Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH / / / / anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / / / yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH / / / cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / AcArya zrI kailAsasAgarasUrijJAnamaMdira punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka :1 jaina ArAdhanA na kandra mahAvIra kobA. // amarta tu vidyA zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa : 23276249 Websiet : www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079)26582355 - - - For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra WO RINGT www.kobatirth.org For Private rivate And Personal Use Only Acharya Shri Kail Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Copy right Registered under Sections 18 and 19 Act XXV of 1867. atha vedAGgaprakAzaH || tatratyaH / navamo bhAgaH // sauvrH|| zrImatsvAmidayAnanda sarasvatIkRtavyAkhyAsahitaH / pANinimunipraNItAyAmahAdhyAyyAmaSTamo bhAgaH / paThanapAThanavyavasthAyAmekAdazaM puru.kam / yajJadatta zarmazAstriNaH prabandhana vaidika yantrAlaya ajameranagara mudritaH / isa pustaka ke chApane kA adhikAra kisI ko nhiiN| __ koMki isa ko rajisarI karAI gaI hai| saMvat 1848 mAgha zuklA / ra dUsarI bAra 2000 pustaka chape ] [ mUlya : For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatit.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha bhuumikaa|| isa sauvara grantha ke banAne kA mukhya prayojana yahI hai ki jisa se saba manuSye udAttAdi kharI kI vyavasthA kA bodha yathArtha ho jaave| jaba taka udAtAdi ko ThIka 2 nahIM jAnate taba taka laukika vaidika vAkyoM vA chandoM kA spaSTa uccAraNa mAna aura ThIka 2 artha bhI nahIM jAna skte| aura uccAraNa A yathArtha hone ke binA laukika vaidika zabdoM se yathArtha sukhalAbha bhI kirsa nahIM hotA / dekho isa viSaya meM pramANa / duSTaH zabdaH svarato varNato vA mithyAprayukto na tamarthama sa vAgvajo yajamAnaM hinasti yathendrazatruH svarato'parAdhAt // 1 jo zabda akArAdi vargoM ke sthAna prayatna pUrvaka uccAraNa niyama aura ra tAdi svaroM ke niyama se viruddha bolA jAtAhai usa ko mithyAprayukta kahate haiN| ki jisa artha ko jatAne ke liye usakA prayoga kiyA jAtA hai usa artha ko zabda nahIM kahatA kintu usa se viruddha arthAntara kA kahatA hai / isaliye ucca kiyA huA vahazabda abhISTa abhiprAya ko naSTa karanese vajra ke tulya vANIrUpa kara yajamAna arthAt zabdArthasambandha ko saGgati karane vAle puruSa ho ko duHkha detA hai| arthAt prayotA ke abhiprAya ko bigAr3a denAhI usa ko duHkha 6 hai / jaise ( indrazatruH ) zabda svara ke virodha seho viruddhArtha ho jAtA hai| buTa zatru tatpuruSa samAsa meM to antodAtta hotA hai indra arthAt sUrya kA zatra megha bare kara vijayI ho|(indr zatruH) yahAM bahuvrIhi samAsameM pUrvapada prakatikharase AdyadA svara hotA hai / aura zatra zabda kA artha yahI hai ki zAnta karane vA kATanevAlA pramANa niruta kA-indrosya zamayitA vA zAtayitA vA se tatpuruSa samAsa meM indra nAma sUryakA zatru zAnta karane vAlA megha AyA aura bahuvrIhi samAsameM mR jisakA zatra zAnta karane vA kATane vAlA hai aisA anya padArtha megha aayaa| puruSa sUrya kA zAnta karane vAlA megha hai isa abhiprAya se pUndrazatra zabda uccAraNa kiyA cAhatAhai to usako antodAtta uccAraNa karanA cAhiye parantu . vaha AdyudAtta uccAraNa kara deve usakA abhiprAya naSTa ho jAye kyoMki AdyadAtta uccAraNa se bAnIhi samAsa meM megha kA zAnta karane vA kATane vAlA sUrya Thaharai - For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org bhUmikA // (saliye jaisA apanA iSTa artha ho vaise svara aura varNa kA niyamapUrvaka ho Na karanA cAhiye / jaba manuSya ko udAttAdi kharoM kA ThIka 2 bodha ho hai taba svara lage hue laukika zabdoM ke niyata arthoM ko zIghra jAna letA hai kesI eka zabda ko AdyudAttasvarayukta dekhA to jAna legA ki amuka artha kajit vA nita pratyaya huA hai isaliye isa kA yahI artha honA cAhiye free artha nahIM ho sakatA aisA nizcaya svarana puruSa ko ho jAtA hai / karttA / sa karttA / ina do vAkyoM meM do prakAra ke svara honese dAhI prakAra hote haiM pahile vAkya meM luT lakAra kI kriyA hai / artha- vaha agale dina * aura dUsare meM kadanta Taca pratyayAnta zabda hai / artha- vaha karane vAlA puruSa sau prakAra ityAdi eka prakAra ke zabdoM kA arthabheda svaravyavasthA ke jAnaho nikalatA hai / jo svaravyavasthA kA bodha na ho to zrarthoM kA lauTa pauTa vAra ho jAne se bar3A andhera phaila nAve | isI prakAra samAse ke pRthaka 2 sakharoM ko jAna ke una 2 samAsoM ke niyata arthoM ko zIghra jAna letA rthAt udAttAdi svarajJAna ke vinA artha ko bhrAnti nahIM chUTatI / aura udAsvarabodha ke vinA vedamaMtroM kA mAna aura uccAraNa bhI yathArtha nahIM ho kyoMki SaDjAdi svara gAnavidyA meM upayogI hote haiM ve udAttAdi ke nahIM ho sakate / jaiseH 1 cau niSAdagAMdhArau nIcAvRSabhadhaivatau / zeSAstu svaritA jJe: SaDjamadhyamapaMcamAH // 1 // sthAna mahArANA jI kA udayapura saMvat 1938 pAkhi0 va0 13 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaha vacana yAjJavalkyazikSA kA hai SaDjAdikoM meM niSAda aura gAMdhAra to rAta ke lakSaNa se RSabha aura dhaivata anudAnta ke lakSaNa se tathA SaDja madhyama ra paMcama ye tInoM svaritasvara se gAye jAte haiM / udAttAdi ke vinA vedamatroM kA dhAraNa bhI priya nahIM lagatA aura jaba udAttAdi ke sahita uccAraNa kiyA tA hai taba atipriya manohara uccAraNa hotA hai / isa grantha meM svaravyAkhyA se ko hai parantu jo mukhya 2 svaraviSaya ke pANinIya aSTAdhyAyIstha sUtra haiM isa meM likha diye haiM aura saba aSTAdhyAyI ko vRtti meM likhe jAyaMge // iti bhUmikA // (svAmI) dayAnanda sarasvatI For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha sauvrH| 1-mahAbhASya-svayaM rAjanta iti svraaanvgbhvtivynyjnm|| svara una ko kahate haiM ki jo vinA kisI kI sahAyatA se uccArita aura svayaM prakAzamAna, aura vyaJjana ve kahAte haiM ki jina kA uccAraNa svara ke AdhIna 2-uccairudAttaH // 0 // 1 / 2 / 29 // kisI eka mukha ke sthAna meM jisa aca kA UMce svara se uccAraNa ho vaha udAtta saMjJaka hotA hai / jaise / o pa gavaH / yahA~ aN pratyaya kA prakAra udAtta huA hai / 2 // 3.mahAbhASya-AyAmo dAruNyamaNatA khasyetyuccaiHkarANi zabdasya // udAtta khara ke uccAraNa meM itanI bAteM honI cAhiye (AyAmaH) zarIra ke saba avayavoM ko roka lenA arthAt DhIle na rakhamA (dAruNyam) zabda ke nikalate samaya tokhA rUkhA svara nikale aura (aNatA khasya ) kaNTha ko roka ke bolanA cAhiye phelAnA nhiiN| aise prayatna se jo svara uccAraNa kiyA jAtA hai vaha udAtta kahAtA hai / yahI udAtta kA lakSaNa hai // 3 // 4-nIcairanudAttaH // a0||1|2|30|| ___ jo kisI eka mukhasthAna meM nIce prayatna se uccAraNa kiyA huA svara hai usa ko anudAtta kahate haiM / jaise| au pa gavaH / yahAM jima ke nIce tiauM rekhA hai vetaunAM varNa anudAtta hai // 4 // 5-mahAbhASya-anvavasoM mArdavamustA khasyeti nIcaiHkarANi zabdasya // anudApta uccAraNa meM (anvavasargaH ) zarIra ke avayavoM ko zithila karadenA (mArdavam) komalatA snigdha uccAraNa karanA ( urutA khasya) aura kaNTha ko kucha phailA ke bolanA / isa prakAra ke prayatna se uccAraNa kiye khara ko anudAta kahate haiM yahI isa kA lakSaNa hai // 5 // 6-samAhAraH svaritaH // // 1 / 2 / 31 // udAtta aura prabudAtta guNa kA jisa meM mela ho vaha ac svarita saMjaka hotA For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvrH|| hai / jo udAtta svarahai / usa kA koI cinha nahIM hotA kintu bahudhA kharita vA anudAtta se pUrva hI udAtta rahatA hai| anudAtta varNa ke nIce jaisA ( ka ) yaha tiLa cinha kiyA jAtA hai| aura svarita ke Upara (ka) aisA khar3A cinha kiyA jAtA hai| do vastu ko milA ke jo banatA hai usa kA tIsarA nAma rakhate haiN| jaise zveta aura kAlA ye raGga alaga 2 hote haiM parantu jo ina donoM ko milAne se utpanna hotA hai usa ko (kalmASa ) khAkhI vA AsamAnI kahate haiM isI prakAra yahAM bhI udApta aura anudAttaguNa pRthak 2 haiM parantu jo bUma donoM ko milAne se utpanna ho usa ko svarita kahate haiM // 6 // 7-tasyAdita udAttamarddhahasvam / a0|| 1 / 2 / 32 // jo pUrva sUtra meM svarita vidhAna kiyA hai usa ke tIna bheda hote haiN| svastrarita, dIrghakharita aura platasvarita / so ina svarita kI Adi meM AdhI mAtrA udAtta hotI aura saba anudAtta rahatI haiM jaise / kN| kanyA / zaktike'3 shktike| yahAM ikhadIrgha aura plata tInoM krama se svarita hue haiM / isa sUtra meM istra ke kahane se yaha sandeha hotA hai ki dIrghasvarita aura platakharita meM udAtta kA vibhAga na honA cAhiye kyoMki isvasaMjJA se dIrgha platasaMjJA bhitrakAlika hai| isIliye aIhakhazabda ke Age pramANa artha meM mAtracapratyaya kA lopa mahAbhASyakAra ne mAnA hai ki isa kA addhabhAga mAtra arthAt Adi kI AdhI mAtrA va dIgha lata kisI meM ho udAtta ho jAtI hai| isa sUtra ke upadeza karane meM prayojana yaha hai ki jo milI huI cIja hotI hai usa meM nahIM jAnA jAtA ki kaunasA kitanA bhAga hai| jaise dUdha aura jala milAdeM to yaha nahIM vidita hotA ki kitanA dUdha aura kitanA jala hai tathA kidhara dUdha aura kidhara jala hai isI prakAra yahAM bhI udAtta aura anudAtta mile hue haiM usakAraNa jAnA nahIM jAtA ki kitanA udAtta aura kitanA anudAtta aura kidhara udAtta aura kidhara anudAna hai / isaliye saba ke mitra ho ke pANini mahArAja ne isa sUtra kA upadeza kiyA hai jisa se jJAta hojAve ki itanA udAtta itanA anudAtta tathA idhara udAtta aura idhara anudAtta hai ( prazna ) no pANini mahArAja saba ke aise parama mitrathe to isa prakAra kI aura bAteM kyoM nahIM prasiddha kauN| jaise sthAna karaNa prayatna nAdAnapradAna Adi ( uttara) jaba vyAkaraNa aSTAdhyAyI banAI gaI thI usa se pUrva hI zikSA Adi kaI grantha bana cuke the| jina meM sthAna karaNa Adi kA prakAra likhA hai kyoMki zabda ke uccAraNa meM jitane sAdhana haiM ve manuSya ko prathama ho jAnane cAhiye / aura jo bAteM una granthoM meM likha cuke the una ko phira aSTAdhyAyI meM bhI likhate to piSTapeSaNadoSavat punarutA doSa samajhA - - - For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sauvrH|| nAtA / isaliye jo bAteM vahAM nahIM likhoM ve yahAM prasiddha kI haiN| tathA gaNanA se bhI vyAkaraNa tIsarA vedAGga hai isaliye pANini jI mahArAja ne saba kucha acchA DI kiyA hai| jo isa sUtra kA prayojana aura isa para praznottara likhe hai so saba mahAbhASya meM spaSTa kara ke sau sUtra para likhe haiM *i. // 8-ekazruti dUrAtsambuddhau // a0 // 1 / 2 / 33 // dUra se acche prakAra bala se bulAne artha meM udAtta anudAtta aura svarita dUna tInoM kharI kA ekati arthAt ekatAra zravaNa ho pRthaka 2 sunane meM na AveM aisA uccAraNa karanA cAhiye / jaise / Agaka bho mANavaka devadAsa 3 / yahAM udAttAnudAttasvarita kA pRthak 2 zravaNa nahIM hotaa| dUrAt grahaNa isaliye hai ki / Agaccha bho bhavadeva / yahAM udAtta anudAtta aura svaritAM kA alaga 2 (uccAraNa hotA hai // 8 // 9-udAttAdanudAttasya svaritaH // a0||8|4|66 // saba svaraprakaraNa meM yaha sAmAnya niyama samajhanA cAhiye ki jo udAtta se 'pare anudAtta ho to usa ko svarita ho jAtA hai / jaise / Rtena / yahAM (te ) udAtta hai usa se pare nakAra anudAta ko svarita ho jAtA hai / Rtena / tthaa| 'gaagy':| yahAM gA udAtta hai aura (gya) anudAtta thA usa ko (gya') svarita ho jAtA hai| isI prakAra udAtta se pare jahAM 2 svarita AtA hai vahAM 2 sarvatra asaMkhya zabdoM meM isau sUtra se anudAtta ko svarita jAnanA caahiye| aura jahAM udAtta se pare aneka anudAtta hoM vahAM eka ko svarita aurI ko jo honA cAhiye so Age likheMge / udAtta se pare jo anudAtta usa se pare udAtta vA svarita hone meM vizeSa itanA hai ki-||2|| 10-nodAttasvaritodayamagAryakAzyapagAlavAnAm // a0||8|4|67|| udAtta se pare jisa anudAta ko svaritavidhAna kiyA hai yadi usa se pare * (tasyAdita.) isa sUtra ke vyAkhyAna meM kAzikAkAra jayAditya aura bhaTojidIkSita dhAdi logoM ne likhA hai ki isa sUtra meM husvagrahaNa zAstraviruddha hai so yaha kevala una ko bhUla hai kyoMki jo husvagrahaNa kA kucha prayojana nahIM hotA to mahAbhAdhyakAra avazya prasiddha kara dete unhoM ne to jo isa meM sandeha ho sakatA hai usa kA samAdhAna kiyA hai ki aIhasva prAbda ke vyAge mAtrac pratyaya kA lopa jAno jisa se dIrgha tata svarita meM bhI udAtta kA vibhAga ho jAve / hasvasthAI maI hasvam / eka mAtrA kA hastra hai usa kI vyAdhI mAvA jo pyAdi meM hai vaha udAtta aura zeSa dasa se pare saba anudAtta hai yaha bAta isa (parvahasva ) ke grahaNa ho se jAnI gii| For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvrH|| udAtta vA svarita ho to usa anudAta ko svarita na ho| parantu gAgya,kAzyapa, gAlava ina RSiyoM ke mata ko chor3a ke arthAt ina tInoM ke mata meM to usa anudAta ko bhI svarita ho jAve ki jisa se pare udAtta vA svarita ho / parantu yaha gAgya adi RSiyoM kA mata veda meM pravRtta nahIM hotA kyoMki veda sanAtana haiM vahAM kisI kA mata nahIM calatA / laukikaprayogoM meM gAgya Adi kA mata cala jAtA hai| veda meM sarvatra udAtta svaritodaya ho to bhI anudAtta hI banA rahatA hai / jaise| kasya nUna ke tamasyAmRtAnAM manAmahe cAra devasya nAma / yahA~ / devasya nAma / nAma zabda AdyadAtta ke pare hone se bhI 'va' udAtta se pare 'sya' anudAtta ko svarita nahIM huA / tthaa| na vyaM ta dukaSTayam / yahAM takAra udAtta se pare du anudAtta ko Age "kaSTaya" kharita hone se bhI svarita nahIM hotaa| isI prakAra sarvatra samajhanA cAhiye / laukika udAharaNa / gA gyaM RSiH / yahAM gAya aura RSi dona zabda AdyadAtta haiN| RkAra udAtta ke udaya meM anudAtta 'gya kA svarita nahIM hotA / gAgya RssiH| aura gAya Adi ke mata meN| gAya RSiH / aisA bhI hotA hai / aba ekazrutisvaraviSaya meM likhate haiM // 10 // 11-yajJakarmaNyajapanyavasAmasu // a0 // 1 / 2 / 34 // yajJakarma arthAt yajJasambandhI kama karane meM jo mantra par3he jAte haiM vahAM udAtta anudAtta aura svarita ko ekazrutisvara ho udAttAdi kA pRthaka 2 zravaNa na ho parantu japa karane meM tathA nyUja kisI prakAra ke veda ke stotrI kA nAma hai vahA~ aura sAmaveda meM udAttAdi ke sthAna meM ekazruti na ho kintu tInoM svara pRthara bote jAveM jaise / samidhAgni duvasyata gharbodhayatAtithim / Asmin havyA juhotana // 1 // ityAdi mantra homa karate samaya svarabheda ke vinA hI par3he jAte haiM / tInoM svara ke vibhAga se vedamantroM kA pATha honA cAhiye isa kAraNa yajJakarma meM bhI pRthak 2 uccAraNa prApta thA isaliye isa sUtra kA prArambha hai // 11 // 12-uccastarAM vA vaSaTkAraH // pr0||1|2| 33 // ___jo yajJakarma meM vaSaTkAra zabda hai vaha vikalpa kara ke udAttatara ho aura pakSa meM ekazrutikhara hotA hai / jaise / vaSaTkAraiH srsvtii| vaSaTkAraiH srkhtii| yahAM udAtta aura ekathati donoM kA cinha na hone se eka hI prakAra kA khara daukha par3atA hai parantu uccAraNa meM bheda jAna par3atA hai / / 12 // 13-vibhASA chandasi // // 1 / 2 / 36 // vedamantroM ke sAmAnya uccAraNa karane meM udAtta anudAtta aura kharita ko ta For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvaraH // 1 ekazruti svara vikalpa karake hotA hai / ekazrutipakSa meM udAttAdi kA bhinna 3. uccAraNa nahIM hotA / so ye do paca tIna vedoM meM ghaTate haiM / sAmaveda meM tInoM svara bhinna 2 uccAraNa kiye jAte haiM kyoMki ( 11 ) sUtra se sAmaveda meM ekazruti hone kA niSedha kara cuke haiM // 13 // 14 - na subrahmaNyAyAM svaritasya tudAttaH // a0 // 1 / 2 / 37 // jo subrahmaNyA RcA meM yajJakarma meM pUrvasUtra se ekazrutisvara prApta hai so na ho kintu jo usa meM svarita varNa hoM una ke sthAna meM udAtta hojAve / subrahmaNyA eka RcA kA nAma hai / usa kA vyAkhyAna zatapatha brAhmaNa meM tRtIya kANDa aate prapAThaka ke prathama brAhmaNa meM satrahavIM kaNDikA se leke bIsavIM kaNDikA payyaMnta kiyA hai / usa RcA meM jitane zabda haiM una saba meM khara kA vizeSa niyama samajhanA cAhiye // bhA0- subrahmaNyAyAmokAra udAtto bhavati // subrahman zabda se svAdhvartha meM yat pratyaya hoke svaritAnta hotA hai / usakA TApu aura AkAra ke sAtha ekAdeza hoke kharita ho usa kharita ko isa sUtra se udAtta Adeza ho jAtA hai aura tIna varNa anudAnta rahate haiM | subrahmaNyam // bhA0 - AkAra AkhyAte parAdizva vAkyAdau ca dve dve // jahAM AkhyAtakriyA pare ho vahAM usa se pUrva kA AkAra aura usa kriyA kA Adi varNa udAsa hotA hai jaise / indra Aga cha / hari va Aga ke | yahAM aisA samajho ki ( indra ) aura ( harivaH ) zabda AmaMtrita hone se AdyudAtta haiM una ke dUsare varNa anudAnta haiM una ko udAtta se pare svarita ho jAtA hai / usa svarita ko isa sUtra se udAtta karate haiM / isa prakAra indra zabda saba udAtta aura hariva zabda meM bhI jo do udAtta aura vakAra anudAta hai usa ko pUrva udAtta ke ami mAnane se svarita nahIM hotA / Agaccha / meM AkAra to prathama ho udAtta hai usa se pare donoM akSara anudAtta hai / AkAra udAtta se pare gakAra anudAtta ko svarita hoke isa sUtra se kharita ko udAnta hojAtA hai / isa prakAra | indra Aga isa vAkya meM eka chakAra anudAtta aura cAra varNa udAnta rahate haiM tathA / hariva Aga kucha isa vAkya meM vakAra ikAra do varSa anudAnta aura cAravarSa udAtta rahate haiM | subrahmaNyo 3 mindra bAga eka hari va Agaccha medhA tithe rmeSa vRSaNagaurA va kandina lyAye jA ra / kauzika brAhmaNa gautamabruvA ga zvaH sutyAmAgaccha ma va vana // 1 // medhAtithe meM ss| yahAM AmaMtrita meSa zabda ke For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvaraH // para pUrva subantako parAGgavat AdyudAtta hoke sabaakSara anudAtta honAte haiM / phira'me' udAtta se pare 'dhA' anudAtta ko svarita hokara usa svarita ko isa sUtra se udAtta ho ke Adi meM do udAtta aura cAra varNa anudAtta rahate haiM isI prakAra / vRSa Na. kha sya me ne / gaurA va ska ndin / ahalyA ye jAra / kauzika brAhmaNa gau ta ma. bra vA nn| ina saba meM dora Adi meM udAtta aura saba varNa anudAtta rahate haiM / khasa aura sutyA zabda antodAtta haiM / khas udAtta zabdase para su anudAna ko kharita hoke udAtta ho jAtA hai isa prakAra tInoM udAtta rahate haiM / zvaH sutyAm / Agaccha maghavan / yahAMbhI udAtta AkAra se pare gakAra anudAtta ko svarita hoke udAtta hojAtA hai / maghavana zabdaAmaMtrita ke hone se saba anudAtta hojAtA hai| yahAM jitane par3oM kA vyAkhyAna kiyA hai ve saba subrahmaNyA RcA ke ho haiM / aba Age eka apUrva bAta likhate haiM ki jo isa sUtra se bhI siddha nahIM hai // 14 // 15-vA0-sutyAparANAmantaH // sutyA zabda jina se pare ho una ko antodAtta ho / vyahe sutyAm / tyaha sutyAm / yahAM udyaha, vaha zabdoM ko antodAtta hoke usase pare 'su' anudAtta ko svarita aura svarita ko udAtta hojAtA hai / 15 // 16-vaa0-prsaavityntH|| vAkA meM jo prathamAnta pada hai vaha antodAtta ho / gAgryo ya ja te / gAya zabdaprathama AdyudAtta prApta hai usa kA bAdhaka yaha antodAtta hoke usa udAtta se para yakAra ko svarita aura svarita ko isa se udAtta ho jAtA hai aura (yajate) kriyA meM antya ke do varNa anudAtta hojAte haiM // 16 // 17-vA0-amuSyetyantaH // amuSya yaha SaSThI ke eka vacana kA saMketa hai| jo SaSThyekavacanAnta pada hai vaha antodAtta ho jaise / dAkSaH pitA ya ja te / yahAM dAkSI zabdaSaSThI kA eka vacanahai usa ija pratyayAnta ko AdyudAttasvara prApta hai usako antodAtta hojA. tA hai aura pitA zabda ca pratyayAnta hone se antodAtta hI hai| antodAtta dAkSizabda se pare 'pi' anudAtta ko kharita hoke udAtta aura antodAtta piTa zabda se pare anudAtta yakAra ko svarita hokara udAtta hojAtA hai| isa prakAra madhya meM cAra udAtta tathA Adi meM eka anta meM do anudAtta rahate haiN| jaise dA H pitA ya ja te // 17 // 18-vA0-syAntasyopottamaM cAntyazca // jahAM SaSThI kA ekavacana syAnta ho vahAM upottama arthAt DhatIya vA caturthavarNa For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvaraH // 9 udAtta hotA hai aura usa zabda ko bhI antodAtta hojAtA hai / gArgyasya pita yajate / yahAM tRtIya varNa ( sya) aura dvitIya ( gya) ko udAtta aura (pitA yajate. yahAM pUrvavat udAtta hotA hai / isaliye pAMcavarNa madhya meM udAtta aura Adi meM eka anta meM do anudAtta rahate haiM / jaise / gArgyasya pitA ya na te / vAtsyasa pitA ya ja te 18 19 - 0 -trA nAmadheyasya || jo kisI ke nAmavAcau syAnta SaSThyekavacana meM upottama tRtIya varNa Adi haiM ve vikalpa karake udAtta hote haiM pakSa meM jaisA prApta hai vaisA banA rahatA hai| devadazasya pitA yajate / yahAM dattasya ye tInoM udAtta aura pitA yajate / yahAM pUrvavat udAnta hoke madhya meM chaH varSa udAtta aura Adi anta meM do 2 anudAtta ho jAte haiM jaise / devadattasya pitA ya ja te / yajJadattasya pitA ya ja te / aura paca meM devadatta zabda antodAtta hai so jyoM kA tyoMhI banA rahatA hai aura / pitA yajate yahAM pUrvavat varita ko udAnta hojAtA hai jaise / deva datta sya pitA ya ja te // 18 // 20- devabrahmaNoranudAttaH // a0 // 1 / 2 / 38 // bhA0- devabrahmaNoranudAttatvameke // I pUrva sUtra se subrahmaNyA RcA meM deva aura brahman zabda ke svarita ko udAta pAtA hai so na ho kintu usa svarita ko anudApta ho hojAve / bhASyakAra kA abhiprAya yaha hai ki jo deva aura brahman zabda ko anudAnta kahate ho so kinhIM AcAryoM kA mata hai arthAt vikalpa karake honA cAhiye / deva aura brahman zabda AmaMtrita haiM isa se vizeSa vacana AmaMtrita brahman zabda ke pare pUrva AmaMtrita deva zabda ko vikalpa karake avidyamAnavat hone se para AmaMtrita ko jahAM eka pakSa meM nighAta nahIM hotA vahAM donoM AmaMtrita ko AyudAtta hokara udAtta se pare dUsarA 2 varNa svarita hoke usa ko phira isa sUtra se anudAnta hojAtA hai jaise / devA brahmAH / aura dUsare pakSa meM jahAM pUrva AmaMtrita ko vidyamAna mAnate haiM vahAM para AmaMtrita ko nivAta hokara pUrva AmaMtrita ko AyudAtta ho 'jAtA hai pIche 'de' udAtta se pare 'vA' anudAtta ko kharita hoke jina ke mata meM anudAtta hotA hai vahAM to / devA brahmANa: / aisA prayoga, aura jina ke mata meM svarita ko anudAtta nahIM hotA vahAM pUrva sUtra se svarita ko udAnta hokara / devA brahmaNaH | aisA prayoga hotA hai / aura jina AcAyoM kA aisA mata hai ki deva aura brahman zabda samAnAdhikaraNa sAmAnyavacana haiM vahAM yehI do prayoga hote haiM kyoMki avidyamAnavat kA niSedha hone se para AmaMtrita ko nitya ho nighAta hojAtA hai // 20 // For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 10 sauvaraH // 21 - svaritAtsaMhitAyAmanudAttAnAm // a0 // 1 / 2 / 39 // svarita se pare saMhitA meM eka do aura bahuta anudAntoM ko bhI pRthak 2 ekazruti svara hotA hai // bhA0- ekazeSa nirdezo 'yam / anudAttasya cAnudAttayo icAnudAttAnAmiti // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhASyakAra kA abhiprAya yaha hai ki jo isa sUtra meM bahuvacanAnta anudAtta zabda par3hA hai usa meM ekazeSa samajhanA cAhiye arthAt eka do aura bahuta anudAtoM ko bhI pRthak 2 kArya hotA hai / jaise / agnimo'r3e purohitam / yahAM 'mau' svarita se pare eka 'De' anudAtta ko eka zrutikhara huA hai / ekazruti kA niyama yahI hai ki varita se pare usa para koI cinha nahIM hotA (hotAraM rana'dhAta'mam ) yahAM 'tA' svarita se pare do repha anudAnta varNoM ko ekazrutisvara huA hai tathA / i'maM me' gaGge yamune sarasvati zutudri / yahAM me svarita varNa hai usase pare dri paryaMta saba anudAtta haiM una saba ko ekazrutikhara isa sUtra se huA hai / saMhitAgrahaNa isaliye haiki / imam / me / gaGge / yamune / sarasvati / zu tu dri / yahAM pRthak 2 padoM kA avasAna hone se ekazrutikhara na huA // 21 // 22- udAttasvaritaparasya sannataraH // bha0 // 1 / 2 / 40 // udAsa aura svarita jisa se pare hoM usa anudAtta ko ekazrutisvara na ho kintu sannatara arthAt anudAttatara hojAve / pUrva sUtra se sAmAnya viSaya meM ekazrutikhara prApta hai usa kA isa sUtra se vizeSa viSaya meM niSedha kiyA hai jaise / pUrvebhaRSibhiH | yahAM RSizavda AyudAnta ke pare bhis vibhakti ko kati svara prApta hai so na huA / kintu usako anudAttatara hogayA / tathA / marutaH ka' suvitA | yahAM ke zabda svarita ke pare 'ta' anudAtta ko kharita nahIM hotA kintu anudAttatara hojAtA hai // 22 // ng 23- pradyudAttazca // bha0 // 3 / 1 / 2 // dhAtuoM vA prAtipadikeoM se jitane pratyaya hote haiM una saba ke liye yaha utsargasUtra hai ki saba pratyaya AdyudAtta hoM / jo ekAcara ke ho pratyaya haiM ve zrayanta vahnAva se udAtta hojAte haiM jaise priyaH / yahAM ekAkSara ka pratyaya kiyA hai / : aforan | yahA~ ikavaka pratyaya AyudAtta huA hai / isa ke apavAda viSaya meM anya pratyayasvara vidhAyakasUtra bahuta haiM una meM se thor3e yahAM bhI Age likhe haiM // 23 // For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvaraH // 15 24-anudAttau suppitau // 0 // 3 / 1 / 3 // jo supa arthAt su Adi kIsa aura pit pratyaya haiM ve anudAtta ho jaise / so ma sutau| so masutaH / yahAM sup meM au tathA jas anudAtta hoke udAtta se pare svarita hogaye hai| bhavati / pacati / ityaadi| yahA~ zapa aura tipa pit pratyaya hone se anudAtta hue haiM // 24 // __25-anudAttaM padamekavarjam // 0 // 6 / 1 / 158 / / svaraprakaraNa meM yaha paribhASAsUtra sarvatra pravRtta hotA hai| jo do vA aneka kitane hI padoM kA samAsa hotAhai vaha bhI eka pada kahAtA hai / svaraprakaraNa meM jisa eka pada meM udAtta vA svarita jisa varNa ko vidhAna kareM usase pRthaka ji. tane varNa hI ve saba anudAtta ho jAveM / isa bAta kA smaraNa saba svaraprakaraNa meM rakhanA cAhiye / isa sUtra kA prayojana mahAbhASyakAra dikhalAte haiN| kA0-prAgamasya vikArasya prakRteH pratyayasya ca / pRthakasvaranivRttyarthamekavarja padasvaraH // golArtha / pAgama, vikAra, prakRti aura pratyaya kA pRthaka svara na hone ke liye isa sUtra kA prArambha kiyA hai / Agama jo Tita kit mit cinha ke sAtha apUrva upajana hojAtA hai / usa kA pRthak svara ho nAve / jaise / catvAraH / anaDAhaH / yahA~ catura aura anaDuha zabda ko Ama Agama huA hai usI kA pRthaka svara rahatA aura prakRtisvara ko nivRtti ho jAtI hai| arthAta prakRti aura pAgama ke donoM svara eka pada meM eka sAtha nahIM raha sakate / vikAra jo kisI varNa vA zabda ko Adeza ho jAtA hai| jaise| prasthanA / dadhnA / asthani / dadhani / yahAM asthi aura dadhi zabda prathama AdyudAtta haiM pathAt tIyAdi pra. nAdi vibhaktiyoM meM ina ko anaGa Adeza ho ke prakRti aura Adeza ke do svara prApta haiM sA nahIM hote kinsu prakRti svara ko bAdha ke Adeza kA udAtta svara ho jAtA hai / prakati dhAtu vA prAtipadika jisa se pratyaya utpanna hote haiM jaise / go pAyati / 5 pAyati / yahAM prakRtisvara gopAya dhUpAya dhAtu ko antodAtta aura pratyayasvara Aya pratyaya ko prAdyudAtta do svara prApta haiM so na ho kintu pratyayasvara kobAdha ke pratisvara ho jAve / pratyaya jo dhAtu vA prAtipadika se pare vi. dhAna kiyA jAtA hai jaise / kartavyam / te ttirIyaH / yahAM vadhAtu aura tittiri prAtipadika se tavya aura cha pratyaya huA hai prakRti aura pratyaya ke donoM khara prApta haiM so na ho kintu prati varako bAdhake pratyaya kApAyadAtta svara ho aave25|| For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 sauvaraH // vA0-26-tatiziSTasvarabalIyastvaJca // bhA0-satyekasmin svare viziSTo ditIyaHsvaro balavAn bhvti|| satiziSTa vaha kahAtAhai ki eka svara ke vartamAna meM dvitIya vizeSa vidhAna kiyA jAve vahI balavAn rahatA hai| prathama kA svara nivRtta ho jAtA aura pazcAt vi. hitasvara pradhAna rahatA hai| - bhA0-taccAnekapratyayasamAsArtham // satiziSTa kA prayojana yaha hai ki aneka pratyaya aura aneka samAsoM meM uttarottara khara balavAna hote jAveM / jaise aneka pratyaya / au pa gvH| yahAM upagu zabda se aNa huA hai usI kA svara rahatA hai| propagava zabda se tva / aupagavatvamA yahA~ svara kA bAdhaka va pratyaya kA svara / aupagavatvameva, zrI pa ga va tvakama / yahAM tva pratyaya ke svara kA bAdhaka ka pratyaya kA svara rahatAhai tathA / purUNAM rAjA, paura vaH / yahAM aNa pratyaya kA svara prakRtisvara kA bAdhaka / pauravasyApatyam / ja / AdyadAtta pauraviH / tasya yuvApatya phaka / antodAtta / pau ra vA yaNaH / pauravAya. NAnAM samUha: vuja / AdyadAtta / pauraMvAyaNakama / pauravAyaNakAnAM chAtrAH / paura vA ya NakIyAH / yahAM cha pratyaya AdhadAtta / pauravAyaNakIyaH projhamadhIyate tepi, paura vA ya Na kIyAH |ann kA svara anta meM rahatA hai| isI prakAra bahuta kucha pratyayamAlA bana sakatI hai / aneka samAsa / vIrathAsau rAjA, bI ra rA naH / Taca -antodAtta / vIrarAjasya puruSo vora rA ja puruSaH / vIrarAjapuruSasya putraH, vIra rAja puru Sa putraH / vIrarAjapuruSaputraH pradhAnA yeSAM te, vo ra gaja puru Sa putra. pradhAnAH / yahAM pUrvapadaprakRtisvara hotA hai / isI prakAra ke ina se bahuta bar3e 2 samAsa ho sakate haiM / aura unake svara bho tadanukUla ho jAveM ge // 26 // vA0-27-vibhaktisvarAnnasvaro balIyAn // vibhaktisvara se navara balavAna hotA hai jaise / na tistraH, atistraH, yahAM vibhaktikhara-nasa vibhati ko udAtta prApta hai usakA bAdhaka nasvara pUrvapadaprakRti. bhAva ho jAtA hai / 27 // vA0-28--vibhaktinimittasvarAJca nasvaro balIyAniti vaktavyam // vibhati jisa kA nimitta hai usa ko jo svara hotA hai usa ko bAdha ke na . svara honA cAhiye / jaise / acatvAraH |annddaahH / yahAM vibhakti ko mAnakejo pAm pAgama hotA hai usa kA bAdhaka naJ prakRtisvara ho jAtA hai // 28 // - For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvaraH // 29 - nityAdirnityam // a0 / / 6 / 1 / 197 // cit nit pratyayoM ke pare pUrva prakRti ko zradyudAntasvara ho / yaha sUtra (24) sUtra kA apavAda hai / aura isa ke apavAda Age kucha likheNge| udAharaNa / jitghyaJ- brAhmaNyam / cAtu' vaNyam / trailokyam / yatra - gArgya: / zArkalyaH / mAdha'vyaH / bAbhravyaH / ityAdi / braJ - dAtiH / saudhAtakiH / vaiyAsakiH / phiJ - taikAyaniH 1 kairtavAyaniH / ityAdi / nit / vun vAsudevakaH / arjunakaH / Than - vakiH / kan-dravyakaH / ityAdi zabda AdyudAsa ho jAte haiM // 28 // 13 30 - karSAtvato ghaJo'nta udAttaH // a0 / / 6 / 1 / 159 // ghaJanta karSa dhAtu aura AkAravAn ghaJanta zabdoM ke anta meM udAttavara ho / karSadhAtu ke kahane se bhvAdigaNa vAle kA grahaNa hotA hai / guNaniSedha vAle tudAdi kA grahaNa nahIM hotaa| jaise / karSaH / tyAgaH / rAgaH / dAyaH / dhAyaH / pAkaH / pAThaH / ityAdi / AkAravAn kahane se karSa ko nahIM prApta thA isaliye pRthakgrahaNa kiyA hai / AkAravAn grahaNa isaliye hai ki / manthaH / yogeH / yahAM na ho // 30 // 31 - uJchAdInAM ca // a0 / / 6 / 1 / 160 // uccha Adi gaNapaThita zabdoM ko antodAtta svara ho / jaise / uJchaH / mlecchaH / naJjaH / jalpaH / ina cAra ghaJanta zabdoM meM AyudAtta prApta thA so na huaa| japaH / vyadhaH / ye do zabda ap pratyayAnta haiM ina ko bhI AdyudAtta svara prAsa thA // gaNasUtra - yugaH kAlavizeSe rathAdyupakaraNe ca // 1 // yuga zabda kAlavizeSa arthAt kaliyuga dvAparayuga ityAdi vA por3hau tathA ratha Adi ke upakaraNa arthAt avayava junA Adi artha meM antodAnta hotA hai anyatra nahIM vhatA / yugaH / ghaJanta hone se AdyudAtta prApta thA sU0 - garo dRSye // 2 // dUdhya arthAt viSa artha meM gara zabda antodAnta ho / jaise | guraH / anyatra AdyudAnta rahegA / For Private And Personal Use Only sU0 - vegavedaveSTabandhAH karaNe // 3 // > karaNakAraka meM pratyaya kiyA ho to ghaJanta vega Adi cAra zabda antodAta hauM / viyajate yena sa, vegaH / vetti yena sa vedaH / veSTate yena sa veSTaH / bandhAti yena sa bandhaH / aura bhAva vA adhikaraNa meM pratyaya hogA to AyudAtta ho samarbha nAveMge //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 sauvrH|| sU0-stuyudruvazca chandasi // 4 // vivanta stu Adi tIna dhAtuoM ko antodAttasvara ho| jaise / pariSTa t / saMyut / paridrat / yahAM upasargoM ko pratibhAva prApta thaa| sa0-vartaniH stotre||5|| jo stutiprakaraNa meM vartani zabda par3hA ho to antodAtta svaraho jaise| va niH / anyatra ani pratyaya AdyudAtta hone se madhyodAtta svara hogA / vatta niH| sU0-zvabhre daraH // 6 // khabhra abhidheya ho to dara zabda antodAtta ho / jaise| daraH / anyatra AyudAtta ho samajhA jAtA hai jaise / daraH / / sU0--sAmbatApau bhAvagarhAyAm // bhAvagarhA arthAt dhAtvartha kI nindA meM sAmba aura tApazabda antodAtta ho| jaise / sAmbaH / tApaH / anyatra / AdyudAtta ho samajhe jAMva ge| sU0-uttamazazvattamau sarvatra // uttama aura zazvattama ye donoM zabda sAmAnya arthoM meM antodAtta hI jaise / uttamaH / za eva tamaH / tathA bhakSaH / manthaH / bhogaH / dehaH / ityaadi||31|| 32-anudAttasya ca ytrodaattlopH||0||6|1|161|| jisa anudAtta ke pare udAtta kA lopa ho usa anudAtta ko udAtta ho| se| aupa gv-ii| yahAM I anudAtta ke pare antodAtta aupagava zabda ke antya varNa kA lopa ho kara IkAra udAtta ho jAtA hai| aupa gvii| tathA / daakssaaynnii| mAkSA yaNI / kumaarii|ityaadi / asthan, dadhana zabda donoM antodAtta haiM toyA di ajAdi vibhatiyoM meM upadhA prakAra kA lopa ho kara / asthaa| dadhA / asth| dacha / ityAdi / isI prakAra isa sUtra kA bahuta viSaya hai nahIM kahIM anudAtta ke pare udAtta kA lopa ho vahAM sarvatra isI se udAtta samajhA nAve gA / yatra grahaNa isaliye hai ki / bhArgavaH / bhArgavau / bhagavaH / yahAM na vibhaktike Ane se prathama hau pratyaya kA luka hojAtA hai| udAttagrahaNa isaliye hai ki jahAM anudAtta ke pare anudAtta ho kA lopa ho vahAM udAtta na ho // 32 // 33-dhAtoH // 50 // 6 / 1 / 162 // * dhAtu ko antodAtta svara ho / parcati / paThati / ci cauSati / tuSTaSati / arNoti / pA pacyate' / jAgatti' / go pAyati / ityAdi ina meM jitane aMza kI dhAtu saMjJA hai usI ko antodAtta huA hai / 33 // For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvaraH // 34-citaH // 10 // 6 / 1 / 163 // cit arthAt cakAra it ho ke lopa jisa meM ho usa samudAya ko antodAtta svara ho / pratyaya ke pAyadAtta svara kA apavAda yaha sUtra hai / ghurc-bhnggrH| bhA suraH / me duraH / kauNDinya ko kuNDinac Adeza / ka giDanAH / akacasa vakaH / uJcakaH / nau cakaH / bahuca-bahu katam / bahu bhuktam / bahu paTu / ityAdi // 34 // 35-tadvitasya ca // 0 // 6 / 1 / 164 // no taddhita saMjJaka cita pratyaya hai vaha antodAtta ho / jaise / phaja / ko nA. yanaH / bhaujAyanaH / ityAdi / pUrva sUtra meM cit ke kahane se yahAM bhau antodAta hojAtA phira isa sUtra kA pRthaka Arambha isaliye kiyA hai ki jahAM do a nubandhoM se do svara prAptahI vahAM bhI cit kA svara antodAtta ho ho / jaise phaja pratyayAntoM ko huA // 35 // 36-kitaH // 10 // 6 / 1 / 165 // jo tahita saMjJaka kit pratyaya hai vaha antodAtta ho jaise |phk-naaddaa ynH| cArA yaNaH / dAkSAyaNaH / Thaka -re va tikaH / A kSikaH / ko hA lakaH / pAridhikaH // 36 // 37--saavekaacsttiiyaadivibhktiH||0||6|1|168|| no su arthAt saptamI ke bahuvacana meM ekAca zabda ho usa se pare no Tato. yAdi vibhakti so antAdAtta ho jaise / vAcA / vAgbhyAm / vAgabhiH, vAce, vAcaH, tvace, tvacaH |ityaadi |su grahaNa isaliye hai ki, rAjA / raaj| yahAM naho / ekAca grahaNa isaliye hai ki / kiriNA / girigaa| yahAM vibhakti udAtta na ho| hatIyAdigrahaNa isaliye hai ki / vAcau' / vAcaH / yahAM na ho| vibhaktigrahaNa isaliye hai ki / vAkatarA / yahA~ na ho / saptamI kA bahuvacana susaliye liyA hai ki / tvayA / yahAM bhau vibhakti udAtta naho / 27 / 38-zaturanumonadyajAdI // 10 // 6 / 1 / 173 // numahita jI zaTapratyayAnta prAtipadika usa se pare jo nadIsaMjJaka pratyaya aura anAdi asarvanAmasthAna vibhakti vaha udAtta ho / nadosanaka Dopa / tu dto| nu datI / lu nato' ityAdi anAdi asarvanAmasthAna vibhate / la nte| la nataH / lu natoH / lu nati / anumgrahaNa isaliye hai ki / tudnto'| nudantI' ityAdi meM nado udAsana ho / nadyanAdi grahaNa isaliye hai ki tudad bhyAm / tadabhiH / yahAM vibhazi udAtta naho // 38 // - For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16 www. kobatirth.org CA sauvaraH // 39 - vA0 - nadyajAdyudAttatve bRhanmahatorupasaMkhyAnam // jo bRhat aura mahat zabda se pare nadI aura ajAdi zrasarvanAmasthAna vibhakti hai vaha udAsa ho jaise / bRhatI / mahato / hatA / hate / ma hatA / mahate | ityAdi pRSat | Adi zabdoM ko zaTa pratyayAnta ke saba kAya hote haiM / phira isa vArttika ke kahane kA prayojana yaha hai ki pRSat Adi saba zabdoM se pare nadI aura ajAdi vibhakti udAtta na ho kintu bRhat aura mahat se hI ho // 38 // 40 - udAttayaNo halpUrvIt // a0 / / 6 / 1 / 174 // hat varNa jisake pUrva ho aisA jo udAtta ke sthAna meM ' yaN usa se pare jo nadIM saMjJaka pratyaya aura ajAdi asarvanAmasthAna vibhakti so udAnta ho jaise nado - kartrI / harbo / kartrI / lavitrau / savitrI / ityAdi / yahAM sarvatra Tac antodAnta ke sthAna meM yA huA hai / anAdi asarvanAmasthAna vibhakti / kartrA / ka / trIH / lavitrA / lavitre / laSatroH / ityAdi / yahA~ udA"tagrahaNa isaliye hai ki / kartrI / harbo' / kartrI / hartrI / yahAM tRnanta zabdoM ke Ayu dAta na hone se anudAtta ke sthAna meM ya huA hai / yahAM hal pUrvagrahaNa isaliye hai ki / ba'ha' tita'vA' / ba'ha' tita've' / yahAM udAtta ke sthAna meM bahutitau zabda ke ukAra ko yas to huA hai parantu vaha udAtta kevala ac thA | phira vibhakti: ko udAtta kA niSedha hoke zraSTamika sUtra se svarita hotA hai // 4 // 41 - nakAragrahaNaM ca karttavyam // jo nakArAnta se pare nadI saMjJaka pratyaya ho vaha udAtta ho / vAk patnI / cittI / yahAM udAtta ke sthAna meM yaNa nahIM hai // 41 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42- hrasvanubhyAM matup // a0 / / 6 / 1 / 1 76 // . jo svAnta antodAtta prAtipadika aura nuT kA Agama ina se pare jo matup pratyaya hotA vaha udAtta ho / pit pratyaya ke anudAMta hone kA yaha apavAda hai / kha / agnimAn / vA yamAn / bhAnumAn / karTamAn / ityAdi / nuT / / zItaH / munvatau // 42 // 43 - vA0 - matubudAttatve re grahaNam // re zabda se pare jo matup hoto vaha bhI udAtta ho / zrade'vAne 'tu no vizaH / yahAM revAn zabda meM hrasva ke nahIM hone se nahIM prAptathA // 43 // 44 - vA0 - tripratiSedhazva // tri zabda se pare matup udAnta naho / trirvatauH / yahAM udAnta mahuA // 44 // For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvaraH // 15-nAmanyatarasyAm // a0 // 6 / 1 / 177 // matupa pratyaya ke po no ikha aGgA usa se pare SaSThI kA bahuvacana nAma vibhakti hoto vaha vikalpa karake udAtta ho / jaise / agnInAm / agnInAm / vA yunaam| vaayuunaam| ti mRnnaam| tihnnaam| ca ta mRnnaam| ca taNAm / yahAM hatva grahaNa isa liye hai ki / ku mAroNam / ki zoroNAm / ityAdi meM vibhakti udAtta na ho // 45 // 16-DyAzchandasi bahulam // a0 // 6 / 1 / 178 // jo basa se pare nAma hoto vaha bahula kara ke udAtta ho arthAt kahIM ho aura kahIM na ho| deva se nAnA ma bhi bha la tInAm / yahAM hogaI tathA / nadonoM pAra jayantImA marutaH / yahAM vibhakti udAtta nahIM hotI // 46 // 47-titvaritam // a0 // 6 // 1 / 185 // jo tit pratyaya hai vaha svarita ho / yaha AdyadAttapratyayavara kA apavAda hai| yat-ci koyam / ji hoym| ci caudhyam / tu ssttrdhym| Nyat - kAryam / hAryam / ityAdi / 47 // ... 48-tAsyanudAtteGidadupadezAlla sArvadhAtukamanudAtta-- maha nviGoH // a0||6|1|186 // tAs pratyaya, anudAset dhAtu, Git dhAtu, aura adupadeza dhAtu inase para jo sArvadhAtuka saMjaka lakAra ke sthAna meM tipa Adi pratyaya ve anudAtta ho parantu yaha kArya hanuGa aura dhAtu ko chor3a ke hove kyoMki ye donoM Git haiN| jaise tAsa. pratyaya-kartA / kartArau' / kartAraH / anudAttat / Aste / pAsAte / pAsate / jit / zete / sUte / dodhote' / vevote / adupdesh,ptthtH| paThanti / parcataH / parca fta tAsi prAdi se pare grahaNa isaliye hai ki / sa nutaH / sunvanti / yahA~ maho sArvadhAtuka graha pa. isaliye hai ki / suSuve / sa SuvAte' / yahAM na ho aura hanA tathA inakA niSedha isaliye hai ki hanute / adhote / yahAM anudAtta naho // 48 // 19--liti // a0 // 6 / 1 / 193 // lakAra jisa kA it gayAho usa pratyaya se pUrva udAtta ho jaise| ci kosskH| jidiiksskH| yahAM cikIrSa jihoSa dhAtu se gavula huprAhe / bhau ri kividhm| yahA~ takSita kA vidhala pratyaya hai| aiSu kAribhatAH / aura yahAM tar3ita kA bhatAla pratyaya | huA hai ityAdi / 50--AmaMtritasya ca // pr0||6|1|198|| boprAmaMtrita arthAt sambodhana meM prathamAvibhaka tyanta zabda hai| una ko pAdya. - For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -18 sauvaraH // dAttasvara ho jAtA hai jaise / agne / vAyo / indra' / devadatta / devadattI / devdttaaH| dhanaJjaya / ityAdi // 50 // __51--yato'nAvaH // a0 // 6 / 1 / 213 // do svara pAle yat pratyayAnta zabdoM ko zrAdyudAttakhara ho parantu nau zabda ko chor3a ke / jaise / deyam / dheyam / ceyam / jeyam / zarIrAvayavAdyat / knntthym| oSThyam / ayam / jihavyam / ityAdi (titvaritam) isa pUrva likhitasUtra se davyac prAtipadikoM ko bhI svarita pAtA se usa kA apavAda yaha sUtra hai / vyaca grahaNa isaliye hai ki / u rasyam / la lAvyam / nA sikyam / yahA~ prAdyudAtta na ho|no zabda kA niSedha isaliye hai ki| nAvyam / yahAM bhI pAyudAtta maho // 51 // 52-samAsasya // 10 // 6 / 1 / 223 // samAsa kiye zabdamAtra ko antodAttasvara ho / aba samAsa ke svara kA thor3AsA viSaya likhA jAtA hai| samAsa ke svara kA sAmAnya mUtra yaha hai| aura yaha saba samAsa ke svara kA utsarga sUtra hai Age saba prakaraNa isakA apavAda hai / rAja puruSaH / brA ra Na ka mbalaH / na do ghoSaH / pa Ta ha zabdaH / vIra puruSaH / pa ra mezvaraH / ityAdi // 52 // 53-paribhA0-svaravidhau vyaMjanamavidyamAnavat / / udAttAdi varga ke vidhAna meM vyaMjanavaNoM ko avidyamAnavat samajhanA caahiye| jaise / rA ja dRSat / brAhmaNa mamit / yahAM samAsAnta hala varNa ke hone se usa hala ko udAtta prApta hai usa kA avidyamAnavat mAna ke usa se pUrvavarNa ko udAtta hojAtA hai| isI prakAra aura bhI bahuta se prayojana haiM / aba samAsasvara kA vizeSa niyama kucha likhate haiM / 53 // 54--bahuvrIhau prakRtyA pUrvapadam // a0|| 6 / 2 / 1 // jo bahuvrIhi samAsa meM pUrva pada kA svara ho vaha prakRti karake arthAt antodAtta naho jyoM kA tyoM banA rahe / jese / sthala'SatI / hiraNya bAhuH / brahmapAripa riskandaH / snAtakaputraH / paNDitaputraH / adhyApakaputraH / ityAdi // 54 // 55--tatpuruSe tulyArthatRtIyAsaptamyupamAnAvyaya-. hitIyAkRtyAH // a0|| 6 / 2 / 2 // tasparuSa samAsa meM jo tulyArtha, TatoyAnsa, saptamyanta, upamAnavAcau, avyaya, hitIyAnta aura atyapratyayAnta pUrvapada ho to usa meM prativara ho| jaise| For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvaraH // 19 tulyArtha-talyazvetaH / tulyalohitaH / tulya'mahAn / sadRkazkhetaH / madRglo hitaH / yahAM tulyA) zabdoM ke sAtha karmadhArayatatparuSa samAsa huaahai| batAyAtatparuSa zA layA khaNDaH, zagulAkhaNDaH / kirikANaH / saptamItatpuruSa-akSazo'NDaH / pArna zauNDaH / upamAna vAcI-ghanazyAmaH / tddidgaurii| zastrIzyA'mA / kumudazye nau / ityaadi| avyayapara- 55 // 56-vA0-bhavyaye nakunipAtAnAm / / avyaya ke kahane se sAmAnya avyaya kA grahaNa na ho isaliye isa vArtika se parigaNana kiyA hai ki avyayoM meM naja, ku aura nipAtoM ko hI pUrvapadapravatikhara ho| jaise / maJ-abrAhmaNaH / azalaH / ku-kubrAhmaNaH / kucha 'malaH / nipAta-niSko gAmbiH / nirvA rANasiH / parigaNana isaliyehai ki / nA tyA kAlakaH / po tvA sthi rkH| yahAM pUrvapadAkatikharana ho| dvitiiyaant-muhttsukhm| mu itaramaNIyam / sa va rAtraka lyANI / sa va rAtrazobhanA / yahA~ atyantasaMyoga meM hitIyA kA samAsa hai / katyAnta-bhojyaJca taduSaNaMca bhojyo'Nam / bhojya lavaNam / pAnIyaMgItam / haraNIyacUrNam / ityAdi / 56 // 57--gatiranantaraH // a0 // 6 / 2 / 49 // jo karmavAcI tAnta uttarapada para aura anantara arthAt samIpa gati ho to prakRtisvara ho jese / prataH / prahataH / ityAdi / anantaragrahaNa isaliye hai ki / abhyu itam / u pa sa mA hRtam / ityAdi meM pUrvapadapaka tisvara na ho / karmavArca kA grahaNa isaliye hai ki / prakRtaH kaTaM devadattaH / yahAM karnAmeM tA pratyaya hai esa. liye nahIM hotA yaha pUrvapadaprakRtisvara pUrA huA aba pUrvapada AdhudAtta Adi prakaraNa kucha 2 likheMge / 57 // 58--aadirudaattH|| 10 // 6 / 2 / 64 // pUrvapada prAdyudAtta hone ke liye yaha adhikAra sUtrahe // 58 // 59-Nini // a0 // 6 / 2 / 79 // . gini pratyayAnta uttarapada pare hoto pUrvapada AdhudAtta ho jaise / uSNa bhogii| zItabhojI / sthaNDilagAyo / paNDitamAnI / somayAjI / kumAraghAtI / zIrSa'pA. to / phalahArI / parNahArI / ityAdi // 58 // 60-antaH // a0||6|2| 92 // pUrvapada antodAttaprakaraNa meM yaha adhikAra sUtra hai / 60 // For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sauvrH|| 61-sarva guNakAtsnye / a0||6 / 2 / 93 / / jo guNoM kI saMpUrNatA artha meM vartamAna pUrvapada sarva zabda ho to vaha anto. dAtta ho / jaise / sarvazvataH / sarvakaSNaH / marvalohitaH / sarvaharitaH / sarva zyAmaH / sarvasAraGgaH / sarvakalmASaH / sarvamahAn / ityAdi / 61 // 62-utarapadAdiH / a0 // 6 / 2 / 111 // uttarapadAdyudAttaprakaraNa meM yaha adhikAra sUtra hai / 62. 63-akarmadhAraye rAjyam // 10 // 6 / 2 / 130 // karmadhAraya samAsa se bhinna tatpuruSa samAsa meM jo rAjya uttarapada hoto vaha pAyadAtta ho jaise / bAhya nnraajym| ksstriyraajym| ya va narAjyam / kururaajym| ityAdi aba uttarapada tathA ubhayapada prakRtisvara ke viSaya meM kucha likhate haiM // 6 // 64-gatikArakopapadAtkRt // a0 // 6 / 2 / 139 // ___ jo tatpuruSasamAsa meM gati, kAra aura upapada se pare badanta uttarapada ho to vaha prakRtisvara ho jaise / gati-prakArakaH / prahAraMkaH / prakaraNam / praharaNam / kAraka-idhma pravacanaH / palA zazAtanaH / zma zukalpanaH / upapada-I ptkrH| daSkaraH / sukaraH / gatikArakopapadagrahaNa isaliye hai ki / devadattasya kArako davadattakArakaH / yahAM naho // 64. . / 65-ubhe vanaspatyAdiSu yugapat / / a0|| 6 / 2 / 140 // . vanaspati Adi samAsa kiye huye zabdoM meM pUrvapada uttarapada donoM ekakAta 'meM prakatisvara ho / vanaspatiH / yahAM vana aura pati dona zabda AdhadAta hai| pati zabda ko samAsa meM suT hojAtA hai / sahaspatiH / yahAM bhI suTa huA hai| zacIpatiH / tanUnapAt / na rAzaMsaH / sa naHzeSaH / gaDAmoM' / kRssnnaavruutrii| bambA vizva yasau / ma mRtyuH // 6 // 66--devatAinhe ca // 10 // 6 / 2 / 141 // devatAvAcI zabdoM ke indvasamAsa meM ekakAla meM donoM zabda prakRtisvara ho / indrAsomau' / indrAvaruNau / indrAba hsptii'| dyAvATa dhivyo' / somA rudrau / indrApUSaNo / zukrA manyino' / ityAdi // 6 // 67. antaH // a0||6|2 / 113 // uttarapada antodAtta prakaraNa meM yaha adhikAra sUtra hai / 6 // - For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvaraH // - 68--thAthavaktAjabitrakANAm // 10 // 6 / 2 / 144 / / gati, kAraka aura upapada se pare jo tha, atha, gha, tA, aca,apa, ina aura karatane pratyayAnta zabda uttarapada una ko antodaattsvrhaa| jaise / tha-mu. nothaH / ava bhRthaH / atha- A va sadhaH / u pa va sathaH / dhana / pra medaH / kATha. bhedaH / ra jya chadaH / tA-durA dA gataH / vi zuSkaH / prA ta pa zuSkaH / ac. pra payaH / vinayaH / vijayaH / AzrayaH / vya tyayaH / anvayaH / ityAdi / apa-pra lavaH / prsvH| itra-prasavitram / prasavitram |k- godaH / kambaladaH / shNsthH| e hasthaH / vanasthaH / ityAdi / aba isa ke pAge anudAtta kA prakaraNa saMpa se likhate haiN| 68 / 69--padAt // 30 // 8 / 1 / 17 // yaha adhikAra sUtra hai yahAM se Age pada se pare kArya hogA // 6 // 70-padasya // 10 // 8 / 1 / 16 // yaha bhI adhikAra sUtra hai / yahAM se Age jo kArya kaheMge vaha padake sthAnameM samajhA jAvegA / / 70 // 71-anudAttaM sarvamapAdAdau // 10 // 8 / 1 / 18 // yaha bhI adhikAra sUtra hai / apAdAdi arthAt jo pAda ko Adi meM na ho kintu madhya vA anta meM ho to pada se pare saba pada anudAtta ho / yaha adhikAra cogaa| 71 / / 72- AmaMtritasya ca // 10 // 8 / / 19 // no pada se pare apAdAdi meM vartamAna AmaMtrita pada ho to vaha saba anu. dAtta hAve / jaise-paThasi devadatta / hosi devadatta / AmaMtrita pada ko po. tA ( 50 ) sUtra se prAyudAtta prApta thA isaliye yaha vidhAna hai // 72 // 73-paribhASA-mAmaMtritaM puurvmvidymaanvt||0||8|172|| pada se pare jisa pada ko anudAtta Adi vidhAna karate haiM usa se parva jo AmaMtrita ho to usa ko avidyamAnavat samajhanA cAhiye / arthAt parva kucha nahIM hai aisA mAnA jAve jse| devadatta yada ta / yahAM yajadatta zabda ko pada se pare nighAta nahIM huA / tathA / devadatta pacasi / yahA~ avidyamAnavat hone se kriyA ko nidhAta nahIM hotA / tathA / devadattatava yA maravam / deva'dara mama grAmasvam / yahAM pada se pare te, me, Adeza nahIM hote / ityAdi // 73 // For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 22 sauvrH|| 74-nAmaMtrite samAnAdhikaraNe sAmAnyavacanam // ___ a0||8|1|73|| sAmAnyavacana samAnAdhikaraNa AmaMtrita pada para hoto pUrva jo prAmaMtrita. pada hai vaha avidyamAnavata na ho jaise / agne vatapate / agne grahapate / pUrthivi devayajani / arthAta pada se pare nighAta Adi kArya ho jAva / samAnAdhikaraNa grahaNa isaliye hai ki pUrva sUtra ke viSaya meM yaha sUtra na lage / sAmAnyavadhanagrahaNa kA prayojana yaha hai ki anya devi sarasvati II kA vye vihavye' / yahAM paryAyavAcI zabdoM meM na ho / 74 // 75--vibhASitaM vizeSavacane bahuvacanam // 50 // 8 / 1 / 74 // vizeSavacana sAmAnAdhikaraNa AmaMtrita pada pare ho to pUrva jo AmaMtritapada hai vaha vikalpa karake avidyamAnavata ho / jaise / devA brahmANaH / devA' brahmANaH / brAhmaNA vaiyAkaraNAH / brAhmaNA vaiyAkaraNAH / yahAM avidyamAnavat pakSa meM donoM pada ke svara aura vidyamAnavat pakSa meM uttarapada nighAta ho jAtA hai / ityaadi| vizeSavacanagrahaNa isaliye hai ki / mANava ka jaTi laka / yahAM vikalpa na ho|75|| 76 --yuSmadasmadoHSaSThIcaturthIhitIyAsthayorvAnnAvau // a0||8|1|20|| SaSThI caturthoM aura dvitIyA vibhakti ke saha vartamAna apAdAdi meM pada se pare jo yuSmad asmad pada una ko krama se vAm aura nau Adeza hoM aura ve saba anu. dAtta hoN| jaise SaSThIstha-grAmo vAM svam ! jana pado nau svam / caturthIstha / grAmovAM diiyte| na na pado naudIyate / dvitIyAstha-mA Na vako vAM pazyati / mA Na vako nau' pazyati / ityAdi / isa sUtra meM sthagrahaNa isaliye hai ki / dRSTo mayA yuSmatputraH / yahAM SaSThI kA luk hojAne se Adeza aura anudAtta nahIM hotA // 7 // 77-bahuvacanasya vasnasau // a0||8|1|21|| SaSThI, caturthI aura hitIyA vibhakti ke saha vartamAna apAdAdi meM pada se para bahuvacanAnta jo yuSmad asmad pada una ko krama se vas aura mas prAdeza hoM tathA vesaba anudAtta ho| jaise / namo vaH pitaraH / namo vo devAH / mA nA. badhIH |maa no go Su mA no azveSu rIriSaH / zatra': ityAdi // 7 // .. 78-temayAvekavacanasya // a0||8|1|22|| apAdAdi meM vartamAna pada se pare jo ekavacanAnta yuSmad asmad pada uma ko For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvaraH // te, me, prAdeza ho aura ve saba anudAtta hoM jaise| guruste' paNDitaH / gurumeM'pafNDataH / dehi me dadAmi te / ityAdi / 78 // 79--vAmau dvitIyAyAH // a0||8|1 / 23 // pada se pare apAdAdi meM vartamAna hitIyekavacanAnta jo yuSmad asmad pada una ko tvA,mA, Adeza ho aura ve saba prAyudAtta ho / jaise / kastvA yuna ti sa vA yunakti / punantu mA / ityAdi // 7 // 80-tiGatiGaH // 10 // 8 / 1 / 28 // jo apAdAdi meM pratiGanta pada se pare tiGanta pada hoto vaha saba anudAtta ho jAve jaise / tvaM paMcasi / ahaM paThAmi / sa gati / tau galataH / ityAdi / yahAM tiGa grahaNa isaliye hai ki / zukla vastram / yahAM nahIM hotaa| atiGgrahaNa isaliye hai ki / paThati / pacaMti / yahAM na ho| 80 // 81-yAvadyathAbhyAm // a0||8|1 / 36 // jo yAvat aura yathA se yukta tiGanta pada ho to vaha anudAtta na ho / yA. vaTu bhuGa ta / yathA bhukt| yAva dadhIte / yathA'dhIte / de va dattaH pati yAvat / de va dattaH pacati yathA / ityAdi / 81 // 82-yattAnnityam // pr0||8|1|66 // jo yat zabda ke prayoga se yukta tiGanta pada hoto vaha anudAtta na ho / jaise yo mukhau / yaM bhojayati / ye na bhuta / ityAdi // 2 // ___83-gatirgatau // a0||8|1|70 // jo gati se pare pUrva gati ho to vaha nivAta ho jAtI hai jaise / abhyucarati / sa mdaanyti| u pa saM vyAna yati / u pasaMharati / abhyavaharati / ityAdi / 83 // 84-udAttasvaritayoryaNaH svaritonudAttasya / / m0|| 8 // 2 // 4 // jo udAtta aura svarita ke sthAna meM yaNa usa se pare anudAtta ho to usa ko svarita ho jAve jse| supvA / yahAM supU zabda antodAtta aura vibhakti anudAtta hai usa ko svarita ho jAtA hai| nIce no- yaha vakra cinha hotA hai vaha bhI sva. rita ho kA cinha hai / isI prakAra / pRthivyasi / yahAM pRthivI zabda antodAtta hai / usa se pare prakAra anudAsa ko svarita ho jAtA hai / svarita yaNa -savAla vi. For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sauvaraH // AzA | khalapvi-AmA / yahA~ sakalavi khalappi saptamyanta svaritAnta zabda hai una ke yaNa se pare AkAra anudAtta ko svarita ho jAtA hai jaise / sa ka vyaagaa| rakha lapavyAzA / ityAdi // 84 // 85-ekAdeza udAttenodAttaH // 0 // 8 / 2 / 5 // udAtta ke sAtha jo anudApta kA ekAdeza hai vaha bhI udAtta hI ho nAtA hai| jaise / agnii| vAyU / yahA~ agni vAyu zabda antodAtta haiN| una kA anu. dAtta vibhakti ke sAtha ekAdeza huAhai / isI prkaar| vRkSaH / lkssH| ityaadi|85|| . 86-svarito vA'nudAtte padAdau / a0 // 8 / 2 / 6 // no udAtta ke sAtha ekAdeza hai vaha padAdi anudAtta ke pare vikalpa karake 'kharita ho pakSa meM udAtta ho / su utthitaH / sUtiya taH / suusthitH| vi-IkSatevo kSate / vaukSate / ityAdi 86 // iti zrImadayAnandasarasvatInirmitaH sauvaro granthaH samAptaH // saMvat 1939 bhAdrazukla 13 candravAra // ART - - . . . ma .., ma .ma / .. For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Copy right Registered under Sections 18 and 19 Act XXV of 1867, NO MUNIL SHARMA A -RS vedAGaprakAza: // tvtyH| dazama maagH| paaribhaassikH| pANinimunipraNItAyAmaSTAdhyAyyAM navamo bhAgaH / zrImatsvAmidayAnandasarasvatIkRtavyAkhyAsahitaH / paThanapAThanavyavasthAyAM hAdazaM pustakam / yajJadattazamI zAstrI ke prabandha se vaidika yantrAlaya ajamera meM mudrita huyaa| isa pustaka ke chApane kA adhikAra kisI ko nahIM hai| kyoMki - isa kI rajisTarI karAI gaI hai // MH saMvat 1648 pauSa zakalA 10 ditIyabAra 2000 pustaka chape mUlya )" MBBSCRIVED004K SHEEPROM For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // bhuumikaa|| saMjJAparibhASAvidhiniSedhaniyamAtidezAdhikArAkhyAnisapsavidhAni sUtrANi bhavanti / samyag jAnIyuryayA sA saMjJA; yathA (vRddhirAdeca ) ityAdi / paritaH sarvato bhASyante niyamA yAbhistAHpAribhASAH; yathA (iko guNavRddhI) ityAdi / yo vidhIyate sa vidhividhAnaM vA; yathA (sici vRddhiH parasmaipadeSu) ityaadi| niSidhyante nivAryante kAryANi yaiste niSedhAH; yathA (na dhAtalopa ArddhadhAtu ke)ityAdi / niyamyante nizcIyante prayogA yaiste niyamAH; yathA (anudAttaGita Atmanepadam) ityAdi / atidizyante tulyatayA vidhIyante kAryANi yaiste'tidezAH; yathA ( Adyantavadekasmin) ityAdi / adhikriyante padArthA yaiste'dhikArAH; yathA ( kArake ) ityAdi / eSAM saptavidhAnAM sUtrANAM madhyAdyato'yaM paribhASANAM vyAkhyAno grantho'sti tasmAtpAribhASiko veditavyaH // sUtra sAta prakAra ke hote haiM ( saMjJA, paribhASA, vidhi, niSedha, atideza, | adhikAra ) acche prakAra jisa se jAneM vaha saMjJA kahAtI hai jaise ( vRddhirAdaica ) ityAdi / nina se saba prakAra niyamoM ko sthiratA kI jAya ve paribhASA sUtra kahAte haiM jaise ( dUko guNavRddhI ) ityaadi| jo vidhAna kiyA jAya bA jo vidhAna hai vaha vidhi kahAtA hai jaise (sici vRddhiH parammaipadeSu ) ityAdi / niSedha usa ko kahate haiM ki jisa se kAryoM kA nivAraNa kiyA jAya jaise (na dhAtulopa AIdhAtuke ) ityAdi / niyama unako kahate haiM ki jina se prayogoM kA nizcaya kiyA jAya jaise ( anudAttaGita zrAtmanepadam ) ityAdi / jisa se kisI kI tulyatA lekara kArya kaheM vaha atideza kahAtA hai jaise ( Adyantavadekasina ) vRtyAdi / aura jina se padArthoM ko vizeSa anuvRtti ho una ko adhikAra kahate haiM jaise ( kArake ) ityAdi / dUna sAta prakAra ke sUtroM meM se jisaliye yaha paribhASAoM kA vyAkhyAnarUpa grantha hai isaliye isa kA nAma pAribhASika rakkhA hai - For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org // bhamikA // ina paribhASAoM meM se jo aSTAdhyAyIstha paribhASAsUtra haiM ve saMdhiviSaya meM vyAkhyApUrvaka likha diye haiM yahAM kevala mahAbhASyastha paribhASAsUtroM kA vyAkhyA. na hai| paribhASAoM kA mukhya tAtparya yahI hai ki doSoM kA nivAraNa karake vyava. sthA kara denA / isIliye isa grantha ko banAyA hai ki vyAkaraNa ke sandhi Adi prakaraNoM meM jo 2 saMdeha par3ate haiM ve ina paribhASAoM ke paThana pAThana se avazya nivRtta huA kareMge / ityAdi aneka prayojana haiN| aura isa meM mUla paribhASA ke Age jo saMkhyA. par3I hai vaha aSTAdhyAyo ke sUtra kI hai usa sUtra ko vyAkhyA meM mahAbhASya meM vaha paribhASA likhI hai / aura paribhASA ke pahiye jo saMkhyA hai vaha isa grantha ko hai| iti bhUmikA sthAna mahArANA jI kA udayapura / Azvina zukla saMvat 1838 dayAnanda sarasvatI For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir o3m atha pAribhASikaH / parito vyAptAM bhASAM pAribhASAM pracakSate / saba ora se vaidika laukika aura zAstrIya vyavahAra ke sAtha jisa kA sambandha rahe adhAta ukta tInoM prakAra kA vyavahAra jisa se siddha ho usa ko paribhASA kahate haiN| isa pAribhASika grantha meM prathama paribhASA ko bhUmikA likha kara Age lakSya arthAt udAharaNa likha ke punaH mUla paribhASA likheMge / aura usa ke Age usa kA spaSTa vyAkhAna kareMge / aba prathama pANinIya vyAkaraNa aSTAdhyAyI ke pratyA. hArasUtroM meM (aNa, laNa ) ina do sUtroM meM lopa hone vAlA hala NakAra par3hA hai isa NakAra se (aNa) aura (vaNa ) do pratyAhAra banate haiN| so jina sUtroM meM aNa pUNa pratyAhAroM se kAma liyA jAtA hai vahAM sandeha par3atA hai ki kina 2 satroM meM parva aura bina meM para NakAra se (aN ) tathA(iz )pratyAhAra mAne isa sandeha kI nivRtti ke liye yaha paribhASA hai / 1-vyAkhyAnato vizeSapratipattirnahi sandehAdalakSaNam // laNa sUtra pr| jisa sUtra vA vAttika Adi meM sandeha ho vahAM vyAkhyAna se vizeSa bAta kA nizcaya kara lenA cAhiye kintu sandehamAtra ke hone se sUtra Adi hI ko anyathA na jAna leveM / jahAM pRthaka 2 dekhe hue do padArthoM ke samAna aneka viruddha dharma eka meM dIkha par3eM aura upalabdhi anupalabadhi ko avyavasthA ho arthAt jo padArya hai aura jo nahIM hai donoM kI upalabdhi aura donoM ko anupalabdhi hotI hai kauki padAthA ke sAdhAraNa dharma ko lekara sandeha hotA hai una meM se jaba vizeSa arthAta kisI eka ko nizcaya ho jAtA hai taba sandeha nahIM rahatA jina sUtra Adi meM sandeha par3atA hai, vahAM una meM cha: prakAra kA vyAkhyAna karanA cAhiye padaccheda, padArtha, anSaya, bhAvArtha, pUrvapakSa-zaGkA, uttarapakSa-samAdhAna ina cha: prakAra ke vyAkhyAnoM se saMdehI kI nivRtti kara lenI cAhiye ( prazna ) jaise prathama (Dhalope. For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH // pUrvasya doghA'NaH ) isa sUtra meM (aNa) pratyAhAra pUrva kAra se lenA vA para se yaha saMdeha hai ( utsara ) isa meM nissaMdeha pUrva NakAra se lenA cAhiye kyoMki jo para NakAra se liyA jAye to isa sUtra meM ( aga) kA grahaNa karanA vyartha hai kyoMki (acatha) isa sUtra se hava dIrgha plata aca ho ke sthAna meM hote haiM isa se (aca ko upasthiti hoho jAtI phira (aNa) grahaNa kA yahI prayojana hai ki ityAdi sUtroM meM pUrva NakAra ho se liyA jAve ( prazna) aura (aNaditsavarNasya cApratyayaH )isa cutra meM (aNa) pratyAhAra pUrva NakAra se vA para NakAra se lenA cAhiye (u0)nissaMdeha paraNakAra se (aNa) pratyAhAra kA grahaNa hai kyoMki (uRt) isasUtra meM RkAra tapara isIliye par3hA hai ki ( acIkRtat ) ityAdi prayogoM meM RkAra ko hasva RkAra ho Adeza ho arthAt savarNagrahaNa ( aNudit. ) paribhASA sUtra se hasva kA sb| ii dIrghana ho jAve / jo pUrva NakAra se aNa grahaNa hotA to pUrva aNa meM RkAra ke hone se RkAra ko savarNa grahaNa prApta hI nahIM phira tapara kyoM par3hate / isa se spaSTa huA ki ( aNadit0 ) isa sUtra meM para NakAra se aura isI eka sUtra ko chor3a ke anyatra saba sUtroM meM pUrva NakAra se aN grahaNa hai (pra0) aura (iga koH) ityAdi jinara sUtroM meM iNa tyAhAra par3hA hai,vahAra pUrva vA para NakAra se grahaNa karanA cAhiye (u0) yahAM sarvatra nissandeha para NakAra se iMNa samajhanA cAhiye kyoMki pUrva se iNa pratyAhAra meM(i, u) do hI varNa Ate haiM seA nahIM bana do vA | se kArya liyA hai vahAM (voH) aisA i u ko vibhakti ke sAtha sandhi karake par3hA hai | yahAM par3hate to kucha gaurava nahIM thA kintu AdhI mAtrA kA lAghava ho yA phira dUNa pratyAhAra ke na par3hane se nizcaya huA ki sarvatra para NakAra se cUNa pratyAhAra liyA jAtA hai / anyatra bhI jahAM kahIM ziSTa vacana meM sandeha par3e vahAM vyAkhyAna se vizeSa karake satya viSaya kA nizcaya kara lenA cAhiye kintu usa vacana ko vyartha jAna ke nahIM chor3a denA cAhiye aura sandigdha laukika vyavahAroM kA bhI vizeSa vyAkhyAna se nirNaya kiyA jAtA hai // 1 // ___ (sArvadhAtukAIdhAtukayoH) yaha guNakArya hone kA kAla hai yahAM(alontyasya, ko guNagrahI) una do paribhASAoM ko vidhisUtra ke sAtha paribhASAbuddhi se ekavAkyatA ho isa liye kAryakAla paribhASApakSa, aura jaba ( hayavaraTa, hala) yahAM do hakAroM kA upadeza ityAdi viSayoM meM sandeha par3e taba usa viSaya ke sAtha sAmAnya viSayakabuddhi se paribhASArUpa vyAkhyA kI ekavAkyatA ho / saliye yaboheza pakSa hai / isa se ye donoM paribhASA kI gaI haiN| For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAribhASikaH / 2-kAryakAlaM saMjJAparibhASam // 3-yathoddezaM saMjJAparibhASam // 10 // 1 / 1 / 15 // (kAryasya kAlaH kAryakAlaH kAryakAlaH kAlo'sya tat kAryakAlama, saMjJA ca paribhASAca tatsaMjJAparibhASam, uddezamanatikramya yathoddezama ) saMjJA aura paribhASA kAsamaya vahI hai jo kArya karane kA kAla hotA hai usI samaya una ko upasthiti hotI hai / jaise dIpaka eka sthAna para rakkhA huA saba ghara ko prakAzita karatA hai vaise paribhASA bhI ekadeza meM sthita ho kara saba zAstra ke viSayoM ko prakAzita karatI hai isa meM pramANa (paribhASA punarekadezasthA satI katsnaM zAstramabhijvalayati pradIpavat, yathA pradIpaHsuprajvalitaHsavezmAbhijvalayati ) mahAbhASya0 2 / 1 / 1 // aura yathoddeza pakSa se prayojana yaha hai ki jisa viSaya para jisa paribhASA kA uccAraNa kiyA ho vaha usa kA ullaMghana na kare arthAt usa viSaya ke anukUla usa kI pravRtti hove / dUna donoM pakSoM meM bheda yaha hai ki kAlapakSa ko paribhASA kisI ko dRSTi meM asiddha nahIM mAnI jAtI / aura yathoddeza pakSa ko paribhASA asiddha prakaraNa meM nahIM lagatI // 2 // 3 // (dAdhAghavadApa ) dUsa sUtra meM adApa kahane se dApa lavane dhAtu kA niSedha ho sakatA hai phira depa godhane dhAtu ko ghusaMjJA ho jAve to(avadAtaM mukham yahAM amiSTa dat Adeza prApta hai isIliye daipa dhAtu kI saMjJA iSTa nahIM hai ityAdi prayojanoM ke liye yaha paribhASA kI gaI hai // 4-anekAntA anubandhAH // a0 // 1 / 1 / 20 // pa, Ja,Ga,ka ityAdi anubandha jina dhAtu Adi ke sAtha yukta hote haiM una ke . ekAnta arthAt avayava nahIM kintu ve anubandha una dhAtu Adi se pRthaka haiN| isa se yaha sibahuA ki"daipa dhAtu ko ejanta mAna karaAkArAdeza kiye pIche dApa mAnakara isI ghusaMjJA kA niSedha hotA hai usI se (avadAtaM mukham yahAM doSa nahIM aataa||4|| ___ aba (anekAla zisarvasya) isa sUtra se (anekAla) aura (zit) Adeza saMpUrNake sthAna meM hote haiM (idama iza, aSTAbhya aura yahAM (iMza) auroza bhI zakAra ke sahita anekAla haiM phira anubandha! * ke ekAntapakSa meM zita grahaNa jJApaka hai isa se yaha paribhASA niklii| * amubandhA meM ekAnta aura anekAnta done pakSa mAne jAte haiM se| anekAnta pakSa meM parimASA kA prayojana dikhA diyA aura ekAntapana isaliye mAnate haiM ki anekAnta pakSa meM ka jisa kA isa gayA hI vaha kit nahIM ho sakatA kyoki kit zabda meM bahuvrIhi samAsa se anya padArtha pratyaya ke sAtha kakAra anuba kA mukhya sambandha nahIM ghaTatA aura ekAnta pakSa meM ghaTa jAtA hai aura anekAnta pakSa meM zakAra anubandha se zit anekAla nahIM ho sakatA phira ekAntapakSa ke liye hI agalI 5/6 / 7 tonAM paribhASA haiM | For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAribhASikaH / 5-nAnubandhakatamanekAlatvam // 0 // 1 / 1 / 55 // anubandha ke sahita jo anekAla ho usako anekAla nahIM mAnanA kintu jo anubandharahita anekAla ho vahI anekAla kahAtA hai isa se yaha pAyA ki (za) Adi Adeza zita hone se anekAla nahIM hote to (ziva) Adeza sArthaka hokara svArtha meM isa paribhASA kA caritArtha hogayA aura anyatra kala yahahai ki jo avana zabda kA arvaNa strasAvanaJaH)isa sUtrase (Ta)Adeza kahAhai usa keAkAraanubandha. ke sahita anekAla mAna leto sarvAdeza aniSTa prApta ho antya ko iSTa hai anubandha kata anekAla na hone se sarvAdeza nahIM hotA ityAdi anekaprayojana haiN| aba isa pAMcavIM paribhASA ke ekAntapakSa meM hone se dapa dhAtu ke pakAra kA lopa prathama hogayA kyoMki lopavidhi saba se balavAna hai| lopa kiye pIche AkArAdeza karane se ( adApa) isa se ghusaMjJA kA niSedha nahIM ho sktaa| aura kisI prakAra pakAra kA lopa prathama na kareM to anubandhoM ke ekAntapakSa meM depa dhAtu ejanta nahIM punaH AkArAdeza nahIM prApta hai to (avadAtaM mukham ) yahAM ghusaMjJA honI cAhiye isaliye jJApakasica yaha paribhASA hai / 6-nAnubandhakatamanejantatvam // 50 // 3 / 4 / 19 // ___anubaMdha ke hone se ejantapana ko hAni nahIM hoto (udIcA mAGo0) isa sUtra meM ( meGa) dhAtu kA mAnirdeza nahIM karate to vyatihAragrahaNa bhI nahIM karane par3atA kyoMki medhAtu kA vyatihAra artha hI hai phira udIcAM meDa: itane choTe mUtra se saba kAma nikala nAtA to bar3A sUtra karane se yaha AyA ki anubandha ke bane rahate ho AkArAdeza ho jAtA hai ki jaise meGakA mAGa bama gayA arthAt anubandha ke hone se bhI emantatva kI hAni nahIM hotii| jaise ki meDa meM (Ga) anubandha ke bane rahatehI eca nimitta AkArAdeza hogayA isaseyaha paribhASA svArthameM caritArtha huI aura anyatra phala yaha hai ki daipadhAtu kobhIanubandha ke vartamAna samaya hI meM ejanta mAna kara AkArAdeza hojAtAhai phira adAta niSedha ke pravRtta hone se ghusaMjJA kA pratiSadha hokara avadAtaM mukham prayogasiddha hotAhai // 6 // aba anubandhoM ke ekAntapakSa meM yaha bhI doSa AtA hai ki (aNa ) aura (ka ) pratyaya meM ( Na,k ) anubandhoM ke lage hone se bhinnarUpa vAle samajhe nAveM phira sarUpa pratyaya nitya bAdhaka hote haiM arthAt apavAda viSaya meM utsarga | ko pravRtti nahIM hotI yaha bAta nahIM banegI isa se ( godaH, kambaladaH ) yahAM For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - // pAribhASikaH / | (aN ) kA apavAda ( ka ) pratyaya ho jAtA hai isa apavAda ke viSaya meM utsarga aN bhI honA cAhiye isaliye jJApakasiddha yaha paribhASA hai / 7-nAnubandhakatamasArUpyam // a0 // 3 / 1 / 139 // jina meM anubandhamAtra kA bheda ho, ve bhivarUpavAle asarUpa nahIM kahAte / (dadAtidadhAtyAvibhASA) isa sUtra meM vibhASA grahaNa isaliye hai ki (za ) pratyaya ke pakSa meM AkArAnta se vihita utsaga rUpa (Na) pratyaya bhau hojAve aura (aNu, ka) pratyaya ke samAna (Na, za, pratyaya bhI anubandha se asarUpa aura anubandha rahita sarUpa hI hai phira asarUpa pratyayoM meM tA ( vA'sarUpo'striyAm ) isa paribhASA sUtra se utsargApavAda vikalpa hoho jAtA phira vibhASAgrahaNa vyartha hokara yaha janAtA he anubandhamAtrabheda ke hone se asArUpya nahIM hotA adhAt ( Na, za) pratyaya asarUpa nahIM hai ki jo (vA'sarUpa0) paribhASA se vibhASA hojAve isa se vibhASA grahaNa svArtha meM caritArtha aura anyatra phala yaha hai ki sau se ( godaH, kambaladaH) yahAM (ka) apavAda ke viSaya meM (aNa) utasaga bhI nahIM hotaa|| ___ aba saMjJA do prakAra ko hotI hai eka to no vAcyavAcaka saMketa se kinhIM vizeSa prayojanoM ke liye kisI kA kucha nAma rakha lenA usa ko kRtrimasaMjJA kahA te haiM aura jo prakRti pratyaya ke