAra nahI kiyA, phira maiMne tIsare dUtako bhejA; parantu rAjA ceTakane usakA apamAna kara use sapadvArase nikAla diyA / isaliye he devAnupriyoM ! hama logoMko cAhiye ki hama rAjA ceTakakA nigraha kareM / krUta tyAMthI cAlIne pAchA peAtAnA rAjA kuNikanI pAse AvyA ane tene sarva hakIkta sabhaLAvI. kRNika tanA meADhethI rAjA ceTakanA saMvAda sAMbhaLI kApathI rakata thaI kAla Adi daza kumArAne kheAlAve che. tathA temane kheAlAvIne A prakAre kahe chehai devAnupriye ! vaihalkya kumAra mane kAMI paNa kahyA vagaraja secanaka gaMdhahAthI ane aDhAra sarane hAra ane peAtAnA aMta:pura parivAra sahita tamAma jAtanI gRhasAmagrI laIne caMpAnagarIthI nIkaLI gayA ane jaIne vaizAlI nagarImAM rAjA ceTakanI pAse rahevA lAgyA. A samAcAra jANIne hAthI tathA hAra mATe meM mArA e tAne e vAra mekalyA paNa rAjA ceTake mArI vAtane svIkAra karyo nathI. pachI meM trIjA tane meAkalAtmyA paNa rAjA ceTake tenuM apamAna karI tene pAchale daravAjethI kADhI mUkayA. mATe hai devAnupriye ! ApaNA mATe Avazyaka che ke rAjA ceTakanA nigraha karavA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 nirayAvalikA sUtra yaha sunakara ve kAla Adi dasa kumAroMne rAjA kUNikakI isa bAtako svIkAra kiyaa| usake bAda vaha kUNika rAjA kAla Adi dasa kumAroMko isa prakAra kahatA hai-he devAnupriyo ! tuma loga apane2 rAjyameM jaao| vahA~ jAkara snAna aura mAMgalika kRtyakara hAthIpara caDha, tumameMse hareka kumAra tIna2 hajAra hAthI, tIna2 hajAra ratha, tIna2 hajAra ghoDe, evaM tIna2 karoDa sainikoMke sahita sabhI prakArakI sAmagriyoMse yukta ho saja-dhajakara bAje-gAje sahita apane2 nagaroMse nikalo aura mere pAsa Ao / __ yaha sunakara ve kAla Adi dasa kumAra apane 2 rAjyameM gaye vahA~ jAkara kUNikake nirdezAnusAra sabhI tarahakI taiyArI evaM sabhI prakArakI sAmagriyoMse yukta hoM apane 2 nagarase nikale / aura aMga deza campAnagarImeM rAjA kUNikake pAsa Ae aura hAtha joDa jaya vijaya zabdake sAtha rAjAko bdhaaye| A sAMbhaLI te kAla Adi daza kumArae rAjA kRNikanI A vAtano svIkAra karyo. tyAra pachI te kuNika rAjA kAla Adi daza kumArone A pramANe kahe chedevAnupriye ! tame leka pita-potAnA rAjyamAM jAo. tyAM jaIne snAna tathA mAMgalika karma karI hAthI upara caDI tamArAmAMnA dareka kumAra traNa traNa hajAra hAthI, traNa-traNa hajAra ratha, traNa-traNa hajAra ghoDA ane traNa traNa karoDa sainike sAthe tamAma prakAranI sAmagrI laI taiyAra thaI vAjate gAjate pitApitAnA nagaramAMthI nIkaLI mArI pAse Avo. A sAMbhaLI te kAla Adi daza kumAre potapotAnA rAjyamAM gayA. tyAM jaIne kaNikanA kahyA pramANe tamAma prakAranI taiyArI karI evuM sarva prakAranI sAmagrI laIne potapotAnA nagaramAMthI nIkaLyA. ane aMga deza caMpA nagarImAM rAjA kRNikanI pAse AvyA. tyAM AvIne hAtha joDI ya vijya zabdothI rAjAne vadhAvI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 sundarabodhinI TIkA rAjA kUNika-ceTakakI suddha tayAriyAM kAla Adi dasa kumAroMke Aneke bAda vaha kUNika rAjA apane kauTumbika puruSoMko bulAtA hai aura bulAkara isa prakAra kahatA hai-he devAnupriyo ! zIghrAtizIghra AbhiSekya (paTTa) hAthIko sajAo tathA ghoDe, hAthI, ratha aura caturaGgiNI senAko saMnaddha karo / merI AjJAnusAra taiyArI kara mujhe sUcita kro| rAjA kUNikakI isa AjJAko sunakara unhoMne rAjAke kathanAnusAra sabhI kArya karake rAjAko sUcita kiyA / usake bAda vaha kUNika rAjA jahA~ snAnagRha thA vahA~ AyA, aura snAnAdi kRtyoMse nivRtta ho, vahAMse nikalakara jahA~ bAharI sabhAmaNDapa thA vahA~ pahu~cA / aura vahA~ Akara vaha rAjA sabhI prakArase susajjita ho apane AbhiSekya hAthI para cddhaa| usake bAda vaha kUNika rAjA tIna 2 hajAra hAthI ghoDe ratha aura tIna karoDa sainikoMke sahita sabhI raNasAmagriyoMke sAtha campAnagarIke madhyase hokara nikalA, kAla Adi daza kumAre AvyA pachI kRNika rAjA pitAnA kauTumbika purUSane bolAvIne A pramANe kahevA lAgyAhe devAnupriya! ekadama jaladIthI Abhiya (paTTa) hAthIne sajA tathA ghoDA hAthI ratha ane caturaMgiNI senAne taiyAra kare. mArI AjJA pramANe taiyArI karI mane khabara Ape. rAjA kRNikanI A AjJAne sAMbhaLI teoe rAjAnA kahevA pramANe badhAM kArya karI rAjAne khabara ApI. tyAra pachI te kRNika rAjA jyAM snAnagRha hatuM tyAM AvyA ane snAna Adi kalyathI nivRtta thaI tyAMthI nIkaLI jyAM bahArano sabhAmaMDapa hatuM tyAM pahoMcyA ane tyAM AvIne te rAjA tamAma prakAre susajijata thaIne pitAnA AbhiSekaya hAthI upara beThA. - tyAra pachI te kRNika rAjA traNa traNa hajAra hAthI ghoDA ratha tathA traNa karoDa sainike sahita tamAma yuddhanI sAmagrIo sAthe caMpA nagarInA madhyabhAgamAM zrI nirayAvalikA sUtra Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 nirayAvalikA sUtra mUlamtaeNaM se ceDae rAyA imIse kahAe laDhe samANe navamallai-navalecchai-kAsI-kosalagA aTThArasa vi gaNarAyANo sadAvei, sadAvittA evaM kyAsI-evaM khalu devANuppiyA ! vehalle kumAre kUNiyassa rano asaMvidite chAyAtataH khalu sa ceTako rAjA asyAH kathAyA labdhArthaH san navamallaki-navalecchaki-kAzI-kauzalakAn aSTAdazApi gaNarAjAn zabdayati, zabdayikhA evamavAdIt-evaM khalu devAnupriyAH ! vaihalyaH kumAraH kUNikasya nikalakara jahA~ kAla Adi dasa kumAra the vahA~ AyA, aura kAla Adi dasa kumArose milaa| usake bAda vaha kUNika rAjA tetIsa hajAra hAthI, tetIsa hajAra ghoDe, tetIsa hajAra ratha aura tetIsa karoDa sainikoMse ghirA huA sabhI tarahakI sAmagrI yukta bAje-gAjeke sAtha zubha sthAnomeM khAna-pAna karatA huA thoDI 2 dUra para DerA DAlakara vizrAma karatA huA aGga dezake bIco-bIcase jahA~ videha deza thA, jahA~ vaizAlI nagarI thI, vahIM para jAnekA nizcaya kiyA // 43 // thaIne nIkaLyA. ane tyAMthI nIkaLI jyAM kAla Adi daza kumAre hatA tyAM AvyA ane kAla Adi daza kumArene maLyA. tyAra pachI te kUNika rAjA tetrIsa hajAra hAthI, tetrIsa hajAra ghoDA tetrIsa hajAra ratha tathA tetrIsa karoDa sainikethI gherAyelA ane tamAma jAtanI yuddha sAmagrI yukta thaI vAjate gAjate zubha sthAnamAM khAna-pAna karatA karatA thoDe thoDe dUra para mukAma karatA karatA vizrAma letA thakA aMga dezanI vacce-vacce thaIne jayAM videha deza hatuM jyAM vaizAlI nagarI hatI tyAM javAno nizcaya karyo. (43) zrI nirayAvalikA sUtra Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA rAjA kUNika-ceTakako yuddha taiyAriyAM NaM seyaNagaM gaMdhahatyiM aTThArasarvakaM ca hAraM gahAya ihaM handhamAgae, tae NaM kRNieNaM seyaNagassa aTThArasavaMkassa ya aTThAe tao yA pesiyA, te ya mae imeNaM kAraNeNaM paDisehiyA / tae NaM se kUNie mamaM eyamaDhe apaDisuNamANe cAuraMgiNIe seNAe saddhiM saMparikhuDe jujhasajje ihaM havvamAgacchai, taM kiM nu devANuppiyA ! seyaNagaM aTThArasarvakaM ca kUNiyassa rano paJcappiNAmo ? vehallaM kumAraM pesemo ? udAhu jujjhitthA ? tae NaM navamallai-navalecchai-kAsI-kosalagA aTThArasa vi gaNarAyANo ceDagaM rAyaM evaM vayAsI-na evaM sAmI ! juttaM vA pattaM vA rAyasarisaM vA jannaM seyaNagaM aTThArasavaMkaM kUNiyassa rano paJcappiNijjai, vehalle ya kumAre saraNAgae pesijjai, taM jai NaM kUNie rAyA cAuraMgiNIe seNAe saddhiM saMparikhuDe jujhasajje ihaM havvamAgacchai / to NaM amhe kUNieNaM raNNA saddhiM jujjhAmo / rAjJaH asaMviditena secanakaM gandhahastinamaSTAdazavakraM ca hAraM gRhIlA iha havyamAgataH, tataH khalu kUNikena secanakasya aSTAdazavakrasya cArthAya trayo dUtAH preSitAH, te ca mayA'nena kAraNena pratiSiddhAH / tataH khalu sa kuNiko mama etamarthamapatizRNvan cAturaGgiNyA senayA sArddha saMparivRtaH yuddhasajja iha havyamAgacchati tat kiM nu devAnupiyAH ! secanakamaSTAdazavakraM ca kUNikAya rAjJe pratyarpayAmaH, vaihallyaM kumAraM preSayAmaH, utAho ! yudhyAmahe ? / tataH khalu navamallaki-navalecchaki-kAzI-kozalakA aSTAdazApi gaNarAjAzceTakaM rAjAnamevamavAdiSuH-naitat svAmin ! yuktaM vA, prAptaM vA rAjasadRzaM vA yatkhalu secanakamaSTAdazavakraM kUNikAya rAjJe pratyarpyate, vaihallyazca kumAraH zaraNAgataH preSyate, tad yadi khalu kUNiko rAjA cAturaGgiNyA senayA sArddha saMparivRto yuddhasajja iha havyamAgacchati tadA khalu vayaM kUNikena rAjJA sArddhaM yudhyAmahe / zrI nirayAvalikA sUtra Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 __ nirayAvalikA sUtra tae NaM se ceDae rAyA te navamallai-navalecchai-kAsI-kosalagA aTThArasa vi gaNarAyANo evaM vayAsI-jaiNaM devANuppiyA ! tubbhe kUNieNaM rannA saddhiM jujjhai, taM gacchaha NaM devANuppiyA ! / saaisura rajjesu vhAyA jahA kAlAdIyA jAva jaeNaM vijaeNaM vaddhAti / tae NaM se ceDae rAyA koDaMbiyapurise saddAvei sadAvittA evaM vayAsI-AbhisekaM jahA kUNie jAva durUDhe / taeNaM se ceDae rAyA tihiM daMtisahassehiM jahA kUNie jAva vesAliM nayAra mabhaM-majjheNa nigacchai, niggacchittA jeNeva te navamallaI-navalecchaIkAsI-kosalagA aTThArasa vi gaNarAyANo teNeva uvAgacchai / tataH khalu sa ceTako rAjA tAn navamallaki-navalecchaki-kAzIkauzalakAn aSTAdazApi gaNarAjAn evamavAdIt-yadi khalu devAnumiyAH ! yUyaM kUNikena rAjJA sArddha yudhyadhvaM, tadacchata khalu devAnumiyAH ! svakeSu svakeSu rAjyeSu, snAtA yathA kAlAdikA yAvad jayena vijayena varddhayanti / tataH khalu sa ceTako rAjA kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitA evamavAdIt-AmiSekyaM yathA kUNiko yAvad dUrUDhaH / tataH khalu sa ceTako rAjA trimidantisahasrairyathA kaNiko yAvad vaizAlI nagarI madhya-madhyena nirgacchati, nirgatya yatraiva te navamallakI-navalecchakI-kAzI-kauzalakA aSTAdazApi gaNarAjAstatraivopAgacchati / tataH khalu sa ceTako rAjA saptapazcAzatA dantisahasaiH, saptapazcAzatA azvasahasraH, saptapaJcAzatA rathasahaH, saptapazcAzatA manuSyakoTibhiH, sArddha saMparivRtaH sarvaddharyA yAvad raveNa zubhairvasatibhAtarAzai tivimakRSTairantarai zrI nirayAvalikA sUtra Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA rAjA kUNika-ceTakakI yuddha taiyAriyAM 205 taNaM se ceDae rAyA sattAvannAe daMtisahassehiM, sattAvannAe AsasahassehiM, sattAvannAe maNussakoDIehiM saddhiM saMparivuDe savviDhAe jAva raveNaM sumehiM vasahipAyarAsehiM nAtivippagiTThehiM aMtarehiM vasamANera videhaM jaNavayaM majbhaM-majjheNaM jeNeva desapaMte teNeva uvAgacchara, uvAgacchittA khaMdhAvAranivesaNaM kares, kUNiyaM rAyaM paDivAlemANe jujjhasajje ci / taNaM se kUNie rAyA savviGkAe jAva raveNaM jeNeva desapaMte teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ceDayassa ranno joyaNaMtariyaM khaMdhAvAranivesa kare | tae NaM se donivi rAyANo raNabhUmiM sajjAveMti, sajjAvittA raNabhUmiM jayaMti // 44 // san 2 videhaM janapadaM madhya- madhyena yatraiva dezaprAntastatraivopAgacchati, upAgatya skandhAvAranivezanaM karoti, kRtvA kUNikaM rAjAnaM pratipAlayan yuddhasajja - stiSThati / tataH khalu sa kUNiko rAjA sarvaddharcA yAvad raveNa yatraiva dezamAntastatraivopAgacchati, upAgatya ceTakasya rAjJo yojanAntaritaM skandhAvAraniveza karoti / tataH khalu tau dvAvapi rAjAnau raNabhUmiM sajjayataH, sajjayitvA raNabhUmiM yAtaH // 44 // TIkA 'taeNaM se ceDae ' ityAdi - navamallakinaH - kAzIdezasthagaNarAjAH, navalecchakinaH=kozala dezasthagaNarAjAH, tAn / yuktam = yogyamiti, prAptam = adhikArocitaM, rAjasadRzam - rAjavaMzIyAnurUpaM yat = yanizcayena / patipAlayan - pratIkSamANaH / zeSaM sugamam // 44 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 206 nirayAvalikA sUtra 'taeNaM se ceDae' ityAdi usake bAda usa ceTaka rAjAne kUNikakI caDhAIke samAcAra sunakara kAzI aura kozala dezake nau mallakI-nau lecchakI ina aThArahoM gaNarAjAoMko bulAkara unase isa prakAra kahanA Arambha kiyA he devAnupriyo ! vaihallyakumAra rAjA kUNikase Darakara secanaka gandhahAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra lekara mere pAsa calA aayaa| isakA samAcAra pAkara kUNikane mere pAsa tIna dUta bheje, parantu maiMne una dUtoMko kAraNa batAkara manA kara diyaa| usake bAda kaNikane merI bAtako na mAnakara caturaGgiNI senAke sAtha laDAIke liye taiyAra hokara yahA~ A rahA hai| to kyA he devAnupriyo ! secanaka gaMdhahAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra rAjA kUNikako dedeM aura vaihallyakumArako usake pAsa bhejadeM athavA usase laDaM ? usake bAda ve aThArahoM gaNarAjAoMne hAtha joDakara isa prakAra kahA 'tapaNaM se ceDae' tyAhi tyAra pachI te ceTaka rAjAe kRNikanI caDAInA samAcAra sAMbhaLI teNe kAzI tathA kauzala dezanA nava malakI ane nava lechakI ema aDhAra gaNarAjAone bolAvI temane A pramANe kahevA lAgyA. ha devAnupriye ! halya kumAra rAjA kRNikathI DarIne secanaka gaMdhahAthI tathA aDhAra saravALo hAra laIne mArI pAse cAlyA AvyuM che. enA samAcAra maLatAM kRNike mArI pAse traNa dUta mekalyA paNa meM te dUtane kAraNe batAvI nA pADI dIdhI. tyAra pachI kUNike mArI vAta ne nahi mAnIne caturaMgiNI senA sAthe laDAI mATe taiyAra thaIne ahIM AvI rahyo che. to zuM he devAnupriye ! secanaka gaMdhahAthI ane aDhAra sarane hAra rAjA kRNikane ApI devo ane vailya kumArane tenI pAse mokalI devo ke tenI sAthe laDAI karavI? tyAra pachI te aDhAre gaNa rAjAoe hAtha joDIne A pramANe kahyuM - zrI nirayAvalikA sUtra Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA rAjA kUNika-ceTakako yuddha taiyAriyAM 207 he svAmin ! na yaha yukta hai ; na aisA karanekI AvazyakatA hai; na yaha rAjakulako ucita hI hai, jo Apa secanaka gandhahAthI aura aThAraha laDIvAlA hAra rAjA kUNikako arpita kareM aura zaraNameM Ae hue kumAra vaihallyako lauTAdeM / he svAmin ! yadi rAjA kUNika caturaGgiNI senAke sAtha laDAIke liye taiyAra ho A rahA hai to hama loga bhI laDaneke lie taiyAra haiN| una rAjAoMkI aisI bAteM sunakara rAjA ceTakane una aThArahoM rAjAoMse isa prakAra kahA-yadi he devAnupriyo ! tuma loga kUNikase laDanA cAhate ho to apane 2 rAjyameM jAo aura vahA~ jAkara snAna Adi kriyA karake laDaneke lie kAla Adi kumAroMke samAna tuma bhI senA Adise sajja ho yahA~ aao| rAjA ceTakakI AjJA pAkara ve gaNarAjA apane 2 rAjyameM jAkara vahA~se sabhI prakArakI sainya sAmagriyAse yukta ho rAjA ceTakakI sahAyatAke liye vaizAlInagarImeM Ate haiM aura rAjA ceTakako jaya vijayake sAtha badhAte haiN| he svAmin ! nathI te A vAjabI ke nathI AvI rIte karavAnI AvazyaktA. vaLI A pramANe karavuM rAjakulane ucita paNa nathI ke Apa secanaka gaMdha hAthI tathA aDhAra saravALe hAra rAjA kRNikane arpaNa karI dIo ane zaraNe AvelA kumAra vehatyane pAcho mokalI dIo. he svAmin ! je rAjA kRNika caturagiNI senA laIne laDAI mATe taiyAra karIne Ave che to ame loko paNa laDavA mATe taiyAra chIe. te rAjAonI e pramANe vAta sAMbhaLI rAjA ceTake te aDhAre rAjAone A prakAre kahyuM- he devAnupriye ! je tame leke kUNika sAthe laDavA cAhatA ho to pitApitAnA rAjyamAM jAo ane tyAM jaI snAna Adi vagere kriyA karI laDavA mATe kAla Adi kumArane samAna tame paNa senA AdithI sajaja thaI ahIM Avo. rAjA ceTakanI AjJA sAMbhaLI te gaNarAjAe potapotAnA rAjyamAM jaI ane tyAMthI sarva prakAranI sainya sAmagrIthI yukta thaI rAjA ceTakane sahAyatA karavA mATe vizAlI nagarImAM Ave che ane rAjA ceTakane jaya vijaya zabda sAthe vadhAve che. zrI nirayAvalikA sUtra Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 usake bAda vaha ceTaka rAjA apane unase apanA abhiSekya hAthIko sajjita karake samAna vaha bhI apane paTTa hAthIpara caDhatA hai / nizyAvalikA sUtra kauTumbika puruSoMko bulavAtA hai aura lAnekI AjJA detA hai / kUNikake vahA~ se vaha ceTaka rAjA tIna 2 hajAra hAthI, ghoDe, ratha aura tIna karoDa sainikoM ke sAtha kUNika ke samAna hI apanI vaizAlInagarIke bIco-bIca hokara jahA~ aThArahoM gaNarAjA the vahA~ AyA / aura vahA~ vaha ceTaka rAjA sattAvana hajAra hAthI, sattAvana hajAra ghoDe, sattAvana hajAra ratha, aura sattAvana koTi sainikoMse pariveSTita ho sabhI prakArake sAja-bAja aura bAje-gAjeke sAtha acche sthAnoMmeM prAtaHkAlika bhojana karate hue thoDI 2 dUrapara DerA DAlakara vizrAma karate hue videha dezake bIco-bIcase hote hue jahA~ dezakA prAnta - sImAbhAga thA vahA~ AyA / vahA~ Akara apane zibira taiyAra karavAyA aura laDAIke liye rAjA kUNikakI pratIkSA karane lagA / tyAra pachI te ceTaka rAjA peAtAnA kauTumbika purUSone khelAve che ane temane peAtAnA AbhiSekaya (paTTa) hAthI sajja karI lAvavA AjJA Ape che kUNikanI peThe te paNa peAtAnA paTTa hAthI para bese che. tyAMthI te ceTaka rAjA traNa traNa hajAra hAthI gheADA ratha ane traNa karoDa sainikA sAthe kUNikanI peTheja pAtAnI vaizAlI nagarInI vacamAM thaine jayAM te aDhAra gaNarAjAe hatA tyAM AvyA. ane tyAM te ceTaka rAjA satAvana hajAra hAthI, satAvana hajAra gheADA sattAvana hajAra ratha tathA satAvana karoDa sainikeAthI gherAIne tamAma prakAranA sAMja khAja ane vAjA gAjoMnI sAthe sArAM sArAM sthAnAmAM prAtaH kAlika leAjana karatA thakA, thADe thADe dUra mukAma karatA thakA, vizrAma letA thakA, videha dezanI vacce-vacca thaIne jayAM dezanI sarahada hatI tyAM AvyA. tyAM AvIne peAtAnI chAvaNI taiyAra karAvI ane laDAi mATe rAjA kUNikanI rAha jovA lAgyA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA rAjA kUNika-ceTakako yuddha 209 mUlamtaeNaM se kUNie tettIsAe daMtisahassehiM jAva maNussakoDIhiM garulavUhaM raei, raittA garulavUheNaM rahamusalaM saMgAmaM uvAyAe / taeNaM se ceDae rAyA sattAvannAe daMtisahassehiM jAva sattAvannAe maNussakoDIhiM sagaDavUhaM raei, raittA sagaDavUheNaM rahamusalaM saMgAma uvAyAe / taeNaM te doNha vi rAINaM aNIyA sannaddha jAca gahiyAuhapaharaNA maMgatipahiM phalaehiM chAyAtataH khalu sa kUNikastrayastriMzatA dantisahasrairyAvanmanuSyakoTibhigaruDavyUha racayati, racayitA garuDavyUhena rathamuzalaM saGgrAmamupAyAtaH / tataH khalu sa ceTako rAjA saptapaJcAzatA dantisahasrairyAvat saptapaJcAzatA manuSyakoTibhiH zakaTavyUha racayati, racayitA zakaTavyUhena rathamuzalaM saMgrAmamupAyAtaH / usake bAda vaha kUNika rAjA bhI usI taraha vahA~ AyA jahA~ dezakA aMtima bhAga thaa| aura mahArAjA ceTakake zibirase eka yojana dUra apanA zibira bnvaayaa| usake bAda una donoM rAjAoMne raNabhUmiko sajjita kI aura laDAIke lie vahA~ aaye| // 44 // tyAra pachI te kRNika rAjA paNa teja rIte tyAM AvyA ke jyAM dezanA pradezane aMtima cheDA hatA, ane mahArAjA ceTakanI chAvaNIthI eka jana che. pitAnI chAvaNuM nakhAvI. tyAra pachI te beu rAjAoe raNabhUmi sajita karI ane yuddha karavA tyAM mAvyA. (44) zrI nirayAvalikA sUtra Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 - nirayAvalikA sUtra nikaTThAhiM asIhiM, aMsagaehiM toNehiM, sajIvehiM dharhi, samukkhittehiM sarehi, samullAlitAhiM DAvAhi, osAriyAhiM urughaMTAhiM, chippatUreNaM vajjamANeNaM, mahayA ukiTThasIhanAyabolakalakalaraveNaM samuddaravabhUyaM piva karemANA sanviDDIe jAva raveNaM hayagayA hayagaehi, gayagayA gayagaehiM, rahagayA rahagaehiM, pAyattiyA pAyattiehiM, annamannehiM saddhiM saMpalaggA yAvi hotyA / taeNaM te doNha vi rAyANaM aNIyA NiyagasAmIsAsaNANurattA mahaMtaM jaNakkhayaM jaNavahaM jaNappamaI jaNasaMvaTTakappaM nacaMtakavaMdhavArabhImaM ruhirakadamaM karemANA annamanneNaM saddhiM jujjhati / tae se kAle kumAre tihiM daMtisahassehiM jAva maNussakoDIhiM garulavUheNaM ekArasameNaM khaMdheNaM kUNiyarahamusalaM saMgAma saMgAmemANe hayamahiyajahA bhagavayA kAlIe devIe parikahiyaM jAva jIviyAo vavarovie / ____ tataH khalu te dvayorapi rAjJoranIke sannaddha-yAvad-gRhItAyudhamaharaNe maGgatikaiH phalakaiH, niSkAsitairasibhiH, aMzagataistuNaiH, sajIvairdhanubhiH, samukSiptaiH zaraiH, samullAlitAbhiH DAvAbhiH, avasAritAbhiH urughaNTAbhiH, kSimatUreNa vAdyamAnena mahatA utkRSTasiMhanAdabolakalakalaraveNaM samudraravabhUtamiva kurvANe sarvaRddhayA yAvad raveNa hayagatA hayagataiH, gajagatA gajagataiH, rathagatA rathagataiH, padAtikAH padAtikaiH, anyonyaiH sArddha saMpalagnAzvA'pya bhUvan / tataH khalu te dvayorapi rAjJoranIke nijakasvAmizAsanAnurakte mahAntaM janakSayaM janavadhaM janapramadai janasaMvartakalpaM nRtyatkavandhavArabhImaM rudhirakardamaM kurvANe anyo'nyena sArddha yudhyete / zrI nirayAvalikA sUtra Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA rAjA kRNika-ceTakako yuddha 211 taM eyaM khalu goyamA ! kAle kumAre erisaehi AraMbhehiM jAva erisaeNaM asubhakaDakammapanbhAreNaM kAlamAse kAlaM kiccA cautthIe paMkappabhAe puDhavIe hemAbhe narae neraiyattAe uvavanne / kAle NaM bhaMte ! kumAre cautthIe puDhavIe aNaMtaraM uvaTTittA kahiM gacchihii ? kahiM uvavajihii ? / goyamA ! mahAvidehe vAse jAiM kulAI bhavaMti aDDAiM jahA dRDhappainno jAva sijjhihii bujjhihii jAva aMtaM kAhii / taM evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM nirayAvaliyANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe panatte tibemi // 45 // // paDhamaM ajjhayaNaM samattaM // 1 // tataH khalu sa kAlaH kumArastribhirdantisahasrairyAvanmanuSyakoTibhigaruDavyUhena ekAdazena skandhena kUNikarathamuzalaM saMgrAmaM saMgrAmayan hatamathitayathA bhagavatA kAlyai devyai parikathitaM yAvajjIvitAd vyaparopitaH / / tadetat khalu gautama ! kAlaH kumAra IdRzairArambhai vid IdRzena azubhakRtakarmaprAgbhAreNa kAlamAse kAlaM kRSA caturthyAM paGkamabhAyAM pRthivyAM hemAme narake nairayikatayopapannaH / kAlaH khalu bhadanta ! kumArazcaturthyAH pRthivyA anantaramudvayaM kutra gamiSyati ? kutrotpatsyate ? gautama ! mahAvidehe varSe yAni kulAni bhavanti ADhyAni yathA dRDhamatijJo yAvat setsyati bhotsyate yAvad antaM kariSyati / ___tadevaM khalu jambUH ! zramaNena bhagavatA yAvatsaMprAptena nirayAvalikAnAM prathamAdhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH / iti bravImi // 45 // ||prthmmdhyynN samAptam // 1 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 TIkA 'taeNaM se kUNie ' ityAdi - tataH khalu te dvayorapi rAjJoH anIke = sainye sannaddha 0 = susajjita0 yAvat - gRhItAyudhapraharaNe = dhRtazastrAstre maGgatikaiH = hastapAziphalakavizeSaiH ' DhAla' iti bhASAprasiddhaiH, aMzagataiH = skandha " taNaM se kUNie ' ityAdi nirayAvalikA sUtra usake bAda vaha kaNika teMtIsa 2 hajAra hAthI, ghoDe, aura ratha tathA taiMtIsa karoDa ( usa samayakI eka saMkhyA ) sainikoM kA garUDavyUha garuDavyUha ke sAtha raNabhUmimeM rathamuzala saMgrAma karaneke lie AyA / banAyA aura ceTaka rAjA bhI satAvana 2 hajAra hAthI, ghoDe, ratha evaM satAvana karoDa ( usa kAlakI eka saMkhyA ) sainikoM kA zakaTavyUha banAyA aura usake sAtha rathamuzala saMgrAmameM AyA / usake bAda donoM rAjAoMkI senA astra zastrase sajjita ho apane 2 hAtho meM thAmI huI DhAlose, khIMcI huI talavAroMse, kaMdhoMpara rakhe hue tUNIroMse, caDhe hue . 'tapaNaM se kUNie ' ityAdi. tyAra pachI te kUNike tetrIsa hajAra hAthI, gheADA ane ratha tathA tetrIsa karADa (te samayanI eka saMkhyA ) sainikAne garUDablyUha anAbyA ane garUDavyUha sAthe raNabhUmimAM thamuzala sagrAma karavA mATe AvyA ceTaka rAjA paNa satAvana satAvana hajAra hAthI, gheADA, ratha ane satAvana karoDa (te samayanI eka saMkhyA) sainikAne zakaTavyUha khanAvI tenI sAthe rathamuzala saMgrAmamAM AvyA. tyAra pachI banne rAjAnI senA astra zastrathI sajjita thaI pota peAtAnA hAthamAM pakaDelI DhAleAthI, kheMcelI talavArothI, kAMdha upara rAkhelA tUNI zrI nirayAvalikA sUtra Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA rAjA kUNika-ceTakako yuddha sthitaiH tUNaiH zaradhAnIbhiH 'bhAtA' iti bhASAyAm sajIvaiH jyAsahitaiH samatyazcaiH dhanubhiH cApaiH, samukSiptaiH prakSiptaiH zaraiH bANaiH, samullAlitAbhiH= AsphAlitAbhiH DAvAbhiH vAmabhujAbhiH, avasAritAbhiH-dUrIkRtAbhiH urughaNTAbhiH vizAlaghaNTAbhiH kSipratUreNa atizIghraNa vAdyamAnena tUryeNa mahatA-vizAlena utkRSTasiMhanAda-bola-kalakala-raveNa utkRSTaH bhayaGkaraH siMhanAdaH siMhagarjanavat bolaH kolAhalaH kalakala: vyAkulaH zroturmahAbhayajanako yo ravaH zabdastena samudraravabhUtamiva velAkulajalanidhipracaNDabhUtasadRzaM zabdaM kurvANe sarvaRddhayA sakalayuddhasAmagrayA yukte AstAM, tatra yAvat raveNa cItkArAdibhayAnakazabdena hayagatAH azvArUDhAH hayagataiH azvArUDhaiH saha, gajagatAH gajArUDhAH gajagataiH gajArUDhaiH saha, rathagatAH rathArUDhAH rathagataiH rathArUDhaH dhanuSoMse, choDe hue bANoMse, acchI taraha phaTakArate hue DAbI bhujAoMse, dUrapara TAMgI huI vizAla ghaNTAoMse, atyanta zIghratAse bajAye jAte hue bherI Adi bAjoMse, bhayaMkara siMha nAdake sadRza kolAhalase, samudrakI velAkI AvAjake samAna AvAja karatI huI, tathA sabhI yuddha sAmagriyoMse yukta thI, vahAM bhISaNa huGkAra karate hue ghuDasavAra ghuDasavArose, hAthIvAle hAthIvAloMse, rathI rathikoMse, paidala paidalase, isa prakAra eka dUsareke sAtha yuddha karaneke liye saMnaddha ho gye| rethI, caDAvelA dhanuSyothI, cheDelA bANathI, sArI rIte phaTakAratA DAbI bhujAethI, cheTe TAMgelI vizAla ghaMTAothI, atyaMta zIghratAthI bajAvAtA bherI Adi vAjAMethI, siMhanAda jevA kalAhalathI samudranI oLanA jevA avAja karatI, tathA tamAma yuddhasAmagrIthI yukta hatI. tyAM bhISaNa huMkAra karatA karatA ghoDesavAre ghoDesavAranI sAthe, hAthIvALAe hAthIvALAonI sAthe, rathI rathIo sAthe, pAyadala lazkara pAyadalanI sAthe, A prakAre eka bIjA sAthe yuddha karavA mATe taiyAra thaI gayA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 nirayAvalikA sUtra saha, padAtikAH pAdacAriNaH padAtikaiH pAdacAribhiH saha, anyo'nyaiH-parasparaiH sAI-saha saMpalagnA-yoDhuM sammilitAH' cakAraH zastrAdijanitamahArAdisamuccAyakaH' api-nizcayena abhUvan-jAtAH / __ tataH khalu te dvayorapi rAjJoranIke nijakasvAmizAsanAnurakte= khasvAminidezaparAyaNe mahAntaM vizAlaM janakSayaM-jananAzaM janavadhaM janatADanaM muzalAdinA, janapramarda-gadAdinA bhaTAnAM cUrNIkaraNam janasaMvartakalpaM ajAsaMhArasadRzaM nRtyatkabandhavArabhImaM naTacchirorahitazarIrasamUhabhayAnakaM rudhira usake bAda una donoM rAjAoMke yoddhA apane 2 svAmIkI AjJAmeM anurakta ho atyadhika manuSyoMkA kSaya, manuSyoMkA vadha, manuSyoMkA mardana, evaM manuSyoMkA saMhAra karate hue tathA nAcate hue dhaDoMke samUhase bhayaMkara aura zoNitase bhUmiko kIcaDamayI banAte hue eka dUsareke sAtha laDane lage / usake bAda vaha kAla kumAra tIna 2 hajAra hAthI, ghoDe aura ratha, tathA tIna karoDa manuSyoMke sAtha garuDavyUhake apane gyArahaveM skandha arthAt bhAgake dvArA rathamuzala saMgrAma karatA huA sainikoMkA saMhAra ho jAneke bAda jisa prakAra bhagavAnane kAlI devIko kahA hai usI prakAra vaha mArA gayA / tyAra pachI te banne rAjAonA ddhAo pitApitAnA svAmInI AjJAmAM anurakata thaIne ghaNA manuSyone nAza, manuSyone vadha, manuSyanAM martana arthAt manuSyane saMhAra karatA karatA tathA nAcatA thakA dhaDonA samUhathI bhayaMkara ane lehIthI raNabhUmine kIcaDavALI banAvatA banAvatA ekabIjA sAthe laDavA lAgyA. tyAra pachI te kAlakumAra traNa traNa hajAra hAthI ghoDA ane ratha tathA traNa kareDa manuSyanI sAthe garUDanyUhanA pitAnA agIyAramAM skaMdha arthAt bhAga dvArA ratha muzala saMgrAma karatA karatA, sainikone saMhAra thaI gayA pachI, jevI rIte bhagavAne kAlI devIne kahyuM, te prakAre te mAryA gayA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA rAjA kUNika-ceTakako yuddha 215 kardama-zoNitapakaM kurvANe anyo'nyena paraspareNa sArddha-saha yudhyete saMgrAma kurvAte sm| azubhakRtakarmapAgbhAreNa-mANigaNasaMhArarUpapApasampAditanarakayogyakarmapuJjena, zeSaM sugamam ' iti bravImi' iti pUrvavat // 45 // ||iti nirayAvalikAsUtre prathamamadhyayanaM samAptam // ___ he gautama ! vaha kAla kumAra isa prakArake ArambhoMse tathA isa prakArake azubha karmoke saMcayase kAlamAsameM kAla karake cauthI paGkaprabhA nAmaka pRthvI ( naraka ) meM hemAbha nAmaka narakAvAsameM nairayika hokara utpanna huaa| he bhadanta ! kAla kumAra cauthI pRthvI ( naraka ) se nikalakara kahA jAyagA? aura kahA~ utpanna hogA ? he gautama ! kAla kumAra mahAvideha kSetrameM jAkara ADhya ( Rddhi-sampattise bharapUra ) kulameM utpanna hogaa| aura dRDhapratijJake samAna hI siddha hogA, buddha hogA, mukta hogA aura saba duHkhoMkA anta karegA / he jambU ! isa prakAra siddhagati sthAnako prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane nirayAvalikAke prathama adhyayanakA yaha bhAva prarUpita kiyA hai, arthAt bhagavAnake mukhase jaisA maiMne sunA vaisA hI tumheM kahatA hU~ // 45 // // zrI nirayAvalikA sUtrakA prathama adhyayana samApta // 1 // he gautama! te kAlakumAra AvA prakAranA AraMbhethI tathA AvA prakAranAM azubha kAryonA saMcayathI kAlane vakhate kola karIne cothI paMkaprabhA nAmanI pRthvI (naraka) mAM hemAbha nAme narakAvAsamAM narayika thaI utpanna thayA. lahanta ! bhA2 yAthI pRthvI ( na24) mAthI nIjI yai rze ? ane jyAM utpanna thaze ? he gautama! kAlakumAra mahAvideha kSetramAM jaI ADhaya (ddhi-sampattithI bharapUra) kuLamAM utpanna thaze, ane dRDhapratijJanI peTheja siddha thaze, buddha thaze, mukata thaze ane tamAma duHkhane aMta karaze. he ja khU! A prakAre siddhagati sthAnane prApta karelA evA zramaNa bhagavAna mahAvIre nirayAvalikAnA prathama adhyayanane A bhAva prarUpita karyo che arthAt bhagavAnanA mukhethI jema meM sAMbhaLyuM tema meM tamane kahyuM che. (45) zrI nirayApAlikA sUtranuM prathama adhyayana samApta. (1) zrI nirayAvalikA sUtra Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA sUtra mUlamjai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM nirayAvaliyANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe pannatte, doccassa NaM bhaMte ajjhayaNassa nirayAvaliyANaM samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM ke aDhe pannatte ? evaM khalu jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA nAma nagarI hotthA / punnabhadde ceie / koNie rAyA / paumAvaI devI / tattha NaM caMpAe nayarIe seNiyassa ranno bhajjA koNiyasya ranno cullamAuyA sukAlI nAmaM devI hotyA, sukumaalaa| tIse NaM sukAlIe devIe putte sukAle nAmaM kumAre hotthA, sukumAle / taeNaM se sukAle kumAre annayA kayAi tihiM daMtisahassehiM jahA kAlo kumAro niravasesaM taM ceva jAva mahAvidehe vAse aMtaM kAhii // 1 // // boyaM ajjhayaNaM samattaM // 2 // chAyA yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvatsaMprAptena nirayAvalikAnAM prathamasyAdhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH, dvitIyasya khalu bhadanta ! adhyayanasya nirayAvalikAnAM zramaNena bhagavatA yAvatsamAptena ko'rthaH prajJaptaH ? evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye campA nAma nagarI abhUt / puurnnbhdrshcaityH| kUNiko raajaa| padmAvatI devI / tatra khalu campAyAM nagayA zreNikasya rAjJo bhAryA kUNikasya rAjJaH kSullamAtA sukAlI nAma devyabhUta, sukumArA / tasyAH khalu sukAlyA devyAH putraH sukAlo nAma kumAro'bhUta, sukumaarH| tataH khalu sa sukAlaH kumAraH anyadA kadAcit tribhirdantisahasrairyathA kAlaH kumAraH, niravazeSaM tadeva yAvanmahAvidehe varSe'ntaM kariSyati // 1 // // dvitIyamadhyayanaM samAptam // 2 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA adhya. 2 sukAlakumAra 217 evaM sesA vi aTTha ajjhayaNA neyavvA paDhamasarisA, NavaraM mAyAo sarisaNAmAo // 10 // nikkhevo savvesiM jANiyabvo tahA / / nirayAvaliyAo smttaao| // paDhamo vaggo samatto // 1 // evaM zeSANyapyaSTAdhyayanAni jJAtavyAni prthmsdRshaani| navaraM mAtaraH sadRzanAmnyaH // 10 // nikSepaH sarveSAM bhaNitavyastathA // nirayAvalikAH samAptAH / // prathamo vargaH samAptaH // 1 // TIkA'jaiNaM bhaMte' ityAdi / sadRzanAmnyaH putrasadRzanAmnyaH / zeSa nigadasiddham // // iti nirayAvalikAsUtre TIkAyAM prathamo vargaH samAptaH // 1 // nirayAvalikA sUtrakA dvitIya adhyayana 'jaiNaM bhaMte ' ityAdi bhadanta ! siddhi sthAnako prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane nirayAvalikAke prathama adhyayanakA pUrvokta artha batalAyA hai| to he bhagavan ! phira dvitIya adhyayanameM unhoMne kisa bhAvakA nirUpaNa kiyA hai ? - nirayAvalikA sUtranuM dvitIya adhyayana 'jaNaM bhaMte ' tyAdi. he bhadanta ! siddhi sthAnane prApta thayelA zramaNa bhagavAna mahAvIre nirayAvalikAnA prathama adhyayanane pUrvokata artha batAvyuM che. te he bhagavan! pachI dvitIya adhyayanamAM temaNe kayA bhAvanuM nirUpaNa karyuM che ? zrI nirayAvalikA sUtra Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 nirayAvalikA sUtra he jambU ! usa kAla usa samayameM campA nAmakI nagarI thii| usa nagarImeM pUrNabhadra nAmakA caitya thaa| aura usa nagarIkA rAjA kUNika thaa| usakI rAnI padmAvatI thii| usa campAnagarImeM zreNika rAjAkI patnI rAjA kUNikakI choTI mAtA sukAlI nAmako rAnI thI, jo atyanta sukumAra thii| usa sukAlI devIkA putra sukAla nAmaka kumAra thA jo atyanta sukumAra thaa| usake bAda vaha sukAla kumAra kisI eka samayameM tIna 2 hajAra hAthI, ghoDe, ratha tathA tIna karoDa paidala sainikoMke sAtha rAjA kUNikake rathamuzala saMgrAmameM laDaneke liye gayA aura vaha kAla kumArake samAna hI apanI sabhI senAke naSTa ho jAneke bAda mArA gayA / marakara kAla kumArake samAna hI narakameM gayA aura vahAse nikalakara mahAvideha kSetrameM janma lekara kAla kumArake samAna siddha hogA yAvat saba duHkhoMkA anta karegA / / dvitIya adhyayana:samApta huaa| he jammu ! te kAla te samaye caMpA nAmanI nagarI hatI, te nagarImAM pUrNabhadra nAmane citya hatuM. ane te nagarane rAjA kRNika hato tenI rANI padmAvatI hatI. te caMpA nagarImAM zreNika rAjAnI patnI rAjA kRNikanI nAnI mAtA sukAlI nAmanI rANI hatI je atyaMta sukumAra hatI. te sukAlI devIne putra sukAla nAmane kumAra hato je atyaMta sukumAra hatA. tyAra pachI te sukAla kumAra keI eka samayamAM traNa traNa hajAra hAthI ghoDA ratha tathA traNa karoDa pAyadaLa sanike sAthe rAjA kuNikanA rathamuzala saMgrAmamAM laDavA mATe gaye. ane te kAlakumAranI samAna ja pitAnI tamAma senA naSTa thaI gayA bAda mAryo gaye. marIne kAlakumAranI peThe ja narakamAM gayo ane tyAMthI nIkaLI mahAvideha kSetramAM janma laI kAlakumAranI jema siddha thaze ane tamAma duHkhane aMta karaze. dvitIya adhyayana samApta thayuM. zrI nirayAvalikA sUtra Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA adhya. 3-10 mahAkAlAdi ATha kubhAra 219 isI prakAra-prathama adhyayanake sadRza zeSa ATha adhyayanoMko bhI jAnanA cAhiye / vizeSa itanA hI hai ki mAtAoMkA nAma kumAroMke nAmake samAna hai // 10 // sabhIkA nikSepa arthAt upasaMhAra pahile adhyayanake samAna hI samajhanA cAhiye / iti / nirayAvalikA samApta huii| nirayAvalikAnAmaka prathama varga samApta // 1 // A prakAre prathama adhyayananA jema bAkInAM ATha adhyayanane paNa jANavA joIe. vizeSa eTaluM ja che ke mAtAonAM nAma kumAronA nAmanA jevo ja che. badhAMne nikSepa arthAta upasaMhAra pahelA adhyayananA samAnaja samajI levuM joie. Iti. nirayAvalikA samApta thaI nirayAvalikA nAmaka prathama varga samApta. (1) zrI nirayAvalikA sUtra Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ___ kalpAvataMsikAsUtra / / atha kalpAvataMsikA nAma dvitIyo vrgH|| mUlamjaiNaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM uvaMgANaM paDhamassa vaggassa nirayAvaliyANaM ayamaDhe pannatte, docassa NaM bhaMte ! vaggassa kappavaDisiyANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM kai ajjhayaNA pannattA ? / evaM khalu jambU ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM kappaDisiyANaM dasa ajjhayaNA patnattA, taMjahA-paume 1 mahApaume 2 bhadde 3 mubhadde 4 paumabhadde 5 paumaseNe 6 paumagumme 7 naliNigumme 8 ANaMde 9 naMdaNe 10 / jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM kappavaDiMsiyANaM dasa ajjhayaNA panattA, paDhamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa kappaDisiyANaM samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM ke aTe pannatte ? / evaM khalu jaMbU ! teNaM chAyAyadi khalu bhadanta ! zramaNena bhagavatA yAvat saMprAptena upAGgAnAM prathamasya vargasya nirayAvalikAnAmayamarthaH prajJaptaH, dvitIyasya khalu bhadanta ! vagasya kalpAvataMsikAnAM zramaNena yAvat saMprAptena kati adhyayanAni prajJaptAni ? evaM khalu jambUH ! zramaNena bhagavatA yAvat saMprAptena kalpAvataMsikAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni tadyathA-padmaH 1 mahApadmaH 2 bhadraH 3 subhadraH 4 padmabhadraH 5 padmasenaH 6 padmagulmaH 7 nalinIgulmaH 8 AnandaH 9 nandanaH 10 / yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvat saMprAptena kalpAvataMsikAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni, prathamasya khalu bhadanta ! adhyayanasya kalpAvataMsikAnAM zramaNena bhagavatA yAvat samprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye campA nAma nagarI zrI nirayAvalikA sUtra Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 2 adhya. 1 padmakumAra 221 kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA nAmaM nayarI hotthA / punnabhadde ceie / kUNie rAyA / paumAvaI devI / tattha NaM caMpAe nayarIe seNiyassa rano bhajA kUNiyassa ranno cullamAuyA kAlI nAmaM devI hotthA, sukumAla0 / tIseNaM kAlIe devIe putte kAle nAma kumAre hotthA, sukumAla0 / tassa NaM kAlassa pau. mAvaI nAmaM devI hotthA, somAla0 jAva viharai / tae sA paumAvaI devI annayA kayAiM taMsi tArisagaMsi vAsagharaMsi abhitarao sacittakamme jAva sIhaM sumiNe pAsittA NaM pddibuddhaa| evaM jammaNaM jahA mahAbalassa, jAva nAmadhijjaM, jamhANaM amhaM ime dArae kAlassa kumArassa putte paumAvaIe devIe attae taM hou NaM ahaM imassa dAragassa nAmadhijaM paume sesaM jahA mahabbalassa aTTao dAo jAva uppi pAsAyavaragae viharai // 1 // abhavat / pUrNabhadraM caityaM, kUNiko rAjA, padmAvatI devI / tatra khalu campAyAM nagaryA zreNikasya rAjJo bhAryA kUNikasya rAjJo laghumAtA kAlI nAma devI abhavat / sukumAra0 / tasyAH khalu devyAH putraH kAlo nAma kumAro'bhavat / sukumAra0 / tasya khalu kAlasya kumArasya padmAvatI nAma devI abhavat / sukumAra0 yAvat viharati / tataH khalu sA padmAvatI devI anyadA kadAcit tasmin tAdRze vAsagRhe abhyantarataH sacitrakarmaNi yAvat siMhaM svapne dRSTrA khalu prtibuddhaa| evaM janma yathA mahAbalasya yAvat nAmadheyaM, yasmAt khalu asmAkamayaM dArakaH kAlasya kumArasya putraH padmAvatyA devyA AtmajaH tad bhavatu khalu asmAkam asya dArakasya nAmadheyaM padmaH / zeSaM yathA mahAbalasya aSTa dAyAH yAvat upari prAsAdavaragato viharati // 1 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 2 kalyAvataMsikAsUtra TIkA 'jaiNaM bhaMte' ityAdi-kUNikarAjalaghubhrAtuH kAlakumArasya padmAvatI nAma bhAryA anyadA kadAcit abhyantarataH abhyantarabhAge sacitrakarmaNi-vicitracitrakarmayukte tasmin tAdRze vAsagRhe=nijaprAsAde suptajAgradavasthAyAM tandrAyAM svapne siMhaM dRSTvA pratibuddhA jAgaritA / zeSaM sugamam // 1 // kalpAvataMsikA nAmaka dvitIya varga. ' jaiNaM bhaMte ' ityAdi he bhadanta ! yadi mokSaprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane nirayAvalikA nAmaka upAGgake prathama vargameM pUrvokta abhiprAyakA varNana kiyA hai to isake bAda bhagavAnane dvitIya varga-kalpAvataMsikAmeM kitane adhyayanoMkA varNana kiyA hai ? sudharmA svAmI kahate haiM he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIrane kalpAvataMsikAmeM dasa adhyayanoMkA nirUpaNa kiyA hai unake nAma isa prakAra haiM: kalpAvatasikA nAmane dvitIya varga 'jaiNaM bhaMte ' tyAhi. he bhadanta ! je mokSa prApta thavaNabhagavAna mahAvIre nirayAvalikA nAme upAMganA prathama vargamAM pUrvokta abhiprAyanuM varNana karyuM che te tyAra pachI temaNe bIjA varga kalpAvatasikAmAM keTalA adhyayanuM varNana karyuM che? zrI sudharmA svAmI kahe che - he jaNU! zramaNa bhagavAna mahAvIre kalpAvataMsikAmAM daza adhyayanane nirUpaNa karyuM che. temanA nAma A pramANe che - zrI nirayAvalikA sUtra Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 2 adhya.1padmakumAra 22 (2) panna (2) mA (3) madra ( ) mumadra (1) pamadra (6) rena (7) pannakuma (8) najinIpurama (1) AnanTa saura (20) nansanA zrI jambU svAmI pUchate haiM: he bhagavan ! zramaNa bhagavAna mahAvIrane kalpAvataMsikAmeM dasa adhyayanoMkA nirUpaNa kiyA hai| usake prathama adhyayanameM kisa bhAvakA nirUpaNa kiyA hai ? sudharmA svAmI kahate haiM he jambU ! usa kAla usa samayameM campA nAmakI nagarI thI / vahA~ pUrNabhadra caitya thA / usanagarImeM kUNika rAjA rAjya karatA thA usake padmAvatI nAmakI rAnI thii| usa campAnagarImeM rAjA zreNikakI patnI mahArAja kUNikakI choTI mAtA kAlI nAmakI rAnI thI jo atyanta sukumAra thii| usa rAnIke eka kAlakumAra nAmakA (1) padya (2) mahApa (3) bhadra (4) subhadra (5) padmabhadra (6) padyasena (7) pagulma (8) nalinI gulma (9) AnaMda ane (10) naMdana. jammu svAmI pUche che - he bhagavan! zramaNa bhagavAna mahAvIre kalpAvataMsikAmAM daza adhyayananuM nirUpaNa karyuM che. tenA prathama adhyayanamAM kayA bhAvanuM nirUpaNa karyuM che? sudharmA svAmI kahe che he jamba! te kAle te samaye caMpA nAmanI nagarI hatI, temAM pUrNabhadra citya hato. te nagarImAM kUNika rAjA rAjya karatA hatA. temane padmAvatI nAmanI rANI hatI, te caMpAnagarImAM rAjA zreNikanI patnI mahArAja kRNikanI nAnI mAtA kAlI nAmanI rANa hatI je atyaMta sukumAra hatI te rANIne eka kAlakumAra nAmane putra hatA, te kAlakumAranI patnI pAvatI devI je bahu svarUpa zrI nirayAvalikA sUtra Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 2 kalpAvataMsikAsUtra putra thA | usa kAlakumArakI patnI padmAvatI devI jo atyanta surUpA thI, vaha pUrvopArjita puNyase mile hue manuSya sukhakA anubhava karatI rahatI thI / vAsagRhameM soyI usake bAda eka dina vaha padmAvatI devI apane atyuttama huI thii| usake vAsagRhakI divAleM atyanta manohara citroMse citrita thIM / usa gharameM apanI komala zayyApara sotI huI usa rAnIne svapna meM siMhako, dekhA / sva dekhaneke bAda vaha jAga gayI / bAdameM use svapna darzana ke anusAra zubha lakSaNavAlA 1 putra huA / usakA janmase lekara nAmakaraNa paryanta samI kRtya mahAbala kumArake sadRza jAnanA / vaha kAla kumArakA putra aura padmAvatI devIkA aGgajAta honese usakA nAma padma rakhA gayA / isake bAdakA sabhI vRttAnta mahAbalake sadRza jAnanA cAhiye / use ATha 2 daheja milA / vaha apane UparI mahalameM sabhI prakArake manuSyasambandhI sukhoMkA anubhava karatA huA nivAsa karatA thA // 1 // vAna hatI. te pUrva upArjIta puNyathI maLelA manuSya sukhaneA anubhava karatI rahetI hetI. tyAra pachI eka divasa te padmAvatI dhruvI peAtAnA ati uttama vaasgRhamAM sutI hatI. te vAsagRhanI bhIMte atyaMta maneAhara citrAthI cItarAyelI hatI. te gharamAM peAtAnI kAmala zayyAmAM sutelI te rANIe svapnAmAM siMhane joyA. svapna dIThA pachI te jAgI gaI. pachI tene svapnadarzanane anusarIne zubha lakSaNavALA putra thayA. tenA janmathI mAMDI nAmakaraNa sudhInAM karmo mahAkhala kumAranA jevAMja jANavAM. te kAlakumAranA putra tathA padmAvatI devInI kukhe janmelA hAvAthI tenuM nAma padma rAkhavAmAM AvyuM. tyAra pachInA sarva vRttAnta mahAkhalanI peThe jANavA joie. tene ATha ATha daheja maLyA ane te peAtAnA upalA mahelamAM tamAma prakAranAM manuSyasaMdhI sukhA bhAgavatA temAM rahetA hatA. // 1 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 2 adhya. 1 padmakumAra mUlam - sAmo samosarie / kUNie niggae / paumevi jahA mahambale niggae taheva ammApi - ApucchaNA jAva pavvaie aNagAre jAe jAva guttabhayArI / 225 taNaM se paume aNagAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI ahijjara, ahijjittA bahUhiM cautthachama jAva viharai / taraNaM se paume aNagAre teNaM orAleNaM jahA meho taheva dhammajAgariyA ciMtA evaM jaheva meho taheva samaNaM bhagavaM ApUcchittA viule jAva pAo gae samANe tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAI ekkA - rasa aMgAi, bahupaDipuNNAI paMca vAsAI sAmannapariyAra, mAsiyAe saMlehaNAe sahi bhattAiM0 ANupuvvI kAlagae / therA oinnA bhagavaM goyamo chAyA---- svAmI samavasRtaH / pariSat nirgatA / kUNiko nirgataH / padmo'pi yathA mahAbalo nirgatastathaiva ambApitrApRcchanA yAvat pravrajito'nagAro jAto yAvat guptabrahmacArI / tataH khalu sa padmosnagAraH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya tathArUpANAM sthavirANAm antike sAmAyikAdikAni ekAdazAGgAni adhIte / adhItya bahubhiH caturthaSaSThASTama0 yAvad viharati / tataH sa padmo'nagAro tena udAreNa yathA meghastathaiva dharmajAgarikA, cintA, evaM yathaiva meghastathaiva zramaNaM bhagavantamApRcchaya vipule yAvat pAdapopagataH san tathArUpANAM sthavirANAm antike sAmAyikAdikAni ekAdazAGgAni bahupratipUrNAni paJca varSANi zrAmaNyaparyAyaH / mAsikyA saMlekhanayA SaSThi bhaktAni0 AnupUrvyA kAlagataH / zrI nirayAvalikA sUtra Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 kalpAvatasikAsUtra pucchara, sAmI kahe jAva sahi bhattAI aNasaNAe chedittA Aloiya0 urdU caMdima0 sohamme kappe devattAe uvabanne, do sAgarAI / se NaM bhaMte ! paume deve tAo devalagAo AukkhaeNaM pucchA, goyamA ! mahAvidehe vAse jahA aourat jAva aMtaM kAhi / taM evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatterNa kappavarDisiyANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaTThe patte tibemi ||2|| || paDhamamajjhayaNaM samattaM // sthavirA avatIrNA bhagavAn gautamaH pRcchatiH svAmI kathayati yAvat SaSTiM bhaktAni anazanena chitvA Alocita UrdhvaM candramaH0 saudharme kalpe devatvena upapannaH / dvau sAgarau / sa khalu bhadanta ! padmo devastato devalokAd AyuH kSayeNa pRcchA gautama ! mahAvidehe varSe yathA dRDhapratijJo yAva - dantaM kariSyati / tadevaM khalu jambUH ! zramaNena yAvat saMprAptena kalpAvataMsikAnAM prathamasyAdhyayanasya ayamarthaH prajJaptaH / iti bravImi // 2 // // prathamamadhyayanaM samAptam // TIkA * 'sAmI' ityAdi - sthavirA avatIrNAH - vipulagirito'dhastAdAgatAH / zeSaM sugamam // 2 // // prathamamadhyayanaM samAptam // sAmI samosarie ' ityAdi-- bhagavAna mahAvIra prabhu padhAre, pariSada dharma zravaNa karaneke liye nikalI / kUNika rAjA bhI dharmopadeza sunaneke lie nikalA, kumAra padma bhI mahAbalake samAna 'sAmI samAsarie ' tyAhi. bhagavAna mahAvIra prabhu padhAryAM. pariSad dharma zravaNa karavA mATe nikaLI. kRNika rAjA paNa dharmopadeza sAMbhaLavA mATe nikaLyA. kumAra padma paNa mahAkhalanI peThe zrI nirayAvalikA sUtra Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 2 adhya. 1 padmaanagAra 227 bhagavAna ke pAsa gayA / vahA~ bhagavAnake upadezase use vairAgya ho gayA / usane mahAbalake samAna hI mAtA pitAse pravrajyAkI anumati mA~gI / tathA antameM usane pravrajyA lelI aura anagAra ho gayA yAvat gupta bahmacArI ho gayA / usake bAda ve padma anagAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ke tathArUpa sthaviroMke samIpa sAmAyika Adi gyAraha aMgoMkA adhyayana kiyA / aura bahuta sI caturtha SaSTha Adi tapasyA kI / anantara ve padma anagAra udAra - kaThina tapazcaryA karanese tapaH karmake ArAdhanake kAraNa unakA zarIra zuSka - rUkSa ho gyaa| mAMsa zoNitake sUkha jAneke kAraNa itane kRza ho gaye ki unake zarIrameM haDDI aura camaDA mAtra raha gayA aura unakI sabhI naseM dikhAI dene lagI / isakA vizeSa varNana megha kumArake samAna jAnanA / megha kumArake samAna hI inane dharmajAgaraNA kI aura vipula giri para jAne AdikA vicAra kiyA aura megha kumArake samAna hI vipula giripara jAne ke liye bhagavAnase pUchA / pUchakara svayaM punaH paJca mahAvrata grahaNa kiyA / gautama Adi bhagavAnanI pAse gayA. tyAM bhagavAnanA upadezathI tene vairAgya thaI gayA. teNe mahAkhalanI peTheja mAtA pitA pAse pratrajayAnI rajA mAgI tathA chevaTe teNe pratrajayA (dIkSA) lIdhI ane anagAra (gRhatyAgI) thai gupta brahmacArI thaI gayA tyAra pachI te padma anagAre (gRhatyAgI) zramaNa bhagavAna mahAvIranA tathArUpa sthavirAnI pAse sAmAyika Adi agIyAra aMgeAnuM adhyayana karyuM ane bahu rItanI caturtha tathA chaThe Adi (1-2 upavAsa ) tapasyA karI. pachI te padma anagAre udAra kiThana tapasyA karavAthI tapa: karmanuM ArAdhana karavAnA kAraNe temanuM zarIra sukAi gayuM, rUkSa thai gayuM. leAhI mAMsa sukAi javAnA kAraNe eTalA dRza (nakhaLA ) thaI gayA ke temanA zarIramAM hADakAM tathA cAmaDAM mAtra rahI gayAM ane temanI khadhI nasA dekhAvA lAgI. AnuM vizeSa varNana meghakumAranA jevuM jANavuM. meghakumAranI peTheja temaNe dharma jAgaraNA karI tathA vipulagiri upara javA AdinA vicAra karyA tathA meghakumAranI peTheja vipula giripara javA mATe bhagavAnane pUchyuM. pUchIne pote karIne paMca mahAvrata grahaNa karyAM. gautama Adi zramaNa nigranthAnA zrI nirayAvalikA sUtra Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 2 kalpAvataMsikAsUtra zramaNa nimranthoMko tathA nirgranthiyoMko khamAkara sthaviroMke sAtha dhIre 2 vipula giri para caDhe / aura vahA~ savidhi pAdapopagamana saMthArA svIkArakara kAlakI icchA nahI karate hue rahane lge| aura ve padma anagAra sthaviroMke samIpa gyAraha aGgoMkA adhyayana kiyA aura pUre pA~ca varSakI dIkSAparyAya pAlI / eka mAsakI saMlekhanAse sATha bhaktakA chedanakara anukramase kAlako prApta ho gye| unake kAlaprApta karaneke bAda sthavira loga una padma anagArake bhANDopakaraNa lekara bhagavAnake pAsa Aye unake Aneke bAda gautamane bhagavAnase pUchA he bhagavan ! ye padma anagAra kAla karake kahA~ gaye ? __bhagavAnane kahA-he gautama ! padma anagAra pUrvokta prakArase eka mahInekA santhArA kara aura Alocita pratikrAnta hokara arthAt Atmazuddhi karake kAla avasara kAla prApta hokara candramAse Upara saudharma kalpameM do sAgarakI sthitivAle devapanemeM utpanna hue| tathA nircathIone khamAvIne sthavirenI sAthe dhIre dhIre vipulagiri para caDayA ane tyAM vidhIsara pAdapapagamana saMthAre svIkAra karI maraNanI IcchA vagara rahevA lAgyA, tathA te paddha anagAra sthavironI pAse agIyAra aMgenuM adhyayana karyuM ane pUrA pAMca varSanI dIkSA paryAya pALI. eka mahinAnI saMkhanAthI sATha bhaktanuM chedana karI anukrame kAlane prApta thayA. temanA kAla prApta karyA pachI sthavira leka te pa0 anagAranA bhAMDepakaraNa laIne bhagavAnanI pAse AvyA. tene AvyA pachI gautame bhagavAnane pUchyuM-he bhagavan! A paddha anagAra kola karIne kayAM gayA ? bhagavAne kahyuM- he gautama! pavA anagara pUrvokta prakAre eka mahinAne saMthAre karI tathA Acita pratikAta thaI arthAt Atmazuddhi karI kAlane avasare kAla prApta thaI caMdramAnI upara sIdharma ka5mAM be sAgaranI sthitivALA devapaNe utpanna thayA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 sundarabodhinI TokA varga 2 adhya. 2 mahApadmakumAra __ 229 mUlamjaiNaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM kappavaDisiyANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe pannatte, doccassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa ke aTe paNNatte ? evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM 2 caMpA nAma chAyAyadi khalu bhadanta ! zramaNena bhagavatA yAvat saMprAptena kalpAvataMsikAnAM prathamasyA'dhyayanasya ayamarthaH prajJaptaH / dvitIyasya khalu bhadanta ! adhyayanasya ko'rthaH prajJapta ? evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye campA nAma nagarI abhavat , pUrNabhadraM caityaM, kUNiko he bhadanta ! vaha padma deva devasambandhI Ayu bhava sthitike kSaya hojAneke bAda, devalokase cavakara kahA~ jAyagA / he gautama ! vaha devalokase cavakara mahAvideha kSetrameM dRDha pratijJake samAna samRddha kulameM janma lekara siddha hogA aura saba duHkhoMkA anta karegA / __ he jambU ! isa prakAra mokSaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane kalpAvataMsikAke prathama adhyayanakA yaha bhAva nirUpaNa kiyA hai| // 2 // |prthm adhyayana smaapt| he bhadanta ! te padyadeva devasabaMdhI Ayu, bhava sthitine kSaya thaI gayA pachI devakathI avIne kayAM jaze? he gautama! te devalokathI AvIne mahAvideha kSetramAM daDhapratijJanI rIte samRddha kulamAM janma laI siddha thaze ane tamAma duHkhane aMta karaze. he jakhkha ! A prakAre mekSamAsa zramaNa bhagavAna mahAvIre kapAvataMsikAnA prathama adhyayananuM A bhAva nirUpaNa karyuM che. te 2 prathama adhyayana samApta. zrI nirayAvalikA sUtra Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 nirayAvalikA sUtra nayarI hotthA, punnabhade ceie, kUNie rAyA, paumAvaIdevI / tattha NaM caMpAe nayarIe seNiyassa ranno bhajjA kUNiyassa ranno cullamAuyA sukAlI nAmaM devI hotthA / tIse NaM sukAlIe putte sukAle nAmaM kumAre / tassa NaM sukAlassa kumArasya mahApaumA nAmaM devI hotthA, sukumAlA / ___tae NaM sA mahApaumA devI annayA kayAI taMsi tArisagaMsi evaM taheva mahApaume nAmaM dArae, jAva sijjhihii, navaraM IsANe kappe uvavAo ukkosaTiio / taM evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM0 / evaM sesA vi aTTha neyavvA / mAyAo sarisanAmAo / kAlAdINaM dasaNhaM puttANaM ANupuvIe-doNhaM ca paMca cattAri, tiNhaM tiNhaM ca hoMti tinneva / doNhaM ca doNi vAsA, seNiyanattUNa pariyAo // 1 // rAjA, padmAvatI devI / tatra khalu campAyAM nagaryA zreNikasya rAjJo bhAryA kUNikasya rAjJo laghumAtA mukAlI nAma devI abhavat / tasyAH khalu sukAlyAH putraH sukAlo nAma kumAraH, tasya khalu sukAlasya kumArasya mahApadmA nAma devI aMbhavat , sukumArA / tataH khalu sA mahApadmA devI anyadA kadAcit tasmin tAdRze evaM tathaiva mahApadmo nAma dArakaH yAvat setsyati navaramIzAnakalpe upapAtaH utkRSTasthitikaH / evaM khalu jambUH ! zramaNena bhagavatA yAvat saMprAptena / evaM zeSANyapi aSTau jJAtavyAni, mAtaraH sadRzanAmnyaH kAlAdInAM dazAnAM putrANAmAnupUrvyA-(vrataparyAyaH) dvayozca pazca cakhAri, trayANAM trayANAM ca bhavanti trINyeva / dvayozca dve varSe, zreNikanaptaNAM paryAyaH // 1 // zrI niyAvalikA sUtra Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 2 adhya. 3-10 bhadrakumArAdi 8 uvavAo ANupuvIe, paDhamo sohamme vitio IsANe, taio saNaMkumAre, cauttho mAhiMde, paMcamao baMbhaloe, chaTTho laMtae, sattamao mahAsuke, aTThamao sahassAre, navamao pANae, dasamao accue / savvattha ukkosahiI bhANiyavvA, mahAvidehe sijjhihii 10 // 3 // upapAta AnupUrvyA-prathamaH saudharma, dvitIya IzAne, tRtIyaH sanatkumAre, caturthoM mAhendre, paJcamo brahmaloke, SaSTho lAntake, saptamo mahAzukre, aSTamaH sahasrAre, navamaH prANate, dazamo'cyute / sarvatra utkRSTA sthitirbhaNitavyA, mahAvidehe setsyati 10 // 3 // TIkA'jaiNaM bhaMte' ityAdi / mAtanAmasadRzanAmAnaH kAlAdInAM dazAnAM dvitIya adhyayana praarmbh| 'jaiNaM bhaMte ' ityAdijambU svAmI pUchate haiM he bhadanta ! mokSaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane kalpAvataMsikAke prathama adhyayanake bhAvoMko pUrvokta prakArase nirUpaNa kiyA hai to isake bAda he bhagavan ! dvitIya adhyayanameM bhagavAna kina bhAvoMkA nirUpaNa kiyA hai ! 'jaiNaM bhaMte ' tyAhi. dvitIya (bI) adhyayana prAraMbha jakhkha svAmI puche che - he bhadanta ! mokSaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre kalpAvataMsikAnA prathama adhyayananA bhAvone pUrvokta prakAre nirUpaNa karyA che. te tyAra pachI he bhagavana! bIjA adhyayanamAM teoe kayA bhAvanuM nirUpaNa karyuM che? zrI nirayAvalikA sUtra Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 2 kalpAvartasikAsUtra putrAH zreNikapautrAH padmAdayaH kiyanti 2 varSANi saMyamaparyAyaM pAlayAmAsuriti krameNa vrataparyAyapratipAdikA tadgAthA nigadyate - ' dvayozce ' - tyAdi / sudharmA svAmI kahate haiM jambU ! usa kAla usa samayameM campA nAmakI nagarI thI / vahA~ pUrNabhadra caitya thA / vahA~kA rAjA kUNika thA / usakI rAnIkA nAma padmAvatI thA / usa campAnagarI meM rAjA zreNikakI rAnI mahArAjA kUNikakI choTI mAtA sukAlI nAmakI rAnI thii| usa sukAlI rAnIkA putra sukAla kumAra thA / usa sukAla kumArakI patnI kA nAma mahApadmA thA, vaha atyanta sukumAra thI / usake bAda vaha mahApadmA devI kisI samaya eka rAtameM zayyApara soyI huI thii| usane svamameM siMhako dekhA ! aura nau mahIneke bAda use eka putra utpanna huA jisakA nAma mahApadma rakhA gayA / ina mahApadma anagArakA utpatti se lekara siddhi takakA vRttAnta padma anagArake samAna hI jAnanA cAhiye / arthAt zrI sudharmA svAmI kahe che:-~ he jammU ! te kALe te samaye caMpA nAme eka nagarI hatI. te nagarImAM pUrNa bhadraM caitya hatA, tyAMnA rAjA kUNika hatA. tenI rANInuM nAma padmAvatI hatuM. te caMpAnagarImAM rAjA zreNikanI rANI-mahArAjA kRNikanI nAnI mAtA--sukAlI nAme rANI hatI. te sukAlI rANInA putra kumAra sukAla hatA. te sukAla kumAranI patnInuM nAma mahApadmA hatuM. te bahu sukumAra hatI. tyAra pachI te mahApadmA devI koi samaye eka rAtrimAM jyAre zayyA para sutI hatI tyAre teNe svapnAmAM siMhane joce. ane nava mahinA pachI tene eka putra utpanna thayA jenuM nAma mahApadma rAkhavAmAM AvyuM. A mahApadma anagAranI utpattithI mAMDIne siddhi sudhInuM vRttAnta padma anagAranA jevuMja jANI levuM joIe. arthAt devalAkathI vyavIne mahAvidehakSetramAM siddha thaze. eTaluM zrI nirayAvalikA sUtra Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 2 adhya. 