Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ arham zrIvijayane mimUrigranthamAlAratnam - 26. syAdyantaratnAkara : [ sAdhanikAdiyuta-saMskRtazabdarUpamahodadhi : ] tasya cArya prathamastaraGgaH // racayitA- zrIdakSavijayo muniH // prakAzikA - rAjanagarasthA zrIjainagranthaprakAzakasabhA / vIra saMvat 2465 vikramasaMvat 1995 mUlyam - sapAdarUpyakam / rU. 1-4-0 pratayaH 400 prathamAvRtti :
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya niveda.. vi. saM. 1992 nI sAlamAM A pustaka chapAvavuM zarU karela. lagabhaga be aDhI varSa sudhI chApa kAma cAlyu, temAM 224 peIja sudhI 14 phorama sudhI chapAyuM. bAda presa mAlike potAnA dhaMdhAnI dizA badalI ane AnA racayitA pUjya "munirAjazrIe paNa anya anya graMthanA prakAzanAdi kAryomAM lakSya ApyuM; eTale vi. saM. 1994 nI sAla pachIthI A pustakanuM mudraNakArya aTakayuM. tenA upara viSama kALane evo paDade paDayo ke ATha ATha varSanA thara caDI gayA. upekSAne kATa caDhate gaye. astu A pustaka saMskRta bhASAnA upAsakAne ghaNuM ja upayogi che. temAM paNa saMskRta vyAkaraNanA abhyAsaka temaja adhyApaka varga mATe te atyaMta ja upagi che. mATe anekA: aneka abhyAsIo temaja sArA sArA paMDita dvArA comerathI zIdhra prakAzana mATe preraNA upara preraNAo thavA lAgI. amArI bhAvanA mujaba to svarAMta bhAga saMpUrNa karI, AmAM ApelA tamAma zabdone akArAdi keza banAvI, tenA saMskRta tathA gujarAtI temaja rAjakIya bhASAmAM artha lakhI, prastAvanA. zuddhipatra tathA viziSTa pari. ziSTothI vibhUSita A pustakanuM prakAzana karavAnuM hatuM, paraMtu hAlanA pepara kaMTrola temaja koTA vagere nA kaparA saMyogane laIne te murAda bara AvI zakI nathI. amArI A murAda zAsanadeva saveLA saphaLa kare evI AzA rAkhIye chIe. "8 varSa pUrve jeTalo bhAga chapAya teTalA bhAganuM bAInDIMga karAvI hAla A prakAzana karela che. A adhurA prakAzanathI rakhene koI muMjhAtA! anukuLa sayoga pAmIne AgaLanuM chApakAma calAvavAnuM che. vaLI A pustaka chapAvavA mATe sakhI grahasthAe Apela sahakAra tathA sahAyakavarganA upadezaka pUjya munirAja zrI caMdraprabhAvijyajI mahAjazrIne sahakAra avismaraNIya temaja noMdhapAtra che. bIjI AvRttimAM athavA AgaLanA bhAgamAM zuddhipratraka Adi ApavAmAM Avaze, chatAM pAThakavRMdane haMsavRttithI rahI gayela khUlanAo sudhArI vAMcavA, tathA tethI amone vAkepha karavA namra bhAve vinavIe chIe. suSu kiM bahunA! zubha bhavatu. 3 zAMtiH
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAma amadAvAda, A chapAtA svAdhIntaratnAkaranA sahAyaka sakhI sadgahasthanI nAmAvaLI. rUpiyA nAma 200 madrAsa zrI jaina saMgha hA. bhuramalajI. gohIlIvALA madrAsa. 125 zeTha ghelAbhAI karamacaMda jaina seneTarIyama, vIralApAralA. muMbaI. hA. mahesANAvALA zeTha DAhyAbhAI ghelAbhAI pa1) desAI vIracaMdabhAI hemacaMda. boTAda. 51) jhaverI uttamacaMda mANekalAla vaDodarAvALA taraphathI. jhaverI maganalAla mohanalAlanA smaraNArthe, hA. ghelAbhAI kasturacaMda. amadAvAda. 51 zeTha caMdulAla bulAkhIdAsa zAhapuravALA 51) zeTha DAhyAbhAI sAMkaLacaMda ,, 51 a. sau. bAI maNI, te zA. chaganalAla amulakhanI dharmapatnInA smaraNArthe. mu. vaDhavANa kempa. 51 udArazIla zeTha tArAcaMdajI motI che. mu. jAvAla...mAravADa. paLa DokaTara zAMtilAla haribhAInA smaraNArthe. marcanTa sosAyaTI- amadAvAda. 34zA. vanAjI navalamalajI mu. jAvAlamAravADa. 30] zA. camanAjI magarAjajI 25 zA. kesarImalajI panAjI 25 ,, sAMkaLacaMdajI rAsAjI 25] , sAMkaLacaMdajI hAMsAjI 25] , bhUramalajI kasturacaMdajI 25] , zAMtilAla cunIlAla khaMbhAta 25 ,, vIracaMda sAMkaLacaMda dAdA sAhebanI paLavALA. amadavAda. 25 zA. haThisiMhabhAI bhurAbhAI 2) zA. vADIbhAI cakubhAI devasAna pADe. amadAvAda, 1] zA bhogIlAla chaganalAla khaMbhAtavALA sUcanAH uparyukta madadamAMthI haju A graMtha AgaLa chapAze. sAyalA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ // OM ahaM zrIsiddhacakrAya namo namaH // sAmpratazAsanAdhIzvarAya zrImahAvIrasvAmine namo namaH // // sakalalabdhisamullasitAya zrIgautamagaNadharAya namo namaH // // sugRhItanAmadheya-jagadguru-zrImadvijayanemisUrIzvarAya namo namaH // // bhaTTArakAcArya-zrImadvijayalAvaNyasUripravarAya sadgurave namo nmH|| 'zrImattapogacchagaganAGgaNagaganamaNi-zAsanasamrAT-sarvatantrakhatantrasUricakracakravarti-tIrtharakSaNaparAyaNa-vidyApIThAdiprasthAnapazcakasamArAdhaka-jagadguru-paramapUjya-pUjyapAda-prAtaHsmaraNIya- . bhaTTArakAcAryavarya zrIzrIzrImad-vijayanemisUrIzvarAntiSadvicchiromaNi-vyAkaraNavAcaspati-kaviratnazAstravizArada-paramopakAri-zrImadgururAjabhaTTArakAcArya-zrImadvijayalAvaNyasarivaracaraNAravindamilindAyamAnAntevAsi munidakSavijayaviracitaH ||shriisyaadyntrtnaakrH|| [zArdUlavikrIDitavRttam] - lokAlokavilokanaikacature labdhe'male kevale, lokitvA'khilakAlabhAvaghaTanAM bhavyopakArAya hi / saMsArArNavatAraNaikataraNiM nirmAya tIrthaM ca yainiH sArthakatA kRtA zivakRte te santu tIrthaGkarAH . // 1 //
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare maGgalAcaraNam ] -- [zikhariNIvRttam] kSamApAlAvalyAM prathamapadavI prApa bhuvi yo, yugAdau vijJaptaH kRtakalakalairArttayugalaiH / kalAnAmAlIryo'gamayata samullAsapadavIM, sadA sa syAdAyo vRSabhajinarAD maGgalakRte // 2 // [zArdUlavikrIDitavRttam ] khAGgotthAmiSato'pi patrizakuneH pArApataM yaH papau, garbhaGgo'pyazivopazAntimakhilAM cakre janAnAM mude / tyaktvA caJcalacArucakrikamalAM yo dharmacakrI babhau, so'yaM zAntijinezvaro vitaratAcchAnti sadA zAntaruk // 3 // [sragdharAvRttam] naumi zrIneminAthaM vibudhapatinataM jJAtavizvasvarUpaM, saMtyaktAzeSadoSapriyakalitazivAnandadAnakadakSam / . AbAlyAd brahmacarya sudadhatamamalaM bhogarAjI vihAyA''zAtItoccakSamAbhRcchirasi dhRtapadAmbhojadhUlIparAgam // 4 // [upajAtivRttam] mude'stu vaH pArzvajinezadevo, phalaM prazasya vitanoti yshc| saMtApaho nirmalajIvanazca, gabhIranAdollasitaH savidyut // 5 // zArdUlavikrIDitavRttam] so'yaM vIrajinezvaro vijayatAM, yoWzzacIzaissadA, rAgAdhAntarazatravo'tulabalA yenAhatA jJAninA /
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare maGgalAcaraNam ] uddhAre bhavakUpamagnaMbhavinAM yadvAgvaratrAyate, yattIrthaM hyadhunApi bAdharahitaM, sadyo'nugRhNAti naH [ mAlinIvRttam ] amRtarasapravAhaM yA sadA varSayitrI, nayanikara manojJA bhaGgajAlairudArA / jinavaravadanAbje saMsthitA zAradA sA, bhavatu bhavijanAnAM bodhadAnaikadakSA // 6 // // 7 // [ upajAtivRttam ] avApya yaM cArutaraM nivAsaM, zAntizviraM prApa vikAzabhAvam / pUjyo munIzaizca sa vRddhicandraH, kathaM na navyo navakAvyajAtaiH // 8 // [ upajAtivRttam ] viloDya zAstrAmbunidhiM manISA - surAcalenApya dadau janebhyaH / tattvAmRtaM yazca sadA suzIlaH, sa ne missU rirbhagavAnmude'stu // 9 // [ vasaMtatilakAvRttam] zrImattapogaganamaNDalamaNDanAya, bhavyAravindadalavRndavikAsanAya / doSAnulagnatimirAlivinAzanAya, zrInemirikhaye satataM namo'stu / 10 / [zArdUlavikrIDitavRttam ] bhavyAbdhyAmadavRddhicandra sadRzaM zrIne misUrIzvaraM, samyagdarzana bodhadAnasadanaM cAritrabhAnUdayam / jainendrAgamatattvanandana ghanaM lAvaNyayogAlayaM, dakSo'haM trividhaM hi taM pratidinaM vande mudA''nandadam // 11 //
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 [zrIsyAdyantaratnAkare maGgalAcaraNaM prastutagranthAvazyakatA ca] [zArdUlavikrIDitavRttam ] nyAyavyAkarANAgameSu lalite kAvye tathA chandasi, sAhityaprabhRtau prabandhagagane yaddhIkarA vistRtaaH| yenAkAri ca bhUrizAstraracanA vidvajanAnAM mude, vande taM praguNAlayaM guruvaraM lAvaNyasUrIzvaram // 12 // [zikhariNIvRttam ] - prasAdAdyasyA'haM jinacaritadIkSAmadhigato, jaDo'pyAtmA me'yaM vimalatarazikSAvitaraNaiH / iyabhUmi nIto'tulakaruNayA yena guruNA, sa sUriviNyo mama manasi nityaM nivasatu // 13 // [zArdUlavikrIDitavRttam ] tasya vyAkaraNe gatasya padavIM vAcaspatIti sphuTAM, zAstrAlau ca vizAradaH kavikule ratneti ramyaM padam / zrIlAvaNyamunIzvarasya suguroH sevAptavidyAlavo, bAlArtha vidadhAmi dakSavijayaH syAdyantaratnAkaram // 14 // ___ samAsAdite hi tIrthakaradevopavarNitadaurlabhye manuSyatve phalavatA bhAvyam / phalaM ca mAnavajanmano mukteradhigamaH / sa ca heyeSu nivRttyA upAdeyeSu prvRttyaa| nirukte nivRttipravRttI tu tadupadezAdhIne / upadezazca vacanaprayogAdhInaH / vacanaprayogazca padAdhInaH "na kevalA prakRtiH prayoktanyA, nApi kevalaH pratyayaH" iti vcnaat| padaM ca vibhaktyantam / vibhaktistu dvidhA, syAdirUpA tyAdirUpA ceti / tatra AdyA nAmna AyAti, itarA. . dhAtoH / tatra nAmno yA vibhaktirAyAti tadantasya
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare vibhaktinirUpaNam ] prathamA (sthAdyantasya) nAmnoM rUpANyatra pradarzyante / tyAdyantarUpANi tu zrImadgurupAdairdhAturatnAkare pradArzatAni // nAmalakSaNaM tu-'adhAtuvibhaktivAkyamarthavanAma" [2. 1. 27] iti sUtroktam, tadarthazca dhAtu-vibhaktyanta-vAkyavarjamarthavacchabdarUpaM nAma syaaditi|| syAdirUpA vibhaktistu prthmaadibhedaatsptdhaa| tathAhi-"syaujasamauzasTAbhyA-. mbhisGebhyAbhyasGasibhyAmbhyasGasosAmGayossupAM trayI trayI prathamAdiH " [1. 1. 18] syAdInAM pratyayAnAM trayI trayI yathAsaMkhyaM prathamA, dvitIyA, tRtIyA, caturthI, paJcamI, SaSThI saptamI ca syAditi / tadyathA vibhkti-prtyyaaH| vibhaktiH ekava0 dviva0 bahuva0 / eSu pratyayeSu "i-ja-za-Ta-Da-pAzcetaH" prathamA si au jas | bhavantItyetanirmuktAH pratyayAH pradarzyante-- dvitIyA am " zas / | vibhaktiH ekava. dviva0 bahuva0 tRtIyA TA bhyAm mis pra0 s au as dvi0 am " " caturthI ke " bhyas tR0 A bhyAm mis paJcamI usi " " ca0 e " bhyas. , SaSThI pa0 , Das as os Am pa0 as os Am. saptamI Di " sup / sa. i ": su sambodhanaM . si au jas. / / saM0 s au..as . atha kA kA vibhaktiH kasmin kasminnarthe AyAtIti ced granthagauravAdanna kiJciducyate / . . "nirdeze prathamA proktA, saiva cAmantraNeSvapi / .... dvitIyA karmaNi moktA, tRtIyA kartRkaraNayoH // 1....
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare vibhaktinirUpaNam ] jJAnajJApye'GgavikAre, hetAvapi ca iSyate / tAdarthe sampradAne ca, caturthI sthAca sarvadA // 2 // hetvapAdAnayoH paJcamI, SaSThI tu kartRkarmasambandhe / adhikaraNanimittasatve, saptamI sthAca viSaye'pi // 3 // yadA kartari prathamA syAt, karmaNi dvitIyA tadA / yadA kartari tRtIyA syAt, karmaNi prathamA tadA // 4 // prathamaM tAvat prathamA vibhaktiH kassimarthe bhavatItyAjijJAsAyAM sodAharaNamucyate atha prathamA / ___ kartari prayoge kartari prathamA bhavati, yathA-jinadAso jinaM pUjayati / karmaNi prayoge tu karmaNi prathamA bhavati, yathA-jinadAsena pUjyate jinH| yadvA, ukta kArake prathamA bhavati, yathA-indro jinaM namati; anna ti-pratyayena karturukkatvAt kartuH prathamA saMjAtA / evam-indreNa jino namyate, atrApi te-pratyayena karmaNa uktatvAt karmataH prathamA bhavati / evamanyatrApi svadhiyA paribhAvanIyam // atha dvitiiyaa| dvitIyAvibhaktiranukke karmaNi bhavati, yathA-paNDito jinaM stauti / paNDitena jinaH stUyata ityatra tu karmaNa uktatvAt dvitIyA na bhavati / smaraNArthAnAM dayaterIzazca karmaNi dvitIyA SaSThI ca bhavataH / yathA-mAtaraM mAturvA smarati / sarpiSaH sarpiI dayate / lokAnAM lokAnveSTe / spRhadhAtoH karmaNi dvitIyA caturthI ca bhavataH, yathA-puSpebhyaH puSpANi vA spRhayati // evaM samayAdizabdaiyoMge gauNAnAmno dvitIyA bhavati, yathA-samayA parvataM nadI / nikaSA parvataM vanam / hA devadattaM vardhate vyAdhiH / dhig jAlmam / antarA niSadhaM nIlaM ca videhAH / antareNa gandhamAdanaM mAlyavantaM cottarAH kuravaH / antareNa dharma sukhaM na bhavati / ati vRddhaM kurUn mahaddhalam ; kurvatikrameNa vRddhamityarthaH / yena pazcimAM gataH / tena pazcimAM nItaH / yena tena iti anyayo, na nu yattacchabdayostRtIyAyAM rUpe //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAyantaratnAkare vibhaktinirUpaNam ] adho'dho grAmaM prAmAH / adhyadhi grAma kSetrANi / uparyupari grAmaM prAmAH / sarvata ubhayato'mitaH parito grAmaM vanAni kSetrANi vA // lakSaNe bIpsye itthaMbhUte cArthe vartamAnAnAmna ami-prati-pari anu ityetairyoge sati dvitIyA bhavati, yathA-vRkSamabhi, prati, pari, anu vA vidyotate vidyut / vRkSaM vRkSamami, prati, pari, anu vA sekaH / sAdhumaitro mAtaramami, prati, pari, anu vA // bhAginyarthe vartamAnAnAmnaH prati-pari-anuzandaioMge sati dvitIyA bhavati, yathA-yadatra mAM prati, pari, anu vA syAttaddIyatAm // hetvarthe sahArthe vartamAnAnAmno'nuzandena saha yoge sati dvitIyA bhavati, yathA-jinajanmotsavamanvAgacchan surAH / nadImanvavasitA purI // utkRSTe'rthe vartamAnAnAmno'nUpAbhyAM yoge sati dvitIyA bhavati, yathA-anu siddhasenaM kvyH| anu mallavAdinaM tArkikAH / anu hemacandraM vaiyAkaraNAH / upomAsvAti saGgrahItAraH / upa jinabhadragaNikSamAzramaNaM vyAkhyAtAraH / upa yazovijayopAdhyAyaM nvytaarkikaaH| tasmAdanyehInA ityarthaH // . atyantasaMyoge sati kAle'dhvani ca vartamAnAnAmno dvitIyA bhavati, yathAmAsaM guDadhAnAH, kalyANI, adhIte vA / kozaM parvataH, kuTilA nadI, adhIte vA // kriyAvizeSaNavAcino nAmno dvitIyA bhavati, yathA-stokaM pacati / sukhaM sthAtA // __ atha tRtiiyaa| hetau kartari karaNe itthaMbhUtalakSaNe ca vartamAnAbAmnastRtIyA syAt, yathA-dhanena kulam / caitreNa kRtam / dAtreNa lunAti / jaTAmistApasaH // sahAthai gamyamAne gauNAnAmnastRtIyA bhavati, yathA-putreNa sahAgataH / "ekenA'pi suputreNa, siMhI svamiti nirbharam / sahaiva dazamiH purai-bhAra vahati gardanI // // "
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare vibhaktinirUpaNam ] yasya bhedino bhedaistadvato'rthasya nirdezo bhavati tadvAcino nAmnastRtIyA syAt yathA - akSNA kANaH / pAdena khaJjaH / prakRtyA darzanIyaH / gotreNa kAzyapaH / jAtyA brAhmaNaH / varNena gauraH / urasA vizAlaH // niSedhArthaiH kRtAdizabdairyuktAnAmnastRtIyA bhavati yathA - kRtaM tena / kiM gatena / ( kRtam, bhavatu, alam kim - evaMprakArAH kRtAdayaH) // atha caturthI / sampradAne varttamAnAd gauNAnnAmnazcaturthI bhavati, yathA - ziSyAya dharmamupadizati / dvijAya gAM dadAti // " tAdarthye (kiMcit vastu sampAdayituM yatpravRttaM tattadartham, tasya bhAve) sambavizeSe dyotye gauNAnAmnazcaturthI syAt, yathA-yUpAya dAru / randhanAya sthAlI // rucyarthakadhAtunA yoge preye'rthe varttamAnAt klupyarthakadhAtunA yoge vikAre'rthe varttamAnAt, dhAriNA dhAtunA ca yoge uttamarNe'rthe varttamAnAJca gauNAnnAmnacaturthI bhavati / yathA - jinadattAya rocate dharmaH / brAhmaNAya rocate modakaH / mUtrAya kalpate yavAgUH / maitrAya zataM dhArayati // Akasmikanimittena jJApye'rthe varttamAnAd gauNAnnAmnazcaturthI syAt, yathA 'vAtAya kapilA vidyu- dAtapAyAtilohinI / pItA varSAya vijJeyA, durbhikSA "sitA bhavet // 1 // <" " zlAgha- hu-sthA-zapa-dhAtubhiryuktAjjJApye prayojye varttamAnAd gauNAnnAmna*zvaturthI bhavati, yathA-maitrAya zlAghate hute tiSThate zapate vA // kriyAyAM kriyArthAyAmupapade 'tum' 'pratyayo bhavati, tadarthe ye bhAvavAcino 'ghAdayo bhavanti, tadantAd gauNAnnAmnaH svArthe caturthI syAt yathA - pAkAya ijyAyai vA vrajati // - gamyasya tumo vyApye varttamAnAd gauNAnAmnazcaturthI bhavati yathA ebhebhyaH phalebhyo vA brajati //
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare vibhaktinirUpaNam ] hitazabdena sukhazabdena ca yuktAd gauNAnAmnazcaturthI vA bhavati, caturthyabhAvapakSe ca SaSThI / yathA-AturAya Aturasya vA hitaM sukhaM vA / jinadAsAya jinadAsasya vA hitaM sukhaM vA // gatiH pAdaviharaNam , tasyA anApte Apye vartamAnAd gauNAbAmnazcaturthI vikalpena bhavati, pakSe dvitIyA ca / yathA-grAma grAmAya vA yAti / vipranaSTaH panthAnaM pathe vA yAti // hitArthaka-sukhArthaka-bhadrArthaka-Ayurarthaka-kSemArthaka-arthArthaka-zabdairyuktAd gauNAnnAmna AziSi gamyAyAM caturthI vA bhavati, pakSe SaSThI ca / yathA-hitaM pathyaM vA jIvebhyo jIvAnAM vA bhUyAt / sukha zaM zarma vA prajAbhyaH prajAnAM vA bhUyAt / bhadramastu zrIjinazAsanAya zrIjinazAsanasya vA / AyuSyamastu caitrAya caitrasya vA / kSemaM bhUyAt kuzala nirAmayaM vA zrIsaGghAya zrIsaGghasya vaa| arthaH kArya prayojanaM vA bhUyAnmaitrAya maitrasya vA // zaktArthakazabdaiH vaSaD-namaH-svasti-svAhA-svadhA ityetaizca zabdairyuktAd gauNAnnAmnazcaturthI bhavati; yathA-zaktaH prabhurvA mallo mallAya / vaSaDagnaye / namo'haMdayaH / svasti prajAbhyaH / indrAya svAhA / svadhA pitRbhyaH // atha paJcamI apAdAne'rthe vartamAnAd gauNAnAmnaH paJcamI bhavati; yathA-grAmAd godohAbhyAM vanebhyo vA aagcchti|| avadhyarthAt 'AG' zabdena yuktAdgauNAnAmnaH paJcamI bhavati / avadhirmaryAdA'bhividhizca / tena vinA maryAdA, tena sahAmividhiH / yathA-A pATalIputrAd vRSTo meghaH / A kumArebhyo yazo gataM gautamasya // ___ aprayujyamAnasya yabantasya karmavAcina AdhAravAcinazca gauNAnAmnaH paJcamI syAt / yathA-prAsAdAt, AsanAdvA prekSate / parvato vahvimAn dhUmAt / nAstIha baTo'nupalabdheH / sarvamanekAntAtmakaM sattvAnyathAnupapatteH //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [zrIsyAdyantaratnAkare vibhaktinirUpaNam ] pramRtyathairanyAthaidikzabdairbahirArAditaraizca yuktAd gauNAjAnnaH paJcamI bhavati; yathA-tataH prabhRtiH; grISmAdArabhya / anyo bhinno vA maitraat| grAmAt pUrvasyAM dizi vasati; uttaro vindhyAt pAriyAtraH; pazcimo rAmAd yudhiSThiraH / bahir ArAd itaro vA grAmAt // _ ArAdathairyuktAnAmnaH paJcamI vikalpena bhavati, pakSe ca SaSThI syAt / ArAddaramantikaM ca / dUraM viprakRSTaM vA grAmAd grAmasya vaa| antikamabhyAsaM vA grAmAd grAmasya vA // atha SaSThI zeSe'rthe SaSThI bhavati / uktAdanyaH zeSaH / kAdibhyo'nyastadavivakSArUpaH svasvAmibhAvAdisambandhavizeSaH zeSastatra SaSThI bhavati; yathA-rAjJaH puruSaH / upagorapatyam |.maassaannaamshriiyaat // ri-riSTAt-stAt-astAt-as-atas-At-etatpratyayAntairyuktAd gauNAmAnaH SaSThI syAt; yathA-upari, upariSTAt, parastAt, purastAt, puraH, dakSiNataH, uttarAdvA grAmasya // kRdantasya karmaNi SaSThI syAt ; yathA-apAM. sRSTA / gavAM dohaH // . kRdantasya karttaryapi SaSThI bhavati; yathA-bhavata AsikA // . kRtyapratyayAntasya kartari SaSThI vikalpena bhavati, pakSe tRtIyA ca; yathA tvayA tava vA kRtyaH kaTaH / ( dhyaNatavyAnIyayakyapaH kRtyAH ) tRnpratyayAntasya, ukArAntapratyayAntasya, avyayasya, kasupratyayAntasya, kAnapratyayAntasya, zAnapratyayAntasya, AnazpratyayAntasya, atRzpratyayAntasya, zatRpratyayAntasya, DipratyayAntasya, NakacpratyayAntasya, khalarthakapratyayAntasya ca karmaNi kartari ca SaSThI na syAt / yathA-tRn, vaditA janApavAdAn / udantaH, kanyAmalaGkariSNuH, zraddhAlustattvam / avyayam , kaTaM kRtvA; odanaM bhoktuM vrajati / kasuH, tattvaM vidvAn ; odanaM pecivAn / kAnaH, kaTaM cakrANaH / zAnaH, malayaM pava:
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare vibhaktinirUpaNam ] mAnaH / Anaza, odanaM pacamAnaH; caitreNa pcymaanH| atRza, adhIyaMstattvArtham / zata, kaTaM kurvan / Di, parISahAn saashiH| Nakaca , kaTaM kArako vrajati / khalarthaH, ISatkaraH kaTo bhvtaa| sujJAnaM tattvaM tvayA / zeSa vivakSAyAMtu SaSThI bhavatyeva // atha saptamI ___ adhikaraNe'rthe vartamAnAd gauNAnAmnaH saptamI bhavati / yathA-divi devAH / kaTe Aste / tileSu tailam / gaGgAyAM ghoSaH / yuddhe sannahyate / agulyo karizatam / adhikaraNasya SaDvidhatvAdudAharaNaSaTkam // svAmin-Izvara-adhipati-dAyAda-sAkSin-pratibhU-prasUta ityetairyuktAd gauNAnnAmnaH saptamI vikalpena bhavati, saptamyabhAve SaSThI bhavati; yathA-goSu gavAM vA svAmI, IzvaraH, adhipatiH, dAyAdaH, sAkSI, pratibhUH, prasUto vA // . jyApyena [karmaNA] yukte hetau vartamAnAd gauNAnAmnaH saptamI syAt; yathA"carmaNi dvIpinaM hanti, dantayorhanti kunjaram / kezeSu camarI hanti, sImni puSkalako hataH // 1 // " sve Izitavye Ize ca svAmini vartamAnAdadhinA yuktAd gauNAnAmnaH saptamI syAt , yathA-adhi magadheSu zreNikaH / adhi zreNike magadhAH // yasya bhAvenAnyo bhAvo lakSyate tadvAcino gauNAnAmnaH saptamI syAt / bhAvaH kriyA / yathA-devArcanAyAM kriyamANAyAM gataH, kRtAyAmAgataH / atra kAlata: prasiddhena devArcanenAprasiddhaM gamanaM lakSyate / goSu duhyamAnAsu gataH // gamyamAnenApi bhAvena bhAvalakSaNe saptamI bhavati; yathA-AneSu kalAyamAtreSu gataH, pakveSu AgataH / atra jAteSu iti gamyate // atha sambodhanam prasiddhatatsambandhasya kimapyAkhyAtumamimukhIkaraNamAmantraNam, yena zabdena AtmA niravadhAnaH sAvadhAnaH kriyate tadAmantraNamiti spaSTArthaH; tadviSaya AmantryaH / tavRtternAmnaH prathamA syAt / yathA-he deva //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare vibhaktinirUpaNam ] / atha vividhA vibhktyH| kutazcidavadhervivakSitasyAdhvano'vasAnamantaH, yadbhAvo bhAvalakSaNaM tasyA'dhvavAcizabdasyAdhvana evA'ntavAcinA saha sAmAnAdhikaraNyaM vA bhavati / tadvibhaktistasmAdbhavatItyarthaH / kadA? gate gamye'prayujyamAne sati / yathAgavIdhumataH sAGkAzyaM catvAri yojanAni, caturpu vA yojaneSu / evaM lokamadhyAllokAntamuparyadhazca sapta rajjUnAmananti, saptasu rajjuSu vA // ___ yadbhAvo bhAvalakSaNaM tasmin bhAvavati vartamAnAd gauNAnAmno'nAdare gamyamAne SaSThI vikalpena bhavati, pakSe ca saptamI syAt / yathA-rudato lokasya rudati loke vA prAvAjIt / krozato bandhuvargasya kozati bandhuvarge vA prAbrAjIt / rudantaM krozantaM vA'nAdRtya pravrajyAM dIkSAM gRhItavAnityarthaH // jAtiguNakriyAdimiH samudAyAdekadezasya buddhayA pRthakkaraNaM nirdhAraNam, tasmin gamyamAne gauNAnAmnaH SaSThI saptamI ca bhavata: / kadA ? 'avibhAge' nirdhAryamANasyaikadezasya samudAyena saha kathaMcidaikye shbdaadgmymaane| yathAkSatriyo nRNAM nRSu vA zUraH / kRSNA gavAM goSu vA bahukSIrA / dhAvanto yAtAM yAtsu vA zIghratamAH / yudhiSThiraH zUratamaH kurUNAM kuruSu vA // ___ alpIyovAcinA adhikazabdena yoge bhUyovAcino gauNAnAmnaH saptamIpaJcamyau bhavataH / yathA-adhiko droNaH khAryA khAryA vA // ___ bhUyovAcinA'dhikazabdena yuktAdalpIyovAcakAd gauNAnAmnastRtIyA bhavati, yathA-adhikA khArI droNena // pRthagnAnAzabdAbhyAM yuktAd gauNAnAmnaH paJcamI tRtIyA ca bhavataH, yathApRthagmaitrAt maitreNa vA / nAnA caitrAt caitreNa vA // . Rtezabdena yuktAd gauNAnAmno dvitIyA paJcamI ca bhavati / 'Rte' iti varjanArthakamavyayam / Rte dharma dharmAdvA kutaH sukham ? / nAGgaM vikriyate roga rogAdvA Rte //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare vibhaktinirUpaNam ] 13 vinAzabdena yuktAd gauNAnnAmno dvitIyA paJcamI tRtIyA ca bhavanti yathA - vinA vAtaM vAtAt vAtena vA // tulyArthairyuktAd gauNAnnAmnastRtIyASaSThyau syAtAm; yathA - mAtrA mAtuvI tulyaH samo bA // hetvarthaiH zabdairyuktAt pratyAsattestaireva samAnAdhikaraNAd gauNAnnAmnastRtIyAcaturthI - paJcamI - SaSThI - saptamyo bhavanti / heturnimittaM kAraNamiti paryAyAH / yathA-dhanena hetunA, dhanAya hetave, dhanAddhetoH, dhanasya hetoH, dhane hetau vA vasati / evaM nimittAdibhirapi // hetvarthairyuktAt pratyAsattestatsamAnAdhikaraNAt sarvAdegauNAnnAmnaH sarvA vibhaktayo bhavanti / yathA - ko hetuH kaM hetuma, kena hetunA, kasmai hetave, kasmAddhetoH kasya hetoH, kasmin hetau vA yAti maitraH // - , , asattvavAcino dUrArthAdantikArthAcca TA - Gasi - Di-am ityete pratyayAH syuH / yathA-dUreNa dUrAt dUre dUraM vA grAmasya grAmAdvA vasati / evaM viprakRSTenetyAdi / antikena antikAt antike antikaM vA grAmasya grAmAdvA vasati / evamabhyAsenetyAdi // jAterabhidhAne'eko'rtho jAtilakSaNaH saMkhyAvAcivizeSaNarahito bahuvadvikalpena bhavati / yathA-sampannA yavAH, sampanno yavaH // gauravAhe'rthe varttamAnasya zabdasya dvAvekazcArtho bahuvadvikalpena bhavati / yathA-yuvAM gurU, yUyaM guravaH / eSa me pitA, ete me pitaraH // vizeSArthinA tu kArakaprakaraNamavalokanIyam // nAma trividhaM - puMlliGgastrIliGganapuMsakaliGgabhedAt / ayamiyamidamiti yatastat pumAn strI napuMsakamiti liGgam / taccArthadharma ityeke zabdadharma ityanye / ubhayathA'pi na doSaH / pratyekaM nAma kevalasvara - svarAnta - vyaJjanAntabhedAtH trividham / tatrAdau kevalasvaraprakaraNaM nirUpyate //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraprakaraNam] A dvi0 " " // atha kevalasvaraprakaraNam // / / atha pUrva tAvaccaturdazAnAmapi svarANAM triSvapi liGgeSu yathAsambhavaM rUpANi pradazyante / (1) puMlliGgaH 'a' shbdH| / (2) napuMsakaliGgaH 'a' shbdH| vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 e pra. am Ani pra. aH au dvi0 am , An saM0 he a he e he Ani tR0 ena AbhyAm aiH zeSaM puMvadbodhyam // ca. Aya , ebhyaH (3) puMlliGgaH 'A' shbdH| vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 10 asya ayoH AnAmU pra0 AH au AH sa. e. , eSu dvi0 Am , . a saM0. he a he au he AH tR A AbhyAm AbhiH . azabdasya striyAm, " At " ca. e., AbhyaH [2. 4. 18 ] ityAppratyaye sati pa. a. " 'A' iti svarUpaM saMjAyate / evaM Sa0 , ora Am "dhavAdyogA0" [2, 4, 59 ] Asu ityAdinA lIpratyaye 'I' iti svarUpaM saM0 he AH he au he AH bhavati / etadrUpANi 'A' zabde 'I' zabde ca pradarzayiSyante / (4) strIliGgaH 'A' shbdH| asyarUpANi (3) puNvjnyyaani|| , 4, 59] | sa. i
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) AvantaH strIliGgaH 'A' zabdaH / vi0 ekava0 pra0 A dvi0 Am tR0 ca0 Ayai pa0 AyAH pa0 sa0 saM0 "2 ayA AbhyAm "" pra0 dvi0 [ zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraprakaraNam ] "" AnAm 55 AyAm he e he e 'A' zabdasya napuMsakaliGge rUpANi Asu he A (2) azabdavadbhavanti 66 be "" [ 2-4-97 ] ityanena hasvatvAt // vi0 ekava0 iH ima tR0 inA ca0 aye pa0 dviva0 bahuva0 AH 23 saM0 au saM0 he (6) pu~lliGgaH 'i' zabdaH / dviva0 bahuva0 I A "" 39 ayoH chr "" ibhyAm 177 "" cho "" "" 95 AbhiH AbhyaH its ho Ina ibhiH ibhyaH 59. InAm iSu ayaH 15 (7) strIliGgaH 'i' zabdaH / vi0 ekava0 dviva0 I pra0 dvi0 tR0 ca0 pa0 iH Sa0 wth u im aye. yAH / " ibhyAm ibhiH ibhyaH 35 "" eH yAH yoH IT: pra0 i dvi0 "" tR0. inA / yA InAma yAm sa0 iSu au saM0 he e he I he ayaH asmAcchabdAt " ito'tyarthAt "" [ 2-4-32 ] ityanena striyAM GIpratyayo vikalpena bhavati / ataH pakSe GIpratyayabhavanAt 'I' iti zabdaH saMjAyate / tadrUpANi tu dIrghekArazabde pradarzayiSyante // 99 bahuva0 ayaH (8) napuMsakaliGgaH 'i' zabda: // vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 inI Ini "" } ibhyAm = "" imi:
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraprakaraNam ] yAm hei| inI he Ini ca0 hune } IbhyAm ibhyaH ca0 .ye IbhyAm IbhyaH 50 yaH , Sa0 , yoH saM0 yi ..,, Sa0 inaH / inoH / InAm / 'saM0 he I: he yau he yaH yaH / yoH / yAm / ini / inoH / yi / yoH / iSu (10) strIlliGgaH 'I' zabdaH / saM0 he e| vi0 prakava0 dviva0 bahuva0 anna "vAnyataH pumASTAdau svare" pra. IH yo yaH - [1. 4. 62] iti sUtreNa yo nAmya- di0 Im I ntaH zabdo vizeSyavazAnapuMsakaH sa zeSaM [9] puMvat // TAdau svare pare puMvadvA bhavati / yathA puMsi nAgamahasvau na bhavatastathA'- (11) GIpratyayAntaH strIliGgaH trApi na bhavata ityarthaH / tena tRtI I shbdH| yaikavacanAdArabhya svarAdiSu pratyayeSu vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pareSu pakSe puMvadrUpANi bhavantIti bhaavH|| pra0 I yau yaH (9) puMlliGgaH 'I' shbdH| tR0 yA IbhyAm IbhiH vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 / | 50 yAH , pra0 IH yau yaH 0 , yoH InAm dvi0 Im ... In | sa0 yAm tR* yA IbhyAm IbhiH / saM0 he he yau he yaH ca0. yai
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraprakaraNam ] sa0 vaam| ___ au / . " uSu azabdAt "dhavAdyogA." [2. 4. / tR0 vA ubhyAm ubhiH 59 ] ityAdinA DIpratyaye, iza. na ca0 ave ubhyaH bdAt "ito'tyarthAd" [2.4.32] " iti DIpratyaye vA asya zabdasya Dyantatvam // * klIve 'I' zabdasya rUpANi (3) / | 10 vAH} voH UnAm izabdavadbhavanti "klIbe" [2. 4. 97 ] ityanena hrasvatvAt // .. saM0 he o he U he avaH (12) puMlliGgaH 'u' zabdaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 (14) napuMsakaliGgaH 'u' shbdH| pra0 uH U avaH vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 dvi0 . um . , Un pra0 u unI . Uni tR. unA ubhyAm ubhiH dvi0 ,, , .." ca0 ave . , . ubhyaH tR. unA / ubhyAm ubhiH vA pa0 oH , . " 10 , voH UnAm . ca0 une , ubhyaH ve " sa0 .. au uSu saM0 he o he U he avaH pa0 unaH / uno| UnAm / "(13) strIliGgaH 'u' shbdH| sa. uni / uno , vi0 . ekava0 dviva: bahuva0 vi voH / pra0 . u U avaH dvi0 um , U pa. unaH / ..
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraprakaraNam] " . RbhyaH atra "vAnyataH pumASTAdau svare" | napuMsake Uzabdasya rUpANi (14) [1. 4. 62] ityanena vizeSyavazA uzabdavadbhavanti " klIve " [ 2. apuMsako nAmyantaSTAdau svare pare puMva 4. 97 ] iti sUtreNa hrasvatvAt // dvikalpena bhavati / tena tRtIyaikavacanAdArabhya svarAdiSu pratyayeSu pareSu, pakSe puMvadrUpANi bhavanti // (17) puMlliGgaH 'R' zabdaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 (15) phulliGgaH 'U' shbdH| pra0 A arau araH vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 dvi0 aram , Rn pra0 U vo vaH tR0 rA RbhyAm RbhiH | ca0 re .. RbhyaH dvi0 Um , Un tR0 vA UbhyAm UbhiH ca. ve Sa. . , UbhyaH roH RNAm pa0 ari vaH , RSu , , 10 , he aH he arau he araH voH vAm ___, USu -nosaM0 he UH he vo he vaH (18) strIliGgaH 'R' shbdH| (16) strIliGgaH 'U' shbdH| vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. A arau araH vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 dvi0 aram , RH pra0. UH vau paH tR0 rA RbhyAm RbhiH dvi0 Um .. . zeSANi ruupaanni(17)puNvdbodhyaani|| zeSaM (15) puMvat // " sa0 vi .
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraprakaraNam ] atra "striyAM nRto'svasrAdemaH" Sa0 RNaH RNoH RNAm [2. 4. 1. ] iti GIpratyayo na sa. RNi , RSu vihitaH, RkArAntatvAbhAvAt / na saM0 he he RNI he RNi ca ' vyapadezivadekasmin ' iti nyAyena RkArAntatvamastIti vAcyam, nyAyasyAsyAnityatvAt / nanu atrA (20) pu~lliGgaH 'R' shbdH| nityatvAzrayaNe kiM bIjamiti cet, ucyate-' devamAtari' iti koza vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 vacanam ; itarathA 'rI devamAtari' pra0 3H rau / ityeva pratipAdayet / dvi0 Rm , Rn ___ yadvA ' vyapadezivadekasmin ' tR0 rA RbhyAm RbhiH iti nyAyAbhyupagame tu GIpratyaye ca0 re , RbhyaH 'rI' iti prakRtiM vidhAya, vakSyamANa Sa0 , roH nadIzabdavadrUpANi vAcyAni / rAm sa0 ri .. kozakAreNa lAghavArthamitarArtha RSu saM0 he RH herau he raH pratipAdane so'pyartho'bhihitaH // wit at ho (19) napuMsakaliGgaH 'R' shbdH| (21) strIliGgaH 'R' shbdH| vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. R RNI RNi pra. RH . rau ra | dvi. Rm , RH tR0 RNA RbhyAm RbhiH - zeSaM (20) puMvat // ca0 RNe , RbhyaH pa0 RNaH
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 . [ zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraprakaraNam ] 'R' zabdasya napuMsakaliGge rUpANi (19) Rzabdavadbhavanti " klIbe " [ 2. . 4. ]. iti sUtreNa hasvavidhAnAt // | dvi0 alam , la: / tR0 lA labhyAm labhiH zeSANi rUpANi (22) puMvadavaseyAni // . (22) puMlliGgaH 'la' shbdH|| | (24) napuMsakaliGgaH 'lU' zabdaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 vi0 ekava0 dvivava bahuve0 pra0 A. alau alaH dvika alam , lUn 1. pra0 la lanI 'lAni tR0 lA labhyAm labhiH ca0 le , labhyaH tR0 lanAlubhyAm tRbhiH pa0 ula " " para , loH lanAm tRbhyaH sa0 ali , laSu, saM0 he alU he alau he alaH 'ratAryam lakAre'pi" iti nyA lno| lunaam| yAt-lazabdasyA'pi RtkArya vihita ! miti bhAvanImaya / evaM"RphiDAdInAM DazcalaH"[2:3.104] ityanena ltvmpi| saM0 he cha} he lUnI he lani (23) strIliGgaH 'lU' shbdH| - -. vi0 eka dviva0 bahupa0 pra0 A alau alaH EE MENS Es 3. : : J loH lAm / RPaa / lunoH|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ (25) pu~lliGgaH 'la' zabdaH / .. vi0 eka0 dviva0 bahuva0 lau BF meM hai. tR Sa0 lam lA [ zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraprakaraNam ] saM0 he. laH lRchan "" labhyAm labhiH lAbhyaH "" ," loH 66 (26) strIliGgaH 'la' zabdaH / dviva0 bahuva0 vi0 ekava0 pra0 laH lau laH dvi0 lam lRH "" 79 lAm RSu hai. la zeSaM (25) puMvat // 'la' zabdasya klIbe rUpANi (24) zabdavadbhavanti, " klIMbe " [2. 4. 97 ] ityanena hasvatvAt // (27) puMlliGgaH vi0 ekava0 dviva0 pra0 e: ayo zabdaH / bahuva0 ayaH 21 dvi0 ayam ayau ayaH tR0 ayA ebhyAm ca0 aye pa0 pa0 ayo sa- ayi saM0 he e he ayo bodhyAni // pra0 dvi tR0 (28) strIliGgaH 'e' zabdaH / asya rUpANi (27) puMvad ca0 pa0 (29)napuMsakaliGgaH 'e' [i]zabdaH dviva0 vi0 ekava0 i inA ayaa| i aye / "" inaH e: inaH paM0 eH ebhyaH "" ayAm ha ayaH " ibhyAm ibhiH ibhyaH "" inoH / InAma ayoH ayAm "
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraprakaraNam ] sa0 ayi ) ayoH) iSu / tR0 nayA } ibhyAm ibhiH 10 hai hai inI he Ini ine / Aye " ibhyaH AyaH " " inaH / (30) puMlliGgaH 'ai' shbdH| inaH / inoH / InAm / vi0 ekavaM0 dviva0 bahuva0 aayH| AyoH AyAm / pra. aiH Ayau AyaH ini / inoH / dvi0 Ayam , , 5deg Ayi) AyoH iSu tR0 AyA aibhyAm aibhiH / saM0 hai i} he inI he Ini ca0 Aye , aibhyaH pa0 AyaH " " pa0 , AyoH AyAma (33) puMlliGgaH 'o' shbdH| sa0 Ayi , aiSuH saM0 he aiH he Ayau he AyaH vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 auH Avau AvaH (31) strIliGgaH 'ai' shbdH| dvi0 Am , A: asyA'pi rUpANi (30) puMvadbhA- tR0 avA obhyAm obhiH vanIyAni // obhyaH pa0 oH (32)napuMsakaliGgaH ai (i)shbdH| Sa0 , AvoH avAm sa. avi , oSu vi0 ekava0 dviva0 : bahuva0 / saM0 he auH he Avau he AvaH pra0 DU inI Ini dvi0 "
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ (34) strIliGgaH 'o' zabdaH / atra sarvANyapi rUpANi ( 33 ) puMvadvAcyAni // (35) napuMsakaliGgaH'o' (u) zabdaH / vi0 ekava pra0 u dvi0 tR0 ca0 pa0 gha.0 sa0 saM0 35 unA / avA [ zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraprakaraNam ] u ave unaH unaH oH dviva0 bahuva0 unI Uni "" ubhyAm ubhiH 36 "" unoH / avoH "" 39 ubhyaH 34 UnAm ( avAm uni / unoH avi avoH aba uSu } he unI he UniM (36) puMlliGgaH 'au' zabdaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 au: Avau AvaH dvi0 Avam tR0 95 AvA aubhyAm aubhiH 23 ca0 Ave aubhyAm aubhyaH pa0 AvaH pa0 sa0 auSu 39 saM0 he au: he Avau he AvaH ca0 (37) strIliGgaH 'au' zabdaH / sarvANyapi rUpANyatra ( 36 ) puMvadbodhyAni // pa0 99 Avi (38) napuMsakaliGga:-'au' (u) zabdaH / vi0. pra0 u unI dvi tR.0. pa0 sa0 saM0 39. AvoH 0. ekava0 dviva0 39 unA AvA Ave} unaH AvaH unaH AvaH uni / 39 79. AvAm "" 39 bahuva0 Uni ubhyAm ubhiH " ubhyaH 39 unoH / UnAm AvoH AvAm unoH * uSu hai jo } he unI hai i
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 [zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraliGgavicAraNA ] / kevalAnAM svarANAM liGgAdAnAkSepaparihArau // . nanvasmin prakaraNe caturdazAnAmapi svarANAM rUpANi bhavadbhiH pradarzitAni, api tu tanna yuktaM pazyAmaH, yataH " cAdayo'sattve " [ 1. 3. 31. ] iti sUtreNa cAdipAThAdamIslAmavyayatvena liGgasaMkhyAnvayAbhAva iti cet , satyam , niruktasUtreNA'sAtve'rthe vartamAnAnAmevAvyayatvaM vidhIyate, na tu. ye'rthe'pi / saMthA ca dravye'rthe vartamAnAnAmamISAM caturdazAnAmapi svarANAM liGgasaMkhyAnvayayogyatvena niruktarUpopadarzanaM yuktatarameveti gRhANa // . .. . / / nanu koze azabdasya viSNau brahmaNi cArthe zaktiH pratipAditA, tatra viSNau puMstvaM, brahmaNi ca napuMsakatvamiti liGgadvaya evAsya rUpANi bhavitumarhanti. natu striyAmapIti cet, maivam , na hi kevalasya kozasyaiva zaktigrAhakatvamapitu vyAkaraNAderapi , yaduktam"zaktigrahaM vyAkaraNopamAna-kozAptavAkyAd vyavahAratazca / vAkyasya zeSAd vivRtervadanti, sAnnidhyataH siddhapadasya vRddhaaH||1||"iti - vyAkaraNaM ca vyutpattipratipAdanaparam , vyAkriyante vyutpAdyante prakRtipratyayAdivibhAgena pratipAdyante zabdA aneneti vyAkaraNamityanvarthAt // vyutpattivaicitryAca liGgatrayamapi sambhavati / tathAhi-'aTa gatau' 'ata sAtatyagamane' AbhyAm aTati atati vA svAmikulAdikaM yA sA 'A' / atra "kvaciMt" [ 5. 1. 171. ] iti Diti apratyaye "DityantyasvarAdeH " [2. 1. 194 ] ityantyasvarAdilope 'a' iti strIliGgaprakRtiH, tataH " At " [2. 4. 18 ] ityApi 'A' iti strIliGgaH zabdaH // . ekm-asya viSNoH, iyaM strI iti 'I' lakSmIrityarthaH / atra 'tasyedam " .[ 6. 3. 160 ] itIdamarthe'Ni, "bhavarNevarNasya" [ 7. 4. 68 ]
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraliGgavicAraNA] ityakAralope 'a' iti strIliGgaprakRtiH tataH "aNaje0" [2.. 4. 20] iti DIpratyaye 'I' iti strIliGgazabdaH / / yadvA kenacit pRSTam-kvAsti 'a' viSNuH?. samIpasthaH kazcid viSNumAyA~ lakSmI dRSTvA'bhedopacAreNAha-iyam 'I' viSNurityarthaH / atra "dhavAyogAd" [2. 4. 59] iti DIpratyaye "asya DyA luka" [2. 4. 86.] ityakAraluki aprakRtika 'I' zabdaH / tathA ca liGgatrayasyApi sambhavena viSvapi liGgeSu yAni rUpANi dahitAni tAni yuktAnyeveti / eva mAkArAdiSvapi vijJeyam // . A / yadyapi koze Azabdasya mahezvare pitAmahe cArthe zaktiH pradarzitA, tatra ca puMstvamevAsti, tathApi vyutpattivizeSeNa strItvaM napuMsakatvamapi ca sambhavati / tathAhi-A mahezvaraH, sa ivAcaratIti Ati, AtIti kvipi 'A' pArvatIarthaH, iti strIliGgasya 'A' zabdasya siddhiH / yadvA-'AplaMT vyAptau' . ata Apnoti mokSAdikaM yA sA 'A' / atra "kacit" [5. 1. 171] iti Diti apratyaye " Dityantya0 " [2. 1. 94] ityantyasvarAdilope "At" : [2. 4. 18] ityApi AbantastrIliGgasya 'A' zabdasya siddhiH / / ___ A mahezvaraH, sa ivAcarati yat kulaM tad Ati, AtIti kvipi 'A' iti napuMsakaprakRtiH, tataH "klIbe" [2. 4. 97] iti hrasvatve 'a' iti napuMsakaliGgazabdaH // kecit kila asya viSNorapatyam 'i.' iti izabdasya kAmadeve puMstvena strItvaM klIvatvaM ca na manyante, tadapare na kSamante, vyutpattivizeSeNa tayorapi
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraliGgavicAraNA] sambhavAt / tathAhi-yadA kAmadevabhAryAyAmabhedopacAreNa izabdaH prayujyate tadA strIvRttirayamavaseyaH, tena 'i' iti strIliGgazabdasiddhiH / 'vIMka prajanakAntyasanakhAdaneSu' ityatra prazliSTa 'I' dhAtuH, tata: etIti, yadvA 'IDc gatau' ityata Iyate prAmoti dIkSAdikaM yat kulaM tat 'i' / atra "kvip" [5. 1. 148] iti kvipi talluki ca 'I' iti napuMsakaprakRte: "klIbe" [2. 4. 97] iti hasvatve 'I' iti napuMsakasya siddhiH // na ca Izabdasya kanda'rthe puMstvena lakSmyarthe strItvena ca napuMsakasvAbhAva iti vAcyam, uktapUrvameva yaduta-vyutpattivizeSeNa liGgatrayamapi sambhavati / kalaya klIbasvamIzabdasya-I: kandarpaH, sa ivAcaratIti ayati kulam, ayatIti kvipi 'I' iti napuMsakaprakRtiH, tata: "" klIbe" [2. 4. 97. ] ityanena hasvatve 'i' iti zabdo bhavati / strIliGge Izabdo dvividho bhavati, DIpratyayAntastadbhinnazca / tatra lakSmIvAcakatve DIpratyayAntatvam / tadbhinnatvaM tu 'Ic gatau' ata Iyate prApnoti mokSAdikaM yA sA 'I:' atra kvipi. talluki ca DIpratyayAntaminnasya 'I' iti strIliGgazabdasya siddhiH // |u| yadyapi uzabdasya zambhAvarthe puMstvena kuNDalinyAmarthe strItvena ca napuMsakasvAbhAvastathApi vyutpattivizeSeNArthavizeSe napuMsakatvamapi bhavati, tadyathA-'ava rakSaNAdiSu' ato'vati rakSati brahmacaryAdikaM yat kulaM tat 'u' atra "kvip" [5. 2. 148.] iti kvipi "manyavidhivijvaritvarerupAntyena" [4. 1. 109] iti UTi 'u' iti prakRtistataH "klIbe" [2. 4. 97.] iti hasvatve kRte 'u' iti napuMsakaliGgaprakRtiH siddhayati //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraliGgavicAraNA] 27 asya zabdasya uparyuktavyutpattyA rakSAkartaryathai liGganaye'pi zaktiH, navaraM napuMsake "klIbe" [2. 4. 97.] iti hasvatvaM vidhAya 'u' zabdamAzritya rUpANi vAcyAni // _ / / nanu Rzabdasya svargArthe puMstvaM devamAtari ca strItvamiti liGgadvayenaiva bhA. vyam / tana, vakSovAcino dIrghasya RkArasya napuMsakatvAt " klIbe " [ 2. 4. 97.] ityanena hasvatve kRte 'R' ini napuMsakaprakRtiH sambhavati // R / - Rzabdasya bhairave'rthe puMstvam devamAtari strItvam, vakSasi ca napuMsakatvamiti liGgatrayayogaH navara klIbe "klIbe" [2. 4. 97.] ityanena hasvatvaM vidhAya RzabdamAzritya rUpANi vAcyAni // .. nanu lazabdasya mAyAyAM devamAtari cArthe strItvam, navamasvarArthe ca puMstvamiti liGgadvayenaiva bhAvyamiti kathaM napuMsakatvamiti cet satyam, api tu vyutpattivizeSeNa tadapi bhavati / tathAhi-chaH mahAdevaH, sa ivAcaratIti alati kulam, alatIti 'la' / ana lazabdAt vipi tallope punaH kvipi tallope "klIbe" [2. 4. 17.] iti hasvatve ca 'la' iti npuNsklinggsiddhiH|| na ca lazabdasya mahAdevArthe puMstvena, kAmadhenumAtari strItvena ca napuMsakavAbhAvaH zaGkayaH, vyutpattivizeSeNa tasyApi sambhavAt tathAhi-larivAcaratIti alati kulam, alatIti kvipi " klIbe " [2. 4. 97.] iti hasvatve 'la' zabdamAzritya rUpANi vAcyAni // .. .