yoga se yaugika artha hotA hai usa ko akatrima saMjJA kahate haiM / so laukika vyavahArI meM to yahI rIti hai ki jahAM kRtrima aura akRtrima donoM saMjJAoM kA sambhava ho vahAM kRtrima saMjJA lI jAve akatrima nhiiN| yathA ( kenaciduktaM gopAlakamAnayeti ) jaise kisI ne kahA ki gopAlaka ko leA eka to yahAM gopAlaka kisI nija manuSya kA nAma hai / aura dUsarA jo koI gautroM kA pAlana kare usako gopAla kahate haiM to yaha artha kisI nija ke sAtha nahIM hai / phira isa kRtrimasaMjJA vAle nija gopAlaka kA hau grahaNa hotA hai aise aba vyAkaraNa meM jahA~ kRtrima akRtrima donoM saMjJAoM kA sambhava hai jaise dhAtu, prAtipadika, bahuvrIhi, tatpuruSa, vRddhi, guNa, savarNa, samprasAraNa, nadI ityAdi zabdoM meM kRtrima saMjJA kA grahaNa ho vA alatrima kA isaliye yaha paribhASA hai| -kRtrimAkRtrimayoHkatrime kaarysmprtyyH||0||11||23|| nahAM kRtrima aura prakRtrima donoM saMjJAoM meM kArya honA sambhava ho vahAM ka. trima saMjJA meM kArya honA nizcita rahe atavimameM nahIM isa se vyAkaraNameM bhI dhAta Adi katrima saMjJAoM se kArya lene cAhiye suvarNa Adi dhAtu saMjJaka se nhiiN| For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 8 || pAribhASikaH // aba isa kRtrima paribhASA ke hone se doSa zrAte haiM ki jahAM kRtrimasaMjJA ke lene se kucha prayojana siddha nahIM hotA jaise ( karttari karmavyatihAre ) isa sUtra meM jo kRtrima karmasaMjJA kA grahaNa hove teA ( devadattasya dhAnyaM vyartAlunanti ) yahAM karttA ko Ipsitatama dhAnya karma ke hone se Atmanepada honA cAhiye vaha yahAM iSTa nahIM hai isaliye yaha paribhASA hai | 9 - ubhayagatiriha bhavati // a0 // / 1 / 1 / 23 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa vyAkaraNa zAstra meM donoM prakAra kA bodha hotA hai arthAt kahIM kalima aura kahIM kRtrima kA bhI grahaNa hotA hai jaise (karmaNi dvitIyA) yahA~ katrima karmasaMjJA aura (karttari karmavyatihAre) kRSIvalA vytilunte| yahAM akRtrima kriyArUpa karma kA gahaNa hai isaliye ( devadattasya dhAnyaM vyatilunanti ) yahAM akRtrima karma ke hone se (Atmanepada) nahIM hotA tathA ( kartRkaraNyAsvatIyA ) devadattena grAmo gamyate, rathena gacchati / yahAM kRtrima karaNasaMjJA aura ( zabdavera kalahA. bhrakaNvameghebhyaH karaNe) zabdaM karoti zabdAyate / yahAM akRtrima karaNasaMjJA laujAtI hai ityAdi aneka prayojana haiM // 8 // ( zravyatA, zayitA ) ityAdi prayogoM meM buGa aura zIGa dhAtu ko guNaniSedha honA cAhiye kyoMki anubandhoM ke ekAntapakSa meM donoM dhAtu Gita hai aura anekAntapaca meM anubandha pRthak bhI haiM isa meM guNaniSedha kArya aura iganta kAryo hai // 10 - kAryamanubhavan hi kArya nimittatvenanAzrIyate // kArya karate hue kAryo kA nimittapana se Azraya nahIM kiyA jAtA hai arthAt jisake zrAzraya se kArya hotA ho vahI usakA nimitta kAryo nahIM hotA hai jaise niSedha kA nimitta Git iganta nahIM ki jo vaha Git iganta guNaniSedha kA nimitta ganta kAryoM hotA to avazya guNa kA niSedha ho jAtA ( svariDalA ckayitari0) isa sUtra meM (zoGa) dhAtuko guNapaThanajJApaka seyaha paribhASA nikalI hai / tathA sannanta yaGanta ko kahA divaUNu dhAtu ke nubhAga kohojAtA hai kyoMkisana kA nimita UNu dhAtu he ( UnaviSati' UrNA nuviSati ) ityAdi // 10 // (praNidApayati, praNidhApayati ) ityAdiprayogoM meM (dA, dhA) rUpa ko kahI huI saMjJA puganta (dApa, dhApa,) ko na prApta hone se saMjJaka dhAtuoM ke pare (pra) upasargase uttara ni ke nakAra koNatva nahonA cAhiye isaliye yaha paribhASA kI gaI hai | For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAribhASikaH / 11-arthavata AgamastadguNIbhUto'rthavagrahaNena gRhyate* // a. 1 / 1 / 20 // jo arthavAn prakRti Adi ko Tit kit aura mit Agama hote haiM ve unhIM prakRti Adi ke svarUpabhUta hone se unhIM ke grahaNa se grahaNa kiye jAte haiM arthAta ve puka Adi Agama prakati Adi se pRthaka svatantra nahIM samajhe jAte isa se(praNidApayati Adi meM puganta ko bhI ghusajJA ke hojAne se Natva Adi kArya hojAte haiM tathA ( sarveSAm ) ityAdi prayogoM meM bhI suDAdi AgamoM ke tadguNIbhUta hone se sAm)ko bhalAdi supa mAnakara ekArAdeza hohojAtA hai isI prakAra loka meM bhI kisI prANI kA koI aGga adhika hojAve to vaha usI ke grahaNa se grahaNa kiyA jAtA hai // 11 // aba ( pAdaH pat) isa mUtra se jo pAda zabda ko (pata) Adeza kahA hai yahAM tadantavidhi paribhASA ke Azraya se dvipAt, tripAt) zabdoM kAbhI bhasaMjJA meM (pata) Adega hotA hai usa pat Adeza ke anekAla hone se dvipAt tripAt saMpUrNa ke sthAna meM prApta hai so jo saMpUrNa ke sthAna meM ho to ( hipadaH pazya, tripadaH pazya ) ityAdi prayoga na bana sakeM isaliye yaha paribhASA kahI hai| 12-nirdizyamAnasyAdezA bhavanti // a0 6 / 4 / 130 // SaSThI vibhakti se dikhAye hue sthAno ke sthAna meM prApta jo prathamAnirdiSTa Adeza vaha nirdizyamAna arthAt sUtrakAra vA vArtikAra ne jitane sthAnI kA nirdeza kiyA ho usI ke sthAna meM ho arthAt tadantavidhi se jo pUrva pada vA anya usake sadRza koI AjAve to usa saba ke sthAna meM na ho| dUsa se dvipAt zabdameM pAdamAtra ko pat Adeza ho jAtA hai (di,tri) Adi baca jAte haiM isau se( vipadaH pazya ) ityAdi prayoga bana jAte haiM // 12 // ___ aba ( cetA, stotA )ina prayogoM meM (sthAne'ntaratamaH)isa sUtra se pramANAta AntayaM mAne to isa kAra ukArake sthAna meM akAra guNa prApta hai isase abhISTa prayogoM ko siddhi nahIM hotI isaliye yaha paribhASA ko hai| * jo nAgeza aura bhaTTI jidIkSita Adi navIna loga isa paribhASA kI(yadAgamAsAdaguNIbhUtAsta rohaNena gRhyante ) isa prakAra kI likhate mAmate aura vyAkhyAna bhI karate haiM sA yaha pA. mahAbhASya se viruddhamA hAbhASya meM yaha paribhASA aisau kahIM nahIM likho isaliye ina logoM kA pramAda hai| For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 10 // pAribhASikaH 13 - yatrAnekavidhamAntarya tatra sthAnata evAntaryaM balIyaH // a0 1 / 1 / 50 // jahA~ aneka prakAra kA arthAt sthAnakata, arthakRta, guNakRta aura pramANakata yaha cAra prakAra kA Antarya prApta ho vahAM jo sthAna se Antarya hai vahI balavA hotA hai isa se pramANakkata Antaryyake haTa jAne se sthAnakata Antarya ke Azraya se ekAra okAra guNa hokara ( cetA, stotA ) prayoga bana jAte haiM sthAnakAta Adike . vizeSa udAharaNa sandhiviSaya meM likha cuke haiM // 13 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( saMkhyAyA zratidantayA: kan ) yahAM ti aura zat jisa ke anta meM ho usa se kan pratyaya kA niSedha kiyA hai / so ( katibhiH krItam, katikam ) yahAM bhItyanta se niSedha honA cAhiye aura kan pratyaya to iSTa ho hai isaliye yaha paribhASA hai | 14 - arthavadgrahaNe nAnarthakasya // zra0 5 / 1 / 22 // arthavAn ke grahaNa hone meM anarthaka zabdoM kA grahaNa nahIM hotA isase arthavAn (ti) zabda ke grahaNa meM nirarthaka utipratyayAnta ke ti kA grahaNa nahIM hotA isa se(katikam)yahAM kan kA niSedha nahIM huA / isI prakAra prazabda se Ur3ha ke pare kahI hai so (X UDhavAn = proTavAn ) yahAM jer3ha zabda nirarthaka hai isaliye afs nahIM hotI ityAdi aneka prayojana haiM // 4 // ava arthavadugrahaNaparibhASA ke hone se bhI ( zramahAn mahAn saMpatrI mahadbhUtacandramAH ) isa prayoga meM mahat zabda kA AkArAdeza honA cAhiye aura Atvake hone se aniSTasiddhi prApta hai isaliye yaha paribhASA hai // 15 - gaumukhyayormukhye kArya saMpratyayaH // a0 6 / 3 / 46 // jo guNoM se prApta hove vaha ( gauNa aura jo guNI se prApta hove vaha (mukhya) kahAtA hai usa gauNa se prApta aura mukhya done| meM ekakAla meM ekakArya prApta hoto mukhya meM kArya hove aura gauNa meM nahIM isase (mahadabhUtazcandramAH) yahAM AkArAdeza nahIM hotA kyoMki yahA~ mahat zabda abhUtatadbhAva artha meM mukhya aura candramA ke sAtha samAnAdhikaraNa meM gauNa vizeSaNa hai isI prakAra ( agoH, gauH saMpadyata, gobhavat ) yahAM pratyayAnta go zabda nipAtasaMjJaka hai parantu mukhya zrokArAnta nipAta nahIM isaliye (zrat) sUtra se pragRhyasaMjJA nahIM hotI ityAdi aneka prayojana haiM // 15 // For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 / pAribhASikaH / arthavAna ke grahaNa meM anarthaka kA grahaNa nahIM hotA yaha kaha cuke haiM so ( rAjJA) rAjana zabda meM kanin pratyaya kA an athavAn hai isaliye annanta ke akAra kA lopahonA ThIka hai aura ( sAnA ) yahAM sAman zabda meM manin pratyaya kA man arthavAn aura an anarthaka hai isa samAdhAna ke liye yaha paribhASA hai / 16-aninasmangrahaNAnyarthavatA cAnarthakena ca tadantavidhi prayojayanti // 01 / 1 / 72 // ___ an,in ,as, mana ye jina sUtrAmeM grahaNa haiM vahA~ arthavAn aura anarthaka donoM se tadantavidhi hotA hai / an meM to arthavAna aura anarthaka donoM ke udAharaNa de diye / indaNDau) yahAM ini pratyaya ke arthavAn vanta ko dIrgha aura vAgmI) yahAM arthavAn ( asan ) pratyaya ke as ko dIrgha aura ( pItavAH ) yahAM pIta pUrvaka ( vasa ) dhAtu se kipa huA hai so vasa meM anarthaka asa ko dIrgha hotA hai| man (suSTuzarma yasyAH sA suzammI) yahAM tA arthavAn manvanta se Gopa kA niSedha hai aura( saprathimA) yahAM manica pratyaya kA mana ayavAna aura mana bhAga nirarthaka ko bhI DIpa kA niSedha hotA hI hai // 16 // ___ aura bhAge eka paribhASA likheMge ki samIpastha kA vidhAna vA niSedha hotAhai isa meM yaha doSa AtA hai ki jaise (liGa sicAvAtmanepadeSu) isa sUtra ko anuvRtti / ucca ) isa meM AtI hai / so jo samIpastha ke vidhi niSedha kA niyama hai to Atmanepada ko anuvRtti pAnI cAhiye kyoMki Amanepada ko apekSA meM (liGa, mica dara haiM aura (liGa, sica) ko anuvRtti ke vinA kAryasiddhi nahIM ho sakatI isaliye yaha vakSyamANa paribhASA hai| 17-ekayoganirdiSTAnAM saha vA pravRttiH saha vA nivRttiH / / noka satra meM nirdeza kiye pada haiM una ko anya sUtroM meM ekasAtha pravRtti aura ekasAtha nitti ho jAtI hai isa se ( upaca )sUtra meM liGa sica ko bhI anutti A jAtI hai| isI prakAra anyatra bahuta sthaloM ke sUtra vAlikoM meM yaha roti dIkha par3atI hai ki jese kahIM do padoM kI anuvRtti AtI hai una meM se jaba eka ko chor3anA hotA hai taba dvitIya pada ko phira ke par3hate haiM to yahI prayojana hai ki una donoM padoM ko anuvatti eka sAtha hI calatI hai usa meM se eka ko chor3a ke dUsare pada ko anuvRtti nahIM jA sakatau // 17 // . . For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 // pAribhASika: / aba isa pUrva paribhASAke hone meM yaha doSa hai ki ( alaguttarapade ) isa saba sUtra kA adhikAra calatA hai usa meM aluka adhikAra to AnaGa vidhAna se pUrva 2 ho rahatA hai phira uttara padAdhikAra pAda paryanta kyoM jAve isaliye yaha paribhASA hai| 18-ekayoganirdiSTAnAmapyekadezAnuvattirbhavati // a0 4 / 1 / 27 // eka sUtra meM pRthaka paThita padI meM se bhI kahI ekadeza ko anupti hotI hai isa se uttarapadAdhikAra kApAdaparyanta jAnA siddha ho gyaa| tathA ( dAmahAya. nAntAcca ) yahAM pUrvasUtra se saMkhyA ko anuhatti AtI hai aura avyaya ko nahIM aura ( pakSAttiH) isa sUtra meM pUrva sUtra se mUla zabda ko anutti A jAtI hai pAka ko nahIM AtI ityAdi // 18 // (ANaditsavarNasya cApratyayaH ) yahAM pratyayagrahaNa se savarNa kA niSedha kiyA hai isa kA yahI prayojana hai ki (sanAzaMsabhikSa u:) dayAdi meM u Adipratyaya apane savarNodI Adi ke grAhaka na ho so jaba strI pratyaya ko chor3a ke anyadIrgha pratyaya se kisI artha ko pratIti hI nahIM hotI to dIrghapratyaya nahIM hosakatA isaliye pratyayagrahaNa ke vyartha hone se yaha jJApaka hotA hai ki isa sUtra meM yaugika pratyaya kA niSedha hai ( pratIyate vidhIyate bhAvyate'nenA'sau pratyayaH, na pratyayo'pratyayaH) isI vyAkhyAna se yaha paribhASA nikalI hai| 19-bhAvyamAnena savarNAnAM grahaNanna ||a0 1 / 1 / 69 // jo vidhAna kiyA jAtA hai usa se savarNI kA grahaNa nahIM hotA jaise ( tyadA. TonAmaH) yahAM akAra kA vidhAna kiyA hai usa se doghaM savarNoM kA grahaNa nahIM hotA aura(jyAdAdIyasaH)yahA~ Iyarun pratyaya ke IkAra ko AkArAdeza na kahate kintu akAra kahate to savarNa grahaNa se dogha ho hI jAtA phira nizcita huA ki yahAM bhI pUrvavat bhAvyamAna akAra savarNagrAhI nahIM ho sakatA isaliye dIrgha kahA ityAdi yaTi bhAvyamAna se savarNI kA grahaNa nahIM hotA to (diva rata,Rta ut)vUna sUtroM meM bhAvyamAna ukAra ko tapara karanA vyartha hai / kyoMki tapara karane kA yahI prayojana hai ki kAra tatkAla kA grAhaka ho apane savarNI kA grahaNa na kare phira (aNudit0) paribhASA se savarNagrahaNa to prApta hI nahIM ukAra taparakyA par3hA isa | liye yaha paribhASA hai| For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / pAribhASikaH / Mai c 20-bhavatyukAreNa bhAvyamAnena savarNAnAM grhnnm|| a06 / 1 / 185 // bhAvyamAna ukAra se savarNI kA grahaNa hotA hai isa se pUrvAta ukAra meM tapara sArthaka huA aura anyatra phala yaha hai ki adaseo'serdAdudomaH)yahAMbhAvyamAna hastra ukAra savarNI kA grAhI hotA hai tabhI ( amUbhyAm ) Adi meM dIrgha akArAdeza huA // 20 // ( gavahitaM,gohitam ) yahAM samAsa meM caturyekavacana pratyaya kA lak kiye poche (pratyayalope0) sUtra se pratyaya lakSaNa kArya mAne tA (go) zabda ke prokAra ko avAdeza prApta hai isaliye yaha paribhASA hai / kastasia-..-...-. 21--varNAzraye nAsti pratyayalakSaNam // varNa ke Azraya se jo kArya kartavya ho to pratyayalakSaNa na ho arthAt usa pratyaya ko mAna ke vaha kArya na hove isaliye ac ko mAna ke avAdeza nahIM. hotA ityAdi // 21 // (ataHkakamikasa0 ) isa sUtra meM kaMsa zabda kA pATha vyartha hai koMki uNAdi meM kameH saH) usa sUtra se kam dhAtu kA kaMsa zabda banA hai kam dhAtu ke sAmAnya prayogoM ke grahaNa meM kaMsa zabda kA bhI grahaNa hojAtA phira kaMsa zabda kyoM par3hA isaliye yaha paribhASA hai| 22-upAdayo'vyutpannAni prAtipadikAni // 10 1 / 1 / 61 // uNAdi prAtipadika avyutpanna arthAt una kA sarvatra prakRti, pratyaya, kAraka Adi se yaugika yathArtha artha nahIM lagatA arthAt uNAdi zabda bahudhA rUr3hi hote haiM isaliye ( ataH kakamikaMsa0 ) sUtra meM kaMsa grahaNa sArthaka hai| isI prakAra (pratyayasya luk0) isa sUtra se (parazavya) zabda kA luk kahA huA ukAra pratyaya hone se bhI avyatpatrapakSa mAna ke parazu zabda ke ukAra kA luka nahIM hotaa| ityAdi aneka prayojana haiM // 22 // ( devadattathikorSati ) ityAdi prayogoM meM devadatta Adi zabdoM ko sannanta ke dhAtusaMjJA Adi kArya prApta haiM seA ko nahIM hote |jo devadatta ke sahita saba vAkya ko dhAtusaMjJA hojAve to ( supo dhAtu0) isa sUtra se jo devadatta ke Age vibhakti hai usa kA luka prApta hove isaliye yaha paribhASA hai| For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 14 // pAribhASikaH // 23 - pratyayagrahaNe yasmAtsa pratyayo vihitastadAdestadantasya ca grahaNaM bhavati // 1 / 4 / 13 // jisa se jo pratyaya vidhAna kiyA ho vaha jisa ke Adi vA anta meM ho usI kA grahaNa ho aura jo usa vAkya meM pratyaya vidhi se pada pRthaka ho usa kA sAmAnya kAryoM meM grahaNa na ho| isa se sanantako dhAtusaMjJA meM devadatta kA grahaNa na huA tA vibhakti kA luk bho bacagayA isI prakAra ( devadantI gArgyaH ) yahAM samudAya ko prAtipadika saMjJA ho to madhya vibhaktikA luk ho jAve tathA (Rsya rAjJaH puruSaH) isa samudAya ko samAsasaMjJA ho to madhya vibhaktiyoM kA luk prApta ho ityAdi isa paribhASA ke aneka prayojana haiM // 23 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (ye vidhistadantasya ) isa paribhASA sUtra se (dRSatIrNA, pariSatIrNA ) ityAdi prayogoM meM (radAbhyAM niSThAto naH pUrvasya ca daH) isa sUtra se dRSadu pariSad dakArAnta zabdoM se pare dhAtu ke takArako aniSTa nakArAdeza prApta hai isaliye yaha paribhASA hai | 24 - pratyayagrahaNe cApaJcamyAH // a0 1 / 1 / 72 / / jina sUtroM meM pratyayagrahaNa se kArya hote haiM vahAM paJcamyanta se pare vaha kArya ho arthAt paMcayata se pare pratyayagrahaNa meM tadantavidhi na hove isa se (pariSatorNA) Adi meM dhAtu ke takAra ko nakAra Adeza nahIM hotA ityAdi // 24 // kumArIgauritarA / ityAdi prayogoM meM tadanta vidhi mAneM to kumArI zabda ko bhI sva prApta hai isaliye yaha paribhASA hai // 25- uttarapadAdhikAre pratyayagrahaNe rUpagrahaNaM draSTavyam // pra0 6 / 3 / 50 / / (aluguttarapade) jo SaSThA'dhyAya ke tRtIya pAda meM pratyayanimitta kArya hai vahAM svarUpa kA grahaNa honA cAhiye arthAt tadantavidhi na ho isa se (kumArI gauritarA ) yahAM kumArI zabda ko hakha nahIM hotA aura rUpagrahaNa se yaha bhI prayojana hai ki (hRdayasya hRllekhayada elAseSu) jo isa sUtra meM ( 23 ) vIM paribhASA ke anukUla (yat) aura (aN) pratyaya jisa se vihita hoM usa uttarapada ke pare pUrva ko kArya hojAve se iSTa nahIM hai| kyoMki jo tadantavidhi hotA kevala hRdaya zabda se (hRdyam, hArdam) prayoga nahIM baneM isa meM lekha grahaNa jJApaka hai ki aNanta uttarapada kA grahaNa hoteA lekha zabda ( a ) pratyayAnta pRthag grahaNa vyartha hai / isa se yaha nizcita huA ki isa uttarapadAdhikAra ke pratyayAzritakAryavidhAyaka sUtroM meM tadantavidhi nahIM hotI // 25 // For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAribhASikaH / (pratyayagrahaNe0) isa 23 yo paribhASAse ( pyaGaH saMprasAraNaM putra patyA tatpuruSa) yahAM tatpuruSa meM putra ) aura (pati) uttarapadoM ke pare (dhyar3A)ko saMprasAraNa kahA hai to (vyaGa)kA jo Adi vA dhyaGanta ko kArya hogaa| isa se (kAroSagandhyAyAH putraH kAroSagandhI putraH, kAroSagandhIpatiH, vArAhIputraH, vArAhIpatiH ) ityAdi prayoga to siddha ho jAveMge parantu (paramakAroSagandhoputraH, paramakAroSagandhIpatiH) ityAdi prayoga nahIM siddha hoMge kyoMki jisa ( kAroSagandhi ) zabda se (vyaGa) pratyaya vihita hai to vahI jisa ke Adi meM ho aise (pyaG) kA grahaNa ho sakatA hai aura parama ke sahita grahaNa nahIM ho sakatA isaliye yaha paribhASA hai / 26-astrIpratyayenAnupasarjanena // a06|1|13|| (tadAdigrahaNaparibhASA) strIpratyaya aura upasarjana ko chor3a ke pravRtta hone isa se sAmAnya strIpratya ya ( paramakAroSagandhoputraH ) ityAdi meM tadAdi grahaNa ke doSa se saMprasAraNa kA niSedha nahIM hotA aura kAroSagandhya matikrAnto'tikArI SagandhyaH,atikAroSagandhyasya putraH atikAroSagandhyaputraH)yahAM vyaGanta strIpratyaya upasarjana arthAt svArtha meM apradhAna hai isaliye saMprasAraNa nahIM hotA ityaadi||26|| (suptiGantaM padam )sa sUtra meM anta grahaNa vyartha hai kyoMki jo (supatiGantaMpadama) aisA sUtra karate to tadanta vidhiparibhASA se anta kI upalabdhi se (subanta, tiGanta) kI padasaMjJA ho hI jAtI phira antagrahaNa vyartha ho kara isa paribhASA kA jApaka hai| 27-saMjJAvidhau pratyayagrahaNe tadantavidhina bhavati // a0 1 // 4 / 14 // pratyayoM kI saMjJA karane meM tadantavidhi nahIM hotii| isa se antagrahaNa sArthaka honA to svArtha meM caritArtha hai aura anyatra phala yaha hai ki ( taratamayau paH) yahAM (tarapa tamapa) pratya yAnta ko (gha) saMjJA nahIM hotI jo tarapa pratyayAnta kI (gha) saMjJA hojAve to ( kumArogauritarA) yahAM ghasaMjJaka ke pare kumArI zabda ko hava ho nAve sA rasa paribhASA se nahIM hotA / aura (kattaddhitasamAsAya) yahA~ kattavita pratya yoM meM antagrahaNa nahIM kiyA aura prAtipadikasaMjJA ke hone se tadantavidhi bhI nahIM ho sakatI isaliye kvattaddhita meM arthavAna kI anuvRtti karane se kadanta aura taddhitAnta ho athavAn hote haiM kevala ( kat , taddhita ) mahIM kyoMki ( na kevalA prakka tiHprayoktavyA na ca kevalapratyayaH) isa mahAbhASya ke For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 // pAribhASikaH // pramANa se pratyayAnta ho arthavAn hotA hai / aura ( bahuc ) pratyaya prAtipadika se nahIM hotA kintu subanta se pUrva bahuc kahA hai bahuc pratyaya ke sahita jo samudAya hai vahAM prAtipadikasaMjJA hone ko kucha AvazyakatA nahIM hai jaise ( bahupaTavaH ) yahAM bahuc ke hone se pahile hI athavA paTu zabda ko prAtipadikasaMjJA to siddha ho hai / phira bahuc pratyaya kI vivacA meM jisa vibhakti aura vacana kA prayoga karanA ho usa ko rakha ke bahuc pratyaya lAnA cAhiye jaise ( paTu, jas) basa subanta ke pUrva bahuc Akara (bahupaTavaH) prayoga siha ho gayA / isI prakAra anya prayogoM meM jAna lenA cAhiye aura ( sarvaka: ) ( vizvakaH) ityAdi meM jo kaca pratyaya madhya meM hotA hai usa ke Age paribhASA likhI hai ki ( tadekadezabhUtastadyaha) (sarva) prAtipadika ke eka deza ke madhya meM AyA kac usI prAtipadika ke grahaNa se grahaNa kiyA jAtA hai / / 27 / / " (23) va paribhASA ke hone meM ye bhI doSa haiM ki (avatate nakulasthitaM ta etat ) yaha kta pratyayAntasthita zabda ke sAtha saptamyanta kA samAsa kahA hai so gatisaMjJaka ava zabda ke sahita saptamyanta aura karttRkArakavAcI nakula zabda ke sahita tAnta kadanta sthita zabda hai isa kAraNa samAsa nahIM prApta hai isaliye yaha paribhASA hai / gatikAraka pUrvasyApi grahaNaM bhavati // pra0 28 - kadgrahaNe 1 / 4 / 13 // 'jahAM kRtpratyaya ke grahaNa se kArya ho vahAM usa kadanta ke pUrva gatisaMjJaka aura kAraka ho to bhI vaha kArya ho jAye / isa se gatisaMjJaka ava aura kAraka nakula ke hone se bhI samAsa ho jAtA hai, tathA sAMkUTinam yahAM ( banuN ) kRtpratyayAnta se ( a ) taddhita hotA hai so jo ( kUTina ) zabda se kareM to usI ke Adi kA vRddhi hove isa paribhASA se gatisaMjJaka ( sam ) ke sahitake (Na) ke hone se ( sam ) ke sakAra ko vRddhi hotI hai ityAdi aneka prayojana haiM ( gatiranantaraH ) isa sUtra meM (anantara) grahaNa isa paribhASA ke hone meM jJApaka hai // ( yena vidhistadantasya ) isa paribhASAsUtra meM sAmAnya karake tadantavidhikahI hai vizeSa viSaya meM usa kA apavAdarUpa vacyamANa paribhASA hai // 29 -- padAGgAdhikAre tasya tadantasya ca // a0 1 / 1 / 72 / / uttarapadAdhikAra arthAt SaSThAdhyAya ke tRtIyapAda meM aura aGgAdhikAra meM jisa ko kAryavidhAna ho vA jisa ke Azraya ho usa kA aura vaha jisa ke anta meM For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 17 - - - // pAribhASikaH / ho una donoM kA grahaNa hotA hai jaise ( kUSTakaSokAmAlAnAM citatalabhAriSu ) isa sUvameM (iSTakacitaM cinvauta ) yahAM usauSTakA zabda ko hasva aura (pakkeSTa kacitaM cinvIta ) yahAM tainta ko bhI hava hotA hai ( uSIzatalena, mujheSIkatUlena, mAlabhAriNI kanyA, utpalamAlabhAriNIkanyA) yahAM bhI iSaukA aura mAlA zabda ko donoM prakAra hasva huA hai / aGgAdhikAra meM ( sAntamahataH saMyogasya ) mahAn yahAM usI mahat zabda ko upadhA ko dIrgha aura ( paramamahAna ) yahAM tadanta ko bhI hotA hai ityAdi aneka udAharaNa mahAbhASya meM likhe haiM // 28 // (ekAco he praghamasya ) yahAM anekAc dhAtu ke prathama ekAca avayava ko hitva hotA hai jaise janAgAra ) yahAM jAbhAga ko hitva huA hai / jo kevala ekAca dhAtu hai usameM prathama ekAca avayava kahAM hai jisa ko dvitva ho jaise ( papAca, yAna) dUtyAdi / tathA( ekAca zabda meM bhI bahunauhi samAsa hai ki eka aca jisa meMho arthAt anya eka vA adhika hala ho vaha (ekAca) avayava kahAtA hai| so jahAM kevala ekahI aca dhAtu hai jaise (iyAya,bhAra ) yahA~ (da, R) dhAtuoM ko hitva kaise ho sake isaliye yaha paribhASA hai| 30-vyapadezivadekasmin // 01 / 1 / 21 // sat nimitta ke hone se mukhya jisa kA vyapadeza (vyavahAra ho vaha vyapadezI jAtA hai aura eka vaha hai jisa ke vyavahAra kA koI sahAyau kAraNa naho usa eka meM vyapadezo ke tulya kArya hotA hai isa se ( ekAca) dhAtu (papAva )Adi meM hitva aura kevala eka hI acadhAtu (vyAya, Ara) Adi meM bhI hirvadhana ho jAtA hai / kokiekAca aura ekahI adhAtu kI apekSA meM anekAca vyapadezohai tahata kArya sAmane se sarvatra hitva ho jAtA hai (Adeza pratyayayoH) isa sUtra meM pratyaya ke avayava zakAra ko mUrkhanya kahA hai so ( kariSyati) Adi meM to hoho jAtA hai| aura ( sa devAn yakSat ) yahAM yavat kriyA meM kevala sipa vivaraNa kA sakAramAtra pratyaya hai usako ( vyapadeziva dvAva)mAna ke mUddhanya hotA hai / ityAdi aneka prayokAna haiN| loka meM bhI yaha vyavahAra hotA hai ki kisI ke bahuta putra haiM vahAM to jyeSTha madhyama aura kaniSTha kA vyavahAra banatA hai aura jisa kA eka hI putra haito. vahAM usI meM jyeSTha madhyama aura kaniSTha vyavahAra hotA haiM // 30 // tahita meM jaise naDAdi, gargAdi aura zivAdi ityAdi prAtipadikoM se apatya meM aga Adi pratyaya kahe haiM so uttamanar3a paramagaga aura mahAziva Adi prAtipadikI se tadantavidhi meM kyoM nahIM hote isaliye yaha paribhASA hai| 1 For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - / paaribhaassikH| 31-grahaNavatA prAtipadikena tadantavidhiH pratiSidhyate // a. 5 / 2 / 87 // pratyaya kA grahaNa karane vAle prAtipadika se tadanta vidhi nahIM hotA isaliye (uttamanar3a) aura (paramagarga) Adi prAtipadikoM se (phaka) aura (yaa) Adi pratyaya nahIM hote aura isa paribhASA ke nikalane kA jJApaka ( pUrvAdiniH, sapU. vocca ) ye donoM sUtra hai kyoMki jo pUrva zabda se vidhAna kiyA ini pratyaya tadanta se bhI ho jAtA to dvitIya sUtra vyartha ho nAtA phira vyartha hokara yaha jJApaka hotA hai ki yahAM tadantavidhi nahIM hotA // 31 // sUtrAnta prAtipAdikoM se (Thaka) aura dazAnta Adi prAtipadikoMse(Da) Adi pratyaya kahe haiM so (30) vIM paribhASA se ( vyapadezivagAva ) mAma kara kevala sUtra aura daza Adi se ( Thaka) tathA (Da) Adi pratyaya kyoM nahIM ho jAte isaliye yaha paribhASA hai| 32-vyapadeozivadabhAvo'prAtipadikena // 01 / 1 / 72 // vyapadeziyajJAva kI pravatti prAtipadikAdhikAra ko chor3a ke hotI hai / isaliye kevala sUtrAdi zabdoMse Thaka Adi pratyaya nahIM hote aura isa paribhASA kA jJApaka bhI ( pUrvAdiniH,sapUrvAJca ) ye donoM sUtra haiM kyoMki jo yahA~ vyapadezivazAva ho. tAto (pUrvAntAdiniH)aisA eka sUtra kara dete to saba kAma siddha ho jAtA phira pRthakara do sUtra karanese jJAta huA ki yahAM vyapadezivaDAva nahIM hotA // 32 // aci anudhAtu. ) yahAM ( thiyau, bhuvau ) udAharaNoM meM to kevala (aca) ke para (iyaDA, uvaGa) hojAte haiM aura ( zriyaH,bhravaH ) yahA~ (zyaGa, uvADA) na hone / cAhiye kyoMki yahAM kevala ( ac ) pare nahIM hai isaliye yaha paribhASA hai| 33-yasmin vidhistadAdAvalagrahaNe // 101 / 1 / 70 // jisa pratyAhArarUpa para vizeSaNa ke Azraya se vidhi ho vaha jisa ke Adi meM ho usa ke para vaha kArya honA cAhiye isa se ajAdi pratyaya ke pare ( iyaDa ubaGa) hote haiM to (zriyaH, bhravaH) yahAM prajAdi [jas] meM bhI doSa nahIM aataa| tathA avazyalAvyam, avazyapAvyam ] ityAra meM vAnto yi pratyaye ] sUtra se yakArAdi pratyaya ke pare vAntAdeza ho jAtA hai(iko jhala) yahAM bhalAdisana liyA jAtA hai| ityAdi isa paribhASA ke aneka prayojana // 33 // For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // paaribhaassikH| (tiSyapunarvasvonakSatranha bahuvacanasya hivacanaM nityam )isa sUtra meM bahuvacanagrahaNa na karate to bhI prayojana siddha ho jaataa| kyoMki eka (tiSya ) aura do (punarvasa) ina tIna ke hone se bahuvacana to prApta ho thA phira dvivacana ke kahane se usI bahuvacana ko prApti meM dvivacana ho jAtA isa prakAra bahuvacanagrahaNa vyartha ho kara jJApaka hai ki (tiSya,punarvasu ) meM kahIM ekavacana bhI hotA hai vahAM ekavacana ko dvivacana na ho isaliye yaha paribhASA hai| 34-sA inho vibhASaikavaddhavati // a0 1 / 2 / 63 // do vA adhika kinhIM zabdoM kA inhasamAsa ho vaha saba vikalpa karake ekavaH | cana hotA hai| isa se tiSya punarvasu ke ekavacanapakSa meM dvivacana ho isaliye bahuvacanasthAnI kA grahaNa hai / tathA isI paribhASA se (ghaTa paTam, ghaTapaTI, IpalomakUlam, mAyottarapadavyamupadam ) ityAdi meM bhI ekavacana siddha ho jAtA hai / samAhAra indha sarvatra eka hI vacana hotA hai / aura yaha paribhASA itaretara. inhasamAsa meMlagatauhai isIse isake udAharaNa bhosaba itaretarahanda ke diyehaiN||34|| (vyatyayobahulam) pUsa se sya Adi vikaraNoM kA vyatyaya honA sUtrArtha hai tathA (SaSThIyutAechandasi vA) isa sUtra se bhI SaSThIyuktA pati zabda ko ghisaMjJA kA veda meM vikalpa hai ina donoM meM bhASyakArane vibhAga karake yaha paribhASA siddha ko hai| 35-vAcchandasi sarve vidhayo bhavanti // 1 / 4 / 9 // veda meM saba kArya vikalpa karake hote haiM jaise (dakSiNAyAma) isa saptamyanta kI prApti meM (dakSiNAyAH ) aisA prayoga hotA hai| ityAdi anekaprayojana haiM // 35 // kisI vidyArthI ne agnI ) aisA dvivacanAnta zabda uccAraNa kiyAjo usakA koI anukaraNa kare ki ( agnI tyAha) to yahAM anukaraNa meM sAkSAta hivacana ke na hone se jo pragyasaMjJA na hoveto ikAra ke sAtha saMdhi honA cAhiye isaliye yaha paribhASA hai / - 36-prativadanukaraNaM bhavati // 0 8 / 2 / 16 // no anukaraNa kiyA jAtA hai vaha prakRti ke tulya hotA hai isa se ( agnI) divacanaprakati ke tulya anukaraNako mAnake praya ghasaMjJA honese saMdhi nahIM hotii| aura ekavacana bahuvacana meM to saMdhi hotA hai(kumAyaM tRtaka vRtyAha)yahAM (Rtaka) zabda ke anukaraNa (lataka) ke pare bhI yaNAdeza hotA hai (hiH pacanvityAha) yahAM - For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAribhASikaH // (hi: pacantu ) zabda ke anukaraNa meM bhI atiGse para tiG pada mighAta hojAtA hai / ( arthavadadhAturapratyaya: 0 ) isa sUtra meM dhAtu kA paryudAsa pratiSedha mAneM ki dhAtuse anya dharyavAn ko prAtipadikasaMjJA ho isa se kSi Adi dhAtuoM ke anukaraNa ko prakRtivat hone se svAzraya kArya mAna kara prAtipadikasaMjJA hojAtIhai phira paMcamI vibhakti ke ekavacana meM vidhAtu ko (iyaG ) Adeza nahIM prApta hai isaliye dhAtu ke anukaraNa ko prakRtivat mAna ke ( iyaG) Adeza bhI hojAtA hai isa se (ciyo dIrghIt, paraubhuvo'vajJAne, nervizaH) ityAdi saba nirdeza Thoka bana jAte haiM // 26 // ( bhavatu, pacatu ) ityAdi ko padasaMjJA na honI cAhiye kyoMki tiGanta kI padasaMjJA kahI hai yahAM to tip ke ikAra ko ukAra ho jAne se tiG nahIM rahA isaliye yaha paribhASA hai / 37- ekadezavikRtamananyavadbhavati // a0 4 / 1 / 83 // jisa kisI kA eka avayava viparIta ho jAve to vaha anya nahIM ho jAtA kintu vahI banA rahatA hai / isase bUkAra ke sthAna meM ukAra ho jAne se bhI padasaMjJA ho jAtI hai ( prAgdIvyato'N ) isa sUtra se (dovyat ) zabdaparyanta ( aN ) pratyaya kA adhikAra karate haiM aura dIvyatzabda kahIM nahIM hai kintu ( dovya si) zabda hai isa kA ekadeza ikAra ke jAne se ( dIvyat) raha jAtA hai isI jJApaka se yaha paribhASA nikalI hai / loka meM bhI kisI kutte kA kAna vA pUMka kATa liyA jAve to usa ko ghor3A vA gadhA nahIM kahate kintu kuttA ho kahate hai ityAdi aneka prayojana haiM // 37 // ( syona: ) yahAM (sivu ) dhAtu se uNAdi ( na ) pratyaya ke pare vakAra ko ( UTh ) hokara vakAra ko sthAnivat mAnane se dhAtu ke bUkAra ko (laghUpadhaguNa) aura usI ikAra kA ( yaNAdeza ) donoM prApta haiM / isa meM guNa para aura yaNAdeza ( antaraGga ) hai aba donoM meM se kaunasA kArya honA cAhiye isaliye yaha paribhASA hai| 38 - pUrva para nityAntaraGgA'pavAdAnAmuttarottaraM balIyaH // pUrva se para, para se nitya, nityase antaraGga aura antaraGga se apavAda ye saba pUrva 2 se uttara 2 balavAn hote haiM / yaha paribhASA mahAbhASya ke abhiprAyAnukUla hai arthAt isI prakAra kI kahIM nahIM likho / pUrva se para balavAn honA yaha viSaya (vipratiSeva paraM kAryam ) isI sUtra kA hai jaise ( atri ) isa zabda se For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAribhASikaH / apatyAdhikAra meM RSidhAcI hone se(apa)prApta aura "jUkArAntaThAc" hone se Dhaka prApta hai se pUrva (aNa) ko bAdha ke paravihita (Dhak) hotA hai jaise (anera patyam , AtreyaH) ityAdi / bhU dhAtu se liT lakAra ke Nala pratyayake pare (bhUXa) isa avasthA meM hitva, yaNAdeza, uvaGa, guNa, vRddhi aura vuka Agama ye saba prApta haiM (dvivacana ) nitya hone se para yaNAdeza kA bAdhaka hai ( uvaGa) antaraGga hone se nitya hitva kA bhI bAdhaka hai aura ( upaG) kA apavAda (guNa) guNa kA apavAda (kRSi) aura ina donoM kA apavAda niravakAza hone se ( vuka ) ho jAtA hai| isI prakAra anya bhI bahuta prayogoM meM yaha paribhASA lagatIhai ( dubUSati ) yahAM san pratyaya ke pare (diva ) dhAtu ke vakAra ko jaTha kiye pIche dvivacana aura yaNAdeza donoM prApta haiM nitya hone se hivaMcana honA cAhiye phira nitya dvivacana se bhI antaraGga hone se yaNAdeza prathama ho jAtA hai| ityAdi // 38 // (IjatuH) yahAM yaj dhAtu se (atus) pratyaya ke pare hitva ko bAdha ke paratva se (saMprasAraNa) hotA hai phira hitva honA cAhiye vA nahIM isaliye yaha paribhASA hai| 39-punaH prasaGgavijJAnAt siddham // a. 1 / 4 / 2 // paratva se vA anya kisI prakAra se prathama bAdhaka kArya ho jAve / phira jo utsa meM kArya kI prApti ho to utsarga bhI ho jaave| isa se(yaja)dhAtu ko saMprasA. raNa kiye pIche bhI hitva hojAtA hai|isiiprkaar paratva se (hi) ke sthAna meM tAtaGa Adeza hone se phira hi ko dhi na honA cAhiye so bhI ( tAtaDa) ke niSedha pakSa meM (hi) ko (dhi ) hokara (bhindhi) Adi prayoga bana jAte haiM pUtyAdi aneka prayojana haiM // 38 // ___ loka meM yaha rIti hai ki tulya adhikArI do svAmiyoM kA eka bhatya hotA ke to vaha Age pIche donoM ke kArya kiyA karatA hai parantu jo usa bhatya ko donoM svAmI aneka dizAoM meM eka kAla meM kArya karane ke liye AjJA deM to usa samaya jo vaha kisI kA virodhI na huA cAhai to donoM ke kArya na kare kyoMki eka ko eka kAla meM dodizAoM meM jAke do kArya karanA asambhava hai phira jisa kA poche karegA vahI aprasana hogA , isI prakAra sUtroM meM bhI domeM jo balavAn hogA vaha prathama ho jAve gA aura jo doneAM tulyabala vAle hoMge to eka dUsare ko haTAne se loka ke tulya eka bhI kArya na hogaa| jaise strIliGga meM vartamAna (tri, catura ) zabda ko sAmAnya vibhaktiyoM meM (tis, catasa ) Adeza kahe haiM aura (tri ) zabda ko (zrAma ) vibhakti ke pare (traya) Adeza bhI kahA hai For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 // pAribhASikaH // phira ( vipratiSedhe paraM kAryam) isa sUtra se para vipratiSedha mAna ke prathama (ti) Adeza ho gayA / phira usa ko sthAnivat mAna ke (traya) Adeza bhI honA cA hiye to lokavat aniSTaprasaGga AjAve isaliye yaha paribhASA hai # 40 - sadgatau vipratiSedhe yad bAdhitaM tad bAdhitameva // a0 1 / 4 / 2 // ekakAla meM jaba do kAryoM ko prApti hotI hai taba vipratiSedha meM para kA kArya hokara phira dUsare pUrva sUtra kA kArya pravRtta nahIM ho sakatA kyoMki jo bAdhaka huA se huA isa se phira sthAnivat mAna ke (laya) Adeza nahIM hotA isa kAraNa[tisRNAm ] ityAdi prayoga zuddha Thauka bana jAte haiM / aura jo dUsarA kAvya bhI pazcAt prApta ho aura prathama huA kAvyaM kucha na bigar3e to [28] vauM paribhASA ke anukUla vaha bhI kArya ho jAve gA // 40 // I * aba yaha vicAra bhI karttavya hai ki dhAtuoM se pare jo lakAroM ke sthAna meM tipa Adi parasmaipada aura Atmanepada pratyaya hote haiM ve pahile hoM kiMvA vikaraNa hoM AtmanepadAdi ke karane se prathama aura pIche bhI vikaraNoM kI prAi isa se ve nitya haiM | aura Atmanepada parasmaipada vidhAyaka prakaraNa se para bhI vika raNa hI hai aura vikaraNa kiye poche Atmanepada niyama ko prApti nahIM kyoMki (anudAttati0 ) yaha paJcamInirdiSTa kArya vyavadhAnarahita uttara ko honA cAhiye vikaraNoM ke vyavadhAna se phira Atmanepada nahIM pAtA aura jo Amanepada niyama ko avakAza mAne se bhI nahIM kyoMki adAdi aura juhotyAdigaNa meM jahAM vikaraNa vidyamAna nahIM rahate vahAM aura (liG, liT ) lakAroM meM (Atmanepada, parasmaipada ) ko avakAza ho hai phira ( edhate, spaDate ) Adi meM Atmanepada nahIM ho sakatA isaliye yaha paribhASA hai / 41 - vikaraNebhyo niyamo balIyAn // a0 1 / 4 / 12 // vikaraNa vidhi se Atmanepada parasmai pada niyamavidhAna balavAn hai kyoMki jo Atmanepada Adi ke hone se pahile vikaraNa hI hote hoto (AtmanepadeSvanyatarasyAm, puSAdidyutAdylRditaH parasmaipadeSu ) ina vikaraNa vidhAyaka sUtroM meM grAmamapada ke Azraya se vikaraNavidhAna kyoM kiyA isase yaha jJApaka hai ki vikaraNavidhi se pahile hI Atmanepada parasmaipada niyama kArya hote haiM / isa se ( edhate, spardhete) Adi meM Amanepada siddha ho gayA ityAdi prayojana isa ke haiM // 41 // For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH / (nyavizata, vya koNIta ) yahAM (ni, vi) upasagoM se pare ( viza) aura (ko) dhAtu se prAmanepada hotA hai so vikaraNa Atmanepada aura aT Agama tInoM kArya eka sAtha prApta hai ina meM se Atmanepada saba se pahile hokara aba vikaraNa karane ke pahile aura pIche bhI (aTa) prApta hai isa se anitya huA aura vikaraNa bhI aTa karane se pahile tathA poche bhI prApta hai to vikaraNa bhI nitya hue / naba donoM nitya hue to paratvase aTa prApta hai / aura aGaga kArya aTase vikaraNoM kA honA prathama iSTa hai kyoMki vikaraNa ke prAnAne para saba ko ( aGga ) saMjJA ho aura aGgasaMjJA ke pazcAt aTa hove isaliye yaha paribhASA hai / 42-zabdAntarasya ca prAntuvana vidhiranityo bhvti||10 1 // 3 // 6 // no do kArya ekasAtha prApta ho aura ve donoM nitya Thaharate ho to una meM ekavidhi ke hone se pahile jisa zabda ko dUsarA vidhi prApta hai aura pahile kAya ke hone pAta vaha vidhi dUsare zabda ko prApta ho to vaha anitya hotA hai yahAM ( aTa ) Agama pahile to kevala (viza ) ko prApta hai aura vikaraNa kiye pauche vikaraNasahita saba ko aMgasaMjJA hone se saba ko prApta hai isaliye aTa anitya huaa| phira prathama vikaraNa ho kara punaH prasaMga mAnane se ( aTa ) ho jAtA hai / ityAdi prayojana hai // 42 // [nakuyA bhavaH nAkuMTaH, napaterapatyaM nApatyaH ] yahAM jo (na) zabdako endhi hotI hai usI badhirUpa AkAra kA sahacArI repha rahatA hai usa repha kI khara pratyAhAra ke pare [kharavasAnayorvisarjanIyaH] isa sUtra se visarjanIya hone cAhiye isaliye yaha paribhASA hai| 43-prasiddhaM bahiraGgamantaraGge // 0 8 / 3 / 15 // 44-prasiddha bahiraGgalakSaNa mntrngglkssnne|| 06 / 4 / 132 // ina meM se pahisI paribhASA bahudhA vyavahArakAlameM pravRtta hotI aura dUsarI bahudhA vyAkaraNAdizAstroM meM lagatI hai| bahiraMga kArya karane meM antaraMga kArya prasiddha ho jAtA hai / bahira aura antara ina donoM zabdoM ke Age jo aMga zabda hai vaha upakArakavAcI aura aMga zabda ke sAtha donoM zabdoM kA bahuvIhi samAsa hai [nimittasamudAyasya madhye yasya kAryasyAMgamupakAri nimittaM bahiH kAryAntarA. pekSayA dUramadhikaM vA vartate tabahiraGgaM kAryam, evaM nimittasamudAyasya madhye - For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 // pAribhASikaH // yasya kAryasyAGgamupakArinimittamantaH kAryAntarApecayA sannihitaM vA nyUnaM varttate tadantaraGgaM kAryam, tathA baDhapekSaM bahiraGgamalpApekSamantaraGgam ) vahiraGga usa ko kahate haiM ki prakRti, pratyaya, varNa aura pada ke samudAya meM jisa kArya ke upakArI avayava dUsare kArya kI apekSA se dUra vA adhika hoM / aura antaraGga vaha kahAtA hai ki prakRti Adi nimittoM ke samudAya meM jisa kArya ke upakArI avayava dUsare kArya ko apekSA se samIpa vA nyUna ho / tathA jo bahuta ni mitta aura vyAkhyAna ko apekSA rakave vaha bahiraGga tathA thor3e nimitta aura vyAkhyAna ko apekSA rakakhe vaha antaraGga kahAtA hai / isaliye prAyaH antaraGga - kArya prathama hotA hai aura bahiraGga asiddha ho jAtA hai / aura kahI~ 2 bahiraraGga prathama ho bhI jAve to aMtaraGgakArya kI dRSTi meM asiddha arthAt nahIM huA sahI rahatA hai / aba prakRta meM (nArkuTa, nApatya) yahAM kakAra pakAra visafate ke nimitta aMtaraGga aura vRddhi kA nimitta taddhita bahiraGga hai so prathama bahiraGga kArya vRddhi ho bhI jAtI hai / parantu aMtaraGgakArya visarjanIya karane meM vRddhi ke siddha hone se repha hI nahIM phira visarjanIya kisa ko ho tathA ( vAha UTh ) isa sUtra meM ( UTh ) nahIM par3hate te saMprasAraNa kI anuvRti Akara ( praSTha vA XX as ) isa avasthA meM giva pratyaya ke pare vakAra ko ( u ) saMprasAraNa aura pUrvarUpa ho kara / ( praSTha uh vi as ) isa avasthA meM ukAra kA okAra (guNa) aura usa okAra ke sAtha vRddhi ekAdeza hokara ( praSThoha :) Adi prayoga siddha hohI jAte phira UTh grahaNa vyartha ho kara yaha jJApaka hotA hai ki ( praSThau :) Adi meM guNa karate samaya saMprasAraNa ( prasiddha ) hotA hai arthAt jAdipratyayanimitta bhasaMjJA aura bhasaMjJAke Azraya saMprasAraNa hotA hai isaprakAra bahuta apekSA vAlA hone se saMprasAraNa bahiraGga aura (vi) pratyaya ko mAna ke guNa aMtaraGga hai phira aMtaraGga guNa karane meM jaba saMprasAraNa asiddha huA to guNa kau prApti nahIM jaba guNa nahIM huA to vRddhihokara ( praSThoha :) Adi prayoga bhI nahIM bana sakate isaliye UThgrahaNa karanA cAhiye isI UTha grahaNa ke jJApaka se yaha paribhASA nikalI hai tathA ( pacAvedam, pacAmedam ) yahAM loT ke uttama puruSa ke ekAra ko aikArAdeza prApta hai seA aitva aMtaraGga kI dRSTi meM ( zrAdguNaH) mUtra se huA guNa bahiraGga hone se asiddha hai isaliye vahAM ekArahI nahIM to aikAra kisako ho / ityAdi isa paribhASA ke asaMkhya prayojana haiN| loka meM bhI aMtaraMga kArya karane meM bahiraGga asihI mAnA jAtA hai jaise / manuSya prAtaHkAla uThakara ( pahile nija zarIrasaMbandhI aMtaraGgakAryoM ko karatA hai pIche mitroM ke aura usa For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAribhASikaH / ke pIche sambandhiyoM ke kAma karatA hai kyoMki mitra Adi ke kArya nija zarIra ko apecA meM bahiraGga haiM / 13 // 4 // aba asaragAvahiraGga lakSaNa paribhASA meM ye doSa haiM ki (aca>vyati akSadyaH, hiraNyaH ) yahAM ( diva ) dhAtu se kipa pratyaya ke pare vipa ko mAna ke vakAra ko jaTh hotA hai usa bahiraGgaUDa ko asiddha mAneM to yaNAdeza nahIM ho sakatA ityAdi doSoM ko nivRtti ke liye yaha agalI paribhASA hai / 45-nAjAnantarya bahiSTvapraklaptiH // a0 1 / 4 / 2 // . ahAM donoM praznoM ke samIpa vA madhya meM kArya vidhAna karate ho vahAM antaraGga bahiraGga lakSaNa paribhASA nahIM lagato isa se (akSayUH) Adi meM vahiraGga UThako jaba asiba nahIM mAnA to yaNAdeza bhI hogayA tathA ( Satvatuko rasiddhaH ) isa sUtra meM taka grahaNa kA yahI prayojana hai ki ( adhotya, pretya ) ityAdi prayogoM meM tuka antaraGga aura savarNadoSaM tathA guNa ekAdeza bahiraGga hai jo tuka antaraGga ke karane meM bahiraGgaekAdeza asiddha hojAtA to tuka ho hI jAtA phira tuga. vidhi meM ekAdeza ko asiddha karane se yaha jJApaka nikalA ki jo do acoM ke Azraya bahiraGga kArya ho vaha antaraGga kArya kI dRSTi meM asiddha nahIM hotaa| isI tukagrahaNamApaka se yaha paribhASA nikalI hai // 45 // (gAmAna priyA yasya sa gAmapriyaH,yavamapriyaH,gomAnivAcarati gomatyate, yavama yate) ityAdi prayogoM meM samAsAzrita antarvatimIvibhakti kA luka hipadA. zraya hone se bahiraGga aura (halyAdi) sUtra se prAptasulopa ekApadAyaya hone se antaraGga hai so no bahiraGgakA bAdhaka antaraGga hojAye to num Adi kArya hokara (gomat priyaH) prayoga siddha nahIM kintu (gomAn priyaH) aisA prApta hove se aniSTa hai isaliye yaha paribhASA hai / 46-antaraGgAnapi vidhIna bAdhitvA bahiraGgo lug bhavati / / a0 7 / 2 / 98 // antaraGga vidhiyoM ko bAdha ke bhI bahiraGgalaka hotAhai arthAt jaba antarvartinI vibhakti kA laka samAsAzraya hone se bahiraGga huA ekapadAzraya sulopa Adi aMtara. GgoM kA bAdhaka hogayAto(nalamatAMgasya) isa sUtra se nuvAdi karanemeM pratyayalakSaNa kA niSedha hokara gomapriyaH) tyAdi prayoga banajAte haiM tathA pratyayottarapadayosa) For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 // pAribhASikaH isa sUtra kA yahI prayojana hai ki ( tvAmicchati, tvadyati, madyati, tava putrastvatputraH, matputraH svaM nAthosya tvannAthaH, mannAthaH) ityAdi prayogoM meM (yuSmada, asmada) zabdoM ko (tva,ma) Adeza honAve ( tvaM nAtho'sya) isa avasthA meM madhyavarttino vibhakti kA luk (tva, ma) Adeza hone ke pahile aura pIche bhI prApta hone se nitya aura ( tvama) Adeza antaraGga hai nitya se aMtaraGgabalavAn hotA hai yaha to kaha cuke haiM / seA jo antaraGga hone se (tva, ma ) Adeza pahile ho jAyeM to isa sUtrakA kucha prayojana na rahe kyoMki vartamAna vibhakti ke pare ( tvamAvekavacane ) sUtra se (tva, ma) hoho jAveMge phira vyartha ho kara yaha jJApaka huA ki antaraGga vidhiyoM kA bhI bahiraGga luka bAdhaka hotA hai phira jaba bahiraGga luk pahile huA to sUtra sArthaka rahA aura isI jJApaka se yaha paribhASA nikalI // 46 // ( pUrveSukA mazama: ) yahAM ( pUrveSukAmazamI ) zabda se sahita ( a ) pratyaya hotA hai ( pUrva kAma mamI X ) isa avasthA meM jo taddhita pratyayAzrita bahiraGga uttarapadavRddhi se antaraGga hone ke kAraNa kAra ikAra kA guNa ekArAdeza pahile ho jAve to pUrvottarapada ke pRthaka 2 na rahane aura ubhayAzraya kArya meM antAvijJAna ke niSedha hone se ( dizo'madrANAm 0 ) isa sUtra se ubha yapada vRddhi nahIM ho sakato ityAdi doSoM ko nivRtti ke liye yaha paribhASA hai 89-pUrvottarapadayostAvatkAryaM bhavati naikAdezaH // zra0 1 | 4|2 // A pUrvI ra padanimittakArya se antaraGga bhI ekAdeza pahile nahIM hotA kintu pUrvottarapadanimitta kArya antaraGga ekAdeza se pahile ho jAtA hai isa se ( pUrveSukAmazama: ) yahAM antaraGga mAna kara prathama guNa ekAdeza nahIM hotA kintu pahile uttarapada ko vRddhi hokara vRddhi ekAdeza ho jAtA hai / yaha bhI pari bhASA (45) vIM paribhASA ko sahacAriNI hai / isa kA AApaka yaha hai ki ( nendrasya parasya ) isa sUtra meM uttarapadavRddhikA niSedha hai ki uttarapada meM indra zabda ko vRddhi na ho jisa se ( saumendra : ) prayoga siddha hojAve / seA jo sAma ke sAtha indra kA ekAdeza antaraGga hone se pahile hojAve to indra zabda kA bUkAra to ekAdeza meM gayA antya kA ac taddhita pratyaya ke pare lopa meM gayA phira jaba uttarapada indra zabda meM koI ac ho nahIM to vRddhi kA niSedha kyoM kiyA isa se vyartha ho kara yaha jJApaka huA ki antaraGga bhI ekAdeza pUrvottarapada kArya ke pahije nahIM hotA kintu antaraGgakA bAdhaka uttarapadavRSi pahile hotau 6 isaliye uttarapada meM indra zabda kA vRddhi kA niSetra kiyA hai // 47 // For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / pAribhASikaH / (pradhAya, prasthAya ) tyAdi prayogoM meM (ktA ) pratyaya ke sthAna meM (lyap ) Adeza hotA hai so lyapa hone se pahile ( pradhAtvA ) isa avasthA meM dhA ke sthAna meM hi) aura (sthA) ko kArAde ga tathA (tvA ) ko ( lyap ) bhI prApta hai isa meM hi Adi Adeza para aura antaraGga haiM aura lyapa bahiraGga hai so para aura antaraGga mAna ke hi Adi Adeza kara leM to pravAya, prasthAya) Adi prayoga nahIM bana sake isaliye yaha paribhASA hai| 48-antaraGgAnapividhIn bhirnggolybbaadhte||10||4||36|| antaraGga vidhiyoM kA bhI bahiraGga lyavAdeza bAdha karatA hai / isa se ( hi) Adi AdezoM ko bAdha ke prathama ( lyap ) ho gayA phira hi Adi ko prApti nahIM to ( pradAya, pradhAya, prasthAya) Adiprayoga siddha ho gaye aura ( ado jagdhayaMti kiti ) isa sUtra meM lyapa kA grahaNa nahIM karate to takArAdi pratyayamAtra ko apekSA rakhane vAlA adu dhAtu ko ( jandhi ) zrAdeza antaraGga hone ke kAraNa pUrva pada koapekSA rakhane vAle samAsAzrita bahiraGga lyapa Adeza se prathama ho jAtA phira lpapa grahaNa vyartha hokara basa kA jJApaka huA ki ( antaraGgavidhiyoM ko bhau bAdha ke pahale lyapa hotA hai) phira takArAdi kit na hone se ( jagdhi) Adeza prApta nahIM hotA isaliye lthapa grahaNa kiyA hai / yahI khyapa grahaNa isa paribhASA ke nikalane meM jJApaka hai / 48 // (vyAya, zyayitha ) ityAdi prayogoM meM para hone se guNa vRddhi aura nitya hone se hitvaprApta hai hitva hone ke pazcAt (44,5454tha) isa avasthA meM paratva se guNa vRddhi aura antaraGga hone se savarNadIrgha ekAdeza prApta he so jo balavAna hone se antaraGgaH savarNa dIrgha ekAdeza ho jAve to ( iyAya, iyitha ) Adi prayoga siddha nahIM ho sake isaliye yaha paribhASA hai / / 49-vAraNAdAGgaM balIyo bhavati // 0 6 / 4 / 78 // varNakArya se aGgakArya balavAn hotA hai| yahAM varNa kArya savarNadIrgha ekAdeza aura aMgakArya guNavRddhi haiM usa varNa kArya se aMga kArya ko balavAna honese guNavRddhi prathama ho kara (iyAya, iyayitha ) ityAdi prayoga siddha ho jAte haiM ( abhyAsasyAsavarSe ) isa sUtra meM asavarNa ac ke pare abhyAsa ke varNa uvarNa ko ( ivaGa, uvaGa / Adeza ko haiM so jo guNa vRddhi kA bAdhaka ekAdeza ho jAye to abhyAsa se pare For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a "pAribhASikaH / asavayaM ac ho hI nahIM sakatA phira usa asavarNa guNa vRddhi kiye aca ke pare (vyaG, uvaG ) kahane se nizcita jJAta huA ki ( varNa kArya kA bAdhaka aMgakArya hotA hai ) yahI asavarNa aMca ke pare (iyaDana, uvaGa ) kA vidhAna sa paribhASA ke hone meM jJApaka hai // 4 // yaha bAta prathama likha cuke hai ki antaraGga se bhI apavAda balavAna hotA hai ( jusi ca ) isa sUtra se jo guNavidhAna hai so (kaDiti ca) Adi niSedhaprakaraNa kA apavAda hai kyoMki ( jhi ) ke Gita hone se usake sthAna meM jusa bhI Dita hI Adeza hotA hai so jaise ( avibhayuH, abibharuH ) ityAdi meM niSedha kA bAdha jusa meM guNa hotA hai vaise hI [ cimuvuH,sunuyuH ] yahA~ [thAsuTa ] ke Azraya se prApta guNa niSadha kA bhI bAdhaka hojAve to (cinuyuH, sunuyuH ) Adi prayoga meM guNa honA cAhiye isaliye yaha paribhASA hai / 50-yena nAprApte yo vidhirArabhyate sa tasya bAdhako bhavati // a0 1 / 1 / 6 // jisa kArya kI prApti meM apavAda kAprArambha kiyA jAtA hai vaha apavAda uso mAyakA bAdhaka hotA hai aura jisa ko prAptiaprApti meM sarvathA apavAda kAprArambha hai usakA bAdhaka nahIM hotA isa se yaha pAyA ki ( cinuyuH, sumuvaH ) yahAM doDinta haiM eka sArvadhAtuka jus pratyaya kA aura dUsarA yAsuTa kA so sArvadhAtukapratyayAthita jo Disva hai usI ko mAna ke prApta guNa kA niSedha hai usa niSadha kI prApti meMjasa ke pare guNa kahA hai aura yAsuTa ke DivanimittaprApta niSedha ke hone vA na hone meM ubhayatra jusa ke pare guNa kahA hai kyoMki (avibhayuH ) Adi meM yAsaTa ke binA kevala sArvadhAtuka ke AzrayaguNa kA niSedha prApta hai isa liye ( cinuyaH ) Adi meM guNa nahIM hotA / lyAdi isa paribhASA ke aneka prayojana haiN||5|| aba isa pUkti paribhASA ke viSaya meM yaha vizeSa vicAra hai ki (nAsiko. darISTha andhAdantakarNazRGgAna) yaha sUtra agale (na kroDAdibatacaH, sahanatra.) ina do sUtroM kA apavAda hai aura donoM ko prApti meM isa kA prArambha bhI hai pUrva paribhASA ke anukUla mAnA jAve to saha, naJ aura vidyamAnapUrvaka zabdoM se prApta niSedha kA bAdhaka DoSa pratyaya (sanAsikA, anAsikA, vidymaannaasikaa| Adi meM bhI ( DoSa ) pratyaya honA cAhiye to ye prayoga nahIM banasake isaliye yaha paribhASA hai| For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . // pAribhASikaH / 51-purastAdapavAdA anantarAn vidhIn bAdhante na praan|| pra0 / / 4 / 1 / 55 // jo pahile apavAda aura pIche utsarga par3hA ho to vaha apane samIpastha kArya kA bAdhaka ho aura paravidhi arthAt jisa ke sAtha vyavadhAnahai usa kA bAdhaka nahIM hove / isa se baca lakSa e se prApta [DI] ke niSedha kA bAdhaka huA aura saha, naja, vidyamAna pUrvaka nAsikA se prApta GoSa ke niSedha kA bAdhaka nahIM huaa| sa prakAra sanAsikA, anAsikA) Adi prayoga siddha ho gye| isI prakAra anyatra bhI isakA viSaya jAnanA / 51 // aba ( nAsikodarauSTha 0 ) isa sUtra meM jo bhoSTha Adi pAMca saMyogopadha zabda haiM una se niSedha bhI prApta hai usa kA bAdhaka pUrva paribhASA nahIM ho sakatI kyoMki ( nAsikodara0) sUtra se bhI saMyogopadha kA niSedha pUrva hai (nAsikAdara ) sUtra meM nAsikA aura udara zabda to saha Adi pUrva hone se para donoM sUtroM ke apa. vAda haiM aura proSTha Adi zabda saha Adi pUrva ho to ( sahanaJ ) isa para sUtra ke aura sAmAnya upapada meM (svAGgAcopa0) isa pUrva sUtra ke bhI apavAda ho| so donoM ke apavAda hone cAhiye yA kisI eka ke / isa sandeha ko nivRttike liye yaha paribhASA hai| 52-madhye'pavAdAH pUrvAn vidhIn bAdhyante nottarAn // 0 4 / 1 / 55 // ___ jo pUrva para donoM ora utsarga aura madhya meM apavAda par3hA hoto vaha apane se pUrva vidhi kA bAdhaka hotA hai uttara kA nahIM isa se ( vimboThoM, vimboSThA, dIrghajaDI, doghaMjavA) ityAdi udAharaNoM meM saMyogopadhalakSaNa niSedha kA bAdhaka hogayA aura (sadantA,adantA, vidyamAnadantA) ityAdi meM parasUtra se prApta niSedha ko bAdhA nahIM huI / isI prakAra sarvatra yojanA karalenI cAhiye / 52 // (suDanapuMkasya) isa sUtra meM suT ko sarvanAmasaMjJA kA niSedha hai so kuNDAni tiSThanti, vanAni tiSThanti) yahAM bhI jo napuMsaka ke suTa ko sarvanAmasthAnasaMjJA kA niSedha hojAve to ( num ) Adi hokara ( kuNDAni ) Adi prayoga siddha hote haiM so na hosake isaliye yaha paribhASA hai| For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASika: / 53-anantarasya vidhirvA pratiSedho vA // 101 / 1 / 43 // jisa meM kucha antara na ho arthAt jo atyanta samIpa ho usa kA vidhi vA niSedha hotA hai dUrastha kA nhiiN| isase suTa karake jo sarvanAmasthAnamaMnAko prApti hai uso kA niSedha karatA hai (zi) ko sarvanAmasthAnasaMjJA kA niSedha nahIM isa se ku gar3A ne Adi prayoga bana jAte haiM / aura ( neTi ) sUtra meM iDAdi sica ke pare vRddhi kA niSedha hotA hai sojodUrastha vRddhi kA bhI hoto amAUta, alAvIta, apAtraut ityAdi meM bhI haDa kA niSedha honA cAhiye isa paribhASA se samIpastha halantalakSaNa vadi kA niSedha ho jAtA hai sAmAnya karake nahIM ityAdi prayo. jana haiN| 53 // ( dadati, dadhati ) ityAdi prayogoM meM jo pratyayAdijhakAra ko antaraGga hone se antAdeza prathama ho jAye to abhyamta saMjJoM se vihita pratyayAdi bhakAra ko at Adega vyartha aura aniSTa prayoga siddha hone lage isaliye ye paribhASA haiM / 54-nacApavAdaviSaye utso'bhinivizate // 55-pUrva hyapavAdA abhinivizante pazcAdutsAH // 56-prakalpya cApavAdaviSayamutsargaH prvrttte||1067|5|| ye tInoM paribhASA utsargApavAda kI vyavasthA ke liye haiM apavAdaviSaya meM utsarga ko prahatti nahIM hotii| prathama apavAdoM ko aura pazcAt zeSaviSaya meM utsoM ko prahatti hotI hai / apavAda ke viSaya ko chor3a ke apane viSaya meM utsarga pravRtta hote haiM / isa se yaha AyA ki abhyasta saMjJaka se prApta jo pratyayAdi jhakAra ko at, Adeza usa apavAda ke viSaya meM utsarga ko prakRtti na hone se praghama apavAda pravRtta huA to pratyayAdi jhakAra ko at Adeza ho kara [ dadati, dadhati] Adi prayoga siddha ho gae / aura jaise anta Adeza kA bAdhaka paceyuH,ajAgaruH] Adi prayogoM meM jhi ko jusa hotA hai vaise aipsan ] Adi prayogoM meM utsarga kA viSaya hai usa meM jhiko jusa nahIM hotA / arthAt apavAda ke viSaya meM utsargako prahatti nahIM hotI aura utsaga ke viSaya meM apavAda ko pravRtti hoho jaatiihai|56|| aba pUrva paribhASAoM se yaha AyA ki apavAda viSaya meM utsagoM kopravRtti nahIM hotI kintu svaviSaya meM apavAda utsarga kA bAdhaka hotAhai to do'kitaH dUsa sutra meM akit grahaNa vyartha hotA hai kyoMki jo sAmAnya se abhyAsa kodogha For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAribhASikaH / kahate to anunAsikAnta akAropadha dhAtuoM ke abhyAsa ko dIrgha kA bAdhaka ( nuka ) Agama ho kara ajanta ke na rahane se dova kI prApti ho nahIM thI to (yaMbamyate, raMramyate ) Adi prayoga siddha ho ho jAte phira akit grahaNa vyartha ho kara isa vakSyamANa paribhASA ke nikalane meM jJApaka hai / 57-abhyAsavikAreSvapavAdA utpanna bAdhante // 107/483 // ___ abhyAsa ke AdezavidhAnaprakaraNa meM apavAda utsagoM ke bAdhaka nahIM hote to jaba dogharUpa utsarga kA bAdhaka nuka, na rahA to (yaMyamyate) Adi meM dIrgha ko prApti huI isaliye akit grahaNa sArthaka huA yaha to svArtha meM caritArtha aura anyatra phala yaha hai ki (DoDhaukAte,totraukyate) ityAdi prayoga meM utsagarUpa hakhakA bAdhaka dIrgha nahIM hotA aura jo itva kA apavAda hone se aukAra ko zrIkAra hI daurSa kara leveM to phira hava hokara guNa na hove to ( DoDhaukyate ) Adi prayoga bhI siddha na hoM ityAdi isa paribhASA ke aneka prayojana haiM // 57 // takolAdi arthoM meM ( Tan pratyaya bula kA apavAda hai aura ( gavula ) tathA (na asarUpa pratyaya bhI haiM so dhAvadhikAra meM asarUpa pratya ya u sarga kA bAdhaka vikalpa karake hotA hai pakSa meM utsarga bhI hojAtA hai aba ( nindahiM sakliza0 ) isa sUtra meM (vuJ) pratyaya kA (Tana) apavAda kyoM par3hA kyoMki Tana ke dvitIya pakSa meM gavula hokara (nindakaH, hiMsakaH) Adi prayoga bana hI jAte ki jo vuJa) pratyaya ke hone se banate haiM aura (nindakaH) Adi meM (gatrula, vuJa ) kA svara bhI eka hI hotA hai eka (asUyaka) zabda ke svara meM to (evula, vuJa) ke hone se bheda par3egA / Nvula kA svara [ asUyakaH ] vuJa kA [ asU' yakaH ] aura [ ninda'kaH Adi meM AdyadAtta ho rahegA / phira ninda Adi dhAtuoM se vuvidhAna vyartha huA isaliye yaha jJApakasiddha paribhASA hai| 58-tAcchIlikeSu sarva eva tRjAdayovA'sarUpeNa na bhvnti| a0 3 / 2 / 146 // vRcaAdi apavAdoM ke sAtha asarUpa utsarga rUpa pratyaya takolAdhikAra vihita apavAdoM ke pakSa meM nahIM hote / isa se takolAdhikAra vahita Tana ke pakSa meM jaba evula nahIM hosakatA to ninda Adi dhAtuoM se vidhAna sArthaka hogayA aura [ asUyakaH ] meM svara bheda hone ke liye [ vutra ] kahanA AvazyakahI hai| yAdi .neka prayojana haiM / 58 // For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH // aba dhAva dhikAra meM sarvatra vAsarUpavidhi ke mAnane se (hasitaM, hasanaM vA chAtrasya zobhanam ) yahA~ (tA) aura lyuTa ke viSaya meM baJ (ikati bhoktum ) yahAM (liGa, loTa) aura (ISatpAnaH somo bhavatA) yahAM (khala ) asarUpa utsarga hone se prApta haiM isa sandeha kI nivRtti ke liye yaha paribhASA hai / 59-talyuTatumunkhalartheSuvA'sarUpavidhinAsti / 03 / 1 / 94 // ta, lyUTa, tumana, aura khalarthapra yayoM ke viSaya meM asarUpa usaga pratyaya apavAdapakSa meM nahIM hote isa se (hasitam, 'hasanam ) Adi prayogoM ke viSaya meM ghA Adi usameM pratyaya nahIM hote ( ahe satya vacaca) isa sUtra meM kRtya aura ca pratyaya nahIM kahate to ahaM artha meM kahe hue liGga ke sAtha asArUpya hone se ahaM artha meM katya aura tRca ho hI jAte phira kRtya aura Dhac grahaNa vyartha hokara yaha janAle haiM ki ( vAsarUpo'striyAm ) yaha paribhASA anitya hai / / 58 // ( hagasvatolaGaca) isa sUtra meM laG grahaNa nahIM karate to bhUtAnadyatanaparo. kSakAla meM vihita (liTa ) ke sAtha asarUpa ( laGa] kA samAveza ho hI jAtA phira laGa vyartha hokara isa paribhASA kA jJApaka hotA hai / 60-lAdezeSa vA'sarUpavidhina bhavati // 10 3 / 1 / 94 // __ lakArArya vidhAna meM vA'zarUpavidhi nahIM hotii| isa se saG lakAra kA grahaNa sArthaka huA / aura [msa TaHzagAnacA0] yahAM vikalpako anuhati isaliye karate haiM ki jisa se tiGa kA bhI pakSa meM samAveza ho jAve jo vAsaru pa. vidhi hojAtI to tiGa samAveza ke liye vikalpa nahIM lAne par3atA ityAdi aneka prayojana isa paribhASA ke samajhane caahiye| 60 / ___ aba tasminniti,tammAdityuttarasya ina sUtroM se saptamInirdiSTa kArya avyavahita pUrva ke aura paMcamInirdiSTa uttara ke hotA hai sA[bako yaNaca ] yahAM saptamInirdiSTa pUrvakA aura Thadyantarupasargabhyo'paIta hopam / yahAM paMcamInirdiSTa uttara ko hotA hai| parantu jahAM paMcamI aura saptamI dona vibhaktiyoM kA nirdeza ho vahAM kisako kArya honA cAhiye isa saMdeha ko nivRtti ke liye yaha paribhASAhai / 61-ubhayanirdeze vipratiSedhAt pNcmiinirdeshH||pr0 11 1166 // jahAM saptamau paMcamI donoM vibhaktiyoM se nirdeza kiyA hai vahAM [tasmin nati. | tasmAditya.] ina donoM sUtroM meM para vipratiSedha mAna ke paMcamaunirdiSTa kA kArya For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org // pAribhASikaH // 33 honA cAhiye jaise ( bahorlopobhUca bahoH ) yahAM ( bahu ) zabda paMcamInirdiSTa aura ( iSThan, imanic, Iyasun ) satamonirdiSTa haiM yaha bahu se pare iSThan Adi ko vA iSThan Adi ke pare bahu zabda ko kArya hove isa sandeha kI nivRti isa paribhASA se huI ki paMcamInirdiSTa ko kArya honA cAhiye arthAt bahu se pare iSThan zrAdi ko kArya hove soparako vihitakArya arthAt Iyasun ke Adi kA lopa ho jAtA he bhUyAn, bhUmA tathA ( Gamo husvAdaciGayug nityam ) yahAM Gam se pare ac ko vA ac parai ho to Gam ko kArya ho yaha sandeha hai / so hrasva se pare jo um se pare ac ko kArya hotA hai ( tiGatiGa : ) kurvandrAste / ityAdi bahuta sandeha nivRtta ho jAte haiM // 61 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa vyAkaraNazAstra meM ( svaM rUpaM zabdasyA0 ) isa paribhASAsUtra ke anukUla ( pavaskubho, payaspAtrI) ityAdi prayogoM meM visarjanIya ko sakArAdeza na honA cAhiye kyoMki kumbha aura pAtra Adi zabdoM ke pare kahA hai una ke svarUpa grahaNa hone se strIliGga meM nahIM ho sktaa| isaliye yaha paribhASA hai | 62 - prAtipadikagrahaNe liGgaviziSTasyApi grahaNaM bhavati // zra0 4 / 1 / 1 // prAtipadika ke pare vA prAtipadika ko jahAM kArya kahA ho vahAM paThita liGga se vizeSaliGga kA bhI grahaNa honA cAhiye isa se payaskumbhI Adi prayoga bhI sidda ho jAte haiM jaise sarvanAma ko suTa kahA hai so ( yeSAm, teSAm ) yahAM to hotA hI hai ( yAsAM tAsAM ) yahAM bhI ho jAve ase ( kaSTaM zritaH kaSTazrita: ) yahAM samAsa hotA hai vaise ( kaTaM zritA kaSTavitA ) yahAM bhI ho jAve jaise ( hastinAM samUho hAstikam ) yahAM Thak hotA hai vaise ( hastinInAM samUho hAstikam ) yahAM bhI ho jAve jaise ( grAmavAsI ) yahAM saptamI kA aluk hotA hai vaise ( grAme vAsinI ) yahAM bhI ho nAve ityAdi aneka prayojana haiM // 62 // jaba prAtipadika ke grahaNa meM liGgaviziSTa kA bhI grahaNa hotA hai to jaise ( yUnaH pazya ) yahAM yuvan zabda ko samprasAraNa hotA hai vaise. ( yuvatIH pazya ) yahAM strIliGga meM bhI honA cAhiye ityAdi sandehoM ko nivRtti ke liye yaha pari0 // 63 - vibhaktau liGgaviziSTagrahaNaM na // zra0 7 / 1 / 1 // vibhakti ke Azraya kArya karane meM paThitaliMga se anya liMga kA grahaNa nahIM hotA / isa se bhasaMjJAzraya samprasAraNa yuvati zabda ko nahIM hotA tathA jaise 5 For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 - pAribhASikaH / (gomAn, yavamAn) yahAM num auradIrgha hote haiM vaise (gomatI, yavamatI yahAM hove so sarvanAmastha vibhaktayAzrita kArya hone se nahIM hotAjaise (sakhA, sakhAyau) yahA~ sakhi zabda ko AkArAdeza hotA hai vaise sakho,sakhyo,sakhyaH) yahAM strIliGga meM vibhaktayAtrita AkAra nahIM hotA ityAdi isa paribhASA ke bhI bahuta prayojana / 63 / (tasyApatyam) isa sUtra meM (tasya) yaha pulliGgaH SaSThI kA eka vacana aura apatya zabda napuMsakaliMga prathamaikavacananirdeza kiyA hai to (kanyAyA apatyaM,kAnInaH)yahA~ strIliMga zabdase kAnona zabda nahIM siddha honA cAhiye aura (iyormAtrorapatyaM vaimA. turaH ) yahAM dvivacana se pratyayotpatti bhI nahIM honI cAhiye isaliye yaha paribhASA hai| 64-sUtre liGgavacanamatantram // 04 / 1 / 92 // jo sUtra meM liMga aura bacana par3he hai ve kArya karane meM pradhAna nahIM hote arthAt | jahAM strIliMga, pulliMga vA napuMsakaliMga se tathA ekavacana, divacana bahuvacana se nirdeza kiye jAyeM vahAM uso paThitaliMga vA vacana se kArya liyA jAya yaha ni yama nahIM samajhanA cAhiye kintu eka kisI liga vA vacanase zabda par3hA ho to / sabhI liGga vacane se kArya ho sakate haiM isa se (kAnInaH, dvaimAturaH ) ityAdi zabda siddha ho jAte haiM / ityAdi aneka prayojana isa paribhASA se siddha hote haiN|64|| ____ aba acvyanta bhazAdi prAtipadikoM se jo bhU dhAtu ke artha meM ( kyaG) pratyaya hotA hai vaha (ka divA bhRzA bhavanti) yahAM bhI bhRza zabdase honA cAhiye vRtyAdi sandehoM ko nivRtti ke liye yaha paribhASAhai / 65-jatrivayuktamanyasahazAdhikaraNe tathAhyarthagatiH // 0 3 / 1 / 12 // vAkya meM jo najayukta pada hai usa ke samAna jo vAkya meM yukta aura usa najayukta padArtha ke sadRza dharmavAlA ho usa meM kAryavidhAna honA cAhiye / aisA hI artha loka meM pratIta hotA hai / arthAt vAkya meM jisapadArtha ko jisa kriyA kA niSedha hove usa padArtha ke tulya dharma vAle ko usI kriyA kA vidhAna kara lenA caahiye| jaise loka meM kisI ne kahA ki (abrAhmaNamAnaya) brAhmaNa se bhina ko letA to brAhmaNa se bhinna kSatriyAdi kisI manuSya ko le AtA hai kyoMki brAhmaNa ke tulya dharmavAlA manuSya hI hotA hai kintu yaha nahIM hotA ki brAhmaNase itara ko maMgavAne meM mahI vA patthara Adi kisI padArtha ko leA ke apanA abhISTa For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH / siddha kara leve / isI prakAra zAstroM meM bhI jisa kA niSedha kiyA ho usake sadRza dUsare kA vidhAna karanA cAhiye / yahAM jo vipratyayAnta se anya bhazAdizabdoM se kyA pratyaya vidhAna kiyA hai vaha vipratyayAnta ke tulya artha vAle bhazAdiko se kyA honA cAhiye / ci pratyaya kA artha abhUtatajhAva hai usI artha meM yaha hotA hai abhazo bhayo bhavati,bhazAyate ) ityAdi ( kvadivA bhazA bhavanti) yahAM prabhUtatanAva ke na hone se (kyaGa) nahIM hotaa| tathA (dadhikAdayati, madhukA dayati ) ityAdi prayoga meM (tuka) Agama ko abhakta mAne ki na pUrvAnta aura na parAdi donoM se pRthaka hai to atiG se pare tiG pada ko nighAta hojAye / so taka tiDa se bhiva tiGa ke tulya dharmavAlA pada nahIM hai isa se nighAta nahIM pAvegA aura nighAta honA nSTa hai isaliye (tuka) ko prabhakta nahIM karanA kintu pUrvAnta ho karanA cAhiye ityAdi aneka prayojana haiM / 65 // (upapadamatiGa) isa sUtra meM atiGagrahaNa kA yahI prayojana hai ki tiGanta upapada kA samAsa na hove sA jo (supa, supA) ina donoM ko anupti calI AtI hai taba to tiGa upapada kA samAsa prAsahI nahIM phira niSedhArtha karanA vyartha huA isaliye aisA jJApaka honA cAhiye ki asubanta ke sAtha pasubantakA bhI samAsa hotA hai taba to atiGgrahaNa sArthaka hotA hai isaliye yaha pa0 / 66-gatikArakopapadAnAM kRdbhiHsaha samAsavacanaMprAkasubut patteH // a0 4 / / 48 // ___ gati kAraka aura upapada jUna kA kadanta ke sAtha su Adi kI utpatti se pahile ho samAsa hojAtA hai / yahAM kevala suparahita vadanta ke sAtha samAsa huA to atiGagrahaNa sArthaka hone se svArtha meM caritArtha hogayA / aura anyatra phala yaha hai ki gati, (sAMkUTinam) yahAM jo tar3itotpatti se pahile sam aura kuTina subantoM kA samAsa karake pIche tahita utpanna kiyA cAheM to taditotpatti ko vivakSA meM kUTina zabda ko pRthak padasaMjJA rahane se sam zabda ko vRddhi nahIM ho sktii| aura jaba suparahita kevala kUTin kRdanta ke sAtha samAsa hotA hai taba samAsa samudAya kI eka padasaMjJA hokara tacitotpatti hone se sama ko vRddhi hojAtI hai| kAraka, (vA vastreNa krIyate sA vastra krItI,azvakrItI) ityAdi zabdoM meM kevala krIta kadanta ke sAtha vastra Adi zabdoM kA samAsa hokara karaNa pUrva kItAnta prAtipadika se (DIe) pratyaya hojAtA hai / aura jo subanta ke sAtha hI samAsa niyama rahe to samAsa ko vivakSA meM ho antaraGga hone se For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH / akArAntakIta zabdase TApa hojAve punaH akArAnta hojAnese akArAntase vihita DoSa pratyaya nahIM hove to(vastrakotI) Adi prayoga bhI siddha na ho sake / upapada, (mAsavApiNI, brIhivApiNau ) yahAM prAtipadikAnta nakAra ko Natva hotA hai / so jo subantoM kA hI samAsa kareM to samAsa ko vivakSA meM hI nakArAnta (vApin) zabdase Gopa hokara poche samAsa ho taba usa Gobanta ( mASavApinI) samudAya ko prAtipadikasaMjJA hove to prAtipadikAnta IkAra ke hone se phira Natva nahIM hosake / aura jaba kevala hAdanta vApin zabda ke sAtha samAsa hotA hai taba kevala mASavApina nakArAnta zabdako prAtipadikasaMjJA hokara DIpa hotAhai to prAti. padikAnta nakAra ko Natva hojAtA hai ityAdi aneka projana haiM // 66 // (ugidacA sarvanAmasthAnadhAtoH ) isa sUtra meM ugit dhAtu ke niSedha kA yahI prayojana hai ki (ukhAsmat, parNadhvat) ityAdi meM num Agama na ho sA yaha prayo. jana to (aja) dhAtu ke grahaNa se nikala jAtA ki (ugit) dhAtuko (numa) zrA. gama ho to aJca ho ko ho isa niyama se anya ugit dhAtu kA num hotA ho nahIM phira adhAtu grahaNa vyartha huA / isake vyartha hone rUpa jJApaka se yaha pari. bhASA nikalI hai| 67-sAmpratikA'bhAve bhUtapUrvagatiH // jo padArtha vartamAna kAla meM apanI prathamAvasthA se pRthaka hogayA hoto uso pUrvAvasthA ke sambandha se usa ko vartamAna meM bhI kArya ho jaise (gomantamilati,. gomatyati , gomatyate, vipa,gomAn) yahAM prathama to gomAn prAtipadika hai poche usa se kyaca huA to dhAtusaMjJA huI phira kyacpratyayAnta se kvipa hone se dhAtu. maMzA usako banI rho| so pUrva raho prAtipadikasaMjA ke smaraNa se pocha dhAtusaMjJA ke bane rahate bhau (num) hotA