3-10 bhadrakumArAdi 8 asyA ayamabhiprAyaH - dvayoH - kAla - sukAla - putrayoH padma- mahApadmakumArayovrataparyAyaH H paJca paJca varSANi trayANAM = mahAkAla - kRSNa - sukRSNaputrANAM-bhadrasubhadra - padmabhadrakumArANAM catvAri catvAri varSANi vrataparyAyaH, punastrayANAM = mahA 233 devaloka se cyavakara mahAvideha kSetrameM siddha hoMge / itanA vizeSa hai ki ye mahApadma anagAra IzAna devaloka meM utkRSTa sthitivAle deva hue / he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune isa prakAra dvitIya adhyayanakA nirUpaNa kiyA hai / vaha jaisA bhagavAnase sunA hai vaisA tumheM kahA hai // 2 // he jambU ! isI prakAra zeSa ATha adhyayanoMko jAnanA cAhiye / kAla Adi dasa kumAroke putroMkI mAtAoMke nAma una putroMke sadRza haiM / ina sabakA cAritraparyAya anukramase isa prakAra hai- kAla sukAlake putra padma mahApadma anagArane pA~ca 2 varSa dIkSA paryAya pAlI / mahAkAla, kRSNa aura sukRSNake putra bhadra, subhadra aura padmabhadrane cAra 2 varSa, mahAkRSNa, vIrakRSNa, rAmakRSNakA putra padmasena padmagulma aura nalinIgulma anvizeSa che ke te mahApadma anagAra izAna devalAkamAM utkRSTa sthitivALA deva thayA. hai jammU! zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhue A prakAre khIjA adhyayananuM nirUpaNa karyuM che. te jevuM bhagavAna pAsethI sAMbhaLyuM che tevuMja me tane kahyuM che. (2) hai jammU ! A prakAre bAkInAM ATha adhyayanAne jANI levAM joIe, kAla Adi daza kumArAnA putrAnI mAtAonA nAma te putrAnA jevAM che. te badhAnAM cAritrapoya anukramathI A prakAre che:~ kAla sukAlanA putra padma mahApadma anagAre pAMca pAMca varSe dIkSApoya pALI. mahAkAla, kRSNa tathA sukRSNanA putra bhadra, subhadra ane padmabhadre cAra cAra varSa, mahAkRSNa, vIrakRSNa, rAmakRSNanA putra padmasena, padmagulma ane nalinIgulma zrI nirayAvalikA sUtra Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 2 kalpAvataMsikAsUtra kRSNa-vIrakRSNa-rAmakRSNaputrANAM padmasena-padmagulma-nalinIgulmakumArANAM trINi trINi varSANi vrataparyAyaH, punardvayoH pitRsenakRSNa-mahAsenakRSNaputrayoH Ananda-nandanakumArayoH dve dve varSe / itthaM zreNikanaptRRNAM zreNikapautrANAM dazAnAmapi paryAyaH saMyamaparyAyo jJAtavyaH / AnupUrvyA krameNa upapAtaH= devalokeSu janma mocyate-prathamaH padmaH 1 saudharma saudharmAkhyaprathamadevaloke utkRSTadvisAgaropamasthitiko devo jAtaH / evaM dvitIyaH mahApadmaH 2 IzAne dvitIye devaloke utkRSTena kiMcidadhikadvisAgaropamasthitiko'bhUt / tRtIyaH bhadro muniH 3 sanatkumAre tRtIye devaloke utkRSTasaptasAgaropamasthitikaH, caturthaH-subhadro muniH 4 mAhendre caturthe devaloke utkRSTena kiMcidadhikasaptagArone tIna 2 varSa, pitRsenakRSNa mahAsenakRSNake putra Ananda aura nandanane do-do varSa saMyama pAlA / ye dasoM zreNika rAjAke pote the| aba kauna kisa devaloMkameM gaye yaha kramase batalAte haiN| (1) padya-saudharma nAmaka prathama devalokameM utkRSTa do sAgaropamakI sthitivAle, (2) mahApadma-IzAna nAmaka dUsare devalokameM utkRSTa do sAgaropama jhAjherI ( kucha adhika ) sthitivAle, (3) bhadra-sanatkumAra nAmaka tIsare devalokameM utkRSTa sAta sAgaropamakI sthitivAle, (4) subhadra muni-mAhendra nAmaka caturtha anagAroe traNa traNa varSapitRsenakRSNa, ane mahAsenakRSNanA putra AnaMda ane naMdane be be varSa saMyama pALe. A dazeya zreNika rAjAnA pautra hatA. have koNa kyA devalokamAM gayA te kamathI batAvIe chIe - (1) 5-saudharbha nAme prathama patA gayA. (2) mA55-zAna nAme bIjA devalekamAM utpanna thayA. (3) bhadra-sanakumAra nAme trIjA devalokamAM utpanna thayA. (4) subhadramuni mahendra nAme cethA devalokamAM utpanna thayA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 2 adhya. 3-10 bhadraAdi devAMkI sthiti 235 sAgaropamasthitikaH, paJcamaH padmabhadro muniH 5 brahmaloke pazcame devaloke, utkRSTadazasAgaropamasthitikaH, SaSThaH-padmaseno muniH 6 lAntake tadAkhye SaSThe devaloke, utkRSTacaturdazasAgaropamasthitikaH, saptamaH padmagulmo muniH 7 mahAzukre saptame devaloke, utkRSTa saptadazasAgaropamasthitikaH, aSTamaH nalinIgulmo muniH 8 sahasrAre'STame devaloke, utkRSTadazasAgaropamasthitikaH, navamaH Anando muniH 9 mANate dazame devaloke utkRSTaviMzatisAgaropamasthitikaH, dazamaH nandano muniH 10 dvAdaze'cyute devaloke, devalokameM utkRSTa sAta sAgaropama jhAjherI sthitivAle, (5) padmabhadramuni-brahma nAmaka paJcama devalokameM utkRSTa dasa sAgaropamakI sthitivAle, (6) padmasena muni-lAntaka nAmaka chaThe devalokameM utkRSTa caudaha sAgaropamakI sthitivAle, (7) padmagulma muni mahAzukra nAmaka sAtaveM devalokameM utkRSTa sataraha 17 sAgaropamakI sthitivAle, (8) nalinIgulma muni-sahasrAra nAmaka aSTama devalokameM utkRSTa 19 sAgaropama sthitivAle tathA (9) Ananda muni-prANata nAmaka navameM devalokameM utkRSTa 20 sAgaropama sthitivAle devapane utpanna hue (10) nandana muni-bArahaveM acyuta nAmaka devalokameM utkRSTa 22 sAgaropamakI sthitivAle devapane utpanna hue / (5) padmala muni-pra nAme pAyA Padxvi, (6) pamasena bhuni-sAnta nAme chaThThA devalemAM, (7) pavagulma muni-mahAzukra nAme sAtamA devalokamAM gayA. (8) nalinI gulma muni-sahasAra nAmanA AThamA devalokamAM jaI devapaNe utpanna thayAM. (e) mAna muni prAta nAme he bhA gayA. (10) nahana muni-maa2|| amruta nAme devalokamAM utpanna thayA. temanI sthiti nIce lakhyA prakAranI che paddhadevanI utkRSTa be sAgarepama sthiti che. mahApadmanI be sAgarepama jhAjherI (kAMIkaadhika) che. bhadranI sAtasAgarepama, subhadranI sAta sAgarepama jhAjherI. vibhadranI zrI nirayAvalikA sUtra Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 2 kalpAvatasikAsatra utkRSTadvAviMzatisAgaropamasthitikazca devatvenotpannaH / sarvatra sarveSu devalokeSu sarveSAM devatayopapannAnAmutkRSTasthitirbhaNitavyA / sarve mahAvidehe siddhA bhaviSyanti / // iti kalpAvataMsikA nAma dvitIyo vargaH samAptaH // ye saba utkRSTa sthitivAle deva haiM aura mahAvideha kSetrameM siddha hoNge| / kalpAvataMsikA nAmaka dvitIya varga samApta / daza sAgarepama. padmasenanA cauda sAgarepama. padmagulmanI sattara sAgarepama. nalinIgulmanI aDhAra sAgaropama AnaMdanI vIsa sAgaropama ane naMdanadevanI bAvIsa sAgarepama sthiti che. e badhA utkRSTa sthitivALA deva che ane mahAvideha kSetramAM siddha thaze. kalpAvalaMsikA nAmaka dvitIya varga samApta. zrI nirayAvalikA sUtra Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 1 candradevakA pUrvabhava atha puSpitAkhyastRtIyo varga: mUlamjai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM uvaMgANaM docassa vaggassa kappavaDisiyANaM ayamaDhe pannatte, taccassa NaM bhaMte ! vaggassa uvaMgANaM puphiyANaM ke aTe paNNatte ? / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM uvaMgANaM taccassa vaggassa puphiyANaM dasa ajjhayaNA pannattA, taMjahA '1 caMde 2 sUre 3 sukke 4 bahuputtiya 5 punna 6 mANabhade ya / 7 datte 8 sive 9 valeyA, 10 aNAADhae ceva boddhavve // 1 // jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM puphiyANaM dasa ajjhayaNA pannattA, paDhamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa puphiyANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe pannatte ? / chAyA___ yadi khalu bhadanta ! zramaNena bhagavatA yAvat saMprAptena upAGgAnAM dvitIyasya vargasya kalpAvataMsikAnAmayamarthaH prajJaptaH, tRtIyasya khalu bhadanta ! vargasya upAGgAnAM puSpitAnAM ko'rthaH prajJaptaH ? evaM khalu jambUH ! zramaNena yAvat saMprAptena upAGgAnAM tRtIyasya vargasya puSpitAnAM dazAdhyayanAni prajJaptAni, tadyathA-candraH (1) sUraH (2) zukraH (3) bahuputrikA (4) pUrNaH (5) mAnabhadrazca (6) dattaH (7) zivaH (8) valepakaH (9): anAdRtaH (10) caiva boddhavyaH / yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvat saMprAptena puSpitAnAM dazAdhyayanAni prajJaptAni, prathamasya khalu bhadanta ! adhyayanasya puSpitAnAM zramaNena yAvat saMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? zrI nirayAvalikA sUtra Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 238 __ 2 kalpAvataMsikAsUna __evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM 2 rAyagihe nAmaM nayare, guNasilae ceie, seNie rAyA / teNaM kAleNaM 2 sAmI samosaTe, parisA niggayA / teNaM kAleNaM 2 caMde joisiMde joisarAyA caMdavaDiMsae vimANe sabhAe muhammAe caMdasi sIhAsaNaMsi cauhiM sAmANiyasAhassIhiM jAva viharai / imaM ca NaM kevalakappaM jaMbUddIvaM dIvaM viuleNaM ohiNA AbhoemANe 2 pAsai, pAsittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM jahA sUriyAbhe Abhioge deve sadAvittA jAva muriMdAbhigamaNajoggaM karettA tamANattiyaM paJcappiNai / sUsarA ghaMTA, jAva viuvvaNA, navaraM (jANavimANaM) joyaNasahassavitthiNNaM addhatevahijoyaNasamUsiyaM, mahiMdajjhao paNuvIsaM joyaNamUsio, sesaM jahA sUriyAbhassa jAva Agao naTTavihI taheva paDigao / bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM, pucchA, kUDAgArasAlA, sarIraM aNupaviTThA, punvabhavo / evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaraM, guNazilaM caityaM, zreNiko rAjA / tasmin kAle tasmin samaye svAmI samavasRtaH / pariSat nirgatA / tasmin kAle tasmin samaye candro jyoti kendraH jyotIrAjaH candrAvataMsake vimAne sabhAyAM sudharmAyAM candre siMhAsane catabhiH sAmAnikasAhasrIbhiH yAvad viharati / imaM ca khalu kevalakalpaM jambUdvIpaM dvIpaM vipulena avadhinA AbhogayamAnaH 2 pazyati, dRSTvA zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM yathA sUryAbhaH AbhiyogyAn devAn zabdayikhA yAvat surendrAdigamanayogyaM kRkhA tAmAjJaptikAM pratyarpayati / mukharA ghaNTA yAvat vikurvaNA navaraM (yAnavimAnaM) yojanasahasravistIrNam ardhatriSaSTiyojanasamucchritam , mahendradhvajaH paJcaviMzatiyojanamucchritaH, zeSaM yathA sUryAbhasya yAvadAgato nAvyavidhistathaiva pratigataH / bhadanta iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM, pRcchA, kUTAgArazAlA, zarIramanumaviSTA, pUrvabhavaH / zrI nirayAvalikA sUtra Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA dharga 3 adhya. 1 cadradevakA pUrvabhava 239 evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM 2 sAvatthI nAma nayarI hotthA, kohae ceie / tatthaNaM sAvatthIe nayarIe aMgaI nAma gAhAvaI hotthA, aDDe jAva aparibhUe / taeNaM se aMgaI gAhAvaI sAvatthIe nayarIe bahUNaM nayaranigama0 jahA ANaMdo // 1 // evaM khalu gautama ! tasmin kAle tasmin samaye 'zrAvastiH' nAma nagarI abhavat , koSThakaM caityam / tatra khalu zrAvastyAM nagaryAm aGgatirnAma gAthApatirabhavat ADhayo yAvadaparibhUtaH / tataH khalu saH aGgatirgAthApatiH zrAvastyAM nagaryA bahUnAM nagaranigama0 yathA AnandaH // 1 // TIkA'jaiNaM bhaMte' ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye jyoti / atha puSpitA nAmaka tRtIya varga / 'jaiNaM bhaMte ' ityAdijambU svAmI pUchate haiM he bhadanta ! mokSako prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane kalpAvataMsikA nAmakaH dvitIya varga svarUpa upAGgameM pUrvokta bhAvoMkA nirUpaNa kiyA hai usake bAda tRtIya atha puSita nAmaka tRtIya varga 'jaiNaM bhaMte ' tyAdi. jakhkha svAmI puche che - he bhadanta! mokSa gayela evA zramaNa bhagavAna mahAvIre kalpAvataMsikA nAme dvitIya varga svarUpa upAMgamAM pUrvokata bhAvanuM nirUpaNa karyuM che. tyAra pachI zrI nirayAvalikA sUtra Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ___3 puSpigasUtra kendraH jyotirdevAdhipatiH, jyotIrAjaH candre siMhAsane catasRbhiH sAmAnikasAhasrIbhiH yAvat viharati avatiSThate / imaM pratyakSaM khalu kevalakalpaM sampUrNa jambUdvIpam etannAmakaM dvIpaM-madhyajambUdvIpaM vipulena-vizAlena avadhinA= avadhijJAnena AbhogayamAnaH avalokayan zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM pazyati, dRSTvA yathA sUryAbhaH AbhiyogyAn-abhi-mano'nukUlaM yujyante-preSyakArye vyApAryante ityAbhiyogyAstAn devAn zabdayitvA=AhUya yAvat surendrAdi varga svarUpa puSpitA nAmaka upAGgameM bhagavAnane kaunase bhAva nirUpaNa kiye haiM ? zrI sudharmA svAmI kahate haiM he jambU ! mokSako prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane tRtIya varga svarUpa puSpitA nAmaka upAGgake dasa adhyayana nirUpaNa kiye haiN| ve isa prakAra haiM-(1) candra (2) sUra (3) zukra ( 4 ) bahuputrika (5) pUrNa (6) mAnabhadra (7) datta (8) ziva (9) valepaka aura (10) anAhata ye dasa adhyayana haiN| jambU svAmI pUchate haiMhe bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIrane puSpitA nAmaka upAGgameM dasa adhya tRtIya varga svarUpa puSitA nAmanA upAMgamAM bhagavAne kayA kayA bhAva nirUpaNa syA cha ? zrI sudharmA svAmI kahe che - he jabU! mekSaprApta evA zramaNa bhagavAna mahAvIre tRtIya varga svarUpa puSmitA nAme upAMganA daza adhyayana nirUpaNa karyA che. te A prakAre che - (1) yandra (2) sUra (3) zu4 (4) bhatri (5) pUrNa (6) bhAnamA (7) itta (8) ziva (6) 54 bhane (10) anAhata se za adhyayana cha. jammu svAmI puche che - he bhadana! zramaNa bhagavAna mahAvIre puSmitA nAme upAMgamAM daza zrI nirayAvalikA sUtra Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 1 candradevakA varNana __ 241 yanoMkA jo nirUpaNa kiyA hai una adhyayanoMmeM prathama adhyayanake bhAvako bhagavAnane kisa prakAra varNana kiyA hai| __ zrI sudharmA svAmI kahate haiM-- he jambU ! usa kAla usa samayameM rAjagRha nAmakA nagara thaa| usameM guNazilaka nAmakA caitya thaa| usa nagarakA rAjA zreNika thA / usa kAla usa samayameM bhagavAna mahAvIra prabhu vahAM padhAre / janasamudAyarUpa pariSada dharmakathA sunaneke lie niklii| usa kAla usa samayameM jyotiSkoMke indra, jyotiSiyoMke rAjA candra, candrAvataMsaka vimAnake andara sudharmA sabhAmeM candra siMhAsanapara baiThe hue cAra hajAra sAmAnikoMke sAtha yAvat birAje hue haiN| jyotiSiyoMke indra candramAne isa jambUdvIpa nAmaka sampUrNa madhya jambU dvIpako vizAla avadhijJAnase avalokana karate hue bhagavAna mahAvIrako madhya jambU dvIpameM dekhA aura unakA darzana karaneke lie jAnekI icchA kI, aura unhoMne adhyayanonuM je nirUpaNa karyuM che te adhyayanamAM prathama adhyayananA bhAvanuM temaNe kayA prakAre varNana karyuM che? zrI sudharmA svAmI he cha: jagga! te kAle te samaye rAjagRha nAme nagara hatuM. temAM guNazilaka nAme caitya hatuM. te nagarane rAjA zreNika hatuM. te kAle te samaye bhagavAna mahAvIra prabhu tyAM padhAryA. janasamudAyarUpa pariSadu dharmakathA sAMbhaLavA nIkaLI. te kALe te samaye tiSkanA Indra, tiSionA rAjA candra, candrAvatuMsaka vimAnanI aMdara sudharmA sabhAmAM candrasiMhAsana para beThelA cAra hajAra sAmAnikenI sAthe birAjelA che. te jyotiSanA Indra candramAe A jambudvIpa nAmanA saMpUrNa madhya jambudvIpanuM vizAla avadhijJAnathI avalokana karatAM thakAM bhagavAna mahAvIrane madhya jambudvIpamAM joyA ane temanA darzana karavA mATe javAnI IcchA karI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 3 puSpitAsUtra gamanayogyaM kRtvA tAmAjJaptikAM pratyarpayanti / sukharA ghaNTA yAvat vikurvaNA navaraM ( yAnavimAnaM ) yojanasahasravistIrNa ardhatriSaSTiyojanasamucchritam, sUryAbha devake samAna hI Abhiyogya ( bhRtya ) devoMko bulAye aura unase kahAhe devAnupriyoM ! tuma madhya jambUdvIpameM bhagavAnake samIpa jAo aura vahA~ jAkara saMvartaka bAta AdikI vikurvaNA karake kUDA kacaDA Adi sApha kara sugandha dravyoMse sugaMdhita kara yAvat yojana parimita bhUmaNDalako surendra Adi devoMke jAne Ane baiThane Adike yogya banAkara khabara do / ve Abhiyogya deva uparokta AjJAnusAra bhUmaNDala taiyAra kara khabara dete haiM / phira candradevane padAtisenAnAyaka devako kahA ki - jAo aura susvarA nAmakI ghaNTAko bajAkara saba devI devoMko bhagavAnake pAsa vandanArtha calaneke liye sUcita kro| phira usa devane vaise hI kiyA / sUryAbhake varNanase vizeSa kevala itanA hI hai ki isakA yAnavimAna eka hajAra yojana vistIrNa thA aura sADhe tIrasaTha yojana U~cA thA / ane tyAre temaNe sUryAbhadevanI peTheja AliyeAgya ( satya ) devone melAvIne kahyuM--hai devAnupriyA ! tame madhya jammUdrIpamAM bhagavAnanI pAse jAo ane tyAM jaI saMvata ke pavana AdinI vidhruNA karI kacarA pujo vagere sApha karI sugandha dravyeAthI suga Mdhita karI cAvat yeAjananA vistAramAM bhUmaMDalane surendra Adi devAne AvavA javA mesavA Adi mATe yogya banAvIne khabara Ape.. te AliyeAgya deva uparokta AjJA anusAra mAMDala taiyAra karI khabara de che. pachI candradeve padAtisenAnA nAyaka devane kahyuM ke-jA ane susvarA nAmanI ghaTA khajAvIne sarve deva devIone bhagavAnanI pAse vaMdanA mATe cAlavA sArU sUcanA karI. pachI te deve te pramANe ja karyuM. yAnavimAna sUryAlanA varNanathI vizeSa kevaLa eTaluM ja che ke AnA eka hajAra cAjana vistAravALuM hatuM ane sADA tresaTha ceojana UMcu hatuM. zrI nirayAvalikA sUtra Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 1 cadradevakA varNana mahendradhvajaH paJcaviMzatiyojanamucchritaH, zeSaM yathA - sUryAbhadevasya bhagavadantike samAgamanamabhUt tadvat yAvada - candro'pyAgataH, nATyavidhistathaiva pratigataH / tadanu bhadanta ! iti saMbodhya bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM prati ' he bhadanta / iti prAhetyAdinA gautamasya pRcchA / kUTAkArazAlA - kUTasyeva - parvatazikharasyeva AkAro yasyAH zAlAyAH sA kUTAkArazAlA, etaddRSTAntena sA divyA devarddhiH zarIraM devazarIram anupraviSTA = antarhitA / yathA kasmiMzci = 243 tathA mahendra dhvaja paccIsa yojana U~cA thA, aura isake atirikta sabhI varNana sUryAbhake samAna samajhanA cAhiye / jisa prakAra sUryAbha deva bhagavAnake samIpa Aye, nATyavidhi kI aura vApasa lauTa gaye, vaise hI candra devake viSaya meM jAnanA cAhiye / unake cale jAneke bAda gautama svAmI pUchate haiM he bhadanta ! yaha candradeva apanI devazakti devaprabhAvase sabhI devatAoMke dvArA nATya dikhAkara phira sabako arntahita kara kevala akelA hI raha gayA yaha bar3e Azcarya kI bAta hai / tathA mahendra dhvaja pacIsa ceAjana UMcA hatA. ane te sivAya madhu` varNana sUryAlanA jevuM ja samajavuM joie. je prakAre sUryAbha deva bhagavAnanI pAse AvyA, nATayavidhi karI tathA pAchA gayA evI ja rIte candradevanA viSayamAM jANavuM joIe temanA cAlyA gayA pachI gautama svAmI pUche che: - he bhadanta ! A candradeva pAtAnI devazaktinA prabhAvathI sarva devatAe dvArA nATaka dekhADIne pachI badhAne antarSita karI kevaLa ekalAja rahI gayA A mATA AzcaryanI vAta che! zrI nirayAvalikA sUtra Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 ____ 3 puSpitAstra dutsave janasamudAyavAsayogyAM zAlAM vRSTyAdibhayabhIto vizAlo janasamUho'nupravizati tathaiva vaikriyakriyayA candradevena viracito devagaNo nATyakArya darzayivA svakIyaM candradevazarIramevAnubhaviSTaH / he bhadanta ! pUrvabhavaH candrasya prAktanaM janma kIdRzam AsIt ?, iti gautamapRcchAM zrukhA bhagavAnAhahe gautama ! evaM vakSyamANarItyA khalu-nizcayena tasmin kAle tasmin samaye 'zrAvastI' nAma nagaryabhavat , koSThakaM caityam / tatra khalu zrAvastyAM nagaryAm aGgatirnAma gAthApatirabhavat-ADhayo-mahAna , RddhayAdipUrNoM vA 'jAva' bhagavAnane kahA-he gautama ! jaise kisI utsavameM phailA huvA janasamUha vRSTi Adi ke bhayase kisI eka vizAla gharameM praveza karatA hai usI prakAra candradeva apanI vaikriya zaktise devatAoMkI racanA kara nATaka dikhA unako sameTa kara apane hI devazarIrameM praviSTa kara liyA / phira gautama svAmIne pUchA-he bhadanta ! candradeva pUrvajanmameM kauna the ? gautamakA aisA prazna sunakara bhagavAnane kahA-he gautama ! usa kAla usa samayameM zrAvastI nAmakI nagarI thii| usa nagarImeM koSThaka nAmaka caitya thA / usa zrAvastI nagarImeM aGgati nAmaka eka gAthApati thaa| vaha gAthApati bahuta baDI Rddhi bhagavAne kahyuM-he gautama! jema koI utsavamAM vikharelo janasamUha varasAda AdinA bhayathI koI eka vizAla gharamAM praveza kare che tevI ja rIte candradeva potAnI vaikiya zaktithI devatAonI racanA karI nATaka dekhADI teone saMkelI laI potAnA devazarIramAM praveza karI lIdhA. pharI gautama svAmIe puchayuMhe bhadanta ! candradeva pUrva janmamAM keNa hatA? gautamane e prazna sAMbhaLI bhagavAne kahyuM- he gautama! te kAle te samaye zrAvastI nAme nagarI hatI. te nagarImAM keSThaka nAme caitya hatuM. te zrAvastI nagarImAM aMgati nAme eka gAthApati hatuM te gAthApati bahu moTI zrI nirayAvalikA sUtra Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 1 aGgati gAthApati 245 yAvat-'aDDe' ADhyaH, ityArabhya 'aparibhUe'-aparibhUtaH, ityetatparyantoktasamastavizeSaNaviziSTa ityarthastena-'ditte, vitthinna-viula-bhavaNa-sayaNA-''saNajANa-vAhaNAiNNe, bahudhaNa-bahujAyasva-rayae, Aoga-paoga-saMpautte, vicchaDDiyaviulabhattapANe, bahu-dAsI-dAsa-go-mahisa-gavelayappabhUe, bahujaNassa' ityeSAM samanvayaH kartavyaH / etacchAyA ca-' dIpto vistIrNa-vipula-bhavanazayanA-sana-yAna-vAhanA''kIrNo bahudhana-bahujAtarUpa-rajata AyogaprayogasaMprayukto viccharditamacurabhaktapAno bahudAsI-dAsa-go-mahiSa-gavelakamabhUto bahujanasya' iti / tatra dIpta kI. ujjvalaH, vistIrNAni vistRtAni vipulAni bahUni, bhavanAni-gehAni, zayanAni talpAni, AsanAni pIThakAdIni, yAnAni gADIprabhRtIni, vAhanAni-azvAdIni, tairAkIrNaH vyAptaH samupeto vA / bahu-vipulaM dhanaM maNiprabhRti yasya sa bahudhanaH, sa cAsau, bahu-vipulaM jAtarUpaM= suvarNa, rajataM rUpyaM yasya sa bahujAtarUparajatazca / A-samantAd yojanaM-dviguNA Adise yukta thA / kIrtise ujjvala thaa| usake pAsa bahutase ghara, zayyA, Asana, gADI, ghoDe Adi the| aura vaha bahutasA dhana tathA bahuta sonA cAdI AdikA lena dena karatA thaa| usake gharameM khAne pIneke bAda bahutasA anna pAna Adi khAne pInekA sAmAna rahatA thA jo anAtha-garIba manuSyoko va pazu pakSiyoMko diyA samRddhivALo hato. kIrtithI ujajavaLa hatuM. tenI pAse ghaNAM ghara, zayyA, Asana gADI, ghaDA Adi hatAM. ane te bahu dhana, tathA bahu sonA cAMdI AdinuM leNa deNa karato hato. tenA gharamAM khAvA pIvA pachI paNa ghaNuM anna pAna ane ghaNo khAvA pIvAne sAmAna rahetA hatA, je anAtha-garIba manuSya tathA pazu pakSIone zrI nirayAvalikA sUtra Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 __3 puSpitAsUtra dilAbhArtha rUpyAdInAmadhamarNAdibhyo niyojanamAyogastasya, pra-prakarSaNa yojanam upAyacintanaM prayogaH, yadvA-Ayogena dviguNAdilipsayA prayogA= adhamarNAnAM savidhe dravyasya vitaraNamAyogaprayogaH, sa saMprayuktaH pravartito yena, tasmin vA saMprayuktaH saMlagno yaH sa AyogaprayogasaMprayuktaH nItyA dravyopAjanapravRtta ityarthaH / bhaktaM ca pAnaM ca bhaktapAne, vipule ca te bhaktapAne vipulabhaktapAne, vi-vizeSeNa chardite-bhojanAvaziSTe bhaktapAne yasya sa vicchaditavipulabhaktapAnaH, dInebhyo dIyamAnavipulabhaktapAna ityarthaH / dAsyazca dAsAzca gAvazca mahiSAzca gavelakAH urabhrAzceti dAsIdAsagomahiSagavelakAH, bahavazca te dAsIdAsagomahiSagavelakA iti bahudAsIdAsagomahiSagavelakAste prabhUtAH pracurA yasya sa bahudAsIdAsagomahiSagavelakaprabhUtaH, atra gavAdipadaM strIgavAdInAmapyupalakSakaM, yadvA-gopadasya-khIpuMgavayoravizeSeNa vAcakavAdavirodha eva, mahiSa-gavelaka-zabdayozca 'pumAn striyA' ityekazeSAnmahiSyAdInAmapi grahaNam / bahujanasyeti jAtivivakSayaikavacanaM, saMbandhasAmAnye ca SaSThI, tena 'bahujanai '-rityarthoM boddhavyaH, atra 'apI' tyasyAdhyAhArAdvahujanairapIti tattvam , aparibhUtA-tatparAbhavarahitaH, yadvA-kta pratyayArthasyA'vivakSitatvAdaparibhavanIyaH-bahujanairapi parAbhavitumazakya ityarthaH / jAtA thaa| usake yahA~ dAsa dAsiyA bahutasI thIM aura bahutase gAya, bhaiMsa, bheDeM thiiN| tathA vaha aparibhUta-prabhAvazAlI thA, yAnI usakA koI parAbhava nahIM kara zakatA thaa| ApI devAto hato. tene tyAM dAsa dAsIo ghaNAM hatAM. tathA gAya bheMsa bheDAM paNa bahu hatAM. vaLI te aparibhUta-prabhAvazALI hato arthAta tene kaI parAbhava karI zakato nahote. zrI nirayAvalikA sUtra Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 1 aGgati gAthApati 247 eSUktavizeSaNeSu " aDDe, ditte, aparibhUe " ebhistribhirvizeSaNairagatigAthApatau pradIpadRSTAnto'bhipretastathAhi-yathA pradIpastailavartibhyAM zikhayA ca saMpanno nirvAte sthAne surakSitaH prakAzamAsAdayati, evamayamapi tailavatisthAnIyayA AnyatA'paraparyAyaryA zikhAsthAnIyayodAratA-gambhIratAdirUpayA dIptyA ca saMpanno nirvAtasthAnasthAnIyayA sadAcAramaryAdApAlanAdirUpayA'paribhUtatayA ca saMpannaH samujjvalati-jagatmasiddho bhavatIti hetutA'vacchedakadharmasyA''dhyatA-doptyaparibhUtataitatritayasamudAyaniSThasyaikadharmasya satvAnna tRNAraNimaNi-nyAyena pratyakSAnumAnA''gamazabdeSu ADhya, dIpta, aura aparibhUta ' ina tIna vizeSaNoMse aMgati gAthApatike liye dIpakakA dRSTAnta diyA jAtA hai, vaha isa prakAra hai-jaise dIpaka, tela, battI aura zikhA ( lau ) se yukta hokara vAyurahita sthAnameM surakSita rahakara prakAzita hotA hai, vaise hI aMgati gAthApati bhI tela aura battIke samAna AvyatA arthAt Rddhise, zikhAkI jagaha udAratA gaMbhoratA Adise aura dIptise yukta hokara, vAyu rahita sthAnake samAna maryAdAkA pAlana Adi rUpa sadAcArase tathA parAbhavarahitapanase saMyukta hokara tejasvitA dhAraNa karatA thaa| ataH ADhyatA dopti aura aparibhUtatA, ina tInoMmeM rahanevAlA hetutA'vacchedaka dharma eka hI hai, isa kAraNa tRNAraNimaNi-nyAyase ADhaya, dIpta ane aparibhUta" e traNa vizeSaNothI aMgati gAthA patine mATe hI54nuM dRSTAMta 49 cha; te pramANe:-mahI54, teta, hIveTa mane zimA (aNa) thI yukta thaIne vAyurahita sthAnamAM surakSita rahI prakAzita thAya che, tema aMgati gAthApati paNa, tela ane dIveTanI peThe ADhayatA arthAt RddhithI, zikhAnI jagyAe udAratA gaMbhIratA AdithI ane dIptithI yukta thaIne vAyurahita sthAnanI samAna maryAdAnA pAlana Adi rUpa sadAcArathI tathA parAbhavarahita paNAthI saMyukta thaIne tejasvitA dhAraNa karato hato. e rIte AyatA dIpti ane aparibhUtatA, e traNemAM rahele hetunAvacchedaka dharma eka che, te kAraNathI tRNAraNimaNi nyAye pratyakSa, anumAna ane zrI nirayAvalikA sUtra Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 3 puSpitAsUtra pratyekaM pramAjanakatvamiva matyekamADhayatAdInAM trayANAM samujjvalanahetutA, kintu prakAzaM prati tailavAdisamudAyavat samujjvalanaM prati ADhyatAdisamudAyasyaiva hetuteti bodhyam / tataH khalu so'GgatirgAthApatiH zrAvastyAM nagaryA yathA vANijyagrAme Anando nAma gAthApatiH parivasati tathaivAyamapItyarthaH / / tadeva spaSTayati-" nagara-nigama-rAI-sara-talavara-mADaMbiya-koDaMbiyaibbha-seTi-seNAvai-satthavAhANaM bahusu kajjesu ya kAraNesu ya maMtesu ya kuDuMbemu ya gujjhesu ya rahassesu ya nicchaemu ya vavahAre mu ya ApucchaNijje paDipucchaNijje sayassa vi ya NaM kuTuMbassa meDhI pamANaM AhAre, AlaMvaNaM, cakkhU , meDhIbhUe jAva savvakajjavaDvAvae yAvi hotthA" etacchAyA-nagara nigama-rAje-zvara-talavara-mANDavika-kauTumbikebhyaH zreSTi-senApati-sArthavAhAnAM pratyakSa, anumAna aura Agama zabdoMmeM pramANatAke samAna pratyeka ( sirpha AbyatA, sirpha dIpti, yA sirpha aparibhUtatA ) ko hetu nahIM mAnanA cAhie / jisa prakAra Ananda gAthApati dhana dhAnya Adise yukta vANijya grAmameM nivAsa karatA thaa| usI prakAra aGgati gAthApati bhI zrAvastI nagarImeM nivAsa karatA thaa| Agama zabdomAM pramANatAnI peThe pratyekane (mAtra ADhayatA, mAtra dIpti, athavA mAtra aparibhUtatA-e eka ekane) hetu mAnave nahi. je prakAre AnaMda gAthApati dhanadhAnya AdithI yukta vANijya grAmamAM nivAsa karatA hatA tevI ja rIte aMgati gAthA pati paNa zrAvastI nagarImAM nivAsa 2tA utA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 1 aGgati gAthApati 249 bahuSu kAryeSu ca kAraNeSu ca mantreSu ca kuTumbeSu ca guhyeSu ca rahasyeSu ca nizcayeSu ca vyavahAreSu ca ApRcchanIyaH pratipRcchanIyaH, svasyApi ca khalu kuTumbasya medhiH, pramANam , AdhAraH, AlambanaM, cakSuH, medhibhUtaH, yAvat sarvakAryavarddhakaH cApi abhavat / taMtra-nagaram= " puNyapApakriyAvijJai,-rdayAdAnapravartakaH / kalAkalApakuzalaiH, sarvavarNaiH samAkulam // bhASAbhirvividhAbhizca, yuktaM nagaramucyate / " nigamo-vyApArapradhAnasthAnam , IzvarAH=aizvaryasampannAH, talavarAH= vaha aGgati gAthApati rAjA Izvara yAvat sArthavAhoMke dvArA bahutase kAryoM meM, kAraNoM ( upAyoM ) meM, mantra ( salAha ) meM, kuTumboMmeM, guhyoMmeM, rahasyoMmeM, nizcayoMmeM aura vyavahAroMmeM eka vAra pUchA jAtA thA, aura vAra 2 pUchA jAtA thaa| aura vaha apane kuTumbakA bhI medhi, pramANa, AdhAra Alambana cakSu, medhIbhUta yAvat samasta kAryoMko baDhAne vAlA thaa| yahA~ yAvat zabdase rAjA, Izvara, talavara, mANDavika, kauTumbika, ibhya, zreSThI senApati aura sArthavAhakA grahaNa hotA hai / mANDalika narezako rAjA, aura aizvarya vAloMko Izvara kahate haiM / rAjA saMtuSTa hokara jinheM paTTabandha detA hai, e aMgati gAthApatine, rAjA, Izvara yAvat sArthavAha taraphathI ghaNAM i, 2 (G ) , ma ( sadA )bhAM, muTummAmA, guhyobhI, 27tyAmA, nizcayamAM ane vyavahAramAM eka vAra pUchavAmAM AvatuM hatuM, vAraMvAra paNa pUchavAmAM AvatuM hatuM ane te potAnA kuTuMbane paNa medhi, pramANa, AdhAra, AlaMbana, cakSu, medhIbhUta, yAvatu badhAM kAryone AgaLa vadhAranAre hate. ___ mA * jAva ' 204thI. 2ant, Jzva2, ta552, mAMDaqix Aqaa bhA(54, kauTumbika, Ibha, zreSThI, senApati ane sArthavAha, eTalA zabdonuM grahaNa thAya che. mAMDalika narezane rAjA ane ezvaryavALAone Izvara kahe che. rAjA saMtuSTa zrI niyAvalikA sUtra Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ____3 puSpitAsUtra santuSTabhUpAladattapaTTabandhaparibhUSitarAjakalpAH mANDavikA: chinnabhinnajanAzrayavizeSo maNDavastatrAdhikRtAH, 'mADambikAH' iti cchAyApakSe tu grAmapaJcazatIpataya ityarthaH, yadvA-sArdhakrozadvayaparimitamAntarairvicchidya vicchidya sthitAnAM grAmANAmadhipatayaH, kauTumbikAH bahukuTumbapratipAlakAH, ibhyAH ibho-hastI tatpamANaM dravyamarhantIti, tathA te ca-jaghanya-madhyamo-tkRSTabhedAt triprakArAH tatra hastiparimitamaNi-muktA-pravAla-suvarNa-rajatAdidravyarAzisvAmino jaghanyAH, hastiparimitavajra-maNi-mANikya-rAzisvAmino ve rAjAke samAna paTTabandhase vibhUSita loga talavara kahalAte haiN| jo vastI chinna bhinna ho use maNDava aura usake adhikArIko mANDavika kahate haiM / ' mADaMbiya ' kI chAyA yadi 'mADambika' kI jAya to mADambikakA artha 'pA~ca sau gA~voMkA svAmI' hotA hai| athavA DhAI DhAI kosakI dUrIpara jo alaga alaga gAva vase hoM, unake svAmIko ' mADambika' kahate haiN| jo kuTumbakA pAlana poSaNa karate haiM, yA jinake dvArA bahutase kuTumboMkA pAlana hotA hai, unheM ' kauTumbika' kahate haiN| ibhakA artha hai hAthI, aura hAthIke barAbara dravya jisake pAsa ho use ' ibhya kahate haiN| jadhanya madhyama aura utkRSTake bhedase ibhya tIna prakArake haiN| jo hAthIke barAbara maNi, muktA, pravAla (mUMgA ) sonA, cAdI Adi dravya-rAzike svAmI hoM thaIne jene paTTAbaMdha Ape che te rAjAonA jevA padRbaMdhathI vibhUSita leko talavara kahevAya che. jenI vasatI chinna bhinna hoya tene maMDava ane tenA adhikArIne bhAMDavi : cha. 'mADaviya' nI chAyA ne mADambika' 42vAmI mAne to 'mADambika' na pAyo AmAna pakSI' / artha thAya che. athavA aDhI maDhI ne atare 2 opi ngi nii 18yAM DAya tenA dhAna mADambika he che je kuTumbanuM pAlana-poSaNa kare che athavA jenI dvArA ghaNAM kuTuonuM pAlana thAya cha, tana auTumi he che. "ibha' / artha thI' cha, bhane thAnA 29 dravya nI pAse Deya, tena 'izya' 4 cha. dhanya, madhyama bhane TanA bheTa karIne Ilya traNa prakAranA che. hAthInI barAbara maNi, metI, paravALAM, sonuM zrI nirayAvalikA sUtra Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 1 aGgati gAthApati 251 madhyamAH, hastiparimitakevalavajrarAzisvAmina utkRSTAH, zreSThino lakSmIkRpAkaTAkSapatyakSalakSyamANa-draviNalakSalakSaNavilakSaNahiraNyapaTTasamalakRtamUrdhAno nagarapradhAnavyavahartAraH, senApatayaH caturaGgasenAnAyakAH, sArthavAhAH gaNimadharima-meya-paricchedya-rUpa-kreyavikreyavastujAtamAdAya lAbhecchayA dezAntarANi vrajatAM sArtha vAhayanti yogakSemAbhyAM paripAlayanti, dInajanopakArAya ve jaghanya ibhya haiN| jo hAthoke barAbara hIrA aura mANikakI rAzike svAmI ho ve madhyama ibhya haiN| jo hAthIke barAbara kevala hIroMkI rAzike svAmI hoM ve utkRSTa ibhya haiN| lakSmIkI jisapara pUrI 2 kRpA ho aura usa kRpAkorake kAraNa jinake lAkhoMke khajAne hoM, tathA jinake sirapara unhIMko sUcita karane vAlA cAndIkA vilakSaNa paTTa zobhAyamAna ho rahA ho, jo nagarake pradhAna vyApArI hoM, unheM zreSThI kahate haiN| caturaGga senAke svAmIko senApati kahate haiN| jo gaNima, dharima, meya aura parichedya rUpa kharIdane-vecaneke yogya vastuoMko lekara naphAke liye dezAntara jAne vAleko sAtha le jAte haiM, yoga ( nayI vastukI prApti ) aura kSema ( prApta vastukI rakSA ) ke dvArA unakA pAlana karate haiM, garIboMkI bhalAI ke liye unheM pU~jI cAMdI Adi dravyanA DhagalAnA je svAmI hoya teo jaghanya Ilya che. hAthInI barAbara hIrA ane mANekanA DhagalAnA je svAmI hoya teo madhyama Ibhya che. hAthInI barAbara kevaLa hIrAnA DhagalAnA je svAmI hoya teo utkRSTa ibhya che. jemanI upara lakSmInI pUrepUrI kRpA hoya ane e kRpAne kAraNe jemanI pAse lAkhanA khajAnA heya tathA jemane mAthe temanuM sUcana karanAre cAMdIne vilakSaNa paTTa lAyabhAna tha6 2ho ya, je nAnA mukhya vyApArI ya, tena zreSThI' he cha. yatu senAnA svAbhAna 'senApati' cha. gAbha, paribha bheya bhane paricchedya rUpa kharIdavA-vecavA gya vastuo laIne naphAne mATe dezAMtara janArAene je sAthe laI jAya che. yoga (navI vastunI prApti) ane kSema (prApta vastunuM rakSaNa) nI dvArA temanuM pAlana kare che, garIbonA bhalA mATe temane zrI nirayAvalikA sUtra Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 3 puSpitAsUtra mUladhanaM datvA tAn samarddhayantIti tathA tatra gaNimam = eka - dvi- tri- caturAdisaMkhyAkrameNa yaddIyate, yathA - nAlikera - pUgIphala - kadalIphalAdikam, dharimaM= tulAsUtreNotoya yadIyate, yathA-vrIhi-yava- lavaNa- sitAdi, meyaM-zarAvalaghubhANDAdinottoya yaddIyate, yathA dugdha ghRta-taila-prabhRti, pariccheyaM ca pratyakSato nikaSAdiparIkSayA yaddIyate, yathA- maNimuktA-mavAlA-bharaNAdi / ' sArthavAhAnA' mityatra ' kRtyAnAM kartari ve' ti kartari SaSThI, dekara vyApAra dvArA dhanavAna banAte haiM unheM sArthavAha kahate haiM / eka, do, tIna, cAra Adi saMkhyAke hisAba se jinakA lena dena hotA hai, use ' gaNima' kahate haiM, jaise - nAriyala, supArI, kelA Adi / tarAjU para tolakara jisakA lena dena ho, use ' dharima ' kahate haiM, jaise- dhAna, jau, namaka, zakkara Adi / sarAvA choTe 2 vartana Adise nApa kara jisakA lena dena hotA hai, use meya kahate haiM, jaise- dUdha, ghI, taila Adi / sAmane kasauTI Adi para parIkSA karake jisakA lena dena hotA hai, use paricchedya kahate haiN| jaise maNi, motI, mU~gA, gahanA Adi / vaha aGgati gAthApati, ina rAjA, Izvara Adike dvArA bahutase kAryoM meM kAryako siddha karane ke upAyoMmeM, kartavyako nizcita karaneke gupta vicAroMmeM, bAndhavoMmeM, bhUMka AdhIne vepAra dvArA dhanavAna manAve che, tebhane 'sAthavAha' Ahe che, kheDa, e, traNa, cAra Adi saMkhyAnA hisAbe jenI leNa-deNa thAya che tene gaNima kahe che, jemake nALIera, sApArI ityAdi, trAjavAthI teAlIne jenI leNa-deNu karavAmAM Ave che tene dharima uhe che, nemaDe dhAnya, 41, bhIhu, sAra ityAdi, pAsI pavAlu jevAM mApanAM vAsaNathI mApIne jenI leNa-deNa karavAmAM Ave che tene eya kahe che, jemake dUdha, ghI, tela vagere kasATI AdithI parIkSA karIne jenI kheA-dveSu 4ravAmAM Ave che tene paricchedya Ahe che, ma bhaNi, bhotI, paravAnA, ghareNuM vagere aMgati gAthApatine, e rAjA, Izvara Adi taraphathI ghaNAM kAryomAM kAnei siddha karavA mATenA upAyAmAM, kartavyane nizcita karavAnA gupta vicAromA zrI nirayAvalikA sUtra Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 1 aGgati gAthApati agretanasya 'AmacchanIyaH, parimacchanIyaH' ityanIyar pratyayasya yogAt , sArthavAhai rityapi tRtIyAntena ka; vyAkhyeyam / / ___ bahuSu-pracureSu, asya sarvaireva saptamyantaiH smbndhH| kAryeSu-kartavyeSu prayojaneSviti yAvata , kAraNeSu-kAryajAtasampAdakahetuSu ca, mantreSu= kartavyanizcayArtha guptavicAreSu / kuTumbeSu bAndhaveSu, guhyeSu lajjayA gopanIyeSu vyavahAreSu, rahasyeSu-rahasi-ekAnte bhavA rahasyAsteSu pracchannavyavahAreSviti yAvat / nizcayeSu-pUrNanirNayeSu, vyavahAreSu vyavahArapraSTavyeSu, yadvA-bAndhavAdisamAcaritalokaviparItAdikriyAprAyazcitteSu, viSayasaptamyA 'eteSu lajjAke kAraNa gupta rakhe jAne bAle viSayoMmeM, ekAntameM hone bAle kAryoMmeM, pUrNa nizcayomeM, vyavahArake liye pUche jAne yogya kAryoMmeM, athavA bAndhavoM dvArA kiye gaye lokAcArase viruddha kAryoMke prAyazcittoM ( daMDoM ) meM, arthAt ullikhita saba mAmaloMmeM ekabAra aura bAra-bAra pUchA jAtA thA-ina saba bAtoMmeM rAjA Adi samasta baDe baDe AdamI aGgatikI sammati lete the / ina saba vizeSaNoMse sUtrakArane yaha prakaTa kiyA hai ki aMgati gAthApatiko sabhI loga mAnate the, vaha atyanta vizvAsapAtra thA, vizAlabuddhizAlI thA aura sabako ucita sammati detA thA / bAMdhamAM, lajajAne kAraNe gupta rAkhavAmAM AvatA viSayamAM, ekAMtamAM karavAmAM AvatA kAryomAM, pUrNa nizvamAM, vyavahArane mATe pUchavA egya kAryomAM, athavA bAMdhavo taraphathI karavAmAM AvatA lokAcArathI viparIta kAryonAM prAyazcitta (daMDa) mAM arthAt evAM badhAM prakaraNomAM ekavAra tathA vAraMvAra pUchavAmAM AvatuM hatuMe badhI vAtomAM rAjA vagere moTA moTA mANase paNa aMgatinI saMmati letA hatA. e badhAM vizeSaNo vaDe sUtrakAre ema prakaTa karyuM che ke aMgati gAthA patine badhAM loko mAnatA hatA, te atyaMta vizvAsapAtra hatA, vizALa buddhithI yukta hato ane badhAne vAjabIja salAha-saMmati Apato hato. zrI nirayAvalikA sUtra Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 3 puSpitAsUtra janasya viSaye ' ityarthaH / A = ISat sakRditi yAvat, macchanIya: = praSTavyaH pari= sarvatobhAvena asakRditi yAvat pracchanIya: = praSTavyaH, svasyApi = svakIyasyApi cakAro viSayAntaraparigrahArthaH / khalu nizcayena kuTumbasya = parivAramedhiH = trIhi-yava-godhUmAdikaNamardanArtha khale nikhAya sthApito dArvAdimayaH pazubandhanastambhaH, yatra paGktizobaddhA balIvardAdayo vrIhmAdikaNamardanAya parito bhrAmyanti tatsAdRzyAdayamapi medhiH, arthAdetadavalambanenaiva sarvasyApi kuTumbasyAvasthAnamiti / kuTumbasyApItyatrApizabdavalAna kevalaM dhAna jo gehU~ Adiko dA~ya karane ( lATA - dAne - nikAlane ) ke liye gaDhA khodakara eka lakaDI yA bA~sakA stambha gADA jAtA hai, usake cAroM aura eka paMkti lAMka (dhAna) ko kucalane ke liye baila ghUmate haiM usa stambhako medhimeDhI - kahate haiM / baila Adi usa samaya usIpara nirbhara rahate haiM / yadi vaha stambha na ho to koI baila kahIM calA jAya, koI gAthApati aGgati apane kuTumbakI medhi - meDhIke samAna the, arthAt kuTumba unhIke sahAre thA - vehI usake vyavasthApaka the / mUla - pAThameM 'vi' ( api ) zabda hai, usakA tAtparya yaha hai ki ve kevala kuTumbake hI Azraya nahIM the, apitu samasta kahIM saba vyavasthA bhaGga ho jAya / - dhAnya, java, ghauM' vagerene kaNasalAmAMthI chUTAM karavAne eka khADA kheAdI temAM eka lAkaDAnA khAMbhe kheADavAmAM Ave che ane pachI tenI cAre khAjIe eka sAthe kaNasalAMne kacaravA mATe khaLada vagere karyo kare che, e khAMbhAne medhi kahe che. aLada vagere e vakhate e khAMbhAne AdhAreja ryo kare che. jo e khAMbhA na hAya tA eka baLada eka bAjue cAlyA jAya ane bIjo bIjI mAjue kre, e rIte vyavasthA bhaMga thaI jAya. gAthApati agati peAtAnA kuTumbanI medhi-madhyastha staMbha jevA hatA; arthAt kuTumba ene AdhAre hatuM, teja kuTubhmno vyavasthAyaH hato. bhUNa pAThamA 'vi' (api) zabda che, tenuM tAtparya yo che ke te kevaLa kuTumbanAja AdhAra rUpa nahAtA, paraMtu khadhA lokonA paNa Azraya zrI nirayAvalikA sUtra Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 1 aGgati gAthApati kuTumbasyaiva, apitu sarvasyApi janasyetyavadheyam / pramANaM = pratyakSAdipramANavaddheyopAdeyapravRttinivRttirUpatayA saMzayarAhityena padArthasArthaparicchedakaH, AdhAraH = AdhAravat sarveSAmAzrayabhUtaH, AlambanaM = rajjustambhAdivadvipatkUpapatajjanoddhArakatayA'valambanam, AdhAro nAma - yamadhiSThAya jana unnatiM gacchati, svarUpAsastho vA vartate saH, yadavalambanena ca vipado vinivartante tadAlambanamiti tayorbhedaH, cakSuH = netraM tadvat sarveSAM sakalArthapradarzakaH, yaduktaMmedhiH, pramANam, AdhAraH, AlambanaM cakSuriti / tadeva spaSTapratipattaye aupamyavAcibhUtazabdasammelanena punarAvartayati - meghIbhUta ityAdi, yAvaditi , 255 logoMke bhI Azraya the, jaisA kI upara batAyA jA cukA hai| Age jahA~-jahA~ ' vi ' ( api-bhI ) AyA hai vahA~ sarvatra yahI tAtparya samajhanA cAhie / aGgati gAthApati apane kuTumbake bhI pramANa the / arthAt jaise pratyakSa anumAna Adi pramANa saMdeha Adiko dUra karake heya ( tyAga karane yogya ) padArthoMse nivRtti aura upAdeya ( grahaNa karane yogya ) padArthoMmeM pravRtti karAte hue padArthoMko janAte haiM, usI prakAra aGgati bhI apane kuTumbiyoMko batAte the ki amuka kArya karane yogya hai, amuka kArya karane yogya nahIM hai, yaha padArtha grAhya hai, yaha agra hai 1 3tha hato, } nema 752 4rzAvivAmAM Ave che bhAgaNa yAgu tyAM nayAM 'vi' (apipaNa ) AvyA che, tyAM tyAM badhe eja tAtparya samajavAnu che. agati gAthApati potAnA kuTumbanA paNa pramANa rUpa hatA, arthAt jema pratyakSa anumAna Adi pramANa, saMdeha Adine dUra karIne heya ( tyajavA ceAgya ) padArthothI nivRtti ane upAdeya ( grahaNa karavA ceAgya ) padArthomAM pravRtti karAvatA te, padArthone darzAve che, tema aMgati paNa potAnA kuTumbiyAne batAvatA hatA ke -amuka kArya karavuM ceAgya che, amuka kArya karavuM ceAgya nathI, amuka padArtha grAda che, prabhu paTTArtha agrAhya che, chatyAhi. zrI nirayAvalikA sUtra Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 ____ 3 puSpitAsUtra yAvacchabdena 'pamANabhUe, AhArabhUe, AlaMbaNabhUe' ityeSAM saMgraho bodhyastatra-pramANabhUtaH, AdhArabhUtaH, AlambanabhUtaH, cakSurbhUtaH, iticchAyA, paunaruktyavAraNaM tu medhirarthAnmedhIbhUto medhisadRza iti yAvat / pramANamarthAt pramANabhUtaH pramANasadRza iti yAvat , AdhAro'rthAdAdhArabhUta AdhArasadRza iti yAvat / AlambanamaryAdAlambanabhUta AlambanasadRza iti yAvat / cakSurAcakSubhUtazcakSuHsadRza iti yAvat iti rItyA samanvayAdbhavatIti sUkSmacakSuSA've tathA aGgati gAthApati apane kuTumbake bhI AdhAra ( Azraya ) the, tathA Alambana the, arthAt vipattimeM paDanevAle manuSyako rassI yA stambhake samAna sahAre the| aGgati apane kuTumbake cakSu the, arthAt jaise cakSu mArgako prakAzita karatA hai vaise hI aGgati kuTumbiyAke bhI samasta arthoke pradarzaka ( sanmArgadarzaka ) the| dUsarI vAra medhibhUta Adi vizeSaNa spaSTa bodhake liye diye haiM / -- jAva' zabdase pramANabhUta, AdhArabhUta, AlambanabhUta, cakSurbhUta, inakA saMgraha hotA hai / yahA~ spaSTatAke liye 'bhUta' zabda adhika diyA hai, isakA tAtparya yaha hai ki aGgati gAthApati meDhI arthAt meDhIke sadRza the, pramANa arthAt pramANake sadRza the, AdhAra aMgati pitAnA kuTumbane paNa AdhAra (Azraya) hatA, tathA AlaMbana hata, arthAt vipattimAM paDelA manuSyane deraDuM athavA thAMbhalAnA jevA AdhAra 35 to. aMgati pitAnA kuTumbanA cakSurUpa hato, arthAt jema cakSu mArgane prakAzita kare che tema aMgati svakuTuMmbionA paNa badhA arthone prakAzaka (sanmArga za) DA. mAchA2 bhedhibhUta l vizeSa 25 sAdhane bhATe mApekSA cha. 'jAva' zabdathI pramANabhUta, AdhArabhUta, AlaMbanabhUta, cakSadbhuta, e badhAno saMgraha thAya cha, hA paTatAne bhATa 'bhUta' 256 padhAre mAyA cha. menu tAtpayadeg se cha ke aMgati medhi arthAt medhinI samAna hato, pramANa arthAt pramANanI samAna zrI nirayAvalikA sUtra Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 1 aGgati gAthApati 257 kSaNIyam, ca=cakArI kizcetyarthe sarvakAryavardhakaH = sarveSAM kAryANAM sampAdako - spi, ( etAdRzo'GgatirgAthApatiH ) abhavat AsIt // 1 // mUlam - teNaM kANaM 2 pAseNaM arahA purisAdANIe Adigare jahA mahAvIro, navussehe solasehiM samaNasAhassIhiM, aTThatIsA jAva koTTae samosaDhe, parisA niggayA / taNaM se aMgaI gAhAvaI imIse kahAe laTThe samANe haTThe jahA kattio seTThI tahA niggacchara jAva pajjuvAsara, dhammaM socA nisamma0 jaM navaraM devAppiyA ! jehaputtaM kuTuMbe ThAvemi, tae NaM ahaM devANuppiyANaM chAyA tasmin kAle tasmin samaye pArzvaH khalu arhan puruSAdAnIyaH Adikaro yathA mahAvIraH navahastocchrAyaH SoDazabhiH zramaNasAhasrIbhiH, aSTAtriMzad yAvat koSTake samavasRtaH pariSat nirgatA / 9 - tataH khalu saH aGgatirgAthApatiH asyAH kathAyA lavdhArthaH san hRSTo yathA kArtikazreSThI tathA nirgacchati yAvat paryupAste, dharma zrukhA nizamya 0 yat navaraM devAnupriya ! jyeSThaputraM kuTumbe sthApayAmi, tataH khalu ahaM devAnu zrI nirayAvalikA sUtra arthAt AdhArake sadRza the, Alambana arthAt Alambanake sadRza the, cakSu arthAt cakSuke sadRza the / aGgati samasta kAryoMke sampAdana karanevAle bhI the // 1 // hatA, AdhAra arthAt AdhAranI samAna hatA, lakhana arthAt AlakhananI samAna hatA ane cakSu arthAt cakSunI samAna hatA. agati khadhAM kAryAMnu sapAdana puranAze pazu hatA. (1) Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 3 puSpitAsUna jAva pavvayAmi, jahA gaMgadatto tahA pavvaie jAva guttavaMbhayArI / tae NaM se aMgaI aNagAre pAsassa arahao tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI ahijai, ahinjittA bahahiM cauttha jAva bhAvemANe bahUiM vAsAiM sAmanapariyAgaM pAuNai, pAuNittA addhamAsiyAe saMlehaNAe tIsaM bhattAiM aNasaNAe chedittA virAhiyasAmane kAlamAse kAlaM kiccA caMdavaDiMsae vimANe uvavAyasabhAe devasayaNijjaMsi devadUsaMtarie caMde joisiMdattAe uvavanne / tae NaM se caMde joisiMde joisarAyA ahuNovavanne samANe paMcavihAe pajjattIe pajjattibhAvaM gacchai, taMjahA-AhArapajjattIe sarIrapajjattIe iMdiyapajjattIe sAsosAsapajattIe bhAsAmaNapajjattIe / ___ caMdassa NaM bhaMte ! joisiMdassa joisarano kevaiyaM kAlaM ThiI panattA ? goyamA ! paliovamaM vAsasayasadassamabbhahiyaM / evaM khalu priyANAM yAvat pravajAmi yathA gaGgadattastathA prabajito yAvad guptabrahmacArI / tataH khalu saH aGgatiH anagAraH pArthasya arhataH tathArUpANAM sthavirANAm antike sAmAyikAdIni ekAdazAGgAni adhIte, adhItya bahubhizcaturtha yAvad bhAvayan baddani varSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayati pAlayikhA ardhamAsikyA saMlekhanayA triMzad bhaktAni anazanayA chittvA virAdhitazrAmaNyaH kAlamAse kAlaM kRtA candrAvataMsake vimAne upapAtasabhAyAM devazayanIye devadUSyAntarite candro jyotirindratayA upapannaH / tataH khalu sa candro jyotirindro jyotIrAjaH adhunopapannaH san paJcaviSayA paryAptyA paryAtibhAvaM gacchati, tadyathA-AhAraparyAptyA zarIraparyAptyA indriyaparyAptyA zvAsocchvAsaparyAptyA bhASAmanaHparyAptyA / candrasya khalu bhadanta ! jyotirindrasya jyotIrAjasya kiyatkAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! palyopamaM varSazatasahasrAbhyadhikam / evaM khalu zrI nirayAvalikA sUtra Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 1 aGgati gAthApati goyamA ! caMdassa jAva joisarano sA divyA deviDA0 / caMdeNaM bhaMte ! joisiMde joisarAyA tAo devalogAo AukkhaeNaM 3 caittA kahiM gacchihii 2 ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijihii5 evaM khalu jambU ! samaNeNaM0 nikkhevao // 2 // ||pddhmN ajjhayaNaM samattaM // 1 // gautama ! candrasya yAvat jyotIrAjasya sA divyA devaRddhiH / candraH khalu bhadanta ! jyotirindro jyotIrAjastasmAdevalokAdAyuHkSayeNa 3 cyukhA kutra gamiSyati 2 ? gautama ! mahAvidehe varSe setsyati5 / evaM khalu jambUH ! zramaNena0 nikSepakaH // 2 // // iti prathamAdhyayanam // TIkA'teNaM kAleNaM' ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye pArzva:= trivizaH pArzvanAmA tIrthaGkaraH, arhan caturvidhaghAtikarmanivArakaH kevalajJAnakevaladarzanasampannaH, puruSAdAnIyaH puruSaiH mumukSubhirjanaiH khakalyANArthamAdIyata 'teNaM kAleNaM' ityAdi usa kAla usa samayameM pArzva prabhu tevIsaveM tIrthaGkara jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura antarAya ina cAra ghAti karmoM ke nivAraka kevalajJAna, kevaladarzanase yukta, mumukSujanoMse sevya athavA puruSoke bIcameM unakA vacana AdAnIya= teNaM kAleNaM' ityAdi. te kAle te samaye pArzva prabhu tevIsamAM tIrthakara jJAnAvaraNIya darzanavaraNIya, mohanIya tathA aMtarAya e cAra ghAtI karmonA nivAraka, kevalajJAna kevaladarzanathI yukta, mumukSu janethI sevya, athavA purUSonI vacamAM temanuM vacana zrI nirayAvalikA sUtra Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 3 puSpitAsUtra iti puruSAdAnIyaH, yadvA - puruSANAM madhye AdeyavacanatvAt puruSAdAnIyaH, AdikaraH - dharmasya AdikaraH, yathA - mahAvIraH = caturviMzastIrthaGkaraH, tathaiva sarvaguNasampannaH, kintu pArzvaprabhuH navahastocchrAyaH - navahasta parimitazarIraH SoDazabhiH zramaNasAhasrIbhiH, aSTAtriMzadbhiH zramaNIsahasraizva yuktaH yAvad grAmAnugrAmaM viharan koSTake - koSThanAmodyAne samavasRtaH = samAgataH, pariSat nirgatA, pArzvatIrthaGkarasya dharmadezanAM zrutvA svasthAnaM gatA / tataH khalu so'GgatirgAthApatiH asyAH pArzvanAthaH prabhu koSThake samavasRtaH ' iti vArtAyAH kathAyAH = ' puruSAdAnIyaH labdhArthaH = jJAtavRttAntaH grA thA isaliye puruSAdAnIya, dharmake Adikara bhagavAna mahAvIrake samAna sabhI guNoMse yukta, nau hAtha U~ce zarIravAle solaha hajAra zramaNa aura aDatIsa hajAra zramaNiyoMse yukta eka grAmase dUsare grAma tIrthaGkara paramparAse vicarate hue koSThaka nAmaka udyAna meM padhAre / janasamudAyarUpa pariSada apane 2 sthAnase dharma zravaNake liye nikalI / pArzvanAtha bhagavAnakI dharmadezanA sunakara apane 2 sthAna gayI / usake bAda vaha aGgati sunakara hRSTa hokara kArtika seThake gAthApati bhagavAna pArzvanAthake AnekA vRttAnta samAna nikalA / pArzvanAtha prabhuke pAsa jAkara AdAnIya grAhya hatuM. AthI purUSAdAnIya, dharmanA Adi karavAvALA bhagavAna mahAvIra samAna sarve guNaiAthI yukta, nava hAtha UMcA zarIravALA, seALa hajAra zramaNa tathA ADatrIsa hajAra zramaNiyeAthI yukta eka gAmathI khIje gAma tIrthaMkara para parAthI vicaratA vicaratA kAika nAmanA udyAna ( khAga ) mAM padhAryAM. jana samudAya rUpa pariSada pAtapAtAnA sthAnathI dharma sAMbhaLavA mATe nIkaLI, pArzvanAtha bhagavAnanI dharma dezanA sAMbhaLI pAtapAtAne sthAne gaI. zrI nirayAvalikA sUtra tyAra pachI te aMgati gAthApati bhagavAna pArzvanAthanA AvavAnA vRttAnta sAMbhaLI haSTa thaI kArtika zeThanI peThe nikanyA. pArzvanAtha prabhunI pAse jai teNe Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 1 aGgati gAthApati 261 san hRSTaH pramuditaH yathA kArtikazreSThI tathA nirgacchati, yAvat payupAste= pArzvanAthaM prabhu sevate sma / dharma-zrutacAritralakSaNa zrutvA karNapathe kRtvA, nizamya hRdi samavadhArya devAnupriya ! he bhagavan ! yat navaraM kevalaM jyeSThaputraM rakSakatayA kuTumbe sthApayAmi, tataH khalu ahaM devAnupriyANAmantike yAvat pravrajAmi-saMyamaM gRhNAmi, yathA bhagavatyaGgokto gaGgadattastathA prabajito yAvacchabdena-sa hi-' kiMpAkaphalovamaM muNiyavisayasokkhaM jalabubbuyasamANaM kusaggabiMducaMcalaM jIviyaM nAUNamadhuvaM caittA hiraNaM viuladhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAlarattarayaNamAiyaM vicchaDDaittA dANaM dAiyANaM pari usane unakI sevA kI, aura bhagavAna pArzvanAthake dvArA upadiSTa zruta cAritra lakSaNa dharmako sunA, aura use apane hRdayameM avadhArita kiyaa| usake bAda usane hAtha joDakara prArthanA kI-he bhagavan ! maiM apane baDe laDakeko kuTumbakA bhAra dekara bAdameM Apake pAsa saMyama grahaNa karanA cAhatA huuN| anantara vaha bhagavatI aGgameM ukta gaMgadattake samAna hI viSaya sukhako kiMpAka phalake sadRza jAnakara jIvanako jala budbuda tathA kuzake agra bhAgameM sthita jalabinduke samAna caMcala evaM anitya samajhakara aura bahutasA cAMdI dhana kanaka ratna maNi mauktika zakha ratna zilA pravAla raktaratna Adiko choDakara aura dAna dekara tathA sampattike bhAgiyoMko sampattikA temanI sevA karI. tathA bhagavAna pArzvanAtha dvArA upadiSTa vyutacaritra lakSaNa dharma sAMbhaLe ane te potAnA hRdayamAM dhAraNa karyo. tyAra pachI teNe hAtha joDIne prArthanA karI-he bhagavan! huM mArA moTA dIkarAne kuTuMbane bhAra saMpI daIne ApanI pAse saMyama grahaNa karavA IcchA rAkhuM chuM. tyAra pachI te bhagavatI sUtramAM kahela gaMgadattanI peTheja viSaya sukhane kipAka phalanI jema samajI jIvanane pANInA parapoTA tathA kuzanA agra bhAgamAM rahelAM jalabiMdu samAna caMcala ane anitya samalane tathA pa yAMhI, dhana, sonu, 28na, maNi (apezata), mAtI, zama, zikSA, pravAla, rakata ratna (mANeka) Adi choDI daIne ane dAna daIne tathA saMpattinA zrI nirayAvalikA sUtra Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 3 puSpitAsUtra bhAittA agArAo aNagAriyaM pavvaio jahA tahA aMgaIvi gihanAyago pariccaiya savvaM paJcaio jAo ya paMcasamio tigutto amamo akiMcaNo gutiMdio' ityevaM saMgrAhyam / etacchAyA ca-sa kiMpAkaphalopamaM jJAtvA viSayasaukhyaM jalabubudasamAnaM kuzAgrabinducaJcalaM jIvitaM ca jJAtvA'dhruvaM tyaktvA hiraNyaM vipula-dhana-kanaka-ratna-maNi-mauktika-zaGkha-zilA-pravAla-raktaratnAdikaM vimucya dAnaM dAyikAnAM paribhAjya agArataH anagAritAM pravajitaH yathA tathA aGgatirapi gRhanAyakaH parityajya sarva pravrajito jAtazca paJcasamitaH, triguptaH, amamaH, akiJcanaH guptendriyaH, iti / guptabrahmacArI babhUva, tataH khalu aGgatiranagAraH pArthasyAhatastathArUpANAM sthavirANAmantike sAmAyikAdIni ekAdazAGgAni adhIte sma, adhItya ca bahubhiH caturthaSaSThAaSTama-dazamadvAdazamAsArdhamAsakSapaNairAtmAnaM bhAvayan vAsayan bahUni varSANi bhAga dekara gharase nikala gaGgadattake samAna pravajita ho gaye / pravrajyA lene para ve aGgati anagAra IyaryA Adi pA~ca samitiyoMse samita mana Adi tIna guptise gupta aura mamatva rahita evaM akiJcana-bahyAbhyantara parigrahase rahita aura pA~coM indriyoMko damana karanevAle anagAra ho gaye, aura gupta brahmacArI bane / usake bAda aGgati anagArane arhat pArzva prabhuke tathArUpa-bahuzruta-sthaviroMke samIpa sAmAyika Adi gyAraha aGgoMkA adhyayana kiyaa| adhyayanake bAda bahutase caturtha SaSTha aSTama dazama dvAdaza bhAgIdArane saMpattine bhAga ApI potAnA gharathI nIkaLI gaMgadattanI peThe pravajita thaI gayA. prajyA laIne te aMgati anagAra IryA Adi pAMca samitiethI samita. mana Adi traNa guNithI gupta tathA mamatva rahita ane akicanabAhya-atyaMtara parigrahathI rahita tathA pAMce IndriyanuM damana karavAvALA anagAra thaI gayA. tathA gupta brahmacArI banyA. tyAra pachI aMgati anagAre ahaMtu pA prabhunA tathApa-bahuzruta-sthavironI pAse sAmAyika Adi agIyAra aMgenuM adhyayana 'thu. adhyayana pachI ! yaturtha, 14, aTabha, zabha, bAza, bhAsA (ou bhAsa) zrI nirayAvalikA sUtra Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 1 aGgati gAthApati 263 zrAmaNyaparyAya=munivrataM pAlayati pAlayitvA virAdhitazrAmaNyaH virAdhitamunivrataH, virAdhanA dvidhA-mUlaguNaviSayA uttaraguNaviSayA ca, atrottaraguNaviSayA virAdhanA piNDavizuddhayAdayo vijJeyAH, na tu prathamA, tatra kadAcit dvicatvAriMzadopavizuddhAhArasya na grahaNaM kRtam , kadAcit IryAsamityAdimAsArdha mAsa kSapaNa rUpa tapase apanI AtmAko bhAvita karate hue bahuta varSoM taka cAritra pAlana kiyaa| parantu uttaraguNakI virAdhanAke kAraNa virAdhitacAritra ho, ardhamAsikI saMlekhanAse anazanadvArA tIsa bhaktoMkA chedana kara kAla mAsameM kAla karake candrAvataMsaka vimAnameM upapAta sabhAmeM devadUSya vastroMse AcchAdita devazayyAmeM vaha aGgati anagAra ( 1 ) AhAra-paryApti (2) zarIra-paryApti ( 3 ) indriyaparyApti ( 4 ) zvAsocchavAsa-paryApti bhASAmanaHparyApti bhAvako prApta karake jyotiyiSoM ke indra candra hokara utpanna hue| virAdhanA do prakArakI hai-mUlaguNavirAdhanA aura uttaraguNavirAdhanA / unameM pAMca mahAnatameM doSa lagAnA mUlaguNavirAdhanA hai| aura piNDavizuddhi AdimeM doSa lagAnA jaise-kabhI bayAlIsa doSa sahita AhAra pAnIkA grahaNa karanA mAsa kSamaNa rUpa aneka tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatAM ghaNAM varSo sudhI cAritra pAlana karyuM paNa uttara guNanA virAdhanAne kAraNe virAdhitacAritravALA thaI ardhamAsikI saMlekhanAmAM anazana dvArA trIza bhaktanuM chedana karI kAla mAsamAM kola karIne cadrAvata saka vimAnamAM upapAta sabhAmAM devadUSya vastrothI AcchAdita (DhaMkAyelI) devazayyAmAM te aMgati anagAra (1) AhAra-paryApti (2) zarIra-pAMti (3) dhandriya-pAti ( 4 ) vAsovAsa-pati-lASAmanaH -paryAti bhAvane prApta karIne jotiSanA indra caMdra banIne utpanna thayA. virAdhanA be prakAranI che-mUlaguNavirAdhanA ane uttaraguNavirAdhanA temAM pAMca mahAvratamAM deSa lagADavo e mUlaguNavirAdhanA che. ane piMDa vizuddhi AdimAM deSa lagADe jemake-IvAra betAlIza Sa sahita AhAra zrI nirayAvalikA sUtra Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 puSpitAsUtra samArAdhane'nAdaraH kRtaH kadAcit abhigrahAca gRhItA api na samyak pAlitAH, vibhUSArthamaGgapAdakSAlanAdi ca kRtam ityAdirUpeNa vratavirAdhanA kRtA, sA ca na gurusamIpe samAlocitA, ityuktarUpeNAnAlocitAticAraH san kRtAnazano'pi ardhamAsikyAM saMlekhanAyAmanazanayA triMzad bhaktAni chatvA kAlAvasare kAlaM kRtvA = mRtvA candrAvataMsake vimAne upapAtasabhAyAM devazayanIye - devazayyAyAM devadUSyAntarite devadUSyavastrAcchAdite'yaM candro jyotirindratayopapannaH- samudapadyata - tasya jyotirdeve janma jAtamityarthaH / nikSepo= nigamanam / zeSaM sugamam // 2 // // iti prathamamadhyayanaM samAptam // 1 // 264 kabhI IryA Adi samitiyoMke ArAdhanameM pramAda karanA kabhI abhigraha lenA kintu samyak nahIM pAlanA tathA vibhUSAke liye zarIra caraNa AdikA kSAlana karanA, Adi 2 uttaraguNa viSayaka virAdhanA dezavirAdhanA hai / aGgati anagArane mUla guNakI virAdhanA nahIM kI, kintu uttaraguNakI virAdhanAkara AlocanA nahIM kI / isaliye yaha jyotiSI deva huA / gotama svAmI pUchate haiM-- he bhadanta ! jyotiSiyoMke indra, jyotiSiyoMke rAjA candrakI sthiti kitane kAlakI hai ? pANI levA, kArdavAra irSyA vagere samitionA ArAdhanamAM pramAda karavA, kAivAra abhigraha levA paraMtu samyak ( sArI rIte) na pALavA, tathA vibhUSA mATe zarIra caraNu Aphri dhAvAM Adi Aphri uttaraguNa viSayaka virAdhanA dezivarAdhanA che. agati anagAre mUla guNanI virAdhanA karI nahAtI paNa uttara guNanI virAdhanA karI AlecanA karI nahAtI te mATe te jyAtiSI deva thayA. gautama svAmI pUche che-- ha bhadanta ! jyAtiSAnA indra jyAtiSAnA rAjA candranI sthiti keTalA kAlanI che? zrI nirayAvalikA sUtra Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 - sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 1 aGgati gAthApati bhagavAna kahate haiM he gautama ! jyotiSoMke indra candrakI sthiti eka palyopama aura eka lAkha varSakI hai| he gautama ! jyotiSoMke indra jyotiSoMke rAjA candrako yaha divya deva Rddhi pUrva bhavameM upAjita tapa aura saMyamake kAraNa milI hai| he bhadanta ! candra deva apanA AyuSyabhava tathA apanI sthitike kSaya hojAneke bAda cyavakara kahI jAyage ? he gautama ! Ayu Adi kSayake bAda yaha candra deva mahAvidehakSetrameM janma lekara siddha hoNge| sudharmA svAmI kahate haiM--- he jambU ! isa prakAra mokSa prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane puSpitAke prathama adhyayanakA nirUpaNa kiyA hai| iti prathama adhyayana samApta huaa| bhagavAna kahe che - he gautama! patinA Indra caMdranI sthiti eka palyopama ane eka lAkha varSanI che. he gautama! patinA Indra tiSanA rAjA candrane A divya devaRddhi pUrvabhavamAM upArjita tapa ane saMyamanA kAraNathI maLI che. he bhadanta! candra deva pitAnuM AyuSya bhava tathA potAnI sthitinA kSaya thaI gayA pachI cavIne kayAM jaze. he gautama Ayu Adi kSaya thaI gayA pachI A candra deva mahA videha kSetramAM janma laIne siddha thaze. sudharmA svAmI kahe che- he jakhU! A prakAre mokSa prApta zramaNa bhagavAna mahAvIre puSpitAnA prathama adhyayananuM nirUpaNa karyuM che. iti pupitAnuM prathama adhyayana samApta. zrI nirayAvalikA sUtra Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 3 puSpitAsUtra mUlam-- jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA jAva puSphiyANaM paDhamassa ajjhayaNassa jAva ayamaTThe pannatte, doccassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa puSphiyANaM samaNeNa bhagavayA jAva saMpatte ke aTThe pannatte ? evaM khalu jaMbU ! teNaM kAle 2 rAyagihe nAmaM nayare, guNasilae cehae, seNiye rAyA, samosaraNaM jahA caMdo tahA sUro'vi Agao jAva naTTavihiM uvadaMsittA paDigao / pubbabhavapucchA, sAvatthI nagarI, suparaTThe nAmaM gAhAvaI hotthA, aDDe, jaheba aMgatI jAtra viharati, pAso samosaDhe, jahA aMgatI taheva pavvaie, taheva virAhiyasAmane jAva mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaMkAhiti, evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM nikkhevao // 2 // // bIyaM ajjhayaNaM samattaM // 2 // chAyA yadi khalu bhadanta ! zramaNena bhagavatA yAvat puSpitAnAM prathamasya adhyayanasya yAvat ayamarthaH prajJaptaH dvitIyasya khalu bhadanta ! adhyayanasya puSpitAnAM zramaNena bhagavatA yAvat saMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? evaM khalu jambU : ! tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaraM, guNazila kaM caityaM, zreNiko rAjA, samavasaraNaM yathA candraH tathA sUro'pi Agato yAvat nAvyavidhimupadazya pratigataH / pUrvabhavapRcchA - zrAvastI nagarI supratiSTho nAma gAthApatirabhavat ADhyaH yathaiva aGgatiryAvad viharati, pArzvaH samavasRtaH, yathA aGgatistathaiva pratrajitaH tathaiva virAdhitazrAmaNyo yAvat mahAvidehe varSe setsyati yAvat antaM kariSyati, evaM khalu jambUH ! zramaNena 0 nikSepakaH // 2 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 2 aGgati gAthApati ___ 267 267 TIkA'jaiNaM bhaMte' ityAdi sugamam // 2 // // iti dvitIyamadhyayanaM samAptam // dvitIya adhyayana. ' jaiNa bhaMte ' ityAdi he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIrane puSpitAke prathama adhyayanameM pUrvokta bhAvoMkA nirUpaNa kiyA hai to phira he bhadanta ! puSpitAke dvitIya adhyayanameM unhoMne kisa bhAvakA nirUpaNa kiyA hai ? he jambU ! usa kAla usa samayameM rAjagRha nAmakI nagarI thii| usa nagarImeM guNazilaka nAmakA caitya thA / usa nagarImeM zreNika nAmake rAjA the| vahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra pdhaare| jisa prakAra candramA Aye usI prakAra sUrya bhI Aye aura yAvat nATya vidhi dikhAkara cale gaye / gautamane bhagavAnase pUchAhe bhadanta ! sUrya pUrva janmameM kauna the ? dvitIyaadhyayana, bhadanta! zramaNa bhagavAna mahAvIre pupitAnA prathama adhyayanamAM pUrvokata bhAvanuM nirUpaNa karyuM che. pachI te bhadanta ! puSpitAnA bIjA adhyayanamAM temaNe kayA bhAvanuM nirUpaNa karyuM che? che jakhUte kAle te samaye rAjagRha nAme nagarI hatI. te nagarImAM guNa zilaka nAme cetya (bagIce) hato. te nagarImAM zreNika nAme rAjA hatA. tyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAryA. jevI rIte candramA AvyA tevI rIte sUrya paNa AvyA ane saghaLI nATaka vidhi batAvI cAlyA gayA. gautame bhagavAnane pUchayuMhe bhadanta! sUrya pUrva janmamAM koNa hatA? zrI nirayAvalikA sUtra Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 bhagavAnane kahA- he gautama ! usa kAla usa samaya meM zrAvastI nAmakI nagarI thii| usa nagarImeM supratiSTha nAmake gAthApati the / jo aGgatike samAna hI ADhya yAvat aparibhUta hokara vicarate the / usa nagarImeM bhagavAna pArzva prabhu padhAre / jaise aGgati gAthApati pravrajita hue usI prakAra supratiSTha gAthApati bhI pravrajita hue / usI prakAra zrAmaNyako virAdhita kara kAla avasara kAla karake jyotiSoMke indra sUrya devapanemeM utpanna hue| aura Ayu bhava sthiti kSaya karane ke bAda yaha sUrya deva mahAvideha kSetrameM janma lekara siddha hoMge / aura saba duHkhoM kA anta kareMge / he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIrane dvitIya adhyayanake bhAvoMko nirUpita kiyA hai| iti dvitIya adhyayana samApta huA / 3 puSpitAsUtra bhagavAne kahyuM-- hai gautama! te kAle te samaye zrAvastI nAme nagarI hatI. te nagarImAM supratiSTha nAme gAthApati hatA. je aMgatinA jevAja Atya ane aparibhUta thaine vicaratA hatA. te nagarImAM bhagavAna pArzva prabhu padhAryA. jema gati gAthApati pravrujita thayA tevIja rIte supratiSTha gAthApati paNa dIkSita thayA. teja prakAre sAdhupaNAne viAdhita karI kAla avasara kAla karIne jyeAtiSonA Indra sUrya devapaNAmAM utpanna thayA tathA Ayu bhavasthiti kSaya karIne pachI A sUrya deva mahA videha kSetramAM janma laIne siddha thaze ane sarve duHkhanA aMta lAvaze, he jammU I A prakAre zramaNa bhagavAna mahAvIre puSpitAnA dvitIya adhyayananA bhAveAnuM niiyA che. A puSmitAnuM bIjuM adhyayana purUM thayuM. 