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 [zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraliGgavicAraNA)] / e / yadyapi ezabdasya viSNAvarthe puMstvaM dRzyate tathApi vyutpattivizeSeNa strItvaM napuMsakatvaJca paribhAvanIyam / tathAhi - eH mahAdeva:, sa iva Acarati yA strI yat kulaM vA sA tadvA ayati, ayatIti kvipi striyAM 'e' klIbe tu "klIbe" [2. 4. 97.] iti hasvatve 'i' iti svarUpaM bhavati // ai / na ca aizabdasya mahezvare'rthe vRttyA kathaM strItvaM klIbatvaM vA iti vAcyam, vyutpattivizeSeNa tayorapi sattvAt / tathAhi - ai: mahezvaraH, sa ivAcaratIti Ayati strI kulaM vA, AyatIti kvipi 'ai' mUlaprakRtiH, tataH strItvavivakSAyAm 'ai:', napuMsakatvavivakSAyAM "klIve" [ 2.4.97.] iti hasvatve 'i' prakRtiH // / o / ozabdasya brahmavAcakatve yadvA trayodazasvaravarNavAcakatve puMstvam, vyutpattivizeSeNa ca strItvaM napuMsakatvaM cAvaseyam / vyutpattizvayam - au: brahmA sa ivAcaratIti bhavati strI kulaM vA / avatIti kvipi 'o' iti mUlaprakRtiH, tataH strItvavivakSAyAm 'o' ityAkArikA prakRtiravatiSThate, napuMsakatvavivakSAyAntu " klIbe" [2. 4 97.] ityanena hasvatve 'u' iti prakRtirbhavati // 1479 / au / yadyapi auzabdasya anante'rthe puMstvena, vizvabharAyAM strItvena ca napuMsakatvAbhAvo dRzyate tathApi vyutpattivizeSeNa napuMsakatvamapi bhAvanIyam / tathAhiauriva ( vizvambharA iva ) AcaratIti Avati kulam AvatIti kvipi 'au' iti napuMsaka prakRtistato hasvatve 'u' iti bhavati // -k
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraprakaraNam ] iti kevalAnAM svarANAM liGgAdAvAkSepaparihArau // 4114 iti zrImattapogaNAmbarAmbaramaNi- zAsanasamrAT svaparasamayapArAvArapArINA'' cAryacakracUDAmaNi- kalikAlakalpatarukalpa- tIrtharakSaikadakSa- sugRhItanAmadheya - jagadguru- paramapUjya pUjyapAda - paramopakAri-bhaTTArakAcAryavarya - zrImadvijagranemisUrIzvara - paTTAlaGkAra - vyAkaraNavAcaspati--kaviratna --zAstravizArada - vibudhaziromaNi - paramapUjya - paramopakAri-zrImadgururAjabhaTTArakagaNAcArya - zrImadvijayalAvaNya sUrIzvara - caraNAravindamilindAyamAna- vineyamuni - dakSavijaya - viracite zrIsyAdyantaratnAkare kevalasvaraprakaraNam // 29
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30. [ zrIsyAdyantaratnAkare svarAntaprakaraNam ] // OM ahaM zrI karaheTakapArzvanAthAya vamo namaH // . LLCLSLSLRIELSLELELELELELELELE A11111111111519 KIELCLCLCLCLCLCLCLCLCICIELLEILILIELEUCLEICIELCLCLCLC mAyAjAIEEEEISIFIEIFIFA ITE TELETE 4414514 1- RAN -LELIST 1 1 -1-1TELE CTETTE ||athsvraantprkrnnm|| SANEELINASHEESENSEENERVERSEENERYSEAN tatra pUrva tAvadvarNakramAnurodhena __ akArAntaprakaraNam / tatrApyAdau-ekAkSaraprakaraNam-AdivarNakrameNa nirUpyate / atra ca pUrvamarthAnusAreNa liGgavyayasthA vidhIyate, yato liGgAnusArINi rUparaNi / tadanu rUpAtidezo vidhAsyate........ . (39) 'ka' zabdaH / puMlliGgaH--brahmaNi, vAyau, Atmani, yame, dakSaprajApatau, sUrya, anau, viSNau, kAle, kAme, antho, rAjani, mayUre, dehe, manasi, dhane, prakAze, zabde ca / mukhe, zirasi, jale roge ca napuMsakaliGgaH / sukhe'mi napuM0 iti kazcit // (40) khaM' shbdH| puM0-sUrye / indriye, dehe, pure, zUnye, ane, bindau, AkAze, svarga, sukhe ca napuM0 / svarge (0, sAmAnye napuM0 iti kazcit // (41) 'ga' shbdH|| puM0-gandharve, gaNeze, chandogranthokte ekaguruvarthe ca / gIte, gamane ca napuM0 ityanye //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare svarAntaprakaraNasthamakArAntamekAkSaraprakaraNam ] 31 (42) 'gha' zabdaH / puM0- ghaNTAyAM varSarazabde (ghaNTAyA nAde ) ca / meghe, adharme'pi puMstvamasyeti , keSAJcinmatam // (43) 'Ga' zabdaH / puM0---viSaye, viSayarakSAyAM ca / bhairave deve ityapi kazcit // (44) 'ca' zabdaH / puM0 - candre, caure, kacchape ca / durjane, nirbIje ca triliGgakaH / sUrye'pi puMstvamasyeti kazcit // . (45) 'cha' shbdH| puM0 - chedane / chedanakartari nirmale, tarale ca triliGgakaH / gRhe napuM0 / calespi puMstvamiti kazcit // (46) 'ja' zabda: / ! puM0 - zive, viSNau, janake, vege, muktau, viSe, chandogranthokte gurumadhyage jagaNAkhye varNa ca / tejasi, piMzAce utpattau ca puMstvam; jetari, vegite ca triliGgatvamasyeti kecit / kazcittu punaH gAyake, bhojane, jetari ca puMstvaM manyate // (47) 'jha' zabda: / puM0 - jhanjhAvAte, suragurau, indre, dhvanau ca / ambuvarSaNe, daityarAje, tAravAyau ceti kecit / veSe'pi iti kazcit / naSTadravye triliGgamanye prAhuH // (48) 'Ja' zabdaH / puM0 - vRSe, zukre, kuTilagatau gAyane, ghargharadhvanau ca / vAmamatau ityapi kecit //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 [zrIsyAdyantaratnAkare svarAntaprakaraNasthamakArAntamekAkSaraprakaraNam ] (49) 'Ta' zabdaH / puM0 - vAmane, pADhe, nisvane ca / karaGge, TaGkAre ca napuM0 / kazcittu pRthivyAM kAke cAmuM paThati // (50) 'Tha' zabdaH puM0 - maNDale, candrabimbe, zUnye, mahezvare, bRhaddhvanau, janasamUhe, zaThe ca / zUnye'rthe'sya triliGgatvamiti kasyacinmatam // (51) 'Da' zabdaH / / puM0 - vADavAgnau, zabde, zabdasya triliGgatvaM kathayati // cAsapakSiNi, zive, zrAse ca / kazcittu bhayaGkare'rthe - puM0 - bindudeve, bhUSaNe, sUkare'pItyapare // (52) 'Dha' zabdaH / puM0 - DhakkAyAM, zuni, zvalAGgUle, nirguNe, dhvanau ca / nirdhane'pi kazcit // (53) 'Na' zabda: / guNavarjite, jalasthAne, nirNaye, jJAne ca / nizcaye, (54) 'ta' zabdaH / puM0 - caure, anRte, pucche, krIDe, mlecche, ratne, zRgAlapucche ca 1 tarale puNye ca strIliGgako napuMsakaliGgakazca // (55) 'tha' zabda: 1 puM0 parvate, bhayavArake, vyAdhibhede, bhayacihne, bhakSaNe ca rakSaNe, maGgale, bhaye ca napuM0 / bhayAd rakSaNakarttari triliGgatvamasyeti kasyacinmatam //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare svarAntaprakaraNasthamakArAntamekAkSaraprakaraNam ] 33 (56) 'da' zabdaH / puM0 - parvate, datte, khaNDane ca / bhAryAyAm strI0 / dAtari triliGgakaH / meghe dAne ca puMstvamasyeti kazcit // (57) 'dha' zabda: / puM0 - dharme, kubere, brahmaNi ca / dhane napuM0 / manau ityatra puMssvaniti kazcit // (58) 'na' shbdH| puM0 - bandhe, prastute, ratne ca / nAyake, sugate, buddhayAm, stutau, vRkSe, svAgate, bandhI, sUrye cetyeteSvartheSvapare paThanti // (59) 'pa' zabda: / puM0 - pavane, pAtane, parNe, pAne caritre ca / kubere, pazcime, pAtarItyapare // (60) 'pha' shbdH| niSphala puM0 - jhajhAvAte, varddhake, jRmbhAviSkAre, phalabhAge ca / rUjhakathane, vAkye, phUtkAre ca napuMsakaliGgakaH / kaphe, vAre'rthe cApi puMsye te kazcit // (61) 'ba' zabdaH dhuM - - sUcane, tantusantAne, vapane, varuNe, ghaTe, samudre, yonI, jale ca / gamane strI0 / kazcittu phale, vakSaHsthale, gadAyAmityeteSvartheSvapi puMsi paThati // (62) 'bha' zabda: / puM0 - zukrAcArye bhramare, bhrAntau, chandogranthokte Adiguruke amyopAntyalaghuyukte varNatrike ca / nakSatre, meSAdirAzau, grahe ca napuM0 / kazcittu bhavane'rthe'pi puMstvamasyeti manyate // (63) 'ma' zabda: / puM0 - vandre, zive, brahmagi, yame, samaye, madhusUdane ca / bandhane ityapi kazcit //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 [zrIsyAdyantaratnAkare svarAntaprakaraNasthamakArAntamekAkSaraprakaraNam] - (64) 'ya' shbdH| puM0-vAyau, yazasi, yoge, gatI, saMyame ca / yAtari triliGgakaH / ..(65) 'ra' shbdH| puM0-vahnau, une, kAmAnale ca / rAme, vAyau, bhUmau, dhane, indriye, indhane, roge cetyeteSvartheSvapi puMstvamasyeti kasyacinmatat // (66) 'la' shbdH| puM0-indre / tantrokte bhUmidevatAke mantrabhede napuM0 / kAntau, AkAze, bhUmau, bhaye, AhlAde, vAyau, lavaNe, dAne, AzleSe, anta:karaNe, pralaye, sAdhane, manasi, varuNe, sAntvane cetyeteSvartheSvapi puMstvamasyeti keSAJcinmatam // (67) 'va' shbdH| puM0-vAyo, rAhau, mantraNe, sAntvane, kalyANe, balavati, vasatau, samudre, vyAne, vasane, zAlUke, (kumudAdimUle) vandane ca / varuNe puM0 napuM0 // (68) 'za' shbdH| puM0-mahAdeve, zastre ca / maGgale napuM0 / kasyacinmate tu sImAyAma , hiMsAyAma, zayane ca puMstvam ; sukhe tu napuMsakatvamavaseyam // (69) 'ga' shbdH| puM0-keze, garbhavimocane mAnave ca / sarve, zreSThe, vize ca tri0 / kazcittu upasarge, parokSe'rthe'pi puMstvamasyeti kathayati // (70) 'sa' shbdH|| puM0-viSNau, sarpa, Izvare, vihage, sahAthai, samAnArthe, chandaHzAstroktagaNabhede ca / kope'pi puMstvamasyeti kazcit //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare svarAntaprakaraNasthamakArAntamekAkSaraprakaraNam] 35 (71) 'ha' zabdaH / puM0-zive, jale, zUnye, maGgale, AkAze, rakte, dhAraNe, svarge, pApaharaNe, ... candre, sakopavAraNe, zuSke ca / kazcittu hastinyapi paThati // .. (72) 'kSa' zabdaH / puM0-kSetre, vakSaHsthale, zabdazAsane cetiH kasyacinmatam // (73) 'jJa' zabdaH / puM0-brahmaNi, paNDite, somaputre budhe ca // . eSAM kAdInAM jJaparyantAnAM paJcatriMzataH zandAnAM sarvANi rUpAgi yathAsambhavaM pulliGge vakSyamANa 'jina' zabdavat , strIliGge vakSyamANa 'dayA' zabdavat , napuMsakaliGge ca vakSyamANa 'darzana' zabdavadavaseyAni / navaraM ra-Sa-kSazabdAnAM tRtIyaikavacane SaSTIbahuvacane ca yathAsaGkhyaM 'reNa, rANAm / SeNa, SANAm ; kSeNa, kSANAm' iti NatvakRtavizeSaH svadhiyA paribhAvanIyaH // iti zrImattapogaNAmbarAmbaramaNi-zAsanasamrAT-svaparasamayapArAvArapArINA''cAryacakracUDAmaNi-kalikAlakalpatarukalpa-tIrthara:kadakSa-sugRhItanAmadheyajagadguru-paramapUjya pUjyapAda-paramopakAri-bhaTTArakAcAryavarya-zrImadvijayanemisUrIzvara-paTTAlaGkAra-vyAkaraNavAcaspati--kaviratna-zAstravizArada-vibudhaziromaNi-paramapUjya-paramopakAri-zrImadgururAabhaTTArakagaNAcArya-zrImadvijayalAvaNyasUrIzvara-caraNAravindamilindAyamAna-vineyamuni-dakSavijaya-vicite zrIsyAdyantaratnAkare-ekAkSaraprakaraNam //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 thriIsthAdhantaratnAkare svarAntaprakaraNasthamakArAntaprakaraNam] // OM aha~ zrI jinendrAya namo namaH // kaikaiaiaittaitaitaikaikkttaikkairrai ||ath akaaraantprkrnnm|| EeeeOYSEHSSFESSORESTEHSSFEESSFERENESH atra pUrva tAvat puMlliGge dvAdaza zabdAH pradarzyante / (74) akArAntaH puMlliGgaH (75) akArAntaH puMlliGgaH 'jina' shbdH| _ 'vIra' shbdH| vi0 ekaba0 dviva0 bahuva0 vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. jinaH jinau jinAH / pra0 dhIraH vIrau vIrAH dvi0 jinam , jinAn / dvi0 vIram , vIrAn | tR0 vIreNa vIrAbhyAm vIraiH jinAya , jinebhyaH | ca0 vIrAya , vIrebhyaH jinaat| . pa0 vIrAt-d , , 10 jinaad| " " 10 vIrasya vIrayoH vIrANAm jinasya jinayoH jinAnAm sa0 vIre , vIreSu sa0 jine , jineSu | saM0 he vIra he vIrau he vIrAH saM0 he jina he jinau he jinAH evam-catura, candra, rAma, dhIra, evam-ajita, sambhava, abhinandana, gambhIra, zUra, sura, kara, repha, vardhamAna, deva, kRSNa, virala, dharma, svrg-prmukhaaH|| kirITa, karmaTa-pramukhAH // anna " raghuvarNAnnoNa ekapade'na ntyasyAlacaTatavargazasAntare " [2. 3.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaprakaraNam ].... 37 - - 63] iti sUtreNa rephaSakAraRvarNebhyaH RkSa vRkSa, RSabha, puruSa, vRSa-pramukhAH / / parasyA'nantyasya nakArasya ravagairevai- | + atra SakArAt parasya nasya nntvm|| kapade vartamAnasya No bhavati, na cennimittanimittinorantare lakAracavarga--Tavarga-tavarga-zakAra--sakArA (77) akArAntaH puMlliGgaH bhavanti / zeSavarNavyavadhAne'pi nakA 8 'nRpa' shbdH| rasya NakAro bhavatIti bhAvaH / anena vi0 ekava0 dviva0 . bahuva0 sUtreNa 'vIra' zabdasya tRtIyaikavacane SaSThIbahuvacane ca nasya NatvapradarzanArtha pra. nRpaH nRpau nRpAH pRthagupAdAnam / evamuttarayorapi // dvi0 nRpam , nRpAn ta? nRpeNa nRpAbhyAm nRpaH ca0 nRpAya , nRpebhyaH . (76) akArAntaH puMlliGgaH pa0 nRpA-t d , , + 'mokSa' shbdH| 10 nRpasya nRpayoH nRpANAm sa. nRpe , nRpeSu vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 saM he nRpa he nRpau he nRpAH pra. mokSaH mokSau mokSAH evam-kRpa, mRga, vRka, nRga, sRga, dvi0 mokSam , mokSAn gRhya, bhRGga, zRGga, jRmbha-pramukhAH tR0 mokSeNa mokSAbhyAm mokSaiH ca0 mokSAya , mokSebhya. * atra RkArAtparasya nasya Natvam // pa0 mokSA-t,,, , , 10 mokSasya mokSayoH mokSANAm sa. mokSe , mokSeSu saM0 he mokSa he mokSI he mokSAH evam-akSaya, akSa, yakSa, dakSa, pakSa,
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaprakaraNam ] pa0 , akArAntAH pulliGgAH nityabahuvacanAntAstrayaH shbdaaH| (78) 'dAra' zabdaH | (79) 'prANa' zabdaH (80) valvaja' zabdaH (dArAH kalatram) (prANA asavo (valvajAH prANAH) pra0 dArAH jIvitaM ca) . pra0 valvajAH dvi0: dArAn pra0 prANAH dvi0 valvajAn tR. dAraiH dvi0 prANAn tR0 valvajaiH ca0 dArebhyaH tR0 prANaiH ca0 valvajebhyaH pa0 ,.. ca0 prANebhyaH pa0 dArANAm | pa0 ,, 10 valvajAnAm sa0 dAreSu SaH prANAnAm sa0 valvajeSu saM0 he dArAH sa. prANeSu saM0 he valvajAH saM0 he prANAH "koNe'srazcaSake koza-stalastAlacapeTayoH / anAtoye ghano bhUmni, dAraprANAsuvalvajAH // 5 // " iti liGgAnuzAsanavacanAdeSAM puMsvaM bahuvacanatvaM cAvaseyam / kvacideSAmekatvamapi / asusAhacaryAttadvAcina eva prANasya bahutvam // asuzabdasya nityabahuvacanAntatve'pi ukArAntatvAttadrANi ukArAnteSu zabdeSu pradarzayiSyante // (81) akArAntaH puMlliGgaH 'mAsa' zabdaH / ekavara bahuva0 mAsaH mAsAH pra0 dviva0 mAsau
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaprakaraNam ] mAbhiH mAsam mAsau..... . mAsaH, mAsAna mAbhyAm - mAsA . mAsbhyAm (28 mAsmiH mAsena . mAdbhyAm mAdbhiH / mAsAbhyAm ) mAsaH mAbhyAm ) mAbhyaH mAse / mAsbhyAm mAsbhyaH / mAsAyamAbhyAm mAdabhyaH mAsAbhyAm mAsebhyaH mAbhyAm ) mAbhyaH mAsaH / mAsbhyAm / mAsbhyaH mAsAda mAyAm / mAsAt / mAdubhyaH mAsAbhyAm mAsebhyaH mAsaH / mAsoH / mAsAm / mAsasya maasyoH| mAsAnAm / maasi| mAtoH / mAssu, mAsu, / mAse / mAsayoH / mAtsu, mAthsu, mAseSu / saM0 he mAsa he mAsau. he mAsAH 'mAs+bhyAm' iti sthite laghunyAsakAravacanAnurodhena 'mAbhyAm' 'mAsbhyAm' iti rUpadvayam / bRhannyAsa-(zabdamahAvarNavanyAsa)tAtparyaparyAlocanAnusAreNa tu 'mAbhyAm' iti AdezAbhAveca mAsAbhyAm' iti ca rUpaM pradarzitam // laghunyAsakAravacanAnImAni-"mAsazabdasya bhyAmi anenAntalope xasiddhaM bahiraGgamox iti akArasthAnisvena "soruH" [2.1.72] rusvAbhAve "dhuTastRtIyaH" [ 2. 1. 76 ] iti datve tu nyAyA'nityatvAd ' mAjhyAm ' iti manyate bhASyakRt , durgastu 'mAsbhyAm ' iti / svamate tu dvayamapi bhvti||" sa.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaprakaraNam ] laghunyAsakArasyAyamabhiprAya:__ mAsazabdasya bhyAmi pare 'mAsanizA''sanasya zasAdau lugvA" [2.1. 100] iti sUtreNa akAralope 'mAs+bhyAm ' iti sthite " so ruH" [2. 1. 72] ityanena sakArasthAne rutvaM prApnoti, api tu na bhavati, parapratyayApekSatvenAkAralopasya bahiraGgatvAt / " so ru: " [2. 1. 72] iti vidhIyamAnarutvasya parAnapekSatvena antaraGgatvAt asiddhaM bahiraGgamantaraGgex ( antaraGge kArya kartavye bahiraGgaM kAryamasiddhaM syAt ) iti nyAyAdantaraGge rutve karttavye bahiraGgasyAkAralopasyAsiddhatvena padAntatvAbhAvAt "so ruH" [2. 1. 72] iti sUtraM na pravartate / kintu "nAma sidavyaJjane" [ 1. 1. 21. ] iti padasaMjJAyAM satyAM " dhuTastRtIyaH " [2. 1. 76] iti datve 'mAjhyAm' iti rUpasiddhiH / nanu, "dhuTastRtIyaH" [2. 1. 76] iti datvasyApi parAnapekSatvenAntaraGgatvAttasminkarttavye bahiraGgA'kAralopasyA'siddhattvena padAntatvAbhAvo'trApi tadavastha eva / padAntatvAbhAve ca kathaM " dhuTastRtIyaH " [2. 1. 76 ] iti sUtrapravRttiriti cet satyam, nyAyasyAsyA'nityatvAt "so ruH" [2. 1. 72] ityasya pravRttaux asiddhaM bahiraGgamantaraGge' iti nyAya: pravarttate, "dhuTastRtIyaH" [ 2. 1. 76 ] ityasya pravRttau tu na pravartate / tena 'mAjhyAm' iti rUpaM bhavatIti bhASyakRnmatam / yadA tu "dhuTastRtIyaH" [2. 1, 76] ityasyApi pravRttaux'asiddhaM bahiraGgamantaraGge' iti nyAyaH pravarttate tadA 'mAsbhyAm' iti rUpaM bhavatIti durgamatam / svamate rUpadvayasAdhanikA tu paryAyeNa niruktamatadvayAdaraNenAvaseyA // ___ " dantapAdanAsikAhRdayAsagUyUSodakadoryakRcchakRto datpannashRdasanyUSannudandoSanyakaJchakan vA " [ 2. 1. 101 ] iti sUtrasambandhIni bRhannyAsavacanAnImAni
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ . [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaprakaraNam ] 41 "nanu, dadAdyAdezavat pUrvasUtre'pi 'mAsu' ityAdisamastAdezaH karttumucitaH / tathA ca sati prakaraNabhedo'pi na syAt / ata eva pUrvaiH " pad, dat, nas, mAs, hRd, niz, asan, yUSan, doSan, yakan, zakan udan, Asan" iti AdezamAtrameva kRtam ; prakRtistu tatrAnumiteti / " satyam, tatropalakSaNabhUtena lukzabdena lAghavArthaM luganta Adeza ucyate / ata eva vRttAvuktam- lugantAdeza iti / lugantazcAsAvAdezazceti tatra pratyetavyam / antalope sati yAdRzameSAM rUpaM bhavati tAdRzA 'mAs, nizU Asan' ityevaM rUpA AdezAstena vidhIyante, na tu lugiti // " " ityetasya bRhannyAsapAThasya paryAlocanAyAmidamavabudhyate - "mAsanizAsanasya zasAdau lugbA " [2. 1. 100 ] ityatra prakaraNabhedaparihArArthamavarNalopasyopalakSaNatvena 'mAs, niz, Asan' iti AdezA eva vidhIyante / ataH x'asiddhaM bahiraGgamantaraGge' x ityasya pravRtyabhAvAdanavakAzatvena "dhuTastRtIyaH " [2. 1. 76 ] iti bAdhitvA " soru: " [2. 1. 72] ityanena rutve " avarNabho bhago'ghorlugasandhiH " [ 1. 3. 22. ] iti rulope "mAbhyAm' iti rUpasiddhiH // " atha " mAsanizAsanasya zasAdau lug vA [ 2. 1. 100 ] iti sUtrasthAnAM mAsAdizabdAnAM ye mAsAdaya AdezA:, " dantapAdanAsikAhRdayAsayUSodakadoryakRcchakRto datpannasahRdasanyUSannudandoSanya kamchakan vA [2. 1. 101 ] iti sUtrasthAnAM dantAdizabdAnAM ca ye dadAdaya AdezAste chAndase prayoge sarve'pi bhavitumarhanti / laukike tu prayoge praviralaprayogaviSayatvamastIti sarvANi rUpANi na bhavanti, tathApi rUpasvarUpopadarzanAya sarvANyapi rUpANyatra - pradarzitAni // kalikAlasarvajJAnAM zrImatAM hemacandrasUrIzvarANAM svopajJa - zabdamahArNavanyAsasthAni praviralama yogaviSayatva pratipAdanaparANImAni vacanAni -
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaprakaraNam ] - "nanu pUrvaizchandoviSayatvameSAmuktam ; na ca chAndasA bhavadbhiryutpAdyante, iti " mAsanize0 " tyAdi sUtradvayamanarthakam / naivam / " apoddhe " [ 2. 1. 4. ] ( " apobhiH / " pAgi0 / 7. 4. 48) ityatra sUtre vArtikakAreNoktam-"*apo bhi mAsazchandasi"apo mi" rityatra mAsazchandasi upasaMkhyAnaM kartavyam / mAdbhiriSvA indro vRtrahA "paddannomAsa" iti mAsazabdasya yo 'mAs' Adezastasya chandasyeva vidhAnAt mAsazchandasIti datvavidhau chandograhaNaM na kartavyam / tat kriyate bhASAyAmapi kacit padAdayaH prayujyante iti jJApanArtham / ata eva praviralaprayogaviSayatvAt sarvAsu vibhaktiSu nodAhiyate // " ityalaM prasaGgena // vi0 dantaH (82) akArAntaH puMlliGgaH 'danta' zabdaH / ekava0 dviva0 bahuva0 dantau dantAH dantam dataH dantAn / datA / dabhyAm / dadbhiH / dantena dantAbhyAm dantaiH / date / dadbhyAm / dadabhyaH / dantAya / dantAbhyAm dntebhyH| dataH / dantAt / dadbhyAm / dantAbhyAm dntebhyH| dataH / . . datoH / datAm / dantasya dntyoH| dantAnAm / dadbhyaH / dantAda.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaprakaraNam ] pAdAH . . pAdaiH / sa0 dti| datoH / datsu dante) dntyoH| danteSu) saM0 he danta he dantau he dantAH (83) akArAntaH puMlliGgaH 'pAda' shbdH| ekava0 dviva0 bahuva0 pAdaH pAdI padaH / __ pAdam pAdAn padA / padbhyAm / padbhiH / pAdena pAdAbhyAm pade / padabhyAm / " padbhyaH / pAdAya pAdAbhyAm ) pAdebhyaH) padaH / padbhyAm / pAdAt padbhyaH / pAdAbhyAm paadebhyH| pAdA) padoH / padAm / paadsy| paadyoH| pAdAnAm / padoH / patsu pAde pathsu paadyoH| pAdeSu he pAda he pAdau he pAdAH (84) akArAntaH puMlliGgaH 'yUSa' zabdaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. yUSaH padi) yUSau yUSAH
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsthAdhantaratnAkare-akArAntaprakaraNam ] yUSam yUSo yUSNaH / yuusssy| yUSNAm / yUSNaH / yUSAn / yUSNA yUSabhyAm / yUSabhiH / yUSeNa / yUSAbhyAm yUSaiH / yuussnne| yUSabhyAm / yuussbhyH| yUSAya yUSAbhyAm yaSebhyaH yUSNaH yUSAt yUSabhyAm / yuussbhyH| yUSAbhyAm yUSebhyaH yUSAd yUSNoH / yUSayoH / yUSANAm / yUSNi ) yUSaNi yUSNoH / yUSasu yuussyoH| saM0 he yUSa he yUSau he yUSAH yUSa zabdaH klIbe'pyasti, tadrapANi-yaSam , yaSe, yUSANi pra0 / yUSam , yUSe, yUSNi-yUSANi dvi0 / he yUSa, he yUSe, he yUSANi / zeSaM puMSat / (85) akArAntaH puMlliGgaH 'dvayana' zabdaH / vi0 ekava0 bahuva0 yahnaH yahnau yahAH ghyahnam yahnAn gahnAbhyAm yahaH . vyahrAya vyahvebhyaH vyanAt-d vyahanasya duvyahanayoH vyahnAnAm vyahe ni) vyahani dvyahveSu vyahane ). he vyahna he vyahanau he davyanAH pula dinle! yUSeSu dviva0 yahvena . "
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaprakaraNam ] evam-tryata caturaha, paJcAha, SaDaha, saptAha, aSTAha, navAhaityAdayo'hanzabdaparakasaGkhyAvAcakazabdAH. bodhyAH / ekaM punaH (sAyamanaH) 'sAyAna' zabdaH, ( vigatamahaH ) " vyahUna 'zabdazca // + "rAtrAhUnAhAH puMsi' iti vacanAt puMsyevaiSAM rUpANi // iti svarAntaprakaraNAntargate-kArAntaprakaraNe pUrva tAvat pulliGge dvAdazazabdAH prdrshitaaH|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] // zrI zaGkhezvarapAzvanAthAya namo namaH // // akArAntaprakaraNAntargataM SALT SYS SSSSSSSSSS a0 dvi tR* ca0 pa0 pa0 sa0 saM0 ya atha taddhitapratyayAntAH paJcAzacchadAH dviliGga (puMsi striyAM ca ) nirUpyante tathA hi ASSSSSSS55Wan 5555555. tadvitAntaprakaraNam // ( 86 ) akArAntaH puMlliGgaH 'veda' zabdaH / (bidasyApatyaM pautrAdi, athavA bidasyApatyaM vRddhaM pumAn baidaH / ) vi0 dviva0 baido ekava0 baidaH baidam baidena baidAya bedAt-du baidasya baide he da g "" baidAbhyAm 99 23 bedayoH " he baidau bahuba0 bidAH bidAn bidaiH bidebhyaH 99 bidAnAm bideSu he bidA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 47 evam-kAzyapa, aurva, bhAradvAja, kauzika, vaizvAnara, hArita, naiSAda, zAbara-pramukhAH / . atra "bidAde vRddha [6. 1. 41 ]" iti ani .. avarNevarNasya " [7. 4. 68] ityakAraluki "vRddhiH svareSvAdeNiti taddhite" [7. 4..] iti prakRterAdyasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca "baMda" iti prakRtiH, bahutvetu " yaja'jo'zyAparNAntagopavanAdeH [ 6. 1. 126 ] " ityanena 'anpratyayasya lupi 'bida' iti mUlaprakRtirevAvatiSThate // ... ekava0 dviva0 bahuva0 vi0 kazyapasya vRddhamapatyaM pumAn kAzyapaH kAzyapau kazyapAH prathamA urvasya ,, ,, =aurvaH auauM urvAH bharadvAjasya , , bhAradvAjaH bhAradvAjo bharadvAjAH, kuzikasya , ,, -kauzikaH kauzikau kuzikAH .,, vizvAnarasya , ,, -vaizvAnaraH vaizvAnarau vizvAnarAH ,, haritasya , , -hAritaH , -hAritaH hAritau haritAH hAritA , niSAdasya , naiSAdaH naSAdau niSAdAH ., zabarasya ., , zAbaraH zAbarau zabarAH , zeSaM sarva "baida" ( 86 ) vajjJeyam // . striyAM tvanukrameNa-aurvI / bhaardvaajii| kaushikii| vaizvAnarI / haaritii| naiSAdI / zAbarI / eteSAM rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadvijJeyAni // * bidasthApatyaM vRddhaM strI 'baidii'| aNajevekaN0 [2-4-20]"iti DIpratyaye ikArAntatvam / etadrUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) shbdvtpribhaabniiyaani|| bidasyAnantaramapatyaM baidi:-atra "ata iJ" [6. 1. 31] iti ili "avarNavarNasya" [7-4-68] ityakAraluMki "vRddhiH svareSvAde." [7. 4. 1] iMti vRddhau ca satyAM 'baidi' riti prakRtiH puMsi, tadapANi vakSyamANa 'muni' (175) zabdavarodhyAni //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 [zrIsyAdhantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaraprakaraNam ] dviva0 bahuva0 striyAM tu-"nurjAteH" [2. 4. 72 ] iti chau 'baidI' iti prakRtiH, etadrUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavajjJeyAni // . evamanyeSAmapyadantAnAM zabdAnAmanantare'patye'rthe "ata iJ" iti 'i' bhavati, na cedvizeSavidhAnam / striyAM tu " nurjAte " riti DIbhavati / yathA gargasyAnamvaramapatvaM pumAn 'gArgaH', strI tu 'gArgI' ityAdayaH // (87) akArAntaH puMlliGgaH 'gAya' zabdaH / (gargasthApatyaM vRddha pumAn gArgyaH) ekava0 gArgyaH gAgyau~ gargAH gAya'm gargAn 'gAgryeNa gAryAbhyAm gargaH zeSANi rUpANi 'vIra' (75) zabdavadavaseyAni / kintvana "gargAde rya" [6. 1.42 ] iti vRddhe'patye'rthe yami " avarNevarNasya " [ 7. 4. 68 ] ityakAraluki "vRddhiHsvareSvAde-[7. 4...]" rityAdinA''dyasvaravRddhau ca satyaramekatve dvitve ca 'gAya' iti prakRtiH; bahutve tu "yama'jo [6. 1, 126] ityAdinA yajo lupi 'garga' iti mUlaprakRtiravatiSThate / / .. . striyAM tugargasyApatyaM vRddhaM strI 'gArgI' 'gAAyaNI' iti prakRtidvayasya sarvANyapi rUpANi vakSyamANa * nadI ' (225) zabdavajjJeyAni // yajantasvAd gAryazabdasya "yajo DAyan ca vA" [2. 4. 67] ityanena DIpratyayastayoge DAyan cAnto vikalpena bhavati / yadA DAyanyuktakIrbhavati tadA 'gAAyaNI' iti prakRtiH, yadA tu kevalo DIstadA "asya khyAM luk" [2. 4. 86] ityakAraluki " vyaJjanAttaddhitasya" [2. 2. 60] iti yajo yakArasya lugbhavati, khena 'gArgI' ityevasvarUpA prakRtivijJeyA // .
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ -yA [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 49 evam-vAtsya, vAjya, Agnivezya, yAjJavalkya, vArSagaNya, pArAzarya, paiGgalya, kArya, kArkavya, bhaiSajya, cANakya, sauvarNya-pramukhAH // (ime gargAdigaNasthAH zabdAH) ekava0 dviva0 bahuva0 vi0 vatsasya vRddhamapatyaM pumAn-vAtsyaH vAtsyau vatsAH prathamA0 vAjasya " "-vAjyaH vAjyau vAjAH agnivezasya ___, , -AgnivezyaH Agnivezyau agnivezAH , yajJavalkasya ,, , -yAjJavalkyaH yAjJavalkyau yajJavalkAH / , vRSagaNasya ,, -vArSagaNyaH vArSagaNyau vRSagaNAH parAzarasya , -pArAzaryaH pArAzaryo parAzarAH piGgalasya ,, -paiGgalyaH paiGgalyau piGgalAH kRSNasya ,, -kAryaH kAya? kRSNAH karkaTasya , -kArkaTyaH kArkaTyau karkaTAH bhiSajasya ,,, -bhaiSajyaH bhaiSajyau bhiSajAH // caNakasya ,,, -cANakyaH cANakyau caNakAH " suvarNasya , , , -sauvarNyaH sauvaNyau~ suvarNAH " eteSAM zeSANi sarvANyapi rUpANi 'gAya' zabdavat puMsi jJeyAni // evam-vatsasyApatyaM vRddhaM strI 'vAtsI' 'vAtsyAyanI' vA iti prakRti dvayasya sarvANi rUpANi vakSyamANa 'nado' (225) zabdavat paribhAvanIyAni / agretanAgnivezyAdArabhya sauvarNyaparyantAnAM zabdAnAM striyAM niruktavavyavasthA svadhiyA jJeyA // (88) akArAntaH puMlliGgaH 'jAmadagnya' zabdaH / ( jamadagnervRddhamapatya pumAn jAmadagnyaH ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 jAmadagnyaH jAmadagnyau jamadagnayaH
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 [zrosyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] - jAmadagnyam jAmadagnyau . jamadagnIn jAmadagnyena jAmadagnyAbhyAm jamadagnibhiH jAmadagnyAya jamadagnibhyaH jAmadagnyAt-d Sa. jAmadagnyasya jAmadagnyayoH jamadagnInAm sa0 jAmadagnye , jamadagniSu saM0 he jAmadagnya he jAmadagnyau, he jamadagnayaH 'jamadagni' zabdasya gAdipAThAt " gArgAderyan " [ 6. 1. 42 ] iti yaji " avarNavarNasya " [ 7-4-68 ] iti antyekAraluki AyasvaravRddhau ca satyAm , ekatve dvitve ca 'jAmadagnya' iti prakRtiH / bahutve tu " yA'o0 " [ 6. 1. 126 ] ityAdinA yaJpratyayasya lupi 'jamadagni' iti mUlaprakRtiH // striyAM tu-jamagnevRddhamapatyaM strI 'jAmadagnyAyanI' 'jAmadagnI' iti prakRtidvayasya sarvANyapi rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadbodhyAniH / / niruktaprakRtidvayasAdhanikA tu 'gArgI, 'gAAyaNI' vadbodhyA // (89) akArAntaH puMlliGgaH 'lauhitya' zabdaH / / ( lohitasya vRddhamapatyaM pumAn lauhityaH) vi0 ekava0 dviva0. bahuva0 pra. lauhityaH lauhityau lohitAH dvi0 lohityam lohitAn / tR0 lauhityena lauhityAbhyAm lohitaH zeSANi rUpANi 'gArya' (87) zabdavajJeyAni / evam-AkSya, zAkalyapramukhAH // kakSasya vRddhamapatyaM pumAn-AdyaH AkSyoM RkSAH prathamA0 zakalasya , ,, - zAkalyaH zAkalyau zakalAH ..