hai arthAt adhAtuniSedha nahIM lagatA isa se adhAta niSedha bhI sArthaka rahA / tathA (AtmanaH kumArI mikati, kumArIyati, kamArIyateH kartari kipa,kumArI brAhmaNaH,tasme kumAya *brAhmaNAya) yahAM kumAroM zabda prathamAvasthA meM strIliGgaI kArAnta hai taba to snyAkhya IkArAnta nadI. saMjJA siddhahai pIche jaba pulliGgavAdI ho gayA taba bhI pUrvAvasthA ke bhUtapUrva strItva ko lekara nadIsaMjJA hoke nadIsaMjJA ke kArya bhI hote haiM / ityAdi aneka prayo -- mataparvagati paribhASA ke mAnane se kArya bhI cala jAtA tathA anyatra bhI saba kAma calatA hai phira bAhANAya / ityAdi prayogasiddhi ke liye nadIsaMjJA maiM ( prathamalijayahaNaca ) ima vAcika kA bhI nahI rahA kyoMki isa paribhASA ke hone se saba kAma nikala jAte haiM vArtika ekadezI aura paribhASA sarva dezI hai| .. For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH // 37 bahuvrIhisamAsameM anya padArtha pradhAna hotA hai arthAt jina do vA adhika padoM kA samAsa kiyA jAve una padoM se pRthak pada vAcya anya padArthaM kahAtA hai jaise (citrA gAvo yasya sa citraguH, zavalaguH ) yahAM gauoM kA vizeSaNa (citraguNa) aura gau ina donoM padoM se bhinna ina kA svAmI ( citragu ) kahAtA hai isI prakAra (sarva diryeSAM tAni sarvAdIni ) yahAM sarva aura Adi donoM zabda se pRthak anyapadArtha liyA jAve to sarvagrabdako sarvanAma saMjJA nahIM hosake isaliye yaha paribhASA hai| 68 - bhavati hi bahuvrIhau tadgueAsaM vijJAnamapi // 01 / 1 / 27 // bahuvrIhi do prakAra kA hotA hai eka ( tadguNasaMvijJAna ) aura dUsarA ( ataguNasaMvijJAna ) tadguNasaMvijJAna usa ko kahate haiM ki jahAM usa anya padArtha ke sAtha usake nija guNoM kA samavAyasambandha ho jaise (lambakarNaH, tuGganAsikaH, dIrghabAhu:, klRptakezanakhazmazruH) ityAdi meM anya padArtha kA bodha kAna Adi ke sahita hotA hai / tadguNasaMvijJAna vaha hai ki jina padoM kA samAsa kiyA jAve una se anya padArtha kA pRthak sambandha banA rahe ki jaise ( citragu ) zabda meM dikhA diyA hai / isa se sarvAdi meM bhI tadguNasaMvijJAna mAna ke sarva zabda kobhI sarvanAmasaMjJA ho jAtI hai / isI prakAra anyatra bhI jAnanA cAhiye // 68 // jahAM samAsa ko antodAtta svara kahA hai vahAM (brAhmaNasamit, rAjadRSat ) ityAdi prayogoM ke anta meM takAra hai to vidhAnasAmarthya se usa vyaJjana kAhI udAtta hojAnA cAhiye 'ityAdi sandeha ko nivRtti ke liye yaha pari0 // 69 - halsvaraprAptau vyaMjanama vidyamAnavadbhavati // zra0 6 1/223 // k vyaJjanako udAttAdi svara prApta hotA vaha vyaJjana zravidyamAnavat hotA hai isase ( brAhmaNasa mit) Adi prayogoM meM antya takAra ko avidyamAnavat mAnake ikAra * isa paribhASA ke Age nAgeza ne ( cAmukkaSTaM nAttaratra ) yaha paribhASA likho hai seA ThokanahIM kyoMki usakA mUla kahIM mahAbhASyase vA mUcoM se nahIM nikalatA / aura na koI udAharaNa mukhya prayojana kA diyA | + isa paribhASA ko nAgeza bhaTTa tathA anya loga bhI mahAbhASya se viruddha likhate par3hate haiM ki ( svaravidhau vyaJjanamavidyamAnavat) aisA pATha karane meM mahAbhASyakArane ye doSabhau dikhAye haiM ki udAttAdi khare ke vidhAnamAtra meM jo vyaJjana avidyamAnavat mAnA jAye to (vidyutvAna valAhakaH ) yahAM vidyut ke takAra ko avadyamAna mAneM to dukha se pare matup kA udAtta khara ( chUkhanubhyAM0) sUtra se prApta hai0 ityAdi aneka doSa AyeMge / aura ( halvaraprAptau0 ) isa prakAra kI paribhASA koI doSa nahIM AtA isaliye nAgeza Adi kA mAnanA ThIka nahIM hai / For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH / ko udAtta ho jAtA hai / isa kA jJApaka ( yato'nAvaH ) isa sUtra meM yat pratyayAnta udyac prAtipadika ko AdyudAtta kahA hai / aura (nau) zabda kA niSedha isIliye hai ki (nAvyam) yahAM AdyadAtta na ho so jaba Adi meM nakArahai taba svara ke hone se AdyadAtta prApta hI nahIM phira niSedha karane se yahI prayojana hai ki usa nakAra kA bhI svara prApta hotA hai so avidyamAmavata mAna ke AkAra ko hojAtA isaliye niSedha kiyaa| tathA anudAttAdi vA antodAtta se pare jo kArya kahe haiM una meM jahAM Adi aura anta meM vyaJjana haiM vahAM una kAryAko prApti nahIM hogI vahAM bhI avidyamAnavat mAna kara kAma cala jAtA hai / aura jo kadAcit aisA mAna liyA jAve ki udAttAdi guNa vyaMjanoM ke hI haiM una ke saMyoga se acoMke bhI dharma samajha jAte haiM so nahIM bana sakatA kyoMki vyaMjana ke vinA bhI kevala acoM meM udAttAdi dharma prasiddha hai aura ghaca ke vinA vyaMjana kA uccAraNa honA bhI kaThina hai isaliye udAtAdi guNa svataMtra vyaMjanoM ke nahIM hosakate / parantu yaha bAta to mAnanI cAhiye ki ac ke saMyoga se vyaMjana ko bhI udAttAdi guNa prAmaho jAte haiM / jaise do raGgavastroM ke bIca eka khata vastra ho to vaha bhI kucha raGgita pratIta hotA hai // 6 // (vAmadevADa ghaDaDyau) isa sUtra meM yat zrI hya pratyaya hita isIliye paDhe haiM ki Dita ke pare vAmadeva zabda ke Ti bhAga kA lopa hojAve so ( yasyeti ca ) sUtra se tar3ita ke para bhasaMjJaka avarNa kA lopa ho hI jAtA phira DitakaraNa vyartha ho kara ina paribhASAoM ke nikalane meM jJApaka hai| 70-ananubandhakagrahaNe na sAnubandhakasya grahaNam // 71-tadanubandhakagrahaNe nAtadanubandhakasya grhnnm||104|2|9|| ___ anubandharahita prayogoM ke grahaNa meM anubandhasahitakA grahaNa nahIM hosakatA arthAt jahAM yata pratyaya DakAra anubandha se rahita par3hA hai aura Dyat meM DakArako itsaMjJA hokara yahI raha jAtA hai jahAM yat aura ya pratyaya kA grahaNa kiyA hai vahAM ( Dyata, Dya ) pratyaya kA grahaNa na ho| aura jisa anubandhase jo pratyayapar3hA hai usa meM dvitIya anubandha ke sahita pratyaya kA grahaNa na ho arthAt yat kahanese Nyat aG kahane se ca aura ac kahane se Nac kA grahaNa na ho isa se yaha For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH // ki ( yato vAtadarthe ) isa svara vidhAyaka sUtra meM natra se pare ( ya, yat ) pratyayAnta ko antodAtta khara hotA hai so jo ( yat, vya) kA bhI grahaNa hove tA ( vAmadevyam ) yahAM bhI antodAtta svara hojAve aura pUrvapadaprakRtisvara iSTa hai isaliye DitgrahaNa kA sArthaka honA svArtha meM caritArtha aura ar3a ke parajo guNazrAdi kArya kahA hai so caG ke pare nahIM hotA aura caG ke pare jodditvAdi kArya kahA hai so aG ke para nahIM hotA ityAdi aneka prayojana haiM // 70 // 01 // ( ecaH striyAmaJ ) yahAM Nac pratyayAnta se svArtha meM an pratyayakahA hai seA (karmavyatihAreNastriyAm) isa sUtra se Naca pratyaya kA to strIliMgameM ho vidhAna hai phira svArtha meM Nac pratyayAnta se aJ kahane se strIliMga ho ho jAtA kyoMki svArthika pratyayoM ke hone meM prakRti ke liGga aura vacana ko anuvRtti hotI hai phira svIgrahaNa vyartha huA isaliye yaha paribhASA hai / 72 - kacitsvArthikA api prakRtito liGgavacanAnyativarttante // a0 5 / 3 / 68 // kahI~ 2 svArthika pratyaba bhI prakRti ke liGga vacanoM ko chor3a dete haiM" jaba prakRti ke liGga vacana svArthapratyayotpatti meM sarvatra nahIM bane rahate to (caHstriyAmaJ ) sUtra meM strIgrahaNa sArthaka ho gayA / tathA ( apkalpam ) yahAM niyata strIliGga bahuvacanAnta apa zabda se kalpappratyaya svArtha meM huA hai so apane liGga vacana chor3a ke napuMsakaliGga ekavacana raha jAtA hai tathA (gur3akalpA drAkSA, payaskalpA yavAgUH) yahAM gur3apuliGga aura payaH napuMsakaliGga se kalpap pratyaya hokara strIliGga ho jAtA hai / aura kacit kahane se yaha prayojana hai ki (bahugu* Do drAkSA, bahupayo yavAgUH ) ityAdi meM prakRti ke anukUla ho liGga vacana rahate ityAdi aneka prayojana haiM // 72 // ( prateraMzvAdayastatpuruSe ) isa sUtra ke aMzvAdigaNa meM rAjan zabda par3hA hai to usa kA yahI prayojana hai ki prati se pare tatpuruSa samAsameM rAjan zabda antodAta hojAve so jaba pratipUrvaka rAjan zabda se tatpuruSa samAsa meM samAsAntaraca pratyaya prApta hai taba to cit hone se antodAtta ho hI jAtA phira rAjan zabda kA pATha vyartha huA isaliye yaha paribhASA hai / For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 40 # pAribhASikaH 73 - vibhASA samAsAnto bhavati // a0 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 / 2 / 197 // samAsAnta saba pratyaya vikalpa karake hote haiM to pratipUrvaka rAjan zabdasejisa pakSa meM samAsAnta Tac na huA vahAM (pratirAjA ) meM bhI antodAnta hojAve isa liye rAjan zabda kA aMkhAdigaNa meM par3hanA sArthaka ho gayA / tathA ( dvitribhyAM pAin) isa sUtra se bhI bahuvrIhisamAsa meM hitripUrvaka mUrkha zabdako antodAta svara kahA hai so yahAM bhI hitripUrvaka mUrkha se jaba samAsAnta Sa pratyayavidhAna hai to pratyayavara se antodAtta siddha ho hai phira mUrkha zabda kA grahaNa isIliye hai ki samAsAnta pratyaya vikalpa hote haiM so jisa pakSa meM samAsAnta nahIM hotA ( mUDI, trimUrddhA) yahAM bhI grantodAtta khara ho jAve / ityAdi prayojanoMke liye yaha paribhASA hai // 73 // , ( zatAni sahasrANi ) yahAM jaba sarvanAmasthAna zi ko mAna ke num zrAgama hotA hai taba ( zatan, saha khan) zabdoM ke nakArAnta ho jAne se ( SNAntA SaT sUtra se SaTsaMjJA hojAve to( SaDbhyo luk ) sUtra se zikA luk honA cAhiye ityAdi samAdhAna ke liye yaha paribhASA hai | 71- sannipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvighAtasya // 0 1|1|39 // jo eka ke zrAzraya se dUsare kA sambandha honA hai vaha sannipAta kahAtA hai usI sannipAtasaMbandha kA jo nimitta ho aisA jo vidhi kArya hai vaha usa apane nimittake bigAr3aneko animitta arthAt asamartha hotA hai / yahAM zata, sahasrazabda se jasa Akara zi Adeza huA aba zi ke Azraya se zata zabda ko num ho kara zata nAnta huA aba jisa ke Azraya se zata ko nAntatva guNa milA usa nAntaguNa se usI kA vighAta kare yaha ThIka nahIM isa se ( zatAni sahasrANi zrAdi meM zi kA luka nahIM hotA tathA ( dUyeSa, uvopa) yahAM el pratyaya ke Azraya se ( dUSa, uSa) dhAtu kA guNa hotA hai guNa hone se bajAdi mAna kara Am prApta hai aura , isa paribhASA kA nAgeza bhaTTa ne ( samAsAntavidhiranitya ) aisA likhA hai seo mahAbhASya meM viruddha hai kyoMki anitya cIravibhASA meM bahuta bheda hai anitya usa kA kahate haiM ki jo kabhI ho aura kabhI nahI aura vikalpa ke do pakSa sadA bane rahate haiM aura isa paribhASA ko bhUmikA meM (supathI nagarI ) yaha mahAbhASya kA udAharaNa karake rakkhA hai ki pathin zabda se ( ima: striyAm) sUtra se samAsAnta kap nahIM huA to samA sAnta anitya haiM / seA yaha nahIM vicArA ki (na pUjanAt ) sUva se ( supatho nagarI) Adi saba meM pUjanavAcI samAsa se samAsAnta kA niSedha siddha hai jaba kap prApta ho nahIM to samAsAntavidhi ke anitya hone meM (supatha nagarI ) yaha prayoga kaba samartha ho sakatA hai / dekho vyAkaraNa meM nAgeza ko kitanI bar3I bhUla hai / For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAribhASikaH / 41 pAm ke ho jAne se usa se pare luk kahA hai to usI gan kA vighAta ho ki jisa ke Azraya se isa uSa jAdi hue haiM ityAdi basa ke aneka prayojana hai| aura loka ke sAtha bhI isa paribhASA kA sambandha hai ki jo puruSa jisa dhanADhya ke dhana se svayaM dhanavAna huA ho vaha uso dhana se dhanAvya kA vighAta kara yaha bahuta viruddha hai arthAt aisA kabhI na honA cAhiye ki jisa ke saMga se jo sAmathrya prApta ho usa sAmathrya se usI ko naSTa kare // 74 // (paJcandrANyo devatA asya sa paJcendraH sthAlaupAkaH ) paJcandrANI zabda se devatA artha meM vihita aN pratyaya kA (hiMgoluganapatye ) sUtra se laka hokara ( latAdi. talukisUtra se IkAra strIpratyaya kA bhI luka ho jAtA hai| taba DoSa ke saMyoga se AyA jo prAnuk Agama usa kA luka vidhAna kisI sUtra se nahIM kiyA so usa Anuka kA zravaNa ho to (paJcendraH ) Adi zabda siddha nahIM ho sake isaliye yaha paribhASA hai| 75-saMniyogaziSTAnAmanyatarA'bhAve ubhayorapyabhAvaH // 0 6 / 4 / 153 // jisa kArya ke hone meM eka sAtha do kA niyama huA ho una meM se jama ekakA abhAva hojAve taba dUsare kA apane pApa prabhAva hojaataahai| jaisA kisI kArya kA niyama hai ki devadatta yajJadattadonoM milake isa kAma ko kareM so no devadatta na rahe to yannadatta usa kArya se svayaM mitta hojAtA hai| isI prakAra yahAM bhI indra zabda se strItva rUpa kArya ko vivakSA ko DoSa aura Anuka done pUrI karate haiN| so naba DoSa kA prabhAva hotA hai taba prAmuka bhI yahAM se nikRtta hojAtA hai / tathA ( paJcAgnAyyo devatA prasya sa paJcAgniH) / yahAM strI pratyaya ke luka hone ke pazAta aikAra pAgama ko bhI nivRtti honAtI hai| isa paribhASA kA jJApaka yaha hai ki (vilyakAdibhyaza chasma luka ) isa sUtra meM vilyakAdi se pare cha pratyaya kA luka kahA hai aura uso cha pratyaya ke saMyoga se vilyAdi zabdoM ko kuka hotA hai| so vilvAdi zabdoM se cha kA luka kahadete to kuka Agama ko bhI nihAtti ho jaatii| isaliye vilvAdi zabdoM ko kuka Agama ke sahita par3ha una se pare cha pratyayamAna kA luka kahA hai| isa se siddha huA ki AgamI ko nivRtti meM pAgama ko niyatti hojAtI hai| taba kRta kugAgama vilvakAdi se cha pratyaya kA luka kahA hai ityAdi aneka prayojana haiM / 75 // For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 / pAribhASikaH / tadanubandhakagrahaNe isa pUrva likhita paribhASA ke anukUla agA pratyaya ke Azraya kArya hai vaha Na pratyaya ko mAna ke na honA cAhiye to ( kAma stAkolye ) isa sUtra kA yahI prayojana hai ki tAlolya artha meM Na pratyaya pare hotA kaman zabda ke Ti bhAga kA lopa ho so (nastaddhite)sUtra se nAnta bha saMjJaka aGga ke TikA lopa siha hI hai to tAkIlya artha meM ( kAma:) prayoga bana ho jAtA phira yaha sUtra vyartha hokara isa paribhASA kA jApaka hai| 86-tAcchIlikeNe'N katAni bhavanti // 106 / 4 / 172 // takola artha meM vihita Na pratyaya ke pare aNa pratya yAzrita kArya bhI hote hai isa se yaha pAyA ki ( an ) sUtra se aNa pratyaya ke pare avanta ko prakRtibhAva kahA hai so tAcholya artha meM Na pratya ya ke pare ananta karman zabda ko bhI prApta thA isaliye ( kArmastAkolye ) sUtra meM TilopanipAtana sArthaka hogayA yaha svArtha meM caritArtha hai ! anyatra phala yaha hai ki (turAgolamasyAH sA caurI, tapaH zolamasyAH sA tApasI ityAdi prayogoM meM tAkaulika Na pratyayAntase (TiDDhANaja0) sUtra meM apanta se kahA Dopa ho jAtA hai ityAdi aneka prayojana haiM / 76 // (dANDinAya0) isa sUtra meM bhrauNahatya zabda nipAtana kiyA hai usa se yahI prayojana hai ki (bhraNaghno bhAvaH bhrauNahatyam) yahAM nipAtana se takArAdeza hojAve so jo ( hanasto'cisAloH) sUtra se dhyaJ pratyaya ke pare han ke nakAra ke takA. rAdeza hojAtA to phira nipAtana karanA vyartha hai isaliye yaha paribhASA hai / 77-dhAtoH kAryamacyamAnaM tatpratyaye bhavati ||pr072|114|| jo dhAtu ko kArya kahA hai vaha usI dhAtu se vihita pratyaya ke pare ho arthAt dhAta ko kArya prAtipadika se vihita tar3ita ke pare naho isase han dhAtu ko kahA takArAdeza bhauNahatya meM prAtipadika se vihita taddhita vyaja ke pare nahIM ho sktaa| isaliye bhauNahatya meM takArAdeza nipAtana karanA sArthaka huA aura anyatra phala yaha hai ki (bhrauNanaH) yahAM paNa pratyayake pare takArAdeza nahIM hotA tathA (kaMsaparimRDbhyAm) yahAM prAtipadika se vihita vibhakti ke pare mRj dhAtu ko kahI vRddhi nahIM hotI(rajjusRDbhyAm,devagbhyAm)yahAM jhalAdi akit vibhakti ke para suj dhAtu ko am prAgama nahIM hotaa| ityAdi aneka prayojana haiN||7|| ( sarvake, vizvake,uccakaiH,nocaka:)yahAM sarvanAma aura avyayasaMjJA nahIM honI cAhiye koMki sarvAdi meM sarva vizva zabda aura avyayoM meM uccaisa nIrais zabda par3he haiM For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAribhASikaH // so jaba zabda ke svarUpa kA grahaNa hotA hai to ukta zabdoM ko sarvanAma aura avyayasaMjJA kaise hogI aura saMjJA ke binA sarvanAma aura avyaya ke kArya bhI nahIM ho sakate saliye yaha paribhASA he| 78-tadekadezabhRtastadgrahaNena gRhyate // 1 / 1 / 72 // kaso ke ekadeza meM koI anya AjAve to vaha usI ke grahaNa se grahaNa kiyA nAtA hai isa se yahAM sarva Adi zabdoM ke madhya meM akaca pratyaya AgayA vaha usau ke grahaNa se grahaNa kiyA gayA to sarvanAmasaMjJA ho gii| isI prakAra (uccakaH) Adi meM avyayasaMjJA honA jAgo / tathA ( ahaMpaTAmaki ) yahAM atiG se pare tiGpada anudAtta bhI ho jAtA hai / ityAdi aneka prayojana haiM // 78 // ( gAtisthAdhupA0 ) isa sUtra meM gAti nirdeza se to adAdi ke iN dhAtu kA grahaNa honA ThIka hai / parantu pA dhAtu ke grahaNa meM saMdeha hai ki aluka vikaraNa bhvAdi aura lukavikaraNa adAdi ina donoM meM se kisa kA grahaNa kiyA jAve so jo adAdi ke pA dhAtu kA bhI grahaNa ho to ( apAsoddhanam ) yahAM bhI sica kA luk ho jAnA cAhiye isaliye yaha paribhASA hai| 79-lugvikaraNAlumvikaraNayoralugvikaraNasyaiva grahaNam // pra. 7 / 2 / 11 // lugvikaraNa aura alugvikaraNa ke grahaNa meM ahAM saMdeha par3e vahAM alugvikaraNa kA ho grahaNa honA cAhiye isa se ukta (gAtisthA0) sUtra meM (pA pAne) alugvikaraNa dhAtu kA grahaNa ho jAtA hai / aura lugvikaraNa (pArakSaNe) kA grahaNa nahIM hotaa| isa kA jJApaka yaha hai ki ( svaratisUtisUyati ) isa sUtra meM ( sUti, sUyati) doneke sthAna meM sUGa paDhate to unhIM donoM kA grahaNa ho jAtA kyoMki ye ho done sUGa haiM tIsarA nahIM parantu mUti lugvikaraNa adAdi aura sUyati alugvikaraNa divAdi kA hai| isase yahIAyA ki sAmAnya sUGa ke par3hane se alugavikaraNa sUyati kA grahaNa hotA aura sUti kA nahIM hotA isaliye pRthak 2 donoM kA nirdeza kiyA gayA hai ityAdi isake aneka prayojana haiM // 7 // (heracaDi ) pUsa sUtra meM abhyAsa se pare hi dhAtu ke hakAra ko kutva kahA hai parantu vaha kutva caG meM na ho so caG Nijanta se hotA hai usa ca ke pare hi kI aGgasaMjJA hI nahIM kintu Nic ke sahita aura khica ke pare hi ko agasaMjJA hai aura For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 pAribhASika: // aMgAdhikAra meM aGga ko kArya kA vidhAna vA niSedha hotA hai isa ghaGa ke pare kutva prApta ho nahIM phira niSedha kyoM kiyA isaliye yaha paribhASA hai / .80-pratigrahaNe NyadhikasyApi kutvaMbhavati // 50 7 // 56 // kRtvaprakaraNa meM jahAM mUlaprakRti kA grahaNa hai vahAM Nica sahita prakRti kA bhI grahaNa ho jAve / epta se caG ke pare niSedha sArthaka hogayA aura anyatra phala yaha hai ki ( prajivAyayiSati ) yahA~ Nijanta hi dhAtu ko san pratyaya ke pare kutva ho jAtA hai ityAdi prayojana haiN| 80 / (jyAdAdIyasaH) isa sUtra meM jo jya se pare Iyasan pratyaya ko AkArAdeza na kahate to bhI lopa ko anukRtti Akara para ke Adi IkAra kA lopa hokara akkat yakArAdi pratyaya ke pare jya ko doSa ho ke (jyAyAna) prayoga siddha hohI jAvegA phira prAkArAdeza vidhAna vyartha hone se yaha paribhASA hai| 81-aGga vRtte punavRttAvavidhiH // 06 / 4 / 160 // aMgAdhikAra meM koI kArya niSpanna ho gayA hoto phira dUsare kArya meM pravRtti na hove / isa se yaha pAyA ki aMgAdhikAra ke eka Iyasanlopa kArya hone meM phira dvitIya kArya dIrgha nahIM ho sakatA isaliye pUrvokta (jyAdAdIyasaH) sUtra meM AkArAdeza sArthaka ho gayA tathA (roDa RtaH ) yahA~ jo dIrgha roGna kahate to bhI (mAtrauyati) Adi meM akkat yakArAdi pratyaya ke pare dIrgha ho jAtA phira doghaM roG grahaNa kA yahI prayojana hai ki riG kiye poche dIrgha nahIM ho sakA isaliye dIrgha roGa par3hanA cAhiye / ityAdi aneka prayojana hai // 81 // (paramAtmAmaM namaskaroti namasyati vA ) ityAdi prayogoM meM namaH zabda ke yoga meM caturthI vibhakti ( namaHsvastisvAhAsvadhA'laMvaSaTyogAca) isa sUca se honI cAhiye so isa samAdhAna ke liye yaha paribhASA hai| 82-upapadavibhakteH kArakavibhaktirbalIyasI // 1023 / 19 // upapadavibhakti se kArakavibhakti balavAna hotohe| upapadavibhakti yaha kahAtI | hai ki nahIM karmAdi kAraka vyavasthA se kisI nija vibhakti kA niyama na kiyA | ho aura jahAM karmAdi kAraka vyavasthA se niyata vibhati hotI hai usa ko kAraka vibhakti kahate haiM so (paramAtmane namaH, gurave namaH) ityAdi meM to upapadavibhakti caturthI ho jAtI aura ( paramAtmAnaM namaskaroti ) ityAdi meM upapadavibhakti For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH / ko bAdha ke kArakavibhati ho jAtI hai / tathA (gAH svAmI vrajati) yahAM svAmI zabda ke yoga meM upapada vibhakti SaSThI saptamau (svAmaukharAdhipati. ) isa sUtra se prApta hai parantu vrajati kriyA meM gotroM ko karmatya hone se hitoyAvibhakti ho jAtI hai / ityAdi / 82 / / (mimArjiSati) yahAM (mRj san tip-) isa avasthA meM barapekSa vRddhi kI apekSA meM alpApekSa antaraGga hone se hitva ho kara paratva se abhyAsa kArya hoke (mima. jasan tip-8) yasa avasthA meM kAra RkAra done ko vRddhi prApta hai so jo abhyAsa kobhI vRddhi hojAye to istra kA apavAda honese phira isva nahIM hosakatA to (mimAjiSati ) Adi prayoga bhI siddha nahIM ho sakate isaliye yaha pri0|| 83-anantyavikAre'ntyasadezasya kAryaM bhavati // 06 / 1 / 13 // nahAM anantya aura antya varNa ke samIpastha donoM varNa ko jo kArya prApta ho vahAM antya ke samIpastha varNa kA kArya honA cAhiye aura dUrastha vyavahita pUrvavarNa ko nahIM hove esa se (mimArjiSati meM abhyAsa kA vRddhi nahIM hotI tathA (aho'. vati, pradamuyaG) yahAM kvip pratyayAnta aJju dhAtu ke pare adama zabda ke Ti bhAga ko adri Adeza ho kara ( adadyaG) isa avasthA meM ( adaso'se do maH) isa satra se donoM dakAga se pare u aura dakArI ko makAra prApta hai se isa paribhASA se antya ko hotA hai anantya pUrva ko nahIM ityAdi aneka prayojana haiN|83 // dehi, dhehi ) ityAdi prayogoM meM jo abhyAsa kAlopa hotA hai so alontyavidhi mAna ke antya al kA lopa hove to (dehi,dhehi) Adi prayoga sidha nahIM ho sake isaliye yaha paribhASA hai / 84-nAnarthaka lontyvidhirnbhyaasvikaare||101|1165|| anarthaka zabda ko kahA kArya antya al ko na ho parantu abhyAsa vikAra ko chor3a ke dhAtu ko no hitva kiyA jAtA hai usa meM eka bhAga anarthaka aura donoM bhAga sArthaka hote haiM kyoMki vahA~ zabdAdhikya hone se arthAdhikya nahIM ho jAtA isa se anarthaka abhyAsa kA lopa antya al ko na huA to ( dehi,dhehi ) Adi prayoga siddha ho gaye / tathA (avyaktAnukaraNasyAta itau) isa se at bhAga ko kahA pararUpa isa paribhASA ke pAzraya se antya pala ko nahIM hotA (ghaTata atighaTiti, paTiti ) ityAdi aneka prayojana hai / 84 // For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 46 |paaribhaassikH / jaise ( brAhmaNava, brAhmaNau ca brAhmaNo, vatsazca vatmA ca vatsau ) yahA strI vAcaka zabda ke sAtha puruSavAcI zabda ekazeSa raha jAtA hai vaise ( brAmaNavatmA ca brAhmaNovatsazca ) yahAM bhI ekazeSa honA cAhiye isaliye yaha paribhASA hai| 85-pradhAnApradhAnayoH pradhAne kaarysmprtyyH|| . jahAM pradhAna aura apradhAna donoM meM kArya prApta hoM vahAM pradhAna meM kArya honA nizcita rahe apradhAna meM nahIM (brAhmaNavatsA ca brAhmaNovatsa ca) yahAM strItva aura puMstva svArtha meM apradhAna aura svasvAmisambandha meM pradhAna haiM isaliye ekazeSa nahIM hotA ityAdi / tathA loka meM bhI aura kisI ne kisI se pUchA ki yaha kauna jAtA hai usane uttara diyA ki rAjA yadyapi rAjA ke sAtha senAdi saba the tathApi pradhAna rAjA kA grahaNa hotA aura do manuSyoM kA devadatta nAma ho to una meM jo pradhAna hotA hai usI se vyavahAra kiyA jAtA hai // 85 // * svastrAdigaNa meM mATa zabda par3hA hai usa se Dopa pratyaya kA niSedha kiyA hai so jananIvAcaka hai aura parimANa arthAt tolana karane vAlI sAmAnya strI ko bhI mAra kahate haiM sA donoM kA niSedha ho vA kisI eka kA isa sandeha kI nivRtti ke liye yaha paribhASA hai / 86-avayavaprasiddhaH samudAyaprasiddhirbalIyasI // avayava ko prasiddhi se samudAya kI prasiddhi balavAna hotI hai| avayava kI pravRtti thor3e aMza meM aura samudAya kI pravRtti bahuta aMza meM hotI hai| isa kAraNa jananIvAcaka mAtra zabda ke rUDhi hone se avayava mAna kara svasrAdigaNa se DIpa kA niSedha hojAtA hai aura parimANakartavAcaka mATa zabda ke yaugika hone se samudAyavAcI mAna kara svastrAdi gaNa se DIpa kA niSedha nahIM hotA arthAta parimANavAcaka mAra puruSa hoto (mAtA,mAtArI,mAtAraH) aura strI hoto(mAtrI, mAnyau,mAtyaH ) aise prayoga hoMge isa paribhASA ke ityAdi prayojana hai // 86 // (aci vibhASA ) isa sUtra meM gR dhAtu ke repha ko lakArAdeza hotA hai / so jahAM ka eTa vAcau gala gabda hai vahAM bhI latvakA vikalpahoto gara zabdabhI kaNThavAcaka hojAve so niyama se viruddha hai kyoMki gara zabda kevala viSa kA vAcI aura gala zabda kaNThavAcI hai. ina donoM ke artha meM lava ke vikalpa se dhyabhicAra hojAnA cAhiye isa ke samAdhAna ke liye yaha paribhASA hai| For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH // 87 - vyavasthitavibhASayA'pi kAryANi kriyante // vyavasthita vibhASA se bhI kArya kiye jAte haiM / vyavasthita vibhASA usa ko kahate haiM ki jisa kArya kA vikalpa kiyA ho vahI kArya kisI niyatArthavAcaka ziSTaprayukta zabda meM nitya ho jAye aura kisI meM hohI nahIM aura jahAM saba prayeAgoM meM usa kArya kA honA na honA donoM bheda raheM to usa ko avyavasthita . vibhASA kahate haiM isa se kaNThavAcI gala zabda meM nitya latva ho jAtA hai isa ke udAharaNoM kI kArikA mahAbhASya kI yaha hai ki: devatrAto galo grAha itiyoge ca saddidhiH / 68 mithaste na vibhASyante gavAkSaH saMzitavataH // 1 // (devayAsa trAto devatrAtaH) yahA~ saMjJAvAcaka trAta zabda meM ( nudavidondatrA0 ) isa mUtra se niSThA ke sakAra ko nakAra nitya ho nahIM hotA aura kriyAvAcaka meM to ( trANam, vAtam ) done hote haiM / gala zabda kA likha diyA / sAmAnya yaugikavAcI (garaH, galaH) donoM ho hote haiM (vibhASA grahaH) isa sUtra meM graha dhAtu se Na pratyaya hokara ( grAha: ) prayoga banatA hai se| yaha jalajantu ko saMjJA hai isa meM nitya Na ho jAtA hai / aura jahAM nakSatra Adi lokavAcI meM graha zabda ac pratyayAnta hogA vahAM Na nahIM hotA tathA (iti) zabda ke yoga meM saMkaTa, sat zAnac ) pratyaya vikalpa se prApta bhI haiM jaise ( hantIti palAyate, varSatIti dhAvati ) yaha prathamAsamAnAdhikaraNa meM vyavasthitavibhASA mAna kara nitya nahIM hote ( gavAkSaH) yaha jharokhA kI saMjJA hai yahAM go zabda ko avaG Adeza vikalpa se prApta hai so nityahI ho jAtA hai / aura jahAM gau ke akSa netra kA nAma hogA vahAM (gavAkSam, goakSam' go'cam ) ye tIna prayoga hojAyeMge aura ( saMzitavrataH ) yahA~ (zAkoranyatarasyAm ) isa sUtra se tAdi kit ke pare zo dhAtu kA vikalpa se prAMta kArAdeza nivya hotA hai ityAdi aneka prayojana haiM // 87 // For Private And Personal Use Only ( zrAzaMsAyAM bhUtavacca) isa sUtra meM priya padArtha ko icchA saMbandho bhaviSyat kAla meM bhUtavat aura vartamAnavat pratyaya kahe haiM arthAt bhUtakAlika jisa artha meM prati se jo pratyaya kahA hai vaha pratyaya usI artha meM usI prakRti se honA cAhiye seA sAmAnyabhUta meM niSThA aura luG Adi hote haiM aura anadyatanabhUta meM laG tathA parokSAnadyatanabhUta meM liT hotA hai isa meM yaha sandeha hai ki bhUtavat kahane se sAmAnyabhUtakAlika pratyayoM kA atideza hove vA sAmAnya vizeSa donoM kA / isaliye yaha paribhASA hai //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 // pAribhASikaH // 88-sAmAnyAtideze vizeSAnatidezaH // jahAM sAmAnya aura vizeSa donekA atideza prAptaho vahAM vizeSakA atideza nahIM hotA / isa se sAmAnyabhUta ke atideza meM vizeSabhUta meM vihita laG liTa kA atideza nahIM hotA ityAdi / 88 // ( sanAzaMsabhikSa u: ) isa sUtra meM san dhAtu vA san pratyaya kA grahaNa honA cAhiye isa sandeha ko nivRtti ke liye yaha paribhASA hai| 89-pratyayApratyayayoH pratyayasyaiva grahaNam // 106 / 4 / 1 / / jahAM pratyaya aura apratyaya donoM kA ekasvarUpa hone se grahaNa ho sakatA ho / vahAM pratyaya ho kA grahaNa ho aprayatya kA nhiiN| isaliye san dhAtu kA grahaNa | nahIM hotA kintu san pratyayAnta se u pratyaya hotA hai tathA(cicauSati,tuSTaSati) yahAM san ke pare ajanta ko dIrgha hotA hai so (dadhi sanAti, madhu sanAti) yahA~ san dhAtu ke pare dIrgha nahIM hove / ityAdi aneka prayojana hai|8en (viparAbhyAM jaH) isa sUtra meM vi parA pUrvaka ji dhAtu se prAtmanepada kahA hai so (parA jayati senA) yahAM senA zabda ke vizeSaNa parA zabda se pare bhI Atmane pada honA cAhiye isa saMdeha kI nivRtti ke liye yaha paribhASA hai| 90-sahacaritAsahacaritayoH sahacaritasyaiva grahaNam // sahacArI aura asahacArI donoM kA jahAM grahaNa hosakatAho vahA~ sahacArI kAhI grahaNa ho / aura asahacArI kA nahIM (vijayate,parAjayate) yahAM Atmanepada hogayA aura (bahuvijayati vanam, parAjayati senA) yahAM na huaa| kyoMki jahAM vi, parA, kevala upasarga haiM vahAM ho| yahAM bahuvi vana kA aura parA, senA kA vizeSaNa arthAt donoM anupasarga haiM vahAM Amanepada nahIM hotA / vana aura senA ke vizeSaNa meM vi aura parA zabda upasarga ke sahacArI nahIM hai isa kAraNa vahAM Atmanepada nahIM huA tathA ( paMcamyapAGaparibhiH) yahAM karmapravacanIya aSa AGa aura pari ke yoga meM paMcamI vibhakti hotI hai so dharjanAtha apa zabda ke sAhacarya se (hakSaM pari vidyotate vidyut ) yahA~ lakSaNa artha meM paMcamau vibhakti nahIM hotii| dUtyAdi aneka prayojana haiM // 20 // For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH // jaise ( aho Azcaryam, utAho me ) ityAdi meM zrIkArAnta nipAta kI pragTahya - saMjJA ho kara prakRtibhAva ho jAtA hai vaise ( atirastiraH samapadyata, tiro'bhavat ) yahAM vipratyayAnta lAkSaNika okArAntako nipAtasaMjJA hokara pragTadyasaMjJA ho. jAve to prakRtibhAva honA cAhiye isaliye yaha paribhASA hai // 91 - lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktasyaiva grahaNam // a01/1/15 // 46 lakSaNa nAma jo sUtrase kArya hokara banA ho vaha lAkSaNika aura jo khAbhAvika hai vaha pratipadokta kahAtA hai / una lAkSaNika aura pratipadokta ke baudha meM jahAM saMdeha par3e vahAM pratipadokta ko kArya ho aura lAkSaNika ko nahIM isa se (tiro'bhavat ) yahAM lAkSaNika akArAnta nipAta kI pragTadyasaMjJA hokara prakatibhAva nahIM hotA / tathA (AziSA tarati zrAziSikaH ) yahAM isa bhAga ke lAkSaNika hone se ( isusuktAntAtkaH ) sUtra se Thak pratyaya ko kakArAdeza nahIM hotA ityAdi aneka prayojana haiM 61 // " , isa paribhASA ke hone meM ye doSa haiM ki jo (dAdhAghvadAp ) sUtra se dAdhA kI saMjJA hotI he so ( deGarakSaNe, dozravakhaNDane dheT pAne ) Adi kI ghu saMjJA nahIM honI cAhiye kyoMki ( DudAJ DudhAJ ) pratipadokta aura deG Adi lAkSaNika haiM isa saMdeha ko nivRtti ke liye yaha paribhASA hai // 92 - gAmAdAgrahaNeSvavizeSaH // a0 1 / 1 / 20 // For Private And Personal Use Only gA, mA, dA ye tInoM jina sUtroM meM grahaNa kiye hoM vahAM sAmAnya karake araNika aura pratipadokta donoM kA grahaNa hotA hai isa se ( deG ) Adi lAkSaNika dhAtuoM kI bhI ghu saMjJA ho jAtI hai ( pa ) dhAtu meM pit par3hane kA yahI prayojana hai ki jo dApa ko ghu saMjJA kA niSedha he so de mAtra ke par3hane se prApta nahIM thA isaliye pit kiyA so jo lAkSaNika hai mAtra kI ghu saMjJA prApta nahIM thI to niSedha ke liye pit kyoM pddh'aa| isa se yaha AyA ki lAca. fun ko bhI ghu saMjJA hotI hai (ghumAsyAgApAjahAtisAM hali ) yahAM mA karake mer3a Adi ko bhI IkArAdeza hotA hai ( mauyate, memoyate ) ityAdi gA karake Adi bhI liye jAte haiM ( gauyate, jegIyate ) iG dhAtu ke sthAna meM jo gAr3a Adeza hotA hai usa kA bhI grahaNa hotA hai jaise ( adhyagauSTa, zradhyagISAtAm ) ityAdi bahuta prayojana haiM // 82 // ( vRddhirAdaic ) sUtra meM A, ai, au, ina tInoM kI vRddhisaMjJA hotI hai / isa meM yaha saMdeha hotA hai ki jo tInoM varNako eka sAtha vRddhisaMjJA hojAveto (kArakaH) . Adi meM eka sAtha tInoM varNa vRddhi hone cAhiye / isaliye yaha paribhASA hai / 93 - pratyavayavaM vAkyaparisamAptiH // a0 1 / 1 / 1 / vAkya kI samApti pratyeka avayava ke sAtha hotI hai arthAt jahAM samudAya ko
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / pAribhASikaH // kArya kahA hai vahAM vAkyastha kriyA jaba pratyeka avayava ke sAtha sambandha karaletI hai taba usa ko pUrNavAkya kahate haiM / jaise kisI ne kahA ki (devadattayajJadattaviSNumitrA bhojyantAm yadyapi yahAM yaha nahIM kahA ki devadatta, yajJadatta aura viSNamitra ko pRthaka 2 bhojana karAo tathApi bhojana kriyA pratyeka ke sAtha sambandha rakhatI hai isI prakAra yahAM A, ai, au kI disaMjJA pRthaka kahI hai isau se pratyekavarNa ke sAtha vRddhi kA sambandha pRthaka 2 rahatA hai aise hI guNa Adi saMjJA bhI pratyeka kI hotI hai / 83 // ___aba isa pUrvokta paribhASA se yaha doSa AyA ki jo (halo'nantarAH saMyogaH) yahA~ pratyeka varNa ko saMyogasaMjJA rahe to ( niryAyAt, nirvAyAt ) yahAM yA,vA dhAta ko saMyogAdi mAna kara (vAnyasya saMyogAdeH) isa sUtra se ekArAdeza honA cAhiye ityAdi aneka doSa aaveNge| isaliye yaha paribhASA hai / 94-samudAya vAkyaparisamAptiH // a0 1 / / 7 // kahIM aisA bhI hotA hai ki samudAya meM vAkya ko parisamApti hove arthAt vAkyastha kriyA kA kevala samudAya ke sAtha sambandha rhe| aura pratyeka avayava ke sAtha pRthaka 2 saMbandha na hove jaise rAjA ne AjJA kiI ki (gargAHpatandaNDyantAma) yahAM gargo para sau rupaye daNDa kahA to una meM pratyeka para saura daNDa ki yA jAve vA samudAya para to jaise samudAya para eka daNDa hotAhai vaise hI samudita haloM kI saMyogasaMjJA hotI hai / ityAdi aneka prayojana haiN|84|| (DirAdaica) sUtra meM A,ai, au, vana tIna doghaM vargoM ko vRddhisaMjJA kI hai phira AkAra tapara kyoM par3hA kyoMki savarNagrahaNaparibhASA se akSarasamAmnAya kA hI aN savarNagrAhaka hai parantu jo akSarasamAmnAya meM iskha par3hate haiM unhIM kA graMkSaNa hogA dI? kA nahIM phira dIrgha se savarNagrahaNa kI prApti hI nahIM aura taparakaraNa kA yahI prayojana hotA hai ki tapara se bhinna kAlika savarNoM kA grahaNa na ho| dUsa ke samAdhAna ke liye yaha paribhASA hai // 95-bhedakA udaattaadyH|| 01 / 1 / 1 // nisa varNa ke sAtha jo udAtAdiguNa lagatAhai vaha usako svabhAvase bhinna kara detA parantu kAlabheda nahIM hotA doghaM udAtta,dIrgha anudAtta,dIrgha svarita ina meM kAla kA to bheda nahIM parantu uccatva, nIcatva, samatvAdikA bhedahai so jo AkAra ko tapara na par3hate tobhI abhedakoM kA grahaNa hoho jAtA phira tapara se yahI prayojana hai ki bhinnadharmavAle tAtkAlika udAttAdi kA bhI grahaNa hojAve isa liye AkAra meM taparakaraNa sArthaka huA tathA anyatrabhI doghavaNe ko taparapar3hane kA yahI prayojana hai|aur loka meM bhI udAttAdikA bheda daukhapar3atA hai jaise koI For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH // 51 vidyArthI udAtta ke sthAna meM anudAsa bole to adhyApaka usako zAsana karatA hai ki tU anyathA kyoM bolatA hai / so jo udAttAdimeM bheda nahIM hotA to zAsana bhI nahIM bana sakatA / aura yaha bhI dRSTAnta hai ki ekajala zIta, uSNa aurakhArI Adi bhedaka guNoM ke honese bhinara hojAtA hai ityAdi aneka prayojana haiM // 85 // isa pUrvokta viSaya meM aise bhI dRSTAnta milate haiM ki eka devadataM bAlaka yuvA Adi avasthA guNe aura muNDa jaTila Adi guNoM se vahI banA rahatA hai koI bhinna nahIM hojAtA / brUsa se yaha bhI AyA ki guNa abhedaka haiM aura (yAsuT parasmaipadeSUdAto Gicca) isa sUtra meM yAsuT ko udAtta na kahate kintu usa ko udAsa ho par3ha dete to udAttAdi guNoM ke bhinna 2 hone se udAntake par3hane meM anudAta hoho nahIM sakatA phira udAttagrahaNa vyartha huA isaliye yaha paribhASA hai / 96 - prabhedakA guNAH // zra0 1 / 1 / 1 / / udAttAdi guNa abhedaka hote haiM arthAt guNo ke svarUpa ko kucha bhI nahIM badala sakate / isIliye (asthidadhi0) ityAdi sUtroM meM udAtta vA anudAtta par3hA hai jo udAttAdi zabdoM se udAsa nahIM par3hate to abhedaka hone se vizeSa guNokA jJAna nahIM hotA isa se udAttAdi zabdoM kA par3hanA sArthaka hogayA / ina guNoM ke abhedaka pakSa meM doghoM kA tapara par3hane kA dvitIya samAdhAna hai ( zradec) yahAM to AkArake tapara par3hane kA yahI prayojana hai ki takAra se pare ai au tapara mAne jAve to (mahA ojAH, mahaujAH) yahAM cAra mAtrika sthAno ke sthAna meM cAra mAtrAoM kA Adeza bhI prApta hotA hai so naho kintu himAtrika ho ( e, ai, o, zrauM) Adeza hoveM ityAdi aneka prayojana haiM ina donoM meM guNoM kA abhedakapakSa hI balavAn hai // 86 // (sarvAdIni sarvanAmAni ) isa sUtra meM sarvanAmapada meM NatvaniSedha nipAtana kiyA hai so usa ko sUtra meM caritArtha ho jAne se laukikaprayogaviSaya meM sarvanAma zabda ko Natva honA cAhiye isaliye yaha paribhASA hai | 97 - bAdhakAnyeva hi nipAtanAni // 01 | 1| 27 // jisa prApta kArya kA vidhAna vA prApta kA niSedha nipAtana se karadiyA ho vaha sarvathA bAdhaka hojAtA hai phira vaha vaisA hI prayogakAla meM bhI rahegA / isa se sarvanAma Adi zabdoM meM NatvaniSedha Adi kArya siddha hojAte haiM // 7 // (syantsyati) isa syandU dhAtu ke prayoga meM iT kA vikalpa antaraGga aura niSedha bahiraGga hai so jo antaraGgakArya karane meM bahiraGga prasiddha mAnA jAve to parasmaipada meM bhI iTakA vikalpa honA cAhiye / isa sandeha ko nivRtti ke liye yaha paribhASA hai | For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH / 98-pratiSedhAzca balIyAMso bhavanti // 101 / 1 / 63 // para, nitya aura antaraGga se bhI pratiSedha balavAna hote haiM isa se antaraGga bhI vikalpa ko bAdha ke nitya prApta bUTa kA niSedha hojAtA hai ityAdi prayojana haiM / 8 // __ (aiuNa) Adi pratyAhAra sUtroM meM jo (e k)Adi anubandha par3he haiM unakA aca ke grahaNa se grahaNa kiyA jAve to (dadhi NakArIyati, jarIkaroti ) ityAdi meM NakAra kakAra ke pare kAra IkAra ko yaNAdeza honA cAhiye isaliye yaha paribhASA hai| 99-sarvavidhibhyo lopavidhibalIyAn // saba vidhiyoM se lopavidhi balavAna hotI hai / isa se Na ka ) zrAdi anubandhI kA pratyahAra ko pravRtti se pahile ho lopahojAtA hai phira acameM NakAra kakAra ke ma rahane se (dadhi NakArIyati, UrIkaroti ) Adi meM yaNAdeza nahIM hotaa| ityAdi / aura loka meM bhI yahI roti hai ki kisI kA mRtyu bhAnAve to saba kAmoM kA bAdhaka honAtA hai / arthAt adarzana agrahaNa hotA hai // // ( arthaM pratyAyayati sa pratya yaH) jo artha kA nizcaya karAve vaha pratyaya kahAtA hai isa artha ke na hone se kevala svArtha meM vihitoM kI pratyayasaMjJA nahIM hove isa. liye yaha paribhASA hai / 100-anirdiSTArthAzca pratyayAH svArthe bhavanti // 32 // 4 // jina pratyayoM kI utpatti meM koI vizeSa artha niyata na kiyA ho ve svArtha meM ho arthAt pravatyartha ke sahAyaka aura bodhaka rahaiM / isI se ve pratyaya kahAveM jaise (gupatijakidabhyaH san, yAvAdibhyaH kan) ityAdi pratyaya svArtha meM hote haiM(jugamate, yAvakaH )ityAdi // 10 // (supisthaH )isa sUtra se karnAmeM pratyaya hote haiM isaliye (AkhanAmutthAnamA. khatthaH) ityAdi prayogoM meM bhAva meM ka pratyaya nahIM ho sakatA isaliye yaha paribhASA hai // 101-yogavibhAgAdiSTasiddhiH / / nahIM iSTa kArya kI siddhi na ho vahAM yogavibhAga karanA caahiye| aura yoga. vibhAga kara ke cUSTa kArya sAdhalenA aniSTa nahIM hone denA (supi) itanA pRthaka sUtra kiyA to yaha artha huA ki subantaupapada hoto AkArAnta dhAtuse kapratyaya ho sa se ( kacchena pibati kacchapaH, kaTAhapaH, hAbhyAM pibati dipaH) ityAdi prayoga siddha huye paucha (sthaH)itanA pRthaka kiyA to yaha artha huA ki sthA dhAtu se subanta upapada hoto ka pratyaya ho yahAM yogavibhAga karake kartA se haTAyA to svArtha bhAva meM Akhattha Adi prayoga siddha hogye|isiiprkaar sarvatra naano||1010 For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH / 53 lAghava gaurava kA vicAra sarvatra rahatA hai ki / jahAM taka ho thor3A vacana par3hake bahuta artha nikAlanA parantu // 102 - paryAyazabdAnAM lAghavagauravacarcA nAdriyate // paryAya zabdoM meM thor3e bahuta hone kA vicAra nahIM karate ki jahAM thor3e vacana se kAma cala sakatA hai to usa kA paryAya adhika akSara kA zabda na par3hanA jaise ( anyatarasyAm, vibhASA, vA ubhayathA ) ityAdi ekArtha zabdoM meM kisI ko par3ha diyA yaha niyama nahIM ki itanA adhika kyoM par3hA ityAdi // 102 // 1. jo jJApakarUpa paribhASAoM se kArya siddha hote haiM vahAM sarvatra jJApaka siddha kI pravRtti nahIM hotI isaliye yaha paribhASA hai | 103 - jJApaka siddhaM na sarvatra // jaise arthavAn aura anarthaka ke grahaNa meM jJApaka siddha paribhASA se arthavAn ko kArya hotA hai seA ananta ko kahA kArya kanin pratyaya ke pare sArthaka an ko aura man pratyaya ke nirarthaka an ko bhI hote haiM // 102 // tripAdI meM huA kArya sapAdasaptA'dhyAyoM meM asiDa mAnA jAtA hai seA (drogdhA, drogdhA, droTA, droDhA) yahAM vipAdistha ( vA drahamuha 0 ) sUtra se hakAra ko gha aura Dha Adeza hote haiM seA jo dditva karane meM usa gha ko asi mAneM to dditva ke ekabhAga meM aura dvitIya bhAga meM Dha Adeza rahanA cAhiye isaliye yaha paribhASA hai | gha 104 - pUrvatrAsiddhI yamadvirvacane // 0 8 / 1 / 1 // tripAda kA kArya dditva karane meM asiddha na mAnA jAve isa se ( drogdhA drogdhA) Adi meM Dhatva nahIM hotA tathA (nunaM nunnam, nutaM nuttam) vahAM bhI dditva ke eka bhAga meM na aura eka meM takAra prApta hai seA naho ityAdi // 104 // jaise (goSu svAmyazveSu ca ) yahAM eka svAmI zabda ke yoga meM donoM bhinnAkRti zabdoM meM earati saptamI vibhakti hotI hai vaise go zabda meM saptamI aura akha meM SaSThI vibhakti kyoM nahIM hotI isaliye yaha paribhASA hai / 105 - ekasyA prAkRtezvaritaH prayogo dvitIyasyAstRtIyasyAzca na bhavati // a0 1 / 3 / 39 // jahA~ eka prAkRti kA prayoga caritArtha hotA hai vahAM dvitIya vA tRtIya anyArtha sambhava kAraka kA prayoga nahIM hotA isa se vahAM azva zabda meM SaSThI nahIM For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 54 // pAribhASikaH / hosakatI kyoMki ekAkkati saptamIvibhakti kA caritArtha hai aura SaSThI ke hone se bhinnAthaM bhI sambhava honAve // 105 // (vivyAdha)ityAdi prayogAMmeM paratva se (halAdiHzeSaH)isa sUtrase abhyAsake yakAra kA lopa honAve to vakArako saMprasAraNa prApta hotAhai isaliye yaha paribhASAhai / 106-saMprasAraNaM saMprasAraNAzrayaM ca kArya balIyo bhavati a01|1|17|| jo saMprasAraNa aura saMprasAraNa ke Azraya kArya hai ve donoM balavAna hote haiM isa se ( halAdiH zeSaH ) sUtra se prApta paralopa ko bhI bAdha ke prathama yakAra ko saMprasAraNa hogayA to phira (vivyAdha ) Adi prayoga bana gye| tathA ( juhavataH, juhuvuH) yahAM saMprasAraNa aura vA dhAtu ke AkAra kA ajAdi AIdhAtaka ke pare lopa bhI prApta hai paratva se lopa honA cAhiye balavAna hone se saMprasAraNa ho jAtA hai aura saMprasAraNa huye pIche bhI AkAralopa tathA saMprasAraNAzraya pUrvarUpa bhI prApta hai paratva se AkAralopa honA cAhiye balavAn hone se saMprasAraNAzraya pUrvarUpa ho jAtA hai / ityAdi aneka prayojana haiM / 106 / jaba zukla nIla Adi guNavAcakazabda apane kevala guNavAcakapana arthAt svatantra artha meM palliGgAdi kisI vizeSa niGga vA ekatvAdi vacana kA prAzraya karane se nahIM pratIta hote punaH jaba dUna kA dravya ke sAtha samAnAdhikaraNa ho taba kauna liGga vacana ina meM honA cAhiye isaliye yaha paribhASA hai| 107-guNavacanAnAM hi zabdAnAmAzrayato liGgavacanAni bhavanti // 01 / 2 / 64 // ... guNavAcI zabda jisa dravya ke Azrita hI usa dravyavAcakazabda ke jo liGgavacana ho ve hI guNavAcaka zabda ke bhI ho jAyeM jaise / zakla vastram / zuklA zATauM / zuklaH banA zaktI kaMbalI / zalAH kambalAH / ityAdi isI prakAra sarvatra jaano|107|| jaise / kaSTaM zritaH, kaSTazritaH / ityAdi meM samAsa ho jAtA hai vaise / mahata kaSTaM zritaH / yahAM bhI samAsa honA cAhiye isaliye yaha paribhASA hai| 108-sApekSamasamartha bhavati // a02|1|1|| jo pada vizeSyavizeSaNabhAva se hitoya pada ke sAtha sambandha rakhatA ho vaha mApikSa hone se samAsa hone meM asamartha kahAtA hai usa kA samAsa nahIM ho sktaa| isa kAraNa mahat zabda vizeSaNa ke sAtha kaSTasApekSa hone se para ke sAtha samAsa ko prApta nahIM hotA tathA (bhAryA rAjaH puruSo devadattasya ) yahAM For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAribhASikaH / bhAryA ke sAtha rAjan zabda sApekSa vizeSaNa aura devadatta vizeSaNa ke sAtha puruSa | sApekSa hai isaliye rAjana aura puruSa donoM ke paraspara asamartha hone se samAsa | nahIM hotaa| ityAdi aneka prayojana haiN| 108 // ... (paroyAt, atIyAt ) yahAM pari-iyAt / do ikAra ko dIrgha ekArAdeza huA hai so jo antAdivat mAneM to ( eteliGi ) sUtra se upasagoM se pare iN dhAtu ko asva prApta hai isaliye yaha paribhASA hai| 109-ubhayata AzrayenAntAdivat // a06|1 / 85 // ___ pUrva para ke sthAna meM jo ekAdeza huA ho vaha pUrva para donoMke AzrayakAryako prApti meM antAdivat na ho isa se ( parIyAt, atIyAt ) Adi meM hrasva nahIM hotA / ityAdi aneka prayojana haiM / 108 // jo Tita, kit, mit Agama hote haiM una meM kisI TakArAdi anubandha se koI udAttAdi vizeSa svara kA vidhAna nahIM kiyA hai vahAM kyA vara honA cAhiye isaliye yaha paribhASA hai / 110-bhAgamA anudAttA bhavanti // 03 / 1 / 3 // Tita Adi Agama anudAtta hote haiM / yadyapi yaha bAta hai ki arthavata Agama isa paribhASA ke anukUla jo pratyaya vA prakRti kA svara hai vahI Agama kA bhI ho to eka pada meM do svara nahIM rahate isaliye ( bhavitA) ityAdi meM Agama bhI anudAtta vidhAna kiye haiM isa meM jJApaka yaha hai ki (yAsuTa parasmaipadeSadA.) nsa sUtra meM udAtAdi karane kA yahI prayojana hai ki Agama saba anudAtta hote haiM basa se udAtta prApta nahIM thA aura jo pratyaya kA AdyadApta svara hotA hai vaha Agama ko nahIM prApta thA isaliye udAtta kahA ityAdi / 110 // gupa,tina, kit,mAna Adi dhAtuoMse svArtha meM san pratyaya hotA hai usa sana ke nitya hone se prathama gaNa meM zuddha prayoga nahIM hotA to yaha sandeha hotAhai ki dUna se Atmanepada ho vA parasmaipada ho jo sannanta se pahile koI pada vidhAna hotA ho vaha (pUrvavatmanaH) isa sUtra se sananta se bhI hojAtA so to nahIM hotA aura sannantoM meM koI vizeSa anubandha bhI nahIM hai isaliye yaha paribhASA hai / 111-avayave kRtaM liGgatasya samudAyasya vizeSakaM bhavati yaM samudAyaM so'vayavo na vyabhicarati // 03 / 1 / 5 // avayava meM kiyA huA cinha usa samudAya kA vizeSaka hotA hai ki jisa ko vaha avayava phira na chor3a deve / isa se yaha pAyA ki jina gupa Adi dhAtoM meM - - For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // pAribhASikaH / jo anudAttet cinha kiyA hai una kA san ke vinA kahIM pRthak prayoga bhI nahIM hotA isaliye gup Adi dhAtuoM kA anudAttat sannanta kA vizeSaka ho ke | arthAt gupa Adi sabantoM ko bhI anudAttat mAna kara pAtmanepada ho (jugupasate, maumAMsate ) yahAM Atmanepada ho gayA aura jugupasayativA jugupasayate maumAMsayati, vA maumAMsayate yahAM Nijanta samudAya ko Nic chor3a detA hai isaliye parasmaipada aura Atmanepada donoM hote haiM tathA paNa dhAtu anudAttat hai usa ke (paNAyati) prayoga meM Aya pratyayAnta se parasmaipada hI hotA hai kyoMki Atmanepada to vyavahAra artha meM aura ekapakSa meM AIdhAtuka viSaya meM caritArtha hai(zatasya paNate) maNAyAM. cakAra / penne| peNAte / aura Aya pratyayAnta samudAya ko paNa chor3a bhI detA hai| isaliye Aya pratyayAnta se Atmanepada nahIM hotA aura loka meM bhI baila ko so avayava meM dAga dete haiM to vaha cinha usa baila kA vizeSaka ho jAtA hai ki yaha ati baila hai usI avayava kA aura saba sAtha ke baisoM kA bhI vizeSaka nahIM hotA // 111 // ( apRkta ekAla pratyayaH ) isa sUtra meM eka grahaNa kA yahI prayojana hai ki (daviH, jAgyaviH) yahAM vi pratyaya kI apatasaMjJA nahIM so jo ekagrahaNa na kara te aura ala pratyaya kahate to bhI anekAla meM nahIM hotI phira ekagrahaNa vyartha huA isa se yaha jJApakasiddha paribhASA niklii| 112-varNagrahaNe jAtigrahaNam // a0 1 / 2 / 11 // varNa ke grahaNa meM varNa jAti kA grahaNa hotA hai isa se ekagrahaNa to sArthaka hogayA koMki alamAtra par3hate to jAtigrahaNa hone se aneka aloM kA grahaNa hojAtA phira ekagrahaNa se nahIM huA aura ( dhopasati, dhipasati) yahAM dambha dhAta ke do haloM meM bhI halajAti mAnakara (halantAca) sUtra se ika samIpa hala mAna ke san pratyaya kit hojAtA hai / ityAdi aneka prayojana haiM // 112 // iti zrImatparamahaMsaparivrAjakAcAryANAM zrIyutavirajAnanda sarasvatIsvAminAM ziSyaNa zrImaha yAnandasarasvatIsvAminA viracite vedAGgaprakAze dazamo'STAdhyAyyAMnavamazca pAribhASiko grantho'laGkRtimagAt // For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra RgvedAdibhASyabhUmikA vinA jilda kI jilda kI varNoccAraNa zikSA sanviviSaya co vaidikayantrAlaya ajamera ke pustakoM kA sUcIpatra. aura saMkSipta niyama | ( 1 ) mUlya roka bheja kara maMgAveM ( 2 ) roka bhejane vAloM ko 105 ru0 vA isa se adhika para 20) ru0 saikar3A ke hisAba se kamIzana ke pustaka adhika meje atra ( 2 ) DAkamahasUla vedabhASya chor3a kara saba se alaga liyA nAyagA 5) ru0 isa se adhika ke pustaka grAhaka kI AjJAnusAra rajisTarI bhene jAyage ! (4) mUlya nIce likhe pate se bhejeM aura patA tathA Azaya spaSTa likheM // Rgvedabhavya aM0 1-140 46) yajurvedabhASya sampUrNa nAmika kArakIya sAmAsika svaNatA i zravyayArtha sauvara AkhyAtika pAribhASika dhAtupATha gaNapATha uNAdikoSa nighaNTa aSTAdhyAyI mUla itacaratprabodha havanamantra www. kobatirth.org 38) vyavahArabhAnu mU0 DA0 bhramocchedana 5 5 ka= anubhramocchedana 6) melAcAMdApura Zhu ) 1) AryoddezyaratnamAlA gokaruNAnidhi (1) // svAmInArAyaNamatakhaNDa Ja Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ja J 555575 " satyArthaprakAza ) // saMskAravidhi menejara - vaidikayantrAlaya - atrame vedaviruDamatakhaNDana vamantavyA'mantavyaprakAza zAstrArtha phIrojAbAda zAstrArtha kAzI AryAbhivinaya jilda kI // vedAntidhvAntanivAraNa " bhrAntinivAraNa paJcamahAyajJavidhi " jilda kI AryasamAja ke niyama - paniyama For Private And Personal Use Only mU0 DA0 r r d d d d ddng 199% 9970 770 Im gujarAtI " 775 3 2. 10) 130
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3E ||ath vedaanggprkaashH|| E ttrtyH| caturdazo bhAgaH // gaNa paatthH| pANinimunipraNItAyAmaSTAdhyAyyAm __ ekAdazo bhAgaH / shriimtsvaamidyaanndsrsvtiiktvyaakhyaashitH| paThanapAThanavyavasthAyAM caturdazaM pustakam / vaidika yantrAlaya ajamera meM mudrita huA -- x--- isa pustaka ke chApane kA adhikAra kisI ko nahIM hai / kyoMki - isa kI ranisarI karAI gaI hai // . -::0:x SSES 16 dUsarI bAra 1000 saMvat 1955 vi0 2 mUlya / ) SA B raceneriquezanarak For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha gaNAnAM sUcIpatram // creocccccceen - gahA: pR0 bhamA: . uJchAdayaH " .. akSayatAdayaH ... ... ... utkarAdayaH .. .. maGgalyAdayaH ... ... utsAdayaH .. .. ajAdayaH ... ... ... utsaMgAdayaH .. .. ajirAdayaH .. .. udgAtrAdayaH .. .. .. adhyAtmAdayaH upakAdayaH .. .. .. anupravacanAdayaH uraHprabhRtayaH .. .. anuzatikAdayaH apUpAdayaH .. uryAdayaH .. .. .. bharddharcAdayaH .. arzazrAdayaH . arIhaNAdayaH RgayanAdayaH .. .. .. RzyAdayaH .. .. .. azmAdayaH / azvAdayaH " aMzvAdayaH .. 19 / aiSukAryAdayaH .. .. .. azvAdayaH .. .. azvapatyAdayaH kacchAdayaH .. .. mA kaDArAdayaH .. .. AkarSAdayaH .. .. karavAdayaH .. .. citAdayaH .. .. AhitAgnyAdayaH .. .. kavyAdayaH .. kathAdayaH ukthAdayaH . . ... 25 1 kAdayaH .. .. 12 For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Frm or +2 or " : gaNAnAM sUcIpatram // gaNA: gamA: varNAdayaH .. .. .. karNAdayaH .. .. .. mamyAdayaH .. .. kalyANyAdayaH .. gagAdayaH kaMvojAdayaH .. .. gavAdayaH kaskAdayaH .. .. gavAzvaprabhRtayaH kratvAdayaH .. .. kramAdayaH .. .. gahAdayaH .. kAtakaumapAdayaH .. guDAdayaH .. kAzAdayaH .. .. gRpTyAdayaH kAzyAdayaH .. .. gopavanAdayaH kASThAdayaH .. .. goSadAdayaH kizarAdayaH .. gaurAdayaH kiMzulAdayaH .. .. kunAdayaH .. kumbhapadIprabhRtayaH .. ghoSAdayaH .. .. .. 52 kumudAdayaH ... kumudAdayaH .. .. catuvAdazaH kurvAdayaH .. cAdayaH kulAlAdayaH .. .. cihaNAdayaH .. zubhanAdayaH .. .. cUrNAdayaH .. kRtApakRtAdayaH . kRzAzvAdayaH .. .. koTarAdayaH .. .. .. chatrAdayaH .. kroDAdayaH .. .. chedAdayaH .. .. .. 39 13 kauDyAdayaH .. .. takSAdayaH .. .. .. | khasiDakAdayaH .. .. .. 23/22 tArakAdayaH .. .. ... gaurAdayaH .. : : : " " 9m 25 : - For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra tAlAdayaH tikakitavAdayaH tikAdayaH tiSThadguprabhRtayaH gaNA: tundAdayaH tRNAdayaH tavatyAdayaH da daNDAdayaH yAdayaH dAmanyAdayaH dAsIbhArAdayaH dvArAdayaH digAdayaH dvidaNDyAdayaH .. hRDhAdayaH devapathAdayaH dha dhUmAdayaH na maDAdayaH naDAdayaH nadyAdayaH vyaGkAdayaH nirudakAdayaH niSkAdayaH ** .. : : : : : : www. kobatirth.org gaNAnAM sUcItram // pR0 pa0 34 1 pa 12 1 pakSAdayaH 22 | 13 | pragadinnAdayaH prakRtyAdayaH 4 7 27 1 10 22 36 | 14 6 3 48 7 51 18 54 22 32 | 26 41 19 40 21 47 12 18 13 36 7 21 / 16 5. 5. bhayAH 53 | 13 3818 prajJAdayaH pratijanAdayaH parimukhAdayaH parNAdayaH paravIdayaH paladyAdayaH palAzAdayaH sajJAdayaH pravRddhAdayaH pAtresammitAdayaH prAdayaH picchAdayaH priyAdayaH 30 16 pIlAdayaH purohitAdayaH puSkarAdayaH pAmAdayaH pAzAdayaH pRthvAdayaH prekSAdayaH lAdayaH ba balAdayaH For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : : : 3 pa0 | paM0 27 17 27 | 27 go 16 * 3714 32 / 14 35 23 488 13 26 | 23 34 / 17 35 / 11 53 45 24 aga a 60 11 4 | 21 16 4 3 C 45 16 54 ma 63 / 11 41 | 24 47 1 ka 2 d 15
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gayA : . gaNAnAM sUcIpatram // pR0 | paM0 gaNAH 47, 7| yaudheyAdayaH .. .. .. 23 12 4 yaudheyAdayaH .. .. .. 48 .. balAdayaH .. brAhmaNAdayaH .. bidAdayaH .. bilvAdayaH .. brIhyAdayaH .. : rajatAdayaH . ." rasAdayaH rAjadantAdayaH .. rAjanyAdayaH .. .. revatyAdayaH .. .. 23 17 bhargAdayaH bhastrAdayaH .. bhikSAdayaH bhidAdayaH .. bhImAdayaH .. bhRzAdayaH bhaurikyAdayaH .. 18 | lomAdayaH .. .. .. lohitAdayaH .. .. .. va ma madhvAdayaH .. .. manojJAdaya : .. .. mayUravyaMsakAdayaH mahiNyAdayaH ... .. mAlAdayaH .. vanaspatyAdayaH .. ." varaNAdayaH .. .. ..28 16 varAhAdayaH .. vaMzAdayaH .. vasaMtAdayaH .. vahvAdayaH vyAghrAdayaH .. vAkinAdayaH .. vAhvAdayaH vinayAdayaH .. vimuktAdayaH .. vyuSTAdayaH ." " 51 22 | vRSAdayaH . .. vetanAdayaH .. Swation yaSAdayaH .. ... yaskAdayaH . .. .. yAjakAdayaH .. .. yAvAdayaH yuktArohyAdayaH .. .. yuvAdayaH .. .. - - For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNAH pR00 zaNDikAdayaH .. " zarkarAdayaH .. .. zarAdayaH .. .. zarAdayaH .. .. zAkapArthivAdayaH zAkhAdayaH .. .. zAravAdayaH .. .. zivAdayaH .. .. zuNDikAdayaH ... zubhrAdayaH .. .. zreNyAdayaH .. .. zoeDAdayaH .. zaunakAdayaH .. .. gaNAnAM sUcIpatram // go | dol _gaNAH saMdhivelAdayaH " 33 13 / saMpadAdayaH 47 21| sarvAdayaH savanAdayaH .. svarAdayaH svastrAdayaH .. sAkSAtprabhRtayaH svAgatAdayaH .. " sidhmAdayaH siMdhvAdayaH .. sukhAdayaH " sutaMgamAdayaH suvAstvAdayaH suSAmAdayaH .. " sthUlAdayaH .. .. v 22 saMkalAdayaH .. .. saMkAzAdayaH .. sakhyAdayaH .. .. saMtApAdayaH .. .. harItakyAdayaH " " hastyAdayaH .. .. .. For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuumikaa| isa pustaka kA nAma gaNapATha isa liye hai ki ekatra milA ke bahuta 2 zabdoM kA samudAya paThita hai| yaha pustaka pANini muni jI kA banAyA hai isa ke kAryakara aSTAdhyAyI ke sUtra haiM yadyapi kAzikAdi pustakoM meM tattat sUtra para gaNapATha bhI chapa gayA hai tathApi bIca 2 sUtroM ke dUra 2 hone se gaNa bhI dUra 2haiM isa se kaNThastha karanA vicAranA vA anuvRttikaranA kaThina hotA thA isa liye usa 2 gaNakArya sUtra ko sArthaka likha kara eka do udAharaNa deke jahAM 2 eka aisA (:-) cinha banA ke likhA hai vahAM 2 se gaNa pATha kA Arambha samajhanA cAhiye aura jisa 2 zabda kI vizeSa vyAkhyA apekSita thI usa 2 para eka Adi aGka likha aura rekhA dekara nIce vivaraNa ( jisa ko noTa kahate haiM ) likhA hai / usa ko bhI yathAyogya samajha lenA cAhiye ina ke artha aSTAdhyAyI nirukta nighaNTu aura uNAdikoSa tathA prakRti pratyayAdi kI uhA se samajha lenA yogya hai / yadyapi bhvAdi aura uNAdi bhI eka 2 sUtra para gaNa haiM to bhI una ke bar3e aura vilakSaNa ( 1 ) hone se pRthak zrIpANini muni jI ne likhe haiM aura sUtra ke samAna vArtika gaNa haiM una ko bhI vAttika ke Age likha diyA hai jo sAdhAraNatA se vyAkaraNa ke bodha yukta haiM ve bhI ina kA rUpa aura artha par3ha par3hA sakate haiM / alamativistareNa vipazcidvaziromaNipu // sthAna mahArANAnI kA udayapura / miti mAgha zuklA 10 saM0 1939 / dayAnanda sarasvatI (1) bhvAdi dhAtu anubandha sahita aura uNAdi meM prakRtipratyayasAdhutva pUrvaka / lekha hai aura sarvAdi meM siddha. zabdoM kA pATha anukrama se hai isI liye una donoM gaNoM / se yaha aura isa se ve pRthak 2 rakkhe haiM / s For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir o3m atha gnnpaatthH| 1-sAdIni sarvanAmAni // 10 // 1 / 1 / 27 // sarvAdIni pratiApadikAni sarvanAmasaMjJAni bhavanti / sarve / sarvasmai / sarveSAM nAmAni sarvanAmAnIti samAsenAnvarthasaMjJAvijJAnAt sarvo nAma kAzcan manuSyavizeSastasmai sarvAya dehIti sarvanAmasaMjJA na bhavati / ata eva vizeSaNavAcakAni sarvAdIni prAdipadikAni vijJeyAni sarva / vizva / ubha / ubhaya / Datara / Datama / itara / anya / anyatara / tva / tvat / nema / sama ( 1 ) sima ( 2 ) pUrvaparAvaradakSiNottarAparAdharANi dhyavasthAyAmasaMjJAyAm // svamajJAtidhanAkhyAyAm // antarambahiyoMgopasaMvyAnayoH // tyad / tad / yad / etad / idam / adas / eka / dvi / yuSmad / asmad / bhavatu / kim / iti srvaadignnH|| 2-svarAdinipAtamavyayam // 0 // 11 // 37 // svarAdayazca nipAtAzcaiSAM samAhAraH svarAdinipAtamavyayasaMjJaM bhavati / nipAtAzcAdayo vakSyante svara / antar / prAtar / ete antodAttAH / punar / AdhudAttaH / sanutar / uccaim / / nIcais / zanais / Rdhak / pArAt / Rte / yugapat / pRthak / antodAttAH / hyas / / zvas / divA / rAtrau / sAyam / ciram / manAk / ISat / joSam / tUSNIm / bhis|| Avisa / avam / adhas / samayA / nikaSA / svayam / mRssaa| naktam / naJ / hetau / praddhA / iddhA / sAmi / hyasprabhRtayo'pyantodAttAH / vat ( 3 ) san / sanAt / sanat / (1) sUtrAntare samAnAmiti nirdezAtsarvaparyAyasyaiva samazabdasya sarvanAmasaMjJeSyate tena tulyavAcakasya na bhavati // (2 ) imAni trINi sUtrANyaSTAdhyAyyAmapi paThyante / tatra jasi vibhASA sarvanAmasaMjJA / atra tu sAmAnyana // ( 3 ) vaditi tadantasya vatipratyayAntasya grahaNam / brAhmaNavat / kSatriyavat / / sthAnivat / ityAdi // For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org gaNapAThaH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tirasa / etadyudAttAH / antarA / ayamantodAttaH / antareNa / jyok / kam / zam / sanA / sahasA / vinA / nAnA / svasti / svadhA / alam / vaSaT / anyat / asti | upAMzu / kSamA / vihAyasA / doSA / mudhA / mithyA / ( 1 ) tUvAtosunkasunaH / kRnmekArAntaH sandhyakSarAnto'vyayIbhAvazca // purA / mitho / mithasa / pratrAhukam / Aryahalam / abhIkSNam / sAkam | sArddham / samam / namas | hiruk / ( 2 ) tasilAdayaH prAkRpAzapaH / zasprabhRtayaH prAk samAsAntebhyaH / mAntaH / kRtvarthaH / tasiH / AcyAlau / pratAn / prazAn / iti svarAdirgaNaH // 3 - cAdayo'sattve // a0 // 1 / 4 / 57 // adravyavAcakAzcAdayo nipAtasaMjJA bhavanti / asattva iti kim / pazurvepuruSaH / atra pazuzabdasya dravyavAcakatvAdavyayasaMjJA na bhavati ca / vA / ha / aha / eva / evam / nUnam / zazvat / yugapat / sUpat / kUpat / kuvit / t / cet / caN / kaJcit / yatra / naha / hanta / mAkim / nakim / mAG / naJ / yAvat / tAvat / tvA / tvai / dvai / re / zrauSaT / vauSaT / svAhA / vaSaT / svadhA / zram | kila / tathA / atha / su / sma / asmi / a / i / u / R / lR / e / ai / o / au~ / am / tk| uJ / ukaJ / velAyAm / mAtrAyAm / yathA / yat / yam / tat / kim / purA / addhA / dhikU / hAhA / hai / hai / pyAT / pAT / thAT / zraho / utAho | ho / tum / tathAhi / khalu / Am / Aho / atho / nanu / manye / mithyA / asi / brUhi / tu / nu / iti / iva / vat / cana / bata / iha / zam / kam ! anukam / nahikam / hikam / sukam | tyam / Rtam / vAkir / nakir / AG | a | mA / no / nA / vAkirAdayaH / pratiSedhe / uta / daha / zraddhA / iddhA | mudhA / nocet / nacet / nahi / jAtu / katham / kutaH / kutra / ava / anu / hAhau / haihaa| IhA / Ahokhit / chamvaT / kham / diSTyA | pazu / vaT / saha / AnuSak / zraGga / phaTU / tAjak / aye | are / caTu / bAT / kum / khum / ghum / hum / zraIm / zIm / sam / vai / 1 1 ( 1 ) kvAdInAmaSTAdhyAyyAM sUtrapAThe grahaNamasti / teSAmevAtra svara diSu parigaNanaM kRtam / na kazcidvizeSaH // (2) taddhitazcA'sarvavibhaktiriti sUtreNa yeSAmavyaya saMjJA teSAmeva taddhitapratyayAnAmatra vispaSTArthaM parigaNanam // For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - gnnpaatthH|| tve / tuvai / nvai / nuve / adha / adham / smi / accha / adal / daha / hehe / haihai| nau| ma / As / zas / zukam / zam / vava / vAt / Dikam / hinuka / vazam / zikam / zvakam / sanukam / nukam / anta / yau / suk / mAjak / ale| vaT / vAT / kim / upasarga: vibhaktisvarapratirUpakAzca nipAtAH ( 1 ) iti cAdirgaNaH // 4-prAdayaH // bh0|| 1 / 4 / 58 // asattvavAcakAH prAdayo nipAtasaMjJA bhavanti / parAmRzati / parAjayate ityAdi / asattva iti kim / parA jayati senA / atropasargasaMjJayA''tmanepadaM mA bhUt - pra / parA / apa / sam / anu / ava / nis / nir / dus / dur / vi / zrAG / ni / adhi / api / ati / su / ut / abhi / prati / pari / upa / iti prAdayaH // 5-U-diviDAcazca // 50 // 1 / 4 / 61 // UryAdayaH zabdAzccyantA DAnantAzca kriyAyoge gatisaMjJA bhavanti / cci / zuklIkRtya / zuklIkRtam / DAca / paTapaTAkRtya / paTapaTAkRtam / UrIkRtya / zuklI karoti / paTapaTAkaroti / urIkaroti / ityAdi uurii| urarI / pApI / tAlI / AtAlI / vetAlI / dhUsI / zakalA / saMzakalA / dhvaMsakalA / bhraMzakalA // zakalAdayo hiMsAyAm // gulugudhA pIDArthe // sanaH sahArthe // phala, phalI, viklI,AklI / iti vikAre // AloSTI / kraalii| kevaalii| zevAlI / varSAlI / masmatA / masamaptA / etehiMsAyAm / vaSaT / vauSaT / zrauSaT / svAhA / svadhA / bndh| / prAdus / zrat / zrAvit / ityUryAdayaH // 6-sAkSAtprabhatIni ca // 10 // 1 / 4 / 74 // sAkSAdAdIni prAtipadikAni kRyoge vibhASA gatisaMjJAni bhavanti / asAkSAt sAkSAtkRtvA / sAkSAtkRtya / sAkSAtkRtvA / ityAdisAkSAt / mithyaa| cintA / bhadrA / locanA / vibhASA / sampatkA / AsthA / amaa| zraddhA / prAjaryA / prAjaruhA / vIjaryA / vInaruhA / sNsryaa| arthe / lavaNam / uSNam / (1) upasargapratirUpakAH / avadattam / vidattam / pradattam / atrAca upasagAditi tatvaM na bhavati / vibhakti pratirUpakAH / cireNa / cirAt / cirAya / ityAdayaH svarapratirUpakAH-- a / i / u / R / e / o| ityevmaadyH|| - - For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| zItam / udakam / Ardram / ( 1 ) agnI / vaze / vikampane / vihasane / prahasane / pratapane / prAdus / namas / Avis / iti sAkSAtprabhRtayaH / / / 7-tiSThadguprabhRtInica // bha0 // 2 / 1 / 17 // tiSThadmAdayaH samudAyAH kRtasamAsA avyayIbhAvasaMjJakA vibhASayA nipAtyante / tiSThanti gAvo yasmin kAle dohanAya sa tiSThadgu kAlavizeSaH / khaleyavAdIni prathamAtAni vibhaktyantareNa naiva saMbadhyante / anyapadArthaca kAle vartante / tisstthdgu| vhdgu| AyatIgavam / khaleyavam / khalevusam / nUnayavam / lUyamAnayavam / pUtayavam / pUyamAnayavam / saMhRtayavam / saMhiyamANayavam / saMhRtabusam / saMhiyamANabasam / ete kAlazabdAH / samabhUmi / samapadAti / suSamam / viSamam / niSpamam / duSSamam / aparasamam / AyatIsamam / prAham / praratham / pramRgam / pradakSiNam / aparadakSiNam / samprati / asamprati / pApasamam / puNyasamam / icakarmavyatihAre (2) iti tiSThadguprabhRtayaH / / 8-saptamI zauNDaiH // 10 // 2 / / 40 // zauNDeriti bahuvacanAdeva gaNanirdezaH / saptamyantaMsucantaM zauNDAdibhiH saha vibhASA samasyate saptamItatpuruSazca sa samAso bhavati / akSeSu dhUrto'kSadhUrtaH / akSAkatavaH / ityAdi zauNDa / dhUrta / kitava / vyADa / pravINa / saMvAta / antr| adhipaTu / pnnddit| kuzala / capala / nipuNa / saMvyADa / mantha / samIra / iti zauNDAdayaH // 9-pAtresamitAdayazca // 10 // 2 / 1 / 48 // pAtre saMmitAdayAH samudAyAH kSepe gamyamAne saptamItatpuruSasaMjJA nipAtyanteH ( 3 ) paatresmmitaaH| pAtrebahulAH / udarakRmiH / kUpakacchapaH / kUpacUrNakaH / a| vaTakacchapaH / kUpamaNDUkaH / kumbhamaNDUkaH udapAnamaNDakaH / nagarakAkaH / ngrvaaysH| ( 1 ) lavaNAdaya ArdraparyantAH zabdA gatisaMjJAsambandhena makArAntA nipAtyante natu sarvatra // (2) karmavyatihAre'rthe samAsAnto icapratyayAntA api zabdA avyayIbhAvasaMjJA bhavanti / daNDAdaNDi / musalAmuptali / nakhAnakhi / kezAkezi / ityaadi| (3)ye'tra gaNa ktAntAstatra kSepa iti pUrvasUtreNaiva siddhe punaH pATho yuktArohyAdhantargatapAtresammitAdInAM pUrvapadAyudAttArthaH // - - For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| mAtaripuruSaH / piNDIzUraH / gehezUraH / gehenardI / gehekSveDI / gehevinitI / gehevyADaH / gehetRptaH / gehedhRSTaH / garbhetRptaH / AkhanikavakaH / gossttheshuurH| goSThevinitA / gopThe. veDI / gehemehI / goSThepaTuH / goSThepaNDitaH / goSThepragalbhaH / karNaTiTibhaH / karNecuracurA / prAkRtigaNoyam // 10-upamitaM vyAghrAdibhiH saamaanyaapryoge||0||2||156|| sAmAnyadharmasyAprayoge satyupameyavAci subantamupamAnavacanevyAghrAdimiH saha vibhASA samasyate sa samAnAdhikaraNatatpuruSaH samAso bhavati vyAghra iva puruSaH purussvyaaghrH| puruSasiMhaH / ityAdi / sAmAnyAprayoga iti kim / puruSo vyAghra iva zUraH / upamAnopameyapradhAno dharmaH zUratvamatra prayujyate'taH samAsaniSedhaH vyAghra / siMha / RkSa / RSabha / candana / vRkSa / vRSa / varAha / hstin| kuJjara ruru / pRSat / puNDarIka / balAhaka ( 1 ) AkRtigaNo'yam / iti vyAghrAdayaH // 11-zreNyAdayaH kRtaadibhiH||0||2|1| 59 zreNyAdayaH suvantAHkRtAdimiH samAnAdhikaraNaiH saha vibhASA samasyante / azreNayaH zreNayaH kRtAH zreNikRtAH ( 2) ekakRtA vasanti vaNijaH / ityAdizreNi / eka / pUga / kuNDa / rAzi / vizikha / nicaya / nidhAna / indra / deva / muNDa / bhUta / zravaNa / vadAnya / adhyApaka / brAhmaNa / kSatriya / paTu / paNDita / kuzala / capala / nipuNa / kRpaNa / itizreNyAdayaH / kRta / mita / mata / bhUta / ukta / smaajnyaat| samAnAta / samAkhyAta / sambhAvita / avadhArita / nirAkRta / avakalpita / upkRt| upAkRta / prAkRtigaNo'yam / iti kRtAdayaH // 12-vAkatApakatAdInAmupasaMkhyAnam (3) // 2 // 16 // kRtApakRtam / bhuktavibhuktam / pItavipItam / gatapratyAgatam / yAtAnuyAtam / krayAkrayikA / puTApuTikA / phalAphalikA / mAnonmAnikA / itikRtApakRtAdayaH / (1)atrAkRtigaNanedamapi siddhaM bhavati / mukhaM padmamiva, mukhapadmam / mukhakamalam / karakisalayam / pArthivacandraH / / ( 2 )atra zreNyAdiSu ccyartha vacanImati vAttikena ccyarthalAbhaH / yadA ca cvyantAH zreNyAdayastadA ccipratyayAntAnAM gatisaMjJatvAtgatiprAdaya iti nityasamAsaH zreNIkRtAH ityAdi // (3) anaviziSTaktAntenApi samAso yathAsyAditi vAttikam / kRtacApakRtaM ca kRtApakRtaM / vArtikopari tatsUtrasaMkhyA sarvatra dhariSyate / yasyopari mahAbhASye vaartikmsti| For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| 13-vA0-samAnAdhikaraNAdhikAre zAkapArthivAdInAmapasaMkhyAnamuttarapadalopazca (1)2 / 1 / 69 // zAkabhonI pArthivaH zAkapArthivaH / kutapasauzrutaH / anAtolvaliH / yaSTimaudgalyaH / ityAdi / 14-mayUravyasakAdayazca // a0 // 2 / 1 / 72 // mayUravyaMsakAdayaH samudAyAH kRtasamAsAH samAnAdhikaraNa tatpuruSasaMjJakA nipAtyante / cakAro nizcayArthaH / paramamayUravyaMsakahAtasamAsAntaraM na bhavati__ mayUravyaMsakaH / chAtravyaMsakaH (2) / kAmbojamuNDaH / yavanamuNDaH / ( 3 ) chandasi / hastegRhya / pAdegRhya / lAGgalegRhya / punardAya // ( 4 ) ehIDAdayo'nyapadArthe // ehIDam / ehiyavaM vartate / ehivANijAkriyA / apehivANinA / prehivaannijaa| ehisvAgatA / apehisvaagtaa| prehisvAgatA / ehidvitIyA / apehidvitIyA / pohkttaa| apohakaTA / prohakardamA / apoharkadamA / uddharacUr3A / AharacelA / AharavasanA / prA. haravanitA / kRntavicakSaNA / uddharotsRjA / uddhamavidhamA / utpacavipacA / utpatanipatA / uccAvacam / uccanIcam / apacitopacitam / avacitaparAcitam / nizcapracam / akiMcanam / snAtvAkAlakaH / pItvAsthirakaH / bhuktvA suhitaH / proSya pApIyAn / utpatyavyAkulA / nipatyarohiNI / niSaNNazyAmA / apehipraghasA / ihapaJcamI / ihadvitAyA / jahikarmaNA bahulamAbhIkSaNye kartAraMcAbhidadhAti ( 5 ) / jahijoDaH / / (1) zAkapArthivAdiSu samAnAdhikaraNatatpuruSaH samAso yathA syAt / pUrvasamAse yaduttarapadaM tasya ca lopaH / yathA dRSTaM vijJeyam // (2) mayUra iva vyaMsako dhuuto mayUravyaMsakaH / chAtra iva vyaMsakaH / kamboja iva muNDaH / ityupamAnasamAsApavAdo'yaM samAsaH // (3 ) ato'catvAraH zabdAzchandasi vedaviSaye nipAtyante // ( 4 ) tvaM yasyeDAmannastutiM vA-ehi prApnuhi tat ehIDam / evamehiyavAdiSu yathAprayogamarthAnukUlaH smaasojnyeyH|| (5) jahikriyA''mIkSNye'rthe svenaiva karmaNA saha bahulaMsamasyate samAsasamudAyazca kartRvAcako bhavati / tvaMjor3anahi, iti jahijor3astvam |ujjhijoddH / jahistambaH / ityAdi / AkhyAtaH kriyAzabda pAkhyAtenaiva saha samasyate / aznIta ca pibati ca, iti samAse kRte prAtipadikasaMjJAyAM kriyAvizeSaNe TApU / praznItapiktA / ityaadi| For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| ujjahijoDaH / jahistambaH / ujjahistambaH / (pAkhyAtamAkhyAtena kriyAsAtatye ) // aznItapivatA / pacatabhRjjatA / khAdatamodatA / khAdatAcamatA / AharanivapA / zrAvapanikirA / utpacavipacA / bhinddhilavaNA / chinddhivicakSaNA / pacalavaNA / pcprkuuttaa|(1) itimayUgThyasakAdayaH // 15-yAjakAdibhizca // bha* // 2 / 2 / 9 // SaSThacantaM subantaM yAnakAdibhiH subantaiH saha samasyate sa SaSThItatpuruSaH samAso bhavati / brAhmaNayAjakaH / kSatriyayAjakaH / pratiSedhabAdhakamidaM sUtram :-- yAjaka / pUnaka / paricAraka / pariSecaka / pariveSaka / snAtaka / adhyApaka / u. sAdaka / udvarttaka / hartR / vartaka / hotR| potR / bhartR / rathagaNaka / patigaNaka / iti yAjakAdayaH // 16-rAjadantAdiSu param // 0 / 5 / 2 / 31 // rAjadantAdiSu paramupasarnanaM prayoktavyam / pUrvanipAtApavAdaH / dantAnAM rAjA, rAja. dantaH / anena dantazabdasya pUrvanipAto bAdhyate / :___rAmadantaH / agrevaNam / liptavAsitam / nagnamuSitam / siktasaMmRSTam / mRSTaluJci tam / avaklinnapakvam / arpitoptam / uptagADham / ulUkhalamusalam / taNDulakiNvam / dRSadupalam / pAragvAyanabandhakI / citrarathabAlIkam / zrAvantyazmakam / zUdrAyam / snAtakarAnAnau / vizvaksenArjunau / acibhruvam / dAragavam / dhArtho / arthadharmoM / kAmArtho / arthakAmau / zabdArthoM ( 2 ) / arthazabdau / vaikArimatam / gajavAjam / gopAladhAnIpUlAsam / pUlAsakakaraNDam / sthUlapUlAsam / uzIrabIjam / simjAstham / ci. trAsvAtI / bhA-patI / jAyApatI (3) / jampatI / dampatI / putrapatI / putrapazU / kerAzmazrU / zmazrukezau / zirobIjam / sarpimadhunI / madhusarpiSI / prAyantau / antAdI guNavRddhI / vRddhiguNau / iti rAnadantAdayaH // ( 1 ) avihitalakSaNastatpuruSo mayUravyaMsakAdiSu draSTavyaH / (2) dhAdiSUbhayamiti vAttikena kRtadvandvayordvayorapi paryAyeNa pUrvanipAtaH / atra gaNAnte'pi kezAdayo dhAdiSu draSTavyAH // ( 3 ) atra jAyAzabdasya jambhAvo dambhAvazca nipAtyate / asmin gaNe sarveSu / samAseSUpasarjanamanuparsajanaM vA nipAtyate / sarveSAM ca yathAprAptAnAmapavAdaH / / For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 8 www. kobatirth.org gaNapAThaH // gnyAdayaH // 17 - vA''hitAgnyAdiSu // a0 / / 2 / 2 / 37 // zrAhitAgnyAdiSu niSThAntasya vibhASA pUrvanipAto bhavati pakSe ca paranipAtaH / Ahito'gniryena saH : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrAhitAgniH / agnyAhitaH / jAtaputraH / putrajAtaH / jAtadantaH / jAtazmazruH / tailapItaH / ghRtapItaH / UDhabhAryaH / gatArthaH / zrAkRtigaNo' yam ( 1 ) / ityAhitA - 18 - kaDArAH karmadhAraye // a0 / / 2 / 2 / 38 // karmmadhAraye samAse kaDArAdayaH zabdA vimASA pUrvaM prayoktavyAH / kaDArazcAsau jaiminizca kaDArajaiminiH / jaiminikaDAraH / ityAdi / kaDArAdInAM guNavAcakatvAdvizeSaNasya pUrvanipAtaH prAptaH sa bAdhyate : - I 1 kaDAra / gaDula / kANa / khaJja / kuNTha / khaJajara | khalati / gaura | vRddha | bhituka | piGgala / tanu / vaTara / iti kaDArAdayaH / karmmadhAraya iti kim / kaDArapurupogrAmaH / atra bahuvrIhau mA bhUt // 19 - vA0 - tRtIyAvidhAne prakRtyAdibhya upasaMkhyAnam ( 2 ) // 2 / 3 / 18 // prakRti / prAya / gotra / sama / viSama / dvidroNa / paJcaka / sAhasra | AkRtigaNo'yam / iti prakRtyAdayaH // 20 - gavAzvaprabhRtIni ca // a0 // 2 / 4 / 11 // gavAzvaprabhRtInikRtaikavadbhAvAni dvandvarUpANi siddhAni prAtipadikAni nipAtyante / gauzcAzvazca gavAzvam / gavAvikam / gavaiDakam | ajAvikam / ajaiDakam / kubjavAmanam / kubratam / putrapautram / zvacaNDAlam / strI kumAram / dAsImANavakam / zATIpicchakam / uSTrakharam / uSTrzazam / mUtrazakRt / mUtrapurISam / yakRnmedaH / mAMsazoNitam / ( 1 ) zrAkRtigaNena gaDukaNThAdayo'pi draSTavyAH / kaNThegaDuH / gaDukaNThaH / ga zirAH / ityAdi || ( 2 ) prakRtyAdibhyastRtIyAvibhaktiryathA syAt / kartRkaraNAbhAvAdaprAhAvedhIya(te / prakRtyA'bhirUpaH / prakRtyA darzanIyaH / ityAdi // For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapAThaH // darbhazaram / darbhapUtIkam / arjunazirISam / tRNolapam / dAsIdAsam / kuTIkuTam / bhA gavatI bhAgavatam ( 1 ) / iti gavAzvaprabhRtayaH || 21 - na dadhipaya AdIni // a0 // 2 / 4 // 14 // dadhipayadIni zabdarUpANi dvandve naikavadbhavanti :--- dadhipayasI / sarpirmadhunI / madhusarpiSI / brahmaprajApatI / zivavaizravaNo / skandavi zAkhau / parivrATkauzikau / parivrAjaka kauzikau / prayapasado / zuklakRSNau / idhmAnahiMSI / dIkSAtapasI / zraddhAtapasI / meghAtapasI / adhyayanatapasI / ulUkhalamusale / AdyAvasAne / zraddhAmedhe / RksAme / vAGmanase / iti dadhipayazrAdayaH // 1 1 22- arddharcaH puMsi ca // a0 // 2 / 4 / 31 // arddharcAdayaH zabdAH puMsi cAnnapuMsake ca bhASyante : 1 1 1 arddha / gomaya / kaSAya / kArSIpaNa / kutapa / kapATa / zaGkha / ckr| gUtha / yUtha | dhvaja / kabandha / padma / gRha / saraka / kaMsa / divasa / yUpa / andhakAra | daNDa / kamaNDalu / maNDa / bhUta / dvIpa / dyUta / cakra | dharma | karmanM / modaka / zatamAna / yAna / nakha / nakhara | caraNa / puccha | dADima / hima / rajata / saktu / pidhAna / sAra / pAtra / ghRta / saindhava / auSadha | ADhaka | caSaka | dvoNa | svalIna | pAtrIva / SaSTika / vAra / bANa | protha / kapittha / zuSka ! zIla / zUlva / sIdhu / kavaca | reNu / kapaTa / sIkara / musala / suvarNa / yUpa / camasa / varNa / kSIra / karSa / zrAkAza / aSTApada / maGgala / nidhana | niryAsa | jambha | vRtta / pustaM / kSveDita / zRGga / zRGgala / madhu / mUla / mUlaka / zarAva / zAla / vapra / vimAna / mukha / pragrIva / zUla / vajra / karpaTa 1 zikhara / kalka / nATa / mastaka / valaya / kusuma / tRNa / paGka / kuNDala | kirITa arbuda | aGkuza / timira / Azrama | bhUSaNa / ilkasa | mukula / vasanta / taDAga / piTaka / viTaGka / mASa / koza / phalaka / dina / daivata / pinAka / samara / sthANu | anIka / upavAsa / zAka / karSAMsa / caSAla ! khaNDa | dara | viTapa | raNa / bala / mala / mRNAla / hasta / sUtra / tANDava / gANDIva / maNDapa / paTaha / saudha / pArzva / zarIra / phala / chala / pura / rASTra / vizva / ambara / kuTTima / maNDala / kakuda / tomara / 1 1 1 1 1 ( 1 ) atra gaNe yatheoccArita eva dvandvo draSTavyaH / tena rUpAntare na bhavati / gozvam / gozvau / atra pazudvandvo vibhASaikavadbhavati || For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| toraNa / maJcaka / pula / madhya / bAla / valmIka / varSa / vastra / deha / udyAna / udyoga / sneha / svara / saGgama / niSka / kSema / zUka / chatra / pavitra / yauvana / pAnaka / bhUSika / balkala / kuja / vihAra / lohita / viSANa / bhavana / araNya / pulina / dRDha / Asana / airAvata / zape / tIrtha / lomaza / tamAla / loha / daNDaka / zapatha / pratisara / dAru / dhanus / mAna / tngk| vitaGka / mava / sahasra / prodana / pravAla / zakaTa / aparAha / nIDa / zakala / kunnp| muNDa / pUta / maru / lomana / liGga / sIra / ksst| RNa / kaDAra / pUrNa / paNava / vizAla / busta / pustaka | pallava / nigaDa / khala / sthUla / zAra / nAla / pravara / kaTaka / kaNTaka / chAla / kumuda / purANa / jAla / skabha / lalATa / kukkama / kuzala / viDaGga / piNyAka / AI / hala / yodha / bimba / kukkuTa / kuDapa / khaNDala / pazcaka / vasu / udyama / stana / stena / kSatra / kalaha / pA. laka / varcaska / kUrca / taNDaka / taNDula / ityarddha dayaH // 23-pailAdibhyazca // 10 // 2 / 4 / 59 // pailAdiprAtipadikebhyo yuvapratyayasya lugbhavati / pIlAyA apatyaM pailaH / tasya yuvApatyamiti phiJ tasya luk / pailaH pitA / pailaH putraH / evaM zAlAGkiH / ityAdi / paila / zAlaki / sAtyaki / sAtyakAmi / daivi / audamajji / zraudavAji / audameghi / audabuddhi / devasthAni / paiGgalAyani / rANAyani / rohakSiti / bhauliGgi / audgAhamAni / aujnihAni / rAgakSati / rANi / saumni| uhamAni / tadrAjAccANaH (1) AkRtigaNo'yam / itipailAdayaH / / 24-taulvlibhyH||0|| 2 / 4 / 61 // taulvalyAdibhyaH parasya yuvapratyayasya luG na bhavati tulyalasya gotrApatyaM taulvaliH tasyayuvApatyaM taulalAyanaH taulvali / dhArANa / rAvANa / pArANi / dailiipi| daivli| devmti| daivyjnyi| prA. vAhaNi / mAndhAtaki / AnuhArati / zvAphalki / Anumati / zrAhiMsi / Asuri / Ayudhi / naimiSi / Asibandhaki / baiki / pauSkarasAdi / vairAka / vailaki vaihati / vaikarNi / kAreNupAli / kAmali / rAndhAka / AsurAhati / prANAhati / pauSki / kaandki| dauSakagati / aAntarAhati / iti taulvalyAdayaH // (1) bnggaanaaNraajaavaanggH| tasyayavApatyam vAGgaH / aGgasyApatyamAGgaH pitA putro vA // For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - gnnpaatthH|| 25 -yaskAdibhyo gotre // bha0 // 2 // 4 / 63 // yaskAdibhyaH prAtipadikamyaH parasyAstrIliGgasya bahuvacanevartamAnasya gotrapratyayasya lugbhavati yadi tenaiva gotrapratyayena kRtaM bahutvaM bhavettadA / yaskasya gotrApatyaM yAskaH / yAskau / yskaaH| labhyAH / tenaiveti kim / priyo yAsko yeSAM te priyayAskAH striyAmiti kim / yAskyaH striyaH / gotra iti kim / yAskAzchAtrAH / : yaska / labhya / duhya / ayaHsthUNa / tRNakarNa ( 1 ) / sadAmatta / kambalamAra / ahiyoga / karNATaka / parNADaka / piNDIjaGgha / bakasaktha ( 2 ) / vasti / kadru / vidhi / kadru / ajabasti / mitrayu ( 3 ) rakSAmukha / jaGghAratha / mnthk| utkaas| kaTuka / manthaka / puSkarasad / viSapuTa / uparimekhala / koSTumAna / kroSTupA da / zIrSamAya ( 4 ) / kharapa ( 5 ) / padaka / varmaka ( 6 ) bhandana (7) / bhaDi. la / bhANDila / bhaDita / bhaNDita (8) / itiyaskAdayaH / / 26-na gopavanAdibhyaH // * // 2 / 4 / 67 // gopavanAdiprAtipadikebhyaH parasya gotrapratyayasya bahuvacanavibhaktau luG na bhavati yatramozcetiprApto luk pratiSidhyate / gopavanasya gotrApatyaM gaupavanaH / gaupavanau / gaupavanAH / : gaupavana / zigru / vindu / bhAjana / azva / avatAna / zyAmAka / zvAparNa / ityaSTau vidAdyantargatA gopavanAdayaH / / 27-tikakitavAdibhyo inhe // bha0 // 2 / 4 / 68 // tikAdibhyaH kitavAdibhyazca parasya gotrapratyayasya dvandvasamAse bahuvacanavibhaktau lugbhavati / taikAyanayazca kaitavAyanayazcetyatra tikAdimyaH phiJ tasya luk : (1) yaskAdipaJcamyaH zivAditvAdaNa || (2) sadAmattAdisaptamya iJ // ( 3 ) bastyAdiSaDbhyo gRSTyAditvAD DhaJ // (4) rakSAmukhAyekAdazabhya iJ // ( 5 ) kharapazabdAnnaDAditvAtphak / / ( 6 ) padakavarmakAmyAmi // (7 ) bhandanazabdAcchivAditvAdaN / (8) bhADilAdicaturyo'zvaditvAt phala / / For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 gnnpaatthH|| tikakitavAH / valarabhaNDIrathAH ( 1 ) upakalamakAH ( 2 ) paphakanarakAH / bakanakhazvagudapariNaddhAH ( 3 ) / ubjakakubhAH ( 4 ) / laGkazAntamukhAH ( 5 ) urasalaGkaTAH ( 6 ) / bhraSTakakapiSThalAH / kRSNAjinakRSNasundarAH (7 ) / agnivezadAserakAH ( 8 ) // iti tikakitavAdayaH / / 28-upakAdibhyo'nyatarasyAmahande // 10 // 2 / 4 / 69 // upakAdiprAtipadikebhyaH parasya gotrapratyayasya bahuvacanavibhaktau dvandve cAdvandve ca vibhASA lugbhavati / advandvagrahaNaM dvandvAdhikAranivRttyartham / eteSAM madhye trayo dvandvAstikakitavAdiSu paThitAH / upakalamakAH / bhraSTakakapiSThalAH / kRSNAjinakRSNasundarAH / tebhyaH pUrvasUtreNaiva nityalugbhavati / advandvatvanena vikalpaH / upkaaH| aupakAyanAH / lamakAH / lAmakAyanAH / zeSANAM dvandve'dvandve ca vikalpaH : upaka / lamaka / bhraSTaka / kapiSThala / kRSNAjina / kRSNasundara / paNDAraka / zraeDAraka | gaDuka / supayyarka / supiSTa / myuurkrnn| khArIjaGgha / zalAbala / pataJjala / kaTharANa / kuSItaka / kAzakRtsna / nidAgha / kalazIkaNTha / dAmakaNTha / kRSNapiGgala / karNaka / parNaka / jaTilaka / badhiraka / jantuka / anuloma / arddhapiGgalaka / pratiloma / pratAna / anabhita / cUDAraka / udaGka / sudhAyuka / prabandhaka / pdnycl| anupada / apajagdha / kamaka / lekhAbhra / kamandaka / pijala / masUrakarNa / madAgha / kadAmatta / ityupakAdayaH // 29-bhazAdibhyo bhuvycvelopshc hlH|| a0||31||12|| accyantebhyo bhRzAdiprAtipadikamyo bhavatyarthe kyaG pratyayo bhavati halantAnAM (1) vAGkharayazca bhAMDIrathayazcetIJ // (2) aupakAyanazca lAmakAyanazceti nAditvAt phak / (3) pAphakayazca nArakayazca, bAkanakhayazca, zvAgudapariNaddhayazca sarvebhyo'ta iJ tasya luk // (4) aubjayazca, iJ / kAkubhAzca, zivAditvAdaN / tayorlak / / (5) lAGkayazca zAntamukhayazca, ina tasya luk // ... (6) aurasAyanazca, tikAditvAt phiJ / lAGkaTayazca, iJ tayorluk // (7 ) bhrASTakayazca, kApiSThalayazca / kASNAjinayazcaM kArNasundarayazca / prata ina tasyaluk // (8) AgnivezyAcca, gargAditvAd yaja / dAserakayazca, ata ina tayorlak / For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| 13 cAntyalopaH / abhRzo bhRzo bhavatIti bhRzAyate / sumanAyate / acceriti kim / bhRzIbhavati / atra mA bhUt :___ bhRza / zIghra / manda / capala / paNDita / utsuka / unmanas / abhimanas / sumanam / durmanas / rahas / rehas / zazvat / bRhat / vehat / nRSat / zudhi / adhara / projam / varcas / vimanas / rabhan / han / rohat / zucis / ajaram / iti bhRzAdiH // 30-lohitAdiDAjbhyaH kyap // bha0 // 3 / 1 / 13 // ___ accyantebhyo lohitAdibhyo DAjantabhyazca bhavatyarthe kyaS pratyayo bhavati / alohito lohito bhavati lohitaayte| lohitaayti| apaTapaTA paTapaTA bhavati paTapaTAyati paTapaTAyateH lohita / nIla / harita / pIta / madra / phena / manda / AkRtigaNatvAt / varman / nidrA / karuNA / kRpA / iti lohitAdayaH // . 31-bhaviSyati gamyAdayaH // a0 // 3 / 3 / 3 // gamyAdayaH zabdA bhaviSyati kAle sAdhavo bhavanti / grAmaMgamI : gamI / aAgAmI / prasthAyI / pratirodhI / pratibodhI / pratiyodhI / prtiyogii| pratiyAyI / AyAyI / bhAvI / iti gamyAdayaH // 32-SidbhidAdibhyo'G // a0 // 3 / 3 / 101 // pijhyo bhidAdibhyazca dhAtubhyaH striyAmaG pratyayo bhavati / jRS-jarA / trapA / bhidAdayaH paThyante :--- bhidA ( 1 ) / chidA / vidA / kSipA / guhA giryoSadhyoH // zraddhA / medhA / godhA / pArA / hArA / kArA / kssiyaa| bhArA / dhArA / rekhA / lekhaa| cUDA / pIDA / vapA / vasA / sRjA // krapeHsaMprasAraNaM ca // kRpA / bhidA, vidAraNe // chidA, dvaidhIkaraNe // ArA, zAstryam // dhArA prapAte / iti bhidAdayaH // 33-vA0-saMpadAdibhyaH vip (2) ||m // 3 / 3 / 108 // saMpat / vipat / pratipat / Apat / pariSat / iti sNpdaadpH|| (1)bhidAdigaNe yepvartha niyamaH sa mahAbhASyakAreNeva kRto'sti / vidAraNAdanyAthai bhittiriti sarvatrArthAntare ktin / - (2) saMpadAdigaNapaThitebhya eva striyAM vip pratyayo bhavati / saMpadAdizcAkRtigaNo vijJeyaH / kRtyalyuTo bahulamiti bahulavacanAt ktinnapi bhavati / sNpttiH| vipattiH / ityAdi // For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . gnnpaatthH|| 34-bhImAdayo'sAdAne // bha. // 3 / 4 / 74 // bhImAdayaH zabdA uNAdisthA apAdAnakArake nipAtyante :bhImaH / bhISmaH / bhayAnakaH / varuH / caruH / bhUmiH / rajaH / saMskAraH / saMkrandanaH / pra. patanaH / samudraH / trucaH / uk / khalatiH // iti bhImAdayaH / / 35-alAyataSTAp // bha0 // 4 / 1 / 4 // anAdibhyaH prAtipadikebhyo'kArAntAccastriyAM TAp pratyayo bhavati / ajA / devadattA / adititaparakaraNaM tatkAlArtham / kIlAlapAH, brAhmaNI / atra TAp na bhavati ajAdigrahaNaM tu nAtyAdilakSaNasya GISAdervAdhanArtham :__ anA / eddkaa| caTakA / azvA / mUSikA (1) / bAlA / hor3A / pAkA / vatsAmandA / vilAtA / pUrvApaharaNA / aparApaharaNA (2) / / saMbhastrAjinazaNapiNDebhyaH phalAt // saMphalA / (3) bhatraphalA / aninphlaa| zaNaphalA / piNDaphalA / sadackANDaprAntazataikebhyaHpuSpAt // (4) satpuSpA / prAkpuSpA / pratyakpuSpA / kANDapuSpA / prAntapuSpA / zatapuSpA / ekapuSpA // zUdrAcAmahatpUrvA nAtiH // ( 5 ) kuJcA / uSNihA / devavizA (1) jyeSThA / kaniSThA / madhyamA / (7) kokilaa| (8) mUlAnamaH / (1) amUlA / ityanAdayaH // (1) anAdibhyaH paJcabhyo jAtilakSaNo yo GIS prAptaH sa bAdhyate // (2) bAlAdibhyaH SaDbhyo vayasi DIp prAptaH // (3) prAbhyAM TillakSaNo GIp prAptaH / / ( 4 ) samAdibhyaH phalAt sadAdibhyazcapuSpAd bahuvrIhau yaH pAkakarNeti sUtreNa DIe prAptaH sa bAdhyate // ( 5 ) amahatpUrvAcchUdrazabdAjjAto TAp / zUdrA / yoge tu GISeva zUdrasya strI zUdrI / amahaditi kim / mahAzUdrI // (6 ) kruJcAdibhyastribhyo'prAptaSTA vidhiH // (7) jyeSThAdibhyastribhyaH puMyoge DIe prApto'nena bAdhyate jyeSThasya bhAryA jyesstthaa|| (8) kokilazabdAjnAtilakSaNo GIS prAptaH // ( 1 ) mUlazabdAd bahubrIhI pAkakarNeti GIS prAptaH / nAstimUla masyA sA amUlA For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - gnnpaatthH|| 36- na SaTsvastrAdibhyaH // pra0 // 4 / 1 / 10 // SaTsaMjJakebhyaH svastrAdibhyazca prAtipadikebhyaH strIpratyayo na bhavati , sapta / aSTa / svasA / duhitA / nanAndA / yAtA / mAtA / tinaH / catastraH / iti svastrAdayaH / / 37-pigaurAdibhyazca // a. // 4 / 1 / 41 / / Sidbhyo gaurAdibhyazca prAtipadikebhyaH striyAM GIS pratyayo bhavati / nattakI / khanakI / rajakI / gaurAdibhyaH / gaurI / matsI :-- gaur| mtsy| manuSya / zRGga / haya / gavaya / mukaya / RSya / puTa / guNa / dronn| hrinn| kaNa / pttr| ukaNa / Amalaka / kuvala / badara / bimba / tIra / zakIra / puSkara / zikhaNDa / supama / salanda / gaDuna / aAnanda / sapATa / sRgeTha / ADhaka / zaSkula / sUma / sutra / sUrya / pUSa / mUSa / ghAtaka / sakalaka / sallaka / mAlaka / mAlata / sA. vaka / vetasa / atasa / pRsa / maha / maTha / cheda / zvan / takSan / anaDuhI / anaDvAhI / eSaNa, karaNe / deha / kAkAdana / gavAdana / tenana / rajana / lavaNa / pAna / medha / gautama / zrApa / stha Na / bhauri / bhaulika / bhauliGgi / audgAhamAni / aalinggi| prApicchika / pAraTa / ToTa / naTa / nATa / mUlATa / jJAtana / pAtana / pAvana / A. staraNa / adhikaraNa / eta / adhikAra / aAgrahAyaNI / pratyavarohiNI / sevana / sumaGgalAt saMjJAyAm / mundara / maNDala / paTa / piNDa / viTaka / kuI / gUI / pANTa / lophANTa ! kandara / kandala / taruNa / taluna / bRhat / mahat / saudharma / rohiNI, na. kSatre revatI, nakSatre / vikala / niSkala / puSkala // kaTAcchoNivacane / / piGgala / bhaTTa / dahana / kanda / kAkaNa / pippalyAdayazca / pippalI / hriitkii| kozAta kii| shmii| karIrI / pRthivI / kroSTrI / mAtAmaha ( 1 ) / pitAmaha / iti gaurAdayaH // . 38-babAdibhyazca // 10 // 4 / 1 / 45 // babAdiprAtipadikebhyaH striyAM vA GIS pratyayo bhavati / bahI / bahaH / bahu / paddhati / aGkati / aJcati / aMhati / vahati / zakaTi // zaktiH zastre // zAri / vAri / gati / ahi / kapi / muni / yaSTi // itaH prANyaGgAt // kRdikArAda ( 1 ) atra DAmahaca pratyayasya pitvAdeva DISi siddhe punaH pAThena pillakSaNasya DIpo'nityatvaM jJApyate tena daMSTrA, iti siddhaM bhavati / pRthivIzabde auraNAdikaH Sivan pratyayasya pitvAn DISi siddhe uNAdInAmavyutpannatvajJApanArthaH pAThaH / / - For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 gaNapAThaH // ktinaH // sarvato'ktinnarthAdityeke ( 1 ) || caNDa | arAla / kamala / kRpANa / vikaTa / vizAla / vizaMkaTa / bharuja / dhvaja || candrabhAgAnnadyAm || candrabhAgI | klyaann| udAra / purANa | ahar // iti bahvAdayaH // 39 - na kroDAdivacaH // a0 // 4 / 1 / 56 // kroDAyantAd bahvajantAcca prAtipadikAt striyAM GIS pratyayo na bhavati / svAGgAditi prAptaH pratiSidhyate / zobhanakroDA / zomanakharA / pRthujavanA : kroDa / khura / bAla / zapha / guda / ghoNa / nakha / mukha / bhg| gala / zrAkRtigaNo'yam / iti kroDAdayaH // 10 - zArGgaravAdyatro GIn // bha0 // 4 / 1 / 73 // zArGgaravAdibhyo'Jantebhyazca prAtipadikebhyaH striyAM GIn pratyayo bhavati / zArGgaravI / baidI / jAtigrahaNamatrAnuvarttate tena jAtilakSaNo GIpanena bAdhyate na puMyogala kSaNaH : zArGgarava / kApaTava / gaulava / brAhmaNa / gautama / kAmaNDaleya / brAhmakRteya | zraniceya / Anidheya / Azokeya / vAtsyAyana / mAbjAyana / kekaseya / kAvya / zaivya / ehi / payyaihi / Azmarathya / audapAna / arAla / caNDAla / vataNDa / bho - gavadgaurimatoH saMjJAyAm || bhogavatI / gaurimatI || nRmaiMrayovRddhizca // nArI / iti zArGgaravAdayaH // 41 - kauDyAdibhyazca // a0 // 4 / 1 / 80 // krauDyAdiprAtipadikebhyaH striyAM SyaG pratyayo bhavati / zragurUpottamArtha ArambhaH / krauDyA | lADyA : 1 I krauDi / lADi / vyADi / zrapizali / ApakSiti / caupayata / caiTayata / zaikayata / vailvayata / vaikalpayata / saudhAtaki || sUtAt yuvatyAm // sUtyA, yuvatiH // bhoja, kSatriye // bhojyA, kSatriyA / bhauriki / bhaulika / zAlmali / zAlA sthali / kApi - SThali / gaukakSya // iti kauDacAdayaH // 1 0 ( 1 ) ikArAntAt prANyaGgavAcakAn GIS bhavati / aGgalI / ikArAntAt kRdantAt striyAM GIS / kRSI / bhUmI / vApI / keSAMcinmate ktinnadhikArasthAdikArAntamAtrAdeva GIS na bhavati / tadA kRSiH / vApiH / ityeva // I For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| 12-prazvapatyAdibhyazca // a0||4|1|84|| azvapatyAdiprAtipadikebhyaH prAgdIvyatIyeSvartheSvaNa pratyayo bhavati / patyuttara padAt / prAptasya NyasyApavAdaH / zrAzvapatam / zAtapatam : azvapati / zatapati / dhanapati / gaNapati / raassttrpti| kulapati / gRhpti| dhAnyapati / pazupati / dharmapati / sabhApati / prANapati / kSetrapati / sthAnapati / yajJapati / dhanvapati / adhipati / bandhupati / ityazvapatyAdayaH // 13-utsAdibhyo'J / a0||4|1|86 // utsAdibhyaH prAgdIvyatIyepvartheSvaJ pratyayo bhavati / autsaH / audapAnaH / aNastadapavAdAnAM ca bAdhakaH : utsa / udapAna / vikara / vinoda / mahAnada / mahAnasa / mahAprANa / taruNa / taluna / vaSkayAse / (1) // dhenu / pRthivI / paGkti / jagatI / triSTup / anuSTup / janapada / bharata / uzInara / grISma / pIlu / kula / udasthAna, deze // pRSa, daMze (2) // mallakIya / rathantara / madhyandina / bRhat / mahat / satvantu ( 3 ) / kuru / pnycaal| indrAvasAna / uSNik / kakup / suvarNa / suparNa / deva / grISmAdacchandasi ( 4 ) // ityutsAdayaH // 44-bAhvAdibhyazca // 50 // 1 / 1 / 96 // bAhvAdizabdebhyo'patyasAmAnye ic pratyayo bhavati / vAhorapatyaM bAhaviH / saumitriH / ityAdi : bAhu / upavAhu / vivAku / zivAku / baTAku / upabindu / / vRka / cUDAlA / mUSikA / balAkA / bhagalA / chagalA / dhruvakA / dhuvakA / sumitrA / durmitrA / puSkarasat / anuharat / devazarman / agnizaman / kunAman / sunAman / paJcan / saptan / aSTan / amitaujasaH salopazca ( 5 ) // udaJcu / ziras / zarAvin / kSemavRddhin / zaGkhalA (1) vaSkayazabdAdase'rthAt kevalAdevAJ / tadantAttvaNava bhavati // ( 2 ) udasthAnazabdAddezArtha evAJa / anyArthe'Neva bhavati / evamanyatrApi // (3) atra sat zabdAnmatup-satvan , tu, avyayam / satvato'patyaM sAtvatAH // ( 4 ) atra chandaHzabdena vRttaM gRhyate na tu vedaH / tato'nyatrA // ( 5 ) amitaujaso'patyamAmitaujiH // For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| todin / kharanAdin / nagaramadin / prAkAramardin / loman / anIgarta / kRSNa / salaka / yudhiSThira / arjuna / sAmva / gada / pradyumna / rAma / udaGkaH saMjJAyAm ||smbhyo'mbhsoH salopazca / / ( 1 ) AkRtigaNo'yam (2 ) // iti baahyaadyH|| 45-gotrakujAdibhyazkaJ // 10 // 1 / 1 / 98 // gotrasaMjJake'patye vAcye kujAdibhyazckaJ pratyayo bhavati / imo'pavAdaH |kunyjsy gotrApatyaM ko jaaynyH| kauJjAyanyau / kojAyanAH / svArtha ayastasya tadrAnatvAdvahuSu luk / gotra iti kim / kuJjasyAnantarApatyaM kaunjiH : kuJja / badhna / zaGkha / masman / gaNa / loman / zaTha / zAka / zAkaTa / zuNDA / zubha / vipAza / skanda / skambha / zumbhA / ziva / zubhaMyA / iti kuJAdayaH / / 16-naDAdibhyaH phak // a0||4|1 / 99 // naDAdiprAtipadikamyo gotrApatye phak pratyayo bhavati / naDasya gotrApatyaM nADAyanaH / cArAyaNaH : naDa / cara / baka / muJja / itika / itiza / upaka / lamaka // zalaGkuzalaGkaJca ( 3 ) // saptala / vAnapya / tika / agnizarman vRSagaNe / prANa / nara / sAyaka / dAsa / mitra / dvIpa / piGgara / piGgala / kiGkara / kiGkala / kAtara / kAtala / kAzya / kAzyapa / kAvya / aja / amuSya // kRSNaraNau brAhmaNavAsiSThayoH ( 4 ) // amitra / ligu / citra | kumAra // kroSTa kroSTazca (5 ) // loha / durg| stambha / zizapA / ana / tRNa / zakaTa / sumanas / mumata / mimata / Rk / nat / yugandhara / haMsaka / da. NDin / hastin / paJcAla / camasin / sukRtya / sthiraka / brAhmaNa / caTaka / badara / azvaka / kharapa / kAmuka / brahmadatta / udumbara / zoNa / aloha / daNDa / eka / vA - navya / zAvaka / nAvya / anvajat / antajana / itvarA / aMzaka / azvalA / adhvarAdaNDaya / iti naDAdayaH // (1) sambhUyaso'patyaM sAmbhUyiH / zrAmbhiH // (2) sUtrasthacakAreNAtrA''kRtigaNatvaM bodhyate / tena / jAmbiH / aindrazAmmaH / AjadhenaviH / AjavandhaviH / auDulomiH / ityAdiSvina siddho bhavati / / .. ( 3 ) zalaGku zabdasya zalaGkAdezaH / zalaGkorapatyaM shaalngkaaynH|| (4) kRSNasyApatyaM kANAyano brAhmaNaH / rANAyano vAsiSThaH // (5)koSTorapatyaM kraussttH|| - - For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| 47-anuSyAnantarye vidAdibhyo'J // a0||4|1|104|| vidAdiprAtipadikamyo gotrApatye'J pratyayo bhavati / ye'tra gaNe'nRSivAcakAste. bhyastvanantarApatya eva / vidasya gotrApatyaM vaidaH / putrasyAnantarApatyaM pautraH / dauhitraH : vida / urva / kazyapa / kuzika / bharadvAja / upamanyu / kilAlapa / kidarbha / vi. zvAnara / RSTiSeNa / Rtbhaag| haryazva / priyaka / Apastamba / kUcavAra / zaradvat / zunaka / dhenu / gopavana / zigru / vindu / bhAjana / azvAvatAna / zyAmAka / zyamAka / zyAparNa / harita / kindAsa / vayaska / akalUpa / vadhyoSa / viSNuvRdva / pratibodha / rathantara / rathItara / gaviSThira / niSAda / maThara / mRda / punarbhU / putra / duhita / nanAnha / parastrI,parazuMca ( 1 ) // kitaa| samvaka / zAvalI / zyAyaka / alasa / iti bidAdayaH 48-gargAdibhyo yaJ // a0|| 4 / 1 / 105 // gargAdibhyo'ntare gotrApatye yaJ pratyayo bhavati / gAyaH / anantarApatye tu gArgirityeva :___ garga / vatsa / vAjA'se ( 2 ) saMkRti / aja / vyAghrapAt / vidbhRt| prAcInayoga / agasti / pulasti / rebha / agniveza / zaGkha / zaTha / dhUma / avaTa / camasa / dhana jaya / manasa / vRkSa / vizvAvasu / janamAna / lohita / sNshit| babhru / mnnddu| mnu| aligu / zaGka / ligu / gulu / mantu / jigISu / manu / tantu / manAyI / bhuut| kathaka / kaSa / taNDa / vataNDa / kapi / kata / kurukata / anaDuha / kaNva / zakala / gokkss| agastya / kuNDina / yajJavalka / ubhaya / jAta / virohita / bRSagaNa / rahUgaNa / zaNDila / vaNa / kaculuka / mudgala / musala / parAzara / jatUkarNa / mantrita / saMhita / azmaratha / zarkarAkSa / pUtimASa / sthUNa / araraka / piGgala / kRSNa / golunda / ulUka / titikSa / bhiSaj / bhaDita / bhanDita / dalbha / cikita / devahU / indrahU / ekalU / pippalu / vRdagni / jamadagni / sulobhin / ukattha / kuTIgu // iti gargAdayaH // 19-azvAdibhyaH phana // a0||4|1|110|| azvAdibhyo gotrApatye phaJ pratyayo bhavati / AzvAyanaH / AzmAyanaH / yesmin gaNe'patyaikapratyayAntAH paThyante teSu sAmarthyAnipratyayo vijJAyate : (1) parastriyA apatyaM pArazavaH // (2) ase'samAse vAjazabdAdyaJ / savAjasyApatyaM sauvaaniH| atra yaJ na bhvti|| For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| azva / azman / zaGkha / bida / puTa / rohiNa / khajUra / khajUMla / pijUra / bhaDila / bhaNDila / bhaDita / bhaNDita / bhaNDika / prahRta / rAmoda / kSatra / grIvA / kAza / golAGkaya / arka / svana / dhana / pAda / cakra / kula / pavitra / gomin / zyAma / dhUma / dhUmra / vAgmin / vizvAnara / kuTa / veza / Atreya / natta / tdd| naDa / grISma / ahaM / vizamya / vizAlA / giri / capala / cunama / dAsaka / vailya / dharma / AnaDuhya / puMsinAta / arjuna / zUdraka / sumanas / durmanas / kSAnta / prAcya / kita / kANa / cumpa / zraviSThA / vIkSya / pavindA / kutsa / Atava / kitv| ziva / khadira // Atreya, bhAradvAne / bharadvAja, Atreye ( 1 ) // patha / kanthu / zruva / sUnu / karkaTaka / rukSa / tarukSa / talukSa / pracula / vilamba / viSNuja / ityazvAdayaH / / 5.-zivAdibhyo'Na // a0|| 4 / 1 / 112 // zivAdibhyaH sAmAnyApatye'N pratyayo bhavati / yathAprAptAnAmiJAdInAmaNapavAdAnAM ca bAdhakaH / zivasyApatyaM zaivaH ziva / prauSTha / proSThika / caNDa / maNDa / jambha / muni / sandhi / bhUri / kuThAra / anabhinlAna / anabhiglAna / kakutstha ! kahoDa / lekha / rodha / khajana / kohaDa / piSTa / hehaya / khajAra / khanAla / surohikA / parNa / kahUSa / parila / vataNDa / tRNa / karNa / kSIrahUda / jalahUda / pariSika / jaTilika / gophilika / badhirikA / majI| raka / vRSNika / rekha / Alekhana / vizravaNa / khaNa / vartanAkSa / piTaka / piTAka / tR kSAka / nabhAka / UrNanAbha / jaratkAru / utkSipA / rohitika / Aryazveta / supiSTa / khajUrakarNa / masUrakarNa / tUnakarNa / mayUrakarNa / khaDaraka / takSan / RSTiSeNa / gaGgA / vipAzA / yaska / lahya / drugha' ayaHsthUNa / bhalandana / virUpAkSa / bhUmi / ilA / s-| patnI // dvayaco nadyAH // triveNI, trivaNaMca (2) kahavaya / kabodha / parala / grIvAkSa / gobhilika / rAjala / taDAka / vaDAka / iti zivAdayaH // 51-zabhrAdibhyazca // a||4|1|123 // . zubhrAdiprAtipadikamyo'patye Dhak pratyayo bhavati / yathA prAptamiJAdInAmapavAdaH / zubhrasyApatyaM zaubhreya : ( 1 ) AtreyazabdAd bhAradvAjagotre phaJ / AtreyAyaNo bhAradvAjaH / bhAradvAja zabdAdAtreyagotre phaJ / bhAradvAjAyana AtreyaH // (2) strIvAcakAd vyaca iti sUtreNa Dhak prAptaH sa nadIvAcakAnmA bhUt |revaayaaapty raivaH / triveNyAstrivaNAdezo vizeSaH / triveNyA apatyaM traivaNaH // For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - gnnpaatthH|| zabhra / viSTapura / brahmakRta / zatadvAra / zatAvara / zalAkA / zAlAcala / zalAkAbhrU / lekhAbhrU / vimAtR / vidhavA / kRkasA / rohiNI / rukminnii| dizA / zAlaka / ajavasti / zakandhi / lakSaNazyAmayorvasiSThe ( 1 ) // godhA / kRkalAsa / aNIva / pravAhaNa / bharata / bhArata / bhArama / mRkaNDu / maghaSTu / makaSTu / kapUra / itara / anyatara / AlIDha / sudatta / sucakSas / sunAman / kaTTha / tuda / akazApa / kumArikA / kizorikA kuveNikA / nimAzina / paridhi / vAyudatta / kakala / khaTvara / ambikA / azokA / zuddhapiGgalA / khaDonmattA / anudRSTi / jaratin / balivardin / vigrana / vIna / zvan / azman / azva / anira / sthUla / mRkaNDU / makathu / yamaSTu / kaSTu / sRkaNDa / mRkaNDa / guda / rUda / kuzerikA / zakala / shvl|ugr|anin // itishubhraadyH|| 52-kalyANyAdInAmina // pr0||4|1 / 126 // kalyANAdiprAtipadikebhyo'patye Dhak pratyayo bhavati tasmin sati inaDAdezaH / kalyANyA apatyaM kAlyANineyaH / saubhAgineyaH ( 2 ) / : kalyANI / subhagA / durbhagA / bandhakI / anudRSTi / anusRSTi / jaratI / balIvardI / jyeSThA / kaniSThA / madhyamA / parastrI / iti kalyANyAdayaH // . 53-gRSTyAdibhyazca // a0 // 4 / 1 / 136 // gRSTyAdiprAtipadikebhyo'patye DhaJ pratyayo bhavati / aNAdInAmapavAdaH / gRSTerapatyaM gAyaH / :___gRSTi / hRSTi / hali / bali / vidhi / kudri| ajavasti / mitrayu / phali / ali / dRSTi / iti gRSTyAdayaH / / 54-revatyAdibhyaSThak // a. // 4 / 1 / 146 // - revatyAdibhyo'patye Thak pratyayo bhavati / DhagAdInAmapavAdaH / revatyA apatyaM raivatikaH / : revatI / azvapAlI / maNipAlI / dvArapAlI / vRkavaJcin / vRkagrAha / karNamA ha / daNDagrAha / kukkuTAkSa / vRkabandhu / cAmaragAha / kakudAkSa // iti revatyAdayaH // (1) lakSaNasyApatyaM lAkSaNeyo vasiSThaH / zyAmAyA apatyaM zyAmeyo vasiSThaH / mA- 1 nuSI vAcakAt zyAmAzabdAdaNa prAptaH so'nena bAdhyate // (2) kalyANyAdibhyo Dhaka tu siddha AdezArthaM vacanam / hRdbhasindhvanta i. tyubhayapadavRddhiH // For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir P - 22 gaNapATaH // 55-kurvAdibhyo NyaH // a0 // 4 / 1 / 151 // kurvAdiprAtipadikebhyo'patye eyaH pratyayo bhvti| kurorapatyaM kauravyaH / kaavyH| :-- kuru / garga / maGguSa / anamAraka / rathakAra / vAvadUka / samrAnaH kSatriye (1) kavi / mati / vAk / pitRmat / indra nAli / dAmoSNISi / gaNakAri / kaizori / kApinalAdi / kuTa / zalAkA / muMra / eraka / abhra / darbha / kezinI / venAcchandasi // zUrpaNAya / zyAvanAya / zyAvaratha / zyAvaputra / satyaMkAra / vaDabhIkAra / zaGka / zAka / pathikArin / mUDha / zakandhu / kartR / hartR / zAkin / inapiNDI / visphoTaka / kAka / sphANTaka / zAkin / ghAtaki / dhenuni / buddhikAra / vAmarathasya karavAdivat svaravarnam ( 2 ) / itikurvAdayaH / / ___56-tikAdibhyaH phitra // // a0| 4 / 1 / 154 // tikAdiprAtipadikebhyo'patye phiJ pratyayo bhavati / tikasyApatyaM taikAyaniH / ketavAyaniH / : tika / kitava / saMjJA / bAla / zikhA / uram / zADhya / saindhava / ymund| rUpya / grAmya / nIla / amitra / gaukakSya / kuru / devaratha / taitila / orasa / kauravya / bhauriki / bholiki / caupayati / caiTayata / shkytaa| kSetayata / dhvaajvt| candramam / zubha / gaGgA / vareNya / suyAman / pAraddha / vahyakA / khalya / vRSa / ( 3 ) / lomaka / udny| yajJa / RSya / bhIta / jAjala / rasa / lAvaka / dhvajavada / vasu / bandhu zrAbandhakA / supAman / / iti tikAdayaH // 57-vAkinAdInAM kukaca // 10 // 1 / 1 / 158 // vAkinAdizabdebhyo'patye phijha pratyayo bhavati / tatsanniyogena caiSAM kugAgamaH vAkinasyApatyaM vAkinakAyaniH : ( 1 )samrATazabdAt kSatriye vAcyeNyo bhavati samrAno'patyaM sAmrAjyaH kSatriyaH / / (2)vAmarathazabdANa Nyapratyayo bhavati karavAdivacca svaravanakAryamatidizyate / kaNvAdayo gargAdyantargatAstebhyaH zaiSiko'Na yathA kAvyasyeme chAtrAH kAravAH / e. vaM vAmarathAdapi zaiSiko'Na vAmarathasya chAtrA vAmarathAH / bahuvacane yaJvaNaNyasyA'pi luk| | vAmarathAH / yajJazceti DIpa / vAmarathI / ityAdi svarasatvantodAtta eva / / (3) phiJ pratyasambandhe vRSazabdasya yakArAntatvaM mahAbhASye kRtam / vRSasyApatya vApyAyaNiH // PRODE - - - For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapAThaH // vAkina / gAredha / kArkaTya / kAka / laGkA // carmivarmiNornalopazca ( 1 ) / i. ti vAkinAdayaH // 58-vA.-kambojAdibhyo lugavacanam // 4 / 1 / 175 // kambonAdizabdebhyo'patye tadrAnani vihitasya lugbhavati kambojasyApatyaM tadrAjo vA kambojaH :kamboja / cola / kerala / zaka / yavana / iti kambojAdayaH / / 59-na prAcyabhargAdiyaudheyAdibhyaH // // 4 / 11178 // prAcyakSatriyavAcakebhyo bhargAdibhyo yaudheyAdibhyazcotpannasya tadrAmapratyayasya luGa na bhavati / atazceti prAptaH pratiSidhyate / prAcya / paJcAlAnAM rAjJI pAJcAlI / vaidehI / bhArgI / yaudheyI : bharga / karUSa / kekaya / kazmIra / sAlva / susthAla / uraza / kauravya / iti bhargAdayaH yaudheya / zaubhreya / zaukreya / grAvANeya / vArteya / dhArteya / trigata / bhrt| uzInara / iti yaudheyAdayaH // 60-bhikSAdibhyo'N // a0 // 412 138 / SaSThIsamarthabhikSAdizabdebhyaH samUhArthe'N pratyayo bhavati / anAdivAdhanArthamaNnahaNam / bhikSANAM samUho bhaikSam / gArbhiNam : bhikSA / garbhiNI / kSetra / karISa / aGgAra / carmin / dharmin / carman / dharman / sahasra / yuvati / padAti / paddhati / arthAn / arvan / dakSiNA / bhUta / viSaya / zrotra // vRtAdibhyaH khaNDaH (2) // vRksskhnnddH| vRkSa / taru / pAdapa / iti bhikSAdayaH / 61-khaNDikAdibhyazca / a0 // 5 / 2 / 45 // khaNDikAdibhyaH samUhArthe'J pratyayo bhavati / khaNDikAnAM samUhaH khADikam : khaDikA / vaDavA / / kSudrakamAlavAtsenAsaMjJAyAm // (3) bhikSukA / zuka / ulUka / zvan / yuga / ahan / varatrA / halabandha / iti khaNDikAdayaH // (1) cArmikAyaNiH / vArmikAyANaH // ( 2 ) khaNDazabdaHpustakAntarapaThito na sarvatra kacittu vRkSAdibhyaH SaNDaH / iti pAThaH / vRkSapaNDaH // (3) kSudrAzca mAlavAzceti ksstriydvndvH| tataH pUrveNaivAnisiddhe gotravaJ vAdhanArtha vacanam / tudrakamAlavAnAM samUhaH kSaukamAlavI senA / senAsaMjJatiniyamArtham / anyatrAja na bhavati / kSaudakamAlavakam // / - - For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 24 gnnpaatthH|| 62-pAzAdibhyo yaH // a0 // 1 / 2 / 19 // SaSThIsamarthapAzAdibhyaH samUhArthe yaH pratyayo bhavati / pAzAnAM samUhaH pAzyA rajjaH / tRNyA : pAza / tRNa / dhUma / vAta / aGgAra / pota / bAlaka / piTaka / piTAka / zakaTa / | hala / naDa / vana / pATalakA / gala / iti pAzAdayaH // 63--rAjanyAdibhyo vutra // a. // 4 / 2 / 53 // ___ rAjanyAdiprAtipadikebhyo viSayo deza ityetasminnarthe vuJ pratyayo bhavati / rAjanyAnAM viSayo dezaH, rAjanyakaH :-- rAjanya / devayAna / zAlaGkAyana / jAlandharAyaNa / prAtmakAmeya / ambarISaputra / vasAti / vailvaan| zailUpa / udumbara / bailvavala / ArjunAyana / saMpriya / dAkSi / UrNanAbha / AprIta / abrIDa / vaitila / vAtraka ( 1 ) iti rAjanyAdayaH // 64-bhaurikyAyaSukAryAdibhyo vidhalabhaktalau // 10 // 4 // 54 // viSayo deza ityetasmin viSaye SaSThIsamarthebhyo bhaurikyAdimya aiSukAyaryAdibhyazca yathAsaMkhyavidhalabhaktalau pratyayau bhavataH / aNo'pavAdaH / bhaurikINAM viSayo dezaH, bhaurikividhaH / aiSukAribhaktaH // * bhauriki / bhauliki / vaipeya / caiTayata / kANeya / vANijaka / kAlija / vAlijyaka / zaikayata / vaikayata / iti bhaurikyAdayaH // aiSukAri / sArasyAyana / cAndrAyaNa / dvayAkSAyaNa / vyAyaNa / auDAyana / jaulAyana / khADAyana / sauvIra / dAsamitri / dAsamitrAyaNa / zaudrAyaNa / dAkSAyaNa / zayaNDa / tAAyaNa / zaubhrAyaNa / sAyaNDi / zauNDi / vaizvamANava / vaizvadhenava / nada / tuNDadeva / alAyata / aulAlAyata / zaueDa / zayANDa / vaizvadeva // ityaiSukAryAdayaH // . 65-RtUkathAdisUtrAntATThak // bha0 // 4 / 2 / 60 // tadadhIte tadvadetyasmin viSaye RtuvizeSavAcibhya ukathAdibhyaH sUtrAntAcca prAtipadikATa Thak pratyayo bhavati / aNo'pavAdaH / agniSTomamadhIte veda vA AgniSTomikaH vAjapaiyikaH / authikaH / vAttikasUtramadhIte / vArtikasUtrikaH / sAMgrahasUtrikaH : ... (1)ayamAkRtigaNastena mAlavAnAM viSayo deshH| mAlavakaH / vairATakaH / gartta| kaH / ityAdayaH zabdAH siddhA bhavanti / / For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| 35 uktha / lokAyata / nyAya / nyAsa / nimitt| punarukta / nirukta / yajJa / carcA / dharma / krametara / zlakSaNa / saMhitA / pada / krama / saMghAta / vRtti / saMgraha / guNAguNa / Ayurveda // dvipadI, jyotiSi ( 1 ) ||anupd / anukalpa / anuguNa / ityukthAdayaH // 66-kramAdibhyo vun // 0 // 4 / 2 / 61 / / tadadhIte tadvadetyarthekramAdibhyo vun pratyayo bhavati / kramamadhItekramakaH / padakaH :krama / pada / zikSA / mImAMsA / sAman / iti kramAdayaH // 67-vasantAdibhyaSThak // 4 / 2 / 63 // tadadhIte tadvadetyasmin viSaye vasantAdiprAtipadikebhyaSThak pratyayo bhavati / vasantasahacarito grantho vasantastamadhIte veda vA sa vAsantikaH / vArSikaH / evaM sarvatra : basanta / varSA / zarad / hemanta / zizira / prathama / guNa / carama / anuguNa, aparvan / atharvan / // itivasantAdayaH / / 68-saMkalAdibhyazca // // 4 / 2 / 75 // saMkalAdiprAtipadikebhyazcAturarthiko'J pratyayo bhavati / aNo'pavAdaH / puSkalAsmin santIti pauSkalo dezaH / sikatAyA adUrabhavo grAmaH saikataH / yathAsambhavamarthasaMbandhaH___saMkala / puSkala / udvaya / uDupa / utpuTa / kumbha / vidhAna / sudakSa / sudatta / subhUta / munetra / supiGgala / sikatA / pUtIkI / pUlAsa / kUlAsa / palAza / niveza / gaveza / gambhIra / itara / zarman / ahan / loman / veman / varuNa / bahula / sadyoja / abhiSikta / gobhRt / rAjabhRt / gRha / bhRta / bhalla / mAla / ( vRt ) iti sNklaadyH|| 69-suvAstvAdibhyo'N // a0|| 4 / 2 / 77 // suvAstvAdiprAtipadikebhyazcAturadhiko'N pratyayo bhavati / ano'pavAdaH / suvAstoradUraM nagaraM, sauvAstavam / sauvAstavI nadI :__suvAstu / vargu / bhaNDu / khaNDu / kaNDu / secAlin / karpUrin / zikhaNDin / garta / karkaza / zaTIkarNa / kRSNa / karka / karkandhamatI / gohya / gAhi / ahisaktha / ( vRt ) iti suvAstvAdayaH // ( 1 ) dvipadI jyotiHzAstramadhIte jAnAti vA sa dvaipadikaH // - For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 26 www. kobatirth.org gaNapAThaH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 - kuJchaNkaTa jila se niraDhaya yapha phi JiJaJcakakThako Site kazAzva kumudakAza guNa precAzma sakhisaMkAzabala pakSakasunaGgamapraga dinvarAhakumudAdibhyaH // pa0 // 4 / 2 / 80 // zrarohaNAdisaptadazagaNasthaprAtipadikebhyazcAturarthikA vRlAdayaH saptadazaiva pratyayA yathAsaMkhyena bhavanti / zrAdizabdaH pratyekamabhisaMbadhyate / yathAsambhavamarthasambandhaH / zrarIhaNAdibhyo vuJ / zirISANAmadUrabhavo grAmaH zairaSikaH / bharohaNAnAM nivAso deza zra rahaNakaH : 1 1 1 zrahaNa | drunn| khadira / sAra / bhagala / ulanda / sAMparAyaNa / krauSTrAyaNa / bhAstrAyaNa / maitrAyaNa / traigarttAyana | rAyaspoSa / vipatha / uddaNDa / udaJcana / khADAyana / khaNDa / vIraNa / kAzakRtsna / jAmbavanta / ziMzapA / kiraNa / raivata / vailva / vaimatAna / maimatAyaNa | sausAyana / zANDilyAyana / zirISa / badhira / vaigatIyaNa / gomatAyaNa / saumatAyaNa / khANDAyaNa / vipAza / suyajJa / jambu / suzarmmA / ityarIhaNAdayaH // kRsh| zvAdibhyazchRNa kArzAzvIyaH / ariSTana nirvRtamAriSTIyam : 1 1 1 kRzAzva / ariSTa / arIzva | vezman / vizAla / romaka / zavala / kUTa / roman / varvara / sukara | sUkara / pratara / sadRza / puraMga / sukha / dhUma / zrajina / vinatA / vanitA / avanata | vikudhAsa / aru | avayAsa / zrayAvasa | maudgalya / iti kRzAzvAdayaH // RzyAdibhyaH kaH // nyagrodhAnAmadUrabhavaM vanaM nyagrodhakam : Rzya / nyagrodha / zirA / nilIna / nivAsa / nidhAna / nivAsa / nibaddha / vibaddha | parigUr3ha | upagUDha / uttarAzman / sthUlabAhu / khadira / zakkarA / anaDuha / parivaMza | veNu / vIraNa | khaNDa | parivRtta / kardama / aMzu / iti RzyAdayaH // kumudAdibhyaSThaca // balvajAH santyasmin sa valvajiko dezaH :-- 1 kumuda / zarkarA / nyagreodha / ukaTa / itkaTa / gartta / bIja / azvattha / vatsvaja / parivApa 1 zirISa / yavApa / kUpa / vikaGkana / knnttk| kaGkaTa / saMkaTa / plaash| trik| kata / dazagrAma / iti kumudAdayaH // kAzAdibhya ilaH / kAzAH santiyatra sa kAzilA deza: :kAza / vAza / azvattha / palAza / pIyUSa / viza / visa / tRNa / nara / caraNa / kaIrma / karpUra | kaTaka | gUha / AvAsa / naDa / vana / badhUla / bavara / iti kAzAdayaH || tRNAdibhyaH zaH // tRNAni yatra santi sa tRNazo dezaH : For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapAThaH // 27 tRNa / naDa / busa / parNa / varNa / caraNa / arNa / jana / bala / lava / vana / iti tRNAdayaH // prekSAdibhya iniH / prekSayAnivRttaH prekSI : prekSA / halakA / phalakA / bandhukA / dhruvakA / kSipakA / nyagrodha / irkuTa / budhakA / saMkaTa / kUpakA / karkaTA / sukaTA / maGkaTa / suka / mahA / iti prekSAdayaH ||ashmaadibhyorH / azmanA nivRttaH, azmaraH : azman / yUSa / ruSa / mIna / darbha / vRnda / guDa / khaNDa / ng| zikhA / yUtha / russ| nd| nakha / kATa / pAma / ityazmAdayaH // sakhyAdibhyo Dhajha / sakhAyaH sannyatra sAkheyo dezaH:___ sakhi / sAkhidatta / vAyudatta / gohita / gohila / bhalla ! pAla / cakrapAla / cakravAla / chagala / azoka / karavIra / sIkara / sakara / sarasa / samana / carka / vanapAla / uzIra / surasa / roha / tamAla / kdl| saptala / iti sakhyAdayaH // saMkAzAdibhyo eyaH / sAMkAzyam / kAmpilyasyAdUrabhavo grAmaH kAmpilyaH : saMkAza / kAmpilya / samIra / kazmara / zUrasena / supathin / sakthaca / yUpa / aM. sh| rAga / azman / kUTa / malina / tIrtha / agasti / bistA cikAra / viraha / nAsikA / iti saMkAzAdayaH // balAdibhyo yaH pratyayaH / balena nivRtto balyaH : bala / vula / tula / Dala / Dula / kavala / vana / kula / iti balAdayaH // pakSAdibhyaH phak pratyayaH / pakSaNa nivRttaH pAkSAyaNaH : pakSa / tuSa / aNDa / kambalika | citra / azman / atisvan / pathin, panthaca (1)|kumbha / sarija / sarika / saraka / salaka / sarasa / samala / roman / loman / haMsakA / lomaka / sakaNDaka / astibala / yamala / hasta / siMhaka / iti pakSAdayaH / karNAdibhyaH phiJ pratyayaH / karNasya nivAsaH kArNAyaniH :___karNa / vasiSTha / aluza / zala / Dupada / anaDuhya pAJcajanya / sthirA / kuliza / kumbhI / jIvantI / jitva / ANDIvat / arka / lUSa / sphik / jJAvat / itikarNAdayaH // sutaGgamAdibhya iJ pratyayo bhavati / sutajamena nirvataH sautaGgamiH / sutaGgama / municitta / vipracitta / mahAputra / zveta / gaDika / zukra / vigra / bIjavApin / zvan / arjuna / ajira / jIva / iti sutnggmaadyH|| pragadinnAdibhyo bhUyaH pratyayo bhavati / pragadino yatra santi sa prAgadyo dezaH : pragadin / magadin / zaradin / kaliva / khaDiva / gaDiva / cUDAra / mArjAra / (1) patho'dUrabhavaM vanaM pAnyAyatanam / / For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 gaNapAThaH // kovidAra // iti pragadinnAdayaH // varAhAdibhyaH kak pratyayaH / varAhAH santi yatra sa vArAhako dezaH / pAlAzakaH : varAha / palAza / zirISa / pinaddha / sthUNa / vidagdha / vibhagna / bAhu / khadira / zarkarA / vinaddha / nivaddha | viruddha / mUla / iti varAhAdayaH // kumudAdibhyaSThak pratyayo bhavati / kumudAH santi yasmin deze sa kaumudiko dezaH : kumuda / gomatha / rathakAra / dazagrAma / azvattha / zAlmalI / kuNDala / munisthUla / kUTa / mucuka / kunda | madhukarNa / zucikarNa / zirISa / iti kumudAdayaH // 71 - varaNAdibhyazca // a0 // 4 / 2 / 82 // varaNAdiprAtipadikebhya utpannasya cAturarthikapratyayasya lubU bhavati varaNAnAmadUrabhavaM nagaraM varaNAH : varaNAH / pUrvaugodau / pUrveNagodau / zrapareNa godau / AliGgyAyana / parNI / zRGgI / zalmalayaH / sadAvI / vaNiki / vaNik / jAlapada / mathurA / ujjayinI / gayA / takSazilA / urazA | AkRttyA ( 1 ) / iti varaNAdayaH // 72 - madhvAdibhyazca // a0 // 4 / 2 / 86 // madhvAdizabdebhyazcAturarthiko matuppratyayo bhavati / madhvasminnastItimadhumAn :madhu / visa / sthANu / muSTi / hRSTi / ikSu / veNu / ramya / R / karkandhu / zamI / kirIra / hima / kizarA / zarpaNA / marut / maruva / dAvaghATa / zara / iSTakA / takSazilA / zakti | AsandI / zrasuti / zalAkA / zrAmidhI / khar3A / veTA / iti I madhvAdayaH // 73 - utkarAdibhyazchaH // a0 // 4 / 2 / 90 // utkarAdiprAtipadikebhyazcAturarthikazchaH pratyayo bhavati / yathAsambhavamarthasambandhaH / kAmadUrabhavo grAmaH arkIyaH : , utkara / saMphala / saMkara / zaphara / pippala / pippalImUla / azman / arka / parNa / suparNa / khalAjina / iDA / agni / tika / kitava / tapa / zraneka | palAza / tRNava / picuka / azvattha / zakAkSudra / bhastrA / vizAlA / avarohita / gartta | zAla / ( 1 ) atra sUtrasthacakAreNAkRtigaNatvaM budhyate / tena kaTukavadaryyA adUrabhavo | grAmaH kaTukabadarI / zirISAH / kAJcI ityAdiSu lup siddho bhavati // For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| anya / janyA / ajina / maJca / caman / utkroza / zAnta / khadira / zUrpaNAya / zyAvanAya / naiva / baka / nitAnta / vRkSa / indravRkSa / AvRkSa / arjunavRkSa / ityuH kraadyH|| 74-naDAdInAM kuk ca // ma0 // 4 / 2 / 91 // naDAdiprAtipadikebhyazcAturarthikazchaH pratyayo bhavati tasmin sati kugAgamazca / yathAsaMbhavamarthasaMbaMdhaH / naDAH santi yatra tannaDakIyaM vanam : naDa / lakSa / bilva / veNu / vetra / vetasa / tRNa / ikSu / kASTha / kapota / kruzcAyA hasvatvaM ca ( 1 ) // takSanalopazca // iti naDAdayaH // 75-kalyAdibhyo Dhakam // a0 // 4 / 2 / 95 // kalyAdizabdebhyaH zeSArthe DhakaJ pratyayo bhavati / kattau mavaH kAtteyakaH : katti / umbhi / puSkara / puSkala / modana / kumbhI / kuNDina / nagara / vajI / bhakti / mAhiSmatI / crmnnvtii| varmatI / grAma / ukhyaa| kulyAyA yalopazca (2) // iti kattryAdayaH // 76-nadyAdibhyo Dhak // a0||4|2|97|| nadyAdimyaH prAtipadikebhyaH zaiSiko Dhak pratyayo bhavati / nadyAM bhavaM nAdeyam : nadI / mahI / vArANasI / zrAvastI / kauzAmbI / navakauzAmbI / kaashphrii| khAdirI / pUrvanagarI (3) / pAvA / mAvA / sAlvA / dArvA / dAlvA / vAsenakI / vaDavAyAvRSe // iti nadyAdayaH // 77-prasthottarapadapaladyAdikopadhAdae / a0 // 4 // 2 // 110 // ___ prasthottarapadAt paladyAdibhyaH kopadhAcca prAtipadikAdaN pratyayo bhavati zaiSikaH / madrIprasthe bhavo mAdrIprasthaH / mAhakIprasthaH / palayAM bhavaH pAladaH / pAriSadaH / kopadhAt / nailInakaH : paladI / pariSat / yakRlloman / romaka / kAlakUTa / paTaccara / vAhIka / kala( 1 ) kruJcAH santyasmin tat kruJcakIyaM vanam / takSakIyo grAmaH // (2) kulyAyAM bhavaH kauleyakaH / yakAralopaH // ( 3 ) pUrvanagayo bhavaH paurvanagareyaH / atra-pU: / vana / giri / itipAThAntaram / tadA-poreyam / vAneyam / gaireyamiti vibhaktaM rUpatrayaM sidhyati // For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir otonal gnnpaatthH|| kITa / malakoTa / kamalakoTa / kamalabhidA / kamalakIra / bAhukoTa / naitakI / prikhaa| zUrasena / gomtii| udapAna / pakSa / kalalakITa / kalalakIkaTA / goSThI / naidhikI / naiketI / sakRlloman / iti paladhAdayaH // 78-karAcAdibhyo gotra // a0 // 4 / 2 / 111 // gotrapratyayAntakaNavAdiprAtipadikebhyaH zaiSiko'N pratyayo bhavati / kANThyasyeme kANvAz chAtrAH / gargAdyantargatAH kaNvAdayaH / ataevAtra na likhyante / / 79-kAzyAdibhyaSThAiThI // ma0 // 4 / 2 / 116 // kAzyAdiprAtipadikebhyaH zaiSiko ThaniThau pratyayau bhavataH / pratyayayojakAraviparyayabhedAt strIpratyaye vizeSaH / ThajantAn DIpa miThAntAt tu TAveva bhavati / kAzyAM bhavaH kAzikaH / kAzikI / kAzikA :____ kAzi / cedi / vaidi| saMjJA / saMvAha / acyuta / mohamAna / zakulAda / hastikarpU / kudAman / kunAman / hiraNya / karaNa / godhAzana / bhauriki / bhAlaGgi / a. rindm| sarvamitra / devdtt| saadhumitr| daasmitr| dAsagrAma / saudhAvatAna / yuvarAja / upraaj| sindhumitra / devarAja / ApadAdipUrvapadAntAt kAlAntAt // ApatkAlikI / ApatkAlikA / aurvakAlikI / aurvakAlikA / tAtkAlikI / tAtkAlikA / itikaashyaadyH|| 80-dhamAdibhyazca // 10 // 1 / 2 / 127 / / dezavAcibhyo dhUmAdiprAtipadikebhyaH zaiSiko vuja pratyayo bhavati / aNo'pavAdaH dhUme bhavo dhaumakaH :___ dhUma / khaNDa / khaDaNDa / zazAdana / praarjunaad| daannddaaynsthlii| maahksthlii| ghoSasthalI / mASasthalI / rAjasthalI / rAjagRha / satrAsAha / makSAsthalI / madrakUla / gattakUla / AjIkUla / dvyaahaav| trayAhAva / saMhIya / varvara / varcagarta / videha / Anartta / mAThara / pAtheya / ghoSa / ziSya / mitra / vala / pArAjJI ! dhAttarAjJI |avyaat / tiirth| kUlAtsaupA vIreSu // samudrAnnAvi manuSye ca ( 1 ) // kukssi| antriip| dvIpa / aruNa / ujjatu yinI / dakSiNApatha / sAketa / mAnavallI / vallI / surAjJI / iti dhUmAdayaH // (1) samudrazabdAnnAvi manuSye ca vAcye vuJ / samudre bhavA sAmudrikA nauH| sAgrA mudriko manuSyaH / anyatra sAmudraM jalam // For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| 81-kacchAdibhyazca // a0|| 4 / 2 / 133 // kacchAdidezavAciprAtipadikebhyaH zaiSiko'Na pratyayo bhavati / vuJaAderapavAdaH / kacche bhavaH kAcchaH : kaccha / sindhu / varNa / gandhAra / madhumat / kamboja / kazmIra / sAlva / kuru / raku / aNu / aNDa / khaNDa / dvIpa / anUpa / ajavAha / vinApaka / kulUna / iti kacchAdayaH // 82-gahAdibhyazca // a0 // 4 / 2 / 138 // gahAdiprAtipadikebhyaH zaiSikazchaH pratyayo bhavati aNorapavAdaH / antaHsthe bhava antaHsthIyaH : gaha / antaHstha / sama / viSama / madhyamadhyamaM cANa caraNe ( 1) uttama / aGga / vaGga / magadha / pUrvapakSa / aparapakSa / adhamazAkha / uttamazAkha / samAnazAkha / ekagrAma / ekavRkSa / ekapalAza / ipvana / ippniik| avasyandI / avaskanda / kAmaprastha / khADAyani / khANDAyanI / kAverANa / kAmaveraNi / zaiziri / zauGgi |aasuri / Ahisi / zrAmitri / vyADi / vaidaji / bhauji |shraaddhyshvi / AnRzaMsi / sauvi / pArakiAagnizaman |devshrbhn zrauti |aarttki / vAlmIki / kSemavRddhin / uttara / antara / / mukhapArzvatasolApaH / / janaparayoH kuk ca // devasya ca // veNukAdibhyazchaNa( 2 ) iti gahAdayaH // 83-sandhivelAyUtunakSatrebhyo'Na // a0||4||3|| 16 // sandhivelAdibhya Rtubhyo nakSatrebhyazca kAlavAcibhyaH prAtipadikebhyaH zaiSiko'N pratyayo bhavati / Tho'pavAdaH / aNgrahaNaM vRddhAcchasya bAdhanArtham / sandhivelAyAM jAtaH sAndhivelaH / graiSmaH / taipaH / pauSaH : sandhivelA / sandhyA / amAvAsyA / trayodazI / caturdazI / paJcadazI / paurNamAsI / (1) asyaiva sUtrasya zeSavArtikapramANena pRthivImadhyazabdasya madhyamAdezazcaraNe. 'bhidheye nivAsalakSaNo'N prtyyH| anyatra tu cha eva / pRthivImadhye nivAsa eSAM te mA. dhyamAzcaraNAH / caraNAdanyatra / madhye bhavo madhyamIyaH / / ___(2 ) mukhapArzvayostasantayorantyalopaH / mukhatobhavaM mukhatIyam / pArzvatIyam / jane bhavo janakIyaH / parakIyaH / devo bhaktirasya devakIyaH / veNukAdirAkRtigaNaH / veNukadeze bhavo vaiNukIyaH / vareNakIyaH / pAlAzakIyaH // For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 gnnpaatthH|| pratipat // saMvatsarAt phalaparvaNoH // sAMvatsaraM phalam / sAMvatsaraM parva // iti sandhivelAdayaH // 84-digAdibhyo yat // 10 // 4 / 36 54 // saptamIsamarthadigAdiprAtipadikebhyo bhavArtha yat pratyayo bhavati / aNazchasya cApavAdaH / dizi bhavaM dizyam : diza / varga / pUrga / gaNa / pakSa / dhAyyA / mitra / medhA / antara / pathin / rahas / alIka / ukhA / sAkSin / Adi / anta / mukha / jaghana ( 1 ) / megha / yuuth| udakAtsaMjJAyAm ( 2 ) nyAya / vaMza / anuvaMza / viza / kAla / ap / aakaash| iti digAdayaH // 85-vA-jyaprakaraNe parimukhAdibhya upsNkhyaanm||43359|| ___ avyayIbhAvasaMjJakebhyaH parimukhAdiprAtipadikebhyo nyapratyayo bhavati / niyamArtha vArtikamidam / sUtreNa sAmAnyAvyayIbhAvAd jyaH prApto niyamyate / parimukhaM bhavaM pArimukhyam / pArihanavyam / niyamAdiha na bhavati / upakUlaM bhavamIpakUlam : parimukha / parihanu / paryoSTha / paryula / aupamUla / khala / prisiir| anusIra / u pasIra / upasthala / upakalApa / anupatha / anukhaDga / anutila / anuzIta / anumApa / anuyava / anuyuup| anuvaMza / anusvaGga / iti parimukhAdayaH // 86-vA- adhyAtmAdibhyazca // 4 / 3 / 60 // adhyAtmAdibhyo bhavArthe ThaJ pratyayo bhavati / adhyAtma bhavamAdhyAtmikam :adhyAtma / adhideva / adhibhUta / AkRtigaNo'yam / ityadhyAtmAdayaH // 87-aN RgayanAdibhyaH / a0 // 4 / 3 / 73 // SaSThIsaptamIsamarthebhya RgayanAdiprAtipadikebhyo bhavavyAkhyAnayorarthayoraNa pratyayo bhavati / Rgayane bhavamArgayanaH / tasya vyAkhyAno vA / aNgrahaNaM bAdhakabAdhanArtham vAva stuvidyAyA vyAkhyAno grantho vAstuvidyaH / atra chapratyayo mAbhUt : (1) mukhajaghanazabdAbhyAM zarIrAvayavatvAdeva yati siddha punaratra digAdipu pATho pa'zarIrAvayavArthaH / senAmukhe bhavaH senAmukhyam / senAjaghanyam / senAyA agrapazcAdbhAgau gRhyate / tadantavidhinA yat // (2) udake bhavA udakyA rajasvalA / saMjJAgrahaNAdiha na bhavati / udake bhava gra audako matsyaH // For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| RgayA / padavyAkhyAna / chandomAna / chandobhASA / chandoviciti / nyAya / punarukta / vyAkaraNa / nigama / vAstuvidyA / aGgavidyA / kSatravidyA / utpAta / utpA* da / saMvatsara / muhUrta / nimitta / upanipad / zikSA / chandovininI / vyAya / nirukta / vidyA / udyAva / bhikSA / iti RgayanAdayaH // 88-zuNDikAdibhyo'Na // // 4 / 3 / 76 // paJcamIsamarthazuNDikAdiprAtipadikebhya AgatArthe'N pratyayo bhavati / zuNDikAdAgataH zauNDikaH : zuNDika / kRkaNa / sthANDala / udapAna / upala / tIrtha / bhUmi / tRNa / parNa / iti zuNDikAdayaH // 89-zaNDikAdibhyo jyaH // 10 // 4 / 3 / 92 // prathamAsamarthazaNDikAdiprAtipadikebhyo'bhijane'bhidheye jyaH pratyayo bhavati zaNDiko'bhijano'sya sa zANDikyaH : zANDika / sarvakeza / sarvasena / zaka / saTa / raka / zaGkha / vodha / iti zaNDikAdayaH // 90-sindhutakSazilAdibhyo'Nau // 0 // 4 // 3 / 93 // prathamAsamAnAdhikaraNebhyaH sindhvAdibhyastakSazilAdibhyazcAbhijane'rthe yathAsaMkhyamaNI pratyayau bhavataH / sindhurabhijano'sya sa saindhavaH / takSazilA'bhijano'sya sa tA. zilaH / pratyayabhedaH svarabhedArthaH : sindhu / varNa / gandhAra / madhumat / kamboja / kazmIra / sAlva / kisskindhaa| gabdikA / urasa / darat / kulana / dirasA / iti sindhvAdayaH // takSazilA / vatsoddharaNa / kaumedura / kANDavAraNa / grAmaNI / sarAlaka / kaMsa / kinnara / saMkucita / siMhakopTha / karNakoSTha / barbara / avasAna / ititakSazilAdayaH // 91-zaunakAdibhyazchandasi // a0||4|3 / 106 // tRtIyAsamarthazaunakAdiprAtipadikebhyazchandasi vede proktArthe NiniH pratyayo bhavati / chANorapavAdaH / zaunakena protamadhIyate, zaunakinaH / vAjasaneyinaH / chandasIti kim / zaunakIyA zikSA / atra chanda eva bhavati : zaunaka / vAjasaneya / sAGgarava / zAGgarava / sAMpeya / shaakhey| khaaddaayn| sknd| For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| - skandha / devadattazaTha / rajjukaNTha / rajjubhAra / kaThazADa / kazAya / talakakAra / puru. pAsaka / azvapeya / skambha / iti zaunakAdayaH // 92-kulAlAdibhyo vuJ // a0 // 4 / 3 / 138 / tRtIyAsamarthakulAlAdiprAtipadikebhyo vuJ pratyayo bhavati / kRtamityetasminnartha saMjJAyAM gamyamAnAyAm / kulAlena kRtaM kaulAlakam / vAruDakam :-- kulAla / varuDa / caNDAla / niSAda / kAra / senA / siridhra / sendriya / devarAja / pariSat / badhU / ruru / dhruva / rudra / anaDDah / brahman / kumbhakAra / zvapAka / iti kulAlAdayaH // 93-bilvAdibhyo'Na // bh0|| 4 / 3 / 116 // SaSThIsamarthavilvAdiprAtipadikebhyo vikArAvayavayorarthayoraNa pratyayo bhavati vilvasya | vikAro'vayavo vA bailvaH : bilva / brIhi / kANDa / mudga / masUra / godhUma / ikSu / veNu / gavedhukA (1) / karpAsI / pATalI / karkandhU / kuTIra // iti bilvAdayaH // 94-palAzAdibhyo vA // a0 // 4 / 3 / 141 // palAzAdiprAtipadikebhyo vikArAvayavayoraJ pratyayo bhavati / palAzasya vikAraH pAlAzam / khAdiram : palAza / khadira / zizapA / syandana / karIra / zirISa / yavAsa / vikata / iti | palAzAdayaH // 95-nityaM vddhshraadibhyH||50||4|3 / 114 // vRddhebhyaHzarAdibhyazca prAtipadikebhyo bhakSyAcchAdanayorvikArAvayavayorbhApAyAM viSaye nityaM mayaT pratyayo bhavati / vRddha-aAmramayam / zAlamayam / zaramayam / darbhamayam: zara / darbha / gRt / kuTI / tRNa / soma / valvana / iti zarAdayaH / / 96-tAlAdibhyo'N / a0 // 4 / 3 / 152 // . tAlAdiprAtipadikebhyo vikArAvayavayoraNa pratyayo bhavati / tAlasya vikAraH tAlaM dhanuH / anyatra tAlamayam / vRddhatvAnmayaT : ( 1 ) asmAtkopadhAcetyANi siddhe punaHpATho mayaDbAdhanArthaH etasmin pakSe'pi mayaN mA bhUditi // For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapAThaH // tAlAddhanuSi / bAhiNa / indrAliza / indrAdRza / indrAyudha / cApa / zyAmAka / pIyukSA // iti tAlAdayaH // 97-prANirajatAdibhyo'N // 10 // 1 / 3 / 154 // prANivAcibhyo rajatAdibhyazca prAtipadikebhyo vikArAvayavayoraJ pratyayo bhavati / kapotasya vikAraH kApotam / rAjatam : rajata / sIsa / loha / udumbara / nIca / nIla / dAru / rohitaka / vibhItaka / kapIta / dAru / tIbadAru / trikaNTaka / kaNTakAra / iti rajatAdayaH // 94-lakSAdibhyo'N // 0 // 4 / 3 / 164 // plakSAdiprAtipadikebhyo vikArAvarAvatvena vivakSite phale'bhidheye'N pratyayo bhvti|| plakSasya vikAraH lAkSam naiyagrodham :___ lakSa / nyagrodha / azvattha / iGgadI / zinu / karkandhu / karkantu / Rkrtu| bRhtii| kAkSa / tururu / / iti lakSAdayaH // 99-harItakyAdibhyazca // 50 // 4 | 3 / 167 // harItakyAdiprAtipadikebhyaH phale'bhidheye pratyayasya lub bhavati / luki prApte lupo vidhAnaM yuktavadbhAvArtham / harItakyAH phalaM haratikI / harItakyAH phalAni harItakyaH ( 1 ) :__harItakI / kozAtakI / nakharajanI / nkhrrjnii| shssknnddii| zAkaNDI / daaddii| doDI / daDI / zvetapAkI / arjunapAkI / kAlA / drAkSA / dhvAkSA / gargarikA / kaeTakArikA / zephAlikA // iti harItakyAdayaH // 100-parpAdibhyaH SThan // 10 // 4 / 1 / 10 // papIdibhyazcaratItyarthe SThan pratyayo bhavati / SakAro DIparthaH / parpaNa carati, parpikaH / parpikI :-- parpa / azva / azvattha / ratha / jAla / nyAsa / vyAla // pAdaH paJca // padikaH / / iti parpAdayaH // (1) harItakyAdiSu vyaktirbhavati yuktavadbhAveneti vAttikena liGgasyaivayuktavadbhAvo na tu vacanasya // For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 gnnpaatthH|| 101-vetanAdibhyo jIvati // a0|| 4 / 4 / 12 // tRtIyAsamarthavetanAdiprAtipadikebhyo jIvatItyarthe Thak pratyayo bhavati / vetanena jI. vati, vaitanikaH vetana / vAha / arddhavAha / dhanurdaNDa (1) / jAla / vesa / upavesa / preSaNa upasti / sukha / zayyA / zakti / upaniSat / upaveSa / srak / pAda / upasthAna / iti vetanAdayaH // 102-haratyutsaGgAdibhyaH // a0 // 4 / 4 / 15 // tRtIyAsamatsaGgAdiprAtipadikebhyo haratItyarthe Thak pratyayo bhavati / utsaGgena ha. | rati, autsaGgikaH :utsaGga / uDupa / utpata / piTaka / uDapa / piTAka / ityutsaGgAdayaH // 103-bhastrAdibhyaH SThan / a0 // 4 / 4 / 16 // bhastrAditRtIyAsamarthaprAtipAdikebhyo haratItyarthe SThan pratyayo bhavati / bhastrayA harati, bhastrikaH , bhastrikI :-- bhastrA / bharaTa |bhrnn / bhAraNa / zIrSabhAra / zIrSebhAra / aMsabhAra / aMsebhAra / iti bhastrAdayaH // 104-nivRtte'kSayUtAdibhyaH // a.||4|4|19|| akSayUtAditRtIyAsamarthaprAtipadikebhyo nivRtte'rthe Thak pratyayo bhavati / akSayUtena nivRttam, prAkSayUtikaM vairam :-- ___ akssyuut| jAnuprahRta / jAprahRta / pAdasvedana / kaNTakamardana / gatAgata / yAtopayAta / anugata / ityakSadyUtAdayaH // 105--aNa mhissyaadibhyH|| a0 // 4 / 4 / 48 // paSThIsamarthamahiSyAdiprAtipadikebhyo dharmyamityarthe'Na pratyayo bhavati / mahiSyA dharmya mAhiSam :-- mahiSI / prajAvatI / pralepikA / vilepikA / anulepikA / purohita / maNipAlI anucAraka / hotR / yajamAna / iti mahiSyAdayaH // ( 1 ) atra saMghAtavigRhItayorgrahaNaM bhavati / dhanurdaNDena jIvati dhAnurdaNDikaH / dhanuSA jIvati dhAnuSkaH / dANDikaH // For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapAThaH // 106--kizarAdibhyaH SThan / a0 // 4 / 4 / 53 // prathamAsamAnAdhikaraNakizarAdiprAtipadikebhyaH paNyamityartha SThanpratyayo bhavati / gandhavizeSavAcakAH kizarAdayaH / kizarAH paNyamasya, kizarikaH / kizarikI : kizara / narada / nalada / sumaGgala / tagara / guggula / uzIra / hridraa| haridrAyaNI // iti kishraadyH|| 107-chatrAdibhyo NaH // 4 / 4 / 62 // prathamAsamAnAdhikaraNachatrAdiprAtipadikebhyaH zIlamityarthe NaH pratyayo bhavati / iva zabdasyAtra lopo draSTavyaH / chatrabhiva zIlamasya sa chAtraH ziSyaH / chatravadgururakSakaH : chatra / bubhukSA / zikSA / puroru / sthA ( 1 ) / curA / upasthAna / RSi / karman / vizvadhA / tapas / satya / anRta / zivikA / iti chantrAdayaH // 108-pratijanAdibhyaH khaJ // a0||4|4|99 // saptamIsamarthapratinanAdiprAtipAdikebhyaH sAdhurityasminnarthe khaJ pratyayo bhavati / pratijane sAdhuH, prAtijanInaH / jane jane sAdhurityartha : :__pratijana / idaMyuga / saMyuga / samayuga / parayuga / parakula / parasyakula / amuSyakula / sarvanana / vizvajana / paJcajana / mahAjana / iti pratijanAdayaH // 109-kathAdibhyaSThak // a0 // 4 / 4 / 102 // saptamIsamarthakathAdiprAtipadikebhyaH sAdhurityarthe Thak pratyayo bhavati / kathAyAM sAdhuH kAthikaH : kathA / vikathA / vitaNDA / kuSTacit / jnvaad|jnevaad! vRtti / sadgRha / guNa / gaNa / Ayurveda / iti kathAdayaH // 110-guDAdibhyaSThA // a0||4|4|103|| saptamIsamarthaguDAdiprAtipadikebhyaH sAdhurityartha ThaJ pratyayo bhavati / guDe sAdhuH, gauDika ikSuH :-- guDa / kulmASa / sktu| apuup| mAMsaudana / ikSu / veNu / saMgrAma / saMghAta / pravAsa / nivAsa / upavAsa / iti guDAdayaH // ( 1 ) atra sthagrahaNena sopasargasya grahaNamiSyate / AsthA zIlamasya sa, AsthaH / sAMsthaH / AvasthaH // - For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 38 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapAThaH // 111 - ugavAdibhyo yat // pa0 // 5 / 1 / 2 // uvarNAntAd gavAdibhyazca prAtipadikebhyaH prAkkrItIyeSvartheSu yat pratyayo bhavati / zaGkave hitaM zaGkavyam dAru / gave hitaM gavyam : go / haSis / barhisa / khaTa / aSTakA | yuga / medhA / sruk // nAbhi nabhaM ca // zunaH saMprasAraNaM vAca dIrghatvaM tatsaniyogena cAntodAttatvam (1) // zunyam | zUnyam // Udhaso'naG ca // UdhanyaH / kUpaH / udara / khara / skhada | akSara / viSa / skanda / adhvA / iti gavAdayaH // 112 - vibhASA havirapUpAdibhyaH // a0 // 5 / 1 / 4 // havirvizeSavAcibhyo'pUpAdibhyazca prAtipadikebhyaH prAkkrItIyeSvartheSu vibhASA yat pratyayo bhavati / pakSe chaH / puroDAzAya hitAH puroDAzyAH puroDAzayA vA taNDulAH / apUpebhyo hitaM, apUpyam / apUyam : apUya / taNDula / abhyUSa / abhyoSa / pRthuka | abhyeSa | argala / musala | sUpa | 1 kaTaka / karNaveSTaka / kiNva || annavikArebhyazca ( 2 ) // pUpa / sthUNA / pIpa / azva / patra / kaTa / ayaHsthUNa / odana / zravoSa / pradIpa / ityapUpAdayaH // 1 1 113 - asamAse niSkAdibhyaH // bha0 // 5 / 1120 // asamastebhyo niSkAdiprAtipadikebhya ArhIyeSvartheSu Thak pratyayo bhavati / niSkaM parimANamasya tannaiSkikam / asamAse kim / paramanaiSkikam / atra ThaJsvare bhedaH :niSka | paNa | pAda / mASa / vAhadroNa / SaSTi / iti niSkAdayaH // 114 - goiya co'saGkhyAparimANAzvAderyat // pra0 // 5 / 1 / 39 // saMkhyAparimANAzvAdi vivarjitAd gozabdAda dvayacazca prAtipadikAdyat pratyayo bhavati / tasya nimitta saMyogotpAtAvityarthe / gornimittaM saMyoga utpAto vA gadhyaH / dvayacdhanasyanimittaM saMyoga utpAto vA / dhanyam / svargyam | yazasyam / AyuSyam / saMkhyA ( 1 ) nAmaye hito nabhyo'kSaH / nabhyamaJjanam / yastu zarIrAvayavavAcI nAbhi zabdastataH zarIrAvayavAditi yati kRte nAbhaye hitaM nAbhyam tailamiti bhavati / cakArasyAnuktasamuccayArthatvAnnastaddhita iti lopo na bhavati / / ( 2 ) annavikAravAcibhyo yat pratyayo bhavati / zaSkulIbhyo hitaM zaSkulyam / sUpyam / zradanyam // For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapAThaH // paJcAnAM nimittaM paJcakam / parimANa - prAsthikam / azvAdiH - pAzvikam / sarvatra yat na bhavati : azva / azman / gaNa / UrNA / umA / vasu / varSa / maGga / ityazvAdayaH // 115-taddharativahatyAvahatibhArAiMzAdibhyaH // 0 // 5 // 50 // dvitIyAsamarthAd vaMzAdibhyaH parasmAd bhArazabdAddharatyAdiSu yathAvihitaM pratyayo bhavati / vaMzabhAraM harati vahatyAvahati vA, vAMzabhArikaH / kauTajamArikaH / bhArAditi kim / vaMzaM harati / vaMzAdibhya iti kim / brIhimAraM harati / atra mA bhUt : vaMza / kuTana / balvana / mUla / akSa / sthUNA / azaman / azva / ikSu / khaTvA / iti vaMzAdayaH // 116-chedAdibhyo nityam // 10 // 5 // 1 / 64 // dvitIyAsamarthachedAdi prAtipadikebhyo nityamahatItyarthe yathAvihitaM pratyayo bhavati / chadanaM nityamarhati / chaidikaH : cheda / neda / droha / doha / varta / karSa / saMprayoga / viprayoga / preSaNa / sNprshn| viprakarSa / virAga viraMgaM ca / vairaGgakaH / iti chadAdayaH // 117-daNDAdibhyo yaH // a0||5|1|66|| dvitIyAsamarthadaNDAdiprAtipadikebhyo'rhatItyarthe yaH pratyayo bhavati / daNDamarhati. dayaDayaH : daNDa / musala / madhuparka / kazA / argha / medhA / megha / yuga / udakaM / vadha / guhaa| bhAga / ima / iti daNDAdayaH / 118- vyuSTAdibhyo'Na // m0||5||97|| saptamIsamarthavyuSTAdiprAtipadikebhyo dIyate kAryamityetayArarthayoraNa pratyayo bhavati / vyuSTe dIyate kArya vA vaiyuSTam : vyuSTa / nitya / niSkramaNa / pravezana / tIrtha / saMbhram / mAstaraNa / saMgrAma / saM. ghAta / agnipada / pAlumUla / pravAsa / upasaMkramaNa / dIrgha / upvaas| iti vyussttaadyH|| 159-tasmai prabhavati saMtApAdibhyaH // 10 // 5 // 11101 // . caturthIsamarthasantApAdiprAtipadikebhyaH prabhavatItyarthe ThaJ pratyayo bhavati / santApAya prabhavati, sAntApikaH : For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - gaNapAThaH / / - santApa / saMnAha / saMgrAma / saMyoga / saMparAya / saMpeSa / niSpeSa / nisarga / bhasa. / visarga / upasarga / upavAsa / pravAsa / saMghAta / saMmodana / saktu / / mAMsaudanAdviga. / hItAdapi / mAMsaudanikaH / mAsikaH / audAnikaH // nirghoSa / sarga / saMpAta / saMvAda / | saMvezana / iti saMtApAdayaH // 12.