2 zrI nirayAvalikA sUtra Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 3 ati gAthApati 269 jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM ukkhevao bhANiyaco, rAyagihe nayare, guNasilae ceie, seNie rAyA, sAmI samosaDhe, parisA niggayA / teNaM kAleNaM 2 mukke mahaggahe sukvaDisae vimANe sukaMsi sIhAsaNaMsi cauhi sAmANiyasAhassIhiM jaheva caMdo taheva Agao, naTTavihiM uvadaMsittA paDigao / bhaMte tti kUDAgArasAlA / puccabhavapucchA / ___ evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM 2 vANArasI nAmaM nayarI hotthA / tattha gaM vANArasIe nayarIe somile nAmaM mAhaNe parivasai, aDDe jAva aparibhUe riunveya-jAva suparinihie / pAse smosddhe| parisA pajjuvAsai / taeNaM tassa somilassa mAhaNassa imIse kahAe laTThassa samANassa ime eyArUve ajjhathie0 jAva samupphajitthA-evaM khalu pAse chAyAyadi khalu bhadanta ! zramaNena bhagavatA yAvat sambhAptena utkSepako maNitavyaH / rAjagRhaM nagaram / guNazilakaM caityam / zreNiko rAjA / khAmI samavamRtaH / pariSat nirgatA / tasmin kAle tasmin samaye zukro mahAgrahaH zukrAvataMsake vimAne zukre siMhAsane catasRbhiH sAmAnikasAhasrImiH, yathaiva candrastathavAgataH, nAvyavidhimupadarya pratigataH / bhadanta ! iti kUTAkArazAlA / pUrvabhavapRcchA / evaM khalu gautama ! tasmin kAle tasmin samaye vArANasI nAma nagarI abhavat / tatra khalu vArANAsyAM nagaryA somilo nAma brAhmaNaH parivasati, Anyo yAvat aparibhUtaH Rgveda0 yAvat supatiSThitaH / pArthaH samavasRtaH / pariSat paryupAste / tataH khalu tasya somilasya brAhmaNasya zrI nirayAvalikA sUtra Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 3 puSpitAsUtra arahA purisAdANIe puvvANupuvvi jAva aMbasAlavaNe viharai, taM gacchAmi NaM pAsassa arahao aMtie pAunbhavAmi / imAI : ca NaM eyArUvAI aTThAI heUI jahA paNNattIe / somilo niggao khaMDiyavihUNo jAva evaM vayAsI - jattA te bhaMte ! ? javaNijjaM ca te ? pucchA, sarisavayA, mAsA, kulatthA, ege bhavaM, jAva saMbuddhe sAvagadhammaM paDivajjittA paDigae / tara NaM pAse arahA aNNayA kayAi vANArasIo nayarIo aMbasAlavaNAo cehayAo pakkhima, paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai / taNaM se somile mAhaNe aNNayA kayAi asAhudaMsaNeNa ya apajjuvAsaNayA ya micchattapajjavehiM parivaDhamANehiM 2, sammattapajjavehiM parihAyamANehiM 2, micchattaM ca paDivane / asyAH kathAyAH labdhArthasya sataH ayametadrUpaH AdhyAtmika 4, yAvat samudapayata - evaM khalu pArzvaH arhan puruSAdAnIyaH pUrvAnupUrvyA yAvat AmrazAlavane viharati, tad gacchAmi khalu pArzvasya arhato'ntike prAdurbhavAmi, imAn ca khalu etadrUpAn arthAn hetUn yathA prajJaptyAm / somilo nigataH khaNDikavihIno yAvat evamavAdIt - yAtrA te bhadanta ! ?, yApanIyaM ca te ? pRcchA, sadRzavayasaH, mASAH, kulasthAH, eko bhavAn, yAvat saMbuddhaH zrAvakadharma pratipadya pratigataH / tataH khalu pArzvaH arhan anyadA kadAcit vArANasIto nagarItaH AmrazAlavanAcaityAta pratiniSkrAmati, pratiniSkramya bahirjanapadavihAraM viharati / tataH sa somilo brAhmaNaH anyadA kadAcit asAdhudarzanena ca aparyupAsanatayA ca mithyAtvaparyavaiH parivardhamAnaiH 2, samyaktvaparyavaiH parihIyamAnaiH 2 midhyAtvaMca pratipannaH / zrI nirayAvalikA sUtra Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 aGgati gAthApati 271 tae NaM tassa somilassa mAhaNassa aNNayA kayAi puvvarattAvarattakAlasamayaMsi kuTuMbajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA-evaM khalu ahaM vANArasIe nayarIe somile nAma mAhaNe acaMtamAhaNakulappasUe / taeNaM mae vayAI ciNNAiM, veyA ya ahIyA, dArA AhUyA, puttA jaNiyA, iDIo samANIyAo, pasuvadhA kayA, jannA jeTThA, dakkhiNA dinA, atihI pUjiyA, aggo hUyA, jUpA nikkhitA, taM seyaM khalu mamaM iyANi kallaM jAva jalaMte vANArasIe nayarIe bahiyA bahave aMbArAmA rovAvittae, evaM mAuliMgA, billA, kaviTThA, ciMcA, pupphArAmA rovAvittae / evaM saMpehei saMpehittA kallaM jAva jalate vANArasIe, nayarIe bahiyA aMbArAme ya jAva puSphArAme ya rovAvei / taeNaM bahave aMbArAmA ya jAva pupphArAmA ya aNupuvveNaM sArakhijjamANA saMgovijja tataH khalu tasya somilasya brAhmaNasya anyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye kuTumbajAgarikAM jAgrato'yametadrUpa AdhyAtmikaH yAvat samudapadyata-evaM khalu ahaM vArANasyAM nagaryA somilo nAma brAhmaNo'tyantabrAhmaNakulaprasUtaH / tataH khalu mayA vratAni cIrNAni vedAcAdhItAH, dArA AhUtAH, putrA janitAH, RddhayaH samAnItAH, pazuvadhAH kRtAH, yajJA iSTAH, dakSiNA dattA, atithayaH pUjitAH, agnayo hutAH, yUpA nikSiptAH, tacchreyaH khalu mamedAnI kalye yAvat jvalati vArANasyAM nagayA bahirbahUn AmrArAmAna ropayitum , evaM mAtuliGgAn , vilvAn , kapitthAn , cizcAH, puSpArAmAna ropayitum / evaM saMprekSate, saMprekSya kalye yAvat jvalati vArANasyA nagaryA bahiH AmrArAmAMzca yAvat puSpArAmAMzca ropayati / tataH khalu bahava AmrArAmAzca yAvat puSpArAmAzca anupUrveNa saMrakSyamANAH, saMgopyamAnAH, saMvaddhayamAnAH ArAmAH jAtAH zrI nirayAvalikA sUtra Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 3 puSpitA sUtra mANA vaDUyamANA ArAmA jAyA, kiNhA kiNhobhAsA jAva rammA mahAmehanikuraMbabhUyA pattiyA puphiyA phaliyA hariyagarerijjamANasirIyA aIna 2 uvasobhemANA 2 ciTThati // 3 // kRSNAH kRSNAvabhAsA yAvat ramyA mahAmeghanakurambabhUitAH patritAH puSpitAH phalitAH haritakarArAjyamAnazrIkAH atIvAtIva upazobhamAnA upazobhamAnAstiSThanti // 3 // TIkA ' jaiNaM bhaMte ' ityAdi / utkSepakaH = prArambhavAkyaM yathA - 'jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM doccassa ajjhayaNassa puSphiyANaM athamaTThe pannatte, tRtIya adhyayana. " jaNaM bhaMte ' ityAdi he bhadanta ! yAvat siddhi gatisthAnako prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane puSpitAke dvitIya adhyayanameM pUrvokta arthokA nirUpaNa kiyA hai to he bhadanta ! tRtIya adhyayana meM unhoMne kina arthokA nirUpaNa kiyA hai ? jambU ! usa kAla usa samayameM rAjagRha nAmaka nagara thA ! guNazilaka atha trIne adhyayana. 'jaiNaM maMte' tyAhi. he bhadanta! e pramANe siddhi gati sthAnane prApta evA zramaNa bhagavAna mahAvIre puSpitAnA dvitIya adhyayanamAM pUrvokta arthAnuM nirUpaNa karyuM che te he bhadanta ! trIjA adhyayanamAM temaNe kayA arthAnuM nirUpaNa karyu. che ? hai jammU! te kAle te samaye rAjagRha nAme nagara hatu. guNazilaka nAme zrI nirayAvalikA sUtra Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 akRti gAthApati 273 tapassaNaM bhaMte ! ajjhayaNassa puSphiyANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTTe pannatte ? / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM 2 rAyagihe ' ityAdi / prAdu nAmakA caitya thA / usa nagarImeM zreNika nAmake rAjA the / vahA~ bhagavAna mahAvIra prabhu padhAre / pariSada dharma kathA zravaNa karaneko nikalI / usa kAla usa samayameM zukra mahAgraha zukrAvataMsaka vimAnameM zukrasiMhAsana para cAra hajAra sAmAnika devoMke sAtha baiThe hue the / vaha zukra mahAgraha candra graha samAna bhagavAna ke pAsa Aye aura nATyavidhi dikhAkara vaise hI cale gaye / gautamako jijJAsA huI ki he bhadanta ! yaha zukra mahAgraha isa prakAra devatAoMke dvArA nATyavidhi dikhAkara sabako antarhita karake akele raha gaye yaha baDe Azcarya kI bAta hai / bhagavAna ne kahA he gautama! kUTAkArazAlA - parvata zikharake samAna U~ce vizAla makAna meM temAM caitya hatuM. te nagaramAM zreNika nAme rAjA hatA. tyAM bhagavAna mahAvIra prabhu padhAryAM. paSiddha dharma kathAnuM zravaNa karavA nIkaLI. te kAle te samaye zuka mahAgraha zukrAvata saka vimAnamAM zukra siMhAsana upara cAra hajAra sAmAnika devAnI sAthe beThA hatA. te zukra mahAgraha candragrahanI peThe bhagavAnanI pAse AvyA ane nATaya vidhi dekhADIne emaja cAlyA gayA. gautamane jIjJAsA thaI ke he sadA ! A zuSka mahAgraha A prakAre devatAo dvArA nATaya vidhi dekhADI badhAne antarSita karI ekalA rahI gayA A bahu AzcaryanI vAta che. lagavAne dhuM: he gautama! kUTAkArazALAparvata zikharanI peThe UMcA vizAla makAnamAM zrI nirayAvalikA sUtra Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 3 puSpitAstra varSA Adi ke bhayase bikharA huvA jana samUha jisa prakAra antarhita hojAtA hai usI prakAra zukrakI vaikrayikazaktise utpanna devagaNa nATaka dikhAkara unakI dehameM praviSTa che ja ! gautama svAmIne pUchAhe bhagavan ! yaha zukra mahAgraha apane pUrva janmameM kauna the ? he gautama ! usa kAla usa samayameM vArANasI nAmakI nagarI thii| usa nagarImeM somila nAmakA brAhmaNa rahatA thaa| vaha brAhmaNa ADhya yAvat aparibhUta thaa| vaha Rgveda Adi veda tathA unake aGga upAjhameM pariniSThita thA / usa nagarImeM bhagavAn pArzvanAtha tIrthaGkara pdhaare| pariSad dharmakathA sunaneke liye bhagavAnake ___ bhagavAnake AnekA vRttAnta sunakara usa vArANasI nagarImeM rahanevAle somila brAhmaNake hRdayameM isa prakAra AdhyAtmika-vicAra utpanna huA ki mumukSu janoMke varasAdanA bhayathI vikharAI gayelA jana samUha jevI rIte antarliMta thaI jAya che tevIja rIte zukranI vikayika zaktithI utpanna thayela devagaNa nATaka dekhADI tenAja dehamAM samAI gayA. gautame pUchayuMhe bhagavan! A zukramahAgraha tenA pUrvajanmamAM keNa hatA? he gautama! te kAle te samaye vArANasI nAme nagarI hatI te nagarImAM semila nAme brAhmaNa raheto hate. te brAhmaNa ADhaya yAvata aparibhUta hatA. te anveda vagere veda tathA tenAM aMga ane upAMgamAM pariniSita hatuM. te nagarImAM bhagavAna pArzvanAtha tIrthakara padhAryA pariSada dharmakathA sAMbhaLavA mATe bhagavAna pAse gaI. bhagavAnanA AvavAnA samAcAra sAMbhaLI te vArANasI nagarImAM rahevAvALA sesila brAhmaNanA hadayamAM A prakArane AdhyAtmika vicAra utpanna thaye ke zrI nirayAvalikA sUtra Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 ati gAthApatti rbhavAmi-upasthito bhavAmi, arthAn AtmakalyANarUpAn hetUn kAraNAni, yadvA-hetUn-anumAnasya paJcAvayavavAkyarUpAn, yathA prajJaptyAM vyAkhyA prajJaptyAM bhagavatIsUtre tathA vijJeyam / khaNDikavihInaH ziSyarahitaH, somilo brAhmaNaH pArzvanAthamupetaH evaM vakSyamANam avAdI-he bhadanta ! te tava yAtrA vartate ?, te yApanIyaM varttate kim ? iti, tathA 'sarisavayA mAsA kulatthA ee bhakkheyA vA abhakkheyA' iti, tathA 'ege bhavaM, duve bhavaM' AzrayaNIya arhat pArzvanAtha tIrthaGkara tIrthaGkaroMkI maryAdAko pAlana karate hue yAvat AmrazAla vanameM padhAre haiN| isa liye jAU~ aura bhagavAna pArzvanAthake samIpa upasthita houuN| aura unase anekArthaka zabdoMkA artha tathA hetu kAraNa athavA anumAnake paJcAvayava vAkyoMko pUchU / aisA vicAra kara ziSyoMko sAtha liye binA akelA hI bhagavAnake pAsa AyA aura isa prakAra bhagavAnase prazna kiyA-he bhadanta ! Apake yAtrA hai ? Apake yApanIya hai? 'sarisavayA, mAsa, aura kulatha' bhakSya haiM yA abhakSya ? Apa eka haiM yA do ? ityAdi prazna kiyaa| sumukSujanonA AzrayaNIya ahaMta pArzvanAtha tIrthakara tIrthakarenI maryAdAnuM pAlana karatA ahIM AjhazAla vanamAM padhAryA che. A mATe huM jaIne bhagavAna pArzvanAthanI pAse upasthita thAuM ane temane aneka arthavALA zabdonA artha tathA hetu = kAraNa athavA anumAnanA paMcAvayava vAkya pUchuM. A vicAra karI ziSyane potAnI sAthe lIdhA vagara ekalAja- bhagavAnanI pAse AvyuM ane A prakAre bhagavAnane prazna karyo Balra ! mApana yAtra cha marI ? Apane yApanIya cha ? 'sarisakyA, mAsa, ane kulattha' lakSya che ke abhakSya ? Apa eka che ke be ? ItyAdi prazno karyA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 " 3 puSpitAsUtra ityAdi ca somilo yatpRSTavAn tacchalenopahAsArtham / yAtrA' ityasya saMyamamArgeSu pravRttiriti / ' yApanIyam ' ityasya mokSamArge gacchatAM prayojaka indriyavazya tvalakSaNo dharma iti / ' sarisabayA ' ityasya sadRzavayasaH sarpa - pAzca bhakSyA vA abhakSyA iti / 'mAsA' ityasya mASAH paJcaguJjAmAnavizeSAH, dhAnyavizeSAH ' uDada ' iti prasiddhAH, mAsAH = kAlavizeSAzceti / ' ege bhavaM ' ityasya 'eko bhavAn' ityekatvAbhyupagame AtmanaH kRte saMyama mArgameM pravRtti / yahA~ ' yAtrA' kA artha hai ' yApanIya' kA artha hai - mokSa mArgameM jAnevAloMke prayojaka indriya aura manakA vaza karane rUpa dharma / sarisavayA' kA artha hai - samAna avasthAvAlA aura sarasoM / 6 mAsa kA artha hai - mAsa = kAla vizeSa, mASa - uDada, mASa= prAcIna rotise 6 ' pA~ca guJjAvAlA mAna vizeSa / " eko bhavAn ' isakA abhiprAya hai- yadi bhagavAna pArzvanAtha AtmAkI ekatA mAna leMge to maiM zrotra Adike jJAna aura avayavoMse AtmAkI anekatA siddha karU~gA / mahIM' chAtrA' to artha che saMyama bhArgabhAM pravRtti. , 6 'yApanIya' ne martha che bhokSabhArgamAM bhavAvANAgonA prayoga indriya ane manane vaza karavArUpI dharma. sarisavA' no artha che samAna avasthAvAjA bhane saraseo. ' mAsa ' to artha che bhAsa=asavizeSa, bhAsa=aDaha, bhAsa=prAcIna rIta pramANe pAMca ratI-caNAThIvAlAM mAnivazeSa 8 'eko bhavAn' mAno mevA bhatalama che Thele lagavAna pArzvanAtha AtmAnI ekatA mAnI leze teA huM zrotra AdinuM jJAna tathA avayavAthI AtmAnI anekatA siddha karIza. zrI nirayAvalikA sUtra Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 3 aGgati gAthApati 277 zrotrAdijJAnAnAmavayavAnAzcAtmano'nekalopalabdhyA ekatvaM dUSayiSyAmItyamimAyakasya, 'duve bhavaM' ityasya dvau bhavantAviti dvitvasvIkAre ekatvaviziSTasyArthasya dvitvena sahAtyantavirodhAd dvitvaM dUSayiSyAmItyabhimAyakasya ca etatprabhRtipraznasya tattadartha bhagavAnavadhArya nikhiladoSarahitaM syAdvAdapakSamAzrityottaramadAt / etadviSaye vizeSa jijJAsAyAM bhagavatIsUtrasya-aSTAdazazatakadazamodezakAdavagantavyam / atyantabrAhmaNakUlaprasUtaH atyantaM niratizayitaM yad brAhmaNakulaM tatra prasUtaH utpanna: vizuddhabrAhmaNakulotpanna iti 'dvau bhavantau ' isase yadi do AtmA mAneMge to maiM usakA bhI khaNDana kruuNgaa| kyoM ki jo eka hai vaha do kabhI ho hI nahIM sktaa| ityAdi somila brAhmaNakA prazna sunakara una praznoMkA uttara bhagavAnane sabhI doSoMse rahita syAdvAda matakA AzrayaNa karake diyaa| isakA vistRta varNana bhagavatIsUtra ke aThArahaveM zatakake daza- uddezameM dekha lenA caahiye| isa prakAra chalapUrvaka prazna karaneke bAda vaha ucita uttara pAkara bodha yukta ho zrAvaka dharmako svIkAra kara bhagavAna pArzvaprabhuke samIpase apane sthAnapara gyaa| 'dvau bhavantau ' mAthI mAtrA meM bhAna to tenuM 5 mAuna karIza. kemake je eka che te kadI paNa be thaI ja na zake ityAdi somila brAhmaNanA prazna sAMbhaLI tenA javAba bhagavAne sarve dethI rahita syAdavAdamatanuM AzrayaNa karIne ApyA. AnuM vistArapUrvakanuM varNana bhagavatI sUtranA aDhAramA zatakanA dazAmA uddezamAM joI levuM joIe. A prakAre chalapUrvaka prazna karyA pachI te ucita uttara pAmI bedhayukata thaI. zrAvaka dharmane svIkArIne bhagavAna pArzvanAtha prabhunI pAsethI pitAne sthAne gaye. zrI nirayAvalikA sUtra Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 3 puSpitAstra yAvat / dArA striyaH AhUtA-pariNayavidhinA svIkRtAH, yajJA iSTA! kRtAH, dakSiNA-yajJasamAptau karmaNaH sAGgatAsiddhayarthaM deyaM dravyaM, dattA brAhmaNebhyo vitIrNAH / yUpAH yajJastambhAH nikSiptAH bhUmau nikhAtAH / eka samaya bhagavAna pArzvaprabhu arhat vArANasI nagarIke AmrazAla bana nAmaka caityase nikalakara dezameM vihAra karane lage / ___ usake bAda vaha somila brAhmaNa eka samaya asAdhuoMke darzanase tathA susAdhuoMkI paryupAsanA nahIM karanese evaM mithyAtvaparyAyoMke baDhane aura samyaktva paryAyoMke ghaTaneke kAraNa mithyAtvI ho gyaa| eka samaya madhya rAtrimeM kuTumbajAgaraNA karate hue usa somila brAhmaNake hRdayameM isa prakArakA AdhyAtmika yAvat manameM saMkalpa utpanna huA ki-maiM vArANasI nagarIkA rahenevAlA atyanta ucca kulameM paidA huA brAhmaNa huuN| maiMne vrata grahaNa kiye veda paDhe, vivAha kiyA, putravAna banA, samRddhiyoMko ekatrita kiyA, pazuvadha kiyA, yajJa kiyA, dakSiNA dI, atithikI pUjA kI, agnimeM havana kiyA yUpa-yajJIya eka vakhata bhagavAna pArzvaprabhu arhat vArANasI nagarInA AmrapAla vana nAme caityamAMthI nIkaLIne dezamAM vihAra karavA lAgyA. tyAra pachI te semila brAhmaNa eka vakhata asAdhuonAM darzanathI tathA susAdhuonI parya pAsanA na karavAthI ane mithyAtva paryAyanA vadhavAthI tathA samyakRtva paryAyanA ghaTavAthI mithyAtvI thaI gaye. eka vakhata madhyarAtrimAM kuTuMba jAgaraNa karatAM karatAM te semila brAhmaNanA hadayamAM AvA prakAranA AdhyAtmika eTale manamAM saMkalpa utpanna thayA ke-huM vArANasI nagarImAM rahevAvALa bahu UMcA kuLamAM pedA thayele brAhANuM chuM, meM vata grahaNa karyA che, veda bhaNelo chuM, lagna karI putravAna bane, samRddhi ekaThI karI, pazuvadha karyA, yajJa karyA, dakSiNa ApI, atithInI pUjA karI, agnimAM havana karyA, cUpa yajJIya kAine kheDayuM, A badhAM kAryo karyA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 akRti gAthApati 279 haritakarArAjyamAnazrIkAH haritako nIlavarNo dUrvAdivanaspatiH tena rArAjyamAnA-zozubhyamAnA zrIH-chaTA yeSAM te haritakarArAjyamAnazrIkAH ata eva atIvAtIva-atyantaM bhRzam upazobhamAnA upazobhamAnAH, tiSThanti santi, zeSa sugamam // 3 // stambha ko ropA, ina sabhI kAryoM ko kiyA / aba mujhe ucita hai ki maiM rAta bItane para prAtaHkAlameM vArANasI nagarIke bAhara bahutase Amake bagIce lagAU~, evaM mAtuliGga=bijaurA, vela, kapittha, ( kabiTha ), ciJcA=imalI aura phUloMkA bagIcA lagAU~, isa prakAra vicAra karatA hai| rAta bItane para sUryodaya hote hI usane vArANasI nagarIke bAhara Amake bagIcese lekara phUlake bagIcA taka lagavAyA / aura ve bagIce kramase saMrakSita ho saMgopita ho pUrNarUpase bagIce ho gye| hare aura harI bharI kAMtivAle, tathA barasane vAle nIle meghavRndoMke samAna nIlimA yukta, evaM patrita, puSpita, aura phalita hokara ve hare bhare honeke kAraNa atyanta zobhAyamAna dIkhane lage // 3 // have mAre mATe egya che ke huM rAtri purI thaI jyAre savAra paDe tyAre vArANasI nagarInI bahAra khUba AMbAnAM vRkSone bagIco banAvuM tathA mAtuliMga=birA, vela, kapittha, cicA=AmalI tathA kulanI vADI banAvuM. A prakAre vicAra kare che. rAtri vitI sUryodaya thatAM ja teNe vArANasI nagarInI bahAra AMbAnA bagIcAthI mAMDIne kulanI vADI sudhI badhuM banAvyuM ane te bagIcA haLave haLave saMrakSita ane saMgapita thaI pUrNa rUpamAM bagIcA thaI gayA. lIlA, lIlIchama kAntivALA, pANIthI bharelA meghavRndo (vAdaLAM) hoya tevA ghanIbhUta raMgavALA, pa tathA puSpavALA ane phaLavALA hovAthI tathA hariyALA hovAthI bahu zAlAyamAna bhAvA sAyA. (3). zrI nirayAvalikA sUtra Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CO 3 puSpitAsUtra mUlam taeNaM tassa somilassa mAhaNassa aNNayA kayAi punvarattAvarattakAlasamayasi kuDuMbajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve ajjhathie jAva samupajitthA-evaM khalu ahaM vANArasIe NayarIe somile nAmaM mAhaNe acaMtamAhaNakulappasUe, tae NaM mae kyAiM ciNNAI jAva jUvA NikkhittA, tae NaM mae vANArasIe nayarIe bahiyA bahave aMbArAmA jAva pupphArAmA ya rovAviyA, taM seyaM khalu mamaM iyANi kalaM jAva jalaMte subahuM lohakaDAikaDacchuyaM taMbiyaM tAvasabhaMDaM ghaDAvittA viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM mittanAi0 AmaMtittA taM mittanAiNiyaga0 viuleNaM asaNa0 jAva saMmANittA tasseva mitta jAva jeTTaputtaM kuTuMbe ThAvettA taM mittanAi jAva ApucchittA suvahuM lohakaDAhakaDacchuyaM taMbiyaM tArasabhaMDagaM gahAya je ime gaMgAkUlA chAyA tataH khalu tasya somilasya brAhmaNasyA'nyadA kadAcita pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye kuTumbajAgarikAM jAgrato'yametadrUpa AdhyAtmikaH yAvat samudapadyata-evaM khalvahaM vArANasyAM nagaryo somilo nAma brAhmaNaH atyantabrAhmaNakulaprasUtaH, tataH khalu mayA vratAni cIrNAni yAvad yUpA nikSiptAH / tataH khalu mayA vArANasyA nagaryA bahirbahava AmrArAmA yAvat puSpArAmAzca ropitAstacchreyaH khalu mamedAnI kalye yAvajjvalati subaha lauhakaTAhakaTucchukaM tAmrIya tApasabhANDaM ghaTayitA vipulamazanaM pAnaM khAcaM khAdya mitra jJAti0 Amanthya taM mitra-jJAti-nijaka0 vipulena azana0 yAvat sammAnya tasyaiva mitra0 yAvat jyeSThaputraM kuTumbe sthApagilA taM mitrajJAtiyAvara ApRcchaya subahuM lauhakaTAhakaTucchukaM tAmrIyaM tApasa zrI nirayAvalikA sUtra Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 281 sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 ati gAthApatti vANapatthA tAvasA bhavaMti-taM jahA hottiyA pottiyA kottiyA jannaI saDaI thAlaI huMbauTA daMtukkhaliyA ummajjagA saMmajjagA nimajjagA saMpakkhAlagA dakkhiNakUlA uttarakUlA saMkhadhamA kUladhamA miyaladdhayA hatthitAvasA udaMDA disApokkhiNo vaktavAsiNo bilavAsiNo jalavAsiNo rUkkhamUliyA aMbubhakkhiNo vAyubhakkhiNo sevAlabhakkhiNo mUlAhArA kaMdAhArA tayAhArA pattAhArA pupphAhArA phalAhArA bIyAhArA parisaDiyakaMdamUlatayapattapupphaphalAhArA jalAbhiseyakaDhiNagAyabhUyA AyAvaNAhiM paMcaggitAvehiM iMgAlasolliyaM kaMdusolliyaM piva appANaM karemANA viharati / tattha NaM je te disApo. kkhiyA tAvasA tesiM aMtie disApokkhiyattAe pavvaittae / pavvaie vi ya NaM samANe imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigihissAmi kappai me jAvajIvAe chaTuM-chaTeNaM aNikkhitteNaM disAcakavAleNaM tavokammeNaM uDDU bAhAo bhANDakaM gRhIkhA ye ime gaGgAkUlAH vAnaprasthAstApasA bhavanti tadyathAhotrikAH, potrikAH, kautrikAH, yajJayAjinaH, zrAddhakinaH, sthAlakinaH= gRhItabhANDAH, huNDikAzramaNAH, dantodUkhalikAH, unmajjakAH, sammajjakAH, nimajjakAra, saMprakSAlakA, dakSiNakUlAH, uttarakUlAH, zaGkhadhmAH, kUladhmAH, mRgalubdhakAH, hastitApasAH, uddaNDAH, dizAmokSiNaH, valkavAsasaH, bilavAsinaH, jalavAsinaH, vRkSamUlakAH, amvubhakSiNaH, vAyubhakSiNaH, zevAlabhakSiNaH, mUlAhArAH, kandAhArAH, khagAhArAH, patrAhArAH, puSpAhArAH, phalAhArAH, bIjAhArAH, parizaTitakandamUlatvapatrapuSpaphalAhArAH, jalAbhiSekakaThinagAtrabhUtAH, AtApanAbhiH paJcAgnitApaiH aGgArazaulyakaM, kanduzaulyakamiva AtmAnaM kurvANA viharanti / tatra khalu ye te dizAmokSakAkhApasAsteSAmantike dizAmokSakatayA pravrajitum / bhavajito'pi ca khalu san imametadrapamabhigrahamamigrahISyAmi-kalpate me yAvajjIvaM SaSTha-SaSThenAnikSiptena zrI nirayAvalikA sUtra Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 ___3 puSpitAsUtra pagijjhiya 2 sUrAbhimuhassa AyAvaNabhUmIe AyAvemANassa viharittaetti kaTu evaM saMpehei, saMpehittA kallaM jAva jalaMte subahuM loha jAva disApokkhiyatAvasattAe pavvaie / pavvaie vi ya NaM samANe imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigihittA paDhamaM chaTukkhamaNaM upasaMpajjittANaM viharai // 4 // dikcakravAlena tapAkarmaNA UrdhvaM bAhU pragRhya 2 sUrAbhimukhasyA''tApanabhUmyAmAtApayato vihartum / iti kRkhA evaM saMprekSate, saMpekSya kalye yAvajjvalati subahuM loha0 yAvat dizAmokSakatApasatayA patrajitaH / pravrajito'pi ca khalu san imametadrUpamabhigrahamabhigRhya prathamaM SaSThakSapaNamupasaMpadya khalu viharati // 4 // TIkA 'taeNaM tassa' ityAdi / lauhakaTAhakaTucchuka lauha-lohanirmitam kaTAho-bhAjanavizeSaH, kaTucchuko darvI pariveSaNAdyarthabhAjanavizeSaH, kaTAhakaTucchukayoH samAhAraH, kaTAhakaTucchukaM lauhaM ca tat iti karmadhAraye kRte tathA, gaGgAkUlAH gaGgAkUlasthAH gaGgAtIravAsina iti yAvat 'maJcAH ' taeNaM tassa' ityAdi usake bAda kisI dUsare samaya kuTumbajAgaraNA karate hue usa somila brAhmaNake hRdayameM isa prakAra AdhyAtmika Atma sambandhI vicAra utpanna hue ki maiMne vrata Adi kiye yAvat stambha gADe aura maiM vArANasI nagarIkA atyanta 'taeNaM tassa' tyAdi. tyAra pachI kaI bIje vakhate kuTuMba jAgaraNa karatAM karatAM te semila brAhmaNanA hRdayamAM A prakArane AdhyAtmika-Atma vicAra utpanna thaye ke meM vrata Adi karyo, yajJastaMbha kheDa ane huM vArANasI nagarInA bahu UMcA zrI nirayAvalikA sUtra Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 3 aGgati gAthApati 283 krozanti' ityatrevAtra gaGgAkUlapadasya tatsthe lakSaNA bodhyA / yadvA-gaGgAkUlaM vAsatvenA'syA'stIti 'arza AditvAdacapratyaye niSpanno'yaM' tena ucca kula prasUta brAhmaNa hU~, maiMne vArANasI nagarIke bAhara bahutase Amake bagIcese lekara phUla takake bagIce lagavAye aba mujhe ucita hai ki rAta vItaneke bAda prAtaHkAla hote hI bahutasI lohekI kaDAhiyA~ tathA kalachU evaM tApasoMke liye tAMbeke bartana banavAkara vipula azana pAna khAdya svAdya banavAkara apane mitra jJAti AdiyoM ko Amantrita kruuN| anantara vaha brAhmaNa una bartanoMko banavAkara vipula azana pAna khAdya svAdya taiyAra karAkara apane mitra jJAti bandhuoMko AmaMtrita kara aura unheM jimAkara tathA unheM sammAnita kara aura unhIM mitra-jJAti-svajana bandhuoMke sAmane apane jyeSThaputrako kuTumbakA bhAra dekara, apane una sabhI mitra-jJAti-bandhuoM se pUchakara maiM bahutasI lohekI kaDAhiyoM, kalachU aura tAmbeke bane hue pAtroMkoM kuLamAM janmela brAhmaNa chuM. meM vArANasI nagarInI bahAra ghA AMbAnA bagIcAthI mAMDIne phulavADI sahita banAvyAM che. have mAre mATe egya che ke rAta vItI gayA pachI prAtaHkAla thatAMja ghaNI ja loDhAnI kaDAIe, kaDachIe Adi tathA tApane mATe tAMbAnA vAsaNa banAvIne khUba khAvApIvAnA khAdya-svAdya padArtho banAvarAvIne mArA mitra ane jJAtibaMdhuo Adine AmaMtraNa ApuM. pachI te brAhmaNe te pramANe vAsaNa banAvarAvI khUba khAnapAna khAdya-svAdya taiyAra karAvI potAnA mitra ane jJAtibaMdhuone AmaMtraNa ApyuM ne jamADayA tathA temanuM sanmAna karI te mitra-jJAti-svajana baMdhuonI sAme pitAnA moTA putrane belAvI kuTuMbane bhAra tenA upara nAkhI, pitAnA te saghaLA mitra-jJAti baMdhuone pUchI huM ghaNI loDhAnI kaDAIe, kaDachIe tathA tAMbAnAM banAvelAM zrI nirayAvalikA sUtra Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 __3 puSpitAsUtra kUlazabdasya napuMsakatve'pi neha puMstvAnupapattiH / hotrikAH agnihotrikAH, potrikAH vastradhAriNo vAnaprasthAH, kautrikA: bhUmizAyino vAnaprasthAH, yajJayAjinaH yAjJikAH, zrAddhakinaH zrAddhAH, sthAlakina bhojanapAtradhAriNaH, huNDikAzramaNAH vAnaprasthatApasavizeSAH, dantodUkhalikAH dazanaizcarvayitvA bhojanazIlAH, unmajjakAH unmajanamAtreNa ye snAnti-upariSTA deva snAnaM kurvanti te tathA, sammanjakAH unmajanasyaivAsakRt karaNena ye snAntihastaiH punaH punarjalaM gRhItvA snAnaM kurvanti te tathA, namajjakAH snAnArtha nimagnA eva jale kSaNamAtraM tiSThanti te tathA, saMprakSAlakAH=ye gAtraM mRttikAgharSaNapUrvakaM jalena prakSAlayanti te tathA, dakSiNakUlA: ye gaGgAyA lekara jo gaGgA tIravAsI vAnaprastha tApasa haiM jaise-hotrika agnihotrI, potrika vastradhArI vAnaprastha, kautrika bhUmizAyI vAnaprastha, yajJayAjI yajJa karanevAle, zrAddhakI zrAddha karanevAle vAnaprastha, sthAlakina:=pAtra dhAraNa karanevAle, huNDikAzramaNa vAnaprasthatApasa vizeSa, dantodUkhalika-dAMtase kevala cabAkara khAnevAle, unmajjaka-unmajana mAtrase snAna karanevAle, arthAt pAnI DAlakara snAna karanevAle, sammajjaka bAra bAra hAthase pAnIko uchAlakara nahAnevAle, nimajjaka=pAnImeM DUbakara nahAnevAle, saMprakSAlaka-miTTIse zarIrako malakara nahAnevAle, dakSiNakUla-gaGgAke pAsa sana 20 tIre psnaa| vAnaprastha tApasa cha pAThe-hotrika manihotrI, potrika-patradhArI vAnaprastha, kautrika mUbhizaya vAnaprastha, yajJayAjI yajJa 42vAvA, zrAddhakI zrAddha 42vAvA vAnaprastha, sthAlako pAtra dhA21 42vAqtal, huMDikA-zrama vAnaprastha tApasa vizeSa. dantodUkhalika=aita3 34 yAvAna bhASApA, unmajaka=GHoror- bhArathI snAna 42vA marthAt 5 nAbhIna snAna 42vAvA, saMmajaka-pApA2 hAthI pAe jAne nA , nimajaka-pANImA mI bhArI nADavAvA, saMprakSAlaka=bhArIthI zarIrane yAbIna nAvAvA, dakSiNakUla nahIna kSi niAre rauvApAra, uttarakUla-tm zrI nirayAvalikA sUtra Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 ati gAthApatti 285 dakSiNataTavAsinaste tathA, uttarakUlAH ye gaGgAyA uttarataTavAsinaste tathA, zaGkhadhmAH zaGkha dhmAtvA nAdayitvA ye bhuJjate te tathA, kUladhmAH-kale taTe sthitvA zabdaM kRtvA ye bhuJjate te kuladhmAH, mRgalubdhakAH mRgaM hatvA tenaiva ye anekadivasaM bhojanato yApayanti te tathA, hastitApasAH hastinaM mArayitvA tenaiva cirakAlaM bhojanato yApayanti te tathA, uddaNDAH UrdhvakRtadaNDA eva ye saMcaranti te tathA, dizAmokSiNaH=udakena dizaHmokSya ye phalapuSpAdikaM samuccinvanti te tathA, valkavAsasA=vRkSatvagvastradhAriNaH, bilavAsinaH bhUmicchidravAsinaH, jalavAsinaHjale niSaNNA eva ye tiSThanti te tathA, vRkSamUlakAH=tarutale ye nivasanti te tathA, ambubhakSiNaH jalAhArAH, dakSiNa taTapara rahanevAle, uttarakUla gaGgAke uttara taTapara rahanevAle, aura zaGkhadhmA zaGkha bajAkara bhojana karanevAle, kUladhmA taTapara sthita hokara AvAja karate hue bhojana karanevAle, mRgalubdhaka-mRgako mArakara usIke mAMsase jIvana bItAnevAle, hastitApasa-hAthIko mArakara usake mAMsase jIvana bItAnevAle, uddaNDa=daNDako U~cA uThAkara calanevAle, dizAmokSI dizAko jalase sIMcakara usapara puSpa phala Adiko cUnakara rakhanevAle, valkalavAsasa-vRkSakI chAlako dhAraNa karanevAle, vilavAsI-bhUmike nIcekI khohameM rahanevAle, jalavAsI-jalameM hI rahanevAle, vRkSamUlaka-vRkSake mUlameM rahanevAle, ambubhakSo-jala mAtrakA AhAra karanevAle, vaayunadIne uttara kinAre rahevAvALA tathA =zaMkha vagADIne bhajana karavAvALA kUlamAna 52 mesI 2hIna savA 42 42vAvA, mRgalubdhaka bhRgane bhAzana tenA bhAMsathI. vana pAtA , hastitApasa-thAna bhArIna tena bhAMsathA vana vAtAnA, udaNDa ne ye GIsii yAsanA, dizAprokSI dizAone pANIthI mArjana karIne (pANI chAMTIne) tenA upara puSpaphala vINIne rAmanArA, valkalavAsasa-vRkSanI chAsana dhaa2|| 42pAvApA, bilavAso-bhUbhinI nAyanA gusamA 2nArA, jalavAsIsamaior 2henA, vRkSamUlaka-pRkSanA bhUbhA 22vApANA, amdhubhakSImAtrA mAra senA, vAyubhakSIpAyu mAtrathA zrI nirayAvalikA sUtra Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 286 _____3 puSpitAsUtra vAyubhakSiNa-pavanAhArAH, zevAlabhakSiNaH jaloparisthitaharitavanaspati vizeSabhojinaH, mUlAhArAH=mUlakabhakSiNaH, kandAhArAH sUraNAdikandabhakSiNaH, tvagAhArAH=nimbAditvagbhakSiNaH, patrAhArAH-bilvAdipatrabhakSiNaH, puSpAhArAH= kundazobhAJjanAdipuSpabhakSiNaH, phalAhArAH kadalIphalAdibhojinaH bIjAhArAH kUSmANDAdivIjabhojinaH, parizaTitakandamUlatvapatrapuSpaphalAhArA:= vinaSTakandamUlatvapatrapuSpaphalabhojinaH, jalAbhiSekakaThinagAtrabhUtAH= snAtvA 2 jalAbhiSekakaThorazarIrAH, AtApatAbhiH paJcAmitApaizca aGgArazaulyaM aGgAre-vahnau zUle mAMsaM niSajya pakaM, kanduzaulyaM-kanduH-taNDulAdibhakSI vAyu mAtrase jIvIta rahanevAle, zevAlabhojI-jalameM utpanna zevAla =semArako-khAnevAle, mUlAhAra-mUla khAnevAle, kandAhAra-sUrana Adi kandakA AhAra karanevAle, tvagAhAra-nIma AdikI tvacA khAnevAle, patrAhAra-bIlA Adike pattekA AhAra karanevAle, puSpAhAra=kunda soijana, gulAba Adi puSpakA AhAra karanevAle, phalAhAra kelA Adi phala khAnevAle, bIjAhAra-kumhaDA AdikA bIja khAnevAle, saDe hue kanda mUla tvacA, patte, phUla aura phala khAnevAle, jalake abhiSekase kaThina zarIravAle, sUryakI atApanA aura paJcAgnitApase aGgAra zaulya=(aMgAremeM zUlapara rakhakara pakAye hue mAMsa ) evaM kanduzaulya=( cAvala Adi bhUjanekA lana nArA, zevAlabhojona 652 lArAma 2hesa dIdI vanaspati (sevA) pApA , mUlAhAra-bhUpa mA , kandAhAra-sU25 vagaire l mADA2 42nArA, tvagAhAra-dIma31 mAhinI choTA bhAvAvA, patrAhAra-milApatra mAhi patrAno mAhA2 42vAvA, phalAhAra vagaire 31 mAvAvA, puSpAhAraY05-, savA nAma A sonA AIR 42vAvA, bojaahaarvagerenAM bI khAvAvALA, saDI gayelAM kaMdamULa, chAla, pAna, kula tathA phaLa khAvAvALA, jalanA abhiSekathI kaThaNa zarIravALA, sUryanI AtApanA ane paMcAgninA tApathI aMgArazalya devatAmAM zULa upara rAkhIne pakAvelAM mAMsa ane kaMdazaulya zrI niyAvalikA sUtra Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 3 aGgati gAthApati bharjanapAtramAtraM zUlaM ca tAbhyAM tatra vA dhRtAdinA vahnau pakaM kanduzaulyam iva-tadvad AtmAnaM kurvANA viharanti avatiSThanti / 'tatthaNaM je' ityAdianikSiptena avicchinnena dikcakravAlena tannAmakena tathAhi-ekatra pAraNake pUrvasyAM dizi yAni phalAdIni tAnyAhRtya bhuGkte, dvitIye pAraNe dakSiNasyAM pAtra=kandu, usameM ghRta DAlakara zUlapara pakAye hue mAMsa ) ke samAna apane zarIrako kaSTa dete hue vicarate haiN| unameM jo dizAmokSaka haiM unameM pravrajita honekI icchA rakhatA hU~, aura prabajita hokara bhI isa prakArakA abhigraha ( pratijJA ) lUMgA ki yAvajjIva antara rahita SaSTha-SaSTha ( belA-belArUpa ) dikcakravAla tapasyA karatA huA sUryake abhimukha bhujA uThAkara AtApanabhUmimeM AtApanA letA rahUMgA / isa prakAra manameM socakara vicAra karatA hai, aura vicAra karake sUryodaya honepara bahutasI lohekI kaDAhiyA yAvat lekara dizA-prokSaka tApasake pAsa AyA aura dizA-prokSaka tApasa ho gyaa| tApasa hokara vaha somila pUrvokta abhigraha grahaNa karake pahalA SaSTha-kSapaNa tapa svIkAra kara vicarane lgaa| cokhA vagere rAMdhavAnAM pAtra=kaMdu temAM ghI nAkhIne cUla para pakAvelA mAMsanI peThe pitAnAM zarIrane kaSTa detA je vicAre che temAM je dizA prekSaka che teonI pAse pravrajIta banavAnI IcchA rAkhuM chuM. tathA pravrajIta thaIne paNa A prakAranA abhigraha (pratijJA) laIza ke-jyAM sudhI jIvuM tyAM sudhI antara rahita chaTha-chaTha (nabelA-balAkupa) dicakravAla tapasyA karatA sUryanI sAme hAtha UMcA rAkhIne AtApana bhUmimAM AtApanA leto rahIza. Ama vicAra kare che. vicAra karIne sUryodaya thatAM ghaNuM leDhAnI kaDAIo kaDachIe, tAMbAnAM tApasa pAtro Adi laIne dizA prokSaka tApasanI pAse AvyuM ane dizA prekSaka tApasa thaI gaye. tApasa thaIne paNa te emila pUrvokta abhigraha barAbara laIne pahelA SaSakSapaNa svIkAra karIne vicAravA lAgyo. zrI nirayAvalikA sUtra Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 mUlam - taNaM se somile mAhaNe risI paDhamachaTThakkhamaNapAraNaMsi AyAvaNabhUmI paccoruhara, paJccoruhittA vAgalavattha niyatthe jeNeva sae uDae teNeva 3 puSpitAsUtra chAyA tataH khalu somilo brAhmaNa RSiH prathamaSaSThakSapaNapAraNe AtApanabhUmyAM pratyavarohati pratyavaruhna valkala vastranivasitaH yatraiva svaka uTajastadizi sthitAni phalAdIni cAhRtyAznAtItyevaM dikcakravAlena diGgeNDalena yatra tapaHkarmaNi pAraNakaraNaM bhavati tat tapaHkarma 'dikcakravAlaM ' kathyate tena tapaH karmaNeti // 4 // - yahAM ' dikcakravAla ' zabda AyA hai, isakA abhiprAya hai - tapasvI tapasyAkI pAraNA ke liye apanI tapobhUmikI cAroM dizAoMmeM phalako ikaTThA karake rakhe / bAdameM tapasyAkI pahalI pAraNA meM pUrvadizAmeM sthita phalase pAraNA kare / dUsarA pAraNA Anepara dakSiNa dizAmeM sthita phalase pAraNA kare / isI prakAra anya pAraNA Anepara pazcima uttara dizAoM meM sthita phalakA AhAra kare / isa prakArakI pAraNA vAlI tapasyAko ' dikcakravAla ' kahate haiM // 4 // zrI nirayAvalikA sUtra atre 'diklR cakravAla zabda AvyA che tenA abhiprAya evA che ke tapasvI tapasyAnAM pAraNAM mATe peAtAnI tapabhUminI cAre dizAmAM phula bhegAM karIne rAkhe. pachI tapasyAnAM pahelAM pAraNAmAM pUrva dizAe rAkhelAM phaLathI pAraNuM kare. bIjuM pAraNu karavAnuM Ave tyAre dakSiNa dizAmAM rAkhelAM phaLathI pAraNu kare. AvI rIte khIjAM pAraNAM Ave tyAre pazcima-uttara dizAomAM rAkhelAM kULanA AhAra kare. A prakAranI pAraNAMvALI tapasyAne dik cakravAla aDDe che. (4). " Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa 289 uvAgacchai, uvAgacchittA kiDhiNasaMkAiyaM giNhai, giNhittA purathimaM disiM pukkhei, pukkhittA 'purathimAe disAe some mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau somilamAhaNarisiM, jANi ya tattha kaMdANi ya mUlANi ya tayANi ya pattANi ya pupphANi ya phalANi ya bIyANi ya hariyANi tANi aNujANau'-tti kaTu puratthimaM disaM pasarai, pasarittA jANi ya tattha kaMdANi ya jAva hariyANi ya tAiM giNhai, giNhattA kiDhiNasaMkAiyaM bharei, bharittA dabbhe ya kuse ya pattAmoDaM ca samihAkaTTANi ya giNhai, giNhittA jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA kiDhiNasaMkAiyagaM Thavei, ThavittA vedi vaDDai vaDDittA uvalevaNasaMmajjaNaM karei, karittA dabbhakalasahatthagae jeNeva gaMgA mahAnaI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA gaMgaM mahAnaiM ogAhai, ogAhittA jalamajaNaM karei, karittA jalakiDaM karei, karittA jalAbhiseyaM karei, karittA AyaMte cokkhe paramasuibhUe traivopAgacchati, upAgatya kiDhiNasAGkAyikaM gRhNAti, gRhItvA paurastyAM dizaM mokSati, prokSya " paurastyAyA dizaH somo mahArAjaH prasthAne prasthitamabhirakSatu somilabrAhmaNarSim , yAni ca tatra kandAni ca mUlAni ca tvacaJca patrANi ca puSpANi ca phalAni ca bIjAni ca haritAni ca tAni anujAnAtu," iti kalA paurastyAM dizaM prasarati, prasatya yAni ca tatra kandAni ca yAvat haritAni ca tAni gRhNAti kiDhiNasAMkAyikaM bharati, bhRtvA darbhAzca kuzAMzca patrAmoTaM ca samitkASThAni ca gRhNAti, gRhItvA yatraiva khaka uTajastatraivopAgacchati, upAgatya kiDhiNasAMkAyikaM sthApayati, sthApayikhA vedI vardhayati, vardhayitA upalepanasammArjanaM karoti, kRtvA darbhakalazahastagato yatraiva gaGgAmahAnadI tatraivopAgacchati, upAgatya gaGgAM mahAnadImavagAhate, avagAhya jalamajjanaM karoti, kRtvA jalakrIDAM karoti, kRtvA jalAbhiSekaM karoti, kRtvA AcAntaH svacchaH paramazucibhUtaH devapitRkRtakAryaH, zrI nirayAvalikA sUtra Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 3 puSpitAsUtra devapiukayakaje dabbhakalasahatthagae gaMgAo mahAnaIo paccuttarai, paccutarittA jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA danbhehi ya kusehi ya vAluyAe ya vedi raei, raittA sarayaM karei, karittA araNiM karei, karittA saraeNaM araNiM mahei, mahittA aggi pADei, pADittA aggi saMdhukkhei, saMdhukkhittA samihAkaTThAiM pakkhivai, pakkhivittA aggi ujjAlei, ujjAlittA aggissa dAhiNe pAse sattaMgAI samAdahe / taM jahA-" sakatyaM vakkalaM ThANaM, sijja bhaMDaM kamaMDaluM / daMDa dArUM tahappANaM, aha tAiM smaadhe|" mahuNA ya ghaeNa ya taMdulehi ya aggi huNai, caruM sAhei, sAhittA balivaissadevaM karei, karittA atihipUyaM karei, karittA tao pacchA appaNA AhAraM AhArei // 5 // darbhakalazahastagato gaGgAto mahAnadItaH pratyavatarati, pratyavatIrya yatraiva svaka uTajastatraivopAgacchati, upAgatya darbhezca kuzaizca vAlukayA ca vedi racayati, racayitvA zarakaM karoti, kRtvA araNiM karoti, kRtvA zarakeNAraNiM manAti mathitvA agniM pAtayati, pAtayitvA agniM saMdhukSate, saMdhukSya samitkASThAni pakSipati, prakSipya agnimujjvAlayati, ujjvAlya, agnardakSiNe pAca saptAGgAni samAdadhAti, tadyathA " sakatthaM 1 valkalaM 2 sthAnaM 3 zayyAmANDaM 4 kamaNDalum 5 // , dArudaNDaM 6 tathA''tmAnam 7 atha tAni samAdadhIta // 1 // " tato madhunA ca ghRtena ca taNDulaizcAgniM juhoti, caruM sAdhayati, sAdhayitvA balivaizvadevaM karoti, kRtvA'tithipUjAM karoti, kRtvA tataH pazcAt AtmanA AhAramAhArayati // 5 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa __ 291 TIkA'taeNaM se somile' ityAdi / 'vAgalavattha niyatthe' iti, vAlkalavastranivasitaH valkala-vRkSatvak tasyedaM vAlkalaM taca vastraM vAlkalavastraM, tat nivasitaM-parihitaM yena sa tathA parihitavAlkalavastra iti tadarthaH / teeNaM se somile' ityAdi usake bAda vaha somila brAhmaNa RSi pahalA SaSTha-kSapaNa pAraNeke dina AtApana bhUmi para AtA hai| vahA~ Akara vaha valkalavastradhArI tApasa jahA~ usakI kuTI thI vahA~ AyA / aura Akara kiDhiNasaMkAyika ( kAvaDa ) letA hai| tathA pUrva dizAko jalase prokSaNa (siMcana ) karatA hai aura kahatA hai-' he pUrva dizAke adhipati soma deva ' maiM somila brAhmaNa RSi paraloka sAdhana mArgameM calaneke liye prasthita hU~, merI rakSA karo, tathA vahA~ jo kucha kanda, mUla, tvacA, patra, puSpa, phala, bIja aura harita vanaspati haiM unheM lenekI AjJA do| aisA kaha kara pUrva dizAmeM jAtA hai| vahA~ jAkara jo kucha vahA~ kanda mUla Adi the unakA 'taeNaM se sAmile 'tyAhi. tyAra pachI te mila brAhmaNa RSi pahelA SaSThakSapaNanA pAraNuM AvatAM AtApana bhUmi para Ave che. tyAM AvIne te vaktavastra dhAraNa karI rahela tApasa jyAM pitAnI parNakuTI hatI tyAM AvyA. tyAM AvIne pitAnI kAvaDa lIdhI ane te laIne pUrva dizAmAM jalathI siMcana kare che ane kahe che-"he pUrva dizAnA adhipati sema mahArAja! paralokasAdhana mArgamAM javA mATe pasthita samila brAhmaNa SinI rakSA kare ane tyAM je kAMI kaMda, mULa, chAla, pAMdaDAM, puSpa, phala, bI tathA lIlotarI vastu Adi che te levAnI AjJA Apo" ema kahIne pUrva dizAmAM jAya che. tyAM jaIne je kAMI kaMda, mUla Adi hatAM te zrI nirayAvalikA sUtra Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 3 puSpitAsUtra ArSatvAta nivasiteti niSThAntasya parNAdistasmAjjAta uTaja : - tApasAnAM vaMzamayastApasabhAjana vizeSaH, pUrvaprayogAbhAvaH / uTajaH - uTaH - tRNaparNazAlA, kiThiNasAMkAyikaM = kiDhiNaM=sAGkAyikaM = bhArodvahanayantraM kiTiNasAGkAyikaM = kAvaTa ' kAvaDa ' iti prasiddham prasthAne - paralokasAdhanamArgaprayANe, prasthitaM = prayAtam phalAdyAharaNArthe pravRttamiti yAvat, patrAssmoTaMvedi - agnihotra pUjAdisthAnaM vardhayati = pramArja " taruzAkhAmoTitapatrasamUhaM, E yati, upalepanasammArjanam = mRttikA gomayAdinA bhUmisaMskAra upalepanam sammArjanaM= tRNAdinirmitasammArjanyA bhUmitaH pipIlikAdikAnAM laghukAya grahaNa karatA hai aura apanA kAvaDa bharatA hai / bAda isake darbha, kuza patrAmoTa= toDe hue patte aura samitkASTha ( havanake liye choTI 2 lakaDiyoM ) ko lekara jahA~ apanI kuTI thI vahA~ AyA aura apanI kAvaDa rakhI / kAvaDa rakhakara vedI ko baDhAyA arthAt vedI banAnekA sthAna nizcaya kiyA / bAda upalepana aura pipI - likA ( kIDI makoDI ) Adi laghukAya jIvoMkI rakSAke liye samArjana karane lagA / anantara darbha aura kalazako hAthameM lekara gaGgAke taTapara AyA aura gaGgAmeM praveza kara snAna karane lagA, aura jalamajjana- DubakI lagAnA, jala krIDA - tairanA, tathA jalAbhiSeka karane lagA / bAda Acamana karake svaccha aura atyanta zuddha ho devatA grahaNa kare che ane potAnI kAvaDa bhare che. pachI tenAM darbha, kuza, pAMdaDAM ane samidha ( heAmanAM kASTha ) e badhu lai jyAM peAtAnI pakuTI hatI tyAM ANye. tyAM AvIne teNe peAtAnI kAvaDa rAkhI. kAvaDa rAkhIne vedIne meATI karI arthAt vedI anAvavAnuM vistRta sthAna nizcita karyuM. pachI upalepana ( lIMpaNa ) tathA krIDI Adi laghukAya jIvAnI rakSAne mATe samAna karavA lAgyA. pachI darbha tathA kalazane hAthamAM laIne gagAne kAMThe Avye ane temAM pravezIne snAna karavA lAgyA, tathA jalamajana=DubakI lagAvavuM, jalakrIDA=taravuM, ane jalAbhiSeka karavA lAgyA. pachI Acamana karIne svaccha ane atyaMta zuddha thaIne, devatA tathA zrI nirayAvalikA sUtra Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 sundarabodhino TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa jIvAnAmapasAraNam , devapitRkRtakAryaH devAzca pitarazca devapitarasteSAM kRtaM sampAditaM kArya pUjanajalAJjalidAnaprabhRtikRtyaM yena sa tathA, darbhakalazahastagataH darbhAH kuzAH kalazaH ghaTazca haste gatAH prAptAH yasya sa tathA kuzakalazahasta iti, zarakeNa=nirmanthanakASThena araNi-gharSaNIyakASThaM manAti= gharSayati, agniM saMdhukSate-phUtkaroti / 'samAdahe'=samAdadhAti-sthApayati, atra laTo'rthe liGa sautratvAt , tadyathA tAni aGgAni yathA, caruM-havanArtha dugdhena saha taNDulAdihavighutAbhighAritaM sAdhayati-sampAdayati, randhayatIti yAvat // 5 // aura pitaroMkA kRtya karake darbha aura kalaza hAthameM lekara gaGgA mahAnadIse bAhara nikalA, aura apanI kuTImeM AyA / vahA~ Akara darbha aura kuza eka tarapha rakhatA hai aura bAlase vedI banAtA hai| bAdameM zaraka-nirmanthana kASTha, jo agnike lie ghisA jAtA hai; araNi-nirmathyamAna kASTha, jisapara agni utpanna karaneke lie zaraka ghisA jAtA hai, unheM taiyAra karatA hai| anantara zaraka ke dvArA araNi kA manthana karatA hai, aura manthana kara usase agni nikAlatA hai phira phUkakara use sulagAtA hai| usameM samidha kASTha DAlakara use prajvalita karatA hai, prajvalita kara agnike dAhine pArzva (jImaNI bAjU ) meM sAta agoM ( vastuoM ) kA sthApana karatA hai, ve ye haiM pitRonAM karmo karIne, darbha tathA kalaza hAthamAM laIne, gaMgA mahAnadImAMthI bahAra nIkaLe. ane pitAnI kuTImAM AvyuM. tyAM AvIne darbha ane kuzane eka tarapha rAkhe che tathA retIthI vedI banAve che. pachI pharava=nirmathana kASTha, je agni mATe ghasavAmAM Ave che, te tathA maNikanidhyamAna kAjha, jenA upara agni utpanna 421 / bhATe 'zaraka' ghasAya che te taiyAra 3re che. sana 224 dvArA 126nu manthana kare che. manthana karI temAMthI agni pragaTa kare che ane kuMka mArI tene saLagAve che. temAM samidhInAM kASTa nAkhIne prajavalita kare che. agni prajavalita karIne agninI jamaNI bAjumAM sAta aMge (vastuo) nuM sthApana kare chepaa: zrI nirayAvalikA sUtra Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 mUlam - tara NaM se somile mAhaNarisI docaMsi chaTThakkhamaNapAraNagaMsi taM caiva savvaM bhANiyavvaM jAva AhAraM AhArei, navaraM imaM nANattaM - dAhiNAe disAe jame mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau somilaM mAhaNarisi 3 puSpitAsUtra chAyA tataH khalu sa somilo brAhmaNaRSidvitIye SaSThakSapaNapAraNa ke tadeva sarve bhaNitavyaM yAvad AhAramAhArayati / navaramidaM nAnAlam - dakSiNasyAM dizi yamo mahArAjaH prasthAne prasthitamabhirakSatu somilaM brAhmaNarSi, yAzva ( 1 ) sakattha tApasoMkA eka upakaraNa vizeSa, (2) valkala, ( 3 ) sthAna, (4) zayyA bhANDa, (5) kamaNDala, (6) lakaDIkA daNDA tathA ( 7 ) AtmA arthAt apaneko agnike dAhinI tarapha rakhe / isake anusAra saba vastukoMko yathAsthAna rakhakara vaha madhu ghRta aura taNDulase havana karatA hai / caru = ( ghIse cupar3akara havana ke liye pakAne yogya cAvala ) ko sijJAtA hai / bali-vaizva deva ( nitya yajJa ) karatA hai / bAdameM atithiko bhojana karAkara svayaM bhojana karatA hai // 5 // (1) samuttha-tAyasonuM zeDa upara vizeSa, (2) 184sa (3) sthAna, (4) zayyAlAMDa, (5) ubhaDaja, (6) sADIneo ddaMDa tathA (7) AtmA arthAt peAtAne agninI jamaNI bAjue rAkhe. zrI nirayAvalikA sUtra A pramANe badhI vastune yathAsthAna rAkhI madha, ghI tathA cAkhAthI agnimAM havana kare che. ra=dhIthI cApaDIne havanane mATe rAMdhavAnA cAvala sIjhAve che. yaine sijAvI bali vaizvadeva ( nitya yajJa ) pure che. pachI atithine kabhADI cAte lekina 52 che. (4). Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa 295 jANi ya tattha kaMdANi ya jAva aNujANau ti kaTTu dAhiNaM disiM pasarai / evaM paJcatthime NaM varuNe mahArAyA jAva paccatthimaM disiM pasara / uttareNaM vesamaNe mahArAyA jAva uttaraM disiM pasarai / puvvadisAgameNaM cattAri vidisAo bhANiyannAo jAva AhAraM AhAre / tae NaM tassa somilamAhaNarisissa aNNayA kayAi puvvarattAvarattakAlasamayaMsi aNiccajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve ajjhatthie jAba samuppajjitthA - evaM khalu ahaM vANArasIe nayarIe somile nAmaM mAhaparisI accaMtamAhaNakulappasUe, taraNaM mae vayAI ciNNAI jAva jUvA nikkhittA / taNaM mae vANArasIe jAva pupphArAmA ya jAva roviA / taNaM mae subahu loha0 jAva ghaDAvittA jAva jeTThaputtaM kuTuMbe ThAvittA jAva jehaputaM ApucchittA subahu loha0 jAva gahAya muMDe jAva pavvaie tatra kandA~zca yAvad anujAnAtu iti kRtvA dakSiNAM dizaM prasarati / evaM pazcime khalu varuNo mahArAjo yAvat pazcimAM dizaM prasarati / uttare khalu vaizravaNo mahArAjo yAvad uttarAM dizaM prasarati / pUrvadiggamena catasro vidizo bhaNitavyAH yAvad AhAramAhArayati / tataHkhalu tasya somila brAhmaNarSeranyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye anityajAgarikAM jAgrato'yametadrUpa AdhyAtmiko yAvat. samudapadyata: evaM khalu ahaM vArANasyAM nagayIM somilo nAma brAhmaNa RSiratyantabrAhmaNa kUlaprasUtaH, tataH khalu mayA vratAti cIrNAni yAvat yUpA nikSiptAH, tataH khalu mayA vArANasyAM yAvat puSpArAmAzva yAvad ropitAH tataH khalu mayA subahuloha0 yAvad ghaTayitvA yAvat jyeSThaputraM kuTumbe sthApayitA yAvad jyeSThaputramApRcchaya subahuloha0 yAvad gRhIvA muNDo zrI nirayAvalikA sUtra Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 3 puSpitA sUtra " vi ya NaM samANe chahaM chaTTheNaM jAva viharAmi taM seyaM khalu mama iyANi kala pAu jAva jalate bahave tAvase diTTAbhaTThe ya puvvasaMgaie ya pariyAyasaMgaie ya ApucchittA AsamasaMsiyANi ya bahUI sattasayAI aNumANaittA bAgalavatthaniyatyassa kiThiNa saMkAiyagahiyasabhaMDovagaraNassa kaTTamuddAe muhaM baMdhitA uttaradisAe uttarAmimuhassa mahapatthANaM patthAvettae / evaM saMpehera, saMpehittA kalaM jAva jalate bahave tAvase ya diTTAbhaTThe ya puvvasaMgaie ya taM caiva jAva kaTTamuddAe muhaM baMdha, baMdhittA ayameyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai, jattheva NaM ahaM jalaMsi vA evaM thalaMsi vA duggaMsi vA ninnaMsi vA pavvayaMsivA visamaMsi vA gaDDAe vA darIe vA pakkhalijja vA pavaDijja vA, no khalu me kappara paccuTThittae tti kaTTu ayameyArUvaM abhihaM abhigiNhai, abhiginhittA uttarAe disAe uttarAbhimuhamahapatthANaM patthie se somile mAhaNarisI puvvAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva asogavarapAyave teNeva uvAgae, yAvat pravrajito'pi ca khalu san SaSThaSaSThena yAvat viharAmi tacchreyaH khalu mamedAnIM kalye prAduryAvajjvalati bahUn tApasAn dRSTa-bhraSTAMzca pUrvasaGgatikA~zca paryAya saMgatikA~tha ApRcchaya AzramasaMzritAni ca bahUni sattvazatAni anumAnya vAlkalavastranivasitasya kiDhiNa saMkAyikagRhItasabhANDopakaraNasya kASThamudrayA mukhaM baddhA uttaradizi uttarAbhimukhasya mahAprasthAnaM prasthApayitum evaM saMprekSya kalye yAvat jvalati bahUn tApasAMzca dRSTa-bhraSTAMzca pUrvasaGgatikA~zca tadeva yAvat kASThamudrayAmukhaM badhnAti, baddhA imabhigrahamabhigRhNAti yatraiva khalu ahaM jale vA, evaM sthale vA durge vA nimne vA parvate vA viSame vA garttAyAM vA daryAM vA praskhayAM vA pateyaM vA no khalu me kalpate pratyutthAtum iti kRtvA imetadrUpamabhigrahamabhigRhAti, uttarasyAM dizi uttarAbhimukha mahAmasthAnaM prasthitaH / sa somilo brAhmaNa RSiH pUrvAparAhnakAlasamaye yatraiva azokavara - , , - zrI nirayAvalikA sUtra Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa 297 asogavarapAyavassa ahe kiThiNasaMkAiyaM Thavei, ThavittA vediM vai, vaDDhittA uvalevaNasaMmajjaNaM karei, karitA dambhakalasahatthagae jeNeva gaMgA mahAnaI jahA sivo jAva gaMgAo mahAnaIo paccuttarai, paccuttarittA jeNeva asogavarapAyave teNeva uvAgacchara, uvAgacchittA dabbhehiM ya kusehiM ya vAluyAe ya vediM raei, rahattA saragaM kare, karitA jAva balivaissadevaM karei, karitA kadvamuddAe muhaM baMdha, tusiNIe saMci // 6 // pAdapastatraivopAgataH / azokavarapAdapasyAdhaH kiDhiNasAGkAyikaM sthApayati, sthApayitvA vedaM vardhayati, vardhayitvA upalepanasammArjanaM karoti, kalA darbhakalazahastagato yatraiva gaGgA mahAnadI yathA zivo yAvad gaGgAto mahAnadItaH pratyuttarati, pratyuttIrya yatraiva azokavarapAdapastatraivopAgacchati, upAgatya darbhezva kuzaizca vAlukayA ca vedIM racayati, racayitvA zarakaM karoti, kRtvA yAvad balivaizvadevaM karoti, kRtvA kASThamudrayA mukhaM badhnAti tUSNIkaH saMtiSThate // 6 // TIkA " taNaM se somile ' ityAdi / pUrvadizAgamena = kandamUlAdyartha pUrvadizAgamanena catasro vidizo bhaNitavyAH, ayaM bhAva - caturdikSu yA kriyA 6 taNase somile ' ityAdi usake bAda vaha somila brAhmaNa RSine dvitIya chaTTha (belA) kA pAraNA Anepara pUrvokta prakArase sabhI kArya kiye aura antameM AhAra kiyA / vizeSa yaha taNaM se somile tyAhi. tyAra pachI te sAmila brAhmaNa RSie dvitIya 4 ( velA ) nuM pAraNuM AvatAM pUrvokta prakAre khadhAM karyAM karyo tathA chelle AhAra karyAM. vizeSa e che ke zrI nirayAvalikA sUtra Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 3 puSpitAstra hai ki yahA~ yamakI prArthanA karatA hai-dakSiNa dizAmeM mahArAja yama paraloka sAdhaka mArgameM prasthita mujha somila brAhmaNa RSikI rakSA kareM, usa dizAmeM jo kanda, mUla, phala phUla Adi ho unhe lenekI mujhe AjhA deN| aisA kaha kara dakSiNa dizAmeM jAtA hai| isI prakAra pazcima dizAmeM mahArAja varuNa deva paraloka sAdhaka mArgameM prasthita mujha somila brAhmaNa RSikI rakSA kareM, ityAdi pUrvokta vidhise pazcima dizA meM jAtA hai| bAda uttara dizAmeM jAneke liye usI prakAra mahArAja vaizravaNa( kubera )-kI prArthanA kI aura uttara dizAmeM gyaa| isI prakAra isane cAroM-pUrva Adi dizAke samAna cAroM vidizAoM ( koNoM ) meM bhI pUrvokta vidhikA AcaraNa kiyA, aura AhAra kiyaa| usake bAda eka samaya anitya jAgaraNA karate hue usa somila brAhmaNa ke hRdaya meM isa prakArakA AdhyAtmika vicAra utpanna huA ki maiM vArANasI nagarIkA rahanevAlA atyanta ucca kulameM utpanna somila nAmakA brAhmaNa RSi huuN| maiMne bahutase dakSiNa dizAmAM mahArAja yama, paraloka sAdhaka mArgamAM prasthita samila brAhmaNanI rakSA kare. te dizAmAM je kaMda, mULa, phala, kula vagere hoya te levAnI AjJA Ape" ema kahIne dakSiNa dizAmAM jAya che. e ja prakAre pazcima dizAmAM mahArAja varuNa, paraloka sAdhaka mArgamAM prasthita somila brAhmaNa RSinI rakSA karo. vagere pUrvokta vidhIthI pazcima dizAmAM jAya che. pachI uttara dizAmAM javA mATe eja prakAre mahArAja vizravaNa (kubera) nI prArthanA karI ane uttara dizAmAM gaye. AvI rIte teNe pUrva Adi cAre dizAonI peThe cAre vidizAo (pUrNa) mAM paNa pUrvokta vidhinuM AcaraNa karyuM ane pachI AhAra karyo. tyAra pachI eka vakhata anitya jAgaraNa karatAM karatAM te somila brAhmaNanA hRdayamAM evA prakArane AdhyAtmika vicAra utpanna thaye ke huM vArANasI nagarIne rahevAvALe atyaMta UMcA kuLamAM janmele somila nAmane brAhmaNa RSi chuM. meM ghaNAM ghaNuM vrata karyA tathA yaza vagerethI mAMDI yajJa staMbha kheDavA sudhI karma zrI nirayAvalikA sUtra Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa 299 kRtA sA kriyA viditvapi / dRSTabhraSTAn samyakttvaskhalitAn pUrvasaGgatikAn-pUrvasmin kAle saGgatiH mitratvaM yaiH saha tAn tathA pUrvamitrANi, vrata kiye, tathA yajJa Adi karanese lekara yajJa stambha taka gaaddaa| anantara maiMne vArANasI nagarIke bAhara Amake bagIcese lekara phUla takake bagIce lagavAye / bAda maine bahutasI lohekI kaDAhiyA kalacha aura tApasake liye upayukta bahutase tAmbeke pAtra banavAkara aura apane sabhI mitra-jJAti-svajana-bandhuoMko bulAkara unheM bhojana Adike dvArA sammAnita kara, una jJAti bandhuoMke samakSa apane putrako kuTumbakI rakSAke liye sthApita kara yAvat usase sammati lekara una lohe kI kaDAhiyA Adi lekara muNDa hokara prabajita huaa| aura anantara rahita paSTha-SaSTha dikcakravAla tapa karatA huA vicaraNa kara rahA hU~ aba mujhe ucita hai ki sUryodaya hote hI bahutase dRSTabhraSTa dRSTa jo kabhI dekhe hue yathArtha bhAva haiM unase bhraSTa rakhalita haiM, tathA pUrvasaMgatika pUrvakAlameM jinase saMgati-mitratA huI thI aise, paryAyasaMgatika-samAna tApasa paryAyavAloMko pUchakara; Azrama saMzrita AzramameM rahanevAle aneka zata prANi karyA. tyAra pachI meM vArANasI nagarIthI bahAra AMbAnA bagIcAthI mAMDI kulavALA bAga sudhI banAvyAM. pachI ghaNI loDhAnI kaDAIo, kaDachI tathA tApasane mATe upayogI evI ghaNI tAMbAnAM pAtro vagere vastu banAvarAvI ane mArA pitAnA saghaLA mitra-jJAti-svajana-baMdhuone bolAvIne temane bhejana vagere dvArA saMmAnita karyA. te jJAti baMdhuonI samakSa mArA pitAnA putrane kuTuMbanI rakSAne mATe sthApita karIne tenI saMmati laIne te loDhAnI kaDAI vagere badhuM laI muMDita thaI pratrajita thaye ane aMtararahita chaTha-chaTha di cakavAla tapa karate karate vicAruM chuM. A mATe mane e yaMgya che ke sUryodaya thatAM ja ghaNAM duSTa bhraSTa=e=je kayAreka jovAmAM AvelAM yathArtha bhAvathI bhraSTa-alita che te tathA pUrva saMgatika samAna tApasa paryAya vartione pUchIne, Azrama saMzrita= AzramamAM rahevAvALA aneka saMkaDe prANIone vacana AdithI saMtuSTa karI vahakala zrI nirayAvalikA sUtra Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 ___3 puSpitAstra paryAyasaGgatikAn=tApasaparyAyavartinaH, kASThamudrayA kASThamayamukhabandhanena / gartAyAM-mahatyAM khaDDAyAm , daryA-kandarAyAm , zeSaM spaSTam // 6 // yoMko vacana Adise santuSTa kara valkala vastra pahanA huA kAvaDameM apane bhANDopakaraNako lekara tathA kASThamudrAse mu~hako bA~dhakara uttarAbhimukha hokara uttara dizAmeM mahAprasthAna ( maraNake liye jAnA ) karU~ / vaha somila brAhmaNa RSi isa prakAra vicAra karatA hai aura sUryodaya hone para, apane vicArake anusAra sabhI dRSTabhraSTa Adi tApasa paryAyavAloMko pUchakara tathA Azramastha aneka zata prANiyoMko vacana Adise santuSTakara antameM kASTha mudrAse apanA mukha bA~dhatA hai, aura isa prakArakA abhigraha (pratijJA ) letA hai ki' jahA~ kahIM bhI-cAhe vaha jala ho yA sthala ho vA durga (vikaTa sthAna ) ho, athavA nIcA pradeza ho vA parvata ho, viSama bhUmi ho, vA gaDDhe ho, vA guphA ho, ina sabomeMse kahIM bhI praskhalita hoU~ yA gira pa., to mujhe vahA~se uThanA nahIM kalapatA' aisA vicAra karake isa prakArakA abhigraha letA hai| tathA uttara dizAko vastra dhArI kAvaDamAM potAnAM bhaMDepakaraNa laI tathA kASTa mudrAthI meTAne bAMdhI uttara dizAmAM uttarAbhimukha thaIne mahAprasthAna (maraNane mATe javuM) karuM. te semila brAhmaNa RSi A vicAra kare che ane sUryodaya thatAM pitAnA vicAra pramANe badhA duSTa-bhraSTa Adi samAna tApasa paryAyavartione pUchIne tathA AzramamAM rahenArA aneka seMkaDe prANione saMtuSTa karI kASThamudrA vaDe pitAnuM moTuM bAMdhe che. ane e abhigraha (pratijJA) le che ke jyAM jyAM paNa te jala hoya ke sthala hoya ke durga (vikaTa sthAna ) haya, nIce pradeza hoya ke parvata hoya, viSama bhUmi hoya ke khADe hoya ke guphA hoya e badhAmAMthI game te hoya tyAM prakhalita thAuM ke paDI jAuM to mAre tyAMthI uThavuM nahi kalpa' ema vicArI e abhigraha le che ane uttara dizA tarapha mahAprasthAna mATe zrI nirayAvalikA sUtra Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa mUlam-- 301 taNaM tassa somilamAhaNarisissa puvvarattAvarattakAlasamayaMsi ege deve aMtiyaM pAunbhUe / taeNaM se deve somilaM mAhaNaM evaM vayAsI - haMbho chAyA tataH khalu tasya somila brAhmaNaRSeH pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye eko devo'ntikaM prAdurbhUtaH / tataH khalu sa devaH somilaM brAhmaNameva ora mahAprasthAnake lie prasthita hotA hai / phira vaha somila brAhmaNa RSi aparAhna kAla (dinake tisare prahara ) meM jahA~ sundara azoka vRkSa thA vahA~ AyA / aura usa azoka vRkSake nIce apanA kAvaDa rakhA / anantara vedi= baiThanekI jagaha ko sApha kiyA, sApha karake jahA~ gaGgA mahAnadI thI vahA~ AyA / aura zivarAjaRSike samAna usa gaGgA mahAnadImeM snAna Adi kRtyakara vahA~se Upara AyA aura jahA~ azoka vRkSa thA vahA~ Akara darbha kuza aura bAlukAse yajJa vedIkI racanA kI / yajJa vedIkI racanA karake zaraka aura araNise agniko prajvalita kara yAvat balivaizvadeva ( nitya yajJa ) karatA hai, kASTha mudrAse mukha bA~dhatA hai, aura mauna hokara rahatA hai // 6 // prasthita thAya che. pachI te sAmila brAhmaNa RSi aparAo kAla (divasanA trIjAprahara) mAM jyAM suMdara azAka vRkSa hatuM tyAM AvyA ane te azAka vRkSanI nIce potAnI kAvaDa rAkhI. anantara vaidi-besavAnI jagyAne sApha karI, te sAph karIne jyAM gagA mahAnadI hatI tyAM AvyA. ane zivarAja RSinI peThe te gaMgA mahA nadImAM snAna Adi karma karI tyAMthI upara AvyA tathA jyAM azAka vRkSa hatu tyAM AvIne--darbha, kuza tathA retIthI yajJa vedInI racanA karI. yajJa vedInI racanA karIne zaraka tathA araNIthI agnine prajavalita karIne pachI ali-vaizvadeva (nitya cajJa) kare che ane kASTa mudrAthI mukha madhe che. ane mauna dhAraNa karI besI laya che. (6). zrI nirayAvalikA sUtra Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 ___3 puSpitAsUtra somilamAhaNA ! pavvaiyA ! dupavvaiyaM te / taeNaM se somile tassa devassa docaMpi tacaMpi eyamadvaM no ADhAi no parijANai jAva tusiNIe saMcii / taeNaM se deve somileNaM mAhaNarisiNA aNADhAijjamANe jAmeva disi pAubbhUe tAmeva disaM paDigae / taeNaM se somile kallaM jAva jalaMte vAgalavathaniyatthe kiDhiNasaMkAiyaM gahAya gahiyabhaMDovagaraNe kaThamuddAe muhaM baMdhai. baMdhittA uttarAmimuhe saMpatthie / taeNaM se somile biiyadivasammi pacchAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva sattavanne teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sattavaNNassa ahe kiDhiNasaMkAiyaM Thavei, ThavittA veI vaDDai, vattiA jahA asogavarapAyave jAva aggi huNai, kaTTamuddAe muhaM baMdhai, tusiNIe saMciTThai / tae NaM tassa somilassa puvvarattAvarattakAlasamayasi ege deve aMtiya pAunbhUe / taeNaM se deve aMtalikkhapaDivanne jahA asogavarapAyave mavAdIva-haM bho somila brAhmaNa ! pravajita ! duSpavajitaM te / tataH khalu sa somilastasya devasya dvitIyamapi tRtIyamapi etamartha no Adriyate no parijAnAti yAvat tUSNIkaH saMtiSThate / tataH khalu sa devaH somilena brAhmaNarSiNA anAdriyamANaH yasyA dizaH prAdurbhUtastAmeva dizaM pratigataH / tataH khalu sa somilaH kalye yAvat jvalati vAlkalavastranivasitaH kiDhiNasAGkAyikaM gRhIlA gRhItabhANDopakaraNaH kASThamudrayA mukhaM badhnAti, baddhvA uttarAbhimukhaH saMprasthitaH / tataH khalu sa somilo dvitIyadivase pazcAdaparAhnakAla samaye yatraiva saptaparNaH tatraivopAgacchati, upAgatya saptaparNasya adhaH kiDhiNasAMkAyikaM sthApayati, sthApayitvA vedi vardhayati, vardhayilA yathA azokavarapAdape yAvat agniM juhoti, kASThamudrayA mukhaM badhnAti, tUSNIkaH saMtiSThate / zrI nirayAvalikA sUtra Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa 303 jAba paDigae / taraNaM se somile kalaM jAva jalaMte vAgalavattha niyatthe kiThiNa saMkAiyaM giNhai, givhittA kaDamuddAe muhaM baMdhara, uttaradisAe uttarAbhimu saMpatthie / taraNaM se somile taiyadivasammi pacchAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva asogavarapAyave teNeva uvAgacchara, uvAgacchittA asogavarapAyavassa ahe kiDhiNasaMkAiyaM Thavei, veI baDhei jAva gaMgaM mahAnaI paccuttara, paccuttaritA jeNeva asogavarapAyave teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA veI raei jAva muddA muhaM baMdhai, baMdhittA tusiNIe saMciTThara / taraNaM tassa somilassa puvvarattAvarattakAle ege deve aMtiyaM pAunbhUe taMceca bhaNai jAva paDigae / taNaM se somile jAva jalaMte vAgalavatthaniyatthe kiThiNa saMkAiyaM jAva muddA muhaM baMdha, baMdhitA uttarAe disAe uttarAbhimuhe saMpatthie / tataH khalu tasya somilasya pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye eko devo - 'ntikaM prAdurbhUtaH / tataH khalu sa devo'ntarikSapratipannaH yathA azokavarapAdape yAvat pratigataH / tataH khalu sa somilaH kalye yAvat jvalati vAlkalavastranivasitaH kiTiNasAGkAyikaM gRhNAti, gRhIlA kASThamudrayA mukhaM badhnAti, baddhvA uttaradizi uttarAbhimukhaH saMprasthitaH tataH khalu sa somilastRtIyadivase pazcAdaparAddhakAlasamaye yatraivAzokavarapAdapastatraivopAgacchati, upAgatya azokavarapAdapasyAdhaH kiTiNasAGkAkiM sthApayati, vediM vardhayati, yAvad gaGgAM mahAnadIM pratyuttarati, pratyuttIrya yatraivAzokavarapAdapastatraivopAgacchati, upAgatya vediM racayati yAvat kAlamudrayAmukhaM badhnAti, baddhvA tUSNIkaH saMtiSThate / tataH khalu tasya sAmilasya pUrvarAtrApararAtrakAle eko devo'ntikaM prAdurbhataH tadeva bhaNati yAvat pratigataH / tataH khalu sa somilo yAvat jvalati vAlkalavastranivasitaH kiTiNa zrI nirayAvalikA sUtra Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 ____3 puSpitAsUtra taeNaM se somile cautthe divase pacchAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva vaDapAyave teNeva uvAgae, vaDapAyavassa ahe kiDhiNasaMkAiyaM Thavei, ThavittA veI vai, uvalevaNaNasaMmajjaNaM karei jAva kamuddAe muhaM baMdhai, tusiNIe saMciTTai / taeNaM tassa somilassa puvvaratnAvarattakAle ege deve aMtiyaM pAubhUe taM ceva bhaNai jAva paDigae / taeNaM se somile jAva jalaM te vAgalavatthaniyatthe kiDhiNasaMkAiyAM jAva kamuddAe muhaM baMdhai, baMdhittA uttarAe disAe uttarAbhimuhe saMpatthie / taeNaM se somile paMcamadivasammi pacchAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva uMbarapAyave teNeva uvAgacchei, uMbarapAyavassa ahe kiDhiNasaMkAiyaM Thavei, veiM vaDDhei jAva kaTThamuddAe muhaM baMdhai jAva tusiNIe saMciDhai / sAGkAyikaM yAvat kASThamudrayA mukhaM badhnAti, baddhvA uttarasyAM dizi uttarAbhimukhaH saMprasthitaH / tataH khalu sa somilaH caturthe divase pazcAdaparAhnakAlasamaye yatraiva kTapAdapastatraivopAgataH, vaTapAdapasyAdhaH kiDhiNasAGkAyika sthApayati, sthApayilA vediM vardhayati, upalepanasaMmArjanaM karoti yAvat kASThamudrayA mukhaM banAti, tUSNIkaH saMtiSThate / tataH khalu tasya somilasya pUrvarAtrApararAtrakAle eko devo'ntikaM mAdurbhUtaH / tadeva bhaNati yAvat pratigataH / tataH khalu sa somilo yAvajjvalati vAlkalavastranivasitaH kiDhiNasAGkAyika yAvat kASThamudrayA mukhaM badhAti baddhvA uttarasyAM dizi uttarAbhimukhaH sNpsthitH| tataH khalu sa somilaH paJcamadivase pazcAdaparAhakAlasamaye yatraiva udumvarapAdapastatraivopAgacchati, udumbara pAdapasyAdhaH kiDhiNasAGkAyikaM sthApayati, vedi vardhayati yAvat kASThamudrayA mukhaM badhnAti yAvat tUSNIkaH saMtiSThate / zrI nirayAvalikA sUtra Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa 305 taNaM tassa somilamAhaNassa puvvarattAvarattakAle ege deve jAba evaM vayAsI - haMbho somilA ! pavvaiyA ! duSpavvaiyaM te paDhamaM bhaNai, taheva tusiNIe saMcigs | devo docaMpi tacaMpi vadai somilA ! papvaiyA ! duSpavvaiyaM te / taNaM se somile teNaM deveNaM docaMpi tacaMpi evaM vRtte samANe taM devaM evaM vayAsI - kaNNaM devANuppiyA ! mama duSpavvaiyaM / taeNaM se deve somilaM mAhaNaM evaM vayAsI - evaM khalu devANuppiyA ! tumaM pAsassa arahao purisAdANIyassa aMtiyaM paMcANuvvae satta sikkhAvae duvAlasavihe sAvagadhamme paDivane, taraNaM tava aNNA kayA asAhudaMsaNeNa puvvarattA0 kuTuMba 0 jAva puvvacitiyaM devo uccArei jAva jeNeva asogavarapAyave teNeva uvAgacchasi, uvAgacchittA kiDhiNasaMkAiyaM jAva tusiNIe saMciTThasi / taNaM puvvarattAvarattakAle tava aMtiyaM pAunbhavAmi haM bho somilA ! pavvaiyA ! duSpavvaiyaM te taha caiva devo niyavayaNaM bhaNai jAva paMcamadivasammi pacchA tataH khalu tasya somabrAhmaNasya pUrvarAtrApararAtrakAle eko devaH yAvat evamavAdIt-haM bho somila ! pratrajita ? duSprabrajitaM te prathamaM bhaNati tathaiva tUSNIkaH saMtiSThate, devo dvitIyamapi tRtIyamapi vadati somila ! pravrajita ? duSpravrajitaM te / tataH khalu sa somilastena devena dvitIyamapi tRtIyamapyevamuktaH san taM devamevamavAdIt - kathaM khalu devAnupriya ! mama duSpravrajitam tataH khalu sa devaH somilaM brAhmaNamevamavAdIt - evaM khalu devAnupriya ! tvaM pArzvasyArhataH puruSAdAnIyasyAntikaM paJcAnuvratAni saptazikSAvratAni dvAdazavidhaM zrAvakadharmaM pratipannaH, tataH khalu tavA'nyadA kadAcit asAdhudarzanena pUrvarAtrA0 kuTumba0 yAvat pUrvacintitaM deva uccArayati yAvat yatraivA'zokavarapAdapastatraivopAgacchasi upAgatya kiDhiNasAGkAyikaM yAvat tUSNIkaH saMtiSThase / tataH khalu pUrvarAtrApararAtrakAle tavAntikaM bAdurbhavAmi zrI nirayAvalikA sUtra Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 puSpitAsUtra varaNhakAlasamayaMsi jeNeva uMbaravarapAyave teNeva uvAgae kiThiNasaMkAiyaM Thavesi, veI basi, uvalevaNaM saMmajjaNaM karesi, karitA kahamuddAe muhaM baMdhesi, gaMdhittA tusiNIe saMciTThasi taM cevaM khalu devANuppiyA ! tava pavvaiyaM duSpavvaiyaM / taeNaM se somile taM devaM evaM vayAsI - kahaNNaM devAnuppiyA ! mama suppavvaiyaM ? taraNaM se deve somilaM ruvaM vayAsi - jaiNaM tumaM devANuppiyA ! iyANi puvvapaDivaNNAI paMca aNubvayAI sattasikkhAvayAI samameva uvasaMpajjittANaM viharasi toNaM tujjha idANi supavvaiyaM bhavijjA / taNaM se deve somila baMdai namasara, vaMdittA namasitA jAmeva disiM pAubbhrUe jAva paDigae / 306 taeNa se somile mAhaNariso teNaM deveNaM evaM butte samANe putrapaDivannAI paMca aNuvvayAI sattasikkhAvayAI sayameva uvasaMpajjittANaM viharaH / haM bho somila ! pratrajita ? duSpravrajitaM te tathaiva devo nijavacanaM bhaNati yAvat paJcamadivase pazcAdaparAhnakAlasamaye yatraiva udumbarapAdapastatraivopAgataH kiDhiNasAGkAyikaM sthApayasi, vedIM vardhayasi, upalepanaM saMmArjanaM karoSi, kalA kASThamudrayA mukhaM banAsi, baddhvA tUSNIkaH saMtiSThase, tadevaM khalu devAnupriya ! tava pravrajitaM duSpravrajitam / tataH khalu sa somilastaM devamevamavAdIt kathaM khalu devAnupriya ! mama sumatrajitaM ? / tataH khalu sa devaH somilamevamavAdIt - yadi khalu tvaM devAnupriya ! idAnIM pUrvapratipannAni paJcAnuvratAni saptazikSAvratAni svayameva upasaMpadya khalu viharasi tarhi khalu tavedAnIM supravrajitaM bhavet / tataH khalu sa devaH somilaM vandate namasyati, vandilA namasthitvA yasyA dizaH prAdubhUtaH yAvat pratigataH / zrI nirayAvalikA sUtra Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa 307 taeNaM se somile bahUhiM cauttha chaTThama jAva mAsaddhamAsakhamaNehiM vicittehi tovahANehi appANaM bhAvamANe bahUI vAsAiM samaNovAsagapariyAgaM pAuNai, pAuNittA addhamAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsei, jhUsittA tIsaM bhattAI aNasaNAe chedei, chedittA tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMte virAhiyasammatte kAlamAse kAlaM kiccA mukvaDisae vimANe uvavAyasabhAe devasayaNijjaMsi jAvatogAhaNAe sukkamahaggahattAe uvavane / taeNaM se mukke mahaggahe ahuNo. vavanne samANe jAva bhAsAmaNapajjattIe / ___ evaM khalu goyamA ! sukeNaM mahaggaheNaM sA divvA jAva abhisamannAgayA, egaM paliovamaM ThiI / suke NaM bhaMte ! mahaggahe tao devalogAo AukkhaeNaM 3 kahiM gacchihii ? 2 goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihii 5 / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM0 nikkhevao // 7 // // taiyaM ajjhayaNaM samattaM // 3 // tataH khalu somilo brAhmaNa RSistena devena evamuktaH san pUrvapratipannAni pazcAnuvratAni saptazikSAbratAni svayameva upasaMpadya khalu viharati / tataH khalu sa somilo bahubhizcaturthaSaSThASTamayAvanmAsArddhamAsakSapaNairvicitraistapaupadhArAtmAnaM bhAvayan bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayati, pAlayikhA ardhamAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM joSayati, joSayikhA triMzad bhaktAni anazanena chinatti, chittvA tasya sthAnasyAnAlocitA'pratikrAnto virAdhitasamyaktvaH kAlamAse kAlaM kRtA zukrAvataMsake vimAne upapAtasabhAyAM devazayanIye yAvatA'vagAhanayA zukramahAgrahatayA uppnnH| tataH khalu sa zukromahAgrahaH adhunopapannaH san yAvad bhASAmana:paryAptyA0 / evaM khalu gautama ! zukraNa mahAgraheNa sA divyA yAvat abhisamanvAgatA / ekaM palyopamaM sthitiH / zukraH khalu bhadanta ! mahAgrahastato devalokAt AyuHkSayeNa 3 kutra gamiSyati 2 ? gautama ! mahAvidehe varSe setsyati 5 ! evaM khalu jambUH ! zramaNena nikSepakaH // 7 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 3 puSpitAsUtra TIkA 'taNaM tassa ' ityAdi / asAdhudarzanena = sAdhudarzanAbhAvAdasAdhudarzanAcca 6 taNaM tassa ' ityAdi - usake bAda usa somila brAhmaNa RSike sAmane madhya rAtrike samaya eka devatA prakaTa huA / usake bAda vaha deva somila brAhmaNako isa prakAra kahA - he pravrajita somila brAhmaNa ! terI yaha duSpravrajyA hai / isa prakAra usa devake dvArA do tIna bAra kahe jAnepara bhI vaha somila usa devatAkI bAtakA Adara nahI karatA hai na usakI tarapha dhyAna hI detA hai, kiMtu mauna hokara rahatA hai usake bAda usa somila brAhmaNase anAhata vaha deva jisa dizAse AyA usI dizAmeM calA gayA / usake bAda valkala vastradhArI vaha somila sUryodaya honepara kAvaDako uThAkara apanA bhANDa - upakaraNa lekara kASThamudrAse apanA mu~ha bA~dhakara uttara dizAkI aura prasthAna karatA hai | taNaM tassa tyAhi. tyAra pachI te sAmila brAhmaNa RSinI sAme madhyarAtrine vakhate eka devatA pragaTa thayA. pachI te deve sAmila brAhmaNane Ama kahyuM:--hai pratrajIta somila brAhmaNa ! tArI A pravrajyA duSpratrajyA ( doSavALI ) che. e prakAre te devanI dvArA e traNa vAra kahevAmAM AvatAM chatAM paNa te sAmila te devatAnI vAtanA Adara karatA nathI ke nathI tenA tarapha dhyAna paNa detA. paNa ekadama mauna thai jAya che. tyAra pachI te seAmila brAhmaNathI anAdara pAmelA deva je AjuthI AvyA hatA te mAjue cAlyA gayA. tyAra pachI valkalavastradhArI te sAmila sUryodaya thatAM kAvaDa upADI peAtAnA bhaDa upakaraNa laine kASThamudrAthI pAtAnuM mADhuM khAMdhIne uttara dizA tarapha prasthAna 52. che. zrI nirayAvalikA sUtra Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa __ anantara vaha somila brAhmaNa dUsare dina aparAhna kAlake aMtima praharameM jahA~ saptaparNa vRkSa thA vahA~ aayaa| aura saptaparNa vRkSake nIce apanA kAvaDa rakhatA hai, kAvaDa rakhakara vedI banAtA hai, aura jaise azoka vRkSake nIce usane kiyA vaise hI sabhI kArya kiye / antameM usane havana kiyA aura kASThamudrAse apanA mu~ha bAMdhakara mauna hokara baiTha gyaa| usake bAda usa somila brAhmaNake samakSa madhyarAtrike samaya eka deva prakaTa huaa| aura AkAzameM khaDA hokara azoka vRkSake nIce jisa prakAra pahale usa somila brAhmaNako devatAne kahA thA usI prakAra phira bhI kahA, parantu usa somila brAhmaNane usa devatAkI bAtapara kucha bhI dhyAna nahIM diyaa| sunI anasunI karake kevala cupa raha gyaa| vaha devatA antarhita ho gayA / usake bAda valkala vastradhArI vaha somila brAhmaNa apanA kAvaDa grahaNa karatA hai aura kASThamudrAse apanA mu~ha bAdhatA hai| anantara vaha uttara dizAmeM uttarAbhimukha hokara prasthita huaa| pachI te somila brAhmaNa bIje divasa aparAe kAlanA chellA pahoramAM (sAMje) jyAM saptaparNa vRkSa hatuM tyAM AvyuM. ane saptaparNanI nIce pitAnI kAvaDa rAkhIne vedI banAve che. ane jevI rIte azoka vRkSanI nIce teNe karyA hatAM tevAMja badhA karmo karI anta teNe havana karyo ane kANamudrAthI pitAnuM moTuM bAMdhI mauna thaI rahevA lAgyuM. pachI te somila brAhmaNanI samakSa madhyarAtrine vakhate eka deva pragaTa thaye ane AkAzamAM ubhA rahI azekavRkSanI nIce jema pahelAM te semila brAhmaNane devatAe kahyuM hatuM tevI ja rIte vaLI pharIne kahyuM. paraMtu te somila brAhmaNe te devatAnI vAta upara kAMI paNa dhyAna na ApyuM. sAMbhaLyuM na sAMbhaLyuM karIne bilakula cupa thaI rahyo. te devatA aMtardhAna thaI gaye. pachI vaktavastra dhArI te somila brAhaNe pitAnI kAvaDa lIdhI ane kAmudrAthI pitAnuM moTuM bAMdhe che. tyAra pachI uttara dizAmAM uttarAbhimukha thaIne cAlavA mAMDayuM. zrI nirayAvalikA sUtra Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 puSpitAsUtra usake bAda vaha somila brAhmaNa tIsare dina cauthe paharameM jahA~ azoka vRkSa thA vahA~ aayaa| vahA~ Akara kAvaDa rakhatA hai, aura baiThaneke liye vedI banAtA hai ora pahale hI taraha sabhI kArya karake kASThamudrAse mu~ha bA~dhatA hai, anantara mauna hokara baiTha jAtA hai / usake bAda madhya rAtrimeM usa somila brAhmaNake samIpa eka deva prakaTa huA aura phira usane usI prakAra kahA aura yAvat calA gayA / usake bAda sUryodaya honepara valkala vastradhArI vaha somila brAhmaNa apanA kAvaDa uThAtA hai aura kASThamudrAse apanA mukha bA~dhatA haiM aura uttarAbhimukha ho uttara dizAmeM prasthAna karatA hai / 310 usake bAda vaha somila brAhmaNa cauthe divasake cauthe paharameM jahA~ baDakA vRkSa thA vahA~ AyA / aura usa vaTa vRkSake nIce apanA kAvaDa rakhA / anantara baiThakI vedIko banAyA aura usako gobara miTTIse lIpA aura sApha kiyA bAda meM mauna hokara baiTha gayA, usake bAda madhya rAtrike samaya usa somila brAhmaNake samIpa eka deva pragaTa huA / aura usane vaise hI kahA yAvat antarhita ho gayA / pachI te sAmila brAhmaNa troje divase cAthA paheAramAM jyAM azeka vRkSa hatuM tyAM AvI kAvaDa mUkIne besavA mATe vedI manAve che. pahelAMnI pramANe khadhAM karma karI kASThamudrAthI mADhuM khAMdhI pachI mauna thaI besI jAya che. tyAra pachI madhyarAtrimAM te sAmila brAhmaNanI pAse eka deva pragaTa thayA ane vaLI teNe teja prakAre kahyuM ane pachI cAlyA gayA. tyAra pachI sUryodaya thatAM valkalavastra dhArI te sAmila brAhmaNa peAtAnI kAvaDa upADe che ane kASThamudrAthI potAnuM mADhuM khAMdhe che. ane pachI uttara dizAmAM uttarAbhimukha thaIne cAlavA mAMDe che. tyAra pachI te semila brAhmaNa cAthe divase cAthA paheAramAM jyAM vaDanuM vRkSa hatuM tyAM AvyA ane te vaDanA jhADanI nIce peAtAnI kAvaDa rAkhI. pachI besavAnI vedI manAvI te chANu mATIthI lIMpI ane sApha karI. pachI mauna thaIne beThA. tyAra pachI madhyarAtrine vakhate te sAmila brAhmaNanI pAse eka deva pragaTa thayA ane teNe emaja agAu pramANe kahyuM ane aMtardhAna thaI gayA. zrI nirayAvalikA sUtra Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNA 311 utA usake bAda vaha somila pA~cave dinake cauthe paharameM jahA~ udumbara (gulara) kA vRkSa thA vahA~ AtA hai aura udumbara vRkSake nIce apanA kAvaDa rakhatA hai aura vedI banAtA hai, yAvat kASThamudrAse mukha bAdhatA hai aura mauna hokara rahatA hai| usake bAda madhya rAtrimeM usa somila brAhmaNake pAsa eka deva prakaTa huA aura yAvat isa prakAra kahA-he somila prabajita ! tumhArI yaha pravrajyA duSpravrajyA hai, isa prakAra pahalI bAra usa devatAke mukhase vANI sunakara vaha somila mauna rahatA hai| anantara usa somilane usa devatAse duvArA tivArA kahe jAnepara isa prakAra kahA-he devAnupriya ! merI pravrajyA duSprajyA kyoM hai ? somilake isa prakAra pUchanepara usa devatAne isa prakAra kahanA prArambha kiyA he devAnupriya ! tuma mumukSu janoMse sevya pArzva arhatake samIpa pA~ca anuvrata sAta zikSAvata, isa prakAra bAraha vratarUpa zrAvaka dharmako svIkAra kiyaa| usake tyAra pachI te somila pAMcamA divase cothA pahore jyAM udumbara (uMbare)nuM vRkSa hatuM tyAM Ave che. ane te udumbara vRkSanI nIce pitAnI kAvaDa rAkhI vedI banAve che. pahelAMnI mAphaka badhAM kRtya karI pachI kAmudrAthI moTuM khAMdhI mauna rahe che. tyAra pachI madhyarAtrimAM te semila brAhmaNanI pAse eka deva pragaTa thayo ane A prakAre kahyuM - mila pravrajita ! tArI A pravrajyA duSpavrajyA che. A prakAranI pahelIvAranI vANuM te devatAne mukhethI sAMbhaLI te somila mauna rahe che. pachI te deva bIjIvAra, trIjIvAra paNa samilane te ja prakAre kahe che. samile te devatAnI vANI sAMbhaLI A prakAre kahyuM - he devAnupriya ! mArI pravajyA duSpatrijyA kema che? samilanA A prakAre puchavAthI te devatA A prakAre kahevA lAgyuM - he devAnupriya ! tame mumukSujanethI sevAtA pArzva ahaMtanI pAse pAMca A vrata, sAta zikSA vrata ema kula maLIbAra gata rUpa zrAvaka dharmane svIkAra karyo zrI nirayAvalikA sUtra Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 3 puSpitAsUtra bAda asAdhuoke darzanase tumane isa dharmakA parityAga kara diyaa| anantara eka samaya madhya rAtrimeM kuTumba jAgaraNA karate hue tumhAre manameM vicAra paidA huA ki-' gaGgAke kinAremeM tapasyA karanevAle vividha prakArake vAnaprastha tApasa haiM, una tApasomeM jo dizAprokSaka tApasa haiM unake pAsa, lohekI kaDAhiyA kalachu aura tAmbekA tApasapAtra banavAkara use lekara jAU~ aura dizAprokSaka tApasa bana ' / ityAdi somila brAhmaNake dvArA pUrva ciMtita vicAroMko devatAne usase khaa| aura phira usane kahA ki-' bAdameM tumane dizAprokSaka tApasake samIpa dIkSA lI aura abhigraha liyA yAvat jahA~ azoka vRkSa thA vahA~ Aye aura vahA~ kAvaDa rakha apanA sabhI kRtya kiyA bAda mere dvArA pratibodhita honepara bhI tumane usapara dhyAna nahIM diyA aura mauna hokara raha gaye / isa prakAra maiMne cAra dina taka tumheM samajhAyA para tumane dhyAna nahIM diyaa| bAda Aja pA~caveM divasa cauthe paharameM yahA udumbara vRkSake nIce tumane apanA kAvaDa rakhA, baiThanekI jagahako sApha kiyA, tyAra pachI asAdhuonA darzanathI tame A dharmane parityAga karyo. pachI eka samaya madhyarAtrimAM kuTuMba jAgaraNa karatAM karatAM tamArA manamAM e vicAra utpanna thayo ke, "gaMgAne kAMThe tapasyA karavAvALA judA judA prakAranA vAnaprastha tApasa che. te tApasamAM je dizAkSaka tApasa che tenI pAse, loDhAnI kaDAIo kaDachI tathA tAMbAnAM tApasapAtra banAvarAvI te laIne jAuM ane dizA prekSaka tApasa banuM." vagere romila brAhmaNanA manamAM pUrva ciMtana karelA je vicAre hatA te devatAe tene kahyA. pharI teNe kahyuM ke tyAra bAda tame dizA prekSaka tApasanI pAse dIkSA lIdhI ane abhigraha lIdhe tyArathI jyAM azoka vRkSa hatuM tyAM AvyA ane tyAM kAvaDa rAkhI tame tamArA sarve karmo karyA. pachI mArA dvArA pratibaMdhita karAyA chatAM paNa tame te upara dhyAna na ApyuM ane mauna rahyA. A prakAre meM cAra divasa sudhI tamane samajAvyA paNa tame dhyAna na ApyuM. bAda Aje pAMca divasa ceAthA pahoramAM ahI uduara vRkSanI nIce tame tamArI kAvaDa sakhI besavAnI jagyAne sApha karI pachI te lIpI ane sammArjana karyuM zrI nirayAvalikA sUtra Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 313 sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa anantara upalepana aura sammAna kiyA aura kASThamudrAse apanA mu~ha bA~dhakara tuma mauna hokara baitthe| he devAnupriya ! isa prakAra tumhArI yaha pravrajyA duSpravrajyA hai ! usake bAda somilane kahA-he devAnupriya ! aba Apa hI batAo ki maiM kaise suprabajita baneM / usake bAda usa devane somila brAhmaNase isa prakAra kahAhe devAnupriya ! yadi tuma abhI pahale grahaNa kiyA huA pAca aNuvrata aura sAta zikSAvratako svayameva svIkAra kara vicaraNa karo to yaha tumhArI pravrajyA supravrajyA ho jAya / usake bAda vaha deva somila brAhmaNako vandana aura namaskAra kara jisa dizAse prAdurbhUta huA usI dizAmeM antarhita ho gyaa| usa devake antarhita hojAnepara usake kathanAnusAra vaha somila brAhmaNa RSi prathama svIkRta pA~ca anuvrata aura sAta zikSAbata apane hIse svIkAra kara vicaraNa karatA hai| usake bAda vaha somila bahutase caturtha SaSTha aSTama yAvat mAsArdha mAsa ane kANamudrAthI pitAnuM moTuM bAMdhI mana thaI beThA che. he devAnupriya! A prakAranI tamArI A pravrajyA duprajyA che. tyAra bAda semile kahyuM-devAnupriya ! te have Apaja batAve ke huM kevI rIte suprajita banuM? tyAra pachI te devatAe somila brAhmaNane A prakAre kahyuM-he devAnupriya je tame hamaNAM agAu grahaNa karelAM pAMca aNuvrata ane sAta zikSAvratane pitAnI meLe svIkAra karIne vicaraNa kare te A tamArI pratrajyA sutrajayA thaI jAya. tyAra pachI te deva sesila brAhmaNane vaMdana ane namaskAra kare che. pachI je dizAmAMthI te prAdurbhata thayela hatuM teja dizAmAM aMtahita thaI gaye. te deva aMtahita thaI gayA pachI tenA kathana anusAra te somila brAhmaNa RSie agAu svIkArelAM pAMca aNuvrata ane sAta ziphAvata pitAnI jAte svIkArI vicaraNa kare che pachI te somila ghaNAM vaturtha SaSTha aSTamathI mAMDI yAvat zrI nirayAvalikA sUtra Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 ___3 puSpitAsUtra virAdhitasamyaktvaH somilastasya sthAnasyA'nAlocitA'pratikrAntatayA zukrAvataMsake vimAne devazayanIye yAvatyA'vagAhanayA-yAvatyA yatparimitatayA'vagAhanayA jyotirdevasyopapAto bhavati tAvatyA jaghanyato'julAsaGkhyeyabhAgayA utkRSTataH saptahastaparimANayA avagAhanayA zukramahAgrahatayA smutpnnH| zeSa spaSTam // 7 // // iti puSpitAyA tRtIyamaadhyayanaM samAptam // 3 // kSapaNarUpa vicitra tapa upadhAnoMse apanI AtmAko bhAvita karatA huA bahuta varSoM taka zramaNopAsaka ( zrAvaka ) paryAyakA pAlana karatA hai| antameM ardhamAsikI saMlekhanA dvArA AtmAko bhAvita kara tathA tIsa bhakta ( AhAra ) ko anazanase chedita kara usa pUrvakRta pApa sthAnakI AlocanA aura pratikramaNa nahIM karatA huA samyaktvakI virAdhanAse kAla mAsameM kAlakara zukrAvataMsaka vimAnameM upapAta sabhAke andara devazayanIya zayyAmeM jisa pramANakI avagAhanAse jyotiSa devokI utpatti hotI hai, usa pramANavAlI avagAhanA arthAt jaghanya-arjulake asaMkhyAtaveM bhAga aura utkRSTa-sAta hAtha parimANavAlI avagAhanAse zukra mahAgrahapane utpanna huaa| mAsArdha tathA mAsakSaNaparUpa vicitratApa upadhAnethI pitAnA AtmAne bhAvita karatA ghaNA varSo sudhI zramaNopAsaka (zrAvaka) paryAyanuM pAlana kare che. aMtamAM ardha mAsikI saMlekhanA dvArA AtmAne bhAvita karI tathA trIsa bhakta (AhAra) nuM anazanathI chedita karI te pUrvakRta pApasthAnanI AlocanA ane pratikramaNa nahIM karatA samyakatvane virAdhita karI kAlamAsamAM kola karIne zukrAvataMsaka vimAnamAM upapAta sabhAnI aMdara devazayanIya zayyAmAM je pramANanI avagAhanAthI jotiSa devonI utpatti thAya che te pramANavAlI avagAhanA arthAta-jaghanya-aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga ane utkRSTa sAta hAtha parimANavALI avagAhanAthI zukamahAgrahapaNAmAM utpanna thayA. pachI te zukamahAgraha utpanna thaI bhASApati mana: zrI nirayAvalikA sUtra Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 3 somila brAhmaNa 315 usake bAda vaha zukra mahAgraha utpanna hokara bhASAparyApti manaHparyApti Adi pA~coM prakArakI paryAptise paryAptibhAvako prApta huaa| he gautama ! zukra mahAgrahane isa kAraNa aisI divya deva Rddhiko prApta kI hai| zukra mahAgrahakI sthiti eka palyopamakI hai| gautama svAmI pUchate haiM he bhadanta ! vaha zukra mahAgraha Ayu bhava sthiti kSaya honeke bAda usa devalokase cyavakara kahA jAyagA ? he gautama ! yaha zukra mahAgraha mahAvidehakSetrameM janma lekara yAvat siddha hogaa| sudharmA svAmI kahate haiM isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune puSpitAke tRtIya adhyayanameM isa bhAvakA nirUpaNa kiyA hai // 7 // |pusspitaakaa tRtIya adhyayana samApta huaa| paryApti Adi pAMca prakAranI paryAptithI paryAti bhAvane prApta thayA. he gautama ! mahAgraha A kAraNathI pitAnI AvI deva trAddhio prApta karI che. zukramahAgrahanI sthiti eka pApamanI che. gautama svAmi pUche che - "he bhadanta ! te zukramahAgraha Ayubhava sthitikSaya thatAM te devalokathI cavIne kayAM jaze? he gautama! A zukramahAgraha mahAvideha kSetramAM janma laI siddha thaze. sudharmA svAmI kahe che A prakAre che jakhkha ! zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhue puSpitAnA trIjA adhyayanamAM A bhAvanuM nirUpaNa karyuM che. (7). pupitAnuM tRtIya adhyayana samApta. zrI nirayAvalikA sUtra Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 3 puSpitAsUtra // atha bahuputrikAkhyaM caturthamadhyayanam // mUlamjaiNaM bhaMte ! ukkhevo / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM 2 rAyagihe nAmaM nayare, guNasilae ceie, seNie rAyA, sAmI samosaDe, parisA niggayA / teNaM kAleNaM 2 bahuputtiyA devI sohamme kappe bahuputtie vimANe sabhAe muhammAe bahuputtiyaMsi sIhAsaNaMsi cauhiM sAmANiyasAhassohiM cauhiM mahattariyAhi jahA sUriyAbhe jAva muMjamANI viharai, imaM ca NaM kevalakappaM jaMbUdIvaM dIvaM viuleNaM ohiNA AbhoemANI 2 pAsai, pAsicA samaNaM bhagavaM mahAvIraM jahA sUriyAbho jAva NamaMsittA sIhAsaNavaraMsi puratthAbhimuhA sanisannA / AbhiyogA jahA sUriyAbhasya, mUsarA ghaMTA, AmiogiyaM devaM sadAvei jANavimANaM joyaNasahassavitthiNaM, jANavimANavaNNao, jAva uttarilleNaM nijANamaggeNaM joyaNasAhassiehiM viggahe hiM chAyAyadi khalu bhadanta ! utkSepakaH / evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaraM, guNazilakaM caityaM, zraNiko rAjA, svAmI samavasRtaH / pariSat nirgatA / tasmin kAle tasmin samaye bahuputrikA devI saudharme kalpe bahuputrike vimAne sabhAyAM sudharmAyAM bahuputrike siMhA sane catasRbhiH sAmAnikasAhasrIbhiH catasRbhiH mahattarikAbhiH yathA sUryAbho yAvad bhuJjAnA viharati, imaM ca khalu kevalakalpaM jambUdvIpaM dvIpaM vipulena avadhinA AbhogayantI 2 pazyati, dRSTvA zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM yathAsUryAbho yAvad namasthikhA siMhAsanavare paurastyA'bhimukhI saMniSaNNA / AbhiyogA yathA sUryAbhasya sukharA ghaNTA AbhiyogikaM devaM zabdayati yAnavimAnaM yojanasahasraviratIrNa, yAnavimAnavarNakaH, yAvat uttarIyeNa niryANa zrI nirayAvalikA sUtra Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI AgayA jahA sUriyAbhe / dhammakahA samattA / taeNaM sA bahuputtiyA devI dAhiNaM bhuyaM pasArei devakumArANAM aTThasayaM, devakumAriyANa ya vAmAo bhuyAo aTThasayaM, tayANaMtaraM ca NaM bahave dAragA dAriyAo ya Dibhae ya DibhiyAo ya viuvvai, naTTavihiM jahA sUriyAbho uvadaMsittA paDigayA / bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, kUDAgArasAlA0 / bahuputtiyAe NaM bhaMte ! devIe sA divyA deviDDI pucchA jAva abhisamapaNAgayA // 1 // mArgeNa yojanasAhanikaiH vigrahairAgatA yathA sUryAbhaH / dharmakathA samAptA / tataH khalu sA bahuputrikAdevI dakSiNaM bhujaM prasArayati devakumArANAmaSTazatam , devakumArikANAM ca vAmato bhujato'STazatam , tadanantaraM ca khalu bahUn dArakA~zca dArikAzca DimbhakA~zca DimbhikAzca vikurute, nAvyavidhiM yathA sUryAbhaH, upadarya pratigatA / bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate namasyati, kUTAgArazAlA0 / bahuputrikayA khalu bhadanta ! devyA sA divyA devaddhiH, pRcchA yAvat abhisamanvAgatA // 1 // TIkA'jaiNaM bhaMte' ityAdi-mahattarikAbhiH pradhAnatamAbhiH tulyavibhavAdi cauthA adhyayana. 'jaiNaM bhaMte' ityAdijambU svAmI pUchate haiMhe bhadanta ! yadi puSpitA (pulphiyA ) ke tRtIya adhyayanameM bhagavAnane cethuM adhyayana, jaiNaM bhaMte tyAdi jakhkha svAmI pUche chehe bhadanta ! je pupitAnA tRtIya adhyayanamAM bhagavAne pUrvokta bhAvanuM zrI nirayAvalikA sUtra Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 puSpitAsUtra kumArikANAmanatikramaNIyavacanAbhiH dizAkumArikAbhiH, uttarIyeNa-uttaradigbhavena, vigrahaiH = zarIraH, devakumArANAm = devAnAM murANAM kumArAH = bahutarapUrvokta bhAvakA varNana kiyA hai to phira usake bAda caturtha adhyayanake bhAvako unhoMne kisa prakAra nirUpaNa kiyA hai / 318 sudharmA svAmI kahate haiM he jambU ! usa kAla usa samayameM rAjagRha nAmaka nagara thaa| usa nagarameM guNazilaka caitya thA / usa nagarakA rAjA zreNika thA / usa nagara meM mahAvIra svAmI padhAre ! pariSad unake darzanake liye nikalI / usa kAla usa samaya meM bahuputrikA devI saudharma kalpake bahuputrika vimAnameM sudharmA sabhAke andara bahuputrika siMhAsana para cAra hajAra sAmAnika deviyoM tathA cAra mahattarikAoM-tulya vibhavavAlI kumAri - yose, jinakA vacana ullaGghita nahIM kiyA jA sakatA aisI pradhAnatama cAra dizA , kumArikAoMse parivRta sUryAbhadeva ke samAna gItavAditrAdi nAnAvidha divya bhogoM ko bhogatI huI vicara rahI hai, aura vaha isa sampUrNa jambUdvIpako vizAla avadhijJAnase varNana kyuM " che teA pachI tenA pachI cAthA adhyayananA bhAvane temaNe kayA prakAre nirUpaNa karyo che ? sudharmA svAmI kahe che: he jammU ! te kAle te samaye rAjagRha nAme nagara hatuM. te nagaramAM guNazilaka caitya hateA. te nagaramAM mahAvIra svAmI padhAryA. pariSada temanAM darzana mATe nIkaLI. te kAla te samaye khaDuputrikAdevI saudha kalpanA ahuputrika vimAnamAM sudharmAMsalAnI aMdara bahu putrika siMhAsana para cAra hajAra sAmAnika devIe tathA cAra mahattarikAe=samAna vaibhavavALI kumAriothI, jenuM vacana ullaMghana na karI zakAya evI pradhAnatama, cAre dizA kumArI sahita sUryobhadeva samAna gIta vAtri Adi nAnAvidha divya bhAgAne bhAgavatI vicaraNa karatI hatI ane te A sapUrNa jammUDhIpane vizAla avadhi jJAna vaDe upayegapUrvaka zrI nirayAvalikA sUtra Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 319 upayoga pUrvaka dekhatI huI rAjagRhameM samavasRta bhagavAna mahAvIra svAmIko dekhatI hai / aura unako dekhakara sUryAbhadevake samAna yAvat namaskAra karake apane zreSTha siMhAsanapara pUrva dizAkI aura mukha karake baitthii| sUryAbhadevake samAna Abhiyogika ( bhRtya ) devako bulavAkara usane susvarA ghaMTA bajAnekI AjJA dI / anantara susvarA ghaNTA bajavAkara bhagavAna mahAvorake darzana karaneko jAneke lie sabhI devatAoMko sUcita kiyA / usakA yAnavimAna hajAra yojana vistIrNa thA, sADhe bAsaTha yojana U~cA thA / usameM lagA huA mahendradhvaja paccIsa yojana U~cA thA / antameM vaha bahuputrikA devI yAvat uttara dizA ke mArga se sUryAbha devake samAna hajAra yojanakA vaikayika zarIra banAkara utrii| bAda meM bhagavAna ke samIpa AI, aura dharmakathA sunI / usake bAda vaha bahupatrikA devI apanI dAhinI bhujAko phailAtI hai / aura usase eka sau ATha devakumAroMko nikAlatI hai / phira bAyIM bhujAko phailAtI hai, usase ekasau ATha devakumAriyoMko nikAlatI hai / usake bAda bahutase dAraka dArikA - baDI jotI jotIrAjagRhamAM padhArela bhagavAna mahAvIra svAmIne jue che, temane joIne sUryAbhadevanI peThe cAvat namaskAra karIne peAtAnA zreSTha siMhAsana upara pUrva dizAnI taraph mADhuM rAkhIne beThI. sUryobhadevanI peThe ja AliyAgika ( bhRtya ) devane khelAvIne teNe susvarA ghaMTA vagADavAnI AjJA ApI. pachI susvarA ghaMTA vagaDAvIne bhagavAna mahAvIranAM darzana karavAne javA mATe sarve devatAone sUcanA ApI. tenuM yAna vimAna hajAra ceAjananA vistArarU vALuM hatuM. sADA khAsaTha ceAjana UMcuM hatuM temAM caDAvelA mahendra dhvaja pacIsa yeAjana UMcA hatA. chevaTe te bahuputrikAdevI yAvat uttara dizAnAM mArgathI sUryAbhadevanI peThe hajAra yeAjananuM vaiyika zarIra manAvIne utarI pachI bhagavAnanI pAse AvI ane dharmakathA sAMbhaLI, tyAra pachI te bahuputrikAdevI pAtAnI jamaNI bhujA ( hAtha ) ne phelAve che ane temAMthI ekasesa ATha devakumArane kADhe che pachI DAkhI bhujAne phelAve che temAMthI ekase ATha devakumArane kADhe che pachI ghaNA zrI nirayAvalikA sUtra Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ____3 puSpitAsUtra kAlikAH putrAH teSAm / dArakAn=bahukAlikAn bAlakAn , dArikAH= bAlikAH, DimbhAn=alpakAlikAn bAlakAn , zeSaM nigasiddham // ___etayA 'divyA deviDDI pucche' tti, 'kiNNA laddhA' kena hetunopArjitA ? 'kiNNA pattA' kena hetunA upArjitA satI svAyattIkRtA ? umarabAle baccebacciyoMko tathA Dimbhaka, DimbhikA alpa umarabAle baccebacciyoMko apanI vaikriyika zaktise banAtI hai| aura sUryAbhadevake samAna nATyavidhi dikhAkara calI jAtI hai| usake jAneke bAda bhagavAn gautamane ' he bhadanta ' isa prakAra sambodhana kara bhagavAn mahAvIrako vandana aura namaskAra kiyA aura pUchA ki-he bhagavan ! isa bahuputrikA devIkI divya Rddhi divya dyuti aura divya devAnubhAva kahA~ gayA aura kisameM samA gayA ? bhagavAnane kahA he gautama ! vaha devaRddhi usIke zarIrase nikalI aura usImeM vilIna ho gyii| dAraka ane dArikAo (meTI umaravALAM chokarA chokarIo) tathA Dimbhaka DilzikA (nAnA nAnA bALake ane bALikAo)ne pitAnI kriyika zaktithI banAve che ane sUryAladevanI peThe nATayavidhi batAvIne cAlI jAya che tenA gayA pachI bhagavAna gautame "bhadana" evuM saMbodhana karI bhagavAna mahAvIrane vaMdana tathA namaskAra karyo ane pUchyuM ke he bhagavana! A bahuputrikAdevInI divya Rddhi ane divya zuti tathA divya devAnubhAva kayAM gayA ane zemAM samAI gayA? lagavAne hyu he gautama! te devakRddhi tenA zarIramAMthI nIkaLI ane temAMja vilIna tha: gaI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 321 'kiNNA abhisamantrAgayA' svAyattIkRtA'pi kena hetunA''bhimukhyena sAMgatyena ca upArjanasya pazcAd bhogyatAmupagateti ? // 1 // gautama svAmIne pUchAhe bhagavan ! vaha vizAla devaRddhi usameM kaise vilIna ho gayI ? bhagavAnane kahA he gautama ! jisa prakAra kisI utsava Adike kAraNa phailA huA jana samUha varSA Adike kAraNa pavata zikharake samAna U~cA aura vizAla gharameM samA jAtA hai, usI prakAra ye devakumAra aura devakumAriyA Adi devaRddhi bahuputrikAke zarIrameM antarhita ho gyiiN| gautamane phira pUchA he bhadanta ! isa bahuputrikAdevIko isa prakArakI divya devaRddhi kisa prakAra milI ? aura kisa prakAra usako prApta huI ? aura kisa puNyase upabhogameM AI hai ? aura una RddhiyoMke bhoganemeM kaise samartha huI ? // 1 // gautame pUchayuM - he bhagavan! te vizAla devaRddhi temAM kevI rIte vilIna thaI gaI ? tyAre bhagavAna kahe che - he gautama ! jevI rIte utsava prasaMge ekaThA thayela janasamUha varasAda vagerenA kAraNathI parvata zikharanI peThe UMcA ane vizAla gharamAM samAI jAya che teja prakAre A devakumAra ane devakumArIo, vagere devaRddhi bahuputrikAnA zarIramAM aMtahita thaI gaI. gautame vaLI pUchayuM-he bhadanta ! A bahaputrikA devIne A prakAranI divya devaRddhi kevI rIte malI ? ane kevI rIte tene prApta thaI ane kevA puNyathI tenA upabhegamAM AvI che? vaLI te Rddhione bhegavavAmAM kevI rIte samartha tha? (1) zrI nirayAvalikA sUtra Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 3 puSpitAsUtra evaM pRSTe sati bhagavAnAha-' evaM khalu' ityAdi / mUlam evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM 2 vANArasI nAmaM nayarI, aMvasAlavaNe ceie / tattha NaM vANArasIe nayarIe bhadde nAmaM satthavAhe hotyA, aDDe aparibhUe tassa NaM bhaddassa ya subhaddA nAma bhAriyA sukumAla0 vaMjhA aviyAurI jANukopparamAtA yAvi hotthA / tae NaM tIse subhadAe satyavAhIe annayA kayA puvvarattAvarattakAle kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe imeyArUve jAva saMkappe samuppajitthA evaM khalu ahaM bhaddeNaM satthavAheNaM saddhiM viulAI bhogabhogAI muMjamANI viharAmi, no cevaNaM ahaM dAragaM vA dAriyaM vA payAmi, taM dhannAo NaM tAo ammagAo jAva chAyA __ evaM khalu gautama ! tasmin kAle tasmin samaye vArANaso nAma nagarI, AmrazAlavanaM caityam / tatra khalu vArANamyAM nagaryA bhadro nAma sArthavAho'bhavat , Anyo'paribhUtaH / tasya khalu bhadrasya ca subhadrA nAma bhAryA sukumArapANipAdA bandhyA avijanayitro jAnukUrparamAtA cApi abhavat / tataH khalu tasyAH subhadrAyAH sArthavAhikAyAH anyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAle kuTumbanAgarikAM jAgratyA ayametadrUpo yAvat saMkalpaH samudapadyata-evaM khalu ahaM bhadreNa sArthavAhena sArddha vipulAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharAmi, no caiva khalu ahaM dArakaM vA dArikAM vA prajanayAmi, tad zrI nirayAvalikA sUtra Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 323 suladdhe NaM tAsiM ammagANaM maNuyajammajIviyaphale, jAsiM mane niyakucchi saMbhUyagAiM thaNaduddhaluddhagAiM mahurasamullAvagANi maMjula (mammaNa) pajaMpiyANi thaNamUlakakkhadesabhAgaM abhisaramANagANi paNhayaMti, puNo ya komalakamalo vamehiM hatthehiM givhiUNaM ucchaMganivesiyANi daMti, samullAvae sumahure puNo puNo mammaNa (maMjula) ppaNie ahaM NaM adhaNNA apuNNA akayapuNNA etto egamavi na pattA ohaya0 jAca jhiyAi / teNaM kAleNaM 2 sucayAo NaM ajAo iriyAsamiyAo bhAsA. samiyAo esaNAsamiyAo AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamiyAo uccArapAsavaNakhelajallasiMghANapArihAvaNAsamiyAo maNaguttIo vayaguttIo kAyaguttIo gutidiyAo guttavaMbhayAriNIo bahussuyAo bahuparivArAo puvvANupuci caramANIo gAmANugAmaM dUijamANIo jeNeva vANArasI nayarI teNeva dhanyAH khalu tAH ambikAH (mAtaro) yAvat mulabdhaM khalu tAsAm ambikAnAM (mAtRNAM) manujajanmajIvitaphalam , yAsAM manye nijakukSisaMbhUtakAH stanadugdhalubdhakAH madhurasamullApakAH maJjula (mammaNa) prajalpitAH stanamUlakakSadezabhAgam abhisarantaH prasnuvanti / punazca komalakamalopamAbhyAM hastAbhyAM gRhIkhA utsaGganivesitAH (santaH) dadati samullApakAn sumadhurAnU punaH punarmammaNa (maJjula) prabhaNitAn , ahaM khalu adhanyA apuNyA akRtapuNyA (asmi yadahaM) etataH (eteSAM madhyAt ) ekamapi na prAptA / (evaM) apahatamanaH-saMkalpA yAvat dhyAyati / tasmin kAle 2 suvratAH khalu AryAH IryAsamitAH, bhASAsamitAH, eSaNAsamitAH, AdAnabhANDAmatranikSepaNAsamitAH, uccAramasravaNazleSmamala siMghANapariSThApanAsamitAH, manoguptikAH, vacoguptikAH kAyaguptikAH, guptendriyAH, guptabrahmacAriNyaH, bahuzrutAH, bahuparivArAH pUrvAnupUrvI carantyaH zrI nirayAvalikA sUtra Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 3 puSpitAsUtra uvAgayA, uvAgacchitA ahApaDirUvaM oggahaM ogihitANaM saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANIo viharaMti / taeNaM tAsiM suvbayANaM ajANaM ege saMghADae vANArasInayarIe uccanIyamajjhimAiM kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDamANe bhahassa satthavAhassa gihaM aNupaviDhe / taeNaM subhadA satthavAhI tAo ajAo ejamANIo pAsai, pAsittA haTTa jAva khippAmeva AsaNAo abbhuTTei, abbhudvittA sattaTThapayAI aNugacchai, aNugacchittA vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhittA evaM vayAsI-evaM khalu ahaM ajjAo ! bhaddeNaM satthavAheNaM saddhiM viulAI bhogabhogAI jhuMjamANI viharAmi, no ceva NaM ahaM dAragaM dAriyaM vA payAmi, taM dhanAo NaM tAo ammagAo jAva etto egamavi grAmAnugrAmaM dravantyaH yatraiva vArANasI nagarI tatraivopAgatAH, upAgatya yathApratirUpam avagraham avagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayantyo viharanti / / tataH khalu tAsAM suvatAnAmAryANAm ekaH saGghATako vArANasInagaryA uccanIcamadhyamAni kulAni gRhasamudAnasya bhikSAcaryAyai aTan bhadrasya sArthavAhasya gRhamanupaviSTaH / tataH khalu subhadrA sArthavAhikA tA AryAH ejamAnAH pazyati, dRSTvA hRSTa yAvat kSiprameva AsanAt abhyuttiSThati, abhyutthAya saptASTapadAni anugacchati, anugatya vandate namasyati, vanditA namasyikhA vipulena azanapAnakhAdyasvAyena pratilambhya evamavAdIt-evaM khalu aham AryAH ! bhadreNa sArthavAhena sArddha vipulAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharAmi no ceva khalu ahaM dArakaM dArikAM vA majanayAmi, tad dhanyAH khalu tAH ambikAH zrI nirayAvalikA sUtra Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI rUra na pattA, taM tumbhe ajAo ! bahuNAyAo bahuyaDhiyAo bahUNi gAmAgaranagara0 jAva saNNivesAI AhiMDaha, bahUNaM rAIsaratalavara jAva satyavAhappabhiINaM gihAI aNupavisaha, atthi se kei kahiM ci vijApaoe vA maMtappaoe vA vamaNaM vA vireyaNaM vA vatthikamma vA osahe vA bhesajje vA uvaladdhe, jeNaM ahaM dAragaM vA dAriya vA payAejjA // 2 // (mAtaraH) yAvat-etataH ekamapi na prAptA, tad yUyam AryAH ! vahujJAvyaH bahupaThitAH vahUn grAmA''kara nagara0 yAvat sannivezAn AhiNDadhve bahUnAM rAjezvara talabara0 yAvat sArthavAhaprabhRtInAM gRhAn anumavizatha, asti sa kazcit kvacit vidyAprayogo vA mantraprayogo vA vamana vA virecane vA vastikarma vA aupadhaM vA bhaiSajyaM vA upalabdhaM yenAhaM dArakaM vA dArikA vA prajanayAmi // 2 // TIkA'evaM khalu goyamA' ityAdi-he gautama ! evaM khalu tasmin kAle tasmin samaye 'vArANasI' nAma nagarI 'AmrazAlavanaM ' caityAM cAsIt aise pUchanepara bhagavAn kahate haiM'evaM khalu' ityAdi he gautama ! usa kAla usa samayameM vArANasI nAmakI nagarI thii| usa vArANasI nagarImeM AmrazAlavana nAmaka udyAna thaa| usa nagarImeM bhadra nAmakA sArtha gautama svAmIe AvA prazno pUchavAthI bhagavAne kahyuM - 'eva khalu' tyA he gautama ! te kAla te samaye vArANasI nAme nagarI hatI. te vArANasI nagarImAM AmrazAlavana nAmane udyAna (bAga) hatuM. te nagarImAM bhadra nAmanA zrI nirayAvalikA sUtra Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 3 puSpitAsUtra tatra vArANasyAM nagaryAM khalu bhadro nAma sArthavAho'bhUt ADhyaH aparibhUtaH, etadvayAkhyA mAgevoktA / tasya khalu bhadrasya ca subhadrA nAma bhAryA sukumArapANipAdA0 bandhyA avijanayitrI-putrAdikAnAmaprasavazIlA, ata eva 'jAnukUparamAtA'-jAnukUrparANAmeva mAtA-jananI yA sA tathA, yadvAjAnukUparANyeva natvapatyaM mimate-spRzanti tasyAH stanau iti, athavA-jAnukUparamAtreticchAyA-jAnukUrparANyeva mAtrA parikaraH kroDanivezanIyaH parakIyaputrAdisahAyatAsamartharUpo yasyAH na tu svaputralakSaNa utsaGganivezanIyaH vAha rahatA thA jo dhanadhAnyAdise samRddha aura dUsaroMse aparibhUta thaa| usa bhadra sArthavAhakI patnIkA nAma subhadrA thA, jo sukumAra hAtha pairavAlI thii| parantu vaha bandhyA thii| ataeva usane eka bhI santAnako janma nahIM diyA thaa| kevala jAnu aura kUparakI mAtA thii| yahA~ " jAnukUrparamAtA " kA yaha bhI artha hotA hai= jisake stanoMko kevala ghuTane aura kohaniyA sparza karatI thIM, naki santAna / athavA yahA~ " jAnukUrparamAtrA" yaha bhI chAyA hotI hai| isakA artha hotA hai-jisake jAnu aura kUrpara arthAt godI aura hAtha dUsaroMke putroMke lADa pyArameM hI samartha the, naki apane putroMke lADa pyArameM / kyoMki usako apanI koI santAna nahIM thii| sArthavAha raheto hato ke je dhanadhAnyAdithI samRddha ane bIjAothI aparibhUta (ajIta) hato. te bhadra sArthavAhanI strInuM nAma subhadrA hatuM je sukumAra hAthapagavALI hatI. paraMtu te vAMjhaNI hatI. eTale tene eka paNa saMtAnane janma Age nahoto kevaLa jAnu ane kUrparanI mAtA hatI. ahIM "jAnukUparamAtA" ne e artha thAya che ke jenAM stanane kevaLa goThaNa ane koNuo ja sparza karatI hatI nahi ke santAna. athavA ahIM " jAnukUrparamAtrA" evI paNa chAyA thAya che-ene artha evo thAya che ke jenA jAnu ane kuri eTale kheLa ane hAtha bIjAnA putrane lADa gAramAM ja samartha hatA, nahi ke pitAnA putrane lADa pyAramAM. kAraNa ke tene pitAnuM koI saMtAna nahotuM. zrI nirayAvalikA sUtra Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 327 parikaraH, iti jAnukUparamAtrA ca api abhavat / tataH tadanantaraM tasyA:= pUrvoktAyAH khalu subhadrAyAH sArthavAhikAyAH anyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAle rAtripUrvaparabhAgasamaye kuTumbajAgarikAM jAgratyAH=kuTumvArtha jAgaraNAM kurvatyAH ayametadrUpaH vakSyamANalakSaNaH 'yAvat' zabdena AdhyAtmikaH, cintitaH, prArthitaH, manogataH saMkalpaH samudapadyata-jAtaH, AdhyAtmikAdisaMkalpAntAnAM padAnAM vyAkhyA prAgeva kRtA / subhadrAyAH saMkalpasvarUpamAha-' evaM khalvi' tyAdinA-ahaM-subhadrA sArthavAhikA bhadreNa-tanAmakena sArthavAhena svamatinA sArddha-saha vipulAn-bahUna bhogabhogAn-zabdA usake bAda eka samaya pichalI rAtameM kuTumbajAgaraNA karatI huI usa subhadrA sArthavAhIke hRdayameM yaha isa prakArakA AdhyAtmika, cintata prArthita aura manogata saMkalpa utpanna huA ki-maiM bhadrasArthavAhake sAtha aneka prakArake zabdAdi vipula bhogoMko bhogatI huI vicaraNa kara rahI huuN| para Ajataka mere eka bho santAna nahIM huii| ve mAtAeM dhanya haiM, puNyazIla haiM, unhoMne puNyoMkA arjana kiyA hai, unakA strItva saphala hai aura una mAtAoMne apane manuSya janma aura jIvanakA phala acchItaraha pAyA hai, jina mAtAoMkI apane udarase utpanna, stanake dUdhakI lobhI, kAnoMko lubhAnevAlI vANIko uccAraNa karanevAlI, mA ! mA !! isa hRdayasparzI tyAra pachI eka vakhata pAchalI rAtrimAM kuTuMba jAgaraNa karatAM te subhadrA sArthavAhInA hRdayamAM A eka evI prakArane AdhyAtmika, ciMtita, prArthita, ane mane gata saMkalpa utpanna thaye ke huM bhadra sArthavAhanI sAthe aneka prakAranA zabda Adi vipula bhegene bhagavatI vicaruM chuM paNa Aja sudhI mane eka paNa saMtAna thayuM nathI. te mAtAne dhanya che te puNyazIla che-temaNe puNya meLavyuM che temanuM strIpaNuM saphala che ane te mAtAonA, pitAne manuSya janma ane jIvananuM phaLa sArI rIte meLavyuM che ke je mAtAoe, potAnA udarathI utpanna, stananAM dUdhanA bhavALAM, kAnane lalacAvanArI vANI bela mA-mA evA hRdaya sparzI zabda zrI nirayAvalikA sUtra Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 3 puSpitAsUtra dIn viSayAn bhuJjAnA viharAmi, kintu no caiva khalu ahaM dArakaM putraM dArikAM-kanyAM vA prajanayAmi-prasUye, tat-tasmAt hetoH khalu tAH ambikAH mAtaro dhanyAH dhanaM-prazaMsArUpamarhantIti dhanyAH kRtArthAH, yAvacchabdena-puNyAH, kRtapuNyAH, kRtalakSaNAH, ityeSAM saGgraho vidheyaH, tatra puNyAH pavitrAH kRtapuNyAH vihitasukRtAH, kRtalakSaNAH saphalIkRtalakSaNAH, punastAsAm ambikAnAM mAtRNAM manujajanma, jIvitaphalam jIvanaphalam ca zabdako bolanevAlI, tathA stanamUla aura kakSake bIca bhAgameM abhisaraNa karanevAlI santAna una mAtAoke stanoMko dUdhase paripUrNa karatI hai arthAt santAnake vAtsalyase mAtAke stanomeM dUdhabhara AtA hai| phira ve santAna komala kamala sadRza hAthoMke dvArA godameM baiThAyI jAnepara ucca svarase uccArita kAnoMko acche laganevAle madhura zabdoMko sunAkara mAtAoMko prasanna karatI hai| maiM bhAgyahIna hU~, puNyahIna hU~ aura maiMne pUrva janmameM kabhI puNyopArjana nahIM kiyA isI liye inameMse santAna