________________
प्रमैयबोधिनी टोका प्र. १ सू. ३ अप्यजीवप्रज्ञापनानिरुपणम् द्रव्येभ्यः पृथक् अर्थान्तरस्य अवयवि व्यस्थानुपलब्धेः, तथा धर्मास्तिकायस्य बुद्धिपरिकल्पितो द्वयादिप्रदेशात्मको विभागः, धर्मास्तिकायस्य प्रदेशास्तु-प्रकृष्टाः देशाः प्रदेशाः विभागशून्या भागा इत्यर्थः, ते चासंख्याताः सन्ति तेषां लोकाकाश प्रदेशप्रमाणत्वात्, 'अथ धर्मास्ति फायविरोध्यधर्मास्तिकायमाह-'अधम्मत्थि. काए, अधमत्थिकायस्स देसे, अधम्मत्थिावस्स पदेसा' अथर्मास्तिकायः-धर्मास्तिकायप्रतिपक्षभूतः-अधर्मास्तिकायः, जीवानां पुद्गलानाञ्च स्थितिपरिणामपरिणतानां तत्परिणामोपष्टम्भकोऽमूर्तोऽसंख्येयप्रदेशसङ्घातात्मकोऽधर्मास्तिकायः, तथा अधर्मास्तिकायस्य देशस्तु-तस्यैव अपमास्तिकायस्य बुद्धि विकल्पितो द्वयादिप्रदेशात्मको विभागः, अधर्मास्तिकायस्य प्रदेशाः पुनः प्रकृष्टा देशाःअवयवी नामक कोई द्रव्य उपलब्ध नहीं होता। ___उसी धर्मास्तिकाय का बुद्धि द्वारा कल्पित विप्रदेशात्मक आदि विभाग धर्मास्तिकाय का देश कहलाता है। धर्मास्तिकाय का शब्द से छोटा देश, जिसका फिर विभाग न होसके, प्रदेश कहलाता है। धर्मास्तिकाय के लोकाकाश के प्रदेशों के बराबर असंख्यात प्रदेश हाते हैं। ___ अब धर्मास्तिकाय के विरोधी स्वरूप वाले अधर्मास्तिकाय का स्वरूप बतलाते हैं जो स्थिति परिणाम में परिणत जीवों और पुद्गलों की स्थिति में सक्षयक हो वह अधर्मास्तिकाय कहलाता है। अधर्मास्तिकाय भी असंख्यान प्रदेशी अमूर्त द्रव्य हैं । अधर्मास्तिकाय का बुद्धि द्वारा कल्पित ट्रिप्रदेशात्मक आदि खण्ड अधर्मास्तिकाय देश कहलाता है, और उसका सबसे छोटा भाग जिसका दूसरा भाग न કહેવાય છે. તે એક અવયવી દ્રવ્ય છે. અવયથી જુદું અવયવી નામનું કે દ્રવ્ય ઉપલબ્ધ થતું નથી.
એજ ધર્માસ્તિકાયને બુદ્ધિદ્વારા કલ્પિત ક્રિપ્રદેશાત્મક આદિ વિભાગ ધમસ્તિ કાયને દેશ કહેવાય છે. ધર્માસ્તિકાયને બધાથી નાને દેશ, જેને ફરીથી વિભાગ ન થઈ શકે તેને પ્રદેશ કહેવાય છે, ધર્માસ્તિકાયના કાકાશના પ્રદેશની બરાબર અસંખ્યાત પ્રદેશ હોય છે.
હવે ધર્માસ્તિકાયના વિરોધ સ્વરૂપ વાળા અધર્માસ્તિકાયના સ્વરૂપ બતાવે છે જે સ્થિતિ પરિણામમાં પરિણત છે અને પુદ્ગલોની સ્થિતિમાં સહાયક હોય તે ધર્માસ્તિકાય કહેવાય છે. અધર્માસ્તિકાય પણ અસંખ્યાત પ્રદેશી અમૂર્ત
વ્યા છે. અધર્માસ્તિકાયના બુદ્ધિદ્વારા કલ્પિત દ્ધિપ્રદેશાત્મક આદિ ખડ અધર્માસ્તિકાય દેશ કહેવાય છે. અને એને બધાથી ના ભાગ જેને બીજે