-anupravacanAdibhyazchaH // bh0||5||1|111|| prathamAsamAnAdhikaraNAnapravanAprAtipadikamyaH prayojanamityarthechaH pratyayo bhavati anupAcana prayojanamasya, anupravadhanIyam :... anuprAvana / utthApana | mozana / anumozana / asthApana / saMvezana / anuve. | zana / anuvacana / bhanupAdana / bhanuzAsana / bhArambhaNa / ArohagA / prarohaNa / anyA. rohaNa / ityAnupravacanAdayaH / / 121- pRthvAdibhya imanijvA // // 5 / 1 / 122 // SaSThIsamarthapRthavAdiprAtipadikamyo bhAvaya imavica pratyayo vA bhavati / vA vacana. maNAdeH samavezArtham / pRyorbhAvaH prathimA / pArSavam / pRthutvam / pRthatA : pRthu / mRdu / mahat / paTu / tanu / latru / bahu / sAdhu / ve / bhAu / bahula / guru / darADa / uha / khapaDa / gharaDa mAla / akiMcana / hoDa / pAka / vatsa / manda / sAdu / isa / dIrgha / priya / vRSa / anu / kSipra / kSudra / iti pRthatAdayaH / / 122-varNadRDhAdibhyaH vyaJ ca // m0||5||11123 // varNavizeSavAcibhyo hAdimyaztra prAtipadikamyo bhAveSyana cAdimanicapratyayo bhapati / zuklatya bhAvaH zokayAm / zaktimA / zuklasvam / zuklatA / daaym| DhimA / harayam / dRDhatA: h| parivRta / bhRga / kRrA / cakra | prAna / lapaNa / tAmra / amla / zIta / / u / jdd| yathie / paNDita / madhura / mUrva / mk| veryAtalAmamatimanaHzAradAnAm // samo mati manasonAne ( 1 ) // bAla / taruNa / manda / sthira / bahula / dIrgha / mUDha / AkRSTa / iti dRvAdayaH / / . 513-guNavacanatrAhmaNAdibhyaH karmaNi ca // 50 // ....... 5 / 1 / 121 // (1) veH parebhyoyAtAdimyaHNyatra / vaiyAtyam / velAmyam / vaimatyam / vaimnsym|| mAdham / samaH parAbhyAM matimanomyAM bege'rthe pya / sAmmAtyam / sAmmanasyam / / - - For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapAThaH // 81 guNavacanebhyo brAhmaNAdibhyazca prAtipadikebhyo mAve karmaNi yAnidhece pyana pratyayo bhavati / syabhAvaH karma vA jADayat / vAhmaNasya bhAvaH karma vA rAyam :--- / ato num ca // brAhmaNa | vADha | mArA | cora | mUka | bhArAvaya / virAya | aparAdha | parAdhaya / ekabhAva | dvinA / abhAva | samasya / viSamasya / paramasya / madhyamasya / zranIzara | kuzala / kapi / cAla / prakSetrajJa / niSu zrarhantyam | saMvAdin | saMvezira bahumAvit / vAliza / duSyuruSa kA puruSa / dAyAda / vi'si / bhUrta | rAjan / saMbhAvi / zIrSati / api / zrAla / vizAca / pizuna / vizAla | gaNapati / dhanavati / narapati | gala / nie| nivAna viSa sarvavedAdimyaH svArtha (1) // nasyodadhi // cAturvem / svabhAva | nibAtin / vighAtin / rAjapuruSa / vizasti / vidhAna | vijJAna | vimAna / nayAta / suhita / dIna / vida / ucita / samagra | zUlI / tatpara / idampara / yathAtathA / puram / punH| punar / abhIkSaNa | taratana | prakAma / yathAkAma | niSkula / sarAja | mahArAna / yuvarAja | samrAja | avidUra / apizuna / anRzaM / aythaatth| zrayathApura / svarmma | anukUla / parimAyaDala / vizvA / Rtvija / / udAsIna | Izvara / pratibhU / sAkSi / mAnuSa / zrAstika | nAstika / yugapat / pUrvApara / uttarAdhara / iti brAhmaNAdayaH || 124 - vA* - cAturvaeryAdInAM svArtha upasaMkhyAnam // 0 // 5 / 1 / 124 // catvAra eva varNAzvAturvaryam / cAturAzramam : caturvarNa / caturAzrama | triloka | trisara | paguNa | senA / rAnidhi / samIpa / upamA | sukha / iti caturvaNIdayaH // 125 - patyanta purohitAdibhyo yak // 2 // 5 / 1 / 128 // SaSThIsamayaH patyantebhyaH purohitAdibhyazca prAtipadikebhyo bhAvakarmaNocaka pra tyayo bhavati / senApaterbhAvaH karma, sA sainyApatyam / prAjApatyam / purohitasya bhAvaH karma yA paurohityam : ( 1 ) sarve evaM vedAH sArvavedyam / sArvalokyam / sArvarAjyam / sArvaguNyam / AkRtigaNo'yam // For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapAThaH // - purohita / rAjan / saMgrAmika / eSika / varmita / khaNDika / daNDika / chatrika / milika / piNDika / bAla / manda / stanika / caDitika / kRSika / pUtika / patrika / pratika / ajAnika / salanika / sUcika / rAkara / sUcaka / pakSika / sArathika / jalika sUtika / prajAlika / zarmika / carmika / karmika / zIlika / mUlika / tilikA / tithvika / prajjatikA / RSika / putraka / pathikA / pracika / pravika / parikSaka / pUjanika / rAjA'se ( 1 ) / mUrcika / svarika / paDika // iti purohitAdayaH / / 126-prANabhRjAtivayovacanodAtrAdibhyo'J // 0 // 5 / 1 / 129 // prANabhRmAtibhyo vayovacanebhyaH udgAtrAdibhyazca prAtipadikebhyo bhAvakarmaNoraJ pratyayo bhavati / azvasya mAvaH karma vA, zrAzvam / auSTram / kaumAram / kaizIram / audgAtram :--- - udgAtR / unnetR / pratihartR / rathagaNaka / pakSigaNaka / patrigaNaka / muSTha / duSTha / adhvaryu / vadhU / / subhaga maMtre (2)||prshaastR / hotR / potR / kartR / ityudgaatraadyH|| 127-hAyanAntu yuvAdibhyo'N // a0 // 5 / 1 / 130 // - hAyanAntebhyo yuvAdibhyazca SaSThIsamarthaprAtipadikebhyo bhAvakarmaNorathayoraNa pratyayo bhavati / vihAyanasya bhAvaH karma vA, dvaihAyanam / yUno bhAvaH karma vA yauvanam : yuvan / sthavira / hotR / yajamAna / kamaNDalu // puruSA'se ( 3 ) // suhRt / yAtR / zravaNa / kustrI / sustrI / suhRdaya / subhrAtR / vRSala / durbhAtR // hRdayA'se ( 4 ) // kSetrajJa / kRtaka / paribAnaka / kuzala / capala / nipuNa / pizuna / sabrahmacArin / ku. tUhala / anRzaMsa / bhrAtR / kucuka / kanduka / duHstrii|duhRdy / duIt / mithuna / kullii| mahas / kataka / kitava / pota // iti yuvAdayaH / / 128-indamanojJAdibhyazca // 10 // 5 / 1 / 133 // dvandvasaMjJakebhyo manojJAdibhyazca SaSThIsamarthaprAtipadikamyo mAvakarmaNorarthayovu pra. (1) rAjJo bhAvaH karma vA rAjyam / samAse tu brAhmaNAditvAtSyaJ saurAjyam / / ( 2 ) subhagasya bhAvaH saubhago maMtraH // .( 3 ) puruSasya bhAvaH karma pauruSam supuruSatvamiti samAse // (4) hArdayam / samAse tu paramahRdayatvamityeva // " 75 For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir geraapaatthH|| tyayo bhavati / gopAlapazupAlAnAM bhAvaH karma vA, gopAlapazupAlikA / shaissyopaadhyaayikaa| manojJasya bhAvaH karma vA, mAnojJakam : manojJa / kalyANa / priyarUpa / chAndasa / chAtra / medhAvin / abhirUpa / zrAvya / kulaputra / zrotriya / cora / dhUrta / vaizvadeva / yuvan / grAmaputra / grAmakhaNDa / grAmakumAra / amuSyaputra / amuSyakula / zataputra / kuzala / bhul| avazya / ahopuruSa ||itimnojnyaadyH // 129-tasya pAkamalepIlvAdikarNAdibhyaH kuNalAhavau // 0 // 5 / 2 / 24 // pIlvAdibhyaH karNAdibhyazca SaSThIsamarthaprAtipadikebhyo yathAsaMkhyaM pAkamUlayorarthayoH kuNabjAhacI pratyayau bhavataH / pIlUnAM pAkaH pIlukuNaH / karNasya mUlaM, karNajAham : pIla / karkandhu / zamI / karIra / kuvala / badara / azvattha / khadira / iti piilvaadyH|| karNa / akSi / nakha / mukha / makha / keza / pAda / gulpha / bhrUbhaGga / danta / oSTha / pRSTha / aGgaSTha // iti krnnaadyH|| - 130-tadasya saMjAtaM tArakAdibhya itaca // m0||5||2||36|| prathamAsamarthebhyastArakAdiprAtipadikebhyo'syeti SaSThyarthe itac pratyayo bhvti| tA. rakAH saMjAtA asya, tArakitaM namaH / puSpito vRkSaH saMjAtagrahaNaprakRtivizeSaNam : tArakA / puSpa / mukula / kaNTaka / pipAsA | sukha / duHkha / Rjiiss| kuDmala / sUcaka / roga / vicAra / tandrA / bega / putA / zraddhA / utkaNTha / bhr| droha / garmAdaprANini (1) // phala / uccAra / stavaka / pallava / khaNDa / dhenuSyA / abhra / aGgAraka / aGgAra / varNaka / pulaka / kuvalaya / zaivala / garva / taraGga / kallola / paeDA / canda / sravaka / mudA / rAga / hasta / kara / sImanta / krdm| kajjala / klngk| kutUhala / kandala / Andola / andhakAra / koraka / aGkara / romAJca / hrss| utkarSa / kSudhA / jvara / gora / doha / zAstra / mukura / tilaka / bubhukSA / nidrA / tArakAdirAkRtigaNaH // iti tArakAdayaH / / 131-vimuktAdibhyo'N / bha0 // 5 / 2 / 61 / (1) garmitAH shaalyH| aprANinItivacanAd garbhiNI bhaaryaa| ityatana gati - For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 41 gaNapAThaH // - adhyAyAnavAkayorabhidheyayAvimuktAdiprAtipadikamyo matvarthe'N pratyayo bhavati / vimuktaM vattate'smin sa vaimuktodhyAyA'nuvAko vA / daivAsuraH : vimukta / devAsura / vasumat / satvat / upasat / dazAhapayasa / havirdhAna / mitrI / somApUSan / agnAviSNa / vRtrahati / iDA / rakSo'sura / sadasat / pariSAdak / vasu / marutvat / patnIvat / mahIyala / satvat (1 ) / dazAha / vayas / patatri / soma / mahitrI / hetu / asyahatya / dazArNa / urvazI / suparNa / iti vimuktAdayaH / / 133-goSadAdibhyo vun // pr0|| 5 // 2 // 12 // adhyAyAnuvAkayorabhidhe payogIpadAdiprAtipadikamyo matvarSe vun pratyayo bhavati / / goSadazabdo 'sminnasti, gopadako'dhyAyo'nuvAko vA / isevakaH :___ goSada / ipetvA / mAtarizvan / devasyatvA / devIrApaH / kRSNo'syAkhareSTaH / devIdhiyam / rakSAhaNa / aJjana / prabhUt / pratUta / dRzAna / yunAna / sahasrazIpI / vAta. spate / kRzAsva / svAhAprANa / prasusta // iti goSadAdayaH // 133-AkarSAdibhyaH kan // // 5 / 2 / 11 // AkarSAdibhyaH saptamIsamarthaprAtipadikebhyaH kuzala ityarthe kan pratyayo bhavati / bhA. karSa kuzala aAkarSakaH : AkarSa / saru / pipAsA / picaNDa / ani / azman / vicaya / caya / naya / bhAraya / bhaya / naya |nipaad / gadgada / dIpa / ida / bAda / bAda / zakuni / pizAva / piNDa // ityAkarSAdayaH / / 134-rasAdibhyazca // 50 // 5 / 2 / 95 // prathamAsamAnAdhikaraNarasAdiprAtipadikebhyo'syAstyasminnityaya matup pratyayo bhvti| rasAdiguNavAcakebhyo'nyemasvIyAH pratyayA mAbhavanniti sUtrArambhaH / rUpiNI kanyesyatra tu zobhAparasva rUpasya / raso'sminnastIti, rasavAn / rUpavAn : - rasa / rUpa / gandha / sparza / zabda / sneha / guNAt ekAcaH 2 // itirasAdayaH / / (1) satvaditi zabdo'smin gaNe dvivAraM paThyate / yadhekastAlavyAdirbhavettadA tu yukta manyayA prAmAdikaH pAThaH / / (2) atra guNazabdo / rasAdInAM viroSaNam / ekAc zabdAdapi matum bhavati maspatainiThanau / svavAn / khavAn / / For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| - - 135-sidhmAdibhyazca // 0 // 5 / 2 / 97 // sidhmAdiprAtipadikamyo matvarthe vikalpena laca pratyayo bhavati / simo'syAstIti sidhmalaH / sidhmamAn / atra pakSe matuviSyate natvata iniThanau : sipa / gaDu / maNi / nAmi / jIva / niSpApa / pAMsu / sakta / hnu| mAMsa / prraa|| pANimanyorvaraka / / pAliH / dhamanIlaH / parNa / udaka / prajJA / maeDa / pAva / gaeDa / granthi / vAtadantaralalalATagalAnAmA ca // vAtUlaH / dantalaH / balalaH / lalATalaH / gallaH / / maTAghaTAkAlAH kSo / naTAlaH / ghaTAlaH / kAlAlaH / sakathi / karNa / sneha / zIta zyAma / piGga / pitta / zuSka / pRthu / mRdu / maJja / patra / ctt| kapi / karahu / saMjJA / sudamantUpatApAzceSyate / shudrnntuH| yukAlaH / makSikAlaH / upatApavicatrikAlaH / vipAdikAlaH / mUliH / iti sidhmAdayaH // 136-lomAdiyAmAdi picchAdibhyaH shnelcH|| // 5 / 2 / 10. // lomAdibhyaH pAmAdibhyaH picchAdibhyazca prAtipadikamyo matvarthe yathAsaMkhyaM za, na, ilana ityete pratyayA bhavanti / lomAnyasya santItilomazaH / lomavAn / pAma vidyate'sya sa pAmanaH / pAmavAn / pichamasyAstIti picchilaH / picchalavAn :--. loman / roman / balgu / banu / hari / kapi / zuni / taru / iti lomAdayaH / pAman / vAman / heman / zleSman / kaTThaH / bali / zreSTha / palala |saamn / anAkalyA! | zAkIpalAlIdanA isvatvaM ca // vizvagityuttarapadalopazcAkRtesandheH // lakSmyA aJca (1) / / iti pAmAdayaH // piccha / uras / dhruvakA / tuvakA / jarAghaTAkAlAt kSepa (2) // varNa / udaka / paGka / prajJA / iti picchAdayaH // 137-brIhyAdibhyazca / / a0 // 5 / 2 / 116 // prapamAsamAnAdhikaraNabrIhyAdiprAtipadikamyo matvarSe iniThanI pratyayo bhavataH bIha.. yo'sya santIti brohI / mIhikaH / brIhimAn : ( 1 ) aGga zabdAtkalyANe naH pratyayaH / kalyANakaramaMgaM zarIramasyAH sA, a. janA / zAkinaH / palAlinaH / dadruNaH / viSu-aca ityavasthAyAM naH pratyayastadevottarapadasyAja bhAgasya lopaH / viSvagasyAstIti viSNaH / lakSmI asyAstIti lakSmaNaH / (2) kutAsitA jaTA asya santIti jaTilaH / evaM ghaTilaH / kAlilaH // - For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapAhaH // m brIhi / mAyA / zikhA / mekhalA / saMjJA / balAkA / mAlaga vINA / vaDavA / aSTakA / patAkA / karman / carman / haMsA (1) / yavakhada / kumArI / nau ( 2 ) / zarSAinnanaH // azIrSI azIrSikA / iti brIhyAdayaH // 138-tundAdibhya ilc|| bha0 // 5 / 2 / 117 // ___tundAdiprAtipadikebhyo matvarthe ilaccakArAdiniThanau matupa ca pratyayA bhavanti tundo'syAstIti tundilaH / tundI / tundikaH / nundavAn : tunda / udara / picaNDa / ghaTa / yava / brIhi / svAGgAdvivRddhau ca (3) // iti0 139-arza mAdibhyo'c // bh0||5| 2 / 127 // ____ arza bhAdi prAtipadikamyomatvarthe'c pratyayo bhavati / prIsyasya vidyante sa, zra. zaMsaH : arzas / uras / tunda / catura / palita / jaTA / ghaTA / abhra / kardama / zrAma / lavaNa / svAGgAddhInAt / / varNAt ( 4 ) // AkRtigaNoyam / ityarza zrAdayaH / / 140-sukhAdibhyazca / / a0||5| 2 / 131 // sukhAdiprAtipadikebhyo matvarthe iniH pratyayo bhavati / matubAdInAmapavAdaH / sukhamasyAstIti sukhI / duHkhI : . sukha / duHkha / tRpta / kRcch / Amra / alIka / karuNA / kRpaNa / soDha / pramIpa / zIla / hala // mAlA kSepe (5) // praNaya / iti sukhAdayaH // 141-puSkarAdibhyo deshe| a0||5|2| 135 // ___puSkarAdiprAtipadikebhyo matvarthe deze'bhidheye iniH pratyayo bhavati / puSkaro'sminniti puSkarI dezaH / padmI vA / deza iti kim / puSkaravAn hastI : (1) sikhAdibhya inireveSyate natu Thak // (2) yavakhadAdibhyaSThageveSyate zeSAdumayam // (3) vivRddhyupAdhibhUtAt svAGgavAcinaH prAtipadikAdilaca / dIrghA nAsikAssyAstIti nAsikilaH / lambaukareM yasya sa karNilaH / zroSThilaH // (4) hInazabdAtparasmAt svAGgAdajeva syAnnatu matuvAdiH / akSibhyAM hIno hI. nAkSaH / hInahastaH / hInabAhavaH / varNAditi zvetAdegrahaNaMnatvakArAdeH / zveto varNo'syAstIti zvetaH / nIlaH / kAlaH / pItaH haritaH / ityAdi / (5) kutsitA mAlA'syAstIti mAlI / matummAbhUt praNayI // For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNapAThaH // puSkara / padma / utpala / tamAla / kumuda / naDa / kapittha / bisa / mRNAla / ka. dama / zAlUka / vigarha / karISa / shiriiss| yavAsa / pravAsa / hiraNya / kaurava / kallola / taraGga / vayasa / iti / puSkarAdayaH / / 142-balAdibhyo matubanyatarasyAm / / a0 // 5 // 2 / 136 // balAdiprAtipadikebhyo matvarthe vikalpena matup pakSa iniH Thak tu na mavati / balamasyAstIti balavAn / balI : pala / utsAha / ubhAva / udvAsa / udvAma / zikhAbala / vUgamUla / daMza / kula mAyAma / vyAyAma / upayAma / aAroha / avaroha / pariNAha / yuddhaM // iti balAdayaH 143-devapadhAdibhyazca // a. // 5 / 3 / 100 / / devapathAdiprAtipadikebhyo svArtha pratikRtI saMjJAyAM ca vihitasya kan pratyayasya lub bhavati / devapayasyeva pratikRtiH, devapathaH / haMsapathaH : devapatha / haMsapatha / vAripatha / jlpth| rAjapatha / shtpth| siMhagati / uSTragI. vA / cAmarajju / rajju / hasta / indra / daNDa / puSpa / matsya / rathapatha / zakupatha / siMhapatha / prAkRtigaNo'yam / iti devapathAdayaH / / 144-zAkhAdibhyo yat / / bh.||5|3|103|| zAkhAdiprAtipadikebhyo ivArthe yat pratyayo bhavati / zAkheva zAkhyaH / mukhyaH : zAkhA / mukha / nadhana / zRGga / megha / caraNa / skandha / ziras / uras / ana / zaraNa / iti zAkhAdayaH // 115-zarkarAdibhyo'Na ||m0 // 5 / 3 / 107 // zarkarAdiprAtipadikamyo ivArthe'Na pratyayo bhavati / zarkareva, zArkaram :- . zarkarA / kapAlikA / piSTikA |knisstthik / kapiSThika / puNDarIka / zatapatra / goloman / gopuccha / narAli / nakula / siktaa| iti zarkarAdayaH // ___ 116-magulyAdibhyaSTak // 50 // 5 / 3 / 108 // __agulyAdiprAtipadikebhyaH ivArthe Thak pratyayo bhavati / aGgulirivAza. likaH : maguli / maruna / babhru / valgu / mgur| maNDala / zaSkula / kapi / udazvit / / gANI / uras / zikhA / kAlaza / ityagulyAdayaH / / ma For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 gnnpaatthH|| 147-daamnyaaditrigsssstthaacchH||0||5|3|116|| dAmanyAdibhyastrigartaSaSThemyazcAyudhajIvisaMghavAcibhyaH prAtipadikebhyaH svArthe chaH pratyayo bhavati / trigataH SaSTho yeSAM te trigarttaSaSThAH / dAmanyevadAmanIyaH / dAmanIyau / dAmanyaH / tadrAjatvAd bahuvacane luk / trigartaSaSThAH / kauroparathaeva, kauraDoparathIyaH / anyatpUrvat / dANDaki / kauSTaki / jAlamAni / bramagupta / nAnaki / iti vigataSaSThAH / . atra jAnakirityasyaiva trigartaiti nAmAntaram:___ dAmanI / aulapi / prAkidantI / kAkaranti |kaakdnti / zatruntapi / sAryaseni / bindU / maujjAyana / ulabha / sAvitrIputra / acyutanti / kokatantI / tulama / devavApi / zrItakI / mapacyutakI / karkI / piNDa / / iti dAmanyAdayaH / / / 148-paadiyaudheyaadibhyaamnno|| bh.||5|3|117|| paryAdibhyo yaudheyAdibhya zcAyudha visaMghavAcibhyaH prAtipadikebhyaH svArthe'Nabau pra. syayau yathAsaMkhyaM bhavataH / pazureva, pArzavaH / yaudheyaH :_ / asura / rakSam / vAlhIka / vayas / marut / dazAI / pizAca / vizAla / prazani / kASArpaNa / satvat / vasu / iti pavAdapaH // yaudheya / kauzeya / krauzeya / zaukreya / zaubhreya / dhArtaya / vArteya / jAbAleya / trigarta / marata / uzInara / iti yaudheyAdayaH / / 199-sthUlAdibhyaH prakAravacane kana mm||5||4||3|| sthUlAdiprAtipadikebhyaHprakAravacanedyotyekan pratyayo bhavati / sthUlaprakAraH,sthUlakA: sthUla / aNu / mApa / iSu // kRSNatileSu // yavatrIhiSu // itilapAdhakAlavadAtAH murAyAm // gomUtra AcchAdane // surAyA ahau // jIrNazAliSu / patramUle samastavyaste (1) kumArI putra / kumAra / zvazura / maNi // iti sthUlAdayaH / / 150-yAvAdibhyaH kan // bh0||5|1|29 // yAvAdimAtipadikebhyaH svArthe kan pratyayo bhavati / yAva eva, yAvakaH :yAva / maNi / asthi / caNDa / pItastamba / RtAvuSNazIte / pau lUnaviyAte (1) kRSNa prakArAH kRSNakAstilAH / yavakA brIhapaH / itukA / tilakA / pAyakA / kAlakA / avadAtakA vAsurA / mUtrakramAcchAdanam / murAkaH srpH| bhIryakAH gAlayaH / patrakaM samastam / mUlakaM vyastam / / - For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . gnnpaatthH|| - aNunipuNe / putrakRtrime / snAta vedasamAptau // zUnyarikte / dAnakutsite // tanusUtre // (1) / Iyasazca // zreyaskaH / jJAta / kumArIkIDanakAnica / iti yAvAdayaH / / ..... 151-vinayAdibhyaSThaka / p.||5|4|34|| vinayAdiprAtipadikebhyaH svArthe Thak pratyayo bhavati / vinaya eva, vainayikaH :-- vinaya / samaya / upAyAdhusvatvaM ca / zrIpayikaH / saGgati / kathaMcit / praka. smAt / samayAcAra / upacAra | samAcAra / vyavahAra / sampradAna / samutkarSa / samUha / vizeSa / pratyaya / asthi / kaNDu / iti vinayAdayaH // 152-prajJAdibhyazca // 10 // 5 / 4 / 38 // prajAnAtIti prajJaH / prajJAdiprAtipadikebhyaH svArthe'N pratyayo bhavati / prajJa evaM prAjJaH / prAjJI strI / yasyAstu prajJA vidyate sA prAjJA bhavati :.. prajJa / vaNik / uzika / uSNika / pratyakSa / vidvasa / vidan / poun / ssoddsh| vidyA / manam / zrotrazArIre / zrotram / juhIt / kRssnnmRge| kArSNaH / cikIrSat / cora / zaka / yodha / vakSas / catus / dhUrta / vas / et / marut / kuG / rAjA / satvantu / dazAI / vayas / pAtura / asura / rakSasa / pizAca / azani / kArSApaNa / devtaa| bandhu // iti prajJAdayaH // 153-hidaNDayAdibhyazca // 0 // 5 / 1 / 128 // dvidaNDyAdizabdeSubahuvrIhisamAsesamAsAntaica pratyayo nipAtyate / dvAbhyAMdaNDAbhyAM hanyate'saudvidariDa / anyayIbhAvasamAse parigaNanamatovyayatvam / evaM dvimusAle : dvidaNDi / dvimusali / ubhAnamali / ubhayAnjali / ubhAkANa / ubhayAkarNi / ubhAdanti / ubhayAdanti / ubhAhasti / umayAhasti / umApANi / umayApANi / u. bhAvAhu / ubhayAvAhu ( 2 ) / ekapadi / proDapadi / zrAvyapadi / sapadi / nikucyakarNi / shnpucchi|| iti dvidnnddyaadyH|| (1) uSNakaH, zItako vAtuH / nUnakaH, viyAtako vA pazuH / zraguko nipuH NaH / putrakaH kRtrimaH / snAtako vedapAragaH / zUnyakaM rikam / kutsitaM dAnaM dAnakam / tanukaM sUtram // (2) atrobhayatra nipAtanAdipratyasya lopaH / pratyayalakSaNena cAvyayImAvasaMjJA bhavatyeva / atrApikacicchabdAtatpuruSasamAsAntA nipAtyante / te'rthasaGgatyA jJeyAH // For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - gnnpaatthH|| - - - - 154-pAdasya lopo'hstyaadibhyH||0||5|4|138|| hastyAdivanitAdupamAnAtparasya pAdazabdasya lopo bahuvrIhau / vyAghrapAdAviva paadaa| vasya, sa vyAghrapAt / ahastyAdibhya iti kim / hAstapAdaH : hAstan / kaTola / gaNDola / gaNDolaka / mahilA / daasii|gnnikaa| kumUla / iti. / 155-kumbhapadISu ca // . // 5 / 1 / 139 // kumbhapadIprabhRtayaH kRtapAdasamAsAntralopaH samudAyAbahuvrIhau samAsemipAtyante :| kumbhapadI / zatapadI / aSTApadI / jAlapadI / ekapadI / mAlApadI / munipdii| godhApadI / gopadI / kalazIpadI / ghRtapadI / dAsIpadI / nisspdii| AIpadI / kuNapadI / kRSNapadI / droNapadI / drupadI / zakRtpadI / sUpapadI / paJcapadI / arvapadI / stanapadI / sthUlapadI / sUtrapadI / klhNspdii| dvipadI / vissupdii| supadI / sUkarapadI / sUcIpadI / iti kumbhapadIprabhRtayaH // 156-uraH prabhRtibhyaH kap // 50 // 5 / 1 / 151 // uraH prabhRtyantAdvahubrIheH samAsAntaH kap pratyayo bhavati / vyUDhamuro'sya sa vyUDhoraskaH / priyasarpiSkaH :-- urasa / sarpisa / upAnaha / pumAn / anaDvAn / nauH / payaH / lakSmIH / dadhi / madhu / zAliH // arthAnnanaH anarthakaH / ityuraH prbhRtyH|| . 157-uJchAdInAJca // pra0 // 6 / / 160 // unchAdInAM zabdAnAmanta udAttaH svaro bhavati :... uncha / mleccha / jaja / jalpa / japa / vyadha / vadha // yugakAlavizeSe gthAdhu|| pakaraNe ca // garo dRSye'bantaH // vegavedaceSTabandhAH karaNe // stuyadruvazvandasi / pari Tata / saMyut / paridrut // vattaniH stotra // zvabhredaraH // sAmbatApI bhAvagAyAm // uttamazazvattamo savatra // bhakSamanthabhogadehAH // ityuJchAdayaH / / 158-vRSAdInAJca // bha0 // 6 / 1 / 103 // vRSAdInAmAdirudAtto bhavati : vRSaH / janaH / jvaraH / grahaH / hayaH / / gayaH / nayaH / tayaH / pyH| vedaH / aNshH| davaH / sadaH / guhA // zamaraNo saMjJAyAM saMmatau bhAvakarmaNoH // maMtraH zAntiH / kaamH| yAmaH / pArA / dhArA / kArA / vahaH / kalpaH / pAdaH // prAkRtigaNo'yam / avi. hitalakSaNamAyudAttatvaM vRSAdiSu draSTavyam / / iti vRssaadyH|| / na E For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| 159-kArtakojapAdayazca // pra0 // 6 / 2 / 37 // kRtadvandvasamAsAH kAtakaunapAdayaH zabda': pUrvapadaprakRtisvarA bhavanti / kRtasyApatyaM kArtaH / kunapasyApatyam kaunapaH / kArtazca kaunapazca :___ kAttakaunapI / sAvarNimANDU kayau / zrAvantyazmakAH / pailazyAparNeyAH / pailazyAparNayau / kapizyAparNeyAH / raitikAkSapAMcAleyAH / kaTukavAca leyau / zAkalazunakAH / zAkalasaNakAH / zunakadhAtreyAH / sAkabAbhravAH / prArcAbhimaudgalAH / kuntisurASTrAH / citisurASTrAH / taraDavataNDAH / grgvtsaaH| avimattakAmaviddhAH / bAbhravazAlakAyanAH / bAbhravadAnacyutAH / kaThakAlApAH / ktthkauthumaaH| kauthumalaukAkSAH / strIkumAram / maudapepyalAdAH / maudapaipyalAdAH / dviHpAThaH samAsAntodAttArtha / vatsanarat / sauzrutapArthavAH / narAmRtyU / yAjyAnuvAkye // iti kArtakaunapAdayaH // 160-kurugAIpatiriktagurvasUtajaratyazlIlaDharUpApArevasvAtaitilakaH paNyakambalodAsIbhArANAJca // pr.|| .6 / 2 / 12 // kurugArhapata , riktaguru, prasUtanaratI, azlIladRDharUpA, pArebaDavA, taitilakaTa, pa. rAyavakambala ityeSAM samAsAnAM dAsIbhArAdInAM ca pUrvapadaM prakRtisvaraM bhavati / kurUNAM gArhapataM kurugAhapatam / rikto guruH riktaguruH / asUtA jaratI, amRtajaratI / azlI. lA dRDharUpA azlIlAdRDharUpA / dAsyA mAro dAsIbhAraH : dAsIbhAraH / devahUtiH / devajUtiH / devasUtiH / devanItiH / vasunItiH / ossdhiH| candramAH / avihitalakSaNaH pUrvapadaprakRtisvaro dAsImArAdiSu dRSTavyaH / / 161-yuktArohyAdayazca // bh0||6|2|81|| yutArohyAdiSu pUrvapadamAyudAttaM nipAtyate : yukArohI / AgatarohI / AgatayodhI / AgatavaJcI / AgatanardI / bhAgataprahArI / aaagtmtsyaa| torahotA / bhaginImA / grAmagodhuk / ashvtriraatrH| gargatrirAtraH / vyuSTatrirAtraH / zalapAdaH / samapAdaH / ekazitipAt // pAtrasammitAdayazca / / iti. 162-voSAdiSu ca // bh0||6|2| 85 // ghoSAdiSu cottarapadeSu pareSu pUrvapadamAdhudAttaM bhavati : / - - For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 52 www.kobatirth.org gaNapAThaH || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAkSighoSaH / dAkSikaTaH / dAkSipalvalaH / dAkSivallabhaH / dAkSihadaH / dAkSibadarI / dAkSipiGgalaH / dAkSipizaGgaH / dAkSizAlaH / dAkSirakSaH / dAkSizilpI | dAkSyazvatthaH / kundatRNam / dAtziAlmalI / zrAzrayamuniH / zAlmalimuniH / dAkSipuMsA / dAkSikUTaH / iti ghoSAdayaH // 163 - prasthe'vRddhamakaryAdInAm // bha0 // 6 / 2 / 87 // prastha uttarapadakakryAdirahitamavRddhaM pUrvapadamAyudAttaM bhavati / indraprasthaH / kuNDaprasthaH / vRddhamiti kim / dAtiprasthaH / zrakartyAdInAmiti kim / karkaprastha: : -- karkI / maghI / makarI / karkandhU / zamI / karIra / kaTuka / kurala / kavala / barada // iti 0 164 - mAlAdInAM ca // a0 / 6 / 2 / 88 // prastha uttarapade mAlAdaya zrAyudAttA bhavanti / mAlAprasthaH / zAlAprasyaH :mAlA | zAlA / zoNA | drAkSA | kSaumA / kSAmA / kAmcI / eka / kAma / iti0 165 - kratvAdayazca // a0 // 6 12 / 118 // soruttarapadasthAH kratvAdayo bahubrIhau samAse AdyudAttA bhavanti / sukratuH :Rtu / dRzIka / pratIka / prapurti / havya / bhaga / iti kratvAdayaH // :-- 166 - mAdicihaNAdInAm // bha0 // 6 / 2 / 125 // kanyAnte napuMsake tatpuruSecihaNAdipUrvapadAnAmAdirudAtto bhavati / cihaNakanthaMma : cihaNa / maDara / maDura / vaitula / paTakka | vaiDAlikarNaH / vaitAlikarNiH / kukkuTa citkaNa | cikkaNa || iti cihaNAdayaH / 167 - cUrNAdInyaprANiSaSThyAH // pra0 || 6 |2| 134 // tatpuruSasamAse'prANi vAcinaH SaSThyantAtparANi cUrNAdInyuttarapadAni zrAdyudAsA. ne bhavanti / mudgasya cUrNe mudgacUrNam : 1 cUrNaM / kariSa / kariva / zAkina / zAkaTa | drAkSA | tUsta / kundam / dalapa / camasI / cakana | cakkana / caula || iti cUrNAdIni // 168 - ubhe vanaspatyAdiSu yugapat // a0 / 6 / 2 / 140 vanaspatyAdiSu samAseSame pUrvottara pade yugapatprakRtisvare bhavataH : vanaspatiH / bRhaspatiH / zacIpatiH / tanUnapAta / narAzaMsaH / zunaHzepaH / zaNDA For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gnnpaatthH|| mauM / tRSNAvarUtrI / bammAvizvavayasau / marmRtyuH / iti vanaspatyAdayaH / / 169-saMjJAyAmanAcitAdInAm // 0 // 6 / 2 / 116 // saMjJAyAM viSaye gatikArakopapadAtparaMktAntamuttarapadamantodAttaM bhavati / AcitAdAna vayitvA saMbhUtaH / dhanuSakhAtA / anAcitAdInAmiti kim : Acitam / pAcitam / prasthApitam / parigRhItam / niruktam / pratipannam / prazliSTam / upahatam / upasthitam / saMhitA'gavi / / ityAcitAdayaH / / 170-pravRddhAdInAM ca ||m0||6|2|147|| pravRddhAdizabdAnAMktAntamuttarapadamantodAttaM bhavati / pravRddhaMyAnam : pravRddho vRSalaH / prayuktaraH saktavaH / ArSe'vahitaH / avahito bhogeSu / khaTvArUDhaH / kavizastaH / prAkRtigaNatvAt punarutsyUtaM vAsodeyam / punarniSkRto rathaH / iti. 171-nirudakAdIni ca // m0|| 6 / 2 / 184 // nirudakAdIni ca zabdarUpANyantodAttAni nipAtyante : nirudakam / nirulapam / nirupalam / nirmazakam / nirmakSikam / niSkAlakaH / niSkAlikaH / nippepaH / dustarIpaH / nistarIpaH / nistarIkaH / nirAjinam / udAjinam / upA. jinam // parehastapAdakezakarSAH / parihastaH / paripAdaH / parikezaH / parikarSaH / prAkRtigaNo'yam // iti nirudakAdayaH / 172-prateraMzvAdayastatpuruSe // 50 // 6 // 2 // 193 // tatpuruSasamAse prateruttarA aMzvAdayo'ntodAttAmavAnta / pratigatoMzuH pratyaMzuH : aMzu / jana / rAjan / uSTra / roTaka / anira / ArdrA / zravaNa / kRtikA / arddha / pura // ityaMzvAdayaH // 173-upAd rAjajinamagaurAdayaH // 10 // 6 // 21194 // upAduttaraMyacchabdarUpamajinaM ca tatpuruSasamAse gaurAdivanitamantodAttaM bhavati / upagatodevamupadevaH / upasomaH / upAjinam / agaurAdaya iti kim / upagauraH:___gaura / naiSa / taila / leTa / loTa / jihvA / kRSNA / kanyA / guDa / kalpa / pAda / iti gaurAdayaH // ___174-striyAH puMvadbhASitapuMskAdanUGa samAnAdhikaraNestriyAmapUraNIpriyAdiSu // ma0 // 6 / 3 / 34 // For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 54 gnnpaatthH|| bhASitapuMsakazabdAtparasya samAnAdhikaraNastrIliGge pUraNIpriyAdivajite uttarapade parataH puMzabdasyevarUpaM bhavati / darzanIyA bhAryA yasya sa darzanIyamAryaH / diirghnkH| apriyAdisvitikim / kalyANIpriyaH : - . priyA / manojJA / kalyANI / sumagA / durgA / bhaktiH / sacitA / ambA / kA. ntaa| kSAntA / samA / capalA / duhitA / vAmA // iti priyAdayaH / / 175-vanagiryoH saMjJAyAMkoTarakiMzulakAdInAm // bh0||6|3|117|| vana, giri, ityetayoruttarapadayoH parayoryathAsaMkhya koTarAdInAM kiMzulakAdInAM ca saM. jJAyAM viSaye dI| bhavati / koTarAvaNam / kiMzulakAgiriH : koTara / mizraka / puraka / sidhaka / sArika / iti koTarAdayaH // kiMzulaka / sAlvaka / anjana / lohita / kukkuTa / iti kiMzulakAdayaH / / 176-matau bahvaco'najirAdInAm // 0 // 6 // 3 / 119 // matau pratyaye parato'nirAdivarjitasya baddaco dIrgho bhavati saMjJAyAM viSaye / udumba rAvatI / mazakAvatI / amarAvatI / ananirAdInAmiti kim :. ajirvtii| khdirvtii| pulinavatI / haMsakAraNDavatI / cakravAkavatI / ityanirAdayaH // 177-zarAdInAM ca // 0 // 6 / 3 / 120 // saMjJAyAM viSaye matau parataH zarAdInAM ca dI? mavati / zarAvatI / vaMzAvatI :zara / vaMza / dhUma / ahi / kapi / maNi / muni / zuci / hanu / iti zarAdayaH // 178-hArAdInA ca // 0 // 7 // 3 // 4 // .. dvArAdInAM yuvAbhyAmuttarasyAcAmAderacaH sthAne vRddhina mavati / kintupuvAmyAM pUvinAgamau bhavataH / dvAreniyuktaH, dauvArikaH / svaramadhikRtya kRto granthaH, sauvaraH :- | dvAra / svara / vyalkaza / svasti / sphayakRta / svAdumRdu / zvansva / iti dvArAdayaH / / 179-svAgatAdAnAM ca // bh0||7|3 / 7 // svAgatAdInoM zabdAnAM yavAbhyAM pUrvI jit Nit kit taddhite parata ainAgamo na mavataH vRddhistumavatyeva / svAgatamityAha svAgatikaH / svAdhvareNa carati,svAvarikaH :svAgata / svadhvara / svaGga / vyaGga / vyaGa / vyavahAra / svapati / itisvaagtaadyH|| 180-anuzatikAdInAM ca // m0||7|| 3 // 20 // For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graapaatthH|| aitiNitikiticataddhite parato'nu zatikAdizabdAnAM pUrvapadasyottarapadasyacAcAmAderacaHsthAnevRddhirbhavati / anuzatikasyedamAnuzAtikam : anuzatika / anuhoDa / anusaMvatsara / aGgAraveNu / asihatya / badhyoga / puSkarasat / anuhat / kurukata / kurupaJcAla / udakazuddha / ihaloka / paraloka / sarvaloka / sarvapuruSa / sarvabhUmi / prayoga / parastrI / rAjapuruSAt pyaji // sUtranaDa / prAkRtigaNo'yam ( 1 ) // ityanuzatikAdayaH // 181-nyaGkAdInAM ca // 50 // 7 // 3 // 53 // nyavAdiSu kutvaM nipAtyate / nitarAmaJcatIti : nyakuH / madguH / bhRguH / dUrepAkaH / phalepAkaH / kSaNepAkaH / phalepAkA / dU. repAkRH / phalepAkuH / takram / vakram / vyatiSaGgaH / anuSaGgaH / avasargaH / upasargaH / meghaH / zvapAkaH / mAMsapAkaH / kapotapAkaH / ulakapAkaH / saMjJAyAmadhaH / abadAghaH / nidAghaH (2) / nyagrodhaH // iti nyavAdayaH // ___182-puujnaatpuujitmnudaattNkaasstthaadibhyH||0||81167|| pUjanavAcibhyaH kASThAdibhyaH paraM pUjitamuttarapada manudAttaM bhavati / kASThazcAsAvadhyApakaH kASThAdhyApakaH : kASTha / dAruNa / amAtAputra / ayuta / adbhuta / anukta / bhRza / ghora / parama / su / ati / anujJAta / kalyANa / veza // iti kASThAdayaH // 183-mAdupadhAyAzca mtorvo'yvaadibhyH||10||8219|| makArAntAnmakAropadhAdavarNAntAdavarNopadhAcca parasya matupomakArasya vakArAdezo bha. vati natu yavAdibhyaH parasya masya vo bhavati / mAntAt kiMvAn / zaMvAn / makAropadhAt / zamIvAn / dADimIvAn / avarNAntAt / vRkSavAn / khaTvAvAn / avarNopadhAt / yazasvAn / bhAsvAn / mAdupadhAzceti kim agnimAn / ayavAdimya iti kim / yavamAn : yava / dlmi| Urmi / bhUmi / kRmi / kruccA / bazA / drAkSA / vRkSA / vezA / 5. (1)atrAkRtigaNanedamapi siddhaM bhavati / abhigamamarhati, abhigAmikaH / adhidevebhavamadhidaivikam / Adhibhautikam / AdhyAtmikam / catasraevavidyAH, cAturvaidyam / svArtheSyan / (2) argha, avadAgha, nidAgha, iti triSu zabdeSu saMjJAyAmeva kutvam / anyatra / arhaH / avadAhaH / nirAhaH // For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - gnnpaatthH|| . - - | ni / dhvni| sabji / vani / brani / zani / siji / harit / kakut / garut / ikSu / madhu / huma / maNDa / dhama / zrAkRtigaNo'yam / / 184-kaskAdiSu ca // a0 // 8 / 3 / 18 // kaskAdizabdeSu visarjanIyasya saH gho vA kavargapavargayoH parataH :--- kaskaH / kautskutH| bhrAtuputraH / zunaskarNaH / sadyaskAlaH / sadyaskIH / sadyaskaH | kAMskAn / sarpiSkuNDikA / dhanuSkapAlam / barhippUlam / yajuppAtram / ayaskANDaH / medaspiNGaH / prAkRtigaNo'yam / iti kaskAdayaH // --. 185-sapAmAdiSu ca // a0||83|18 // suSAmAdiSu sakArasyamUrdhanyAdezonipAtyate / zobhanaM sAmayasyAsI suSAmAbAmaNaH :... suSAmA / niSAmA / dupledhaH / suSandhiH / duHssndhiH| nidhiH / suSTha / duSThu / gauriSakthaH saMjJAyAm // pratiSNikA / jalASAham / nauvanam / dundubhiH pavanam // avihitalakSaNo mUrddhanyaH suSAmAdiSu draSTavyaH / iti supAmAdayaH // 186-na raparasRpisRjismRzispRhisavanAdAnAm // bha0 // 8 / 3 / 110 // rephaparasya sakArasya sRpisRnispRzispRha savanAdInAM sasyamUrddhanyAdezo na bhavati / raMpara, vistraMsikA / vistrabdhaH / visRpaH / vipsarjanam / suspRzam / nispRham :.. savane savane / sUte sUte / sAme sAme / savanamukhe savanamukhe / anusavanamanusavanam / bRhaspatisavaH / zakunisavanam / saMvatsare saMvatsare / musalaM musalam / gosanim / azva. sanim / iti savanAdayaH // 187-dubhnAdiSu ca // 10 // 8 / 4 / 39 // tubhUnA ityAdi zabdeSu nasya NakArAdezo na bhavati / yathAprAptiniSedhaH :--- tumnAti / tubhanItaH / cubhananti / nRnamana / nandin nandin / nagara / narInRtyate / tam / nartana / gahana / nandana / niveSa / nivAza / agni / anUpa // prAcAryAdaNatvaMca // AcAryabhogInaH / AcAryAnI / hAyana / irikAdibhyaH / vanottarapadebhyaH saMjJAyAm // irikA / timira / samIra / kubera / hari / karmAra / kSumnAdirAkRtigaNaH / / iti ___ samAptazcArya granthaH // - - zubhanAdayaH // - - - For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha gaNapATha zuddhAzuddhapatram // - vAca - tAdayaH - bhmikaa|| 32 22 mAgayanaH | ArgayanaH | pRSThe paMktau azuddham zuddham | 32 2 (noTa) bhavaH / bhavaM. 1 6 cinha | ciha vA (-)aisA | 33 17 sa tA sa tAkSa 1 13 vAtika | vArtika 38 5 vAca 31 2 n pRSThe paMktau azuddham zuddham 40 6 samAna | samAnA 1 4 prati prAti 36 12 chedana 2 6 kRtvarthaH / kRtvorthaH 36 14 vairaGgakaH | vairaGgikaH 3 1 (noTa) ,,, pravacanA | pravacanAdi upasagA | upasA 40 10 ityA itya(4 20 tAdayAH | 41 16 rAzrama 4 3 (noTa)toic | teca | rAzramya 5 4 (no.) gatiprA kugatimAH 41 15 parimANDala parimaNDala 6 10(no.) pivati pivata 41 24 sAMsainyA | vA sainA 18 3 (noTa) baidhi | vidhI . 42 10 kaizIra | kaizora 110 1 (noTa) yUvA | yuvA 42 10 nAntu '12 8 (noTa) nina- jinayazca 44 2 dhyAyA 44 3(nott)shbdo|| zabdo . 19 2 (noTa)savAja suvAMja 45 18 kRte kRta |21 3 (noTa) hRdbha hRdbhaga ,, 22 pratyayo / pratyayau 22 5 (noTa) yaJ | yaja ,, 2(noTa)palAlinaH palAlinaH 22 6 (noTa)pratya pratyaya 47 23 pTaka . | Thak 24 25 vAjapaiyi | vAjapeyi 464(noTa)pratyasya pratyayasya 24 20 . vizvadeva ,, 5 (noTa) cchabda cchabdAH 283 0 / vijagdha 50 6 lopaH lopAH 266 saMbaMdha sabandha 51 26 voSA ghoSA 26 21 mAhakI | mAhikI 51 17 azlIlA | azlIla |31 16 chaNa chaNa 52 21 nyUttara | nyasara yAdhyAyo For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zuddha gaNapATha zuddhAzuddhapatram // pR0 paM0 azuddha , 3 disviti | diSviti , 16 dvAradInA | dvArAdInAM 53 21 dhaja / dvayana , 20 yuvAbhya | yavAbhyA 54 1 puMsaka / " , yuvAbhyAM yavAbhyAM 54 11 . bhajana 55 22 dupadhA / dupadhAyA puMska For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org || atha vedAGgaprakAzaH || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatratyaH / cayodazo bhAgaH // uNAdikoSaH / pANinimunipraNItAyAmaSTAdhyAyyAM dvAdazI bhAgaH // zrImatsvAmidayAnandasarasvatI kRtavyAkhyAsahitaH / yajJadattazarmazAstriNA saMzodhitaH / paThanapAThanavyavasthAyAM caturdazaM pustakam / vaidika yantrAlaya ajamera meM mudrita huA / isa pustaka chApane kA adhikAra kisI ko nahIM hai / kyoMki isa kI rajisTarI karAI gaI hai / saMvat 1948 pauSa kRSNa dvitIyabAra 2000 pustaka chape mUlya 112) DA0 vya 0 For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mer WRC WHEN 2 ERE Y. - RED ON . 26. BU . . A . For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha bhUmikA // ~--:00:-- saba uNAdigaNastha zabda isa vakSyamANa eka sUtra kI vizeSa vyAkhyA meM haiM: uNAdayo bahulam // 50 // 3 // 3 // 1 // vartamAna kAla meM dhAtuoM se uNAdi pratyaya bahula karake hote haiM / bhUte'pi dRzyante // 10 // 3 / 3 / 2 // aura kahIM 2 bhUtakAla meM bhI ina kA vidhAna dIkha par3atA hai // bhaviSyati gamyAdayaH // a0 // 3 / 3 / 3 // aura gamI Adi gaNapaTita vakSyamANa zabda bhaviSyatkAla meM hI hote haiN| uNAdipratyayoM ke hone ke liye yaha tInoM kAla kA niyama hai / gamyAdi shbd| gamI / AgAmI / prasthAyI / pratirodhI / pratibodhI / pratiyodhI / pratiyogI / pratiyAyI / AyAyo / bhAvI / ina se anya zabda bhUta aura vartamAna arthoM ke bodhaka hote haiN| aba jitanI prakRtiyoM meM jitane uNAdi pratyaya kahe haiM utane hI jAnanA cAhiye vA kucha vizeSa isa liye : bAhulakaM prakatestanudRSTeH prAyasamuccayanAdapi teSAm / kAryasazeSavidhezca taduktaM naigamarUDhibhavaM hi susAdhu // 1 // nAma ca dhAtujamAha nirukta vyAkaraNe zakaTasya ca tokam / yanna padArthavizeSasamutthaM pratyayataH prakRtezcatadUhyam // 2 // saMjJAsu dhAturUpANi pratyayAzca tataH pare / kAryAdidyAdanUbandhametacchAstramugAdiSu // 3 // mahAbhASye // For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUmikA // nd isI sUtra kI vyAkhyA meM mahAbhASyakAra pataJjalimuni uNAdipATha | kI vyavasthA bAMdhate haiM ki (bAhulakam ) uNAdi pATha meM thor3e se dhAtuoM se pratyaya vidhAna kiyA hai to bahula ke hone se ve pratyaya anya dhAtu oM se bhI hote haiM / isI prakAra pratyaya bhI thor3e se saMketamAtra par3he haiN| satprayogoM meM dekha ke ina se anya bhI navIna pratyayoM kI kalpanA kara lenI cAhiye / jaise ( RphiDaH ) isa zabda meM R dhAtu se piDa pratyaya samajhA jAtA hai / isI prakAra anyatra bhI jAnanA cAhiye / tathA jitane zabda uNAdigaNa se siddha hote haiM una meM jitane kArya sUtroM se prApta haiM ve saba nahIM hote yaha bhI bahula grahaNa kA hI pratApa hai / isa meM yadi koI aisA prazna kare ki uNAdipATha meM jitane dhAtuoM se jitane pratyaya vidhAna kiye aura zabdoM kI siddhi meM jitane kArya sUtroM se ho sakate haiM una se adhika vA nyUna kyoM hote haiM ? to isa kA uttara yaha hai ki (naigama0) vaidika zabda aura laukika saJjJA zabda se saba acche prakAra siddha nahIM ho sakate / isa jiye pUrvokta tIna prakAra ke kArya uNAdigaNa meM bahula vacana se hote haiM isa bahula ke hone se aneka prakAra ke sahasroM zabda siddha hote haiM // 1 // saMjJA zabda ve hI kahAte haiM jo kisI nija vAcya ke sAtha sambandha rakkheM phira una kI siddhi karane se kyA prayojana hai kyokti ve saMjJAzabda jisa nija artha ke bodhaka haiM usa kA bodha to prakRti pratyayArtha sambandha ke binA bhI karAte hI haiM vahI pazcAt hogA isa liye (nAma ca0) isa viSaya meM niruktakAroM aura vaiyAkaraNoM meM zAkaTAyana RSi kA aisA mata hai ki saba saMjJA ( rUDhi ) zabda prati pratyayArtha ke sambandha se yaugika tathA yogarUDatA se arthoM ke bodhaka hote haiN| ina se bhinna anya RSiyoM ke a For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUmikA // matAnusAra saba saMjJA zabda rUDha arthAt atyutpanna hote haiM / aba jahAM zabdoM meM prakRtipratyaya kucha bhI nahIM jAna par3atA vahAM ( pratyayata: 0 ) yadi pratyaya jAna par3e to dhAtu kI kalpanA aura dhAtu jAna par3e to navIna pratyaya kI kalpanA kara lenI cAhiye / isa prakAra una zabdoM kA arthajJAna kara lenA cAhiye // 2 // saMjJA zabdoM meM dhAtuoM kA rUpa pUrva bhAga meM aura zabda ke para bhAga meM dhAtu se pare pratyaya kI kalpanA karanI cAhiye / aura jisa zabda meM jisa anubandhakA kAryya dIkha par3e vaise hI sAnubandhaka dhAtu vA pratyayoM kI UhA karanI cAhiye / arthAt Atmanepada dIkha par3e to anudAtet vA Git dhAtu jAnanA aura jo AyudAtta svara ho to jita vA nit pratyaya kI kalpanA karanI cAhiye / yaha kalpanA sarvatra nahIM karanI kintu vaidika vA laukika satprayukta zabdoM ke artha jAnane ke liye zabdoM ke pUrva bhAga meM dhAtvartha kI aura para bhAga meM pratyayArtha kI kalpanA karanI cAhiye / yaha saba sambandha RSi logoM ne isa liye bAMdhA hai ki athAha zabdoM ke sAgara kI thAha vyAkaraNa se bhI nahIM mila sakatI / jo kaheM ki aisA vyAkaraNa kyoM nahIM banAyA ki jisa se zabdasAgara ke pAra pahuMca jAte to yaha samajhanA cAhiye ki kitane hI pothA banAte aura janmajanmAntaroM bhara par3hate to bhI pAra honA durlabha hI thA isa liye yaha pUrvokta vyAkaraNa se saba prabandha jatAyA hai || 3 || uNAdigaNa meM kAraka vyavasthA kA yaha niyama hai ki 3 For Private And Personal Use Only dAgonau saMpradAne // a0 || 3 | 4 | 73 // yaha sUtra sAmAnya kRdanta kA niyAmaka hai ki dAza aura godhana zabda auNAdika ho vA aSTAdhyAyI se siddha hoM parantu pratyaya saMpradAna kAraka meM hI hoM / isa niyama se ye do hI zabda saMpradAna meM hote haiM anya nahIM //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - bhUmikA // bhImAdayo'pAdAne // a0 // 3 / 4 / 74 / / bhImAdi zabdoM meM apAdAnakAraka meM hI pratyaya hote haiM / bhImAdi zabda auNAdika haiM jaise-bhImaH / bhISmaH / bhayAnakaH / varuH / caruH / bhUmiH / rajaH / saMskAraH / saMkrandanaH / pratapanaH / samudraH / mucaH / sk| khalatiH / iti bhImAdi gaNaH // tAbhyAmanyatroNAdayaH // a0 // 3 / 4 / 75 // una saMpradAna aura apAdAna donoM kArakoM se bhinna anya kArakoM meM uNAdi pratyaya hote haiM / vyutpanna pakSa meM uNAdi pratyayAnta zabdoM ke yaugika hone se pratyayoM ko kRtasaMjJaka mAna ke kartA meM prApta haiM isa liye yaha kArakaniyama hai / aura bhAva meM bhI uNAdi pratyaya hote haiN| saMpradAna aura apAdAna ko chor3a ke anya kArakoM meM to uNAdi pratyayoM kA yatheSTa vidhAna hai parantu bahulavacana se kahIM saMpradAna meM bhI koI pratyaya kara diye hoM to cintA nahIM / isa uNAdigaNa kI eka vRtti chapI bhI hai parantu vahI popalIlA Adi kA jagaDvAla bahuta aura prayojana thor3A siddha hotA hai / isa liye yaha koSa banAnA pdd'aa| isa graMtha meM sUtroM kA pATha tathA artha bahudhA sugama hai isI liye prati sUtra kA artha vRtti meM nahIM kiyA aura jahAM kucha kaThina jAna par3A vahAM khola diyA hai| anuvRtti bhI bahudhA janAdI hai / isa kA mUla Upara 2 pathak isa liye chapa vANa hai ki adhyetA logoM ko pATha karane aura ghoSaNa se kaNThastha karane meM sugamatA rhegii| jo aMka mUtra ke anta meM likhA hai vahI nIce vRtti ke Adi meM DAla diyA hai| isa se bar3I sagamatA hogii| isa meM vizeSa karake laukika zabda aura sAmAnya se vaidika laukika donoM hI siddha kiye haiN| nighaNTu meM jitane vaidika zabda haiM una meM se bahutoM kA nirvacana vRtti meM mile gA / so donoM kI For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUmikA / akArAdi sUcI ko dekha ke khoja lenA caahiye| nirvacana to saba zabdoM kA kara diyA hai parantu ve dhAtugaNAnubandha aura artha ke sahita yahAM nahIM likhe haiM kyoMki grantha bahuta bar3ha jAtA isa liye dhAtu ke prayoga se gaNa anubandha tathA usa ke paryAya zabda se dhAtu ke artha kA bodha kara lenA cAhiye / saMskRta meM vRtti banAne kA yahI prayojana hai ki jo loga paThanapAThana vyavasthA ke pahile pustakoM ko par3heM ge una ke liye saMskRta kucha kaThina nahIM hogA aura saMskRta bhI sarala hI banAyA hai| kaI zabdoM ke artha iti zabda lagA kara bhASA meM bhI khola diye haiM / iti bhUmikA sthAna mahArANA jI kA udaya pura / mAgha kRSNA 1. saMvat 1936 6 dayAnanda sarasvatI ) -- - - - - - - For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrazm // thoNAdikeASaH // 3 *----- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRvApAjibhisvadisAdhyazUbhya uN // 1 // kAruH / vAyuH / pAthuH / jAyuH / mAyuH / svAduH / sAdhuH / Azu / AzuH // 1 // chandasIeNaH // 2 // AyuH // 2 // dUsanija nicaricaTirahibhyo N // 3 // dAru / sAnuH / jAnu / cAru / cATu | rAhuH // 3 // (1) karotIti kAruH karttA zilpI yA / vAti gacchati jAnAti veti vAyuH pavanaH paramezvaro vA / pAti rakSati sa pAyU rakSakaH gudendriyaM vA / jayatyabhibhavati tiraskaroti zatrunitijAyuH zUraH / jayati rogAniti jAyurauSadhaM vaidyo vA / yo minoti prakSipati sa mAyuH / athavA minoti pracipatyUSmANamiti mAyuH pittam / gAM vikRtAM vAcaM minotIti gomAyuH zRgAlaH / svadyate bhoktumabhIpsyate tatsvAdu bhojyamannaM vA / sAdhnoti dharmyaM karmaita sAdhuH sajjanaH / praznute vyApnoti tadAzu zIghram | aznute sadyo'dhvAnamityAzurazvaH / vA'zyate bhujyate zIghramityA zudhInyaM vIhi: bahulavacanAt -snAti zodhayatyaGkAnIti svAyanIr3I vA / kakyate lolazcaJcalo bhavati yeneti kAkuH / bhayAdiH dhvanervikAro vA / halyate dvidayate'nnamaneneti haaluH| danto vasati jagadasmin vA sarvasmin yo vasati sa vAsurIzvaraH / ityAdi / (2) veda iN dhAtoruN / eti prApnoti sarvAnityAyurjI' vanakAlaH / sAntastu dvitIyapAde vakSyate // (3) dIryate bhidyata iti dAru kASTaM vA / sanati sambhajati sanoti dadAti vA sa sAnuH / parvataikadezazRGgabudhamArgavAtyAparNavanAni ca sAnUni vA / jAyante'smAtajjAnu jaGghAyA uparibhAgeA vA / janivadhyozceti pratiSiddhA'pyanubamadhadvayasAmarthyAdRddhirbhavati / carati cakSurAdiSviti cAruzobhanam / caTatibhinatIti cATu priyaMvacI vA / rahati tyajati doSAniti rAhuH / grahavizeSo vA // For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 1 // - - - kiMjarayoH bhiNaH // 4 // kiMzAru / jarAyuH // 4 // jorazcalaH // 5 // tAlu // 5 // kake vacaH kazca // 6 // kakavAkuH // 6 // bhamazItacaritsaritanidhanimasjibhya raH // 7 // bharuH / mruuHshyuH| traacruH|tsruH|tnuH|dhnuH| myuH| madguH // 7 // apAzca // 8 // aNuH // 8 // ___ (4) kiM zrayate'neneti kiMzAruH dhAnyavizeSo dhA / jarAM jIrNatAmeti jarAyuH / garbhAzayo gabhIvaraNaM vA // (5) ta dhAtArjuNa rephasya latvam / taranti niHsaranti varNI yata iti tAlu mukhaikradezaH / bAhulakAta-aryate prApyata ityAlu bhakSayaM kandaM vA / bhRNAti svatApena chedayati padArthAniti bhAluH sUryaH / zRNAti cittaM hinastIti zAluH / kaSAyadravyaM vA / ityAdi / (6) kRkopapadAvacadhAtArjuNa / kRkena kaNThena vaktIti kRkavAkuryavanAdirmayUro vA / () bharati vibharti veti bharuH / svAmI / niyante bhUtAnyasminniti marnirjalo dezo vA / zete'sau zayuH zayanazIlaH / yastarati yena vA sa taruH vakSo vA / carati cayateninA bhakSayata iti caraH / yajJapAko vaa| tsarati kuTilaM gacchatIti tsaruH / khaDgamuSTivI / tanyante kANyaneneti tanuH zarIraM svalpaM vA / dhanyate dhanaM prApyate'neneti dhanuH zAsvaM zastraM vA / minoti suzabdaM prakSipatIti mayuH vAnaro vA / majjati zuddho bhavatIti madguH jalapavI pakSI vA / nyavAditvAtkutvam / bAhulakAta-gaNDati sa gaNDaH vadanaikadezaH / upadhAnama-takiyA itiprasiddha nailaM vA // (1) ati zabdayatotyAH atisUkSma vA atra cakAra grahaNAd vA kati vikArayatIti kaTU rasaH / vati guNakarmANi vibhajatIti vttuH| dvijsutovaa|| -- - For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir unnaadikossH| dhAnye nit // 9 // aNavaH // 9 // zasvasnihitrapyasivasihaniklidivandhimanibhyazca // 10 // shruH|svruH|snehuH| trpu| asuH| vsuH|hnuH / kleduH|vndhuH|mnuH|| 10 // syandeH samprasAraNaM dhazca // 11 // sindhuH // 11 // uderiJcAdeH // 12 // induH // 12 // ISeH kiJca // 13 // iSuH // 13 // (E) aNanti zabdAyante yaistANavonnavizeSA vA nitkaraNamAyadAtasvarArtham / (10) atra cAdupratyayoniditi sambandhaH / evamarya eva pRthakpAThaH / zRNAti hinasti yeti zaharAyudhaM kopo vaa| svaryanta upatapyante prANinA'neneti svarvajam / niyati yasmina sa snehuAdhirvA / agni prApya yata pate lajjitamiva bhavatIti tat trapu somakaM raMgaM vaa| asyati prakSipati vAyuminyasuH prANaH / asuM prANaM rAti dadAtItyasuro meghaH / vasta AcchAdayati duHkhaM yena tadvasu dhanaM vA / vasanti prANino geSu te vsvo'gnyaadyo'ttau| hanya. te'neneti hanuH kapolAvayavaH praharaNa mRtyuvI / nidyatyA karoti citamiti kleduzcandramA vaa| premNA vadhAtIti bandhuH sajjano vA / manyate carAcaraM jagajjAnAtIti manurIzvaraH manute'vabudhyate zAstramiti manurvidvAna raajrssiH| bahulavacanAt / vindatyavayavobhavatIti vinduH parimANaM jalAdikaNI vA / (11) syandante prasravantyudakAyasminniti sindhuH // (12) undadhAtoruH pratyaya AdivarNasyekArAdezazca / unatatyAdrIkaroti padArthAnitonduzcandramAH vA // (13) atra cakArAdiccetyanuvartate tena dorghasya hasvo bhavati / Ipati gacchati hinasti vA zaniti, iSurvANo vIro vA / kitvAd guNA'bhAvaH / / For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 1 // skandeH salopazca // 14 // kanduH // 14 // sRjerasum ca // 15 // rajjuH // 15 // kRteraadyntvipryyshc|| 16 // tarkuH 16 // nAvaJceH // 17 // nyaGkaH // 17 // phalipATinamimanijanAM gupaTinA kidhatazca // 18 ||phlguH / paTuH / nAkuH / madhuH / jatuH // 18 // baleNuk ca // 19 // balaguH // 19 // ( 1.4 ) skandati gacchati zuSyati vA yena sa kanduH kumArANAM krIDAyai geMda iti pramidaM vA // (15) aca pUrvamUtrAtsalopa ityanuvartate / dhAtorasumAgama AdisakAralApazca / punarRkArasya yaNAdeza AgamasakArasya jazatvaM ca / sRjantyudanissAraNAyeti rajjurjaloddharaNaM vA // (16) Adyantaviparyayo'rthAdAdau takAro'nte kakAraH / uzca pratyayaH kRntati chinati vastrAdikamanena sa tadduH / kartanI vA // (10) ye nitarAmaJcanti ganti tenyavo jAtivizeSAH hariNA vA // (18) upratyaye phaladhAtAguMgAgamaH phalati niSpadyate sa phalaguH asAro vA / napuMsake phalagu phalam / pATidhAtoH paTirAdezaH / pATayati jJApayati sadasatpadArthAn sa paTuvAgmI vizArado vA / namadhAtonIkirAdezaH namatIti nAkuH / balmIko vA / manadhAtArdhakArAdezaH / manyante vizeSeNa jAnanti yasmina sa madhuzcaitro mAsaH / madhako madyaM kSaundraM puSparaso vA / janadhAtAstakArAdezaH / jAyate prAdurbhayate'neneti jatu lAkSA vA // (16) balate prANayatIti balaguH / napuMsake balgu zobhanam // For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 10 www. kobatirth.org uNAdikoSaH // zaH kitsanvacca // 20 // zizuH // 20 // yo de ca // 21 // yayuH // 21 // kubhraizca // 22 // babhruH // 22 // pRbhidivyadhirAdhighRSihRSibhyaH || 23 || puruH / bhiduH / vizruH / gRdhuH / dhRSuH / hRSuH // 23 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir korucca // 24 // kuravaH / guruH // 24 // ( 20 ) samvadbhAvAd dvitvAdikam / zyati tanUkaroti pitroH zarIramiti zizuvAlako vA // ( 21 ) atra sanvadityanuvartamAnepi grahaNamabhyAsetvanivRtyartham / yAnti prApravanti dezAntaramaneneti yayurazvo vA // (22) adve ityanuvartate bhRdhAtoH kuH pratyayo dvitvaM ca / vibharti sarvamiti babhrurnakunnaH piGgalo vA / sUce cakAragrahaNAdanyadhAtubhyo'pi kuH pratyayasteSAM dvitvaM ca bhavati tadyathA / karotIti cakruH katI / hantIti jaghnurhantA / pAti rakSatIti papuH pAlakaH / ityAdi // ( 23 ) ebhyaH kuH / piparti pAlayati pUrayati vA sa puruH / bahurindriyaM vA | nitIti bhidurva vA / vidhyati durgandhiM divasaM veti vidhu: karpUraM candramA vA / vyadhegrahijyeti samprasAraNam / gRdhnotyabhikAGkSate yena sa gRdhuH : kAmo vA / dhRSNoti pragalbho bhavatIti dhRSurdacaH / hRSyati sa hRSukaH / dRzIti pAThAntare dRzurdarzaka: // ( 24 ) yaH karoti yena vA sa kuruH / kuravo rAjAno vA / gRNAtyupadizati vedazAstravidyAmAcAraM ca sa guruH / sarveSAM gurutvAdIzvaraH / AcAryaH pitA vA // For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 1 // apaduHsuSu sthaH // 25 // aparcha / duSThu / suSTu // 25 // rapericopadhAyAH // 26 // ripuH // 26 // arjishikmymipsibaadhaamRjipshitukdhukdrghihkaaraashc||27|| RjuH / pazuH / kantuH / andhuH / pAMsuH / bAhuH // 27 // prathimradibhrasjAM samprasAraNaM slopshc||28||ttthuH| mRduHbhRguH||28|| (25) apa, duH, su, ityeteSUpapadeSu sthAdhAtoH kuH / apatiSThatItyapaSTu vAmabhAgaH pratikUlaH padArtho vA / ninditastiSThatIti duSTha avinItaH / sutighaTatIti muSTu zobhanam / sarvatra suSAmAditvAt Satvam // ( 26 ) aniSTaM rapati vadatIti ripuH zatruH / cakAragrahaNAtkupratyaye pare ikArAdeza eva samuccIyate // (20) kuprayaye sati-ayAdiprakRtInAmRjyAdaya AdezA bhavanti arjayati saJcinoti guNAniti, RjuH komalo vA / pazyati samiti pazuH pAnta yena vA ma pazuragniH / pazyati jAnAti svAmiti pazurgavAdiH / kamadhAto. stuka / kAmayante yaM sa kantuH kAmo vA / amadhAtovuka / amati rujati gacchati vetyandhuH kUmo vaa| asmina sUtre cakAragrahaNAbahulavacanAdvA amadhAtAvugAgamo'pi bhavati |amntigcchnti ceSTante prANino yena tadambu jlm| paMsaryAta naSTamiva bhavatIti pAMsulivI paMsadhAtodIrghaH kSetrArtha cirakAlAtmaJcitaM gomayaM vaa| ityAdyevArtheSu pAMzuriti tAlavyAnto'pi zabdo dRshyte| bAdhyante viloDyante padArthA yAbhyAM to bAhU bhujau| prAyeNA'yaM dvivacanAntaH / / (28) prathyAdibhyaH kuH pratyayastasmina sati prathimradyoH samprasAraNaM salopazca ! prayate kortivA prakhyApayati sa pRtharAjavizeSo prakhyAtaH padArthI vA / madate mradituM zakyate sa mRdurmAdakaH / komalaM vA / bhRjati tapasA zarIramiti bhRguRSiH pratApI vA / nyavAditvAtkutvam // For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 12 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // laGghibaMhyo lopazca // 29 // laghuH | bahuH // 29 // UrNeIternulopazca // 30 // UruH // 30 // mahati hrasvazca // 31 // uru // 31 // lipeH kazca // 32 // dilakuH // 32 // AG parayoH khanizRbhyAM Gicca // 33 // AkhuH | parazuH // 33 // harimitayorhuvaH // 34 // haridruH | mitadruH // 34 // zate ca // 35 // zatadruH // 35 // ( 26 ) laMghihibhyAM kuranayornalopazca / laGghati gantuM zaknotIti laghuH svalpo vA / asyaiva bAlamUlalaghvasurAlamaGgulInAM vAloratvamApadyata iti vArtikena rephaH / raghu rAjavizeSaH / baMhate vardhate'nyebhya iti bhuH| pracuraH saGkhyA vA // ( 30 ) UrNe tyAcchAdayati yA sA UrurjaGghA / kupratyaye nubhAgalIpaH // ( 31 ) UrNudhAtoH kupratyayastasmin nubhAgalopa UkArasya hrasvatvaM caU tyAcchAdayatyalpA nityuru mahat // (32) zliSyati padArthaiH saha sambadhyate sa zlikuH / paravazo jyotiSaM vA // ( 33 ) AsamantAtkhanati bhUmimityA khuSako varAho vA / parAn zatrUna zRNAti hinasti yena sa parazuH / zastrabhedaH kuThAro vA pRSodarAditvAdakAralope pUrvArtha eva parzurapi dRzyate // (34) hariNAzvena vA dravati gacchatIti hariduH / dAruharidrA vA / mitaM parimitaM dravatIti mitadraH zobhanagamano vA // (3) zatadhA bahuprakArairdravati gacchatIti zatadruH : / nadIbheogaGgA vA / aca bAhulakAtkevalAdapi drudhAtoH kupratyayo dRzyate / yaM dravanti kAryArthaM prANinaH prApnuvantIti sa durvRkSaH zAkhA vA / dravaH zAkhA asmin santoti drumo vRkSaH (dyudrubhyAM maH ) iti sUtreNa matvarthI yo maH pratyayaH // For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org pA0 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 13 kharuGkupIyunIlaGguligu // 36 // mRgayvAdayazca // 37 // mRgayuH / devayuH / mitrayuH // 37 // ( 36 ) kharu ityevamAdayazzabdAH kupratyayAntA nipAtyante / khanadhAtoH kurnamya raH khanati zarIramiti kharuH kAmaH / dantaH saMhartA darpe'zva vA / zvetArthe tu vAcyavat yathA kharuriyaM brAhmaNI / kharu kulam kharuH pumAn / ya dRSTvA zaGkate sandigdho bhavatIti tat zaGku viSam / kIlaM zara saMkhyA vRkSabhedI jalabhedaH pApaM sthANurvA / pivati pAti vA sa pIyuH kAlaH kAkA vA / kupratyaye dhAtorokArAdezo yugAgamazca / nitarAM laGgati gacchatIti nIlaGguH / krimijAtibhramaraH puSpaM vA / kupratyaye upasargasya dIrghatvam / sarvaca lagati saMgacchate tat liga citaM vA / lage dhAtorupadhAyA itvam / bAhulakAt-khajjatigamane vikalA bhavatIti paGguH / gatihInA vA kupratyaye khajjadhAtoH paGgAdezaH / svagandhenAnyagandhAn hantIti hiGgurvaNigvyam // For Private And Personal Use Only (30) mRgayuprabhRtayaH kupratyayAntA nipAtyante mRga, deva, mitra, kumAra, adhvara ityeteSUpapadeSu yA prApaNa ityasmAt kupratyayo bhavati / mRgAn yAti prApnotIti mRgayuvyAdhaH / devAn viduSo yAti sa devayudharmikaH / mitrAn yAtIti mitrayukavyavahAravit / kumArAvasthAM yAtIti kumArayuH rAjaputro vA / adhvaraM yajJaM yAtItyadhvaryu yAjakaH / adhvarasyAntyalopazca bahulavacanAt -- kohayati vismApayatIti kuhuH / yasyAM candro na dRzyate sAmAvAsyA vA kuhUH / paNDati gacchatoti pANDuH raGgavizeSo rAjavizeSo vA / pIlati pratiSThabhnoti niruNaddhi jIvAniti pIluIstI | vRkSaH kANuH paramANavaH puSpANi vA / maMjiH sautro dhAtustasmAt kuH / maJjati cittaM prasAdayatIti maJju zobhanam / evaM nighaNTu palANDu karkareTu kareTu Damaru prabhRtayaH zabdA apyatraiva draSTavyA AkRtigaNatvAdasya // 1
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 unnaadikoss| // mandivAzimathicaticaGgyazikamya urac // 38 // mnduraa| vArA / mathurA / caturaH / caGkuraH / aGkuraH // 38 // vyatheH samprasAraNaM dhaH kiJca // 39 // vidhuraH // 39 // makuradardurau // 40 // madhurAdayazca // 11 // madhuraH / karburaH / bndhurH| (38) mandate stauti mAti vA yasyAM sA mandarA / azvazAlA vA / vAzyate zabdaM karotIti vAzurA rAtrivI / mati viloDayatIti mathurA nagarI vA / ___ catate yAcate sa caturo dakSaH kuzalo vA / caGkaH iti sautro dhaatuH| caGkati sarvatA bhramati yena sa caGkuro ratho vA / akyate lakSyate niHsRtaM dRzyate so'Gkuro vIjotpAdo vA / atra khajUrAdivakSyamANagaNena Ura pratyaye'Dakara iyapi / arthaH sa eva // (36) vyathate bibheti yasmAt sa vidhuro'tyantaviyogaH zarIratyAgo vA / saMpramAro sati guNaniSedhAya kitvam / bAhulakAtyakArasya dhakAro na tena vithura ityapi miTuM bhavati / vithurazcauro duSTo vA // (40 ) maradardarAbura capratyayAntI nipAtyete / maGkate'naGkageti yena sa makuro darpaNo vA / maGkadhAtornalopaH / bAhulakAddhAtorakArabhyokAre kRte darpaNArtha eva mukura ityapi siddham / dRNAti vidArayatyuSNamiti darduro megho maNDUko vAdyabhedaH parvatabhedo vA / uraci dRdhAtordvavacanamabhyAsasya rugAgamo dhAtoSTilopazca nipAtyate / (41. ) madaguraprabhRtayaH zabdA urajantA nipAtyante / mAdyati dRSyatoti madguro matsyabhedo vA / dhAto gAgamaH kabate varNavizeSo bhavatIti sa karburaH zveto daSTo vA dhAtorumAgamaH / badhnAti mAIvena sa bandhuro namaH sundaro vA / khajUrAditvAdUrapratyaye bandhUropi uktArtha eva / cinotyekI For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 1 15 kukkuraH / kukurH|| 13 // aseruran // 42 // asurH|| 42 // masezca // 43 // masurA // 43 // zAvazerAptA // 44 // zvazuraH // 44 // avimahyoSTiSaca // 45 // aviSaH / mahipaH // 45 // amerdIrghazca // 46 ||aamissm // 16 // karoti sa cikurH| atra dhAtoH kugAgamaH / kokata Adate parapadArthamiti kukuraH kukuraH zvA / ekArtho / pakSAntare kugAgamonipAtyate atinirantaraM gacchatIti Aturo'zAntaH / dhAtorAdau dIrghaH / vAnti mRgAna prApnuvamti yayA sA vAguga mRgabandhanI mRgabandhanArthaM jAlam / atra dhAtogugAgamonipAtyate / zaknoti taritumicchati zakulomatsyaH / vaGkatekuTilo bhavatIti vakulo vRkSabhedI vA / avobhayatra pratyayarephasya latvam / vaDke lApazca // (42) asyati prakSipati dharma zubhaguNAMzca sAsuraH / meghodarjanAdivI / nitkaraNamAdAdAttasvarArtham // (43) masyanti suSTha tayA pariNamante te masurA dvidalavizeSAH / acaiva paJcamapAde masadhAtorUrana pratyaye masUra ityapi siddham / ekArthAvimau dvidalAnneSu masUra iti prasiddham // (44) zu iti zIghArthavAcinyupapada prApto gamyamAnAyAM azadhAtorana zu zIghramaznuta Apnoti jAmAtA ya sa zvazuraH / dampatyoH pitA // (45) avanti nadyo gacchanti yasmin sa aviSaH samudraH / mahati pUjayati svapuruSArthena iti mahiSo mahAna rAjA vA tadyogAnmahiSI rAjJI pazuvizeSo vA / avati proNAti prANina ityaviSo nadI vA // (46) TiSaca / asanti gacchanti yena tadAmiSaM mAMsa vA / athavA'manti rogiNo bhavanti yena bhakSitena tadAmiSam / ityekArthaH / -- For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16 www. kobatirth.org uNAdikoSaH // ruhervRddhizca // 45 // rauhiSam // 47 // taverNA // 48 // tAviSI / taviSI // 48 // 1 naJi vyatheH // 49 // zravyathiSaH // 49 // kilerbuk ca // 50 // kilbiSam // 50 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iSimadidikhidichidibhidimandicanditimimihi muhimuci rucirudhibandhizuSibhyaH kirac // 51 // iSiraH / madirA / mudiraH / khidiraH / chidiraH / bhidiram / mandiram / candiram | timiram | (40) TiSac ruhantyutpadyante yAni tAni rauhiSANi tRNAni / rohiSo mRgabhedA vA // ( 48 ) tava iti sautro dhAtustasmAdviSac Nidvikalpena bhavati tavatIti tAviSI taviSI nadI balaM senA bhUmiva // ( 46 ) na vyathata ityivyathiSaH samudraH sUryeau vA / avyathaSI pRthivo rAjiva // (50) kliti krIr3ati vicArazUnyatayA kAryeSu pravartate yena tat kilviSaM pApam // ( 51 ) ityAdi SoDaza dhAtubhyaH kirac / icchatoSTa' sAdhnuvantyaneneti' iSiro'gniH / mAdyati matto bhavati yayA sa / madirA surA madyam / modI mudira: kAmuko vA / modante'neneti mudiro meghaH / khidyati yena sa khidira: candramA vA / chinatti yena sa chidiro'siH / kuThAro vA / bhirnAti yeneti bhidiraM vajram | madante stuvanti svapanti vA yasmiMstanmandiraM gRhaM nagaraM vA / candantyAhA dayanti yena sa candirazcandramA hastI vA / matyA bhavatyasmin tattimiram | netrarogo vA / yo mehayati la For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 1 // mihiraH / muhiraH / muciraH / ruciram / rudhiram / badhiraH / zuSiram // 51 // azenit // 52 // aziraH // 52 // ajirshishirshithilsthirsphirsthvirkhdiraaH|| 53 // secayati pRthivoM meghajalena sa mihiraH / sUryo vA / muhyati yasmai vA yo muhyati sa muhiraH / kAmya: padArtho'sabhyo jano vA / yo muJcati svapadArthamanyebhyo dadAti sa muciro dAnazIlo vA / yadrocate prItikaraM bhavati tamuciraM zobhanam / ruciraM vastraM ruciraH puco rucirA kanyA vA / rudhyate carmaNA yatadadhiraM zoNitam / badhyate zabdazravaNAnirudhyate sa badhiro zrotravikalaH / kilaca pratyasya kitvAdaniditAmiti nalApaH / zuSyanti padArthA yena tacchuSiraM chidramAkAza vA ! ( 52 ) aznAti yaH padArthAna so'ziro'gniH / dhRSTatayA'znAti vA'zIro durjanaH // (53 ) ajirAdayaH sapta kiraca pratyayAntA nipAtyante / anti gacchanti yaca tajiramaGganam / gRhAgrabhAgaH / AMgana iti prasiddham / zati dinAlpatvAcchIghra gacchati tiizaramUrhimaM zItalaM vastu vA / arthAta vimucati puruSArthImati zithilaH puruSaH / zithilA kanyA / zithilAni tRNAni madanItyarthaH / dhAtorupadhAyA itvaM rephasya lopaH pratyayasthasya rephasya latvaM ca nipAtyate / gamanAgamanivRtyA tiSThatoti sthiraM nizcalam / dhAtorAkAralApa: / sphAyate pravarddhate sa sphiraH / prabhAvo vA / AyabhAgasya lopo nipAtanam / gamane'samarthatvAtiSThatIti sthaviraH / vado bhikSuko vA / dhAtovuka hasvatvaJca / khadati hinastIti khadiraH / vRkSabhedo vA // bAhulakAta-yaH zete sa ziviraH zerate yasmin tat ziviraM sthAnaM vA / zoG dhAtorvaka isvatvaJca // For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // - salikalyanimahibhaDibhaNDizaNDipiNDituNDikukibhUbhya ilc||54|| salilam / klilm| anilaH / mhilH|bhddilH| bhnnddilH| shnnddilH| pinnddilH| tuNDilaH kokilH|bhvilH||54 kameH pazca // 55 // kapilaH // 55 // gupAdibhyaH kit / / 56 // gupilaH / tijilaH / guhila m|| (54 ) salyAdibhya ilac / salati gacchatoti salilam / jalaM vA / kalani saGkhyAti tat kalilam / mizraM duHkhena sAdhyaM gahanAmati vA / aniti jIvati jIvati vA sa anilaH / vAyuA / yo mayati yaM mahayanti yena vA mahyate pUjyate sa mahilaH pumAn / mahilaM sthAnam / mahilA strI vA / bAhulakAdilac ikArasyaikAre sati mahelA strI ityapi siddha bhavati / bhaDa iti sautro dhAtuH / bhaDati hinastIti DilaH zUro vA / bhaDati paricarati svAminamiti bhaDilaH sevakaH / ityAdi / bhaNDayati parihasati yena ma bhaNDalaH / kalyANaM vA / zaNDati rogayukto bhavatIti shaannddilH| RSivizeSo vA |ysy gocApatyaM zANDilya iti prasiddham / piNDati saGghAtaM karoti sa piNDilaH gaNakA vA / tuNDati tor3ati pRthak karoti sa tuNDilaH / uccanAbhirjano vA / kokata Adate'sau kokilaH / pakSivizeSo vA / yo bhavati sa vilaH / bhavituM yogyo vA / bAhulakAta / kuTati kauTilyaM karoti sa kuTilaH karakamI vA // (55) kamerilaca masya paH kAmayate'sau kapilaH / varNabhedo munivizeSa vA // (56) ilacaH kitvaM guNaniSedhArtham / gopAyaryAta rakSati prajA iti gupilaH / rAjA vA / tejate tokSaNI karoti vA tijyate sahyate sarvaiH sa tijilaH / candramA vA / gUhate bRkSarAcchAdito bhavatoti guhilaM vanaM vA anyopa pUjitamAdata yogyaH pUjilA vidvAn / zoSayati samiti zuSilo vAyuH / devate prakAzayati dhImati devilo dhArmiko vaa| For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 1 // 16 mithilAdayazca // 57 // mithilA // 57 // patikaThikuThigaDiguDidaMzibhya erak // 58 // pateraH / kttherH| kuTheraH / gaDeraH / guDeraH / dazeraH // 58 // kumbernalopazca / / 59 // kuberaH // 59 / / zadestazca // 60 // zateraH // 6 // mUlerAdayaH // 61 // mUleraH / gudherH| guheraH / muherH||61|| ( 57 ) mithilAdaya ilac pratyayAntA nipAtyante / mathyate yA sA mithilA mathyante zatravo yatra sA mithilA videhAnAM rAjJAM nagarI vA / akArasyetvaM nipaatyte| gacchanti prApnuvanti yAM sA gatilA vetra latA vaa| gamestakArAntAdezaH / yA tati kRccha Na jIvati sA takilA / nalopaH / ApadhirvA / camati bhakSayatIti caNDilA kAcinnadI vaa| dhAtoDhuMgAgamaH / yaH pati nirantaraM gacchati sa pathilaH pathiko vA / ityAdi / (58) patati gacchatoti patero gantA pakSI vA / kaThati kRcchaNa jIvatIti kaTheraH / kArAgAriko vA kuTheroSi kRccha jIvI pAzo vA / kaTahara itiprasidum / gaDati siJcatIti gaDerA megho vA / guDati rakSati sa guDerI rakSakaH / dazati daMSTAbhyAmiti dazeraH / hiMsako jIvo vaa| anunAsikalApaH // (56) kumbatyanyAnA''cchAdayati kuberaH / dhanAdhyakSo vidvAna vA |idi tvAdaprApto nalopaH eka vidhIyate // (60) zIyate zAtaryAta duHvAkarotIti zataraH zacI / dhAtordakArasya takArAdezaH // (6) malerAdaya erak pratyayAntA nipAtyante / yo mUlati sarvopari tiSThati sa mUleraH / bhUpatirvA / gurdhAta sarvato veSTayatIti gudheraH / rakSako vA / gUhate yena sa guheraH / lohaghAtano vA / muhyati vikSiptaiva bhavatIti muherI mUrkhaH / muhyatyanena vRSabhAdiriti vA muheraH kaNamadanAdau vRSabhamukhabandhanam / muhera ityeva bhASAyAM prasiddham // For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // -- - - - - - - kaberotaca pazca // 62 // kapotaH // 62 // bhAterDavatup // 63 // bhavAn // 63 // kaThicakibhyAmoran // 64 // kaThoraH / cakoraH // 64 // kizorAdayazca / / 65 / / kizoraH / sahoraH // 65 // kapigaDigaNDikaTipaTibhya olac // 66 // kapolaH |gddolH gaNDolaH / kaTolaH / paTolaH // 66 // (62) zrotaca pratyayo bakArasya pakAraH / kabate vicitravarNo bhavatIti kapotaH / pakSibhedo vA / (63 ) bhAti dIpto bhavati dIpati vA sa bhavAn / sarvanAmavAcakaH sarvanAmasaMjJakazcA'yaM zabdaH // (64 ) kaThati kRccha Na jIvati yena sa kaThoraH kaThinaH pUrNI vA / cakate tRpyati sa cakoraH pakSivizeSo vA // ( 65 ) kizorAdaya oran pratyayAntA nipAtyante / kiMzRNAti hinastIti kizoraH / azvazAvako vA |kimo malopaH zRdhAtoSTilopazca nipAtanam / soDhuzIlaH sahoraH sAdharvA / gAyati zabdaM karotIti gauraH / aruNe zyate pote nirmale ca vAliGgaH / gauraH kumAraH / gaurI kanyA / gauraM kulam / gauraM kamalam // gauraH sarSapaH / ityaadi| gaidhAtorAkArAdeze kRta poranA saha vRdhdokaadeshH| AyAdezastvAtvAprAptau bhavati / (66) kampate calati sa kapIlaH / vadanaikadezo vA / sUtrenirdezAdeva nalopaH / gati siMcati sa gaDIlaH / gaNDati sa gaNDolaH / vadanaikadezo vA / gaDolagaNDolau guDakaparyAyau vA / kati varSatyAvRNoti vA sa kaTolaH kaTuzcAlo vA / pati gacchati sa pttolH| phalavizeSo vastravizeSo / bAhulakAta-kaNDati mAdayatIti kaNDolaH / cANDAlo vA // For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 // mInAterUran // 67 // mayUraH // 67 // syandeH saMprasAraNaM ca // 68 // sindUram // 68 // sitanigamimasisacyavidhAzibhyastun // 69 // setuH| tantuH / gantuH / mstuH| saktaH / otuH / dhAtuH / kroSTa : // 69 // vaseragAre NiJca // 70 // vAstu // 70 // paH kiJca // 71 // pItuH // 71 // ( 60 ) mInAti hantIti mayUraH / pakSivizeSo vA / dhAtorguNAdezaH / bahulavacanAta-monAterAvaniSedhaH / (68) syandate prasravati tat sindUram / raktacUrNa vRkSabhedo vA / ityAdi / Uran pratyaye yakArasya saMprasAraNam / / ( 66 ) sinoti badhanAtIti setuH / samudrI vA / (titutatha0 ) itIT niSedhaH / tanoti vistRNAtIti tntuH| sUtra vaa| varAmuttamA vidyAM tanoti sa vrtnturmuniH| varatantunA prokto vAratantabIyo granthaH / gacchatIti gantuH / pathiko vaa| samantAd gacchati mamatIti AganturabhyAgato vA / maryAta pariNamatIti mastuH / dardhAna nissRtamudakaM vA / sacyante samavetAH kriyante te saktavaH / pakvayavAdicaNaM vA / ati rakSaNAdikaM karoti sa otuH / viDAlo vA / ava dhAtAvaratvara iti sUtreNopadhAvakarAyorUTha / dadhAti dharati poti vA sa dhAtuH / azmano vikAraH / suvarNAdiH zarIrasthavAtAdi / krozatyAcyati roditi vA sa kroSTuH / kroSTA zRgAlo vA / (00) vasanti prApino yatra tadvAstu gRhaM vA / agArAdanyatra NitvAbhAvaH / vasanti yena tadvastu davyaM vaa| (01) pibatyudakAdikaM pAti prANino rakSati vA sa pItuH / agniH sUryo vA / kitatvAdItvam // For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ugAdikoSaH // - - - attaizca tuH // 72 // RtuH // 72 // kamimanijanigAbhAyAhibhyazca // 73 // kantuH / mantuH / jantuH / gAtuH / bhAtuH / yAtuH / hetuH // 73 // cAyaH kI // 74 // ketuH // 74 // ApnoteIsvazca // 75 // apatuH // 75 // runaH katuH // 76 // kratuH // 76 // edhivahyozca tuH // 77 // edhatuH / vahatuH // 77 / / ( 02 ) cakArAtaH kidbhavati punaH puna:cchati gacchatyAgacchatIti RtuH / vasantAdiH strINAM rajaHpatanakAlo vA // - (03 ) kAmayate yena sa kantuH kAzcittaM vA / manyate jAnAti vA yena sa mantuH / aparAdho vA / janyate zarIrAdidhAraNena prAdurbhavati sa jantujIvaH / gAyati SaDjAdisvarAnA''lApayati sa gAturgAthakaH / gAte gacchatoti gAtuH pathiko vA / bhRGgagandhA vA / bhAti prakAzayatIti bhAtuH sUryo vA / yAti prApayatIti yAtuH / adhvagaH kAlo vA / hinoti yena yo vA kAryarUpeNa vardhate'sau hetu : kAraNam // (04 ) cAyate pUjayati / nazAmati zrAvati vA sa keturgrahaH / pAtAkA vA / dhUmaketurutpAta: // ( 05 prApnoti vyApnoti sarvAna padArthAniti, aptuH / zarIraM vA / tapratyaye ApladhAtoI svatvam // ( 06 ) kRJ dhAtoH katuH pratyayo bhavati yaH kriyate yayA karoti veti kratuH / prajJA yajJo vA kitvAd yaNa guNA'bhAvazca // (7) edhate barddhate'sAvedhatuH / puruSo vA / vahati bhAramiti vahatuH / anaDvAn vA / citkaraNamantodAttArtham // - For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 1 // jIverAtuH // 78 // jIvAtuH // 78 // Atakan vaddhizca // 79 // jaivAtakaH // 79 // kRSicamitanidhanisarjikharjibhya UH striyAm ||8||krssuH / camaH / tanUH / dhanaH / sarjUH / khajUH // 80 // mRjerguNazca // 81 // marjUH // 81 // khaDeTuMDA // 82 // khaDDUH / khaDUH // 82 // vaherdhazca // 83 // vadhUH / 83 // kaSezchazca // 84 // kacchuH // 84 // ( S8 ) jIvyate yena yo vA jIvati sa jIvAtuH / jIvanamauSadhaM vA / / (SE) jIvadhAtorAtRkana pratyayastasmina sati vRddhizca bhvti| yo jIvati pUNAvasthAparyantaM sa jaivAtRka AyuSmAna nizAkaro vA // (80) kRSyAdibhya UH pratyayaH karSatyAkarSati padArthAniti karSa : zuSkagomayo'gnirnadI vA / camati bhakSayatIti camaH / zatrabhakSiNI senA vaa| tanoti kAryANi yena sA tanaH zarIraM vA / danti dhanamarjayati sa dhanaH zastraM vA / sIta) upArjati kAryANIti saja: vaizyo vA / kharjati pIr3ayatIti khajU: / kaNDUvI // (81) mATi zodhayatIti maja: / zuddhivA / UpratyayasyAkitavAnityApi prAptA vRddhi guNena bAdhyate / / (82) khaDati bhinatoti khaDDUH / khaDUH / bAhujaGghayorAbhUSaNaM mRtazayyA vaa| (83 ) vahati sukhAni prApayatIti vadhaH / navoDhA strI vA // ( 84 ) kati hinasti duHkhayatIti kacchUH pAmA vA ! khAja iti prasiddhA / pakArasya chakAraH // For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // mitkshipdyrteH||85|| kAzaH / paaduuH| ArUH // 85 // aNo Dazca // 86 // pADUH // 86 / / lambernalopazca // 87 // alAbUH // 87 // ke zra eraG cAsya // 88 kazerUH // 88 / / tro duT ca // 89 // tardUH // 89 // daridrAteryAlopazca // 9 // daIH // 90 // nRtizRdhyoH kaH // 91 ||nRtH / shRdhH||91 // (85) kazyAdibhya U Nidvati / kaSTe gacchati zAsti veti kAzaH / vikaladhAtarjanaH / zaktiI padyate gacchati yayA sa pAdaH / upA. nahIM vA / Rcchati prApnoti sa ArUH piGgalA vA // (86) aNati zabdayatIti ADUH / Nasya DaH / jalagAmi dravyaM vaa|| (80) Upratyaye lambadhAtonalopA bhavati / na lambate'dho na sravati gacchati sA alAbUH / tumbI vaa| (88 ) kakAropapadAta zRdhAtorUpratyayastasmin prakRtereDAdezaH / kaSTa zAsti sa kazerUH / tRNakandaM vA / vahulavacanAdUpratyayasya isve kRte kazeruriti hasvAnto'pi dRzyate // (86) tati yena yayA vA sa taH dAruhastaH puruSo yaSTivA / tRdhAtAdaMgAgamaH // (60) daridrAdhAtorUpratyaye (iA ) ityetayorvarNayorlIpaH / daridrAti durgAtaM kare.toti dad kuThabhedo vA / mRgaTavAditvAt (ri) A ) ityanayolIpe darityApa siddham / atra sUtrapi (ri A ) ityetayolIpe dariti bhavati // ___(61) nRtyatIti nUtanartakaH zardhate kutsitaM zabdayoti zRdhaH apAnavAyuvI / pratyayasya kitvAd guNaniSedhaH // For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 1 // - Rteram ca // 92 // ratUH // 92 // andUhamphUjambUkambUkaphelUkarkandhUdidhiSaH // 93 // mRgrorutiH 94 // marut / garut // 94 // yo muTca / / 95 // garmut / / 95 // hRSerulac // 96 / / harSulaH // 96 // (62) Rta iti sauco dhAtuH RtIyate ghRNAM karotIti rataH satyaM divyanadI vA / dhAtoramAgamaH // (63) andUprabhRtayaH zabdAH kUpratyayAntA nipAtyante / andati badhnAti yena yayA vA sA andUH hastibandhanI zRGkhalA vA / jaMjIra iti prasiddhA / dRmpha tyutkRSTaM klezaM dadAtIti dRmphUH sarpajAtivI / jamanti bhakSayanti yAM sA jambUH vRkSavizeSajAtivI / dhAtortugAgamaH / bAhulakAdUpratyayasya hasve kRte jamburiyApa dRzyate / kAmayate sa kambUH paradravyApahArI vA / dhAtorbuka / karpha zleSmANaM lAtyAdadAtoti kaphelaH / oSadhivizeSA vA / ekArAntatvaM kaphazabdasya nipAtanam / karka kaNTakaM dadhAti dharatIti karkandha : / vadarIphalaM vA / kitvAdAkAralopaH / upapadasya nagAgamo nipAtanam / didhiM dhaimindriyadaurbalyAta syati tyajatIti didhiSaH / punabhU vI nipAtanAt Satvam / (64 ) mriyate mArayati vA sa marut manuSyajAtiH pavano vaa| girati nigalatIti garut pakSo vA // (65 ) giti yena tat garmuta suvarNa tRNajAtibhedo vA // (66) haSyati tuSTo bhavatIti haSalaH / mRgaH kAmI vA / bAhulakAtacaTati varSatyAvRNoti vA sa caTulaH zobhanA vA // For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 uNAdikoSaH // - - - hasaruhiyuSibhya itiH / / 97 // harit / sarit / rohit| yoSit / / 97 // . tADerNilaka ca // 98 // taDit / / 98 // zamaH / / 99 / / zaNDhaH // 99 // kameraThaH // 100 // kamaThaH // 10 // ramevRddhizca / / 101 rAmaTham / / 101 / / zameH khaH // 102 // zavaH / / 102 // karoSThaH / / 103 // kaNThaH / / 103 / / (67) Aharati gRhNAti dravyamiti harita dik varNastRNamazvavizeSo vA / sarati gacchatIti sarit nadI vaa|rohti prAdurbhavatIti rohita latAviziSTA hariNI vA / yuSa iti soco dhAtuH / athavA juSa ityasya varNavikAreNa pAThaH / juSyate sevyate prINayati vA sA yoSita strI vA // (8) toMDayati pIDayatIti taDit / vidyudvA / pratyayakSalaNena gilope'pi vRddhiH syAditi lugvidhIyate // (EC ) zAmyati zAnto bhavatIti zaNDaH svantatro vRSabhaH / sAMDa iti prasiddhaH / napuMsakaM vA / / // (100 ) kAmayate'sI kamaThaH kacchapo vaa| kamaThamiti bhANDabhedo vaa| bAhulakAta -jIryatyavasthAhIno bhavatIti jaraThaH pANDarako vaa| zamaThaH / zAnto vaa| (101) ramate'sminniti rAmaThaM higurvA / aTha pratyaye ramadhAtodiH // ( 102 ) zAmyatIti zaGkhaH / nidhibhedaH / jalajaM lalATAsthi / bahulavacanAta-khakArasyetsaMjJA na bhavati // ( 103 ) kati yena zabdaM karotIti kaNThaH / galI dhvani / For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 1 // kalastRpazca // 104 // tRpalA // 104 // zamevazca // 105 // zavalaH // 105 // vRSAdibhyazcit // 106 // vRSalaH // 106 // kamerbuka // 107 // kambalaH // 107 // ( 1.04 ) tRpadhAtoH kalapratyayaH / tRpyati yayA sA tRpalA latA vA / atra sUje cakAragrahaNAt tRphadhAtopi kalapratyayastena tRphalA ityapi siddham / tRphalA triphalA ityodhivizeSaparyAyau / bAhulakAta-kAmyate'sau kamalaH / kamalaM padma vaa| udakaM tAmramauSadhaM c| mRgabhedaH kamalaH / kamalA zrIpatipriyA vA / maNDati bhUSayati pratipAdati vA sa maNDalaH / maNDalaM cakrAkAraM dezabhedo bimbaM kadambaH kuSThaM yajJabhedaH zvA ca / kuNDati dahatIti kunnddlm| valayaM pAzaM karNabhUSaNaM vA / pati gacchatoti paTalaH / akSirogastilakaM vA / ityAdi / chyati chinati parA'bhiprAyamiti chalam // ( 105 ) zapatyAkroti sa zavalaH varNabhedo vA // ( 106 ) vRSAdidhAtubhyaH kalapratyayazcidbhavati / varSati siJcatIti vRSalaH zUdro vA / tasya strI vRsslii| kozati zliSyati kozati vyavaharta jAnAtIti vA kuzalo nipuNaH kuzalaM kSemamiti vA / bAhulakAdguNe kozala iti dezabhedI vA / palati gacchati yena tat palalam / tilacarNa paGka mAMsaM vaa| dIvyatyarmiNo vijigISatIti devalo dhArmikaH / sarati sarvatra gacchatIti saralaH / akuTila udAro vA / dhAvati gacchati zuddho bhavati vA sa dhavalaH / zvetaH zuddho vA / dhAvudhAtAbarbAhulakA dusvatvam / vRSAderAkRtigaNatvAt kevalakabalataralAnalajammalapezalamardalAdayo'pi zabdA draSTavyA musthati khaNDayati moSayati corayati vA sa musalaH / muSalo vA / muzalaM musalamiti lohAgrabhAgi kuTanasAdhanam / muSalazcauro vA // ( 100 ) kAmyate'bhIpasyate yaH sa kambalaH / UrNAvikAra udakaM vaa| kamadhAtoH kalapratyaye buka / / For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // laGgavRddhizca // 108 // lAGgalam // 108 // kuTikazikautibhyo muT ca // 109 // kuTmalam / kazmalam / komalam // 109 // mRjeSTilopazca // 110 // malam // 110 // cuperccopdhaayaaH|| 111 // capalam // 111 // zakizamyornit // 112 // zakalam / zamalam // 112 // cho gugghrasvazca // 113 // chagalaH // 113 // ( 108 ) laGganti prApnuvanti, annAdikaM yena tallAGgalam / halaM vA / bahulavacanAta-kandatyA vayAta sA kadalI / vRkSabhedaH kelA iti prasiddhA vA / bAhulakAddhAtornalopaH // (106 ) kuTAdibhyo vihitasya kalapratyayasya muT / kuTatIti kuTamalaH / bAhulakAta-kuNDati dahatIti kuNmalaH / kiMcadvikasitapuSpanAmno vA / kaSTe gacchati zAsti vA sa kazmalaHkazmalaM kalmaSa pApaM vA / kautizabdayatIti komalaH / komalaM mRdu jalaM vA / bAhulakAt-piGkte varNayatoti piGgalaH / varNabhedo vA / (110 ) yan mRjyate zodhyate tanmalam / purISaM paapm| kRpaNaH puruSo vA / mRjadhAtoSTilApaH // (111 ) copati mandaM mandaM gacchati sa capalaH / kSaNikaM zIghra vA / capalA pipyalI vidyudvA / dhAtorukArasyAkArAdezaH // (112 ) zaknotIti zakalaH khaNDo matsyabhedo vA / zAmyatIti zamalaH / azuddha vA // (113 ) chyati chinIti chagalaH chAgo varkaro vA / dhAtAguMgAgamo hasvazca // For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 1 // amntaaddddH||114 // dnnddH| raNDA / khaNDaH / maNDaH / / baNDaH / aNDaH / ssnnddH| gaNDaH / cnnddH| paNDaH / paNDA // 11 // kvAdibhyaH kit||115||kunnddm |kaannddm |guddH| ghunnddH||115|| sthAcatimRjerAlajvAlabAlIyacaH // 116 // sthAlam / cAtvAlaH / mArjAlIyaH // 116 // ( 1.14 ) amiti pratyAhAragrahaNAm / Ja, ma, Ga, Na, na ityete vrnn| ante'sya tasmADDaH pratyayo bhavati bahulavacanAditsaMjJAniSedhaH / dAmyantyupazAmyanatyanena sa daNDaH / yaSTibhedo vA / ramate sau raNDA vidhavA nArI vaa| khaNDate'vadIryate'sau khaNDaH / vibhAgA miSTabhedo vA / khANDa iti prasiddhaH bhinnaH padArtho vA / manyate jAnAtoti maNDaH / maNDA dhAtrI samAkhyAtA maNDaM pakkaudanodakam / banati zabdayati samjhajati vA / sa baNDaH / chinnahastako vA / anti saMprayogaM prApna vanti yena so'NDaH prANyaGgAvayako vA / sanoti dadAtoti SaNDaH / napuMsako banaM gopaH saGghAto vaa| gacchatIti gaNDaH / kapolavyAdhivizeSo vA / cati dadAtoti caNDaH hiMsakastovo vA / kopanA strI caNDI / caDikopa ityasya ghantopi caNDaH krodhI / paNAyate vyavaharati stauti vA / sa paNDaH napuMsakaH paNDA buddhiI / phaNati gacchatyati phaNDaH / panthA phaNDamudaraM vA // (1.15) kavargAdidhAtubhyo DaH kid bhavati / kuti zabdayatyupakaroti vA sa kuNDaH / patyau jIvati puruSAntarAdutpannaH putrI jalAdhAravizeSo vA / kuNDA kuNDikA vaa| gavate'vyaktazabdaM karAtIti guDaH / gola ikSupAko vA / ghoNate bhrAmyatIti ghuNDaH / bhramaro vA / kAmyate janastatkANDam / granthaikadezaH / parimANavizeSo vANo'vasaro vA // (116 ) tiSThantyasmina tatsthAlam / pAtrabhedo vA / thAla iti prasidum / sthAlI sUpAdipacanI / gaurAditvAn GIS / catadhAtovAlaJ / catane yAcate'sau cAtvAlaH cAtvAlaM yajJakuNDaM dI vA / mRjerAlIyaca / mASTo ti mArjAlIyaH / viDAlo vA // - For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 uNAdikoSaH // pticnnddibhyaamaalaa||117||paataalm / cnnddaalH||117|| tamiviziviDimRNikulikapipalipazcibhyaH kAlan // 118 // tamAlaH / vishaalH| viddaalH| mRNAlam / kulAlaH / kapAlam palAlam / paJcalAH // 118 // pateraGgaca pakSiNi // 119 // pataGgaH // 119 // taratyAdibhyazca // 120 // taraGgaH / lavaGgaH // 120 // (110 ) patanti ganti yatra sa pAtAlo dezaH pAdasya tale vartata. iti vA / pAtAlaH pRSodarAditvAta siddhaH / caNDati kupyatIti cANDAlaH mAtaGgo vA / caNDaM kupitamalaM bhUSaNamasyeti samAse'pi caNDAlaH siddhaH // (118 ) tAmyanti kAJjanti yaM sa tamAlaH vRkSabhedo vA / vizati sarvatreti vizAla: / vizAlA mAninI bhAyI vizAlaH sundaraH pumAn / vizAlojayinI proktA vizAlaM ca bRhad gRham / viDatyAkrozatIti viDAlaH / maarjaare| vA / strI vihaalii| mRti hinastoti mRNAlaH mRNAlaM padmamUlaM vA / kolati saGghAtayatIti kulAlaH / kumbhakAro vA / kampate yena tatkapAlam / nRziro ghaTakhaNDo vA / palyate prApyate'sau palAlaH / niSphalAni brohitRNAni vA / pyAra iti prasidum / paJcati vyakta karItoti paJcAlaH / dezavizeSo vA / bahulavacanAta-zodhAtorapi kAlan / zyanti sUkSmANi kAryANi kurvantyatra sA zAlA gRham // ( 116 ) pakSiNyabhidheye patadhAtoraGgaca pratyayo bhavati patati gacchatIti pataGgaH pakSI pakSiNItyucyamAne'pi bAhulakAta pataGgaH sUryo'gnirazvaH zalabhaH zAlibhedo vA / ityAdInAmapi nAmAni bhavanti / ( 120 ) tarati plavatyanena sa taraGgaH / jalArmirvastra bhaGgA vA / lunAtyanena sa lavaGgaH / oSadhirvA / taratyAdyAkRtigaNaH // For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 1 // viDAdibhyaH kit||121||viddnggH / mRdaGgaH / kurnggH||121|| savRtrovRddhizca // 122 // sAraGgaH / vAraGgaH // 122 // gan gamyadyoH // 123 // gaGgA / adgaH // 123 // chApUrakhaDibhyaH kit // 124 // chAgaH / pUgaH / khaDgaH // 12 // bhRtraH kinnuT ca // 125 // bhRGgaH // 125 // ( 121 ) viDatyAkrozatIti viDaGgaH / oSadhivizeSo vaa| mRnAti yaM sa mRdaGgaH / vAdyabhedo vA / kati vikSipIti kuraGgaH / hariNo vA / kuraGgI hariNI striyAM gaurAditvAna GIS / bAhulakAd-RkArasyottvaM raparatvaM ca // (122 ) savaabhyAmagaca dhAtorvaddhizca / sarati sarvatra gacchatoti sAraGgaH / patnI hariNo bhago vA / yo vRNoti gRhNAti sa vAraGgaH khaDgAdimuSTivI / bAhulakAt-nRNAti nayati sa nAraGgaH / rasaH pipyalovRkSaphalabhedo vA // ( 123 ) gacchatIti gaGgA / nadIbhedo vA / ativA'dyate bhakSyate'sAvadgaH / puroDAzo vA / bAhulakAt-amagatyAdiSvityasmAdapi gan / gacchati prApnoti karmANi viSaNana vA yena tadaGgam / gAtramupAyaH pratIkamapradhAnaM dezavizeSo vA // (124 ) chAdibhyo gan kid bhavati / chinatoti chAgaH / varkaro vaa| pUyate mukhaM yena sa pUgaH / kramukaH phalavizeSaH / supArIti prsiddhH| samUho vaa| khaDati bhinati yena sa khaDgaH / zastraM gaNDakaH-gar3A iti prasiddhaH / bAhulakAta-seTatyanAdriyate sa SiDgaH / caJcalamanA hAramadhyastho maNivI / bahulavacanAdeva satvaniSedhaH // (125 ) bhRdhAtorgana pratyayaH kit tasya ca nuT bibharti dharati puSyati vA sa bhRGgaH / bhramaro vA / For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 32 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // zRNAterhasvazca / / 126 / / zRGgaH / / 126 / / gae zakunau // 127 // zArGgaH // 127 // mudigroggau // 128 // mudgaH / gargaH // 128 // aNDan kRsRbhRvRJaH // 129 // karaNDaH / saraNDaH / bharaNDaH 1 e c varaNDaH // 129 // zRdRbhaso'diH // 130 // zarat | darat / bhasat // 130 // : ( 126 ) ti nuT cetyanuvartate zRNAti hinasti yena tat zRGgam viSANaM parvatAnaM matsyabheda auSadhibhedaH suvarNabhedA vA / ( 120 ) gaNapratyayasya gitvAdvAtovRddhiH pUrvatranuT ca / zRNAtIti zArGgaH pakSI / bAhulakAtpratyayasyAdA vakArAgamena zAraGga- ityapi siddhaM bhavati // ( 128 ) mudadhAtorgaka / modate'sau mudgaH antrabhedo vA / mudgAn lAti gRNAtIti mudgalo muniH / yasya gotrApatyaM maudgalya iti prasiddham / gRNAtyupadizatIti gargaH / RSivizeSo vA / gRdhAtorgaH pratyayaH // ( 126) kRprAdibhyo'NDan pratyayaH / kriyate'sau karaNDaH puSpabhANDabhedaH karaNDo vaMzavikArapAtram / piTArI iti prasiddhA / sarati gacchatIti saraNDaH pakSI vA / vibhartti puSyatIti bharaNDaH svAmI / vaNoti svIkarotIti varaNDaH / mukharogaH sandohovA / bAhulakAta - tarati yena sa taraGgaH / jalataraNasAdhanaM vA / vanati saMbhajati dharmamiti vataNDaH / RSivizeSo vA / dhAtostakArAntAdezaH / chamati bhakSayatIti chamaNDaH / mAtApitRzUnyo vA / zete'saiau shynnddH|vissyaa vA ityAdayaH zabdA bahulavacanAdeva siddhA bhavanti / (13) zubhasadhAtubhyo 'diH pratyayaH zRNAti hinastyasminniti zarat / kAlavizeSa RturvA / dIryate'do darata hRdayaM kulaM vA / vibhasti bhartsayati prakAzate vA / sabhasat jaghanaM vA / bAhulakAt - parSati snihyati prItikaraM prasannaM bhavati cittamasyAM mA parSat / sabhA samAjo vA // For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA0 1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir BB dRNAteH ghugghusvazca // 131 // dRSat // 131 // tyajitaniya jibhyo Dit // 132 // syad / tad / yad // 132 // etestuT ca // 133 // etad // 133 // sarteraTiH // 134 // sarad // 134 // larnalopazca // 135 // laghaT // 135 // pArayaterajiH // 136 // pArak // 136 // pratheH kiMtsamprasAraNaM ca // 137 // pRthak // 137 // bhiyaH pugghrasvazca // 138 // bhiSak // 138 // ( 131 ) dIryate'sau dRSat / pASANo vA / adipratyaye dhAtoH k hrasvAgamazca bhavati / (132) tyajati klezAdihIno bhavatIti tyad / tanute vistRto bhavatIti tad / yajati sarvaiH padArthaH saGgato bhavatIti yat / brahmaNo nAmAni trayANi / tyadAdInAM sarvanAmasaJjJA bhavati tena sAmAnyavAcakAstyadAdayaH // (133) igdhAtoradiH pratyayastasya tuDAgamazca / eti prApnotItyetata / asyApi sarvanAmasaJjJA // ( 134 ) sarati gacchatIti saraT / vAyurmegho vA ! sRdhAtoraTiH pratyayaH // ( 135 ) laGghati zoSayatIti laghaT / vAyuvI / dhAtornalopaH // ( 136) pArayati karma samApayatIti pAraka suvarNaM vA / caurAdikAtpAridhAtorajiH pratyayaH // ( 130 ) prathayati saGghAtAdvistRto bhavatIti pRthak nAnAtvaM vA / svarAdipAThAdavyayatvam // For Private And Personal Use Only (138) bibhetyasau bhiSak / vaidyo vA / sumaGgalabheSajAcceti nipAtanA - d guNe kRte bheSajam / bhaiSajameva bhaiSajyam //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 uNAdikoSaH // yuSyasibhyAM madik // 139 // yuSmad / asmad // 139 // artistusahasakSikSubhAyAvApadiyakSinIbhyo man // 140 // amaH / stomH| somH| homaH / srmH| dharmaH / kSemam / kSomam / bhAmaH / yAmaH / vaamH| padmam / ykssmH| nemaH // 14 // jahAteH sanvadAkAralopazca // 141 // jihmaH / 141 // avateSTilopazca // 142 // om // 142 // ( 136 ) yoSati sevate'sau yuSmad / yuSa sautro dhAtuH / asyati prakSipatyanyamityasmad / sarvanAmavAcakAvimau // (140 ) Rcchati prApnoti so'rmaH / cakSarogo vA / stauti yena sa stomaH / saGghAto vaa| savatyaizvaryaheturbhavatIti somaH / karpUrazcandramA vaa| hUyate dIyate'sau homaH / yajJo vaa| niyate gamyate sa samI gamanam / dhiyate sukhaprAptaye sevyate sa dharmaH / pakSapAtarahito nyAyaH satyAcArI vA / kSayatyajJAnaM nAzayatIti kSemam / kuzalaM vA / kSauti zabdayatIti kSomam / vastrabhedo vA / dukUlamatasIkusumaM ca / bhAti prakAzate'sau bhAmaH / krodhaH saryA dIptiI / yAyate prApyate sa yAmaH / praharI vA / vAti gacchati granthaM vA gRhaNAtIti vAmaH / zobhanaH duSTaH pArzvabhedI vA / padyate prApnotIti padma kamalaM nidhiH zaGkho vA / yakSayate pUjayatIti yakSamaH / rAjarogo vA / nayatIti nema: / prakAramUlaM vA / arduvAcI tu sarvanAmasaJjakaH // (1.41. ) manityanuvartate / jahAti tyajatIti jihmaH / kuTilo mando vA // (142 ) man pratyayasya Tilopo dhAtospadhAvakArayorUTh / avati rakSAdikaM karototi om / praNava prArambho'numatirvA / cAdiSu pAThAdasyA. 'vyayatvam // For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org pA0 1 // tsuriyu Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graserA ca // 143 // grAmaH // 143 // avisivisizuSibhyaH kit // 144 // Umam / syUmaH / simaH / zuSmam // 144 // iSiyudhIndhidasizyAdhUsUbhyo mak // 145 // iSmaH / yudhmaH / idhmaH / damaH / zyAmaH / dhUmaH / sUmaH // 145 // yujirucitijAM kuzca // 146 // yugmam | rukmam / tigmam // 146 // 35 ( 143 ) man / grasate'ti yo vA grasyate sa grAmaH | zAlAsamudAyaH prANinivAso vA / saGgrAmo yuddhaM vA / zAlInAM grAmaH samUhaH zAligrAmaH / evaM zabdagrAmaH / grAmo gAnavidyAyAM svarabhedazca // (144) man- kit / avati racaNAdikaM bhavati yatra tat Umam / nagaraM vApi kRte bAhulakAddhasve ca / umA / viziSTA strI vA / sIvyati tantUna saMtanotIti syamaH / razmirvA / minIti badhnAtIti simaH / sarvanAmamajJaH sarvapayyAyaH / zuSyati nissAraM karotIti zuSmam / zramiva yuvI // ( 145 ) ya icchati ya iSyate sa iSmaH / kAmo vasanta Rtu / yudhyate yo yena vA sa yudhmaH / vANo vA ya indhe dIpyate vA yenendhe sa idhmaH / samidbhuH / dasyatyupakSayati duHkhayati vA sa dasmaH / yajamAno vA / zyAyati gacchati prApnoti vA sa zyAmaH / haritaH kRSNo vA / aprasUtA strI zyAmA latauSadhI vA / ityAdi / dhUnoti kampayatIti dhUmaH / agnisambhavo vA / sUte janayati prANigarbha vimuJcatIti sUkSmontarikSaM vA / bAhulakAta - gacchati kampate vA tadIrmam / vRNaM vA / kSauti zabdayatIti sA kSumA / atasI vA / jajanti jAyate tajjanma | utpattiva // ( 146 ) mak / yujyate tadyugmam | dvayeorekakarmaNi sambandhaH / rocate prdiiptvrnnai| bhavati sa rukmA varNabhedo vA / tadvarNayogAdukmaM suvarNam / rukamA vasyAstIti rukamiNI strI / tejate chinatIti timam / tIkSNam / vizeyaliGgo'yaM zabdaH tigmA dhoH / tigmastovo vA // For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 36 uNAdikoSaH // hanterhi ca // 147 // himam // 147 // bhiyaH Sug vA // 148 // bhImaH / bhISmaH // 148 // dharmagrISmau // 149 // pratheH pivan pavanuSvanaH saMprasAraNaM ca // 150 // pRthivI / pRthavI / pRthvI // 150 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir azUzuSila TikapikhaTitrizibhyaH kan // 151 // azvaH | dhruvaH / laTThA | kaNvam / khaTTA | vizvaH // 151 // (140) mak / ityuSNaM durgandhiM vA taddhimam / hemanta RtustuSArazcandanaM vA / mahat himaM himAnI / GIS Anuk ( 148 ) vibheti bibhyati vA yasmAt yasyA vA sa bhImaH / bhImA vA / bhISmaH / bhISmA vaa| bhImo bhayAnakaH / pANDuputro vA / bhImA bhayAnakA senA yasya sa bhImasenaH / evaM bhISmaseno vA // ( 146 ) mak pratyayAnto nipAtyete / jigharti carati nazyati dIpyate vA prANino jagaddA yena sa dharmmaH / yajJa Atapo grISma RtuH svedo vA / grasate zItaM rasAdikaM vA sa grISma: / atyuSNakAlo vA / grasadhAtogro bhAvaH / SugAgamazca nipAtanAt // ( 150 ) prathate vistIrNI bhavatIti pRthavI / pRthivI / pRthvI / ityekArthastrayaH / bhUmirantarikSaM vA // I (151) aznute vyApnotItyazvaH / turaGgo vahniva / ajAdipAThAt striyAmazvA / yaH puSNAti snihyati siJcati pUrayati vA sapudhvaH / RtuH sUkha vA / laTati bAla iva bhavati sA laTA / niyata strIliMgaH / krnyjbhedH| phalaM vAdyaM patibhedo vA / RNati nimIlati ceSTate'sau kaNvaH / kaNvaM pApaM vA muniva / yenAdAvadhyApitA kANvI zAkheti prasiddhA vA / khaTyate kAGkSyate yA sA khaTA / zayyAbhedo vA / vizati sarvatra sa vizvaH / vizvaM jagat / vizvA'tiviSayA vA sarvAdipAThAtsarvanAmasaGgazca // For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 1 // 6EEE igazIbhyAM van // 152 // evaH / zevaH // 152 // sarvanighRSvariSvalaSvazivapaTTapradveSvA atantre // 153 // zevAyatajihvAgrIvA'pavAmIvAH // 154 // kRgazadabhyo vaH // 155||krvH / grvH| zarvaH / darvaH // 155 // ( 152 ) eti prApnotItyevaH / bAhulakAta-evetyavadhAro'vyayam / zete'sau zevaH / sukhaM meda vA // ( 153 ) sarvAdayo vanapratyayAntA nipAtyante / saratoti sarvaH / saMpUrNavAcI sarvanAmasajJo vizeSaNam / nitarAM gharSati pinaSTIti nighRSvaH / gunnaabhaavH| khuraM vaa| repati hinastoti rivo hiNskH| lapati kAmayate'sau laSvaH / nartako vA / zete'sau zivaH / dhAtAIsvatvam / ziva IzvaraH zivaM bhadraM sukhamudakaM ca / zivA harItakI / padyante gacchantyati padaH / bhUloko vA / prajahAti tyajati sa prahaH / namro vA / akAralopo nipAtanam / ISate hinastyajJAnamiti IdhvaH / AcAryoM vA / atantra iti kim / sartA, sAraka ityAdi sUtreSu paThitAH sarvAdizabdA yaugikA mAbhUvana / bAhulakAta-hasati zabdayati husvaH / vAmana ekamAtro varNI vA // (154 ) zevAdayo vanantA nipAtyante / zate'sau shvaa| linggaakRtivii| yajatoti yaH yajamAno vA / jakArasya hakAraH jayati yayA sA jilA / indriyaM vA / dhaatorddk| nigalati yayA sA grIvA zarIrAGga vA / dhAtogro bhAvaH / Apnoti yayA sA apavA / kasaThasthAnaM vA / monAti hinastoti movaH / udarakRmivI // (155 ; kirati vikSipati cittamiti karvaH / kAmo vaa| giratIti grvH| ahaGkAro vA / zaNAti daHkhamiti zarvaH paramezvaraH sukhaM vA / dRNAti vidArayati prANina iti darvaH hiMsako jano vA // . For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // kanin yuvRSitakSirAjidhanvidyupratidivaH // 156 // yuvA / vRSA / takSA / rAjA / dhanvA / dhuvA / pratidivA // 156 // sapyazUbhyAM tuTa ca // 157 // sapta / aSTa // 157 // nani jahAteH // 158 // ahaH // 158 // zvanakSanpUSanplIhankledasnehanmajannaryamanvizvapasanparijvanmAtarizcanmaghavanniti ||159||shvaa| ukSA / pUSA / pliihaakdaa| ( 1.56 ) yauti miyatyAmizrati vA sa yuvA madhyAvasthastaruNo janA vA / varSatIti vRSA sUryo vA / takSati tanakaroti sa takSA vakI / rAjate prApto bhavatIti rAjA bhUpatizcandramA vA / dhanvati gacchatIti dhanvA / vANakSepaNaM vaa| dyaubhigacchatoti dAvA / sUryo vA / pratidIvyanti yasmin sa pratidivA / divaso vA / bahulavacanAta-kevalApa divadhAtAH kanin tena divA divAnau / ityAdyapi siTum / dazatIti dazan / saMkhyAvizeSo vA ! nautoti navana saMkhyA vA / bAhulakAd guNa: // (1.50 ) sapati samavetoti saptana saMkhyAbhedo vA / aznute vyAnototyaSTat / saMkhyA vA / bAhulakAta-paJcati vyaktIkarotIti paJcana saMkhyAvAcako vA // ( 158 ) jahAti tyajati pRthakkarotyandhakAramityahaH dinam / ( 156 ) zvanAdayastrayodaza zabdA: kaninantA nipAtyante / zvaryAta gacchati varddhata sau zvA / kukkarA vaa| striyAM DoSa zunI / ukSati siJcatIti) ukSA balIvI vaa| pUti vardhate'sau puussaa| sUryo vAyuvI / plihyate prApyatentariti plIhA / kukSivyAdhirvA / dhAtorupadhAdIrghatvam / kliyatyAdrI bhavatIti kledA candramA vA / dhAtorguNaH / snihyAta prIti For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . pA0 1 // snehaa| majA / maddhA aryamA / vishvpsaa| parijvA / mAtarizvA / maghavA // 159 // ityuNAdiSu prathamaH pAdaH // 1 // karotIti snehA / vyAdhivI / dhAtoguNaH / mUti badhnAti sa mI ziro vA / ukArasya dIrghA vakArasya dhakArazca / majjati zundhatIti majjA asthisAro vA / ayaM svAminaM mimIte manyate jAnAtIti aryamA / Adityo vA / aakaarlopH| vizvaM psAti bhakSayatIti vizvapsA agnirvA / parito javati vegavAn bhavatIti parijvA / candramAH / ju iti sautro dhAtastasya yaNAdezaH / mAtari antarikSe zvayati gacchati varddhate vA,athavA mAtarizvasiti jIvati zete vA, sa mAtarizvA vAyurvA / mAte pUjyate'sau maghavA sUryo vA / mahadhAtAhakArasya catvaMyugAgamazca / maghavaditi takArAnto'pyayaM zabdo dRzyate / tatra maghaM dhanamasyAstIti maghavAna mghvntau| maghavantaH / iti matubantaH / kaninantastu / maghavA / maghavAnau / maghavAnaH / maghavan / maghavAnam / maghavAnI / maghonaH / asmin sUtra iti zabdaH prakArArthe / evaM vidhA anye'pi kaninantA zabdA yathAprayogaM sAdhyAH / pAdasamAptyartho veti zabdaH // ityaNAdivyAkhyAyAM vaidikalaukikakoSe prathamaH pAdaH // 1 // For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - up atha dvitIyapAdArambhaH kRhabhyAmeNuH // 1 kareNuH / hareNuH // 1 // hanikuSinIramikAzibhyaH kthan // 2 // hAthaH / kuSThaH / nIthaH / rathaH / kASTham // 2 // . ave bhUtraH // 3 // avabhRthaH // 3 // uSikuSigAtti bhyasthan ||4||osstthH|kosstthH| gAthA / arthH||4|| sarterNit // 5 // sArthaH // 5 // (1) karotIti kareNuH hastI hastinI vA / harati sa hareNaH / gandhadravyaM kalApo vA / maTara iti prasiddhaH // (2) yo hanyate yena vA sa hathaH / duHkhitaH zastravizeSo vA / kuSNAti nirantaraM karSatIti kuSTham / vyAdhibhedaH / kUTa ityAkhyauSadhirvA / nIyate sa nothaH / nayanaM vA / zobhanA nItho'syAstIti sunItho dharmazIlaH / ramate yasmin yena vA sa rathaH / yAnaM zarIraM pAdo vetaso vA / kAzate dIpyate tatkASTham / indhanaM sthAnaM kAlamAnaM vA / kASThA dika dAraharidrA vA // (3) kathan / avabibhattIti, avabhRthaH / pakSibhedo yajJAnta snAnaM vaa| (4) oSati yo dahati yena vA sa oSTaH / mukhAvayavo vA / kuSNAti nirantaraM kati sa koSThaH / koSThaM kukSiH kuzalamantargahaM vaa| gIyate yA sA gAthA vAgbhedaH zloko vA / aryate prApyate'sAvarthaH / zabdAnAM vAcyA dhanaM kAraNaM vastu prayojanaM nivRttirviSayo vA / bAhulakAta-zyati tanakarotIti zothaH / rogavizeSo vA / zotanakaraNa ityasyAtvaniSedhaH // (5) sarati gacchati sa sArthaH samUho vA / thanpratyayasya NitvAd vRddhiH|| For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 2 / javabhyAmUthan // 6 // jarUtham / varUthaH // 6 // pAtratudivaciricisicibhyasthak // 7 // pIthaH / tIrtham / tutthaH / uktham / riktham / siktham // 7 // arjeniri // 8 // nithaH // 8 // nizIthagopIthAvagathAH // 9 // . gazcodi // 10 // udgIthaH // 10 // samINaH // 11 // samithaH // 11 // (6) jIti kyohIno bhavati sa jarUthaH mAMsaM vA / vRNoti yena svIkaroti sa varUthaH / lohena rathAvaraNaM vA // (7) yaH pibati yaM vA sa pIthaH / sUryo ghRtaM vA / santi yena yannavA ttiirthm|guruy'jnyH puruSArthoM mantrI jalAzayo vA / yo yena vA turdAta vyathAM prApnoti sa tutthaH / agniraJjanaM tutthA nolI oSadhiaurbaDavA vA / sUkSmalAvA / choTI ilAcI iti prasidA / ucyate parito bhASyate yattaduktham / sAmavedo vA / ya ukthamadhIte vetti vA sa authikaH / rikti pRthakkarototi yattadurikatham / dAyAdadhanaM suvarNa vA / bAhulakAta-RcastutAvityasmAdapithakAcati yadartha stotIti Rkym|dhnN vaa|sinycti prasAdayati tatsiktham / macchiSTam / moma iti prasiddham / odanAnisRtaM maNDaM vA / (8) nirantaramRcchanti gacchanti yasminnasau nithaH / sAmavedo vaa|| (6) nitarAM zete'smin sa nizIthaH / ardurAcaH / sarvarAtro vA / gAM vANoM pRthivI vA pAtIti gopIthaH / paNDito rAjA vaa| gAvaH pibantyadakasmin sa jalAzayo vA / avagAte'vagacchate jAnIte'sAvavagAthaH / prAptaH snAnaM vA // (10) uduppdaadgaadhaataasthk| ya udgIyata uccaiH zabdAyate sa udgIthaH / sAmadhvaniH pragAvo vA // (11) sameti samyak prApnoti padArthAniti samithaH / agnivA // For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 42 uNAdikoSaH // tithapRSThagUthayathaprothAH // 12 // phAyitaJcivaJcizakikSipiAdisRpitRpipivanyundizvitivatyajinIpadimadimudikhidichidibhidimandicandidahidasidambhivasivAzizIhasisidhizubhibhyo rak // 13 sphAram / takram / vakraH / zakraH / kSipram / kSudraH / sRpraH / tRpH| hssH| vandraH / udrH| zivatram / vatraH / vIraH / nIram / (12) tithAdayasthakapratyayAntA nipAtAH / tejate sahyate'sau tithaH / agniH kAmo vA / pati siJcati yo yena vA tat pRSTham / zarIrasya pazcAdvAgaH stotraM vA / yo yena vA gavate'vyaktazabdaM karoti tad gUyam / apAnamArgaH purISaM vA / yauti mizrayAmaprati vA sa yUthaH / samudAyo vA / yaH pravate gacchati yena vA sa prothaH / turaGganAsikA / prasthitaH puruSo vRttabhedaH priyamudakamannaM strIgarbhazca / protha ucyate // (13 ) yaH sphAyate barddhate'sau sphAraH / suvarNArvikAro bubudo vaa| vali rephe yalopaH / tanakti saMkocayatIti takram / mathitaM dadhi vA / vaJcati pralambhate sa vakraH / kuTilaH / karo vaa| zaknoti yaH sa zakraH / samarthaH kuTajo vRkSavizeSo baa| kSipyate preryate tat kSipram / zIghra vaa| kSatti saMpiSTi ya: sa kssudrH| adhamaH karaH kRpaNo vaa| alpe vAyaliGgaH / kSudrA vezyA / kaNTakArikA (bhaTakaTAI) tathA madhumakSikA cAsarpati gacchatoti sapraH / candramA vA / yastRNyAta yena vA sa tRpraH / puroDAzo vA / dRti hAta muhyati vAsa dapraH |blvaanvaa / vandate'bhivadati stauti vA sa vandraH satakartA vaa| unati kliyati sa udraH / jalacaro vA / samyagunatIti samudraH / aniditAmiti nalopaH / zvetate varNaviziSTo bhavatIti vicam / kuSThabhedo vA / vartate sadaivAsau vRtraH / meghaH / zatrustamaH / parvatazcakraM vA / ajati gacchati zatrana vA prakSipati sa viirH| subhaTaH zreSThazcatuSpathaM vaa|voraa kSIrakA kolI,patiputravatI strI madirA madhuparNi kauSadhirvA / nAta zarImiti nIram / jalam vA / For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 2 // 43 padraH / madraH / mudrA / khidraH / chidram / bhidram / mndrH| candraH / dahaH / drH| dabhraH / ustraH / vAzraH / zIraH / hstH| sidhraH / zubhram // 13 // cakiramyorukhopadhAyAH // 14 // cukram / rumraH // 14 // vaukaseH // 15 // vikastraH // 15 // padyate gacchantyasmin vA sa padraH / grAmaH saMvezaH sthAnaM vA / mAdyatIti madraH / harSo dezabhedo vA / modante dRSyanti yayA sA mudrA yantritA suvarNAdidhAtumayA vA / yaH khidyate yena vA dono bhavati sa khidraH / rogo daridro vaa| chidAte yatacchidram / vivaraM vA / bhinati yena tad bhidraM vajo vA / mandate stItIti mandraH gambhIradhvanirvA / candati harSati dIpayati vA sa candraH karpUrazcandramA vaa| dahati bhasmIkarotIti dahaH dAvAgnirvA / dasyati rogAnupakSayatIti danaH / vaidyazcauro vA / yo dabhanoti dambhaM karoti sa dbhrH| kSudro janaH samudro vA / vasatoti usaH / razmirvA / usrA gauH / vAzyate zabdayatIti vAm / purISaM divaso mandiraM catuSpathaM vA / zete sau zIraH / mahAsapI vA / hasatIti hamaH / mI vA / seti gacchati siti vA sa sidhaH / sAdhurvakSajAtivI / kutsitAH siddhA vRkSAH sidhakA stAsAM vanaM sidhkaavnnm| vanaM puragAmiprakAsidhaketi sUtreNa gAtvam / zobhate dIpyate tat zubhrama ciraM zuknaM pANDuraM vaa| bAhulakAna meti zabdayati mizraH saMyogo vaa|punnddti khaNDayatIti punnddH| duSTo vA / sinoti badhnAti mAMsarudhirAdikamiti sirA / nAr3I vA / musthati khaNDayatIti musm| netrodakaM vA / asyatIti,amam / rudhiraM vA / amam pibatIti, amrapo daMzaH // (14 ) cakate tRti pratihanyate vA / sa cukraH / ambamalavetasamityAdi / ramante'smin sa samraH / aruNaH zobhanA vA // ( 15 ) vikasati vizeSatayA gacchatIti vikusraH / candramA vA kasa dhAtorupadhAyA utyam // For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 44 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // amitayordIrghazca // 16 // Amram / tAmram // 16 // nindermalopazca // 17 // nidrA // 17 // arderdIrghazca // 18 // Ardram // 18 // zurdazca // 19 // zUdraH // 19 // durINa lopazca // 20 // dUram // 20 // kRtezchaH krU ca // 21 // kRcchram | krUraH // 21 // roderNiluk ca // 22 // rudraH // 22 // ( 16 amyate sambhajyate seSyate tadanam / cUto thA / tAmyati kAGcatIti / tAmram | dhAtubhedo raktavarNe vA / (10) yA nindati yayA vA sA nidrA zayanaM vA // 1 (18) prAdatigacchati yAcate vAsat ArdraM / sarasadravyamAdrA nakSacaM vA // (16) dIrghazcAnuvartate / zocatIti zUdraH sevakI vA / puMyoge zUdrasya strI zUdrI zUdrA tajjAtivI || ( 20 ) durupadAdidhAteorak dhAtozca lopaH / duHkheneyate prApyate saharam / viprakRSTaM vA // ( 21. ) kRtadhAtorantyasya chaH sarvasya ca krU ityetAvAdezI rak ca / kRntati dvinatIti kRcchra krUrazca kaThinaM duHkhaM khalo vA // A 1 (22) pApino rodayatoti rudraH / IzvaraH prANAdideza rudrA jIvo vA / bAhulakAdanyatrApi dhAtyantare sajjAchandasoH sAmAnyapratyayAdIca gorluka / pAzaM bandhanaM dhArayatIti pAzadharaH / zUladharaH / cakradharaH / vajradharaH / zaktidharo vA / kumAraH / udakadharo meghaH / daNDadharo rAjA / zraca sarvavAci pratyayai ghRdhAtoH parasya luk / parNAni zoSaryaMta mocayati rohayati vA sa parNazuT / parNamuT / parNaruT / iti NyantAt zuSadhAtoH vipa luk / tvatvAdikAryam / vAnti parNazuSo vAtA vAnti parNamuco'pare / tataH parNA vAnti tato devaH pravarSati // For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org pA0 2 // jorI ca // 23 // jIraH // 23 // sudhAgRdhibhyaH kran // 24 // suraH / sUraH / dhIraH / gRdhaH // 24 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zusici mInAM dIrghazca // 25 // zUraH / sIraH / cIram / / mIraH // 25 // vA vindheH // 26 // vIdham // 26 // vRdhivapibhyAM ran || 27 vardham / vapraH // 27 // 45 ( 23 ) judhAtoraki pratyaya IkArAdezaH / javati sUkSmo bhavatIti jIraH / aNuH khaDgo vaNidravyaM vA / mahAbhASyakAra saMmmatyA, raki jyaH samprasAraNam / bhA0 1 / 1 / 4 / jyAvayA hA nAvityasya raki pratyaye samprasAraNam | jinAtyavasthAM jahAtIti jIraH / tathA mahAbhASyakArasammatyA jIvadhAtoradAnuk / jAvati prANAn dhArayatIti jIradAnuH / vaidikaM rUpametat / atra ca jIvadhAtorvali valeopaH / UThaniSedhazca bAhulakAdeva / ityAdi // (24) sunoti sarvAta utpAdayatyaizvaryyavAn vA bhavatIti suraH / devasaMjJo vidvAn striyAM surA madyaM vA / sUyate vA suvati prANinaH samayatIti sUraH / sUryo vA / dadhAti sarvAn poSayati vA sa dhIraH paNDito vA / gRdhyatyabhikAGkSatoti gRdhaH / pacivizeSo vA // For Private And Personal Use Only (25) zu iti sautro dhAtuH / zavati gacchatIti zUraH / vikramaNazIlaH puruSo vA / sinoti badhnAtIti sIraH / halaM vA / cinotIti cIram / valkalaM vA / minoti prakSipatIti mIraH / samudro vA // (26) vizeSeyondhate pradIpyate tadbodham / svabhAvazuddhaH // ( 20 ) barddhate tadvardham / carma vA / bapati bIjaM chinatti vA savapraH / pitA kedAraH prAkAro rodho vA // I
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNATikoSaH / - RjjendrAyavajaviprakubacubakSurakhurabhadrograbherabhelazukrazuklagaurakhanerAmAlAH // 28 // sami kasa ukan // 29 // saGkasukaH // 29 // (28 ) RjAye konaviMzatiH zabdA nipAtyante / arjati gacchati tiSThati vA sa RjaH / nAyako vA / guNAbhAvaH / indati paramaizvaryavAna bhavatIti indraH samartho'ntarA''tmAdityo yogA vA / ati gacchatIti agram / pradhAnamuparibhAgo vA / vati prApnoti prApyate vA sa vajaH / horaka zastraM vA / vapati dharmamiti vipraH / medhAvI vA / kumbatyAcchAdayatIti kubam / araNyaM vA / cumbati yo yena vA taccutram / mukhaM vA / anobhayadito'pi nalopaH / yaH kSarati vilikhati yena vA chinIti sa kSuraH / chedanadravyaM kokilAvaM gokSaro lomacchedakaM nApitazastraM vA / kharati chinatti yo yena vA sa khuraH zaphaM vA / atrobhayatra raki rephalopA guNA'bhAvazca / bhandate kalyANaM karotIti bhadram kalyANam / nakAralopaH / uti samavaitotiH ugraH / mahezvara utkaTa: kSacaM vA / vibhetyasmAtsa bheraH / bherI dundubhivI gaurAditvAna DoSa / pakSe bherazabdasya latvam / bhelo jalataraNadravyaM vRddhakAyaH kAtarI vA / zucyate pavitrIbhavatIti zukrama brahmAnirASADhaH prANivIja netrarogo vA / asyaiva vyavasthitavibhASayA pakSa latvam zuknaH zvetaM rajataM vA / gavate'vyaktaM zabdayatIti gauraH / zveto raktavI vA / gaurI strI / DIe / vanati sambhajatIti vana vibhaagii| eti gacchati yayA sA irA / udakaM madyaM vA / irAvAna samudraH airAvatI ndii| irayA madyena mAyatIti, irammadaH / mAti mAnaheturbhavatoti mAlA / puSpAdisraka / mAla kSetram / mAlo janaH / bAhulakAta-titikSate yena tatI. bram / tIkSNaM vA / jasya bo dIrghatvaM ca dhAtoH // (26) samyak kasati gacchatoti saGkasukaH saMzayamApannazcaJcalo durjano vaa| For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org pA0 2 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pacinazANukanakanumau ca // 30 // pAkukaH / naMzukaH // 30 // bhiyaH kukan // 31 // bhIrukaH // 31 // kun zilpisaMjJayeorapUrvasyApi // 32 // rajakaH / ikSukuTTakaH / 40 takSakaH / dhruvakaH / abhrakam / carakaH / caSakaH / bhaJjakaH / zAlabhajikA / kASThaputrikA / puSpapracAyikA / zunakaH / bhaSakaH // 32 // ( 30 ) pacanazadhAtubhyAM kan pratyayaH pacadhAtozcasya kaH / nazadhAtonuma ca / pacatIti pAkukaH sUpakAro vA / nazyatIti naMzukaH / vAcako vA (31) yo vibheti yasmAdvA sa bhIrukaH kAtaro vA // For Private And Personal Use Only (32) zilpini saMjJAyAM ca gamyamAnAyAM sopapadAdanupapadAdA sAmAnyAddhAtoH kkun bhavati | rajatIti rajakaH / vastrazodhako vA / ikSUna kuTTahyatIti ikSukuTTakaH gauDikasyeyaM saMjJA / takSati tanUkarotIti tadako vardhakaH zilpI | dhutrako garbhamAcakeo janaH saMjJA vA / abhrati gacchati yena tadabhrakamauSadhaM sajA thaa| caratIti carako vaidyakazAstraM gantA vA / carSAti bhakSayatyasminniti caSakaM pAnapAcaM zAlaM vA bhaJjatIti bhaJjakaH / matsyabhedaH prAkAro vA / zAlAn bhajanti yasyAM sA zAlabhaJjikA krIDA / kASTaM putrayati yasyAM sA kASThapucikA kriiddaa| puSpaiH pracAya te pUjayanti yasyAM sA puSpapracAyikA krIDA vA / zunati gacchatIti zunakaH zvA | bhaSati bha yatIti bhaSakaH zvA vA / Amalate samantAddhArayatItyAmalako vRkSabhedaH / gaurAditvAn GIS / AmalakI / kalAmaMzaM pAti racatIti kalApakazcandramA vA / mallate gandhaM dharatoti mallikA puSpajAtivI | kanyate dIpyate kAmyate'bhIpsyate vA tatkanakaM suvarNaM vA / kaTatyAvRNotyaGgagamiti kaTakamAbhUghaNaM vA / kar3A iti prasiddhaM / zikharaM rAjadhAnI nitambaM vA / laTati bAla iva bhavatIti laTako durjano vA / ityAdiSu zilpisaMjJayAH kun bodhyaH // w
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 ugAdikoSaH // ramerazca lo vA // 33 // ramakaH / lamakaH // 33 // jahAte ca // 34 // jahakaH // 34 // dhmA dhama ca // 35 // dhamakaH // 35 // hano badha ca / / 36 // badhakaH // 36 // bahulamanyatrApi // 37 // kuhkH| kRtakam / bhidkH| chidakam / rucakam / laGgakaH / ujjhakaH // 37 // kRSaddhizcodIcAm // 38 // kArSakaH / kRSakaH // 38 // udakazca // 39 // vRzciruSoH kikan // 40 // vRzcikaH / kRSikaH // 10 // (33 ) ramate'sau ramakaH / ramaNazIlA vA / lamakopi sa eva / (34 ) jahAti tyajati hAni karototi jahakaH tyAgI kAlo vaa|| ( 35 ) dharmAta zabdaM karotIti agniM vA saMyukti sa dhamakaH karmakArovA // ( 36 ) hantoti badhako hiMsakaH // ( 30 ) bahulavacanAdanyacApi kvan / kohayati vismayaM kArayatIti kuhakaH / dAmbhiko nIhAro vA / kantati chinattIti katakaM mithyA vaa| bhinatti yena sa bhidakaH khaDgI vA / chinati yena sacchidakaM vajo vaa| rocate'nena tadacakaM mAtuluGgakaM vA / vijaurA nIba iti prasiddhaM vA / laGgati gacchatoti laGgakaH / priyo vA / ujjhatyutsRjatoti, ujajhakaH / yogI megho vA // (38) kRSatIti kArSakaH kRSako vA kRSIbalaH // ( 36 ) uti nedayatItyudakaM jalaM vA // ( 40 ) vRzcata chinatIti vRzcikaH viSo jIvavizeSaH zUkakITo vaa| keMcuA iti prasiddhaH / kRti yena sa kRSakaH phAlo vA // For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 3 // 46 prAGi paNikaSaH // 41 // prApaNikA / prAkaSikaH // 11 // muSerdIrghazca // 12 // mUSikaH // 42 // syameH samprasAraNaM ca // 13 // sImikaH // 13 // kriya ikan // 44 // krayikaH // 44 // pAGi paNipanipatikhanibhyaH // 45 // ApaNikaH / ApanikaH / ApatikaH / AkhanikaH // 45 // zyAstyAhavibhya inac // 46 // styenaH / shynH| hrinnH| avinaH // 46 // (41) prakarSeNa samantAtpaNAyatyasau prApaNikaH / paNyavikrayI vaa| prAkati hinastIti prASikaH pAradAriko vA // ( 42 ) muSNAti padArthAniti mUSikaH / aakhuvii| striyAM mUSikA / prajAditvATTAp // ( 43 ) syamati zabdayatIti somikaH / vRkSabhedo vA // ( 44 ) kroNAti dravyeNa padArthAntaraM dadAti gRhNAti vA sa krayikaH kretA / vidhiko vikretA // (45 ) samantAtpaNAryAta vyavaharati sa ApaNikaH / vaizyo vA / ApaNena vyavaharatIti taddhite Thaki siddha nitsvarArthaM vacanam / ApanAyatIti, ApanikaH / mlecchajAtivA / samantAt patatItyApatikaH / zyeno vaa| samantAt khanatItyAkhanikaH / mUSiko varAho vA // (46 ) zyAryAta gacchatoti zyenaH / pakSibhedo vA / styAyati zabdayati saMghAtayatIti sa styenaH / cauro vaa| haratIti hariNaH / mRgaH / pANDuvoM vA / striyAM hariNI sundarI chandobhedo haritavI vA / ati rakSaNAdikaM karotIti, avinaH / adhvaryuvA // For Private And Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ugAdikoSaH // vRjeH kiJca // 47 // vRjinam // 17 // arjeraja ca // 18 // ajinam // 18 // bahulamanyatrApi // 19 // drudakSibhyAminan // 50 // draviNam / dkssinnH| dakSiNA // 50 // arteH kirizca // 51 // iriNam // 51 // vepituhyoIsvazca // 52 // vipinam / tuAhanam // 52 / / ( 47 ) inaca kit / vRkte varjayatIti vRjinaH kezaH pApaM vakro vA / / (48) ajati gacchati kSipati vA / tata ajinam / carma vA / ajAdezo vIbhAvanivRtyarthaH // (46 ) kaThati kRcchegA jIvatIti kaThinam / kaThoraM vA / kuNDate dahatoti kugir3anaH / RSirvA / yasyApatyaM kauNDinyaH / baIte pradhAno bhavatoti bahiNaH / mayUro vA / phalati vizINoM bhavatoti phalinaH / phalavAna vRkSo vaa| nalati gandhayuktI bhavatIti nalinam / kamalaM vaa| masyati pariNamatIti masimam / supiSTaM vA / malate dharatIti malinaH / malayukto vA / drati jighAMsatIti druhiNaH / brahmA vA / andhakAraM dAtyavakhaNDayatoti dinam / divasaM vA / inaca: kitvAdAkAraleApaH // (50 ) dravati gacchati yate prApyate vA / tad dravyaM suvarNa parA. kramo vA / dakSate vardhate zIghrakArI bhavati vA / sa dakSiNaH saralo vAmabhAgaH paratantro'nuvartanaM ca striyAM dakSiNAdAnaM pratiSThA vA // ( 51) Rcchanti gacchanti yatra yasmAdvA janAstata, iriNam / zUnyamaSarabhUmivA // (52 ) yat vepate kampate yatra vA tadvipinam / gahanaM vA / tohati gacchati yAcate vA tatuhinam / himaM vA / guNe kRte isvaH / For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 2 // 21 talipulibhyAM ca // 53 / / talinam / pulinam // 53 // garata ucca // 54 // gurviNI // 54 // ruhezca // 55 // rohiNaH // 55 // maherinaN ca // 56 // mAhinam / mahinam // 56 // kib vacipacchizrikhudrughujvAM dIrgho'saMprasAraNaM ca // 57 // vAk / prAT / zrIH / straH / druH / kaTaprUH / jUH // 57 // (53) tAlayati pratitiSThatIti talinam / virala pRthagbhUtaM svalpaM svacchaM vA / polayati mahAn bhavatIti pulinam / jalasAmIpyaM vA // ( 54 ) garvati prApnoti garvati muJcati vA sA gurviNI garbhiNI vA // (55) rohati vIjena jAyate sa rohiNaH / candanavRkSo vA / jAtivAcakAta striyAM DoSa rohiNI gaurvA / prajJAditvAdaNa rauhiNaH // (56 ) mahati mAte pUjyate vA tanmAhinaM mahinam / rAjyaM vA / cAdinajanuvartate // (50) vakti zabdAnuccArayati yayA sA vAk / pRcchatoti prAT / zabda pRcchatIti zabdaprAT ziSyo vA / zabdaprAzau / zabdaprAzaH / choH zUDanunAsike ceti chasya zaH / ati zrIyate vA sA zrIH / IzvararacanA zobhA vA / yA savati yasyA vA sA saH yajJasAdhanaM vA / drUyate prApyate duHkhamanayA sA daH / hiraNyaM vaa| kaTena kaTibhAgena pravate gacchatoti kaTapraH / kAmuko janaH kITo vA / jati zIghra gacchatIti jaH / zazo'zvo vRSabha AkAzaM vidyA vA / bAhulakAta-pravarSanti meghA yasyAM sA prAvRT / RtuH / dvArayati saMvRNoti yayA sA dvAH dvArau / udakena zvayati vardhate tat udavit takaM vA / Rcanti stuvanti yayA sA Rk // For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // ApnoteIsvazca // 58 // ApaH // 58 // parau bajeH Sazca padAnte // 59 // parivrAT // 59 // huvaH zluvaJca // 60 // juhUH // 6 // suvaH kaH // 61 / / khuvaH / / 61 // cik ca // 62 // yuk // 62 // tanoteranazca vaH // 63 // tvak // 63 // glAnudibhyAM Dau // 64 // glauH / nauH // 64 // ciravyayam // 65 // (58) Apnuvanti zarIramityApaH / asya nityaM bahuvacanatvaM strItvaM ca / apaH / adbhiH / adbhyaH / ityAdi / (56) vip / paritaH sarvato vati sa parivATa / parivAjI / parivAjaH / saMnyAsI vA // (60) juhoti dadAyati vA yayA sA juhUH / sambhedo vA // (11) savati ghRtamasmAt sa suvaH / yajJasAdhanaM vaa| bahulavacanAtadhruvati sthiraM bhavatIti dhruvam / nizcalaM vA // (62) sa dhAtozcika pratyayo'pi bhavati / ghRtamasyAH sati sA saka / yajJIcitadravyaM vA // (63) tanoti vistRtA bhavatIti tvak / tvacau / tvacaH / zarIrAvaraNaM carma valkalaM vA // (64 ) glAyati harSakSayaM karotIti glauH / candramA vA / nudati prerayatIti nauH / jalataraNasAdhanaM vA // (65) avastha ejantapratyayAntazccyanta evAvyayasaMjJo bhvti| etena niyamenoNAdInAM vyatyannapakSe kRnmejanta ityanenAcyantAnAmavyayasajJA na bhvti| aglau glauH saMpayata iti glaukaroti / glo bhavati glo syAt / naukaroti ityAdi / glauH| nauH| atra kevalAnAmavyayasaMjJA'bhAvAdvibhaktiluGna bhvti|| For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 3 // rAteH // 66 // rAH // 66 // gamejhaiH // 67 // gauH|| 67 // bhramezca DUH / / 68 // bhrUH / agregUH // 68 // dame siH // 69 // doH|| 69 // paNerijyAdezca vaH // 70 // vaNik // 70 // vazaH kit // 71 // uzik // 71 // bhRna ucca // 72 // bhurik // 72 // (66) rAti dadAti rAyate dIyate vA saaraaH| rAyo / rAyaH / dhanaM suvarNaM vA / vi pratyaye raikaroti / ityAdi // (60) gati yo yatra yayA vA sA gauH| pazurindriyaM sukhaM kiraNa vaja candramA bhUmivANI jalaM vA / gaurivA'yo gamanaM prAptiA'syeti gavayo gosadRzo vanapazuvizeSaH / strI gavayo / gaurAditvAn DoSa / vipratyaye gokarItItyAdi / dyotante lokA asyAM vA yayA dyotate sA dyauH / antarikSaM vA / dyaavii| dyAvaH / ityAdi // (68) cAd gamadhAtorDaH / bhramati calatIti bhraH / nevayopari rekhA vA / agne gacchatItyagregaH / sevako vA // (6) dAmyatyupazAmyati yo yena vA sa doH / doSau / doSaH / bAhurvA // ( 50 ) paNAryAta vyavaharatIti vaNika / vaNijau / vaNijaH / vaizyo vaa| prajJAditvAt svArtha'N vANijaH // (01) vaSTi yaM kAmayate yatkAmyate vA sa shik| uzijau / uzinaH / amighRtaM vA // (2) ijiH kit / bharati sarva dharatoti bhurika / bhUmivA / bhurijii| bharijaH // . For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // - jasisahorurin // 73 // jasuriH / sahuriH // 73 // suyuruvRtro yuc / / 74 // savanaH / yvnH|rvnnH / vrnnH||74|| azerazaca // 75 // razanA // 75 // undenalopazca // 76 // prodanaH // 76 // gamergazca // 77 // gaganam // 77 // bahulamanyatrApi // 78 // (73 ) jasyati muJcati jAsayati hinasti veti jasuriH / vanaM vA / sahate bhAramiti sahuriH / sUryo bhUmivA // (04 ) savatyutpAdayati sunoti nissArayati rasAna vA sa savanaH / candramA vA / yauti miprayatyamizrati vA sa yavanaH / mecchabhedo vA / rauti zabdayatItiravaNaH / kokilaH pakSI vA / vRNoti svIkarotIti varaNaH / udakaM vRkSabhedI vA // (5) yuc dhAtorazAdezazca / praznute vyAmotIti razanA / striyaH kaTibhUSaNaM vaa| dantyasakAravAstu rasanAzabdo nndaaditvaallyuprtyyaantH| rasayatyAsvAdati yayAsA rasanA jihaa| kalalyuTo bahulamitikaraNe lyuH|| (06) unatyAo bhavatItyodanaH / bhaktaM vA // ( 77 ) masya gaH gacchantyasminniti gaganam / AkAzaM vA // (c ) anyadhAtubhyopi bahulaM yuc pratyayo bhvti| dyotate'sau dyotanaH pradIpo vA / syandate prasravati gacchatoti syndnH|rtho vA / nayate prApnoti rUpaM yena tannayanam / necaM vA / candatyAhAdayatoti candanam / sugandhirvakSo vaa| rocate'sau rocanA / gorocanamauSadhaM vA / asyati prakSipatIti, asanaH / pItavarNaH zAlavakSo vaa| rAjAnamatatIti rAjAtanaH / puSpaM vA / zRNotyanayA sA zravaNA nakSatraM vaa| evamanye'pi yathAprayogaM yucprtyyaantaaHshbdaaHsaadhyaaH|| For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paa02|| rujeH kyun // 79 // rajanam // 79 // bhUsUdhUbhrasjibhyazchandasi // 80 // bhuvanam / suvanam / nidhuvanam / bhRjanam // 8 // kRpavRjimandinidhAnaH kyuH / / 81||kirnnH| puraNaH / vRjanam / mandanam / nidhanam // 81 / / dhRSadhiSaca sajJAyAm // 82 // dhiSaNA // 82 // (6) rajati vastrANyanena tadrajanam / kusumbhaM vA / striyAM DoSa / rajano haridrA / lyuTa pratyaye sati rajjanamityeva svarabhedazca bhavati / bAhulakAta-kalpate'sau kRpaNaH / lobhayukto vA // (80) kyun / bhavatotibhuvanam / loko vA / bahulavacanAd bhASAyAmapi prayujyate / sUte sUyate vA sa suvnH| IzvaraH mI vA / dhanoti kampayatIti dhuvanaH / agni / nidhuvanam / ratikrIDA vA / yad yasmin vA bhRjjati paripakvaM bhavatIti bhRjjanam / annamarjanakapAlaM vA // (81) kirati vikSipatyandhakAramiti kiraNaH / piparti pAlayati parayati vA sa puraNaH / jalaiH pUrNau bhavatIti samudro vaa| vakte varjayatIti vajanam / antarikSaM balaM vA / yo yena vA mandate stauti svapiti kAmayate vA tana madanam / stotraM vA / nitarAM dadhAti yatannidhanam / maraNaM vA / bAhulakAta-kevalAdapi dhanam // (2) dhRSNoti prAgalbhyaM dadAti sa dhiSaNa: guru: / dhiSaNA buddhivaa| aba sajAgrahaNena jJAyate / uNAdayaH sAmAnyAyaM yaugikA bhavantIti / sajJAyAstasminnarthe rUDhatvAt / yadi ca prakRtipratyayavibhAgena umAdibhyo yaugiko'rtho na nissareta tarhi sarva uNAdisthAH zabdAH sajAvAcakA eva syuH / punaH sajAgrahaNamanarthakaM syAt // For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- - - - - - - ThaNAdikoSaH // - hanteghurac // 83 // ghuraNaH // 83 // vartamAne pRSabRhanmahajagacchata vacca // 84 // saMzcattRpadehat // 85 // chandasyasAnac zujabhyAm // 86 // zavasAnaH / jarasAnaH // 86 // (83) inti hanane na vA prAdurbhavati sa ghuraNaH / zabdo vA // (84 ) pRSadAdayo vartamAnArthavAcakA atipratyayAntA nipAtyante / zatRvaccaiSAM kArya bhavatIti / pati siJcati hinasti vA tat pRSat / mRgavizeSo vindavI / pRSatI / pRnti striyAM pRpatI / barhati vardhate'sau bRhat / mahatyarthaM ciliGgaH / striyAM bRhatI chandobhedo vA / mahati pUjayati pUjyate vA tanmahat / mahAn / mahato bhAvo mahimA / striyAM DIpa / mahatI / nAradasya saptataMtrI vINA vA / gacchatIti jagat / dhAtorjagAdezaH / saMsAre napuMsakaM vAyuvI jagata si / jaGgamavAcini ciliGgaH / striyAM jagatI chandobhedo jano vA // (85) ete'pyatipratyayAntA nipAtyante / saMzcIyate'sau saMzcata kuhako vA / pratyayasya suTa dhAtorikAralopazca / saMzcAyate dhamaH / bhazAditvAt kyaG / tRpnoti prANAyatIti tRpat / chatraM vA / vizeSeNa hantIti vehata / vihanti garbhamiti gIpaghAtino gauA / verupasargasyaikArAdezo dhAtozca TilIpaH / pUrvasUtrAt pRthakkaraNaM zatRvadbhAvanivatyartham / tena vehatau / vehataH / saMzcatI / ityAdi sidum // (86) zanti gacchasmin sa zavasAnaH / mAgI vA / jAti vayasA hono bhavatIti jarasAnaH vRddho jano vA / bAhulakAd-dRNAti tamovidArayatIti darasAnaH / prakAzo vA / tarayati yena sa tarasAnaH / naukA vA / vaNototi varasAnaH / kRtadAro vA // O For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 2 // 50 RjivadhimandisahibhyaH kit // 87 // RjsaanH| vRdhasAnaH / mandasAnaH / sahasAnaH // 87 // arterguNaH zuTa ca // 88 // arzasAnaH // 88 / / samyAnac stavaH / / 89 // saMstavAnaH // 89 // yudhibudhizaH kiJca ||90||yudhaanH| budhaanH| shaanH||90|| hurchaH sano lak chalopazca // 91 // juhurANaH // 91 // zvitardazca // 92 // zizvidAnaH // 92 // muciyudhibhyAM sanvaJca / / 93 ||mumucaanH / yayudhAnaH // 93 // (87 ) RJjatyoSadhyAdikaM pAcayatIti RjasAnaH / megho vA / vardhate sau vRdhasAnaH / puruSo vA / mandate stutyAdika karototi mandasAnaH jIve'gnivI / sahate'sau sahasAnaH / mayUro yajJo vA // (88) ya Rcchati prApnoti sarvAn sa, arzasAnaH / agnivI / dhAtorguNaH pratyayasya zuDAgamazca // (86) samyak stautoti saMstavAnaH / vAgmI vA // (E0) yudhyate'sau yudhAnaH / zatruvI / budhyate sa budhAnaH / AcAryoM vA / pazyatIti dRzAnaH / lokapAlaH sUryA vA / bAhulakAta -kalpate samayI bhavatIti kRpANaH / khaDgo vA / pASati sthUlo bhavatIti pASAyAH / NitvAdiH // (61) hurchati kuTilo bhavatoti juhurANaH / candramA vA // ( 2 ) sano luk takArasya dakAraH / kidityanuvRtterguNaniSedhaH / zvetate'sau zizvidAnaH pApakarmA vA // (E3 ) muJcatyasau mumucAno mocakaH / yudhyate'sau yuyudhAno yoddhA // For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 ugAdikoSaH // vRnatRcau zaMsikSadAdibhyaH sajJAyAM cAniTau // 94 // zaMstA / zaMstArau / kSattA / kSattArau // 94 / / naptaneSTratvaSTrahotRpotRbhrAtRjAmAtRmAtRduhita / / 95 // sAvasekran // 96 // svasA // 96 // (64 ) zaMsyAdibhyaH kSadAdibhyazca yathAkramaM tRnatRcau tau cAniTau / zaMsati stautIti zaMstA stotA / aptanajiti sUtre naptaprabhRteH pRthaka pAThAdauNA. dikostRnatacArgrahaNaM na bhavati / tena zaMstarau / zaMstaraH ityAdiSu dI| na bhavati / zAsti zikSate dharmAdikamiti zAstA / paNDito vA / prazAstA rAjA / prazAstArau / prazAstAraH / parigaNanAdIrghaH / kSada saMvRtAviti sautro dhAtuH / kSati saMvaNotIti kSatA / sArathidvArapAlA vaizyAyAM zadrAjjAto vA / punatti saMpiSTi yena sa kSotA musalo vA / unnati kAryAgItyunnetA / RtvigvA / manyate jAnAtyasau mntaa| vidvAn / hantIti hantA cauro vA / dhAtA / Izvaro vA / upadeSTA guruH / ityAdi // (5) napatrAdayo daza tRnatajantA nipAtyante / napatIti naptA / pautro dauhicI vA / naptuH putraH pranaptA syAt / napatrI pautro / natra: prakRtibhAvaH / nayateH puka / nayatIti neSTA / RtvigvA / tviSyate'sau tvaSTA / sUryo vA DakArasyAkAraH / juhotIti hotA yajamAno vA / vyApakatvena sarva punAtIti potA viSNurIzvaraH / bhrAtA / sodayA vA / nakAralopaH / jAyAM kanyAM mAtiminoti mimIte mArjaryAta vA sa nAmAtA dahitaH patiH / mRjadhAtoH sati rephajakAralopaH / mAnaryAta satkarotIti mAtA / utpAdikA vA / svamAditvAt TAniSedhaH / pAti rakSatoti pitaa| janako thaa|dondhi kAryANi prapUrayatIti duhitA putro vaa| duhiturapatyaM dauhitraH // (66 ) suSTasyatIti svasA bhaginI vA // For Private And Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 2 // yatevRddhizca // 97 // yAtA // 97 // nani ca nandeH // 98 // nanandA / nanAndA // 98 // dive / / 99 // devA / / 99 // nayatarDicca // 100 // nA // 10 // savye sthazchandasi // 101 // savyeSThA // 101 // artimRdhRdhamyamyazyavitRbhyo'niH // 102 // araNiH / saraNiH / dhrnniH| dhamaniH / amniH| azaniH / avniH| taraNiH // 102 // (89) yatate'sau yAtA / bhrAtRNAM bhAyAH parasparaM yAtAro bhavanti // (68) na nandati tuSyatIti nanAndA / bAhulakAd vRddhayabhAvenanandA / patyubhaginI vA // (66) dIti krIr3AdikaM karotIti devA / patyuH kanIyAna bhrAtA vA / / ( 100 ) Rpratyayasya DitvATilopaH / kAryANi nayatIti nA / nrau| naraH / baTukezA vadhUvI // (101 ) DitvAdAkAralopaH / savye vAmabhAge tiSThatIti savyeSTA / sAthivA saptamyA aluk // (102 ) Rcchati prApnoti yena sa, aNi: / agnyutpattaye mathanI dve dAruNI vA / santi gacchantyasmin sa saraNiH / mAgA vA / NyantAsadhAtAraniH sAraNiH striyAM sAraNI / bAhulakAta-zRNAti hinastIti zaraNiH / dharati samiti dharaNiH pRthivI vA / dhamiH sautro dhAtuH / dhamati prAparyAta rasAdimiti dhaniH nAr3I vA / amatItyamaniH / gativA / yenA nAti yo'znute vyApnoti vA sa, azaniH / vaja vA / ati rakSaNAdikaM karotItyavaniH / bhamivA / tarati yena yayA vA sa sA vA trnniH| sUryaH kumArI naukauSadhibhedA vA / bAhulakAta-rajatIti rajaniH rAcirvA / nalopaH / striyAM rajanI drAkSA haridrA vA // For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ugAdikoSaH // me AGi zuSe snshchndsi||103|| aashushukssnniH||10|| kRSerAdezva dhH|| 104 // dharSaNiH // 104 // pradermuT ca // 105 // admaniH // 105 // vRtezca // 106 // vartaniH // 106 // kSipeH kicca // 107 // kSipaNiH // 107 // arcizucihumRpichAdichardibhya isiH / / 108 // arciH| zociH / haviH / sarpiH / chadiH / chardiH // 108 // bRhernalozca // 109 // barhiH // 109 // dyuterisinnAdezca jaH // 110 // jyotiH // 110 // ( 103 ) sannantAdAGapUrvAdaniH pratyayaH / samantAt zuSyanti padArthA yena sa AzazakSaNiH / agnirvA // ( 104 ) kRSatIti dharSINaH / puMzcalI strI vA / DoSa dharSaNI // ( 105 ) atItyamAnaH / agnivA // ( 106 ) vartate yasminniti vartanaH / mArga ekapadI vA / / ( 107 ) kSipatyanena zacana sa kSipaNiH / AyudhaM vA // ( 108 ) arcati yena tadarciH / dIptiI / zocati zocayatIti zociH / prakAzo vA / hUyate yattaviH / homayogyaM vastu vA / yatayena vA sarpati tata sarpiH / ghRtaM vA / chAdayati yena ladiH / chAdanaM tRNAdichAdanasAdhanaM vA / ismanalaniti hasvAdezaH 1 chIta yatachardiH / vamanaM vyAdhivauM / bAhulakAta-samantAdavatIti, AviH / prAkaTyam / avyayazabdoyam // 1.06 ) bRhati varddhate tad barhiH / dI vA // ( 110 ) dyotate prakAzate tajjyotiH / agniH sUryAdikaM vA / jyotiradhikRtya kRto grantho jyotiSam / sajJApUrvakavidhenityatvAda va ddhiniSedhaH // - For Private And Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 2 // vasau ruceH sajJAyAm // 111 // vasurociH // 111 // bhuvaH kit // 112 // bhuviH // 112 // saho dhazca // 113 // sadhiH // 113 // pibatesthuk // 114 // pAthiH // 114 // janerusiH // 115 // januH // 115 // bhanerdhazchandasi // 116 // madhuH // 116 // artipavapiyajitanidhanitapibhyo nit // 117 // aruH / paruH / vapuH / yajuH / tanuH / dhanuH / tapuH // 117 // eterNiJca // 118 // AyuH // 118 // ( 111 ) vasUnagnyAdIna rocate'sau vasurociH / yajJo vA / bAhulakAt-kevalAdapi rociH jvAlA vA // ( 112 ) isina kita / yo bhavati yasmin vA sa bhuviH samudro vaa|| ( 113 ) isin / sahate bhAramiti sadhiH / anaDvAn vA // ( 114 ) pibati yo yena vA tat pAthiH cakSuH samudro vA // ( 115 ) jAyate yatajjanaH / januSI / jananaM vA / bAhulakAnmanadhAtorapi manyate jAnAtIti manuH / manuSo // ( 1.16 ) manyate budhyate yadyena vA tat madhu pavitradravyaM vA // (110 ) Rcchati prApnotItyaruH / Adityo vaNo vA / pirti yena tat paruH / granthiI / vapati bIjAdikamasmAttadpuH zarIraM vA / yati yena tadyajuH / vedavizeSo vA / tanoti kAryANyanena tattanuH zarIraM vA / dinti dhanAdikaM prApnoti yena tadanuH vANakSepaNaM vA / tapati duHkhayatIti tapuH sUryo'gniH zatruvI // | (118 ) Iyate prApyate yatadAyuH / jIvanaM vA / jaTApUrvIjjaTAyuH / pakSirAjaH // For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikomaH // S SS cakSeH ziJca // 119 // cakSuH // 119 // muheH kiJca // 120 // mahaH // 120 // gazavazcatibhyaH Svaraca // 121 // karvaraH / garvaraH / zarvarI / varvaraH / catvaram // 121 // nau paH // 122 // niSaharaH // 122 // ityugAdiSu hitIyaH paadH|| (116 ) cakSate rUpamanubhavantyanena taccakSuH / necaM vA / cakSuSA gRhyata iti cAkSuSaM rUpam // (12. ) muhyati bhrAnto bhavatIti muhuH / paunaH punye''tyayaM vA // ( 121 ) kiti vikSipatIti karvaraH / vyAghro duSTo vA karvarI rAciyAghrI daTA vA / girati nigaratIti garvaro'haMkAraH / ahaGkArayogAd garvaro nAyakaH / zRNAti hinasti prakAmiti zarvarI rAtrivI / vRNAtIti varvaraH / prAkRtajano vA / catate yAcate svIkriyate yattata catvaram / aGganaM vA // ( 122 ) niSIdati yo yatra vA sa niSadvaraH / par3ako niSaTTarI rAtrirvA // ityuNAdivyAkhyAyAM vaidikalaukikakoSe dvitIyaH pAdaH // - For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha tRtIyApAdArambhaH // -:*:chitvarachatvaradhIvarapIvaramIvaracIvaratIvaranIvaragahvarakadarasaMyaharAH // 1 // iNasijidIkuSyavibhyo nak // 2||inH|sinH / jinH| dInaH / uSNaH / UnaH // 2 // (1) chitvarAdaya ekAdaza zabdAH varaca pratyayAntA nipAtyante / chinatIti chitvaraH dhUrtaH / zacazchedanadravyaM vA / chadate'pavArayatIti chatvaraH / gRhaM latAcchAditaM sthAnaM vA / atrobhayatra dhAtudakArasya tkaarH| DudhA dhAraNe pA pAne, mA mAne / eSAmItvamantyasya / dadhAtoti dhIvaraH / nauvAhako vA / pibati dugdhA dikamiti povaraH syUlo vA / mAti mInAti hinasti vA sa movaraH / hiMsako vA / cinoti taNAdinA cIyate vA sa cIvaraH / cIvaraM vastraM munisthAnaM vA / dhAtodI codezaH / tIrayati karmasamAptiM karotIti tIvaro jAtivizeSo vA / rephalopo guNAbhAvazca / nayatIti nIvaraH / guNaniSedhaH / paribATa vaa| gAhate viloDayatIti gabaram / gahanaM vaa| husvAdezaH / kati varSatyAvRNoti vA tat kaTaram / bhojyaM vyaJjanaM vA / saMyacchatIti saMyadvaraH / nRpo vA / makArasya dakAraH / bAhulakAta-upajuhotItyupavaraH / ratho vA / varaca pratyayasya pitvAt striyAM chitvarI / ityAdi sarvatra GIS // (2) etIti inaH / Izvaro rAjA prabhuH sUryo vA / inena svAminA saha vartata iti senA / sinoti badhnAtIti sinaH / kANo vA / jayatoti jinaH / atibaddho jayazIlo nAstikabhedo vA / dIyate kSINo bhavatIti dInaH / duHkhI vA / oSati dahatItyuSNAm / ISattaptaM vA / vAcyaliGgaH / ati rakSAdikaM karotItyUnaH / asaMpUrNa vA // For Private And Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // phenamInau // 3 // kRSavaNe // 4 // kRSNaH // 4 // vandhedhibudhI ca // 5 // badhaH / budhaH // 5 // dhAvasyajyatibhyo nH||6||dhaanaaH / parNam / vasnaH / venH| atnaH // 6 // lakSeraTamuT ca // 7 // lakSaNam / lakSmaNam // 7 // vnericopdhaayaaH|| 8 // vennA // 8 // (3) sphAyate vartute sa phenaH / hiNDoraH / samudraphena itiprasiddhaH / jalavikAro vA / phenAyate nadI / monAti hinastIti mInaH / rAzyantaro matsyo vA // (4) kRSatIti kRSNo nIlavarNI vA kRSNA pipyalI vA / bAhulakAt jigharti kSarati cittaM yayA sA ghaNA daurmanasyaM vA // (5) bradhanAtoti bradhanaH vudhnAtIti / budhanaH / bradhano mahAna sUryo vA / budhanI megho mUlamantarikSa vA // (6) dadhAtIti dhAnA: agnipakvA yavA vA / nityaM strIliGgo bahavacanaJca / piparti pAlayati pUrayati vA tat parNam / pacaM vA / vasati yena sa vasnaH / mUlyaM vetanaM vA / ati gacchati prApnoti vA sa venaH / kamanIyaH prajApatirIzvaro vA / ati nirantaraM gacchatIti anaH / sUryo vA / bAhulakAta-zRNotIti zroNaH / paGguvA // ( 0 ) lakSayatIti lakSaNaH / lakSamaNam / cihna nAma thA / rAmabhrAtA lakSamaNo vA / haMsastrI lakSaNA sArasI vA // (8) vanyate sambhajyate yA sA vennA / nadI vA / For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 // siyeSTeyaM ca // 9 // syonaH // 9 // kRvaz2asidra panyanisvapibhyo nit ||10||krnnH| dhrnnH| jarNaH / senA / droNaH / pannaH / annam svapnaH // 10 // dheTa icca // 11 ||dhenH| dhenA // 11 // tRSizuSirasibhyaH kit // 12 // tRssnnaashussnnH|rsnm // 12 // suno dIrghazca // 13 sUnA // 13 // ramesta ca // 14 // ratnam // 14 // (6) sIti tantUna santanAtIti syUnaH / Adityo vA / TibhAgasya yU ityAdezaH / bAhulakAta-kevalo'pi na pratyayastena UThAdeze kRte syAnaH sukhI syonaM sukhamityapi siddhaM bhavati / (10) no nit / kirati vikSipoti krnnH| zrotraM kSatriyavizeSA vaa| vRNoti viyatevA savarNaH braahmnnaadiHshulaadiHstutiyshoruupmkssrNsviikaarshc| joryatIti jarNaH / candramA vRddho vaa|sinoti badhanAti zaniti senaa| inena saha vartata iti pUrvamuktam / dravati gacchatIti dronnH| kRSNakAko mAnavizeSA'rjunaguruvAdroNI jalasecanI vA / panAti stotIti pnnH| so vaa| aniti jIvayatItyannamodanAdikaM vA / yaH svapiti yat supyate vA sa svanaH / nidrA vaa|| (11) dhanti pibanti yasmAtsa dhenaH samudro dhenA nadI vA / AtatvanivRtyartha ikArAdezaH // (12) tRSyati kAkSati pipAsati vA yayA sA tRSNA / lipsA pipAsA vA / zuSyati rasAdikamiti zuSNaH / sUryo'gnirvA / rasati zabdayatIti rasnam / dravyaM vA // ( 13 ) yaH sunoti yatra veti sUnA / jantubadhasthAnaM vA // ( 14 ) NyantAdramena pratyayo masya tshcaadeshH| ramayati harSayatIti ratnam / jAtI jAtI yadutakRSTaM taddhi ratnaM pracakSate / azvaratnam / gajaratnam / maNiratnam / strIratnam / ityAdi // For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // rAsnAsAnAsthUNAvINAH // 15 // gAdAbhyAmiSNuc // 16 // geSNuH / deSNuH // 16 // kRtyazUbhyAM naH // 17 // kRtsnam / akSaNam // 17 // tijerdIrghazca // 18 // tIkSaNam // 18 // zilaSeracopadhAyAH // 19 // ilakSaNam // 19 // yajimanizundhidasijanibhyo yuc // 20 // yajyaH / mnyH| zundhyuH / dasyuH / janyuH // 20 // bhujimRbhyAM yuktyukau // 21 // bhujyuH / mRtyuH // 21 // ( 15 ) rasati zabdayatIti rAsnA / gandhadravyaM vA / sasti svapiti yayA sA sAsnA / gavAdInAM kaNThA'dhobhAgazcarma vA / tiSThati chAdanAdikamanayA sA sthaNA gRhastambho vA / AkArasya U AdezaH / veti vyApnoti zabdo'syAH sA vINA vAdyAvazeSo vA / nipAtanANaNatvam // (16 ) gAyati zabdaM karotIti geSNuH / gAthako vA / dadAtIti deSNuH / dAnazIlo vA // (17 ) kRntati svalpamiti kRtsnm| saMpUrNa vA / aznute vyApnotItyacyAm / akhaNDaM vA // ( 18 ) titikSate tat tIkSaNam / tIvam / vAliGgo'yaM zabdaH / tIkSaNA buddhiH / tIkSaNaH puruSaH / tIkSaNaM ghRtam // (16) kasnaH / zliSyatIti zlakSaNam / sukumAraM ciliGgeSu vA / (20) yajatIti yajyuH / adhvayuA / manyate'sau manyaH / zokaH krodho vA / zundhatIti shundhyuH|agnivii / dasyati nAzayati paraSadArthAniti dsyuH| taskaro vA / jAyate prAdurbhavatIti janyuH / zarIrI vA / baahulkaadnaadeshaabhaavH| ( 25 ) yo bhukti yatra vA sabhujyaH pAtraM vaa| mriyata iti mRtyuH / zarIraviyogo vA strIliGgaH puMlliMgazca // For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 3 // saraterayuH // 22 // sarayuH // 22 // pAnIviSibhyaH paH // 23 // pApam / nIpaH / vesspH|| 23 // cyuvaH kiJca // 24 // cyupaH // 24 // stuvo dIrghazca // 25 // stUpaH // 25 // suzRbhyAM nica // 26 // sUpaH / zUrpam // 26 // kuyubhyAM ca // 27 // kuupH| yUpaH // 27 // khaSpazilpazaSpavASparUpaparpatalpAH // 28 // ( 22 ) yaH sati yatra jalAni vA saranti sa sarayuH / nadI vA / ayUpratyaya iti pAThAntaram / sarayUH // - (23) pAnti rakSantyAtmAnamasmAditi pApamadhI vA / tadyogAtpApaH puruSaH / nayatIti nepaH / purohito vA / veSTi vyApnoti veSpaH / peyamudakaMvA // ( 24 ) cyavate prApnoti vadati vA yena sa cyupaH / mukhaM vA // ( 25 ) stautIti stUpaH / bhUmisamucchAyo yajJavedivI // ( 26 ) kid dIrghazca / sunoti sUyate pacyate vA sa sUpaH pakvaM dvidalAnnaM vA / zRNAti hinastoti paM mAnabhedo'nazodhaka pAcaM vA // (20) kita dIrghazca / kauti zabdayatIti kUpaH / yauti mi prayatIti yUpaH / yajJazAlAstambho vA // (28) khaSpAdayaH papratyayAntA nipAtAH / khanatoti khaSpaH / krodho balAtkAro vA / nakArasya Satvam / yat zIlAta samAdadhAti tata zilpam kauzalaM vA / hasvAdezaH / zaSyate hanyate tacchaSpam / bAlataNaM kAntikSayo vA / Satvam / bAdhate duHkhayoti bASpam / netrajalamaSmA vA / dhakArasya satvam / rauti zabdayatIti rUpam / AkRtiH svabhAvaH saundarya vA, dIrghAdezaH / pipIti parpam / gRhaM bAlataNaM vA / talati pratiSThAM karotIti talpam / zayyA striyo vA / bAlahukAta-camati bhakSayatIti campA / nagarI vaa| pAti rakSatIti pampA / nadI vA / hasvatvaM muDAgamazca // For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // stanihRSipuSigadimadibhyo ritnuc||29|| stnyitnH| harSayitnuH / poSayitnuH / gadayitnuH / madAyitnuH // 29 // kahanibhyAM knuH // 30 // kRnuH / hatnuH // 30 // game sanvacca // 31 // jigatnuH // 31 // dAbhAbhyAM nuH // 32 // dAnuH / bhAnuH // 32 // vacergazca // 33 // vagnuH // 33 // dheTa icca // 34 // dhenuH // 34 // suvaH kit // 35 // sUnuH // 35 // jahAte'ntyalopazca // 36 // jahnaH // 36 // ( 26 ) stanayati zabdayatIti stanayitnaH / megho vidyudvA / harSayatIti harSayitnuH / hayitA / suvarNaM vA / poSayatIti poyitnuH / poSayitA / gAdayatIti gayitanuH / vAvaTUko vaa| mAdayatIti madayitanuH madirA vA / atra sarvatra ayAmantAlavAyyetanu0 iti sUtreNa NerayAdezaH // (30) karotIti kRtanuH / zilpI vA / yo hanti yena vA sa hatanuH / vyAdhiH zAstraM vA // (31) gamayati zarIrANoti jigatanuH prANI vA / / (32) dadAtIti dAnuH / dAnazIlo buddhyAdivicakSaNo vA / bhAti dIpyate'sau bhAnuH sUryaH prakAzaH kiraNo vA / svabhAna rAhuH / citrabhAnuH sUryo gnirvA / bRhdbhaanurgniH|| .. (33) vaktIti vagnuH / vAcAlo vA // (34) dhanti pibanti yasyAH sA dhenuH / navaprasUtA gau: / kani sati dhenukA hastinI vA // (35) sUyata utpadyate'sau sUnuH / anujaH putraH sUryo vA // (36) jahAti doSAniti jahanuH / kazcidrArSiA // For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 3. 