sambandhI eka bhI sukhako na pAsakI kyoMkI mujhe eka bhI saMtAna nahIM huii| isa prakAra soca-vicAra karatI huI vaha atyanta dIna tathA malIna ho nIcA mukha karake ArtadhyAna karane lgii| belatAM tathA stanamUla ane kAMkhanA vacalA bhAgamAM abhisaraNa karavAvAlAM saMtAna te mAtAonAM stanane dUdhathI paripUrNa kare che. arthAta saMtAnanA snehathI mAtAnA stanamAM dUdha bharAI jAya che. pachI te saMtAna kamaLa kamaLanA jevA hAtha vaDe kheALAmAM besADavAmAM Ave tyAre uMcA svarathI belIne kAnene sAruM lAge evA madhura zabdane saMbhaLAvIne mAtAone prasanna kare che. huM bhAgyahIna chuM-puNyahIna chuM-ane meM pUrvajanmamAM kadI puNyanuM upAjaina nathI karyuM tethI saMtAna saMbaMdhI A sukhamAMnuM eka paNa sukha meLavI zakI nathI. kemake mane eka paNa saMtAna thayuM nathI A prakAre soca vicAra karatI te atyaMta dIna tathA malIna thaI nIce mukha karI ArtadhyAna karavA lAgI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhino TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 329 sulabdhaM samyakmAptam saphalamiti yAvata manyeravIkuva, yAsAM mAtRNAM nijakukSisambhUtAH svakIyodarajAtAH zizavaH, atra sUtre napuMsakatvaM prAkRtatvAt / stanadugdhalubdhakA stanayordugdhaM tasmin lubdhAH prasaktAH ta eva lubdhakAH madhurasamullApakAH madhurAH= zravaNaramaNIyAH samullApAH samyaguccaiHzabdAH yeSAM te tathA, maJjula ( mammaNa ) prajalpitA:-maJjulaM-ruciraM hRdayaspRhaNIyamiti yAvat, prajalpitaM (mA-mA prabhRti ) zabdoccAraNaM yeSAM te tathA, stanamUlakakSadezabhAgam stanayormUlam stanamUlam tasmAt kakSAveva dezau 'bAhumUle ubhe kakSau' ityamarAt , bAhumUlapadezau tayorbhAgaH= usa kAla usa samayameM IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti tathA AdAna, bhANDa aura amatrake nikSepaNAkI samiti, aura uccAra-prasraNa-zleSma-siGghANa -pariSThApanA samiti, ina samitiyoMse tathA manogupti, vacogupti aura kAyagupti, ina tIno guptiyose yukta, indriyoMko damana karanevAlI, guptabrahmacAriNI, bahuzrutA=bahuta zAstroMko jAnanevAlI, aura bahuta parivArase yukta, suvratA nAmakI AryAe~, tIrthaGkara paramparAse vicaraNa karatI huI prAmAnugrAma vihAra karatI huI vArANasI nagarImeM aayiiN| vahA~ Akara kalpAnusAra avagraha AjJA lekara upAzrayameM utarIM aura saMyama tapake dvArA apanI AtmAko bhAvita karatI huI vicarane lagIM / te kAla te samaye Isamiti, bhASAsamiti, eSaNasamiti tathA AdAna bhAMDa ane amatranI nikSepaNanI samiti tathA uccAraNa, prasavaNa, zleSma siMghANa parijhApanA samiti A badhI samitiothI tathA mane gupti, vagupti ane kAyagupti, A traNa guniothI yukta, Indriyane damana karavAvALI, gupta brahmacAriNI, bahuzrutA=bahuzAstrone jANavAvALI ane bahu parivArathI yukta, suvratA nAmanI AryAe, tIrthaMkara paraMparAthI vicaratI eka gAmathI bIje gAma vihAra karatI karatI vArANasI nagarImAM AvI. ahIM AvIne kalyAnusAra avagraha= AjJA laIne upAzrayamAM utarI ane saMyama tathA tapadvArA pitAnA AtmAne bhAvita karatI karatI vicAravA lAgI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 3 puSpitAsUtra pAntastam abhisarantaH sammukhAbhisaraNaM kurvANAH prasnuvanti-mAtRstanyaM prakSArayantItyanta vitaNyarthaH / tathA punazca komalakamalopamAbhyAM-komalapaGkajasadRzAbhyAM hastAbhyAM gRhItvA utsaGganivezitAH utsaGgaH kroDaH ( aGka) tatra nivezitAH sthApitAH santaH samullApakAn-samyaguccaiH zabdAn sumadhurAn punaH punaH bhUyo bhUyaH mammaNa (maJjula) prabhaNitAn-mAmA iti zravaNaramaNIyabhASitAn dadati-mAtRprabhRtizravaNAya vitaranti tAdRzAn zabdAn kurvantIti bhAvaH / / ahaM-subhadrA khalu-nizcayena adhanyA, apuNyA-apavitrA yadvA etasmin janmani puNyarahitA, akRtapuNyA-asazcitasukRtA pUrvajanmanyapi asampAditadAnAdisukarmakalApeti tAtparyam , asmi, yad etataH etanmadhyAt usake bAda una sutratA AryAoMkA eka saMghADA vArANasI nagarIke ucca nIca madhyama kulomeM gRhasamudAnI bhikSA ( aneka gharoMse lIjAnevAlI bhikSA ) ke liye phiratA huA bhadrasArthavAhake gharameM aayaa| usake bAda subhadrA sArthavAhI AtI huI una AryAoMko dekhA aura unako dekhakara usakA hRdaya hRSTa aura tuSTa ho gayA, aura vinayake liye zIghra hI Asanase utthii| uThakara sAta ATha paga sAmane gaI / sAmane jAkara unako vandana namaskAra kiyA / bAda, vipula azana pAna khAdya svAyakA pratilAbha karAkara isa prakAra bolI. tyAra pachI te sutratA ArthIone eka saMghADo vArANasI nagarInA uca nIca ane madhyama kulamAM gRhasamudAnI bhikSA (aneka gharamAMthI levAnI bhikSA)ne mATe pharatA pharatA bhadrasArthavAhanA gharamAM AvyuM. tyAra pachI subhadrA sArthavAhIe te ArthIone AvatI joI ane temane joIne te sArthavAhInuM hRdaya huNa ane tuSTa thaI gayuM ane temanuM svAgata vinaya karavA mATe surata pitAne AsanethI UThI. UThIne sAta ATha pagalAM sAme gaI. ane temane vaMdana namasakAra karyo. tyAra pachI vipula azana (khAna) pAna khAgha svAdyanA pratilAbha karAvI A prakAre bolI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI pUrvoktavizeSaNaviziSTAnAM putrANAM madhyAta ekamapi santAnaM na prAptA= na labdhavatI, ityevaM prakAreNa apahatamanaHsaMkalpA-vinaSTamano'bhilaSitakAmanA 'yAvat ' zabdena adhomukhItyAdInAM mAguktAnAM saMgraho bodhyaH, dhyAyati= ArtadhyAnaM karoti / suvratAH tannAmikA AryikAH / 'saGghATakaH sAdhvI he devAnupriye ! maiM bhadrasArthavAhake sAtha aneka prakArake vipula bhogoMko bhogatI huI vicaratI huuN| parantu Aja taka mere eka bhI santAna nahIM huii| ve mAtAe~ dhanya haiM, puNyazIlA haiM unhoMne pUrva janmameM puNya upArjana kiyA hai aura una mAtAoMne hI apane manuSya janma aura jIvanakA phala acchI taraha pAyA hai. jina mAtAoMkI apane udarase utpanna, stanake dUdhakI lobhI, kAnoko lubhAnevAlI vANIko uccAraNa karanevAlI, mA ! mA~ ! ! isa hRdayasparzI zabdako bolanevAlI, tathA stana mUla aura kakSake bIca bhAgameM abhisaraNa karanevAlI santAna, una mAtAoMke stanoMko dUdhase paripUrNa karatI hai, phira ve komala kamala sadRza hAthoMke dvArA godImeM baiThAye jAnepara ucca svarose uccArita, kAnoMko acche laganevAle, madhura zabdoMko bolakara mAtAoMko prasanna karatI hai| mai bhAgyahIna hU~, puNyahIna hU~, maiMne kabhI puNyAcaraNa nahIM kiyA che devAnupriye ! huM bhadra sArthavAhanI sAthe aneka prakAranA vipula lega gavatI vicaruM chuM. paraMtu Aja paryata mane eka paNa saMtAna thayuM nathI. te mAtAone dhanya che te puNyazIlA che-temaNe pUrvajanmamAM puNya upArjana karyuM che ane te mAtAoe ja pitAnA manuSyajanma ane jIvananuM phaLa sArI rIte meLavyuM che ke je mAtAonAM pitAnAM udarathI utpanna, stananA dUdha mATe lelI, kAnane lalacAvanArI vANI belatAM, mAM-mAM evA hRdayasparzI zabdane belavAvALAM tathA stanamUla ane kUkhanI vacalA bhAgamAM abhisaraNa karavAvALAM saMtAna, te mAtAonA stanene dUdhathI paripUrNa kare che. vaLI te kemala kamala jevA hAtho vaDe kheLAmAM besADatAM uMcA svarathI belI kAnene sAruM lAge tevA madhura zabda belIne mAtAone prasanna kare che. huM bhAgyahIna chuM, puNyahIna chuM. zrI nirayAvalikA sUtra Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 3 puSpitAsUtra samUhaH, gRhasamudAnasya-gRheSu anekeSu geheSu samudAna-bhikSATanaM, gRhasamudAnam anekagRhagRhItaM bhaikSaM tasya tathA, zeSaM sugamam // 2 // mUlamtaeNaM tAo ajAo subhadaM satthavAhiM eva vayAsI-amhe NaM chAyA tataH khalu tA AryikAH subhadrAM sArthavAhImevamavAdiSuH-vayAM khalu isI liye ina sabhI sukhoM se maiM eka bhI sukhako na pA sakI / kyoM ki mujhe eka bhI saMtAna nahIM huii| he devAnupriyoM ! Apa loga bahuta jJAnavAlI haiM, bahutasI bAtoko jAnatI haiM ora bahutase grAma, nagara yAvat sannivezoMmeM vicaratI haiM bahutase rAjA, Izvara, talavara Adise lekara sArthavAhoMke gharoMmeM bhikSArtha ApakA jAnA hotA hai| kyA kahIM koI viyA-prayoga vA maMtra-prayoga, vamana athavA virecana, vastikarma vA auSadha athavA bhaiSajya Apako milA hai ? jisase mere laDakA yA laDakI ho sake // 2 // meM kadI puNyanuM AcaraNa karyuM nathI. tethI AvA prakAranAM sukhamAMthI huM eka paNa sukhane meLavI zakI nahi kemake mane eka paNa saMtAna thayuM nathI. he devAnupriye ! Apa leka bahu jJAnavALAM che ghaNae vAtane jANa che. ane ghaNAM gAma nagara yAvat sannivezamAM vicare che. ghaNA ghaNA rAjA, Izvara, talavara AdithI mAMDIne sArthavAhonA gharamAM bhikSArtha Apane jAvAnuM paNa thAya che. te zuM kayAMya koI vidyAga athavA maMtraprayAga, vamana athavA virecana, bastikarma ke auSadha athavA bheSajya tamane maLyuM che ? jethI mane putra putrI 25 za ? (2). zrI nirayAvalikA sUtra Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 333 devANuppie ! samaNIo niggaMthIo iriyAsamiyAo jAva guttabhayArIo, no khalu kappai amhaM eyamaDhe kaNNehiM vi NisAmitcae, kimaMga ! puNa udisittae vA samAyarittae vA, amhe NaM devANuppiye ! gavaraM tava vicitaM kevalipaNNattaM dhamma parikahemo / tae NaM subhaddA satthavAhI tAsiM ajANaM aMtie dhammaM socA nisamma haTTatuTTA tAo ajAo tikhutto vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-sadahAmiNaM ajAo ! niggaMthaM pAvayaNaM, pattiyAmiNaM roemiNaM ajjAo ! niggaMthaM pAvayaNaM ! evameyaM, tahameyaM, avitahameyaM, jAva sAvagadhamma paDivajjae / ahAsuhe devANuppie ! mA paDibaMdha kareha / taeNaM sA sumaddA satyavAhI tAsiM ajANaM aMtie jAva paDivajjai, paDivajittA tAo ajAo vaMdai namasai paDivisajjai / devAnupriye ! zramaNyo nirgranthya I-samitA yAvat guptabrahmacAriNyaH, no khalu kalpate asmAkam etamathai karNAbhyAmapi nizAmayituM kima ! punarupadeSTuM vA samAcarituM vA, vayaM khalu devAnupiye ! navaraM tava vicitraM kevaliprajJaptaM dharma parikathayAmaH / ___ tataH khalu subhadrA sArthavAhI tAsAmAryANAmantike dharma zrutlA nizamya hRSTatuSTA tA AryA strikalo vandate namasyati vandilA namasthitA evamavAdI-zraddadhAmi khalu AryAH ! nirganthaM pravacanaM, pratyemi khalu, rocayAmi khalu AryAH ! nirgranthaM pravacanam evametat , tathyametat , avitathametat , yAvat zrAvakadharma pratipadye / yathAsukhaM devAnupiye ! mA pratibandhaM kuru / tataH khalu sA subhadrA sArthavAhI tAsAmAryANAmantike yAvat pratipadyate, pratipadya tA AryAH vandate namasyati prativisarjayati / zrI nirayAvalikA sUtra Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 puSpitAsUtra taNaM subhaddA satthavAhI samaNovAsiyA jAyA jAva viharas | taNaM tIse subhaddAe samaNovAsiyAe aNNayA kayAi puvvarattAvarattakAlasamae kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe samANIe ayameyArUve ajjhathie jAva saMkappe samupajjitthA - evaM khalu ahaM bhaddeNaM satthavAheNa saddhiM viulAI bhogabhogAI bhuJjamANI jAva viharAmi, no ceva NaM ahaM dAragaM vA dArigaM vA payAmi, taM seyaM khalu mamaM kalaM pAuppabhAyAe jAva jalate bhaddassa ApucchittA suvvayANaM ajjANaM aMtie ajjA bhavittA agArAo jAva pavvattae, evaM saMpehera, saMpehittA, kalle jeNeva bhadde satthavAhe teNeva uvAgayA, karatala - jAva evaM kyAsI evaM khalu ahaM devANuppiyA ! tunbhehiM saddhi bahUI vAsAI biulAI bhoga bhogAI bhuMjamANI jAva viharAmi, no ceva NaM dAragaM vA dAriyaM vA payAmi, taM icchAmi NaM devANuppiyA ! tubbhe / anbhaNuSNAyA samANI suvvayANaM ajjANaM jAva pavvaittae / taraNaM se bhadde 334 tataH khalu subhadrA sArthavAhI zramaNopAsakA jAtA yAvad viharati / tataH khalu tasyAH subhadrAyAH zramaNopAsikAyA anyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAle kuTumbajAgarikAM jAgratyA satyAH ayametadrUpo yAvat samudapadyata - evaM khalu ahaM bhadreNa sArthavAhena sArddhaM vipulAn bhogabhogAn bhuJjAnA yAvad viharAmi, nocaiva khalu ahaM dArakaMvA dArikAM vA prajanayAmi, tatzreyaH khalu mama kalye prAduryAvat jvalati bhadramApRcchaya suvratAnAmAryANAmantike AryA bhUlA agArAd yAvat pravrajitum / evaM saMprekSate, saMprekSya kalye yatraiva bhadraH sArthavAhastatraivopAgatA, karatala - yAvat evamavAdIt - evaM khalu ahaM devAnupriyAH / yuSmAbhiH sArddha bahUni varSANi vipulAn bhogabhogAn bhuJjAnA yAvad viharAmi, no caiva khalu dArakaM vA dArikAM vA prajanayAmi, tad icchAmi khalu devAnupriyAH ! yuSmAbhirabhyanujJAtA satI suvratAnAmAryANAmantike yAvat matrajitum / tataH khalu sa bhadraH sArthavAhaH zrI nirayAvalikA sUtra Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI satyavAhe subhadaM satthavAhI evaM vayAsI-mA NaM tuma devANuppiyA ! idANi muMDA jAva pavvayAhi, muMjAhi tAva devANuppie ! mae saddhiM viulAI bhogabhogAiM, tato pacchA bhuttabhoI suvbayANaM ajjANaM jAva pavvayAhi / tae NaM subhadA satyavAhI bhadassa0 eyamadvaM no ADhAi no parijANai docaM pi tacaMpi bhaddA satthavAhI evaM vayAsI-icchAmi NaM devANuppiyA ! tumbhehiM abhaNunAyA samANI jAva pavvaittae / tae NaM se bhadde satthavAhe jAhe no saMcAei bahUhi AdhavaNAhi ya evaM pannavaNAhiya saNNavaNAhi ya viNNavaNAhi ya Aghavittae vA jAva viNNavittae vA tAhe akAmae ceva subhahAe nikkhamaNaM aNumaNNitthA // 3 // subhadrAM sArthavAhIm evamavAdIta-mA khalu tvaM devAnupiye ! idAnoM muNDA yAvat pravraja / bhuva tAvad devAnupiye ! mayA sArdai vipulAn bhogabhogAn , tataH pazcAt bhuktabhoginI suvratAnAmAryANAmantike yAvat pravraja / tataH khalu subhadrA sArthavAhI bhadrasya0 etamartha no Adriyate no parijAnAti dvitIyamapi tRtIyamapi bhadrA sArthavAhI evamavAdIt-icchAmi khalu devAnupriyAH ! yuSmAbhirabhyanujJAtA satI yAvat pravajitum / tataH khalu sa bhadraH sArthavAho yadA no zaknoti-bahIbhirAkhyApanAbhizca evaM prajJApanAbhizca saMjJApanAbhizva, vijJApanAbhizca, AkhyApayitum vA, yAvat vijJApayituM vA, tadA akAmatazcaiva subhadrAyA niSkramaNamanvamanyata // 3 // TIkA'taeNaM tAo' ityAdi-rocayAmi-ruciviSayIkaromi, pratipadye= 'taeNaM tAo' ityAdi-- usake bAda vaha sAdhvI usa subhadrA sArthavAhIse isa prakAra bolI'taeNaM tAo 'tyAdi tyAra bAda te sAdhvI (ArmI) te subhadrA sArthavAhIne A prakAre bolI - zrI nirayAvalikA sUtra Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 3 puSpitAsUtra he devAnupriye ! hama loga IryAsamiti Adi samitiyoMse tathA tIna guptiyoMse yukta, indriyako vazameM rakhanevAlI guptabrahmacAriNI nimrantha zramaNI haiN| hamako ina bAtoMkA kAnoMse sunanA bhI nahI kalapatA, to phira hama loga inakA upadeza yA AcaraNa kaise kara sakatI haiN| he devAnupriye ! vizeSa yaha hai ki hama loga kevali prarUpita dAnazIla Adi nAnA prakArake dharmakA hI upadeza karatI haiN| usake bAda vaha subhadrA sArthavAhI una AryAoMse dharma sunakara use hRdayameM dhAraNa kara hRSTa-tuSTa hRdayase unako tInabAra vandana aura namaskAra kara isa prakAra bolI-he devAnupriye / maiM nigraMtha pravacanapara zraddhA karatI hU~, vizvAsa karatI huuN| nimrantha prava. canapara merI ruci huI hai| Apane jo upadeza diyA hai vaha satya hai,-sarvathA satya hai, maiM yAvat zrAvaka dharmako svIkAra karatI huuN| una AryAoMne kahA-he devAnupriye ! jisa prakAra tumheM sukha ho vaisA hI karo dharmAcaraNameM pramAda mata karanA / usake bAda usa subhadrA sArthavAhIne una AryAoMke samIpa nimrantha dharmako svIkAra kiyaa| he devAnupriye ! ame loka isya samiti Adi samitiothI tathA traNa guptiothI yukta, Indriyane vazamAM rAkhavAvALI, gupta brahmacAriNI nigraMtha zramaNI chIe. ame leke AvI bAbata kAnethI paNa sAMbhaLavA kalpatI nathI te pachI tene upadeza athavA AcaraNa kevI rIte karI zakIe ? he devAnupriye ! vizeSa e che ke ame leke kevalI prarUpita dAna zIla Adi nAnA prakAranA dharmane ja upadeza karIe chIe. tyAra bAda te subhadrAsArthavAhI te AryAe pAsethI dharma sAMbhaLIne te hadayamAM dhAraNa karI hae-tuSTa hadayathI temane traNa vAra vaMdana ane namaskAra karI A pramANe belI:-he devAnupriye ! huM nitha pravacana para zraddhA karuM chuM-vizvAsa karuM chuM. nigraMtha pravacana para mArI rUcI thaI che. Ape je upadeza Ape che te satya che-sarvathA satya che. huM yAvat zrAvaka dharmane svIkAra karuM chuM. te ArthIoe kahyuM he devAnupriye ! tane je prakAre sukha thAya temaja kara. dharmAcaraNamAM pramAda na kare, tyAra pachI te subhadrAsArthavAhIe te ArthIonI pAse nigraMtha dharmane zrI nirayAvalikA sUtra Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI aGgIkaromi, bhogabhogAn-bhogA:=zabdAdayasteSAM bhogA: AsevanAni tAn / AkhyApanAbhiH= 'gRhavAsaH zreyAn ' iti tatparIkSArtha samAnyataH kathanaiH, prajJApanAbhiH=' tvaM mA parivraja' 'saMyamA''caraNaM duSkaram / anantara una AryAoMkA vandana aura namaskArake sAtha visarjana kiyA / usake bAda vaha subhadrA sArthavAhI zramaNopAsikA ho gayI, yAvat zrAvakadharma pAlatI huI vicarane lgii| usake bAda eka samaya pichalI rAtameM kuTumbajAgaraNA karatI huI usa subhadrA sArthavAhIke hRdayameM isa prakArakA AdhyAtmika yAvat vicAra utpanna huA ki maiM bhadra sArthavAhake sAtha vipula bhogoMko bhogatI huI yAvat vicara rahI huuN| para Ajataka mere eka bhI santAna nahIM huii| isaliye mujhe ucita hai ki sUryodaya honepara bhadra sArthavAhako pUchakara sutratA AryAoke samIpa AryA ho ghara choDakara pravajita bneN| aisA vicArakara bhadrasArthavAhake pAsa AyI aura hAtha joDa kara isa prakAra bolI-he devAnupriya ! maiM tumhAre sAtha bahuta varSoM taka vipula bhogoM ko bhogatI huI vicara rahI hU~, para Ajataka mere eka bhI santAna nahIM huii| svIkAra karyo. te pachI te AryAone vaMdana ane namaskAra karIne visarjana karyuM (vidhAya mApI.) tyAra pachI te subhadrA sArthavAhI zramaNa upAsikA thaI gaI. tamAma zrAvakadharmanuM pAlana karatI vicaravA lAgI. tyAra pachI eka samaye pAchalI rAtrie kuTuMba jAgaraNa karatI karatI te subhadrAsArthavAhInA hRdayamAM A prakArane AdhyAtmika vicAra Avyo ke huM bhadra sArthavAhanI sAthe vipula bhogene bhagavatI vicaraNa karuM chuM paNa Aja paryanta mane eka paNa santAna thayuM nathI. AthI mane e yogya che ke sUryodaya thatAMja bhadra sArthavAhane pUchIne suvratA AryAnI pAse AryA thaI ghara badhuM choDI daIne pravRjita banuM. e vicAra karIne bhadrasArthavAhanI pAse AvI ane hAtha joDI A prakAre bolI -he devAnupriya ! huM tamArI sAthe ghaNAM varSo sudhI vipula bhegavilAsa bhagavatI pharuM chuM. paNa zrI nirayAvalikA sUtra Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 3 puSpitAsUtra itivizeSataH kathanaiH, ' saMjJApanAbhiH=' saMyamA''rAdhanaM bhuktabhogAvasthAyAM mukaram ' iti saMbodhanAbhiH, vijJApanAbhiH saMyamagrahaNe tadantaHkaraNadraDhimaparIkSArtha sapremapratipAdanaH, akAmataH= saMyamamArge tAM subhadrAM nirodhumakSamaH isaliye maiM cAhatI hU~ ki tumase AjJA lekara suvratA AryAoMke samIpa dIkSA lekara pravrajita ho jAU~ / usake bAda vaha bhadra sArthavAha subhadrA sArthavAhIse isa prakAra kahane lagAH he devAnupriye ! tuma abhI dIkSA mata lo| tuma abhI saMsArameM hI rho| vipula bhoga bhoganeke bAda suvratA AryAoMke samopa dIkSA lekara pravajita honA / bhadra sArthavAhake dvArA isa prakAra kahe jAnepara bhI usa subhadrA sArthavAhIne bhadrake vacanoMkA Adara nahIM kiyA, aura na usake vacanoM para vicAra hI kiyA / dUsarI bAra tIsarI bAra bhI subhadrA sArthavAhone isa prakAra kahA-he devAnupriya ! tumase AjJA pAkara pravrajyA lenekI icchA karatI huuN| usake bAda vaha bhadra sArthavAha bahuta prakArakI -- AkhyApanA '='gharameM rahanA AjasudhI mane eka paNa saMtAna nathI thayuM mATe huM cAhuM chuM ke tamArI AjJA laI suvatA AryAenI pAse dIkSA laIne prajita thaI jAuM. tyAra pachI te bhadrasArthavAha subhadrA sArthavAhIne A pramANe kahevA lAge - he devAnupriye ! tame hamaNAM dIkSA na le. tame hamaNAM saMsAramAM ja raho. vipulabhega bheLavI lIdhA pachI suvatA AryAonI pAse dIkSA laIne prajita thajo. bhadra sArthavAhe A pramANe kahevAthI te subhadrAsArthavAhIe bhadranAM vacane mAnyAM nahi tema tenA vacano upara vicAra paNa na karyo. bIjIvAra trIjIvAra paNa subhadrAsArthavAhIe A pramANe kahyuM - he devAnupriya ! tamArI AjJA laIne pratrajyA levAnI IcchA huM karuM chuM. tyAra pachI te bhadrasArthavAha ghaNA prakAre AkhyApanA= gharamAM rahevuM eja zrI nirayAvalikA sUtra Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 339 sannanicchannapi subhadrAyAH niSkramaNaM= parivrajanam anvamanyata = svIcakAra / zeSaM subodham // 3 // mUlam- taNaM se bhadde satthavAhe viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei, mittanAi jAva AmaMtei, tao pacchA bhoyaNavelAe jAba mittanAi0 sakArei sammANe, chAyA- tataH khalu sa bhadraH sArthavAho vipulam azanaM pAnaM khAdyaM svAdyam upaskArayati mitrajJAti yAvadAmantrayati / tataH pazcAt bhojanavelAyAM hI zreyaskara hai ' isa prakAra usakI parIkSAke liye jo sAmAnya kathana, tatsvarUpa AkhyApanAoMse, evaM ' prajJApanA '' tuma prabrajita mata hoo, saMyamakA AcaraNa duSkara hai ' isa prakAra vizeSa rUpase kathana svarUpa prajJApanAoMse, aura ' saMjJApanA '= ' bhogoM ko bhoga leneke bAda hI saMyamakA ArAdhana sukara hai " isa prakArakA samajhAnA rUpa saMjJApanAoMse, tathA ' vijJApanA - saMyama grahaNa meM usake antaHkaraNakI dRDhatAkI parIkSA ke liye yukti pratipAdanarUpa vijJApanAoMse samajhAne meM samartha nahIM ho sakA taba usane anicchApUrvaka subhadrAko dIkSA lenekI AjJA dI // 3 // zreyaskara che" e prakAre tenI parIkSAne mATe je sAmAnya kathana ke tenA jevI AkhyApanAAthI, tathA prajJApanA= tame pratrajita na thAe sacamanuM AcaraNa muzkela che A prakAranuM vizeSarUpe kathana-tevI kathanasvarUpa prajJApanAthI, tathA saMjJApanA= bhAgA bhogavI lIdhA pachI ja sacamanuM ArAdhana sukara (sahaja) che ' e prakAre samajAvavArUpI saMjJApanAthI, tathA vijJApanA= saMyamagrahaNa karatAM tenA aMta:karaNanI dRDhatAnI parIkSAne mATe yuktipratipAdanarUpa vijJApanAothI AkhyA samajAvavAmAM sama na thaI zakyA tyAre teNe anicchApUrvaka subhadrAne dIkSA levAnI AjJA ApI. (3) , zrI nirayAvalikA sUtra Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 _3 puSpitAsUtra subhadaM satthavAhiM NhAyaM jAva pAyacchittaM savvAlaMkAravibhUsiyaM purisasahassavAhiNi sIyaM durUhei / tao sA subhaddA satthavAhI mittanAi jAva saMbaMdhisaMparikhuDA saciDDIe jAva raveNaM vANArasInayarIe majjhaM majjheNaM jeNeva muvvayANaM ajANaM uvassae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA purisasahassavAhiNiM soyaM Thavei, subhadaM satthavAhi sIyAo paJcoruhei / taeNaM bhadde satthavAhe subhadaM satthavAhiM purao kAuM jeNeva suvvayA ajjA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA suvvayAo ajAo vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA ! subhaddA satyavAhI mamaM bhAriyA iTThA kaMtA jAva mA NaM vAiyA pittiyA siMbhiyA sannivAiyA vivihA rogAtaMkA phusaMtu, esaNaM devANuppiyA ! saMsArabhauciggA, bhIyA jammaNamaraNANaM, devANuppiyANaM aMtie muMDA bhavittA jAva pavvayAi, taM evaM ahaM devANu yAvat mitrajJAti0 satkaroti sammAnayati, subhadrAM sArthavAhI snAtAM yAvat kRtaprAyazcittAM sarvAlaGkAravibhUSitAM puruSasahasravAhinIM zivikAM dUrohayati / tataH sA subhadrA sArthavAhI mitrajJAti0 yAvat sambandhisaMparivRtA sarvaRddhayA yAvat raveNa vArANasInagaryA madhyamadhyena yatraiva suvratAnAmAryANAmupAzrayastatraiva upAgacchati, upAgatya puruSasahasravAhinIM zivikAM sthApayati, subhadrA sArthavAhI zivikAtaH pratyavarohati / tataH khala bhadraH sArthavAhaH subhadrA sArthavAhI purataH kRtA yatraiva suvratA AryAH tatraivopAgacchati, upAgatya muvratA AryA vandate namasyati, vanditA namasthitA evamavAdI-evaM khalu devAnupiyAH ! subhadrA sArthavAhI mama bhAryA iSTA kAntA yAvat mA khalu vAtikAH paittikAH zlaiSmikAH sAnnipAtikA vividhA rogAtaGkAH spRzantu, eSA khalu devAnupiyAH ! saMsArabhayodvinA, bhItA janmamaraNAbhyAM, devAnupriyANAmantike muNDA bhUlA yAvat pravajati ! tad etAmahaM devAnupiyabhyo ziSyAbhikSA zrI nirayAvalikA sUtra Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI ____ 341 ppiyANaM sIsiNIbhikkhaM dalayAmi, paDicchaMtu NaM devANuppiyA ! sIsiNIbhikkhaM / ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdhaM / ___ taeNaM sA subhadA satthavAhI tuTTA suvvayAhiM ajAhiM evaM vuttA samANI haTTa0 sayameva AbharaNamallAlaMkAraM omuyai, omuittA, sayameva paMcamuTTiyaM loyaM karei, karittA jeNeva suvvayAo ajjAo teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA suvvayAo ajAo tikkhutto AyAhiNapayAhiNeNaM baMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-AlitteNaM bhaMte ! jahA devANaMdA tahA pavvaiyA jAva ajjA jAyA jAva gutta baMbhayAriNI // 4 // dadAmi, pratIcchantu khalu devAnupiyAH ! ziSyAmikSAm / yathAsukhaM devAnupriyAH ! mA pratibandham / tataH khalu sA subhadrA sArthavAhI sutratAbhirAryA bhirevamuktA satI svayameva AbharaNamAlyAGkAramavamuzcati, avamucya svayameva paJcamuSTikaM locaM karoti, kRSA yatraiva suvratA AryAstatraivopAgacchati, upAgatya suvratA AryAtrikRta AdakSiNapradakSiNena vandate namaspati, vandilA namasthitvA, evamavAdIAdIptaH khalu bhadante ! yathA devAnandA tathA pravrajitA yAvat AryA jAtA yAvad guptabrahmacAriNI // 4 // TIkA__ 'taeNaM se bhadde' ityAdi-etasya vyAkhyA nigadasiddheti bodhyam // 4 // 'taeNaM se bhadde' ityAdiusake bAda usa bhadra sArthavAhane vipula azana pAna khAdya svAdyako taiyAra 'tapaNaM se bhadde ' tyA. tyAra pachI te bhadrasArthavAha vipula azanapAna khAdya svAdya taiyAra karAvyuM zrI nirayAvalikA sUtra Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 3 puSpitAsUtra karavAyA aura apane sabhI mitra jJAti svajana bandhuoMko bulAyA aura Adara satkAra ke sAtha sabhI mitra jJAti svajana bandhuoMko bhojana kraayaa| bAdameM snAnakI huI yAvat masItilaka Adise yukta, sabhI alaGkAroMse vibhUSita subhadrA hajAra manuSyoMke dvArA vAhita zibikA para baiThAyI gii| usake bAda vaha subhadrA sArthavAhI mitra jJAti svajana-bandhu aura sambadhiyoMse yukta sabhI prakArakI Rddhi yAvat bherI Adi bAjoMke svarake sAtha vArANasI nagarIke bIcobIcase hotI huI suvratA AryAoMke upAzrayameM AI, aura hajAra puruSoMse vAhita usa zibikAse utrii| bAdameM vaha bhadra sArthavAha subhadrA sArthavAhIko Age kara suvratA AryAke pAsa AyA, aura vandana namaskAra kiyaa| bAda usake usane isa prakAra kahAH he devAnupriyoM ! yaha merI bhAryA subhadrA sArthavAhI merI atyanta iSTa aura kAnta hai| isako vAta pitta kapha Adi roga tathA zIta-uSNa Adike duHkha ane pitAnA badhA mitro jJAti-svajana badhuone bolAvyA ane Adara satkAra karIne te badhAne bhojana karAvyuM. pachI subhadrAne navarAvI yAvat masI tilaka (cAMDala) Adi karAvI tamAma alaMkAra (ghareNAM) thI zaNagArI hajAra manuSyae upADelI zibikA (pAlakhI) upara besADavAmAM AvI. tyAra pachI te subhadrAsArthavAhI mitra, jJAti, svajana-badhu tathA sabadhienI sAthe tamAma prakAranI kRddhi, bherI Adi vAjAMgAjAnA svara sAthe vArANasI nagarInI vacce vacce thaIne sutratA AryAonA upAzrayamAM AvI. ane hajAra purUSoe upADelI te zibikAmAMthI utarI. pachI te bhadrasArthavAha subhadrA sArthavAhIne AgaLa karIne suvratA AnI pAse AvyuM. ane vandana namaskAra karyo pachI teNe A prakAre kahyuM - he devAnupriye ! A mArI strI subhadrA sArthavAhI mArI ghaNIja ISTa ane kAnta (priya) che. tene vAta pitta kapha vagere roga ThaMDI garamI vagerenAM duHkha zrI nirayAvalikA sUtra Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI sparza na kara sake isake lie sarvadA yatna karatA ArahA hU~, so yaha sArthavAhI saMsArake bhayase udvigna ho tathA janma maraNase Darakara Apa logoMke pAsa muNDa hokara pravrajita ho rahI hai, isaliye maiM Apa logoMko yaha ziSyArUpa bhikSA de rahA huuN| he devAnupriyoM ! isako Apa loga svIkAra kreN| bhadra sArthavAhake isa prakAra kahane para usa mahAsatIne usa sArthavAhIse kahA-he devAnupriye ! jaisI tumhAro khuzI ho, zubha kAmameM pramAda mata kro| suvratA mahAsatI dvArA isa prakAra kahe jAnepara vaha subhadrA sArthavAhI apane hAthose mAlA aura AbhUSaNoMko utAra diyA, aura usane apane hAthase paJcamuSTika luJcana kiyaa| bAdameM vaha suvratA AryAke samIpa Akara tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA pUrvaka vandana namaskAra karake bolI he mahAsatI ! yaha saMsAra jarA-maraNa rUpa Agase jala rahA hai,-atyanta jala rahA hai| jisa taraha koI gRhastha dharameM Aga laganepara jalatI huI vastuoMse sparza karI na zake te mATe huM hamezAM catna karato AvuM chuM te A sAryavAhI saMsAranA bhayathI ciMtAtura banIne tathA janmamaraNanA DarathI Apa lokenI pAse muMDita thaI pravrajita thAya che. mATe huM Apa lokone A ziSyArUpa bhikSA ApuM chuM. he devAnupriye. Ane Apa leke svIkAra kare. bhadra sArthavAhanA A prakAre kahevAthI te mahAsatIe te sArthavAhIne kahyuM - he devAnupriye ! jevI tamArI khuzI. keI zubha kAmamAM pramAda na karo. sutratA mahAsatIe A pramANe kahevAthI te subhadrAsArthavAhIe pitAnA hAthethI mAlA ane ghareNAM utArI nAkhyAM ane teNe pitAne hAthethI paMca muSTika lucana karyuM. pachI te sutratA AryAnI pAse AvIne traNa vAra AdakSiNa pradakSiNA pUrvaka vandana namaskAra karIne bolI:- he mahAsatI ! A saMsAra jarA-maraNarUpa avina vaDe banI rahyo che khUba baLe che. jema koI gRhastha gharamAM Aga lAge tyAre baLI jatI vastuomAMthI zrI nirayAvalikA sUtra Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 3 puSpitAsUtra bahumUlya aura thoDe vajanabAlI vastuko nikAla letA hai aura use surakSita rakhatA hai usI prakAra maiM apanI AtmAko jo merI iSTa hai, kAnta hai, priya hai, saMmata =sammAnita hai anumata-baDe premase surakSita hai, bahumata hai aneka prakArase lAlita SAlita hai, usako zIta, uSNa, bhUkha, tRSA, cora, siMha, sarpa, DAMsa, macchara tathA bAta pita kapha Adi roga parISaha upasarga koI nukasAna na pahu~cA sakeM tathA merI AtmA paralokameM hita rUpa, sukharUpa kuzala rUpa aura paramparAse kalyANa rUpa rahe / isa liye maiM Apake pAsa muNDita hokara pravrajita hotI huuN| maiM pratilekhanA Adi kriyAko siikhuugii| ApakI AjJAse saMyamakI saba kriyAko pAluMgI / isa prakAra vaha sArthavAhI devAnandAke samAna pravajita huI aura AryA ho gaI tathA pA~casamiti aura tIna guptiyoMse yukta ho sakala indriyoMkA damana kara vaha guptabrahmacAriNI ho gayI // 4 // bahu kiMmatavALI ane ochA vajanavALI vastune kADhI le che ane tene surakSita rAkhe che tevI ja rIte huM mAro AtmA-ke je mAre ISTa che-kAnta che-priya chesaMmata=sammAnita che, anumata=bahu premathI surakSita che, bahumata cheHaneka 52thI zAsita pAlita cha, tene , 2bhI, bhUpa, tarasa, yA2, siMDa, sarpa, DAMsa, macchara, tathA vAta, pitta, kapha vagere roga, parISaha, upasarga koI nukazAna pahoMcADI na zake tathA mAre AtmA paralokamAM hitarUpa, sukharUpa, kuzalarUpa tathA paramparAthI kalyANarUpa rahe te mATe huM tamArI pAse muMDita thaIne pratrajita banuM chuM. huM pratilekhanA Adi kriyAne zIkhIza. ApanI AjJAthI saMyamanI badhI kriyAenuM pAlana karIza. A prakAre te sArthavAhI devAnandAnI peThe prajita banI ane AryA thaI gaI tathA pAMca samiti ane traNa musiethI yukta thaIne badhI indrionuM damana karIne te gupta brahmacAriNI thaI gaI. che 4 zrI nirayAvalikA sUtra Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 345 taeNaM sA subhaddA ajA annayA kayAi bahujaNassa ceDarUve saMmucchiyA jAva ajjhovavaNNA abbhaMgaNaM ca ubaTTaNaM phAsuyapANaM ca alattagaM ca kaMkaNANi ya aMjaNaM ca vaNNagaM ca cuNNagaM ca khelagANi ya khajjallagANi ya khIraM ca pupphANi ya gavesai, gavesittA bahujaNassa dArae vA dAriyAe vA kumAre ya kumAriyAe ya Dibhae ya DibhiyAo ya appegaiyAo abhaMgei, appegaiyAo uvvaTTei, evaM appegaiyAo phAsuyapANaeNaM NhAvei, appegaiyANaM pAe rayai, appegaiyANaM uDhe rayai, appegaiyANaM acchINi aMjei, appegaiyANaM usue karei, appegaiyANaM tilae karei, appegaiyAo digiMdalae karei, appegaiyANaM paMtiyAo karei, appegagAiM chijjAiM karei, appegaiyA vannaeNaM samAlabhai, appegaiyA cunnaeNaM samAlabhai, appegaiyANaM khellaNagAI dalayai, appegaiyANaM khajulla chAyAtataH khalu sA subhadrA AryA anyadA kadAci bahujanasya ceTarUpe saMmUJchitA yAvad adhyupapannA abhyaJjanaM ca udvarttanaM ca prAmukapAnaM ca alaktakaM ca kaGkaNAni ca aJjanaM ca varNakaM ca cUrNakaM ca khelakAni ca khajjalakAni ca kSIraM ca puSpANi ca gaveSayati, gaveSayitvA bahujanasya dArakAn dArikA vA kumArAMzca kumArikAzca DimbhAMzca DimbhikAzca apyekakAn abhyaGgayati apyekakAn udvarttayati, evam apyekakAn mAsukapAnakena snapayati, apyekakAnAM pAdau raJjayati, apyekakAnAm oSThau raJjayati, apyekakAnAm akSiNI aJjayati, apyekakAnAm iSukAn karoti, apyekakAnAM tilakAn karoti, apyekakAn dilindalake karoti, apyekakAnAM patIH karoti, apyekakAn chedyAn (chinnAn ) karoti, apyekakAna varNakena samAlabhate, apyekakAna cUrNakena samAlamate, apyekakempaH khelakAni zrI nirayAvalikA sUtra Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 3 puSpitAsUtra gAI dalayai, appegaiyAo khIrabhoyaNaM jhuMjAvei, appegaiyANaM pupphAI omuyai, appegaiyAo pAemu Thavei, appegaiyAo jaMghAsu karei, evaM Urusu, ucchaMge, kaDIe, piTe, urasi, khaMdhe, sIse ya karatalapuDeNaM gahAya halaulemANI 2 AgAyamANI 2 parigAyamANI 2 puttapivAsaM ca dhUyapivAsaM ca nattuyapivAsaM ca nacipivAsaM ca paJcaNubbhavamANI viharai / / ___ taeNaM tAo munvayAo ajjAo subhadaM ajaM evaM vayAsI-amhe NaM devANuppie ! samaNIo niggaMthIo iriyAsamiyAo jAva guttabaMbhayAriNIo no khalu amhaM kappai jAtakakamma karittae, tumaM ca NaM devANuppiyA ! bahujaNassa ceDarUvesu mucchiyA jAva ajjhovavannA abbhaMgaNaM jAva nattipivAsa vA paJcaNubbhavamANI viharasi, taM gaM tuma devANuppiyA eyassa ThANassa Aloehi jAva pAyacchittaM paDivajjAhi / taeNaM sA subhadA ajjA dadAti, apyekakebhyaH khajjulakAni dadAti, apyekakAn kSIrabhojanaM bhojayati, apyekakAnAM puSpANi avamuJcati, apyekakAn pAdayoH sthApayati, apyekakAn jaGghayoH karoti, evaM urvoH, utsaGge, kavyAM, pRSThe, urasi, skandhe, zIrSe ca karatalapuTena gRhIkhA halaullayantI 2 AgAyantI 2 parigAyantI 2 putrapipAsAM ca duhitapipAsAM ca natRkapipAsAM ca napUtrIpipAsAM ca pratyanubhavantI viharati / tataH khalu tAH sutratA AryAH subhadrAmAryAmevamavAdIt-vayaM khalu devAnupriye ! zramaNyo nirgranthya iryAsamitA yAvad guptabrahmacAriNyo no khalu asmAkaM kalpate jAtakarma kartum , tvaM ca khalu devAnupiye ! bahujanasya ceTarUpeSu mUrchitA yAvat adhyupapannA abhyaJjanaM ca yAvat naptrIpipAsAM vA pratyanubhavantI viharasi, tat khalu devAnupiye ! etasya sthAnasya Alocaya yAvat prAyazcittaM pratipadyakha / tataH khalu sA subhadrA AryA suvratAnA zrI nirayAvalikA sUtra Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya.4 bahuputrikA devI 347 suvvayANaM ajjANaM eyamadvaM no ADhAi no parijANai, aNADhAyamANI aparijANamANI viharai / taeNaM tAo samaNIo niggaMthIo subhadaM ajaM hIleMti nidaMti khisaMti garahaMti abhikkhaNaM 2 eyamaDhe nivAreMti / taeNaM tIse subhadAe ajjAe samaNIhiM niggaMthIhiM hIlijjamANIeM jAva abhikkhaNaM 2 eyama8 nivArijjamANIe ayameyArUve ajjhathie jAva samupajjitthA-jayANaM ahaM agAravAsaM vasAmi tayANaM ahaM appavasA, jappamiiM ca NaM ahaM muMDA bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittA, tappabhiI ca NaM ahaM paravasA, puci ca samaNIo niggaMthIo Atuti parijANeti, iyANiM no ADhAiti no parijANaMti, taM seyaM khalu me kallaM jAva jalaMte muvvayANaM ajjANaM aMtiyAo paDinikkhamittA pADiyakaM uvassayaM uvasaMpajjittA NaM viharittae / evaM saMpehei, saMpehittA kallaM jAva jalaMte suvvayANaM ajjANaM aMtiyAo mAryANAmetamartha no Adriyate no parijAnAti, anAdriyamANA aparijAnantI viharati / ___ tataH khalu tAH zramaNyo nimranthyaH subhadrAmAryA hIlanti nindanti khisanti garhante abhIkSNam 2 etamarthaM nivArayanti / tataH khalu tasyAH subhadrAyA AryAyAH zramaNIminirgranthIbhihIMlyamAnAyA yAvat abhIkSNam 2 etamartha nivArayantyA ayametadrUpa AdhyAtmiko yAvat samudapadyata-yadA khalu aham agAravAsaM vasAmi tadA khalu aham AtmavazA, yataH prabhRti ca khalu ahaM muNDA bhUkhA agArAt anagAratAM bhavajitA tataH prabhRti ca khalu ahaM paravazA, pUrva ca zramaNyo nigranthya Adriyante, parijAnanti, idAnoM no Adriyante no parijAnanti, tat zreyaH khalu me kalye yAvat jvalati suvratAnAmAryANAmantikAt pratiniSkramya pratyekam upAzrayam upasaMpadya khalu vihartum ; evaM saMbhakSate, saMprekSya kalye yAvat jvalati zrI nirayAvalikA sUtra Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 3 puSpitAsUtra paDinikkhamei, paDinikkhamittA pADiyakaM ukssayaM upasaMpajjittA NaM viharai / tae NaM sA subhaddA ajjA ajnAhiM aNohaTTiyA aNivAriyA sacchaMdamaI bahujaNassa ceDarUvesu mucchitA jAva abbhaMgaNaM ca jAva nattipivAsaM ca paJcaNubhavamANI viharai / taeNaM sA subhaddA ajjA pAsatthA pAsatthavihArI evaM osaNNA0 osaNNavihArI kusIlA kusIlavihArI saMsattA saMsattavihArI ahAcchaMdA ahAcchaMdavihArI bahUI vAsAiM sAmanapariyAgaM pAuNai, pAuNittA addhamAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhusittA tIsaM bhattAI aNasaNAe chedittA tassa ThANassa aNAloiyappaDikaMtA kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe bahuputtiyAvimANe uvavAyasabhAe devasayaNijaMsi devadUsaMtariyAe aMgulassa asaMkhenjabhAgamettAe ogAhaNAe bahuputtiyadevittAe uvavaNNA / suvratAnAmAryANAmantikAt pratiniSkrAmyati, pratiniSkramya pratyekamupAzrayamupasaMpadya khalu viharati / tataH khalu sA subhadrA AryA AryAbhiH anapaghaTTikA anivAritA svacchandamatiH bahujanasya ceTarUpeSu mUrchitA yAvat abhyaJjanaM ca yAvat napUtrIpipAsAM ca pratyanubhavantI viharati / tataH khalu sA subhadrA AryA pArzvasthA pArzvasthavihAriNI evamavasannA avasannavihAriNI kuzIlA kuzIlavihAriNI saMsaktA saMsaktavihAriNI yathAcchandA yathAcchandavihAriNI bahUni varSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayati, pAlayikhA arddhamAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM joSayitvA triMzad bhaktAni anazanena chittvA tasya sthAnasya anAlocitA'pratikrAntA kAlamAse kAlaM kRtvA saudharme kalpe bahuputrikAvimAne upapAtasabhAyAM devazayanIye devaghyAntaritA alasya asaMkhyeyabhAgamAtrayA avagAhanayA bahuputrikAdevItayA upapannA / zrI nirayAvalikA sUtra Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 349 tae NaM sA bahuputtiyA devI ahuNovavannamittA samANI paMcavihAe pajjattIe jAva bhAsAmaNapajjattIe / evaM khalu goyamA ! bahuputtiyAe devIe sA divvA deviDa jAva amisamaNNAgayA / se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai bahuputtiyA devI 2 ? goyamA ! bahuputtiyA NaM devI jAhe jAhe sakkassa devidassa devaraNNo uvatthANiyaNaM karei, tAhe 2 bahave dArae ya dAriyAe ya DiMbhae ya DibhiyAo ya viuvvai, viuvvittA jeNeva sakke deviMde devarAyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sakkassa deviMdassa devaraNNo divyaM deviDDi divvaM devajjuiM divvaM devANubhAgaM uvadaMsei, se teNaTeNaM goyamA ! evaM buccai bahuputtiyA devI // 5 // __tataH khalu sA bahuputrikA devI adhunopapannamAtrA satI pazcavidhayA paryAptyA yAvad bhASAmanaHparyAptyA0 / evaM khalu gautama ! bahuputrikayA devyA divyA devaddhiH yAvat abhisamanvAgatA / atha sA kenArthena bhadanta ! evamucyate bahuputrikA devI 2 ? gautama ! bahuputrikA khalu devI yadA yadA zakrasya devendrasya devarAjasya upasthAnaM (matyAsattigamanaM ) karoti / tadA tadA bahUn dArakAMzca dArikAzca DimbhAMzca DimbhikAzca vikurute, vikRtya yatraiva zakro devendro devarAjastatraiva upAgacchati, upAgatya zakrasya devendrasya devarAjasya divyAM devardvi divyaM devajyotiH divyaM devAnubhAgamupadarzayati / tattenA'rthena gautama ! evamucyate bahuputrikA devI // 5 // TIkA'taeNaM sA' ityAdi-tataH tadanantaraM khalu iti vAkyAlaGkAre sA= 'taeNaM sA' ityAdi-- usake bAda vaha subhadrA AryA eka samaya gRhasthake bAlabaccoMpara prema karane 'taeNaM sA'tyAdi tyAra pachI te subhadrA AryA eka vakhata gRhasthanAM bALabaccAM upara prema zrI nirayAvalikA sUtra Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 3 puSpitAsUtra pUrvoktA prasiddhA vA AryA-sAdhvI subhadrAnAmnI, anyadA=anyasmin samaye kadAcit anizcitakAle bahujanasya bahulokasya ceTarUpe-kumArasvarUpe saMmUJchitA-saMmohitA yAvad adhyupapannA-bAlapremAsaktA saMjAtA ata eva abhyaGgana-tailAdimardanam , cakAraH sarvatra vAkyAlaGkArArthakaH, udvartanaM gAtramalApanayanAya piSTAdisugandhidravyavizeSam , pAsukapAnaM-pragatA asavaH ucchAsanicchvAsAtmakAH prANA yatastat prAsukaM, pIyate yat tat pAnaM, mAsukaM ca tatpAnaM prAmukapAnaM sakalajIvopAdhirahitamacittajalam alaktakam hastacaraNAdiraJjakaM mehaMdyAdidravyavizeSam , kaGkaNAnivalayAni karabhUSaNavizeSAn , aJjanaM-kaJjalam , varNakaM candanAdivizeSam , cUrNakaMgandhadravyasambandhirajaH, khelakAni-zAlabhaJjikAdIni ('khilaunA' iti bhASAyAm ) khajjalakAni khAdyadravya vizeSAn (khAjA iti bhASAyAm ) kSIraM dugdhaM puSpANi-kusumAni lagI aura premake AvezameM una baccoMke liye vaha AryA lagAneke liye tela, zarIrakA maila dUra karaneke liye ubaTana, pIneke liye prAsuka jala, una baccoMke hAtha paira raMganeke lie meMhadI Adi raJjaka dravya, kaGkaNa hAthomeM pahananekA kaDA, aJjana= kAjala, varNaka=candana Adi, cUrNaka sugandhita dravya, khelaka-khelaneke liye zAlabhaJjikA ( putalI ) Adi khilaune, khAneke liye khAje, pIneke liye dUdha aura mAlA Adike liye acitta phUla, ina sabhI vastuoMkA anveSaNa karatI thii| bAdameM una karavA lAgI ane premanA AvezamAM te baccAMne mATe te AryA, ceLavA mATe tela, zarIrano mela dUra karavA mATe ubaTana (pIThI), pIvA mATe prAsuka pANI, te baccAMnA hAtha paga raMgavA mATe meMdI vagere raMjaka dravya, kaMkaNa hAthamAM paheravA mATe kaDAM, baMgaDI, aMjana=kAjaLa, vaNakacandana Adi, cUrNaka=sugandhita dravya, khelaka=ramavA mATe pUtaLIo Adi ramakaDAM, khAvA mATe khAjAM, pIvA mATe dUdha tathA mAlA (hAra)ne mATe acitta phUla, A badhI vastuo meLavavAnI zodha karatI hatI pachI te gRhasthanA chokarA, chokarIomAMthI, kumAra kumArikAo zrI nirayAvalikA sUtra Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 351 ca gaveSayati = anveSayati, gaveSayitvA = abhyaGganAdipuSpAntavastUni anveSya bahujanasya = vipulalokasya dArakAn = bahukAlikabAlakAn dArikAH = bahukAlikabAlikA vA athavA kumArAn = adhikataravarSakAn bAlakAn, kumArikAH bahutaravArSikA bAlikAH, DimbhAn = alpakAlikazizUn DimbhikA :- alpakAlikabAlikAzca, apyekakAn- kAzcana abhyaGgayati-tailena gAtraM mardayati, apIti samuccayArthakaH; tena ekamapi tadatiriktaJca anekamityarthaH / ekakAn udvartayati= gAtramApanayanAya piSTAdi sugandhidravyaM lepayati, evam = anena prakAreNa ekakAn mAsukapAnIyena snapayati, ekakAnAM pAdau caraNau raJjayati - alaktakAdinA raktavarNoM karoti, ekakAnAm oSThau - agharau raJjayati raktavarNau vidadhAti, ekakAnAm akSiNI-netre aJjayati = aJjanena bhUSite karoti, ekakAnAm iSukAna = lalATa deze bANAkArAna tilakavizeSAna karoti, ekakAnAM tilakAn = kezarakuGkumAdinA lalATe vinyAsavizeSAn karoti, ekakAn digindalake dezIzabdo gRhasthoMke lar3ake laDakiyo~ meM se kumArakumAriyoM meM se, bacce bacciyoM meM se, kisI eka ko telakI mAliza karatI thI, kisIkI dehameM ubaTana lagAtI thI, kisI ekako prAsuka jalase snAna karAtI thI, kisI ekake pairoMko raMgatI thI, ekake oThoko raMgatI thI, kisIkI AkhomeM aMjana lagAtI thI, kisIke lalATa para bANa Adike AkArakA tilaka lagAtI thI, kisIke lalATapara kezara Adike dvArA tilaka vize* kA vinyAsa karatI thI, kisI eka bacceko hiNDole meM rakhakara jhulAtI thI, aura mAMthI, bALaka ane mALAemAMthI kAine tela mAlIsa karatI hatI, keAIne zarIre uppaTana ( thIDI ) lagAutI hutI, adhane Asura pAlIthI snAna uzavatI hutI, kAinA paga raMgI detI hatI, kAinA hArDa raMgatI hatI, kAIne AMjaNa AMjatI hatI teA keAInA kapALa upara khANu AdinA AkAranA cAMDalA cAtI hatI, kAinA kapALe kezara AdithI judA judA prakAranA tilaka AdinA vinyAsa karatI hatI, kAI eka bALakane hIMcakA nAkhatI hatI tathA keTalAMka bALakanI eka zrI nirayAvalikA sUtra Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __3 puSpitAsUtra 'yaM tena-'hindolake' ityarthaH karoti, ekakAnAM paGktIzreNI: karoti, ekakAn chinnAn chinnabhinnAn ekatrasthitAn pRthakpRthak karoti, ekakAn varNakenacandanavizeSeNa samAlabhate anulepayati, ekakAn cUrNakena-sugandhidravyavizeSeNa samAlabhate=suvAsayati, ekakebhyaH khelakAni=zAlabhaJjikAdIni dadAti, ekakebhyaH khajjulakAni-khAdyadravyavizeSAn 'khAjA' iti bhASAprasiddhAn dadAti, ekakAna kSIrabhojanaM dugdhapAnaM bhojayati kArayati, ekakAnAM puSpANi-kusumAni avamocayati-kaNThAdito'dhastAdvisarjayati, ekakAn pAdayoHcaraNayoH sthApayati, ekakAn jaGghayoH karoti, evam anena prakAreNa UoMH, utsaGge-kroDe, kaTyAM=zroNyAM, pRSThe=pRSThabhAge, urasi-vakSasi, skandhe kucha baccoMko eka katAra ( paMkti ) meM khaDA karatI thI, tathA paMktimeM khaDe hue baccoMko alaga 2 khaDA karatI thI, ekake zarIrameM candana lagAtI thI, to ekake zarIra ko sugandhita cUrNaka ( pAuDara ) se suvAsita karatI thI, ekako khelaneke liye khilaunA detI thI, tathA kisIko khAneke liye khAje detI thI, aura kisIko dUdha pIlAtI thI, kisIke kaNThameM par3I huI acitta (kAgadake ) phUloMkI mAlA utAra letI thI, kisIko apane pairoMpara baiThAtI thI to kisIko apanI jaGghApara rakhatI thI aura isI prakAra kisIko Urupara, kisIko apanI godImeM kisIko apanI kamarapara, kisIko pIThapara kisIko apanI chAtIpara kisIko kandhepara kisIko apane hAra karI UbhAM rAkhatI hatI ane te hAramAM ubhelAmAMthI keTalAMka bALakone judAM judAM UbhAM rAkhatI hatI. ekanA zarIrane caMdana lagAvatI hatI te ekane sugandhita pAuDarathI suvAsita karatI hatI. ekane ramavA mATe ramakaDAM detI te keIne khAvA mATe khAjAM detI hatI ane koIne dUdha pAtI hatI. keInI DokamAMthI acitta (kAgaLanAM) phUlanI mALA utArI letI. keIne pitAnA paga upara besADatI te koIne pitAnA kheLAmAM rAkhatI koIne peTa upara te koIne sAthaLa upara ane koIne keDe to koIne pITha upara, koIne chAtI upara to kaIne kAMdha zrI nirayAvalikA sUtra Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 353 =aMse zIrSa-zirasi, karatalapuTena pANitalapuTena gRhIlA halaullayanto bAlaraJjanAya madhurAlApaM 'hularAvA' iti bhASApasiddhaM kurvatI, AgAyantIbAlaraJjanAya mandaM mandaM gAyantI, parigAyantI bAlAna rudato vilokya uccasvareNa gAyantI, putrapipAsAM-putralAlasAM duhitRpipAsAM-putrIvAJchAM naptRkapipAsAM : pautradauhitralAlasA naputrIpipAsAM-pautrI dauhitrI spRhAM ca pratyanubhavantI-etatkAryaNa santoSaM manyamAnA viharati Aste / tataH khalu tAH dIkSAdAvyaH suvratA AryAH sAdhvyaH subhadrAmevaM vakSyamANam avAdiSuH-he devAnupiye ! vayaM zramaNyaH-saMsAraviSayaviraktAH sAdhvyaH nirgranthyaH granthirahitAH iryAsamitAH zirapara rakhatI thI, kisIko hAthase pakaDakara hularAtI huI aura bAlakoMke manoraMjanake liye manda svarase gAtI huI, bAlakoMko rote hue dekhakara ucca svarase gAtI huI putrakI lAlasA, putrIkI vAJchA, pote aura dauhitrokI vAJchA, pautrI aura dauhitrIkI icchAkA anubhava karatI huI, apane ukta kAryoMse santuSTa hotI huI vicaraNa kara rahI thii| usake aise AcaraNako dekhakara suvratA AryA subhadrA AryAse isa prakAra bolI-he devAnupriye ! apane loga saMsArika viSayoMse virakta, IryAsamiti Adise upara koIne mAthA upara rAkhatI to koIne hAthethI pakaDIne halarAvatI. bALakane AnaMda mATe dhImA dhImA svarathI gAtI ane rAtAM bALakane joIne tANIne gAtI, putranI lAlasA, putrInI vAMchA, pautra ane dauhitranI vAMcchA, tathA pautrI ane dauhitrInI vAMcchAnA anubhava karIne pitAnAM e kAryothI saMtoSa mAnI vicaraNa karatI hatI. tenAM AvAM AcaraNe joIne sutratA AryA subhadrA AryAne A prakAre kahevA lAgI-he devAnupriye ! ApaNe leke sAMsArika viSayethI virakta IryA zrI nirayAvalikA sUtra Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 ____3 puSpitAsUtra yAvat zabdena bhASAsamitAH, ityAdInAM saMgrahaH, guptabrahmacAriNyaH= surakSitabrahmacaryAH, no khalu asmAkaM zramaNInAM nirgranthInAm jAtakarma-zizukrIDanAdikriyAM kartum anuSThAtuM kalpate-yujyate, he devAnupriye ! subhadre ! tvaM bahujanasya ceTarUpeSu = kumArasvarUpeSu mUrchitA = saMmohitA yAvat adhyupapannA dattacittA abhyaGganaM yAvacchabdena varNakAdInAM saGgrahaH, napUtrIpipAsAM-pautrIdauhitrIspRhAM pratyanubhavantI viharasi, tat-tasmAt kAraNAt he devAnupiye ! etasya sthAnasya etatkartavyasya Alocaya= AlocanAM kuru yAvat prAyazcittaM pApApanodanarUpAm kriyAM pratipadyasva= yukta yAvat guptabrahmacAriNI nimrantha zramaNI haiM, isaliye hama logoMko bAlakrIDA karanA karAnA Adi nahIM kalapatA hai| he devAnupriye ! tuma gRhasthoMke baccoMse prema karane laga gayI ho baccoMko tela Adi lagAnekI kriyA Adi akalpanIya kArya kara rahI ho| tathA putra putrI, pautra pautrI aura dauhitra dauhitrIkI vAJchAkA anubhava karatI huI bicara rahI ho, so he devAnupriye ! tuma apane isa kAryapara vicAra karo aura isa pApakI vizuddhike liye AlocanA karo aura prAyazcita lo| samiti AdithI yukta yAvata guNa brahmacAriNe nirgastha zramaNa chIe mATe ApaNe bALakane ramADavuM Adi kalpavAnuM nathI. he devAnupriye ! tame gRhasthAnA baccAMne prema karavA lAgI gayAM che. baccAMne tela Adi lagADavAnI kriyAthI mAMDIne badhAM akalpanIya kAryo karI rahyAM cho. tathA putra-putrI, pautra-pautrI ane dauhitra-dauhitrInI vAMchAnA anubhava karatAM vicare che. mATe he devAnupriye ! tame tamArAM A kAryo mATe vicAra kare ane A pApanI vizuddhine mATe AlecanA kare ane prAyazcitta le. zrI nirayAvalikA sUtra Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI svIkuru / tataH khalu subhadrA AryA suvratAnAmAryANAmetam = avyavahitoktam artham - nirdiSTaviSayam no Adriyate = na satkaroti no parijAnAti = kartavyatvena no svIkaroti, anAdriyamANA - upekSamANA, aparijAnantI- kartavyatvena taduktamasvIkurvANA viharati / tataH khalu tAH zramaNyo nirgranthyaH subhadrAmArya hilanti - janmakarmamarmodghATanapUrvakaM nirbhatsayanti, nindanti = kutsitazabdapUrvakaM doSodghATanena anAdriyante, khisanti = hastamukhA divikAra pUrvakamavamanyante, garhante = gurvAdi 355 una AryAoMke dvArA isa prakAra akalpanIya bAtoMkA niSedha karanepara bhI usa subhadrA AryAne na una bAtoMkA kucha Adara kiyA aura na una bAtoMpara kucha dhyAna hI diyA apitu usI prakArakA vyavahAra karatI huI vicarane lagI / usake bAda ve AryAyeM subhadrA AryAkI 'tuma uttama kulameM janma lekara aura uttama saMyama avasthAmeM Akara aise tuccha karma karatI ho ' isa prakArakI " hInA ' karatI haiM, aura ve kutsita zabda bolakara usakA doSa prakaTa karatI huI 4 nindanA karatI haiN| hAtha mukha Adiko vikRta karake apamAna karatI huI ' khiisanA ' karatI haiM / gurU janoMke samIpa usake doSoMkA udghATana karatI huI " te AryoenA A prakAre akalpanIya vAtAnA niSedha karavA chatAM paNa subhadrA Ayoe na tA te vArtAne mAnI ke na tenA upara kAMI dhyAna ApyuM. paNa teja prakAranA vyavahAra karatI vicaravA lAgI. te tyAra pachI te ArcAo kahetI keH-- tame uttama kULamAM janmIne uttama saMyama avasthAmAM AvI AvAM tuccha kama karo che ' bhAvA prabhAranI holanA puratI, mutsita zabDo ( bhegAM) molIne tenA hoSa lahera kuztI uratI nindana / karavA lAgI. hAtha mAM AdithI cALA thADI athabhAna kuratI khisanA karavA lAgI, gurUjanAnI pAse tenA dASA khullA karIne tiraskArarUpe mardA zrI nirayAvalikA sUtra Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ 3 puSpitAsUtra samakSaM doSA''viSkaraNapUrvakaM tiraskurvanti, abhIkSNaM 2 vAraMvAram etamarthaputrAdilAlanAdiviSayaM nivArayanti-avarundhanti / tataH khalu tasyAH subhadrAyA AryAyAH zramaNIminigranthIbhiH hilyamAnAyA yAvat abhIkSNam 2 etamartha nivAryamANAyA ayametadrUpaH vakSyamANalakSaNaH AdhyAtmika antaHkaraNagataH saMkalpo yAvat samudapadyata / anapaghaTTikA avidyamAno'paghaTTakotiraskAra rUpa 'garhaNA' karatI haiM aura ve bAlaka bAlikAoM AdikA lAlana viSaya kA bAra bAra nivAraNa karatI haiN| usake bAda una suvratA Adi AryAoMke dvArA pUrvokta prakArase hIlanA nindanA Adi karanepara tathA vAramvAra nivAraNa karanepara usa subhadrA AryAke antaHkaraNameM isa prakArakA vicAra utpanna huA ki 'jaba maiM apane gharameM thI to svataMtra thI, jaba maiM ghara choDakara muNDita ho pravajita ho gaI tabase maiM parAdhIna huuN| pahale ye zramaNa nimranthiyA merA Adara karatI thIM aura mere sAtha premakA bartAva karatI thIM, para Aja ye na merA Adara hI karatI haiM aura na premakA vartAva hI karatI haiM, apitu ye sarvadA merI nindA karatI rahatI haiN| isaliye mujhe ucita hai ki prAtaHkAla hote hI ina suvratA AryAoMko choDakara alaga upAzrayameM jAkara utruuN| aisA karatI vAraMvAra putra AdinA lAlana viSayanuM nivAraNa kare che. te sunatA mA sAmAna 534 are holanA-nindanA mA 42vAthI ane nivAraNa (manAI) karavAmAM AvatAM te subhadrA AryAnA aMta:karaNamAM evo vicAra utpanna thaye ke "jyAre mAre ghera hatI tyAre svataMtra hatI. have jyAre ghara choDI muMDita thaI prajita thaI, tyArathI huM parAdhIna chuM. pahelAM A zramaNa nirgandhio mAro Adara karatI hatI ane mArA sAthe premane vartAva karatI hatI. paNa Aje te nathI mAre Adara karatI ke nathI mArI sAthe premane vartAva karatI. ulaTI te hamezAM mArI nindA karyA kare che. mATe savAra paDatAM ja A sutratA ArthIone choDI daI kaI judA upAzrayamAM utaruM e mArA mATe zrI nirayAvalikA sUtra Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 357 yadRcchayA pravarttamAnAyA hastagrahaNAdinA nivartako yasyAH sA tathA, svacchandapravRttA, pArzvasthA pArthe sAdhuguNAnAmekataH sAdhuguNebhyaH pRthagityarthaH; tiSThatIti tathA, avasannA-sAmAcArIpAlane avasIdati khedamanubhavatIti tathA, kuzIlA-ku-kutsitaM uttaraguNapratisevanayA saMjvalanakaSAyodayena vA dUSi tatvAt zIlaM yasyAH sA tathA, saMsaktA-gRhasthAdipremavandhanena sAmAcArI vicAra kara sUryodaya hote hI suvratA AryAoMko choDakara vaha subhadrA AryA nikala gayI aura alaga upAzrayameM jAkara akelI hI rahane lgii| usake bAda vaha subhadrA AryA guruNI Adike dvArA rukAvaTa na honeke kAraNa svacchanda mati ho gRhasthoMke baccoMse pUrvavat vyavahAra karane lgii| usake bAda vaha subhadrA AryA pArzvasthA sAdhuke guNoMse dUra ho, pArzvasthavihAriNI ho gayI, isI prakAra avasanna sAmAcArI pAlanameM khinna ho avasanna vihAriNI ho gyii| aura uttara guNameM doSa lagAnese tathA saMjvalana kaSAyake udayase kuzIlA ho kuzIla vihAriNI ho gaI aura saMsaktA=gRhastha Adike sAtha prema bandhana karaneke kAraNa sAmAcArImeM zithilatAse pravRtta ho saMsaktavihAriNI ho gayI, ucita che. ema vicAra karI sUryodaya thatAM ja suvratA ArmIone choDIne te subhadrA Aryo nIkaLI paDI ane judA upAzrayamAM jaI ekalI ja rahevA lAgI. tyAra pachI te subhadrA AryA gurUNI Adine aMkuza na rahevAthI svacchattvacAriNuM thaI gRhasthonAM bALako sAthe AgaLanA jevo vyavahAra karavA lAgI. tyAra pachI te subhadrA AryA pArvastha thaI=sAdhunA guNothI dUra thaI pArvastha vihAriNI thai. A prakAre avasanna thaI=sAmAcArI pAlanamAM khinna thaI avasanna vihAriNuM banI. kuzIla thaI ane uttaraguNamAM deSa lAgavAnA kAraNe tathA saMjvalana kaSAyenA udayathI kuzIlA thaI kuzIla vihAriNI thaI ane saMsaktA =gRhastha vagerenI sAthe prema anyana karavAnA kAraNathI sAmAcArImAM zrI nirayAvalikA sUtra Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ 3 puSpitAsUtra zithilIkaraNapUrvakaM pravRttA, yathAcchandA svAbhimAyapUrvakakhamatikalpitamArge pravRttA / zeSaM sugamam // 5 // yathAcchaMdA=apane abhiprAyase kalpita mArgameM pravRtta ho yathAcchandavihAriNI ho gyii| isa prakAra bahuta varSoM taka usane zrAmaNya paryAyakA pAlana kiyA / antameM ardhamAsikI saMlekhanA dvArA apanI AtmAko sevita kara tIsa bhaktoMko anazana dvArA chedana kara apane uttaraguNa pratisevanarUpa pApa sthAnakI AlocanA aura pratikramaNa nahIM karake kAla avasarameM kAlakara saudharma kalpake bahuputrikA vimAnameM upapAta sabhAke andara devazayanIya zayyAmeM devadUSya vastrose AcchAdita jaghanya aMgulake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra avagAhanAvAlI bahuputrikA devI hokara utpanna huii| usake bAda yaha bahuputrikAdevI bhASAparyApti manaHparyApti Adi pAca prakArakI paryAptise paryApta avasthAko prApta kara utkRSTa sAta hAthakI avagAhanAvAlI devI hokara devaavasthAmeM vicarane lgii| zithila pravRttivALI thaI saMsaktavihAriNI thaI gaI. yathAchandA=pitAnI marajImAM Ave te kalpita mArgamAM pravRtta thaI yathAchanda vihAriNI thaI. A prakAre ghaNAM varSo sudhI teNe dIkSA paryAyanuM pAlana karyuM. Akhare ardhamAsikI saMlekhanAthI pitAnA AtmAne sevita karIne trIza bhaktonuM anazana dvArA chedana karI potAnA uttaraguNa pratisevanarUpa pAmasthAnanI AlocanA tathA pratikramaNa na karatAM kAlaavasaramAM kAla karI saudharma kalpanA bahupatrikA nAme vimAnamAM upapAta sabhAnI aMdara devazayanIya zayyAmAM devadUSya vastrothI AcchAdita jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga mAtra (avagAhanA) vALI bahuputrikA devI thaIne utpanna thaI. tyAra pachI janmatI vakhate A bahuputrikA devI bhASAparyAmi manaparyApti Adi pAMca prakAranI paryAsithI paryApti avasthAne pAmI utkRSTa-sAta hAthanI avagAhanAvALI devI thaI deva avasthAmAM vicAravA lAgI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI mUlam -- bahuputiyA NaM bhaMte ! devIe kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! cattAri palio mAI ThiI paNNattA / bahuputtiyA NaM bhaMte ! devI tAo 359 chAyA bahuputrikAyA bhadanta ! devyAH kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! catuH palyopamA sthitiH prajJaptA / bahuputrikA khalu bhadanta ! he gautama ! bahuputrikAdevI isa prakAra apanI divya deva Rddhi Adise yAvat samanvita huI hai| he bhadanta ! kisa kAraNase isakA nAma bahuputrikA huA ? he gautama ! bahuputrikAdevI jaba- jaba devarAja indrake pAsa jAtI hai taba-taba vaha bahutase laDake laDakiyoMkI aura bacce bacciyoMkI vikurvaNA karatI hai / vikurvaNA karaneke bAda jahA~ devatAoMke rAjA indra hai vahA~ AtI hai, aura devatAoMke rAjA indrako apanI divya Rddhi, divya deva jyoti aura divya tejako dikhalAtI hai / he gautama ! isaliye yaha bahuputrikA devI kahalAtI hai // 5 // he gautama ! ahuputrikA daivI A prakAre potAnI divya deva RddhithI samanvita ( paripUrNa ) thardha che. he bhaddanta ! kayA kAraNathI tenuM nAma bahuputrikA paDayuM ? he gautama ! bahu putrikA devI jyAre jyAre devAnA rAjA IndranI pAse jAya che tyAre tyAre te ghaNAM chekarA-chekarI tathA khAlakA ane bALAonI vikuNA karyA pachI jyAM devatAonA rAjA indra che tyAM Ave che ane te devatAonA rAjA indrane peAtAnI divya Rddhi-divya devantyAti tathA divya teja dekhADe che. he gautama ! A mATe te bahuputrikA devI kahevAya che. (5). zrI nirayAvalikA sUtra Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 3 puSpitAsUtra devalogAo AukkhaeNaM ThiikkhaeNaM bhavakkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA kahiM gacchihii ? kahiM uvavajihii ? goyamA ! iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse vijjhagiripAyamUle vibhelasaMnivese mAhaNakulaMsi dAriyattAe paJcAyAhii / taeNaM tIse dAriyAe ammApiyaro ekkArasame divase vitikate jAva bArasehiM divasehiM vitikaMtehiM ayameyArUvaM nAmadhijaM kareMti, hou NaM amhaM imIse dAriyAe nAmadhijaM somA / taeNaM somA ummukkabAlabhASA viNayapariNayamettA jovvaNagamaNuppattA rUveNa ya jovvaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukiTThA ukiTasarIrA jAca bhavissai / taeNaM taM somaM dAriyaM ammApiyaro ummukkabAlabhAvaM viNayapariNayamittaM jovvaNagamaNuppattaM paDikUvieNaM sukarNa paDirUvaeNaM niyagassa bhAyaNijassa raTTakUDayassa bhAriyattAe dalaissai / sA NaM tassa bhAriyA bhavissai iTThA kaMtA jAva bhaMDakaraMDagasamANA tellakelA iva susaMgoviA celapelA (DA) iva susaMpariggahiyA rayaNakaraMDagao viva devI tasmAdevalokAdAyuHkSayeNa sthitikSayeNa bhavakSayeNa anantaraM cayaM cyukhA ka gamiSyati ka utpatsyate ? gautama ! asminneva jambUdvIpe dvIpe bhArate vaSa vindhyagiripAdamUle vibhelasanniveze brAhmaNakule dArikAtayA pratyAyAsyati / tataH khalu tasyA dArikAyA ambApitarau ekAdaze divase vyatikrAnte yAvad dvAdazabhirdivasairvyatikrAntairidametadrUpaM nAmadheyaM kurutaH, bhavatu asmAkamasyA dArikAyA nAmadheyaM somA / tataH khalu somA unmuktabAlabhAvA vijJakapariNatamAtrA yauvanamanumAptA rUpeNa ca yauvanena ca lAvaNyena ca utkRSTA utkRSTazarIrA yAvad bhaviSyati / tataH khalu tAM somAM dArikAm ambApitarau unmuktabAlabhAvAM vijJakapariNatamAtrAM yauvanamanumAptAM pratikUjitena zulkena pratirUpeNa nijakAya bhAgineyAya rASTrakUTakAya bhAyatiyA dAsyati / sA khalu tasya bhAryA bhaviSyati iSTA kAntA yAvad bhANDakaraNDakasamAnA tailakelA iva susaMgopitA celapeTA iva susaMparigRhItA ratnakaraNDaka zrI nirayAvalikA sUtra Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI susArakkhiyA susaMgoviyA mA NaM sIyaM jAva mA NaM vivihA rogAtakA phusaMtu / tae NaM sA somA mAhiNI rahakUDeNaM saddhiM viulAiM bhogabhogAI bhuMjamANI saMvacchare 2 juyalagaM payAyamANI solasehiM saMvaccharehiM battIsaM dAragarUve payAi / tae NaM sA somA mAhaNI tehiM bahUhiM dAragehi ya dAriyAhi ya kumAraehi ya kumAriyAhi ya Dibhaehi ya DibhiyAhi ya appegaiehi uttANasejjaehi ya appegaiehi thaNiyAehi ya appegaiehi pIhagapAehi appegaiehi paraMgaNaehi appegaiaihiM parakkamamANehiM, appegaiehiM pakkholaNaehiM appegaiehiM thaNaM maggamANehiM apyegaiehiM khIraM maggamANehi appegaiehiM khillaNayaM maggamANehiM appegaiehiM khajagaM maggamANehiM appegaiehiM kuraM maggamANehiM pANiyaM maggamANehiM hasamANehiM rUsamANehi akkossamANehiM akkussamANehi haNamANehiM viSpalAyamANehiM aNugammamANehiM rovamANehiM kaMdamANehiM vilavamANAha kUvamANehiM ukkUcamANehiM niddhAyamANehiM iva susaMrakSitA susaMgopitA mA khalu zItaM yAvat mA vividhAH rogAtaGkAH spRzantu / tataH khalu sA somA brAhmaNI rASTrakTena sArddha vipulAn bhogabhogAn bhuJjAnA saMvatsare saMvatsare yugalaM prajanayantI SoDazabhiH saMvatsaraiH dvAtrizad dArakarUpANi prajanayati / tataH khalu sA somA brAhmaNI tairbahubhi rakazca dArikAbhizca kumAraizca kumArikAbhizca Dimbhaizca DimbhikAbhizca apyekakaH uttAnazayakaizca, apyekakaiH stanitaizca apyekakaiH spRhakapAdaiH, apyekakaiH parAGgaNakaiH, apyekakaiH parAkramamANaiH, apyekakaiH praskhalanakaiH, apyekakaiH stanaM mRgyamANaiH, apyekakaiH kSIraM mRgyamANaiH, apyekakaiH khelanaka mRgyamANaiH, apyekakaiH khAdyakaM mRgyamANaiH, apyekakaiH kUra (bhakta) mRgyamANaiH, pAnIyaM mRgyamANaiH, hasadbhiH, ruSyadbhiH, AkrozadbhiH, AkruzyadbhiH, pradbhiH, hanyamAnaiH, vipralapadbhiH, anugamyamAnaH, rudadbhiH, krandadbhiH, vilapadbhiH, zrI nirayAvalikA sUtra Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 ____3 puSpitAstra palaMbamANehiM dahamANehiM daMsamANehiM vamamANehiM cheramANehiM muttamANehi muttapurIsavamiyamulittovalittA mailavasaNapuccaDA jAva asuibIbhacchA paramaduggaMdhA no saMcAei raTTakUDeNaM saddhiM viulAI bhogabhogAI muMjamANI viharittae // 6 // kUjabhiH, utkUjadbhiH, nirdhAvadbhiH, pralambamAnaiH, dahadbhiH, dazabhiH, vamabhiH , cherabhiH , mUtrayabhiH , mUtrapurISavAntasuliptopaliptA malinavasanapuccaDA yAvad azucivIbhatsA paramadurgandhA no zaknoti rASTrakUTena sADhe vipulAn bhogabhogAn bhuJjAnA vihartum // 6 // TIkA 'bahuputriyAeNaM ityAdi-he bhadanta ! bahuputrikAyA devyAH kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? he gautama ! catuHpalyopamA sthitiH prajJaptA / he bhadanta ! bahuputrikA devI tasmAd devalokAd AyuHkSayeNa=AyurdalikanirjaraNena devalokavAsocitAvadhivyatigamena sthitikSayeNa AyuHkarmaNaH 'bahuputriyAeNaM' ityAdihe bhadanta ! bahuputrikAdevIkI sthiti kitane kAlakI hai ? he gautama ! bahuputrikAdevIkI sthiti cAra palyopamakI hai ! he bhadanta ! vaha bahuputrikAdevI AyukSaya bhavakSaya aura sthitikSayake bAda devalokase cyavakara kahA~ jAyagI ? kahA~ utpanna hogI ? 