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAnta taddhitAntaprakaraNam ] 51 'vataNDAH agretanAni rUpANi 'gAya' zabdavajJeyAni / striyAM tulohitAdizabdAnAM " lohitAdizakalAntAt " [2. 4. 68] ityanena DIpratyayastatsanniyoge DAyan cAnto nityaM bhavati / tena lohitasya vRddhamapatya strI 'lauhityAyanI'; Rzasya vRddhamapatyaM strI 'AAyaNI'; zakalasya vRddhamapatyaM strI 'zAkalyAyanI' iti zabdatrayasya tisRNAM prakRtInAM sarvANyapi rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadvijJeyAni // (90) akArAntaH puMlliGgaH 'vAtaNDya' zabdaH / vataNDasyApatyaM vRddhamAGgirasaH vAtaNDyaH / vi0 ekapa0 dviv0| bahuva0 vAtaNDyaH vAtaNDyau dvi0 vAtaNDyam , vataNDAn vAtaNDyena / vAtaNDyAbhyAm vataNDaH zeSANi rUpANi 'lauhitya' (89 ) zabdavadvijJeyAni / atrAGgirase'patyavizeSe " vataNDAt " [ 6. 1. 45 ] iti yaj eva bhavati, tadanu antyAkAralukyAyasvaravRddhAvekatve dvitve ca ' vAtaNDya ' iti prakRtiH, bahutve tu " yama'mo0 ".[6. 1. 126] iti yo lupi 'vata'NDa' iti mUlaprakRtiH / / ___ AGgirasAdanyatra gargAdisthalohitAdau pAThAd yani (uparyuktavat) 'vAtA'NDya' iti zabdasvarUpaM bhavati / zivAdipAThAcca yadA " zivAderaNa " [6. 1. 60 ] iti aN bhavati tadA 'vAtaNDa' iti zabdasvarUpaM jAyate / 'vAtaNDa' zabdasya sarvANyapi rUpANi "nina' (74) zabdavadbhavanti / ___ na ca vAcyaM gargAdipAThAdeva pani siddhe "vataNDAt " [6. 1. 45] iti vacanaM nirarthakam , yato'menAdirase'patyavizeSe vihitena yamA zivAdyA bAdhyate /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] nanu yaH zivAdau aN so'patyamAne vihitaH, gargAdau tu yaJ vRddhApatye, tasmAdvizeSavidhAnAdevA''Ggirase'nyatrApi ca yasiddhau kimarthamidam " vata. NDAt " [ 6. 1. 45 ] iti sUtraM sUtrakRtA sUtritamiti cet ? maivaM vAdI: yato vataNDazabdasya zivAdipATho'pi vRddha evA'vidhAnArthaH / striyAMtu__vataNDasthApatyaM vRddhaM strI AGgirasI 'vataNDI' ityasya rUpANi vakSyamANa'nadI' (225) zabdavabodhyAni / atra " striyAM lup " [ 6. 1. 46 ] iti yajo lupi " jAterayAnta0 " [ 2. 4. 54 ] iti jAtilakSaNo hIrbhavati, tena 'vataNDI' iti prakRtirjAyate / nanu " striyAM lup" [ 6. 1. 46 ] ityanena vihitayalupaHsthAnivadAve kRte yAntatvAt jAtilakSaNo DIH kathaM bhavatIti cet ? satyam , jAtilakSaNaDIvidhAyake " jAterayAnta0" [2. 4. 54 ] ityasmin sUtre antagrahaNaM sAkSAtpratipattyartham ; tena vataNDasthApatyaM pautrAdi ( vRddhaM ) strIti yan , tasya lope sthAnivadbhAve'pi 'vataNDI ' ityatra yAntalakSaNaH pratiSedho na bhavatIti / . anAGgirase tu zivAdipAThAdaNi " aNaje0 " [2. 4. 20 ] iti kyAm 'vAtaNDI' iti / gargAdisthalohitAdipAThAcca yani "lohitAdizakalAntAt " [2. 4. 68] iti GI yazca bhavati, tena 'vAtaNDayAyanI' iti / 'vAtaNDI' 'vAtaNDayAyanI' ityetayo rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadvijJeyAni // __ (91) akArAntaH puMlliGgaH 'bAbhravya' zabdaH / (babhroH kauzikavizeSo'patyaM vRddhaM pumAn bAnavyaH kauzikaH) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 bAbhravyau babhravaH bAbhravyaH
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 53 dvi0 bAbhravyau tR0 bAbhravyAbhyAm ca0 pa0 Sa0 sa0 saM0 bAbhravyam bAbhravyeNa bAbhravyAya bAbhravyAt-du bAbhravyasya bAbhravye he bAbhravya 88 "" pra0 dvi0 tR0 "" bAbhravyayoH "" bAbhravya anra 66 "" madhubabhrorbrAhmaNakauzike " [6. 1. 43] iti sUtreNa kauzike vRddhApatyavizeSe'rthe 'yaJ' bhavati, tadanu asvayambhuvosvU [ 7. 4. 70 ] iti ukArasya 'av' Adeze sati " vRddhiH svareSvAde0 ityAdyasvaravRddhau ca satyAmekatve "yA'no0" [6. 1. 126] 99 [ 7. 4. 1. ] dvitve ca ' bAbhravya' iti prakRtiH; bahutve tu ityAdinA yabno lupi 'babhru' iti mUlaprakRtiH / striyAM tu - bamroH kauzika vizeSApatyaM vRddhaM strI 'bAbhravyAyaNI' / atra babhruzabdasya gargAdyantargaNalohitAdau paThitatvAt " lohitAdizakalAntAt " [2. 4. 68] iti GIpratyayastatsanniyoge DAyan cAnto bhavati, tena 'bAbhravyAyaNI' iti prakRtiH, etadrUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavajjJeyAni // ekava0 zAGkavyaH zAGkavyam zAGkavyena zAGkavyAbhyAm zeSANi rUpANi 'bAbhravya' (91) zabdavabodhyAni / bacana babhrubhiH babhrubhyaH 39 babhrUNAm (92) akArAntaH puMlliGgaH 'zAGkavya' zabdaH / ( zaGkorapatyaM vRddhaM zAGkavyaH / yadvA zaGkorapatyaM zAGkavyaH / ) vi0 dviva0 zAGkavyau "9 babhruSu he babhravaH bahuva0 zaGkavaH zakUn zakubhiH
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] zaGkuzabdasya gargAMdyantargatalohitAdau pAThAt gargAderyaj " [ 6. 1. 42 ] iti yani, " asvayambhuvo'v " [7. 4. 70] ityukArasyA'vi " vRddhiH svareSvAde0 " [ 7. 4. 1] ityAdyasvaravRddhau ca satyAm 'zAGkavya'zabdaniSpattiH / ekatve dvitve ca 'zAGkavya' iti prakRtiH, bahutve tu " yajano0 " [ 6. 1. 126 ] iti yatro lupi 'zaGku' iti mUlaprakRtiH / striyAM tu -- zovRddhamapatyaM strI 'zAGkavyAyanI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' ( 225) zabdavadvijJeyAni / atra " lohitAdi 0 " [ 2. 4. 68 ] iti 'DIpratyayo DAya~zcAntaH // zaGkuzabdasya kurvAdiSvapi pAThastena zaGkorapatyaM pumAn " kurvAdeH [ 6. 1. 100 ] iti vyapratyaye uparyuktavat 'zAGkavya' zabdaniSpattiH / asya tu sarvANyapi rUpANi 'jina' (74) zabdavadvAcyAMni / strI 'zAGkavyA' ityasya rUpANi vakSyamANa 'dayA' (165 ) zabdavadbodhyAni // vi0 5 sM: pra0 dvi0 tR0 ca0 pa0 sa0 saM0 (39) akArAntaH puMlliGgaH 'kApya' zabda: / ( kaperapatyaM pautrAdi pumAn AGgirasaH kApyaH / ) dviva0 kApyau ekava0 kApyaH kApyam kApyena kApyAya kApyAt-d 'kAvyasya kApye he kAya 99 kApyAbhyAm w 66 "" : kApyayoH d. he kAya bahuva0 kapayaH kapIn kapibhiH 'kapibhyaH 99 kapInAm kapiSu he kapayaH ""
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] "" atra " afpabodhAdAGgirase [ 6. 1. 44 ] iti yanni " avarNevarNasya [ 7. 4 68 ] itIkAraluki " vRddhiH svareSvAderliMgati taddhite " 1 [ 7. 4. 1. ] iti vRddhau ca satyAmekatve dvitve ca 'kApya' iti prakRtiH, bahuve " yaJo'zyAparNAntagopavanAdeH " [ 6. 1: 126 ] iti ya lupi 'kapi' iti mUlaprakRtiH / striyAM tu -- kaperapatyaM vRddhaM strI AGgirasI 'kApyAyanI' / kapizabdo yadyapi gargAdiSu paThitastathApi " kapibodhAdAGgirase " [ 6. 1 44 ] ityatropAdAnamAGgirale eva 'yaJ' nAnyatreti niyamArtham, striyAM lohitAdikAryArthazca gaNapAThastena " lohitAdizakalAntAt " [ 2. 4 68 ] iti GIpratyayo DAyan cAnto bhavati / tena 'kApyAyanI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) zabdavadavaseyAni // . vi0 pra0 dvi0 G (94) akArAntaH puMlliGgaH " baudhya" zabdaH / ( bodhasyApatyaM vRddhaM pumAnAGgiraso baudhyaH ) ekava0 caudhyaH bodhyam tR0 baudhyena "" dviva0 bodhyau 99 baudhyAbhyAm bahuva0 bodhAH 55 bodhAn bodhaiH zeSANi rUpANi 'jina' (74) zabdavadbhavanti / kintvatra - pibodhAdAGgirase " [ 6. 1. 44 ] iti AGgirase'patyavizeSe avarNavarNasya " [ 7. 4 68 ] ityakAraluki 6 vRddhe'rthe 'ya' pratyayastadanu. vRddhiH svareSvAdeH " [ 741]" ityAdinA''dyasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca 'baudhya' ityevaMrUpA prakRtiH; bahutve tu " yajano - [ 6.1. 126 ] " ityAdinA yamo lupi 'bodha' iti mUlaprakRtiH /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 [ zrIsyAdhantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] striyAM tubodhasthApatyaM vRddhaM strI AGgirasI 'baudhI' baudhyAyanI' iti prakRtidvikasya sarvANyapi rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadbodhyAni / uparyukta prakRtidvikasya yanantatvAt " yano DAyan ca vA" [ 2. 4. 67 ] iti GIpratyayo DAyaJcAnto vA bhavati, yadA kevalo DIpratyayastadA " vyaJjanAttaddhitasya " [2.4.4]" ityanena DyAM parasyAM satyAM yano yakArasya luki 'baudhI' iti prakRtiH / yadA tuDIpratyayo DAyazca tadA 'baudhyAyanI' ityevaMrUpA prakRtijJeyA // . (95) akArAntaH puMlliGgaH 'dhainava' shbdH| (dhenorapatyaM vRddhaM pumAn dhenavaH) (ayam RSivacanaH) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 dhenavaH dhenavau 'dhenakaH dvi0 dhainavam , 'dhenan dhainavena dhainavAbhyAm ghainavAya dhenubhyaH dhainavAt-d dhainavasya dhenavayoH dhenUnAm sa0 dhainave dhenuSu saM0 he dhanaba he ghenavau he dhenavaH atra dhenuzadasya bidAdau paThitatvAt " bidAdervRddhe " [9. 1. 41] iti ani " asvayambhuvo'va" [7. 1. 70 ] ityukArasthAne avAdeze, AdyasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca " dhainava " iti prakRtiH, bahutve tu " yA'no0 " [6. 1. 126] iti yano lupi 'dhenu' iti mUlaprakRtiH / dhenubhiH
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 57 utsAdiSvapi dhenuzabdaH paThyate / sa pratyagraprasavagavyAdivAvakaH / ayavivacanaH / dhIyate asmAttatvamiti dhenuH / striyAM tu dhenorapatyaM vRddha strI dhainavI / sarvANi rUpANi vakSyamANa nadI ( 225) zabdavadavaseyAni // vi0 pra0 (96) akArAnta puMliGgaH 'gaupavana' zabda: / ( gopavanasyApatyaM vRddhaM pumAn gaupavanaH ) vi0 pra0 ekava0 gaupavanaH dviva gaupavanI ekava * zAradvataH agretanAni zeSANi sarvANi rUpANi 'jina' (74) zabdavajjJeyAni / evam - zaiva-baindava- tAjama- AzvAvatAna-zyAmAka - zyAparNAH zabdAH / atrAyaM vizeSaH-bidAditvAdasya 'aJ' pratyaye'ntyAkAralukyAdyasvaravRddhau ca triSvapi vacaneSu 'gaupavana' iti prakRtiH / yajjano0 [6. 1. 126 ] ityatra ' azyAparNAntagopavanAdibhya' iti bahutve lupaH pratiSedhAt gopavanAdArabhya zyAparNaparyantAnAM bahutve amo lubrU na bhavati / tena - gaupavanAH / zaigravAH / baindavAH / tAjamAH / AzvAvatAnAH / zyAmAkAH / zyAparNAH / ityevaM rUpANi bhavanti / 1 striyAM tu gaupavanI / zaigravI / baindavI / tAjamI / AzvAvatAnI / zyAmAkI / zyAparNI / eteSAM rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadbodhyAni // (97) akArAntaH puMlliGgaH 'zAradvata' zabda: / ( zarad upakArakatayA'syAstIti zaradvat, tasyApatyaM vRddhaM pumAn zAradvataH // ) bahuva0 gaupavanAH dviva0 zAradvatau ( bahuva * zaradvataH ,
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 dvi0 tR0 ca0 zAradvatAya pa0 Sa0 sa0 saM0 [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] zAradvatau zAradvatAbhyAm vi0 pra0 dvi0 zAradvatam zAradratena ( 225) zabdavadbodhyAni // tR0 ca0 zAradvatAt-dU zAradvatasya zAradavate he zAradvata pa0 Sa0 sa0 saM0 zaradvatAm zaradvatsu, zaradUvathsu he zaradvataH asya bidAdipAThAt " bidAdervRddhe [ 6.1.41 ] iti ani AdyasvaravRddhAvekarave dvitve ca 'zAradvata' iti prakRtiH / bahutve va lupi 'zaradvat' iti mUlaprakRti: / zaradvato'patyaM vRddhaM strI 'zAradvatI' 29 59. zAradvatayoH d. he zAradvatI triyAM tu -- dd ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' ekava0 kauJjayanyaH kauAyanyam kauJjAyanyena kauJjAyanyAya kauJjAyanyA-t, d kauAyanyasya kauAyanye he kauAya nya he kauAyanyau (98) akArAntaH puMlliGgaH 'kauJjAyanya' zabdaH / ( kuJjasyApatyaM vRddhaM pumAn kauJjAyanyaH ) dvi0 bahuva0 kauAyanyau zaradvataH zaradvadbhiH zaradvadbhayaH kauJjAyanAH koyanAn kauJjAyanyAbhyAm kauAyanaiH kauAyanebhyaH "9 "" 99 " kauAyanyayoH " "" kauAyanAnAm kauAyaneSu he kauAyanAH
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ .[ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 59 kuJjazabdAt " kuAde yanya: [ 6. 1. 47 ] " iti jAyanyapra. tyayo bhavati, ekatve dvitve ca ' kauJjAyanya' iti prakRtiH, bahuve tu "strIbahuvAyanaJ [ 6. 1. 48 ]" iti 'Ayana' pratyayo bhavati, tena 'kauJjAyana' iti prakRtiH / __kuJjasyApatyaM vRddhaM kauJjAyanyaH, kauJjAyanyasyApyapatyaHni yuvAnaH 'kauJjAyanAH' iti rUpaM bhavati / yata: kaujhAyanyazabdasyAdantatvAt " ata iJ" [ 6. 1. 31 ] ityanena 'iJ' pratyayo bhavati, tadanu "jidArSAdaNino:" [ 6. 1. 140 ] iti ino lupi ekatvadvitvarUpanimittAbhAvAt 'mAyanya' pratyayo na bhavati, kintu bahutvasadbhAvAt " strIbahuSvAyanaj " [6. 1. 48] ityanenaiva 'Ayana' pratyayo bhavati // yadAtu kuJjasyApatyAni vRddhAni kauJjAyanAsteSAmapatyaM yuvA 'kauJjAyanyaH' iti kriyeta tadA kauJjAyanazabdasyApyadantatvAdini tallupi ca 'Ayanan' nimittakabahuttvAbhAvAt tanna bhavati, navaramatraikavacanasya vivakSitatvAt tannimitako 'Ayanya' pratyayo bhavati, tena 'kauJjAyanya' ityevaM rUpaM bhavatIti vishessH| striyAM tu-- kuJjasyApatyaM strI 'kauJjAyanI' ityasya sarvANi rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdabadavaseyAni / atrAyaM vizeSaH-strIbahuSvAyanan " [ 6. 1. 48 ] iti sUtraM puMsi bahutve eva pravartate, strIliGge tu 'striyAM vA bahutve'pi' iti vRttivyAkhyAnAt viSvapi vacaneSu pravartata iti // (99) akArAntaH puMlliGgaH 'pautimASya' zabdaH / (pUtayo mASA asya pUtimASaH, tasyApatyaM vRddhaM pumAn pautimASyaH) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 pautimASya; pautimASyau pUtimASA:
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] dvi0 pautimASyam patimASyau pUtimASAn tR0 pautimASyeNa pautimASAbhyAm pUtimAyuH zeSANi rUpANi 'gAgya' (87) zabdavajjJeyAni / atrAsya gargAditvAt yaji antyAkAralukyAdyasvaravRddhA ca satyAmekatve dvisve ca 'pautimASya' iti prakRtiH, bahutve tu yo lupi 'pUtimASa' iti mUlaprakRtiH / striyAM tupUtimASasyApatyaM vRddhaM strI pautimASyAyaNI' 'patimASyA' iti dve prakRtI / atra " pAvaTAdvA " [2. 4. 69 ] iti sUtreNa SakArAntanAgno'. vaTazabdAcca yajantAt striyAM vA DIbhavati, tatsanniyoge DAyan cAntaH / yadA DI yazca tadA 'timANyAyaNI' prakRtiH, pakSe "At" [ 2. 4. 18 ] ityApi ' pautimAyA' iti prakRtirvijJeyA / tatrAdyAyA vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) zabdavadrapANi, aparAyAzca vakSyamANa 'dayA' ( 165 ) zabdavadrapAgi bhavanti // ___ evam-zArkarAkSya-gaukakSya-pramukhAH / yathA-zarkarAkSasya vRddhamapatyaM pumAn-zArkarAkSyaH, zArkarAkSyo, zarkarAkSAH / gokakSasya vRddhamatyaM pumAn-- gaukakSyaH, gaukakSyA, gokkssaaH| zeSANi rUpANi 'pautimASya' zabdavadvodhyAni / striyAM tu-zArkarAkSyAyaNI' 'zArkarAkSyA' / 'gaukakSyAyaNI' 'gaukakSyA' / iti zabdadvayasya prakRtidvikasyAnukrameNa vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) zabdavat 'dayA' (165) zabdavacca rUpANi jJeyAni // (100) akArAntaH puMlliGgaH 'Avazya' zabdaH / . (avaTasthApatyaM vRddhaM pumAn AvaTyaH ) vi0 ekava0 dviva0 pra0 AvaTyaH AvaTyau avaTAH bahuva0
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 61 dvi0 Avavyam Avavyau avaTAn tR0 Avavyena AvavyAbhyAm avaTaiH zeSAgi rUpANi 'jina' (74) zabdavadbodhyAni / navaramasya gargAditvAd yaji antyAkAralukyAdyasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca 'AvaThya' iti prakRtiH, bahutve ca yajo lupi 'avaTa' iti mUlaprakRtiH / striyAM tuavaTasthApatyaM vRddhaM strI 'AvavyAyanI' 'AvaTyA' ceti / atra "SAva. TAdvA " [2. 4. 69] iti GIrvikalpena jAyate, GIsanniyoge DAyanantazca / yadA GI yazca tadA 'AvaTyAyanI' prakRtiH / uyabhAvapakSe tu " At " [ 2. 4. 18 ] ityApi 'AvaTyA' iti prakRtibodhyA / niruktaprakRtidvikasya sarvANyapi rUpANi yathAsaGkhyaM vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavat , 'dayA' (165) zabdavacca jJeyAni / (101) akArAntaH puMlliGgaH 'vaideha' zabdaH / videhAnAM rASTrasya rAjA vaidehaH, athavA videhasya rAjJo'patyaM pumAn vaidehaH // ekava0 dviva0 bahuva0 pra. vaidehaH vaidehI videhAH dvi0 vaideham videhAn vaidehena vaidehAbhyAm videhaiH zeSANi sarvANi rUpANi 'jina' (74) zabdavabodhyAni / atra " rASTrakSatriyAtsarUpAd rAjA'patye diraJ " [ 6. 1. 114 ] iti sUtreNa, kSatriyavAcisarUpAdrASTravAcino rASTravAcisarUpAcca kSatriyavAcino yathAsaGkhyaM rAjani kSatriye'patye cA'm bhavati, sa ca drisaMjJaH / tathA ca ta.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 [zrosyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] uparyuktena sUtreNa disaMjJake'ji " avarNevarNasya " [ 7. 4. 68 ] ityakAraluki " vRddhiH svareSvAdeNiti taddhite " [ 7. 4. 1 ] iti prakaterAdyasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca 'vaideha' iti prakRtiH, bahutve tu " bahudhvastriyAm " [ 6. 1. 114 ] iti drisaMjJasyA'no lupi 'videha' iti mUla prakRtiravatiSThate striyAM tu-- videhasya rAjJo'patyaM strI 'vaidehI' / etadrUpANi vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) zabdavadvijJeyAni / atra " aNaneyekaN0 " [2. "4. 20 ] iti DIbhavati // ... (102) akArAntaH puMlliGgaH 'aikSvAka' zabdaH / ( ikSvAkUNAM rASTrasya rAjA, ikSvAko rAjJo'patyaM vA aikSvAkaH ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 pekSvAkaH aizvAko ikSvAkavaH dvi0 aikSvAkam ikSvAkUn nR0 pekSvAkeNa aikSvAkAbhyAm ikSvAkubhiH zeSANi rUpANi 'bAbhravya' (91) zabdavajjJeyAni / atra " rASTrakSatriyAt0 " [6. 1. 114] iti drisaMjJake'ni " sAravaikSvAka-maitreya-bhrauNahatya-dhaivatya-hiraNyamayam " [ 7. 4. 30 ] iti nipAtanAdukAralope " vRddhiH svareSvAde0 " [ 7. 4. 1 ] ityAdyasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca ' aikSvAka' iti prakRtiH, bahutve tu " bahupvastriyAm " [ 6. 1. 124 ] iti Treno lupi 'ikSvAku' iti mUlaprakRtiH // striyAMtuikSvAko rAjJo'patyaM strI 'aikSvAkI' ityasva rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadavaseyAni /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 63 paJcAlA: ajantatvAdasya " aNajeyekaN0 " [ 2. 4. 20 ] iti GIrbhavati / evamanyatrApi bodhyam // (103) akArAntaH puMlliGgaH 'pAzcAla' shbdH|| ( paJcAlAnAM rASTrasya rAjA, paJcAlasya rAjJo'patyaM ca pAJcAlaH / ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 pAJcAlaH pAJcAlau dvi0 pAJcAlam pazcAlAn tR. pAJcAlena pAJcAlAbhyAm pazcAlaiH zeSANi sarvANi rUpANi 'vaideha' (101) zabdavadvAcyAni / atrApi " rASTrakSatriyAt " [ 6. 1. 114 ] iti dvisaMjJake'ji ' avarga. " [ 7. 4. 67 ] ityakAraluki " vRddhiH svareSvAde0 " [7. 4. 1 ] ityAdyasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca 'pAJcAla' iti prakRtiH, bahutve tu " bahupvastriyAm " [6. 1. 124] iti dezo lupi 'paJcAla' iti mUlaprakRtiH // striyAM tu-- paJcAlasya rAjJo'patyaM strI 'pAJcAlI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' 225) zabdavajjJAtavyAni // (104) akArAntaH pulliGgaH 'gAndhAra zabdaH / / gAndhArINAM rAjA, gAndhAre rAzo'patyaM ca gAndhAraH / ) vi0 ekava0 dviva0 . bahuva0 . .pra. gAndhAraH gAndhArau ) , gAndhArayaH .. dvi0 .. gAndhAram. . gAndhArau .. .... gAndhArIn
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 tR0 ca0 pa0 pa0 sa0 saM0 [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] gAndhAribhiH gAndhAribhyaH gAndhAreNa gAndhArAya gAndhArAt-dU gAndhArasya gAndhAre gAndhArAbhyAm gAndhAra , " gAndhArayoH he gAndhArI anra " gAndhArisAlveyAbhyAm [ 6. 1. 115 ] iti dvisaMjJakaH 'aJ' bhavati, tadanu " avarNevarNasya " [ 7. 4. 67 ] ityantye kAraluki AsvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca 'gAndhAra' iti prakRtiH, bahutve tu " bahuSvastriyAm" [6. 1. 124 ] ityatro lupi 'gAndhAri' iti mUlaprakRtiH / 'gAndhAri' iti prakRtiH kathaM saMjAtA ? iti jijJAsAyAmucyate- miyarti (prApnoti) ityarthe karmaNo'N " [ 5.1.72 ] ityaNi gAndhAraH, tasyApatyam "ata ij" [6. 1. 21] itIji 'gAndhAri' iti prakRtisiddhiH / yadyapi gAndhArizabdo'patyapratyayAntastathApyupacArAdvASTre varttate / - gandha 66 22 99 gAndhArINAm gAndhAriSu he gAndhArayaH striyAM tu-- gAndhAre rAjJo'patyaM strI 'gAndhArI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' ( 225) zabdavadvAcyAni // (105) akArAntaH puMlliGgaH 'sAlveya' zabda: / sAlveyAnAM rAjA, sAlveyasya rAzo'patyaM ca sAlveyaH / athavA sAlvAyA apatyaM sAlveyaH / asya zabdasya triSvapi vacaneSu samAnaprakRtitvAt sarvANi rUpANi 'jina' (74) zabdavadbhavanti / navaramatrAyaM vizeSaH - yadA sAlvAyA apatyamityarthe vivakSyate tadA " dvisvarAdanadyAH " [ 6. 1. 71 ] iti 'eyaN' pratyayo bhavati tena 'sAlveya' ityapatyapratyayAnto'pi upacArAdvASTra vartate / yadAtu sAlve
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 65 yAnAM rAjA, sAlveyasya rAjJo'patyaM vA sAlveya ityartho vivakSitastadA " gAndhArisAlveyAbhyAm " [ 6. 1. 115 ] iti dvisaMjJako'J bhavatIti 'sAlveya' zabdasya dvidhA niSpatti: / rajo bahuSu lub bhavati, tenAsya triSvapi vacaneSu samAnA prakRtiH / nanu 'gAndhAra' ityatra lubabhAve phalamasti; yato lupte gAndhAririti syAt, sthite tu gAndhAraH, 'sAlveya' ityatra tu kiM phalam ? ucyate - atrA'lupi saGghAdivivakSAyAmaN, lupi tu " gotrAdadaNDa0 " [6. 3. 169] ityakaJ syAt / striyAM tu- sAlveyasya rAjJo'patyaM strI 'sAlveyI', yadvA sAlvAyA apatyaM strI " sAlveyI', abhayatrApi " aNajeyekaN0 " [2. 4. 20] iti Gayantatvam ; rUpANi tu vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadavaseyAni // (106) akArAntaH puMlliGgaH 'paurava' zabdaH / purorapatyaM pumAn pauravaH / asti rAjA pururnAma na tu rASTram / vi0 pra0 dvi tR0 ekava0 pauravaH pauravam dvi0 pauravau " pauravAbhyAm bahuva0 puravaH purUn purubhiH pauraveNa zeSANi rUpANi 'bAbhravya' (91) zabdavadvijJeyAni / " atra " purumagadhakaliGgazUramasadvisvarAdaN [ 6. 1. 116 ] iti dvisaMjJako'N bhavati, tadanu " asvayambhuvo'v " [ 7. 4. 70 ] ityukArasyA'vi " vRddhiH svareSvAde0 " [ 7. 4. 1] ityAdyasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca 'paurava' iti prakRtiH, bahutve tu " bahusvastriyAm " [ 6. 1. 124 ] iti dreNo lupi 'puru' iti mUlaprakRtiH //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] striyAM tu purorapatyaM strI 'pauravI" ityasya rUpANi tu vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadbodhyAni / atra " aNaje yekaN0 " [ 2, 4, 20 [] iti yantatvam evamuttaratrApi vijJeyam // 66 vi0 pra dvi0 tR0 (107) akArAntaH puMlliGgaH 'mAgadha' zabda: / magadhAnAM rAjA, magadhasyApatyaM pumAnvA mAgadhaH / ekava0 mAgadhaH mAgadham mAgadhena dviva0 mAgadhau 19 bahuva0 magadhAH magadhAn magadhaiH mAgadhAbhyAm zeSANi sarvANi rUpANi 'vaideha' (101) zabdavadvAcyAni / 6" atra " purumagadha 0" [ 6, 1, 116 ] ityAdinA dvisaMjJako'N bhavati, tadanu " avarNavarNasya " [ 7, 4, 67 ] ityantyA'kAraluki vRddhi: : sva-revAdeti taddhite [ 7, 4, ] ityAdyasvavRddhau ca satyAmekatve. dvitve ca 'mAgadha' iti prakRtiH, bahutve tu " bahuSvastriyAm " [ 6. 1. 124 ] iti dreraNo lupi 'magadha' iti mUlaprakRti: striyAM tu -- magadha rAjJo'patyaM strI 'mAgadhI' ityasya vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) zabdavat sarvANi rUpANi bhavanti / (108) akArAntaH puMlliGgaH 'kAliGga' zabdaH / kaliGgAnAM rAjA, kaliGgasya rAzo'patyaM vA pumAn kAliGgaH / dviva0 vi0 ekava0 pra0 kAliGgaH kAliGga bahuva0 kaliGgAH
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaraNama INTRY zeSaM sarva 'mAgadha' (107) zabdavadbodhyam / striyAM tu-. kaliGgasya rAjJopa'tyaM strI 'kAliGgI' ityasya rUpANi , vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadvAcyAni // (109) akArAntaH puMlliGgaH 'zauramasa' shbdH| zUramasAnAM rAjA, zUramasasya rAjJo'patyaM vA pumAn zauramasaH / vi0 . ekava0 dviva0 bahuva0 a. zauramasaH zauramasau zUramasA dvi0 zauramasam zUramasAna tR0 zauramasena zauramasAbhyAm zUramasaiH zeSaM sarva 'mAgadha' (107) zabdavadobhyam / striyAMtuzUramasasya rAjJo'patyaM strI 'zauramasI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavatparibhAvanIyAni // (110) akArAntaH puMlliGgaH 'AGga zabdaH / aGgAnAM rAjA, asyApatyaM vA pumAn AGgaH / ekava0 dviva0 pra0 aGgaH aGgAH dvi0 AGgam ajAn AJjana AnAbhyAm ajhaiH zeSANi sarvANi rUpANi 'mAgadha' (107) zabdavajjJeyAni / aGgazabdasya dvisvaratvAt " purumagadhakalijazUramasadvisvarAdaNa " [ 6. AGgo tR.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 [zrIsyAdhantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam] 1. 116 ] iti drisaMjJako'N bhavati, tadanu " avarNe " [ 7, 4, 68] ityantyasyA'kArasya luki " vRddhiH svareSvAde0 " [ 7, 4, 1] ityAdhasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca 'AGga' iti prakRtiH, bahusvetu dreraNo lupi 'aGga' iti mUlaprakRtiH / . striyAMtuaGgasya rAjJo'patyaM strI 'AGgI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225). zabdavajjJeyAni // puMsi evam-vAGgaH vAGgo saumaH saujhau vaGgAH pauNDraH pauNDrI suhmAH puNDrAH bhaMH . bhArgaH sAlva: bhArgoM sAlvo sAlvAH zeSaM sarvam 'AGga' zabdavat / striyAm vAGgI sAhmI pauNDrI bhArgI sAlvI eteSAM rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadvodhyAni // (111) akArAntaH pulliGgaH 'dArada' zabdaH / daradAM rAjA, darado rAjJo'patyaM pumAnvA dAradaH / vi0 ekava0 dviva0 pra. dAradaH dAradau daradaH dvi0 dAradam dAradena dAradAbhyAm daradbhiH dAradAya dadbhayaH dAradAt-d " bahuva0 "
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 69 Sa. dAradasya dAradayoH daradAm sa0 dArade darathsu) saM0 he dArada he dAradau he daradaH atra 'darad' zabdasya dvisvaratvena " purumagadhakaliGgazUramasadvisvarAdaNU " [.6, 1, 116 ] iti drisaMjJake'Ni "vRddhiH svareSvAde." [7, 4,1] ityAdyasvaravRddhAvekatve dvitve ca 'dArada' iti prakRtiH, bahutve tu "bahuSvastriyAm" [ 6, 1, 124 ] iti 2raNo lupi 'darad' iti mUlaprakRtirvijJeyA // : striyAM tudarado'patyaM strI 'darad' ityasya rUpANi vyaJjanAntaprakaraNe vakSyamANeSu dakArAnteSu zabdeSu prdrshyissynte| atrAyaM vizeSaH-" derajaNo'prAcyabhargAdeH " [ 6, 1, 123 ] iti sUtreNa deraNo lupi 'darad' iti prakRtirjJAtavyA // (112) akArAntaH puMlliGgaH 'AmbaSThya' shbdH| AmbaSThAnAM rAjA, AmbaSThasyApatyaM vA pumAnAmbaSThyaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. AmbaSThyaH AmbaSThyau . AmbaSThAH dvi0 AmbaSThyam AmbaSThAna tR0 AmbaSThyena AmbaSThyAbhyAm AmbaSThaiH zeSANi rUpANi 'vaideha' (101) zabdavadavaseyAni / AmbaSThyazabdasya " vRddhiryasya svareSvAdiH " [6, 1, 8 ] iti dusaMjJAyAm " dunAdikurvikozalAjAdA nyaH " [ 6, 1, 118 ] iti disaMjJako nyapratyayo bhavati, tadanu-antyA'kAralukyAdyasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca 'AmbaSThya' iti prakRtiH, bahutve tu "bahuSvastriyAm' [6, 1, 124] iti dreya'syalupi 'AmbaSTha' iti mUlaprakRtijJayA / /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 [zrosyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] striyAM tu-- AmbaSThasya rAjJo'patyaM zrI 'AmbaSkhyA' ityasya rUpANi vakSyamANa 'dayA' (165) zabdavajjJeyAni / evam-sauvIrANAM rAjA, sauvIrasya rAjJo'patyaM vA pumAn sauvIryaH / sauvIrAH / kAmbavAnAM , kAmbavasya , kaambvyH| kAmbavAH / dArvANAM , dAsya , dAryaH / dAH / zeSaM sarvam 'AmbaThya' zabdavajJeyam / striyAM tu-sauvIrA / kAmbavA / dArvA / etadrUpANi vakSyamANa 'dayA' (165) zabdavadvodhyAni // (113) akArAntaH puMlliGgaH 'naiSadhya' shbdH| niSadhAnAM rAjA, niSadhasya rAkSo'patyaM vA pumAn naiSadhyaH // vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. naiSadhyaH naiSadhyau niSadhAH dvi0 naiSadhyam niSadhAn tR0 naiSadhyena naiSadhyAbhyAm niSadhaiH zeSANi sarvANi rUpANi 'vaideha' (101) zabdavajjJeyAni / nakArAditvAvaiSadhyazabdasya " dunAdi0 " [ 6, 1, 118] ityAdinA disaMjJako nyo bhavati, tadanu, antyA'kAralukyAdhasvaravRddhau ca satyAmekasve dvitve ca 'naiSadhya' iti prakRtiH, bahusvetu nyasya lupi 'niSadha' iti mUlaprakRtiH / triyAM tuniSadhasya rAjJo'patyaM khI 'naiSadhyA' ityasya rUpANi vakSyamANa 'dayA' (165) zabdavadavaseyAni // evam-cakya, naipyapramukhA nakArAdayaH zabdA vijJeyAH / nicakAnAM rAjA, nicakasya rAjJo'patyaM vA pumAn naicakyaH / nicakAH / nIpAmAM , nIpasya , , naiyaH / nIpAH /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 1 strI tu-- naicakyA / naiyyA / etadrUpANi vakSyamANa 'dayA' N (165) zabdavat // zeSa sarva 'naiSadhya' zabdavat // (114) akArAntaH puMlliGgaH 'kauravya' shbdH|' kurUNAM rAjA kuroM rAzo'patyaM vA pumAn kauravyaH / vi0 ekava0 pra0 kauravyaH dvi0 99 kauravyama kauravyeNa nR0 kauravyAbhyAm zeSANi rUpANi 'bAbhravya' (91) zabdavadvAcyAni / dviva0 kauravyau " bahuva kuravaH kurUn kurubhiH 71 66 atra dunAdikurvit0 " [ 6. 1. 118 ] iti dvisaMjJako nyapratyayo bhavati, tadanu " asvayambhuvo'bU " [7 4. 70] ityukArasyA'vi " vRddhiH svareSvAde0 " [ 7. 4. 1 ] ityAdyasvaravRddhAvekatve dvitve ca 'kauravya' iti prakRtiH, bahutve tu bahuSvastriyAm " [ 6. 1. 124 ] irti drernyasya lupa 'kuru' iti mUlaprakRtiH / "" striyAM tu -- " kurorapatyaM strI : kurU: kauravyAyaNI ' iti dve prakRta / atra 'kurorvA " [6. 1. 122] iti sUtreNa kuruzabdAt parasya "dunAdikurvit" iti vihitasya drernyasya vikalpena lubbhavati / ato yadA lubbhavati tadA gotraM ca caraNaiH saheti jAtitvAt " uto'prANinazcAyurajvAdibhya U " [2. 4. 73] iti Uhi 'kurU' rivyasya rUpANi vakSyamANeSu UkArAnteSu strIliGgeSu zabdeSu nirUpayiSyante / lubabhAvapakSe tu kauravyamANDUkAsureH " [ 2. 4. 70 ] ityanena GIrbhavati tatsanniyoge DAyan cAntaH; tadanu nasya Natve 'kauravyAyaNI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadIM ' (225) zabdavajjJeyAni // 66 79 yadA tu kurorbrAhmaNasyA'patyamityartho vivakSitastadA " kurvAdernyaH . [ 6. 1. 100 ] ityanenaiva vyapratyayo bhavatItyasya 'kauravya' zabdasya puMsi
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 'vIra' (75) zabdavaDhUpANi bhavanti, yato'tra nyasya drisaMjJAyA abhAvAdbahuSu lup na bhavati, tena bahutve'pi 'kauravya' iti prakRtiH / striyAM tu "At" [ 2. 4. 18 ] ityApi * kauravyA' ityasya rUpANi vakSyamANa -- dayA ' (165) zabdavaddhodhyAni / ____ atha kauravyazabdasya tikAdiSvapi pAThaH, tatra hi aurazazabdena kSatriyapratyayAntena sAhacaryAt kauravyazabdaH kSatriyapratyayAnta eva gRhyate / anysmaadijev| ata eva kurorbrAhmaNasyApatyaM 'kauravya' ityatra " kurvAdeyaH " [6. 1. 100] ityanenaiva nyantatvam ; kauravyasyApatyaM yuvA " ata in " [ 6. 1. 31 ] iti 'in' pratyaye " midArSAdaNijoH " [ 6. 1. 140 ] iti tasya lupi kauravyaH pitA, kauravyaH putraH / tikAdiSu aurazazabdasAhacaryAt kauravyazabdaH kSatriyagotravRttirvijJAyate, ayantu brAhmaNagotravRttiriti, ata 'Ayanin' pratyayo na bhavati / kSatriyavacanAttu " dunAdikurvit " [ 6. 1. 118 ] iti jyantatve sati kauravyasthApatyaM yuvA tikAdipAThAt "tikAderAyani" [6. 1. 107] iti 'Ayanin' pratyaye jAte 'kauravyaH pitA, kauravyAyaNiH putraH' kauravyazabdAt kSatriyavacanAni utpannasya''yaninpratyayasya " abrAhmaNAt " [6. 1. 141] iti prAptAvapi lub na bhavati, vidhAnasAmarthyAt // (115) akArAntaH pulliGgaH 'Avantya' shbdH| avantInAM rAjA, avante rAjJo'patyaM pumAn vA''vantyaH // vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 AvantyaH Avantyau avantayaH dvi0 Avantyam avantIn tR. Avantyena AvantyAbhyAm avantibhiH zeSANi rUpANi 'kApya' (93) shbdvdvseyaani| idantasyA'vantizabdasyAtra " dunAdikurvit" [ 6. 1. 118 ] iti disaMjJake jyapratyaye'ntyA'kAralukyAdyasvaravRddhAvekatve dvitve ca 'Avantya' iti
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 73 prakRtiH, bahutve tu " bahubva striyAm " [ 6, 1, 124 ] iti dvervyasya lupa 'avanti' iti mUlaprakRtiH / striyAM tu- avanterapatyaM strI 'avantI' ityasya rUpANi cakSyamANa 'nadI' (225) zabdavajjJeyAni / ana "6 dunAdikurvit iti vihitasya dvervyasya " kuntya ,, canteH striyAm " [ 6, 1, 121 ] iti lupi iti GIpratyaye 'avantI' iti prakRtiH // 2, 4, 72 ] vi0 ekava0 kauntyaH ( 116 ) akArAntaH puMlliGgaH 'kauntya' zabdaH kuntInAM rAjA, kunte rAjJo'patyaM vA pumAn kauntyaH // +6 dviva0 pra0 kauntyau zeSaM sarvaM 'Avantya' ( 115 ) zabdavadvijJeyam / striyAM tuM -- kunte rAjJo'patyaM strI 'kuntI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadbodhyA / sAdhanikA tu 'avantI' zabdavadbodhyA / dd vi0 ekava0 pra0 kauzalya: nurjAteH [2, 39 yadA kunteryudhiSThirAdimAturapatyamityartho vivakSyate tadautsargiko'Na bhavati, tena puMsi 'kaunta' iti prakRtirbhavatItyetasya sarvANyapi rUpANi 'jina' (74) zabdabadbhavanti / dviva0 kauzalyau striyAM " nurjAteH [ 2. 4. 72 ] iti DyAm 'kauntI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavajjJeyAni // (117) akArAntaH puMliGgaH 'kauzalya' zabda: / kozalAnAM rAjA, kozalasya rAjJo'patyaM vA pumAn kauzalyaH // bahuva0 kuntayaH bahuva0 kozalAH
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] kauzalyau kauzalyAbhyAm dvi0 tR0 zeSANi rUpANi 'AmbaSTaya' (112) zabdavadbhavanti // atra " dunAdikuvitkozalAjAdAn vyaH " [ 6, 1, 118 ] iti dvisaMjJako pratyayo bhavati, tadanu, antyA'kArasya lukyAdyasvaravRdvAvekatve dvitve ca 'kauzalya' iti prakRtiH, bahutve tu bahuvastriyAm" [ 6, 1, 124 ] iti sya lupa 'kozala' iti mUlaprakRtiH / striyAM tu -- 66 kozalasya rAjJo'patyaM strI 'kauzalyA' ityasya rUpANi vakSyamANa 'dayA'' kauzalyam kauzalyena ( 165 ) zabdavajjJeyAni / atra kauzalyazabdAt " At iti prakRtiH // pra0 dvi0 kozalAn kozalaiH 99 [ 2, 4, 18 ] ityApi 'kozalyA ( 118 ) akArAntaH puMlliGgaH 'AjAdya' zabda: / ajAdAnAM janapadasya rAjA, ajAdasya rAjJo'patyaM pumAn vA''jAdyaH / vi0 ekava0 AjAdyaH AjAdyam AjAdyena tR0 AjAdyAbhyAm zeSANi rUpANi 'AmbaSTaca' (112) zabdavadvAcyAni / atrApi " dunAdikurvitkozalAjAdAm yaH 'e [ 6, 1, 118 ] iti dvau vye'ntyAkAralukyAdyasvaravRddhAvekatve dvitve ca 'AjAdya' iti prakRtiH, bahuSu hernyasya lupi 'ajAda' iti mUlaprakRtiH / khiyAM tu -- asya rAjJo'patyaM strI "At" [ 2, 4, 18 ] ityApi 'AjAdyA' ityasya rUpANi vakSyamANa 'dayA' (165 ) zabdavadavaseyAni // dviva0 AjAyau "" bahuva ajAdA: ajAdAn ajAdaiH
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntraprakaraNam ] 75 pANDyaH pANDavaH dvi0 (119) akArAntaH puMlliGgaH 'pANDya zabdaH / pANDUnAM janapadasya rAjA, pANDo rAjJo'patyaM cA pumAn pANDyaH // vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pANDyau pANDyam pANDUn tR. pANDyena pANDyAbhyAm pANDubhiH zeSANi rUpANi 'bAbhravya' (91 ) zabdavadvijJeyAni / SaSTIbahuvacane pANDUnAm iti NatvAbhAvo vizeSaH / atra " pANDoryaN " [ 6, 1, 119 ] iti dvisaMjJako Dyag pratyayo bhavati, tadanu " DintyasvarAdeH " [2, 1, 114 ] ityukArasya lukyAdya. svaravRddhAvekatve dvitve ca 'pANDya' iti prakRtiH, bahu tu veDavaM go lupi 'pANDu' iti mUlaprakRtiH / x nanu kathaM / pANDavAH yasya dAsAH' iti ceducyate--yadi rASTakSatriyayorekazabdavAcyatA bhavati tadAnIM DyaN bhavati, nAnyatra / atra tu kuravo janapadastasya rAjA pANDuriti zivAdipAThAdaN bhavati / striyAM tupANDorAjJo'patyaM strI 'pANDyA' ityasya rUpAgi vakSyamANa 'dayA' (165) zabdavarodhyAni // (120.) akArAntaH puMlliGgaH 'kauNDinya' shbdH| kuNDinyA apatyaM vRddhaM pumAn kauNDinyaH // vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. kauNDinya: kauNDinyau kuNDinAH
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam] sa0 kauNDinyam kauNDinyau kuNDinAn kauNDinyena kauNDinyAbhyAm kuNDinaiH kauNDinyAya kugDinebhyaH kauNDinyAtndu kauNDinyasya kauNDinyayoH kuNDinAnAm kauNDinye kuNDineSu saM0 he kauNDinya he kauNDinyau he kuNDinAH . kuNDinIzabdasya gargAdipAThAt " gargAderyaJ " [ 6, 1, 42 ] iti yaji " avarNavarNasya " [7, 4, 68 ] itIkAralukyAdyasvaravRddhAvekatve dvitve ca 'kauNDinya' iti prakRtiH / bahutve tu " kauNDinyAgastyayoH kuNDinAgastI ca" [ 6, 1, 127 ] iti sUtreNa kauNDinya Agastya ityetayorbahutvaviziSTe gotre'rthe vartamAnayoryajo'NazcA'striyAM lub bhavati, tayozca kuNDinI agastya zabdayoH 'kuNDina' 'agasti' ityetAvAdezau bhavataH; tena bahutve 'kuNDina' iti prakRti yA / ata eva nirdezAt puMvadbhAvAbhAvaH / pratyayalupaM kRtvA''dezakaraNamagastInAmIme 'AgastIyA' itvemartham / pratyayAntAdeze hi kRte agastizabdasyAderAkArasyAbhAvAt " vRddhiryasya svareSvAdiH " [ 6, 1, 8 ] iti dusaMjJA na syAt , tadabhAve ca tannimitto " dorIya: [ 6, 6, 31 ] itIyaH pratyayo'pi na syAt / yadA tu pratyayasya lub vidhIyate tadA svarAdAvIyapratyaye bhAvini " na prAgajitIye svare " [ 6, 1, 135 ] iti pratiSe. dhAt pratyayasya lub na bhavati / tathA ca sati dusaMjJatvAdIyaH siddho bhavati / IyapratyayApekSayA kuNDinyAmavizeSaH / pratyayAntAdeze hi kuNDinazabdAdadusaMjJakAt " tasyedam " [ 6, 3, 159 ] ityaNA bhavitavyam / pratyayasya tu lupi " na prAjitIye svare " [6, 1, 135 ] iti lupratiSedhe, satyAmapi dusaMjJAyAmIyapratyayApavAdaH zakalAditvAdajeva syAt , ato na vizeSaH //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 77 HiA striyAM tukuNDinyA vRddhamapatyaM strI 'kauNDinI' 'kauNDinyAyanI' iti / atra , gargAditvAt yajantatvena " yajo DAyan ca vA " [ 2, 4, 67 ] ilyanena GIpratyayastasanniyoge DAyan cAnto vikalpena bhavati / yadA DAyanyuktaDIvati tadA 'kauNDinyAyanI' iti prakRtiH, yadA tu kevalA GIstadA " asya DayAM luk " [2, 4, 86 ] iti GIpratyaye pare pUrvasya yajo'kArasya luki " vyaJjanAttaddhitasya " [ 2, 4, 88 ] iti yajo yakArasya lug bhavati, tena 'kauNDinI' iti prakRtiH / uparyuktaprakRtidvayasya rUpANi vakSyamAga 'nadI' (225) zabdavaddhodhyAni // (121) akArAntaH puMlliGgaH 'Agastya' shbdH| agastyasyApatyaM pumAn AgastyaH // vi0 ekava0 bahuvala pra0 AgastyaH Agastyau agastayaH dvi0 Agastyam agastIna tR0 Agastyena AgastyAbhyAm agastibhiH zeSANi rUpANi 'kApya' ( 93 ) zabdavadvodhyAni / atra RSivAcakAd 'agastya' zabdAt " RSivRSNyandhakakurubhyaH " [6, 1, 61] ityaNi, ekatve dvitve ca 'Agastya' iti prakRtiH, bahuve tu " kauNDinyAgastyayoH kuNDinAgastI ca " [6, 1, 127] ityanena bahutvaviziSTe gotre'rthe vartamAnasyA'No lub bhavati, tadyoge cA'gastyazabdasya ' agasti' ityAdezaH syAttena 'agasti' iti ( bahutvaviziSTe'rthe ) prakRtirbhavatIti bhAvanIyam / striyAM tubhagastyasyApatyaM strI 'AgastI' / atra "RSivRSNya." [6, 1, 127]
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 [zrIsyAdyantaratnAphare-AkArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] ityaNi " vyaJjanAttaddhitasya " [2, 4, 88 ] iti yakAralope 'AgastI' iti prakRtiH, etadrUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadvodhyAni // ____x " agapulAbhyAM stambherDit " [ 363 ] iti uNAdisUtreNa 'aga' ityasmAt parasmAt stambhaH sautrADiti ye pratyaye sati "DityantyasvarAdeH " [2, 1, 114] ityanenAntyasvarAdilope jAte 'agastya' shbdnisspttirvijnyeyaa|| (122) akArAntaH puMlliGgaH 'bhArgava' shbdH| __ bhRgorgotrApatyaM pumAn 'bhArgavaH' / ekava. dvica. bahuva0 pra0 bhAgavaH bhArgavau bhRgakaH bhArgavam bhRgUna bhArgaveNa bhArgavAbhyAm bhRgubhiH bhArgavAya bhArgavA-t, du. bhArgavasya bhArgavayoH bhRgUNAm sa0 bhArgave bhRguSu saM0 he bhArgava he bhArgavau he bhRgavaH ____ atra RSivAcakAd bhRguzabdAd "RSivRSNyandhakakurubhyaH" [6, 1, 61] ityaNi " asvayambhuvo'v " [ 7, 4, 70 ] ityukArasya 'a' Adeze sati " vRddhiH svareSvAde0 " [7, 4, 1] ityAdyasya RkArasya vRddhau ca satyAmekatve dvitve ca bhArgava' iti prakRtiH; bahutve tu " bhRgvaGgira0 " [ 6, 1, 128 ] iti bahutvaviziSTagotrApatye'rthe vartamAnasyANo lupi 'bhugu' iti mUlaprakRtiH / striyAM tubhRgorapatyaM strI 'bhArgavI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavarodhyAni / atrApi " aNajeyekaNa " [2, 4, 20] iti ngynttvm||
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuva0 " aGgirasAm [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 79 (123) akArAntaH puMlliGgaH 'AGgirasa" shbdH| ( aGgiraso gotrApatyaM pumAn AGgirasaH) ekava0 dviva0 AGgirasaH AGgirasau aGgirasaH AGgirasam AGgirasena AGgirasAbhyAm aGgirobhiH AGgirasAya aGgirobhyaH AGgirasAt-da AGgirasasya AGgirasayoH anggirssu| AGgirase agiraHsu saM0 he AGgirasa he AGgirasau he aGgirasaH atra x aGgiras' zabdAdautsargiko'N bhavati, tenaikatve dvitve ca 'AGgirasa' iti prakRtiH, bahutve tu "bhRgvaGgiraskutsavasiSThagotamAtreH" [6, 1, 128] iti sUtreNa bahutvaviziSTe gotre'rthe vartamAnasyautsargikasyANA('striyAM)labbhavati, tena 'aGgiras' iti mUlaprakRtirvijJeyA / striyAM tuaGgiraso gotrApatyaM strI 'AGgirasI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadvodhyAni / atra " aNajeyekaNU0 " [ 2, 4, 20 ] iti Gayantatvam // x" vihAyassumanaspurudaMzaspurUravo'GgirasaH " [976 ] iti uNAdisUtreNa 'aGgirasa' zabdo nipAtyate / nipAtane hi aGgerirontazca / aGgatIti / aGgirA RssiH||
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 [ zrosyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] (104) akArAntaH puMlliGgaH 'gautama' shbdH| gotamasyApatyaM gotraM pumAn gautamaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. gautamaH gautamau gotamAH dvi0 gautamam gotamAn tR0 : gautamena gautamAbhyAm gotamaiH zeSANi rUpANi kauzalya (117) zabdavadvodhyAni // evaM kautsa-vAsiSTazabdau jJeyau // yathA-kautsaH, kutsAH / vAsiSThaH, vasiSThAH / - atra " RSivRSNyandhakakurubhyaH " [6, 1, 61 ] iti RSivAcakAd gotamazabdAdaN bhavati, tadanu,antyA'kAralukyAdyasvaravRddhAvekatSe dvitve ca 'gautama' iti prakRtiH, bahutve tu " bhRgvaGgiraskutsavasiSThagotamAtreH " [6, 1, 128] iti bahutvaviziSTagotrApatye'rthe vartamAnasyANo lupi 'gotama' iti muulprktiyaa| striyAMtugotamasyApatyaM strI 'gautamI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavajjJeyAni / atrApi " aNaje0" [ 2, 4, 20 ] iti Gayantatvam // (125) akArAntaH puMlliGgaH 'Atreya' zabdaH / atreAtrApatyaM pumAn AtreyaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. AtrayaH Atreyau atrayaH dvi0 Atreyam atrIn tR0 AtreyeNa AtreyAbhyAm atribhiH zeSANi rUpANi 'kApya' ( 13 ) zabdavajjJeyAni //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 81 atrA'trizabdAt " ito'nijaH " [ 6. 1. 72 ] ityanena . eyaNa pratyayo bhavati, tadanu " avarNevarNasya" [7, 4, 64] itIkAraluki "vRddhiH svareSvAde0" (7, 4, 1,] iti vRddhAvekatve dvitve ca 'Atreya' iti prakRtiH; bahutve tu " bhRgvani0 " [ 6, 1, 128 ] ityeyaNo. lupi ' ani ' iti mUlaprakRtiH / _aberapatyaM strI ' AtreyI ' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavajJeyAni // (126) akArAntaH puMlliGgaH 'aupakAyana' zabdaH upakasya gotrApatyaM vRddhaM pumAn aupakAyanaH / vi0 ekava0 . dviva0 vahuva0 upakAH aupakAyanaH aupakAyanau aupakAyanAH upakAn aupakAyanam aupakAyanAn / aupakAyanena aupakAyanAbhyAm aupakAyanaiH upakebhyaH / aupakAyanAya aupakAyanebhyaH) aupkaaynaat| upakebhyaH aupkaaynaad| aupakAyanebhyaH / upakAnAm / aupakAyanasya aupakAyanayoH aupakAyanAnAm / upakeSu . aupakAyane aupakAyaneSu / saM0 he aupakAyana he aupakAyanau / he upakAH he aupakAyanAH / uparkaH
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 66 evaM lAmakAyanaH / upakazabdasya naDAdau pAThAt " naDAdibhya AyanaNa" [ 6, 1, 53 ] ityAyanaNi " avarNavarNasya " [ 7, 4, 68 ] ityantyA -- kAraluki vRddhiH svareSvAde0 " [ 7, 4. 1 ] ityAdyasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca ' aupakAyana' iti prakRtiH; bahutve tu " vopakAdeH " [ 6, 1, 130 ] ityanena bahutvaviziSTe gotrApatyerthe varttamAnasya naDAdivihitasyAyanaNo vikalpena lup bhavati, luppakSe 'upaka' iti mUlaprakRtiH, lubabhAvapakSe. ca 'aupakAyana' ityevaMrUpA prakRtirvijJeyA // 82 striyAM tu-- upakasyApatyaM vRddhaM strI 'aupakAyanI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' ( 225) zabdavadavaseyAni / atra " jAterayAnta0 " [2, 4, 54 ] ityanena 'gotra ca caraNaiH saha' iti vacanAt jAtilakSaNo GIrbhavatIti bhAvanIyam // lamakasyApatyaM vRddhaM strI 'lAmakAyanI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' ( 225) zabdadbhavanti / zeSaM sarvaM 'aupakAyanI' vadbodhyam // vi0 (127) akArAntaH puMliGgaH 'mANDUka' zabdaH / maNDUkasyApatyaM pumAn mANDUkaH // dviva0 mANDUko pra0 ekava0 mANDUkaH evaM sarvANyapi rUpAgi 'jina' (74) zabdabodhyAni / atra maNDUkazabdAdapatye'rthe " pIlA sAlvAmaNDUkAdvA '' [ 6, 1, 68 ] iti sUtreA'pratyayo vikalpena bhavati / yadA'y tadA'ntyA'kAralukyAdyastraravRddhau ca satyAM ' mANDUka' iti bhavati / agabhAvapakSe tu " ditezya vA [ 6, 1, 69 ] ityasmin sUtre cakAreNa maNDUkasyAnukarSaNAttata eyaN vikalpena bhavati; yadA eyaN tA 'mANDUkeya' iti syAt / uparyuktasUtradvayasya bahuva0 mANDUkAH dd
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAnta tAddhatAntaprakAra , vikalpatvAttayorabhAvapaMkSe " ata in " [6, 1, 31 ] iti imi " avaNevarNasya '' [7, 4, 68] itIkAraluki " vRddhiH svareSvAde.'' [7, 4, 1] ityAdyAkAravRddhau ca satyAm 'mANDUki' riti / evaM maNDUkazabdAdapatye'rthe tisraH prakRtayo bhavantIti bodhyam / mANDUkeyazabdasya rUpANi 'jina' (74) vat , mANDUkizabdasya tu rUpANi vakSyamANa 'muni' (175) zabdavajjJeyAni // striyAMtu-- maNDUkasyApatyaM strI 'mANDUkAyanI', 'mANDUkeyanI', 'mANDUkI', iti niruktazabdatrayasya tisRNAM prakRtInAM sarvAgyapi rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadvijJeyAni / / atrA'yaM vizeSa:-yadA " pIlAsAlvAmaNDakAdvA" [ 6, 1, 68 ] ityanenA'N tadA " kauravyamANDUkAsUreH " [ 2, 4, 70 ] iti DIbhavati tatsanniyoge DAyan cAntaH syAttena 'mANDUkAyanI' iti bhavati / yadA ca "ditezcaiyaNa vA " [ 6. 1, 69 1 ityeyaNa tadA " aNajeyekaNa. " [2, 4. 20, ] iti DyAm " asya yAM luka " [ 2, 4, 86] ityakAraluki 'mANDUkeyI' iti bhavati / yadA tu " ata iJ " [ 6, 1, 31 ] itIn tadA " nurjAteH " [ 2, 4, 72 ] iti DIbhavati, tadanu " asya GayAM luk " ityakAraluki 'mANDUkI' iti bhavatIti bhAvanIyam // (128) akArAntaH puMlliGgaH 'kauSItakeya' zabdaH / kuSItakasyApatyaM pumAn kAzyapaH kauSItakeyaH // vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 kauSItakeyaH kaussiitkeyau| kuSItakAH / kauSAtakeyAH / kuSItakAn / dvi0 kASItakeyam , kauSItakeyAn /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 [ zrosyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] kauSItakeye " tR0 koSotakeyena kauSItakeyAbhyAm kuSa m kauSItakeyaiH / ca0 kauSItakeyAya kuSItakebhyaH / , kauSItakeyebhyaH / kauSItakeyA-t ,d , kuSItakebhyaH / kauSItakeyebhyaH / kauSItakeyasya kauSItakeyayoH kuSItakAnAm / koSItakeyAnAm / kuSItakeSu / kauSItakeyeSu / saM0 he kauSItakeya he kauSItakeyo hai yA he kauSItakeyAH / atra kuSItakazabdAt kAzyape'ratyavizeSe'rthe "vikarNakuSItakAtkAzyape" [6, 1, 75] ityeyaNi "avarNe" [7, 4, 68] ityantyA'kAraluki "vRddhiH svarevAde." [7, 4, 1] ityAdyasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca "kauSI. takeya" iti prakRtiH; bahuve tu "vopakAdeH" [6, 1, 130] ityanena bahutvaviziSTe gotrApatye vartamAnasyaiyaNo vikalpena lubbhavati, tena yadA tu lup tadA 'kurItaka' iti mUlaprakRti:, tadabhAve ca 'kauSItakeya' iti prakRtijJeyA // striyAM tu-- kuSItakasyApatyaM strI kAzyapI 'kauSItakeyI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavajjJeyAni / eyagantavAdasya "agajeyekaN0" [2, 4, 20] iti chyantatvam // (129) akArAntaH puMlliGgaH 'mAsurakarNa' shbdH| masuravat karNau yasya sa masurakarNaH, tasyApatyaM gotraM pumAn maasurkrnnH|| vi0 ekava0 dviva0 . bahuva0 pra. mAsurakarNaH mAsAko masurakarNAH mAsurakarNAH /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 85 mAsurakarNam mAsurakarNau masurakarNAn mAsurakarNAn tR0 mAsurakarNena mAsurakarNAmyAm masurakarNaiH mAsurakarNaiH evaM - kArNaka, pArNaka, jATilaka, bAdhiraka iti catvAraH zabdAH jJeyA: dvi0 evaM zeSANi rUpANi 'jina' ( 74 ) zabdavadvijJeyAni / kinsvayaM vizeSaH masurakarNazabdasya zivAdipAThAt " zivAderaN" [ 6, 1, 60 ] iti aNi, antyAkAralukyAdyasvaravRddhAvekatve dvitve ca 'mAsurakarNa' iti prakRtiH; bahutve tu vopakAdeH " [ 6, 1, 130 ] ityanena bahutvaviziSTe gotrApatye'rthe vartta mAnasyA'No lup vikalpena bhavati, tena yadA lup tadA ' masurakarNa" iti prakRtiryadA tu tadabhAvastadA 'mAsurakarNa' iti prakRtiH, evaM bahuvacane nirukte dve prakRtI svadhiyA jJeye // 66 triyAM tu - masurakarNasyApatyaM strI 'mAsurakarNI' ityasya rUpANi vakSyamANA 'nadI' ( 225) zabdajjJeyAni / evaM kArNakI, pArNakI, jATilakI, bAdhirakI zabdAnAmapi // (130) akArAntaH puMlliGgaH 'pAtaJjala' zabda: / pato'JjaleH pataJjaliH, tasyApatyaM gotraM pumAna pAtaJjalaH // tri0 dviva pAtaalau Ia o dvi0 tR0 : ekava0 pAtaJjalaH pAtaJjalam pAtaJjalena " bahuva pataJjalayaH pAtaJjalA: pataJjalIn pAtaJjalAn pataJjalibhiH pAtaJjalAbhyAm pAtaJjalaiH
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] ca0 . . pAtaJjalAya pataJjalibhyaH / pAtaalAbhyAm pAtajalebhyaH / pAtaalAt / pataJjalibhyaH / paatalaad| " pAtaJjalebhyaH / pAtaalasya pAtaalayoH pataJjalInAm / pAtaalAnAm / 'pAtAle pataJjaliSu / pAtaaleSu / he pataJjalayaH / saM0 he pAtAla he pAtalo he pAtaalAH anna pataJjalizabdAdapatye'rthe "Gaso'patye" ( 6, 1, 28, ) ityanenautsargiko'N bhavati, tadanu "avarNevarNasya" [ 7, 4, 68, ] itIkAraluki "vRddhiH svareSvAde." [ 7, 4, 1, ] ityAdyasvaravRddhau ca satyAmekatve dvitve ca 'pAtaJjala' iti prakRtiH; bahutve tu " vopakAdeH " [ 6, 1, 130, ] iti sUtreNa bahutvaviziSTe gotrApatye'rthe vartamAnasyANo vikalpena lup bhavati, tato lup pakSe 'pAtaJjala' iti prakRtiH, lubabhAvapakSe ca 'pataJjali' iti malaprakRtiH / evaM bahuvacane prakRtiyugmam // striyAM tupataJjalerapatyaM strI 'pAtaJjalI' ityetadapANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavajjJeyAni / aNantatvAdasya "aNaje." (2, 4, 20) iti DIbhavati / (131) akArAntaH puMlliGgo nityaMbahuvacanAntaH - 'aGgavaGgasuma' zabdaH / AGgazca vAgazca sauhmazca aGgavaGgasumAH // bahuvacanam vi0 bahuvanam aGgavAsumAH dvi0 ajavaGgasuhmAn
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam I tR0 aGgavaGgasukhaiH Sa0 aGgavaGgasuhAnAm ca0 ajavaGgasuhyebhyaH sa. . agavaGgasujJeSu pa0 . , saM. he agavaGgasuhmAH ana " purumagadhakaliGgazUramasadvisvarAdaNa " [ 6, 1, 116, ] iti dvisvaralakSaNasyA'Npratyayasya " drathAdestathA " [ 6, 1, 132, ] iti szreNa lup bhavatIti bodhyam // (132) akArAntaH puMlliGgo nityaMbahuvacanAnta: 'vRkalohadhvajakuNDIvRza' shbdH| vArkeNyazca lauhadhvajyazca kauNDIvRzyazca vRkalohadhvajakuNDIvRzAH // vi. bahuvacanam vi0 bahuvacanam pra. vRkalohadhvajakuNDIvRzAH 50 vRkalohadhvajakuNDIvRzebhyaH dvi0 vRkalohadhvajakuNDIvRzAn pa0 vRkalohadhvajakuNDIvRzAnAm tR0 vRkalohadhvajakuNDIvRzaiH sa0 vRkalohadhvajakuNDIvRzeSu ca. vRkalohadhvajakuNDIvRzebhyaH saM0 he vRkalohadhvakuNDIvRzAH _atra vRkazabdAt "vRkATTeNyam" [ 7, 3, 64, ] iti TeNyaNapratyayasya, lohadhvajazabdAt " pUgAdamuravyakALyo driH " [ 7, 3, 60, ] iti deya'sya, kuNDIvRzazabdAcca "bAhIkeSvabrAhmaNarAjanyebhyaH " [7, 3, 63,] iti nyaTpratyayasya ca " yAdestathA " [6, 1, 132, ] iti sUtreNa [niruktAnAM pratyayAnAM] lum bhavatIti jJeyam // (133) akArAntaH puMlliGgo nityaMbahuvacanAntaH ___'bhRguvatsAgrAyaNa' zabdaH / bhArgavazva vAtsyazcAgrAyaNazca-bhRguvatsArAyaNAH // vi0 bahuvacanam bhRguvatsAgrAyaNAH bhArgavavAtsyAgrAyaNAH pra.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] dvi0 . bhRguvatsArAyaNAn bhRguvatsAmAyaNaiH, bhRguvatsAgrAyaNebhyaH bhArgavavAtsyAgrAyaNAn bhArgavarvAtsyAgrAyaNaiH bhArgavavAtsyAgrAyaNebhyaH . bhRguvatsAgrAyaNAnAm bhArgavavAtsyAgrAyaNAnAm bhRguvatsAgrAyaNeSu bhArgavavAtsyAgrAyaNeSu he bhRguvatsAgrAyaNAH, he bhArgavavAtsyAgrAyaNAH ___atra RSivAcakAd bhRguzabdAt "RSivRSNyandhakakurubhyaH" [6, 3, 63,] iti RSilakSaNasyANaH, gargAdipaThitavatsazabdAcca "gargAderyam" [6, 1, 42,] iti yatrazca " vAnyena " [ 6, 1, 133, ] ityanena [uparyuktapratyayadvayasya] vikalpena lup bhavati; tena yadA lupa tadA 'bhRguvatsArAyaNa' iti prakRtiH, padA tu tadabhAvastadA 'bhArgavavAtsyAgrAyaNa' iti prakRtirbhavatIti jJeyam // (134) akArAntaH puMlliGgo nityaMbahuvacanAntaH 'gargavatsaupagava' shbdH| . gArgyazca vAtsyazcaupagavazva-gargavatsaupagavAH // vi. . . . bahuvacanam pra0... gargavatsaupagavAH, gArgyavAtsyaupagavAH gargavatsaupagavAn, gArgyavAtsyaupagavAn gargavatsaupagavaiH gArgyavAtsyaupagavaiH gargavatsaupagavebhyaH, gArgyavAtsyaupagavebhyaH gargavatsaupagavAnAm gAryavAtsyaupagavAnAm gargavatsaupagaveSu gAryavAtsyaupagaveSu he gargavatsaupagavAH he gAryavAtsyaupagavAH saM0 ,
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAcantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] 89 atra gargazabdAt vatsazabdAca " gargAderya " [6. 1. 42 ] iti. vRddhApatyalakSaNasya paJpratyayasya " vAnyena " [ 6. 1. 133 ] iti sUtreNa lub vA bhavati tena luppakSe 'gargavassaupagava' iti, lubabhAvapakSe ca "gAgyavAtsyaupagava " iti prakRtirvijJeyA // (135) akarAntaH puMlliGgo nityabahuvacanAntaH 'gargakazyapagAlaba' zabdaH / gArgyazca kAzyapazca gAlavazva-gargakazyapagAlavAH // vi0 bahuvacanam / pra. gargakazyapagAlavAH gArgyakAzyapagAlavAH dvi. gargakazyapagAlavAn gArgyakAzyapagAlavAn tR* gargakazyapagAlavaiH gArgyakAzyapagAlavaiH ca. gargakazyapagAlavebhyaH gAryakAzyapagAlavebhyaH 50 . Sa0 gargakazyapagAlavAnAm gAryakAzyapagAlavAnAm sa0 gargakazyapagAlaveSu gAryakAzyapagAlaveSu saM* he gargakazyapagAlavAH he gAryakAzyapagAlavAH atra gargazabdAd vRddhApatye'rthe vihitasya yatraH, kazyapazabdAca "bidAdevRddha" [6. . .1] ityanenA'pi vRddhe'patye'rthe vihitasyA'JaH "vAnyena'. [6. 1. 133 ] iti vikalpena lup bhavati; tena lupi 'gargakazyapagAlava iti prakRtiH, alupi ca 'gAryakAzyapagAlava' iti prakRtivijJeyA // gAgya
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 [ zrosyAdhantaratnAkare-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam ] iti zrImattapogaNAmbarAmbaramaNi-zAsanasamrATa-svaparasamayapArAvArapArINA''cAryacakracUDAmaNi-kalikAlakarupatarukalpa-tIrthara:kadakSa-sugRhItanAmadheyajagadguru-paramapUjya pUjyapAda-paramopakAri-bhaTTArakAcAryavarya-zrImadvijayanemisUrIzvara-paTTAlaGkAra-vyAkaraNavAcaspati-kaviratna-zAstravizArada-vibudhaziromaNi-paramapUjya-paramopakAri-zrImadgururAjabhaTTArakagagAcArya-zrImadvijayalAvaNyasUrIzvara-caraNAra vindamilindAyamAna-vineyamuni-dakSavijaya--viracite zrIsyAdyantaratnAkare svarAntaprakaraNastham-akArAntaM taddhitAntaprakaraNam //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] 91 ||ath triliGgakA akArAntA ekonaviMzatiH shbdaaH|| (136) akArAntaskhiliGgakaH 'svargakAma' zabdaH / tatra puMlliGgevi0 ekava0 dviva0 bahuva0 svargakAmaH svargakAmau - svargakAmAH svargakAmam svargakAmAn svargakAmeNa svargakAmAbhyAm svargakAbhaiH svargakAmAya svargakAmebhyaH svargakAmA-t d svargakAmasya svargakAmayoH svargakAmANAm svargakAme svargakAmeSu saM. he svargakAma he svargakAmau he svargakAmAH evam--dharmakAma, mokSakAma, kSIrapa, yUSapa, ura:pa, gurumukha, puSpa meva-prabhRtayaH / 70 1. svarga kAmayate icchatIti " zIlikAmibhakSyAcarIkSikSamo NaH " [5 :. 73 ] iti Napratyaye svargakAmazabdaniSpattiH /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] strIliGga tu- " At [ 2, 4, 18 ] ityApi 'svargakAmA' ityasya vakSyamANa 'dayA' ( 165 ) zabdavadrUpANi bodhyAni, SaSThIbahuvacane 'svargakAmANAm ' iti NatvavizeSaH / napuMsakaliGga tu- vakSyamANa ' cAritra' (157) zabdavatrapANi jJeyAni // anra varNAno0 " [ 2, 3, 63 ] iti nityaM prAptaM " vottarapada0 " [ 2, 3, 75 ] iti vikalpitaM " kavagaiMka0 " [ 2, 3, 76 ] ityanena nityaM NatvaM bhavatIti pradarzanArthamasyopAdAnam // (137) akArAntastriliGgakaH 'zrIhivApa' zabda: / tatra puMsi vi0 ekava0 pra0 dvi0 tR0 ca0 vrIhivApa: vrIhivApam vrIhivAna vrIhivApeNa / vrIhivApAya zrIhivA pAt-d vrIhivArasya vrIhivA he mIDiyApa satar evam -- mASavApaprabhRtInAM zabdAnAM rUpANi bodhyAni // 1. 'Tuva bIjasantAne' ityasya vapanaM vApaH vrIhINAM vApo vrIhivApa iti vigrahe tu puMsyevAsya rUpANi bhavantiH vrIhInvapatIti vigrahe tu triSvapi liGgeSu // pa0 Sa0 dviva0 vrIhivApau sa0 saM0 " mIDiyApAbhyAm "" 33 asarvari 38 -- vahuva0 vrIhivApAH vrIhivApAna atrart: vrIhivApebhyaH ,, vrIhivApAnAm vrIhivApANAna vrIhivA he aftarpAH
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] 93 - "vottarapadAntanasyAderayuvapakkAH [ 2, 3, 75 ]" iti tRtIyakavacane SaSThIbahuvacane ca syAdinimittasya nasla NatvavikalpaH, etatpradarzanArthame. vAsyopAdAnam // striyAM tu-- __" karmaNo'NU " [5, 1, 72 ] ityaNi 'aNajeyekaNUnabsna TitAm" [2, 4, 20 ] iti DIpratyaye 'vrIhivApI ' iti, etadrUpANi vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) zabdavajjJeyAni; api tu SaSThIbahuvacane 'vrIhivApInAm , bIhivApINAm ' iti NatvavikalpavizeSaH // napuMsakaliGga tu dviva0 vi0 ekava0 bahuva0 vrIhivApAni / bIhivANaNi vrIhivApam bohivApe / vrIhivApena / vAhivApeNa bIhivApAbhyAm vrIhivApaiH / vrIhivApAya " vrIhivApebhyaH -- 'vrIhivApA-t d ,, .. vrIhivApasya vrIhivApayoH vrIhivApAnAm / brIhivApANAm / sa0 vrIhivApe .. . vrIhivApeSu . saM0 he vrIhivApa he vrIhivApe he dhIhivApAni / . he vrIhivApANi - evam--mAvavApa-prabhRtayaH // .. .