8 stho NuH // 37 // sthANuH // 37 // ajivRrIbhyo nicca // 38 // veNuH / vartuH / reNuH // 38 // viSeH kiJca // 39 // viSNuH // 39 // kadAdhArArcikalibhyaH kH||40|| karkaH / dAkaH / dhAkaH / rAkA / arkH| kalkaH // 40 // sRvRbhUzuSimuSibhyaH kk|| 11 // sRkaH / vRkaH / bhUkam / zuSkaH / muSkaH // 41 // (30) tiSThatIti sthANuH zuSkavRkSo nizcalo vA // (38) ajati gacchati prakSipati vA sa veNuH / vaMzI rAjavizepo vA / viyate sambhajatIti vrnnH| gado dezabhedo vA / riNAti gacchati hinasti hanyate vA sa reNuH / dhUliH / sureNuH suvarNarajaH / trasareNuH sureNuvA // (36) veveSTi vyApnoti carAcaraM jagaditi viSNurjagadIzvaraH / / ( 40 ) bahulavacanAnna kakArasyetsanA / karotIti karkaH / agniH zuklAzvo darpaNo ghaTo vA / dadAtIti dAkaH / yajamAno vA / dadhAtIti dhAkaH / AdhAro'naDAna vA / rAti dadAtoti rAkA / paurNamAsI nadIbhedo vA / arcayatItyarkaH / arkaparNa sphaTikaM sUryo vA / kalate zabdayatIti klkm| dambhaH kilviSaM vA / bAhulakAta-ramate'sau rajjakaH kRpaNo mando vA / kapilakAditvAllatve kRte / laGkA duSTanagarI vRkSazAkhA puMzcalo vA // (41) saratIti sUkaH vANo vajaM vAyurutpalaM vA / vRNotIti vRkaH kAkaH zvApado vA / vRka eva vArkaNyaH / bhavatIti bhUkam / chidraM kAlo vA / zuSyatIti zuSkaH / nIraso vA / muSyata Aviyata iti muSkaH aNDakoSaH saGghAto vA / muSko'syAstIti muSkaraH / bAhulakAdati rakSaNaheturbhavatItyokaH / rAziH sthAnaM vA / marvyate badhyate'sau mUkaH / vacanavarjito vA / rephavakArayorlopaH // For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 90 uNAdikoSaH // zukavalkolakAH // 42 // iNbhIkApAzalyatimarcibhyaH kan // 43 // ekaH / bhekaH / kAkaH / pAkaH / zalakam / atkaH / markaH // 43 // nau haH // 44 // nihAkA // 44 // nau saderDicca // 15 // niSkaH // 45 // syamerIT ca // 46 // syamIkA / syamikaH // 46 // ajiyadhanIbhyo dIrghazca // 47 // vIkaH / yUkA / dhkH| nIkaH 47 // (42) zukAdayaH kapratyayAntA nipAtAH / zobhate'sau zakaH pakSijAtiyA'saputro vA / balate saMvRNoti yena tat balkalaM vA / opati dahatoti) ulkA / vidyudagnervAlA vA / SakArasya latvam // (43) eti prApnotItyekaH / mukhyo'nyaH kevalo vA / yo bibheti yasmAdvA sa bhekaH / maNDako megho vA / kAryAta zabdayatoti kAkaH / vAyasA vA / pibatyasAviti pAkaH zizuva'ho vA / zalyati gacchati zalyate vA tata zalkama valkalaM vA / ati nirantaraM gacchatotyatkaH / pathikaH zarIrAvayavo vA / marca iti soco dhAtuH marcati ceSTate'sau markaH / shriirvaayaa| bAhulakAta-zyatIti zAkam / syatIti sAkaM vA // - (44) nitarAM jahAti tyajatIti nihAkA / godhikA vA / / (45) niSodatIti niSkaH / parimANabhedo vA / / (46 ) syamati zabdayatIti syamIkaH / valmIko vRkSabhedo vA / cakArAdiDAgame syamikaH // ( 40 ) ajati gacchatIti vIkaH / vAyuH pakSI vaa| yotIti yuukaa| ziraH kezajanturvA / dhUnoti kampayatIti dhUkaH / vAyuA / nayatIti nIkaH / vRkSavizeSo vA / For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 3 // hiyo razca lo vA // 18 // hIkA / halIkA // 18 // zakerunontonyunayaH / 19||shkunH / shkuntH| shkuntiH| zakuniH // 19 // bhuvo jhic // 50 // bhvntiH|| 50 // kanyuc kSipezca // 51 // kSipaNyaH / bhuvanyuH // 51 // anuG nadezca // 52 // nadanuH / kSipaNuH // 52 // kRvRdAribhya unan // 53 // karuNA / varuNaH / dArugam // 53 // (48) jiheti lajjAM karotIti chokA hokA lajjA vA // ( 46 ) una, unta, unti, uni, ityete pratyayA bhavanti / zaknototi zakunaH / zakuntaH / zakuntiH / zakuniH / pakSinAmAni vA // ( 50 ) bhavanti padArthA yasmin sa bhavantiH / vartamAnakAlo vaa| kAmayate'sau kuntiH / striyAM kuntI / dhAtoH kurAdezaH pratyayAdilopazca / avatIti, avantiH / rAjA vA / vadatIti vadantiH / kolAhalo vA / kiMvadantI janazrutiH / kuntyAdayo bAhulakAdeva bhavanti // ( 51.) cAd bhuvaH / kSiti prerayatIti kSipaNyuH / vasanta RturvA / bhavatIti bhuvanyuH / svAmI sUryo vA // (52) cAta kSipaH / nadatyavyaktaM zabdaM karotIti nadanuH megho vA / kSipyatIti kSipaNuH vAyurvA // ( 53 ) kirati vikSipati durguNamiti krunnH| vRkSabhedo vA / karuNA kRpA vA / karuNA zIlamasyeti kAruNikaH / vRNoti viyate vA'sau varuNaH / uttamaM jalaM vRkSabhedo vA / dArayati yat yena vA tadAruNaM bhISaNaM vA // For Private And Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 02 uNAdikoSaH // tro razca lo vA // 54 // taruNaH / talunaH // 54 // kSudhipizimithibhyaH kit // 55 // kSudhunaH / pizunaH / mithunam // 55 // phalerguk ca // 56 // phalgunaH // 56 // azerlazazca // 57 // lazunam // 57 // arjeluik ca // 58 // arjunaH // 58 // tRNAkhyAyAM cit // 59 // arjunam // 59 // arttezva // 60 // aruNaH // 60 // ajiyamizIGbhyazca // 61 // vayunam / yamunA / zayunaH // 61 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 54 ) unan / taratIti taruNaH / talunaH / yuvA vRkSabhedo vA / striyAM gaurAditvAn GIS taruNI talunI vA yuvatI // ( 55 ) curdhyAta bhoktumicchatoti kSudhunaH / mlecchajAtirvA / pizatyavayavaM karotIti pizunaH khalaH sUcako vA / methati jAnAti jJAyate hinasti vA tamithunam / dvayoH saMyogo rAzirvA // (56) phalati niSpatro bhavatoti phalgunaH zuklo vA // ( 50 unan / azyate bhujyate yattallazunam / auSadharUpaH kando vA // ( 58 ) unan arjayatItyarjunaH / zuklo mayUro vRkSabhedo vA / arjunI / saurabheyI // (56) arjayati yattadarjunaM tRNam / citkaraNamantodAttArtham // (60) Rcchati prApnotItyaruNaH sUryaH kuSThaM raktaM vA // (61) vIyate gamyate'ceti vayunam / mandiraM vA / yacchatIti yamunA / nadIbheo vA / te'sau zayanaH / ajagaro vA // For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 3 // vRtavadivacivasihanikamikaSibhyaH saH // 62 // varSam / trssH| vatsaH / vakSaH / vatsam / haMsaH / kaMsaH / kakSam // 62 // pluSeracopadhAyAH / / 63 // plakSaH // 63 // manerdIrghazca // 64 // mAMsam // 64 // azerdevane // 65 // akSaH // 65 // snuvazcikatyaSibhyaH kit||66|| snuSA / vRkssH|ktsm / RkSam // 66 // (62) vRNoti svIkarotIti varSam / saMvatsarovRSTirAyAvatI megho vaa| striyAM bahuvacanAnto varSAHprAvRSi Rtau|trti yena yatra vA sa tarSaH |smudro vaa| vadatoti vtsH| bAlo vA vayasminniti vkssH| vakSaHsthalaM vaa| vasayasminniti vtsm| nivaassthaanNvaa| hantIti haMsA niIbhaH sUryaH pakSibhedo zvabhedaH zarIrastho vAyuvI / kAmayate parapadArthAniti kaMsaH / taijasadravyaM pAtrataskaro vA / katihinastIti kakSamA taNaM latAvanasamIpaM bAhumalaM vaa| bAhulakAta-rAjate dopyate sA rAkSA lAkSA / kapilakAditvAllatvam / yautIti yoSA strI vaa|| (63 ) ploSati dahatIti plakSaH / pippalaM parkaTI vA / pAri iti prasiddhA / dvIpabhedo gRhasya dvArapAva vA // (64 ) manyate jJAyate'nena tanmAMsam / zarIropacayo vA // (65) aznute vyApnotItyakSaH / akSANIndriyANi tuSaM cakra zakaTaM vyavahAro vA // (66 ) snauti prasravatIti snuSA / yavIyaso bhrAturbhAyA~ vaa|vRshcyte chidyate'sau vRkssH| vRkSavaraNa ityasmAdapIgupadhAt ke pratyaye vRkSa itisidhyti| arthabhedAyAtra vRzcigrahaNaM tena chedyatvAta kArya jagadapi vRkSa ucyate / kuntati chinatIti kRtsamudakam / RSati gacchatIti RkSam / nakSatrasAmAnyaM vA / bAhulakAta-samantAnmapati hinstiityaamikssaa| kSIravikAro vaa| libhyate'lpAbhavatIti likSA / ziraH kezajanturvA / rohati vIjAjjAyatesA rakSaH / vRkSajAtiH prItihIno vA // For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // RSeoto // 67 // RkSaH // 67 // undigudhikuSibhyazca // 68 // utsA / gutsH|kukssH||68|| gRdhipaNyordakau ca // 69 // gRtsaH // pakSaH // 69 // azeH saran // 70 // akSaram // 70 // vasezca // 71 // vatsaraH // 71 // saMpUrvAcit // 72 // saMvatsaraH // 72 // kRdhamadibhyaH kit||73|| ksrH| dhuusrH| mtsrH||73|| paterazca laH // 71 // patsalaH // 74 // ( 67 ) RSati gacchatoti RkSaH / mRgajAtibhedo bhalla kaH / pUrvasUcega miDhe jAtiniyamAdyaugike RSadhAtoH paH pratyayo vA // (6) unatti nidytiityutsH| jalasravaNAsthAnamRSirvA / gudhnAti roSaM karototi gutsaH / hArabhedaH puSpagumpho vA / kuSNAti niSkarSatIti kukSaH / jaTharasthAnaM vA // (66 ) cit gRdhyati abhikAjatIti gatsaH / kAmo vA / gakArasya bhaSbhAvanivRtyartho dakArAdezaH / paNAryAta stauti dhyavaharati vA yena yatra vA sa pakSaH / mAsAH pArzvabhAgaH sAvirodhaH sama ho bala mitrasahAyo vA // ( 50 ) aznute vyApnototyakSaram / brahma varNo mokSa udakaM vA / ( 1 ) vasanatyasminniti batsaraH / varSA vA // ( 72 ) citvAdantodAttasvaraH / samyagvasantyatra sa saMvatsaraH // ( 73 ) yaH karoti kriyate vA sa kRsaraH / tilaudanaM mizraM vA / dhUnAtoti dhUsaraH / ISatyANDuro vA / mAdayatoti matsaraH / asahyaparasaMpatirjanaH kRpagAH RDo vA / matsarA makSikA vA // (04 ) patanti gacchanti yatra sa patsalaH / panthA vA // For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 3 // tanyRSibhyAM kran // 75 // tasaraH / RkSaraH // 75 // pIyukaNibhyAM kAlan hrasvaM samprasAraNaJca // 76 // piyAlaH / kuSNAlaH // 76 // kaTikuSibhyAM kAkuH // 77 // kaThAkuH / kuSAkuH // 77 // sarterduk ca // 78 // sRdAkuH // 78 // vRtervRddhizva // 79 // vArttIkuH / vArttakam // 79 // padernitsaMprasAraNamalopazca // 80 // pRdAkuH // 80 // sRyuvacibhyo'nyujAgUjaknucaH // 81 // saraNyuH / yavAgUH / vacaknuH // 81 // AnakaH zIdbhiyaH // 82 // zayAnakaH / bhayAnakaH // 82 // 05 (25) tanotIti tasaraH / sUtraveSTanA vA / RSati prApnoti vA sa RkSaraH / RtvigvA // For Private And Personal Use Only (06) pIyuH saubA dhAtuH poryAti tarpayatIti piyAlaH / vRkSabhedo vA / ciroMjI iti prasiddhA / karNAti zabdaM karotIti kupAlaH / dezabhedo vA / bAhulakAt - bhajatIti bhagAlam / naramastakaM thA / kutvaM ca // (02) kaThatoti kaThAkuH pakSI vA / kuSati niSkarSa kuSAkuH / agniH sUryo vA // (8) saratIti sadAkuH / zrAyurvA / sarantyApo'syAmiti sadAkurnadI || (0) vartate'sau vArtAH / hiMgulI / vRntAka iti prasiddham / bAhulakAdukArasya a, I bhavataH / vArtAkam / vArtAkI vA // 1 1 ( 80 ) pardate kutsitaM zabdaM karotIti pradAkuH / vyAghraH sarpo yA // (81) saratIti sarayaH / megho vAyurthI / yauti mizrayatIti yavAgUH / dugdhe pakkayavacU vA / vaktIti vacaknuH vAcAlaH prAjJo vA // (82) zete'sau zayAnakaH / ajagaro vA / bibhetyasmAditi bhayAnako bhayapradaH //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // Aeko ladhUzighidhAbhyaH // 83 // lvaannkH|dhvaaekH / zivANakaH / dhAekaH // 83 // ulamukadarvihominaH // 84 // hiyaH kuk razca lo vA // 85 // hIkuH / halIkuH // 85 // hsimRgrinnvaamidmiluupdhurvibhystn||86||hstH|mtH| grtH| etH| vAtaH / antaH / dntH| lotH|potH|dhuurtH||86|| (83 ) lunAti yena tallavANakam / dAtraM vA / dhanotIti dhvaannkH| vAyuvI / ziti samantAjighratIti zivANakaH / zleSmA vA / bAhulakAta-kakAralope ziyANam / kAcapAtra lohanAsikayormalaM vA / dadhAti dhIyate vA sa dhANakaH / vyavahArayogyadravyabhAgI vA // (84) oSati dahatotyulmukam / jvaladaGgAro vA |mukprtyyo dhAtoH pakArasya latvam / dRgNAti vidArayati yena sa darviH / pariveSaNapAtraM vA / vin prtyyH| juhotIti homI / yajamAno vA / atra minapratyayaH // (85) jihati lajjAM karotIti hokurlajjAvAn / hIkuH / jatutrapuNI lAkSAdivI // 6) hasatIti hastaH / nakSatraM karo vaa| hasto'syAstIti hstii| niyate sau mataH / manuSyo vA / marta eva martyaH svArtha yat / girati nigalati sa gataH / avaTaH patanasthAnaM vA / eti prApnoti yaM sa etaH / vicitravI vA / striyAM, enI etA / vAtIti ghAtaH / vAyu-dhivI / amati gacchatIti, antaH / nAzaH samIpaM tattvasvarUpaM manoharaM vA / dAmyatyupazAmyati yo yena vA sa dantaH / dazano vA / zobhanA dantA yasyAH sA sudatI yuvatiH / dantAvalo danturo vA hastI / lunAtIti lAtaH / azruzcinhaM vA / punAtoti potaH / bAlA vahilo vA / pUrvatIti dhartaH / zaThI lavaNaM dhattaraM vA / bAhulakAta-tAsati zabdayatIti tastam / pApaM jaTA vA / tastaM karoti tastayati / chayati chi natIti chAtaH / durbalA vA / abhito mlAyatIti, abhimlAtaH / harSakSINo vA // For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 3 // nayApa iT ca // 87 // nApitaH // 87 // tanimRGbhyAM kiJca // 88 // tatam / mRtam // 88 // aJcighRsibhyaH ktH||89||aktm / ghRtam / sitam // 89 // dutanibhyAM dIrghazca // 90 // dUtaH tAtaH // 90 // jermUTa codAttaH // 91 jImUtaH // 91 // loSTapalitau // 92 // ( 87 ) nApnoti satkarmANoti nApitaH / kezacchedako vA // (88) tanotIti tatam / vINAdikaM vAdyaM vA / mriyate yena tanmatam / yAcitaM bhakSyaM vA // (86 ) yadanakti prakaTIkaroti tadaktam / vyAghraH parimitaM vA / jirti saJcalati dIpyate vA tata, ghRtam / udakaM sarpiH pradIptaM vA / sinoti badhanAtIti sitam / zuklaM vA / bahulavacanAta-hUrcchati kuTilaM bhavatIti muhUrtam / ghaTikAdvayakAlo vA / dhAtormuDAgamA rAllApa iti chalopaH / RcchatyAtmAnaM prApnotIti Rtam / yathArthaM vA / vasati yati vastam / sthAnaM vA // (60) davati gacchati dunotyupatapati vA sa dUtaH / bahukAryasAdhako rAjabhRtyo vA / striyAM dUtI / tanoti kAryANIti tAtaH / pitA vA / bAhulakAta-syati karmasamAptiM karotIti sItA kSetra halena kRtA rekhA strIvizeSo vA // (1) dhAtodIrghaH pratyayasya maDudAttatvaM ca / yo jayati yena vA / sa jImUtaH / meghaH parvato vA // (2) loSTate saGghAto bhavatIti loSTam / mRtyiNDo vA / palyate prApyate tat palitam. / vRddhAvasthayA kezAdInAM zuklatvaM vA // For Private And Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // dRzyAbhyAmitan // 93 // haritaH / zyetaH // 93 // ruherazca lo vA // 94 // rohitaH / lohitam // 94 // pizeH kiJca // 95 // pizitam // 95 // zrudakSispRhigRhibhya AyyaH // 96 // shryaayyH| dakSAyyaH / spRhayAyyaH / gRhyaayyH|| 96 // dadhAtaIi tvamitvaM Suk ca // 97 // dadhiSAyyaH // 97 // vRtra eNyaH // 98 // vareNyaH / / 98 // stuvaH keyyazchandasi // 99 // stuveyyam // 99 // rAjeranyaH // 100 // rAjanyaH // 100 // (63 ) haratIti haritaH / varNa bhedo vA / zyAyati gacchatoti zyetaH / zyAmavI vA / striyAM hariNI / haritA / zyenI zyetA // (64 ) rohati prAdurbhavatIti rohitaH / mRgamatsyayorbhedo rohitaM dhiraM vA / lohito'GgArako rudhiram raktavarNI vA // (65) pizyate 'vayavarUpaM kriyate tat pizitaM mAMsaM vA / / ( 66 ) zrAvayatIti avAyyaH / dAnapazuvI / dakSayati varddhate'sau dkssaayyH| gRdho vaa| spayatoti spayAyyaH / abhIpasunakSatraM vA / garhayati padArthAna gRNAtIti gRhayAyyaH gRhasvAmI vA / Ayyapratyaye gorayAdeza: // (67) dadhisyati samApayatoti dadhiSAyyo ghRtam / nipAtanAta Satvam // (18) viyate svIkriyate'sau vareNyaH / zreSTho vA / / (EE ) stUyate'sau stuveyyaH purandaro vA / kameyA iti pAThAntaraM tadA stuSeyyaH // ( 100 ) rAjate dIpyate'sau rAjanyaH / agmiI / kSatriya jAtI tu rAjJo'patyaM rAjanyaH / tatrAntyasvaritaH // For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 3 // 98 zaramyozca // 101 // shrnnym| ramaNyam // 101 // arternicca // 102 // araNyam // 102 // parjanyaH // 103 // vaderAyaH // 104 // vadAnyaH // 10 // aminakSiyajibadhipatibhyo'tran // 105 // amatram / nakSatram / yajatram / badhatram / patatram // 105 // gaDerAdezca kaH // 106 // gaDatram / kalatram // 106 // vRnazcit / / 107 / / varatrA // 107 // ( 101. ) zaNAti hinastIti zaraNyam / ajJAnaM vA / ramatesmiMstadramaNyam / gRhaM vA // ( 102 ) Rcchanti gRhAd gacchanti yatra tadaraNyam / vanaM vA / mahadaraNyamaraNyAnI // (1.03) pati siJcatIti parjanyaH / meghaH samartho vA / nipAtanAtapakArasya jakAraH // ( 104 ) udyate vadatoti vA sa vadAnyaH / vAgmI tyAgI vA // (165) amati prApnoti yatra tat amacam pAcaM vA / nakSati gacchatoti nakSatram / tArakA vA / ijyate yati vA tad yajatram / agnihotra hotA vA / bIti hanaH sthAne badhAdezo nipAtyate / hanti yena tad badhatam / AyudhaM vA / patati gacchati yena tatpatatram vAhanaM lomAni vA // (106 ) gaDati siJcatIti gaDacam / bAhulakADasya laH / kalacam / kaTibhAgo bhAryA vA // ( 100 ) vRNotyudakAdikaM yayA yA vA sA varacA carmarajjurvA // For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 80 ugAdikoSaH // suvideH kan // 108 // suvidatram // 108 // kRternum ca // 109 // kRntantram // 109 // bhRmRdRziyajiparvipacyamitaminamihayibhyo'tac // 110 // bharataH / marataH / darzataH / yajataH / prvtH| pacataH / zramataH / tamataH / namataH / haryyataH // 110 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSira jibhyAM kit // 111 // pRSataH / rajatam // 111 // khalatiH / / 112 // ( 108 ) suSThu vidyate tat suvidatram kuTumbaM vA // (106 ) kRntati vinati yena tatkRntatram / lAGgalaM vA // ( 110 ) bharati puSNAtIti bharataH / rAjabhedI naTo rAmAnujA vA / mriyate'sau marataH mRtyurvA / pazyanti yena sa darzataH / candraH sUrye vA / yajatIti yajataH / RtvigvA / parvata pUrNeaubhavatIti parvataH / parvavidyate'miti matvarthI yastakArapratyayo vA / girirvA / pacati yena sa pacataH / agnivI | amati gacchatIti mataH / reNuvI / tAmyati kAGkSatIti tataH / tRSNAparo vA / namatoti namataH namro vA / haryati gacchatIti haryataH / azvo vA / bAhulakAt - malate svarUpaM dharatIti mAlatI / upadhAdIrgheI gaurAditvAn GIS // 1 ( 111 ) parSati siJcatIti pRSataH / vindurmRgo vA / rajati priyaM bhavatIti rajatam / rUpyaM zukaM vA // (112) skhalati saJcannatIti khalatiH / niSkezazirAH puruSo vA / dhAtoH salopaH pratyayAntasyetvaM nipAtaH // For Private And Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 3 // zIzapirugamivaJcijIviprANibhyo'thaH ||113||shythH| zapathaH / ravathaH / gamathaH / vaJcathaH / jiivthH| prAthaH / darathaH zamathaH / damathaH / / 113 // bhRnazcit / / 114 // bharathaH // 114 // ruvidibhyAM Git // 115 // ruvathaH / vidthH|| 115 // upasarge vaseH // 116 // AvasathaH / saMvasathaH // 116 // atyavicamitaminamirabhila bhinabhitapipatipanipaNimahibhyo'sac // 117 // atsH| avsH| cmsH| tamasaH / ( 113 ) zete'sau zayathaH / ajagaro vA / zapyata Akruzyata iti zepathaH / nizcayakaraNaM vA |rautiiti ravathaH kokilo vA / gacchatIti gamathaH pathiko vA / vaJcati pralambhayatIti vaJcatho dhUrtaH / asya sthAne vandIti pAThAntare vandathaH stotA stutyo vaa| jIvatIti jIvatha prAyuSmAn / prANitIti prANathaH / balavAn vA / bAhulakAta-dRNAtIti darathaH / dikSu prasaraNa gartI vA / zAmyatIti zamathaH / zAntiH / dAmyatIti damathaH / damo vA // ( 114 ) bibhatI ti bharathaH / lokapAlo rAjA vA / / ( 1.15 ) rautIti ravathaH / zvA vA / vettIti vidathaH / yogo vA // ( 116 ) samantAdvasati yatra sa pAvasathaH / gRhaM vA / samyagvanti yatra sa saMvasathaH / grAmo vA // ( 110 ) ati nirantaraM gacchatItyatasaH / vAyuA / striyaamtsii| avati rakSAdikaM karotItyavasaH / rAjA vA / camati bhakSayati yena sa camasaH / gaurAditvAccamasI / tAmyati kAGkSIti tamasaH / dhvAntaM vA / 11 For Private And Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 82 uNAdikoSaH // namasaH / rabhasaH / labhasaH / nabhasaH / tapasaH / patasaH / panasaH / payasaH / mahasam // 117 // veJastuT ca // 118 // vetasaH // 118 // vahiyubhyAM pit // 119 // vAhasaH / yAvasaH // 119 // vayazca // 120 // vAyasaH // 120 // divaH kit // 121 // divasam // 121 // kRzAlika ligardibhyo'ac // 122 // karabhaH / zarabhaH / zalabhaH / gardabhaH // 122 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir namatIti namasaH / anukUlaM vA / rabhate'sau rabhasaH / vegeo harSo vA / labhatesaau labhasaH / azvabandhanaM vA / namate hinastIti nabhasaH / AkAzaM vA / tapati tApaheturbhavatIti tapasaH / candramA vA / patatIti patasaH / pakSI vA / panAyati stotIti panasaH / kaNTakiphalaM vA / mahatIti mahasam / jJAnaM vA / bAhulakAt - amyate prApyate tattAmarasam / kamalaM vA / pratyayasya NitvAd vRddhidhItazca tuT / syati karma samApayatIti sAdhvasam / pazcAd jJAnaMSA / dhAtordhuk / kaGkate zraM catyaM bhaktIti kIkasam / asthi vA / dhAtoH kIkAdeza: / taratIti tarasam / mAMsaM vA // 1 ( 118 ) vayati tantUn saMtanotIti vetasaH / vRkSabhedo vA // ( 116 ) vahatIti vAhasaH | ajagaro vA / yauti mizrayatyamizra - yati vAsa yAvasaH / tRNasantati // ( 120 ) vayate gacchatIti vAyasaH kAko vA // (121) dIvyati prakAzate sUryo yatra taddivasamA divaso vA addhIdipAThAd dvilinggH|| ( 122 ) kirati vicipatIti karabhaH / hastasya bahirbhAgo vAlA vA / zRNAtIti zarabhaH / araNyAnAM madhye hiMsaka vizeSapazujAtiH / zalate 'gacchatIti zalabhaH / pataGgo vA / kalate saMkhyAM karoti sa kalabhaH / kari'zAvako vA / gardaryAti zabdaM karotIti gardabhaH / kharo vA // For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 3 // RSivRSibhyAM kit // 123 // RSabhaH / vRSabhaH // 123 // rupenillupa ca // 124 // luSabhaH // 124 // rAsiballimyAM ca // 125 // rAtabhaH / ballabhaH // 125 // javizibhyAM jhaca / / 126 // jarantaH / vezantaH // 126 // ruhinandijIviprANibhyaH pidAziSi // 127 // rohantaH / nandantaH / jIvantaH / prAntaH / rohantI // 127 // tRbhUvahivasibhAsisAdhigaDimaNDijinandibhyazca // 128 // trntH|bhvntH / vahantaH / vsntH| bhAsantaH / saadhntH| ( 123 ) RSati gacchatIti RSabhaH / varSoti vRSabhaH / zreSThaparyAyo valIvardI vA // (124 ) roSati hinastoti laSabhaH / mattahastI vA // ( 125 ) rAsati zabdayatIti rAsabhaH / kharo vA / ballate saMvRNototi ballabhaH priyo vA // (126) pratyayAdijhakArasya jho'nta ityantAdezaH / jIti sa jarantaH / mahiSo vA / vizati pravezaM karotIti vezantaH alpajalAzayo vA / bAhulakAta-arhati pUjyo bhavatIti, arhantaH // ( 120 ) rohatoti rohantaH / vRkSabhedo vA / nandati samRddhiyukto bhavatIti nandantaH / putro vA / yo jIvati sa jIvantaH / auSadhaM vA / prANiti zvAsaprazvAsAna pravartayati sa prANantaH / vAyurvA / SitvAta striyAM DoSa / prANantI / rohantI / nandantI / jIvantI // (128) jhaca / yastarati yena yatra vA sa tarantaH samudrastaranto naukA vaa| yo bhavatIti yatra vA sa bhavantaH / kAlo vA / vahati kAryANi prApayatIti vahantaH vaayuvii| yo vasati yatra vA sa vasantaH Rtubhedo vaa| bhAsayate dopyate'sau bhAsantaH / sUryo vA / sAdhanoti kAryANIti sAdhantaH / bhikSako vA / For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84 umAdikoSaH // gaNDayantaH / maNDayantaH / jyntH| nandayantaH // 128 // hantermuda hi ca // 129 / / hemantaH // 129 / / bhandelopazca // 130 // bhadantaH / 130 // RccheraraH // 131 // RccharaH / 131 // artikamibhramicamidevivAsibhyazcit // 132 // arrH| kamaraH / bhramaraH / camaraH / devaraH / vAsaraH / 132 // gaNDati secayatIti gaNDayantaH / megho vaa| maNDati zobhitaM karotIti maNDayantaH / bhUSaNaM vA / jayatoti jayanto jayazIlaH / striyAM jayantI puSpabhedo vA / vijayantaH kazcidrAjavizeSastasya prAsAdo vaijayantaH / vaijayantI patAkA / nandanti yena sa nandantaH / Ananda karo vA / ataH pUrvasUtre'pi nandiH paThitaH / aca punargrahaNamanAziSyapi yathA syAt // ( 126 ) yo hanti zItena sa hemantaH / Rtubhedo vA // ( 130 ) bhandate kalyANaM karotIti bhadantaH prajito vA // (131) Rcchati gacchati sa RccharaH / RccharA vezyA vA / bAhulakAtavadatIti vdrm| vAH phalaM vaa| kandati vaikalyaM karotIti kadaraH zvetakhadiro vaa| kapilakAditvAllatve gaurAditvAna DoSa kdlii| kadarI / vdrii| mandarakandarazIkarakoTarazavarasamarabarbarabarkarakaparapijarAmbarADambarajarjarakakaranakharatAmaraprabhRto'pi-prarapratyayAntA bahulavacanAdeva sAdhanoyAH // (132 ) Rcchati gacchati yataH sa araraH / kapATo vA / kAmayate'sau kamaraH / kAmuko vA / bhrAmyatIti bhramaraH SaTpadaH / kAmuko vA / camati bhakSayatIti camaraH / mRgabhedo vA / gaurAditvAta striyAM DIe / camarI surA gauH / cama- ayaM cAmaro bAlasamUhaH / dovyAta krIDAdikaM karototi devaraH / vidhavAyA dvitIyaH patiH patyuH kaniSThabhrAtA / vAsayatoti vAsaraH maGgalAdivAro vA // For Private And Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA03 kuvaH kraran // 133 // kuraraH / 133 / / aGgimadimandibhya Aran // 134 // aGgAraH / madAraH / mandAraH // 134 // gaDeH kaDa ca // 135 // kaDAraH / 135 // zRGgArabhRGgArau // 136 // kojamajibhyAM cit||137||kjaarH |maarjaarH| 137 // kameH kiducopadhAyAH // 138 // kumAraH // 138 / ( 133 ) kauti zabdayatoti kuraraH / pakSibhedo vA / (134 ) aGgati gacchati sa anggaarH| nirdhUmo'gnibhUmivikAro vA / mAdyati mato bhavatIti madAraH / varAho vA / mandate stotIti mndaarH| nimbatarurarkavRkSo vA / bAhulakAnmandadhAtorArupratyayo'pi bhavati / mandate'sau mandAruH / nimbArko vA // ( 135 ) gaDati siJcatIti kaDAraH / pItavarNoM vA / / ( 136 ) zRNAti hinastoti zRGgAraH / hastizobhA nATyaraso dampatyoranyo'nyaM sambhogaspRhA vA / ava dhAtArnum husvAdezazca / bibharti puSyatIti bhRGgAraH / suvarNapAtravizeSo vA / striyAM bhRGgAro koTajAtibhedo vA / jhIgara iti prasiddhaH // (137 ) kati rautIti kajAraH / mayUro vyaJjanaM vA / mArTi zundhatIti mArjAraH / viDAlo vA / striyAM mArjArI / / (138 ) cidanuvartate / kAmate bhogAniti kumAraH / zizuryuvarAjo vA / kumArakrIDAyAmityasmAdapi pacAdyaci kRte kumArazabdA vyatpadyate tadapAyAntaramarthabhedazca // For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 86 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // tuSArAdayazca // 139 // tuSAraH / kAsAraH / sahAraH / 139 / / dIGo nuT ca // 140 // dInAraH // 140 // sarapaH Suk ca // 141 // sarSapaH // 141 // uSikuTidalika cikhajibhyaH kapan // 142 // upapaH / kuTapaH / dalapaH / kacapam / khajapam // 142 // karoH 1: samprasAraNaJca // 143 // kuNapam // 143 // kapazcAkravarmaNasya // 144 // viTapaviSTapavizipolapAH // 145 // ( 136) yastuSyati yena vA tattvAram / himaM vA / kAsate zabdayati nindati vA sa kAsAraH / sarasI vA / sahatIti sahAraH / Amrabhedo vA / tarkayati bhASAsau takAraH / striyAM gaurAditvAt tarkArI / jayantI vizeSatA vA // (140) dIyate cayati yena vA sa dInAraH / suvarNAbharaNaM vA // ( 141 ) sarati gacchati sa sarpapaH / kaTusnehavAn vA // (142) oSati dahati sa uSapaH / agniH sUryo vA / kuTatIti kuTapaH / mAnabhANDaM vA / dAlayati vidArayatIti dalapaH / prahAro vA / kacate badhanAtIti kacapam / zAkapAcaM vaa| khajati mathnAti mayyata iti khajapam / ghRtaM vA // ( 143 ) ti zabdaM karotIti kuNapaH / zava mRdbhedo vA // ( 144 ) cAkravarmaNasya mate kape sati pratyayasyAdirudAttaH / anyamate saGghAtasyAyudAttatvam // ( 145 ) kapapratyayAntA nipAtAH veTati zabdayati vAyuneti viTapaH / zAkhAvistAro vA / vizanti yaceti viSTapam | bhuvanaM vA / triviSTapaH / sukhavizeSabhogo vA / dhAtorvakArasya patvam / pratyayasya tuT ca / viviTapa iti vA / vizanti yaceti vizipam / mandiraM vA / pratyayAderitvam / balate saMvRNotItyulapam / komalatRNaM vA / dhAtvAdeH samprasAraNam // For Private And Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org pA0 3 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 80 vRtikan // 146 // varttikA // 146 // kRtibhidilatibhyaH kit // 147 // kRttikA / bhittikA / lattikA // 147 // iSyazibhyAM takan // 148 // iSTakA | aSTakA // 148 // istazantasunau // 149 // etAH / etazAH // 149 // vipatibhyAM tanan // 150 // vetanam / pattanam // 150 // hRdalibhyAM bhaH // 151 // darbhaH / dalbhaH // 151 // (146 ) vartavartikA pakSibhedo vA / yastu vRtu dhAtorkhulpratyaye vartakA zabdastatra vAtikenetyaniSedhAdvarttakA ityeva / tatroNAdInAmavyutpannatvAdvartakA vyutpanna iti bhedaH // ( 140 ) kRntIti kRttikA / nacacaM vA / bhinatIti bhittikA bhittivI | latatIti lattikA godhA vA // ( 148 ) iSyateHsAviSTakA / aznute sA aSTakA / vaidikakarmavizeSo vA / bAhulakAt - masyati pariNamatIti mastakam / ziro vA / dadhAtIti dhAtakam / striyAM dhAtakI puSpabhedaH // ( 146 ) ti prApnotIti etazaH / etazAH / etazau / azvo brAhmaNoM vA / eko'danto'paraH sAntaH // ( 150 ) vetti prApnoti khAdati vA tadetanam / bhRtivI | vetanena jIvati vaitanikaH karmakaraH / patati gacchatIti pattanam / nagaraM vA // For Private And Personal Use Only ( 151 ) dRNAti vidArayatIti darbhaH / kuzo vA / dalate vizIrNe bhavatIti dalabhaH / RSizcakraM vA //
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ugAdikoSaH // atigRbhyAM bhanan // 152 // abhaH / garbhaH // 152 // iNaH kit // 153 // imAH // 153 // asisajibhyAM kthin // 154 // asthi |sthi // 154 // luSikuSizuSibhyaH ksiH // 155 // plakSiH / kukSiH / zukSiH // 155 // azernit // 156 // akSiH // 156 // iSeH ksuH // 157 // ikSuH // 157 // avitastRtanatribhya IH // 158 // adIH / tarIH / striiH| tantrIH // 158 // ( 152 ) iti gacchatotyabhaH / zizurvA / alpo' 'bhakaH / girati guNAtyupadizatIti garbhaH / jaTharaM tabasyo vA / garbhAdaprANinIti tArakA. ditvAditaca / garbhitAH zAlayaH / prANini tu garbhiNI // ( 153 ) etoti imaH / hastI vA !" ( 154 ) ati prakSipati yena tat asthi / kIkasaM zarIrAntaravayavo vA / sajatIti sathi / Urudezo vA // ( 155 ) ploti dahatIti plukSiH / agnivI / kuSNAti niSkaSatoti kukSiH / jaTharaM gabhIzayo vA / zoSayatIti zukSiH / vAyuvI / atAntargato Nic tasya ca parNazuData Niluk // ( 156 ) aznute vyApnoti viSayAn yena tadakSa / necaM yA // ( 150 ) ipyate sa ikSuH / madhu tRNaM vA // ( 158 ) avatIti avIH / rajasvalA strI vA / tarati yayA mA tarIH / naukA vastrAdirakSakaM bhANDaM vA / stRNotyAcchAdayatoti starI: / dhUmo vaa| tantrAta kuTuvaM dharatoti tantrIH / vINA vA / NilopaH // - For Private And Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- - pA0 3. yApoH kid he ca // 159 // yyiiH| papIH / / 159 // lakSermuTa ca // 160 // lakSmIH // 16 // ityuNAdiSu tRtIyaH pAdaH // ( 156 ) yAti prApayati sa yayIH / azvo vA / pibati pAti rakSatIti vA sa papIH / sUryazcandro vA / / ( 160 ) lakSayati pazyatyaGkayati vA sA lakSmIH / vibhUtivI / lakSamIrasyAstIti lakSmaNaH / lakSamyA acceti pAmAdipAThAnmatvarthI yo naH // ityuNAdivyAkhyAyAM vaidikalaukikakoSe tRtIyaH pAdaH // -- For Private And Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ugAdikoSaH / HED vAtapramIH // 1 // RtanyajivanyajyarpimadyatyaGgiyukazibhyaH kanicyatujalijiSNujiSThajisanasyanithinnulpasAsAnukaH // 2 // rniH| tanyatuH / anyjliH| vaniSNuH / aJjiSThaH / arpisH| mtsyH| atithiH / aGguliH / kavasaH / yavAsaH / kRzAnuH // 2 // (1) vAta iva pramiNoti prakSipatIti vAtapramIH / atizIghragAmI hariNavizeSo vA / puMlliGga evAyaM zabda : / vAtapramIna mRgAn / Gau tu vAtapramI / ami vAtapramIm / bAhulakAta-uzyate kAmyate'sau uzI vAJchA tatkuzalA narA asmina santIti uzInaro dezaH / atra bahulavacanAdeva samprasAraNam // (2) ebhyo dvAdazadhAtubhyaH kanijAdayo dvAdaza prayatyA yathAsaMkhyaM bhavanti / Rcchati gacchatoti raniH / baTumuSTihasto vA / prsRtaanggulirrniH| tanu-yatuc / tanoti vistRNotIti tnytH| vAyUrAtrivI / ajUalica / anakti vyaktaM karotIti, aJjaliH / saMyutI karau vA / vanaiSNu ca / vanoti yAcate'sau niSNuH / apAnavAyurvA / ajU-iSTaca / anakti prakaTayati padArthAniti, ajjiSThaH / sUryo vA / arpi-isana / arpayatIti, arpisaH / agramAMsaM vA / mAdyati hRSyatIti matsyaH / mIno vA / ata-ithin / ati nirantaraM gacchati bhramatItyatithiH / akasmAdAgataH sajjano vaa| na vidyateniyatA tithirasthati vyatyatyanantaram / striyAM kadikArAklina iti DIpa / atithI strii| agi-uli / aDa gati ceSTate'nena soGaguniH / karazAkhA vA / ku-asa / kauti vA kavata iti kavasaH / kaNTakajAtirvA / aca iti pAThAntaram / tadA kavata iti kavacam / yauti / mizyatIti yavAsaH / kaNDakavRkSabhedo vA / kRSati tanUkarotIti kRzAnuH / aminarvA // For Private And Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 - pA0 4 // zraH karan // 3 // zarkarA // 3 // puSaH kit // 4 // puSkaram // 4 // kalazca // 5 // puSkalam // 5 // gameriniH // 6 // gamI // 6 // prAGi Nit // 7 // AgAmI // 7 // bhuvazca // 8 // bhAvI // 8 // pre sthaH // 9 // prasthAyI // 9 parame kit // 10 // parameSThI // 10 // manthaH // 11 // manthAH / manthAnau // 11 // ( 3 ) zRNAtIti zarkarA / khaNDavikAro mRvikAro vA // ( 4 ) puSNAtIti puSkaram / antarikSa kamalamudakaM vA / / ( 5 ) puSa dhAtoH kalanapi / puSyatIti puSkalam pUrNa vA // (6) gamiSyatIti gamI pathiko vA / bhaviSyati gamyAdaya iti kAlaniyamaH // ( 0 ) NitvAd vRddhiH AgamiSyatItyAgAmI // (8) iniH Nit / bhaviSyatIti bhAvI ! (E) iniH Nit / NitvAyuk / prasthAtumicchatoti prasthAyI gantumanAH // ( 20 ) parame uttame vyavahAre tiThatIti prmesstthii| sarveSAM pitAmaha Izvaro vA / saptamyA aluka patvaM ca // ( 22 ) iniH kila kitatvAnnalopaH / manthati bilADayatIti manthAH / mathina zabdasya sarvanAmasthAna Atvam / manthAnau / manthAnaH / dadhyAdimanthanadaNDo vajo vAyuvI // - - For Private And Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 62 uNAdikoSaH // pataH stha ca // 12 // panthAH // 12 // khajerAkaH // 13 // khajAkaH // 13 // valAkAdayazca // 14 // valAkA shlaakaa| patAkA // 14 // pinAkAdayazca // 15 // pinAkaH / taDAkaH // 15 // (12) patanti gacchanti yatra sa panyA mArgaH / panthAnau / pUrvava. dAtvam / pathai gatAvityasmAddhAtoH pacAdyaci kRte pathaH / pathau / pathAH / ityadanto'pi dRzyate // (13 ) khajati mathanAtIti khajAkaH pakSiH / khajAkA darvivA / bahulavacanAtmanyante stUyante tAni mandAkAni srotAMsi vA / tAnyasyAH santIti mandAkinI / nadobhedaH / ( 14 ) valate saMvRNotyasau valAkA / vakapaMktiH kAminI valAko vakapakSI vA / manyate jAnAti sA manAkA / hastinI vA / punAtIti pavAkA / yAM zalanti gacchantoti zalAkA / ajjanayaSTikA vA / paTati gacchatIti paTAkaH / pakSI vA / patyate jJAyate'sau patAkA dhvajA vA // (15) pAti rakSati pinAkaH / trizUlaM dhAtuvA / tADayatyA. hantIti taDAkA prabhA vA / bahulavacanAt-Agapratyaye sati tar3AgaH / ityapi siddhaM bhavati / bhandate'sau bhadAkaH / kalyANam / zyAti prApnotIti zyAmAkaH broDbheido vA / samA iti prasiddhaH / mugAgamo nipAtanam / na bhAti prakAzata iti nabhAkam / meghayutamAkAzaM vA / yaM pinaSTi samyakacarNayati sa piNyAkaH / tilakalko vA / dhAtoH SakArasya dhatvaM yugAgamazca / vartate yena sa vArtAko vArtAko vA / vanabhaNTA iti prsiddhaa| dhAtAdiH / guvati purISamutsRjatoti guvAkaH / pUgIphalaM vA / kuTAdi. tvAd guNAbhAvaH // For Private And Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org pA0 4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 63 kaSidUSibhyAmIkan // 16 // kaSIkA | dUSIkA // 16 // niSibhyAM kiJca // 17 // anIkam / hRSIkam // 17 // caGkarAH kaGkA ca // 18 // kaGkSIkA // 18 // zRpRvRjAM he ruk cAbhyAsasya // 19 // zarzakaH // parparIkaH / varvarIkaH // 19 // pharpharIkAdayazca // 20 // pharpharIkam | dardarIkam / tintiDIkaH / caJcarIkaH / marmarIkaH / karkarIkam / puNDarIkaH // 20 // (16) karSAti hinastIti kaSIkA / pakSijAtivI / dUSayatIti dUSakA netramalaM vA // ( 12 ) aniti jIvayatItyanIkam / viruddhaM sainyaM vA / hRSyati tuSTo bhavatoti yena tat hRSIkam / jJAnendriyaM vA // (18) yaGlugantAtkaNadhAtorIkana kaMkaNAdezazca / punaH punaH karNAti zabdayatIti kaGkaNIkA / vAdyasAdhanavizeSo vA / ghariyAra iti prasiddhaH / kiGkiNIkA kSudraghaNTikA | bahulavacanAt siddham // (16) zRNAti hinastIti zartharIko hiMsakaH / piparti pAlayatIti parparIkaH sUyya vA / vRNoti svIkarotIti varvarIkaH / kuTilakezo jano vA // For Private And Personal Use Only ( 20 ) sphurati cetano bhavatIti pharpharIkam | pattrAdisahitaH zAkhAgranthivI / Ikanpratyaye dhAtoH phafarAdezaH / dRNAtIti dardarIkam 1 vAdicaM vA / karoti kAryyANi yena tat karkarIkam / zarIraM vA / karkarokA galantikA / kalazI iti prasiddhA / atrobhayatra dhAtordvitvamabhyAsasya ruk ca / timyatyATrI karotIti tintiDIkaH / vRkSajAtirvA | makArasya DakAro'bhyAsasya nuT ca / carati gacchati bhakSayati vA sa caJcarIkaH / bhramaro vA / abhyAsasya num / mriyate'sau marmarIkaH / hInajano vA / puti zubhakarmAcaratIti puNDarIkam / zvetAmbhojaM sitapacaM bheSajaM vyAghro'mi //
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 64 uNAdikoSaH // ISeH kid dhrasvazca // 21 // iSIkA / 21 // Rjezca // 22 // RjIkaH / 22 // sarternum ca // 23 // mRNIkA / 23 // mRDaH kIkac kaGkaNau // 24 // mRDIkaH / mRDakapaH // 24 // alIkAdayazca // 25 // alIkam |vyliikm|vliikm||25|| kRtabhyAmISan // 26 // karISaH / triissH|| 26 // ( 21.) kitvAt guNAbhAvaH / ISate gaccha tIti iSokA / mujAdizalAkA vA !! ( 22 ) kit / arjati gacchatoti RjIkaH / upahato vA / kitvAd guniSedhaH // ( 23 ) sarati prApnotIti sRNIkA / lAlA vA / SThIvanabhedaH / lAra iti prasiddham // (24) mRDati sukhayoti DokaH / sukhadAtA |mRddngknnH / bAlo vaa| bahulavacanAt / kAyati zabdayatIti kaGkaNaH / karabhUSaNaM vA // (25) kokan pratyayAntA amI nipAtyante / alati vArayatItyalokam / mithyA vaa| vipUrvAd vyalokapriyaM khedo vA / valate saMvRNotyanena tat valokam / gRhacchAdanasAmagrI vA / anyepi, valate saMvato bhavatIti valmIkam / chidramRSibhedo vaa| tasyApatyaM vaalmiikiH| muddaagmH| vahatoti vAhIkaH / gaurazkho vA / dhAtorvaddhiH / suSThu pretIti supratIkaH agnirvA / dhAtostuTa ca // ( 26 ) kIryate vikSipyate sa karISaH / zuSkagomayaM vA / taratiyena sa tarISaH / naukA vA // For Private And Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org pA0 4 // zRbhyAM kicca // 27 // zirISaH / purISam // 27 // arjeja ca // 28 // RjISam // 28 // ambarISaH // 29 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vazeH kiJca // 31 // uzIram // 31 // kazermuT ca // 32 // kazmIraH // 32 // kRza pRkaTipaTizauTibhya Iran // 30 // karIraH / zarIram parIram | kaTIraH | paTIraH / zauTIraH // 30 // 65 (20) zRNAti hinastIti zirISaH / vRkSabhedo vA / piparti tat purISam / zakadvA // ( 28 arjati saJcito bhavati yasmAttat, RjISam / piSTapacanaM vA / tavA iti prasiddham // ( 2 ) ambate zabdayatIti, ambarISaH / AkAzaH svedanI vA / bhAr3a iti prasiddham // For Private And Personal Use Only ( 30 ) kiratIti karIraH / vRkSabhedo vaMzAGkuro vA / zIryyate hiMsyata iti zarIram / prANikAyo vA / pUryate'neneti parIram | phalaM vA / kaTyata yasa kaTIraH / kuTI jaghanadezo vA / paTati gacchatIti paTIraH / kandukaH kAmazcandanavRkSo vA / zauTati garva karotIti zauTIraH / tyAgI vIro vA / brAhmaNAditvAt SyaJ zauTIryyam / vairAgyam / bhulvcnaat| hiNData itastato gacchatIti hiNDoraH / samudrapheno dADimo vA / kimIratUNIra jambIra kumbhIra kuTIrAdayosporana pratyayAntA bAhulakAdeva boddhavyAH || ( 31 ) uzyate kAmyate taduzIram vIraNamUlaM vA / khasa 2 iti prasiddham // (32) Iranityeva / kaSTe gacchaMti zAsti vA'sau kazmIraH / dezabhedoM vA //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 ugAdikoSaH // - kRtra ucca // 33 // kurIram // 33 // ghasaH kica // 34 // kSIram // 34 // gabhIragambhIrau // 35 // viSAvihA // 36 // paca elimac // 37 // pacelimaH // 37 // zIGo dhuklakavalavAlanaH // 38 // zIdhu / zIlam / zaivalaH / zevAlam / zepAlaH // 38 // mRkaNibhyAmUkokaNau // 39 // marUkaH / kANUkaH // 39 // (33 ) kriyate tat kurIram / maithunaM vA / kapilakAditvAllatve kuliirH| jalajantubhedo vA // (34 ) adyate bhakSyate yattat kSIraM dugdhaM vA // (35 ) gamadhAtormakArasya bhakAra ekasmina pakSe numAgamazca / gamyate prApyate jJAyate vA sa gabhIraH zAnto mahAzayo vaa| vizeSyAlagAvetau zabdau // (36) vizeSeNa sthati karmAntaM karotIti viSA / buddhiI / vizeSaNa jahAti tyajati duHkhamiti vihaa| sukhaloko vA / svabhAvAinayoravyayatvam // (37) pacati padArthAniti pacelimaH / agniH sUryo vaa| yastu pacadhAtoH sAmAnyavArtikena kRtyArtha kelimaj vidhIyate sa bhAve karmaNi karmakartari vetibhedaH // (38) zete yena tat zadhui / madyaM vA / zIlaM svabhAvaH / zaivalam / zevAlam / bAhulakAt-pratyayavakArasya pakAraH / zepAlam / jalanIlyA nAmAnyetAni / udake latArUpamutpannaM sevAra iti prasiddham // (36) mriyate asau marUkaH / mRgo vA / kati zabdayatIti kANUkaH kAko vA // For Private And Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // me m oria valerUkaH // 40 // valakaH // 40 // ulUkAdayazca // 11 // ulUkaH / vAvadUkaH / bhallUkaH / zambUkaH // 11 // zalimaNDibhyAmUkam // 42 // zAlUkam / maNDukaH // 12 // niyo miH // 43 / nemiH // 43 // arjeruca // 14 // UmiH // 44 // bhuvaH kit // 45 // bhUmiH // 15 // praznoterazac // 46 // razmiH / / 46 // (40 ) valate saMvRzotIpti klakaH / pakSI kamalamUlaM vA // (41) Uka pratyayAntA nipAtyante / valate'sAvulakaH / pakSibhedo vA / dhAtoH samprasAraNam / bhRzaM vaktIti vAvadUko vaktA / yahalugantAdUkaH / jalazuktivA~ / dhAtorbuk / bAhulakAdakapratyaye zambuka ityapi siddham / bhallate paritobhASate'sau bhallakaH / RkSo vA / bAhulakAd isve bhallaka ityapi / tathA bhalate'sau bhAlakaH sa eva / mahatIti madhUkaH / vRkSabhedo vA / tathA / elakajambUkabandhakavAstUkAdayo'pyacaiva draSTavyAH // (42) zalyate prApyate yattata, zAlakam / mUladravyaM vA / maNDati zobhate 'sau maNDUkaH / bheko jalajanturvA // ___(43) nayatIti nemiH / cakrAvayavI vA / bAhulakAta-yAti kAyaryANi prApayatIti yAmiH / prAderjatvaM nAmiH / svasA kulastrI vaa| (44) Rcchati gacchatItyUmiH / jalataraGgo vaa| ( 45 ) bhavanti padArthA prasyAmiti bhUmiH / utpattisthAnam / alpA bhUmibhUmikA / kRdikArAditi DoSa bhUmI // (46) aznute vyAmotIti razmiH / kiraNo rajjurvA / - - - For Private And Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 4 // dalmiH // 17 // vIjyAjvaribhyo niH ||48||venniH|jyaaniH / jUrNiH // 18 // sRvRSibhyAM kit // 19 // sRNiH / vRSNiH // 19 // bhaGga lopazca // 50 // agniH // 50 // vahinizruyudraglAhAtvaribhyo nit // 51 // vahiH / shrenniH| shronniH|| yoniH|dronniH / glaaniH| haaniH| tarNi // 51 // (47) dalatiyena vidaNAtIti dalimaH / sUryakiraNa uttamAyudhaM vaa|| (48) vIyate kSipyate sa veNiH / kezavinyAso vA / nipAtanAeNatyam / jinAti kyohIno bhavatIti jyAniH / kSatirvA / jvarati rogI bhavatIti jUrNiH / strIrogo vaa| bAhulakAta-kSauti zabdayatIti coNiH / DISa kSoNI / mirvA / kroNAtIti kroNiH / kreNI // (46 ) sarati gacchatIti sRNiH / anuzaM vaa| varSatIti vRSNiH / kSatriyo vaizyo vaa| (50) aGgati gacchati prApnoti jAnAti vA so'miH / bahiH / prasiddho vA // (55) vahatIti vahiH / agnirvA / ati sevate'sau zreNiH / parivI / nipUrvAnnizreNI / adhirohaNI vA / zRNotIti zroNiH / kaTipradezo vA / yauti saMyojayati pRthak karoti vA sa yoniH / kAraNamupasthendriyaM vA / dravanti gacchanti yatra sa droNiH / secanI dezavizeSo vA / glAyati yasmin sa glAniH / daurbalyaM daumanasyaM vA / hIyate jahAti vA sa hAniH / apacayo vA / prahANiH / parihANiH / kRtyaca iti Natvam / tvarati samyagbhramatoti tarNiH / mano vA / bahulavacanAta-zete'sau ziniH / kSatriyo vaa| dhAtoI svatvaM ca / vAyatIti mlAniH / Anandayo vA // -- For Private And Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ThaNAdikoSaH / ghRNipRznipANicUrNibhUrNayaH // 52 // vRdRbhyAM vin // 53||vrviH / darviH // 53 / / zasta jAgRbhyaHkin // 54 // jIviH / zIvistIviH / jAgRviH // 54 // divo he dIrghazcAbhyAsasya // 55 // dIdiviH // 55 // kavighaSvichavisthavikikIdivi // 56 // (52) jirti kSati dIpyate vA sa ghRNiH / kiraNo vA / spRzati saMyukto bhavatIti pRzniH / alpazarIro vA / dhAtoH salopaH pati siJcatIti pArNiH / pAdatalaM vA / dhAtoddhiH / carati gacchati bhakSayati carNaryAta prerayatIti vA carNiH / vivaraNaM vA / bibharti dharati sarvamiti bhUrNiH / pRthivI vA / bAhulakAt-ghurati zabdayatIti pUrNiH // (53 ) vaNotIti varviH / bhakSako vA / dRNAti yayA sA drviH| supacAlanapAcaM vA / DoSa / dii| (54 ) jIryatIti jIviH / pazurvA / zRyAtIti zIviH / stRNotyAcchAdayatIti storviH / adhvaryu / jAgatI ti nAviH nRpativI // (55) dIvyatIti dIdiviH / sukhamannaM vA / kan pratyayasya bAhulakAdevatsaprajJAlopo na bhavataH // (56) karoti yena sa kaviH / tantuvAyadravyaM vA / gharSati siJcatIti ghRSviH / varAho vA / chyati sUkSmaM karotIti chaviH / dIpatirvA / dhAtoI svatvaM ca / tiSThatoti sthaviH / tantuvAyo vA / atrApi hasvaH / kikinA zabdena dIvyatIti kikidiiviH| cASo vA / nIlakaNTha iti prasiddhatA kikadivaH / kikidiviH / kikidIvaH / kikidivaH / kikIdIviH / iti paMcabhedA bahulavacanAdeva mantavyAH // - - - For Private And Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - ---- --- .100 pA0 4. - - pAte. tiH // 57 // ptiH| 57 / / zakerRtin // 58 // zakRt // 58 // ameratiH // 59 // amatiH // 59 // vhivsytibhyshcit||60|| vhtiH|vstiH| prrtiH||60|| aJceH ko vA / / 61 // aGkatiH / aJcatiH // 61 // hanteraMha ca // 62 // aMhatiH // 6 // ramenit // 63 // rmtiH||63|| (50) pAti rakSatIti patiH / svAmI vaa| ( 58 ) zaknotIti zakRt / bAhulakAta-yajatoti yakRt / kAlakhaNDaM bA / dhAtorjakArasya kakAraH // ) 56 ) amati gacchatIti, zramatiH kAlo vA / bAhulakAta-batamAcaratIti vatiH / vistaro vatatI latA vA / mAlayati gandhaM dhArayatoti mAlatI mAlatiH / sumanA vA / camelI iti prasiddhA / sthApayati dharmamiti sthapatiH / vAgmI yajJakatI vA / mayantasya sthAdhAtoH puki saMti isvatvam / (60) vahati prApayati padArthAna prApnoti vaiti vahatiH / pavano ghA / vasanti yati vasatirvasatI vA gRhaM rAtviA / Rcchati gacchattIti, aratiH krodhI thA / bAhulakAt-alati bhUSaryAta samarthA vA bhavati / sA alatiH / gItamAtrikA vA // (61) aJcati gacchati pUjayati vA sA akatiH / pratiH / / vAyuvI // ( 62 ) atiH / hntyneneti| aMhatiH / dAnaM vA // (63) ramante'smin sa ramatiH kAlaH kAmo vA // .. For Private And Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // 101 - sUGaH kriH // 64 // suuriH||6|| padizadibhUzubhibhyaH kin // 65 // adriH / zadriH / bhUriH / zubhiH // 65 // vaqyAdayazca // 66 // vakriH / vpriH| aMhiH / tndriH| bheriH // 66 // rAzadibhyAM trip // 67 // rAtriH / shtriH||67 // pradestrinizca // 68 // bhatrI / atriH // 68 // pateratrin / / 69 // patatriH // 69 // (64 ) sUte prANinaH prasavati samarthayatIti, mUriH / paNDito vA / | striyAM sUrI // (65) yo'ti, adanti yati vA sa, adriH / parvato megho vRkSaH sUryo vA / zIyate zAtayatIti zadriH / zarkarA vA / bhavatIti bhari bahu suvarNa vA / bhUri prayojanamasya sa bhaurikaH / kanakAdhyaco vA / zobhate so zubhiH / caturvedavid brahmA vA // (66) vaGkate'sau vaGkiH / vAdyabhedo gRhadAru vA / vanti yasmin sa vaniH kssetrvaa| smprsaarnnaabhaavH| bAhulakAta-yati bhaasste'saahiH| pAdo vA / tandiH sautro dhAtuH / sandati kliznAtIti tandriH mAhI vA / striyAM tandrI / bibheti yena sa bheriH / vAdyavizeSo vA / bherI vaa|| (60) rAti sukhaM dadAtIti rAtriH / prasiddhA vA / zIyate chinatIti zaniH hastI vA // (68) cAt trip| Atta bhakSayatIti atrii| atriNau / pApaM vaa| adhiH / munibhedo vA / tasyApatyamAceyaH // (66) patatIti patatriH / pakSI vA / patatrayaH / pakSavAcakAtyataca zabdAnmatvartha iniH / patatrI / pariNI // For Private And Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 102 paa04|| mRkaNibhyAmIciH // 70 // mriiciH| kapIciH // 7 // zvayatezcit / / 71 // zvayIciH // 71 // veJo Dicca // 72 // vIciH // 72 // RhanibhyAmUSan // 73 // arUSaH / henUSaH / / 73 // puraH kuSan // 74 / puruSaH / pUruSaH // 74 // punahikalibhya uSac ||75||prussH|nhussH| kaluSam // 75 // pIyerUSan // 76 // pIyUSam / peyUSaH // 76 // masjernum ca // 77 // maJjUSA // 77 ( 70 ) mriyate'sau marIciH / dIpatirmaharSiA / kati zabdayatIti kociH / patrAdiyuktA zAkhA zabado vA // . (01 ) zvayati gacchati vardhate vA sa zvayociH / vyAdhirvA // ( 2 ) vati tantUna santanAtIti vociH| DivATilopaH / trnggovaa|| (73 ) Rcchati gacchatoti,arUSaH / suuryovaa|hntiiti hanUSo dsyuH| . ( 4 ) puratyagnaM gacchatIti puruSaH pumAn / anyeSAmapi dRzyata iti doghe puruSo vA // (05 ) pipIti paruSam / niSTuraM vaco vA / nAti badhnAtoti nahuSaH / rAjarSi: sarpavizeSo vA / kalate zabdayatoti kaluSam / pApam // (06 ) pIyati pIyate vA tata pIyUSam / peyUSaH / natanaM payo'mRtaM vA / saptarAtraprasUtAyAH kSIram / bahulavacanAta-aGkavate lakSa yatIti aGkaSaH / nakulo vA // . | (00) dhAtornum / sa cAcI'ntyAtparaH / jaztvazcutve / majjati zuddho bhavatIti maJjUSA / kASThamayaM dravyaM vA // For Private And Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikeoSaH // gaNDezca // 78 // gaNDUSaH / gaNDUSA // 78 // araruH // 79 // zrararuH // 79 // 103 kuTaH kizca // 80 // kuTaruH // 80 zakAdibhyo'n // 81 // zakaTaH / kaGkaTaH / devaTaH / karaTaH // 81 // (08) gaNDati vadanAvayavaM dizatIti gaNDUSaH / jalAdinA pUrNa mukham / kullA iti prasiddham // (06 ) Rcchati prApnoti yena tat / araruH / AyudhaM vA // For Private And Personal Use Only (80) kuTatIti kuTaruH / vastragRhaM vA // (81) zaknotIti zakaTaH / zakaTaM yAnavizeSa RSirvI / yasyApatyaM zAkaTAyanaH / vRNotIti varaTaH / kITabhedo varaTA haMsayoSidA / kaGkate gacchatIti kaGkaTaH / kavacI vA / sarati prasaratIti saraTaH / kRkalAso yA / giragaTa iti prasiddhaH / devate vyavaharatoti devaTaH / zilpI vA / kampate yena sa kapaTaH / mAyA vA / dhAtornalopaH / karkamarkakapIH sautrA dhAtavaH / karkatIti karkaTaH / jalajantubhedo vA / markatIti markaTaH / vAnaro vA / striyAM gaurAditvAn GIS / markaTI / karpatIti karpaTaH / chinnaM purANaM vastraM vA / parpati gacchatIti parpaTaH / UparabhUmirvA / kakhati hasatIti kakvaTam / kaThinaM vA / kugAgamaH / capati sAntvayatIti yena sa capeTaH / carpaTo vA / prasRtAGgalirhasto vA / ekatra pratyayAderetvamaparaca rephAgamazca / mayate prApnAti yaM sa mayaTaH / prAsAdo vA / kirati vikSipatIti karaTaH / kAko vA / evamanye'pizabdA aTana pratyayAntA yathAprayogaM sAdhyAH //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 104 www. kobatirth.org pA0 4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kkadikaDikaTibhyo'mbac // 82 // karambam / kadambaH / kaDambaH / kaTambaH // 82 kaderNit pakSiNi // 83 // kAdambaH // 83 // kalikaryoramaH // 84 // kalamaH / kardamaH // 84 // kuNipulyoH kindac // 85 // kupindaH / pulindaH // 85 // kupeva vazca // 86 // kuvindaH / kupindaH // 86 // nau pathin // 87 // niSaGgathiH // 87 // udyataizcit // 88 // udarathiH / 88 // sacci // 89 // sArathiH // 89 // ( 82 ) karotIti karambam / vyAmizram / kadatIti kadambaH / vRkSabhedo vA / kaDatyAvRNotIti kaDambaH / agrabhAgo vA / kaTatIti kaTambo vAdinaM vA // ( 83 ) kardAta vikalo bhavatIti kAdambaH pakSibhedo vAvaka prasiddhaH // (84) kalate saMGkhyAtIti kalamaH / zAlibhedo vA / kardati kutsitaM zabdayatIti kardamaH pApaM vA // (85) kuNyate zabdadyate'sau kuNindaH / zabdo vA / polati mahAn bhavatIti pulindaH / zavarazcANDAlabhedo vA / bAhulakAt - alati bhUSaya toti' alindaH / gRhaikadezo vA / prajJAditvAdaNi Alinda ityapi siddham // ( 86 ) kupyati kruddho bhavati sa kuvindaH / kuvindaH tantuvAyo vA // (80) nitarAM sajati sa karotIti niSaGgathiH / liGgako vA / ghitvAt kutvam // (88) udRcchantyUrdhvaM gacchantyApo'smin sa udarathiH / samudro vA // ( 8 ) sArayatIti niyamena pyAlayatIti sArathiH / niyantA vA / For Private And Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paa04|| 105 - - kharjipijAdibhya urolacau // 90 // kharjUraH / krpuurH| dhustUraH / vallUram / piGglam / lAGgulam // 9 // kuvazcaTa dIrghazca // 91 // kucI // 91 // samINaH // 92 // samIcaH / samIcI // 92 // siveSTerU ca // 93 // sUcaH / sUcI // 93 // atra orlopI NitvAd vaddhiH (E0) khayAdibhya UraH / kharjati mArjayatIti khajUraH / vRkSabhedo rajataM vA / striyAM gaurAditvAn GIS / kharjarI / kalpate samartho bhavatIti karpUraH / sugandhidravyaM vA / bAhulakAdatra latvAbhAvaH / dhunoti kampayatIti dhustaraH / kanakAvyaH / dhatUrA iti prasiddhaH / vallate saMvRNotIti vallaram / zukramAMsaM vA / zAlayati gamayanIti zAnaraH / maNDUko vA / mallate dharatIti mallaraH / kaste gacchati prApnoti zAsti vA sa kastaraH / striyAM kastarI prasidA / sugandhibhedaH / piAdibhya ulaH / piGkta varNayatIti pijalam / kuzavartiI / kaJcate dIpyate'sau knyclH| strIgAtrAbharaNaM vaa| laGgati gacchatIti lAgUlam / pucchaM vA / dhAtoddhiH / tAti kAGakSati yatatAmbalamiti / prasiddham dhAtorvak / dhAtordu dIrghatvaM ca / zRNApti hinastIti zArdUlaH / dhyAgho vA / dhAtorduka vRddhizca / dunotyupatApaya. tIti dukUlam / striyA adhovstrm| dhAtoH kuka / kusyati zliSyatIti kusUlaH / dhAnyapAtraM vaa| (E) kauti zabdayatIti kUcaH / stanaM hastI vA / striyAM kUcI citralekhanI // (12) samyoti gacchatIti samocaH / samudro vA / samocI hariNI // (63 ) ivabhAgasya TerU AdezaH / soyati yena sa sUcaH / dIGkarI vA / sUcIti prasiddhA 14 For Private And Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 uNAdikoSaH // zamervan // 94 // zaMvaH // 94 // ulvAdayazca // 95 // ulvam / vilvam // 95 // sthaH sto'mbajavako // 96 // stambaH / stavakaH // 96 // zAzapibhyAM dadanau // 97 // zAdaH / zabdaH // 97 // abdAdayazca // 98 // abdaH / kundaH // 98 // (64 ) zAmyatIti zaMvaH / musalasya lohamukhaM vA / zAmI iti / prasiddhA // ____(65) vana pratyayAntA nipAtAH / ucyati samavaitIti ulvaH / garbho vA / cakArasya latvaM guNAbhAvazca / zocatIti zulvam / tAnaM vA / pUrvaka sarvam / nayati prApayatIti zubhaguNAniti niMvaH / vRkSabhedo vA / vIyate kAmyate tat vivam / maNDalamoSadhivizeSo vA / atrobhayatra nI vI dhAtornamAgamo husvatvaM ca / striyAM gauraaditvaat| viMvI / vivaphalamivoSThau yasyAH sA vivoSThI kanyA / dadhAti dhAnyaheturbhavatIti dhanvam / dhanuvA / tadyogAdunvI janaH / jati bhakSayatIti javaH / pako vA // (66) ambaca avaka ityetau pratyayau / tiSThatoti stambaH / zAkhAzUnyo bohyAdergaccho vA / stavakaH / puSpaguccho vA // (67 ) zyati sUkSmaM karotIti zAdaH / kardamo bAlatRNaM vA / zapyata pAhayate'nena sa zabdo nAdaH / pasya baH // (8) dadana pratyayAntA nipAtAH / avati rakSaNAdikaM karotIti abdH| saMvatsaro'vasaro megho vA / kauti zabTa yatoti kundaH / puSpajAtirvA / dhAtornum / vRNotIti vRndaM sama ho vA ! num guNAbhAvazca / kati dIpyate'sau kandaH / sasya mUlaM sUkaro vaa| tudati vyathatoti tundaH sthUlamudaraM vA / tundI sthUlodarI / dhAtornum // For Private And Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 4 // valimalitanibhyaH kayan // 99 // valayam / malayaH / tanayam // 99 // vRhoH pugdukau ca // 100 // vRSayaH / hRdayam // 100 / / mIpIbhyAM ruH // 101 meruH / peruH // 101 // jatvAda yazca // 102 / / jtru| jtrugii| ashru| ashrunnii||102|| ruzAtibhyAM krun // 103 // ruruH / zatruH // 103 // (EE ) valate saMvRNotIti valayaH / karabhUSaNaM vA / malate dharatoti malayaH / parvato vA / tanoti sukhamiti tanayaH / putro vA / bAhulakAtAmayati pADayatIti AmayaH / rogo vA / (100 ) vRNototi vaSayaH / Azrayo vA / Suk / harati viSayAniti hRdayam / mano vA / dak // ( 101. } minoti prakSipatIti meruH / sumeruH / parvato vA / pIyate pibatoti vA / peruH / Adityo vaa| bAhulakAta-pibatIti pAruH / sa eva // (102 ) jAyate tat jatru / skandhasandhiI / nasya taH / jacuNI / jaNi / zete'sau zinaH / zobhAjanamtaraH / sahijanA iti prasiddhaH / zAkaM vA / manuSyavizepo vA / tatra ziyorapatyaM zainavaH / vizeSeNa tanAtIti vitaduH / nadI vA / nakArasya daH / kavate'sau kadruH / varNabhedI vA / vasya daH / asyati prakSipati jalamiti anuH / bahulavacanAt-zakArabhede / azruH / netrajalaM vA // (103 ) rauti zabdaM karototi rumH| magabhedo vA ||shiiyte zAtayatIpti zatruH / prajJAditvAdaNa / zAtravaH / vairI // disea For Private And Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 uNAdikoSaH // janidAcyusRvRmadiSaminamibhRbhya itvantvantnaninzasyaDhaDaToTacaH // 104 // janitvaH / dAtvaH / vyotnH| sRNiH / vazaH / matsyaH / SaNDhaH / nttH| bharaTaH // 104 // anye'pi dRzyante // 105 // petvam // 105 // kusesambhomedetAH // 106 // kusumbham / kusumam / kusIdam / kusitaH // 106 // sAnasivarNasiparNasitaNDulAGkuzavaSAlelvalapalavaladhiSNyazalyAH // 107 // ( 1.04 ) jAyate janaryAta vA sa janitvaH / mAtApitarau vA / yo dadAti yatra vA sa dAtvaH / yajJakarma vA / cyavate gacchatIti cyAtnam / balaM vA / saratoti saNiH / candro'Gkuzo vA / vRNotIti vRzaH / oSabhitrI / mAdyatIti matsyaH / mIno vA / striyAM matsI / matsyA / samatIti SamaDhaH / akRtadAro vA / namatoti naTaH / baMzAvarohIti prasiddhaH / DivATilIpaH / vibhauti bharaTaH / kulAlo vA // (105 ) itvanAdaya iti zeSaH / poyate yat pelvam / amRtaM vaa| kacyate badhyate sau kacchaH / zAkamUlaM vA / saratIti saraTaH / vAyurvA / dhyAyate tad dhyAtvam / cintA vA / juhotIti hotnaH / yajamAno vA / layate'sau lUniH / brohirvA / ityAdi // (106 ) kusthati zliSyatIti kusumbham / mahArajanaM vaa| kusumam / puSpa vA / kusIdam / vRddhijIvikA vaa| kusitH| dezo vA // (107 ) sanoti dadAti sanyate vA sa sAnasiH / hiraNyaM vA / / asipratyaya upadhAddhizca / vRNotIti varNasiH / jalaM vA / dhAtornus / pipartI ti prnnsiH| jalagRha vA / pUrvavatsarvam / taNDati tADayati tAhyate vA / sa tayaDulaH / ulaca / tuparahito vIhirvA / aGkate lakSAta yena 99 - For Private And Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 4 // 106 mazakyabibhyaH ktaH ||108||muulm / shklH| amblaH amlaH // 108 // mAchAzasibhyo vH||1.9||maayaa|chaayaa| sasyam // 109 // sanoteH // 110 // savyam // 110 // janeryak // 111 // janyam / jAyA // 111 // aghnyAdayazca // 112 // avanyA / kanyA / bandhyA // 112 // sa, aGkuzaH / zastrabhedo vaa| uzaca / carSAta bhakSayatoti caSAlaH / yUpaka GkaNaM vA / ilati svpitiiti,ilvlH| nadAnavizeSo vA / pati dhRSNoti gacchatotipalvalam / alpasaro vA / atrobhayatra valaca gunnaabhaavshc| pragalbho bhavatIti dhiSyayaH / sthAnamakSo'gnirAlayo vA / RkArasyekArI vA // sayapratyayazca / zalati gaccha tIti shlym| zastravizeSo vANAnabhAgo vA // (108 ! manate badhnAtIti mUlamiti prasiddham / zakrototi zaktaH / priyaMvado vA ambate zabdaM karotItyambalaH / bAhulakAta-amati gacchatIti, annaH / rasavizeSo vA // (206 ) mAtyantarbhavatIti maayaa| chala mithyAjAlo vA / Tyati prakAzamiti chaayaa| prakAzAvaraNamutkocaka prativimbI vA zisyate yattat smym| kSetrapakvamannaM guNo vA / bAhulakAt-aniti jIvayatItyanyaH / itaro vA // (110 ) sanAtyabhiSavatIti savyam / vAmabhAgo vA // ( 11) yA jAyale yasyA vA sA jAyA patnI / ye vibhAtivyava sthitavibhASayA patnyAM jAyA nitayamAtvamanyatra jnym| nirvAdo yuddhaM vaa|| (112 ) yagantA nipAtAH / yo na hanyate na hantIti vA sa, aghnyaH / prajApAlako vA / dhAtorupadhAlopo hasya ghatvaM ca / adhanyA govaa| sandadhAti yasyAM velAyAM sA sandhyA / Ato lopaH / sAyaDAlaH pratijJA vA / samyag dhyAyanti paraM brahma yasyAM sA sndhyaa| iti tu striyAM For Private And Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 120 uNAdikoSaH snAma dipadyartti pUrA kibhyo vanip // 113 // strAvA | mahA / pahA / ava | parva | zakA | zakarI // 113 // 1 zIkuziruhijikSisRdhRbhyaH kvanip // 114 // zIvA / kuzvA / ruhvA / jitvA / kSitvA / sRtvA / dhRtvA // 114 // ghyApyoH samprasAraNaM ca // 115 // dhIvA / pIvA // 115 // ardha ca // 116 // adhvA // 116 // , ktitriyadhikAre Atazcopasarga ityaG / kanyate dIpyate kAmyate gacchati vA sA kanyA / kumArI vA / badhyateH saubandhyA asUtA vA / kauti zabdayatIti kuDA / bhiti / dhAtoDuk / manyate yena tanmadhyam / dvayorantarAlaM vA / nasya dhaH / udyate yatad vahmam / manuSyavizeSo vA / ahati vyApnotItyahalyA | rAtrivI / ahalIyate'syAniti vyutpatyanantaram / pUrvatra dhAtora lugAgamaH / RSati gacchatIti RSyaH mRgabhedo vA / kaSTe gacchati zAsti vA sa kazyaH / madyaM vA / ityAdi // 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 113 ) snAti zucyatIti snAvA | rasiko vA / strAvAnI / snAvAnaH / mAdyati maddA | kalyANadAtezvaro vA / padyante yatra sapadA | panthA vA / RcchatItyarvA / azvo ninyo vA / nipatati parva | granthivI / zaklotIti kA | vA / striyAM GIphau / zakkarI / nadI / chandobhedo vA // ( 114 ) zeteHsau zIvA / ajagaroM vA / krozatoti kruzkhA | zRgAlo yA | rohati vInAdutpadyata iti rutA vRkSo vA / jayatIti jitvA / jayazIlaH / cayati nAzayati chipati nivasati gacchati vA sa citvA / vAyuvI | saratIti sRtvA / prajApativI | dhArayatIti dhRtvA / vyApako jagadIzvaro vA / striyAM jitvarItyAdi bodhyam // ( 115 ) dhyAyatIti dhIvA / karmakAro vA / striyAM dhIvarI / matsyAdhAnaM pAtram / pyAyate barddhate'sau povA | sthUlo vA / pIvarI taruNI // ( 116 ) ati bhakSayatIti" adhvA / mArge vA // For Private And Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 4 // 111 priirshdostuttc||117||previiprshttvaa|prervprshttvrii||117|| sarvadhAtubhya in ||118||pciH| tuNDiH / valiH / vttiH| maNiH / valhiH yajiH / gaNDiH / tddiH| dhADiH / kAziH / vAziH / ghaTiH / ghttii| yatiH / keliH / masiH / koTiH / jaTiH / kaTiH / haliH / heliH| paNiH kaliH // 118 // (110 ) preta sau preA / sAgarI vA / prevarI / prazoyate'sau prazatvA samudro vA / prazatvarI nadI // (118) pati yena sa paciH / agnirvA / tuNDati chinatIti tuNDiH / valate saMvRNotIti valiH / mahArAja vA / vATayati grathanAti sa vaTiH / vibhAjako vA / mati zabdayatIti maNiH / bahumUlyaH pASANI vA / prazaMsitA maNimaNikaH / tadeva mANisyam / valhate pradhAno bhavatIti valhiH / valhi kA nAma kSatriyA janapado vA / yajatoti jiH / saGgAntA hotA vA / gaNDati sa gaNDiH / vadanaikadezo vA / tADayatoti taDiH / poDakaH / dhADate vizeSeNa hinastoti dhADiH / puSpacayo vA / kAzyate dIpyate'mI kAziH / dezabhedo vA / taddezAntargatvAdvArANasI nagarI kaashiH| kAzI / tasya dezasya rAjA kAzyaH / vAzyane zabdayatAMti vAziH kASThabhedinI vA / ghaTate sau ghaTiH / ghttii| yatate'sau yatiH / niyamadhArI sannyAsI vA / keti calati yasyAM sA keli: / krIDA vA / masyati pariNAmate sa masiH / masI / pAtrAjanaM vA / kuTatIti koTiH / saGkhyAvaraNamagrabhAgo vA / bAhunakAd guNaH / jati saDDhAtaM karotIti jaTiH jaTAdhArI vA / kaTatIti kaTiH / kaTo / zarIramadhyaM vA / halati yena vilikhatIti haliH / kRSIvalaH / kRSisAdhanaM vA / helAta viruddha bahubhASata iti heliH / praheliH / yaH gAyati vyavaharati sa paNi: viNaNaH / vaNijAM vIthI vA / kalante sparddhamAnA bhASante yatra sa kaliH / kalaho vigraho vA / nandati yati nandiH / vaddhirvA / ityAdInyanekAnyadAharaNAni santi // For Private And Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 112 www. kobatirth.org upAdikeoSaH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hRpiSiruhivRttividichi dikIrttibhyazca // 119 // hariH / peziH / rohiH / varttiH / vediH / chediH / kIrttiH // 119 // igupadhAt kit // 120 // RSiH / RSiH / ruciH / / zuciH / lipiH // 120 // T bhramaH samprasAraNaJca // 121 // bhUmiH / bhramiH // 121 // kramitimizatistambhAmata icca // 122 // krimiH / kRmiH / timiH / zatiH / stibhiH // 122 // ( 116 ) haratoti hariH / sarpo maNDUko'zvaH siMhaH sUrye vA / igupadhAt kiditi Sacyate yadbAdhanArthaM piSyAdInAM grahaNam / tatra hi kitvAd guNaniSedhaH prAptaH sa na syAt / pinaSTi yena sa peSiH / bajro bA | rohatIti rohiH / vratAM vA / varttate sA vartiH / dIpopakaraNaM vA / vidyate yA sA vediH / yajJabhUmivI / chinatIti chediH / vardhakiztA vA / kIrtyate saMzabdyate sA kIrtiH / puNyaM yazo vA // ( 120 ) kRSyate vilekhyate yA sA kRSiH / khetIti prasiddhA / RSati gacchati prApnoti jAnAti vA sa RSiH / mantrArthadraSTA vA / sacyate sA ruci : dIpti / zucyatIti zuciH / zuddhirghA limpatIti lipi: / lekho vA / bAhulakAt - vatve liviH / ityapi / liviM karotIti livikaraH / lipyartha eva / tUlate niSkarSatIti taliH / tUlI | kUrcikA / dadhyAdinA saha pakkaH cIravikAro vA / ( 121) bhrAmyatIti bhUmiH / vAyuvI | bAhulakAt - bhramirityapi siddham // ( 122 ) krAmyati pAdAn vicipatIti krimiH / kSudrajantuvI | samprasAraNAnuvRtteH kRmirityapi / tAmyatyAkAGkSatIti timiH / matsyabhedo vA / zatistambhI sautro dhAtu / zitiH kRSNaH / luklo vA / stanAtIti stibhiH / samudro vA // 1 For Private And Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA0 4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maneruzca // 123 // muniH / 123 // varNebalizcA hiraNye // 124 // baliH // 124 // vasivapiyajirA jiva jisadiha nivA zivA divA ribhya iJ 125 // vAsiH / vApiH / yAjiH / rAjiH / vrAjiH / sAdiH / nighAtiH / bAziH / vAdiH / vAriH // 125 // "I naho bhazca // 126 // nAbhiH // 126 // kRServRddhizchandasi // 127 // kArSiH // 127 // 113 ( 123) phidityeva / manyate jAnAtIti muniH / mananazIlaH / muniriyaM brAhmaNI / bAditvAn munI / munerbhAvaH karma vA maunam // ( 124 ) varNiH sautro dhAtuH varNayati sa baliH / rAjakara: satkArasAmagrI zarIrAGgaM vA / hiraNye tu varNiH suvarNam // For Private And Personal Use Only A ( 125 ) vasta AcchAdayati vasati vA sa vAsiH / cheda nabastu vA / vapanti yatheti vApirvApI vA / jalAzayabhedo vA / yajatIti yAniH / yaSTA vA / rAjate dIpyate'sau rAjiH / rAjI / paMktirSA / rAjIvaM padmam / vrajatIti vAji: / vAyusamUho vA / sIdatIti sAdiH / sArathirvA / hanti yayA sA ghAtiH / nighAtilaughAtA dhArA / vAbhyate zabdayatIti vAziH / agni / vAdayati vyaktamuccArayati sa vAdiH / vidvAn bA / vArayati nivArayatIti vAriH / gajabandhanI zRGkhalA vA / jale napuMsakam / vAri / bAhulakAt - haratIti hariH / pathikasaMti / saMprahAriH | yoddhA | khaTati kAGkSatIti khATiH / zuSkavRNasthAnaM vA // (126 ) nAti duSTaM nADIrvA, badhnAtIti nAbhiH / kSaciyaH prAyya bA / nAbhI GIS // I ( 120 ) karSatyAkarSatIti kArSiH / agniva / loke tu kRSiH // 15