'bahuputtiyAeNa' tyAta he bhadanta ! bahuputrikA devInI sthiti keTalA samayanI che ? he gautama ! bahuputrikA devInI sthiti cAra palyopama che. he bhadanta ! te bahuputrikA devI AyukSaya, bhavakSaya tathA sthitikSaya pachI devalokamAMthI avIne kayAM jaze ? kayAM janma leze ? zrI nirayAvalikA sUtra Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 363 sthitinirjaraNena bhavakSayeNa=devabhavakAraNabhUtakarmaNAM gatyAdInAM nirjaraNena ka-kutra utpatsyate ?=janiSyate ? gautama ! asminneva jambUdvIpe tannAmake dvIpe-madhyajambUdvIpe bhArate tannAmake varSe vindhyagiripAdamUle vindhyAcalAdhastale vibhelasaMniveze vibhelanAmakagrAmavizeSe brAhmaNakule brAhmaNavaMze dArikAtayA-putrItvena prajaniSyate samutpatsyate / tataH jananAnantaraM khalu tasyA dArikAyA ambApitarau-mAtApitarau ekAdaze divase dine vyatikrAnte vyatIte yAvat dvAdazabhirdivasaH idametadrUpaM vakSyamANalakSaNaM nAmadheyaM kurutaH, asmAkamasyAH dArikAyAH putryAH 'somA' iti nAmadheyaM nAma bhavatu / tataH tadanantaram khalu-nizcayena somA unmuktabAlabhAvA-vyatItabAlyAvasthA, vijJakapariNatamAtrA-viSayasukhAbhijJA yauvanam-yuvatidazAm anuprAptA= anu-bAlyAt pazcAt prAptA, rUpeNa AkRtyA, ca=punaH, yauvanena-tAruNyena, ca= punaH lAvaNyena-muktAphalagatacchAyAtaralatAsadRzazarIrAvayavAntaHpraviSTacAkacikyena; uktaM ca - he gautama ! yaha bahuputrikAdevI jambUdvIpa nAmaka dvIpake andara bharata kSetrameM vindhyaparvatake samIpa vibhela saMniveza ( gAma ) meM brAhmaNakI kanyA hokara janma legii| usake bAda usake mAtA pitA gyAraha dIna bItanepara bArahave dina apanI laDakIkA nAma sAmA rkheNge| vaha somA bAlabhAva choDatI huI viSaya sukhake parijJAnake sAtha yauvanAvasthAmeM pravezakara rUpa-yauvana-lAvaNyase utkRSTa aura utkRSTa zarIravAlI hogii| he gautama ! A bahuputrikA devI jambudvIpanI aMdara bharata kSetramAM vidhya parvatanI pAse vibhela (sanniveza) gAmamAM brAhmaNanI kanyA thaIne janma leze. tyAra pachI tenAM mAtApitA agIyAra divasa vItI gayA pachI bArame divase pitAnI chokarInuM nAma samA rAkhaze. te temAM bAlabhAva cheDI viSaya sukhanAM parijJAnavALI yauvana avasthAmAM praveza karaze tyAre rUpayauvana-lAvaNyathI utkRSTa ane utkRSTa zarIravALI thaze. zrI nirayAvalikA sUtra Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 " muktAphaleSucchAyAyAstaralatvamivAntare / pratibhAti yadaGgeSu tallAvaNyamihocyate // 1 // " utkRSTA = utkRSTazarIrA=manoharakAyA yAvad bhaviSyati, tataH = pariNayayogyatAmApratyanantaraM khalu tAM somAM dArikAm ambApitarau = unmuktabAlamAvAM vijJakapariNatamAtrAM yauvanamanuprAptAm eteSAM vyAkhyA'traiva sUtre prAgupapAditA, pratikUjitena = svIkRtitayA pratibhASitena zulkena deyadravyeNa pracurAbharaNAdinA vibhUSitAM kRtveti zeSaH, pratirUpeNa = anukalena miyavacanena 'bhavadyogyeya mitiprabhRtinA vacasA nijakAya = svakIyAya bhAgineyAya = bhaginIputrAya rASTrakUTAya bhAryAtayA= strItvena dAsyati / sA = somA khalu tasya = rASTrakUTasya bhAryA bhaviSyati, iSTA = vallabhA kAntA kamanIyatvAt, yAvacchabdena, priyA gaura Adi sundara varNavAle AkArako ' rUpa ' kahate haiM / motIke andarakI camaka ke samAna jo zarIra kI camaka ho use " kahate haiM / 3 puSpitAsUtra vanAvasthA meM praviSTa usa dene yogya dravya aura usake bAda mAtA pitA, bAlyAvasthA pAra somA bAlikAko viSaya sukhase abhijJa jAnakara nizcita priyavacana ke sAtha apane bhAnaje rASTrakUTake sAtha usakA vivAha kara deMge / vaha somA usakI iSTA kAntA aura vallabhA hogI, aura vaha usa somAkI AbhUSaNake lAvaNya ' zrI nirayAvalikA sUtra gaura Adi suMdaravarNa vALA AkArane 'rUpa' kahe che. mAtInI aMdaranI camakanA jevI zarIranI camaka thAya tene lAvaNya kahe che. tyAra pachI mAtApitA, khAlyAvasthA vItI gayA pachI yovana avasthAmAM AvelI te sAmA khAlikAne viSaya sukhathI abhijJa ( jANItI ) thayelI jANI nizrita devAyAgya dravya tathA priya vacana sAthe peAtAnA bhANeja rASTrakUTanI sAthe tenA vivAha karaze te sAmA tenI ISTA mAMtA ane vallabhA thaze ane te, Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 365 sadAmemaviSayakhAt , manojJA sundarakhAt evaM 'maNAmA saMmayA aNumayA' ityAdi dRzyam / etadvyAkhyA pUrva pratipAditA / bhANDakaraNDakasamAnA bhUSaNAdikaraNDakavat , tailakelA tailadhAnI saurASTradezaprasiddho mRnmayatailapAtravizeSaH, tadvat susaMrakSitA=atitarAM paripAlitA, susaMgopitA-yatnena rakSitA celapeTA iva-vastrama pAvat susaMparigRhItA=muSThu parigrahatvena sNrkssitaa| ratnakaraNDakavat indranIlAdiratnamaJjUSAvat susaMgopitA ca, zIta-zItabAdhAH yAvat vividhAH nAnAprakArAH rogAtaGkAH rogAH ciraghAtinaH, AtaGkAH sadyoghAtinaH, imAM mA khalu-naiva spRzantu-Azrayantu / tataH khalu sA somA brAhmaNI rASTrakUTena=sAddha vipulAn bahUn bhogabhogAn-viSayabhogAn bhuJjAnA saMvatsare saMvatsare-prativarSa yugalaM-santAnayugmaM prajanayantI-prasUyamAnA SoDazabhiH saMvatsa : varSeH dvAtriMzad-dvayadhikatriMzad dArakarUpAn bAlaka karaNDakake samAna, telake sundara bartanake samAna yatnapUrvaka rakSA karegA, vastroMkI peTI ke samAna usako acchI taraha rakhegA aura indranIla Adi ratnakaraNDakake samAna prANoMse adhika mahatva dekara rakSA karegA, aura usako bAta pitta Adi roga aura AtaGka na sparza kara sakeM isa prakAra sarvadA rakSAko ceSTA karatA rhegaa| usake bAda vaha somA dArikA rASTrakUTake sAtha vipula bhogoMko bhogatI huI pratyeka varSameM eka 2 santAna-yugalako janma degI / aura vaha solaha varSa meM battIsa baccoMkI mA samAnI AbhUSaNanA karaMDakanI peThe, telanAM suMdara vAsaNanI peThe yatnapUrvaka rakSA karaze. vastronI peTInI peThe tene sArI rIte rAkhaze ane Indra nIla Adi ratna karaMDakanI peThe prANathI paNa vadhAre mahatva daIne tenI rakSA karaze. tathA tene vAta pitta Adi rega tathA AtaMka paNa sparza na karI zake evI rIte hamezAM rakSA karavAnI vyavasthA karatA raheze, tyAra pachI te somA dArikA rASTrakUTanI sAthe vipula bhegene bhagavatI dara varase eka eka saMtAnanAM jeDalAne janma deze ane te seLa varSamAM batrIsa bALaka bALakIonI mA thaI jaze. pachI nAnAM moTAM zrI nirayAvalikA sUtra Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 __3 puSpitAsUtra lakSaNAn , atra dArikAzca dArakAzcetyarthe ekazeSeNa dArikA zabdasya lope rUpazabdena samAse putrIputrarUpAn iti tadarthaH, prajanayati-utpAdayati / tataH khalu sA somA brAhmaNI taiH bahubhiH anekaiH dArakaiH=putraiH dArikAbhiH putrobhiH bahukAlikobhiH, kumAraiH bahutarakAlikaiH putraH, kumArikAbhiH bahutarakAlikobhiH putrIbhiH, DimbhaiH alpakAlikaputraiH, DimbhikAbhiH alpakAlikIbhiH putrIbhizca, apyekakaiH uttAnazayakaiH UrdhvamukhazayanazIlaiH, apyekakaiH stanitaiH cItkArazabditaiH, apyekakaiH spRhakapAdaiH-spRhanti= gamanaM vAJchanti, iti spRhakAH pAdAH=caraNA yeSAmiti te tathA gamanecchucaraNAH, gamanotsukapAdA ityarthaH, atra gamanecchAyAzcetanavRttitve'pi pAdedhvAropAt 'sthAlI pacati' sthAlyA pacyate, ityAdivat sAdhutA bodhyaa| uktaJca " vastutastadanirdezyaM nahi vastu vyavasthitam / sthAlyA pacyata ityeSA, vivakSA dRzyate yataH // " iti apyekakaiH parAGgaNakaiH paraM svakIyAdanyat aGgaNaM catvaraM gamyatvena yeSAM te tathA, anyAGgaNagamanazIlaiH, athavA parAzcanakairiticchAyA, param-utkRSTam aJcanaM= hojAyagI bAda usake vaha somA brAhmaNI apane una choTe baDe bacce baciyoMse taMga aajaaygii| usake una baccoMmeM koI alpakAlakA janmA huA baccA uttAna hokara sotA rahegA, koI cItkAra mAra kara rotA rahegA, koI calanekI icchA karegA, koI dUsaroMke AGganameM calA jAyegA athavA koI baccA acchI taraha calegA, koI baccA bALakethI te temAM brAhmaNa taMga thaI jaze. tenAM e baccAMomAM kaI thoDA ja kALamAM janmelAM baccAM uttAna thaIne suI raheze, kaI rADo pADIne rovA lAgaze, keI cAlavAnI IcchA karaze, keI bIjAnAM phaLIyAmAM jatuM raheze, athavA koI baccuM sArI rIte cAlaze, kaI bALaka utsAha karaze, kaI paDaze, kaI kharce zrI nirayAvalikA sUtra Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhino TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI gamanaM yeSAM te tathA, samyaggamanavadbhiH , apyekakaiH parAkramamANaiH utsahamAnaiH, apyekakaiH praskhalanakaiH prakRSTanipatanavadbhiH, apyekakaiH stanaM pAnAya mAtuH kucaM mRgyamANaiH anveSayadbhiH , apyekakaiH kSIraM-dugdhaM mRgyamANaiH, apyekakaiH khelanaka-khelatyaneneti khelanaM tadeva khelanaka-krIDAsAdhanaM kanduka-laguDAdikaM mRgyamANaiH, apyekakaiH khAdyakaM khAdyameva khAdyakaM khAdyavastu -- lapanazrImodakaprabhRtiM mRgyamANaiH, appekakaiH kUra-bhaktam ( odanaM ) mRgyamANaiH, pAnIyaM jalaM mRgyamANaiH, hasadbhiH, ruSyadbhiH,roSaM kurvadbhiH, AkrozabhiH= krudhyadbhiH AkruzyadbhiH, svasvavastu grahItuM kalahaM kurvadbhiH, pradbhiH tADyadbhiH, hanyamAnaH anyena tADyamAnaH, vimalapadbhiH viruddhaM vadadbhiH, anugamyamAnaiH palAyanAdikAle pazcAd gamyamAnaH, rudabhiH zabdAyamAnaiH,krandabhiH cItkurvadbhiH,vilapabhiH ArtasvaraM kurvANaiH, kUjadbhiH= sphudadadharapUrvakamaprakaTazabdaM kurvadibhaH, utkUjabhiH=uccaiH zabdaM kurvANaiH pUtkurvabhiH, nidrAbhiH= utsAha karegA, koI giregA, koI baccA stanako DhUMDhegA, koI dUdha cAhegA, koI baccA khAnA mAMgegA, koI bhAtake liye haTha karegA, koI pAnIkA haTha karegA, koI haMsatA rahegA koI rUSTa hotA rahegA, koI krodha karatA rahegA aura kucha bacce apanI 2 vastuke lie laDate raheMge koI kisIko mAratA rhegaa| koI kisIkI mAra khAtA rahegA, koI baccA aNDavaNDa bakegA arthAt vyarthakA bakavAda-zora gula kregaa| koI kisIke pIche 2 dauDatA rahegA, koI rotA rahegA, koI baccA stanane zodhavA lAgaze, kaI dUdha mAgaze, keI bacuM khAvAnuM mAgaze, koI bhAtane mATe haTha karaze, kaI pANI mATe haTha karaze, koI hasatuM raheze, keI gusse thatuM raheze, kaI rIsAI jAze, kaI baccAM te pitA potAnI cIja mATe laDatAMja raheze, ane kaI kaIne mAratAM raheze, ke te koIne mAra khAtAM raheze, te kaI baccAM jema tema makaze arthAt vyartha bakavAda- zerabakera karI mUkaze, kaI koInI pAchaLa pAchaLa doDayA karaze, kaI retAM raheze, kaI pratApa zrI nirayAvalikA sUtra Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 ___3 puSpitAstra nidrAM sevamAnaiH, (svapadbhi) pralambamAnaiH vastrAJcalaM samAlambamAnaiH dahadbhiH jvalabhiH, dazabhiH dantaiH kRntabhiH vadbhiH udibhiH ( macchardayabhiH ) cherabhiH vAraMvAra hadamAnaH, mUtrayabhiH -mUtraM kurvadibhaH mUtrapurISavAntamulisopalitA prastAva-viSThodgINItaprotA, malinavasanapuccaDA=malayuktavastraiH puccaDA= nizzobhA kAntihInetyarthaH, yAvad azucivIbhatsA azucitvena nitarAM dunirIkSaNIyA (ghRNitA) paramadurgandhA atidurgandhayuktA, rASTrakUTena svapatinA sArddha vipulAn bahUn bhogabhogAn bhujyante-bhogaviSayIkriyanta iti bhogAH zabdAdayo viSayAsteSAM bhogAH sevanAni tAna, tathA bhuJjAnA=sevamAnA vihartum avasthAtuM no zaknoti-na prabhavati // 6 // pralApa karatA rahegA, koI Artasvarase royegA, koI baccA kUjatA-avyakta zabda karatA rahegA, koI jorase avyakta zabda karatA rahegA, koI sotA rahegA, koI kapaDekA aMcala pakaDakara laTakatA rahegA, koI Agase jala jAyagA, koI dAtase kATatA rahegA, koI vamana karatA rahegA, koI pAkhAnA karatA rahegA, koI mUtra karatA rhegaa| isaliye una baccoMkA pezAba pAkhAnA vamanase bharI huI tathA maile kapaDoMse kAntihIna, yAvat azuci, bIbhatsa, atyanta durgandhita ho rASTrakUTake sAtha apane vipula bhogoMko bhoganemeM samartha na ho sakegI // 6 // karatAM raheze, keI ArtasvarathI rUdana karaze, keI baccAM kUjatA ( TaukA karatAM) avyakta na samajAya tevA zabda bolyA karaze. koI jorathI avyakta zabda karyA karaze, kaI sutAM raheze, kaI kapaDAMnA cheDA pakaDIne laTakayA karaze, kaI agnimAM aLI jAze, kaI dAMta vaDe karaDavA lAgaze, keI ulaTI karaze, keI jhADe pharatAM raheze, kaI sutaryA karaze. A mATe te baccAMnA pezAba-pAyakhAnA-ulTIthI bharelI melA kapaDAMthI kAntihIna eTale azuci, bIbhatsa atyanta durgandhita thaI rASTrakUTanI sAthe pitAnA vipula bhega bheLavavAmAM samartha nahi thaI zakaze. (). zrI nirayAvalikA sUtra Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 4 baduputrikA devI 369 taeNaM tIse somAe mAhaNIe aNNayA kayAi puvvarattAvarattakAlasamayaMsi kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe ayameyArUve jAva samupajjitthA-evaM khalu ahaM imehiM bahahiM dAragehi ya jAva DimiyAhi ya appegaiehi uttANasejaehi ya jAva appegaihiM muttamANehiM dujjAehiM dujammaehiM hayavippahayabhaggehiM egappahArapaDiehiM jANaM muttapurIsavamiyamulicovalittA jAva paramadubhigaMdhA no saMcAemi rahakUDeNa saddhi jAva bhuMjamANI viharittae / taM dhanAo NaM tAo ammayAo jAva jIviyaphale jAoNaM vaMjhAo aviyAurIo jANukopparamAyAo suramisugaMdhagaMdhiyAo viulAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANIo viharaMti, ahaM NaM adhannA apuNNA akayapuNNA no saMcAemi rahakUDeNaM saddhiM viulAiM jAva viharittae / - chAyAtataH khalu tasyAH somAyA brAmaNyA anyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye kuTumbajAgarikAM jAgratsA ayametadrUpo yAvat samudapadyataevaM khallu amebhirbahubhirdArakaina yAvad DimbhikAbhizca apyekakaiH uttAnazayakaizca yAvad apyekakaimUtrayadbhiH durjAtaiH durjanmabhiH itavimahatabhAgyaizca ekamahArapatitaiH yA khalu mUtrapurISavamitamuliptopalitA yAvat paramaduramigandhA bho nomi rASTrakUTena sAI yAvad bhujAnA vihartum / tad dhanyAH khalu tA ambikA yASad jIvitaphalaM yAH khalu vandhyA animananazIlA jAnukUparamAtaraH muramisugandhagandhikA vipulAn mAnuSyakAra mogabhogAn bhuJjAnA viharanti, ahaM khalu adhanyA apuNyA no zanIki rASTrakUThena sAI vigulAn yAvad vihartum / zrI niyAvalikA sUtra Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 _3 puSpitAsUtra teNaM kAleNaM 2 munvayAo nAma ajAo iriyAsamiyAo jAva bahuparivArAo puvvANupuvviM jeNeva vibhele saMnivese teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ahApaDirUvaM oggaraM jAva viharati / taeNaM tAsiM suvvayANaM ajANaM ege saMghADae vibhele sanivese uccanIya jAva aDamANe raTakUDassa gihaM aNupavitu / taeNaM sA somA mAhaNI tAo ajAo ejjamANIo pAsai, pAsittA hatuTThA0 khippAmeva AsaNAo abbhuTTei, abbhuTTittA sattakRpayAiM aNugacchai, aNugacchittA vaMdai namasai, viuleNaM asaNa 4 paDilAbhei, paDilAbhittA evaM vayAsI-evaM khalu ahaM ajjAo raTTakUDeNaM saddhi viulAi jAva saMvacchare 2 jugalaM payAmi, solasahiM saMvaccharehiM battIsa dAragarUve pyaayaa| taeNaM ahaM tehiM bahUhiM dAraehi ya jAva DibhiyAhi ya appegaiehiM uttANasijjaehiM jAva muttamANehiM dujAehiM jAva no saMcAemi raTakUDeNaM tasmin kAle tasmin samaye suvratA nAma AryA isimitA yAvad bahuparivArAH pUrvAnupUrvI yatraiva vebhelaH sanivezastatraivopAgacchanti, upAgatya yathAmatirUpam avagrahaM yAvad viharanti / tataH khalu tAsAM suvratAnAmAryANAm ekaH saMghATako vebhele sanniveze uccanIca0 yAvat aTan rASTrakUTasya gRhamanumaviSTaH / tataH khalu sA somA brAhmaNI tA AryA ejamAnAH pazyati, dRSTvA hRSTatuSTA0 zimameva0 AsanAdabhyuttiSThati abhyutthAya saptASTapadAni anugacchati, anugatya vandate namasyati vipulena azana0 4 pratilambhayati, pratilambhya evamavAdAt-evaM khalu ahamAryAH ? rASTrakUTena sArddha vipulAn yAvat saMvatsare 2 yugalaM prajanayAmi SoDazabhiH saMvatsaraiH dvAtriMzad dArakarUpAn prajAtA / tataH khalu ahaM tairbahubhidArakaizca yAvad DimbhikAbhizca apyekakaiH zrI nirayAvalikA sUtra Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 371 saddhi viulAI bhogabhogAiM muMjamANI viharittae, taM icchAmi gaM ajAo! tumhaM aMtie dhamma nisAmittae / taeNaM tAo anjAo somAe mAhaNIe vicittaM jAva kevalipaNNattaM dhamma parikahei / taeNaM sA somA mAhaNI tAsiM ajANaM aMtie dhammaM socA nisamma haTTatuTThA jAva hiyayA tAo ajjAo vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsIsadahAmi NaM ajjAo ! niggaMthaM pAvayaNaM jAva abbhuDhemi NaM ajAo niggaMthaM pAvayaNaM, evameyaM ajAo jAva se jaheyaM tumbhe vayaha, jaM navaraM ajjAo ! rahakUDa ApucchAmi / taeNaM ahaM devASpiyANaM aMtie muMDA jAva pavvayAmi / ahAsuhaM devANuppie ! mA paDibaMdhaM / taeNaM sA somA mAhaNI tAo ajAo vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA paDivisajjei // 7 // uttAnazayakaiH yAvat mUtrayadbhiH durjAtaiH yAvad no zaknomi rASTrakUTena sArddha vipulAn bhogabhogAn bhuJjAnA vihartum , tadicchAmi khalu AryAH! yuSmAkamantike dharma nizAmayitum / tataH khalu tA AryAH somAya brAhmaNyai vicitraM yAvat kevaliprajJaptaM dharma parikathayanti / tataH khalu sA somA brAhmaNI tAsAmAryANAmantike dharma zrukhA nizamya hRSTatuSTA0 yAvad hRdayA tA AryA vandate namasyati, vandilA namasyitA evamavAdIt-zraddadhAmi khalu AryAH ! nirgranthaM mavacanam , idametad AryAH ! yAvat yad yathedaM yUyaM vadatha, yad navaramAryAH ! rASTrakUTamApRcchAmi / tataH khalu ahaM devAnupriyANAmanti ke muNDA yAvat pravrajAmi / yathAsukhaM devAnumiye ! mA pratibandham / tataH khalu sA somA brAhmaNI tA AryA vandate namaspati, vanditA namasyitA prativisarjayati // 7 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 3 puSpitAsUtra TIkA 'taNaM tIse' ityAdi - durjAtai:- duSTaM jAtaM prAdurbhAvo yeSAM te tathA taiH, ata eva - durjanmabhiH = duSTaM = kutsitaM janma yeSAM mama duHkhadAyitvAt te tathA taiH, " 'taeNaM tIse ' ityAdi usake bAda eka samaya pichalI rAtameM kuTumbajAgaraNA karatI huI usa somA brAhmaNIke AtmAmeM isa prakArakA vicAra utpanna hogA ki aho ! maiM malamUtra karanevAle ina bahutase abhAge dukhadAyI thoDe 2 dinomeM utpanna honevAle, durjanmA choTe baDe aura navajAta zizuoMke dvArA malamUtra aura vamanase lipI - putI atyanta durgandhamayI hokara rASTrakUTa ke sAtha sukhakA anubhava nahIM kara pAtI hU~ / ve mAtAe~ dhanya haiM aura unakA jIvana baccA nahIM hotA, jo jAnukUrparamAtA haiM jo sugandha dravyoMse suvAsita ho manuSya sambandhI bhogoMko bhogatI huI vicara rahI haiM, maiM adhanya hU~, apuNya hU~, jo ki maiM rASTrakUTake sAtha vipula bhogoMko nahIM bhoga sakatI hU~ / saphala hai, jo bandhyA haiM, jinheM 'tapaNaM tose ' ityAhi . tyAra pachI eka samaya pAchalI rAte kuTuMba jAgaraNa karatAM te semA brAhmaNInA manamAM evA vicAra utpanna thaze keH--ahA ! huM maLamUtra karavAvALAM A ghaNAM kamanazIkha du:khadAyI ceADA thADA divaseAmAM janma levAvALAM du mA nAnAM meTAM ane navAM janmelAM khALAnAM maLamUtra tathA namanathI lIMpAyela, kharaDAyela atyaMta dundhimayI banI hovAthI rASTrakUTanI sAthe sukhane anubhava laI zaktI nathI. te mAtAone dhanya che ane temanA jIvana saphaLa che ke je vAMjhaNI chejene chekarU thatuM nathI, je jAnukUramAtA che, je sugaMdhI dravyeAthI suvAsita thaine manuSya saMbaMdhI bhAgA bhAgavatI vicare che. huM adhanya chuM, apuNyA chuM jethI huM rASTrakUTanI sAthe vipula lAgeAne bhogavI zaktI nathI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI 373 usa kAla usa samayameM suvratA nAmakI AryAe~ IryAsamiti Adise yukta bahuta sI sAdhviyoMke sAtha tIrthaMkara paramparAse vicaratI huI bebhela sannivezameM AveMgI aura yathocita avagraha lekara vahA~ rahane lgeNgii| bAda usake eka dina una suvratA AryAoMkA eka saMghATaka vebhela sanivezake ucca nIca madhyama kulameM phiratA huA rASTrakUTake gharameM aayegaa| usake bAda vaha somA brAhmaNI AtI huI una AryAoMko dekhegI dekhakara hRSTa tuSTa hRdaya ho zIghrAtizIghra apane Asanase uTha kara khaDI hogii| aura una AryAoMkA Adara satkAra karaneke lie sAta ATha paga Age jaayegii| anantara vandana aura namaskAra kara vipula azana pAna Adise pratilAbhita kregii| aura unase isa prakAra kahegI-he devAnupriye / rASTrakUTake sAtha vipula bhogoMko bhogatI huI hamane pratyeka varSameM yugala baccoMko janma dekara solaha varSoM meM battIsa bacoMko janma diyA hai| maiM durjanmA una baccoMke mala-mUtra aura vamana Adise sanI-putI durgandhita zarIra ho apane patike te kALe te samaye suvratA nAmanI AryAe IryAsamiti Adi yukta ghaNuM sAdhvIonI sAthe tIrthaMkara paraMparAthI vicaratI bibhela sannivezamAM Avaze ane yathocita avagraha laIne tyAM rahevA lAgaze. pachI eka divasa te sutratA AryAenuM eka saMghADuM bibhela sannivezanA UMcA nIcA ane madhyama kulamAM pharatAM pharatAM rASTrakUTanA gharamAM Avaze. tyAra pachI te mA brAhmaNa te Ayoone AvatI jaze ane temane joIne hutuSTa aMta:karaNathI jaladI jaladI pitAne AsanethI uThIne ubhI thaze ane te ArthIone Adara satkAra karavA mATe sAta ATha pagalAM sAme jAze tyAra pachI vandana ane namaskAra karIne sArI rIte azanapAna AdithI pratilAbhita karaze (vaharAvaze) ane temane A prakAre ze: he devAnupriye ! rASTrakUTanI sAthe vipula bhegene bhagavatI meM pratyeka varSe eka joDakAM bALakane janma ApatAM soLa varSamAM batrIsa baccAMne janma Apyo che. huM durjanmA te baccAMnA maLamUtra ane ulaTI AdithI lIpAyelI zrI nirayAvalikA sUtra Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 3 puSpitAsUtra hatavipahatabhAgyaiH sarvathA bhAgyahInaiH / ekamahArapatitaiH alpakAlenaiva mama kukSyavatIrNaiH / zeSaM sugamam // 7 // sAtha kucha bhI Ananda bhoga nahIM kara paatii| he AryAe~ ! maiM Apa logoMke samIpa dharma sunanA cAhatI huuN| usake bAda ve sAdhviyA somA brAhmaNIko vicitra yAvat kevali prarUpita dharmakA upadeza deNgii| ____ usake bAda vaha somA brAhmaNI una AryAoMse dharma sunakara use hRdayameM avadhArita kara hRSTa tuSTa ho atyanta harSayukta hRdayase una AryAoMkA vandana aura namaskAra karake isa prakAra kahegI he AryAoM ! maiM nimrantha pravacanapara zraddhA rakhatI hU~, aura nimrantha pravacana ko sammAnita karatI huuN| he devAnupriye ! jo Apa kahatI haiM vahI satya hai| maiM rASTrakUTako pUchatI hai, bAdameM Apake pAsa muNDita hokara pravrajita houuNgii| durgadhavALAM zarIre mArA patinI sAthe kaI jAtane AnaMda bhAga karI zaktI nathI. he AryAo! huM Apa lekenI pAse dharma sAMbhaLavA mAguM chuM tyAra pachI te sAdhvIo semA brAhmaNane vicitra eTale kevalI prarUpita dharmane upadeza Apaze. tyAra pachI te mA brAhmaNa te ArthIo pAsethI dharma sAMbhaLIne te hRdayamAM dhAraNa karIne duSTa tuSTa thaIne atyaMta harSayukta hRdayathI te ArthIone vaMdana ane namaskAra karIne A prakAre kaheze - ha AryAo ! huM ninya pravacana upara zraddhA rAkhuM chuM ane nigrantha pravacanane sanmAnita karuM chuM. he devAnupriye ! je Apa kaho che teja satya che. huM rASTrakUTane pUchuM chuM. pachI ApanI pAse muMDita thaIne prajita thaIza. zrI nirayAvalikA sUtra Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI mUlamtaeNaM sA somA mAhaNI jeNeva raTakUDe teNeva uvAgayA karatalaka evaM vayAsI-evaM khalu mae devANuppiyA ! ajANaM aMtie dhamme nisaMte, se vi ya NaM dhamme icchie jAva abhirucie, taeNaM ahaM devANuppiyA ! tubbhehiM abbhaNunAyA suvvayANaM ajANaM jAva pavvaittae / tae NaM se rahakUDe somaM mAhaNi eva vayAsI-mA Na tume devANuppie ! idANiM muMDA bhavittA jAva pavvayAhi / bhuMjAhi tAva devANuppie ! mae saddhiM viulAI bhogabhogAI, tato pacchA bhuttabhoI suvvayANaM ajANaM aMtie muMDA jAva pavvayAhi / taeNaM sA somA mAhaNI vhAyA jAva sarIrA ceDiyAcakavAla chAyAtataH khalu sA somA brAhmaNI yatraiva rASTrakUTastatraiva upAgatA karatala0 evamavAdI-evaM khalu mayA devAnupiyAH ! AryANAmanti ke dharmo nizAntaH ( zrutaH ) so'pi ca khalu dharma iSTo yAvad abhirucitaH, tataH khalu ahaM devAnupriyAH ! yuSmAbhirabhyanujJAtA suvratAnAmAryANAM yAvat pravajitum / tataH khalu sa rASTrakUTaH somAM brAhmaNImevamavAdIta-mA khalu devAnupiye ! idAnIM muNDA bhUlA yAvat pravraja, muva tAvad devAnupiye ! mayA sArddha vipulAn bhogabhogAn , tataH pazcAd bhuktabhogA muvratAnAmAryANAmantike muNDA yAvat pravraja / tataH khalu sA somA usake bAda AryAne kahA-jisa prakAra tumheM sukha ho vaisA kro| zubha kAmameM pramAda mata kro| usake bAda vaha somA brAhmaNI una AryAoMko vandana aura namaskAra kara visarjana karegI // 7 // tyAra pachI ArthIo kahe che -jevI rIte tane sukha thAya tema kara. zubha kAmamAM pramAda na kara. tyAra pachI te mA brAhmaNa te AryAone vaMdana ane namaskAra karI visarjana karaze, (7) zrI nirayAvalikA sUtra Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____3 puSpitAsUtra parikiNNA sAo gihAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA vibhela saMnivesaM majhamajheNa jeNeva suvbayANaM ajANaM uvassae teNeva uvAgacchai, uvAsacchittA suncayAo ajAo vaMdai namasai panjuvAsai / vaeNaM tAo sucayAo ajjAo somAe mAhaNIe vicittaM kevalipaNNattaM dhamma karikahei, jahA jIvA vajhaMti / taeNaM sA somA mAhaNI suvbayANaM ajjANaM aMtie jAca duvAlasavihaM sAvagadhamma paDivajjai, paDivajjittA subvayAo ajjAo vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA jAmeva disi pAunbhUyA tAmeva disaM paDigayA / taeNaM sA somA mAhaNI samaNovAsiyA jAyA abhigata0 jAva appANaM bhAvemANI viharai / / taeNaM tAo suvvayAo ajjAo aNNayA kayAi vibhelAo saMnivesAo paDinikkhamaMti, paDinikkhamaMti, bahiyA jaNavayavihAraM viharaMti // 8 // brAhmaNI rASTrakTasya etamartha pratizRNoti / tataH khalu sA somA brAhmaNI snAtA yAvat sarvAlaGkArabhUSitazarIrA ceTikAcakravAlaparikIrNA svasmAd gRhAta matiniSkrAmatiH pratiniSkramya vaibhelaM saMniveza madhyamadhyena yatraiva muvratAnAmAryANAmupAzrayastatraiva upAgacchati; upAgatya suvratA AryA vandate namasyati paryupAste / tataH khalu tAH suvratA AryAH somAya brAhmaNyai vicitraM kevalipajJaptaM dharma parikayayanti, yathA jIvA badhyante / tataH khalu sA somA brAhmaNI muvratAnAmAryANAmantike yAvad dvAdazavidhaM zrAvakadharma prasipadyate, matipadya suvratA AryA vandate namasyati, vanditvA namasthitA yasyA eva dizaH prAdurbhUtA tAmevadizaM matigatA / tataH khalu sA somA brAhmaNI zramaNopAsikA jAtA abhigata0 yAvat AtmAnaM bhAvayantI viharati / ___ tataH khalu tAH suvratA AryA anyadA kadAcit vebhelAt saMnivezAta pratiniSkAmanti, bahirjanapadavihAraM viharanti // 8 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI TIkA " taNaM sA' ityAdi - vyAkhyA paThitasiddhA // 8 // 4 taNaM sA ' ityAdi - usake bAda vaha somA brAhmaNI rASTrakUTake pAsa AyegI aura hAtha joDakara isa prakAra kahegI - he devAnupriya ! maiMne AryAoMke samIpa dharma sunA / vaha dharma bhI mujhe iSTa priya aura hitakAraka jAna paDA aura acchA lagA, isaliye he devAnu - priya ! merI icchA hai ki tumase AjJA lekara maiM una AryAoMke pAsa jAU~ aura dIkSA grahaNa karU~ / somA brAhmaNIkA aisA vacana sunakara rASTrakUTa usase kahegA- 6 377 he devAnupriye ! abhI tuma muNDita hokara pratrajita mata hoo / he devAnupriye ! abhI tuma mere sAtha vipula bhogoMkA bhoga karo / usake bAda bhuktabhogA hokara suvratA AryAke pAsa pravrajita honA / somA brAhmaNI rASTrakUTakI isa salAhako mAna jaaygii| bAda meM vaha somA brAhmaNI snAna karake sabhI prakAroM ke alaGkAroM se 1 , ago a' cuile. tyAra pachI te semA brAhmaNI rASTrakUTanI pAse Avaze ane hAtha joDIne A prakAre kaheze:--hai devAnupriya ! meM Aryae pAsethI dharmanuM zravaNa kyuM. te dharma paNa mane iSTa priya ane hitakAraka lAgyA ne sArA paNa jaNAyeA che. mATe he devAnupriya ! mArI IcchA che ke tamArI AjJA laIne huM te AryA pAse jAuM ane dIkSA grahaNa karUM. sAmA brAhmaNInAM evAM vacana sAMbhaLI rASTrakUTa tene kaheze:-~~ hai devAnupriye ! hAla tu suDita thaIne pratrajita na thA. hai devAnupriya ! hAla tA mArI sAthe vipula bhAgAne bhAgava. tyAra pachI bhuktabhAgA thai sutratA AryonI pAse pratrajita thaje. sAmA brAhmaNI rASTrakUTanI A salAhane mAnI jaze. pachI te sAmA brAhmaNI snAna karIne tamAma jAtanAM ghareNAM-gAMThAMthI alaMkRta zrI nirayAvalikA sUtra Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 3 puSpitAsUtra alaGkRta ho dAsiyoke samUhase ghirI huI apane gharase nikala kara nimela sannivezake madhya bhAgase hotI huI suvratA AryAoMke upAzrayameM aayegii| Akara vaha suvratA AryAko vandana aura namaskAra kara sevA karegI / usake bAda ve suvratA AryA usa usa somA brAhmaNIko aneka prakArase vicitra kevali prajJAta dharmakA upadeza karegI'jisa prakAra jIva karmase baddha hote haiM aura mukta hote haiM ' / isa prakAra kevali prarUpita dharma sunakara vaha somA brAhmaNI sutratA AryAke pAsa yAvat bAraha prakArakA zrAvaka dharmako svIkAra kregii| bAda una AryAoMko vandana-namaskAra kara jisa dizAse AyegI usI dizAmeM lauTa jAyagI / tadanantara vaha somA brAhmaNI zramaNApAsikA bnegii| aura sabhI jIva ajIva Adi tattvoMko jAnakara zrAvakavatase AtmAko bhAvita karatI huI vicaregI / usake bAda vaha suvratA AryA kisI samaya vibhela sannivezase nikalakara bAhara dezameM vihAra karatI huI vicaregI // 8 // thaI dAsIonI maMDaLImAM gherAIne potAnA gharamAMthI nIkaLI bibhela sannivezanA madhya bhAgamAMthI thaIne sutratA AryAonA upAzrayamAM Avaze AvIne te suvratA AryAne vaMdana namaskAra karI sevA karaze tyAra pachI te sutratA AryAe te samA brAhmaNane vicitra kevalI prajJama dharmane-aneka prakAre upadeza karaze je prakAre jIva karmathI baMdhAya che ane mukta thAya che. ItyAdi kevalI prarUpita dharma sAMbhaLIne te sAmA brAhmaNa sutratA ArthIonI pAse bAra prakAranA zrAvakadharmane svIkAra karaze. pachI te AryAone vaMdana-namaskAra karIne je dizAthI teo AvI haze te dizAmAM pAchI jaze. tyAra pachI te sAmA brAhmaNI zramaNa upAsikA banaze ane badhAM jIva ajIva Adi tane jANI zrAvaka vratathI AtmAne bhAvita karatI vicaraze. tyAra pachI sutratA AryAe keI samaye khibhela sannivezathI nIkaLIne bIjA zikSA vihAR 52tI viyarale. (8) zrI nirayAvalikA sUtra Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI mUlam -- taNaM tAo suvvayAo ajjAo annayA kayAi puvvANupuvi jAva viharai / taraNaM sA somA mAhaNI imIse kahAe laTThA samANI haTTatuTThA vhAyA taheva niggayA jAva vaMdai namasara, vaMdittA narmasittA dhammaM soccA jAna navaraM raTThakUDaM ApucchAmi, taraNaM pavvayAmi / ahAsuhaM0 / taraNaM sA somA mAhaNI suvvaya ajjaM vaMdai namasara, vaMdittA namaMsittA suvvayANaM aMtiyAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA jeNeva sae gihe jeNeva raTThakUDe teNeva uvAgaccha, uvAgacchittA karatala pariggahiyaM0 taheva Apucchai jAva pavvaittae / ahAsuhaM devAppie ! mA paDibaMdhaM / taraNaM se raTukaDe viulaM asaNaM taheva jAva puvvabhave subhaddA jAva ajjA jAtA, iriyAsamiyA jAva guttabaMbhayAriNI / taraNaM sA somA ajjA suvvayANaM ajjANaM aMtie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI 379 chAyA tataH khalu tAH suvratA AryA anyadA kadAcit pUrvAnupUrvI yAvad viharanti / tataH khalu sA somA brAhmaNI asyAH kathAyA labdhArthA satI hRSTatuSTAH snAtA tathaiva nirgatA yAvad vandate namasyati, vanditvA namastviA dharma zrutvA yAvad navaraM rASTrakUTamApRcchAmi, yathAsukham / tataH khalu sA somA brAhmaNI sutratAmAryA vandate namasyati, vanditvA namasyitvA suvratAnAmantikAt pratiniSkrAmati, pratiniSkramya yatraiva svakaM gRhaM yatraiva rASTrakUTastatraivopAgacchati, upAgatya karatalaparigRhIta0 tathaiva ApRcchati yAvat pravrajitum / yathAsukhaM devAnupriye ! mA pratibandham / tataH khalu sa rASTakUTo vipulamazanaM tathaiva yAvat pUrvabhave subhadrA yAvad AryA jAtA, IryAsamitA yAvad guptabrahmacAriNI / tataH khalu sA somA AryA subratAnAmAryANAmantike sAmAyikAdIni ekAdazAGgAni adhIte, adhItya bahubhiH zrI nirayAvalikA sUtra Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 puSpitAsUtra ahijjai, ahijjittA bahUhiM chaTThama dasama duvAlasa0 jAva bhAvemANI bahUI vAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNai, pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe saTThi bhattAI aNasaNAe chedittA AloiyapaDikaMtA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA sakasa deviMdassa devaraNNo sAmANiyadevattAe uvavanA / tatthaNaM atthegaiyANaM devANaM dosAgarovamAI ThiI paNNattA, tattha NaM somassa vi devassa dosAgarovamAI ThiI paNNattA / 380 se NaM bhaMte ! some deve tAo devalogAo AukkhaNaM jAva cayaM cattA kahiM gacchihie ? kahiM uvavajjihi ? goyamA ! mahAvidehe vAse jAva aMtaM kAhi / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM cautthassa ajjhayaNassa ayamaTThe paNNatte // 9 // || puphiyAe cautthaM ajjhayaNaM samatta // 4 // SaSThASTamadazamadvAdaza0 yAvad bhAvayantI bahUni varSANi zrAmaNyaparyAya pAlayati, pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA SaSTiM bhaktAni anazanena chivA AlocitamatikrAntA samAdhiprAptA kAlamAse kAlaM kRtvA zakrasya devendrasya devarAjasya sAmAnikadevatayA udapadyata / tatra khalu astyekaikeSAM devAnAM dvisAgaropamA sthitiH prajJaptA, tatra khalu sAmasyApi devasya dvisAgaropamA sthitiH prajJaptA / sa khalu bhadanta ! somo devaH tasmAd devalokAd AyuH kSayeNa yAvat cayaM cyutvA kva gamiSyati ? kva utpatsyate ? gautama ! mahAvidehe varSe yAvad antaM kariSyati / evaM khalu jambUH / zramaNena yAvat samprAptena caturthasyAdhyayasya ayamarthaH prajJaptaH // 9 // // puSpitAyAM caturthayAdhyayanaM samAptam // 4 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI TIkA'taeNaM tAo' ityAdi-vyAkhyA nigadasiddhA // 9 // 'taeNaM tAo' ityAdi usake bAda vaha sutratA AryA kisI samaya pUrvAnupUrvI vicaratI huI phira vibhela sannivezameM AegI aura vasatikI AjJA lekara vahA~ tapa saMyamase AtmAko bhAvita karatI huI rhegii| bAda vaha somA brAhmaNI una AryAoMke AnekA samAcAra pAkara hRSTa tuSTa hRdaya ho snAna kara tathA sabhI alaGkAroMse vibhUSita ho pUrvavat una AryAoMke pAsa jAkara yAvat vandana aura namaskAra kregii| vandana namaskAra karake dharma sunakara usa AryAse kahego-he devAnupriye ! maiM rASTrakUTase pUchakara Apake samIpa muNDita hokara pravrajyA lenA cAhatI huuN| vaha AryA usase kahegI-he devAnupriye ! tumheM jisa prakAra sukha ho vaisA kro| pramAda mata karo / usake bAda somA brAhmaNI una AryAoMko vandana aura namaskAra kara unake pAsase apane gharameM rASTrakUTake pAsa aayegii| Akara hAtha joDa rASTrakUTase pUrvavat pUchegI 'taeNaM tAo' tyAdi. tyAra pachI te sutratA AryAe keI samaye pUrvAnumUvI vicaraNa karatAM karatAM pAchI bibhela sannivezamAM Avaze ane vastInI AjJA laI tyAM tapasaMyamathI AtmAne bhAvita karatI raheze. tyAra pachI te mA brAhyaNI te ArthIonA AvavAnA samAcAra maLatAM hRSTa tuSTa hRdayathI snAna karI tathA ghareNAM AbhUSaNathI vibhUSita thaI agAunI jema te AryonI pAse jaIne vaMdana namaskAra karaze ane vaMdana namaskAra karI dharma sAMbhaLIne te ArthIone kaheze he devAnupriye ! huM rASTrakUTane pUchIne ApanI pAse muMDita thaIne pravajyA levA cAhuM chuM te AryAM tene kaheze -he devAnupriye ! tane je prakAre sukha thAya tema kara. mAda na kara. tyAra pachI semA brAhyaNuM te ArthIone vaMdana namaskAra karI temanI pAsethI pitAnA gharamAM rASTrakUTanI pAse Avaze. AvIne hAtha joDI rASTrakUTane zrI nirayAvalikA sUtra Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 3 puSpitAsUtra ki he devAnupriya ! merI icchA hai ki maiM tumase AjJA lekara suvratA AryAoMke pAsa pravrajita hoU~ / isa bAtako sunakara rASTrakUTa khegaa| he devAnupriye ! jaisA tumheM sukha ho jaisA kro| isa kAryako karane meM pramAda mata karo / usake bAda vaha rASTrakUTa vipula azana pAna khAdya svAdya cAra prakArake bhojana banavAkara apane mitra jJAti svajana bandhuoMko AmaMtrita karegA / aura Adara satkAra ke sAtha unako bhojana karAyegA / jisa prakAra pUrvabhavameM subhadrA AryA huI thI usI prakAra yaha bhI AryA hokara IyAsamiti Adise yukta ho yAvat guptabrahmacAriNI hovegI / usake bAda vaha somA AryA una sutratA AryAoMke samIpa sAmAyika Adi gyAraha aGgoM kA adhyayana karegI, aura bahutase SaSTha, aSTama, dazama, dvAdaza Adi tapoMke dvArA AtmAko bhAvita karatI huI bahuta varSoM taka zrAmaNya paryAyakA pAlana kara mAsikI saMlekhanA se sATha bhaktoMko anazanase chedana kara apane pApa sthAnoMkA Alocana aura pratikramaNa kara samAdhiko prApta ho kAla mAsameM kAla kara devendra zakrake agAunI jema pUchaze keH--he devAnupriya ! mArI icchA che ke huM tamArI AjJA laIne sutratA AryAenI pAse prajita thAuM. A vAta sAMbhaLI rASTrakUTa kaheze:hai devAnupriye ! jema tane sukha thAya tema kara. A kArya karavAmAM pramAda na kara. tyAra pachI te rASTrakUTa vipula ( ghaNA ) annapAna, khAdyasvAdya cAra prakAranA leAjana anAvarAvI peAtAnA mitra, jJAti, svajana khaMdhuone AmaMtraNa Apaze ane Adara satkAra sahita temane bhAjana karAvaze. je prakAre AgalA bhavamAM subhadrA Aryo thaI hatI teja prakAre A paNa Aryo thaIne iyasamiti AdithI yukta thai yAtragupta brahmacAriNI thaze. tyAra pachI te sAmA Aryo te sutratA AyanI pAse sAmAyika Adi agIyAra aMgAnuM adhyayana karaze ane ghaNAMe tapa-14, aSTama, dazama, dvAdazama Adi tapeAthI AtmAne bhAvita karatI ghaNAM varSo sudhI dIkSA paryAyanuM pAlana karI pachI mAsikI sa`khelanAthI sAThe bhaktone anazana dvArA ( upavAsathI ) chedana karI peAtAnAM pApasthAnAnA Alecana ane pratikramaNa karI samAdhine prApta thai kAla mAsamAM kAla karI devendra zakanI sAmAnika deva zrI nirayAvalikA sUtra Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TokA varga 3 adhya. 4 bahuputrikA devI trikA devI 383 sAmAnika deva hokara utpanna hogii| vahIM eka 2 devakI sthiti do sAgaropama hai| usa devalokameM somadevakI bhI sthiti do sAgaropama hogii| gautama svAmI pUchate haiM-he bhadanta ! vaha somadeva Ayu bhava sthiti kSayake bAda usa devalokase cyavakara kahA~ jAyagA ? aura kahA~ utpanna hogA ? __ bhagavAna kahate haiM-he gautama ! mahAvideha kSetrameM utpanna hokara yAvat siddha hogA, aura saba dukhoMkA anta karegA / sudharmA svAmI kahate haiM-he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIrane puSpitAke caturtha avyayanake bhAvoMkA nirUpaNa kiyA hai // 9 // |pusspitaakaa cauthA adhyayana samApta huaa| thaIne utpanna thaze. tyAM eka eka devanI sthiti be sAgarepama che. te devalekamAM somadevanI paNa sthiti be sAgarepamanI thaze. gautama svAmI pUche che:-he bhadanta ! te somadeva Ayubhava ane sthitikSaya pachI te devakamAMthI cavIne kayAM jaze ? ane kayAM utpanna thaze? bhagavAna kahe che --he gautama ! mahA videhakSetramAM utpanna thaIne te siddha thaze ane tamAma duHkhane aMta karaze, sudharmA svAmI kahe che -he jammu ! A prakAre zramaNa bhagavAna mahAvIre puSpitAnA caturtha adhyayananA bhAvanuM nirUpaNa karyuM che. (9). pupitAnuM cothuM adhyayana samApta. zrI nirayAvalikA sUtra Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 __ 3 puSpitAsUtra paJcamadhyayanam mUlamjaiNaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA ukkhevao0 / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM 2 rAyagihe nAma nayare guNasilae ceie, seNiyarAyA, sAmI samosarie, parisA niggayA / teNaM kAleNaM 2 puNNabhade deve sohamme kappe puNNabhadde vimANe sabhAe muhammAe puNNabhadaMsi sohAsaNaMsi cauhi sAmANiyasAhassIhiM jahA sUriyAbho jAva battIsavihaM naTTavihiM uvadaMsittA jAmeva disiM pAunbhUe tAmeva disiM paDigae / kUDAgArasAlA0 puvvabhavapucchA / evaM goyamA ! teNaM kAleNaM 2 iheva jambUdIve dIve bhArahe vAse maNivaiyA nAma nayarI hotthA riddha0, caMdo rAyA, tArAiNNe ceie| tatthaNaM maNivaiyAe nayarIe puNNabhadde nAma gAhAvaI parivasai aDDe / teNaM kAleNaM 2 therA bhagavaMto jAtisaMpaNNA jAva jIviyAsamaraNabhayavippamukkA bahussuyA vahuparivArA chAyAyadi khalu bhadanta ! zramaNena bhagavatA utkSepakaH / evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaraM guNazilaM nAma caityam , zreNiko rAjA, khAmI samavasRtaH, pariSad nirgatA / tasmin kAle 2 pUrNabhadro devaH saudharme kalpe pUrNabhadre vimAne sabhAyAM sudharmAyAM pUrNabhadre siMhAsane caturbhiH sAmAnikasahaH yathA sUryAbho yAvad dvAtriMzadvidhaM nAvyavidhimupadarya yasyA dizaH prAdurbhUtastAmeva dizaM pratigataH, kUTAgArazAlA, pUrvabhavapRcchA / evaM gautama ! tasmin kAle tasmin samaye atraiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe maNipadikA nAma nagarI abhavat , RddhastimitasamRddhA0, candro rAjA, tArAkIrNa caityam / tatra khalu maNipadikAyAM nagayoM pUrNabhadro nAma gAthApatiH parivasati, ADhyaH / tasmin kAle zrI nirayAvalikA sUtra Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 5 pUrNabhadra deva 385 puvvANupuvi jAva samosaDhA, parisA niggayA / taeNaM se puNNabhadde gAhAvaI imI se kahAe laTThe samANe haTTa0 jAva paNNattIe gaMgadatte taheva niggacchai jAva nikkhaMto jAva guttabaMbhayArI / taeNaM se puNNabhadde aNagAre bhagavaMtANaM aMtie sAmAiyamAdiyAI ekArasa aMgAI ahijjai, ahijjittA bahUhiM cautthachaTThaTThama jAva bhAvitA bahUI vAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNai, pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe sadvi bhattAiM aNasaNAe chedittA AloiyapaDikaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe puNNabhadde vimANe uvavAyasabhAe devasayaNijjaMsi jAva bhASAmaNapajjattIe / evaM khalu goyamA ! puNNabhaddeNaM deveNaM sAdivvA devI jAva abhisamaNNAgayA / puNNabhahassa NaM bhaMte ! devasa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! dosAgarAvamA ThiI paNNattA / puNNabhadde NaM bhaMte ! deve tAo devalogAo jAva kahiM gacchihira ? kahi tasmin samaye sthavirA bhagavanto jAtisampannAH, yAvat jIvitAzAmaraNabhayaviSamuktA bahuzrutA bahuparivArAH pUrvAnupUrvI yAvat samavasRtAH / pariSat nirgatA / tataH khalu sa pUrNabhadro gAthApatiH asyAH kathAyA labdhArthaH san hRSTatuSTo yAvat prajJaptyAM gaGgadattastathaiva nirgacchati yAvad niSkrAnto yAvad guptabrahmacArI / tataH khalu sa pUrNabhadro'nagAro bhagavatAmantike sAmAyikAdIni ekAdazAGgAni adhIte; adhItya caturtha SaSThASTama0 yAvad bhAvayitvA bahUni varSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayati, pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA SaSTi bhaktAni anazanena chittvA Alocita - pratikrAntaH samAdhiprAptaH kAlamAse kAla kRtvA saudharme kalpe pUrNabhadre vimAne upapAtasabhAyAM devazayanIye yAvad bhASAmanaH paryAptyA / evaM khalu gautama ! pUrNabhadreNa devena sA divyA devarddhiH yAvad abhisamanvAgatA / pUrNabhadrasya khalu bhadanta ! devasya kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! dvisAgaropamA sthitiH zrI nirayAvalikA sUtra Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 3 puSpitAsUtra uvavajjieis ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihi jAva aMtaM kAhi ? evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM nikkhevao // 1 // // paMcamaM ajjhayaNaM samattaM // 5 // prajJaptA / pUrNabhadraH khalu bhadanta ! devastasmAd devalokAd yAvat kva gamiSyati ? va utpatsyate ? gautama ! mahAvidehe varSe setsyati yAvadantaM kariSyati / evaM khalu jambU : ! zramaNena bhagavatA yAvat samprAptena nikSepakaH // 1 // // paJcamamadhyayanaM samAptam // 5 // TIkA ' jaiNaM bhaMte ' ityAdi vyAkhyA spaSTA // 1 // // iti paJcamAdhyayanaM samAptam // 5 // pA~cavA~ adhyayana. 4 jaiNaM bhaMte ' ityAdi he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIrane puSpitAke caturtha adhyayanameM pUrvokta bhAvakA varNana kiyA hai to he bhagavan ! paJcama adhyayanameM bhagavAnane kisa abhiprAya kA nirUpaNa kiyA hai ? ' adhyayana pAMyabhuM. ' " 'jaiNaM bhaMte tyAhi he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIre puSpitAnA cAthA adhyayanamAM pUrvokta bhAvAnuM varNana karyuM che te he bhagavan ! pAMcamA adhyayanamAM bhagavAne kyA abhiprAyanuM nirUpaNa karyuM che ? zrI nirayAvalikA sUtra Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 5 pUrNabhadra deva 387 Arya sudharmAne kahA he jambU ! usa kAla usa samayameM rAjagRha nAmaka nagara thaa| vahA~ guNazilaka nAmaka caitya thaa| usa nagarakA rAjA zreNika thA / usa kAlameM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI usa nagarImeM pdhaare| bhagavAnake darzanake liye pariSada niklii| usa kAla usa samayameM pUrNabhadra deva saudharma kalpake pUrNabhadra vimAnameM sudharmA sabhAke andara pUrNabhadra siMhAsana para cAra hajAra sAmAnika devoMke sAtha baiThe hue the vaha pUrNabhadra deva sUryAbha devake samAna bhagavAnako yAvat battIsa prakArakI nATyavidhi dikhAkara jisa dizAse Aye usI dizAmeM cale gaye / gautamane bhagavAnase pUrNabhadra devakI deva Rddhike viSaya meM pUchA bhagavAnane pUrvavat kUTAgAra zAlAke dRSTAntase unheM pratibodhita kiyaa| phira gautamako usa devake pUrvabhava jAnanekI jijJAsA honepara bhagavAnane kahA-usa kAla usa samaya isI madhya jambUdvIpake bharatakSetrameM maNipadikA nAmakI nagarI thI, jo baDI 2 aTTAlikAoMse yukta tathA bAharI bhItarI Arya sudhAra :-- he jammu ! te kALe te samaye rAjagRha nAme nagara hatuM tyAM guNazilaka nAmanuM caitya hatuM. te nagarane rAjA zreNika hato, te kALe zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI te nagarImAM padhAryA. bhagavAnanAM darzana mATe pariSada nIkaLI. te kALa te samaye pUrNabhadra deva saudharmakalpanA pUrNabhadra vimAnamAM sudharmA sabhAnI aMdara pUrNabhadra siMhAsana upara cAra hajAra sAmAnika devanI sAthe beThelA hatA. te pUrNabhadra deva, sUryAbhadevanA jevA bhagavAnane batrIsa prakAranI nATayavidhi batAvI je dizAmAMthI AvyA te dizAmAM pAchA gayA. gautame bhagavAnane pUrNabhadra devanI devatraddhinA viSayamAM pUchayuM, bhagavAne pUrvavat kUTAgArazAlAnA dRSTAMtathI tene pratibaMdhita karyA pachI gautamane te devanA pUrvabhava jANavAnI jijJAsA thavAthI bhagavAne kahyuM--te kALa te samaye A madha jambudvIpanA bhArata kSetramAM maNipadikA nAme nagarI hatI. jemAM moTI moTI aTAriovALI havelIo hatI tathA zrI nirayAvalikA sUtra Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 __3 puSpitAsUtra zatruoMse rahita evaM dhanadhAnya Adise sampanna thii| usa nagarIke rAjAkA nAma candra thA / usameM tArAkIrNa nAmaka eka udyAna thaa| usa nagarImeM pUrNabhadra nAmaka dhanadhAnyasampanna gAthApati rahatA thaa| usa kAla usa samayameM jAtisampanna kulasampanna sthavirapadabhUSita munirAja yAvat jIvanakI AzA aura maraNabhayase rahita, bahuzruta tathA bahuta muni parivArase yukta tIrthaMkara paramparAse vicarate hue maNipadikA nagarImeM pdhaare| janasamudAyarUpa pariSada unake darzanArtha niklii| usake bAda vaha pUrNabhadra gAthApati una sthaviroMke AnekA vRttAnta jAnakara hRSTa tuSTa hRdayase bhagavatI sUtrameM ukta gaGgAdattake samAna unake darzanake lie gayA aura dharmakathA sunakara yAvat pravrajita hogyaa| tathA IryAsamiti Adise yukta ho yAvat guptabrahmacArI ho gyaa| usake bAda usa pUrNabhadra anagArane una sthaviroMke pAsa sAmAyika Adi gyAraha aMgokA adhyayana kiyA aura bahutase caturtha SaSTha aSTama Adi tapase AtmA ko bhAvita karake bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya pAlA / bAdameM mAsika saMle bahAra temaja aMdara zatruothI rahita ane dhanadhAnya AdithI saMpanna hatI. te nagarInA rAjAnuM nAma candra hatuM. temAM tArAkIrNa nAme eka udyAna hato. te nagarImAM pUrNabhadra nAme dhanadhAnya saMpanna gAthApati rahetA hatA. te kALa te samaye jAtisaMpanna-kuLasaMpanna sthavira padathI bhUSita evA munirAja je jIvananI AzA ane maraNanA bhayathI rahita tathA bahuzrata ane bahamuni parivArothI yukta tIrthaMkara paraMparAthI vicaraNa karatA maNipatrikA nagarImAM padhAryA janasamudAyarUpa pariSadu temanA darzana mATe nIkaLI. tyAra pachI te pUrNabhadra gAthApati te sthavirenA AvavAnA khabara jANuM hRSTa tuSTa hRdayathI bhagavatIsUtramAM kahela gaMgadattanI peThe temanA darzana mATe gayA ane dharmakathA sAMbhaLIne yAvat pravrajita thaI gayA. tathA Isamiti AdithI yukta thaIne gusabrahmacArI thaI gayA. tyAra pachI te pUrNabhadra anagAre te sthavirAnI pAse sAmAyika Adi agIyAra aMgenuM adhyayana karyuM ane ghaNAM caturthaSaka aSTama Adi tapathI AtmAne bhAvita karIne bahu varSo sudhI dIkSA paryAyanuM pAlana karyuM. pachI mAsikI saMlekhanAthI sATha zrI nirayAvalikA sUtra Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 5 pUrNabhadra deva 389 khanAse sATha bhaktoMko anazanase chedakara apane pApasthAnoMkI AlocanA aura pratikramaNa kara samAdhi prApta kI / tathA kAla avasarameM kAlakara saudharma kalpake pUrNabhadra vimAnameM upapAta sabhA ke andara devazayanIya zayyAmeM yAvat pUrNabhadra devapanemeM utpanna hokara bhASAparyApti manaHparyApti Adi paryAptiyoMse paryAptabhAvako prApta ziyA| hai gautama ! pUrNabhadra devane isa prakArase isa divya deva Rddhiko prApta kiyA / gautama svAmI pUchate haiM-- he bhadanta ! pUrNabhadra devakI sthiti kitane kAlakI hai ? bhagavAna kahate haiM he gautama ! pUrNabhadra devakI sthiti do sAgaropamakI hai / gautamane phira pUchA he bhadanta ! yaha pUrNabhadra deva devalokase vyavakara kahA~ jAyagA tathA kahA~ utpanna hogA ? bhaktonuM anazana vaDe chedana karI peAtAnA pApa sthAnAnI AlAcanA tathA pratikrama karI samAdhi prApta karI. tathA kALa avasara AvatAM kALa karI saudharma kalpanA pUrNabhadra vimAnamAM upapAta sabhAnI aMdara devazayanIya zayyAmAM te pUrNabhadra devapaNAmAM utpanna thaIne bhASAparyAmi mana paryApti Adi paryAptiothI paryAptibAvAne prApta karyo. he gautama ! pUrNa bhadradeve A prakAre A divya devanI Rddhine prApta karI gautama svAmI pUche che:-~ he bhadanta ! pUrNa bhadra devanI sthiti keTalA kALanI che ? bhagavAna kahe che:-- he gautama ! pUrNabhadra devanI sthiti e sAgarApamanI che. gautame vaLI pUchyuM:-- he bhadanta . A pUrNa bhadradeva devalAkathI zruta thaIne kayAM jaze ane kAM utpanna thaze ? zrI nirayAvalikA sUtra Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 3 puSpitAstra mUlamjaiNaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM ukkhevao0, evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM 2 rAyagihe nayare, guNasilae ceie, seNie rAyA, sAmo samosarie / teNaM kAleNaM 2 mANibhadde deve sabhAe muhammAe mANi chAyA yadi khalu bhadanta ! zramaNena bhagavatA yAvat samprAptena utkSepakaH / evaM khalu jambUH ! tasmin kAle 2 rAjagRhaM nagaraM, guNazilaM caityaM, zreNiko rAjA, svAmI samavasRtaH, tasmin kAle tasmin samaye mANibhadro bhagavAnane kahA he gautama ! yaha pUrNabhadra deva mahAvideha kSetrameM utpanna hokara siddha hogA aura yAvat saba duHkhoMkA anta kregaa| sudharmA svAmI kahate haiM he jambU ! mokSa prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane isa prakAra puSpitAke pAMcaveM adhyayanakA bhAva kahA hai so maiMne tumheM kahA // 1 // / puSpitAkA pA~cavA adhyayana samApta huaa| bhagavAne kahyuM: he gautama ! A pUrNabhadradeva mahAvideha kSetramAM utpanna thaI siddha thaze ane tamAma duHkhane aMta ANaze sudharmA svAmI kahe che: he jammu ! mokSa prApta zramaNa bhagavAna mahAvIre A prakAre pupitAnA pAMcamA adhyayanane bhAva kahyo che te meM tane kahyuM che. puSitAnuM pAMcamuM adhyayana samApta. zrI nirayAvalikA sUtra Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 6 mANibhadra deva 391 bhaddaMsi sIhAsaNaMsi cauhiM sAmANiyasAhassIhiM jahA puSNabhaddo, taheva AgamaNaM, naTTavihI, puvvabhavapucchA, maNivayA nayarI, mANibhadde gAhAvaI, therANaM aMtie pavvajjA, ekArasa aMgAI ahijjara, bahUI vAsAI pariyAo, mAsiyA saMlehaNA, sahi bhattAI0, mANibhadde vimANe ubavAo, dosAgarovamA ThiI, mahAvidehe vAse sijjhihi / evaM khalu jaMbU ! nikkhevao || // chaTuM ajjhayaNaM samattaM // 6 // devaH sabhAyAM sudharmAyAM mANibhadre siMhAsane caturbhiH sAmAnikasahastrairyAvat pUrNabhadrastathaivA''gamanaM, nAvyavidhiH, pUrvabhavapRcchA, maNipadA nagarI, mANibhadro gAthApatiH, sthavirANAmantike pravrajyA, ekAdazAGgAni adhIte, bahUni varSANi paryAyaH, mAsikI saMlekhanA, SaSTiM bhaktAni0, mANibhadre vimAne upapAtaH, dvisAgaropamA sthitiH, mahAvidehe varSe setsyati / evaM khalu jambU : ! nikSepakaH // 1 // // iti SaSThAdhyayanaM samAptam // 6 // TIkA 6 jaiNaM bhaMte ' ityAdi - vyAkhyA spaSTA // 1 // chaThA adhyayana. 