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] - nirjareNa / . (138) akArAntastriliGgakaH 'nirjara' zabdaH / tatra puMsijIryate'nayeti jarA, jarANa vRddhAvasthA nirgato nirjaraH, athavA nirgatA jarA yasmAt sa nirjaro'maraH / vi0 ekava0 dviva bahava0 nirjrsau| nirjrsH| nirjaraH nirjarau / ' nirjarAH / nirjarasam / nirjrsau| nirjrsH| nirjaram / nirjarau / nirjarAn / nirjarasA nirjarAbhyAm nirjrsaiH| nirjaraiH / nirjrse| nirjarebhyaH nirjarAya nirjarasaH nirjarA-t , ddha nirjrsH| nirjrsoH| nirjarasAm / nirjarasya nirjarayoH nirjarANAm nirjrsi| nirjrsoH| nijareSu nirjare / nirjarayoH / he nirjrsau| he nirjarasaH saM0 he nirjara he nirjarau / he nirjarAH evam---atijara, ajara-prabhRtayaH // jarAmatikrAnto'tijaraH, athavA atizayitA jarA yasya so'tijaraH / na vidyate jarA yasya so'jara, amara ityarthaH // 1 anna anyapadArtha pradhAno bahuvrIhirasti, tenAnyapadArthe " gozcAnte hRsvo'naMzisamAse yo bahuvIhau " [ 2, 4, 96 ] iti sUtreNa hasvasve kRte 'ekadezavikRtamananyavad' iti nyAyena jarazandasyApi jarAzabdatvam , tena
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] 95 "jarAyA jaras vA " [2, 1, 3 ] iti sUtreNa svarAdisvAdipratyayeSuH pareSu 'jaras' ityAdezo vikalpena bhavatIti bodhyam / 2 kecittu tRtIyaikavacane 'nirjarasina' ityevaM rUpamapyabhilaSanti / 3 keSAMcinmate tu tRtIyAbahuvacane 'nirjaraiH / ityekameva rUpaM bhavati, yataste tRtIyAbahuvacane svaraparatvAbhAvena jarasAdezaM necchanti / - 4 kecana vaiyAkaraNAH paJcamyekavacane 'nirjarasAt' iti ruupmpiicchnti|| striyAM tu- . jarAyA nirgatA, nirgatA jarA yasyA vA sA, 'nirjarA' / jarAmatikrAntA, atizayitA jarA yasyAM yasyA vA sA 'atijarA' / na vidyate jarA yasyAM yasyA vA sA 'ajarA' / eteSu zabdeSu vibhaktaH 'A' pratyayena vyavadhAnAma jarasAdezastenaiteSAM zabdAnAM rUpANi vakSyamANa 'dayA' (165) zabdavadvodhyAni, navaraM SaSThI bahuvacane ' nirjarANAm ' ' atijarANAm ' ' ajarANAm / iti NatvavizeSaH // ___ keSAJcinmate tu vipratiSedhasUtre (" sparddha " 7, 4, 119 iti sUtre) parazabdasya iSTArthavAcitvena inAtoH kRtayoH sannipAtaparibhASAyA anityatvamA. zritya jarasi kRte 'nirjarasina, nirjarasAd' iti rUpe, na tu 'nirjarasA, nirjarasaH' iti // 'nirjarai.' riti bhavitavyaM sannipAtaparibhASayA, bhASyavacanAt 'nirjaraiH' ityekameva rUpaM bhavatIti // . svamate " bhis ais " [1.4 2] ityatra aiskaraNasAmarthyAt , aisvidhAveva sannipAtaparibhASAyA anityatvAbhyupagamo nAnyatra // -- 'nirjarasA' ityatra paratvAt nityatvAcca prAgeva jarasAdeze kRte'dantatvAbhAvaH, arthAt inAdIn bAdhitvA paratvAjarasAdezo bhavatIti bhAvaH / /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 [zrIsyAdhantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam] napuMsakaliGge tuekava0 dviva0 nirjaraH / nirjarasam. nirjarasI nijare; nijarAMsi nirjarANi nirjaram nirjaraH nirjarasam / nijarasI nirjare; nirjarAMsi nirjarANi nirjaram ) he nijara ) jire . he nirjraaNsi| . he nirjaraH ) ( he nirjarasI) he nirjarANi / - zeSaM puMvajjJeyam / evamatijarAjaraprabhRtayaH / . evam-jarAmatikAntaM yat kulAdikaM tad atijara; atijarasam , 'bhatijaram , atijarasI; atijare, atijarAMsi atijarANi, zeSaM sarva napuM0 'nijara' zabdavajjJeyam / evaM punaH-na vidyate jarA yasmin kule tadajaram kulam / etadrUpANyapi napuM. nirjara zabdavadodhyAni // sAdhanIkeyam 'nirjara+si, nirjara+am' iti sthite "ataH sthamo'm" [1, 4, 57] iti sUtreNa syamoramAdezaH. [ atra amo'kAroccAraNaM jarasAdezArtham ] tadanu " jarAyA jaras vA " [2, 1, 3 ] iti jarasAdeze " jaraso vA " [., 4, 60 ] iti syamo lubvA bhavati, tena lupi 'nirjaraH' alupi ca 'nirjarasam' jarasAdezasthApi vaikalpikaravena pakSe 'nirjaram' iti / evaM prathamAdvitIyaikavacane rUpatrayasiddhiH // sambodhane'pi evameva, navaraM jarasAbhAvapakSe " adetaH sthamolak" [1, 4, 44 ] iti se ki 'he nirjara' iti vizeSaH //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] 97 .. 'nirjara au' iti sthite " aurI: " [ 1, 4, 56 ] iti aumyAne 'I' ityAdeze, jarasAdeze ca 'nirjarasI', tadabhAve tu 'nirjare' iti // jasi zasi ca ' napuMsakasya ziH " [ 1, 4, 55 ] iti jaszasoH zirityAdeze "svarAcchau " [1, 4, 65 ] iti ne'nte sati "ni dIrghaH': [1, 4, 85 ] iti dIrdhe " raghuvarNAt " [ 2, 3, 63 ] iti nasya Natve 'nirjarANi' / jarasAde upakSe tu zo sati paratvAjarasAdeze, "dhuTAM prAk" [ 1, 4, 66 ] iti ne'nte, "smahatoH" [ 1, 4, 86 ] iti dIrghasve " ziDDhe'nusvAraH "[1, 3, 401 iti nasyanusvAre ca sati 'nirjarAMsI' iti // zeSA sAdhanikA sugamaica // mantAre tu- ... vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 nirjare / nirjraanni| ma. nirjarama ... nirjarasI nijarAsi ) nirjarama / 1 nirjarasama " :... saM0 he nirjara zeSaM puMvadbodhyam / evaM-atijarA'jarazabdayorapi // (139) akArAntastriliGgakaH 'adha' zabdaH / tatra dhulliMGge-- vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. ardhaH, adhauM ardhe, ardhAH __saM0 he ardha, he aauM he ardhe, he ardhAH zeSANi rUpANi 'jina' (74) shbdvjjnyeyaani| 1 ardhazabdo'samAMze'rthe puMliGgaH // anye tvasamAMze . vAcya liGgamenamAhuH // Rs vyavasthitavibhASAvijJAnAt saMjJAyAM va rUpe na syAtAm , yAardhA nAma kecit /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 [ zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] evam prathamApazabdo jJeyau // anra sUtreNA'zabdasya jasa irvA syAt / 'S' pra0 iti liGgAnuzAsanasya puMliGgaprakaraNe'rdhazabdasya paThanAdasya puMruvaM jJeyam // khIliGga tu- "6. 29 At ( 2, 4, 18 ] ityAni 'ardhA' ityasya rUpANi vakSyanAma 'dayA' [165 ] zabdabodhyAni evaM 'pathamA' 'alpA' zabdayorapi // napusakaliGge tu vakSyamANa 'darzana' [ 56 ] zabdapANi bhavanti / evaM prthmaalpyor| 'saze ardhazabda AviSTaliGgI napuMsakaH' iti vacanAdasya kIbatvam // (140) akarAntaHkhaliGgakaH "carama' shbdH| tatra puMsi - - citra ekava0 dviva ramI vi0 tR0 ca0 ardhamudarzanadeva namA'bhijanajanA: ' parighAtanaphenau / pUpAya sUpakalApoM rephaH zokaH sambanitambau // 1 // pa0 Er no " mArvaprathamacaramatayAyAlayakatipayasya vA [1, 4, 10 ] iti "6 iva bhavati // caramaH caramam carameNa* caramAya caramAt d caramasya " 66 caramAbhyAm w 99. caramayoH bahuva0 carame caramAH } caramAn caramaiH caramebhyaH dy bhUtvavaiSamyadarzanArthaM pRthagupAdAnam // 1 anvApi mArdhaprathamacarama0 " [ 14, 10 ] iti jasa: sthAne caramANAm
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ - [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] 99 - - carame caramayoH carameSu he carama he caramo he crme| he caramA striyAM tu"At" [ 2, 4, 18 ] ityApi 'caramA' ityasya vakSyamANa 'dayA' (365) zabdavadrapANi jJeyAni // napuMsakaliGge tu dviva0 caramam carame caramANi makava0 bahuva0 saM0 he carama he caramANi zeSaM puMvatparibhAvanIyam // (141) akArAntastriliGgakastayaTapratyayAntaH 'dvitaya' __zabdaH / tatra puMsivi0 ekava dviva0 bahuva0 / / pra. dvitayaH, dvitayau dvitaye, dvitayAH saM0 he dvitaya, he , he , he , zeSANi sarvANi rUpANi 'jina' (74) zabdavadavase yAni // bhatra " avayavAttayaTa" [7, 1, 151] iti sUtreNAvayave vartamAnAta saMkhyAvAcinaH prathamAntAnAmnaH SaSThyarthe avayavini tayaT pratyayo bhavati evam-ekataya, tritaya, catuSTaya, paJcataya, saptataya, dazataya, dvAdazatayaprabhRtayaH // 2 atrApi " ne mA0 " [1, 4, 10 ] iti jasa irvA bhavati, tena-rUpadvayam //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 [zrIsyAdyantaratnAkara-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] - yathA-ekatayo'saMyamaH / dvitayo dvayo vA jIvaH / tritayaH trayo vA mokSamArgaH / catuSTayo dhrmH| paJcatayo yamaH / saptatayo nayaH / dazatayaH zramaNadharmaH / dvAdazatayaH siddhAnta ityAdayaH // striyAM tu-- ekatayI, dvitayo, tritayI, catuSTayI, paJcatapI. saptAyI, dazatayI, dvAdazatayI ca / eteSAM rUpAgi vakSyamAga 'nadI' (225) zabdabaddhodhyAni ! napuMsakaliGga tu-- - ekatayam , dvitayam , nitayam , catuSTayam , paJcatayam , saptatayam dazatayam , dvAdazatayam , ityAdInAM rUpANi vakSyamANa 'darzana' (. 156 ) zabdavajjJeyAni // (142) akArAntastriliGgako'yaTpratyayAntaH 'dvaya' zabdaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 dvayaH, dvayau dvaiye, dvayAH saM0 he dvaya, he , he ,, he ,, zeSANi sarvANyapi rUpANyasya 'jina' (74) zabdavajjJeyAni // atra "dvitribhyAmayakhvA' [7, 1,152] iti sUtreNa prathamAntAbhyAmavayava. vAcibhyAM dvitrizabdAbhyAM SaSTyarthe avayavini 'ayaT' pratyayo vikalpena bhavati / tena dvau avayavau yasya sa 'dvayaH' [ dvitayo vA ] / evam-trayazaudo bodhyaH / yathA-trayo (jJAnadarzanacAritrarUpAH) avayavA yasya sa: 'trayaH' (bityo vA mokSamArgaH) // 1 annApi nemA0 [ 1, 4, 10 ] iti jasa sthAne irvA syAt /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] 101 - striyAM tu - dvAvavayavAvasyA 'dvayI' trayo'vayavA asyAH 'trayI' iti / etadrUpANi vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) zabdavadbodhyAni / yIzabdasya tu SaSThIbahuvacane 'trayINAm' iti NatvavizeSaH / atrA'yaTyatyayAntatvena TitvAt "aNaje yekaNnasnaTitAm " [ 2, 4, 20 ] iti DIpratyaye sati 'dvayI' 'trayI' iti // napuMsakaliGge tu.dvAvavayavAvasya dvayaM tapaH / trayo'vayavA asya trayaM jagat / dvayazabdasya rUpANi tu vakSyamANa 'darzana' ( 156 ) zabdavat , ayazabdasya tu vakSyamANa 'cAritra' (157 ) zabdavadrUpANi bodhyAni // (143 ) akArAntastriliGgako bahuvacanAntaH 'katipaya' zabdaH / tatra puMsi-- vi1 bahuvacanam pra0 katipaye, katipayAH katipayAn tR0 / katipayaiH katipayebhyaH katipayAnAm sa... katipayeSu saM0 he katipaye, he katipayAH atra " nemArdhaprathamacaramatayAyAlpakatipayasya vA" [1, 4, 10 ] iti jaspratyayasya 'i'. ityAdezo vikalpena bhavati // . ..striyAM tu .... vakSyamANa 'dayA' (165) zabdasya bahuvacanavadpANi bhavanti // : napuMsakaliGga tu-- vakSyamANa 'darzana' (156) zabdasya bahuvacanavadrUpANi vAcyAni // Sa.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 [zrIsyAdyantaratnAkareM-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] (144 ) akArAntastriliGgakaH 'nIla' zabdaH / tatra puMsi: vi0. ekava0 dviva0 : bahuvaH , pra0. nIlaH nIlo nIlAH ... evaM zeSANi sarvANi rUpANi 'jina' (74) zabdavadavaseyAni // striyAM tuH-- ..." nIlAt prANyauSadhyoH " [2, 4, 27 ] iti prANini auSadhau ca DIpratyayo bhavati / yathA-nIlI gauH, nIlI auSadhiH, anyatra nIlA zATI; strIsaMjJAyAM tu "ktAcca nAmni vA " [2, 4, 28 ] iti vA DIbhavati / yathA 'nIlI, nIlA' iti / 'nIlI' ityasya vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavat , 'nIlA' ityasya ca vakSyamANa 'dayA' (165) zabdavadrUpANi jJeyAni / / klIbe tu-- vakSyamANa 'darzana' (156) zabdavadrUpANi vAcyAni // (145) akArAntastriliGgako "zoga' zabdaH / tatra puMsi-- vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. . zoNaH zoNau zoNAH evaM zeSANi sarvANi rUpANi 'jina' (74) zabdavarodhyAni // khiyAM tu.." navA zoNAdeH " [2, 4, 3.] iti DIpratyayo vikalpena bhavati, tena yadA DIstadA 'yoNI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdakrodhyAni / chayabhAve tu Api zoNA' ityasya rUpANi vakSyamANa 'dayA' ( 165 ) zabdavajjJeyAni // klIve tuvakSyavamANa 'darzana' (156) zabdavadUpANi bhavanti //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] , 103.. (146 ) akArAntastriliGgakaH 'caNDa' zabdaH / tatra puMlliGge vi0 ekava0 . dviva0 . bahuva0 . pracaNDaH caNDau / caNDA . evamavaziSTAni rUpAgi 'jina' ( 74) zabdavajjJeyAni // strIliGga tu-- ." navA zoNAde: ": [2, 4, 31] iti vA DIstena 'caNDI caNDA' imi dve prakRtI, AdyAyA vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadaparAyAzca vakSyamANa. . 'dayA' [165] zabdavadrapANi bodhyAni // . . klIbe tu-vakSyamANa 'darzana' (156) shbdbdrupaannyvseyaani| . (147) akArAntastriliGgakaH 'zyete. zabdaH / tatra dhulliGga vi0 . ekava0 dviva0 - bahuva0 pra. zyetaH zyeto.. / zyetAH, . evaM zeSANi rUpANi 'jina' (74) zabdavadbhAvanIyAni // - strIliGga tu- . " zyetaitaharitabharatarohitAvarNAtto nazca" [.2, 4, 36..] iti varNavAtribhyaH zyetAdizabdebhyo DIsyiAttatsanniyoge takArasya nakArAdezazca bhavati, tena zyetaH zuklavarNastadvatI strI 'zyenI, zyetA' iti prakRtidvayam / varNa. vAcakAdanyasminnarthe tu 'zyetA iti ekaiva prakRtiH / zyenI' ityasya vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavat , 'zyetA' ityasya ca vakSyamANa 'dayA' (165) zabdavadrUpANi jJeyAni // . napuMsakaliGga tuvakSyamANa 'darzana' (156) zabdavadrUpANi vAcyAni // 1 atra iG gatau' ityataH "hamAruhizoNipalibhya itaH [210] iti ugAdimUtreNa 'ita' pratyaye sati zyetazabdotpattiH // . ' zyeto varNo mRgo matsyaH zyenazca //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 [ zrosyAdyantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] (148 ) akArAntastriliGgakaH 'eta' zabdaH / tatra puMlliGge-- vi0 ekava0vi0 bahuva0 pra0 etaH etau etAH evamavaziSTAni rUpANi 'jina' (74) zabdavajjJeyAni // . strIliGka tu-- / .. "zyetaita." [2, 4, 36 ] iti varNavAcakAdetazabdAd GIvAM syAt, DIyoge ca tasya naH syAt , tena 'enI, etA' iti prakRtiyugmam / tatra 'enI' ityasya vakSyamANa 'nadI' [225] zabdavat, 'etA' ityasya vakSyamANa 'dayA' [165] zabdavar3hapANi bodhyAni // klIbe tu-- vakSyamANa 'darzana' ( 156 ) zabdavadavaseyAni rUpANi // (149) akArAntastriliGgakaH 'harita' zabdaH / tatra puMsi-- vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0. haritaH harito haritAH evaM zeSANi rUpANi 'jina' [74] zabdavadvodhyAni // striyAM tu-- " zyetaitaharita" [ 2, 4, 36 ] iti varNavAcakaharitazabdAt kIrvA bhavati, . tadyoge ca takArasya nakArAdezo bhavati, tadanu " raghuvarNAt0 " [2, 3, 63 ] iti nasya Natve 'hariNI' iti, rUpANi vakSyamANa 'nadI' . ( 225) zabdavadavaseyAni / GayabhAve tu " At " [2, 4, 18] ityApi 'haritA' iti / rUpANi ca vakSyamANa 'dayA' (165) zabdavadvAcyAni // ...... klIbetuvakSyamANa 'darzana' [156] zabdavadvapANi bodhyAni // 1 atra 'haMg haraNe' ityataH "hazyAruhi0" (218) iti uNAdisUtrata . 'ita' pratyaye sati haritazabdaniSpattiH / harito varNaH //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] 105 (150) akArAntastriliGgakaH 'bharita' zabdaH / tatra puMsi vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. bharitaH bharitau bharitAH 'evamavaziSTAni sarvANi rUpANi 'jina' (74) zabdavat // striyAM tu"zyetaitaharitabharita." | 2, 4, 36 ] iti varNa'rthe kIrvAsyAttadyoge ca tasya nastadanu nasya Natve kRte 'bhariNI' ityasya rUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavat; DyabhAve tu Api 'bharitA' iti, rUpANi vakSyamANa 'dayA' (165) zabdavatparibhAvanIyAni // klIbe tuvakSyamANa 'darzana' (156) zabdavadrUpANi bhavanti // (151) akArAntastriliGgakaH 'palita' zabdaH / tatra puMlliGga vi0 ekava0 dviva0 vahuva0 pra0 palitaH palito. palitAH 'evaM zeSANi rUpANi 'jina' (74) zabdavajjJeyAni // striyAM tu-- " knaH palitAsitAt " [ 2, 4, 37 ] iti palitazabdAt DIpra. tyayo vikalpena bhavati tatsanniyoge ca takArasya knAdezo bhavati, tena 'paliknI' 'palitA' iti prakRtiyugalaM jAyate; etadrUpANi anukrameNa vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavat 'dayA' (165) zabdavaca jJeyAni // 'atra "hRzyAruhizoNipalibhyaH" [210] iti ugAdisUtreNa 'pala gatau' itvata 'ita' pratyaye sati 'palita' zabdasiddhiH / palitaH zvetakezaH //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 [ zrosyAdyantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] napuMsaka liGge turUpAgi vakSyamANa 'darzana' (156) zabdavadavaseyAni // (152) akArAntastriliGgakaH 'asita' zabdaH / tatra puMlliGga ghi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. asitaH asitau asitAH evaM zeSAgi rUpANi 'jina' (74) zabdavadbhAvanIyAni // strIliGge tu6. 'asiknI, asitA' iti zabdadvayasya rUpANyanukrameNa vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavat 'dayA' (165) zabdavacca cintanIyAni / ____ atra " kaH palitAsitAt [ 2, 4, 37 ] iti asitazabdAd DIvI syAttadyoge ca takArasya kAdezo bhavati, tena DIpakSe 'asinI,' DyabhAve tu Api 'asitA' iti // ____ alitazabdenAdharmAnRtanyAyena sitapratipakSo varNa ucyate, tadaiva DIpratyayaH kAdezazca / yadA tu sitA baddhA, na sitA'siteti, tadA na sa varNa iti tatra dvayamapi na bhavati / yA gaurla vyapi garbha dadhAti sA 'asinI' antaHpuradUtI ca // napuMsakaliGge tu-- vakSyamANa 'darzama' [ 156 ] zabdavapANi bodhyAni // (153) akArAntastriliGgakaH 'rohita' zabdaH / tatra blaGge vi. ekava0 dviva0 bahuva0 pra. rohitaH , rohitau rohitAH 2 anna " hRzyAruhizogipalibhya ita: " [20] ityuNAdisUtreNa 'ruha janmani' ityataH 'ita' pratyaye sati rohitazabdaniSpattiH / rohito varNo matsyo mRgajAtizca //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaM triliGgakaM prakaraNam ] 107 yA evamavaziSTAni rUpANi 'jina' (74) zabdavadbhavanti // striyAM tu" zyetaitaharitabharitohitAdvAtto . nazva " [2, 4, 36 ] iti varNavAcakarohitazabdAt kIrvA syAttadyoge tasya nazca, tadanu nasya Natve kRte 'rohiNI' iti, rUpAgi vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) zabdavadbhavanti / GayabhAve tu Api 'rohitA' iti, rUpANi ca vakSyamANa 'dayA' ( 165 ) zabdavadavaseyAni // napuMsake tuvakSyamANa 'darzana' (156) zabdavadrUpANi vAcyAni // (154) akArAntastriliGgakaH 'praSTha' shbdH| tatra 'sivi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 praSTaH _ praSTAH evaM zeSANi rUpANi 'jina' (74) zabdavadbhavanti // striyAM tu" dhavAdyogAdapAlakAntAt " [ 2, 4, 59 ] iti dhavayoge DayAM satyAM 'praSTI': ( praSTasya bhAryA ityarthaH ) ityasya vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) zabdavadrUpANi bhavanti / dhavayogAbhASe tu Appratyaye 'praSTA' ityasya rUpANi . vakSyamANa 'dayA' (165) zabdavada bodhyAni // , .. klIbe tu-- .. vakSyamANa 'darzana' (156) zabdavadrUpANi zevAni // evam-pravarapramukhAH zabdA dhavayoge bodhyAH // // iti triliGgakA akArAntA ekonaviMzatiH zabdAH // praSThau
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zriIsyAdyantaratnAkare-akArAntanapuMsakaliGgAH sapta zabdAH] // kevalanapuMsakaliGgAH akArAntAH sapta zabdAH // (155) akArAntaH puMlliGgaH 'gRha' zabdaH / 'gRhAH puMsi bahuvacanAnta eva' iti vacanAd bahuvacane rUpANi nirUpyante / tadyathA-pra. gRhAH / dvi0 gRhAn / tR0 gRhaiH / ca0 50 gRhebhyaH / pa. gRhANAm / sa0 gRheSu / saM0 he gRhAH / durgassvekavacanAntamevAha / / napuMsakaliGge tu-- vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 gRhe gRhANi gRham saM0 he gRha he gRhe he gRhANi zeSANi rUpANi 'nRpa' (77) zabdavadbhavanti // (156) akArAnto napuMsakaliGgaH 'darzana' zabdaH / "vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 darzanam darzane darzanAni darzanena darzanAbhyAm darzanaH darzanAya , darzanebhyaH darzanAt, darzanAd , 10 darzanasya darzanayoH darzanAnAm sa0 darzane darzaneSu saM0 he darzana he darzane he darzanAni evam-jJAna-dhana-vana-mUrchana-tIrtha-kUla-kanaka-vandana-candana-pratikramaNa-rajoharaNa-prabhRtayaH zabdAH jJeyAH / .
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntanapuMsakaliGgAH sapta zabdAH] 209 sAdhanikeyam-'darzana+si' iti sthite "ataH syamo'm" [3,4,57] iti sisthAne 'am' ityAdeze sati " samAnAdamo'taH " [ 1, 4, 46 ] ityamo'kArasya luki 'darzanam' iti rUpaM bhavati // 'darzana+au' iti sthite " aurI: " [1, 4, 56 ] iti austhAne 'I' bhavati, tadanu " avarNasyevarNAdinaidodarala" 1, 2, 6 ] ityakArasya IkAreNa saha etve jAte 'darzane' 2 iti // 'darzanaxjas' iti sthite " napuMsakasya ziH " [1, 4, 85 ] iti jasaH zirbhavati, tadanu ' svarAcchau :' [ 1, 4, 65 ] iti zau pare ne'nte "ni dIrghaH " [1, 4, 85] iti zeSe ghuTi pare yo nastasminpare [akArasya] svarasya dIrghatve sati 'darzanAni' // 'zi' ityatra " aprayogot " [1, 1, 37 ] iti sUtreNa zakAra hat (saMjJaka:) syAt / eti apagacchatIti it| evaM sarvatrA'pi 'it' padena jJeyam / 'darzanaxTA' iti sthite " TAGasorinasyau " [1, 4, 5 ] iti TAsthAne inAdeze " avarNasye0 " [1, 2, 6 ] iti asya inA saha etve 'darzanaiH' // bhyAmi "bhata AH syAdau jasbhyAmye" [1, 4, 1] ityakArasya Asve 'darzanAbhyAm' 3 // bhisi " bhisa ais " [ 1, 4, 2] iti bhisa aistve " aidautsadhyakSaraiH [ 1, 2, 12 ] ityakArasya aikAreNa saha aitve sasya rutve visarga ca 'darzanaiH' // yi " DeGasyoryAtau [ 1, 4, 6 ] iti DesthAne yakArAdeze, tasya sthAnivasvena vibhaktitve " ata AH syAdau jasbhyAmye " [1, 4, 1] iti akArasya Atve 'darzanAya' //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 [zrosyAdyantaratnAkare-akArAntanapuMsakalikAH sapta zabdAH - bhyasi " ed bahusbholi " [3, 4, 4] iti bhyasi pare akArasya etve, so ruH " [2, 1, 72 ] iti sasya rutve ( atra-u-it ) " : padAnte visargastayoH" (1, 3, 53] iti rasya visarge sati 'darzanebhyaH' 2 // - sau " DeGasyoryAtau " [ 3, 4, 6 ] iti isisthAne 'At' ityAdeze " samAnAnAM tena dIrghaH " [ .. 2, . ] iti dvayoH sthAne dorghatve 'darzanAt' iti jAte " dhuTastRtIyaH " [ 2, 5, 76 ] iti tasya datve " virAme vA " [ 1, 3, 51 ] iti dasya vaikalpikatatve 'darzanAt , darzanAd , iti dve rUpe bhavataH // . . Usi " TAGasorinasyau " [1, 4, 5 ] iti Dasa: syAdeze sati 'darzanasya' iti // __osi " ed bahusmosi " [1, 4, 4] iti osi pare asya etve " edaito'yAya " [ 1, 2, 23 ] ityekArasya ayAdeze sati sasya rutve visarge ca darzanayoH 2 // - Ami "hastrApazca" [1, 4, 32] ityAmo nAmAdeze sati " dIghoM 'nAmyatisUcatasUtraH" [1, 4, 47] ityakArasya dIrghatve jAte darzanAnAm' iti|| Gau "avarNasye." [1, 2, 6] ityakArasya ikAreNa saha etve 'drshne'| - supi " ed bahusbhosi" [ 1, 4, 4 ] iti asya ence sati " nAmyantaHsthA " [2, 3, 15 ] iti sasya Satve 'darzaneSu' iti // , sambodhane tu-" ataH syamo'm " [1. 4, 57 ] iti seramAdeze sati " adeta: syamolaka " [1, 4, 44] ityAmantryavRttaradantAnAmnaH . parasyAmo luki 'he darzanaH iti // . . . evam-akArAnta puMlliGgazabdAnAmapi tRtIyAyA Arabhya saptamIparyantA sAdhanikA samaiva, avaziSTA tu sugamA svadhiyA jJeyA //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntanapuMsakaliGgAH sapta zabdA) 111 (157.) akArAnto napuMkaliGgakaH 'cAritra' zabdaH / ekava0 dviva0 bahuva0 cAritram cAritra cAritrANi vi0 cAritreNa' cAritrAbhyAm cAritraiH / cAritrAya ' cAritrebhyaH cAritrA-t , cAritrasya cAritrayoH cAritrANAm' cAritre (, cAritreSu : saM0 he cAritra he cAritre he cAritrANi evam-zAstra, mitra, caritra, pavitra, patra, vastra, pAtra, Amra, zIrSapramukhAH zabdA bodhyAH / . . (158) akArAnto napuMsakaliGgaH 'hRdaya' zabdaH / : vi0 ekaya0 . dviva0 . bahuva0 pra0 hRdayam hRdaye 'dvi0 , ,, hRndi, hRdayAni tR0 hRdA, hRdayena; hRdbhyAm, hRdayAbhyAm ; hRdbhiH, hRdayaH ca0 " hRde, hRdayAya, ,, ,, hRdbhyaH , hRdayebhyaH hRdaH, hRdayAt-d ,, , , ,, hRdaH, hRdayasya, hRdoH, hRdayoH; hRdAma, hRdayAnAm sa. hRdi, hRdaye, , , hRthsu, hRtsu, hRdayeSu saM0 he hRdaya he hRdaye he hRdayAni 1 atra " raghuvarNAnnoga0" [ 2, 3, 63 ] iti nntvprdrshnaarthmidm|| hRdayAni
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntanapuMsakaliGgAH sapta zabdAH] dviva0 bahuva0 atra " dantapAdanAsikAhRdayA." [2, 1, 101] iti sUtreNa zasAdI syAdau hRdayazabdasya 'hRd' ityAdezo vikalpena bhavati, tena dvitIyAbahuvacanAdArabhya saptamIbahuvacanaparyantaM pajhe hRdAdezaghaTitAni rUpANi bodhyAni / / zasi hRdAdeze " napuMsakasya ziH " [3, 4, 55] iti zasaH zibhaMvati, tadanu " dhuTAM prAka" [1, 4, 66 ] iti zau pare ( dhuDabhyaeva prAk ) ne'nte sati 'hRndi' iti / pakSe hRdayAni darzanAnivat // supi hRdAdeze " aghoSa prathamo'ziTaH " [ 1, 3, 50 ] iti dasya tatve 'hRtsuH' iti jAte " zivyAdyasya dvitIyo vA" [ 1, 3, 59 ] iti tasya vaikalpikathatve 'hRthsu, hRtsu' pakSe 'hRdayeSu' darzaneSuvat / atra vikalpadvayena rUpatrayam / - (159 ) akArAnto napuMsakaliGgaH 'udaka' shbdH| vi0 ekava0 pra. udakam udake udakAni udAni, udakAni tR. undA,udakena udbhyAm udakAbhyAm ; udamiH, udakaiH ca0 unde, udakAya, , , udabhyaH, udakebhyaH pa. undaH, udakAt-d , , , , pa0 , udakrasya; undoH, udakayoH, undAm , udakAnAm sa0 undi, udani, udake , , udasu, udakeSu saM0 he udaka he udake he udakAni atrApi zasAdau " dantapAda0 " [2, 1, 101 ] iti vikalpena 'udan' ityAdezaH // zasi " dantapAda. " [2, 1, 101 ] iti 'udan' ityAdeze " napuMsakasya ziH " [ 1, 4, 85 ] iti zasaH sthAne zirjAyate, tadanu " nidIrghaH " [3, 4, 85] iti dakArottarAkArasya dIrghave sati 'udAni' pakSe 'udakAni // dvi0 ,
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare - akArAntanapuMsakaliGgAH sapta zabdAH ] 113 TApratyaye pare udanAdeze sati " ano'sya " [ 2, 1, 108 ] ityano'kArasya luki 'udgA', pakSe 'udakena' // evam 'une, udga: 2, udgoH 2, udgAm ' ityatrApyanenaiva sUtreNa ano'sya lugbhavatIti // ": bhyAmi udanAdeze " nAma sidakhyaJjane " [ 1, 1, 21 ] iti padasaMjJAyAM " nAmno no'nahnaH [ 2, 1, 91 ] iti padAnte varttamAnasya nAmno nasya luki 'udabhyAm ' 3 iti / evam - 'udbhiH udabhyaH 2, udasu ityatrApi bodhyam // 99 Gau udanAdeze sati " IGau vA [ 2, 1, 109 ] iti ano'sya lugU vA bhavati; luki 'uddhi' lugabhAve tu 'udani' pakSe 'udake' / atra vikalpadvayena rUpatrayam // 'udabhyAm 3, udabhiH, udabhyaH, 2, udasu' ityAdiprayogeSu " nAmno nosnahnaH " [2, 1,91 ] iti ( syAdividhau ) naluko'lasye dIrghAdayo na bhavantIti bhAvanIyam // ( 160 ) akArAnto napuMsakaliGga 'Asana' zabdaH / vi0 eka0 dvivao Asane bahuva0 AsanAni pra0 Asanam dvi0 AsAni, AsanAni 32 tR0 AsnA, Asanena; asabhyAm, AsanAbhyAm ; AsabhiH, AsanaiH " 1 kavirAjazrI amaracandrasUriviracite sAvacUrike syAdizabdasamuccaye tulukapakSe " svarasya pare prAgvidhau " [ 7, 4, 110 ] ityakArasya sthAnitvAt nalopAbhAve 'AsanbhyAm' iti rUpaM pradarzitam / atra sthAnivadbhAvAdigocarA carcA 'mAsa' (81) zabdarUpopadarzanasthaLe darzitarItyAvaseyA //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntanapuMsakaliGgAH sapta zabdAH] ca0 Asne, AsanAya; AsabhyAm, AsanAbhyAm; AsabhyaH, AsanebhyaH pa. AsnaH , AsanAt-d , , , , Sa. AsnaH, Asanasya; AsnoH, AsanayoH; AstAm , AsanAnAm sa0 Asni,Asani,Asane ,, , Asasu, AsaneSu saM0 he Asana . he Asane he AsanAni pANinIyAdayastu-Asanazabdasya 'Asan' iti lugantA'dezaM necchanti, ata eva teSAM mate lugaghaTitAnyeva rUpANi bodhyAni / arthAt pANinIyAdi. matAnusAreNa 'darzana' ( 156 ) zabdavadrUpANi bhavanti // atra " mAsanizAsanasya zasAdau lugvA " [ 2, 1, 180 ] iti AsanasyAntaluki dvitIyAbahuvacanAdArabhya saptamIbahuvacanaparyantaM 'Asan' iti pAkSikI prakRtistiSThati / sAnikA ca 'udaka' ( 59 ) zabdavajjJeyA // nanu 'AsAni' ityatrA'kArasya luki 'Asan+I' iti sthite'kAralukaH sthAnivatvena dI| na syAditi cenna " na sandhi0 " [7, 4, 111 ] iti sUtreNa dIrghavidhau taniSedhAt // 'udAni' ityAdiSvapi evamevAva seyam // (161) akAnto napuMsakaliGga 'Asya' zabdaH / svamate 'Asya' zabdasya sarvANyapi rUpANi 'darzana' (156) zabdavadbhavanti / kintu-pANinIyamatAnusArINImAni rUpANi vAcyAnivi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. Asyam Asye AsyAni dvi0 , AsAni, AsyAni tR0 AsnA, Asyena; AsabhyAm , AsyAbhyAm; AsabhiH, AsyaiH ca0 Asne, AsyAya, , , AsabhyaH, AsyebhyaH 50 AsnaH , AsyA -t ,du , " "
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntanapuMsakaliGgAH sapta zabdAH] 115 Sa0 AsnaH, Asyasya; AsnoH, AsthayoH; AsnAm , AsthAnAn sa0 Asni,Asani,Asye; ,, , Asasu, AsyeSu saM0 he Asya he Amye he AsyAni " pANinIyAstu-Asyazabdasya dvitIyAbahuvacanAdArabhya sarvAsu vibhaktiSu parAsu satISu 'Asan' ityAdezaM vikalpena manyante, tataH zasAdau syAdau rUpadvayam // . . . (162) akArAnto napuMsakaliGgaH 'mAMsa' zabdaH / svamate mAMsazabdasya sarvANi rUpANi 'darzana' (156) zabdavajjJeyAni // pANinIyAdimate tuvi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. mAMsam .. mAMsAni mAMsi, mAMsAni tR. mAMsA, mAMsena; mAnbhyAm, mAMsAbhyAm; mAnbhiH, mAMsaiH ca0 mAse, mAMsAya, , , mAnbhyaH, mAsebhyaH pa. mAMsaH, mAMsAt-d , , , " " pa0 mAMsaH, mAMsasya; mAMsoH, mAMsayoH mAMsAm, mAMsAnAm sa. mAMsi, mAMse; " ." . mAnsu, mAMseSu saM0 he mAMsa he mAMse he mAMsAni sAdhanikA-pANInIyAdayastu zasAdau vikalpena 'mAMs' ityAdezamicchanti // mAMse iti kevalanapuMsakaliGgakA akArAntAH sapta shbdaaH||
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 [zrIsyAdyantaratnAkare-akArAntaprakaraNaM samAptam ] iti zrImattapogaNAmbarAmbaramaNi-zAsanasamrATa-svaparasamayapArAvArapArINAsscAryacakracUDAmaNi-kalikAlakalpatarukalpa-tIrtharakSakadakSa-sugRhItanAmadheyanagadguru-paramapUjya pUjyapAda-paramopakAri-bhaTTArakAcAryavarya-zrImadvijayanemisUrIzvara-paTTAlaGkAra--vyAkaraNavAcaspati--kaviratna-zAstravizArada-vibudhaziromaNi-paramapUjya-paramopakAri-zrImadgururAjabhaTTArakagagAcArya-zrImadvijayalAvaNyasUrIzvara-caraNAravindamilindAyamAna-vineyamuni-dakSavijaya-viracite zrI syAyantaratnAkare svarAntaprakaraNastham akArAntaprakaraNam // pratijJAtamakArAntaM, yat prAkprakaraNaM myaa| tannAnAracanAbhedaiH, samudA samudAhRtam // 1 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - AkArAntaM prakaraNam ] // zrIbhaTevA pArzvanAthAya namo namaH // atha AkArAntaM prakaraNam (163) AkArAnta puMlliGgo vizeSaNavAcakaH 'vizvapA' zabda: / ( vizvaM pAti rakSatIti vici vizvapAH ) dviva0 vizvapau vi0 ekava0 pra0 vizvapAH dvi0 vizvapAm tR0 vizvapA ca0 vizvape pa0 vizvapaH Sa0 sa0. saM0 he vizvapAH "" vizvapi d. vizvapAbhyAm " "9 vizvapaNeH 17 he vizvapau bahuva0 vizvapA: vizvapaH * vizvapAbhiH vizvapAbhyaH 117 " vizvapAm vizvapAsu he vizvapAH evam tIrthaphA, dharmapA, somapA, kSIrapA, kIlAlapA, dhUmrapA, zaGkhadhmA, lohadhmA, dharmatrA, zubhaMyA-pramukhAH / x vizeSaNavAcakazabdAnAM vizeSya vAcakazabdavalliGgAdivyavasthA, yadAha"yalliGgaM yadvacanaM yA ca vibhaktirvizeSyasya / talliGgaM tadvacanaM saiva vibhaktirvizeSaNasyApi // 1 // " 5 vizvapA+zas (as)="lugAtosnApaH " [2, 1, 10] iti AkArasya luki 'vizvapaH' / evamagre svarAdau AkAralug bodhyaH //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 [ zrIsyAdyantaratnAkare-AkArAntaM prakaraNam ] strIliGge tuvizvapAzabdaH striyAM dvividhaH sambhavati, AkArAnta Abantazceti; tatra vizvaM pAtIti " manvankvanivickvacit " [ 5, 1, 147 ] iti vipratyaye AkArAntaH, "Ato Do'hvAvAmaH " [ 5, 1, 76 ] iti De "DityatyasvarAdeH " [ 2, 1, 114 ] iti dhAtorAkArasya luki " At " [2, 4, 18] ityApi ca bhAvantaH / tatra AkArAntasya puMvadrUpANi, bhAbantasya tu vakSyamANa 'dayA' ( 165 ) zabdavadvapANi jJeyAni / evaM tIrthapAdiSvapi bodhyam / napuMsakaliGge tu - vicpratyayAntasya vizvapAzabdasya dIrghAntatvAt "klIbe" [2. 4, 97] iti hasvatvaM vidheyam ; DapratyayAntasya vizvapazabdasya tu na, hasvAntasvAt / dvividhasyApi vizvapazabdasya rUpANi 'darzana' (156) zabdavajjJeyAni / evaM tIrthapaprabhRtiSvapi / evaM punaH-udadhikA, agregA, vikaSA, goSA, abjajA, gopA, pA, vA, ktvA, TA, bhA-prabhRtayaH / tatra udadhikAdayaH paJca saMjJAyAmapi pravartante / yaduktam - "agregA udadhikAzca vikaSAzca tathA goSAH / zriyaM dadAtu rAjendra ! abjajAsahitA ime // 1 // " agregA: indraH / udadhikAH viSNuH / vikaSAH zambhuH / goSAH raviH / bhabjajAH brahmA // kecana vaiyAkaraNAH :ktvA-TA' pratyayAvAbantastrIliGgI manyante, tanmate ca vakSyamANa 'dayA' (165) zabdavadanayo rUpANi vAcyAni //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-AkArAntaM prakaraNam ] 119 hAhoH (164) AkArAntaH puMlliGgaH 'hAhA' zabdaH / (svamate.) ekava0 dviva0 bahuva0 hAhAH hAhI hAhAH hAhAm hAhA hAhAbhyAm hAhAbhiH hAhe hAhAbhyaH hAhaH hAhAm sa0 hAhi hAhAsu saM0 he hAhAH he hAhI . he hAhAH ___ " ohAMgatau / hAzabdaM jihIte gItakAle kartavyatayA ApnotIti vica "-iti laghunyAsakAravacanam // atra aghuTsvare " lugAto'nApaH " [2, 1, 10 ] ityantyAkArasya lugbhavatIti // matAntare tuvi0 ekava0 dviva0 bahuva0 hAhAH hAhau hAhAH hAhAn hAhA hAhAbhyAm hAhAbhiH hAhai hAhAbhyaH hAhAH hAhAm hAhe hAhAsu saM0 he hAhAH he hAhI he hAhAH imAni rUpANi pANinIyAdimatAnusArINi / hAhAm hAhIH
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 [zrIsyAdyantaratnAkare-AkArAntaM prakaraNam] . atra 'hAhAhUhUzcaivamAyA gandharvAstridivaukasAm' ityamaravacanAd gandharva vAcakatvena dhAtusvAbhAvAt hAhA zabdasyAkArasya lopo na bhavati / 'hA' iti zokavyaJjakazabdaM jahAtIti vigrahe ca vicpratyaye AkArasya lopo bhavatIti vibhAvanIyam // lope tu svamatAnusArINi rUpANi bhavantIti vizeSaH // (165) AvantaH strIliGgaH 'dayA' zabdaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 dayA daye dayAH dayAm dayayA dayAbhyAm dayAbhiH dayAyai dayAbhyaH dayAyAH Sa0 , dayayoH dayAnAm dayAyAm saM0 he daye he daye he dayAH evam-mAlA, zAlA, padmA, 4vAcA, zraddhA, kRpA, karuNA, gaGgA, ramA, trizalA, vidyA-pramukhAH // sAdhanikA-daya+Ap (A)=dayA // dayA+si="dIrghaDyAbvyaJjanAtseH" [1, 4, 45 ] iti seluki 'dayA' // dayA+au="autA" [1, 4, 20] ityAkAraukArasthAne etve 'daye 2 // dayA+jas ( as )=" samAnAnAM tena dIrghaH " [ 1, 2, 1] iti dIrghatve, sasya rutve visarge ca 'dayAH // dayA+am=" samAnAdamo'taH" [1, 4, 46 ] ityamo'kArasya luki 'dayAm' // dayA+zas (as)=" zaso'tA sazca naH puMsi" [, 4, 49] dayAsu x 'vaSTi bhAguri ralopamavApyorupasargayoH / ApaM caiva halantAnAM yathA vAcA nizA dizA // 1 // ' iti bhAgurimatena vyaJjanAntAdapi Apa bhavatIti //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-AkArAntaM prakaraNam ] 121 ityAkArA'kArayoH sthAne Anve, (r) sasya rutve visarge ca 'dayAH' // dayA+TA (A)="Tausyet" [1, 4, 19] iti pUrvAkArasthAne etve, tasya "edaito'yAya" [1, 2, 23 ] iti ayAdeze ca 'dayayA' // dayA+3-Gasi-usa-Gi= " Apo DitAM yai-yAsa-yAsa-yAm " [ 1, 4, 17 ] iti krameNa yaiyAsa-yAsa-yAm a ityAdezeSu 'dayAya, dayAyAH 2, dayAyAm' iti // dayA+ os=" Tausyet " [ 1, 4, 19 ] iti AkArasya etve, tasya " edaito. 'yAya " [1, 2, 23] iti ayAdeze, sasya rutve visarge ca dayayoH 2 // dayA+Am=" hrasvApazca" [3, 4, 32] iti Amo nAmAdeze, (x parjanyavallakSaNapravRtti' riti nyAyabalAt) "dI? nAmya0 " [ 1, 4, 47 ] iti dIrghatve 'dayAnAm // sambodhane 'dayA+si'="edApaH" [1, 4, 42 ] iti AkArasya sinA saha etve 'he daye,' sambodhanadvivacane'pi "autA" [1,4,20] iti AkAraukArasthAne etve 'he daye' iti // zeSA sugamaiva // ____evaM puna:-ajA, eDakA, azvA, caTakA, mUSikA, kokilA ityebhyaH SaDbhyaH zabdebhyaH " jAterayAntanityastrIzUdrAt " [ 2, 4, 54 ] iti sUtreNa prAptasya jAtilakSaNaGIpratyayasyApavAdarupaH "ajAdeH" [2, 4, 16] iti sUtreNA''p pratyayo bhavati / bAlA, hoDA, pAkA, vatsA, mandA, vilAtA, kanyA, madhyA, mugdhA, ityeteSAM vayovAcakAnAM navAnAM zabdAnAmajAdipAThAt " vayasyanantye " [2, 4, 21 ] ityanena vayasi vidhIyamAnaGIpratyasyApavAdarUpa Ap pratyayo jAyate / vilAtAzabdamanye ajAdau na paThanti, tena vilAtItyapi bodhyaM-tadrUpANi vakSyamANa 'nadI' (225) vadvize. yAni / jyeSThA, kaniSThA, madhyamA-iti zabdatrayeSu "dhavAdyogAdapAlakAntAt" ___ * zasasambandhinaH sasya natvaM na bhavati, natvasya pusi vidhAnAt , tathA cAtra strItvAt sasya rutvaM visargazca bhavatIti // 5 'DeGasiGasDi' iti catasro vibhaktayo 'Dit' padena ucyante / x parjanyoH meghaH / lakSaNaM sUtram //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 [zrAsyAdyantaratnAkare-AkArAntaM prakaraNam ] nize [ 2, 4, 59 ] ityanena dhavayoge ( patiyoge ) vidhIyamAnaDIpratyayo na bhavati, api tu teSAmajAdipAThAdAbeva bhavati / pUrvApahANA, aparApahANA, samprahANA, ( paraprahANetyapyanye ) iti zabdatrayeSvapi TillakSaNasya DIpratyayasyApavAda Apa syAdajAditvAt / trINi phalAni samAhRtAni-trayANAM phalAnAM samAhAro vA-triphalA-ityatra "dvigoH samAhArAt" [2, 4, 22 ] iti dvigulakSaNaDIpratyayasya prAptAvapyajAdipAThAdAbeva bhavatIti-dvAviMzateH zabdAnAM rUpANi (sAdhanikA ca) dayAzabdavadevAvaseyAni // ___ kruzcA-uSNihA-devavizA-iti zabdatraye vyaJjanAntatvenA'nakArAntasve'pyajAditvAdApbhavatIti / rUpANi dayAvat / (166) AvantaH strIliGgaH 'nizA' zabdaH / (svamate) vi. ekava dviva0 . bahuva0 pra. nizA nizAH dvi0 nizAm nizaH, nizAH tR* nizA, nizayA; nibhyAm, nizAbhyAm ; nibhiH, nizAbhiH ca0 nize, nizAyaH , , nijbhyaH, nizAbhyaH pa. nizaH, nizAyAH , , , , 10 ., , nizoH, nizayoH; nizAm, nizAnAm sa0 nizi, nizAyAm , , , nicchu, nizu, nizAsu he nize he nizAH ___ atra " paatraadivrjitaadntottrpdsmaahaare| dvigurakSAbantAnto vA'nyastu sarvo napuMsakaH // 5 // " iti liGgAnuzAsanavacanAt-pAtrAdivarjitamakArAntamuttarapadaM yasya sa dviguH, samAhAre strIliGgatvamavApnoti // 3 anye tu kruJcAnAlabheta-uSNihakakubhau-devavizazca manuSya-iti prayogadarzanAt-akArAntA evaita iti manyante / .