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 114 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAdikoSaH // zraH zakunau // 128 // zAriH / zArikA // 128 // Ja udIcAM kAruSu // 129 // kAriH // 129 // janighasibhyAmi // 130 // janiH / ghAsiH // 130 // I ajyatibhyAM ca // 131 // Aji: / zrAtiH // 131 // pAde ca // 132 // padAjiH / padAtiH // 132 // azipaNAyyoruDA yalukau ca // 133 // rAziH pANiH // 133 // (128 ) zRNAti hinastIti zAriH pakSI / strI zArikA / zukrazArikamiti pakSa ekavadbhAvaH / zArIn hantIti zArikA vA / zakuneranyatra zarirhiH / kapilakAditvAllatvam / zaniH apilirmunivizeSasta syApatyamA pili: / bAhvAdityAdiJ // ( 126 ) karotIti kAriH / zilpI / zilpino'nyatra kariH // ( 130 ) jAyateHsI jAniH / jananaM vA / ghasati bhakSayatIti ghAsiH / amiva / bAhulakAt - zalya prApyate'sau zAliH / brohayo vA / palati gacchatIti pAliH / khaDgAderagrabhAgo vA / pratyayAntarakaraNaM svarArtham // ( 131) ajanti cipanti zastrAdikaM yaca sa AniH / saMgrAmo vA / ati nirantaraM gacchatIti, pratiH / titaribhedo vA / zobhanaH - zrato svAtI nakSatram // ( 132 ) padbhyAmajatyatati vA sa padAjiH / padAtiH / padagaH / pAdasyapadAjjAti0 sUtreNa padAdeza: // ( 133 ) azeruT paNAyate rAyaluk / aznute vyApnotIti rAziH / sa vA / paNAyati vyavaharati yena sa pANiH / hasto vA // For Private And Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 4 // 115 vAterDicca // 134 // viH // 134 // pre harateH kUpe // 135 // prahiH // 135 // nau vyo yalopaH pUrvasya ca dIrghaH ||136||niiviH // 136 // samAne khyaH sa codAttaH // 137 // sakhA // 137 // ADi TihanibhyAM isvazca ||138||ashriH| ahiH // 138 // aca iH ||139||rviH| kviH| pviH| ariH|aliH||139|| ( 134 ) vAti vAyuvadgacchaMtIti viH / pakSI vA / hitvAdAkAralopaH / aTanti vayo'syAmityaTavinagarI / padasya viH padavI // . (135) iNa-Dit / praharati jalamasmAta sa pahiH kUpI vaa| kUpAdanyatra hariH // (136 ) pUrvasyopasargasya dIrghaH / nivIyate saMtriyate sA nIviH / nIvo / mUladhanaM dakUlabandhanaM vA // (130 ) samAnaM khyAtIti sakhA / sakhAyau / sakhAyaH / mitraM sahAyo vA // (138 ) pAtrAta tati, atriH / koNodhA / AhantIti, ahiH / meghaH so vA / anAGapasargasyaiva hasvatvam // (136 ) ajantAhAtoriH pratyayaH / lunAti chinatoti laviH / chedako lAho vA / punAtIti paviH / vajra horakaM vA / tati yena sa tariH / vastrAdisthApanabhANDaM vA / striyAM tarI / rautoti raviH / sUryo vA / kauti zabdayatyupadizati sa kaviH / medhAvI vidvAna / krAntadarzano vA / striyAM kavI / Rcchati prApnoti parapadArthAniyariH / zatrurvA / kapilakAdityAlatve / aliH / bhramaro vA / nakhenAtikAmatoti nakhayati tasmAt / nakhiH / sUcayatoti sUciH // ityAdi / For Private And Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116 E60 uNAdikoSaH // khanikaSyajyasivasivanisanidhvanigranthicaribhyazca // 140 // khaniH / kaSiH / ajiH / asiH / vasiH / vaniH / saniH / dhvaniH / granthiH / cariH // 140 // vRtezchandasi // 141 // vartiH // 141 // bhujeH kiJca // 142 // bhujiH // 142 // kRgazapakaTibhidichidibhyazca // 143 // kiriH / giriH / ziriH / puriH / kuTiH / bhidiH / chidiH // 143 // (140 ) khanati yena khanyate yatreti vA sa khniH|dhnsthaanN vaa| bAhulakAddIrghatve khAnirityapi / kaSati hinastIti kaSiH / hiMsako thaa| anakti vyakti kAmiyabhiH / preSaNakartA / GIS / ajI maGgalArthaH / asyati kSipatyanenetyAsaH khaDgI vaa| vasta AcchAdayatyaneneti vasiH / vastraM vA / vanati saMbhajatIti vaniH / amivA / dhaanynirdhaanyraashiH| vanyate yAcyata iti vaniH / taM vaniM yAcanamicchatIti vanoyati tadantAmaNapula / dhanIyakaH / prArthakaH / sanoti dadAtIti sniH| adhyeSaNaM bA / dhvanyata uccAryate sa dhvaniH / zabdo vA / yaM granthAti samudeti sa sandhiH parva / caratoti cariH pazurvA // ( 141.) vartate tatra yena vA sa vrtiH| yogakriyA sAdhanadravyaM mArgovA // ( 142 ) bhukti pAlayati bhakSayati vA sa bhujiH / agnirvA // ( 143 ) kiditi vartate / kiratIti kiriH / varAho vA / girati gaNAti vA sa giriH / gotramAkSarogaH parvato megho vA / zRNAtIti zirihantA / pipartIti puriH nagaraM nadI vA / kuTatoti kuTi: kuTI / zAlA bA / bhinati yena sa bhidiH / vajraM bA / chinatatyanena sa chidiH / prpuurvaa| bahulavacanAt-tarati puvate'sau tittiriH / pakSibhedo vA / tRdhAtAriH pratyayaH sa ca kita sandhatkAryamabhyAsasya tugAgamazca // danetHIRALA mamim For Private And Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 4 // kuNThikampyornalopazca // 144 // kuThiH / kapiH // 14 // sarvadhAtubhyo manin // 145 // krm|crm / bhasma / janma / zarma / hem|shlessmaa|trm|sthaam / dAmocha |sutraamaa||145|| herno'ca // 146 // brahma // 146 // azizakibhyAM chandasi // 147 // azmA / zakmA // 17 // ( 144 ) kuNThati gati pratihantIti kuThiH / parvato vRkSo vA / kampate'sau kapiH vAnaro varSabhedo vA / kapivarNamasyAstIti kapizaH / kapilavarNaH / lomAdipAThAdatra matvarthIyaH zapratyayaH // ( 145 ) kriyate tata karma kiyA thaa| arddharcAditvAdubhaliGgaH karmazabdaH / kamANaM kurute zubham / carati gacchati yena taccarma / prasiddham / bhasitaM dIpitamiti yatadbhasma / jAyate yaca tajjanma / utpttiH| zRNAtIti zarma / sukhaM gRhaM vaa| hinoti vardhate yena tat hem| suvarNa vA / zliSyatIti prlessmaa| kaphodAvo vA / zleSmA'syAstIti pAmAditvAnmatvarthe maH pratyayaH / zleSmaNaH / sidhmAditvAt / zleSmalaH / taratIti tama yUpAgraM vaa| tamaNI / tANi / tiSThati yena tat sthaam| balaM vA / sthaamnii| dadAtIti dAma / samvA / chAdayatIti chadma / mAyA vA / ismanniti hasvatvam / suSTa nAyata iti sutrAmA / auSati dahatIti, USma / anyeSAmapItidIdhaiM / USmA / grISmartu vASpo vA // ( 146 ) bRMhati vardhate tad brahma / Izvaro vedastatvaM tapo vA // (140 ) praznAtyaznute vyApnoti vA sa, azmA / meghaH pASANI vaa| bhASAyAmapi dRzyate / azmAnaM dRSadaM manye / zannotIti zakmA sUryo vA / For Private And Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 116 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikeoSaH // bhavasRstubhya imanic // 148 // harimA | bharimA / dharimA / sarimA / starimA / zarimA // 148 // 1 janimRGbhyA mimanin // 149 // janimA | marimA // 149 // vetraH sarvatra // 150 // vemA // 150 // nAmansIman vyomanomanloman pApmandhyAman // 151 // ( 148 ) chandasIti vartate / harati sa harimA / kAlo vA / bhartu yogyo bharimA | kuTumbaM vA / dhiyata iti dharimA / rUpaM vA / saratIti sarimA / vAyurvA / stIryata AcchAdyata iti starimA / talpaM vA / zRNAtIti zarimA / prasavo vA // ( 146 ) chandasItyanuvartate / jAyata iti janimA | janma / mriyata iti marimA mRtyuH // - ( 150 ) vayati vastrANi yena sa vemA / tantuvAyadaNDaH / vastranirmANasAmagrI vA / sarvatra vacanAcchandasIti nivRttam || ( 151 ) saptAmI maninantA nipAtyante / mnAyate'bhyasyate yena tat nAma saMjJA / svArthe vArtikena gheyaT / nAmaiva nAmadheyam / sinoti badhnAsIti somA / avadhirvA / vyayati saMvRNotIti vyoma | antarikSaM vA / roti zabdayatIti roma / lUyate dvidyate talloma / gAcakrezA vA pivatIti pApmA / kilbiSaM vA / dhAtoH puk / dhyAyate sa dhyAmA parimANaM / tejo vA / bAhulakAt - yakSayati pUjayatIti yakSamA / rAjarogo vA / subati prerayasoti somA / candro vA / hUyate'sau homA / AhutirvA / dadhAti yadyatra ceti dhAma svAnaM tejo vA // 1 For Private And Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 4 // 156 mithune maniH // 152 // suzarmA / sudhI // 152 // sAtibhyAM maninmaniNau 153 // sAma / prAtmA // 15 // hanimazibhyAM sikan // 15 // haMsikA / makSikA // 15 // koraran // 155 // kavaraH // 155 // gira uDaca // 156 // garuDaH // 156 // inda: kaminnalopazca / / 157 // idam // 157 // kAyaterDi miH // 158 // kim // 158 // - ( 152) yatropasargoM dhAtukriyayA sambadustan mithunam / tasmin satyuktebhyo vakSyamANebhyazca dhAtubhyo maniH pratyayaH syAnnatu manin / svarabhedArtho niyamaH / suSTu zRNAtIti suzamI / rAjavizeSo vA / sudharatIti sudhI / ityAdi // (153 ) syati karmANi samApayatIti sAmavedabhedI vA / atati nirantaraM karmaphalAni prApnoti vyApnoti vA sa AtmA / Atmane hitamAtmanonam // ( 154 ) hantIti haMsikA / haMsastrI vaa| mazati zabdayatIti roSaM karoti dhA sA makSikA / prasiddhA / AtirvA / (155 ) kautyupadizatIti kabaraH / pATako kaa| kezavinyAsaH kabaro / anyatra kabarA kanyA pAThiketyarthaH // (156 ) girati nigalatIti garuDaH / pakSibhedo vA // ( 150 ) indati paramezvarya heturbhavatIti, idam / pratyaviSayabodhakaH sarvanAmasaMjJako vaa|| (158 ) kAryAta zabdayatIti kim / praznAvyarthe vA // For Private And Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 160 upAdikreoSaH // sarvadhAtubhyaH STRn // 159 // vastram | astram | chatram // 159 // / // bhrajigaminamiha nivizyazAM vRddhizca // 160 // bhrASTuH / gAntram / nAnyam / hAntram / yeSTum | ASTum // diveryucca // 161 // dyautram // 161 // 160 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uSikhanibhyAM kit // 162 || uSTaH / khAtram // sivimucyoSTerU ca // 163 // sUtram | mUtram // 162 // 163 // ( 156 ) vasta prAcchAdyata iti vascam / asyati kSipatIti, astham / chAdayati dharmAdikamapavArayatIti chacamiti prasiddham / ismantranitisUtreNa svAdezaH / patati yo gacchati yena vA tatpattram / vAhanaM vA / rAjate'sau rASTraH rASTra rAjyaM dezo bA / jAtivizeSo vA / abhyepi / gacchatyanayA sA gantrI / mahacchakaTaM vA / pibatyanena tat pAtram / pAti rakSatIti pAca: sajjano vA / dazati yayA sA daMSTrA danto vA / ityAdi // ( 160 ) bhRJjati yaceti bhrASTraH / ambarISo vA / gacchati yena sadgAntram / zakaTaM vA / namati yena tannAntram / stotraM vA / hanyate tat hAntram / mazNaM vA / vizanti yaceti beSTram / loko vA / aznute vyApnotIti ASTam / AkAzo yA // I ( 161 ) bRddhirityanuvartate / dIvyati dyotate prakAzate tad yautram // ( 162 ) oSati dahatyuSTra: / pazujAtibhedo vA / khanyate tat khAcam / khanitram | jalAdhAravizeSo vA / janasanakhanAmityAtvam // For Private And Personal Use Only ( 163 ) sIyati yena yadarthaM badhnAti tat sUtram / tantuH / zAstraikadezo vA / mudhyate yattat mutrama prasrAvo vA //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 4 // 191 amicimizasibhyaH kaH // 164 // antram / citram / mitram / zastram // 164 // puvo hrasvazca // 165 // putraH // 165 // styAyateIT // 166 // strI // 166 // gudhavIpacivaciyamisadikSadibhyaH straH // 167 // gotram / gotraa| dhartIm / vetram / paktam / vaktam / yantram / satram / kSatram // 167 // S ( 1.64 ) amati jAnAti prApnoti yena tat antram / udaranAr3I vaa| cIyate tata citram / citrA / nakSatraM vA / caitro mAsaH / minoti mAnya karotIti mitram / suhadvA / nityannapaMsakam / kvacita paMlliGgo vaa| zanno mitra ityAdiSu / ammitram / iyammitram / zAbhanAni mitrANyasyAH santIti sumitrA tasyA apatyaM saumitriH| bAhAditvAdi / zaMsati hinastoti yena tat zastram / AyudhaM vA // ( 165 ) punAti pavitraM karotIti putraH / AtmajA vA // ( 166 ) styAyati zabdayati guNAn gahAti vA sA strI / prasiddhA bhAr2yA vaa| (160 ) gavate zabdyata iti gotrm| naam| vaMzo vaa| gotrA pRthivii| dharatIti dham / gRhaM vA / veti gacchatoti vetrm| latAvizeSo vA / pacati yena yatra vA tat paktam / gArhapatyaM vA / vakti yena tad vaktam / mukhaM vaa| yacchati uparamati yena tadyantram / kalAvizeSo vA / sIdanti yati satram / yajJo vA / sataH satpuruSAna trAyate tat samiti vyutpatyantaram / kSada sautro dhAtuH / kSadati rakSatIti kSatram / varNabhedo vA |ksstaattaayt ityapi // HITADA For Private And Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 uNAdikoSaH // hayAmAzrubhasibhyastran // 368 // hotram / yAtrA / maatraa| zrotram / bhastrA // 168 // gamerA ca // 169 // gAtram // 169 // dAdibhyazchandasi // 170 // dAnam / pAtram // 170 // bhUvAdigRbhyo Nitran // 171 // bhAvitram / vAditram / gAritram // 171 // carevRtte // 172 // cAritram // 172 // azitrAdibhya itrotrau // 173 // azitram / vahitram dharitrI / trotram / varutram // 173 // - ( 168 ) hUyata iti honaM homaH / yAyata iti yAtrA gamanaM vaa| mAtoti mAtrA / mAnaM bhUSaNaM vA / zrUyate'nena tata zrotram / karaNaM vA / bisti dIpyate yayA sA bhasvA / agnijvalanI vA // ( 166 ) gacchati ceSTate'neneti gAtram / avayavaH / zarIraM vA // ( 100 ) dAti lunAti tat dAnam / dhAnyAdichedanasAdhanaM vA / pibatyaneneti pAtram / yogyo bhAjanaM vA / pUrvacApi pAnamiti sAdhitam / tatra pratyayasya pitvAtyAtrI / brAhmaNItyApa sAdhitam / kSati nazyati nivAsaheturbhavatIti kSetram / kedAraH / kalacaM vA / evamanyepi zabdA draSTavyAH / ( 171 ) bhavatIti bhAvinam / lokatrayo vaa| vAdyate tadvAditram / taryAdiauM / gIryate bhakSyate tad gAritram / odano vA // (12) caratoti caaritrm| vRttAntam / samAcAro vA / inacpratyaye caritraM suzIlam // ... ( 103 ) azyAdibhya itnaH / aznute vyApnotIti ashinm| caravI / kaTatIti kaTitram / kavacabhedI vaa| vahati yena tahitram / vAhanaM vA / badhnAtoti badhinam / kAmo vaa| dharatIti dhritrii| pRthivI vA / vAdibhya utraH / nAyate yena tttrotrm| prahArI vA / lunAti chinati yena tallotram / cocinhaM vA / vRNotIti vastram / prAvaraNaM vA // For Private And Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA04 // 123 ameIiSati cit / / 174 // amitraH // 174 // AH sminikssibhyaam||175||smyaa| nikssaa||175|| citeH kaNaH kazca // 176 // cikkaNam // 176 // sUceH sman // 177 // sUkSmam // 177 // pAteDemasun // 178 // pumAn // 178 // rucibhujibhyAM kiSyan // 179 // rucissymaabhujissyH||179|| vasastiH // 180 // vastiH // 180 // ( 104 ) zatrau vAcye'meritraH / amati gacchatIti amitraH / zatruH // (105) sametIti samayA / nikapati hinastIti nikaSA / samIpavAcakau vA / svarAdipAThAdanayoravyayatvam / bAhulakAd-dIvyatIti divaa| dinaM vA / duSyatIti doSA / rAtriI / anayorapi tabava pAThAdadhyayatvam / svadate svAdu kriyate yA sA svdhaa| nyaayenaishvrykriyaa|tRptidhaatordsyH|| ( 196 ) cetati jAnAti yena tat cikaNam / snigdhaM vA // (177 ) sUcayati paizunyaM karotIti sUkSmam / atyalpa vA / ( 178 ) pAti rakSati pumAn / pumAMsau / pumAMsaH / asaDAdikAryyam / zobhanaH pumAna yasyAH sA supuNsii| asuG / ugitatvAna Dopa // (106) rocate tata, saciSyam / iSTaM vA / bhunaktIti bhujiSyaH / dAso vA // (180 ) vasta pAcchAdayati sA vastiH / vasanasya dazAH koNI nAbheradhobhAgo vA / bAhulakAta-zAsti zikSata iti zAstiH / rAjadaNDo vaa| yajoti yaSTiH / yaSTI vA / kASThadaNDo vA / asyate kSipyate yA sA, astiH / agaM vRkSamasyatyatyATaryAta sA agastiH / munivI / tasyApatyamAgastyaH / zakandhvAditvAdatra pararUpam / pulaM mahatvamasate gacchati prApnotIti punastiH / Rssirvaa| tasyApatyaM paulastyaH / gabhamandhakAramasyatIti gabhastiH kiraNo vaa| dUyate paritApayatIti dUtiH / dUtI vA / itastata: samAcAra jJApikA strI vA // mom - - - For Private And Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 124 uNAdikoSaH // sAvaseH || 181 // svasti // 181 // vau taseH // 182 // vitastiH // 182 // padiprathibhyAM nit // 183 // pattiH / prathitiH // 183 // dRNAterdrasvaH // 184 // dRtiH // 184 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtakapibhyaH kITan // 185 // kiriittm| tirITam | kRpITam // 185 // rucivaciku cikuTibhyaH kitac // 186 // rucitam / uci| tam / kucitam / kuTitam // 186 // kuTikuSibhyAM kmalan // 187 // kuTmalam / kuSmalam // 187 // ( 181 ) suSThu asti varttata iti svAtI / kalyANaM vA / bahulavacanAda - bhUmAvaniSedhaH / svarAditvAdavyayatvaM ca // ( 182 ) vizeSeNa tasyatyupakSipati vA sA vitastiH / dvAdazAGgulaM parimANa vA // ( 183 ) padyate gacchatyasau pattiH / padAtiH / puruSo vA / prathyate yA sA prathitiH / prakhyAti / titutreti sUtre'grahAdInAmiti vArtikeneT // ( 184 ) dIryate'sau dRtiH / carmamayaM pAcaM vA // ( 185 ) kirati vikSipatIti kirITam / mukuTaM / ziroveSTanaM vA / taratIti tirITam / ziroveSTanam / lodhro vA / kalpate'sau kRpoTam / kunirudakaM vA | bAhulakAdaca latvAbhAvaH // 1 ( 186 ) rocate tat ruciram / miSTaM vA / vaktuM yogyamucitam | yogyaM vA / kocati zabdatAraM karotIti kucitam / parimitaM vA / kuTatIti kuTitam | kuTilaM vA // (180 ) kuTatIti kuDmalam / mukulam ( phUlatI huI kalI ) itiprasim / kuSNAti niSkarSatIti kuSmalam / parNaM vA // For Private And Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org pA0 4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 125 kuberlazca // 188 // kulmalam // 188 // sarvadhAtubhyo'sun // 189 // cetaH / saraH / sadaH // 189 // raperata ecca // 190 // repaH // 190 // (188 ) kunAtIti kulamalam ! pApaM vA // 1 (18) varcate dIpyate'sau varcaH / tejaH / purISaM vA / rakSatIti rakSaH / pAlako duSTo vA / prajJAditvAdaNi sa eva rAkSasaH / rurNA yena sa rodhaH / taTo vA / cetati jAnAti yena tat, cetaH / cittaM vA / saranti gacchantyApo yatra tat saraH / taDAgo vA / strItvavivacAyAM gaurAditvAtsarasI / mahAsaro vA / sarasvAn samudraH / saro vijJAnamudakaM vA vidyate'syAM sA sarasvatI / vAk / nadI vA / rotIti rodaH / gaurAditvAdrodasI / dyAvApRthivyo vA / veti gacchatIti vayaH / kAlakRtA'vasthA vA / athavA veti khAdatIti vayaH / vaya eva bAyasaH kAkaH / prajJAditvAdaN / sIdantyaceti sadaH / sabhA vA / eti prApnotIti, ayaH / lohaM vA / ayaH kAmayate'sAvayaskAntazcumbakamaNiH / aniti jIvati yeneti naH / zrodanaM pakvAnnaM vA / anI mahatsampadyate yatra tanmahAnasam / pAkasthAnam / samAsAntaSTac / tAmyati kAGcati yena tat tamaH / guNaH krezo rAtrirandhakAro vA / tamazabdo'cpratyayAtadanto'pi dRzyate / mahati pUjayati pUjyo bhavati veti mahaH / mahadvA / mahasI | mahAMsi / acapratyaye'kArAnto'pi / sahate yaceti sahaH / balaM / mArgazISA vA / sahasA balena saha pravartate sa sAhasiko dasyurduSTakarmI vA / saho balaM vidyate yaceti sahasyaH / pauSo mAsaH / tapati duHkhIbhavati tapyate samartho vA bhavati yena tat tapaH / dharmasevanam / mAghamAso vA / tapasi sAdhustasyaH / phAlguno mAsaH / grISme'kArAntastapazabdaH / mimIte yena samAH / mAso vA / ityAdi // For Private And Personal Use Only (160) rapyata ucyata iti repaH / avadyam / vaco vA / bahulavacanAdanyatrApi / pIyate tat payaH / udakam / dugdhaM vA / payo'syAstIti payasvinI gauH / payasvI tar3AgaH / viniH / dhAtorItvam / punarguNe satyayAdezaH //
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 126 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // zerdevane yuT ca // 191 // yazaH // 191 // ubjerbale balopazca // 192 // ojaH || 192 // zveH samprasAraNaM ca 193 // zavaH // 193 // zrayateH svAGge ziraH kicca // 194 // ziraH // 194 // aruzca // 195 // uraH // 195 // vyAdhau zuT ca // 196 // arzaH // 196 // udake nuT ca // 197 // arNaH // 197 // i Agasi // 198 // enaH // 198 // ( 161 ) azyate dISyate krIDAdi kriyate yena tat, yazaH / kIrttivI // ( 162 ) uJjati komalo bhavatIti AjaH / parAkramA vA / ojasA vartate aujasikaH / Thak // ( 163 ) zvaryAta gacchatIti zavaH / mRtakazarIraM vA / bAhulakAtvahati yat iti UdhaH / gavAderdugdhasthAnaM vA / dhAtoH samprasAraNe kRte dIrghatvaM dhakArazcAntAdezaH / ghaTa ivodho yasyAH sA ghaTodhnI / kuNDodhanI / gaurmahiSI vA // ( 164 ) zrIyata Azrayate tat ziraH / mastakam / zirasI / zirAMsi || ( 165 ) svAGga ityanuvartate / Rcchati prApnoti yena tat, uraH / hRdayasthAnaM vA / picchAditvAdilac / bahUro'syAstItyurasila: // ( 166 ) Rcchati prApnoti dukhaM yena tat, arza: / gudarogo vA / asyAstItyarzasaH pumAn / arza AditvAdac // | ( 160 ) atarityeva / Rcchati gacchatItya jalam / arNo'smintrastotyavaH samudraH / vapratyaye salopaH // ( 168 ) Iyate prApyate duHkhamanena tadenaH / pApaM vA // For Private And Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org pA0 4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ricerdhane ghica // 199 // rekNaH // 199 // cAyaterane hrasvazca // 200 // canaH // 200 // vRGgIbhyAM rUpasvAGgayoH puT ca // 201 // varpaH / zeSaH // 201 // ssruribhyAM tuT ca // 202 // strotaH / retaH // 202 // pAterbale juT ca // 203 // pAjaH // 203 // udake thuT ca // 204 // pAthaH // 204 // anna ca // 205 // pAthaH // 205 // adernum dhau ca // 206 // andhaH // 206 // 120 ( 166 ) rikti vyayaM karoti yat tat rekUNaH / suvarNaM vA / ghitvAtkutvam // ( 200 ) cAyate pUjyate'nena tat cano bhaktam / pratyayasya nuDAgame sati yalopo hrasvazca // ( 201 ) viyate svIkriyate tat varUpam / zete yena tat zeSaH / liGgendriyaM vA / akArAnto'pi medravAcI zepazabdo dRzyate / zuna iva zepo'sya sa zunaHzepo muniH / SaSThayA aluk / bAhulakAta - varNavyatyaye varphaH / zepha ityapi siddham // 1 ( 202 ) sarvAta calatIti srotaH / svato jalataraNaM vA / rayate sravatIti retaH / vIryaM vA // For Private And Personal Use Only ( 203 ) pAti racatIti pAjaH / balaM vA // ( 204 ) pAtereva / pAtIti pAthA jalam // ( 205 ) yuT / pAti racatIti pAtha bhaktam // ( 206 ) anna ityanuvartate / adyate bhakSyate tadandhotramodano vA //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // skandezca svAGge // 207 // skandhaH // 207 // ApaH kArakhyAyAM isvo nuTa ca vA // 208 // apnaH / apaH / ApaH // 208 // rUpe juT ca // 209 // abjaH // 209 // udake numbhau ca // 210 // ambhaH // 210 // naherdivi bhazca // 211 // namaH // 211 // iNa Ago'parAdhe ca // 212 // AgaH // 212 / / ameDhaka ca // 213 // aMhaH // 213 // ramezca // 214 // rahaH // 214 // ( 200 ) skandate gacchati ceSTate zuSyati vA yena tat skandho bAhumalaM vRkSAvayavo vA / akArA'ntopyayam // ( 208 ) Apyate sukhaM yena tat agnaH / apaH / apatyaM sukarma vaa| hasvasyApi viklpe| Apa ityapi bhvti| ApobhimArjanamityAdi satprayogadarzanAta // ( 206 ) Apa ityeva / Apyate yat tadabajo ruupm| adumyo jAta iti nirbacane abajaH / kamalaM vA // ... ( 210 ) Apa ityeva / Apyate tat ambhaH / udakam / ambhasA vartata ityAmbhasiko matsyaH // ( 211 ) nAti dharma badhnAtIti nabho meghadhalyAdiyukta aakaashH| zrAvaNamAsI vA / nabho'smina zuddhamastIti nabhasyo bhAdro mAsaH // ( 212 ) Iyate prApyate jJAyate vA tat, Ago'parAdho daNDo vA // ( 213 ) amanti prApnuvanti duHkhaM yena tata, aMhaH / pApaM vA // ( 214 ) cAt-huk / ramate yena tat raMhaH / vego vA // For Private And Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paa04|| 126 deze'ha ca // 215 // rahaH // 215 // aJcyajiyujibhRjibhyaH kuzca // 216 // angkH| aGgaH / yogaH / bhargaH // 216 // bharaJjibhyAM kit // 217 // bhuvH| rajaH // 217 // varNit // 218 // vaasH|| 218 // canderAdezca chaH // 219 // chandaH // // 219 // pacivacibhyAM suT ca // 220 // pkssH| vakSaH // 220 // ( 215) cAdramerasana / ramantesminniti rahaH / ekAnto vizvAsadezo vaa| raha ekAnte bhavaM rahasyam / vedAntaM vA / dezAdanyatra raho'vyayaM zabdAntaraM vAsti / raho maithunasamayastatra bhavaM rahasyaM maithunam / digAditvAyat // ( 216 ) a'cati gacchati yena tat aGkaH / saGkhyAdyotakaM cinhaM vaa| anakti vyaktIkarotIti aGgaH / pakSI vA / avayave'Ggazabdo'dantaH / yujyate sa yogaH / samAdhiH / kAlo vA / bharjIta pakkaM bhavatIti bhargaH / prajApatiH / tejo vaa| bAhulakAta-ucyate yatra tat okaH / sthAnaM vA / nyavAditvAt kutvam // (210 ) bhavanti yasminniti bhuvaH / antarikSaM vA / rajati tat rajaH / lokaH / sUkSamaliH / strIpuSpam / guNoM vA / AkArAntazca // (218 ) vasta AcchAdayati zarIrAdikamanena tata vAso vastraM vaa| asuno NivAvAdRddhiH // ( 216 ) candati hRSyati yena dIpyate vA tat chandaH / gAyacyAdi / kapaTamicchA'bhiprAyo vazo vA / chandAnuvRttiH / ityAdi prayogadarzanAdakArAnto'pyayaM zabda iti mantavyam // ( 220 ) pacatIti pakSaH / pUrvottarapakSau vA / vakti yena tdvtH| hRdayaM vaa|| - - 17 For Private And Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 130 ugAdikoSaH // vahihAdhAJbhyazchandasi // 221 // vakSAH / haasaaH| dhAsAH / 221 // iNazcAsiH // 222 // prayAH // 222 // mithune'siH // 223 // supayAH / suyazAH // 223 // naJi hana eha ca // 224 // anehAH // 224 // vidhAno vedha ca // 225 // vedhAH / / 225 // nuvo ghuT ca // 226 // nodhAH // 226 // gatikArakopapadayoH pUrvapadaprakRtisvaratvaJca // 227 // sutapAH / jAtavedAH // 227 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 221 ) suT / vahati bhAramiti vakSAH / anaDvAna vA / ha no bhavatIti hAsAH / candramA vA / dadhAtIti dhAsAH / parvato vA // ( 222) eti prApnoti zrayAH / agnirvA / svarAdipAThAdavyayam / ata eva dIrghAdirAsiH pratyayaH // ( 223 ) yatropasI dhAtukriyayA saMyuktastanmithunam / tatra sati yebhyo `dhAtubhyo'sun vidhIyate tebhyaH sarvebhyo'sireva syAt / svarabhedArthaM sUtramidam / supathAH / sutapAH / supezAH / nyojAH / sujavAH / susrotAH / ityAdayo draSTavyAH // ( 224 ) na hanyate vicchinno na bhavatotyanehAH / kAlo vA / anehau / anehasaH // ( 225 ) vizeSeNa dadhAtIti vedhAH | vedhasau | vedhasaH | vedhasam / vidvAn / vidhAtA | jagadIzvaro vA // ( 226 ) nauti stauti nUyate stUyate vA sa nodhAH / RSivA // ( 220 ) gatikArakopapadAdvAtorasiH pratyayo bhavati tasmin sati gatikArakopapadayoH pUrvapadaprakRtisvaratvam / uttarapadaprakRtisvarasyApavAdaH / sutapAH ! sutejAH / suvakSAH / kArake / ugratejAH / hiraNyaretAH / jAtavedA: / sarvavedAH / vizvavedAH / vRddhebhyaH zRNotIti vRddhazravAH / viSTara Asane zRNotIti viSTarazravAH / ityAdi // For Private And Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paa04|| 489 candre mo Dit // 228 // candramAH // 228 // vayasi dhAtraH // 229 // vayodhAH // 229 // payasi ca // 230 // payodhAH // 230 // purasi ca // 231 // purodhAH 231 // purUravAH // 232 // cakSerbahulaM zizca // 233 // nRcakSAH / 233 // uSaH kiJca // 234 // uSaH / 234 // damerunasiH // 235 // damunAH / 235 // ( 228 ) candramAnandaM mimote sau candramAH / somo vA / cndrmsau| candramasaH // ( 226 ) vayo dadhAtIti bayodhAH / taruNI vA // ( 230 ) dhAtra ityeva / payo dadhAtIti pyodhaaH| samudrI vA / meghavizeSaH / stano vA // (231) dhAtra ityevA puro'gre yajamAnaM dadhAtIti purodhAH / purohito vaa|| ( 232 ) puru bahurautyupadizati bravIti vA sa purUravAH / rAjarSirvA // ( 233 ) vizeSeNa caSTe'sau vicakSAH / upAdhyAyo vA / nUna caSTe pazyati khyAti vA sa nRcakSAH / Izvaro duSTI vA / zitvAbhAvapakSe / AcaSTe'sau / AkhyAH / prakhyAH / prajApatirvA // ( 234 ) asiH / opati dahatItiuSaH / karNachidraM / parvatabhedaH / striyAM sUryodayAtprAk prbhaatprkaashH| uSA vA / uSaHkAle budhyata ityuSarbudhaH / amibIlaH / saMyamI vaa| kapratyayAntATApi kRte / uSA rAtrirityApa bhavati // ( 235 ) dAmyatyupazamayatIti damunAH / agnirvA // For Private And Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 uNAdikoSaH / anggrsiH|| 236 // aGgirAH / 236 // sarappUrvAdasiH // 237 // apsarAH // 237 // vidibhujibhyAM vizve'siH // 238 // vizvavedAH / vizvabhojAH // 238 // vazeH kanasiH // 239 // uzanAH / 239 // ityuNAdiSu caturthaH pAdaH // ( 236 ) aGgati prApnoti jAnAti vA sa, aGgirAH / Izvaro'miSibhedo vA / tasyApatyamAGgirasaH / asipratyayasya ruDAgamaH // ( 230 ) apasarati viruddhaM gacchatItyasarAH / upasargAnatyalopaH / athavA'psu jaleSu prANeSu vA sarantItyapasarasaH / kiraNA vA / athavA na psAnti bhakSayanti rakSAM kurvantotyapasarasaH / pratyayasya ruTa / nityabahuvacanAntaH strIliGgazca // - ( 238 ) vizvaM sarva vetti jAnAtIti vizvavedAH / agadIzvaro vaa| vizve vidyate vizvaM vA vindati sa vishvvedaaH| ami| vizvaM bhunkti| pralayasamaye kAraNarUpeNa svAtmani sthApayati vA vizvaM pAlayatIti vizvabhojAH / Izvaro rAjA vA // (236 ) vaSTi kAmayate sa uzanAH / zukravArI vA / samprasAraNAdikAryam // ityuNAdivyAkhyAyAM vaidikalaukikakoSe caturthaH pAdaH // For Private And Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 5 // 133 adibhuvo Dutaca // 1 // adbhutam / 1 // gudherUmaH // 2 // godhUmaH / 2 // maserUran // 3 // masUraH / 3 // sthaH kiJca // 1 // sthUraH / 4 // pAteratiH // 5 pAtiH / 5 // vAtenita ||6||vaatiH / 6 // arnezca // 7 // aratiH // 7 // tRheko halopazca // 8 // tRNam // 8 // vRjaluTitanitADibhya ulac taNDazca // 9 // taNDulAH // 9 // (1) adityavyayaM kadAcidarthe / ad bhavatItyadbhutam / Azcaryam / adbhutamadhIte / adbhutAdhyApakaH // (2) guti veSTayatIti godhUmaH / annavizeSo vA / godhUmasya vikAro godhamamayaH // (3) masyati pariNamate'sau masUraH / vIhibhedo vezyA vA // ( 4 ) tiSThatIti stharaH / manuSyo vA / tasyApatyaM sthauryaH // (5) pAti rakSatoti pAtiH / svAmI / sampAtiH / pakSirAjo vA // (6) vAti gacchatIti vAtiH / sUryazcandro vA // (0) aryate gamyate sA atiH| udvego vA // (8) tRhyate hanyate tat, tamAm / prasiddhameva // (E) viyante luvyante tanyante tADayante vA te tnnddulaaH| prasiddhA vaa| vRJAdInAM sthAne taNDAdezaH // For Private And Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 134 www. kobatirth.org daMseSTaTanau na daMzezca // 11 // dAzaH // 11 // udi cerDe siH // 12 // uccaiH // 12 // putro ya sraMseH ziH artteH uNAdikeoSaH // ca // 10 // dAsaH // 10 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nau dIrghazca // 13 // nIcaiH // 13 // sau rameH kto dame pUrvapadasya ca dIrghaH // 18 || sUrataH // 14 // gghrasvazca // 15 // puNyam // 15 // kuT kicca // 16 // zikyam // 16 // kyurucca // 17 // uraNaH // 17 // (10) daMsayati darzati pazyati vA sa dAsaH / sevakaH zUdro vA / TitvAn GIp + dAsI / nakArasyAkAraH / nitkaraNaM pakSa AyudAtArtham // ( 11 ) TaTanau nakArasya cAtvam / dazati matsyAdikamiti dAzo dhIraH / striyAM dAzI / dhovarI // (12) uccIyate vardhyate'sAvuccaiH / mahAn vA / svarAditvAdavyayam // (13) cerityeva / nicIyata iti nIcaiH / adho'dhamo vA / asyApi svarAditvA devAvyayatvam // (14) suSThu ramata iti sUrataH / upazAntaH / kRpAluSI / damAthI - danyatra surataH / krIDAyuktaH // 1 ( 15 ) pavate pavitro bhavati yena tat puNyam / sukRto dharmoM vA // (16) sraMsate gacchatIti zikyam / kAcaH / chokA iti prasiddhaH / tatra dhRtaM vastu zaikyam // (10) Rcchati gacchatIti uraNaH / meSo vA // For Private And Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 5 // - hiMserIrannIracau // 18 // hiMsIraH // 18 // udi dRNAteralacau pUrvapadAntyalopazca // 19 // udaram // 19 // DitkhanermuTa codAttaH // 20 // mukham // 20 // ameH san // 21 // aMsaH // 21 muheH kho mUrca // 22 // mUrkhaH // 22 // naherhalopazca // 23 // nakhaH // 23 // zIDo husvazca // 24 // ziravA // 24 // mAGa Ukho maya ca // 25 // mayUravaH // 25 // ( 18) hinastIti hiNsiirH|vyaaghro duSTo vA / pratyayadvayaM svarabhedArtham // ( 16 ) ud dRNAti yenAnamiti udaram / kukSisthAnam / pratyayabhedo'trApi svarabhedArthaH // (20) khaneralacau / tayorDittvaM dhAtormuDAgamazca / tasyodAttatvam / khanatyanAdikamaneneti mukhamAsyam / mukhe bhavo mukhyo rogaH / zarIrAvayavAdyat / mukhamivottamaM mukhyam / zAkhAditvAdivAthai yaH // (21. ) amati gacchati prApnoti yena sa, aMsaH / skandho vibhAgo vA / aMso'syAstotyaMsalaH // . ( 22 ) muhyati vikSipta iva bhavatIti mUrkhaH / mUrkhasya bhAvo maukhyaM / mUrkhimA vA / bahulakAta-svasyenAdezAbhAvaH / / ( 23 ) nayati badhnAti rudhirAdikamiti nakhaH / prANyaGgaM vA // ( 24 ). khaH / zate'sau shikhaa| car3Akezabhedo jvAlA vA / hasvavidhAnasAmarthyAd guNA'bhAvaH // ( 25 ) mimIte mAnyaheturbhavatIti mayUkhaH / kiraNaH / kaantiH| karo jvAlA vA // For Private And Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 uNAdikoSaH // kaligalibhyAM phagasyocca // 26 // kulphaH / gulphaH // 26 // spRzaH zvaezanau pR ca // 27 // pArzvaH / pazuH // 27 // zmani zrayateIn // 28 // zmazru // 28 // azvAdayazca // 29 // azru // 29 // janeSTana nalopazca // 30 // jaTA // 30 // aca tasya jaya ca // 31 // jaGghA // 31 // hantaH zarIrAvayave he ca // 32 // jaghanam // 32 // klizeran lo lopazca // 33 // kezaH // 33 // ( 26 ) kalati saMkhyAtoti kulphaH / zarIrAvayavo rogo vA / galati bhakSayatIti gulphaH / pAdagranthiA / (20) spRzati yena sa pArzvaH / kakSayoradhobhAgovA / pshuH| AyudhaM vaa| (28) zmani mukhe yatIti, zmazru / zmazruNI / zmaNi / puruSamukharomANi vA // ( 26 ) aznute vyApnotIti, azra / netrajalaM vA / Duna pratyayo raMDAgamazca / evamanye'pi yathAyogyaM draSTavyAH // (30 ) jAyate'sau jaTA / dIrghAH kezA vA / jaTA asya santIti naTAlaH / sidhmAditvAllac / jaTilaH / picchAditvAdilac // ( 31 ) tasya janaH / jAyate'sau jaGghA / jAnAradhobhAgo vA / / ( 32 ) hanti yena yad vA hanyate tajjaghanam / jAnoparibhAgo vA / ivArthe zAkhAditvAdyaH / jaghanamiva jaghanyaM nIcam // (33 ) kliyati yena sa kezaH / ziralomAni vA / kezA prasya santoti kezavaH / kezikaH / kezI // For Private And Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA0 5 // 130 - phaleritajAdezca paH // 34 // palitam // 34 // kutrAdibhyaH saMjJAyAM vun // 35 // karakaH / kttkH| narakam / korakaH // 35 // cIkayaterAdyantaviparyayazca // 36 // kIcakaH / 36 // pacimacyoricopadhAyAH / / 37 // pecakaH / meckH|37|| janeraraSTha ca / / 38 // jaTharam / 38 / / vacimanibhyAM cicca // 39 // vaTharaH / maTharaH / 39 // UrjiTTaNAteralacau // 40 // uurdrH| 40 // ( 34 ) phalati niSpanna pakvamiva bhavatIti palitam / kezazcaityaM vaa| phasya paH // ( 35 ) karotIti karakaH / karakA / vRSTipASANo vA / karako dADimaH / kamaNDalurvA / kaTati varSatyAvRNoti vA sa kaTakaH / bAhubhUSamAm / zikharo vA / namAti nayatIti narakam / pApabhAgo vaa| sarati gacchatIti sarakam / gamanaM vA / ati bhUSitA bhavatItyalakam / zItAdikaM vaa| alati vArayati yebhyaste'lakAH / kuTilAH kezA vA / kurati zabdayatIti korakaH / kalikA ( kalI ) iti prasiddhA // (36) cIkayate sahate'sau kIcakaH / vaMzabhedo vA / / ( 30 ) pacatIti pecakaH / ulakapakSI vA / macate zabdayatIti meMcakaH / kRSNavarNo mayUrapakSacinhaM vA // (38) jAyate'smAditi jaTharam / udaram / kaThinaM vA // . ( 36 ) antyasya ThaH / vatIti vaTharaH / mUrkha vA / manyate'sau mttrH| munibhedo mato vA / tasyApatyaM mATharaH / mAThayaH // (40 ) Urka parAkramaM rasaM vA dRmAtIti, urdaraH / zUro duSTo vaa| svarabhedArtha pratyayadvayam // / - For Private And Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdikoSaH // kadarAdayazca // 41 // kadaraH / mRdaraH / sRdaraH / 11 // hanteryunnAdyantayorghatvatatve // 42 // ghAtanaH / 42 // kamigamikSamibhyastun vRddhizca // 43 // krAntuH / gAntuH / kSAntuH // 43 // haryateH kanyan hirac // 44 // hiraNyam // 14 // - kaJaH pAsaH // 15 // kapAsaH // 15 // janesturazca // 46 // jartuH // 16 // UoteDaH // 47 // UgoM // 47 // ( 41 ) kRtsnaM dRNAtIti kRdaraH / kuzalo vA / mRdaM tRNAtIti mRdaraH / vyAdhirvilaM vA / sRSTiM dRNAptIti sudaraH sarpaH // (42 ) hantIti ghAtanaH / mArako vA / / ( 43 ) kAmati pAdAna vikSipatIti krAntuH / pakSI vA / gacchatoti gAntaH / pathiko vA / AgAnturabhyAgataH / kSamate'sau kSAntuH / sahanazIlo vA // (44 ) haryate kAmyate tata, hiraNyam / suvarNaM vA // ( 45 ) kriyata utpAdyate'sau kAMsaH / sasya bhedo thA / karpAsasyavikAraH kArpAsaM vastram / vilvAditvAdaNa / (46 ) jAyate yata iti jatuH / upasthendriyam / hastI vA // / (40 ) UotyAcchAdayati yayA sA, UpI / avimeSayo romANi vA / ukhAM yAti prApnotItyaNAyuH / meSo meSoNI kambalo vA / UNI iva nAbhirasya sa uurnnnaabhH| samAsAnto'ca UrNanAbhiriti vaa| samAsAntasya vidheranityatvAt / latAhirvA // - For Private And Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org pA0 5 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 dadhAte ryaT ca // 18 // dhAnyam // 48 // jIryateH kin razca vaH // 49 // jitriH // 49 // mavyateryalopo mavApatuTcAlaH // 50 // mamApatAlaH // 50 // RjeH kIkac // 51 // RjIkaH // 51 // tanoterDaGaH sanvaJca // 52 // titaH // 52 // arbhakapRthukapAkA vayasi // 53 // avadyAvamAdhamArvarephAH kutsite // 54 // avadyam // 54 // ( 48 ) dadhAti puSNAti lokAniti dhAnyam / vrIhirvA / dhAne poSaNe sAdhu dhAnyamityapi // ( 46 ) yo jIryati yena vA sa jitriH / kAla: pakSI vA / haliceti bAhulakAddIrghAbhAvaH // (50) mavyati badhnAtIti mamApatAlaH / bandhanaheturviSayo vA // (51) arjati gacchatIti, RjIkaH / sUryo dhUmo vA ! (52) tanoti vistRNoti yena tat titaGaH / cAlanI peSaNazodhakapAtram // ( 33 ) Rdhyati vardhate'sAvarbhakaH / RdhudhAtorbuna dhasya bhaH / prathate bardhate sa pRthukaH / kukan pratyayaH samprasAraNaM ca / pitratIti pAkaH / kan pratyayaH / arbhakapRthukapAkA bAlakaparyAyAH // For Private And Personal Use Only ( 54 ) vaditumayogyamavadyam / naJapUrvAdvadadhAtoryat / zravatItyavamam / amaH pratyayaH / tacaiva vasya dhaH / adhamam / Rcchati gacchatItyarvA / van / azvo vA / riphati nindatIti rephaH / kutsitaparyAyA ime //
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 uNAdikoSaH // - lIrIDoIvaH puT ca tarau zleSaNakutsanayoH // 55 // liptam / ripram // 55 // klizerIcopadhAyAH kan lopazcalo nAm ca // 56 // kInAzaH // 56 // praznotarAzukarmaNi varaT ca // 57 // IzvaraH // 57 // cateruran // 58 // catvAraH // 58 // prAttateraran // 59 // prAtaH // 59 // amestuT ca // 60 // antaH // 60 // dahe!halopo dazca naH // 61 // nagaH // 61 // ( 55 ) lIyate zliSyata iti liptam / liSTam / rIyate tata, ripram / kutsitam / tarau pratyayau puDAgamaH // (56) niznAtoti kInAzaH / kRSIvalA nyAyAdhIzI vaa| dhAtArupadhAyA ItvaM lakAraleApaH kan pratyayo nAmAgamazcAntyAdacaH paraH // (50) aznute, Azu zIghra karoti jagadracayati sa, IzvaraH / svAmI vA / TitvAdozvarI / varac pratyaye IzvarA // ( 58 ) catate yAcate'sau ctuH| saMkhyAvAcI vA / catvAraH / catanaH / ( 56 ) prakRSTamati gacchatIti prAtaH / prabhAtakAlo vA / svarAditvAdavyayam // (60 ) amati gacchatoti yati, antaH / madhyaM vA / pUrvavadavyayam // (61 ) dahati dahyate vA sa ngH| parvato vRkSo vA / bAhulakAnakArasya nAkAro nAgaH / sarpabhedo vA // For Private And Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paa05|| 141 siceH saMjJAyAM hanumau kazca // 62 // siMhaH // 12 // vyAGi ghrAtezca jAtau // 63 // vyAghraH // 63 // hanteraca ghura ca // 64 // ghoram // 64 // kSamerupadhAlopazca / / 65 // kSamA // 65 // tarateDriH // 66 // trayaH // 66 // graharaniH // 67 // yahaNiH // 17 // pratheramac // 68 // prathamaH // 68 // carezca // 19 // caramaH // 69 // (62) siJcatIti siMhaH / prasiddho vA / hakArapratyayo numAgamaH / casya kaH / kakArasya ca lopH| hinastoti siMhaH / iti pRSodarAditvAdapyAdayantaviparyayaH // (63) vizeSeNa samantAna jiprati vyAghraH / hastI vA // (64 ) hantoti ghoram / bhayAnakaM vA // (65) kSamate sahate sarvamiti kSamA / pRthivI vA // (66) taratIti ciH / saMkhyAvAcI vA / trayaH / trIn / tribhyaH // (60 ) gRhaNAtoti grahaNiH / kRdikArAditi GIS / grahaNI / saMgrahaNI / ghyAdhibhedI vA // (68) prayate prakhyAtI bhavatIti prathamaH / Adya uttamI natano vaa|| (9) carati gacchatoti bhakSati vA sa caramaH / antyaH pazcimI bAR For Private And Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 unnaadikossH| magaralac // 70 // maGgalam // 70 // ityuNAdiSu paJcamaH pAdaH smaaptH|| manthAnavizadaMvidhAyabahulaMvyutpannapakSena vA 'vyutpannenadalenayena vidhivadAgvAridhirmandhitaH / vyaktAvyaktatarANiyatravacasA ratnAnyadIpyanta vai bhUyAtsoyamuNAdiruttamagaNodhyeturyazovRddhaye // 1 // ( 0 ) maGgati prApnoti sukhaM yena tanmaGgalam / prazastam / maGgalo vArabhedo vA / maGgalasya bhAvo mAGgalyam // itizrImatsvAmidayAnandasarasvatIkatoNAdivyAkhyAyAM vaidikalaukikakoSe paJcamaH pAdaH samAptaH // samAptazcAyaM granthaH For Private And Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir athoNAdizabdasUcIpatram // zabdAH zabdAH antaH atIm Cocos h akSaram antram andhaH annam anala. anyaH r sh adAma zabdAH arkaH arNaH araNiH araNyam aratiH aratiH arthaH arbhaH abhakaH amaH bh `r agram agastiH aghanyaH apaH s OC Coco apaH s akatiH `r m ayamA m aJcatiH aJjaliH aTaviH aNDaH aNaba: accoummmm ecc c accessocumummpAde s NOC OC 4 h ` apsarAH apatuH anaH abdaH abhrakam amataH amatram amatiH amaniH ambaram ambarISaH ambaH ambhaH h alkaH m ataH s araraH araruH avI arzaH prazaMsAnaH arhantaH alakam alakAH alatiH avagatha: avadyam avaniH atasaH `r `r o ocococ oc 19 NOC W ahaH amaniH prathamaH adhvaryuH anaH w s `r s prayaH antaH ayaskAntaH 8el avabhRthaH... m For Private And Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 zabdAH -|pAde o o o avamam amathiSaH anasaH azaniH azvaH - o uNAdizabdasUcIpatram // HE zabdAH | zabdAH amiSThaH sthbidhiH adbhutam atriH andhuH adriH pranilaH ambu apizaliH abhimnAtaH arjunaH amitraH arjunam aruNaH arci: arpisaH - o - - - - ww NO -- o ariH aSTakA aMsaH astram asanaH paramada astram o : - N o Cu aliH - anuH - m - | amuraH atmH aMhaH - aMhatiH OC o e - m 0 . 0 0 pakniH aviSaH adhiH ami agiraH prasiH astiH akhi patiH aMdhiH atriH anaukam avIH alaukam akuzaH aGkuraH 53/ avaguliH prahalyA aGgAraH adhvA apavA prayAH arka palAyaH azmA aSi pagniH . Rdd'i: paniH / avinam aviram . mec & WooCoco OCC arUSaH agregU: anehAH mA pAkhanikaH prAgaH ADambaraH prApaH . pApaH pApaNikaH pApatikA panikaH paamyH| pAtrama - "Me - . m . m m - h - h - For Private And Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 145 - uNAdizabdasUcIpatram // zabdAH zabdAH zabdAH 231 STakA iSmaH AmalakaH Adram AvasathaH ASTam AkhyAH AgAmI prAtmA mAniH aani: aabighaa AmiSam AdhiH mAsuH AturaH iriNam iSiraH iSIkA bakSuH | vRkSukuTakA induH I am a ornar ao mr or as a 238 uraNaH ulkaH ulapaH ulvaH udhanAH usaH uSaH ~ 10 - rum x >> >> >>as are cere num commmccccwe arm_wr uSapaH ~ I saSarbudhaH gh ~ ono a uSAH ISvaH uSmA prAyaH citam uzika uddauthaH AyuH Alu : Aza: ammgh: . uzI miin: uzIrama ADa CN ukvam ugraH ugratenaH ujbhakaH utsaH udakam sadakadharaH udaram udarathiH udakhit undraH upadeza upavaraH ArU sor a sma so ao of a uruH ulmakam ne FMom mccccc . idam indraH ulakaH unnetA idhmaH com m"c vanaH adhaH imaH lvalaH jama: For Private And Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 uNAdizabdasUcIpatram // [R,e,o,ka zabdAH __ zabdAH zabdA : | kaTamba: 82 mr mar 4 / 118 // 2 etaH etazaH etathAH edhatuH enaH evaH elakaH o okaH 0 | 188 jamam arNanAbhaH marNanAbhiH adaraH karNA jA~yuH USmA amiH UruH R Rka Rkatham RkSam . kayuH | kaTavaram | 148 kaTi: kaTitram kaToraH | 152 kaTolaH kaThAku: kaThinam kaTheraH kaThoraH 0 0 0 0 0 okaH . 0 ojaH 0 kaDatram aodanaH om oSThaH 1 kaDamba: 0 ja00 NA Mmm rnx mm20300500 aTakaraH kaDAraH kaNociH | 000 0 .orrowrom Mom Namo otuH 0 1 kaNThaH 0 0 kapavam kakakhaTam kakSam kakaTaH kaGkaNaH kaDakaNokA .kur v RJjasAnaH Rtam RSabhaH RSyaH RSiH RjokaH RjokaH RjoSam RjaH RtuH 0 0 0 0 kaccha / kaNDolaH kadamba kadaraH kadruH kadalo kadalo kanakam kantuH kantuH kandaH kandaraH 57 | kanTa: kacapam 3/131 kaMcala kaMjAraH deg mrar no Imr. kaTakama kaTakaH 0 mrar ekaH W0 etat 1 kaTapUH - - For Private And Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ka] zabdAH kanyA kapaTam kapAlam kapiH kapila: kapotaH kapolaH kaphela : kabaraH kamaTha: kambalaH kambaH kamaraH kamalam kamala: kariH karka : karakaH karkaTaH karkandhaH karkaraH karka kam karka reTuH karaTa: kareTa: kaNa : karaNDa: karuNA kareNuH (W 4 112 4 81 1 118 8 144 3 132 1 1 4 uNAdizabdasUcIpatram // 55 karpAsa : 62 | karpUra: 66 | karburaH 8.3 karabhaH 4 155 kama 1 100 1 107 www. kobatirth.org zabdAH kratuH kardamaH 0 kapaTa: karparaH karambam krayikaH 1 83 karoraH karva: 104 karvara: 104 karoSaH 128 ka : 128 40 35 81 1 83 3 | 136 4 20 30 81 kaluSam 37 kaviH 10 kavalaH kavasaH 53 | kazmalam 1| kazmIraH kaliH kalka: kalatram kalApakam balabhaH kalamaH kalilam pAda sUtra 1 ttdi 4 84 4 81 3 131 45 60 4 M 4 8 2 4 4 1 122 145 82 4 155 121 26 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 80 zabdA: 44 kastUra : 30 kastUrI kAkaH kazyaH kazeruH kazerU H kaSiH kaSAkuH kaSIkA kSatram cattA kaMsaH kANDam 118 kAdambaH 40 kAriH 106 kAruH 32 krAntaH 3 122 kArSiH 8 For Private And Personal Use Only kAku : kANakaH 6 84 kArSaka: 54 | kAziH 75 kAzaH kASTham 4 4 138 1 106 kASThaputrikA 4 2 | kSAntuH 1 4 178 kSmA 32 kAsAraH pAda sUtra 4 112 1 4 4 8 3 8 4 ov Acc 4 2 30 or 2 140 Y 4 1 115 4 83 4 128 88 ja 88 Je 140 nono 16 167 64 ra 8.0 60 43 4 118 & 38* 43 127 38 55 32 43 65 3 128 85 2
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 tih 0 0 . | mata . ANM www suutr| . . . 0 krukhA 0 300 N00 0 0 0 . zabdAH kikIdiviH kiDakaNIkA kim kiriH kirITam kiraNa: krimiH kimAraH kirIraH kisviSam kiMvadantI kiMzAraH kizoraH kSitvA kSipaNiH kSipaNu: kSipaNyaH . - - uNAdizabdasUcIpatram // zabdAH | zabdAH zabdAH kuTitam . kuraraH kuTapaH kurIram kuTamalam kuTamalaH kuravaH kuTaruH kulphaH kuTIraH kulamalam kuTilam kuloraH kuTilaH kulAlaH kuThiH 4 144 kuzalaH kuTheraH 1 58 kuSTham / kuDamalaH kuyam kSudhunaH kuNDam kuSmalam kuNDinaH tumA kuNDalam 1 104 kSuraH kuNindaH kusitaH kuNapaH kusaudam kuNAlaH kusumbham kutsam kusumam kuntiH kusUlaH kundaH kuhuH kupinda: ku.haka: kuvindaH 41 kuvraH 28 kUpaH 41 kubaraH 58 karaH 3 68 kurabhauraH kakavAkuH kumAraH 3 / 138 | kaccham kumArayu: kRtakam 4143 kuraGgaH 121/ kRttikA more FMumm New - 4 - ccccc we |pATe - " NA mro N0 000 0 kSipram mmmcc kokasam kocakaH konAza: koktiH kSIrama kukkuraH . . . . 0 0 . Mmm MROW . . . 0 0 P N 16.040606" Ww 0 or ource kUcI kukuraH An kukSiH kucitam kuSTiH x Nrm For Private And Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 uNAdizabdasUcIpatram // zabdAH - r zabdAH zabdAH 1 108 ga No FuwwpAde 3, 30 kAmalam 3 66 korakaH 3 17 koSTaH kAzalaH kASThaH kSoNiH kSottA kAnuH kRtsam kRtsna m kadara: kantatram kupoTam kRpayaH kapANaH kamiH kaviH kRzAnuH kRSiH RSiH kRSaka: kRSika: kRSNaH rrow orwaro 0 0 kSomam 2 , 0 khajapam khajAkaH khaTvA khaDgaH khaDUH 1, 151 ~ 0 i 56 PM WEBM gaganam gaGgA gaDeraH gaDolaH gaNDa: gaNDayantaH gaNDiH gaNDuH gaNDaSaH gaNDola: gatilA gadayinuH gantrI gantuH gabhIraH gastiH gamathaH gamo gambhIraH gargaH garur3a: garat gataH madabhaH andhiH garbhaH | garmut garvaH 0 ~ ~ ketuH khadiraH 0 . www moc muvorce or RNiH kedA khaniH khanitram 0 m 0 ~ ~ ke liH khajU: 0 kevalaH 106 khajUraH 0 khalatiH kezaH devam mam khaSpaH Rurry Jordur or orn rr 00 0 14. khATiH khAtram khidraH 3 131 khidiraH 4 118 kokilaH koTaraH koTiH 54 1 155 0 For Private And Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 uNAdizabdasUcIpatram // zabdAH __ zabdAH j zabdAH zabdAH pAde ___ zabdAH gavaraH z h sm 0 . s radhuH gTahayAgyaH gaSNuH grahaNi: gavayaH sh 0 c - NF pAde gotram h h gahvaraH gAtaH . gAtram gAthA 0 / 6 6 Purnmom sUtraM 6 6 0 `r 0 cakSaH cakAraH caGkuraH caJcarIkaH caTulaH caNDaH caNDAla: caNDilA caturaH catvaram catvAraH 0 gotrA godhUmaH gopothaH gorocanam gauraH gauraH gauH glauH gAntram 0 gAntuH 3 h 0 m 0 m ` grAmaH gAritram glAniH giriH grIvA F h ghaTiH ghatanaH candanam candraH candramAH ` grISmaH m guDaH ghama: candiram guDaraH ghAsiH h m gutsaH gudheraH gupilaH capaTa: capeTaH capalam Wwwmoc www Www moccc ghuraNa: www moc c - d - campA M h sh ghRNiH hh gurviNI gulaphA guvAkA - ghRtam llh ghaSviH w camUH camaraH camasa: cariH caruH carakaH caritram capaTa: - ghorama `r guhila: gUthaH mhatsaH gRdhaH or occuWe cakradharaH s | cakruH mh cama For Private And Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 151 cha,ja] __ zabdAH aln zabdAH we | pAde 2 uNAdizabdasUcIpatram // zabdAH | 5 / 68 | chaviH chAgaH 107 kAtaH chAyA kitvaram chidakam di / chidiH chidiraH . ~ caramaH carSaka: caSAla: cATu catvAla: cAritram cAru cikaNam cikurAH citrabhAnuH citram citrA J ~ J 3 0 0 chadiH chamaNDa: 0 0 0 Fm - wwccc 0. 0 0 cauram 0 jagat jadhanam jaGghA cauvaram cukram cutraH cyupaH muccccc c - FC MF OFFAmc moc Monocume janyam janyuH janhuH jambhalaH jambaH jambIraH jambUH jambakaH jayantaH jarjaraH jaraThaH jarNaH jaH jarUtham narantaH jarAyuH jarasAna: jasuriH jahaka jAraviH jAtavedAH jAnu jAmAtA jAmiH jAyA jyAniH jAyuH 3 126 04 cUrNiH 0 cetaH 0 jaTA jaTAyuH jaTi: jaTharam jatuH jatru yaunaH 30 0 0 0 0 0 0 0 0 chagalaH chatvaram chatram 0 chadiH chadma chandaH 0 | 111 janma janitvaH janiH nanimA januH jantuH 0 0 0 0 0 0 chardiH jiganuH chalam 0 73/ vitvA For Private And Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 zabdAH jinaH jiviH 4145 jimaH tanayam 0 0 0 - tarasam jitAH jaumUtaH nauraH jauradAnuH jIviH jIvAtuH nauvathaH nauvantaH com wwc Mum - FpAda tanuH -0-rrr Aamrrora ra tapaH 0 17 / uNAdizabdasUcIpatram // zabdAH E zabdAH 1 132 | vapuH tantrIH 3158 | tama tantuH 1 68 bayaH tandriH taralaH tarSaH tanyatuH tanuH trasareNuH tarasAnaH tanUH 1 . salinam talunaH tapuH talpam tapasaH 3 110 tvak tamaH tvaSTA tamataH taviSI tamAlaH tasaraH saruH tyada tAtaH tAraH tAnam tarkArI tAmarasam tAmbalam taraGgaH tAlu taraNDaH 1. 128 tAviSo taraNiH tariH tijila: tarIH taroSaH tittiriH taruH tithaH taruNaH tiptiDIkA 88(tarantaH (3 (128/ timiH / juhurANaH 185 0 .99 0 nUNiH jaivATakaH jyotiH takuH 4- WG , r ron 1 120 tigmam takram . takilA takSakaH nnaa taDAkA taDAgaH taDiH taDit taNDulaH taNDulAHtatam Secoc www m titau rat0 / 0 oar or 2 For Private And Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra da ] bhabdAH timiram tiroTam triphalA triviSTapam triviSTapa: toyam totram tortham tIvara : tuNDilaH tutya: tundaH tuSAraH tuhinam tUNIraH tUrNiH taliH tastam TaNam pat chapra: TapalA TaphalA kRSNA totrama tomaraH s www. kobatirth.org uNAdizabdasUcIpatram // 13 104 1 104 12 zabA: 51 da 175 dakSiNa: 104 | dakSiNa 145 | dakSApyaH 145 dagaDa : 18 28 | dadruH 7 | dadrUH 1 | dadhiSAyaH 11 dantaH 54 | damunAH 9 dabhram 88 damathaH 138 dat 52 darathaH 30 | dardaraukam 4 51 | darbhaH 120 darduraH 86 | dadrUH 8 daH daviH daviH daNDadharaH draviNam darzataH darasAna: dalapa: 173 dalbhaH 131 | dallimaH // 3 1 2 3 3 4 4 13. AUG 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dan 50 | dazeraH 50 daMSTrA hai I dasmaH 114 |dasya: 22 dakhaH 20 daha: . dAkaH 2 13 dAma 3 | 113 | dAru 1 130 113 zabdA: 80 dAtram 86 dAtvaH 235 | dAnuH DA: 20 dAzaH 151 | dAsaH 40 didhiSU: 20 dinam 1 | 155 divasam dAruNam 84 divA 142 3 151 4 47 4 5.2 | divA For Private And Personal Use Only 50 dodiviH 110 dauna: 86 dInAraH dukUlam dyavA dumaH 1 4 Y 2 CC 4 153 156 58 158 145 20 13 R 40 70 104 32 145 3 2 57 11 10 ra 48 121 1 15/ 4 | 175 4 55 3 140 .. 156 25 35
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 154 zabdAH druhiNa: duSThu duhitA dUtaH hUti: TUram pokA hati: hama : hampha hamAnaH dRzuH dRSat devaTaH devayuH devaraH devala: devilaH devA deSNaH doH dyotana: droNa: droNaH doSA dyauH cauvam 2 pAda 2 4 2 2 4 3 4 4 4 2 . 180 13 83 48 25 dhanam 85 dhanuH dhanuH dhanUH 57 dhanvam 20 dhanvA 16 dhamakaH 184 dhamaniH dharaNiH dham dharitrI h 1 37 3 132 | dhvani: 106 | dhavalaH 56 dhAkaH uNAdizabdasUcIpatram // To P 23 | dharmaH 1 | 131 | dharimA 8 81 dharSaNiH y www. kobatirth.org zabdAH dha dhavANakaH dhANakaH 16 | dhAtakI 66 dhAtA 98 dhAtuH 10 dhAnA: 51 | dhAnyam 175 dhAma dhyAtvam 68 dhyAmA 161 | vADi: 4 4 217 dhIraH 80 dhIvaraH 4 85 dhovaro 1 156 | dhovA 35 dhruvam 4 102 dhuvaka: 102 | dhustUraH 167 dhUkaH 173 | dhUmaH 140 | dhUmaketuH 148 dhUrtaH 104 dhUsaraH 83 dhRtvA 14. dhRSuH 1 106 dhena: 3 40 dhenuH 83 148 3 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Que zabdAH dhAsA: 81 | dhiSaNA 0 dhiSNyam For Private And Personal Use Only na nakSatram 6 4 nakham 68 namvaraH nakhi: nagaH 48 151 4 naTaH 4 105 | nadanuH 4 151 nadantaH 4 118 mandayantaH [ dhana (R 4 4 / 221 2 81 100 24 1 115 115 41 32 .. 4 2 3 4 4 2 2 8 3 40 1 145 1 of 8 ( 4 | 110 21 11 34 3 5 3 5. 4 3 3 3 105 13 131 138 61 104 52 127 128
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Ke zabdAH kuH nayanam narakam malinam navan naMzakaH nahuSaH nA mAkuH nAgaH G mAntram nApitaH nAbhiH nandi: nanandA janAndA namA nabhaH nabhasaH nabhasyaH 4 211 namataH niSaGgathiH 2 110 nabhAkam 8 15 niSaharaH namasaH 3 | 110 nihAkA 1 17 naukaH 08 naucaiH 5 35 | nautha: 4 118 3 2 2 65 4 8 4 www. kobatirth.org uditam // zabdAH nidrA nidhanam nidhuvanam nimbaH 211 | nirRH 117 nizIthaH niSkaH 2 48 nopa: 156 noram 30 | nolaGguH 160 4 75 | nauviH 2 100 | bhauvaram 1 15 nRccAH 5 61 | nRta: netraH noha 3 4 126 nAma 4 15 1 nAraGgaH 1 122 nikaSA 4 175 nauH 1 37 nighaNTuH nivAti: 4 125 nighRdhvaH 1 153 nemiH neSTA nodhAH nyojAH pa patram pakSaH x 2 2 4 2 3 28 ra 4 10 8 1 4 80 4 2 122 3 44 3 5 4 8.5 8 8 45 87 3 4 | 233 8.1 1 140 4 43 2 85 4 226 68 223 6 4 paTAkaH paTauraH paTala: 13 | paTuH 2 paTola: 23 | paTaH 13 paNDaH 26 pa eDA 136 paNasaH 1 paNiH 166 68 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zavdA: pakSaH paGaguH pataGgaH pacataH paciH pacelima: pacan paJcAlaH patAkA patiH pati: pattanam patatram patatram patatriH pa eraH patasaH patsalaH pathaH 155 B 4 220 25 1 118 3 110 4 118 18 (4 153 1 114 1 | 114 3 | 117 4 118 4 14 183 4 50 4 30 150 118 14 3 150 3 | 105 4 158 64 4 58 3 117 3 4 98 12
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 156 zabdAH pathila: padAjiH padAtiH padmam padraH pA pavi: panthAH patra: enasaH papauH papuH pampA payaH payodhAH prakhyAH pandha parijvA parNam parNamud paryakaT parNazuT parNasi pAda prathamaH papaH paTa parameSThI 4 1 2 4 1 57 | paroram 132 | prprokH 4 132 | parivrAT 140 parvataH 13 pa 113 prazakhA 128. prazatvarau 12 10 3 117 3 | 158 22 28 180 4 230 4 | 233 103 1 158 6 4 4 20 4 m 4 pratidivA 1 156 prathitiH 183 4 uNAdizabda sUcIpatram " zabdAH 68 28 www. kobatirth.org prazAstA Q pazuH tsu paza: prahi: praheli pra vaH 22 pracaH 107 | palANDuH palitam palitaH parazuH parSat prasthAya paruH paruSaH prahANi: parihANiH palalam palAlam palvalaH pavAkA paviH checks, 4 4 2 3 4 4 4 4 A 30 18. 8 110 113 110 117 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zabdAH 34 ra 106 118 4 107 4 4 pazuH pAtra: pAka: pAkukaH pAjaH pANDuH patriH 33 | pAtiH 27 33 130 & pAthaH 117 pAthi 75 | pAduH 51 pAtAlam For Private And Personal Use Only pAtram pAm pAtha: 51 135 | pAdhuH 118 pAruH pApam pApamA 153 | pArak 63 37 prAkaSikaH prAT prANathaH prANanta: prAta: prApaNikA prAT pArzvam 14 138 | pASNiH pA D Y 4 1 37 4 131 1 117 5 5 4 158 4170 4 204 4 205 2 114 N [a sUtra 3 4 1 1 NASA 27 1 4 101 1 | 139 4.1 50 2 4 85 22 151 3 112 3 127 te 41 17 21 52
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 pha, ba] zabdAH pAliH uNAdizabdasUcIpatram // zabdAH . zabdAH zabdAH | 4|130 puriH | pecakaH pAthadharaH patvam peyaSam pASANaH 0 0 0 G 00 0 0 0 0 232 17 C pezala: pAsuH piGgalaH piJjaraH piGglam piNyAkaH piNDilaH pitA pinAkaH piyAlaH pizitam pizunaH purISam puruH puruSaH prAvaH purUravAH purodhAH plakSiH pulinam pulindaH pulastiH puSkaram puSkalam puSyapracAyikA peruH pravarI prevA 231 155 paSiH potaH potA pothaH poSayitnuH M AM occ 0 4 me coccume - Nuwource cen mou.0 pATe we phaNDa: pItuH pIthaH pUgaH pharpharaukam 0 0 0 phalaguH phalagunaH phalinaH phenaH pIyuH pIyUSam pauluH plohA pIvaraH pIvarI pauvA . 3 pUjilaH pUruSaH pUSA pRthaka pRthuH pRthukaH pRthavI pRthivI pRthvI pRdAkuH pRSTham pRSat pRSataH 81 | pRzriH baJcathaH baTiH 18 0 CWNWWW WWEm m Ne vaNika 0 0 puNDarIkam puNyam 15 badhatram badhitram badaram 84 badhaka: | badhiraH 52 | badhaH LY 111 pumAn puraNa: NMw 10 For Private And Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 uNAdizabdasUcIpatram // [bha zabdAH zabdAH zabdA : - - - or bandhuH 1 10 hat hahanAnuH bandhuraH M 0 - 0 ja bandhUkaH bandhyA bandhuraH babhruH baraH branaH barbaraH babaraH 112 bhagAlA | bhaDilaH bhaNDilaH bhadAkA bhadram bhadantaH bhayAnakaH bhAtu: bhAnuH bhAmaH bhrAtA bhrASTam bhAlu: bhAlakaH bhAvitram bhAvI bhAsanta: bhittikA bhidakaH 3. 130 bhagaH EEEEEEEEEEEEE m mr020 or bharaTa: 37 moc ccc www cccc Nucum me - pATe bharaNDa: | 126 bhidram Nume WArccc www co mmu Nuw comr" ww | pAde bharataH 110 143 bharathaH bahiH bahiNaH ballabhaH bali: baliH balIkam balihaH bahuH bASpaH bAhuH. binduH bimbam budhaH budhAnaH m mro | bhidiH bhidiram bhiduH bhiSak bhImaH bhorukaH 0 148 or bhImaH bhramaraH bhramiH bharimA bharuH bhalukaH bhanna kA bhavantaH bhavantiH bhavAn bhavilaH bhaSaka: bhasat bhantrA bhA mr Morn or2020 / bhujiH bhujiSyaH bhujyuH bhurika / 54 bhuvaH bhuvanam bhuvandha: bhuviH bhUkam 217 llh l buSiNaH vRSabhaH vRSalaH 113 1 106 - - For Private And Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1.56 - ccc Ne! mayuH mayUkhaH 136 makaH - marUkaH - - majU: ma] uNAdizabdasUcIpatram // ___ zabdAH zabdAH zabdAH bhUmiH matsyaH manyuH matsaraH mamAyatAla: bhUNiH | mathurA mayaTaH bhUriH | maduguH bhRguH maduguraH madayitnuH mayUraH bhRGgAra madraH bhRjjanam madAraH bhUmiH madirA markaTaH bhakaH mahA mariciH bheraH madhyam bheriH madhuH mataH melaH madhuH marataH bheSajam 138 madhakaH marut manAkA madalaH makSikA mantA marimA makaraH mantu: marmarIkA maghavA manthAH maGgalam mandAkam malayaH majjA mandanam malinaH mandraH malikA maJjUSA mandaraH manaraH maTharaH mandAraH mastakam | 114 mandAruH mastuH maNDayantaH mandiram masiH manTurA masinam maNiH mandasAnaH masurA maNDakaH manuH masUrA matsyaH 42 manaH |2|115 mahaH - - "on or mmmu Ncc memoc Com 0 0 0 me |pAde orFour wwe uc com rew mms pAda - - - malam c - - occccc www Mamm - - - For Private And Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 ya zabdAH mahat 188 ~ h 201r r y mRtyuH m `r sy d 0 ugAdizabdasUcIpatram // zabdAH zabdAH mauvaH mRDokaH mIvaraH mRNAlam mukuraH mRtam mukham muciraH mRdaGgaH mugaH mRdaraH muhalaH mRduH mudrA mecakaH mudiraH meruH muniH maunam mumucAnaH ya mugala yakSmaH muSkaH yakSmA muSala: mutram yajataH musalaH yajatram muhiraH yajiH yajuH / 13 0 ~ `r s mahAnasam mahinam mahila: mahasam mahiSaH mAH mAtA mAtrA mAtarizvA mAyA mAyuH mArie mArjAlIyaH mAlA mAlatI mAlatI mlAniH mAMsam mAhinam ~ m 0 0 h ~ 205 ~ 210 ~ .xxx nwror our aman h 0 m w yakat 0 * * 105 * 0 118 0 0 M * muhuH muitam ur yajyaH 0 # 0 mitaH mitram m muheraH mUkaH mUtram 6 ccc Me ~ ~ MY 0 n 0 d mUrkhaH mUrdA 6 ch mUlam yatiH yad yantram yamunA yayoH yayuH yavAgUH yavanaH yavAsaH mitrayuH mithilA mithunam mitram mihiraH monaH mauraH NUM 0 `rs m * rNN * mUleraH mUSika: mRgayuH muDaGgaNaH s * sh`r 0 For Private And Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 161 - zabdAH pAte 181 rana: s s s s - - eAe - ocl m m bathaH yaSTiH yaH yAniH yAtA yAtrA yAtuH yAmaH yAmiH yAvasaH yugmam yudhAnaH yudhmaH yuyudhAnaH - s 0000r or or mr or o h s s s ukhAdizabdasUcIpatram // zabdAH zabdAH 1 | 15 | rAjiH rajatam rAtriH | 154 rajanam | rAsabhaH rajaniH rAmaTham rajanI rAziH raDA rAmA rataH rakham rikatham raviH ripram rathaH ripuH rabhasaH riSvaH ramakaH ramaNyam rukAm 83 ramatiH rucakam ravaNaH ruciH rucikam raviH ruciram razanA ruciSyam razmiH ranam rudhiram runaH rukaH ruvathaH rAH rAkA rAdhA rAnA 217 rAjAtanaH |2 32 rAjanyaH 31.. | 145 s 00 - - - - h m yuvAH ravathaH m h yubhada yakA yathaH yapaH yogaH m 00- h rudraH r s yoniH m yoSit RELATE - h yoSA h - s cem 0. s rUpam or or mr 000 s 4.. raNa: rataH repaH For Private And Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 162 zabdA: brephaH rocanA rociH rodaH rodasI 4 rodhaH roma lakSaNam lakSmaNam lakSmIH laghaT laghuH lagA laGgakaH laTaka: laTA alh latikA labhasaH lamakaH lavaGgaH rohantaH 2 | 120 likSA rohantI 3 | 127 | liguH rohi: rohiNaH rohita rohitaH rauhiSam la 8 188 lakSyaH uNAdizabdasUcIpatram // 'ba zabdA 54 |lavANakaH 78 lavi: 111 | lazunam 188 lAkSA 8 | 188 | lAGgalam 4 151 lAMgUlam MY MY 4 118 liptam 55 lipi: 80 liviH m www. kobatirth.org no 28 luSabhaH 47 | lUni: lAtaH 160 1 135 28 40 37 | vakraH 32 vakulaH lotram loma loSThaH lohitam vaktam 151 vakSaH 3 147 vakSaH 3 117 vacA: va to 33 vagnuH 120 | vakriH 1 3 4 | 138 | vajraH 1 3 kra 1 108 4 83 | vacakruH 50 vajradharaH 153 | vaTuH w` m Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TRI: 66 vatsaH 4 167 13 * 62 ghaNDa : vataNDa : 36 vatsaraH 55 vadanti: vadAnyaH 4 120 4 120 vandraH 3 | 124 | vanaH 4 4 105 ! vaniH 8vaniSNuH 4 173 |vapraH 4 151 vapri: 3 vatsam 82 | vapuH 3 84 vayaH 4 220 4 221 3 8 For Private And Personal Use Only vapunam vayodhAH vyalokam varcaH varaTa: vaTharaH varNaH varaNa: 33 varSasaH 66 varNiH la, va] x x BY 1 1 114 128 ra N phara 1 50 3 104 N 20 242 4 81 18 22 2 - Oc 2 20 * 2 | 117 4 188 13 18 140 w 3 61 4 128 4 25 4 188 4 81 38 10 74 2 4 107 4 124
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zabdAH | pAde 20 M r baruNaH vareNyaH vratatiH varatrA mr 0 varatnam 0 " 0 vattani: vattiH vattiH pattikA varUthaH vaIm vaH varphaH varaNDa: 0 consan am ac c e " " u aee. com 0 vAsiH uNAdizabdasUcIpatram // zabdAH zabdAH 3 | 38 bastiH vArtAkam | 3 | 53 vastuH / vArtAkaH 3 88 vanaH vArtAkuH vasantaH vAri vasiH vAvadUkaH | 4 | 173 vasuH vAvaH 2106 vastraH vAziH vasurociH vAziH vahatiH zurA vahitram 4 | 173 vAsaH | vahatuH vAsaraH vahantaH vanhi 4 51 vAsaH vahyam vAka dhAstUkaH vAgurA vAhasaH vAtaH vAhIkaH vAtapramoH 1 viH vAtiH vikrayika: vAdiH vikukhaH vAdinam vicakSAH vApiH vijayantaH 18 vAmaH viTapaH vAyasaH viDaGgaH bAyasaH viDAlaH vAyuH vitaH vyAghraH vitastiH 4 | 158 vAraGgaH 1 122 vithaH bAniH 125 | vidayaH 0 4112 vAstu moc e - mum Nucces_c - - e ne m cc succemoc 0 pAde 0 varvarokaH vaviH 86 vAha 0 3 varSam varasAnaH 44 u . 5 valkaH 0 233 0 valAkA valakaH valaguH 0 | 128 | 145 valmaukam 21 ccce an_cece & me c | 118 valayam vallUram 0 2 0 vastam vastram vasatiH 0 - For Private And Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zabdAH | | h 0 0 0 h 0 0 vipinam 0 m vilvam h 0 vetanam s 0 h 0 vetasaH oc ww we - w c h 0 vaidiH h 0 h 0 164 uNAdizabdasUcIpatram // zabdAH zabdAH vidhuH 1 23 vRdhaH zakraH vidhuraH vRzcika zaka lam vipaNi: 4 118 | vRSapaH zakulaH 2 52 vRSA zakkA vipraH veNiH mndhii veNuH zakuH vidhipaH zaGgaH vizAlaH vetram zaNThaH vizvam zaNDilaH vikhasan zaNTa: vizvabhojAH vedhAH zatadruH vizvavedAH | 4 238 venaH zatiH viSA vetrA viSTapa: vemA viSTarazravAH vezantaH zateraH veSTam zapathaH vehat zabdaH zabala: vINA vyoma zamaThaH zamathaH vauraH 13 zakaTaH zambaH zaktidharaH zambukaH hakSaH zakat zambUkaH janam zakuna: zamalam jinam | 40 zakuniH zmazruH vRtraH 2 13 zakuntaH zayagaDa: vRddhazravAH 4227 zakuntiH zayathaH dhasAnaH 2 87 zakmA zayAnakaH h zatriH zataH 0 h 0 h 0 viSNuH zadriH h 0 viSyaH h 0 s 0 vociH vaijayantaH mh 0 sh lh For cocumc moc m 0 m s 0 0 ` m ` 0 48 48 1.129 C0 For Private And Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdizabdasUcIpatram // zabdAH zabdAH pAde ___ zabdAH pAte ~ zayuH zayunaH zariH zapa: zastram zaMstA 0 zaruH 0 zAkam zAdaH zyAmaH zyAmAkaH zArikA zAriH ---- c S | zirISaH niku:. zilpam khitam zivaH zikhidAnaH ziviram ziziraH 4 128 zizuH pokaraH zodhuH 2 32 zrIH 0 0 m 0 zAH 0 zakarA zaraNyam sbi: zarat dharama zama zarimA zarIram zaH zravaNA zravAyyaH zarvarI zarIkaH zAlkam zalkaH lakSaNam zalAkA o C ~ ac NoCococce 0 0 0 c zauraH ghoviH zolam // 0 0 zArdUlaH pAlabhaJjikA mAliH bhAluH 15 sAlakam zAlUraH | 18 khA maannaa zAstiH zikyam mittaa zigruH zivANakaH zivAyam zitiH zithilaH ziniH ziraH | 1 44 ziriH co N 0 yauvA zaka zakSiH zakAH zalama zuciH zanaka zandhyaH zubhram zubhiH zuruvam zuSkaH zuSNa: wwwecome ""0 0 0 0 zalabhaH - wsc zalyam zaliH o zavaH zvayociH zavaraH zavasAnaH o o o vasaraH zubhama For Private And Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 [pasa uNAdizabdasUcIpatram // | zabdazaH zabdAH pAde zabdAH mumin 78 mumi 46 ~0 0 0 0 188 zaraH zUSam zUladharaH syandanaH syamikaH syamIkaH saraH sarakam sajU : saraTa saraTaH saraTaH saraNDaH saraNiH saraNayuH 134 e 105 128 0 0 0 sarit zRGgaH zajagAraH zadhaH zepaH zepAlaH zephaH prayetaH prayenaH zreNiH zleSmA zevaH zevA zevAlaH zevalaH zociH sarpiH | sakAdhi skammaH saMkarakAH sakhA saMgrahaNI samayitnaH stavakaH stambaH satram starimA starIH svapatiH svadhiH sthaviraH sadaH sadhiH sandhyA saniH sapta saMpAtiH samocaH samocI samithaH samprahANiH samayA |1| 114 samaraH 1 124 / saMyaharaH "_i cruce & Free Me - e enoe ce e us occure Mocm Mem - Ae we ccc www cm - pAda samaH sarimA 148 0 0 0 0 0 0 0NNN000 sarayuH sarayU: saralaH sarvaH 153 237 zothaH zroNaH zroNiH zrotram sabavadAH 5 sarSapaH 82 salilam | saMvatsaraH khadhA | 4 | 125 savanaH | 4175 / svapraH 131 / savyam 31 savyaSThA zauToraH SiDagaH For Private And Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zabda 0 0 0 0 kharuH svarbhAnuH khasA svasti saMvasathaH saMvat saMstavAnaH sasyam sahaH 0 0 0 khupa 0 ____mr 10 mrM00 // mr Norm 0 ~ 30 0 sahasAna: | sidhraH 0 uNAdizabdasUcIpatram // ___ zabdAH 11. sArthaH sudharmA 32 sArathiH khuSA 86) svAtI supayAH |4|181 svAduH supratIkaH sAnA sudhAH 285 siktham 2 7 sumezaH / sitam | 3 8e suraH 41. stibhiH sthiraH sureNuH sindUram surataH |138 sindhuH khudhaH suvadhAH | 65 sinaH suvidatram sphiraH simaH muzarmA sirA suSTu siMhaH susrotaH sautA sUkSmam 3128 strI sUcaH stIviH sUciH 1 somA 3 sImikaH sUtram sujavAH sthamA sutapAH sutenAH sUnuH sutrAmA sUnA stuvepyam sUpa: stuSepyam 0 2 suvanama - MmFor more occc cume FM Nur ccc 0 / / 2 F sahAraH sahuriH sahoraH sAkam sthANuH sthAma sthAlam sAdiH sAdhantaH sAdhvasam sAdhuH sAnu / mAyuH sAvA sAnasiH sphArama sAma sAraGgaH sAraNiH 0 0 m 0 0 0 4. sIraH 0 0 0 sthara c 010 c w camaH W For Private And Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 uNAdizabdasUcIpatram // zabdAH zabdAH . zabdAH sUtre syana: syamaH 0 hatha: hAluH hAsAH higuH hiNDoraH sUraH 0 himam 147 0 sUrataH sUriH sakaH sRNiH sRNiH mRNIkA g227 hanUSaH hariH hariNaH wwwFwccceme Mure pAda hiraNyam hiraNyaretAH hiMsauraH hokA hokuH - haraNaH 48 r harita r m mRtvA haritaH bokA m haridruH oc Hema m mc 0 0 0 0 0 0 - www bIkuH hRdayam ~ 0 sadAkuH sadaraH samaH spa hayAyyaH harimA haryataH harSayaH haSaukam dRSuH hetuH setuH harSa laH S ~ hema 0 styenaH senA ~ 128 nehA hemantaH heliH hotA 0 ~ 85 0 neH somaH stomaH hotram 0 cuce - - homaH 2 13 homA 14. sAmaH 0 0 syonA srotaH hAntram hAniH hAriH homo | 4 | 125 / honaH cace M 5 202 105 0 iti For Private And Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zuddhipatram // zuddhi . 108 pR. 60 azuddhi zaci | pR0 paM0 azudhi 7 7 zrUyate zRNAti 144 23 47 33 23 bhaiSanameva bheSameva 146 50 . 40 3 hAthaH hathaH 14680 101 14 8 tadanam tadAnam 118 32 4 45 . saMmmatyA sammatyA 1508 60 48 7 satyenArayenaH / shyenaastyenH| 52 23 vyutyantrapakSe vyutpannapace | 150 21 26 64 21 lakSaNA sakSmaNA | 155 82 64 65 17 rakhakA 158 69 mariciH 161 15 yuvAH 72 11 yuvatI 109 12 mamate mavate 161 58 25 marIciH yuvA 125 yuvatiH For Private And Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only