6 6 jaiNaM bhaMte ' ityAdijambU svAmI pUchate haiM bhadanta ! mokSa prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane pA~caveM adhyayanakA jaiNaM bhaMte tyAhi. jammU svAmI pUche che:-- he bhadanta ! meAkSa prApta zramaNa bhagavAna mahAvIre pAMcamA adhyayananA " chaThThuM adhyayana, zrI nirayAvalikA sUtra Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 ___3 puSpitAsUtra pUrvokta bhAva batalAyA hai, to phira chaThe adhyayanameM unhoMne kisa bhAvakA nirUpaNa kiyA hai ? bhagavAna kahate haiM he jambU ! usa kAla usa samayameM rAjagRha nAmakA nagara thaa| usa nagarameM guNazilaka caitya thaa| zreNika nAmake rAjA usameM rAjya karate the| bhagavAna mahAvIra svAmI usa nagarameM padhAre / pariSada bhagavAnake vandanake nimitta gii| usa kAla usa samayameM mANibhadra deva sudharmA sabhAmeM mANibhadra siMhAsana para cAra hajAra sAmAnika devoMke sAtha baiThe hue the| ve mANibhadra deva pUrNabhadrake samAna bhagavAnake pAsa Aye aura nATyavidhi dikhAkara cale gye| gautamane mANibhadrako divya devaRddhike bAremeM pUrvavat prazna kiyaa| bhagavAnane kUTAgArazAlAke dRSTAntase usakA uttara diyA / gautamane mANibhadra devake pUrva janmake bAremeM prazna kiyA / pUrvokta bhAva batAvyuM che to pachI chaThThA adhyayanamAM temaNe kayA bhAvanuM nirUpaNa karyuM bhagavAna kahe che-- he jabba ! te kALe te samaye rAjagRha nAme nagara hatuM. te nagaramAM guNalika nAme caitya hate. zreNika nAmanA rAjA temAM rAjya karatA hatA. bhagavAna mahAvIra svAmI te nagaramAM padhAryA. pariSad bhagavAnane vaMdana karavA gaI. te kALa te samaye mANibhadra deva sudharma sabhAmAM mANibhadra siMhAsana upara cAra hajAra sAmAnika devanI sAthe beThelA hatA. mANibhadra deva pUrNabhadranI peThe bhagavAnanI pAse AvyA ane nATaya vidhi dekhADI antardhAna thaI gayA-pAchA jatA rahyA. gautame mANibhadranI divya deva RddhinA bAbata agAunI peThe prazna karyo. bhagavAne kUTAgArazAlAnA daSTAMtathI tene uttara ApyuM. gautame mANibhadra devanA pUrvajanma viSe prazna karyo. zrI nirayAvalikA sUtra Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 6 mANibhadra deva 393 bhagavAnane kahA usa kAla usa samayameM maNipadikA nAmakI nagarI thI, usameM mANibhadra nAmakA eka gAthApati thaa| jisane sthaviroke samIpa pravrajyA grahaNakara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka zrAmaNya paryAyakA pAlana kiyA aura mAsika saMlekhanA kI, anazana dvArA sATha bhaktoMko chedanakara pApasthAnoMkA Alocana pratikramaNa karake kAla avasarameM kAlakara mANibhadra vimAnameM utpanna huaa| yahA~ usakI sthiti do sAgaropama hai| antameM devalokase cyava kara mahAvideha kSetrameM janma lekara siddha hogA aura saba duHkhoMkA anta karegA / sudharmA svAmI kahate haiM he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIrane puSpitAke chaThe adhyayanake bhAvakA pratipAdana kiyaa| |pusspitaakaa chaThA adhyayana samApta huaa| lagavAne hyu:-- te kALa te samaye maNipadikA nAmanI nagarI hatI. temAM mANibhadra nAme eka gAthApati hate. jeNe sthavirenI pAse prajyA grahaNa karI agIyAra aMgonuM adhyayana karyuM. ghaNA varSo sudhI dIkSA paryAya, cAritra payAyanuM pAlana karyuM. mAsikI saMlekhanAthI anazana dvArA sATha bhakatonuM chedana karI pApa sthAnanI AlocanA pratikamaNa karI kALa avasaramAM kALa karIne mANibhadra vimAnamAM utpanna thayA. tyAM tenI sthiti be sAgarepama che. Akhare devalokathI evI mahAvideha kSetramAM janma laI siddha thaze. ane sarve ne aMta lAvaze. sudharmA svAmI kahe che - he jabbaA prakAre zramaNa bhagavAna mahAvIre puSitAnA chaThThA adhyayananA bhAvanuM pratipAdana karyuM. puSpitAnuM chaThuM adhyayana samApta zrI nirayAvalikA sUtra Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 ____3 puSpitAstra mUlamevaM datte 7 sive 8 bale 9 aNADhie 10 savce jahA puNNamadde deve / savvesiM dosAgarovamAiM ThiI / vimANA devasarisanAmA / punvabhave datte caMdaNAe, sive mihilAe, balo hatthiNapuranayare, aNADhie kAkaMdIe, ceiyAI jahA saMgahaNIe // // taio vaggo sammatto / chAyA evaM dattaH 7 zivaH 8 balaH 9 anAhataH 10 sarve yathA pUrNabhadro devaH / sarveSAM dvisAgaropamA sthitiH, vimAnAni devasadRzanAmAni, pUrvabhave dattaH candanAyAm , zivo mithilAyAM, balo hastinApure nagare, anAdRtaH kAkanyAM, caityAni yathA saMgrahaNyAm // 1 // // iti puSpitAyAM saptamASTamanavamadazamAnyadhyayanAni samAptAni / / // iti tRtIyo vargaH samAptaH // | TIkA'evaM' ityAdi-vyAkhyA spaSTA // 2 // puSpitAkhyastRtIyo vargaH samAptaH // 3 / / isI prakAra 7 datta, 8 ziva, 9 bala, 10 anAdRta, ina sabhI devoMkA varNana pUrNabhadra deva ke samAna jAnanA cAhiye / sabhIkI sthiti do do A prakAre 7 datta, 8 ziva, 9 bala, 10 anAdata A badhA devenuM varNana pUrNabhadra devanA jevuM jANI levuM joIe. badhAnI zrI nirayAvalikA sUtra Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , sundarabodhinI TIkA varga 3 adhya. 7, 8, 9, 10, datta, ziva, bala, anArata, 395 sAgaropama hai / ina devoMke nAmake samAna hI inake vimAnokA nAma hai / ' datta , apane pUrva janmameM candanA nagarImeM, 'ziva' mithilAmeM, ' bala ' hastinApurameM, " anAhata ' kAkandImeM janme the / saMgrahaNI gAthAke anusAra udyAna jAnanA cAhiye / // 7 // 8 // 9 // 10 // puSpitAkA sAtavA~, AThavA, navamA, aura dasavA adhyayana samApta huA / puSpitA nAmakA tRtIya varga samApta huA // 3 // sthiti ame sAgaropama che. te devAnA nAmanA jevAja temanAM vimAnanAM nAma che. datta pAtAnA pUrvajanmamAM candranA nagarImAM, ziva mithilAmAM, ala hastinApuramAM anAdhRta kAkandImAM janmyA hatAM. saMgrahaNI gAthA anusAra udyAna jANI levAM leo. // 7 // 8 // 78 // 10 // puSyitAnuM sAtabhuM -mAhabhuM - navabhuM dRzabhuM adhyayana samApta. puSitA nAme tRtIya varga samApta. zrI nirayAvalikA sUtra Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 puSpacUlikAsUtra atha puSpacUlikAkhyazcaturthoM vargaH // 4 // mUlamjaiNa bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA ukkhevao jAva dasa ajjhayaNA paNNattA / taM jahA " siri-hiri-pii-kittIo, buddhI lacchI ya hoi bodhavvA / ilAdevI surAdevI, rasadevI gaMdhadevI ya // 1 // " jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM uvaMgANaM cautthassa vaggassa pupphacUlANaM dasa ajjhayaNA paNNattA / paDhamassa NaM bhaMte ! ukkhevao, evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM 2 rAyagihe nayare, guNasilae ceie, seNie rAyA, sAmI samosaDhe, parisA niggayA / teNaM kAleNaM 2 siri devI sohamme kappe - chAyA yadi khalu bhadanta ! zramaNena bhagavatA utkSepako yAvad daza adhyayanAni prajJaptAni / tad yathA " zrI-hI-dhRti-kIrtayo buddhilakSmIzca bhavati boddhavyA / ilAdevI surAdevI, rasadevI gandhadevI ca // 1 // " yadi khalu bhadanta ! zramaNena bhagavatA yAvat saMprAptena upAGgAnAM caturthasya vargasya puSpacUlAnAM dazA'dhyayanAni prajJaptAni, prathamasya khalu bhadanta / utkSepakaH, evaM khalu gautama ! tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaraM, guNazilaM caityaM, zreNiko rAjA, svAmI samavamRtaH, pariSad nirgatA / tasmin kAle tasmin samaye zrIdevI saudharme kalpe zyavataMsake vimAne sabhAyAM sudharmAyAM zrI nirayAvalikA sUtra Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 4 adhya. 1 zrI devI 397 sirivarDisa vimANe sabhAe suhammAe sirisi sIhAsaNaMsi cauhiM sAmANiyasAhassehiM cauhiM mahattariyAhiM saparivArAhiM jahA bahuputtiyA jAva naTTavihi uvadaMsittA paDigayA | navaraM [ dAraya ] dAriyAo natthi / puvvabhavapucchA / evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM 2 rAyagihe nayare guNasilae ceie jiyasattU rAyA / tatthaM NaM rAyagihe nayare sudaMsaNe nAmaM gAhAvaI parivasa, aDDe / tassa NaM sudaMsaNassa gAhAvaissa piyA nAma bhAriyA hotthA somAlA / tassa NaM sudaMsaNassa gAhAvaissa dhUyA piyAe gAhAvaiNIe attayA bhUyA nAmaM dAriyA hotthA buDDhA buDDhakumArI juNNA juNNakumArI paDiya - puyatthaNI varagaparivajjiyA yAvi hotthA / teNaM kAleNaM 2 pAse arahA purisAdANI jAva navarayaNie, vaNNao so ceva, samosaraNaM, parisA niggayA / taraNaM sA bhrUyA dAriyA imI se kahAe laddhaTThA samANI tuTTA jeNeva ammApiyaro teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA evaM vayAsI - evaM khalu ammatAo ! zriya siMhAsane caturbhiH sAmAnikasahastraiH catasRbhirmaha tarikAbhiH saparivArAbhiH yathA bahuputrikA yAvad nATyavidhimupadazye pratigatA | navaraM [ dAraka ] dArikA na santi / pUrvabhavapRcchA / evaM khalu gautama ! tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaraM, guNazilaM caityaM, jitazatrU rAjA / tatra khallu rAjagRhe nagare sudarzano nAma gAthApatiH parivasati, ADhyaH sudarzanasya gAthApateH priyA nAma bhAryA abhavat sukumArA / tasya khalu sudarzanasya gAthApateH duhitA priyAyA gAthApatikAyA AtmajA bhUtA nAma dArikA - abhavat vRddhA vRddhakumArI jIrNA jIrNakumArI patitaputastanI varaparivarjitA cApi abhavat / tasmin kAle tasmin samaye pArzvo'rhan puruSAdAnIyo yAvad navaratniko varNakaH saeva, samavasaraNaM, pariSad nirgatA / tataH khalu sA bhUtA dArikA asyAH kathAyA labdhArthA satI hRSTatuSTA0 yatraiva ambApitarau tatraiva upAgacchati, upAgatya evamavAdIt-evaM khalu tasya khalu zrI nirayAvalikA sUtra Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 398 4 puSpacUlikAsUtra pAse arahA purisAdANIe puvANupuci caramANe jAva devagaNaparikhuDe viharai, taM icchAmi NaM ammayAo ! tubbhehiM abbhaNuNNAyA samANI pAsassa arahao purisAdANIyassa pAyavaMdiyA gAmettae / ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM / tae NaM sA bhUyA dAriyA hAyA0 jAva sarIrA ceDIcakavAlaparikiNNA sAo gihAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA jeNeva vAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA dhammiyaM jANappavaraM durUDhA / taeNaM sA bhUyA dAriyA niyayaparivAraparivuDA rAyagihaM nayaraM majhamajheNa niggacchai, niggacchittA jeNeva guNasilae ceie teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA chattAdIe titthakarAtisae0 pAsai; dhammiyAo jANappavarAo paccoruhai, paccoruhittA ceDIcakavAlaparikiNNA jeNeva pAse arahA purisAdANIe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tikkhutto jAva pajjuvAsai / taeNaM pAse arahA purisAdANIe bhUyAe dAriyAe tIse mahai0 dhammakahA, dhammaM socA Nisamma haTTa0 vaMdai, vaMdittA evaM vayAsIsadahAmi NaM bhaMte ! niggaMthaM pAvayaNaM jAva abbhuambatAtau ! pArtho'rhan puruSAdAnIyaH pUrvAnupUrvI caran yAvad devagaNaparivRto viharati, tad icchAmi khalu ambatAtau ! yuvAbhyAmabhyanujJAtA satI pArzvasyA'rhataH puruSAdAnIyasya pAdavandanAya gantum , yathAsukhaM devAnupiye ! mA pratibanvam / tataH khalu sA bhUtA dArikA smAtA yAvat sarvAlaGkAravibhUSitazarIrA ceTIcakravAlaparikIrNA svasmAd gRhAt pratiniSkAmati, pratiniSkramya yatraiva bAhyopasthAnazAlA tatraivopAgacchati, upAgatya dhArmikaM yAnamavaraM dUrUDhA / tataH khalu sA bhUtA dArikA nijaparivAraparivRtA rAjagRhaM nagaraM madhyamadhyena nirgacchati, nirgatya yatraiva guNazilaM caityaM tatraivopAgacchati, upAgatya chatrAdIn tIrthakarAtizayAn pazyati / dhArmikAt yAnabhavarAt pratyavaruhya ceTIcakravAlaparikorNA yatraiva pArtho'haMn puruSAdAnIyastatraivopAgacchati, upAgatya vikRtvo yAvat paryupAste / tataH khalu pArtho'haMn puruSAdAnIyo bhUtAyai dArikAyai tasyAM mahAtimahatyAM0 dharmakathA / zrI nirayAvalikA sUtra Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 sundarabodhinI TIkA varga 4 adhya. 1 zrI devI TemiNaM bhaMte ! niggaMthaM pAvayaNaM, se jahe taM tubbhe vadeha, jaM navaraM devANuppiyA ! ammApiyaro ApucchAmi, taeNaM ahaM jAva pavvaittae / ahAsuhaM devANuppiyA ! / taeNaM sA bhUyA dAriyA tameva dhammiyaM jANappavaraM jAva durUhai, durUhittA jeNeva rAyagihe nayare teNeva uvAgayA, rAyagiha nayaraM majhaM majjheNa jeNeva sae gihe teNeva uvAgayA, rahAo paccoruhittA jeNeva ammApiyaro teNeva uvAgayA, karatala0 jahA jamAlI Apucchai / ahAsuhaM devANuppie ! taeNaM se sudaMsaNe gAhAvaI viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei, mittanAi0 jAva jimiyabhuttuttarakAle suIbhUe nikkhamaNamANittA koDaMviyapurise saddAvei, saddAvittA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA ! bhUyAdAriyAe purisasahassavAhiNIM sIyaM uvaTaveha, ucaDhavittA jAva paJcappiNaha / taeNaM te jAva paJcappiNati // 1 // dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTA0 vandate, vanditvA evamavAdIt-zraddadhAmi khalu bhadanta ! nirgranthaM pravacanaM yAvad abhyuttiSThAmi khalu bhadanta ! nirgranthaM pravacanam , tad yathaitad yUyaM vadatha; yad navaraM devAnupriya ! ambApitarau ApRcchAmi / tataH khalu ahaM yAvat pravrajitum / yathAsukhaM devAnupiye ! tataH khalu sA bhUtA dArikA tadeva dhArmikaM yAnapravaraM yAvad dUrohati, dUruhya yatraiva rAjagRhaM nagaraM tatraivopAgatA, rAjagRhaM nagaraM madhyamadhyena yatraiva svaM gRhaM tatraivopAgatA, sthAt pratyavaruhya yatraiva ambApitarau tatraivopAgatA, karatala0 yathA jamAliH ApRcchati / yathAsukhaM devAnupiye ! tataH sa sudarzano gAthApatiH vipulamazanam 4 upaskArayati, mitrajJAti0 Amantrayati, Amantrya yAvat jimitabhuktyuttarakAle zucibhUto niSkramaNamAjJApya kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA evamavAdIva-kSiprameva bho devAnumiyAH ! bhUtAdArikAyai puruSasahasravAhinI zibikAmusthApayata, upasthApya0 pratyarpayata / tataH khalu te yAvat pratyarpayanti // 1 // zrI nirayAvalikA sUtra Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 TIkA ' jaiNaM bhaMte ' ityAdi vyAkhyA sugamA // 1 // caturtha varga ( 4 ) puSpacUlikA. 4 jaiNaM bhaMte ' ityAdi jambUsvAmI pUchate haiM-- he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIrane puSpitA vargameM dasa adhyayanoMkA nirUpaNa kiyA hai / usake bAda unhoMne kyA kahA hai ? sudharmA svAmI kahate haiM he jambU ! usake bAda bhagavAnane puSpacUlikA vargakA nirUpaNa kiyA hai| usameM unhoMne dasa adhyayana batalAye haiN| joki isa prakAra haiM- (1) zrI, (2) hUI, (3) dhI, ( 4 ) kIrtti, (5) buddhi, (6) lakSmI, ( 7 ) ilAdevI, (8) surAdevI, ( 9 ) rasadevI, (10) gandhadevI // caturtha varga ( 4 ) pucUlikA. 8 'jaiNaM bhaMte' ityAhi. 4 puSpacUlikAsUtra jammU svAmI pUche che:-~~ he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIre puSpitA varga mAM daza adhyayananuM nirUpaNa karyuM che. tyAra pachI temaNe zuM kahyuM che ? zrI nirayAvalikA sUtra he jammU ! tyAra pachI bhagavAne puSpacUlikA varganuM nirUpaNa karyuM che. temAM teoe daza adhyayana batAvyAM che. jenAM nAma AvA prakAranA che;--(1) zrI, (ra) hI, (3) ghI, (4) DIrti, (ya) buddhi, (6) lakSmI, (7) sAhevI, (8) surAhevI, (c) rasahevI, (10) gandhadevI. Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 4 adhya. 1 zrI devI 401 he jambU ! isa prakAra bhagavAnane dasa adhyayanoMkA nirUpaNa kiyA hai| jambU svAmI pUchate haiM he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIrane puSpacUlikA nAmaka caturthavarga rUpa upAGgameM dasa adhyayanoMkA nirUpaNa kiyA hai, to prathama adhyayanakA unhoMne kyA bhAva pharamAyA hai| sudharmA svAmI kahate hai he jambU ! prathama adhyayanake bhAvako bhagavAnane isa prakAra nirUpaNa kiyA hai-usa kAla usa samayameM rAjagRha nAmaka nagara thaa| usa nagarameM guNazilaka nAmaka caitya thA / usa nagarIke rAjA zreNika the, vahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra pdhaare| pariSada unake darzanake liye nikalI / usa kAla usa samayameM zrI-devo saudharma kalpake zrI-avataMsaka vimAnameM sudharmA sabhAke andara zrI-siMhAsanapara cAra jakhkha ! A pramANe bhagavAne daza adhyayananuM nirUpaNa karyuM che - jammu svAmI pUche che = he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIre puSpacUlikA nAme cothA vargarUpa upAMgamAM daza adhyayanenuM nirUpaNa karyuM che. te prathama adhyayanamAM temaNe karyo bhAva banAvyuM che ? sudharmA svAmI kahe che - he jabba ! prathama adhyayananA bhAvane AvI rIte nirUpaNa karyo che - te kALa te samaye rAjagaha nAme nagara hatuM. te nagaramAM guNazilaka nAme caitya hatuM. te nagarIne rAjA zreNika hato. tyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAryA pariSadu temanA darzana mATe nIkaLI. te kALa te samaye zrI devI saudharmaka95nA zrI avataMsaka vimAnamAM sudhasabhAnI aMdara zrI siMhAsana para cAra hajAra zrI nirayAvalikA sUtra Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 ___4 puSpacUlikAsUtra hajAra sAmAnika devoMke sAtha tathA saparivAra cAra mahattarikAoMke sAtha baiThI huI thii| vaha zrI-devI bahuputrikA devIke samAna bhagavAnake darzanake liye AI aura nATyavidhi dikhAkara vApasa gyii| bahuputrikAse vizeSa kevala itanA hI hai ki isane kumAra kumAriyoMko vaikriyika zaktise utpanna nahIM kiyA / gautamane pUchA-~he bhadanta ! yaha zrI devI pUrva janmameM kauna thii| bhagavAnane kahA he gautama ! usa kAla usa samayameM rAjagRha nAmakA nagara thA / usa nagarameM guNazilaka nAmaka caitya thA / usa nagarake rAjAkA nAma jitazatru thA / usameM sudarzana nAmakA gAthApati rahatA thA jo dhana dhAnyAdise sampanna thaa| usa gAthApatikI patnIkA nAma priyA thA / jo atyanta sukumAra thii| usa sudarzana gAthApatikI putrI tathA priyA gAthApatnIkI AtmajA-laDakokA nAma bhUtA thA, jo ki vRddhA aura vRddha kumArI ( adhika vayavAlI kanyA ) tathA jIrNA aura jIrNa sAmAnika devonI sAthe tathA saparivAra cAra mahattarikAonI sAthe beThI hatI. te zrIdevI bahuputrikA devInI peThe bhagavAnanA darzana mATe AvI ane nATayavidhi dekhADI pAchI cAlI gaI. bahuputrikAthI vizeSa mAtra e hatuM ke A kumAra kumArione vaikriyika zaktithI utpanna karyA nahotA. gautame pUchayuM--he bhadana! A zrIdevI pUrvajanmamAM keNa hatI ? bhagavAne kahyuM--he gautama ! te kALa te samaye rAjagRha nAmanuM nagara hatuM. te nagaramAM guNazilaka nAmanuM caitya hatuM. te nagaranA rAjAnuM nAma jitazatru hatuM. te rAjagRha nagaramAM sudarzana nAmano gAthApati raheto hato je dhanadhAnya AdithI saMpanna hatuM. te gAthA patinI patnInuM nAma priya hatuM, je atyaMta sukumAra hatI. te sudarzana gAthApatinI putrI tathA priyA gAthApatnInI AtmajA (dIkarI) nuM nAma bhUtA hatuM ke je vRddhA ane vRddhakumArI (vadhAre vayavALI zrI nirayAvalikA sUtra Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 sundarabodhinI TIkA varga 4 adhya. 1 zrI devI kumArI thI, eka zithila nitamba aura stanabAlI thI, tathA avivAhita thii| usa kAla usa samayameM puruSAdAnIya ( puruSoMmeM zreSTha ) nau hAthake avagAhanAvAle arhata pArzva prabhu usa nagarImeM padhAre / bhagavAnake darzanake liye pariSada apane 2 gharase niklii| usake bAda vaha bhUtA dArikA bhagavAna pArzva prabhuke AnekA vRttAnta sunakara hRSTa tuSTa hRdayase mAtA pitAke samIpa AyI aura unase isa prakAra kahAhe mAtA pitA ! puruSAdAnIya bhagavAna pArzva prabhu tIrthaMkaraparamparAse vicarate hue devagaNoMse parivRta ho isa rAjagRha nagarameM padhAre haiM, isa liye merI icchA hai ki puruSAdAnIya una pArzva prabhukI caraNa vandanAke liye jAU~ / putrIkI aisI icchA jAnakara unhoMne kahA-jAo beTI ! jisa prakAra tumheM sukha ho vaisA kro| pramAda mata kro| usake bAda vaha bhUtA dArikA snAna kara sabhI prakAroMke alaGkAroMse apane ko alaGkRtakara dAsiyoMse pariveSTita ho apane gharase nikalakara bAhara upavezana zAlAmeM kanyA) tathA jIrNa ane jIrNa kumArI hatI, eTale ke zithila nitaMba ane stanavALI tathA avivAhita hatI. te kALa te samaye tyAM purUSAdAnIya (purUSamAM zreSTha) navahAthanI avagAhanAvALA ahaMtu pArzva prabhu te nagarImAM padhAryA. bhagavAnanAM darzana karavA mATe pariSadu potapotAnA gharamAMthI nIkaLI. tyAra pachI te bhUtA dArikA bhagavAna pArzva prabhunA AvavAnuM vRttAnta sAMbhaLIne hara tuSTa hRdayathI mAtApitAnI pAse AvI ane temane A prakAre kahyuM -- he mAtApitA! purUSAdAnIya bhagavAna pArzva prabhu tIrthakara paraMparAthI vicaratA devagaNethI parivRta A rAjagRha nagaramAM padhAryA che. A mATe mArI IcchA che ke purUSAdAnIya te prabhunI caraNa vandanAne mATe jAuM. putrInI evI IcchA jANIne teoe kahyuM--jAo dIkarI ! je prakAre tamane sukha thAya tema kare. kaI prakAranuM pramAda na kare. tyAra pachI te bhUtA dArikA snAna karI badhA prakAranA alaMkAra (ghareNuM)thI vibhUSita thaI dAsIothI pariNita (gherAyelI) thaIne pitAnA gherathI nIkaLI zrI nirayAvalikA sUtra Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 ____4 puSpacUlikAsUtra aayii| vahA~ apane dhArmika rathapara cddhii| usake bAda vaha bhUtA dArikA apanI dAsiyoMse pariveSTita ho rAjagRha nagarake madhyase hotI huI guNazilaka caityameM phuNcii| vahA~ usane tIrthaMkaroMke atizaya, chatra Adiko dekhA aura apane dhArmika rathase utrii| bAdameM apanI dAsiyoMse pariveSTita ho puruSAdAnIya bhagavAna pArzva prabhuke pAsa gayI aura tIna bAra pradakSiNApUrvaka vandana namaskAra karake upAsanA karane lgii| usake bAda puruSAdAnIya arhat bhagavAna pArzva prabhune usa mahatI sabhAmeM bhUtA dArIkAko dharmopadeza kiyaa| anantara bhUtA dArikA dharma sunakara use hRdayameM avadhAraNa kara hRSTa tuSTa hRdaya ho bhagavAnako vandana aura namaskAra kiyaa| pazcAt usane isa prakAra kahA-he bhagavan ! jisa prakAra Apane nimrantha pravacanakA nirUpaNa kiyA hai usa nirgrantha pravacana para maiM zraddhA rakhatI hU~ aura usake ArAdhanake liye maiM udyata huuN| he bhadanta ! maiM apane mAtA pitAko pUchakara Apake samIpa pravrajyA lenA cAhatI huuN| bahAra besavAnI zALAmAM AvI. tyAM potAnA dhArmika ratha upara caDI. tyAra pachI te bhUtA dArikA pitAnI dAsIethI pariveSTita thaI rAjagRha nagaranI vacce thaIne guNazilaka cityamAM pahoMcI. tyAM teNe tIrthaMkaranAM atizayaka chatra Adi jayAM. tyAM pitAnA dhArmika rathamAMthI nIce utarI. pachI pitAnI dAsIothI gherAIne purUSAdAnIya bhagavAna pArzva prabhunI pAse gaI ane traNavAra pradakSiNA pUrvaka vaMdana namaskAra karI upAsanA karavA lAgI. tyAra pachI purUSAdAnIya ahaMta bhagavAna pArzva prabhue te moTI sabhAmAM bhUtA dArikAne gharmopadeza karyo. pachI bhUtA dArikAe dharmanuM zravaNa karI tene hRdayamAM avadhAraNa karI tuSTa hadayathI bhagavAnane vaMdana tathA namaskAra karyo. pachI A prakAre kahyuM -he bhagavan! je prakAre Ape ninya pravacananuM nirUpaNa karyuM che te nircanja pravacanamAM huM zraddhA rAkhuM chuM ane tenA ArAdhanA mATe huM yatnazIla chuM. he bhadanta ! huM mArAM mAtApitAne pUchIne ApanI pAse prajyA levA zrI nirayAvalikA sUtra Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 4 adhya. 1 zrI devI 206 bhagavAnane kahAhe devAnupriye ! jisa prakAra tujhe sukha ho paisA kro| usake bAda vaha bhUtA dArikA usI dhArmika rathapara caDhI aura vahA~se rAjagRhakI ora aayii| rAjagRha nagarameM jahA~ usakA ghara thA vahA~ gyii| apane ghara jAkara rathase utarI, anantara apane mAtA pitAke samIpa phuNcii| jamAloke taraha hAtha joDakara apane mAtA pitAse pravrajyAke liye AjJA maaNgii| una logoMne AjJA dIhe putrI ! jaiso tumhArI icchA ho / usake bAda usa sudarzana gAthApatine vipula azana pAna khAdya aura svAdya ina cAroM prakArake AhArako taiyAra karavAyA tathA mitra jJAti svajana bandhuoMko nimantrita kiyA aura Adara satkAra pUrvaka bhojana kraayaa| khAne pIne ke bAda pavitra ho saizviva (AjJAkArI ) puruSo yuvAvara tIkSADhI taiyArI AjJA hete bhagavAne kahyuM -- he devAnupriye ! je prakAre tane sukha thAya tema kara. tyAra pachI te bhUtAdArikA teja dhArmika ratha upara caDI ane tyAMthI rAjagRha tarapha AvI. rAjagRha nagaramAM jyAM tenuM ghara hatuM tyAM gaI. pitAne ghera jaI rathamAMthI utarI, pachI pitAnAM mAtApitAnI pAse pahoMcI. jamAlInI peThe hAtha joDIne pitAnAM mAtApitA pAse pravajyA levA mATe AjJA mAgI. teoe AjJA ApI:-"he putrI ! jevI tArI IcchA." tyAra pachI te sudarzana gAthApatie vipula (khUba) azanapAna-khAdyasvAdya evA cAre prakAranA AhAra taiyAra karAvyA tathA mitra, jJAti, svajana baMdhuone nimaMtraNa ApyuM ane Adara satkArapUrvaka jojana karAvyuM khAvApIvAnuM thaI rahyA pachI pavitra thaI kauTuMbika (AjJAkArI) purUSane bolAvI dIkSAnI taiyArI karavAnI AjJA detAM teone A prakAre kahyuM -devAnupriye! tame leke hajAra zrI nirayAvalikA sUtra Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 ___4 puSpacUlikAsUtra taeNaM se sudaMsaNe gAhAvaI bhUyaM dAriya hAyaM jAva vibhUsiyasarIraM purisasahassavAhiNi soyaM durUhai, durUhittA mittanAi0 jAva raveNaM rAyagihaM nayaraM majjhaM majheNa jeNeva guNasilae ceie teNeva uvAgae, chattAIe titthayarAisae pAsai, pAsittA sIyaM ThAvei, ThAvittA bhUyaM dAriya sIyAo paccoruhei / taeNaM taM bhUyaM dAriyaM ammApiyaro purao kAuM jeNeva pAse arahA purisAdANIeteNeva uvAgayA, tikhutto vaMdati namasaMti, baMdittA namaMsittA evaM vayAso-evaM khallu devANuppiyA ! bhUyA dAriyA amhaM egA dhUyA iTA0, esa NaM devANuppiyA ! saMsArabhauviggA bhIyA jAva devANuppiyANaM aMtie muMDA jAva pavvayai / chAyAtataH khalu sa sudarzano gAthApatiH bhatAM dArikAM snAtAM yAvad vibhUSitazarIrAM puruSasahasravAhinIM zivikAM drohayati, dUrohya mitrajJAti0 yAvad raveNa rAjagRha nagaraM madhyamadhyena yatraiva guNazilaM caitya tatraivopAgataH, chatrAdIn tIrthakarAtizayAn pazyati, dRSTvA zivikAM sthApayati, sthApayitvA bhUtAM dArikAM zibikAtaH pratyavarohayati / tataH khalu tAM bhUtAM dArikAmambApitarau purataH kRkhA yatraiva pArtho'rhan puruSAdAnIyastatraivopAgato, triH kRto vandete namasyataH, vandikhA namasthitA evamavAdiSTAm-evaM khalu hue isa prakAra kahA-he devAnupriyo ! tuma loga hajAra puruSoMse uThAyI jAnevAlI zibikAko bhUtA dArikAke liye taiyAra karo aura le aao| usake bAda ve loga zivikAko sajAkara le Aye // 1 // purUSathI upADAya evI zibikA (pAlakhI) ne bhUtA dArikA mATe taiyAra kare ane laI Ave. tyAra pachI te loko te pAlakhIne sajAvIne lAvyA. (1). zrI nirayAvalikA sUtra Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 4 adhya. 1 zrI devI 407 taM eyaM NaM devANuppiyA ! sissiNibhikkhaM dalayAmo, paDicchaMtu NaM devANuppiyA ! sissiNIbhikkhaM / ahAmuhaM devANuppie / taeNaM sA bhUyA dAriyA pAseNaM arahayA0 evaM vuttA samANI haTTatuTThA0 uttarapurasthimaM sayameva AbharaNamallAlakAraM omuyai, jahA devANaMdA puSphacUlANaM aMtie jAva guttabaMbhayAriNI / taeNaM sA bhUyA ajA aNNayA kayAi sarIkhAosiyA jAyA yAvi hotthA, hatthe dhovai, pAye dhovai, evaM sosaM dhovai, muhaM dhovai, thaNagaMtarAiM dhovai, kakkhaMtarAiM dhovai, gujjhaMtarAiM dhovai, jattha jattha vi ya NaM ThANaM vA sijaM vA nisIhiyaM vA ceei, tattha tattha vi ya NaM puvvAmeva pANaeNaM abbhukkhei / tao pacchA ThANaM vA sijaM vA nisIhiyaM vA ceei / taeNaM tAo pupphacUlAo ajAo bhUyaM ajaM evaM vayAsI amhe NaM devANuppie ! samaNIo niggaMthIo iriyAsamiyAo jAva guttabaMbhayAriNIo, no khalu kappai ahaM sarIrabAosiyANaM hottae, tumaM ca NaM devANuppie ! sarIrabAodevAnupriyAH ! bhUtA dArikA asmAkamekA duhitA iSTA0, epA khalu devAnupiyAH ! saMsArabhayodvignA bhItA yAvad devAnupriyANAmantike muNDA yAvat pravrajati, tad etAM khalu devAnupriyAH ! ziSyAbhikSAM dadmaH, pratIcchantu khalu devAnupriyAH ! ziSyAbhikSAm / yathAsukhaM devAnupiyAH ! / tataH khalu sA bhUtA dArikA pArzvanArhatA0 evamuktA satI hRSTA uttarapaurastyAM svayameva AbharaNamAlyAlaGkAramavamuJcati, yathA devAnandA puSpacUlAnAmantike yAvad guptabrahmacAriNI / tataH khalu sA bhUtA AryA anyadA kadAcit zarIrabAkuzikA jAtA cApi abhavat / abhIkSNamabhIkSNaM hastau dhAvati, pAdau dhAvati, evaM zIrSa dhAvati, mukhaM dhAvati, stanAntarANi kakSAntarANi dhAvati, guhyAntarANi dhAvati, yatra yatrApi ca khalu sthAnaM vA zayyAM vA naiSedhikIM (svAdhyAyabhUmi) cetayate (karoti) tatra tatrApi ca khalu pUrvameva pAnIyena abhyukSati / tataH pazcAt sthAnaM vA zayyAM vA naiSedhikI vA cetayate / zrI nirayAvalikA sUtra Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 4 puSpacUlikAstra siyA abhikkhaNaM 2hatthe dhovasi jAva nisIhiyaM ceesi, taM NaM tuma devANuppie ! eyassa ThANassa Aloehi ti, sesaM jahA subhadAe jAva paDiyakaM uvassayaM uvasaMpajittA NaM viharai / taeNaM sA bhUyA ajjA aNohaTTiyA aNivAriyA sacchaMdamaI abhikkhaNaM 2 hatthe dhovai jAva ceei / taeNaM sA bhUyA ajjA bahUhiM cautthachaTTa0 bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMtA kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe sirivaDisae vimANe uvavAyasabhAe devasayaNijjaMsi jAvatogAhaNAe siridevittAe uvavaNNA paMcavihAe pajattIe bhAsAmaNapaJjattIe pajjattA / evaM khalu goyamA ! sirIe devIe esA divvA deviDDhI laddhA pattA / ThiI egaM paliovamaM / sirI NaM bhaMte ! devI jAva kahiM gacchihii ? mahAvidehe tataH khalu tAH puSpacUlA AryA bhUtAmAryAmevamavAdiSuH-vayaM khalu devAnupriye ! zramaNyo nimranthyaH, IryAsamitA yAvad guptabrahmacAriNyaH, no khalu kalpate asmAkaM zarIrabAkuzikAH khalu bhavitum, tva ca khalu devAnupriye ! zarIrabAkuzikA abhIkSNamabhokSNaM hastau dhAvasi yAvad naiSedhikI cetayasi, tat khalu tvaM devAnumiye ! etasya sthAnasya Alocayeti, zeSaM yathA subhadrAyAH yAvat pratyekamupAzrayamupasaMpadya khalu viharati / tataH khalu sA bhUtA AryA anapaghaTTikA anivAritA khacchandamatiH abhIkSNamabhIkSNaM hastau dhAvati yAvat cetayate / tataH khalu sA bhUtA AryA bahubhiH caturtha SaSThASTama0 bahUni varSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayilA tasya sthAnasya anAlocitamatikrAntA kAlamAse kAlaM kutA saudharma kalpe zyavataMsake vimAne upapAtasabhAyAM devazayanIye yAvat tadagAhanayA zrIdevItayopapannA paJcavidhayA paryAptyA bhASAmanaHparyAptyA paryAptA / evaM khalu gautama ! zriyA devyA eSA divyA devaRddhilabdhA prAptA; sthitirekaM palyopamam / zrIH khalu bhadanta ! devI yAvat kva gamiSyati ? mahAvidehe varSe zrI nirayAvalikA sUtra Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 4 adhya. 1 zrI devI 409 vAse sajjhihi / evaM khalu jaMbU ! nikkhevao / evaM sesANaM vi navahaM bhANiyavvaM, sarisanAmA vimANA, sohamme kappe, punvabhave nayaraceiyapiyamAINaM appaNo ya nAmAdI jahA saMgahaNIe; savvA pAsassa aMtie nikkhatA / tAo puSpacUlANaM sissiNiyAo sarIrabAosiyAo savvAo anaMtaraM ca caittA mahAvidehe vAse sijjhihiMti || 2 || // pupphacUliyA NAmaM catutthavaggo sammatto // 4 // setsyati / evaM khalu jambUH ! nikSepakaH / evaM zeSANAmapi navAnAM bhaNitavyaM, sadRzanAmAni vimAnAni, saudharme kalpe, pUrvabhave nagaracaityapitrAdInAm Atmanazca nAmAdiryathA saMgrahaNyAm, sarvAH pArzvasyAntike niSkrAntAH / tAH puSpacUlAnAM ziSyAH zarIrabAkuzikAH sarvA anantaraM cayaM cyulA mahAvidehe varSe setsyanti // 2 // TIkA " 6 taraNaM se sudaMsaNe ' ityAdi / abhukkhai '=abhyukSati-abhiSiJcati / ceei ' cetayati = upavizati / zeSaM spaSTam // puSpacUlikAkhyazcaturtho vargaH samAptaH // 4 // " taNaM se' ityAdi--- usake bAda usa sudarzana gAthApatine snAna kI huI tathA sabhI alaGkA alaGkRta usa bhUtA dArikAko zibikAmeM baiThAyA / anantara vaha apane sabhI mitra " agoi a' Scule. tyAra pachI te sudarzana gAthApatie bhUtA dArikA ke je snAna karIne tathA tamAma alakArAthI vibhUSita hatI tene te zikhikAmAM besADI. pachI te zrI nirayAvalikA sUtra Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41. 4 puSpacUlikAsUtra jJAti svajana bandhuoMke sAtha merI Adi bAjoMkI dhvanise dizAko mukharita karatA huA rAjagRha nagarIke bIcobIcase hotA huA guNazilaka caityake pAsa pahu~cA / vahA~ usane tIrthaMkaroMke atizayako dekhA aura zibikAko tthhraayaa| tathA bhUtA dArikA zibikAse utrii| usake bAda mAtA pitA bhUtA dArikAko Age kara jahA~ para puruSAdAnIya arhat pArzva prabhu the vahA~ Aye, aura tIna bAra AdakSiNapradakSiNa karake vandana aura namaskAra kiyA anantara unhoMne kahA-he devAnupriya ! yaha bhUtA dArikA hamAro ekA-eka ( ikalautI) putrI hai, yaha hamalogoMkI atyanta pyArI hai| yaha dArikA saMsArake bhayase atyanta udvigna hai, tathA isako janma aura maraNakA bhaya lagA huA hai, isaliye yaha Apake samIpa muNDita hokara pravajita honA cAhatI hai| he bhadanta ! isaliye hama Apako yaha ziSyArUpa bhikSA dete haiM / he devAnupriya ! isa ziSyArUpa bhikSAko Apa svIkAra kreN| bhagavAnane kahA-he devAnupriye ! jaisI tumhArI icchA ho| pitAnA sarve mitra, jJAti, svajana baMdhuonI sAthe bherI, zaraNAI Adi vAjAMonA dhvanithI dizAone mukharita karatA rAjagRha nagarInI vaccovaca thaIne AvatAM guNazilaka cetyanI pAse pahoMcyA. tyAM temaNe tIrthakaronA atizayane je ane tyAM te pAlakhIne thobhAvI. tathA bhUtA dArikA zibikAmAMthI nIce utarI. tyAra pachI mAtApitA bhUtA dArikAne AgaLa karIne cAlatAM jyAM purUSAdAnIya arhat pAzva prabhu hatA tyAM AvyA. ane traNavAra AdakSiNa pradakSiNA karIne vaMdana tathA namaskAra karyA. pachI teoe kahyuMhe devAnupriya ! A bhUtA dArikA amArI ekanI eka putrI che. te amane bahuja vahAlI che. A dArikA saMsAranA bhayathI ghaNIja udvigna che ane tene janma tathA maraNane bhaya lAgyA kare che. te mATe te ApanI pAse muMDita thaIne pravrajita thavA cAhe che. he bhadanta ! te mATe ame Apane A zidhyArUpa bhikSA daIe chIe. he devAnupriya! A ziSyArUpa zikSAne Apa svIkAra kare. lavAne dhu:- devAnupriye ! thI tabhArI 4271. zrI nirayAvalikA sUtra Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 4 adhya. 1 zrI devI 411 ___ usake pazcAt arhat pArzva prabhuke isa prakAra kahane para vaha bhUtA dArikA hRSTatuSTahRdayase IzAna koNameM jAkara apane hI hAthoMse AbhUSaNa Adiko apane zarIrase utAratI hai| bAdameM vaha devAnandAke samAna puSpacUlA AryAke samIpa pravajita ho yAvat gupta brahmacAriNI hotI hai| usake bAda vaha bhUtA AryA kisI samaya zarIra bAkuzikA ho gayI, nisase vaha apane hAthoMko, pairoko, zirako, mu~hako, tathA stanake antara bhAgoMko, evaM kAkhake antarako aura guhyake antarako bAra bAra dhone lgii| jahA~ kahIM bhI soneke liye, baiThaneke liye, svAdhyAya karaneke liye upayukta sthAna nizcita karatI thI use pahalese hI pAnIse chiDakatI thI, bAda vahA~ baiThatI thI, sotI thI, svAdhyAya karatI thii| anantara usa bhUtA AryAke isa prakArake vyavahArako dekhakara puSpacUlA AryAne usase isa prakAra kahA-he devAnupriye ! hamaloga IryAsamiti Adi samitiyoMse yukta yAvat guptabrahmacAriNI zramaNI nirgranthI haiN| hameM zarIra bAkuzikA honA ucita nahIM hai| he devAnupriye ! tuma zarIra bAkuzikA ho tyAra pachI ahetu pArzva prabhunA e prakAre kahevAthI te bhUtA dArikA hada tuSTa hadayathI IzAna keNamAM jaIne potAnA ja hAthethI AbhUSaNa Adine pitAnA zarIra uparathI utAre che. pachI te devAnandAnI peThe puSpacUlA AryAnI pAse prajita thaI gusabrahmacAriNI bane che. tyAra pachI te bhUtA AryA keI eka vakhate zarIra bAkazikA thaI gaI jethI te potAnA hAtha, paga, mAthuM, meM tathA stananA aMdaranA bhAgane ane kAMkhanA aMdaranA bhAge tathA guhyanI aMdaranA bhAge vAraM. vAra jovA lAgI. jyAM tyAM paNa suvA mATe, besavA mATe svAdhyAya karavA mATe upayukta sthAnane nizcaya karatI hatI te pahelAM ja tyAM pANI chAMTatI hatI, pachI tyAM besatI hatI, sutI hatI, svAdhyAya karatI hatI. pachI te bhUtA AryAne A prakArano vyavahAra jeIne puSpacUlA AryAe tene A prakAre kahyuM -he devAnupriye! ApaNe Isamiti Adi samitiothI yukta ane gusabrahmacAriNI zramaNa nitthI chIe ApaNane zarIra bAzikA thavuM ucita nathI. he devAnupriye ! te zarIranAzikA thaI gaI che. tethI hamezAM hAtha, paga Adi aMgene vAra zrI nirayAvalikA sUtra Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 __4 puSpacUlikAsUtra gayI ho, usase sarvadA-vAra vAra hAtha paira Adi aMgoko dhotI ho, baiThane sone tathA svAdhyAya karanekI jagahako pAnIse chiDakA karatI ho| isaliye he devAnupriye ! tuma isa pApa sthAnakI AlocanA kro| usake bAda puSpacUlAkI bAta na mAnakara vaha bhUtA AryA subhadrA AryAke samAna akelI hI alaga upAzrayameM utarI aura pUrvavat kriyA karatI huI svatantra hokara rahane lgii| usake bAda vaha bhUtA AryA bahutase caturtha SaSTha aSTama Adi tapase AtmAko bhAvita karatI huI tathA bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAyako pAlana karatI huI apane pApasthAnoMkI AlocanA aura pratikramaNa kiye vinA kAla avasarameM kAlakara saudharma kalpake zrI-avataMsaka vimAnameM upapAta sabhAke andara deva-zayanIya zayyAmeM usa deva sambandhI avagAhanAse zrI devI pane utpanna huI aura bhASAparyApti manaHparyApti Adi pA~ca paryAptiyoMse yukta ho gyii| devagatimeM bhASA aura manaparyApti eka sAtha bA~dhaneke kAraNa pAca paryApti kahI gayI hai| vAra dhue che. besavA, suvA tathA svAdhyAya karavAnI jagA upara pANI chAMTe che. mATe he devAnupriye ! tuM A pApasthAnanI AlocanA karI. tyAra pachI te puSpacUlAnI vAta na mAnIne te bhUtA AryA subhadrA AryAnI peThe ekalI ja judA upAzrayamAM utarI ane pUrvavat vartanI svataMtra thaIne rahevA lAgI. tyAra pachI te bhUtA AryA ghaNAM caturtha, paNa, aSTama Adi tapathI AtmAne bhAvita karatI ane ghaNAM varSo sudhI dIkSA paryAyanuM pAlana karatI teNe potAnAM pApasthAnI AcanA ane pratikramaNa karyA vagara pachI kALa avasaramAM kALa karIne saudharma ka95nA zrI avataMka vimAnamAM upapAta sabhAnI aMdara devazayanIya zayyAmAM te deva sabaMdhI avagAhanA dvArA zrI-devI paNAmAM janma lIdho ane bhASA paryApti, mana:paryApti Adi pAMca paryAptiothI yukata thaI gaI. devagatImAM bhASA ane mana paryApti eka sAthe bAMdhavAnA kAraNe pAMca paryApti kahI che. zrI nirayAvalikA sUtra Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 4 adhya. 1 zrI devI 413 he gautama ! zrI-devIne isa prakAra isa divya devaRddhiko pAyA hai| deva lokameM isakI sthiti eka palyopamakI hai| gautama svAmIne pUchAhe bhadanta / yaha zrI-devI yahA~se cyavakara kahA~ jaaygaa| bhagavAna kahate haiM he gautama ! vaha mahAvideha kSetrameM janma lekara siddha hogI aura saba duHkhokA anta kregii| sudharmA svAmI kahate haiM he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIrane puSpacUlikAke prathama adhyayanakA bhAva ukta prakAra nirUpita kiyA hai| isI prakAra zeSa nau adhyayanoMkA bhI bhAva jAnanA cAhiye / ina navoMke vimAnoMkA nAma inake nAmoMke samAna hai| saudharma kalpameM ye saba devIpanameM he gautama ! zrIdevIe A prakAre A divya devaddhine meLavI che. devalokamAM tenI sthiti eka palyopamanI che. gautama svAmI pUche che - he bhadanta ! A zrIdevI ahIMthI avIne kayAM jaze bhagavAna kahe che - he gautama ! te mahAvideha kSetramAM janma laI siddha thaze ane badhAM manA mata sAvaze. sudharmA svAmI kahe che - he jammu ! zramaNa bhagavAna mahAvIre puSacUlikAnA prathama adhyayanano bhAva upara pramANe nirUpita karyo che. A prakAre zeSa (bAkInA) nava adhyayanene paNa bhAva jANuM le joIe. A navanAM vimAnanAM nAma tenA nAmanA jevAMja che. saudharma kalpamAM zrI nirayAvalikA sUtra Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 4 puSpacUlikAsUtra utpanna huii| inake pUrvabhavameM nagara udyAna pitA Adi tathA inakA apanA nAma Adi saMgrahaNIgAthAmeM Aye hue nAmake samAna jAnanA caahiye| ye sabhI pArzva prabhuke samIpameM prabajita hokara puSpacUlAkI ziSyA huI tathA sabhI zarIrabAkuzikA ho gyiiN| aura ye sabhI devalokase cyavakara mahAvideha kSetrameM janma lekara siddha hoNgii| aura saba dukhoMkA anta kareMgI // 2 // puSpavRSTiA nAma vArtha varga samAta dugA. e badhIne devIpaNAmAM janma thaye. temanA pUrva bhavamAM nagara, udyAna, pitA Adi tathA tenAM potAnAM nAma Adi saMgrahaNI gAthAmAM AvelAM nAmanAM jevAM jANavAM. A badhI pArzva prabhunI pAse prajita thaI ane te badhI puSpacUlAnI ziSyAo thaI hatI tathA badhI zarIramAkuzikA thaI gaI hatI. pachI badhI devakamAMthI cavIne mahAvideha kSetramAM janma laI siddha thaze ane sarve duHkhano aMta lAvaze. (2) puSpacUlikA nAmane ce varga samApta. zrI nirayAvalikA sUtra Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 1 niSadha 415 vRSNidazA 5 mUlamjaiNaM bhaMte ! ukkhevao0 uvaMgANaM cautthassa puSphacUlANaM ayamadve paNNatte, paMcamassa NaM bhaMte ! vaggassa uvaMgANaM vahnidasANaM bhagavayA jAva saMpatteNaM ke aDhe paNNatte ? evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva duvAlasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA"nisaDhe 1 mAni 2 vaha 3 vahe 4, pagatA 5 juttI 6 dasarahe 7 daDharahe 8 y| mahAdhaNU 9 sattadhaNU 10, dasadhaNU 11 nAme sayadhaNU 12 ya // 1 // " ___ jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM jAva duvAlassa ajjhayaNA paNNattA, paDhamassa NaM bhaMte ! uvakkhevao / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM 2 bAravaI nAma nayarI hotthA duvAlasanoyaNAyAmA jAva paJcakkhaM devaloyabhUyA chAyAyadi khalu bhadanta ! utkSepakaH, upAGgAnAM caturthasya puSpacUlAnAmayamarthaH prajJaptaH, paJcamasya khalu bhadanta ! vargasya upAGgAnAM vRSNidazAnAM zramaNena bhagavatA yAvatsaMpatena ko'rthaH prajJaptaH ? evaM khalu jambUH ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvad dvAdazAdhyayanAni prajJaptAni, tad yathA niSadhaH 1, mAyanI 2 vahaH 3 vahaH 4 pagatA, 5 jyotiH 6 dazarathaH 7 dRDharathazca 8 mahAdhanvA, 9 saptadhanvA, 10 dazadhanvA, 11 nAma zatadhanvAca 12 // 1 // yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvad dvAdazAdhyayanAni prajJaptAni, prathamasya khalu bhadanta ! zramaNena yAvad dvAdazAdhyayanAni prajJaptAni, prathamasya khalu bhadanta ! utkSepakaH / evaM khalu jmbuuH| tasmin kAle tasmin samaye dvArAvatI nAma nagarI abhavat dvAdazayojanAyAmA yAvat pratyakSa deva zrI nirayAvalikA sUtra Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 5 vRSNidazAsUtra pAsAdIyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA / tIse NaM bAravaIe nayarIe bahiyA uttarapuratthi me disIbhAe; ettha NaM revae nAma pavvae hotthA, tuMge gagaNatalamaNulihaMta sihare nANAviharukkhaguccha gulmalatAvallIparigatAbhirAme haMsa-miya- mayUra - koMca- sArasa - cakkavAga - mayaNasAlA - koilakulovavee aNegataDakaDagaviyaraojjharapavAya punbhArasiharapaure accharagaNa devasaMghacAraNavijjAharamihuNasaMnivibhe niccacchaNae dasAravaravIrapurisa te lokabalavagANaM subhae piyadaMsaNe surUve pAsAIe jAva paDirUve / tattha NaM revayagassa pavvayassa adUrasAmaMte ettha NaM naMdaNavaNe nAmaM ujjANe hotthA, sambouyapuSpha jAva darisaNijje / tatthaNaM naMdaNavaNe ujjANe surapiyassa jakkhassa javakhAyayaNe hotthA cirAIe jAva bahujaNo Agamma acce surappiyaM jakkhAyayaNaM / se NaM surappie jakkhAyayaNe egeNaM mahayA vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte jahA puNNabhadde jAva silAvaTTae / tattha Na bAravaIe lokabhUtA prAsAdIyA darzanIyA abhirUpA pratirUpA / tasyAH khalu dvArAvatyAH nagaryAM vahiruttarapaurastye digbhAge; atra khalu raivato nAma parvato'bhavat tuGgo gaganatalamanulihacchikharaH nAnAvidhavRkSagucchagulmalatA vallIparigatAbhirAmaH haMsamRgamayUrakrauJcasArasacakravAkamadanazAlAkokilakulopapetaH, , anekataTakaTa kavivarAvabharaprapAtaprAgbhArazikharapracuraH apsarogaNa devasaMgha - cAraNa vidyAdharamithunasannicIrNaH, nityakSaNakaH, dazArhavaravIra puruSa trailokyabalavatAM somaH zubhaH priyadarzanaH surUpaH prAsAdIyo yAvat pratirUpaH / tasya khalu raivatakasya parvatasya adUrasAmante; atra khalu nandanavanaM nAma udyAnam abhavat, sarvaRtu puSpa0 yAvad darzanIyam / tatra khalu nandanavane udyAne surapriyasya yakSasya yakSAyatanamabhavat, cirAtItaM yAvad bahujana Agamya arcayati surapriyaM yakSAyatanam / tat khalu surapriyaM yakSAyatanam ekena mahatA vanaSaNDena sarvataH taH samantAt saMparikSiptam yathA pUrNabhadro yAvat zilApaTTakaH / tatra khalu 9 zrI nirayAvalikA sUtra Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 1 niSadha nayarIe kaNhe nAmaM vAsudeve rAyA hotthA jAva pasAsemANe viharai / se gaM tattha samudavijayapAmokkhANaM dasahaM dasArANaM, baladevapAmokkhANaM paMcaNhaM mahAvIrANaM, uggaseNapAmokkhANaM solasaNhaM rAyasahassANaM, pajjuNNapAmokkhANaM adhuTANaM kumArakoDINaM, saMbapAmokkhANaM saTThIe duiMtasAhassINaM, vIraseNapAmokkhANaM ekavIsAe vIrasAhassINaM, mahAseNapAmokkhANaM chappannAe balavagasAhassINaM ruppiNipAmokkhANaM solasaNhaM devIsAhassINaM, aNaMgaseNApAmokkhANaM aNegANaM gaNiyAsAhassINaM, aNNesiM ca bahUNaM rAIsara jAva satyavAhappabhiINaM veyagirisAgaramerAgassa dAhiNaDDabharahassa AhevacaM jAva viharai / tatthaNaM bAravaIe nayarIe baladeve nAmaM rAyA hotthA, mahayA jAva rajjaM pasAsemANe viharai / tassa NaM baladevassa raNNo revaI nAmaM devI hotthA, somAlA jAva viharai / taeNaM sA revaI devI aNNayA kayAi taMsi tAri dvArAvatyAM nagaryA kRSNo nAma vAsudevo rAjA'bhavat yAvat prazAsad viharati / sa khalu tatra samudravijayapramukhAnAM dazAnAM dazArhANAM, baladevapramukhAnAM paJcAnAM mahAvIrANAm , ugrasenapramukhAnAM SoDazAnAM rAjasahasrANAM, pradyumnamamukhAnAm adhyuSTAnAM (sArddhattIyAnAM ) kumArakoTInAM, zAmbapramukhAnAM SaSTathAH durdAntasahasrANaM, vIrasenapramukhAnAmekaviMzatyAH vIrasahasrANAM, mahAsenapramukhAnAM SaTpaJcAzato balavatsahasrANAM, rukmiNIpramukhAnAM SoDazAnAM devIsAhasroNAm , anaGgasenApramukhAnAmanekAsAM gaNikAsAhasrINAm , anyeSAM ca bahUnAM rAjezvara0 yAvat sArthavAhaprabhRtInAM vaitAdayagirisAgaramaryAdasya dakSiNArddhabharatasyAdhipatyaM yAvad viharati / tatra khalu dvArAvatyAM nagaryA baladevo nAma rAjA'bhavat , mahatA yAvad rAjyaM prazAsad viharati / tasya khalu baladevasya rAjJo revatI nAma devyabhavat sukumArapANipAdA yAvad viharati / tataH khalu sA revatI devI anyadA kadAcit tAdRze zayanIye zrI nirayAvalikA sUtra Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 ___5 vRSNidazAsUtra sagaMsi sayaNijaMsi jAva sIhaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhA0, evaM sumiNa daMsaNaparikahaNaM, nisaDhe nAma kumAre jAe jAva kalAo jahA mahAbale, paMnAsao dAo, paNNAsarAyakaNNagANaM egadivaseNaM pANiM giNhAvei, navaraM nisaDhe nAmaM jAva uppiM pAsAe viharai // 1 // yAvat siMhaM khame dRSTvA khalu pratibuddhA evaM svamadarzanaparikathanaM, niSadho nAma kumAro jAtaH, yAvat kalA yathA mahAbalasya, paJcAzad dAyAH, paJcAzadrAjakanyakAnAmekadivasena pANiM grAhayati, navaraM niSadho nAma yAvad upari prAsAde viharati // 1 // TIkA'yadi khalu' ityAdi-nAnAvidhagucchagulmalatAvallIparigatAbhirAmaH / vRSNidazA varga 5 / 'jaiNaM bhaMte' ityAdijambU svAmI pUchate haiM he bhadanta ! puSpacUlA nAmake caturtha upAGgameM bhagavAnane pUrvokta prakArase dasa adhyayanokA nirUpaNa kiyA hai to he bhadanta ! usake bAda vRSNidazA nAmaka pA~caveM upAGgameM mokSaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane kina arthokA nirUpaNa kiyA hai| kRSi varga (5) pAMyamI. 'jaiNaM bhaMte' tyA jakhkha svAmI pUche che - he bhadanta ! puSpacUlA nAmanA cethA upAMgamAM bhagavAne pUrvokta prakArathI daza adhyayananuM nirUpaNa karyuM che te he bhadanta ! tyAra pachI vRSNidazA nAmanA pAMcamA upAMgamAM mokSaprA zramaNa bhagavAna mahAvIre kayA arthonuM nirUpaNa karyuM che. zrI nirayAvalikA sUtra Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 1 niSadha sudharmA svAmI kahate haiM he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIrane vRSNidazA nAmaka pA~caveM vargameM bAraha adhyayanoMkA nirUpaNa kiyA hai| unake nAma ( 1 ) niSadha, (2) mAyanI, ( 3 ) vaha, ( 4 ) vaha, (5) panatA, (6 ) jyoti, (7) dazaratha, (8) dRDharatha, (9) mahAdhanvA, (10) saptadhanvA, (11) dazaghancA, aura ( 12 ) zatadhanvA haiN| jambU svAmI pUchate haiM he bhadanta ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIrane vRSNidazAmeM bAraha adhyayanoMkA nirUpaNa kiyA hai to una adhyayanomeM prathama adhyayanakA kyA bhAva kahA hai? sudharmA svAmI kahate haiMhe jambU ! usa kAla usa samayameM dvArAvatI nAmakI nagarI thii| jo bAraha sudhA svAmI De cha:-- jabU! zramaNa bhagavAna mahAvIre vRSNidazA nAmanA pAMcamA vargamAM bAra adhyayananuM nirUpaNa karyuM che. tamanA nAma:--(1) niSa5, (2) mAyanI, (3) 16, (4) 43, (5) 5 // (6) jyoti, (7) 4225, (8) 1825, (6) mAyanyA, (10) saptadhA , (11) zadhan! mana (12) zatadhanvA che. jammu svAmI pUche che - he bhadanta ! je zramaNa bhagavAna mahAvIre vRSNidazAmAM bAra adhyayananuM nirUpaNa karyuM che te te adhyayanamAM prathama adhyayanane zuM bhAva kahyo che? sudharmA svAmI kahe che -. he jakhkha ! te kALa te samaye dvArAvatI nAmanI nagarI hatI, je bAra zrI nirayAvalikA sUtra Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 ___5 vRSNidazAstra nAnAvidhAH=anekapakArAH vRkSAzca gucchA:-stabakAzca gulmAstambAzca (skandharahitAstaravaH ) latA vratatayazca valyaH latAvizeSAzca, tAbhiH parigataH=sammAptaH abhirAmaH zobhA yatra sa tathA anekamakArakatarustavakastambalatAvallIsammAptacchaviH, haMsa-mRga-mayUra-krauJca-sArasa-cakravAkamadanazAlA kokilakulopapetaH haMsAH asiddhAH, mRgAH hariNAH, mayUrAH, krauzcAH, sArasAH, cakravAkAH, madanazAlA: sArikAvizeSAH, kokilAzca,teSAM yat kulaMsamUhastena upapetaH yuktaH / anekataTakaTakavivarAvajharamapAtaprAgbhArayojana lambI yAvat pratyakSa devaloka sadRza 'prasAdIyA =manako prasanna karane vAlI tathA 'darzanIyA '=dekhane yogya evaM ' abhirUpA'=sundara chaTAvAlI aura 'pratirUpA 'anupama zilpakalAse suzobhita thii| usa dvArAvatI nagarIke bAhara IzAnakoNameM U~cA tathA AkAzako chUnevAle zikharoMse yukta raivataka nAmaka parvata thaa| vaha parvata aneka prakArake vRkSa guccha gulma aura latA balliyoMse manohara thaa| vaha haMsa, mRga, mayUra, krauJca ( pakSI vizeSa ) sArasa, cakravAka, madanazAlA ( mainA ) aura kokila Adi pakSivRndase suzobhita thaa| tathA jisameM aneka taTa-kinAre aura kaTaka-parvatakA ramaNIya bhAga, tathA vivara-sundara guphAe~ aura avajhara sundara jharane evaM prapAta-jahA~ jharanA giratA hai vaha sthAna, tathA prAgbhArapargatakA jhukA yojana yAMnI yAvat pratyakSa devatA kI, prasAdIyAmanane prasanna 42vAjI tathA darzanIyA 65vA yAya, abhirUpA-su42 chAvAjI mane pratirUpA=manupama zilpakalAthI suzobhita hatI. te dvArAvatI nagarInI bahAra izAna keNamAM UMce tathA gaganacuMbI zikharavALe raivataka nAma parvata hato. te parvata aneka jAtanAM vRkSa, guccha, gulma ane latAvallIothI manahara hate. vaLI te haMsa, bhRga, mayUra, poya ( pakSI ), sArasa, ya14 , bhahanazA (mena) bhane Adi Adi pakSIvRndathI suzobhita hato. tathA jemAM aneka tara=kinArA ane rAtra patinA 2bhaeNIya MIN tathA vivara-suMdara suzAmA aneavajhara suME2 12 // ii, bA=jyAM jharaNuM paDe che te sthAna, tathA rAjumA = parvatanA namelA ramaNIya zrI nirayAvalikA sUtra Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya- 1 niSadha zikharamacuraH - anekAni taTAni tIrANi kaTakA: = gaNDazailAH parvatAtsaMtruyyapatitA mahApASANAH, vivarANi chidrANi, avajharAH - nirjharavizeSAH, prapAtA:= bhRgavaH = garttarUpANi nirjharaNajalapatanasthAnAni, prAgbhArA : - ISadavanatAH parvataprade 421 1 huA ramya pradeza aura aneka sundara zikhara vidyamAna the / vahA~ apsarAgaNa devagaNa aura vidyAdharoMke yugala Akara krIDA karate the / aura jahA~ jaGghAcaraNa vidyAcaraNa muni bhI dhyAna maunAdike liye nivAsa karate the / tathA vaha parvata utsavakA eka ramaNIya sthala thaa| aura neminAtha bhagavAna se yukta honeke kAraNa tInoM lokameM zreSTha balavIra dazAhakA vaha parvata soma - AhlAda utpanna karanevAlA thA, zubha = maMgalakArI thA priyadarzana - netroMko sukha denevAlA thA, surUpa = suhAvanA thA, prasAdIya = manako prasanna karanevAlA thA, darzanIya = dekhane yogya thA, abhirUpa = apanI sundaratAke kAraNa camakatA thA, pratirUpa = darzaka janoM ke hRdayameM pratibimbita ho jAtA thA / usa raivataka parvatake samIpameM nandanavana nAmaka udyAna thA, jo sabhI RtuoMke phUloMse sampanna yAvat darzanIya thA / usa nandanavana udyAnameM surapriya yakSakA yakSAyatana bahuta bhAga ane sudara zikhara vidyamAna hatA tyAM apsarAgaNa, devagaNu, ane vidyAdharAnAM joDalAM AvIne krIDA karatAM hatAM ane jyAM ja ghAcaraNa, vidyAcaraNa muni paNa dhyAna, mauna Adi mATe nivAsa karatA hatA. tathA A parvata hamezAM utsavanuM eka ramaNIya sthAna hatuM ane nemInAtha bhagavAnathI yukta hAvAthI traNe leAkamAM zreSTha khalavIra dazAInA te paryaMta soma-AhlAda utpanna karavAvAvALA hatA, zubha=bhaMgaNArI hato, priyadarzana=netrIne sukha ApavAvANI hato, surUpa = 3yANI zolAhAra hato, prAsAdIya= bhanane prasanna khAvANI hato, darzanIya = levA yogya hato, abhirUpa = potAnI suMdaratAne sIdhe yamasto hato, pratirUpa =lenAranAM hRdhyamAM chApa pADe tevA hatA, ( pratibiMbita thai jatA hatA. ) te raivata parvatanI pAse nandanavana nAme eka udyAna hatA. je badhI RtuomAM phUlAthI saMpanna hAvAthI darzanIya hato. te nanhanavana udyAnabhAM surapriya=yakSanuM yakSAyatana mahu prathIna hetu zrI nirayAvalikA sUtra Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 5 vRSNidazAstra zAH, zikharANi zrRGgANi, etAni macurANi yatra sa tathA apsarogaNadevasaMghacAraNavidyAdharamithunasaMnicIrNaH - apsarasAM gaNaH = samUhaH, devasaGghaH = devasamUhaH cAraNAH = jaGghAcAraNAdayaH sAdhuvizeSAH, vidyAdharamithunAni, taiH saMnicIrNaH prAcIna thA aura loka use mAnate the / vaha surapriya yakSAyatana cAroM taraphase eka baDA vanaSaNDase ghirA huA thA / jaisA pUrNabhadra udyAna thA / usameM azoka vRkSake nIce eka zilA paTTaka thA / usa dvArAvatI nagarImeM kRSNa vAsudeva rAjA the, jo usa nagarIkA yAvat zAsana karate hue vicarate the / vaha kRSNa vAsudeva samudravijaya pramukha daza dazAroMke, baladeva pramukha pA~ca mahAvIroMke, ugrasena pramukha solaha hajAra rAjAoMke, pradyumna pramukha sADhe tIna karoDa kumAroMke, zAmba pramukha sATha hajAra durdAnta zUroke, vIrasena pramukha ekkIsa hajAra vIroMke, mahAsena pramukha chappana hajAra balavAnoMke, rUkmiNI pramukha solaha hajAra deviyoMke tathA anaGgasenA pramukha aneka hajAra gaNikAoMke aura bahutase rAjA Izvara talavara mADambika kauTumbika zreSThI senApati ane leAkeA tene mAnatA hatA. te surapriya,yakSAyatana cAre taraphathI eka moTA vanaSaNDathI gherAyeluM hatuM ke jevuM pUrNa bhadra udyAna hatuM. temAM azAkavRkSanI nIce eka zilApaTTaka hatuM. te dvArAvatI nagarImAM kRSNa vAsudeva nAme rAjA hatA je te nagarImAM rAjya karatA vicaratA hatA. te kRSNa vAsudeva samudravijaya pramukha daza dazArAnA, baladeva pramukha pAMca mahAvIrAnA, ugrasena pramukha sALa hajAra rAjAenA, pradyumna pramukha sADA traNa karoDa kumArAnA, sAmbha pramukha sATha hajAra durdanta zUravIrAnA, vIrasena pramukha ekavIza hajAra vIrAnA, mahAsena pramukha chappana hajAra khalavAnAnA, rUkimaNI pramukha seALa hajAra devIonAM tathA anaMga senA pramukha aneka hajAra gaNikAonAM, vaLI ghaNA rAjA izvara talavara mAmbika kauTumbika zreNI senApatI zrI nirayAvalikA sUtra Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 1 niSadha ___423 adhiSThitaH, nityakSaNakaH-nityam anavarataM kSaNa eva kSaNakA utsavo yatra saH, keSAmayaM giriH ? ityAha-dazAhavaravIrapuruSatrailokyabalavatAM dazArhAH= samudravijayAdayo daza dazAhIH, teSu varAH zreSThAH, vIrapuruSAzca te, trailokye sArthavAha prabhRtioMke tathA tAbyagiri aura sAgarase maryAdita dakSiNa ardhabharatake, Upara Adhipatya karate hue vicara rahe the| usa dvArAvatI nagarImeM baladeva nAmaka rAjA the, jo mahAbalI the aura yAvat apane rAjyakA zAsana karate hue vicara rahe the| usa baladeva rAjAkI patnI kA nAma revatI devI thA, jo sukumAra hAtha pairavAlI aura sarvAGga sundara thii| tathA pA~co indriyoMke sukhoMkA anubhava karatI huI vicaratI thii| anantara kisI samaya vaha revatI devI puNyavAnake sone lAyaka apanI sukomala zayyAmeM soyI huI svapnameM siMhako dekhA aura jAga gyii| svapnakA vRttAnta usane rAjA baladevako sunaayaa| anantara samaya bItane para revatIke garbhase eka kumAra paidA huA, jisakA nAma niSadha rakhA gyaa| vaha kumAra baDA hokara mahAbalake samAna bahattara kalAoMmeM sArthavAha AdinA tathA vaitADhayagiri ane sAgarathI maryAdita dakSiNa ardhabharatanA upara Adhipatya karatA thakA rahetA hatA. te dvArAvatI nagarImAM baladeva nAme rAjA hatA je mahAbalavAna hatA. ane pitAnA rAjyanuM zAsana karatA vicaratA hatA. te baladeva rAjAnI patnInuM nAma revatI devI hatuM, je sukumAra hAthapagavALI hatI ane sarvAga suMdara hatI ane pAMce IndrinAM sukha anubhava karatI vicaratI hatI. pachI kaI samaye te revatI devI puNyavAna lokone piDhavA gya evI pitAnI sukemala zayyAmAM sutI hatI tyAM svapnamAM siMhane ja ane jAgI gaI. svapnanuM vRttAnta teNe rAjA baladevane kahI saMbhaLAvyuM. pachI samaya vItatAM revatInA garbhathI eka kumArane janma thaye, jenuM nAma nija rAkhavAmAM AvyuM. te kumAra moTe thatAM mahAbalanA je bautera kaLAomAM pravINa thaI gaye. pacAsa rAjakanyAonI sAthe zrI nirayAvalikA sUtra Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 5 vRSNidazAstra mUlamteNaM