Vedang Prakash

SR No.: 020882
Original Sutra Author: N/A
Author: Dayanand Sarasvati Swami
Publisher: Dayanand Sarasvati Swami
Publication Year: 1892
Total Pages: 326
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 15 MB

Page 138

गणपाठः ॥
- पुरोहित । राजन् । संग्रामिक । एषिक । वर्मित । खण्डिक । दण्डिक । छत्रिक । मिलिक । पिण्डिक । बाल । मन्द । स्तनिक । चडितिक । कृषिक । पूतिक । पत्रिक । प्रतिक । अजानिक । सलनिक । सूचिक । राकर । सूचक । पक्षिक । सारथिक । जलिक सूतिक । प्रजालिक । शर्मिक । चर्मिक । कर्मिक । शीलिक । मूलिक । तिलिका । तिथ्विक । प्रज्जतिका । ऋषिक । पुत्रक । पथिका । प्रचिक । प्रविक । परिक्षक । पूजनिक । राजाऽसे ( १ )। मूर्चिक । स्वरिक । पडिक ॥ इति पुरोहितादयः ।। १२६-प्राणभृजातिवयोवचनोदात्रादिभ्योऽञ् ॥ ० ॥
५। १ । १२९ ॥ प्राणभृमातिभ्यो वयोवचनेभ्यः उद्गात्रादिभ्यश्च प्रातिपदिकेभ्यो भावकर्मणोरञ् प्रत्ययो भवति । अश्वस्य मावः कर्म वा, श्राश्वम् । औष्ट्रम् । कौमारम् । कैशीरम् । औद्गात्रम् :--- - उद्गातृ । उन्नेतृ । प्रतिहर्तृ । रथगणक । पक्षिगणक । पत्रिगणक । मुष्ठ । दुष्ठ । अध्वर्यु । वधू ।। सुभग मंत्रे (२)॥प्रशास्तृ । होतृ । पोतृ । कर्तृ । इत्युद्गात्रादयः॥
१२७-हायनान्तु युवादिभ्योऽण् ॥ अ० ॥५।१।१३०॥ - हायनान्तेभ्यो युवादिभ्यश्च षष्ठीसमर्थप्रातिपदिकेभ्यो भावकर्मणोरथयोरण प्रत्ययो भवति । विहायनस्य भावः कर्म वा, द्वैहायनम् । यूनो भावः कर्म वा यौवनम् :
युवन् । स्थविर । होतृ । यजमान । कमण्डलु ॥ पुरुषाऽसे ( ३ ) ॥ सुहृत् । यातृ । श्रवण । कुस्त्री । सुस्त्री । सुहृदय । सुभ्रातृ । वृषल । दुर्भातृ ॥ हृदयाऽसे ( ४ )॥ क्षेत्रज्ञ । कृतक । परिबानक । कुशल । चपल । निपुण । पिशुन । सब्रह्मचारिन् । कु. तूहल । अनृशंस । भ्रातृ । कुचुक । कन्दुक । दुःस्त्री।दुहृदय । दुईत् । मिथुन । कुलली। महस् । कतक । कितव । पोत ॥ इति युवादयः ।।
१२८-इन्दमनोज्ञादिभ्यश्च ॥ १० ॥५।१ । १३३॥ द्वन्द्वसंज्ञकेभ्यो मनोज्ञादिभ्यश्च षष्ठीसमर्थप्रातिपदिकम्यो मावकर्मणोरर्थयोवु प्र. (१) राज्ञो भावः कर्म वा राज्यम् । समासे तु ब्राह्मणादित्वात्ष्यञ् सौराज्यम् ।।
( २ ) सुभगस्य भावः सौभगो मंत्रः ॥ .( ३ ) पुरुषस्य भावः कर्म पौरुषम् सुपुरुषत्वमिति समासे ॥
(४) हार्दयम् । समासे तु परमहृदयत्वमित्येव ॥
" ७५