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-AkArAntaM prakaraNam ] 123 sAdhanikA-" mAsanizA." [2, 1, 100 ] iti zasAdau syAdau 'niz' iti lugantAdezo vikalpena bhavati // bhyAmi " dhuTastRtIyaH " [2, 1, 76] iti sUtreNa zasthAne tRtIyaprAptI "AsanaH" [7. 4, 120 iti ( paribhASAsUtrabalena ) jatve x nibhyAm 3 ' iti, evaM nibhiH, nijbhyaH 2 / supi-niz' ityAdeze " sasya zaSau " [ 1, 3, 61 ] iti supsambandhisakArasya zatve, " dhuTastRtIyaH " [2, 1, 76 ] iti 'niz' ghaTakazasya ( AsannaparibhASayA) jatve, " aghoSe prathamo'ziTaH " [1, 3, 50] iti jasya (catve ) prathame-'niczu' iti jAte " prathamAdadhuTi zazcha: " [1, 3, 4] iti zasya chatve nicchu, chatvavikalpapakSe nizu, pakSe nishaasu|| nanu jatve sati 'nija+su' ityavasthAyAm " cajaH kagam " [ 2, 3, 86 ] iti gatvena bhavitavyam ! evaM ca sati supi gatve, tasya katve sasya Satve ca 'nikSu' iti rUpeNa bhAvyamiti cenna, gatvaM prati "dhuTastRtIyaH" iti sUtravihitajatvasyA'siddhattvAditi / naca catve'pi asiddhatvamiti vAcyam ? asadadhikArasya paratvasyAdhikAravihitatvapratibaddhatvena catvavidhAyakasyobhayAbhAvAt // ___x " atra-(" mAsanizA0 " [2, 1, 100 ] ityasminsUtre ) nizazabde satyapi nizAzabdagrahaNaM 'nijbhyAm' ityasya siddhyartham, nizzabdasya hi bhyAmi 'niDbhyAm' ityeva bhavati / kibantatvAddhAtutve 'yajasRja'-ityAdinA SatvaprAH " iti laghunyAsakArAH // idamatra hRdayam-nizAparyAyasya AcAraktibantanizzabdasya dhAtutvAt " yajasRjamRjarAjabhrAjabhrasjavazvaparivrAjaH zaH SaH" [ 2, 3, 87 ] " iti sUtreNa yajAdidhAtusAhacaryAt zakArasyApi 'dhAtoH sambandhina eva grahaNena zasya Satvam, tato " dhuTastRtIyaH" iti Datve " niDbhyAm " itirUpasiddhiH; prakRtasya tu nizAzabdasya 'niz' ityAdezarUpatvena dhAtusvAbhAbhAt SatvaprAptireva nAstIti 'nijabhyAm ' iti rUpaM bhavatIti vizeSaH /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizA / nizayA 124 [zrosyAdyantaratnAkare-AkArAntaM prakaraNam ]. matAntare tu (pANinIyamatAnusArINi rUpANi ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. nizA _ nize nizAH nizaH / , nizAm nishaaH| niDbhyAm / nibhiH nijbhyAm / nibhiH nizAbhyAm / nizAbhiH) niDbhyaH ) nize / nijbhyaH / nizAyai nizAbhyaH) nizaH / nizAyAH nizoH / nizAm / nizayoH nizAnAm / niTatsu, nizi nicchu, / . nishaayaam| nizAsu mana he nize he nizAH . pANinimate tu-myAmi 'niza' ityAdeze " zve0 [8, 2, 36 pA0 sU0 ] tyAdinA Satve jaztve ca 'niDbhyAm' iti / dhAtoreva zakArasya SatvapakSe jaztve ca 'nijbhyAm' iti // na cAtra kutvaM syAditi vAcyam ? jaztvaM prati kutvasyAsiddhatvAt / . kecittu-bhyAmi 'nigbhyAm 3,' bhisi 'nimbhiH,' bhyasi 'nirabhyaH 2' supi tu 'nikSu' itIcchanti // . niTsu, niczu,
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-AkArAntaM prakaraNam ] (167 ) AvantaH strIliGgaH 'nAsikA' zabdaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 nAsikA nAsike nAsikAH dvi0 nAsikAm nasaH, nAsikAH . .. tR0 nasA, nAsikayA; nobhyAm , nAsikAbhyAm nobhiH nAsikAbhiH ca0 nase, nAsikAyai ' nAsikAya; " " nobhyaH, nAsikAbhyaH pa0 nasaH, nAsikAyAH; ..., pa. " , nasoH, nAsikayoH; nasAm , nAsikAnAm sa0 nasi, nAsikAyAm ,, , nathsu, natsunAsikAsu saM he nAsike he nAsike he nAsikAH sAdhanikA-zasAdau syAdau " dantapAdanAsikA0 " [2, 1, 101] iti 'nas' ityAdezo vA bhavati / bhyAmi bhisi bhyasi ca pare nasAdeze sati, " nAmasidayavyaJjane " [1, 1, 21 ] iti padasaMjJAyAM satyAM "so ru: " [2, 1, 72 ] iti sasya rutvam , tadanu " ghoSavati" [1, 3, 21 ] iti rutvasya utve, 'na+u' iti jAte " avarNasyevarNAdinaidodarala" [1, 2, 6 ] iti nakArasthA'kAreNa saha ukArasya okArAdeze-nobhyAm , nobhiH, nobhyaH-pakSAntararUpasAdhanikA dayAvat // __ supi-nasAdeze sati " dhuTastRtIyaH " [ 2, 1, 76 ] iti sUtreNa (AsannaparibhASayA) sasya datve " aghoSe prathamo'ziTaH " [1, 3, 50] iti dasya takArAdeze 'natsu' iti jAte " ziTyAdyasya dvitIyo vA" [1, 3, 59] iti tasya vikalpena thatve 'nathsu' natsu pakSe nAsikAsu // avaziSTA sAdhanikA 'dayA' (165) vadavaseyA svadhiyA // - 4 apare tu--'nAsikAsu, nassu' itIcchanti //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 [zrIsyAdhantaratnAkare-AkArAntaM prakaraNam] pRtanAH (168) AbantaH strIliGgaH 'pRtanA' zabdaH / matAntare-- vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 pRtanA pRtane dvi0 pRtanAm pRtaH, pRtanAH . tR. pRtA, pRtanayA; pRdbhyAm, pRtanAbhyAm pRdbhiH, pRtanAbhiH 10 pRte, pRtanAyai " " padbhyaH, pRtanAbhyaH pa0 pRtaH, pRtanAyA:; , pa. . , pRtoH, pRtanayoH ; pRtAm, pRtanAnAm sa0 ti, pratavAyAm ; , " pRtsu, pRtanAsu saM he pRtane he pRtane he pRtanAH imAni rUpANi pANinIyAyavalambIni / yatante zasAdau pRtanAyAH 'pRt' isthAdezamicchanti // svamate tu sarvANi rUpANi 'dayA' ( 165 ) zabdavajjJeyAni, pRdAdezAbhAvAt // ( 169) AvantaH strIliGgaH 'jarA' zabdaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. jarA arasau, jare; jarasaH, jarAH dvi0 jarAm " , ta. jarasA, jarayA; jarAbhyAm jarAbhiH ca0. jarase, jarAya , jarAbhyaH pa. jarasaH, jarANaH; " Sa0Aga jaraso, jarayo jarasAma, jarANAm sa. jarasi, jarAyAm ; " ". jarAsu saM he jare he jarasau, he jare, he jarasaH, he. jarAH
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-AkArAnta prakaraNam ] 927 evam sujarA, paramajasa, prajarA-prabhRtayaH karmadhArayeM; bahuvrIhI tu-vibhaktarApAvyavadhAnAna jarasAdezastena "dayA' (165) zabdavadrUpANi bodhyAni // evaM punaH nirjarA, atijarA, ajarA-pramukhAnAM bahuvrIhiMsamAse 'dayA' vajjJeyam // sAdhanikA- jarAyA jarasa vA " [2, 1, 3, ] iti svarAdI syAdau 'jaras' ityAdezo vA bodhyaH / pakSe nyaJjanAdau ca 'dayA' ( 165 ) zabdavat / navaraM Ami jarasAbhAvapakSe " rava." [2, 3, 63 ] iti NatvavizeSastena 'jarANAm' iti // (170) AvantaH strIliGgaH. 'ambA' zabdaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 ambA ambe ambAH dvi0 ambAm tR0 ambayA. ambAbhyAm ambAbhiH ca0 ambAyai ambAbhyaH 50 ambAyAH Sa07 ambayo ambAnAm sa0 ambAyAm ambAsu saM0 he amba. he ambe he ambAH evam-akkA, allA, attA, *priyAmbA, paramAmbA, anambA pramukhAH / , bhatra " nityadidvisvarAmbArthasya hasvaH " [ 1, 4, 43 ] iti bhAmantrabRttisinA saha hasvaH // * priyAmbAdizabdAnAM bahusvaratve'pi tadghaTakAmbAzabdasya dvisvaratvamagvAhatameveti tadapANyapi ambAvajjJeyAni //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 [zrosyAdyantaratnAkare-AkArAntaM prakaraNam ] . . . Sa0 " . (171 ) AbantaH strIliGgaH 'ambADA' zabdaH / vi0 ekava0 . . dviva0 . bahuva0 pra. ambADA ambADe ambADAH dvi0 ambADAm . . . " tR0 ambADayA ambADAbhyAm ambADAbhiH ca. ambADAya ambADAbhyaH pa0 ambADAyAH " ambADayoH ambADAnAm . sa0 AmbADAyAm . ambADAsu saM0 he ambADe , he ambADe he ambADAH ___2 asya zabdasya yadyapi sarvANi rUpANi dayAvad bhavanti, tathApi "nityadidvisvarAmbArthasya hasvaH ,' [ 1, 4, 43 ] iti sUtreNa 'ambADA' zabdasyAmbArthatvAta hasvasvaprAptiH, tathApi tasminneva sUtre dvisvaragrahaNAdasya ca trisvaratvena hasktvAbhAvo-bhavatIti pradarzanArtha pRthag grahaNam // nityabahuvacanAntA AbantAstrayaH zabdAH / (172)'vrssaa'shbdH|| (173) mghaa'shbdH| (174) kRttikA shbdH| pra0 varSAH maghA ... .. kRttikAH dvi0 kRttikAbhiH kRttikAbhyaH tR0 varSAbhiH ca0 varSAbhyaH pa0 . , Sa0 varSANAm sa0 varSAsu saM he varSAH maghAbhiH maghAbhyaH .".. maghAnAm maghAsu he maghAH kRttikAnAm / kRttikAsu he kRttikAH /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-AkArAntaprakaraNa samAptiH] 129 sAdhanikA 'dayA' (165) zabdasya bahuvacanavat // "ahaMpUrvikAdivarSA, maghA akRttikA bahau / .. vA tu jalaukApsarasaH sikatAsumanaHsamAH // 9 // " iti liGgAnuzAsanavacanAt-varSA-maghA-xap-kRttikAzabdAH strIliGgA bahuvacanAntAH / yathA-imA varSAH prAvRT / evaM maghA nakSatra vizeSaH / apa Apa: jalam / kRttikA kRttikAnakSatravizeSaH / iti zrImattapogaNAmbarAmbaramagi-zAsanasamrAT-svaparasamayapArAvArapArINAsscAryacakracUDAmaNi-kalikAlakalpatarukalpa-tIrtharakSakadakSa-sugRhItanAmadheyabagadguru-paramapUjya pUjyapAda-paramopakAri-bhaTTArakAcAryavarya-zrImadvijayanemisUrIzvara-paTTAlaGkAra-vyAkaraNavAcaspati--kaviratna--zAnavizArada-vibudhaziromaNi-paramapUjya-paramopakAri-zrImadgururAjabhaTTArakagaNAcArya-zrImadvijayalAvaNyasUrIzvara-caraNAravindamilindAyamAna-vineyamuni-dakSavijaya-viracitezrIsyAdyantaratnAkare-svarAntaprakaraNastham AkArAnta-prakaraNam x ap zabdo vyaJjanAntasvAdana nopadArzataH, api tu pakArAntazabdarUpopadarzanAvasare pradarzayiSyate
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 [zrAsyAdyantaratnAkare-ikArAnta prakaraNam ] // OM hI namo nANassa // // atha ikaaraantprkrnnm|| munI dvi... munIn munibhiH munyoH muniSu (175) ikArAntaH puMlliGgaH 'muni'* zabdaH / ekava0 . dviva0 bahuva0 pra0 muniH munayaH munim| tR0. muninA munibhyAm ca0 . munaye munibhyaH pa. muneH munInAma sa0 munI saM0 . he mune he munI he munayaH evam--sumati, suvidhi, zAnti, nami, nemi, kavi, nRpati, kapi, agni, yati, bhatithi, nidhi, maNi-pramukhAH / striyAM tu*Urmozamyau ratnyaratnI avIcilavyaNyANizreNayaH zroNyaraNyau / pArNIzalyau zAlmaliyaSTimuSTI, yonimunyau svaatigvyuutibstyH||10 '' iti liGgAnuzAsanavacanAd munizabdaH strIliGga'pi / yathA'yaM muniH, iyaM muni:-tapastrItyarthaH /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 131 kiJca " 99 ityoktyarthAt " [2, 4, 32] iti khiyAM GIrvA syAt, tena sunizabdasya striyAM dve prakRtI, yathA-' - 'muni, munI' iti / bhAdyAyA vakSyamANa 'mati' (177) zabdavadaparAyAzca vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavapANi bodhyAni // sAdhanikA - muni+si ( s = "so ru: " [2, 1, 72 ] iti sakArasya ru: (ra), "raH padAnte visargastayo: " [ 1, 3, 53 ] iti rasya visarge ca 'muniH ' // muni + au = "iduto'kherIdUt" [ 1, 4, 21] iti ikAraukArasthAne IkAre 'munI' 2 // muni + jas (as ) = "jasyedot" [ 1, 4, 22 ] iti ikArasya ekAraH, tasya "edaito'yAy " [ 1, 2, 23] iti ayAdeze, sakArasya rutve visarge ca 'munayaH' // muni + am = 'samAnAdamo'taH " [ 14, 46 ] iti akArasya luki 'munim' // munizas (as ) = " zasoDatA sazca naH puMsi " [ 1, 4, 49 ] iti ikArA'kArasthAne Itve sasya natve ca 'munIn' // muni+TA ( A ) = " TaH puMsi nA [ 1, 4, 24 ] iti TAsthAne 'nA' ityAdeze 'muninA' // muni + ke (e) = "Gityaditi " [1 , 4, 23 ] iti ikArasya ekAraH, tasya ca 'ay' ityAdeze 'munaye' // muni + Gasi ( a ), Ga (am ) = "Gityaditi" [ 1, 4, 23 ] iti isthAne ekArAdeze, "edodubhyAM GasiGasoraH [ 1, 4, 35 ] iti GasiGassthAne rephAdeze, tasya ca visarge jAte 'muneH' 2 || muni +o = " ivarNAderasve svare yavaralam [1, 2, 21] iti ikArasya yakAre, sasya ruve visarge ca sati 'munyoH ' 2 // muni + Am = " hrasvApazca [ 1, 4, 32 ] iti AmasthAne 'nAm' ityAdeze " dIrgho nAmbatisR0" [ 1, 4, 47 ] iti ikArasya dIrghatve ca ' munInAm // muni+Gi (i)="GiDauM" [ 1, 4, 25 ] iti GisthAne Dau (au) bhavati, tadanu 'vyapadezivadekasmin' iti nyAyabalAt " DiyayasvarAdeH " [ 2, 1, 114 ] iti ikArasya luki 'munau ' // muni + supa (su) = ' ' nAmyantasthA 0 ' [ 2, 3, 15 ] iti sasya Satve 'muniSu' // sambodhanaikavacane 'muni+si' = " hrasvasya guNaH [ 1, 4, 41 ] iti sinA saha ikArasya guNe jAte 'he mune' // atra AsannaparibhASayA isthAne ekArarUpo guNo bhavati // sambodhanadvivacanabahuvacanantu prathamAvat sAdhyam // 99 99 "" 99 dd
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrosyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam 1 (176) ikArAntaH puMlliGgaH 'RSi' zabdaH / ekava0 dviva bahuva0 pra. RSiH RSI kssmthH dvi0 RSima RSIn : tR RSiNA RSibhyAm RSimiH ca0 RSaye " RSibhyaH RSaH / RSyoH RSINAm sa. RSau kaabintu saM0 he RSe he RSI he RSayaH evam-maharSi, ravi, giri, sUri, hari, adri, sauri, ari, dAnavAripramukhAH / . sAdhanikA tu 'muni' (175) zabdavadevAvaseyA; api tu tRtIyaikavacane SaSThIbahuvacane ca "rapRvarNA0' [ 2, 3, 63 ] iti NatvavizeSo bodhyaH / (177) ikArAntaH strIliGgaH 'mati' zabdaH / vi0 ekava0 dviva bahuva0 pra. matiH matI . matayaH dvi0 matim matIH / matyA matibhyAm / matibhiH ca0 matya, mataye , matibhyaH pa0 . matyAH , mateH ". pa. , , matyoH matInAma . sa. matyAm, mato matyoH matiSu - he mate, he matI he matayaH
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 933 evam -buddhi, vRddhi, kIrti, kAnti, kRti, tuSTi, puSTi, Rddhi, ruci, zreNi, paGkti, zruti, smRti-prabhRtayaH / .. evaM puna:-bhUmi, aGguli, dhUli, Ali, dhamani, dArve, zroNi, rAji, yAvali, yaSTi, zAri, saraNi, azani, araNi, zakRtkari, Atmabhari, kapi, ahi, tAri, muni, aJcati, aGkati aMhati, zakaTi, zastri, rajani, dharaNi, rAtriiti ktyarthabhinnebhyo'STAviMzataH zabdebhyaH " xito'ktyarthAt " [ 2, 4, 32] iti sUtreNa GIrvikalpena bhavati; tena bhUmI, bhUmiH- ityevaM rItyA'STAviMzateH zabdAnAM prakRtidvayam / yadA DIstaMdA vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadrUpANi tat sAdhanikA ca syAt / yabhAve tu 'mati' vadrUpANi bodhyAni // sAdhanikeyam-zasi " zaso'tA sazca naH puMsi " [.. 4, 49] iti ikArasya dIrghatve'pi strItvAt zasaH sasya no na syAditi 'matIH' // TApare tu "ivarNAde." [1, 2, 21] iti isthAne yatve 'matyA' / DeGasi. GasGipare tu " striyA GitAM vA daidAsdAsdAm [1, 4, 28 ] iti (DGasiGasaGipratyayAH 'Git' vacanena vyapadizyante iti) dvivacanAnAmanu. krameNa dai-dAma-dAma-dAm - ityevaMrUpA AdezA bhavanti tatrA'pi dakAraH sarvatra it / tathA ca GitAm ditaH ai-As-As-Am syuH, tadanu "ivarNA" [1, 2, 21] iti isthAne yatve sati 'matyai', (sasya rutve visarge ca) 'matyAH' 2, 'matyAm // pakSAntararUpasAdhanikA'vaziSTA ca sAdhanikA 'muni' (175) vajjJeyA / x nanvatra ktyarthapratyayAntasya varjanAt ktipratyayAntAbhyAM paddhatizaktizabdA. ..bhyAM kathaM GItvavikalpa iti ceducyate-paddhatizabdAt "paddhateH" [2, 4, 33] iti sUtreNa, zaktizabdAcca " zakteH zastre " [2, 4, 34 ] iti sUtreNa ca .., DIvikalpaH, tena 'paddhatI paddhati; zaktI shktiH|| [zastrAdanyasminnarthe ko na bhavati, tena tatra 'zakti' ityekaiva prakRtiH ] / anye tu-acati-aGkati-saMhati-zakaTi-zastri-zAri-tAri-ahi-kapi
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 [zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] (178) ikArAnto napuMsakaliGgaH 'vAri' zabdaH / / vi0 ekava. dviva0 pra0 vAri vAriNI vArINi bahuva0. vAriNe Sa. " pAriNA vAribhyAm vAribhiH vAribhyaH vAriNaH vAriNoH vArINAm sa. vAriNi vAriSu saM0 he vAre, he vAri; he vAriNI he vArINi ___ sAdhanikA-vAri+si, am="anato lup" [ 1, 4, 59 ] iti sthamo pi 'vAri' 2 // vAri-|-au=" aurI" [1, 4, 56 ] iti aukArasya IkAre " anAmasvare no'ntaH " [1, 4, 64 ] iti ne'nte sati " raghuvarNA0 " [ 2, 3, 63 ] iti nasya Natve ca 'vAriNI' 2 // vAri--jasa, zas (asa)=" napuMsakasya zi: " [ 1, 4, 55 ] iti jaszasoH 'zi' ityAdeze " svarAcchau " [1. 4, 65 1 ini ne'nte sati 'vArin+i' iti jAte " inhanupUSA. " [1, 4, 87 ] iti sUtreNa dIrghasvaprAptAvapi 'lAkSaNikapratipadoktayoH pratipadoktasyaiva grahaNam' iti nyAyemuni-rAtri-yaSTibhyaH, kaTi-zroNiprabhRtiprANyaGgavAcibhyaH, tivarjitakRdantebhyazcekA. rantebhya icchanti naanyebhyH| tanmate zobhano gandho yasyAH sA sugandhiH sura* bhiMgandhiH, nirgatA kauzAmbyA niSkauzAmbiH aNiH, zANiH-ityAdiSu na bhavati / ktimAtravarjanAcca-akaraNi, ajanani, jyAni, glAni prabhRtiSu na pratiSedhaH, ata eva teSAM mate akaraNiprabhRtiSvapi DI vA bhavatIti / svamate tu ktipratyayA. ntasya ktyarthapratyayAntasya ca varjanAt ktipratyayAntebhyo mati-buddhiprabhRtibhyaH, ktyarthapratyayAntebhyo'karaNiprabhRtibhyazca DIpratyayo vikalpena na bhavatIti bhAvaH //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ thIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 135 nAtra ino lAkSaNikatvAttanna bhavati kintu " ni dIrghaH " [1, 4, 85] ityanenaiva dIrghatve jAte " ravarNA0 " [ 2, 3, 63 ] iti nasya Nasve ca sati 'vArINi' 2 iti / lAkSaNikasya anityatvAt kecit "inhanpUSA." [1, 4, 87] iti sUtreNa dIrvamapi kurvanti // vAri--TA-usi-usa-osEi=" anAmsvare no'ntaH " [., 4, 64 ] iti no'nto bhavati, tadanu nasya Natve 'vAriNA, vAriNe, vAriNaH 2, vAriNoH 2, vAriNi' iti // vAri--Am atra nAgamAbhAvAt "hasvApazca " [1, 4, 32] ityAmo nAmi . sati " dI| nAmya" [1, 4, 47 ] iti dIrghatve 'vArINAn' iti // mupi " nAmyanta0 " [ 2, 3, 15 ] iti sasya Satve 'cAriSu' // sambo. dhane sau " nAmino luga vA " 1, 4, 61 ] iti seluki tasya "sthAnIvA'varNavidhau" [7, 4, 109 1 iti AsajhaparibhASayA "hasvasya guNaH" [ 3, 4, 41 ] iti *sthAnivadbhAve sati ekAre (guNe) jAte 'he vAre' pakSe " anato lup " ! 1, 4, 59 ] iti selupi ha vAri' / nanvatra selugaH sthAnivadbhAvena bhAgyamiti cet ? na, "lupyaravRllenat" [7, 4; 112] iti luptasya seH sthAnivadbhAvapratiSedhAt // (179) ikArAnto vizeSaNavAcakaH 'zuci' zabdaH / tatra puMsi vi0 ekava0 dviva0 ___ pra0 zuciH - dvi0 - zucim zucIn .evaM pulliGge 'muni' (177 ) zabdvat sarvANi rUpANi tatsAdhanikA ca jJeyA // bahuva0 zucayaH zucI * sthAnini sati yat kArya syAt, tat kArya tadAdeze'pi syAditi sthAnivadbhAvabhAvArthaH // .
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 [zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] strIliGge tu"mati' (177) zabdavat sarva bodhyam / kina yadA "ito'ktyarthAt" [ 2, 4, 32 ] iti GIH syAttadA striyAM 'zaci' iti prakRtiH, tadrUpANi vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) zabdavadavaseyAni // napuMsakaliGga tuvi0ekava0 dviva0 bahuva0 0 zuci zucinI zucIni zucinA zucibhyAm zucibhiH zucaye, zucine , zucibhyaH zuceH, zucinaH 10 , zucyoH, zucinoH zucInAm sa.. zucau, zuciniH zuciSu saM0 he zuce, zuci; he zucinI zucIni evam-sugandhi, dIrghAguli-pramukhA ikArAntA vizeSaNarUpAH zabdA bodhyaaH|| - sAdhanikA-" vAnyataH pumAMSTAdau svare " [1, 4. 62 ] iti sUtreNa (yo nAmyantaH zabdo vizeSyavazAnnapuMsakaH sa) svarAdau TAdau pare puMvad vikalpena bhavati / tena puMvadbhAvapakSe nAgamAbhAvAt svarAdau TAdau pare 'muni' ( 175 ) zabdavat ; zeSaM sarva 'vAri' ( 179 ) zabdavajjJeyam , api tu gatvAbhAvo'tra sarvatra vAcyaH // " (180) ikArAntastriliGgakaH 'sakhi zandaH / tatra puMlliGgavi0 ekava0 dviva0 . bahuva0 pra.. sakhA , sakhAyau sakhAyaH: dvi0 sakhAyam . . sakhIn
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] sakhibhyAm sakhyA sakhye sakhibhiH sakhibhyaH ca. sakhyuH / sakhyo sakhInAm sa0 sakhyo sakhiSu saM0 he sakhe he sakhAyau he sakhAyaH sAdhanikA-sakhi+si="RduzanaspurudaMzo'nehasazca seDAH " [3, 4, * 44 ] iti sisthAne DA ityAdeze sati ( DA ityatra DakAra it-ata eva ) 'sakhi+A' iti jAte "DityanyasvarAdeH" [2, 1, 114] iti 'vyapadezivadekasmin' iti nyAyabalAd ikArasya luki 'sakhA' iti // sakhi+au, jas, . am="salyurito'zAvat" [1, 4, 83] iti sakhizabdasya ikArasya aikArAdeze " edaito'yAya " [., 2, 23] iti aikArasya 'Aya' ityAdeze sati 'sakhAyau' 2, sakhAyaH, sakhAyam // sakhi+zas(as)="zaso'tA saca naH puMsi " [1, 4, 49] iti dIrghatve sasya nasve ca 'sakhIn' / sakhi+TA, (bhA,e)="na nADidet " [., 4, 20 ] iti sUtreNa TAvacanasa nAdezo, hiti pare ekAraca na syAt / tathA ca " : puMsi nA " [1, 1, 24 ] " hityaditi " [., 4 23 ] iti sUtradvayaM bAdhitamanena; ata eva "iva de." [., 2, 21 ] iti yaskhe sati-'sakhyA, sasye' iti // sakhi+ si(as),kas(asa)=" iva de." [1, 2, 21 ] iti ( khi-ityasya ikArakha yasye "khitikhItIya ur" [1,4, 16] iti parayosisoH sthAne 'u' ityAdeze rephasya visarge ca sati 'salyuH 2 // sakhi+6(i)" kevalasakhipaterauH " [., 4, 26 ] iti ke auH syAt, tadanu itvasya yasve 'salyau / sambodhane sau " Rduzanas. " [1, 4, 84] iti seDA na syAt, sambodhanasestanAgrahaNAt ; kintu " hasakha guNaH " [., 4,41] iti guNe sati 'he sakhe // zeSA sAdhanikA sugamA svadhiyAbaseyA
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAna prakaraNam ] khIliGge tu -- "1 " nArI sakhI pagU zvazrU [ 2, 4, 76 ] iti sUtreNa sakhi zabdAt sakhazabdAcya bahuvrIherDI nipAtyate; tena 'sakhI' iti dIrgha-IkArAntara prakRtiH // saha khena vartarte yA sA'pi 'sakhI' / nipAtanasAmarthyAt dhavayogespi / 'sakhI' ityasya rUpANi tatsAdhanikA va vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadbodhyA // 1 138 vi0 pra0 O tR0 ca0 pa0 pa0 sa0 saM0 ekava0 sakhi pra0 napuMsakaliGga tu-- dviva0 saMkhinI " ," saMkhyA, sakhinA sakhibhyAm sakhye, sakhine sakhyuH, sakhinaH vi0 ekava " "? sakhyau, sakhini "" " " sakhyoH, sakhinoH sakhInAm ,, sakhiSu he sakhe, he sakhi, he sakhinI he sakhImi sAdhanikA - " vAnyataH pumAMSTAdau svare " [ 1, 4, 62 ] iti Farst rat jaraistra vA bodhyaH / puMvadbhAvapakSe puMlliGgavat - anyatra tvaM binA 'vAri ' ' (178) vatsAdhyam // (181) ikArAnto vizeSaNavAcakaH 'priyasakhi ' zabdaH / tatra puMlliGge - ( priyaH sakhA yasya saH priyasakhA ) faeo priyasakhAyau priyasakhA priyasakhAyam " bahuva0 y sakhIna " sakhibhiH sakhibhyaH bahuva0 priyasakhAyaH priyasakhIn
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ tR0 ca0 pa0 pa0 sa0 saM0 [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 139 priyasakhibhiH priyasakhibhyaH vi0 priyasakhinA priyasakhaye priyasakhe : pra0 * dvi sR0 "9 priyasakhau he sikhe prisakhibhyAm " "" priyasakhyoH evam paramasakhi - pramukhAH // " sAdhanikA - agra 99 Rduzana0 [ 1, 4, 84 ] ityana sakhyurito 0 [ 1, 4, 3 ] ityatra cA'nyasambandhino'pi vijJAnAt serDA :aikArAntAdezazca bhavatyeva tena prathamarUpapaJcaka- caramarUpadvaya sAdhanikA, kevalasakhizabdavadbodhyA || TAGeGasiGaGipare tu 'muni' (175) vatsAdhyaM kevalatvA-' bhAvAt // zeSamapi 'muni' vat // ekava0 priyasakhA priyasakhAyam priyasakhyA "5 he priyasakhAya 93 " 66 nanu GasiGaspare " khitikhItIya ur [ 1, 4, 36 ] ityatra kevalagrahaNAbhAvAttena sUtreNa 'ur' ityAdezena bhAvyamiti cet ?, maivam tasminneva sUtre - yatra yatvAdezastatraiva 'ur' vidhAnAt, GasiGasoH Gidvacanatve'pi na nAGidet " [1, 4, 27] ityasmin sUtre kevalasyaiva grahaNAt " Gityaditi" [ 1, 4, 23 ] iti vidhIyamAna- etvaniSedhAbhAvastena pUrvametvAdezabhavanAd yatvAdezAbhAvAdurAdezAbhAvo bhAvyaH / "" priyasakhInAm priyasakhiSu he priyasakhAyaH strIliGge tu -- ( priyaH sakhA yasyAH sA priyasakhA - ) dviva0 priyasakhAyau priyasakhibhyAm 66 bahuva0 priyasakhAyaH priyasakhIH priyasakhibhiH
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 60 pa0 0 39 99 sa0 priyasakhyAm, priyasakhau ; "" saM0 he priyasakhe he priyasakhAya [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] priyasakhyai, priyasakhayeH priyasakhibhyAm, priyasakhibhyaH priyasakhyAH, priyasakhe: ; "" priyasakhyoH priyasakhizabdasya ktyarthabhinnatvena yadA tu " ito'ksyarthAt " [ 2, 4, 32 ] iti GIstadA ' priyasakhI ' iti dIrghekArAntaprakRtiH, tadrUpANi sarvANi vakSyamANa ' nadI ' ( 225 ) vajjJeyAni || antra GIpakSe " khitistrItIya ur" [ 1, 4, 36 ] iti sUtre ' aditi' ityanuvRtterdidbhinasthale GasiGasoH 'ur' vidhAnAdatra " strIdUta: " [ 4 29 ] iti GasiGasodisvAdurAdezAbhAvaH // " vi0 sAdhanikA- 'si-au- jas- am - au' pare'nyasambandhino'pi grahaNAt kevakasakhivatsAdhyam // zasAdau tu 'mati' ( 177 ) vatsAdhyas || DeGasiGasaDipare tu " striyA GitAM vA daidAsUdAsdAm " [1, 4, 28 ] iti GidvacanAnAmanukrameNa 'ai-As-As-Amodita vA syuH / yadA didAdezAstadA ditvAdeva GasiGasoH urabhAvaH / Gepare Gipare ca kevalatvAbhAvAt kevalasakhikArya na syAt / didAdezAbhAvapakSe'pi tathaiva; kintu " nanAGidet [ 1, 4, 27 ] iti sUtreNa " Gityaditi " [ 1, 4, 23 ] iti vihi tasya esvasya niSedho na bhavitumarhati tatra kevalagrahaNAt / anna tu kevalAbhAvAtpUrvameva tve sati yatvAbhAvaH / yatvAbhAvAca urAdezAbhAvo bodhyaH, urAdezasya yatvAdezasthale vidhAnAt // pra0 99 priyasakhInAm priyasakhiSu he priyasakhAyaH napuMsakaliGge tu -- ( priyaH sakhA yasya kulasya tat priyasakhi ) dviva0 ekava0 priyasakhi priyasakhinI bahuva0 priyasakhIni ""
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 15 dvi0 priyasakhi priyasakhinI priyasakhIni tR0 priyasakhinA priyasakhibhyam priyasakhibhiH priyasakhaye, priyasakhine , priyasakhibhyaH 50 priyasakhe, priyasakhinaH " pa0 " , priyasakhyoH, priyamakhino priyasakhInAm saM0 he priyasakhe, he priyasakhi, he priyasakhinI he priyasakhIni sAdhanikA-sarvamatra napuMsakaliGgaka 'zuci' (179) vabodhyam // nanu kathamatra sakhikArya neti ceducyate-sau " anato lup" [3, 2, 6 ] iti se e , tasya sthAnivadbhAvaniSedhAt " Rduzana0 " [ 1, 4, 44 ] iti sUtraM na pravartate, serabhAvAt // aupare ampare ca " salyurito0 " [3, 4, 83] iti sUtraM na pravartate, napuMsakasya aupratyayasya ampratyayasya ca ghuTsaMjJAyA abhAt // jaszasapare yadyapi " napuMsakasya ziH " [ 4, 55 ] iti jaszasoH zirbhavati, tasya ca " zidhuT "[1, 1, 28 ] iti ghusaMjJAyAM satyAmapi " sakhyurito'zAvat " [., 4, 83] iti sUtrApravRttiH, * azo' iti vacanAt // svarAdau TAdau tu " vAnyata: pumAMSTAdI svare " [1, 4, 62 ] iti puMvadbhAvapaLe puMliGgavat, tadabhAve ca " anAmasvare no'ntaH " [1, 4, 64 ] iti no'ntAgamo bodhyaH // priyazcAsau sakhA ca 'priyasakhaH / atra "rAjansakhe:" [7, 3, 1.6] iti tatpuruSAt samAsAnto'T bhavati, tena akArAntapriyasakhazagdo bhavati; tasya rUpANi puMsi 'jina' (74) vat , strIyAM priyA cAso : sakhI 'priya. sakhI' ityasya rUpANi vakSyamANa -- nadI ( 225) vat , klIbe tupriyaM ca tat sakhi ca 'priyasakham' iti vigraheM 'darzana' (151) badrapANi bobhyAni // evam-paramAzcAsau sakhA ca 'paramasaH' bhatra sarva: triSu lioSu priyasakhazandavajkSayam // ..
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] (182) ikArAnto vizeSaNavAcakaH 'atisakhi' zabdaH puMlliGge ( sakhImatikrAnto'tisakhiH ) bi. hjj dviva0 dviva0 bahuva0 . . pra. atisakhiH atisakhI atisakhayaH .. dvi0 atisakhim / atisakhIn tR. atisakhivA atisakhibhyAm atisakhibhiH atisakhaye atisakhibhyaH pa0.. atisakheH . pa0 , atisakhyoH . atisakhInAm sa0 atisakhau .. .. atisakhiSu saM. he atisakhe he. atisakhI he atisakhayaH __sakhImatikrAnto'tisakhirityatra " rAjansakheH" [7, 3, 106 ] iti sUtreNa nA'Ta samAsAntaH, 'mAmagrahaNe liGgaviziSTasyApi grahaNam' iti paribhApAyA anityatvAt / " gozcAnte hrasvo0 " [2, 4, 96 ] iti hasvatdhe 'lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktasyaiva grahaNam' iti nyAyAdanna sakhizabdasya lAkSaNikatvena aitvAdikAryAbhAvAt sarvaM 'muni' (175) vadavaseyam // strIliGge tu( sakhImatikrAnsA yA sA atisakhiH ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 atisakhiH atisakhI atisakhayA dvi0 atisakhim atisakhIH tR0 atisakhyA atisakhibhyAm / / atisakhibhiH ca0 atisakhyauM, atisakhaye , atisakhibhyaH 50 atisakhyAH, atisakheH, , Sa0 , atisakhyoH atisakhonAm ani
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] sa. atisakhyAma,atisakhau; atisakhyoH atisAlapurA saM0 he atisakhe he atisakhI he atisakhayo ____ sarvamatra 'mati' (175) vadodhyaM lAkSaNikatvAt / yadAtu " ito'ktyarthAt " [2, 4, 32 ] iti GIstadA. 'atisakhI' iti dIkArAntamakRtiH, tadrUpANi vakSyamANa 'nadI' (225), vadvAcyAni / napuMsakaliGge tu-- sakhImatikrAntaM yatkulAdikaM tad 'atisakhi' ityasya rUpANi tatsAdhanikA ca napuMsakaliGga 'zuci' (179) zabdabadavaseyA . .. atizayitaH sakhA atisakhAiti vigraha 'atisakhi' zabdaH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. atisakhA . atisakhAyau atisakhAyaH dvi0 atisakhAyam , atisakhIn . 40 atisakhinA atisakhibhyAm atisakhibhiH itthaM sarva pulliGga 'priyasakhi' (181) vajjJeyam // nanvatra "rAjansakhe." [7, 3, 106) iti samAsAntena aTpratyayena bhAvyamiticenna-" pUjAsvateH prAk TAt" [7, 3, 72 ] ityanena pUjAyAM taniSedhAt // strIliGga tu( atizayitA yA sakhI sA atisakhI ) . - vi0 ekava0 dviva0 pra. atisakhI atisakhyau atisakhyaH eyamale sarva vakSyamANa 'nadI' (225) vajjJeyam //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ . / 144 zrosyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] napuMsakaliGge tubhatizayitaM yat sakhi tad 'atisakhi' ityasya rUpANi tatsAdhanikA ca napuMsakaliGgapriyasakhivajJeyA // "sakhAyamatikrAntaH iti vigrahe "rAjansakheH" [7, 3, 106] iti samAsAnto'T bhavati, tadanu " bhavarNavarNasya " [7, 4, 68] iti ikArasya luki 'atisakha' iti akArAnto bhavati // pulliGgesakhAyamatikAntaH= atisakhaH' 'jina' (74) vat // / :. . . . . . ... strIliGka sakhAyamatikAntA atisakhI 'vakSyamANa' 'nadI' (225) vat / aTpratyayAntatvena TisvAdana " ajeyekaNnasnaTitAm " [2, 4, 20 ] iti DIbhavatIti / napuMsakaliGge tusakhAyamatikAntaM yat kulAdikaM tadatisakham' darzana (156) vat // (183) ikArAnto vizeSaNavAcakaH 'susakhi' zabdaH / pulliGge(zobhanazcAsau sakhA ca susakhA, athavA pUjitaH sakhA susakhA) ekava0 dviva0 bahuva0 susakhA susakhAyau susakhAyaH susakhAyam , susakhIn tR* ! - susakhinA susakhibhyAm / susakhibhiH itthaM sarvamagre puMlliA - priyasakhi '(14.) vadvibhAvanIyam ; vijJAna yadyapi " rAjanyakheH" [ 7, 3, 106 ] iti samAsAntA'Tpratyayasya prAptistathApi " pUjAsvataH prAk TAt "[7, 3, 72 ] isyanena taviSedhAiTos. bhAvo bhAgyaH // vi0
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrosyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] tA strIliGge tu-- zobhanA cAsau sakhI va 'susakho' iti vigrahe rUpAgi tatsAdhanikA ca vakSyamANa 'nadI' (225) vadavaseyA // napuMsakaliGge tu--.. zobhanaM ca tat sakhi ca 'susakhi' ityasya rUpANi tatsAdhanikA ca napuMsakaliGga 'zuci' (179) vadavaseyA / kevalAbhAvAt sakhikArya na // zobhanaH sundaro vA sakhA yasya iti vipraheki priyasakhi' vat tripvapi lika sarva jJeyam // ... (184) ikArAnto vizeSaNavAcakaH 'pati' zabdaH / tatra pulliGga vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra... patiH patI .. . patayaH di. patim patIn 10 . patyA patibhyAm ... patibhiH patye patibhyaH - patyuH patInAm sa. patyau + saM0 he pate he patI he patayaH sAdhanikA-'pati+TA(A),che(e)'=" na nADidet " [ 1, 4, 27 ] . x bhUpati-nRpati-zitipati-gRhapati-prAmapati-pramukhAstu 'muni' (175) vat , kevalasvAbhAvAt // pAti rakSatIti patiH // bhartari arthe puMllimaH / adhipatI (Ize'rthe) tu triSvapi lineSu jJeyaH // + 'patau' iti kazcit (durgasiMhazrutagAlAdiH) // patyoH patiSu
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam 7 66 imyanena TAvacanasya nAdezo, Giti pare ekArazva na bhavati / ata eva ivarNAde0 " [1, 2, 21] iti yatve' patyA, patye' iti // GasiGampare pUrvaM yatve sruti "khitikhItIya ur" [ 1, 4, 36 ] iti GasiGaso: 'ur' ityAdeze, rephasya visarge ca sati patyuH' 2 // Gipare 'kevalasakhipaterau ' [1, 4, 26] iti Ge: 'au' sati 'patyau' // zeSaM 'muni' (175) vatsAdhyam // strIliGge tu-- dviva vi0 iches vi0 tR0 ca0 Zhi Sa0 sa0 saM0 ekava0 patiH 66 patim patyA paye, patye patyAH, " pazyAm he pate patyuH " patyau patI "" patibhyAm "" " patyoH " he patI bahuva0 pataya: patIH patibhiH patibhyaH " patInAm patiSu he patayaH sAnikA - zasi "zasoDatA sazca naH puMsi " [ 1, 4, 49 ] iti dIvatvaM bhavati, api tu puMsvAbhAvAt sasya natvaM na bhavati kiJca sasya rutve tasya visarge ca sati patoH' | DeGasiGasuGapare " striyA GitAM vA daidAsadAsUhAm " [ 1, 4, 28 ] ityanena didAdeza pakSe 'mati' (177) vat, tadabhAvapakSe ca putratsAdhyam | yadA saster " [ 2, 4, 32 ] iti GIstA 'patI' iti / yaMdA tu 'pariNItA strI' ityayoM vivakSyate, tadA tu " UDhAyAma" [2, 4, 51 ] iti GornazvAntasya syAttena 'patnI' iti / 'patI, patnI' ubhayo rUpANi tatsAdhanikA ca vakSyamAga 'nadI' (229) zabdabadavaseyA //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] napuMsakaliGga tu dviva0 patinI ekava0 pati ma. bahuva0 patIni dvi. " patyA, patinA patibhyAm patibhiH patye, patine , patibhyaH pa. patyuH, patinaH .. . , , patyoH, patino: patInAm sa. patyau, patini , , patISu saM0 he pate, he pati . he patinI he patIni sAdhanikA-svarAdiTAdipare "vAnyataH pumASTAdau svare " (1, 4, 62) iti vikalpena puMvagAvaH / puMvagAvapakSe pulliGgavat sAdhyama , tadabhAve ca sarva (NatvAbhAvAnvitaM) 'vAri' (178) vadodhyam // (185) ikArAnto vizeSaNarUpaH 'kanyApati' zabdaH / tatra puMlliGge ( kanyA patiH adhipA yasya sa kanyApatiH-iti vigrahe ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. kanyApatiH kanyApatI kanyApatayaH dvi. kanyApatim , kanyApatIn 1. . *kanyApatinA kanyApatibhyAm kanyApatibhiH kanyApatya, kanyApataye , kanyApatibhyaH kanyApatyAH, kanyApateH;". . , ,, kanyApatyoH kanyApatInAm sa. kanyApatyAm ,kanyApato; , kangapatiSu saM0 he kanyApate he kanyApatI he kanyApatayaH * atra kevaThAtikArya na kevalathAbhAvAt / evaM jivaneSvapi //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 [zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAnta prakaraNam ] sAdhanikA-atra samAsArthasya XpuruSatve'pi patizabdasya strItvamasyeva, tena heGasiGaGipare " striyA DitAM vA daidAsadAsadAm " [3, 4, 28 ] iti didAdezA vA yodhyAH, didAdezapakSe 'mati' (177) vat , tadabhAvapakSe zeSa ca 'muni' (175) vatsAdhyam // - strIliGge tu( kanyA patiH adhipA asyAH-iti vigrahe ) ekava0 . dviva0 bahuva0 pra. kanyApatiH kanyApatI kanyAMpatayaH dvi0 kanyApatim , kanyApatIH tR. kanyApatyA kanyApatibhyAm kanyApatibhiH evaM ( DyabhAvapakSe ) sarva 'mati' ( 177 ) vajjeyam / bahuvrIhitvAn . yadA nupAyunaH " [ 2, 4, 48] ityanena DIntizca tadA 'kanyA. patnI' iti prakRtiH, ktyartha bhinnatvena ca yadA "ito'ktyarthAt" [2, 4, 32] ini sIstadA 'kanyApatI' iti prakRtiH, ubhayordIdhaikArAntayo rUpANi : vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadavaseyAni // . ___x anye tu ( candrenDagomiprabhRtayo vaiyAkaraNAH ) puruSasya samAsArthatve sAta daidApdAsdAmAdezAnecchanti, api tu 'kanyApataye' puruSAya ityevAhuH, A eva seSAM mate savaM 'muni' (175) vadodhyam // . anyastu (kSIrasvAmI tu ) puruSasyaiva samAsArtha-ve sati dihAdezAn icchati, na sriyAH / arthAt puruSavizeSaNe 'kanyApatya' puruSAyetyeva syAdityAha / tanmate 'kanyApataye striya" ityeva syAt , na punrviklpH| tathA ca DeGasiGaGipare pupti ni yadidAdezAH, zeSaM muni ( 175 ) vat ; striyAM sarva munivadati tu zali strIliGgAt zamaH sasya natvaM na syAditi vizeSaH / klIbetu-'zuci' badbodhyamapi tu enannate DisavaneSu puMbadbhAvapakSe 'kanyApatyai' . ityAdini pulliGgabapAgi jJeyAni // .
