________________
२५४
३ पुष्पितासूत्र
जनस्य
विषये ' इत्यर्थः । आ = ईषत् सकृदिति यावत्, मच्छनीय: = प्रष्टव्यः परि= सर्वतोभावेन असकृदिति यावत् प्रच्छनीय: = प्रष्टव्यः, स्वस्यापि = स्वकीयस्यापि चकारो विषयान्तरपरिग्रहार्थः । खलु निश्चयेन कुटुम्बस्य = परिवारमेधिः = त्रीहि-यव-गोधूमादिकणमर्दनार्थ खले निखाय स्थापितो दार्वादिमयः पशुबन्धनस्तम्भः, यत्र पङ्क्तिशोबद्धा बलीवर्दादयो व्रीह्मादिकणमर्दनाय परितो भ्राम्यन्ति तत्सादृश्यादयमपि मेधिः, अर्थादेतदवलम्बनेनैव सर्वस्यापि कुटुम्बस्यावस्थानमिति । कुटुम्बस्यापीत्यत्रापिशब्दवलान केवलं
धान जो गेहूँ आदिको दाँय करने ( लाटा - दाने - निकालने ) के लिये गढा खोदकर एक लकडी या बाँसका स्तम्भ गाडा जाता है, उसके चारों और एक पंक्ति लांक (धान) को कुचलने के लिये बैल घूमते हैं उस स्तम्भको मेधिमेढी - कहते हैं । बैल आदि उस समय उसीपर निर्भर रहते हैं । यदि वह स्तम्भ न हो तो कोई बैल कहीं चला जाय, कोई गाथापति अङ्गति अपने कुटुम्बकी मेधि - मेढीके समान थे, अर्थात् कुटुम्ब उन्हीके सहारे था - वेही उसके व्यवस्थापक थे । मूल - पाठमें 'वि' ( अपि ) शब्द है, उसका तात्पर्य यह है कि वे केवल कुटुम्बके ही आश्रय नहीं थे, अपितु समस्त
कहीं सब व्यवस्था भङ्ग हो जाय ।
-
ધાન્ય, જવ, ઘઉં' વગેરેને કણસલામાંથી છૂટાં કરવાને એક ખાડા ખેાદી તેમાં એક લાકડાના ખાંભે ખેાડવામાં આવે છે અને પછી તેની ચારે ખાજીએ એક સાથે કણસલાંને કચરવા માટે ખળદ વગેરે કર્યો કરે છે, એ ખાંભાને મેધિ કહે છે. અળદ વગેરે એ વખતે એ ખાંભાને આધારેજ ર્યો કરે છે. જો એ ખાંભા ન હાય તા એક બળદ એક બાજુએ ચાલ્યા જાય અને બીજો બીજી માજુએ ક્રે, એ રીતે વ્યવસ્થા ભંગ થઈ જાય. ગાથાપતિ અગતિ પેાતાના કુટુમ્બની મેધિ–મધ્યસ્થ સ્તંભ જેવા હતા; અર્થાત્ કુટુમ્બ એને આધારે હતું, તેજ કુટુभ्मनो व्यवस्थायः हतो. भूण पाठमा 'वि' (अपि) शब्द छे, तेनुं तात्पर्य यो छे કે તે કેવળ કુટુમ્બનાજ આધાર રૂપ નહાતા, પરંતુ ખધા લોકોના પણ આશ્રય
શ્રી નિરયાવલિકા સૂત્ર