kAleNaM 2 arahA aridvanemI Adikare dasadhaNUI vaNNao jAva samosarie, parisA niggyaa| taeNaM se kaNhe vAsudeve imIse kahAe laddhaDhe samANe hatuDe0 koDaMbiyapurise sadAvei, saddAvittA evaM vayAso khippAmeva devANuppiyA! sabhAe muhammAe sAmudANiyaM bheri tAleha / taeNaM se koDubiyapurise jAva paDisuNittA jeNeva sabhAe suhammAe jeNeva sAmudANiyA bherI teNeva uvAgacchai chAyAtasmin kAle tasmin samaye arhan ariSTanemiH Adikaro dazadhanuSkaH varNakaH yAvat samavamRtaH, pariSat nirgatA / tataH khalu sa kRSNo vAsudevo'syAH kathAyA labdhArthaH san hRSTatuSTaH0 kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitA evamavAdIta-kSiprameva devAnupiyAH ! sabhAyAM sudharmAyAM sAmudAnikI bherI tADayata / tataH khalu te kauTumbikapuruSA yAvat pratizrutya lokatraye balavantazca atulabalazAlineminAthayuktakhAt , ye te tathA teSAm / zeSaM sugamam // 1 // pravINa ho gyaa| pacAsa rAja kanyAoMke sAtha eka dinameM usakA vivAha huA tathA usako pacAsa-pacAsa daheja milA / anantara pUrvajanma upArjita puNyase mile hue pA~co indriyoMke sukhoMkA anubhava karatA huA apane mahalameM utsava Adike sAtha rahane lagA // 1 // eka divasamAM tenAM lagna thayAM ane pacAsa pacAsa daheja maLyA. pachI pUrvajanma upArjita puNyathI maLelAM pAMca IndrinAM sukhane anubhava karato te potAnA mahelamAM AnaMda utsavamAM rahevA lAgyA. (1). zrI nirayAvalikA sUtra Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 1 niSadha ___425 uvAgacchittAtaM sAmudANiyaM bherauM mahayA 2 saddeNaM tAlei, taeNaM tIse sAmudANiyAe bherIe mahayA 2 saddeNa tAliyAe samANIe samuddavijayapAmokkhA dasa dasArA devIo uNa bhANiyavAo jAva aNaMgaseNApAmokkhA aNegA gaNiyAsahassA, anne ya bahave rAIsara jAva satthavAhappabhiIo vhAyA jAva pAyacchittA savvAlaMkAravibhUsiyA jahA vibhavaDisakkArasamudaeNaM, appegaiyA hayagayA jAva purisavaggurAparikkhittA0 jeNeva kaNhe vAsudeve teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA karatala0 kaNhaM vAsudevaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAti / tae NaM se kaNhe vAsudeve koDaMbiyapurise evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiyA ! AbhisekaM hatthirayaNaM kappeha hayagayarahapavarajAva paJcappiNaMti / taeNaM se kaNhe vAsudeve majaNaghare jAva durUDhe, aTThamaMgalagA, jahA kUNie, seyavaracAmarehi udbhUyamANehi 2 samuddavijayapAmokkhehi dasArehiM jAva satthavAhappabhiIhiM saddhiM saMparikhuDe saviDoe jAva raveNaM bAravaInayarImajjhaMyatraiva sabhAyAM sudharmAyAM sAmudAnikI bherI tatraivopAgacchanti, upAgatya tAM sAmudAnikI bherI mahatA 2 zabdena tADayanti / tataH khala tasyAM sAmudAnikyAM bheo mahatA 2 zabdena tADitAyAM satyAM samudravijayapramukhA daza dazArhAH, devyaH punarbhaNitavyAH, yAvad anaGgasenApramukhAni anekAni gaNikAsahasrANi, anye ca bahavo rAjezvara0 yAvat sArthavAhaprabhRtayaH snAtAH yAvat kRtaprAyazcittAH sarvAlaMkAravibhUSitA yathAvibhavaRddhisatkArasamudayena apyekake hayagatAH yAvat puruSavAgurAparikSiptA yatraiva kRSNo vAsudevastatraivopAgacchanti, upAgatya karatala0 kRSNaM vAsudevaM jayena vijayena varddhayanti / tataH khalu kRSNo vAsudevaH kauTumbikapuruSAnevamavAdI-kSimameva bho devAnupiyAH ! AbhiSekyaM hastiratnaM kalpayadhvam , haya-gaja-ratha pravarAn yAvat pratyarpayanti / tataH khalu sa kRSNo vAsudevo majjanagRhe yAvad dUrUDhaH aSTATamaGgalakAni, yathA kUNikaH, zvetavaracAmarairuddhayamAnaiH 2 samudravijayapramukhaiH zrI nirayAvalikA sUtra Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 426 5 vRSNidazAstra majjheNa sesaM jahA kUNio jAva pajjuvAsai / tae NaM tassa nisaDhassa kumArassa uppi pAsAyavaragayassa taM mahayA jaNasadaM ca jahA jamAlI jAva dhammaM socA nisamma vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-sadahAmi NaM bhaMte ! niggaMthaM pAvayaNaM jahA citto jAva sAvagadhamma paDivajjai, paDivajittA paDigae / teNaM kAleNaM 2 arahao ariTTanemissa aMtevAsI varadatte nAmaM aNagAre urAle jAva vihri| taeNaM se varadatte aNagAre nisaDhaM kumAraM pAsai, pAsittA jAyasaDDe jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI aho NaM bhaMte ! nisaDhe kumAre iDe iharUve kaMte kaMtarUve evaM pie0 maNunae0 maNAme maNAmarUve some somarUve piyadasaNe surUve / nisaDheNaM bhaMte ! kumAreNaM ayameyArUve mANuyaiTTI kiNNA laddhA kiNNA pattA ? pucchA jahA sUriyAbhassa, evaM khalu varadattA ! teNaM kAleNaM 2 iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse rohIDae nAmaM nayare hotthA, riddhasthimiyasamiddhe0, mehabanne ujANe, maNidattassa jakkhassa jakkhAyayaNe / tattha NaM dazabhirdazAharyAvat sArthavAhaprabhRtibhiH sArddha saMparivRtaH sarvaRddhayA yAvat raveNa yAvat dvArAvatInagarImadhyamadhyena zeSaM yathA kUNiko yAvat pryupaaste| tataH khalu tasya niSadhasya kumArasyoparimAsAdavaragatasya taM mahAjanazabdaM ca yathA jamAliyaryAvad dharma zrukhA nizamya vandate namasyati, vandikhA namasthikhA evamavAdIt-zraddadhAmi khalu bhadanta ! nirgranthaM pravacanaM yathA citto0 yAvat zrAvakadharma pratipadyate, pratipadya pratigataH / tasmin kAle tasmin samaye'haMto'riSTanemerantevAsI varadatto nAma anagAraH udAro yAvad viharati / tataH sa varadatto'nagAro niSadhaM kumAra pazyati, dRSTvA jAtazraddho yAvat paryupAsIna evamavAdI-aho ! khalu bhadanta ! niSadhaH kumAra iSTa iSTarUpaH kAntaH kAntarUpaH, evaM priyo manojJo0 mano'mo mano'marUpaH somaH somarUpaH priyadarzanaH surUpaH / niSadhena bhadanta ! kumAreNa ayametadrUpA mAnuSyaRddhiH kathaM labdhA ? kathaM prAptA ? zrI nirayAvalikA sUtra Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 1 niSadha 427 rohIDae nayare mahabbale nAma rAyA, paumAvaI nAmaM devI, annayA kayAi taMsi tArisagaMsi sayaNijjasi sIhaM sumiNe, evaM jammaNaM bhANiyavvaM jahA mahabbalassa, navaraM vIraMgao nAmaM, battIsao dAo, battosAe rAyavarakannagANaM pANi jAva uvagijamANe 2 pAusavarisArattasarayahemaMtavasantagimhapajjaMte chappi uU jahAvibhaveNaM jhuMjamANe 2 kAlaM gAlemANe iDhe sade jAva viharai / teNaM kAleNaM 2 siddhatthA nAma AyariyA jAi. saMpannA jahA kesI, navaraM bahussuyA bahuparivArA jeNeva rohIDae nayare jeNeva mehabanne ujjANe jeNeva maNidattasya jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgayA, ahApaDirUvaM jAva viharaMti; parisA niggayA / taeNaM tassa vIraMgaNasya kumArasya uppi pAsAyavaragatassa taM mahayA jaNasadaM ca jahA jamAlI niggao dhammaM socA jaM navaraM devANuppiyA ! ammApiyaro ApucchAmi jahA jamAlI taheva nikkhaMto jAva aNagAre jAe jAva guttabaMbhapRcchA yathA sUryAbhasya / evaM khalu varadatta ! tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe rohItakaM nAma nagaramabhavat, maddhastimitasamRddham meghavarNamudyAnaM, maNidattasya yakSasya yakSAyatanam / tatra khalu rohItake nagare mahAbalo nAma rAjA, padmAvatI nAma devI, anyadA kadAcita tasmin tAdRze zayanIye siMhaM svapne0, evaM janma bhaNitavyaM yathA mahAbalasya, navaraM vIraMgato nAma, dvAtriMzad dAyAH, dvAtriMzato rAjakanyakAnAM pANiM yAvad upagIyamAnaH 2 pAvarSA rAtrazaraddhemantagrISmavasantAn SaDapi RtUn yathAvibhavena bhuJjAnaH iSTAn zabdAn yAvad viharati / tasmin kAle tasmin samaye siddhArthA nAma AcAryA jAtisampannA yathA kezI, navaraM bahuzrutA bahuparivArA yatraiva rohItakaM nagaraM yatraiva meghavarNamudyAnaM yatraiva maNidattasya yakSasya yakSAyatanaM tatraivopAgataH, yathApratirUpaM yAvad viharati, pariSad nirgatA / tataH khalu tasya vIraMgatasya kumArasya uparimAsAdavaragatasya taM mahAjana zrI nirayAvalikA sUtra Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 5 vRSNidazAstra yArI / tae NaM se vIraMgae aNagAre siddhatthANaM AyariyANaM aMtie sAmAiyamAiyAiM ekkArasa aMgAI ahijjai, ahijjittA bahUiM jAva cauttha jAva appANaM bhAvemANe bahupaDipuNNAiM paNayAlIsavAsAiM sAmantrapariyAyaM pAuNittA, domAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsittA, savIsaM bhattasayaM aNasaNAe chedittA AloiyapaDikaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kicA baMbhaloe kappe maNorame vimANe devattAe uvavanne / tatthaNaM atthegaiyANaM devANaM dasasAgarovamA ThiI paNNattA / tatthaNaM vIraMgayassa devassavi dasa sAgarovamA ThiI paNNattA, se NaM vIraMgae deve tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva aNaMtaraM cayaM caittA iheva bAravaIe nayarIe baladevassa ranno revaIe devIe kucchisi puttattAe uvavanne / taeNaM sA revaI devI taMsi tArisagaMsi sayaNijjaMsi sumiNadaMsaNaM jAva uppi pAsAyavaragae viharai / taM evaM khalu varadattA ! zabdaM ca, yathA jamAlinirgato dharmazrukhA yad navaraM devAnumiyAH ! ambApitarau ApRcchAmi yathA jamAlistathaiva niSkrAnto yAvad anagAro jAto yAvad guptabrahmacArI / tataH khalu sa vIraMgato'nagAraH siddhArthAnAmAcAryANAmantike sAmAyikAdIni ekAdazAGgAni adhIte, adhItya bahUni yAvat caturtha0 yAvat AtmAnaM bhAvayan bahupratipUrNAni paJcacakhAriMzad varSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayikhA dvaimAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM joSitA saviMzati bhaktazatamanazanena chittvA AlocitapratikrAntaH samAdhiprAptaH kAlamAse kAlaM kRtA brahmaloke kalpe manorame vimAne devatayA upapannaH / tatra khalu astyekeSAM devAnAM dazasAgaropamA sthitiH prajJaptA / tatra khalu vIraMgatasya devasyApi dazasAgaropamA sthitiH prajJaptA / sa khalu vIraMgato devastasmAd devalokAt AyuHkSayeNa yAvad anantaraM cayaM cyulA ihaiva dvArAvatyAM nagaryo baladevasya rAjJo revatyA devyAH kukSau putratayopapannaH / tataH khalu sA revatI devI tasmin tAdRze zayanIye svamadarzanaM yAvad upari mAsAdavaragato viharati / zrI nirayAvalikA sUtra Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 429 sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 1 niSadha nisaDheNaM kumAreNaM ayameyAruvA orAlA maNuyaiDDhI laddhA 3 / pabhU NaM bhaMte ! nisaDhe kumAre devANuppiyANaM aMtie jAva pavvaittae ? haMtA pabhU / se evaM bhaMte ! 2 iya varadatte aNagAre jAva appANaM bhAvemANe viharai // 2 // tadevaM khalu varadatta ! nisadhena kumAreNa iyametadrUpA udArA manuSyaRddhilabdhA 3 / prabhuH khalu bhadanta ! niSadhaH kumAro devAnupiyANAmantike yAvat pravrajitum ? hanta prabhuH / sa evaM bhadanta ! 2 iti varadatto'nagAro yAvadAtmAnaM bhAvayan viharati // 2 // TIkA' teNaM kAleNaM' ityAdi / vyAkhyA spaSTA // 2 // ' teNaM kAleNaM' ityAdi usa kAla usa samayameM dasa dhanuSa pramANa zarIravAle dharmake Adikara arhat ariSTanemi usa dvArakA nagarImeM pdhaare| pariSada unake darzana nimitta apane 2 gharase niklii| bhagavAnake AnekA samAcAra sunakara kRSNa vAsudevane hRSTatuSTa hRdayase kauTumbikapuruSoMko bulavAyA aura isa prakArakI AjJA dI 'taMNaM kAleNaM ' UtyA. te kALa te samaye daza dhanuSanA jeTalAM pramANa (mApa) nA zarIravALA dharmanA Adikara ahaMtu ariSTanemI te dvArakA nagarImAM padhAryA. pariSadu temanA darzana nimitte pitA potAne gherathI nIkaLI. bhagavAnanA AvyAnA samAcAra sAMbhaLI kRSNavAsudeve hRSTa tuSTa hRdayathI kauTuMbika purUSone bolAvyA ane A prakAre AjJA ApI. zrI nirayAvalikA sUtra Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vRSNidazAstra he devAnupriya ! zIghra hI jAkara sudharmA sabhAkI sAmudAnika bherIko bjaao| jisa bherIke bajAye jAnepara jana samudAya ekatrita ho jAya, use sAmudAnika merI kahate haiN| vAsudeva kRSNake dvArA isa prakAra AjJApita ve kauTumbika puruSa unakI AjJAko svIkAra kara jahA~ sAmudAnika bherI thI udhara gaye aura vahA~ jAkara sAmudAnika bherIko khUba jorase bjaayaa| usako atyadhika jorase bajAye jAnepara samudravijaya pramukha dasa dazArhase lekara yAvat rukmiNI Adi deviyA tathA anaGgasenA prabhRti aneka sahasra gaNikAyeM aura dUsare bahutase rAjA Izvara talavara mADambika kauTumbika yAvat sArthavAha Adi snAna ora duHsvapna Adike nivAraNake liye maSI tilaka Adi karake sabhI alaGkAroMse alaGkRta ho apane 2 vibhavake anusAra satkAra sAmagriyoMke sAtha ghoDe Adi savAriyoM para baiThakara apane 2 anucara puruSoMke sAtha jahA~ kRSNa vAsudeva the vahA~ Aye / vahA~ Akara hAtha joDakara kRSNa vAsudevako jaya vijaya zabdase bdhaayaa| usake bAda kRSNa vAsudevane apane kauTumbika puruSoMko bulAkara isa prakAra kahA-he devAnupriya ! AbhiSekya ( paTTa ) hasti he devAnupriya ! jaladI jaIne sudharma sabhAnI sAmudAnika bherI (vAjuM) vagADe. je bherIne vagADavAthI janasamudAya ekatrita thaI jAya tene sAmudAnika bherI kahe che. kRSNavAsudeva taraphathI A prakAre AjJA maLatAM te kauTuMbika purUSa temanI AjJAne svIkAra karI jyAM sAmudAnika bherI hatI tyAM gayA ane tyAM jaIne sAmudAnika bherI khUba jorathI vagADI. te bahu jorathI vagADavAthI samudravijaya pramukha daza dazAthI mAMDIne rUkimaNI Adi devio tathA anaMgasenA Adi aneka sahastra gaNikAo tathA bIjA rAjA Izvara, talavara, mADambika kauTuMbika ane sArthavAha Adi snAna tathA duHsvapanAM nivAraNane mATe masI tilaka karIne badhAM ghareNAMthI vibhUSita thaIne potapotAnA vaibhava pramANe satkAra sAmagrI laIne gheDA vagere upara savArI karIne potAnA nekara-cAkara sAthe jyAM kRSNavAsudeva hatA tyAM AvyA. tyAM AvIne hAtha joDI kRSNavAsudevane jayavijaya zabdathI vadhAvyA. tyAra pachI kRSNavAsudeve pitAnA kauTuMbika purUSane bolAvI A zrI nirayAvalikA sUtra Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya- 1 niSedha 431 1 1 ratnako aura anya hAthI ghoDe ratha Adiko sajAkara le Ao / kRSNa vAsudevakI aisI AjJA sunakara ve kauTumbika puruSa zIghra hI hAthI ghoDe ratha Adiko sajAkara Aye / usake bAda kRSNa vAsudeva majjanagRhameM snAna karaneke liye gaye, snAna kara sabhI alaGkAroMse alaGkRta ho apane AbhiSekya hAthI para caDhe / aura unheM zubha zakunake liye ATha-ATha mAGgalika vastue~ dikhAyI gaIM / isake bAda vaha kRSNa vAsudeva kUNikake samAna DulAe jAte hue zvetacAmaroMse suzobhita tathA samudravijaya pramukha dasa dazAhoMse lekara yAvat sArthavAha prabhRtiyoMse ghire hue tathA sabhI prakArake vibhava ke sAtha merI Adi bAjoMke zabdoMse dizAko mukharita karate hue dvArAvatI nagarI ke bIcobIca calate hue bhagavAna arhat ariSTanemike pAsa pahu~ce / aura kUNikake samAna tInabAra AdakSiNa pradakSiNa karake vandana namaskAra kiyA aura sevA karane lage / usake bAda vaha niSadha kumArane apane uparI mahalameM zabdAdiviSayoMkA prakAre kahyuM:--hai devAnupriya ! AbhiSekaya ( paTTa ) hAthIratnane tathA khIjA hAthI gheADA ratha Adi taiyAra karI lai AveA. kRSNavAsudevanI evI AjJA sAMbhaLIne te kauTubika purUSa jaladI hAthI gheADA ratha Adine taiyAra karI lai AvyA. tyAra pachI kRSNavAsudeva snAnagharamAM nhAvA gayA. snAna karI badhAM ghareNAMthI vibhUSita peAtAnA AbhiSekaca paTTa hAthI upara caDayA. ane temane zubha zukanane mATe ATha ATha mAMgalika vastuo dekhADavAmAM AvI. tyAra pachI kRSNavAsudeva kANikanI peThe DhALAi rahetAM zveta cAmAthI sugeAbhita tathA samudravijaya pramukha dazadazAthI mAMDIne yAvat sArthavAha AdithI gherAyela tathA sarva prakAranA vaibhava sAthe, bherI vagere vAjAnA zabdothI dizAone mukharita karatA dvArAvatI nagarInI vaccevaccethI cAlatA bhagavAna arhat ariSTanemInI pAse pahoMcyA ane traNavAra AdakSiNa pradakSiNA karIne vaMdana namaskAra karyA ane sevA karavA lAgyA. tyAra pachI te niSadha mAre paNa pAtAnA UMcA mahelamAM zabdAdi viSayAnA zrI nirayAvalikA sUtra Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 5 vRSNidazAstra sukhAnubhava karatA huA manuSyoke mahAna kolAhalako sunaa| use jijJAsA huI ki kyA bAta hai ? pUchane para use jJAta huA ki bhagavAn arhat ariSTanemi yahA~ padhAre haiN| janatA unakI vandanAke liye jA rahI hai isIliye yaha kolAhala ho rahA hai| yaha jAnakara jamAlike samAna vaha bhI bhagavAnake darzanake liye Aye, aura AdakSiNa pradakSiNa karake vandana namaskAra kiyaa| anantara dharma sunakara use hRdayase avadhAraNa kara vandana namaskAra kara isa prakAra kahane lagA-he bhadanta ! maiM nirgrantha pravacana para zraddhA karatA huuN| isake bAda vaha citta pradhAnake samAna yAvat zrAvaka dharmako svIkAra kara apane ghara lauTa aayaa| usa kAla usa samayameM arhat ariSTanemike antevAsI udAra pradhAna ojasvI varadatta nAmake anagAra dharmadhyAna karate hue ekAntameM baiThe the| bhagavAnke samIpa Aye hue niSadha kumArako dekhakara unheM zraddhA jijJAsA aura kautuhala utpanna huA aura unhoMne bhagavAnase isa prakAra pUchA sukhAnubhava karatA thakA manuSyane mATe kolAhala sAMbhaLe. temane jIjJAsA thaI ke zuM vAta che? pUchavAthI khabara paDI ke bhagavAna ahaMta ariSTanemi ahIM padhAryA che ane janatA temanAM vaMdana-darzana mATe jAya che. tethI A kolAhala thAya che. A jANune jamAlInI peThe te paNa bhagavAnanAM darzana mATe AvyA ane AdakSiNa pradakSiNA karIne vaMdana namaskAra karyo. pachI dharmanuM zravaNa karI tene hRdayamAM avadhAraNa karIne vaMdana namaskAra karI A prakAre kahyuM - he bhadanta! huM ninya pravacana upara zraddhA rAkhuM chuM. tyAra pachI te citta pradhAnanI peThe zrAvaka dharmane svIkAra karIne pitAne ghera pAchA AvyuM. te kALa te samaye ahaMtu ariSTaneminA atevAsI udAra pradhAna ojasvI varadatta nAme anagAra dharmadhyAna karatA ekAntamAM beThA hatA. bhagavAnanI pAse AvelA vizva kumAra ne joIne tene jIjJAsA ane kautuhala utpanna thayuM. ane lApAna mA prabhArI 57yu:- lahanta ! niSadha kumAra | cha. 435 cha, zrI nirayAvalikA sUtra Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya- 1 niSadha 433 he bhadanta ! vaha niSadha kumAra iSTa hai, iSTarUpa hai, kAnta hai, kAntarUpa hai / isI taraha priya hai manojJa hai manoma ( manako acchA laganevAlA ) hai, soma hai, somarUpa hai, priyadarzana hai, surUpa hai / he bhadanta ! isa niSadha kumArako isa prakArakI manuSya sambandhI Rddhi kaise milI, kaise prApta huI, aura kaise yaha Rddhi isake bhoga meM AI? ityAdi - gautamane sUryAbhakI deva Rddhike bAremeM jisa prakAra bhagavAnase pUchA thA usI prakAra - varadattane pUchA / bhagavAna kahate haiM-- " he varadatta | usa kAla usa samaya meM isI jambUdvIpa nAmaka dvIpake andara bharata kSetra meM rohitaka nAmaka nagara thA jo ki dhana dhAnyAdi Rddhise samRddha thA / usa nagara meM meghavarNa nAmaka udyAna thA / usa udyAnameM maNidatta nAmaka yakSakA eka yakSAyatana thA / usa rohitaka nagarakA rAjA mahAbala thA / usakI rAnIkA nAma padmAvatI thA / anta che, anta3tha che. govIna rIte priya che, bhanAi che, manorama che. sobha che, soma3ya che. priyadarzana che, suiya che. he bhadanta ! A nidha ThumAra ne A prakAranI manuSya saMbaMdhI Rddhi kevI rIte maLI, kema prApta thai, ane kevI rIte te Rddhi temanA bhAgamAM AvI? gautame sUryAlanI devaddhi viSe jevI rIte bhagavAnane pUchyuM hatuM tevI rIte varadatte pUchyuM: bhagavAne kahyuM:--hai varadatta ! te kALa te samaye A jammuddIpa nAme dvIpanI aMdara bharatakSetramAM rohItaka nAme nagara hatuM ke je dhanadhAnya RddhithI samRddha hatuM. te nagaramAM meghavarNa nAme udyAna hatuM te udyAnamAM madatta nAme yakSanuM cakSAyatana hatuM. te rAhitakanA rAjA mahAkhala hatA tenI rANInuM nAma padmAvatI hatuM. zrI nirayAvalikA sUtra Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 5 vRSNidazAsUtra eka samaya sukomala zayyApara soyI huI usa padmAvatI rAnIne svapnameM siMhako dekhA / anantara usake garbhase eka bAlaka utpanna huaa| usakA janma AdikA varNana mahAbalake samAna jAnanA cAhiye / usa bAlakakA nAma vIraGgata rakhA gayA / jaba vaha kumAra baDA huA to usakA vivAha batIsa rAjakanyAoMke sAtha kiyA gyaa| aura use battIsa-battIsa prakArakA daheja milA / usake mahalake uparI bhAgameM sarvadA mRdaGga Adi bAje bajate rahate the / tathA gAyaka usake guNoMko gAte rahate the| vaha vIragata varSA Adi cha Rtu sambandhI iSTazabdAdi viSayoMko apane vibhavAnusAra bhogatA huA vicaratA thaa| usa kAla usa samayameM kezI zramaNake samAna jAtimanta tathA bahuzruta aura bahuta ziSyaparivArase yukta siddhArtha nAmaka AcArya rohitaka nagarake meghavarNa udyAnake andara maNibhadra yakSAyatanameM pdhaare| aura udyAnapAlase AjJA lekara vahA~ vicarane lge| pariSad una AcAryavarake darzanake liye apane-apane gharase nikalo, eka samaya sukemaLa zamyA upara sUtelI te pAvatI rANIe svapnamAM siMhane joyo. pachI tenA garbhathI nahAva8 nA jevo eka bALaka utpanna thaye. tenA janma AdinuM varNana mahAbalanA jevuM samajavuM tenuM nAma vagara rAkhyuM hatuM. jyAre te kumAra mATe thaye tyAre tenAM lagna batrIsa rAjakanyAonI sAthe karavAmAM AvyAM ane tene batrIsa-batrIsa daheja maLyA. tenA mahelanA upalA mALamAM hamezAM mRdaMga Adi vAjA vAgatAM rahetAM hatAM tathA gAyaka tene guNenAM gAna karyA karatA hatA. te vAta vaSa Adi cha Rtu saMbaMdhI ISTa zabdAdi viSane pitAnA vaibhava pramANe bhagavato vicarate hato. te kALa te samaye kezI zramaNanA jevA jAtavAna tathA bahuzruta ane bahu ziSya parivAravALA siddhArtha nAme AcArya hItaka nagaranA meghavarNa udyAnanI aMdara maNibhadra yakSAyatanamAM padhAryA. ane udyAnapAlanI AjJA laIne tyAM vicaravA lAgyA. pariSada te AcAryavaranAM darzana mATe pitA potAnA gherathI nIkaLI. tyAra zrI nirayAvalikA sUtra Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 1 niSadha usake bAda vaha vIraGgata kumArane siddhArtha AcAryake darzana karaneke liye jAte hue manuSyoMke mahAna kolAhalako sunA / anantara usane kolAhalake kAraNakA anveSaNa kiyA use jJAta huA ki siddhArtha AcArya yahA~ padhAre hue haiM, janatA unake darzanake liye jA rahI hai, usIkA yaha kolAhala hai| yaha jAnakara vIraGgata kumAra jamAlike samAna una AcAryake darzana karaneke liye gyaa| dharma sunakara usane una siddhArtha AcAryako vandana namaskAra kara isa prakAra kahA __he devAnupriya ! maiM mAtA pitAse pUchakara Apake samIpa pravrajyA lenA cAhatA huuN| usake bAda vaha vIragata kumAra jamAlike samAna prabajita hokara anagAra ho gayA, aura IryAsamiti Adise yukta ho yAvat guptabrahmacArI ho gyaa| usake bAda vaha vIraGgata anagArane una siddhArtha AcAryake samIpa sAmAyika Adi gyAraha aMgokA adhyayana kiyA anantara bahutase caturtha SaSTha aSTama Adi tapase AtmAko bhAvita karate hue pUre paiMtAlIsa varSoM taka zrAmaNyaparyAyakA pAlana kiyaa| bAda do pachI te cora kumAre paNa siddhArtha AcAryanAM darzana karavA mATe jatAM manukhene mahAna kolAhala sAMbhaLe. pachI teNe te kolAhalanuM kAraNa samajavA tapAsa karAvI te tene mAluma paDyuM ke siddhArtha AcArya ahIM padhAryA che. janatA tenAM darzana mATe jaI rahI che. tene A kolAhala che. A jANIne vara kumAra jamAlInI peThe AcAryonAM darzana karavA mATe gayA. dharmanuM zravaNa karIne teNe te siddhArtha AcAryane vaMdana namaskAra karI A prakAre kahyuM - he devAnupriya! huM mArAM mAtApitAne pUchIne ApanI pAse pravajyA levA cAhuM chuM. tyAra pachI te vara kumAra jamAlInI peThe pravajita thaI anagAra thaI gayA ane Isamiti AdithI yukta thaI yAvat gumabrAcArI banI gayA. tyAra pachI te anagAre te siddhArtha AcAryanI pAse sAmAyika Adi agIyAra aMgonuM adhyayana karyuM. pachI ghaNuM caturtha, SaSTha, aSTama Adi tapathI AtmAne bhAvita karatAM pUrAM pIsatAlIsa varSa sudhI dIkSA payAyanuM pAlana karyuM. pachI be zrI nirayAvalikA sUtra Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 5 vRSNidazAsUtra mAsako saMlekhanAse AtmAko sevita karate hue eka sau bIsa bhaktoMkoM anazanase chedita kara apane pApa sthAnoMkI AlocanA aura pratikramaNa kara samAdhi prApta ho kAla avasarameM kAla kara brahma nAmaka pA~caveM devalokake manorama vimAnameM devatA hokara utpanna hue| vahA~ kaI eka devoMkI sthiti dasa sAgaropama hai, vahA~ isa vIragata devakI bhI sthiti daza sAgaropama thii| vaha vIraGgata deva devasambandhI Ayu bhava aura sthitike kSaya honepara usa brahmalokase cyavakara isa dvArAvato nagarImeM rAjA baladevakI patnI revatIke udarameM putra hokara jnme| usa revatI devIne svapnameM siMha dekhA / aura usake bAda yaha niSadha kumAra utpanna hue yAvat zabdAdi viSayoMkA anubhava karate hue apane UparI mahalameM bicara rahe haiN| he varadatta ! isa prakAra isa niSadha kumArane isa prakArakI udAra manuSyaRddhi pAyI hai / varadatta pUchate haihe bhadanta ! kyA yaha niSadha kumAra Apake samIpa pravajita hogA ? mAsanI saMkhanAthI AtmAne sevita karatAM ekase vIsa bhaktonuM anazanathI chedana karI pitAnAM pApasthAnonI AlecanA tathA pratikramaNa karI samAdhi prAsa thatAM kALa avasaramAM kALa karIne brahanAmaka pAMcamA devalokanA manarama vimAnamAM devatA thaIne utpanna thayA. tyAM keTalAka devanI sthiti daza sAgarepamanI che. tyAM vIraMgatadeva nI 5 sthiti sAgarAmanI tA. voraMgatadeva heva samAdhI aayukhya bhava ane sthiti kSaya thavAthI te brahmalokamAMthI AvIne A dvArAvatI nagarImAM rAjA baladevanI patnI revatInA udaramAM putra thaIne jamyA. te revatI devIe svapnamAM siMhane dIThe ane tyAra pachI A nivapakumAra utpanna thayA. ane yAvat zabdAdi viSayane anubhava karatA te potAnA mahelanA upale mALe rahevA lAgyA. he varadatta ! A prakAre A niSadhamAra ne AvA prakAranI udAra manuSya *ddhi bhaNesI.cha. 124tta pUche ch:he bhadanta ! A niSaUAra ApanI pAse prajita thavAmAM samartha che? zrI nirayAvalikA sUtra Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 1 niSadha 437 taeNaM arahA arihanemI aNNayA kayAi bAravaIo nayarIo jAva bahiyA jaNavayavihAraM viharai / nisaDhe kumAre samaNovAsae jAe amigayajIvAjIve jAva viharai / taeNaM se nisaDhe kumAre aNNayA kayAi jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA jAva damasaMthArovagae viharai / taeNaM nisaDhassa kumArassa puvvarattAvarata0 dhammajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve chAyAtataH khalu arhan ariSTanemiranyadA kadAcit dvArAvatyA nagaryA yAvat bahirjanapadavihAraM viharati / niSadhaH kumAraH zramaNopAsako jAtaH abhigatajIvAjIvo yAvad viharati / tataH khalu sa niSadhaH kumAraH anyadA kadAcit yatraiva poSadhazAlA tatraivopAgacchati, upAgatya yAvad darbhasaMstAropagato virahati / tataH khalu tasya niSadhasya kumArasya pUrvarAtrApara bhagavAna kahate haiMhA~; varadatta ! yaha niSagha kumAra anagAra bana skegaa| varadatta kahate haiM he bhadanta ! Apa jo kahate haiM vaha satya hI hai| aisA kahakara varadatta anagAra AtmAko tapa saMyamase bhAvita karate hue vicarane lage // 2 // bhagavAna kahe che - 3 124tta ! 1, niSadhakumAra manAra manavAmI samartha cha. varadatta kahe che - he bhadanta ! Apa kahe che temaja che. ema kahIne varadatta anagAra AtmAne tapa-saMyama vaDe bhAvita karatAM vicaravA lAgyA. (2). zrI nirayAvalikA sUtra Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vRSNidazAstra ajjhathie0 dhannA NaM te gAmAgara jAva saMnivesA jatthaNaM arahA arinemI viharai / dhannA NaM te rAIsara jAva satyavAhapabhaIo jeNaM arinemiM vaMdati narmasaMti jAva pajjuvAsaMti, jai NaM arahA ariTThanemI puvvANupuvi0 naMdaNavaNe viharejjA toNaM ahaM arahaM ariTThanemiM vaMdijjA jAva pajjuvA sijjA / taNaM arahA arinemI nisadassa kumArassa ayameyArUvaM ajjhatthiyaM jAva vayANittA aTThArasahiM samaNasahassehiM jAva naMdaNavaNe ujjANe samosaDhe / parisA niggayA / taeNaM nisaDhe kumAre imIse kahAe laTThe samANe haTTha0 cAuraghaMTeNaM AsaraheNaM niggae, jahA jamAlI, jAva ammApiyaro ApucchittA pancaie, aNagAre jAte jAva guttabaMbhayArI / tae NaM se nisaDhe aNagAre arahato arinemissa tahAkhvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI ahijjai ahijjittA bahUI cautthachaTTa jAva vicitte hi tavokammehiM appANaM bhAvemANe bahupaDipuNAI nava vAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNai, bAyAlIsaM rAtrakAle dharmajAgarikAM jAgrato'yametadrUpa AdhyAtmika : 0 - dhanyAH khalu te grAmAgara yAvat sannivezA:, yatra khalu arhan ariSTanemirviharati dhanyAH khalu te rAjezvara yAvat sArthavAhamabhRtikAH, ye khalu ariSTanemiM vandante namasyanti yAvat paryupAsate, yadi khalu arhan ariSTanemiH pUrvAnupUrvI0 nandanavane viharet tarhi khalu ahamarhantamariSTanemiM vandeya namasyeyaM yAvat paryupAsIya / tataH khalu arhan ariSTanemiH niSadhasya kumArasya imametadrUpa - mAdhyAtmikaM yAvad vijJAya aSTAdazabhiH zramaNasahasraiH yAvad nandanavane udyAne samavasRtaH, pariSad nirgatA / tataH khalu niSadhaH kumAraH asyAH kathAyA labdhArthaH san hRSTa0 cAturghaNTena azvarathena yAvad nirgataH, yathA jamAliH, yAvad abhvApitarau ApRcchatha matrajitaH, anagAro jAto yAbad guptabrahmacArI / tataH khalu sa niSadho'nagAraH arhato'riSTanemestathArUpANAM sthavirANAmanti ke sAmAyikAdIni ekAdazAGgAni aghIte, aghotya bahUni 438 zrI nirayAvalikA sUtra Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya- 1 niSedha 439 bhattA asaNAe chedei, AloiyapaDikaMte sAmAhipatte aNupuvvI kAlagae / tara NaM se varadatte aNagAre nisaDhaM aNagAraM kAlagataM jANittA jeNeva arahA arinemI teNeva uvAgacchara, uvAgacchittA jAva evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI nisaDhe nAmaM aNagAre pagaibhahae jAva viNIe, se NaM bhaMte ! nisaDhe aNagAre kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae ? kahi uvavanne ? varadattAi ! arahA arinemI varadattaM aNagAraM evaM vayAsI evaM khalu varadattA / mamaM aMtevAsI nisaDhe nAmaM aNagAre pagaibhade jAva viNIe mamaM tahAruvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI ahijjittA bahupaDipuNNAI navavAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNittA bAyAlIsaM bhattAI aNasaNAe chedettA AloiyapaDikaMte sAmAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA uDDa caMdimariyagahanakkhattatArArUvANaM sohammIsANaM jAva accute tiNNi ya aTThArasuttare gevija vimANAvAsasae vItivatittA savvaTTasiddhavimANe devattAe uvavaNNe / caturtha SaSTha yAvad vicitraiH tapaH karmabhirAtmAnaM bhAvayan bahumatipUrNAni nava varSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayati, calAriMzad bhaktAni anazanena chinatti, AlocitapratikrAntaH samAdhiprAptaH AnupUrvyA kAlagataH / tataH khalu sa varadattosnagAro niSadhamanagAraM kAlagataM jJAtvA yatraiva arhan ariSTanemistatraivopAgacchati, upAgatya yAvad evamavAdIda evaM khalu devAnumiyANAmantevAsI niSedho nAma anagAraH prakRtibhadrako yAvad vinItaH / sa khalu bhadanta ! niSadhosnagAraH kAlamAse kAlaM kRtvA kva gataH ? kva upapannaH ? varadatta ! iti arhan ariSTanemiH varadattamanagAramevamAdIt evaM khalu varadatta ! mamAntevAsI niSadho nAma anagAraH prakRtibhadro yAvad vinIto mama tathArUpANAM sthavirANAmantike sAmAyikAdIni ekAdazAGgAni adhItya bahupratipUrNAni nava varSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayitvA dvicatvAriMzad maktAni anazanena chittvA AlocitapratikrAntaH samAdhiprAptaH kAlamAse kAlaM kRlA UrdhvaM zrI nirayAvalikA sUtra Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 5 vRSNidazAsUtra tattha devANaM tettIsaM sAgarovamA ThiI paNNattA / tattha NaM nisaDhassa vi devassa tettIsaM sAgarovamAI ThiI pannattA / se gaM bhaMte ! nisaDhe deve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA kahiM gacchihii ? kahiM uvavajihii ? varadattA ! iheva jaMbUddIve dIve mahAvidehe vAse unnAe nayare visuddhapiivaMse rAyakule puttattAe paJcAyAhii / taeNaM se ummukkabAlabhAve viNNayapariNayamitte jovvaNagamaNuppatte tahArUvANaM therANaM aMtie kevalabohiM bujjhihida, bujjhittA agArAo aNagAriyaM pavvanjihii / se gaM tattha aNagAre bhavissai iriyAsamie jAva guttabaMbhayArI / se Na tattha bahUI cautthachaTTamadasamaduvAlasehi mAsaddhamAsakhamaNehi vicittehiM tavokammehi appANaM bhAvemANe bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNissai, pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM bhUsihii, bhUsittA sarTi bhattAI aNasaNAe chedihii / jassaTTAe kIrai NaggabhAve muMDabhAve aNhANae jAva adaMtavaNae acchattae aNovAhaNae phalahasejjA kaTThasejjA candra-sUrya-graha-nakSatra-tArArUpANAM saudharmezAna0 yAvad acyutaM trINi ca aSTAdazIttarANi graiveyakavimAnAvAsazatAni vyativartya sarvArthasiddhavimAne devatvenopapannaH / tatra khalu devAnAM trayastriMzat sAgaropamA sthitiH prajJaptA / taMtra khalu niSadhasyApi devasya trayastriMzat sAgaropamAni sthitiH prajJaptA / sa khalu bhadanta ! niSadho devastasmAd devalokAd AyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa anantaraM cayaM cyutA kva gamiSyati ? kva upapatsyate ? varadatta ! ihaiva jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe unnAte nagare vizuddhapitvaMze rAjakule putratayA pratyAyAsyati / tataH khalu sa unmuktabAlabhAvaH vijJAtapariNatamAtraH yauvanakamanumAptaH tathArUpANAM sthavirANAmantike kevalabodhi buddhvA agArAd anagAratAM prabajiSyati / sa khalu tatrA'nagAro bhaviSyati, IyAsamivo yAvad guptabrahmacArI / sa khalu tatra bahUni caturthaSaSThASTamadazamadvAdazai ryAsAImAsalapapauH vicitraiH tapaHkarmabhirAtmAnaM bhAvayan bahUni varmANi zrI nirayAvalikA sUtra Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 441 sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 1 niSadha kesaloe baMbhaceravAse paragharapavese piMDavAo laddhAvaladdhe uccAvayA ya gAmakaMTayA ahiyAsijjai, tamaDheM ArAhii, ArAhittA, carimehiM ussAsanissAsehiM sijjhihii bujjhihii jAva sabvadukkhANaM aMtaM kAhii / eve khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM jAva nikkhevao // 3 // paDhamaM ajjhayaNaM samattaM // 1 // zrAmaNyaparyAyaM pAlayiSyati, pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM joSayiSyati, joSayitvA paSTiM bhaktAni anazanena chetsyati / yasyArtha kriyate nagnabhAvo, muNDabhAvaH, asnAnako, yAvad adantavarNakaH, acchatrakaH, anupAnatkA, phalakazayyA, kASThazayyA, kezaloco, brahmacayaryavAsA, paragRhapravezaH, piNDapAtaH, labdhApalabdhaH, uccAvacAzca grAmakaNTakA adhyAsyante, tamarthamArA. dhayiSyati, ArAdhya caramairucchvAsa-niHzvAsaiH setsyati, bhotsyate, yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / evaM khalu jambUH ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvatsaMprAptena yAvat nikSepakaH // 3 // // prathamamadhyayanaM samAptam // 1 // TIkA'taeNaM arahA' ityAdi / yasyArtha-yanmokSamAptyarthaM kriyate nagna 'taeNaM arahA' ityAdi usake bAda arhat ariSTanemi eka samaya dvArAvatI nagarIse nikalakara janapada dezameM vihAra karane lge| niSadhakumAra zramaNopAsaka ho gaye aura vaha jIva 'taeNaM arahA' tyA tyAra pachI arhat ariSTanemi eka samaya dvAvatI nagarIthI nIkaLIne dezamA viyavA sAyA. niSakumAra zrabhapAsa thaDa gayo bhane ta zrI nirayAvalikA sUtra Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 5 vRSNidazAstra ajIva Adi tattvoMko jAnakara vicarane lge| usake bAda vaha niSadhakumAra eka samaya jahA~ pauSadhazAlA thI vahA~ gaye aura vahA~ dAbhakA Asanapara baiThakara dharmadhyAna karate hue vicarane lge| usake bAda rAtrike antima praharameM dharma jAgaraNA karate hue usa niSadhakumAra ke hRdayameM isa prakArakA vicAra utpanna huA ki vaha grAma yAvat sanniveza dhanya hai jahA~ arhat ariSTanemi bhagavAna vicarate haiM ! ve rAjA Izvara talavara mADambika kauTumbika yAvat sArthavAha prabhRti dhanya haiM jo bhagavAnako vandana namaskAra karate haiM aura sevA karate haiN| yadi arhat ariSTanemi bhagavAna pUrvAnurvI vicarate hue nandana vanameM padhAreM to maiM bhI bhagavAnako vandana namaskAra karU~ aura unakI sevA karU~ / usake bAda bhagavAna arhat ariSTanemi usa niSadhakumAra ke isa prakArakA AdhyAtmika antaHkaraNakA vicAra jAnakara, aThAraha hajAra zramaNoMke sAtha usa nandanavana udyAnameM padhAre / bhagavAnake darzanake lie pariSad apane 2 gharase niklii| usake bAda ajIva Adi tane jANIne vicaravA lAgyA. tyAra pachI te niSakumAra eka vakhata jyAM piSadhazALA hatI tyAM gayA ane tyAM dAbhane saMstAraka (Asana) bichAvI tenA para besI dharmadhyAna karatA vicAravA lAgyA. tyAra pachI pAchalI rAtrie dharma-jAgaraNa karatAM te niSakumAra nA manamAM e vicAra pedA thayo ke te grAma sanniveza Adi dhanya che ke jyAM ahaMtu ariSTanemi bhagavAna vicare che. te rAjA Izvara, talavara, mADambika, kauTuMbika yAvat sArthavAha Adi dhanya che je bhagavAnane vaMdana namaskAra kare che. jo ahaMtu gatteimi bhagavAna pUrvAnapUrva vicaratAM nandana vanamAM padhAre te huM paNa bhagavAnane vaMdana namaskAra karuM ane temanI sevA karuM. tyAra pachI lana ma ariSTanemi te niSadhakumAra n2|| 2 // maadhyaamis=At:karaNanA vicAra Adi jANIne aDhAra hajAra zramaNanI sAthe te nandanavana udyAnamAM padhAryA. bhagavAnanAM darzana karavA mATe pariSad pitApitAne gherathI nIkaLI. tyAra zrI nirayAvalikA sUtra Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 1 niSadha 443 niSadhakumAra bhI isa vRttAntako jAnakara hRSTa tuSTa hRdayase cAra ghaMTAvAlA azvarathapara caDhakara bhagavAnakA darzanake liye nikale, aura jamAlike samAna yAvat mAtA pitAkI AjJAse pravrajita hokara anagAra ho gye| tathA IryAsamiti Adise yukta ho yAvat gupta brahmacArI ho gaye / usake bAda vaha niSadha anagAra arhat ariSTanemi bhagavAnake tathArUpa sthaviroMke samIpa sAmAyika Adi gyAraha aGgoMkA adhyayana kiyA tathA bahutase caturtha SaSTha aSTama Adi vicitra tapase AtmAko bhAvita karate hue pUre nau varSoM taka zrAmaNyaparyAyakA pAlana kiyaa| bayAlIsa bhaktoMko anazanase chedanakara pApasthAnoMkI AlocanA aura pratikramaNa kara samAdhi prApta ho, kramase kAla prApta hue| usake bAda niSadha anagArako kAlagata jAnakara varadatta anagAra jahA~ arhat ariSTanemi the vahA~ Aye aura vandana namaskAra kara isa prakAra pUche-he bhadanta ! Apake antevAsI niSadha anagAra prakRtibhadraka aura yAvat vinIta the, so he bhadanta ! vaha niSadha anagAra kAla avasarameM kAlakara kahA~ gaye aura kahA~ pachI viSayakumAra paNa A vRttAntane jANIne hRSTa tuSTa hRdayathI cAra ghaMTAvALA azvaratha upara caDIne bhagavAnanAM darzana karavA nIkaLyA ane jamAlInI peThe * mAtApitAnI AjJAthI prajita thaIne anagAra thaI gayA tathA IryAsamiti AdithI yukta thaI gusabrahmacArI banI gayA. tyAra pachI te niSadha anagAre ahaMtu agneimi bhagavAnanA tathArUpa sthavirenI pAse sAmAyika Adi agIyAra aMgenuM adhyayana karyuM tathA ghaNAM caturtha, SaSTha, aSTama Adi vicitra tapa vaDe AtmAne bhAvita karatAM pUrAM nava varSa sudhI dIkSA paryAyanuM pAlana karyuM. betAlIsA bhaktonuM anazanathI chedana karI pApasthAnonI AlecanA tathA pratikramaNa karI samAdhi prApta thatAM AnupUvathI kAlagata thayA. tyAra pachI niSadha anagArane kAlagata thayelA jANIne sattA anagAra jyAM ahaMta ariSTanemi hatA tyAM AvyA ane vaMdana namaskAra karI A prakAre pUchyuM:- he bhadana! ApanA antavAsI vivadha anugAra prakRtibhadraka ane bahu vinIta hatA. mATe che bhadanta ! te niSaSa anagAra kALa avasaramAM kALa karIne kayAM gayA ane kyAM zrI nirayAvalikA sUtra Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 5 vRSNidazAstra utpanna hue ? varadatta anagArakA isa prakAra vacana sunakara bhagavAnane unase kahA he varadatta ! merA antevAsI prakRtibhadraka yAvat vinIta niSadha anagAra mere tathArUpa sthaviroMke samIpa sAmAyika Adi gyAraha aMgokA adhyayanakara pUre nau varSoM taka zrAmaNyaparyAyakA pAlanakara bayAlIsa bhaktokA anazanase chedanakara pApasthAnoMkI AlocanA aura pratikramaNakara samAdhi prApta ho kAla avasarameM kAlakara candra sUrya graha nakSatra tArA Adise Upara saudharma IzAna Adi yAvat acyuta devalokako ullaGghana kara tInasau aThAraha aveyaka vimAnAvAsako bhI ullaGghana karatA huA sarvArthasiddha vimAnameM devatA hokara utpanna huaa| vahA~ devatAoMkI sthiti teMtIsa sAgaropama hai| usI prakAra niSadha devakI bhI teMtIsa sAgaropama sthiti hai| varadatta pUchate hai he bhadanta ! vaha niSadha deva usa devalokase deva sambandhI Ayu bhava aura sthiti kSayake bAda cyavakara kahI jAyeMge aura kahA~ utpanna hoMge ? janmaze ? vatta anagAranAM A prakAranAM vacana sAMbhaLIne bhagavAne tene kahyuM - hi varadatta ! mArA prakRtibhadraka anetevAsI ane vinIta evA niSa anagAra mArA tathArUpa sthavironI pAse sAmAyika Adi agIyAra aMgenuM adhyayana karI pUrAM nava varasa sudhI dIkSA paryAyanuM pAlana karIne anazana vaDe betAlIsa bhaktonuM chedana karI pitAnAM pApasthAnanI AlocanA tathA pratikramaNa karIne samAdhi prApta thatAM kALa avasaramAM kALa karIne candra, sUrya, graha, nakSatra, tArA, AdithI upara saudharma IzAna Adi yAvat acuta devalekanuM ullaMghana karI traNase aDhAra veyaka vimAnAvAsanuM paNa ullaMghana karatAM sarvArthasiddha vimAnamAM devatApaNAmAM utpanna thayA. tyAM devatAonI sthiti tetrIsa sAgarepama che. evI ja rIte niSadha devanI paNa tetrIsa sAgaropama sthiti che. 124tta pUche che: he bhadanta ! te najara te lekamAMthI deva sabaMdhI Ayubhava ane sthiti kSaya pachI cAvIne kayAM jaze ane kayAM utpanna thaze? zrI nirayAvalikA sUtra Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 1 niSadha bhAvaH acelatvaM parimitavastradhAritvamityarthaH, muNDabhAvaH dIkSitatvam / asnAnaka: dezasarvastrAnavarjitaH khAtmeti zeSaH, adantavarNakA dantavarNo-dantAnA. bhagavAna kahate haiM he varadatta ! yaha niSadha deva isI jambUdvIpa nAmaka dvIpake andara mahAvideha kSetrake unnAta nagarameM vizuddha pitRvaMzavAle rAjakulameM putrarUpase utpanna hogaa| usake bAda bAlyakAla bItanepara, supta daso aMgoMke jAganepara vaha yuvA'vasthA ko prApta hogA, aura tathArUpa sthaviroMke samIpa zuddha samyaktvako prAptakara agArase anagAra hogaa| vaha anagAra vahA~ IryAsamiti Adise yukta ho yAvat guptabrahmacArI hogaa| vaha vahA~ bahutase caturtha SaSTha aSTama dazama dvAdaza mAsArddha mAsa kSapaNarUpa vicitratapase AtmAko bhAvita karatA huA bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAyakA pAlana karegA / bAdameM mAsikI saMlekhanAse AtmAko sevita kara sATha bhaktoMko anazanase chedita kregaa| jisa mokSa prAptike liye anagAra, nagnatva-parimitavastradhAritva muNDabhAva=dravya bhAvase muNDatva, asnAnaka dezataH aura sarvataH snAna varjana, bhagavAna kahe che - he varadatta ! A nipara Aja jambudvIpa nAme dvIpanI aMdara mahAvideha kSetranA unnata nagaramAM vizuddha pitRvaMzavALA rAjakuLamAM putrarUpe janmaze. tyAra pachI bAlyakALa vItI gayA pachI sutelA dazeya aMgonI jAgRti thatAM te yuvAvasthAne prApta thaze. ane tathArUpa sthavire pAse zuddha samyaktvane prApta karI agAramAMthI anugAra thaze. te anagAra tyAM IryAsamiti AdithI yukta thaI yAvat zutabrahmayArI thaze. te tyAM ghagi yaturtha, 14, maTama, zama, vAza, bhAsAdhI, mAsa, kSapaNarUpa vicitra tapathI -AtmAne bhAvita karatAM ghaNuM varSa sudhI dIkSAparyAyanuM pAlana karaze. pachI mAsikI saMlekhanAthI AtmAne sevIta karI anazanathI sA: satotuM chedana 42ze 2 bhAkSaprAti bhATe manA2 nagnatva paribhita pasadhAritpa; muMDabhAva=kel lAyI bhutva, asmAnaka-dezata: mane sarvata: snAna, zrI nirayAvalikA sUtra Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vRSNidazAsUtra mujjvalIkaraNaM sa eva dantavarNakaH aGgulidantazANakASThAdibhirdanta gharSaNaM, na dantavarNako'dantavarNakaH = dantojjvalIkaraNavyApArarAhityam / acchatrakaH=chatrarahitaH | anupAnatkaH = pAdatrANarahitaH, upalakSaNametat-zakaTazivikAturagAdivAhanAnAmapi, phalakazayyAM = phalakaM - matalamAyatakASThaM tanupA zayyA (pATA) iti bhASAyAm / kASThazayyA=kASThaM sthUlamAyatameva tadrUpA zayyA kezaloca: = svaparahastena kezotpATanam / brahmacaryavAsaH - brahmacarye - viSayasukhatyAge vasanaM brahmacaryavAsaH / paragRhma vezaH - bhikSAdyarthamanyagRhapravezaH / piNDapAtaH bhikSA 446 " adantavarNaka = ali dAtana Adise dAMtoMko svaccha na karanA aura misI Adise dAMtako na raMganA, acchatra = rajoharaNa AdikA bhI chatra dhAraNa nahIM karanA, anupAnatka= pagarakhI tathA mauje Adiko nahIM pahinanA, evaM gADI zibikA aura ghoDA AdikI savArI nahIM karanA, phalakazayyA = kASTha Adike pATapara sonA, kASThazayyA=kASThapara sonA, kezaloca = apane yA dUsare sAdhuoMke hAthase kezoMkA luMcana karanA - karAnA / brahmacaryavAsa - viSaya sukha parityAga rUpa brahmacaryameM sthira honA, paragRhapraveza = bhikSA ke lie gRhasthoMke ghara meM jAnA, piNDapAta - bhikSAgrahaNa, labdhApalabdha vana ( na nahAvu ), adantavarNaka = a Mguli dantazANa = |STa ( sAuDu ) AddithI hAMtAne svaccha na 12vA tathA bhIzI mAhithI hAMtane na raMgavA. acchatra = rameogu AdinuM paNa tra dhAraNa na 42, anupAnatka=yagaramAM ane mAjA Adi pagamAM na paheravAM, vaLI gADI pAlakhI ane gheADA AdinI savArI na karavI, phalakazayyA=sAGaDAnI ( aSThanI manAvelI ) pATa upara suvuM, kASThazayyA=sAIDI para suvuM, kezaloca= potAnA he khIla sAdhumonA hAthathI aizAnuM suMthana 2-4rAva, brahmacaryavAsa = viSayasubha parityAga3yI brahmayaryabhAM sthira rahevu, paragRhapraveza = likSA bhATe gRhasthAnA dharabhAM yuM, piNDapAta = likSAgrahaNu, lagdhApalabdha = sAla tebhana gairasAla, zrI nirayAvalikA sUtra Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya- 1 niSadha 1 = grahaNam / labdhApalabdhaH = lAbhAlAbhaH / uccAvacAH - uccAzca avacAzca uccAvacAH= anukUlapratikUlAH / grAmakaNTakAH - grAmaH - indriyasamUhastasya kaNTakA iva kaNTakAH indriya vargAnukUla pratikUlazabdAdiSu sukhaduHkhotpAdakatvena muktimArga prati vighnahetutvAdeSAM kaNTakatvaM vyaktam / uccAvacA grAmakaNTakA adhyAsyante tam artha - mokSaprAptirUpam ArAdhayiSyati / setsyati - sakalakAryakAritayA siddho bhaviSyati / bhotsyate = vimalakebalAlokena sakalalokAlokaM jJAsyati / yAvacchabdena - ' pariNivvAhi ' ityanayoH saGahaH, tathAhi - mokSyate = sarva karmabhyo mukto bhaviSyati / parinirvAsyati = samasta karmakRta vikArarahitatvena svastho bhaviSyati / sarvaduHkhAnAM = samasta klezAnAm antaM = nAzaM kariSyati avyAbAdhasukhabhAga bhaviSyatItyarthaH / he jambU: muccihi ! 447 1 = lAbha aura alAbha, aura uccAvacagrAmakaNTaka = indriyoMke anukUla pratikUla zabda Adiko sahana karanA, Adi maryAdAmeM calate haiM; usa mokSarUpa artha kI ArAdhanA karegA / aura sakala kAryoMko siddha karake antima ucchvAsa niHzvAsoMse siddha hogA / nirmala kevalajJAnase sakala lokAlokako jAnegA aura sarvakamase mukta hogA, aura sakalakarmavikArarahita hokara zItalIbhUta hogA aura avyAbAdha sukhako prApta karegA / sampUrNa duHkhoMkA anta karake ane uccAvacagrAmakaSTaka=ndriyAne manuhUna pratihUNa zabdo yahi sahana karavA Adi maryAdAmAM cale che; te sAkSarUpe arthanI ArAdhanA karaze. ane sakala kArya siddha karI chellA ucchavAsa ni:zvAseA pachI siddha thaze. nirmaLa kevaLajJAnathI tamAma leAka alAkane jANeze ane sarva karmAMthI mukta thaze. ane sakaLa karyuM vikArarahita thaIne zItalIbhUta ( zAnta ) thaze ane saMpUrNa duHkhAnA aMta lAkhIne avyAbAdha sukhane prApta karaze. zrI nirayAvalikA sUtra Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vRSNidazAstra evaM sesA vi ekArasa ajjhayaNA neyavvA saMgrahaNIaNusAreNa, ahINamairita ekArasasu vi / tibemi // 3 // 448 || bArasa ajjhayaNA samantA // 12 // || vahnidasA nAmaM paMcamo vaggo samatto // 5 // || nirayAvaliyA suyakkhaMdho samatto // // samattANi uvaMgANi // evaM zeSANyapi ekAdazAdhyayanAni jJeyAni saMgraNyanusAreNa, ahInAstiriktam ekAdazasvapi / iti bravImi // 3 // || dvAdazAdhyayanAni samAptAni // 12 // || vRSNidazAnAmA paJcamovargaH samAptaH // 5 // || nirayAvalikAzrutaskandhaH samAptaH || // samAptAni upAGgAni // evam uktaprakAreNa zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvatsiddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena yAvad nikSepaka :- samAptisUcako vAkyamabandhaH || 3 || iti prathamamadhyayanaM samAptam // 1 // zrI sudharmA svAmI kahate haiM he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIrane vRSNidazAke prathama adhyayanakA bhAva isa prakAra kahA hai // 3 // vRSNidazAkA prathama adhyayana samApta huA. sudharmA svAmI kahe cheH-- hai jammU ! zramaNa bhagavAna mahAvIre vRdizAnA prathama adhyayananA bhAva prAre hyA che. (3). vRSNuidazAnuM prathama adhyayana samApta zrI nirayAvalikA sUtra Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA varga 5 adhya. 2-12 mAyani Adi 442 TIkAevaM zeSANyapi avaziSTAnyapi ekAdazAdhyayanAni saMgrahaNyanusAreNaasyaivAdhyayanasyAdau " nisaDhe mAyanI" ityAdisaMgrahaNIgAthAnusAreNa jJAtavyAni / ekAdazaskhapi sarveSvapyadhyayaneSu ahInAtirikta nyUnAdhikabhAvarahitaM varNanaM vijJeyamiti bhAvaH / zeSaM nigadasiddham / iti yathA bhagavatsamIpe mayA zrutaM tathaiva bravImi-kathayAmi // 3 // // iti dvAdazamadhyayanaM samAptam // 12 // isI prakAra zeSa gyAraha adhyayanoMko bhI saMgrahaNI gAthAke anusAra jAnanA cAhiye / gyArahoM adhyayanoMmeM nyUnAdhikabhAvase rahita varNana jAnanA cAhiye / sudharmA svAmI kahate haiMhe jambU ! bhagavAnake samIpa maiMne jaisA sunA vaisA tumheM kahA // 3 // / bArahavA~ adhyayana samApta huA / / vRSNi dazA nAmaka pA~cavA varga samApta huaa| nirayAvalikA nAmaka zrutaskandha samApta. ( upAGga samApta hue) AvI rIte bAkInA agIyAra adhyayanane paNa saMgrahaNI gAthAne anusarIne jANavA joIe. agIyAre adhyayanamAM nyUnAdhika (vadhatA ochA) bhAvathI rahita varNana jANavuM joIe. sudhA svAmI he ch...he jabUbhagavAnanI pAse meM jevuM sAMbhaLyuM evuM tane kahuM chuM. (3). bAramuM adhyayana samApta. vRSNidazA nAmane pAMca varga samApta. nizyAvalikA nAmane zrataskandha samApta, (Gin sabhApata). zrI nirayAvalikA sUtra Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 mUlam - nirayAvaliyAuvaMge NaM ego suyakkhaMdho, paMca vaggA, paMcasu divasesu uddissaMti, tattha causu vaggesu dasa dasa uddesagA, paMcamavagge bArasa uddesagA // // nirayAvaliyAsuttaM samattaM // 5 vRSNidazAstra chAyA nirayAvalikopAGge khalu ekaH zrutaskandhaH, paJca vargAH, paJcasu divase uddizyante tatra caturSu vargeSu daza daza uddezakAH, paJcamavarge dvAdazodezakAH // // iti nirayAvalikAsUtraM samAptam // - nirayAvalikA upAGgameM eka zrutaskandha hai, pA~ca varga haiM, pA~ca dinoM meM isakA upadeza diyA gayA hai| isake cAra vargoMmeM dasa-dasa uddeza haiM, pA~caveM varga meM bAraha uddeza haiM / zrI nirayAvalikA sUtra iti nizyAvalikA sUtra samApta. nirayAvalikA upAMgamAM eka zrutaskandha che. pAMca varga che. pAMca divasamAM AnA upadeza apAyo che. AnA cAra vargamAM daza-daza uddeza che. pAMcamA vargamAM Ara uddezeA che. iti nirayAvalikA sUtra samApta. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 451 sundarabodhinI TIkA zAstra prazasti // zAstraprazastiH // kAThiyAvADa deze'smin, vAkAnerapuraM mahat / atretya munibhiH sAI, prAmAnAmAntaraM vrajan // 1 // TIkAmakArSametarhi, mRdvI sundarabodhinIm / triparadvisahakhAbde, vikramIye sukhAvahe // 2 // ASADhe bahule pakSe, paJcamyAM budhavAsare / seyaM sampUrNatAM yAtA, bhavyAnAmupakAriNI // 3 // __ prazasti . kAThiyAvADa prAntameM vAkAnera nAmakA eka nagara hai| tIrthaMkara paramparAse grAmAnugrAma vihAra karate hue isa nagarameM Akara vikrama samvat 2003 ko maiMne isa sundarabodhinI nAmaka TIkAkI racanA kI // 1 // 2 // bhavyoMkI upakAriNI yaha TIkA ASADha kRSNa paJcamI budhavArako samApta huI // 3 // prazasti kAThiyAvADa prAntamAM vAMkAnera nAme eka nagara che. tIrthaMkara paraMparAthI gAmegrAma vihAra karatA karatA A nagaramAM AvIne vikrama saMvata 2003 mAM meM mA suMdarabodhinI nAmanI 11 2thI. (1-2) bhavyanI upakAra karavAvALI A TIkA aSADha (gujeTha) vadi pAMcama mudhavAre sabhAta tha7. (3). zrI nirayAvalikA sUtra Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 TIkAsamAptikAle ca sAdhavaH satya uttamAH / santyatra teSAM nAmAni, kathyante guNavRddhaye // 4 // sampradAyA lasantyatra, nirapAyAH sadArhatAH / limbaDI sampradAyo'tra, dIpyate divi candravat // 5 // 5 vRSNidazAstra tatrAsti zAnto manasA'tha dAntaH, kRto muni: kezavalAlanAmA / guNairguroruccapadAdhikArI, svatatvadhArI vilasatprabhAvaH // 6 // isa TIkAkI samApti ke samaya jo mahAsatiyAM tathA munirAja virAjate the unake nAma guNavRddhike liye kahe jAte haiM // 4 // isa saMsAra meM pavitra aura nirmala bahutasI Arhata saMpradAyeM haiN| ina saMpradAyo limbaDI sampradAya AkAzameM candramAke samAna dedIpyamAna hai // 5 // isa limbaDI sampradAya meM zAnta tathA mana aura indriyoMko damana karane vAle kRtI arthAt paNDitarAja munizrI kezavalAlajI mahArAja haiM, jo guNAse guruke ucca padake uttarAdhikArI haiM / tathA ye munivara sva = AtmA athavA jainAgamake tatvoMke nirUpaNa karanemeM pravINa haiM, evaM apane tejase dedIpyamAna haiM // 6 // A TIkAnI samApti vakhate je uttama sAdhu ane uttama sAdhvIe hatI. temanAM nAma guNavRddhi mATe kahuM chuM (4). A saMsAramAM ghaNA nirmala ane uttama jaina saMpradAyA che. te saMpradAyAmAM loMbaDI saMpradAya azamAM yandra nI peThe hehobhyamAna che. (4). A lIMkhaDI saMpradAyamAM zAnta tathA mana ane indriyAne saMcamathI kramana karavAvALA kRtI arthAta paMDita pranara munizrI rAvALI mahArAja che. je guNA vaDe gurUnA uccapadanA uttarAdhikArI che; tathA A munivara sva=tmA athavA jaina AgamanAM tatvAne nirUpaNa karavAmAM pravINa che. e pramANe te peAtAnA teja vaDe dedIpyamAna che. (6). zrI nirayAvalikA sUtra Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarabodhinI TIkA zAstra prazasti 453 guNAbhirAmo guNasampracAre, sadA'virAmo nihatasvakAmaH | sutyaktarAmo'pi vibhAti nAmnA, rAmo muniH kevala ityayaM ca // 7 // pravartinI jhAkalavAinAmnI, zrIjIkumAreti satotarA ca / santokabAIti parA satI ca, tisro'pyajasraM dadhate vatitvam // 8 // aura dUsare muni jo ki guNoMse abhirAma (sundara ) haiM tathA guNoM ke pracArameM sarvadA lage rahate haiM aura jinhoMne sabhI sAMsArika kAmanAoMkA tyAga kara diyA hai isa prakArake yaha munirAja sutyaktarAma=( rAmA stroke tyAgI) honepara bhI 'rAma' isa nAmase prasiddha haiN| aura tIsare vidyArthI kevala muni haiM // 7 // aba mahAsatiyoMke nAma kahate haiM yahA~ para ye mahAsatiyA sarvadA paJcamahAvratako dhAraNa karatI huI vicara rahI haiM, inameM prathama mahAsatIkA nAma pravartinI zrI jhAkalabAI svAmI hai, dUsarI mahAsatIkA nAma zrI zrIjI ku~varabAI svAmI hai, tathA tIsarI mahAsatIkA nAma zrI santokabAI svAmI hai| ye tIna ThANoM se sthiravAsa virAjatI haiM // 8 // vaLI bIjA muni ke je guNe vaDe abhirAma (sundara) che tathA guNanA pracAramAM sarvadA maMDayA rahe che tathA jemaNe sAMsArika badhI kAmanAone tyAga dhya cha bhuni sutyaktarAma rAma (strI) 2 ch| 5 rAma' mai nAmathI zIlI 2 // cha. arthAt bhIon rAma muni cha. alon kevaLamuni che. (7). have mahAsatIonAM nAma kahe che - ahIM sAdhvIo hamezAM pAMca mahAvrata dhAraNa karatI vicare che. temAM prathama mahAsatInuM nAma pravartinI sAravArpha ravAnI che. bIjI satInuM nAma zrIjIkuMvarabAI svAmo tathA zrI satInu nAma zrIsaMtokabAI svAmI che. mAtra thAgi sthiravAsa mirAle che. (8). zrI nirayAvalikA sUtra Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 sAdhvI zrIpArvatIbAI, zrIhemakumarA 'bhidhA / vaiyAvRttyaikazIlA zrI, sambhUbAI mahAsatI // 9 // 5 vRSNidazAsUtra vAMkAnera purastha eSa paramodAro mahAdhArmikaH, zuddhasthAnakavAsidharmanirataH samyaktvabhAvAnvitaH / tattvAtattvayovivecanavidhau haMsAyamAnaH sadA, sarveSAmupakArako vijayate zrI jainasaMgho mahAn // 10 // tathA mahAsatI zrI pArvatIbAI svAmI aura mahAsatI zrI hemakuMvarabAI svAmI evaM sevAbhAvI mahAsatI zrI sambhUbAI svAmI yahA~ tIna ThANoM se virAjatI haiM // 9 // vAMkAnera kA yaha parama udAra mahAdhArmika zrI jaina saMgha sadA vijayazAlI hai / yaha jainasaMgha zuddha sthAnakavAsI dharmameM nirata hai tathA samyaktvabhAvase yukta hai, evaM tatva aura atattva rUpI dugdha aura jalake vivecana meM haMsake samAna hai, aura yaha saMgha sabhI prANiyoMkA hitakAraka hai // 10 // mahAsatI zrI pArvatIbAI svAmI tathA zrI hemakuvarabAI svAmI bhane sevAparAyazu zrI samajubAI svAmI ahIM jirAne che. (8). vAMkAnerane A parama udAra mahAdhArmika zrI jainasaMgha sadA vijayazALI che. A jainasaMgha zuddha sthAnakavAsI dharmamAM nirata che tathA samyakRtva bhAvathI yukta che. arthAta tattva ane atattvarUpI dUdha ane pANInA vivecanamAM haMsa samAna che. ane A sa Mgha sa prANIonA hitakAraka che. (10). zrI nirayAvalikA sUtra Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 455 sundarabodhinI TIkA zAstra prazasti deve gurau dharmapathe ca bhaktiryeSAM sadAcArarucihi~ nityam / te zrAvakA dharmaparAyaNAzca suzrAvikAH santi gRhe gRhe'tra // 11 // iti prazastiH iti zrI vizvavikhyAta-jagadaballabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrI zAhUchatrapati kolhApura rAjapradatta-'jainazAstrAcArya'-pada bhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharma divAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla-nativiracitA zrI nirayAvalikAdipaJcasUtrANAM sundarabodhinI TIkA smaaptaa| isa nagarake ghara dharameM deva, gurU aura dharmameM sarvadA zraddhA rUci rakhanevAle tathA sadAcArase yukta evaM dharmaparAyaNa zrAvaka aura zrAvikAeM vidyamAna haiM / // 11 // / iti zrI nirayAvalikA Adi pA~ca sUtroMkI sundarabodhinI TIkAkA hindI anuvAda samApta / jemanI deva, gurU tathA dharmamAM hamezAM bhakti che tathA sadAcAramAM rUcI che evAM zrAvaka ane zrAvikAo A nagaramAM gheraghera vidyamAna che. (11). Iti nirayAvalikA Adi pAMca sUtronI sundarabodhinI TIkAne zurAtI manuvAi samAta. maGgalaM bhagavAn vIro maGgalaM gautamaH prabhuH / sudharmA maGgalaM jambUrjanedharmazca maGgalam // // samAptamidaM zAstram // zrI nirayAvalikA sUtra