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ vi0 ekava0 praH kanyApati dvi0 99 tR0 kanyApatinA kanyApatyai ca0 kanyApataye kanyApatine pa0 [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] napuMsakaliGge tu-- ( kanyA patiH adhipA yasya kulAdestat kanyApati ) dviva0 kanyApatinI pa0 kanyApatyAH kanyApateH kanyApattinaH saM0 ww kanyApatyAm sa0 : kanyApatau kanyApatini kanyApa 99 kanyApatibhyAm 39 " Y kanyAvatInAm kanyApatiSu he kanyApatinI; he kanyApatIna sAdhanikA - " vAnyataH pumA~STAdau svare " [,, 62 ] iti svarAdI dAdau puMvadbhAvo vA bhavati / puMvadbhAkSe 'krabhyApatayai, kanyAtaye' iti puMvadvayaM sAdhyaM tadabhAvapakSe ca : 'anAmsvareno'staH " [1, 4, 64 ] iti nAgame 'kanyApratine' iti rUpaM bhavatIti / itthaM GeGasiGasUGipare rUpatrayaM bodhyam / zeSaM sarvaM Natvena vinA 'vAri' vadasAdhyam / kintu osi puMvadbhAvapakSe puMvatsAdhyamiti vizeSaH, kanyAparatvAnIH } ecnica bahuva0 kanyApatIni "" kanyApatibhiH kanyApatibhyaH 99 149
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - ikArAntaM prakaraNam ] ' kanyAyAH patiH bhartA adhipo vA puruSaH - iti vigrahe kanyApati - zabdasya rUpANi tatsAdhanikA ca puMliGga 'muni' (175) zabdavadavaseyA // 150 kanyAyAH patiH adhipA strI 'kanyApatiH, kanyApatnI, kanyApatI' iti / 'kanyApatiH' ityasya rUpANi 'mati' (177) vat yadA tu "sAdeH " [ 2, 4, 49 ] iti GIrnakArAntAdezazca tadA 'kanyApatnI' yadA ca "itosktyarthAt [ 2, 4, 32 ] iti GIstadA 'kanyApatI' ityubhayo rUrAmi vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavad bodhyAni || kanyAyAH patiH adhipaM kulaM 'kanyApati' ityasya rUpANi vArivat, TAdau svarAdau vikalpena munivacca, yathA dviva0 kanyApatinI vi0 ekava pra0 kanyApati dvi0 99 0 kanyApatinA ca0 pa0 sa0 kanyApataye } saM0 kanyApateH kanyApatinaH "". kanyApatibhyAm " kanyApatau / kanyApatini "" " kanyApatyoH kanyApatinoH } kanyApatInAm kanyApatiSu 19 he kanyApatoni he kanyApati } he kanyApattinI sAdhanikA'pi - 'vAri' (178) baMda, kintu svarAdau dAdau puMvadbhAva pakSe muni ( 175 ) vajjJeyA // bahuva0 kanyApatIni AWLA 99 kanyApatibhiH kanyApatibhyaH ""
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] kanyA cAsau patiH adhipAca-iti vigrahe kanyApatizabdasya strIliGge evaM rUpANi, tatra ( uparyuktavat ) tisraH prakRtayaH, yathA-'kanyApati, kanyA. patnI, kanyApatI' iti, AdyAyAH rUpasAdhanikA 'mati' (177 ) vadaparayorvakSyamANa 'nadI' ( 225 ) vadavaseyA // (186) ikArAnto nityabahuvacanAntaH 4'kati' shbdH| pra. dvi0 kati / tR0 katibhiH / ca0 50 katibhyaH / 50 katInAm / sa0 katiSu / __ " nantA saGkhyADatiyuSmadasmazca syuraliGgakAH" iti liGgAnuzAsanavacanAd aliGgako'yaM zabdaH, liGgatrayeSu sama ityarthaH // sAdhanikA-jaszaspare " ityatu saGkhyAvat " [ ., ., 39 ] iti Datyantasya katizabdasya saGkhyAvasve sati "itiSNaH saGkhyAyA lup" [1, 4, 54 ] iti jaszasolRpi "kati' 2 iti // nanvaMtra luptajasaH sthAnivadbhAvena ". jasyedot " [2, 4, 22 ] iti evaM kathaM neti cet ? na, " lupyavRllenat " [7, 4, 112 ] iti luptajasaH sthAnivadbhAvapratiSedhAt, arthAt lunbhUtajanimittakaM pUrvasya ikArasya evarUpaM kArya na syAdityarthaH // agre 'muni' (175) vatsAdhyam // evaM paramAzca te kati 'paramakati' prabhRtayaH / / x kimzabdAt Datipratyaye sati " DityantyasvarAdeH" [2, 1, 114] ityantyasvarAderimo luki katizabdaniSpattiH //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 [zrIsyAyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] . (187) ikArAnto vizeSaNavAcakaH 'priyakati' zabdaH / / tatra puMlliGge(priyAH kati yasya sa priyakatiH ) vi0 ekava0 dviva0 . bahuva0 : pra. priyakatiH priyakatI priyakatayaH dvi. priyakatim " priyakatIn itthamane sarva 'muni' (175) vabodhyam / sAdhanikA-atra " itiSNa: " [ , 4, 54 ] iti sUtraM na pravartate tatsambandhivijJAnAt // priyA: kati yasyAH sA 'priyakatiH' mati ( 177 ) bat priyAH kati yasya kulasya tat 'priyakati' 'zuci' (179) vat // 'priyAzca te kati' itiH vigrahe tu priyakati' zabdaviSu lineSu . samo nityabahuvacanAntazca, tapasAdhanikAdisarva 'kati' (186) vaskAryam // (188) ikArAnto vizeSaNavAcakaH 'atistri' shbdH| tatra puMlliGge-- ( striyAmatikrAnto'tisniH ) vi0 ekava0 , viva0 .. bahuva0 pra. atistriH atistriyoH atistrayaH dvi0 atiniyama,atistrimaH , atistriyaH, atistrIn tR. atistriNA atistribhyAm atitribhiH ca. atistraye atistribhyaH
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 153 Sa0 " pa0 atineH atistribhyAm atistribhyaH atitriyoH atistrINAm sa. atikhau atistriSu saM0 he atistre he atistriyau he atistrayaH sAdhanikA-atistri+au=ekadezavikRtamananyavaditi nyAyAt "striyAH" [2, 1, 54] iti iyAdeze 'atistriga 2 // atistri+am atra " vAmzasi' [2, 1, 55] iti vikalpena iyAdezo bhavati, iyAdezapakSe 'atistriyam' tadabhAvapakSe tu " samAnAdamo'taH " [ 1, 4, 46 ] ityamo'kA. rasya luki 'atistrim' // atistri+zas (asa)="vAmazasi" [2, 1, 55] iti vaikalpike iyAdeze, sasya rutve visarge ca 'atistriyaH' iyAdezAbhAve " zaso'tA. " [ 1, 4, 49 ] iti ikArA'kArayoH sthAne dIrghatve sasya natve ca 'atistrIn' // atistri+os=" striyAH " [ 2, 1, 54 ] iti ikArasya iyAdeze, sasya rutve visarge ca 'atistriyoH'2|| sambodhanadvivacanasAdhanikA prathamagadvivacanavat, zeSA sAdhanikA ca 'muni' ( 175 ) vjjnyeyaa|| 'nanu 'atistri+au' ( atistriyau ) ityatra " iduto'strerIdUta " [ 1, 4, 21 ] iti sUtreNa munizabdavadIrghaH kathaM na kRta iti ceducyate-" iduto'snerIdUt " ityatra strizabdavarjanAnna dIrghaH / idameva strizabdavarjanaM . jJApakamyat 'pareNA'pi iyAdezena it kArya na bAdhyate,' tena " jasyedot " [ 1, 4, 22 ], " TaH puMsi nA " [ 1, 4, 24 ] " Gityaditi " [ 1, 4, 23 ], "GiDauM " [ 1, 4, 25 ] ityeteSu vidhiSu atistrizabdo muniza striyamatikrAnta iti vigrahe-" prAtyavaparinirAdayo." [ 3, 4, 47] iti tatpuruSasamAse " aikAyeM " [ 3, 2, 8 ] iti vibhaktilope " prathamoktaM prAk " [3, 1, 148 ] iti atizabdasya prAganipAte " gozcAnte hasvo0 " [2, 4, ] iti hasve 'atistri' zabdo bhavati //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 [zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] dviva0 bdavadvijJAyate; yaduktaM kaumudyAm-" x osyaukAre ca nityaM sthAdaamzasostu vibhASayA / iyAdezoci nAnyatra, striyAH puMsyupasarjane // 1 // " iti // na ca 'atistraye' ityAdau 'kanyApatyai kanyApataye narAya' ityAdi vat " striyA GitAM vA daidAsadAsadAm" [1, 4, 28 ] iti vaikalpikAH dAyA. dyAdezAH kathaM na kRtA iti vAcyam ; samAse vAkyAvasthAyAM vA yasya zabdasya haskArAntatve sati prAdhAnyena strIvAcakatvaM tasmAcchabdAt pareSAmeva dvicanAnAM dAyAdyAdezavikalpadarzanAditi // strIliGga tu [striyamatikrAntA atistriH ] vi0 ekava0 bahuva0 pra0 atistriH atistriyau atistrayaH ra atistriym| atistriyH| atistrim / atinIH / atistriyA atistribhyAm atistribhiH atistriyai| atinaye / atistribhyaH atikhiyaaH| atistreH / atistriyoH atistrINAm .. atistriyaan| 10 atito , atistriSa saM0 he atistre he atistriyau he atistrayaH ___osyaukAre ceti--osi-SaSThIsaptamIdvivacanayoH, aukAre ca=prathamA. dvitIyAdvivacanayoH, eSu caturpu nityam; amzasostu -vibhASayeti vikalpena, anyatra aci-svarAdau jasTAuDasiGaGiSu iyAdezo na bhavatIti bhAvaH / striyA iti-strIzabdasya, puMsyupasarjane iti-gauNasyetyarthaH // iti shlokaarthH||
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - ikArAntaM prakaraNam ] 155 sAdhanikA - dvitIyAparyantarUpasAdhanikA puMvadbodhyA, kintu 'atistrIH ' ityatra strIliGgatvena zasaH sasya natvaM na syAdapi tu tasya rutve visarga eveti vizeSaH // atistri+TA ( A ) = "striyA:" [ 2, 1, 54 ] iti ikArasya iyAdeze 'atistriyA' // atistri + De (e) = " striyA GitAM vA daidAsadAsadAm " iti vaikalpikAdeze " fan: " iyAdeze ca 'atistriyai' iti, pakSe [ 1, 4, 28 ] iti GesthAne 'dai ( ai)' [ 2, 1, 54 ] iti isthAne 'ati' iti // evam 'atistriyAH 2, atistriyAm' ityatrApyanukrameNa dAsadAsadAm--iyAdezazca vidheyaH / atrAsya 'atithi' iti samAsasya ikArAntatve sati prAdhAnyena strIvAcakatvAd didAdezA vA bodhyAH // " nanu 'atistraye, atistreH 2, atistrI' ityatra "striyAH" [ 2, 1, 54 ] iti iyAdezaH kathaM na kRta iti ceducyate--' pareNA'pi iyAdezena itkAryaM na bAdhyate' iti nyAyena tannirAsAt // zeSaM 'mati' (177) vatsAdhyam // 66 yadA tu ito'syarthAt " [ 2, 4, 32 ] iti GIstadA atistri + GI= 'atistrI' iti prakRtiH, tadrUpANi sarvANi vakSyamANa 'strI' ( 226 ) zabdavadbodhyAni // nanvatra GIpratyayena vyavadhAnAt syAdyavyavahitapUrvatvaviziSTasya strIzabdasambanidhana ivarNasyAbhAvAt katham strIzabdavat iyAdezAdiriti ced ? ucyate'dvayoH sthAne niSpanna Adezo'nyataravyapadezabhAk' iti nyAyena khizabdasambanidhana ikArasya sthAne, GIpratyayasya ca IkArasya sthAne' yaH 'I' ityekAdezaH, sa strIzabdasambandhIvarNatvenApi vyavahriyate iti noktadoSAvakAzaH // 'atizayitA strI' iti viprahe tu 'atistrI' iti dIrghekArAntA prakRti, tadrUpANyapi vakSyamANa 'strI' ( 226 ) zabdavadbodhyAni //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 156 [ zrosyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam / napuMsakaliGge tu(striyamatikAntaM yat kulaM tat 'atisni' // ) vi0 ekava0 dviva0 pra. atistri atitriNI atisvINi bahuva0 dvi0 , tU0 atistriNA atistribhyAm atitribhiH atistraye / atikhibhyaH atiritraNe atistreH / atiSiNaH atistriyoH| atistrinnoH| atistrINAm atitrau / atistriNi atistriSu he atistre| he atisni he atistriNI he atistrINi sAdhanikA-'vAri' (178) vadapi tu svarAdau TAdau "vA'nyataH." [1, 4, 62 ] iti puMvadbhAvapakSe puMvajjJeyA // nanu puMvadbhAvAbhAvapakSe svarAdiSu pratyayeSu " striyAH " [2, 3, 54] iti iyAdezena bhAvyamiticenna; 'atistrINi' ityatra "svarAcchau" [2, 4, 54] iti nAgamena vyavadhAnAt , 'atistrINAm' ityanna "hasvApazca" [3, 4, 32] iti Amo nAmAdeza vidhAnena svarAditvAbhAvAt , zeSeSu ca svarAdipratyayeSu " anAmasvare no'ntaH " [3, 4, 64 ] iti nAgamena vyavadhAnAca //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 157 (189) ikArAnto vizeSaNarUpo 'niSkauzAmbi' zabdaH / tatra puMlliGge (kauzAmbyAH nirgataH niSkauzAmbiH ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 niSkauzAmivaH niSkauzAmbI niSkauzAmbayaH dvi0 niSkauzAmbim niSkauzAmbIn tR0 niSkauzAmbinA niSkauzAmbibhyAm niSkauzAmbibhiH evamagre sarva 'muni' (175) vadbodhyam // sAdhanikApi munivadeva // atha 'niSkauzAmbi + si' ityatra "dIrghaDyAvyaJjanAraseH" [1, 4, 45] iti seDhuMgavAptiH / na ca kathamiti vAcm? 'bhUtapUrvakastadvadupacAra' iti nyAyAt / yadyapyuparyuktayuktyuktyA se prAptistathA'pi tasminneva sUtre dIrghagrahaNasAmarthyAttanna bhavatIti // nanu DeGasiGasDivibhaktiSu " striyA GitAM vA0 " [1, 4, 28 ] itivaikalpikAn dAyAdyAdezAnakRtvA kathaM munivaduktamiti cenna, ikArAntasve sati prAdhAnyena strIvAcakatvasthale eva teSAM darzanAt / atra kauzAmbIzabdasya vAkyAvasthAyAM prAdhAnyena strIvAcakatvamasti, kintu haskArAntatvaM nAsti, samAse hasvekArAntatvamasti, api prAdhAnyena strIvAcakatvaM nAsti; 'niSkauzAmbiH' iti samAsasya yadyapi haskArAntatvamasti, api tu prAdhAnyena strIvAcakatvaM nAstIti na vikalpena didAdezAH, evamanyatrApyUhyam // strIliGga tukauzAmbyAH nirgatA 'niSkauzAmbiH' iti, tadpANi sAdhanikA ca 'mati' (177) vadavaseyA // atra strIvizeSaNIbhUtasya 'niSkauzAmbiH' iti samAsasya ikArAntatve sati pradhAnyena strIvAcakatvAdbhavanti vikalpena didA. dezA:, evamanyatrApyavaseyam // yadA " ito'tyarthAt " [ 2, 4, 32] iti DIstadA 'nikauzAmbI' iti dIrdhakArAntA prakRtistadrUpANi sAdhanikA
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 [zrIsyAdhantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] ca vakSyamANa 'nadI' (225) vabodhyA // atra dIrdhakArAntastrItvAt "strIdUta:" [3, 4, 29 ] iti nityA dAyAdyAdezAH, na tu vaikalpikAH // napuMsakaliGge tu-- kauzAmmyAH nirgataM yat (kulAdikaM) tat 'niSkauzAmbi' iti, tadpANi sAdhanikA ca 'zuci' (179) vadavaseyA // (190) ikArAnto vizaSaNarUpaH 'priyabuddhi' zabdaH // puMlliGga [priyA buddhiryasya sa priyabuddhiH ] vi0 ekava. dviva0 bahuva0 pra. priyabuddhiH priyabuddhI priyavuddhayaH dvi0 priyabuddhima priyabuddhIn tR. priyabuddhinA priyabuddhibhyAm priyabuddhimiH priyabudhau, priyabuddhaye; , priyabuddhibhyaH 50 priyabudhdyAH, priyabuddheH , , priyabudhdyoH priyabuddhInAm sa0 priyabudhdyAm , priyabuddhau , priyabuddhiSu saM0 he priyabuddhe he priyabuddhI he priyabuddhayaH sAdhanikA-'muni' ( 175 ) vadapi tu ( samAse gauNatve'pi buddhi. zabdasya samAsapUrvAvasthAyAmikArAntatve sati pradhAnyena strItvamasti-tena ) hidvacaneSu " striyA hitAM vA0" [1, 4, 28 ] iti vaikalpikA dAyAdyA. dezAH vidheyAH // striyAM tupriyA buddhiryasyAH sA 'priyabuddhiH' ityasya rUpANi sAdhanikA ca 'mati' (100) bajogA / priyA cAsau buddhi ceti vigrahe'pi 'mati' vat // pa.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] nanu priyabuddhizabdAt striyAM 'ito'tyarthAt' [ 2, 4, 32 ] iti DIHsyAditi cenna, buddhizabdasya ktipratyayAntatvAt // napuMsakaliGga tu[ priyA buddhiryasya kulAdestat 'priyabuddhi' ] vi0 ekava dviva0 bahuva0 pra0dvi priyabuddhi priyabuddhinI priyabuddhIni tR0 priyabuddhinA priyabuddhibhyAm piyabuddhibhiH priyabudhyai ) priyabuddhaye / priyabuddhibhyaH priyabuddhine) priyabudhdyAH) priyabaddhaH / priyabuddhinaH) priyabudhdyoH / priyabuddhinoH / priyabuddhInAma priyabuddhiSu priyabudhdyAm ) priyanuddhau / priyabuddhini / hepriyabuddhe / sa0 hepriyabuddhi / he priyabuddhinI he priyabuddhIni sAdhanikA-'vAri' (178) vadapi tu " vAmyataH0 " [1, 4, 62] iti svarAdau TAdau puMvadbhAvo vA bhavati, puMvadbhAvapakSe puMvattadabhAvapakSe ca vArivatsAdhyam / tathA ca gauNatve'pi DidvacaneSu puMvadbhAve rUpadvayaM, ekaM tada. bhASasatkam , evaM rUpatrayam bodhyam //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] (191) ikArAnto vizeSaNarUpaH 'atikumAri' zabdaH / taMtra pu~lliGge( kumArImatikrAntaH 'atikumAri : ' ) dvivao atikumArI vi0 ekava0 pra0 atikumAriH dvi0 atikumArim tR0 atikumAriNA vi0 ekava0 pra0 atikumAriH dvi0 atikumArim tR0 atikumAryA xatikamAyeM / atikumAraye / 4 ca0 pa0 pa0 evama 'RSi' (176) vadrUpANi vAcyAni / striyAM tu ( kumArImatikrAntA 'atikumAri: ' ) bahuva atikumArayaH atikamArIH atikumAribhiH atikumAribhyaH atikumAreH / } bahuva0 atikumArayaH atikumArIn atikumAribhyAm atikumAribhiH " sa0 atikumAryAm atikumArau saM0 he atikumAre "" dviva0 atikumArI dr atikumAribhyAm " " atikumAryoH he atikumArI napuMsakaliGge tu - 'zuci' (179 ) vodhyam // " atikumArINAm atikumAriSu he atikumArayaH x 'atikumAraye' ityAdau "strIdUtaH" iti varNavidhitvena sthAnivadbhA vAbhAvAnna didAdezAH / evamanyatrApyam //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 161 (192) ikArAnto vizeSaNarUpaH 'atinadi' zabdaH / tatra puMlliGge ( nadImatikrAnto'tinadiH puruSaH ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. atinadiH atinadI atinadayaH dvi0 atinadim atinadIna tR0 atinadinA atinadibhyAm atinadibhiH evamagre sarva 'muni" (175) vadbodhyam // nanu 'atinadaye' ityAdiSu (Gitsu) " striyA GitAM vA. "[1, 4, 28 ] iti vaikalpikA dAyAcA. dezAH kathaM na kRtA iti cenna, hasvekArAntatve sati prAdhAnyena strItvAbhAvAt // strIliGga-nadImatikrAntA 'atinadiH' iti, tadpANi sAdhanikA ca 'mati' (177) vat // na ca striyAM 'atinadaye, atinadhai' ityAdau IkArasya sthAnivadbhAvAt " strIdUtaH " [ 1, 4, 29 ] iti nityA didAdezA vAcyAH; IdUta iti varNavidhitvena sthAnivadbhAvAbhAvAt // ktyarthabhinnatvena yadA " ito'ktyarthAt " [2, 4, 32 ] iti GIstadA 'atinadI' iti dIrdhakArAntaH zabdo 'nadI' (225) vajjJeyaH // napuMsakaliGge tu-nadImatikrAntaM yatkulaM tad 'atinadi', 'zuci' (179) vadvodhyaH // atizayitA nadI='atinadI' iti dIrghakArAntasya strIliGge eva 'nadI' (225) vadrUpANi vAcyAni // atizayitA nadI yatra sa 'atinadIko dezaH' atra "RnnityaditaH" [7, 3. 171 ] iti samAsAntaH kaca bhavati // na ca " pUjAsvateH prAkTAt " [ 7, 3, 72 ] ityanena kaco niSedha iti vAcyam , TapratyayAt prAgevAsya pracArAt / kavidhAyakantu TavidheH paraM sUtram // na ca samAsAmta
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 [zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] yuvatayaH yuvatIH vidheranityatvAt kacpratyayo bhavennaveti vaktavyam ? anityatvasthale vinigamanAviraheNa ziSTaprayogAn lakSyIkRtyaiva pravRtyabhAvabodhanAt / atra tAdRzaH ziSTaprayogo yadi upalabhyeta tarhi kacabhAve nAsmAkamAgrahaH, itarathA kacAvazyaM bhAvyam / evamanyatrA'pIti saMkSepaH // (193) ikAntaH strIliGgaH 'yuvati' shbdH|| vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 yuvatiH yuvatI dvi0 yuvatim tR0 yuvatyA yuvatibhyAm yuvatibhiH evamagre 'mati' (177) vadrUpANi sAdhanikA ca jJeyA // 'yuvan' zabdAt striyAM nakArAntalakSaNaGIpratyaye prApte, tadapavAdabhUtaH " yUnasti: " [2, 4, 77 ] iti tipratyayo bhavati; tena 'yuvan+ti' iti sthite " nAmasidayvyaJjane " [1, 1, 21] iti padatve "nAmno no'nahnaH" [2, 1, 91 ] iti nakArasya luki ca 'yuvati'riti zabdaniSpattiH // nanu asmAd 'yuvati' zabdAt " ito'tyarthAt " [2, 4, 32] iti kathaM DIpratyayo na bhavatIti ceducyate-atra nAntalakSaNaGIbAdhe'pi GItvajAtyA. zrayaNena ktyantalakSaNaDIpratyayasyApi bAdhAt 'sakRd gate sparddha yadbAdhitaM tad bAdhitameva' iti nyAyAt , pazcAdapi yuvatizabdAt "ito'tyarthAd" iti DInaM bhavatIti // nanu evaM tarhi 'yuvatI' iti ziSTaprayoge kathamupalabhyate iti ceducyateyauterauNAdikakidatipratyayayAntAt "ito'ktyarthAt" iti DIbhavanAt // yaute: zatrantAdapi " adhAtUdRditaH " [2, 4, 2,] iti DIpratyaye'pi // 'yuvatI' ityasya rUpANi sAdhanikA ca 'nadI' (225) vat // .
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 163 kazcittu GIpratyayamapIcchati, tanmate 'yuvan+GI' iti sthite " zvanyuvanmaghono DIsyAdyaghuTsvare va uH " [ 2, 1, 186 ] iti svarasahitavasya utve, dvayorukArayordIrghatve ca 'yUnI' iti prakRtiH, etadrUpANi sAdhanikA ca 'nadI' ( 225 ) vat / vastutastu ziSTA'sammatatvAdidaM tyAjyam // yuvAnamatikrAntA iti 'atiyUnI', atra " yUnastiH " [2, 4, 77] iti mukhyagrahaNena tipratyayAbhAve nAntalakSaNo DIbhavati / 'atiyUnI' ityasya rUpANi sAdhanikA ca 'nadI' (225) vat // (194) ikArAnto napuMsakaliGgaH 'dadhi' zabdaH // vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 dadhi dadhinI dadhIni dvi0 " tR0 dadhnA dadhibhyAm dadhibhiH ca0 dadhne dadhibhyaH pa0 dadhnaH Sa. dadhnaH dadhnAm sa0 dadhni, dadhani; dadhiSu saM0 he dadhe, he dadhi; he dadhinI he dadhIni evam-asthisakthizabdau // sAdhanikA-'dadhi+TA(A)'="dadhyasthisakthyakSNo'ntasyAn" [1,4,63] iti isthAne 'an' ityAdeze ('dadh+an+A' iti jAte) " ano'sya " ___x dadhizabdasya dvedhA 'niSpattiH, yathA-'dadhi-dhAraNe' ityataH "padipaThi." [607] iti ( uNAdisUtre AdigrahaNAd ) 'i' pratyaye dadhi-kSIravikAraH / 'DudhAMgak=dhAraNe' ityataH " sasricakridadhijajJinemi " [ 5, 2, 39 ] iti sUtreNa zIlAdau satyarthe kRtadvirvacano DhipratyayAnto nipAtyate, dadhAtIti ddhiH|| dadhnoH
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 [zrosyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ) [ 2. 1. 108 ] iti akAraluki ( " lokAt " [ 1, 1, 3 ] iti saMyojane sati ) *dadhnA' iti / evaM 'dadhne, dadhna: 2, dadhnoH ' iti rUpANi sAdhyAni / saptamyekavacane tu rUpadvayaM, yathA-"IGo vA" [2, 1, 109] iti akArasya lug vA bhavatIti vizeSaH, tena lukpakSe 'dadhni' lugabhAve ca 'dhani' iti // zeSaM (NatvaM vinA) 'vAri' (178) vatsAdhyam // dadhAtIti dadhiriti vyutpattikasya dadhizabdasya liGgatrayeSu rUpamaNi bhavanti, yathA-dadhAti ityevaM zIlo 'dadhiH' puruSaH, tadrUpANi 'muni' (175) vat , dadhAti ityevaM zIlA strI 'dadhiH' ityasya rUpANi 'mati' (177) vat yadA "ito'tyarthAt " [ 2, 4, 32 ] iti GIstadA 'dadhI' iti dIrghakArAntastrIprakRtervakSyamANa 'nadI' (225) vadrUpANi bodhyAni // klIbe tu-dadhAti ityevaM zIlaM yat tad (kulaM) 'dadhi' iti, tadrUpANi 'zuci' (179) vadbodhyAni // ____ nanvatra liGgatrayeSu, kvApi " dadhyasthi0 " [ 1, 4, 63 ] iti sUtraM kathaM na pravartitamiti ceducyate-tasya napuMsakaliGge eva pravarttanAt puMsi striyAM prAptireva nAsti; klIbe'pi 'sahacaritAsahacaritayoH sahacaritasyaiva grahaNam' iti nyAyena athyAdizabdAnAmauNAditvAd dadhizabdasyApyauNAdikasyaiva tatra grahaNAt / asya cauNAdikatvAbhAvAt // (195) ikArAnto vizeSaNarUpaH 'atidadhi' zabdaH // puMlliGga ( dadhyatikrAnto yaH sa atidadhiH ) vi0 ekava. dviva0 bahuva0 pra0 atidadhiH atidadhI atidadhayaH dvi0 atidadhim atidadhIn * atra vizeSavidhAnAt paro'pi nAgamo'nAdezena bAdhyate // evaM 'dadhne' ityAdAvapi //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] tR0 atidadhnA atidadhibhyAm atidadhibhiH ca0 atidadhne . atidadhibhyaH pa0 atiddhanaH atidanoH atidadhnAm sa. atidani, atidadhani , atidadhiSu saM0 he atidadhe he atidadhI he atidhayaH sAdhanikA-svarAdau TAdau 'dadhi' (194) zabdavadanyatra ca 'muni' (175) varodhyA // __athAtra " dadhyuraHsarpirmadhUpAnacchAleH " [7, 3, 172 ] iti kac na syAt , tatpuruSasamAsAt ; bahuvrIhAveva tasya vidhAnAt // kinca " dadhya. sthi0 " [1, 4, 63 ] ityatrAnyasambandhino'pi vijJAnAt tatprayuktaM kArya bhavatyeva // evaM parameNa dadhnA=paramadhnA ityAdiSvapi // strIliGge tu( dadhi atikrAntA yA sA 'atidadhiH' ) vi0 ekava0 bahuva0 pra. atidadhiH atidadhI atidadhayaH dvi0 atidadhima atidadhIH tR0 atidadhnyAx atidadhibhyAm atidadhibhiH ca0 atidanyai atidadhibhyaH 50 atidanyAH atidadhanyoH atidanInAm sa0 atidanyAm atidadhiSu saM0 he atidadhe he atidadhI he atiddhayaH x atra samipAtaparibhASAyAH jAgarukatvAt striyAmapi 'atidadhnA' ityeca rUpamiti kecit / evamagre'pi // dviva0
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] sAdhanikA- 'atidadhi+TA (A) = pUrvaM dadhyasthi0 [1, 4, 63] iti ikArasya anAdeze ( 'atidadh + an+A' iti jAte ) sannipAtaparibhA SAyA anityatvAt " striyAM nRto'svatrAdeGa: " [ 2, 4, 1] iti 'GI (I)' pratyaye ( ' atidadh + an + I + A' iti sthite ) " ano'sya " [2, 1, 108 ] ityaatsarrasya luki, "ivarNAde0 " [ 1, 2, 21 ] iti IkArasya yakArAdeze ( 'atidadh + n +y + A' iti jAte, " lokAt " [ 1, 1, 3 ] iti saMyojane ca sati ) 'atidanyA' iti // tathA cAtra svarAdau dAdau anAdeze sati nAntatvAt GIrbhavanena 'atidadhnI' iti prakRtirjAyate, tena svarAdiTAdiSu pratyayeSu vakSyamANa 'nadI' (225) zabdavadrUpasAdhanikA jJeyA / zeSA ca, mati' (177) vadavaseyA // vi0 ekava0 pra0 atidadhI dvi0 atidhIm tR0 atidadhyA yadA tu " ito'syarthAt " [2, 4, 32] iti GIstadA 'atidhI' iti prakRtiH, tadrUpANi yathA-- (" dviva0 atidadhyau " vi0 ekava0 pra0vi0 atidadhi "" atidadhibhyAm vodhyA // nanu ' atidadhyA' itthaM sarvANi rUpANi tatsAdhanikA ca vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) ityAdau " dadhyasthi0 " [ 1, 4, 63 ] ityanena 'an' pratyayena bhAvyamiti cenna, GIpratyayasya vyavadhAnena tadapravRtteH // napuMsakaliGge tu -- ( dadhi atikrAntaM yatkulaM) tad atidadhi // dvivao atidadhinI bahuva atidabhyaH atidadhIH atidadhibhiH bahuva0 atidadhIni
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 167 Sa. tR0 atidadhnA atidadhibhyAm atidadhibhiH ca0 atidadhne atidadhibhyaH pa0 atidanaH ati:noH atidadhnAm sa0 atidani, atiddhani; " atidadhiSu saM0 he atidadhe, he atidadhi; he atidadhinI, he atidadhIni evam-priyaM dadhi yasya kulAdestad 'priyadadhi' ityapi // sAdhanikA--sarvA 'dadhi' (194) vat , svarAdau TAdau puMvadbhAve'pi vizeSAbhAvAt // dadhi atikrAntaM yena saH 'atidadhiH' ityasya rUpANi tatsAdhaMnikA ca svarAdau TAdau dadhi (194) vadanyatra ca 'muni' (175) vat // evaM priyaM dadhi yasya sa 'priyadadhiH' zabdo bodhyaH // na cAtra bahuvrIhitvAt " dadhyuraHsarpimadhUpAnacchAleH " [7, 3, 172 ] ityanena samAsAntaH kac kathaM na kRta iti vAcyam ? samAsAntavidheranityatvAt // yaduktaM bRhadvRttau-'priyanA' / samAsAntavidheranityatvAt kara na bhavati iti // x atra zrImanto vinayavijayamahopAdhyAyapravarAH-'priyadadhnA, priyadadhinA' iti rUpadvayaM darzayanti, teSAmayamabhiprAya:-napuMsakatvapakSe dadhivat 'priyadanA', " vAnyataH0 " [1, 4, 62 ] iti vaikalpike puMvadbhAve "TaH puMsi nA" [ 1, 4, 24 ] iti nAdeze 'priyadadhinA' iti // apare tu 'priyadanA' ityekameva rUpamityAhuH; tadabhiprAyo'yam-puMvadbhAvapakSe'pi atidadhi-zabdaghaTakadadhizabdasya napuMsakatvatAdavasthyAt , "dadhyasthi0" [1,4,63] ityatra svA'nyasambandhivijJAnAd anAdeze sati 'atidadhnA' ityeva bhvtiiti|| evamanAdezaprasaGge sarvatrApyUhyam //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 66 dadhi atikrAntaM yayA sA 'atadadhikA' iti // atra dadhyuraH sarpirmadhUpAnacchAle : " [ 7, 3, 172 ] ityanena kac' bhavati, bahuvrIhisvAt / yaduktaM laghunyAsakAraiH - " yadA tu dadhyatikrAntaM yayeti bahuvrIhistadA 'dadhyuraH sarpiH 0 ' - ityanena kacA bhAvyam // " kaci sati "At" [2, 4, 18] ityApi 'atidadhikA' iti, tadrUpANi tatsAdhanikA ca 'dayA' ( 165 ) zabdavadavaseyA // 168 dadhyatikrAntaM yena kulAdinA iti 'atidadhi' // rUpANyasya sAdhanikA ca 'dadhi' (194) vat, puMvadbhAve'pi vizeSAbhAvAt / samAsAntavidheranityatvAzrayaNAdatra kac na // 'atidadhnA' kulena - ityAdau vizeSavidhAnAt paramapi nAgamamanAdezo bAdhate iti // atizayitaM dadhi = 'atidadhi' ityasyApi dadhi ( 194 ) vadbhUpAdikaM sarva bodhyam // 66 nanu ekasminneva bahuvIhisamAsasthe 'atidadhi' zabde, puMsi kkIbe ca samAsAntavidheranityatvamAzritaM, striyAM tu naH kiM tatra kAraNamiti ceducyateatidanyA striyeti / yadAtra ito'ktyarthAt " [ 2, 4, 32 ] ityanena DIstadA tadvyavadhAnAdanenAdezAbhAve 'atidadhyA' ityeva bhavati / yadAtu dhyatikrAntaM yatheti bahubIhistadA " dadhyuraH sarpiH 0" [ 7, 3, 172] ityamena kacA bhAvyam / tasmAddadhyatikrAntayeti tatpuruSa eva nyAyyaH / iti laghunyAsakAravacanena striyAmanityatvaM nAzritam // "priyadadhnA / sAmAsAntavidheranityatvAt kac na bhavati " iti kalikAla sarvajJazrIma. ddhemacandrasUribhagavadvacanAt puMsi klIbre cA'nityatvamAzritamiti saMkSepaH // 99 '6 9 ""
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantara lAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 169 10 (196) ikArAnto vizeSaNarUpo 'dRDhasakthi' zabdaH / pulliGge (dRDhaM sakthi yasya zakaTasya sa 'dRDhasakthiH xzakaTaH) vi0 ekava0 . dviva0 . bahuva0 pra. dRDhasakthiH dRDhasakthI dRDhasakthayaH dvi0 dRDhasakthim dRDhasakthIn tR. dRDhasakthnA dRDhasakthibhyAma dRDhasakthibhiH ca0 dRDhasakthne dRDhasakthibhyaH dRDhasakthnaH dRDhasakthnoH dRDhasakthnAm sa. dRDhasakzni, dRDhasakthani; ,, dRDhasakthiSu sa0 he dRDhasakthe he dRDhasakthI he dRDhasakthayaH sAdhanikA-'atidadhi' ( 195 ) zabdavadavaseyA // nanu " sakthyakSNaH svAGge" [7. 3. 126] iti samAsAntaH TapratyayaH kathaM na kRta iti ceducyate-" avikAro'dravaMmUrta, prANisthaM svAGgamucyate / . cyutaM ca prANinastattannibhaM ca pratimAdiSu // 1 // " iti svAGgalakSaNam / atra sakthizabdavAcye zakaTAvayavavizeSe uktasvAGgalakSaNasyA'bhAvAt samAsAntaspratyayo na kRta iti // strIliGge tu_dRDhaM sakthi yasyAH zakaTyAH sA 'dRDhasakthiH ' zakaTI ityasya rUpasAdha. nikAdicarcA, tatpuruSasamAsIyastrIliGgaka 'atidadhi' (195) zabdavadvodhyA / x ayaM zabdaH yAnabhede'rthe puMsi klIve ca vartate / striyAM svalpArthe DIpratyaye 'zakaTI' iti / kSudrazakaTa ityarthaH //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] yadAtu - " ito'ktyarthAt " [2, 4, 32 ] iti GIstadA 'dRDhasakthI' iti dIrghekArAnto bhavati, tadrapANi vakSyamANa 'nadI' ( 225) vajjJeyAni // tatra GIvyavadhAnAt svarAdI dAdI 'dadhyasthisakthyakSNo'ntasyA'n " [ 1, 4, 63 ] ityanena 'an' na syAditi // 170 klIbe tu - dRDhaM sakthi yasya zakaTasya tat 'dRDhasakthi' zakaTam - ityasya rUpANi sAnikA ca 'dadhi' 194) zabdavat // 'dRDha sakthinI UrU yasya sa ' dRDhasakthaH ' puruSaH / atra svAGgatvAt sakthyakSNaH svAGge '' [ 7, 3, 126 ] iti samAsAntarapratyayo bhavati, tena akArAntatvAt puMsi 'dRDhasaktha' zabdasya 'jina' (74) zabdavadrUpANi vAcyAni / striyAm - hau sakthinI UrU yasyAH sA 'dRDhasakthI' strI; tadpANi vakSyamANa 'nadI' ( 225) vadavaseyAni / atra " aNatre0 " [2, 4, 20 ] iti dikSaNo GIH // klIce tu dRhau sakthinI UrU yasya kulasya tat 'dRDha' saktham' kulam tadrUpANi 'darzana' (156 ) zabdavajjJeyAni // bhanna sarvatra samAsAntena Tapratyayena vyavadhAnAd " dadhyasthi0 " [ 1, 4, 63 ] iti sUtrApravRtiriti // dRDhaM ca tat sakthi ca ' dRDhasakthi' ityasyApi 'dadhi ' ( 194 ) vadeva rUpANi bodhyAni // 66 ( 197) ikArAnto napuMsakaliGgaH 'akSi' zabda: / vi0 ekatra0 pra0 akSi dvi0 " tR0 akSNA ca0 akSaNe pa0 akSNaH fro akSiNI 39 akSibhyAm 99 33 bahuva0 akSINi "" akSibhiH akSibhyaH m
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrosyAdhantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ) Sa0 akSaNaH akSNoH akSNAm sa0 akSiNa, akSaNi , akSiSu saM0 he akSe, he akSi; he akSiNI akSINi sAdhanikA-'akSi+TA (A)="dadhyasthisakthyakSyo'ntasyAn" [1,4,63] iti ikArasya 'an' ityAdaze, 'ano'sya " [ 2, 1, 108 ] ityano'kArasya luki, "ravarNAnoNa." [ 2, 3, 63 ] iti nasya Natve ca 'akSNA' iti / atra vizeSavidhAnAt paro'pi nAgamo'nAdezena bAdhyate / evam-akSNe, akSNaH 2, akSNoH 2, * akSaNAm ' iti rUpANi sAdhyAni / saptamyekavacane tu"Iko vA" [2, 1, 109] ityano'kArasya lugvA bhavatIti vizeSastena tatra rUpadvayamiti / zeSaM 'vAri' (178) vatsAdhyam // (198) ikArAnto vizeSaNarUpaH 'paramAkSi' shbdH| tatra puMlliGge (paramam akSi yasya ikSoH sa 'paramAkSiH'-ikSuH / vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. paramAkSiH paramAkSI paramAkSayaH dvi0 paramAkSim paramAkSIn tR0 paramANA paramAkSibhyAm paramAkSibhiH ca0 paramANe paramAkSibhyaH pa0 paramANaH paramANAm sa. paramAkSiNa, paramAkSaNi, ,, paramAkSiSu saM0 he paramAkSe he paramAkSI he paramAkSayaH sAdhanikA-svarAdau TAdau 'akSi' (197) vadanyatra ca 'muni' (175) vat // atra " sakthyakSNaH svAGge " [ 7, 3, 126 ] iti . samAsAntaH Tapratyayo na svAdasvAjatvAt // paramANAH
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172: [zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] - - paramamakSi cakSuryasyeti 'paramAkSaH purussH| ana bahuvrIhisamAsAntA. kSizabdasya svAGgatvAdbhavati samAsAntastenA'kArAnto bhavatIti, tadrUpANi 'mokSa' ( 76 ) vadavaseyAni // striyAM tuparamamakSi yasyAH ikSuyaSTyAH sA 'paramAniH' iyaSTiH // tadrUpasAdhanikAdicarcA tatpuruSIyastrIliGgaka 'atidadhi' (195) vajjJeyA; api tvatrA'svAGgatvAt samAsAnto na bhavatIti vizeSaH // yadAtu-"ito'ktyarthAt" [ 2, 4, 32 ] iti DIstadA 'paramAkSI' ikSuyaSTiH / tadpANi vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) vat // atra DIvyavadhAnAdeva " dadhyasthi0 " [ 1, 4, 63 ] ityanAdezAbhAvo bhAgya iti / __. paramamakSi cakSuryasyAH striyAH sA'pi 'paramAkSI' iti / bhanna svAgatvAt samAsAntaTapratyayo bhavati, tadanu " aNajeyekaN0 " [ 2, 4, 20 ] iti TillakSaNaDIbhavatIti / asyApi rUpANi vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) vadeva / atrApi DIvyavadhAnAdano'bhAvaH // napuMsakaliGge tu-- paramamakSi cakSuryasya kulasyeti 'paramAkSam' kulam / atrA'pi svAGgasvAtsamA sAnte Te 'paramAkSa' ityasya 'cAritra' ( 157 ) vadrUpANi vAcyAni // paramaM ca tadakSi ( mAnavasya ) iti (tatpuruSe) 'paramAkSa' iti prakRtirbhavati svAGgatvAt / paramaM ca tadakSi ( ikSoH ) iti 'paramAkSi' iti prakRtiH, asvAGgatvAt / AdyAyA: prakRteH 'cAritra' (157) vadrUpaNi, aparAyAzca 'akSi' ( 197 ) vadavaseyAni rUpANi // ( 199 ) ikArAnto vizeSaNarUpaH 'atizAli' zabdaH / puMlliGge (zAlInatikrAntaH, atizayitaH zAlirvA 'atizAliH' ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra. atizAliH atizAlI atizAlayaH dvi0 atizAlim atizAlIn tR0 atizAlinA atizAlibhyAm atizAlibhiH bahu
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... [ zrIsyAdhantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 173 itthamagre 'muni' ( 175 ) zabdavadvapANi sAdhanikA ca // striyAM tu-zAlInatikrAntA yA sA 'atizAliH, strI / tadrUpANi sAdhanikA ca 'mati' (177 ) vat // yadA tu "ito'ktyarthAt" [2, 4, 32] iti DIstadA, 'atizAlI' ityetadrUpANi sAdhanikA ca vakSyamANa 'nadI', ( 225 ) zabdavadavaseyA // klIbe ca-zAlInatikrAntaM yat (kulaM) tad 'atizAli' ityasya rUpANi tassAdhanikA ca 'zuci' ( 179 ) vajjJeyA // atra liGgatraye "dabhyuraHsArpamadhUpAnacchAleH" [ 7, 3, 172 ] ityanena kutrA'pi samAsAnto na syAttatpuruSasamAsatvAt // zAlayotikrAntA yena puruSeNa, saH 'atizAlikaH' puruSaH / athavA atizayitA zAlayo yasmin deze so'pi 'atizAlikaH' deshH| atra bahuvrIhitvAt " dadhyuraHsarpirmadhUpAnacchAleH " [ 7, 3, 172 ] iti samAsAnta: kac bhavatIti / etadrUpANi sAdhanikA ca 'jina' (74) vjjnyeyaa|| striyAM ca-zAlayo'tikAntA yayA sA, athavA atizayitA zAlayo yasyAM bhUmau sA='atizAlikA' iti / atra bahuvrIhitvAt kaci "At" [2, 4, 18 ] ityApi 'atizAlikA' iti prakRtistadrUpANi sAdhanikA ca 'dayA' (165) vadvodhyA / klIbe tu-zAlayo'tikrAntA yena (kulena) tad, athavA'tizayitA zAlayo yatra gRhe tad-'atizAlikama' kulaM gRhaM vA / asya rUpANi sAdhanikA ca 'darzana' (156) vabodhyA / atrA'pi bahuvrIhitvAt kac bhavatIti // ___ (200) ikArAnto vizeSaNarUpaH. priyavAri shbdH|| (priyaM vAri yasya saH 'priyavAri: // ) vi0 ekava0 dviva0 . bahuva0 pra. priyavAriH priyavArI priyavArayaH dvi. priyavArim priyavArIn 40 priyavAriNA priyavAribhyAm priyavAribhiH itthamane 'RSi' ( 176 ) voyam
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] "" strIliGge - priyaM vAri yasyAH sA 'priyavAriH ' mati ( 177 ) vat / yadAtu " ito'tyarthAt [ 2, 4, 32 ] iti GIstadA 'priyavArI' iti, vakSyamANa 'nadI' (225) vat // napuMsakaliGge tu - priyaM vAri yasya kulAdestat 'priyavAri' iti, 'zuci ' ( 179 ) vat // priyaM ca tad vAri 'priyavAri' iti 'bAra' (178) vat // evaM - - suvAri - ativAri - paramavAri - avAriprabhRtayaH // ( 201) ikArAntaH strIliGgaH ' yaSTi' zabdaH / vi0 pakava0 pra0 yaSTiH dvi0 yaSTim tR0 yaSTyA ca0 yaSTa, yaSTaye pa0 yaSTyAH, yaSTeH pa0 "" sa0 yaSTyAm, yaSTau saM he yaSTe dw dviva0 yaSTI " yaSTibhyAm yaSTibhyAm 39 yaSTyoH bahuva yaSTrayaH yaSTIH yaSTibhiH yaSTibhyaH 99 yaSTInAma yaSTiSu he yaSTayaH " he yaSTI sAdhanikA - 'mati' (177) vadeva // asya x upacArAd yaSTidharapuruSabodhakatve'pi idRzAnyeva rUpANi, yaSTi x upacAro'dhyAropaH // upacAraca sAhacarya - sthAna - tAdarthya - vRtta - mAnadharaNa - sAmipya - yoga-sAdhanA'dhipatyaiH / yathA sAhacaryAt 'kuntAH pravizanti, chatriNo gacchati' ( chatrisahacaritAH puruSA yAntItyarthaH ) / sthAnAt ' maJcA: krozanti / girirdazate' / tAdarthyAt 'indraH sthUNA, pradIpo mallikA' / vRttAt 'yamo'yaM rAjA, kubero'yaM rAjA' / mAnAt 'prastho vrIhiH, khArI mudgAH' / dharaNAt 'tulA candanam' / sAmIpyAt 'gaGgAtaTe gaGgA' / yogAt 'raktaH kambalaH / sAdhanAt 'annaM prANAH', bhrAyurdhRtam' / AdhipatyAt 'grAmAdhipatirgrAma:' //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] 175 zabdavAcyArthasya puruSatve'pi yaSTizabdasya strIliGgatvAnapAyAt ; ata eva vikalpena dAyAdyAdezeSu, zasi natvAbhAve ca, na kimapi bAdhakam / etat , samarthakAni kalikAlasarvajJazrIhemacandraprabhUNAmimAni vacanAni-" caJcA:, kharakuTIH, yaSTIH puruSAn pazya-ityatra caJcAdayaH zabdAH puruSe vartamAnA api strIliGgatvaM nojjhantIti nakAro na bhavati // yadA tu zabdasya puMliGgatvaM tadA vastunaH strItve napuMsakatve vA nakAro bhavatyeva, dArAn bhrukuMsAna strIH pazya, SaNDhAn paNDakAn pazya " [ zaso'tAsazca naH puMsi (1, 4, 49 ) iti sUtravRttau / / ata eva liGgAnuzAsane 'ascyAropAbhAve . guNavRtterAzrayAdvacanaliGge' iti AropAbhAve AzrayAdvacanaliGge' kathite // (202) ikArAnto vizeSaNarUpaH '* sugandhi' zabdaH / / puMlline ( zobhano gandho gandhaguNo yasya sa 'sugandhiH' kapuraH // ) vi ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 sugandhiH sugandhI sugandhayaH dvi. sugandhim sugandhI tR. sugandhinA sugandhibhyAm sugandhibhiH evam-agre sarva 'muni' (175) vat // strIliGge-sundaro gandho gandhaguNo yasyAH sA 'sugandhiH' mAlatI, 'mati' (177) vat // napuMsakaliGge tu-suSTu gandho yasya tat 'sugandhi' utpalam, 'aci' ( 179 ) vat / ___ bhAgantau guNe vartamAne gandhazande " kA''gantau " [7, 3, 145 ] iti vikalpena 'it' pratyayo bhavati / yathA puMsi sugandhiH-sugandho vA kAyaH, striyAM sugandhiH-sugandhA vA tanuH, klIne sugandhi-sugandhaM vA zarIram / tathA ca * atra supUrvakagandhazabdAt "supUtyutsuramergandhAd id guNe" [7, 1, 144 ] iti gugArthakagandhazabdAntAbahuvrIherijavatIti // ...
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviva0 176 [zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM prakaraNam ] itpratyaye uparyuktavadrUpANi, idabhAve ca puMsi 'jina' (74) vat , striyAM 'dayA' (165) vata, klIve ca 'darzana' (156) vat // evam-pUtigandhi-udgandhi-surabhigandhi-iti zabdatrayam // . . . . evaM punaH, alpArthakAdupamAnAcca gandhazabdAntAbahuvrIherapi vikalapana. . 'i' bhavatIti / yathA sUpagandhi-sUpagandhaM vA bhojanam ; annavAlpe " : [ 7, 3, 146 ] itIdvA / utpalagandhi-utpalagandhaM vA mukham ; atra " vopamAnAt " [ 7, 3, 147 ] itIdvA bodhyaH // rUpAdivyavasthA ca niruktavadeva // (203) ikArAnto vizeSaNarUpaH 'rajanijAni' shbdH| pulliGge (rajani jAyA yasya sa 'rajanijAni' zcandraH) vi0 ekava0 bahuva0 pra. rajanijAniH rajanijAnI rajanijAnayaH dvi0 rajanijAnim rajanijAnIn tR0 rajanijAninA rajanijAnibhyAm rajanijAnibhiH evamane sarva 'muni' ( 175 ) vabodhyam // evam-(yuvatirjAyA asya=)yuvajAniH, priyajAniH, zobhanajAniH, vadhUjAniH, ananyajAniH pramuravAH zabdA bodhyAH // ___ atra "jAyAyA jAniH" [7, 3, 164 ] iti bahuvrIhau jAyAzabdasya 'jAni' ityAdezo bhavatIti // (204) ikArAnto dvivacanAntaH puMlliGgaH 'dampati' shbdH|| (jAyA ca' patizca dampatI) pra. dvi0 dampatI pa. sa. he dampatyoH tR0 ca0 pa0 dampatIbhyam / saM0 he dampatI! ___ sAdhanikA-'muni' (175) zabdasya dvivacanavat //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - ikArAntaM prakaraNam ]. ana jAyA ca patizca jaspatI, dampatI; rAjadantAditvAjjAyAzabdasya jam-dam-bhAvo vA nipAtyate, pakSe jAyApatI iti // tathA ca jampati, "dapati, jAyApati iti trayo'pi ekArthA dvivacanAntAzca munizabdavadbodhyAH / 'paratiko dvandvoMzI' iti liGgAnuzAsanavacanAt parasya patizabdasya puMli* GgavAt puMliGge vRttitA jJeyA // ( 205 ) ikArAnto bhUri' shbdH| puMlliGge dviva0 vi0 ekava0 pra0 bhUriH dvi0 bhUrim tR0 bhUriNA bhUrI 99 bhUribhyAm bahuva0 bhUrayaH bhUrIn bhUribhiH 177 evamagre 'RSi' (176) vat // strIliGge -- 'mati' ( 177 ) vat / SaSThIbahuvacane 'bhUrINAm' ityatra NatvavizeSazca // - napuMsakaliGge tu svarNArthakasya bhUrizabdasya 'vAri' ( 178 ) vadrUpANi pracure'rthe tu ( vizeSyavazAtrapuMsakabhAvAt ) 'zuci' ( 179 ) zabdavadrUpANi vAcyAni, kintu vArizabdavat NatvaM bhavatIti vizeSaH // "" x " rAjadantAdiSu [ 3, 1, 149 ] iti gaNapAThAt // / bhUri-puM0 bhU-krin / viSNau, zive, indre ca / svarNe na0 / pracure tri0 / ' iti zabdasto mamahAnidhiH //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 [ zrosyAdyantaratnAkare-ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam / atha ikArAntAstaddhitAntAH saptadaza zabdAH dviva0 (206) ikArAntastaddhitAntaH 'dAkSi' zabdaH / pulliGge [dakSasyA'patyaM vRddhaM (pautrAdi ) pumAn dAkSiH ] vi0 ekava0 bahuva0 pra. dAkSiH dAkSI dAkSayaH dvi0 dAkSim dAkSIn tR. dAkSiNA dAkSibhyAm dAkSibhiH evamane 'RSi' (176) vadrUpANi vAcyAni // rUpasAdhanikA'pi tathaiva // RSivAcakadakSazabdAd " ata iJ" [6, 1, 31 ] ityapatye'rthe. 'No'pavAdarUpa 'iJ' pratyayo bhavati; tadanu " avarNevarNasya " [7, 4, 68] ityantyA'kAraluki " vRddhiH svareSvAdeNiti taddhite [ 7, 4, 1 ] ityAdyasvaravRddhau ca satyAm 'dAkSi' iti prakRtisviSvapi vacaneSvavaseyA // strIliGge tu-dakSasyA'patyaM vRddhaM strI 'dAkSI' iti, vakSyamANa 'nadI' (225) vat / bhanna " nurjAteH " [ 2, 4, 72 ] iti DIbhavatIti // dAjharapatyaM yuvA 'dAkSAyaNaH' iti 'jina' (74) vat / atra ijantadakSazabdAcUnyapatye'rthe " yajijaH " [ 6, 1, 54 ] ityAyanaN bhavatIti // evaM ca sarvatra sUtravizeSAbhAve vRddhe'patye'rthe vihitau yau yajijau tadantAdhUnyapatye AyanaN pratyayo vidheyaH / yathA-gAAyaNaH, 'vAtsyAyanaH' ityAcA yajantAH zabdAH; plAkSAyaNaH, audumbarAyaNaH-ityAdyA iantAH zabdAzca bodhyAH //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam ] (207 ) ikArAntastaddhitAntaH ' bAhavi' zabdaH / puMliGge ( bAhorapatyaM gotraM bAhaviH ) dviva0 bAhavI vi0 ekava pra0 bAhaviH dvi0 bAhavim tR0 bAhavinA evamagre 'muni' (175 ) vat // 99 bAhavibhyAm bahuva0 bAhvayaH bAhavIn bAhavibhiH sAdhanikA - bAhuzabdAd " bAhvAdibhyo gotre " [ 6,1, 32 ] iti gotrApatye'rthe 'in' pratyayo bhavati / tadanu " asvayambhuvo'v " [ 7, 4, 70 ] ityukArasyA'vi " vRddhiH svareSvAde0 " [ 7, 4, 1 ] ityAdyasvaravRddhau ca satyAm ' bAhavi' iti prakRtiH / rUpasAdhanikA 'muni' ( 175) vadavaseyA // strIliGge tu -- bAhorapatyaM gotraM strI 'bAhavI' iti / atra "nurjAteH " [ 2, 4, 72 ] iti GIpratyaye sati ' bAhavI' iti prakRtiH, sAdhanikA ca vakSyamANa 'nadI' (225) vat // rUpANyasya vi0 ekava0 pra0 sAkhiH dvi0 sAkhim tR0 sAkhinA evamagre 'muni' (175 ) vat // (208) ikArAntastaddhitAntaH 'sAkhi' zabdaH / puMliGge( sakhyurapatyaM pumAn 'sAkhiH' ) dviva0 sAkhI " sAkhibhyAm 179 bahuva* sAkhayaH sAkhIn sAkhibhiH * svApatyasaMtAnasya svavyapadezakAraNam RSiH anuSirvA yaH prathamaH puruSastadapatyaM gotram //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 [ zrIsyAdyantaratnAkare - ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam ] 66 sAdhanikA - sakhizabdAt " *bAhvAdibhyo gotre " [ 6, 1, 32 ] iti iJi " avarNavarNasya " [ 7, 4, 68 ] ityantyekAra luki vRddhiH svare0 " [ 7, 4, 1 ] iti AdyAskArasya vRddhau 'sAkha' iti prakRtiH, tadrUpasAdhanakA 'muni' (175 ) vadbodhyA / strIliGge tu -- sakhyurapatyaM strI 'sAkhI' iti vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) vat / atrApi " nurjAte: " [ 2, 4, 72 ] iti GIrvihita iti // (209) ikArAntastaddhitAntaH 'auDulomi' shbdH| pu~lliGge-- ( uDalomno'patyaM pumAn auDalomi: ) vi0 ekava0 pra0 auDalomiH dvi0 auDalomim tR0 auDalominA ca0 audulomaye pa0 auDalomeH dviva0 auDalomI "" auDalomibhyAm ", "" auDulomyoH wr pa0 99 sa0 auDalomI saM0 he auDulome evaM - zaralomno'patyaM pumAn = 'zAralomi' zabdo'pi jJeyaH // tisomI bahuva0 uDulomAH uDulomAn uDulomaiH uDulomebhyaH "" udulomAnAm uDulomeSu he uDulomAH sAdhanikA- 'uDuloman' zabdAt "bAhvAdibhyo gotre " [ 6, 1, 32 ] iti 'iJ' (i) pratyaye " nospadasya taddhite " [ 7, * bahuvacanamAkRtigaNArtham / tena sakhyurapatyaM sAMveziH / udaGkasya audaGkiH / evamauddAlakiH, siddhaM bhavatIti // 4, 61 ] ityanena sAkhiH / saMvezinaH vAlmIkiH, AruNiH ityAdi
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam ] "" " ( vyapadezivadekasminniti nyAyabalAt ) nakArasya luki, " vRddhiH svareSvAde0 ' [ 7, 4, 1 ] ityAdyasvaravRddhau ca satyAmekavacane dvivacane ca "oDulomi" iti prakRtiH / bahuvacane ca " lomno'patyeSu " [ 6, 1, 23 ] iti 'a' pratyaye "nospadasya 0 " iti nakArasya luki 'uDuloma' ityakArAntA prakRtiH / tathA caikavacana dvivacanayo rUpANi 'muni' ( 175) vad, bahuvacane ca 'jina' ( 74 ) vatsAdhyAnIti // nanu " lomno'patyeSu " [ 6, 1, 23 ] iti sUtre bahuvacana nirdeze kiM bIjamiti ceducyate - " apatyeSviti bahuvacanAdekasminnapatye dvayozca bAhvAditvAdiva / auDulominA, auDulomibhyAm || " iti bRhadvRttivacanAd 'vyAkhyAnato vizeSapratipattirnahi saMdehAdalakSaNa' - miti // tathA ca - uDulomano'patyAni 'uDulomA:' ityAdi // strIliGga tu-- ( uDulomno'patyaM strI 'A~DulomI ) vi0 ekava0 pra0 auDalomI dvi0 auDalomIm tR0 auDalomyA ca0 auDulomyai pa0 auDulomyAH Sa0 " sa0 auDalomyAm saM0 he auDalomi dviva0 A~Dulomyo " auDalomIbhyAm " 99 auDalomyoH "" aulomya evaM zAralomno'patyaM strI 'zAralomI' zabdaH // bahuva0 uDulomAH " uDulomAbhiH uDulomAbhyaH 181 "" uDulomAnAma uDulomAsu he uDalomAH
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam ] %3 sAdhanikA-ijanta 'auDulomi' zabdAt "nurjAteH" [ 2, 4, 72 ] iti DI (I) pratyaye 'auDulomI' iti (strI) prakRtiH; sA caikavacana dvicanayoreva / bahuvacane ca-uDulomno'patyAni striyaH 'uDulomAH' / atra "logno. 'patyeSu " [6, 1, 23] iti 'a' pratyaye, " no'padasya0 " [7, 4, 61] iti nasya luki, striyAm " At " [ 2, 4, 18 ] ityApi 'uDulomA' iti prakRtiH / tathAcaikavacanadvivacanayorvakSyamANa 'nadI' (225) vat , bahuvacane ca 'dayA' (165) vaDhapasAdhanikA jJeyA // (210) ikArAntastaddhitAntaH 'Asuri' zabdaH / pulliGge ( asurasya RSerapatyaM gotraM pumAn AsuriH ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 AsuriH AsurI AsurayaH dvi0 Asurim AsurIn tR0 AsuriNA AsuribhyAm AsuribhiH itthamagre 'RSi' (176) vabodhyam // anna asurazabdAd " bAhvAdimyo gotre " [ 6, 1, 32 ] iti iji " avarNe " [ 7, 4, 68 ] iti antyA'kArasya luki " vRddhiH svare." [ 7, 4, 1 ] ityAdyA'kArasya AkAre ca 'Asuri' iti prakRtiH / sarvAsu vibhaktiSu tadrUpasAdhanikA 'RSi' (176) vajjJeyA // ___ strIliGge tu-asurasya RSerapatyaM strI 'AsurAyaNI' iti, vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) vat // bhatrAdau RSivAcakA'surazabdAd " bAhvAdibhyo." iti ini 'Asuri' iti, tadanu " kauravyamANDUkA''sureH " [2, 4, 70] iti striyAM GIstatsaniyoge DAyan cAntaH / tadanu " DityantyasvarAdeH " [2, 1, 114 ] iti sUtreNa ( 'vyapadezivadekasmin' iti nyAyabalAt ) ikArasya luki, " raghuvarNA0 " [ 2, 3, 63 ] iti nasya Natve 'AsurAyaNI' iti prakRtirjAyate iti //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam ] 183 udumbaraiH (211) ikArAntastaddhitAntaH 'audumbara' zabdaH / pulliGge(udumbarANAM rAjA, udumbarasya rAjJo'patyaM vA pumAn-audumbariH) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 audumbariH audumbarI / udumbarAH dvi0 audumbarim udumbarAn tR. audumbariNA audumbaribhyAm ca0 audumbaraye udumbarebhyaH pa0 audumbareH Sa0 , audumbaryoH udumbarANAm sa0 audumbarau udumbareSu saM0 he audumbare he audumbarI he udumbarAH sAdhanikA-atra "xsAlvAMzapratyagrathakalakUTAzmakAdiJ" [6, 1, 117] iti sUtreNa ( sAlvA nAma janapadastadaMzAH udumbarAdayastebhyaH rASTravAcibhyaH kSatriyavAcibhyazca sarUpebhyo'nukrameNa ) rAjani apatye'rthe ca drisaMjJaka 'i' pratyayo bhavati / iji ca " avarNevarNasya " [ 7, 4, 68 ] ityantyA'kAraluki " vRddhiH svare0 " [ 7, 4, . ] ityAdyokArasya vRddhau ca satyAmekavacanadvivacanayo: 'audumbari' iti prakRtiH, tadrUpasAdhanikA 'RSi' (176) vadavaseyA / bahuvacane ca "bahuSvastriyAm" [ 6, 1, 124 ] iti drisaMjJakasya ilo luki 'udumbara' iti (mUla) prakRtistiSThati / tasmAd bahuvacanarUpa. sAdhanikA 'vIra'(75) zabdavadbodhyA ekavacana dvivacanayozca 'Rssi'(176)vt|| strIliGge tu-udumbarasya rAjJo'patyaM zrI 'audumbarI' iti, vakSyamANa 'nadI' (225) vat / atra "nurjAteH" [2, 4, 72] iti DIH kRta iti // " udumbarA-stilakhalA madrakarA yugandharAH bhuliGgA zaradaNDAzca, sAlvAMzA iti kIrtitAH // 1 // " .
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam ] udumbarasya rAjJo'patyaM vRddhamaudumbaristasyApatyaM yuvA 'audumbariH audumbarAyaNo vA' / atrAdau " sAlvAMza0 " [6, 1, 117] iti 'iJ' tadanu yUnyapatye " yanninaH " [ 6, 1, 54 ] iti 'AyanaN' bhavati, tata: " dInovA " [ 6, 1, 139 ] ityAyanaNo vikalpena lubbhavatIti // ___udumbarANAM rAjA audumbaristasyApatyam 'audumbaraH, audumnarAyaNirvA / atra " avRddhAhornavA " [ 6, 1, 110 ] iti pakSe AyaniJ // (212) ikArAntastaddhitAntaH 'prAtyagrathi' zabdaH / puMlliGga-- ( pratyagrathAnAM rAjA, pratyagrathasya rAjJo'patyaM vA pumAna-prAtyagrathiH ) vi0 ekava0 dvi0 huva0 pra.. prAtyagrathiH prAtyagrathI pratyagrathAH dvi. prAtyagrathim pratyagrathAn tR0 prAtyagrathinA prAtyagrathibhyAm pratyagrathaiH itthamagre ekavacanadvivacanayo: 'muni' (175) vada, bahuvacanane ca 'jina' (74) vadrUpANi sAdhanikA ca jJeyA // atra " sAlvAMzapratyagra0 " [ 6, 1, 117 ] iti drisaMjJaka 'iJ' bhavati, tadanu " avarNe " [ 7, 6, 68 ] iti antyAkAraluki " vRddhiH svare. " [ 7, 4, 1 ] iti AdyA'kArasyA''kAre prAtyagrathi' iti ikA. rAntA prakRtiH / sA ca ekavacanadvivacanayoreva / bahuvacane tu " bahuSvastriyAm " [ 6, 1, 114 ] iti derino luki 'pratyagratha' iti prakRtiH // strIliGge tu-pratyagrathasya rAjJo'patyaM strI 'prAtyagrathI' iti vakSyamANa 'nadI' (225) vat / atra "nurjAteH" [ 2, 4, 72 ] iti DIvihitaH // (213) ikArAntastaddhitAntaH kAlakUrTi' zabdaH / pulliGge ( kalakUTAnAM rAjA, kalakUTasya gajJo'patyaM vA pumAn kAlakuTiH ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 kAlakUTiH kAlakUTI kalakUTAH dvi0 kAlakUTim kalakUTAn tR0 kAlakUTinA kAlakUTibhyAm kalakUTaiH
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam ] 185 itthamagre ekavacane dvivacane ca ' muni' ( 175 ) vad, bahuvacane tu 'jina' (74) vat // ____ atra "sAlvAMzapratya0" [ 6, 1, 117 ] iti ini, " avarNe " [7, 4, 60] ityantyAkAraluki "vRddhiH svare." [ 7, 4, 1 ] ityAdyasvaravRddhAvekavacanadvivacanayoH 'kAlakUTi' iti prakRtiH, bahuvacane ca "bahumva." [6, 1 124] iti iJo luki 'kalakUTa' iti prakRtistiSThati // ... strIliGge tu-kalakUTasya rAjJo'patyaM strI 'kAlakUTI' iti vakSyamANa 'nadI' (225) vat / atra ibi "nurjAteH" [2, 4, 72] iti DIbhavatIti sarvatra jJeyam // (214) ikArAntastaddhitAntaH 'Azmaki' zabdaH / pulliGge( azmakAnAM rAjA, azmakasya rAjJo'patyaM vA pumAn-AzmakiH ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 AzmakiH AzmakI azmakAH dvi0 Azmakim azmakAna tR0 AzmakinA AzmakibhyAm azmakaiH - evamagre ekavacane dvivacane ca 'muni' ( 175 ) vat, bahuvacane tu 'jina' (74) vat // atra azmakazabdAt "sAlvAMzapra0" [ 6, 1, 117 ] iti drisaMjJake imi "avarNe" [7, 4, 68] ityantyAkAraluki "vRddhi svare" [7, 4, 1] ityAdyA'kArasyA''kAre ca satyekavacana dvivacanayoH 'Azmaki' iti prakRtiH, "bahudhvastriyAm" [ 6, 1, 124 ] iti durijo luki bahuvacane "azmaka" iti prakRtiH // strIliGge tu-azmakasya rAjJo'patyaM strI AramakI' iti, vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) vat / atrA'pi " nurjAteH " [2, 4, 72] iti DIvi. hita iti // .
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 [ zrasyAdyantaratnAkare-ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam / 7 (215) ikArAntastaddhitAntaH 'kSairakalambhi' zabdaH / puMlliGge -- ( kSorakalambhasyApatyaM pumAn 'kSairakalambhi H ' ) vi0 ekava0 pra0 kSairakalambhiH dvi0 kSairakalambhim tR0 kSairakalambhinA 'jina' (74) vat // dviva0 kSairakalambhI evama ekavacane dvivacane ca 'muni' ( 175 ) vat, bahuvacane tu "3 kSairakalambhibhyAm vi0 ekaca0 do pAnnAgAriH fro pAnAgArim tR0 pAnnAgAriNA 66 atra kSIrakalambhazabdAt ata iJ [ 6, 1, 31 ] iti iJi "avarNavarNasya"[7, 4, 68 ] ityantyasya ikArasya luki "vRddhiH svare0 " [7, 4, 1] ityAdyasya IkArasya aikAre caikavacana dvivacanayoH 'kSairakalambhi' iti prakRtiH, bahuvacane tu " prAgbharate bahusvarAdijaH " [ 6, 1, 129 ] iti iJo lupi 'kSIraphalambha' iti prakRtiH // (75) zabdavat // strIliGge tu - kSIrakalambhasyApatyaM strI 'kSairakalambhI' iti vakSyamANa 'nadI' ( 225 ) vat / atra nurjAte: " [2, 4, 72 ] iti GIrbhavatIti // (216) ikArAntastaddhitAntaH 'pAnnAgAri' zabdaH / puMlliGge( pannAgArasyA'patyaM pumAn 'pAnnAgAri:' ) dviva0 pAnnAgArI bahuva0 kSIrakalambhAH kSIrakalambhAn kSIrakalambhaiH dd 39 pAnnAgAribhyAm bahuva0 pannAgArAH pannAgArAn pannAgAraiH itthamapre ekavacanadvivacanayoH 'RSi' (176) vat, bahuvacane ca 'vIra'
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam ] 87 anra ata ij" [6, 1, 31] itIni "avarNe0 [ 7, 4, 68 ] ityantyA'kAraluki "vRddhiH svare0 " [ 7, 4, 1] ityAdyAskArasyAsskAre cakavacanadvivacanayo: 'pAnnAgAri' iti prakRtiH / bahuvacane ca " prAgbharate0 " [6, 1, 129] itIjo luki 'pannAgAra' iti prakRtiH // "" strIliGge tu -- pannAgArasyA'pasthaM strI 'pAnnAgArI' iti vakSyamANa nadI (225) vadatrA'pi "nurjAteH " [2, 4, 72 ] iti GIvihita iti // (215) iMkArAntastaddhitAntaH 'mAnthareSaNi' zabdaH / puMliGge( manthareSaNasyA'patyaM pumAn mAnthareSaNiH ) vi0 ekava0 mAnthareSaNiH pra0 dvi0 mAnthareSaNam tR0 mAntharepaNinA 99 dviva0 mAnthareSaNI bahuva0 manthareSaNAH manthareSaNAn mAnthareSaNibhyAm manthareSaNaiH " - itthamadhe ekavacana dvivacanayo: 'muni' (175) vat, bahuvacane ca 'jina' (74) vat // bhatra manthareSaNazabdAt "ata in" [6, 1, 31] iti iJi, bhavarNevarNasya" [7, 4, 68 ] ityantyAkAraluki "vRddhiH svare0 " [7, 4, 1] ityAyasvaravRddhau caikavacana dvivacanayo: 'mAnthareSaNi' iti prakRtiH / bahuvacane ca " prAgbharate bahusvarAdinaH " [6, 1, 129] itIjo lupi 'manthareSaNa' iti (mUla) prakRtirevAvatiSThate // strIliGge tu -- manthareSaNasthApatyaM strI 'mAnthareSaNI' iti, vakSyamANa 'nadI' ( 225) vat / atra "nurjAteH " [2, 4, 72] iti GIrbhavatIti // (218) ikArAntastaddhitAntaH 'yaudhiSThira' zabdaH / puMliGge ( yudhiSThirasyApatyaM [gotraM ] pumAn yaudhiSThiraH)
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam ] vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 yaudhiSThiriH yaudhiSThirI yudhiSThirAH dvi0 yaudhiSThirim yudhiSThirAna tRH yaudhiSThiriNA yaudhiSThiribhyAm yudhiSThiraiH evamagre ekavacana dvivacanayoH 'RSi' (176) vat, bahuvacane ca 'vIra' (75) vat // _ atra yudhiSThirazabdAt "bAhvAdibhyo gotre" [ 6, 1, 32] iti iji "bhavaNevarNasya" [7, 4, 68] ityantyA'kAraluki "vRddhiH svare0" [7, 4, 1] iti AdyokArasyaukAre ca ekavacana dvivacanayoH yaudhiSThiri' iti prakRtiH / bahuvacane tu " prAgbharate. " [ 6, 1, 129 ] iti ino lupi 'yudhiSThira' iti prakRtiH // . stroli) tu-yudhiSThirasyApatyaM (gotraM) strI yodhiSThirI' iti vakSyamANa nadI (225) vadapi tu SaSThIbahuvacane 'yaudhiSThirINAm' iti NatvavizeSo'vaseyaH / atrApi "nurjAteH' [2, 4, 72] iti DIvihita iti / (219) ikArAntastaddhitAntaH 'Arjuni' zabdaH / pulliGge ( arjunasyApatyaM [ gotraM ] pumAn-ArjuniH ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 ArjuniH ArjunI arjunAH dvi0 Arjanim arjunAna tR ArjuninA ArjunibhyAma arjunai: itthamane ekavacanadvivacanayoH 'muni' (175) vat, bahuvacane tu 'jina' (74) vadavaseyam // atra 'arjuna' zabdAt "bAhvAdibhyo gotre" [ 6, 1, 32 ] itIji "bhavaNe." [7, 4, 68] ityantyAkAraluki " vRddhiH svare " [7, 4, 1]
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviva [ zrIsyAdhantaratnAkare-ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam ) 189 ityAdyA'kArasyA''kAre caikavacanadvivacanayoH 'Arjuni' iti prakRtiH / bahuvacane ca "prAgbharate." [6, 1, 129] itIjo lupi 'arjuna' iti prakRtiH // strIliGge tu- arjunasyApatyaM [ gotraM ] strI ArjunI' iti vakSyamANa nadI (225) vat / anna "nurjAteH" [2, 4, 72] iti kI vihita iti // (220) ikArAntastaddhitAntaH 'auddAlaki' zabdaH / pulliGge ( uddAlakasyA'patyaM [gotraM] pumAn audAlakiH ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 auddAlakiH auddAlakI uddAlakAH dvi0 auddAlakim uddAlakAn tR0 auddAlakinA auddAlakibhyAm uddAlakaiH evamagre ekavacana dvivacanayo: 'muni' (175) vat, bahuvacane ca 'jina' (74) vajjJeyam // atrApi uddAlakazabdAd gotrApatye'rthe "bAhvAdibhyo gotre" [6, 2, 32] iti iji "avarNe0" [7, 4, 68 ] iti antasyA'kArasya luki "vRddhiH svare" [7, 4, 1] ityAdyokArasyaukAre caikavacana dvivacanayoH 'auddAlaki' iti prakRtiH / bahuvacane tu "prAgbharate." [ 6, 1, 129 ] itIno lupi 'uddAlaka' iti prakRtiH // strIliGge tu-uddAlakasya gotrApatyaM strI 'auhAlakI' iti vakSyamANa 'nadI' (225) vat / atrApi 'nurjAteH" [2, 4, 72] iti DIH // . (221) ikArAntastaddhitAntaH 'kAnaki' zabdaH / pulliGge . ( kanakasyApatya pumAn kAnakiH ) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 .. pra0 , kAnakiH kAnakI kanakAH, kAnakayaH vi0 kAnakim " ... kanakAna, kAnakIna / .
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 ( zrIsyAdhantaratnAkare-ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam ] tR0 kAnakinA kAnakibhyAm kanakaiH, kAnakibhiH ca0 kAnakaye kanakebhyaH, kAnakibhyaH 10 kAnake kAnakyoH kanakAnAma, kAnakInAm sa0 kAnako kanakeSu, kAnakiSu saM0. he kAnake he kAnakI he kanakAH, he kAnakayaH atra kanakazabdAt "ata in" [ 6, 1, 3 ] itIni "avarNe" [7, 4, 68] ityantyAkAraluki "vRddhiH svare0" [7, 4 1] ityAdyasvaravRddhau caikavacanadvivacanayoH 'kAnaki' iti prakRtiH / bahuvacane tu-" vopakAdeH " [ 6, 1, 1.] iti ilo vikalpena lub bhavati, luppakSe * 'nimittApAye naimittikasyApyapAya' iti nyAyAd (in ) pratyayarUpanimittApAye AdyasvaravRddhA. dirUpanaimittikasyApyapAyAt 'kanaka' iti mUlaprakRtiH / lubabhAvapakSe 'kAnaki' iti prakRtiH / tathA caikavacanadvivacanayoH 'muni' (175) vat, bahuvacane tu luppakSe 'jina' (74) vattadabhAve ca munivadrUpasAdhanikA jJeyA // strIlisa tu-kanakasyApatyaM strI 'kAnakI' iti vakSyamANa' 'nadI' (225) vat / atra "nurjAteH" [2, 4, 72] iti kIH // (222) ikArAntastaddhitAnto nityabahuvacanAntaH 'aGgavaGgadAkSi' - zabdaH / pullingg| ( AGgazca vAGgazca dAkSizca-aGgavaGgadAkSayaH ) vibhaktiH bahuvacanam pra0 ajavAdAkSayaH AGgavAGgadAkSayaH dvi0 ajavAdAkSIn AGavAGgadAsIna * asmin taddhitAntaprakaraNe yasya zabdasya bahuvacane yatra yatra mUlaprakRtistatratatrA'sya nyAyasya pravRttiH //
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-ikArAntaM taddhitAntaM prakaraNam ] 199 bhAGgavAGgadAkSibhiH aGgavAGgadAkSibhyaH tR0 ca0 pa0 sa0 saM0 aGgavaGgadAkSibhiH aGgavaGgadAkSibhyaH 99 aGgavaGgadAkSINAm AGgavAGgadAkSINAm AGgavAGgadAkSiSu aGgavaGgadAkSiSu he aGgavaGgadAkSaya he AGgavAGgadAkSayaH 99 atra zabdatrayasya dvandvaH, yathA -faAGgazca vAGgazca dAkSizcati / tatra aGgazabdAd vaGgazabdAcca "purumagadhakaliGgazUramasadvisvarAday" (6, 1, 116] iti vihitasya dvisvaralakSaNasyA'NaH " vAnyena" [6, 1, 133] iti vikalpena lup bhavati; tena lupi 'aGgavaGgadAkSi' iti prakRtiH, alupi ca 'AGgavAGgadAkSi' iti prakRtirbhavatIti // iti ikArAntAstaddhitAntAH saptadaza zabdAH // 5 aGgAnAM rAjA, aGgasyApatyaM vA pumAn = AGgaH, evaM vAGgaH / bhanayornivyattiH '110 ' zabdavat / dakSasya RSerapatyaM pumAn - dAkSirityasya ca niSpattiH '206' zabdavat // iti zrImattapogaNAmbarAmbaramaNi - zAsanasamrAT - straparasamayapArAvArapArINAsscAryacakracUDAmaNi - kalikAlakalpatarukalpa- tIrtha rakSaikadakSa-sugRhItanAmadheya - jagadguru- paramapUjya pUjyapAda- paramopakAri - bhaTTArakAcAryavarya - zrImadvijagranemisUrIzvara -- paTTAlaGkAra - vyAkaraNavAcaspati--kaviratna --zAstravizArada - vibudhaziromaNi - paramapUjya - paramopakAri- zrImadgururAjabhaTTArakagaNAcArya - zrImadvijayalAvaNyasUrIzvara - caraNAravindamilindAyamAna- vineyamuni - dakSavijaya - viracitezrIsyAdyantaratnAkare - svarAntaprakaraNasthamikArAntaM-prakaraNam
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 [zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM prakaraNam ] // OM navapadamayAya zrIsiddhacakrAya namo namaH // ||ath IkArAntaprakaraNam // tRtIyA (223) IkArAntaH puMlliGgaH, 'vAtapramI' zabdaH // (auNAdikaH) vibhaktiH ekavacanam dvivacanam bahuvacanam prathamA vAtapramIH vAtapramyau vAtapramyaH dvitIyA- vAtapramIm vAtapramIn vAtapramyA vAtapramIbhyAm vAnapramIbhiH caturthI- vAtapramye vAtapramIbhyaH pazcamI- vAtapramyaH SaSThI vAtapramyoH vAtapramyAm .. saptamI- vAtapramI vAtapramISu sambodhanam- he. vAtapramI: . he vAtapramyau he vAtapramyaH ___ evam-yayI-papI-pramukhAH // 1 vAtaM pramimIte vAtAbhimukhadhAvanAd-vAtapramIH / atra "vAtAta pramaH kit" [ 713'] ityuNAdisUtreNa-vAtapUrvapadAt praNopasRSTAt 'mAMka mAne' ityasmAt kid-IH pratyayo bhavatIti / vAtapramI: vAtyA, azvaH, kAtamRgaH, pakSI, zamIvRkSazca // 2 yAk prApaNe' 'pA pAne' ityetAbhyAm "yApAbhyAM dve ca 4] inyuNAdisUtreNa kidIpratyayo dvirbhAvazca bhavatIti yayIpapIzabdaniSpattiH / yayI:-mokSagArgaH, divyavRSTiH, AdityaH, azvazca / papI:-razmiH, sUryaH, hastI ca // ....
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM prakaraNam ] sAdhanikA-'vAtapramI+am=" samAnAdamo'taH " | 1, 4, 46 ] itya no'kArasya luki 'vaatprmiim'| vAtapramI+zas ( as )="zaso'tA." [1, 4, 49] itIkArA'kArayoH IkAre-sasya nakAre ca 'vAtapramIn' iti / 'vAtapramI+Di (i)'='samAnAnAM tena dIrgha' [1, 2, 1] iti dIrgha 'vAta. pramI' iti / zeSasvarAdipratyayeSu sarvatra " ivarNAde0 " [1, 2, 21] iti ikArasya yakAro vidheyaH / vyaJjanAdau tu yojanAmAtraM vidheyam // 'vAtapra. myAm' ityatra tu dIrghatvAnna nAmAdezaH // __ " yoSiti vAtapramIH sabhIramRgaH " iti bopAlitA strItvamapyasyaityamarakoSasya vyAkhyAsudhAkhyavyAkhyAto 'vAtapramI' zabdaH astrIliGge'pyastIti / tadrUpANi puMvad-api tu dvitIyAbahuvacane puMstvAbhAvAt sasya natvAbhAve "vAtapramIH' iti vizeSaH / dvicaneSu nityastrItvAbhAvAnna dAyAdyAdezAH // (224) IkArAntaH puMlliGgaH 'vAtapramI' zabdaH // (vivantaH) vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 vAtapramIH vAtapramyo vAtapramyaH * dvi0 vAtapramyam tR0 vAtapramyA : vAtapramIbhyAm vAtapramIbhiH .. ca0 vAtapramye vAtapramIbhyaH 10. vAtapramyaH Sa0 " vAtapramyoH vAtaprabhyAm sa0 vAtapramiya vAtapramISu saMvA he vAtapramIH he vAtapramyau he vAtapramyaH : sAdhaMnikA-vAtapramI mRgavizeSamicchatIti kyani kvipi vAtapramIH, atra ami zasi Dau ca "yo'ne kasvarasya" [2, 1, 56] iti IkArasya yatve 'vAtamam vAtapramyA, vAtapramyi' iti / yadvA vAtaM pramInAtIti vAto. papadAva prapUrvAt mInAteH kvipi-vAtapramIH, anA'pi ami zasi Dau ca "kvibvRtterasuziyastau" [2, 1, 5.] itIkArasya yatve 'vAtapramyam, vAtapramyaH, # devanandinA mRge'pi trIliGga uktaH // ..
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 [ zrIsyAdyantaratnAkare - IkArAntaM GIpratyayAntaM prakaraNam ] 'vAtaprasyi' iti / tathA cAtrauNAdikabhinnasya vAtapramIzabdasya dvedhA niSpattirapi tu rUpANi ubhayatra samAnyeveti bhAvaH / evaM ca svarAdau sarvatra yatvaM vidheyaM, vyaJjanAdau tu kevalayojanaiveti sAdhanikAhRdayam // // atha GIpratyayAntAH zabdAH // ( 225 ) IkArAntaH strIliGgaH 'naMdI' zabdaH // vi0 to dvi0 tR0 ding pa0 pa0 ekava0 nadI nadIma nadyA na nadyAH "" nadyAm he nadi dviva0 nadyau 35 nadIbhyAm 99 " nadyoH bahuva0 nadyaH nadI: nadIbhiH nadIbhyaH " nadInAma nadISu he nadyaH sa0 "" saM0 he nadyau evam devI, sarasvatI, bhAratI, vANI, mahI, pRthivI, avantI, pramukhAH // sAdhanikA- 'nadI+si' =" dIrghaDyAbvyaJjanAtseH " [1, 4, 45 ] iti seluki 'nadI' iti // 'jadI + au = " ivarNAde0 " [ 1.2, 21] itIkArasya ve 'nau' 2 // 'nadI' + jas ( as ) ' = pUrvavadyatve "so ru: " [2,1,72] iti sasya rutve (rephAdeze), "ra: padAnte visargastayo: " [1, 3, 53] iti rephasya visarge ca 'ndyH'|| 'nadI+am ' = "lRdantAH samAnA: " [1, 1, 7] itIkArasya samAnasaMjJAyAm (samAnatve), "samAnAdamoDataH " [ 1, 4 46 ] iti amoskArasya luki 'nadIm ' // ' nadI+zas (as ) = "zasotA 0 " [ 1, 4, 49 ] itIkArAkArayoH IkAre, sasya ruce visarge ca 'nadI' || 'nadI+TA (A) = " ivarNA de0 " riti yatve ' nadyA' | 'nadI+De (e), Gasi ( bhas), us 1 nadati zrotastarasA nadI / gaurAditvAt GIH //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM GopratyayAntaM prakaraNam ] 195 (as), Gi (i)' atra "sIdvataH" [3, 4, 29] iti sUtreNa DeGasisDisthAne yathAsaGkhyam (kramazaH) dai-dAs-dAma-dAm' ityAdezA bhavanti ( teSu dakAra it), tadanu "ivarNAde" ritIkArasya yatve 'nau' ( sasya rutve visarge ca ) 'nadyAH 2, nadyAm' iti // 'nadI+Ama'="hasvApazca" [1, 4, 32] ityAmo nAmAdeze 'ndiinaam'|| 'nadI+os' pUrvavadyatve sasya rutve visarge ca 'nayoH' 2 // 'nadI+sup (su)' "anavarNA nAmI" [1, 1, 6] itIkArasya nAmisaMjJAyAM (nAmitve), "nAmyantasthA0" [2, 3, 15] iti sasya Satve 'ndiissu|| sambodhanaikavacane 'nadI+si' iti sthite "nityadidvi0" [1, 4, 43] itI. kArasya (sinA saha) hasvatve 'he nadi !' iti // (226) IkArAntaH strIliGgaH 'gaurI' zabdaH // etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' ( 225 ) vadapi tu SaSThIbahuvacane 'gaurINAm' iti rUpam, tatra ca "raSvarNA0" [ 2, 3, 63 ] iti gatvaM vijJeyam // zabdasAdhanikA tviyam-gaurazabdAd "gaurAdibhyo mukhyAnDIH' [2, 4, 19] iti GI (I) pratyayaH, tasmin parasmin " asya GayAM luk " [ 2, 4, 86 ] ityakAraluki 'gaurI' iti / devAGgAnA pArvatI ca tadarthaH / gauravarNaviziSTavAcitve tu vizeSaNatvAt viSvapi liGgeSu gaurazabdaH, tasya puMstvavivakSAyAM 'vIra' (75) vat, napuMsakatvavivakSAyAM 'cAritra' (157) vadrUpANi sAdhanikA ca bodhyA / strItve tu uparyuktavadeva ___ evam-amarI, sundarI, zabalI, sAraGgI, dAsI, ceTI, bhikSukI, putrI, gAyatrI, hayI, gavayI, pramukhAnAM gaurAdigaNapaThitAnAM zabdAnAM rUpANi sAdhanikA ca svadhiyA jJeyA // (227) IkArAntaH strIliGgaH 'dvihAyanI' zabdaH // etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat // zabdasAdhanikA tviyam-dvau hAyanau vayomAnaM yasyAH sA=dvihAyanI
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 [zrosyAdyantaratnAkare-IkArAntaM GIpratyayAntaM prakaraNam / gauH / atra dvihAyanazabdAd + vayasi gamyamAne "saGkhyAderhAyanAd vayasi" [2, 4, 9] iti DIpratyayaH, tasmin pare "asya iyAM luk" [2, 4, 86] ityakAraluki 'dvihAyanI' zabdo bhavati / puMlliGge-dvau hAyanau vayomAnaM yasya saH-dvihAyanaH karabhaH, rUpANi 'jina' (74) vat / napuMsakaliGge tudvau hAyanau vayomAnaM yasya tad-dvihAyanaM bAlakulam, rUpANi 'darzana' (156 ) vat // (228) IkArAntaH strIliGgaH 'trihAyaNI' shbdH|| etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evaM caturhAyaNI // zabdasAdhanikA tviyam-trayo hAyanA vayomAnaM yasyAH sA-trihA. yaNI vaDavA / atra nihAyanazabdAt 'saGkhyAderhAyanAdvayasi" [2, 4, 9] iti DIpratyayaH, tasmin pare " asya DayAM luk" [2, 4, 86] ityakAraluki "catusnAyanAdvayasi"[2, 3, 74] iti nasya Natve 'trihAyaNI' zabdaH siddhati / evaM catvAro hAyanAH yasyAH sA=caturhAyaNI gauH // puMsi-trayo hAyanAH yasya saH trihAyaNo valsaH / / catvAro , , ,,-caturhAyaNo ,, (7) tIbe-trayo ,, ,, tat-trihAyaNaM bAlakulam ... / 'darzana' (156) vat catvAro ,, ,,,-caturhAyaNaM ,, , * vayaso'nyatra GyabhAvaH, tadabhAvAcca NatvasyApyabhAvaH, yathA nihAyanA caturhAyanA zAlA, 'dayA' (225) vadrUpANi // (229) IkArAntastaddhitAntaH strIliGgaH 'aupagavI' zabdaH // etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evam-tApasI, kumbhakArI, kANDalAvI-prabhRtayaH // zabdasAdhanikA tviyam-upagorapatyam=strI aupagavI, pumAn aupagavaH // upaguzabdAdapatye'rthe "Gaso'patye' [6, 1, 28] iti aN, tasmin ma 'kAlakRtA prANinAM zarIrAvasthA vyH'| vayaso'nyatra GyabhAvaH / sathAhi-dvihAyanA zAlA ityAdi, rUpANi tu 'dayA' (165) vaditi //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM GopratyayAntaM prakaraNam ) 197 pare "asvayambhuvo'v' [ 7, 4, 70 ] ityukArasya 'av' ityAdeze "vRddhiH svare." [ 7, 4,1] ityAdyokArasyaukAre 'aupagava' zabdaH / asya puMsi 'jina' (74) vadrUpANi, strItvavivakSAyAM "aNane." [ 2, 4, 20 ] iti aNalakSaNo GIpratyayaH, tasmin pare "asya GyAM luk" [2, 4, 86] iti akArasya luki 'aupagavI' zabdaH // tapo'sti asyAH-tApasI strI / tapaH zabdAnmatvarthe " jyotsnAdibhyo'Na " [7, 2, 34] ityaNi, AdyasvaravRddhau tA. ,, asya-tApasaH pumAn / pasazabdaH / asya puMsi 'jina' (74) vat klIbe 'darzana' (156) vaDhUpANi / striyAM tu ,, ,,tApasaM kulam | aNalakSaNe GIpratyaye tApasI-zabdaH // / karmavAcakAt kumbhazabdAt kRgdhAto: "karmakumbhaM karoti kumbhakArI strI No'N" [5, 1, 72] ityaNi "nAmiko kali haleH" [4, 3 51] iti RkArasya vRddhau ku. -kumbhakAraH pumAn bhakArazabdaH / asya puMsi 'vIra' (75) vat, ,, kumbhakAraM kulam klIve 'cAritra' (157) vadpANi / striyAM tu / aNlakSaNe GIpratyaye 'kumbhakArI' zabdaH // kANDAn laviSyAmIti kANDalAvI strI atrApi "karmaNo'N" [5. 1, 720 ityaNi "nAmino." [4, 3,51] ityUkArasya ,, ,, kANDalAvaH pumAn aukAre "odauto'vAv" [1, 2, 2 4] ityau,, ,, =kANDalAvaM kulam |kArasya 'A' ityAdeze 'kANDalAva' zabdaH annApi striyAmaNlakSaNo DIH // siddhati / rUpavyavasthA uparyuktavadeva // (230) IkArAntastaddhitAntaH strIliGgaH 'autsI' zabdaH / / __ etadpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evaM chAtrI, caurI, tApasI // - zabdasAdhanikA tviyam-utsasyA'patyam-strI aurasI, pumAn autsaH // utsazabdAdapatye'rthe "Daso'patye" [6, 1, 28] iti autsargiko- yo'NpratyayaH, tasthApavAdarUpo yaH "bhata i" [6, 1, 31] iti ipratyayaH, tasya prAsA.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 [ zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM GIpratyayAntaM prakaraNam ] vapi "utsAdera" [6, 1, 19] iti vizeSavidhAnAdajeva bhavati / kiM tatra pramANamiti ceducyate-avidhAyakasUtre 'prAjitIye'rthe'nidamyaNapavAde ca'ityadhikAra eva tatra pramANamiti // atha utsa+an' iti sthite "avarNavarNasya" [7. 4, 68] ityakAraluki "vRddhiH svare." [, 4, 1 ] ityukArasyaukAre 'autsa' zabdA, aantatvAdasya puMsi 'baida' (86) zabdavadvapANi sAdhanikA ca / strItvavivakSAyAM "bhaNaje." [2, 4 10] iti alakSaNe GIpratyaye "asya DyAM luk" [2, 4, 86] iti akArasya luki 'autsI' zabdaH / . chanaM zIlamasyA:-chAtrI bAlA ) tapaH zIlamasyAH =tApasI strii| , zIlamasya =chAtraH shkumaarH| , zIlamasya =tApasaH puruSaH / ,, , chAtraM kulam / ., , -tApasaM kulam / curA zIlamasyA:caurI strI / atra chanacurAtapaHzabdezyaH " asthA. , zIlamasya =cauraH puruSaH | cchatrAdera " [ 6, 4, 60 ] iti apra,, , cauraM kulam ) tyayaH // eteSAM rUpANi puMsi 'vIra' ( 75 ) zabdavat, kintu tApasazabdasya 'jina' (74) vat, klIve 'cAritra' (157) vata, kintu tApasazabdasya 'darzana' (156) vadavaseyAni / strIsvavivakSAyAM tu analakSaNo kIrbhavatIti // (231) IkArAntaH strIliGgastaddhitAntaH 'sauparNeyI' zabdaH / ( supA apatyaM strI-sauparNeyI ) vi0 ekava0 dvi0 bahuva0 sauparNeyI sauparNeyyo sauparNeyyaH sauparNeyIm , sauparNeyIH sauparNeyyA sauparNeyIbhyAm sauparNeyIbhiH 9 chatrazabdena gurukAryeSvavAhitasya ziSyasya chatrakriyAtulyA gurucchidrAcchAdanA'pAyarakSaNAdikA kriyocyate upacArAt / ziSyo hi chatravad gurucchidrAva. raNAdipravRttazchAtra ityucyate / abhyAsApekSA'pi kriyA zIlamityucyate / yathA zIlitA vidheti // pra0
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - IkArAntaM GIpratyayAntaM prakaraNam ] 199 ithaM 'nadI' (225) vadrUpasAdhanikA jJeyA / evaM vainateyI, yauvateyI, kAmaNDaleyI - tyAdayaH // anna suparNIzabdAt 'DyAptyUGa: " [ 6. 1, 70 ] iti eyaN, tadanu "avarNevarNasya" [7, 4, 68 ] itIkAraluki "vRddhiH strare0 " [ 7, 4, 1 ] ityukArasyaukAre ca 'sauparNeya zabdaH / asya puMsi 'jina' (74) vadrUpANi / striyAM tu ". * aNaJeye0 " [ 2, 4, 20 ] iti eyaNalakSaNo GIstadanu " asya DyAM luk" [2, 4, 86 ] ityakAraluki "sauparNeyI' iti // evaM vinatAyA apatyaM = 'vainateyaH' pumAMzcet, strI cet vainateyo // yuvaterapatyaM = pumAn yauvateyaH, strI yauvateyo / kamaNDalvA apatyaM = pumAn kAmaNDaleyaH, strI kAmaNDaleyI-atra 'akaNDUpANDvoruvarNasyaiye" [7, 4, 59 ] ityanenAntyasya ukArasya lugiti vizeSaH / kiJca " catuSpAdbhya eyaJ" [1, 1, 83 ] iti eyaJpratyayo'pi bhavatIti // (632) IkArAntaH strIliGgastaddhitAntaH 'zileyI' zabdaH / zilAyAstulyA= zileyI iSTakA // etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / " atra zilAzabdAttulye'rthe " zilAyA x yacca [ 7. 6, 113 ] iti yacpratyayo bhavati, tadanu " avarNavarNasya" [7, 1, 68 ] ityAkAraluki 'zileya' iti prakRtiH / puMsi zilAyAstulyaH puruSaH zileyaH 'jina' (74) vat / striyAM " aNameye 0 " [2, 4, 20] iti eyaclakSaNo bIjayate, 35 * 'niranubandhagrahaNe sAmAnyena' - grahaNamiti nyAyabalAd eyagrahaNena eyaN-eyac- eyanpratyayAnAM grahaNam // X atra cakAraH " aNajyeyekaN0" [2, 4, 20 ] iti eyasya sAmAnyagrahaNAvighAtArthaH / anyathA hAsyaiva syAt / anye tu dravyazabdavadeyajanta striyAM nAstItyAhuH //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 [ zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM DopratyayAntaM prakaraNam ] tadanu "asya yAM luk" [2, 4, 86] iti akArasya luki 'zileyI' iSTakA klIbe ca zilAyAstulyaM 'zileyam' dadhi, 'darzana' (156) vat // " (233) IkArAntaH strIliGgastaddhitAntaH 'zaileyI' zabdaH / ___zilAyAstulyA 'zaileyI' iSTakA / etadrUpANi tatsAdhanikA ca - 'nadI' (225) vat / evaM 'vAsteyI' zabdaH // - atra zilAzabdAttulyerthe "zilAyA eyacca" [7, 1, 513] iti eyaJ pratyayo bhavati, tadanu "avaNe" [ 7. 4, 18 ] ityA''kAraluki " vRddhiH svare." [7, 4, 5] itIkArasyaikAre ca 'zaleya' iti prakRtirbhavati / puMsizilAyAstulyaH puruSaH zaleyaH, 'jina' (74) vat / striyAM- "aNajeye." [ 2, 5, 20 ] iti eyaJ lakSaNo DI 'klIbe' ca zilAyAstulyaM zaileyaM dadhi 'darzana' (156) vat // evaM vastestulyA vAsteyI praNAlikA / puMsi vastestulyaH vAsteyaH panthAH, 'jina' (74) vdruupaanni| klIbe ca vastestulyam vAsteyaM varma, 'darzana' (156) vadrUpANi / atra "vastareyaz2a " [7, 1, 112 ] iti 'eyaJ' iti vizeSaH / (234) IkArAntaH strIliGgastaddhitAntaH 'AkSikI' shbdH| ( arjitA, arjayati, akSairdIvyati vA AkSikI ) __etadrapANi tatsAdhanikA ca 'nadI' ( 225 ) vat / evaM prAsthikI // ... atra tRtIyAntAtAd akSazabdAt jite jayati dIvyati cA'rthe " tena jitajayaddIvyatkhanarasu " [6, 4, 2] iti 'ikaN' bhavati, tadanu " avaNe " [7, 4, 68] ityantyekAraluki "vRddhiH svare." [7, 4, 1] ityakArasyA''kAre ca 'AkSika' iti prakRtiH / puMsi-arjitaH, ajayati, akSairdIvyati vA= atra 'eya' iti niranubandhanirdezaH sAmAnyagrahaNArthastena eyanpratyayayA. ntAdapi DIbhavatIti //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare - IkArAntaM GIpratyayAntaM prakaraNam ] 201 'AkSika : ' pumAn 'mokSa' (76) vat / striyAm - " aNaJeye kaN" [2, 4, 20] iti ikaNalakSaNo GIstadanu "asya GathAM luk " [2, 4, 85] iti asya luki 'AzikI' iti / kIbe tu, akSe-jiMtaM jayati dIvyati vA=AkSikam, ' cAritra' (157) zabdavat / evaM prasthena krItA=prAsthikI / atra "mUlyaiH krIte" [6, 4, iti sUtreNa ikaNa iti vizeSaH // ( 235 ) IkArAntastaddhitAntaH strIliGgaH straiNI' zabdaH || patadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (265) vat // zabdasAdhanikA tviyam - striyA apatyaM = strI straiNI, pumAn straiNaH / strIzabdAt (" prAgvataH strIpuMsAmraJstraJ " [6, 1, 25 ] iti naJpratyayaH, asya jitvAd "vRddhiH khare0 " [ 7, 4, 1] ityAdyasvaravRddhiH, nasya ca " raghuvarNA 0" [2, 3, 63] iti Natve straiNazabdaH / asya puMsi 'jina' (74) vadrUpANi / strItvavivakSAyAM "aNaje 0 " [2, 4, 20] iti naJlakSaNo GIpratyayaH, tasmin pare "bhrasya yAM luk" [2, 4, 86] ityakAraluki straiNIzabdaH // (636) IkArAntastaddhitAntaH khIliGgaH 'pauMsnI' zabdaH // etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat // zabdasAdhanikA tviyam -- puMso'patyaM = strI pauMsnI, pumAn paunaH // puMszabdAt " prAgvataH strIpuMsA0" [6, 1, 25 ] iti straJpratyayaH, asya jisvAd " vRddhiH svare0 " [ 7, 4, 1] ityukArasyaukAre ca 'pauMs+stra' iti jAte, x anusvArarUpavyaJjanAt parasya sakArasya " ghuTo dhuTi sve vA [,,, 48] iti vaikalpike luki ekamakAraghaTitaM, lugabhAvapakSe ca sakAradvayaghaTitaM yathAkramaM 'pautra, pauMskha' iti zabdasvarUpam, tadvaikamakAraghaTitaM prastute samAzritamiti // x kAdirvyaJjanam [1, 1, 10] ityatra kasya AdiH' kAdiriti vyutpazyA, anusvAravisargayorapi vyaJjanasaMjJA vihitA'stIti // 99 " 6. 150 ] "
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 [ zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM GopratyayAntaM prakaraNam ] (237) IkArAntastaddhitAntaH strIliGgaH 'jAnudanI' zabdaH / / etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' ( 225) vat, evaM jAnudvayasI, jAnumAtrI, prasthamAtrI, paJcatayI, zAktIkI, zastanI, adyatanI, zvastanI, cirantanI, paruttano, bhikSucarI. saktudhAnI, gAyanI, kurucarI, AtyakaraNI ityA. dayaSTilakSaNaGayantAH zabdA bodhyAH // zabdasAdhanikA tviyamjAnu acaM pramANamasyA: jAnudano khAtA / evaM jAnudvayasI, jAnumAtrI ca // , pramANamasya-jAnudanno gattaH / evaM jAnudvayasaH, jAnumAtrazca // , , , jAnudannaM jalam / evaM jAnudvayasam , jAnumAnaM ca // atra jAnuzabdAt "vo danaTa dvayasaT" [7, 1, 142] iti Tito danadvayasau pratyayo vikalpena bhavataH, pakSe "pramANAnmAtraT" [7, 1, 140 iti mAtraTpratyayazca // strItvavivakSAyAM ''aNaje." [2, 4, 20] iti TillakSaNo ddiiprtyyH|| prastho mAnamasyA: syAt prasthamAtrI atasI / atra mAnavAciprasthazabdAt , mAnamasya ,, prasthamAtro dhaanyraashiH| saMzaye "mAtraTa " [7, ., , , ,, asthamAtraM dhAnyam / / 145] iti maannttprtyyH|| patra avayavA yasyAH sA-paJcatayI karalatA) atra "avayavAttayaT" [7, 1,151] yasya saH paJcatayo yamaH iti Tit-tayapratyayaH / striyAM , ,, ,, tat-paJcatayaM karakamalam )TittvAt DIH / / zaktiH praharaNaM yasyAH sA-zAktIkI / atra "zaktiyaSTeSTIkaNa" [3, 4, 64] iti Tit-IkaNa bhavati / ". , yasya saHzAktIkaH strIsve TillakSaNo DIH // evaM,, ,, yasya kulasya tat-zAktIkam / yASTIkI // so bhvaa-haastnii| adha bhavA=adyatanI / zvo bhavA=zvastanI / cire a AyAmamAnaM pramANa, tad dvividham-urdhvamAnaM tiryagmAnaM ca / tanoz2amAnAt danavayasatpratyayau vA syAtAm, tena pakSe mAtraDapi / tiryagmAnAt mAtraDeva bhavati, yathA / rajjumAtrI bhUmiH // .
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ |zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM GopratyayAntaM prakaraNam ] 203 bhavA-cirantanI / parudbhavA-paruttanI / eteSu " sAyaMciraMprAhenage'vyayAt " [6, 3, 88] iti rit-tanapratyayaH, TittvAca DIrapi // bhUtapUrvA mikSuH bhikSacarI pUrva bhUtaH bhUtapUrvaH, tadarthe vartamAnAmAnaH "bhUtapUrve pacaraTa" [7, 2, 78] iti bhUtapUrvo bhikSuH bhikSucaraH pratyayArthI // ..! pacaraT / atra pakAraTakArau puMvadbhAvalI. sA dhIyate asyAm iti saktudhAnI / atra 'karaNAdhAre" [5, 3, 129] iti anaTpratyayaH / TisvAd DIH // gItakalAkauzalyavatI yA gAyati saa-gaaynii|| atra "TanaNa" [5, 1, 67] gItakalAkauzalyavAn yo gAyati saH gaaynH|| iti ttnnnprtyyH| TittvAdIH / / kuruSu caratIti='kurucarI' strI, kurucaraH puruSaH, kurucaraM kulam / atra kuru. zabdAt 'cara bhakSaNe ca' ityasmAddhAtoH "careSTaH " [5, 1, 138] iti Te "kurucara' iti / striyAM TittvAt iyAM 'kurucarI' iti // anADhya ADhyaH kriyate anayA iti ADhyaGkaraNI dAnavRttiH // ,, ,, ,, anena ,, =ADhyaGkaraNa: sudharmaH // " , , , , ATyaGkaraNaM dAnam // atra "kRgaH khanaTa karaNe" [5, 1, 129] iti khanaTpratyayaH, TittvAt DIH // uparyukteSu zabdeSu puMsi yathAsambhavaM jinavat vIravaJca, klIbe darzanacAritravaJca rUpANi // (238) IkArAntaH strIliGgaH 'kumArI' zabdaH // etadrUpANi tat sAdhanikA ca 'nadI' (225) vadapi tu SaSThIbahuvacane 'kumArINAm' iti / atra "raghuvarNA0" [2, 3, 63] iti NatvavizeSaH / evam-kizorI, bakarI, kalabhI, taruNI, talunI, vadhUTI, ciraNTI. pramukhAH prathamadvitIyavayovAcakAH *zabdAH // zabdasAdhanikA tviyam-kumArazabdAt strItvavivakSAyAM "vayasyanansye" [2,4,21] iti kIrbhavati, tasmin pare "asya GyAM luka" [2,4,86] iti akArasya luki 'kumArI' zabdaH // kumArazabdasya tu 'vIra' (75) vadrapANi / ___*prANinAM kAlakRtA zarIrAvasthA vayaH, tatra kalabhIparyantAH prathamavayo. vAcinaH, taruNIprabhRtayo navayauvanavayovAcakAzca //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ -204 [ zrosyAdyantaratnAkare-IkArAntaM DIpratyayAntaM prakaraNam / kumANe kumAryaH Sa. " (239) IkArAnto nAmadhAturUpaH 'kumArI' zabdaH // puMliGge strIliGge ca rUpasAmyam , tathA hivi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 kumArI kumAryaH dvi0 kumAryam 10 kumAryA kumArIbhyAm kumArIbhiH ca0 kumAryai kumArIbhyaH pa0 kumAH kumAryoH kumArINAm sa0 kumAryAm kumArISu saM0 he kumAri he kumAryoM he kumAryaH evam-gaurI-nadI-ghANIpramukhA nAmadhAturUpAH zabdA bodhyAH // zabdasAdhanikA-nAmadhAturUpasya kumArIzabdasya sAdhane kila patra prakArA bhavanti / tadyathA 1. kumArImicchatIti icchAyAm "amAvyayAt kyan ca" [3, 4, 23] iti kyani kumArIyati; kumArIyatIti "kip" [5, 1, 148] iti kvipi ___ * nanu kumArIzabdo dhAturvA nAma vA? yadi dhAtustarhi nAmasvAbhAvAt syAyanutpattiH; yadi nAma tadA dhAtusvAbhAd " yo'nekasvarasya" [2, 1, 56] ityAcapravRttiriti cen ? satyam / 'kvibantA dhAtutvaM nojjhanti zabdatvaM ca pratipadyante' iti nyAyAd dhAtutvaM nAmatvaM cA'bAdhitameva / tathA ca vipratyayAntAH zabdAH dhAtutvanAmasvayoH kAyaM labhante iti / evaM pratyekanAmadhAtusthale bodhyam // __ yadyapyanena sUtreNa nAnnaH parAddhAtoH kvip bhavati, tathApyasminneva sUtre vRhadvRttau 'kvacid' grahaNAt kevalAddhAtorapi kvip bhavati / tathA cAyaM kvip. pratyayo bhAto matvasampAdakastasya ca sarvApahArI lopo bobhyaH /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrosyAdyantaratnAkare-IkArAntaM DopratyayAntaM prakaraNam ] 205 'kumArI' / yathA 'kumArI+am+kyan+hip' iti sthite " aikAyeM " [3, 2, 8] iti amlupi "ata:" [4, 3, 83] iti akAraluki "voH pvavyaJjane" [4, 4, 121] iti yakAraluki ca kumArIzabdaH siddhayatIti / 2. kumArImivA''caratIti-upamAnabhUtAd dvitIyAntAdAcArArthe "AdhArAbopamAnAdAcAre" [3, 4, 24] iti kyani kumArIyati; agre pUrvavat sAdhyam // 3 kumArIvA''caratIti-upamAnabhUtAd prathamAntAdAvAre'rthe " kyA" [3, 4, 26] iti kyaGi kumArIyate; tata: kvipi 'kumArI' iti / yathA 'kumArI+si+2kya+kvipa' iti dazAyAm "aikArye " [3, 2, 8] ini silopo vidheyaH, tadanu prAgvat sAdhyam // ___4 kumArIvA''caratIti kartarupamAnAdAcAre'tha "kartuH vip galbhaklIba. hoDAttu Dit" [3, 5, 25] iti kvipi kumArIti dhAturjAtastasya nAmasva. sampAdanakRte " vip" [5, 1, 148] iti punaH kvipi 'kumArI' iti zabdasvarUpaM bhavatIti // 5. yadA tu kumArazabdAt kumArIzabdaH sAdhyastadA pUrvavat kyanpratyave jAte "kyani" [4, 3, 112] iti sUtreNa akArasthAne IkArAdeze (parjanyavallakSaNapravRttiriti nyAyabalAd ) "dIrghazviyaGyakkyeSu" [4, 3, 108] iti dIrghavaM vidheyaM zeSaM ca prAgvat sAdhyamiti // rUpasAdhanikA tviyam-'kumArI+si (s)'=" dIrghayAba" [3, 4, 45] iti se ki kumaarii|| 'kumArI+aura, jasa (as)="yo'nekasvarasya" [2, 3, 56] itIkArasthAne yakArAdeze kumAryora kumAryaH / 'kumArI+am' atra "samAnAdamo'taH" [1, 4, 46] ityasya 'kumArI+zas (as ) =atra "zaso'tA." [1, 4, 49] ityasya ca bAdhaM kRtvA "yo'nekasvarasya" [2, 1, 56] itIsthAne yatve kumAryam, kumAryaH // 'kumArI+TA (A)'='yo'neka." iti yatve kumAryA // 'kumArI+ (e), Gasi Das (as ), , atra kakAranakArI itau // 2 atra kahI itau //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM pratyayAntaM prakaraNam ] ki (i)'="strIdUtaH" [3, 4. 29] iti DeGasiGasDisthAne krameNa daidAsadAsdAm-iti didAdezeSu satsu " yo'neka0 " iti yasve kumAryai, kumAryAH 2. kumAryAm / nanu "yo'nekasvarasya" [2, 1, 56] ityasya paratvAt pUrva yakA. rAdezena bhAvyam , tadanu IkArAntasvAbhAvAd didAdezA na siddharan-iti ceducyate-'pareNApi iyuvyatvAdinA khodUdAzritaM kArya na bAdhyate' iti nyAyabalAta parAdapi yasvAdezAt prAgeva didAdezA bhaviSyantIti / na ca tasmin nyAye kiM pramANamiti vAcyam; "veyuvo'striyAH" [1, 4, 30] iti sUtre 'astriyAH' iti nirdezasyaiva pramANatvAt / yaduktaM zrIsiddha hemabRhadvRttI"asniyA iti nirdezAt parAdapi iyuvyatvAdikAryA:prAgeva strIdAzritaM kArya bhavati"-iti, "kumArI micchatIti kyamantAta kumArIvAcaratIti kvibantAdvA kartari kvip kumArI tasmai kumArya brAhmaNAya brAhmaNyai vA"-iti ca // na ca prastutakumArIzabdasya kumArIcchAkartRkapuruSavizeSasya bodhakatvAt strItvAbhAvena katham "strIdUtaH" [1, 4. 29] ityasya prAptiriti vAcyam ; "strIdRtaH" iti sUtre gauNamukhyAnyatarastrItvabodhakazabdasya grahaNAt // 'kumArI+os'2="yo'neka." iti yatve, sasya ruve visarge ca kumAryoH2 // 'kumArI+Am'=" hrasvApazca" [1, 4, 32] iti Amo nAmAdeze "raghuvarNA0" [2. 3, 63] iti nasya Natve kumArINAm // 'kumArI+sup (su)="nAmyantasthA0" [2, 3, 15] iti sasya Satve kumArISu // sambodhanaikavacane 'kumArI+si'=''nityadidvi0" [3, 4, 43] itIkArasya (sinA saha) hasvatve he kumAri ! iti // tathA ca svarAdiSu sarvapratyayeSu "yo'neka0" ityanena yatvaM vidheyam , zeSaM ca 'nadI' (225) vatsAdhyamiti sAdhanikAhRdayam // // iti rUpasAdhanikA // napuMsakaliGge nAmadhAturUpasya 'kumArI' zabdasya "klIbe" [2, 4, 97] iti hasvarave 'kumAri' iti zabdasvarUpaM bhavati, tasya rUpANi, yathA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumAribhyaH . [zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM GIpratyayAntaM prakaraNam ] 207 vi0 ekava0 dviva0 bahuva0 pra0 dvi0 kumAri kumAriNI kumArINi tR0 kumAryA, kumAriNA kumAribhyAm kumAribhiH ca0 kumAryai, kumAriNe pa0 kumAryAH, kumAriNaH , ,, kumArgaH, kumAriNoH kumArINAm sa0 kumAryAma, kumAriNi , kumAriSu saM0 he kumAre, he kumAri he kumAriNI he kumArINi ___ sAdhanikA-svarAdau TAdau "vAnyataH pumAMSTAdau svare" [1, 4, 62] iti puMvadbhAvo vA bhavati, tena puMvadbhAvapaze hasvatvaklIbatvAbhAvAt puMvara sAdhyam / anyacca sarvaM 'vAri' (179) vat sAdhyamiti // atha kumArazabdAt sAdhitasya nAmadhAtusvarUpasya kumArIzabdasya rUpANi sAdhanikA ca pradaryate puMsi biyAM ca ekava0 dviva0 bahuva0 kumArIH kumAe~ . kumAryaH kumAryam kumAryoH kumA kumArIbhyAm kumArIbhiH kumArya kumArIbhyaH kumAryaH kumAryaH kumAryAm kumAthi kumArISu saM0 he kumArIH he kumAyauM he kumAryaH - sAdhanikA-sarvANi rUpANi kvibanta 'vAtapramI' (224) zabdakA . vanti, kintu sAdhanikAyAM svarAdau pratyave "yo'nekasvarasya" [2, 1, 51]
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 [ zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM DIpratyayAntaM prakaraNam ] ityanena IsthAne parvApavAdarUpo yakArAdezo vidheyaH / Dirasu tu gauNamukhyo. bhayarUpeNa nityatrIvAbhAvAna didAdezA: // prathamaikavacane DyantasvAbhAvAna selopaH // sambodhanakada cane ca nitya ditsvAbhAvAt hrasvatvAbhAvaH // napuMsakaliGge kumArazabdAt sAdhitasya nAmadhAturUpasya kumArIzabdasya rUpANivi0 ekaya0 dviva0 bahuva0 pra0 dvi0 kumAri kumAriNI kumArINi kumArga, kumAriNA kumAribhyAm kumAribhiH kumArya, kumAriNe kumAribhyaH kumAryaH kumAriNaH , , kumAryoH, kumAriNoH __kumAryAm kumAryi, kumAriNi , , kumAriSu saM0 he kumAre. he kumAri he kumAriNI he kumArINi sAdhanikA--'vAri' (179) vadapi tu svarAdau TAdau "vAnyata." [1, 4, 62] iti puMvadbhAvo vA bhavati, tena puMvadbhAvapakSe hrasvatvaklIvasvAbhAvAt puMvat sAdhyamiti // (240) IkArAntaH strIliGgaH 'pazcapUlI' zabdaH // (paJcAnAM pUlAnAM samAhAraH apaDapUlI) etapANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evaM paJjAjI-dazarAjIdvivaDavIpramukhAH // bhanna paJcapUlazabdayo: samAhAradvigau "dvigo: samAhArAt" [2, 5, 22 iti DyAm "asya Dyo luk " [2, 4, 86] iti bhakArasya luki 'paJcapUlI' iti // antra saGkhyAsamAhAre ca dviguzcAnAmnyayam" [3, 1, 99] iti samAhAraviSaye dviguH / evamuttaravA'pi // samyagAharaNamekIraNaM samAhAraH //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM GIpratyayAntaM prakaraNam ] 209 paJcAnAmajAnAM smaahaar:=pshcaajii| dazAnAM rAjJAM samAhAraH dazarAjI, dazarAjam / dvayorvaDavayoH samAhAraH-dvivaDavI, dvivaDam // atra paJcapUlI. paJcAjIzabdau strIliGge eva, dazarAjI-dvivaDavI-zabdau tu striyAM napuMsake ca vartate, yata: "pAtrAdivarjitAdanto-ttarapadaH smaahaare| dvigurannAbantAnto vA'nyastu sarvo napuMsakaH // 1 // " iti liGgAnuzAsanavacanAt 'pAtrAdivarjitamakArAntamuttarapadaM yasya sa dviguH samAhAre strIliGgo bhavati / antamAvantaM ca yaduttarapadaM tadanto dvigurvikalpena strIliGgo bhavati, vikalpa pakSe napuMsakaliGgaH // napuMsake 'darzana' (156) vadrUpasAdhanikA jJeyA // .. (241) IkArAntaH strIliGgaH 'dvikuDavI' shbdH|| ( dvAbhyAM kuDavAbhyAM krItA-dvikuDavI ) etadrapANi tatsAdhanikA ca ' nadI ' (225) bat / evaM trikuDavIyADhakI-tryADhakIpramukhAH // zabdasAdhanikA tviyam-'dvAbhyAM kuDavAbhyAM krItA' ityarthe (dvikuDava. zabdAt ) "mUlyaiH krIte'' [3, 4, 150] iti ikagi " bhanAmnyadviH plap" [6, 4, 141] iti tallupi "parimANArAddhitalukyabimtAcitakambalyAt" [2, 4, 23] iti GyAm "asya GyAM lum' 2, 4, 86] iti akAraluki 'dvikuDavI' // evaM trikuDavI, yADhako, jyADhakI // dvAbhyAM kuDavAbhyAM krIta: dvikuDavaH / 'jina' (74) vat / ,, krotam-dvikuDavam / 'darzana' (56) vat / tribhiH kuTuvaiH krItaH trikuDavaH / / dvAbhyAmADhakAbhyAM ,,-dhyADhakaH 'jina' (74) badrapANi tatsAdhanikA ca // tribhirADhakaiH cyADhakaH ) ma paritaH sarvato mAnaM parimANam / tacca rUDhivazAt prasthAdi / yadAhuH___ " UrdhvamAnaM kilonmAnaM, parimANaM tu sarvataH / AyAmastu pramANaM syAt, saGkhyA bAhyA tu sarvataH" // 1 // ArohapariNAhAbhyAM mIyate paricchidyate'neneti parimANam //
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 [zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM GIpratyayAntaM prakaraNam ] trimiH kuDavaiH krItA trikuDavI 1 dvAbhyAmADhakAbhyAM ,, =vyADhakI dvikuDavI'vatsarvaM jJeyam // tribhiraaddhkaiHcyaaddhkii| tribhiH kuDavaiH krItam-trikuDavam ] 'darzana' (156) vadrUpANi tat sAdha. dvAbhyAmADhakAbhyAM ,, =yADhakam / vimirADhakaiH , vyADhakam / nikA ca jJeyA // (242) IkArAntaH strIliGgaH 'dvikANDI' zabdaH / / (dve kANDe pramANamasyA-dvikANDI rajjuH ) etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evaM trikANDIprabhRtayaH // zabdasAdhanikA tviyam-dve kANDe pramANamasyA ityarthe dvikANDazabdAt "pramANAnmAtraTa" [7, 1, 140] iti mAtraT, "dvigoH saMzaye ca" [7, 1. 144] iti mAtraDlupi + "kANDArapramANAdakSetre" [2, 4, 24] iti DIbhavati, tadanu "asya0" [2, 4, 86] ityakAraluki 'dvikANDI' iti // pramANAdanyasminnarthe Abbhavati, yathA-dvAbhyAM kANDAbhyAM krItA 'dvikANDA' zATI / apramANAdapIcchantyanye, * tanmate 'dvikANDI' zATItyeva bhavati / 'dvikANDA' ityasya 'dayA' (165) vadrUpANi // dve kANDe pramANamasya= dvikANDaH' paTa: / 'jina' (74) vat / ,,, , "dvikANDam' kASTham / 'darzana' (156) vat // trINi kANDAni pramANamasya='trikANDaH' paTaH / 'jina' (74) vat // " , " "trikANDam, kASTham / 'darzana' (156) vat // , ,, pramANamasyA: 'trikANDI' zATI ) 'dvikANDI' vat // (243) IkArAntaH strIliGgaH 'dvipuruSI' zabdaH // (dvau puruSau pramANamasyA:-dvipuruSI-dvipuruSA parikhA) etadpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (22vat / pakSe Api 'dayA' (165) vat / evaM tripuruSIprabhRtayaH // +SoDazahastapramANaM kANDam / AyAmaH pramANam /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM DIpratyayAntaM prakaraNam ] 211 zabdasAdhanikA tviyam-dvau puruSo pramANamasyA ityarthe dvipuruSazabdAt "hastipuruSAdvA'N" [7, 1, 141] iti vikalpenA'Na, pakSe mAtraDapi, "dvigoH saMzaye ca" [7, 1, 144] iti tayo pi "puruSAdvA" [2, 4, 25] iti kIrvA bhavati; DyAm "asya." [2, 4, 86] ityakAraluki 'dvipuruSI' yabhAve Api 'dvipuruSA' iti // dvau puruSo pramANamasya=dvipuruSo gataH / 'mokSa' (76) . vaDhapANi / ,, ,, , -dvipuruSa nadIjalam / 'cAritra' (157) , / trayaH puruSAH ,, tripuruSo gataH / 'mokSa' (76) " , , -tripuruSaM nadIjalam / 'cAritra' (157) / ,, ,, pramANamasyAH tripuruSI, tripuruSA parikhA / 'dvipuruSI' vat // (244) IkArAntaH strIliGgaH 'revatI' zabdaH / etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (265) vat / evaM rohiNI // zabdasAdhanikA tviyam-atra nakSatravRttirevatarohiNazabdAbhyAm "reva. tarohiNAjhe" [2, 4, 26] iti DIbhavatIti // yadApi " citrArevatIrohiNyAH striyAma" [6, 3, 108] iti sUtreNa "jAte" [6, 3, 98] iti jAtA yasyA'No luki, "DyAdeauNasya." [2, 4, 95] ityanena DIpratyayasyA'pi lug bhavati, tadApi nakSatrazabdatvAtpunaH "revata." [2, 4,26] iti DIrbhavatIti 'revayA jAtA revatI, rohiNyA jAtA rohiNI'ti. siddhaM bhavati // pusi-revatyAM jAta: 'raivataH' rohiNyAM jAtaH 'rauhiNaH' / atra "jAte" [6, 3, 98] iti jAtArthe'Ni "avarNevarNasya" [7, 6, 68] ityantyA'kAraluki " vRddhiH svare0 " [7, 4, 1] ityAyasvaravRddhau ca raivatarauhiNazabdau sidhyataH / etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'jina' (74) vat // ___ nakSatravRtyabhAve tu striyAM 'revatA, rohiNA' ityAvantau jJeyo, rUpANi ca 'dayA' (165) vat //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 [ zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM GopratyayAntaM prakaraNam ] (245) IkArAntaH strIliGgaH 'kevalI' zabdaH // etadrUpANi tassAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evam-mAmakIbhAgadheyI-pApI-aparI-samAnI-AryakRtI-sumaGgalI-bheSajItyaSTau zabdAH // zabdasAnikA tviyam-kevalAdizabdebhya: saMjJAyAM "kevala-mAmakabhAgadheya-pApA-para-samAnA''ryakRta-sumaGgala-bheSajAt" [ 2, 4, 29] iti yA "bhasya." [2, 4, 86] iti akAraluki 'kevalI' ityAdaya: sidhyanti // ____ kevalI jyotiH / mAmakI=mAtulI / bhAgadheyI bliH| pApI oSadhiH / aparI oSadhiH / samAnI chandaH / AryakRtI kriyAvizeSaH / sumaGgalI chanda oSadhirvA / bheSajI oSadhiH // saMjJAviSayAbhAve 'kevalA' ityAdaya AbantA vijJeyAH, rUpANi ca dayA' (165) vat // (246) IkArAntaH strIliGgaH 'bhAjI' zabdaH // etadrapANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evam-goNI-nAgIsthalI-kuNDI-kAlI-kuzI-kAmukI-kaTI kabarI-ti nava zabdAH // zabdasAdhanikA tviyam-bhanna saMjJAyAM bhAjAdibhyo dazabhyo yathAsaMkhyaM pakvAdiSvarthepu "bhAjagoNa." [2, 4, 30] iti DI:, "asya 0" [2, 4, 86] ityakAraluki ca 'bhAjI' ityAdayaH sidhyanti // GyabhAvapakSe AbantA ime 'dayA' (165) vadvijJeyAH // bhAjyate iti bhAjI pakkA cet, bhAjA'nyA / goNI AvapanaM cet , goNA'nyA / nAgI sthUlA cet, nAgA'nyA / jAtI tu nAgyeva, tasyAH sthaulyAbhAvAt / sthalI akRtrimA cet , sthalA'nyA / kuNDI amatraM cet , kuNDA'nyA / kAlI kRSNA cet , kaalaa'nyaa| kuzI AyasI cet , kushaanyaa| kAmukI riraMsuzcet, kAmukA'nyA / kaTI zroNI cet, kaTA'nyA / kabarI kezapAzazcet, kabarA'nyA // jAnapadazabdAdapi vRttAvicchatyanyaH / tanmate jAnapadI vRttiH / vRtteranyatra 'jAnapadA' madirA //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM DIpratyayAntaM prakaraNam ] 213 (247) IkArAntaH strIliGgaH 'candrabhAgI' shbdH|| etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / zabdasAdhanikA tviyam-atra candrabhAgazabdAnnadyAM "navA zoNAdeH" [2, 4, 31] iti vaikalpiko DIbhavatIti 'candrabhAgo' pracandrabhAgA nAma nadI / nadyA anyatra candrabhAgA nAma devatA // anadyAmiti kecit-candrabhAgI candrabhAgA kAcita, nadyA tu candrabhAgA / aNNantAnadyAmityeke-+cAndrabhAgI cAndrabhAgA nAma ndii| anadyAM tu nityaM DI:-cAndrabhAgI chAyA / anye tu aNNantAdevArthabhedena vikalpamichanti / nadyAmAp pratyayo'nyatra DIpratyayaH-cAndrabhAgA nadI, cAndrabhAgI vanarAjiH // (248) IkArAntaH strIliGgaH 'atikezI' zabdaH // ( kezAnatikrAntA-atikezI atikezA mAlA ) - etadrapANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / pakSe GayabhAve Api 'dayA' (165) vacca / evam-bahukezI-pRthumukhIprabhRtayaH // __ zabdasAdhanikA tviyam-atra "asahanavidyamAnapUrvapadAt svAGgAdakroDAdibhyaH" [2, 4, 38] iti kIrvA bhavati / asyA'yamarthaH-sahAdivarjapUrvapadaM yat svAGgaM tadantAt kroDAdivarjAdadantAnAmnaH striyAM kIrvA bhavatIti // ___ atrA'sahanavidyamAnavarjanAt-sahakezA, akezA, vidyamAnakezA ityatrA''beva bhavati // svaanggtvaabhaavaad-bhyvaa|| kroDAdivarjanAt-kalyANI koDA asyAH kalyANakroDA, koDazabdaH "kroDoGke tindukaM phale" iti liGgAnuzAsanavacanAt strIlIbaliGgaH / tathA kalyANakhurA pInagudA ekazaphA dIrghabAlA bhavyabhAlA sugalA subhagA; kalyANI ukhA sphikH yasyAH sA OM candrabhAgayoH parvatayoradUrabhavA nadyapi candrabhAgI / + candrabhAgAbhyAM giribhyAM prabhavatItyaNi caandrbhaagii| .....
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 [ zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM DIpratyayAntaM prakaraNam ] kalyANokhA, kalyANagokhA+ // bahuvacanamAkRtigaNArtham , tena kizalayakarA mRNAlabhujA' ityAdi // Adityeva-paramazikhA // svAGgalakSaNaM cedam-"avikAro'IIdravaM IImUrta, prANisthaM svAGgamucyate / cyutaM ca prANinastattannibhaM ca pratimAdiSu" // 1 // avikArasvAbhAvAt-bahuzophA // advatvAbhAvAta-bahukaphA / mUrtasvAbhAvAt-bahujJAnA / prANisthasvAbhAvAt-dIrghamukhA zAlA // cyutaM ca prANinastaditi vacanAd-aprANisthAdapi pUrvoktastrAGgAdbhavati, yathA bahavaH kezA yasyAM sA 'bahukezI bahukezA' rathyA // tannibhaM ca pratimAdiSviti vacanAt-prANistha sadRzAdapi pUrvoktasvAGgAdbhavati, yathA pRthu mukhamasyA: 'pRthumukhI pRthumukhA' pratimA // kathaM kalyANaM pANipAdamasyAH 'kalyANapANipAdA' ityatra na bhavati ? svAGga samudAyo hi na svAGgam ; bahusvaratvena 'nAsikodarAbhyAmeva bahusvarAbhyAm , oSThAdibhya eva ca saMyogopAntyebhyo bhavati, nAnyebhya' iti niyamabalAdvA na bhavatIti // ___'dvipAdI tripAdI'tyatra tu "dvigoH samAhArAt" [2, 4, 22] iti vizeSa vidhAnAnnityameva DIbhavati // ___ asvAGgapUrvapadAdevecchantyanye-pANI eva pAdau yasyAH sA 'pANipAdA', mukhameva nAsikA yasyAH sA 'mukhanAsikA' // ___ + ukhAzabdasAnnidhyAta strItvaM jJAyate, goriva khamindriyaM yasyAH sA gokhA; kalyANA gokhA yasyA iti / avayavavizeSo jaghanarUpaH // I vikAro vAtAdijanmazophAdistadabhAvo'vikAraH // II dravaNaM dravo, na vo'syetyadravam / yatIti dravaM, na dravamadravaM vA // Il[ rUpAdiyogo mUrtiH, asarvagatadravyaparimANaM vA / tadyogAnmUtaM pudgaladravyam // IV aparaM lakSaNadvayamucyate / tadavikArAdilakSaNayuktaM prANinazcayutamapi svAGgaM. bhavatIti //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM DopratyayAntaM prakaraNam / 215 jina (74) vat / darzana(74) vt| pusi-atikezo mArgaH ) klIbe-atikezaM gRhAGgaNam bahukezaH panthAH bahukezaM bhUzakalam pRthumukho bAla: / pRthumukhaM bimbam (249) IkArAntaH strIliGgaH 'tuGganAsiko' zabdaH // (tuGgA nAsikA yasyAH sA 'tuGganAsikI' ) . etadrapANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evaM kRzodarI-bimboSTIdIrghajaGghI-samadantI-cArukarNI-tIkSNazRGgI-mRdvaGgI-sugAtrI-snigdhakaNThI ca // zabdasAdhanikA tviyam -atra "nAsikodaroSThajavAdantakarNazRGgAGgagAtrakaNThAt" [2, 5, 39] iti sahAdivarjapUrvapadebhya ebhyo nAsikAdizabdebhyo GIrvA bhavati / GyabhAve cA''p bhavati / Api ca 'dayA' (165) vadrapANi bhavanti // tuGgA nAsikA'sya-tuGganAsikaH puruSaH / 'jina' (74) vadrUpANi / ,, , -tuGganAsikaM kulam / 'darzana' (156), / kRzamudaramasyAH= kRzodarI' kRzodarA / / kRzamudaramasya-kRzodaraH pumAn, bimbavadoSThAvasyA: "bimboSThI' bimboSTA / kRzodaraM kulam / evaM zeSeSu dIrgha jaGgha asyAH dIrghajaGghI dIrghajaGghA / zabdeSu puMsi klIve ca svadhisamA dantA , samadantI samadantA / yAvaseyam / rUpANi tu puMsi cArU kau~ ,, cArukarNI cArukarNA / tIkSNe zRGge ,, tIkSNazRGgI tiikssnnshRnggaa| yathAsambhavaM 'jina' (74) vat mRdvaGgamasyA: mRdaGgI mRdaGgA / 'vIra' (75) vacca, klIbe'pi suSTu gAtrANyasyA: sugAtrI sugAtrA / / yathAprAptaM 'darzana' (156) vat , snigdhaH kaNTho'syAH snigdhknntthii-snigdhknntthaa|' 'cAritra' (157) vacca // ___'tuGganAsikI dIrghajaGghI' ityatra 'gozcAnte hrasvo" [2, 4, 96] iti hasvatvaM vihAya DIvidheyaH // ___'bimboSThI' ityatra "vauSThautI samAse" [1, 2, 17] ityanena bimbazabda. sthA'kArasya lugvA bhavatIti 'bimboSThI vimvauSToti // ___aGgagAtrakaNThebhyo DIpratyayaM necchantyanye / kecitta dIrghajihvazabdAdapIccha. ntIti / tanmate dIrghajihvA dIrghajihvA kanyeti //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 [ zrosyAdyantaratnAkare-IkArAntaM GIpratyayAntaM prakaraNam / (250) IkArAntaH strIliGgaH 'zUrpanakhI' zabdaH // ( zUrpa iva nakhA asyAH-zUrpanakhI zUrpanakhA ) etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evam-atinakhIcandramukhI-atimukhI-pramukhAH // zabdasAnikA tviyam - annA'saMjJAyAM sahAdivarjapUrvapadAbhyAM nakha. mukhAbhyAM " nakhamukhAdanAmni" [2, 4, 40] iti kIrvA bhavati / GyAM zUrpanakhI, DyabhAve Api zUrpanakhA iti / Abantasya rUpANi 'dayA' (156) vat // zUrpavanakhA asya zUrpanakhaH kazcitpumAn , zUrpanakhaM kulam / rUpANi puMsi 'jina' (74) vat, klIbe 'darzana' (156) vaJca // nakhAnatikrAntA=atinakho, atinakhA ) nakhAnatikrAnto'tinakhaH puatizayitA nakhA asyAH= ,, ,, mAn / atinakhaM kulam / candravanmukhamasyAH candramukhI, candamukhA evaM zeSayorapi // puMsi 'jina' atizayitaM mukhamasyA: atimukhI, atimukhA / (74) vat , klIve 'darzana' mukhamatikrAntA= ,. , 156) vacca rUpANi // saMjJAviSaye tu Aveva nasya NatvaM ca, yathA-zUrpaNakhA (gavaNasya bhaginI) atra "pUrvapadasthAnAmnyagaH" [2, 3, 64] iti nasya NatvaM bhavatIti // (251) IkArAntaH strIliGgaH 'dIrghapucchI' shbdH|| ( dIrgha puchamasyAH dIrghapucchI dIrghapucchA vAnarI ) etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evaM supucchIatipucchIprabhRtayaH // zabdasAdhanikA tviyam-anna sahAdivarjapUrvapadAt pucchazabdAt "pucchAt" [2, 4, 41] iti GIrvA bhavati / GyAM dIrghapucchI DyabhAve Api dIrvapucchA iti / Abantasya 'dayA' (165) vadrUpANi // dIrgha pucchamasya-dIrghapuccho vAnaraH, dIrghapucchaM vAnarakulam / rUpANi puMsi 'jina' (74) vat , klIve 'darzana' (156) vaJca //
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdhantaratnAkare-IkArAntaM DIpratyayAntaM prakaraNam ] 217 sundaraM pucchamarayAH supucchI, supucchA ) sundaraM pucchamasya-supucchaH bhatizayitaM pucchamasyA: atipuchI, atipucchA / (siMhaH / supucchaM siMhakulam / " (rUpANi pUrvavat / evamuttarapucchamatikrAntA= , , trApi // (252) IkArAntaH strIliGgaH 'kabarapucchI' shbdH|| (kabaraM karburaM kuTilaM vA pucchamasyA kabarapucchI) etadpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evaM maNIpucchI viSa. pucchI-zarapucchIti trayaH zabdAH // zabdasAnikA tviyama-bhatra kavarAdipUrvAt pucchAt "kabaramaNi. viSazarAdeH" [2, 4, 42] iti kIrbhavatIti // maNiH pucche asyAH maNipucchI 1 maNiH pucche asya maNipucchaH, maNipuccham / viSaM ,, ,, =viSapucchI / evamuttaratrA'pi / puMsi 'jina' (74) vat , zaraM , , zarapucchI ) klIbe 'darzana' (156) va rUpANi // " na saptamIndvAdibhyazca " [3. .. 155] ityanena maNipucchItyAdi maNyAdizabdAnAM pUrvanipAtaH // (253) IkArAntaH strIliGgaH 'ulUkapakSI' shbdH|| (+ ulUkasyeva pakSAvasyAH-ulUkapakSI zAlA) etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evm-uluukpucchii| zabdasAdhanikA tviyam-upamAnapUrvApakSAtpucchAca "pakSAcopamAdeH" (2, 4, 53) iti siyAM kIrbhavatIti // ulUkasveva pucchamasyA:-ulUkapucchI senA // pucchamasya-ulUkapucchaH , =ulUkapuccham / puMsi 'jina' (74) vat, klIve 'darzana' pakSAvasya-ulUkapakSaH ( (156) vacca rUpANi / ____" " =ulUkapakSam ) +atra ulUkazabda ulUkapakSe ulUkapucche ca varttate / yathoSTamukhe uSTaH zAndaH, bhatazcolUkazabda upamAnaM bhavatItyulUka iva pakSAvasyA ityAdivigrahaH / ulakasyeva pakSAvityAdi svarthakathanamiti laghunyAsakArAH //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 [ zrosyAdhantaratnAkare-IkArAntaM DIpratyayAntaM prakaraNam ] (254) IkArAntaH strIliGgaH 'azvakrItI' zabdaH // - (azvena krIyate sma-azvakrItI) ___ etadrapANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evaM dhanakItI-vana. kotI-manasAkrItI / zabdasAdhanikA tviyam-atra karaNAdeH krItAntAdadantAt "krIvAt karaNAdeH" [2, 4, 44] iti kIrbhavatIti // dhanena krIyate sa-dhanakrItI / dhanakrItaH pumAn / dhanakrItaM kulam / vastreNa ,, ,, vastrakrItI strI / vastrakrItaH , / vastrakrItaM , / bhazvena ,, ,, azvakrItaH pumAn / azvakrItam kulam / eteSAM puMsi 'jina' (74) vat , klIne 'darzana' (156) vacca rUpANi // manasA krIyate sa-manasAkrItI ) vibhaktyutpateH pUrvameva kRdantena samAsaH // | "nAmni" (3. 2. 16) iti saMjJAviSaye " ",manasAkrItaH / / vibhaktaralup ca // , , ,.-manasAkrAMtam ) saMjJAyA abhAve tu 'mana:krItI' iti // +kecitu dhanena krItetyatrAbantenA'pi samAsamicchanti, bahulAdhikArAt; tadA'kArAntatvAbhAvAd' DInabhavati / dhanakrItA / rUpANi 'dayA' (165) vat // (255) IkArAntaH strIliGgaH 'abhraviliptI' shbdH|| (*abhravilipyate sma 'abhraviliptI' dyauH) etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evaM sUpaviliptI pramukhAH // zabdasAdhanikA tviyam-atra tAntAtkaraNAderalpe'rthe " kAdalpe" [2, 4, 45] iti GorbhavatIti 'abhraviliptI' dyauH / alpA'bhrA ityarthaH // * sUpairvilipyate sma-sUpaviliptI sthAlI / alpasupetyarthaH // + kecittviti / tanmate'pi pratyayotpatteH prAgiti samAso bahulAdhikArAlabhyate / manmate'pi bahulAdhikArAzrayaNe tathaiveti laghunyAsakArAH // *bhatrA'lpA'rthasya gamyamAnasvAdalpazabdasyA'prayoga iti //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM DIpratyayAntaM prakaraNam ] 219 - sUpairvilipyate sma ,,-sUpaviliptaH ) . " , sUpaviliptam / puMsi 'jina' (74) vata..klIne bhatrai- abhraviliptaH / 'darzana' (156) vadha rUpANi // " , abhraviliptam ) . anape'rthe tu bhAnbhavati / yathA-anarupena candanena lipsA-candanAnu. liptA nii| rUpANi tu 'dayA' (165) vat // (256) IkArAntaH strIliGgaH 'zaGkabhinnI' shbdH|| (zaGkhau minnAvasyAH zaGkhabhinnI ) etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evam uruminIkezavilUnI-galakakRttIprabhRtayaH // zabdasAdhanikA tviyam-vAGgAdeH kRtAdivarjitAt kAntAbahuvrIheH "svAGgAderakRtamitajAtapratipannAvahuvrIheH" [2, 4, 46] iti striyAM kIrbhavatIti // zaGko mizrAvasya-zaGkhabhinnaH / zaGkhabhinnam // urU bhinnAvasyA: -UrubhinnI / arU bhinnAvasya-urubhinnaH urubhitram / kezA vilUnA asyAH kezavilUnI evamuttaratrApi / pusi 'jina' (74) vat, galakaM kRttamasyAH =glkkRtii|) klIbe 'darzana' (196) vacca rUpANi // __ na cAtra tAntasvAt "ktAH" [3, 1, 151] iti tAntasya prAnipAtaH syAditi vAcyam, "jAtikAlasukhAdevA" [3, 1, 152] iti tAntasya prAganipAtavikalpanAt / tathA ca zaGkhAdeH prAgnipAtaH sughaTaH // (257) IkArAntaH strIliGgaH 'zAGgarajagdhI' zabdaH // (zAGgaro jagdho'nayA-zAGgarajagdhI, zAGgarajagdhA) etadpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evaM palANDubhakSitI // zabdasAdhanikA tviyam-atrAcchAdavarjitA yA jAtistadAdeH kRtAdivarjitakAntAbahuvrIhe: "anAcchAdajAtyAdevA" [2, 4, 47] iti GIrvA bhabatIti // DyabhAve Api 'dayA' (165) vadrUpANi // zAGgaro jagdho'nena-zAGgarajagdhaH / zAGgarajagdham // zAGgaro jagdho'nayA
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 [ zrIsyAdyantaratnAkare-kArAntaM DopratyayAntaM prakaraNA. ] %3 zAGgarajagdhI, zAGgarajagdhA, jagdhazAGgarA / atra " jAtikAla." (3. ., 152] iti kAntajagdhasya vikalpena pUrvanipAtaH // palANDabhaikSito'nayA palANDumakSitI, palANDubhakSitA // palANDubhakSito'nena palANDumakSitaH / palANDubhakSitam / puMsi 'jina' (74) vat , klIne 'darzana' (156) vA rUpANi // (258) IkArAntaH strIliGgaH 'sapatnI' zabdaH / (samAnaH patirasyAH, samAnasya patiriti vA-sapatnI) etadpANi tata sAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evam-ekapatnI vIrapatnI, piNDapasnI, bhrAtRpatnI, putraparanI ca / SaDete sapalyAdayaH // zabdasAnikA tviyam-"sapatnyAdau" [2, 4, 50] ityanena saparamyAdau yaH patizabdastasmAt triyAM kIrbhavati, nakArazcAntAdezaH / samudAyanipAtamaM samAnasya +sabhAvArtham , "parataH strI pumvat gyekArthe'nU" [3, 2, 49] iti, "jAtizca Ni-taddhitayasvare' [3, 2, 51] iti ca prAptasya pumbadbhAvasya pratiSedhArtha ca // sapatnIbhAryaH / sapatnyA ayaM sApatraH // samAnaH patiradhipo yasya, samAnasya patiradhipo'dhipaM vA-sapatiH pumAn, sapati kulam // ekaH patirasyAH, ekasya patirvA ekapatnI strI / vIraH , vIrasya ,, -vIrapatnI , / eteSAM bhinnabhinnaline sambhApiNDaH .. vyamAnA anye vigrahAstadrUpANi piNDasya , =piNDapatnI" ca 'kanyApati' (185) zabdAbhrAtA ,, bhrAtuH ,, bhrAtRpatnI ,, davaseyAni // putraH , putrasya , putrapatnI , (259) IkArAntaH strIliGgaH 'pANIgRhItI' zandaH // (pANirgRhIto'syAH, pANau vA gRhItA-pANigRhItI) etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evam-karagRhItIpANyAttI-karAttIprabhRtayaH // +dharmAdiSu pasnIzabdasyA'pAThAdityarthaH //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ bhIsyAyantaratnAkare-IkArAntaM DIpratyayAntaM prakaraNam ) 221 zabdasAdhanikA tviyam-atra "pANigRhItIti" [2, 4, 51] iti sUtreNa pANigRhItIprakArAH zabdA uDhAyAM striyAM DyantAH nipAtyante // karo gRhIto'syAH, karau vA gRhiitaa-krgRhiitii|| pANirAtto'syAH, pANI vA''ttA-pANyAttI // kara bhAtto'syAH, karau , karAttI // uThAyA anyasminnarthe Abeva, yathA-yasthA yathAkathaJcit pANirgAte sA-pANigRhItA / bahuvrIhAvevecchantyanye // (260) IkArAntaH strIliGgaH 'patIvatnI' zabdaH // etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI (225) vat / evam-antarvanI // zabdasAdhanikA tviyam-bhatra "pativaranyantarvalyo bhAryArmiNyoH" [2, 4, 53] ityeto nipAtyete / asthAyamarthaH-bhAryA'vidhavA strI, tasyAma. bhidheyAyAM patimacchabdAnDIrasya ca pativasnAdezaH, tathA garbhiNyo ciyAmabhidheyAyAmantarvacchabdAnDIrasya cA'ntarvanAdezo nipAtyate / ____ atra ca " tadasyA'ssyasmimiti matuH" [., 2, 1) ityatra taditi prathamAntAt matupratyayavidhAnAttasyA'prAptenipAtanAdeva cA'dhikaraNapradhAnAdapyanta:zabdAnmattvarthIyo maturbhavatIti // (261) IkArAntaH strIliGgaH 'kukuTI' zabdaH // (jAtivAcakaH) etadrUpANi tatsAdhanikA ca 'nadI' (225) vat / evam-sUkarI-taTI. pAtrI-prAhmaNI-vRSabhI-nArAyanI-cArAyaNI-kI-babucIprabhRtayo jAtivAcakAH zabdAH // zabdasAdhanikA tviyam-atra "jAterayAntanisyabIzudAt" [2, 4, 54] iti xjAtivAcino'dantAmAnaH niyAM DIbhavati, na tu yAnta-nityatI. dvAt // atra 'iti' zabdaH prakArArthaH // xjAtiH sAmAnyamabhimabuddhiAvaniprasavanivandhanamaH, tatra ca kAryAs. sambhavAsahAcino grahaNAmiyAha jAlivAzima iti / /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 [ zrIsyAdyantaratnAkare-IkArAntaM GIpratyayAntaM prakaraNam ] // atha jAtinirUpaNam // jAtizabdena kiM grAhyamityAkAGkSAyAM prativacanam jAtizabdasya sAmAnyamabhinnabuddhidhvaniprasavanibandhanamarthaH,[buddhiH jJAnam , dhvaniH zabdaprayogaH, prasavaH jananam abhinnA-samAnA ye buddhidhvaniprasavAsteSAM nibandhanam=kAraNaM, yat sAmAnyam=anugatasvarUpaM tat jAtizabdasyArthaH] tatra pratyayavidhAnAdirUpakAryA'sambhavAt , jAtizabdena jAtivAcakaH zabdo grAhyo na tu kevalaM tadarthaH / atrApi jakArottarAkArottarekArasvarUpAnupUrvIlakSaNaM svarUpaM na grAhyam "jAterayAntanityastrIzUdrAt ' (2. 4, 54) ityatra yAntastrIzUdravarjanavaiyarthyAt / tathA ca jAtivAcako yaH kazcit zabdaH so'tra jAtizabdena grAhyaH // jAtizabdasya kA vyutpattiH, tallabhyazca ko'rtho grAhya ityAkA. GkAyAM prativacanam jAyete'nayA bhinneSu vastuSu abhinnAbhidhAnapratyayau [sadRza zabdaprayogajJAne] iti jAtiH / jAtizabdena niruttavyutpattilabdhasAmAnyamAtragrahaNe zuklAdInAmapi guNAdisAmAnyopAdAyinAM grahaNaM prasajyeta / na ceSTApattiH, sUtre jAtigrahaNasyAnarthakyaM syAt / nanu jAtigrahaNena saMjJAzabdAnAM nivRttyA, saMjJAnivRttereva phalasvAt kathamAnarthakyamiti cenna, saMjJAzabdanivRttirevAbhimatA cettadA 'asaMjJAyAm' ityetaskaraNenA'pi sA bhaviSyatIti jAtizabdasyA'narthakyaM tadavasthamevaH tathA ca jAtizabdopAdAnAd viziSTaiva jAtiAyA // nanvatra kIdRzI jAtiH? kiyantazca tadbhedAH? ityAGkSAyAM prativacanamjAtisnidhA-1. kAcit saMsthAnavyaGgayA, yathA-gotvAdiH // 2. sakRdupadezavyaGgayatve satyatriliGgAnyA, yathA-brAhmaNatvAdiH / 3. gotracaraNalakSaNA ca tRtIyA, yathA-aupagavI, kaThI, ityAdiH / . prathamajAtivyAkhyAnam-saMsthAnena=avayavaracanAvizeSeNa vyaGgyA bodhyA
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ [zrIsyAdyantaratnAkare-iMkArAntaM GIpratyayAntaM prakaraNam ] 223 yA sA prathamA jAtirbhavati, yathA-gotvAdiH; gotva hi galakambalasAsnAdInAmavayavAnAM racanAvizeSeNa jJAyate, iti lakSaNasamanvayaH // sakRdupadiSTA niHzeSeNa yA grAhyetyetadarthakasya 'sakRdupadezavyaGgayatve sati' ityuttaradalasyAtrApyanvayAt , devadattAdeH kathaJcit saMsthAnavyaGgayatve'pi devadattazabdasya na jAtivAcakatvamekavyaktitvena niHzeSeNa grAhyasvAbhAvAt / tathA ca sakRdupadezavyajayatve sati saMsthAnavyaGgayA yA sA prathamA jAtirbhavatIti // na ca dvitIyalakSaNena prathamalakSaNasaMgRhItagotyAdInAmapi saMgrahAt prathamalakSaNavaiyarthyamitivAcyam / taTastaTI taTamityatra taTazabdasya atriliGgatvAbhAvena tatsaMgrahAya prathamalakSaNasyAvazyakatvAt // dvitIyajAtivyAkhyAnam-brAhmaNatvAdirjAtiH prathamalakSaNena saMgRhItA na bhavati, brAhmaNakSatriyAdInAM saMsthAnasya sadRzatvAditi tassaMgrahAya dvitiiylkssnnsyaavshyktaa| tathA ca saMgrAhakamidaM lakSaNam, na tu pUrveNAtiprasaktasya niyamAyeti triliGgabhAgapi saMsthAnavyaGgayA jAtirbhavati, yathA-taTastaTI taTamiti / sakRd-ekavAraM ya upadeza evaM vidhAcArAdiyukto yaH, sa brAhmaNAdivijJeya ityAdirUpastena vyaGgayatve bodhyatve sati, atriliGgA=triSu liGgeSu vartamAnA yA na bhavati, sA anyA-dvitIyA jAtirbhavati / yathA-brAhmaNatvAdiH / brAhmaNazabdo hi 'brAhmaNo brAhmaNI' iti liGgadvaya eva vartate, na klIve ityatriliGgatA; evamekasyAM brAhmaNAdivyaktI evaM vidhAcArAdiyukto yaH sa brAhmaNAdiriti ekavAramu. padeze kRte tadapatyasahodarAdau kathanaM vinA'pi brAhmaNatvAdeH sugrahatvAt , sakRdupa. padezavyaGgyatA, iti daladvayasadbhAvAt lakSaNasamanvayaH // zuklAdInAM sakRdupadezavyaGgayatve'pi atriliGgatvAbhAvAt , devadattAdetriliGgatve'pi ekavyaktisvena sakRdupadezavyaGyatvAbhAvAna jAtitvam // nanu parimANabhedena dravyabhedAbhyupagame, devadattazarIrasya parimANabhedakRtazarIranAnAtvena, ekasyAM vyaktI devadattatve kathite, vyaktyantare kathanaM vinA'pi tasya sumahatvAd devadattatvAdeH jAtivaM samAyAtamityatiprasaGga iti cena,
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 [ zrIsyAdyantaratnAkare - IkArAntaM GIpratyayAntaM prakaraNam ] parimANabhedena dravyabhedasyA'nabhyupagamAta, abhyupagame vA samAnakAlatayA vyakta ntarasya vizeSaNAt / tathA ca yasyAM vyaktau devadattasvaM kathyate tatsamAnakAla manyA devadattavyatira prasiddheti na devadattatvaM jAtiH, brAhmaNatvaM tu jAtistatsamAna kAlaM tadIyapitRbhrAtrAdiSu tasya sugrahasvAditi // tRtIyajAtigyAkhyAnam - aupagavAdInAM sambandhizabdAnAM kaThAdIna kriyAzabdAnAM cA'rthasyA'satyapi jAtitve, zAstre jAtinibandhanaM kAryamiSTamiti tatra pAribhASikajAtitvasampattaye tRtIyalakSaNasyAssvazyakatA | > govalakSaNA caraNalakSaNA ca tRtIyA jAti:; tatra dvividhaM gotram, pravarAdhyAyapaThitama patyapratyayAbhidheyaM ca yadAha - "anantarApatyaM vRddhApatyaM yuvApatyaM ca gotram" iti / idameva cAtra gRhyate, asyaiva pAribhASitatvAt tadabhidhAyino'patyapratyayAntA abhedopacArAt te cA'patyA'patyavat sambandhadvAreNApatbe pravRttA api sambandhizabdAH / caraNazabdAzca kaThAdayaH kriyAzabdAH, kaThAdiproktAdhyayanAya yathAsvaM vratacaraNa kriyAnimittatvena pravRttatvAt tadarthasya loke jAtitvenA'prasiddhasyA'pi jJAtikArya prasAdhanAya vAcanikaM jAtisvamabhyupeyate; tena 'nADAyanI, cArAyaNI, kaThI' iti jAtilakSaNo GIH siddho bhavati / , idamatra hRdayam, - apatyAdhikArAdanyatra laukikaM gotramiti gotrazabde - nA'patyapratyayAntaH zabdo grAhyaH evaM caraNazabdo'dhyayanavacano'dhyayanAya vratAsscaraNavacano'pi vA ihopacArAdadhyetRSu vartate / tathA ca, apatyapratyayAntaH zAkhAdhyetRvAcI ca zabdo jAtikArya labhate ityarthaH / " kayAcidAkRtyA 'eSa nADAyanaH kaTho vA' iti kathane'pi bhakRtyantare nirmAtA virahAnnAnayoH prathamalakSaNena saGgrahaH, evam 'nADAyanaM bahUvRcam' iti napuMsaka prayogadarzanAdanayoH sarvaliGgavenA'triliGgasvavirahAca dvitIyalakSaNena saGgraha iti tRtIyalakSasyAssvazyakatA / nabhvasmin lakSaNe kakSaNayugalaM praviSTamiti catvAri jAtilakSaNAnIti
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAptisthalAni sarasvatIpustakabhaNDAra :, ratanapoLa, hAthIkhAnA, amadAvAda. (2) 'zrImadvijayalAvaNyasUrIzvara-jainasaMgItamaMDala'-pramukhaH zAha amRtalAla talakacaMda, mu. cANasmA. vAyA. mahesANA (gujarAta) (3) zAha popaTalAla caturacaMda, pAMjarApoLa nAkA. du.naM. 347, amadAvAda, prakAzaka:rAjanagarastha-zrIjainagranthamakAzakasabhAyAH kAryavAhakaH zreSThi IzvaradAsa mUlacandra' iti nAmA / kIkAbhaTTapoLa, amadAvAda / mudrakajAmanagarastha- 'zrIbhAskarodaya' mudraNAlayAdhipatiH paM. zrIhIrAlAla tanujo bAlacandro lAlanaH / /